Multum debeo omnibus Yiris Clarissimls, tlieologls et alüs,
qui studiorura meorum fuerunt duces, praesertim Tibi, clarissime
Vollgraff, promotori aestumatissimo, et Vobis, clarissimi Hart-
man et Damste, per tot annos mihi auspicibus.

Gratias habeo viro illustrissimo Comiti Leicester, qui e bi-
bliotheca sua codicem Holkliamensem in usum meum com-
modavit, et bibliothecarum nostratium et exterarum Praefcctis
eorumque Adjutoribus, qui tarn officiosos erga me se prae-
buerunt.

Codices manuscripti, in quibus invenitur liber Usp) Kxplkg
enumerantur in catalogo codicum mss. medicoruin Graecorum,
qui duce Hermanno Dielesio in lucem prodiit a° 1906 \'), pag. 33.
Sunt codices graeci Yaticanus 27G (V), Palatino-Vaticanus
192 (P), Parisinus 2146 (C Littraei), Monacensis 71 (U Littraei),
Parisinus 2255 -) (E Littraei), Holldiamensis 282.

Codicem descripsit Darembergius apud Littraeum VII p.
467 et X p. LIX, deinde Ilbergius in Musei Ilhenani toin,
XLII p. 444 sqq. *) et Proleg. ■"\') p. XV sqq.. Collationo prac-

1) „Die Handschriften der antiken Aerzte, Griecliischo Abteilung. Im Auftrage
der akademischen Kommission herausgegeben von II. Diels. Aus den Abhandl.
der Königl. Preuss. Akad. der Wissenschaften der Jahre 1905 u. 1906". Berolini
a° 1906. 2) Ilie codex notatur numéro 225-1! in „Ilistoria literaria Ilippocratis"
conscriijta ab J. C. Ackermann, (juam refert C. G. Kühn „Mcdicorum Graecorum
opera quae exstant" vol. XXI. Quam ob rem puto in Dielesii catalogo etiam hune
numerum inveniri, uiicis tarnen inclusum et addito interrogationis signo. Ackcr-
manni error haud dubio hinc oritur quod Codd. Parisini 2254 et 2255 duo
tomi sunt unius libri. Ile vera tamen in codice 2255 lib. n. xapÎHjç invenitur.

3) E. Littré, „Oeuvres complètes d\'IIippocrate" tomi X, Purisiis a" 1839—61.

5) Ilippocratis opera, vol. I et II, recensuit II. Kuehlewein. Prolegomena con-
scripserunt I. llbcrg et II. Kuehlewein. Lipsiae in aedibus B. G. Teubneri a\'s
1894 et 1902.

terea Vaticani Littraeus usus est, quam confecerat Darember-
gius, in tractando libro n. (pù^ioç ^aiVou \'). Vetustissimus est
eorum codicum libros continentium Collectionis Hippocraticae
qui exhibent librum n. y.xplt-^g. Est codex membranaceus
saeculi XII exeuntis.

continentia vir illustrissimus reverendissimus G. Mercati Prae-
fectus Bibliothecae Yaticanae, arte phototypa reddenda benigne
mihi curavit. Verba, quibus liber uno illo versu incipit, in ima
parte folii 19 P exarata, comiter propria manu mihi descripsit.

Ilbergius manus correctrices memorat, quarum vestigia in
codice exstant et alibi et in libro n. zxp^i^ç, ubi duas depren-
dit\'). Tabulas phototypas inquirens alteram inveni in folio
19r vs. 16 in vocabulo êij, scripto in rasura manu prorsus
diversa a manu librarii qui confecit codicem, multum diffe-
rente etiam a manu correctrice altera quae in eodem folio
super litteram i vocabuli Tivi scripsit litteram a. Huic eidem
manui debentur praeterea duo scholia in margine folii 19 iv
adscripta ad vocabula et Cpopó^on; et unum scholium

Sed tertia etiam manus, quae codici iam descripto operam
dedit, se mihi obtulit. Manus duabus prioribus haudquaquam
similis in folio 191^ in margine glossam ßööuvog adscripsit ad
vocabulum ^àtrvsç.

Deinde in fol. 192\'" vs. 18 in vocabulo CpccToa\'Bsl syllaba
ultima parum dare ex mutata esse videtur a manu, quae,
in tabula phototypa saltern, diligenter definiri non potest.

Pi\'aeterea nonnumquam accentua sunt correcti, etiam a duabus
manibus, ut mihi videtur. Duas has manus in fol. 191\'\' vs. 8 voca-

XLII J). 447 in calce. 4) r ^t^cctt. hxtrfiaxt iv |3\' trcfi ywxiite/uv. JijAo? kcci to
Stit6iia-xi Kxi TO Si£?,g7v:
u

Sunt haec scholia desumjjta e Galeni libro c. t. Tav \'IxxoupxTOvi; y/^ua-iruv
Ifijyjo-/?, cf. Galeni cditionis, tiuam curavit Kulinius, vol. XIX pp. 93 ct 153.
5) Quam ob causam j^uto Parisinum C Vaticani exemplar ipwroei^y liabere.

bulum \'^sh-^j\'/iy-iri ostendit bis, quod ad accentus attinet, correc-
tum \'). Quarum manuum altera bis ante vocabulum icrr/i/ fol.
19b- V. 24 et fol. 192\' v. 8 accentum gravem, positum in ultima
syllaba vocabuli praecedentis, in acutum mutavit, vel acutum
fortasse in gravem. Observanti mihi rationem, qua in scri-
bendo accentu utitur librarius qui codicem descripsit, illud
factum esse verisimile videtur. Fieri potest ut atramenti colo-
res in ipso codice planam faciant rem, quae aliquatenus incerta
manet in tabula pliototypa.

In vocabulo y.oiKoiaiv in folio 192\' vs. 9 littera o post lit-
teram A posita ita scripta est ut videatur librarius incohavisse
a koiä! velut xotJ^l-^aiv vel tale quid scripturus, sed tunc litte-
ram i in o mutasse. Praeterea super litteram o accentus, qui
acutus dicitur, primum scriptus est, deinde abolitus duabus
lineis transversis eo modo quem supra monstravi: denique
accentus acutus alter scriptus est super syllabam kci. Qua ex
re concludendum esse mihi videtur correotiones in quibus
duae lineae adhibeantur transversae a librario ipso, qui librum
descripsit, originem ducere. Paulo ante hunc locum (Li. c. X)
locus est (c. VIII), ubi codex Vaticanus r^at noiKr^tnv habet.
Infra, cum codicem Holkhamensem tractabo, oatendam e lec-
tione, quam Holkliamensis hoc loco praebet, comparata cum
modo, quo altero illo loco in Vaticano vocabulum koI^okxiv
scriptum est, Vaticani archetypum pro Koh.oimv habuisse y.oi?Jiflinv.

Infra amplius de hac re agam, sed iam nunc licet statuere
Holkhamensem incolumes servasse tres lectiones codicis, qui
fuit archetypus, ex quo fluxerunt et Vaticanus et Holkha-
mensis. Quarum lectionum vestigia adhuc Vaticanus exhibet.

Codicem memorat eiusque libros indicat ex Darembergii
annotatione Littraeus X pp. LXII sq.. Descripsit codicem
Ilbergius Mus. ßheo. XLII pp. 447 sq., (ieiiide memouavit

Prol. p. XVIII. Est codex chartaceus saeculi XV. lam Darem-
bergius, collato libro n. (pvtriog Trxi^icv statuit codicem exem-
plar esse Vaticani 276, quod idem apparuit Ilbergio, complu-
ribus collatis codicis partibus.

Ordinem tantum librorum posteriorum in codice P. a Vati-
cani ordine differre et Darembergius et Ilbergius 11. cc. per-
hibent Apparere conclusit Ilbergius, cum codex Vaticanus
ipse nobis supersit, Palatino-Vaticanum inutilem esse -).

Codicis folia librum, n. y.zp\'êly,; continentia, vir ill"® rev"»
Mercati a pliotographis Sansaini exprimendas officiosissime
mihi curavit. Quibus cum foliis codicis Vaticani 276 collatis,
idem comperi quod Darembergius et Ilbergius. Codex Palatino-
Vaticanus 192 descriptus est e Vaticano 276, hie illic voca-
bulis mendose descriptis vel omissis. E glossis et scholiis
Vaticani Palatino-Vaticanus habet tantum vocabula ßöö\'jvo?
et Çvpxa-ûcvTsç, mendose tamen descripta.

Codex est chartaceus saeculi XVI. Codicem parum diligen-
ter descripsit Littraeus I p. 529 sq., qui haec adnotat: „En
tete de ce volume se trouve une table qui ne répond pas au
contenu du manuscrit, mais elle mérite d\'etre mentionnée ici,
ayant été sans doute copiée sur quelque index beaucoup plus
ancien" e. q. s.. Haud mirum Littraeum tune sic scripsisso.
Illa tabula enim ttIvx^ est codicis Vaticani, qui multo demum
post Littraeo innotuit per Darembergii, quas iam memoravi,
annotationem et collationem. Littraeus X pp. LIX sq. ex
annotatione illa codice Vaticano eiusque tt/Väjc« memoratis haec
addit vel sua ipsius vel Darembergii verba: „En tout sembla-
ble à notre ms. de Paris W 2146".

Ilbergius, qui multo diligentius descripsit codicem in Mus.
Rhen. vol. XLII p. 446 sq., codice Parisino ipso cum Vati-
cano collato, hoc indicium probavit. Codex Vaticanus librum
rifp} i7ny.-jyi(ricç bis exhibet. In Parisino hic liber non iteratus

1) Singula, quao de liac re referunt Darembergius et Ilbergius, non jjrorsus
inter se eoncinunt. 3) 1, e. p. 440.

est; ceteroquin tamen codicem, vitiis in describendo commissis
exceptis, plane Vaticano similem esse etiam Ilbergius comperit.

Codicis folia, in quibus liber n. nxpliyi? scriptus est, photo-
typice mihi reddenda benevole Bibliotheca Publica, quae est
Parisiis, praebuit Catala fratribus pliotographis, qui imaginera
perclaram mihi confecerunt. Nullam aliam ob causam quam
ne quid reliquisse videar, significare velim me quoque, folüs
illis inspectis, comperisse, quod docuerunt Darembergius Lit-
traeus Ilbergius, Parisinum exemplar ease Vaticani.

Ilbergius afFert menda, quae librarius in codice Parisino
conficiendo commisit ex capp. I—X libri n. (pù^m àvôpéiTrov
et ex aliis locis collecta, e quibus duo e libro n. zxp^r^c:
V fV/Tf/J/ç, C êTrhêu^i? ; V svirophi, C àiropssi »). Haec duo
vitia, cum in codice Vaticano bis locis littera y et syllaba
SÙ haud clare scriptae sint, tam sunt arguta ut alia consimilia,
quae in comparandis codicis C foliis illis duobus mihi se
obtulerunt, non sit quod memorem. Praetereo etiam lectiones
nonnullas in Littraei apparatu critico e codice C perperam
adlatas. Cum enim Iiaud dubie codex Parisinus C e Vaticano
27G sit descriptus. Parisinus ille posthac neglegi potest, quod
iure Ilbergius moniiit. Idem eo magis Parisinum C Vaticano
posthabendum esse ostendit, quod Parisinus e diversis mani-
bus correctricibus, quae in Vaticano exstant, quoqiio loco unam
tantum referat, nec semper candem. Scholia autem, quae
Vaticanus exliibet, in Parisino desiderantiir, neque textus
eorum ope ullo modo immutatus est.

Codicem Monacensem descripserunt Littraeus IV p. 76 (ox
annotätiono Thomasii), Ilbergius in Mus. Rhen. XLII pag.
460. Memoravit codicem — perperam tamen eum indicans
numero 81 — Petrequinius in Praefatione editionis, quam
curavit operum chirurgicorum Ilippocraticorum -), I p. 142.

1) Etiain 1\'alatino-Vaticanus 192 xTropési habet. 2) J. E. Pcfrequin, Cliirur-
gio d\'IIippocratc, Parisiis 1877—78, tomill. Littraeus et Petrequinius meuiorant
cnilic-em scriptum esse auuo 11551, Iborpius anno 1531. Petrcquinins quae de
codice memorat nou a Littraco niutuatus esse videtur, cum peculiare quoddam

Pars magna librorum, quos codex continet, originem ducit
e codice Marciano-Yeneto M. Collationes nonnullorum horum
Marcianae collectionis librorum confecerunt Thomasius, Kuehle-
weinius, Darembergius, Christius, Lectiones, quas praebent bae
collationes paulum prodesse 1. c. docet Ilbergius. An vero libro-
rum, non e collectione Marciana oriundorum, collatio aliquid
prodesse possit, amplius examinandum esse censet.

Equidem contuli folia librum n. zxp\'èi^i continentia. Quorum
foliorum imaginera optimam Praefectus Bibliothecae Publicae
Goetenborgianae, quae codicera Monacensem mutuum acceperat,
ex auctoritate Bibliothecae Publicae Bavaricae, quae est Mo-
nachii, comiter mihi misit. Inde mihi apparuit codicem Mona-
censem, quod attinet ad librum 11. diligentissime des-
criptum esse ex codice Yaticano 276. Vix minimum quiddam
deprendas, quod discrepet. Quin etiam littera « illa superscripta
vocabulo Tivi in folio 191^\' codicis Vaticani, quae pro glossa
superscripta est, sed re vera necessaria est correctio, eodem
modo, quo in Vaticano invenitur, descripta est, non deleta
littera in cuius locum erat substituenda. In folio 191" Vati-
cani in margine vocabulo "Siocßsßpccßhxi manu librarii ipsius
syllaba vtto addita est, huic vocabulo proximo adscripta.
Eodem prorsus modo Monacensis hanc syllabam addidit. Etiam
glossas codicis Vaticani refert accurate, hoe excepto quod in
scholio ad vocabulum \'), e fol. 191" Vaticani descripto,
bis exitum -xv mutavit in -xq.

In Vaticano manus correctrices accentus nonnullos emenda-
verunt et post verbum %cop££iv in folio 191" vocabulum svi in
rasura inseruerunt, ut supra monstravi. Quomodo haec in
Vaticano emendata sint, e codice Monacensi non iam apparere
manifestum est, sed ceteroqui, quod ad librum n. Kapli-z^ç
attinet, plane substituere possis Monacensem pro Vaticano.
Itaque Monacensis melioris notae est quam codex Parisians 0,
qui, neglegenter e Vaticano descriptus, multis locis perperam

afferat, quod Littraeus non Iiabct. Ideo puto numcrum 1551 rectum esse et llber-
giuiii errasse Vel fortasse vitium, a typograijho commissuiii, cum decepisse. Vitium
eiusmodi etiam numerus foliorum lOG apud Littraeum est, pro quo legatur 40(5.
1) Cf. p. 2.

In textu librorum constituendo Monacensis quidem, cum
Parisino C, posthac neglegi potest, sed pretio non caret, quippe
qui exemplar sit fidissimum codicis Vaticani, quod attmet
saltem ad librum n. Kxplm. Atque verisimile est non aliter
rem se habere quod attinet ad alios libros codicis Monacensis,
qui non e collectione Marciana originem ducunt.

lanus Cornarius in Praefatione\') editionis quam curavit
librorum Hippocraticorum % docet se usum esse et aliis duo-
bus codicibus et codice, quem „exhibuisset" insignis medicus
Adolphus Occo Augustanus. Ilbergius in Mus. Rhen. vol. XLII
p. 460 sq. annotat codicem Monacensem liuius medici fuisse,
itaque Cornario praesto fuisse.

Descripserunt codicem Littraeus I p. 518 sqq., Ilbergius in
Mus. Rhen. vol. XLII p. 451 et Prolog, p. XXII sq.. Est codex
chartaceus saeculi XIV. Etiam huius codicis paginas, quae
librum n. ^xplki exhibent, sc. fol. STO-^ \\ Bibliotheca Publica,
quae est Parisiis, benevolo photographiée mihi depingendas prae-
buit fratribus Catala, qui quidem optime hoc munere functi sunt.

Codex manu subtili dare et eleganter scriptus est pluri-
mis tamen compendiis et signis tachygraphids. In fine libri
n. yixpli-^i librarius verba (S^.iTTCt^évv post vocabu-

librum scriptua est titulus \'iTTTroKptirov^ xsp) zxp^mc. Paulo
infra in margine dcxtro legitur: hóyoc k\\ Ad partem libri,
quae do laovo cordis ventriculo agit, in margine annotata
sunt haec: on ^ Kxp^ix H^i rivx (^ÔÛpov g/xj^v û\'a/^ou.

Titulus et annotatio mihi videntur deberi alteri manui vel aliis
manibus atque librarii. Neque correctionem aliam neque anno-
tationem ullam amplius ad librum n. ny^P^l-\'i? codex praebet.

Ilbergius Prolog, p. XXIII contendit et alios libros
et librum n. Kxp^i^?, qui in hoc codice continentur foliis

366>—395, originem ducere a Vaticani 276 archetypo. Mihi
tamen apparuit Parisinum E ex Vaticano 276 ipso originem
ducere.

Videamus quae in Parisino — praeterquam quod Vaticani glos-
sarum et annotationum nihil habet — a Vaticani textu discrepent.

Si hune indicem perlustraraus, videmus Parisinum, cum
Vaticano comparatum, nullam variam lectionem proprio sensu
praebere. Sexies vocabulum omissum est. Lectio xTro^rrlsi pro
CCTTOTTTVSI aperte corrupta est, nam xTroTrisi vox nihili est.
Notabile est vocabulum àTroTrrvsi sic scriptum esse in Vaticano
ut facile àTro^risi legatur. ^vxpéi^svoq pro tpu^c/^fvaç librarius
scripsit perperam, cura paulo ante vocabulura ^uxpôc scripsisset.
^§3/« pro iS(3/ç post vocabulum Kxp^l-^v pro eiusdem generis
vitio habendum est aut pro iotacismo. Trû^ix, ßsßx-J^iJ.xTx^ quod
vocabulum tamen ampliore emendatione eget, àopz^^nv^ xiro^Cpa-
yévTOç^ emendationes sunt quas pro lectionibus, quas

offert Vaticanus, vel graramatica vel contextus suadebat. axiHsi-
o-î?? pro iTXxi7Ôsia->i? itemque xyysï pro âyyslco perperam illata
sunt, cum (rxix^^\'v et xyyeïov vocabula sint medicorum disci-
plinae propria. Sex hae lectiones mihi nihil aliud esse videntur
nisi lectiones codicis Vaticani consulte in codice posteriore
rautatae sive in meliorem, sive in peiorem partem, xxhot quo-
que pro KXÎTS codicis Vaticani fortasse lectionibus eiusdera
generis adnumerandum est : reliquae lectiones Parisini, ut o. g.
pcä^xoßsvug et où Ttç pro cutw, lectiones simt Vaticani ortho-
graphiée tantum emendatae.

Sed, quae res est maximi moinenti, tres hae lectiones, quas
vidimus archetypum Vaticani et Holkhamensis habuisse, quas
Ilolkhamensis intactas fere adhuc habet, quas in Vaticano ipso
correctas rasura aliaque correctionis vestigia adhuc patefaciunt,
in Parisino frustra quaeruntur. Correctas tantum lectiones
codicis Vaticani i^, r^triv KotKrf^viv^ rolai y.ob.cKriv^

ÇcoTosi^sî Parisinus praebet, ne vestigium quideni minimum
babet lectionum principalium, quippe qui nusquam manum
corrcctricera passus sit.

XTTO T^g i/>}^ûoç om. roTiriv (H.)

TTspiova-\'i-^
à7r0!T(pxyévT0q

ayyel (H. âyysi)
Kxp\'Blav (H.)

zxp^î-yjç

lam rem manifestam nobis ante oculos iacere arbitror. Sine
dubio Parisinus uno tenore, uno tantum vitio statim correcto,
exaratus, descriptus est e codice o Vaticano 276 descripto, et
ab una vel pluribus manibus correctricibus retractato. Textum
recentiorem e Vaticano ortum, nihil aliud, praebet nobis Pa-
risinus 2255.

Praeterquam quod enumeratur in Dielèsii catalogo \'), codi-
cem Holkhamensem hucusque solus R. Foerster memorasse
videtur in Philologi vol. XLII, ubi agit de codicibus, qui sunt
Holkhami in bibliotheca Comitis Leicester.

Ex comitis benigna auctoritate vir doctissimus C. W. lames
Londiniensis, cui cura bibliothecae commissa est, et codicis
folia librum 11. Ktapllvit; continentia phototypice expressa et
annotationes nonnullas de codice officiose mihi praebuit, adiu-
vante codicum Conservatore Musei Britannici.

Ex Poersteri et lamesii annotationibus apparet codicem esse
bombycinum in 8°, continenten! Hippocratis opera nonnulla,
in singulis paginis versus duodetricenos exhibentem. Saeculo
XVI adscripsit codicem Fredericus Madden, qui ante centum
fere annos codicum conservator fuit in Museo Britannico.

Ex imaginibus phototypis textum compluribus locis correc-
tum esse comperi. Ex eis quattuor haud dubie manui librarii,
qui librum confecit, tribuendae sunt, scilicet x^pèdv (C. Ill)
mutatum linea perpendiculari per literam -j ducta in
vocabulum riiJ.opiv\\ in Ttßccplij correctum, punctis suppositis
littcrae o et superscripta littera cc propria librarii manu, syl-

1) In catalogi additamento — c. t. „IJcricht iil)cr den Stand des intcrakadc-
misclien Corpus Medicorum Antiquorum und erster Nachtrag zu den in den
Abh. 1905 u. 1900 vcroffentlicliten Katalogen: Die Handscliriften der antiken
Aerzte, I u. II Teil zusammengestellt von II. Diels. Aus den Abh. der Kön\'gl.
Preuss. Ak. der Wissensch. 1907" Berolini a° 1908 — p.p. 25 et 2ß auctoro
Aemilio Jacobs notatum est codicem Holkham. 282 cundem esse atque codicem
Bibliotliecae S. loannis in Viridario. 2) A photographo Fleming Londiniensi.

3) Librario litteram v illam, quam statim delevit, suggessit vocabulum h, quod
sequitur. Non inde orta est, quod in codice, quem librarius describebat, scripta
erat lectio correcta Vaticani èij. Librarius Holkliamensis enim protinus Iv

scripsit, nulla hic est mutatio vel rasura. Qua ex re satis apimret archetypum
eius habuisse

(C XII) denique, quod primum perperam scriptum librarius
ipse statim correxit: x^pSi^.., quoad videre possum, primum
librarius scripsit, tune linea transversa litteras delevit, .
neglecto, denique syllabam h superscripsit et syllabam
proxime post vocabulum addidit uno tenore scribere pergens.
Cum forma litterarum superscriptarum et litterarum syllabae
illius «V tum locus, quem syllaba addita «v occupât in libri
scriptura continua demonstrant correctionem ipsius librarii
manui deberi. Etiam ^uf., quod in margine adscriptum est ad
vocabulum ßcv^^r. (C- XII) a librario ipso, ut restitueret quod

scriptam. Primum sub vocabulo kpéc^ (C. II), deleto siinul
aspero spiritu litterae p superscripte. Initio ergo scriptum
fuit ig psov, deinde ut indicaret haec vocabula in unum
coniungenda esse lineam illam supposuit. Paulo supra in
codice nostro vocabulum ê^pvév invenimus adhuc êcpvév scrip-
tum, in qua voce fç et pvèv propius quidem inter se coeunt
quam infra et ^scv (quam ob causam corrector in êgpvh illo
nihil odoratus esse videtur), attamcn spiritus asper in p positus
est et litterae ? ea forma quae fiualis dicitur quacque pro
finali etiam a librario nostro iisurpari\'solet scripta est. Cum
kpvév hoe intactum manserit, probabilo est non librarium
ipsum, sed manum correctricem posteriorem vocabulo scpéov
lineam illam addidisso et spiritum delevisse. Alteram eiusmodi
lineam inveni sub vocabulo ^rxhivlpoi^ssi (C. III). Librarius
pro syllabe /v compendio usitato A usiis est. Syllabas ttxK et
^po linea illa subscripta manus — quam posteriorem fuisse hinc
verisimillimum est — una vol altera coniunxit, haud dubio
ne quis putaret auctorem ttäA/v ^poi^hi scripsisse.

Quator invoni lineam perpendicularem leniter flexain, qua
duo vocabula niinis inter se ptopinqua commode distingueren-
tur. Seniel ad dirimendum unum vocabulum in duo vocabula
linea hoc genus usurpatur, scilicet in vocabulo ovtco (C. IV),
■ quod hoc modo in cù rw solvitur. Hic igitur linea illa vitii
corrigendi causa adhibetur, unde conicere licet has quinque
lineas manui deberi posteriori omiios.

ovTcj invenitur etiam in codice Vaticano, cod. Paris. E où
T^ habet. Praeterea aliae correctiones inveniuntur, numero sex,
quibus lectiones, quas et Vaticanus habet, sic mutatae sunt
ut nunc congruant cum lectionibus Parisini E. Cunctae lec-
tiones hie enumerentur.

OVTCC
KSSTXl (ZSV

VIII kxITS

TTiZVeOV

XI 7rspiova>!

Syllabae tci et tx superscriptae vocabulis kxIts et ßsßKv.ßx
manus eiusdem sunt, prorsus alius tamen atque librarii.
Littera t vocabulo Trsptoua-t] a.dscripta parum clara est. Syllaba
êi vocabulo (pcoTosi^^ superscripta est signo tachygraphico. Cor-
rectiones, quae inveniuntur in ttxvsov et yJsrxi ßh punctis
significatae sunt, quo fit ut, cum praeterea qui sit atramenti
color incertum sit in tabula phototypa, neque ex forma littera-
rum, neque ex atramenti colore manus definiri possit. Nihilo-
minus et has correctiones et correctionem vocabuli cutu eidem
manui, cui duas illas priores, adscribere licet. Omnes enim
correctiones sunt eiusdem generis, desumptae scilicet e codice
Parisino E vel e codice cum Parisino arte cohaerente. Quam-
quam in voóabulo OVTOO^ in où TuT correcto, linea illa perpen-
dicularis invenitur, dubium] manet, non reddente tabula pho-
totypa atramenti colorem, an lineae iliac perpendiculares item-
que illae libratae eidem manui, cui tribuimus correctiones has
sex, dobeantur. Verisimile tamen est rem sic se habere.

Minus probabile esse mihi videtur correctionem, quae ultima
mihi tractanda est, [manui illi deberi, dico correctionem qua
in \'Vocabulo 7repi(pspsç (C. X) inserta est littera 6 ita ut nunc
in codice legatur Trspi^epssc. Haec lectio in alio codice non

1) Quam Icctionem etiam Tarisinus C Vaticani exemplar liabct. Dc qua re
vide annotationem 5 in calce paginae 2.

invenitur et postea demum in editionibus inde a Foesio exstat.
Quapropter seris temporibus fortasse ex editione aliqua deli-
bata aut per coniecturam orta esse mihi videtur.

Codex Holkhamensis nonnullis locis discrepat a ceteris codi-
cibus mss. omnibus:

om.

•/.expcûi^svov
Xcopési • SV
SjJ-ßsßoiüpOTOCl

yxurspoiv

TOlci -) Kcihlvjistv

omisit.

Praeterea in vocabulo vypx^ßx (C. I) littera (7 in versus
fine scripta et lineola, quae indicat vocabulum continuari in
versu, qui sequitur, paene deletae sunt. Haud facile aliud quid
legas atque Zypx(j^x. Attamen inquisitione subtili vestigia ante-
rioris et summae partis litterae ^ et lineolae illius distingui
possunt.

Supra iam memoravi in Vaticano in verbis xcophtv fi? lit-
teras Ivi scriptas esse in rasura. Praeterea in Vaticano littera
V in fine verbi %;>3p^£iv tam arte praecedenti vocabulo adscripta
est et modo paulum insolito delineata ut postea addita esse
videatur. Ergo, comparata lectione quam habet Holkhamensis,
conicere licet etiam Vaticanum olim habuisse zaphi • fV. Illud
quoque supra notavi vocabulum, quod videtur fuisse (pcoTosi^,
in codice Vaticano parum clare in cpuToei^sr correctum esse.

1) Utique postquam in luccm prodiit cditio Aldina, quac ^sp^spj« habet.
Franciscum Asulanum cnim, qui curavit cditioneui Aldinam, in textu constitueudo
codice llolklianicnsi usum esse iufra ostendani. 2) In tabula mea pliototypa
diphtliongus ol in vocabulo td!<7, parum dilucide expressa est, ita tamen ut nihil
aliud legi possit. Omno dubium tollit cditio Aldina quae ro/cr/ habet.

Codex Holkhamensis, ut paulo ante vidimus, (pccrosi^^\' exhibet,
syllaba si super adscripta. His igitur locis codex Holkha-
mensis duas veteres lectiones incolumes servavit, quas in Vati-
cano olim, antequam corrigerentur, extitisse e vestigiis qui-
busdam adhuc apparet, quaeque postea in aliis codicibus non
iam inveniuntur praeterquam quod ^urosi^f, illud emersit iterum
in codice Parisino C nullam aliam ob causam quam quod cor-
rectio in codice Vaticano facta non satis fuit efficax, ut et v,
et £( legi posset.

Itaque, lectione xccpïei • èv etiam in Vaticano monstrata,
ceteras lectiones peculiares codicis Holkhamensis non tanti
esse manifestum est ut ponas codicem Holkhamensem non ex
eodem archetypo originem ducere, e quo fluxerit Vaticanus.

Quin etiam putes Holkhamensem e Vaticano ipso non correcto
originem ducere. Sed hoe credi vetat lectio Holkhamensis toTo";
zoiKiviffiv^ quod nunc explanabo. In Littraei textu bis inveniuntur
verba t^ö-; y.oi?Jvi7iy, scilicet cc. VIII et X. Codex Vaticanus priore
loco tantum rijtr/ xot?jyj(^iv habet, altero tc7<ti xol^oicriv \'). Ubi
egi de codice Vaticano iam notavi librarium zoiloimv illud
scribenten! a y.oixl incepisse, quod satis constat, quia non solum
littera o, quae post litteram A sequitur insolite a fronte lineam
habet perpendicularem, sed etiam accentu acuto ornata fuit,
qui deinde duabus lineolis deletus est. Haud dubie igitur in
animo habebat scribere y.oiXiviixiv. Sine mente ac consilio enini
eum a koiX\'i incepisse haud verisimile est, cum vocabulum, quod
praecedit, roTiri, multo potius ei y.o\'iXoi7iv quam xoihivj^iv sug-
gesserit. Ex lectione tarnen, quae priore loco (C. VIII) in
codice Holkhamensi invenitur, toTö"; y.oihiv,(!iv sc., apparet Vati-
cani librarium in archetypo re vera legisse quod
vocabulum in scribendo ob Tolai illud praecedens in KoiÄoiatv
mutavit, postquam priore loco pro verbis To7(ri y.oi}J-^7i arche-
typi consulto ryjui y.oi?Ji^<7i in suo scripsit exemplari. Codicis
Holkhamensis librarium verba to7s-> y.oiKivj(Ti re vera priore
loco in archetypo suo legisse y.olxi- illud, quod Vaticanus habet
altero loco, ostendit. Librarius codicis Holkhamensis altero loco
tamen, cum iterum ei verba rol^i y.oi?J-/iaiv occurrerent, offen-

Ne obicias librarios forsitan stultiores fuisse quam ut sic
agerent. Nam librarius codicis Vaticani certe tam peritus fuit
linguae Graecae ut, Ko\'aoiaiv si in archetypo suo legisset,
tamen ei vocabuli koi^Jh in mentem venisset. Sed praeterea
priore illo loco verba roUi y.oi/J\'4(rtv codicis Holkhamensis et
quod altero loco in Vaticano vocem -^ci^.staiy librarius haud
dubie initio y.c:Xi>j^iv scribere volebat, tam insigniter congruunt
ut non ex casu hoe factum esse mihi constet. Alio modo hanc

Ex duobus his vestigiis igitur oiusdem scribendi rationis in
altero codice altero loco inventis argumentum manifestum adepti
sumus, unde apparet codicem Plolkhamensem non e Vaticano
non correcto originem ducere, sed codices Vaticanum et Holkha-
mensem eundem habuisse archetypum. Librarius archetypi
duobus illis locis anomaliam roJci noixi-^cnv, nescio unde ortam,
legit et descripsit, nisi earn nescio qua ratiocinatione ductus

In indice lectionum, quibus inter se differunt codd. Vati-
canus et Parisinus E \'), complures Parisini lectiones notavi
littera II. Has lectiones habet etiam Holkhamensis non cor-
rectus. Omnes alias huius indicis lectiones Holkhamensis non
correctus cum Vaticano communes habet. Apparet igitur Holkha-
mensem non correctum conflatum esse e textu archetypi, o quo
etiam Vaticanus 276 est descriptus, et e textu recentiore quem

ßüOvvoc^ quam habet etiam Vaticanus. Alias glossas vel anno-
tationes Holkhamensis non habet.

