MJ

breukelens ^^^

K E R K- ^

vernieuwing.

DOOR

leonardbeels

Predikant tt Breukden.

Te utrecht,

ly W I L L E M vande W A T E R,
Drukker vande Academie,

cïd id ccvii.

//. / -

Uitgegeven volgens Ker-
kenordeninge.

DEN

ingelanden

en

ingesetenen
VAN
breukelen
wier miltdadigheden
veel toegebracht
HEBBEN
TOT
herboüwinge
van het
bquvaxlig
bedehuis
WORDT

d e s e
predikaetsi
UIT EEN
genegen harte
t o e g ë w y t
door
HUNNEN
heilwenschenden
d ï e n a e r
i n

k r i s t u s

LEONARD BEELS.

AEN DEN

GODTSDIENST-

L I E V E N D E N

LEZE

Y ziet hier,G.L. eene Pre-
dikatie , door my om-
trent het lefte van het
nu verlopen Jaer uitge-
Iproken by gelegentheidt van de
vernieuwingeonzerKerke.Zy wierd
* 3 van

Am den het^r»

van my om byzondere reden ter
drakperfTe vervaerdigt. Maer nau-
lijx was bet eerfte bladt afgedrukt,
of ik wierd op eene zeer fmartelijke
wijze van den Heere bezogt in het
affterven van de Lieffte en waerdig-
fte, die ik op aerde hadt,eene deugt-
zame Huisvrouwe, Hefler Marn-
yelé, wiens naem in zegening zal
blijven by alle, die hare vriende-
lij kheidt , deugdt en godczaligheidt
van naby gekent hebben. Zoo een
flag trof my zeer zwaer en belette
iny eenige weken dit afgebroken
werk wederom ter handt te vatten.
De befchrijving van Salomons
Tempel en deffelfs geeftelijke be-
duidenilTe, die nu deze Predikaetfi
van een ruimer beflag doet zijn,
was op den Predikftoel van my ach-
ter-

Jen den Leei^er,

tergelaten, dog ik hadt het nu zoo
aengelegt, dat het een en het an-
der hier tulïchen ingelafcht wierdt.
De overweging van mijn verlies en
de daer uitfpruitendedroefheidt lie-
ten my in het eerft niet toe die ver-
borgentheden , in dat uitterlijke
ingezwagtelt, op te fpooren en af
te (chrijven. Dit is de oorzaek, dat
deze reden voering niet eerder het
licht heeft gezien. Kan zy u beha-
gen , en eenigzins dienen tot uwe
opbouwinge en vermeerderinge
van godtsvrucht , ik zal my zeer
verheugen en den Heere danken,
dat hy het geringe van zijnen
dienftknecht niet veracht. Lees
zonder vooroordeel en met aen-
dacht; en ik verwagt van uwe be-
fcheidentheidt een gunftig oordeel

over

Am dm Lee;^er.

over de misflagen en drukfeilen,
die hier in mogten gevonden wor-
den, en waer van de meefte letter-
foucen zullen zijn. Ondermiïchen
leef godtsdienftig en zoek gedu-
rig opte waiïen inde kennifTe van
onzen grooten Godc en Zaligma-
ker Jefus Kriftus.

BREU-

breukelens
KERK-VERNIEUWING

Johann. x.

En het was h£t Feest van de
Vernieuwinge des Tempels te

JerUSALEM, en het was winter.

Geliefde Kriftenen , Medeburgers der Heili-
gen , Huisgenooten Godts , en zoo veele
alsge hier op dezen dag in dit Vernieuwde
Godtshuis byeen vergadert zijt; Genade
zy u allen en Vrtfde van Godt onzen Va.
der, en den Heere Jefus Kriftus !

sryheidt cn Godtsdienst in\'n öc
I D crbaecflepanöen/ bietie menfch
9 m op aecDe bt^it ©oo? Ofje yt
fcne fbcimoeöise 5W aiïe^ pp/bat

-sp jecft/ en toiï het leven «ebfc

ralfren / al^ Dat zp «fa ban eene
ban öcje ttoce 50U btxooft 3ien. Vryheidt mf.

heidt^segj öet fp^ecfttoooiöt: öaar naam joct
cn öeuc&elgö/ enjp terfcbaft aan een r^öt\'
n:ÖQpni b^pgeborcn mem De 0?ootfief!of ban
öïDtfcöap cn roem: fcöoon öp aile^ Qenkt/bat

fip 50ne vryheidt mi^ / ban bmbt to öaac in
niet Jjet niinfic genoegen: öc broote nSam ban"

me£ narre en

angfïbaïïige seöacUten / rn boet fjcm Utoijnen,

a BREVKELENS

jiBacc met min Dlecbaec öem deGodtsdienft,-
ift seg/ de Godrsdienft, öoo| öen bïooten nacm
3Clf|S mtoaecbig / en waer door He menfch,
naec bet gctufgeiiiffe ban Öen toelfpjccfienficn
ÈÊC Eatrjnfcöe ïtccftïcccaecen / vry meer van
het verftandeloos vee onderfcheiden wordt,
als door de rede cn fpraek. ^eje ïigt Ö^m
yct nae aen ö^t fiart/ cn öP acöt geen goeöt
af &ïoeDt 500 toaetöig al^ Öaf« öcöouöeni^.
g^Öet toonöec/ In öe^jelf^ oeffp=

ning troofi en beuct De menftfi jijnc siele/ on=
Dec 300 beeïe tamppligöcöen ban dit fearijöig
ieuen/op met De tjope ban een betec: zy hcefr
roch de belofte niet alleen van die maet 00^
van het toekoomend leven : jy betfcïjaft ooft
Den menfc&e öe reefjte en fcoate vryheidt, toanc
die Godc naer zijnen wille Dient / is warelijk
vry: vry ban De öienfibaeröeiöt Dec jonDe/ öc^
toeereJDt^ en be^ 5a£an^; vry üan alle jorsbige
bebjegingen en begeecelnftöföen; vrybanöe DooE
en becDoenieniffe.

menöacötise / ÖP moefl toeï een biecmöe^
ïing in Dit on^ j^eöetïantfcl) ^ccufalem jijn/
Die niet toifï / tjoe Deje onje flact met Die ïJofie=
Itjfie pjonïijïibjeelen töané bccciect en boben al-
ïe anöere SlanDen en Staten in ganfel) Europe
ié- ^nse boo^üaDer^ Öcbben De^
jelbe 500 Diet&aac gefdjat / Dat 5p Daec booj
iöun lijf en leben / oHc^ toat ijun ïief en toaecs
Dig toa^ / in De toacgfcöaeï fjebben geffeït / en
eee De öoot bjiïlen onbergaen/ al^ eene ban De=
5e tluee üerïiejen. 3Bjj sijn een b^pgeboeötfn
bolh; en Daec geen fanDt of bolH onDer De
jon/ Dat op Vryheidt en Godrsdienft 500 jcec
gefleït i^ / aï^ Nederlandc, 0f i^ ï)et geen te^

KERK-VERNIEUmNG. %

Ben m bcöJij^ ban Vryheidt, Dat tnn neenp«
b^cemöen/ uit-of fnöeemfcöen l^wre/\'onbcc:»

luoipm/ ecne vrye Staets Rcgeeringe Ö^Öbcn/
en oné mogen becïufïfscn onöec öc ïommec
jjan 5nm eene (ï^tjecöeiDt / ieelfte/ uit fiet Uc=>
Öacm öer gemeente of öe fngesetenen bcchoocen/
in gcmafifeelpöeföt/ bjpïjelöt öan beflulten/en
recötmatigc uftboecinge Decseïbec/ necgeni
Öacc toeergae blnbt? fjfec bJojDt de zuivere
en onvervalfchte Godtsdienft geljantfjaeft y
Sonöec ö&t ooft pmant / öp jp toie hp 5»/
of fjp moefï ban eencn fttoaetbaflllgen en on-
öanftbaeren gec(l gebjcben toojben / in Ijec
mtnfi obeK Confcienty-dwangk ftan ftlagen
<!^n5e fSegeecÖec^ zijn Voedfterheeren ba»
^obt^ iöecft/ toelfiec bieöe/ rufïe/ en toeïba^^
ren 5P op aïïecïep bJijje beboeïen: nict^ tó önti
300 bicrbacc en bjaecöig al^ be bïoep en toeU
(ïant ban den Godtsdienft ; jp geb&cn tot bci:t
beöoubeniffe fjet jtoaecbt be^ #02Ïo8ö
opgebat / m baec boo? aïte^ / toat 5p be=.
jttten/ beiï. ^00 berre gact ooh ftun soja
en goet&eibt/bat 3? niet bjiircn toeïaten/ baï
teijge ban bic pïaetsen/ öïe tot berricötinge en
oeffentnge ban ben openbaren <©obt|bienp afa
öe3onb£ct 55n / souben becbaHen / of onbe^
fttoaem toojben tot be bergabecinge ban ^oötö
bolft/en öe bpeenftoomfie öec ïjeifigen.

^iec ban bebben bjp in öet bpjanbec bic aen
be3e pïaetse tooonen/ en elft bie bit bernieutobe
ïterfige&outo aenfcöout/ een boojfcönnenbt eti
ontoeberfp^efteigft bctoq^. bien ïjebigen
fio^m-tolnbt uit den Zuidweften , biC 00 Den
s. pfccmbec bejj .^aet^ ,703. 500 getoeibig
mti/ en 500 beei fcgabe giec en efDer^ aen Qt^

2\' meen?

4 B REVKELENS

inccne fn bpsontsece / gjoste en feldne scBoU:»
tuen/ tt öjatec en teïanöt toecoo25aehte/ßo?t=
te een boo^naem en gjoot fiul^ ban Ëien Coccn
in / tDaec ooo^mcnal eenige ^amn toa^&ebugt
0ctaee(ï / en Dit raaeftte ecne toyDe openfnge in
5et Da&V aen öat öee{ ban öe Dat I)et nae«
fie aen öen (Storen / en ooïi jeet becouöert en
bontoöaïlig toa^. \'©u^ sagmen Deje pïaet^ ee^
nigjïn^ Ut becricïjtinge üan öen <!5oöt^öfenfï
on&?ui{t&acc. Zoo ca^ Dit tieirnoomen toiecöt
De Ed. Mog. Heeren Staeten tian öejc pjoüin-
tie / Die al eenigen tïjöt te boren joinmige uit
l}et miööen ban öunne acnsieneïpe bcrgaöi?^
iringe Ijectoaert^ ïjaööen gelteben te frölfiften/
om öet öoutobaïïig bjerh optenemen / öcc
l)un gunfïig toeïgebalïen Öat öet ingcfiojte en
bouVuballig to?rfi 50U öerboubJt en bcrnieutot
en ött aÏ5oo töcDerom in fiaet ge^

ftjacöt toojörn/ Dat De oBemeinte Daer in/ al^
te boren / tot fïicötinge ban öare jicïcn fton te
jamcn fioomen. ©anft öe&be juih eene
Dienfiliebenöc ij^berö^iöt. De Heer verhoo-
re haer in den dag der benauwtheidt: de naem
des Godts Jakobs fette haer in een hoog ver-
trek. Hy zende haere hulpe uit het Hei-
ligdom, en onderfteune haer uit Zion, Hy
gedenke aller haerer fpijs-ofFeren , en mae-
ke haere brandt-offeren tot afch, Hy geve
haer naer haer härteren vervulle allen haerca
raedt.

^00 5fet utoe aenöacljt Dan Dit ï^rfigebarrs
te bernieubJt/ en on^ ö^öen tijeöetom öoo? De
eccfiemael fiaen op onje ouDe pïaet^ / om ban
Daer / al^ in borige Dagen/toe gemeeneflicötin--
se en Htocï aHec opöoub) in Jtenniffe / geloof

en

fn Ïfcfö0 te fpieefifn/ op Dat gy zoudt ver-
nieuwt worden inden geeft uwes gemoedts,
en den nieuwen menfche aendoen die naer
Godt gefchapen is in waere rechtvaerdigheidc
en heiJigheidr.

bcbben ombecfcöefömcebenengeooïbeeït/
bat 3ulft een bag / al^ öeje / pet bpjonöer^
ban on^bojöecbe/ en Daerotn nfet toillen na:=
laten ^uïft eene cröen tot utae aenöacöt te boe^
ren/ bfe naec bese ttjt^ gelegentljeibt gefcïjlïjc
toa^. JBp merhten be begeerte ban beeïc ui\'c
u/ boo? toien top gaetne alle^ toliren boen i xon^
ber pet^ te onberlaten; en top bacören aen |et
boen ban ^ jommige / bié boo? on^ getoeefl
5ön/ en jeïf^ een naeni ge&regcn öeö&m fn De
föerlie/ Die niet gefcöiootnt Ijebben be5c of gee:»
m Kerk intewyen , 300 Ife I}et 500 noemen
mag: niet/ ^enbacötlge/ naec be bpgelobfge
en betfoepeïpe togje ban het Pausdom , bat
in bejen fcfianOeïoh bergippt / berrc ah
gaenbe ban be getooonrc ber eerfre ï^efligen/
toaec ban top bp 0052 toepa^nngc omfianöigec
sullen fpjeeften / maer naec De eenboiiöigöeiDt
ban Ijet ^uangeïp / bat ü/ boo? Gebedt en
Woordt.

2Bp 3UÏlen ban 500 in de heiliginge ban bft
vernieuwde Kerkgevaerre (0obe te toerh gaen/
bat top boo| onse Predikaetzi en on0 gemeene

3 gebedc

gebedt t)« 5clb0 afsonDECcn tot Den openfiaerfit
Godtsdienft, u aenmanmbe om gebuurfg nccc=
fliS optegaen tot bit (6obt^Dui^ / en baec te
ïiooten toat bs 45ee(i tot be (gemeinte jegt /
en bat te betrac&ten; <0obt bibbenbe / bat ön
«toe Bpeen&oomjïen öiec toil jegenen / uw ge-
bedt hooren, als gy tot hem roept, u verge-
ven alle uwe zonden en ongerechtigheden, en
a oberfiojten met alle be jegeningen be^
gelium^. Euiflect nu / en 500 biatoil^ al# gp
ï)iet bpeenhoomt/ metaenbacöt/ met opmcrs
Itiuge/ en toont ÛÏ500 bat gp ïiefbe gebt tot be
taaccöeibt.

Welgelukzalig is hy, dien gy, b Godt,ver-
lieft, en doet naderen, dat hy woone in uwe
voorhoven ! verzadig ons alle nu en altoos met
het goede van uw huis, met het Heilige van
i3W Paleis.

a®p öeöben tot een gjontfïag ban be5e on5c
ïebentjoeringe be afgeïescn tooo?ben uitbot tien-
de lïapittei ban Johannes Euangely toÜlen leg=
gen / Detoijlje on^ baee toe gepafïec fcïjeenen
ban eenig anbec tooo^bt. inibenje in onse
tael: En het was het Feest van de Ver-
nieuwinge des Tempels te Jerusalem,en
het was winter. EeBcc / een <0efcf)icöt^
fcöjöbec mort 5ig ban sijne getroutoïjcibt bes
lüufï 5i)n / algi öp julft eene naubjheucige acn=
te&eninge ban tijbt en anbete omfianbigQeben
berft maften 5

^e «îcuangcnfî bieibt jig ban öet begin ban
8et zevende Kapittel af op met Öet bectoonen
ban bie bingen / bielfte öe J^eece Jefus geöaen
en gefpjQoften Öeeft op het Loofhutten Feeft,

omtcent een Daïf^aet bao^jijn ïgöen enïtrui^^

boot/

Ö30t/ iüacc üan öct leflc toa^ / Dat ftp gcïegcnt*
Ödöt ban De gcncflnge mic^ blindtgebooren
intnfcljc op den Sabbath , töacc oücc eene0?oos
te faetoeginö onöcr De ^oDen ontfionDt / eene res-
De boect obec De epgenfebappen ban een goeden
Herder , (n tegcnfïfüinge ban eenrn huurling,
luaec ober De^oDentoeDccom met eïöanDectbJis
fïen. ^^eje ceDen ïoopt afban ö^t begin ban Dit
on^ lîEcjct-îSapiuel tot aen De afgeïesen tooo^
Dni. i^ier op lart De Ijriîigc <0efcöicötfcöjöbcr
nu boïgen een becöaeï ban De Dingen/ Die
treilt Den ï^eece^efu^ ruim twee maendenöaec
nae te ^ernsaleni boojWelen/ ophetFeeft van
de vcrnieuwinge des Tempels, ^it betÖaeï
buurt tot bf. 40. ban Dit J^apitteï / en 6et £>e^
OJDPt in 3ig een antteoo|ût en ftracötig betoij^
Dat 3ïcfu^ UiajS öe Kriftus , de zoon des levenden
Godts, met eene tufcfjen ingelafcöte fiïae&te
ober öet ïjeïfïarrig ongeloof ban De ^ooDfeöe
natie/ bjelfte/ De5c tael niet BunnenDe becDjaa
gen/ öem baeDerom 5ogt te gjöpen.
, J^^^alem öe öoofDtfïaDt ban ïjet gans
fcöe Slooöfcöe ïanöt / De jetel ban Deerfcljap^
PF en €>0Dt^Dienfï. De Heer verkoos de ftam
t\'^^V Zion , dien hv lief hadr.

ün hy bouwde zijn Heiligdom als hoogten;
als de aerde, die hy gegront heeft in ceu-
wigheidt. ï^p 5eiöe Öicc ban/ Dit is mijn ru-
fte tot in eeuwigheidt , hier zal ik woo-
nen , want ik hebze begeert, Pf. cxxxii.
«4- ©iec fjaöt óp 5pne buur en öaerDtfïeöe \'
3ön ^itaec/ ©.ïiefieren/ jgn l^diigDom :
Dit was zijne Rijkshoofdtftadt , toeïfte Ijp
met 5yne ïîoninïilrjïîe en apJoDDcïghe tegen«

tooojDigöeiöt becteaeïöigïïe : ban öier uit .^nn

4

^aïcf^ Ifct öp 5önc toetten en bebeelen ufts
0aen naer aïle De <©irDen ban jijne Jleerfcftaps
ppe. ^u^ maeftte lip De5e pïaet^ ö^erelp öo^.
toen aïïe De öeeïen ban öen ge&eelen aerötboDem/
tioben aïle De anbere ^teDen ban Paleftijne,
jboe out ooft / 3?oot / ï)oe ruim en aenjie^
neïijït. ^ertoaert^ moeflen De oogen en aen=
gicljten met ftet öart ban ganfcft ^frael in
Öet biDDen gertgt jtin. i^iec moefien ooft allc
de Stammen Ifraels, of aï wat manlijk was
uit Die Stammen / bjiemad in elft 3faec opftoos
men en boo? (©oDt^aenge^icöteberfcötjn^nj
mentlp op De drichooge Feeften,toelficl)pon3
Der bat ©OÏft fjaDt ingefieït/ het Feeft der on-
gezuurde brooden , het Feeft der weken, en
het Feeft der Loofhutten; aïïe drie gebenfttei
ftenen ban bpjonDere uitnemenöe toeïbaben/
toelfte De H E E R Dat bolft tjaDt toege&?agt / m
booj&eelben ban öeereïper goebecen en grefle^
Itjhc jegeningen/ toeïfte öp öet geïobig gfraeï
in Den beioofben Meffias fcöenften 50U.

SBttt anbere Feeften toirrben in ïatcr bagen
onDer gebycrt. !|ofjanne^ fp?eeftt öifc
in onsen (Cf]Ct ban her Feeft van de Vernieu-
winge des Tempels: een Feeft, Dat toeï ban
<0obt 3eïf niet ingefïeït toa^ / maer ebenbjel /
eeïnft tDjj 3ien juïïen / met beeï pïcgteïpöfibt
Uan De (©abt^bienfiigfie onber be^oben/ tot et=
ïïenrenifTe ban een bpsonbere toelbaebt / in öet
fiuft ban öen openbaeren «©obt^bienfï acn ö«n
Ijetoejen / gebpert toierbt.

^00 ïang gfrael in De öuilenöe toiïDernifTe
ban ÖPt tooert Arabie 0m5b)02f/ tooonöe <©obt
in geen Tempel, maer alïeen in een Taberna-
kel of Djaegöare öiute / Die gemaftfteïp opgefla«

gen

0m en 50«: ii\'gt toeöecom fton gcfloopt luojben.
<0ticcaï/ Daec öesc toa^/ gaf De Heer bp^
3onDece bïgfien ban jijnê «©oODelijftc en gunfli?
ge tegenbjoojöigöeiöt / en men 5ag baec De te=
ftenen ban 5pne .fBajefïctt. ^tefanu^ jegt pc
ban tn sijne reöenboeclng tot öet ^ooDfcfje ê>an=
fjebjitn / De Tabernakel der getuigenifle was
onder onze Vaderen in de Woeftijne , gelijk
by bevoolen hadt , die tot Mofes zeide , dat
hy dien maeken zou naer ds afbeeldinge die
hy gefien hadt. Welken ook onze Vaders ont-
fangen hebbende , \'met Jefus gebragt hebben
in het Landt dat de Heidenen bezaten , die
Godt verdreven heeft voor het acngezichte on-
zer Vaderen, ©ao de inwyinge ban öiebjaeg?

bare butte San nim lesen ji^um. vii. bergelehen
met Cyoö. XL.

fjn plaetse ban him bebjeegbacen en toanöCf
lenöen Tabernakel fibjam/naa berïoop ban on^»
ttentbijf eeubjen/ te rchenen ban De oprecötinf
ge bf^ (^abcrnaïteï^/het huis der rufteboojde
Arke des verbondts, bat David tüd begeerde
te vinden voor den magttgen Jakobs , maec

ï)em ebentoel nfct gebout ö^eft / öfbsp <l3aöt
bat betoaccbc boo? zijnen zoon , Dien hy naa
hem zou doen opftaen, en Op 3tjnen /®!|Joon
jetten. ^ec^ toai! Salomon , bfe David «i£
Bathfeba gcboorcn toieröt / en aï^ be toettige
ecfgcnaem sijncn iHbJoon brUlomnicn beeft / aen
toien ^abib ban ooïi crnfii\'ge bebeïcn gaf om
ben H e e re een te boiitoen.

^aïomon bangt nae be boot ban jijnen ba^
Öer/ ben l^oningh David, (n het vierde Sa^s
3t)nec ilegcectnge / bat/ gelp sommige teiHen/
ijet 4S0. ^qcc toa^ nae ben uittogt ban ^fcaeï

^ 5 lUt

uit (^gfpte / öcn Tempelbouw &m / ïcggenöc
«ft öf Den üoo^raet/ Dje &p 5ijnm baöec Uecga^
tiert en buiten ttoyfel öoo? De b?ptomi\'ge giften
ban öet bolh Jiecft acngcgiacit toaé/ be gjont=
befïen ban Dat öul?^ op Den berg Moriahacn
het Ooften, f op bet öoogfie ban öe H. Stadt,
m Juda en een gebeeïte ban Benjamin , op
öen dorfchvloer ban Arafna Den Jebuziterj
Ên bp bjengt in bieinig niecc Dan zeven jaren
Öet baetft geluhftig ten einöe. toa^ toef}

te boren bereiDt / 30a Datnien geen ftamecfïag
5eïf^ ÖOOiDe. mm binöt Descn Tempelbouw
in öet bjeeöe befcö?eben in het vijfde, zefde,

en

f Dat Moriah een zeer hooge berg geweefl: zy, en
uitfteekende boven alle «de bergen, blijkt niet alleen uit
de H. Schriften , maér wordt ook van de Joden beve-
ftigt, Hy wordt genoemt Ezech.xx:40. de berg der hoogte
jji-aels, dat is, naer de kracht van de betekeniflè, een z^eer
hooge berg. Men vergelijke hier mede Jef, i: ij. en
Mich. iv: I. en denke dat de rede van opiegaen naerje-
rufalem nergens anders uit kan gefprooten zijn, als dat
die Stadt in het hoogll:e van Kanaan lag, en het Godts-
huis hoger als de andere buifen van Jerufalem, R. I(jm-
chi, geen van de min vermaerfte onder de befnedene,
zegt in zijne uitlegginge over Ezechiel, ool^ is de berg,
waer op het huis des Heeren gebout is , z,eer hoog ten
aetn^ien van de flaefs-, \'Want het landt Ifraels is het hoog.
fle van alle landen op den geheelen aerdtbodem, en "Jertt-
Iklem het hoogfle van het ganfche Landt IJraels.

_ * Clar. Ligtfoot in dei(:riptione templi Hierofolymita-
ni Oper. Tom. I. p.j-53- annotavit ex Avoth. R.Nalhan
per. 24. Maxtma pars atriorum er at in porttone Judg,,
Jéd aitare, por/icus, templum , /ocus fanéhjftmus sa
gorttone Benjammis, Dat is, het grootfte deel der voorho-
ven was onder het erfdeel van Juda, maer de Altaer,
het portael, de Tempels, en de heiligfteplacts inhs: erf-
deel van Benjamifi.

cn zevende t]00fötfluh öan het eerfte boek
der Koningen , bfCgeïeïten met het tweede,
derde en vierde ïüapittel ban het tweede boek
bec Kronijken.

