Eén dosis TerraiTiycin®/LA
geeft betere resultaten dan een
dul)bele dosis (20 mg/kg) gewone
oxytetraeycline 10% injectie. Dit
is de uitkomst van een onderzoek.

In dit onderzoek hebben we
kalveren eerst met oxytetraeycline
geïnjecteerd en vervolgens, na 48
uur, kunstmatig met Pasteurella
haeniolytica. En dan blijkt zon-
neklaar dat Terramycin®/LA de

klinische symptomen vele malen
effectiever bestrijdt dan de dub-
bele dosis Oxytetracycline 10%.

Dat geldt voor de bestrijding
van Pasteurella haeniolytica bij
kalveren. Maar het is ook op
dezelfde manier aangetoond bij de
bestrijding van pleuropneunionie
bij varkens.

Eén dosis Terramycin®/LA ver-
mindert de klinische symptomen
aanzienlijk. En dat konden we na
toediening van een dubbele dosis

Deze uitkomsten bevestigen het
eerder gedane farniacokinetische
onderzoek: betere serumconcen-
traties na 36 uur, betere halfwaar-
detijd en betere biologische be-
schikbaarheid.

Pfizer B.V., Animal Health Division, Postbus 814.5, 3009 AC Rotterdam, tel. 010-421.5122.

De resultaten van onderzoek van geaborteerde rundervruchten;
J.P.W.M. Akkermans en H. J. Kreeft

Waltham Award toegekend aan Drs. J. de Beer
Landbouwschap wil harmonisatie diergeneesmiddelen
Erfelijke afwijkingen bij honden en katten onder de loep
Minder varkensslachtingen en meer levende export
Samenvoeging PPE en PPV definitief
Specifiek ziekenhuisafval

Huidige dodingsmethoden van palingen, meervallen en forellen
leiden niet altijd direct tot de dood
Geest en beest

Dr. W. Sybesma (vooratter)
Dr. J. M. de Kruijf (penningmeester)
Mw. dr. Ingrid van der Gaag
Prof. dr. W. Misdorp
Prof. dr. G. H. Wentink
Mw. drs. Lisette M. Overduin
Drs. N. J. G. J. van der Wielen
Dr. Tj. Joma

In deze raad zijn vertegenwoordigd alle Afdelingen en
Groepen van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Julianalaan 10, Postbus 14031, 3508 SB Utrecht (tel.
030-51 01 11/61x030-51 17 87).

Het Tijdschrift mor Diergeneeskunde is het verenigings-
tijdschrift van de Koninklijke Nederiandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

De abonnementsprijs voor dierenartsen niet-leden van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde en voor niet-dierenarisen wordt vastgesteld door
het Hoofdbestuur.

Algemene Bank Nederland N.V., Postbus 30, 3500 AA
Utrecht, nr. 55 50 48 861 en Crediet en Effectenbank
N.V., Postbus 85100,3508 AC Utrecht, nr. 69 93 61 443.

Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Julianalaan 8 -10, Utrecht
Postbus 14031, 3508 SB Utrecht. Telefoon: 030 - 51 01 11. Fax. 030-511787

\'De Uil\'. Deze fraaie creatie is vervaardigd door
broeder B. Borgias Schrurs. Het beeld is te
vinden pal naast De Beyaard aan de Brusselse-
straat 38 te Maastricht. Mevrouw dr. Ingrid van
der Gaag vereeuwigde dit symbool van wijs-
heid.

(Papers appearing in ihis Journal are listed in Current Contents / Agricullural Biology and En vironmantal Science / Index-
Medicus, Index Veterinarius / Veterinary Bulletin, Landwirtsclu^tliches Zentralblalt, Bibliography of Agriculture,
Biological Abstracts, Cambridge Scientific Abstracts).

Advertenties kunnen zonder opgaaf van redenen door de Redactie worden geweigerd of ingetrokken.

Niets uit dit tijdschrift mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt, d.m.v. druk, microGlm of zonder schriftelijk

De Produkten van Alfasan
worden verkocht in meer
dan 50 landen over alle
continenten. Dit geeft de
brede acceptatie en
kwaliteit van de Alfasan
Diergeneesmiddelen aan.

Alfasan is een gevestigd
producent en distributeur
van een breed scala dier-
geneesmiddelen voor
landbouwhuisdieren en
gezelschapsdieren.

Tel. (03480) 1 69 45 Tlx 40006 alfa nl Fax (03480) 2 35 77 Order-entry 06 - O 22 80 20

• Dinolytic® (Prostaglandine F2A) is een betrouwbaar en doeltreffend
nniddel bij vruchtbaarheidsproblemen en voor oestrussynchronisatie van
rundvee.

• Dinolytic® heeft een uniek effect op gladde spiercellen voor behandeling
van endometritis bij runderen.

• Dankzij de thermostabiliteit kan Dinolytic® bij alle temperaturen
gemakkelijk worden toegediend.

Upjohn Nederland
Animal Health Division
Morsestraat 15,
6716 AH Ede
Tel. : 08380 - 3 68 02
Fax:08380 - 3 48 60

Upjohn België
Animal Health Division
Rijksweg 4,
2670 Puurs
Tel. :03-89 09 211
Fax : 03 - 889.84.75

Results of studies with aborted cattle foetuses
J. R W. M. Akkermans en H. J. Kreeff

Er werden op het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor
Dieren in Zuid-Holland 2410 gevallen van verwerpen (112
tweelingen als één geval beschouwd) onderzocht. Daarnaast
werden 78 nageboortes zonder vrucht geanalyseerd. De doel-
stelling van het onderzoek was om niet alleen de oorzaak van het
verwerpen op te sporen maar tevens na te gaan of er een relatie
bestond tussen de uitslagen van de diverse onderzoeken.
Gebruik werd gemaakt van bacteriologische, virologische en
histologische technieken.

Ook werd het voorkomen van IgO bepaald in het bloed van
vruchten ouder dan 5 maanden. In 25% van de gevallen kon een
micro-organisme worden geïsoleerd. Op basis van andere
toegepaste technieken is het waarschijnlijk dat in nog 21% van
de gevallen een microbiële infectie een rol heeft gespeeld. BHV,
werd geïsoleerd in 2,5% van de gevallen en BVD-virus in 5%,
Actinomyces pyogenes werd bij 6% van de vruchten gevonden
en schimmels bij 3,5%.

Infecties met Actinomyces pyogenes, Listeria monocytogenes en
schimmels werden meer vastgesteld tijdens de stalperiode.
Benadrukt wordt dat naast de vrucht ook de vruchtvliezen
onderzocht moeten worden. Hetzelfde geldt voor beide indivi-
duen van een tweeling.

Gesteld wordt dat bij stalenzoötieën in Nederland rekening
gehouden moet worden met de volgende infecties: Brucella
abortus, BHV,, BVD, Chlamydiapsittaci en Leptospira hardjo.
De schrijvers pleiten voor een meer gestandaardiseerde benade-
ring van het onderzoek. Dit klemt eens te meer omdat het
resultaat van het onderzoek niet alleen politionele consequenties
heeft (controle op Br. abortus) maar ook gevolgen voor
aansprakelijkheid kan hebben.

The laboratory of the Animal Health Service of South Holland
investigated 2410 cases of spontaneous abortion (twins (112)
were conidered one case). Seventy-eight afterbirths without
foetuses were also examined The aim of the study ivay not only to
find the cause of abortion but also to see whether there was a
relation between the results of the different bacteriological,
virological and histological tests used The presence ofIgG in the
blood of foetuses older than 5 months was abo determined A
micro-organism was isolated from 25% of the foetuses. On the
basis of results of other tests, it is probable that microbial
infection played a role in a further 21% of the abortions.
BHV was isolated in 2.5% of the cases. Actinomyces pyogenes
was found in 6% of the foetuses and fungi in 3.5%. More

1 Slichting Gezondheidsdienst voor Dieren in West- en Midden-Nederland, Postbus 87,
2800 AB Gouda

infections with Actinomyces pyogenes. Listeria monocytogenes
and fungi were observed when the cattle were kept indoors. It is
emphasised that both foetuses as well as placental membranes
should be examined and both foetuses of twins. In stable
enzootics in the Netherlands, the following infections should be
taken into consideration: Brucella abortus, BHV, BVD, Chlamy-
dia psittaci and Leptospira hardjo.

The authors stress the need for a more standardised approach to
research the more so because the results could have consequen-
ces not only for policing activities (checks for Br. abortus) but
also for liability.

Verwerpen bij runderen komt nog steeds veel voor. Van
verwerpen wordt gesproken als de vrucht afsterft tussen de 42e
en 265e dag van de graviditeit. Een verwerperpercentage van 2 a
3% wordt als acceptabel beschouwd (21).
Nadat door de gezamenlijke inspanning van veehouders,
dierenartsen en Gezondheidsdiensten Brucella abortus vrijwel
was uitgeroeid leek het stalenzoötisch verwerpen niet meer voor
te komen. Zo werd in 1968 na een sonderende informatie bij
dierenartsen en Gezondheidsdiensten slechts één geval ge-
noemd, voorkomend in de provincie Groningen. Op het
betreffende bedrijf werd Chlamydia psittaci geïsoleerd.
Verwerpen wordt thans op veel rundveebedrijven wederom als
een probleem gevoeld. Stalenzoötisch verwerpen lijkt toe te
nemen. Vaak is onduidelijk of er gesproken kan worden van een
kortdurend probleem of van een calamiteit zich uitstrekkend
over een langere periode.

Uit de verstrekte informatie blijkt niet altijd de omvang van het
bedrijfsprobleem. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat
voorheen één geval van verwerpen op een bedrijf met 10
runderen als minder erg werd ervaren dan het voorkomen thans
van vijf gevallen op 100 dieren (22).

Vruchten worden naar een laboratorium gezonden vanwege
drieërlei redenen. Ten eerste om onderzoek te laten verrichten
naar Brucella abortus (controlefunctie). Ten tweede om andere
oorzaken van verwerpen op te sporen teneinde preventieve
maatregelen te kunnen nemen voor de andere dieren (signaal-
functie). En ten derde om een mogelijk verband te kunnen
leggen, tussen het verwerpen en één of andere gebeurtenis
vooraf, zoals uitbreken, bespuitingen, vaccinatie en dergelijke
(aansprakelijkheidsfunctie).

De meeste Gezondheidsdiensten volstaan, wat het onderzoek
van verworpen vruchten betreft, met een routinematig uitge-
voerde sectie gekoppeld aan een bacterioscopisch c.q. bacteri-
ologisch onderzoek, dat hoofdzakelijk gericht is op het vaststel-
len c.q. uitsluiten van infecties met Brucella abortus
(controlefunctie). Incidenteel gaat men over tot virologisch en
histologisch onderzoek terwijl soms immunoglobulinen worden
bepaald (signaalfunctie, aansprakelijkheidsfunctie).

Op het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren te
Gouda zijn gedurende acht jaar alle gevallen van verwerpen zeer
uitvoerig onderzocht.
De doebtellingen waren:

— na te gaan of er een relatie aanwezig was tussen het gevonden
micro-organisme enerzijds en het sectiebeeld, de histologi-
sche afwijkingen, het voorkomen van immunoglobulinen,
de leeftijd van het kalf en het seizoen anderzijds.

Hierbij werd gelet op de \'versheid\' van het kadaver, op het
voorkomen van orgaanzwelling, op bloedingen op de slijmvlie-
zen van de oesophagus, de trachea en de lebmaag, op het
aanwezig zijn van pleuritis en/of pericarditis en/of peritonitis,
en indien de vruchtvliezen waren meegezonden op een placenti-
tis. Ook werd gekeken naar anatomische deformiteiten.

Dit bestond uit onderzoek van de maaginhoud en van de
vruchtvliezen als deze aanwezig waren (kleuringen volgens
Gram, Stamp en Hansen).

Bacteriologisch onderzoek werd verricht uit lever, milt, longen
en lebmaaginhoud. Materiaal werd geënt op 5% runderbloed/
2% agarplaten en op Povietagar. Deze werden bebroed gedu-
rende 4-5 dagen bij 37° C en een verhoogde C02-concentratie.

Histologisch onderzoek vond plaats van de hersenen, van de
longen en van de lever en indien aanwezig van de vruchtvliezen.
De gemaakte parafBnecoupes werden gesneden op een dikte
van 6 micron en werden gekleurd met haematoxyline-eosine.
Bij het bestaan van verdenking op leptospiren werd incidenteel
gekleurd volgend Levaditi.

Dit was uitsluitend gericht op het aantonen van BHVi - en
BVD-virus. Het werd zowel verricht met behulp van een
immunofluorescentietechniek (IFT) als met behulp van cel-
kweek. Voor de IFT werd de directe methode gebruikt. Er
werden coupes gesneden van de lever, de longen en de hersenen
ter dikte van 2 micron. Er werden aparte celkweken ingezet van
de lever, de longen en de hersenen. BHVi werd aangetoond met
behulp van neutralisatie met antiserum en incidenteel met de
IFT.

Detectie van het BVD-virus geschiedde met behulp van een
enzym-immuno assay (NPLA). Incidenteel werden celkweek-
passages gemaakt.

Dit geschiedde aanvankelijk met behulp van immuno-elektro-
forese en kleuringen met Ponceau-rood. Later werd gebruik
gemaakt van een \'centrifugaal analyzer\' met extinctiemetingen.
Bij de immuno-elektroforese werden alleen duidelijke precipita-
tielijnen in het gammaglobulinegebied als positief beschouwd.
Het onderzoek op de aanwezigheid van inmiunoglobulinen
werd alleen verricht als de leeftijd van de vrucht ouder was dan 5
maanden.

Er werd aan een mogelijke relatie tussen het verwerpen en een
micro-organisme gedacht bij het aantonen van:

1. het BHV, - en het BVD-virus en bij het isoleren van
Actinomycespyogenes, Listeria monocytogenes en de facul-
tatief pathogene bacteriën;

2. darmbacteriën en schimmels in reincultuur waarbij tevens
bij histologisch onderzoek ontstekingsverschijnselen werden
waargenomen in de hersenen en/of longen en/of de lever en
als er bij bacterioscopisch onderzoek van de maaginhoud
aanwijzingen waren dat het geïsoleerde micro-oiganisme
vrijwel in reincultuur aanwezig was;

3. schimmeldraden die in bundels gelegen waren in een
ontstoken placenta. Bacteriën gelegen in kolonievorm moch-
ten in dat geval niet of nauwelijks aanwezig zijn;

4. ontstekingsverschijnselen in minstens twee van onder-
staande organen/weefsels of in minstens één orgaan/weefsel
met daarbij het voorkomen van immunoglobulinen. Deze
organen/weefsels waren, de hersenen, de longen en de lever;

5. ontstekingsverschijnselen in de vruchtvliezen. Wanneer de
ontstekingscellen alleen op de vruchtvliezen voorkwamen
werd niet aan een uteriene infectie gedacht maar aan een
infectie vanuit de vagina ontstaan tijdens het voortijdige
geboorteproces.

In totaal werden in de periode 1 januari 1982-1 januari 1990
2410 vruchten ontvangen. De 112 tweelingen die werden
onderzocht zijn als één geval vermeld. Nageboorten zonder
vruchten werden 78 maal aangeboden. Het was niet steeds
mogelijk alle genoemde onderzoeken uit te voeren op alle
aangel^en vruchten. Dit was het gevolg van óf het tijdelijk niet
kunnen beschikken over virologische detectiemethoden óf van
contaminatie óf van het verloren gaan van gegevens. Het
volledig onderzoek heeft plaats gehad bij 1822 vruchten. De
resultaten van het microbieel onderzoek staan vermeld in tabel
1.

In tabel 2 staan de facultatief pathogene bacteriën die konden
worden gekweekt, vermeld.

Van de 78 gevallen die positief waren voor schimmels was in 30
gevallen de kweek positief, terwijl in de resterende 48 gevallen
de diagnose "schimmels werd gesteld op grond van histologisch
onderzoek.

Bij sectie werd 44 keer (2410 onderzochte vruchten) een
anatomische deformiteit gediagnostiseerd. Deze bestond uit één
of meer combinaties van de volgende afwijkingen: een abnor-
maal gevormde wervelkolom, een abnormale stand van de

Pasteurella haemolytica
Pasteurella multocida
Yersinia pseudotuberculosis
Salmonella dubiin
Klebsiella pneumonia
Escherichia freundii
Streptococcus pyogenes
(Uncefield C)
Staphylococcus aureus
Staphylococcus albus
Campylobacter jejuni
Pseudomonas aeruginosa

Er bleek geen verband te bestaan tussen de microbiologische
bevindingen en de leeftijd van de verworpen vrucht.
Er is tevens nagegaan of er een relatie aanwezig was tussen het
isoleren van bepaalde micro-organismen en het voorkomen van
verwerpen in de stalperiode of in de weideperiode. De tijd tussen
1 november en 30 april werd beschouwd als de stalperiode, die
gelegen tussen 1 mei en 31 oktober als de weideperiode. Het
bleek dat vaker infecties met Actinomyces p^genes, Listeria
monocytogenes en schimmels voorkwamen in de stalperiode
terwijl infecties met darmbacteriën meer frequent in de weide-
periode werden vastgesteld. Een relatie tussen de leeftijd van de
vrucht en het voorkomen van immunoglobulinen kon niet
worden aangetoond.

Uit het hier beschreven onderzoek is gebleken dat het percen-
tage positieve isolaten van BHV,, Actinomyces pyogenes en van
schimmels uit geaborteerde rundervruchten respectievelijk 2,5,
5 en 3 bedraagt. Bij vergelijking met de opgaven in de verslagen
van de Gezondheidsdiaist Noord-Nederiand over de jaren
1981,1982,1983 en 1984 (14) alsmede met die van Overijssel
van 1983, 1984 en 1985 (15) komen belangrijke verschillen
voor de dag.

Noord-Nederiand scoort 30-52% microbiologisch positief met
een uitschieter in 1981 ten aanzien van Actinomyces pyogenes.
Ten aanzien van schimmelinfecties blijken er eveneens duide-
lijke verschillen te bestaan. Beide Gezondheidsdiensten melden
ovér de diverse jaren een gering percentage van 0-1%. Hier is
echter duidelijk sprake van een andere onderzoektechniek. In de
cijfers van de Gezondheidsdienst voor Dieren in West- en
Midden-Nederiand zijn tevens de resultaten van het histologisch
onderzoek verwerkt. Het hogere percentage positieve uitslagen
ten aanzien van BHV, en Actinomyces pyogenes bij de
Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Nederland is niet
direct te verklaren.

Buitenlandse gegevens laten het volgende beeld zien: Rowe en
Smithies (23) vonden bij 495 kalveren 36% microbiële infecties,
waaronder 13,5% BHV, en 4% Actinomyces pyogenes. Kirk-
bride (18) kwam op een totaal van 953 onderzochte gevallen tot
32% microbiële oorzaken met 6% BHVj, 1,5% Actinomyces
pyogenes en 4% schimmelinfecties.

De Kruif (21) vermeldde de resultaten van een eerder onder-
zoek van Kirkbride uit 1979. In dit onderzoek van 2500
abortusgevallen werden 35% microbiële infecties waargenomen
met 8,8% BHV, en 8,4% schimmels. Onderiinge vergelijking van
de diverse resultaten is echter in het algemeen weinig zinvol
temeer omdat de gevolgde technieken en bedrijfsomstandighe-
den meestal sterk uiteenlopen.

Om een uitspraak te doen of er sprake kan zijn van een
microbiële infectie is virologisch onderzoek beslist noodzakelijk

terwijl histologisch onderzoek van de vruchtvliezen en organen
wenselijk is, zeker in gevallen van chlamydia- en schimmelinfec-
ties.

Uit de in tabel 1 gegeven resultaten blijkt dat er in 21% van de
gevallen sprake was van een vermoedelijke microbiële infectie.
Dit vermoeden is gebaseerd op het aantonen van immunoglobu-
linen en op histologisch onderzoek. In hoeverre de conclusie
gerechtvaardigd is dat er dan ook altijd een infectie in het spel is
geweest, is onzeker.

Op grond van gegevens uit de anamnese kan worden aangeno-
men dat er in een aantal gevallen sprake geweest kan zijn van
een chlamydia-infectie of een L. hardjo-mieciit. Bovengenoemd
percentage van 21% bevat vermoedelijk ook een aantal vruchten
die wel besmet zijn geweest met een aantoonbaar agens, maar
waarbij het isoleren mislukt is als gevolg van postmortale
veranderingen of waarbij het micro-organisme door de afweer-
krachten van de foetus is geëlimineerd.
Om informatie te krijgen over een mogelijke infectieuze
component, die aanleiding heeft gegeven tot stalenzoötisch
verwerpen, werd door ons ook serologisch onderzoek verricht.
De betekenis hiervan mag echter niet worden overschat. Het
aantonen van antilichamen bij een individueel dier zegt alleen
dat het dier een infectie heeft gehad; het zegt niets over het
moment van de infectie. Men moet dan meerdere dieren uit de
leeftijdsgroep, waarbij verwerpen optrad, onderzoeken.
Ook de waarde van een gepaard serologisch onderzoek is
betrekkelijk (19, 21). Op het moment van verwerpen kunnen
titers reeds in de \'dalende fase\' zijn omdat de infectie enkele
weken tot maanden tevoren heeft plaatsgehad.
Infecties met mycoplasma\'s konden door ons niet worden
aangetoond. Tien keer is tevergeefs geprobeerd een mycoplasma
-infectie vast te stellen. Dit geschiedde in die gevallen waarbij op
grond van histologisch onderzoek een microbiële infectie kon
worden verondersteld maar waarbij geen micro-organisme kon
worden aangetoond (5).

Uit tabel 2 blijkt dat vrijwel alle facultatief pathogene bacteriën
de foeti in de uterus kunnen besmetten. Deze bevindingen zijn
identiek aan die bij varkens (3). Uit ons onderzoek blijkt dat
anatomische deformiteiten het gevolg kunnen zijn van een
BVD-infectie. Ook in de literatuur is dit goed bekend (18, 24).
Uit het onderzoek van geaborteerde tweelingen komt naar
voren dat het noodzakelijk is beide vruchten te onderzoeken. In
ongeveer 50% van de gevallen was slechts één dier besmet.
Ook de noodzaak de vruchtvliezen in het onderzoek te
betrekken wordt door onze bevindingen opnieuw bevestigd.
Het is van groot belang dat een verse placenta wordt binnenge-
bracht. Vaak blijken de secundinae aangetast te zijn, terwijl de
vrucht geen afwijkingen vertoont.

Opgemerkt moet nog worden dat wanneer alleen ontstekings-
cellen voorkomen op het alanto-chorion of in de crypten van de
cotyledonen er niet gesproken kan worden van een placentitis
sui generis. Immers hier kan het ontstekingsinfiltraat het gevolg
zijn van het voortijdig opengaan van de cervixmond of van
retentio secundinarum (een goede anamnese ontbreekt vaak)
waarbij micro-organismen vanuit de vagina in de baarmoeder
zijn gedrongen en een endometritis hebben veroorzaakt. Voor
het opsporen van schimmelinfecties is het noodzakelijk dat
histologisch onderzoek van de vruchtvliezen wordt verricht.
Rest nog de vraag wat de oorzaak is van stalenzoötieën. Het
antwoord hierop is moeilijk te geven. Stalenzoötieën kunnen
zeker veroorzaakt worden door infecties van het BHV,-virus
(16, 17), van Chlamydia psittaci (1, 2, 4, 10, 25) en van
Leptospira hardjo (6, 7, 9, 11, 26). Waarschijnlijk geven
infecties met het BVD-virus en schimmelinfecties niet gemakke-
lijk aanleiding tot een enzootic, maar onder bepaalde omstan-
digheden kunnen ze toch in korte tijd enkele abortusgevallen
veroorzaken.

BHV] werd in het hier beschreven onderzoek driemaal vastge-
steld als koppelaandoening. Éénmaal verwierpen 9 van de 10
vaarzen, éénmaal 3 van de 6 vaarzen en éénmaal 7 dieren van
wat de leeftijd betreft een gemengde populatie. Steeds werd bij
meerdere dieren het virus gekweekt. Het BVD-virus daarente-
gen werd in alle gevallen aangetoond bij slechts één kalf van het
betreffende bedrijf Er werd niet de indruk verkregen dat er
sprake was van stalenzoötisch voorkomen.
Er is in het kader van de hier beschreven waarnemingen
sonderend nagegaan of infecties met Chlamydia psittaci ook in
Nederiand aanleiding kunnen geven tot verwerpen en tot andere
fertiliteitsstoornissen. Op basis van anamnestische gegevens en
op basis van serologisch onderzoek (CBR) werd geconcludeerd
dat incidentele gevallen van verwerpen door chlamydia regel-
matig voorkomen maar dat stalenzoötieën eerder incidenteel
zijn. Omdat de kiem zeer moeilijk te isoleren is gaat het hier om
een indruk en niet om een vaststaand feit.
Micro-organismen als E. coli, \'faecale Streptokokken\', Acti-
nomyces pyogenes en andere bacteriën zullen geen aanleiding
geven tot stalenzoötieën (8, 18, 26). De oorzaak van het
verwerpen van nog andere runderen van dezelfde eigenaar moet
dan ook elders gezocht worden.

Men moet ook bedenken dat de oorzaak van stalenzoötisch
verwerpen niet altijd het gevolg hoeft te zijn van een infectie.
Sommige onderzoekers denken bijv. aan schimmeltoxinen (20).
Het bovenstaande overdenkende komt men onvermijdelijk tot
de conclusie dat onderzoek van verworpen vruchten geen
eenvoudige zaak is gezien vanuit de etiologie van de enzoötie.
Het is beslist noodzakelijk dat er een nauwkeurig samenspel is
tussen de veehouder, de dierenarts en het laboratorium. Of alle
onderzoekstechnieken zoals hier beschreven moeten worden
toegepast is discutabel.

Het laboratorium moet een nauwkeurige anamnese hebben met
betrekking tot het bedrijfsprobleem (aantal verwerpers, ziekte-
verschijnselen bij runderen die verwerpen, voorgeschiedenis)
wil het zinvolle onderzoeken verrichten en wil het een zinvolle
uitspraak na afloop van het onderzoek kunnen doen.
Zeker bij stalenzoötieën moeten de veehouder en de praktize-
rende dierenarts de resultaten van het onderzoek samen met het
laboratorium nauwkeurig bekijken.

Het is zeer belangrijk behalve de vrucht ook de placenta ter
onderzoek aan te bieden. Vruchten die aangeboden worden
enkele dagen na de excitus letalis kunnen nog goed worden
onderzocht. Dergelijke dieren hebben immers nog geen darm-
flora zodat autolyse niet zo snel optreedt.
Is verzending niet direct mogelijk dan dient het kadaver bij 4°
C te worden bewaard. Bij het voorkomen van stalenzoötieën is
het steeds belangrijk meerdere vruchten te laten onderzoeken
omdat, als gevolg van autolyse, temperatuursveranderingen of
de eliminatie van micro-organismen door de afweerkrachten
van de vrucht het veroorzakende agens vaak niet meer kan
worden aangetoond.

De veehouder is er sterk bij gebaat als hem geleerd wordt de
vruchtvliezen op afwijkingen te beoordelen. Dit geldt evenzeer
voor vruchtvliezen van runderen die ogenschijnlijk normaal
kalven. Bij afwijkingen (of vermeende afwijkingen) kan hij dan
zijn dierenarts waarschuwen.

L Aitken ID. Essentials of chlamydial microbiology. Chlamydial diseases of
ruminants. Commission of the European communities 1986; 10056: 3.

2. Akkermans JPWM en Dinkla ETB. Abortus bij runderen veroorzaakt door
Bedsonia\'s in Nederland. Tijdschr Diergeneeskd 1974; 99: 200.

3. Akkermans JPWM. Solitary cases of abortion and stillbirth in sows.
Proceedings IPVS Barcelona 1986: 108.

4. Anonymus. How common is chlamydia abortion in cattle. Vet Ree 1980;
106: 495.

5. Bocklisch H, Pfützner H, Zepezauer V und Kühn U. Mykoplasmenisolie-
rung aus Rinderfeten unter Berücksichtigung pathologisch-anatomischer
und histologischer Befunde. Mh Vet Med 1981; 36: 695.

6. Dixon RJ. Leptospira interrogans serovar hardjo. An abortificient in New
Zealand. A review of the literature. NZ Vet J 1983; 31: 107.

7. Ellis WA, O\'Brien JJ, Bryson DJ, and Mackie DP. Bovine leptospirosis:
some clinical features of serovar hardjo infection. Vet Ree 1985; 117: 101.

8. Evermann JP Advances in the diagnosis of infectious bovine abortion. The
Bovine Practitioner 1982; 17: 36.

9. Franken P Hartman EJ en de Boer W. Leptospira hardjo op een
melkveebedrijf Tijdschr Dier^neeskd 1986; 111: 533.

10. Guven MN. Serological methods for the diagnosis of chlamydiosis in
Ireland. Chlamydial diseases of ruminants. Commission of the European
Communities 1986; 10056: 27.

11. Hathaway SC. Leptospirosis in New Zealand: An ecological view. NZ Vet J
1981; 29: 109.

12. Houwers DJ and de Jong D. Direct detection and cellculture isolation of
bovine chlamydia. Chlamydia diseases of ruminants. Commission of the
European Communities 1986; 10056: 45.

14. Jaarverslagen Gezondheklsdienst voor Dieren in Noord-Nederland, 1981,
1982, 1983 en 1984.

15. Jaarverslag Gezondheidsdienst voor Dieren in Overijssel, 1983, 1984 en
1985.

16. Kalis RF and Smith RS. Infectious bovine rhino-tracheitis, infectious
pustular vulvo vaginitis and abortion in a New York dairy herd. J Am Vet
Med Assoc 1965; 146: 217.

17. Kercher D Mc and Wada EM. The virus of infectious bovine rhinotracheitis
as a cause of abortion in cattle. J Am Vet Med Assoc 1964; 144: 136.

18. Kirkbride CI A. Managing an outbreak of livestock abortions. Diagnosis
and control of bovine abortion. Vet Med 1985; 80: 70.

19. Kirkbride CI A. Managing an outbreak of livestock abortion. Help from the
laboratory. Vet Med 1985; 80: 113.

22. Remmen JWA. Verslag begeleiding 42 melkveebedrijven door de Gezond-
heidsdienst voor Dieren in Boxtel over de periode 1 mei 1984 tot april 1985.

23. Rowe RF and Smithies LK. Causes of abortion in dairy cattle. The Bovine
practitioner 1978; 13: 102.

24. Sol J, Schaake J, and Leloup MRP Een ernstig klinisch verloop van een
primaire BVD-infectie in een BVD-seronegatieve melkveekoppel. Tijdschr
Diergeneeskd 1989; 114: 886.

25. Snoep JJ. M»sa\\h-Leptospira /wrt^o-Melkerskoorts. Tijdschr Dierge-
neeskd 1985; 110: 150.

26. Sutter SA, Bohl EM, and Senking M. Viral causes of bovine abortion in
Ohio. J Am Vet Med Assoc 1965; 147: 1207.

SAMENVATTING
Aan de hand van drie praktijkvoorbeelden worden klinische en
röntgenologische aspecten van osteochondrose bij het paard
beschreven. Tevens wordt ingegaan op de prognose, therapie en
consequenties ten aanzien van het gebruik in sport en fokkerij.

Based on three clinical cases, the history and the clinical and
radiological aspects of osteochondrosis in horses are discussed
The prognosis, therapy and consequences with regard to athletic
soundness and use for breeding are described

Bij paarden in de groeifese is osteochondrose de belangrijkste
oorzaak van spontaan ontstane gewrichtsovervullingen al dan
niet gepaard gaand met kreupelheid. Osteochondrose is een
afwijkende ontwikkeling van kraakbeen, waarbij onder meer
fragmentatie van articulair kraakbeen en subchondraal bot kan
optreden. Erfelijkheid, afwijkingen in voeding, endocriene
factoren en trauma worden aangegeven als mogelijke oorzaken
van het ontstaan van osteochondrose (2, 3).

\' Specialist Chirurgie Paard. Diergeneeskundig Centrum Noord Nederland c.v., Dieren-
kliniek Emmeloord, Espelerlaan 77, 8302 DC Emmeloord. Veterinair adviseur
K.W.P.N.

2 Vicryl, Ethicon GmbH, Norderstedt, F.R.G.
\' Tensoplast, Smith and Nephew, Medical Limited, Hull, G.B.

Osteochondrose komt voor in alle gewrichten, waarbij het
tibiotarsaal gewricht het meest frequent is aangetast. De
aandoening zal zich veelal tot één gewricht beperken, maar ook
kunnen meerdere gewrichten tegelijkertijd aangetast zijn. In de
tibiotarsaal gewrichten wordt osteochondrose met een frequen-
tie van acht tot twintig procent aangetroffen, afhankelijk van ras
en leeftijd (3). Bij draverpaarden komt de aandoening het meest
frequent voor. Röntgenonderzoek, eventueel aangevuld met
echografisch onderzoek, is noodzakelijk om de ernst van de
aandoening te kunnen vaststellen. Osteochondrotische verande-
ringen, zonder klinische verschijnselen, worden regelmatig
aangetroffen bij röntgenonderzoek in verband met aankoop en
verzekeringskeuringen en ook bij routine onderzoek in het kader
van de hengstenkeuring.

Adviezen, gegeven door dierenartsen, aan toekomstige kopers
van paarden, verzekeringsmaatschappijen en eigenaren van
paarden die voor de fokkerij worden ingezet, variëren in den
lande sterk.

Drie patiënten, op verwijzing aangeboden bij het Diergenees-
kundig Centrum Noord Nederiand c.v., Dierenkliniek Emmel-
oord, worden besproken om inzicht te geven in de problematiek
rond osteochondrose bij het paard.

Een 3-jarige K.W.P.N., vos, ruin, werd aangeboden met
overvulling van het rechter tibiotarsaal gewricht Bij monstering

op harde bodem, op rechte lijn en volte, werd geen kreupelheid
waargenomen. Bij klinisch onderzoek werden geen andere
afwijkingen gevonden. Röntgenologisch onderzoek werd uitge-
voerd van beide tibiotarsaal gewrichten. Een osteochondrotisch
defect met fragmentatie aan de sagitale tibiakam werd in het
rechter gewricht vastgesteld (Fig. 1). Tevens was een geïsoleerd
fragment distaal van de laterale talus rolkam zichtbaar (Fig 1).
De eigenaar was van plan het paard te beleren om het in de
toekomst, zowel in de springsport als in de dressuursport, te
kunnen gebruiken. Ter preventie van ontwikkeling van secun-

daire arthrose diende het osteochondrotisch fragment verwij-
derd te worden, hetzij door middel van arthrotomie dan wel
door arthroscopische chirurgie.

Onder inhalatie-anaesthesie werd het rechter tibiotarsaal ge-
wricht aan latero-dorsale zijde geopend en het fragment
afkomstig van de sagitale tibiakam verwijderd. Daar de
aanwezigheid van een geïsoleerd fragment aan distale zijde van
de laterale talus rolkam meestal niet van klinische betekenis is en
het fragment tijdens de chirurgie niet in het gewricht werd
aangetroffen, werd besloten van pogingen tot verwijdering af te
zien. De wond is in drie lagen gesloten met vicryl 2/0 2
knoophechtingen. Ter bescherming en ondersteuning werd een
Tensoplast 3 bandage aangebracht. Röntgenologisch waren er
post-operatief geen aanmerkingen ten aanzien van de sagitale
tibiakam te maken, behoudens het aanwezige defect. De
calcificatie aan distale zijde van de laterale talus rolkam behield
dezelfde verschijningsvorm als vóór de operatie. Drie dagen na
operatie werd het verband gewisseld. De wond was droog en
vertoonde geen zwelling. Het tibiotarsaal gewricht was gering
overvuld. Er werd een nieuw Tensoplast-verband aangebracht.
Verdere nazorg heeft bij de eigenaar thuis plaats gevonden. Het
verband en de huidhechtingen werden 14 dagen post-operatief
verwijderd. Na thuiskomst heeft het paard dagelijks lichte
beweging gekregen. Twee maanden na operatie was het
tibiotarsaal gewricht niet meer overvuld. Het operatie-litteken
was niet pijnlijk, maar nog wel enigszins verdikt. Op grond van
deze bevindingen werd geadviseerd vanaf dit tijdstip het paard
dagelijks trainingsarbeid te geven. Twee jaar post-operatief is het
paard goed gezond en in staat zijn trainingsarbeid volledig te
vervullen, zonder dat het gewricht overvuld raakt.

Op verwijzing werd aangeboden een 3-jarige, drachtige, Friese
merrie met een zeer ernstige overvulling van het linker
tibiotarsaal gewricht. Naar mededeling van de eigenaar was het
gewricht de laatste maand steeds dikker geworden. Bij monste-
ring op harde bodem op rechte lijn en volte kon geen
kreupelheid worden waargenomen. Klinisch onderzoek toonde
overigens geen afwijkingen. Röntgenonderzoek gaf een groot
defect aan het distale deel van de laterale talus rolkam te zien en
tevens een groot geïsoleerd fragment daar ter plaatse (Fig 2). Wij
hadden hier te maken met een osteochondrotisch proces van de
distale laterale talus rolkam, waarbij een botfragment was
losgeraakt. Omdat de merrie negen maanden drachtig was,
werd besloten het fragment niet direkt, maar twee weken na de
geboorte van het veulen, operatief te verwijderen.
Het tibiotarsaal gewricht werd aan latero-dorsale zijde bena-
derd. Ter plaatse was reeds door de huid heen het losse fragment

te palperen. Door een arthrotomie werd het fragment ter grootte
van 2 X 2 X 1 cm verwijderd. Het verwijderde fragment was
volledig afgerond en met brides verkleefd aan de synovialis ter
plaatse. De laterale talus rolkam voelde glad begrensd aan.
Wondsluiting en post-operatieve begeleiding zijn op dezelfde
wijze als bij patiënt 1 uitgevoerd. De gewrichtsovervulling was
ook drie dagen na operatie sterker dan bij patiënt 1. Na de 14-
daagse boxrustperiode werd aan de merrie met veulen weide-
gang gegeven. Het paard vertoonde geen kreupelheid. De
gewrichtsovervulling bleef in beperkte mate aanwezig. Het
veulen is nog te jong om op Osteochondrose beoordeeld te
kunnen worden.

Een zeven maanden oud K.W.P.N. bruin merrieveulen werd in
de Dierenkliniek Emmeloord aangeboden met sterk overvulde
kniegewrichten van beide achterbenen. Eigenaar meldde dat het
veulen niet goed kon draven en met beide achterbenen tegelijk
galoppeerde. De klachten waren één maand voor consultering
door de eigenaar opgemerkt. Klinisch onderzoek bevestigde de
waarnemingen van de eigenaar en toonde geen andere afwijkin-
gen. Van beide kniegewrichten werd röntgenonderzoek uitge-
voerd. Zowel links als rechts werd een groot osteochondrotisch
defect van de laterale femurcondyl aangetoond (Fig 3). De
defecten waren dermate groot van omvang, dat ook na
chirurgische interventie onvoldoende kans zou bestaan op goed
functionerende kniegewrichten.

In verband met de slechte prognose voor paarden met dergelijke
omvangrijke defecten in de kniegewrichten, werd de eigenaar
geadviseerd van behandeling af te zien.

De hier beschreven casuïstieken zijn een greep uit de meest
frequent voorkomende gevallen qua localisatie van Osteochon-
drose in gewrichten bij paarden. In gevallen van fragmentatie is
chirurgische interventie noodzakelijk om secundaire arthrose te
voorkomen en het klachtenvrij functioneren van het gewricht te
bevorderen. De prognose als sportpaard na chirurgische behan-
deling van Osteochondrose in het tibiotarsaal gewricht is gunstig,
ook indien klinische afwijkingen zijn waargenomen.

De gewrichtsovervulling zal echter vooral in geval van Oste-
ochondrose van de talus rolkam pas na enige maanden afnemen
(2). Voor wat betreft het femuro patellair pwricht is de
prognose, zowel na arthroscopische als conventionele chirurgie
afhankelijk van de grootte van het defect en de leeftijd van het
paard. Indien het defect kleiner is dan vijf cm en het paard jonger
dan één jaar, dan is het verantwoord het defect en de losse
fragmenten chirurgisch te benaderen (1, 2 en 4). Hoewel
arthroscopische chirurgie minder traumatiserend is dan de
conventionele arthrotomie, zullen grote fragmenten zowel in
tibiotarsaal gewricht als in femuro patellair gewricht toch via
arthrotomie verwijderd moeten worden. Bij paarden, waarbij
op latere leeftijd Osteochondrose operatief wordt benaderd, blijft
altijd een wat grover gewricht bestaan, omdat ten gevolge van
gewrichtsirritatie het gewrichtskapsel dikker is geworden. Vaak
heeft zich reeds arthrose ontwikkeld. Vroegtijdige behandeling
wordt geadviseerd ter preventie van secundaire arthrose. Door
arthrose wordt de prognose in ongunstige zin beïnvloed en
neemt de gebruikswaarde van het paard dus af (2).
Indien bij aankoop-Zverzekeringskeuringen Osteochondrose
van de sagitale tibiakam of van de laterale talus rolkam wordt
aangetroffen, behoeven deze defecten, in afwezigheid van
arthrose, niet tot waardevermindering te leiden, zeker niet als
chirurgische behandeling kan plaatsvinden. Voor wat betreft het
inzetten in de fokkerij van paarden lijdende aan Osteochondrose,
van welk gewricht dan ook, is de prognose slecht, gezien de
relatief hoge erfelijkheidsgraad van 0.26 (2, 3). Vanwege deze
erfelijkheidsgraad heeft het K.W.P.N. het besluit genomen,
hengsten waarbij Osteochondrose is aangetoond, uit de fokkerij
te weren. Voordat hengsten tot de fokkerij worden toegelaten,
dienen de tibiotarsaal gewrichten röntgenologisch beoordeeld te
zijn door de Beoordelings Commissie van het K.W.PN. De
verantwoording tot fokken met merries lijdende aan Osteochon-
drose ligt bij de eigenaren. Door middel van het Project
Röntgenonderzoek K.WP.N.-merries wijst het paardenstam-
boek eigenaren de w^ met deze aandoening rekening te
houden. Na chirurgische verwijdering van osteochondrotische
fragmenten zal vrijwel altijd het defect röntgenologisch zicht-
baar blijven, zodat bij aantreffen van dergelijke defecten de
beoordelingscommissies als uitslag zullen geven: defect aanwe-
zig, passend in het kader van Osteochondrose.
Geconcludeerd kan worden dat Osteochondrose van het tibio-
tarsaal gewricht voor het sportpaard, zowel voor de dressuur-,
spring-, als drafsport, een relatief goede prognose heeft. Voor de
fokkerij echter, is de prognose slecht.

1. Mcllwraith C Wayne. Diagnostic and Surgical Arthroscopy in the horse.
Lea and Febiger, 1990.

2. Mcllwraith C Wayne. Overview of osteochondritis dissecans in the horse.
Proc. 16th Annual Veterinary Orthopedic Society Meeting, Febr. 1989.

3. Schougaard H, Falk Ronne J and Phillipson J. A radiographic survey of
tibiotarsal osteochondrosis in a selected population of trotting horses in
Denmark and its possible genetic significance. Equine Veterinary Journal
1990; 22: 288-9.

4. Milne DW. and Turner AS.An atlas of surgical approaches to the bones of
the horse. W.B. Saunders Company, 1979.

Dit jaar is de Waltham Award 1992
toegekend aan drs. J. de Beer voor zijn
studie Extra-articulaire skeletaandoe-
ningen van niet-traiunatische oor-
sprong bij de kat; literatuurstudie en
inventarisatie aan de faculteit Dierge-
neeskunde van de Rijksuniversiteit
Utrecht. De studie omvat behalve een
inventarisatie van de reeds verschenen
literatuur op dit gebied, ook een onder-
zoek naar de botafwijkingen bij 156
katten die tussen 1980 en 1990 voor
onderzoek en behandeling zijn aangebo-
den bij de Universiteitskliniek te
Utrecht.

De Beer gaat in zijn studie in op de
verschillende aspecten van de onder-
zochte skeletaandoeningen en bespreekt
achtereenvolgens de etiopathogenese, de
incidentie, het klinisch en radiologisch
beeld, de therapie en de prognose. Na
een vergelijking van literatuur en onder-
zoek, concludeert De Beer dat de meest
voorkomende oorzaken van skeletaan-
doeningen bottumoren, aangeboren af-
wijkingen en ook voedingsfouten zijn
(teveel vitamine A door voeding van
hoofdzakelijk lever of vis; te weinig kalk
door pure vleesvoeding). De auteur doet
tot slot enkele aanbevelingen voor ver-
der onderzoek.

Gedegen en helder
De jury heeft de Waltham Award aan de
studie van drs. De Beer toegekend,
omdat deze een gedegen en helder over-
zicht biedt en de conclusies duidelijk
klinische relevantie hebben.
De tweede prijs is toegewezen aan drs.
W. Ridderbeks voor zijn referaat met de
titel Profielschets van de dierenartsas-
sistente. De schets onderstreept het
belang van deze beroepsgroep, een
groep waarover tot nu toe nog zeer
weinig gegevens bestonden. De studie
leverde veel informatie op en heeft
bovendien een belangrijke bijdrage gele-
verd aan het paraveterinaire besluit, dat
onderdeel vormt van de nieuwe wet op
de Uitoefening van de Diergenees-
kunde.

Doctorandae A. Nibbelke, S. Posthuma
en W Kraan ontvangen voor hun geza-
menlijke scriptie Lyme Borreliose bij
honden in Nederland, de derde prijs.
De jury acht de scriptie, die een goed
overzicht geeft, van praktisch en maat-
schappelijk belang omdat de studie de
conclusie rechtvaardigt dat de ziekte
Lyme Borreliose in ons land geen kli-
nisch belangrijke aandoening lijkt te zijn
omdat ze in de meeste gevallen a-
symptomatisch verloopt.
De Waltham Award is een initiatief van

Effem BV., producent van onder meer
Pedigree Pal en Whiskas. De Award, die
op dit moment in vijftien landen wordt
toegekend, heeft tot doel de studie naar
en het onderzoek van het gezelschaps-
dier te bevorderen.

Jaarlijks
De Waltham Award wordt jaarlijks
uitgereikt aan de student diergenees-
kunde met de beste afstudeerscriptie
over geneeskunde van het gezelschaps-
dier. De Nederlandse inzendingen wor-
den beoordeeld door een deskundige
jury die bestaat uit prof dr. J. E.
Gajentaan, prof dr. A. Th. van \'t Kloos-
ter en dr. H. A. W. Hazewinkel - allen
verbonden aan de Utrechtse faculteit
Diergeneeskunde - en drs. M. Bos,
dierenarts en werkzaam bij Efifem.
Aan de Waltham Award is voor de
winnaar een bedrag van ƒ 1.500,- ver-
bonden. De tweede en derde prijs bedra-
gen respectievelijk ƒ 1000,- en ƒ 500,-.
Daarnaast ontvangt de winnaar een
uitnodiging voor een tweedaags bezoek
aan het Waltham Centre for Pet Nutri-
tion in Engeland. Alle prijswinnaars uit
de vijftien participerende landen komen
daar bijeen om hun onderzoeksresulta-
ten te presenteren.

Het Waltham Centre for Pet Nutrition is
het internationale onderzoekscentrum
van Effem Nederland en haar zusterbe-
drijven in diverse andere landen. Het
instituut doet onderzoek naar voeding,
gedrag en verzorging van gezelschaps-
dieren.

Het Landbouwschap dringt aan op een
zo spoedig mogelijke harmonisatie van
diergeneesmiddelen, zodat in geheel
Europa dezelfde richtlijnen gaan gelden.
Het Landbouwschap vindt het namelijk
geen goede zaak dat een buitenlandse
dierenarts in het Nederlandse grensge-
bied geneesmiddelen mag toepassen die
hier verboden zijn.

In een brief aan de minister van Land-
bouw, Natuurbeheer en Visserij stelt het
schap dat dit het gevolg kan zijn wan-
neer de EG-vrijstellingsregeling in de
huidige vorm wordt aangenomen.
Daarin worden namelijk geen uniforme
regels gesteld wat betreft geneesmidde-
lenregistratie.

Mensen met een hond of kat zijn al gauw
geneigd ermee te gaan fokken als het
dier aan alle normen van het ras voldoet.
\'Hoe meer de pups of kittens op hun
ouders lijken, hoe beter het is\', denken
ze. Maar helaas, schijn bedriegt. Soms
blijkt zo\'n raszuivere hond of kat erns-
tige afwijkingen te hebben. En wat erger
is, deze afwijkingen zijn maar al te vaak
erfelijk. Het onheil is dan al geschied en
de afwijking is bij het hele nageslacht
terug te vinden. Herstel van zo\'n afwij-
king is vaak niet mogelijk en soms is het
dier zelfs ten dode opgeschreven.

De Stichting D.O.G. (Diergeneeskun-
dig Onderzoek Gezelschapsdieren) on-
dersteunt een onderzoek naar erfelijke
afwijkingen bij honden en katten. Dit
onderzoek wordt uitgevoerd door de
Vakgroep Geneeskunde van Gezel-
schapsdieren te Utrecht. De methode die
gebruikt wordt, is recentelijk voor de
mens ontwikkeld en speelt zich af op
DNA-niveau. Het DNA is de eigenlijke
drager van erfelijke eigenschappen en
regelt vanuit de celkern alle functies van
de cel. In dit DNA kunnen tegenwoor-
dig erfelijke aandoeningen bestudeerd
worden. Het onderzoek is gericht op het
vinden van de \'slechte\' gedeeltes in het
DNA. De resultaten van het onderzoek
zullen meer inzicht geven in de voorspel-
baarheid van erfelijke afwijkingen bij
honden en katten. Dit alles zal leiden tot
betere rassen met minder erfelijke gebre-
ken.

In de toekomst zal de wachtkamer van
de dierenarts daardoor een stuk leger
zijn. Fijn voor onze huisdieren, maar
natuurlijk ook fijn voor de dierenlief-
hebbers zelf Het is dus van groot belang
dat het onderzoek doorgaat. Aesculaap
B.V. te Boxtel heeft een flink startbedrag
aan de Stichting D.O.G. geschonken,
maar er is veel meer geld nodig om alle
onderzoekskosten te dekken.
Voor minmaal ƒ25,- per jaar bent u
donateur van de Stichting D.O.G. U
wordt dan jaarlijks op de hoogte gehou-
den van de onderzoeksresultaten. Ook
eenmalige giften zijn welkom. Voor
meer informatie of donaties kunt u
terecht bij:

Stichting D.O.G., Yalelaan 8/De Uit-
hof, Postbus 80.154, 3508 TD Utrecht,
tel. 030-531705, Postbank 51.21.25,
Bankrekening 69.94.11.114. Contact-
personen: Prof dr. J. E. Gajentaan en
mw. drs. D.C. van Wessel.

De export van levende vleesvarkens en
biggen is in de eerste vier maanden van
dit jaar sterk toegenomen ten opzichte
van dezelfde periode in 1991. In de
maanden januari tot en met april steeg
de biggenexport met 300.000 stuks tot
875.000 dieren. In dezelfde periode
gingen 975.000 levende vleesvarkens
naar het buitenland.
Dat aantal was bijna 40%, oftewel
275.000 stuks, hoger dan in de eerste
vier maanden van 1991. Dit lijkt uit
voorlopige berekeningen van het Pro-
duktschap Vee en Vlees (PVV).

Slachtingen
Tegenover de hogere export van levende
dieren stond een daling met 8% van het
aantal binnenlandse slachtingen.
In de eerste vier maanden van 1992
werden hier 6 miljoen varkens verwerkt
tegen 6,5 miljoen vorig jaar en een gelijk
aantal in 1990.

Als belangrijkste oorzaak van deze ont-
wikkeling noemt PW-secretaris Jan
Odink de concurrentiekracht van bui-
tenlandse slachterijen. Die blijken in
staat te zijn hogere prijzen te betalen dan
de Nederlandse bedrijven. Daarmee
wordt bevestigd, dat de varkensslachte-
rijen in ons land in een moeilijke positie
verkeren. Vandaar dat momenteel een
herbezinning plaatsvindt met als doel
om de rendementen te verbeteren.

De besturen van de Produktschappen
voor Pluimvee en Eieren (PPE) en Vee
en Vlees (PVV) hebben vandaag defini-
tief groen licht gegeven voor het samen-
voegen van de twee secretariaten. In
maart werden hierover al voorlopige
besluiten genomen.

Na de bestuursuitspraken van vandaag
kan een begin worden gemaakt met het
daadwerkelijk bijeen brengen van de
beide produktschappen.

Er wordt naar gestreefd op korte termijn
een nieuwe huisvestingsplaats in het
midden van het land te vinden. Zo
mogelijk moet de fusie-operatie eind
1993 zijn voltooid.

Bij het PPE in Zeist werken zestig
mensen en bij het PVV in Rijswijk zijn
130 medewerkers in dienst. Als gevolg
van de samenvoeging komen ongeveer
achttien arbeidsplaatsen te vervallen.

Belangenbehartiging
Bij het tot stand brengen van één ge-
meenschappelijk secretariaat zit de
meerwaarde vooral in continuïteit van
de belangenbehartiging in de negentiger
jaren en in de periode kort na 2000.

Door schaalvergroting in de agrarische
sector verandert de structuur ingrijpend.

Deze ontwikkelingen nopen tot een
herbezinning op de toekomstige manier
van belangenbehartiging. Ook de kosten
spelen daarbij een rol.

Bundeling van de krachten in de (inten-
sieve) veehouderij ligt daarom voor de
hand. Door als produktschappen samen
te werken kan meer gewicht in de schaal
worden gelegd.

Ook de veranderingen in de rol en de
opstelling van de overheid, alsmede
enkele internationale ontwikkelingen,
pleiten voor een meer geconcentreerde
belangenbehartiging. Dit biedt zowel
voor de roodvlees- als voor de pluimvee-
sector voordelen.

Sinds 1 maart jl. dient het specifiek
ziekenhuisafval afkomstig van zowel
intra- als extramurale instellingen te
worden beschouwd als chemisch afval.
Dit als gevolg van het in werking treden
op deze datum van het Besluit aanwij-
zing chemische afvalstoffen (Baca, Stb.
1991, 247) voor het proces 47 (medis-
che handelingen in intra- en extramurale
instellingen voor de gezondheidszorg),
en de daarbij horende afvalstoffen als
vermeld in bijlage I (lijst van processen)
van genoemd besluit.
Concreet betekent dit, dat vanaf 1 maart
1992 een ieder die zich bezighoudt met
het bewaren en/of verwerken van - van
anderen afkomstig - specifiek zieken-
huisafval, dient te besschikken over een
toereikende vergunning ingevolge de
Wet chemische afvalstoffen (Wca, Stb.
1991, 696). Anderzijds betekent dit dat
vanaf 1 maart 1992 alle intra- en extra-
murale instellingen voor de gezond-
heidszorg hun specifiek ziekenhuisafval
uitsluitend mogen afgeven aan een per-
soon die daartoe ingevolge de Wca
bevoegd is. Met name voor de extramu-
rale instellingen (Kmisverenigingen,
huisartsen, tandartsen, dierenartsen etc.)
zal de inwerkingtreding van het Baca
voor dit onderdeel de nodige gevolgen
hebben. Veel van het specifiek zieken-
huisafval dat bij deze instellingen ont-
staat, zoals injectienaalden en bloed,
wordt op dit moment nog met het
bedrijfsafval meegegeven. Dit is op dit
moment al geen gewenste situatie, maar
na 1 maart 1992 is dit ook wettelijk niet
meer toegestaan. Ook de afgifte van het
zogenaamde specifiek ziekenhuisafval
aan een ziekenhuis is niet meer toege-
staan, tenzij dit ziekenhuis ingevolge de
Wca bevoegd is dit afval in ontvangst te
nemen. Voor het inzamelen van speci-
fiek ziekenhuisafval afkomstig van zo-
wel intra- en extramurale instellingen zal
een afzonderlijk inzamelsysteem wor-
den opgezet. Dit houdt mede verband
met een voorgenomen wijziging van het
Besluit inzameling chemische afvalstof-
fen (Stb. 1987,575). Als gevolg hiervan
zal het inzamelen van specifiek zieken-
huisafval, ongeacht de hoeveelheid die
wordt ingezameld, vergunningplichtig
ingevolge de Wca worden. Zodra hier
meer over bekend is, volgt nadere be-
richtgeving.

Voor informatie over namen van perso-
nen die ingevolge de Wca bevoegd zijn
specifiek ziekenhuisafval in ontvangst te
nemen kan contact worden opgenomen
met de Wca-coördinator per provincie
of met het Bureau Vergunnigen en
ontheffingen Wca (tel. 04194-3224).
Een tweede gevolg van het aanwijzen
van specifiek ziekenhuisafval als che-
misch afval is, dat vanaf 1 maart een
ieder die zich ontdoet van genoemd
chemisch afval en/of een ieder die dit
chemische afval in ontvangst neemt,
dient te voldoen aan de in de Wca
neergelegde meldingsplicht.
De wijze waarop aan deze meldings-
plicht dient te worden voldaan is gere-
geld in het Meldingenbesluit Chemische
afvalstoffen 1988 (Stcrt. 1988, 200). In
principe zijn zowel intra- als extramu-
rale instellingen vrijgesteld van de ver-
plichting tot het doen van een afgifte-
melding. Wel dienen zij aan degene die
op grond van de Wca bevoegd is deze
chemische afvalstoffen in ontvangst te
nemen, een omschrijving te verstrekken
van het soort afval. Hiervoor dient een
formulierenset C te worden ingevuld
(een exemplaar van deze formulierenset
treft u hierbij aan).

vullen door degene die daartoe inge-
volge de Wca bevoegd is);
2. naam van de aanbieder;

De Nederiandse Vereniging tot Bescher-
ming van Dieren in Den Haag heeft
onlangs een rapport gepresenteerd over
de methodes waarop palingen, meerval-
len en forellen in de visverwerkende
industrie worden gedood.
Dit inventarisatie-onderzoek wijst uit,
dat er weinig informatie beschikbaar is
over de verschillende handelcircuits en
dat een sluitende registratie ontbreekt.
Bovenal kunnen bepaalde gehanteerde
dodingsmethoden als dierenmishande-
ling worden gezien. Er is behoefte aan

3. als gebruikelijke naam van het afval
vermelden \'specifiek ziekenhuisaf-
val\';

4. als proces waarvan afval afkomstig is
vermelden \'afval afkomstig van in-
tra/extramurale zorgveriening\';

produktie\';
6. bij gegevens van componenten invul-
len \'ziekenhuisafval\'.
De meldingen kunnen worden verzon-
den aan het Bureau Meldingen Wet
chemische afvalstoffen. Postbus 416,
2260 AK Leidschendam.

Voor algemene informatie over de Wca
en het Baca wordt u verwezen naar de
brochure \'Milieuveilig omgaan met che-
misch afval\'. Deze kan worden aange-
vraagd bij het Distributiecentrum
VROM (tel. 079-449449).

Voor nadere informatie omtrent het
Baca kan contact opgenomen worden
met mw. M.L. Sotkhof, medewerkster
van de Directie Afvalstoffen, tel. 070-
3174189.

Voor meer inlichtingen over het Mel-
dingsbesluit chemische afvalstoffen kan
contact opgenomen worden met ing.
M. de Jongh (Bureau Meldingen,
tel.070-3177122) of met mw. mr.
Y. Bijkerk, medewerkster van de Direc-
tie Afvalstoffen, tel. 070-3174178.

meer eenduidig beleid, gebaseerd op
wetenschappelijk onderzoek.
Mede op basis van deze onderzoeksre-
sultaten zal de Dierenbescherming met
initiatieven komen, die op korte termijn
moeten leiden tot door de overheid en
het betreffende agrarische bedrijfsleven
opgezette praktijkgericht onderzoek
naar het doden van vissen. Dit onder-
zoek moet uitgaan van nieuwe weten-
schappelijke inzichten en leiden tot voor
de praktijk werkbare dodingsmethoden,
die pijn en lijden van de vissen voorko-

men. Bovendien organiseert de Dieren-
bescherming dit najaar een symposium
met een forum discussie over het welzijn
van vissen in aquacultuur; betrokkenen
worden dan geïnfomeerd over de laatste
wetenschappelijke inzichten op dit ge-
bied.

Opkomende biq-industrie
De Dierenbescherming signaleert een
opkomende bio-industrie in de kweek
van vissen. Dit wordt veroorzaakt door
de sterk groeiende vraag naar vissen en
visprodukten, waardoor de commer-
ciële produktie van vissen, zoals palin-
gen, meervallen en forellen, in Neder-
land worden verhandeld en gedood.
Door onderzoekster ir. P. Lievense wer-
den 61 bedrijven, handelaren en visdes-
kundigen bezocht.

Om deze pagina mag best eens gelachen
worden, maar deze keer snijden we een
onderwerp aan waar vaak ten onrechte
doorgaans besmuikt om gelachen
wordt. Het betreft een vorm van leed
waarvan ik ook uit ervaring in mijn
omgeving weet dat het nog niet echt
serieus genomen wordt.
Goed, Tippie mag dan een rolmopserig
rothondje zijn, maar zijn baas of bazin
zal in zak en as zitten ak ie doodgaat. In
de VS of Japan zou \'het baasje\' voor
hulp terecht kunnen bij speciale rouw-
verwerkingsconsulenten. In Engeland
schijnen er ook een paar te zijn. Maar
zou iemand met problemen over de
dood van Tippie de RIAGG-intake
halen?

Volgens een Amerikaanse onderzoek-
ster heeft driekwart van de mensen grote
moeite met het overlijden van hun
huisdier. Een derde meldt zich ziek voor
zijn werk en een derde krijgt problemen
in de omgang met mensen. Een groot
verschil met het overlijden van mensen
is dat bij het overlijden van huisdieren
mensen zich nog eens extra schuldig
voelen over de diepte van hun emoties
daaromtrent. En studies wijzen ook uit
dat deze rouwproblemen niet correleren
met andere problemen of gebrek aan
steun uit de omgeving.

Psychiater Aaron Katcher van de Uni-
versiteit van Pennsylvania stelt dat de
gemiddelde rouwperiode bij zulk verlies
tien maanden is. Maar een aantal zaken
kunnen deze duur bekorten, namelijk
het vinden van een passend eind bij het
overlijden en overige rouwrituelen.
Dierenartsen weten dat hun spreekuur-
bezoeken in 1 a 2 procent van de
gevallen eindigt in actieve euthanasie,
een situatie waarvoor onze maatschap-
pij nog geen geaccepteerde rituelen en
overige reacties ontwikkeld heeft. Men-
sen moeten zelf op creatieve wijze een
passend einde daarvoor vinden.
Het begraven c.q. cremeren van dieren
met bijbehorende rituelen wordt ook in
ons land steeds gewoner. De Britse
schrijver Evelyn Waugh heeft (als mijn
geheugen me niet bedriegt) dit jaren
geleden in zijn boek \'The Lx)ved One\'
voor wat betreft de VS geprobeerd
belachelijk te maken. In Japan zijn
onder invloed van het Zen Boeddhisme
rouwrituelen rond dieren cultureel geac-
cepteerd en gebaseerd op een respect
voor alles wat groeit en bloeit.
Mocht u eens een rouwritueel willen
zien, dan weet ik nog een adresje. Vlak
bij mij in de buurt op de Oude Zijds
Achterburgwal te Amsterdam bevindt
zich links van het Walenplein (bij de
Waalse Kerk) een winkeltje, waarvan de
etalage nu al jaren gewijd is aan het
overlijden van de hond van de bewoner.
Een ware schrijn voor een onaanzienlijk
hondje met enkele memento\'s (me-
menti?) en foto\'s van onder andere de
begrafenis.

In onze cultuur is het huisdier eeuwen-
lang een gebruiksvoorwerp geweest, iets
wat je bezit.

Dat bepaalt waarschijnlijk nog steeds
het (maatschappelijke) gevoel van \'het is
maar een beest\', dus niet iets over wier
verlies je in moet zitten. Vandaar die
schaamte als blijkt dat we toch sterk
geëmotioneerd raken bij dit veriies.
Op het persoonlijke vlak echter is het
huisdier al geen \'bezit\' meer, maar \'ver-
menselijkt\'.

Dat proces blijkt ook uit de naamgeving
van dieren. Vroeger hadden dieren neu-
trale, eigensoortige namen, nu zijn het
gewone doorsnee kindernamen (van
Bello naar Bennie, zogezegd).
Bij de toename van de individualisering
van onze maatschappij vervult het dier
een steeds grotere rol als substituut bij
onze koesterbehoefte. En koesteren is
goed voor onze (geestelijke) gezondheid
en ook nog voor degenen die we koeste-
ren. De band met dieren is dus veel
persoonlijker geworden dan enkele de-
cennia geleden.

Uit een onderzoek van het Amerikaanse
blad Psychology Today bleek dat 79%
van de mensen vindt dat op sommige
momenten hun huisdier \'hun beste ka-
meraad\' is. Tja, en als die dan over-
lijdt.....

Binnenkort start de stichting SIRE een
advertentiecampagne over rouwverwer-
king. Wedden dat daar niets in zal staan
over het veriies van huisdieren.
Daarom vraag ik u als hulpveriener hier
ook aandacht aan te schenken en dit
vooral niet als een onecht probleem weg
te wuiven. Anders gaat mijn vrienden-
kring zich weer daarover bij mij bekla-
gen, alsof ik er wat aan kan doen.

Even diametraal omschakelen: dieren
hebben ook zo hun geestelijke proble-
men. Naast een aantal beunhazen is nu
de echte kattentherapeut in opkomst.
De eerste kattenpsychologe is onlangs al
geïnterviewd door het blad Opzij. Zij
had genoeg van het beest in de mens en
is nu op zoek naar de mens in het beest
(even vrij weergegeven).
Aanbevolen literatuur voor hen die zich
naar deze tak van sport willen omscho-
len: het boek \'Do cats need shrinks?\' van
Peter Neville, uitgegeven door Sidgwick
& Jackson. Prijs £4.99 (ongeveer ƒ 17.-).
Onder verwijzing naar de 7 miljard
gulden die er in 1988 in Engeland voor
katten uitgegeven is, zegt The Sunday
Times bij een recensie van dit boek zuinig,
dat het duidelijk is dat dit de \'meaow
generation\' is.

Eén van de moeilijkste problemen die
schrijver Neville als katten-psychiater te
behandelen kreeg, was die van een kat die
de vreemdste toeren uithaalde om tegen
een schilderij van een tsaar en tsarina te
kunnen plassen. Typerend voor het
\'Teddy Troost\'-niveau van deze speciali-
satie is dat essentiële vragen bij dit pro-
bleem niet gesteld zijn aan beest en baas:
betrof het hier een Blauwe Rus, een rode
of een Witrus?

Zo begon collega Prof. dr. C.J.G. Wen-
sing van het CDI, de presentatie van het
jaarverslag 1991. Hij doelde daarbij op
het ontdekken van Lelystad-virus, de
veroorzaker van Abortus Blauw (PE-
ARS), een RNA-virus, behorend tot de
virus familie waar ook het Enquine
arteritus-\\\'ir\\ss (EAV) en het Lactaat-
dehydrogenase-vixm (LDV) dat bij mui-
zen voorkomt, zijn ingedeeld. Behalve
deze ontdekking werden mededelingen
gedaan over de vorderingen op het
gebied van de ontwikkeling van pepti-
den met hoge biologische activiteit. Ten-
slotte werd nog aandacht besteed aan
het feit dat het CDI met betrekking tot
MKZ is aangewezen als Europees refe-
rentie-instituut, belast met de controle
op antigenen en vaccins en aan de
verzelfstandiging van het CDI.

Abortus blauw of pears
Op basis van de moleculair biologische
karakterisering van het virus verwacht
het CDI al over een jaar met een
diagnostische test te kunnen komen, die
in de praktijk (Regionale Gezonheids-
diensten) gebruikt zal kunnen worden.

Je vraagt je dan wel af wat de Neder-
landse varkenshouderij hier aan heeft,
nu bekend is geworden dat bijna de
volledige varkensstapel besmet is en de
ziekte een enzoötisch karakter lijkt te
hebben gekregen. Alleen bij export van
hoogwaardig fokmateriaal zou een der-
gelijke test van belang kunnen zijn.

Voor de ontwikkeling van een vaccin
tegen PEARS is men op het CDI op dit
moment bezig via de recombinant-
DNA-techniek een bmikbaar vaccin-
virus te krijgen. Een vaccin op basis van
een deletie-mutant is gezien de aard van
het virus niet in onderzoek. De termijn
waarop een vaccin voor de Nederlandse
varkenshouderij beschikbaar komt is
nog onzeker. Bij het CDI geeft men aan
dat rekening moet worden gehouden dat
dit nog enkele jaren in beslag zal nemen.

Het zoeken naar het produceren van
peptiden met hoge biologische activiteit
binnen complexe eiwitstructuren werd
tot voor kort onmogelijk geacht. Het
CDI heeft na lang zoeken de aktieve
plaats van het Follikel Stimulerend Hor-
moon gevonden. De werking van dit
actieve bestanddeel ligt in de buurt van
het natieve hormoon. Behalve het feit
dat het hormoon nu vele malen goedko-
per geproduceerd kan worden, is het
door eenvoudig ingrepen ook mogelijk
om peptiden te maken die de FSH-
werking juist te blokkeren. Dit positieve
resultaat met behulp van deze zoge-
naamde PEPSCAN-techniek zal in de
toekomst vaker benut kunnen worden
om de aktieve delen van eiwitstructuren
te verwerken in vaccins, diagnostica en
diverse medicijen.

Differentieerbare vector vaccins
Het CDI heeft eigenlijk al vanaf haar
oprichting een belangrijke taak met
betrekking tot de dierziektebestrijding.

Het CDI is altijd paraat om dienstbaar te
zijn bij het uitbreken van dierziekten.

Ook in de toekomst, wanneer er meer en
meer verzelfstandigd zal worden, wil het
CDI deze taak kunnen blijven uitoefe-
nen. Ze is dan ook bezig om de diagnos-
tiek te optimaliseren en vaccins te ont-
wikkelen die in de toekomst gebruikt
kunnen worden. Voorbeelden hiervan
zijn het werken aan een serologisch
herkenbaar varkenspestvaccin en het
ontwikkelen van een dual-vaccin, waar-
bij de oppervlakten antigenen van het
Varkenspestvirus zijn ingebouwd. Het
gebruik van deze discriminerende vac-
cins is op dit moment door de EG niet
toegestaan. De EG hanteert voor de
dierziekten die in Groep 1 zijn inge-
deeld, zoals bekend, een \'non vaccina-
tion policy\'. Toch werkt het CDI verder
aan deze vaccins, niet alleen vanuit een
wetenschappelijke interesse, maar ook
om de discussie omtrent deze problema-
tiek opnieuw aan te wakkeren.

Al met al heeft het CDI een bewogen
jaar achter de rug en is alweer bezig om
ook van 1992 iets bijzonders te maken.

Met het verschijnen van het Jaarverslag
1991 is voor het CDI het jaar definitief
afgesloten.

Het Nederlands Instituut voor Praeven-
tieve Gezondheidszorg TNO organiseert
in het academisch jaar 1992-1993 het
21ste Seminaar Milieukunde.

Het seminaar is multidisciplinair; het
verschaft een volledig overzicht over de
verschillende aspecten van de milieu-
problematiek. Het is vooral geschikt
voor hen die zich op een doeltreffende
en doelmatige manier willen oriënteren
op het zich steeds uitbreidende \'milieu-
veld\'. Deelnemers waren de afgelopen
jaren afkomstig van het bedrijfsleven, de
overheid en onderzoeksinstellingen.

Het seminaar wordt gehouden in confe-
rentie-oorden in vier modulen van vier
dagen; elke module is gewijd aan één
thema.

De inleidingen worden gegeven door
circa zestig docenten van universiteiten
en researchinstituten, overheidsinstellin-
gen en industrie.

De prijs van het Seminaar 1992-1993 is
ƒ 6.400,-, indien aanmelding plaatsvindt
vóór I augustus 1992. In geval van
aanmelding na deze periode, is het
bedrag van deelname ƒ6.600,-. In de
genoemde bedragen zijn de verblijfkos-
ten, cursusmateriaal, alsmede een ex-
cursie in de laatste periode, inbegrepen.

Voor nadare informatie kan men zich
wenden tot het Nederiands Instituut
voor Praeventieve Gezondheidszorg
TNO, afdeling Onderwijs, Wassenaar-
seweg 56, 2333 AL Leiden, tel. 071-18
II 81, de heer A. R. J. Stumpel, arts
(cursusleider) of mevrouw P E. M.
Lindeman-Clocquet (cursus-coördina-
tor).

gapparaat
Mirle Ch, Schöngarth M, Meinhart H,
und Olm U. Untersuchungen zu Auftre-
ten und Bedeutung von Pasteurella ha-
emolytica-Infektionen bei Hennen und
besonderer Berücksichtigung von Er-
krankungen des Legeapparates. Mo-
natsheffe für Veterinair-Medizin 1991;
46: 545-9.

De pathogene betekenis van Pasteurella
haemolytica geïsoleerd bij pluimvee, is
vaak niet duidelijk. Het Instituut für
Veterinärwesen Cottbus heeft in de pe-
riode 1985-1989 onderzoek gedaan
naar de betekenis bij leghennen.
In totaal werd bij 1834 leghennen sectie
en bacteriologisch onderzoek verricht.
Bij 27% werd een aandoening van het
legapparaat vastgesteld, leghennen met
deze afwijkingen werden meestal dood
aangeboden voor sectie; vaak waren ze
dood in de legnesten aangetroffen. Kli-
nisch was er vaak sprake van slome,
algemeen zieke dieren en produktieda-
ling bij dieren tussen 1 en 2 jaar oud. Bij
een ernstige P. /laemo/yfl\'ca-uitbraak met
duidelijk septicemisch verloop trad op
een bedrijf een produktiedaling op van
ruim 11% en steÄe, tijdens de acute fase,
tot 1,5% per dag! Bij aandoeningen van
het legapparaat waarbij P. hemolytica
werd gekweekt, werden de volgende
sektiebeelden gevonden (in afnemende
frequentie): eileider buikvliesontste-
king, degeneratie van de eierstok, eilei-
derontsteking, eiconcrementen, eiers-
tokontsteking, eiperitonitis,
follikelbloedingen en leverzwelling.
In 50,4% kon de aandoening van het
legapparaat worden verklaard uit een
bacteriële infectie. Dit betrof in 27,4%
een infectie met R haemolytica (soms
menginfectie met E. coli) en 20% werd
veroorzaakt door alleen een E. coli-
infectie. Bij de kleinere legbedrijven
(Privathaltungen) was P. haemotylica de
belangrijkste bacteriële verwekker van
deze aandoeningen; op de grote, inten-
sieve bedrijven was dit E. coli en stond P.
haemolytica op de tweede plaats.
P. haemolytica bleek in vitro goed gevoe-
lig voor chlooramfenicol (gebruik bij
leghennen verboden!; ref.), neomycine.

De auteurs gaan uitgebreid in op de
culturele, biochemische en serologische
typering en de enigszins onduidelijke
naamgeving van deze bacterie. Ook in
ons land wordt P haemolytica regelma-
tig gekweekt onder andere bij aandoe-
ningen van het legapparaat maar ook bij
aandoening van de luchtwegen van leg-
hennen. (Meestal is E coli dan de
boosdoener maar het is misschien de
moeite waard om de rol van P haemoly-
tica daarbij nader te onderzoeken; ref.).

Cullor JS, Woud S, Smith W, Panica L
and Selsted ME. Bactericidal potency
and mechanistic specificity of netrophil
defensins against bovine mastitis patho-
gens. Vet Microb 1991; 29: 49-58

Polymorfkernige leucocyten spelen een
belangrijke rol in de immunologische
afweer van de gastheer ten opzichte van
pathogenen. Deze rol is veelal afhanke-
lijk van de complementcascade. De
cytoplasmatische granula van de neutro-
fielen bevatten talloze microbicide ei-
witten die na degranulatie vrijkomen.
Een belangrijke plaats onder deze eiwit-
ten wordt ingenomen door de defensi-
nen; dit zijn antimicrobiële peptiden
(29-34 aminozuren, die een hoog ge-
halte aan cysteine en arginine bevatten).
De auteurs hebben de microbicide acti-
viteit van twee konijndefensine peptiden
getest ten opzichte van S.aureus,
List.monocytogenes, E.coli, S.dublin,
S.typhimurium, Kl.pneumoniae en
Ps.aeruginosa (dus niét Str.agalactiae,
dysgalactiae en uberis, ref). Eén der
defensinen bleek zeer sterk antimicro-
bieel te zijn, waarbij alle bacteriën bij de
in vitro incubatie binnen een uur in
aantal van 10^ tot <10^ daalden.
Het is begrijpelijk, dat deze breed-spec-
trum activiteit van defensinen mogelijk
als model wordt gezien voor een nieuw
soort antibiotische chemotherapeutica.

Teske E, Stokhoff AA, Van de Ingh
TSGAM, Wolvenkamp WThC, Slap-
pendel RJ, De Vries HW. Transthoracic
needle aspiration biopsy of the lung in
dogs with pulmonic disease. J Am Anim
Hosp Assoc 1991; 27 (3): 289-95.

Door middel van transthoracale aspira-
tie-cytologie werd nagedaan of op een
veilige en betrouwbare wijze de diagnos-
tiek van diffuse en gedissemineerde
longaandoeningen kon worden verbe-
terd. Dit onderzoek werd bij 41 honden
en 2 katten verricht.

De \'kwaliteitscontrole\' bestond uit his-
topathologisch onderzoek van weefsel
verkregen via een open biopsie (17
dieren) of postmortaal onderzoek (22
dieren). De cytologische diagnose bleek
in 83% betrouwbaar.

Maligne tumoren (bij 24 patiënten) en
ontstekingen (in 14 patiënten) bleken de
meest voorkomende afwijkingen. De
diagnose carcinoom (16/17) en lyfosar-
coom (4/4) werden praktisch altijd
correct gesteld. In 5 gevallen kon geen
betrouwbare cytologische diagnose
worden gesteld; hieronder vielen 2 van
de 4 sarcomen.

Onder de ontstekingen nam de eosino-
fiele bronchopneumonie (5x) een duide-
lijke plaats in, ook vanwege de ge-
slaagde cytologische diagnostiek.

Klinische complicaties na de diagnosti-
sche ingreep werden gezien in de vorm
van pneumothorax (2x) en hemopthysis
(3x). Vijf honden stierven gedurende en
direct na de aspiratie biopsie waaronder
twee met hemopthysis. De complicaties
traden vooral op bij honden in slechte
conditie.

Geconcludeerd kan worden dat trans-
thoracale aspiratie-cytologie bij een cate-
gorie dieren met vaak ernstige longaan-
doeningen een betrouwbaar
diagnosticum is. Om de risisco\'s van de
ingreep te verminderen is onderzoek van
stollingsfactoren voor en röntgenolo-
gisch onderzoek na de ingreep van
belang. Bovendien verdient het aanbe-
veling alleen honden met een redelijke
conditie aan dit onderzoek te onderwer-
pen.

Het DLO-Centraal Diergeneeskunde
Instituut (CDI-DLO) te Lelystad is aan-
gewezen als instituut om de kwaliteit
van de mond- en klauwzeer (MKZ)-
vaccins voor de EG te bewaken (Com-
munity Coordinating Institute).
Om snel en adequaat op toekomstige
mond- en klauwzeeruitbraken onder de
veestapel te kunnen reageren heeft de
EG een aantal maatregelen getroffen. In
dit kader is het CDI-DLO aangewezen
als Community Coordinating Institute.
Het Institute for Animal Health in Enge-
land is aangewezen als referentie labora-
torium voor de diagnostiek van MKZ.
Bij een eventuele uitbraak wordt daar
vastgesteld om welk type MKZ het gaat.
Tevens zal op vier plaatsen in Europa
een vaccinbank komen, waar een nood-
voorraad vaccin wordt opgeslagen.
Deze maatregelen zijn door de EG
genomen, omdat per 1 januari 1992 de
vaccinatie tegen MKZ in heel Europa
niet meer toegestaan is.

De EG-taak die aan het CDI-DLO is
toegewezen houdt primair de kwaliteits-
bewaking in van MKZ-vaccins, die bin-
nen Europa moeten kunnen worden
ingezet bij een eventuele uitbraak. Een
andere belangrijke taak is de advisenng
en het toezicht houden op de veiligheids-
maatregelen om het ontsnappen van
MKZ-virus uit produktie-eenheden te
voorkomen. Verder moet bij de inrich-
ting van de vaccinbanken worden gead-
viseerd en moeten de opgeslagen Pro-
dukten worden beoordeeld. Ook
vaccins die gebruikt worden in bestrij-
dingsprogramma\'s buiten de EG, maar
die door de EG betaald worden, worden
door het CDI-DLO beoordeeld op kwa-
liteit en werkzaamheid.

Het CDI-DLO moet tevens de kennis op
het gebied van de vaccintechnologie
voor de EG veilig stellen en aan vaccin-
fabrikanten overdragen.
Het CDI-DLO is voor deze taak uitge-
kozen vanwege de hoogwaardige exper-
tise die aanwezig is op het gebied van
MKZ onderzoek en de beschikbaarheid
van hoogbeveiligde labaratoria en
proefdierstallen.

Voor Nederland betekent het dat kennis
op MKZ-gebied optimaal in huis blijft
en dat een belangrijk onderdeel van
de \'brandweer\' in huis is in geval van een
calamiteit.

De beëindiging van de MKZ-vaccinatie
binnen de EG is gewenst in landen met
export mogelijkheden van dierlijke Pro-
dukten naar landen die vrij zijn van
MKZ. De beëindiging van de vaccinatie
is mogeljk doordat Europa al een aantal
jaren vrij is van de gevreesde, zeer
besmettelijke ziekte onder vee. In een
aantal landen die Europa omringen, komt
de ziekte echter nog regelmatig voor.
Ook is insleep van MKZ mogelijk van-
uit het Verre Oosten, Afrika of Zuid
Amerika.

Voor inlichtingen kan men contact op-
nemen met de Afdeling Public Relations
CDI-DLO, drs. RW. van Olm, tel.
03200-73234 of drs. M. Vedder-Root-
jes, tel. 03200-73233.

Het bestrijden van coccidiose bij slacht-
kuikens steunde tot nu toe op een aantal
anti-coccidiosemiddelen die al langere
tijd beschikbaar zijn. Na langdurig onaf-
gebroken gebruik werden de coccidiën
resistent tegen deze middelen. Dit zorgt
er onder meer voor dat subklinische- en
zelfs klinische coccidiose nog regelmatig
voorkomt.

Janssen Pharmaceutica introduceert nu
Clinacox®, een geheel nieuw anti-cocci-
diosemiddel met als werkzame stof di-
clazuril. Clinacox® is een veevoederad-
ditief met uitstekende mengeigen-
schappen.De toegelaten dosering voor
slachtkuikens in het voer is slechts 1
ppm. De verpakkingsvorm is een zak

van 20 kg Clinacox® 0,5% voldoende
dus voor 100 ton slachtkuikenvoer.
Clinacox® heeft een uniek veiligheids-
profiel en is een buitengewoon effectief
en betrouwbaar anti-coccidiosemiddel.
Bovendien kan het uitstekend gecombi-
neerd worden met alle mogelijke groei-
bevorderaars, diergeneesmiddelen of
andere anti-coccidiosemiddelen. Deze
eigenschappen maken Clinacox® bij
uitstek geschikt om in de groeifase van
een shuttle gebruikt te worden. Dit is
immers de periode met het grootste
risico op schade door coccidiose. De
wachttijd voor het slachten is vijf dagen.
Kruisresistentie met andere preventieve
anti-coccidiosemiddelen is niet vastge-
steld.

Het gebruik van Clinacox® leidt tot een
betere coccidiosecontrole en remt de
resistentie-ontwikkeling tegen de mo-
menteel veel gebruikte produkten.

(FAO Animal Production and Health
paper 85. Food and Agricultural Orga-
nisation of the United Nations, Rome
1990, 333 pages.)

Deze publicatie heeft ten doel om de
meest recente informatie en technologie
van traditionele melkproduktie in ont-
wikkelingslanden bij elkaar te brengen.
Dat is op goede wijze gelukt, mede
dankzij de medewerking van zes regio-
nale auteurs.

De publicatie is verdeeld in twee delen.
In deel A wordt het belang, de technolo-
gie en economie van traditionele melk-
produktie besproken, met een onderver-
deling in verschillende secties: melk als
ruw materiaal, samenstelling, diersoort;
melkwinning en hygiëne; niveau van
verwerking; technologie van de voor-
naamste produktie; economisch belang
van de traditionele melkproduktie; be-
lang van de traditionele produktie in de
humane voeding; organisatie van de
afzet en algemene discussie, samenvat-
ting en conclusie.

Elk van deze secties behandelt deze
problematiek per regio, bij de kaassoor-
ten zelfs vaak per land.
De behoefte aan een nationaal en inter-
nationaal beleid ten aanzien van melk en
melkproduktie wordt als een absolute
voorwaarde gezien om deze traditionele
sector zijn belangrijke bijdrage ook in de
toekomst te kunnen honoreren.
In deel B worden, per continent, de
technieken voor melkprodukten bespro-
ken zoals kaas, verzuurde melkproduk-
ten, boter en andere melkvetprodukten
(ghee) en daarnaast soms zeer exotische
produkten.

Het rapport \'spreekt\' zijn bezorgdheid
uit over het gebrek aan veterinaire con-
trole over melkvee, rauwe melk en
melkprodukten, met de daarmee ge-
paard gaande risico\'s van door melk
overgebrachte ziekten en voedselvergif-
tigingen.

Hoewel fermentatie van melk uitvoerig
wordt behandeld, wordt er niet op
ingegaan hoe deze bewerking pathogene
kiemen kan reduceren c.q. bevorderen.
Ook miste de referent node enkele
gegevens over het voorkomen van resi-
duen, die of via plantaardige produkten
(mycotoxinen, herbiciden, pesticiden)
of via behandeling van het dier (acarici-
den, anti-parasitaire middelen) in de
melk terecht kunnen komen.
Al met al een publikatie die ik van harte
kan aanbevelen voor een ieder die in
ontwikkelingslanden met deze sector te
maken heeft.

In februari 1990 werd het symposium
\'De toekomst van de wilde hoenderach-
tigen in Nederiand\' gehouden. Het sym-
posium is op initiatief van de Konink-
lijke Nederlandse Jagers Vereniging tot
stand gekomen uit een samenwerkings-
verband tussen deze vereniging, de
Stichting Behoud Natuur en Leefmilieu,
de Afdeling Vogels en Bijzondere Die-
ren van de Vakgroep Geneeskunde van
Gezelschapsdieren van de Faculteit der
Diergeneeskunde, de Worid Vereniging
van Boseigenaren, de Nederlandse
Landgoederen.

Een groot aantal inleiders (meer dan
twintig) geeft in overzichtelijke voor-
drachten weer wat de oorzaken zijn of
kunnen zijn van de grote achteruitgang
van de hoenderachtigen (patrijs, kwar-
tel, fazant en korhoen). De intensivering
van de landbouw, de kwalitatieve ach-
teruitgang van de bossen, het verdwij-
nen van de heide enz. zijn met andere

De veterinaire controle op sa-
mengestelde menwedstrijden.
met een concept voor een veteri-
nair reglement

Faculteit der Diergeneeskunde Utrecht,
25 maart 1992. Auteurs: Dick van de
Bunt, Gertjan den Heijer, Peter Kemna.
Vakgroepen: Algemene Heelkunde en
Heelkunde der Grote Huisdieren en
Inwendige Ziekten en Voeding der
Grote Huisdieren (maart 1992).

Om een beter inzicht te krijgen in de
conditie en fitheid van paarden/ponies
gedurende de marathonproef van een
samengestelde menwedstrijd, zijn in het
seizoen 1991 op zeven wedstrijden van
de NBVAP gegevens van de veterinaire
controle verzameld. Van 547 paarden/
ponies zijn deze gegevens geïnventari-
seerd en verwerkt. De paarden/ponies
zijn in verschillende groepen ingedeeld,
om een vergelijk te maken tussen paar-
den en ponies, uitkomend in twee- of
vierspan en op verschillende wedstrijd-
niveaus. De groep paarden is daarnaast
nog in twee groepen gesplist, te weten
paarden van het Friese ras en andere
paarden (voomamelijk KWPN). Ook
zijn de struciuur, de parcoursbouw en de
weersomstandigheden op de wedstrij-
den onderiing vergeleken.
Na het verwerken van de gegevens,
waarin steeds voor de ademhalingsfre-
quentie, de polsfrequentie en de tempe-
ratuur, de gemiddelden met standaard-
deviatie berekend zijn, blijkt dat tussen
de verschillende groepen geen grote
verschillen bestaan. Alleen de paarden
milieu-invloeden (zure regen) van grote
invloed op deze teloorgang. Hoewel het
wat de hoenders betreft twee voor twaalf
is, worden er toch ook duidelijke sugge-
sties gegeven voor (gedeeltelijk) herstel
van deze soorten.

Het boek, dat niet alleen keurig uitge-
voerd is, geeft, vooral ook door de grote
diversiteit van de inleiders, een goed
overzicht van en inzicht in de problema-
tiek. Voor degenen, die geïnteresseerd
zijn in het wel en wee van de hoender-
achtige en de natuur in Nederiand, is het
boek, ook als naslagwerk, zeker aan te
bevelen.

van het Friese ras hebben na arbeid een
gemiddeld hogere ademhalingsfrequen-
tie en lichaamstemperatuur.
Het blijkt dat de wedstrijdomstandighe-
den (bijv. een hoge omgevingstempera-
tuur en een slechte opbouw van de
trajecten) een negatieve invloed kunnen
hebben op de fitheid van de paarden/
ponies, wat tot uiting komt in hoge
waarden voor de verschillende parame-
ters.

De gegevens uit dit onderzoek, aange-
vuld met literatuurgegevens hebben ge-
leid tot het bepalen van richtlijnen en
grenswaarden, welke in een concept
veterinair reglement zijn verwerkt. Dit
concept geldt voor alle aan de samenge-
stelde menwedstrijd deelnemende ga-
randeren, de paarden/ponies. Toepas-
sing van dit reglement moet een
uniforme veterinaire controle garande-
ren, de paarden/ponies beschermen en
de sport vrijwaren tegen excessen. De
haalbaarheid van dit r^lement zal in
vier wedstrijden in het seizoen 1992
getest worden, waarna, na eventuele
aanpassing, de veterinaire controle zal
worden uitgevoerd volgens een veteri-
nair reglement.

van vleesvee-embryo\'s in melkvee
M. Rodenburg, vakgroep bedrijfsge-
neeskunde en voortplanting.

De laatste jaren laten steeds meer vee-
houders een vleesvee-embryo in een
melkkoe inzetten, waarbij als argumen-

ten vooral de meerwaarde van het vlees-
kalf en de beschikbaarheid van ruimte
en ruwvoer meespelen. Het is dan ook
belangrijk dat de veehouder een ge-
schikte ontvangster klaar heeft staan.

In de literatuur is gezocht naar de
verschillende aspecten die een rol spelen
bij de keuze van de ontvangster.

Pinken laten vaker een hoger drachtig-
heidspercentage zien. Kruislingen of
dubbeldoeldieren geven een gunstiger
geboorteverloop. De dieren moeten re-
gelmatig tochtig geweest zijn en mogen
geen afwijkingen hebben aan de geni-
taaltractus. Bij het inzetten van het
embryo en tijdens de dracht moeten de
dieren in een juiste conditie zijn. Het is
beter dieren met een rustig karakter te
nemen.

