- Optimize internal communication in the practice, and when needed
under external coaching. Communication implies techniques to raise
the proper questions by following the aida procedure, conflict hand-
ling, discussion techniques, coaching

- Conduct market analysis among client groups about demands;
formulate specific, tailor-made products and services (e.g., herd health
programmes, biosecurity plans)

- Design a Plan of Actions for the shorter and longer term (targets;
methods; responsibilities; tactics; time-table); develop Plan in a smart
way; develop new demands among clients through discussion and time
investment on the farm

- Invest in training regarding the proper methodology for asking ques-
tions the right way, to listen actively and with empathy, to summarize
discussions, to control the discussion process

- Teach yourself to suppress the (dominant) expression of your veteri
nary skills and knowledge when discussing with others

- Invest more in developing social-communicative skills and marketing
qualities e.g. through courses. Adopt the behavioural economic issues

- Optimize external communication through analysis of client\'s de-
mands; develop public relations skills. Increase the number of on-farm
contact hours; learn to raise guided questions in order to make the
farmer detect deficiencies himself

Table 3. Seven steps to follow when aiming to maximize the success of a
veterinary practice business plan (19,20).
aid a = Attention-Interest-Desire-Acticn

with the information summarized in Table 2 reveals the
deficiencies and, hence, the points of improvement, for
cattle practitioners who want to be or become an accepted
advisor-consultant for entrepreneurial farmers.

As stated before, the trend in the dairy sector is towards
up-scaling. What should a cattle practitioner do to be able
to market his knowledge, skills, and expertise at a herd
and farm level, in particular to dairy entrepreneurs? First
of all, it is important to retain the strong points given in
Table 2. Next, it would be very helpful to develop a general
veterinary practice business plan for the short term (i
year) and the long term (e.g. 3 to 5 years). This will provide
all practice workers with clarity about the direction and
the strategy to be followed. All have to commit themselves
to this strategy Questions to be answered include what are
the targets; what are the methodologies to achieve those
targets; when should all take place; who is responsible for
which task; and which tactics would be best.

The development of a practice business plan is a
good exercise for determining how enterprises, such as a
veterinary practice or a dairy farm, work in the real world.
Such a business plan comprises marketing, business
administration, structure, organization, communication,
planning. The success of this business plan can be maxi-
mized by following the seven steps mentioned in Table
3, steps which originate in the marketing sciences and
which have been adapted for use in veterinary practice
(19, 20). Pre-conditions to consider when starting advisory
programmes include, for example, the strict separation of
operational matters, such as the dehorning of calves and
claw trimming, from advisory activities. The farmer must
know which role the practitioner is playing. Practical tips
include turning off the mobile phone when arriving at the
farm because the farmer considers it denigrating that the
person on the telephone is apparently more important
than he is.

Marketing in veterinary practice implies communica-
tion, analysis of cHent demands, evaluation of appropriate
and inappropriate products and services, development
of new demands: so-called account management (19, 20).
This exercise also helps veterinary practitioners under-
stand how entrepreneurial dairy farmers think and act. It
is helpful to evaluate the current products and services in
each practice and for each practitioner. An example of in-
ternal communication and practice strategy development
can be found in Figure i (after 14).

Figure i represents the position of some services of-
fered by a hypothetical practice or practitioner. In this
example, a sleeper is the treatment of subclinical mastitis;
a winner is veterinary advice on herd fertility; a loser is
the treatment of urgent clinical cases; a shortcoming is
general veterinary drugs. Every practice or practitioner
will have different characteristics: what is a loser in one
practice could be a winner in another practice. This
exercise creates awareness in the practice and is useful in
preparing a practice strategy.

- design of farm-specific hygiene protocols (e.g., for
colostrum management; the milking process)

- design of farm-specific protocols in the area of udder
health, claw health, calf rearing, infectious diseases
(15), which commonly comprise guidelines of good
agricultural practice (16)

- design, implementation, and support of a farm-spe-
cific, veterinary quality risk management programme
including swot (strengths-weaknesses, opportunities,
threats) assessments available at www.vacqa-interna-
tional.com (2), haccp (hazard analysis critical control
points)-Hke approaches and working instructions (2).

- on-site training programmes of short duration for
farm workers with limited knowledge/skills in certain
areas.

Client-practitioner communication frequently requires
improvement on the part of the practitioner; see also Eelk-
man-Rooda (17). In this context, one should bear in mind
that a human being is sensitive to one or more particular

Figure i. Position of veterinary services and products in an example
veterinary practice.

the advisor. Entrepreneurs need to weigh the arguments
and the suggested solutions before making decisions.
Between entrepreneur and advisor there must be a \'chem-
istry of interaction\'. Advisors must be able to provide the
farmer with specific products and services, tailor-made to
that farm in order to provide \'added value\' to the farmer.

All farmers have to make economic decisions daily. Entre-
preneurs are highly aware of production costs and like to
save on direct and or indirect costs. They consider costs
differently from investments. The costs of hired labour are
kept around 17 euro per hour. Entrepreneurial farmers are
willing to pay for advice, provided it is clear in advance
what the benefit or profit will be. Increase of scale is a
highly relevant area for entrepreneurial dairy farmers.

Simulation modelling (6) has shown that farm income
becomes less negative when herd size increases (from
500 to 2000 cattle). Hence, one may conclude that increase
of scale pays off in the Netherlands. The costs per 100 kg
milk are lower on larger farms than on smaller farms
(1x2 cows in the model), largely due to the fixed costs.
Variable costs are relevant with regard to veterinary acti-
vities. However, it would be better if veterinary advisory
activities were to be considered by farmers as fixed costs
(i.e., investments) than as variable costs (e.g., animal treat-
ments and medicinal drugs).

Entrepreneurial dairy farmers are open to criticism and
advice, especially if that advice originates from a reliable,
trusted specialist and for free. However, farmers are also
aware of their own time and related costs. They evalu-
ate the feasibility of advice themselves; if the advice is
not considered feasible, then the input of that advisor is
strongly reduced. If a solution is absolutely needed, they
will look to their network, even abroad, and even if the
costs involved are higher. Advice from a veterinary practi-
tioner is usually considered differently from advice given
about a tractor because of the different perceptions of the
farmer regarding variable costs and fixed costs: the tractor

is absolutely necessary. The farmer visits congresses and
seminars, uses Internet, and has many contacts nationally
and internationally Many entrepreneurial farmers are on
the board of a company or an institute.

Why is a dairy farmer willing to pay a veterinary practi-
tioner to diagnose and treat clinical mastitis and accept
the associated lower milk production but is not willing
to invest in a subsequently offered udder health control
programme to avoid new cases of clinical mastitis? This
phenomenon reflects choice behaviour, with decision-
making under uncertainty and with preferences. During
the decision-making process, both rational and non-ratio-
nal arguments come into the picture. The choice behav-
iour of people is influenced by the following six elements:
perceptions, impressions, emotions, attitude, motives, and
preferences (9, ro). People are more sensitive to how their
current situation differs from a certain point of reference
than to absolute features of that situation. People prefer a
status quo rather than changes that may lead to material
or economic loss, even if this loss is recouped in the long
run (11,12,13). If veterinary practitioners desire to mar-
ket their products and services to entrepreneurial dairy
farmers, then they have to deal adequately with these six
elements of choice behaviour in their discussions and
negotiations with the farmer. Practitioners need to invest
time in acquiring knowledge of farmers\' behaviour.

These issues will not be discussed further here. We
refer to the c d r 0 m issued by and available at Pfizer Ani-
mal Health, the Netherlands, (7) or at the first author, for
further details.

The strengths and weaknesses of veterinary cattle practi-
tioners have been identified in field surveys (e.g. by Joren,
2000,18); a summary of these characteristics is given in
Table 2.

Comparison of the information gained from the litera-
ture search and the interviews, as summarized in Table i.

Relation with farmer based on mutual trust
This relationship is hard to break
Has knowledge of health and disease
Has knowledge and skills in reproduction
Has knowledge of herd fertility
Prevents large proportion of disease losses
Has good veterinary technical skills
Veterinary training is highly esteemed
Is a protected, professional association
Can play a protective role for farmers
Can always be reached; is always available
Is able to work in a team

Is open for discussions on voluntary disease control programmes
Is interested in farmer\'s family life

the European Dairy Farmers association were interviewed
by experienced veterinary practitioners on location regard-
ing their farming strategies, views, and demands both in
general and with regard to veterinary services; the farm
was also inspected. These farmers could be considered
to be entrepreneurs on the basis of the literature search.
Information about the characteristics of cattle practitio-
ners was collected by surveys held among dairy farmers
and nutritionists, and the two sets of characteristics were
compared, to determine whether cattle practitioners had
limitations with regard to their abilities and skills to act as
farm consultant on entrepreneurial dairy farms.

Schumpeter (in 4) stated in 1949 that "an entrepreneur is
someone who has got ideas and is full of action; who has the
qualities to inspire other people and who does not accept the
ordinary borders of structured situations. He is a catalisator of
changes, instrumental to detect new opportunities, which makes
the entrepreneur function an unique one". Eight main charac-
teristics of entrepreneurs can be distinguished, as outlined
in Table i (modified after 4).

- Is innovative and shows a high degree of organization; is very com-
municative

- Is responsible for processes to create new values; has a strong econo-
mic focus

Practitioners who aim to advise dairy entrepreneurs must
have knowledge of the goals, attitude, social values, and
behaviour of these farmers. Entrepreneurs typically com-
bine professional qualities, managerial skills, and entre-
preneurial abilities with specific personal (e.g., experience;
acquired knowledge) and psychological characteristics
(e.g. behaviour and risk attitude). As risk takers, entrepre-
neurial farmers evaluate the various options, making deci-
sions on the basis of efficiency, self-efficacy, and perceived
risk; they are able to find the right opportunities. They are
able to create situations of trust and cooperation, being
highly convincing and very skilled in social communica-
tion. These farmers can achieve multiple goals, are highly
interested in deriving pleasure from their work, and are
not necessarily driven by economic incentives alone (4).
Some features of entrepreneur-like dairy farmers are dis-
cussed with reference to traditional farmers below.

Professional dairy farmers have appropriate knowledge of
the technical aspects of farming, a thorough knowledge of
their animals, and farm practice. They aim to achieve the

best-possible technical results, using herd and farm per-
formance data to evaluate production. Although different
categories of dairy entrepreneurs have been distinguished
(3), this distinction is not relevant to this study. Dairy
entrepreneurs have a broad view of their farm business
and know what is going on; they are looking for stabil-
ity on their farm, for example by optimizing the number
of personnel versus costs and avoiding \'farm blindness\'.
Moreover, they are knowledgeable about eu and national
policy, use many information sources like Internet, and
have a broad network of peers and advisors. They make
short- and the long-term plans and try to predict change,
such as milk quota or environmental issues. This enables
them to adapt their management practices in time. These
features differentiate these entrepreneurial farmers from
their colleagues (5).

Entrepreneurial farmers are market oriented. They
produce according to market requirements (e.g., quality
demands set by retailers/consumers, dairy industry, or
authorities) and try to meet societal demands with regard
to animal welfare, the environment, etc, being ready to
participate in discussions on these subjects. They are de-
fensive but also rather prospective in nature (3,4).

Successful entrepreneurial dairy farms are highly orga-
nized. This is partly due to the number of hired farm work-
ers, either highly or low skilled depending on cost factors.
These farmers have a clear \'farm business plan\', even if it is
not written down. A strategic plan for the farm promotes
\'peace of mind\' and often leads to better performance re-
sults. These plans are regularly evaluated and adjusted, as
needed. All farms with more than 1000 cows and several
farm workers should have such a plan covering the differ-
ent business units, the goals per business unit, the routine
activities, responsibilities and tasks to perform per person
and per business unit, performance evaluation points per
business unit, and corrective measures to be taken in case
of deviations. Tasks and responsibilities are delegated to
increase commitment to the enterprise and to improve
performance. Although entrepreneurs are often individu-
alists, they can appreciate the advantages of teamwork for
achieving results.

Entrepreneurs are born communicators and mix easily
with their peers and others. Communication (both verbal
and non-verbal) with others brings them the incentives
and stimuli for innovation. They are usually quite open
about their production data if there is mutual trust and
respect. However, their critical attitude means that they
often do not immediately accept another person\'s opinion
or suggestions. Veterinary advisors need to explain what
their reasoning, analysis, and inference procedures have
been, so that entrepreneurial farmers can ascertain for
themselves whether they came to the same conclusions as

I.P.T.M. Noordhuizen*), MJ. van Egmond\'", R. Jorritsma
H. Hogeveen \'kv, t. van Werven \'v, P.L.A.M. Vos \'v en
}.J. Lievaart\'v

Dairy farms are tending to become larger, with a milk
quota of more than 8 tons a year, and are managed by
entrepreneurial dairy farmers with their own specific
characteristics and farming style. Some Dutch veterinary
practices appear unable to respond to this different style
and often do not serve such farms or lose them as client.
Moreover, the veterinary curriculum often focuses on
traditional, family-run, smaller dairy operations and not
on larger farms, which raises the question whether newly
qualified veterinary practitioners are adequately trained
to provide these entrepreneurial farmers with the services
they require. This article addresses the characteristics of
entrepreneurial dairy farmers and those of cattle practi-
tioners, to determine whether cattle practitioners need to
acquire other skills to better prepare them for their coach-
ing-consultant tasks on larger dairy farms.

De adviserende rol voor de melkveepracticus is de laatste jaren
alleen maar belangrijker geworden. Voorbeelden waarin die
rol tot uiting komt zijn defertiliteitsbegeleiding en de veterinaire
begeleiding van het melkveebedrijf. Ondanks het feit, dat deze
adviestaken in het curriculum in theoretische en praktische zin
worden onderwezen, blijkt dat in de dierenartsenpraktijk in
diverse gevallen met name de grote, ondernemer-type melkvee-
houders als klant weglopen en hun adviezen van elders (soms
vanuit het buitenland) betrekken. De eventueel bijzondere eisen

i University of Ghent, Faculty of Veterinary Medicine, Dept. of Obste-
trics, Reproduction & Herd Health, Salisburylaan 133,9820 Merel-
beke, Belgium.

ii Department of Farm Animal Health & Public Health, National Veteri-
nary School of Nantes, Atlanpole, Nantes, France.