E^en han nft aïle öe omfïanbfgï}c&en ngteïijft
afneemen/ Dat Dit een gioót/ fiofielp/ en bec^
fcöonDeten^öjaeröig feonflfinït en geboubj moet
getoeefi jijn. j^iet alïeen Dat\'ec zeven Jaren
aen geacbeiDt i^/met a!Ie blijt cn naecfïigöclDt/
onber ïjet 0P5ig£ ban drieduizendt en drie-
hondert Overften , ban Salomon gefieït om
nautoheurig op ï)ct toecft en De toerhlicDen acöt
te geben/ maec ö^t getal Dcc arbeiöec.é Die Dacc
aen iDJoeÖtCn / hondert en tachtig dui-

zendt. Het heuc, Dat\'ee toe gcbfsigt toiecDt/
toa^ niet minöec a\\i Cederen hout en Dennen,
ftet bjeïh Salomon Doo? Hiram, Dm üoningft
ban Tyrus, gjjnen b?icnöt en bontgenoot; becs
feöaft/en öoo? de Sidoniers, Die in Deïtonfiban
Öoutöafifien toonDerlijft bfD?eben toaren / ge^
Ijoutoen toietöt. ^e fteenen bjaten wit en
ïionfiig uitgeöaht: aïïc^ töa^ ban binnen met
louter goudt obcttcofihen. jBen jag ooït Den
becmaerfïrn honfienaec ban De ganfcbe toeerelDt

in goudt, zilver, koper, yzer, purper, kar-
mozijn, hemelsblau, fijn linnen, en gravee-
ringe ftiec aen jijnen bUjt en arbeiöt bfjïccDen.
ïlïan men anDec^ öenhen / of alie^ i;^ tjier pjacft:^
tig / öcecli}h / Doojlngtig / en ^^oninliJijh gea
toeefi ?

i^etf^toaer/ De Tabernakel, Doo? Mofes
fn De töoefiijnc opgerigt/ toa^ ban een jfecfio^
fielpen inflag / en öaöt in 5ijne boo^name Dee^»
ïen en bettceïifien eenegjoote gclpöeiötenotoecf
«nftoomfïe met öesen Tempd ban Salomon;

maec

12 BREVKELENS

maec ebentud öe^sclf^ ö^crpïijfïöeiöt toaé gce^
ne öffcelijßöfiöt ten aensien ban Dit öcecfÏDi^e =
luaerom ooft De Tabernakel, Doo^ Salomon in
De oppecjaïen en bectccftften ban Dit Tempel-
gebaert/ miffcgien boben öet heilige ofijet hei-
lige der heiligen, geip jomnifge onbec De bes
fneöene toiïlen/ opgefloten en bcr&o?gen i^.

^co ieniant ïufi öeeft Dit gcbouto ban nabp
en in jijne binnenfïe Deelen te befcöouVrien / en
Daerom 5ig niet ontjiet Den berg op te ftïaute^
ren / Die ebcntael ban Salomon , niet 5onBer
beeï moeite en g?oote ïîofîen / boo? Den «éoDt^s
Dienfïigen effen en bchtoaem genoeg ter opïîïfnîs
minge\'gemaeftt i§/ bjp funinen ö^m berjche^
ren / Dat ÖP Öiec toonö\'cren 5aï ontDcftftcn / Die
aïïe De 500 genoemöc bjonöcrcn ban De bjereïöt
oneinDig übertreffen / en Ijcm in ecne berba^»
Senöe bertoonöcringe juïïen toegruïîfien ober De
iioîmacftîôeiût ban Dit ftcnflfiiih / Daer niet^ op
te bitten baït nog in ^ilne / nog in 5ijnc
deragien/ nog ia syne lengte/bjceöte/ Dirpre
of öaogtc.

Jl^en htoam mfï aen een bintenmi]iir,öie
ïiet ganfrö geöaertc ten Ooften, ten Zuiden,
ten Weften, en ten Noorden omringbe/ ïjoe-
toel aen De eene liant beeï jtoaerùcr al^ aen De
enöere; toant Daer Moriah 5ecr (ïeiï en fcfjuin
öflicp/ toa^ fïct muurbïerft beeï eïïen öoget nit
Den gjonöt opgeöaeït aI0 Daer öe berg merfï
Desen ringmunt toaren berfcljeibcn
ingangen of poorten, nier aMccn ban De 5ïj£!e ban
Salomons huis, niacr eoh ban De anDere zip
fcen.

^00? De Ooftpoorte ingaenöe/ hb?am men
naa mi£tamdpeïuf1c#n\'ajtjDte aen De voorho-
ven

ven van het huis des He eren i Kon. xxi.5,
xxui. 12. 2Kron.xxxiii:5. bie twee in getaï
toacen/natnelgft het buitenft en het binnenft:
Dat toa^ het voorhof Ifraels, an&ec^ ooö toeï
het groot voorhof genoêtnt 2 Kron. iv: 9. öit
het voorhof der Priefteren. ^eiöe öeje voor-
hoven fc&ijnen fïunne Galeryen geöaöt te ïjeb;»
ben/ 500 toeï ten Noorden aï^ ten Ooften en
ten Zuiden, boben toelfe men becfcöeiöen fia^
raec^ of bertcehhen saï gebonDen liebben/ basi
hjelhe elïï jijn bp^onbec gcb|uih tjaöt.

3!n het buitenft voorhof fean men beilig het
voorhof van Salomon pïaetfCH/ ÖaeC be H e e-
RE ^efH^ op bit Feeft van de Vernieuwinge
des Tempels wandelde : Joh.xtzj. ^et^pDan
bat ï}et getoreft is de Oofter galerye, bjaec ban
Jofefus, be ^oobtfclje (!3efdjïcölfcö?ööec/ ge?
tuigt / Antiq. Jud. lib. xx. cap. viii. bat be
i:i;onin3lï Salomon bie uit jeec Diepe ballepen
tot eene bjonbeclpe fjoogte tec eeutoigec ge^
Dacbteniffe öeeft opgeöaeït \' tiet 5p ban bat öet
de Zuider galerye gcbjeefï i^/ban Jofefus, de
Belle Jud. lib.vi. cap. xi, red /3«r<A(j£>j genoemt
de Koningklijke galerye, toeïîîC Herodes na^
Derbant 5cec p?acl}tig optfinmecbe.

l?et bunhe niemant bicembt / bat top maec
ban twee voorhoven fpjecften / baec men nog«
tan^ baojgaen^ ftaojt meïben ban een voorhof
der Heidenen, der vrouwen, der mannen, eïi
der Priefteren, tjet geen\'ec vier ^ouDen Jijn :
men moet benlien / bat het buitenft voorhof,
\'£ \'toelft jeec gjoot In sïjn omtreö toa0 / ai^
gaenbe contfomalfebegcboutoen ban bsnCema
pel/ niet alleen ban be goDtö?uc|)£igc mannen
Hit ^ffart / fn ban. öunnf vrouwen betcebcn,

toierbt/

toicröt/ tnaec batooh De^seïf^ toegangft bao}

de Heidenen opca fïonÖt / öje fn de galeryen
ban Dit voorhof van ifrael mogten loomei?.
^it fcöDntmcn ten ftïaecflcn te ßunnen afnees
men uit öet gebeDt ban Salomon : * Hoor ook
den vreemden, die van uw volk Ifrael nietzal
zijn , maer uit verre landen om uwes naems
wil koomen zal : want zy zullen hooren van
uwen grooten naem,en van uwe fterke handt,
en van uwen uirgeftrekten arm j als hy koo-
men, en bidden zal in dit huis, hoor gy in
den Hemel, de vafte plaatze uwer wooninge,
en doe naer alles, daerom die vreemde tot u
roepen zal. i Kon. vili: 41. 42. Jofefus ges
tuigt op meec al^ eene plaet^/ Dat De toegangft
tot dit buitenft voorhof ooft Den ^eiDenen ge^
gunt tDierDt;5oo nogtan^/ Bat 3p op öoot^firaf
niet mogten naöeren tot het binnenft voorhof.
Dat ooft gefeöjeben (ïonbt op een lage feöeiDté-
ninuc ban omtrent 5. ellen Ijoog/ eermen febiam
aen Den muur ban het binnenft voorhof, in

m

* De geleerde Hr. Vitn\'nga, beroemt Profeflbr in
de hooge School te Fraoeker, heeft in zijne aenleidtn\'
ge tot het rechte verfiandt van den Tempel van Ezechiel ^
dit volgende op deze plaets aengetekent, Meu kan hter
door den Vreemden met verfiaen een Vreemdeling U , die
in hei midden van Ifiael vereerde en de Godtsdienß der
foden hadt aengenoomen, en duerom dezelve voorrechten,
eentge Vieinige V/aerdtgheden mtget-ondert, hadt, die een
Jfraelp en inboorling mj>{, maer men moet nootTLakelijk^
door derden Vreemden \'\'13J verfiaen een Heiden., TJoo als
hy "Was, die m geeneriet een broeder van Ifrael i^on-

de Vierden geheten , maer Viarelijk.tot een ander vol!^ be.-
hoorde, en den "Waren Gadt IJraels niet kende. En zijn
Eerw. beveiligt die verder, zoo uit de Schriften der Jo.
den, als anderfins.

ïjet Griekfch m Latijn , ccm\'gc 5c00ett oofil
|n öet i|eb?PmtDfcl) : Dat geen vreemdeling
in de Heilige plaatfe inkoome.

SommtSE cbentod toiïïen / öat öeje voorho-
ven niet aSieen in naem onbecfcöeiöen / maec
ooft Doo? eenig boog muurUiecft ban malftan?
bec afgefcöeiöen toacen / en Dat in bet miÖDen
ban Die niuuc eene poorte toa0/ toaec öooja
men uit het voorhof der vrouwen in Dat der
mannen opfiïom/ en baeïlang^ vijfden trap-
pen, f!ft üec trappen een half el fjoog 5ijnDe/
op toelHe trappen Dan de Leviten Die vijftiea
liederen, beficnt onDec Den naem ban liederen
Hammaälorh, joliöen gesongen beböen. <Be
3eDen teetenban die trappen eene naub)fteuci=<
ge befcbjïjbmge te geben/R. JudainMifn. segt
\' datze niet recht waren , maer gebogen als een
half rondt, of half maens wijze opgemetzek.

Hit Dat groot voorhof gingmen öoo| een
poojt lang^ sommige trappen op in het bin-
nenft voorhof, aniScr^ het voorhof der Prie-
fteren genoemt. gaïerpen ban Dit tweede
voorhof, taelfee men / geip in bet ecvfie boojs
bof/ (ieït ten Ooften , Noorden en Zuiden,
bouDt men afgejonDert gctoceff tc jijn booj De
reine mannen en vrouwen in ^^fcael/Dietot oefs
feninge en berfletftingc ban busf geloof Ijler mog^
ten bcrfcljijnen/ en ober een lagefcbnö^muur/
öie ben belette in Den fiting Uan ö^^t booifjof
öer ^jiefieren onber ben bïantDen bfmc! t^
ïioomen / bet flacbren en opofferen Der bcefleti
aenfcöoutoen. <!2n Detogï be Noorder en Zui-
der galerye bOO? de mannen en De Oofter ga^
ïetpe ter rec&te en flinhe jpöe ban öe poo^jtbooj
de vrouwen afgesonöect toa^Z öeööen sammi^

se

I6 breukelens

ge 0eoo?,üeeït / Dat Daec uit Die namen ban het
voorhof der mannen en het voorhof der vrou-
wen oefp^ooten 3ijn.

3in Dit voorhof, öaec De Pn\'efters fiunfajecft
berclgtten / jagmen beöaïben de koperc zee Die
op ttoaelf tunDeren cufite/ en De baten Dec\'ref.
nlglnge/ öen ïiopecenBrandtaItaer,bjaecopaU0
de offerhanden, beljalben alleen Dfeban het reuk-
werk , Dooi De jonen ban ^acon opgeoffect toiec^
Den. ©oïgen^ De toet toa^ Dejeïbe zonder trap-
pen , Exod. xx: 26. op Dat De aailpfiecg geen ge.
toaec liepen ban de ontdèkkingehunnerfchaam-
te; bog sommige tjebben aen Dejen trappen ne.
boegr / bp toeïfte men tot De^s^ïf^ öoogte opftïom.
^en De Noordtzijde ban Dit boo?öof fielt men
Marmere tafeis en Pilaeren met haeken booj-
5ien/ toaec aen De offecbeefien ge&angen toieröen /
om gemaftfietijft De ingetoanöen Daec uittehae^
!en / en toaec op De offecöanDen toieröen beceiDt.

ilSen sag fiiec toeDerom ut crcöte en (lin&e
SijDe ban Den muatt/ Die in tietmiDDcn ffonDt/
becfcöeiDen bectceh&en bóoi Priefters ; Levi-
ten, en tot becfcöeiöfn gebjuift : en onDec De
0|onDt sullen niet alJren rioelen ^ en buizen
Betoeefï sljn / toaec Dooj ïjft bloeDt en De Dieft
bec öfffïf" buiten De Jfeilige pfaet^ gefpoeit
toierbt/ en berfcö ¹ toatec in obccbïcet boo? He

1  Men leeft in een boek, dat voorkoomt onder den
naem van ^rifims, die een hovelingh was van P/oio-
mMs Phdctddphus, bekent door die Griekfche Over
zetting van het Oude Teftament, inden Tempel ïv^j
T^ulk^eengeduurige toevloey van Water, als of\'er van bm~
nen een grote Fontein grftadtg opVielde; en die Schrijver
getuigt verder , dte Viaterha%en veterden een gréot ent
Vie^gs door eene Vionderlijke m onkdmkeltji^ l^nji geleidt.

KERK^VERNlEVmNG. ly

^jieficc^ ijinnen geiciöt; .fjBaer jcïfp 00& kel-
ders Die ölec om betfcöeiöen CEöencn tod tioöis
fcÖfjncn fletoJefi te jijn. ^e gfoöen sefigen/ öaC
öe ganfcöe gjonbt pnöec Bol toa^\' en fjet gaii»
felje gebaert oberaï op toelffel^ rufie 5 3» ge^
ben Daec ban fep5poöece reöen: en öaecom men
Ran 3ee£ toel jmSe ftel&cE^ m öulsen onöec dat
voorhof gebonDen öeb&en,

©it voorhof der Priefteren ba^ fee Wacfe
pïaet^ aen öet föoninftlöH gcöouto / öet rufi-
©alef^ ban ifraels ïtonlngfe sn S^on&tgoOro
pc ölenenöe gjtefiec^/faooi m ^ïltaec ffaen^
öf / jagen blaft tegcn^ ben boo?gebelban Da£
puié aen: een piacötlg en ftoninftlgfe ftui^ /
beftaenöe ia een ruün cn gjoot voorhuis, ceti
binnenkamer, en geheim vertrek. hut-
ÏDHen naec be bolmaeftfte boütoojöie ooae-

jaaen ftloni lang^ eenige trappen oa fn het
voorhuis, bat b?p öegeB fcönnt opgeftaeït ne-

öet jelöe tec recöte en
pnfic 5ijbe ban ben IngangH Dfe twee befacmbc
kopere zuilen ban ^alomon / Jachin en Boaz
SIE^\'»/ \'««^ï vaftigheidc en fterkte, HoQ
anbere öe&ben bic öaec bulten Qtftelt/ nebenS

ÏLl\'^^^V öageïflft^ ban Oe Pilefterert
apnöen gesien toojben/ en een clecelijöe bectoo-

• souben toel Öèbberi
jftonnen ölenen ter anDerfcöjaglnge ban etn

JKIt bft voorhuis tóam lilén «n het Heilige;
öaec men/ beöalben den gouden Reukaltaar,
t^ten kandelaers en zoo veel toonbroodsta«

fslen feöiiOr, m Ölfr mogtm Öf getneenf

iS BREUK E LBN S

hoornen/ en öecDec niet/ onbtc beb^cf^
ginp be^ boot^.

,?!!(stnant al^ Qïïeen de Hogepriefter fitoam
in öer ßdjeimfle benceft / het heilige der heili-
gen, öoetaeï ooït niaec een^ fn\'t ^act/ opDfu
grooten verzoendag , en ban nogm\'ct SOnDfC
erne toolfte ban reukwerk in stine öanbt.
H E E R öielbc bit BeÖf\'in habinct ic eerioaecbig/
aW bat öet meer / of öan anöere 50U betrebcn
Uiojben. I|p self tocö tooonöe öiec In öe öon=
ïïfCÖeibt/ op het verzoendekzel, bobert be Ar-
ke, tuffcben be gebleugeibe cherubim, en toa^
ööec aï^ op jijnen tb?oon gejetelt. l^p gaf ban
Dact jijnc gobtfpjaeben/ en bebjijsen ban jijne
^obbelphe .fHajeAelt en tegentooo|bigöeit.

Kanaan toa^ Öet cietaet ban alle be Ean^^
hm / maer geen plaet^ ban ganfcö banaan Uia^
öcerïöïtet aï^ Jeruzalem; geen plaet^ ban ^e^
tujaleni aenjlenlijftet ai^ de Tempelberg j geen
piart^ ban Den iSCempelbcrg boojUieötiger al^
liet ÉonInMtjb gebouw, en geen plaet^ ban öit
gebouto iBafefiueufec en bieefTeïijïJcr alg het
heilige der heiligen, %\'er bont men het Wet-
boek, be bloeyende ftafvan Aaron, ende gou-
de Mannaas kruik.

3^anneec Salomon bit jooaensienlijftenboo»-
ïucljtig €empelgebaette boltooit ftabt / öeeft öp
Sjet selbe met be uitterfic pïecötisbeibt mgewyc
in ben maenbt Ethanim,anbeE0 Tifrigenoemt/
Die booj öet g?oot)lc gebeeïte met onsen Septem-
ber obeeeenhoomt: eene inwyinge, niet alleen
gcfcöiht naer De pjacöt ban Dit geboubJ / maer
oofi bftamelp be^jelf^ intooonöer: en baerom
beel pïfCÖtelijfter al^ olie be inwyïngen Der Hei-
de nfche Tempelen, / 300 beel uitnemen^

^ KERK-FEmmumNG. m

ÖPC ban 0(c / al^ öe <©oöt ban gjfcaeJ aUe öe
afjjaöen öec bolöen obectcof. £„ CDie
inwyingc in öet bjeeöe, ïeesen in iiet agtftrKa-
pittd ban öet eerlle 6oek der Koningen m
in öet begin ban het tweede boek dfr Kro
hijken; öaec top oofe jfen / öoe aengenaem
De^e inwyinge Den H e e r e gehTeefts«/ SS
De H e e r Daet ban een beSiö^ eecf ö^feem
l.gtige wolk , dte het huis , "^hu öet hui va \'
Jehovah , vervulde; Daec naé öooï vyer öaï
«^chtofferen verteerd/, S JfnöeÏ
öft / Dool eene verfchijninge, niet Dnaèrn&
toel&e Salomon (n Gibeon Vöeutt ff®

mm öenfte niet / ^enöatötifle / öat öe H e é i
m 500 een Öui^öooi Salomon Ö«ft" aten 00,
timmecen/ Daec in op «nm eene toSe Sfn hS
geballen tbiïïen toonen / en öatK^to^^^^^
Pïaet^ becfiiesen/ om Ifraël, al teMe öS^

fZt^\'j;^\'\' op SulfepiacötiWttyjebaeS

^ ?Cfgoöifcöe bomen ftSS

3 m/in 5ön Dtoae^ en becfeeeet beStegS
te hoornen ^ me seDaeöten 5ö» bFrcrbanS
maec om ^feael opteïeioeh ti De
SL? S^\'^toöeötinge ban Dingen/ Se het K
Dagen ban Den Meflks, Die Sffïael to? ee? heUi^!

\' öatfe vLrK

rn r " SöH fietoee/ï ban geeffelriftÊ

cn öemeïfcöe jarten/ slentoe/ Dat^0^lo!
öen nlft fniben in mn ongeloof/en ooisaeft fm

ban De aeriöouüenDe becïjacDing ban bat \'otu
bïint gcfïaetjt / cn Du^ cèn oojbcci oücc
Sielen öaeïcn.
- tijilïcn geen be nifnfïe gemèenfcgap öe&a
öen met sulfte bïeefcöêlijftc en ohïjeaige geDacö^
ten j maec top mecften beje bingen aenaï^ fcha-.
duwen en voorbeelden bah een boo|£ceffelphec
Cempel en glocleufec ihtoooiiinge/ ble met brt
aenbiee^en ban eene lieffelpet öulgfjpubingc 50U
Ibaccgenomen tooiben.

55e Tempel toai^ een boojbeeibt ban het
vleefch of de menfchelijke natuur ban ben .ïlSffa
fta^ /toelhe ban de Goddelijke 50U ingenoomen
cn betooont toojbén. Wd blpt ten fiïaecjicii
Daer uit/ om bat de Meffias uitbjübheïp ban
5ïefaia^/in De aengeïjaelDs pïaet^/een Heilig-
dom genoemt too|öt/van welk Heiligdom Kri-
ftus, naer öet getuigenis ban ben Ipofiei bec

i^eibenen/cen bedienacr geworden is, èacl)ada^
fpjeeftt ban * een Tempel, toeïhende man fpruite
zou bouwen : t)et ig jonbsr ttogffeï ooïi de men-
fchelijke natuur ban fórifïu^ / toeïfte bpuit fjet
bleefc&eri&Ioebtbansrjne maföecyjonöec toeboen
ban Den manjtoanget getoojDen/ aengenoomen/
Èn na Dat 50 boo? be boot tot bie (©obbeïpe in»
tsoaninge fcgeen onbe^toaem getoojben / toe#

Der om

* De befnedené zelfs hebben het lichasm van den
Meffias als eenen Tempel aengemerkt, en zelfs zoo ge-
iiöemt. De Kaldeeufche Uitbreider zegt over Cantic,
Ï: 15- I7\'. nt?np1D r\\\'\'3 \'S\' nD3 toSB? \'IOK,
h. e. dix \'it Salomon Fropheta : quam pulchra ejl domus
fttn^uartt Domim ejuA Adifcata, ejl per manus meas ex li-
gnts cedrmts ? fed pulchrïo efl domus fanciuarit, qu* *di.
Jicanda efi m dtebus regh Me$A , cujus trahes erunt ex
dru, ^uA funt tn Paradtfi voluptatis, tignit ejudtmt
exabietihui^ arcmhift (S" finis.

öerom opgccccöt en tjertidc ftecft door zijne op-
ibndinge uit den dooden. Breekt dezen Ten:i-
pel af, jeiDe Dö.tPSen^ Ö0 ^oöm/ Uiijsenöe ojp
den Tempel zijnes lichaems , en ik zal hem
in drie dagen wederom ppbouwen. Joh. 2: 19»
^^ mi de Tempel glcc ban ecn boo^bpeïöt
gctoeefï/ geïp top bafleltjft gcïobm / toie ttogfs
fdt of öec jlnncbedDIg bectoog ban öe inwoo-
nende heeriijkbeidt des He eren in den
Tempel geeft öe inwoonende Godtheidt fn de
menfchelijke natuur ban den Meffias afgefcöas»
butot ©aqlu^ toont Öat Duiödp In Den b^fef
tot be j^oloffec^ / al^ öpjegt/ In hem woont alle
volheidt der Godtheidt lichamelijk.

fc^oon bft genoeg en men nfet anbec^
be&oeft ter affcfjaDutoinge ban de heerlijk-
heidt van Godts eeniggebooren zoon , geltjft
Die In de volheidt des cijdts ||i de menfchelijke
natuur 50U gejien toojben/ joofjouben ebentocï
sommige <£5oDrgeïeeröen 5(3 Daer mebe ntet bet^
genoegt / maer joeften 5df# nog In öe fioffen
ban ben Tempel be belbe natuuren ban de Kri-
ftus : Dog Dit too|bt ban anbere ¹ geoojbeeït
i^\'.onder, jae tegens aïle reDen te 5ijn.

3 . © e

1  Van dat oordeel is de Hr. f^ttrin^» \\a z^ijne aea-
letdmge tot het rechte verflmt van den Tempel van
Ez,echiel. Het 1. deel. p. 48^. en 486. zijn Eerw. zegt
daer, „ \'t is zeker een mifllag. die zeer gewoon
,, begaen wordt ook van Geleerde luiden, die deze
„dingen behandelen, datze in Attv Tempel felf willen
3, vinden de beide natuuren, dat is, de tnenfchelijke en
i>de Goddelijk natuttre van de Chriftus. By exempel,
„als fe lezen, dat ds Cederen van den Temj>el van binten
„ üjn eurmcken mtf gouit^i OJfenenfe daer dóór te teb-

„bcn,

BR EU K ELE NS

<n ölt Oooiïucötlfl BEöoutof^

^^ ban Salomon m

Kfr^J-^ÏS" regcecfnae/ mh0 gcip niet
bl^ ? ban alle De jteaningen

Sebeelen mtbobm/
3elf^5oo bccre/ bat de Tempel ban de» afgodt ja-

Slaecen geflootin bleef,
fcöet^ / toaec naec öft booi Salo-

sen/ öoe De openbaedng ban De heerlijkhcidc

ues eenig.gebooren van den vader in be men-

S hïifefs"^Jl^Öleben mocfi alleen boïgm^

^^at Dlt gebouto 5Ün iuffïe lengte, breedte,

nrïwL? "aec malhanbec

0efcÖiftt/ leecbe elft Öle lengte, breedte, diep-

\' bec&oisentöelbt In Kriftus;

^^^ tcoulbe/ toaecöelbt/
|agrmoeDifföelbt/ Itjtsaemöelbt/ ensulfiemcer
S-hULf500 toelboegjaem In öem boo?--

£ri menfeöelrjïi becnuft baec

Ober becbaefi moefl fïaen.

;.be|j gevond«!! de CodMjke mtmre, door ?oudt Z
.. beeJt, vereemgt met de menfchelyke doof bout vtr-
„toont. Sy geloven het zelve, als\'er gefprookenwordt

„van de^rke,óie insgelijx van hout gemaekt. metW/
„ omtrocken was. Doch ik zegge . dat dit gefchiedt
> «Je reden aen, om

dat de openbaring van de heereUjkheidt Godts onder
gedaeme van ee» Violke of vyer ons vertoont heeft ^«r
,M^lijkhe,dt des ^^ons Godts, die ïn \'t laaftc der dagen

3. foude geopenbaert worden. ^

KERK-VERNIEUWING, 23
^c fïaffcn uit toeiöe 5it gebouta btlïonbt m
cpgesïiaeat toieirDt / toacen uit Dc aem / m
ii?ucbten Daec ban: een be&toaeni jinnebeeilDt
ban de menfchelijke natuur ban den Meffias,
bat menfch zou zijn uit de menfchen, een
zoon des menfchen, en DaeCOHl de vrucht der
aerde.