Ontvangsters met een lagere lactatie-
waarde hebben de voorkeur omdat die-
ren met een hogere lactatiewaarde beter
gebruikt kunnen worden om kalveren
voor de noodzakelijke vervanging van
de eigen melkveestapel te geven.

)e mate van synchroniciteit tussen de
ontvangster en de leeftijd van het in te
zetten embryo is erg belangrijk. Signifi-
cante verschillen in drachtigheidsresul-
taten tussen het inzetten na spontane of
geïnduceerde tocht worden meestal niet
gevonden. Een goede begeleiding van de
recipïent tot en met het afkalven is
belangrijk.

In samenwerking met de Kl-vereni-
gingen Zuid en Land van Cuyk is er in
januari 1992 een enquête gehouden
onder veehouders over het embryo, de
ontvangster en het kalf Meteen dient
gezegd te worden dat het onderzoek
geen pretenties heeft om volledig te zijn,
en dat de betrouwbaarheid door de
kleine aantallen gegevens niet groot is.

Gekeken is naar het drachtigheidsper-
centage (61%) en bv. het drinkgedrag
van de vleeskalveren. (5 van de 38
dieren dronk slecht of helemaal niet).

Het drachtigheidspercentage bij de ou-
dere koeien is niet slechter dan bij de
pinken, en is na geïnduceerde tocht
hoger dan na spontane tocht (resp.
80,2% en 60,2%).

De oudere dieren kalfden aanzienlijk
makkelijker af, waarbij tevens weinig
risico genomen wordt bij de verlossing.

Nogmaals benadruk ik de kleinschalig-
heid van het onderzoek, en meer cor-
recte bewijzen en vergelijkingen met de
literatuur zijn slechts mogelijk bij een
grotere opzet.

Naar aanleiding van onder-
staande bij de redactie ontvangen
vraagstelling, vond zij dr. W. W.
Braunius (Stichting Gezond-
heidsdienst voor Dieren in Zuid-
Nederland) bereid om voor de
lezers een antwoord te formule-
retL

Op een groot slachtkuikenbedrijf met 6
stallen wordt al geruime tijd geklaagd
over regelmatig terugkerende ademha-
lingsproblemen bij de (niet emulsie)
kuikens.

Het bedrijf ligt vrij dicht naast een groot
pluimveebedrijf met opfoklegkuikens.
Met name in de tweede helft van de
mestperiode loopt de uitval soms hoog
op (tot 10%). De kuikens worden
meestal geleverd door 2 (soms 3) kui-
kenbroederijen.

— regelmatig worden ontstoken lucht-
pijpjes waargenomen met puntbloe-
dinkjes

— HAR IB: de uitslagen bieden meestal
weinig houvast. De titers zijn vaak
wisselend van hoogte

— HAR NCD: rond 4 weken leeftijd
meestal laag tot negatief; op ± 6 weken
leeftijd variërende titers van 7 tot ^ 10

Zou u nog verdere diagnostische stap-
pen willen ondernemen en zo ja, welke?
Welke maatregelen stelt u voor om de
bovengeschetste problematiek tot een
minimum terug te brengen?

Op een slachtkuikenbedrijf met 4 stallen
zijn in I hok (± 14.000 dieren) ernstige
problemen aan de orde. De kuikens zijn
ongeveer 3 weken oud en zijn sinds 1V2
week te traag, groeien vrijwel niet en zijn
sloom (dromerig). Het probleem betreft
zeker 40 a 50% van het koppel. De
kuikens maken een zeer kouwelijke
indruk, maar de actuele hoktemperatuur
is ± 28° C.

In het strooisel is vrijwel geen normale
mest meer te vinden, waardoor de blin-
dedarmlozingen wat meer opvallen. De
kuikens hebben tot dusverre zeer weinig
voer opgenomen. De kuikens zij zo
loom ^t ze zich gemakkelijk laten
oppakken. Na loslaten maken ze zich
weer snel uit de voeten maar vervallen
vervolgens weer in hun slome gedrag.

Ademhalingsproblemen bij slachtkui-
kens blijken in de praktijk niet altijd
eenvoudig op te lossen. Dat op een
bedrijf ten gevolge van deze problemen
regelmatig tot 10% uitval ontstaat, geeft
echter wel aan, dat er wat bijzonders aan
de hand is.

Luchtweginfecties kunnen een typisch
bedrijfsprobleem vormen. Daarbij spe-
len bedrijfsgrootte, bezettingsdichtheid
en klimaatsfactoren een grote rol. In de
vraagstelling wordt niet opgegeven of de
kuikens van de verschillende herkoms-
ten ook nog van verschillende geboorte-
data zijn. Indien dit ook nog het geval is,
wordt de zaak nog gecompliceerder,
daar dan op het mestbedrijf zelf waar-
schijnlijk ook nog op verschillende tijd-

De nabijheid van een groot opfokbedrijf
kon echter hier wel eens een belangrijke
oorzaak van de problemem zijn. Er is
niet aangegeven hoe groot de afstand
tussen de beide bedrijven is, maar ziekte-
kiemen (en entstofdeeltjes) verplaatsen
zich gemakkelijk over 200-500 meter
(zie onder andere Hilliger, Dtsch Tie-
rärztl Wschr 1991; 98: 245-62). Het is
aannemelijk, dat het herhaald vaccine-
ren van de opfokdieren een verspreiding
van IB- en NCD-vaccindeeltjes veroor-
zaakt. Hierbij komt nog, dat in de opfok
gebruik wordt gemaakt van sterkere
vaccins zoals de H52- en La Sota-
stammen. Er zal dan herhaalde uitschei-
ding van (ent)virussen optreden, die bij
gevoelige dieren behoorlijk kan aan-
slaan (zie Jones en Amboli), Vet Record
1987; June 27: 617).
Het feit dat de IFT ten opzichte van IB
en NCD regelmatig positief is wijst erop,
dat er veel IB- NCD-virussen moeten
circuleren. Dit kunnen veldvirussen zijn,
maar ook entvirussen!
Dit is echter moeilijk te achterhalen. Als
nader onderzoek kan virusisolatie over-
wogen worden, maar men dient zich te
realiseren, dat hoogst waarschijnlijk
NCD tezamen met IB-virus geïsoleerd
zal worden en dat maakt het er niet
eenvoudiger op. Wordt alleen NCD-
virus geïsoleerd, dan kan een pathogeni-
teits-index (CPI) wel wat meer informa-
tie verschaffen. Indien alleen een IB-
virus wordt geïsoleerd, kan men nog het
serotype bepalen. Verder moet men ook
nog bedenken, dat ILT (ent)virussen,
influenza of TRT een rol zouden kunnen
spelen. Een IFT ten opzichte van ILT en
TRT zou te overwegen zijn. Influenza
kan serologisch vastgesteld worden.
Men dient echter niet al te hoge ver-
wachtingen te hebben.
De maatregelen die overwogen kunnen
worden zijn onder andere:

b. Gecombineerd IB/NCD enten van
alle hokken op dezelfde dag, bij
voorkeur op de eerste dag.

c. Eventueel kan overwogen worden
om een tweede IB-enting toe te
passen door het drinkwater op de
14e tot 17e dag.

d. Overleg met het opfokbedrijf over
het vaccinatieprogramma. Dit is
moeilijk, maar het verdient zeker
aandacht. Men zou ertoe kunnen
overgaan op het opfokbedrijf alleen
een levende IB-primer te gebruiken
en verder met gedode entstoffen te

In eerste instantie kan men hierbij den-
ken aan een reovirusinfectie. Deze be-
smetting betreft vaak een groot deel van
het koppel en de dieren willen dan
moeilijk lopen. Reovirussen veroor-
zaken niet alleen tenosynovitis maar
tasten ook de darm aan en kunnen zo
aanleiding vormen voor dunne ontia-
sting, die in het strooisel niet meer is
terug te vinden.

In tweede instantie moet men een CAV-
besmetting denken. De dieren blijven
dan duidelijk achter in de groei, maar
vaak is dan de uitval ook verhoogd.
In beide gevallen kan het voorkomen,
dat slechts één hok op een bedrijf de
afwijkingen vertoond, aangezien her-

18 Groep Geneeskd Gezelschapdieren
KNMvD, ledenvergadering. De Biltse Hoek,
De Bilt; 20.00 uur

20 Bijscholingsdag te Antwerpen over orthope-
die bij gezelschapsdieren, georganiseerd door
het AAC (inl.tel. 09-3238300678, lax 09-
3238250040).

22—25 7th Internat. Symposium on Disorders
of the Ruminant Digit, Rebild, Denmark
(inl. tel. 98126022, fax 98166922).

22—25 International DLG Exhibition for Live-
stock & Poultry Production and Manage-
ment, Hannover Fairgrounds \'EuroTier \'93\',
inl.tel. (069)71680, fax (069)7241554).

26—28 Eerste Wetenschappelijke Vergadering
van het European College of Veterinary
Surgeons (ECVS), Zürich, Switserland.

21—25 Congres \'Animals and us\', Montreal
Canada (inl. AFIRAC, Paris, tel. (33)
149291200, fax (33) 148065565) (pag. 306)

17—20 12th Congress of the Intl. Pig Veterinary
Soc. (IPVS), The Hague (inl.tel.: 070-
365.78.50, fax 070-361.48.46).

Het onderzoek dient te bestaan uit sectie
waarbij speciaal op peesschede, hakken,
thymus en beenmerg moet worden gelet.
Als voortgezet onderzoek komt bacteri-
ologisch en virologisch onderzoek in
aanmerking, terwijl in het geval van
CAV nog histologisch onderzoek kan
worden overwogen.
De prakticus kan op deze onderzoeken
niet wachten en zal maatregelen dienen
te treffen. Daar de dieren blijkbaar een
kouwelijke indruk maken, ligt het voor
de hand de temperatuur te verhogen om
koppelen te voorkomen. Verder zou
men kunnen overwegen Na-salycinaat
te verstrekken om de dieren weer aan
het lopen te krijgen. Indien de uitval niet
verhoogd is, behoeft voorlopig een anti-
bioticatoediening niet ovawogai le wordai.

17—20 3rd Intern. Vet. Immology Symposium,
Budapest (inl. redactiesecretariaat).

23—27 International Congress on Animal Pro-
duction (ICAR), The Hague, The Nether-
lands. (inl.: Dr. S. J. Dieleman, tel. 070-
3180285, fax 070-3249263){pag. 287).

24—28 XIX. Kongress der Europ. Vereinigung
der Veterinäranatomen, Gent, Antwerpen,
Belgien.

31 —4 sept. XVII World Buiatrics Congress and
XXV Am. Assoc. of Bovine Prartitioners
Conference, (pag. 1038 1991 en 102).

2 Afd. Zuid-Holland KNMvD, ledenvergade-
ring, Sociëteit Standvastigheid, Delft; 20.30
uur

2—6 5th Congress of Intern. Society of Animal
Clinical Biochemistry, Parma, Italy.

4—6 3e Int. Congres voor Veterinaire Homeo-
pathie, Münster (Duitsl.) (inl.: A. G. G. Kok,
tel. 08380-31431).

6—11 6th Eur. Multicolloquim of Paarasito-
logy. The Hague (inl.tel.: 070-3512851).

9 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Ledenverga-
dering, paviljoen Molenwijk, Boxtel; 20.15

11—12 8th Scientific Meeting of the European
Assoc. for Embryo Transfer (AETE), Lyon,
(pag. 216).

15 Afd. Overijssel KNMvD. Ledenvergadering,
Hotel-rest. Hugen, Hellendoom; 20.00 uur.

16 Groep Geneeskd Gezelschapsdieren
KNMvD, ledenvergadering, De Biltse Hoek,
De Bilt; 20.00 uur

16—19 Veterinary Acupuncture Congress,
Coco Palms, USA (inl.: David H. Jaggar, tel.
(303)-449-7936).

17 Groep Vet. Homoeopathic KNMvD. Studie-
vergadering over \'Homoeopathische anam-
nese\', Beatrix-gebouw, Jaarbeursplein,
Utrecht; 19.30-22.30 uur.

19—23 4th. Int. Symp. on Marek\'s Disease,
RAI Congres Centrum, Amsterdam en CDI,
Lelystad (21/9). (inl.: RAI Organisati Euro
en dr. S. H. M. Jeurissen, tel. 03200-76611).

20—25 World\'s Poultry Congress, Amsterdam
(inl.: RAI Organisaüe Bur. 020-5491212).

22 Afd. Gelderland KNMvD. Ledenvergade-
ring, rest. \'De Waag\', Doesburg, 20.15 uur.

23—26 1 Ith Autumn Scientific Meeting of the
European Society of Veterinary Pathology,
Zaragoza.

26 PAO-D cursus: Assistentie Voorbereiding en
nazorg bij operatiepatiënt (92/48).

29 33. Arbeitstagung des DVG-Arbeitsgebietes
Lebensmittelhygien, Garmisch-Partenkir-
chen.

1— 2 en 5—7 PAO-D cursus: Diergenees-
kundige begeleiding van melkveebedrijven
(92/89).

17 AAC Bijscholingsdag Orthopedie Gezel-
schapsdieren, \'De Reehorst\', Ede.(pag. 182)

21—24 Ultrageluid Congres, Karlsruhe (inl.:
prof. dr. G. C. van der Weijden, tel. 030-
521887) (pag. 1147).

29 Bijeenkomst Dutch Association for Compa-
rative Hematology. Nadere gegevens volgen
te zijner tijd.

30 Themadag \'Gezondheid\', Centrum voor de
Varkenshouderij (inl.: tel. 04192-86468).

31 Groep Vet. Homoeopathic KNMvD. Lus-
trumviering (nadere mededelingen volgen).

2—4 PAO-D: Inleiding in de diergeneeskun-
dige begeleiding van melkveebedrijven (92/
92).

3—10 8th Annual George H. Muller Stand-
ford Veterinary Dermatology Seminar, Ha-
waii (pag. 307).

7 PAO-D cursus (vervolg van 30/31 oktober):
Apotheek I Gezelschapsdieren (92/60).

14 \'Najaarsdag\' Groep Geneeskunde Gezel-
schapsdieren KNMvD \'De Reehorst\', Ede.

30 PAO-D cursus (vervolg van I en 2 decem-
ber): Apotheek I Gemengde Praktijk (92/
62).

1—2 PAO-D cursus (vervolg van 30 novem-
ber): Apotheek 1 Gemengde Praktijk (92/
62).

8 Afd. Gelderland KNMvD. Ledenvergade-
ring, rest. \'De Waag\', Doesburg, 20.15 uur.

14 PAO-D cursus (vervolg van 9 november):
Het schrijven van een artikel (92/59).

15 Afdeling Overijssel KNMvD. Ledenvergade-
ring, Hotel-rest. Hugen, Hellendoom; 20.00
uur.

17 Groep Geneeskd Gezelschafsdieren
KNMvD, ledenvergadering, De Biltse Hoek,
De Bilt; 20.00 uur

27—30 First European Comparative Clinical
Pathology Conference (ECCP, 93), East
Midlands Conference Centre, Nottingham.

der DVG-FG Kleintierkrankheiten.
24—29 I Ith. Internat. Symposium of
WAVFH), Bangkok (pag. 1148).

Voorw/oord
De consument kijkt steeds kritischer
naar voedingsmiddelen van dierlijke
oorsprong. Naast minder vet wenst men
ook steeds meer garanties zowel ten
aanzien van de kwaliteit van het pro-
dukt, als ten aanzien van dier- en milieu-
vriendelijke produktiewijzen.
Mede doordat de markt zich voor ge-
noemde voedingsmiddelen niet of nau-
welijks meer uitbreidt, is een verschui-
ving opgetreden van zo veel en zo
goedkoop mogelijk, naar het leveren en
garanderen van kwaliteitsprodukten.
Hierbij dient men onder kwaliteit te
verstaan: het voldoen aan de eisen die de
consument stelt voor een redelijke prijs.
Een van de belangrijkste eisen van de
consument is de afwezigheid van (resi-
duen van) diergeneesmiddelen in vlees,
melk of eieren.

Bij de kwaliteitsbeoordeling zijn twee
aspecten te onderscheiden: positieve
kwaliteitsaspecten, zoals smaak, kleur,
geur en consistentie, en het ontbreken
van negatieve kwaliteitsaspecten, zoals
mogelijke contaminatie met pathogene
micro-organismen en de mogelijke aan-
wezigheid van residuen.
Het Produktschap voor Vee en Vlees en
het Produktschap voor Pluimvee en
Eieren zijn daarom bezig met het ont-
wikkelen van systemen voor integrale
keten beheersing (IKB), waarbij de pro-
duktie wordt gecontroleerd en de kwali-
teit gegarandeerd binnen een gesloten
produktieketen (van fok tot kok).
In de IKB-systemen zijn de minimale
normen opgenomen voor iedere schakel
in de vleesproduktieketen: van fok cq.
vermeerderings-bedrijf, via mesterij
naar slachterij en detailhandel. De IKB
garandeert de consument schoon en
veilig vlees. Dergelijke systemen wor-
den ook ontwikkeld voor de produktie
van melk en eieren.

Diverse vleesproducenten en grootwin-
kelbedrijven willen verder gaan en pro-
dukten van dierlijke oorsprong, tot nu
toe onherkenbare grondstoffen, uit de
anonimiteit halen en er een herkenbaar
en door hen gegarandeerd merkprodukt
van maken.

Voor dit doel: produktie van het zoge-
naamd merkvlees, zijn de IKB normen
nog verder aangescherpt en zijn er
zwaardere eisen geformuleerd met be-
trekking tot vleeskwaliteit, herkomst en
huisvesting van de dieren, en produktie
en samenstelling van het voer. Bovenal
moet het vlees vrij zijn van vleesvreemde
stoffen, zoals residuen of metabolieten
van diergeneesmiddelen. Aan de ge-
zondheid van de dieren en de dierge-
neeskundige begeleiding worden dan
ook hoge eisen gesteld.
Preventie van ziekten is altijd beter dan
genezen. Vooral bij produktiedieren is
dit belangrijk, niet alleen voor het wel-
zijn van de dieren en uit het oogpunt van
kostenbeheersing, maar ook omdat
doorgemaakte ziekten en toegediende
geneesmiddelen de karkaskwaliteit na-
delig kunnen beïnvloeden. Recent on-
derzoek\' heeft aangetoond, dat bij goede
veterinaire bedrijfsbegeleiding minder
diergeneesmiddelen gebruikt worden,
terwijl het bedrijfsresultaat verbetert.
Veterinaire bedrijfsbegeleiding is
daarom verplicht voor bedrijven die bij
de produktie van merkvlees zijn aange-
sloten. De producenten van merkvlees
sluiten hiertoe contracten af met de
betrokken dierenartsen en veehouders.
Door de KNMvD wordt, in overleg met
de produktschappen en producenten
van merkvlees, een modelcontract opge-
steld, dat dient te waarborgen, dat de
dierenarts zijn professionele verant-
woordelijkheid binnen het kader van de
merkvleesnormen behoudt^. Uiteraard
mogen alleen geregistreerde (= wettelijk
toegelaten) diergeneesmiddelen ge-
bruikt worden en dienen de hierbij
vastgestelde wachttermijnen voor het
slachten strikt in acht genomen te wor-
den.

Om diergeneesmiddelen te kunnen laten
registreren moet de fabrikant hebben
aangetoond, dat deze middelen bij toe-
passing volgens voorschrift effectief zijn,
veilig voor het dier, en dat na de
voorgeschreven wachttermijn geen
schadelijke residuen of metabolieten
van geneesmiddelen of farmaceutische
hulpstoffen in karkas, melk of eieren
meer aantoonbaar zijn. Voor de produ-
centen van merkvlees gaan deze eisen
niet ver genoeg. Zij stellen, dat te gebrui-
ken diergeneesmiddelen, en in dit geval
gaat het dus voornamelijk om parente-
raai toe te dienen middelen, bovendien
geen schade aan het karkas mogen
veroorzaken. Dit heeft geleid tot het
ontstaan van zogenaamde positieve of
"witte" lijsten; dit zijn limitatieve lijsten
van geregistreerde diergeneesmiddelen,
die geen karkasschade zouden veroor-
zaken. Alleen deze preparaten zijn toe-
gestaan bij de merkvleesproduktie. Een
groot probleem hierbij is, dat door de
verschillende merkvleesproducenten ei-
gen lijsten gebruikt worden, waardoor
van enige uniformiteit geen sprake is.
Bovendien is in de meeste gevallen niet
duidelijk, op welke criteria is geselec-
teerd, hoe is gecontroleerd dat het prepa-
raat aan de gestelde eisen voldoet en op
welke wijze en bij welke instantie een
farmaceutische firma kan aantonen dat
haar produkten aan dc gestelde eisen
voldoen.

De Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde
(KNMvD) stelt, dat dierenartsen in
eerste instantie verantwoordelijk zijn
voor een adequaat gebruik van de be-
schikbare diergeneesmiddelen. Zij er-
kent bovendien, dat producenten van
merkprodukten van dieriijke oorsprong
terecht streven naar een optimaal kwali-
teitsprodukt en dat het gebruik van
bepaalde geregistreerde produkten
schade aan het karkas kan veroorzaken.
Daarom heeft de KNMvD, om tot een
landelijke en goed onderbouwde "posi-
tieve lijst" te komen, een commissie van
deskundigen ingesteld om een advies uit
te brengen: de Diergeneesmiddelen Ad-
vies Commissie (DAC). De DAC heeft
zich tot doel gesteld aan te geven, hoe de
practicus door verantwoord diergenees-
kundig handelen (good veterinary prac-
tice), ervoor kan zorgen dat op het
moment van slachten geen residuen of
metabolieten van diergeneesmiddelen
in, of schade aan het karkas van slacht-
dieren voorkomen. Dit heeft geresul-
teerd in het opstellen van een lijst met

criteria, waaraan de diergeneesmiddelen
op te nemen op de positieve lijst dienen
te voldoen. De DAC is niet van mening
dat de registratie van diergeneesmidde-
len door de overheid overgedaan moet
worden. Geregistreerde diergeneesmid-
delen zijn veilig, effectief en betrouw-
baar. Wel heeft de DAC geconstateerd,
dat ten aanzien van weefselreactie en
karkasschade geen expliciete eisen ge-
steld worden bij de registratie van dier-
geneesmiddelen. Tevens vindt de DAC,
dat dierenartsen ook verantwoordelijk
zijn voor het welzijn van dieren. Pijn-
lijke injecties dienen derhalve zoveel
mogelijk vermeden te worden, zeker
indien goede alternatieven voorhanden
zijn.

Derhalve stelt de DAC voor dat de
KNMvD één landelijke "positieve lijst"
samenstelt van preparaten, geregistreerd
voor parenteraal gebruik bij dieren en
waarvan aangetoond is, dat deze aan de
extra criteria voldoen. Indien producen-
ten aantonen dat na gebruik van hun
preparaten, geregistreerd voor parente-
rale toepassing, mits legeartistn volgens
voorschrift toegepast en na inachtne-
ming van de voorgeschreven wachtter-
mijn geen weefselschade en geen rele-
vante residuen of metabolieten op de
injectieplaats bij slachting gevonden
worden, moet het betreffende preparaat
op de "positieve lijst" worden geplaatst.
Indien het inspuiten van het preparaat
echter erg pijnlijk is, zal nagegaan moe-
ten worden of minder pijnlijke alterna-
tieven beschikbaar zijn, alvorens het
middel te accepteren.
De DAC heeft een gedetailleerd proto-
col opgesteld, dat aangeeft hoe fabrikan-
ten hun produkt zouden kunnen testen
(zie bijlage). Uiteraard zijn dit de mini-
mumeisen. De onderzoeksresultaten
moeten controleerbaar zijn en moeten
onafhankelijk en objectief beoordeeld
worden.

Deze procedure waarborgt volledig de
belangen van de consument en produ-
centen van merkvlees, maar zorgt er
tevens voor dat alle farmaceutische fir-
ma\'s gelijke kansen hebben om hun
geschikte preparaten op de landelijke
"positieve KNMvD-lijst" geplaatst te
krijgen. Dit is van essentieel belang in
een open markt gebaseerd op eeriijke
concurrentie. Het garandeert tevens dat

\' Logboekregistratie op vleesvatkensbedrijven in Inte-
grale Keten Beheersing (1KB) project. A.R.W. Eibers,
W.A.J. Cromwijk, W.A. Hunneman en M.J.M. Tie-
len. Tijdschrift voor Diergeneeskunde, deel 115, AD. 6,
1990.

de dierenarts over een voldoende groot
arsenaal van diergeneesmiddelen kan
blijven beschikken.

Het dac advies
De diergeneesmiddelen advies commis-
sie (DAC) heeft zich beraden over het
gebruik van diergeneesmiddelen bij die-
ren die produkten leveren voor mense-
lijke consumptie. De aanleiding hiertoe
was de geuite wens dat behandelde
dieren bij slachten geen gevolgen van de
behandeling meer vertonen.
In het hierna volgende wordt een be-
schouwing gegeven over de criteria
waaraan een diergeneesmiddel zou
moeten voldoen om in aanmerking te
komen voor gebruik bij slachtdieren
zonder dat dit consequenties heeft voor
de kwaliteit van produkten van dieriijke
oorsprong.

Aan de toediening van een diergenees-
middel aan een dier gaat een afwegings-
proces vooraf De positieve effecten die
het gevolg zijn van de toediening wor-
den afgewogen tegen de eventuele be-
zwaren.

Deze afweging wordt op verschillende
plaatsen gemaakt. In de eerste plaats
wordt door degene die de therapie
bepaalt (meestal de dierenarts) een
keuze gemaakt tussen al of niet behande-
len. Wordt er behandeld, dan wordt een
keuze gemaakt uit de in aanmerking
komende farmaca en de beschikbare
preparaten. De keuze aan preparaten is
beperkt daar slechts geregistreerde pre-
paraten kunnen worden gebruikt. Aan
de registratie van de preparaten door de
overheid heeft eveneens een afwegings-
proces ten grondslag gelegen. Op basis
van de beschikbare gegevens heeft de
overheid afgewogen of de kwaliteit van
het preparaat, de veiligheid en de effecti-
viteit voldoende zijn om een gebruik bij
dieren verantwoord te doen zijn.
Een dierenarts die besluit een dier te
(laten) behandelen doet dit dan ook met
een middel dat door de overheid is
geregistreerd op grond van algemeen
aanvaarde criteria van kwaliteit, veilig-
heid en werkzaamheid en onder de
gebruiksvoorwaarden die bij de registra-
tie zijn gegeven.

Slechts die preparaten die aan de ge-
stelde normen voldoen, worden geregi-
streerd.

Geregistreerde diergeneesmiddelen zijn
beoordeeld op de voornoemde criteria.
Dit wil echter nog niet zeggen dat deze
criteria door een ieder zijn geaccepteerd.
Ook het aanvaarden van de criteria is
een afwegingsproces. Dit geldt met
name voor de consequenties die het
gebruik van diergeneesmiddelen heeft
op de kwaliteit van voedingsmiddelen
van dieriijke oorsprong.
Dit kwaliteitsbegrip laat zich moeilijk in
algemene normen vangen.
De DAC heeft desalniettemin getracht
aanvullende criteria op te stellen waar-
aan een diergeneesmiddel zou moeten
voldoen teneinde te bereiken dat pro-
dukten van behandelde dieren aan de-
zelfde kwaliteitseisen voldoen als pro-
dukten van onbehandelde dieren.
Een belangrijke kwaliteitseis die aan een
diergeneesmiddel gesteld kan worden is
dat een diergeneesmiddel geen verande-
ringen geeft in het dieriijke produkt.
Bovendien zou een goed diergeneesmid-
del vrij moeten zijn van ongewenste
neveneffecten bij het dier en in het
milieu. In principe kunnen diergenees-
middelen via het doeldier het milieu
beïnvloeden. In EG verband worden
milieucriteria aangegeven waaraan een
diergeneesmiddel moet voldoen.
Op het gebied van de veranderingen in
het dieriijk produkt worden door de
registratie normen gegeven, die echter in
bepaalde gevallen nog kunnen worden
aangescherpt. Dit geldt met name voor
de residuen en de reactie op de injectie-
plaats na parenterale toediening van het
diergeneesmiddel. De residunormen die
zowel nationaal als internationaal zijn
gesteld, zijn voldoende om te garande-
ren dat de kwaliteit van het produkt niet
negatief wordt beïnvloed. De DAC
heeft geen inzicht in hoeverre deze
normen door de overheid in de Neder-
landse registratiebeslissing worden be-
trokken, met name voor wat betreft de
residuen op de injectieplaats. Een
normstelling voor de reactie op de injec-
tieplaats ontbreekt.

De DAC heeft geconstateerd dat slechts
het verschil tussen registratienormen en
verscherpte kwaliteitsnormen kan wor-
den aangegeven op het gebied van

Ad a) de injectieplaats
Als een dier wordt geïnjecteerd, worden
weefselstructuren verbroken en het dier
zal hierop reageren. Deze reactie wordt
bepaald door de handeling als zodanig
en door de mate van irritatie die het

gevolg is van het ingebrachte middel.
Door deze reactie ontstaan afwijkingen
in het weefsel, die de kwaliteit van dit
weefsel kunnen beïnvloeden.
Het is de mening van de DAC dat
dergelijke weefselreacties visueel niet
meer waarneembaar mogen zijn op het
ogenblik dat het dier geslacht wordt. Dit
houdt in dat een wachttijd tussen toedie-
ning en slacht moet veriopen die vol-
doende lang is om dit te bereiken. In de
bijlage wordt een protocol gegeven hoe
dit te onderzoeken.

Wat betreft de residuen op de injectie-
plaats, geeft de bijlage aan hoe de
residuen op de injectieplaats dienen te
zijn onderzocht.

De DAC is van mening dat de belasting
van het dier een factor moet zijn in de
keuze van therapie. Hierbij moet be-
dacht worden dat deze belasting in
relatie gebracht moet worden tot de
therapeutische noodzaak en effectiviteit.
Het is daarom onmogelijk om een "dier-
vriendelijkheidsnorm" te protocolleren.
Wel is het een goede zaak de belasting
van het dier te onderzoeken volgens het
in de bijlage gegeven protocol en de
resultaten hiervan in de preparaatkeus te
betrekken.

Conclusie
De DAC heeft de eisen die gesteld
worden aan een diergeneesmiddel
geëvalueerd. Zij is tot de conclusie
gekomen dat de registratie-eisen zoals
die door de Overheid worden gehan-
teerd in het algemeen voldoende zijn om
schadelijke effecten aan het dier of
Produkten van dierlijke oorsprong te
voorkomen en de kwaliteit van dit
produkt te handhaven. Een uitzondering
hierop is de evaluatie van het effect van
diergeneesmiddelen op de injectieplaats
en de "diervriendelijkheid" van het mid-
del. De DAC is van mening dat bij de
produktie van kwaliteitsvlees alle dier-
geneesmiddelen zouden moeten kunnen
worden gebruikt die "diervriendelijk"
zijn, in Nederiand zijn geregistreerd en
waarvan is aangetoond dat zij geen
zichtbare afwijkingen geven op de injec-
tieplaats nadat de wachttermijn is ver-
streken.

Om een afgewogen keuze door de die-
renarts uit de toegelaten preparaten mo-
gelijk te maken, is het wenselijk dat
gestandaardiseerde produktinformatie
beschikbaar is, bijvoorbeeld volgens de
standaardlijst opgesteld door de Apo-
theek van de Faculteit der Diergenees-
kunde, waarop de dierenarts zijn keuze
kan bepalen.

A. Introductie
Op de "positieve lijst" staan bij de
parenterale toedieningswijzen van anti-
microbiële Produkten aan varkens,
vleeskalveren en runderen, over het
algemeen lange wachttermijnen ver-
meld. De wachttermijnen zijn gebaseerd
op de ervaring dat voor een bepaalde
groep van produkten op dat tijdstip geen
residuen en geen macroscopisch zicht-
bare weefselveranderingen (zoge-
naamde "spuitplek") op de injectie-
plaats meer aanwezig zullen zijn. Echter
het is mogelijk dat voor bepaalde pro-
dukten met een veel kortere wachtter-
mijn volstaan kan worden. Onderzoek
zal dit dienen aan te tonen. Voorwaarde
is echter wel, dat dit onderzoek aan de
navolgende eisen voldoet en onder ge-
controleerde omstandigheden (GLP)
uitgevoerd dient te zijn.

C. Eisen ten aanzien van proefopzet:
L HET MINIMALE LEVEND
GEWICHT VAN DE TE
GEBRUIKEN SLACHTDIEREN

Ras en geslacht dienen vermeld te zijn;
locatie van de stalling van de dieren
dient vermeld te zijn.

hetzelfde tijdstip na de injectie, gegevens
overlegd te worden, waaruit blijkt dat er
op dat tijdstip geen residuen en geen
weefselreactie op de injectieplaats meer
aanwezig waren. Tevens dient een con-
trolegroep van 3 dieren in het onderzoek
betrokken te worden. Indien er meer-
dere proefgroepen zijn, dienen de con-
troledieren tegelijk met de eerste proef-
groep geslacht te worden.

Deze periode dient minimaal 7 dagen te
zijn. Relevant klinisch onderzoek en een
registratie van de dagelijkse voer-, wa-
terconsumptie en eventueel melkgift
dient te gebeuren (zie schema).

I Proefdieren
Toediening geneesmiddel
Toedieningswijze: maximale dosering in
tijd en dosis; overeenkomstig de bijslui-
ter van de fabrikant (IM of SC).
Varken: in de nek, ca. 6 cm achter de
oorbasis; horizontaal en loodrecht op de
lengterichting van het dier. Naaldlengte:
35 mm.

Naalden: 18 G 1.5 of 14 G 1.5
Doseringschema: volgens de maximale
aanbeveling op de bijsluiter. Bij injecties
op meerdere tijdstippen: afwisselend
links en rechts in de nek toedienen.

Gelijktijdig met de proefgroep dient bij
de controledieren (n=3) een gelijk vo-
lume steriele isotone electrolytenoplos-
sing geïnjecteerd te worden, overeen-
komstig de toedieningswijze van het
geneesmiddel.

Dit onderdeel dient door dierenarts/
onderzoeker geparafeerd te worden; als
voorbeeld zie schema.

— Tijdens en onmiddellijk na de injec-
tie(s) worden de dieren gedurende 1
uur geobserveerd; abnormaal gedrag
en acute pijn- en nevenreacties (b.v.
losrukken, vlucht, reflexen, angst,
defaeceren, likken, krabben en schu-
ren) worden geregistreerd.

— Controle op het voorkomen van
lokale zwellingen, pijnlijkheid etc.
dient te geschieden 1 uur na de
injectie (eventueel palpatie). Dit ge-
beurt tevens om de 6 ä 7 uur na de
injectie en dagelijks tot (zonodig) 7
dagen na de (laatste) injectie (zie
schema). Omvang van zwelling en
de tijdsduur benodigd voor verdwij-
ning van de zwelling(en) registreren.

— Relevant klinisch onderzoek verrich-
ten; water- en voeropname registre-
ren.

— Andere nevenverschijnselen dienen
geregistreerd te worden (b.v. daling
melkgift, etc.).

De verantwoordelijke onderzoeker pa-
rafeert de bevindingen of resultaten.
Indien in beide nekzijden injecties zijn
toegediend, dienen beide injectieplaat-
sen separaat onderzocht te worden op de
volgende manier:

— Het slachtdier dient eerst overnacht
gekoeld te worden alvorens het on-
derzoek van de injectieplaats kan
beginnen.

— Lokale macroscopische veranderin-
gen op de injectieplaats beschrijven:
oedeem, spierdegeneratie, spierne-
crose, abces, hyperaemie, bindweef-
selvorming, kalkneerslag, fibro-angi-
oblasten weefsel, etc.

— Oppervlakte van het gebied met
irritatie (lengte x breedte x diepte)
aangeven.

— De veranderingen dienen vastgelegd
te worden via kleurenfoto\'s; foto\'s
dienen gewaarmerkt te worden.

— Van elke injectieplaats dient het ver-
anderde weefsel separaat verzameld
en gewogen te worden in verband
met residu-analyse.

Het gewicht per injectieplaats (ook al
zijn er geen veranderingen) dient te zijn
voor:

Residu-analyse dient met een gevali-
deerde methode uitgevoerd te zijn. De
kwantificatielimiet van de methode
dient de helft van de voor Nederiand
geldende MRL (Maximale Residu Li-
miet) of lager te zijn. Een korte beschrij-
ving van de methode dient gegeven te
worden. De ruwe data dienen bewaard
te worden (minimaal 5 jaar).

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 juni 1992 (pag. 337), is gewezen op GVP (Goede Veterinaire Praktijkuitoefening) en
het gebruik van diergeneesmiddelen volgens de \'positieve lijst\'. Op GVP zullen wij terugkomen in een volgend TvD; nu over de
\'positieve lijst\'.

In principe maakt de dierenarts voor de behandeling van dieren gebruik van alle voor de diersoort in Nederland geregistreerde
diergeneesmiddelen, daarbij rekening houdend met de indicatie en de wachttermijnen, wanneer de dieren of hun produkten voor
consumptieve doeleinden worden gebruikt

De wachttermijnen voor de diergeneesmiddelen zijn bij de registratie op basis van een aantal criteria vastgesteld. Het bedrijfsleven
stelt in een aantal gevallen andere criteria voor het gebruik van diergeneesmiddelen bij bepaalde diersoorten. Deze criteria hebben
dan invloed op de wachttermijnen. Enkele criteria zijn bijv. er mag geen weefselirritatie op de injectieplaats voorkomen op het
moment van slachten; het diergeneesmiddel dient diervriendelijk te zijn; de slachtdieren dienen na een medicatie nog \'Japan-
exportwaardig\' te zijn.

In het diergeneesmiddelenadvies van de DAC, zoals in dit Tijdschrift beschreven, zijn de aanvullende criteria voor
merkvleesproduktie aangegeven. Deze aanvullende criteria betreffen de te handhaven wachttermijnen die minimaal gelden voor
\'IKB-vlees\'. Voor merkvlees, programmavlees of andere door het bedrijfsleven te hanteren kwaliteitskenmerken voor vlees kunnen
nog weer strengere criteria aangegeven worden. Dit resulteert vaak in een voor die bedrijfskolom geldende positieve lijst van te
gebruiken diergeneesmiddelen, die de dierenarts in overleg met de betreffende bedrijfskolom kan verkrijgen.
Op basis van de beschreven criteria in het DAC-advies is een \'positieve lijst\' voor de varkenssector opgesteld die wij hierbij
publiceren. Op de lijst zijn nog geen merknamen aangegeven, maar die volgen wanneer alle diergeneesmiddelen in Nederiand
definitief geregistreerd zijn.

2. Goede merking administratie van het geneesmiddelengebruik i.v.m. controle wachttermijn.

varkensvoerproduktie bij voorkeur op aparte lijn; geen produktie op die lijn van mestkuikenvoer, schapen(lammeren)voer; zeker
nooit gemedicineerd voer; nooit bereiding van slachtvarkensvoer na charges biggen voer, die als additief carbadox of olaquindox
bevatten. Mogelijk het circuit \'schoonmaken\' met charges zeugenvoer en/of rundveeevoer (nader onderzoek gewenst); in het
algemeen eventuele produktie van voeders zonder veevoederadditieven (antibiotica, coccidiostatica) zou in principe dus wel
kunnen.

4. Koppelbehandeling bij voorkeur niet via gemedicineerd voer (carry-over).
— watermedicatie verdient de voorkeur of via brijvoer.

5. In verband met contaminatie- en recyclingproblemen: leidingsysteem na medicatie goed reinigen en mest uit hok verwijderen.

Vleesvarkens- en vermeerderingsbedrijven (vleesvarkens, zeugen en biggen jonger dan 10 weken)

X = niet toegestaan (residuen of spuitplekken) of niet zinvol (GVP).
* = Bij intramusculaire toediening kan dit nefrotoxisch zijn.
•* IM = intranasaal

Vleesvarkens- en vermeerderingsbedrljven (vleesvarkens, zeugen en biggen jonger dan 10 weken)

opgericht in 1976 en telt op dit moment ruim
450 leden. De Groep organiseert minimaal vier
keer per jaar wetenschappelijke bijeenkomsten
op het gebied van de grote en kleine herkauwers,
waarop een breed scala van onderwerpen in de
vijftien jaar van het bestaan van de Groep door
sprekers uit binnen- en buitenland is behandeld.

aangesloten bij de W.A.B., de World Association
of Buiatrics. Eenmaal per twee jaar organiseert
de W.A.B. een congres. Dit jaar wordt het 17e
World Buiatrics Congress georganiseerd in St.
Paul, Minnesota, U.S.A. van 31 augustus tot en
met 4 september 1992. De titel van het congres
luidt:

In 1991 is de Groep Geneeskunde van het
Rund samengegaan met de Groep K.I- en
Zootechniek, waardoor de overlapping van te

De samenstelling van het Bestuur van de Groep
Geneeskunde van het Rund is zodanig, dat de
voorzitter en één van de secretarissen een prakti-
cus is en de overige leden werkzaam zijn bij de
Faculteit Diergeneeskunde, het C.D.I. en de
Gezondheidsdienst.

Het bestuur van de Groep is thans als volgt
samengesteld (zie foto): R. Back, voorzitter (3);
L. Elving, penningmeester (1); dr. J. Verhoeff,
secretaris (4); A. Emmerzaal, 2e secretaris (6);
R.C. van Giessen, zootechniek (5); J.J. Snoep
lid (2). Tussen de heren bestuursleden poseert Ida
459 van de Tolakker (7).

Hendrik Timmerman werd op 21 januari 1924
geboren in Koekange, vlakbij Meppel, als zoon
van een melkveehouder. In deze overwegend
agrarische gemeenschap groeide hij op en
maakte hij tevens de oorlogsjaren mee. Al
gedurende zijn jeugd ontwikkelde er zich bij hem
een sterk geloof in God naast een algemene
interesse voor religie. Het idee om eventueel later
dominee te worden speelde meer dan eens door
zijn gedachten.

De beslissing om die-
renarts te worden
kreeg pas gestalte
toen hij na het doorlo-
pen van de landbouw-
winterschool in con-
tact kwam met die-
renarts J. Nip uit
Meppel, die hem echt
enthousiast maakte
voor dit beroep.
Na de HBS, gedeelte-
lijk gevolgd tijdens de
oorlogsjaren, ging hij
in Utrecht dierge-
neeskunde studeren:
hij was een ijverig stu-
dent en was dan ook
in staat de studie vlot
te voltooien.
In de loop van slechts
één maand, november
1952, studeerde hij af
als dierenarts, trouwde met Neeltje van den Berg,
die hij aan het einde van de oorlog had leren
kennen, en vestigde zich als zelfstandig dieren-
arts te Oldemarkt, een dorp in de kop van
Overijssel Hier bouwde hij een praktijk op en
een gezin van vier kinderen, tevens verwierf hij
zich met name in de gereformeerde gemeenschap
van het dorp langzamerhand een belangrijke
plaats. Vele jaren was hij ouderling en als
zodanig zette hij zich enorm in voor het samen-
gaan van de hervormde en gereformeerde ge-
meenschap in het dorp.

In mei 1978, toen de drie oudste kinderen het
huis al hadden verlaten, kreeg hij een enorme
klap te verwerken toen zijn jongste zoon Herman
op 13-jarige leeftijd bij een verkeersongeluk om
het leven kwam. Dit onvoorstelbare verlies is hij
eigenlijk nooit meer te boven gekomen.

Na ongeveer twee jaar met mij, zijn zoon Hans, te
hebben samengewerkt, heeft hij de praktijk
verlaten en deze per 1 januari 1989 aan mij
overgedragen. Nadien hebben hij en mijn moeder

Eind 1991 bleek hij aan een ernstige ziekte te
lijden die een ingrijpende operatie noodzakelijk
maakte. Vlak na deze operatie, op 7 januari 1992
is hij in vrede en vertrouwen ingeslapen.

Op 31 december 1991 telde de afdeling 143
leden. Als nieuwe leden werden verwelkomd: R.
Cassenaar, mevrouw M. v.d. Kaay, S. H. Loeffler
en F. Pranger. Van de ledenlijst verdwenen:
mevrouw M. Schweren, A. W. Helder, J. P.
Chardon, H. Ouwerkerk, mevrouw J. H. C.
Brooymans-Schallenberg en P van Schaik. Met
enkele namen die ten onrechte op de ledenlijst
stonden is het totaal aantal leden zes minder dan
op 31 december 1990 werd opgegeven.
Aan het 25-jarig jubileum als dierenarts van Dj.
P. Teenstra en W. J. van Baaien werd door de
afdeling persoonlijk, respectievelijk schriftelijk
aandacht geschonken, evenals aan het 25-jarig
dierenbeschermingsjubileum van H. J. A. Heut-
horst.

Op 31 december 1991 had het bestuur de
volgende samenstelling: W. J. P. Coops, voorzit-
ter; A. G. R. Oosterwijk-Flour, vice-voorzitter,
H. K. Hadderingh, secretaris; L. E. Tjebbes,
penningmeester en J. F. Heijmans, tweede secre-
taris.

In de december-vergadering trad C. H. L. Klaas-
sen af als bestuurslid, na zich acht jaar lang
enthousiast te hebben ingezet voor de afdeling.
A. G. R. Oosterwijk-Flour werd gekozen als
bestuurslid.

Het bestuur vergaderde in 1991 vier keer, onder
meer ter voorbereiding op de afdelingsvergade-
ringen.

Op 20 april werd de jaarcongrescommissie 1990
op passende wijze bedankt voor het verrichte
werk.

In de loop van het jaar bezochten diverse
bestuursleden het regio-overleg, het secretaris-
sen-overleg, de besturendag, de verschillende
commissievergaderingen en de AB-vergaderin-
gen.

De eerste drie afdelingsvergaderingen werden in
Kasteel Rhoon gehouden, de december-vergade-
ring vond plaats in De Blinkert in Capelle a.d.
IJssel.

Gemiddeld bezochten 21,5 leden de vergadering;
op de september-vergadering waren 42 leden en
vijf gasten aanwezig; de andere drie vergaderin-
gen hadden een gemiddeld bezoekersaantal van
14,6, een lichte stijging ten opzichte van 1990.
Op 21 februari werden jaarverslag van secretaris
en penningmeester goedgekeurd; R. Cassenaar
werd in plaats van E. Mol in de kascommissie
benoemd; in de andere commissies waren geen
vacatures; de vergadering werd na een zeer
informatieve rondvraag beëindigd met een ge-
animeerd kringgesprek.

Op 7 mei werd verslag uitgebracht van de RAR-
vergadering en het regio-overieg, werd C. J. H.
Scheuerman benoemd tot voorzitter en forma-
teur van de lustrumcommissie 1992 en hield H.
A. Mandenmakers een lezing over het pensioen-
fonds.

Op 10 september kwam de Algemene Vergade-
ring aan de orde met de stemmingen; vanuit de
tarievencommissie werd verslag uitgebracht;
voor het eerst stond informatie van KNMvD,
Gezondheidsdienst, RW en VHI als apart punt
op de agenda; de avond begon met een zeer druk
bezochte lezing over BTW door J. W Verstraate.

Op 10 december werd verslag uitgebracht over
de Algemene Vergadering en over de besturen-
dag en werd een voorstel tot wijziging van het
Huishoudelijk Reglement goedgekeurd. Deze
avond werd besloten met een spannende bow-
lingcompetitie.

Mevrouw H. Groothuizen, secretaresse van C. H.
L. Klaassen droeg zorg voor het vele typewerk en
J. v.d. Bas van de Gezondheidsdienst in Gouda
voor de verzending van de vergaderstukken.

Met allen die in 1957 zijn afgestudeerd, of zich
met dit \'jaar\' verbonden voelen willen wij onze
traditie voortzetten in de vorm van een
5 jaarlijkse reünie.

Hiertoe verzamelen wij op zaterdag 5 september
om 13.30 uur in het Koetshuis van Kasteel
Amerongen. Na een rondleiding door dit kasteel
volgt een aperitief en een koud buffet in Bosre-
staurant \'t Berghuis, Veenseweg 28 Amerongen.
(tel. 03434-51662). De kosten zullen
ƒ 70,- per persoon bedragen. Aan alle \'1957
adressen\' verkregen van de KNMvD hebben wij
reeds een uitnodiging gestuurd. Ook geïnteres-
seerden die nog niet zouden zijn benaderd, zijn
met partner van harte welkom.
Nadere inlichtingen en eventuele opgave voor
1 augustus a.s. bij:

A steering commitee has-been formed out of
scientists active in the field of veterinary and
comparative oncology in Europe. This in order
to prepare the foundation of the European
Society on Veterinary Oncology. Members of
the steering committee are: Prof Dr. N. T.
Gorman (Glasgow), Dr E. Hellmen (Uppsala),
Prof Dr. W. Misdorp (Utrecht), Prof Dr. A. L.
Parodi (Maisons-Alfort), Dr. W. Ponomarkov
(Moscow), Dr. L. Rossi (Genua), Dr. G. R.
Rutteman (Utrecht).

It is the intention of the Steering Committee that
the objective of the Society shall be to further
scientific progress in veterinary and comparative
oncology.

(1) encouraging and facilitating coordination of
research and other contributions to the know-
ledge related to pathogenesis, diagnosis, therapy,
prevention and control of animal tumour-diseases;

(2) providing an organization for recognized
specialists in veterinary oncology and for indivi-
duals who take interest in research, teaching or
the practice of veterinary and comparative oncology;

(4) facilitating the exchange of information on
comparative oncology through interaction with
other organizations for cancer research.

It is planned to organize scientic meetings once
every two years and to publish a newsletter.

It is planned to organize meetings once every two
years and to publish a newsletter.

The Steering Committee shall formulate a con-
stitution. A vote on the proposed constitution
will be organized at the Inaugural Meeting that is
planned for Thursday September 24 1992,
parallel to the WSAVA-congress held in Rome
from 24-27 September.

Scientists interested to receive further informa-
tion (including an application form for member-
ship) are kindly requested to write to:

Dr. G. R. Rutteman, ESVONC
Dept. Clin. Sei. Comp. Anim.
POB 80.154, 3508 TD Utrecht
The Nethrelands
Fax: (31)-30-5I8126

— Diergeneeskundige aspecten van de IKB-
varkenshouderij; drs. R G. M. Rambags

— De rubriek \'Veterinaire bedrijfsadviezen\'.
Dierenartspraktijken die geïnteresseerd zijn in
abonnementen op Veehouder en Dierenarts kun-
nen terecht bij het redactiesecretariaat. Bel
Geesje Rotgers: tel.: 030-510111 (Bureau van de
KNMvD).

De banden voor het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde 1991 zijn verkrijgbaar tegen betaling van
ƒ 22,50 op postrekening nr. 5II606 ten name van
KNMvD te Utrecht. Wilt u in de omschrijving
vermelden \'Banden 1991\'.

Voor de zesde achtereenvolgende keer zal de zo
succesvolle Sportdag georganiseerd worden.
Deze keer gaan de veterinaire hockeyers naar
één van de grote hockey-complexen van Neder-
land.

De Utrechtse hockey-club Kampong zal de eer
hebben ons te ontvangen! Op 1 oktober hopen
wij weer vele collegae en a.s. collegae te mogen
begroeten.

Ik wil graag tevens hockeyende kinderen van
collegae uitnodigen om een team te vormen.
Er zal die dag gestreden worden om de prof. Van
der Kaay-bokaal en om de Veterinaire Toe-
komst-hockey-bokaal. Alles in die sfeer die al
jaren ons toernooi kenmerkt: vriendschappelijk
om de punten spelen, met veel gezelligheid.
Pak dus nu direct uw agenda. Op 1 oktober is er
alleen ruimte voor: het Zesde Veterinaire Hoc-
key Toernooi op Kampong te Utrecht! Wilt u
zich nu al aanmelden, dan kan dat bij: R. Back,
Paaschberg 1, 7241 JR Lochem, tel. 05730-
52570 privé of 54027 praktijk.

De vorige keer hebben wij u geïnformeerd over
de programma\'s van 30 september en 1 oktober.
Zoals u zich wellicht nog zult herinneren is er op
donderdagavond een groots spektakel op de
faculteit. Naar wij aannemen is iedereen daarna
voldoende opgewarmd voor het KNMVD-Jaar-
congres of nog fit geno^ voor de tweede helft
van het DSK-lustrum.

De KNMVD houdt op vrijdag haar Jaarcongres.
Vóór de ochtend-pauze is het programma als
voorheen, na de pauze is er een programma voor
congresgangers en partners.
Dan zullen prof.dr. S.G. van den Bergh en
prof.dr. J.A.R.A.M. van Hooff hun visie op het
leer/studeerproces geven voor twee verschil-
lende primaten.

Het middagprogramma bestaat (naar keuze) uit
de volgende onderdelen:
"Back to the Roots", een bezoek aan de faculteit,
waar diverse Vakgroepen een programma van
telkens ongeveer drie kwartier voor u zullen
verzorgen (nadere informatie volgt); een onge-
veer twee uur durend bezoek aan en rondleiding
door het nieuwe Academisch Ziekenhuis
Utrecht en een bezoek aan de oude faculteit, het
Faculteitsmuseum en Bougainville.
Uiteraard wordt deze dag afgesloten met een
avondfeest.

De DSK organiseert op vrijdag een "alterna-
tieve" sportdag. Aansluitend begint de avond
met een lustrum variété, waarna het centrum van
Utrecht het toneel zal zijn van het "derde" DSK-
feest.

Voor de zaterdag staat de grote burgerijdag op
het programma, in het centrum van Utrecht.
Zoals gebruikelijk volgt dan het Honorairenbuf-
fet en uiteraard wordt ook het twaalfde Lustrum
afgesloten met een galafeest dat in de annalen
van de Veterinaire Historie kan worden bijge-
schreven (nadere informatie volgt).
De KNMvD houdt op zaterdag haar 139e
Jaarvergadering. Voor de partners de mogelijk-
heid op een wat ongebmikelijke manier, via de
Vecht en de grachten, het centrum van Utrecht te
bezoeken. En daar is voor "elck wat wils"; kofBe
drinken in Oudaen, een bezoek aan "Van Speel-
doos tot Pierement" of gewoon gezellig winkelen
in "U Vie".

Het Jaarcongres wordt afgesloten met een geza-
menlijke lunch bij het Vechthuis.
Zoals u ziet zijn de programma\'s van Jaarcongres
en Lustrum in grote lijnen bekend. Welke punten
nog op welke "i" gezet worden, hoort u nog van
ons. Congres- en Lustrumcommissie.

De Raad voor het Vrije Beroep (RVB) is een
samenwerkingsverband van negentien organisa-
ties van vrije beroepsbeoefenaren, waaronder de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

De KNMvD wordt in het bestuur van de RVB
vertegenwoordigd door mevrouw E. Lindenho-
vius- Zijderveld en de heer T. W. te Giffel. De
RVB behartigt de gemeenschappelijke belangen
van de vrije beroepsbeoefenaren onder meer
door: het uitdragen van door de RVB ingenomen
standpunten; het bevorderen en zo mogelijk
coördineren van de participatie van de aangeslo-
ten organisaties in de maatschappelijke besluit-
vorming op sociaal-economisch gebied, inzake
onderwerpen die van belang zijn voor de gehele
groep van vrije beroepsbeoefenaren; te fungeren
als platform ter uitwisseling van standpunten en
informatie, ondermeer door gegevens te verza-
melen en te verspreiden en externe contacten te
onderhouden; het verstrekken van adviezen aan
de aangesloten organisaties en door het leveren
van ondersteunende bijdragen aan één of meer
aangesloten organisaties indien deze daarom
verzoeken in verband met activiteiten die geacht
kunnen worden in het algemeen aan de vrije
beroepen ten goede te komen.

In 1991 werd een b^in gemaakt met de uitvoe-
ring van het in 1990 aangenomen beleidsplan,
voor de uitvoering waarvan de RVB sinds juni
1991 een fulltime bureau-bezetting heeft. De
belangrijkste gebeurtenissen en gespreksonder-
werpen in 1991 waren:

In maart 1991 organiseerde de RVB een sympo-
sium hierover. Op het symposium is ondermeer
de relatie van de vrije beroepsbeoefenaar met de
overheid en de patiënt/cliënt geanalyseerd.

DejaarvergaderingvandeRVBinjuni 1991 had
als onderwerp \'Vrije beroepen en de overheid\'.
De vraag in hoeverre overheidsingrijpen in de
vrije beroepen noodzakelijk of wenselijk is,
stond centraal.

De ontwerp-richtlijn heeft als uitgangspunt de
omkering van de bewijslast: wanneer de patiënt/
cliënt kan bewijzen dat hij schade heeft geleden
ten gevolge van de dienst, dan moet de dienstver-
lener bewijzen dat hij geen schuld heeft. De RVB
heeft zijn grote bezwaren tegen dit voorstel

kenbaar gemaakt. De kans dat de richtlijn in de
huidige vorm ingevoerd zal worden is zeer klein.

De RVB is aangesloten bij de SEPLIS, een
Europees samenwerkingsverband van nationale
koepelorganisatie en categoriale organisaties.
Via SEPLIS kan de RVB de aangesloten organi-
saties op de hoogte houden van de laatste
ontwikkelingen op het gebied van EG-richtlij-
nen.

De (para-)medische beroepsgroepen hebben in
een werkgroep een rapport opgesteld waarin zij
een gezamenlijk standpunt innemen inzake
\'Goed verzekeraarschap\'. Dit rapport bevat de
spelregels waaraan zorgverzekeraars zich in de
ogen van zorgaanbieders moeten houden in het
nieuwe zorgenstelsel.

Deze wordt gehouden op 15 juni in de Nieuwe
Kerk te \'s-Gravenhage. Onderwerp is het
Klacht- en Tuchtrecht van de vrije beroepsbeoe-
fenaren.

Ondergebracht bij het bureau van de Konink-
lijke Notariële Broederschap.
Bureausecretaris: mr. drs. N. J. J. Zethof, \'t
Hoenstraat 5, postbus 96827, 2509 JE Den
Haag. Telefoon 070-3307111, fax 070-3453226.

Gebitsfolder van de Groep Genees-
kunde van Gezelschapsdieren is volledig
veranderd.

De nieuwe folder heet:
\'Gebitsverzorging (hoe en waarom)\'.
Deze folder is voorzien van duidelijke
kleurenfoto\'s. Kosten ƒ25,- per 50
stuks. Te bestellen via de KNMvD.

The UVCE is selling Betamax copies at greatly reduced prices, while stock last, so
please contact us quickly.

The International Veterinary Acupunc-
ture Society will award a grant in the
amount of USD 2,000.00 - 8,000.00 for
original research in veterinary acupunc-
ture. The Society will also award a
scholarship to attend the I.V.A.S. Veteri-
nary Acupuncture Accreditation
Course. The grant and scholarship are
given in remembrance of Dr. Grady
Young, one of the founders of the
International Veterinary Acupuncture
Society and a pioneer in veterinary
acupuncture.

Applications for the scholarship may be
obtained from Dr. Steven Dill, R.R. 2,
Box 156, Barboursville, VA 22923-
9602, U.S.A.; tel. no.: (804)-985-4795.
Please note that the scholarship is for 3rd
and 4th year veterinary students and it
provides for the tuition of the course
(give in English). Students will still need
to provide for their own transportation
and lodging costs. The deadline for
applications is August 15, 1991.
Applications for the grant may be obtai-
ned from Dr. Yann-ching Hwang, Ana-
tomy Department, School of Veterinary
Medicine, Tuskegee, AL 36088, U.S.A.;
tel. no.: (205)-727-8965. The deadline
for applications is August 15, 1991.
For more information about the Inter-
national Veterinary Acupuncture So-
ciety contact David H. Jaggar, Exec.
Sec. IVAS, Box 142, The Mail Station,
1750-1 30th Street Boulder, CO 80301,
U.S.A.; tel. no.: (303)449-7936.

In onderstaand cursusprogramma is aangegeven
welke cursussen reeds zijn volgeboekt, voor de
overige is reservering nog mogelijk.
Sterk overboekte cursussen worden zo spoedig
mogelijk herhaald. Degenen die op de wachtlijst
staan krijgen daarbij voorrang.

26 september 1992 (92/67)
Assistentie voorbereiding en nazorg operatie-
patiënt {/■345,-)
26 september 1992 (92/48)
Diergeneeskundige begelekling van melkvee-
bedrijven (ƒ2500,-)
1, 2, 5, 6, en 7 oktober 1992 (92/89)
Algemene echografie (/"1200,-)

7 en 14 oktober 1992 (92/81)
7 en 21 oktober 1992 (92/82)
Pluimveediagnostiek (klinische en eerstelijns
post-mortale diagnostiek) (/\'390,-)

Week I- 26 t/m 30 oktober 1992 (92/54)
Week H - 2 t/m 6 november 1992 (92/55)
Week III - 9 t/m 13 november 1992 (92/56)
Week IV - 16 t/m 20 november 1992 (92/57)

30, 31 oktober en 7 november 1992 (92/60).
Bloedonderzoek gezelschapsdieren (/■300,-)
2 november 1992 (92/83)

Inleiding in de diergeneeskundige begeleiding
van melkveebedrijven (f 1600,-)
2, 3 en 4 november 1992 (92/92)
Assistentie röntgenologisch onderzoek bij ge-
zelschapsdieren en paarden (f 400,-)

Schrijven van een artikel (/"lOSO,-)
9 november en 14 december 1992 (92/59)
Voeding van vogels en reptielen (f 300,-)

Deze cursus is slechts toegankelijk voor hen die
deelgenomen hebben aan de Basiscursus Tand-
heelkunde.

Ademhalingziekten bij varkens (f975,-)
14, 15 en 16 december 1992 (92/77)
KI Paard (ƒ 2400,-)

Nadere informatie over PAO-Diergeneeskunde
cursussen kunt u vinden in onze cursusbrochure
najaar 1992.

Inlichtingen: Seaetariaat PAO-Diergeneeskunde,
Postbus 85205, 3508 AE Utrecht.
Telefoon: 030-517374, fax. 030-516490.
Bankrekeningnummer 55.56.71.100;
Gironummer van de ABN 1412.

Voor het lidmaatschap van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde hebben zich aangemeld de volgende
collegae:

Bakker, A.G.; 1987; D 4230 Wesel-Diersfordt
(Duitsland); Am Schloss 1.
Bogaard, C.A.; 1992; 3981 ZN Bunnik; Vletweide
100.

Meijer, M.; 1992; 3981 ZN Bunnik; Vletweide 92.
Nawijn, R.W.; 1992; 3582 KS Utrecht; Boom-
straat 42.

Velden, O.R.M.W. van der, 1992; 3583 VE
Utrecht; Fred. Hendrikstraat 7.
Wiessenhaan, Mevr. S.N.; 1992; 3512 CV
Utrecht; Wittevrouwenstraat 36 bis.
Wilmink, Mevr. J.M.; 1991; 7242 BC Lochern;
Dillenburg 76.

Als lid van de Koninklijke Nederiandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde heeft het
Hoofdbestuur aangenomen:
Bontekoe, P; 1984; 9291 AD Kollum; Reinaard
34.

Graff, Mevr. J.M.J.; 1990; 2594 BG \'s-Graven-
hage; Bezuidenhoutseweg 492.
Krol-del Rosario Suarez, Mevr. R.M.P.; Spanje-
1989; 1013 KW Amsterdam; Realengracht 66.
Meteren, Mevr. C.A.W. van; 1979; 1111 VK
Diemen; Rietzangerweg 119.
Schrijver, Mevr. E.M.H. de; Gent-1989; 2275
Lille (België); Boskapelstraat 35.
Verweij, A.M.M.; 1992; 3862 MR Nijkerk; Ge-
rard Douhof 80.

Als kandidaatlid van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het Hoofdbestuur aangenomen:

J. Atsma te Tolbert, afwezig, 25 jaar, 7 juli 1992
J.P.W.M. van der Putten te Benschop, afwezig, 25

J. Minderhoud te Rotterdam, aanwezig te Tilburg,
Goirleseweg 118, tel. 013-439027, 25 jaar, 7 juli
1992

Dr. J.G. Vos te Maam, afwezig, 25 jaar, 7 juli 1992
J.P.J. van de Vijver te Oostburg, afwezig, 25 jaar, 7
juli 1992

B. Roem te Meppel, afwezig, 40jaar, lOjuli 1992
S. Brandsma te Zuidlaren, afwezig, 40 jaar, 11 juli
1992

Prof.Dr. G.J.W. van der Mey te Hoog Soeren,
afwezig, 35 jaar, 12 juli 1992
Dr. J.L. van Os te Voorburg, afwezig, 35 jaar, 12
juli 1992

Cleef, Mevr. K.J.W. van,Sinke, Mevr. J.D.
Deleu, Mevr. S.A.M., Soede, D.
Dijkerman, Mevr. N.A.,Velden,

O.R.M.W. van der
Hendriks, H.A.M., Verlinden, Mevr. M.C.J.
Jager, Mevr. W.M., Vliex, E.L.H.M.
Kok, Mevr. TH.J.

203 »Admiraal, F.PM.; 1992; 3521 CR Utrecht;
Bolksbeekstraat 8 bis; tel. 030-947601;
wnd.d.

204 *Anema, J.C.; 1984; 1617 KB Westwoud;
Dr. Nuyensstraat 67; tel. 02286-3375 privé,
1216 prakt.; p.

207 »Bastiaans, A.R.M.; 1992; 3581 LC Utrecht;
Oudwijkerdwarsstraat 145; tel. 030-517572;
wnd.d.

208 Beer, J.C.H.F.M. de; 1991; 8016 AL Zwolle;
Van de Grondenmarke 16; tel. 038-661433
privé, 214420 prakt.; p., ass. bij R.J. Bus.

213 Boer, H. de; 1951; 7442 HC Nijverdal;
Beethovenlaan 27; tel. 05486-10659; r.d.;
oud-h. vl.k.dnst.

214 »Bogaard, C.A.; 1992; 3981 ZN Bunnik;
Vletweide 100; tel. 03405-67629; wnd.d.

215 Bontekoe, P; 1984; 9291 AD Kollum; Rein-
aard 34; tel. 05114-2596 privé, 1449 prakt.;
p., geass. met G.W. Tiddens en J.H. van Til
Öoev. als lid).

219 Brok, R.P.A.M.; 1992; 5071 BD Udenhout;
Kreitenmolenstraat 193; tel. 04241-3123
privé, 04242-82078 prakt.; p., ass. bij J.L.
van Ekris, W.J.J. Goesten, E.P.C.M. van Riel
en R.A.J.A. Steffens (toev. als Ud).

220 *Bruns, A.J.H.; 1992; 3583 ZD Utrecht;
Antoniushof 103; tel. 030-521128; wnd.d.

223 *Cleef, Mevr. K.J.W, van; 1992; 3981 ZN
Bunnik; Vletweide 118; tel. 03405-64812;
wnd.d.

226 *Deleu, Mevr. S.A.M.; 1992; 3581 BN
Utrecht; Maliesingel 49; tel. 030-313480;
wnd.d.

228 »Dijkerraan, Mevr. N.A.; 1992; 3981 ZN
Bunnik; Vletweide 92; tel. 03405-70728;
wnd.d.

232 Eelderink, R.J.; 1981; 5803 CM Venray;
Boterbloem 44; tel. 04780-10021 privé,
81000 prakt.; p., ass. bij G.W. Gelling, W.H.
Kremer en W.G.A.M. Loonen.

232 *Egberts, Dr. J.; 1970; U-1977; 2171 DV
Sassenheim; Mecklenburg 39; tel. 02522-
16246 privé, 071-269111 tst, 3362 bur.;
Univ. Docent Fac. Geneesk., R.U. Leiden
(vkgr. Vrouwenziekten, Verloskunde en
VoortplantingXvrije studierichting).

233 Eist, H.A.M. van; 1975; 6706 BW Wagenin-
gen; Pootakkerweg 19; tel. 08370-17518
privé, 12432 prakt.; fax 08370-26400; p.,
geass. met S.W. Schukking en A.H. Wester-
huis.

350 Frank, D.Sh.; 1966; 18750 Afula (Israël);
Romema 31, PO.B. 541; tel. 09-972-6-
527165; p. "Hachaklaith".

240 *Gigase, G.J.E.; 1992; 6463 ES Kerkrade;
Kloosterbosstraat 20; tel. 045-461050 privé,
452727 prakt.; p., ass. bij Th.J.B.A. Rama-
kers.

242 Graff, Mevr. J.M.J.; 1990; 2594 BG
\'s-Gravenhage; Bezuidenhoutseweg 492; tel.
070-3817826 privé, 3680855 prakt.; p., ass.
bij J. Woudstra (toev. als lid).

243 Groenland, G.J.R.; 1986; 6942 KW Didam;
Sperwerstraat 69; 08362-27571; p., ass. bij P
van Harten, R. van Oyen, H.G. Pelgrum,
F.M.J. van Roessel en L. Starkenburg.

243 »Groenveld, M.; 1976; 7623 CG Borne;
Zevenblad 28; tel. 074-660252; fex 074-
660316; d.

243 Groot, A.C.G.M. de; 1982; 6093 JG Heyt-
huysen; In de Neerakker 64; tel. 04749-4669
privé, 4242 prakt.; fax 04749-1889; p., geass.
met J.PJ.M. van den Broek, J.H. Kraak,
J.J.M. Rietjens en J.G.A. Slaats.

247 Hartog, Mevr. I.R. den; Gent-1987; 4561 XV
Hulst; Hattingalaan 9; tel. 01140-12701; p.,
ass. bij A. de Bruijn.

248 Havik, E.J.; 1989; 9001 ZJ Grouw; Oedsma-
wei 13; tel. 05660-1439; p., ass. bij L.
Kalsbeek, M.J. Wiersma en F.W.L. Schuur-
mans.

250 »Hendriks, H.A.M.; 1992; 3512 NS Utrecht;
Hamburgerstraat 38 E-H; tel. 030-343438;
wnd.d.

253 Holtkamp, B.M.; 1989; 7475 DB Markelo;
Burg. Korthals Alteslaan 34; tel. 05476-3574
privé, 1764 prakt.; fex 05476-3125; p., ass.
bij D.J.A. de Groot, T. Feenstra, RJ.M.
Franssen en J.J. de Veer.

258 «Jager, Mevr. W.M.; 1992; 3562 KG
Utrecht; Roelantdreef 200; tel. 030-613259;
wnd.d.

260 Jenniskens, J.J.H.M.; 1991; 5961 LM Hoiït
(L); Clapvaeren 7; tel. 04709-87694 privé,
82169 prakt.; p., ass. bij J.C.M. van Dijck,
H.J.P Geurts, R. Holle, G.RP. de Muinck,
PWA. Seuren en PJ.A.G. Verstraelen.

Wateringen; Kerklaan 20; tel. 0I742-98I36
privé, 01740-24544 prakt.; p., ass. bij R.WE
Becking, J.T.M. Maree en I. Palgi.
263 Kas, N.R; 1963; 2106 CR Heemstede; Zand-
voortselaan 70; tel. 023-290767 privé,
288202 prakt.; p.
263 Kate, H. ten; 1988; 8105 AP Luttenberg;
Butzelaarstraat 65; tel. 05724-1761 privé,
05486-55065 prakt.; p., ass. bij J.C. de Jager,
J.PM. Kamp, R. Renting en T.J. de Vries.
267 Knops, Mevr. J.M.H.; 1985; 5256 PA Heus-
den (gem. Heusden); Grotestraat 53; tel.
04162-3759; p., geass. met G.G.P van de
Wijdeven.

267 *Kok, Mevr. T.H.J.; 1992; 3521 CR Utrecht;
Bolksbeekstraat 8 bis; tel. 030-947601;
wnd.d.

271 Krijnen, J.G.T.; 1977; 2718 AB Zoetermeer;
2e Stationsstraat 295; tel. 079-617223 privé,
619413 prakt.; p. geass. met A.A.P. Groene-
wegen, J. J. de Groot, C.M. de Haan en J. in \'t
Veld.

271 Krol-del Rosario Suarez, Mevr. R.M.P;
Spanje-1989; 1013 KW Amsterdam; Re-
alengracht 66; tel. 020-6246421; wnd.d.
(toev. als lid).
271 «Kruijt, B.C.; 1957; 7251 AW Vörden; W.
Alexanderlaan 22; tel. 05752-3901; r.d.;
O.O.N.

271 Kruit, L.K.; 1989; 3607 MD Maarssen;
Valkenkamp 478; tel. 020-5908313 bur.; fax
020-6965386; technical manager Hoechst
Holland N.V.

272 Kuiper, R.; 1982; 1399 VA Muiderberg;
Watersnip 4; tel. 02942-4873 privé, 02940-
77627 bur.; International Services Manager
Solvay-Duphar.

276 Liberg, D.B.; 1975; 8861 SW Harlingen;
Zoutsloot 87; tel. 05178-16624 privé,
05175-1274 prakt.; p., geass. met EA. Klein-
jan.

280 \'Maazen, Mevr. W.G.G.M. van der; 1992;
3512 NV Utrecht; Dorstige Hartsteeg 7 A;
tel. 030-369094; wnd.d.

281 Meeuwissen, C.J.J.; 1958; 4702 TM Roos-
endaal; Abel Tasmanstraat 42; tel. 01650-
37016; r.d.

283 Meteren, Mevr. C.A.W. van; 1979; 1111 VK
Diemen; Rietzangerweg 119; tel. 020-
6005099 privé, 02159-50553 bur.; k.d.
R.V.V (toev. als lid).

284 Minderhoud, J.; 1967; 5026 PD Tilburg;
Goirleseweg 118; tel. 013-439027 privé,
010-4132210 bur.; vet. i.VG., ambtsgebied
Noord-Holland/Zuid-HoUand/Zeeland.

Boomstraat 42; tel. 030-518087; wnd.d.
296 »Pierey, E.L.J.M.; 1987; 3992 JM Houten;
Perengaarde 57; tel. 03403-52439 privé,
070-3793070 bur.; beleidsmedew. V.D.

298 »Postma, G.; 1992; 3581 RT Utrecht; Swee
linckstraat 7; tel. 030-319968; wnd.d.

299 Punte, PM.; 1991; 3582 ED Utrecht; Gans
straat 91; tel. 030-517875; p., ass. bij N.G
Speelman.

304 Rosario Suarez, Mevr. R.M.P. del; Spanje
1989; zie: Krol-del Rosario Suarez, Mevr
R.M.P

304 »Rosmalen, Mevr. M.S.H. van; 1992; 3581
BN Utrecht; Maliesingel 49; tel. 030-313480:
wnd.d.

305 Ruijter, T. de; 1971; 5343 EC Oss; Bachlaan
41; tel. 04120-24484 privé, 04130-82783
bur.; fax 04120-52544; lid Hoofddirectie
Cehave/Encebe Holding.

Trompstraat 26; tel. 030-716175; wnd.d.
356 Schans, J.; 1980; 4180 Goch 1 (Duitsland);
Wiesenstrasse 73; tel. 09-49-2823-88961
privé, 186% prakt.; p., geass. met Dr. P.
Goossens.

356 Schrijver, Mevr. E.M.H. de; Gent-1989;
2275 Lille (België); Boskapelstraat 35; tel.
09-32-14-553020 privé, 659702 bur.; d. bij
I.V.K, (toev. als lid).
310 Schukking, S.W.; 1988; 6708 PJ Wagenin-
gen; Rijnsteeg 23; tel. 08370-24757 privé,
12432 prakt.; fax 08370-26400; p., geass.
met H.A.M. van Eist en A.H. Westerhuis.
312 »Sinke, Mevr. J.D.; 1992; 3582 KL Utrecht;

Markstraat 2 B; tel. 030-516752; wnd.d.
314 »Soede, D.; 1992; 3584 ZA Utrecht; E.

Vredelaan 7; tel. 030-513050; wnd.d.
318 »Streefland, G.J.; 7776 CE Slagharen; Dr.
Willemslaan 29; tel. 05231-3429 privé, 3333
prakt.; p., geass. met J.J.M. Graafmans.

320 »Tange, J.P; 1992; 2665 XK Bleiswijk;
Mesdagstraat 2; tel. 01892-19322 privé,
18526 prakt.; p., medew. bij M.P Hogen-
doom.

321 Theunissen, G.T.J.M.; 1987; 1051 BM Am-
sterdam; Van Hogendorpstraat 143 11; tel.
020-6842409 privé, 5473933 bur.; vet. adv.
bij Rhóne-Mérieux.

323 »Toledo, M.N. van; 1992; 6921 PM Duiven;
Pioenstraat 9; tel. 08367-80085 privé, 63167
prakt.; p., ass. bij R. Pouw.
326 »Velden, O.R.M.W. van der; 1992; 3583 VE
Utrecht; Fred. Hendrikstraat 7; tel. 030-
514088; wnd.d.
328 »Verlinden, Mevr. M.C.J.; 1992; 3705 ZC
Zeist; Warande 34; tel. 03404-59249; wnd.d.
358 Versluys, Mevr. S.D.W.; 1975; Keaau, Ha-
waii 96749 (U.S.A.); PO.Box 450; tel. 09-1-
808-966-9992 privé, 8582 prakt.; fax 09-1-
808-966-7033; p.

330 Verweij, A.M.M.; 1992; 3862 MR Nijkerk;
Gerard Douhof 80; tel. 03494-62347; wnd.d.
(toev. als lid).

331 »Vliex, E.L.H.M.; 1992; 3571 SH Utrecht;
W. Schuylenburglaan 16; tel. 030-717246;
wnd.d.

332 Vorderman, E.; 1774 PC Slootdorp; Sloot-
vaartweg 2; tel. 02278-1757 privé, 1234
prakt.; p., geass. met G.E. Knoop en J.A.
Schoonhoven.

333 »Vries, J. de; 1991; 3522 PK Utrecht; Noord-
zeestraat 18; tel. 030-899853; wnd.d.

336 Waterval, G.P.M.; 1982; 3931 HM Wouden-
berg; Burgwal 24; tel. 03498-4908 privé,
4243 prakt.; p., geass. met R.W. Feringa.
339 Westerhuis, A.H.; 1973; 6707 EA Wagenin-
gen; Lijnbaanstraat 1; tel. 08370-13785
privé, 12432 prakt.; fax 08370-26400; p.,
geass. met H.A.M. van Eist en S.W. Schuk-
king; adv. VS.M. Geneesmiddelen B.V Alk-
maar.

339 Westreenen, Mevr. S.C. van; 1990; 5371 KA
Ravenstein; Maasdijk 55 A; tel. 08867-1041
privé, 08865-1544 prakt.; p., ass. bij L.FJ.
Arts.

340 »Wiessenhaan, Mevr. S.N.; 1992; 3512 CV
Utrecht; Wittevrouwenstraat 36 bis.; tel.
030-331952; wnd.d.

340 »Wijdeven, G.G.P van de; 1984; 5256 PA
Heusden (gem. Heusden); Grotestraat 53; tel.
04162-3759; p., geass. met Mevr. J.M.H.
Knops.

343 »Wortelboer, Mevr. M.C.; 1991; 5987 AN
Egchel; Hoekerstraat 9; tel. 04760-71915
privé, 73292 prakt.; p., ass. bij L.C.M.
Boonen, J.A.M. ten Dam, W. Oldenburger,
C.J. Uytewaal, J.H.J.Vestjens, G.A.M. Wie-
land en R.T.J.A. de Winne.

Het Groenhorst College is een agrarisch opleidingscentrum nnet vestigingen
in Barneveld, Maartensdijk, Ede en Velp.

De lokatie Barneveld van het Groenhorst College kent een tweetal middel-
baar agrarische opleidingen voor leerlingen van 16 jaar en ouder.

b. een opleiding Dierverzorging en Veterinaire ondersteuning (onderne-
mers dierenspeciaalzaken, dierenarts-assistenten, beroepen in dieren-
parken, kinderboerderijen, kennels, etc.)

Deze opleiding is - op middelbaar niveau - uniek in Nederland.
Ter voorziening in een vacature kan met ingang van het schooljaar 1992-
1993 benoemd worden

— gezondheidsleer, pathologie, microbiologie, laboratoriumtechnieken
[theorie en praktijk), anatomie.

Voor inlichtingen kunt u contact opnemen met de heer E. Meerman, directeur
van de lokatie Barneveld: tel. G3420-9Ü585 (school), of G3420-12849
(privé).

Schriftelijke sollicitatie binnen 10 dagen richten aan de voorzitter van de
centrale directie van het Groenhorst College, de heer H. van Dijk. Postbus
8040. 6710 AA Ede.

Tegenvallende technische re-
sultaten in de zeugenhoudehj
kunnen het gevolg zijn van niet
optinnaal dek-management.
Voor de analyse van het dek-
management is ontwikkeld:

Een gebruikersvriendelijk
computerprogramma met
uitgebreide analyse-mogelijk-
heden. Inclusief eenvoudige
tekstverwerkingsmodule voor
het schrijven van rapporten
e.d. Maak voor het ontvangen
van een demonstratiediskette
ƒ 25,- over op postbankreke-
ning 1896161 t.a.v. P. Gees-
ink met vermelding van uw
naam en adresd) en diskette
formaat.

De financiering van een praktijk is specialistisch werk. Door
onze jarenlange ervaring en onze onafhankelijkheid van fi-
nanciële instellingen kunnen wij u van dienst zijn bij het ne-
men van belangrijke beslissingen voor uw toekomst. DIX
&C0 is een adviesbureau voor medici, niet alleen voor een
totaal financieel plan maar ook voor uw verzekeringen en
contracten met de bijbehorende fiscale en juridische aspec-
ten. Daarom strekt onze relatiekring zich uit over het gehele
land.

PRAKTIJKADVIESBUREAU
MAKELAARS IN ASSURANTIËN
Mauritsstraat 100, 3583 HW Utrecht

Full-time. Enige ervaring strekt tot aanbeveling. Mogelijkheid tot associatie is (voorlopig) niet aanwezig. Schriftelijke re-
actie aan Diergeneeskundig Centrum Doorn, p/a Immenhof 15, 3956 BB Leersum.

in een volksrijke buurt van een grote stad in het westen van het land. Er behoeft geen woonhuis te worden
overgenomen. Sollicitaties gaarne richten aan de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Postbus
14031, 3508 SB Utrecht, onder nummer 42/92.

in West-Brabant voor \'een dag per week met weekenddienst (1 x per maand) per 1 oktober 1992 en eventuele vakan-
ties. Uren en dag zijn bespreekbaar (halve dagen?) eventueel in combinatie te doen met ander werk of waarnemingen.
Woonruimte beschikbaar. Sollicitaties s.v.p. binnen 14 dagen na verschijnen van dit blad, richten aan de redactie van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Postbus 14(D31, 35(DB SB Utrecht, onder nummer 43/92.

Journal of the Royal Netherlands Veterinary Association
Deel 117, aflevering 14.15 juli 1992

Feline haemobartonellosis (feline infectieuze anemie): De huidige kennis;
Maria Grazia Pennisi
Felinfo glossarium

Beknopt verslag van de 60e algemene jaarlijkse bijeenkomst van het ofBce
international des epizooties in Parijs

Wat ging er fout in de magnesiumvoorziening; A. Malenstein
Studenten referaten
Berichten en verslagen
Medici aan de meet
Dierenarts op weg naar één Europa
WRSA moedigt studenten aan
Vacatures in het buitenland
Veterinair golfkampioenschap 1992

Dit nieuwe type anti-parasitaire band bevat Amitraz (9 %).
Preventie helpt besmetting met door teken overgebrachte
ziekten te voorkomen.

Dr. W. Sybesma (vooralter)
Dr. J. M. de Kruijf (penningmeester)
Mw. dr. Ingrid van der Gaag
Prof. dr. W. Misdorp
Prof. dr. G. H. Wentink
Mw. dfs. Lisette M. Overduin
Drs. N. J. G. J. van der Wielen
Dr. Tj. Joma

In deze raad zijn vertegenwoordigd alle Afdelingen en
Groepen van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Julianalaan 10, Postbus 14031, 3508 SB Ulrechl (tel.
030-51 01 Il/bx030-51 17 87).

Het Tijdschrifl mor Diergeneeskunde is het verenigings-
tijdschrift van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

De abonnementsprijs voor dierenartsen niet-leden van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde en voor niet-dierenartsen wordt vastgesteld door
het Hoofdbestuur.

Algemene Bank Nederland N.V, Postbus 30, 3500 AA
Utrecht, nr. 55 50 48 861 en Crediet en Effectenbank
N.V, Postbus C5IOO, 3508 AC Utrecht, nr. 69 93 61 443.

Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Julianalaan 8 -10, Utrecht
Postbus 14031, 3508 SB UtrechL Telefoon: 030-51 01 11. Fax. 030-511787

Feline haemobartonellosis (feline infectious anaemia): (current status of our knowledge)

Advertenties kunnen zonder opgaaf van redenen door de Redactie worden geweigerd of ingetrokken.

Niels uil dit tijdschrifl mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt, d.m.v. druk, microfilm of zonder schriftelijk

A.U.V. (Ad Usum Veterina-
rium) is de Nederlandse
coöperatie van dierenartsen.
Meer dan 1.500 praktici zijn
lid. A.U.V. behartigt de nnate-
riële en imnnateriële belangen
van de praktizerend dieren-
arts. Materieel gebeurt dit
door middel van de veterinair-
farmaceutische groothandels-
activiteiten en de produktie
van eigen-label-preparaten.
Immaterieel door veel vormen
van dienstverlening aan de le-
den, zowel op individueel als
collectief niveau.

A.U.V. Is gevestigd in Cuijk,
zo\'n 20 km ten zuiden van
Nijmegen. Autosnelwegen
geven een uitstekende verbin-
ding met het westen en noor-
den van het land.

Bij onze leden/afnemers bestaat de groeiende behoefte aan
ondersteuning door A.U.V-coöperatie bij de praktijkvoering.
Door middel van intercollegiaal advieswerk voorziet A.U.V. in
deze behoefte aan praktijk-begeleiding. Hiertoe werd begin
dit jaar de afdeling A.U.V -Advies opgericht.

Deze afdeling is nu reeds aan uitbreiding toe. Daarom ko-
men wij graag in kontakt met een enthousiaste

- Het uitvoeren van de huidige adviestaken van de
afdeling, vooral m.b.t. de veterinaire apotheek.

U kunt uw schriftelijke sollicitatie vergezeld van uw c.v.,
tot 10 augustus a.s. richten aan:
de afdeling Personeelszaken van A.U.V.,
Postbus 94, 5430 AB Cuijk.

Voor meer informatie kunt u zich in verbinding stellen met
het Hoofd van de afdeling, drs. J.G.H. van Schaik, dieren-
arts. Tel.: 08850-94321 of 04192-19167 (privé).

Met Drontal Plus bevrijdt u honden efficiënt en snel van maag- en darmwormen.
Bayer heeft een middel ontwikkeld met twee belangrijke voordelen :

1. Specifieke wormziekten hoeven niet langer met specifieke produkten bestreden te
worden. Bayer heeft het eerste echte allround ontwormingsmiddel ontwikkeld.
Het is één tegen allen : één middel tegen alle maag- en darmwormen.

2. Er is geen dagenlange behandeling meer nodig. Met het nieuwe allround
ontwormingsmiddel van Bayer volstaat een eenmalige behandeling.

Feline Haemobartonellosis (feline infectious anaemia): (current status of our knowledge) stat of the art

Het is voor mij een eer als nieuwe redacteur de taak van het presenteren
van de nieuwe aflevering van Felinfo over te nemen van prof.
M.C.Horzinek, hoofdredacteur van Felinfo. Na een lang interval,
vanwege organisatorische problemen, verschijnt deze aflevering als een
nieuwe start van Felinfo. Vanaf dit jaar kunnen ook de Spaanse collegae
de Felinfo artikelen lezen in de "medicina veterinaria" dankzij de
inspanningen van ProfJ.Badiola van de universiteit van Zaragoza.

Het nieuwe artikel is een review over de "state of the art" betreffende
feline Haemobartonellosis. Zowel de "vraag en antwoord rubriek" als
het glossarium behandelen actuele onderwerpen. Prof. Lutz geeft
antwoord op vragen over een merkwaardig aspekt van de FeLV infektie
en de specificiteit en sensitiviteit van de ELISA test voor de detektie van
FIV antilichamen. Prof. Moennig\'s glossarium behandelt de feline
spongiforme encephalopathie. Wij hopen daarom opnieuw te starten
met interessante onderwerpen.

Informatie over Felinfo kan verkregen worden van en suggesties
gestuurd worden naar de redacteur:

SAMENVATTING
Ongeveer 50jaar na de eerste bevinding in Zuid Afrika (l)en35
jaar nadat Haemobartonella felis aangetoond werd in de USA
(2), zijn sommige aspecten van feline haemobartonellosis (feline
infectieuze anemie) nog onvoldoende bekend. In dit overzicht
worden deze aspecten behandeld tezamen met de bekende, met
als doel deze onder de aandacht te brengen van diegenen die
werken op het gebied van de geneeskunde van de kat

Fifty years after it was first reported in South Africa (1) and
thirty-five years after Haemobartonella felis was detected in the
USA (2), we still do not know enough about certain aspects of
feline fmemobartonellosis (feline infecttious anaemia). This
overview covers these and known aspects, with the aim of
bringing these aspects to the attantion of people working in the
field of feline medicine.

Het genus Haemobartonella behoort tot de familie Anaplasma-
taceae, orde Rickettsiales (3). Het bestaat uit vier species (H.
canis, H. felis, H. bovis, H. muris) die respectievelijk rode
bloedcellen van de hond, de kat, het rund en enkele knaagdier

species infecteren. Deze micro-organismen zijn species specifiek
en zijn pathogeen in gevoelige dieren, meestal na immuunsu-
pressie of splenectomie.

Het zijn parasieten van de rode bloedcellen waar ze in een
epicellulaire poside gevonden kunnen worden. Door middel
van elektronenmicroscopisch onderzoek werd waargenomen
dat deze binden aan de erythrocyten membraan, zich bevindend
in een indeuking (4, 5, 6). Het agens repliceert alleen in deze
positie door middel van budding of binaire fusie (6). Eén of meer
micro-organismen kunnen geteld worden op een rode bloedcel,
soms aan elkaar gebonden in korte ketens, als coccoide of
bacilliforme deeltjes met een diameter van 0,2-0,5 x 0,5-0,9
micron (6,7).

Slecht zelden komen vormen vrij in het plasma voor; men dient
te weten dat in gekoelde bloedmonsters de micro-organismen de
neiging hebben van de rode bloedcellen los te laten (7). Ieder
partikel is omgeven door een dubbele membraan en bevat zowel
DNA als RNA (3).

TRANSMISSIE VAN DE INFECTIE EN EPIZÜOTIÜLOGY
De natuuriijke wijze van transmissie is onbekend; er wordt
verondersteld dat bloedzuigende ectoparasieten en transmissie
via bijtwonden een belangrijke rol spelen (8,9). Experimenteel
kan de infectie overgedragen worden met infectieus bloed via de
orale en parenterale route (10,11,12). Voor H. canis is aange-
toond dat alle stadia van de teek Rhipicephalus sanguineus in
staat zijn de infectie over te dragen (13).
Verschillende auteurs (11,14,15,16) noemen de mogelijkheid
van een verticale transmissie, via de placenta of gedurende de
partus als ook wel via de melk.

Iatrogene transmissie na transfusie van bloed van geïnfecteerde
donoren is aangetoond (12,17); daarom dienen alle bloeddono-
ren zorgvuldig onderzocht te worden, met de gebruikelijke
diagnostische technieken (zie hieronder).
Haemobartonellose is aangetoond in alle continenten
(10,16,17,18,19,20,21); in Europa zijn gevallen gediagnosti-
ceerd in Groot Brittanië (22,23), West Duitsland (24), Frankrijk
(25,26) en Italië (27).