IV University of Utrecht, Faculty of Veterinary Medicine, Dept. of Farm
Animal Health, the Netherlands.

seweg 1,6701 A A Wageningen, the Netherlands.
*) Corresponding author: 7 Rue Girardon, 75018 Paris, Frankrijk.

die ondernemer-melkveehouders zouden stellen aan hun practi-
cus komen in het curriculum niet aan de orde.
In dit artikel wordt eerst nader ingegaan op de specifieke
kenmerken van ondernemer-melkveehouders. Vervolgens wordt
bezien, wat de sterke en de zwakke punten van de dierenarts
zijn. Daarna wordt ter discussie gesteld wat en in welke mate
de dierenarts zou moeten veranderen en welke kennis en kunde
hij/zij zou moeten vergaren, om de specifieke adviesfuncties bij
de ondernemer-melkveehouders te kunnen uitvoeren. De dieren-
arts zou met name moeten investeren in kennisgebieden, zoals
marketing, business administration, management, ondernemer-
schap, gedragseconomie, communicatie. Daarnaast moet hij/zij
natuurlijk een gedegen kennis hebben op het terrein van de
diergeneeskunde en zootechniek. Investeringen in deze gebieden
zullen leiden tot een beter marktaandeel in de adviespraktijk.

Various recent studies have shown that, in the future,
successful dairy farmers will either run smaller, family-
run dairy farms with about 80-100 cows and producing
4 to 8 tons of milk a year, or larger farms with more than
150 cows and producing over 8-10 tons of milk a year (i).
These larger farms are run by entrepreneurial farmers
whose attitude, strategy, and farming style are different
from those of more traditional farmers (2, 3).

In veterinary curricula, population medicine tends
to focus on family-run, smaller dairy farms with 60-100
cows, with relatively little attention being paid to larger
dairy farms and their specific needs. Indeed, many entre-
preneurial dairy farmers have moved away from tradition-
al veterinary practices because they do not feel they are
being offered the services they require. It could be ques-
tioned whether newly qualified veterinary practitioners
have the skills and knowledge needed to provide these
dairy entrepreneurs with the desired veterinary advice and
services.

The aim of this study was to compare the characteris-
tics of entrepreneurial dairy farmers and cattle practitio-
ners, to determine whether there are incompatibilities
and, if so, how they can be resolved so that cattle practitio-
ners can retain entrepreneurial dairy farmers as client.

A literature search was performed to identify the main
characteristics of entrepreneurial dairy farmers (3,4,6) and
those of more traditional farmers with a smaller, family-
run dairy farm (8,11). Dairy farmers who were member of

J.P.T.M. Noordhuizen, M.J. van Egmond, R. Jorritsma, H. Hogeveen,
T. van Werven, P.L.A.M. Vos en ƒ./. Lievaart

S. Lems, A. Zeijlmaker, K. Hess, D. Pronk en L Lipman
De effectiviteit van vaccinatie in de bestrijding van mond-en-
klauwzeer bij verschillende species Karin Orsel

Leidraad iii - Infectieuze aandoeningen - respiratie T.TJ.M. Laan, C.M.
Butler, T.J. Daha, C.K. van Doom, E. van Duijkeren, L.S. Goehring, D.J. Houwers,
C. van Maanen, T. Picavet en M.M. Sloet van Oldruitenhorgh-Oosterbaan
Beroepsdermatosen bij dierenartsen A. van Gelder, A. Spierenburg en

Blue Dog Joske Kaasenbrood 3 2
Reactie van het licg op de ingezonden brief van Joske Kaasenbrood

Leen den Otter 32
Reactie Blue Dog Trust op de ingezonden brief van Joske Kaasenbrood

economische zaken en media)
Drs. H.R.C. Gostelie (penningmeester, financiën)
Drs.A.H.G. Piebes

Drs. H. van Herpen (professionele kwaliteit)
Drs. A.J.G. den Hertog (dierziektenbeleid)
Dr. M.A. Willemen (verenigingszaken en dieren-
welzijn)

veterinaire zaken)
Mr. H. Haverkamp (senior beleidsmedewerker
sociaal-economische en arbeidsrechtelijke
zaken)

Drs. F.J.W.C. van Herten (senior beleidsmede-
werker veterinaire zaken)
H.S. de Vries Rfm. (controller)
Mw. K. Meijer (medewerker vacaturebank)
Mw. drs. M. Fijten (webmaster)

Wetenschappelijke redactie
Mw. Dr. H. M. G. van Beers-Schreurs
Drs. H.A. Beijer
Dr. R. Boosman
Dr R. Kuiper
Dr R.S. Schrijver
Dr. E. Teske
Dr J.H. Vos
Dr M.A. Willemen

Wetenschappelijke adviesraad
Dr F.H.M. Borgsteede (Lelystad)
Prof dr. H.j. Breukink (Utrecht)
Prof dr P De Hacker (Gent, België)
Dr. J. Goudswaard (Middelburg)
Prof dr. I.A.P Heesterbeek (Utrecht)
Prof dr. L.]. Hellebrekers (Utrecht)
Dr Th.S.G.A.M. van den Ingh (Utrecht)
Prof dr F van Knapen (Utrecht)
Prof dr A. de Kruif (Gent, België)
Dr j.T. Lumeij (Utrecht)
Prof. dr A.S.I.PA.M. van Miert (Utrecht)
Prof dn I.PT.M. Noordhuizen (St. George-du-

Prof dr J.H.M. Verheijden (Utrecht)
Prof dr. G. Voorhout (Utrecht)
Prof dr PR. van Weeren (Utrecht)
Dr. Th. Wensing (Utrecht)

Eindredactie
Drs. E.RC. Bingen
Mw. A.M. Dorresteijn-Tummers
Mw. drs. M. Fijten
Drs. J. Klein Haneveld

Abonnementsprijs
De abonnementsprijs voor dierenartsen
niet-leden van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde en voor
niet-dierenartsen wordt vastgesteld door het
bestuur

Postgiro/bank
Postbank 511606 ten name van de knmvd,
De Molen 77, Houten, abn/amro n.v.. Postbus
30, 3500 aa Utrecht, nr. 55 50 48 86t ene en e
bank n.v., Postbus 85100,3508 ac Utrecht, nr.

Opmaak en druk
DeltaHage, grafische dienstverlening,
Binckhorstlaan 401
2516 bc Den Haag
(070) 750 75 00 (telefoon)
(070) 750 75 78 (fax)

Advertenties
Commerciële advertenties:
Overgaauw Veterinair Advies
Postbus 204
3770 AE Barneveld

(0342) 41 97 98; (06) 53 26 06 96 (telefoon)
(0342)41 97 94 (fax)
info(|)overgaauwadvies.nl
Personeelsadvertenties praktijken en klinieken;
eindredactie

Beëindiging lidmaatschap knmvd en Groepen
Opzeggen van het lidmaatschap dient vóór
I oktober van het lopende jaar schriftelijk en
aangetekend te geschieden om het lidmaatschap
per I januari van het daaropvolgende jaar te
laten eindigen.

Richtlijnen voor auteurs
Richtlijnen voor auteurs (Vancouver Style) zijn
op aanvraag verkrijgbaar (zie ook Tijdschr Dier-
geneeskd 1992; 117; 3t-4). De redactie aanvaardt
geen aansprakelijkheid voor schade welke
- direct of indirect - het gevolg mocht zijn van
gebleken onjuistheden in de inhoud van de in
dit tijdschrift opgenomen artikelen waarbij de
auteur is vermeld of in de inhoud van de in dit
tijdschrift geplaatste advertenties. Advertenties
kunnen zonder opgaaf van redenen door de Re-
dactie worden geweigerd of ingetrokken. Niets
uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt, door middel van druk,
microfilm of op welke andere wijze ook, zonder
schriftelijke toestemming van de Redactie.

(Papers appearing in this journal are listed in
Current Contents / Agricultural Biology and
Environmental Science / Index-Medicus, Index
Veterinarius / Veterinary Bulletin, Biological
Abstracts, Cambridge Scientific Abstracts).

Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is het
verenigingstijdschrift van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Voor u de eerste editie van een gemoderniseerd Tijdschrift voor Diergeneeskunde.
Het heeft de nodige energie gekost, maar het resultaat mag er zijn. Ik hoop
dat het nieuwe ontwerp ook u bevalt en uw leesplezier verhoogt. En over
modernisering gesproken, hierbij zeven schijnbaar onhaalbare plannetjes voor
modernisering van de knmvd. Een proefballon en de hand in eigen boezem
tegelijkertijd:

- We introduceren de digitale democratie. Papier is ouderwets en zeggenschap
via vertegenwoordiging is dat ook. De knmvd-website en tevreden.nl worden
benut voor meningvorming door de leden en voor peilingen. We organiseren
ook de formele zaken, zoals bestuursverkiezingen, langs digitale weg.

-De knmvd wordt zichtbaar kleiner. De knmvd is er voor alle dierenartsen.
De activiteiten van de knmvd - voor zover zij uit de algemene contributie
worden betaald - komen dus ook ten bate van alle dierenartsen. Dat betreft de
belangenbehartiging en vertegenwoordiging en verder alleen die collectieve
regelingen waar alle dierenartsen van profiteren. De contributie van de knmvd
gaat dus flink omlaag (pas op: zie hieronder).

- Activiteiten die niet voor alle leden van nut zijn (als voorbeeld die onder de
letter g: goodwill, geneesmiddelenbeleid, gvp) worden voortaan betaald uit
retributies (de gebruiker betaalt) of worden door de groepen georganiseerd.
De retributies en de contributies van de groepen gaan dus omhoog (pas op: zie
hierboven).

- We schaffen de regio\'s af. Regio\'s zijn te groot. Voor intercollegiaal contact
over de disciplines heen moet de knmvd terug naar de menselijke maat. We
bevorderen de vorming (hier en daar: instandhouding!) van kringen. Coaching,
intervisie, alcoholisme en nog veel meer kunnen op deze kleine schaal naar
behoefte gedijen.

- We halveren het bestuur en de Raad van Toezicht. Met minder kunnen we
meer. We maken zodoende ruimte voor een behoorlijke betaling en daarmee
voor professionaliteit. En nog belangrijker: we betalen net zo lang en net zo veel
tot we ook jonge vrouwelijke dierenartsen in het bestuur hebben.

- We benoemen een juniorlid in het bestuur. Aan het bestuur van de knmvd
wordt een pas afgestudeerde dierenarts vastgeplakt die een goede verbinding
heeft met zijn generatiegenoten. En als dat bevalt, doen we hetzelfde met een
seniordierenarts.

- De knmvd organiseert meer discussie tussen haar leden en maakt minder
beleid voor haar leden. De illusie dat de belangen van de leden het best gediend
worden door intern één koers te varen en één opvatting te verkondigen, heeft
geleid tot de buitensluiting van grote groepen leden (en dan bedoel ik niet eens
het kwaliteitsbeleid). Leiderschap is in ons soort verenigingen herkenbaar
aan het vermogen om stevige discussies te organiseren zodat de leden gesterkt
worden in het bepalen van hun eigen koers.

geringe injectievolumes <
goede spierrelaxatie M
goed controleerbaar door antagonistische <
werking van bijvoorbeeld Atipamezol

Werkzame bestanddelen: Cepetor is een heldere, kleurloze, steriele, waterige oplossing voor injectie, bevattende Medeto-
midine hydrochloride 1,0 mg/ml. Hulpstoffen: Methyl parahydroxybenzoaat 1,0 mg/ml en Propyl parahydroxybenzoaat 0,2
mg/ml. Doeldier: Hond en Kat. Indicaties: Bij honden en katten: Sedatie om de hanteerbaarheid te vergemakkelijken. Pre-
medicatie voor algehele anesthesie. Bij katten: In combinatie met ketamine voor algehele anesthesie bij kleine chirurgische
ingrepen van korte duur. Contra-indicaties: zie bijsluiter. Bijwerkingen: zie bijsluiter. Toedieningswijze: Honden: Intramus-
culaire of intraveneuze injectie. Katten: Intramusculaire injectie. Verpakking: 1 glazen flacon van 10ml. REG NL 10457

needs, such as looking for security; togetherness; ease
and comfort; progress; innovation; delight; exclusiveness;
getting advantage. Communications between farmer and
cattle practitioner always directly or indirectly address
one or more of these needs. It would be very helpful if the
practitioner knows, in advance, which needs the farmer
has a preference for, because it facilitates discussion. It
may provide the proper psychological foundation for
sound discussion and negotiation about veterinary prod-
ucts and services, and the costs involved.

In reviewing the characteristics of entrepreneurial dairy
farmers, as well as the strengths and weaknesses of cattle
practitioners, we can deduce the wishes and expecta-
tions of dairy entrepreneurs with regard to the veterinary
services provided. We have suggested points of improve-
ment (see Figure 2). Filling the current gap between the
entrepreneurial farmer and the veterinary practitioner is
the responsibility of the practitioner if he wants to gain (or
regain) a substantial advisory role on the farms of entre-
preneurial farmers. The most relevant incentive is the
knowledge that veterinary practitioners no longer work
in a supply-driven market but in a demand-driven market.
A proper price-quality ratio of the services provided by
the veterinary practitioner to the entrepreneurial farmers

will contribute to the overall success and sustainability of
veterinary practices.

1. lto-The Netherlands. Vision on the European Agricultural Policy (in
Dutch), 2007. httpZ/www.lto.nl

2. Cannas da Silva I, Noordhuizen JPTM, Vagneur M, Bexiga R, Gelfert
CC and Baumgartner W. Veterinary dairy herd health management in
Europe: constraints and perspectives. Vet Quart 2006; 28 (i): 23-32.

3. Zijlstra I, Kortstee HJM, Beldman ACG en Dellen L van. Mensen en
Koeien: organiseren om te groeien. Rapport van de werkgroep Orga-
niseren voor groei, wur Animal Sciences Group, lei en accon-avm,
2006. www.asg.wurnl

4- Bergevoet RHM. Entrepreneurship of Dutch dairy farmers. PhD thesis
2005; Wageningen University, Wageningen, the Netherlands.

5. Heesbeen A. Advies van dierenarts is altijd geld waard. Symposium
\'Beter Boeren\' (in Dutch) 2004; Intervet bv, the Netherlands, www.
intervet.nl

6. Jong) de. Large scale farming from an economic perspective (in
Dutch). MSc Thesis 2005; Wageningen University, the Netherlands.

7. Pfizer Animal Health bv. The veterinarian of tomorrow: veterinary
hired labour or veterinary farm advisor? 2006 (In Dutch and English),
cd rom, M.J. van Egmond et al., (editors).

8. Brand A, Noordhuizen fPTM and Schukken YH. Dairy Herd Health and
Production Management in Veterinary Practice. 1996; Wageningen
Academic Publishers, Wageningen, the Netherlands.