55e feofielplielDt Dlec (ioffen (toant öet toa^
Cederen hout en goudt , bat tot bit Öui^ flc?
b?uiUt toiecbt / aectig geöouüjen rn betojagt /
en de fteen Uia^ bunfiig UitgeöafiO ï^fcDe de
dierbaerheidt ban den Meffias, ÖieftOflrlp
i^ijn / gelijU In be oogen ban Jehovah, 50a ooft
in bie ban spne gunftgenooten en ïieföebbcr^/
bic ailc^ bp pni drek acïjtrn.

vaftigheidt en duurzaemheidc bec
fen/fteen en Cederen hout niet goudt obertroC;
hen / gaben te bennen / Öo^ de raeni\'chelijke
natuur een öefienbige en aïtoo^buutenbe bec^
blïjfpïaet^ boo? de Goddelijke 50U jijn/ en bie
Cempei altoo^ en tot in ceutoigöciöt berbnït
hunnen bïpen / met de hcerlijkheidt ban Godts
eeniggebooren zoone.

Het goudt in tjet bpjonÖeE een bcRüjarm
5^nebeeïDt ban Dc bolmaebte zuiverheidt en
heiligheidt ban jijne menfchelijke natuur j

tocö bie heilige knecht ban Jehovah; zijn
geftaltc is ook als de Libanon , uitverkooren
als Cederen: Ueffelïjh ban reufe / be aengcnaen!-
flc onbec aïle De hinberen ber menfcöen / obcr^
flo|t met alleclet gaben be^ <0eefie^. ó Godt,

uwe Godt heeft u met vreugden-olie gezalfi
boven uwe medegenooten. Aile uwe kleede-
ren zijn myrrhe, aloë, en caffiejuit deelpen-
beenen Paleizen» van waer zy « verblijden,

pe fteeni^ een slnnebeeïöt banjijn onbecfcÖioR;.
Ren moebt / öat jjal fionöt in Öet mfböen bah
alïe toeöettoaerö(0ö?öPn / Die öfm troffen iri
30n alïerstoaetfie litjben.

^ atmen bjp nu topöec^ op de vertrekken ban
f>en €empeï / en ört ödïiff huiscieraet ? alleé
|af on^ al^ met De öanbt tot Kriftus Iciöen.
ifp de Arke des verbonts, toeïfte ^OÖan^
in den Tempel Godts, in den Hemel, «ao "
nem fiaen öe Cngelen / aï^ öun öoofDt / ten

ri^üS\'xDm alom: in öem

eoDt 5iine »erfte/ tot toelfter bienfï Öe
eeïen uiigesonöen toojöen/ genaöig/ toant öp
heeft hem voorgeftelt tot een iXttriet» verzocn-
dekzel, toaer ban öe H E E R al^ ban «nnen ge-
naden ftoei tot öet Ifraèl, öat geboft/ ban
genade en vergevinge der zonden fp?eeftt. De
vet van Jehovah in het binnenft van zijn in-
gewandt. ^p/ eerft utt den HemeVnederge-
daeit zijnde5 aï^ öèt töaere cn iretötc Manna,
jg toeöerom ten Hemel opgevaren, om Öaec te
verfchijnen voor het acngezichte Godts , en
in Dat Heiligdom 3 zonder handen gemaekt,
öoo? Den töioon <0oDt# te blijbcn / en Dat toeï
tot een teften bOO^ de kinderen dèr wederfpan-
fligheidt, öie öem jgné <©öDöelö6c jenDinge en
eeuwig Pnefterfchap naer de ordeninge van
Melchizedek öebben tDÜïen bettoifien.

tp berfiteftt jö" geefieïgft Pjiefïerfeöap tot
eenen reeöten en toaren Altaer, toaec op het
yeukwerk ban De gebeden Dec gcïobigen / Dat an^
W niet ^onDtr bèfmettinge bansonOen 10/ ge.
ïjeiligt en <6oDe aengenaem gemaeftt toojDt/sóo
Èat 5P al^ eene ïieffelgfte reuft in jö\'ne neusgaten
öpBïtmmen/ öaecse öètïi anöer^ tbaïgerp jou^

KERK-VERMIEUWim.

coonbroodstafeicn ÏPCtüai irraé\'I t tt
obecbfoeDt ban jjcefiefijhe fptj^e 0002 tjet ^iie*
flerfcöap / öat öe goon jig geöeifigt öeeft: 55
toaren fcöaöutoen ban öen Meffias, Dat ware
broodt des levens, dat uit den Hemel neder-

gedaelt is. om/ aen Den baDec geoffect sgnDe/
jgn geefïelijft Ifraèi, in De toaefïijne ban Oese
koeerelöt omjtoecbenöe in De Ijop Dec eeutöige
0elufe5allgfieiöt tebecaecBen/ en met jönc on^
uitfpjefteïijïte goeöecen te berbuïlen.

gn bem binöt De fieth ftaer licht, ïjct Hche
ban tBïj^öeiöt/ban ftennlffe enobecbloeDigebee«
troofiinge. ^p i^ öaec een licht in öet miDöen
ban De bonftecöeiöt / ai0 töanbeït (n De Doat^=
fcöaDubje. ^et ïicöt öfböenöe beröient / Deelt ög
het sönen gunfigenooten öoo? sgnen Geeft me^
oe; en ïaet öet ober öe geöceïe aerDe öoo| aïïe
De tgDen ban öet Cefiament èeenen affcö9=»
nen.-

„ ï|p ooft de vaftigheidt en fterkte ban jijnÊ
Jietfte/ Die op öem gegjóntbeft fiaet/ en ban
rjem met hracöt aengeöaen toojDt uit öe öc»o3^
te/ 500 öat öaere leeöen meer als overwinnaers
bevonden wordendoor hem die haer heeft lief
gehadt. ^p Ran coemen (n Jehovah öaete fterfe?
te en öoogöeibt.

Kriftus i^ öe toate Altaer, van welken geeti
magt hebben té eeten , die den Tabernakel
dienen, Hebr.xus: jo, ^e kopere Brandtal-
taerin öen Cempeï/ DienDe tot verzoeninge vara
de zonden van ifraël op cene fcöaöutoacötige
niDSe: de Heer heeft op dezen, 5tjttcn Ijcilf:»
jen en recötbaetöigen ftnecöt/ alle onze onge-
rechtigheden doen aenloopen, öieje oofi in zijn
lichaem gedragen heeft op hetho.utj t»ftaïenÖg

y \' \' öoos

%s BR EV KELENS
Ö00| 5ijïie öiecbace öloet(ïo?ting boo? Den öoot
en Doemtoaecötgen jonDaer aen bjet en
Sececötigbcföt / becbuUenDe Den eifcö ban be
koet/ bjiffcöcnöe Den bloeh uit/ fcöeumiDe öet
ÖanötfcÖJift/ en becBcrjgenDc boo? Den jonbaei;
Ijet rccöt tot ftet eeutoig ïeben.

3fn ö?tn Ijeöb^n top ooh be geefïeïijiie reinig-
makinge onjec jickn/ toeïïie gefcïjiebt boo| jijn
bloedt en Geeft, beibe befitoaeni omon^ tejui^
beren en te ban be feöulbt enfmettebec

jonbe/tot rechtvaerdigmaekinge en tot heilig-
maekitige,

vertrekken contfotti Den Cempel / bie
berfcöeiDen gcbjuih öabben / en toaec in beelc
feo^eïpe Dingen betoaett toierben/ m be gale-
ryen, toelhemen in de voorhoven bonbt/ baers
men in bon toanbcien / jig becbecgen boo? De
fïraeïen ban be jon / en fcijuilen boo? Den regen
fn andere guure blagen/ boen on^ benïien aen
Ölen obecbloet ban aHerlei fchatten van wijs-
heidt en kenniffe , bie in Kriftus opgefïooten
5Ön: 5p gaben te ßennen bat ÖP ben jgnen i0
tot gnioegen en berbtoiïibing/ eene feöuilpïaet^
en becberging tegenp be fjittige berbolgingen en
tooebe öer getoeïDta^ïjbenbe ^obbeïoosen / een
toevluciht voor den vloedt, een fchaduwe voor
de hitte/ want het blaezen der tyrannen is als
een yloodt tegens eenen wandt, ^e ßctftsingt
ban ben Meffias,- Hy verfteekt my in zijne
hutte in den dag des kwaets, hy verbergt my
in het verborgene zijner rente ; hy verhoogt
my op eenen rotfteen. ^n^efaia^ jegt/ Die
irian zal zijn als eene verberging tegen den
winde, en een fchuilplaets tegen den vloedti
als waterbeken in een dorre plaetze , als de

fcha-

fchaduwe van eenen fwaeren rotiteen irt" eca
dorftig landr,

55e poorten ront5om/ teiaer boo? bc<0obt^!»
D(en(i(flen ftonben (nflaeii/en öun toeganaït becs
reent tolerbt tot be teingeplaet^/gaüentehens
nen / öoe elfe ben b^pen toegangïi tot Kriftus
30H öebben / niet aïteen de joden, maer ooft
de Samaritanen, jcïf^ de Heidenen, nlemant
toeerenbe/ maec elft nobigenbe om tot hem te
koomen, op bat 3p rufte en verkwikkinge voor
hunne ziele mogten vinden, giet/ 500 ftebbett
alle bejE bingen tjunne becbnllinge in iätifiu^.

^ïaen bap nu topber^ &ct oog op ^en / Dfe
Blee in bejen Tempel gebonben bjiecben / ban
toelfte sommige biepec mogten inb^ingen / anbete
bpbet moe(ïen af blgben/ 500 benften bjp aen Ijun/
bie boo? öet geloof met Kriftus vereenigt zijn,
en in hem gevonden worden, biaetom jp OOft
mogen verkeeren op zijnen Heiligen berg, en
ftaen m de plaetfe zijner heiligheidt, Öebbenbe
door hem den vryen toegangk tOt (6obt en $t|i»
nen genadenthroon; ebentoei 500/ bat 3ommf«
ge een naber toegangft en nautoet gemeensaem^
Öeibt met öem genieten/ umül anbete betbec
ban öem afsgn.

5[5ie in het buitenft voorhof gebonben tuier»
^n berbeelben Die geene/ bie reet^ ftenniffeban
<!5obt en sijnen toiUe gefttegen öebbenbe/ be.
geetig 30n beröet onberiuesen te bjoiben in bie
bingen/ bie tot bebo?betinge ban öunne hen«
niffe / en öet recöte geloof in Kriftus ftuns
nen bierten/ toaetom 5p sig gebuurig laten bin»
ben/ baec men aengaenbe de wegen van Jeho-
vah onoetrecöt tooibt/bie in öun geloof aen bie
eene tbaerbige offetöanöf ban Kriftus, waei-

door

döor iti ceuwighetdt volmaekt zijnallediegee-
»e die geheiligt worden, t}oe lang^ ftoe meec
Wfleccen bet(icrftt tt toojDcn/ toarcoraje bcgee^
riff sgn tt naöasn aen Die £afeï/ Daec zijne of,
ftrhande, onDec De beDeeïinge ban de reekenen
des verbonts, boo? De ooffen lebfnDia hJOiDtaf^
SefeöilDeec. a » i

5151e In het binnenfl voorhoftuaren/bcïbeeï^
Den de ffefobigen/ Die boben de eerfte geboiDett
|i)n in ftennifle ; öle een fiechec geloof öebben /
ö^anDenöec lief De/ lebenDigec öoije / en bafcec
toertroutoen : Die begeerig sijn öe gangen ban
Godt den Koningk ban nabp in zijn HeiÜg-
^m te aenfchouwen , en Öaec toe in Jpen
«tempel joefien inteDjingen: Die bp bun geloof
tc^öten te voegen deugdt, by de deugdt ken-
nilie, by de kennifle matigheidt, by de matig-
heidt lijtzaetnheidt, by de lijtzaemheidt godt-
zaeligheidt, by de godtzaeligheidt broederlij-
ke liefde, en by de broederlijke liefde, lief-
de tegens alle, iPetr.i. 5.6.7; Die 500 toülen
voortgaen van kracht tot kracht, tot dat zy
eens voor Godt in Zion verfchijnen.

Eommige jijn reetiS geftoomen In Den Tem-
pel , en becfeeeren al^ geefieïtjBe Priefters in
het Heilige, b30|öenöe befcbeenen ban Kriftu?
en sijnen dBeefi / waet öoo? sp toeneemen in De
wnniffe ban De gebeiligDe verborgentheden ,
toelBe Jehovah alleen Dien in fjet berbo^gen be-
kent maekt die hem vreezen. gp ftoomen tOt
Wc toon-tafel en eeten ban Dat ware broodt des
levens, Dat öunne jielen fian boeDen en bm
öecsaöigen / 5onDec Datje ooit meec bongccen
tot in ecutoigöeiöt. 2p naDeren tot <0oDt in
het gebedt. engaen anOefc öaeE in baaj/ lèg^

Sfnö?

KERK\'VERmEUWim. 39

0fnÖe rnec aUecn tjun eigen maec ooft anöecec
gcbebcn op Dien Reukaitaer, Die boo| Den
Dec ganfcöe aecDe fïaet.

IfinDcre jpn jelfé al ingcbiongen in het Hei-
lige der Heiligen , Daec 5P met een ongedeke
aengezicht de heerlijkheidt des Heeren als
in een fpiegel aenfchouwen, JonDcc töolfte/ itl

boUe glant^ en ftlaecöeiDt / De oogen becïicöï
3gnDe Doo| bet beiöecfïe .ï^eöt De^ i|eiligDom^/

en naer dat zelve beeldt in gedaente verandert
worden van heerlijkheidt tot heerlijkheidt
als van des Heeren Geeft, «ßn Detogï Desc
flaet aïlernaefï i^ aen Dien Der ö«rïp||fiöt /
töeïl^en De €5ngeïen en saïige <25eefien Dec boü
maeftte cec&tbaerDigen Daet Boben in den der-
den Hemel besittm / öaec 5P Godt zien aen-
gezicht aen aengezicht, en gelijk hy is J |ae

bat Dejeïbe/ in De bolfie ftraiebt m naDjuft ban
öet tooo^Dt / niet anber^ al^ tn Den l^emtl Be.»
ceiftt tijoiöt/ 300 moeten top onDec ö^t zijn in
het Heilige der Heiligen, Denftcn aen JOp efit
fiaet Dcc gelobigen/toaec in spbolmasftt inften^
niffc/ in ücföe en ö^ïisb^^öt/ b?p ban alïe 50««*
ben en befmettinge tot Den naefien aenfeöoutsi
ban (0oDt^ aenfeöon in toare ||eiligDoni
roegelaten too^Den/ en 3ig tot julft een toppunt
ban öeeclijftöfiDt bccöcben 5ien/ al^ nooit ee«
nig fierbeling op Dese toecelöt te beuct gr«
öalïen.

fBaec feöoon a!re De^e Dingen 300 in opsicgl
ban Kriftus öunne toaecbeiDt en berbuliinge ec^
langt öebben / bat belet ebentoel niet/ Dat to^
becseïbec beDuiDeniffc ooft joeftrn in sijne ge-
meinte en eïft ban öat^ ïeöf« in Öft bnsonöec/
m toelB? 6odt met igwn Z-oon m Geeft toil

mm

^o BREVKMLEMS

toooncn / en Die öp m« jgne öeeclgftöeiöt bec^

Het Ranöengeenen/ Di\'efnDeäicüige^cÖ?{f^
ten maec eenigjin^ erbaten lö / nfet onbeftent
jijn/ fioe öe ßerft / jae/ cïh gelobjge nkt aï.
leen aengemerht/ maec jeïf^ oofi «itöjnfihcinft
ßenoemt öjoabt eobt^ huis, jfjri Tempel, tin
woonftedc van den Heiligen Geeft , en töat
ban swïfte benamingen mecc magsgn/ bie baeÉ
op flaen en ölec mebe eenige gemeenfcïjap btb»
fcen. €en ontoeberfpjelielijfe betoij^/ batmen
Ölet 5onöer fc6?oqm öet tegenbeelbt ban bat
fcöabuujacljtig öul^ mag soefien.

^et 10 al t ban anbete ten blaerfien getoont
Boe be l^erli onbec de belofte, de Wet, onbec
het Nieuwe Teftament , en ^oo al^ 5p in de
Hemelen verheerlijkt 1^/ afgcbcelt 3p boo; het
buitenft en binnenft voorhof, öoo| het Heilige
«n het Heilige der Heiligen. 3©p bepaléri tes
Centooojblg onse gebacöten In öet bpsonbcr tot
de Kerk ban hcc Nieuwe Teftament: Öoe bJeï
Of fetoalö» topöiet öet tegenbeelbt joeften/ jal
bp be fiu&ften Wgben/ en öet ooibeci baet ban
ïaten bop aen el6 betfïanbige/ en bie met geen
boojoojbeelen bejet l^/obet.

Elk huis, jegt ^aulu^ / wordt van ymant ge-
bouwt,maer die dit tegenbeelblge gebouwt heeft,
is Jefus Kriftus, be tecöte en toare Salomon,
be ^oon ban David, aen tolen öp 300 baeft
Iielooft tDlerbt/ tnlen^ feraon op 5gn öooföt ge^
5et l|S/ gezalft ban sgnen baöer lot Koningk
over Zien den berg zijner heiligheidt,- bie vre-
de Vorft, toleng Üonlngfttgfi een Rijk des vre -

des

f Zie den meer genoemden Hr, Vitmiü in hët den»
geuocken boek p. ^04. ^c«

des / en oie aeri elH jgnec onöecöaencn De
toare en eeutuigöuurenbe U?eöe / öoo? geencn
(©o?Iog aftebieeften / bctfcljafr. Ifp jit te ge^
ïtjh met 5|jnen baöec als op zijnen throon , hl
fpót en ten tcot^ ban jgne muitjugtfge bjoeDer^
naer öet bleefclj/ Die jeif gaerne öen ^Fieptec
in banöen ö^elDen \' en ober jijn erf Deer souDett
tolllen öeerfcöen.

3©anneer ÖP mrt g?ootfie cecï)t Dejen
tb joon beftïom/öeeft ÖP f^n begin gemaeftt met
De opcccötinge ban Dit huis, töellislgionDtüefien
bp gelegt Ijeeft in öet onberganghelgh Cement
ban 5gn Dietbaer bloeDt; en Dat 300 bajï/ Dar
5c!f]^ de poorten der helle daêr tegen niet ver-
mogen.

€ot Dit toecB toa^ Bir" ban stjn^n baDec al
boo? De tgDen Der eeubjen gefctjii^t / en öp
toierDtboo? De ganfclje toeerelDt uitgeroepen en
a!^ met Dmbinger aengeboesen /Dathvöetbaa^.
3n Dit boerft i^ ^alomon bp ö^m jelf^ niet te
bergelpen; biant öpi^ en deftigter en opbou-
wer en teffen^ de hoekfteen, baaer op öet gans
fcöe gebouto cuff. |)aulu^ 3pgt Efef. 20-22,
Gy zijt gebouwt op het fondament der Apo-
ftelen cn Profeten , waer van Jefus Kriftus is dé
uiterfte hoekfteen : op welken het geheel ge-
bouw, bekwaemelijk te zaemen gevoegt zijn-
de , opwaft tot een Heiligen Tempel in den
Heere. Op welken ook gy mede gebouwt
Wordt tot eene woonftede Godcs in den Geeft.

öMi^ toierDt ban öem opgerecöt\' niet op
fenen gcRecen berg , maer ober den geheelen
aerdtbodem, Daer Öet ban tih een ftan gejfen
toojDen: toant fcöoon De iörrh menigmacJ boo|
lm tijDt all besbojgen fcöönt / mm jiet öaec

eüentoel nu en öan jfec öeefdrjh at^ de maen.
koanneec Die öet «cöt op öet ÖeiDecfte ban
effiaetfl; cene öeedijftöefat/öie boïmaeht ?a1
$gn be lefie Öanöt aen öaec jaï gelecöttoo^
)en. Ep tooibt In be 0penbaeclnge ban 1ïo=.
)anne^ gejlejl/ bel^leedt met de zonne, heb-
jende de maen opder hare voeten j en op haer
hoofdt eene krocfne van twaelf fterren.

^ bebleiit jig ooft In öet opboutoen ban bit
löul^ ban becfcöelben en een gioot getal arbeb
Uec^ / een feöaece ban öienftftnecöten bfe öun^
nen blijt en ac&cibt öaec aen te ftofl leggen/ en
toaec ban be een bit/ öe anbec öat boet / «nn?
öe elft met bpjonöece gaben en befttoaemöeöeiï
lbOO|5len. Hy heeft gegeven zommige tot Apo-
ftelen, zommige lot Profeetpn, zommige tot
Euangeliften,en zommige tot Herders en Lee-
raers. Tot vólmaekinge der Heiligen, tot hec
werk derbedieninge, tot opbouwinge van hec
lichaem van Kriftus : tot dat wy alle zullen
icoomen tot de eenigheidt des geloofs en der
kenniffe des zoons Godts, tot een volkoomen
jnan, tot de mate der grootte der volheidt vaii
Kriftus. Efef. IVMI, li, i:}. Godt heeft zom-
mige in de.Gemeinte geftelt, ten eerllcn Apo-
ftelsn, ten tweeden Profeeten, ten derden Lee-
raers , daer na krachten, daer na gaven der
gezontmaekingen , behulpfels, Regeeri|%en ^
meenigerlei taelen. i Korin. xii: i8. \'

JÊen 3tet ölec ooft / geïgft onöer De tóecftlfe^
ben banSalomon, een gjoot onöerfcöelbt: tbant
nicermaelen leggen ontoeöergeboocene menfeöen
gunnen acbeibt aenöejen opbontoteftofi fc^on
«I geöeel en al bccb?eemt jijn ban öet burgec«
f^Ö^P ^dn liet toate Ifraéi.

KERK-VERNIEVmNG. 33

Hiram, Dc lïonfngft ban Tyrus, Salo-
mo bs b?icnöt en bontgenoot / fjem jijns öuïpe
ambooDt/ cn ben opbou ban öfcn iCcmpcI nacc
5ön bcrmogm ö^ïp bcbo|öfccn / fian ong" Doen
Drnftcn [)oc Koningen ban bec afge!rgen bol-
ficn / tot tDdftc öw gcrucfjt ban öe bergeffinge
ban Koningk fefus op ben töioon sijnec óeec-
Ii)hl)ciöt grhoomm ip / öcn opbou Dec Éecïie
Öfbben bdpen Deoojöecen / b^rngenöe öaec in
aüe bunne öeftipösiör/ toacc uit de algemee-
ne Kerk geboocen Zoa beeft /boigen^ Öe
boojsegginge/de dochter of bet bom van Tyrus,

* de ryke onder de volken het aengezicht der
Kerke met gefchenk gefmeekt, ^oo jg de me-
nigte der zee tot haer gekeert, en vreemds
hebben hare muuren gebouwt.

^ier 5rjn vry willige ofFerhanden toegebjagt/
een volk nameurlgft der vrywilligheden , Dat
toegehoomen i^ uit ^oDen en uit teiöenen/ cn
Den ifeece een genegen Ijart en biptaiUige ïiefDe
geeft opgcö^aegen.

^e Tempel van Salomon bJiCCDt gcBoutot/
SOnDeC Datinen ^rlf^ hamerflag hoorde,
fiu^ Öeeft Den opbouto ban 5iin fjuig 5onDec gcs
toelöt of DtoinglanDp 5fec sagJtnoeöig en bjeeö:.
5aem aengebanBen / niet Doo? magt ban toa^i
penen / maec Doo^ De ftractjt en obectuiginge
J- € öec

* Zbmmigc denken onder die fpreekwijs aen de» /<a.
»»«^^van het geeftehXTjriu, den Paus van Romen, die
daer in zijne hulpe tot den opbou der Kerke heeft toe-
gebracht, dat hy den naem van Kriftus alomme bekent
gemaekt heeft , het geen door de Goddelijke voorzie-
nigheidt zoo beftelt was, op dat Kriftus over den san-
fchen aertbodem zou bekent, cn voor de waerhcidt de
veg gebaent worden.

34 BREV KELENS

tet toaccöeiöc/ toaec öoo? öe l)«»cten en Bentoe«
Deccn beceiöt toieröen otn te ftunnen gebouwt

worden tot een geeftelijk huis in den H e e R e:

Doo? een (ierï?e en onöer&jcchelghe banöt ban
bnöeriinge bef De bercenigDe Ijp öen ooh onDec
maïbanDer 500 nauto/ bat\'ec geen geöjulfcö of
htoaeöt gerucöt ban ttoifl/ öaet / of bitteröeibt
onber Öe" seöoojt toieröt; cn öaec boo? te 53=
men geboegt / toafcöt Öet op met eenen tSobbe^
iijfien toa^öcm.

fcöet^ / toaer naer bit öui^ gebontot too?bt/

Godts voorneemen, en Öet onttoerp ban 50=
nen eeuwigen raedt, ben joonebfficnt/ en ban
Öem in aïle^ net opgeboïgt / toant öp jogt nie£

anber0 al0 den wil van zynen vader te doen,
öat öp elber^ zyne fpyze noemt.