PATHOGENESE EN IMMUNITEIT
Na experimentele parenterale injectie is een prepatente periode
van 2-21 dagen gevonden en na orale toediening van 22-51
dagen (10,11,12,17). Vervolgens kan de acute fese worden
waargenomen die ongeveer 1 maand kan duren. Gedurende
deze fase kunnen periodes van parasitemie voorkomen die
meerdere dagen kunnen duren, met intermitterende periodes
waarin het micro-organisme niet langer aangetoond kan wor-
den in de circulatie (II).

Tijdens de parasitemie treedt anemie op, waarbij verbetering
optreedt in die fases waarin geen micro-organismen gevonden
kunnen worden. Een chronische infectie ontstaat in de dieren

die de acute fase overleven, waarbij het bloedbeeld binnen 2 tot
4 maanden weer normaal wordt (11). In dit stadium is het
nauwelijks mogelijk H. felis aan te tonen in het bloed; echter, het
kan gevonden worden in macrofegen in long en milt (28).
Onder experimentele omstandigheden in gesplenectomeerde
katten wordt 100% van de dieren ziek; onder natuurlijke
omstandigheden is de incidentie echter niet erg hoog. De
binding tussen de rode bloedcel en de parasiet leidt tot
beschadiging van de erythrocyten membraan (4,5) gevolgd door
vrijkomen van cholesterol en fospholipide moleculen (29). De
effecten jDersisteren ook nadat de micro-organismen door
macrofagen uit de milt zijn verwijderd en verschillende vormen
van poikilocytose kunnen worden geobserveerd (sferocyten,
acanthocyten, schistocyten).

Micro-organismen kunnen binden met meer dan één erythocyt
en zo agregaten van geïnfecteerde bloedcellen vormen die
vastlopen in het capillaire systeem en verwijderd worden uit de
circulatie door macrofagen (30). De osmotische fragiliteit van
de rode bloedcellen is verhoogd (5, 29 ,3l, 32) en hun
halfwaardetijd gereduceerd met 50% (33).

De milt heeft een belangrijke functie bij het verwijderen van de
geïnfecteerde bloedcellen of de micro-organismen alleen
(34,35). In gesplenectomeerde individuen wordt deze functie
overgenomen door de longen, lever en beenmerg (30); echter,
dit gebeurt minder efSciënt, en een meer uitgebreide parasitemie
is het gevolg. Na klinisch herstel leidt splenectomie tot een
terugkeer van de parasiet in de circulatie echter zonder een
anemie te veroorzaken (8,12).

Gefagocyteerde erythrocyten zijn vaak zichtbaar in bloeduit-
strijkjes (28,34) (Fig.1). Gedurende de acute fase van de ziekte
ontwikkelt de immuunrespons nogal langzaam (binnen 3-4
weken) en de chronische fase volgt (36). De immuniteit is
incompleet en leidt niet tot eliminatie van het agens. De
immuniteit overheerst (premuniteit) zolang het dier de infectie
in een chronisch stadium handhaaft (36). Gedurende de latente
fase van de infectie bestaat een evenwicht tussen het micro-
organisme en de gastheer. Iedere stress-situatie (dracht, chirurgi-
sche ingrepen, territoriale stress, andere ziekten) kan leiden tot
de terugkeer van de ziekte (8,16). Met name is er een associatie
tussen haemobartonellose en FeLV waargenomen (23,37); de
laatste is verantwoordelijk voor een ernstiger verloop van de
anemie (38). De resultaten verkregen na immunosuppressie met
bijvoorbeeld farmaca zijn minder duidelijk: het toedienen van
cyclofosphamide of 6-mercaptopurine aan gezonde dragers leidt
niet tot acute ziekte (39). Behandeling met corticosteroïden
heeft soms zelfs een positief effect door het onderdrukken van de
fagocytose van erythrocyten (40).

BEVINDINGEN
De ziekte wordt voomamelijk waargenomen bij katers, met
name op een leeftijd van 4-6 jaar en komt vaker voor in de late
lente (41). De belangrijkste symptomen van de acute vorm zijn
hoge koorts en malaise (8, 42). Het meest karakteristieke
symptoom is een hemolytische anemie, soms met een subicteri-
sche status en Splenomegalie. De ziekte die ontstaat na activatie
van een latente infectie kan een minder karakteristiek beeld
geven door de aanwezigheid van een andere gelijk optredende
aandoening. De algemene toestand van het dier verslechtert en
verschillende vormen van anemie worden waargenomen. Een
milde tot middelmatige normocytaire en normochrome anemie
treedt op wanneer verschillende factoren coexisteren, terwijl een
ernstiger macrocytaire en hypochrome anemie gevonden wordt
wanneer een co-infectie met FeLV aanwezig is (38). In
bloeduitstrijkjes worden aangetroffen: anisocytose, poikilocy-
tose, Polychromasie, Howell-Jolly lichaampjes en normobla-
stose (8,42) als ook erythrophagocytose door monocyten (42;
Fig. 1). Vaak is ook een leukocytose en hyperthrombocytemie
aanwezig (8,42), soms een monocytose (26). De directe
Coombs\' test is positief; het is mogelijk auto-agglutinatie van de
rode bloedcellen op het glaasje waar te nemen, die persisteert na
de toediening van fysiologisch zout (27). De concentratie
haptoglobine in het bloedplasma kan erg laag zijn (7,43). Bij
postmortaal onderzoek (8) lijken de weefsels anemisch, soms
subicterisch; het bloed is waterig; de lymfeknopen, lever en milt
kunnen vergroot zijn. In chronische gevallen zijn pulmonaire
laesies waargenomen die gekarakteriseerd worden door een
verdikking van de alveolaire septa door een accumulatie van
macrofagen.

Om een diagnose te stellen door middel van microscopisch
onderzoek kan het noodzakelijk zijn om bloeduitstrijkjes op
verschillende opeenvolgende dagen te maken (7,11) omdat de
parasiet niet constant in de circulatie aanwezig is; indien de
infectie persisteert wordt deze minder vaak waargenomen. In de
meeste gevallen wordt een kleuring uitgevoerd volgens May
Grunwald-Giemsa (Fig.2), Wright of met toluidine blauw
(8,42). Het is erg belangrijk om onderscheid te maken tussen
kleuringsartefacten (zoals neerslagen van kleurstoffen) of Ho-
well-Jolly lichaampjes (die groter zijn) en de Haemobartonella.
Acridine oranje kleuring is gevoeliger; onderzoek door middel
van fluorescentie-microscopie is noodzakelijk, waarbij aanwe-
zigheid van H. felis als een oranje-rode kleur is te zien (4).

Details over de microscopische diagnose kunnen worden
gevonden in een overzichtsartikel van Small en Ristic, 1987
(42). Voor een meer betrouwbare microscopische diagnose bij
dieren die geselecteerd worden als bloeddonoren wordt splenec-
tomie uitgevoerd (7). Het wordt aanbevolen om het onderzoek
een aantal malen te herhalen en daarbij gebruik te maken van
verschillende kleuringsmethodieken (23,44). Serologie wordt
niet toegepast in de diagnostiek. Het gebruik hiervan wordt met
name belemmerd door het feit dat het micro-organisme tot nu
toe niet in vitro gekweekt kan worden (3,10). Echter, het is
mogelijk antilichamen aan te tonen in bloeduitstrijkjes, gebruik
makende van de indirecte immunofluorescentie test (42). De
bloedmonsters moeten genomen zijn gedurende de piek van de
parasitemie. Het is noodzakelijk de erythrocyten goed te wassen
om H. felis specifieke antilichamen die antigene determinanten
kunnen blokkeren te verwijderen waardoor de gevoeligheid van
de test wordt gereduceerd (42). Er zijn veelbelovende experi-
menten beschreven die het aantonen van antilichamen met
behulp van ELISA tot doel hadden (44). De belangrijkste
diagnostische problemen bestaan bij de chronische van ziektege-
vallen ; hiervoor zou een eenvoudige serologische methode zeer
wenselijk zijn.

PROGNOSE, THERAPIE EN PROFYLAXE
Omdat ongeveer 50% van de zieke katten ook FeLV-positief zijn
(38,42), is het aantonen van het virale antigeen essentieel voor
het maken van een prognose. De mortaliteit is variabel (8,41),
doch laag in goed behandelde, niet gecompliceerde gevallen
(38). Antibiotica (Chlooramphenicol en tetracyclines), arseni-
cum verbindingen (natrium thioacetarsamide) en chloorproma-
zine worden voorgesteld als therapeuticum. Het middel van
eerste keuze is oxytetracycline (36) oraal, 25 mg/kg lichaamsge-
wicht in twee dagelijkse doses, gedurende een periode van drie
weken. Wanneer het middel intraveneus wordt toegediend is 25
mg/dag nodig en 50 mg/dag indien het intramusculair wordt
toegediend, in beide gevallen gedurende 5 dagen. Een onder-
steunende behandeling met prednisolon (1-2 mg/dag, oraal)
gedurende 7-14 dagen is aan te bevelen wanneer erythrofagocy-
tose tesamen met een ernstige anemie wordt waargenomen (36).
Een therapie met antibiotica leidt nooit tot een steriele immuni-
teit, maar een stadium van premuniteit wordt verkregen (36,
38). Chlooramfenicol is minder effectief vergeleken met oxyte-
tracyclines; bovendien wordt het niet goed verdragen door
katten; deze species is niet in staat glucuronzuur te binden aan
het middel, hetgeen resulteert in een langzame eliminatie (45).
Een langdurige behandeling is alleen mogelijk met doses lager
dan 60 mg/ kg/dag, (verspreid over de dag), per os (46).
Natrium thioacetarsamide wordt als effectief beschreven (twee
maal daags 1 mg/Kg gedurende twee opeenvolgende dagen
door middel van intraveneuze injectie), echter ernstige bijwer-
kingen zijn waargenomen (42). Chloorpromazine is succesvol
toegepast bij acute vormen (16); een enkele dosis van 4-6 mg/kg
werd intramusculair toegediend, gevolgd door orale toediening
van 2-3 mg/kg/dag gedurende acht opeenvolgende dagen. Het
middel veroorzaakt mogelijk het loslaten van het micro-
organisme van de oppervlakte van de cel (16). Bij ernstige
gevallen (PCV < 15%) wordt bloedtransfusie beschouwd als de
meest nuttige behandeling (8,17,42)

Klinisch herstel kan optreden na transfusie van slechts 40-50 ml
bloed. Omdat verschillende details over de transmissie van
Haemobartonella nog steeds onbekend zijn is het moeilijk
profylactische maatregelen voor te stellen. Het is duidelijk dat
bestrijding van ectoparasieten uitgevoerd dient te worden.

Omdat het antigeen niet geproduceerd kan worden in vitro, is
immuunprophylaxe niet mogelijk. Een ander probleem vormt
mogelijk het notoire type immuniteit, de premuniteit in parasi-
taire infecties, die ook typerend is voor deze infectie.

1. Clark R. Eperythrozoon fdis (Sp. Nov.) in a cat. J S Afr Vet Med Assoc
1942; 13:15-6.

2. Flint JC, Mc Kelvie DH. Feline Infectious Anemia: diagnosis and
treatment. Proc Am Vet Med Assoc 1955; 92:240-2.

3. Kreier JP, Ristic M. Heamobartonella. In: Bergey\'s Manual of Systematic
Bacteriology, Krieg NR, Holt JG, Vol.1, Williams & Wilkins, Baltimore/
London, 1984: 724.

4. Small E, Ristic M. Morphologic features of Haemobartonella felis. Am J
Vet Res 1967; 28: 845-51.

5. Jain NC, Keeton KS. Scanning electron microscopic features of Haemo-
bartonella felis. Am J Vet Res 1973; 34: 697-700.

6. Demaree RS Jr, Nessmith WB. Ulttastructure of Haemobartonella felis
from a naturally infected cat. Am J Vet Res 1972; 33: 1303-8.

7. Jain NC. Hemolytic anemias associated with some infectious agent. In:
Schalm\'s Veterinary Hematology, 4th ed. Lea & Febiger, Philadelphia,
1986: 589.

8. Flint JC, Roepke MH, Jensen R. Feline Infectious Anemia. 1 - Clinical
aspects. Am J Vet Res 1958; 19: 164-8.

10. Hint JC, Moss J. Infectious Anemia in cats. J Am Vet Med Assoc 1953;
122: 45-8.

11. Harvey JW, Gaskin JM. Experimental feline heamobartonellosis. J Am
Anim Hosp Assoc 1977; 13: 28-38.

12. Splitter EJ, Castro ER, Kanawyer WL. Feline Infectious anemia. Vet Med
1956; 51: 17-22.

13. Seneviratna P, Weerasinghe N, Ariyadasa S. Transmission of Heamobart-
onella canis by the dog tick, Ripicephalus sanguineus. Res Vet Sei 1973; 14:
112-4.

14. Harbutt PR. A clinical appraisal of feline infectious anemia and its
transmission under natural conditions. Austr Vet J 1963; 39: 401-4.

15. Fisher EW, Toth S, Collier WD. Anemia in a litter of siamese kittens. J
Small Anim Pract 1983; 24: 215-9.

16. Gretillat S. Hemobartondlose feline ou anemie infectieuse des chats. Ann
Med Vet 1984; 128: 21-32.

17. Hint JC, Roepke MH, Jensen R. Feline infectious anemia, II - Experimen-
tal cases. Am J Vet Res 1959; 20: 33-40.

18. Balasz T, Robinson J, Grey D, Grice HC. Feline Hemobartonellosis: a case
report. Can J Comp Med Vet Sei 1961; 25: 220-2.

19. Ichii S, Watanabe V, Furnkawa K. Experimental studies on feline infectious
anemia, Hemobartonellosis. Acta Vet Jap 1961; 6: 18.

21. Delaitre JL. Note sur deux cas d\'haemobartonellose feline observes au
Tchad. Revue Elev Med Vet Pays Trop 1976; 29: 115-7.22.

23. Nash AS, Bobade PA. Haemobartonella felis infection in cats from the
Glasgow area. Vet Ree 1986; 119: 373-5.

24. Prieus WD. Beitrag zur infektiösen anaemie der Katze. Kleintierpraxis
I960; 5: 87.

25. Thery A. Un foyer d\'hemobartonellose feline a Paris. Ree Med Vet 1966;
142: 12-5.

26. Florio R, Lescure F, Dorchies Ph, Fuelfi JF, Franc M. L\'hemobartonellose
du chat. A propos de quelques cas observes dans la region toulousaine. Rev
Med Vet 1977; 128: 313-22.

27. Guglielmino R, Cagnasso A, Dotta U. Emobartonellosi felina: segnalazione
di casi nella citu di Torino. Veterinaria 1987; 1(4): 37-41.

28. Maede Y. Sequestration and phagocytosis of Haemobartonella felis in the
spleen. Am J Vet Res 1979; 40: 691-5.

29. Maede Y. Studies on feline haemobartonellosis. VI - Changes of erythrocyte
lipids concentration and their relation to osmotic fragility. Jap J Vet Sei
1980; 42: 281.

30. Jain NC. Osmotic fragility of erythrocytes of dogs and cats in health and in
certain hematologic disorders. Cornell Vet 1973; 63: 411.

31. Maede Y, Sonoda M. Studies on feline haemobartonellosis. Ill - Scanning
electron microscopy oi Haemobartonella felis. Jap J Vet Sei 1975; 37:209-
11.

32. Simpson CF, Gaskin JM, Harvey JW. Ultrastructure of erythrocytes
parasitized by Haemobartonella felis. J Parasitol 1978; 64: 504-11.

33. Maede Y. Studies on feline haemobartonellosis. IV - Life span of
erythrocytes of cats infected with Haemobartonella felis. Jap J Vet Sei 1975;
37: 269.

34. Maede Y. Studies on feline haemobartonellosis. V - Role of the spleen in cats
infected with Haemobartonetta felis. Jap J Vet Sci 1978; 40: 141-6.

35. Jain NC. The erythrocyte: its morphology, metabolism and survival, in:
Schalm\'s Veterinary Hematology, 4th ed. Lea & Febiger, Philadelphia,
1986: 527.

36. Pedersen NC. Hemobartonellosis. In: Feline infectious diseases. American
Veterinary Publications Inc, Goleta, 1988: 225-30.

37. Cotter SM, Hardy WD Jr, Essex M. Association of feline leukemia virus
with lymphosarcoma and other disorders in the cat. J Am Vet Med Assoc
1975; 166: 449-54.

38. Bobade PA, Nash AS, Rogerson P Feline haemobartonellosis: clinical,
haematological and pathological studies in natural infections and the
relationship to infection with feline leukaemia virus. Vet Rec 1988; 122:32-
6.

39. Harvey JW, Gaskin JM. Feline haemobartonellosis: attempts to induce
relapses of clinical disease in chronically infected cats. J Am Anim Hosp
Assoc 1978; 14: 453-6.

40. Harvey JW, Gaskin JM. Feline haemobartonellosis. Proc Am Anim Hosp
Assoc 1978; 45: 117-23.

41. Hayes HM, Priester WA. Feline infectious anemia. Risk by age, sex and
breed; prior disease; seasonal occurance; mortality. J Small Anim Pract
1973; 14: 797-804.

42. Small E, Ristic M. Haemobartonellosis. In: Diseases of the cat. Medicine &
Surgery, Hols worth J edt, Vol 1, WB Saunders Company, Philadelphia,
1987: 301.

44. Turner OMR, Bloxham PA, Cox PEG, Turner CB. Unreliable diagnosis of
Haemobartonella felis. Vet Rec 1986; 119: 534-5.

45. Watson ADJ, Middleton DJ. Chloramphenicol toxicosis in cats. Am J Vet
Res 1978; 39: 1199-1203.

Mei 1990 verscheen een geruchtmakend artikel in het tijdschrift
the Veterinary Record. Onder de titel \'Spongiforme encefalop-
athie bij de kat\' beschrijven Engelse collegae voor het eerst een
aandoening van het centraal zenuwstelsel bij een 5 jaar oude
Siamese kat. Ondertussen zijn ongeveer 10 gevallen gerappor-
teerd. Klinisch en histologisch lijkt de ziekte op bovine
spongiforme encefalopathie (BSE). De toename van de weke-
lijks gerapfwrteerde gevallen van BSE in Groot Brittannië, de
mogelijkheid dat de kat geïnfecteerd werd door vlees- of
slachtafval van runderen en bovendien de gevoelige aard van het
onderwerp voor het publiek, kan een verklaring zijn voor de
wereldwijde aandacht die deze bevinding heeft gekregen.
Ondanks het ontbreken van het bewijs voor een interspecies-
transmissie van rund naar kat, werd de discussie over een
mogelijk risico voor de humane gezondheid nieuw leven
ingeblazen. Spongiforme encefalopathieën worden gekarakteri-
seerd door een klinisch beeld met incoördinatie, dementie en
andere centraal nerveuze symptomen. Histologisch wordt een
typische vacuolisering in verschillende delen van de hersenen
gezien; dit heeft geleid tot de naam spongiforme encefalo-
pathie. Het agens dat de ziekte veroorzaakt heeft opmerkelijke
nieuwe eigenschappen en zijn fysische eigenschappen zijn
onderwerp van uitgebreide wetenschappelijke discussie. Zijn
het PRIONS (proteinaceous infecious agents), VIRINO\'S, dat
wil zeggen, kleine, infectieuze pathogenen met een kern van niet
getranslateerd nucleïnezuur geassocieerd met cellulaire eiwitten,
of conventionele virussen met een ongewoon resistente subpo-
pulatie van deeltjes? Het is een feit dat de agentia de meeste van
de normaal gebruikte methoden van inactivatie overleven, dat
wil zeggen desinfectantia, koken, formaline (0,5 tot 18%),
ultraviolet licht, etc. Alleen een extreme pH of verhitting tot
134° C, leidt tot inactivatie.

Momenteel wordt het Scrapie-agens verantwoordelijk geacht
voor het induceren van zowel BSE als het bovengenoemde geval
van spongiforme encefalopathie bij de kat. Het agens kon
aangetoond worden in hoge concentraties in de hersenen,
ruggemerg en lymfeknopen van geïnfecteerde dieren, terwijl in
spieren en andere organen alleen geringe of geen infectieositeit is
aan te tonen. Ondanks het feit dat Scrapie al meer dan 200 jaar
bekend is in Groot Brittannië, is er geen epidemiologisch bewijs
dat het overdraagbaar is naar de mens. Gelijke en zeldzame
ziekten bij de mens, bv. Kuru en het Kreutzfeldt-Jacob-
syndroom worden gevonden met grotere frequentie in bepaalde
populaties maar er is geen epidemiologisch verband met
Scrapie. Waarom zouden we ons zorgen maken over de nieuwe
kattenziekte? Tussen 1965 en 1988 zijn een aantal (niet
bedoelde) overdrachten van spongiforme ence&lopathieën ge-
rapporteerd. \'Transmissible mink ence£alopathie\'(TME) trad
op bij nertsen die waarschijnlijk gevoerd waren met rauw
slachtafval van schapen. Het \'chronic wasting disease\' (CWD)
en de \'Spongiforme encephalopathie\' werden in een aantal
gevallen overgebracht op antilopen uit dierentuinen door het
voeren van beenmeel gedeeltelijk afkomstig van schapen. Met
het optreden van BSE werd voor het eerst een dier uit de
menselijke voedselketen geïnfecteerd.
Ook in dit geval lijkt het voeren van gecontamineerd beender-
meel de oorzakelijke factor voor het optreden van de nieuwe
ziekte. Rond 1981/82 veranderden Britse destructiebedrijven
hun destructieproces. Om economische redenen werden de
temperaturen verlaagd en materiaal verhit in een continue
stroom in plaats van de conventionele batch gewijze procedure.
Daarnaast werd de methode voor extractie van vet met
organische oplosmiddelen veranderd. Het Scapie-agens werd
waarschijnlijk onvoldoende geïnactiveerd vanwege deze techni-
sche veranderingen. De eerste klinische gevallen van BSE traden
op in 1986 na een incubatieperiode van 5 jaar met een
onopgemerkte verspreiding van het agens. In september 1990
waren al 20.000 gevallen waargenomen. De eerste resultaten
maakten duidelijk dat het BSE agens niet compleet identiek is
aan het Scrapie-agens. Zou het een mutant kunnen zijn met een
breder gastheerspectrum dan het Scapie-agens? Zullen we over
ongeveer 20 jaar - dit komt overeen met de incubatieperiode bij
de mens - meer gevallen van Kreutzfeld-Jacob hebben dan nu?
In ieder geval hebben we een reden om alert te zijn.

Wat zijn de conclusies die we hieruit moeten trekken? Zowel in
Groot Brittannië als op het continent zijn een aantal wettelijke
maatregelen genomen om de ziekte te elimineren en de
consument te beschermen. Dit is geen gemakkelijke taak als we
bedenken dat er geen serologische testen bestaan, maar alleen de
diagnose van klinische gevallen en onderzoek van post mortem
materiaal mogelijk is. De consument moet zich echter niet te
veel zorgen maken: in gevallen van niet gediagnostiseerde BSE
bevat het vlees dat wij eten zeer weinig infectieus materiaal. Dit
gecombineerd met het feit dat orale infectie nogal ineflSciënt is,
maakt een transmissie naar de mens onwaarschijnlijk. Echter,
bij gourmetten zou het gebruik van kalverhersenen heroverwo-
gen moeten worden.

Een kattenfokker schrijft: ik heb een kleine cattery met 2 poezen
en 1 kater. Het mannelijke dier was lange tijd geleden negatief
getest voor FeLV en is gevaccineerd tegen FeLV-infectie. De 2
poezen zijn recent getest en zij waren ook negatief. Een van de
poezen kreeg een nest van 5 kittens. Een van deze groeide
duidelijk niet in dezelfde mate als de anderen. Dit ene kitten dat
geëu-thanaseerd moest worden op 3 weken, was FeLV-positief.
Toen de overige 4 kittens werden onderzocht, testte één extra
dier positief op FeLV; dit kitten vertoonde geen symptomen. De
moeder van de kittens bleef FeLV-negatief. Hoe kan verklaard
worden dat 2 van de 5 kittens een FeLV-infectie hadden, terwijl
de moeder en de vader beiden negatief waren? Bovendien
komen mijn katten niet buitenshuis en ook hebben zij sinds
maanden geen contact gehad met andere katten. Is het mogelijk
dat ik de bron van infectie was? Gedurende de betreffende
periode nam ik deel aan een kattententoonstelling waar ik hielp
met het showen van sommigen van deze katten. Echter, toen ik
naar huis terug ging, verwisselde ik iedere keer mijn kleren en
waste zorgvuldig mijn handen.

Het fenomeen dat hier is waargenomen werd voor het eerst
beschreven door de onderzoeksgroep van Prof Oswald Jarrett
in Glasgow (Paccitti etat. Vet Ree, 1986; 118: 381-4). Paccitti
et aL vonden in hun fokkolonie, waarin zij FeLV-vrije katten
fokten, een FeLV-negatieve poes die herhaaldelijk FeLV-posi-
tieve kittens ter wereld bracht. De auteurs konden geen virus in
het bloed van deze poes aantonen, nog door celcultuur, nog door
ELISA-procedures.

Zij waren echter in staat infectieus FeLV in de melk van de poes
aan te tonen. Blijkbaar moet deze kat in het verleden in contact
zijn geweest met FeLV en immuun zijn geworden. Het virus
bleef latent in de melkklieren aanwezig waar het gereactiveerd
werd met het begin van de lactatie. In het geval van de
kattenfokker die de vraag stelt, kan een gelijksoortig mecha-
nisme plaats hebben gevonden. De waarneming dat 1 van de 2
FeLV-positieve kittens klinische symptomen van een FeLV-
infectie vertoonde pleit voor een dergelijk mechanisme. Het feit
dat het tweede kitten geen klinische symptomen vertoonde is
niet in tegenspraak met de hypothese. FeLV-positieve kittens
kunnen groot worden zonder klinische symptomen. Het risico
dat deze poes in de toekomst haar kittens weer zal infecteren
moet als vrij groot beschouwd worden. Indien de fokker niet het
risico wil lopen is het aan te raden de kat te steriliseren en zo te
huisvesten dat het geen andere katten kan infecteren. FeLV is erg
instabiel. Daarom is het erg onwaarschijnlijk dat de fokker zelf
de bron van infectie is geweest.

Dr. E.B. in H. schrijft: Gedurende de laatste 3 weken werden
twee mannelijke katten met de volgende historie aangeboden:
Dier A was 5 jaar oud, dier B 8 jaar. Dier A werd gevaccineerd
tegen calici-, herpes- en parvovirus op een leeftijd van 12 en 15
weken met revaccinatie op een leeftijd van 1 en 3 jaar; van dier B
is het vaccinatieschema niet bekend. Dier A werd aangeboden
met een historie van chronische respiratoire symptomen die
verbeterden na een tetracyclinekuur. Dier B had een ziektege-
schiedenis van toenemende anorexia gedurende de laatste
weken en was volgens de eigenaar vermagerd. Beide dieren
kwamen buitenshuis. Bij klinisch onderzoek van dier A werd
een ernstige conjunctivitis en een suppuratieve rhinitis, ruwe
haarvacht, vergrote mandibulaire lymfknopen, geen koorts en
een normale voedingstoestand gevonden. Dier B werd aangebo-
den met gewichtsveriies, gegeneraliseerde stomatitis met ulcera-
tie van de gingivae, normale lymfknopen, temperatuur 39,4° C.
Beide dieren waren FeLV-negatief Terwijl de FlV-test bij dier A
negatief was, was de test voor dier B dubieus positief.
Gedurende de laatste 18 maanden heb ik verschillende katten
met vergelijkbare symptomen gezien waar ik een positieve FIV-
test vond. Gebaseerd op deze ervaring vermoedde ik ook een
FlV-infectie bij de twee katten hierboven genoemd. Ik was
verbaasd over het respectievelijk negatieve en het zwak posi-
tieve testresultaat. Vanwege bovenstaande waarneming heb ik
een vraag over de betrouwbaarheid van de FlV-test die
momenteel in gebruik is.

De FlV-testen die commercieel verkrijgbaar zijn in Zwiteriand
en andere Europese landen zijn ontwikkeld door Idex Corp.,
Portland, Maine, USA. Zij zijn gebaseerd op het ELISA-

principe. Het virusantigeen dat gebruiict wordt in deze testen
(conventionele ELISA format of CITE-technologie) is gemaakt
in celcultures en gezuiverd door middel van ultracentrifugatie.
Bij deze zuiveringsprocedure kan het niet uitgesloten worden dat
niet-virale componenten die afstammen van de celcultuur,
worden meegezuiverd. Als voorbeeld van zo\'n niet virale
component dient het bovine serum albumine (BSA) genoemd te
worden dat toegevoegd wordt aan het medium in de vorm van
foetaal runderserum. BSA en andere componenten uit het
cultuursysteem kunnen niet volledig geëlimineerd worden
gedurende de zuivering. Indien het katteserum dat getest moet
worden, antistoffen bevat gericht tegen zulke contaminanten,
zullen deze antilichamen resulteren in meer of minder vals
positieve reacties.

Toen de FIV-ELISA beschikbaar kwam in 1988 hebben we de
diagnostische efiSciëntie bepaald door de ELISA-resultaten te
vergelijken met die van de zogenaamde Westera-Blot techniek.

Van de monsters was 99,7% positief in beide testen. Slechts 1 van
de 354 (= 0,3%) sera was positief in de ELISA maar duidelijk
negatief in de Westem-Blot. Gebaseerd op deze resultaten,
denken wij dat de kans op een vals positief resultaat klein is. Hier
dient aan toegevoegd te worden dat IDEX in de herfst van 1990
een nieuw principe voor FlV-antilichaamtesten introduceerde.
Wij hebben het nieuwe principe nog niet getest en zijn daardoor
op dit moment niet in staat hierover een oordeel te geven. Naast
deze zeldzame vals-positieve resultaten, zal een deel van de FIV-
geïnfecteerde katten écht negatief in de test zijn. Een negatieve
FlV-test mag verwacht worden in immuungesuprimeerde kat-
ten die niet in staat kunnen zijn anti-FIV-antilichamen te
produceren. Wij hebben een dergelijke kat waargenomen
gedurende een experimentele studie waarin katten met een
persistente FeLV-infektie werden geïnfecteerd door injectie met
FIV. Wij waren in staat FIV te isoleren, op drie verschillende
tijdstippen. Echter, antilichamen tegen FIV konden niet worden
gedetecteerd met de ELISA en met de Western-Blot techniek
(Franchini et aL : Animal Models in AIDS. H. Schellekens, M.
Horzinek (editors) Elsevier, 1990: 201-7). Antilichaam nega-
tieve FlV-geïnfecteerde katten zijn ook waargenomen onder
veldomstandigheden: Cherida Hopper en collegae (Vet Ree,
1989; 125: 341-6) hebben 46 katten geïndentificeerd met een
FlV-infectie door middel van virusisolatie. N^enendertig van
deze dieren waren ook positief op FIV in de ELISA maar bij 7
van deze katten werden geen FlV-antilichamen gedetecteerd.
Een vergelijkbare situatie kan het resultaat van de 2 katers uit
deze vraag verklaren. Helaas is er naast de momenteel gebruikte
tijds- en arbeidsintensieve virusisolatie, geen alternatieve proce-
dure voor de definitieve diagnose van een FI V-infectie voorhan-
den. Het zwak positieve resultaat van kat B is moeilijk te
interpreteren. Indien een bloedtest of een serummonster op een
later tijdstip zou worden genomen en negatief of wederom zwak
positief zou zijn, dan zou een FlV-infectie nog steeds niet
uitgesloten kunnen worden. Indien een later serummonster
positief wordt getest zou het eerste zwak positieve resultaat
verklaard kunnen worden door een vroege fase van de infectie.
Echter, de waargenomen klinische symptomen en de geschiede-
nis wijzen erop dat een eventuele FlV-infectie reeds lange tijd
geleden onstaan zou kunnen zijn. Samenvattend kan geconclu-
deerd worden dat gebaseerd op de biologie van een FI V-infectie,
vals negatieve resultaten eerder verwacht moeten worden dan
vals positieve resultaten.

Mycotic mastitis in cows
H. S. van Veen^ en W.D.J. Kremer2.3
Tijdschr Diergeneeskd 1992; 117:414 - 6

SAMENVATTING
In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de literatuur met
betrekking tot de etiologie, diagnostiek, symptomatologie, thera-
pie en prognose van mycotische mastitis bij het rund Het belang
van het identificeren van het veroorzakende species in verband
met de prognose wordt besproken Geconcludeerd wordt dat een
aantal mastitiden veroorzaakt door Cmdxóai-species spontaan
kan herstellen, echter mastitiden veroorzaakt door Cryptococ-
cus en ?xoioXhtc3i-species herstellen zelden of nooit spontaan en

\' Destijds co-assisteni bij de Vakgroep Bedrijfsdiergeneeskunde en Voortplanting.
\' Vakgroep Bedrijfsdiergeneeskunde en Voortplanting, Faculteit Diergeneeskunde, Post-
bus 80151, 3508 TD Utrecht.
\' Corresponderend auteur

reageren evenmin op therapie. Bij het eventueel behandelen van
een mycotische mastitis staat het frequent uitmelken van het
aangetaste kwartier centraal Voor een eventueel ondersteu-
nende intramammaire therapie komen antimycotica in aanmer-
king. Echter de effectiviteit van een dergelijke therapie is nooit
overtuigend aangetoond

The literature on aetiology, diagnosis, symptoms, therapy and
prognosis of mycotic mastitis in cows is reviewed The impor-
tance of identification of the causative agent for the prognosis is
discussed Some cases o/(candida) mastitis recover spontaneou-

sly: however, spontaneous recovery or recovery after therapy for
mastitis caused by Cryptococcus or Prototheca is rare. Frequent
milking of infected teats is important during treatment of mycotic
mastitis. If supportive pharmacotherapy is desired, antimycotic
drugs could be appropriate, however there is no clear evidence of
the effectiveness of this therapy.

Mycotische mastitis bij het rund is een ontsteking van de uier
veroorzaakt door gisten of schimmels. De meeste pathogene
gisten en schimmels behoren tot de divisie Eumycotica (ware
schimmels). Gisten zijn ééncellige en schimmels meercellige
organismen. Als verwekkers van mastitis zijn gisten en schim-
mels van ondergeschikt belang zoals blijkt uit gegevens van het
laboratorium van de Gezondheidsdienst voor dieren in Gelder-
land. De laatste tien jaar werd uit melkmonsters van koeien met
klinische mastitis in gemiddeld 0,9% van de gevallen (variërend
van 0,6% in 1980 tot 2,6% in 1984) één van deze organismen
geïsoleerd. Op een individueel bedrijf kan het echter een slepend
probleem zijn dat niet altijd herkend wordt.Dit artikel geeft een
overzicht van de beschikbare literatuur met betrekking tot
mycotische mastitis bij het rund.

Mycotische mastitis kan veroorzaakt worden door verschillende
gist- en schimmelspecies. Het grootste deel van de geïsoleerde
species behoort tot het genus Candida (± 78%) (2, 3, 6, 7, 12).
Daarnaast spelen, zij het incidenteel, binnen de genera:
Aspergillus, Prototheca, Saccharomyces, Trichosporon en Cryp-
tococcus een aantal soorten een rol (3,6,7,12,13). De meeste van
deze organismen komen ubiquitair voor en behoren tot de
normale flora van onder meer (uier)huid en darmstelsel (2). De
porte d\'entrée voor de infectie is het tepelkanaal (3,6,7). Ofen in
welke mate een infectie met klinische symptomen gepaard zal
gaan hangt af van de kwaliteit van de afweer van de gastheer, de
infectiedosis (3,6,7) en de eigenschappen van het betreffende
gistspecies. Met name het vermogen van het micro-organisme
om zich aan de afweer van de gastheer te onttrekken en het
vermogen zich te vermenigvuldigen bij 40°C zijn van belang
(3,12). Uit de humane literatuur is bekend dat mycotische
infecties zelden primair zijn. Zij treden in principe op als de
afweer van de gastheer verminderd is (orale candidiasis is een
veel voorkomende opportunistische infectie bij AIDS-patien-
ten). In het geval van orale candidiasis bij de mens heeft men
eveneens vastgesteld dat toediening van antibiotica de groei en
vermenigvuldiging van gisten stimuleert. Een mogelijke verkla-
ring hiervoor is dat door antibiotica de bacteriële component
van de residente flora wordt gedood. De residente bacteriën
lijken een remmend effect te hebben op de groei van deze gisten
(8,10,14). De suggestie van verschillende auteurs (2,7) dat een
langdurige intramammaire toediening van antibiotica en corti-
costeroïden een predisponerende factor is bij mycotische masti-
tis wordt niet bevestigd door een onderzoek aan de Universiteit
van Minnesota (4). Men vergeleek daarbij de groei van Candida
krusei in experimenteel geïnfecteerde kwartieren behandeld met
antibiotica en corticosteroïden met die in eveneens geïnfecteerde
onbehandelde kwartieren. Hierbij vond men geen significant
verschil in de hoeveelheden pathogene organismen tussen de
behandelde en de onbehandelde kwartieren. Door vele auteurs
is een relatie beschreven tussen het voorkomen van mycotische
mastitiden en het gebruik van op het bedrijf samengestelde
uierinfusievloeistoffen die gecontamineerd waren met patho-
gene gisten (2,3,4,6,7,9,12). In Nederland speelt deze wijze van
besmetting een ondergeschikte rol, omdat men hier vooral
werkt met injectoren die maar één keer worden gebruikt.

De klinische symptomen van mycotische mastitis zijn a-
specifiek. Ze kunnen variëren van een lichte zwelling en
verharding van een kwartier met een weinig afwijkend substraat
tot een ernstige lokale ontsteking van de uier. In de meeste
gevallen is maar één kwartier aangetast. In sommige gevallen
worden ook systemische verschijnselen waargenomen, zoals
koorts, anorexie en melkproduktiedaling. Mycotische mastitis
kan echter ook subklinisch verlopen.

Mastitiden veroorzaakt door Cryptococcus- en Prototheca-
species zijn in de meeste gevallen chronisch en kenmerken zich
door een verlies van uierweefsel, verminderde melkproduktie en
een continue uitscheiding van pathogene gisten (3, 6, 7, 15).

DIAGNOSTIEK
Men moet verdacht zijn op een gist of schimmel als oorzaak van
een mastitis als in de anamnese sprake is van een plotseling
ontstaan of van verergering van de symptomen na intramam-
maire behandeling met antibiotica of wanneer er na langdurige
behandeling geen herstel optreedt (3, 7, 12).De diagnose
\'mycotische mastitis\' kan gesteld worden door het kweken van
gisten of schimmels uit een melkmonster bij routinematig
onderzoek. De gisten en schimmels moeten wel in grote
hoeveelheden en in reincultuur aanwezig zijn. Vaak moet
meerdere keren bemonsterd worden. Het kweken van gisten en
schimmels op normale bloedagarplaten is niet ideaal omdat men
gistkolonies gemakkelijk over het hoofd kan zien. Beter is het bij
het vermoeden van een mycotische mastitis, naast het routine-
matig bacteriëel onderzoek, tevens te laten kweken op specifieke
media, zoals sabouraud-dextrose-agar of havermeel agar (CDI
Lelystad). Na kweek is identificatie van de verwekker van
belang in verband met de prognose.

THERAPIE EN PROGNOSE
De vele verschillende geïsoleerde gist- en schimmelspecies zijn,
in vitro, goed gevoelig voor één of meerdere antimycotica (1,6,
9, 11). In de praktijk zou op basis hiervan een intramammaire
behandeling met antimycotica daarom zinvol kunnen lijken.
Hierbij dienen echter wel enkele kanttekeningen geplaatst te
worden. Een aantal mycotische mastitiden, met name mastiti-
den die veroorzaakt worden door Candidaspecies, blijken
spontaan te genezen in twee tot acht weken (3,6,7,12,15). (Of
dit slechts een klinisch herstel of een microbiologisch herstel
betreft is niet beschreven). Regelmatig uitmelken van de
ontstoken kwartieren zal dit eventuele herstel bespoedigen.
Hygiëne is hierbij van groot belang in verband met het potentiële
infectie-risico, voor mens en dier, van blootstelling aan grote
hoeveelheden pathogene gist- en schimmelspecies (6). Mastiti-
den veroorzaakt door Cryptococcus- en Prototheca-species
herstellen zelden of nooit spontaan en reageren evenmin op
therapie (6, 7, 15). Mastitiden veroorzaakt door Aspergillus-
species nemen een tussenpositie in; de meeste auteurs maken
melding van een ernstige vaak ongeneeslijke mastitis (3, 6, 7),
maar anderen beweren deze infectie met geneesmiddelen te
kunnen genezen (1,11, 13). Aan de intramammaire toediening
van verschillende soorten antimycotica in de praktijk kleven
nogal wat nadelen. Er zijn auteurs die beweren dat intramam-
maire behandeling gecontra-indiceerd is (6,7) en vermelden een
verergering van de symptomen na therapie. Anderen beschrij-
ven een beter en vooral sneller herstel na een intramammaire
behandeling met antimycotica (1, 11, 13). In deze studies

ontbreekt in alle gevallen een controlegroep; g^evens over het
subklinisch aanwezig blijven van de kiem, of over het eventueel
optreden van een herinfectie, ontbreken. Wil men toch een
(ondersteunende) medicamenteuze therapie instellen, dan ko-
men op basis van de (schaars beschikbare) literatuur één van de
volgende antimycotica in aanmerking: Miconazole (50-100 mg
opgelost in NaCL 0.9% intramammair 1 d.d. (15), Tiocanazole
(Trocyd®) 150 mg intramammair (1), Clotrimazole 100-200
mg in 1% oplossing (w a), Nystatine 1.500.000 IE (6) of
Natamycine 20 ml 2,5% oplossing intramammair (Hartman
persoonlijke mededeling). De intramammaire therapie dient
tenminste drie dagen te worden volgehouden. Nystatine en
Natamycine kunnen irriterend zijn voor het uierweefsel (6,7) en
azolen zouden onwerkzaam gemaakt kunnen worden door
bestanddelen in de melk (5). Amphotericine B en 5-fluorocysto-
sine worden vanwege de destructieve werking op het uierweef-
sel afgeraden (6,7). Samenvattend kan men stellen dat bij een
eventuele behandeling van mycotische mastitis (in Nederland in
de meeste gevallen veroorzaakt door Candida-s^it&) het
frequent uitmelken van het aangetaste kwartier centraal staat.
Eventueel kan dit ondersteund worden door een intramam-
maire toediening van één van de hierboven genoemde farmaca.
Echter het efifect van een dergelijke ondersteunende farmaco-
therapie is nog onvoldoende vastgesteld.

1. Battig U and Uehlinger H. Treatment of fungal mastitis in cows with
Tioconazol (Trosyd®, Pfizer). Proceedings International Conference \'Ma-

Het boek geeft een overzicht over diverse ziekten bij grote
huisdieren. Het is een goede zaak dat er eindelijk eens een
Nederlandstalig werkje is, waarbij gewezen wordt op de
toepassing van homeopathie en Phytotherapie bij nutsdieren.

De lezer krijgt een indruk over diverse therapiën bij verschil-
lende aandoeningen.

Het is verheugend dat er zich de laatste tijd ook in de grote
huisdieren sector een duidelijk groeiende belangstelling ontwik-
kelt voor de alternatieve geneeswijzen. Wanneer we op die
manier het gebruik van bijvoorbeeld antibiotica iets kunnen
terugdringen zijn we op de goede weg.

Produkten afleveren die minder residuen bevatten dragen een
steentje bij aan een schoner milieu. De reguliere geneeskunde
blijft echter noodzaak. Om goede homeopathie te kunnen
bedrijven heeft men een juiste diagnose nodig en hierbij zijn
moderne onderzoekmethoden zoals laboratoriumonderzoek.

2. Chengappa MM et aL Isolation and identification of yeast and yeastlike
organisms from clinical veterinary sources. J Clin Microbiol 1984: 427-8.

4. Farnsworth RJ and Sorensen DK. The effect of penicillin, dihydrostrep-
tomycine and prednisolone treatment of experimental Candida krusei
infections of the mammary glands of dairy cattle. Can J Comp Med 1975;
39: 340-8.

7. Kirk JH, Bartlett PC and Newman JP Candida mastitis in a dairy herd (case
report). Comp Food An 1986; 8 (12): 1502.

8. Körting HC. Clinical spectrum of oral candidosis and its role in HIV-
infected patients. Mycoses 1989; 32 Suppl.2: 23-9.

9. McDonald JS et aL 1980. In vitro antimycotic sensitivity of yeasts isolated
from infected bovine mammary glands. Am J Vet Res 1980; 41: 1987-90

11. Prescott JF and Baggot J. Antifungal chemotherapy. Antimicr Chemo-
therapy in Vet Med 1988; 284-6

12. Richard JL et aL Identification of yeasts from infected bovine mammary
glands and their experimental infectivity in cattle. Am J Vet Res 1991; 41:
199M.

13. Sharma SD. Studies on bovine mastitis with special reference to mycotic
infections of udder (abstract). Vet Res J.1983; 6:105-6.

14. Stein DK and Sugar AM. Fungal infections of the immunocompromised
host. Diagn Microbiol Infect Dis 1983; 12 (4 suppl.):22I9-89.

15. VanDamme DM. Use of miconazole in treatment for bovine mastitis. V M
SAC 1983; 78 (9): 1425-7.

vaak noodzakelijk. Hoe groter de kennis en ervaring is op
homeopathisch gebied des te beter zullen de resultaten van de
behandeling zijn. \'n Paar opmerkingen: bij koeien die aan de
nageboorte staan is sabina D6 een middel met een uitstekende
werking. Is het aan de nageboorte staan een bedrijfsprobleem,
dan moet men de oorzaak daarvan zien te achterhalen en zo het
probleem oplossen.

Eventueel is afwisseling met ledum D6. Hoefkatrol laat zich met
podovetsem (VSM) goed behandelen. Toch heb ik het boek met
plezier gelezen. Het is een handig naslagwerk waarin goede tips
staan waarmee iedere lezer(es) zijn of haar voordeel kan doen.

Ik mag dit werk, dan ook van harte aanbevelen. Misschien mag
ik zo eindigen: Oportet intellegere, opportet etiam (Je moet het
weten, je moet het ook durven).

Het boek is te bestellen door ƒ22,50 over te maken (incl.
verzendkosten) op postgiro 4085933 t.n.v. Lois Bolk Instituut te
Driebergen o.v.v. \'Stalapotheek\'.

In november 1992 gaat de praktijkproef
van het PC-project melkveehouderij
van start. In de praktijkproef wordt de
waarde van Standaardoverzichten in
managementprogramma\'s getest, zowel
voor de veehouder, als voor zijn dieren-
arts. Aan de proef nemen 200 veehou-
ders deel. Omdat op Standaardoverzich-
ten alleen diergebonden kengetallen
voorkomen, wordt de proef uitgevoerd
in nauwe samenwerking met TAURUS,
NOVAD Coöperatie Ideëel, Groep
Practici Grote Huisdieren en IKC. Het
PC-project is vrij omvangrijk; het pro-
ject omvat de ontwikkeling van Stand-
aardoverzichten, EDI-berichten en het
uitvoeren van een praktijkproef.

Standaardoverzichten zijn bedrijfsover-
zichten waarop uniforme kengetallen
berekend zijn. De standaardoverzichten
zijn ontwikkeld in het kader van be-
drijfsbegeleiding. Met behulp van stan-
daardoverzichten krijgt de begeleider
een eerste indruk omtrent aanwezigheid
en aard van problemen op het bedrijf.

EDI-berichten (Electronic Data Inter-
change) zijn bestanden waarmee gege-
vens van de ene computer naar de
andere worden overgebracht. Met EDI-
berichten wordt tijdrovend typewerk
vermeden. Melkveehouders hebben al
de nodige ervaring opgedaan met EDI-
melkcontrole. Melkoontrolegegevens
worden vanuit de NRS-computer via
Agrinet (videotexnetwerk) op elektroni-
sche wijze in het eigen managementpro-
gramma ingelezen en verwerkt.
EDI-berichten worden ontwikkeld voor
communicatie met organisaties waar-
mee de melkveehouder veelvuldig infor-
matie uitwisselt. In eerste instantie wor-
den EDI-berichten ontwikkeld met
betrekking tot de Zuivel, het NRS en
dierenartsen (EDI-DAP).
EDI-berichten worden ontwikkeld in
overleg met leveranciers van manage-
mentprogramma\'s, de zuivelindustrie,
het NRS en NOVAD C/I.

Met EDI-DAP heeft de bedrijfsbegelei-
der de mogelijkheid om individuele
diergegevens van de veehouder in zijn
VAMPP analyse-programma in te lezen.
De dierenarts kan dan een uitgebreide
analyse van het bedrijf maken, waar-
door specifieke problemen ook op dier-
niveau zichtbaar worden gemaakt.

In de praktijkproef wordt ervaring opge-
daan met Standaardoverzichten en
EDI-berichten. De nadruk in de proef
wordt gelegd op de Standaardoverzich-
ten. Standaardoverzichten geven infor-
matie op bedrijfsniveau. Dit is zowel
voor de veehouder als voor de begelei-
der van belang. De veehouder kan
periodiek de overzichten uitdraaien om
na te gaan of hij zijn doelstellingen haalt.
De bedrijfsbegeleider kan aan de hand
van de overzichten nagaan of er structu-
rele problemen zijn op bedrijfsniveau.
Omdat het niet zeker is of de veehouder
de informatie, gegeven op Standaard-
overzichten, ook werkelijk gebruikt, is
het begeleidingsaspekt in deze van groot
belang. De wisselwerking tussen de be-
drijfsbegeleider en de veehouder, maakt
dat bedrijfsinformatie beter wordt be-
nut. In de praktijkproef wordt daarom
sterk de nadruk gelegd op bedrijfsbege-
leiding.

Aan de proef nemen 200 veehouders
deel, die opgedeeld zijn in regionale
groepen van circa 10 veehouders per
groep. Indien de veehouder gebruik
maakt van gestructureerde bedrijfsbege-
leiding, dan kan hij zijn bedrijfsbegelei-
der (dierenarts/vooriichter) uitnodigen
voor de proefgroepbijeenkomsten.
De proefgroepen worden begeleid door
een dierenarts, in sommige groepen bij-
gestaan door een vooriichter. De proef-
groepbegeleider is aanspreekpunt voor
de veehouders en bedrijfsbegeleiders in
de regio. NOVAD C/I, IKC en Groep
Practici Grote Huisdieren spelen een
grote rol in het coachen van proefgroep-
begeleiders. De proefgroepbegeleiders
komen regelmatig bijeen in centrale
bijeenkomsten. Tijdens deze centrale
bijeenkomsten worden onderwerpen
vastgesteld voor proefgroepbijeenkoms-
ten. Tevens wordt de voorgaande proef-
groepbijeenkomst geëvalueerd.
De evaluatie van de praktijkproef is
gericht op het gebruik en de waarde van
Standaardoverzichten en EDI-berich-
ten. Een aanzienlijk deel van de veehou-
ders maakt gebruik van bedrijfsbegelei-
ding. Dit geeft binnen de praktijkproef
de mogelijkheid om te onderzoeken via
welke structuur bedrijfsbegeleiding kan
worden gestimuleerd en op welke wijze
hierbij centrale ondersteuning kan wor-
den verieend.

Op dit moment werken circa 2100
melkveehouders met een management-
programma op de eigen pc. Naar ver-
wachting zal dit aantal aan het eind van
dit jaar zijn toegenomen tot 2800. De
aanpassingen die ten behoeve van de
praktijkproef in programma\'s worden
aangebracht, worden zoals het zich nu
laat aanzien in alle reeds geplaatste
programma\'s doorgevoerd. Dit betekent
dat alle veehouders met een manage-
mentprogramma gebruik gaan maken
van Standaardoverzichten. Zij kunnen
hierbij ondersteuning vragen van hun
dierenarts.

Indien hiervoor voldoende belangstel-
ling is, wil NOVAD C/I regionale
bijeenkomsten organiseren voor prakti-
zerende dierenartsen. In deze bijeen-
komsten wordt ingegaan op de achter-
gronden van Standaardoverzichten en
de interpretatie van gegevens weergege-
ven op Standaardoverzichten. Tevens
wordt de rol van Standaardoverzichten
in de bedrijfsbegeleiding toegelicht.

Wilt u meer informatie over de rol van
dierenartsen binnen de praktijkproef
neem dan contact op met dhr. de Veer
(NOVAD C/I) tel: 03405-70755.
Wilt u meer informatie met betrekking
tot Standaardoverzichten, EDI-berich-
ten of de praktijkproef, neem dan con-
tact op met TAURUS tel: 03200-93532.

Samenstelling van de Nederlandse dele-
gatie: Drs. C. C. J. M. van der Meijs,
Directeur Veterinaire Dienst; Drs. C. J.
Cysouw, Hoofd Stafafdeling Internatio-
nale Veterinaire Aangelegenheden, Ve-
terinaire Dienst; Prof Dr. C. J. Wensing
Directeur Centraal Diergeneeskundig
Instituut en Dr. C. Terpstra, Centraal
Diergeneeskundig Instituut.

De OIE (OfiSce International des Épi-
zooties) te Parijs werd opgericht in
1924 en heeft zich ontwikkeld tot het
toonaangevende platform voor interna-
tionaal overleg in de veterinaire sector.
Delegaties uit 96 lidstaten en waarne-
mers uit 4 andere landen, alsmede 18
inter-goevemementale en niet-goever-
nementale organisaties hebben de 60e
vergadering bijgewoond.
De vergadering vond plaats onder voor-
zitterschap van Dr. Sidibé van Mali; de
volgende plenaire zittingen werden
voorgezeten door Prof Walla (Oosten-
rijk) en Dr. Glosser (VS).
De voorzitter opende de vergadering en
heette alle aanwezigen welkom, in het
bijzonder Mr. Fooroozesh, Minister van
Wederopbouw van Iran en Mr. Bertho-
meau, directeur van het kabinet van de
Franse minister van landbouw. Beiden
kregen vervolgens het woord.
Een gouden medaille voor buitenge-
wone verdiensten werd uitgereikt aan
Dr. Leunen (België).
Speciaal werden welkom geheten de
vertegenwoordigers van de nieuwe lan-
den Estiand, Letland, Litauwen, Kirghi-
zië en Slowenië, die recentelijk zijn
toegetreden tot de OIE.
Met de nieuwe republieken van de
voormalige Sovjet Unie en het voorma-
lige Joegoslavië wordt binnenkort in
Parijs een speciale bijeenkomst belegd.

De Directeur-Generaal maakte melding
van de voortgang van de voorbereidin-
gen van de nieuwe uitgave van de
international Animal Health Code\'.

Voorts werd aandacht besteed aan di-
verse externe contacten, commissies,
werkgroepen, ad Aoc-groepen, evenals
aan administratieve zaken.
In vervolg op de resoluties van de vorige
vergaderingen werd in maart 1992 het
kantoor in Tokio geopend, speciaal be-
last met informatiesystemen aangaande
de dieriijke gezondheid voor Azië en het
gebied van de Stille Oceaan.
De coördinerende Groep voor de con-
trole op MKZ in Zuid Oost Azië hield
zijn eerste bijeenkomst in Bangkok in
februari 1992.

Dr. Glosser zal de mogelijkheden na-
gaan van de oprichting van een OIE-
kantoor voor de Amerika\'s in Washing-
ton.

Dr. J. A. Kellar (Canada) presenteerde
zijn rapport over de \'Analyse en mana-
gement van gezondheidsrisico\'s bij de
internationale handel in dieren en dier-
lijke produkten\', gebaseerd op gegevens
en medewerking van 18 lid-staten. Dr.
Kellar stelde dat importbescherming op
grond van beperking van ziekteninsleep
uiteraard legitiem is, maar dat zulks toch
niet mag leiden tot excessieve handels-
protectie.

De laatste jaren is een ontwikkeling
gaande, waarbij meer wordt gekeken
naar het risico van ziekteninsleep (\'risk
analysis\'), in plaats van op draconische
wijze de grens sluiten voor import.
Deze benadering is gebaseerd op kwan-
titatieve gegevens, waarbij door middel
van technieken van waarschijnlijkheids-
berekening de reële besmettingsgevaren
worden geschat. Nagegaan wordt in
welke mate de waarschijnlijkheid van
besmetting afneemt bij verschillende
vormen van gezondheidsgarantie, bv.
inspecties en behandelingen.
Na de inleiding vond een uitvoerige en
levendige discussie plaats, waaruit bleek
dat het onderwerp zeer leeft bij de
afgevaardigden, maar ook dat de toepas-
singen van de \'quantiative risk asses-
sment\' nog in de kinderschoenen staat.
Dr. R. H. Kimberiin (VK) presenteerde
zijn rapport over \'Spongiform encephal-
opathies in animals\', gebaseerd op gege-
vens van 28 lid-staten. Behalve bij run-
deren (BSE), werd het voorkomen van
de ziekte bij andere diersoorten even-
eens beschouwd, onder meer scrapie bij
schapen. Besmetting met BSE via vlees-
en beenmeel wordt in het VK als de
belangrijkste oorzaak aangewezen. Na
de inleiding van Dr. Kimberiin volgde
een uitgebreide discussie.

De voorzitter van deze belangrijke com-
missie, Dr. Rees, bracht verslag uit van
de werkzaamheden gedurende het afge-
lopenjaar. Veel tijd werd besteed aan de
voorbereiding van nieuwe hoofdstuk-
ken over BSE en MKZ. Voorstellen tot
aanname bij de \'Committee for adop-
tion\' werden eveneens gedaan voor Afri-
kaanse paardenziekte, enzootic abortion
bij ooien, Venezuelaanse paarden ence-
phalomyelitis, trichinellosis, overdraag-
bare gastroenteritis en virale haemorrhagic
ziekte bij konijnen.

De Commissie hecht grote waarde aan
\'risk assessment\', regionalisatie en eva-
luatie van de Veterinaire Diensten in de
verschillende landen. Zulks is buitenge-
woon belangrijk voor de Code teneinde
de internationale handel te vergemakke-
lijken. Met steun van de lid-staten hoopt
de Commissie het komende jaar goede
voortgang hieromtrent te maken.
Tijdens de discussies kwamen de vol-
gende onderwerpen aan de orde:

— Poultry breeding flocks and hatche-
ries - hygiene and disease security proce-
dures,

FAO (Food and Agriculture Organisa-
tion of the United Nations)
De FAO maakt melding van haar activi-
teiten op het gebied van de dierlijke
gezondheid en de steun die zij biedt aan
aangesloten landen, zoals voor informa-
tiesystemen, bestrijding van infectie- en
parasitaire ziektes. Ook was de FAO
betrokken bij veldprojecten, zoals de
bestrijding van screwworm in Lybië en
runderpest in Turkije.

WHO (World Health Organization)
De aandacht van deze organisatie gaat
speciaal uit naar zoönosen, zoals honds-
dolheid, brucellose, echinococcosis,
salmonellose, escherchia coli en regio-
naal voorkomende zoönosen. Aandacht
werd gegeven aan volksgezondheids-
problemen met betrekking tot spongi-
form encephalopathies. Voorts werd sa-
men met het \'Mediterranean Zoonoses
Control Centre\' te Athene een film
gemaakt over brucellose-preventie be-
stemd voor technici.

Melding werd gemaakt van de activitei-
ten van deze organisatie, die zijn gecon-
centreerd in het coördinatiecentrum te
Washington en twee vestigingen in La-
tijns Amerika, t.w. het Pan-Ameri-
kaanse instituut voor MKZ in Brazilië
en het nieuwe Pan-Amerikaanse insti-
tuut voor \'Food protection and zoo-
noses\' in Argentinië.

Verslag werd gedaan van de activiteiten
van drie secties, t.w. dieriijke produktie,
veehouderijprojecten en dierlijke ge-
zondheid. Voor wat dit laatste betreft,
werd aandacht gegeven aan: teken en
door teken veroorzaakte ziektes, be-
smettelijke longontsteking bij runderen,
de Pan-Afrikaanse campagne tegen run-
derpest.

De Europese eenheidsmarkt zal dit jaar
zijn beslag krijgen, hetgeen ingrijpende
consequenties heeft voor de veterinaire
sector. Grenscontroles zullen komen te
vervallen en de controle-activiteit ver-
plaatst zich naar de plaats van oor-
sprong. Voorts wordt een beleid van zgn.
regionalisatie gevoerd voor besmette-
lijke ziektes. Gecomputeriseerde infor-
matiesystemen (Animo en Shift) wor-
den ontwikkeld om de effectiviteit van
de controles te verbeteren. Spoedproce-
dures worden op het niveau van de
Europese Commissie gevoerd via het
Permanent Veterinaire Comité in Brus-
sel. Geharmoniseerde identificatiesyste-
men van het vee zijn in voorbereiïng.
Ondanks de verbeterde gezondheidssi-
tuatie, blijven hier en daar gevallen van
besmettelijke ziektes bestaan.
In 1991 werd de enting tegen MKZ in
alle lid-staten afgeschaft. Een antigeen-
bank (CDI) wordt opgericht met het
oog op noodsituaties.

IICA (Inter-American Institute for
Cooperation on Agriculture)
Teneinde de handel in agrarische pro-
dukten in Latijns Amerika te doen
toenemen werden initiatieven ontwik-
keld met betrekking tot een quarantaine
informatiesysteem.

Alle soorten mond- en klauwzeer wer-
den in Afrika geïdentificeerd, met uit-
zondering van het type Azië-1. In Uru-
guay werd geen uitbraak geconstateerd
en in Argentinië daalde het aantal uit-
braken. De types O en Azië-I kwamen
het meest voor in Azië.
Runderpest bleef beperkt tot Oost-
Afrika; in Azië kwam de ziekte voor in
India en Sri Lanka en bij Yaks in de
voormalige USSR.

Besmettelijke pleuropneumonia bij run-
deren nam tot in Oeganda en de Cen-
traal Afrikaanse Republiek. Ook werd
de ziekte waargenomen in Italië en
Spanje.

Afrikaanse varkenspest kwam voor in
Spanje; in Zimbabwe werd een uitbraak
geconstateerd.

Afrikaanse paardenpest in Spanje werd
verder teruggedrongen; een nieuwe uit-
braak vond plaats in Marokko.
Klassieke varkenspest daalde in Mexico,
maar nam toe in Yoegoslavië. De ver-
spreiding via wilde zwijnen in Duits-
land, Oostenrijk en Tsjecho-Slowakije
blijft een probleem. In begin 1992 werd
een uitbraak bij wilde beren in Frankrijk
waargenomen.

Pseudo vogelpest werd in de VS ver-
spreid door papegaai-achtigen, maar de
pluimveestapel werd niet aangetast. In
Japan waren verschillende uitbraken. In
Europa werden verschillende grote be-
drijven aangetast: leriand, VK en Portu-
gal. Hobbybedrijven werden aangetast
in Italië, Duitsland, Nederland en Bel-
gië.

Orale entingen van vossen tegen honds-
dolheid werden in Europa uitgebreid; in
Bulgarije werd voor de eerste maal een
uitbraak geconstateerd.
Spongiform Encephalopathy bij runde-
ren bleef een groot proWeem in het VK
met ruim 20.000 gevallen. Landen waar
slechts enkele gevallen van de ziekte
voorkwamen, waren: Zwitserland, Ier-
land en Frankrijk.

Scrapie werd geregistreerd in Noorwe-
gen, Zwitserland en Tsjecho-Slowakije.
De Nieuwe Varkensziekte werd in 1990
en 1991 waargenomen in Duitsland,
Nederland, België, GB, Spanje en
Frankrijk. In 1992 kwamen daar nog bij
Denemarken en Malta.
Het Influenza virus, A-H7N1, veroor-
zaakte in Zuid-Afrika schade bij gehou-
den struisvogels, zonder echter de
pluimveestapel te treffen.

De voorzitters van de vijf regionale
commissies, t.w. Afrika, Amerika, Azië,
Verre Oosten en Oceanië, Europa en
Midden Oosten, brachten verslag uit
van de gehouden vergaderingen.

Speciale commissies
In het licht van de toenemende belang-
stelling voor de visteelt (aquacultuur) bij
de lid-staten van de OIE, werd de
Commissie voor Visziektes uitgebreid
en namen de activiteiten toe.
De rapporten van drie ad hoe Werk-
groepen over respectievelijk Stra-
tegische Planning, Assessment of Veteri-
nary Services en Rabbies Control wer-
den aan de lid-staten van de OIE
toegezonden voor commentaar.

Samenvattend kan worden gesteld dat
de OIE een toonaangevend internatio-
naal forum blijft inzake veterinaire za-
ken. De Organisatie neemt een buiten-
gewoon belangrijke plaats in bij het
ontwikkelen van nieuwe beleidslijnen
en bevordert harmonische processen
van veterinaire eisen bij de handel in vee
en dierlijke produkten.

Abstracts due by March 15, 1993
Sponsored by The Journal of the A meri-
can Medical Association

For more information, contact: Drum-
mond Rennie, MD, JAMA, 515 N State
St, Chicago, IL 60610; Telephone: 312-
464-2423; Fax: 312-464-5824.

Editors, scientists, social science scho-
lars, historians, journalists, and others
will meet in Chicago for three days to
present and discuss research into edito-
rial peer review so that we may examine
peer review in the context of the overall
scientific enterprise. Ethical, historical,
and political issues will also be discus-
sed.

\'EuroTier \'93\' - Das TOP-Ereignis für
die Internationale Tierproduktion -
Spezialsektor EuroProcessing

(DLG). Mit dem Versand der Anmelde-
unterlagen an die Aussteller der \'EuroTier
\'93\' Anfang Juni beginnen fast ein Jahr
vor der Premiere dieser neuen Internati-
onalen Fachausstellung für Tierproduk-
tion und Management die Vorbereitun-
gen. Das Top-Ereignis für die
internationale Tierproduktion mit sei-
nem Spezialsektor \'EuroProcessing\' fin-
det vom 22. bis 25. Juni 1993 auf dem
Messegelände in Hannover statt. \'Euro-
Tier \'93\' stellt die konsequente Erweite-
rung des bewährten und international
erfolgreich eingeführten Konzeptes der
Ausstellung \'Huhn & Schwein\' um die
Milch- und Rindfleischproduktion dar.
Damit wird erstmals an einem einzigen
Standort in Deutschland das vollstän-
dige internationale Angebot für die un-
ternehmerischen Schweine-, Geflügel-,
Milch- und Rindfleischerzeuger zusam-
mengeführt.

Alle notwendigen Bedarfsbereiche für
die Zucht und die Haltung der wichtig-
sten landwirtschaftlichen Nutztierarten
werden in Hannover präsentiert. Gleich-
zeitig trägt das \'EuroTier\'-Ausstellungs-
konzept auch den wachsenden Ansprü-
chen der Besucher an die Vermarktung,
Be- und Verarbeitung der Produkte so-
wie an Fragen des Managements, der
Beratung und der Dienstleistungen
Rechnung.

Für die Darstellung der Tiere werden
die Erfahrungen aus der bisherigen
Ausstellung \'Huhn & Schwein\' über-
nommen. Nach diesem Konzept wird
das Tier als ein ProduktionsMtor neben
der Technik und dem Management ge-
zeigt. Entsprechend werden auf \'Euro-
Tier \'93\' in Hannover Tiere nur in
geringer Zahl zu sehen sein.
Die Geflügelproduktion mit einem spe-
ziellen Verarbeitungsteil \'EuroProces-
sing\', die Schweineproduktion, die
Rindfleisch- und Milchproduktion so-
wie ein tierartenübergreifender Bereich
sind die Schwerpunkte von \'EuroTier
\'93\'. Das Ausstellungsprogramm glie-
dert sich in zwölf Gruppen:

Gruppe 2: Betriebsmittel
Gruppe 3: Futterlagerung und -Zuberei-
tung, Futterentnahme
Gruppe 4: Stallbau

Gruppe 5: Produktions-, Haltungs-,
Klima- und Fütterungstechnik
Gruppe 6: Milch- und Kühltechnik
Gruppe 7: Kot-, Flüssigmist- und Um-
welttechnik

Gruppe 9: Verarbeitung und Vermark-
tung von Geflügel und Eiern (EuroPro-
cessing)

Gruppe 12: Information und Beratung
\'EuroTier \'93\' wird somit der internatio-
nale Treffpunkt der spezialisierten
Schweinemäster, Ferkelerzeuger, Milch-
erzeuger, Rindfleischerzeuger, Geflügel-
fleisch- und Eiererzeuger, Geflügel-
fleisch- und Eierverarbeiter, Händler
von Maschinen und Einrichtungen, Be-
rater, Wissenschaftler und Tierärzte
sein. Die Tatsache, daß die in dieser Art
weltweit einzige Ausstellung Besucher
nicht nur aus Deutschland, sondern
auch aus West- und Osteuropa, Norda-
merika und den Wachstumsmärkten des
Nahen, Mittleren und Fernen Ostens
anziehen wird, gibt ihr aus der Sicht der
ausstellenden Wirtschaft besonderes
Gewicht.

Anmeldeschluss für Aussteller ist der 2.
Oktober 1992. Weitere Informationen
über \'EuroTier \'93\' erhalten Interessen-
ten bei der Deutschen Landwirtschafts-
Gesellschaft (DLG), Zimmerweg 16,
6000 Frankfurt am Main 1, Telefon
069/7168-301, Telefax 069/7241554,
Telex 413 185 dig.

Wichtiger Hinweis: Die DLG zieht um!
Ab 1. August 1992 ist sie nur noch über
die neue Anschrift zu erreichen: Deut-
sche Landwirtschafts-Gesellschaft
(DLG), Eschborner Landstraße 122, D-
6000 Frankfurt 90 (Rödelheim), Tele-
foon (0)69/24788-254, Telefax (0)69/
24788-113, Telex 413 185 dig.

Onder deze kop werd in aflevering 11
(1992) van uw tijdschrift een bericht
opgenomen waarin de Rijksuniversiteit
te Utrecht en haar Faculteit der Dierge-
neeskunde worden genoemd in verband
met een wetenschappelijk dubbel blind
onderzoek naar heupdysplasie bij hon-
den.

Bedoeld onderzoek vond plaats binnen
de Vakgroep voor Geneeskunde van
Gezelschapsdieren van de Faculteit der
Diergeneeskunde. Dit onderzoek leidde
niet tot een revolutionaire ontdekking.
Het bericht in uw aflevering 11 p. 335
geeft een misleidend beeld van de resul-
taten van het binnen onze Vakgroep
uitgevoerde onderzoek:

- niet is door ons aangetoond dat het
klinisch beeld van honden met heupdys-
plasie verbeterde door behandeling met
het geadverteerde middel;

- niet is door ons aangetoond dat met dat
middel voortaan heupdysplasie bij hon-
den effectief kan worden behandeld;

- niet is ons gebleken dat de dagelijkse
toediening van het geadverteerde mid-
del leidde tot verbetering van skelet-
opbouw of kwaliteit van bot- en kraak-
been en daarmee samenhangende kap-
sels, banden, pezen en spieren.

Weliswaar namen wij uitgebreide en
wetenschappelijk verantwoorde proef-
nemingen maar hierbij kon geen werk-
zaamheid van het geadverteerde middel
worden aangetoond. Wij protesteren
daarom tegen het plaatsen in uw blad
van een advertentie-bericht waarin te-

In 1987 werd op initiatief van de Veteri-
naire Dienst de exportprocedure voor
fok- en gebruiksrunderen aangepast. Tot
dan toe was het gebmikelijk dat de
praktizerend dierenarts over het te ver-
richten vooronderzoek werd geïnfor-
meerd door de RVV. De nieuwe af-
spraak hield in, dat deze
verantwoordelijkheid bij de exporteur
kwam te liggen, die de prakticus op de
hoogte bracht met de uit te voeren
onderzoeken en de af te geven verklarin-
gen.

Ten behoeve van de praktici werd inder-
tijd door de Veterinaire Dienst een
\'dierenartsinstructie\' samengesteld.
Enige tijd geleden bleek er behoefte te
bestaan aan aanpassing van deze instruc-
tie.

Inmiddels heeft overleg plaats gevonden
tussen VD, RVV, Stichting Gezond-
heidszorg voor Dieren, regionale Ge-
zondheidsdiensten en het bedrijfsleven,
waarbij de meest noodzakelijke veran-
deringen besproken werden. Aan de
hand hiervan is een herziene instructie
gemaakt.

Besloten werd tevens om deze instructie
niet alleen aan alle praktici toe te sturen,
maar ook in gecomprimeerde vorm te
publiceren in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde.

gen onze naam wordt aangeleund en
misleidende mededelingen worden ge-
daan met betrekking tot onderzoek
waarvoor wij de wetenschappelijke ver-
antwoordelijkheid dragen.

export-, c.q. handelaarsstal export-
klaar gemaakt worden. Met nadruk
wordt echter gemeld, dat de bedrijfs-
verklaringen alleen door de bedrijfs-
prakticus afgegeven mogen worden.

— Op het exportformulier dienen onder
\'Overige eisen en gegevens\' de beno-
digde bedrijfsverklaringen ingevuld
te worden. De verklaringen dienen
echter volledig conform de certifi-
caattekst overgenomen te worden.

Er kan dus niet volstaan worden met
bv.: \'Bedrijfsstatus conform invoerei-
sen\'.

— De verplichting voor de exporteur
om de achterzijde van het exportfor-
mulier in te vullen.

Wellicht ten overvloede zij er op gewe-
zen dat de uitvoering van de onderzoe-
ken voor export en de bijbehorende
verklaringen met uiterste accuratesse
dient te gebeuren. Klachten vanuit het
buitenland over onjuiste certificering
kunnen gevolgen hebben voor het ver-
trouwen in het Nederlandse veterinaire
niveau. De economische consequenties
hiervan kunnen bijzonder groot zijn.

1.1. De Veterinaire Dienst wordt op de
hoogte gehouden van invoereisen,
c.q. wijzigingen hiervan. Dit ge-
beurt

1.2. De Veterinaire Dienst verstrekt de
(gewijzigde) invoereisen aan de
RV V-Centraal, die ze doorgeeft aan
de RVV- kringen, het GDI, de
Stichting Gezondheidszorg voor
Dieren, de regionale Gezondheids-
diensten en (op aanvraag) expor-
teurs.

1.3. De exporteur is verantwoordelijk
voor het verioop van de exportpro-
cedure, het overieggen van de juiste
bescheiden ter verkrijging en het
tijdig aanvragen van het door de
minister van Landbouw, Natuur-
beheer en Visserij vastgestelde ex-
portcertificaat, zonder welke de ex-
port van vee verboden is.
Behalve bij export van dieren,
waarvan de eisen binnen de EG
geharmoniseerd zijn, is de expor-
teur uiteindelijk verantwoordelijk
voor de juistheid van de invoerei-
sen.

1.4 De exporteur geeft opdracht aan de
eigenaar een dier exportklaar te
laten maken door de dierenarts
onder schriftelijke vermelding van:

De exporteur is tevens verantwoor-
delijk voor de invulling van de
achterzijde van het exportformu-
lier.

—uitslagenformulier voor de ex-
port van fok- en gebruiksrunderen
(hierna te noemen \'exportformu-
lier\')

2.1. kan zonodig nadere informatie ver-
krijgen bij de RVV-kring, over de
certificeringseisen of de uitvoering
van de onderzoeken;

2.2. moet in het bezit zijn van blanco
formulieren (voorberichtkaartjes,
inzend- en exportformulieren), te
verkrijgen bij de RVV kringkanto-
ren en van etiketten voor de verzen-
ding van bloedmonsters (te verkrij-

2.3. zendt voorberichtkaart naar de
RVV kring op de eerste dag van de
uitvoering van zijn werkzaamhe-
den, onder vermelding van de data
van de diverse werkzaamheden;

2.4. zendt materiaal naar de daarvoor
aangewezen laboratoria samen met
het inzendformulier voor export-
onderzoek (formuliernummer
401022), met daarop vermeld
welke onderzoeken met behulp
van welke methode moeten gebeu-
ren. De verzending dient te geschie-
den in adequaat verpakkingsmate-
riaal, met gebruikmaking van de in
2.2. genoemde etiketten. (Indien
onderzoek plaats vindt bij zowel
CDI als Gezondheidsdienst, dienen
naar beide instituten apart en recht-
streeks bloedmonsters te
worden opgestuurd.)

Het inzendformulier moet duide-
lijk volledig worden ingevuld en
ondertekend, met name de vermel-
ding van:

— nummer RVV kring waarbin-
nen het herkomstbedrijf is gelegen.
Indien onjuiste adressering of on-
volledige vermelding van noodza-
kelijke gegevens plaatsvindt, kan
onnodige vertraging ontstaan.
Indien de voorberichtkaart niet
tijdig is ingezonden en/of het ex-
portformulier onvolledig is inge-
vuld, kan ondertekening van het
exportformulier worden gewei-
gerd.

2.5. zendt op aanwijzing van de expor-
teur het exportformulier gedeelte-
lijk ingevuld en ondertekend naar
de exporteur, onder vermelding
van:

— verdere noodzakelijke, door de
dierenarts te verstrekken bedrijfs-
gegevens. Deze verklaringen die-
nen, conform de gestelde eisen,
volledig te worden beschreven. Al-
gemene verwijzingen (\'bedrijf vol-
doet aan de eisen gesteld in...\' enz.)
zijn dus niet acceptabel. Bij veel
voorkomende verklaringen kan
ook een van tevoren ingevulde
plakstrook met de benodigde tekst
aangebracht worden.
Na ontvangst vult de exporteur de
laboratoriumresultaten van CDI
en/of GD in en zendt dan het
formulier naar de RVV kring waar-
binnen het herkomstbedrijf van het
dier is gelegen ter controle en on-
dertekening.

N.B.: Ingevulde exportformulieren van
dieren die, op grond van de tuberculina-
tieresultaten (aviaire/bovine, Johnine)
niet voor export in aanmerking komen,
dienen eveneens onder vermelding van
de verkregen uitslagen, naar het kring-
kantoor van de RVV te worden gezon-
den.

— koopt rund en geeft schriftelijk voor-
lichting aan de eigenaar (evt. dieren-
arts) over zaken betreffende de ex-
port, zoals naam en adres exporteur,
land van bestemming en uit te voeren
onderzoeken;

- statusvermelding bedrijf (niet-aan-
gifteplichtige ziekten) door dieren-
arts en vult uitslagen CDI/GD in op
de achterzijde van het exportformu-
lier;

— zendt het exportformulier ter con-
trole en ondertekening naar de RVV-
kring waarbinnen het herkomstbe-
drijf van het dier is gelegen.

— geeft de dierenarts opdracht voor het
exportklaar maken onder vermel-
ding van de door de exporteur ver-
strekte gegevens.*

— vermeldt uitslag tuberculinatie plus
evt. status bedrijf op exportformulier
en zendt dit naar de exporteur;

— zendt monsters naar de laboratoria,
die voor de gevraagde onderzoeken
aangewezen zijn (indien onderzoek
plaats vindt bij zowel CDI als GD,
dienen naar beide instellingen recht-
streeks en met gebruikmaking van
aparte formulieren bloedmonsters te
worden opgestuurd);

— maakt bij de inzending van de mons-
ters gebruik van het inzendformulier
voor exportonderzoek (401022), dat
volledig ingevuld en ondertekend
dient te zijn.

— ontvangst monsters en zendt uitsla-
gen per brief (indien nodig per fax)
naar de RVV-kring, per brief naar de
dierenarts en, in geval van afspraak
daarover, per fax naar de exporteur;

— voorziet dierenarts van blanco for-
mulieren (voorberichtkaart, inzend-
en exportformulier) en exporteur
van blanco formulieren voor opgave
uitvoercertificering voor levende die-
ren;

♦ Voor zover dit niel in tegenspraak is met de exportei-
sen, kunnen de dieren ook exportklaar gemaakt
worden in een exportstal/handelaarsstal. Verklaringen
omtrent de bedrijfsstatus worden in dit geval uitslui-
tend van de bedrijfeprakticus geaccepteerd.

Exportonderzoeken
Bij de Gezondheidsdienst voor Dieren
vinden de volgende onderzoeken plaats:

Alle andere exportonderzoeken vinden
bij het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut plaats.

De tijden gelden vanaf het moment van
ontvangst van de monsters. De dag van
ontvangst wordt tevens aangemerkt als
eerste dag. Bij de genoemde tijden dient
één dag voor administratieve verwer-
king en controle bijgeteld te worden.

Export onderzoek centraal dier-
geneeskundig instituut
Hieronder volgt een opgave van de
minimaal en maximaal benodigde tijd
voor diverse laboratoriumonderzoeken
in het kader van export. De duur wordt
gerekend vanaf het moment van bin-
nenkomst van de monsters op het CDI
tot het verzenden van de uitslag en is
uitgedrukt in aantal werkdagen (bij de
overheid is bv. Goede Vrijdag geen
werkdag). Bij onderzoek van gepaarde
monsters geldt hiervoor de datum van
binnenkomst van het tweede monster.
Bij het vaststellen van de maximaal
benodigde tijd is rekening gehouden met
een mogelijke herhaling van het onder-
zoek. De tijdsplanning van de export
dient dan ook gebaseerd te worden op
de maximaal benodigde onderzoektijd.

Voor een aantal onderzoeken is vóór-
aanmelding vereist, omdat de benodigde
celcultures niet routinematig worden
toegepast. Als voor deze onderzoeken

vöóraanmelding wordt nagelaten dan
dient de daarvoor vermelde periode bij
de minimaal resp. maximaal benodigde
tijd te worden opgeteld.
Als het grote aantallen monsters betreft
(meer dan 100), dan zal een vooraan-
kondiging een snelle afwikkeling van het
onderzoek bevorderen. Wordt een in-
zending van meer dan 100 monsters niet
aangekondigd, dan wordt niet gegaran-
deerd dat het onderzoek binnen de
maximale benodigde tijd afgesloten is.
Het verdient sterk de voorkeur alle
monsters voor exportonderzoek in het

Naar aanleiding van onder-
staande bij de redactie ontvangen
vraagstelling, vond zij ing. A.
Malestein bereid om voor de le-
zers een antwoord te formuleren.

In de maand juni kwamen op een
rundveebedrijf met 60 melkkoeien, 6
gevallen van hypomagnesemie samen
met hypocalcemie voor. Het betroffen
uitsluitend melkgevende koeien die in
diverse stadia van de lactatie verkeer-
den. Vele koeien moesten drie to vier
keer behandeld worden.
De koeien vertoonden allemaal ver-
schijnselen van een paresis.
Echte krampen werden niet gezien.
Bloedonderzoek van de dieren leverde
in alle gevallen een verlaagd calciumge-
halte op (1, 22-2, 22), samen met een
verlaagd magnesiumgehalte (0,47-
0,60).

De BSK schommelt rond de 30.
De koeien kwamen \'s nachts niet binnen
(vanaf medio april) en werden niet
bijgevoerd.

Hoe is dit te herstellen?
Is het verstandig om rundveebrok bij te
geven met een extra hoog magnesiumge-
halte?

Als je ervan uitgaat dat een koe 50 gram
magnesiumoxide per dag nodig heeft,
wanneer je weet dat er koeien zijn die 1
kg brok krijgen en er zijn die 10 kg
krijgen?

Hoe hoog mag het gehalte in de brok
zijn, zonder dat de smakelijkheid in het
geding komt\'\'

Antwoord
Op het betreffende bedrijf is in het
voorjaar per hectare 60 m3 zeugendrijf-
mest en 20 m3 rundveedrijfmest toege-
diend. De guste en drachtige zeugen
kregen beperkt drinkwater, dus is er
minder water verspild en is de drijfmest
meer geconcentreerd dan bij onbeperkte
verstrekking.

Naar verwachting zal er daarom via de
zeugen- en rundveedrijfmest in dit voor-
jaar circa 350 kg KjO per ha nodig en
voor elke volgende maaisnede nog eens
circa 100 kg per ha.
Op dit bedrijf is dus veel meer kali
toegediend dan er voor een optimale
grasgroei nodig was. Er had tot eind juni
uitsluitend gemaaid kunnen worden,
vanwege de totale toegediende hoeveel-
heid kali. Bij beweiding wordt er veel
minder onttrokken en is het kali-aanbod
zeer overmatig geweest. Dat zal nog
sterker het geval zijn geweest als ook de
voorgaande jaren een overmatige hoe-
veelheid drijfmest is toegediend.
In dat geval zal de kali-toestand van de
grond hoog of zeer hoog zijn geweest.

Mogelijke gevolgen van een overmatig
toegediende hoeveelheid kali (drijfmest)
of van een zeer hoge K-toestand:

4. Veriaagd Ca-gehalte in het gras.
Vanwege de hoge kaligift via de drijf-
mest is een verlaagd Ca-gehalte van het
gras niet uit te sluiten.

Via de drijfmest is de voorziening aan
fosfor (P) meer dan voldoende. Daar-
naast de drijfmest fors met stikstof is
bemest, mag een zeer snelle grasgroei
verwacht worden. Naar verwachting zal
het P-gehalte van het gras dan tamelijk
hoog zijn. Bijgevolg is een nauwe Ca:P-
verhouding in het gras te verwachten.

Vanwege het hoge K-aanbod aan het
gras zal het K-gehalte verhoogd zijn en
afhankelijk van de Mg-toestand van de
grond, het Mg-gehalte meer of minder
verlaagd.

Het hoge K-gehalte van het gras zal een
verhoogde K-concentratie van de pens-
inhoud veroorzaken, hetgeen nadelig is
voor de Mg-absorptie.

Een negatieve Mg-balans en uiteindelijk
een veriaagd Mg-gehalte in het bloed is
nadelig voor de werkzaamheid van PTH
en dit is vervolgens nadelig voor de
regulering van de Ca-huishouding. Bij
een verlaagd Ca-gehalte in het voer of
een niet optimale Ca:P-verhouding wor-
den zwaardere eisen gesteld aan die
regulatie.

De magnesiumvoorziening schoot dus
op dit bedrijf, waar uitsluitend gras en
krachtvoer werd gevoerd, duidelijk te-
kort.

Dit had voorkomen of hersteld kunnen
worden door aan alle koeien circa 30
gram Mg extra te verstrekken.
In de vorm van MgO (gebrandde Mag-
nesiet) is dat bij de vaak gangbare
zuiverheid van circa 75% een hoeveel-
heid van 65 ä 70 gram per dier per dag.
Om te bereiken dat alle dieren dit ook
opnemen moet deze hoeveelheid MgO
over het ruwvoer verstrekt worden of
via een speciale brok worden verstrekt.
Als de krachtvoergift binnen de koppel
varieert van 1 kg tot 10 kg per dag, dan
kan het niet via de normale brok worden
gegeven.

Verstrekking over het ruwvoer kan door
de fijngemalen MgO over het (dauw)
natte weidegras te verstuiven.
Er is dan 30-40 kg per ha nodig voordat
de dieren in het perceel ingeschaard
worden. Dit moet herhaald worden na 5
ä 7 dagen en uiteraard ook als de dieren
omgeweid worden naar een nieuw ris-
kant perceel.

Als de dieren op stal worden gemolken,
kan aan het voerhek de MgO worden
gegeven. Het is dan wel nodig dat dit
samen met een smakelijk en vochtig
produkt gebeurt. In aanmerking komen
bijvoorbeeld snijmais of bierborstel.
Het verstrekken van een speciale brok
(de z.g. anti kopziekte-brok) is ook
mogelijk. Als deze brok 2,5% MgO
bevat, wat veelal gebruikelijk is, moet 2
kg per dier per dag worden gegeven. Het
overige krachtvoer kan dan een normaal
Mg-gehalte (5g/kg) hebben.
Er moeten dan dus 2 soorten krachtvoer
worden verstrekt. In de melkstal is dat
meestal niet eenvoudig uit te voeren.

Met gebruik van één soort krachtvoer is
het onmogeHjk alle dieren voldoende
Mg te geven. Voor de laagproductieve
dieren is met 2 kg brok per dag dus een
Mg-gehalte gewenst van 15 gram per kg.
Bij een hoeveelheid krachtvoer van 8 of
10 kg per dag wordt 120 a 150 gram Mg
gegeven. Als deze hoeveelheid zou wor-
den opgenomen door de dieren, werkt
de magnesium hoeveelheid sterk laxe-
rend.

De kans dat de dieren zoveel brok
opnemen bij een MgO-gehalte van 2,5%
(15 Mg/kg) is klein. De brok is bij een
dergelijk hoog Mg-gehalte meestal min-
der smakelijk. Dat wreekt zich dan het
eerst bij de dieren die het meeste kracht-
voer nodig hebben. Deze dieren nemen
de bedoelde hoeveelheid krachtvoer niet
op en dit kan aanleiding geven tot een
onvoldoende energievoorziening.
Afhankelijk van de smakelijkheid van
het grondstoffenpakket en van het gras-
aanbod wordt de brok meestal minder
graag gegeten als het Mg-gehalte hoger

De schrijver onderzocht met behulp van
ultr^ound de groei van pre-ovulatoire
follikel vanaf 96 uur voor de ovulatie
tot de ovulatie bij 41 oestrische cycli van
18 vaarzen. De diameter van de pre-
ovulatoire follikel nam toe van 12 ± 2
tot 15 ± 2 mm tussen 96 en 36 uur voor
de ovulatie. De laatste 36 uur voor de
ovulatie trad geen groei van de follikel
meer op. De ovulaties vonden over de
gehele dag en nacht verspreid plaats (18
overdag en 23 \'s nachts).

In het tweede deel van het onderzoek
werden de vaarzen geïnsemineerd en
wel tussen O en 34 uur post ovulationem
(p.o.). Het drachtigheidspercentage be-
droeg 69% bij de dieren die geïnsemi-
neerd werden tussen O en 9 p.o., 25% bij
de dieren die geïnsemineerd werden
tussen 9 en 18 uur p.o. en 0% bij de nog
later geïnsemineerde dieren.

De conclusie is dat inseminaties verricht
kort na de ovulatie nog tot goede drach-
tigheidspercentages aanleiding geven.

is dan circa 8 a 10 gram per kg. Tijdens
de weideperiode wordt meestal een Mg-
gehalte in standaardbrok van 5 a 6 Mg
per kg gehanteerd.

Door niet meer drijfmest (kali) toe te
dienen dan er voor een goede grasgroei
gewenst is, zijn de problemen goeddeels
te voorkomen. Voor de eerste snede is
dan circa 60 kg kali per ha nodig indien
beweid zal worden of 120 kg voor een
maaisnede.

Voor elke volgende maaisnede is circa
100 kg KjO per ha nodig. Zeugendrijf-
mest bevat afhankelijk van het water-
verbruik (vermorsen) door de dieren
circa 3 a 4 kg Kj) per m^.
Er is dan een voldoende kali aanbod aan
het gras en wordt een hoge K-toestand
voorkomen. Het gebruikelijke Mg-ge-
halte in het krachtvoer is dan meestal
voldoende om een onvoldoende Mg-
voorziening bij de melkgevende koeien
te voorkomen.

Runderen zijn de voornaamste gevoe-
lige diersoort voor het Bovine Respira-
toire Syncytial Virus (BRSV).
Uitbraken van pinkengriep treden in het
algemeen (per) acuut op en dan vooral
bij jongvee tot een leeftijd van 18
maanden. De aandoening verioopt het
ernstigst in de leeftijd van 1 tot 3
maanden.