9. Tversky A and Kahnemann D. Belief in the law of small numbers.
Psychol Bulletin 1971:76:105-110.

10. Tversky A and Kahnemann D. Judgement under uncertainty: heuristic
and biases. Science 1974; 185:1124-1131.

I r. Ploeg JD van der About sociological farming styles in the dairy sector
(in Dutch, 1993). In: de Boerderij 1993; 78:48-49.

12. Rabin M. Psychology and Economics. J. Economics Literature 1998; 36
(i): 11-46.

13. McFadden D. Rationality for Economists? J.of Risk & Uncertainty
1999; 19:1-3; 73-105.

14. Dellen D van en Egmond MJ van. Cursusmap Marketing & Commu-
nicatie (in Dutch) 2004; cursus voor studenten diergeneeskunde in
Dronten, Pfizer Animal Health, Capelle a/d IJssel, the Netheriands.

15. bamn. An introduction to infectious disease control on dairy farms
(biosecurity) & Biosecurity on dairies. Two reports of the Bovine Al-
liance on Management and Nutrition 2000; afi a, Ariington, vg, usa.

16. fao. Good Agricultural code of Practice 2003; Annex to coag/6, fao,
Rome, Italy.

17. Eelkman-Rooda DC. Communication: management problems within
the veterinary practice are associated with communication (in
Dutch). Dier-en-Arts 2006; nr 6/7:218-219.

19. McNealy R. 1997. Making customer satisfaction happen. Chapman &
Hall Publ, isbn 0-412-58920-6.

20. Walker D. 1990. Customer first: a strategy for quality service. Gower
Publ, isbn 0-566-02860-3.

V Generieke enrofloxacine voor injectie
10% UDA voor rund en varl<en
5% UDA voor kalf, varken en hond

Sientrol, een uniek op maat
gemaakt gewichtbeheersings-
programma voor honden met
overgewicht en obesitas:

^ Mag worden voorgeschreven tot het
gewenste gewicht Is bereikt (maximaa
12 maanden)

SLENTROL®, WERKZAME STOF: diflotapide • EU/2/07/071/001-003 REG NL 10545 UDA • DIERGENEESMIDDEL, orale oplossing (20, 50 en 150 ml) • DOELDIER: hond • INDICATIES: hulpmiddel bij de behandeling van owrgewi
cn obesitas bij volwassen honden. Tc gebruiken als onderdeel van een integraal gewichtscontrole programma met daarbij inbegrepen de benodigde aanpassingen van dieet cn lichaamsbeweging • TOEDIENINGSWIJZE EN DOSERIt
de aanbevolen aanvangsdosis van het product is 0,05 mg/kg aanvankelijk lichaamsgewicht (0,01 ml/kg/dag). Na 2 weken therapie dient de aanvangsdosis (aantal mi\'s) verhoogd te worden met 100% (verdubbeld). Na de eerste 4 wei
therapie dienen de honden maandelijks gewogen te worden waarbij de dosis maandelijks aangepast wordt op geleide van het effect zoals beschreven in de bijsluiter. De duur van de therapie mag niet meer bedragen dan 12 maanden
en de dosis van het product mag een maximum van 0,2 ml/kg actueel lichaamsgewicht (1 mg/kg dirlotapide) niet overschrijden. Het product eenmaal per dag toedienen, direct in de bek of met een kleine hoeveelheid
voer • CONTRAINDICATIES: niet gebruiken bij: honden in de groeifase, drachtige of lacterende honden, dieren met een slechte leverfunctie, dieren met een overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of
een van de hulpstoffen, dieren waarbij het overgewicht of de obesitas veoorzaakt wordt door een onderliggende systemische ziekte zoals hypothyreoïdie of hyperadrenocorticisme, en katten, vanwege
het risico op het ontwikkelen van hepatische lipidosc • BIJZONDERE VOORZORGEN; bij honden, potentieel verdacht van een leveraandocning of -dysfunctie, dient de leverfunctie beoordeeld
te worden voordat begonnen wordt met een behandeling met het product. Elke klinische aanwijzing van een leveraandoening of -dysfunctie gedurende de behandeling dient onderzocht
te worden door middel van een beoordeling van de leverfunctie. Als er enige aanwijzing is dat er progressieve leverbeschadiging of -dysfunctie optreedt, dient de behandehng te
worden gestaakt. Gedurende de behandelingsfasc dient een complete en uitgebalanceerde voeding gegeven te worden. Na afloop van de behandeling kunnen dieren weer
in gewicht toenemen. Om deze terugval te vermijden is het noodzakelijk dat de dieren gevoerd worden naar hun onderhouds-energie behoefte. In geval van braken
diarree of een significant gebrek aan eetlust of overmatig gewichtsverlies dient de behandeling onderbroken te worden en ccn dierenarts geconsulteerd te worden
Er zijn bij de doeldieren geen vruchtbaarheidsstudies uitgevoerd, het gebruik bij fokdieren dient onderworpen te worden aan een baten/risicobeoordeling
BEWAREN: in de oorspronkelijke container. Buiten het bereik en zicht van kinderen bewaren. • BIJWERKINGEN: braken, soms vergezeld gaande van
verschijnselen als lethargie, anorexic of diarree. Sporadische en milde ALT verhoging tot 4 maal de hoogste referentiewaarde, niet geassocieerd
met histopathologische lever laesies of merkbare veranderingen in andere lever parameters • VERDERE INFORMATIE: zie bijsluiter, of neem
contact op met Pfizer Animal Health (e-mail: secretariaat.ahg®pfizer.com)

Na het succes van de eerste chirurgie-
dag vorig jaar organiseert de werkgroep
weke delen chirurgie, een tweede chi-
rurgiedag. Deze zal plaatsvinden op
8 maart 2008 in hotel Ter Eist te Ede-
gem (België). De werkgroep is zeer blij
dat we weer een vooraanstaande spre-
ker hebben kunnen strikken namelijk
prof. Karen Tobias, dvm, Dipl. acvs van
de universiteit van Tennessee.

Het inschrijfgeld voor deze interes-
sante bijscholingsdag inclusief lunch
bedraagt voor leden van de knmvd
190 euro exclusief btw. Inschrijven kan
door uw naam, adres en btw-nummer
te mailen naar het vdv secretariaat.

Op 6 december jongstleden vond
in Den Haag een rondetafelgesprek
plaats over de Nota Dierenwelzijn
en Nationale Agenda Diergezond-
heid tussen stakeholders en de vaste
kamercommissie voor Landbouw,
Natuur en Voedselkwaliteit (lnv). Ook
de KNMVD was uitgenodigd als een
van de belanghebbenden en voorzitter
Ludo Hellebrekers vertegenwoordigde
de dierenartsen.

Dat het streven naar dierenwelzijn
en diergezondheid een goede zaak is,
stond voor alle aanwezigen vast. Maar
de algemene teneur van het rondetafel-
gesprek was \'mag het ietsje meer zijn?\'
Sommige partijen vroegen naar aanlei-
ding van de nota\'s expliciet aandacht
voor speciale groepen dieren, zoals
bijvoorbeeld dieren in de entertain-
mentsector, of proefdieren, andere rea-
geerden meer op de fundamenten van
de nota. Er werden grote vraagtekens
gezet bij het feit dat minister Verburg
veel wil overlaten aan de sector zelf. Al
met al vond men de nota dierenwelzijn
aan de magere kant. De knmvd bracht
in haar schriftelijke inbreng de inte-
grale aanpak die door de denkgroep
Wijffels in 2001 werd voorgesteld, nog
eens onder de aandacht. In de huidige
visie van de minister is die lijn niet te-
rug te vinden. Het beleid en de aanpak

zijn versnippert. Twee aparte nota\'s en
de relatie tot de Wet Dieren komt niet
echt uit de verf.

Voor de twaalfde keer wordt in het
Kasteel van Rhoon op vrijdag 18 en
zaterdag 19 januari een tweedaags
congres over de geneeskunde van het
gezelschapsdier georganiseerd. Op de
zaterdag zal er ook een speciaal pro-
gramma voor de assistenten worden
gepresenteerd.

Gezien de enorm snelle ontwik-
kelingen binnen de gezelschaps-
dierensector is er een record aantal
sprekers uit diverse landen in Europa
uitgenodigd om naar Rhoon te komen.
Traditiegetrouw wordt er aandacht
geschonken aan het management van
de gezelschapsdierenpraktijk. Ook de
laatste ontwikkelingen op het gebied
van de geneeskunde van de kat zullen
door diverse sprekers worden toege-
licht. Omdat er ook steeds meer aan-
dacht komt voor gedragsproblemen
zijn vooraanstaande sprekers op dit
gebied uitgenodigd om de toehoorders
de laatste zienswijzen en oplossingen
bij te brengen.

De initiatiefneemster van het
project De Blauwe Hond, Tiny de
Keuster, zal een toelichting geven over
het ontstaan en de (wereldwijde) lan-
cering van dit project. De doelstelling
van het project is bijtwonden door
honden bij kinderen te voorkomen.

Tussen de tien en dertig procent van
de paarden vertoont stereotiep gedrag.
Dit gedrag is vrijwel altijd te herleiden
tot gebrekkige huisvesting, te weinig
beweging, onjuiste voeding en fouten
in de opvoeding, aldus het december-
nummer van Levende Have.

In het decembernummer doet
biologe en paardengedragsdeskun-
dige Machteld van Dierendonck een
aantal voorstellen om het welzijn van
paarden te verbeteren en daarmee de
gedragsproblemen te verminderen.

Verschillende studies wijzen op een
samenhang tussen stereotypieën
(luchtzuigen, kribbenbijten, weven),
voeding (weinig ruwvoer, afwezigheid
van stro, veel krachtvoer) en huisves-
ting (stallen die weinig sociaal contact
toelaten). Van Dierendonck pleit voor
regelgeving die voorschrijft dat paar-
den minimaal een paar uur per dag
naar buiten moeten en die het houden
van één paard op één locatie verbiedt.

Het Europees veterinair congres de
Voorjaarsdagen vindt dit jaar plaats
van donderdag 24 tot en met zaterdag
26 april in de rai te Amsterdam. Rode
draad door het wetenschappelijk pro-
gramma zal zijn: \'Let\'s get practical\'.

De geneeskunde van het gezel-
schapsdier en het paard komen drie
dagen lang aan bod door middel van
interactieve lezingen, wet-labs, state of
the art lezingen en \'how to ...\'-sessies.

Ook zal er een precongres symposi-
um gehouden worden op woensdag 23
april, georganiseerd in samenwerking
met de European Society of Feline
Medicine (esfm). Dertig jaar dans-
programma wordt gevierd op vrijdag
25 en zaterdag 26 april.

De inschrijving kan dit jaar
uitsluitend via de website van de
Voorjaarsdagen, www.voorjaarsdagen.
eu. Als u zich opgeeft voor i februari
ontvangt u een aanzienlijke korting.
Op de website kunt u overigens ook
het programma inzien en u aan-
melden voor de nieuws-e-mail van de
Voorjaarsdagen.

De jaarlijkse bijeenkomst van de oud
(adj./toegev.) inspecteurs vd en vg
staat weer voor de deur. Graag nodigt
Wim Edel betrokkenen daar al nu
voor uit. U bent van harte welkom
op woensdag 12 maart 2008 op het
bureau van de knmvd. De Molen
77, Houten. Noteert u deze datum.
Verdere informatie zal nog volgen.

Hebt u op \'Bokt\' wel eens gezocht naar informatie over dierge-
neeskunde, op \'Bokt\' genoemd \'medisch\'?

In dit artikel wordt het belang van de internetsite
\'Bokt.nl\' verduidelijkt. Enquêteresultaten van gebrui-
kers van deze site laten zien dat via een forum op deze
site zowel medische informatie wordt uitgewisseld
als informatie over het functioneren van dierenart-
sen. Paardenpractici zullen in de uitoefening van hun
werkzaamheden steeds meer met dit soort internetsites
rekening moeten gaan houden.

De laatste tijd is de populariteit van de website \'Bokt\'
onder paardenliefhebbers toegenomen. Op dit paardenfo-
rum worden verschillende onderwerpen besproken. Het
kan gaan over paardenziekten, bijvoorbeeld over atypische
myopathie in oktober 2006, maar ook over dierenartsen
en hun handelen. Paardeneigenaren vergaren via deze site
niet alleen informatie, maar nemen soms ook maatregelen
om ziekten te bestrijden of te voorkomen. Met behulp van
een enquête is onderzocht wie deze site bezoeken, waarom
deze site bezocht wordt en hoe de waarde van de adviezen
die via deze site worden gegeven, worden ingeschat.

De enquête is door 129 personen ingevuld en bestond uit
zestien vragen. Voorbeelden van vragen en antwoorden
zijn hieronder aangegeven (de gehele enquête is bij de
auteurs opvraagbaar).

Meerdere keren per dag
Ongeveer een keer per dag
Ongeveer een keer per week
Ongeveer een keer per maand
Minder dan een keer per maand
Geen antwoord

5. Houdt u uw paard(en) voor de hobby of bedrijfsmatig?
Ik houd mijn paard(en) bedrijfsmatig, dat wil zeggen:
ik verdien er mijn geld mee 2% (3)

Ik houd mijn paard(en) voor de hobby, ik verdien er niet
mijn geld mee 94% (121)

Senior docent onderzoeker. Divisie Veterinaire Volksgezondheid,
departement iras, faculteit Diergeneeskunde, Utrecht.

7. Hebt u wel eens een vraag gesteld op \'Bokt\' die te maken heeft
met diergeneeskunde? (bijvoorbeeld "Mijn paard is kreupel, wat
nu?"; "Ik snap niks van die wormspuiten.")

13. Stel dat u negatieve informatie over een dierenarts vindt, wat
doet u daar dan mee?_

Ik leg het naast me neer en ga wel naar die dierenarts 21% (27)
Ik zal wel naar die dierenarts gaan, maar ben op
mijn hoede 70% (90)

De resultaten laten zien dat alle personen die de enquête
invulden, aangeven vrouw te zijn. Er bestaat een grote
spreiding in leeftijd, met een gemiddelde van 26 jaar. Het
merendeel van de invullers is dagelijks actief op \'Bokt\', de
helft hiervan zelfs meerdere keren per dag. Slechts vier
procent van de invullers heeft geen eigen paard. Van de
paardenbezitsters houdt slechts 2 procent haar paarden
bedrijfsmatig. Toch heeft 53 procent meerdere paarden
staan.

Maar 6 procent van de invullers van de enquête bezoekt
\'Bokt\' alleen voor de medische informatie, het merendeel
(63 procent) zoekt naast andere informatie ook medische
informatie op.

Een kleine meerderheid van de invullers van de
enquête gelooft het meeste dat ze op \'Bokt\' lezen niet,
37 procent gelooft het meeste wel.