Codices Palatino-Vaticanus 192, Parisinus 2146, Monacensis
71 tamquam apographa Vaticani 276 in textu constituendo
sunt omittendi.

1) Vide p. 8 sq.. 2) Partes textus rccentioris in llolkliainensi postea, uti
iam vidimus, adauctae sunt eorrectionibus dclibatis c Parisino E.

Vaticanus 276 textum habet vetustiorem, Parisinus 2255
textum recentiorem, e Vaticano tamen ortum. Vaticanus adhuc
exhibet vestigia trium lectionum textus vetustissimi, quae in
exemplaribus e Vaticano descriptis et in Parisino 2255 frustra
quaeruntur.

Has lectiones vetustissimas incolumes servavit codex Holkha-
mensis 282, cuius proto-archetypus fuit Vaticani archetypus.
Holkhamensis non correctus habet nonnullas lectiones sibi
peculiares ; ceterum exhibet partim textum vetustiorem, eundem
quem Vaticanus, partim textum recentiorem Parisini 2255.
E quo codice praeterea hic illic correctiones in flolkhamensi
adscriptae sunt textus lectionibus non oblitis. Itaque, quantum
mihi indagare contigit, in textu constituendo nobis Vaticano
est utendum fundamento, deinde Holkhamensis adhibendus in
tractandis lectionibus cod. archetypi, quarum Vaticanus tantum
habet vestigia. Codicis Parisini 2255 lectiones discrepantes
aut errores aut merae coniecturae sunt.

De archetypo codd. Vaticani et Holkhamensis hoc unum
dicere posse mihi videor vocabula in eo, sive uncialibus sive
minusculis litteris conscriptus fuit, compluribus locis male
distincta fuisse, quod apparere arbitror e lectionibus ovtcc,
Trâvsov, aliis quae utrique codici communes sunt.

Liber Tlf/s) zapli\'^!; semel tantum seorsum editus esse vide-
tur, addito commentario, a lacobo Horstio, Prancofurti ad
Viadrum a° 1563 in 4°. Non contigit mihi ut nanciscerer
exemplar huius editionis.

Complures sunt editae collectiones librorum Hippocratico-
rum, quae nonnullos tantum amplectuntur libros. In una tan-
tum ex his collectionibus liber n. y.xp\'Sl-^? invenitur. Ceteroqui
hic liber tantum editus est in collectionibus, quae libros Hip-
pocraticos cunctos continent \'). Inquirendum ergo erat mihi
qua ratione singuli harum collectionum editores in textu con-
stituendo sint usi et qui textus inde singuli prodierint libri

ly In quarura numero etiam !Mackii editionem luiLeo. Mackius enim, quamquam
non perfecit opus, tamen ut omnes libres ederet sibi proposuerat.

n. xxp^l^c. Nam quibus codicibus usi sint hi editores, quo
modo textum tractaverint, quam quisque partem codicum m
textu constituendo adhibuerit parum constabat \')•

1526 editio princeps librorum Ilippocraticorum, cm
titulus „"Attxvtx rà rod \'iTTTroxpârcvc^ Omnia opera Ilippo-
cratis", in lucem prodiit Venetiis in aedibus Aldi et Andreae

Editionem curavit Franciscus Asulaitus. Non memoravit
Asulanus quibus codicibus in textu constituendo sit usus. Nel-
sonius \'^) putat Asulanum inprimis codicem aliquem recentiorem
adhibuisse, quod omnes posteriorum temporum mtorpolationes
receperit. „Ob diese Handschrift noch vorhanden ist", ita

Nelsonio tamen constat Asulano praeterea alios codices praesto
fuisse, cum ei apparuerit nonnunquam Aldinam a lectionibus
codicum recentiorum differre. Obiter textum Aldinum perlegen-
tis statim oculis occurruut lectiones codicis Holkliamensis pro-
priae, quas recensui in pag. 13. Amplius inquirenti apparuit
mihi, quod attinet ad librum n. textum editioms

Aldinae ad litcram similem esse textui codicis Holkliamensis
Septem Ulis locis correcto, novem exceptis locis hisce:

1) Cf. .le lUppoeratis editionibus, praeter usitatos libros de scriptorilms Grae-
ci3 a-eutes 1). W. Triller! in libro c. t. „Opuscula medica ac n.edico-plnlologica
(cur °C. ci,. Krause, Francof. et Lipsiae 1700) vol. II pp. 178 sqq. epistulani
medico-crit.-cam ad Freindiu.n; „Ilistoriam literariam Ilippocratis", conscr.püun
ab I. Chr. Ackernuvuno, in Jo. Alb. Fabricii Bibliotheca Gracca, quam repcti-
verunt, auxerunt, emendaruut J. F. Pierer in Prolegomcnis in „Ilippocratis Coi
opera quae exsfcint". latine ex interprelatione Koesii cd. Altenburg, a 1800,
et C Cr Kühn in vol. XXI libri c. t. „Medicorum Graccorum opera quae exstant
ed Lipsiae a° 1825; K. Littré „Oeuvres complètes d\'IIippocrate" Parisiis
ai" 1839-\'01 vol. I „Appendice à l\'introduction" pp. 540-554; Ch. V. Daren,-
berg „Oeuvres choisies d\'IIippocrate" ed. II Paris. 1855 pp. IX-XVI;
Pétrcquin „Chirurgie d\'IIippocrate" Paris, ai« 1877-1878 vol. I „Introduction
générale" pp. 145-101 ; Th. Gompcr. „Die Apologie der Heilkunst Vindob.
a° 1890 pp. 00—70; Axel Nelson, „Die Hippokratische Schrift n^p?
diss Upsalae a° 1909 p. Ol et 74-80; ^l. Neuburger et I. Pagel „Handbuch
der Geschichte der Medizin", begründet von Th. Puschmann, lenac a" 1902 vol. I
pp. 100—208; J. L. Pagcl—K. SudholF „Einführung ,n die Geschichte der

Piererius p. LXXVIII auctores vetustiorcs, qui de hac materia egerunt, enumerat.

C. HI ixro^-Tuf;
VI h\'Kviou^xv
X (ÇfD/oç.) ai
XI ysyovvia,
X7ro7ra,ysvToç
àyyai

Ed. Aldina

XTOTÎIEI
luTTVSVCVtTXV

{^svyog.) ol\'

ysyo/vi\'y]

àTTca-^xyèvToç

xyyêi

vfiévccv

TTOXVi;

Kxp\'èîyjç

Si conférés cum hoc indice ilium, quo indicantur loci qui-
bus differt codex Parisinus E a Vaticano \'), reperies, exceptis
lectionibus parvi momenti àa-Trvsûoua-xv et ttoXùç^ pro quibus
Parisinus hv^vsovtrxv et TrouKùg habet, has lectiones omnes e
codice Parisino E originem ducere.

Contuli etiam interpunctionem. Codex Holkhamensis et cditio
Aldina prorsus eandeni habent interpunctionem, his quinque
locis exceptis:

Ergo res haud dubie constat. Asulanus usus est codice
Holkhamensi aut nondum aut septem locis correcto (e codice
Parisino E) et praeterea Parisino E, cuius lectiones aut quat-
tuordecim aut Septem locis recepit, interpunctionem quinque
locis. Parvi refert sintne receptae ante vel post Asulanum
Septem illae correctiones. Ipsum Asulanum eas sua manu
adscripsisse in cod. Holkhamensi parum verisimile est. Nam
non erat cur septem locis e quattuordecim, quibus textum
e CQdice Parisino emendavit, in codice Holkhamensi adscriberet

De duabus lectionibus, quae restant, i<r7rvsóov^xv et ttoXv?
haec addere velim. in codice nullo invenitur. Vat.,

Paris. E, Monac. habent ttouXÔç, Paris. C Tronic, \'EctttvsÙou^ocv
in Parisino C quidem invenitur, quocum tamen nusquam alias
Aldina concinit. Itaque non mihi videor nimis esse audax,
si has duas lectiones ipsi Asulano tribuendas esse censeo.

Denique iam ostendam Asulanum usum esse ipso Holkha-
mensi, non codice Holkhamensi simili. Vidimus in pag. 13
vocabulum \'öypcc^ß^^ (C. I) in Holkhamensi ita exstare, ut
etiam diligentius inspiciens legas \'óypxfzcc, inquisitione subtili
tamen apparere in codice re vera scriptum fuisse vypccaf^cc.
Asulanus autem in textu suo \'óyp^^f^x habet, quod neque graece
dici potest neque in alio codice invenitur, ergo haud dubie

A° 1538 edidit lanus Cornarius, medicus Northusensium
apud Probenios Basileae „\'IttttokpJ^tov^ li^cv Iccrpov iry.Kxxori.-
TOV, TTccvrm àhXcov KopvCpxIov, ßißxict ^TTXVTOI, Hippocratis Coi
medici vetustissimi, et omnium aliorum principis, libri omnes,
ad vetustös codices summo studio collati et restaurati", in f°.
Quae spectet exponit in „Epistola nuncupatoria", quam edi-
tioni praemittit, his verbis: „Porro quum aliquot retro annis,
non solum obscuritas et difficultas obstiterit, quo minus Hip-
pocrates studiosorum manibus tereretur, sed etiam penuria
exemplarium \'), eorundemquo corruptio temporum iniuria in-
vecta : visum est mihi hac parte rei medicae studiosos iuvare,
quo Hippocratis copiam uberem eamque quam castigatissimam
expositam haberent" % Do codicibus, quibus usus est, Corna-
rius amplius nos certiores facit in eadem ilia „epistola nun-
cupatoria". Fuerunt tria vetustissima exemplaria „quorum
unum insignis medicus Adolphus Occo Augustanus, alterum
loannis Dalburgii bibliotheca, postremum Hieronymus Gemu-
saeus... Parisiis commodate acceptum ab excellenti medico
Nicolao Copo... exhibuere".

1) i. c. codicum mss., quod aijparot ex verbis, quae statim sequuntur. Nelso-
nius p. 73 in annot. pcrperam putat haec verba spectare exemplaria editionis
Aldinae. 2) Ep. nunc. p. 2. 3) Ep. nunc. p. 2.

jSTelsonius \') monet manifestum esse tria illa quae a Cornario
appellantur „vetustissima exemplaria" fuisse codices recentiores.
Haud dubie quod attinet quidem ad duos ex his codicibus
Nelsonius rem acu tetigit. Nam primum verisimile est codicem
ilium, qui fuit Adolphi Occo Augustani, fuisse Monacensem
71. Monacensis enim fuit e libris medici illius-). Deinde codi-
cem manuscriptum, quem Nicolaus Copus Parisinus mutuum
dedit, puto Parisinum E fuisse. Apparuit enim mihi textum
-huius codicis, quod attinet ad librum n. Kxpliyit;, referre
Cornarium.

Cornarius profitetur se edere Hippocratem „ad tria vetustis-
sima exemplaria correctum". Exspectaremus igitur eum codi-
cibus tribus, quos memorat, collatis editionem Aldinam emen-
dasse. Textum Frobenianum examinanti mihi tamen apparuit,
ut iam dixi, Cornarium, quod attinet ad librum 11. Kxßi-^c^
non profectum esse a textu Aldino, sed ad litteram fere referre
textum codicis Parisini E, cuius interpunctionem etiam fere non
mutatam recepit. Sex tantum locis codex E et textus Cornarii
inter se differnnt:

Ed. Cornarii.
riTÔov ys ohv
TTspiéxsi
s\'tKsXov
•^v^óy-svot;
TOlcri KOlX\'lYi(TtV
ttoxvq

Cornarium codice E usum inseruisse Trspiéxsi^ cum etiam
\'Aldina ei in promptu esset et codex Monacensis, non mirum
•est. Quod \\puxpéf/.£vog in xpuxóf^svog, TrcuKig in \'jroKvq mutavit
nihil moror; talia enim unusquisque facile corrigit. Sed lec-
tiones eius titöov Ts oJov pro tutOou ohv codicis E et roïtrt y.oi-
•A/jjtr/i/ pro xotXlYi(riv paulo difficiliores sunt ad explicandum,
praesertim roTtrt xot?Jjfi<tiv. Tvtöcv ohv est lectio codicis Vaticani,
cuius exemplar Monacensc ei praesto erat, sed rojet KoiXr^iriv est

• 15 p. 78. 3) Ilbergius in l^Ius. lllien. XLII pp. 400 sq. Cf. Littraeum IV
p. 76 i.e. et Petrequinium I p. 142. 3) Per Monacensem et Parisinum E in
Cornarii editionem permanarunt lectiones codicis Vaticani 276. 4) Ep. nunc. p. 2.

una ex tribus illis lectionibus, quae, in Holkhamensi servatae,
in Vaticano, licet reliqueriut vestigia, emendatae sunt, quaeque
ita emendatae in codicem E sunt receptae. Aldina qiioque ra/^;

habet ex codice Holkhamensi, sed parum verisimile
est Cornarium consulto hanc unam lectionem ex Aldma desump-
sisse, ceteris omnibus Aldinae propriis neglectis, praesertim
cum parum haec lectio se commendet. Ab altera parte illud
non tanti momenti est ut ex uno illo vestigio concludere
possimus Cornarium non usum esse codice Parisino E, sed
codice illius vel in interpunctione simillimo, in quo una ex
illis veteribus lectionibus servata esset, aliae duae perissent.
Puto Cornarium, cum textum e Parisino E in editionem suam
reciperet, simul tamen textum Aldinum conferret, incautum
ex Aldino T.Tcr; descripsisse aequo ac titOov altero illo loco pro
Tvrdov. Tam insigniter congruit textus Cornarii cum textu
Parisini E, ut etiam lectiones vitiosae ^ootc et x7:oy.Ksm, quas
Parisinus habet pro i^ot, et x^o^XsUt, in Cornarii textu

Venetiis edidit „Hippocratis Coi opera quae extant graece et
latine, veterum codicum collatione restituta, novo ordine in
quattuor classes digesta, interpretationis latinae emendatione

Mercurialis non exposuit qua rationo usus sit in textu con-
stituendo. In titulo tamen praescripto open profitetur, quod
supra vidimus, se codices mss. contulisse. In praefatione cui
inscriptum est „Censura operum Hippocratis" verba: „In codi-
cibus graecis ante librum do sacro morbo consura qiiaedam
apposita legitur" e.q.s. \') idem testantur. Praeterea in margine
identidem lectiones adnotavit, e codice, quem „veterem" ap-
pellat, desumptas. Praeter haec de ratione, qua textum con-

Littraeus contendit Cornarii textum sine ulla fere mutatione
repetitum esse ab editoribus posterioribus. Quod tamen, ut
videbimus, non sic se habet. Idem scribit Mercurialem molitum
esse novum opus. =>) Sed hoc indicium, licet perhibeat Littraeus

Mercurialem textus constitutioui operam dedisse, raagis spectare
videtur Mercurialis „censuram" originis et ordinis librorum
Ilippocraticorum et interpretationem, in versione latina datam,
quam ipsius textus tractationem. Darembergius \') censet aevum
novum, quod attinet ad textus Hippocratici tractationem criticam,
Mercurialem condidisse. Contra Trillerus arguit Mercurialem
récépissé vitia codicum manuscriptorum. Petrequinius"\'^) denique
censet Mercurialem repetisse textum Frobenianum Cornarii
nec nisi raro ab illo decessisse.

Ego quoque comperi Mercurialem in libro IT. xxp\'Biyjc, pau-
cis modo locis immutatis, referre Cornarii textum, ex quo
etiam lectiones tam insigniter vitiosas quam •^\'êoig et xTroxhsli;
recepit^), cuiusque interpunctionem plerumque secutus est.
Novem locis textus eius a Cornarii textu differt:

Mercurialis.

TTXpSXSl

pviAi

STrhi\'/^i? om.
Kx) T^v ^caijv
xùxvÔMtTiv (sine accentu)
7roTol<nv Toluiv XTTO

xvxxox^

XTTOXXyivTOq
xyyeicfi

TTCToJaiv To7(riv, xTTOTTxyévTOc, xyysr.ç lectiones Vaticani eiusque
exemplarium sunt (C ttotItiv habet). Ergo verisimile est Mer-
curiali unum ex his codicibus in prornptu fuisse. Lectiones
TTxptx^i et py^itj? debentur Aemilio Porto quod Mercurialis
ipse, quoad vidi, non memoravit. Ceterae variae lectiones parvi
sunt momenti et haud dubie partim, fortasse omnes, vitia et
omissiones fortuitae. De suo Mercurialis, quod attinet ad librum
n. xxplivj:^ nihil novi attulit.

1) p. X. 2) I pp. 148 sq. 3) Vide sujira quod in Mercuriali reprehendit
Trillerus. 4) Vitiosc sic lioe vocabulum in Mercurialis cditione acccntibus est
ornatum. Aem. Tortus, qui traditam lectionem Ô((j.vh ex coniectura imniutavit,
fvfxtli; scrijisit. Alio loco capitis II, quo idem vocabulum iteruni Icgitur, ^Nlercu-
rîalis quoque ft/^zjjç habet. 5) Recensentur Acmilii Porti coniecturae in

Ex „vetere" quem appellat codice \') ad librum n. x^pSiV-:
Mercurialis ad vocabulum (C. II) annotat vocabulum

ßöövvo:, quod etiam codex Vaticanus in margine habet, et ad
vocabulum ^c^Saaov (C. VI) verba Sf lac,? 2). Cuius coniecturae
Sf alibi vestigium nullum tamen inveni.

1595 primum^) édita sunt „Tov [^syâkou \'Ittttokpxtovç
^âvTuv TÖÓv idTpcóv y.opv$xîov TX £vpi<rKÓ,u,£Vx, Magni Hippocra-
tis medicorum omnium facile principis opera omnia quae
exstant, in VIII sectiones ex Erotiani mente distributa, nunc
denuo latina interpretatione et annotationibus illustrata, Anutio
Foesio Mediomatrico medico authore", Francofurti apud Andreae

In titulo Foesius profitetur editioni suae „accessisse varias
in omnes Hippocratis libros lectiones graecas, ex reconditis-
simis manuscriptis exemplaribus summa diligentia collectas,
antea quidem partim Frobeniauo codici, partim verbosissimis
Galeni commentariis : nunc autem ipsissimis textus paginis ac
lineis summo cum labore applicatas: nec non etiam quorun-
dam doctissimorum virorum in aliquot Hippocratis libros ob-
servatioiies".

In dedicationibus et praefatione, quas Foesius operi suo
praemittit, primum docet se ad versionem multorum manus-
criptorum fidem adhibuisse, imprimis se perlustrasse codices
Vaticanos, quibus usus sit Fabius Calvus et consultasse etiam
tres codices manuscriptos ex Bibliotheca Regia Fontanabellea.

1) De quo codice vide Cxompcrzium p. 74 et Nelsonium p. 77. Littraeus,
quod ipse testatur 1 p. 547, nonnunquam lectiones „veteris" illius codicis in
ordincni recepit.

2) Vocabulum Ya-««, quod, npud Jlercurialem compluribus „veteris codicis"
lectionibus additum, coniecturam indicare videtur, Littraeus textus vocabulum esse
putat. In apparatu critico enim IX p. 84 annotat: t/V. ^SAAov tÜ« Vatic.
Codd.. Scripsitnc praeterea Littraeus perperam J\'lil. codd. pro J\'ei. Cod.?

3) Editio rcpetiUi est Francofurti a^ 1021, 1624, 1C45, fienevae a° 1057.
Jlihi exemplar est editionis a° 1024 Frnncofurti apud Aubrios et Sclileichium
impressae, cuius in titulo Icguntur hacc: „Omnia (sc. opera) nunc ab innumeris,
quibus prior scatebat editio, vitiis repurgata". I\'etrequinius 1 14<J, qui cditioncs
annorum 1595 et 1021 ccntulit, anuotat priorcm editionem neglegenter impres-
sam octo paginarum systemata habere, sed haee in editione posteriore melius
administrata esse. Liiidaims 1\'raef. p. 4 videtur putasse Foesii editionem scmel
tantum esse recusam.

Deinde sibi in promptu fuisse exemplar Aldinum Alberti
Fevrei medici Parisiensis et exemplar Frobenianum Ludovici
Servini iurisconsulti Parisiensis, instructa annotationibus ex
scholiis Graecis desuinptis atque lectionibus codicum Biblio-
thecae Regiae et „M. Cordaei medici excellentissimi manuscripti
exemplaris". Scribit se etiam ipsum iuvenem „reconditissimas
Bibliothecae Regiae Pontanabelleae gazas" recensuisse. Memorat
etiam codicem „Medicaeum" Capellani archiatri quondam
regii, quem codicem ipse non vidit, ex quo tamen varias lec-
tiones quasdam et correctiones, a Petro Laphilaeo medico
Parisiensi collectas, editioni suae addidit.

Ex Aemilii Porti variarum lectionum tabella, quae Porti
ipsius manu Foesii editioni adnexa est, apparet oùx, xv

1) àfX"" Foesii pro ày^ov (C. VllI) vitium est typographi, quod apparet ex
„notis brevibus", ubi àyxov habet ipse Foesius.

2) In editione a\' 1624 littera <r parum elare expressa est ita ut legas TTfoaifov-
ixsùct. Quae res etiam sic se habere videtur in editione a\' 1595, quam ipse non
vidi. Littraeus enim, qui textum Toesianum editionis a^ 1595 vulgatum appellat
(Li. II p. 218 in annot.), in apparatu critico habet: vfoxi^oónéx vuig,. Editio
a\' 1657, quam inspexi, manifeste expressam habet litteram o-.

conjecturam esse Porti. Eiusdem coniecturas ^^^ps^ei et pvi^y,;
(quas Mereurialis recepit,) tabella haec quidem memorat, m
textum tameu non recepit Foesius. In „brevibus notis m hbrum
n. annotat Foesius: „Cornarius J. ■^vsvi.ovoc xyye^

legisse videtur" et ^^sp^^^ph, malo cum Cornario . Amphus
de lectionibus quas a priorum editorum lectionibus discrepan-
tes recepit rationem non reddit. Lectionem t^c, x^/Ar^.r. prio-
rem habet codex Vaticanus, quam pro rol<n yM^^iv iacile
tamen Foesius ipse conicere potuit. Ceterae Foesii textus vanae
lectiones neque in codicibus, quae hodie nobis praesto sunt,
neque in prioribus editionibus inveniuntur. Verisimile est has
lectiones ipsius Foesii esse coniecturas. Fieri tamen potest ut
Foesius eas desumpserit e codice, vel ex compluribus codici-
bus, qui postea perierint. Utut est, cum tam pauluni discre-
pent inter se Cornarii et Foesii textus, sat constat loesium
in textu constituendo Cornarii textu usum esse fundamonto.
Credat quis Foesium codice Parisino E, eodem quo Cornarium,
usum esse. Atqui supra recensui locos qui in Cornarii editione
differunt a codice E\') ; in quibus omnibus Foesii textus cum
Cornarii textu concinit, non cum codice E. Licet emendationes
Cornarii in textum codicis E maiorem partem facillimae inventu
essent, parum tamen verisimile videbitur nobis Foesuim codi-
cem E adhibuisse fundamentum, et eodem prorsus modo quo
Cornarius lectiones codicis E emendasso his locis, quibus a
codice manuscripto Cornarii editio discrepat, praesertim respi-
cientibus lectionem Cornarii et Foesii rnOcy ohv pro lectione
codicis E TVTÔCV ohv. Nam, ut omittam voculam in codice
E rvrCov haud dubie exaratnm est. Editio Aldina rirôhv habet
ex codice Holkhamensi, quae lectio Aldinae Cornario suggesserit
forsitan, ut item scriberet titOov, spreta codicis sui manifesta
lectione\'. Quod idem accidisse deinde Foesio minime credibile est.
Sed praeterea Foesius in „notis brevibus" scribit: „nrOh Ts
ohv. Haec vulgata lectio omnibus exemplaribus contestata....".
Quod scribere non potuisset, si in codice E rurOcv legisset.
Mirationem movent haec Foesii in „notis brevibus" verba,
quae addit ubi de hoc vocabulo titûou agit: „Mihi tarnen

etiam araplectenda videtur Cornarii lectio, qui ^ttov Ts et S/à
pccyßijg legisse videtur", pro titôcv Ss sc. et ^là pvßvjg. Ambi-
gere videtur Foesius.

Praeter tabellam illam coniecturarum, quam supra iam
memoravi, Porti manu additam Foesii editioni, Foesius etiam
adiecit operi suo longas series lectionum variarum, desumpta-
rum maximam partem ex duobus Servini et Fevrei exempla-
ribus et „Codice Medicaeo" et ab Joanne Martino medico oriun-
darum. Hae tarnen ad textum libri n. xxp^r/ig constituendum

lectio est Foesii — haec annotata invenimus ex exemplari
Servini: z^vog. vel \')

In „brevibus notis" Foesius saepius probat et commendat
varias lectiones vel coniecturas, quas tamen in textum recipere
veritus est -). Velut se in libro suo, qui inscriptus est „Oeco-
nomia Ilippocratis" docuisse memorat pro ^wct^ö? (C. II)
Xcivog esse scribendum, pro hovpov (C. II) svopcvcv, pro quo
etiam svopov probat, quam tertiam lectionem sequitur in ver-
sione, pro Tov c-jpxx\'ov (C. IV) TO oùpâyiov. In textum tamen
has lectiones non recepit.

Alio loco mirum in modum in „brev. not." scribit: „Vitiose
in omnibus codicibus xxv or^asi pro kx) où ^ttjusi legitur",
attamen in textum recipit oùa xv ^r^asi (C. II), neque textu
tradito conservato, neque lectione sibi probata recepta. Simi-
liter, scribit pro TTspisxst (C. II) TTxpsxsi legendum sibi videri
et se 7r?.x7tikov pro ttâxtikov (C. VIII) malle, attamen retinet
in textu Trspisxst et tt^xtikov. Ante Oxvßx (C. VI) où esse
insercndum "suspicatur, in textu tamen nihil mutat. Identidem,
cuius rei exemplum iam vidimus, Foesius lectiones, quas Cor-
narius in textum quidem non recepit, in versione tamen secu-
tus esse ei videtur, et memorat et plerumque probat. Semel
tantum hoc modo lectionem in textum recipit, cum post voca-
bulum TTvsvßOvog (C. XII) vocabulum xyyslx inscrit, versionem
Cornarii secutus, ubi legitur „pulmonis vasa", ipse tamen in
versione sua „pulraones" scribit. Alibi e Cornarii versione

rautuum habet vocabulum „rimam" (C. Ill), licet in textu
lectionem opf^ijc retineat neque quod putat Cornarmm

ludicia de Foesii opere et studiis referre singula non est
opus. Omnium consensu quae praestitit magni aestimantur.
Hie satis est citare verba, quae nuperrime scripsit Wilamowit-
zius: die Hippokratesausgabe des A. Foesius aus Metz,

noch heute für die Erklärung der von der Philologie lange
sträflich vernachlässigten Werke unentbehrlich". \')

A° 1639 -) et deinde, auctore Renato Chartier iam mortuo,
curante genero Carolo du Gard"\'\'), annis 1678 et 1679 in
lucem prodierunt „Hippocratis Coi, 6t Claudii Galeni Perga-
meni Archiatron opera, Renatus Ciiarterius, Vindocinensis,
Doctor Medicus Paris., Regis Christianissimi Consiliarms Medi-
eus, ac Professor, plurima interpretatus, universa emendavit,
instauravit, notavit, auxit, secundum distinctas Medicinae par-
tes in tredecim tomos digessit, et coniunctim graece et latine
primus edidit", Lutetiae Parisiorum apud Petrum Aubouïn
Bibliopolam, in Area Palatü, prope aedes Senatus Principis,
ad insigne Lilii, cum Privilegio Regis Christianissimi, XIII
tomi in f°.

Charterii opus, aspectu magnificum et grave, sollemniter
indictum est, et optimis auspiciis inchoatum et, licet Ciiarterius
rem familiarem totam ei impendisse videatur, isdem auspiciis
ad finem perductum. Pollicitus enim est Charterius se Hippo-
cratem et Galenum denuo esse editurum „habita palam ora-
tione in scholis Medicinae superioribus" a° 1G33 Patrocinata
est eius opus Facultas :Medicinae Parisiensis statim ab initio

2) Tomi exemplaris, quod possidct Bibliotheca IJniversitatis Rheno-Traiectinae,
exhibent a""\' 1079 praeter tomum III qui anni numerum 1678 habet. Ex vetustiore
decreto Facultatis Äledicinae Parisiensis, quod invenitur in tomo 1 post „Ad Pa-
risiensium Medicorum ordincm orationem" Charterii, apparet iam a» 1637 in co
fuisse ut pars „melior" quidem et „maxima" appellata, operis Charterii ederetur.
De qua re Kuehnius p. CXCV haec habet; „Edere incepit Ciiarterius Hippocratcm
iam anno 1639, editione demum post mortem eins absoluta. Editiones primae
partis duae liinc exsistuut, altera ann. 1039, altera ann. 1079, quae aliquo modo
inter sc dilTcrunt". 3) Cf. „Monitum", quod editioni praescriptum est.

usque ad finem, quin etiam post auctoris mortem, quod testan-
tur duo Facultatis décréta a\' 1637 et a\' 1678, quorum textus
in Charterii editionem insertus est. \')

Faverunt Charterii incepto rex Franco-Gallorum et Riche-
lieu, ut apparet e privilégie regio a\' 1639, cuius exemplar
invenitur in fine operis. In „ad Parisiensium Medicorum or-
dinem oratione" quae editioni praescripta est docet Charterius
se novam editionem curasse Hippocratis et Galeni operum,
cum sibi appareret priores cditiones, praesertim Galeni, „pluri-
mis mendis, lacunis et erroribus scatere" Multam dedit
opcram ut peregre a viris doctis atque e bibliothecis indicia
acciperet, sed „subsidium quam paucissimum" nanctus est
Sic Charterii studia praecipue nituntur Bibliothecae Regiae
Parisiensis codicibus manuscriptis mouitisque et sententiis viro-
rum doctorum praesertim Franco-Gallorum, quos ipsos consu-
luit vel quorum libros inspexit. In eadem illa „oratione" opere
perfecto Charterius profitetur se innumerabiles locos et textus
et versionis emendasse et meliore interpretatione explanasse.

Sed viri docti plerique Charterii editionem haud magni
aestimant. Trillerus®), Ackermannus-Kuehuius nuperrime
Wilamowitzius \') et Ilbergius iudicia tulerunt severa de
Charterio eiusque studiis et opere. Clementius iudicaverunt
Littraeus^) et Petrequinius Nelsonius ") censet Charterii
opus, quod attinet ad rem criticam, nullius esse momenti.
His locis in libro n. itxp^r^g Charterius a Foesio discrepat:

. 1) Tom. I pp. 1 et 15. 2) p. 1. 3) p. 2. 4) p. 13.
5) p. 182. ß) p. CXCV. 7) Gesch. der Phil. p. 21.

8) In annalibus, qui cduntur duce I. Ilbcrgio, q. t. „Neue Jahrb. f. d. klas».
Altertum____" anni 1921 pp. 31 sqq. in disputatione, cui inscriptura est „Philolo-
gische «Probleme der Medizingeschichte des Altertums".

Charterius.

7rp0Xip00f/,£ÔX.

payi-f-^g

yX7T£pOlV
Ol (t. X. Ù.)

Lectionem ^poxipoùi^eùx ex vetustioribus Foesii editionibus\')
protraxit Charterius, zS>voc et ex Foesii „brevibus notis".

yxarspoiv, ex codice Holkhamensi oriundum, invenitur in
editione Aldina et in Aem. Porti variis lectionibus.