De uitbraken van pinkengriep verschij-
nen vooral tijdens de stalperiode, dus
van de herfst tot en met het voorjaar.
Hoesten en neusuitvloeiing zijn vaak de
eerste symptomen gevolgd door toe-
name van de ademhalingsfrequentie en
het ontstaan van een abdominaal adem-
halingstype. De variatie in symptomen
die optreden bij pinkengriep wordt toe-
gekend aan diverse fectoren, zoals leef-
tijd en overgevoeligheid
Herstel kan binnen 2 weken plaatsvin-
den wanneer complicaties uitblijven. De
morbiteit kan oplopen tot 100% en de
mortaliteit tot 30%. Enkele auteurs ver-
moedden een infectieusiteit van HRSV
voor het rund en vice versa. Slechts één
geval wordt beschreven waarin een kalf
experimenteel besmet is met het BRS-
virus. Herinfecties treden frequent op en
verlopen doorgaans subklinisch.
Het veriies van matemale immuniteit en
de lage prevalentie van antilichamen
tegen BRSV bij jongvee vormen een
potentieel risico voor pinkengriep. Er
bestaat wereldwijd een hoge prevalentie
van antilichamen tegen BRSV, niet
alleen bij rundvee doch ook bij kleine
herkauwers. Ook de incidentie van pin-
kengriep is wereldwijd aanzienlijk.

De verspreiding van BRSV kan, voorzo-
ver tot nu toe bekend is, veriopen via óf
de horizontale èf de verticale manier van
transmissie. De meningen hierover zijn
nog verdeeld. In het geval van verticale
transmissie kan er sprake zijn van dra-
gerschap met betrekking tot het BRS-
virus. Dit is echter nog nooit bewezen
alhoewel er vermoedens voor bestaan.

Voor continue circulatie aan de andere
kant echter, is eveneens nog geen over-
tuigend bewijs geleverd

Wel kunnen \'persistent\' geïnfecteerde
dieren ontstaan na infectie. Deze persi-
stentie, in longmacrofagen, neutrofiele
grnaulocyten en epitheelcellen, kan met
de huidige technieken dagenlang wor-
den aangetoond.

Voor de transmissie van het BRSV zijn
alle mogelijkheden dus nog open totdat
het tegendeel bewezen wordt. Daar-
naast wordt het belang van omgevings-
invloeden als klimaat, management en
zoötechnische factoren ingezien.

In Alkmaar wordt van 9 tot en
met 13 september 1992 het ne-
gentiende Wereldkampioenschap
Wielrennen georganiseerd.

Het programma omvat de vol-
gende onderdelen: baanwedstrijd-
en, tijdrit, individueel en ploegen,
wegwedstrijden en een intema-
üonaal symposium.

Voor inlichtingen kan men con-
tact opnemen met Coen Holz-
hauer, Mussen veld 130, 7827
AK Emmen, telefoon: 05910-
32684.

Onder het motto \'de dierenarts in over-
heidsdienst op weg naar één Europa
zonder grenzen\' werd op 2 april jl. de
tweede bijeenkomst gehouden van
Duitse en Nederlandse dierenartsen in
overheidsdienst met als doel elkaar beter
te leren kennen en de gezamenlijke
problemen bij het wegvallen van de
grenzen te bespreken.
Deze keer waren de Duitsers de gasthe-
ren. De eerste bijeenkomst in Lievelde
werd door de Nederlanders georgani-
seerd. De Kreis Borken waar de bijeen-
komst plaatsvond, is een kring die drie
grote grensovergangen kent en waar in
1990 1,5 miljoen slachtingen plaatsvon-
den. Men heeft grote ervaring met de
problemen met grensoverschrijdend
vervoer. Zo\'n 95% van het transport is
binnenlands waar geen enkele controle
op plaatsvindt. Afgelopen jaar vond erg
veel transport plaats van magere koeien
uit Oost-Duitsland die na 24 uur rust
werden geslacht of 2 tot 3 maanden
werden afgemest en dan geslacht.
Allereerst bespraken de heren Beyer en
Van der Kieft de problemen met in- en
export van levend vee.

Het Duitse oordeel over het transport
was over het algemeen gunstig; er zijn
weinig welzijnsproblemen. Bij 1,5% van
de transporten worden fouten geconsta-
teerd. Als voorbeelden werden ge-
noemd: te steile laadkleppen en te veel
varkens op het hefbordes. Een gezamen-
lijk Nederlands-Duits probleem zijn de
verschillen in ladingsnormen; de Neder-
landse norm is 260 kg. per m^, dit is
honderd kilo meer dan in Duitsland
wordt gehanteerd. Welke wetgeving
moet men nu handhaven - de wetgeving
van het land van herkomst of de wetge-
ving van Duitsland?
Bij iemand die de Nederlandse norm
aanhoudt werd volstaan met een waar-
schuwing in Duitsland, maar over-
schrijdt men ook de Nederlandse norm,
dan wordt overladen verplicht gesteld of
worden de dieren teruggestuurd. De
laatste twee oplossingen zijn niet erg
welzijnsvriendelijk. Het probleem bij
transportfouten is dat het middel om de
transportfout te herstellen vaak erger is
dan de kwaal. Vanwege de situatie in
Oost-Duitsland is er een grote stijging
geweest van de uitvoer van runderen. Er
werden meer problemen geconstateerd
bij slachtkoeien vanuit de filosofie van
de verlader die denkt: \'ze worden toch
geslacht\' en \'wat geeft het voor zo
even?\'. Een bekend probleem is dat bij
het laden op twee etages sommige dieren
gewoon te hoog zijn, met name de
Amerikaanse koeien. De Duitsers zijn
bezorgd, dat als de grenscontroles weg-
vallen, met name de controles op dieren-
welzijn daar ernstig onder lijden. Niet
alleen in verband met ziektebestrijding,
maar zeker in verband met dierenwel-
zijn moet voor dit ontbreken van de
grenscontroles een andere controle in de
plaats worden gesteld.

Nederlandse situatie
De heer Van der Kieft belichtte vervol-
gens de Nederlandse situatie voor ex-
portcertificering. Voor de Duitsers was
het nieuw dat binnenkort transporten
waarin varkens van meer dan drie be-
drijven bij elkaar worden gebracht wor-
den verboden. In verband met varken-
spestbestrijding treedt in werking dat
een varkenshouder varkens van niet
meer dan van maximaal drie bedrijven
tegelijk op zijn bedrijf mag hebben.
Voor alle veewagens komt er een bepa-
ling, dat zij alleen na reiniging en desin-
fectie op de weg mogen komen. Nog-
maals werd benadrukt dat uniformiteit
zeer belangrijk is aan beide kanten van
de grens om bij grensoverschrijdend
verkeer geen problemen te krijgen. De
Duitsers waren zeer enthousiast over
ons systeem van veewagencertificering
door middel van het bordje, waarbij
vooral gelet wordt op welzijn en op
reinigings- en desinfectiemogelijkheden.
Een dergelijke regeling kent men niet in
Duitsland.

Ziekte van aujeszky
Het tweede thema van deze dag was de
bestrijding van de ziekte van Aujeszky.
Aujeszky is in Duitsland een ernstig
probleem. Men schat dat de jaarlijkse
schade ongeveer 24,8 miljoen DM is in
Nordrhein Westfalen alleen. Runderen
worden opgeruimd. Bij varkens heeft
men uitsluitend een economisch nadeel
door de verslechterde voederconversie
en groei. Nordrhein Westfeien is een
regio die zwaar getroffen wordt. In 1991
waren er 226 gevallen in Nordrhein
Westfalen tegen 711 in het hele land.
Uitroeiing door middel van destructie
heeft niet geleid tot een vermindering
van het voorkomen van de ziekte van
Aujeszky bij runderen.
In Duitsland gaat men de vergelijkbare
kant op als in Nederland na het ter
beschikking komen van het Gl-vaccin.

Men ent alle varkens voor de voet. Het
eerste jaar kost dit DM 25,00, het
tweede jaar doet met dat ook. Na het
derdejaar gaat men testen of nog veldvi-
rus aanwezig is. Indien veldvirus op-
treedt vindt stamping out plaats. Ge-
schatte kosten zijn 180 miljoen DM.

Afschaffen enten
In de laatste fase, juli 1992, schaft men
het enten af Er worden op deze manier
Aujeszky-vrije bestanden opgebouwd
en aan deze bestanden mogen alleen
maar varkens worden toegevoegd na
vier weken quarantaine. Dit kan voor de
levende export uit Nederland gevolgen
hebben. Resultaten van het entingspro-
gramma zijn dat het aantal uitbraken
daalt en dat het veldvirus ongeveer
gehalveerd is.

1. het probleem om echt perfect te enten,
zodat alle varkens zonder uitzondering
worden geënt.

3. de onderzoekscapaciteiten van bloed-
monsters voor bloedserologie was niet
voldoende voor zo\'n grootschalige cam-
pagne.

Het heeft geen enkele zin om dergelijke
campagnes in één land in Europa te
voeren. Het insleepgevaar van de ziekte
van Aujeszky van buitenaf blijft veel te
groot. De enige manier om de ziekte van
Aujeszky uit te roeien is een Europa-
wijde campagne.

Ook in Nederland wordt met Gl-vac-
cins geënt. Vanaf 1989 is het verboden
om nog Gl-vaccins te gebruiken. Dat
betekent dat na ongeveer driekwart jaar
bij het aantreffen van anti-lichamen
tegen GI geconstateerd mag worden dat
het varken in contact is geweest met
veldvirus.

Reductie veldvirus
Tevens leidde in Nederiand een intensief
entprogramma tot een reductie van het
veldvirus. Er zijn vele GF vaccins op de
markt. De Nederiandse overheid gaat
nu de beste virusvaccins uitzoeken. In
september 1992 zal in een verordening
èn het soort vaccin èn het entschema
worden voorgeschreven. Een nationaal
bestrijdingsprogramma lukt alleen met
internationale overeenstemming en af-

Stemming. De meest in het oog sprin-
gende verschillen tussen het Duitse en
het Nederlandse systeem zijn dat bij het
Duitse systeem de staat alles betaalt, bij
het Nederlandse systeem wordt 50%
betaald door de staat. De entstof is in
Duitsland gratis; in Nederland betaalt de
boer de entstof.

Het afrondende thema van de dag was
de consequenties van de wetgeving voor
de structuur van de vleesindustrie. De
nieuwe richtlijn \'vers vlees\' leidt in beide
landen tot een drastische verandering in
de structuur van de slachtingen. In
Duitsland wordt 8% van de slachtingen
nog in het kleinbedrijf gedaan. In Duits-
land ligt de grens voor kleinbedrijf bij
1.500 dieren. Vele van deze kleine slach-
terijen stoppen met slachten. De gemid-
delde zelfslachtende slager stopt met
slachten in Duitsland. Met name het
hangend slachten is een groot probleem
voor zelfslachtende slagers die runderen
slachten. Duitse dierenartsen klaagden
erover dat de bedrijven vaak beter geïn-
formeerd zijn over de r^elingen dan de
dierenartsen in overheidsdienst zelf. De
zaal moest hier enigszins over gniffelen,
in beide landen trad dit verschijnsel op.
Duitse grenzen tussen kleinbedrijf en
andere bedrijven liggen anders dan bij
ons. Bij de Duitsers is geen sprake van
grootvee-eenheden; er wordt gewoon
een aantal slachtingen per jaar genomen.
Voor het kleinbedrijf rekent men dan
minder dan 1.500 slachtingen per jaar.
Het afrondende thema werd belicht
door de heer Eyssing uit Duitsland en
door de heer De Kruyff uit Nederland.

Conclusies
De belangrijkste conclusies van de dag
waren: de Duitsers maken zich meer
druk om dierenwelzijnsproblemen tij-
dens het transport dan wij; de Duitsers
vinden ons systeem van veeauto\'s keu-
ren buitengewoon goed; aan beide zij-
den van de grens heeft de Richtlijn \'vers
vlees\' grote gevolgen voor de kleinere
slachterijen en het bestrijden van welke
ziekte dan ook in Europa is onmogelijk
als dit niet over grote gebieden op een
vrijwel identieke wijze gebeurt. Wat de
ziekte van Aujeszky betreft zitten Duits-
land en Nederiand op één lijn.
De dag werd afgesloten met het bezichti-
gen van de bedwelmingswagen waar-
mee de Nederiandse overheid bij be-
smettelijke ziektegevallen varkens
bedwelmt. Deze wagen maakte indruk
op de Duitsers als zijnde een zeer efB-
ciënt middel om dit probleem op te
lossen. De dag werd afgesloten met een
gezellig samenzijn waaronder de kennis-
making van de eerste uren kon worden
geïntensiveerd. Her-en-der werd zeer
intensief gediscussieerd over recent
voorgekomen grensproblemen.
Geconcludeerd mag worden dat derge-
lijke bijeenkomsten buitengemeen nut-
tig zijn om te zorgen dat het bedrijfs-
leven uiteindelijk daadwerkelijk
profiteert van het verdwijnen van de
grenzen en om te zorgen dat het verdwij-
nen van de grenzen niet alleen leidt tot
het verschuiven van problemen.

Sinds kort ligt de zevende editie van dit
alom bekende veterinaire handboek in
de boekhandel. Het doel van de uitge-
vers is een betrouwbare bron van infor-
matie over dierziekten te verstrekken.
De uitgevers hebben het boek samenge-
steld uit bijdragen van meer dan vijfhon-
derd internationaal erkende deskundi-
gen. De namen van de editorial board en
van de medewerkers staan voor een
waardevol en betrouwbaar naslagwerk.
Het boek is opgebouwd uit tien delen.
Deel 1 (894 pagina\'s) geeft informatie
over ziekten van huisdieren zoals paard,
herkauwers, hond en kat. Het is opge-
bouwd uit orgaangebonden beschrijvin-

De Afdeling Nederland van de
World Rabbit Science Associ-
ation looft jaarlijks enkele aan-
moedigingsprijzen uit voor stu-
denten die zich bezighouden
met onderzoek, kongnen be-
treffende. De studenten kunnen
afkomstig zijn van de Land-
bouw-universiteit te Wagenin-
gen, de Faculteit der Dierge-
neeskunde of van Agrarische
Hogere scholen.

gen van ziektebeelden. Elk hoofdstuk
begint met een globale beschrijving van
de functies en afwijkingen van het or-
gaansysteem, aan de hand waarvan de
lezer een leidraad krijgt waarlangs gede-
tailleerder informatie kan worden opge-
zocht.

Aan de ziekten van pelsdieren en wilde
dieren en van pluimvee zijn aparte delen
gewijd.

Daarnaast bevat het boek delen over
gedrag en gedragsstoornissen, over pro-
cedures voor het verzamelen en verzen-
den van monsters voor klinisch-che-
misch onderzoek, over farmacologie,
toxicologie, zoönosen en over bedrijfs-
voering. Kortom het boek omvat alle
aspecten van de diergeneeskunde.
In vergelijking met de zesde editie heeft
het boek een aantal wijzigingen onder-
gaan. De volgorde van de hoofdstukken
is gewijzigd: een niet noodzakelijke in-
greep. Het zal afhangen van de persoon-
lijke voorkeur of de lezer deze wijziging
als een verbetering ervaart.
De ziektebeschrijvingen zijn veelal aan-
gevuld met nieuwe gegevens. Daarnaast
heeft een duidelijke opschoning van
bestaande hoofdstukken plaatsgevon-
den. In de zesde editie werden lebmaag-
liggingsveranderingen naar links en naar
rechts als twee verschillende ziektebeel-
den beschreven met elk een eigen etiolo-
gie, in deze zevende editie zijn lebmaag-
liggingsveranderingen in één hoofdstuk
samengebracht met dezelfde etiologi-
sche factoren.

Ondanks dit soort van opschoning bevat
deze nieuwe editie toch zo\'n 150 pagi-
na\'s meer dan de voorgaande.
Al met al is dit boek een aanbevelens-
waardig naslagwerk, dat op geen enkele
boekenplank van een dierenartsenprak-
tijk mag ontbreken.

aan Arco van der Spek en Rai-
mond Bouwman voor hun on-
derzoek met betrekking tot de
\'Perinatale sterfte bij Witte
Nieuw-Zeelanders\';
aan Anita Mulder en Anneiies
Nieuwenkamp voor hun onder-
zoek betreffende \'Pelsbijten bij
konijnen en het effect van bij-
voeding\'.

Aktieprogramma Vleesvervoer
De Veterinaire Inspectie heeft in de
periode november 1991 tot en met
januari 1992 een landelijk aktiepro-
gramma vleesvervoer uitgevoerd. Er
werd toegezien op naleving van de
bepalingen van artikel 58 Vleeskeu-
ringsbesluit (Vleeskeuringswet). In be-
gin 1989 is eenzelfde aktie uitgevoerd
waarbij vooral tekortkomingen werden
geconstateerd op het punt van de hy-
giëne bij het vervoer.

Voor de aktie die thans is uitgevoerd
kwamen wederom twee soorten ver-
voermiddelen in aanmerking, namelijk;
wagens die uitsluitend vlees mogen ver-
voeren en die te herkennen moeten zijn
aan het opschrift \'vleesvervoer\'; hierbij
moet gedacht worden aan transportmid-
delen met hermetisch afeluitbare ruim-
ten. Deze wagens mogen onverpakt
vlees vervoeren; auto\'s die naast het
vervoeren van vlees ook een andere
functie hebben; dit kunnen zijn perso-
nenauto\'s of busjes met een aangepaste
laadbak. Deze auto\'s mogen geen onver-
pakt vlees vervoeren.
Het inspecteren richtte zich in de eerste
plaats op de hygiëne bij het vervoer.
Gecontroleerd werd onder meer of het
vlees werd vervoerd in schone, dat wil
zeggen (gereinigde) wagens, of de verpak-
king waarin het vlees zich bevond
schoon was, de gebruiksvoorwerpen zo-
als het hangwerk, vleeshaken, onderla-
gen niet verontreinigd zijn met vleesre-
sten, smeer e.d. en of personen die het
vlees verladen schone kleding droegen.
In de tweede plaats werd gelet op de
technische staat van de vervoermidde-
len.

Hierbij moet gedacht worden aan ruim-
ten of voorwerpen waarin het vlees zich
bevindt, geen scheuren vertonen, afge-
sloten kunnen worden etc. Voorts die-
nen materialen en voorwerpen van niet-
corroderend metaal te zijn.

Er zijn in totaal 737 wagens gecontro-
leerd, waarvan 109 een schriftelijke
waarschuwing ontvingen en 19 werden
geverbaliseerd. Dertien verbalen wer-
den gegeven omdat tekortkomingen op
het gebied van de hygiëne werden ge-
constateerd.

Ten aanzien van het naleven van de
hygiënevoorschriften kwam het voor
dat onverpakt vlees in vuile wagens en
bakken werd vervoerd, materialen zoals
vleeshaken en onderiagen zeer vuil wa-
ren en dat stinkende vleesresten in de
naden van de bekleding zaten. Voorts is
vastgesteld dat personen vuile overalls
droegen tijdens het laden en lossen. Er is
zelfs een keer geconstateerd dat tussen
het vlees een plastic container chloor
werd vervoerd.

Overtredingen op technisch vlak: het
niet geheel hermetisch afgesloten zijn
van ruimten waarvoor dit wel geëist
wordt, scheuren in de bodem, roestige
wandplaten en roestig hangwerk, onvol-
doende glad afgewerkte binnenzijden
van de laadbak, en het ontbreken van
het opschrift \'vleesvervoer\'. Bij derge-
lijke overtredingen werd eerst volstaan
met een waarschuwing.

In vergelijking met 1989 werd duidelijk
enige verbetering geconstateerd. De af-
wijkingen op zowel technisch als met
name ook op hygiënisch gebied maken
voortdurende alertheid noodzakelijk.

roodvlees-uitsnijderuen
Een tweede aktieprogramma heeft zich
afgespeeld op de EG-erkende en niet
EG-erkende roodvlees-uitsnijderijen. Er
werd op toegezien of ruimten, werktui-
gen en gereedschappen na beëindiging
van de werkzaamheden gereinigd zijn.
Artikel 10, lid l,Eisenbesluit(Vleeskeu-
ringswet) schrijft dit voor.
De Veterinaire Inspectie heeft in 1988,
1989 en 1990 eenzelfde aktiepro-
gramma uitgevoerd in de uitsnijderijen.

Echter bij routine-controles in 1991
bleek meer dan de helft van de EG-
erkende uitsnijderijen niet schoon te zijn
na beëindiging van de werkzaamheden,
wat aanleiding was deze gerichte inspec-
ties nogmaals te herhalen.
Er zijn in totaal 83 uitsnijderijen geïn-
specteerd, waarvan er 28 een schrifte-
lijke waarschuwing ontvingen en 10 een
proces-verbaal.

Gebleken is dat messen, aanzetstalen,
messcheden, messenbakjes, metalen
hand-schoenen, maliënkolders e.d. on-
voldoende na afloop van de werkzaam-
heden gereinigd werden. Ook de hy-
giëne van de kledingkastjes van het
personeel liet regelmatig te wensen over.
In dezelfde kastjes werden zowel vuile
werkkleding, vuile schoenen en messen,
als schone materialen bewaard.

Lintzagen, vacuum-meermachines, ge-
haktmachines, afzwoerdmachines,
touwdoorvoer-apparaten werden even-
eens onvoldoende gereinigd. Mogelijke
oorzaak is dat het uit elkaar halen van
dergelijke apparatuur te bewerkelijk is,
en daarom de reiniging niet altijd naar
behoren gebeurt. Ook is gebleken dat
het schoonmaakpersoneel niet altijd
weet hoe de apparatuur gedemonteerd
moet worden.

Voorts is veelvuldig waargenomen dat
haken, rekken, kerstboomhaken, sprei-
ders, hakenkarren, vervuild waren met
vleesresten en baanvet, wat eveneens
bezoedeling van de karkassen en het
vlees tot gevolg heeft.
Ook de middelen van intern vleestran-
sport zoals spijlcontainers, transportkar-
ren, pompwagens, vorkheftrucks, wer-
den regelmatig over het hoofd gezien en
niet gereinigd.

Een probleem dat veelvuldig op bedrij-
ven werd aangetroffen, is het opnieuw in
gebruik nemen van nog vuile containers
die de voorgaande dag in gebruik zijn
geweest. Deze containers, die zelfs gedu-

rende de nacht buiten blijven staan,
worden in het geheel niet of slechts
vluchtig gereinigd, vooral als door de
tijdsdruk bij het opstarten van de dage-
lijkse activiteiten de tijd voor reiniging
beperkt is.

Tijdens de inspecties zijn de volgende
materialen aangetroffen, waarvan de
reiniging meestal achterwege blijft of
onvoldoende is:

- Destructievaten: zowel binnen de
bedrijven gebruikte vaten, als vaten
die voor de opslag dienen, worden
onvoldoende gereinigd en ontsmet.

- Putten en kolken: vloeren worden
over het algemeen wel gereinigd
maar de putten en kolken niet. Re-
gelmatig kwam het voor dat deksels
van putten vastgeschroefd zitten.
Deze putten zullen slechts zeer inci-
denteel gereinigd worden.

Uit de resultaten blijkt dat de reiniging
na afloop van de werkzaamheden in veel
gevallen onvoldoende is. Ook in de
toekomst zal hieraan veel aandacht
moeten worden besteed.

Aktieprogramma
pluimvee-separatorvlees
Dit landelijk controleprogramma van
de Veterinaire Inspectie vond in maart
1992 plaats bij EG-erkende uitsnijderi-
jen die pluimvee-separatorvlees produ-
ceren. De inspecties richtten zich op de
aanvoer van grondstof afkomstig van
bedrijven elders, op de bedrijfehy-
giëne en op de verwerking van de
grondstof tot pluimvee-separatorvlees.
De wettelijke voorschriften die moeten
worden nageleefd staan in de Regeling
keuring handelsverkeer vers vlees van
pluimvee 1985.

Deze aktie is een vervolg (tweede fase)
op controles uitgevoerd in de periode
maart/juni 1990. Er werd toen veelvul-
dig geconstateerd dat de grondstoffen
niet altijd van een aanvaardbare kwali-
teit waren en dat de koeling, verpakking
en merking niet altijd juist waren. De
gehele productieketen vanaf de slachte-
rij tot en met de separeerinrichting werd
toen bezocht. Voor deze werkwijze is
thans niet gekozen.

Naar aanleiding van de resultaten van de
controles in de eerste fase is het Produkt-
schap voor Pluimvee en Eieren bezig
met het opstellen van een hygiënecode
voor de vervaardiging van pluimvee-
separatorvlees. Aangezien de code nog
niet is afgerond, kon op de naleving nog
niet worden toegezien.
Ook is de Regeling handelsverkeer vers
vlees pluimvee 1985 aangepast, waar-
door de ofBciële dierenarts in het traject
na het slachten makkelijker maatregelen
kan nemen tegen bezoedeld vlees.
Tevens heeft de Rijkdsdienst voor de
Keuring van Vee en Vlees en de Alge-
mene Inspectiedienst naar aanleiding
van de resultaten in de eerste fase het
toezicht op deze bedrijven geïntensi-
veerd

Bij de thans verrichte controles kwamen
bedrijven in aanmerking die bij de
vorige aktie pluimvee-separatorvlees
produceerden. Het betroffen in totaal 11
bedrijven. Er werden 3 waarschuwingen
gegeven, niet aan de separeerbedrijven
maar aan de toeleveringsbedrijven van
de grondstof

Er is gelet op aangevoerde grondstof, de
hygiëne van het separeerbedrijf en de
verwerking van de grondstof tot separa-
torvlees.

In de separeerbedrijven werden bij de
aangevoerde grondstof nog veel tekort-
komingen waargenomen; het betroffen
o.m. de volgende onderwerpen:

- een aantal keren is geconstateerd dat
de ingewanden (longen, luchtpijp en
slokdarm) onvoldoende verwijderd
waren;

- karkasstukken waren opgeslagen in
zeer vuile plastic kratjes; bij een
bedrijf werd 470 kg pluimveevlees
aangetroffen dat door het separeer-
bedrijf uit een grotere partij was
geselecteerd, het betrof vleugels met
veel veren, karkasdelen met ontste-

kingshaarden respectievelijk longres-
ten en bezoedeling.
- de temperatuur van de grondstof te
hoog was.

De beoordeling van diepgevroren partij-
en is bijna onmogelijk. Dit kan alleen
goed plaatsvinden als een partij ont-
dooid wordt.

Voorts werd waargenomen: aanvoer in
open bakken, al dan niet (gedeeltelijk)
afgedekt met plastic folie; het ontbreken
van de produktiedatum of het vermel-
den van de uitsnijdatum i.p.v. de slacht-
datum; het ontbreken van EG-merken;
merken al dan niet aangebracht op de
sluitnaad van de verpakking; in één
geval bestonden de merken uit foto-
kopieën;

Het produktieproces van separatorvlees
verioopt in het algemeen beter dan
tijdens de eerste fase van het aktiepro-
gramma. Er werden echter toch nog
enige tekortkomingen geconstateerd:
opslag van grondstof in de aanvoerhal,
waarna in deze ruimte een splitsing werd
gemaakt in de bestemming van de
grondstof, namelijk het verwerken tot
separtorvlees of bestemd voor de berei-
ding van diervoeder; onvoldoende reini-
ging van gedeelten van de bedrijfsruim-
ten; te hoge temperatuur van de
grondstof tijdens het verwerkingsproces;
de temperatuur liep op van 7° tot 12°C;
het aanbrengen van een verpakking
bestaande uit een folie die aan beide
zijden niet was gesloten; het aanbrengen
van EG-merken anders dan op de sluit-
naad van de verpakking; het niet altijd
aanbrengen van EG-merken op de indi-

viduele verpakking (met als argument
dat de eindverpakking zou worden
voorzien van EG-merken); het niet con-
sequent aanbrengen van de produktie-
datum op de verpakking; schimmelvor-
ming in de bedrijfsruimte.

Veelal wordt grove beenderenfractie af-
geleverd met een onbekende bestem-
ming. Ook worden beenderen opgesla-
gen in niet afgeloten containers op het
buitenterrein, waardoor mogelijk onge-
dierte wordt aangetrokken.
Onlangs is bij de inspectie een verzoeke
van een separeerbedrijf geweest om de
grove fractie naar een stortplaats te
mogen brengen. Dit is door de inspectie
niet toegestaan.

Er zijn bedrijven die bevroren nekken
aan gekoelde grondstof toevoegen om
de temperatuur van de grondstof voor
het separeren te verlagen.
Het is bekend, dat pluimvee-nekken in
zijn algemeenheid in hoge mate bezoe-
deld kunnen zijn. Deze bezoedeling
wordt veelal veroorzaakt door een on-
juist slachtproces en de soms zeer onhy-
giënische \'opvang\' van de nekken in
bakken met vuil spoelwater. Enkele
bedrijven beschouwen dit als zijnde een
\'koelproces\'. Vanwege de hoge mate van
verontreiniging verwerken veel sepa-
reerbedrijven geen nekken meer.

Verzamelpartijen zijn partijen grondstof
afkomstig van meerdere uitsnijderijen,
opgekocht door handelaren. Deze par-
tijen worden gekocht van EG-erkende
bedrijven doch ook van poeliers. Het
probleem met deze partijen is dat het
onbekend is hoe oud dergelijke partijen
zijn en de handelaren niet overeen-
komstig de bepalingen van de Regeling
keuring handelverkeer vers vlees pluim-
vee 1985 werken. Ook komt het voor,
dat kleinere partijen eerst enkele dagen
worden gekoeld en daarna alsnog inge-
vroren.

Er worden bevroren nekken ingevoerd
uit o.m. Frankrijk en Italië. Er bestaat
geen enkel inzicht in de hygiënische
toestand van deze nekken; eventuele
kiemcijfers ontbreken. Ook worden er
kalkoenkarkassen ingevoerd uit België.
Bij diepvriespartijen uit Duitsland is
vastgesteld dat de (groot)verpakking
nog wel eens te wensen over laat. Deze
partijen zijn verpakt in houten pallets,
die niet voldoende zijn afgedekt van het
vlees. Het betreffende ontvangende be-
drijf heeft reeds door middel van een
brief de verzendende bedrijven op de
hoogte gebracht.

Ten opzichte van de controles in 1990 is
in z\'n algemeenheid een verbetering
opgetreden op de aanvoer van de

Large animal ultrasonologist/
cardiologist
The school of veterinary medicine uni-
versity of Pennsylvania invites applica-
tions for a position in large animal
ultrasonography/cardiology at the assi-
stant professor level in het clinician
educator (non-tenure) track.
Applicants should have DVM/equiva-
lent degree and be board eligible/certi-
fied in internal medicine, radiology or
surgery, with subspecialty in ultrasono-
graphy. Preference will be given to those
candidates with demonstrated interest
and experience in large animal diagno-
stic ultrasonography and/or cardiology.
Clinical caseload is primarily equine
(familiarity with wide range of sport
horses is essential), but experience with

Onder een strakblauwe hemel, met als
verzwarende omstandigheid een oosten-
wind die van de Elfstedentocht een
onmenselijke opgave gemaakt zou heb-
ben, werd op 27 mei jl. in het Friese
landschap nabij St. Nicolaasga, het Ve-
terinaire Golfkampioenschap van Ne-
deriand 1992 gespeeld.
De ontvangst met kofiSe en kruidkoek
en \'sukerbolle\' bracht meteen de stem-
ming er goed in, zodat iedereen vol
goede moed aan de ochtendwedstrijd
kon beginnen. Met de stevige wind was
het niet eenvoudig om de bal op de
gewenste plaats te doen neerkomen,
maar ook nu weer bleek dat goede
grondstof op de separeerbedrijven. In
een aantal gevallen is deze echter nog
steeds onvoldoende. Een regelmatige
controle op de toeleveringsbedrijven
blijft daarom noodzakelijk.
Ook het productieproces van pluimvee-
separatorvlees is verbeterd t.o.v. 1990.
Extra aandacht dient te worden besteed
aan verzamelpartijen en aan de omgang
met grove fractie.

The successful applicant will be expec-
ted to develop/participate in the large
animal ultrasonography/cardiology tea-
ching program, develop clinical research
programs, and participate in administra-
tion of the heart/ultrasound station. The
majority of clinical time will be in
diagnostic ultrasonography/cardiology,
with remaining time in the appropriate
specialty (internal medicine, radiology,
surgery).

Application deadline is august 15,1992
or until position is filled. Send letter of
intent, curriculum vitae and list of three
references to the department chairman:
Dr. Charies E. Benson, New Bolton
Center, 382 West Street Road, Kennett
Square, PA 19348.

The university of Pennsylvania is an
afiSrmative action/equal opportunity
employer.

spelers ook onder moeilijke omstandig-
heden goed wisten te scoren.
De uitslag van de 9-holes greensome
stableford-wedstrijd luidde:

3. L. Otto en O. Beiboer, 19 punten
Na de uitstekend verzorgde lunch kon
begonnen worden met het echte werk,
de 18 holes stableford-wedstrijd om de
hoogste eer, nl. het Kampioenschap van
Nederiand voor dierenartsen. Nu kon er
niet meer gesteund worden op de part-
ner maar moest ieder strijdend voor
zichzelf de baan op. Ook nu maakte de

wind het niet eenvoudig om een goed
resultaat te behalen. Na afloop van de
wedstrijd kwamen de spelers uitge-
droogd (wind en zon) binnen, maar op
het terras van het clubhuis werd de
turgor weer snel tot normale waarde
teruggebracht. De stemming kwam er
nu echt goed in om zijn hoogtepunt te
bereiken tijdens het voortreffelijke diner
met de prijsuitreiking maar vooral ook
door de briljante wijze waarop Prof. Dr.
G. Wagenaar zijn traditionele tafel-
speech hield.

De redactie kan niet verantwoor-
delijk worden gesteld voor de
inhoud van de berichten die val-
len onder het kopje Nieuw(s) van
de Industrie en is dientengevolge
niet aansprakelijk voor eventueel
geleden schade.

Reeds enkele jaren wordt dit diergenees-
middel in overleg met het Engelse be-
drijf Paines & Byme Ltd in de Benelux
geproduceerd en in een Nederlandse
presentatie door Eurovet in de handel
gebracht.

Na de overname van Paines & Byrne
Ltd in 1990 heeft Upjohn recentelijk
wereldwijd de verkooprechten verwor-
ven van de veterinaire geneesmiddelen.

Het merk Pancrex® is in overleg met
Paines & Byrne en Upjohn met ingang
van 1 mei 1992 door Eurovet gewijzigd.

Pancrezym®-tabletten (Reg.: NL 4936)
behouden de constante kwaliteit, sa-
menstelling en verpakkingsvorm. Ook
de prijs is ongewijzigd.

3. P. Baars, 33 punten
Overige prijzen:
Neary dames: Mevr. A. Burm
Neary heren: J. Bruggert
Longest drive dames: Mevr. L. Beukers
Longest drive heren: E. Hermelink
Dat het ons deze dag aan niets heeft
ontbroken was te danken aan de royale
sponsoring van Alfasan B.V., die het ook
mogelijk heeft gemaakt dat de prijzenta-
fel weer goed gevuld was.
Voldaan en tevreden keerde ieder huis-
waarts, vastbesloten om volgend jaar,
wanneer we ons eerste lustrum vieren,
weer van de partij te zijn.

Eurovet heeft onlangs op de Vooijaars-
dagen Allerspray van Evsco Pharma-
ceuticals geïntroduceerd.
Allerspray® geeft een veriichting van
pijn en jeuk, veroorzaakt door vlooien-
en insectenbeten. Het ondersteunt de
therapie bij pyotraumatische dermatitis,
contactallergie en kleine brandwondjes.
Allerspray® versnelt de genezing bij
oppervlakkige schaafwonden; na het
verwijderen van hechtingen en al die
gevallen waar krabben en bijten een
genezingsproces kunnen vertragen.
Als voornaamste bestanddeel bevat Al-
lerspray® lidacaïne terwijl het weefsel-
herstel wordt bevorderd door de huid-
verzorgingsmiddelen lanoline, aloë vera
pulv. en allantoine. Tevens is Bittran
toegevoegd dat een bittere smaak ver-
oorzaakt, zodat likken en bijten worden
tegengegaan. Deze samenstelling met
een pH, overeenkomend met de nor-
male dieriijke huid, garandeert een ver-
zachtende, locale werking bij huidpro-
blemen.

Met behulp van de sprayflacon spuit
men bij honden en latten de crème
enkele malen per dag op de plaatselijk
geïrriteerde huid.

Allerspray® dient voor een symptomati-
sche behandeling. Toediening maximaal
5 dagen. Contact met de ogen dient men
te vermijden.

Allerspray® wordt uitsluitend geleverd
via dierenartsen in een aantrekkelijke
display verpakking, die 12 flacons ä 118
ml bevat.

Rhône Mérieux b.v. introduceert een
nieuwe test: de PreMate is een snelle,
simpele test die een betrouwbaar hulp-
middel is voor de bepaling van het
ovulatietijdstip bij de teef, waardoor het
optimale dekmoment beter kan worden
bepaald.

De test meet de hoeveelheid progesteron
in een druppel plasma (of serum), het-
geen een afspiegeling is van het moment
in de oestrische periode. Eén van de
meest voorkomende oorzaken van ferti-
liteitsproblemen blijkt een fout gekozen
dekmoment te zijn. De test, PreMate
genaamd, is eenvoudig in de praktijk uit
te voeren: benodigd is slechts 1 ml bloed,
af te nemen in een heparinebuis voor het
verkrijgen van plasma.

De test werkt door middel van een
kleurreaktie en kan na ongeveer 35
minuten direkt worden afgelezen . Door
het inzetten van zowel een negatieve
(laag progesteron) als positieve (hoog
progesteron) kontrole is de uitslag van
het monster hiermee te vergelijken en
wordt eenvoudige en betrouwbare inter-
pretatie mogelijk. Omdat de bepalingen
snel in praktijk kunnen worden verricht
, wordt ongemak voor eigenaar en hond
tot een minimum beperkt. Met elke test
kunnen 10 tot 24 ^palingen worden
uitgevoerd. Uitgebreide informatie
wordt op verzoek toegestuurd.

Met Rispoval®3 breidt Smith Kline
Beecham het rundvee-vaccinpro-
gramma in belangrijke mate uit.

Rispoval®3 is een trivalent levend com-
binatievaccin tegen RSV, BVD en IBR
virusinfecties, dat men intra-musculair
moet toedienen.

Dit nieuwe vaccin kan eenvoudig opge-
nomen worden in de huidige vaccinatie-
schema\'s, zodanig dat de dierenarts een
nog ruimere bedrijfsbegeleiding kan bie-
den.

Leib MS, Codner EC, Monroe WE.
Symposium on canine colonic disease.
Veterinary Medicine 1991; 86:890-929.

Een uitgebreide artikelenreeks over on-
derzoek en behandeling van honden met
chronische diarree van de dikke darm.
Na een inleiding volgt een diagnostische
benadering van het probleem. Daarna
een hoofdstuk over het uitvoeren van
coloscopie en biopsie bij genoemde pa-
tiënten, gevolgd door een hoofdstuk
over de bevindingen bij coloscopie. Het
laatste onderdeel gaat over de behande-
ling. Alles bij elkaar een overzicht van
40 pagina\'s.

De schrijvers zijn allen verbonden aan
het Virginia-Maryland Regional Col-
lege of Veterinary Medicine.
Als het colon niet normaal functioneert
is het resultaat vaak diarree. Dit kan
verschillende oorzaken hebben:

3. veranderde doorlaatbaarheid van de
mucosa en vermindering van het
absorberend oppervlak;

4. abnormale mobiliteit, leidend tot af-
genomen segmentatie (darmcontrac-
ties vinden normaliter in segmenten
plaats, waardoor de voortgang van
de darminhoud vertraagd wordt).

Van chronische diarree is sprake, wan-
neer de aandoening vier weken of langer
bestaat.

De eerste stap die gezet moet worden is
uit te maken of men van doen heeft met
een dunnedarmdiarree of dat de oorzaak
in de dikke darm is gelegen.
De auteurs wijzen er met klem op dat
voor onderzoek van deze patiënten het
onverstandig is ze in de kliniek op te
nemen. Vaak namelijk stopt de diarree
bij verandering van omgeving.
De diagnose dient derhalve voorname-
lijk gesteld te worden aan de hand van
de ziektegeschiedenis, in combinatie met
een uitgebreid klinisch onderzoek, aan-
gevuld met laboratoriumgegevens.
Een handige tabel verschaft inzicht bij
het maken van het onderscheid tussen
dunnedarm- en dikkedarmdiarree. Als
deze eerste stap is gezet en uitgemaakt is
dat men met een dikkedarmdiarree te
maken heeft volgt verdere diagnosestel-
ling volgens een rigide plan. Een tweede
tabel somt zoveel mogelijk bekende
oorzaken op en een derde verschaft alle
stappen ten behoeve van het stellen van
de juiste diagnose.

Onderdeel van het onderzoek is de
colonscopie, die in twee hoofdstukken
uitgebreid wordt besproken met vermel-
ding van het gebruikte instrumentarium
(rigide en flexibel) en de juiste wijze van
toepassing.

Bij de therapie wordt geen enkele moge-
lijke oorzaak overgeslagen en alle wor-
den uitgebreid behandeld. Zoals parasi-
taire infecties (vooral Trichuris vulpis
komt in aanmerking), dieet, plasmacy-
taire-lymfocytaire colitis, chronische idio-
pathische dikkedarmdiarree, neoplasti-
sche aandoeningen, giardiasis, eosind-
ophiele colitis, histiocytaire ulceratieve
colitis en histoplasmose.
Een waardevolle artikelenreeks.

Alkalische-PHOSPHATASE en -y-glu-
tamyltransferase in urine als in-
dicatoren van acute nierbescha-
diging bij de hond

Heine R, Biewenga WJ and Koeman
JR Urinary alkaline phosphatase and
7-glutamtltransferase as indicators of
acute renal damage in dogs. J of Small
Animal Practice 1991 32: 521-4

Acuut falen van de nier (ARF) wordt
gedefinieerd als het snel ontstaan van
uraemie of van pathologische Oligurie
die niet langer dan enkele dagen bestaat.
Het chronische nierfialen (CRF) is een
primair nieriijden dat reeds langer aan-
wezig is.

De aetiologie van ARF en CRF is
complex en overtapt elkaar gedeeltelijk.
ARF bij de hond is meestal een acute
degeneratie van de (proximale) tubuli,
die vaak kunnen regenereren als het
proces snel gestopt wordt. CRF geeft
irreversibele structurele laesies. Daarom
is onderscheid tussen ARF en CRF voor
de behandeling en prognose van belang.
Omdat anamnese, klinisch onderzoek,
analyse van bloed en urine en röntgeno-
logisch onderzoek niet altijd uitsluitsel
kunnen geven en histologisch onderzoek
niet gemakkelijk is te verkrijgen, is er
behoefte aan nieuwe diagnostische para-
meters om de acute van de chronische
dysfunctie te onderscheiden.
Naar analogie van onderzoek bij de
mens en laboratoriumdieren hebben on-
derzoekers de enzymen alkalische phos-
phatase (AP) en 7-glutamyltransferase
(GGT) in de urine bepaald en de waar-
den vergeleken die gevonden werden bij
ARF (n=10), CRF (n=18) en normale
honden (n=27). De waarden werden
gerelateerd aan de creatinine concentra-
ties in de urine om de variaties in
urinevolume te corrigeren. Bij alle hon-
den werd de diagnose hysto-patholo-
gisch vastgesteld na biopsie of sectie. De
ernst van de aandoening werd in vieren
gegradeerd naar de uitgebreidheid van
de beschadiging van de tubili.
AP vertoonde significante verschillen
tussen gezonde honden en honden met
ARF en tussen ARF en CRF honden,
maar niet tussen gezonde honden en
CRF honden. GGT gaf significante ver-
schillen te zien tussen gezonde honden
en ARF honden maar niet tussen de
honden met ARF en CRF en ook niet
tussen gezonde honden en de CRF
honden. Verder werd er geen overeen-
komst vastgesteld tussen de waarden
van AP en GGT en de graad van
beschadiging van de tubuli bij de ARF
en de CRF. Voor wat betreft de alkali-
sche phosphatase kan dit misschien ver-
klaard worden door de vorming van AP
in de prostaat, die vaak veel secreet
vormt bij een ARF èn de mogelijke
vorming van AP bij een functionele
aandoening van de tubili zonder histolo-
gische veranderingen van deze laatste.
Voor wat betreft GGT suggereren de
auteurs het volgende. In toxicologische
onderzoeken bleek GGT een betrouw-
bare parameter voor het aantal bescha-
digde tubili in een later stadium van de
proef In de kliniek zijn de metingen
misschien beïnvloed door de dagvari-
aties, die bekend zijn van GGT bij
nierbeschadigingen door toxinen in het
begin van de proef Daarmee blijft de
interpretatie van de GGT concentraties
toch onzeker.

Resumerend kan gesteld worden dat AP
concentraties in de urine gebruikt kun-
nen worden ter onderkenning van acute
of chronische renale dysfunctie. Dit
geldt niet voor GGT. De ernst van de
tubilibeschadiging kan niet worden be-
paald aan de hand van deze enzymcon-
centraties in de urine.

De gevoeligheid van Eimeria acervulina
(EAC) stammen, voor verschillende an-
ticoccidiose middelen is onderzocht via
een batterijmodel naar Chapman
(1989). De stammen waren afkomstig
van Engelse bedrijven waar verschil-
lende anticoccidia waren toegepast.

Evenals een EAC-stam, die nooit met
anticoccidia in contact is geweest. De
gevoeligheid van deze isolaten voor
salinomycine bij een voerdosering van
60 mg/kg, maduramycine bij 5 mg/kg
en een mengsel van clopidol en methyl-
benzoquat bij resp. 100 en 8.35 mg/kg
(Lerbek), werd bepaald. Tevens zijn
floorpen-experimenten uitgevoerd (25
dieren/pen; 3 hokjes/pen) waarbij de
proefdieren werden besmet met isolaten
afkomstig van bedrijven waar enkelvou-
dige anticoccidiose programma\'s waren
toegepast.

Bij beide experimenten zijn behalve de
Anticoccidiose Index (ACI) volgens
Mc. Manus (1968), tevens de oöcysten-
uitscheiding bepaald, evenals de Lesion-
scores volgens Johnson en Reid (1970)
en de gewichtsontwikkeling.

Vijf isolaten waren afkomstig van
pluimveebedrijven waar 30 opeenvol-
gende rondes salinomycine was toege-
past. Vier isolaten waren van bedrijven
waar een zogeheten shutüe-programma
was toegepast (0-10 dagen Lerbek en
gevolgd door monensin en andere ion-
ophoren).

Uit de experimenten bleek dat salino-
mycine na 30 opeenvolgende rondes
sterk aan activiteit had ingeboet en dat
kruisresistentie tussen salinomycine en
maduramycine kon worden vastgesteld.

Salinomycine toonde de beste activiteit
bij isolaten afkomstig van shuttle-pro-
gramma\'s (waar nooit salinomycine was
ingezet). Lerbek bleek in belangrijke
mate onwerkzaam op EAC isolaten,
waarop shuttles met dit produkt waren
toegepast. Maduramycine bleek, hoewel
nooit toegepast, toch sterk verminderd
werkzaam tegen isolaten afkomstig van
shutdes en waar salinomycine gedu-
rende 30 opeenvolgende rondes was
ingezet.

In twee praktijkproeven werd de werk-
zaamheid van de drie genoemde lever-
botmiddelen onderzocht.
In de eerste proef werden zestig volwas-
sen runderen met positieve epg\'s en
verhoogd GLDH verdeeld over drie
proefgroepen: behandeld met triclaben-
dazole (12 mg/kg), beh. met nitroxynil
(10 mg/kg) en onbehandelde controle.
Mestmonsters werden onderzocht voor
de behandelingen en twee, vier, zes, acht
en negen weken erna. Aan het eind van
de proef werden vijf dieren uit elke
groep geslacht en de aanwezige lever-
botten geteld.

Op basis van de epg\'s was het effect van
triclabendazole 100% en van nitroxynil
95%; gebaseerd op de parasieten-tellin-
gen waren deze resultaten respectieve-
lijk 96,9% en 76,4%.
In de tweede proef werd dezelfde groep-
indeling gemaakt met de behandelin-
gen triclabendazole (12 mg/kg) en rafo-
xanide (10 mg/kg), maar hier werden
alleen mestmonsters verzameld.
Op basis van deze gegevens wordt een
werkzaamheid gevonden van 96,4%
voor triclabendazole en 52,9% voor
rafoxanide. (Het is jammer dat in dit
deel van de proef geen dieren werden
geslacht, waardoor de aantallen achter-
gebleven parasieten niet werden vastge-
steld.)

liteit van vlees
Laak RUM van, Eikelenboom G, and
Smulders FJM. Color stability of hot
and cold boned Longissimus and Psoas
Major Muscle. Journal of Food Protec-
tion 1989; 52 (12): 894-7.

De kleur van vlees is voor de consument
gelijk aan de kwaliteit van vlees. In dit
onderzoek werd de kleurstabiliteit van
de M. psoas en de M. longissimus
bepaald tijdens en na een \'toonbankop-
slag\' {Ref.) van vier dagen. Hiertoe
werden van acht koeien de rechter M
longissimus en psoas warm ontbeend,
gevacumeerd en opgeslagen bij 1 ± 1°
C. De linker M. longissimus en psoas
werden eerst 24 uur gekoeld (inclusief
1,5 uur snelkoeling), vervolgens ont-
beend en gevacumeerd.
Na een opslagperiode van 12 dagen bij 1
± 1° C werd het vlees verder verkleind
en onder PVC-folie uitgestald bij 3 1°
en 300-400 Lux. Op dag 0,2 en 4 werd
visueel en spectrofotometrisch de kleur
gemeten. Geconcludeerd werd dat na 4
dagen \'toonbankopslag\' de warm ont-
beende M psoas een betere kleurstabili-
teit heeft dan de koud ontbeende. Voor
de M Longissimus kon geen verschil
worden gevonden (wellicht door een te
korte onderzoeksduur voor deze vrij
kleurstabiele spier).

De betere kleurstabiliteit van de warm
ontbeende M psoas ontstaat volgens de
auteurs doordat bij warm uitbenen en
direct vacumeren een aanzienlijk lagere
zuurstofspanning in de verpakking op-
treedt (door het hoge zuurstofverbruik
van warm vlees). Hierdoor ontstaat
minder oxy- en met-myoglobine (de
laatste is een vrij stabiele grijsbruine
verbinding, die vanwege de kleur niet
gewenst is), en wordt de met-myoglo-
bine reducerende activiteit minder ge-
remd (door zuurstof).
Een andere oorzaak voor de betere
kleurstabiliteit is de snellere doorkoeling
van uitgebeend vlees ten opzichte van
niet-uitgebeend vlees, met daardoor
minder eiwitdenaturatie en enzyminac-
tivatie.

De auteurs zijn van mening dat het
positieve effect van warm ontbenen
relatief klein is, wanneer elektrostimula-
tie in het slachtproces wordt toegepast.
Nader onderzoek om het effect van
elektrostimulatie en warm ontbenen af-
zonderlijk te onderzoek en is dan ook
gewenst.

De ontwikkeling van de recombinant
DNA-techniek heeft het mogelijk ge-
maakt om bij dieren een specifiek stukje
vreemd (dat wil zeggen van een ander
diersoort afkomstig) DNA in te bren-
gen. Door micro-injectie van dit DNA
in de voorkem van de bevruchte eicel of
door behandeling van een embryo met
een virus-vector kunnen zogenaamde
transgene dieren gevormd worden. Bij
deze dieren komt het gen waarvoor het
DNA codeert tot expressie en wordt via
de geslachtscellen doorgegeven aan de
nakomelingen. Het is aldus mogelijk
geworden om dieren te produceren die
essentieel verschillen van de in de natuur
voorkomende soortgenoten. Deze
manipuleerbaarheid van het genotype
biedt een scala van nieuwe mogelijkhe-
den, zowel voor fundamenteel weten-
schappelijk onderzoek, als ook voor
praktische toepassingen (zoals het in-
bouwen van genen voor produktieken-
merken of ziekteresistentie bij land-
bouwhuisdieren).

Hoewel bij de produktie van transgene
dieren de trefzekerheid nog gering is,
verlopen de ontwikkelingen op biotech-
nologisch gebied momenteel zo snel dat
de samenleving nog geen antwoord
heeft op de vraag hoe met deze ingrij-
pende verworvenheid van de weten-
schap moet worden omgegaan.

Tal van maatschappelijke, juridische en
ethische problemen, die met deze en
andere vormen van biotechnologie sa-
menhangen, vragen om een nadere stu-
die.

Dit boek gaat met name in op de vraag
hoe de economische waarde van gene-
tisch gemodificeerde dieren beschermd
kan worden. De inhoud is gebaseerd op
een studie, die in opdracht van de
Nederlandse Organisatie voor Techno-
logisch Aspectenonderzoek (NOTA),
werd uitgevoerd door medewerkers van
het Studiecentrum voor Technologie en
Beleid (STB) van TNO.
Uitgangspunt voor de studie is het in
oktober 1988 door de Europese Com-
missie gepubliceerde \'Voorstel voor een
richtlijn van de Raad betreffende de
wettelijke bescherming van biotechno-
logische bevindingen\' (de EG ontwerp-
richtlijn).

Na een (sumiere) beschrijving van en-
kele biotechnologische methoden en
toepassingen wordt in het eerste deel van
het boek een schets gegeven van de
ontwikkelingen, die aanleiding zijn ge-
weest tot het opstellen van nieuwe
richtlijnen.

Vervolgens wordt een aantal octrooi-
rechtelijke aspecten behandeld. Hierbij
staat de EG ontwerp-richtlijn centraal
(Deze richt zich overigens niet alleen op
de genetische modificatie van dieren
maar ook van overige levende materie
zoals micro-organismen of delen c.q.
produkten van dieren). De auteurs gaan
uitgebreid in op de veranderingen die bij
het aannemen van de richtlijn zullen
optreden ten aanzien van de bescher-
ming (octrooiering) van de biotechnolo-
gische vindingen in het algemeen en van
genetisch gemodificeerde dieren in het
bijzonder.

Een aantal, vooralsnog hypothetische
consequenties van de invoering van de
EG ontwerp-richtlijn voor de pluimvee-
, varkens- en rundveehouding wordt
besproken.

Het boek besluit met een aantal ethische
overwegingen, welke een rol kunnen
spelen bij de beantwoording van de
vraag in hoeverre de mens gerechtigd is
tot biotechnologische handelingen bij
dieren, die ertoe leiden dat de eigenheid
van de soort wordt aangetast.

Het geheel is vlot geschreven en bevat
zeker met betrekking tot de problema-
tiek rond de octrooibaarheid van gene-
tisch gemodificeerde dieren een hoeveel-
heid waardevolle informatie.

De behandeling van de ontwerp-richt-
lijn in het Europees Parlement heeft nog
niet plaatsgevonden, ondanks de ver-
melde uiterste streefdatum voor invoe-
ring van 31 december 1990. Een samen-
vatting van het boek is onder de titel
\'Levende uitvindingen\' (E van Dam &
L. Sterrenberg) in januari 1991 als
NOTA-rapport aan het Nederiandse
pariement aangeboden.

Het aantal lezers, dat direct met deze
problematiek te maken krijgt, zal voor-
alsnog beperkt zijn. Het beste geeft
echter ook voor de overige geïnteres-
seerde lezers voldoende stof tot naden-
ken.

Een handzaam boekje, dat men als het
ware in zijn binnenzak meedraagt op
weg naar de eerste embryotransplantatie
bij de waterbuffel.

Ter inleiding en/of opfrissing van ken-
nis-in-een-notedop over wat men zoal
moet weten van de endocriene regulatie
van de cyclus. Daarna volgt de donorse-
lectie, de behandeling voor superovula-
tie, de bronst detectie en de K.I.
Het niet-chirurgisch verzamelen van de
embryo\'s is kort, maar gedetailleerd
behandeld. Men kan het als het ware aan
de hand van het boekje uitvoeren, zeker
wanneer de oefeningen zijn gedaan, die
worden aangeraden.
Terecht wijst de auteur op de kwaliteits-
eisen, waaraan chemicaliën en instru-
menten moeten voldoen. Daar waar
men deze zaken niet kan betrekken van
een firma, maar ze zelf moet maken,
wordt terecht gewezen op de muizentest
voor toxiciteit. In hoeverre een muizen-
test gemakkelijk op alle plaatsen ter
wereld kan geschieden, met andere
woorden hoe realistisch en haalbaar een
en ander is, valt moeilijk in te schatten.
Synchronisatie en selectie van recipiën-
ten krijgen gedetailleerde aandacht, als-
mede de uiteindelijke transfer en zorg
voor de recipiënt daarna.
Voor iedere veterinair, die zelf embryo-
transplantatie wil doen in eigen praktijk
in Nederiand of in (ontwikkelings) lan-
den waar waterbuffels voorkomen, is
het een must dit boekje op zak te
hebben.

Een goede handleiding, stap voor stap
gevolgd, zal leiden tot opbouw van \'skill\'
en uiteindelijk goede resultaten.

Op 5 september 1991 overleed collega dr. Ferdi-
nand Willem van Ulseru De begrafenis vond
plaats in familiekring op de begraafplaats te
Haaksbergen

Fred werd geboren op 26 juli 1919 in Haaksber-
gen, waar hij de lagere school en vervolgens in
Enschede de middelbare school doorliep. De
diergeneeskundige studie werd in 1936 begon-
nen en het dierenartsexamen werd in oktober
1942 afgelegd Fred was drager van het mobilisa-
tie-oorlogskruis.

De praktijkuitoefe-
ning begon als assis-
tent bij wijlen collega
Lekkerkerker in
Haaksbergen en werd
voortgezet in 1944 als
assistent van wijlen
collega R. Post in
Hellendoom
Collega Post werd
eind 1946 benoemd
tot direkteur van de
pas opgerichte Ge-
zondheidsdienst voor
Dieren in Overijssel
Ongetwijfeld was hij
goed op de hoogte van
de kwaliteiten en inte-
resses van Fred met
als gevolg dat het be-
stuur van de Gezond-
heidsdienst Fred per 1
mei 1947 benoemde tot veterinair medewerker.
In 1949 trouwde Fred met Annie Hulshof Uit dit
harmonische huwelijk werden 3 kinderen gebo-
ren: Fred Ank en Hans. Zeer verdrietig was het
feit, dat enige tijd na de geboorte bleek dat Ank
ernstig gehandicapt was. Ze stierf op 14-jarige
leeftijd De beide zoons studeerden tandheel-
kunde en oefenen beiden hun praktijk uit in
Zwolle.

Bij zijn indiensttreding bij de Gezondheidsdienst
in 1949 ontmoette ondergetekende Fred voor het
eersL Sinds die tijd ontstond een op vriendschap
gestoelde zeer goede collegiale samenwerking.
De interesses van Fred gingen vooral uit naar de
verschillende facetten van het laboratoriumon-
derzoek. Spoedig werd hij dan ook hoofd van het
laboratorium, dat onderzijn leiding uitgroeide tot
een veelzijdig kwaliteitsinstituuL
Fred was een stille, harde werker, die zich niet
graag op de voorgrond plaatste. Hij was wat
gesloten van aard maar altijd genegen iemand
bij te staan of te informeren Hij had een geweldig
geheugen en streefde naar een wetenschappelijke
aanpak van de werkzaamheden

Daarnaast had hij echter een sterke binding met
de praktijk en grote belangstelling voor de
problemen op de veehouderijbedrijven Daar-
door werd hij ook een vraagbaak voor de
praktizerende dierenartsen in de provincie.
In het kader van de brucellosebestrijding kon hij
het opbrengen orn naast de dagelijkse drukke
werkzaamheden, een onderzoek te starten naar
nieuwe kweekmethodieken Hij promoveerde 5
juni 1958 op het proefschrift \'De toepassing van
een nieuw principe bij de isolering van Brucella
abortus uit melk\'. Fred was vele jaren lid van de
wetenschappelijke redaktie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde.

Daarnaast had Fred nog een passie, nL sport en
wel speciaal de wielersport en tafeltennis. Hij was
één van de initiatiefnemers van de wielerronde
\'De ster van Zwolle\'en de vakanties waren veelal
gericht op Frankrijk in de tijd dat de \'Ronde van
Frankrijk\' werd verreden
In de tweede helft van de zeventiger jaren werden
zijn werkzaamheden bemoeilijkt door een pro-
gressief CARA-probleem. Geleidelijk aan moest
hij afscheid nemen van zijn laboratorium.
De laatste jaren zijn voor hem, maar vooral ook
voor Annie, niet gemakkelijk geweest Op 5
september is Fred rustig ingeslapen Voor Annie
kwam een heel moeilijke periode, maar zij wist
zich gesteund door haar beide zoons en de
nabijheid van haar kleinkinderen verzachtten
haar verdriet

Op 17 september wordt er een bijeenkomst
georganiseerd, door de KNMvD, de redactie van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde en de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergenees-
kunde. De bijeenkomst heeft als doel voorlich-
ting te geven over de betekenis van de moderne
literatuur-informatiesystemen als gebruiksmid-
del bij de uitoefening van de diergeneeskunde.
De verschillende sprekers zullen proberen duide-
lijk te maken wat de informatie, die in allerlei
publicaties te vinden is, voor waarde kan hebben
in de praktijk.

Dit houdt tevens in dat er aangegeven wordt
welke verschillende systemen er zoal in zwang
zijn.

Deze bijeenkomst zal plaatsvinden in de college-
zaal C 101 van de Faculteit der Diergenees-
kunde, Yalelaan 1, 3508 TD Utrecht, tel. 030-
531407.

Het programma van deze middag, waarin tevens
ruimte is voor demonstratie van een aantal van
de besproken voorbeelden, ziet er als volgt uit
13.30 uur: Ontvangst

14.00-14.10 uur: Welkomstwoord en doelstel-
ling. Dr. Tj. Joma, Algemeen Secretaris
KNMvD

14.10-14.30 uur: Wat is de waarde van de
zoeksystemen voor de dierenarts. Drs. A. H. H.
M. Mathijsen, Bibliothecaris FD
14.30-14.50 uur: Literatuurinformatie in een
gemengde dierenartsen-associatie. Drs. M. Beth-
lehem, Associatie Coevorden
14.50-15.15 uur: Voorbeelden van het opzetten
van een eigen databestand voor gebruik in de
praktijk. Dr. Th. A. M. Elsinghorst en Drs. M. H.
F. van Niel, Euroscienceen Vakgroep Pathologie
15.15-15.45 uur: Theepauze met demonstratie-
feciliteiten.

15.45-16.05 uur: Gebruik in de praktijk van
Gezelschapsdieren. Drs. A. J. van Toor, Prakti-
cus Gezelschapsdieren, Den Haag.
16.05-16.25 uur: Het bijhouden van de (dierge-
neeskundige) literatuur voor eigen gebruik
m.b.v. moderne communicatie technieken. Prof.
Dr. L. F. M. van Zutphen en Dr. J. D. Kuiper,
Vakgroep Proefdierkunde.
16.20-16.30 uur: De rol van de PAO in deze.
Dr. P H. A. Poll, directeur PAO-D.
16.30-17.15 uur: Discussie onder leiding van dr.
W Sybesma, Voorzitter redactie Tijdschrift voor
Diergeneeskunde.

Aanmelding dient telefonisch te geschieden vóór
31 augustus bij de KNMvD, telefoon 030-
510111 en vragen naar Sandra Timmers. Zij
verstrekt gaarne nadere inlichtingen.

De kosten voor deze middag bedragen ƒ25,-
vooruit te voldoen op gironummer 511606 t.a.v.
de KNMvD.

De leden van de KNMvD hebben de mogelijk-
heid te adverteren in het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde. In het Tijdschrift worden regelmatig
advertenties onder nummer geplaatst, waarin
vacatures in een dierenartspraktijk worden ge-
meld. Hierbij is het de sollicitant niet duidelijk
om welke praktijk het gaat, waar deze is geves-
tigd en wat de functie precies inhoudt.
Het Hoofdbestuur is van mening dat deze adver-
tenties onder nummer beter op naam zouden
kunnen verschijnen. De Commissie Statistiek,
ingesteld door het Hoofdbestuur in 1987, pleit
ervoor dat de volgende gegevens in een perso-
neelsadvertentie worden opgenomen:

Wanneer een dierenarts een advertentie onder
nummer opgeeft voor plaatsing in het Tijdschrift,
ontvangt hij/zij een brief van het Hoofdbestuur
met het dringende verzoek de reflectanten zo snel
mogelijk, dat wil zeggen binnen twee weken, een
reactie te sturen met vermelding van zijn/haar
naam. Bovendien wordt hierbij meegedeeld dat
het Hoofdbestuur zich het recht voorbehoudt op
verzoek van de reflectant de naam van de
adverteerder bekend te maken, wanneer men
acht weken na het verschijnen van de adver-
tentie nog geen reactie heeft gekregen. Aange-
zien nog steeds veel klachten binnenkomen over
het feit dat de reflectanten geen antwoord krijgen

op hun sollicitaties, wil het Hoofdbestuur deze
mogelijkheid om de naam van de adverteerder te
vernemen nadrukkelijk onder de aandacht bren-
gen.

Hiertoe kan men contact opnemen met het
Bureau van de KNMvD, mevrouw Van Oost-
rum (tel. 030 - 510 111). Bovendien is het
mogelijk om voordat de acht weken zijn verstre-
ken, aan het Bureau kenbaar te maken dat men
nog geen reactie heeft ontvangen. Het Bureau zal
dan met de steller van de advertentie contact
opnemen en deze verzoeken de reflectanten op
de hoogte te houden van de procedure.
Tot slot wil het Hoofdbestuur de reflectanten
verzoeken hun naam en adres op de achterzijde
van de envelop te vermelden. Vóórdat de reacties
op een advertentie onder nummer worden door-
gestuurd, worden de gegevens van de afzender,
voorzover deze op de envelop staan vermeld,
genoteerd door het Bureau van de KNMvD. Op
deze manier krijgt men inzicht in hoeveel dieren-
artsen reageren op een bepaalde advertentie, hoe
vaak mannelijke en vrouwelijke dierenartsen
solliciteren etc.

Wanneer een sollicitant wordt opgeroepen voor
een sollicitatiegesprek, dienen de reiskosten van
de sollicitant vergoed te worden op basis van
openbaar vervoer, 2e klasse, tenzij de plaats waar
het sollicitatiegesprek wordt gehouden, niet of
moeilijk per openbaar vervoer bereikbaar is. In
dat geval worden de autokosten vergoed a ƒ 0,49
per km.

Deelname aan deze cursus, die intern wordt
gehouden in het Aparthotel te Delden, kost
ƒ 795,- per persoon, inclusief verblijfskosten.

Voor de goede orde delen wij mede dat men,
indien men zich heeft aangemeld voor deze
cursus, maar plotseling toch verhinderd blijkt te
zijn, de opgave tot uiterlijk twee weken voor
aanvang van de cursus kan annuleren. Wanneer
dit gebeurt binnen twee weken vóór aanvang
van de cursus, zien wij ons genoodzaakt
kosten in rekening te brengen.

Voor nadere informatie en/of aanmelding kunt u
contact op nemen met Bertie Koekkoek of
Maijoleine de Mol, tel. 030-510111.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15
juni jl. is verzuimd R. v.d. Leer op te nemen in de
lijst \'Benoemd als specialist\' (369-70), behorende
bij het artikel \'Het gecombineerde jaarverslag
van de Raad voor Specialisatie en de Registratie-
commissie diergeneeskunde\'.

De tekst had moeten luiden: R. v.d. Leer,
specialisme Vet. Pathologie, inschrijfdatum 15-
01-91.

Een dierenarts wordt in zijn of haar werk
regelmatig geconfronteerd met presentatietech-
nieken, zowel in de persoonlijke als in de
zakelijke sfeer. Iedere dierenarts dient daarom
deze presentatietechnieken te beheersen en zich-
zelf te trainen in de vaardigheid ervan.
Een uitstekende mogelijkheid om aan deze trai-
ning te werken biedt de cursus presentatietech-
nieken, die de Koninklijke Nederiandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor haar leden
ook in 1992 organiseert en wel op 27, 28 en 29
augustus.

De cursus presentatietechnieken is bestemd voor
dierenartsen, leden van de KNMvD, die werk-
zaam zijn in de praktijk, de overheidsdienst of het
bedrijfsleven. Om de deelnemers zo veel moge-
lijk aan hun trekken te laten komen, is het
deelnemersaantal beperkt tot vijftien personen.
Heeft u interesse, dan verzoeken wij u om zo
spoedig mogelijk contact op te nemen voor
informatie en/of aanmelding.

De brutobedragen van het wette-
lijk minimumloon zijn per 1 juli
1992 met 1,4% verhoogd.
Hieronder treft u de nieuwe bruto
maandlonen aan.

23 jaar en ouder / 2.163,20
Wanneer u een dierenarts-assi-
stent(e) in dienst heeft, die het
minimum (jeugd)loon verdient,
dient u het salaris per 1 juli aan te
passen.

Vele sporters zien uit naar de Sportdag 1992. Een
bijzonder gezellige en sportieve gebeurtenis, die
de dag vöor het Jaarcongres wordt gehouden.

Het steeds toenemend aantal tennissers heeft er
zelfs voor gezorgd dat er deze keer zes banen
gereserveerd zijn van 10.00 tot 17.00 uur; dat is
dus 42 uur tennisplezier.

Een ieder komt de gehele dag royaal aan de
\'tennisbak\'; er wordt niet gespeeld volgens het
afvalsysteem.

Wij wisselen steeds van tennispartner met als
gevolg dat aan het einde van de dag iedereen
elkaar veel beter heeft leren kennen: ook dat is
een leuk voordeel van zo\'n Sportdag. Winnen is
belangrijk, meedoen en zich amuseren is natuur-
lijk veel belangrijker.

Collegae en partners, die al jaren vaste deelne-
mers zijn, weten al lang van het racket en de bal:
van harte welkom en tot ziens.

Wij allen zien natuurlijk uit naar nieuwe deelne-
mers die de tennissport machtig zijn èn vinden.

Wie weet, bevindt zich onder hen de nieuwe
winnaar of winnares van de wisselbeker.

U allen hebt nog de hele zomer om in topvorm te
komen en wellicht slaat u dan meedogenloos toe
op de Vets Tennis Day, 1 oktober 1992.

3/4 okt.: J. Lutz, Prinsenbeek, tel. 076-415030.
10/11 okt.: L Palgi, Honselersdijk. tel. 01740-
24544.

7/8 nov.: J. Lutz, Prinsenbeek, tel. 076-415030.
14/15 nov.: J. v.d. Broek, Rotterdam, tel. 010-
4191491.

Het is ons gebleken dat bij verschillende leden
van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneekunde de behoefte bestaat aan
een eigen KNMvD-vlag, die men permanent
buiten de kliniek zou kunnen uithangen. Men
vraagt zich af of de Maatschappij hiertoe wellicht
vlaggen te koop zou kunnen aanbieden.
Het hoofdbestuur heeft een voortstel tot de
aanschaf van vlaggen besproken en is in principe
bereid om over te gaan op de verkoop van
vlaggen ten behoeve van haar leden. Voor-
waarde hierbij is wel dat er voldoende animo
bestaat voor de aanschaf van een KNMvD-vlag.
De prijs van de eventueel te verkopen vlaggen is
uiteraard sterk afhankelijk van het aantal geïnte-
resseerden en zal kunnen variëren tussen de
zestig en honderd gulden.
De afmeting van de vlag is één bij anderhalve
meter. De kleur is paars, met daarop in het wit
het absyrtus omgeven door Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde\'.
Indien u belangstelling heeft in de aanschaf van
een eigen KNMvD-vlag, zouden wij dat graag
van u vernemen, teneinde te kunnen beoordelen
of het bestellen van vlaggen voor de verkoop aan
leden zinvol is. Uw reactie zien wij graag
tegemoet. Hiertoe kunt u contact opnemen met
het secretariaat, tel. 030-51 01 11, en vragen naar
Marjoleine de Mol of Bertie Koekkoek.
Wij zullen u op de hoogte houden van de
ontwikkelingen in deze.

De afgelopen periode zijn de grote lijnen gepu-
bliceerd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
van de congres- en lustrumprogramma\'s van
respectievelijk de KNMvD en de DSK. Ook in
de komende edities van het tijdschrift worden de
programma\'s toegelicht.

Betreffende het einde van het twaalfde lustrum
op 3 oktober vindt, voorafgaand aan het gala, het
traditionele honorairenbuffet voor genodigden
plaats. Dat gebeurt aan de lommerrijke oever
van de Zuiderzee.

Het aantrekkelijke twaalfde lustrumgala wordt
gehouden in de fraaie zalen van de Agora in
Lelystad.

Om teleurstelling te voorkomen wordt aangera-
den tijdig telefonisch te reserveren.*

De KNMvD biedt de partners van de deelne-
mers aan het Jaarcongres zaterdagochtend 3
oktober gelegenheid om Utrecht te verkennen.

Om negen uur \'s morgens vertrekt er vanaf de
kade bij het Vechthuis namelijk een rondvaart-
boot, die de passagiers door de boeiende wateren
van Utrecht voert. Een gids geeft dan tekst en
uitleg.

In het centrum aangekomen kan men kiezen uit
verschillende uitstapjes; een bezoek aan museimi
Van Speelklok tot Pierement; een ochtend win-
kelen in La Vie of een voortzetting van de
boottocht.

Ter afsluiting van het Jaarcongres wordt vervol-
gens een aperitief en een lunch gebruikt.

* Telefonisch reserveren is mogelijk op werkda-
gen tussen 12.30 en 13.30 uur via nummer 030-
535736. De kosten bedragen zestig gulden per
paar. Kaarten worden na betaling toegestuurd.

Op 29 april 1992 is door het Algemeen Bestuur
van de KNMvD en op 13 mei 1992 door het
Bestuur van de AUV besloten om de NOVAD
Coöperatie te steunen als onafhankelijke takor-
ganisatie.

In een 11 punten omvattend plan is in nauw
overieg met het Bestuur van de NOVAD Coö-
peratie besloten om de organisatie te herstructu-
reren tot NOVAD Coöperatie Ideëel.
De doelstelling is om te komen tot een onafhan-
kelijke takorganisatie in de diergeneeskunde, die
in de samenleving op automatiseringsgebied
profiel geeft aan de gehele diergeneeskunde en
die zorgt voor ontwikkeling en uniformering van
de programma\'s naar wensen en inzichten van de
gebruikers zelf.

Uitgangspunt is dat de organisatie en de activitei-
ten door de gehele beroepsgroep gedragen wor-
den.

De aandelen van de NOVAD B.V., die thans nog
in het bezit zijn van de NOVAD-Coöperatie,
zullen worden overgedragen aan de AUV-Coö-
peratie, waarmee statutair de relatie tussen de
NOVAD-Coöperatie en de NOVAD B.V. geheel
verbroken zal zijn. Het Dagelijks Bestuur van de
NOVAD Coöperatie Ideëel zal bestaan uit de
voorzitter van de Coöperatie, een vertegenwoor-
diger van het Algemeen Bestuur van de KNMvD
(Dr. A. Pijpers) en een vertegenwoordiger van
het AUV Bestuur (Drs. H. Wessels). In het
Bestuur van de Coöperatie zal plaats worden
ingeruimd voor een vertegenwoordiger van de
Groep Practici Grote Huisdieren en voor een
vertegenwoordiger van de Groep Geneeskunde
Gezelschapsdieren.

De door de takorganisatie ontwikkelde produk-
ten zullen algemeen beschikbaar zijn (uiteraard
op contractbasis).

Indien voor de activiteiten programmeerfecilitei-
ten nodig zijn zullen deze door de NOVAD B.V.

geleverd kunnen worden op contractbasis per
project. Hiertoe zal een samenwerkingsovereen-
komst worden opgesteld
AUV en KNMvD hebben zich beide garant
gesteld voor maximaal ƒ200.000,- per jaar voor
de eerstkomende 5 jaar.
De dierenartsmedewerker van de
NOVAD Coöperatie Ideëel zal worden gehuis-
vest ten kantore van de KNMvD te Utrecht en
gebruik maken van de Éaciliteiten van het Bureau
volgens de geldende huisregels.
Voor de herstructurering en sanctionering van de
gemaakte afspraken en de op te stellen reglemen-
ten zullen de leden van de NOVAD-Coöperatie
worden geraadpleegd in een Algemene Leden
Vergadering, die voorlopig is vastgesteld op
maandag 24 augustus.

21— 25 Congres\'Animals and us\', Montreal Canada (inl.
AFIRAC, Paris, tel. (33) 149291200, fax (33)
148065565)(pag. 306)
31—20 Kongress der DVG, Bad Nanheim

17— 20 12th Congress of the Intl. Pig Veterinary Soc.
(IPVS), The Hague (inl.tel.: 070-365.78.50, lax 070-
361.48.46).

17— 20 12th. IPVS Congress, Den Haag (pag. 306).
17— 20 3rd Intern. Vet. Immology Symposium, Budapest

(inl. redactiesecretariaat).
20— 21 First Europ. Symposium on Horse Reproduction,
Bad Harzburg.

23— 27 International Congress on Animal Production
(ICAR), The Hague, The Netherlands, (inl.: Dr. S. J.
Dieleman, tel. 070-3180285, fax 070-3249263)(pag.
287).

24— 28 XIX. Kongress der Europ. Vereinigung der Vete-
rinäranatomen, Gent, Antwerpen, Belgien.

31—4 sept. XVII World Buiatrics Congress and XXV
Am. Assoc. of Bovine Practitioners Conference, (pag.
1038 1991 en 102).

1 Bochringer Ingelheim Coass-Cup \'92. Voor de 6e keer
strijden de co-assistenten om de kleiduiven Coass-Cup.
Lokatie: Dorhout Mees te Biddinghuizen. Organisator
Boehringer Ingelheim, Vetmedica.

2 Afd. Zuid-Holland KNMvD, ledenvergadering, Socië-
teit Standvastigheid, Delft; 20.30 uur

2— 6 5th Congress of Intern. Society of Animal Clinical
Biochemistry, Parma, Italy.

4— 6 3e Int. Congres voor Veterinaire Homeopathie,
Münster (Duitsl.) (inl.: A. G. G. Kok, tel. 08380-
31431).

6— 11 6th Eur. Multicolloquim of Paarasitology, The
Hague (inltel.: 070-3512851).

9 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Ledenvergadering, pa-
viljoen Molenwijk, Boxtel; 20.15 uur.

9— II The Second International Congress on Peer
Review in Biomedical Publication, Chicago, Illinois.
Information: 312-464-2432 telephone.

II— 12 8th Scientific Meeting of the European Assoc. for
Embryo Transfer (AETE), Lyon. (pag. 216).

15 Afd. Overijssel KNMvD. Ledenvergadering, Hotel-
rest. Hugen, Hellendoom; 20.00 uur.

16 Groep Geneeskd Gezelschapsdieren KNMvD, leden-
vergadering, De Biltse Hoek, De Bilt; 20.00 uur

16— 19 Veterinary Acupuncture Congress, Coco Palms,
USA (inl.: David H. Jaggar, tel. (303)^9-7936).

17 Groep Vet. Homoeopathic KNMvD. Studievergade-
ring over \'Homoeopathische anamnese\', Beatrix-ge-
bouw, Jaarbeursplein, Utrecht; 19.30-22.30 uur.

19— 23 4th. Int. Symp, on Marek\'s Disease, RAI Congres
Centrum, Amsterdam en CDI, Lelystad (21/9). (inl.:
RAI Organisati Büro en dr. S. H. M. Jeurissen, tel.
03200-76611).

20— 25 World\'s Poultry Congress, Amsterdam (inl.: RAI
Organisatie Bur. 020-5491212).

22 Afd. Gelderland KNMvD. Ledenvergadering, rest
\'De Waag\', Doesburg, 20.15 uur.

23— 26 1 Ith Autumn Scientific Meeting of the European
Society of Veterinary Pathology, Zaragoza.

26 PAO-D cursus: Assistentie Voorbereiding en nazorg
bij operatiepatiënt (92/48).

29 33. Arbeitstagung des DVG-Arbeitsgebietes Lebens-
mittelhygien, Garmisch-Partenkirchen.

I— 2 en 5—7 PAO-D cursus: Diergeneeskundige be-
geleiding van melkveebedrijven (92/89).

12— 17 Scientific Master Qass on \'Molecular Recogni-
tion in Infection and Immunity\'. Utrcht Institute for
Infection and Immunity, Utrecht University, The
Netherlands. Inlichtingen: Ms. Fieke Wien, secretary
Utrecht University, Dept. of Immunology, Heidelberg-
laan 100,3584 CX Utrecht, The Netheriands. Tel. 31-
30-507674, fax: 31-30-517107.

Voor het lidmaatschap van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde hebben zich aangemeld de volgende
collegae:

Berg, Mevr. J.M.D. van den; 1992; 3522 RA
Utrecht; Volkerakstraat 7 bis A.
Croughs, E.R.M.; 1986; 6222 AG Maastricht;
Meerssenerweg 23.

Mutaties
348 Beekhuis, A.; 1989; naar Nederiand.
208 Beekhuis, A.; 1989; 6669 AS Dodewaard;
Anna van Burenlaan 11; tel. 08885-2900
privé, 08880-51213 prakt.; p., ass. bij M.P
Moons.

218 Breedijk, C.G.; 1986; 2967 XB Ungerak
(ZH); Van de Boetzelaeriaan 29; tel. 01843-
2294 privé, 1558 prakt.; p., ass. bij K. Steijn
en A.A.M. Vosmer.
218 Breeje, E.H. den; 1952; 3816 AM Amers-
foort; Heiligenbergerweg 94; tel. 033-
723205, 03469-1707; r.d.
227 Diepeveen, A.B.; 1973; 7622 BE Borne (O);
Prins Bernhardlaan 61; tel. 074-667045
privé, 660010 prakt.; fax 074-668696; p.,
geass. met R.A. Kooren.
235 \'Feberwee, Mevr. A.; 1992; 7548 PV Boe-
kelo; Beckumerstraat 450; tel. 053-282264;
p., ass. bij Dr. H.P Hoebe, A.J.H.M. Roelofs,
C.B. van der Sluijs en A. Timmerman.
239 Gasselt, RF.A. van; 1990; 5427 SM Boekei;
Leeuweriklaan 27; tel. 04922-4641 privé,
04132-72025 prakL; p., ass. bij W.J.M.
Cuppen, F.J.M. van Dongen, J.G. Hemmink,
J.J.G. Rosegaar, G.J. Veldhoist, W.J.H. Ver-
straaten.

243 »Groenveld-Peters, Mevr. M.L.T.; 1975;
7623 CG Borne; Zevenblad 28; tel. 074-
660252 privé, 053-323548 bur.; k.d. R.VV,
kring Almelo.
253 Hoff, J.P van \'t; 1983; 3513 EP Utrecht;
Oudenoord 617; tel. 030435253 privé,
332320 prakt.; p., gezelschapsd.
356 Hoynck van Papendredit, M.H.C.M.; 1985;
3061 XX Rotterdam; Lambertusstraat 145
A; tel. 01804-25253 prakt.; p., ass. bij W. van
Erk, RJ.H.M. Meeus, R. de Rooij en Mevr.
C.P.M. Valstar.
258 »Jacobs, Mevr. R.C.; 1985; 2804 MV
Gouda; Jol werf 16; tel. 01820-37018 privé,
18995 prakt.; p., ass. bij Mevr. Y.M. Klaare.
353 Kirpensteijn, J.; 1988; Fort Collins, Colo-
rado 80525 (USA); 4470 South Lemay App #
1112; tel. 09-1-303-225-8027 privé, 221-
4535 bur.; fax 09-1-303491-1254; wet. me-
dew. Dept. of Clinical Sciences, Compara-
tive Oncology Unit, Coll. of Vet. Med.,
Colorado State Univ.
269 Kooren, R.A.; 1983; 7561 AC DEURNIN-
GEN; Hoofdstraat 44; tel. 074-774363 privé,
660010 prakt.; fax 074-668696; p., geass.
met A.B. Diepeveen.

270 Krijger, J.; 1958; 1561 ED Krommenie;
Pachterstraat 1; tel. 075-288873; r.d.

280 Mameren, J.C.P van; 1985; 3817 KJ Amers-
foort; Leusderweg 290; tel 033-653930
privé, 03242-3534 bur.; fax 03242-4086; dir.
Emax Nederiand B.V.

283 Mensen, G.H.; 1984; 4158 LG Deil; Boonak-
kerweg 3; tel. 03457-1538 privé, 2353 prakt.;
p., geass. met W.Th. Straaten en W.P.S. van
Weert.

352 Molendijk, Mevr. Z.S.; 1987; 9712 AH
Groningen; p/a 4e Drift Noorderhaven 18;
tel. 050-131430; d./veeteeltvooriichting
S.N.V. - Nicaragua - Esteli ( Apdo 68, Esteli,
Nicaragua).

287 *Nawijn, R.W.; 1992; 3582 KS Utrecht;
Boomstraat 42; tel. 030-518087 privé, 020-
6100547 bur.; wnd.d.; d. bij Stichting Die-
rentehuis "Groot-Amsterdam".

302 Rinzema, J.D.; 1982; 2522 AM \'s-Graven-
hage; Van Musschenbroekstiaat 171; tel.
070-3476102 privé, 3908908 prakt.; p., ge-
zelschapsd., geass. met P.M.M. Waenink.

307 Schellens, C.J.M.M.; 1990; 5554 GB Val-
kenswaard; Hoge Akkers 55; tel. 04902-
44295 privé, 12475 prakt.; fax 04902-45745;
p., ass. bij J.J.J.M. Settels en H. WesseU.

315 Sorgedrager, R.; 1991; 3451 ZB Vleuten;
Broederschaplaan 8; tel. 03407-5438 privé,
03483-2653 prakt.; p., ass. bij H. van der
Griendt, C. Sietsma en G.C.J. Wegman.

339 Wetering, Mevr. G. van de; 1992; 6005 KL
Weert; Houtsnip 2; tel. 04950-40198 privé,
04958-95023 prakt.; p., ass. bij J.J. Kooken
en R.H.J.M. Sanders.

342 Wit, C.J.; 1987; 2641 GH Pijnacker; Sta-
tionsstraat 29; tel. 01736-97839 privé, 97838
prakt.; p.

2 aaneengesloten dagen op a&praak (92/94)
Heroriëntatie op gezelschapsdierenpraktijk
(/■4.100,-)

19 september 1992 (92/73)
27 november 1992 (92/74)
19 december 1992 (92/75)
Samenwerken en leidinggeven in de praktijk

Assistentie voorbereiding en nazorg operatie-
patiënt (/■345,-)
26 september 1992 (92/48)

Pluimveediagnostiek (klinische en eerstelijns
post mortale diagnostiek) (/\'390,-)
13 oktober 1992 (92/90)

Intrede in de praktijk (fllS,-)
23 en 24 oktober 1992 (92/95)
Klinische les dermatologie (ƒ 100,-)

Week I- 26 t/m 30 oktober 1992 (92/54)
Week II - 2 t/m 6 november 1992 (92/55)
Week 111 - 9 t/m 13 november 1992 (92/56)
Week IV - 16 t/m 20 november 1992 (92/57)

30, 31 oktober en 7 november 1992 (92/60).
Bloedonderzoek gezelschapsdieren (f300,-)
2 november 1992 (92/83)

2, 3 en 4 november 1992 (92/92)
Assistentie röntgenologisch onderzoek bij ge-
zelschapsdieren en paarden (ƒ 400,-)

7 november 1992 (92/72)
Schrijven van een artikel (/\'1050,-)
9 november en 14 december 1992 (92/59)
Voeding van vogels en reptielen (f 300,-)

Deze cursus is vol. De wachtlijst is slechts toegan-
kelijk voor hen die deelgenomen hebben aan de
Basiscursus Tandheelkunde.
Ademhalingziekten bij varkens (ƒ 975,-)
14, 15 en 16 december 1992 (92/77)

Nadere informatie over PAO-Diergeneeskunde
cursussen kunt u vinden in onze cursusbrochure
najaar 1992.

Inlichtingen: Secretariaat PAO-Diergeneeskunde,
Postbus 85205, 3508 AE Utrecht.
Telefoon: 030-517374, fax. 030-516490.
Bankrekeningnummer 55.56.71.100;
Gironummer van de ABN 1412.

Sportcentrum De Harder
Flevoweg 2 te Harderwijk
Aanvang 9.30uur - Einde IS.OOuur

Inschrijven: alleen voor dierenartsen en
veterinaire studenten tot 17 augustus via
Royal Canin Nederland 04130-41525.

De banden voor het Tijd-
schrift voor Diergenees-
kunde 1991 zijn verkrijg-
baar tegen betaling van
ƒ 22,50 op postrekening nr.
511606 ten name van
KNMvD te Utrecht. Wilt u
in de omschrijving vermel-
den \'Banden 1991\'.

Met 2 V2 jaar ervaring in gemengde praktijk,
50 °/o paarcien, zoekt vaste baan.

de redactie van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
Postbus 14G31, 3508 SB Utrecht,
onder nummer 45/92.

naar receptuur van de Faculteit Diergeneeskunde,
RUU en geproduceerd door Rodi B.V.
Uitsluitend verkrijgbaar bij de dierenarts.

Geboden wordt afwisselend werk met name in de
grote huisdierensector. Vereist worden enthou-
siasme en persoonlijke inzet. Vertrouwdheid met
bedrijfsbegeleiding alsmede ervaring in de consulta-
tieve runderpraktijk strekken tot aanbeveling. Na
gebleken geschiktheid en goed functioneren is asso-
ciatie mogelijk. Sollicitaties s.v.p. binnen 14 dagen
na verschijning van dit blad richten aan

de redactie van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Postbus 14031,
3508 SB Utrecht, onder nummer 44/92.

Boeker Veterinaire Anaesthesie Apparatuur
030-960336/965185 (ook \'s avonds en zaterdags)

Voor hoogwaardige (gebruikte) anaesthesie- en bewakingsappara-
tuur tegen een redelijke prijs. Deskundige begeleiding bij ingebrui
kname van bij ons aangeschafte apparatuur.

Journal of the Rgyal Netherlands Veterinary Association
Deel 117, aflevering 15/1 e. 1 en 15 augustus 1992

Slijmvliesveranderingen in de pars oesophagea bij varkens; prevalentie en de
invloed van stress; M. J. C. Hessing, M. J. Geudeke, C. J. M. Scheepens,
M. J. M. Tieten, W. G. P. Schouten en P R. Wiepkema
Voor de praktijk

Twee gevallen van \'scherp in\' bij pony\'s; E. van Duijkeren,
M. M. Sloet van Oldruitenborgh-Oosterbaan, A. B. M. Rijkenhuizen en J. M. Ensink

Congressen/cursussen
Boekbesprekingen
Nieuw(S) van de industrie
Berichten en verslagen

Verslag van het 34e internationale symposium over ziekten van dieren uit
dierentuinen en het wild; P. Zwart
Damen directeur gezondheidsdienst
Gezondheid van biggen
Dierenartsen met geweer in de aanslag
Heropening van varkensproefbedrijf
Biotechnologie in de landbouw
Mededelingen VD

Milieudoelstellingen op bedrijfeniveau
Nieuw kwaliteitsvignet voor de veehandel
Telefonische conferentie per satelliet
Jaarverslag RVV \'91 belicht interessante ontwikkelingen

Dr. W. Sybesma {voorzitter)
Dr. J. M. de Kruijf (penningmeester)
Mw. dr. Ingrid van der Gaag
Prof. dr. W. Misdorp
Prof. dr. G. H. Wentink
Mw. dis. Lisette M. Overduin
Drs. N. J. G. J. van der Wielen
Dr. Tj. Joma

In deze raad zijn vertegenwoordigd alle Afdelingen en
Groepen van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Julianalaan 10, Postbus 14031, 3508 SB Utrecht (tel.
030-51 01 Il/(ax030-51 17 87).