Ruim een kwart van de respondenten meldt dat er
informatie over een bepaalde dierenarts op \'Bokt\' wordt

gezocht. 5 procent zal deze dierenarts bij negatieve infor-
matie niet meer bezoeken. 70 procent gaat wel, maar blijft
op haar hoede. De grootste groep (82 procent) trekt zich
niets aan van de negatieve informatie over de eigen dieren-
arts. 13 procent confronteert de eigen dierenarts met nega-
tieve informatie die op \'Bokt\' gelezen is. Een derde van de
respondenten schrijft over de eigen dierenarts op \'Bokt\'.

De internetsite \'Bokt.nl\' bestaat sinds januari 2001 en
heeft duizenden leden (67.243 leden op 7 juni 2007). De
leden hebben zich ingeschreven op de site en kunnen een
post(bericht) plaatsen. Deze berichten kunnen vervolgens
gelezen worden door iedereen die de \'Bokt\'-pagina bekijkt.
Het totale bezoekersaantal is dus nog veel groter. Tot nu
toe zijn er 26.160.395 berichten op de site geplaatst.

Uit de enquête blijkt dat er vaak naar medische infor-
matie wordt gezocht en dat bijna de helft van responden-
ten van de enquête deze informatie voor waar aanneemt.

Ook wordt de site gebruikt om informatie over een
dierenarts te krijgen. De gevonden informatie bepaalt voor
een deel de houding die de eigenaar aanneemt ten opzich-
te van de dierenarts.

In de toekomst zullen de bezoekersaantallen van sites
zoals \'Bokt\' alleen maar toenemen. Dierenartsen moeten
er rekening mee houden dat eigenaren steeds mondiger
worden en steeds meer kennis (juist of onjuist) zullen
verzamelen over bepaalde onderwerpen, inclusief het
functioneren van de dierenarts aan de hand van commen-
taren als deze: "En tenslotte een absolute afrader: Dieren-
artsenpraktijk ... twee paarden gehad, allebei dood. Ik zal
hier niet beweren dat dat enkel en alleen en volledig hun
schuld is, maar om nou te zeggen dat ze er iets positiefs of
kundigs aan hebben bijgedragen..."

Sneltesten om direct op de boerderij vlot diagnoses te stellen of te bevestigen,
vb: Ketolac, Somatlcell, Ca-Test, 4-voudlg Kalverdiarreepakket, Uricult-Vet.

Plantavet medicijnen met uitsluitend natuurlijke werkstoffen. De grondstof voor
al deze middelen zijn (extracten van) geneeskrachtige krulden vb: Colosan,
Mellssengeest, Plantamun, Restltutlonsfluid.

Vla-Vet bewezen werkzame supplementen bedoelt ter ondersteuning of verbetering
van de gezondheid van uw dieren. Dit pakket Is nog In opbouw en zal waarschijnlijk
medio 2008 het licht zien.

De effectiviteit van vaccinatie in de
bestrijding van mond-en-klauwzeer bij
verschillende species

Op 22 mei 2007 verdedigden drie medewerkers van de
faculteit Diergeneeskunde hun proefschrift. Hieronder
vindt u een samenvatting van de belangrijkste con-
clusies van het proefschrift van Karin Orsel, die op die
dag het spits mocht afbijten, gevolgd door Frank van
der Meer en Karianne Lievaart-Peterson. Karin Orsel
is werkzaam bij het departement Gezondheidszorg
Landbouwhuisdieren. Het proefschrift kwam tot stand
onder supervisie van promotoren prof. M.C.M. de Jong
(wur) en prof. J.A. Stegeman (fd) en co-promotoren
dr. A. Bouma (fd) en dr. A. Dekker (cidc).

In 2001 werd Europa opgeschrikt door een uitbraak van
mond-en-klauwzeer (mkz), een ziekte die de oudere ge-
neratie veehouders, dierenartsen en andere betrokkenen
nog scherp op het netvlies stond, maar die bij de jongere
generaties alleen maar bekend was uit wet- en regelgeving
over aangifteplichtige ziekten, studieboeken en verhalen.
Omdat MKZ bekendstaat als een zeer infectieuze aandoe-
ning met verstrekkende economische gevolgen, is deze
ziekte opgenomen op de lijst van de World Organisation
for Animal Health (01 e) als aangifteplichtige ziekte (i).
Tijdens de uitbraak in Nederland in 2001 werd de export
van dieren en dierproducten stilgelegd. Ook was er sprake
van een vervoersverbod, de zogenaamde \'stand still\'. Rui-
ming van dieren werd toegepast op zowel bedrijven met
met mkz-virus geïnfecteerde dieren als contactbedrijven
in een straal van een of twee kilometer rond deze besmette
bedrijven.

Naast deze maatregelen werd ook noodvaccinatie in-
gezet. Alle gevaccineerde dieren werden door middel van
een kenmerk in het oor geïdentificeerd om later verplicht
te worden afgevoerd, de zogenaamde levende ruimingen.
Door afvoer van alle geïnfecteerde en gevaccineerde dieren
werden eventueel aanwezige dragers van het mkz-virus
verwijderd. Door deze aanpak kon Nederland snel weer de
vrijstatus voor mkz verkrijgen en werden daarmee de han-
delsbeperkingen opgeheven. Het waren vooral de beelden
van de ruimingen die de Nederlandse burgers bezighielden
en tot publieke discussies leidden. Dit initieerde de discus-
sie over een \'vaccination-to-live policy\'. Ook waren er nog
veel wetenschappelijke vragen bij het bestrijden van mkz
met behulp van vaccinatie. Het effect van vaccinatie op
transmissie is in mijn onderzoek bestudeerd in verschil-
lende gevoelige diersoorten. De belangrijkste resultaten
staan hieronder samengevat.

Al tijdens de uitbraak is met financiële steun van het
ministerie van lnv onderzoek uitgevoerd naar de effecti-
viteit van noodvaccinatie. Hierbij zijn 5500 bloedmonsters
verzameld van gevaccineerde runderen die gedurende de
levende ruiming werden afgevoerd naar het slachthuis.
Deze monsters zijn allemaal getest in een discriminerende
ns-elisa. Er werd maar een beperkt aantal positieve
monsters gevonden. Daaruit kon worden geconcludeerd
dat er op bedrijven na vaccinatie alleen kleine uitbraken
van mkz hadden plaatsgevonden. Het bleek echter niet
mogelijk meer conclusies te trekken uit dit veldonderzoek.
Daarom werd in 2002 begonnen met het in dit artikel
beschreven experimentele werk.

Voor de kwantificering van het effect van vaccinatie op
transmissie van een infectie met mond-en-klauwzeer virus
is de reproductieratio r een belangrijke parameter.
r is het gemiddeld aantal nieuwe infecties dat ontstaat
uit één geïnfecteerd individu. Als r kleiner is dan i zal
een geïnfecteerd dier gemiddeld minder dan één ander
dier infecteren, waardoor de kans op grote uitbraken heel
klein wordt (2). Het is dus van belang te weten dat de
reproductieratio r na vaccinatie (Rv) kleiner wordt dan i.
Daarnaast werd er gekeken of de transmissie in een gevac-
cineerde populatie (Rv) significant verschilde van de trans-
missie in een niet gevaccineerde populatie (Rpv)- Naast de
reproductieratio r werd ook de transmissierate ß berekend.
Dit is een maat voor de snelheid, het gemiddeld aantal
nieuwe infecties per dag uit één geïnfecteerd individu.

We voerden experimenten uit met groepen gevaccineerde
en niet gevaccineerde dieren. Binnen een groep dieren
werd de helft met het 0/net/2001 virus besmet (inocu-
latie) en de andere helft van de groep werd aan deze dieren
blootgesteld (contact-exposure). Door het registreren van
klinische verschijnselen en door middel van laboratorium-
onderzoek van dagelijks afgenomen bloed- en keelswab-
monsters werd bestudeerd of de contactdieren geïnfec-
teerd raakten. Middels een stochastisch mathematisch
model werd de transmissie (gebaseerd op de \'final size of
infection\') geanalyseerd. Naast toetsen of r significant klei-
ner is dan i, werd ook de hypothese getoetst of transmissie
in gevaccineerde groepen significant verschilde van de
transmissie in niet gevaccineerde groepen.

Bij verschillende uitbraken in de wereld is gebleken dat
het verloop van een mkz-virusinfectie afhangt van de bij
de uitbraak betrokken diersoort. Zo bleek tijdens de uit-
braak in 2001 in Nederland dat het veldvirus 0/net/2001

in lammeren en kalveren tot weinig opvallende klinische
verschijnselen leidde, maar in melkkoeien ernstige klini-
sche verschijnselen liet zien. Er zijn in de uitbraak in Ne-
derland geen geïnfecteerde varkensbedrijven gedetecteerd,
hoewel varkens zeer gevoelig zijn voor een MKz-virusin-
fectie. Daarom zijn alle genoemde diersoorten betrokken
in de experimenten.

In het eerste experiment met zes groepen ongevaccineerde
en zes groepen gevaccineerde kalveren bleek dat bij de
niet gevaccineerde kalveren de Rnv gelijk was aan 2,52 en
bij de gevaccineerde kalveren was Ry gelijk aan 0,18. Naast
het feit dat Ry significant kleiner was dan i, verschilde de
transmissie in gevaccineerde groepen ook significant van
die in ongevaccineerde groepen kalveren. In kalveren zou
vaccinatie tijdens een uitbraak van mond-en-klauwzeer
succesvol kunnen worden ingezet als aanvullende inter-
ventiemaatregel om virusspreiding te minimaliseren. Ook
bleek uit de experimenten dat de klinische verschijnselen
in kalveren beperkt waren (3).

Omdat het effect van vaccinatie in volwassen runderen
met ernstige klinische verschijnselen niet bekend was,
werden er transmissie-experimenten uitgevoerd met vier
groepen van tien volwassen, melkgevende runderen. Bij de
gevaccineerde en vervolgens geïnoculeerde koeien raakten
maar drie van de tien geïnfecteerd. Hierdoor was het sta-
tistisch niet mogelijk aan te tonen dat de transmissie sig-
nificant onder de i kwam (lage power). De virusspreiding
verschilde echter significant tussen gevaccineerde en niet
gevaccineerde groepen. Bij de niet gevaccineerde dieren
raakten alle contactdieren besmet en bij de gevaccineerde
dieren geen van de contactdieren (4).

Tijdens de uitbraak in 2001 in Nederland waren ook
schaapkuddes met mkz geïnfecteerd geraakt. De rol van
schapen in de uitbraak in Groot-Brittannië werd zelfs erg
belangrijk geacht. In de literatuur heerst echter nog veel
onduidelijkheid over de rol van schapen bij de overdracht
van het mkz-virus. Enerzijds worden schapen gezien als
een groot risico voor virusspreiding omdat klinische
verschijnselen moeilijk waarneembaar blijken te zijn en
handel in levende, geïnfecteerde dieren kan leiden tot
een onopgemerkte verspreiding en een grote uitbraak.
Anderzijds werd geconstateerd dat beperkte klinische
verschijnselen gepaard gaan met weinig virusuitscheiding
en dat dit nauwelijks leidt tot transmissie. In dat geval zou
de rol van schapen dus niet zo belangrijk zijn. Om meer
duidelijkheid te krijgen over de rol van schapen was het
belangrijk ook met deze diersoort transmissie-experimen-
ten uit te voeren.

Uit de experimenten bleek dat Rnv gelijk was aan 1,14,
maar dit was niet significant groter dan i en de versprei-
ding in schapen kan dus leiden tot kleine maar ook grote
uitbraken (r > i). Lammeren scheiden wel langdurig (tot
wel 21 dagen) virus uit. Door vaccinatie bleek de gemid-
delde hoeveelheid uitgescheiden virus wel significant te
dalen evenals het aantal dagen dat virus in de keelswab-
monsters werd uitgescheiden (5).

De rol van varkens tijdens de uitbraak in Nederland in
2001 was beperkt (er zijn toen geen geïnfecteerde varkens
waargenomen), maar in endemische gebieden, zoals in
Azië, zijn bij een uitbraak altijd varkens betrokken (6).
Daarnaast wordt in de literatuur ook vermeld dat varkens
de belangrijkste uitscheiders zijn van mkz-virus (7). Een
belangrijke reden dus om ook experimenten met de Neder-
landse mkz-uitbraakstam uit te voeren met varkens.

Eerder uitgevoerde studies met varkens werden
bemoeilijkt door het feit dat varkens nauwelijks via de
intra-nasale inoculatieroute te infecteren waren (8).
Daarom werden inoculaties ook wel uitgevoerd door
injectie in de voetzool, maar dit leidde in gevaccineerde
varkens niet of nauwelijks tot infectieuze dieren. Daarom
werd in deze studie gekozen voor blootstelling aan niet
gevaccineerde geïnfecteerde dieren. Het bleek mogelijk
om op deze manier zowel niet gevaccineerde als gevacci-
neerde dieren te besmetten. De gevaccineerde varkens die
op deze manier geïnfecteerd geraakt waren, waren op hun
beurt weer in staat om een andere groep gevaccineerde
varkens te infecteren. Een eenmalige vaccinatie bleek de
transmissie tussen dieren dus niet te stoppen, maar de
transmissie snelheid ß bleek significant kleiner te zijn in
de gevaccineerde groep (0,66 per dag versus 6,84 per dag)
vergeleken met de niet gevaccineerde groep varkens. Het
blijft echter de vraag of het in het veld mogelijk is op een
varkensbedrijf voldoende virus te introduceren, zoals
hier is gedaan met een geïnfecteerd dier, zodat de varkens
besmet raken. Experimenten met r-uurs blootstelling
aan geïnfecteerde dieren hebben laten zien dat de kans op
infecties in contactdieren dan wel beperkt kan blijven (9).

In surveillanceprogramma\'s, maar ook tijdens een uit-
braak, wordt een nieuw geval van mkz waargenomen aan
de hand van klinische verschijnselen. Met de beschikbaar
gekomen gegevens over virusuitscheiding, spreiding en
klinische verschijnselen in de diverse diersoorten werd
berekend hoeveel spreiding er plaats kan vinden zon-
der dat klinische verschijnselen worden waargenomen.
Hiermee kan worden geëvalueerd of het systeem van
\'screening op kliniek\' voldoet om veel vervolginfecties
te voorkomen. Rnondin werd gedefinieerd als het aantal
nieuwe infecties per geïnfecteerd dier in de periode zonder
klinische verschijnselen. Omdat er in de gevaccineerde
melkgevende runderen geen virus werd uitgescheiden, is
deze groep niet meegenomen in de berekeningen.