,fBen ban niet ttogffclen / of bit öui^ Öecft
syne jnifie lengte, breedte, diepte, en hoog-
te , alïeé jeer net / jae bolmaeht naec malftana
öec gefcöiïit. Eene lengte, bie oneinöig i^/ en
iiitgefircfit tot in einbelooje eeutoigöeibt j im^
raer0 jp jaï bunren tot aen de voleindinge der
eeuwen , jonöer Dat bie boo? pmant jal bunnen
afgebiooften too^Öen J eene breedte, bie onmeets
bacr i^/ en ban öet eene einbe Der acrbe jiguit^
ï)|eiDt tot aen öet anöec einbe / betoyl bit ÖM\'0
500 uitgejet ié ober ben ganfeöen aertbobem en
in alle be^jclf^ öoefien / batmen ober al niet als
ïeen in bit barre Noorden , macc 00b in het
Ooften , Zuiden en Weften öare ïeben binbt;
eene diepte,bie onpeiïbaec i^; jijnbe be gjontf
befien ban bit öui^ 300 biep gelegt / bat geen bp^
anben bie hunnen bp i^oomen om je te bertojil^^
Ren: eene hoogte , Die onbeDcnbeïïjft / en
beröeöen boben Dc toolften in ömbecDm i^rneï.

mt

Godts, öir öcn boten affcö toarrbcm fJ«

Kcffiup 3oa f^ 3P5Uiöei.fn rdn: hare gcdaZ
te IS heffeJyk ; ^p berookt met mvTrhrén

f ooft pal m öet mjDften ban öc aiS
bigfïe flojmbnpcn / öie ^icft tcarn^ hV^^,^ 1« ^
toocfie 3ee ban Drje tarrtS öe\'

1.11 Stadt, Godc

? ^"""\'■enenvoorfchanfen. JeV.xxv^

j$et buitenft cn binnenft voorhof fnÖPfi^ir.>m
pel boet on^ öenfien acn de Keiïe

fcöen / üan goede en kwade , en ^nff iï^
Uoften, Zuiden, en Noorden, bat £ iLll
öoehen ban be toeerelöt/ jonöec c nS o^
fcöeibt in öacen fct)aot ontbangt/ b e mefeen
teften ban onöerbjecpinge tot (jaec nabemi / m
een^emeenen eobt^öienfi 5aeien t" beccii en^
öoetol 5p juïfie „aöer ot bacraeSlS,;
^elaet / en een Pïaet^ onöer öSi^öS

het vleefch tomÓK^

pen Öebbenöe / en geceinigt booi öet bS en
Den eeefi ban /Jueen iuTt,eli%?n

^ in

96 BREVKELENS

iïi bic gcnopgjame offcctjanDc tian tjunncrt ceuï
tajigen ^jieficr / \'toeïhe jp öagciijje acn lact
boojljouöen cn p^teDihen; öic öacc nac (iaën/ Dat
3p der rechc-vaerdiginakinge en heiligmakinge
Doo| het bloedt cn Den Geeft öan ïirtfiu^ mos
gen Deeïagtig too^Den.
i^et onlDjeeht ftiec niet aen eene fcöare ban

Priefters Die den linnen lyfrok blagen: tüant
aïïe De gcïobigen jrjn Priefters, Die met b^p»
moebigöeiDt tot <i3obt hunnen nabcten om bem
tietameïrjfte en bjaecöige offeröanben / bunne
zielen en lichamen, uit een oprecïjt geïoof en
juibece liefbe op ben toacen Altaer op te offc?
ren.

i|iec b3o?bt ooft eene goebe o?bje gebouben j
aï!e^ gaet biet met be uittecfie gefcöihtbeibt toe/
cn elït beboubc 3öne pïaet^/ Daec bp jonbec be^
ïemmecing en (ioo?ni^ jijn <!5aDt^Dien(i in cufi
en bjebe han berctgten.

twee pilaeren bföben afgeDeeïbt de zui-
verheidt en kracht Dec bjaecbciöt / Die / ban
De iSierfte aengcnomen/ baec tot ciccaet en b^os
lijft genoegen i^ / en boo? toeïïiec geloof cn beïga
Denlffe aïïeen öe ingangft tot baec 9fg«nt b3o?bt.
Eommige rneencn / Dat ^aulu^ biet op gejins
fpeeït bc^^Öe iTim. 5: 15, 16. zoo ik vertoef,
op dat gy moogt weeten, hoe men in het huis
Godts moet verkeeren ,\'t welk is de genieinte
des levenden Godts, een pilaer en vaftigheidt
der waerheidt: en buiten allen twyffel, de ver-
borgentheidt der Godtzaligheidt is groor.

i|ct bui^/ becbeelt in twee vertrekken, het
Heilige en het Heilige der Heiligen, becbeeïDs
ben De ttoeeöetlef flaet ban De l^ecft / 500 al^
bsfc op Deje toeeceïötftrydende ßcsirn toojöt/

frt

cn 500 fll^ jn öoïniacht/ verheerlykt bobcn in
Den DcrOen j|cme!

ï^tt toaer / De ïierh öiec beneden op aer-
dq rcet^ vereenigc iireE Ö^CC Dfe boven\'in den
Hemel is, en tor eene hoofdtzomme geöjagt /
maec ebentoel/ 500 ïang top f)ier op De5e toeea
ceïïJt 5rjn / jijn top nog niet gcfjoomen in bet

Heilige der Heiligen , jae / top bunnen 5eïf|
Daec niet injien / tertogl een fcöot beo? on^ gea
Sieöt gefcöotcn i^/ ih meen den zichtbren He-
mel , toelften <©oDt a!^ een voorhangzel beeft
uitgefpannen tü|]cljen on^ cn den derden He-
mel, om Dien boo? on^ oog te betseftfien.

^e mag ooh toel / 500 a!sf 3p i^ eene
bergaöering Dcc uitbcclioocenc gcïobigen / toiec

namen in de Hemelen zyn opgefchreven , D^n
naem ban Heilig Djagen / fcljoon 3p Die boï=«
maefite tjeiügÖ^iDt Der gfluft3alige öemdingen
nog niet begit 1 toant 5p en öate ïtinDecen ja-
gen daer nae, cn jaelien öoe lang0 öoe meec
in öeiligmähingc te bojöeren: 5p fielt de heilig-
heidt tot haer voornaemlle cieraedt.

i^icc bccBeecen De gcïobigen al^ geeftelyke
Priefters: Ö^t licht des Evangeliums fïaCt ÖieC
op Den ftanöclaec/ cn lieöt allen Die in Ditöui^
50n / niet alleen nu / maec Doo? alle de zeven
tgDen ban öft aSieutoe (^Tefiament öeen; öoe^
tod Dit ïicöt op Den abont ban Desen Dag in 5i|n
gzaotfie ftcatöt 3aï fcÖDnen. .fiEen 5iet ö^t «fn:»
gefiooïten ban De Dienaec^ ban Dit i|eiligDom/
Die öet €bangelp p?cDihen/cn met eene juibece
ïccce en Öeiliö Ifben boojïieöten. ï^icc fiaet ge^
Duucig een tafel toegericht, en opgcbult met
öemelfcö banftet/ toacc ban De öongecige fiun»
nen eeten en verzadigt worden, ^iec toOjDcn

Cs De

38 BRE^}KEI.BNS

öe gebeden, öfc oeioüigrn aÏ0 ern Ueffeïp reuk-
werk tot <©oör ten ffenirl opgejonöen/ ökn;e
aenseuaem jpn/ en bicje aenneemt booj jefus
Kriftus.

5B>fe nn in bejen bag bcc bcrjoeninge en öit
!|aec ban be^ H e f. r b n todbcjjagen / nae bat

OP de reinigmakinge onzer zonden door zie
zelf heeft re weeg gebracht , af^ de groote
Hoogepnefter met zyn eigen bloedt Ijecnen gCs
gaen ip in bat ware Heilige der Heiligen , baec
|)p op be bectooning^ ban jijne offccljanbe/ de
verzoenjnge boD? jgn bolfj bau bcn baDec af»
cifcbt/ en aïroo^ boo? bet jelbe bidt.

J^iecbt be Tempel in toeinig meec ban zeven
Saren boïtooit/ en toen booj Salomon plegte^
lp met ojfecbanben ingewyt; jagmen het huis
becbult tooiben met eene lugtige wolk , toanc
ncec be / bie de Arke tot onöec de

vleugelen van de cherubim geb^acÖt tobben/
tiit tjet i^filigDom gingen i öoojbemen Salomoa
!)iec op [ict boift zegenen , en bpecbe |)n Daec
nae met öft Jdbe het Feeft der Loofhutten ?
i^cifïu^ jal ooft booj zeven acöter-eea-boïgcnöe
tijbtbcingen jijn geeftelyk huis boïtooien / cn
ban pooi jpe gebeden en be hracbt ban mm
offerhande öejen Tempel inüjprn/5pe
alg een maegdt, zonder vlek of rimpel, ben
babpc booiflellen/ bie met be wolke zyner hee-
relykheidt becbullen / en zegenen met aUccïd
ïicbamerpe en geefïeïijfte jegeningen / toanneec
alle geflacliten ber aerbe met ecue otmitfpieftcs
Irjbe bigtfcbap en bjolpe banïïjeggingen pleg.
telljfj het Feeft der Loofhutten juïlen bieten
yacr op bp ban bejelbe tot jig in ben öerben
^mieï sal opneemen/ öaer 5P öem/ öc toarc

Arke

Arke des verbonts juUeii jicn tufTctjen 500 becie
blinftcnöê Cherubims tn ban Dejdöe omringt/
en met eene lugtige wölke jijnec öfftlij&tjdöt
befiraeït en bCEügt bjo^öen tot in einDeloje eeua
iBigbeiöt.

Eiet öaec /ïidflenen/ |)et toace tegenbeeldc
ban öien feöaöutijacötigen Tempel , Kriftus,
en 2yne gemeinte , öe Jftech ban ö^t .f^ïcutoe
(iEeflament.

.f^iemant meene/ öat bit niaec loffe en fpit^^
binöige beüenhmgen jijn / öie ban on^ jonöec
f enige gjonöt baojDen berjonnen : neen/
öacbttge/ 5p Ocbben bun g?ontf1ag in bet getui»
geniffe ban b^m / Die in öat ouöe bu\'^ gebjoont
bffft. <©e ^oDen jeïf bebben öaec in bccbo?^
gentbeDen gejogt / boebjeïje tec oojjafie ban Dat
öcftjeï/ Dat op bunne batten en oogen ligt/öet
toace geöeim niet ontDeht bobben. <iEn ;oo De
H E E R op 5ulli eene fcöaDutijacbtige »Öse Dat
bui^ met jgne heeclijlibfiöt niet becbult baöt /
Dat pjaebtig (ïEempelgebaecte 50U Kraèl eec
ten valftrik , al^ tot een beöag^ ban Jehovahs
ffoeöectiecenöclöt of becjefeecinge ban jijne ges
iiaDenciJßc tegentooojöigbeiDt geficeïtt bobben.

ßuim biec eeutoen ö^eft De l|emelftoningß
op 5ulït eene fcbaDutoacbtigc toöje m Dien Tem-
pel, DoojSalomon gefügt/tuiHen woonen. ^Off
nae becloop ban Die eeutoen/ toanneec jelfé oofe
Juda en Benjamin met De fiinDereu ban Levi
Sig aen onnoemeïgïte goDtloo^bföen cn g|outoe=.
len febulDig maeliten / en Dit Heiligdom op De
fcbanDclijfe^f bjijjc becontbeiïigöen/ i^ Jehovah
met 5önc gunflige en genaöenrijhe tegentooojs
DigbeiDt ban Daec bectcohhen / en beeft bit \\flxiif
met alle^ öat Daec in en aen toa^ / naec 30«

C 4 baecöi0

üccluocr.tnge gelaten, m
^alöecutocn 5nn tegcnp Jenifalem en Zion op.

StadrenöctHeiligdom^

Sï^Sï" \' S^^oopt / den Tempel tJfC.

b?anöt en in öe mngtkm/üoetenbe benoude

^it öft emDe ban öien ïjecclgfeen Tempel
ban Salomon öat toonDer ban ganfeö <Bo(lm.

. gebmtig garen zaten öe Sfoben aen de rI
^ere van Babel in een b|eemöt ïanöt 5onöcc
1 empel; Dog op fjet einöe ban Dienaren fteetbe
ce H E E R met ontfecininge tocöec tot öeüoöeti/
P v^wekte den Geeft van Kores of Cyrus^Dat ba
Den goöenbjpDeiöt gaf pmtDeöer tefieeren naec
riun lanDt/ cnStadt en Tempel te ïjerbonbjcn.

g^e toebergcftcfcbe fïaen fïrajc nae tjunne ftoom^
fie / onöfc öet bciefc ban Zorobabel den zoo-
ne Sealtiels, den Vorft van Juda , en ]o-
fua, den zoone Jofadaks , den Hogepriefter,
De öaiiöa! aen öet toerlt / en öaelen / öoetejel
met beeï tegenflri&öeling en gjooten tegenfiant
Öunner DyaiiDcn/ bis hit tofrh jogten te fluiten/
öat öet geenen boojtgangft öabt/onöec eene nf=
öuurige aenmoföiginge öan be f^ofeeten Hag-
gai en Zacharias, öfti Tempel in öentnötban
omtrent ies-en-veertig ^arm tot ;i}n beraem.
De {joogtc op/ m boifooien Dien. \'^ne Tem-
pel toojDt Doöjgaen^ grtmemt de Tempel van
Zorobabel , anöerö het tweede huis

.men han nicc ttotjfflen / of öet i^ in jijn booi.
namebeelnirn liecïcehfien Salomons Tempel gL
ï)ft getoeffi;öcetocl in fioflergfijjpfbt enheecföfj^
rjcibt jecc beel Daec ban * berfcöillenbe. €ene

nette

* De Joden tellea vijf voorname ftukken op, van

welke

nfttc befcö^ijWngc öau öf5en Cempel öeeft on^
tot ö|cc toe lilrmant toetfcöaft.

©!t Öni^ / in het zcfde Jaer van den Ko-
ningk Darius, op den derden dag van de maendt

Adar jUoïtrofiöen 5pöe/ hojt öafc nae ooft
plegteïp ingewyt: ban bie inwyïnge ban men
le^rn in bet boeft / bat onDec Den naem ban
Efras boojftoomt/ Cap. Vi: 16.17. en de kin-
deren Ifraëls j de Priefters, en de Leviten , en
de overige kinderen der gevangkenifTe, deden
de inwyïnge van dit huis Godts met vreugde.
En zy offerden ter inwyïnge van dit huis Godts,
hondert runderen, tweehondert ramnlen , vier-
hondert lammeren , en twaelf geitenhokken
ten zondc-offer voor ganfch Ifraël, nae het ge-
tal der ftammen Ifraëls.

^eje Tempel Öeeft gefïaen tot öat be
(la^/ in öet bleefcöe becfcöeenen/ Doonijfete^
gentoooibigöcibt bien öe^clpec öeeft gemaeht
al^ Salomons Tempel ooit getoeefï ; en
i^ brctDoefï gebaojDen omtrent 40 ^aren nae
5fjne öemeïbaert / toanneer Ti rus, Vefpa-
fiaens 500n/ Jerufalem e» her Heiligdom met
een öfpcïeger omcingelt öebbenDe / be ^taöt
cinbfIrjFi ingenomen en ter pïunöeringe aen De
bioeöfnDe brijg^rmccöten öeeft moeten oberïa:=
ten/ bie ooft öet buur gefiooften öebben in Den
Tempel, en bien in üjeectoiï ban Titus in De
affcbe gelegt.
©nbertufTeöen i^ bejen Tempel een berfcöei^
C ^ ben

welke de Tempel van Zorobabel is ontbloot geweeft.
I. De ri3\'\'D5S\'. de Goddelijke irmoontng, i. De jirks
het verx^oendek^el en de Cherubtnt. 5. Het antVioordt
door de Urim en Thummim. 4, Dc H, t,a(foly. j.Het
herndfch vmr op den Altaer.

breuk E LENS

öen nootlot obcrgrfeoanifn: niet alleen beeft He-
rodes 1 Öfen/ nae öat öp ruim öjje eeubien ne:=
pen ïjaöt/en aljoo buiten ttogffd aen berfchci^
oen bauten jeec beccuöert jai gebieeff ;nn/ber^
nfeubjt / met pjacötige öeiaileeöen berciect\' en
in een beeclgfiec fiant geb^acbt/ mafienöe Dien/
gelglt Jofefus getuigt / in hoogte Salomons
Tempel gelyk , ;oa Dat men in^öie tgöen f)iec
^n gebjoon toa^ te jeggen / die het gebouw van
Herodes niet gezien heeft , heeft van zyn
leven geen fchoon gebouw gezien , en öien
inwyende op jönen gcboojrcöag / toanneec bn
driehondert oflTm lift fïacf)ten/ onöec Öet b|o=
iijft gefuicb ban geöcel ifraèl, Dat biet ober
Seec berblijöt toap\': maec ooft beele ^aren te
boocen beeft Judas de Makkabeeuw een gloot
toecb omtrent öejen Tempel, ai^ Die Doo? An-
tiochus Epifanes,een Der Seleuciden. Denach-
ften Der Syrifcheïionmgcn/berooft en fcöanDc=
ïp ontheiligt toaé / berrigt.

3Banneec Seleukus öe vierde, gebpnarmt Phi-
lopator, bjoeöfr ban Antiochus, geftutbcn ton^/
raehte Deje in öet betoint Der jaben / en toierDt
137. ban de Griekfche Regeeringe, ïtïoningf?.
Wë ÖP öen troon nu fes ^acren beerten öaDt /
biel ÖP 143- ban De «IBjicftfclje ïtegeeringe
boo? öe ttaeeöe rfijc fn Egipte j niaer / öc
meinen öugcenDc/ berlaet öP tegené jönen toil
Egipte, en balt met een g?oot öeprleger in Ju-
deen ; ÖP ruïit boo? Jeruzalem , en maeïit 5ig

mcr^cc

-j- Van den Tempel, 200 als die door Her odes verbe-
tert is, zietmen, behalvén in den Talmud der Joden in
Middoth, ook by Jofefus eene befchri jvinge. Outhed, Boek.
VI11, Hoofdts, ï. Boek, xv.Hoofdts. 14.Joodtfcbe Ootl,
Boek. VI. Hoofdts. 6,

itierficc üan öe ^taDt / niet sonöec decfiantbouW
bing met jommfge öan Öe beïegecöen. ^iec
plecgDe bp seec g?ooten mcettoil: bpontbeiiigöe
de Stadt, beroof öe het heilige, m tecbtte ons
geöooiöe moo?öerrjen aen/ 500 öat b^t ganfcbe
lanDt beeföe. nam Den gouden Altaer,Den
karidelaer en al töat ÏO^ toa^ in Den Tempel,
eile de vaten en fchatten Die Daer in gebonDen
iuiecben/ omtrent Soo. talenten, of dertigmil-
liocnen goudts beloopcnöe / en boerbe Die met
5ig bjeg naer Antiochien, ^n be ^tabt fnea^
befbrn omtrent Soooo. jielen; en beljalbcn bat
bp\'er 50a beele tot flaben berïiocbt/ al^\'cr oma
geftoomen toaren/500 boerbe bp nog40000, ge^
bangfirïrjft met 5ig toeg. binben/ bebalben
bn Jofefus, eene bcfcbjybing ban bcje jaefe in bet
eerfte boek Der iVdakkabeeuwen aen "bft eerfte
hoofdtftuk, baer be ^eblijber bu^ fp?eeht; An-
tiochus,nae dathyEgipte geflagen hadt,keer-
de weder , in het hondert drie-en-veertigfte
Jaer : en trok op nae Ifraèl en Jeruzalem , met
eene groote menigte. En hy ging met groote
hovaerdigheidt in het Heiligdom , en nam den
gouden Altaer, enden kandelaer des lichts ,
en alle deszelfs gereetfchap, en de tafel der
toonbrooden, en de fprengbekers, en de fioo-
len, en de goude wierookfchalen, en hetvocr-
hanghzel, en de kroonen , en het gouden cie-
raet , dat in den Tempel gezien wierdt : en
hy trok het alles af. En hy nam het zilver en
het goudt, en de koftelyke vaten; en hy natn
ook de verborgene fchatten , die hy vondt i
en, dit alles genomen hebbende, trok hy nae\'
zyn landt. En hy dede vele menfchen ver-
moorden , en fprak mee groote hoogmoedig-

heit.

44 BREV KELENS

lieic. En daer gefchiedde groote rouwe in If-
plaetzen. Want de Overften
en de Ouderlingen zuchtten : de maegden en
de Jongelingen wierden verzwakt , en dc
Ichoonheidt der vrouwen wierdt verandert.
Alle Bruidegoms namen rouwe aen ; en die in
haer Bruidts-kamer fat , was in rouwe. En
het landt beefde over de geene die \'t zelve be-
woonden , en het ganfche huis Jakobs dedc
imaetkleederen aen.

mt toa^n ßbmtoel nog macc bcgfnfclcn ö?c
fmectm. üBant ttoce ^aeren Daec nae /
14?- ban be (©jiehfcöe ïïegeecïnge / jonbt ïja
jgncn belbt €>becfien Apollonias met een
leger ban omtrent 22000. man. ^ce^ legcrbc
5«g rontjoni Teruzalem, maBenöe nogtang\' een
mn ban biientfcliap / en fpreekende woor-
den, zachter dan oly,Qj^of &p niet anber^5ogt
ban öe rufïe en b?fbe ber gobcn; Dog zijn Lr-
te was kryg. ï|p oöpcrompflt Öe ^tabt opeen
^abbatf)/ plunbert öeselbenit/ brcb^anöt een
gebeelte Daer ban met buuc/b^ecftt eene njenig.
te Der öuifcn en een g^oot fïufi ban örn muïc
af / en IIa et zijne handen aen die geene, tmcnö
toelfie bp ban vrede gefpjooben öaöt. ^e burgt
^lon bee ÖP met JlSacebonifcöc Etciflïélinechten
bejetten. ^et befcöeiöt bier ban geeft oné toe.
^om bic ^cö?ïjbec ban öet eerfre boeh ber
|lahfiabeeutocn in\'tjeïföeï^apittd. i^pfchmftt

hn zy bouwden de Stadt Davids op rSet eenen
grooten en fterken muur, en met fterke too-
rens : deze was hun tot een burcht. En fiel-
den daer in een zondigh volk , mannen die de
wet met hielden, en wierden fterk in dezelve.
tn brachten daer in wapenen enallgnvoorraet*

en de plonderinge van Jeruzalem by een ge-
bracht hebbende , ftelden die aldaer : en zy
wierden tot eenen grooten ftrik En deze burcht
was om altoos het Heiligdom lagen te leggen,
en om tegen Ifraël een booze befchuldiger te
zijn. En zy vergoten onfchuldigh bloedt rontz-
om het Heiligdom , en verontreinigden het
zelve. En de inwoonders van Jeruzalem vlo-
den om hunnent wille. En de Stadt wierdc
een wooninghe van vreemdelingen, en wierdc
als een vreemde Stadt voor de geene die in
haer geboren waren : en hare kinderen ver-
lieten haer. Deszelfs Heiligdom is verwoeft
geworden als een woeftijne : hare Feeftdagen
wierden verkeert tot rouwe , hare Sabba-
then tot verfmaetheidt , en hare eere tot
veragtinge. ^aCC op beÖCdt t)P \' Öat dß dê
Griekfche Godtsdienft jal aeiinettien m 5(3Daec
nacc fcPfien. verbiedt op !cben^-(iraf de
befnydeniffe, m begccct nict Dat pmant am
5ynen joone het teken des verbonts jaï beDfc^
nen/ of naer De tcet de voorbuit des vleefches
toegneemen. me ïjet dee, fjct 3p man of b|outo/
bet ÖP beerfiih mi^öanDeïen/ met fcöccpe geef^
felé öet bïccfcö ban De lenöenen aföaeïenen aeti
firtiiften ophangen / toaec aen 3P ellcnDlg ßtu
ben. De wetboeken liet ÖP toegneemen ^ eti
niemant mögt eenig afftÖJift ban De t- boeften
ÖouDen/ macc Die alle toicroen/ nae Datse ge-

fcheurt waren ^ verbrandt, goo 5e bp pmanC

gebonben toiecDen tcgen^ öet becboDt/ Dien liet
ÖP ombjengen. Zoo deed hy aen Ifrael en aen
alle by wienze gevonden wierden: Cn op Dat

ön Öiec fn gecufi mögt 50"/ ^Y i" alle de
Steden van maendt tot maeadt Ö»\'^ boo|a

jocften.

. breukelèns

SOCfiftl. tp ftegcccDe öat öet ÖQÏft de Sabba-
then en de Feeftdagen zou ontheiligen, cllhet
Heiligem en de heilige plaetze verontreini-
gen. üp ïiet fn öcn tempel zwynen (ïacotcn/
bouwde eenen grouwel der verwoeftinge op
den Reukaitaer, cn rontfom in alïC ÖC ^tCÖCtl
cn Dojpcn Altaeren om öacc op Sciöenfcfic of»
fec&anöcn / zwynen tc offcccn!^ IPöKSe
öet bïeefcö ban öcseonccinc öicccn naec St/
te eeten/ of anöec^ öe Öoot te onöecaaen. <ße-
m Dan oob veele van de Joden verkoofen te
iterven op dat zy zig met dc fpyze niet zou-
den befmetten , nog het heilig verbondt ont-
heiligen, en zy zyn gefturven. <©nDectnfrchen
jaginen in Den HEempel/ om?e ten uitecffen toe

teontöeilisen/öetafoWöeelötbS de^^^^^^^^

fchen Jupiter Doo? Öem opgccccöt. <0p xnm

? toocDe paffen

l?\' tooo?öenban ^faf/ Dieöicc t?öui^

Öoocen Pf. Lxxix: 1-4. m b Godt, Heide-
nen zyn gekoomen in uwe erfFeniffe: zy heb-
ben den Tempel uwer heiligheit verontrei-
nighrj zy hebben Jerwzalelii tot fteenhoopen
prtelt. Zy hebben de doode lichamen uwer
knechten aen \'t gevogelte des Hemels tot fpy-
ze gegeven ^ het vleefch uwer gunftgenooten
aen het gedierte de.s lants. Zy hebben hun
bloei rontzom Jeruz;ilem als water vergoten,
en daer was niemantc dieze begroef. Wy zyn
onzen nabueren eene fmaetheit geworden j een
fpot en fch.mp dien die rontzom ons zyn.
Men heeft Jakob opgegeten; en zy hebben zy-
ne üefFelyke woorjinge verwoeft.