Het Tijdschrift mor Diergeneeskunde is het verenigings-
tijdschrift van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergenewkunde.

De abonnementsprijs voor dierenartsen niet-leden van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde en voor niet-dierenartsen wordt vastgesteld door
het Hoofdbestuur.

Algemene Bank Nederland N.V., Postbus 30, 3500 AA
Utrecht, nr. 55 50 48 861 en Crediet en Effectenbank
N.V, Postbus 85100,3508 AC Utrecht, nr. 69 93 61 443.

De fraaie voorpaginaplaat is in het Franse Aulun
\'geschoten\'. Een Briard als blikvanger op het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde.

Koninklijke Nederiandse Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Julianalaan 8-10, Utrecht

In Memoriam: Piet de Jong; A. H. M. Erken, H. W. Janssen en N. A. Dijkshoorn
Jaarcongres KNMvD en lustnim DSK 1992

Jaarverslag over 1992 van de stichting Post Academisch Onderwijs Diergeneeskunde
Veterinair journalist verstrekt redactie
Sportdag KNMvD

Mucosal lesions in the pars oesophagea in pigs: prevalence and influence of stress;
M. J. C. Messing. M. J. Geudeke. C. J. M. Scheepens, M. J. M. Tielen,
W.G. P. Schouten en P R. Mepkema

Two cases of \'hardware disease\' in ponies; £. van Duijkeren, M. M. Sloet van Oldruitenborgh-
Oosterbaan, A. B. M. Rijkenhuizen en J. M. Ensink 450

(Papers appearing in thisjournal are listed in Current Contents /Agricultural Biology and En vironmanlal Science / Index-
Medicus, Index Veterinarius / Veterinary Bulletin. Landwirischdftliches Zeraralblatt. Bibliography of Agriculture.
Biological Abstracts. Cambridge Scientific Abstracts).

Richtlijnen voor auteurs (Vancouver Style) zijn op aanvraag verkrijgbaar (zie ook Tijdschr Diergeneeskd 1992; 117:31-4).
De Redactie aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade welke — direct of indirea — het gevolg mocht zijn van
gebleken onjuistheden in de inhoud van de in dit tijdschrift opgenomen artikelen waarbij de auteur is vermeld of in de
inhoud van de in dit tijdschrift geplaatste advertenties.

Advertenties kunnen zonder opg^ van redenen door de Redactie worden geweigerd of ingetrokken.

Niels uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, microfilm of op welke

Bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in West- en Midden Nederland wordt een pluimveecentrum
ondergebracht dat de taken van de huidige Gezondheidsdienst voor Pluimvee overneemt. Naar
verwachting zal de geïntegreerde dienstlich lz.l vestigen In de Uithof te Utrecht. Het Pluimveecentrum
kent een afdeling Onderzoek en Ontwikkeling (O&O).

Het Hoofd O&O van de G.D. West- en Midden Nederland zal tevens werkzaam zijn als deeltijd-
hoogleraar (40%) voor de Faculteit der Diergeneeskunde, vakgroep Bedrijfsdlergeneeskunde en Voorplanting, afdeling Plulmveebedrijfsdiergeneeskunde.

1. het inltïeren en leiding geven aan het wetenschappelijk onderzoek
en het uitdragen van de resultaten daarvan;

De functionaris dient kwalificaties te bezitten op het gebied van het
wetenschappelijk onderzoek blijkende uit publlkatles van hoog gehalte.

Daarnaast dient hIj/zIj In het bezit te zijn van didactische en bestuurlijke
vaardigheden. Voor deze funktie gaan de gedachten uit naar een gepro-
moveerde dierenarts.

HIj/zIj zal In staat en bereid moeten zijn te functioneren in de universitaire
bestuursstructuur en tevens binnen de organisatie van de Gezond-
heidsdienst voor Dieren in West- en Midden Nederland.
Betrokkene zal zijn/haar standplaats In de regio Utrecht hebben.
De functie staat nader omschreven in een voor reflectanten beschikbaar
functieprofiel. Dit profiel wordt op aanvraag toegezonden.

Nadere telefonische inlichtingen betreffende het hoogleraarschap kunnen ingewonnen worden bij prof. dr. S.G. van den Bergh (030-535386) en
betreffende de functie bij de Gezondheidsdienst bij drs. H.A.M. Elsinghorst (01820-14588).

Aanstelling geschiedt bij de Faculteit volgens Rijksregeling in de hoogleraarschaal A en bij de Gezondheidsdienst volgens de salarisschalen van de
Stichting Gezondheidszorg voor Dieren. Voor de aanstelling kan een psychologisch onderzoek gevraagd worden.

Sollicitaties vergezeld van curriculum vItae en lijst van publicaties, dienen vertrouwelijk binnen vier weken na verschijning van deze advertentie te
worden gericht aan de decaan van de Faculteit der Diergeneeskunde, prof. dr. S.G. van den Bergh, p/a Bureau Faculteit der Diergeneeskunde, Postbus
80.163, 3508 TD Utrecht, onder vermelding van bovenstaand vacaturenummer.

Degenen die de aandacht willen vestigen op naar hun mening geschikte kandidaten, wordt gevraagd zich daartoe in een vertrouwelijk schrijven tot
de decaan te wenden.

We are a global leader in the Animal Health industry having one of the largest and most
comprehensive product ranges for Livestock and Companion Animals. We are dedicated to the quality
of our products and our customer service. By anticipating future needs, we aim to maintain and
improve our leading position. We have an immediate opening for a (m/f):

He/she vk\'iii provide proactive technical support of our anti-infective products group to the Country
Operations and Euro Accounts Sales Managers in order to help achieve the European sales objectives.
He/she will be located at Louvain-la-Neuve in Belgium but the area to support covers Western Europe.
This position requires frequent travelling throughout Europe.

We are looking for candidates with approximately 3 years experience in clinical pharmacology and
preferably specialised in antibiotics. They should be fluent in English and also speak at least two other
European languages. They should be motivated and wish to develop their personal and technical
profi es within an international environment.

if you meet our job requirements, please send your detailed curriculum vitae together with certificate
copies to Anne de Kemmeter, Personnel Assistant, SmithKline Beecham Animal Health,
place de l\'Université 16, B-1348 Louvain-la-Neuve.

Met Drontal Plus bevrijdt u honden efficiënt en snel van maag- en darmwormen.
Bayer heeft een middel ontwikkeld met twee belangrijke voordelen :

2. Er is geen dagenlange behandeling meer nodig. Met het nieuwe allround
ontwormingsmiddel van Bayer volstaat een eenmalige behandeling.

Mucosal lesions in the pars oesophagea in pigs: prevalence and influence of stress

M.J.C. Hessingi, M.J. Geudeke^.a, C.J.M. Scheepens3, M.J.M. Tielen2.3, WG.R Schouteni

SAMENVATTING.
Bij morfologisch onderzoek van slachthuismateriaal bleken bij
63% van een aselecte groep zeugen (n=224) en bij 36% van een
aselecte groep vleesvarkens (n=209) slijmvliesveranderingen in
de pars oesophagea van de maag voor te komen. De slijmvlies-
veranderingen bestonden uit ernstige hyperkeratose, erosies of
ulceratie. Microscopisch blijkt de hyperkeratose gepaard te gaan
met parakeratose. Uit experimenten in de klimaatstal in Boxtel
bleek bij niet mengen en verplaatsen van de varkens 8% een
maagslijmvliesverandering te hebben, terwijl bij wel mengen en
verplaatsen de prevalenties veel hoger lagen. Er werd geen
relatie gevonden tussen maagslijmvliesverandering en klimaat-
stressoren of tussen maagslijmvliesverandering en groeien sexe
van de varkens. Wanneer varkens, op grond van sociale
rangorde, ingedeeld werden in ranghoog, rangmidden en
ranglaag, bleek dat in de rangmiddengroep meer dieren met
maagslijmvliesveranderingen voorkwamen. Het-serum pepsi-
nogeengehalte was niet gerelateerd met maagslijmvliesverande-
ringen. Er was een tendens dat het plasma-cortisolgehalte toe-
nam met de ernst van de maagslijmvliesverandering. Er was
sprake van een sterk significant \'toom-effect\', dat kan duiden op
een genetische aanleg voor het ontwikkelen van maagslijmvlies-
veranderingen. Mogelijk dat de aanwezigheid van slijmvliesver-
anderingen in de pars oesophagea als objectieve indicator voor
welzijn in de intensieve varkenshouderij gebruikt kan worden.

Morphological investigations of slaughterhouse material re-
vealed a prevalence of 63% of the ^ovv^ (n=224) and 36% of the
slaughter pigs (n-209) with mucosal lesions in the pars
oesophagea. The mucosal lesions were composed of severe
hyperkeratosis, erosions or ulceration. Microscopic examination
showed that hyperkeratosis is attended with parakeratosis. From
experiments in a climate controlled pighouse it could be
concluded that mixing of unfamiliar pigs resulted in higher
prevalences of gastric lesions as compared with keeping the litter
together untü the end ofthe experiment (farrow to finish system).
There was no relation between gastric lesions and climatic
stressors or between gastric lesions and growth and sex of the
pigs. When pigs, according to social ranking, were divided in
high, middle and low rank it showed that more pigs in the middle-

1. Vakgroep Veehouderij, sectie Ethologie, Landbouwuniversiteit Wageningen, Postbus
338, 6700 AH Wageningen.

2. Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Nederland, Molenwijkseweg 48, 5282 SC
Boxtel.

3. Vakgroep Bedrijfsdiergeneeskunde en Voortplanting, Faculteit Diergeneeskunde, Rijks-
universiteit Utrecht, Yalelaan 7, 3584 Cl Uuecht.

ranked group had gastric lesions. The serum pepsinogen was not
related with gastric lesions. There was a tendency that plasma
Cortisol increased with severity of gastric lesions. There was a
strong significant \'litter-effect\', which can indicate a genetic
predisposition for the development of gastric lesions. Maybe that
the presence of mucosal lesions in the pars oesophagea can be
used as an objective indicator for welfare in intensive pig
husbandry.

Er is nog veel onduidelijk omtrent etiologie en pathogenese van
slijmvliesveranderingen in de pars oesophagea bij varkens.
Algemeen wordt echter aangenomen, dat een toename in de
secretie van HCl, in combinatie met een verhoogde secretie van
pepsine, tot deze veranderingen leidt. Bij het varken is aange-
toond, dat toediening van maagsapsecretie-stimulatoren het
ontstaan van maagslijmvliesveranderingen bevordert. Ook cor-
ticosteroïden vrijkomend bij stress, leiden via verhoogde maag-
sapsecretie tot het vaker ontstaan van maagslijmvliesverande-
ringen (19, 24). Deze veranderingen lijken een multi&ctoriële
etiologie te hebben. Oorzakelijke factoren die in de literatuur
worden genoemd zijn infectieuze agentia zoals Ascaris suum
(21) en Campylobacter pylori (26), maagzuur (19) en toxische
stoffen zoals koper (19). Waarschijnlijk speelt C. pylori tevens
een rol bij het ontstaan van maag- en duodenumzweren bij de
mens. Het feit dat bij slachthuispersoneel hoge IgG-titers tegen
C pylori zijn gevonden kan betekenen dat er sprake is van een
zoönose (26). Veel nadruk ligt ook op de invloed van de voeding
zoals overvoedering, eenzijdig voer en te kleine korrelgrootte (2,
10, 16, 28). Stressfactoren, zoals opsluiting, overbevolking,
mengen, transport en de omstandigheden in de periode voor het
slachten worden ook gerelateerd aan het voorkomen van
maagslijmvliesveranderingen (2, 8, 10, 20, 27, 28). Onder
invloed van één of meer van bovenstaande factoren kan het
normaal witte, gladde en glanzende slijmvlies verhevenheden en
ruwheid (hyperkeratose) vertonen en daarbij felgeel tot geel-
bruin gekleurd zijn door galkleurstofimbibitie. Bij microscopi-
sche beoordeling blijkt de hyperkeratose gepaard te gaan met
parakeratose (19). In een later stadium ontstaan slijmvliesdefec-
ten in de vorm van erosies en ulcera. Bij chronisch verioop
ontstaat littekenweefsel, dat zodanig kan samentrekken dat een
stenose ontstaat op de overgang van oesophagus naar maag (19,
24). Prevalenties van slijmvliesveranderingen in de pars oeso-
phagea bij varkens variëren van 5 tot 100% (19). In Amerika en
Europa zijn prevalenties van 20-40% voor hyper- en parakera-
tose en 10-15% voor ulcera vastgesteld (2). Bij (per)acute
uitbraken kan de mortaliteit oplopen tot 5% (24). Het vergelij-

ken van onderzoeksresultaten wordt bemoeilijkt doordat ver-
schillende omschrijvingen van maagslijmvliesveranderingen
worden gehanteerd. In dit onderzoek werd aan de hand van een
nieuw protocol onderzocht wat de prevalenties van maagslijm-
vliesveranderingen in de pars oesophagea zijn bij slachtvarkens.
In drie experimenten werd vervolgens de invloed van stressoren
(klimaat, mengen en verplaatsen) op het voorkomen van deze
maagslijmvliesveranderingen zowel macroscopisch als histolo-
gisch onderzocht.

In mei 1989 (n=104) en in september 1989 (n=120) werden
van een aselecte groep slachtzeugen (n=224) de magen
beoordeeld. In oktober 1990 werden van een aselecte groep
vleesvarkens (n=209) de magen beoordeeld. De herkomst van
deze dieren was onbekend. Zowel de zeugen als de vleesvarkens
werden in het slachthuis te Eindhoven op de dag van aanvoer
geslacht. De magen werden macroscopisch beoordeeld op het
voorkomen van hyperkeratose en slijmvliesdefecten in de pars
oesophagea met behulp van onderstaand protocol (tabel 1).
Bovendien werden de slijmvliesveranderingen histologisch on-
derzocht. Na fixatie van de weefselmonsters in 4% gebufferde
formaline en inbedding in parafiSne werden 6 ^m dikke coupes
gekleurd met Haemaluin-eosine (7).

Tabel 1. protocol voor de registratie van de slijnnvliesveranderingen in het
□esophageale deel van de maag

geringe hyperkeratose (<50% van het oppervlak)
duidelijk hyperkeratose (^50% van het oppervlak)

5 hyperkeratose veel grote erosies (meer dan 10 en/of langer
dan 5 cm) en/of ulcus (met of zonder bloeding) of stenoces
op de overgang eosophagus naar maag.

Experimenten met betrekking tot de relatie tussen maagslijm-
vliesveranderingen en stress bij vleesvarkens werden uitgevoerd
in de klimaatstal in Boxtel. Deze stal bestond uit twee identieke
afdelingen. In de proefafdeling was een tochtsysteem aange-
bracht om kunstmatig tocht te creëren, dit ontbrak in de
controle-afdeling. Per afdeling waren 5 hokken (7 m^/hok,
halfrooster met vloerverwarming) aanwezig, die geschikt waren
voor gespeende biggen (12 dieren/hok), vleesvarkens (8 die-
ren/hok) en als kraamhok. In de experimenten hadden de
varkens ad libitum beschikking over voer en water (25).

Experiment 1: Van 10 zeugen (kruisingen van Nederiands
land varken met Groot Yorkshire varken) werden 105 biggen
geboren in de klimaatstal, waarbij gedurende de zoogperiode de
klimaatomstandigheden in de proef- en controle-afdeling gelijk
waren (ruimtetemperatuur: 20°C; contacttemperatuur vloer:
32°C; relatieve luchtvochtigheid: 70%). Op een leeftijd van 5
weken werden de biggen gespeend. Na het spenen werden de
biggen niet verplaatst, maar bleven als toom in het (kraam)hok
Vanaf de dag van spenen kregen de biggen (n=45) in de
proefafdeling in totaal 5 uur tocht (hoge luchtsnelheid met een ±
4°C lagere temperatuur dan de ruimtetemperatuur) verdeeld
over de dag en op wisselende tijden. In de controle-afdeling (45
biggen) werd alles optimaal gehouden. Op 15 weken leeftijd
werden de varkens (n=90) afgevoerd en geslacht (23).

Experimenten 2 3: De 120 biggen (NL * GY) voor
experiment 2 en de 120 biggen (NL * GY) voor experiment 3
werden op de dag van spenen (dag 32) getransporteerd van een
praktijkbedrijf naar de klimaatstal en gemengd. De klimaatbelas-
ting in de proefafdeling bestond uit een dagelijkse tochtstroom
(zie experiment 1) in combinatie met een continue 6®C lagere
ruimtetemperatuur. In de controle-afdeling werd alles optimaal
gehouden. Op 10 weken leeftijd werden de varkens opnieuw
gemengd, zowel binnen als tussen de proef- en de controle-
afdeling, waarna de klimaatbelasting is gecontinueerd. Op 14
weken leeftijd werden de varkens geslacht en konden van 103
varkens in experiment 2 en van 115 varkens in experiment 3
gegevens geanalyseerd worden. De invloed van de klimaatbelas-
ting in de drie experimenten werd bovendien beoordeeld aan de
hand van de produktieresultaten (groei per dier per dag) en
bloedplasma- en serumparameters. In experimenten 2 en 3 werd
van de varkens daags voor het slachten het pepsinogeengehalte
in het serum bepaald (4). In experiment 3 wertkn bovendien de
bijnieren gewogen en werd op de dag voor het slachten het
plasma-cortisolgehalte bepaald (29). De bloedmonsters voor de
pepsinogeen- en de cortisolbepaling werden tussen 9 en 11 uur
in de ochtend genomen. In experiment 3 werden gedragsstudies
uitgevoerd vanaf de geboorte tot aan het moment van afvoeren.
Onderdeel van deze gedragsstudies was de bepaling van de
sociale rangorde in de groepen. Aan de hand van rangordege-
vechten, waarbij een duidelijke winnaar en uiteindelijke veriie-
zer te zien waren, kon de sociale rangorde worden vastgesteld
(17). In experiment 3 was de herkomst van de varkens bekend
zodat eventuele toom-effecten geanalyseerd konden worden. In
alle experimenten was sprake van een groep varkens die onder
optimale klimaatomstandigheden werd gehuisvest naast een
proefgroep die aan een klimaatbelasting werd blootgesteld. In
de experimenten 2 en 3 werden, in tegenstelling tot in
experiment 1, de varkens meerdere malen verplaatst en ge-
mengd.

In tabel 2 is de mate van voorkomen van maagslijmvliesveran-
deringen bij aselecte groepen slachtzeugen en vleesvarkens

Tabel 2. Macroscopisch slijmvliesbeeid van de pars oesophagea van slacht-
huismateriaal van een aselecte groep slachtzeugen en vleesvarkens.

Foto 4. Pars oesophagea met stenose op de overgang van oesophagus naar Foto 6. Slijmvlies van de pars oesophagea met hyper- en parakeratose (P)
maag (code 5). (1 QOx) (code 2).

weergegeven. In mei 1989 bleek bij 57,8% en in september 1989
bij 70% van de slachtzeugen het maagslijmvlies duidelijk te zijn
aangetast (code 2 t/m 5). Deze twee inventarisaties waren
significant verschillend (x2=15,0, df=5, p<0,05). Bij 36% van
de vleesvarkens was het maagslijmvlies duidelijk aangetast
(code 2 t/m 5). Bij 6 vleesvarkens (=2,9%) werd een stenose op
de overgang van oesophagus naar maag geconstateerd.
De foto\'s 1 tot en met 4 vertonen het macroscopisch beeld van
de pars oesophagea met een onveranderd slijmvlies (code O, foto
1), met duidelijke hyperkeratose (code 2, foto 2), een ulcus met
bloeding (code 5, foto 3), en met een stenose op de overgang van
oesophagus naar maag (code 5, foto 4). De histologische
beelden van onveranderd slijmvlies (code 0), hyper- en parake-
ratose (code 2) en ulceratie (code 5) worden gedemonstreerd
aan de hand van de foto\'s 5, 6 en 7.

In experiment 1 had 8% van alle varkens (n=90) een duidelijke
maagslijmvliesverandering (code 2 t/m 5), waarbij geen signifi-
cant verschil optrad tussen de proef- en de controle-afdeling.
In experiment 2 werden 103 en in experiment 3 werden 115
magen beoordeeld. Hiervan had 52,4% in experiment 2 en
43,5% in experiment 3 maagslijmvliesveranderingen. Er werden
geen significante verschillen gevonden in het aantal dieren met
maagslijmvliesveranderingen tussen de proef- en controle-
afdeling.

Tabel 3. Relatie tussen de sociale rangorde en veranderingen van het
slijmvlies van de pars oesophagea bij de varkens in experiment 3.

Eén van de onderdelen van de gedragsstudie in experiment 3
was het vastleggen van de sociale rangorde binnen een hok. De
relatie tussen de sociale rangorde en maagslijmvliesveranderin-
gen is weergegeven in tabel 3. In de rangmiddengroep zaten
significant meer dieren met maagslijmvliesveranderingen dan in
de hoge en de lage groep (x2=6,24; df=2; p<0,05).
In tabel 4 staan de bijniergewichten en cortisolgehalten van de
varkens in experiment 3. Aangezien bij het slachten een aantal

Tabel 4. De bljniergew/ichten In °lo (: 1 DOOI van het llchaamsgew/lcht en de
cortisolgehalten in ng/ml bij de verschillende slijmvliescodes in experiment 3
(gemiddelde w/aarde en de standaardfout van het gemiddelde).

bijnieren werd beschadigd, kon niet van elk varken waarvan het
cortisolgehalte was bepaald, tevens het bijniergewicht worden
vastgesteld. De dieren met een stenose (code 5) hadden een
hoger bijniergewicht (p<0,05), maar een lager cortisolgehalte
(p<0,05) dan de andere groepen. Het cortisolgehalte sugge-
reerde een stijgend verloop met de ernst van de maagslijmvlies-
veranderingen. Er was een tendens (p<0,10), dat de dieren met
maagslijmvlieserosies (code 3 4) een hoger cortisolgehalte
hadden dan de dieren met hyperkeratose (code 1 2) en de
dieren met een intact maagslijmvlies (code 0).
Het gemiddelde pepsinogeengehalte in beide experimenten staat
in tabel 5. In experiment 2 hadden de varkens met ernstige

Tabel 5. Het pepsinogeengehalte (gemiddelde waarde en de standaardfout
van het gemiddelde) in het serum in mU tyrosine in experiment 2 en 3 bij
verschillende slijmvliescodes.

slijmvliesveranderingen (code 3 t/m 5) een significant lager
(p<0,05) pepsinogeengehalte in het serum dan de andere
groepen. In experiment 3 was er een tendens (p<0,10), dat het
pepsinogeengehalte in het serum bij varkens met maagslijm-
vliesdefecten (code 3 t/m 5) hoger was dan bij de andere
groepen. Van de varkens in experiment 3 was bekend in
hoeverre het oorspronkelijke toomgenoten betrof Uit een x^-
analyse bleek een significant (x2=32,8, df=14, p<0,01) toom-
effect te bestaan op het voorkomen van maagslijmvliesverande-

ringen. In geen van de drie experimenten was sprake van een
sexe-invloed op maagslijmvliesveranderingen. Ook werd er
geen significant verband gevonden met produktieresultaten
zoals groei per dier per dag. Alleen in experiment 3 bleek dat
dieren met een stenose op de overgang van oesophagus naar
maag significant minder gegroeid waren (60 gram minder per
dier per dag, p<0,05).

In dit onderzoek werd bij 38% van een aselecte groep
slachtzeugen en bij 12% van een aselecte groep vleesvarkens
duidelijke hyperkeratose van het slijmvlies van de pars oesopha-
gea geconstateerd. De hyperkeratose wordt vaak gezien als een
voorstadium van erosies en actieve ulcera (19). Erosies en ulcera
kwamen bij 25% van de slachtzeugen en bij 24% van de
vleesvarkens voor. Het histologische beeld ondersteunde de
macroscopische bevindingen. Het hoge percentage afwijkingen
en de histologische bevindingen werden ook door andere
onderzoekers vermeld (2, 19). In tegenstelling tot het hier
gepresenteerde onderzoek vonden Bäckström et al bij vleesvar-
kens een hoger percentage maagslijmvliesveranderingen dan bij
zeugen (2). De prevalenties bij de slachtzeugen werden op twee
verschillende dagen vastgesteld. De afzonderlijke inventarisaties
moeten voorzichtig geïnterpreteerd worden aangezien niet
bekend was van welke bedrijven de dieren afkomstig waren.
Evenmin was bekend hoe lang de dieren onderweg waren
geweest naar het slachthuis en onder welke omstandigheden het
transport plaatsvond. In een eventueel vervolgonderzoek dient
men met deze aspecten rekening te houden. De transportom-
standigheden naar en op het slachthuis zijn van grote invloed op
het ontstaan van maagslijmvliesveranderingen. Zo vond Chau-
vet (1977) een sterke associatie tussen de incidentie en ernst van
lebmaagulcera bij kalveren en de duur van het transport als ook
met de transportomstandigheden (8). Bäckström et aL vonden
een toename van het aantal maagslijmvliesveranderingen bij
vleesvarkens naarmate het verblijf van de dieren in het
slachthuis langer was (2).

Uit de experimenten in de klimaatstal bleek dat klimaatstresso-
ren geen significante invloed hadden op de maagslijmvliesveran-
deringen. Het mengen en verplaatsen van de varkens bleek wel
invloed te hebben op het ontstaan van de veranderingen. In
experiment 1, waarin de dieren niet werden verplaatst en
gemengd, kwamen bij 8% van de varkens maagslijmvliesveran-
deringen voor. Na het meermaals mengen en verplaatsen van de
varkens (experimenten 2 en 3) bleek de prevalentie van
maagslijmvliesveranderingen veel hoger te liggen (52,4% resp.
43,5%). Dit kan betekenen dat een \'routine-handeling\' als het
verplaatsen en mengen van biggen en varkens een belangrijke
stressfactor is (22). In experiment 3 bleek dat na het mengen de
dieren uit de rangmiddengroep de meeste maagslijmvliesveran-
deringen hadden. Sociale stressoren blijken volgens de literatuur
een grote invloed te hebben op het organisme (3, 12, 13, 15).
Binnen een groep varkens ontstaat een sociale rangorde, die
stabiliserend werkt doordat ieder individu zijn plaats kent.
Openlijke conflicten binnen de groep worden daardoor geredu-
ceerd (12). Na het mengen van de varkens dient zich weer een
nieuwe sociale rangorde in de groep te vormen; deze stressor
schijnt niet voor een ieder individu in de groep eenzelfde effect te
hebben.

Individuele variatie onder stressomstandigheden is ook beschre-
ven bij andere diersoorten (3, 13, 27). De nadelige effecten van
sociale stressoren kunnen zelfs tot de dood leiden (13). Uit
onderzoek van Hessing et aL bleek bij varkens dat de sociale
positie in de groep ook een invloed had op de ziektegevoeligheid
en het immunologische reageren (12). Koolhaas en van

Oortmerssen vonden in een rattenkolonie de maagslijmvliesero-
sies bij de zogenaamde \'social outcast\', hypertensie bij de
rangmiddengroep en een verminderde immunologische reacti-
viteit bij de ranglage dieren (15). Hoe dit ook zij, de sociale
status van een individu lijkt een invloed op immunologisch
reageren en ziektegevoeligheid te hebben en kan leiden tot
bepaalde pathologische veranderingen (12). Uit dit oogpunt zou
een verbreking van een bestaande sociale structuur voorkomen
moeten worden en dient men bij het samenstellen van groepen
meer met het individuele dier rekening te houden. Jonnson vond
bij varkens een erfelijkheidsgraad (h2) voor de sociale status in
een groep van 0.47 ± 0.22 (14).

In overzichtsartikelen over maagulcera wordt een mogelijke
invloed van corticosteroïden vrijkomend bij stress op het
ontstaan van maagslijmvliesveranderingen be^hreven (1, 24,
27). In experiment 3 waar het cortisolgehalte in het bloedplasma
gemeten werd en de bijnieren gewogen, leek het cortisolgehalte
toe te nemen met de ernst van de maagslijmvliesverandering.
Dit kan representatief zijn voor het acute karakter van deze
stress. De varkens met een stenose op de overgang van
oesophagus naar maag hadden echter een hoog bijniergewicht
en een laag cortisolgehalte. De vorming van een stenose is een
chronisch proces, dat met een verhoogd bijniergewicht gepaard
kan gaan. De hierbij geconstateerde lage cortisolspiegels kunnen
op uitputtingsverschijnselen wijzen. In experiment 2 bleek een
negatief en in experiment 3 een positief verband te bestaan
tussen het pepsinogeengehalte en de maagslijmvliesveranderin-
gen. Of het pepsinogeengehalte een goede indicator is voor het
aanwezig zijn van maagslijmvliesveranderingen valt te betwijfe-
len. Ook Bunn et aL (6), Cranwell et al en Zamora et al vonden
geen relatie tussen het spectrofotometrisch bepaalde pepsinog-
eengehalte en de maagslijmvliesveranderingen (6, 10, 29).
Nappert et aL gaven echter aan dat het pepsinogeengehalte
bepaald door middel van een Radio Immuno Assay wel
verhoogd was bij varkens met maagslijmvliesveranderingen
(18). Het in experiment 3 geconstateerde feit dat het optreden
van maagslijmvliesveranderingen sterk toomgebonden was kan
een aanwijzing zijn voor een bepaalde mate van genetische
aanleg. Conley et aL vonden een lage erfelijkheidsgraad (h^)
voor maagslijmvliesveranderingen van 0,04 (9) terwijl Berru-
ecos en Robison een hoge h^ van 0,52 vonden (5). Deze laatste
auteurs vonden ook duidelijk rasverschillen. De Duroc had een
hogere prevalentie (36%) dan de Yorkshire (12%). Curtin et al
vonden bij de Hampshire (40%) en Yorkshire (36%) hogere
prevalenties dan bij het Landvarken (11%) en het Poland China
varken (1%) (11).

Bij een inventarisatie van slachthuismateriaal bleken bij 63%
van een aselecte groep zeugen (n=224) en bij 36% van een
aselecte groep vleesvarkens (n=209) duidelijke slijmvliesveran-
deringen in de pars oesophagea voor te komen.
Uit experimenten uitgevoerd in de klimaatstal te Boxtel bleek
dat na het verplaatsen en mengen van varkens het aantal dieren
met maagslijmvliesveranderingen hoog was. Er werd geen
relatie gevonden met klimaatstressoren. Verderbleken vooral de
dieren uit de middengroep in de sociale rangorde afwijkingen
van de pars oesophagea te vertonen. De ernst van de slijmvlies-
beschadigingen in de pars oesophagea leek gerelateerd aan een
verhoging van het cortisolgehalte in het bloedplasma. Het
spectrofotometrisch bepaalde serum-pepsinogeengehalte was
niet duidelijk gerelateerd aan de ernst van maagslijmvliesveran-
deringen. Het bestaan van een \'toom-effect\' kan duiden op een
zekere mate van genetische aanleg voor het ontwikkelen van

slijmvliesveranderingen in de pars oesophagea. Nader onder-
zoek zal moeten uitwijzen of het optreden van slijmvliesveran-
deringen in de pars oesophagea een objectieve maat is voor het
welzijn van varkens. Hierbij zal vooral aandacht moeten
worden besteed aan de sociale rangorde en pathogenetische
betekenis van Campylobacter pylori.

De auteurs danken de volgende personen voor hun bijdrage aan dit artikel: Drs.
A. Zeeuwen voor zijn assistentie bij de patholoog-anatomische beoordeling van
de varkensmagen. Mevr. B. van Strien voor het maken van de histologische
preparaten. J. Lommerse, Mevr. E. Daniëls-Laarakker, W. Drossaert, J.
Berendse en J. van Mourik voor hun medewerking aan de diverse experimenten.

2. Bäckström L, Crenshaw T, and Shenkman D. Gastric ulcers in swine: effects
of dietary fiber, com particle size and preslaughter stress. Proc 6th Int. Congr
on Animal Hygiene, Skara, Sweden, 1988.

3. Benus RF. Aggression and coping: differences in behavioral strategies of
aggressive and non-aggressive male mice. Ph.D. Thesis. University of
Groningen (The Netherlands), 1988.

4. Berghen P, Domy P, and Vercruysse J. Evaluation of a simplified blood
pepsinogen assay. Am J Vet Res 1987; 48: 664-9.

5. Berruecos JM and Robison OW. Inheritance of gastric ulcers in swine. J
Anim Sei 1972; 35: 20-3.

6. Bunn CM, Hansky J, Kerlly A, and Titchen DA. Observations on plasma
gastrin and plasma pepsinogen in relation to weaning and gasü-ic (pars
oesophagea) ulceration in pigs. Res Vet Sei 1981; 30: 376-8.

7. Burck HC. Histologische Technik; Leitfaden für die Herstellung mikros-
kopischer Präparate in Unterricht und Praxis. Georg Thieme Verlag,
Stuttgart. 4 Auflage 1978: 205 pp.

8. Chauvet P. Les veaux: orgines, races, caractéristiques, conséquences. Soc.
Française de Buiatrie, 1977: 31-6.

9. Conley GO, Dal Kratzer D, and Bicknell EJ. Genetic analysis of gastric
ulcereration in swine. J Anim Sei 1967; 26: 884-5.

10. Cranwell PD and Hansky J. Serum gastrin in newborn, sucking and weaned
pigs. Res Vet Sei 1980; 29: 85-8.

11. Curtin TM, Goetsch GD, and Hollandbeck R. Clinical and pathological
characterisation of oesophagogastric ulcers in swine. J Am Vet Assoc l%3;
143: 854-60.

12. Hessing MJC, Scheepens CJM, Schouten WGP, Tielen MJM, and
Wiepkema PR. Social rank and disease susceptibility in swine. Brain,
Behavior, and Immunity 1992; (accepted for publication).

Auswirkungen auf Verhalten sowie Fertilität und Vitalität von Tupajas.
Psysiologie Aktuell 1987; Bd 3: 189-208.

14. Jonnson P Gene action and matemal effects on social ranking and its
relationship with other traits in pigs. Proc of the Int Congr of Anim Eth,
Kiel, 1984: 48-51.

15. Koolhaas JM and van Oortmerssen GA. van Individual differences in
disease susceptibility as a possible factor in the population dynamics of rats
and mice. Neth J of Zoology 1988; 38: 111-22.

16. Lambert KG and Peacock U. Feeding regime affects activity-stress ulcer
production. Physiol and Behav 1989; 46: 743-6.

17. Lee YP, Craig JV, and Dayton AD. The social rank index as a measure
of social status and its association with egg production in White Leghorn
pullets. Appl Anim Ethol 1982; 6: 377-90.

18. Nappart G, Vrins A, Beauregard M, Vermette L, and Larivière N.
Radioimmunoassay of serum pepsinogen in relation to gastric (pars
oesophagea) ulceration in swine herds. Can J Vet Res 1990; 54: 390-3.

19. O\'Brien JJ. Gastric Ulcers. In: Diseases of Swine, chapter 64, Leman AD.
(ed) Iowa State University Press, USA, 1986.

20. Pare WP. \'Behavioural despair\' test predicts stress ulcer in WK Y rats Physiol
and Behav 1989; 46: 483-7.

21. Qureshi SR, Olander H J, and Gaa&r SM. Oesophagastric ulcers associated
with Ascaris suum infestation in swine. Vet Pathol 1978; 15: 353-7.

22. Scheepens CJM, Tielen MJM, and Wiepkema PR. New possibilities of
improving health and welfare of pigs by introduction of the Specific Stress
Free (SSF)-system. Tijdschr Diergeneeskd 1990; 116: 837-46 (in Dutch).

23. Scheepens CJM, Tielen MJM, and Hessing MJC. The influence of
intermittent daily draught on the health status of pigs. Live Stock Prod Sei
1991: (in press).

24. Taylor DJ. Pig diseases. (4th ed) Burlington Press, Cambridge UK, 1984:
219-2.

25. Tielen MJM. The influence of temperature and air velocity on the
occurence of respiratory diseases in pigs. Proc 37th Congress EAAP,
Budapest, 1986.

26. Vaira D, Holton J, Londei M, Bertrand J. Salmon PR, D\'Anastasio C,
Dowseu JF, Bertoni F, Grauenfels P, and Gandolfi L Campylobacter
(Helicobacter)pylori in abattoir workers: is it a zoonosis?. The Lancet, 1988:
725-6.

27. Weiss JM. Effects of coping behavior in different warning signal conditions
on stress pathology in rats. J Comp Physiol Psychol 1971; 77: 1-13.

28. Wiepkema PR, Hellemond van K, Roessingh P, and Romberg H. Behaviour
and abomasal damage in individual veal calves. Appl Anim Behav Sei 1987;
18: 257-68.

29. Zamora CS, Kowalczyk T, Hoekstra WG, Grummer RH, and Will JA.
Plasma concentrations of pepsin and corticosteroids in relation to gastric
lesions in swine. Am J Vet Res 1975; 36: 1327-19.

E. van Duijkereni, M. M. Sloet van ÜWruitenborgh-Oosterbaani, A. B. M. Rijkenhuizens en J. M. Ensink^

SAMENVATTING
Twee pony\'s met koliek werden na klinisch onderzoek verdacht
van een passagebelemmering van de dunne darm. Bij operatie,
respectievelijk sectie, werd een perforatie van het jéjunum door
een stuk ijzerdraad gevonden. De geopereerde pony herstelde na
laparotomie waarbij een darmresectie is verricht in eerste
instantie goed maar moest acht weken later in verband met
hoefbevangenheid geëuthanaseerd worden De andere pony is
na klinisch onderzoek direct geëuthanaseerd

An obstruction of the small intestine was suspected in two ponies
with colic. At surgery and at necropsy, the cause of the colic
appeared to be an inflammation process caused by perforation of
the jejunum by a piece of wire. One pony recovered after
laparotomy and enterectomy, but had to be put down eight weeks
later because of severe laminitis. The other pony was euthanised
immediately after clinical evaluation

Perforaties van het maagdarmkanaai door scherpe voorwerpen
komen regelmatig voor bij rund (bijv. traumatische reticuloperi-
tonitis) en hond (bijv. perf^oratie van maag of darm door botten
of botsplinters), maar slechts zelden bij het paard (1,2). De
verschillende wijze van voedselopname is hiervoor verantwoor-
delijk. In dit artikel worden twee gevallen van \'scherp in\' bij
pony\'s beschreven.
Patiënt 1

Een vierjarige pony-ruin werd met koliek aangeboden aan een
praktizerend dierenarts. Deze constateerde een rustige pols (36
slagen/minuut), geen maagoverlading en geen bijzonderheden
bij rectaal exploreren. De pony werd behandeld met metami-
zole\' 40 mg/kg iv. Drie uur later had de pony nog koliek, nu met
een iets hogere pols (50 slagen/minuut), maar geen maagover-
lading. Er werd een behandeling met flunixine^ 1 mg/kg iv en 2
1. parafBne per neussonde ingesteld. Na enkele uren trad geen
verbetering op en werd de pony verwezen naar de Kliniek voor
Inwendige Ziekten en Voeding te Utrecht.
Bij aankomst was de pony zeer onrustig, stond gestrekt en had
een normale buikomvang. De ademhaling was regelmatig,
costo-abdominaal met een frequentie van 40 per minuut. De
pols was krachtig, regehnatig en equaal met een frequentie van
56 slagen/minuut; de temperatuur was 37,6° C. De pony was
bezweet en had koude extremiteiten. De turgor was matig, de
slijmvliezen roze en vochtig. Bij het onderzoek van het
digestieapparaat waren onvoldoende borborygmi te ausculteren
en had de pony een defense musculaire. Uit de maag werd 7 1.
dikke gele inhoud met paraÉBne afgeheveld. Bij rectale explora-
tie werden fietsband-dikke dunne darmlissen gevoeld. De
buikpunctie leverde veel licht hemorragisch vocht op, waarin bij
microscopisch onderzoek veel erythrocyten en leucocyten
werden gevonden. Uit het routine bloedonderzoek (hematocriet
0.43L. L-\'; leucocyten 12.7 G.L \'; pH=7.34; pC02=6.09 kPa;
BE=0 mmol.L-i; HC03-\'=24. mmol.L-i) bleek dat de enige
afwijking een lichte leucocytose was.

In overleg met de eigenaar werd de pony op verdenking van een
afsluiting van de dunne darm voor een laparotomie aangeboden
bij de Kliniek voor Algemene Heelkunde en Heelkunde der
Grote Huisdieren.

De laparotomie werd verricht in rugligging onder inhalatie-
anesthesie. Na het openen van de buik bleek een chronisch
ontstekingsproces met centraal purulent exsudaat in het mesen-
terium van het jejunum aanwezig te zijn. De oorzaak was een
stuk ijzerdraad van 5 cm lengte dat het jejunum had geperfo-
reerd. Een andere jejunumlis was met de anti-mesenteriale zijde
aan het onstekingsproces verkleefd. Het ontstekingsproces en 5
meter jejunum werden gereseceerd, er werd een end-to-end
anastomose gemaakt en de buik werd gesloten. De post-
operatieve behandeling bestond uit procaïnepenicilline- G3
20.000 I.E. Idd IM, gentamicine" 4.5 mg/kg 2dd iv en
fenyibutazon/isopropylaminofenazons 0.4 mg/kg respectieve-
lijk 0.8 mg/kg 2dd iv en flunixine^ 0.25 mg/kg 2dd iv.
Bacteriologisch onderzoek van het buikvocht was negatief,
maar uit het ontstekingsproces werd een mengcultuur van zeer
veel Escherichia coli en Streptococcus zoöepidemicus gekweekt.
Na tien dagen was de pony goed hersteld en had geen koliek
gehad. Aan de linker Vena jugularis had zich echter een
thromboflebitis ontwikkeld. Twaalf dagen na de operatie werd

Vakgroep Inwendige Ziekten en Voeding der Grote Huisdieren, Faculteit Diergenees-
kunde, Postbus 80.152, 3508 TD Utrecht.

Vakgroep Algemene Heelkunde en Heelkunde der Grote Huisdieren, Faculteit
Diergeneeskunde, Postbus 80.153,3508 TD Utrecht.

de pony hoefbevangen en werd behandeld met natte hoefver-
banden en fenylbutazon^ 2 dd 1.5 mg/kg. Drie weken na de
operatie werd de pony op aangepast hoefbeslag gezet. Röntge-
nologisch was een lichte kanteling van het hoefbeen van beide
voorbenen te zien. Ondanks de aanvankelijke verbetering zette
de hoefbevangenheid zich door en is de pony acht weken na de
operatie in verband met een zooibreuk geëuthanaseerd.
Op sectie bleek dat de anastomosewond mooi genezen was. Er
waren geringe restanten van een peritonitis op het jejunum te
zien. De pony bleek bovendien een uitgebreide chronische
myocarditis, een chronische haardnefritis en een filamenteuze
perisplenitis te hebben. Aan het linker voorbeen werd een
zooibreuk gevonden en aan de linker Vena jugularis een
uitgebreide chronische purulente thromboflebitis.

Het tweede geval betrof een 12-jarige pony die 13 dagen te
voren normaal had geveulend en sinds twee dagen koliek had.
Op de eerste dag waren door de dierenarts een pols van 50
slagen/minuut, een temperatuur van 38.1° C en wat slappe mest
geconstateerd. Aangezien deze mest wormeieren bevatte, werd
de pony ontwormd. De volgende dag was de rectale tempera-
tuur gestegen tot 39.5° C en werd een behandeling met
sulfatroxazole/trimethoprim\' 15 mg/kg iv ingesteld, \'s Avonds
toonde de pony hevige koliek met een pols van 70 slagen/
minuut, een temperatuur van 38.0° C en een maagoverlading.
Bij rectale exploratie werden overvulde dunne darmen gevoeld.
De pony werd doorgestuurd naar de Kliniek voor Inwendige
Ziekten en Voeding.

Bij aankomst was de pony vrij rustig en had een normale
buikomvang. De ademhaling was 16 per minuut, regelmatig,
maar te abdominaal. De pols was 60 slagen/minuut, zwak en
regelmatig en de temperatuur 37.3° C. De turgor was matig, de
oren voelden warm aan, maar de onderbenen koud. De
slijmvliezen waren wat te rood en de sclera wat geel. Bij het
onderzoek van het digestie-apparaat waren geen borborygmi te
ausculteren en de pony had geen défense musculaire. Bij rectale
exploratie werden strak gespannen dunne darmlissen gevoeld.
Bij de buikpunctie werd veel oranje-rood troebel buikvocht
verkregen, dat bij microscopisch onderzoek veel erythrocyten
en veel leucocyten bleek te bevatten. Uit het routine bloedonder-
zoek (haematocriet=0,53 L.L\'; leucocyten=8.3 G.L\'; pH-
7.36; BE=-2.9 mmol. L-\'; pC02==5.I8 kPa; HC03=21.8
mmol.L \') bleek dat de pony gedehydreerd was.
De waarschijnlijkheidsdiagnose was een afsluiting van de dunne
darm. Aangezien de eigenaar de pony niet wilde laten opereren,
werd het dier geëuthanaseerd en aangeboden voor sectie. Bij
sectie bleek de pony een algemene chronische filamenteuze
peritonitis en een locale acute peritonitis vanuit een fibrino-
purulent ontstekingsproces halverwege het jejunum te hebben.
Bij nadere inspectie bleek een dun draadstuk van 10 cm lengte
door de wand van het jejunum in het ontstekingsproces te
steken. Door de peritonitis was een verkleving opgetreden van
dunne darmlissen met passagestoornis en een ileusbeeld.

De diagnose \'scherp in\' is bij het paard bij klinisch onderzoek
moeilijk te stellen, aangezien de ziektegeschiedenis en de

Novalgin® (Hoechst)
Finadyne®(Schering)
Depocilline® (Mycofarm)
Genumycine® (AUV)
Prisantol® (Intervet)

klinische symptomen meestal vrij a-specifiek zijn (5). Bij de twee
patiënten was de lichaamstemperatuur bij aankomst in de
kliniek normaal, maar patiënt 2 had thuis wel koorts gehad en
was behandeld met antibiotica. Het scherpe voorwerp en de
locale peritonitis zijn bij rectaal onderzoek vaak niet te bereiken.
Bloedonderzoek wees uit dat het aantal leucocyten bij patiënt 1
licht verhoogd was, terwijl het bij patiënt 2 binnen de normale
grenzen lag. In acute en peracute gevallen van peritonitis wordt
meestal een leucopenie geconstateerd (5). Bij een chronische
peritonitis kan het aantal leucocyten normaal of verhoogd zijn
(5). Het buikpunctaat van beide patiënten bevatte vrij veel
leucocyten, maar een kwantitatieve bepaling is gezien het
nachtelijke tijdstip van aanbieden niet uitgevoerd. Kwantita-
tieve bepaling van het aantal leucocyten in het buikvocht is één
van de meest betrouwbare hulpmiddelen voor de diagnostiek
van peritonitis bij het paard (1,4), maar geeft geen informatie
over de oorzaak van de peritonitis (5). Het bacteriologisch
onderzoek van buikvocht van paarden met een septische
peritonitis is vaak negatief (4,5).

Hoefbevangenheid is een regelmatig optredende complicatie na
koliekoperaties en treedt meestal binnen drie dagen post-
operatief op (3). Patiënt 1, voorheen al vaker hoefbevangen,
vertoonde echter pas 12 dagen po-symptomen van hoefbevan-
genheid. Mogelijk zijn toxinen afkomstig uit de thromboflebitis
van de linker Vena jugularis verantwoordelijk voor het ontstaan
van de hoefbevangenheid. De chronische haardnefritis en
mogelijk de myocarditis van deze patiënt zijn vermoedelijk ook
door de thromboflebitis veroorzaakt.

De prognose van een (locale) peritonitis ten gevolge van een
darmperforatie bij het paard dient zeer gereserveerd gesteld te
worden (4). De prognose is zeer zeker slecht als er bacteriën vrij
in het buikvocht aanwezig zijn (1). De in de literatuur
beschreven gevallen van darmperforatie bij het paard door
ijzerdraad betreffen dan ook uitsluitend post-mortale bevindin-
gen (1,2). Uit het verioop van patiënt 1 mag echter geconclu-
deerd worden, dat bij tijdig chirurgisch ingrijpen een kans op
herstel aanwezig is.

1. Dyson S. Review of 30 cases of peritonitis in the horse. Equine Vet J 1983;
15: 25-30.

2. Mair TS, Hillyer MH, and Taylor FGR. Peritonitis in adult horses: A review
of 21 cases. Vet Record 1990; 126: 567-70.

3. Milne DW. Postoperative Complications. In: Equine Medicine and Surgery;
Mansmann RA, Mc Allister ES, and Pratt PW. American Veterinary
Publications, Santa Barbara, 1983: 602-6.

4. Ricketts SW. Peritonitis. In: Current Therapy in Equine Medicine;
Robinson NE, WB Saunders Company, Philadelphia, 1987: 79-82.

5. Semrad SD. Peritonitis in the horse. In: Large Animal Internal Medicine;
Smith BP, The Mosby Company, St. Louis 1990: 674-9.

In 1979 verscheen de eerste editie van dit boek, het eerste echte
handboek over maagdarmveranderingen bij kleine huisdieren,
vooral toegespitst op de hond. In de afgelopen jaren zijn er
verschillende handboeken uitgekomen, direct in 1990 \'An-
derson: Veterinary Gastroenterology\', waarin alle huisdieren
aan de orde komen; en later de vooral klinisch gerichte boeken,
zoals \'Jones: Canine and Feline Gastroenterology\' (1986) en
\'Simpson and Else: Digestive Disease of the Dog and Cat\'
(1991), vooral de laatste kwalitatief beduidend minder. Toch
kan nog steeds gesteld worden dat het toen als eerste verschenen
handboek nog steeds, nu in een dikkere uitgave (van 564 naar
744 bladzijden) en met een tweede auteur (Guilford) een
belangrijk, zo niet het beste gastroenterologie handboek is.
Zoals de auteurs zelf in hun voorwoord bij de tweede druk
aangeven is er in het laatste decennium nogal wat veranderd,
waardoor een uitbreiding en aanpassing aan de recente litera-
tuur noodzakelijk was. Deze verandering zit onder meer in de
volgorde en de onderwerpen van de hoofdstukken. Bij de
infectieziekten wordt ruime aandacht besteed aan de recent
ontdekte agentia zoals het parvovirus bij de hond, het aidsvirus
bij de kat en Campylobactor. Ook de immunologie, zowel van
de darm als de lever, neemt een belangrijke plaats in. Het eerste
hoofdstuk in de eerste druk \'Approach to Clinical Problems in
Gastroenterology\', toen acht bladzijden is nu het vijfde hoofd-
stuk geworden van 34 bladzijden, waarin stap-voor-stap de
belangrijkste maagdarmproblemen en hun oorzaken door
middel van grote, overzichtelijke tabellen worden besproken;
zeer handig voor practici, diergeneeskundige docenten en
studenten.

Veel hoofdstukken zijn aangevuld, zoals die over het maagdila-
tatie-volvulus syndroom, de motiliteit en voedselallergieën. Ook
is er veel aandacht besteed aan hepatitis, levernecrose en de
portocavale shunt, zeker wat betreft het stellen van de diagnose,
de behandeling en de prognose. Aan de voeding, speciaal in
verband met een succesvolle therapie, is een apart hoofdstuk
gewijd.

Jammer is nog steeds dat niet bij alle microfoto\'s vermeld staat
of deze van de hond of de kat afkomstig zijn. Waarschijnlijk zijn
de meeste van de hond afkomstig, maar het zou nuttig zijn juist
de verschillen met de kat nog eens te benadrukken.
Tegenover de zeer gedetailleerde beschrijvingen van de pathofy-
siologie, is het mijns inziens een omissie om bij de histologie van
de hondemaag (blz. 168 en 169) niet te vermelden dat er een
verschil in dikte bestaat tussen het fundus- en corpusgedeelte. Bij
het nemen van maagbiopten moet de veterinaire gastroentero-
loog namelijk altijd aangeven waar hij of zij de biopten genomen
heeft om een misinterpretatie te voorkomen. Een dikte van 0,4
mm in het fundusgedeelte is normaal, maar betekent in het
corpusdeel atrofie.

Ondanks deze laatste kritische opmerking zou ik iedere dieren-
arts die op maagdarmgebied werkt dit boek van harte aanbeve-
len, het is een zeer handig naslagwerk.

Elf jaar na de vorige uitgave heeft een nieuwe editie van de
Nutriënt Requirements of Horses het licht gezien. Het sinds die
tijd uitgevoerde onderzoek op het gebied van de paardenvoe-
ding maakte een herziening zinvol. Het is dan ook betreurens-
waardig dat de samenstellers zich bijna geheel hebben beperkt
tot de angelsaksische literatuur. Slechts zijdelings wordt het
werk van Franse onderzoekers genoemd, terwijl dit toch juist in
aard, kwaliteit en omvang het Amerikaanse werk in de schaduw
plaatst. De auteurs zijn weinig kritisch te werk gegaan bij het
samenstellen van de literatuudijst.

Het boek geeft een korte en vrij oppervlakkige bespreking van
de verschillende nutriaiten. Mineralen, sporenelementen en
vitaminen krijgen relatief veel aandacht. Voedermiddelen,
voersystemen en problemen bij het voeren worden alleen
aangestipt. De onderbouwing van de normen is eigenlijk te
summier en blijft beperkt tot het vermelden van een aantal
regressie-formules. Men heeft hierbij vastgehouden aan het DE-
systeem. Vooral voor arbeid zijn de normen niet actueel en
worden gegeven voor een beperkt gebied. De auteurs maken
ook zelf de opmerking dat niet moet worden geëxtrapoleerd. In
dat geval moet toch weer worden vertrouwd op het oog van de
meester.

Voor paarden die niet een uitzonderiijke hoeveelheid arbeid
verrichten kan echter goed worden gewerkt met de gegeven
tabellen. De hoeveelheid energie en eiwit kan redelijk worden
beoordeeld. Bij vitaminen en mineralen wordt gewaarschuwd
voor een overmatig gebmik. De normen zijn al aan de veilige
kant.

Het boek geeft een goed overzicht van de samenstelling van de
verschillende voedermiddelen met daaraan aansluitend een
literatuurlijst. Ondanks alle kritiek moeten we toch verheugd
zijn over het verschijnen van dit boek. Juist voor dierenartsen in
de praktijk geeft het een handzaam overzicht van een aantal
elementen uit de paardenvoeding. Het bevat een hoeveelheid
informatie die te overzien is en een praktische waarde heeft.
Degenen die dieper in de paardenvoeding willen duiken zullen
toch andere bronnen moeten aanboren.

Krankheiten des Wirtschaftsgeflügels heeft de pretentie om als
een diepgaand, duitstalig, naslagwerk op het gebied van de
pluimveepathologie besdiouwd te worden. Hierin zijn redaktie
en mede-scribenten goed geslaagd. Het hier besproken boek
(±845 pagina\'s) is het eerste deel uit een serie van twee. Dit geeft
de omvangrijkheid van het werk al aan.
De lezer wordt in dit eerste deel gevoerd via een uitgebreide
algemene inleiding naar een aantal specifieke items, zoals
invloed lichtregime, temperatuur, embryonale ontwikkeling,
ziekteresistentie, immunologie, ziektepreventie en therapie naar
tenslotte virale infekties. In het later dit jaar te verschijnen
tweede deel zullen andere ziekten en aandoeningen besproken
worden.

Ondanks het feit dat 38 scribenten meegewerkt hebben aan het
tot stand komen van deze uitgave is het toch een zeer goed
leesbaar en uniform boekwerk geworden. De namen van veel
auteurs staan borg voor een goed niveau van de behandelde
onderwerpen. (N.B. acht auteurs zijn hoogleraar aan een Insdtüt
für Geflügelkrankheiten in Duitsland! Waar blijft Nederland?).
Ondanks alle waardering en complimenten voor dit boek
dienen er toch ook enkde kritische noten geplaatst te worden.
De pathologie van ziekten wordt goed en uitvoering besproken.
De foto\'s zijn duidelijk en zeer illustratief Echter op het gebied
van de profylaxe wijkt het boek nogal eens af van de
Nederiandse situatie en is daarbij niet altijd volledig. Enkele
voorbeelden:

Bij de vaccinatie tegen REO-virus infecties worden enkele
levende vaccins besproken (dit gebaseerd op Duitse toelatings-
normen).

Bij Pseudovogelpest worden drinkwaterentingen als zijnde
vergelijkbaar in efifektiviteit met spray-entingen vermeld. Bij de
spray-vaccinaties wordt geen onderscheid gemaakt in druppel-
grootte en de hiermee samenhangende ent-reacties. Entingen
voor Infectieuze Bronchitus dienen volgens het boek uitgevoerd
te worden als de matemale immuniteit grotendeels verdwenen
is. Op de volgende bladzijde wordt echter voor risicogebieden
enting op de eerste levensdag aanbevolen bij kuikens met een
hoge matemale immuniteit.

Nephropathogene IB-stammen, die in Zuid-Europa en zelfs tot
in België frequent voorkomen worden slechts zeer terioops
besproken en dan nog hoofdzakelijk gebaseerd op Australische
gegevens.

Ook voor de ziekte van Gumboro worden geen duidelijke
richüijnen voor vaccinaties aangegeven. Een ander puntje van
kritiek is dat ondanks de uitgebreide literatuuriijsten een aantal
primaire artikelen voor sommige ziekten ontbreken en verwe-
zen wordt naar afgeleide publicaties zonder dat de originele
bronvermelding plaatsvindt.

Zo zijn er nog wel enkele punten te noemen, ook uit het eerste
gedeelte van band I. Samengevat kan echter gezegd worden dat
het een goed leesbaar en instruktief boek is met veel informatie,
waarbij voor een aantal onderwerpen in gedachten gehouden
moet worden dat het vooral op de Duitse situatie geënt is.
Vooral voor degenen die een breder inzicht in de ontwikkeling
van de pluimveehouderij wensen te krijgen en/of geïnteresseerd
zijn in pluimvee diagnostiek is dit boek van harte aanbevolen.

Gezondheid wordt een steeds
belangrijker onderdeel van het fok-
en produktiebeleid, en is niet weg te
denken uit 1KB- en kwaliteits-
programma\'s van varkensvlees.
De Hypor organisatie zoekt ter ver-
sterking van de veterinair technische
afdeling een jonge enthousiaste
dierenarts van 25-30 jaar.

van t»yiHl«l« McfcerQ van i^ubnvee,
kMikaeiMHn e» varken». Het ftoiM\'
kantoor stMt In Boxtne«- en we djn
warkzaam in drce 80 tanden.
Intarnationaai wMican «t 750 man-
san, van wie l^na de h^ in ftaifar-

De veterinair-technische afdeling is
binnen Hypor verantwoordelijk voor
de ontwikkeling en implementatie
van gezondheids-, service- en
produktieprogramma\'s, alsmede
voor een adequate opleiding van
onze medewerkers op het gebied
van produktietechnologie.
Van u verwachten wij dat u tot uw
verantwoordelijkheden neemt:

- de eerstelijns gezondheidszorg op
onze basis fokbedrijven en Kl-
stations in Nederland

- het intensief volgen en overdragen
van ontwikkelingen op het gebied
van de preventieve en curatieve
varkens gezondheidszorg.

Vanzelfsprekend zult u nauwe con-
tacten onderhouden met veterinaire
instanties en de organisaties in de
varkensgezondheidszorg in blnnen-
en buitenland. Internationaal reizen
zal dan ook 10-30% van uw tijd in
beslag nemen. U rapporteert recht-
streeks aan de directeur Hypor.

Van uw kant verwachten wij een vol-
tooide studie Diergeneeskunde en bij
voorkeur enkele jaren ervaring in een
(varkens)praktijk en/of in een semi-
onderzoeksfunctie. Aantoonbare ken-
nis van de varkensproduktie is aan-
wezig en u hebt de bereidheid u met
groot enthousiasme hierin verder te
verdiepen. Zowel in teamverband als
zelfstandig kunt u goed werken. Ana-
lytisch vermogen, sterke persoonlijke
kwaliteiten (uitstraling, communica-
tieve vaardigheden etc.) en natuurlijk
kennis van het Engels maken uw
profiel compleet. U woont in de
regio of bent bereid op korte termijn
daarheen te verhuizen. Een psycho-
logisch onderzoek maakt deel uit van
de selectieprocedure. U kunt rekenen
op een aan de markt gerelateerd.

zeer aantrekkelijk salaris en goede
secundaire arbeidsvoorwaarden,
zoals een 13e maand, 8% vakantie-
toeslag, directe opneming in het
pensioenfonds, studieregeling en de
mogelijkheid van kinderopvang.

Als deze functie u aanspreekt, en u
herkent zich in het profiel, stuurt u
dan binnen 14 dagen een schriftelijke
sollicitatie naar Euribrid b.v.,
postbus 30, 5830 AA Boxmeer,
t.a.v. de heer J. Tims.

Voor nadere informatie vooraf kunt u
hem bellen, telefoon 08855-89922 of
dr. W.A.G. Cöp, directeur Hypor,
privé 01432-64875.

Ook dit jaar organiseert het Waltham
Centre for Pet Nutrition in het Cavelieri
Hilton in Rome een voedingssympo-
sium gedurende het WSAVA congres in
Rome, getiteld \'Obesity: in theory and
in practice\'.

Vooraanstaande sprekers uit de Vere-
nigde Staten en Engeland zullen verhan-
delingen geven over het voorkomen, het
ontstaan en de behandeling van obesitas
bij hond en kat, waarbij zowel de
theoretische achtergronden als de aan-
pak in de praktijk aan de orde zullen
komen.

Omdat obesitas en de daarmee gepaard
gaande problemen regelmatig worden
gezien in de praktijk, zal dit symposium
met name ook voor de kleine huisdie-
ren-praktikus zeer interessant zijn. De
president van de WSAV, Andrew Ed-
ney, zelf een praktikus met ruime erva-
ring in de behandeling van obesitas bij
hond en kat, zal als dagvoorzitter optre-
den.

In het Postiljon Utrecht-Bunnik aan de
Kosterijland 8 in Bunnik vindt zaterdag
12 september een ééndaagse B-cursus
plaats over Veterinaire Homeopathie.
Deze cursus is bedoeld voor dieren-
artsen of diergeneekundige studenten,
die reeds een A-cursus volgden en voor
mensen die nog niet eerder kennis maak-
ten met de veterinaire homeopathie.
Tijdens de B-cursus komen onder meer
aan de orde het Organon van S. Hahne-
man; de interpretatie van de reacties na
het eerste voorschrift en de verdere
uitwerking van het homeopathisch con-
sult (consulttraining). De cursus duurt
van 10.00 tot 18.00 uur. De kosten
bedragen voor leden van de Groep

09.00-09.45 Obesity in man - Dr. Margaret
Ashwell (British Nutrition Foundation, UK)
09.45-10.30 Koffie

11.00-11.45 Assessment of body composition in
cats - Helen Munday (Walüiam Centre, UK)
11.45-12.30 Prevalence of obesity in cats in the
USA - Dr. Janet Scarlett (Cornell University,
USA)

14.(X)-14.45 Management of obesity - the nutriti-
onist\'s experience - Dr. Tony BufBngton (Ohio
State University, USA)

14.45-15.30 Management of obesity - the practiti-
oner\'s experience - Geoff Paricin (Ashton House
Veterinary Hospital, UK)
15.30-16.15 Clinical Studies in the management
of obesity in dogs and cats - John Harte (Waltham
Centre, UK)

Congresdeelnemers Icunnen het Waltham Sympo-
sium kosteloos bijwonen. Lunch en koffie zullen
worden aangeboden door Waltham. Gezien het
beperkte aantal plaatsen, is registratie noodzake-
lijk. Voor meer informatie en regisUatie kan men
terecht bij onderstaande adressen:
Marita Zanchini, EGA, Waltham Symposium
Office, Viale Tiziano, 19, 001% Roma, Italy, tel.
09-39-6-3221806, fax. 09-39-6-3222006 of Sue
Weston, Waltham Centre for Pet Nutrition, Walt-
ham-on-the-Wolds, Uics, LEI 4 4RT, UK, tel. 09-
44-664-410000, fax. 09-44-664-415440.
Voor informatie in Nederland; Waltham Veteri-
naire Service, Margriet Bos, tel. 04130-49555.

Veterinaire Homeopathie (GVH) 175
gulden, niet-leden betalen 200 gulden.
Diergeneeskundige studenten betalen
150 gulden als ze lid zijn van de GVH en
175 gulden als ze geen lid zijn. Aanmel-
ding geschiedt door het inschrijvingsbe-
drag over te maken op bankrekening
51.72.25.700 of postbanknummer
40.56.352 ten name van de Groep
Veterinaire Homeopathie te Woerden
onder vermelding van B-cursus 12-09-
1992.

De betaling, die moet plaatshebben vóór
5 september, geldt tevens als registratie.
In de prijs zijn kofBe en thee en een
lunch/kofiBetafel inbegrepen.

Kluwer Academic Publishers, Dor-
drecht/Boston/London
Onder deze titel zijn de voordrachten
van het in de titel genoemde symposium
in boekvorm uitgegeven. Alle auteurs
hebben kennelijk hun tekst op papier
ingeleverd, waarvan de fotokopieën zijn
samengebracht in een duur aandoend
boek. De eerste vraag die een lezer zal
stellen is of het niet mogelijk was ge-
weest de auteurs hun teksten op floppy
te laten aanleveren, zodat de uitgever
een uniform lettertype en een uniforme
opmaak van alle hoofdstukken tot stand
had kunnen brengen.

In het boek zijn zesentwintig presenta-
ties opgenomen, die in zes sessies zijn
gepresenteerd. Iedere auteur geeft een
overzicht van de stand van zaken van
diverse aspekten van de ziektebeelden.
Bovine Spongiform Encephalopathy
(BSE), Scrapie en Scrapie-achtige ziek-
ten, Transmissible Mink Encephalo-
pathy, Kuru en Creutzfeld-Jacob syn-
droom van de mens en gegevens met
betrekking tot experimentele overdracht
van mogelijk infektieuze agentia, zijn
het onderwerp van de eerste sessie.
Vervolgens wordt een sessie gewijd aan
diverse hypotheses aangaande de agen-
tia die verantwoordelijk gesteld kunnen
worden voor de ziektebeelden, de virus-
hypothese, de prion-hypothese, de vi-
rino-hypothese en de nucleation-hypo-
these. Pathogene en erfelijke componen-
ten, gevoeligheid van het agens, ziekten
bij de mens en accenten van onderzoek
in de toekomst zijn de titels van de vier
volgende sessies. Het boek wordt beslo-
ten met een korte samenvatting waarin
de meningen van de sprekers worden
geëvalueerd.

De inhoud van de voordrachten eist van
de lezer een behoorlijk hoog niveau van
kennis. Het is geen boek aan de hand
waarvan een gemiddeld dierenarts zich
omtrent BSE en verwante ziektebeelden
kan oriënteren. Het is een boek voor
specialisten die hun kennisniveau op peil
willen houden.

Dit nieuwe dieetvoer is uitstekend ge-
schikt voor katten die lijden aan een
voedselallergie. Het is een goed alterna-
tief voor zelfbereide diëten, voeders met
lamsvlees en rijst of babyvoeding met
een soortgelijke samenstelling.
Het dieet is samengesteld uit nieuwe
ingrediënten en is vrij van additieven,
economisch en gemakkelijk in het ge-
bruik. Bovendien eten de katten het
graag.

Prescription Diet Feline d/d weerspie-
gelt de jongste wetenschappelijke bevin-
dingen, waardoor het de juiste hoeveel-
heden taurine en magnesium bevat en
het ervoor zorgt dat het lichaam van de
kat een zure urine produceert. Dit dieet
kan permanent aan volwassen katten
worden gegeven.

De overname van de veterinaire activi-
teiten van Schering AG door Hoechst is
nu een feit.

Door de aankoop krijgt Hoechst we-
reldwijd beschikking over het ectopara-
siticum Amitraz, in de markt onder
meer bekend als Taktic en Topline. Dit
betekent een belangrijke uitbreiding van
het aanbod van antiparasitaire produk-
ten. Ook krijgt Hoechst door de aan-
koop beschikking over Regulin, een
middel waarmee de vruchtbaarheid van
schapen wordt beïnvloed. In Nederiand
is Regulin nog niet geregistreerd.
Na de overname van Coopers Animal
Health Pty. in Zuid-Afrika, Veterin S.A.
in Spanje en Dr. Bommeli AG in Zwit-
seriand is met deze aankoop een belang-
rijke stap gezet op de weg die Hoechst
heeft ingeslagen om haar activiteiten op
veterinair gebied uit te breiden. Hoechst
streeft naar een geografische expansie
omdat het concern een belangrijke rol
wil spelen in de voor de diergeneesmid-
delenmarkt belangrijkste regio\'s. Ook
streeft Hoechst naar een uitbreiding in
de produktsegmenten die van doorslag-
gevende betekenis zijn voor de toekom-
stige groei.

Al meer dan vier decennia lang bewijst
Spongostan® overal ter wereld zijn uit-
stekende haemostatische eigenschappen
bij gebruik in operatieve ingrepen.
Spongostan® wordt toegepast als een
steriel, absorberende, gelatine-wond-
spons die gebruikt wordt voor de behan-
deling van sijpelende bloedingen, daar
waar conventionele haemostase moei-
lijk is en waar het gebruik van niet-
resorberende materialen ongewenst is.

Spongostan® gelatine-wondspons heeft
een poreuze structuur die de trombocy-
ten activeert wanneer het bloed in con-
tact komt met de actieve laag van de
wondspons. Hierdoor geven de trombo-
cyten een aantal stoffen vrij die de
trombocytenaggregatie bevordert. Door
verandering in het oppervlak nemen de
trombocyten een ander karakter aan,
waardoor zij als katalysator kunnen
optreden bij de vorming van fibrine. De
gelatine-wondspons wordt ongeveer
drie tot vier weken na toepassing gere-
sorbeerd. Bij toepassing op een bloe-
dende huid of mucosa lost de wond-
spons in drie tot vijf dagen op.
Spongostan® heeft een absorbtievermo-
gen dat ongeveer veertig keer zijn eigen
gewicht bedraagt. De wondspons heeft
een neutrale PH-waarde, is niet giftig en
veroorzaakt geen allergische reacties bij
patiënten.

Spongostan® kan eenvoudig op de ge-
wenste maat geknipt worden en zowel
droog als bevochtigd met een fysiologi-
sche zoutoplossing en/of antibiotica
worden toegepast.

Vliegende insekten vormen broeihaar-
den van bacteriën en zijn in talloze
omstandigheden onaanvaardbaar en
uitermate hinderiijk.

Door gebruik te maken van UV-A licht
in combinatie met kleeffolie, zorgt dit
milieuvriendelijke produkt voor het
vangen van vliegen, mu^en, wespen,
bijen en andere lastige vliegende insek-
ten.

Onderzoek en testen hebben uitgewezen
dat vliegend ongedierte wordt aange-
trokken door het blauwe UV-A licht. De
Fang Reflektor is zodanig ontwikkeld,
dat het vliegend ongedierte in contact
komt met de kleeffolie, dit door de
speciale fluoriserende lamp die zeer fel
reflecteert. Minimaal 1000 insekten
kunnen worden gevangen met de ge-
makkelijk te vervangen kleeffolie, die
los verkrijgbaar is. Dit zonder gif, lawaai
en geur. Het energie-verbruik van 13
Watt is zeer gering. Het apparaat is
ongevaariijk voor mens en dier.

Mede door zijn moderne vormgeving
kan het apparaat overal geplaatst wor-
den, zowel privé, zakelijk als in een
ambachtelijke werkomgeving.

De Fang Reflektor kan zowel binnen als
buiten gebruikt worden. Het uit hoog-
waardige kunststof samengestelde appa-
raat heeft een lange levensduur, is ge-
makkelijk in onderhoud en gebruiks-
vriendelijk.

Het congres werd ditmaal, op uitnodi-
ging van en georganiseerd door de
Spaanse collegae Silvia Monsalve Tor-
raca en Antonio Luis Garcia del Campo
gehouden aan de Costa Verde, aan de
Golf van Biscaje, in Santander, de
hoofdstad van Cantabria
Een hoofdthema, nog voorgesteld door
de te vroeg overleden collega P. de Jong,
was \'tuberculose\'. Tot dit thema werden
veertien bijdragen geleverd over tuber-
culose van katachtigen, apen van de
nieuwe en de oude wereld, tapirs, edel-
herten, damherten, wilde zwijnen, vo-
gels en schildpadden.
Vooral in de wandelgangen werd duide-
lijk hoe gecompliceerd de tuberculose
geworden is, waardoor zij moeilijk door
eensluidende voorschriften van de kant
van veterinaire diensten kan worden
omvat. De diagnostiek met behulp van
tuberculinatie is uitgesloten bij enkele
diergroepen die vals-positieve reacties
geven, zoals de camelidae. Een Eliza-test
lijkt de meest betrouwbare resultaten op
te leveren. Bij vogels en vogeltubercu-
lose van zoogdieren levert de thans
erkende systematiek problemen op t.a.v.
beheers-maatregelen. Mycobacterium
avium is een onderdeel van het complex
M. avium / M. interceüulare. Bij pape-
gaaien zijn infecties bekend met zowel
de klassieke M. avium, als met M.
columbae (die volgens mededeling op
het symposium identiek gesteld wordt
met M. paratuberculosis) M. columbae
heeft een zeer beperkt gastheerspectrum,
terwijl dat van M. avium zeer groot is. Bij
kapuzensijsjes komt een infectie van de
longen met M. intercellular (?) voor, die
experimenteel op kanaries over te dra-
gen is, doch overigens tot de soort
beperkt lijkt te blijven.

Maatregelen
In veel gevallen zal per diersoort afge-
wogen moeten worden óf en zo ja welke
maatregelen gewenst of vereist zijn. De
nauwkeurigheid van de diagnostiek en
de betrouwbaarheid van het samenspel
tussen eigenaar-dierenarts-overheid zijn
van essentieel belang om gefundeerde
maatregelen te nemen, die onaanvaard-
bare risico\'s voor mens en huisdier
vermijden en de belangen van (andere)
dieren recht doen.

Verder werden op het symposium vele,
gevarieerde, belangrijke bijdragen gele-
verd. De immuunprophylaxe bij visot-
ters (W. Tschirch) ging in op de vraag
levend-versus geïnactiveerd vaccin.
Vooral bij otters is dit een moeilijk
probleem omdat zelfs de verschillende
soorten verschillend reageren op een
bepaalde entstof Geïnactiveerde vac-
cins zijn steeds het veiligst. De dosis en
de intervallen dienen verder onderzocht.
Bij wilde vossen daarent^en (U. Hellin-
ger) wordt met succes een geattenueerd
levend vaccin ingezet in aaneengesloten
gebieden (15-20 doses met km^) die
bepaald worden aan de hand van de
epizootische situatie. Op deze wijze zou
de vossenpopulatie vrij van hondsdol-
heid gemaakt kunnen worden.
Een kleine uitbraak van \'koepokken\'
onder olifanten (J. Pilaski et aL) werd
gekenmerkt door ontschoenen bij de
patiënten. Volgens de spreker is het
koepokkenvirus eigenlijk een knaag-
diervirus dat verspreid bij verschillende
soorten muizen voorkomt en daarbij
apathogeen is. Discussie: bij ontschoe-
ning bij olifanten is het van belang een
drukverband aan te l^en zodat de
druk op de naakte lederhuid gehand-
haafd blijft.

Een systematisch onderzoek van dieren-
tuindieren naar het voorkomen van
titers tegen influenza (H. Schröder en M.
Fischer) leverde een flink percentage op
van seropositieve dieren (vooral tegen
A/Philippines/2/82) en bewees dat zij
ook een rol kunnen spelen in de epide-
miologie. Onder wilde eenden in Zuid-
Spanje (M. Maldonaldo) bleken 2 resp.
8% van de dieren een positieve titer te
hebben tegen resp. PMV-1 en PMV-2.
De hoogste frequentie hadden PMV-8
en PMV-6. (Ref:) Eenden zouden in de
epidemiologie van paramyxovirussen
een rol kunnen spelen. Salmonellose bij
een tijger zou kunnen zijn veroorzaakt
door een oppasser die enkele weken
eerder aan salmonellose leed (J. Fernan-
dez).

Leptospirosis bij mara\'s en wolven (T.
Hahnichen et aL) werd waarschijnlijk
veroorzaakt door ratten die bij hoogwa-
ter gingen zwerven. De diagnose levert
i.h.a. bijzondere problemen op. Slechts
bij zeer verse kadavers kan de verwek-
ker aangetoond worden (evt. via E.M.).
Serologisch onderzoek bij gestorven die-
ren is zelden mogelijk. Aspergillose
vormt bij pinguins nog steeds een pro-
bleem. Bij Humboldt - en bij magelhaen
pinguins kon de diagnose door middel
van Eliza gesteld worden (de Eliza
wordt in Sea Worid, Calif gedaan als
een dier verminderde eetiust of evt.
ademhalingsproblemen heeft). Behan-
deling met Itroconazole (5 mg per dier
per dag) gaf een teruggang in hoogte van
titer en van leucocytose te zien. De
therapie wordt tenminste één maand
volgehouden en daarna onder geleide
van het titerverioop en het bloedbeeld.

Infectie hartspier
Een gedetailleerde beschrijving van de
pathologie van een orca {Órcinus orca)
(L.A. Griner) leverde op dat het dier
gestorven was aan een infectie van de
hartspier met Candida sp. Immobilisatie
van paardachtigen in hetlierpark Berlin
(G. Strau)3) met Immobilon® (Kulan,
Kiang en Dschiggtai 0,52 - 0,67 ml/100
kg; Zebra\'s 0,37 - 0,44 en Przewalski-
paarden 0,81 ml/100 kg) resulteerden na
aanvankelijk vlot verloop tot spiertril-
lingen, tachycardie en hyperthermic
(vooral bij Przewalski en halfezels). Met
Xylazine® 70-100 mg per dier konden
deze verschijnselen niet opgeheven wor-
den. Middelen voor de relaxatie gedu-
rende de immobilisatie moeten gezocht
worden. Ervaringen met Isofluran nar-
cose bij vogels en reptielen (M. Hoch-
leithner), toegediend via een masker, (2-
3 vol% en 1-2 liter zuurstoO gaven bij
vogels een goede narcose.
Niettemin vereisen de daling van de
hartfrequentie met verkleining van de
QRS complex amplitude en een verien-
ging van het PR-gebied een constante

bewaking. Bij landschildpadden en
groene leguanen verliep de narcose zon-
der problemen. De herstelfiase was i.h.a.
kort (8-10 minuten, een enkele maal wat
langer). Voor sedatie van wilde zwijnen
(K. Bonath) bleek 3 mg Tiletamin -1- 3
mg Zolazepam/kg LG geschikt. Het
werd veelal ingeschoten als een hogere
concentratie dan door de firma opgege-
ven. De sedatie kan dienen als basis voor
een volledige narcose.
Een therapieresistente, met kaalheid en
pigmentvlekken eepaard gaande, der-
matitis bij era gevlekte hyena
{C.crocuta) bleek (B. Seidel en W. Ja-
cob) alle delen met een plaveicelepitheel
aan te tasten. Oorzakelijk wordt aan een
auto-immuunziekte geacht.
In een zeer systematisch opgebouwd
overzicht (A.F.M. Melissen en T.P.
Rooymans) werd een protocol beschre-
ven voor datacollectie van de voeding
van dierentuindieren (initiatief van de
Stichting Natl. Onderzoek dierentuinen
te Amsterdam), om tot een optimalise-
ren van de voeding te komen door
interactie van een programma met de
gegevens van het dier en een tweede
programma met gegevens over de voed-
selcomponenten.

Veel discussie lokte de voordracht van
K. Benirschke en A. Roocroft uit, betref-
fende een inventarisatie van door olifan-
ten veroorzaakte ongelukken (73 do-
den). In veel gevallen ontstaan deze
ongelukken \'per ongeluk\', dat wil zeg-
gen door onverwachte situaties (ergens
wordt op een fluitje geblazen, persoon

Het bestuur van de Gezondheids-
dienst voor Dieren in Zuid-Neder-
land heeft besloten om met ingang
van 1 juli 1992 te benoemen tot
directeur van deze dienst:
Drs. C. Damen, dierenarts
Drs. Damen was reeds werkzaam bij
de dienst als hoofd van de afdeling
rundveegezondheidszorg.

staat tussen twee olifanten die elkaar
aanvallen e.d.) of door vermeende ver-
trouwdheid met het dier.
In het oostelijk deel van Duitsland
kwam bij 45% van in het wild levende
vossen en marters {Marles foina and M.
martes) een activering van de schildklier
voor (J. Wisser en U. Wittstatt). Zicht-
bare struma trad niet op. De oorzaak
wordt gezien in joodarmoede van bo-
dem en oppervlaktewater.
De pathologie en klinische betekenis
van afzettingen van kalk in organen en
weefsels van reptielen (P. Zwart) werd
beschreven. Calciumarme voeding en
chronische nierontsteking zijn de be-
langrijkste oorzaken van de afwijkingen.
Van ziekten van klipdassen (P. capensis)
is tot nog toe weinig bekend. Infecties
met Yersinia pseudotuberculosis en de
Nematode Cobboldina longicauda lij-
ken de belangrijkste aandoeningen te
zijn (A. Aue en U. Wittstatt).
Twee gevallen van reus-celhepatitis bij
jonge chimpansees worden beschreven
(I. Debyser en F. Zwart). De primaire
oorzaak van deze opvallende bevinding
kon niet worden vastgesteld.

Systematisch onderzoek
Hoe frequent Cryptosporidiën en andere
coccidiën bij vele dieren in dierentuinen
voorkomen bleek uit een systematisch
daarop gericht onderzoek (W. Jacob)
Cryptosporidiën zoogdieren: 6,6%, vo-
gels: 1,7% en reptielen 12,7% - coccidiën
bij deze groepen resp. 33,4; 20,6 en
10,7%. Dezelfde auteur geeft een gede-

Op het Proefstation voor de Varkens-
houderij is door middel van literatuur-
studie en verwerking van gegevens over
behandelingen met medicijnen nage-
gaan, wat de invloed is van gezondheids-
stoornissen bij gespeende biggen op de
latere mesterijresultaten en slachtkwali-
teit.

Er zijn duidelijke aanwijzingen dat big-
gen die tijdens de opfokperiode zijn
behandeld tegen maagdarmstoornissen,
zowel tijdens de opfok, als ook in de
mesterij lagere produktieresultaten heb-
ben. Voor het beperkte aantal dieren dat
tegen gewrichtsontsteking is behandeld,
is een soortgelijke tendens gevonden. Er
tailleerde beschrijving van cryptospori-
diose bij een slang {Elaphe dione).
Parasieten van in het wild levende die-
ren kregen traditiegetrouw aandacht
van de Spaanse collegae, zoals parasieten
van meerkoeten (Fulica atra) en water-
hoentjes {Gallinula chloropus). Opho-
pingen van de nematode Avioserpens
mosgovoyi veroorzaakten lokale zwel-
lingen en ulceraties van de huid (I.
Acosta et aL) Cestoden en Nematoden
van de vos werden besmdeerd door C.
Gortazar et aL en die van het edelhert
door D. Reina et aL Nieuwe soorten of
opvallende epidemiologische gegevens
werden niet vastgesteld. De pathologie
van Heterakis isolonche bij de bruine
oorfazant bestond (W. Tscherner en J.
Wisser) uit kleine haardjes van geproli-
fereerd bindweefsel en ontstekingscellen
rondom een holte waarin de vorm ligt.
Door atrophie van het slijmvlies van de
aangetaste blinde darmen treedt een
resorbtiestoornis op. De topografie van
de organen van slangen uit de familie der
boa-achtigen (R. Keil en H. Wissdorf) is
van belang bij injecties en operaties. De
verschillen zijn aanzienlijk. Het originele
manuscript dient geconsulteerd te wor-
den.

Samenvattend is dit een leerzaam con-
gres geweest, dat vele nieuwe gegevens
heeft opgeleverd. Het congresverslag is
ter inzage en te leen bij de bibliotheek
Diergeneeskunde.

moet dus gestreefd worden naar een zo
ongestoord mogelijk verioop van de
opfok van biggen.

Voor het onderzoek is gebruik gemaakt
van de gegevens van gespeende biggen,
verzameld tussen 1 juli 1988 en 1
augustus 1990 (veterinair registratiefor-
mulier) op het Proefstation. Voor de
biggen die in de mesterij zijn opgelegd,
zijn de behandelingen met medicijnen
gekoppeld aan de mesterijresultaten en
de slachtkwaliteit.

Exemplaren van dit proefverslag kun-
nen worden verkregen door ƒ 15,- per
verslag over te maken op postgiroreke-
ningnummer 51.73.462 ten name van
het Proefstation voor de Varkenshoude-
rij te Rosmalen, onder vermelding van
het rapportnummer P 1.80.

Het bestuur van het Varkensproefbedrijf
\'Noord en Oost-Nederland\' te Raalte
heeft besloten om de ofiBciële herope-
ning van het Varkensproefbedrijf te
Raalte te laten doorgaan op 1 september
1992. De open dagen van het varkens-
proefbedrijf, die eerst aansluitend op de
officiële heropening gepland waren, zul-
len worden uitgesteld tot 12, 13 en 14
mei 1993. Vanwege de varkenspestsitu-
atie in Zuid-Holland achtte het bestuur
het niet verantwoord om de proefEic-
commodatie open te stellen voor be-
zoek. Op 1 september zal de openings-
handeling verricht worden door Jan van
Noord, lid van de Tweede Kamer. Aan-
sluitend zal een studiemiddag plaatsvin-
den.

Vanwege de uitbraak van varkenspest
zijn de drie onderzoekslocaties van het
praktijkonderzoek te Raalte, Rosmalen
en Sterksel gesloten, zolang het ver-
voersverbod voor varkens in Zuid-Hol-
land van kracht is.

Dat dierenartsen meer in hun mars
hebben dan het stellen van diagnoses en
het zoeken naar de juiste behandelme-
thode blijkt wel uit de gedrevenheid
waarmee ze en masse probeerden zo
veel mogelijk kleiduiven te raken tij-
dens hun dertiende Nederlandse Kampi-
oenschap Kleiduiven Schieten.
G. Heijnen bleek de meest vaste hand te
hebben en kreeg uit handen van Herman

Stokkers van organisator Boehringer
Ingelheim de wisseltrofee overhandigd.
Voor de rest van het deelnemersveld
bleken net iets te veel kleiduiven onover-
komelijke hindernissen te zijn.
Na het evenement konden de schutters
zich - met het oog op de Olympische
Spelen in Barcelona aan een warm.
Spaans buffet tegoed doen.

Bijna alle projecten in het Innovatiege-
richte Onderzoeksprogramma Land-
bouwbiotechnologie (lOP-Lb) hebben
nieuwe kennis opgeleverd. De helft van
de bedrijven die bij het programma
betrokken zijn geweest, maakt ook al
gebruik van deze resultaten.
Aan kennisoverdracht naar andere, niet
direct bij het progranuna betrokken
bedrijven, heeft het echter ontbroken.
Een actievere vorm van kennisover-
dracht had kunnen plaatsvinden door
het instellen van gebruikerscommissies,
het inschakelen van een kennismakelaar
of door een procedure waarin de finan-
ciële betrokkenheid van het geïnteres-
seerde bedrijfsleven bij het onderzoek
trapsgewijs per jaar wordt vergroot.

Dit zijn conclusies en aanbevelingen uit
de evaluatiestudie van het Innovatiege-
richt Onderzoeksprogramma Land-
bouwbiotechnologie. De studie is door
het Studiecentrum voor Technologie en
Beleid van TNO in Apeldoorn, in sa-
menwerking met het Centrum voor
Studies van Wetenschap, Technologie

en Samenleving van de Universiteit
Twente uitgevoerd. Opdrachtgever was
de Directie Wetenschap en Technologie
van het Ministerie van Landbouw, Na-
tuurbeheer en Visserij.

Evaluatie
In de evaluatie is aandacht besteed aan
de doorbraken in het Nederiandse land-
bouwbiotechnologische onderzoek, de
samenwerking en netwerkvorming tus-
sen onderzoeksinstellingen en bedrijven
en aan de overdracht van landbouwbio-
technologische kennis naar het bedrijfs-
leven. Centraal stond de vraag wat de
bijdrage is geweest van het lOP-Land-
bouwbiotechnologie aan deze drie
aspecten.

Recent werd de heer drs. J. Janssen,
voormalig adjunct-Directeur van de Ve-
terinaire Dienst, het Honorary Associ-
ateship van het Britse Royal College of
Veterinary Surgeons toegekend.

Dit Associateship kan worden verleend
aan degenen die zich door middel van
hun werkzaamheden op buitengewone
wijze verdienstelijk hebben gemaakt
voor de veterinaire wetenschap of de
veterinaire professie.

Jan Janssen (1933) studeerde in 1958 af
aan de Faculteit der Diergeneeskunde
van de Rijksuniversiteit Utrecht. Na het
vervullen van de militaire dienstplicht
werkte hij vervolgens gedurende acht
jaar als practicus en was in deze periode
tevens directeur van de gemeentelijke
vleeskeuringsdienst.

In 1968 trad hij in dienst van het
toenmalige ministerie van Landbouw en
Visserij, waar hij als veterinair inspec-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst
verantwoordelijk was voor het veteri-
nair beleid op het gebied van de im- en
export van dieren en dieriijke produk-
ten. In 1983 werd hij benoemd tot
adjunct-directeur van de Veterinaire
Dienst, een functie welke hij gedurende
vijf jaar bekleedde. Gedurende zijn pe-
riode bij de Veterinaire Dienst was de
gevormd, waarbinnen elders bereikte
doorbraken zijn opgepikt en benut.
Voorzover er in het Nederlandse land-
bouwbiotechnologische onderzoek
doorbraken hebben plaatsgevonden zijn
deze gerealiseerd buiten het lOP-Lb.
Met of naar aanleiding van lOP-Lb-
projecten is een aantal nieuwe onder-
zoeks- en ontwikkelingstrajecten van
start gegaan.

De onderzoekers komen tot de conclu-
sie dat voomamelijk de bestaande sa-
menwerkingsverbanden zijn benut. Een
kwart van de samenwerkingsverbanden
werd met nieuwe partners aangegaan;
hiervan wordt een klein deel als duur-
zaam aangemerkt. Het lOP-Lb heeft in
beperkte mate bijgedragen aan de vor-
ming van nieuwe contacten en samen-
werkingsverbanden.

heer Janssen ook op internationaal ge-
bied actief; zo was hij onder meer vice-
voorzitter van de Animal Health Code
Commission van het Internationaal
Dierziektebureau (OIE).
In 1988 volgde de heer Janssen dr. H.
Bendixen op als Hoofd van de Divisie
Veterinaire en Zoötechnische Wetge-
ving van de Commissie van de Europese
Gemeenschappen. Vanuit deze functie
geeft hij mede leiding aan het totstand-
brengen van het uitgebreide scala aan
maatregelen dat moet worden vastge-
steld om ook voor de dieriijke sector een
ongedeelde Europese binnenmarkt te
kunnen verwezenlijken.
Het hem nu verieende Associateship is
een internationaal hoog gewaardeerde
erkenning voor de vele verdiensten van
de heer Janssen op het gebied van de
internationale veterinaire beleidsvor-
ming.