In de niet gevaccineerde melkgevende runderen en bij
zowel niet gevaccineerde als gevaccineerde groepen var-
kens blijktde transmissie geschat te worden boven de
I (Rnondin =1.72, respectievelijk 13,20 en 1,26). In een kop-
pel met niet gevaccineerde varkens kan op het moment
van detectie van de eerste klinische verschijnselen dus
al een groot aantal van de koppelgenoten besmet zijn
geraakt. Snelle ruiming van het gehele koppel is dan ook
noodzakelijk om de verspreiding naar andere koppels te
voorkomen.

pen lammeren en kalveren blijkt de KnoncUn kleiner dan
i, waaruit kan worden geconcludeerd dat het waarnemen
van de eerste klinische verschijnselen in kalveren en lam-
meren voldoet om veel contactinfecties te voorkomen.

Samenvattend blijkt vaccinatie in runderen een sig-
nificant remmend effect te hebben op de virusspreiding
en kan vaccinatie in alle diersoorten een belangrijke
aanviillende maatiegel zijn tijdens de bestrijding van een
mkz-uitbraak Het blijft echter een belangrijke waarne-
ming dat een eermialige vaccinatie in varkens niet in staat
bleek de spreiding tussen dieren te stoppeiL Het dient te
worden opgemerkt dat deze waarnemingen zijn gedaan
in een experimentele setting waarin alleen de transmissie
biimen een groep werd bestudeerd. In het veld willen we
ook graag weten hoe de spreiding tussen bedrijven wordt
beïnvloed door vaccinatie. Als r binnen een groep kleiner
is dan i kan men verwachten dat ook tussen koppels de r
kleiner is dan i. Dit geldt omdat de contacten van dieren
binnen hetzelfde bedrijf intensiever en frequenter zullen
zijn dan contacten van dieren op verschillende bedrijven.
De waargenomen verschillen tussen diersoorten kunnen
verantwoordelijke beleidsmakers helpen bij het optima
liseren van de huidige bestrijdingsstiategieën en indien
nodig kan een gedifferentieerde inzet van vaccinatie door-
gevoerd worden. Ook kan bij beperkte ruimingcapaciteit
de prioriteit worden gesteld op basis van diersoort in
plaats van alleen op \'locatie\' van het bedrijf.

MOND-EN-KLAUWZEEK?
E>oordat de structuur van het mkz-virus in steeds meer
detail bekend wordt, kunnen in de toekomst mogeüjk
nieuwe vaccins ontwikkeld worden, idealiter met een
betere effectiviteit in varkens, zonder gebruik te maken
van infectieus virus, en met bescherming tegen meerdere
serotypes. Een andere mogelijke oplossing om uitbraken
van MKZ in de toekomst te voorkomen, is de mogelijkheid
dat een land zich bij de oie laat registreren als \'free from
disease with vaccination\'. De veestapel kan dan door mid
del van vaccinatie worden beschermd tegen de introductie
van mkz. Om te contioleren of er toch infecties met m kz-
viruszijn opgetieden, kunnen ns-elisa\'s worden ingezet,
die onderscheid kunnen maken tussen geïnfecteerde en
gevaccineerde dieren (lo, ii). De commercieel beschik-
bare vaccins zijn gezuiverd van ns-eiwitten en voldoen
hiermee aan dit markerprincipe (i 2). Wanneer kan wor-
den aangetoond dat er geen viruscirculatie heeft plaats-
gevonden, kunnen handelsbeperkingen zoveel mogelijk
worden voorkomen.

Uiteindelijk zal de inzet van vaccinatie altijd een com-
plexe beslissing bhjken; naast de aangetoonde effectivi-
teit zullen ook aspecten als kosten, mogelijkheden voor
bestrijdingsmaatregelen, effecten op de locale en inter-
nationale markt, de sociale impact inclusief dierenwelzijn,
culturele en religieuze overwegingen et cetera meespelen
in de beslissing om al dan niet tot vaccineren over te gaan
(t3). Maar mede dankzij het publieke debat over de massa-
le afvoer van gezonde, gevaccineerde dieren is er nu in de
EU meer aandacht voor de ontwikkeling van een \'vaccina-
tion-to-live policy\' (14). In het Nederlandse MKz-draaiboek
is opgenomen dat bij een nieuwe uitbraak de minister van
lnv beslist of er na een \'stand still\' van 72 uur wordt gevac-
cineerd, waarbij rekening wordt gehouden met veterinaire
(epidemiologische), economische en maatschappelijke
belangen. Gegevens uit dit proefschrift over verschillen
tussen de diersoorten en het te verwachten effect van vac-
cinatie kunnen in deze beslissing worden meegenomen.
Er zal echter meer onderzoek nodig zijn om de vragen over
de effectiviteit en de kosten en baten van de verschillende
scenario\'s in verschillende diersoorten te bestuderen.

1. Office-Intemational-des-Epizooties. http://www.oie.int. [cited; Availa-
ble from:

2. Heesterbeek JA. A brief history of Ro and a recipe for its calculation.
Acta Biotheor 2002; 50(3): 189-204.

3. Orsel K, Dekker A, Bouma A, Stegeman JA, Jong MC. Vaccination
against foot and mouth disease reduces virus transmission in groups
of calves. Vaccine 2005; 23(41): 4887-4894.

4. Orsel K. de Jong MC, Bouma A, Stegeman JA, Dekker A. The effect of
vaccination on foot and mouth disease virus transmission among
dairy cows. Vaccine 2007; 25: 327-335.

5. Orsel K, Dekker A, Bouma A, Stegeman J, de Jong M. Quantification
of foot and mouth disease virus excretion and transmission within
groups of lambs with and without vaccination. Vaccine 2007;

6. Huang CC, Jong MB, Lin SY. Characteristics of foot and mouth disease
virus in Taiwan. J Vet Med Sei 2000162(7) :677-679.

7. Alexandersen S, Brotherhood I, Donaldson Al. Natural aerosol trans-
mission of foot-and-mouth disease virus to pigs: minimal infectious
dose for strain Oi Lausanne. Epidemiol Infect 2002; 128(2): 301-312.

8. Donaldson AI, Alexandersen S. Relative resistance of pigs to infection
by natural aerosols ofFMC virus. Vet Rec 2001; i48(i9):6oo-6o2.

9. Orsel K, de Jong M, Bouma A, Stegeman J, Dekker A. Foot and mouth
disease virus transmission among vaccinated pigs after contact expo-
sure to virus shedding pigs. Vaccine 2007; 25:6381-6391.

10. Moonen P, van der Linde E, Chenard G, Dekker A. Comparable
sensitivity and specificity in three commercially available elisas to
differentiate between cattle infected with or vaccinated against foot-
and-mouth disease virus. Vet Microbiol 2004; 99(2): 93-101.

11. Bronsvoort BM, Sorensen KJ, Anderson J, Corteyn A, Tanya VN, Kit-
ching RP, et al. Comparison of two 3ABC enzyme-linked immunosor-
bent assays for diagnosis of multiple-serotype foot-and-mouth disease
in a cattle population in an area of endemicity. J Clin Microbiol 2004;
42(5): 2108-2114.

12. Brocchi E, Bergmann IE, Dekker A, Paton DJ, Sammin DJ, Greiner M,
et aL Comparative evaluation of six elisas for the detection of anti-
bodies to the non-structural proteins of foot-and-mouth disease virus.
Vaccine 2006.

14- International conference on the material and immaterial costs of
animal disease control: Towards an effective, affordable and socially
acceptable animal disease control in the European Union. In; 2004;
Brussels, Charlemagne, December 15th and i6th; 2004.

E. coli is de belangrijkste veroorzaker van
geboortediarree bij biggen. Vanaf nu heeft u geen
omkijken meer naar E. coli, als u tenminste
vaccineert met Porcilis Porcoli DF. Dankzij het
adjuvans Diluvac Forte heeft Porcilis Porcoli DF
een uitstekende werkzaamheid, is het bijzonder
weefselvriendelijk voor de zeug en bovendien
gemakkelijk in het gebruik.

Porcilis* Porcoli Diluvac Forte bevat per dosis van 2 ml de F4ab. F4ac. F5 en F6 fimbriele adhesiefactoren en het LT toxoid.
Doeldier: Varkens {zeugen en geiten). Indicatie: Voor passieve immunisatie van biggen via actieve iminunisatie van
zeugen en geiten ter vermindering van sterfte en klinische symptomen zoals diarree als gevolg van neonatale
enterotoxicose gedurende de eerste levensdagen veroorzaakt door E. coli Contra-indicaties: Ceen.
Bijwerkingen: Er kan temperatuurverhoging. verminderde voeropname. sloomheid, zwelling
of roodheid op de injectieplaats optreden. Wachttijd: Nul dagen. Overige informatie: zie
bijsluiter. REC Nl 10099. EU/2/96/001/007 UDD.

RILEXINE 200 LC diergeneesmiddel REC NL 9348 SAMENSTELLING per 10 ml suspensie : Cefalexine-monohydraat overeenkomend met 200 mg cefalexine. INDICATIES Klinische mastitis bij melkgevende runderen, veroorzaakt door voor cefale
gevoelige stammen van Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae. Streptococcus uberis, Streptococcus dysgalactiae en E, coli. CONTRA-INDICATIES Overgevoeligheid voor cefalosporinen. BIJWERKINGEN Geen. DOSERING EN TOE
NINCSWIJZE 1 injector per afivijkepd kwartier. Toedienen na het melken. De behandeling iedere 12 uur herhalen gedurende 2 da^en. WACHTTIJD Melk : 2 dagen. Slacht: 6 dagen. SPECiALE VOORZORGSMAATREGELEN VOOR DEGENE DIE I-
MIDDEL TOEDIENT In verband met sensibilisatie en contactdermatitis dient bij de toepassing direct huidcontaa vermeden te worden. Draag daartoe handschoenen. SPECIALE VOORZORGSMAATREGELEN BIJ BEWAREN Bewaren beneden 25
Niet in de koelkast of vriezer bewaren. Bewaren in de originele verpakking. KANALISATIE UDA.

Voor meer informatie VIRBAC NEDERLAND B.V Postbus 313, 3770 AH Barneveld. Tel: 0342 -427 127, Fax: 0342 -490 164. tnfo@Virbac.nl

Ook goede voornemens voor 2008?
Alvast één kleine aanbeveling: een
schop is voor in de tuin en schop-
pen hoort bij een spelletje poker of
bridge. In de spreekkamer wordt het
niet zo op prijs gesteld.

De vijftienjarige kater Eddie zit
behoorlijk verstopt. Aan de voorkant
komt er van alles uit wat binnen hoort
te blijven en aan de achterkant is het
precies andersom. En nee, natuurlijk
gebeurt dit niet tijdens kantooruren
maar \'s avonds. Als de eigenaar de
spreekkamer van de waarnemend
dierenarts binnenstapt meldt ze dat
de kat een soufflé heeft en oh ja, Eddie
is ook niet zo makkelijk te behan-
delen. Dat kan de dierenarts even
later zelf ook vaststellen; Eddie sist,
blaast, krabt, bijt en haalt zijn volle-
dige kattenrepertoire uit de kast om
te voorkomen dat de dierenarts hem
onderzoekt. Sedatie ligt het meest
voor de hand, maar omdat de eigenaar
heeft gemeld dat Eddie een soufflé
heeft, ziet de dierenarts hier in eerste
instantie maar vanaf. Het moet toch
mogelijk zijn om Eddie te fixeren en
te onderzoeken? Voor zover dat lukt,
lijkt het erop dat Eddie niet volledig
geobstipeerd is maar alleen in het
bekken. Dat is misschien wel te ver-
helpen; de waarnemer gaat proberen
om Eddie\'s darmen zonder narcose
leeg te peuteren.

Daarbij doet zich één klein probleem-
pje voor: Eddie heeft niet helemaal in
de gaten dat de handelingen van de
dierenarts voor zijn eigen bestwil zijn.
De mededelingen van de dierenarts aan
Eddie\'s adres dat hij zich niet zo moet
aanstellen hebben dan ook weinig ef-
fect. Uiteindelijk besluit de dierenarts
om toch maar 0,2 ml xylazine en een

minimale hoeveelheid atropine toe
te dienen, zodat hij de overbodige bal-
last kan verwijderen met een klysma.
Zodra het klysma in zicht komt besluit
Eddie geen boodschap te hebben aan
de sedatie, en verzet zich met alle
macht. De dierenarts vreest voor zijn
handen met dit wilde beest, hij heeft al
eerder drie weken niet kunnen werken
vanwege zo\'n lieverdje en dat riskeert
hij niet nog een keer. Hij laat Eddie los,
die kans ziet van de tafel te springen.
De gebeurtenissen daarna hebben ver-
schillende versies. Volgens de eigenaar
verkoopt de dierenarts Eddie een wilde
schop, met de toevoeging \'klerekat\'. De
dierenarts ontkent niet dat voet en kat
elkaar hebben gevonden maar hij heeft
niet wild tegen de kat aangetrapt. Het
betrof slechts \'een corrigerend schopje,
wat volgens kattengedragsdeskun-
digen niet onjuist is\'.

Ter zitting wordt geen kattengedrags-
deskundige ontboden om deze mede-
deling te steunen, maar het Tucht-
college durft ook zo wel een mening
te formuleren. Daarbij beweert de
eigenaar overigens nog dat de kat nog
uren na de schop apathisch is geweest.
Het Tuchtcollege vindt echter dat de
sedatie van de kat geïndiceerd was en
dat de gekozen sedatiemiddelen niet
onjuist waren. De dierenarts heeft van-
wege de soufflé, en dus op juiste gron-
den, afgezien van het toedienen van

een algehele narcose. Het Tuchtcollege
legt de eigenaar uit dat het kan voor-
komen dat een kat dermate gestresst
is dat sedatie aanvankelijk niet werkt.
Het effect van de toegepaste middelen
wordt dan pas zichtbaar als de oorzaak
van de stress is weggenomen waardoor
de kat eenmaal thuis nog een tijdje
apathisch was.

Volgens de eigenaar was het feit dat de
dierenarts Eddie in zijn nekvel vast-
greep al reden om hem een te ruwe
behandeling te verwijten, maar dat
gaat niet op. Een kat fixeren door hem
in zijn nekvel te pakken is gebruike-
lijk en geaccepteerd. Maar een kat cor-
rigeren door hem met je voet te raken,
dat gaat te ver. Of het nu een wilde
schop was, een corrigerende duw of
een poging om de kat af te weren, het
staat vast dat de dierenarts Eddie met
zijn voet heeft geraakt onder toevoe-
ging van een scheldwoord. Dat wordt
niet op prijs gesteld. Letterlijk zegt het
Tuchtcollege: "Het slaan of trappen
van dieren, ongeacht de aanleiding
daartoe, kan nimmer worden aange-
merkt als veterinair juist handelen."
De dierenarts krijgt hiervoor een
waarschuwing.