Fortasse concludere licet Charterio, praeter illud meritum quod
iterum magnifice edidit Foesii opus, etiam hoe alterum tri-
buendum esse, quod hic illic textum librorum Hippocraticorum
hand inepte emendavit. Facere tamen non possumus quin sta-
tuamus, si conferamus quos ceperit Littraeus fructus e codicibus
Parisinus, Charterium videri ad illos legendos parum valuisse.
Crimini datum est etiam Charterio quod tam multa inveniuntur
vitia typographica in eius editione. Sed, quoad vidi, m libro
n. y^xplkç apud Charterium pauciora vitia hoc genus in-
veniuntur, haud plura utique quam in editionibus Mercurialis,
Foesii (a\' 1624), Mackii.=\')

. Etiam quod ad formam attinet Foesii editioni Chartern liber
persimilis est, praesertim in „Concisis notis ac variis lectioni-
.bus", quas dedit Charterius exemplo „Brevium notarum\' et
Variarum lectionum" Foesii. Quae non solum typographice
prorsus eodem modo quo in Foesii editione compositae suut,
sed etiam, quoad quidem respiciunt librum n. y.xpliyic, ex ipsis
Foesii verbis et exemplis excerptao sunt. Sola addita est varia
lectio „^«AAöv q"am e Mercurialis editione haud

A° 1665 Lugduni Batavorum in lucem prodierunt primuni
„Magni Hippocratis Coi opera omnia graece et latine édita,
et ad omnes alias editiones accommodata industria et diligen-
tia Ion. Antonidae Van dkh Linden, Doctoris et Professoris
]^[edicinae Practicae primi in Acadomia Lugduno-Batava", II
voll, in 8°, curante post auctoris mortem filio Henrico Antonide
van der Linden.

T«« (sine arcentu) ct l^raCra. In „ad. Paris. .Med. ord. oratione" p. 12 Char-
terius docet 6e, adiuvantibus viris literatis, ratiouc insolite accurata libros suos
correxissc. (Juoquomodo res se habet, non possumus, respieicntcs quidem textum
librum n Kxp^tvii, assentiri Trillero, qui Cluirterii opus „clau.sls paene oculis"
correctum esse iudicat. 4) Iterum Venet. a» 1757 II voll, in 4°.

In dedicatione \') Lindanus filius de patris studiis haec scri-
bit: „adhibitis vetustissimis manu scriptis exemplaribu?, quae
summo studio sibi comparaverat, aliquot millena loca restituit".

In „Praefatione ad Lectorem", cui „Typogr. Lectori S."
inscriptum est, ad banc rem pertinentia haec inveniuntur:
„quae ad manum fuerunt, exemplaria, etiam manuscripta, dili-
gentissime contulit" 2). ggd quosnam codices manuscriptos
habuerit et quo modo eos adhibuerit, nusquam dictum est.

Quod attinet ad rationem \'qua in textu constituendo usus
est, praefatio illa ad lectorem nos certiores facit Lindanum
secutum esse ^^kxtx ttô^xç Cornarium eiusque versionem, utpote
doctis familiarem" 3). Praeterea: „doctorum animadversiones
conlegit, et, quae optima ex eis iudicavit, saepe etiam cum
doctis habita consultatione, in textum recepit; interpunctione
plerumque sensum aperuit; ex coniectura minimum ausus est"

Illud quoque typographi praefatio nos docet, quid Lindanus
praecipue spectaverit in nova Hippocratis editione paranda.
Usus a Lindano quaerebatur, idque non solum quod attinet
ad formam, quae multo habilior est quam priorum editionum.
Primae enim editiones videbantur ei satis ingenue repraesen-
tare manuscripta, quae plerumque scaterent mendis; eatenus
utiles esse ei videntur viris doctis, quod inde iudicent, quid
legendum sit. „At codices novi habeant correctionem non
audacem, ad intelligentiam tironum" Ita simul censuram
quodammodo Lindanus agit de editionibus illis prioribus. Nomi-
natim Cornarium perhibet non „citra ullam reprehensionis
aleam" esse.

Lindanum diligenter perlegisse editiones Cornarii, Mercu-
rialis, Foesii et consultasse Foesii Oeconomiam et Pini Indicem
statim iam apparet e systemate notarum laboriosissimo, quo
assidue horum librorum paginas et etiam paginarum lineas
iuxta suum textum indicat.

Textum libri n, KxpTt^g apud Lindanum si examinamus, re
vera comperimus eum a textu Cornarii esse profectum. Muta-
vit tamen nonnullorum vocabulorum orthographiam, velut cum
TrXeviAOvog pro ttvsv^ovoc^ "èvolv pro Syo") dedit.

Accentus nonnunquam emendavit: e. g. sttxvxkMvsI scripsit
pro sTrxvxKXiysi et Ix^cpQi; rivog pro iz^^po? Identidem

recepit lectiones, quas Foesius, quamquam ipse eas nou
recepit, commendat vel raemorat, velut èvopoüov pro hcupcv,
TTxpi^si pro ■TTsptsz^i, pro x^pssiv è^. Duodecies denique

ipse aliquid novavit. Quae lectiones hie sequantur collatae cum
lectionibus Cornarii:

Lindanus.

TTXXXi^TXl
XVÙpUTTOg

Kxpvyyx
[oùSî] i^elt^ov

XTTOTTli^Sl
ovpxyov

(TTSpSOÇ

[j!,xKhov [Se]
fi. [;CÄ/] <r.
öspßOV [xx)]
xpx,x)

Kx) (ôépijai)-\')

Unde originem ducant hae lectiones Lindanus non docuit
morte praeventus. In codicibus manuscriptis, qui hodie nobis
praesto sunt, harum nulla invenitur. Verisimile est omnes
ipsius Lindani esse coniecturas. Si tamen vere perhiberet prae-
fatio minimum Lindanum ex coniectura esse ausum, credendum
esset cum multas aliorum coniecturas récépissé — quas mirum
esset nusquam alibi memorari. Quoquomodo res se habet, con-
iecturae quales ttxXMtxi., (rnpsôç, ôsppicv xx), quamvis sit dis-
ceptandum utrum rectae sint necne, magni sunt aestimandae.
Textus enim et his eniendationibus et illis, quas ex Foesii
notis desumpsit Lindanus, clarior fit et facilior intellectu, licet
longius forsitan discedat a codicibus manuscriptis. Mihi certe
Lindani opera in restituendo et interpretando textu libri n.
KxpVvjç minime irrita fuisse videtur.

iudicia, quae ad Lindani opus pertinent. Quoad licet diiudicare
ex iis locis, quibus bene meritus est Lindanus de textu libri
n. y.zp^îijç, assentiri nequeo viris doctis qui ad summam Lin-
\\ dani opus haud magni aestimant.

Primus Lindanus libros digessit in capita.
A\'® 1743 et 1749 édita sunt „tâ tov \'iztroxpcitoug âtrxvtx,
Hippocratis opera omnia cum variis lectionibus ... studio et
opera Stephani Mackii, .Elisabethae Christinae Aug. aulae
medici, Viennae Austriae, ex typographia Kaliwodiana", H
voll, in f°. Programma, quo hanc editionem „indicavit" Mackius,
exstat in „Nov. act. eruditor". 1741 mens. Mai. p. 286 \').
Mackius opus ad finem non perduxit.

Mackii editio omnium magnificentissima est quod attinet ad
formam. In Praefatione exponit quibus subsidiis sit usus.
Codices enim mss. aliquot inspexit Bibliothecae Caesareae Vin-
dobonensis et a Riccio, eloquentiae professore, varias lec-
tiones accepit codicis Medicei Bibliothecae Laurentianae Flo-
rentinae Praeterea ei praesto fuerunt exemplar Aldinum,
in cuius margine loannes Sambucus a° 1561 „mille aliquot
varias lectiones", adscripserat „ex pervetusto quodam codice
ins. Tarentino et ex alio quodam codice ms. Eontemblensi,
nec non ex exemplari quodam, excuso quidem, sed plurimis
locis Ilomae correcto" et exemplar Frobenianum „in cuius
margine itidem plurimae exstabant variae lectiones mstae; de
quibus ipsum Cornarium scripsisse testatur, se eas non exigua
impensa sibi comparasse" Porro Mackius memorat se non
mediocrem fructum cepisse ex Aemilii Porti emendationibus
exque variarum lectionum congerie quam cumularint in suis
editionibus Mercurialis et Foesius

Deinde scribit se „doctissimorum etiam virorum animadver-
siones adhibere operae pretium duxisse, unde aliquid lucis
aflfulgere posset"
Quorum virorum nominatim solum Thomam Rheinesium \') citat.

Variarum lectionum libri III, Altenburg 1040, 4, innumera loca veterum, etiam
Hippocratis restituit, emendavit, illustravit". Pierer p. CV.

Scilicet post Lindauuru Mackius primus editionem criticam
quam appellamus molitus est, licet in textu constituendo -
quod attinet quidem ad librum n. zxp^l^^ - parum praesti-
terit. Hoc eum inde ab initio spectasse inde apparet quod
Lindani instar in praefatione de priorum editorum opere cen-
suram agit, idque fusius quam ille. Yelut in Mercunali et
Foesio reprehendit quod textum Cornarii vulgatum fere incoi-
rectum reliquerunt, etiam iis locis, quibns vanam aliquam
lectionem potiorem ducebant vel rectam\')• Et assentitur-)
loannis Freindii Angli iudicio : Charterii „Hippocratis exemplar
editoris non inscitia fortasse, sed incuria saltern mendosissi-
mum" esse. Lindano cum eodem Freindio vitio dat quod,
quamquam „emendatius sane quam caeteri graecum exemplar
reddidit et castigatius", nimis libere multa mutavit ct dctraxit
ac multum admodum a vulgata lectione recessit ).

Systema notarum, quo Li.idanus paginas et paginarum ver-
sus priorum editionum, Aldina excepta, et versionis Cornarii
indicat, in sua editione repetit et ipsis Lindani verbis in prae-
fatione explicat; capitum vero distinctionem a Charten« mu-
tuatus est. Sed non modo talia, quae, licet sint multi sudoris,
leviora videntur, sed etiam in ipsa textus constitutione multa
e Lindani desumpsit editione. Nam (piamquam reprehendit
Mackius Lindani textus constituendi rationem, tamen, quod
attinet ad librum II. xxp^W, hi textum suum multa e textu
illius recepit, primum orthograpliica-\'), de quibus supra verba
feci, deinde complures coniecturas. Prorsus enim Mackii textus

.,uos ïdidit"!\'^\'l>uto l.anc editionem esse Londiuiensem ai 1717, quam memoraut

ß Vitîoso ex Foesii notis olfiyo^ (pro 0^0^) rceepit in textum,
quod tamen apud Foesium ro clf^yo^ est. Item v.tiose pro ^^orr.eÇa l.udani
innotat id est exprimet". Bis etiam aecen um mendosuni luveui in

Leertam Foesii rationem seribendi aceeutum fefelhsse Mackium. Duplex acccntus
vocabuli i^l^ra absurdus est. Tuto hoe vitium fortuitum esse.

hanc unam lectionem duobus et quadraginta locis, quibus a
textu vulgato eum differre comperi, nihil habet novi, sed
omnia a Foesio Lindano Charterio mutuatus est. In adno-
tationibus, quas in calcibus paginarum adiecit, perpauca de
suo habet, sed fere omnia, quae ibi inveniuntur, iam in Foesii
editione leguntur, cuius „breves notas" identidem ad litteram
refert. Qua de re, nisi quod in praefatione Foesium et Linda-
num memorat, lectorem vix usquam certiorem facit. Ne seinel
quidem quoad vidi in annotationibus ad librum n. y.xp^lyig
Lindanum et Charterium nominat auctores, raro tantum Foe-
sium. Charterium in praefatione reprehendit quidem, minime
tamen lectionum duarum a se receptarum illi gratiam refert.
Nonnumquam Aemilium Portum et „interprétés", — quod
vocabulum ipsum est Foesii, — auctores citat. Sed etiam tunc
satis habet repetere quae in Foesii editione inveniuntur.

Ubi Sambuci „codicem imperialem" citat, quem bis laudat,
de libro agitur, qui Mackio ipsi ipse praesto fuit. Sed etiam
horum duorum locorum altero Mackius refert lectionem, quam
Foesius iam memoraverat (pcoyfi-^g pro âpfzîj; C. II), altero
lectionem iam a Lindano datam Ts pro iJt,x?.Kov C. VI).

Praeter unam illam lectionem, coniecturam sane laude dig-
nam, ad textum libri n. y.xpliy^c; emendanduin nihil de suo contulit.

Studueritne efficacius aliis libris, praesertim eis, in quibus
tractandis codex Vindobonensis, qui Ù appellatur, adhibere po-
terat, non meum est hic exquirere. Iam Trillerus arbitratus
est apud eum internam dignitatem et praestantiam externo
nitori non respondere. \')

A\'\' 1811—1832 De Mekcy edidit Parisiis et alios complures
libros Hippocraticos et librum n. y.xplli^i; (a° 1831). Non inspexi
hanc editionem. Littraeus -) eam memorat, sed scribit hoc opus
ponderare non suum essy. Darembergius, quamquam in prima
sua editione do Mercii opere minus severe disputasse videtur
in altera haud dissimulât se non inagni aestimare quae Mer-
cius praestitit Petrequinius, qui iudicat Mercii textum grae-
cum meliorem esse quam versionem, scribit Mercium maxime
Lindanum secutum esse.

Aiä 1825—\'27 edidit 0. G. Kühn, Professor Physiologiae
et Patliologiae in Literarum Universitate Lipsiensi, graece et
latine „Tcö fj^êyâxov \'iTTTrozpctrou? «V^-vtä, Magni Hippocratis
opera omnia", III voll. \') in 8°, Lipsiae apud Cnoblochium.

De ratione, qua „in editione adornanda" Kuelinius usus est,
nos certiores facit in praefatione, quam vol. XXI exhibet.
Non „novam recensioneni" spectat, sed „tantum accuratam ad
optimorum exemplorum fidem descriptionem".

„Inter editiones operum Hippocratis, quae describendae
operis tradi poterant, Foesianam anni 1657 et Lindenianam
an. 1665, utram alteri praeferret, haud poterat diu dübius
esse ancepsque". Metuebat „ne Lindenio ulli omnino ad manus
fuerint codices manuscripti". Üb nimiani „a Lindenio adhibi-
tam emendandi licentiam" et versionem Cornarii „pessimi
critici" graeco textui adiunctam „Foesii editionem ultimam,
quam Trillerus suo qualicumque iudicio superiorem declaravit,
operis exscribendam" tradidit. Quamquam a vitiis typographi-
cis, adiuvantc G. Dindorfio, editionem illarn liberare stiuluit
Cetera vero, quod memoraverunt etiam Littraeus *) Petrequi-
nius Nelsonius Foesium tantum repetivit, omissis tamen
illius notis. \')

Praeterea hic illic v paragogico deleto vel addito, i sub-
scripto inserto, interpunctione mutata textus inter so differunt.
Non igitur prorsus sine mente ac consilio Kuehnius textum
Foesii reddidisse videtur. Versionen! latinam tamen, quae
textui graeco subiecta est, tain stolide e Foesii editione ad

1) Sunt voll. XXI—XXIII operis, c. t. „Medicorum Graecorum opera quae
extant", quorum editionem cunctam curavit Kuehnius.

7) Quo factum est ut incertum maneat lectori multis locis, cur différant inter
se textus graecus et versio latina. 8) Quae omissio fortasse fortuita est.

littéraux desumpsit Kuehnius ut vitium typographicum absur-
dum „feiles\'\' pro „folies" e Foesii libro deseripserit.

Annis 1839 — 1861 edidit E. Littré „Oeuvres complètes
d\'Hippocrate, traduction nouvelle avec le texte grec en regard,
collationné sur les manuscrits et toutes les éditions; accom-
pagnée d\'une introduction, de commentaires médicaux, de
variantes et de notes philologiques ; suivie d\'une table générale
des matières", Parisiis apud bibliopolas J. B. Baillière et filium
X voll in 8°.

Quid molitus sit in Hippocrate edendo statim in initio prae-
fationis nos docet Littraeus his verbis: „il a fallu revoir le
texte, refaire la traduction, et donner une interprétation mé-
dicale". De ratione qua in textu constituendo usus est nos
certiores facit Littraeus vol. II p. 218 in annotatione. Funda-
mentum ci fuit textus quem appellat vulgatum, non Cornarii,
quem editores priores, sed Foesii anni 1595\'); quem textum
deinde e codicibus mss. emendavit. Hanc rationem non pro-
baverunt Gornperzius-) et Nelsonius =\'), qui recte mirantur
Littraeum non testibus ipsis, quos ipse traditionis fidissimae e
bibliothecarum situ in lucem produxerat, imprimis nixum esse.
Inquisivit ille quidem in codices manuscriptos omnes, conti-
nentes libros Hippocraticos, quos invenire potuit in Bibliotheca
Publica, quae est Parisiis, olim Regia appellata; enumerat et
describit hos codices vol. I pp. 511—537. Sed constabat ei
codices manuscriptos etiam aliarum bibliothecarum omnes esse
examinandos Quapropter ipse confitetur nonnulla operi suo
deesse. Nihilominus eum opus maxinii momenti condidisse
fatendum est. Insolita enim industria et acumine singulari
subegit disposuit vir ingeniossimus niateriam abundantem,
quam praebebat ei copia codicum Parisinorum magnam par-
tem praestantissimorum. Praeterea tamen hie illic adhibere
potuit varias lectiones codicum mauuscriptorum bibliothecarum
aliarum, quas petebat ex aliorum collationibus in suum usum

1) Gornperzius p. 67 parum clarc de hac re nonnulla scripsit ita ut putarcs
Littraeum Cornarii ipsius textum secutum esse. Foesius quidem, quod ostendi
p. 25 a Cornarii textu est profectus, sed compluribus locis cius textum immutavit.

confectis \') aut iam extantibus. Denique eiusmodi varias lec-
tiones ei etiam priores praebueruut editiones, licet plerumque
parum constet ex quibus oriantur codicibus illae lectiones.
Vol. X pp. LIX—LXV de aliarum bibliothecarum codicibus
mss. nonnullis perscribit annotationem, quam ei praebuit Darem-
bergius. Ab eodem accepit Littraeus collationem partis codicis
manuscripti Ô Vindobonensis, quam descripsit vol. X pp. LXV—
LXXVII. Huric codicem iam vol. VI p. 139 memorat, ubi
simul probat Mackii collationes 2). Praeterea vol. IV p. 76
codicem Monacensem 71 memorat, quem codicem in tribus
libris Hippocraticis contulit Littraeo Thomasius, et vol. VII
pp. 467 sq. codices Vaticanos 276 et 277, e quibus priorem
Darembergius contulit Littraeo in libro Usp) (pv^tog Trxtliov. =>)
Inquirenti mihi in textum libri n. nxp^ing, exceptis com-
pluribus locis ubi Littraeus grammaticae, dialecti, orthogra-
phiae causa mutavit vocabula, duodequadraginta loci occurre-
runt, quibus Littraei textus aliam exhibet lectionem atque
textus Foesii. Septemdecim ex his lectionibus Littraeus de suo
dedit, septem e codice C, duas e codd. G et E consentienti-
bus, unam e codice E, ceteras mutuatus est e notis Foesii, ab
Aem. Porto, a Calvo, ex ed. Aldina, a Coraë, a Schneidero,
a Mackio (lect. sc. (C. II), quae lectio re vera Charterio

debetur). Praecipue igitur secutus est codicem Parisinum 0,
quem repracsentare codicem veterem Vaticanum 276 ei notum
fuit Lectio quam e codice E desumpsit in codice C per-
peram e Vaticano descripta est, in E tamen recto, tutôov
sc. (C. II), pro qua C riTÔhv habet. Enumerentur hic sep-
temdecim illae lectiones Littraei propriae, appositis Foesii
lectionibus :

2) Non solum cuini collationes sibi paravit Littraeus earum partium codicis fl,
(juas non contulit Ulackius, sed etiam rccensendas curavit Älackii nonnullorum
librorum collationes, ut eius studia examinaret.

3) Ex qua collatione iam Littraeus conclusit codicem Parisinum 2146 C dcscrip-
tum esse c cod. Vaticano 270.

Ex quibus praesertim sunt insignes lectiones notatae numeris
5, 12, 16, 17, quippe quibus, per minimam, sed acute in-
ventam mutationem textus multo clarior factus sit. Etiam
lectio ttiàijtixov pro tKxtixov laude digna est. Parvi aestimanda
est lectio xopuCpl^v, quam dubitanter tamen ipse Littraeus proponit.

Mackius primus in fine singularum paginarum annotationes
addidit criticas, Littraeus primus praebet apparatum criticum
perpetuum 2). Quo modo constitutus sit apparatus Littraeus
docet in annotatione, quam iam memoravi, quae invenitur in
pp. 218 ct 219 vol. II. Ibi apparet eum, cüm ad priores quos
edidit libros tres varias lectiones adnotasset plurimas quidem,
attamen selectas, postea consilium cepisse e collationo subti-
lissima omnium codicum mss. Bibliothecae Regiae omnia,
quae iuveniret, in apparatu suo exarare^). Hoc inceptum eum

1) Cf. annotationem 2\'"ii in jiag. 24. 2) Usque ad vol. II p. 378 codices mss.
nunreris indicat, deinde litteris. 3) „La collation la plus minutieuse s\'est

étendue à tous les manuscrits de la Bibliothèque royale; ct tout a été noté. Je

Foësius.

C. II 7rpc(<7)xîpoviz£Ôx, \')
xvxiysç

TOÏ^OV

IV T^ STSp^ CP?^£(3)

KÛCl (jTSpsÔy è(jTtV

V TE
VII y.xp2l>jv
VIII TrKxriKOv
IX SffTl

X 0} (ôôpsa-i)
^uviévTsç
tZ(pSÀÙV TOV f/Av

à7rO(7T£p\'^(T£l

XI TM\'J èvTSpOOV
xlpcxTi vi f/.eydXyj
àpTvip\'f/^ SiïAtJV

XII TTVSVfiOVOg
xÙToïg

usque ad finem peregisse nos docet apparatus criticus libri n.
xxpllviq., qui liber invenitur in vol. IX pp. 80—93. Menda
etiam codicum annotat, e. g. ad c. V Trpntrivr^g e codice C,
e codice E.

Cum plurimorum librorum Hippocraticorum recentior editio
non exstet, quae sit alicuius momenti — editio Ermerinsiana
enim cunctorum librorum Hippocraticorum parvi est pretii —
magni interest notare apparatum Littraei in nonnullis rebus
mancum et imperfectum esse. Manifestum quidem est eum
non sufficere ubi hunc vel ilium codicem non vidit vel non
novit, velut in libro IT. y.xp^iy,c codices Vaticanum et Holk-
hamensem. Hoc tamen nunc praetereo.

Sed ea, quae referre et voluit et potuit, non omnia in
apparatum recepit, de nonnullis rebus mendose rettulit aut
parum lucide eas indicavit\'). Haud mirum hoc est, neque
forsitan reprehendendum in tanta mole operis. Haec animad-
verti Littraeum e codicibus notanda in apparatu ad librum
n. xccp^r/ig praeteriisse :

Annotavit etiam coniecturas et lectiones editorum; quas
cum omnes memorare voluisse videatur, non semper cunctas
congerere ei contigit. Cuius rci haec exempla afferam: ad
cc. II et X lectiones 5(»}a->{ et o\'l (ante verba rij? y.xp\'èli^g ù^évsg)
Mackio soli adscribit, Charterium, cui debentur, non memorat.
Non annotavit ad cc. I et II Mackium etiam habere a-Afû/zcvoç,

jugerai quels seront les résultats de ee rigoureux système, pour savoir s\'il faut
l\'appliquer, sans restriction, aux autres volumes".

1) Cf. llbcrg ^lus. Üben. XLII pp. 136 sq., Goniperz p. 75, Nelson jjp. 1.3 sqq..

Primus etiam Littraeus in editione sua textui disputationem
praemisit de dialecto librorum Hippocraticorum, ad exponendum
systema, quod sequitur, orthographicum. Libros nova ratione
digessit in capita.

Licet sint notanda menda, quae supra indicavi, praeclare
meritus est Littraeus de libris Hippocraticis in rebus philolo-
gicis et criticis. Praeterea interpretatione medica praestitit
omnibus, qui ante eum ediderunt et interpretati sunt libros
Hippocraticos. Quod iam diserte dixeruut Darembergius \')
Petrequinius Ilbergius E quibus Darembergius censet
Littraeum novum aevum condidisse^) studiis Hippocraticis et
multo plura praestitisse in edendo Hippocrate quam Cornarium,
qui iactet se plus quattuor milia locorum emendasse^). Petre-
quinius, qui de Littraeo eiusque opera erudite scripsit et recte,
Littraeum anteponit et Cornario et Foesio, et transfert mutato
saeculi numero in Littraei ipsius opus verba, quae scripsit
Littraeus de Foesii opere: „Ce travail est supérieur à tous
ceux qui l\'ont précédé; c\'est un beau monument de l\'érudition
médicale au XIXe siècle" Hoc unum Littraeo vitio dat quod
nonnumquam non valuit resistere illecebris artis criticae tunc
recentis, praesertim cum malum exemplum sic praebuerit Erp
merinsio. Mihi contra iure videtur Darembergius dixisse Lit-
traeum cautissimum fuisse in coniciendo \'). Darembergii et
Petrequinii laudibus iure assentiuntur Ilbergius et Nelsonius
Littraei enim editio superat alias omnes tamquam „monumentum
aere perennius".

Annis 1859—18G4 mandatu Academiae Kegiae disciplinarum
quae est Amstelodami F. Z. Ermerins, Medicinae Professor
in Universitate Groningana, edidit „\'iTTTrozpârovç kx) àhKuv
Ixrpüv TTxXxtciv Xsi-d^xvx, Hippocratis et aliorum medicorum
veterum reliquias", Traiecti ad Khenum apud Kemink et filium,

i) p. cm. 2) I p. 153. 3) Studia pscudippocratca, Liiisiac 1883, p. G.
4) Journal des Savants 1851, p. 503. 5) Oeuvres choisies d\'IIipp. 1.1.
G) I pp. 152 scj.

7| Journal des Savants 1853 p. 317 „M. Littré est très sobre de conjectures".
8) Mus. lllieu. XLIl \'l. 1.. 9) p. 01.

Quod eodem tempore, quo Littraeus nondum absolverat
editionem suam, novam iam moliebatur editionem, excusat se
Ermerinsius in praefatione. Editores priores, etiam Littraeum,
parum apte textum librorum Hippocraticorum emendasso censet
eiusque partes diversas discrevisse, parum attendisse ad singu-
lorum librorum proprium sermonis genus, non satis distinxisse
libros spurios a genuinis, inconsiderate in Latinum aliosve
sermones vertisse etiam ea, quae non intellegerent, gramma-
ticam non sat accurate cognosse \')• Hocet Ermerinsius „omnis
interpretationis cardinem versari in textu bene descripto" 2),
imprimis igitur textu bene recensito opus esse. Non assentitur
Ermerinsius eis qui queruntur de illis editoribus, qui, cum
nimium sint philologi, parum confidant codicibus manuscriptis =\').

Si bis verbis hoc tantum pro ferre ei in animo fuisset, quod
et alibi\'\') monuit, libros antiques saepe esse contaminates et
turbatos, textum haud raro corruptum esse et interpolatum,
facile Ermerinsio applauderemus. Sed plus in his verbis inesse
colligimus ex eis, quae sequuntur in praefatione, ubi agit
Ermerinsius de subsidiis, quae adhibuit. Usus est „editis exem-
plaribus omnibus, saltem iis qui hunc in finem in censum veniant"
et studuit Galeni commentariis. Duos contulit codices mss.
Leidenses, Vossianum et Scaligeranum, et „excerpta" e codice
Marciano 269, ad nonnullos libros pertinentia, quae a Cobeto
acceporat •\'■\'). Codex Vossianus paucos continet libros Hippo-
craticos, Scaligcranus duos tantum. Uterque codex recentior est.
„Itaque paucis tantum subsidiis manuscriptis se uti potuisse"
ipse Ermerinsius confitetur. Quod hoc modo excusat: citat
unum locum e libro Epidem. VI, quem et Foesius et Littraeus
vitiosum esse non viderint. Tunc exclamat: „I nunc et die
mihi praeter codices rnultos et interprétés veteres omnes non
alia quadam re insuper opus esse, ut veterum locos inter-
preteris. Quid igitur insuper requiritur? Id, quod si habes,
vix quaeres, sin non habeas, perinde est utrum dicam, nee ne !"

1) Vol. I I\'racf. pp. III-VI. 2) p. VII. 3) p. VII. -1) p. IV.
5) pp. IX ct X. 0) p. X.

Quomodo haec intellegat facile perspicitur ex Ermerinsii
textu. Codicum lectiones vix curat, minime eas perpendit et
inter se comparat; hie vocabula delet illic inserit, hie voca-
bula transponit, illic substantivorum casus transmutat ; rationem
facinorum suorum non reddit vel saltem minus quam par est.
Hoc modo eum revera aio uti ratione, quam in praefatione
profitetur his verbis : „Ceterum in textu constituendo egi que-
madmodum olim in Aretaeo \') ; textum Graecum quam diligen-
tissime ad librorum scriptorum lectiones excussi; vitia notavi;
quae corrigere licebat, correxi; glossas, adnotationes lectorum
recentiorura eieci, saltem ubi fieri posse videbatur"

A quonam textu proficiscatur in suo textu constituendo non
profitetur. Omnino tamen Ermerinsius Littraei editione nititur
Huius etiam apparatum criticum, quamvis temere excerptum,
in usum suum convertit, paucis tantum rebus hie illic de suo
additis^). Haec omnia ita se habere nusquam diserte dixit
Ermerinsius.

Praeterea ubique mutationibus incubuit orthographicis ex
ratione quadam, de qua in opere suo exposuit nihil. Hinc
sermo exstitit quem Wilamowitzius sibi taedium movere iure
scripsitquemque reprehendit iam Petrequinius"^). Tune iden-
tidem parum consulte induisit mutationibus, quae ei videbantur
grammaticae causa esse necessariae.

Nelsonius perhibet Ermerinsii textum ex omni parte post-
habendum esse textui Littraei\'). Pacere non possumus quin
assentiamur Nelsonio, si respicimus textum quem Ermerinsius
habet libri n. xxpli^:. Adeo suo arbitrio immutavit textum
Littraei et editorum aliorum, tam mancus est apparatus criticus,
quem addit, ut eum, qui solam Ermerinsii legat editionem.

3) Cf. Ilberg, Studia pseudippocratca, p. 0. „Darembergius .. . ct Ermerinsius ...
fundamento Littreano sua superstruere animum induxerunt."

4) Ita lit ut Ermerinsii apparatus exhibeat etiam vitia ilia, quae supra iu
apparatu Littraei notavi. Traeterea in Ermerinsii apparatu animadverti haee
menda: ad C. VI in verbis nonnullis e Littraei apparatu desumptis\'pro /Vai; habet
&\')ca)?, ad C. X fli/po/a-; pro öi/pa/o"/. Codices mss. indicat eisdem signis, quibus
utitur «Littraeus. Signa tamen non explicat, uno signo L excepto, quod explanat
vol. II p. XVI. 5) In libro c. t. „Homerische Untersuchungen", qui prodiit
IJcrolini 1884, p. 310. 6) I p. 154. 7) p. ßl.

prorsus fugiat quae sit forma textus traditi. Praeter ortho-
graphica statui duobus et triginta locis textum Ermermsn a
Littraei textu differre. Bis restituit lectionem textus Tulgati ,
semel recepit lectionem e Foesii notis, bis Lindani emendationem,
quam non habet Littraei textus. Ceterae coniecturae ipsi debentur,
arbitrariae plerumqne et quae nequeant proban.

Ex quibus quattuor tantum memoratu dignae mihi videntur
quamvis fortasse sint magis ingeniosae quam rectae : C. YII
pro .O^to^v Ti,. xxp^i,^ (Littraeus >ccpv:pi,v) textus „vu^ti
legit rà cÖxrx ri?? et hrsvôev pro èvrxvôcc, CX pro

mittit et in apparatu critico habeat nonnulla quae smt utiha,
editionem Ermerinsianam, cunctorum librorum Hippocraticorum
recentissimam, in textu constituendo minimo damno_ neglegere
possis. Atta.nen respexerunt in suis editionibus locis complu-
ribus editionem Ermerinsii Reinholdius\') et Kuehleweinius.
Littraeus quoque, cuius volumen I Ermerinsius cast.gavit m
ephemeride c. t. „Allgemeine Hallische Literatur-Zeitung
a\' 1839, Ermerinsii monita haudquaquam aspernatus est 2).