In Nederiand kwamen in de periode van
25 mei tot en met 19 juli 1992 de
volgende gevallen van besmettelijke
dierziekten, waarvan aangifte verplicht
is, voor:

Totaal 6 gevallen in 6 gemeenten
Friesland 3 gevallen
Gelderland 1 geval
Utrecht 1 geval

(O.I.E. (Office International des Epi-
zooties) Revue: scientißque et technique,
ISBN 0253-1993, ISBN 92-9044-
274-3)

Dit boek bestaat uit vijftien artikelen
betreffende VHD en EBHS (Viral Hae-
morrhagic Disease of Rabbits en Euro-
pean Brown Hare Syndrome). Alle arti-
kelen zijn in drie talen, te weten Frans,
Engels en Spaans in het boek opgeno-
men. Het geeft een overzicht van alles
wat bekend is en al het onderzoek dat
wordt gedaan met betrekking tot deze
twee virusziekten (vooral voor onder-
zoekers). Het geeft ook informatie over
de verbreiding en de ernst van de ziek-
ten.

De eerste zes artikelen zijn van Franse,
Duitse, Chinese en Italiaanse auteurs.
Zij behandelen de onderzoeken betref-
fende de virale agentia, de identificatie,
onderzoeksmogelijkheden ervan, alsook
de klinische en pathologische verschijn-
selen.

De volgende vijf artikelen gaan over de
epidemiologie van de ziekten (in China,
Italië, Duitsland, Mexico en Scandina-
vië).

In de laatste vijf artikelen worden door
verschillende onderzoekers (Spanje,
China en Tsjechoslowakije) de moge-
lijkheden van vaccinatie besproken.
Het geheel is voor iedereen die in de
tweede- en derdelijn met VHD (en
EBHS) bezig is een zeer nuttige update.
Voor praktizerende dierenartsen hoewel
misschien interessant, niet direct bruik-
baar. m.H. van der Hage

In de komende jaren moeten de milieu-
doelstellingen, die verwoord zijn in de
Structuurnota Landbouw, vertaald wor-
den naar taakstellingen op bedrijfsni-
veau. Deze \'Bedrijfsmüieudoelstellin-
gen\' moeten een leidraad vormen voor
de bedrijfsvoering van de individuele
veehouder.

Het Ministerie van Landbouw, Natuur-
beheer en Visserij zal het initiatief ne-
men om in overleg met het bedrijfsleven
te komen tot de vorming van een pro-
jectgroep die de bedrijfsmilieudoelstel-
lingen zal formuleren. Het gaat hierbij
om doelstellingen op het gebied van
mineralenverliezen. De mineralenboek-
houding en de uitwerking van het \'Mi-
neraal Centraal\' zullen hierbij worden
betrokken. Per bedrijf kunnen de mi-
lieudoelstellingen verschillen als gevolg
van verschillen in grondsoort, grondwa-
terstand en concentratie van dieren.
Dit is één van de thema\'s die aan de orde
komen in de Sectornota Dierlijke Pro-
duktie 1992-1994. De nota stelt dat de
veehouderijsectoren vooral op eigen
kracht een goede concurrentiepositie
zullen moeten realiseren. Met name aan
aspecten zoals milieu, natuur, dieren-
welzijn en kwaliteit moet veel zorg
besteed worden.

Landelijk gebied
In het overheidsbeleid staat een duur-
zame ontwikkeling van het landelijk
gebied centraal. Met name in gebieden
waar de ammoniakuitstoot hoog is, kan
het moeilijk zijn om natuur en veehou-
derij in harmonie naast elkaar te ontwik-
kelen. In bepaalde gebieden is een afwe-
ging van de functies noodzakelijk. In het
Structuurschema Groene Ruimte, dat in
de loop van dit jaar zal verschijnen,
wordt hierover meer duidelijk.
Vooruitlopend op de besluitvorming in
de EG zal de overheid de toepassing van
nieuwe welzijnvriendelijke systemen sti-
muleren. In dat kader is een demonstra-
tieproject gestart op praktijkbedrijven.
In de leghennenhouderij moet de aan-
dacht worden gericht op vervanging van
het huidige batterijsysteem door wel-
zijnsvriendelijke huisvestingssystemen.
Voor de zeugenhouderij is het beleid
gericht op vervanging van individuele
huisvesting door groepshuisvesting.
Ook in de vleeskalverenhouderij moet
het beleid daarop worden gericht.

Voor een goede concurrentiepositie is
ook aandacht voor kwaliteit van groot
belang. De veehouderijsectoren zijn zich
er al van bewust dat met alleen eindcon-
trole van het produkt een goede kwali-
teit niet voldoende gewaarborgd kan
worden. Integrale Keten Beheersing
moet verder ontwikkeld worden. De
ontwikkeling van een goede controle- en
sanctiesysteem is daarbij essentieel. De
overheid zal initiatieven vanuit het be-
drijfsleven ondersteunen.
De sectomota is op 1 juli gezonden aan
de Tweede Kamer en aan betrokken
maatschappelijke organisaties. Het com-
mentaar van deze organisatie zal wor-
den betrokken bij de verdere realisering
van het beleid.

De Nederlandse Bond van Handelaren
in Vee (NBHV) draagt begin juli een
nieuw kwaliteitsvignet Dit vignet, de
NBHVVeeCard wordt verstrekt aan
veehandelaren die voldoen aan voor-
waarden voor vakbekwaamheid, erva-
ring en serviceverlening. Met de
NBHVVeeCard kunnen veehandelaren
hun vakbekwaamheid zichtbaar maken.
De Card moet dan ook gezien worden
als een visitekaart van de vakbekwame
veehandelaar.

Op 19 juni werd een conferentie gehou-
den over gezondheidsschema\'s voor var-
kenskuddes. Op zich een weinig schok-
kende mededeling. Wel opvallend was
dat de deelnemers aan de conferentie,
veterinairen uit leriand, Denemarken en
Engeland via een satellietverbinding met
elkaar per telefoon communiceerden.
Deze satellietconferentie maakt deel uit
van een serie door de EG gestuurde
projecten, met medewerking van het
Comett Il-programma, onder de para-
plu van the European School for Ad-
vanced Veterinary Studie (ESAVS).
De Deense Diergeneeskundige Associ-
atie droeg de gespreksonderwerpen aan,
terwijl een onderwijsfonds voor Deense
diergeneeskundigen een financieel
steentje bijdroeg. De uitzending had
plaats vanuit de studio van de Universi-
teit van London. Dr. Hans Moller Jan-
sen en dr. Peter Hogendal Jorgensen,
beiden gecertificeerd in Swine Manage-
ment, vertelden onder meer over hun
ervaringen met een kudde varkens op
een particuliere boerderij.
Zij werden in de studio bijgestaan door
dr. Thoger Flagstad, Continuing Educa-
tion Officer van de Deense Diergenees-
kundige Associatie en dr. Jenny Poland,
vertegenwoordiger van de ESVAS in
London. Laatsgenoemde was voorzitter
tijdens de conferentie.
Verwacht wordt dat een videoband van
de opnames in London in september van
dit jaar beschikbaar is bij het ESVAS-
kantoor in de Engelse hoofdstad.

Het jaarverslag van de RVV over 1991
vermeldt diverse interessante ontwikke-
lingen die erg gemakkelijk leesbaar ge-
rangschikt zijn.

De keuring van voedingsmiddelen
vraagt steeds meer gebruik te maken van
de beschikbare kennis die bovendien
toeneemt.

Dit is mede het gevolg van de meer
kritisch wordende consument, die te-
recht zich graag beschermd ziet tegen
levensmiddelen die op enigeriei wijze
schadelijk kunnen zijn.
De spanning die dat oplevert tussen de
dienst, die de regels van het toezichthou-
den moet handhaven en de bedrijven die
de regels soms maar lastig vinden \'maakt
dat\', aldus directeur Tankink in zijn
voorwoord, \'de tijd nog lang niet rijp is
voor overdracht van keuringstaken aan
het bedrijfsleven.\'

Een vrij willekeurige greep uit de inhoud
levert het volgende aan feiten en gebeur-
tenissen op.

De ofiBciële instelling van de RVV da-
teert van 1983, waama in 1985 de
Haring Controle Dienst werd toege-
voegd. Vanaf 1987 werd de RVV bo-
vendien belast met de controle van verse
groenten en fruit. Van de Veterinaire
Dienst werd de pluimveevleeskeuring
en het toezicht op de in- en uitvoer van
levende dieren en produkten overgeno-
men.

In de twaalf kringen waaruit de dienst
momenteel bestaat werken momenteel
ongeveer 1800 mensen die het moeten
doen met een budget van 153 miljoen
waarvan 53% aan salarissen wordt uitge-
keerd.

De bedoeling is om het RVV op termijn
te verzelfstandigen, waarbij de doelstel-
ling wordt gehanteerd dat die dienst zich
richt op de wensen van het bedrijfsleven
met een consistent, zelfbewust en voor-
spelbaar gedrag als een ofBciële autori-
teit die prestatiegericht zal zijn.
Maar zover is het gezien het voorwoord
van de directeur nog lang niet.

Er werden ruim 22 miljoen geslachte
dieren buiten het pluimvee gekeurd,
waarvan meer dan 18.7 miljoen var-
kens.

Bij het pluimvee lag dat in de orde van
grootte van 380 miljoen waarvan meer
dan 350 miljoen kuikens .
Voor export werden 4.5 miljoen dieren
gekeurd, waarvan respectievelijk 2.4
miljoen varkens en 1.4 miljoen biggen.
Er werden bijna één miljoen dieren
geïmporteerd.

Diverse problemen worden gesigna-
leerd bij de erkenning van slachthuizen
volgens EG, EFTA en USA richtlijnen.

Bij de invoer van levende dieren in
Spanje doen zich geregeld moeilijkhe-
den voor rond certificaten, waardoor
transporten regelmatig worden gewei-
gerd.

Het Islamitisch Offerfeest dreigt hier en
daar vanwege het ontbreken van vol-
doende slachtcapaciteit volledig uit de
hand te lopen. De dienst zet een vraagte-
ken bij de mogelijkheid om in 1992 een
hygiënische werkwijze te garanderen.
Verder doet zich bij de keuring van vis
het merkwaardige feit voor dat in veel
gevallen geen afkeuring wettelijk moge-
lijk is (zoals bij haring, die niet behan-
deld is tegen de parasiet Anisakis Sim-
plex alsmede bij door mosterdgas en
tolueen gecontamineerde vis).
In de groente- en fruitsector ontbreken
criteria voor verse tuinbouwprodukten,
die volgens de EG-kwaliteitsnormen ge-
keurd zouden moeten worden.

Van de 164 werkzame dierenartsen is 37
vrouw, ofwel meer dan 22 procent.
Uiteraard staat er nog veel meer in dit
verslag dat bestaat uit 24 pagina\'s
chloorvrij papier gedrukt met cadmium-
vrije inkt. Ongetwijfeld zal de dienst het
de geïnteresseerde lezer willen toesturen.

Naar aanleiding van onderstaande
uit de praktijk ontvangen vraagstel-
ling, vond de redactie de heer Dr. M.
A. van der Velden (vakgroep Alge-
mene Heelkunde en Heelkunde der
Grote Huisdieren) bereid om voor de
lezer een antwoord te formuleren

niet aangelegd deel van de darm.
Anus en rectum zijn normaal aanwezig
en de kalveren zijn zeker in het begin
goed gezond

Hoe vaak zijn deze kalveren met succes
te opereren en is dit in de praktijk te
doen?

Antwoord
Kalveren lijdend aan atresie of aplasie
van de delen van de digestietractus
maken de eerste levensdagen meestal
een gezonde indruk, dat wil zeggen ze
zijn attent, komen vlot overeind en
drinken voldoende.

tonen soms koliekachtige verschijnselen
en produceren geen faeces.
De buikomvang neemt geleidelijk toe en
de dieren raken in toenemende mate
gedehydreerd: diepliggende ogen en
slechte huidturgor. Dergelijke kalveren
worden meestal op een leeftijd van drie
tot zeven dagen ter behandeling aange-
boden.

Allereerst moet gedacht worden aan een
atresie van een deel van de darmtractus.
Wanneer wel een anus en rectum aan-
wezig zijn betreft het meestal een atresie
van een deel van het colon spirale en
minder vaak een deel van het colon
descendens of delen van het jejunum/
ileum.

darm en aan diverse vormen van darm-
strangulatie zoals invaginatie, volvulus
of torsio mesenterialis, doch dergelijke
aandoeningen komen doorgaans voor
bij dieren op wat oudere leeftijd en
hebben meestal een acuut en snel ver-
loop.

De diagnose kan met zekerheid gesteld
worden na laparotomie. Tevens kunnen
dan ook de localisatie en het type van de
eventuele atresie worden vastgesteld.
Er kunnen onafhankelijk van de locali-
satie (dunne darm, dücke darm) drie
typen van atresie worden onderschei-
den: type 1, waarbij alleen een mem-
braan het darmlumen afsluit; type 2,
waarbij een bindweefselstreng aan of in
het mesenterium aanwezig is op de
plaats van het ontbrekende darmdeel;
type 3, waarbij ter plaatse van het
ontbrekende darmdeel ook een defect in
het mesenterium aanwezig is.

Type 1 wordt slechts zelden gezien.
De prognose van een atresie type 2 en 3
is slecht. Operatieve correctie bestaat in
principe uit het maken van een anasto-
mose tussen het aan- en afvoerende
darmdeel, eventueel voorafgegaan door
een caecostomie of colostomie, dat wil
zeggen het aanleggen van een tijdelijke
anus praeternaturalis. In het laatste geval
wordt in een later stadium, namelijk
wanneer het kalf voldoende is aange-
sterkt, de anus praeternaturalis weer
ongedaan gemaakt en de definitieve
anastomose aangelegd.

Omdat het resulaat van een dergelijke
behandeling, waarbij eventueel twee en
soms zelfs drie operaties nodig zijn,
meestal zeer teleurstellend is en de aan-
doening bovendien als erfelijk gebrek te
beschouwen is, worden in de Kliniek
voor Veterinaire Heelkunde te Utrecht
kalveren, die na laparotomie blijken te
lijden aan een atresie type 2 of 3,
doorgaans niet verder behandeld maar
geëuthanaseerd. De mogelijkheid van
het aanleggen van een semi-permanente
anus praeternaturalis door middel van
een caecostomie in de rechter onder-
flank wordt eveneens aangegeven,
waarna de dieren met een (kunst)melk
rantsoen tot een voldoende hoog ge-
wicht kunnen komen om ze daarop te
laten slachten. Een dergelijke \'behande-
ling\' kan financieel verantwoord zijn en
het slachten voorkomt in elk geval dat
het dier gebruikt wordt in de fokkerij.
Een kalf met een anus praeternaturalis
en derhalve incontinent, is echter wel
een twijfelachtig bezit. In Utrecht wordt
deze \'behandeling\' niet toegepast.

Naar aanleiding van onder-
staande uit de praktijk ontvangen
vraagstelling, vond de redactie de
heer drs. J.H. Boersema (vak-
groep Infectieziekten en Immuno-
logie) bereid om voor de lezers
een antwoord te formuleren.

In verband met ernstige longwormbe-
smetting op het bedrijf wil een veehouder
longwormvaccinatie toepassen bij zoog-
kalveren die meteen in april de wei
ingaan Is dat mogelijk?

Antwoord
In het algemeen moeten vaccinaties
worden uitgevoerd voordat er contact is
geweest met het virulente agens. Dit
geldt ook voor de vaccinatie tegen long-
wormziekte bij kalveren. Hoewel stalin-
fecties met Dictyocaulus viviparus wel
zijn beschreven, zijn dit toch uitzonde-
ringen. Longworminfecties zijn weide-
infecties. Om die reden worden kalveren
dan ook volgens voorschrift gevacci-
neerd voor ze naar buiten gaan. Dit
voorschrift past in het algemeen goed bij
de bedrijfsvoering, zoals die in Neder-
land gebruikelijk is.

De manier waarop zoogkalveren wor-
den gehouden is nogal afwijkend van de
gebruikelijke bedrijfsvoering. Zoogkal-
veren die in de winter of in het vooijaar
zijn geboren gaan meestal zo vroeg
mogelijk naar buiten en latere kalveren
worden in de wei geboren.
Voor het uitvoeren van het voorge-
schreven vaccinatieschema is een pe-
riode van minimaal twaalf weken nodig.
De kalveren moeten minstens zes weken
oud zijn bij de eerste vaccinatie. De
tweede vaccinatie volgt vier weken later
en twee weken daarna kunnen ze naar
buiten.

Als we ons willen houden aan de vacci-
natievoorschriften kunnen dus alleen die
zoogkalveren die op het moment dat ze
naar buiten gaan minstens twaalf weken
oud zijn, worden gevaccineerd. Gebruik
makend van de huidige kennis van de
epidemiologie van longwormziekte bij
kalveren is het wel mogelijk een iets
genuanceerder standpunt in te nemen.
Als we er voor kunnen zorgen dat de
dieren ook gedurende de weideperiode
geen natuurlijke infectie opnemen of een

zo geringe infectie dat dit geen klinische
gevolgen heeft kunnen we ook gedu-
rende de weideperiode vaccineren.
Wat weten we in dit verband van de
epidemiologie van longwormziekte?

1. Overwintering van longwormlarven
komt voor maar het aantal overwinterde
larven is zo gering dat dit niet leidt tot
ziekte in de eerste generatie. Ziekte kan
wel optreden in de tweede generatie
door opname van larven afkomstig van
de eerste generatie (2).

2. Dragers van een longworminfectie
spelen een belangrijke rol in de epidemi-
ologie. Dit kunnen pinken maar ook
volwassen koeien zijn. Dragers zijn
meestal de primaire bron in Nederland
(5).

3. De translatietijd (dit is de tijd die
verloopt tussen de uitscheiding van Ll-
larven en het ter beschikking komen van
L3-larven op het gras) is maar één week
(2).

4. Infectieuze longwormlarven verdwij-
nen in de zomer ook weer vrij snel.
Ongeveer zes weken na het verschijnen
op een perceel is hun aantal al weer
gedaald tot onbelangrijke hoeveelheden
(3).

5. De opname van koemelk heeft geen
negatieve invloed op de immuniteitsont-
wikkeling tijdens de vaccinatieperiode
(1).

Omstandigheden
Gebruik makend van deze gegevens zijn
er omstandigheden te creëren waarbij de
natuurlijke infectie met longwormen
beperkt blijft.

Men kan de laatste vier weken van de
vaccinatieperiode in weideperiode laten
doodopen als de koeien zijn ontwormd
met een middel dat een hoge effectiviteit
heeft tegen volwassen en larvale stadia
van D. viviparus, want de koeien kun-
nen drager zijn. De kalveren nemen in
deze periode hoogstens enkele overwin-
terde larven op. Na vier weken (prepa-
tentperiode plus translatietijd) kunnen
op dit perceel grotere aantallen larven
aanwezig zijn afkomstig van een eventu-
ele primaire infectie.
Op dat moment hebben ze echter al
voldoende immuniteit opgebouwd.

Voor kalveren die op nog jongere leeftijd
naar buiten gaan en kalveren die buiten
worden geboren kan wellicht het sys-
teem dat in de vroegere DDR met

succes wordt gebruikt ter preventie van
longwormziekte (4) worden toegepast.
Bij dit systeem worden de kalveren
vanaf het begin van het weideseizoen
om de vier dagen verweid en mogen pas
na veertig dagen terug op gebruikte
percelen.

De dieren worden bij dit syteem ver-
weid voordat de L3-larven op de wei
verschijnen en komen pas weer terug op
het moment dat het merendeel van deze
larven weer is verdwenen.

Als dit systeem gedurende twaalf weken
wordt volgehouden kan in deze periode
gevaccineerd worden. De koeien hoe-
ven bij gebruik van dit systeem niet
ontwormd te worden. Een nadeel van
deze methode is echter dat het geen
bescherming biedt tegen maagdarm-
wormziekte.

Of het nemen van dit soort maatregelen
opweegt tegen de voordelen van de
vaccinatie is de vraag.

Ik wil hiermee ook zeker niet het alge-
mene advies geven om zoogkalveren
tegen longwormziekte te vaccineren.
Doordat de koeien fungeren als stofzui-
ger is de kans op uitbraken van long-
wormziekte bij zoogkalveren juist klei-
ner dan bij conventioneel gehouden
kalveren.

1. Benitez-Usher C, Armour J and Urquhart G.
Studies on the immunisation of suckhng
calves with Dictol. Vet Parasitol 1976; 2:209-
22

2. Eysker M en van Miltenburg L. Epidemiologi-
cal patterns of gastrointestinal and lung hel-
minth infections in grazing calves in the
Netherlands. Vet Parasitol 1988; 29: 29-39.

3. Eysker M, Boersema J, Comelissen J, Kooy-
man FNJ en de Leeuw W. Diclyocaulus
viviparus in calves: effect of rotanional grazing
on the development of infections. Vet Parasi-
tol 1992; 41: 127-35.

4. Hiepe T. Lehrbuch der Parasitologie. Band 3.
Veterinärmedizinische Helminthologie. VEB
Gustav Fischer Verlag Jena 1985: p 306.

5. Saatkamp HW. Epidemiologisch onderzoek
naar de oorzaken van uitbraken van long-
wormziekte bij rundvee op praktijkbedrijven.
Doctoraalverslag, Vakgroep Infectieziekten en
Immunologie, RUU 1988.

Naar aanleiding van onderstaande
bij de redactie ontvangen vraagstel-
ling, vond zij R. F. Nickel Vakgroep
Geneeskunde van Gezelschapsdie-
ren, Utrecht, bereid om voorde lezers
een antwoord te formuleren

a. Een klein aantal studies noemt per-
centages van het voorkomen van incon-
tinentia urinae bij honden, die ovariec-
tomie of ovariohysterectomie hebben
ondergaan: 2% van 194 (Anon, 1975),
12% van 189 (Rückstuhl, 1978), 1,3%
van 1028 (Arbeiter, 1986) en 0,8%
(Okkens, 1981).

b. Het betreft meestal honden van grote
rassen, die urine verliezen tijdens rust of
slaap. De incontinentie treedt gemiddeld
twee, drie jaar na de ovariohysterecto-
mie op (Holt, 1985). Bij deze honden
wordt bij urodynamisch onderzoek
bijna uitsluitend \'sfincterinsufficiëntie\'
gediagnostiseerd.

SfincterinsuÉBciëntie is gedefinieerd als
onvoldoende urethrale weerstand tij-
dens de vullingsfase van de blaas bij rust
of ontspanning (Rosin en Barsanti,
1981). Mogelijke oorzaken zijn: a. ver-
laagde alfa-sympatische tonus van
gladde spiercellen in de urethra, b. ver-
minderde elasticiteit van collagene lagen
in de urethra en c. onvoldoende werking
van de dwarsgestreepte spierlagen van
de urethra (\'externe sfincter\').

c. Vroeger werd meestal behandeld met
oestrogenen, omdat het aantal alfa-re-
ceptoren in de gladde spierlaag van de
urethra hierdoor wordt beïnvloed en
daarmee de tonus van de \'interne sfinc-
ter\'. Het succes van deze behandeling
was in het algemeen echter gering; er
waren veel recidieven en de bijwerkin-
gen waren ernstig (beenmergdepressie)
(Holt, 1985).

Veel betere resultaten worden bereikt
met sympaticomimetica, die de tonus
van de gladde spiercellen in de urethra
verhogen (Efedrine, Imipramine en Fe-
nylpropanolamine). In Nederland zijn
verkrijgbaar Efedrine-HCL (meestal ta-
bletten van 50 mg) en Imipramine
(Tofranil®, dragees van 10 of 25 mg).
De behandeling wordt meestal begon-
nen met Efedrine, 1 mg/kg/dag in drie
doses. Als dit voldoende succes heeft
kan de dosis geleidelijk worden ver-
laagd.

Bij onvoldoende resultaat kan Efedrine
worden gecombineerd met Imipramine,
1-3 mg/kg/dag in drie doses. Ook bij
deze behandeling kan de dosis bij vol-
doende effect geleidelijk worden ver-
laagd. Het effect op lange termijn is
echter regressief; beide middelen veriie-
zen na langdurige behandeling (jaren)
hun effect.

In een dergelijke situatie kan eventueel
een chirurgische ingreep worden uitge-
voerd. De techniek is beschreven door
Holt (1985). De stomp van de baarmoe-
der wordt aan het ligamentum prepubi-
cum vastgezet, waardoor de weerstand
in de urethra hoger wordt en de urody-
namiek verandert. Het resultaat is echter
sterk afhankelijk van de juistheid van de
diagnose en de ervaring van de chirurg.

d. Net als bij kleine honden wordt er bij
katten weinig Incontinentia urinae na
ovariohysterectomie gezien.
Hiervoor is geen sluitende verklaring,
maar de volgende factoren zouden een
rol kunnen spelen: grotere sympatische
activiteit in de urethra, hogere elasticiteit
van de wand of grotere gevoeligheid en
beter functioneren van de \'externe sfinc-
ter\'. In elk geval bestaat er een duidelijke
correlatie tussen sfincterinsufiBciëntie en
lichaamsgewicht.

Heartwater is een infectieuze ziekte van
herkauwers en wordt veroorzaakt door
de rickettsia Cowdria ruminantium. Het
organisme wordt transstadiëel overge-
bracht door teken van het genus Ambly-
omma.

Typische symptomen zijn hoge koorts,
nerveuze symptomen en een hydroperi-
cardium. De ziekte is endemisch in
Afrika ten zuiden van de Sahara, inclu-
sief de eilanden Madagaskar, Mauritius,
La Réunion, Sao Tomé, de Comoro
eilanden en Zanzibar.
Heartwater is ook geconstateerd (voor
het eerst in 1980) op het Caraïbische
eiland Guadeloupe. De ziekte is waar-
schijnlijk al 160 jaar eerder geïntrodu-
ceerd door de ittV. Amblyomma variega-
tum tijdens veetransport uit West-
Afrika.

Buiten Guadeloupe is de ziekte inmid-
dels met zekerheid gediagnostiseerd op
twee andere Caraïbische eilanden, nl.
Marie Galante en Antigua. Sinds de
jaren zestig heeft de teek A. variegatum
zich in het Caraïbische gebied verder
verspreid.

Een mogelijke verklaring voor deze
toename is de toegenomen migratie van
de koereiger {Bubulcus ibis), die fre-
quent geïnfesteerd wordt door larven en
in mindere mate door nymfen van A.
variegatum.

De verspreiding van de door C rumi-
nantum geïnfecteerde teken maakt
heartwater tot een serieuze bedreiging
voor vee op andere Caraïbische eilanden
en uiteindelijk ook op het Amerikaanse
vasteland.

Recent ontwikkelden we een Competi-
tieve Enzyme Linked Immunosorbent
Assay (cELISA), gebaseerd op C. rumi-
nantium antigeen en gemedieerd door
monoclonale antilichamen gericht tegen
een antigenetisch geconserveerd Cow-
dria eiwit van 32 kilodalton (Cr 32).
1804 Rundersera, verzameld op negen-
tien Caraïbische eilanden, werden getest
met de cELISA. 133 Sera van tien
eilanden (Antigua, Dominica, Grenada,
Guadeloupe, Martinique, Montserrat,
St. Kitts, St. Lucia, St. Maarten en St.
Vincent) werden positief bevonden. De
aanwezigheid van antilichamen tegen
Cowdria in runderen op deze eilanden
werd bevestigd door immuno-fluores-
centie en Western blotting. Deze studie
toont aan dat Cowdria ruminantium nu
definitief gevestigd is in het Caraïbisch
gebied.

CAA-infecties bij onbeschermde ouder-
dieren kunnen aanleiding geven tot het
optreden van sterfte en/of een anaemis-
che dermatitis syndroom bij de nakome-
lingen.

Deze klinische infecties komen echter
vrij zeldzaam voor. Dit komt omdat een
hoog percentage van de ouderdieren al
in de opfok met CAA wordt geïnfec-
teerd.

Horizontale besmettingen van CAA in
slachtkuikens worden in het algemeen
van gering belang beschouwd. Zij verio-
pen meestal subklinisch onder veldom-
standigheden en ook experimenteel is
vastgesteld dat jonge kuikens na een
contactinfectie niet een normaal klinisch
beeld van de ziekte vertonen.
Om de mogelijke schadelijke gevolgen
van een subklinische CAA-infectie vast
te stellen, werden klinisch gezonde
slachtkuikenkoppels van één integratie
opgedeeld in twee groepen afhankelijk
van de aanwezigheid van antilichamen
tegen CAA. Daartoe werden van de
koppels aan de slachtlijn tien bloed-
monsters genomen en door middel van
een ELISA-test onderzocht. Vervolgens
werden diverse productie-kengetallen
van beide groepen vergeleken. In totaal
werden de gegevens van vijftig slacht-
kuikenkoppels verzameld. Parameters
zoals geslacht, voerfabrikant, leeftijd bij
monstername, strooisel en bezettings-
dichtheid bleken niet van invloed te zijn.
De koppels waarin subklinisch CAA
was vastgesteld, bleken een 2% lager
gemiddeld gewicht, 3% slechtere voe-
derconversie en 13% lagere netto op-
brengst te geven. Deze verschillen waren
significant. Niet significant waren de
0,5% hogere uitval en het verschil in de
kwaliteit van de haken.
De achtergrond van de negatieve in-
vloed van subklinische CAA-infecties
bij slachtkuikens kon niet achterhaald
worden. De auteurs menen, dat gezien
deze bevindingen vaccinatie van ouder-
dieren tegen CAA lonend moet zijn.

Fotokopiéen van studentenreferaten
kunnen worden besteld via het redactie-
secretariaat (tel. 030-510111). De
kosten (inclusief portokosten) bedragen
(afhankelijk van de omvang per referaat);

Pseuddgraviditeit en de behande-
ling met METERGOLINE
Faculteit Diergeneeskunde Utrecht, mei
1992 Auteurs: Karen J.W. van Cleef en
Edwin H.H. Grevelt. Vakgroep: Genees-
kunde van Gezelschapsdieren

Uit ons literatuuronderzoek blijkt, dat
elke niet-gravide hond in meer of min-
dere mate pseudogravide wordt in de
tweede helft van de metoestrus.
De term klinische pseudograviditeit
wordt gebruikt als er sprake is van
zoveel melkklierzwelling, lichaamsver-
anderingen en gedragsveranderingen,
dat onderscheid met een late dracht of
beginnende lactatie moeilijk te maken is.
Symptomen van klinische pseudogravi-
diteit worden toegeschreven aan een
sterkte toenamen van prolactine niveaus
mogelijk ten gevolge van een snelle
progesterondaling. Er zijn weinig gege-
vens bekend omtrent prolactine niveaus
in de metoestrus bij klinisch pseudogra-
vide honden.

Klinische pseudograviditeit kan behan-
deld worden met behulp van de ergotde-
rivaten bromocriptine en metergoline.
Bromocriptine is een dopamine agonist
en werkt voornamelijk via de dopamine
receptoren en heeft als neveneffect bra-
ken. Metergoline is een serotonine an-
tagonist en werkt voornamelijk via sero-
tonine receptoren en kan daardoor effect
op het gedrag hebben.

Het eigen onderzoek bestaat uit twee
delen. In het eerste onderzoek hebben
we zes klinisch pseudogravide Af-
ghaanse windhonden met succes behan-
deld met metergoline. Klinische symp-
tomen, zoals melkklierzwelling vermin-
derde gedurende de behandeling. Twee
uur na het begin van de behandeling was
de gemiddelde prolactine concentratie
significant lager (p=0,0I) dan het ge-
middelde van de gemiddelde prolactine
concentraties per dier, gedurende de
dagen vóór de behandeling, respectieve-
lijk 10,8 ± 2,9 ng/ml en 35,5 ± 8,5 ng/
ml. Na twee dagen bleef de prolactine
concentratie op een basaal niveau van
1,0 0,1 ng/ml. Gedurende de behan-
deling werden janken, hijgen en geringe
agressiviteit waargenomen.

In het tweede onderzoek zijn 39 klinisch
pseudogravide honden behandeld met
metergoline (n=30) of placebotabletten
(n=9). Via een enquête is aan de eigena-
ren gevraagd naar gedrag, algemene
gesteldheid, melkklierzwelling en lacta-
tie; voor en tijdens de klinisch pseudo-
gravide periode en op dag vijf en dag
tien van de behandeling.

Onderscheid is gemaakt in een groep
honden van diverse rassen en en groep
Afghaanse windhonden. In vergelijking
met de niet pseudogravide periode werd
in de pseudogravide periode een signifi-
cante (p<0,05) toename gezien van:
graven, zoekgedrag, agressief gedrag,
janken/piepen, likken onder de buik,
melkklierzwelling en lactatie.
Significant (p<0,05) afgenomen was de
eedust. Afghaanse windhonden ver-
schilden niet significant van de groep
honden van diverse rassen wat betreft de
pseudograviditeitsymptomen.

Na de behandeling met metergoline
gedurende tien dagen, verminderden de
pseudograviditeitsymptomen. Alleen de
melkklier was bij beide groepen signifi-
cant (p<0,05) afgenomen. Zowel bij de
honden van diverse rassen als bij de
Afgaanse windhonden was er een ten-
dens tot afname van agressief gedrag,
janken/piepen, likken onder de buik en
lactatie. Braken werd weinig of niet
gezien. Eén eigenaar is halverwege de
behandeling gestopt omdat de hond
maar bleef graven en voortdurend
jankte/piepte.

Bij de honden, behandeld met placebo-
tabletten, was een zelfde tendens waar-
neembaar als bij de honden behandeld
met metergoline; significante uitspraken
konden echter wegens het geringe aantal
placebo-honden niet worden gedaan.

De schrijvers onderzochten de invloed
van de leeftijd op de uteriene functie bij
negen jonge pony\'s (5-7 jaar) en bij
vijftien oudere pony\'s (>15 jaar).
Het bleek dat bij de oudere dieren de
contractiliteit van de uterus minder was;
de fixatie van het embryo later plaats-
vond; de uterustonus lager was; end-
ometriumbiopsieën ernstiger verande-
ringen vertoonden; de hoeveelheid
vloeistof in de uterus groter was; het
drachtigheidspercentage op dag 12 lager
was en het percentage embryonale
sterfte verhoogd was (resp. 62 en 11%)
in vergelijking met de groep jonge die-
ren.

Uit deze resultaten blijkt duidelijk dat de
uterus van oude(re) pony\'s minder goed
functioneert dan van jonge pony\'s.
Waarschijnlijk is dit ook de reden dat
oudere dieren gevoeliger zijn voor en-
dometritis en minder goed reageren op
een therapie.

bij de egel
Faculteit Diergeneeskunde Utrecht, mei
1992. Auteur: Willie Jager. Vakgroep:
Geneeskunde van Gezelschapsdieren.
Afdeling: Vogels & Bijzondere dieren.

Het door referent gedane literatuuron-
derzoek heeft een aantal inzichten gege-
ven maar minstens even zovele vragen
opgeroepen.

De kennis over de hibematie bij de egel
en de daarmee samenhangende regelme-
chanismen blijft fragmentarisch. Bij elk
onderdeel van dit referaat kan gesteld
worden dat er nog nader onderzoek
dient te geschieden alvorens men tot een
definitieve conclusie kan komen. Dit
wordt voor een deel veroorzaakt door-
dat de egel voor het wetenschappelijk
onderzoek uit de normale leefomgeving
gehaald wordt om als proefdier te functi-
oneren.

Met name voor fysiologisch onderzoek
is dit verre van ideaal. Over de herhaal-
baarheid van een aantal onderzoeken
heeft de referent haar bedenkingen. Des-
alniettemin is er toch wel een aantal
vragen opgelost.

De egel heeft normaal een lichaamstem-
peratuur van 35 graden Celsius, een
ademhalingsfrequentie van 58 keer per
minuut en een hartfrequentie van 265
slagen per minuut. Tijdens de winter-
slaap zijn deze getallen tot 6-10 graden
Celsius, respectievelijk 13 keer per mi-
nuut en 62 slagen per minuut gedaald.

De egel houdt een winterslaap als er te
weinig of geen voedsel is. De omge-
vingstemperatuur speelt hierbij maar
een kleine rol. De egel overieeft de
winterslaap door een verlaging van het
metabolisme, waarbij het opvallend is
dat het dier periodiek ontwaakt. Bij de
grondeekhoorn zou dit gebeuren om te
kunnen slapen. De winterslaap wordt
gekarakteriseerd door een Elektro-
Encephalogram (EEG) die geen uitwij-
kingen laat zien behoudens enkele onda-
dingen in een enkele cel in de thalamus.

Interessant is dat het bloedbeeld tijdens
de winterslaap een verhoging laat zien
van het totale eiwit en de vetten, waarbij
het bestaan is aangetoond van een apo-
proteïne A-I, zo genoemd in analogie
met de mens en VHDL met een subpo-
pulatie die rijk is aan cholesterol. Vreemd
blijft dat bij een onderzoek uitgevoerd in
de zomer, dus als het dier eet, er geen
chylomicronen aangetoond werden
(reO.

Het egelhart heeft diverse aanpassingen
om zich te bewapenen tegen aritmiën,
die bij dieren die geen winterslaap hou-
den een groot gevaar is van hypother-
mie.

Opvallend is dat de egel in winterslaap
weinig mechanismen heeft ontwikkeld
om gevaren van buitenaf te trotseren.

Een dier in winterslaap heeft een verla-
ging van het prothrombine, insuline,
glucagon in het bloed, blijft gevoelig
voor auditieve prikkels en aanraking in
het kopgebied, terwijl het sterftecijfer als
gevolg van opgelopen verwondingen
hoog is. Als enige reactie hierop is
bekend dat veel egels in de buurt van
huizen hun winterslaap houden (om
rodentia uit de buurt te houden?, ref).

Bij de mannelijke egel stijgt de vrije niet-
gebonden fractie in het bloed van testos-
teron tijdens de winterslaap, iets wat
zeker nader onderzoek behoeft. Tijdens
de winterslaap is de gemiddelde testis-
temperatuur één graad hoger dan de
lichaamstemperatuur.

Jammer is dat er in de periode vanaf
1974 geen onderzoek is gedaan naar de
milt, het beenmerg en blaas (inhoud).
Als een dier wakker wordt tijdens de
winterslaap gaat het urineren (eigen
waarneming). Maar zoals reeds aan het
begin vermeld: er blijven nog vele vra-
gen over!

De schrijvers onderzochten of er een
correlatie aanwezig is tussen de oestron-
sulfaat (ES-) concentratie in het serum
en de worpgrootte.

Hiertoe werd van 148 zeugen bloed
genomen tussen de 20e en 26e dag na de
dekking. De ES-concentratie werd be-
paald met een RIA. Zeugen waarbij de
ES-concentratie op de 25e dag groter
was dan 400 pg per ml werden be-
schouwd als drachtig. Lag de ES-con-
centratie tussen 400 en 1000 pg dan
werd voorspeld dat de zeug drachtig was
van minder dan acht biggen en was de
ES-concentratie groter dan 1000 pg dan
werd voorspeld dat de zeug drachtig was
van acht biggen of meer.
De test bleek als drachtigheidstest tegen
te vallen (85% correct). Wat het voor-
spellen van de worpgrootte betreft (resp.
minder en meer dan acht biggen) was de
test in 73% van de gevallen correct.
Geconcludeerd wordt dat met behulp
van deze test sommige zeugen al in een
vroeg stadium kunnen worden geselec-
teerd om te worden opgeruimd. (Deze
conclusie is veel te voorbarig gezien de
hierboven vermelde 85 en 73% - Ref)

(Uitgave van het ministerie van LNV
en wel van respectievelijk de Directies
Veeteelt en Zuivel Akker -en Tuinbouw
en de Dienst Laruibouwvoorlichting).

Deze brochure van 63 pagina\'s beschrijft
op heldere wijze het gehele complex
van regels en maatregelen rond de mest-
problematiek.

Het behandelt de achtergronden en de
samenhang van de regels, de mestpro-
duktierechten, de afzet en het gebruik, de
kwaliteit en samenstelling en de daar-
mee verbonden mestboekhouding en
eventuele heflBngen en kortingen.
De hinderwet wordt nog apart bespro-
ken.

De mestwetgeving voorziet in steeds
strakker wordende regels, zoals fosfaat-
bemestingsnormen en uitrij regels, als-
mede de verdere beperking van de
ammoniakuitstoot.

Tenslotte draait het allemaal om het
voorkomen van de vervuiling van het
grond- en oppervlaktewater en de bo-
dem door mineralen enerzijds en het
voorkomen van de verzuring van de
lucht door ammoniak anderzijds met
alle kwalijke gevolgen van dien voor
bossen en natuurgebieden.

Deze brochure geeft een goed overzicht
van de zeer vele factoren die van belang
zijn bij de beheersing van dit probleem.
Juist omdat deze vanuit zeer verschil-
lende gebieden afkomstig zijn is een
dergelijk overzicht nuttig wil men enigs-
zins de samenhang van de verschillende
maatregelen kunnen begrijpen en plaat-
sen.

Wat is de opzet van de regelgeving, hoe
ziet het nieuwe beleid er uit, wat is het
mestproduktierecht precies en wat moe-
ten we verstaan onder uitbreidings- en
omwisselingsverboden. Het zijn maar
enkele van de vele begrippen in deze
wereld van mest en ammoniak die
systematisch worden uitgelegd.
Dit degelijk uitgevoerde boekwerkje
(dat veriucht is met speelse illustraties
van de hand van P. de Vries) brengt een
ieder die beroepsmatig met de land-
bouw te maken heeft gemakkelijk en
daardoor snel op de hoogte van deze
toch wel zeer complexe materie.
Het is te bestellen bij IKC-Veehouderij
postbus 482 te Ede-6710 BL, telefoon
08380-24737.

Deze publikatie is het gezamenlijke pro-
dukt van drie instellingen die zich bij-
zonder inzetten voor de optimale var-
kenshouderij in het Zuiden van Neder-
land.

De Gezondheidsdienst voor Dieren in
Zuid-Nederiand, het Varkensproefbe-
drijf "Zuid- en West Nederiand" en het
Team Varkenshouderij Boxtel van de
Dienst Landbouwvoorlichting hebben
hun krachten op het gebied van voor-
lichting gebundeld.

In het voorwoord wordt er op gewezen
dat de grote varkensdichtheid in het
Zuiden des lands tot gevolg heeft dat een
groot aantal ziektekiemen zich blijvend
genesteld hebben in de huidige varkens-
populatie.

Hierdoor is extra kennis beslist noodza-
kelijk met betrekking tot de optimale
huisvesting en verzorging. Vandi^r deze
Integrale Kennis Bundeling.
Men kan het gevoeglijk beschouwen als
een praktische handleiding voor de var-
kenshouder vooral als het gaat om het
veranderen, verbouwen of nieuwbou-
wen van stallen. De talrijke bouwteke-
ningen en schetsen helpen hem op weg.
In deze publikatie wordt in dit kader een
groot aantal onderwerpen besproken, te
beginnen met de relevante wetgeving
vervolgens de huisvesting van de ver-
schillende varkens, zoals biggen, vlees-
varkens, opfokzeugen en dekberen. De
klimaatsbeheersing, vooral vanuit het
oogpunt van ziektebeheersing, krijgt
veel aandacht. Uiteraard wordt tevens
de voer- en drinkwatervoorziening uit-
gebreid behandeld. Tenslotte wordt ge-
wezen op de mestproblematiek die bij
alle activiteiten op de achtergrond mee-
speelt. Een korte literatuurlijst comple-
teert deze sober uitgevoerde brochure
voor de varkenshouder.
Gezien de in het voorwoord geformu-
leerde stelling van de bestaande grotere
infectiedruk bij varkens in het Zuiden
van Nederland kan men zich afvragen in
hoeverre elders in het land het houden
van varkens eenvoudiger kan zijn qua
(duurdere) huisvesting en daardoor veel
voordeliger is.

Waar en hoe deze ofifset-publikatie (150
pag.) te verkrijgen is wordt niet vermeld.

De banden voor het inbinden van
het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde 1992 (nieuw formaat)
kunt u bestellen door ƒ25,- per
set over te maken op postbank-
nummer 51 16 06. Wilt u bij uw
bestelling vermelden \'Banden
1992\'.

Pfizer B.V. te Rotterdam is de Nederlandse vestiging van Pfizer Inc. U.S.A., een toonaangevende,
researchgerichte onderneming welke wereldwijd zowel humane- als veterinaire geneesmiddelen op
de markt brengt. De Animal Health Division van Pfizer B.V. heeft een aantal belangrijke en
waardevolle produkten waaronder ontwormingsmiddelen en diverse antimicrobiële specialité\'s
voor zowel de kleine huisdieren als de landbouwhuisdieren.

- het onderhouden van contacten met de
faculteit, gezondheidsdiensten en
instituten

- het geven van technisch-wetenschappelijke
adviezen aan praktizerende dierenartsen.

De geschikte persoon voor
deze belangrijke functie moet
voldoen aan de volgende eisen:

Wij bieden onze nieuwe medewerker/ster een zelfstandige, boeiende baan met
internationale contacten, een goed salaris, een auto van de zaak plus uitstekende
secundaire arbeidsvoorwaarden.

Bel of schrijf ons dan voor het maken van een afspraak.
Vragen naar de heer R.P. van Toor, Personnel Manager.

Op de dag van z\'n trouwdag is Piet de Jong uit
Velp (Gld) op 26 augustus 1991 overleden.
Het altijd kerngezonde, taai-fysieke, sportieve
lichaam van de nog steeds doorwerkende Piet de
Jong werd ondermijnd door een slopende ziekte
Dit werd uiteindelijk te laat als een primair

hetgeen zich inmiddels in de
lever had gemetastaseerd
Piet werd op 3 oktober \'31 te
Stolwijk geboren. Groeide op
in een boerengezin met drie
kinderen. Z\'n oudste broer
Henk de Jong was ook dieren-
arts. Deze vertrok na een paar
jaar assistentie bij Prof v.d
Kaay naar Nieuw-Zeeland en
overleed aldaar in oktober
1991. De middelbare school
doorliep hij in Gouda, waarna
hij een plezierige, maar cons-
ciëntieuze studietijd in Utrecht
doorbracht Piet werd lid van
Unitas, maar bracht z\'n kroeg-
tijd door met een gemengde
groep makkers als Jan A kker-
man. Geert Rypkema, Kees
Ruig en Dolf Bouma Deed
veel en intensief aan sport; judo en karate en
excelleerde daarin zoruler dat hij ermee te koop
liep, integendeel In z\'n studietijd heeft Piet de
militaire dienstplicht vervuld en zich ingezet
tijdens de Watersnood in 1953. Na zijn dierge-
neeskundige studie afgesloten te hebben in \'59
heeft Piet geassisteerd bij collega Brand in
Bergambacht en collega Giskes in Rotterdam. In
laatstgenoemde praktijk ontmoette hij de vrouw
van z\'n leven. Joke Dijkshoorn uit Bergschen-
hoek, met wie hij trouwe en in 1964 naar Velp
vertrok om daar de praktijk van Dr Mulder in
1967 over te nemen Hier in Velp werden hun
kinderen Jacco en Ariëlle geboren.

De zeer uitgestrekte en grote gemengde praktijk
in de Veluwezoom kristalliseerde onder zyn
breed-gespecialiseerd vakmanschap uit in drie
kernactiviteiten een intensieve kleine huisdie-
renpraktijk, een paardenpraktijk en z\'n dieren-
tuin diergeneeskunde in Burgers Dierenpark.
Piet de Jong was door z\'n kwaliteit een bekend
gezicht op veel manegebedrijven en privéstallen
daarnaast bij vele hippische evenementen zoab
Champion Arnhem en de W.K vierspannen op
het Loo.

Als gerenommeerd dierenarts van Burgers Zoo
heeft hij een grote invloed gehad op de ontwikke-
ling van de nu zo bekende Zoo Safari Bush. De
relatie in deze met de directeur Anton van Hoof
mag uitzonderlijk genoemd worden Piet heeft in
de loop der jaren een enorme kennis over de
behandeling van ziekten bij exotische dieren
verworven en werd door vele collegae uit binnen-
en buitenland geraadpleegd
Mede door Piet zijn inzet is een hechte samenwer-
king ontstaan tussen alle dierentuin-dieren-
artsen Een hoogtepunt in z\'n dierentuin-carrière
►vos wel de organisatie van het Internationale
Symposium voor ziekten bij exotische dieren dat
in 1990 door Piet en zijn vrouw Joke werd
georganiseerd Door zgn kennis en kordaat
handelend optreden werd hij ook door Staatsbos-
beheer aangezocht als adviseur bij de begrazings-
projekten als de Slikken van Goeree en de
Oostvaarders plassen Samen met Staatsbosbe-
heer reisde hij naar Duitsland en Polen en
importeerde de Hechrunderen en de Tarpanp-
aarden

Van z\'n avontuurlijke reis naar Kameroen, waar
hij tijdens een daar heersende revolte een met
uitroeien bedreigde groep gorilla\'s onder de
meest primitieve omstandigheden op transport
naar Nederland kreeg, kon hij met plezier, maar
ook vol afgrijzen vertellen
Moedig heeft hij twee maanden voor z \'n dood op
het Symposium in Tsjechoslowakije afscheid
genomen van zijn vrienden, collega\'s uit de
dierentuin-wereld Piet was een man van weinig
woorden en leek wat afstandelijk.
Dit laatste door zijn bescheiden natuur en wat
verlegenheid Om Piet echt te bereiken moest je
een drempel over en als dat lukte dan leerde je
een ander mens kennen Heel kameraadschappe-
lijk en betrokken Als collega kon je op hem
bou wen en ook hierbij streefde hij naar perfectie.
Hij was veeleisend voor anderen, maar vooral
zeker voor zichzelf. Piet was erg kritisch en
menig maatschappelijk gebeuren werd niet altijd
lovend door hem bezien
Ook in Rotary wenste Piet perfectie en beoor-
deelde hij elk voornemen kritisch. Piet de Jong
jvoy voor z\'n assistenten, collega\'s en met name
voor zijn zwager, een groot leermeester, een
krachtbron van consequent gedrag en diagnos-
tisch en chirurgisch vakmanschap.

Velen en ondergetekenden in het bijzonder, zijn
hem daar intense dank voor verschuldigd Dat hij
geliefd was bij velen bleek wel bijzijn begrafenis,
waarbij een grote menigte van bekenden, cliën-
ten, collega\'s uit binnen- en buitenland afscheid
van hem nam in zijn Burgers Bush.

De kinderen Jacco en Ariëlle volgde hij betrok-
ken maar gaf ze toch alle vrijheid en steunde ze
meer dan men soms vermoedde. Joke, z\'n vrouw
was zijn grootste kameraad
Joke en Piet begrepen en bewonderden elkaar.
Dat was duidelijk in al die jaren van praktijk en
praktijkopbouw. Excellerend kwam dit tot uit-
drukking in de tijd van ernstig ziek zijn De zorg
waarmee ze elkaar omringden en waarmee Joke

Piet verpleegde dwingt bewondering en respect
af. In deze periode heeft Piet zeer ernstig geleden,
maar manmoedig, heldhaftigz\'n pijn en lichame-
lijke terugslag tot \'t uiterste verdedigd
Gaf niet op en presteerde het om na een ernstige
operatie en behandeling met chemotherapie weer
op de been te komen op een manier die ontzag
inboezemde en liet zien hoe een groot mens Piet
was en bleef

De nieuwe Stichting Post Academisch Onder-
wijs (PAO) Diergeneesiiunde begon haar werlt-
zaamheden op 1 januari 1991 aan de Yaleiaan 11
in Utrecht.

De voordelen van eigen apparatuur bleken
evident; bij de huidige omvang van het PAO-
Diergeneeskunde ook alleszins rendabel.
Het aantal cursussen bedroeg in 1987, 44
(1.546); in 1988,60 (1.734); in 1989,55(1.679);
in 1990, 69 (2.191) en in 1991, 86 (2.140)
(=cursisten).

Het aantal cursisten bleef nagenoeg gelijk, maar
de tendens naar meer gespecialiseerde kleinscha-
lige cursussen en dus duurdere cursussen hand-
haafde zich.

Er werd een enquête gehouden onder alle in
Nederland werkzame dierenartsen die in 1989
en 1990 niet ingeschreven stonden als cursist. De
respons was redelijk te noemen maar niet zoda-
nig dat statistisch verantwoorde conclusies ge-
trokken kunnen worden. Als de respondenten
representatief zouden zijn voor deze groep \'niet-
cursisten\', dan is de conclusie dat 75% van de
Nederlandse dierenartsen tenminste één keer per
twee jaar een PAO-cuisus volgt. Een derde deel
van de overige 25% heeft zich op andere wijze
bijgeschoold (Vooijaarsdagen, lezingen Groepen
van de KNMvD e.d.). De conclusie is dat de
Nederlandse dierenarts zich regelmatig bij-
schoolt en dat het PAO-Diergeneeskunde een
zeer aanzienlijk deel van deze bijscholing ver-
zorgt.

De statuten van de Stichting Post Academisch
Onderwijs Diergeneeskunde zijn notarieel vast-
gelegd op 7 november 1990 en de Stichting ving
haar werkzaamheden aan op 1 januari 1990;
tijdens de laatste vergadering van het Bestuur van
het Orgaan Post Academisch Onderwijs Dierge-
neeskunde op 23 april 1991 werd het Orgaan
opgeheven. Daarmee is de laatste band met het
ministerie van Onderwijs en Wetenschappen
verbroken. De Stichting kreeg toestemming om
alle bezittingen van het Orgaan, inclusief het
risicofonds dat met hulp van het ministerie was
opgebouwd, over te nemen. De kosten van de
privatisering ad ƒ6.000,- werden door het minis-
terie gedragen.

Teleurstellend
Ondanks een groot aantal cursussen en een
gemiddeld goede bezetting was het eerste half-
jaar 1991 financieel wat teleurstellend. Dit was
terug te voeren op een te gering aantal grote
cursussen die bovendien door verschillende oor-
zaken teleurstellende financiële resultaten te zien
gaven. Op dat moment was het najaarspro-
gramma al vastgelegd in het programmaboekje
dat in juni bij de dierenartsen lag. Besloten werd
nog twee grote cursussen in december te organi-
seren. Hierdoor en door de over de hele linie
goede bezettingsgraad in het najaar ontstond een
batig saldo van ƒ 154.000,- (in 1990ƒ 107.000,-).
Het bestuur stelde een deel daarvan beschikbaar
voor een stimuleringsfonds voor docenten ter
verrijking van kennis en/of aanschaf van voor
het beroep gewenste apparatuur/boeken. De
omzetcijfers bedroegen in 1989 ƒ 638.000,-; in
1990/876.000,- en in 1991 ƒ1.100.000,-.

De omzet nam dus in twee jaar met 72% toe.
Het maken van winst is geen doelstelling van de
Stichting PAO-Diergeneeskunde. Wel is een
kleine organisatie extra kwetsbaar en een be-
hooriijke reserve is derhalve noodzakelijk. Bij de
huidige omvang van de Stichting PAO-Dierge-
neeskunde is de nu bestaande reserve van onge-
veer ƒ 500.000,- een voldoende basis voor het
overieven van slechte tijden.
Bij het aanstellen van een nieuwe directeur, die
de huidige opvolgt in de herfst van 1992,
heeft het Bestuur overwogen dat de nieuwe
functionaris full-time werkzaam zal moeten zijn
om het aantal en de kwaliteit van de cursussen
verder uit te bouwen. De kleinschalige cursussen
vragen vaak inhoudelijk van de directeur relatief
veel voorbereiding. (Voor de uitbreiding van de
kantoorwerkzaamheden is per 1 januari 1992
mevrouw R. Bikha aangesteld).

De nieuwe directeur zal ook tijd en aandacht
kunnen besteden aan de internationale oriënte-
ring, die tot nu toe nauwelijks gerealiseerd kon
worden terwijl er alle reden is om bij de
éénwording van Europa ook als PAO-Dierge-
neeskunde over de vervagende grenzen heen te
kijken.

Donderdag 1 oktober wordt, na de sportdag van
de KNMvD en het symposium van DSK, om
ongeveer 18.30 uur bij het Hoofdgebouw op de
Uithof \'de femur\' onthuld. Beeldhouwer Taeke
Friso de Jong legt op dit moment de laatste hand
aan het kunstwerk.

Na de onthulling is er voor studenten, mede-
werkers van de Faculteit der Diergeneeskunde
en dierenartsen een groots opgezet feest in het
Hoofdgebouw van de faculteit. Het Bedrijfschap
Slagersbedrijf schotelt de gasten ongetwijfeld
exquise Bourgondische gerechten voor.
Het geheel wordt opgeluisterd door vier verschil-
lende muziekgezelschappen.
Vervolgens leidt collega C. C. van de Watering
de \'Veterinaire Zangborrel\', waarna het gezel-
schap zich verplaatst naar de monsterbaan van
Heelkunde. Tot in de late uurtjes wordt dan een
feest rond een verrassend thema gehouden.
Omdat het ongetwijfeld memorabele feest orga-
nisatorisch nogal wat voeten in de aarde heeft,
wordt men dringend verzocht tijdig (uiterlijk 11
september) te reserveren. Betaling geldt daarbij
als aanmelding.

Zaterdag 3 oktober organiseert DSK vanaf tien
uur \'s morgens de groots opgezette Burgerijdag
op de Maliebaan. De Burgerijdag is een mengel-
moes van diverse activiteiten, waarbij voor
iedereen wel iets van zijn of haar gading te
vinden is. Een greep uit de geplande activiteiten:
kortebaan-draverijen, huisdierkeuring, meute-
honden, oude ambachten, schapendrijven met
Border Collies, presentatie van diverse vakgroe-
pen, voltige, ringsteken en een braderie, met

kraampjes van ondernemers en verschillende
organisaties. Natuurlijk kan ook de inwendige
mens op velerlei wijze versterkt worden.
Belangstellenden zijn welkom tijdens de Burge-
rijdag.

Omdat het Jaarcongres dit jaar in Utrecht wordt
gehouden, doet zich de unieke mogelijkheid voor
om samen met de Faculteit der Diergeneeskunde
een programma samen te stellen.
Vrijdagmiddag 2 oktober kunnen KNMvD-
leden en hun partners deelnemen aan program-
ma\'s, die door een aantal vak- en werkgroepen
van de Faculteit worden georganiseerd. Elk
programma duurt drie kwartier en iedere deelne-
mer kan drie programma-onderdelen bezoeken.
Op het inschrijfformulier dat men van de
KNMvD heeft ontvangen kan men aangeven
aan welke drie onderdden het liefst deelgeno-
men wordt, alsmede twee alternatieven. De
organisatie probeert bij de indeling van de
deelnemers zoveel mogdijk aan de wensen van
de deelnemers tegemoet te komen.

De vakgroep verzorgt een rondleiding door de kliniek.
Hierbij zullen de patiëntenopvang en behandeling worden
belicht en worden ook enkele facetten van lopende onder-
zoeksprojecten op het gebied van de respiratietractus van het
paard en op het gebied van runderen met \'leucocyte adhesion
deficiency\' (BLAD) getoond.

De vakgroepen Algemene Heelkunde en Heelkunde der
Grote Huisdieren, Functionele Morfologie en Inwendige
Ziekten der Grote Huisdieren verzorgen gezamenlijk een
demonstratie in hun gemeenschappelijke onderzoekslabora-
torium voor t)ewegingsanalyse en sportgeneeskunde. Hierbij
zal het gebruik van de tredmolen en de forceplate \'life\'
worden gedemonstreerd en worden de toepassingsmogelijk-
heden voor patiënten-evaluatie en onderzoeksdoeleinden
nader belicht.

Het ligt in de bedoeling presentaties te verzorgen over de
volgende onderwerpen:

In de college-zaal zullen inleidingen worden verzorgd,
gecombineerd met demonstraties over:

Door middel van een expositie van apparatuur en een poster-
en videopresentatie wordt een overzicht gegeven van de
huidige mogelijkheden op het gebied van de diagnostische
beeldvorming in diergeneeskunde, zoals echografie en com-
putertomografie.

— rondleiding door het Gemeenschappelijke Dieren Labo-
ratorium van de universiteit (GDL),

— interactief programma over anaesthesie bij proefdieren
(computer-gekoppeld aan een beeldplaat),

a. Door de afdeling Celbiologie en Histologie wordt een
demonstratie verzorgd over hel principe, de werking en
de toepassingsmogelijkheden van de raster-electronen-
microscoop.

b. De studiecollectie van de Anatomie: verschillende soor-
ten preparaten worden getoond: geprepareerde structu-
ren in perspex potten, preparaten die in plastic zijn
ingebed, opspuitpreparaten en geplastineerde prepara-
ten.

8. Vakgroep Geneeskunde van Gezelschapsdieren
Presentatie over de relatie tussen de onderzoeksactiviteiten en
patiëntenzorg met gebruikmaking van de nieuwste inzichten
op wetenschappelijk gebied.

De presentatie geeft met name inzicht in de wijze waarop
binnen het biofysisch laboratorium electrofysiologisch on-
derzoek plaats vindt en welke diagnostische methodieken uit
dit onderzoek direct voor de patiënten beschikbaar zijn.

De vakgroep opent de geheel vernieuwde Studieverzameling
op feestelijke wijze. Tevens worden alle beeld- en literatuur-
informatiesystemen, die bij de vakgroep in gebruik zijn,
gedemonstreerd.

10. Vakgroep Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong
De vakgroep zet een route uit, waarlangs verschillende
activiteiten worden toegelicht. Er wordt onder meer aandacht
besteed aan internationalisering van onderwijs, nieuwe
ontwikkelingen op het gebied van vleestechnologie en residu-
analyse en de dierlijke bijproduktenproblematiek.

De werkgroep wil met groepen van maximaal 20 personen
een discussie over beroepsverantwoordelijkheden opzetten
aan de hand van door henzelf of de bezoekers aangegeven
onderwerpen.

In één van de college-zalen in het Hoofdgebouw wordt een
40 minuten durende videoband getoond, die gemaakt is
tijdens het in juni 1988 door de Faculteit georganiseerde feest
bij het definitieve afscheid van de Biltstraatterreinen.

— Een bezoek aan het Academisch Ziekenhuis Utrecht
(AZU). Nadat men door middel van een diapresentatie is
geïnformeerd over de gang van zaken in dit ziekenhuis,
wordt men in de gelegenheid gesteld alles nog eens met
eigen ogen te aanschouwen.

— Een bezoek aan het Universiteitsmuseum aan de Bilt-
straat, waar op dat moment de expositie \'Onderwijs en
leermiddelen\' wordt gehouden. Uiteraard stelt dit bezoek
de bezoekers tevens in staat de\'oude Faculteit\' nog eens
te bekijken. In restaurant Bougainville wordt koffie of
thee geserveerd.

Per 1 september treedt S. G. de Rooij
als stafmedewerker Publiciteit in
dienst van de Koninklijke Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.
Collega De Rooij, die in 1975 afstu-
deerde als dierenarts, heeft niet alleen
een veterinaire, maar ook een jour-
nalistieke achtergrond; sinds 1989 is
hij namelijk als journalist werkzaam
voor uitgeverij C. Misset bv te Doe-
tinchem.

Hij schrijft reportages, verslagen en
vooriichtings- en achtergrondartike-
len voor onder meer de bladen Boer-
derij, Veehouderij en Varkenshoude-
rij. De Rooij heeft een door Elsevier
georganiseerde journalistieke oplei-
ding gevolgd.

Het accent van zijn werkzaamheden
ligt voor een groot deel op publici-
taire bijdragen voor het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde. Hij werkt
daarbij nauw samen met bureaure-
dacteur R. G. J. M. Haring.

De collega\'s die voorgaande jaren de locatie van
de sportdag te ver van huis vonden, (noorderlin-
gen die naar Cuyk moesten en zuiderlingen die
zich naar de Martinitoren moesten begeven)
worden nu de mond gesnoerd.
Dit jaar is het voor een ieder even ver of, beter
gezegd, net zo dichtbij.

Op de velden van Kampong, vlak bij Hercules
(bij deze laatste club hebben vele veterinairen
jarenlang gespeeld met een eigen team) wordt op
1 oktober een voetbaltoernooi georganiseerd;
beter, spectaculairder en aantrekkelijker dan
ooit.

Behalve het DSK-team, het Faculteitsteam, het
Co-assistententeam en de diverse Provinciale
teams, neemt dit jaar een voetbalteam van
dierenartsen uit Tsjecho-Slowakije deel. Dat
gebeurt in het kader van een uitwisseling met de
Faculteit der Diergeneeskunde.

Het staat buiten kijf dat er wordt genoten van
fraai voetbal en v^eergaloze doelpunten. Dat de
deelnemers bovendien vele vrienden ontmoeten,
niet alleen tijdens het toernooi, maar ook na
afloop op het feest met de studenten, faculteits-
medewerkers en collega\'s, is eveneens zeker.
Wat echter niet zeker is: of iedereen op komt
draven, maar dat is een keus die men zelf moet
maken. Onder de zinspreuk: "Laten wij zo
voortgaan", hoopt de organisatie zoveel moge-
lijk mensen te ontmoeten tijdens het voetbaltoer-
nooi.

Belangstellende dierenartsen kunnen zich aan-
melden bij het betreffende Afdelingsbestuur of
bij J. Hagendijk. Men kan kiezen voor het team
waarin men zich het meest thuis voelt.

Het Bestuur van de Stiditing Pensioenfonds voor
Dierenartsen is momenteel als volgt samenge-
steld:

E. K. Dolfijn, voorzitter; J. R. de Nooij, vice-
voorzitter; J. K. Prins, secretaris/penningmees-
ter; S. Dooper; A. M. Visee; mevr. E. Lindenho-
vius-Zijderveld; mevr. Y. H. Beenen-Louwerse.
Tijdens de komende vergadering van deelne-
mers, die gehouden wordt op maandag 12
oktober 1992, is mevrouw Y. H. Beenen-Lou-
werse (afkomstig uit de Groep Geneeskunde
Gezelschapsdieren) aftredend en herkiesbaar.

Tijdens deze vergadering is de heer E. K. Dolfijn
(afkomstig uit de Groqj Praktici Grote Huisdie-
ren) aftredend en niet herkiesbaar.
Na overleg met de betrokken Groepen stelt het
Hoofdbestuur voor mevrouw H. R. de Vries-
Chalmers Hoynk van Papendrecht en de heer H.
Meulenaar voor te dragen voor benoeming in het
Bestuur van de Stichting Pensioenfonds voor
Dierenartsen.

In de \'positieve lijst diergeneesmiddelen\' gepubli-
ceerd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
van 1 juli, 13, 399, is voor Ivermectin abusieve-
lijk IM als injectiemethode aangegeven. Dit
dient te zijn SC (Subcutaan).

De nieuwe Wet op de Uitoefening van de
Diergeneesltunde treedt op 1 augustus
1992 in werking, ecliter met uitzondering
van het veterinaire tuchtrecht.
Dit betekent onder meer dat de registratie
van dierenartsen zal plaatsvinden. Hier-
toe krijgen de dierenartsen formulieren
toegestuurd. Is dit onverhoopt niet het
geval dan dient de dierenarts er zelf zorg
voor te dragen dat hij/zij binnen een
redelijke termijn geregistreerd wordt. De
registratie wordt uitgevoerd door de RVV.
Tevens gaat het Besluit Paraveterinairen in
werking. Voor de huidige op dat gebied
werkzame personen geldt een overgangs-
regeling van één jaar. Voor de paraveteri-
nairen geldt ook een registratie. Personen
die reeds paraveterinaire werkzaamheden
verrichten en geen door de minister aange-
wezen opleiding hebben gevolgd, hebben
voor de registratie een verklaring nodig
van de dierenarts waarbij ze werken.
De KNMvD en de Overheid raden de
dierenartsen aan om met zorg en niet
overhaast deze verklaringen af te geven.
Met een dergelijke verklaring wordt name-
lijk weergegeven dat de dierenarts van
mening is dat de persoon in kwestie alle
zaken en handelingen genoemd in het
Besluit Paraveterinairen en de daarbij be-
horende leerplannen voldoende beheerst.
Het schrijven van de benodigde verklaring
dient derhalve met grote zorg te geschie-
den.

Voor de inwerkingtreding van de Diergenees-
middelenwet in 1986 zijn door de afdelingen
Limburg en Noord-Brabant van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde bijeenkomsten georganiseerd te Heythuy-
sen respectievelijk Boxtel alwaar de consequen-
ties van de nieuwe wetgeving werden besproken.
Onder meer werd gesproken over de problema-
tiek van de restanten entstoffen, tegen de achter-
grond van het mogelijk overbrengen van smet-
stof van het ene bedrijf naar het andere.
Door mij is toen - in mijn functie van hoofdin-
specteur A. I. D. inspectie Zuid - de toezegging
gedaan, dat de A. I. D. soepel zou optreden bij
het aantreffen van door de op het bedrijf prakti-
zerende dierenarts, achtergelaten restanten ent-
stof, mits aan bepaalde voorwaarden zijn vol-
daan.

Uit verkregen informatie van de Directie V.D.,
alsmede van het Hoofdbestuur van uw Maat-
schappij, is mij gebleken dat er vanuit veterinair
en hygiënisch oogpunt gegronde bezwaren zijn
tegen het achterlaten van entstoffen op veehou-
derijbedrijven.

Daarnaast blijkt in de praktijk, dat entstoffen in
diverse verpakkingseenheden in de handel zijn,
zodat - bij een goed aankoopbeleid - het pro-
bleem van restanten kan worden ondervangen.
Ook van de zijde van het Openbaar Ministerie en
de Rechteriijke Macht zijn inmiddels bezwaren
gemaakt tegen de door mij gehanteerde gedoog-
situatie.

Tegen deze achtergrond deel ik u mede, dat ik
mij genoodzaakt zie de gedane toezegging bij
deze in te trekken en verzoek ik u de eventuele
restanten die nog op veehouderijbedrijven aan-
wezig zijn ten spoedigste te doen verwijderen.
Vanaf 1 augustus 1992 zal in alle gevallen
waarbij (restanten)entstoffen op een veehoude-
rijbedrijf worden aangetroffen verbaliserend
worden opgetreden zowel tegen de dierenarts
(terzake van het afleveren) als tegen de veehou-
der (terzake van het voorhanden hebben).

Van 23 tot en met 27 augustus aanstaande wordt
in Den Haag een internationaal congres georga-
niseerd over de voortplanting bij dieren.
De doelstelling van het congres is om de gege-
vens uit het onderzoek duidelijk te maken voor
de praktizerende dierenarts in het veld.
De Nederiandse dierenarts is dit mogelijk verge-
ten, maar het congres is er ook voor hem of haar.
Voor meer informatie zie het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde van 1 junijl., 11, 337.

Op 17 september wordt een bijeenkomst
georganiseerd over de betekenis van mo-
derne literatuur-informatiesystenien als
gebruiksmiddel bij de uitoefening van de
diergeneeskunde. De bijeenkomst vindt
plaats in collegezaal C van de Faculteit der
Diergeneeskunde aan de Yalelaan 1 in
Utrecht (tel. 030-531407).
De organisatie berust bij de KNMvD, de
redactie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde en de bibliotheek van de Facul-
teit der Diergeneeskunde.
Verschillende sprekers praten over de
waarde van literatuur-informatie in de
praktijk en welke systemen er zoal in
zwang zijn.

Belangstellenden dienen zich vóór 31
augustus telefonisch aan te melden bij de
KNMvD, tel. 030-510111 en vragen naar
Sandra Tummers.

De kosten voor deze middag bedragen 25
gulden per persoon vooruit te voldoen op
gironummer 511606, tn.v. de KNMvD,
onder vermelding van literatuur-informa-
tie.

(Voor een programma-overzicht; het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde van 15 juli
jl., pagina 437).

Voor het lidmaatschap van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde hebben zich aangemeld de volgende
collega:

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde heeft het
HooMbestuur aangenomen:

Bont, Mevr. M.E.Q. de; 1991; 5665 CV Gel-
drop; Adelaartlaan 31.
Dijker, J.; 1977; 6814 CE Arnhem; Zijpen-
daalseweg 71.

Als kandidaatlid van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het Hoofdbestuur aangenomen:

Als buitengewoon lid van de Koninklijke Ne-
derlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het Hoofdbestuur aangenomen:

Mutaties
205 Arkel, W. van; 1962; 7824 BA Emmen;
Undschaplaan 9; tel. 05910-22224; p., ge-
ass. met J. Bakker, R.K. de Boer, H.J.
Haverkate, A. Klarenbeek, F.W. Oostra en J.
van der Zee.
207 Becking, R.W.F; 1983; 2566 WD \'s-Ora-
venhage; Sijzenlaan 39; tel. 070-3456105
privé, 01740-24544 prakt.; £ax 01740-
20736; p., geass. met M.J. Bakkenes, J.T.M.
Maree en I. Palgi.
212 Blocks, G.H.M.; 1986; 3602 PJ Maarssen;
Hondiusstraat 80; tel. 03465-76285 privé,
02940-79691 bur.; fax 02940-14256; wet.
medew. Solvay Duphar B.V., Hoofd Kwali-
teitsbeheer.

214 Boneschanscher, G.; 1949; 4416 AD Krui-
ningen; Hoofdstraat 2; tel. 01130-82680; r.d.
214 Bont, Mevr. M.E.Q. de; 1991; 5665 CV
Geldrop; Adelaartlaan 31; tel. 040-860478
privé, 04907-61349 prakt.; p, ass. bij G.J.
Molenkamp en J.Th. Weeda (toev. als lid).
223 Celant, Mevr. D.L.; 1981; 3448 CR Woer-
den; De Berkel 2; tel. 03480-20524 prakt.;
p., gezelschapsd.
228 Dijker, J.; 1977; 6814 CE Arnhem; Zijpen-
daalseweg 71; tel. 085-420684; p. (toev. als
lid).

231 »Drijfbout, Mevr. A.C.; 1991; 3572 SJ
Utrecht; Bekkerstraat 62; tel. 030-714209
privé, 531043 bur.; wet. medew. R.U. (F.D.,
vkgr. Bedrijf^ierg. en Voortpl.).
233 Eil, H.; 1959; 7255 DB Hengelo (Gld);

Beatrixlaan 16; tel. 05753-2004; r.d.
236 Folkers, Dr. C.; 1956; U-1962; 1217 LJ
Hilversum; Burg. van Hellenberg Hubariaan
5; tel. 035-243200 privé, 02940-79352bur.;
wet. medew. Solvay Duphar B.V, Director
Quality Assurance, Animal Health Division.

239 Gaakeer, J.L.J.; 1965; 4441 AK Ovezande;
Bloemenstraat 4; tel. 01195-5745; d.

240 Gigase, G.J.E.; 1992; 6463 ES Kerkrade;
Kloosterbosstraat 20; tel. 045-461050 privé,
452727 prakt.; p., ass. bij ThJ.B.A. Rama-
kers (toev. als lid).

243 Groot, J. de; 1990; 3601 XA Maarssen;
Talmastraat 20; tel. 03465-63548; wet. me-
dew. R.U. (F.D., vkgr. Inw. Ziekten en
Voeding der Gr. Huisd.).

244 Groot, W.T de; 1992; 3513 VK Utrecht;
Blokstraat 33; tel. 030-319679; wnd.d. (toev.
als lid).

245 Haan, F de; 1984; 1411 CV Naarden;
Cattenhagestraat 36; tel. 02159-50482 privé,
02940-77523 bur.; fax 02940^0253; Regi-
onal Manager Solvay Duphar B.V.

249 Hekerman, TW.M.; 1991; 2311 KG Uiden;
Plantsoen 23; tel. 071 -128293 privé, 125057
prakt.; p., ass. bij Dr. A.W. Helder en G.
Roest.

245 Haan, F de; 1984; 1411 CV Naarden;
Cattenhagestraat 36; tel. 02159-50482 privé,
02940-77523 bur.; £ix 02940-80253;
Regional Manager Solvay Duphar B.V.
259 • Jansen, FG.M.; 1981; 1752 JN Sint
Maartensbrug; Grote Sloot 251; tel. 02246-
3784 privé, 02240-13527 prakt.; p., ass. bij

260 Jelsma, A.; 1980; 3734 HC Den Dolder;
Hermelijnlaan 11; tel. 030-251473 privé,
070-3611863; specialist Pluimveekeuring
R.VV

262 Kaaij, Mevr. M. van der; 1991; 3707 HT
Zeist; Krakelingweg 111; tel. 03404-25640;
wnd.d.

264 Kersten, A.J.; 1981; 7091 EC Dinxperio;
Aaldersbeeklaan 91; tel. 08355-2567; clin,
research manager Solvay Duphar B.V.

265 Keurs, J.H.A. ter; 1971; 7495 TH Ambt
Delden; Almeloseweg 24; tel. 05408-41725
privé, 41220 prakt.; p., geass. meÜ.W.A.M.
Bartels (toev. als lid).

266 Knijff, RC; 1974; 1394 LR Nederhorst den
Berg; De Biezen 5; tel. 02945-2059 privé,
02940-79643 bur.; Éax 02940-14256; wet.
medew. Solvay Duphar B.V.

268 Kollen, J.H.; 1990; 7772 EW HARDEN-
BERG; Polberg 53; tel. 05232-65753 privé,
66066 prakt.; p., ass. bij A.G.W. Bax, I.H.
Harms, J.D.F.J. Hartgers, H. Meulenaar en
W.J. Pouwels.
270 Kreuger, T.; 1988; 8091 HG Wezep;
Schaapskooi 24; tel. 05207-65713 privé,
61666 prakt.; fex 05207-61679; p., geass.
met M. Dijkstra.
272 Kuiper, A.FChr.; 1971; 5242 AA Rosma-
len; Rooseveltlaan 9; tel. 04192-14146 privé,
02940-77389 bur.; fax 02940-80253; wet.
medew. Solvay Duphar B.V., Business Unit
Manager varkensprodukten.
275 * Leeuw, W.A. de; 1983; 8251 TS Dronten;
Thomsonstraat 90; tel. 03210-14709 privé,
070-3407030 bur.; toegev. i.VG. i.a.d.,
V.H.I., sectie dierproeven.
275 • Leeuw van Weenen, A de; 1969; 4265 HH
Genderen; Hoofdstraat 13 A; tel. 04165-
2502 privé, 01621-16488 tst. 63 bur.; wet.
medew. bij Dopharma Research B.V.

283 Meurs, Mevr. E.A. van; 1975; 3941 DE
Doom; Wilhelminaweg 19; tel. 03430-
16663 privé, 03435-75955 bur.; d. Livestock
Control B.V (toev. als lid).

284 *Minke, Dr. J.M.H.M.; 1984; U-1990; 3523
AM Utrecht; Tolsteegplantsoen 40 II; tel.
030-523642 privé, 02940-79335 bur.; fax
02940-14256; wet. medew. Solvay Duphar
B.V., Clinical Research Manager.

286 Muiswinkel, K. van; 1971; 8300 AE Emmel-
oord; Postbus 214; tel. 05270-14277 privé,
13500/98931 bur.; p.; specialist Chirurgie
van het Paard; dir. bij Diergeneesk. Centrum
Noord-Nederland c.v.

288 Nienhuis, H.B.; 1979; 1842 EH Oterieek;
Polderweg 2; tel. 02207-42641 privé, 13132
prakt.; p., geass. met S.D. Blanksma, J.M.
Boersma en D.L. van Os (toev. als lid).

289 Nobelen, FC.G.M. van den; 1991 ; 7274 GG
Geesteren (Gld); Horstweg 8; tel. 05458-
2009; wnd.d.

292 Oranje, A.A.; 1989; 9471 GD Zuidlaren;
Hondsrugstraat 3; tel. 05905-94665; p., ass.
bij A.E. Braam.
295 Peters, PH.M.E.; 1962; 6419 AT Heerien;

Valkenburgerweg 161; tel. 045-715446; d.
295 » Peters, PW.H.M.; 1992; 3581 KJ Utrecht;
Burg. Reigerstraat 5; tel. 030-314175 privé,
08859-51593 prakt.; p., ass. bij Dr. J.J.
Geene, A.J.A.M. Mouwen, J.J. Pen en
T.J.M. Vercammen.

305 Ruitenbeek, Mevr. W.; 1992; 3705 ZG Zeist;
Warande 82; tel. 03404-51863; wnd.d.
(toev. als lid).

306 Schaftenaar, W.; 1978; 2665 GS Bleiswijk;
Jasmijnhof 10; tel. 01892-19576 privé, 010-

307 Schep, Mevr. H.S.; 1992; 4141 EC Leerdam;
Kon. Emmalaan 38; tel. 03451-10951;
wnd.d. (toev. als lid).

314 • Soede, D.; 1992; 2415 BG Nieuwerbrug;
De Bree 6; tel. 03488-8456 privé, 03480-
12669 prakt.; p., ass. bij A.J.M. Bosch en Jr.
A.A. Smorenburg.

316 Steenaart, J.; 1963; 1231 CH Nieuw-Loos-
drecht; Lindelaan 29; tel. 02158-23148
privé, 02940-79348 bur.; wet. medew. Sol-
vayDuphar B.V.

319 Suichies, H.R.; 1992; 3582 CT Uü^echt;
Krommerijn 68; tel. 030-518107; wnd.d.
(toev. als lid).

320 Teenstra, Dj.R; 1966; 3062 XP Rotterdam;
Tijs van Zeventerstraat 12; tel. 0104525954
privé, 4145049 prakt.; p., geass. met K.
Crama, H.J.A.J. Heuthorst, JJl.W.M. Mil-
tenburg, N.G. Simoncelli, Mevr. C.P.J. Smit
en A.S. Spruit.

361 Tielen, Prof.Dr.Ir. M.J.M.; 5281 RM Boxtel;
Boseind 26; tel. 04116-72852 privé, 73951
bur.; adj. dir. G.v.D. Zuid-Nederland; hlr.
R.U.U. (F.D.Xtoev. aU buitengewoon lid).

324 Vaarten, J.L.M.; 1984; 1217 BE Hilversum;
Trompenbergerweg 6-14; tel. 035-239333
privé, 02940-79405 bur.; Éix 02940-14256;
wet. medew. Solvay Duphar B.V.

324 Valk, Dr. PC. van der; 1970; U-1979; 3818
LK Amersfoort; B.W.-laan 92; tel. 033-
613256 privé, 02940-79352 bur.; fax 02940-
14256; wet. medew. Solvay Duphar B.V.,
Biological Registration department.

326 » Velden, O.R.M.W. van der; 1992; 3572
KV Utrecht; A. Numankade 67 bis; tel. 030-
735617; wnd.d.

329 Vermeulen, PH.M.; 1976; 4731 LM Ouden-
bosch; Drimmelaarstraat 20; tel. 01652-
12466 prakt.; p., geass. met PA.M. Vugts.

329 Versendaal, R.G. van; 1973; 1217 BZ Hil-
versum; Verdilaan 4; tel. 035-231272 privé,
02940-79344 bur.; fax 02940-14256; wet.
medew. R & D AHD Solvay Duphar B.V.

330 Vijver, J.W. van der; 1977; 2271 EA Voor-
burg (ZH); Oosteinde 15; tel. 070-3900800
prakt.; p., gezelschapsd. (toev. als lid).

331 Visser, Mevr. N.A.P.C. de; 1980; 3882 TA
Putten (Gld); Hoge Engweg 3-21; tel. 03418-
60889 privé, 015-793966 b.g.g. 793579
bur.; wet. medew. bij Agro Business Group,
Gist Brocades.

338 Wessels, R.J.A.M.; 1987; 3524 VJ Utrecht;
Vogezen 9; tel. 030-802297 privé, 055-
661266 bur.; beleidsmedew. St. Registratie
Gezelschapsd. Ned. (SRGN) en ambt. sectre-
taris St.voor Gezelschapsd. (SG).

339 Wetering, Mevr. G. van de; 1992; 6005 KL
Weert; Houtsnip 2; tel. 04950-40198 privé,
04958-95023 prakt.; p., ass. bg J.J. Kooken
en R.H.J.M. Sanders (toev. als lid).

340 » Wieten, Mevr. W.; 1992; 8017 BV Zwolle;
Schellerdijk 10; tel. 038-658433; wnd.d.

341 Wildeman, Mevr. A.L; 1991; 8471 WB
Wolvega; Lepeltjesheide 21; tel. 05610-
11757 privé, 88555 prakt.; p, ass. bij A.P
Clotscher en S.R. van der Laan.

344 Zaag, Mevr. E.J. van der; 1991; 3553 EH
Utrecht; Amsterdamsestraatweg 579; tel.
030-434161 privé, 531323 bur.; wet. me-
dew. R.U. (F.D., vkgr. Alg. Heelkunde en
Heelkunde der Gr. Huisd.Xtoev. als lid).

345 Ziekman, PG.PM.; 1990; 6834 DB Arn-
hem; Bergse Hoofd 90; tel. 085-211414
privé, 030-283810 prakt.; p., ass. bij A.J.J.
Hulshof, E. Offereins en E.K. Welling.

2 aaneengesloten dagen op afepraak (92/94)
Heroriëntatie op gezelschapsdierenpraktijk
(/■4.100,-)

19 september 1992 (92/73)
27 november 1992 (92/74)
19 december 1992 (92/75)
Cursus (92/73) is volgeboekt
Samenwerken en leidinggeven in de praktijk
(/" 2.600,-)

Assistentie voorbereiding en nazorg operatie-
patiënt (ƒ 345,-)
26 september 1992 (92/48)
Diergeneeskundige begelekling van melkvee-
bedrijven (/7500,-)
1, 2, 5,6, en 7 oktober 1992 (92/89)

Pluimveediagnostiek (klinische en eerstelijns
post-mortale diagnostiek)(/°390,-)
13 oktober 1992 (92/90)

Week I- 26 t/m 30 oktober 1992 (92/54)
Week II - 2 t/m 6 november 1992 (92/55)
Week III - 9 t/m 13 november 1992 (92/56)
Week IV - 16 t/m 20 november 1992 (92/57)

30, 31 oktober en 7 november 1992 (92/60).
Bloedonderzoek gezelschapsdieren (/ 300,-)
2 november 1992 (92/83). Deze cursus is volge-
boekt opgave; voor de wachtlijst is mogelijk.
Inleiding in de diergeneeskundige begeleiding
van melkveebedrijven (ƒ 1600,-)
2, 3 en 4 november 1992 (92/92)

Assistentie röntgenologisch onderzoek bij ge-
zelschapsdieren en paarden (f 400,-)

11 december 1992 (92/71). Deze cursus is volge-
boekt; opgave voor de wachtlijst is mogelijk.
Tandheelkunde II (ƒ950,-)

Nadere informatie over PAO-Diergeneeskunde
cursussen kunt u vinden in onze cursusbrochure
najaar 1992.

Inlichtingen: Secretariaat PAO-Diergeneeskunde,
Postbus 85205, 3508 AE Utrecht.
Telefoon: 030-517374, fax. 030-516490.
Bankrekeningnummer 55.56.71.100;
Gironummer van de ABN 1412.

21— 25 Congres \'Animals and us\', Montreal
Canada (inl. AFIRAC, Pars, tel. (33)
149291200, fax (33) 148065565) (pag.
306)

17— 20 12th Congress of the Intl. Pig Veteri-
nary Soc. (IPVS), The Hague (inl.tel.: 070-
365.78.50, fax 070-361.48.46).

17— 20 3rd Intern. Vet. Immology Sympo-
sium, Budapest (inl. redactiesecretariaat).

23— 27 International Congress on Animal
Production (ICAR), The Hague, The Net-
herlands. (inl.: Dr. S. J. Dieleman, tel. 070-
3180285, fax 070-3249263Xpag. 287).

24— 28 XIX. Kongress der Europ. Vereini-
gung der Veterinäranatomen, Gent, Ant-
werpen, Belgien.

31—4 sept. XVII World Buiatrics Congress
and XXV Am. Assoc. of Bovine Practition-
ers Conference, (pag. 1038 1991 en 102).

1 Bochringer Ingelheim Coass-Cup \'92. Voor
de 6e keer strijden de co-assistenten om de
kleiduiven Coass-Cup. Lokatie: Dorhout
Mees te Biddinghuizen. Organisator Boeh-
ringer Ingelheim, Vetmedica.

2 Afd. Zuid-Holland KNMvD, ledenvergade-
ring, Sociëteit Standvastigheid, Delft; 20.30
uur

2— 6 5th Congress of Intern. Society of Ani-
mal Clinical Biochemistry, Pamtia, Italy.

4— 6 3e Int. Congres voor Veterinaire Ho-
meopathie, Münster (Duitsl.) (inl.: A. G. G.
Kok, tel. 08380-31431).

6— 11 6th Eur. Multicolloquim of Paarasito-
logy, The Hague (inl.tel.: 070-3512851).

9 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Ledenverga-
dering, paviljoen Molenwijk, Boxtel; 20.15
uur.

9— 11 The Second International Congress on
Peer Review in Biomedical Publication,
Chicago, Illinois. Information: 312-464-
2432 telephone.

12 B-cursus Veterinaire Homeopathie, Postil-
jon Utrecht-Bunnik, Kosterijeland 8, Bun-
nik; 10.00-18.00 uur (pag. 455).

15 Afd. Overijssel KNMvD. Ledenvergade-
ring, Hotel-rest. Hugen, Hellendoom; 20.00
uur.

16 Groep Geneeskd Gezelschapsdieren
KNMvD, ledenvergadering. De Biltse
Hoek, De Bilt; 20.00 uur

16— 19 Veterinary Acupuncture Congress,
Coco Palms, USA (inl.: David H. Jaggar,
tel. (303)-449-7936).

17 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Stu-
dievergadering over \'Homoeopathische
anamnese\', Beatrix-gebouw, Jaarbeurs-
plein, Utrecht; 19.30-22.30 uur.

19— 23 4th. Int. Symp. on Marek\'s Disease,
RAI Congres Centrum, Amsterdam en
CDI, Lelystad (21/9). (inl.: RAI Organisati
Büro en dr. S. H. M. Jeurissen, tel. 03200-
76611).

20— 25 Worid\'s Poultry Congress, Amsterdam
(inl.: RAI Organisatie Bur. 020-5491212).

22 Afd. Limburg KNMvD. Ledenvergadering,
restaurant \'De Waever\', Heythuijsen, 20.30
uur.

22 Afd. Gelderiand KNMvD. Ledenvergade-
ring, rest. \'De Waag\', Doesburg, 20.15 uur.

23— 26 11 th Autumn Scientific Meeting of the
European Society of Veterinary Pathology,
Zaragoza.

26 PAO-D cursus: Assistentie Voorbereiding
en nazorg bij operatiepatiënt (92/48).

29 33. Arbeitstagung des DVG-Arbeitsgebietes
Lebensmittelhygien, Garmisch-Partenkir-
chen.

1— 2 en 5—7 PAO-D cursus: Diergenees-
kundige begeleiding van melkveebedrijven
(92/89).

12—17 Scientific Master Class on \'Molecular
Recognition in Infection and Immunity\'.
Utrcht Institute for Infection and Immunity,
Utrecht University, The Netteriands. In-
lichtingen: Ms. Fieke Wien, secretary
Utrecht University, Dept. of Immunology,
Heidelberglaan 100,3584 CX Utrecht, The
Netheriands. Tel. 31-30-507674, fax: 31-
30-517107.

17 A AC Bijscholingsdag Orthopedie Gezel-
schapsdieren, \'De Reehorst\', Ede.(pag. 182)

21— 24 Ultrageluid Congres, Karlsruhe (inl.:
prof. dr. G. C. van der Weijden, tel. 030-
521887) (pag. 1147).

29 Bijeenkomst Dutch Association for Compa-
rative Hematology. Nadere gegevens volgen
te zijner tijd.

30 Themadag \'Gezondheid\', Centrum voor de
Varkenshouderij (inl.: tel. 04192-86468).

31 Groep Vet. Homoeopathie KNMvD. Lus-
trumviering (nadere mededelingen volgen).

2— 4 PAO-D: Inleiding in de diergeneeskun-
dige begeleiding van melkveebedrijven (92/
92).