S\'lf enenbenbec.

tüem <©oDt ecnert: Martathias, een fjfefiec /

tdoa-

tjöóoncnöe te Modin, een jefiec bleft jn Judeen.
^e5e tolïöe 313 nog öoo^öeïoften of giften/ nog
öóoi Djefsementen / ban De onDerfjouDInge stjnec
babecïpe toetten ïaïen aftcetïhen / becmanenDe
ooft 5tjne jooncn/ öle vyf In getal toaren/ 513
Daer aen te öouöen. Blïi^ öp 5ag/ öat een af^^
baliige 3Iooöt naec DejS üonlngftl bebel Den af^
goût op Den Ultaer oflft\'cDe / obetblel f)p Ö^ni
op Den Altaer en Dooööe öeni i bhicötenöe Daec
op Ijeenen In De 3Boefîîjne/ en 5ig babergenDe
In De öoolen. j^ler bergaDeröen geer beele
Den tot öem Die pberlge toetbetrticfjtcr^ toacen /
en berl^ooren ö^in tot ïjnnncn oBbetfïen. 5^03
Ijp fïlerf fto?t Daer op5 nae Dat Ijp jijne joonen
ernfïlg fcecniaent öaöt om ftloeftfjattlg boo? Vry-
heidt en Godtsdienft te fïrijöen.

.ïSae ö^m fïaet Judas * de Makkabeeu,
3con/ op / een man ban een onberfcöjofiftcn moeOt
en ongemeene Dapperöeiöt. ©C3e inoeDIgt sgnc
b?ûeDer^ aen om Den (Spcan onbert5aegt öet
Öooföt te bleben / en bp onöecneemt met beeï
bectrontoen De berïogfinge ban jün bolft.
mengt 5lg met Apollonius, Den (^berfîen ban
Den Dtoinglanöt / In Den flrgDt / fïaet öftn op De
bïucöt / en bjengt beele ban jyne firgg^ftnccb^
ten om. üp tccftt segepjalmoe met een gjooi-
ten bult toeûerom te rug. «cn nae Dat bp nog
cen^ en anöermaeï sijne bpanöen gefïagen en

obecs

* Judas Maccahnius , ita diftus, lïve quod in vexjlHs
illius fci-iptum confpiceretur UDD, qua: funt litterse initia-
les harum vocura niri\' Di^ND •]1DD"\'\'D, eji feut m
inter Deot o Jehovah: five quod dixerit,-\'3"n3D per me
efl plaga . hoilium nimirum &. Apoftatarum. Sive o!|
aliam quamcunque caufam hodie incognitam. Clar. Wit-
zius Miftcll,Sacr, Tom.a, Exerc.xi.p.a^J»

obcctoonnen öaöt eetfi Seron, Den ©elötobfcfïm
ban ^pcicn / cn öaec nac Gorgias cn Nikanor,
tccht ÖP onbccölnöect op naec Jeruzalem om
Den Tempel te reinfgen / en De getooone offcc^»
Öanben baeDecom tefïacöten. gootoa^De Heer
met öem (n alïe jijne ficijöen/en öieip öem met
Sijhe bjoeöecen en öet bolfi/ Dat öem aenöing/
tegen0 aïle jgne topanDen/ DoenDe öem bieöec^
om ^Len De J|. (iaöt. .ïfêaec ötec binöt ÖP een
beeclgh fcöontofpel: mt^ fpieeftt De ^dijnbec
ban öet aengeöaelDe boeft öec Jlgahbabeeuiaen
Öiec ban j Judas en Zyne broeders zeiden , ziec,
onze vyanden zyn vermorfelt, laet ons opgaen
om het Heiligdom te reinigen , en het zelve
van nieuws intewyen. En het ganfche leger
\'Vierdt vergadert , en zy gingen op nae den
berg Zion. En zagen het Heiligdom verwoefti.
en den Altaer ontheiligt, en de poorten ver-
bratidt, en in de voorhoven ftruiken gewafïen,
als in een kreupel-bos of als op een van de
bergen , en de cellen der Priefters verwoeft :
En zy verfcheurden hunne kleederen , en maek-
ten zeer grooten rouwe , en wierpen ftof op
hunne hoofden. En vielen op hun aengezichc
ter aerde, en bliezen met dc bazuine alarm,
cn riepen tot Godt in den Hemel. ï|iec op
gaf ÖP bebel óm öet flot te bc>ïo?men / cn hy
verkieft tot juibccingc ban Oen /ïDcmpeï onbe-
rifpelyke Priefters , die de wet lief hadden:

Deje ceinigen öet ï|eiiigbom / b?cngcn Dc fleencn
Dcc befmcttinge aen een onreine plaet^/ nemen
Den ontreinigöen Sjanöofferaltacc bieg / bous

boen eenen nieuwen Altaer van geheele fteenen
naer de gedaente van deneerften. En zy bouw-
den het Heiligdom, en het binnenfte des huis,

cn

en zy heiligden de voorhoven. En zy maeic-
ten nieuwe heilige varen , en zy brachten in
den Tempel den kandelaer, en den Altaer der
brandofFeren , en der reuk-werken, en de ta-
fel. En rookten op deti Altaer, en onftaken
dc lampen op den kandelaer, en zy gaven licht
in den Tempel. En zy ftelden de brooden op
de tafel, en hingen de voorhangzelen op: en
volbrachten alle deze werken, dieze hadden
begonnen te maeken.

|icc op lïct fluöa^ öß hitopiuöf ban den
Tempel bofgen/ öie bu^ befcöjeben too^ör. En
zy ftonden de? morgens vroeg op , den vijf-en-
twintigften des negenden maents deze is\' de
maendt Challeu in het hondert agt-en-veertig-
fte jaer. En zy offerden naer de wet, op den
nieuwen Altaer der brandofferen dien zy ge-
maekt hadden ; op den tijdt, en op den dag,
op welken de Heidenen dien ontheiligt had-
den , op den zeiven is hy weder ingewyt, mee
gefangen , en cithers, en harpen, en cimba-
len : En al het volk nedervallende op zijn
aengezichte , aenbadt , en dankte den Godt
in den Hemel,die het voorfpoet gegeven hadt.
En zy hielden deze inwyinge des rtltaers agt
dagenlang, offerende met vreugde brandoffe-
ren , en flachtende offerhanden der behoude«
nifle en des lofs. En zy vercierden het voor-
fte deel des Tempels, met goude kroonen en
i\'childckens, en vernieuwden de poorten , eft
de cellen der Priefteren, cn maekten daer deu-
ren aen. En daer was een zeer groote vreug-
de onder het volk , en dp fmaetheit der Hei-
denen is afgekecrt. E,n Judas met zijne broe-
deren 3 cn ds ganfchc vergaderinge Ifraèls, ge-

booden

50 BREUKE LENS

booden dat de dagen der inwyinge des Altaers,
op hare tijden, Jaer naejaer,agr dagen lank,
van den vijf-en-twintigften dag des maendts
Chafleu, zouden gehouden worden met vreug-
de en blijtfchap. ^it ^n^ too|b£ acnocmt
de reiniging des Tempels. blljïU vit hcC

fcöjpen ban be ^oDen Die te jerufalem 130011=
Ègn aen öunne bjoebecen in Egipte:Wy dan zul-
lende houden op den vijf-en-twintigften des
maents Chafleu de reiniginge des Tempels,
hebben behoorelijk geacht u het zelve bekent
te maken, op dat gy hetook houdt als het Feeft
der Loofhutten, en des vuurs, wanneer Ne-
hemias, de" Tempel en den Altaer gebouwt
hebbende, flacht-offer gcofFert heeft, z Makkab.
I* 18.

\'Eoo sagen top/ jKcifienen/ öet ö|oebignoot.
ïot / bat den Tempel in üerfcöeibcn tgöen trof /
en öoe De l^eec nae eene reciitbaerDigefeafiiJDIn^
ge/ toeberom geDacÖt Öteft aen mn ï^eiSigöom/
cn totöetseïbcmetontfcrniinge tocöergeliterrt.
3Bp moeten nu onDcrsoeften/ aen tofïHe
pelinwyinge , Dctogrccmeec aï0 eene gefc&ieDt
ié / i\\kt in Den ®c]ct moet gcDatöt toojöen/
toanneet onje gefcöieDtfcönJö« / het
was het Feeft van de vernieuwinge des Tem-

^^©et maec * een toooibt in Den <0?ieïifcöfn
jgtc]ct Dat De onge ö^&öcn obcrgebiacöt Doo? iJese

löoaïDen / het Feeft van de vernteuwinge des

Tempels, en Bet ftomt afban een tooo?Dt/bat

inwyen

^ \'Eyitttiti», wjTO, m<*6\' vV fKMmf\'yéév t», dat is,
het "woordt Encmta zegtefw Feeft, op het V/elk^iet nieims
gemaekt in of , v^wr e£ de gedochmif etner x^ake i\'«*^
nieum Viordh Suidas.

inwyen,vernieuwen fefffïeiit/ too^örnDe bön Ö«
3ebpmf0 fmftüc ban öet

mtn omnmm qebmtfen banSr
niento opgerecöt f^/ en ban ört mm mZt Zt
fdt^f mrnmm 10. Eoo Hebben Ä
l^uüu tec branttoooiDïnsc ban V-n ^eutcc x?
5. Wie IS de man, die een nieuw huis heeft
pbouwt en heeft het niet ingewvt? hrgar
henen en keere weder naer zijn huis, op St
hy mogehjk niet fterve in den ftrvd,eniemanc
anders dat inwye. ^n boo? tJ^^in ^ ^^^

14- Samuel zeide rot het volk, koom en laej
ons naer Gilgal gaen , en het Koningkr\'"k al
daer vernieuwen, goo ooU ©f. li: Ver-
nieuw in het binnenfte van my eenen vafSn

S^nL onse Öeö&en(n ttm mm Hebet öet
to00|Dt vernieuwinge al^ inwyingc tïjaien m\\
bnrmen/ ombat topöfec nfet\'aen^Deee^^^^^^

ZlZi"."^\'\' Tempels öoo| ^afomon moe en
D hen/ maer aen eene Vernieuwinge SqJ
Öufs in borgenöe tjjöen. ««nuac

rtrsï\'-^ ^aroman öeeft öen

tempel mgewyt in ßet begin ban den herfft
in de zevende maenöt / Tifri genoemt / boos

fien «it Iloning.viinj/öf. AMe de mannen
Ifraels verzamelden zig tot den Koningk Salo-
mon in de maendt Ethanim op het Feeft : T
ze IS de zevende maendt. Op dien z-lfden
tydt ook hieldt Salomon het pfeft f^n g" nf E
Ifrael met hem, eene groote gemeinte van den
ingangk af yan Hamath tot de riviere va" e!
gipte voor het aengezicht des Heeren, onzes
Godts zeven dagen en zeven dagen / zimde
veertien dagen, ^^„se Cuangeïff «« Ä

^ ^ ba»

ban een Feeft der Vernieuwinge , öat in den
winter Intiid. <6il fCÏ|CIOn de inwving ÖOO?
ïonion aï fatct hi öet ^aec nijgt geDaen jgn/
men leeii eöenwel nccgen^/ Dat\'fc tec geöacö\'
teniffe ban öic piegteipljelat een laecïyp fccfi
of Ingeftelt/ of jaec op jaec in ^fcad geöonöen
/ Daec öet nagcan^ uit oujen i^ev\'c bïijüt /
Öat Öit 50a een bafïseflelt f refï b)a?§ / Dat jaerUip
ban De goötb?ucötigen in ^fcael gebïect ïutecöi:.

aBp moeten Decöalben onjc geDacöten tot ïa=
ter tiiDt bepaïen / tot Den tljDt ban de Vernieu-
winge ban öit oBoat^ cbrntse! niet gelijft
sommige onöec bz ouöe ï^etbitecacen bjilïen /

* tot öet seen in öe Dageii ban Eü-as en Nehe-

mias

* chryfiftemus Homil. 6r. in Joh. ttui\'

• yaoj eïxtdoftnin , WajuAéevr»» »vrav «a-o rij"/ mtn^ics
dix^ptstXuTiets rmt h\'i^ tligrlSt, Tiwria/ ijy» fïp sreA-

Dat is, z,y vyerden dien dag met z^eer
veelyver, Vfaer op de Temfel gehouVit Viterdt, V/ctnmer
ZjJ Ivederge^ert Waren utt hunne langdurige gevangi^mffe
in ?erfie. En niet alleen Chryfiftom\'M, maer ook ande-
re zoo genoemde Outvaderï fchijneh hier te huis ge-
weeft te zijn, gelijk men kan afuemeii uit de aenteke.
iiiuge van Tbeopbylactus ovc^onztaTt^U IT»?« %\'yititi~
\'tyiviTo fj» > "rtnf <pm.rti , ar* *«r\'

^y nMif*v uniSiu^n a \'««e o""® ïoAo;««!\'»®\' , *»T
tiur^y so(T»^av Tx iy»*i\'n!e. \'A^at j »»»*■« ©«»-l»,

MXSit TV! f^ Ttr ctK«hftris rS >uS Tet iy-

K»iint vvt rov \'B.ya,<ryeXtfKt. Pat is, ivell^ War

dn Feefl van de Yeraïeuvunge des Tempels te ferujalem ?
Z,ommtge \'Uggen, dat dit Feeft geviert wierdt op dien dag,
"Vianneer Sahmon den Tempel hadt voltoott-, Maer andere
Zeggen, d;tt de Evangelifi fpreekj van dat Feefl , dat ge-
houden wierdt ter gedachtenijje van de herhouwinge des
Tempels nae de gevangkenijje Ook was dc vermaerdc
Ritterdammer van dit gavoclen.

tnias gffcöiebr 1$ / tocnnfcr ihie Df wederkee-
nnge Der ^joDCï! uit de gevangkeniffe van Ba-
bel, ^taht en (Ccnipfï/mi brrboutof / Doo? De
ïii\'nDeren Der grbangljcnif^e pieoteUjfi (ngetope
iDifröt j toant Dat oefcöifÖDe ntrt in den win-
ter, maec (n Dc nuienDt Adm , D(e boojeenflrf
bffUe met ctijeti Fcbruai ins rn boo? een ficDre!:»
te met onjen Maert oberernfïcmt / en becfiaU
ben baannerr ïiu de Lente op banben toa^.

.fBaer bap nioeten tsenïifn acn brt grrn oea
pïcrgt 10 boc^ Judas den Makkabeeu , bie ten
ingewyt Jjeeft In den winter, op ben
xxv. Dag ban \'de negende maend, Killeu ge.-,
iiornit/ 3i}nbe in Dit ^oer de negende bnn mnc
njaenbt December. ï©it Feeft tolfrbt jarfïiir
met brei plfcötelpöelDt in ^fraeï gebirrt. j^ii t
bat bet baer itieDc gelegen toa^ / gelyh incr Die
drje gcge Jfeeflen / bie iareiijfe^ tioïgen^ Èe^
i^eecentoft te jerufalem gebiert böictbEn / üjan»
neer al biat mannelijft b3a^ moefl ophoomrn en
boo? bf^ teeren aengesiebt becfc&gnen / ^cnbic
bat pmant jlg mogt emtrcfiftcn ; inarr opfclt
S^celï lieten alleen be pberfgfle rn bien l)et ge^
beuren inegt / 5sg te ^rrufalcm jirn / gebrn«
briiöe alöGcr met b^olijfeöeibt cn blgöfflipp {)«
gocDe bat Dc ^err bun in birn tiiör bebDc^ER ii^Lt.
JlScfft alle be uftlrgger^/ ^co cube aip nscubje/
jgn ban bejc gcDacfiten. €n 5p sdf^/ bie niec^
nen/ batVc jarrlp^ een Feeft i^ gebiert trcges
öocbteniffebande

inwyinge bon Salomons Tem-
pel , gelp ooi! tan Zorobabels, Jfgotn bat
net afgefchaft is dcor dit Feeft , dat in dea
winter inviel.

^ 3b 5eg/ bit apeefï teferbt fardyj; bolgen^ be
UlfifninBe ban Judas den Makkabeeu met bccl

pïeg»

ple0tdp|)£liic onDcc Sfcad getjceie acöt Dagm
gcbicrt / sonöcc öat\'er ren Dag geftojt tuiccöt:
^it bïght/ bebaïben m öec aengetogcn eerfte
boek der Makkabeeuwen, ooft Ui\'t IjCE getuige^
m ban ben ^oobtfcfjcn (©efcfjictjtfcDitjbec j

* ÖP 5egt/ Judas heeft de viertijdc van de
herftellïoge des Tempels acht dagen lang mee
ofFerhanden gehouden , niets nalatende , dat
maer eenig eerlijk vermaek kon verfchaffen,
gevende het volk eenkoftelijken prachtig mael,
en zingende Pfalmen en liederen ter eere van
Godt. En 7.00 groot was de vreugde van al
het volk , dewijl het zyne oude vryheidt en
Godrsdienft zoo onverwacht en op het aller-
onvoorzienft wedergekregen hadt, dat\'er een
wet tot de nakomelingen" door gegaen is, die
hen verplichtte dit Feeft van de berftellinge
des Tempels geheele acht dagen plegtelijk le
houden : en hier van daen is deze gewoonte
onder óns doorgebroken , en houdt nog ftant.
^e reöen/ toacconi 5p he^e bicrtgöt i\'utft acht
dagen fjeb&en gdjotiDen/ fioa^ naer öet boojge=
ben ban 3ommtgc/ om öat fjan öooi önnnebu»
anben de befnydems öcrboDen töaë/ öj\'e opöèi
aeötficn öag moef! gefcöieöen. i0p fieiïpu ölt
aï^ eene gilling te baeh/ en De reöen in de Ge-
rn ara boG? een fabe!

Jofefus segt öat De ^oöen ban jgnsn ttjbt Ut
^cefi füT» lichten noeinDen / toaèc banöpöEse
reben geeft/om dar dit geluk hen onverwacht
en boven alle gedachte hadt befchenen. (©jj:

Der öe plegteïijlifieöeii ban be?cn f cefftgDt toa^
geen ban öe mi\'nfïen het aenfteeken van menig-
vuldige lichten, tuacc öan öe ^joDen eene

jonbere

* Jofifus, Outhed. Boek x 11. Hoofdtft, u.

KERK-VERKlEüWim. 5 5

5cnbece ceben geben: * en öiec ban Daen meent
be becmaecöe ScaUger, öat Dit ^^eejl üicnnaeni

* De vermaerde joh. Buxtorf verhaelt in zijne food-
ßhe Synagoge dit volgende verzierzel, dat van de Joden
evenwei ais een waerachtig wonderwerk wordt opgege-
ven. „ Wanneer de Grieken in dea Tempel gekoomen
„waren , hebben zy al de oly, die daer in was,veront-
„reinigt, terwijl zy afgoden ofïcr daer in brachten,
,,dat het Heiligdom ontheiligde. Als zy nu door dc
,, Makkabeeuwen overwonnen waren, hebben deise,
„ den Tempel doorzoekende, niet anders dan maer een
,, klein oly vat daer in gevonden , dat in de aerde ver-
„ borgen was , waer uit men bemerkte , dat de vyan.
„den dit niet hadden kunnen wegnemen: en om dat het
.,met het merk van den Hogepriefter verzegelt was,be-
„ flootmen daer uit, dat de Grieken daer aen niets had-
,,den gedaen, nog eenige oly daer by gegoten, nogee-
nige daer uit genomen; en daerom heeft men dit voor
,, zuivere oly gehouden bekwaem totde lampen des Hel,
„ligdoms, gelijk men die dan ook daer mede gevult
,, heeft. Daer was evenwel in dat vat niet meer oly als
„maei-voor eenea dag. Dewijl nu alle de Ifraelitendoor
,,het aenraken der doodcn , het verllaen van de Heide-
„ nen, onrein waren , en datmen alzoo voor de zeven
„dagen der reiniginge van geen zuivere oly kon vbor-
„ zien worden, in welken tydt dan ook de lampen niet
„konden gevult worden , nog branden , heeft Godt dit
„wonderwerk aen tfl-aifl bewezen, dat dit kleine lolyvat
„die ganfche acht dagen olj voor het Heiligdom ver-
„ fchaft heeft, tot dat zy wederom reine voor hef vol-
„gende Jaer hadden. En hier van daen is tot gedach-
,,tenifTe van dit wonderwerk dit Feeft der lichten inge-
,, fielt, waer op men acht dagen dit wonderwerk zou ge-
„ denken, en Godt daer voor met Liederen en dankzeg-
„ gingen pryzen en verheerely-ken. Gemara Babyion,
ad Tk. sMath cap, Maimon. Halach Megilla Wega- \'
nochä. c.j.^.i,

imt é\'^Tuv y^\' gfö?agcii Ijft»bc j rnmrcc

anöcre ïinftmfc^njücE^ Ör&bt\'nfjfec acii Ijjmsf.
flfï öEficEcïifn. ^p raefien rnct int begin ban
öen ccrfïcn abonDt Dc liebten in Inmne ijui^cn
aen/ met alleen aen be bcoj en acfitrr bfuren/
niaec ooft binnen in fjft naer i)Pt geral öetr
öui^genootcn/1. to. ben cerfïen nacbt boo^pDec
öet selber een/ ben ttorcben ttaee/ en 500 brr^
bolgen^ / tot bat op Den aclKfïen abor:Dt elft
uoo? 5ig acbtlfeöten 5fet b?anöen: ei^ blrefbol.
0en^ De oberlebetingen Der baDeren berplfclit
jaerföp op Den 25-, ban Kafleu 500 te ïjanDtlen.

toa^ lemant arm / 500 batbpnlet^ ijabt om
oly te Hoopen/ ïju nioeß sig ebentoeïtegenéDe.

bag baer ban boo^jien/ al 50» bp sijn ftleebt
berjtoopen/ of 500 bpel beöelen / Dat bp genoeg
f)Qbt om boo?5ig oly m lampen te ftrbßfn :
elft mqefï bifr booj merr brjojar ^çûn/ aid booî
den wijn tot beiligliige ban biffccfî. Eoobcog
toi^ör onbec be meeßer^ ûese inlleïïinggeacbr.

20P 300 beel ligt ont&jah gern l\'jengDej nien
jag Den baber beg 500 toel aid «iine

λ nDfren en oberlge bitl^gcnootrn usîeelûtrn fn
ßlDtfcbap en aïïcrffj biolijfeljflDt. .mm öïtlöt
öet boo^eenmtgöaeör/ 500 icmant tccucbcpf
ban fpijjeonrbielöt ; elft tofrrDt in trgmbcfine.
nobigt tot bonftftïeeren / gelijft brt bolN hmi \\n-
das den Makkabeeu tot bel^oflflühemaPÏtllöin/
pifie bp babt aengrrecbr. €n bet fïptnnrn op
Desen biertöDt i^ onbfr De latere ^oöen £ertna=
fpn boo^gebjohrn / Dat öifr in Ijet toe«ntlnhe
cn booiname ban bit ferfï fcbiïnt te moeten ge.
pelt tocaben. * Sn piaetse ban ao&t op Dien

tiiöc

• „Hodierno tempore helluando, pergrxcandc, ïu-

j, dsndo.

KEnK-VERNlElWJNG. s7

filbt milDÉÏyh met gatorn.te brrrcren/ fpHt bat
grOacïjte In tfgenöcf! jiine ßoebe gaben fc&ans
bcli)ïi/cn mlgbjuüit bcjclbe tot obcrbact en guïs
jiahftbt.