Aan eenieder de keus om dit als
kleine of als grote boodschap te
beschouwen. En voor de geïnteresseer-
den: Eddie is een dag later succesvol
behandeld door de eigen dierenarts.

In 2002 zijn de Nederlandse
paardendierenartsen begonnen
met het maken van leidraden. De
definitie luidde: "Een leidraad is
een hulpmiddel dat de erkende
paardendierenarts ondersteunt
bij het systematisch onderzoeken
en behandelen van een patiënt en
het adviseren van de eigenaar."
Intussen is er in Nederland in de
erkenningen en certificering nogal
wat veranderd, maar de leidraden
hebben hun nut zeker bewezen. Dat
heeft Marianne Sloet er toe aangezet
om in 2006 opnieuw het voortouw
te nemen om samen met negen
andere specialisten de ontwikke-
ling van een leidraad \'Infectieuze
aandoeningen\' aan te pakken. Deze
leidraad is op 14 november in een
PAO D cursus met de beroepsgroep
besproken. Daarna zijn alle opmer-
kingen verwerkt en voor u ligt nu
het eerste deel: leidraad \'Infectieuze
aandoeningen - respiratie\'. In de
komende maanden zullen de lei-
draden \'digestie\', \'huid\', \'neurologie\'
en \'teekgerelateerde aandoeningen\'
verschijnen.

Algemeen
Equine herpesviras i en 4 zijn twee
duidelijk te onderscheiden virustypen.
Ze komen beiden ubiquitair voor met
als natuurlijk reservoir het paard.

S};mptomen
EHV-4 veroorzaakt een acute respira-
toire ziekte bij jonge paarden, vooral
gekarakteriseerd door rhinopharyn-
gitis en tracheabronchitis. Typische
symptomen zijn koorts, neusuitvloei-
ing, pharyngitis, hoesten en/of lymfe-
knoopzwelling.

De ernst van de ziekte is afhan-
kelijk van de pathogeniciteit van de
virale stam en de immuunstatus en
leeftijd van het paard. EHv-4 beperkt
zich overwegend tot het respiratie-
apparaat en de daaraan verwante
lymfeknopen.

EHv-i tast, in tegenstelling tot ehv-
4, naast de nasale mucosa en longen
middels een celgebonden viraemie ook
het vasculaire endotheel van onder
andere placenta en het centraal zenuw-
stelsel aan leidend tot abortus en
myeloencefalopathie. Dit wordt verder
besproken in het onderdeel neurologie.

Bij enkelvoudige serummonsters fout
positieve uitslagen in geval van vac-
cinatie, latente dragers en subklinische
infecties. Alleen significante titerstij-
ging of seroconversie zijn bewijzend
voor recente infectie. Omdat ehv-4
antilichamen in de ehv-i serumneu-
tralisatietest worden herkend en vice
versa is de serologic niet typespecifiek.
Er is een ehv-i typespecifieke elisa
beschikbaar via de cd Deventer.

Behandeling
Er is geen specifieke behandeling
voorhanden. Als ondersteunende
therapie: \'non-steroidal anti-inflam-
matory drugs\' (nsaid\'s) en indien no-
dig antibiotica in het geval van, of ter
preventie van, secundaire bacteriële
infecties. Clenbuterol ter verbetering
van de mucociliare clearance. Voer- en
wateropname waarborgen.

-Vaccinatie: huidige beschikbare vac-
cins geven nog geen volledige protec-
tie. Afhankelijk van de werkzaamheid
van het gebruikte vaccin kan wel een
goede klinische bescherming bereikt
worden tegen respiratoire problemen.
Indien besloten wordt tot vaccinatie:
beginnen op zes tot zeven maanden
leeftijd, vervolgens na basisimmunisa-
tie elke drie tot zes maanden

Desinfectie omgeving
Omgeving eerst goed reinigen, van
stof ontdoen en drogen. Vervolgens
desinfecteren met een virusdodend
middel zoals 1000 ppm chloor of
natrium-p-tolueensulfonchlooramide
(Halamid®) in de concentratie zoals
staat aangegeven op de verpakking
en bedoeld is voor virale besmetting.
Voor het afdoden van virussen is
natrium-p-tolueensulfonchlooramide
een uitstekend middel, maar het heeft
dan wel een langere inwerktijd nodig
dan bij het afdoden van bacteriën.
Alcohol kan alleen gebruikt worden
op oppervlakken kleiner dan 0,5 m^
vanwege het brandgevaar en is dus
doorgaans geen praktische oplossing.

Algemeen
Influenza is hoog infectieus met een
incubatieperiode van één tot drie
dagen. Ten gevolge van een aantasting
van het trilhaarepitheel is de kans
op een secundaire bacteriële infectie
groter dan bij andere virale aandoe-
ningen. Viraemie treedt niet op en
de infectie blijft dus beperkt tot het
respiratie apparaat.

Symptomen
Deze variëren van mild en onbedui-
dend tot ernstige ziekte. Klinische

symptomen beginnen abrupt: hoge
koorts, neusuitvloeiing, submandibu-
laire lymfeknoopzwelhng en een in
het algemeen droge, harde niet-pro-
ductieve hoest. Depressie, anorexie en
algemene slapte worden ook waarge-
nomen. Klinische symptomen verdwij-
nen in ongecompliceerde gevallen
normaliter binnen drie dagen. Volledig
herstel kan twee tot drie weken of in
ernstige gevallen zelfs tot zes maanden
duren.

- Antigeendetectie met behulp van
een sneltest (bijvoorbeeld Directogen
InfluenzaA(tm) kit, Becton Dickinson,
snel en relatief betrouwbaar).

Behandeling
nsaid\'s ter bestrijding van de koorts.
Bij koorts die langer dan drie dagen
duurt antibiotica, penicilline intra-
musculair (i.m.) of tmp/s oraal (p.o).
Clenbuterol ter verbetering van de
mucociliare clearance. Als de diag-
nose influenza eerder zeker is, is het
te overwegen eerder met antibiotica
te starten om complicaties te voorko-
men. Zorgen voor rust, stalhygiëne en
goede ventilatie en voer en waterop-
name waarborgen.

- Vaccinatie, elke zes tot negen
maanden boosteren. Vanaf een leeftijd
van zes maanden.

Algemeen
Equine virus arteritis (eva) wordt
veroorzaakt door een rna-virus (fami-
lie Arteriviridae). Infecties verlopen
veelal subklinisch, maar er kunnen
ook respiratoire verschijnselen, vascu-
litis en abortus optreden. Het voor-
komen van het virus in het zaad van
dekhengsten die als asymptomatische
dragers gekenmerkt kunnen worden,
is een internationaal probleem. Trans-
missie gaat voornamelijk via respira-
toire aërosolen of via sperma (plasma)
en de infectie kent een incubatieperi-
ode van zeven tot negentien dagen.

Symptomen
Koorts, hoesten, neusuitvloeiing, con-
junctivitis, oedemateuze oogleden en
anorexie, depressie. Daarnaast komen
gezwollen benen en abortus voor.

- Virusisolatie (langzaam en relatief
betrouwbaar) of dectectie met behulp
van PCR (snel en relatief betrouwbaar).
Beide in respiratoire secreties en
sperma.

Behandeling
Stalbandages tegen de gezwollen
benen (ten minste elke twaalf uur
opnietiw aanleggen), nsaid\'s tegen de
koorts en als anti-inflammatoir medi-
cijn. Antibiotica zijn in het algemeen
niet noodzakelijk. Eventueel clenbu-
terol ter verbetering van de mucocili-
are clearance. Voer en wateropname
waarborgen.

Preventie van verspreiding van het
virus wordt vooral bemoeilijkt door
dragerschap van dekhengsten. De
kans op transmissie via zaad kan wor-
den beperkt door vaccinatie van de
hengsten zestig dagen voor het begin
van het dekseizoen. Vaccinatie resul-
teert in positieve serologie. Als inter-
nationaal transport van zaad en/of
hengst moet plaatsvinden zal daarom
voor de vaccinatie een bewijs van
negatieve serologie (afwezigheid van
serumneutraliserende antilichamen)
geleverd moeten worden. Zonder deze
negatieve serologie verklaring dient
het sperma op virus gecontroleerd te
worden. In de Verenigde Staten is (ge-
zien de \'modified-life\'-status van het
vaccin) vaccinatie van drachtige mer-
rie en veulens jonger dan zes weken
niet gewenst. Geïnfecteerde paarden
dienen nog drie weken na het verdwij-
nen van de symptomen geïsoleerd
te worden. In Europa is een geïnacti-
veerd vaccin (Artervac®) in een aantal
landen (Verenigd Koninkrijk, Ierland,
Frankrijk, Hongarije, Denemarken)
geregistreerd. Dit vaccin moet bij de
basisvaccinatie tweemaal toegediend
worden met een interval van vier
weken en vervolgens jaarlijks her-
haald te worden. De toediening is i.m.,
het vaccin induceert hoge titers van
neutraliserende antistoffen maar is
nog niet geëvalueerd met betrekking
tot de effectiviteit ter voorkoming van
uitscheiding in het sperma.

Algemeen
Bacteriële pneumonie is bij het vol-
wassen paard zelden primair en komt
met name voor na predisponerende
factoren zoals afgenomen immuniteit,
na virale infectie en bijvoorbeeld in
stress-situaties zoals bij racepaarden
en jonge sportpaarden. Pleuropneu-
monie treedt op secundair aan een
bacteriële pneumonie.

voorkomend)
S. zooepidemicus, E coli, Actinohaccilus
spp., Klebsiella spp., Enterobacter spp..
Staphylococcus aureus en Fasteurella
spp., incidenteel ook Bordetella bronchi-
septica en Rhodococcus equi. Anaeroben
zoals Bacteroides spp., Clostridium spp.,
Peptostreptococcus spp., Propionibac-
terium en Fusobacterium worden in
mindere mate aangetroffen In geval
van Pleuropneumonie is er echter
meestal een mengcultuur met anae-
robe bacteriën.

Symptomen
Koorts, depressie, lethargie en ano-
rexic. Abdominaal adempatroon en
afwijkende auscultatiegeluiden pas-
send bij consolidatie van longweefsel.

In het geval van Pleuropneumonie
wordt dit beeld nog verder gecompli-
ceerd door verschijnselen van pleurale
pijn en endotoxinemie en juist een
oppervlakkige, pijnlijke ademhaling.
In ernstige gevallen vormt zich onder
de thorax oedeem.

- Bloedonderzoek met betrekking tot
het ontstekingsbeeld.
-Transtracheale spoeling (bacte-
riologisch onderzoek).

- Thoracocentese (onder echo-
grafische begeleiding; streeflocatie ge
intercostaal ruimte) ten behoeve van
bacteriologisch onderzoek en thera-
pie.

Behandeling
Breedspectrumantibiotica op ge-
leide van antibiogram, nsaid\'s en
clenbuterol. Voer en wateropname
waarborgen. In het geval van pleurale
effusie: thoracocentese gevolgd door
het inbrengen van een permanente
thoraxdrain waardoor de thorax dan
dagelijks een tot twee keer gespoeld
dient te worden. Dagelijkse echografie
van de thorax is nodig om het verloop
en eventuele pocketvorming in de
gaten te houden. Eigenaren dienen op

de hoogte te zijn van het langdurige
verloop en de hoge kosten die behan-
deling met zich mee brengt.

Desinfectie omgeving
Een goede huishoudelijke reiniging
en droging is voor de meeste bacteriën
voldoende. In de praktijk is natrium-
p-tolueensulfonchlooramide een veel
gebruikt en effectief middel. Er kan
ook gebruik worden gemaakt van
chloor 250 ppm of didecyldimethy-
lammoniumchloride, glutaaralde-
hyde en formaldehyde met speciale
toevoegingen. Bij Clostridiuminfecties
is desinfectie een probleem, omdat er
hoge concentraties moeten worden ge-
bruikt die in de praktijk niet werkbaar
zijn. Daarom wordt aangeraden bij
Clostridium heel goed te reinigen en te
drogen.

Complicaties
Pneumothorax, pleurale adhesies,
pulmonale abcesvorming en bron-
chopleurale fiistelvorming.

De prognose is ten gevolge van de
uitgebreidere diagnostische moge-
lijkheden en de intensievere therapie
met onder meer thoracocentese sterk
verbeterd. Afhankelijk van bereid-
heid van eigenaar en expertise van
de behandelende dierenarts worden
succespercentages tot 90 procent ge-
noemd. In de Nederlandse situatie wil
het kostenplaatje echter nogal eens
een belangrijke rol spelen.

Symptomen
Zeer besmettelijke aandoening van de
voorste luchtwegen. Vaak abcederen
de lymfeknopen, met name de Lnn
submandibularis en de Lnn retrop-
haryngealis. Doorbraak van deze
lymfeknopen naar of de huid of de
luchtzakken leidt in het algemeen tot
een snel herstel. Verdere symptomen
zijn koorts, purulente neusuitvloeiing
en eventueel dyspnoe en/of dysfagie
ten gevolge van druk op de farynx.

- Besmetting door direct contact
tussen paarden of indirect bijvoor-
beeld door de mens of door besmette
voorwerpen.

- Doorgaans stopt uitscheiding van
de bacterie vier tot zes weken nadat
het paard klinisch is opgeknapt/geen
neusuitvloeiing meer laat zien. Dit
leidt tot de aanbevolen isolatieperiode
van zes weken na het laatste geval van
droes op het bedrijf.

- Langdurig asymptomatische dragers
van Streptococcus equi equi hebben vaak
luchtzakinfecties eventueel met de
aanwezigheid van chondroïden.

- Groepsgewijs houden van jonge
dieren zodat droes op jongere leeftijd
wordt doorgemaakt.

- Passende desinfectie van stallen
en gebruik van quarantaine kleding.
Met name in de luchtzakken kan
Streptococcus equi equi langdurig latent
aanwezig zijn.

- Opsporen van latente dragers. Met
name in de luchtzakken kan Strep-
tococcus equi equi langdurig zonder
duidelijke klinische symptomen
aanwezig zijn.

- Er is een levend vaccin geregistreerd.
Vaccinatie mag vanaf vier maanden en
wordt in de bovenlip gegeven. Dieren
met een hoog risico elke drie maanden
vaccineren, dieren met een normaal
risico elke zes maanden. Vaccinatie
wordt met name aanbevolen wanneer
verschillende groepen jonge dieren
bij elkaar gezet worden. Er zijn op het
moment problemen met de productie
van het vaccin.