3— 10 Vervolg van 27 oktober PAO-D cur-
sus: Algemene Vleestechnologie (92/87)

3— 10 8th Annual George H. Muller Stand-
ford Veterinary Dermatology Seminar, Ha-
waii (pag. 307).

7 PAO-D cursus (vervolg van 30/31 okto-
ber): Apotheek I Gezelschapsdieren (92/
60).

14 \'Najaarsdag\' Groep Geneeskunde Gezel-
schapsdieren KNMvD \'De Reehorst\', Ede.

19 Klinische avond van Diergeneeskundig
Centrum Noord Nederiand c.v.. Mondial-
hotel \'t Voorhuys, De Deel te Emmeloord;
20.00 uur (inl. 05270-13500).

30 PAO-D cursus (vervolg van 1 en 2 decem-
ber): Apotheek I Gemengde Praktijk (92/
62).

2 PAO-D cursus (vervolg van 30 novem-
ber): Apotheek 1 Gemengde Praktijk (92/
62).

Afd. Gelderland KNMvD. Ledenvergade-
ring, rest. \'De Waag\', Doesburg, 20.15 uur.
PAO-D cursus: Patientendemonstratie (92/
49).

EVA dagcursus Geneeskunde postduiven
(Inl. 03434-56566 fax 03434-57122)
PAO-D cursus: Praktische Röntgenologie
GD (92/71).

PAO-D cursus: Tandheelkunde 11 (92/68).
PAO-D cursus (vervolg van 9 november):
Het schrijven van een artikel (92/59).
16 PAO-D cursus: Ademhalingsziekten
bij varkens (92/77).

Afdeling Overijssel KNMvD. Ledenverga-
dering, Hotel-rest. Hugen, Hellendoom;
20.00 uur.

EVA dagcongres: Geneeskunde papegaaien
(inl. 03434-56566, fax 03434-57122)
Groep Geneeskd Gezelschapsdieren
KNMvD, ledenvergadering. De Biltse
Hoek, De Bilt; 20.00 uur
18 PAO-D cursus: KI Paard (92/63).
PAO-D cursus: Practische Echografie GD
(92/75).

27— 30 First European Comparative Clinical
Pathology Conference (ECCP, 93), East
Midlands Conference Centre, Nottingham.

6— 9 Weltcongress WSAVA u. 39. Jahres-
gang der DVG-FG Kleintierkrankheiten.
24— 29 11th. Internat. Symposium of
WAVFH), Bangkok (pag. 1148).

PRAKTIJKADVIESBUREAU
MAKELAARS IN ASSURANTIËN
Mauritsstraat 100, 3583 HW Utrecht

CALOL is dun vloeibaar, dus gemakkelijk in te
geven. De koe vindt het zelfs lekker.

CALOL als voedingssupplement vermindert de
kans op recldief van melkziekte aanzienlijk.
Tevens kan het preventief gebruikt worden.

CALOL Is een voedingssupplement dat bij cal-
cium- en/of magnesiumtekort kan worden toe-
gediend.

1 ste flacon - 24 uur vóór het afkalven
2de flacon - direkt na het afkalven
3de flacon -12 uur na het afkalven
4de flacon - 24 uur na het afkalven

Gezelschapsdierenpraktijk in de provin-
cie Z-Holland zoekt een derde dierenarts
voor 32 uur per week.
Bij gebleken geschiktheid behoort asso-
ciatie tot de mogelijkheden. Ervaring ge-
wenst, Salaris volgens Maatschappij
tarief.

Sollicitaties richten aan de redactie van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
Postbus 14301, 3508 SB Utrecht, onder
nummer 48/92.

Hypoproteine dieet voor nierpatiênten en Hypo-
allergeen dieet voor voedingsallergie-patiênten zijn
met de grootste zorg bereid uit hoogwaardige
grondstoffen. Haast de invulling van alle specifieke
voedingseisen is extra aandacht aan de smakelijk-
heid van het voer besteed.

Met Hypoproteine en Hypoallergeen dieet start een
serie dieetvoeders voor hond en kat waar dier en
dierenarts op kunnen bouwen. Voor meer informa-
tie:

maakt deel uit van een internationale groep
bedrijven in de voedingssector voor mens en dier
De onderneming richt zich met name op
ontwikkeling, produktie en marketing van
hoogkwalitatieve diervoeders en dier-
verzorgingsprodukten in zowel de agrarische als
ook in de Petfood sector

De afdeling Trovet is een onderdeel van de
Business Unit Animal Health and Care van Trouw
Nederland.

Tevens houdt Trovet zich bezig met het vermarkten
van dieetprodukten voor honden en katten via
dierenartsen.

Voor de Business Unit Animal Health and
Care willen wij graag op korte termijn in
kontakt komen met een

die onze Trovetafdeling gaat versterken.
Wij zoeken een \'alleskunner\' die operationeel
is ingesteld zonder de strategische plannen uit
het oog te verliezen. Een breed takenpakket ligt
op u te wachten; van verkoop in zowel binnen-
als buitenland, promotionele activiteiten,
waaronder deelname aan beurzen tot aan
produktontwikkeling toe. Verder moeten
marktanalyses gemaakt worden van de
Nederlandse en buitenlandse markten voor
dieetprodukten voor honden en katten.

Profiel: een man of vrouw van ca. 30 jaar met een
opleiding op het niveau van HEAO-CE. Enige
jaren ervaring in de Petfood markt en/of affiniteit
tot het veterinaire marktsegment.

U werkt graag in een klein team, bent creatief en
beheerst meerdere vreemde talen. Uw marketing
strategieën worden ontwikkeld vanuit een
analytische instelling en gericht op praktisch
hanteerbare oplossingen.

Wilt u meer informatie dan kunt u
telefonisch kontakt opnemen met
de heer WP. Hoogerbrugge onder
telefoonnummer 03418 - 71611.
Sollicitaties met curriculum vitae kunt
u richten aan Trouw Nederland B.V.,
afdeling Personeelszaken, t.a.v.
de heer L. van Wijk, Postbus 40,
3880 M PUTTEN.

in het westen van ons land . Het betreft een eerstelijns praktijk voor een full-time of twee part-time collega\'s.
Belangstellenden worden verzocht z.s.m. te reageren onder nr. 46/92 aan de redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, Postbus 14301, 3508 SB Utrecht.

Voor mijn gemengde tweemanspraktijk (80% rundvee) in Rees - net over de grens in Duitsland - zoek ik per
01-11-1992 een

Ervaring en achterwacht strekken tot aanbeveling. Na gebleken geschiktheid is het de bedoeling tot associatie
te komen. Brieven onder nr. 47/92 aan de redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Postbus 14301,
3508 SB Utrecht.

De GEZONDHEIDSDIENST VOOR DIEREN IN WEST- EN MIDDEN NEDERLAND, een organisatie met ca 80 medewerkers, stelt
zich ten doel het taevorderen van een goede gezondheidstoestand van landbouwhuisdieren in haar werkgebied; de provincies
Utrecht. Noord Holland. Zuid-Holland en Zeeland,

Na de integratie met de Gezondheidsdienst voor Pluimvee zal zij zich vestigen in Utrecht inde nabijheid van de Faculteit der
Diergeneeskunde

Het streven is erop gericht samenwerking met de vakgroep Bedrijfsdiergeneeskunde en Voortplanting tot stand
te txengen.

Financiering van voornoemde functie vindt plaats door t)eide organisaties
Functie informatie

- het verzorgen van kennisoverdracht op het gebied van de varkensgezondheidszorg, mede door het begeleiden van
co-assistenten;

- u heeft de ambitie zich te ontwikkelen tot veterinair specialist varkensgezondheidszorg;

De salaris- en artseidsvoorwaarden zijn overeenkomstig de bij de Gezondheidsdienst geldende regelingen.
Voor een goede uitoefening van de functie wordt van gegadigden verwacht
dat hij/zij naar Utrecht of directe omgeving verhuist.

Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met
dr R, de Koning, hoofd afdeling Varkensgezondheidszorg,
tel,01820-1 45 88 of 03438 - 2 00 lO(prlvé).

Uw schriftelijke sollicitatie kunt u bintien 14 dagen
na verschijningsdatum richten aan:

T.a.v. de heer J.R van der Bas, Hoofd Personeelszaken,
Postbus 87, 2800 AB Gouda.

P. H. A. Poll, A. Heijn, F. C. Stades. A. A. M. E. Lubberink. J. W. Garretsen en M. IV. Vroom 479
Overige artikelen

Mogelijke betekenis van spirilvormige bacteriën bij het ontstaan van lebmaagzweren
bij het volwassen rund; P. C. Haringsma en J. M. V. M. Mouwen

Uitvoering veterinaire controles per I juli 1992 in de Europese Gemeenschap
in verband met de totstandkoming van de open EG-markt
\'Enige ambitie is mij niet vreemd\'; J. van Schaik

Conjunctivitis bij konijnen; A. Heijn
Acuut soporeus kalf; A. H. M. Comelissen
Keuren en herkeuren; L. Honring
Bijenziekten in Nederiand; J. Veenhof

Dr. W. Sybesma (vooratier)
Dr. J. M. de Kruijf (penningmeester)
Mw. dr. Ingrid van der Gaag
Prof. dr. W. Misdorp
Prof dr. G. H. Wenünk
Mw. drs. Lisette M. Overduin
Drs. N. J. G. J. van der Wielen
Dr. Tj. Joraa

In deze raad zijn vertegenwoordigd alle Afdelingen en
Groepen van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Julianalaan 10, Postbus 14031, 3508 SB Utrecht (tel.
030-51 01 11/Éax 030-51 1787).

Het Tydschri/i voor Diergeneeskunde is het verenigings-
tijdschrift van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

De abonnementsprijs voor dierenartsen niet-leden van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde en voor niet-dierenartsen wordt vastgesteld door
het Hoofdbestuur.

Algemene Bank Nederland N.V, Postbus 30, 3500 AA
Utrecht, nr. 55 50 48 861 en Crediet en Effectenbank
N.V., Postbus 85100,3508 AC Utrecht, nr. 69 93 61 443.

Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Julianalaan 8 - 10, Utrecht
Postbus I403I, 3508 SB Utrecht Telefoon: 030 - 51 01 11. Fax. 030-511787

Kandidaatstellingen voor Ereraad, Hoofdbestuur, Financiële commissie en Hoofdredactie
Lustrum DSK en Jaarcongres KNMvD
Uitponden van diergeneesmiddelen
Kees de Tippelaar - Het Femur

Be wise, refer! Fact or fantasy?, P. H. A. Poll, A. Heijn, F. C. Stades, A. A. M. £ Lubberink,
J. fV. Garretsen, and N. W. Vroom 479

(Papers appearing in this Journal a-e listed in Current Contents/A gricultural Biology and En vironmanlal Science / Index-
Medicus, Index Veierinarius / Vaerinary Bulletin, Landwinschi^tliches Zentralblatt, Bibliography of Agriculture,
Biological Abstracts, Cambridge Scientific Abstracts).

Richtlijnen voor auteurs (VancouverStyle) zijn op aanvraag verkrijgbaar (zie ook Tijdschr Diergeneeskd 1992; 117:31 -4).
De Redactie aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade welke — direct of indirect — het gevolg mocht zijn van
gebleken onjuistheden in de inhoud van de in dit tijdschrift opgenomen artikelen waarbij de auteur is vermeld of in de
inhoud van de in dit tijdschrift geplaatste advertenties.

Advertenties kunnen zonder opg^ van redenen door de Redactie worden geweigerd of ingetrokken

Niels uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gpmaakt, door middel van druk, microfilm of op welke

De produkten van Alfasan
worden verkocht in meer
dan 50 landen over alle
continenten. Dit geeft de
brede acceptatie en
kwaliteit van de Alfasan
Diergeneesnniddelen aan.

Alfasan is een gevestigd
producent en distributeur
van een breed scala dier-
geneesmiddelen voor
landbouwhuisdieren en
gezelschapsdieren.

Tel. (03480) 1 69 45 Tlx 40006 alfa nl Fax (03480) 2 35 77 Order-entry 06 - O 22 80 20

Want Ceporex kent geen wachttijd voor de melk.
Economisch gezien is Ceporex dus een aantrek-
kelijk antibioticum voor de bestrijding van
bacteriële infecties bij melkkoeien.

Ceporex werkt bactericide tegen een breed
spectrum van Gram-positieve èn Gram-negatie-
ve bacteriën en is bovendien ongevoelig voor
penicillinase producerende staphylococcen.

Bij de behandeling van woonden en abcessen,
klauwinfecties, metritis, meningitis en gewrichts-
aandoeningen laat Ceporex zeer hoge genezings-
percentages zien (80 - 98 %).
Bovendien heeft Ceporex nauwelijks bijwerkin-
gen.

Ceporex is ook toe te passen bij varkens en
schapen en is direct klaar voor gebruik. Beschik-
baar in flacons van 100 mi.

Pitman-Moore Nederland B.v. Emrikweg 11 2031 BT Haarlem Telefoon 023 - 319536 Pitmon-Möore

P.H.A. Poin, A, Heijn\\ F.C. Stadesi, A.A.M.E. Lubberinki, J.W. Garretseni en M.W. Vroomi.

SAMENVATTING
Bij zijn afscheid als praktizerend Specialist Chirurgie beschrijft
P.H.A. Poll in het kort de geschiedenis van de ontwikkeling van
hel specialisme in de Diergeneeskunde in Nederland en werpt
een voorzichtige blik vooruit Zijn collega specialisten, allen
verbonden aan het Dierenziekenhuis De Wagenrenk, publiceren
als hommage, ieder vanuit hun eigen specialisme (respectievelijk
ophtalmologie, chirurgie, radiologie en dermatologie), één of
meerdere casuïstieken

On the occasion of his retirement as an active specialist in
Surgery dr P.H.A. Poll describes the history of the development
of the specialties in Veterinary Medicine in The Netherlands and
carefully looks forward Asa tribute, his specialist colleagues, all
related to the Companion Animal Hospital "De Wagenrenk",
publish one or more case reports from there respective discipli-
nes (ophthalmology, surgery, radiology, dermatology).

De Groep Veterinaire Specialisten van de KNMvD stelt het
bijzonder op prijs door de Hoofdredaktie van dit Tijdschrift in
de gelegenheid te worden gesteld, aandacht te besteden aan het
vertrek van collega dr. P, H. A. Poll als praktizerend specialist
chirurg der Gezelschapsdieren van het Dierenziekenhuis "De
Wagenrenk" te Wageningen. Collega Poll heeft aan de wieg
gestaan van het ontluikend specialisme in Nederland en heeft
zich met niet aflatende ijver ingezet de boreling, belast met
allerlei kinderziektes, toch tot wasdom te brengen. Deze
aflevering van de rubriek is om reden van deze hommage vanuit
de specialistische beroepsgroep der KNMvD wat langer dan de
lezer gewend is. Ze bevat een bijdrage van collega Poll en, in
alfabetische volgorde van de eerste auteur, bijdragen van de
andere op "de Wagenrenk" werkzame specialisten Genees-
kunde der Gezelschapsdieren.

In de organisatie van het diergeneeskundig handelen voltrekt
zich op het ogenblik een proces dat een tussentijdse evaluatie
waard is: de structurering van de specialisatie. Op zichzelf is
specialisatie een ontwikkeling die een natuurlijk ontstaan en
verioop in de diergeneeskunde gekend heeft: begrippen als
paardenarts, dierenarts voor kleine huisdieren, slachthuisdirec-
teur zijn voor de tweede wereldoorlog al ontstaan door de

1 correspondentie adres van alle auteure: Dierenziekenhuis "De Wagenrenk", Keijenberg-
seweg 18, 6705 BN, Wageningen.

behoeften in "het veld", die door enthousiaste en ondernemende
collegae met een specifieke belangstelling zijn ingevuld. Zij
hebben de bij hun functie of functioneren passende kennis en
kunde op eigen gelegenheid ontwikkeld, en zonder een vastge-
legde structuur in het grote geheel van de beroepsuitoefening een
plaats trachten te geven.

In het dierenziekenhuis "de Wagenrenk" is een dergelijke
ontwikkeling ongeveer 30 jaar geleden van start gegaan, toen de
collegae A. L. Donker, G. H. P J. Gouda Quinten L. H. Wouda
een relatie aangingen met twee lokale dierenbeschermingsvere-
nigingen en een diergeneeskundige behandel-eenheid opzetten,
gericht op diepgaander diagnostiek en uitgebreider behandeling
van kleine huisdieren dan op dat moment gebruikelijk en
mogelijk was in de individuele praktijken. Zij bundelden de
krachten in de hoop en verwachting dat het totaal beter zou zijn
dan de som der delen. Hun streven werd actief ondersteund door
de toenmalige hoogleraar dr. G.H.B. Teunissen, die een regio-
naal centrum actief wilde begeleiden door bestuuriijk een
bijdrage te leveren. In de sector grote huisdieren heeft een
vergelijkbare ontwikkeling plaats gevonden door het initiatief
van wijlen collega dr. W.M. Verhaar, die met actieve steun van
de toenmalig hoogleraar S.R. Numans, in Emmeloord een
kliniek voor grote huisdieren startte. Beide initiatieven gingen
uit van het concept dat de mogelijkheden van meer uitgebreide
diagnostiek en behandeling hun bestaansrecht bewezen door het
patiënten-aanbod aan de Faculteitsklinieken in Utrecht en dat
het zinvol zou zijn een (gedeelte van) een vergelijkbaar
dienstverieningspakket naar de periferie te brengen. Beide
organisatievormen zijn, zoals het op vele gebieden avant-
gardisme vergaat, met zeer grote moeilijkheden geconfronteerd.
Het oorspronkelijke Emmeloord concept is geëindigd met een
faillissement, en voor de Wagenrenk is een deigelijke catastrofe
zeer nabij geweest. Een gewijzigde structuur van beide organisa-
ties is inmiddels gerealiseerd, en er is een landelijke ontwikkeling
op gang gekomen die een bijdrage levert aan een betere basis
voor het functioneren van verwijsklinieken. Het dierenzieken-
huis "de Wagenrenk" heeft twee fundamentele concepten: ten
eerste worden er uitsluitend verwezen patiënten geaccepteerd,
en ten tweede zijn er meerdere, elkaar aanvullende en verster-
kende specialismen "in huis" die uitsluitend door KNMvD-
erkende specialisten worden uitgeoefend.
Welk belang heeft de collega-prakticus in de eerste lijn bij een
dergelijke instelling? De patiënten die eventueel voor verwijzing
in aanmerking kunnen komen zijn te verdelen in enkele
categorieën:

1. Ik weet niet wat er aan de hand is en heb behoefte aan hulp
bij de diagnostiek.

2. Ik heb wel een diagnose maar de daarbij behorende
behandeling past niet in mijn praktijkvoering omdat hij te
tijdrovend is, of te veel aan bijzondere kennis en/of kunde
en/of apparatuur vergt.

3. Ik heb een diagnose gesteld en de behandeling gestart maar
de patiënt reageert niet naar verwachting.

4. Relatief nieuw in ons beroep is de behoefte van de eigenaar
aan een "second opinion".

De collegae waarmee ik de afgelopen jaren op de "Wagenrenk"
met veel plezier heb mogen samenwerken, presenteren één of
enkele casuistieken vanuit hun specialisme in het Dierenzieken-
huis.

oorzaak van glaucoom
GoNIOSCOPY in DETERMING the cause of GLAUCOMA
drs. A. Heijn en dr. F.C. Stades, Oogheelkunde GD

SAMENVATTING
Het nut van gonioscopie voor de vaststelling van de oorzaak van
glaucoom wordt besproken aan de hand van een casuïstiek.

The benefit of gonioscopy in determining the cause of glaucoma
is discussed refering to a clinical case.

Een vijQarige bouvier, teef, werd aangeboden met het volgende
probleem: acht dagen gdeden plotseling een blauw linker oog,
aanvankelijk werd het oog dichtgeknepen en er was wat slijmige
ooguitvloeiing. Vanaf de aanvang van de klacht was de hond
wat sloom. Op verdenking van een iritis was door de verwijzend
dierenarts een behandeling ingesteld (chloramphenicol en pred-
nison per os; chloramphenicol oogzalf, atropine 0,5% oogdrup-
pels en dexamethason 0,1% oogdruppels lokaal toegediend). De
hond hield sindsdien het oog beter open.
Bij onderzoek van de in een goede conditie (40 kg) verkerende
hond werden de volgende afwijkingen geconstateerd: het linker
oog (OS) vertoonde hyperaemie van de vaatjes van de scierale
conjunctiva, de intraoculaire druk was 60 mmHg (normaal-
waarde 16-25 mmHg) gemeten met een MacKay-Marg appla-
natietonometer. Er was diffuus oedeem van de gehele cornea, de
voorste oogkamer was helder. De pupilreflex was afwezig, de
pupil stond in mydriasis. Bij fundoscopie vielen een vlamvor-
mige zóne van verhoogde reflectie van het tapetum lucidum
rond de papil en dunne retinale vaatjes waar te nemen. De papil
zelf en een ring direct rond de papil vertoonden een donkere
pigmentatie.

Op grond van deze bevindingen werd de diagnose acuut primair
glaucoom met ernstige, irreversibele drukatrofie rond de papil
gesteld. Het rechter oog (OD) vertoonde klinisch geen afwijkin-
gen. Bij dit oog werd gonioscopie uitgevoerd. (Fig. 3 en 4). Het
ligamentum pectinatum toonde slechts enkele, zeer kleine,
openingen, waarmee de diagnose primair glaucoom, opbasis
van goniodysgenesis, kon worden gesteld.
Na een aanvankelijk geringe verbetering op de ingestelde
glaucoomtherapie (ecothiophaat jodide 0,250%, 2 dd, gtt 1
lokaal; dichlorphenamide, 10 mg/kg/24 uur, 4 dd; glycerine
2ml/kg/24 uur, 5-6dd, per os, water onthouden tot 1 uur na het
ingeven), waarbij de intraoculaire druk tot 36 mm Hg terugge-
bracht werd, nam de druk ondanks de medicatie weer toe tot 60
mm Hg. Aangezien OS irreversibel blind was, werd tot
enucleatio buibi van dit oog besloten. Sinds deze operatie krijgt
de hond een profylactisdie behandeling bestaande uit 2 dd 25
mg dichlorphenamide per os en \'s avonds één druppel ecothio-
phaat jodide 0,125% op het rechter oog. Twee jaar na het
optreden van glaucoom in OS is OD nog steeds vrij van
klachten. De oogdruk varieert tussen 11 en 16 mm Hg.

Gonioscopie (Gr.: gonio=hoek, skopein=onderzoeken) is een
onmisbaar diagnostisch hulpmiddel bij de beoordeling van een
aantal afwijkingen in de voorste oogkamer. Gonioscopie stelt de
onderzoeker in staat een deel van de endotheelzijde van de
comea, de voorzijde van de iris, de kamerhoek (de hoek die zich
bevindt tussen de voorzijde van de irisbasis en de endotheelzijde
van de comea), het ligamentum pectinatum en het daarachter
gelegen fijnmaziger trabekelsysteem van de filtratiehoek te
bekijken en eventueel fotografisch vast te leggen.
Gonioscopie is goed uitvoerbaar bij ongesedeerde honden. Na
lokaal anesthesie met oogdruppels (bijvoorbeeld lidocaine 4%)
wordt een goniolens op het oog aangebracht (3). Er zijn
verschillende lenzen op de markt (o.a. naar Barkan of Gold-
mann). Met behulp van een otoscoop, een spleetlampmicrosoop
of een funduscamera kunnen vervolgens de structuren in
dekamerhoek worden bekeken. De fotografische vastlegging
van het inganggebied van de filtratiehoek heeft als voordeel dat
het beeld wordt vastgelegd en daardoor sterk vergroot nader kan\'
worden bekeken. Voor het onderzoek bij een glaucoompatient
wordt natuurlijk bij voorkeur het aangetaste oog gonioscopisch
onderzocht. Helaas is dat echter zelden mogelijk doordat het
oedeem van de comea het beeld sterk vertroebelt. De inspectie
van het niet aangetaste oog heeft bovendien het voordeel dat
daarin nog geen secundaire veranderingen zullen zijn opgetre-
den.

Gonioscopie is van belang bij veranderingen in de voorste
oogkamer ten gevolge van aangeboren afwijkingen, traumata
(synechia), intraoculaire ontstekingen, tumoren. Met name in de
diagnostiek naar de oorzaken van glaucoom speelt gonioscopie
een voorname rol. De klinische indeling van glaucoom (ver-
nauwde of gesloten kamerhoek versus open kamerhoek; geheel
of gedeeltelijk gesloten ligamentum pectinatum/filtratiehoek
versus open filtratiehoek; combinaties van deze afwijkingen) is
vrijwel geheel gebaseerd op de gonioscopische bevindingen.
Ook in de profylaxe van glaucoom heeft gonioscopie waarde.
Bij primair glaucoom betreft het in de acute gevallen veelal
primair gesloten filtratiehoekglaucoom op basis van goniodys-
genesis. De afwijking komt vooral voor bij een aantal gepredis-
poneerde honderassen. Voor Nederland zijn dit met name de
Bouvier, Amerikaanse Cocker Spaniel en de Bassets (1, 5). In
Groot Brittannië en de USA is het ook gevonden bij de Beagle",
Engelse Cocker Spaniel en de Welsh Springer Spaniel (2).
Hierbij blokkeert het afvoersysteem plotseling, waardoor het
kamerwater niet weg kan. Bij de Bouvier zijn er aanwijzingen
dat globaal één vierde van de populatie emstig afwijkende
ligamenta pectinata vertonen (6). Indien dit wordt afgezet tegen
de grootte van de populatie van waarschijnlijk 40-60.000
Bouviers in Nederland dan zou dit betekenen dat circa 15.000
Bouviers glaucoom zouden moeten vertonen. In werkelijkheid
ontwikkelt zich, ruw geschat, slechts bij 10-20 Bouviers per jaar
daadwerkelijk glaucoom. Het is niet bekend wat de "laatste
druppel is die het oog doet overlopen". Mogelijk lopen de laatste
openingen dicht door cellen, die vrijkomen bij onopgemerkte
ontstekingsreacties in het oog.

Primair glaucoom treedt meestal slechts aan één oog tegelijk op,
terwijl de aanleg voor het ontwikkelen van glaucoom in beide
ogen gelijk is. Het tweede oog ontwikkelt meestal later alsnog
een verhoogde oogdruk. Helaas is de behandeling van primair
glaucoom nog steeds een teleurstellende zaak, waarbij uiteinde-
lijk blindheid en enucleatio bulbi veel voorkomende gevolgen
zijn. Profylactische behandeling van het nog niet aangetaste oog

heeft bij gepredisponeerde rassen zijn waarde bewezen, door
verlenging van de periode tussen het optreden van glaucoom in
het eerste en het tweede oog (7).

Dr. A.A.M.E. Lubberink, Chirurgie GD en drs. J.W.
Garretsen, Veterinaire Radiologie

SAMENVATTING
Anamnese en klinische bevindingen bij prostaataandoeningen
maken in enige mate een differentiatie mogelijk tussen dediverse
prostaatafwijkingen Echografie kan belangrijk zijn bij bevesti-
ging van de waarschijnlijkheidsdiagnose en daarmee voor de
therapiekeuze. Dit onderzoek is goedkoper en meer informatief
dan röntgenologisch onderzoek. Prostaatkapselcysten kunnen
onder echobegeleiding vrijwel zonder enig risico percutaan
gepunkteerd worden, zodat in een groot percentage van deze
gevallen een operatieve behandeling niet nodig is.

The anamnesis and clinical findings in prostatic abnormalities
make some differentiation possible among the several prostatic
diseases.

Ultrasonography can be important for confirming the diagnosis
and therefore for the choice of treatment Ultrasonography is less
expensive and more informative than radiography. Percutane-
ous puncture of prostatic cysts under ultrasonographic guidance
is nearly without risk and often makes surgical treatment
unnecessary.

Prostaathypertrofie/plasie komt regelmatig voor in de praktijk.
Een behandeling met Tardak®\' is in vele gevallen voldoende.
Nadere diagnostiek dient echter zonder meer uitgevoerd te
worden indien deze therapie onvoldoende werkt of indien op
basis van anamnese en klinisch onderzoek de diagnose prostaat-
hypertrofieZ-plasie in twijfel moet worden getrokken.
Zoals reeds eerder beschreven is (TvD 114, afl. 21. 1-11-1989),
kan echografisch onderzoek in een aantal gevallen zeer belang-
rijke diagnostische informatie opleveren. Bij echografisch on-
derzoek is bij prostaathypertrofie meestal sprake van een egale
structuur. Paraprostraatcysten manifesteren zich vaak als echo-
arme cystes met septa. Bij prostaatkapselcysten is een meestal
zeer grote met echo-arm materiaal gevulde cyste aantoonbaar,
met aan de rand ervan de prostaat. Abcessen in de prostaat zijn
zichtbaar als echo-arme meer of minder scherp omschreven
structuren met een diameter van meer dan 1-2 cm, bij een
prostatitis met holtevorming zijn de holtes meestal kleiner dan
1.5 cm. Prostaattumoren kunnen een zeer gevarieerd beeld
geven van structuurveranderingen en/of holtes, veelal gecombi-
neerd met echorijke structuren.

In een periode van 3.5 jaar werden 76 patiënten echografisch
onderzocht in verband met prostaat problemen. Het onderzoek
werd uitgevoerd door JWG met een een linear-array scanner
met rectale 5 mHz transducer^. Het percentage bouviers (12%),
was 2 maal zo hoog als het percentage bouviers in het totale
patiëntenbestand van "De Wagenrenk".

\' Tardak®: delmadinonum acetas, 10 mg/ml, SmithKline Beecham, Animal Health,
Zoetermeer

• Scanner 450 Vet resp. 480 Vet, Pie Medical Maastricht.
5 Ultrasound scanning gel. Pie Medical Maastricht.

Het echografisch onderzoek van de prostaat is veelal uitvoerbaar
bij het staande dier. Afhankelijk van de beharing in de liesstreek
is het noodzakelijk de te onderzoeken regio te scheren, alvorens
contactgel\' aangebracht wordt op de huid en/of op de
transducer. Bij het staande dier is met de bovengenoemde
transducer altijd een vergrote c.q. afwijkende prostaat in
longitudinale richting te onderzoeken. Afhankelijk van de bouw
van de hond en de aard van de aandoening is ook een
transversaal onderzoek in die positie mogelijk. Indien dit
problemen met manipulatie van de transducer oplevert, kan
longitudinaal en transversaal onderzoek in linker zijligging of
rugligging plaatsvinden. Indien daartoe aanleiding was, is onder
echobegeleiding een punktie uitgevoerd van de prostaat of
(vooral) van prostaat kapselcysten. De voor het echografisch
onderzoek reeds geschoren plaats werd chirurgisch voorbereid.
Een grote maat steriele handschoen werd in de wijsvinger
voorzien van echo-contactgel. De transducer werd geplaatst in
deze vinger, waarna de handschoen aangetrokken werd: op deze
wijze is onder steriele omstandigheden onderzoek mogelijk. Als
"contactgel" tussen de rubberen handschoen met transducer en
de buikhuid kan een 70% alcohol oplossing fungeren. Indien
hiervoor indicaties aanwezig zijn wordt voor de punktie de
bloedstolling gecontroleerd.

Aan de hand van een 4-tal verwezen patiënten zal in het kort
ingegaan worden op typische bevindingen van anamnese en
klinisch onderzoek, waarna de meest karakteristieke bevindin-
gen bij echografisch onderzoek besproken zullen worden. De
therapie zal nader toegelicht worden.

Een 6 jarige boxer reu, heeft al enige tijd geringe tenesmus alvi,
een jaar geleden stangurie met bloedverlies onafhankelijk van de
mictie gehad. De hond is verwezen vanwege plotselinge
verslechtering van de tenusmusklachten. Bij klinisch onderzoek
blijkt een uitpuilende harde dikte naast de anus aanwezig,
mogelijk hernia perinealis. Echografisch onderzoek: in het
Perineum is een met vocht gevulde holte aanwezig. Voor de
bekkeningang is eveneens een met vocht gevulde structuur
aantoonbaar, waarbinnen zich een onder redelijk echorijke
structuur aftekent: beeld van een prostaat met een kapsel-cyste.
De blaas is echografisch craniaal van de prostaat in het abdomen
aantoonbaar: hernia perinealis, met inklemming van een pro-
staatkapselcyste.

Advies: percutane punktie, castratie. Via de percutane punktie
vanuit het perineum van de prostaatkapselcyste werd 670 ml
vrij helder bruinrood materiaal verwijderd.Echografisch onder-
zoek toont aan dat ook het vocht rondom de prostaat
verdwenen was. Daarna was het perineum beter te onderzoeken
via rectaal toucher: hemia perinealis rechts, met een kleine
breukpoort. Deze was dermate klein, dat vooriopig afgezien
werd van een operatieve behandeling. De castratie werd door de
verwijzend collega uitgevoerd.

Een 4 jarige Duitse Herder reu met als anamnese: strangurie
sinds enige weken. Het röntgenologisch onderzoek van verwij-
zend collega toonde een grote, wat peervormige weke delen
schaduw in het ventrale hypogastrium, bij catheterisatie erg
weinig urine. Bij klinisch onderzoek was een forse, vrij harde
massa in het hypogastrium aanwezig. De hond zou kort
voorafgaand aan het consult de blaas geledigd hebben. Prostaat
is bij rectaal toucher net aan te tippen. Bij echografisch
onderzoek was een grote met vloeistof gevulde dunwandige

schaduw in het hypogastrium aanwezig, mrt op een aantal
plaatsen in de wand enige weke delen structuren (Fig. 1): vrijwel
zeker geen overvulde blaas, maar een prostaatkapselcyste.
Aanvullend werd de Haas met lucht gelokaliseerd.

Advies: punktie cyste, castratie in aansluiting op Tardak®-
behandeling. Percutaan werd bij punktie 3.3 liter vrij helder
wat gelig materiaal verwijderd uit de prostaatkapselcyste.
Echografische controle na 5 dagen liet een duidelijk kleinere
cyste zien, waaruit toch nog 1540 ml vocht is verwijderd via
percutane punktie. Cytologisch onderzoek (collega E. Teske):
geen aanwijzingen voor tumorcellen. (Cytologisch onderzoek
van vocht uit een prostaatkapselcyste levert vaak niets op,
omdat meestal geen parenchym aanwezig is.) De castratie bij de
verwijzend collega had inmiddels nog niet plaats ge-
had.Controle 2 weken na castratie toonde een cyste aan waaruit
130 ml vocht verwijderd kon worden. Controle 4 weken na
castratie liet zien dat er een minimaal restant aantoonbaar was.

Een 6 jarige Bouvier reu wordt aangeboden met in de
ziektegeschiedenis buikpijn, pijnlijke defaecatie, strangurie,
koorts. Het resultaat van het klinisch onderzoek is een erg
pijnlijk hypogastrium, geen afwijkingen bij rectaal toucher,
maar de prostaat is niet palpabel. Echografisch onderzoek:
vergrote prostaat met een aantal holtes van 2-3 cm doorsnede:
cystes of abcessen. In combinatie met de klinische bevindingen
lijkt een abces meer waarschijnlijk. Ter bevestiging daarvan
werd onder echobegeleiding een van de holtes gepunkteerd:
50ml dik, lichtgeel troebel materiaal. Cytologisch onderzoek
(collega E. Teske): uitsluitend polymorfkernige leucocyten, geen
aanwijzingen voor tumor: abces. Bacteriologisch onderzoek:
zeer veel groei, reincultuur van Streptococcus groep D, bij het
antibiogram gevoelig voor onder andere trimethoprim-sulfa.
Advies: Tardak®, trimethoprim-sulfa gedurende minstens 3
weken, castratie zodra dit klinisch verantwoord is.

Bij een 11 jaar oude Bouvier, reu was de klacht bij aanbieden
een bloedverlies onafhankelijk van de mictie, pijnlijke defaeca-
tie, problemen met overeind komen en traplopen en vermage-
ring. Klinisch onderzoek: pijnlijke dikte in het hypogastrium,
pijnlijke lumbaalstreek. Rectaal toucher: pijnlijke harde asym-
metrische prostaat. Echografisch onderzoek: asymmetrisch ver-
grote prostaat, enige holtevorming,op verschillende plaatsen
echorijke vaag omschreven structuren: beeld dat uiterst verdacht
is van een prostaattumor (Fig. 2): Gelet op de lumbale

pijnlijkheid en de echobeelden is röntgenologisch onderzoek
van het lumbosacrale deel van de wervelkolom uitgevoerd,
waarbij op diverse plaatsen ventraal aan de lumbaalwervels
uitstralende peri-ostale botnieuwvormingen aanwezig zijn, vrij-
wel pathognomonisch voor metastasering langs de wervel-
kolom van een prostaattumor.

Advies: euthanasie. Post-mortale cytologie (collega E. Teske):
prostaatcarcinoom.

Bij prostaathypertrofie/plasie is een reactie op de toediening van
Tardak® te verwachten, veelal is een castratie te adviseren. Bij
onvoldoende reactie op de ingestelde behandeling, recidief van
de klachten of twijfel over de genoemde diagnose is nadere
diagnostiek noodzakelijk. Standaard röntgenonderzoek dient
daarbij te bestaan uit een correcte zijdelingse opname van het
hypogastrium, in combinatie met een VD-opname, zo nodig
gecombineerd met lokalisatie van de blaas en ^ urethra via een
positief contrastonderzoek in twee richtingen. De kosten daar-
van zijn veel hoger dan de kosten van echografisch onderzoek.
In het algemeen levert echografisch onderzoek duidelijk meer
informatie op over het beeld van de prostaat: cysten aan en
holtes in de prostaat zijn veel eenvoudiger en meer trefzeker
aantoonbaar via echografisch onderzoek. Afliankelijk van de
(waarschijnlijkheids-)diagnose kan een meer doelgerichte thera-
pie ingesteld worden.

Punktie van prostaatabcessen onder echo-b^eleiding leidt
tevens tot een sneller verwijderen van ontstekingsmateriaal. Met
punktie van prostaatkapselcysten onder echo-begeleiding zijn
goede resultaten bereikt, zodat deze behandeling o.i. de voor-
keur verdient boven een operatieve ingreep: in de afgelopen 3.5
jaar kwamen slechts 2, van de 17 honden met prostaatkapselcy-
sten in aanmerking voor een operatieve behandeling, de overige
konden op bovengenoemde wijze gepunkteerd worden. 4
Honden moesten meer dan 3 keer gepunkteerd worden.
Complicaties in de vorm van peritonitis deden zich niet voor: de

kapselcysten zijn in principe steriel, de punktie is onder
aseptische omstandigheden te verrichten.
Bij twijfel over de aanwezigheid van een prostaattumor is onder
echobegeleiding een punktie uitvoerbaar, bij een "prostaat-
wash" is de plaats van de catheterpunt echografisch aantoon-
baar.

SAMENVATTING:
Een 5 maanden oud Siamees kitten wordt verwezen in verband
met hardnekkige nagelbed ontsteking, huidctfwijkingen, diarr-
hee en algehele malaise. Uit nader onderzoek en het ziektever-
loop wordt geconcludeerd dat de symptomen worden veroor-
zaakt door Fip.

A 5 months old kitten is referred because of dermatitis, diarrhia
and general lethargy. From further examination and the clinical
signs it is concluded that the symptoms are caused by Fip.

Een 5 mnd oud siamees kitten, poesje, werd verwezen vanwege
hardnekkige nagelbedontstekingen aan alle vier de pootjes
gedurende 25 dagen. Sinds 2 dagen vertoonde de kat een
purulente neus- en ooguitvloeiing, waterdunne diarree en
anorexie. Als behandeling was gedurende drie weken ketacona-
zole met trimethoprim-sulfa gebruikt. De laatste drie dagen
kreeg de kat lincomycine. De vermagerde kat was soporeus en
had een temperatuur van 40.7. Op de neusrug, rond de bek en
aan alle vier de carpi en op de linker oorbasis zaten crustae met
eronder kaasachtig materiaal. De huid eromheen was erythema-
teus (Fig 5 en 6). Het verwijderen van de crustae was pijnlijk. De
kat likte en beet frequent aan de korsten en liep moeilijk. Een
volwassen siamees in het gezin had geen afwijkingen. De
gezinsleden vertoonden geen huidafwijkingen. De kat werd
opgenomen.

De differentiaal diagnose bestond uit: primaire bacteriële
infecties (Nocardia en atypische Mycobacterien), secundaire
bacteriële infectie als complicatie van een virale aandoening
zoals Fip, Fiv en Felv, parasitaire infecties (demodex, scabies),
dermatomycose,"drug eruptions", voedselallergie, orthopox in-
fectie, thalliumintoxicatie, autoimmuundermatosen en neopla-
sie. De huidafkrabsels waren negatief. Het kreatinine was
normaal. Fiv-, Fip- en Felv titer, bacterieel onderzoek en
cytologie van het exsudaat en een zuurvaste kleuring werden
aangevraagd.. De kat was te ziek om huidbiopten onder narcose
te nemen. De lincomycine werd gestopt, waarna de diarree in
een dag verdween. De kat kreeg dagelijks Nutrical® en vit B
complex oraal. De neus- en ooguitvloeiing verdwenen na 2
dagen. Er werd besloten om huidbiopten te nemen met het
volgende resultaat: ingedroogd exsudaat op de epidermi<;,
acanthose, een enkele intraepidermale pustel met een enkele
losse keratinocyt, exocytose van polymorfkemige leucocyten,
aanwezigheid van bacteriën in de crustae. Dermis: normale
zweet- en talgklieren, haarfollikels normaal, een geringe diffuse
exsudatieve dermatose in de oppervlakkige dermis. Conlusie:
bacteriële infectie, geen aanwijzing voor thalliumintoxicatie of
orthopox infectie. De kweek leverde een matige groei van
Streptococcen groep D op, alleen gevoelig voorampicilline. Het
onderzoek op Fip, Fiv en Felv en zuurvaste bacteriën veriiep
negatief. De cytologie liet veel bacteriën zien en gedegenereerde
neutrofiele leucocyten.

De kat kreeg 20 mg/kg per dag ampicilline oraal. Na 10 dagen
kwam de kat ter contrde. De crustae hadden zich uitgebreid
naar de rug en de staart. De kat at en dronk goed en maakte geen
zieke indruk. De therapie werd veranderd in amoxycilline met
clavulaanzuur (2 dd. 12 mg/kg) en er werd een hypoallergeen
dieet ingesteld. Na 7 dagen was er geen verbetering te
constateren. Er werd besloten dexamethason 0.5 mg per dag
oraal erbij te geven. Het dieet werd gecontinueerd. Binnen
enkele dagen verdwenen alle crustae. Na 14 dagen kwam de kat
op controle. De laatste 3 dagen had de kat slecht gegeten, was
mager en had een peervormige buik. Er bleek vocht in de buik te
zitten. De huidproblemen waren verdwenen. Buikpunctie
leverde bamsteenkleurig dradentrekkend vodit op. De waar-
schijnlijkheidsdiagnose Fip werd gesteld en de kat werd
geëuthanaseerd. Op verzoek van de eigenaar is er geen sectie
verricht.

De diarree die de kat vertoonde bij het eerste bezoek is
waarschijnlijk het gevolg geweest van de antimicrobiële thera-
pie. Een negatieve Fip titer valt wel te verenigen met de
diagnose. Een lage titer kan een gevolg zijn van de immuun-
stoorais ten gevolge van de Fip. Fip citers zijn niet betrouwbaar
bij het individuele individu. Titer bepaling bij grote groepen
dieren is zeker zinvol (2). De kat kwam niet buiten, intoxicaties
en orthopox infecties zijn dan minder waarsdiijnlijk. Ook de
histologie paste hier niet bij. Een bacteriële infectie van het
nagelbed (paronychia) is een veel voorkomende afwijking bij de
kat (4). De bacteriële infectie is in dit geval secundair geweest.
Streptococcen groep D (Enterococcen) zijn opportunistische
bacteriën die in de normale darm- en mondflora voorkomen.
Alleen bij een immuungecompromiteerd dier kunnen zij proble-
men veroorzaken. Deze bacteriën zijn meestal multiresistent (1).
De anti-inflammatoire therapie (dexamethason) kan een tijde-
lijke verbetering van de immuniteit geven bij Fip patienten. De
productie van gammaglobuline\'s wordt dan onderdrukt waar-
door er klinisch een tydelijke verbetering wordt verkregen
(2,3,5). De genezing van de huid kan hiermee verklaard
worden. Het is jammer dat er geen eiwitspectmm is bepaald bij
deze kat. De vermoedelijke verhoogde gammaglobuline fractie
had de diagnose Fip qD een vroeger tijdstip waarschijnlijk
gemaakt.

Betekent het bovenstaande nu dat alles wel aan boord is en dat
wij de ontwikkelingen verder hun gang kunnen laten gaan? Wie
zijn oor te luister legt in het nog kleine specialisten-milieu weet
dat dit niet het geval is. Dierenartsen zijn ondernemers en
moeten kosten en baten met elkaar in evenwKht brengen. Met
specialistische zorg zijn vaak grote kosten gemoeid, die doorde
eigenaar gedragen moeten worden. De risico-spreiding via
ziektekostenverzekering zoals de geneeskunde die kent, is in ons
beroep nog zo gering dat het op de bedrijfsvoering van de
verwijsklinieken nauwelijks invloed heeft. De hoge kosten die
gemaakt moeten worden en het plafond in de financiële
mogelijkheden van eigenaren leidt tot een uiterst bescheiden
marge, die de bedrijfsvoering wankel maakt. In de gezelschaps-
dierensector leidt het steeds verbeterende opleidingsniveau en
het toenemend aantal eerstelijns practici, tot een intensivering
van de eigen praktijkvoering; hierdoor zullen de verwezen
patiënten steeds meer een echt probleem-karakter hebben en
wordt het bovenstaande bruto-netto-probleem versterkt. De
vraag moet overwogen worden of aan opleidingszijde, zowel

inzake de differentiatie tijdens de reguliere opleiding als inzake
de specialisatie na deze fase, een volumebeleid geformuleerd
moet worden. De Arbeitsgemeinschaft für Osteosynthesefragen
afdeling Nederland heeft zich deze vraag in het verleden wel
gesteld: hoeveel fractuurcursussen (met als doel het zelf beoefe-
nen van operatieve fractuurbehandeling) moeten er in een
bepaalde tijdseenheid in Nederland worden gegeven? Hoe kan
een beleid geformuleerd worden waarbij voldoende behande-
lingscapaciteit aanwezig is, zonder in het probleem te verzeilen,
dat er grote investeringen in kennis, kunde en outillage in vele
praktijken gedaan worden die vervolgens slechts enkele malen
per jaar kunnen worden aangewend? Deze situatie zou niet goed
zijn uit bedrijfsmatig oogpunt, maar ook niet voor de patiënten.
Routine en ervaring spelen een belangrijke rol bij het succes of
het falen van een specialistische Ijehandeling. Het feit dat zo veel
verwijzers en eigenaren van de diensten van het Wagenrenk-
team gebruik willen maken stemt tot dankbaarheid en vertrou-
wen; toch is de uitdrukking "een goedprodukt is één ding; voor
succes is meer nodig" ook hier van toepassing. De ontwikkelin-
gen in de specialisatie vereisen voortdurende liefderijke zorg. Zij
verschillen daarin niet van diergeneeskunde patiënten.

Possible role of spiral-shaped bacteria in the pathogenesis of abomasal ulcers in adult cattle

SAMENVATTING
Enzym-chemisch en histologisch onderzoek is gedaan van
lebmaagslijmvlies van volwassen runderen met slijmvliesdefec-
ten in het corpusgedeelte, of zonder slijmvliesdefecteru In alle
lebmagen, behalve in één lebmaag met slijmvliesdefecten werd
met behulp van de CLO CCampylobacter-//A:e organisms)-test
urease activiteit van het slijmvlies vastgesteld Hierbij werden
histologisch in de mucuslaag spirilvormige bacteriën waargeno-
men waarbij de grootste aantallen voorkwamen in hetpylorusge-
deelte. De hoeveelheid intraepithe liale mucinen varieerde in het
corpus en het pylorusgedeelte van zowel de proef- als de
controlegroep, terwijl de mucinendepletie in de omgeving van de
slijmvliesdefecten het uitgebreidst was. De grootste aantallen
ontstekingscellen werden waargenomen in de lamina propria
van het pylorusgedeelte. Gesuggereerd wordt dal spirilvormige
bacteriën, mogelijk in combinatie met een verminderde slijm-
vliesbarriëre, een rol spelen in de Pathogenese van lebmaagzwe-
ren bij het volwassen rund

Enzyme-chemical and histological evaluations were used to
examine the abomasal mucosa of adult cattle with or without
mucosal lesions of the corpus. Urease activity woj detected with
the CLO (Campylobacter-Me organisms) test in the abomasal
mucosa of all cattle except one, which had mucosal lesions.
Spiral-shaped bacteria were visualised histologically in the
mucus layer, with the highest number being found in the pars
pylorica. Variable amounts of intra-epithelial mucin were found
in the corpus and pars pylorica of both test and control cattle.
Most inflammatory cells were found in the lamina propria of the
pars pylorica. It is suggested that spiral-shaped bacteria, together
with a diminished mucosal barrier, play a role in the pathogene-
sis of abomasal ulcers in adult cattle.

De Pathogenese van lebmaagulcera bij het volwassen rund is
onbekend. Mogelijk komt zij overeen met die van het maagul-
cus bij de mens (1,3,4,15,25). Warren en Marshall (26) legden
voor het eerst een verband tussen de aanwezigheid van
Campylobacter pylori en het ontstaan van gastritis bij de mens.
Vanaf 1989 wordt deze bacterie, die ondermeer de mucuslaag
aantast met behulp van een protease (24), Helicobacter pylori
(Hp.) genoemd (11). Ook bij verschillende diersoorten zijn Hp-
achtige en spirilvormige bacteriën op of in het maagepitheel
waargenomen (2, 5, 6, 14, 17, 21, 23). Tevens kan Hp. bij

1 Dis. P.c. Haringsma, destijds in verband met zijn referaat werkzaam bij het Pathologisch
Instituut van de Fakulteit der Diergeneeskunde, Yalelaan 1, 3508 TD Utrecht.

2 Prof. dr. J.M.V.M. Mouwen, Pathologisch Instituut van de Fakulteit der Diergenees-
kunde, Yalelaan 1, 3508 TD Utrecht.

gnotobiotische biggen en pups gastritis veroorzaken (16, 22).
Onderzocht is of dergelijke bacteriën voorkomen op of in het
lebmaagepitheel van volwassen runderen met of zonder slijm-
vliesdefecten. Inmiddels is bij de mens aangetoond dat Hp, die
voorkomt in de mucuslaag en de lamina epithelialis, gastritis kan
veroorzaken, welke gepaard gaat met mucinendepletie van het
maagepitheel, hetgeen aanleiding kan geven tot het ontstaan van
maagulcera (12). Daarom is in deze lebmagen tevens onderzoek
gedaan naar de hoeveelheid mucinen in het epitheel en het
aantal ontstekingscellen in de lamina propria.

Het materiaal werd verzameld in December 1989 en bestond uit
5 lebmagen zónder (controlegroep) en 10 lebmagen mét
(proefgroep) macroscopisch zichtbare slijmvliesdefecten in het
corpusgedeelte van klinisch gezonde slachtmnderen die ten-
minste éénmaal hadden gekalfd.

Van elke lebmaag werden 3 slijmvliesmonsters genomen uit
macroscopisch niet afwijkende gebieden, te weten uit de
curvatura minor en de curvatura major (slijmvliesplooi) van het
corpusgedeelte en uit het pylorusgedeelte. Bovendien werd van
de afwijkende lebmagen een slijmvliesmonster verzameld ter
plaatse van een slijmvliesdefect. De bemonsterde defecten
waren oppervlakkige slijmvliesdefecten en bevonden zich in het
corpusgedeelte op of tussen de slijmvliesplooien van de
curvatura major.

De CLO-test (Campybbacter-like organisms-test) bestaat uit
een gel, welke ureum, phenolrood (pH indicator) en een
bacteriostaticum bevat. De test toont reeds aanwezig urease aan
dat het ureum splitst. Hierbij komt ammoniak vrij waardoor de
pH stijgt en een kleuromslag optreedt. Eventuele voortgaande
productie van urease wordt voorkomen door de aanwezigheid
van het bacteriostaticum. De CLO-test wordt bij de mens
gebruikt om Hp. in maagbiopsieën aan te tonen, waarbij er
sprake is van een hoge specificiteit en sensitiviteit (20).
Van de rand van elk slijmvliesmonster werd een stukje mucosa
met een oppervlak van ongeveer 4mm2 genomen en met een
prepareernaald tot onder het oppervlak van de op 37°C
voorverwarmde CLO-testgel gebracht. Hierna werd 2\'/2 uur bij
37°C geïncubeerd. Indien de testgel na 2\'/2 uur van geel naar
oranje, roze of rood was verkleurd werd het resultaat als positief
beoordeeld.

Het slijmvlies van alle controle-lebmagen en van 6 lebmagen
met een slijmvliesdefect ter plaatse van een slijmvliesplooi werd
histologisch onderzocht. De slijmvliesmonsters werden gefi-
xeerd in 5% gebufferde formaline en ingebed in parafiBne waarna
6 /xm. dikke coupes werden gemaakt. De coupes werden
gekleurd met haemaluin-eosine (HE), volgens Whartin-Starry
(WS) en met periodic acid Schiff (PAS). Van 1 aangetaste
lebmaag werd het slijmvlies alleen volgens WS gekleurd. De
volgens WS gekleurde coupes werden beoordeeld op de
aanwezigheid van bacteriën. Van de slijmvliesmonsters zonder
defecten werd het aantal ontstekingscellen in de lamina propria
semikwantitatief bepaald en uitgedrukt in een schaal van O t/m
3. Tevens werd van alle slijmvliesmonsters de mucinenhoeveel-
heid in de epitheelcellen beoordeeld. De hoeveelheid mucinen
(de hoeveelheid mucinen per cel en het aantal mucinen
bevattende cellen) werd uitgedrukt in een schaal van O t/m 3. Bij
deze beoordeling werd onderscheid gemaakt tussen de foveolae,
het nekcelgebied en de klierbuizen. Het oppervlakkige epitheel
werd niet beoordeeld omdat het vaak postmortaal gedesqua-
meerd was. De beoordeling van het aantal ontstekingscellen en
de mucinenhoeveelheid gebeurde blind.

Na 2\'/2 uur incuberen waren alle corpus- en pylorusgedeelten
van de controle-lebmagen CLO-positief evenals die van 8
lebmagen van de proefgroep. Van 1 proeflebmaag was alleen het
corpusgedeelte CLO-positief. Slechts 1 proeflebmaag was volle-
dig CLO-negatief.

De macroscopisch waargenomen slijmvliesdefecten bleken
histologisch te bestaan uit erosies (5x) en oppervlakkige necrose
van het slijmvlies (lx). In alle onderzochte pylorusgedeelten en
in 6 corpusgedeelten (3x proefgroep, 3x controlegroep) werden
bacteriën waargenomen. Deze bacteriën, welke het talrijkst
waren in het pylorusgedeelte, bevonden zich in de oppervlak-
kige mucuslaag en in het apicale deel van de foveolae. Zij
bestonden uit lange spirilvormige bacteriën met een wisselende
mate van winding, en lange rechte en gebogen staven met in de
afgeronde uiteinden soms een donkere stip (fig. 1). Soms
overheerste één van beide vormen, terwijl in de CLO-negatieve
lebmaag alleen staven werden gezien. Tevens werden in 6 van de
15 lebmagen plaatselijk in het corpusgedeelte ter hoogte van het
nekcelgebied staafvormige bacteriën waargenomen zowel in het
lumen als intraepitheliaal.

Een duidelijk verschil in het mucinenpatroon van proef- en
controlegroep werd niet waargenomen. Variatie in de hoeveel-
heid intraepitheliale mucinen van de intacte mucosa kwam voor
in zowel het pylorusgedeelte als in het corpusgedeelte, waarbij in
het corpusgedeelte de overgang van mucinenrijk naar mucinen-
arm epitheel soms opmerkelijk abrupt was. Dezelfde variatie
werd gevonden in de omgeving van de slijmvliesdefecten
waarbij echter de uitgebreidheid ervan groter was.
De ontstekingscellen in de lamina propria bleken vrijwel
uitsluitend rondkernig en kwamen in de pylorusgedeelten en de
proefgroep gemiddeld in grotere aantallen voor dan in de
corpusgedeelten en de controlegroep.

De in magen van dieren waargenomen bacteriën kunnen op
morfologische gronden worden ingedeeld in twee groepen (10),
te weten:

a) Bacteriën met morfologische karakteristieken van Helicobac-
ter pylori (Hp). Deze zijn geïsoleerd uit apen (2, 5).

b) Maagspirillen. Deze werden in 1896 al door Salomon (23)
waargenomen bij honden, katten en de bruine rat, en in de
afgelopen jaren ook bij mensen (8, 9) apen (6, 9) en varkens
(21). Bovendieii zijn Spirillen van de mens, de kat en de aap
infectieus voor de muis (9). Deze spirilvormige bacteriën komen
voor op (6, 8, 9, 14,17, 21) en in (6,14, 17) het maagepitheel.
De door ons waargenomen bacteriën lijken, op grond van hun
morfologie, te behoren tot de groep van maagspirillen. Lange
spirilvormige bacteriën en/of lange rechte en gebogen staven
werden waargenomen in de oppervlakkige mucuslaag en in de
foveolae van het pylorusgedeelte van alle dieren en in het
corpusgedeelte van 3 proef- en 3 controle-dieren. Tevens
werden in een aantal corpusgedeelten staafvormige bacteriën
waargenomen ter plaatse van het nekcelgebied en de klieren
zowel in het lumen als intraepitheliaal. De rechte en gebogen
staven behoren mogelijk ook tot de groep van maagspirillen
daar ook bij de hond spiril- en staafvormen, welke geacht
worden verschillende voortbewegingsstadia te zijn, voorkomen
bij één dier (18).

Maagspirillen zijn bij klinisch gezonde honden met name
aangetroffen op plaatsen met uitgebreide lymfoïde hyperplasie
van het maagslijmvlies (14) en bij mensen (8,9) en varkens (21)
met gastritis. Een causale rol van de bacteriën in het ontstaan
van lymfoïde hyperplasie (14) en gastritis (8, 21) wordt
gesuggereerd.

Van slechts 3 van de 15 lebmagen, waren niet alle slijmvlies-
monsters CLO-positief. Deze 3 lebmagen behoorden tot de
proefgroep. De urease-activiteit van de maagmucosa is bacter-
rieel van oorsprong (7). Het lijkt onwaarschijnlijk dat met
pensinhoud gecontamineerde lebmaagmucosa heeft geleid tot
een positieve CLO-test daar volgens de gebruiksaanwijzing vals
positieve reacties, binnen 3 uur na incubatie, door andere
bacteriën dan Hp., meestal niet optreden omdat deze veel
minder urease bevatten. Zo is de urease activiteit van Hp.
ongeveer 1000 maal groter dan die van Proteus vulgaris (13).
Ook een kattespirillenisolaat (17) en de met Spirillen gekoloni-
seerde maagmucosa van varkens (21) was urease-positief. In 6
slijmvliesmonsters van het corpusgedeelte werden histologisch
geen bacteriën aangetroffen terwijl de CLO-test positief was. Dit
zou verklaard kunnen worden door het mogelijk gevoeliger zijn
van de CLO-test, die een groter oppervlak bestrijkt dan een
volgens Whartin-Starry gekleurde coupe. Bovendien komen de
bacteriën niet diffuus voor.

Figuur 1. Spirilvormige bacteriën aanwezig in de mucuslaag van het pylorus-
gedeelte. Whartin-Starry, 1500x.

Een pylorusgedeelte, zonder spirilvormige bacteriën was histo-
logisch positief en CLO-negatief, hetgeen mogelijk als een vals
negatieve uitslag aangemerkt kan worden. Langere incubatie
had eventueel wel tot een positieve CLO-test geleid.
Variatie in de hoeveelheid intraepitheliale mucinen van de
intacte mucosa kwam voor in de pylorus- en corpusgedeelten
van zowel proef- als controlegroep. Dezelfde variatie werd
gevonden in de omgeving van slijmvliesdefecten waarbij echter
de uitgebreidheid ervan groter was. Ook bij het herkauwende
rund is er mogelijk een verband tussen de hoeveelheid intraepi-
theliale mucinen en het optreden van slijmvliesdefecten, zoals
wordt gesuggereerd voor het mestkalf (19).
Op grond van bovenstaande wordt geconcludeerd dat in
lebmagen van volwassen runderen spirilvormige bacteriën
voorkomen, die mogelijk een rol spelen in de Pathogenese van
lebmaagzweren.

Dank wordt betuigd aan Gist-Brocades voor het verstekken van de CLO-tests
en aan Slachtproductenhandel Vos voor het beschikbaar stellen van de
lebmagen.

1. Aukema JJ, Breukink HJ. Abomasal ulcer in aduh cattle with fetal
haemorrhage. Cornell Vet 1974; 64: 303-17.

2. Baskerville A, Newell DB. Naturally occurring chronic gastritis and C.
pylori infection in the Rhesus monkey: a potential model for gastritis in
man. Gut 1988; 29: 465-72.

3. Blood DC, Radostits OM. Veterinary medicine. 7th ed Ballière Tindal
London. 1989.

4. Breukink HJ. Etiology and pathogenesis of abomasal bleeding in the
Netherlands. 9th Cong. int. Maladies Bétail, 1976: 447-52, Paris.

5. Brondson MA, Schoenknecht FD. Campylobacter pylori isolated from the
stomach of the monkey Maccaca nemestrina. J Clin Micro 1988; 26:1725-
8.

6. Curry A, Jones DM, Eldridge J. Spiral organisms in the Baboon stomach.
Uncet 1987, ii: 634-5.

7. Delluva AM, Markley K, Davies, RE. The absence of gastric urease in
germ-free animals. Biochimica et Biophysica Acta 1968; 151: 646-50.

8. Dent JC, McNulty CAM, Uff JC, Wilkinson SP, Gear MWL. Spiral
organisms in the gastric antrum. Lancet 1987; ii: 96.

9. Dick E, Lee A, Watson G, O\'Rourke, J. Use of the mouse for the isolation
and investigation of stomach-associated, spiral-helical shaped bacteria from
man and other animals. J Med Microbiol 1989; 29: 55-62.

Overdraagbare encefalopathieën bij dieren, die worden geken-
merkt door spongieuze veranderingen in het centraal zenuwstel-
sel.

Onder deze titel heeft bovengenoemde orgaan, de OIE een
aantal zeer duidelijke en leesbare verhandelingen gepubliceerd
over scrapie-achtige aandoeningen, met uiteraard grote aan-

10. Fox JG, Lee A. Gastric Campylobacter-Vkt organisms: their role in gastric
disease of laboratory animals. Ub An Sci 1989; 39: 543-53.

11. Goodwin CS, Armstrong JA, Chilvers T, Peters M, Collins MD, Sly L,
McConnell W, Harper WES. Transfer of Campylobaaer pylori and
Campylobacter musielae to Helicobacter gen nov as Helicobacter pylori
comb nov and Helicobacter musielae comb nov, respectively. Int J Syst
Bacterid 1989; 39: 397-405.

12. Graham DY. Campylobacter pylori inA peptic ulcer disease. Gastroentero-
logy 1989; 96: 615-25.

13. Hazell SL, Lee A. Campyhbaclerpyloridis, urease, hydrogen back diffusion,
and gastric ulcers. Lancet 1986; ii: 15-7.

14. Henry GA, Long PH, Bums JL, Charbonneau DL. Gastric spirillosis in
Beagles. Am J Vet Res 1987; 48: 831-6.

15. Jensen R, Pierson RE, Braddy PM, Saari DA, Benitez A, Lauerman LH,
Horton DP, McChesney AE. Fatal abomasal ulcers in year ling feedlot
cattle. J Am Vet Med Assoc 1976; 169:524-6.

16. Krakowka S, Morgan DR, Kraft WG, Leunk RD. Establishment of gastric
Campylobacter pylori infection in the neonatal gnotobiotic piglet. Inf Imm
1987; 55: 2789-%.

17. Lee A, Hazell SL, O\'Rourke J, Kouprach S. Isolation of a spiral-shaped
bacterium from the cat stomach. Inf Imm 1988; 56: 2843-50.

18. Lockard VG, Boler RK. Ultrastructure of a spiraled microorganism in the
gastric mucosa of dogs. Am J Vet Res. 1970; 31: 1453-62.

19. Laurens JM, Wal JF van der, Mouwen JM VM. De maagslijmvlies barriëre
en het ulcus abomasi bij het mestkalf Tijdschr Diergeneeskd 1985; 110:
755-61.

20. Marshall BJ, Warren JR, Francis GJ, Ungton SR, Goodwin CS, Blincow
ED. Rapid urease test in the management of Campylobacter Pyloridis-
associated gastritis. Am J Gastroent 1987; 82: 200-10.

21. Queiroz DMM, Rocha GA, Mendez EN, Lage AP, Carvalho ACT, Barbosa
AJA. A spiral microorganism in the stomach of pigs. Vet Microbiol 1990;
24: 199-204.

22. Radin MJ, Eaton KA, Krakowka S, Morgan DR, Lee A, Otto G, Fox J.
Helicobacter pylori gastric infisction in gnotobiotic beagle dogs. Inf Imm
1990; 58: 2606-12. 1990.

23. Salomon H. Ueber das spirillum des Säugetiermagens und sein Verhalten zu
den Belegzellen. Centralblatt fUr Bacteriologie, Parasitenkunde und Infek-
tionskrankheiten. 1896; 19: 433-42.

24. Slomiany BL, Bilski J, Sarosiek J, Murty VLN, Dworkin B, VanHorn K,
Zielenski J, Slomiany A. Campylobacter pyloridis degrades mucin and
undermines gastric mucosal integrity. Biochem Biophys Res Comm 1987;
44: 307-14.

25. Smith DF, Munson L, Erb HN. Abomasal ulcer disease in adult dairy cattle.
Cornell Vet 1983; 73: 213-24.

26. Warren JR, Marshall B. Unidentified curved bacilli on gastric ephthelium in
active chronic gastritis. Lancet 1983; i: 1273-5.

Het boek bevat zes hoofdstukken. Deze beschrijvingen achter-
eenvolgens BSE, Scrapie, Transmissible Mink Encephalopathy
(TME), Spongiforme Encefalopatieën bij hertachtigen, de
moleculaire biologie van scrapie-achtige agentia en de huidige
stand van zaken en in de toekomst te beantwoorden vragen.

Deze hoofdstukken zijn helder opgebouwd en geven een
uitstekend inzicht in het ziektebeeld, de hypotheses die bestaan
ten aanzien van de mogelijke verwekker(s), de overdracht van
het ziektebeeld in de praktijk en in experimentele omstandighe-
den.

De hoofdstukken zijn duidelijk en helder opgebouwd. Het boek
is een uitmuntende start voor degenen, die zich willen oriënteren
in en volledig op de hoogte stellen van dit soort van encefalopa-
tieën.

U heeft \'n arbeidsongeschiktheidsverzekering nodig. Bij voorkeur een,
die voor u op maat gemaakt is. \'t Liefst van een maatschappij die zich
daarin heeft gespecialiseerd. Een onderlinge zonder winstoogmerk,
zodat de premie laag blijft. Doordacht toegesneden op een select
aantal beroepsgroepen.

Een verzekering die aansluit op uw persoonlijke omstandigheden,
praktijk- en beroepssituatie. Geen massaprodukt, maar individueel
maatwerk. Met een niet te evenaren prijs/kwaliteit verhouding.

Uw assurantie-adviseur is de meest geschikte persoon om u de
juiste verzekeringsvorm bij MOVIR-DTO te adviseren.

Verslag- met de tekst van de lezin-
gen- van de studiemiddag \'Maat-
schappelijke aspecten van (dier-
lijke ) biotechnologie\' gehouden op
8 april jl. in Den Haag. Deze bijeen-
komst was georganiseerd door het
Dept van LNV; een eerder verslag
verscheen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde (afl.l0;1992;
302-3).

Dit handzame boekje van 60 pagi-
na\'s getiteld "Wie zal beslissen wat
beter is", is gratis te verkrijgen bij
de Infotiek van het Departement,
tel. 070-3792062.

De Vakgroep Voedingsmiddelen van
Dierlijke Oorsprong (WDO) heeft ver-
schillende samenwerkingsstructuren
met andere instanties, zoals het Centrum
voor Toegepaste Vleeshygiëne (CTV)
dat in Oudewater is gevestigd. Hier
worden voor vijfdejaars veterinaire en
landbouwkundige studenten demon-
straties gegeven, terwijl zesdejaars stu-
denten er twee weken co-schappen lo-
pen.

De exploitatie geschiedt door de export-
slachterij Lunenburg.
Voorts maakt de VVDO deel uit van het
Centrum voor Bedrijfshygiëne dat in \'91
werd opgericht met als doelstelling ex-
pertise van de Vakgroep ten behoeve
van de problematiek in de vleessector.
Het Centrum voor Vleestechnologie-
TNO is de andere partner.
Daarenboven is de VVDO de penvoer-
der en huisbaas van het ECCEAMST
(het European Consortium for Conti-
nuing Education in Advanced Meat
Science and Technology), een samen-
werkingsvorm tussen de verschillende
europese onderzoek- en onderwijsinstel-
lingen op het gebied van vlees. Onder
diens auspiciën werd in januari \'91 een
internationaal symposium gehouden
over de consequenties van de invoering
van nieuwe technologieën voor de vei-
ligheid van het vleesproduct.

De proceedings zijn nog verkrijgbaar.
Verder worden onderzode- en onderwijs-
activiteiten kort beschreven en wordt
melding gemaakt van het uitkomen van
twee proefschriften te weten van dr.ir. A.
H. M. Harbers over de vleeskeuringsa-
specten bij de 1KB en van dr.ir. A. R. W.
Eibers over het nut van slachthuis-
informatie voor het management van
het mestvarkensbedrijf.
Het onderzoek concentreert zich op vier
gebieden en wel de produktie van veilig
vlees, de verbetering van de vleeskwali-
teit, behandeling van dieriijke produk-
ten en tenslotte de continue en flexibele
bereiding van verhitte vleesprodukten.
Er verschenen ongeveer dertig rappor-
ten en 52 andere wetenschappelijke
publikaties, waarvan zeventig procent in
de engelse taal.

Er werkten per 1 april \'92 63 personen.
Het budget waar de vakgroep van moet
zien rond te komen wordt niet vermeld.

De beide eerste verslagen naast elkaar
gelegd geeft een goed inzicht in de
ontwikkeling van deze dienst.
In \'90 is de interne reorganisatie afge-
rond en begint de discussie over de
landelijke reorganisatie van de pluim-
veezorg op basis van rapporten van een
management consultant bureau.
Uitgangspunt was een noodzakelijke
besparing van 2 miljoen gulden per jaar.
Concreet werd voorgesteld opheffing en
het onderbrengen van de centrale taken
bij de Gezondheidsdienst voor Dieren
voor West- en Midden-Nederiand.
In het verslag \'91 is het zover, dat
gekozen moet worden tussen nieuw-
bouw met de aanstaande partner in
Doom of in de Uithof.
Deze laatste keuze is de duurdere het-
geen bij de 0(ndememings)R(aad) van
\'Doom\', welk jaarverslag is opgenomen
in dat van de dienst, de vrees doet
ontstaan dat dat ten koste zou gaan van
het aantal arbeidsplaatsen en de kwali-
teit van het werk.

Voorts wordt sterk gewaarschuwd tegen
het verlies van de identiteit van \'Doom\'
bij de fusie.

Inmiddels is in juli \'92 het besluit
genomen dat deze nieuwbouw in de
Uithof zal plaatsvinden wat zou beteke-
nen dat de Gezondheidsdienst voor
Pluimvee, die op 12 december 1947 is
opgericht geen kans meer krijgt haar 25-
jarig jubileum te vieren.
Uiteraard krijgen ook andere zaken de
aandacht.

Uitbraken in \'90 van het kwaadaardige
Gumboro-virus in koppels slachtkui-
kens gaven uitval te zien tot twintig
procent, terwijl dat bij opfokleghennen
wel op kon lopen tot vijftig procent.
Samen met de overheid en het bedrijfs-
leven werd een grote bestrijdingscam-
pagne gestart met behulp van nog niet
geregistreerde vaccins waaronder het
zogenaamde Doom-vaccin.
In \'91 werd tien procent van de gehele
pluimveepopulatie in een praktijkproef
betrokken. Het bleek dat de vaccins
goede bescherming boden tegen de vi-
rusbesmetting.

In \'90 had verder in de vermeerderings-
sektor de Salmonella enteriditis-hesiny
ding prioriteit.

In totaal werden 26 koppels besmet
verklaard. Dientengevolge werd 2,86
miljoen gulden uitgekeerd aan de eige-
naar.

In het jaar \'91 waren dat vijftien koppels
( 0,7 procent van alle onderzochte fok-
en vermeerderingskoppels).
Was Mycoplasma gallisepticum de afge-
lopen jaren nauwelijks meer een pro-
bleem, nieuwe problemen deden zich
voor in \'91 in de vorm van "natte mest"
speciaal bij slachtkuikens.
Het fenomeen lijkt op het malabsorptie-
syndroom en is waarschijnlijk infectieus
van oorsprong.

Het verslag van het praktijkonderzoek
\'91 dat gelijktijdig is verschenen gaat
dieper op deze en andere ziekte-ontwik-
kelingen in.

Kwaliteit is voorts een onderwerp dat de
bijzondere aandacht heeft van de dienst.
Zo kwam in \'91 het eerste concept van
de "Codex Sanitarius Galli Domestici"
gereed waarin regels (met name hygiëni-
sche) voor goed management op alle
soorten pluimveebedrijven worden be-
schreven.

worden ingediend voor het verkrijgen
van het kwaliteitscertifikaat van de
Stichting Erkenning Laboratoria (Ster-
lab).

De statistische weergave van het perso-
neelsbestand toont een voortdurende
afname van ongeveer honderd personen
in \'88 naar tachtig in \'90 tot 76 in \'91.
Een financieel overzicht ontbreekt in
deze verslagen die in dubbel opzicht
reeds als historisch mogen worden be-
schouwd.

Ze geven een goed inzicht in het recente
verleden en zijn tevens de laatste versla-
gen van een voorbije instelling, die
voortreffelijk diergeneeskundig werk
heeft verricht voor de Nederiandse land-
bouw.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
van 15 juli jl. is een samenvatting
afgedrukt van een studentenreferaat
over de klinische symptomen en de
epidemiologie van Pinkengriep geschre-
ven door J. Gunnink.

In deze samenvatting staan enkele zeer
storende fouten met betrekking tot de
epidemiologie van BRSV.

De lezers van Het Tijdschrift die niet in
de gelegenheid zijn om het betreffende
referaat te lezen, wil ik graag het vol-
gende onder de aandacht brengen:
Experimentele infecties van runderen
met uit runderen geïsoleerd RS virus zijn
door vele onderzoekers uitgevoerd (in-
clusief ondergetekende). Bij deze infec-
ties zijn vaak geen klinische symptomen
gevonden; soms werden milde ziekte-
verschijnselen gevonden. Experimentele
infecties met uit mensen geïsoleerd RS
virus zijn slechts enkele malen uitge-
voerd maar kunnen klinische sympto-
men geven bij runderen.

Overdracht van BRSV van moeder op
foet is nooit gevonden. Omdat er onder-
zoekers zijn die BRSV antilichamen
hebben gevonden in foetaal runderse-
rum (Gould et al 1978 J Clin Microb 8:
233-7) kan verticale transmissie niet
uitgesloten worden. Omdat de relatie van
BRSV infectie met abortus nooit is
aangetoond lijkt verticale transmissie
vooralsnog onwaarschijnlijk.
Dragers van BRSV, die lange tijd na de
infectie het virus nog bij zich dragen, zijn
nooit aangetoond. Het feit dat BRSV na
infectie enkele dagen aantoonbaar is in
cellen in de luchtwegen vind ik onvol-
doende grond om te spreken van \'persi-
stente infectie\'.

De Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noord Nederland te Drachten en Smith-
Kline Beecham Diergeneeskundige Pro-
dukten te Zoetermeer zullen samen een
proef uitvoeren om na te gaan of door
middel van intensieve vaccinatie met
Tracherhine gecombineerd met gecon-
troleerde aan- en afvoer van runderen de
circulatie van IBR-veldvirus gestopt kan
worden.

Gezien de unieke ligging van het eiland
Ameland is in overieg met de veehou-
ders een plan opgesteld dat vanaf dit
najaar uitgevoerd wordt. Alle 65 rund-
veehouders hebben inmkldels unaniem
besloten om mee te werken aan deze
proef

De proef houdt in dat dit najaar van alle
runderen (4.000 stuks) bloed zal worden
onderzocht op de aanwezigheid van
IBR-antistoffen.

Alle bedrijven zullen, in principe twee-
maal per jaar met Tradierhine worden
geënt om op die manier de circulatie van
het veldvirus tegen te gaan.
Na verioop van enkele jaren zal met de
dan naar verwachting beschikbare me-
thodieken onderzocht kunnen worden
of dit inderdaad geslaagd is, waarna
Ameland ofBcieel IBR-vrij verklaard
kan worden.

Indien dit plan succesvol is kan dit als
model dienen voor de uitroeiing van
IBR, niet alleen voor Nederland, maar
voor alle landen van de EG die op dit
moment nog besmet zijn.

De totale kosten worden geraamd op
ƒ500.000,-, welk bedrag door de Ge-
zondheidsdienst voor Dieren en Smith-
Kline Beecham gezamenlijk gedragen
zal worden.

Voor meer informatie kan men contact
opnemen met de Gezondheidsdienst
voor Dieren in Noord-Nederland te
Drachten: drs. J. J. Hage, tel. 05120-
13435 en/of met SmithKline Beecham
Animal Health te Zoetermeer: drs. C. H.
L. Klaassen, tel. 079-411321.

Destructor Cebeson uit Son en
Breugel, adviseert boeren in Zuid-
Nederland voortaan kleine kada-
vers gekoeld aan te leveren.
Cebeson komt tot dit advies nadat
de destructor onlangs een proef
met het koelen van kleine kadavers
succesvol afsloot (Brabants Dag-
blad, 27 juni 1992).
Volgens directeur D. Teune van
Cebeson werd tijdens de proef
bekeken of het ontbindingsproces
door het koelen van kadavers ver-
traagd kon worden. De resultaten
van de proef bevestigden deze ver-
onderstelling.

Aan de proef, die driekwart jaar
duurde, namen zestig boeren in
Limburg en Brabant deel. Het koe-
len van kadavers komt de hygiëne
ten goede en beperkt de stankover-
last. Cebeson adviseert alle bij haar
aangesloten bedrijven een speciale
koelcontainer aan te schaffen.
Zo\'n zeventig procent van de hoe-
veelheid afvalbloed wordt reeds
gekoeld aangeleverd. Bovendien
onderzoekt men hoe darmpakket-
ten koel gehouden kunnen wor-
den.

De voeding van vleesstieren is sterk
afhankelijk van het gewicht van de
dieren. Dit geldt zowel voor de behoefte
aan energie en eiwit als ook voor de
voeropname. Binnen het praktijkonder-
zoek worden de stieren regelmatig ge-
wogen.

Deze gegevens zijn gebruikt voor het
ontwikkelen van een gewichtscurve. Een
belangrijke toepassing van de ontwik-
kelde gewichtscurve is het gebruik in een
vleesstiermodel. Op deze manier kun-
nen behoeften en voeropnamen gesimu-
leerd worden. In deze PR-publikatie
\'Gewichtscurve vleesstieren\' wordt hier-
van een voorbeeld gegeven. Daarnaast
kunnen de gewichtscurves gebruikt
worden voor bedrijfseconomische bere-
keningen in de vleesstierenhouderij.
De publikatie is te bestellen door
ƒ 12,50 over te maken op Postbank-
nummer 2307421 van het Proefstation
PR met vermelding van: publikatie nr.
76.

De 11-jarige Sandra lijdt aan een
ernstige hartafwijking. Na een le-
vensreddende hartoperatie in ja-
nuari van dit jaar zag zij haar
hartewens in vervulling gaan. De
ouders van Sandra gaven haar een
hond, zodat ze niet meer alleen zou
zijn. Door haar ziekte heeft Sandra
weinig vrienden.

Na een langdurig verblijf in het
ziekenhuis ging Sandra met haar
ouders en haar hond een weekend
naar Marina Port Zélande bij Ou-
dorp in Zeeland. Toen Sandra na
haar middagslaapje wakker werd,
kwamen haar ouders met het
verschrikkelijke bericht dat haar
hond was gestolen. Sandra was
haar kameraadje kwijt
De hond die luistert naar de naam
Caron was even vastgeijnd aan de
koppeling van de aanhanger van
de camper. Volgens getuigen
speelde een jong stel even met
Caron om hem daarna aan de lijn
mee te nemen.

Volgens Sandra\'s moeder spreekt
het jonge stel Nederlands of
Vlaams. De man van het paar^ was
donkerblond, droeg een goudom-
rande bril, een kort donkerblauw
jack en een spijkerbroek. Het sig-
nalement van de vrouw luidt: don-
ker haar (die middag in een staart
gebonden), ze droeg een gebreide
oranje gekleurde trui en een spij-
kerbroek.

Retriever of een Labrador, is lang-
harig, zijn kop, rug en oren zijn
roodblond; zijn hals, buik en ach-
terpoten zijn crèmekleurig. Hij
heeft verder een lange smalle kop
met bruine ogen en een zwarte
neus. In het ene oor van Caron
staat het nummer 8155 en in het
andere 92 (het geboortejaar).
Sandra roept hierbij alle lezers van
dit blad op om uit te kijken naar
haar maatje Caron. Wie de hond
na 18 juli heeft gezien wordt ver-
zocht contact op te nemen met de
receptie van bungalowpark Gran
Dorado, Port Zélande, telefoon
01117-2000 of 01117-4000 of met
de politie van Oudorp. De gouden
tip wordt beloond. De ouders van
Sandra zullen geen klacht indienen
tegen degenen die Caron hebben
meegenomen.

1992 in de europese gemeenschap in verband
met de totstandkoming van de open eg markt

Mededeling van de ministeries van
Landbouw, Natuurbeheer en Visserij,
van Welzijn, Volksgezondheid en Cul-
tuur en van Financiën.

Per 1 januari 1993 zal de Interne Markt
in Europa gerealiseerd moeten zijn.
Vooruitlopend daarop moeten op 1 juli
1992 de Europese veterinaire controle-
richtlijnen in de nationale wetgeving
opgenomen zijn en moeten de veteri-
naire controles overeenkomstig deze
richtlijnen uitgevoerd worden. Deze
richtlijnen bevatten de nieuwe controle-
regelingen voor het handelsverkeer tus-
sen lidstaten en de aanvoer uit derde
landen van dieren en produkten van
dierlijke oorsprong, zoals vlees, vis,
pluimveevlees en zuivel.
Dit betekent dat vanaf heden er in
beginsel geen veterinaire controles meer
zullen plaatsvinden aan de grenzen tus-
sen de lidstaten van de Europese Ge-
meenschap.

De EG-controleregelingen gaan uit van
vier belangrijke punten;
a. de veterinaire controles aan de bin-
nengrenzen vervallen.

b. de lidstaat van verzending moet er-
voor zorgen dat geen ziekten of andere
risico\'s voor de volks- of diergezondheid
naar een andere lidstaat gebracht wor-
den.

c. op de plaats van bestemming wordt
nog slechts steekproefsgewijs gecontro-
leerd en krijgt het ontvangende bedrijfs-
leven de verantwoordelijkheid gecon-
stateerde afwijkingen aan de bevoegde
autoriteit te melden.

d. aan de buitengrens van de EG wordt
een stelselmatige controle uitgevoerd op
dieren en produkten die op het grondge-
bied van de EG worden gebracht.

In de loop van de laatste maanden is
gebleken dat de verschillende Lidstaten
van de EG deze complete ommedraai
ten aanzien van het huidige controle-
systeem nog niet geheel verwerkt heb-
ben, waarbij de afwezigheid van vele
uitvoeringsbepalingen een rol speelt.

Ook in Nederland is de aanpassing van
de regelgeving nog niet klaar. Dit zou
betekenen dat de noodzakelijke contro-
les ter bescherming van de volks- en
diergezondheid niet op een bevredi-
gende wijze uitgevoerd kunnen worden.
Daarom heeft de Raad van Landbouw-
ministers besloten dat er tot 1 januari
1993 overgangsmaatregelen vastgesteld
moeten worden.

De overgangsmaatregelen houden in dat
met betrekking tot de veterinaire contro-
les tot 1 januari er bij het handelsverkeer
in de EG van dierlijke produkten en
dieren vanaf heden weliswaar geen con-
troles meer plaatsvinden aan de binnen-
grenzen, maar dat de begeleidende vete-
rinaire certificaten nog wel tijdens
transport gecontroleerd kunnen wor-
den.

Bij de invoer in de Europese Gemeen-
schap van dierlijke produkten uit derde
landen hoeft aan de buitengrens alleen
controle van certificaten plaats te vinden
en de overige controles, te weten de
overeenstemmings- en materiële con-
trole, op de plaats van bestemming.
Voor de levende dieren uit derde landen
dienen de drie controles aan de buiten-

grens uitgevoerd te worden.
Door deze ontwikkelingen hebben in
Nederland de ministeries van Land-
bouw, Natuurbeheer en Visserij, van
Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur en
van Financiën besloten tot het volgende
controle-regime in de overgangsperiode
tot 31 december 1992:

Bij export van dieren en produkten naar
een andere lidstaat blijft het huidige
controleregime van kracht. Hierbij geldt
dat indien de EG hierbij veterinaire
certificaten voorschrijft of indien de
lidstaat van bestemming dit eist bij de
niet geharmoniseerde dieren en produk-
ten, de controles op de plaats van
verzending uitgevoerd moeten worden.

Bij invoer in Nederland van dieren en
produkten uit lidstaten van de EG zal
daar waar nu nog een grenscontrole
plaatsvindt, deze in afwachting van de
wijziging van de bestaande nationale
regelgeving voor een korte tijdsduur
blijven gehandhaafd. Daar waar de hui-
dige regelgeving reeds voorziet in een
controle op de plaats van bestemming
c.q. eerste kantoren zal de controle daar
plaatsvinden.

De bestaande regels ten aanzien van
bijvoorbeeld vóóraanmelding blijven
hierbij van kracht.

Voor het brengen op het grondgebied
van de Europese Gemeenschap via de
Nederlandse buitengrens:

Bij invoer van produkten en dieren uit
derde wereld landen in Nederiand blij-
ven de bestaande regels van kracht.

Bij doorvoer van dieren uit derde landen
via Nederland, bestemd voor een andere
lidstaat zullen de drie controles aan de
buitengrens uitgevoerd moeten worden
en zal ten bewijze ervan een zogenaamd
nog te ontwikkelen grenspassagedocu-
ment moeten worden ingevuld. Op deze
wijze kunnen de betrokken dieren dan
niet geweigerd worden door de lidstaten
van bestemming.

Bij doorvoer van produkten via Neder-
land, bestemd voor een andere lidstaat
zal op zijn minst een documentencon-
trole in de vooriopig erkende inspectie-
posten aan de buitengrens nodig zijn,
willen de produkten niet in de lidstaat
van bestemming geweigerd worden.
Deze controle moet aangegeven worden
op het grenspassagedocument om uit-
eindelijke invoer in de lidstaat van
bestemming mogelijk te maken, na de
uitvoering van de resterende overeen-
stemmingscontrole en materiële con-
trole in die lidstaat.

Bij invoer uit derde landen in een EG
lidstaat geldt in zijn algemeenheid dat de
dieren en produkten pas door de douane
vrijgemaakt kunnen worden indien bij
de drie controles geen afwijkingen zijn
vastgesteld.

Voor dieren en produkten waarvoor de
veterinaire voorwaarden nog niet in EG
verband zijn geharmoniseerd en die
vanuit Nederland of via Nederland bij
aanvoer uit derde landen, in het handels-
verkeer in de Gemeenschap worden
gezonden, zal de belanghebbende zelf
moeten zorgen dat de officiële dierenarts
die het certificaat of het grenspassagedo-

Collega Ton de Ruijter verliet in 1986 de 6-mans Grote Huisdieren
praktijk in Oss, werd directeur van de Gezondheidsdienst voor
Dieren in Zuid-Nederland en stapte eind mei over naar de
Hoofddirectie van de Holding CHV/NCB. Een opmerkelijke
loopbaan.

De intensieve veehouderij heeft het niet gemakkelijk. Knelpunten die een verdere
ontplooiing bemoeilijken liggen veelal op het veterinaire vlak. Het bedrijfsleven is
daar goed van doordrongen De benoeming van collega T. de Ruijter als één van
de directeuren van de nieuwe onderneming Cehave-Encebe past in dit beeld.
Zijn taak in het Hoofddirectie-team van vier man is het zekerstellen van wat wordt
genoemd hei \'boerenstuk\', ofwel de biggenstroom garanderen, qua kwantiteit en
kwaliteit, alsmede het gehele traject van de Integrale Ketenbewaking verder te
verbeteren naar het zogenaamde Programma vlees.

Als voormalig directeur van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-
Nederland heeft hij daar de nodige expertise voor op gedaan. De redactie ziet deze
benoeming niet alleen als een erkenning van een deskundig persoon maar zeker
ook zonder op enigerlei wijze aßreuk te willen doen aan die persoon als een
erkenning van de veterinaire expertise, zoals die zich in Nederland heeft
ontwikkeld

Het interview van de hand van collega J.van Schalk, dat eerder verscheen in het
VPI-blad van A UV-coöperatie illustreert goed de ontwikkeling én van de persoon
èn van het vak, vandaar dat we er goed aan meenden te doen dit vraaggesprek af
te drukken in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ook al heeft een groot deel
van de lezers dit eerder onder ogen gehad

tuigde antwoord heeft collega De Ruij-
ter deze vraag de afgelopen weken al
diverse malen voorgeschoteld gekregen,
wellicht door zichzelf, maar zeker ook

door anderen. \'Korter dan vijf jaar op
één plaats is niet goed, want zeker de
eerste periode ben je niet produktief.
Daar staat tegenover, datje na misschien
een jaar of tien behoefte hebt aan een
nieuwe omgeving, met nieuwe impulsen
en uitdagingen. Tenminste .... als je
voldoende drive en creativiteit wilt kun-
nen blijven mobiliseren bij jezelf. Nee, ik
denk echt dat verandering van functie zo
tussen vijf en tien jaar gewenst is. In mijn
geval is het dus nu zesenhalf geworden.
Keurig toch?

Het is 15 mei, de laatste officiële dag in
functie van de man die meer dan zes jaar
lang zich vastbeet in zijn rol als direc-
teur.

De wijze waarop dwong al lange tijd
respect af binnen veterinaire kring. Maar
getuige het verzoek aan hem deze
nieuwe functie te willen vervullen wor-
den ook in kringen van het agrarisch
bedrijfsleven zijn capaciteiten hoog in-
geschat. \'Ja, natuurlijk is het prettig om
vast te stellen, dat men vertrouwen in je
stelt, maar aan de andere kant moet je
niet vergeten: de nieuw gevormde Hol-
ding is het 22ste bedrijf van Nederland.
Er komt nogal wat op me af. En voor
half werk ben ik niet in de wieg gelegd\'.

De betiteling \'perfectionist\' lijkt voor de
Ruijter zeker van toepassing. Al tijdens
zijn studie had hij een bijzondere belang-
stelling voor de varkenshouderij. Maar
de kennis die hij zich daarover in
Utrecht eigen kon maken voldeed in zijn
ogen echter niet.