A Baeckstroem Theodoro Beckio obiter vitio dedit quod
in edendo libro c. t. „Hippocrates, Erkenntnisse" non inspexit
Ermerinsii „pulchram editionem". Rectius Hbergius^) in dis-
putatione de Fuchsii versionis volumine II haec scripsit: „Im
ganzen hat der Uebersetzer sehr recht daran gethan, sich
gegen Ermerins\' unverantwortliche Willkür im Streichen
verderbter oder schwer verständlicher Stellen anzulehnen. Die
Leistungen des Holländers nach dieser Richtung sind oft ge-
radezu eine Parodie auf die philologische Technik."

Nihilominus satis apparet Ermerinsium fuisse viruni inge-
niosissimum. Sed tempore brevissimo opus ingens conficere
non est unius hominis. Et praeterea parum pliilologice eruditus

1) Ilipiioeratc.., cura Caroli II. Tl.. llcinliold", Atheuis ai« ISf.i-lSfiO. II
voll, in 8°. a) Cf. Littr. II n>- XLVllI-LH. 3) Lil. Zcnlralbl. I\'.)08
col.\'llCS. Ephcmcriclis titulum ctcolumnac numerum dcbco Ndsonio (p. Ol anu. 7).

Ermerinsius fuisse mihi videtur. Petrequinius, in arte medica
Ermerinsii collega, Ermerinsio multo magis peritus rerum
philologicarum, praeclare de Ermerinsio haec dicit: „Voilà
un auteur que j\'aurais voulu ne pas avoir à juger, parce qu\'à
côté de qualités estimables il a des défauts d\'autant plus
regrettables que la plupart sont volontaires. Il a du savoir;
il a écrit des prolégomènes pleins de curieux aperçus, des
préfaces intéressantes et des notes souvent utiles, mais il n\'a pas
le respect du texte, il ne se fait ancun scrupule d\'y introduire
des changements arbitraires." Quibus verbis fînire disputationem
de Ermerinsio eiusque opere aptissimum mihi videtur.

A° 1525 primum in lucem prodierunt „Hippocratis Coi...
octoginta volumina... per M. Fabium Calvum ... latinitate
donata..." Komae in aedibus Francisci Minitii Calvi, in uno
volumine in 4°.\'). In praefatione Calvus scribit se multis
codicibus mss. esse usum, quos tamen non nominat -). Prius-
quam libros Hippocraticos vertere coepit exemplar suum graece
ut inde verteret confecit, qui est codex Vaticanus graecus 278

Darembergius diligenter, quod attinet ad librum n. 0ùcriog
TfciiVtou, cum hoc codice ms. Vaticano graeco 278 codices mss.
Vaticanos graecos 276 et 277 contulit Calvumque his codi-
cibus imprimis usum esse coinperit. Annotât Darembergius
tempore, quo Calvus versionem suam confecit, praeter hos
duos codices nullum codicem, scripta Hippocratica continentem,
qui fucrit alicuius momenti, in Bibliotheca Vaticana exstitisse

1) Cf. Littré, Oeuvres complètes d\'IIiiJiJocrate I pjj. 540 sq.. Darembergius,
Oeuvres choisies d\'IIiiipocrate traduites . .., éd. H p. X, ct l\'ctrequiaius. Chirurgie
d\'IIippocrate, I p. ICI, 2)erper.im haue versionem „editionem princijjem" ajipel-
laverunt. Iure Nelsonius, Die Ilippokratischc Schrift n. tpva-üv, p. 75 hane appel-
lationem tribuit editioni Aldinae graecae a\' 1520. \' 2) Cf. Littré 1.1.

3) Daremberg p. CII in annot.. Idem memorat exemplar quoquo, quod suae
versionis ipso scripsit Calvus, adhuc in liibliothcca Vaticana asservari.

4) Daremberg pp. CII sq. in annotatione: „D\'ailleurs, à l\'époque de Calvus,
il n\'y avait au Vatican que ces deux manuscrits d\'IIippocrate comprenant toutes
ses oeuvres ou du moins une notable partie."

Libri Calviani inspexi exemplar a\' 1525, quod asservatur
in Bibliotheca Publica Borussica, quae est Berolini.

Foesius in „brevibus notis" complures Calvianae versionis
lectiones affert et saepius reputat, quasnam lectiones graecas
Calvus amplexus esse videatur. Inter quas sunt t/tÖsv et.
sTrhiv^is, quae etiam in codice Parisino C inveniuntur, nullam
aliam ob causam quam quod, si neglegenter legas codicem
Vaticanum 276, vocabula t-jtôov et STrirsy^iç propter rationem
qua in hoe codice sunt scripta facile sic legas. Eodem modo
in codice Vaticano pro KxyxpcoTSf^ ob rationem qua littera 7
scripta est, legas ^xTrapccTsp^, quod Calvum quoque legisse videri
Foesius recte scribit. Haec firmant id quod de codice Vaticano
276 a Calvo adhibito Darembergius contendit. Littraeus in
apparatu critico annotat Calvum pro forma ßißx^^ßx, quae et
in codice Vaticano 276 et in codice Holkhamensi non correcto
scripta invenitur, in versione habere „repagula". „Repagula"
autem graece aTrißh^Tsg est. Confuditne Calvus cum vocabulo
hoc iTrißÄijTs? vocabulum iTriß^.m^xrx, qnod in codice aliquo
scriptura invenerit? STnßk-^ßxrx énim pro tradita forma ßs-
quae nihili aestimanda est, auctore Vollgraffio, legen-
dum mihi videtur. liecte putant et Foesius et Littraeus Calvum
pro verbis oùk ov kxtx (pvaiv codicis Vaticani 276 legisse y.xi
Tovro kxtx cpvatv (Li. c. XI). Inspexitne etiam hoc loco codi-
cem, qui nobis non iam praesto sit?\').

Coraes magni aestimat Calvi versionem\'-^), Littraeus scribit
nunquam se inde ullum cepisse fructum^\'). Sed mihi, ratione
habita lectionis quae est „repagula", de qua supra verba feci,
fieri posse videtur ut Calvus hic illic aliquid conférât ad
textum melius constituendum. Ceteroqui eius versio nobis parvi
prctii est.

A° 1545, septem igitur annis postquam edidit textum graecum,
lanus Cornarius librorum Hippocraticorum edidit versionem
latinam, c. t. „Hippocratis Coi medicorum omnium facile principis
opera quae exstant omnia". Venet. ap. I. Gryphium, in 8°\'\').

1) lure Nelsonius p. 75 ut amplius iiiquiratur monet in coiliees, quibus usus
sit Calvus. Attameu quae do lino re statuit Darembergius recta esse apparet ex cis,
quae supra scripsi.

Hanc versionem Ackermannius-Kuehnius decies recusam esse
memorant \'). Contuli exemplar, quod asservatur in Bibliotheca
Universitatis Ultraiectinae, editum a° 1546 Parisiis apud
bibliopolas Guillard et Desbois in 8°, Multis autem locis haec
Cornarii versio differt a textu, quem edidit^). Quam rem in
„epistola nuncupatoria", version! praemissa paucis tantum verbis
explanat, pollicitus se amplius rationes esse redditurum, quod
promissum tamen non praestitisse videtur. Scribit se in ver-
sione multa inmutasse, non pauca reiecisse, plurima apposuisse,
saepe repetita Hippocratis lectione, collatis locis alibi ab
Hippocrate repetitis, perlecta denuo tota Galeni graeca ac
latina editione^).

E Mackii praefatione apparet, quod iam memoravi, in Biblio-
theca Caesarea Vindobonensi asservatum fuisse „Hippocratis
exemplar a lano Cornario Basileae anno 1538 graece in folio
editum" cum „variis lectionibus manuscriptis", a Cornario ipso
in margine annotatis Quod exemplar si adhuc exstaret,
melius profecto intellegeremus quomodo de locis in versione
mutatis iudicandum sit. Trillerus^) pessimam esse Cornarii
versionem arbitratus est. Quod attinet ad librum II. xaptivjc^
Cornarii versio tamen mea sententia certe non minoris aesti-
manda est quam versio Foesii. Ut exempla afferam, capita X et
XI explicatu difficillima melius vertit Cornarius quam Foesius.

Mercurialis et Lindanus in editionibus suis iuxta textum
graecum repetiverunt Cornarii versionem

Quod idem fecit A. de Haller in opere, c. t. „Artis medicae
principes", quod Losanae edidit a" 1769—1774 (XI voll.) in
voluminibus I—IV.

2) Littraeus iu apparatu critico lectiones textus graeci Cornariaui significat
nota: „Frob." (i. e. Frobeniana editio), lectiones quas in versione Cornarius auiplexus
esse videtur, verbis „legit Corn.". 3) Ep. nunc. pp. 7 sq.

6) Mercurialis uno loco a Cornarii versione discedit. Cornarius, ubi in textu
graeco habet \'étrrt yàp ro ûep/zov sv Toîtri Se%io!irtv, vertit: „est eiiiin ciilor non.
in dextris." Mercurialis vocabulum non in versione non liabct. Puto hoc fortuito
factum esse, nam aliis locis versionem non ad textum accommodavit. In Lindani
editione, cum complures coniecturas in textum suum receperit, versio etiam
magis a textu discrepat quam apud Coriuirium ct Mercurialem.

Foesius in editione iuxta textum graecum versionem latinam
collocavit suam ipsius. In qua versione identidem sequitur
lectiones quas in textum recipere veretur. Quo fit ut textus
et versio non concluant compluribus locis, de quibus in „bre-
vibus notis" disputât. Mackius in editione sua Foesii versionem
repetit liic illic paulum correctam ; itemque Kuehnius in editione
sua textui Foesii eiusdem versionem subiecit. Qui quam stolide
hanc rem tractaverit, iam ostendi ubi egi de textu eius graeco.
Foesii versionem seorsum edidit J. F. Pierer Altenburgi a° 1806,
III voll, in 8° \') itemque a° 1833 Bayle in libro c. t. „Ency-
clopédie des sciences médicales" II voll, in 8°\'\'). Piererius
Foesii versionem hic illic iminutavit

Ermerinsius in versione latina, quam in editione sua iuxta
textum graecum collocavit, Foesii versionem sequitur, ita ut
multis locis eam immutet et re vera propriam det versionem ;
attamen identidem ad litteram Foesii verba repetit. Ut exem-
plum referam, c. VII totum e Foesii versione desumpsit,
nulla quidem littera mutata.

Littraeus in editione sua versionem apposuit franco-gallicam
sunnua laude dignam. Optime haec de Littraei versione scripsit
Darembergius: „M. Littré a très bien compris le double devoir
du traducteur: se pénétrer du sens de l\'auteur et le rendre
en suivant le texte d\'aussi près que possible, nuiis sans ser-
vilité. On pourrait peut-etro reprocher à M. Littré d\'avoir
traduit quelquefois un peu trop au courant de la plume,
d\'autrefois de s\'être tiré de certains textes embarassants par
un calque plutôt que par une traduction. JMais ces taches,
inévitables dans un travail aussi difficile et d\'aussi longue
haleine, sont légères, et en somme Ilippocratc est véritablement
translaté du grec en français; on reconnaît même son allure
et sa diction sous la phrase moderne"^).

Versiones franco-gallicas cdidorunt librorum Ilippocraticorum
omnium Tardy et Gardeil, Parisiis a" 1667 et 1801. Do Mercy
textni graeco, quem et aliorum nonnullorum librorum Ilippo-
craticorum et libri 11. Kxp^ii^i edidit Parisiis a\'« 1811 — 1832,

1) Addiilit Piererius liuic cditioui prolegomena ampla pertiuentiii jiracsertiui
ad libroruui llippocratieoruiii liistoriam litterariaui. 2) Pétrequin 1 p. 152.

addidit versiones latinam et franco-gallicam. Parvi pretii esse
videntur quattuor hae versiones\'), quas ipse non vidi.

In versione celebri gennanica, quam confecit J. F. C. Grimm,
versio libri n. -/.xpli^q non invenitur. Nuper germanice edidit
opera omnia Hippocratica R. Fuchs in libro, c. t. „Hippokrates,
sämmtliche Werke, ins Deutsche übersetzt und ausführlich
commentiert", 1895—1900 Monachii in aedibus Lueneburgii,
III voll, in 8°. In libro n. Kxpllvji vertendo identidem Fuchsins
erravit, quod amplius explanabo in commentario, ita ut non-
nunquam in Fuchsii versione sint obscura, quae in textu Graeco
quivis intellegat. Haud dubie nimium festinanter Fuchsius ad
finem perduxit opus tot et tantis molestiis impeditum

A° 1563 lacobus Horstius edidit Francofurti ad Viadrum
commentarium in librum n, y.xpli^g^ in 4°^). Puto librum
inscriptum fuisse „Enarratio libri Hippocratis de corde, una
cum explicatione an intra pericardium vivi homminis vel ad
alendum vel ad reficiendum cor natus humor inveniatur."
Hunc enim titulum Jourdanus attribuit editioni, quam perhibet
a° 1653 Francofurti ad Viadrum in 4° prodiisse^).

Haud dubie Jourdanus erravit in anno indicando (hanc
enim editionem solam memorat), cum Horstius anno 1600
mortuus sit. Cuius ego librum frustra quaesivi: non enim
invenitur in bibliothecis nostratibus nequc in germanicis "\') vel
Vindobonensi Publica neque in magna bibliotheca medica

1) A. Dacier Tardi\'\' versionem „paraplirasim pessimam" appellat, cf. Pierer
p. XCIII. Darembergius j). XIV scribit Gardeilium saepe et graviter errasse,
versionem autem, quam confecit Mercius, abundare rebus absurdis.

2) Cf. quae scripsit Ilbergius Berlin. Phil. Wochenschr. 1897 col. 1059
Tuchsium, multis etiam aliis muneribus occupatum, volumen I tredecim mensibus
confecisse. 3) Pierer p. CXIX, Ackcrmann-Kühn p. CLVI, Littré IX p. 79.

4) Jourdnn, Bibliogr. du Dictionn. des sciences nuîdicalcs, vol. V p. 293. Hunc
Jourdaui locum memoratum a Littraeo mihi iterum examinavit J. E. Kroon
Leidensis vir doctissimus.

5) W. C. Hovens Grève Praefecta Bibliothecae Publicae Amisfurtensis in
Germania mihi imlagationes instituit. Institutum, cui nomen est „Auskunfts-
bureàu der deutschen Bibliotheken", comperit Ilorstii librum asservatum fuisse
in Bibliotheca Riviniana, quae veniit a® 1727.

Mercurialis Foesius Ermerinsius, praesertim Littraeus m
annotationibus aliisque additamentis, quibus editiones suas
ornaverunt, Fuchsins in annotationibus versioni suae subiectis
et aliorum librorum Hippocraticorum plurimos et libri n.
KxpVm complures locos intorpretati sunt.

2) 1001 Georgius Scgerns Thorunensis edidit „Dissertat.onem de Hippo-
cratis libri n. ortn legitimo", Basileae apnd lo. König, in 8" l>erlcg,
exemplar quod asservatur in Bibliotheca Academiae Lugduncnsis. In hoc libro
pnKinarum duarum ct triginta Segerus lucubrationibns suis parvi momenti neque
ortum „legitimnm" libri n. confirmavit, neque de interprctatione cuis
bene meritus est, cui sane ipse scribit (praef. p. 4) se non studerc. ^^

Wcllmannus in vol. F libri, c. t. „Fragmentsammlung dcr gnechischcn Arzte ,
quod Berolini in Incem prodiit apud Wcidmannos a° 1901, dispntationcm inseruit
de libro n. l-aginis \'.)4-107. Hac disputationc de libn ortu agit, sed

hic illic etiam nonnulla in medium profert, quae ad intcrpretationcm cms pertinent.

TTsp) KpoiViVtfr: I. Kxp^iyj (Tzîip^x ßh ûKoîi] TTvpxfila-- xpcthv 2s
kxtxkop^^g cpotvksx- kx) 7rspißsß?Jxrxi zirxvx Xslov kx) hriv sv
xvtscc vyph (Tfiiicpov ottoIov ovpov cocts ^ó^sig sv kv7tsi ry,v xxp^ii^v
àvx7rps(ps(rôxr ysysv^rxi Is tovtov svskx ckccc ÔxXKstxi pcc7K-/!!J^svx:
sv CpVXXK^- S%sl Sf to VypxCTflX, \'0KÓ70V !j^xxt7tx kx) ttvpsvijlèv^
xkoç- tcvto Sf to VypOV, llOUpSSl ^ Kxp2i-/l ^\'iVOVCTX- ävxXXfißxVB-
ßsv^ kx) àvxXifjKOUOrX- KXtttovtx TOÏI TTVSVfJl.OVOg to ttotôv

II. Trivsi yxp möpccTTog to (jÀv ttoKKov, hwi^hv \'o yxp (ttóf^xzoc,
ckoïov x^^vocr- \') kx) SkIs^STXI to TTX^jôOÇ kx) cc7(jx Trpoxipcvßsöx-
TTÎvsi Ts, kx) scrcpxpvyyx- tvtÔov Ts, ohv kx) okotov xv XxÙûi
pvßi](T supuh ■ 7rôf/.x yxp xTpsKsa- sTriyXccc)^- kxv ^t^si ßsT^ov
totoü OllTsV <t>jf/,-Jl)\'0v tovto\' ïjv yxp tit kuxvcc ^ [/.IKtCJ

TspiOi7 tIv Kxiy:ov supoia- xv toütov k£Zpcc(jf/,évov too ttotSi • «AA\' où
7ravT0(T xv^poa- ^ %stpovpyi-^ • oukouv xiti^tv^tsov -^f/Jv Tsp) tou ttotov
si sÙTpsTritsi Tijv avpiyyx tSó âvôpccTrco- xÄXx ttZit v^cop xvxiTst
svoupov ox^.ov kx) ßijxx vrspisxsi rroXXi^v cvvskx Cp-zn^i àx xvTixpu
tijff âvxTTVûîicr (pspsTxi\' to yxp 2tx Tijg ópfiïjg sffpsov xts Trxpx
toTxov Tov 0ÙK Svia-TXTXI t}j xvxcpopij tov ^spoff- xKKx Ttv)\' kx)
>,si-/iv oSo\'v Ol TTXpSX^l j} STTlTSy^ig •

fzsv cvv -^spa xpvj ysvo[/,svov ôspxTrslyjV, xvxyK\'/i otrhcc t^v xùtiiv óTov
skßxxxslv svósv ijyxys\' to Ts vypcv to fùv sla- tov kouKsov xùtsv^tx,

xttotttvsl \' to v xv l^vv tu {^spi, ôùpx^s xccpsstv £>j \' txvt>1 Kx)
^ixlpsi tov oùpxvov ôkôtxv 7Tx\'KlvlpOfls\'/l to ttvsllfjlx- ttxklv^poßssl Sf
KXTxltK^v\' où yxp Utiv xvùpÛTTOv (PvGiog Tpo^i] txütx\' Kccg yxp
xvùpÛTov TpoCph xvsfioa- kx) vlcop tx Ù{j.x- äAAä [ji^xXKov t)\'i/,ccpi>!
Igvyysvsoa- 7rxù-^7-

2) in marg. £« Strierai. haasJtrxi h ß\' Tifi yvmiKei\'wv. J(>Ao7 xai to hi^ù^a-ai
xxt ro SieMiv. (Gai. cd. Kühn XIX p. 93).

I. iùv oxoi^ ttvpxf^k, xpoiy,v te mtxkoph (poim
kx) 7r£pi(3ê(3k£xtxi Xirmx KEtov kx) hriv iv xvtv tri^ixph -
OTTohv ovpov, ^CTTS li^si^ iv Ku^TTEi T^v Kxp^kv âvx(7Tpé(pEcrêxi \' ysyé- ■
vy^rxi Te roùrov hsxx OKCcg ^XXetxi Jv (pv^xz^j. ^z^i « Sypx^fix ■

II. Uivsi yxp ccvopccttoc; to i^h ttoXXov sg v^^vv ô yxp <tto[a,x\'
Xog Ixom zÔovog xx) ixU%etxi to trxiïâo? kx) xc^x 7rpo^xipo[i.e(ix.
trim Ts xx) êç (pxpvyyx, tvtûov ^è, oJov xx) ÔxÔ<tov xv Kxùoi lix

icrpvèv ttSx^x\') yàp xTpexU v, s7nyK(c<7<T)g xh M<7£i i^eiKov
TTOTOV omv. tovto- ^v yxp Tig xvdvcp ij [zi^T^ (popv^xg

OÙX hTlV ETTlllEKh om (plhéxXKOv), ETTEITX Ts, eI hj TtivOVTOg àvX-
TÈiMOig tov\'Kxiiiôv, Evpoig xv tovtov xEXpcccrfiivov tw ttotû. xXK\' ov
TTXVTog hlpog ^ x^mr\'^^- xTri^rfjThv ^[mv ^sp) tov ttotov,

e1 EVTpETTii^Ei T^v (Tuptyyx TU âvÙpxTrcc.^ xXXx TToig u^ccp xyxiTsg
ivopovov\') Trxpix^t ttoXX-Jiv, o\'Ôvexx, Cpm>, xttc^v-

Tixpv Tijg xvxTrmg <pépETxi. to yxp hx Tijg hpfi^g Èapkv ^te Trxpx
TOlXOV Vov o\'jk ÈvhTXTXl xvxcpopîj TOV ^époç, xxxx t£ xx) xei\'^v

III. tovto te to vypov xTTxyst tov 7rv£v(i0v0g xf/,x TiJ> ^èpi. tov
(ÛV ovv yiÈpx XP^^ yEvoiiEvov ÔspxTrEty.v, àvxyx-^ ottIcm rv)v «ùrîjv
ohh hl^xXXEiv hôev wxys\' to Te vypiv, tI fzsv £lg th xovXeov
ÊCCVTiig xttotttùet, to t xv abv tco ^pi ûôpx^e txôtlfl
xx) hxp^EI tov ovpxvov, hxotxv TTXXlvlpOll^, to TTVEVf^X. TrxXiV^pOfZEl
Sè ^Ixyiv où yxp ecttiv âvûpc^Trov (pô^iog TpoCpîj txvtx- xSg
yàp àvùpÙTTOV Tpo(ph xvEflOg xx) Tà xXKxiixhX0VTi(iupk

In rebus orthographicis plerumque secutus sum Kuehleweinium (cf. I\'roleg.
fill in Ilipnocr. opera, quae fer. omnia" I et II, quae recensuit H. Kuehlcwein).

2) ùi^ri Ermerinsius in Proleg. i\'AA^r«/ Schnciderus apud Littraeum,
Lindanus, \'p\'-u^x^^/fv«« del. Vollgrafiius. 3) E.

vsópcc àXXa tti. X\'^i^ari (7xpx,c(r- kxi Ivo yxcrspxc sx^i\'^ixy.sx.pif/.évxfx
iv £v) TTspißöXw Ty,v ßsv, SVÔX- rnv Ts Mx\' où^v S\'
àXKyi},y,(jiv pâv yxp sv toIti h\'^iomv stt) (tto/zx xéerxi • ó[/.aéov(TX
Tij hépyi (p\'Asßr h^iïj cp-^^} Jy xxioïa-- yxp ttx^x Kxp-

S/;},- rovréoiTi t-av £^py,v sßTTSTrorATxt ■ âràp y^h y.x) TrxfZTTXv svpu-
xoïkio(t - kx) xxyxpcctspv! ttokxsi t^t irspy^tr • oùte ryj^ x,xp2ly,t vsi/,£txi
rnv i(rxcirti^v äXK\'- iyxxrxXsiTst rov - ovpxxov kx) (jTspeév èuTiv
UTTTSP s^ccêsv 7rp07£ppX{/.f/Jv^ \' ■ .

V. -À iTfVîî, asstxi IÛV VTrévepós ßh fzxxt^rx kx) kxriôvccpîytv •
yJj.Kxrx fyJv àpKjrspôô- owy, kx) ^ixfr-Af^xivsi to xxf^x- TTspi-
ßoXov Sé ttxzvv kx) ßöüpov ifißsßoÖpiiTXt to êlhcr hksxov oxf^CC.
âxxx yxp -Jjl\'a >ix.) tov tv6\'vf/.0v0<r êv^vstxl ^êtxtpoa-ylvîyio- ts, kx)
KOXX^SI Ty^v âKpxs-r^y rov ôsppc,ov TspißxXXOjJLSvv^ • \'o yxp ttvsvi^ccv,

Isl^tî^ U(TTS ÙXVI/.X TpyjXVTÉpyjV ysvhùxi TVIV Xxiî^V S(77rVS0UffXV XKp-^TOV •
TXÛT>! kx) TTXXSTOV SV^S^Öß-^TXl (pUXXK^ SÎVSKX TÎfO" Ifl-^Uflff TOV ùsp(J.OV \'

VII. a-TÓpcxTX xÙTS}j<riy, cvk xvsccyx(xtv si (^il^ tit xTTOKstpyj tZv
OVXTCCV tMv Kxpliy,v\' kx) t^<t Kxpliyjtj- rî^v KsCpxX-Jjv Üjv VxirOKsip-/!,
cpxvÂa-stxi kx) S/trs-à (j-TÓf^xtx stt) ^vtj) yx(7Tspxiv JJ yxp TTXZsliJ
CpXs-p SK xvxÙsov(jX,, ttXxvx rvjv o\\piv i^y xvxtjy^y/âyj \' xvtxi
7r>iyx) cpÙ7toç xvûpûttov kx) oI ttotxfm) svTXvêx xvx to rrccfix
TOTo-IV XpdsTXl TO (TKÎjvoa- • OVTOl kx) Ty\\v t^ooviv <pépov<7i TÔÔ XvópCCTrW
K\'/tV XVXVÙsW7iV, ÙtTSÙxVSV HvùpXTTOÇ \'

VIII. àyzov Tî^o- sKCpuo-ioa- tccv (pXsßccv (rciy.xtx ty,iTt \') koixl^triv
xpi(p)ßsß-äkx71 f/.xXÔxxx tjvipxyyôàsx- \'à kX-^^kstxi ßsv, ov--xtx

fWz Ts opyxvx to7(71v cpôtrig xpyrxtsi tov y/spx- kxI ts Iokscc to
TToivifix, xyxöov\' kxtxo-ks^x^svoo- yxp <t%v,ii.x uTspsov

suèplevov to <t7rxxyxvov \'èix to ttxmtikov tov syxûf/.xtci;- sttsitx,
Trdvsov sXKTIKOV, TÏXpsùVjKSV xvtscc (pVCÎXS- KXÙXTTSp T07\'TI XOXVOITIV Ot
XXXKSStT\' cc(tts ^ix tovtsccv X^\'P^^Ti^il T^V TTVOi^v • TSKfliîpiOV tov

Xcyov • TViV pùv yxp KxpVr/iv, \'ßoig hj pitttx^ofisvijv ovXof/,sXîj. tx
je ovxtx kxti\'èi^v xvxcpva-ûpcsvx ts kx) l;vfi7ri7rt0vtx\'

llhxç èv \'en Tspil^iKcp, ry,v {^h hÙx, rhv hÙx. où^h Vs iokx^iy
-^ (ih 7xp èv Tom ^e\'^iomv stt) <7tÓ[^x xslrxi 5fx,iXéov<Tx

TCÓTom riiv si^Trsyroinrxi)- dràp >cx) TrdfZTrxv sùpuzo,%oç
kx) \\xrxpcctêpy^ toxkv -rnç \'^répnç, où^s r^g kxp^im vé/^erxt rhv
è<TXOiTkv, àK>: iyKXTXXslTTSl TOV OVpix%OV tTTepsh Kxi \')

V. "H Te hèpy, Kstrxi lûv VTrhspùs i^xM^rra kx) xxr lôuccpi^v
(^AKi\'jTX t^h (ixKv àptgrsp\'^, h\'rr^ km hx^^xha rc ^6pl[3oKov

yxp y^lvi kxi TOV 7rv£Ôfiovog êv^sTXi f^erx TrpoTj^r^c Te kxi KOKx^a
■rijy dKp>i^/>,v toü Ôspy^ov h yxp ttvevf^ccv (pu^ei

VI. "Af^<pcc y£ i^iiv ^x^eTxi rx h^ov kx) ckTT£p Ù7ro^ix(3£lBpccf^£vxi,
kx) flxhKov Tfjg ^xr^\' rh yxp \'éf^Cp\'JTOv Trvp ovk èv r^j
^(TTS où ûxd!/.x TpnxvTkpyiv yevhùxi tyiV Xxihv if^TrXéou^rxv xKpiirov.
txóth kx) ttxxstov hl£^o(j^y>txi (puhxk~^g £"nkxt^gh%vogrov ù£pizolj.

oùxtccv thv XKpy,v kx) Tîjg Kxpling tMv k£cpxknv. nv S\' XTTOKeip\'^,
Cpxv^7£txi kx) hcr^x <ttófixtx fV; yxfrrépoiv •^ yxp 7rxx£k \'
CpKk-^ Ik iMÎjg âvxÙéovtrx ttXxv^ rijv o^iv, ijv xvxtfif^ÛÎ}. xvtxi 7r>,yx)
Cpùaiog xvùpùttov, kx) oi ttotxijlo) £vr£vù£v •\') xvx ro (xüfix, to7(tiv
<kpl£txi to <xk>jyog. ovroi Te kx) tÎ]v ^mv Cpépou^\' rx àvÙpùxco, ky,v

rpiîf^xrx rs oùk kriv oÙxtmv txvtx yxp oÙk èvxkoùoùcnv Ixx^ç,
hti l£ opyxvx to771v n (pù^iç xp7rd^£i rh y,£po^. kxI t£ ^OKécc to
tto^x %£tpCCVXKT0g xyxûoû\' kxtx^k£-^xfz£vog yxp it%îj[zx (tt£p£0v
£<70!jl£v0v to (xtt^xyxvov ^ix to ttlx-^tikov «) toü hlùf^xtog, fvf/to
ttxw oùk ixktikov, ttxpéùmv ot,ùt^ kxùxtr£p toictl xoxvoktiv

o] ^Ji/XffÇ, cc(tt£ dix tovtwv ^f/pOüTa/ TVJV mv. t£k[^lîpiov Sf toïl
hôyoM- t\'av yxp Kxpliviv lloig xv pttrtx^of^mv oùXofzeXÎ^, tx

hryjv äpKTTsp^v KOiXit^v xpr^pin Vhr^v ^AA^v ro yxp fiaXxKOV,
iXKTiKurspov xx) airi^ödixg f%ov sxp\'^ ^^ ßxXXov rx emxei-

ro7<ti ^s^iol^i\' W7T& Six Tyjv ttMy/V cvk h.xßav euTrsTSfx opyxvov •
fvx (jlv] ttxl^-ttxv xpxtvjöi^ vtto toü hlovtott\'

x^ixyx7ry,T0TXT0v\' v^hsa yxp xx) xKKoi Tivea h Tolffi xoiÄoiinv
oxoJov xpxxv^-\'i SiXTTsrescr ^udxvra^ \'ttxvtvs tx (ttofixrx xtyj^ovxtr
&!Jt.ßxX?\'.ov7iv ia-t^v crtspey^y xxplivjv\' outoi fioi S0x60v7tv o\'l tovoi
tov (TTrXxyxvov xx) tmv xyyelccv xpxx) tPiJiv xopryjpiTiv\' e<7ti U
xvT£Mv ^£uyo(r\' oti övpstTi TpsJtr vf^hsix hx^nj Trspi-

cpspscr f\'l xxpov Trep oxotrov -^fihofix, xvx?.ov\' oi ts ^vvihTS^y öxvfjLx-
(tlov XXsiovai TX >JTÖ[IXTX TWV xopriuv TTSpXIT xx) TVfV xxphiviv
xttoqxwvtoi; i^v tkt i^sttio-rxf^svoa- rov xpxx7o> xoa-fzov xcpekovtccv
Sf, tov pch XTroTTep-Jjdsr rov Se, iTTxyxxXivei • ovts vScop xv Si£Ä/)oi
sic T-)v xxph\'-^v, OVTS (pv(rx sßßxKXo!/,svyi • xx) ptxKKov tS>v rijir
xpiTTsp^fT • TOiyxp xrpsxstTTspov xxTxSixviv\' yvccf/,1)

XXI (pccTOsi\'Sst TTspiov^y/ ysyovv\'ii^ sx Tijo* Sixxpitrioir
TOV xtp^XTog svTTOpssi Ts rijv Tpo(pv\\v, sx t^<j syyicTX ^s^xf^svijcr rov
xl\'i^XTog "BixßxhXovtrx Txq xxtIvxc xx) vsiJiOfjLswj ccTTsp sxvyßvog
TMV svTspccv TV)y Tpo(py\\v ovx ov XXTX (pva-iv oxcca- Se fiii xvxxccxh

xvTPjv xsXsvöov • ^ yxp (xsyxKi^ xpT-/ipt>] ßotrxsTxi t^v yxiTspx xx)
TX svTspx- xx) ysi^si TpoCpij(7 y,ys!jc.ovix^(T- on Ts ov TpsCpsTXi

^CCOV • (7%X<TÖshviT T^tT XpidTSp^CT X0lXiv,7 Sp>lf/,lyj (pxivSTXl ITXfTX\'
TTÄilV \'I\'x^pos- TlVOtr xx) %öA)5(7 ^XVÖijtT xx) tZv Vf^SVSCOV TTSp) UV yj\'hvi

[/,oi 7rs<pxvTXi\' ^ Ts xpTyipiyj ov KsiCpxipiovu-x\' cvTs ;; xoiXivi •
tovtsu i/^h ovv tS) ayysicc xxt^ siiov voov i^^yi Trpo^xmcr tccv v/^svccv \'

XII. to xv Cpspößsvov sxTijcr ^s^itjr ^vysvrxi fuv xx) tovto tij
^vf/,ß0vxij twv v[a,hüiv\' TTAvJV ov ^xptx UpCätTXSV vtto. xaösvsivjtj \' iAA\'

2) -si videtur scriptum esse a correctore in -}), cod. Holkh. non correctus cparosis^.