- Formeel zou het advies moeten
zijn een bedrijf zes weken gesloten te
houden na het klinisch herstel van
de laatste patiënt. Dit is in de praktijk
eigenlijk niet haalbaar en daarom
wordt noodgedwongen vaak met twee
weken volstaan.

Desinfectie omgeving
Na grondige huishoudelijke reiniging
en droging kan ontsmet worden met
natrium-p-tolueensulfonchlooramide

of met chloor 250 ppm. Een andere
mogelijkheid is didecyldimethylam-
moniumchloride, glutaaraldehyde,
formaldehyde plus speciale toevoe-
gingen.

- Het laten rijpen van de abcessen
(smeren, warmte pakkingen, of hele-
maal niets doen).

- Eventueel antibiotica geven (peni-
cilline is eerste keus) in de vroegste
stadia van de infectie (bij koorts maar
nog geen lymfeknoopzwelling) en
bij complicaties zoals pneumonie of
verslagen droes.

Algemeen
Rhodococcus equi is bij veulens van
één tot zes maanden leeftijd een be-
langrijke veroorzaker van pneumonie.
Deze intracellulaire bacterie leidt tot

Verwekker
Rhodococcus equi: grampositieve facul-
tatief intracellulaire bacterie die kan
overleven in de bodem en in mest en
onder ideale omstandigheden zelfs
vermeerderen. Bij virulente stammen
vindt intracellulaire vermeerdering
plaats in de alveolaire macrofaag.

Epidemiologie
Rhodococcus equi kan minstens
twaalf maanden infectieus blijven in
een bodem die paardenfaeces bevat. Er
zijn vele R. equi stammen maar alleen
de stammen die bepaalde eiwitten
(een virulentieplasmide dat zeven
verschillende eiwitten tot expres-
sie brengt, waarbij met name VapA
wordt aangetoond in isolaten uit
pneumonieveulens), zijn infectieus.
R. equi vermeerdert zich vervolgens in
het maagdarmkanaal van veulens tot
een leeftijd van twaalf weken. Deze
vermeerdering door opname van mest
lijkt een belangrijke bron voor het in
stand houden van een bedrijfsbesmet-
ting. Besmetting van het longweefsel
kan optreden als aërosolvorming
optreedt in warme en winderige
periodes. Aan pneumonie lijdende
veulens kunnen vervolgens hun
virulente rhodococcen weer inslikken
en die krijgen dan de kans zich in het
maagdarmkanaal verder te vermeerde-

ren. Het voorkomen van pathogene R.
equi stammen speelt een grote rol bij
bedrijfsgeassocieerde problemen.

Symptomen
De eerste verschijnselen worden vaak
niet herkend als R. e(?u!-infectie. Als de
veranderingen zich verder uitbreiden
ziet men koorts, een versnelde en
pompende ademhaling en eventueel
hoesten en neusuitvloeiing. In geval
van intestinale besmetting ziet men
soms diarree. In eenderde van de ge-
vallen kan polysynoviitis (gelijktijdige
ontsteking van meerdere synoviale
membranen) optreden, deze is meestal
het gevolg van circulerende immuun-
complexen en steriel. Haematogene
verspreiding van de kiem kan leiden
tot arthritis en Osteomyelitis.

- Definitief: bacteriologisch onderzoek
op het sputum gewonnen met behulp
van een transtracheale spoeling, in
combinatie met cytologie en eventueel
PCR op virulentie-antigenen.

- Ondersteunend en sterk suggestief
bij veulens jonger dan vier maanden:
röntgenologie en echografie van de
thorax. Hierop zijn alveolaire Infil-
traten te zien, wellicht met abcesvor-
ming. Pneumoniën door Streptococcus
zoöepidemicus kunnen echter soms
hetzelfde beeld geven.

- Ondersteunend: bloedonderzoek
met een duidelijk (chronisch) ontste-
kingsbeeld

- Serologie kan gebruikt worden bij
het in kaart brengen van een bedrijfs-
probleem. In individuele gevallen
wordt met behulp van serologie het
voorkomen van de infectie onderschat.
De test wordt onder andere uitgevoerd
bij IVO-GM BH - Hannover. Opgemerkt
dient te worden dat de lage sensitivi-
teit van de test routinematig gebruik
op dit moment in de weg staat.

Behandeling
Gezien het intracellulaire karakter
van de bacterie en de vorming van
pyogranulomateuze ontstekings-
processen valt behandeling met de
meeste antibiotica ondanks in vitro
gevoeligheid van het middel tegen.
In vivo werkzame antibiotica (combi-
naties):

- Erythromycine 25mg/kg zdd p.o.
/ rifampicine 5 mg/kg zdd p.o. of ro
mg/kg idd p.o. Behandelingsduur
in het algemeen vier tot negen
weken.

- De effectiviteit van tulathroho-
mycine 2.5 mg/kg i.m. eenmaal per
zeven dagen, staat nog ter discussie,
maar lijkt veelbelovend. Verder is
het nog onduidelijk of tulathroho-
mycine met rifampicine gecombi-
neerd moet worden.

Ter verbetering van de mucociliaire
clearance en als middel tegen optre-
dend bronchospasme kan clenbuterol
ingezet worden.

Bijwerkingen: met name van
erythromycine is bekend dat dit bij
de veulens voorbijgaande diarree kan
veroorzaken. De diarree bij het veulen
is in het algemeen mild en zelflimite-
rend. Nauwkeurig monitoren is echter
gewenst. Combinaties met azithromy-
cine of Clarithromycine lijken beter
getolereerd te worden. Succesvolle
behandelingen zijn mogelijk in 70 tot
80 procent van de gevallen.

Bijzonderheden
Combinatietherapieën met vooral
erythromycine hebben in het verle-
den geleid tot het ontstaan van acute
enterocolitis bij de merrie. De eige-
naar dient dan ook gewaarschuwd te
worden voor deze mogelijke compli-
catie. In hoeverre dit risico ook bij de
andere middelen een rol speelt, is nog
onvoldoende bekend. Er zijn enerzijds
aanwijzingen dat de medicatie zelf in
kleine hoeveelheid problemen kan
veroorzaken maar anderzijds is ook
aangetoond dat de veulens die worden
behandeld meer Cl. difficile uitscheiden
en dat die Cl difficile infectieus is voor
de merries. Preventief kan men de
mest van de veulens veelvuldig verwij-
deren en ervoor zorgen dat er geen
resten van de medicatie op het veulen
achterblijven. Eventueel kan men
merrie en veulen naast elkaar stallen
en het veulen alleen onder toezicht bij
de merrie laten drinken.

- Huisvesting van veulens in goed
geventileerde stallen. Geen overbe-
volking en het vermijden van stoffige
paddocks. Weideroulatie, zande-
rige gebieden inzaaien met gras en
eventueel irrigatie van het gebied om

- Screening van enzoötische bedrijven
door controle van het aantal witte
bloedcellen, fibrinogeen en echo-
grafie van de thorax in met twee- tot
vierweekse intervallen. Dit maakt het
mogelijk om snel in het begin van de
infectie te beginnen met therapie.

- Passieve immunisatie: hyper-
immuun plasma van paarden geïn-
oculeerd met R.equi eenmaal binnen
48 uur en nogmaals na

25 dagen. Het gebruik van Rhodococ-
cus equi hyperimmuunserum is duur
maar waardevol op risicobedrijven.
Dit serum is te bestellen bij Lake Im-
munogenetics Inc.

- Actieve immunisatie: nog niet onder
handbereik. Alhoewel diverse geïn-
activeerde, levende, subunit (VapA
en/of VapC) vaccins geëvalueerd zijn,
is er nog geen veilig en effectief vaccin
voorhanden

Desinfectie omgeving
Na grondige huishoudelijke reiniging
en droging moet ontsmet worden met
natrium-p-tolueensulfonchlooramide
of met chloor 250 ppm. Een andere
mogelijkheid is didecyldimethylam-
moniumchloride, glutaaraldehyde,
formaldehyde plus speciale toevoe-
gingen. Met betrekking tot besmette
weidepercelen wordt geadviseerd het
land diep om te ploegen en opnieuw
in te zaaien.

Algemeen
Parasitaire aandoeningen van het
respiratieapparaat bij paarden zijn in
de praktijk beperkt tot infecties met
Parascaris equorum en Dictylocaulus
amfieldii. Echter, sinds de invoering
van ivermectine bevattende ontwor-
mingspreparaten en het gescheiden
houden van paarden en ezels is de
incidentie van besmettingen met
Dictylocaulus amfieldii te verwaarlozen.
Binnen deze leidraad zal dan ook al-
leen de spoelworminfectie bij veulens
en jaarlingen worden besproken.

Epidemiologie
Een enkele vrouwelijke spoelworm
produceert tienduizenden eieren wel-
ke onder optimale omstandigheden
ontwikkelen tot L3-larve bevattende
eieren binnen een tijdsbestek van
10 dagen. L3-larven worden opgeno-
men en gaan via de dunne darmwand
naar de Vena cava en vervolgens via de
lever naar de Vena hepatica. De larven
komen terecht in de Vena cava cauda-
lis en gaan vandaar uit de pulmonaire
circulatie in. De larven arriveren
na 14 dagen in het longparenchym
en vervellen hier tot L4. Vanuit het
longparenchym gaan ze naar de tra-
chea waarna ze worden opgehoest en
doorgeslikt. In de dunne darm vinden
de laatste vervelling(en) tot volwassen
stadia plaats. De prepatent periode is
10 tot 16 weken. De eieren kunnen
jaren in de omgeving overleven.

Symptomen
Een veulen besmet met spoelwormen
ontwikkelt een dikke buik, hoest, kan
neusuitvloeiing laten zien en blijft
achter in de groei. Ernstige infecties
kunnen zelfs tot koliek en in extre-
mere gevallen peritonitis leiden.

Behandeling
Orale toediening van fenbendazol of
pyrantel. Ivermectine werkt niet goed
tegen het larvenstadium en daarnaast
bestaat er resistentie van Parascaris
equorum tegen ivermectine. Tevens
zal de ontstane bronchitis ondersteu-
nend behandeld moeten worden met
antibiotica. Ter verbetering van de
mucociliaire clearance en als middel
tegen optredend bronchospasme kan
clenbuterol ingezet worden.

Bijzonderheden
De respiratoire verschijnselen worden
veroorzaakt door de trekkende larven.
Deze verschijnselen gaan dus voor de
ei-uitscheiding uit.

veulens vanaf een leeftijd van
16 weken ontwormen met middelen
die fenbendazol of pyrantel bevatten.

Desinfectie omgeving
Indien er in het verleden spoel-
wormen op een bedrijf gevonden zijn
is de kans groot dat Parascaris lange
tijd aanwezig blijft. De eieren blijven
namelijk jarenlang besmettelijk.
Dientengevolge is desinfectie van de
omgeving essentieel en tegelijkertijd
moeizaam. Desinfectie van stallen, na
grondige huishoudelijke reiniging,
kan het best plaats vinden met stoom.

De volgende leidraden zijn eerder
in het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde gepubliceerd:
-Voortplanting merrie (Tijdschr
Diergeneeskd 2003; 443-445);

- Acute koliek (Tijdschr Dierge-
neeskd 2003; 446-448);
-Acuut kreupele paard (Tijdschr
Diergeneeskd 2003; 449-452);

Curriculum Vitae
TT.J.M. Laan werkt bij de Lingehoeve
Diergeneeskunde in Lienden. C.M.
Butler en M.M. Sloet van Oldruiten-
borgh-Oosterbaan zijn werkzaam bij
het Departement Gezondheidszorg
Paard, faculteit Diergeneeskunde,
Utrecht. T[. Daha werkt bij de Werk-
groep Infectiepreventie, LUMC, Leiden.
D.C.K, van Doorn, E. van Duijkeren en
D.J. Houwers werken bij het Departe-
ment Infectieziekten en Immunolo-
gie, afdeling Klinische Infectiologie,
faculteit Diergeneeskunde, Utrecht. LS.
Goehring is werkzaam bij het Depart-
ment of Clinical Sciences, College of
Veterinary Medicine, Colorado State
University, Fort Collins, Colorado,
USA. C. van Maanen werkt voor de gd,
Deventer. T. Picavet werkt bij Dieren-
kliniek de Bosdreef, Moerbeke-Waas,
België.

In dit artiltel wordt liet risico op
beroepsgerelateerde dermatosen
besproken. Risicofactoren voor het
verkrijgen van een beroepsderma-
tose en mogelijkheden ter voor-
koming van beroepsdermatosen
worden verduidelijkt.

Beroepsdermatosen of werkgerela-
teerde huidaandoeningen zijn huid-
aandoeningen die in hun ontstaan
geheel of voor een belangrijk deel
afhankelijk zijn van omstandigheden
die bij het verrichte werk horen.
Beroepsdermatosen behoren wat
betreft de frequentie van voorkomen
in de top drie van arbeidsgerelateerde
ziekten. Het is echter vaak zo dat deze
aandoening niet tot ziekteverzuim
leidt. Daarom komen mensen zelden
met dit probleem bij de bedrijfsarts en
is de registratie van het voorkomen
van beroepsdermatosen zeer lastig.
Het probleem zou daardoor enorm on-
derschat kunnen worden. Wel komen
patiënten met hun klachten vaak bij
de huisarts: deze kan dus een belang-
rijke rol spelen in het signaleren van
beroepsdermatosen.

Binnen bepaalde beroepsgroepen is
bekend dat beroepsdermatosen extra
vaak voorkomen; de top drie wordt ge-
vormd door kappers, verpleegkundigen
en schoonmakers. Dat zijn allemaal
beroepen waarbij met chemische stof-
fen wordt gewerkt en waarbij veel nat
werk wordt gedaan. Op basis van die
criteria vormen dierenartsen en dieren-
artsassistenten ook risicogroepen.

Beroepsdermatosen komen in vele
vormen voor. Het meest algemeen zijn
contacteczemen (90 tot 95 procent),
maar ook contacturticaria, nagelafwij-
kingen, folliculitis en dergelijke kun-
nen door werkzaamheden ontstaan
dan wel verergeren. In het specifieke
geval van de dierenarts zou ook nog
kunnen worden gedacht aan het
oplopen van zoönosen, zoals bijvoor-
beeld schimmelinfecties of ecthyma.