.fielen iaj? op bit ^Frcfï 5eer pïrgteïp bat
beeile ban be tort \'tttifSfttop binben Jium. iv.
i^.ii. tot cap. VI11: 4. aïtoaei:men een bedjael
bfüt ban ^e intojtifnge ban den Tabernakel der
geruigenifle,btcboo?b!\'rl in beHentc/ in biejeïf-
De maenöt toaei in hetPafcha gcijciibentofcrbt/
rn bßn den Alraer, nae bat bif gc^aïft
ncffen^ Ö^t tocrujlrn ban den gouden kande-
lacr, rn her aenfteeken der lampen regen over
voor aen den kandelaer tiDO| Aäron , boïgen^

bft bebe! Dat De Ifeec aen licm ßroEben öabr.
.ü^rn (p^ah ban oöh fcnfge ^egeninorn liit\' bie
Dr ^obrn getuooii toaicn cp een fcpjonbfr pa-
pifc te fcÖ?Dbcn; aï^/ Gezegent zijt gy Heerc
onze Godt Koningk der eeuwe, die ons door
uwe bevelen geheiligt hebt , cn geboden de
lampc van de inwyinge des Tempels aente-
fteeken. Gezegeiit zijt gy Heere onze Godt,
Koningk der eeuwe^die wonderen gedaen hebt
aen onze vaderen in die dagenen in dientijdt,
Gezegent zijr gy Heere onze Godt, Koningk
der eeuwe , die ons het leven hebt gelchon-

^ 5 ken,

,, dendo , aliisque obleftamentis potius feflum hoe agi-
„tant, idque hoe prxtextii excufant . quod in iüas dies
„quoque incidat memoria dedicationis altan\'s in deferjo.
„ Joh. Buxtorf. Synag. jud. cap.18. QuïEritur,qi!idagant
„(Juda;i) hoe fefto? Rcfp. Non orando, fedpotando,
j, non Deum colendo, fed Veneri Bccchoqiic facn\'fican-
,,do, non dona Deo offerendo, fed donis & bonis divi-
„ nis pefljme abutendo, genio 6c ingenio ftio indulgen-
„ do dies hu jus fefti tranfigunt. Joh, Leusdepi Philolog,
Hebr. mixt, Diflert.xL,

ken, gezontheidtTgegeven, en ons dezen rijdt
cn dag doet bereiken. #öï! 5origfn 313 den der-
tigftcn Pfaim , mmS opfdlJift iß ee\'n Pfalm,
een Liedt der inwyinge van Davids huis. <ßen
opfcÖJift ^ tóaec om men bn öe ïïirieggfrd m-
feöetöen geöadifpn bntöf. èenfgc menien / Dat
Dst 5fet op Davids eigen huis, bat cederen huis,
öat Dp 31g tor een paleis baütoDc/ en öat / ban
gnen Ibcöecfpannigen 2oon / Abfalom , bao?
Moeötfcöanöe becomcplnigt / ban Ijem naesijnc
ö^^^^ämge op öen tcoon gc^ujwfcf cn onöer bet
opöffft\'n ban öit ?angffjih«0aDegeöeiSig£!^. <fcn
bej? reiniging,5C0ge»5p/ ö?acgtIjtccöfn nacm
ban linvying. ^riöere scggen/ öat öit niet xiet
0P Davids huis, toaec tn bP tooonbr/ maec op
den lempel} öag obccmit^Öic banöcnïiontna
David nier gcbom»t i$/ Rebben sommige * bit
pet rmrüien gocöt heucen / maec t)fec üebec eene
ber&aigeot&eiö gcjocbt / onje^ oojbeelé / aï tc
becce. tet i^ toaec / David beeft ben #eerc
öat buf^ niet gebontot/ maecbn Öabt bet eben,
toe} in jijn bacte booigenomen\'/ cn beeft rot
ïjet jeïbe seec beeï toege6|act}t. mrnt &ct
geöaelt/ bolgen^ de fchetfe , bic ön öoo? ben
mü öp 3ig Jeff onrtoajpen baöt. ©e be~cöee=
ïing bcc ïjetHge petfooncn cn ban bnnne bienfien
toaS öoo| öem gemaefit, fcijifrcnbe bef 2fe|!ecé
af bi XXIV. öapenöf benben/ enclhban biespn

toerft

_ • Tjjeodsretus, óiCcipülas Chryfefiatai, Epifcopus Cyrf
in Syria, qui floriiit feculo quinto, dicit in comment. ad
hunc Pfahiium NecDavidem Adificaffe temflum. Tïee verba
Vfdmt conyenire et, ^a/ Adtficaverit. Ideoque ille per
\'vj^K-eLinirpit T8 e\'/isK , deditastonem daraus intelligic
dsi^si\'srtvtiS <pó<rsa! vtufyl^i, humanA natüfA reßmratis-
nem, per verum Dayidem, filium Dei,

KERK-FERNIEUWIMG, S9

toerh geOenûe / boegeiiöe öusi ooö öienaÊC^ of
mcöeljclper^ toe uit be Kahathiten cn Merariten,
ïl^uöabïtot bit toccft ooh jecc bede fctjartcnsoa

g\'oudt a!^ zilver Oec^ameit / hondert duizendt
talsnien gouts en duizentmael duizendt talen-
ten zilver , bcöalben ban nog eene ongeïoofllîîf
fee menigte koper, yzer , hout en fteen , en
anöecc nootsafïelpöebfn. i ï^conp. xxiv: 14,
(Sn liiecom ban dat huis, naa be gebacöten
ban 5ommige l^ïtïeggcc^ / fcöoon nfet Dooj Da-
vid 5eif/ maec öoo? Salomon geboutDt/ nogs
tanö 5eec toel Davids huis genoemt toojben.
^03 ïDat beöoeftmen öiec toe jijn toebïucöttc
nemen > .ïi^en öeeft aHeenlph macc te (ïeïien öat
hft Icfte b3oojb »jan bic opfcöliftin ben #cb?een^
fcöen iCc);t mS nift tot öft bjoojb n^^n maec
rot noio moet gcbiacljt bïo?öcn. Eoo oatnien
niet Ie5e / een Pfalm, een liedt der inwyinge
voor Davids huis, mafceen Ffaim Davids, een
Liedt voor de inwyinge des huizes. SoC jjecfî
Öet ¹ de Kaldeeufche uitbreider opgctot/ en
be 5lnfni)öing / 500 al^ top öie tegentoooiöfg in
ben i|cbjeenfcfieii Cept binöen / bo|öcrt plâ
cme féöiebinge bec inooiöenj ©it niseï nu
niemant b?ccmöc ïjunften / bat David een Liedt
voor de inwyinge van dat huis gcnjaeïit Öeeft/

bat

1  Paraphr. chald. i^E?^pDn\'\'3 rounSrNni\'Sïnnamn

inS , h. e. Laus Canmi pro dedicatione domus fancmariit
Dajtdi.

* Quoad accentuationem notent erudid, quod in voce
r>\'3n cernere liceat accentum munacb , qui poft Ttpchab
non eft amplius accentus conjunftivus , fed diftinâivus
in libiis metricis , vide Pf i: j. xx( i :i7. liv:8. zie den
Vermaerdeu Hr, %)m Til in zijne voorbereidend\': oef-
feniiige over den dertigflen Pfalna.

6o BREUKELENS

Bat nac 5önc öoot bao? Solomon, 5ynen30onf /
50U gcboutot too?ben. jli^jrn bcnïjc macc bat
David , 500 bcci bp ren brrgabcrt Ijcbbenbc rot
te opboutDinge ban dit huis des heiligdoms ,
toaec ban Ijp bc fc[ie£5e oen Salomon obcrgcf/
neffen^ 50a beeïc toeïrcn/ naec toeïïic be�(e=
nacc^ ban bet 5elbe jig jouben Ijebben te fcblft^
Ren/ ooh der isnvyinge tidn bat «iet becs
gftrn/ niöfr bit Itebt om bp bic plecötelijïJbeiöt
gejongm te toojbrn / geniaefit en onbec anbere
Sangfiofrn obergrlcbcrt iKfft. <0elijr} top öan
cors grtDöfn/ bat bet op ^oïomon^ bebeefen in
5ijne tegentoao?öigbciö onßec alle be anbere pleg=
tefijftbröm / bp öie inwyinge gcpiergt/ ban be
SangerjS en fpccl-liebcn opgrbeben / en ban al
f}f£ öoih aengeboo^t. ^e ^oben bf^J&en bftna^
öerbant bp de toewyingen ban anbere beiüge
Saficn gcbjuiftt / en om bat 5p mernben / bat
bet bpjonöer op julft een toerft/al^boo? judas den
Makkabeeu bcrcigt toa^ / pa/ïte/ ooft op dit Feeft
van de vernieuwinge des Tempels geSOligcn.

.ïl5et 500 beele piecbtigbeben tolerbt bit Feeft
ban be ^oben onbec beel gefuieb / »©ob^bienft
cn biolrjftbßlö in ben tointer-tbb / op ben xxv.
banbe negenbe maenö Chafleu gebiert/ en acht
dagen lang gefiouben.

J^ct i^ een sefter betob^\'öat eengefcbigtfcb?g^
ber ;ig ^yner getroubdö betoufi ip / bat bp eene
ïiautofieutige acntefteninge 500 ban tt)ö al^ an?
Berc omfianbigbeben berft mahrn. j^iemant
Ban öan ttogffden am be gelooftoacrbigbeibt
ban onsen «Êimngelifcöen «ßefcbieöfcbjper /
bie tiiet^ berjuiuit befft/ toaec öoo? men ban
Stjne trontoe l^an bersebert toojbm. 3|ier in Dn>
Sen tc);t öoet bp cene nette en scec nantortenrige

aen»

KERK-FERNlEVfVING. 6i
amteftcnftigc ban tp / teacc op itt aenmecfic^
Ip^ Scbeuct Ö8t geen i" Öet berboïgsaï
becöalen. Het was het feeft van de vernieu-
winge des Tempels tc Jerufalem, en hetiwas
winter. ^

mt mcenen 50U / bat 500 eene acnteftenUig
ban triö aan todnig brlang toag/ In De Cuarn
gclifcöe SffcljieDenifTc / 50» Dtoalcn/De îî^acljt Dec
fcÖ?iftcn niet t?.ennenDe. minfïe omlianDig^
ÖeiD in De ^uangclien Dient fïracötis ter betJO|=
bccïnge ban öet boojiiaemüe oogmcrfï / ilïincen
Öet betotj^ Dat Jesus is de\' Kristus.

^e ^eece ^ieful laet jig töan^ te Jerufalem
op Dit feeft van de vernieuwinge des Tempels
5ien/ jclf^ op ben tempel-berg./wandelende iti
Salomons voorhof, goo toont ÖP/ batljpniCC
alleen eenpberig toet-betratöïfc ih\' Dielufthad
in de wet van Jehovah , tüelfte ÖP i" het bin-
nenfte van zyn ingewandt Djoeg/ maerOûhbat
ÖP De a5obtb?ucöti3e inîîellingen en oberïebe^
ringen Dec baöeren niet becacötte / maec g-oeö
ïteuïDe/ en öte in aïïeö 5ostna te ftoo.men.
goben 5cggen / bat bit feeft boo? öet beM öec
^cÖïift-S^leetöen toierö onbcröouoen/ toant de
geeft\'der Profetien toag toen ûl lange uit öi^t
mibbfn ban ifrael toegaenoram. ban De
écere Siefuâ sulh een feefï ïnet grjne tegen^
taao|bigöeiö bereerbe / op gulh een ongefegen
tiiö ban öet laec omtrent öet l^arïjeban öetotn^
tec / geen fton anöec^ Denhen / of öpbero
Öeugöe jigin öenganeenentocmantöanüfeael/
ober De "bcoeïiigings ban Den€^ob^öien)l öecöas
Deren.

öet geöiag ban öen feilana fn aen^
merhinge neemt / enöatgeen\'ttodh op Dit fce|ï

brevkelens

f^tooû|0ftîaiïpn / men fian Dan nîrt rtoiifferen/
of öe tcecÊ 5lefu0 ôaCi eene gocöesafie boo?, m
sal lîtec mutooo?Den cp îtfe îj^arg / öfe jfjem öe
Sloöcn/ 5î}ne öaor-bpanöen / julifm boo^fteïlm/

of hy was de KRlsTus,de zoon des levenden

Gods. fp beinffîî Dftront uit boo? öc oorcn ban
500 bccïc jpecfi-bonber^ aïé bfrc ïcgcntooojbia
toacen/ cn becbjbt ben bfcblinbe mcaöamiïcn
Öuiï ongcïoof : Dft mangelöc ö^fcacngcfn man=
nen/ ecbaren in öc toet ban .îîâofc^ en in bc
Piofetifcöe fcl)?iffen: 500 ïjctooit tp toa^/ öier
tnoeficn 3p fjcm ban {jet tcgcnbec! obcctoonnen
gebben: öp fp?eeht niet in get berbo?gen / maec
cpentlpß boo? be ooren ban eene g?oote jamen^
öebteööe meniigte/ gelgft öp naberbant tegensî
ben Üoge p?{efiec 30! betuigen/ ik hebvry uit-
gefproken tot de weereldt ik heb altydt ge-
leert in de Synagoge en in den Tempel, daar
de joden van alle plaetfen te zamen koomen;
cn jn het verborgen heb ik niets gefprooken.

^toögen 5p öiec m/ Öet een beton^/batsn.
ne reece toaeracbtig i^. ^

^et 500/ zy zoeken hem Hier te grypen,
39- maec baat i^ bat anbec^ al^ een teften/
bat 5p met cebenentegen^spneleecenietopbun^
nen/ en Daerom tot geweldt öuntoeblueötnee^
wen > Eehec / Dat i^ een tefien ban be uitterffe
Beciegentöeib / batmen / eene toaecbeib niet bun»
nenbc ïoocöenen/sig begeeft tot fïreben en fiunfï-
Crepen/ en/ in pïaet^ ban op öet toesentlnfjete
önttooo?bcn/ een balfcöe pa^ maefit/ en öem/
bic be toaecöeib berbeöigt / 5oebt tc Dnbecb?u&=
i^n. goo betoonen De3e berbafïecbe teïgenban
Sfcaeï 5<lï bpanbcn ban be toaecöeiö; en men
3iei öat ooiDefï op gen ru/ïen/ öat sp eenharte

fiebbm

KERK-VERNIEVmm.

gebbcn Dat vet gemaekt is , ooren die zwaer
zijn , geflooten oogen , zoo dat het niet zie
met zijne oogen, nog hoore met zijne ooren,
nog met het harte verftaa, nog zig bekeere toe
hem , bie öä? rcclite Ijerl-mefftcc i0 ban^fcad.
5.ae/ be 3|eci-c ïjerft biiUjbe Cfbeii orn te
blagen / geigb bp öeu f |ofcct ^efaia^ cap.
xLixt^j. 4,eri boöiboomt/ Ik hebte vergeefs
gearbeidt, ik heb mijne kracht onnuttelijken
ydelijk toegebracht ? gewiflelijk , myn recht is
by den Heere, en myn werkloon isby mynen
Godt. h\'.n nu zeit de Heer, die my zig van "^s
moeders buik af tot eenen knecht geformeert
heeft , dat ik Jakob tpt hem zou wederbren-
gen : maer ifraël zal zig niet verzamelen la-
ten: nogtans zal ik verheerlijkt worden voor
de oogen des Heeren, en myn Godt zal myne
fterkte zijn.

^ct ongeloof ban bieberbafletbeïjon lietMef-
fiasfchap ban niet bernletfgen : 3p inogs
ten öunne Ijarfcn tegen^ fjcm becöacöen en 5(3
Doof öpnben boo? jgne fïeminc / maec bcSa:»
bec / op taien |jp deunde/ sou zyne ecre soeben/
fn boo? 5oon fn #n)ö0n Doen bïijfien batlOp de
getrouwe knecht toa^ : ÖP 5on Öfm zijn ar-
beitsloon tofboegen / ni\'et alleen sommige tift
^3fraei / maec oob boïgen^ siiae belofte / beele
Uft be^eiöenen: baant het was te geringe dat
hy hem een knecht zou zijn , om op te rigten
de flamme Jakobs, en om weder te brengen dc
bewaerde in ifraël: hy hadt hem ook gegeven
tot een licht der Heidenen, en om zijn heil te
zijn tot aen het einde der aerde.

TOE-

64 BREVKELENS
toepassing.

rj m SQQßntoy/ Mó\'ne SSüoeöer^/ öoc «©o5t
^ Öe£ 5|ooDf£lje tjoïcfi tmt syiie goeöfrti\'crent:.
fjßDen reutoen acötcc ?en / tot op De bolöcjöDc^
rp^/ Ijeefc bc5O0t / ïjoubcnbe in Ijet niiööm bau
Oft selbe 3tjn bui^ / öncc bft acngejfcbte
Ron soeben/ en SfnöeitDcsöncnèoaneself/öien
fcoaren en lang!) belooföcn .fBcffia^ / öien
^fraet niocfj boorrn en gebooisaein stjn.
^SSaec betöbl De ^pnagoog bace^ oocen boo2
bem bcßft geflopt/ 500 öat 5p niet boojöe/
en bmi becbJ0?prn/ niet willende, dachy Ko-
ningk over haer zou zijn , b^eft De

naec sg« rccötbaecDig oojörel baec becfïooten /
bat bui^ aen öe domeinen ter bectDoeflingcobec.

gegeben / cn tnooninge gesocbt in de woeftync
der heidenen, Dat bponöcc Dese toeDcrän
Snlft een toereltlgh bciUgöom b«ft boillen la^
ten Bouojfn / maec een gcefielijft bui0 / een

woonftede in Den gecfï. Alzoo zeit de HEER,
de hemel is mijn troon , en de aerde is mijn
voetbank : waer zou dat huis zijn, dat gy my
aoudt bouwen , en waer is deplaets myner ru-
fte ? Ik woon in de hoogte cn in het heilige en
by dien die van eenen verbryzelden en nedri-
gen geeft is, op dat ik levendig makeden geeft
der nedrigen en op dat ik levendig make het
harte der verbryzelden. toa^ Dat gcfcbiï

ten cinDe/ of men te ^ernsarcm moefl aenbib-
Den of op eenen anöecen berg / toant De ware
aenbidders, die den vader aenbaden in geeft
«n in waerheid, toaceu ïïü acngecnplaet^bec^
BonDen / niaec mogten aen alle plaetzenheilige
handen tot Godt opheffen.

Mm

KERK-FERNIEUmm. 6<

.IBcn 580 Oacrom |?ra]c nae öe öemeïbaert
ban Jefus, fjoe öe beltjöec^ ban jrjnen naem
ban de Synagoge afjonöecöen / fjoetoel nfet 5on*
Dec aïbocen^ met öaec eenen ttbifi on teöeffen/
geïöfe belafi toa^/ l§of. z; 1-4. Twift tegen
uwe moeder , twift om dat zy myn wyf niet
is, en ik haer man niet ben : en laet zy hae-
re hoereryen van haer aengezichte , en haere
overfpeelderyeiï van tuflchen hare borfteti weg-
doen , op dat ikze niet naekt uitftroopc , en
zetteze als in den dag, toen zy geboren wierdt :
Ja maekeze als een woeftyne , cn zetteze ais
een dor landt, en doodeze door dorft : en my
ha rer kinderen niet ontfermej om dat zy kin-
deren der hoereryen zyn. Want haere moe-
der hoereert , die haer ontfangen heeft han-
delt fchanddyk : want zy zegt 5 ik zal mvne
boelen nagaen , die my myn broodt en myn
water, myne wolle> en myn vlas, myne olie
cn mynen drank geven. J|et fioomt on^ nfeC

bjeemt booj/ öat De ^ifelpelen ban 2|efuö De^
5en lafi ultfleboect ÖtbbenInde Synagogen jelf^/
De gebjoone becgaDec-pïaetscn Dec S|oöen / öaec
5P bp een htoamens immec^topjien fnöe Han-
delingen der Apoftelen, Dat 3p/ in Öet bp^on«.
Öec Paulus met jgne cei^geseïien/ Dooigaen^ (n
de Synagogen Kriftus gepredikt , en Den ^Qß
Jen öunn» toceetöelD en goötïoö^öfiÖ bectoSen
Öebben. «De Damaskus predikt hy terftontnae
jrjne befieecinge Kriftus in de Synagogen 3 dat
by de Zone Gods was. ?J!ct. ixiio. iftoomtÖP
met Barnabas te Antiochie fn Pifidië, hy gaec
op den Sabbathdag in de Synagoge , mcöfftt
Daec Godts weldaden , öen gffcaelften betoejen
tot op de dagen van David , dien man naer
€ Godt^

66 B REÜKE LENS

Godts harte , dien de HEER verwekt hadt
tot Koningk over Ifraël, en ßp Öetötjfl Dat de
belofte van Davids zaedt becbuït ttia^ In Jefus
den Nazarener,Dien De^erufalemmcr^ enfiun^
ne Overften niet kennende hadden veroordeelt,
begeerende van Pilatus dat hy zou gedoodt wor-
den, geïp oohgefcöleDtUJa^; Dog öptoa^ban
De Doot niet gebouDen / maec <0oDt baöt tiem/
böigen^ Ö« toaojDt Dec ^jofeeten/ opgewekt,
cn Daec op becmaent Dp Ö^n / toetezien, op
dat over hen niet kwame het geen gezegtwas
in de Profeeten, Ziet gy verachters, verwon-
dert u cn verdwynt, want ik werk een werk in
uwe dagen, een werk dat gy niet zult gelo-
ven , zoo het ymant u verhaelt. ^ct. xiii:
14. tot4i.bergeIebcn^cf.xxviii: 14. ^00 Doet
jjp ooft te Filippis, teTheflalonifoSjteBercen,
te Athene, tC Korinthe, te Efeze. ?ïct. xvi:
11/15. xvii: i. en 10/17—31. xvin:4. eni9.

j©p IjouDen ftet ebentoeï Daec boo|/ bat De
cecfl-geïobigen / fc&oon 5P in ^pnagogen
300 tegen^ De ^oDen betnigöen / cnöertufs
fcöen nog Bunne bpsonöere becgaDec-pïactjen
j)iec en Daec in De {juijen geöaDt fjebben/ daer
3P met elftanöec / jeïf^ ooïi in De nacöt tec ooj^
5afte ban De becbolgingen / te samen fttoamen

om te bidden, het broodt tc breken, de doot
des HEEREN te verkondigen , en toat meec
DienDe tot onDeclinge fiigtinge. Petrus, Dooj
Den (öngel uit sijne gebangbeniflTebccïofi/binDs
je in öet Öoïfie ban Den nacöt te zamen verga-
dert, en biddende in het huis van Maria, dc
moeder van Johannes, die toegenaemt wierdc
Markus, mt xii:ii. »nmeent Dat ^aulu^
öeje samenftoomficn Dec cctfic Itïifïenen in Des«

KERK-FERNIEfVmm. 67

cn öcene bwonbÉce öulsen (n öet 003 D«ft/ ató
Bp öan onderlinge byeenkoomften fpmémebs
lact ons, 5e3tÖp/ onze onderling?by-
eenkoomften met nalaten, gelijk zommige de
gewoonte hebben. ï|oe Öet jp/ Öet i$ X%et/

Dat öe fócifïenen toen nog Been opentóTc.
pöecplae^en te 5ïecu5alem of eïDer^l sehaDC
Ijebben. ^en bet3eïgfie 5Cct. 2:46. en iftoeet

? aentorgrn / Da

5e rsooi de derde eeuw getoeefi inn : Tertul!

öet einDe ban de tweede eeuw neöïoent heefe /

m uitDjutm / Dat öe »HfifSn

tgdt geen andere Tempelen hadden als maer
de byzondere huizen van deze en gene, daer
zy te zamen kwamen, ^n De boïgenöe derd^
wuwe tot aen öet öegin ban de viïrdrCtrn!
top/öoe Dejtoaecrïeen rcÖ|ifi6eIg&M%bS.
gen aenget^öt Sm ttm De i^rifïenen / S?«
op moo^tfcöabotten booit&^agV/ ïi, oïï öe
fie toöje Öanöclöe en ban 6ant hiérn • m S.?.:
ftan nauïöp öenften/ Dat Öet Den Sfenm^^^
Dec Die becbolglnsen 5on toegefatm lïï\'
bate <0oD«5en of ftechenTCtoen XS\'
toeï sotntöt^ toiecDen De tööenTc bfröS^^
oen afgeb^ooften/ en öe HEERySh««

ÖclDt geöaöt te öebben tot öet GS gSJ\'

«2fn &an niet ttogfeïen / of
WetDöen toaetgenoinen e A öaif öaKnt"

^ ^ öiant

toant al^ Dioklctiaen in het negentiende ^aec
ban 5tjne jScgccringc/ nac Dat De l^cifienenjoa
beeïe ^aecen aïle rufie en b?pl)ciDt ban fj^nige«
noten öaDDen / De becboïgingen begon te ^et^
batten/ gaf öp een fcöecp bebeï/ Datmen alle

de Tempelen der Kriftenen door het ganfche
Roomfche Rijk tot den grondt zou afbreeken
en flegten: Dat ooft / na^c ö^t getuigenis ban
Eufebius, op Den pacfcöDag i^ boïboert. 3fn
tien ti)Dt bettoeten De i^eiDenen Den j^cifïenen /
Oatzy geene Tempelen hadden.

5uïï}e Donhece nacgten / met 300 jbiace
ontoeecpbupen Doojgeb^agt/ b^aïi Den l^cifieneti
Die öeucöeïóïi^ Dag aen / in toeïfte onDec De
j^egeectnge ban Konftantjjn den Grooten jig
beclofi jagen ban aïïeclei i|eiDcnfcöe tojeetïjeiDt
fn getoelDt/ cn bipöeiDt becficegen/ fae jelf^
boo? becfcDciDcn ï^ci;etïpe toetten en toilleïteu«
ren aengcmocDigt toiecDen om m bectooefie Tem-
pelen te Becboutoen/ cn Daec öet noDig toa^/
liieutoe te fiigten j geïijfe öan ooït öunne hee-
lden obec aï öc^^&^n becnieutot en beeï öogcc en
p?acötisec opgeöaeït / aï^ te bocen. Konftan-
tijn jcïf bouDe te Konftantinopolen ttoce g|00te
en cuime ïtecften / ban tocïhe öp De eene noem?
be De Apoftolifche; en te Jeruzalem op Öetgjaf
ban Den i^ciïanDt Die l^ofleïgi^e en betmaecDe
feecft/ tec eere ban Den Zaligmaeker: aBaec
ban öaen mogeïgfe Dat mi^bjuift in öetfecifien=-
bom gettoomen i$l Dat men ïtecBen geboutot
i)eeft tec ceceen tot Dienf! banDeeje of geene ö^i*
ïigen/ ban Maria, ^t. Pieter, ^t. Jakob,
^t. Jan, ^t. Nikolaes, ^t. Olof, en tocïfie
heiligen mccc ban ört^au^Dom becsonnen sijn/
biemm aï^ befcöeïmgoDen/ elft ban spe ftecit

KERK-VERNIEUmNG. 6g

SS ffieSS/"

EeDfrt Dien rgöt öeBöen öe ïirifienen fifec of
öaec openbare pïaetjcn öefjaöt tot becticötluöe
toan öunnen OBoD^öienfi: en öet fcönnt toeï/
Dntmen aliereecfl en meef! te Rome ;ön tnecfe
Oemaefit JeBbe ban Ijet bontoen en becmenjg,
teuïDigen öer firrben/ blemen 300 pjaeötia naec
De jnifie boutofsunbe opöaeSDe/ öat sp De M«
leisrn bec tengen trotfien/ toaerom men«
niet te onrecöt ^opte met ben naem Bafilici.