êXxT.Kcirspov xx) iTT^lkixç \'éxov. %%p-A rs -hpÄv ßsm tx iTrtxaißSvx
TV,, hx^ùxs^ôx^ sTrißK^ßxrx^y hrt yàp to ôsp^ov ovx sv

X. AoittÔç fVr/v 5 Xôyoç ol\') rijg ^xpVm ù^évsg x<pxvesç, epyov
x^iXTryiyy^rérxTOv. ù^hsg yàp xx) âKKxi hsç, èv ri?^/ xoiXi^^iv\')
ôxoTov xp^.xvxi hxTrerhg K\'^\'rxvreg Trhrn rx <Tré^xrx, xr^lovxg

k Th ^rspsk^ xxpVtnv. o^roi ßoi loxàov^riv ol rimrov
<77rXxyxvov xx) rZv xyysUcv, âpxx) r^cr/i/ xopty^^iv. hri Ts xÙtZv
^svyoç xx) Ûùpwt ^smàr^vrxi rpsï? ùfzévsç èxxar^, TTspicpspm
è^ xxpov TTsp ôxé^ov mircßx xôxXo-J\' ol rs ^vmvTsç\') Ùxv^àam
ùg xKsiov^i tx <tré(ixtx, twv àoprciv ^rùm. xx) rîjv xxpTt^v xtto-
Ôxvévrog Hi-J Tig è^sTTi^rJi^sm rhv àp%xiov xéa^ov xCpsXm rmh «)

Tilv xxpTi\'^v, oUts Cpv^x Sßßxxxoßiv^, >cx) [ZXK?.0V rccv r^g àpt^Tsp^ç.
roiyxp è^y,x^^r;,Ùy:<Txv xrpsxhrspov xxrx l\'mv yvci^n yxp rov
àvÙpàTTOu Trécpvxsv êv T^ Xxi^ xx) xpzh n TÎ1Ç xhMg ^vx^ç.

XI. Tps(psrxi Ts ovTs triTÎOKriv ovrs TroToUffi rol^iv x-ko tj?? v^lvoc,
âXXàxxÙxpv xx) (pxrosM\'\') TTsptov^r^ ysyovvi^ sx rijg ^ixxpiaiog
rov xißXTog. sxTropsôsi Ts ri^v Tpo<pMv èx ri^g \'syyicrrx Is^xßsv^g
TOV xißXTog TxßxkXov^x Txg âxTivxg xx) vsßoßhn ä<r7rsp sx v^^^ôog
tZv èvTépocv rhv rpoCp\'Jiv, ovx dv xxrx (pmiv. oxccg Ts ßh xvxxccx^
rh airiov rx svkvrx sv r^ xpr^pl^ sv Kà^ sév, xttoxKsIsi r^ fv

■ xùrhv xéxsvôov yxp ßsyäx^ xpr-^ipin ßö^rxsrxt rhv ymrkpx xx)
rx svrspx xx) ysßst rpoCpîjg ovx wsßovix^g. on Is ov rpsCpsrxi
ßKsTTOßhcc xißxri \'-) ^Sf XTTO^xCpxykvTOg rso Kv^v, ^rxxaÙsia^g
rîjg xpicrrspyig xoih\'m, ipni^i-\'l Cpxlvsrxi ttx^tx TcKhv \\%S>pog rivog xx)
XoKy^g ^gxvùng xx) r5v vßivc^v tts?) Siv iîh l^oi Trépxvrxi, Ts
àpr-^pk ov Xstcpxißovjx, oùTs ^ ^s^\'h ^oûJ^. rovrcp ßh oöv r^
âyysicj xxr ißov voov ü\'Ss y, TrpoCpxcng rôôv ùßèvccv.

xvolystxi ijàv fV 7rv£v[x0v0g xjßx vrxpaazstv xùto7(7 t-^V rpocp^v
xXsUtxi ye ia- rijv xxpVijv ovx" xp/^ü- okoù(t àirîyj ßs-j è mp- oîi
nvxvv le irovhm\' â(rÛ£vs<r yxp ivrxdôx to OepfjCov luvacrTsvéf^evov
XPW\'XTI i\'vxpov- TO xJpcx yxp cvk \'étTTi Tn Cpva-ei öepßov cùTs
yxp xKKo Ti ulcjp, àKXx Ôsp[/.xivsTxr Ickssi le ToTiri TroXXoJffi (pvtrei
ûspiJXv TTsp) le Kpxlivjtj, TOIXVTX s]p^(jöu: — Trep) Kpxliy,(T-. —

I. Cor forma est qualis pyramis, colore autem saturate pur-
pureum. Amictum autem est tunica levi, in qua paulum humoris
est qualis urina ita ut existimes in vesica cor versari ; quod
ideo factum est ut bene servatum palpitet. Habet autem
fere tantum humoris quantum etiam medela est cordis ardori.
Hunc humorem cor excernit, bibens, assumens et consumens,
lambens potum e pulmone.^

IL Bibit enim homo plerumque potionis in stomachum:
nam oesophagus quale infundibulum est et potus copiam
excipit et quaecumque assumimus. Bibit autem etiam in
laryngem, sed paululum, quale et quantum clam per im-
petum infinit: operculum enim exactum epiglottis est neque
plusculum potionis ullo modo transmiserit. Cuius rei hoc do-
cumentum est: si quis aquam cyano vel minio inquinatam
bibendam porrigat animali siti omnino confecto, maxime sui
(id enim animal fastidiosum non est neque munditiae amans),
deinde, dum adhuc bibit, laryngem ei resecet, inveniat hunc
potu coloratum. Quamquam hoc modo pecori manus adferre
non viri est cuiuslibet. Non dubitandum igitur est nobis quin
potus ille homini laryngem habilem reddat. Sed qui fit (inquies),
ut aqua vehementer irruens molestiam struat et multam concitet
tussim? Ideo, inquam, quod ex adverso fertur spiritui. Id
enim, quod per impetum illum infinit, utpote quod secundum
parietem eat, aëris exhalatiçni non ofîicit, sed adeo levem
viam ei praebet humectatio illa.

III. Hunc humorem a pulnione simul cum acre cor abducit.
Atque aërem quidem, cum medelae fuit, necessario cor opus
est^rursus per eandem viam reiciat qua inhalavit; humorem
vero partim in vaginam suam exspuit, partim cum aëre foras

\') ùi^évccv, ^xhv cù kdprx ôôpcu.koy ù^c m.c
d^x dm\'rstm k ^y^^l^ovx xli^x 7:xpx.zslv xvrc. sic )

tmv tpo(p-;,v, kksistxi te èg riju kxp^kv, dpf^v, okccç e^r^ f^ev o
^^p, où trxvu rs ttoâôr â7ômç 7xp èvrxvÙx to ùep(.ov lvvx<^rsvo- -
.pm^r. ^vzpov. ro xJ,.x yxp où. kn r^
yxp «AAû T/ v^ccp, âXXx Ôspf^xinrxi. Iokssi ^e roiai ToKKom

ire sinit. Hac ratione etiam palatum irrigat spiritus, quando
remeat. Remeat autem recte: non enim naturae humanae
alimenta illa sunt. Quomodo enim hominis alimenta essent
ventus et aqua, cruda illa elementa? Inmo vero modela sunt

V. Alter infra maxime situs est et directe post papillam
sinistram, ubi palpitatio quoque deprehenditur. Parietem autem
habet crassum, et intus excavatus est caverna forma mor-
tario simili. Sed enimvero etiam molliter induitur pulmone,
quo quidem amictu castigat caloris intemperantiam. Nam pulmo
cum natura frigidus est, tum refrigeratur etiam spiritus ductu.

VI. Ambo quidem asperi sunt intus et tamquam paululum
arrosi, et dextero magis sinister: ignis insitus enim non in
dextro est ventriculo, ita ut non sit mirum asperiorem factum
esse sinistrum, cum ignis inteniperati plenus sit. Hanc ob rem
etiam spisse involutus est, praesidii causa adversus vim caloris.

summam partem et caput cordis. Quae si quis resecuerit, bina
quidem ostia se ostendent in utroque ventriculo (crassa enim
vena, quae ex una oritur, si resecatur, oculos decipit). Hi
sunt fontes naturae humanae, unde diffluunt per corpus flumina,
quibus animi habitaculum irrigatur: haec vitam aflPerunt ho-
mini, his arescentibus homo commoritur.

VIII. Prope exortum autem venarum ventriculos ambiunt
corpuscula mollia cavernosa, quae aures appellantur quidem,
sed^ aurium foramina non habent: haec enim non excipiunt
sonitum, sed instrumenta sunt, quibus natura aërem corripit.
Et\'fabri quidem sciti opus esse puto: nam considerans viscus
solide conformatum fore ob indumenti densitatem, inde omnino
non attractivum, ecce folles ei apposuit, ut fabri fornacibus,
ita ut iam eorum ope respirationem temperet. Cuius rei
documentum hoc sit: cor totum videas iactari, atria seorsum
sufflari et concidere.

IX. Hanc ob rem etiam venulas aio spiritum ducere in ventri-
culum sinistrum, arteriam in alterum : mollia enim sunt magis
attractiva et relaxata. Oportebat autem nobis minus refrigerari
superiores cordis panniculos. Nam calor non in dextra cordis
parte est, ut ob hoc malum non acceperit instrumentum habile,
ne omnino acre intrante domaretur.

X. Restât ut agamus de membranis cordis latentibus, opere
dignissimo quod enarretur. Membranae enim itemque fibrae,
in ventriculis velut aranearum telae expansae, ostiis undique
cinctis, filamenta immittunt in solidum cor. Hae mihi videntur
quae tendunt cor et ventriculos, principia arteriis. A.rtc-
riarum autem est par et foris utrique membranae tres
fabrefactae sunt, ab extrema sua parte rotundae ut circuli
dimidiati, quae si coeunt mirum est quam claudant ostia,
arteriarum portas. Et si quis bene sciens ritum antiquum exempto
corde hominis mortui harum valvularum aliam declinet aliam-
que ei inclinet, neque aqua penetret in cor ncque flatus im-
missus. Idque eo magis, si quis aliam declinet aliamque ei inclinet
earum, quae ventriculi sunt sinistri. Exactius igitur fabrefactae
Sunt iure : mens enim hominis in ventriculo sinistro insita est
et reliqui animi principium.

prodeunt, sed materia pura ac lucida quae e sanguinis dissolutione
provenit. Protrahit illud alimentum e sanguinis receptaculo
proximo, radios transmittens et pascens alimentum, velut ex
ventre intestinorum, quae res non est secundum naturam.
Alimentum autem no vehementer motum retmeant ea, quae
in arteria sunt, occludit viam, qnae in illam ducit. Magna
enim arteria pascitur stomachum et intestina et plena est
alimenti haud imperatorii. Mentem non ali sanguine, qui
videatur, hoc modo apparet: iugulato animali, rescissus ven-
triculus ■ sinister totus vacuus invenitur, excepto sero aliquo
et bile flava et membranis, de quibus iam egi, sed arteria
non sanguine vacua neque ventriculus dexter. Illi vasi mea

XII Quod autem proficiscitur a dextro ventriculo, ipsum quoque
clauditur membranarum commissura, quamquam non prorsus
id claudunt membranae propter infirmitatem suam. Sed aperitur
in pulmonein versus, ut ei sanguinem praebeat quo alatur,
clauditur in cor versus, paulum, ut intret quidem aër, non
tamen plurimus. Infirmus enim ibi calor est, cum dometur
frigore admixto. Sanguis enim natura non est calidus, neque
alius quis humor, sed calefit. Quamquam plerisque natura
calidus esse videtur. Sed do corde hactenus.

(y^^ I—JJI. Dc forma et colore cordis. De pericardio. De
hiimore quern continet pericardium et aëre medelis ignis insiti.

Xpothv ^^ KxrxKops? (potviKsn videtur mihi legendum esse,
reccpta coniectura Ermerinsii kxtxkopU pro lectione codicis
Vaticani xxrxKop-Jic. Adverbium enim KXTxnopsg coniunctum
cum adiectivo, quod colorem indicat aliquem, satis est usitatum.
Sed adiectivum mrxy.opi^c sensu „fuscus" adhibitmn nusquam
inveni. In Galeni „Twv \'IrrnoxpciTOug yAwcrcrwv è^y.yJiiTsr s. v.
icxtxaopéx haec scripta inveniuntur: .. . (pxpiy.xkov ßsvrst kxtx-
KOpk jcsvovpisvov vtt\' xuroü xvi^ov ^ hx tv)v ]lixv

codicibus £ et commutentur, nihil obstat quoniinus sequamur
sermonem usitatum, quem commendat Ermerinsius.

- Ad irepißsß^.sciTxi Littraeus haee adnotat: „Je serais dispose
à lire TrspißsßKy^rai. YlepißsßKsxTm est un pluriel qui ne se
comprend qu\'autant qu\'on suppose que l\'auteur a changé de
nombre en esprit, et sous-entendu

Sed veritus est Littraeus Trspißiß^jiTxt in textum recipere,
quod facere non dubitavit Ermerinsius.

Puchsius annotat, si TrspißsßxsxTxi sit lectio vera, hic exem-
plum inveniri mutationis numeri, minime hinc alienae, cum
mentio fiat de corporis humani parte, quam bipartitam esse
putent antiqui. Idem citat tres locos, ubi consimilem muta-
tionem numeri in scriptis collectionis Hippocraticae extare putat.

Primus est Bsp) axp^ccy c. XIX, ubi de feminis concipien-
tibus agitur his verbis: kx) Stxv Xxß-^ ig yxaripx

tyiuiv £7natxßsy)a<7iv, xÙtÎkx ÏCppi^s ...\'). Quae Fuchsins .sic
vertit: „Für die Kundigen ist es aber auch leicht zu merken,
wenn sie concipieren : die Frau schaudert es sogleich .. .".
Quae versio, quamquam fere recta, attamen verbis r^aiv sttkjt.
non suum locum attribuit. Manifestum enim est hunc esse
sensum: evidens est, cum femina concipit, scientihus nempe,
tunc enim statim horret. Fuchsins ad hunc quoque locum
adicit annotationem de mutatione numeri Graecis propria et
Foesio et Cornario crimini dat quod in editionibus suis tales
mutationes expulerunt. Atqui hie locus nihil praebet quod
nostri TrsptßsßÄsxrxi simile sit, neque quod ad constructionem,
quod supra apparebat, neque vero quod ad sensum attinet.
Mentio fit modo de feminis concipientibus huius rei sibi consciis
universis, modo de quaque tali femina, ita ut mirari non possis
tum numero singulari, tum plurali uti auctorem. Contra in
capite nostro auctor docerc incipit de parte corporis, quae
bipartita quidem, ut post apparebit, ei videtur, quam hic tamen
pro una habet et a legentibus haberi vult. Haudquaquam
verisimile est auctori nostro hoc loco adeo iam ventricules
cordis, de quibus c. IV° demum agere incipit, ob oculos ver-
satos esse ut KXTX auvitriv construens hic numero plurali uteretur.
Deinde Fuchsius memorat n. xSsvcov c. XIV, ubi de genere

1) idiorum librorum Hipiiocraticorum titulos et locos cito secundum Littraei
editionem, cuius orthographiam quoque et interimnctionem in citando sequor.

quodam aegrotantium haec dicuntur: ßxpxivsrxi \'o Mpccro;...
tcLstv OÙK êôéxe,... ^ovéei ayrxd^y, ^x) äßx reo ttot-

verbum Sxxvurxi mente supplendum, sit cl xvôpc^TTO,, quod
Littraeus negat, Fuchsins tamen perhibet sic se habere prorsus
eadem res hic inveniatur quae supra n. .xpxccv c. XIX dico
rursus mentionem fieri generis cuiusdam hominum, scilicet
aegrotantium, quorum quisque iisdem morbi cuiusdam malis
obnoxius sit. Neque aliter res se habet n. xvùpccTrov c.

VF ubi describuntur ea, quae accidunt hominibus qui nimium
medicamenti bilem ducentis potaverunt: è^éei... Ïttsitx

è^êov^i xokhv fxéxxtyxv âvxyxx^é^svoi, rsxevrzyreç ^s xißx
xxôxpéu, xx) êv rv^s xTTCÙv^Txcvaiv. Fuchsius igitur loci diffi-

Iam vero perpendendum est, possitne forma ßsi^Xsxrxi orta
esse e doctrina grammaticorum, qui exitiis et -«tû

numero singulari tribuerint. Quin etiam Ilerod. IX, 100 tradita
est forma TrxpsirxsvâUro pro singulari. Fac vero hanc formam
mendose esse traditam: hoc tamen constat iam ineunte tertio
saeculo exitus -xrxi et -^.rfl pro singularibus usurpata esse.
Cf Callimachi frg. 32: i^stTTvikç hhv ßtv ^eilê%xrxi et frg.
521: xoùpvi te xxpelxTO Ixxpvzkutrx, Euphorionis frg. 162
Meineke = frg. 182 Scheidweiler (pksydolxTo, quod ibi nume-
rus singuiaris%st \'); v. Kiihner-Blass, Gr. Gramm. I, 2, p. 78.
Ergo, cum tempus quo liber II. xxplim est scriptus sit incer-
tum,\'fieri potest ut forma ßsßxkxTxi sit forma singularis. Quam
ob rem tutanda esse mihi videtur.

Ovpov. Dubitavi essetne fortasse legendum ovpöc^ quod lonice
dici solet pro opig vel serum. Praesertim cum infra in

capite nostro, admoniti haud dubie Foesii versione, Littraeus
Ermerinsius Fuchsins hoppol, in serum vertit, legunt pro hovpési,
quod codices praebent, ut dicat auctor noster humorem, quem
e pulmone hauriat, cor in serum aliquod vertere. Optime enim
inter se congruerc mihi videbantur oùpôç^ serurn^ et ^lop\'poï, in
serum vertit, dum in ho^poT illud ovpov, urina, minime convenit.

Praeterea primo aspectu alienum videtur quod doctus medi-
cus cum urina comparat serum, quod „pericardium" continet.
Sed vetant legi cvpog verba, quae sequuntur, u/jts ló^sig sv
Kucrrst tî1v xocpli\'^v âvx(7tps<pscrêoci. Omitto quod vocabulum nvcrtg
vix alium utrum vel saccum significare potest atque vesicam
„urinariam" \'), sed illud u^ts ló^sig, ita ut existimes, indicat
auctorem comparationem speetare, non rem describere quo-
dammodo se habentem. Re vera igitur cum urina serum illud
comparat 2) et sv hÔittsi hic nihil aliud est nisi: in vesica
„urinaria".

Videamus nunc statim quid statuamus de lioppoT illo, quod
viri supra nominati pro hovpèsi legunt. Auctor noster serum,
quod in „pericardio" invenitur, cum urina comparat, „peri-
cardium" ipsum cum vesica „urinaria". Quid igitur mirum
eum in eadem comparatione persistere atque cor inducere
velut transmingens (sive exsudans) in „pericardium" humorem
ilium, quem e pulmone hauriat. Sic liaupési non modo non opus
est nos mutare, sed etiam melius hoc vocabulum in contextum
capitis convenit.

Qâxxsrxi. Hanc vocem Foesius grammaticae causa mutavit
in ùàXKvirai Lindanus coniecit ttscXâ-^tm, Schneiderus âAAîjt^s;,
quod in textum recepit Littraeus itemque Ermerinsius, qui
tarnen in Proleg. II, XXXVIII proposuerat ûâxx^. Fuchsius
quoque in versione Schneideri lectionem sequitur^). Fachsius
adnotat verbum ôâJ.Ksiv non inveniri passive praeter quod
lexicographi ex Hippocrate citant rsö^Xyif^évx Isvlpx. Sed locum
non memorat Fuchsius et ampliora de hac re non habet. Si
re vera haec forma rsêi^Xy^i^hx in alio libro Hippocratico in-
veniretur, putare possemus, comparata forma nostra ôxXXstxi,
in libris Hippocraticis ûx?,Kstv etiam passive usurpari et loco
nostro lectionem OxU.srxi vel ùxXK^txi esse tutandam. Sed
videamus illud TsônXm^évx. Locum, quem lexicographi illi haud

2) Cf. (le huius seri colore citreo Zvvaardemaker, Leerboek der Physiologie,
Harlemi a" 1920—\'21,1 p. 246. 3) In Foesio citando scquor editionem ai 1G24.

4) Fuchsius I p. 147 haec annotat : „Darauf kommt es aber nicht an, dass
das Her? an einem gesicherten Orte in üppiger Blüte steht, sondern dass es
kräftig arbeitet und trotzdem durch den serösen Do2)pelsack, das „Pericardium"
geschützt, keinen Schaden leidet, noch anstiftet".

c. XC°, ubi Littraeus in textu habet haec : Aiv^pcov Ts y, xKxpirlx
<t7rép,^xt0; tov âvôpcc-lvov Zixcpôophv S^Aor h ßh ovv ^vhoppodvTx
l tx Ih^px, v7t0 tc~:v \'jypc^j ^uxpzv ßx^ttterxi- ^iv

Tfö^A\'f) ßh, &y.xp7rx- 5s l VTCO TS^V öepßccv >cx) Up^v (L. VI,
p. 654). Littraeus in apparatu critico adnotat: TsöijX-^ßsvx,
dzxpTTx Ts vulg. — Is 6. Cum codices Pari-

sinos, quos in libros n. lixir-^c contulit (cf. L. VI, p. 463 sq.),
non memoret, apparet eum legisse in his codicibus idem, quod
habet textus, quem appellat vulgatum, sc. Poesii. (Cf. de hac
Littraei ratione quae annotat II, p. 218.) Videmus statim
lectionem, quam praebet codex vetustissimus Vindobonensis 0,
rectam esse. Ita evanuit forma illa reÖy^K^ßüvx, quae quodam-
modo formam ÖxKKsrxi vel ÙdKKyTxi loco nostro tutari potuisset.
Videamus nunc de Lindani coniectura \'TrxKKv^rxi. Verbum
Xsaöxi a scriptoribus antiquioribus usurpatur tantum ubi de
vehementiore cordis motu fit mentio, velut II. X, 452 et 461,
Aesch. Suppl. 566 sq., Cho. 410. In libro n. Up^c vov^ov c. VI
haec leguntur: "Iii\' fV) tvjv KxpV\'^v iroii^ia^rxi ô Kxrxfpoog
Ty,v TTOpsm, TTxXßo; e^iKxßßxvsi Kx) &7Ößx-x. XlxKßög igitur
etiam in libro hoc Hippocratico est cordis motus vehementior.

Foesius in „not. brev." annotat Rufum Ephesium de corde
agentem haec habere: %xKXo^sva xlvy.ßXTi.^

Ilufus tanien vorbo trxhp^sirôxt eodem sensu utitur quo libri
Ilippocratici. Cf. Huf. Eph. ed. Daremberg—Ruelle (Paris a°
1879) pp. 65 et 220. Foesius Rufi verba perperam refert.

Credo ü^Kstxi legenduin esse cum Schneidero \'). Theoer. III,
37 legitur: "AKKerxi oÇûx?.^ôg y.£v c palpitat mihi oculus

dexter, n. \'isp\'/jg voixrov c. XVIP «Acrzv ^xpszstv usurpatur de
motu praecordiorum („diaphragmatis") sie: si ti civöp:c7rog
vTtspzxpek xMtcu ^ xviy,Ö£r^, Try.\'^cccri y.x) xK(nv Trxpsxovcriv
(x! (pphsç). Quamquam hic Trxpsxf\'v mihi videtur nihil

aliud significare nisi contremiscere et haud scio an fortasso
apud Theoeritum 1.1. haec significatie potius spectetur, tamen
haec sententia verbi ak>.sfföxi transitum ad significationem
micandi, palpitandi praebet. luvat hic conferre Marsyao deglupti

„salientia viscera" Ovid. Met. VI, 390. Conferenda sunt etiam
TTijSxv^ TTj^^jjf^x {7nîSy,(riç), quae de cordis motu usurpari soient.
De qua re vide Groeneboomii commentarium ad Herodam
IV, 61 1). Sed praesertim notandum est c. IV libri nostri
vocabulo ccK/jix motum cordis solitum significari.

fius e glossemate ad vooem aXhsTSii adscripto hoc modo : xXXsrai.
Inde orta sunt monstra ilia ÔxkXerxi pco<Tx,ys{iihccq)-^ notum
enim est in scriptura minuscula terminationem -fj^hoq per
compendium scribi.

\'Ev (pvXdz^. Wellmannus^^) sumit libellum nostrum n. y.aplkc^
Platonis scriptum c. t. Timaeus, fragmentum Vindiciani ex eodem
fonte hausisse. Verba sv (puKxy.^ enim sensu active intellegit
Wellmannus et locos citat Platonis et Vindiciani, quibus haec
verba inveniuntur : ri^v Sf Si) y.apS\'iy,v .,. £]q t^v hpvcpcpiKÎjv
cly.-^i7iv KXTkrvivxv . .. (Plat. Tim. 70 A) et „ ... ob hoc sub
ea parte subiacente corde et semper vigilante..." (Fragm.
Vind. c. 49). Ut his locis cor inducitur tamquam vigil, sic
nostro quoque loco rem se habere putat Wellmannus. Nusquam
tamen inveni verba h (pvKxy^ sensu active, ut significent
„custodis instar". Invenitur quidem locutio iv cpvXxK-^ sx^\'^,
ciistodire, conserva7-e, praesertim apud Herodotum, e. g. Herod.
I, 160 UxnTVijv ct niptrxt eJ^cv iv CpuXxK^, I, 57 toïitov (sc.
rov x^-P\'^\'-^-\'^^P^-\') \'éxov7i iv (puXxK^, VII, 207 rov \'l(TÛpibv

\'ixiiv £V (puXxnTf,. Tropice iv ipvAxy^at) usurpatur in locutio-
nibus iv (puXxy^ai iivxi e. g. Herod. Ill, 152 et iv cpvKxn^
e.g. Pind. Pyth. IV, 75 [rov i^ovoupviTriSx irxvraq iv
(pvKxy.^ (7;i^f(3£>£i/ quae locutiones cavere significant.

Sed persuasum mihi est id, quod, vult Wellmannus, graece
verbis iv ÇvXxk.^ dici non posse. Si hoc voluisset auctor noster,
scripsisset û? (póxx^ vel tale quid. Recte vertit Littraeus „en
bonne garde" et Fuchsius „an geschütztem Orte": cor bene
custoditum palpitare potest. (Cornarius vertit: „ut sanum in
custodia florescat", Foesius: „ut validum in custodia vigeat.")

Verba £%£t to vypzffßx oyJ<rov !J.aKt7Tx xxi Ti\'vpov^iv^
âxo? Cornarius vertit: „Habet autem humiditatem tantam quanta
satis est aestuanti in medelam." Similem .versionem exhibent
etiam alii interprétés omnes. Sed iniuria in his versionibus
omissum est ySi. Alteram enim rationem auctor affert, ob
quam in sero illo cor versetur, nempe ut ardor cordis humóre
illo restinguatur. Ideo illud x^J minime neglegendum mihi
videtur. Hind quoque notandum est oyJ^ov f^xXiarx non esse
tantam quanta sed: fere tantam quanta. Eodem sensu, ut
omnes sciunt, adverbium quod est nommibus nume-

C. II. Hoc capite auctor primum docet hominem bibentem plu-
rimum potionis demittere in ventriculum, tenuem tamen partem
humoris fallere „epiglottidis" custodiam et illabi in „laryngem".
N^SJy enim nihil aliud est nisi „ventriculum" Nam ^roi^xxcg
hic est fßüa (Foes. Erm.), „oesopaghus". Opponitur enim (pxpuyy:,
quam hodie medici „laryngem" vocant. Littraeus igitur iure

Quod Ermerinsius et Fuchsius vertnnt: „in pharyngem ,
„in den Pharynx", nihili est. Eorum versionem no sic quidem
defendere posses ut contenderes eos pharyngem nuncupasse
sensu, . qui graece valet, nam in versione hodierna eiusmodi
vocabulum sensu hodierno adhiberi consentaneum est. Quo-
modo enim quis linguae graecae imperitus — si medicinam
graecam e versione hodierna cognoscere velit - scire possit
Fuchsium „in den Pharynx", vel Ermerinsium „in pharyngem\'\'
vertentes eam partem corporis speetare quam hodie „laryngem"
vocant medici eosque huic voci sensuni tribuere quem habet
apud Graecos? Verisimile non est bos viros doctos hic voca-
bulum quod est pharynx sensu hodierno usurpasse. Omne
scilicet quod bibimus in „pharyngem" quodammodo descendit,
deinde in gulam vel „oesophagum". Sod auctor noster perhibet
aliquid potionis a nobis haustac e „pharyngé" etiam.in „laryn-
gem" penetrare. Iam ex eis, quae protulimus, facile intcllegi
potest,, quod supra iam menioravimus, ^(tto^xzov\'\' idem esse

TTSTTCßsv) optimum praebet sensum. Verba y.oct aatrx Trpotrxipo-
[jLsùa explicative addita sunt ad to tt}.^ôoç.

Aià pvßi^c. De his verbis multum inter viros doctos dispu-
tatum est. Cornarius „per rimam" vertit. Quam ob causam
Foesius in „brevibus notis" annotat Cornarium videri hx
pccyßvii; legisse. Ipse vertit: suo impetu, Ermerinsius: per
impetum, Littraeus: à travers la fente, Fuchsins: durch den
Spalt. Iniuria igitur videtur Foesius coniecturam pcc/ßi^g
tribuisse Cornario, cum etiam alii viri docti vocabulo pvßvi
significationem rimae attribuerunt. Fuchsins in calce annotat:
„Die Bedeutung „enge Gasse" ist für das Wort (pvß>i sc.)
an und für sich vollkommen gesichert." Quam rem, quae
amplius a Fuchsio non explanatur, missam facio. Sed haec
Fuchsins addit: „Würde man pii/zi^ als „gewaltsamen Andrang"
erklären, so gäbe die Stelle keinen Sinn. Gerade das gewalt-
sam Andrängende ist es ja, welches sich dem ausgeatmeten
Pneuma widersetzt, es steht aber da ovy. hbrxTxi d. h. „es
Avidersetzt sich nicht."" Sed confundit Fuchsins to T^g
pvßiig êapéov^ quod idem mihi videtur atque postea to ^ix
Tvig cpßijg êapéov, et vhcp xvxilïg hopovov. Distinguit enim
auctor vim, quae, in demittendo cibos et potum in „oesopha-
gum", simul infertur „epiglottidi", qua vi humoris aliquid
penetret in laryngem, a vi multo vehementiore, quae infertur,
si quis „corpus alienum" vel, quod hic spectat auctor,
nimium aquae temere et proterve irrnentis, non in oesopha-
gum, sed perperam in laryngem demittit. enim et öpßilj

in capite nostro synonyma esse mihi videntur, sensu usitato
„impetus" hic usurpata. Qua ex re sequitur ut putem reicien-
dam esse Porti coniecturam qui pro lectione codicum \'opßvig
legit pußvig.