\'Daarom ging ik toen zo nu en dan naar
België, want het onderwijs daar was op
het gebied van de varkens veel verder
ontwikkeld. En hoewel het in Neder-
land verbeterd is, staat de aandacht die
aan varkens wordt besteed in het huidige
curriculum nog steeds niet in verhou-
ding tot het economisch belang van deze
sector.\'

In zijn praktijkjaren komt van De Ruij-
ter steeds meer het beeld naar voren van
een prakticus, die voortdurend streeft
naar kwaliteit en vernieuwing. \'Wat mij
enorm trok toen ik naar Oss ging was de
mogelijkheid om de bedrijfsbegeleiding
Varkens van de grond te tillen. Collega
Van Gulick in Gemert was daarbij voor
mij een lichtend voorbeeld.\'
Maar ook in de splitsing van de ge-
mengde praktijk in een grote huisdieren
en een kleine huisdierendeel komt de
drang naar perfectie tot uiting:
\'Naarmate ik me meer en meer met de
varkens bezig hield werd het steeds
moeilijker om, op voor mijzelf accepta-
bele wijze, kleine huisdieren te blijven
behandelen. Gelukkig zaten we binnen
de maatschap daarin aardig op één lijn.
In uitstekende harmonie hebben we de
praktijk toen gesplitst\'.

Geen weg terug
Toch bleek de steeds verder gaande
verdieping van de bedrijfsbegeleiding
voor De Ruijter ook een schaduwzijde
te hebben.

\'Door de expertise die ik opbouwde
wilden de klanten op zeker moment
geen jongere collega voor de begelei-
ding. Als ik een bedrijf wilde \'overdoen\'
liep ik vlot de kans geconfronteerd te
worden met opmerkingen in de trant
van\': Hoezo? Je komt toch ook bij mijn
broer op het bedrijf; zijn mijn guldens
soms minder dan de zijne?
Bovendien groeiden de bedrijven in die
jaren enorm, waardoor per bedrijf de
hoeveèlheid veterinair werk toenam. Al
mej/al kwam ik aan het gevarieerde
consultatieve werk nauwelijks meer toe
en versmalde zich mijn werkveld en ging
het steeds meer in de diepte.
Volgens De Ruijter is dat mede een
reden geweest waarom hij zich meer met
bestuurlijke activiteiten ging bezighou-
den. \'Door onder andere het Afdelings-
bestuur en de Groep Groot kreeg ik
welkome andere impulsen. Bovendien
hield ik me binnen de praktijk vrij veel
bezig met de interne organisatie.
Automatisering was daarbij één van
mijn aandachtspunten. Zo zijn wij al
vanaf ongeveer 76 gespecificeerde nota\'s
gaan verzenden. Toch nam langzamer-
hand mijn arbeidsvreugde af. Toen in
\'85 de functie van directeur van de
Gezondheidsdienst onder mijn aandacht
werd gebracht was voor mij een andere
weg vrij. Binnen de bedrijfsbegeleiding
in onze praktijk was voor mij geen weg
terug voor mijn gevoel\'.

\'Achteraf bleek mij dat voor mijn be-
noeming op de Dienst mijn bestuuriijke
ervaring welkome bagage was. In de
agrarische wereld is men sterk georgani-
seerd en hecht men eraan dat je op de
juiste wijze je weg zoekt om je doel te
bereiken. Toch zal ik er ook wel te-
genop: er werkten toen al zo\'n 20
academici, die veelal ouder waren dan
ik en waarvoor je \'in het veld\' op grond
van hun kennis respect had gekregen.
Wie was ik dat ik daar leiding aan moest
geven? Het bestuur van de Dienst moest
daarbij een veronderstelling doen over
mijn management-kwaliteiten.
Tot mijn eigen geruststelling werd ik
uitgebreid getest, hetgeen goed uitpakte\'.
Volgens De Ruijter hebben een inwerk-
periode van vier maanden met zijn
voorganger collega Brus en een aantal
intensieve cursussen op het VNO-stu-
diecentrum \'De Baak\' de overgang van
prakticus naar directeur vereenvoudigd.
\'Een stuk bijscholing, bijvoorbeeld op
het terrein van financieel management,
was natuurlijk geen overbodige luxe\',
aldus De Ruijter.

Hoewel hij vindt niet te vroeg weg te
gaan betreurt De Ruijter wel dat zijn
werk niet \'af is. Zo wordt momenteel
het gebouw van de Dienst voor zo\'n 11
miljoen gulden ingrijpend verbouwd.
Daarnaast zal waarschijnlijk deze zomer
het laboratorium van de Dienst de

kwalificatie \'Ster-lab\' krijgen, de bekro-
ning van een periode intensieve interne
kwaliteitsverbetering.
\'Aan deze en nog enkele andere lopende
projecten hebben we lang en met veel
mensen gewerkt. De afronding had ik
graag meegemaakt. Daar staat tegen-
over dat er ook voldoende is om met
genoegen op terug te kijken. Ik denk
bijvoorbeeld aan de steun die door de
EG wordt gegeven aan het vervolg van
de Aujeszky-proef die steun krijg je niet
zomaar. En daarnaast was er natuuriijk
de ingrijpende fusie tussen de twee
Gezondheidsdiensten hier in het Zuiden.
Dat is een enorme klus geweest, met veel
haken en ogen. Maar terugkijkend kan
gesteld worden, dat dit proces - ook in
personele zin - succesvol is afgerond\'.

Wat wil de knmvd?
Op de vraag of De Ruijter vindt dat er
meer dierenartsen op beleids- en mana-
gementfuncties moeten komen spreekt
hij zich niet rechtstreeks uit:
\'Als de beroepsgroep dat belangrijk
vindt, dan zal ze een strategie moeten
ontwikkelen om jonge dierenartsen op
dat soort functies voor te bereiden. Tot
nu toe berusten benoemingen zoals nu
de mijne op toeval en zijn ze geen gevolg
van een duidelijk opleidingsbeleid.
Ik denk dat de KNMvD zichzelf hier-
over maar eens wat vragen moet stellen.
Wel denk ik, dat bij die afweging niet
alleen naar het belang van de dieren-
artsen als beroepsgroep moet worden
gekeken, maar ook naar de vraag of het
in het belang van de samenleving is dat
dierenartsen bepaalde posities in de
maatschappij bekleden\'.
Volgens De Ruijter gaat het erom, dat
goede managers op de goede stoelen
zitten:

\'Een veterinair kan zich door een finan-
cieel deskundige laten adviseren, maar
even zo goed kan een financiële kei zich
laten ondersteunen door een veterinaire
staf Het eindresultaat hoeft niet anders
te zijn\'.

Als lid van de Hoofddirectie zal met
name aan het beleids- en strategische
vermogen van De Ruijter geappelleerd
worden. \'Kansen hebben we als voedsel-
producerende sector in Zuid-Nederland
met name door onze goede structuur.
Door de grote dichtheid van dieren is in
het verleden hard gesleuteld aan structu-
ren die ons in staat stellen snel bepaalde
problemen te signaleren en de oorzaken
te traceren. Ook stelt die grote dichtheid
ons in staat door te gaan met schaalver-
groting, ongetwijfeld een economische
noodzaak om bijvoorbeeld allerlei in-
vesteringen met betrekking tot het mi-
lieu te kunnen dragen\'.

Daarnaast ziet De Ruijter kansen in een
verdere kwaliteitsverbetering van het
dieriijke produkt.

\'De tijd van sjoemelen met bijvoorbeeld
hormonen moeten we ver achter ons
laten: ongetwijfeld zou ons dat veel meer
kosten dan dat het opbrengt en boven-
dien is het maatschappelijk niet accepta-
bel. IKB en dat soort ontwikkelingen,
waarbij gestreefd wordt naar extra toe-
gevoegde waarde zal voor ons als expor-
terend land handelsdeuren verder moe-
ten openen. In mijn nieuwe functie
hoort IKB ook tot mijn takenpakket.

Bedreigingen ziet De Ruijter juist ko-
men vanuit de gebieden waar meer
extensief dieren worden gehouden en
soms zelfs de term amateurisme van
toepassing is.

De Ruijter: \'Recent hebben we met de
uitbraak van varkenspest weer gezien
waartoe dat kan leiden. Juist het inten-
sieve zuiden van ons land, met zo\'n 55%
van de varkens, 50% van het pluimvee
en 25% van het rundvee, treft dan de
grootste schade\'.

In groter verband kijkt De Ruijter
waakzaam naar Brussel: \'We moeten
opletten niet door regelgeving te worden
overvallen die ons als exporteur hele-
maal klem zet. Kapers op de handelskust
zijn er genoeg\'.

Volgende baan
Uitgaande van maximaal 10 jaar in deze
nieuwe functie zou de nu 46-jarige De
Ruijter nog wat in het verschiet hebben.

We gooien een balletje op: \'Een flinke
functie in Den Haag wellicht?\' De Ruij-
ter: \'Dat lijkt me niet. Vooriopig zal ik
m\'n handen meer dan vol heb^n. Voor
het politieke of ambtelijke circuit ben ik
niet de juiste man. Ik ben te vaak gehaast
of ongeduldig. Dat was vroeger al zo en
is er door mijn praktijktijd zeker niet
beter op geworden. Ik eet bijvoorbeeld
nog altijd heel gehaast, want er kan zo
weer gebeld worden.....\'

Collega Ton de Ruijter, oud-prakticus
die zijn grenzen binnen zeven jaar tijd
danig heeft verlegd, maar altijd nog een
beetje prakticus is.

Een compendium behoort een samen-
vattend handboek van een wetenschap
te zijn en wordt geadit in een korte
schets duidelijkheid over die weten-
schap te verschaffen. Dit onderhavige
compendium voldoet helaas niet aan
deze omschrijving. In het voorwoord
geeft de auteur aan met dit boekje een
leidraad te geven voor het volgen van de
colleges: hij geeft duidelijk aan dat dit
boek niet kan worden gezien als alterna-
tief voor het volgen van de verbale
overdracht van de leerstof Daarmee
heeft de auteur in zijn inleiding al gezegd
waarvoor het boek niet te gebruiken is,
namelijk als een soort beknopt naslag-
werk.

De auteur begint elk hoofdstuk met een
zeer korte en zeer oppervlakkige
beschrijving van de normale funktie van
een orgaan of een orgaansysteem en van
de regelmechanismen die aan het funkti-
oneren ten grondslag liggen. Vervolgens
gaat hij in sneltreinvaart over in de
opsomming van variabelen in het bloed-
onderzoek die afwijkend zijn en in de
opsomming van afwijkingen die kunnen
worden gevonden bij het klinisch onder-
zoek. Tot slot neemt hij de therapeuti-
sche grondslagen mee in de beschrijving
van bijna alle ziekten van de organen of
orgaansystemen. Dit alles wordt gepre-
senteerd in ongeveer tweehonderd pagi-
na\'s. In het laatste deel van het boek
vindt de lezer(es) enkele vragen aan de
hand waarvan hij/zij kan toetsen of de
geboden informatie is doorgedrongen.
De auteur tracht de regelmechanismen
en de afwijkingen daarvan te verduide-
lijken aan de hand van soms zeer uitge-
breide schema\'s, die door hun veelheid

aan informatie hun doel voorbij schie-
ten. De figuren op pagina\'s 64 en 72 zijn
dermate veelomvattend, dat bij de min-
der vakervaren lezer de lust tot verdere
bestudering waarschijnlijk af zal nemen.
Daarnaast gebruikt de auteur begrippen
die in de Nederlandse curriculum niet of
nauwelijks worden gebmikt. Bovendien
staan in dit boek twee verwijzingen naar
andere diktaten of boeken. Echter, de
auteur heeft een literatuurlijst overbodig
bevonden.

Al met al kan van dit boek worden
gezegd dat de uitganspunten weliswaar
lovenswaardig zijn, maar dat een stu-
dent zonder aanvullend onderwijs uit dit
boek niet veel zal leren en dat een meer
ervaren dierenarts meer informatie
wenst dan hij in dit boek kan vinden.

The Veterinary Formulary, Handbook
of Medicines used in Veterinary Prac-
tice; Y.M. Debuf, editor.
(London, The Pharmaceutical Press
199L pp. XVI 448, prijs 37.50 Pond
Sterling)

(PharmVet Publishing White Bear
Lake, USA, 1991, pp. 688, prijs f39,95,
ca. § 135,- in de boekhandel).

Voor een correct gebruik van dierge-
neesmiddelen is zorgvuklige documen-
tatie over het toe te passen middel
onmisbaar. Als onderdeel van de regi-
stratieprocedure voor diergeneesmidde-
len wordt een etikettekst vastgesteld die
de informatie bevat die minimaal nood-
zakelijk is voor het verantwoord toepas-
sen van het middel. Een probleem is dat
de informatie zich beperkt tot de doel-
dieren en de indicaties waarvoor het
middel in Nederland is geregistreerd.
Na afronding van de inhaalmanoeuvre
bij de registratie zal het arsenaal beschik-
bare middelen aanzienlijk zijn uitge-
dund, met verstrekkende gevolgen voor
bepaalde diersoorten en commercieel
minder belangrijke indicaties. Dan rijst
de vraag: waar haal je als prakticus in
voorkomende gevallen de informatie
vandaan over de correcte toepassing van
een middel?

Het ligt voor de hand dat het probleem
ook in andere landen is onderkend en zo
zijn er onlangs twee boeken verschenen
waaruit de prakticus panklare informa-
tie kan putten over de toepassingsmoge-
lijkheden van geneesmiddelen, hetzij
van veterinaire, hetzij van humane her-
komst. Beide boeken - de Engelse Vete-
rinary Formulary en het Amerikaanse
Veterinary Drug Handbook - bieden elk
op hun eigen wijze waardevolle infor-
matie die deels vergelijkbaar is. Daarom
worden ze samen in één bespreking
toegelicht.

Veterinary Formulary
De Engelse Veterinary Formulary pre-
senteert zich als "Handbook of Medici-
nes used in Veterinary Practice" en is
samengesteld door de wetenschappe-
lijke afdeling van de Koninklijke Britse
Apothekers (!) Organisatie. Deze orga-
nisatie heeft een uitstekende reputatie op
dit terrein met uitgaven zoals de Martin-
dale Extra Pharmacopoeia, onmisbaar
voor iedere (ook Nederlandse) apothe-
ker, en de National Formulary, een
beschrijving van een selectie van voor-
keurmiddelen voor de humane genees-
kunde. Sinds 1950 besteedt deze apothe-
kersorganisatie ook aandacht aan
diergeneesmiddelen, onder meer door
de uitgave van de British Veterinary
Codex. In 1986 besloot men om een
informatiegids over diergeneesmiddelen
te maken gebaseerd opeen farmacologi-
sche/therapeutische indeling. Daarbij
zou men zich beperken tot toegelaten
diergeneesmiddelen en tot humaan gere-
gistreerde middelen waarvan bekend
was dat ze ook veterinair werden toege-
past. Door een groot aantal deskundigen
is er vijfjaar gewerkt aan de totstandko-
ming van de eerste editie van 448
pagina\'s: een redactiestaf bestaande uit
een veterinair en vier farmaceuten, en
een adviesraad bestaande uit vijf veteri-
nairen en vier farmaceuten. Verder heb-
ben in totaal nog ca. 40 auteurs een
bijdrage geleverd aan het werk, dat op
alle punten er letterlijk en figuurlijk zeer
degelijk (harde kaft, ingebonden) en
goed doordacht uitziet. Het doel van het
boek wordt door de redactie kort en
bondig omschreven als een "snel naslag-
werk voor dierenartsen en ook wel
apothekers", dat echter het lezen van
meer gedetailleerde info als bijsluiters,
handboeken en gespecialiseerde litera-
tuur niet overbodig maakt.
Om aan het eind van het boek te
beginnen: er is een uitstekende index (ca.

25 pagina\'s) met ca. 2500 ingangen. De
ingangen betreffen indicaties, stofna-
men, merknamen en groepsnamen.
Soms ontgaat de logica je wel als een
ingang wel wordt vermeld onder "anti-
microbials" en niet onder "antibacteri-
als" of vice versa. Als enige sub-groep
worden daarbij de beta-lactam antibio-
tica genoemd, wel wat magertjes.
Onder atropine vinden we zes ingangen:
onder "anticholinergics" wordt verwe-
zen naar "anti-muscarinic", met slechts
drie ingangen. Niettemin ving ik niet
vaak bot bij het raadplegen. Quinolonen
komen in de index niet voor (flume-
quine, enrofloxacine), maar dat klopt: ze
zijn ook in de tekst niet opgenomen. De
index helpt zelfs even weggeraakte in-
formatie weer terug te halen, via tref-
woorden als "millimoles" en "milliequi-
valents" komen we in appendix 3 met
een duidelijke uitleg over maten, eenhe-
den en omrekenfactoren. Dat "miliary
dermatitis" ook leidt naar pagina 234:
"progestagens" zal niet iedere dierenarts
als een gelukkige verwijzing ervaren.
Het boek valt in drie hoofddelen uiteen.
In het eerste deel (pag. 3-55) zijn alge-
mene richtlijnen voor het voorschrijven
van middelen per diersoort opgenomen.
Zestien groepen worden onderscheiden,
zoals dieren die deelnemen aan wedstrij-
den, consumptiedieren, honden en kat-
ten, inheemse en exotische vogels, vis-
sen, exotische vertebraten, reptielen,
drachtige en lacterende dieren. Deze
informatie alleen al is de aanschaf van
dit boek dubbel en dwars waard. Ik ken
geen ander werk waarin zoveel wetens-
waardigs zo compact en zo praktisch is
weergegeven als in dit boek. Het tweede
deel (pag. 58-395) bevat de hoofdmoot
van de informatie in het boek, gegevens
over (groepen van) stoffen en prepara-
ten. Dit deel is opgedeeld in 18 hoofd-
stukken, deels naar werking (o.a. anti-
bacterieel, groeibevorderaars, vaccins),
deels naar orgaansysteem (zoals gastro-
intestinaal-systeem, zenuwstelsel, oog,
oor en huid) en deels naar ziektebeeld
(kanker, mastitis). Elk hoofdstuk bevat
dan weer een aantal paragrafen en sub-
subparagrafen.

Op deze wijze zijn de middelen met een
vergelijkbaar gebruiksdoel in voldoende
kleine groepen ondergebracht om een
snelle vergelijking en keuze te kunnen
maken. Elke (sub)paragraaf begint met
een stukje algemene tekst, waarna per
stof de indicaties, contra-indicaties, bij-
werkingen en doseringen volgen. De
indicatiestelling voor de meeste midde-
len is helaas zeer a-specifiek (zoals het
wel zeer brede "voor amoxycilline ge-

voeiige infecties", pag. 63). Vervolgens
zijn de t)eschikbare preparaten opgeno-
men met toegelaten doddieren en even-
tuele bijbehorende wachttermijnen. Dit
ligt voor de hand aangezien doeldier en
wachttermijn (gekoppeld aan een dose-
ringswijze) preparaat- en niet zozeer
stofafhankelijk zijn. De preparaatge-
richte informatie (handelsnaam, fabri-
kant,kanalisatiestatus, farmaceutische
vorm en sterkte, doeldieren, wachtter-
mijn, bijzonderheden) is uiterst summier
en weinig behulpzaam voor het maken
van een gefundeerde preparaatkeuze.
Verder moet mij van het hart dat de
inleidende teksten weinig kritisch en
ruimhartig zijn, er kan veel, maar of het
ook zinvol is, lezen we vaak niet. Bij
sommige preparaten is de afwezigheid
van de vermelding van een wachtter-
mijn misleidend (bijvoorbeeld oestra-
diol-benzoaat in olie pag. 233). Voor dit
deel kan de conclusie niet veel verder
gaan dan een praktisch ingedeeld over-
zicht van beschikbare produkten.
Tot slot bevat het boek drie aanhangsels.
Het eerste bevat klinisch relevante inter-
acties van diergeneesmiddelen. Soms
komt de selectie wat willekeurig over
(bijvoorbeeld salinomycine en tiamulin
geven aanleiding tot groeivertraging;
geen melding wordt gemaakt van poten-
tieel levensbedreigende interacties door
deze combinatie; detranidine zou in
combinatie met TMPS versneld aanlei-
ding geven tot hartritme-stoornissen).
Niettemin, voor een eerste editie een
goede start. Aanhangsel 2 bevat een lijst
van onverenigbaarheden, middelen die
niet in een spuit of via een infuus
toegediend kunnen worden. Het derde
aanhangsel (eenheden en omrekenings-
factoren) werd in de inleiding reeds
genoemd. Tenslotte bevat het boek ook
nog een adressenlijst van producenten
en organisaties op het gebied van de
diergeneesmiddelenvoorziening.
Een tekortkoming van het boek vind ik
dat er geen literatuurverwijzingen zijn
opgenomen, zodat een verdere verdie-
ping van kennis aan de hand van dit
boek niet mogelijk is. Een dergelijk
grote groep van auteuis moet over een
indrukwekkende verzameling achter-
grondliteratuur beschikken en daar had-
den de gebruikers van dit boek hun
voordeel mee kunnen doen.

Veterinary Drug Handbook
Laten we nu het licht eens laten schijnen
over het Veterinarv Drug Handbook
van Donald C. Plumb. Het verschilt op
een groot aantal punten van de Britse
tegenhanger. Het boek is geschreven
door één auteur, die in een bestek van
635 pagina\'s ca. 300 geneesmiddelen
be-schrijft die veterinair worden toege-
past. De auteur is ziekenhuisapotheker
van de Veterinaire Faculteit van de
Universiteit van Minnesota, USA. De
auteur claimt geen volledigheid, maar
heeft zijn keuze bepaakl op grond van
het veterinaire belang van een middel.
Daar komen we dan voor de Neder-
landse situatie wel aan tekort: veel in
Nederland gangbare middelen zijn in het
boek niet te vinden. Dit valt op bij onder
meer leverbot- en andere wormmidde-
len, coccidiostatica, antimycotica, nitri-
furanen etc. Het boek is in de loop van
ca. vijfjaar geëvolueerd van een gesten-
cild studenten zakboekje tot een lijvige
paperback. De middelen zijn ingedeeld
in 10 hoofdstukken, variërend van
CNS-middelen en anti-infectiva tot di-
versen (waaronder antidota).
Elk hoofdstuk is weer ingedeeld in
paragrafen en subparagrafen. Deze ver-
deling dient slechts om de ca. 275
stofmonografieën en een aantal behan-
delingsprotocoHen een plaats te geven,
want dat is waarom het in dit boek
draait. Een stofmonografie (bijv. doxa-
pram, pyrantel, gentamicine, erythromi-
cine) kent een strakke indeling: chemie,
opslagcondities/stabiliteit/(on)verenig-
baarheden, farmacologie, gebruik/indi-
caties, fermacokinetiek, contra-indica-
ties/voorzorgen/veiligheid in verband
metreproductie/bijwerkingen/waar-
schuwingen, overdosering/acute toxici-
teit, geneesmiddelinteracties, interacties
met lab-bepalingen, doseringen per
doeldier gerangschikt (onder vermel-
ding van de bron waaraan de dosis is
ontleend) en eventueel aangepast aan de
indicatie, factoren die men tijdens be-
handeling in de gaten moet houden,
informatie over voor de cliënt beschik-
bare toedieningsvormen en preparaten,
registratiestatus volgens de FDA,
wachttermijnen, produkten die veteri-
nair zijn geregistreerd, produkten die
humaan zijn geregistreeni.
De gemiddelde lengte van een monogra-
fie overschrijdt twee dicht bedrukte pa-
gina\'s. Sinds ik dit boek in bezit heb,
gebruik ik het haast dagelijks. Dan
openbaart zich wel een zwakte van dit
handzame lx»ek: de bindtechniek (ge-
lijmde rug) laat bij intensief gebruik
helaas snel los. Het boek laat me zelden
in de steek, bevat encyclopedische ken-
nis in een uiterst toegankelijke vorm en
is indrukwekkend goed gedocumen-
teerd. Elk hoofdstuk wordt afgesloten
met een uitgebreide literatuurlijst. Een
voorbeeld: onlangs speelde in ons Tijd-
schrift (117 (1992) 149-50) een discus-
sie over de veiligheid van de combinatie
van tiletamine en zolazepam (zoletil ®)
voor sedatie van onder meer honden. In
Plumb staat het hele verhaal - met de
diersoortspecifieke farmacologische en
farmacokinetische achtCTgronden ervan
- in detail-vermeld, waarbij aan duide-
lijk over de ratio van deze combinatie
niets te wensen overblijft.
Het boek wordt afgesloten met een reeks
aanhangsels, met onder meer referentie-
waarden voor lab-uitslagen (voor hond,
kat, rundvee, paard en veulen, schaap,
geit en varken). Verder wordt er uitge-
breid aandacht geschonken aan de
(Amerikaanse) voorschriften ten aan-
zien van voorschrijven, opslag, uitgifte
en administratie rond de receptplichtige
diergeneesmiddelen.
De index van het boek is beknopt (8
pagina\'s, ca. 1200 ingangen) en verwijst
overwegend naar stoffen en merkpro-
dukten. De prestatie van Plumb kan niet
anders dan indrukwekkend worden ge-
noemd. Er zijn allicht schoonheidsfou-
ten aan te wijzen, maar die zijn onderge-
schikt aan de geboden kwaliteit. Een
belangrijke wens is wel: meer monogra-
fieën over bij ons gangbare middelen.
Onder de aminoglycosiden worden bij-
voorbeeld slechts besproken amikacine,
apramycine, gentamicine, neomycine en
spectinomycine (waarbij amikacine
goed is voor bijna vijf pagina\'s). Hier
missen we node het bij ons meer gebrui-
kelijke (dihydro)streptomycine en kana-
mycine. Combinatiepreparaten komen
slechts sporadisch voor (uitzondering:
trimethoprim/sulfa, tiletamine-Zzolaze-
pam).

Ik kan nu proberen een afweging te
maken welke van de boeken de voor-
keur geniet. Dit is, vanwege de verschil-
len in het gebodene en de opzet ervan,
haast onmogelijk.

De Britse Veterinary Formulary sluit
aardig aan bij de geneesmiddelenwetten
van de EG en het bij ons gangbare
geneesmiddelenpakket. Het is tevens
vollediger, maar biedt te weinig diep-
gang in de geneesmiddeiengroepen.
Daar scoort Plumb ruim een negen-plus.
Aan de andere kant bevatten de dier-
soort-gerichte hoofdstukjes in het eerste
deel van The Veterinary Formulary een
schat aan informatie waaraan anders
nauwelijks aan te komen is. U raadt het
al waar dit heengaat: U kunt geen van
beide missen, als u keuzes moet maken
in een uitgedund assortiment genees-
middelen met een sterk beperkte regi-
stratiestatus. Het lijkt mij een aardige

uitdaging voor een uitgever om het beste
van beide uitgaven te bundelen tot de
veterinaire informatiebron over genees-
middelen voor dieren.

Op basis van literatuuronderzoek en een
enquête onder veehouders worden de
gebruiksmogelijkheden en de voor- en
nadelen van de \'Tretmiststall\' beschre-
ven.

Het principe van de Tretmiststall is al
enkele decennia in de praktijk bekend
onder de naam Flachlaufstall. Men kan
zich van dit staltype enigszins een voor-
stelling maken, als uitg^aan wordt van
het grondplan van een enkelrijige ligbox-
enstal. De belangrijkste verschillen zijn
dan dat er geen boxafscheidingen zijn en
dat de aldus ontstane langgerekte lig-
ruimte een helling heeft van drie tot tien
procent (in plaats van één tot twee
procent) naar de loop/voerruimte. De
toegepaste breedte (diqjte) van de lig-
ruimte varieert, maar is meestal drie tot
zes meter.

Aan de lage kant van de ligruimte is er
nog een verschil van twintig tot dertig
centimeter hoogte met de loopruimte,
dit vooral in verband met de mechani-
sche mestafvoer. Op de ligruimte wordt
in de beschreven uitvoeringen vrijwel
altijd lang of kort stro gestrooid. Het
staltype ontleent haar naam aan het feit
dat door het belopen van de hellende
ligruimte een zogenoemd gletschereffect
ontstaat waarbij het beddingmateriaal
naar de loopruimte schuift. Het strooisel
wordt als regel alleen aan de hoge kant
aangevuld. Er zijn varianten in het
grondplan en de plaats en wijze van
mestafvoer mogelijk. Een Nederlandse
naam voor dit staltype is er nog niet,
maar dit zou letterlijk vertaald kunnen
zijn: trapmeststal, of misschien wat
fraaier: hellingstal.

In het rapport worden het staltype en de
varianten, aan de hand van de literatuur
beschreven. Daarna volgen de resultaten
van de enquête over de praktijkervarin-
gen. Dan vindt een vergelijking met de
andere staltypen plaats, gevolgd door
een uitvoerige discussie (bijna veertig
pagina\'s) betreffende allerlei bouwtech-
nische en gebruiksmogelijkheden en be-
perkingen. De enquête is verzonden
naar 97 bedrijven in Duitsland, Frank-
rijk (Elzas), Zwitserland en Oostenrijk.
De respons is niet vermeld, maar gede-
duceerd kan worden dat dit ongeveer
zestig procent was. Bij de respondenten
was het staltype in gebruik voor mests-
tieren (56 procent), jongvee (24 pro-
cent), zoogkoeien (11 procent) en melk-
koeien (9 procent).

Het is in dit bestek niet mogelijk om op
allerlei details in te gaan. Enkele hoofd-
zaken zijn:

1) een vrij gladde vloer van de ligruimte,
veel lopen, hoog diergewicht en de
hellingsgraad zijn bepalend voor het
gletschereffect;

2) bij meststieren en jongvee wordt de
stal door afscheidingen verdeeld in stal-
eenheden van vijf tot zeven meter breed,
waarbij vooral bij meststieren aan de
hoge kant een drijfgang voor dierver-
plaatsingen wordt aangebracht;

3) de ligruimte per dier varieert, maar is
meestal 1,5 tot 3,5 vierkante meter voor
meststieren en jongvee; wanneer de
mest/voerruimte wordt meegerekend
komt de totaaloppervlakte op 2,5 tot 4,5
vierkante meter per dier,

4) de strooisel(stro)behoefte per dier per
dag varieert eveneens sterk (1 tot 4
kilogram); voor zoogkoeien en melkvee
is dat meer, waarbij wordt opgemerkt
dat reinheid bij melkvee toch een pro-
bleem kan zijn;

5) gedragsstoornissen zoals tongspelen
en urinedrinken werden bij de meststie-
ren door negentien respectievelijk twaalf
procent van veehouders gemeld;

6) de klauwgezondheid zou beter zijn
dan in een potstalsysteem, terwijl de
kwaliteit van de ligplaats alsmede de
beschikbare ruimte per dier uit welzijns-
oogpunt een voordeel wordt genoemd
ten opzichte van de volledigrooster-
vloerstal; staartpuntontstekingen zoals
op de volledigroostervloer voor mest-
stieren komen niet voor.

Het rapport als geheel is, mede door de
informatie waarop het is gebaseerd,
sterk praktisch gericht. Het is dan ook
bedoeld om vooriichters en veehouders
met dit staltype vertrouwd te maken.

Het belangrijkste bezwaar dat tegen het
bovenstaand boekwerk is in te brengen,
betreft de titel. Het hierin voorkomend
woord hygiëne kan namelijk de indruk
wekken dat slechts aandacht wordt ge-
schonken aan maatregelen, die genomen
dienen te worden om onder hygiënisch
optimale omstandigheden rundvee en
varkens te houden. Het boek beschrijft
echter een veel breder terrein.

Het eerste kwart van het 568 pagina\'s
tellend werk beslaat een algemeen over-
zicht van externe factoren, die de ge-
zondheid van dieren kunnen beïnvloe-
den (duidelijk zoötechnisch van
karakter), enkele basale feiten over de
immunologie en een overzicht van
maatregelen, zoals die door dierenarts
en veehouder zoötechnisch en veterinair
preventief genomen kunnen worden.

In het tweede en derde deel worden
respectievelijk het rund (melkvee, kalf
en jongvee) en het varken (fokzeug,
biggen en opfok) besproken. Hierbij
komen zowel ziektebeelden als produk-
tieproblemen en voeding aan de orde.

In het vierde kwart worden, met als
basis de Duitse wetgeving, onder meer
de juridische aspecten van dierziekten-
bestrijding, dierenbescherming, de apo-
theek en consumentenbescherming be-
handeld. Hoewel de éénwording van de
EG van dag-tot-dag voortschrijdt, blijkt
toch nog sprake te zijn van een dusdanig
verschil tussen de nationale wetgevin-
gen, dat het onderhavige deel van het
boek voor de Nederiandse lezer niet van
praktisch belang is.

Deze laatste opmerking geldt zeker niet
voor de rest van het boek. Zonder dat er
sprake is van veel wetenschappelijke
diepgang wordt zeer praktijkgericht een
grote hoeveelheid feiten gepresenteerd.
De toegankelijkheid van deze feiten
wordt vergemakkelijkt door een groot
aantal (350)tabellen, sdiema\'s en teke-
ningen.

Het boek kan een aardig overzicht
bieden aan een ieder die zich bezighoudt
met diergeneeskundige begeleiding van
koppels en daarbij praktijkgerichtheid
wil baseren op gecomprimeerd aange-
boden basiskennis.

Naar aanleiding van onderstaande
uit de praktijk ontvangen vraagstel-
ling, vond de redactie de heer drs. A.
Heijn (Veterinaire Specialisten
Oisterwijk) bereid om voor de lezers
een antwoord te formuleren.

Welke agentia zijn verantwoordelijk
voor conjunctivitis bij konijnen en wat is
de beste therapie?

Antwoord
Was het maar zo eenvoudig.
Conjunctivitis is een regdmatig voorko-
mende aandoening bij het konijn. De
aandoening is vaak een onderdeel van
snot {R multocida). Naast de opvallende
sereuze (melkwitte) tot purulente (kaas-
achtige) ooguitvloeiing, kunnen neusuit-
vloeiing, ototis media en pneumonieën
optreden. Het voorkomen van snot
wordt beïnvloed door huisvesting, infec-
tiedruk en stress.

Andere bacteriële infecties spelen een
ondergeschikte rol bij het ontstaan van
conjunctivitis en laten zich meestal ge-
makkelijk bestrijden met een breedspec-
trum antibiotische oogzalf of -druppel.
Myxomatose wordt door stekende in-
secten overgebracht van wilde konijnen
op huiskonijnen en veroorzaakt onder
meer op conjunctivitis gelijkende symp-
tomen.

Naast infectieuze agentia kunnen omge-
vingsfactoren een rol spelen. In een
groep proefkonijnen bleek hooistof aan-
leiding te zijn tot conjunctivitis.
Entropion kan een primaire oorzaak zijn
van conjunctivitis, maar ook een gevolg.
Verstopping van het traanafvoerkanaal
leidt tot tranenvloed. Dacryocystitis
(ontsteking van het traanafvoerkanaal)
is meestal van bacteriSe oorsprong en
zorgt voor een chronisch recidiverende
conjunctivitis. Dacryocystitis kan op
zichzelf staan of optreden in het verioop
van snot.

Uit het bovenstaande kan worden afge-
leid, dat wanneer een konijn met con-
junctivitis wordt aangeboden, een goede
anamnese van belang is. Huisvesting,
verzorging, voorkomen van ziekten on-
der andere konijnen zijn zaken die
daarbij aan de orde moeten komen.

De algehele conditie van het konijn
moet worden beoordeeld. De gehele
kop wordt geïnspecteerd en gepalpeerd,
met name dient te worden gelet op
neusuitvloeiing en periorbitale zwellin-
gen als gevolg van de door P. multocida
gevormde abcessen. Bij een dacryocysti-
tis is de mediale ooghoek gezwollen en
wordt bij manuele dmk pus uit het
traanpunt verkregen. Konijnen hebben
slechts één puntum lacrimale. Deze be-
vindt zich mediaal in het onderooglid,
op enkele millimeters van de ooglidrand
in de palpebrale conjunctiva.
Het kanaal is wisselend van diameter en
heeft een kronkelend verioop, wat het
canuleren moeilijk maakt.
Een bacteriologisch onderzoek met ge-
voeligheidsbepaling kan behulpzaam
zijn in de keuze van antibioticum, wan-
neer lokaal toegediende breedspectrum
antibiotica niet het gewenste resultaat
hebben.

Daarbij dient te worden bedacht dat P
multocida gemakkelijk wordt over-
groeid door apathogene bacteriën zoals
Lactobacillus spp. Een aantal antibiotica
kunnen bij konijnen niet worden toege-
past (o.a. ampicilline, lincomycine, ka-
namycine, tylosine).
Bij uitgebreide ontstekingsprocessen
kan een röntgenfoto van de kop
prognostische waarde hebben. Bij aanta-
sting van het benige skelet mag van een
hopeloze situatie worden gesproken.

In minder gevorderde gevallen kan wor-
den getracht met lokaal en parenteraal
antibiotica (aangegeven wordt chloram-
phenicol of een ander antibioticum op
geleide van het antibiogram) het konijn
te genezen.

Het is zinvol het purulent secretum eerst
op te lossen met lokaal toegediend
acetylcysteine 10% (Fluimucil®, Muco-
mist®) en te spoelen met fysiologisch
zoutoplossing. Abcessen worden ge-
opend en gedraineerd. Al met al is de
prognose in dit soort gevallen somber.
Bij conjunctivitis als gevolg van ana-
tomische afwijkingen, zoals entropion,
dient de oorzaak te worden aangepakt.
De techniek van entropion-correctie
verschilt niet van die bij de hond.

Naar aanleiding van onder-
staande uit de praktijk ontvangen
vraagstelling, vond de redactie
mevrouw drs. A. H. M. Cornelis-
sen (VakgroepInwendige Ziekten
en Voeding der Grote Huisdieren)
bereid om voor de lezers een
antwoord te formuleren

Geconstateerd werd een acuut soporeus
kalf van veertien dagen oud. Geconsta-
teerd werd een gelige diarree, niet water-
dun, geen uitdrogingsverschijnselen.
Verder een dikke buik en bij auscultatie
plus palpatie links duidelijk \'steelband\'
geluid, rechts minder duidelijk. Bij la-
paro-tomie geringe tympani pens, leb-
maagdislocatie links plus gasvorming in

Antwoord
De lebmaagdiscolatie naar links wordt
veelvuldig vastgesteld bij volwassen
melkkoeien; bij jonge kalveren komt het
sporadisch voor. In de anamnese wordt
vermeld dat het kalf slecht eet, weinig
mest produceert of diarree heeft en soms
koliekverschijnselen vertoont. De toe-
stand van het kalf kan zeer snel verslech-
teren. Bij het klinisch onderzoek valt op
dat de buikomvang vooral links is toege-
nomen. Op de linker buikwand kunnen
steelband- en klotsgeluiden worden ge-
hoord. Even als bij volwassen dieren is
dit een belangrijke klinische bevinding,
die een LDL aannemelijk maakt. In de
differentieel diagnose moet worden ge-
dacht aan een tympanische pens met
vloeibare inhoud. In dat geval kan de
steelband verdwenen zijn nadat met een
sonde het gas is vrijgekomen en vloeistof
is afgeheveld.

In ernstige gevallen heeft men te maken
met een liggend kalf met een dikke buik
en in soporeuze toestand. Bij een liggend
dier is het vaak niet eenvoudig om een
steelband op te wekken. Het is dan ook
mogelijk dat op de rechter buikwand
steelbandgeluiden worden gehoord.
Differentieel diagnostisch moet nu even-
eens rekening worden gehouden met
een peritonitis, een enteritis, meteoris-
mus van colon en caecum, een LDR of
een liggingsverandering van andere de-
len van het maagdarmkanaal (bv. torsio
mesenterialis, torsio caeci, volvulus of
invaginatie). Ook kan er sprake zijn van
gasophoping en dilatatie van de lebmaag
zonder dat een dislocatie is opgetreden.

Algemeen wordt aangenomen dat een
atonie of hypotonie van de lebmaag
voorafgaat aan een dilatatie en dat
daarop een dislocatie volgt. De buikto-
pografie van een veertien dagen oud kalf
met een relatief kleine pens laat ver-
plaatsing van de lebmaag tussen de pens
en de buikwand gemakkelijk toe. Een
groot aantal factoren speelt een rol bij
het ontstaan van een lebmaagdislocatie.
Zo zou bij het jonge kalf een haastige
opname van grote hoeveelheden melk
van invloed zijn. Het drinken van te hete
thee of te koude melk wordt eveneens
als mogelijke oorzaak genoemd. De
aanwezigheid van ulceratie in de leb-
maagwand kan samengaan met het op-
treden van een LD. Ook aandoeningen
van andere orgaansystemen kunnen het
maagdarmkanaal stilleggen.

In een enkel geval treedt spontaan repo-
sitie van de lebmaag op. Door het kalf
over de rug te rollen, zoals therapeutisch
bij volwassen koeien met een LDL
wordt toegepast, zou repositie van de
lebmaag kunnen worden bereikt. In de
Kliniek voor Inwendige Ziekten heeft
men geen ervaring met deze methode bij
het kalf. Indien de lebmaag tengevolge
van een locale peritonitis (bv. uitgaande
van een ulcus) is verkleefd aan de
buitenwand heeft deze methode geen
kans van slagen. Nu bestaat zelfs het
risico dat bij het rollen de lebmaag
geheel of gedeeltelijk van de buikwand
losscheurt, waardoor een locale peri-
tonitis kan worden gereactiveerd. Door
de anatomische verhoudingen van de
buikorganen bij het kalf kunnen delen
van het maagdarmkanaal gemakkelijk
van positie veranderen, daarom zijn
complicaties na het rollen, zoals een
torsie van het colon en caecum of van
het gehele darmconvoluut niet uitgeslo-
ten.

Vaak kan de diagnose echter niet met
zekerheid worden gesteld. Als de toe-
stand van het kalf snel achteruit gaat zal,
afhankelijk van de waarde van het kalf,
een proeflaparatomie moeten worden
uitgevoerd. Hierbij wordt bij het lig-
gende dier de buik in de rechter flank
geopend, waarna een gedisloceerde leb-
maag kan worden gereponeerd en ge-
fixeerd. Tijdens een operatie kan een
infuus (NaCl 0.9% of Ringer) worden
toegediend. Als het kalf vóór de operatie
in een slechte toestand verkeert is het
verstandig om eerst door middel van een
infuus de situatie te verbeteren. Postope-
ratieve toediening van een breedspec-
trum antibioticum moet zeker worden
overwogen. Na een geslaagde operatie
moet de melk in kleine hoeveelheden
tegelijk worden aangeboden en dient het
kalf ook de beschikking te krijgen over
kleine porties goed ruwvoer.

Naar aanleiding van onder-
staande uit de praktijk ontvangen
vraagstelling, vond de redactie de
heer drs. L. Honning (RVV) be-
reid om voor de lezers een ant-
woord te formuleren.

Steeds vaker komt het voor dat veehou-
ders voor bijzondere slachtingen maar
zeer weinig of niets krijgen uitbetaald,
zelfs geld moeten meebrengen (voor
slachtloon, RVV-keurioon, e.d). Ook
het volgende voorval is daar een voor-
beeld van.

Na diverse malen een liggende koe te
hebben behandeld tegen melkziekte met
onvoldoende resultaat, wordt door de
dierenarts het advies g^even de koe te
laten slachten. De koe is behandeld met
de reguliere oplossingen tegen melk-
ziekte en er zijn door de dierenarts geen
antibiotica gebruikt. Op vrijdagmiddag
(!) wordt de koe geslacht en door de
RVV gekeurd op een bijzondere slacht-
plaats. De boer belt maandag en dinsdag
daaropvolgend naar deze slachtplaats,
doch de keuringsbeslissing is nog niet
bekend. De veehouder vraagt om terug-
gebeld te worden, doch dit gebeurt niet.
Na elf dagen krijgt de veehouder de
rekening en een schriftelijk bericht thuis,
waaruit blijkt dat de koe is afgekeurd
wegens positief verlopen onderzoek op
antibiotioca dan wel chemotherapeu-
tica. Herkeuring van het geslachte dier is
nu niet meer mogelijk, omdat de herkeu-
ringstermijn, waarbinnen herkeuring
dient te zijn aangevraagd, ruimschoots is
verstreken.

Moet de veehouder drie keer daags
bellen om de keuringsuitspraak aan de
weet te komen?

Antwoord
Dit mag wel, doch een goede afspraak
tussen de veehouder en de aanbieder ter
keuring (lees: slachtplaats-exploitant)
omtrent de mededeling van de keurings-
uitspraak, waarbij het initiatief bij laatst-
genoemde ligt, is beter. Genoemde aan-
bieder kan eveneens de moeite nemen
om de veehouder of de tussenpersoon
(veevervoerder/veehandelaar) een indi-
catie geven, wanneer redelijkerwijs de
keuringsuitslag verwacht kan worden.
Tevens is de opgave van het (aange-
brachte) oormerknummer, slachtnum-
mer, evt. RVV-onderzoeksnummer van
belang voor de veehouder, omdat dit de
identificatie-kenmerken zijn, die de
RVV naast de naam van de aanbieder
administreert. De naam van de veehou-
der-eigenaar is wel bij de aanbieder,
maar veelal niet bij de RVV bekend.

De informatie en communicatie tussen
de \'noodslachter\' en de dienstdoende
RVV-keuringsdierenarts/-keurmeester
is onder andere in een landelijke RVV-
werkinstructie \'Keuring en toezicht op
bijzondere slachtplaatsen\' vastgelegd.

Aspecten als melding, registratie, aan-
bieding ter keuring door de \'noodslach-
ter\' alsmede dienstverlening, miltvuur-
onderzoek, registratie, keuring en
toezicht door de RVV is hierin geregeld.
In een afzonderiijke RVV-werkinstruc-
tie \'Verzamelstaat Onderzoek Slachtdie-
ren (VOS)\'is de invulling en dergelijke
van de op (bijzondere) slachtplaatsen te
gebruiken verzamelstaat-onderzoek-
slachtdieren, tevens afkeurbewijs, nader
geregeld.

Moet, zoals voorheen bij de gemeente-
lijke keuringsdienst, de RW de eige-
naar op de hoogte brengen van de
keuringsuitslag, zodat nog tijdig herkeu-
ring aangevraagd kan worden?

Antwoord
Neen, dit is een taak van de aanbieder-
(lees: slachtplaatsexploitant).

De RVV informeert de aanbieder en
communiceert met de aanbieder. De
aanbieder ontvangt van de RVV per
slachtdag en geregistreerd onder oor-
merk/slachtnummer en eventueel on-
derzoek-nummer een volledig ingevulde
verzamelstaat-onderzoek-slachtdieren,
tevens afkeurbewijs. \'Vdledig ingevuld\'
wil zeggen: vermelding van slachtda-
tum, slachtdiersoort, slachtdierrubriek
(1 t/m 7), bevindingen bij a.m.- en/of
p.m. keuring, onderzoeken en onder-
zoeksuitslagen, keuringsuitslag, op-
drachten- eventueel deelafkeuringen, re-
den van afkeuring of voorwaardelijke
goedkeuring, enzovoort

Deze zogenaamde VOS-staat wordt
voorzien van naam en handtekening
keuringsambtenaar, dagtekening en
wordt gewaarmerkt met RVV-rijkswa-
penmerk; Twee exemplaren van de
VOS-staat worden de aanbieder ter
hand gesteld.

De aanbieder kan de VOS-staten ge-
bruiken om de veehouders in eerste
instantie mondeling te informeren. Ko-
pieën kunnen later bijvoorbeeld met de
afrekening, dienst doen als schriftelijk
bewijs van afkeuring c.q. voorwaarde-
lijke goedkeuring voor de veehouders.

Tijdig herkeuring aanvragen\' houdt in
dat de eigenaar of degene die in diens
rechten treedt (de aanbieder, onder an-
dere), de herkeuringaanvraag schrifte-
lijk indient bij de RVV-kringdirecteur en
wel voor 12.00 uur, volgend op de dag
van de keuringuitspraak, (zaterdagen-
zondagen-erkende feestdagen niet mee-
gerekend). Dit betekent dat de informa-
tie van aanbieder naar veehouder ook
binnen de herkeuringstermijn dient
plaats te vinden! De RW heeft de zorg
en de verantwoordelijkheid om gedu-
rende de periode, waarbinnen nog her-
keuring mogelijk is, het karkas, de rele-
vante organen, het onderzoeksmateriaal
te (laten) bewaren.

Tot slot zij opgemerkt, dat de RVV te
allen tijde bereid is in voorkomende
gevallen de informatie van de aanbieder,
gegeven aan de veehouder, nader toe te
lichten; ook de praktizerend dierenarts
kan \'verhaal halen\' bij de RVV.

Naar aanleiding van onder-
staande uit de praktijk ontvangen
vraagstelling, vond de redactie, de
heer drs. J. Veenhof bereid om
voor de lezers een antwoord te
formulieren

Wat zijn momenteel in Nederland de
belangrijkste bijenziekten en op welke
wijze worden deze bestreden?

Antwoord
Er zijn op dit moment twee bijenziekten
van laelang: de Varroatosis tn het Ameri-
kaanse Vuilbroed

Varroatosis: deze ziekte wordt veroor-
zaakt door een mijt, de Varroa Jacob-
soni, die zich op de bij bevindt en uit het
bijenlichaam de haemolymphe weg-
zuigt, zodat de bij tenslotte aan anaemie
overlijdt. Als de infectiedruk zo hoog
wordt dat er ongeveer 5.000 mijten in
het volk aanwezig zijn gaat het volk
reddeloos ten onder. De ziekte is onge-
veer zeventig a tachtig jaar geleden
vanuit Indonesië naar Nederland geko-
men. Vóór de ooriog ingevoerde Neder-
landse bijen waren sledit bestand tegen
de inheemse mijt. Deze kon zich explo-
sief vermeerderen en opschuiven via de
Kaukasus, tot hij tenslotte in 1985 in
Borculo voor het eerst werd gediagnosti-
seerd.

Nu is geheel Nederiand geïnfecteerd en
kan men zonder bestrijding geen bijen
houden. Deze bestrijding valt in twee
delen uiteen: de biotechnologische me-
thodieken zoals arrestraammethoden en
de darrenraatmethode, ai daarnaast me-
dicamenteus. Dit laatste gelseurt door
middel van het bijenlichaam: de bijen
nemen het middel op, cumafos bijvoor-
beeld en door het zuigen van de haemo-
lymphe krijgen de mijten zoveel binnen
dat ze succuml)eren. Dit worden syste-
mische middelen genoemd.
Amerikaans vuilbroed wordt veroor-
zaakt door een sporenvormer, die zich in
het gesloten broed vermeerdert en daar-
bij de larve/pop vernietigt. Deze bacil-
lus larvae dient in grote aantallen aan-
wezig te zijn voordat werkelijke schade
wordt aangericht. Momenteel is er een
bedreiging vanuit Zuid-Limburg, waar
enkele gevallen zijn vastgesteld en opge-
ruimd. Hoewel een medicamenteuze
behandeling mogelijk blijkt, geeft de
directeur van de VD de voorkeur aan
stamping out.

In 1987 is het stuk bijenziektenbestrij-
ding van de Consulent in Algemene
Dienst, de CAD, overgegaan naar de
directie van de VD. Als beleidsbepa-
lende instantie heeft de VD de uitvoe-
ring in handen van de RVV gelegd, die
een meidnummer heeft ingesteld waar
klachten omtrent ziekten kunnen wor-
den gemeld. Vanuit dit meidnummer
kan actie worden ondernomen: een te-
lefonische diagnose is een enkele keer
mogelijk; ook kan een monster worden
opgestuurd naar de Stichting Gezond-
heidszorg te Gouda en bij verdenking op
vergiftiging wordt met de AID contact
opgenomen. Bij verdenking op Ameri-
kaans Vuilbroed wordt een bedrijfsbe-
zoek afgelegd door een RVV-functiona-
ris, die tevens imker is en die naar bevind
van zaken handelt: in overieg met VD
een monster naar het CDI om eventuele
verwekker op te sporen en bij positief
resultaat, wederom in overieg met de
VD, stamping out.

Naast deze twee in het oog springende
ziekten is er nog een aantal andere, die
niet zo op de voorgrond treden, maar bij
minder goede \'managing\' wel degelijk
tot verliezen kunnen leiden. Nosema,
een darminfectie is daar een voorbeeld
van. Evenals de mijtziekte welke de
tracheeën aantast, de Acarapis Woodii
en de amoebenziekte die het speciaal op
de nieren gemunt heeft.
De overheid houdt zich momenteel
alleen daadwerkelijk met het probleem
van de vuilbroed-invasie in Zuid-Lim-
burg bezig, hetgeen niet wil zeggen dat
uitbraken van andere ziekten niet tot
overheidsactiviteiten zullen kunnen lei-
den indien dit nodig blijkt.
De bijenwet van 1947 geeft de Rijksbij-
enteeltconsulent de gelegenheid däär

regelend op te treden waar hij dit nodig
acht. Overigens zal deze wet ook opgaan
in de grote Gezondheids- en Welzijns-
wet voor Dieren.

Voor belangstellenden is op het secreta-
riaat van de KNMvD een brochure te
bestellen waarin de voornaamste bijen-
ziekten beknopt, maar helder worden
behandeld. Kosten bedragen vijf gulden.

Jarenlang is Prescription Diet Canine
D/D in blik gebruikt bij de dieetbehan-
deling van honden met een voedselinto-
lerantie of voedsel-allergie.
Onlangs heeft Hill\'s de samenstelling
van het produkt veranderd, waardoor
het nog beter aan zijn doel beantwoordt.
Gebaseerd op de laatste wetenschappe-
lijke gegevens bevat Prescription Diet
D/D nu minder eiwit, fosfor en na-
trium.

Hierdoor is het produkt beter geschikt
om aan de voedingsbehoeften van ou-
dere honden met een voedsel-allergie te
voldoen, terwijl het eveneens zéér goed
bruikbaar blijft voor jonge, volwassen
honden.

Prescription Diet D/D bevat rijst met
lamsvlees en is licht verteerbaar en erg
smakelijk. Het is een volledig en geba-
lanceerd voer dat permanent aan hon-
den gegeven kan worden. Door deze
herformulering is het niet meer geschikt
voor katten.

Sinds juli 1992 wordt de distributie van
Waltham\'s Pedigree Canine en Whiskas
Feline diëten verzorgd door Virbac Ne-
derland. Virbac Nederland staat, net als
EFFEM B.V., bekend als een modem,
dynamisch bedrijf dat kwaliteit en
dienstveriening hoog in het vaandel
heeft staan. Dit nieuwe samenwerkings-
verband staat dan ook garant voor een
efficiënte, snelle levering en de best
mogelijke service. Om de nieuwe sa-
menwerking kracht bij te zetten kan er
in de maanden juli en augustus van een
speciale introduktie-aanbieding gebruik
worden gemaakt. Voor produkt- en
voedings technische informatie over de
Waltham-diëten kan men kontakt opne-
men met de Waltham Veterinaire Ser-
vice (04130-49555). Voor bestellingen
van en informatie over bovengenoemde
aanbieding kan men bij Virbac Neder-
land terecht (03420-93008/fax: 03420-
90164).

Allerspray® geeft een verlichting van
pijn en jeuk, veroorzaakt door vlooien-
en insectenbeten. Het ondersteunt de
therapie bij pyotraumatische dermatitis,
contactallergie en kleine brandwondjes.
Allerspray® versnelt de genezing bij
oppervlakkige schaafwonden; na het
verwijderen van hechtingen en al die
gevallen waar krabben en bijten een
genezingsproces kunnen vertragen.
Als voomaamste bestanddeel bevat Al-
lerspray® lidacaïne terwijl het weefsel-
herstel wordt bevorderd door de huid-
verzorgingsmiddelen lanoline, aloë vera
pulv. en allantoine. Tevens is Bittran
toegevoegd dat een bittere smaak ver-
oorzaakt, zodat likken en bijten worden
tegengegaan. Deze samenstelling met
een pH, overeenkomend met de nor-
male dieriijke huid, garandeert een ver-
zachtende, lokale werking bij huidpro-
blemen.

Met behulp van de sprayflacon spuit
men bij honden en katten de crème
enkele malen per dag op de plaatselijk
geïrriteerde huid.

Allerspray® dient vooreen symptomati-
sche behandeling. Toediening maximaal
vijf dagen. Contact met de ogen dient
men te vermijden.

Allerspray® wordt uitsluitend geleverd
via dierenartsen in een aantrekkelijke
display verpakking die twaalf flacons a
118 ml bevat.

Naast de vloeibare sonde-voeding Clini-
Care Canine Liquid Diet, is thans ook
beschikbaar CliniCare Canine Powde-
red Diet. Deze sonde-voeding in poeder-
vorm kan in warm water worden opge-
lost en is met name voor grotere honden
economischer in het gebruik dan de
vloeibare versie.

CliniCare is nutritioneel in balans door
het gebruik van een mengsel van plant-
aardige oliën en dierlijke vetten die
voorzien in de behoefte van de essentiële
vetzuren. Melkeiwit en gehydrolyseerd
vlees, aangevuld met aminozuren zijn de
eiwitbronnen met een zeer hoge verteer-
baarheid.

In opgeloste vorm bevat CliniCare 0,98
kcal per ml. Het kan ook als een papje
gegeven worden indien een voeding met
méér energie gewenst is.
CliniCare Canine Powdered Diet is
verkrijgbaar in verpakkingen van twaalf
sachets a 82 gram.

Met Rispoval®3 breklt SmithKline
Beecham het rundveevaccinprogramma
in belangrijke mate uit.
Rispoval®3 is een trivalent levend com-
binatievaccin tegen RSV, BVD en IBR
virusinfecties, dat men intra-musculair
moet toedienen.

Dit nieuwe vaccin kan eenvoudig opge-
nomen worden in de huidige vaccinatie-
schema\'s, zodanig dat de dierenarts een
nog ruimere bedrijfsbegeleiding kan bie-
den.

Op 24 september zal in Rome, daags
voor het WSAVA-congres, voor de
zesde maal het congres van de Euro-
pean Society for Veterinary Ortho-
paedics and Traumatology worden
gehouden.

Het Equine en het Canine program
gaan beide om 8.30 uur van start in
het Cavalieri Hilton International
Hotel.

Equine program: Ligament- en pees-
problematiek, fractuuibehandeling
onderbeen, kreupelheidsdiagnostiek.
Canine program: Proc. coronoides,
HD, arthritis, metafysitis.
Belangstellenden zijn welkom. Voor
inlichtingen: H. A. W. Hazewinkel,
Utrecht.

Alweer voor het vierde jaar organiseert
Virbac-Allerderm Nederiand BV in sa-
menwerking met Dr. Ton Willemse,
specialist dermatologie bij de Vakgroep
Geneeskunde van Gezelschapsdieren,
een wetenschappelijke lezing.
Dit jaar zal deze getiteld zijn: Enkele
dermatologische kopzorgen bij hond
en kat. Hierbij zullen huidproblemen
welke zich op- en rond de kop manifes-
teren aan bod komen In dit kader
worden onder meer (differentieel) diag-
nostiek en therapie behandeld.
Vanzelfsprekend wordt de complete le-
zing met full-colour illustraties aan de
deelnemende practici uitgereikt. Om
tegemoet te komen aan diverse verzoe-
ken zijn enkele lokaties gewijzigd. De
lezing zal plaatsvinden op de volgende
data en plaatsen: donderdag 17 septem-
ber: Kantoor Virbac Nederiand BV Bar-
neveld (Centr.);

donderdag 8 oktober: Motel Nuland te
Nuland (Zuid Ned.); donderdag 29 ok-
tober: Hotel Rest. Waanders te Stap-
horst (Oost Ned.); donderdag 17 decem-
ber: Motel Schiphol (Bij het Brug-
restaurant) in Nieuw Vennep (West
Ned.). Aanvangstijd alle lezingen: 20.00
uur.

De kosten bedragen ƒ 25,- per persoon.
Inschrijfformulieren worden aan prakti-
zerende dierenartsen toegestuurd.

Inlichtingen zijn te verkrijgen bij: Virbac
Nederland BV, Postbus 313,3770 AH te
Bameveld. Telefoon: 03420-93008.

Batt RM. Relationships between diet
and malabsorption in dogs. J SM Anim
Practice 1990; 31: 489-93.

Aandoeningen van de pancreas of van
de dunne darm kunnen leiden tot ma-
labsorptie en diarree doordat ze ingrij-
pen in de afbraak- of de absorptiefases
van één of meer voedingsbestanddelen.
Dieet kan een rol spelen bij het ontstaan
van bepaalde afwijkingen en kan even-
zeer de aard en ernst van de klinische
verschijnselen van gastro-intestinale
aandoeningen beïnvloeden.
Exocriene pancreasinsuflBciëntie (EPI)
kan ingrijpende gevolgai hebben voor
de voeding daar de pancreas een belang-
rijke rol speelt bij de afbraak van de
voornaamste bestanddelen van de voe-
ding. Terwijl gastro-intestinale peptida-
ses behulpzaam zijn bij het compenseren
van tekorten aan protease van de pan-
creas, heeft ondertussen ook malabsorp-
tie plaats van koolhydraten en vet en dit
kan leiden tot osmotisdie en secretori-
sche diarree. Aandoeningen van de
dunne darm kunnen tot malabsorptie
leiden door aantasting van het aantal of
de functie van individuele enterocyten.
Diarree kan het gevolg zijn van gestimu-
leerde secretie en van verminderde ab-
sorptie van vloeistof en van electrolyten.
Ook kan het een gevolg zijn van het
osmotische effect van kleine moleculen,
speciaal koolhydraten, die in het lumen
van de darm achterblijven. Het artikel
beschrijft gedetailleerd hoe deze proces-
sen in zijn werk gaaa De auteur is
terecht van mening dat het voor het
nemen van de juiste dieetmaatregelen
uitermate belangrijk is inzicht te hebben
in de onderhavige processen.
Naast een specifieke therapie die afhan-
kelijk is van de aandoening kunnen
dieetmaatregelen zeer belangrijk zijn.
Bijvoorbeeld een dieet met beperkt vet
en met uitstekend verteerbare koolhy-
draten en eiwit van hoge kwaliteit. Wat
betreft de koolhydraten is gebleken dat
rijst beter op zijn plaats is dan granen.

Wanneer een specifieke voedseloverge-
voeligheid vermoed wordt, zoals bij
gluten-enteropathie, kan een hypoal-
lergeen dieet van grote waarde blijken te
zijn.

Toenemende problemen met de werk-
zaamheid van de verkrijgbare anticocci-
dia en de reusachtige ontwikkelingskos-
ten voor nieuwe actieve stoffen maken
het aantrekkelijk uit te zien naar de
ontwikkeling van de vaccins. Eén van de
mogelijkheden is het ontwikkelen van
zogenaamde subunit-vaccins door mid-
del van recombinant technieken.
Hiertoe werd een immunodominant gen
uit E.acervulina merozieten geïsoleerd
(EAMZ 250) en gebonden aan het
galactosebindend proteïne van Exoli.
Na vermeerdering van Exoli werd het
recombinant antigeen gewonnen en ge-
bruikt voor perorale vaccinatie van ze-
ven dagen oude kuikens. Deze vaccina-
tie werd zeven dagen later herhaald en
daarna werden de dieren geïnfecteerd
met 5x105 Eacervulina oöcysten.
De immunisatie wekte zowel een anti-
geenspecifieke humorale als cellulaire
immuunrespons op, zoals bleek uit de
ELlSA-test en een T-cd blastogenesis
assay. De kuikens bleken bovendien
beschermd te zijn tegen de negatieve
gevolgen van de infectie, gezien de
gewichtsontwikkeling en de lesionsco-
res. Het bleek evenwel van kritisch
belang dat de inoculatiedosis de juiste
hoeveelheid Exoli bevatte. Een tien-
maal lagere dosering Week slechts een
zeer geringe bescherming te geven, die
vooral veroorzaakt werd door de lagere
cellulaire immuniteit. De humorale im-
muniteit bleek namelijk bij lagere dose-
ring praktisch gelijk te zijn aan de hoge
dosering.

De resultaten tonen aan dat het mogelijk
is beschermende immuniteit op te wek-
ken door orale inoculatie van Exoli-
bacteriën waarin B- en T-cel epitopen tot
uitdrukking komen. (Men zal echter nog
een lange weg dienen te bewandelen,
want het probleem van kruis-immuni-
teit tussen en in de verschillende Eimeria
species maakt een definitieve oplossing
nog niet makkelijk. Ref.)

Fotokopieën van studentenreferaten
kunnen worden besteld via fiet redactie-
secretariaat (tel. 03(3-510111). De
kosten (inclusief portokosten) bedragen
(affiankelijk van de omvang per referaat):

To be or not to be....!
Wat zijn de gevolgen van een ca-
stratie voor het gedrag en de ge-
zondheid van een hond

R. Maarschalkerweerd en Jorien Arns-
vap Setten, vakgroep Geneeskunde van
Gezelschapsdieren

Uit de literatuur blijkt dat een hoge
perinatale plasma-testosteron concen-
tratie belangrijk is voor de ontwikkeling
van sexueel dimorf gedrag zoals weglo-
pen of zwerven, urinemerken aanbren-
gen en sexueel gedrag. Na castratie
zouden intermannelijke agressie, zwer-
ven en urinemerken in huis afnemen.
Het doel van dit onderzoek was inzicht
te krijgen in de effecten van castratie bij
de reu, zodat duidelijk wordt bij welke
indicatie gecastreerd moet worden. Het
onderzoek, waarbij eigenaren telefo-
nisch zijn geënqueteerd betreft reuen
die een half jaar tot een jaar geleden
gecastreerd zijn. De effecten van castra-
tie op agressie, angst, weglopen of zwer-
ven, urinemerken aanbrengen, sexueel
gedrag en ziekten zijn nagegaan.
Uit het onderzoek blijkt dat de meeste
honden gecastreerd worden vanwege
gedragsproblemen en wel meer omdat
ze weglopen of zwerven dan vanwege
agressief gedrag. Van de indicaties die
zijn in te delen onder urinemerken
aanbrengen, weglopen en sexueel ge-
drag nemen de volgende gedragingen:
urinmerken binnenshuis, weglopen in-
dien er veel loopse teven in de buurt zijn,
sexueel gedrag ten opzichte van mensen
significant vaker dan bij honden die om
een andere reden wordien gecastreerd.
Na castratie vanwege urinemerken bin-
nenshuis neemt dit gedrag af bij twee-
derde van het aantal honden. Ook weg-
lopen en zwerven neemt af bij twee-
derde van de honden die zijn gecastreerd
op die indicatie. Na castratie vanwege
agressief gedrag neemt de agressie ten
opzichte van andere reuen en agressie
buitenshuis af bij de helft van de honden.
Sexueel gedrag ten opzichte van reuen
en ten opzichte van mensen neemt af bij
bijna de helft van het aantal honden dat
gecrastreerd wordt op die indicatie. Uri-
nemerken buitenshuis, agressie binnens-
huis, agressie ten opzichte van vreemden
en sexueel gedrag ten opzichte van teven
nemen ook af na castratie.
Castratie is geïndiceerd bij prostaatver-
groting, voorhuidsontsteking en tumo-
ren in teelbal en circumanaalklier, om-
dat de problemen bij bijna alle
onderzochte honden verdwijnen.
Als honden gecastreerd worden op indi-
catie van een ziekte, neemt het urine-
merken binnenshuis significant minder
af dan bij honden die gecastreerd wor-
den vanwege een gedragsindicatie.
De leeftijd van de hond heeft geen
invloed op het effect van castratie van-
wege agressie, weglopen en sexueel ge-
drag. Het gewicht neemt toe bij de helft
van het aantal honden dat gecastreerd
wordt. De verandering in gewicht wordt
veroorzaakt door een toename in eetlust
en is niet afhankelijk van de leeftijd
waarop wordt gecastreerd, de activiteit
van de hond, de tijd die wordt besteed
aan uitlaten en de afstand die wordt
afgelegd tijdens de wandeling.
Op grond van deze resultaten wordt
geconcludeerd dat castratie een goede
indicatie is voor weglopen/zwerven,
urinemerken binnenshuis, agressie ten
opzichte van reuen en sexueel gedrag ten
opzichte van andere reuen. Castratie kan
worden overwogen bij agressie buitens-
huis, sexueel gedrag ten opzichte van
teven en sexueel gedrag ten opzichte van
mensen.

Immonohistochemische kleuring van
carcinoïden met antilichamen tegen
Neuronspecifiek enolase (NSE), Chro-
mogranine A (CgA) en Synaptofysine
(SY) bij de hond; D. Soede (SR/131/
92: 72 pp)

Alleen is maar alleen. Welzijn van
mestkalveren; C. A. Bogaard (SR/132/
92: 52 pp)

Bovine Spongieuze Encefalopathie. Een
overzicht; R W. H. M. Peters (SR/133/
92: 23 pp)

Epidemiological survey of the preva-
lences of foet disorder? and their risk
factors in dairy cattle in the poas-region
of Costa Rica; C. R. Burger*
Bovine Herpesvirus 4; O.R.M.W. van
der Velden (SR/134/92: 27 pp)

Juveniele sterfte bij pinnipedia. Een
analyse van de jeugdsterfte bij zeeroof-
dieren in Nederiandse en Belgische die-
rentuinen, gedurende de periode 1980-
1989; J. M. Mulder en S. N. Wiessen-
haan (SR/135/92: 64 pp)
Pathofysiologie van de schildklier bij
het paard; A. Hessels*
De winterslaap, in het bijzonder bij de
egel; W. Jager (SR/136/92: 27 pp)

Literatuuroverzicht en patiënten-eva-
luatie van de sinusitis frontalis trepanatie
bij het rund; M. van Rosmalen*

Pseudograviditeit en de behandeling
met metergoline; K. J. W. van Cleef en
E. H. H. Grevelt (SR/138/92: 56 pp)

De erfelijke basis van de porto-syste-
mische shunt bij de Ierse wolfshond; M.
V Quax en M. N. van Toledo (SR/139/
92: 41 pp)

Pathogene protozoën bij zoetwater-
aquariumvissen; A. Bosschieter (SR/
140/92: 29 pp)

Rheumatoïde arthritis bij de hond en
lyme borreliose; D. Balhuizen (SR/
143/92: 35 pp)

Enzootische Bovine Leucose: overzicht
van transmissie en preventie. Experi-
mentele transmissie door rectale palpa-
tie; W. Pelgrim (SR/144/92: 31 pp)

De introductie van het VAMPP be-
drijfsbegeleidingssysteem op melkvee-
houderijbedrijven in de vochtige tropen
van Costa Rica; J. van Andel (SR/145/
92: 28 pp)

De invloed van het speenseizoen en het
geboorteseizoen op de juveniele sterfte
bij dierentuindieren; J. A. A. P. Nicolai
en M. G. J. Koene*

Welzijnsaspecten van de hond. Een
poging tot definiëring van criteria; B.
Douw (SR/146/92: 33 pp)

In de uitgeefgroep Landbouw van
Uitgeversmaatschappij C. Misset bv
ontstaat bij de redaktie van Boerderij een
vakature voor een dierenarts, die de
funktie van vaktechnisch redakteur kan
vervullen.

Daarom komen wij graag in kontakt
met genoemde deskundige, die boven-
dien kan schrijven en organiseren.

• Opzetten en onderhouden van
kontakten met landbouwonderzoek,
voorlichting en bedrijfsleven in
binnen- en buitenland.

• Aandragen van ideeën en meedenken
over de Inhoud van Boerderij en
Supplementen.

De redakteur die wij zoeken is onlangs
afgestudeerd aan de veterinaire
faculteit. Daarnaast zijn een praktische
instelling en enige praktijkervaring van
groot belang.

Geschikte kandidaten schrijven vlot,
hebben een sterke journalistieke
belangstelling en beschikken bij voorkeur
over schrijfervaring. Na een interne
training kunnen zij moeilijke onder-
werpen op een begrijpelijke en
aantrekkelijke manier presenteren In
Boerderij en Supplementen.

Aan de volgende persoonlijke eigen-
schappen hechten wij waarde:
nieuwsgierigheid, goede kontaktuele
eigenschappen, kritische instelling en
kollegialitelt.

Geschikte kandidaten zijn bestand
tegen stress en laten zich door kritiek
niet uit het veld slaan.

Naast een passend salaris, afhankelijk
van leeftijd, opleiding en ervaring,
biedt Misset u een goed pakket
sekundaire en tertiaire arbeids-
voorwaarden, waaronder een gratifikatie,
winstdeling, een goede
pensioenvoorziening en een
tegemoetkoming in de ziektekosten.

Inlichtingen over deze funktie kunt u
telefonisch inwinnen bij de heer ir. Frans
Visser (adjunkt-hoofdredakteur) tel.
(08340) 49586, privé (08342) 3079.

Schriftelijke sollicitaties binnen
10 dagen na het verschijnen van dit blad
aan mevrouw Ph.D. Wijnen, afdeling
Personeelszaken van Uitgevers-
maatschappij C. Misset bv, Hanzestraat I,
7006 RH Doetinchem.

M/sset is een yan de grote uitgevers van
vakinformatie in Europa.
Misset levert vakinformatie voor tientallen
beroeper) en bedrijfstakken, in de vorm van
tijdschriften, systeemuitgaven, responsmedia,
databestanden, vakboeken en consultancy.
Omdat de activiteiten op zoveel
verschillende markten zijn gericht, zijn ze
ondergebracht in zeven verschillende
zelfstandig opererende uitgeefgroepen.
Dit brengt een kleinschalige organisatie-
structuur met zich mee. In totaal werken er
zo\'n 630 mensen bij Misset

Kandidaatstellingen voor
Ereraad, Hoofdbestuur,
Financiele Commissie en
Hoofdredactie

In verband met de kandidaatstelling voor verkie-
zing tijdens de Algemene Vergadering op 2
oktober 1992 als lid van de Ereraad volgt hier
een kennismaking met de door de Regio West
voorgedragen kandidaat, mevrouw L. Huiskes-
Comelisse uit Yerseke (Zeeland).
Mevrouw Loekie

Huiskes-Cornelisse is
afgestudeerd in 1973.
Na een periode van
waarnemingen en ver-
blijf in het buitenland
werd in 1987 gestart
met een kleine huis-
dierenpraktijk in Yer-
seke (Zeeland). Deze
is inmiddels uitge-
groeid tot een goed
geoutilleerde tweeman^raktijk.
Mevrouw Huiskes is IkJ van de Groep Genees-
kunde Gezelschapsdieren en de Groep Veteri-
naire Homeopathie. Zij is docent bij een AKK-
cursus en actief betrokken bij de Dierenbescher-
ming, onder andere als examinator van de
EHBO-cursus. Daarnaast is zij actief in de
pleegzorg en het speciaal onderwijs.

In verband met de kandidaatstelling voor verkie-
zing tijdens de Algemene Vergadering op 2
oktober 1992 als lid van het Hoofdbestuur volgt
hier een kennismaking met de door de Regio
Noord voorgedragen kandidaat, de heer S.D.
Feitsma uit Oosterwolde.
De heer Feitsma is op
19 augustus 1944 ge-
boren in Pieterzijl
(Groningen). Na het
volgen van de HBS,
de Rijks Hogere
Landbouwschool en
het vervullen van de
militaire dienst is hij
in 1967 gestart met de
studie Diergenees-
kunde. Deze werd
voltooid in 1974, waarna de eerste praktijk-
ervaringen werden opgedaan in de praktijk
Bergambacht/Stolwijk. In 1976 volgde toetre-
ding tot de groepspraktijk te Oosterwolde, waar
hij tot op heden werkzaam is als algemeen
prakticus.

Op bestuurlijk gebied is de heer Feitsma vanaf
1979 tot en met 1989 actief geweest in het

bestuur van de AUV, waarvan de laatste driejaar
in het dagelijks bestuur. Vanaf het bestaan van de
Novad heeft hij als commissaris namens de AUV
tot eind 1990 deel uitgemaakt van de Raad van
Commissarissen van Novad BV.
In zijn vrije tijd is hij bestuuriijk actief in de
plaatselijke Rabobank en maakt deel uit van een
commissie ter bevordering van agrarische belan-
genbehartiging in Ooststellingwerf.
De heer Feitsma ziet het als een uitdaging om in
tijden van een zich wijzigende agrarische sector
en een veranderde omgang met huisdieren, de
belangen van dierenartsen en de diergenees-
kunde te behartigen.

In verband met de kandidaatstelling voor verkie-
zing tijdens de Algemene Vergadering op 2
oktober 1992 als lid van de Financiële Commis-
sie van de KNMvD volgt hier een kennismaking
met de door de Afdeling Zeeland voorgedragen
kandidaat, de heer L.A. van Dijk uit Middelburg.
De heer L.A. van
Dijk is geboren op 19
januari 1946 te Er-
melo. Na de Hogere
Landbouwschool en
het vervullen van zijn
dienstplicht is hij in
1968 begonnen met
de studie Diergenees-
kunde, die in 1975 is
afgerond. Na enkele
waarnemingen in
Groenlo en Menaldum is hij in september 1975
begonnen in de praktijk Middelburg voor zowel
gezelschapsdieren als landbouwhuisdieren. In
1982 heeft hij een associatie voor landbouwhuis-
dieren gevormd met collega A. P. J. Bil, welke tot
heden voortduurt. Vanaf 1986 is hij lid van de
Commissie Georganiseerde Dierziektenbestrij-
ding van de KNMvD als afgevaardigde van de
Afdeling Zeeland.

Collega Carla van Amerongen-Overgaauw is
opgegroeid in Amsterdam. De Utrechtse studie-
periode werd in 1973 afgesloten. Sindsdien heeft
zij, samen met haar
echtgenoot, een prak-
tijk voor gezelschaps-
dieren te Nijmegen.
In 1987 is zij pen-
ningmeester van de
Afdeling Gelderland
geworden. Via dit be-
stuurslidmaatschap is
zij nauwer betrokken
geraakt bij de
KNMvD, onder an-
dere door deelname aan kadercursussen en
besturendagen. Gevraagd zich kandidaat te stel-
len voor de financiële commissie is zij gaarne
bereid zich op deze wijze voor de KNMvD in te
zetten.

Jaap van Dijk, geboren in 1941 te Achterberg
(gem. Rhenen), behaalde na een gymnasiale
opleiding het dierenartsdiploma in 1967. Tij-
dens en gedurende de eerste jaren na de veteri-
naire opleiding assisteerde hij regelmatig voor
korte tijd (weekeinden, vakanties) in verschei-
dene praktijken. Kort na het afstuderen, aan-
vaardde hij een aanstelling aan de Faculiteit der
Diergeneeskunde om onderzoek, onderwijs en
patiëntenzorg te verrichten in de veterinaire ziekte-
kunde onder leiding van Prof Van den Akker.
Hij besteedde extra
aandacht aan de
bloedvormende, lymf- ^

criene organen en aan
de pathofysiologische
betekenis van morfo-
logische veranderin-
gen. In 1981 promo-
veerde hij op het
proefschrift \'Conge-
nital goitre in Dutch
goats. A pathological characterization and an
investigation of the origin of abnormal (iodo)
proteins\'.

Van 1988 tot 1992 was Van Dijk als dierenarts-
patholoog verbonden aan het Centraal Dierge-
neeskundig Instituut. Hij deed daar voorname-
lijk onderzoek naar varkensziekten, derdelijns
gezondheidszorg, onderzoek naar ziekten bij
wilde (avi)fauna en participeerde in veel onder-
zoeksprojecten van het CDl-DLO.
Op 12 december 1991 werd hij benoemd tot
gewoon hoogleraar in de Ziektekunde van Bij-
zondere Dieren/Spontane Proefdierpathologie,
welke funktie hij per I februari 1992 aan-
vaardde.

Van Dijk was onder andere lid van de Universi-
teitsraad, de Faculteitsraad en het Faculteitsbe-
stuur en zit in de Specialisatiecommissie Veteri-
naire Pathologie, de R^istratie Commissie van
de KNMvD.

Hij publiceerde in diverse nationale en interna-
tionale bladen, begeleidde een aantal promo-
vendi en trad op als referee voor verschillende
internationale tijdschriften. Hij beschouwt het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde als een ade-
quaat middel om relevante feiten en (weten-
schappelijke) bevindingen snel beschikbaar te
maken voor veterinair Nederland. The Veterinary
Quarterly geeft daarbij goede gelegenheid voor
internationale profilering. Hij hoopt bij te kun-
nen dragen aan een verdere positieve ontwikke-
ling van deze periodieken.

De sportcommissie van de KNMvD organiseert
donderdag 1 oAr/ofter de jaarlijkse sportdag; een
uitstekende gelegenheid om de sportieve krach-
ten te meten en eens een dag echt weg van
dagelijkse beslommeringen weg te zijn. De sport-
dag wordt afgesloten met een daverend feest op
de Faculteit der Diergeneeskunde, waaraan in
voorgaande afleveringen van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde al mim aandacht werd be-
steed.

Op dezelfde dag organiseert DSK vanaf 9.30 uur
in de collegezalen van het hoofdgebouw een
minisymposium met de titel: "Tandheelkunde in
de diergeneeskunde". De rol van de tandheel-
kunde in de huidige veterinaire praktijk neemt
hand over hand toe; de kennis van dit onderwerp
is bij veel dierenartsen (en studenten) echter
tamelijk minimaal. Vandaar dit symposium,
waarop een aantal tandheelkundige specialisten
het belang van het onderwerp en een aantal
technieken aan de hand van beeldmateriaal, zal
toelichten.

De organisatie is van mening dat dit symposium
voor zowel praktizerende dierenartsen als stu-
denten veel interessants te bieden heeft. Kaarten
a vijf gulden zijn verkrijgbaar aan de zaal.

In de Jaarbeurscongreszaal in het Beatrixge-
bouw, vertolken studenten vrijdagavond 2 okto-
ber vanaf 20.00 uur "De Driestuiveropera" van
Berthold Brecht. Het verhaal speelt in de jaren
dertig in een achterbuurt van Londen. Hoofdrol-
spelers zijn een schurkenbende, een handelaar in
prothesen en een aantal dames van lichte zeden,
die samen de sterren van de hemel spelen en
zingen. Kaarten ä tien gulden zijn verkrijgbaar
aan de zaal of telefonisch te bestellen op werkda-
gen tussen 12.30 en 13.30 uur via nummer 030-
535736.

Op zaterdag 3 oktoberwordt de 139e Jaarveiga-
dering van de KNMvD gehouden, waarop
belangrijke zaken worden besproken. Gezien de
ontwikkelingen in Nederland op veterinair ge-
bied (zoals de Wet Uitoefening Diergenees-
kunde, Gezondheids- en Welzijnswet en de
Integrale Kwaliteitsbeheersing) en ook de ont-
wikkelingen in het kader van de Europese
éénwording (Consequenties van \'Brusselse\'
richtlijnen) is het voor de KNMvD van groot
belang dat ook de leden hun stem laten horen.

In de volgende aflevering van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde zal iwg éénmaal een totaal-
overzicht van de beide programma\'s worden
gegeven.

In de praktijk komt het voor dat om redenen van
goed diergeneesmiddelengebruik van een dierge-
neesmiddel uit een \'groot\'verpakking kleinere
verpakkingseenheden gemaakt moeten worden.
Dit zogenaamde uitponden kan echter alleen bij
die diergeneesmiddelen, waarbij dit bij de regi-
stratie is toegestaan.

Of uitponden van een diergeneesmiddel is toege-
staan staat derhalve in de registratiebeschikking/
bescheiden vermeld. In de praktijk geldt dit met
name voor de premixen en oplosbare poeders in
grootverpakking.

Indien een diergeneesmiddel wordt uitgepond is
het noodzakelijk dat qj het etiket naast de
gebruikelijke gegevens duidelijk de naam van het
diergeneesmiddel staat vermeld en de gebruiks-
aanwijzing. In de toelKhting op het Besluit
verpakking en etikettering diergeneesmiddelen
wordt hieromtrent het volgende vermeld:

\'Er zij overigens op gewezen dat ten aanzien van
geregistreerde diergeneesmiddelen die door de
dierenarts worden uitgq)ond- voor zover zulks
tenminste bij de registratie wordt toegestaan- de
etiketteringsvoorschriften voor geregistreerde
diergeneesmiddelen van kracht blijven\'.

De hier bedoelde etiketteringsvoorschriften voor
geregistreerde diergeneesmiddelen staan ver-
meld in de artikelen 4 en 5 van het genoemde

Besluit. Kort weergegevai houden deze artikelen
in dat: op de verpakking van het diergeneesmid-
del dienen, overeenkomstig de bij de registratie
gegeven voorschriften, te worden vermeld:

a. de naam van het diergeneesmiddel en samen-
stelling naar werkzame bestanddelen;

b. het nummer waaronder de registratie werd
verieend voorafgegaan door de letters \'Reg. NL\';

e. het woord \'diergeneesmiddel\', de diersoort
waarvoor de dosering en de wijze waarop het
diergeneesmiddel uitsluitend mag worden ge-
bruikt;

k. de farmaceutische vorm, inhoud naar gewicht,
volume of het aantal doses. Voorts dient te
worden aangegeven of het een UDD- danwel
een UDA-middel betreft

De banden voor het inbinden van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde 1992 (nieuw
formaat) kunt u bestellen door ƒ 25,- per set
over te maken op postbanknummer 51 16 06.

Deze intrigerende titel is bedoeld om
nog eens de aandacht van de lezer te
vragen voor het 1 oktober-feest op de
Faculteit der Diergeneeskunde en voor
de onthulling van het Diergeneeskunde
monument.

Het verhaal begon eigenlijk in 1988;
Nederlandse dierenartsen namen een
cadeautje mee voor het feest dat gehou-
den werd ter gelegenheid van het defini-
tief verhuizen van de Faculteit \'van de
Biltstraat tot aan de NUMANKA\' naar
De Uithof Hun cadeau, zevenhonder-
denzeventig gulden, bleek echter niet
voldoende om een blijvend aandenken
te bekostigen. Het bleef bij een muuran-
ker van de oude kliniek voor Heel-
kunde. Men kan het nu nog zien op een
opvallende plaats op het oude terrein,
aan het vroegere Hoofc^ebouw.
Besloten werd om nog maar eens met de
hoed rond te gaan. Dat leverde succes
op! Aan beeldhouwer Taeke Friso de
Jong kon opdracht gegeven worden om
een soort \'totempaal\' te maken voor de
Faculteit. Op 1 oktober wordt dit t)eeld-
houwwerk - een artistieke impressie van
het monumentale femur van een paard -
\'s avonds onthuld. Dat gebeurt aan het
einde van de gezamenlijke feestavond
van DSK, KNMvD en Faculteit in het
Hoofdgebouw Diergeneeskunde.
Vanaf half zeven wordt een leuk feest
gevierd: volop bier, wijn, fris, vier mu-
ziekgezelschappen, een grandioze
Bourgondische maaltijd, ruim gelegen-
heid om vele oude relaties aan te halen,
een ouderwetse zangborrel en na afloop
dus de onthulling van de \'Femur\'!
Om een uur of tien een vervolg met het
DSK lustrumfeest in de Monsterbaan
van Heelkunde.

Beeldhouwer Taeke Friso de Jong
maakte al vele kunstwerken, geïnspi-
reerd op dieren. De voorkant van dit
tijdschrift wordt gesierd door een foto
van een door hem onlangs voltooid
beeld van \'Kees de Tippelaar\'. Kees de
Tippelaar was in werkelijkheid de in
1913 overleden steenrijke L. C. Dudok
de Wit, die erg veel voor de gemeen-
schap in Breukelen heeft betekend. Zo
wordt uit de nalatenschap elk jaar in
oktober een traktatie met poffertjes gefi-
nancierd voor de schooljeugd. Het beeld
staat voor het Raadhuis in Breukelen en
betekent een ode aan deze dorpsfiguur,
die altijd door zijn trouwe hondje werd
vergezeld bij zijn vele wandelingen door
het dorp. Taeke Friso de Jong maakt nu
voor ons in brons een mooie impressie
van een paardefemur. Het wordt ge-
plaatst op een 2.80m hoge rood granie-
ten sokkel, juist tegenover het Hoofdge-
bouw Diergeneeskunde. Kaarten voor
het feest op 1 oktober zijn bij de
KNMvD te bestellen.

1 Boehringer Ingelheim Coass-Cup \'92. Voor
de 6e keer strijden de co-assistenten om de
kleiduiven Coass-Cup. Lokatie: Dorhout
Mees te Biddinghuizen. Organisator Boeh-
ringer Ingelheim, Vetmedica.

2 Afd. Zuid-Holland KNMvD, ledenvergade-
ring, Sociëteit Standvastigheid, Delft; 20.30
uur

2— 6 5th Congress of Intern. Society of Ani-
mal Clinical Biochemistry, Pamia, Italy.

4— 6 3e Int. Congres voor Veterinaire Ho-
meopathie, Münster (Duitsl.) (inl.: A. G. G.
Kok, tel. 08380-31431).

6— 11 6th Eur. Multicolloquim of Paarasito-
logy, The Hague (inl.tel.: 070-3512851).

9 Afd. Noord-Brabant KNMvD. Ledenverga-
dering, paviljoen Molenwijk, Boxtel; 20.15
uur.

9— 11 The Second International Congress on
Peer Review in Biomedical Publication,
Chicago, Illinois. Information: 312-464-
2432 telephone.

II— 12 8th Scientific Meeting of the European
Assoc. for Embryo Transfer (AETE), Lyon,
(pag. 216).

12 B-cursus Veterinaire Homeopathie, Postil-
jon Utrecht-Bunnik, Kosterijeland 8, Bun-
nik; 10.00-18.00 uur (pag. 455).

15 Afd. Overijssel KNMvD. Ledenvergade-
ring, Hotel-rest. Hugen, Hellendoorn; 20.00
uur.

16 Groep Geneeskd Gezelschapsdieren
KNMvD, ledenvergadering, De Biltse
Hoek, De Bilt; 20.00 uur

17 Groep Vet. Homoeopathic KNMvD. Stu-
dievergadering over \'Homoeopathische
anamnese\', Beatrix-gebouw, Jaarbeurs-
plein, Utrecht; 19.30-22.30 uur.

19— 23 4th. Int. Symp. on Marek\'s Disease,
RAI Congres Centrum, Amsterdam en
CDI, Lelystad (21/9). (inl.: RAI Organisati
Büro en dr. S. H. M. Jeurissen, tel. 03200-
76611).

20— 25 World\'s Poulü7 Congress, Amsterdam
(inl.: RAI Organisatie Bur. 020-5491212).

22 Afd. Limburg KNMvD. Ledenvergadering,
restaurant \'De Waever\', Heythuijsen, 20.30
uur.

22 Afd. Gelderland KNMvD. Ledenvergade-
ring, rest. \'De Waag\', Doesburg, 20.15 uur.

23— 26 11 th Autumn Scientific Meeting of the
European Society of Veterinary Pathology,
Zaragoza.

26 PAO-D cursus: Assistentie Voorbereiding
en nazorg bij operatiepatiënt (92/48).

29 33. Arbeitstagung des DVG-Arbeitsgebietes
Lebensmittelhygien, Garmisch-Partenkir-
chen.

I— 2 en 5—7 PAO-D cursus: Diergenees-
kundige begeleiding van melkveebedrijven
(92/89).

12— 17 Scientific Master Class on \'Molecular
Recognition in Infection and Immunity\'.
Utrcht Institute for Infection and Immunity,
Utrecht University, The Netheriands. In-
lichtingen: Ms. Fieke Wien, secretary
Utrecht University, Dept. of Immunology,
Heidelberglaan 100,3584 CX Utrecht, The
Netherlands. Tel. 31-30-507674, fax: 31-
30-517107.