^.fïcboppen toiiöen niet minbrc
pbjïbienrxjgec feöijnen al^ Konftantiin , en
baerom Joegen sp 00b be öanben aen öet toech/

Lml\'S önnne Cempeïen af/ of

boutoben nientoe uit ben g?onbt op. \'

öe afvallige. Die Öet ücifïen geïoof
tfibenbom oberging/öeeft
S to^fetöeiö tegen.^beïiri<leneSgepïeegt/
öunne berfeen en feöooïen toegefïooten en afge.
nomen/ en Den afgob^-f?ie(icren boen inrlii.
men / maec alleg i^J firajc nae stjne boob Dooi
^^^Pïa^f^ tot geiser ber*

Wenen b|pöe(bt ban (©ob^bienfï becgunt/
X toebergegeüen\'

Cn ban bien tpht af tjthben be J^cffïeny obec
QI/ 500 in het üoften in het Weflen opent^
i0be bergaberplaetjen geöabt ^ baec 3p 3onöcc
Sn öunnen «©ob^bien/ibonben

Antikrift 3{g inbenCem«
m fob$ beröief / cn de BiffchSp ban Rome
nae beelc tegcnfiribbelingen cn öinbecniiren in
Concihen w Synoden, Die 3(3 tegen^ SiJnboo?.

® 3 nemen

nernrn acnftantten / Doo? gctocït sig öc magt
acnniGtigÖe ban algemeen hoofdt der kerke,
naer toien^ pijpen elft {nfietfiuft ban öen
bicnji raoefi dansen / bcgondcn te fïojmbupen
dcc becbolgingen öebig optcficeften/ cn 50a ge=
tDcIöig te Wacjen/ dat öet ganfefje aerttp
fc&uböe. 25anDcn / gcbangbeniffen / buur /
Siuaerbt/ dc fc&jicfieïpfic tojeetöeöen / ban öe
i^eibcnen jelf nooit beöagt/ bec! min gepleegt/
toaren maec binberfpeï in De oogen ban Dien
menfche der zonde , Dien zoone des verderfs,
omsc Den baace en oprcebte beïper^ ban ^Jefn^
iiaem acntcDoen. ^ergen^ toJierDense gebult /
maer obec al berjaegt of gcboobt; ö"noe ber?
ben boierben pn ontnoomen en ben mispapen
gegeben / om boo? Den afgob^bienfi berontrci?
üigt te toojben. Antiochus Epifanes öeeftnooft
onjinniger tegen^ be gfoben getooebt/ aï^ bejc
tojrebaert tcgcn^ het geefteiiik Ifraël, Ijict erf^
deel bc^ HEEREN.

^og <©oö beeft einbelp aen 5p bolbtengoe«
den gebacöt/ en Mattathiaflen en JudaffenUCCs
toebt / mannen ban beleit en bapperbeib / bie
jfgtegen^ berajernpe ban Dien btoingelanöt Ijeba
ben aengcftant. Luther , Zwinglius , Kal-
vyn, en anbere ]|elöen <!3oD^ öe&öen öet hjccft
bec öecbojminge met een onb£Cfcö?oftbcn mocDt
bp De öanbt gebat / en in fpi)t en toeerbjil ban
ben Antikrift,in Duitflant, Vrankrijk, Enge-
lant, geUjft ooft in beje Nederlanden,enelbec^
doo^gejet. «i^nje boojbadecen / dien becblocb-
ten confeientie dtoang / toaec onber 5p eeutoen
Öabben gejugt/ niet langec bunnenbc bulben/
Öebben 3ig in de b^ceje dei HEEREN opge^i
ttiacftt/ m öet toecR en onsec becloffïns

SC

ge tianDe ©oomfcöe setocïocnarpe onDernomen.
^ie maec eenlgjin^ in öe gefcïjieöeniffe ban on^
3tanöt beöjeben i$/ toeet toatonje bocjbaöeccn
tec becltcpginge ban öunne bjpöi^ibt en öen jui»
beren <Dobglöienfi onöernomen / öoe beele bats
taiöe^ 5Ï> getoaegt Öe&öfn/ en öoe De HEER
Öen geöuïpen lieeft tegen^ alle ö«nne bpanöen:
5u öebben bie meec al0 een^ geflagen en obec
öen gejegepiarlt / jae öem / Die öen tt boocen
3ijne fïaben en bajaUen acötte/ en op De tojeeD^
fie toijse öanödöe/ genootjaeftt bit Èanbteculs
men / en öun b^pöeib öan <0ob^bienfi te gunnen.

ficrfien/ontöeiiigt Doo? De afgoDenbienaec^/
Die Daec in den God Mauzzim aen ^^m ftant«
plaetje eecben / jtjn öun ingecuimt / en gebjoj?
ben bergaberpïaetjen Der öeiligen Die Daer Den
toaren OEiob bienben / en ben juiöeren
Dienfl oeffenben. #abt Sftael/ .ïBijn^ 23?oes
Der^/ rcDen jaerïöic het Feeft van de reiniginge
en Vernieuwinge van den Tempel te Jeruza-
lem met allerlei tehenen ban blöDfeö^P ^n een
uitgelaten bjeugbe te bpecen / öoe beeï reDenen
öebben top Dan om met becöeuginge geDurig
aen Dien ttjö te geDenfien / op toelhen onje boa|:.
baDeren Doo? De^ HEEREN öuïpe 500 beef de?
gen op öunne bpanöen beöaeït en De öerfieiün-
ge ban Den juiberen <©oDgDien(i beboeöteu öeö^
ben.

^et ont&aeeht on^ töan^ öifc in .^eberïanö/
<0oDe 5p Danft/ aen geen kerken , nog opens
bare becgaDcrplaetjen / Daec top jonöec ecnigen
fcöJoom boo? be bpauDen Dec toaeröeiDt > fcöoon
3P Doo? De goeDectiecentöeiDt ban Deöogemacö-
ten in ö^t miDDen ban on^ leben/l^unnen te sa:»
men ftoomen om onsen fcöoonen (0oD^Dienf! te
C 4 ple^

pïegfn/bact top Dc^ HEEREN tooojDt fiunnm
Öoocfn/ 5ijncii naem acnrocpcrt/ cn öe bontje^
gelen naec öc fnfïelbnge ban iäclfiu^ gcb^nihcn.
tet toa^ boo? ruim öectig Sarm / öat öic f can.
fcbc Antiochus, Dat toerbtuig ban Den ^atan
cn Den ßoomrcöenßocl/ Die 50a beele (arcmpclen
in 3ijn eigen Ifóoninbcijb onjc öcrbojmöc gclaof^^
genooten ontrooft / aen Dc bcrtooefiinge ober=
gegeben en tot puinboopen gcmaebtöefft/ met
een maytig fteirleger een fcöielgbcn en onber=
toagten inbal in öit on^ ©aöerlanb DeeD / en
sommige onjer becben berontljeiligDe: macron=
3e Matrathiaffen en Judaffen , Dc ^tatcn ban
bit oné Eanöt fionöenöen grouwelder verwoe-
ftiiige niet öuiDcn aen De beiltge plaetjcnj enjp
toiUürn niet eer rufien / boo? öat 5p Dien uit <aoötg!

gcbJEprt sagen. oBn toie toeet niet/ boe
Öet ban Dien ti)öt af tot opDittegentooojDiguuc
toe öunne boo^naemße 502g getoeefi i^/ Dat Dc
suiöers en onberbalfcöte «aoö^öienfï tegen^ in-
en uitljecmfcö getoelDt öoelangjSöoe mcerbebei»
ligt / al bet noDigc tot Depseïf^ ocffeninge gcDu?
£ig berfcöaft/ en De plaetjen / bacr toe afgcs
Sonöert/ niet berbaUen/ maer in (iact geöou^
öen toerDcn / öat De gemeinte ftan te samen bo^»
men tot berrigtinge ban bet toerfi öc^ (©oDg-
öienfi op eene betamelfjbe togse.

«Öen betop^ Öier ban öebben top tcgentooojöig
boo? onse oogen. 3©p sagen booj öeenen hët
wefter gedeelte ban Dit i€cmpeï gcbafrte seec
bouballig en öet cinDelöft onöer een pffelpb gc=
blae^ ban eenen getoclöigen fiojmtoinD/ öieon^
300 ligt niet uit De geöcugenijTe s^l S^en op cc=
nen jatecDag mojgen omtrent s. uuren metbccï
jjeDjuifcö <n/?02tfii. fct toag\'fc beere ban Daen/

Dat

KEEK-FERNlEVmNG. 75

öat lilt tot een puinhoop jou bïijben: on5e goe^
öe en <©oDb?uct)ti0c ^becbeiö tnilDe/ Dat Dit aens
fiont^ 50U betöulpen / Dit €empeÏ0ebaert ber»«
nieubjt / en toeDeroni tot onse onöerlinge bpeen=
boomfle bchtüaem geniaebt toojDen. 3©p ^ien
t)pt tcgenbaoo?öig öerboubJt / cn toe De befictnDe
boogte en bet beraemSe fatjoen fraepec al^ te
boren opgeijaelt. ié iuaer / top ^ien ö^\'C
geene glinfleringe ban peerïen of cDel gefieente /
top bernemen gcengouD nogsübet; b\'eri^geen
bofielijh bercierbe ?ÏItaer / geen goube bcbec/
nog anbcce bofieïijhbfiöt: top ïaten aï öie p?acl{t
en p?ael boo? biebanbet^paugDomobec/ooibec^
tenbe bat 5ulï5 ten p?onb ganfcji) onbctanielijft
i^ booi be öfr5ameipfact5en ban De nabofgpr^
en belijber^ öan eenen gecingen en ncb?igen ^c?
fni§: maer ebentoel/ top jicn Ijier ren pïaerje/
beïitoaem tot onje bpeenéoomfien / cerlgb / fc[3ic3
ïïfïnh en €^obe betamelp.

<éf 3oumcn berbcn jeggen/ bat aï bie uitter^
ïijtic p|onb en pjae! / een ftoflcïijbe cn pjacb^ise
toefïeï/ tot öet toefen ban ben <©oö0bienfï beöoo?t^
ïicifien mcnfcö/ üecgaep u niet aen eenen uittoen«
bigen luifiec / acn ben glon^^ ban goud rn zil-
ver: mijne, zegt Jehovab Tzebaoth , is het
zilver, en mijne is het goud; en baerom{jpbCs

Öoeft bet toan geen fcöep3el tot bermecrbsringe
ban 5t)n ïuifïer en .f^ajeflfit. ^et toaer / de
Tempel te Jeruzalem toa^ betbult met aïïerict
bofïelyböeben / bet toa? bpnae al goud, en toeï
ban öet fijnfte,bat\'er blonü/en het zilver gag^
men baer in een gjooten oberbïoet/ zilvere va-
ten en goude vaten, tafel, lampen, vi^ierook-
vaten , fchotels, bekers, reukfchalen, allc^

ban goudt j maec alïe bese bingen toacen ban
€ 5 eeü

74 BREVKE LENS

een boojbeelOenöen aect 3 en / rectoïjï tuo het rtó
öaem ban öie fcöaöutoen öe&ben/ beöoeben ton
öien uittoenDigen toefïeï niet; het zilver moet
«U op de ftraten geworpen worden , en het
goudt onreinheid zijn, €3ecÖ-vi 1:19. ^ct i^ceu
onrechtvaerdige Mammon, geec toel fcÖJeef
een ban öe ouöen/ de verborgentheden , te toe»
ten ban öet j^ieutoe €efiamcnt/ zoeken geen
goudt J en de dingen die door goudt niet gekocht
worden , kunnen door geen goudt behagelijk
zijn j en öaecom top genoegen on^ met sulhe
itecMen/ öie/ ban alle uitteclijlie p?on& enpjael
ontbloot / on# maer tot beritoamebccgaberplact\'
5en feunnen berfireltïien / öaec too self on=
Dec öe meDetoec&inge ban De^ i^ecccn <0eefï

als levende fteenen kunnen opgebouwt wor-
den tot een geeftelijk huis, toaec toe Dit ®Cm=
pelgebaett tegeniooojöig meec Dan genoeg han
Dienen.

Ö (©loot gelul} boo? on^.f^cDecïantfcö^frael/
Dooi öet geefieiijlt Sjecusalem! öaecmen in beele
anDece getoefien ban öni aecöBoöem niet anöer^
al^ ban öet fügten ban afgoö^ €empelen toeet/
of ban het verbreken van de vergaderplaetzen
<ler heiligen, die met al het graveerzel te za-
men door houm^eelen en beukhamers inftukken
ilaende, jietmenonbcc on^ geboutoen tot oeffe^
ninge ban öen toacen <25oö0ienfi opgcreeöt/ en
Doo? De miltöaöigöfföt Dec ingejetenen onDec»
feöjaegt/ 500 Dat 5p niet becballen. JBelgeluft^
Salig 5tjt gp/ ó boift/ met ö« toelft (60D 30a
ganDelt/ Dat seggen hunt/ wy zullen in des
HEEREN voorhoven en wooningen ingaen;
wy zullen ons nederbuigcn voor zijnen voet-
bank.

wu

KERK-VERniEVWim. 7f

Wit oiisec / ©cifienen / 50U öicc oöec nfct bccs
Ijcugt cn bl!)öe 5ijn> fmmer^ öet nog ecnbe^
totjl ban boo?fpoet en toeïbacen / Datmen in
5um een tijht/alébeje / julfte cuime en gjote
geboutoen tot öên openbaren <J5oÖ^Dicn|l fean
fiigten: öet i^ een betog^ Dat ö^t nog aen geen
(Doö^DienflIiebenDe onDec on^ ontbjeeftt.

©aec öet ^au^Dom meeflec i^ \' jietmen bp
Dergeïijft een gelegentöeiD een bjeemDe bectonin:=
ge: meer als een dubbelde omgangk ban een
mi^paep om De fierfe / Die onDer een ongepali

geroep/ verhoogt u groote poorten, eeuwige
deuren verheft u, op De fiecflDeuC ftloptj men
5ict de vloer beftrooit met aflchc, toaeC\'in fjp
hcui^ eenige regelt treïu ban be reeöten
ÖanD naer De flinfie/en ban bcje toeberom naec
be recöteöanö / be nieutoe fieenen en muuiesi
befp?engt met toater ; het Altaer op 0« ftofïe?
ïijftfle opgefcöiïit j kruiifen aen Den toanDt; lam-
pen en waskaerzen in menigte opgefiooften en
bjanöenbe; de miffen berbubbeït / en toat\'ec
ban juUie uitöeemfcöe plechtigöebcn / ban men?
feöen uit een berfteert in^icöt berjonnen en ins
gefieït/ meec mag 5i)n- ^eje Dag 50U af^ een
bp5onbere Feeftdag geöouben too?öcn met sioo-
te bjeugbe en bïijbfeöap/ en öet bolft beïafl eUi
^aec öifc toeer tc hoomen / onber belofte ban
gjooten afiaet ban sonben: cn Sit i^ De kerk-
mis of kermis, al tc gemeen in on0 lanb. I^iec
boo? mcentmen Dat De ^uibel utt be fterft ge-.
jaegt toerb / en De ftecfe eene bpsonbere öeilig-
ÖeiD bccïtrggt. J®en toaent jelf^/ Dat De ïp-
feen Dec afgefiurbene gcïufefiigec 30"/ om öat 5P
tn eene op Die togje getogOe aeröe liggen / cn
Dat ooft De gebeDen Dcc ïcbcnben De^ te beter ge-

Öocit

iWföRöoS\'er"\'"^" öet Jodendom „05

tiflc / toeten top nfet af; ooft ;p nfet / toier^
tnittöaöfgöeöen bec! rorgebjacöt öebben tot S

hl» /i f mmfge onDec öie in öetftnft

.\'^l^Sené bfnöen top ooff fet^ ban
^ " eecfteöeillgen

toaec/men bbiïJt öen «Eemcel met hp^ï

pDen-ban Efras tocnmcn de inwyinge van bet

bm/^LV\'"®\'^^ ^lee , eii/ geïöFi topgesienöeb-
ben/in öeöagen ban Judas Maklcabeeuw. ^elfê
oohaï^tecoöp^ den Tempel öerboutoöc; macc
men mort toeten Dat top ganfeö anöere t^

SIff« ^"öf-^^se Tempelen ban Dfenrrc
öieban Salomon of Sorobabel.
WchTf^ en Sigrbare toa^ boo? Dien tpö en
^ f^aöutoacötlge öui^öouömge ban De toet
moet abe^ gceftelyb jpn/ onje a5oDéöienfc
mrtem/ <000 gröfentcn aengeroepen in 3
f"^ Heiligdom, onjeV
^er De offerhande , toaec (n top nefteflffft
too^Den boben !„ Den temeï. TnS ofn
dh onser moet ban öese en alïe snibc bcbame-
Jöbe oeffeningen afjien / en 5lg to anSTa

^«f ^^ ^ en toel bpsonDec

3P / ^e uit öet SoDenDom tot öet JSrlftenöoni
mjerjtoamen / fionDen ebentoeï ban al Dat u(?!
toenölgesoo nietten cenemael afsien.-mmmeen^

Oc/

KERK-FERNlEVmNG. 77

te / Oac alle plegtcSgHöeöen met Detvaect ban
l)Et M-niet (IcijDig tnacen/ en Daerom
al^\'ec ergen^ een nien gebouto tot oeffenin*
ge ban Den openbaren <©oD^Dienft gefiigt bJa^/
men bet öet niet jonDec beele omfianDigöeDen
inwyen ; iae men fttoam jeff^ tot Die geDacÖ^
ten/ Dat De O^oD^Dienii in 500 eene pïaet^ met
geen bjncöt gepleegt fton baojDen / 30a Die niet
alboren^ Doo? den Biffchop baer toe plegteïgfe
gewyt of afgesonDert iBaer fcöoon De3e
Dingen in bie eerfie eeutoen 300 gepleegt jijn/
fielt Dat eene tuet boo? De bolgenbe gefïacöten f
toil toel beïtennen öat iït niet 5ouDecbenon»
bernemen aiie| bat be onben gebaen öebben goeti
tc maften : beele 3aben toaren ban öun betec
gelaten al^ gebaen getoeefï; in öet bp3onbec De-
3e en bergelpöe / bie meer naer öet Joden ctJ
Heidendom, al^ nacr bc cenboubigöeib ban öet
l^riflenbom rieben. Cn inbien beele ber oubett
tn latere eenlmen öabben gel^sft / ib 30U mp becs
ben bersebercn / bat 3p bcrfcöeiben 3aben / fcÖooK
toen met een gocD en c!BoDb?ucötig oogmerl^
ban Öun gepleegt/ op eene anbere en omsicöti-
ger toi)3e 3ouöen ter öanb gefïagen öeböen. We^e
eene öan be onbolmaehtöebenbanöetmcnfcö-
Dom / bat men alle 5b3ac!göeben bp ben aens
bangft ban eenig toecft niet ten bollen boo?3iet/
biaerom men naberöant bp öet opboomen ban
Die 3ig 300 goeb al^ men ban 3oeht te rebben.

jip öouben on| aen be cenbonöigöeibt ban
fjet Érifienbom / en boeten ban geene nnöere
kerkwyinge , aljl bie bOOJ Öet gclobig gebed gCs
fcöiebt/gepaert metbe 3uibere en firacötige pre-
dikinge ban Öet tooo|öt ber waerheidt naer de
Codzaligheidt. ^Uc^ tbac buiten of boben Dit

78 BREVKELENS

gcbaeii toojDt/ fïaet Bp on^ nfet öogec te BoeS
öoo? cene Bpselabise feetfescDe.

3©at het gebedt aengaet/ elft toeet/bat bejc
jpïecöt<SÖc(D ouD i$/ maec ebentoeï met öe in^
ijoetinge ban öet B. niet beronöect. En
moet altoo^ bïöben / en Daec i^ nlet0 / of öet
moet op Deje toijse seöeiligttooiben/ saïmenjig
öaec ban een getoenfeören uitffag Decben beio.
ben. ^00 öeeft Salomon 5ijnen iCempel geöei-
ligt: 5oaöeiIigDen De cecötjinnige onbec DeouDe
Öunne becgaDecpfaetjen. ^at boetfpoo; toiilen
top ooft in Dit unc omtcent Dit on^ becnientobe
ÖouDen; eïft utoec öeffe maec öeiïige
ganben en öacten met on^ op tot <6oÖ in öen
[^emcl/en BiDbe on^ met monöt en öact in öet
0eïoof nae.

5&enht ebentoeï niet/ ^Cenbacötige/ aï^ of
bft öet al- toa^ bat tot de heiligingebanbftöui^
Beöoojt: Daec 50« nog becfeöeiben bingen / ^joe^
Decgl/ban De uittecfienootsafteïfjftöeiö/ biebaec-
otn öiec niet fiunnen nog mogen nagelaten tooi»
öen. 5^aec moet ban utoe jpöe een ftemme des
gejuichs en Dec Danftsegginge geöoo?t toojDen/
öat <!3oöt aen Dit on^ Eanb en bese pïaet^ in
fjet bp5onbec nog fn stjne gnnfie geDenfit/ on^
S^becöeöen becleenenbe / Die cecöte ©abec^ DeJ
©aDecïant^ en\'getcontoe ©oeDfiecöeecen sgnec
feecHe sön/ onbec toiec^ jacöte en in aïïe^ lof^
feïpe Êiegeerfnge top gecufi sitten onbec onsen
toijnfioli en bpgeboom/ en met eene menigte fn
openbaece plaetsen en bebeöuisen onsen fcöoo-
nen (©oD^bienfi hunnen pïegen; tectotjï öet
fcöliftbiec De^ oo?ïog^ aïomme toocD/en De fcöoon-
fie heeften in anöecegetoefienbau DenaectboDem/
öaecmen boo^mael^ De bïoepenfïe gemeenten bonö

Doo;

ïjooj öet Uuuï inöe aficöe gelegt 5ön. Bind bm
het FeeftofFer met touwen tot aen de hoornen
van het Altaer : dankt den HEERE, COCmt
Jijnen naeme / zingt hem , pfalmzingt hem.
^et i§ een piufTeïpe tael ban öe fiecfe/ cn een
ficacötig teften ban fjacre öanfibaccöeiö / toeihe
top öooren pfalm cxvi, gabea!5oö/ öat eïft on-
yt 500 fpjaH en ooft 50a Dce! Wat zal ik den
HEERE vergelden voor alle zijne weldaden
aen my bewezen ? ik zal den beker der verlof-
finge opnemen , en den naem des HEEREN
aenroepen. Ik zal u offeren eene offerhande
van dankzegginge . en den naem des HEE-
REN aenroepen. Ik zal mijne beloften deiï
HEERE betaelen, nu, in de tegenwoordig-
heid van al zijn volk. In de voorhoven des
huizes des HEEREN: in het midden van u^ o
Jeruzalem. Halelu-Jah.

(0nbec Öet 1®. mögt nfcmanö naöetcntot
öet ^elHgöom / geen Priefter tot öet ?lïtaet/
al0 öle albOCCn^naccDereinigmakingedesvlee-

fches öanöen en boeten in ^alomon^ftapece Eee
BCtoaffen Ö^lö: Die reinigmaking des vleefchs
öeeft onDec Dcjcn Dag ban öet JS. iC. neffen^
300 beele anDece ficcftscDen toel uitgeDient i maec
ebcntoel toojD nu in öet öui^ ban Den lebenDen
<0oD ooft eene bolftoomene juibecöeiDt cn öeilifl:«
ÖeiDt beceifcöt; eene öeiUgÖeiDt Die 500 toeï inwen-
dig al^ uitwendig i^ / nacc ligöaem cn naec
3iel. ^ï^\'ec gebjaegt toojD / Wie zal klimmen
op den berg des HEEREN ? en wie zal ftaea
in de plaetze zijner heiligheidt? ÖDOJtmcn batl
De «ßuangelp boDen anttooojDcn/ Die rein van
handen , en zuiver van hart is, die zijne ziele
niet opheft tot ydelheidt, en die niet bedrieg-
lijk

hjk zweert, m^t plact^ / ^^cfßencn/ mort
Dan Doo? tteiUQe geDacöten en otjeclEttafnam/
öoo? em ötillg gebjag getjdllgt tno^bcn. Bet tó
gocbt batïwcn een jucöt öfeft tot de voorho-
ven des MEEREN, batmen ooft anbete op*
toeftt om ifffibe onbec be l^eefiöonbenbe menfg^
te op te fioohien; maec men moet toeï 5icn /
Doemen baec becfcöpnt. <©obt heilig, cn
l)p toil geheiligt 5ijn ban alle die tot hem
naderen ; cn baccom CÏb moct jocbcn heilig
te zi;n , gelijk hy heilig is. i^lec fiact toCÏ
geen kopere Zee, macc Öicc eene geopende
Fontein bic juibec toatcc opgeeft/ toatec/ bat
öe 5onDen ftan afttJafcöen en bjegfpoelen. De-
wijl wy dan. Broeders, vrymoedigheid heb-
ben om in te gaen in het Heiligdom door het
bloet van Jefus, op eenen verfchen en leven-
den weg, welke hy ons ingewyt heeft door het
voorhangzel, dat is door zijn vleefch : En de-
wijl wy hebben eenen grooten Priefter over hcc
huis Gods. Zoo laet ons toegaen met een waer-r
achtig harre , in volle verzekertheid desgeloofs,
onze harten gereinigt zijnde van de kwaede
confcientie, en het lichaem gewaflchen zijnde
met rein water.