Tutôôv. Foesius (in „not. brev.") ") iure annotat Cornarium,
cum hunc librum latine verteret, ^ttov coniecisse pro titûov :
scripsit enim „minus". Titöov (quod sensum nullum praebeat)

urcfxa. Pro tto^x Vaticani esse legendum tt^^x, quam emen-
dationem iam habet codex Parisinus B, sat manifestum est.

Griech. Gramm. II, 1, p. 209; Brugmann-Thumb, Griech. Gramm,
p. 62 L Iniuria Charterius, quem secuti sunt Mackius et Littraeus,
in mutavit. Aem. Portus cvk xv h-^i^ei coniecit.

Sed nil opus hac negatione. Foesius in „not. brev." xxi où
h-Jiasi commendat, in textu tamen habet où-/, av h^^st. Ermerin-
sius habet kxi h-Ji^si, quae lectio magis mihi placet. Sed cum
in codicibus tam dare kxv scriptum sit, parum verisimile mihi
videtur vocabulum tam usitatum quam est kxI abisse in kxv,
quae vocabula crasi coniuncta multo minus in promptu essent
librariis. Vertendum autem est, ut iam recte Cornarius: „no
permiserit quidem aliquid amplioris potus penetrare".

ash-^ji^kótt ttxvv. E contextu satis apparet haec verba intel-
ligenda esse ut vertit Littraeus: „à un animal très altéré".

Tov hxißov interprétés vertunt latine „guttur" vel „iugulum",
Lit<;raeus: „la gorge", Fuchsins: „die Kehle". Quae versio
subtiliter legentibus non placebit. Nam haud dubie, si quis
experimentum, quod auctor noster spectat, exsequetur, guttur
animalis resecti tali modo coloratum invoniet. De gutturo
colorato tamen hic non agitur: „laryngem" enim quem hodio
vocant tingi dicit auctor. Ergo Kxtßh hic est i. q. Cpxpvyyx

T>)v (TÜpiyyx. l^vpiyH, proprie fistula, hic nihil aliud potest
esse nisi „larynx" vel „trachea", ut docet contextus. Cornario
(Tvpiy^ est „guttur", Foesio „artoria". Vocabulum hoe „arteria",
quod etiam Ermerinsius hoe loco in versione usurpât, hic idem
est quod „fistula". Littraeus <r^piyyx vertit per: „canal",
Fuchsins per „Speiserühre". Sed omnis auctoris nostri oratio
hue spectat ut ostendat potionis aliquid dam ingredi in
„laryngem" et „tracheam", in fistulas homini ad spiritum
ducendum servientes, et ut explicet quem ad finem hoc fiat.
Videtur Fuchsium fugisse quae sit eius ratiocinatio. Ideo for-
tasse etiam initio capitis nostri „Pharynx" scripsit pro „Larynx",
itemque infra to yxp hx rij? pvß^; èapkv vertit: „Denn das-

jenige, was durch die enge Gasse hindurch in die Sj^eiseröhre
hineinfliesst". Quae versio etiam magis mirationem movet cum
videinus eum sie pergere: („dasjenige, was ... in die Speise-
röhre hineinfliesst,) tritt, da es längs der "Wand hinläuft, dem
Aufsteigen des Luftstromes nicht in den Weg" e. q. s. ; eumque
in annotatione ad vocem pv^vjc., quam supra memoravimus,
haec etiam scripsisse : „Was hingegen durch den Spalt, welchen
die Epiglottis mit den Wänden der Speiseröhre bildet, hin-
durchläuft, das ist in feine Strahlen zerteilt und stört, da es
sanft hinabgleitet, den ausströmenden Atem nicht" \').

Verbum sùrpeTrî^si verterunt perperam Cornarius per „vergat",
Foesius per „convertatur", liberius Littraeus, quem Ermerinsius
et Fuchsius sunt secuti, per „lubrifie"; sÙTpsTri^st hic est
„habilem reddit".

TTspisx^i woAAîjv sensum nullum praebent. Cornarius, quamquam
in textu nil mutat, vertit: „sed quomodo aqua acervatim
irruens, turbationem ac tussim multam exhibet?" ut iure an-
notet Foesius Cornarium procul dubio êvcpoïiov legisse. Idem
haec addit: „etsi èvópov vScup, incidens aqua, legi potest.^Sic
enim melius quam quod houpov ox>-ov quidam ex hoc loco
„molestiam in urina" annotant. Ceterum pro ■xspitx^h ^rc-psx\'^\'
legendum videtur, sicque legisse videntur Interprétés, etsi
vulgata lectio ferri potest" -). Equidem hôpov graecum esse
vocabulum non puto ; tvoupov o^Aov re vera nihil aliud nisi
„molestiam in urina" significare posse mihi videtur. Ita êvopcüov
illud, quod Cornarius videtur coniccisse, recipiendum esse
censeo. Quod Foesius notare neglexit — etiam Trxpéxc iam
Cornario ante oculos versatum esse videtur, (quod vocabulum
editores posteriores debent conjecturae Aemilii Porti cum
„exhibet" scripserit in versione sua latina, quod Trspisxst sig-
nificare non potest. Quae lectio Trxpéxst mihi quoque recipienda
esse videtur, cum vocabulum Treptèxei hic prorsus futile sit.
Mercurialis iam Trxpsx^i in textum recepit^), Foesius, quam-

1) Quod ad rem attiuet vide de „ejjiglottide" et de „potu ad puluioues perva-
deiite" locos scriptorum antiquorum, quos citat Foesius in „not. brev." p. 322.

2) Quomodo Foesius ipse hanc rem tractaverit vide in capite de editionibus p. 26.

quam „exhibet" habet in versione, in textu Trspiéz^i retinet \')•
Ceteri editores in textu et in versione lectiones èvopouov et .

bulum haud dubie desumpsit ex Foesii „Hippocratis Oeco-
nomia", ubi ille de voce agit et hoc vocabulum me-

morat. Sed hac nuitatione nil opus est, cum optime conveniat
in contextum significatio, quae in vocabulo mest, quae

est germanice „rücksichtslos", irreverenter, proterve, incle-
menter. \'Avxt^g iam apud Homerum non solum usurpatur de
personis, velut A, 158 de Agamemnone, p, 449 de Ulixe men-
dico, in Od. passim de procis, sed etiam de rebus, velut de
lapidibus A, 52, A, 598. Theocr. XXIV, 23 àvxilèx, appellat
olévrxc serpentium, quos Hercules infans strangulat, Bianor,
Anth Pal. IX, 278 z^vi^x hxilk habet. Iam si meminimus,
quod" supra scripsi, inter se opponi to S/à r-^,- pvi^-^g {ppi^^c)
hpvh (ê^pèov) et vlccp âmilk hopolov, satis patet quid hic
sibi velit vocabulum àvxiVec, Ita, lectionibus hopouov otrrxpéx^^i
receptis, sensus verborum xXXx-ttcKX^v darns esse mihi videtur.

Littraeus rvrûov substituit pro roTxov textus traditi et vertit
^xpà rvrôov „peu à peu". lure tamen Ermerinsius et Fuchsius
redierunt ad lectionem traditam. Minimo enim probanda est
coniectura, quae non meliorem praebeat sensum. Quid autem
hoc loco manifestius et aptius dici potest quam quod praebet
lectio tradita: potionem, fliientem rrxpà roTxov, secundum pa-
rietem „tracheae", eo ipso nullum malum efficere non modo,
sed etiam commodi quid praebere spiritus ductui.

Hue accedit quod is, qui putat aliquid humoris invita epi-
glottide descendere in „laryngem" et „tracheam", non potest
credere id descendere alio modo quam secundum parietem
harum fistularum. Sed praesertim videamus quae sit ratiocinatio
auctoris: aqua, temere irruens, molestiam praebet et tussim
concitat. Quam ob rem? Quia âTrù-.riKpv, ex adverso spiritus
ductui fertur. Potio tamen illa, quae „epiglottidem" fallens
influit, non obsistit aëri exspirato: quo modo melius, quam
si influit secundum parietem?

Toùto Ts t\'o vypov XTTxyti rev ttvsv^ovoç äßx rcc -^épi. Eecte
iam Cornarius vertit: „Hunc itaque humorem cor de pulmone
una cum aëre abducit." Verbis enim rovro Sf ro vypov auctor
redit ad rovro Ts ro vypov ^lovpési ^ Trivsvcrix, e. q. s. c. I,

velut in parenthesi positis omnibus rebus, quas docuit de
origine humoris, qui in pericardio invenitur, deque eius usu
in fistulis spiritum ducentibus. Vel potius sic explicem: dum
disserit de origine humoris illius, quem c. F tutelam et niedelam
aiebat esse cordis, deque eius vi quod attinet ad fistulas spi-
ritum ducentes, velut abduci se passus est ab argumento, quod
c. F tractabat. Eo iam redit verbis rovro Sè ro vypov
xTTxysi rov Tvsvßovog äßx rü ^épi- quapropter verbi quod est
âTxysi subjectum esse sumendum est r^v y.xpVtvjv. Versionem
Cornarii secuti sunt etiam alii interprètes praeter Littraeum
et Euchsium. Quorum ille àTràysi intransitive intelligit: „ce
liquide s\'en va du poumon avec l\'air" (quo?). Verba igitur
rovrc — -/lèpi arcte cum praecedentibus coniungit, quae quidem
initio capitis IIP attribuere praestat. Fuchsins vertit: „Diese
letztere Feuchtigkeit aber treibt das Aufsteigende mitsammt
der Luft von der Lunge hinweg." Haec omnino non intellego ;
sunt enim absurda.

C. HL Subjectum verborum fjc/Si/./.f/v, \'^yxys^ xttotttvsi,
£i}(f^) (quod cum Vaticano correcto legendum esse mihi constat)
haud dubie •Axphvj est. Cornarius iam hoc vidit et in versione
post verba „Hunc itaque humorem cor de pulmone una cum
aëre abducit" sie pergit: „Aörem quidem igitur ubi in medelam
cessit, necessario oportet retro per eandem viam qua adduxit
reicere. Verum humorem partim in culeum ac voginam suam
exspuit, partim rursus una cum aëre foras propellit." Alii
interprètes aliter rem se habere non putaverunt praeter Lit-
traeum et Fuchsium. Quorum ille sic vertit: „Ainsi, néces-
sairement, l\'air, ayant rempli son office de remède, reprend
la route par laquelle il est venu; et quant au liquide, uno
part est expulsée dans la gaîne du coeur {liéricarde)^ qui laisse
l\'autre part s\'en retourner avec l\'air au dehors/\'

Subiectum verborum hßx?.Kfiv et vjyxys^ quae intransitive
posita esse putat, igitur -/lèpx esse arbitratur. Quodnam apud
cum subiectum sit verbi x-otttvsi non apparet; subjectum

verbi ei y.ov}.eéi est. Fuchsii versio haec est: „Die Luft,
welche ein Heilmittel war, muss die Respiration nun notwen-
digerweise auf demselben Wege austreiben, auf welchem sie
sie hineinzog, die Feuchtigkeit aber speit sie zum Teile in
seinen Beutel, zum anderen Teile hingegen lässt sie dieselbe
zusammen mit der Luft nach aussen gehen." Fingit igitur
subiectum novum „die Respiration". Ermerinsius zr^ delet et
pro scribit ■). Cuius haec sunt verba: „Aerem

itaque cum modela fuerit, retro et per eandem viam, per
quam adduxit, ex necessitate reiicit. Humoris vero partem
quidem in suam (i. e. cordis) vaginam exspuit, partem etiam
rursus una cum aöro foras ierri permittit." Ex verbis „i. e.
cordis" satis apparet Ermerinsio -Axpli^^v subiectum esse quattuor
verborum. Liiiiria tamen vocabulum %/)î) tollit et âvxyKyj scribit.
Quam coniecturam defendit his verbis: „%pJ; àvàyKv hßähKm
ne in hoc quidem scriptore tolero; abundat et eximendum
est " Perperam in verbis àvàyv-^ Ermerinsius suspicatur
inesse rxùroÂoyixv. Nuda iam versio sententiae nostrae hoc
manifestum reddit: „AWano opus est cor aörem, cum medelae
fuerit, retro eadem via, qua adduxit, eicere." Sed praeterea
in fine capitis III\' auctor expedit rationem ob quam ncccssario
opus Sit id fieri: cruda, intomperata, qualia sunt spiritus et
aqua, hominis alimenta esse non possunt. Non sunt ista cibus
hominis-\'). lusta igitur ratione aür retro vadit.

3) licidcl 1. 1. annotât auctorcni igitur nostrum putarc xyqiov ct ISi^f rrs-l^e,
esse temperluda ut alimenta sint, -luod placitum non <iuadrct i.. doctrinam
librorum Hippocraticorum. Quam rem Heidel putat argumento esse librum

3) Cum vocabulo boc ûipxxsl^v Heidel 1.1. confert ri^v Va^.v, n. àssvm c. 7,
quod est i. q. TJ c^kói^svw. Annotat etiam hoc esse argumentum originis rccen-
tioris libri II. )ca!pS/>jc. Idem cum verbis capitis nostri ■^rxkivlponit kxtx
slkijy — t,!i. ttjyy. ct cum capitis V\' parte posteriore comparai Anaxi-

mandri sententiam: sv si {, yévs^k ^r, tolf oZt,, kx, r^v ^^ofkv glç txvtx
yévg^ùx, kxtx to (l)iels, Die Fragm. der Vorsokratikcr cd. III 1 15, 20 sq.).

quod interprétés omnes per pronomen possessivum reflexivum
verterunt, recte quidem quod ad sensum attinet, nam xhrk-/ig
hic nihil aliud atque esse potest ; sed mirari subit quod

non viderunt sxvTsvjg legendum esse, quam formam haud dubie
librarius aliquis pro forma genuiua sccvTijg substituit \').

Pro xttotttvsi cod. E et editiones vetustiorcs xTroTrisi habent,
de qua re in prolegomenis meis egi. Hanc lectionem Lindanus
coniectura sanare conatus est; scripsit enim xttottis^si., haud
illepide, praesertim cum hoc vocabulum bene eongruat cum
Siovfki c. r. Sed revera lectio xttottisi nihili facere nos oportet.
Solum xxoTTTvsi bonum praebet sensum.

Lectio vetustissimi textus, quam adhuc habet codex Holkha-
mensis et cuius vestigia exhibet Vaticanus, sc. • iv
rxuTY, recte videtur mihi in Vaticano emendata esse in lec-
tionem x^pèsiv Sirlegeremus %a;p£f;, subjectum esset tà
ipypcv). Quod fieri possit, licet to V vypov, ro ßh accusativi
sint. Huiusmodi inversionis exempla etiam apud Herodotum
occurrunt. Quid vero censeamus de vocibus èv rxvr-^^ In prae-
cedentibus nullum inveniri potest vocabulum, ad quod perti-
neat pronomen illud demonstrativum. Et quid praepositio èv?
Vetusta lectio ilia haud dubie est eorrupta. Quae corruptio
emendatione cod. Vaticani optime tollitur. Txvt-^ est „eo
modo". Quam versionem etiam Foesius spectare videtur, qui
latine haec habet: „Istaque via cum spiritus retrofertur pala-
tum dividit". In verbis rxvri^ y.x) lixipsi rov cùpxvôv., Ókótxv
■xxXivSpoyJin, to ttviüßx, in quibus post oùpxvcv cum cod. Paris".
C distinguit Littraeus, offendo in vocabulo Sixlpei. Si enim
medicus noster ostendere vellet palatum („molle"?) attolli (Sixl-
psirûxi), vi aëris id fieri dicendum erat. Sed aërem, de quo
in initio capitis mentio fit, iam missum fecit et nunc de humore
exhalato agit. Mihi rem perpendenü vox S/xpSs/ in inentem
venit. Medicus noster docet humorem a pulmone redeuntem
palatum irrigarc. Verbum xpSsiv auctor noster etiam alibi
usurpavit; cf. c. VII: xpSsrxi. (Cornarius vocem lixipsi vertit
per: „elevat", Foesius per: „dividit", quasi corrigens: hxipsl.)

C. IV. Auctor ad descriptionem cordis, quam initio capitis I\'
incepit, redit. Primum docet musculum cor esse firmissimum
où TW vevpco, âxxà TTiXvAxri crxpxóg. Vocabulum vevpov, ut latine
nervus, apud antiques tres habet significationes : primum est
idem quod hodie dicunt et item antiqui posteriorum temporum
dixerunt „musculum", deinde idem quod hodie „tendo" vocatur,
tertium quodammodo\' etiam quod nunc „nervum" appellamus.
ulx-^l^x est lana coacta, deinde quaevis res constipata in modum
lanae coactae, ut verbis utar Henrici Stephani. Patet igitur
quomodo res se habeat. Auctor noster acute distinguit propria
musculorum corpora a nervis, quos vocant antiqui, hodie „ten-
dinibus" appellatis. Atque cor quidem videtur ei esse musculus
firmissimus non „tendinibus" sed „spissamento" (ut aiunt non-
nulli interprètes) vel potius: toro carnis „muscularis". Littraeus
Inculenter locum franco-gallice vertit hisce verbis: „Le cœur
est un muscle très fort, non par les nerfs {parties tendineuses),
mais par le feutrage de la chair". Interprétés antiquiores,
velut Cornarius, Foesius, cum vsvpov vertunt per : „nervum",
nulla explicatione qualcm inseruit Littraeus addita, non satis
declarant utrum intellexerint rem necne. Porro auctor docet
cor duos habere ventriculos discretos, sed in uno amictu tamen
contentos. Vix miramur auctorem hic vocabulum yxarspxg
usurpare quo nominet ventriculos, reputantes vocabulo yxar^îp
non solum ventriculum stomachi sensu, sed etiam ventrem,
uterum, clipei convexum (Tyrt. 2, 24) notari.

lli ventriculi nulla ex parte inter se similes sunt: »j f^h
-yxp sv rol<ji is^ioutriv \' stt) atóf/,x ksïtxi. His verbis designari
ventriculum dextrum, yxtrrspx, sive quae postea vocatur jco/a/^j,
Is^rJiv sat manifestum est. Sed quid significant verba: fV<
(ttóf^x ksltxi? Cornarius vertit: „ad osculum situs est", quam
versionem et ceteri interprétés posteriores secuti sunt et Lit-
traeus, qui vertit: „gît sur l\'orifice". Apud Ermerinsium legi-
tur „adiacet", verbis stt) <ttó!^x, ut mihi quidem videtur, plane

1) Voc. vcntncnhm lioc sensu Cicero iiabet De Nut. Deor. II 55; „pars
(aniuiae) concipitur cordis parte qundani, queni ventrii-ulurn cordis appellant."

neglectis, Fuchsius: „liegt am Orificium". Sed neque Littraeus
neque Fuchsius explicavit quodnam orificium hic sit intelli-
gendum; neque e contextu apparet orificium hoc vel illud
spectari. Sed nihil aliud est illud êm g-tó^x xelrxi nisi: pro-
nus iacet.

y.sißsvoq xKpxa-l-^
âzpov TTxpx \'pviyijJivx y.ußdruv oßoü.
et Menandri frg. 21:

Optime autem „pronus iacere" dicitur ventriculus dexter. \')
Adde quod auctor noster paulo infra docet ventriculum sini-
strum ÙTrévspSfv [jAkk^tx iacere ventriculumque dextrum velut
adsutum (uinrsp (^uôsv Trpoa-sppx^ixévyj) ei esse.

Verba oßiXscviTx T^ \'sTsp\'f, 0Xsß) Cornarius vertit: „contin-
gens alteram venam", quam versionem posteriores secuti sunt,
sed Littraeus cpxsß) delendum esse putat et apud Iripj] mente
supplendum xoiXli^ yel yxarkpi. Ermerinsius et Fuchsius Littraeo
assentiuntur. Ita tamen statim offendit ratio qua auctor narrat
ventriculis inter se commeatum esse, praesertim cum initio
dicat cor duos discretes ventriculos habere. Si vellet docere
ventriculos ductum aliquem vol orificium inter se habere, non
velut in parenthesi poneret aliquid tam memorabile et specie
cum praecedentibus non concinens. Praeterea e vocabulo yxp
apparet auctorem transire ad explicandam differentiam, quam
notavit verbis oiiVsv Sf èoixxaiv âxxyjA^fiiriv, et situm describere
veile ventriculi dextri. Littraeus quidem adnotat: „(pXsß] ne
signifie rien ici; que serait cette autre vène?" Sed fallitur.
Etenim tria „vasa" sanguinem ducentia maxima, quae e corde
proficiscuntur, sunt „aorta" proficiscens e ventriculo sinistro
et „venae cavae" proficiscentes ex atrio dextro-), quas antiqui
pro una habent. Haec in libro n. crxpy.üv c. V inter se opposita
appellantur àpT\'^pi-^ („aorta") et Koihvi cpxé-p („vena cava").

1) Vide Corning, Lelirb. der topographischen Anatonùe, ed. X—XI a\' 1920 p.
287 <et Kauher-Koxisch, Lelirb. der Anatomie des Menschen, vol. III, ed. XI
ai 1919, pp. 247 sq. figg. 200 et 201.

Deinde in eodem capite — cum „dpri^pV etiam habeatur in
numero „cp^isßüv" sensu communi — ^àpr^pk\'\' vocatur „x<j/a>j
(pAfd/" et quae alias „/.j/Aî^ (;)A£t//" „xö/Ajtätj^ cjÖAt\'-«//" i). Ita res
ipsa loquitur: clpr^iply; hic ab auctore pro Cp^sßi habetur et
verbis t^ èrép^, (?)Af/3} nihil aliud significatur nisi „vena cava",
quae e dextra parte cordis oritur. Quod tamen maximi momenti
hic est et propter quod Littraei lectio 5,uiÄsov(ra. rpj hsp-^ (sc.
xotXr^) prorsus reicienda est, ventriculis cordis re vera inter
se commeatus non est"). Dicat quis auctorem nostrum non
tam peritum fuisse ut sciret „septum cordis" non perforatum
esse. Sed qui librum nostrum vol strictim perlegit statim
intellegit auctorem peritiorem fuisse quam ut res tam facilis
perspectu eum fugeret. Fuchsius ad lectioncm illam Littraei,
quam sequitur vertens: „communiciert mit dem anderen", haec
adnotat: „Das trifft lediglich für den menschlichen Embryo
(sog. ovales Loch) zu, nicht aber für den geborenen Menschen."
Quin etiam adnotare potuisset „foramen ovale" hoc nonnun-
quam in corde adulti quidem hominis nondum prorsus esse
clausum Parum verisimile tamen iam statim videtur virum
tam peritum quam auctorem nostrum cor hominis nondum
nati tantum inspexisse, virum qui talia observaverit qualia
e. g. c. X° memorat, ubi praeterea manifeste apparet eum ipsum
vel magistrum eius aliquem cor resocuisse e corpore hominis
mortui et explorasse. Adde quod Fuchsins aninium non attendit
ad duas has res: quod hoc „foramen ovale" non invenitur in
„septo", quod ventriculos, sed quod „atria" cordis discernit
et quod auctor noster haec „atria" accurate distinguit a ven-
triculis (c. VIII). Quapropter fieri non potest ut hoc „foramen
ovale" oi serviat, qui censeat auctorem nostrum contendere
ventriculis cordis inter so commeatum esse.

habent omnes codd. mss., verba \'ès^ih (pi^ß) rwv in versione
sua neglexit Cornarius, apud quem leguntur haec: „Alter
enim in doxtris ad osculum situs est, contingens alteram venam.

Alter in sinistris." Foesius tamen textum codicum habet et
in versione sequitur, quamquam in vertendo articulum rciv
neglegit. Ermerinsius sie locum legit: ^ ßh y. ttr) ^t, xsstxi
oß. Tfj ST. — >5 se^itj cpvjßi Tp SV >.izio7<ti, putans verba sv
ToltTi Ss^iolaiv „emblema" esse. „Certum est", sie Ermerinsius
„Sf ante Ss^r^ otiosum esse" e. q. s. Sed non est cur eum
sequamur. Nihil est in textu quod offendat. Auetor disserere
incipit de ventricule dextro, quem désignât vocabulis vi sv to1<ti
Ss^to7<7iv. Cum simul ei in mentem veniat ventriculi sinistri,
de quo deinde acturus est, adicit y.sv. Tum secum repente
reputans confusionem inde posse oriri quod cor totum in laevam
partem corporis versum est statim addit verba: î? Sè Ss^ivi
(py,ßi tSiv sv xiztotc^ ubi particula ts non oppositum est parti-
culae ßsv cuiquam praecedenti. Est illud §5, quod saepius in
parenthesi invenitur, e. g. aio? t stsäsIsto ßou?,>j.

Vocabulum ovpaxov codicum mss. Foesius (qui ovpzxcv scribit
in „not. brev.") „in Oecoiïomia" docet „sumi pro extreme
cordis mucrone, nonnullos ovpixzov non male legere, sibi vero
to ovpâyiov videri recte scribi posse, quod fV^izTCf exponit
Hesychius, ut summus cordis mucro accipiatur" \'). Foesius in
textu habet oupoi^ov^ in versione „postremum mucronem".
Littraeus oùpxvov legit et haec adnotat: „Quoique ovpx^ós
veuille dire l\'ouraque, cependant il a pu très bien être pris
par un auteur aussi ancien dans le môme sens que oùpxycç.,
la composition s\'y prêtant; aussi n\'y a-t-il, je crois, rien à
changer." Sed oùpzxoç nusquam invenitur alio sensu quam
„meatus urinarii" hominis nondum nati. Ermerinsius ovpxyov
recepit, earn haud dubie ob causam, vertens: extremum mu-
cronem. Pape-) tamen s.v. ovpxyóc., postquam notavit signi-
ficationem ; „is, qui extremum aginen ducit", deinde scribit
„Uebh. das lètzte Ende, ovpxyc) tccv xxptri\'ßccv^ die Spitzen
der lîalme, woran die Aehren sitzen, Ael. II. A. 1, 43, wenn
nicht die Lesart der mss. ovpx^ov; auf ovptx^ovg fuhrt."
Ovplxxoç autem est i. q. „pars extrema et infirna" e. g.
syx^o?. oùplxxo? IL. Haec significatie loco nostro flagitatur.
Ergo ovpixxov legendum esse mihi constat.

1) j). 323. 2) PiV|)c-Seiigel)uscIi, Griechiscli-Dcutschcsllamlwörterljucli, a\' 1914.

Verba kxi <rT£i>ióv hriv codicum mss. nullum praebent
sensum. Recte Littraeus ordinem verborum mutavit legens
7TEPS0V, Kxi hriv. Cuius rei argumentum comperi etiam prae-
bere codicem Vaticanum, nam vocabulum crapsév m codice
Vaticano accentum gravem habet, per quem scriptus est accentus
acutus. Haud dubie librarius in archetypo legit ^repsh kxI
iariv, unde in describendo primum accentum gravem scripsit;
deinde, cum animadverteret vel ipse vel corrector aliquis
posterior ordinem verborum esse mutatum, aut ipse aut corrector

Hoc igitur capite auctor, fusius de cordis ventriculis disse-
rens, ven\'triculum dextrum amplissimum multoque. altero laxi-
oreni esse docet, extremam partem cordis solidam relinquere,
ipsum alteri ventriculo velut assutum esse. Iam ostendere
pergit alterum illum praesertim subter iacere et recta situm
esse post mammam sinistram. (Alius enim sensus in verbis
Kxt xxr löuccplviv f^xxtjrx ßh (xx^^fi àpt^Tspïç inesse non potest.)
Eo quoque loco palpitationem igitur ventriculius illi in-
signiri \'). Re vera ita fere se habe.nt res anatomicac quas

C. V. Uspißoxov rs £%f/ TTXzùv 0. q. s.. Littraeum et Puchsium
si audis, subjectum verborum ê^si ifcßsßäÜpccrxi èvlvsrxi KoXx\'Cei
est: V) Kxpiî^. Cornarius aliique interprétés, qui librum do
corde latine verterunt, in versionibus suis non satis manifesto
ostenderunt, quamnam vocem arbitrarentur subiectum esse.
Eoesius in „brev. not." docet subjectum esse ventriculum
sinistrum. Atque verisimile mihi videtur eo ipso quod subjec-
tum non indicant, etiam alios arbitrates esse subjectum idem
esse quod in sententia praecedenti, ventriculum sinistrum.
Nam sic res so habet et magnopere miror Littraeum ot Fuch-
sium id fugisse. Diligenter enim cc. IV, V, VI perlegentibus
nobis c. V° do ventriculo sinistro agi fatendum est. Solum
enim capitis IV\' initio xxplin subiectum est usque ad verba:
rhu Sf hûxj deinde in verbis: i^h yxp èv roïai h^toJaiv —
7rpocr£ppx!/,(iévii subiectum est ventriculus dexter (verba: ^ yxp

1) Quam rem auctor fortasse coniuuctam esse putat cum igne insito, quem in
sinistro ventriculo inesse vult. 2) Cf. Kauber-Kopscli III pp. 20;?, ,255,204.

irättx^ zxph^ — sßttstoiyitxi in parenthesi collocata sunt). TJnde
ventriculum sinistrum subiectum sententiarum : Ts hrsp^ —
hTTvo^ esse apparet, praesertim, cum statim c. VP sequantur
verba: y s ß^v ^xœetxi etc., quibus auctor, postquam de

cordis ventriculis singulis egit, de ambobus coniunctim dis-
serere pergit. Quapropter verba ^ hép-^ — iaTrvo^ potius
attribuenda sunt capiti quinto quam quarto.

Sed etiam alia quaedam de hac re mihi dicenda sunt.
Auctor c. IV° docet ventriculo dextro multo laxiorem parietem
esse quam sinistro. Iam c. V° huic dextro sinistrum, parietem
crassum habentem, opponit: TzsplßoXov Ts ttx^vv. Iure
ille quidem. Nam re vera paries ventriculi sinistri multo \')
crassior est quam dextri.

C. r cor dicitur formam habere pyramidis. Parum apta
quidem huic cordi fossa esset, quae conferri posset cum pila.
Itaque verba y.x) ßoSpcv ißßsßsöpccrxi to sjh? shexov cA^^j
non ad cor totum referri possunt. Ventriculum sinistrum tamen
extrinsecus et intus formam ovatam habere constat. Prae-
terea ventriculus sinister magis post positus est magisque inter
pulmones insertus quod optime congruit cum eo quod auctor
noster docet: «AAà yàp y.x) tov ttvsó^ovo? iv-^virxi ßstx
TTpocrmii? e. q. s.. (Errat Foesius, adnotans in „brev. not." ")
hic spectari „venas pulmonales".) Si quis igitur adhuc dubi-
taret quodnam subjectum mente sit supplendum in c. V°, tamen
observatio anatomica omne dubium tolleret. Male igitur vertit
Littraeus: „Le coeur est logé dans une fosse". Quid enim ?
Exstat hic accusativus qualis invenitur in locutionibus toiovto
trrüßx tttttteiv, Ktv^vvevsiv tcv ux^tov ymvvov, hoc loco ad
verbum passivum adhibitus. Itaque vertendum est: „intus
excavatus est fossa pilae simili".

Toïi ttvevßovcg èvlvetxi. Nusquam inveni exemplum verbi
svlvsuûxi hoc modo cum genitivo coniuncti. Sed puto in hoc
genitivo sensum quendam „partitivum" inesse: non enim toto
pulmone ventriculus cordis sinister indutus est.

3) Corning p. 288, cf. Raubcr-Kopsch III p. 271 fig. 225. 4) p. 323.
5) Cf. (le situ cordis inter pulmones, (quem auctorem nostrum haud ignorasse
ajjiiaret,) praesertim quod attinet ad ventriculum sinistrum, Corning pu 287 288
2Ü1, p. 460 fig. 370, Rauber-Kopsch III pp. 208 et 271.