(3f 30«bge 5eïf ban Heidenen tollïen bCj.
fcöaemt jtjn > .ï©en jegt ban be Egiptenaers,
Grieken , Romeinen en mecc anbccc ||ejben»
fctjebolften/ bat 5p tot öunne<©oben/ afgoden

die den Hemel en de aerde niet gemaekt heb-
ben, nooit nabecben/ofsp öabben jigalbocen^
met toatec getoaftcöen / öun ganfcöe «cöaem
in eene ribiec gebompelt; be tegentooojbige In-
diaenen , öoe tijiibt en tooep / öouöen / naec
öet becöael Oec ceisigec^/ nu nog een ge-

tm-, öie ban Bengale toaffcn 5(3 mojsen^
boo? 5onnm opgangft/ seïf0 in tjet aïkrfïcenas
fïe 3ap5oen ban ïjet )acc / mocDernaehE In de
Ganges, bjecjenbe Doo? eenfge otirrinöflöt öm
O^oDen toalgelijfî te juïlen sgn. j^ae beöoocm
top ban; bie erncn zuiverenen onbevlekten Gods-
dienft bcïtibcn / cn em öß%cn <ï3obt bienen /
in wiens oogen de Hemelen en de fterren niec
zuiver zijn, on^ jdf gereinigt te ßebfen van
alle befmettinge van vleefch en geeft, ai^.iün

tot 3ijnc \'^tiliQe boojöoben nabecen> *

€n betoijl ftp ban tme öooggebucöte ons
finöige m^ajcfîcit J^/ pafi fiec on^ niet al^ met
be uîttecfîe efriîiebt liifc te berfcöönen. ^p i0
die hooge en verhevene , die in de eeuwigheidc
woont 5 die boven den kloot der aerde zit,
welker inwoonders zijn als fprinkhanen, hyis
zeer gedugt in den raedt der heiligen en vrees-
lijk boven alle die rontzom hem zijn. <£n bit

boog gebueöte ban syn toesen bojbett een Die»
ontsag.

.É5en bct&aeït ban be Turken , bat 3p met
500 beei eecbiebt omtrent be plaetsen ban önn»
nen <0obgDien|i aengebaen sijn/ öat 5p nietaï^

met

Men vondt m vorige tijden, naer het verhael van
l^lemens, die opziender van de Kerke ts Mexmdrie\\jüs,
een aenmerkelijk opfchrift voor den Tempel van
te Efidaure

\'Ayièi x^^ ivtm hrcs IttT»

Eftfcimc

Hoc eft,

Efe decet caßum, fanäi ^ui limim Temfli
Ingreditur,

dem. Alexandr. Strom, Templafméfe adtmte, wa#
by de Heidenen een wet.

■ f

met «cn öicp fiiïstoijsen öacc toe noDcccn;
tcccHcn De fcöoenen ban &unnt boeten/ bnlelen
ncDcc tot öet gebeDt / en Daec ijJ niemant Die
Öoefï/ geentot/ toanöeït of fpjceht: en
ban öet gebebt opflaen cn ö^nne fdjoenen b3e=
Decom acngetcocben bebben / gaen 5p eben (iiï
ban Daec / aï^ 5p\'ec geboomeii maren, gulftc
boo?becïöen Dienen tot becoo?Deeiinge ban öet
onecrbieöig geDjag ban öet öebenDaegjS gmofmt
ïiriflenöom/ Dat ban De Serben bui bïapfcöoo=
ïcn 50U machen om maïfianöcr ee» of öet
anDec te bcrteïlcn. fcöaem mp mcnigmael
ober bcïler onferbicDigöeiöt. If Ier 3i£\'er ecu
fieïoog/ en bJeet naulyic in toelben pofluuc fjp
5ig ftcïlcn 5a! 5 gin^ beeft 3i0 een tot fïapcn ge=
jct en tocet a!^ öP Öeenen gact of nietö of jeec
bacinig ban öet gefpjohcne. ó^aer Djaepfcr een
5ijn öoofDt al^ De toeeröaen op Den toren / en
ftijht contjomme Dan öiec ban Daec / om cïh
naubeurig opteneenien. ^00 een ongcloölge in
onje berben in trabt/ tb ben berseftert Dat öp 515
aen suift rene ii5oöpienfïoeffeningc jon fiooten/
en geringe gebacöten maben ban Dien <0oDt /
ttiemcn top Dienen. #et toaer / be HEER
bojbcrt ban on^ 5u!b een nitterïïib ontjag niet/
aï| ÖP ban öet out ^fVacï cifcöte/ maer eene
cerbiebigöeibt / bic intoenbig en gee|ieïgft i^.
Öoc saïmen bunnen benben/ bat pmant een eer=
bicDig öarte in jijn binnenfïe öecft/ bic m
tcrïöftonc£cbiebigacn(ieIt. Sijtgetoaecfcöontot/
ï^rijienen/ de HEER wil bezoekinge doen over
alle die over den dorpel ban jgn fprin-
gen. ||p laet zig niet verachten, ^n bacroni
elh / Die tot zijne voorhoven jocïit in te gaen /
nabecc met een öföao^ÏDft ontsla booj öet gc^

Ducöte

öucöte ban (öoö^ tegEnüioojöigöefÖ / op öatfin
Booi tm fcD?fc&eïöft oojDeel niet omüoome/ tn

Bat een ongelovige van buiten inkoomende hooi
5tjn geÖ?ag/5oa bjeï al^ door het profeteeren
mag obectnigt tooiöm / en vallende op ziia
aengezichte Godt aenbidden, en verkondigea
dat (jtodi: warelijk onder u is

gulftecn öecgeJöfee saften / ïlcffienen/ be.
Dooren tor de heihgmge ban Dit «©oDéftuié:
en gelooft ow^/300 öet op Die tugje alïe Daaen/
en 500 Dihtoii^ al.^ge öiec becfcögnt/ niet inerDC

bectuacöten Dat öe
HhbR ban öen öogen Ifcmeï 5al neöerfioomen

om n aen deze plaetze te zegenen,- maec Die
aen de genade vaftboudende Öset den HEF-
RE welbehagelijk dient met eerbiet en Gods-

uÜÏd,^?\'^ ontvangen van den

HtEKh en de gerechtigheidt van den Godt
Zijnes heils.

(0cö: pat top aHe Dan op öesen öag en ban
Dit uur af aen ong seïf benaerffigöen tot allerlei
goebt en ^i^öe toelbeöageïöft toerfi I ^^at\'ec nu
in beele een nieutoe lufi befpeurt toierDt om Den
öjempel öan Dit bernientoDe beöeöui^ toat meec
te berreöen al^ men DeeD in borige Dagen» me^
nigmael öebben top moeten fiïagen en tot ond
IcfttoP^en tegen^ u betuigen/ öoe feöanöelnfe öf
tÖoD^Dïfnf! ban beeïe bersuimt toierDt Die een
gewoonte maeftten ban de onderlinge byeen-
koomften natdaten. ji^iemant «toec gebe oni
in berbaig ban tpt reöen tot sulft eene ftlaeh\'
te / maer toone met De Daeöt / Datge lief hebt
dc wooninge van Gods huis en de plaetze des
Tabernakels zijner eere. ^CÖ! Dat\'ec in U Qh

len 5uUi eenesucöt en begeerte gebonöen toiecöe/

al^ öie (Boö^ienfilgc Detui\'gbe te ijeDbcn Pfalm
x«vii: 4; Een dingh heb ik van den HEERE
begeert , dat zal ik zoeken : dat ik alle de
dagen mijns levens mag woonen in het huis des
HÉEREN om de licffelijkheidt des HEEREN
te aenfchouwen , en te onderzoeken in zijnen
Tempel. €11 DatgC gCÖUHtig uitcicpj Hoe lief-
lijk zijn uwe wooningen ó HEERE der heir-
fchaeren ! Mijne ziele is begeerig , en befwijkt
ook van verlangen , naer de voorhoven des
HEEREN; mijn harte, en mijn vleefch roe-
pen uit tot den levendigen Godt. Cifi Utoec

mefthe öan jsg jeïf op / db fpoorc ^sgnm nac=
ficn aen om op te gatn tot «aoö^ öui^/ cnöaec

de gangen van onze Godt en Koningk in zijn
Heiligdom te aenfchouwen, IjctUJOOjDt teftoos

ren/ Deg HEEREN naem aentecoepcn/ en5ij=
tie Dengöen te becbonöigen. ^aec Ugt Öie bes
iofte boo? öe berbeban \\)zt C. en toont focö
bat 5P in u Ijace becuullinge erlangt öeeft Jef.
2,: 3. Veele volken zullen henen gaen, en zeg-
gen, Koom laet ons opgaen tot den berg des
HEEREN , tot den huize des C?ods jakobs,
op dat hy ons leere van zijne wegen, en wy
wandelen in zijne paden : beröfugt U aïëge Die

tael / \'t gefcöieööe Dan ban toien bet 00b syn
mag / tot ntue optoebftinge ï)oo?t boeren. Ik
verblijde my, jegt De ^peefiöouDenÖe menigte Die
De eerflelingente jerufalem tot Den3(|eereb|agt/
ïn de geene die tot my zeggen, wy zullen iiï
het huis des HEEREN gaen.

i^oomt Dan geDurig oob onöet De f eefifjou»
Denöe menigte fjettoaert^: maec ^i^t m\\ öoe
gp boomt / Uitgedaen hebbende den ouden
menfche , die verdurven wordt door de be-

gcc-

KERK-VERNlEVmNG.

geerclijkbeden der verleidinge , tcaCÖt ver-
nieuwt te koomen in den geeft uwes gemoers,
den nieuwen menfche aengedaen hebbende,
goeht booj Godt te wandelen in nieuwig-
heidt des levens, m hem te dienen in heilig-
heidt en in gerechtigheidt aiie de dagen uwes
levens.

Laet uw licht fchijnen voor de menfchen, op
dat zy uwe goede werken ziende Godt mogen
verheerlijken en prijzen. Wandelt als lichte»
in het midden van een krom en verdraeit ge-
flachte.

Verblijdt u in den HEERE, wederom zeg ik
u , verblijdt u. <|£lh juicö?/ Ik ben zeer vrolijk in
den HEERE , mijn ziel verheugt zig in mijnen
Godt, want hy heeft my bekleet met dc kle-
deren des beils, den mantel der gerechtigheidt
heeft hv my omgedaen : gelijk een Bruide-
gom zich met Pricfterlijk cieraedt verciert,
cn als een Bruit zig verciert met haer gereet-
ichap.

<0Eöcnftt gcbucis ßct goebc bat <©oDt aen u Be»
toejen öeeft / onbec u toiUenbe tooonen / en be ges
DacötcnifTe naera^ fügten / bettelt bat utoe
ïiinbecen / fpjeeht Daec ban in utoe bpcenftooius
fien.

©00? öet ïefïe / fïït «^ec / mijne SSioebec^
en ^ufiec^\' betcacöte Öct seen top aen Den in»
gangh ban Dit bebe&ui^ in toitte fteen geöo«^
tocnjien;

^ 3 öy

8ö

* Gy die dit nieuw gebou aenfchout,

Vergaep u nier aen fteen of hout;

Maer tree met een godtvruchten zin

Vernieuwt van geeft den Tempel in :

Leg daer uw oude zonden af:

Zoo vindt gy \'t leven by uw graf.

Arnen^ het z.y zoe!

* Dit vaers is gemaekt door den vertnaei-den Dich-
ter L. Koigans, onder de liefhebbers van tael en Dicht-
werk, door zijne uitgegevene Poëfy, en byzonder zij-
nen Willem den derden zeer wel bekent. Het beltaet uit
acht regels; de twee bovenfte wijzen aen, wie den eer-
ften fleen van dit vernieuwde gebouw gelebt heeft;

Vrou f ergens yver voor Godts

Lei her den eerßen fleen aen V Iverl^.

G E-

GEBE

Goedertierene Godt, Vader der barnir
hartigheden, die naer her onbedenke-
lijke van uwe goetheidt ons zoowel doet en

met ontelbre zegeningen bekroont, wat zijn

wy en wat is het huis van onzen Vader dat
gy uwe genade over ons zoo overvloedig
Tnaekt: wy zijn zondaren en zondareffen
van nature, in zonden van onze Moeders
ontfangen cn in ongerechtigheidt ter we-
reldt gebracht, en deze hebben wy grote-
lijx door het plegen van dagelijxfche zon-
den tegens u en tegens uwe wet, zederc wy
het gebruik van onze reden magtig wier-
den , verzwaert. Nogtans gy doet ons wel
naer lichaem en naer ziele; en doet alzoo
uwe barmhartigheidc roemen tegens het
oordeel.

Gy hebt ons hier op eenen vetten heuvel
geplant i wy woonen als in een ander Ka-
naan, een Landt, daer gy ons overvloei van
alles geeft. Wy bewoonen Steden en plaet-
zen , dien wy niet gebouwt, wy bezitten
f 4

BS gebebt.

huizen met goedt welke wy niec gevul-
wjjngaerden die wy niec geplant hebben*
de vettigheden der aerde zijn onze woonin-
gen, eri van den dauw des Hemels van bo-
ven zijn wygezegentrwyeeten de inkoom-
Iten des veits, boter van koeyen,en melk
van klein vee, met het vette der Jammeren
en der kalveren, mee het vette der nieren
van tarwe ,druivenbloedt,reinen wijn doet
gy ot^s drinken: onze lanrpalen zijn in her
harte der zeen, alle die ons zien verwonde-,
ren zig over onze fchoonheidc.

Dit alles is evenwel niet te vergelijken by
dat groote, dat geeftelijke, dat bovenhe-
niellche, waer mede gy ons zegent in Kri-
Itus uwen zoon.

Dk Lande was voorheen bedekt met dui-
Iterniffe en eene fchaduwe des doots • docr
naer uw Goddelijk welbehagen wordt het
tegenwoordig bercheenen van dieongefcha-
pen zonne, de zonne der gerechtighcidc,
onder wiens vleugelen genezing is. \' Ais wy
wandelden in het midden van de duifternifle,
naer^de begeere! ijk heden van ons eigen har-
te, hebt gy ons geroepen en overgebracht
tot eene heldere verÜchtinge van het Euan-
gelmm der heerelijkheidc van Kriftus uwen
zoon, in wiens licht wy nu het hcht zien,
het licht van kennifte, van vreugde, van

vrede en overvloedige vertrooftingc.

Wy

G E B E T> T. 89

Wy wierden beheerfcht van den vorlt
der duiiternifle en van zijnen Stadihouder
hier op aerde,dien menfche der zonde,dien
zoone des verderfs , die zig in uwen Tem-
pel verhief of hy Godt was, en de haf ten en
confcientien van allen onder zijne gehoor-
zaemheidc, gevangen wilde houden. Hy
verontheiligde uwen heiligen Tempel en
maekte dien tot een Tempel der afgoden,
een huis van koophandel, een fpelonk der
moordenaren. Men zag de doode lichamen
van uwe knechten het gevogelte des Hemels
tot ipyze geven, het vleefch uwer gunftge-
nooien aen het gedierte des vêks: de vyan-
den uwes naems vergoten hier ronrzomhun
bloedt als water, en daer wasniemant dieze
hegroef : onzen nabuuren waren wy eéne
finactheidt, een fpot en fchimp hun die roniz-
om ons woonden. Maer gy, 6 onzeGodr,
hebt onze fmaetheidt aengezien , cn u on-
zer ontfermt. Gy hebt Matthatiaffen, man-
nen van beleidc en dapperheidt, verwekt,
die zig tegens de woede van den Antikrift
aengckant, hec werk der hervorminge by
de handt genomen en zoo verre doorgezeE
hebben , dat uw huis en Tempel gezuiverc
is van den afgodendienft, en geworden eene
vergaderplaets der heiligen en een bedehuis
voor uwe gunftgenootén.

En daermen nu nog in andere geweften
f T van

90 G E B E T> T.

van den aei tbodem uwe Heiligdommen ver-
onthéiligt , de vergaderplaetzen der heili-
gen met al het graveerzel te zamen door hou-
weelen en beukhamers in ftukken geflagen
en verbroken ziet, mogen wy hier met on-
ze oogen onze bedehuizen aenfchouwen ,
zulke plaetzen,daer wy zonder eenige vree-
ze van ftoornilTe door de vyanden uwes
naems uwe lieflijkheden , 6 Jehovah, kun-
nen gewaer worden en onderzoeken , daer
wy met elkander in zoetigheidc heimelijk
raetplegen en onzen fchoonen Godsdienft
oefFenen. Het is de rijkdom van uwe goe-
dertiereniheidt byzonder over ons, goeder-
tierene Godt, dat wy op dezen dag dit huis
tot uwen dienft mogen vernieuwt zien, en
tot de verbreidinge van uwen naem dus ge-
opent. Heere Godt, daer is geen Godt ge-
Ljk gy, boven in den Hemel nog beneden
op de aerde, trouwe doende,en weldadig-
heidc aen ons bewyzende , verre boven jae
tegens onze verdienden.

Wat zullen wy den Heere vergelden voor
zulke weldaden aen ons bewezen ? wy zul-
len den beker der dankzegginge opneemen
cn den name des Heeren aenroepen. Wy
zullen u offeren offerhande van dankzeggin-
ge jwy zullen onze geloften den Heere beta-
len , nu, in de tegenwoordighcidt van al
zijn volki in de voorhoven van het huis des
Heeren. Wy

G E B E 7J r, 9ï

Wy weeten, 6 oneindige Godt, dat gy
niet op aerde woont; ziet de Hemelen, jae
de Hemel der Hemelen zouden u niet kun-
nen begrypen : hoe veel minder dir huis,
dat uwen name herbouwt is. Wend u dan
maer tot ons gebedc en onze fmekinge, 6
Heere onze Godt, om te hooren naer ons
geroep, en het gebedc, dat wy heden voor
uw aengezichte uicftorten.

Ach l of het u behagen mogt uit uwe
verhevene en heilige wooninge nedertezien,
en aen ons die belofte te vervullen , welke
gy gefproken hebt, over al, waer myn
naems gedachtenis geftigt worde, zal ik rot
u koomen en u zegenen ! Laten uwe oogesi
dag en nacht open zijn over dit huis, over
deze plaetze en vervulze met uwe genade en
zegen.

Zoo dikwils alswy hier inde vreezeuwes
naems zullen vergadert zijn,zijt in het mid-
den van ons tegenwoordig met uwen H.
Geeft. Z-gen hier onze byeenkoomften;
doeze ftrekken tot uweeereen heerliikheidt,
tot vermeerderinge van kennifle , gelobf,
liefde en ware godtzaligheidt, en tot be-
vorderinge van onze eeuwige gelukzalig-
heidr. Maek daer toe de Predikinge van uv^
wordt en Euangelium voorfpoedig; dat hec
omtrent ons alle fteet^ bevonden werde een
kracht Godts toE zaligheidt.

Alle

92 GEBEDT,

Alle gebedt, alle fmeekinge, die van ons
of eenig ander menfch gefchieden zal, als
wy erkennen elk onzer de plage zijnes har-
te, en een yder zyne handen hier in dit huis
Äal uitbreiden om of algsmeene of byzonde-
le plagen van u aftebidden , en het goede
voor Landt of Kerke te verzoeken hoor gy
dan in den Hemel, de vafte plaetze van uwe
wooninge, vergeef de zonden van ons,uwe
Dienftknechten en Dienllmaegden, weerde
welverdiende plagen af, en geef ons naer
den wenfch van ons harte, alles waeromwy
tot n roepen.

Laet hier nooit eene andere i^emme ge-
hoon worden , als die den weg der waer-
heidt klaer en duidelyk , zonder omwegen
of menfchelyke vonden te gebruiken , aen-
■wyftjdac dit huis nooic door afgodendienft
veronthéiligt werde, maer altoos zyenbly-
ve een bedehuis voor uw volk,daer hethei^
Jige handen en harten opheft.

Schep over deze wooninge en onze ver-
gaderinge eene wölke des daegs, en een rook,
en\'den glans eenes vlammenden vuurs des
nachts , ons zynde tot eene befchuttinge,
een toevlucht en verberginge tegens den
vloedt en tegens den regen.

Laet\'er ook geene wooning op uwen gan-
fchen berg zyn , die door u niet behoede
werdt, Gy hebt hier in Nederlandt, 6 Godt,

200

zoo veele Kerken, die gewyt zyn tot uwen
dienft, daer men uwen naem aenroept , en
de verkondiging van uwe deugden gefchiedt,
verlaet roch geene derzelver, maer blyfze
by mec uwe hoede en befcherminge , be-
waerze voor verval, en verwek altoos Gods-
dienftige en raikdadige harten, die gaerne
willen toebrengen tot onderhoudt of herftel-
li nt^e. Wilize voor al bewaren voor de woe-
dender vyanden, die gaerne van dezelve af-
godrs Tempelen zouden maken ofte onder-
Ite boven keeren.

Beteugel byzonder de woede van dien
wraekgierigen, die op ons zoo verbittert is,
en die zoo veele van uwe Kinderen en gunft-
genooten ter dodinge en hunne vergader-
plaetzen en bedehuizen aen de verwoeftinge
overgegeven heeft. Wanneer zal die Ty-
ran eens een einde nemen, wanneer zal hy
hec verwoeften en trouwlooflyk handelen
volbracht hebben! Heere doe die tydc eer-
lange daer zyn, dat tot hem gezegc werde,
wee u gy verwoefter en die troulooflykhebt
gehandelt, nu zuk gy verwoeft encrouloos-
lyk gehandelt worden.

Verlos uwe Kinderen en gunftgenooten
van de Amikriftifche dwinglandy in diege-
,wellen van den aertbodem , daer zy onder
dezelve zuchten. Gy weet, ó Godt, waer-
men Jakob heeft opgegeten ea zyne lieflyke

94 . G E B E %
wooninge verwoeft. Gedenk aen hèm ten
goede; ftae op, help en verlos hem, al-
raagcige Godt. Waerom zouden de vyan-
den zeggen, Waer is hunne Godt ^ Laet hcc
gekerm der gevangenen voor uw aenfchyn
Icoomen ; behoud overig de Kinderen des
doots naer de grootheidt van uwen arm, geef
hun de vorige wooningen en hunne bede-
huizen weder. Roey den Antikrift uit, en
uit Babel den naem en het overbiyfzel, en
den zoon, en den zoons zoon: ftelze tot ee-
ne erve der nachtuilen en tot waterpoelen,
en wiltze uitvagen met eenen bezem des
verderfs. Laten de Koningen der aerde,die
tot hier toe met het beett gehoereert heb-
ben, uw oordeel in een uur over die groore
hoere zien koomen, en zig oniflaen van ha-
re liefkozeryen, eer het befluit bare cn dc
hittigheidt van uwe grimmigheidt ook over
hen uitgegoten werde.

Wy verwachten, Heere, naer uwe ge-
trouwe beloften de bekeeringe van zoo vee-
le ongelovigen: doe die tyden, in welke dat
groot heil aen uwe Kerke zal gefchonken
worden, haeft naderen. Vergader de hinken-
de, verzamel de verdrevene, doe de Joden
afzien vandatoudt huis, dat gy om hunner
voorvaderen grouweldaden aen de verwoe-
ftinge hebt overgegeven; laet dat fchaduw-
achtig Heiligdom in hunne harten niet meer

op-

gebe \'D T. 9f

opkoomen: brengze tot den berg uwer hei-
ligheidr, nu vaftgcftelc op den top der ber-
gen, en tot uwe wooningen. Laten ook dc
Heidenen gebracht worden tot uwen heili-
gen berg, en verheugt in uw bedehuis : la-
ten hunne brantofFeren en §achtoff"eren u aen-
genaem zyn op uwen Ahaer: uw huis is nu
toch een bedehuis voor alle volken.

Laten alle ergernilièn uit hec midden van
uwe Kerke geweert zyn, en onder ons niets
gevonden worden, dat Joden of Heidenen
zou beletten intekoomen tot uwen heiligen
Tempel.

Geef ons allen een harte dat genegen en
volvaerdig is om alles tot den opbou uwer
Kerke toetebrengen. Schenk ons Leeraers,
die met alle kracht daer toe arbeiden dat uw
huis verheerlykt, en het getal der huisge-
noten dagelyx vermeerdert werde.

Vergun ons gedurig Matuthiaßen en der-
zelver recht geaerte zoonen, Regeerders,
die Voedfterheeren zyn van uwe Kerke, man-
nen van beleit en dapperheidt,die niets ver-*
zuimen dat tot herftellinge en beveftiginge
van den zuiveren Godsdienft ftrekken kan.
Wy danken u, dat wy in deze dagen, waer
in men zoo tegens uwe Kerke woelt en woedt
en uwe Tempelen en Altaren tot puinhoo-
pen zoekt te maken, zulke Helden aen het
roer van Regeeringe in dit ons lieve Vader-
lans

96 G E B E T.

knc zien bitten, die het goede van uw huis
zoeken , en voorftanders zyn van vryheidc
en waerheidt: Laetze by ons in lengte van
dagen; raaek hunne Regeeringe voorfpoe-
dig tot befte van uwe Kerke, welftanc van
dit ons Landt, afbreuk der vyanden en al-
lerlei afgodendienft en beveftiginge van
het Koningkryk van uwen Zoone. Zegen
hunne raetflagen en ondernemingen toe
voörtzettinge van dezen zwaren en druk-
kenden Oorlog en verkryginge van eene
goede, gewenfchte,en beftendige vrede.

Maek by hen, maek by ons, hunne on-
derdanen woninge, ó Godt,maek onzelig-
hamen tot Tempelen van uwen H. Geeft,
onze Ledematen tot wapentuigen der ge-
rechtigheidr. Doe ons alle hier zoo verkee-
ren voor uw aengezichte, dat wy Van u in
genade aengezien en eens opgenomen wer-
den in uwen hemelfchen Tempel daer bo-
ven , daer wy eeuwig voor uw aenfchyn
zullen ftaen, in defzeifs licht wandelen, en
u, ó drie eenige Godt, toebrengen de eere,
de heerelykheidt, en de dankzegginge, ge-
lyk u toekoomt, tot in eindelooze eeuwig-
heidt. AMEN. \'

m

m

m

■M\'A- i\' \'-\'-V