C. VI. Textus capitis VI\' quem praebet cod. Vaticanus obscuru
est neque interprétés vetustiorcs difficultates expedire value-
runt. Littraeus recepit coniecturam Foesii, qui ov inserendum
esse dixit ante öavßx, quod ipse tamen in textum non recepit.
Sed etiam sic caput intellegere nequeo neque credo Littraeum
neque magis Ermerinsium et Fuchsiuni, qui Littraeum sequun-
tur, satis perpendisse quaenam sit sententia verborum, quae
in capite nostro legere illis placuit. Auctor primum dicit ventri-
culos ambos arrosos esse, sinistrum magis quam dextrum \')•
Deinde explicat quare res sic se habeat: ignem insitum (si
Littraeum audis) non in ventriculo dextro esse autumat, ita
ut non mirum sit ventriculum sinistrum asperiorem factum
esse, cum ducat intemperatum, sc. aërem ; aliud enim quam
„aërem" hic intelligi non potest, retenta lectione £7iTvkv(roiv.
Etiam Ermerinsius vcrtens: „cum intemperatum inspiret" et
Fuchsins vertens: „durch die Einatmung untemperierten Stof-
fes" nihil aliud spectare possunt. Ignis enim per vocabulum
significari non potest, si legitur hTrvhvaav. Nam ignis
in ventriculo sinistro naturaliter innatus est, non vero ab
illo extrinsecus hauritur.

Diversis modis locum sanare conatus sum. Praeberet sensum
si legere possemus to yap eß(pvtcv trûp h t^ h^t^ o. q. s., ita
ut doceret auctor ignem insitum esse in ventriculo dextro
ideoque sinistrum ventriculum magis arrodi ducentem aerem
intemperatum, igne ibi non resistente aëri. Fit tamen etiam
mentio do igne insito c. IX° et c. XIP. Atque fatendum quidem
est minima opera etiam c. IX ita legi posse, ut ignis insitus
inesse dicatur in ventriculo dextro. Sed omnino obstat c. XII,
quominus hanc viam ingrediamur.

Denique haesi in vocabulo hTrvsovffxv et mecum reputavi,
num quod vocabulum substitui posset plenam vel abundante-^
significans. Nicander habet Alex. 613 s^ivXsicwav quod voca-•
bulum est i. q. l^ïrAf^. Videtur mihi hoc vocabulum pro
hTTveoutrxv esse recipiendum. Propter similitudinem enim facile
confundi poterant haec vocabula. Tunc in loco nostro nil restât

1) Spectat auctor „trabeculas carnens", in „veutriculoruin" p.irictibus insertas
(Rauber-Koi)scli III p. 2-15), quae plurcs inveniuntur in ventriculo sinislro quam
in dextro (R. K. Ill p. 255), et fortasse etiam „musculos papilläres".

obscurum : ventriculus sinister elemento illo intemperate ignis,
quo plenus est, magis arroditur quam dexter, qui eiusmodi
detrimente non obnoxius est. Forsitan miretur quis auctorem
ignem insitum in disputationem de corde strictim tantum et
obiter introducere. Sed ego inde apparere censeo aetate auctoris
nostri opinionem multis hominibus notam fuisse ignem insitum
in corde vivere, et quidem in ventricule eius sinistro. Ad
quam rem infra ad c. IX"" redibo.

Codex noster ante ùxv^ix. non habet particulam ov. Quam
si inserere nobis non placeret, locus interpretandus esset sic:
ignis insitus non est in ventricule dextro ita ut „mirum subeat
sinistrum asperiorem fieri, cum intemperatum aërem inspiret"
(Foes.), nam ignem in se habet quo inhaustum aerem temperet.
Sed tunc mirum subiret auctorem scripsisse illud „ovk iv rjj
SfÇ\'jj" pro „iv T^ Sed praeterea cum vocabulo quod est

â>cpy!tov conferri iubeo verba c. V\': xkpviai^v tov ùêpf/.ov."Aup-zj^iy^
TOV öspßov ilia ventriculi sinistri est. lure ergo Foesius coniecit
oy, „l\'addition de la négation est indispensable" (Littr.).

Verba txvti^ kx) Tx^trov ivSsloß^rxt e. q. s. Cornarius sic
vertit: „Quapropter etiam roboris caloris custodiendi gratia
crassius intus constrictus (constructus?) est", Foesius: „Sed
hac parte, ut calidi robur custodiat, crassitudo intus exstructa
est". Ermerinsius iure haec adnotat: „Illud kx) tt^x-
Foesius interpretatur „crassitudo intus exstructa est". — At
ivSeloß-^Txt dicitur de ipso ventricule sinistro ; antecedens
mihi est pro Six tovto ; ivSeoOßvjTxi est ivSsSof/,\'/}Txt iv tw
a-ccf/.xTi; et ttxxstov est adjectivum neutrum relatum ad sub-
stantivum femininum". Littraeus autem ad ttx^stov (oxytonon
est in eins editione) haec habet: „ï3"^ï%£Töv est regardé comme
un mot douteux par Schneider dans son Diet.; cependant il
est ici sans variante, comme ailleurs des Mal. des Femmes § 110".
Sed ttxxstov mihi accusativus adverbialis esse videtur: crasse.
Ergo, quoniam Ermerinsius recte Foesii interpretationem dam-
nare mihi videtur, versio haec est : eam ob rem ventriculus
sinister crasse involutus est.

Auctor noster docet ventriculum sinistrum crassum habere
parietem, crassiorem quam ventriculum dextrum. Et id quidem
ad vim ignis insiti aut conservandam aut coercendam. Nam

genitivus (pvXoLz^c hic et active et passive possit intellegi.
Quamquam mihi verisimilius videtur sensum subesse passivum.

Iam apparet verba txvt-^ xx) rxxsrov e. q. s. omne dubium
tollere quod attinet ad interpretationem prioris partis cap. VI\',
de qua supra egimus.

C. VII. Auctor describit aspectum, quem praebet cor „atriis"
resectis, Tà ciixrx enim nullae aliae partes cordis esse possunt
nisi quas hodie medici „atria" vocant, qua de re ad c. VII^\'"
amplius agam. Littraeus lectionem codicum mss. xxpl^v in
xopu!pMv mutavit, „sans etre sûr que ce soit le mot véritable".
Iure perhibet xxplii]V nullum sensum hic praebere, sed non
minus recto sensit emendationem suam xopu^pyiv incertam esse.
Ermerinsius scripsit tx ovxtx tîÏ? xxpl^g, adnotans in verbis
TXV OÙXTCCV TVIV xxplli^v casus esse inversos. Quae inversio
casuum admodum mira esset. Attamen, quod ille non vidit —
nihil enim do ea re annotavit — iam Calvus Cornarius Foesius
in versionibus suis hanc lectionem sequuntur. Sed credo multo
minore mutatione locum sanari posse. Videtur mihi optime
legi posse xxp-^v, quod vocabulum librario, cum totiens scri-
beret formas vocabuli quod est xxpli-^, facile hoc ipsum voca-
bulum suggerere potuit. Si roges fueritne auctori in promptu
vox axp-A, conféras velim verba f? xxpov c. X°. Perpendi etiam
possetne legi xxp\'>i, quod vocabulum facillime in libro nostro
abire potuisset in xxpli^v. Vocabulum xxpvi saepe invenitur
apud poëtas posteriores, e. g. apud Callimachum, frg. 125. Sed
vereor ne sim audacior vocabulum poëticum posteriorum tempo-
rum e coniectura ascribens auctori nostro oratione soluta lonica
utenti, quamquam verba poëtica haud aspernatur et ipse for-
tasse vixit non ita diu ante illorum poëtarum tempora. Resec-
tis autem summis partibus „atriorum" {râv cùxtccv rvjf âxp-^v)
atque „basi" cordis (tîÎç xxpV^g rîjv xsCpxXi^v), bina ostia révéra
ventriculi singuli ostendnnt \'), quisque suum introitum, alter
(dexter sc.) „lumen" arteriae pulmonalis, alter (sinister sc.)
„aortae". Quam rem Nardius recte explicuit -), uno hoc vitio
excepto, quod (aeque ac Littraeus) verba yxp rrx^sr-l
e. q. s. „adversative" intellexit. Quae contra „explicative" intel-

ligenda esse patet. Ex „atrio" dextro proficiscuntur „venae
cavae superior" et „inferior" \'). Auetori nostro hae duae venae
pro una sunt; huic igitur attribuit partem „atrii" dextri, quae
hodie „sinus venarum cavarum" appellatur Ne quis miretur
venam cavam illam duo non relinquere orificia, auctor noster
memorat venam illam oriri velut ex una vena, quae, cum sit
proprie quod nunc vocatur „atrium dextrum" hoc atrio,
quod ad summam attinet partem, resecto, nullum suum orifi-
cium relinquat^). Sic enim intelligenda sunt verba ^ yàp ttx^,.
cpA. — Littraeus hoc loco atque toto fere capite

usque ad xZzxi iwiyxi . .. erravit. Primum enim eum fugit
iKxtTx proprie esse gemina, diiplirA\'a et sensum distributivum
hic habere, itaque non de duobus, sed de quattuor ostiis men-
tionem fieri. Super caput nostrum ergo pro argumento in
versione sua scripsit: ^Orifices artériels des deux ventricules .. ."
Tunc sic vertit „Iis n\'ont point d\'orifices apparents, à moins
qu\'on n\'excise le sommet des oreillettes ou la pointe du coeur;
par cette excision apparaissent les deux orifices des ventricules ;
au lieu que, si l\'on coupe la grosse veine (artère pulmonaire
ou aorte) qui provient de l\'un des deux, la vue sera trompée."
Deinde fallitur cum censet ad monte supplendum esse
y.oalvjç. Minime enim auctor docere voluit Trxxsi-^v (pXsßx ex
uno ventriculo proficisci, quae res ipsa loquitur, sed, quod
supra demonstravi, ex una velut vena cava duas proficisci.,
„0» la pointe du coeur", legitur apud Littraeum. Unde vero
ista particula disiunctiva, cum graece legatur text? Quomodo
y.£(pxXijy, quae vox manifeste summum cor, „basin" significat,
per verba „la pointe" Littraeus vertere potest? Quomodo
putare potest aliquem resecturum esse „apicem" cordis ut eius
orificia ostendat? Quomodo Trxxs\'f^v (ßx^ßx pro „artoria pulmo-
nali" vel „aorta" habere potest? Hae singulae e suo quaeque
ventriculo proficiscuntur directe ita ut necesse sit resecanti
summam partem cordis utramque ostendere „lumen" suum.

<3) „Auricula dextrn" enim re vera pro atrio est et „atrium dextrum" pro-
prium est „sinus venarum cavarum", Rauber-Kopsch III pp. 249 sq..

Attamen Foesius iam recte verterat: „Forum vero oscula
aperta non sunt, nisi quis cordis auriculas eiusque caput prae-
cidat tuncque dupUcia oscula in duobus ventriculis erunt con-
spicua. Fena enim crassa ex mia decurrens, si secetur, visum
fallit." Cornarius quoque iam „duplicia" scripsit \'), pro „una"
tamen habet „altero" (sc. ventriculo). Ermerinsius in versione
Foesium ad litteram secutus Littraei errores vitavit. Fuchsins
locum vertit in hunc modum: „Die Mündungen der Kammern
sind nicht geöffnet, ausser wenn man etwa die Herzohren
und die Herzspitze abschneiden wollte; sclmeidet man sie
aber ab, so werden sich bei beiden Ventrikeln zwei Orificien
zeigen ; denn die dicke (grosse) Ader, welche aus einem Stücke
entspringt, täuscht das Auge, wenn man sie zerschneidet."
Vidit igitur voci inesse sensum distributivum et ad

ßiii; non ksiXi-^c sed (pXißoc vel tale quid mente supplendum
esse. In verbis tamen Trxx^tti in Littraei errorem dela-

bitur, cum dicat hanc „aortam" esse ; quam scilicet secundum
Fuchsium auctor noster stolide memorasset oriri „aus einem
Stücke". Iure Fredrichius hunc Fuchsii errorem notavit.

In altera parte cap. VII\' auctor de circuitu sanguinis in
corpore agit. Prorsus ignorât differentiam qua sanguis arteriis
circumactus a sanguine quem venae ducunt distinguitur. Quo
modo circumagatur sanguis, alat corpus, vitiatus e corpore
reliquo ad pulmones redeat, haec et talia omnia anatomicus
noster nescit. Hoc tamen intellegit corpus sanguine ali et verbis
magnificis v^yxl, ttctjc^oI, yxijvf? depingit grande opus naturae.

Pro svrxvöx Ermerinsius svtsvÙsv scripsit, quod Foesii versio
haud dubie ei suggessit, quae „hinc" habet, (itemque Calvus).
Quamquam in textu graeco Foesius vocein êvTxvûx non tentavit.
Licet fortasse vocabulo êvTXvôx sensus qualiscumquo extorqueri
possit, £VT£ÛÛ£V multo meliorem praebet sensum. Fugit inter-
prétés verbis xvtxi tniyx) auctorem ad yxa-tipxç cordis pro-
prias redire, vel, si hoc animadvertorunt, parum dare in
versionibus suis hoc significaverunt. Ad ventriculos igitur redit.

hisce verbis simul peroratione oratoria concludens quae de iis
docuit. Yentriculi ei fontes sunt, unde „vasa" sanguinem du-
centia velut flumina corpus irrigantia proficiscuntur, qui cum
exarescunt homo vivere non potest. Fieri enim non potest ut
aliter intelligantur verba xvrxi trviyxi — xttsùxvsv avópcotr.,
quamquam non prorsus concinunt cum c. XP, ubi auctor docet
ventriculum sinistrum non continere sanguinem.

Ad hoc caput bene interpretandum necesse est primum
inquiramus, quaenam partes cordis voce ovxtx \') ab auctore
designentur. Hodie „auriculae" vocantur partes anteriores
minores „atriorum" cordis^). Suntne ouxrx hae „auriculae"?
Interprétés, qui librum de corde latine verterunt, „auriculae"
(Cornarius) et „aures" (Calvus Foes. Ermer.) scripserunt,
explicatione nulla addita, ut putare cogamur eos arbitrates
esse hic de „auriculis" quae hodie dicuntur mentionem fieri.
Si autem re vera hi interprétés „auriculas" spectaverunt,
erraverunt. Certe erravit Fuchsius, qui habet „Herzohren",
quo nomine anatomici hodierni German! „auriculas" designare
solent. Sed Littraeus „oreillettes" vertit, qua voce Franco-
galli „atria"-cordis notant^). Ceterum haud difficile est ad
demonstrandum ovxtx in libro nostro „auriculas" esse. Si enim
quis perlegat librum nostrum arbitratus ovxtx meras „auricu-
las", non „atria" esse, non possit fieri ut non miretur eas
partes cordis, quas hodie „atria" vocamus, in descriptione cor-
dis plane neglegi, memorari vero „auriculas", quae partes tantum
sunt „atriorum" illorum. Deinde videbit in fine capitis aucto-
rem nostrum docere tx cvxtx seorsum sufflari et eollabi,

1) Fraenkel, Indogerm. Forscliungen XXVIII pp. 239 sqq., agit de vocabulo
otara, quod iu libros Hippocraticos irrepserit e dialecto Coa.

2) llauber-Kopsch III p. 242. 3) In annotatione, in versione „Ohren".
4) Quod testatur ipse Littraeus in lexico, quod confecit, c. t. „Dictionnaire

de la Langue Française", Parisiis apud Hachette a° 1878, s. v. „oreillettes."
Cf. etiam locum de vocabulo „oreillettes" in Littraei altero lexico c. t. „Diction-
naire de Medicine" c. q. s., cuius ed. XXI curante A. Gilbert iu lucem jirodiit
Parisiis apud Baillière a° 1908, p. 1172. Etiam Wellmannus p. 105 oilxrx
„auriculas" esse putat.

iterurnque seorsum cor iactari „totum"\'. Hoc prorsus convenit
in „atria", quorum „systole" praecedit „systolen" „ventricu-
lorum" \'). „Atria" tota, cum „auriculis" suis, sufflantur et
collabuntur, neque „auriculae" ipsae iterum seorsum % ita ut
constet in c. VHF de „atriis", non de „auriculis" mentionem
fieri, et „atria" illa ovxtx nominari. Quae „atria" etiam verbis
ßxXÖxKX^), (Tvipxyyùlsx^) recte describuntur et, cum „auricu-
lis" suis amplectantur „arteriam pulmonalem" et „aortam
ascendenteni" primam % optime dici possunt xi^qiißxi\'vsiv T^crt
y.oiKliii<riv xy^ov ri?? ixM^to? tS>v (pXsßüv.

Memorabile est medicum nostrum Graecum nosse motum
seiunctum atriorum cordis. Procul dubio cordis motus medici
antiqui observaverunt in bestiis vivis resectis, quos deinde
„per analogiam" transtulerunt in cor humanum. Fieri enim non
potest ut alio modo motum seiunctum „atriorum" cognoverint.
„Atria" in corde hominis mortui facile discernere potuerunt a
„ventriculis" pariete „atriorum" multo tenuiore, quem supra
in annotatione iam memoravi

Arbitratur autem auctor noster haec ovxtx — „quae aures
quidem nominantur, sed in quibus foramina aurium non insunt ;
sonitum enim non audiunt" — esse velut folles fabriles,
quibus natura aërem haurit in cordis ventriculos. Cor enim
ipsum (i. e. ventriculi) — sic docet auctor — solidius est
factum quam ut ipsum satis aëris attrahere possit. Atque laudat
artificem, qui haec instrumenta cordi addidit. Sed adspiciamus
nunc accuratius textum nostri capitis qualem praebet codex
Vaticanus. Protinus haeremus in verbis: >cxTxarxs\\pxf/.£voç yxp
axvi(ji.x <7Tsptov èffóiAsvov to <s7:hxyzvov lix to ttXxtuiov tov

£yxà(jt.xtoi; • sttsitx, xxvsov h\\y.tix,ov, ttxpéôi^xsv xvt&:ç Cpvtrxi:.....

2) Licet in „systola" „auriculao" prorsus, „atria" proprio dicta non prorsus
conipriniantur, Zwaardeniakcr, I, p. 138.

3) Kauber-Kopscli 111 p. 242. „Die . .. Vorliofabteilung ist dünn und schlalF."

4) Quod ad „atriorum" „auriculas" pertinct, qui „musculis pectinatis", in
parictibus suis insertis, aspectum praebent spongiosum et cavernosum, Rauber-
Kopsch 111 pp. 249 sq. et 255, cf. p. 254 fig. 208.

derasset figurara solidam futura.n ipsius visceris, propter sangui-
nis^ ex venis effusi collectionem ac concretionem, deinde attrac-
torium ipsum esse totum vidisset, folles ipsi apposuit...."

Foesius sic vertit: „qui cum speculatus fuisset, viscus ipsum
ex sangumis; extra venas effusi, distensione forma solida futu-
rum, totumque trahendi facultate praeditum, huic folles admo-
vit". Foesius m textu ttk^tikov habet, quod etiam in versione
sequitur, TrXx^nzh adnotavit in „not. brev.", quod receperunt
Lmdanus et Mackius. Ermerinsius ante ro de

coniectura", ut ipse adnotat, inseruit verba s^oiy^.e ToioÙTo\\t
post mediam distinctionem posuit et adiecit de

suo, sic: iXxnxov TTxpsS^xe .... Idem locum latine vertit
hoc modo: „Nam quum circumspexisset formam, quae solida
esse deberet, viscus formavit eiusmodi propter substantiam
suam ad fingendum aptam; tum totum ad attractionem natum
et ei adposuit folles...". Fuchsius autem locum vertit sic:\'
„denn da er danach Umschau hielt, dass die Ausgestaltung
des Herzens eine solide sei, hat er das Eingeweide wegen der
Schopfungskraft des sich in dasselbe Ergiessenden derartig
geschaffen, dann hat er es ganz mit Anziehungskraft aus-e!
stattet; weiter hat er ihm Blasebälge angesetzt...". Legit
ergo TThmrizov. Haec omnia mihi contorta et obscura, apud
Ermerinsium praesertim additamentis non necessariis vitiata
videntur. Meliora Littraeus praebet, qui Tnk-^-iy.h, pro tt^xtikov
coniecit et locum sic vertit: „car, ayant reconnu que ce
viscère serait de structure solide à cause du feutrage du
parenchyme, et ensuite qu\'il était tout entier attractif,°il lui
adjoignit dos soufflets ... ." Sed quomodo possent tunc inter
se conciliari opposita illa arspeôv et hXKriKÔv, praesertim cura
auctor pergat docere artificem folles addidisse ad corpus soli-
dum cordis — numne ob vim attrahentem iam ei innatam?
Equidem plaudo coniecturae Littraei ttik^tikov, nam vocabulum
TTXcLTiyAv (vel TTÀxcTTticov) hic iiihiH est, sed non assentior ver-
sioni eius vocabuli syx^t^xros. Etenim vox ïyx^l^x signifi-
cationes alias nullas habet nisi: 1° id quod infunditur vel
infusum est et 2° infxisio. Littraeus ei praeterea significationem
ascribit vocis xxpéyzu^x, quae significat: fartum viscerum et
intestinorum. Ingeniosum hoc esse ne-no negabit. Sed obstare

videtur quod non vere neque naturae convenienter fartum
cordi esse diceretur densissirnum. Sed redeamus ad TranriJióv,
quod Littraeus coniecit, recte mea sententia. Minima opus est
immutatione vocabuli traditi si pro ttXxtikov legimus ttiX^tikov,
quod optime cum TriXm^ri cap. lY\' concinit. 0. IV° auctor
docuit cor musculum esse validissimum toro carnis, ttiK^^xti
(TscpKÓ;. Nunc eo revertitur et ostendit Artificem mundi, con-
siderantem (nam haec significatie est hoe loco verbi •/.a.Txtry.s^\'x-
Aiîfflç) „viscus" forma solida futurum esse propter torum tov
hUßXToc (nam sic legere velim pro cordi folli-

culos addidisse. Sed haeremus adhuc in verbis sibi contrariis
a-Tspsóv et b.KTixóv, quae eo magis inter se opposita esse
videntur, quod sequitur: TxpsùviKsv xùrcç Cpvirxç.

Haud dubie illud tcïvsov Vaticani ortum est e ttxvv ovk.
Nunc res clara est : artifex ille praeclarus, considerans cor
solidum \') esse futurum propter torum indumenti atque ideo
omnino nullam vim habiturum esse attrahentem, folies ei
addidit.

Quomodo autem cor auriculis, follibus illis, adiutum aërem
in ventriculos haurit? Huius rei auctor hoe capite rationem
reddit. C. V° exposuit ventriculum sinistrum parietem habere
crassum, c. IV° ventriculum dextrum multo esse laxiorem.
Hac re detorminantur instrumenta quibus in utrumque ven-
triculum cor aërem ducit. „ Venae", quamquam elementa minus
lenta in parietibus habent quam „arteriae"\'-), tamen parietem
habont tenuiorem et debiliorem, ita ut sanguine carentes prorsus
comprimantur. Contra arteriae sanguine non repletae „ lumen"
qualecumque retinent\'). Quo fit ut vonae videantur auctori
nostro instrumenta esse laxiora, ideoque magis attractiva et
relaxata. In ventriculum igitur sinistrum, qui, cum crassiore
pariete sit praeditus, minus attractivus est suapto natura — sic
auctor noster — cpAf/S/^, i.e. venae, aërem inspirant: to yàp

^xXxKov h.KTizi^repov êTnSôaix; l^o^. In ventriculum dex-
trum, qui quidem facilius contrahitur, aërem ducit arteria,
quae et ipsa utpote crassiore pariete praedita minus facile
contrahi potest. Haec clara et facilia intellectu sunt.

Verba tamen \'ézpyrSs^iolat semper magnas molestias edito-
ribus praebuerunt. Inprimis autem mira videntur verba: ïan
yxp TO ÔspyJ, roïai h^tcïai. C. V° enim auctor rhu xxp-^-
(Ttyjv TOU dspßov in ventriculo sinistro eollocat et cap. VI° con-
tendit: ri yàp Iu^utou TÙp oùy. êv t^ Eodem placito,

ut post videbimus, c. XIP ratiocinatio tota nititur. Libri n
c. V° (L. VIII p. 591) leguntur haec:

(Fredrichius\') rogat sintne forsitan verba J ^oixy, Çxé^p\'\'
delenda tamquam additamentum aetatis posterions. Mihi viden-
tur haec verba esse retinenda, sed pro cum Littraeo ^ scri-
bendum esse. Quod ni faciam, nescio quo modo locus intelligi
possit). \'H KoU-^ ad dextram partem cordis sita est, ita

ut hoc loco libri n. axpx^v calor collocetur in ventriculo
cordis dextro. Idem locus docet ventriculum dextrum rx^isùsiv
Tà TTvsvßx sedemque igitur esse tkç yvi^^^ç. Hoc autem in
libro nostro n. xxpSiy^q proprium est ventriculi sinistri (c. X).
Concludendum igitur est locum quem invenimus in n. axpxcoy
placitum exhibere discrepaus a sententia auctoris nostri, non
solum quod attinet ad sedem t^D TTveù^xTog et T^g
ut Fredrichius iam memoravit, sed etiâm si spectamus sedem\'
ignis msiti. Itaque hic locus in constituendo textu capitis IX\'
libri n. xxpSl^ç nobis non respiciendus est. Sed miror viros
doctes tam diu neglexisse discrepantiam, quam exhibet caput
nostrum, si comparatur cum tribus capitibus V°, VI°, XIP. Ees
aliter se haberet si in codicibus mss. legeretur öspßcv ti vel
taie quid, sed scriptum est rà Oep^óv, quibus verbis aliud nil
significari potest nisi ignis ille insitus c. VI\'. Iam Cornarius
duas res attulit ad sanandum nostrum locum, alteram invitus,
alteram de industria. Cum enim sequeretur codicem Parisi-
num E, in textum suum pro ßsßx-^^x recepit ßsßx^^xTx,
pro quo vocabulo deinde in versione sua scripsit „tegmina".

Et praeterea in versione ante verba „in dextris" inseruit vo-
cabulum „non". Itaque ante verba graeca h roTtrt Is^ulai
legere voluit oùx. Utrum per „tegmina" re vera verterit voca-
bulum ßsßk-ÄßXTx an pro hoc vocabulo aliud quoddam sub-
stituendum esse duxerit, incertum manet. Cornarii igitur versio
loci nostri haec est: „Oportebat autem nobis magis incum-
bentia cordis tegmina perfrigerari. Est enim calor non in
dextris ...". Foesius, procnl dubio a lectione codicis

C et Cornarii profectus ßx-ÄßXTx coniecit et in textum recepit,
sed reiecit lectionem Cornarii : cùx iv toT(ti Is^ioîm. De qua
re in „not. brev." haec scribit: Jtrri yap ro ôspiJ-ov sic legunt
exemplaria omnia quae vidimus. Interprétés tamen omnes
negationem. addiderunt, quod sinister cordis ventriculus calidi
nativi fons ac sedes esse dictus sit. ùep!J.ov tamen in dextro
ventriculo inesse dicitur, hoc est, calidus liunior, nempe sanguis,
unde sanguineus dicitur, ut et sinister spirituosus." Quae
explicatio tamen minus idonea est. Etiam coniectura
parum proficimus, cum ßxijßx aliud quid atque „iactus" vel
„stratus" significare non verisimile sit Apud Foesium igitur
locus noster et in textu graeco et in versione latina obscurus
manet. Lindanus lectionem sequitur Foesii, nisi quod insuper
post öspßcv coniunctionem kxi inscrit. Quo facto mitigavit
quidem difïicultatem, sed locum non sanavit. Restât enim
articulus to et praesertim difficultas, quae inest in verbis
praocedentibus inde ab ÎXP>1- Mackius \'jTspißXvißXTx coniecit.

Littraeus lectionem codicum ßkßhVi(j.x vol ßsßX\'/.^xTx com-
mutavit in ßsßxxTTTxi et pro hri scripsit \'ég ri. Ingeniöse ille
quidem, sed frustra. Omitto, quod est dubium, possitnc Graece

1) Littraeus ad caput nostrum adnotat Struveum in Supplcmento lexici, quod
Schucidcrus edidit, voci ß^i/zx signiiicatioucm tegumenti attribuisse, loco nostro
documenti instar adhibito. Quod iure Littraeus perhibet verum esse nou posse,
cum ßÄfji^ixTa hoc sensu loco nostro coniectura sit viri docti temporum poste-
riorum. In lexico, quod olim Pape, postea Sengebusch edidit (in editione a\' 1914)
praeter siguificationcs „iactus" et „ictus" „tegumentum" quoque memoratur, ad
quam denionstrandam lexicon illud alFert ex Antijjatro Sidonio ß^yi^a xoItvk;. Sed
iam Stephanus s.v. ßKviftx recte dicit: „ßf^^iJ-sc KOiTXi; x\'^tt^\'^iX^Oi i. q. koIt^
ßeßK^lievi^ XociJ-xi", qua interpretatione eiusmodi ßf.v,nce nihil aliud lit nisi
iactns, stratus.

dici ßißxxTTTxt \'k Tt, quod venustum utique non est. Sed
ratiocinatio auctoris nostri Littraeo haec esse videtur: „venae
aërem dueunt in laevum ventriculum, arteria in alterum i^uod-
cumque enim molle est, magis attractivum et relaxatum est.
Necesse erat nobis magis adiacentia cordis refrigerari, nam
detrimenti ahquid accepit calor in dextris...". Sed Littraeus
ipse sensit rem nondum recte se habere et tueri conatus est
ectionem suam hac interpretatie ne : „il fallait pour nous que
les parties adjacentes fussent plus refroidies que le coeur..."
Sed locus, quem in sententia tenet répugnât huic

interprétât,oni, quae, etiamsi hunc scrapulum ex animo nostro
evellere possemus, parum haberet probabilitatis. Quae vero
sunt jsta adiacentia? Ees manet obscura. Ermerinsms, qui
parum textum traditum respicere solet, lectiones codicum
et ßeßl^ßxtsc et coniecturas Mackii et Foesii reiecit,
mutavit in r/, inseruit Si ante r/ et cum Lindano coniunc-
tionem zai post öspßoy. Iam locus apud eum sic legitur:
Si ^ßiv ßäkkov Tà sttusißsvx rnç xxph^g hxijvzstùxi •
hri lé ti üspßoy zx) èv totcti Hoc temere fecit; quod

attinet tamen ad explicationem loci rem provexit in calce
adnotans: „rà STrua^svx TÎjg KxpV^ig sunt ventriculus dexter,
rà vTTozsißivx sinister". Fuchsius in versione sua Ermerinsium
sequitur^ et iure collaudat eius adnotationem quod attinet ad
tx sttizsißsyx t^i zxpl\'ti^g. Scd miror ambos viros doctos acquiesso
in sensu, quem hoc modo adepti sunt. Quomodo enim auctor
dicere posset necesse esse ventriculum dextrum magis refri-
gerari, simulque in hoc ventriculo «%mVaantum caloris inesse?
Obliti sunt, opinor, cum hoc capite comparare c. XII""\', ubi
auctor implicite id ipsum ostendit minimum caloris, quod insit
in ventriculo dextro, summa cura esse asservandum. Attamen
lectio ßsßk^fzxTx codicis E et Cornarii emendata in ßXyißXTx
a Foesio, deinde in trspißxt^ßxtx a Mackio, negatio inserta in
versione Cornarii, annotatio Ermerinsii, qua ostendit rà ê:rt-
\'asißsvx^ tîjç zxpviy^ç esse ventriculum sinistrum, subsidia sunt
maximi momenti ad sanandum et intelligendum locum nostrum.
Si conferimus Ermerinsii annotationem cum verbis auctoris
nostri: uarrBp l^ccösv TrpoasppxßyJvv), ad ventriculum dextrum
pertinentibus (c. IV), et simnl attendimus ventriculum dextrum

pallii instar arnplecti ventriculum sinistrum \'), statim videmus
Mackii emendationem minime esse spernendam. Nam in monstro
illo ßsßx-yjßiz codicis Vaticani vocabulum sanum latere neque
ßkß>.-^!/,x emblema esse, quod irrepserit in textum et deinde
corruptum sit, verisimillimum est. Sed manet adhuc absurda
ista ratiocinatio: venae, instrumenta magis apta ad aërem in-
spirandum, aërem ducunt in ventriculum sinistrum, arteria
contra, minus apta ad inspirandum aerem, aërem ducit in
ventriculum dextrum ; nam opus erat nobis ventriculum dextrum
magis refrigerari. Iam vero levissima emendatione mihi locus
noster prorsus sanari posse videtur: si pro ßxXlci/ legimus
ßsTov, in loco nostro nil difficile vol obscurum superest. Atque
vox TTsptßx-luxTx quidem,- si praepositio rrspt taciiygraphice
scripta esset, facile abire potuisset in ßsßx^fzxTx vel
et aptum praebet sensum. Attamen perpendi essetne etiam
aliud vocabulum, quod vel magis commendandum esset. Venit
mihi in mentem vocabuli s^ßK^y-arx. Cum tamen tyßXijßx
proprio dicatur „id, quod inseritur", parum hoc vocabulum
congruit cum rebus anatomicis, quas supra memoravi, et cum
auctoris nostri verbis Sktttsp s^ccÔsv Trpo^eppxßßivyi (c. IV).
Sed suggessit mihi Vollgraffius vocabulum £7nßX-lu,xrx/E7rlß?.}^ßx
est pannus, qui assuitur, cf. Ev. Matth. 9, IG, Optime con-
venit significatie vocabuli quod est sTrißK\'^ßx in verba: üuirsp
ï^coùev 7i-poo-£ppxßß£vyi et forma eius concinit cum forma voca-
buli praecedentis sTrixsiyfvx. Deinde signum tachygraphicum,
quo praepositio irrt scribi solet, facile formam suggerit litterae
ß. Sed maximi momenti est quod Calvus in versione sua voceni
graecam de qua agimus, reddit per vocem latinam quae est:
rejxignliwi (cf. Littraei apparatum criticum). „Repagulum"
autem graeco audit iTriß^g. Mihi persuasum est Calvum non
solo codice Vaticano 27G-) usum esse in vertendo libro n. nxp-
tiiji, sed etiam alio codice ms.. Vel forsitan codice Vaticano
omnino non sit usus, sed eius archetypo. Quomodocumque res
so habet, non dubito quin Calvus in codice aliquo legerit

1) Cf. Gcgciibiiur „liuhrbuoli der Anntoinic des Meusclieii" ed. VI vol II
p. 214: „Die rechte Kiiiiimer legt sich iiiaiitelformig um die linke".

sTTißxiifxxTsc, quod vocabulum, cum confuderit cum voce quae
est per repagula verterit.

C. X. De valvidis aliisque adnexis in ventriculis insitis.
De valvulis ad ostia arteriarum insertis. De ventriculo sinistro
mentis sede.

Inter „atria" {oiixrx) et „ventricules" insertae sunt „valvulae
atrio-ventriculares" \'), quibus in „ventriculorum" „systola"
secluduntur „ventriculi" ab „atriis" 2). Hae valvulae filatenuia,
„chordas tendineas", emittunt in ventriculos, quae inserta sunt
ab altera parte in „musculis papillaribus", in parietibus ventri-
culorum insitis. Haec fila serviuntmotibus valvularum. Praeterea
infixae sunt in ventriculorum parietibus „trabeculae carneae",
quarum alterae totae ad parietes sunt adnexae, alterae ab
extrema sua utraque parte tantum adfixae mediam partem fili
instar exhibent „Valvulas atrioventriculares" „chordas ten-
dineas" „musculos papilläres", „trabeculas carneas", haec omnia
novit auctor noster. Usum tamen „valvularum" non novit.
Unde fit ut omnibus his cordis adnexis munus idem ascribat.
Sunt ei reue/, i. e. ea, quae tendunt et firmant cor (ro a-7rÄxy%usv
cf. c. VIII) et ventriculos (rx xyyslx cf. c. XI) et tamquam
principia xopr^v, quas „arterias" hodie appellamus, a corde
proficiscentium. „Valvulas atrio-ventriculares" membranas,
h\'yAvxç, appellat, extremas autem „trabeculas carneas" désignât
verbis xKXxi hec, quae verba mihi legenda esse videntur pro
verbis xxxct rivèg, quae non intellego.

Descriptionem harum rerum anatomicarum incipit auctor his
verbis: Xoittôç hriv \'o Koyog o\'i (quod pro \'o Vaticani primus
Charterius correxit rvig KxpSi>ig vßsvsg âpxvèsg, \'épyov x^ixirv^
ynràrxTûv. In codicibus mss. pro vocabulo x^ixTryjyyjrórxTov
vocabulum x^ixyxiryirorxrov scriptum invenitur, cui in Vaticano
varia lectio XTr-^yt^ superscripta est. Superlativus x^ixTr-^y/jTorxrog
apud Herodotum identidem invenitur; cf. e.g. Her. I, 10,177.

Alexandrinum. Verisimile mihi videtur variam lectionem
Vaticani lectionem esse genuinam, monachum vero aliquem
sero natum â^ixyxTruTCTOiroy pro substituisse.

Coraes \') quoque et Littraeus x^ixTr-^yiiTÓTXTcv legendum esse
viderunt. Quae lectio etiam Cornario menti obversata esse
videtur vertenti: „Opus dignissimum cognitione". Pro roTcri
xslkoKTiv, quod legitur in codice Vaticano r^o-/ koiXiy,(tiv legen-
dum mihi videri iam dixi ubi egi de codicibus mss..

Ad illustranda verba ôko7ov xpx%vxi liaTiréeç ^côirxvrsç e. q. s.
satis est citare quae Rauber-Kopsch habent de „trabeculis
carneis": „Beide Arten können förmliche Netze bilden...".

Ad ostia „aortae" et „arteriae pulmonalis" (quas xoprx?
appellat auctor noster, quarum est Isvyog, par,) insertae sunt
„valvulae semilunares". Sunt hae valvulae altero margine
curvo adnexae ad parietes „arteriarum"; altero margine fere
directo parietibus illis non adhaerescunt. Formam igitur habent
circuli dimidiati, unde scilicet nomen ducunt His valvulis
in ventriculorum „diastola" a corde secluduntur „arteriae"
Describuntur hae valvulae in capite nostro verbis x\'l ùvpsTi —
Tspxq. Hoc in textu tradito satis iam apparet, licet in codice
ms. nonnulla ex his verbis parum sint clara.

iam Foesius in ol mutavit\'\'), postea Lindanus in kx^i,
quae lectio mihi vera esse videtur. Pro Ûùps(Ti{v) codicum mss.
Littraeus ôûpxiai recepit, qua emendationo haud dubie nixus
Ermerinsius coniecit Öïipxi <7(pt. Sed legendum mihi videtur
ôùp-/jtn, foris: ad ostia „arteriarum" valvulae insertae sunt.
TspiCpspk, quod sensum nullum praebet, iure Foesius in

or t£ ï-vviévreç ûxvfiX(Ttov. Haec verba intelligi non possunt.
Ideo Foesius legit o\'l tb ^vvihrsg ùxvi/.xt^ou7iv „qui rem intelli-
gunt, mirantur", quam lectionem utpote aptam posteriores sunt
secuti. Multo vero minore opera et recto mea sententia Lit-
traeus coniecit: o" ts ^vviovtsi; ôxupixctov.

ni/?^.? et alii interprétés et Littraeus vertuut „fines", „limites",
Ermerinsius: „e regione". Ermerinsii interpretationem non
intellego; illi sic vertere potuissent, si legissent Tripx, quae
forma pro Trâpxrcc inveniri videtur; habent tamen in textu
Tfépccg. Illud vero absurdum est „limites" appellari.

Equidem suspicor in vocabulo Trépuç latere tt^a^ïç, ut legatur:
Un II ccÙtS:v (i. e. àoprccv) ^evyoç, xx) ôôp-^^i ßsMZxy^^rxi
rpsiç v^évsg hKÛTT\'^, TTsptCpepèaç â^pou Trap ÓKÓCTCV ^ßiroßx
y.vKÄou, Cl TS (TuyiôvTsç Ôxv!J.à<7iov WÇ zKshv^i rk (ttÓ^xtx, tüv

âoprccv ttvKxç. Quibus verbis optime describuntur „valvulae
semilunares" earumque munus. Cf. ßuf. Ephes. ed. Dar. p. 175.

In iis, quae sequuntur, pro verbis traditis àq^sXévrcav SI, tov
ßsv, quae intelligi non possunt, Foesius scripsit: à(pskà>v] tov
ßsv, Littraeus melius à<ps?.ùv^), t2v\'§s tov ßh.

Pro ârroaTsp-^asi Littraeus xTroaT^tr-^ habet, et annotat et
aha et haec: ^à7:o(TT£p-^<7si ne peut rien signifier ici. J\'avais
songé à xTTo^Topk^, qui s\'éloigne moins de la leçon des mss.;
mais on ne trouve que dans les lexiques à7ro<TTopsvvv^r. Erme-
rinsius legit ^TTCTTi^piX-^, quod optime loco convenit. Nam si
quis m ostio „aortae" vel „arteriae pulmonalis" hominis mortui
declinet „valvulam" unam „semilunarem" a pariete, ad quem
se applicuit, et deinde in hanc inclinet alias valvulas, ro vera
valvulis aqip, quae in arteriam infunditur, retinetur^).

Bene observasse auctorem nostrum vel eius magistros minores
etiam cordis partes apparet e verbis: xx) ßxKXov tüv t^ç
xpi(7Tspï^ç. Totyx? xrpsKscTTspov . .." Valvulae enim

„arteriae", quam nos „aortam" appellamus, a sinistro ventri-
culo^ proficiscentis, densiores et firmiores sunt 3). Auctor putat
xxTxlknv hoc modo accuratius claudi „valvulas semilunares"
ventriculi sinistri : ventriculus enim sinister ei sedes est mentis,
quae reliquo animo irnperaf^). \'

1) Quod attinet ad t«v àr/.\'^loy Littraeus in annotatione peeuliare arti-
iieium memorat, quo haruspices „tlioracem" aperire soldant.

2) Cf. Nauwerck, Sektioustechnik, lenae a° 100,5, p. 74, ubi ceteroquin
expenmentum hoc alio modo perpetratum describitur. Praeterea hoc loco auimad-
yerteudum est has valvulas in corjiore hominis mortui ad arteriarum parietes
inclmatas inveniri. 3) llauber-Kopscli III p. 250.

4) Wcllmannus p. 104 de hoc auctoris nostri placito agens citât verba Dioclis
Carystii „rijv Jyij^ióm rov . . ., tîjv xap^/av, ^cfi\' ro ^Pu^oco, tvsvux

C. XI, De modo quo mens alitur in ventriculo sinistro deque
valvulis ei rei servientibus.

\'H yvdiy/j non alitur cibis et potionibus, qui in ventrem
descendunt et inde alunt ceterum corpus, verum residuo aliquo
puro et lucido proveniente cx sanguinis dissolutione. Radiis
ignis insiti in ventriculum dextrum sanguinem continentem
transmissis residuum illud inde sibi parat. „Arteria magna",
(quam nos „aortam" vocamus) adnexa est ventriculo sinistro.
Sed „ventrem et intestina depascitur" \') et sie repleta est
sanguine, parato e cibis et potionibus, quos venter recepit.
Quo sanguine ne impediatur nutrimentum illud purum tjj?
yvclißi^s, valvulae orificium clausum tenent, quo alioqui „ven-
triculus sinister" et „art. m." commeatum inter se haberent,
Itaque „ventriculus sinister" sanguine caret. Quod apparet,
si cor animalis mortui resecatur. Sic auctor noster.

Uspioóa-y;, quae est lectio cod. Vaticani, iam Paris. E in
TTspiovatin mutavit, quod vocabulum Foesius et Ermerinsius
vertunt per: „abundantiam", Cornarius: per „substantiam".
Sed -^spiovrivi proprio est id, quod superest. Quae signifi-
catio optime huic loco convenit. \\\\spiov(Ti^ hic est quod hodie
„residuum" vocamus,

lixßäXKov(TX Txg xKThx:. Littraeus haec adnotat: „Schneider,
dans son Diet., remarque que sÙTropsïv veut le génitif, et qu\'il
ne se construit avec l\'accusatif que chez des écrivains posté-
rieurs. Cependant le voilà avec l\'accusatif dans un auteur
très-ancien." Ilanc ratiocinationem non rectam esse sat mani-
festum est. Idem Littraeus, quem Fuchsins sequitur, vertit:
„II se procure en abondance cette nourriture", Foesius: „Ali-
mentum autem ei abunde suppetit", Ermerinsius; „Abundat
autem nutrimento", Cornarius tnmen: „Adsumit autem ali-
mentum". Legendum mihi videtur ixTfopsvsi : j? yvûy^, e sanguinis
receptaculo proximo (i. e. ventriculo dextro) vi radiorum ignis
insiti, quos in receptaculum illud inmittit, sanguinis residuum
illud haurit. Lectionem traditam ^e^xyevîji; Littraeus mutavit
in Is^xfjLsvvi; (se. xotki\'^g). Sed nil opus, ^s^xßsvijg^ genitivus
substantivi ^ß^xßsv^, receptaculum, hic aptissimum est.

Verba codicum mss. kx) vsßof/Jvy; ucrtrsp sx vvjSóog rüv ivri-
pcov rh rpoCpî^v ovk \'ov kxtx 0v7iv Littraeo obscura videntur.
rccv in y.x) mutavit et pro ovk ov recepit kx) tovto, quod legisse
Littraeo videtur Calvus, qui revera haec habet: „distribuens-
que ceu de ventre intestinorum nutriraentum, hocque natu-
ral! ter".

Concedo verisimile esse Calvum cum locum hoc modo latine
verteret, legisse kx) tovto. Sed verbis ovk cv retentis facilius
intelligi posse mihi videntur verba kx) vs^ofjiévvi — kxtx Cpvffiv.
Haec enim mihi videntur auctoris nostri esse ratiocinatio : omnes
corporis partes ex alveo, qui intestina continet, aluntur. Est igitur
KXTX Cpó(7iv, si quae corporis pars ex hoc alveo alitur. \'H yväßtj
tamen, tamquam si pascatur ex alveo intestinorum, e ventriculo
dextro alimentum sibi petit, ovk ov (acc. abs.) igitur kxtx (pv7iv.
Cornarius locum latine vertit in huncmodum: „Adsumit autem
alimentum ex proxima sanguinis cisterna, radios suos eo inmit-
tens, et depascens, velut ex ventre intestinorum alimentum
non naturale exsistat". Si mediam distinctionem posuisset post
„intestinorum" et scripsisset: „exsistit", recte fere rem admi-
nistrasset. Versio Foesii, qui cum Calvo vsßoyjv/j per vocem
quae est „distribuons" reddidit, obscura est. Item Ermerinsius
et Fuchsius in eundem errorem delapsi perperam hunc locum
interpretati sunt. Littraeus tamen vs^o^évvj vertit per „se
repaissant". Recte, nam veßoßhvi hic nihil aliud est nisi
„pascens".

vertit sic: „Quo vero non in mora sit, qui in arteria est in
fluctuatione constitutus cibus, viam in ipsam occludit. Magna
enim arteria ventrem depascitur■ ac intestina, plenaque est
alimente non principal!". Verba igitur priera nescio quo modo
correxit; sed obscuritatem eorum non discussit. Iam audiamus
Foesium: „Ne vero quae in arteria insunt, cibum in fluctua-
tione constitutum remorentur, viam quae ad ipsam tendit
eonclusit. Arteria enim magna ventrem et intestina depascitur
et alimente non primario referta est". Hanc versionem inter-
prétés posteriores secuti sunt, praeterquam quod Ermerinsius
et Fuchsius êôvtx pro £ov legunt et verba sv t^xkvi sÔvtx per-
tinere putant ad tx svsôvtx sv àpryjplifi] quae res est mino-

ris momenti. Omnes igitur interprétés in vocabulo signi-
ficationem „fluctuationis" (Littraeus: „fluctuation") inesse
consent et vocem quae est -r/iii^iviyJc per adiectiva qualia
sunt „principalis", „primarius" reddunt. Inspjciamus primum
verba cicccg is x-jslzcc/m to tjiriov rà svssvtx sv rp dpn^pr^
iv ^cix-^ icv. Lectionem codicis Vaticani xvxkccx^ iam Parisinus
E in àvxkoùx^ mutavit \'). Verbum xvxaonz^u significat „reti-
nere", exempli gratia „retinere navem in alto" (Herod. VI, 116).
zxk-/i motus vehemens est maris, procellae, imbrium. Re vera,
licet mirum sit, auctor his verbis desuinptis e nautarum
sermone utitur ut dicat : ne alimentum t^c yvcipty]?, quod
movetur vehementer, retineant ea, quae in „arteria" sunt.
Adjectivo y^ysßcviyJg, ut vidimus, interprétés significationem
attribuerunt adiectivorum quae sunt „principalis", „primarius".
Sed ^ys!/.cyixôç potius est „ducis proprius", „duci aptus". Ut
bene hic interpretemur vocabulum -^ysfaovdc^?, animum atten-
damus ad verba c. X\': ...xz) xpx>l Tijc xxx\'aç

et ad locum Diogenis Carystii, quem modo citavi, ubi rîjv
xxplixv appellat tov y^ysi^ovx tcv 7\'^ij.xroç. Conferendum est
etiam TO v,ysiji.cvixqv philosophorum, quod etiam Wellmannus
memorat2). Iam apparet quid rei sit; non yiys,ucvix-Ji est j5
T/35(j3tj, qua impleta est arteria magna, i. e. non apta tù t-^c-
xxk\'/i; •■pu^y,; v,7£!jlbvi, i. e. tîj yvxyt-r- Auctor noster putat dété-
riora et crassiora alimenta illa „aortae", si admittantur in
„ventriculum sinistrum", prohibitum esse motu m quo conci-
tetur alimentum tenue yvtcß^c. Haud dubie hunc motum
vehementem eflSci putat vi tov i[j.(pvtcv trvpéç.

In verbis 0-1 ov rpèq^stxi ßxstrcf/jvci} x"i/,xti n !/.syxk\\^
xpTvipi\'vi verba yj [xsycia-^ âpT-/ipl>i emblema esse manifestum est.
Tota huius capitis ratiocinatio hoc spectat ut ostendatur tvjv
yvû(/.>iv in ventriculo sinistro non ali sanguine, sed „residuo"
sanguinis puro et lucido, „arteriam niagnam" tamen sanguine
ipso esse repletam. Mirum est ante Littraeum, qui primus
haec verba delevit, nullum editorem hoc animadvertisse. His
verbis in textu retentis Cornarius, Eoesius, alii interprétés

1) Littraeus in apparatu eritico oj c-odice I\'arisino Icctioucui àvx>cux^ »otnre
ncglexit. 2) p. 101.

caput nostrum interprétantes prorsus erraverunt. Ermerinsius
haec verba in textu delevit, in versione tamen latina retinuit.
Si cor resecatur hominis mortui, ventriculus sinister sanguine
vacuus est. Hoc. auctori nostro documentum est earum rerum,
quas in priore capitis parte docuit.

Lectionem codicis Vaticani àiro\'rrx\'yk-jTOç iam codex ms. Pari-
sinus E in à7T0<TpxyivT0ç emendavit. lure, ut mihi videtur,
nam àTroitû\'.yhtûq intellegi non potest. Ceterae correctiones
Parisini E in hac capitis XI\' parte, (7%;ö-öf/(7^c et àyyil pro
(r%ix.(7Ùsi(TVjg et âyyslcp, non sunt recipiendae, nam et

âyydcy vocabula sunt satis usitata, praesertim in medicorum
sermone (cf. âyysîccv c. X.). Verbis tcûtoj tù âyysîcp ventri-
culum sinistrum designari, non cor totum, quae est sententia
Euchsii \'), satis iam apparet ex tota capitis XI\' ratiocinatione.
C. X° praeterea ventriculi rà xyysJz appellantur, cor rc
(T7r?,xyxvo\'.-, quod haud dubie spectat ipse Fuchsius, cum dicit
alias cor vocabulo àyyslov non designari.

C. XII. De arteria pulmonali. De ventnculo dextro refri-
gerato sanguine natura frigido.

A ventriculo dextro unum „vas" sanguinem ducens proficisci-
tur, „arteria pulmonalis" se. qui sanguinem venosum in pulmo-
nes ducit ut purgetur. Ubi e corde oritur, insertae sunt illae
„valvulae semilunares", de quibus supra egimus, quae minus
tamen firmae sunt quam quae in ventriculo sinistro ad ostium
„aortae" sunt insertae^). Hae „valvulae semilunares" aperiuntur
in pulmones versus, clauduntur in cor versus^). Haec omnia
novit auctor noster, excepto quod nescit sanguinem ilium in
pulmonibus purgari. Contra sanguinem •zvsó^ovi esse alimentum
putat. Tc (pspoßevov èz tj?? Se^iîji, cum aliud „vas" sanguinem
ducens nullum e ventriculo dextro oriatur, nihil aliud esse potest
nisi „arteria pulmonalis", quam c. IX° Stpr-^pi/jv vocat auctor et
aerem aspirare docet e pulmone in ventriculum dextrum. Novit
auctor eam etiam sanguinem ducere in pulmonem. Docet ideo
modo „valvulas" „arteriae pulmonalis" aperiri ut transmittant

aliquid sanguinis, quod in pulmonem ducatur, modo, cum trans-
missum sit aliquid sanguinis, claudi ita, ut aliquamdiu sanguine
careat „arteria pulmonalis" et attrahere possit e pulmone aërem.
Tunc aërem intrare in ventriculum, „valvulis" ob infirmitatem
paulum tantum, clausis. Eo modo paulum tamen aëris admitti.
Eam rem sic esse institutam ne opprimatur calor, qui infirmus

Multo difficilius emendatu est verbum aûpccaKsv. Cornarius
vertit: „salit", Foesius: „magno cum assultu impetit", Ermerin-
sius: „salit", Littraeus: „a des pulsations", Fuchsins: „pul-
siert". Non tamen de vi sanguinis in arteriam infiuentis vel de
arteria „pulsante" hic mentio fit, quod satis apparet e con-
textu et praesertim ex verbis sequentibus. Desideratur hic
vocabulum, quo indicatur infirmitate valvularum non valde
claudi arteriam. Persuasum est mihi in Upccffxfv latere formam
verbi Ôupovv, claudere. Inchoativum illud -ffK-, cum haud facile
irrepserit, videtur mihi iam ab auctore ipso scriptum esse,
non igitur esse delendum. Puto textum principalem Ôùpcv(y>iov
exhibuisse, cui formae postea librarius quidam ärrm^^v augmen-
tum addidit, et praeterea (!)ûvpovcr}coy, cum parum respicerotur
contextus vel non intellegeretur, in Upccsusv abiisse, quod,
si quis putet vel arteriam vel sanguinem esse subjectum, ver-
bum aptum videri necesse sit. eópsuirKov pro aoristo secundo
habendus est, quo consuetudo aliqua denotatur quiquo adhuc
apud Herodotum invenitur.

Verba codicis dvolyerxi yh sç Ttvev^ovoi oäßx ■7rxpa(TX£\'tv
aÙTOïç rhv rpo^îiv Littraeus sie correxit: xXX" xvotysrxi ßh
sq TTVsvßovx, CCÇ xjßx TTSipxcrxsTv XÙTÙ- £(? rhv Tpo(phv. Optime,
ut mihi videtur, nam minima emendatione elucidavit quae in
textu codicis intellegi non poterant. Cornarius textum codicum
mss. exscribit, sed in versione sua scribit : „in pulmonis i;asa...",
undo Foesius in textu post Ttvsvßcvog inseruit àyyslx. Sed sie
molestus videtur infinitivus ■^rxpxaxs\'îv, nullo modo cum ceteris
verbis coniunctus, et cum praeterea vocem âyysTx inserere
multo minus in promptu sit, Littraei subtilia medicamina ad
sanandum locum nostrum ceteris longe sunt praeferenda.

Vocabulum apiiü Erotianus in onomastico explicat:
fiiKpüg. Conferamus locos alios, ubi in libris Hippocratis hoc
vocabulum invenitur. In Vvvxixshcv libro 1°, 4 (Li. VHIpp. 24 sq.)
haec leguntur : "Hv Sf tx iTni/.y,vix yvvxr/j z\'^^ph ts

tcû ^èovtoç x^p^^i xts toü vtoßxtoq tüv ßyjtpsuv ■jrxpxksy.xtfjt.svqv
cxlycv toü x\'thlcij ^ dp ßoT ßspcuxorog sg tovto, ä(7ts z^p^^\'v ßlv...
et Of/j/ xCps\'pav c. 213 (Li. VIII p. 408) haec inveniuntur:-..
ov yàp Vszovrxi x\\ (z^rpxi t^v yoy^v, àXÏ." s^w xvtikx spzsTxt.
rlvsTxi ts tovto y.x) y,v oxlyov 7rxpx7Tpx(p^ to (tto^x tüv v7ts-
psccv xtto tov x\'t^oloV TTXpX CpV7lV \' y.x) VjV ßspcvk\'^ to ctößx tccv
ßvitpswv träßttxv, ovt ovtcj iszovtxl, ovt ^y xpfiot ßsßvxlfj
ßxxxoy j5 Sfî". AÎJÂOI/ ts tovtsccv sxxaTc\'v s(tti txv s\'ipi^ßsyccv ^v
fûv yxp XTrsffTpxfißsvoy ^ TrxßTrxy ^ ßsßvzog, tx kxtx^t^vix
ovk spzstxi to TTxpxTTxv, ^ spz^Txi ßixtcag ^vy yovtr^^... V^y Se
oXlyov Txpxy.sy.?.if/.sycv ^ ij xpßoT ßsßvxt^, z\'^p^^\' tx kxtx-
ß-^vtx, Sï ßtxioog Kx) y.xt ox\'iyoy stt) TToXXxg vjßspxg.

Et his locis et nostro agitur de parte corporis interna, quae
aliquo modo clauditur. Ex duobus locis quos laudavi, praeser-
tim ex loco libri n. xCpópccv, satis apparet âpf/.\'2 esse „paulum",
quae significatio haud dubio huic vocabulo etiam loco nostro
attribuenda est. Optimo enim haec significatio hic convenit,
deleta tamen negatione ovz.

Verbis àaûsysg yxp — toy.ssi Sf Toltrt ttoxkoi^i 0v(r!t Ôspf/Jv, in
quibus pro zP\'-îf^xri iure Littraeus auctore Corae recepit y.p-^-
ßXTi, causa exponitur ob quam infirmus est calor qui inest
in ventriculo dextro: domatur enim ibi sanguine, qui natura
friget. Ultimis his nostri libri verbis paucis alFortur nova res,
maximi tamen momenti. Egit auctor de calore, qui inest in
ventriculo sinistro, firmissimo, cum sit ignis insitus, egit de
calore in ventriculo dextro, oxiguo, cum ibi non sit insitus.
Omnis auctoris disputatio hac ratiocinatione nititur. Post verba
xijôsysg yxp svtxvüx to öspßcv, verba quao sequuntur non
desideraremus, si non scripta essent. Praesertim hoc mirum
est causam, quae hic debilitatis caloris affertur, non ut causam
alteram induci, quae ad alteram illam prius memoratam
accedat, inserto e. g. post IvvxaTivoßsyoy vocabulo y.xl, sed
velut si causa sit una. Praetereo nunc quod qui haec verba
scripsit dissentit, quod ipso memorat, ab aliis plerisque sui

temporis viris doctis. Verba lvvx(ttevó[/,£vov — hyJsi Ss to7(ti
TTcXXoJffi ^yc-f/ ôspfzév ideo posterius ab aliéna manu libro
nostro addita esse mihi videntur \'). Si quis velit ea ab auctore
nostro ducere originem, attamen concedere debeat inopportune
loco et parum cum cetero libro cohaerentia auctorem haec
verba scripsisse.

1) Cf. Wellmann pp. 97 sq.: „Es ist kaum ein Zweifel, dass es (i.e. über
n. kxfh\'nf) kein Ganzes darstellt." Ceterum non assentior Wellmanni iudicio,
quod de libro n. eiusque auctore edit 1.1. et p. 106, quod iudicium sane

Ia imprimendo textu codicis Vaticani nonnunquam meo
ipsius vitio signum ; excussum est pro signo <r et signum cr
pro signo c.

Signo Ç semper usus sum in fine verborum in exeuntium,
quae in codice per abbreviationem scripta sunt. —

Erravi scribens p. 63 Foesium iniuria Rufo Ephesio tribuisse
verba TrxXXof^év,^ <Tuvi%m cr0vry,od yJvuf^xTi. Re vera haec
verba leguntur in libelle," c. t. Usp) xvxTc^g^TÜv rov àvùp^Trov
l^opiccv (Ruf. Eph. ed. Daremb.-Ruelle p. 177), qui Rufo tribui
solebat.

Prorsus tamen non concinit hic locus cum loco n. 7(pvyixS>v
/3\' (Dar.-R. p. 220). (Locus alter, quem respexi p. 63, hic

Pag. 53 vs. 25 pro ô xvûpccTrog legatur civûpcojroç.
Pag. 57 ann. 3 pro k legatur slg.
Pag. 94 vs. 11 pro 175 legatur 175 sq..

■■ — -t-Cf}?. JïKpl-ió\' fii,\'nUHIi;fï\'>!jrjdii "ï^fi .•,:»U>Ü\') Iii Li:riî) \'Vit

■ . • ■ - J:,\' ,(.! ^jj\'fjiiiH ■lïïfi\'
_ .....■/.•■ûr \'.i}>.ih%\'>l 5: 03tr \'Ci ,?.•/ ^^r/-}.

rA crfj; .nui: TT
- ■ !-i\'ï \'-Vi, Tjîf;:;f»î Î\'TÎ îi-t<[ ! î .HV ili

Acscli. Pers. vss. 280 sq. sic leguntur:
\'/yÇ\' x-TTorixov Ixi\'oig
^v(rixixvyj nsp(TÜ- v (ooàv •

media distinctione post vocabulum ^xtoig posita et vocabulo
f^xTxv retento, sic intolligantur ut chorus praesagiat Athouas,
mox odio hostium interituras, frustra vicisse, eiusque interitus
rcputationem matribus familias Persaruui suadeat tamquam
solacium.

Aesch. Suppl. 656 sq. verbis ÙTToazluv (ttoi^lxtccv sonum ora
barbata indicantur.

Cic. Pro Milone XX (54) „Si haec non gesta audiretis, sed
picta videretis, tamen appareret uter esset insidiator,..".

Verg. Aen. I 612 verba „fortemque Gyan fortemque Cloan-
thum" a manu posteriore addita sunt.

Ea, quae de ignis vi et virtutibus exhibent libri Tl. Kxp^l>ig
(c. X) et n. axpkccv (c. II), originem ducere videntur ab Hera-
clite philosophe.

Het is niet waarschijnlijk dat in 480 de Carthagors in
gemeenschappelijk overleg met Xerxes tegen de Grieken zijn
opgetreden.

nf/}} zpûi^tijç	n. KXpVlViÇ (H.)
C. I pccijy.ijfzévû3?	pcC<JKOfZ.£VCCÇ (H.)
II TUTÔh Sf, oJcv	Tvrùov cïov om. Sg
	TTÔÔfiX
£7n\'yÄCiicr)i;	£7ri\'y?,co(ri7U (H.)
	àva.TS(jLVûiç
TTSpiSXSl	omisit
OUVSKZ a	OUVSJtX (H.)
TlVl	TIVX (H.)
III yiyocys	■^yxysv (H.)
TO Sf vypov	TO Vùypov (H.)
âTrOTTTVSl	XTOTTÎêt
itXTCct\'lKVIV	y.XTX \'èÎKijV (H.)
IV OVTU	OÙ TM
TsoïKûca-tv	Ts lotKX7lV (H.)
jcésTûii ßh ÙTrévspôs	KssTxi ÛTrévspôsv om. {/.h
KXTlôuapîi^V	lûuccptijv
V ^vxéiJC,evoq	\\piiXpôf./,êvoç
VI xx) ij(.ciKXov	om. xx) (H.)
VII a,vTsyi<Tiv	XV7Î0t(7tV (II.)
Kx,) ry]V ^ciiîjv	Kx) ^cchv om. Tyjv
VIII Kxhs	XXtTCl
Trâvsov	tt^^v £0v
\'ßoig
IX êç	(IL)
ßsß^.^lßX	ßeß^.iljßXTx
attviyyi	d^txyx7ry,TÔTXT0V (II.)
X à^ixyxTrijTÔTXTOv
^ âopTÏjpffiv	XOpTÎj(TlV
l^svyot; x\'t	^ivyog o\'i
KXTXHKVIV	XXTX (H.)