Contacteczemen kunnen worden
onderverdeeld in twee groepen: al-
lergisch contacteczeem en orto-ergisch,
ofwel irritatief, contacteczeem. Beide
vormen kunnen gepaard gaan met
erytheem, papels, vesikels, oedeem,
erosies, kloven, schilfering en liche-
nificatie (figuur i). Eczeem kenmerkt
zich vaak door jeuk, maar bij ernstige
aantasting van de huid kan het ook
pijnlijk zijn. Klinisch is het vaak lastig
om onderscheid te maken tussen
allergisch of irritatief eczeem. Ook
mengvormen komen voor: bij irritatie
van de huid kunnen allergenen door
kleine beschadigingen makkelijker
binnendringen. Irritatief eczeem komt
vaker voor dan allergisch eczeem. Bij
werkgerelateerde contacteczemen zijn
meestal de handen aangetast. Patiënten
met een voorgeschiedenis van eczeem
of andere huidproblemen (bijvoor-
beeld een droge of atopische huid), zijn
gepredisponeerd om werk gerelateerd
contacteczeem te ontwikkelen.

Deze vorm van eczeem treedt op
als gevolg van frequente bloot-
stelling aan zwak toxische stoffen,
zoals detergentia, desinfectantia,
zepen, shampoos, oplosmiddelen,
(af)wasmiddelen, water en/of occlu-
sie van (transpiratie)vocht door het
dragen van handschoenen. Vooral
de cumulatie van huidirriterende
incidenten kan uiteindelijk tot ec-
zeem leiden. Als het eczeem eenmaal
bestaat, kan het herstel lang duren
en kan een eenmalige huidirritatie,
bijvoorbeeld al door het wassen van de
handen met water en zeep, voldoende
zijn om de klachten te onderhouden
of tot een opflikkering van de klach-
ten te komen. Vrijwel alle beroepen
waarbij natte werkzaamheden worden
verricht, kunnen leiden tot deze vorm
van eczeem. De dierenarts zal hierop
geen uitzondering vormen.

Allergisch contacteczeem berust
meestal op een type iv overgevoelig-
heidsreactie. Zeer veel verschillende
stoffen kunnen na sensibilisatie op-
treden als allergeen. Elk beroep heeft
zijn eigen \'beruchte\' allergenen. In de
gezondheidszorg zijn dat voorname-
lijk medicamenten/antibiotica, desin-
fectantia en handschoenen. Dit lijkt
direct te extrapoleren naar de dierge-
neeskunde. Bij een type iv vertraagde
overgevoeligheidsreactie treden de
huidafwijkingen meestal pas op 48 tot
72 uur na het contact met het aller-
geen. De kans op sensibilisatie en de
daarvoor benodigde tijd verschilt per
stof en per individu. Risicofactoren
zijn behalve aanleg ook de plaats waar
de huid met het allergeen in aan-
raking komt. Plaatsen met een relatief
dunne huid zijn berucht voor een
relatief snelle inductie. Zoals al eerder
vermeld, beïnvloeden ook factoren
die de penetratie van allergenen in de
huid bevorderen, het ontstaan van een
contactallergie: frequentie/hoeveel-
heid contact, occlusie en conditie van
de huid (irritatie/wondjes). Soms kan
sensibilisatie optreden tegen een stof
waarmee iemand al langere tijd zon-
der problemen contact heeft gehad.

Naast de type iv reacties komen
in verschillende werkomgevingen
stoffen voor die een type I, IgE-geme-
dieerde directe reactie kunnen laten
ontstaan. De reacties kunnen het
gehele spectrum van het klinische
beeld omvatten, van licht erytheem
tot een volledige anafylactische
reactie. Binnen dit spectrum bevindt
zich ook de allergisch gemedieerde
utricariële reactie. De bekendste stof
in deze categorie is latex. Eiwitten die
een type I reactie kunnen oproepen,
kunnen met vooralsnog onduidelijke
mechanismen bij herhaalde blootstel-
ling een eczeemreactie induceren:
eczematiseren. Een voorbeeld hiervan
is \'protein contact dermatitis\'.

Om te bepalen of een dermatose
beroepsgerelateerd is, kunnen de vol-
gende aspecten van belang zijn:

- De locatie van het eczeem: komt
deze overeen met de plaats waar
de huid wordt blootgesteld aan ir-
ritatieve of allergene stoffen? In het
algemeen gaat het om de handen
en onderarmen en het hoofdhals-
gebied. Bij dierenartsen zullen
voornamelijk handen en armen
zijn aangetast.

- Verminderen de klachten in
het weekend of in de vakantie en
nemen ze toe als het werk hervat
wordt, of na bepaalde werkzaam-
heden?

- Hebben collega\'s ook klachten?
Als de huisarts aan beroepscontac-
teczeem denkt, kan deze contact
opnemen met de bedrijfsarts om een
plan uit te zetten. In eerste instantie
zal de therapie bestaan uit lokale
corticosteroïden en vette zalven. Met
behulp van de bedrijfsarts kan worden
geprobeerd meer precies de oorzaak
van de problemen te lokaliseren in de
hoop dat er maatregelen kunnen wor-
den genomen om de huidbelasting op
de werkplek te minimaliseren. Indien
dit alles onvoldoende effect heeft, kan
doorverwijzing naar een dermatoloog
plaatsvinden. Deze kan door middel
van allergologisch onderzoek probe-
ren te achterhalen op welke stof de
patiënt precies reageert. Vaak is hierbij
ook onderscheid te maken tussen ir-
ritatie en allergie.

Men kan ook bij het Nederlands
Kenniscentrum ArbeidsDermatosen
(necod) terecht voor informatie over
preventie en therapie.

De prognose van beroepscontactecze-
men is ongunstig. Cahill et al. (2004)
bekeken vijftien studies (1958 tot
2002) naar contacteczemen. Complete
genezing werd gezien in 18 tot 72
procent van de casus. In negen van de
vijftien studies werd in slechts 18 tot
40 procent van de gevallen een geheel
herstel gevonden. Verder vonden zij
dat goede kennis van de patiënt en
vroege diagnosestelling een gunstig
effect hadden op de prognose, terwijl
verandering van baan geen invloed

had. In verschillende studies werd in
ongeveer 10 procent van de ernstige
gevallen melding gemaakt van per-
sistent post-occupational dermatitis:
het blijven bestaan van de klachten
terwijl de oorzaak werd weggenomen.

Cvetkovski et al. (2006) hebben in
een follow-upstudie in Denemarken
ook leeftijd als belangrijke factor voor
de prognose bevonden. Jonge men-
sen (tot en met 25 jaar) hebben een
betere prognose. Meding et al. (2005)
hebben een follow-up studie gedaan
in Zweden, waarin de gegevens van
de huidige toestand van 517 personen
die twaalf jaar eerder leden aan een
beroepsdermatose werd geëvalueerd.
85 procent van de mensen had in
deze twaalf jaar opnieuw klachten
gehad, waarvan 70 procent nog in
het afgelopen jaar. 28 procent van de
mensen achtte zichzelf genezen. In
dit onderzoek leken de belangrijkste
risicofactoren voor een slechte prog-
nose: atopie, allergie en \'vrouw zijn\'.
Uit dit onderzoek bleek dat het veran-
deren van baan wel degeUjk invloed
had op het ziekteverzuim.

De conclusie is dus dat de prognose
over het algemeen ongunstig is, maar
dat het vroeg diagnosticeren en het
nemen van de juiste maatregelen de
prognose gunstig kunnen beïnvloe-
den. Daarbij moet men zich nog rea-
liseren, dat het er niet alleen om gaat
of iemand nog klachten heeft, maar
zeker ook of de bestaande klachten het
werk en het welzijn in de weg staan.
Vaak blijven contacteczemen toch
chronisch bestaan.

Aangezien voornamelijk nat werk de
oorzaak is van contacteczemen, zijn
de meeste preventieve maatregelen
gericht op het optimaliseren van de
omstandigheden rond het natte werk.
[ungbauer (2004) beschrijft dat niet zo-
zeer de duur van het natte werk, maar
met name de frequentie ervan dient
te worden gereduceerd. Daarom is het
als men de handen wil schoonmaken
terwijl zij niet zichtbaar zijn vervuild,
aan te raden een handalcohol te
gebruiken in plaats van wassen met
water en zeep. Verder dienen zo veel

mogelijk handschoenen gedragen te
worden bij nat of vuil werk. Dit blijkt
geen extra irritatie te geven, waar-
schijnlijk omdat het vaak gaat om
een kort moment en omdat er geen
zeepresten worden opgesloten in de
handschoen.

- als de handen gewassen dienen te
worden dan met lauwwarm water
en grondig afspoelen en drogen;

- handschoenen: tijdens nat werk,
zo kort mogelijk dragen, heel
schoon en droog aan de binnen-
zijde, in de winter bij het naar
buiten gaan warme handschoenen
dragen;

- Zuuren EJ van. Contactallergie en beroeps-
dermatosen. Allergologie voor de huisarts.
Boerhaave Commissie voor Postacademisch
Onderwijs in de Geneeskunde, Leids Univer-
sitair Medisch Centrum 2005:93-99.

- Jungbauer FHW. Wet work in relation to oc-
cupational dermatitis. Proefschrift december
2004.

- Cahill I, Keegel T and Nixon R. The prognosis
of occupational contact dermatitis in 2004.
Contact Dermatitis 2004; 51:219-226.

- Cvetkovski RK, Zachariae R, [ensen H, Olsen
I, [ohansen JD and Agner T. Prognosis of
occupational hand eczema. Archives of
Dermatology 2006; 142 (3): 305-311.

- Meding B, Lantto R, Lindahl G, Wrangsjö K
and Bengtsson B. Occupational skin disease
in Sweden, a 12-year follow-up. Contact
Dermatitis 2005; 53:308-313.

Curriculum Vitae
A. van Gelder en A. Spierenburg zijn
studenten diergeneeskunde in co-schap
differentiatie paard, opdracht vph. LJ.A.
Lipman is senior docent onderzoeker,
divisie veterinaire volksgezondheid,
departement iras, faculteit Diergenees-
kunde Utrecht.

Deze rubriek belicht relevante bin-
nen- en buitenlandse signalen op
infectieziektegebied die voor vete-
rinairen interessant kunnen zijn.
De berichten zijn afkomstig van het
signaleringsoverleg van het Centrum
Infectieziektebestrijding van het
rivm. Maandelijks verschijnt er even-
eens een rubriek Gesignaleerd in het
Infectieziekten Bulletin: www.rivm.
nl/infectieziektenbulletin.

Er was een uitbraak van psittacose
onder bezoekers en standhouders van
een vogelshow in het oosten van het
land. 25 personen (19 medewerkers
en 6 bezoekers van de vogelshow)
hebben mogelijk psittacose opgelo-
pen. 7 patiënten werden opgenomen
in het ziekenhuis. Bij 3 patiënten is
de diagnose bevestigd via een rt pcr
op sputum en op een keeluitstrijk
(keelwat). Huisartsen in de omgeving
werden door de ggd Regio Nijmegen
geïnformeerd. Naar aanleiding van de
psittacose uitbraak heeft de Voedsel
en Waren Autoriteit (vwa) vogels die
op de vogelshow waren onderzocht.
Bij vogels van één eigenaar is Chlamy-
dophila psittad aangetroffen. Er is een
cohortstudie van start gegaan onder
de bezoekers van de vogelshow om de
blootstelling van de bezoekers in kaart
te brengen (Bron: ggd Nijmegen/vwA/

In de Kempen (Noord-België) werd
in de tweede helft van september een
cluster van haemolytisch uremisch
syndroom (hus) vastgesteld bij zes
kinderen in de leeftijd van twee tot
elf jaar. Bij drie van deze patiënten
werd een infectie metvTEC 0145
aangetoond. Alle patiënten hadden
ijs geconsumeerd afkomstig van een
ijsboerderij in het noorden van België.
In de mest van de runderen van de
ijshoeve werd vtec o r45 aangetoond.
Vermoedelijk heeft kruisinfectie
plaatsgehad van de ijsvoorraad via
contaminatie van de ijscontainer. Zes
andere patiënten waren geassocieerd
met deze uitbraak, zij ontwikkelden
alleen diarree. (Bron: Inspectie voor de
Volksgezondheid in Vlaanderen)

Bij een thuis gehouden kat werd rabiës
veroorzaakt door het European bat
lyssavirus la vastgesteld. De kat was
afkomstig uit de Vendée (West-Frank-
rijk) en was sinds november 2006 niet
buiten Frankrijk geweest. Mensen die
mogelijk blootgesteld waren aan het
virus (met krab- of bijtverwondingen)
hebben een post-expositie behande-
ling (immuunglobuline en vaccinatie)
ontvangen. (Bron: ewrs)

In Soedan is een epidemie van rift
valley Fever. Het aantal patiënten is op
21 november toegenomen tot 451; r64
personen zijn overleden aan de infec-
tie. Rift valley fever wordt overgedra-
gen door besmette muggen, contact
met dieren en de consumptie van
rauwe voedselproducten. Door middel
van actieve \'case finding\', bestrijding
van de vector, vergroting van laborato-
rium capaciteit en voorlichting aan de
bevolking probeert men de uitbraak te
bestrijden. (Bron: who)

uitbraak van tularemie. De eerste
patiënten dateren van juni 2007; op
22 oktober was het aantal patiën-
ten opgelopen tot 362. Frandsella
tularensis holarctica is als verwekker
van deze uitbraak geïdentificeerd.
Het merendeel van de patiënten was
man (8r procent). Als voornaamste
transmissieroutes worden contact met
knaag- en andere dieren genoemd en
activiteiten buitenshuis (zowel voor
werk als voor recreatie). In dit rurale
gebied zijn vaker uitbraken van tulare-
mie gerapporteerd. (Bron: Eurosurveil-
lance Weekly)

Op twee bedrijven met kalkoenen,
eenden en ganzen, op de grens van
Norfolk en Suffolk in het zuidoosten
van Engeland, werd een infectie met
aviaire influenzavirus H5N1 vastge-
steld. De Engelse autoriteiten hebben
alle noodzakelijke maatregelen geno-
men die volgens de eu verplicht zijn
zoals het ruimen van besmette dieren,
het instellen van een beschermings-
gebied van 3 kilometer en een toe-
zichtgebied van ro kilometer. Op een
kleine boerderij in de Donau-delta in
Roemenië werd eveneens infectie met
aviaire influenza A H5N1 vastgesteld,
nadat rs vogels waren overleden.
Hierop zijn 90 kippen en eenden van
de boerderij afgemaakt. (Bron: die)

In de afgelopen periode heeft de who
opnieuw patiënten met een infectie
met het aviaire influenzavirus H5N1
in Indonesië en China gerapporteerd.
Op 6 december bedroeg het aantal
patiënten in Indonesië 113 met 91
overlijdensgevallen. In China ging het
om 26 patiënten, waarvan er r; zijn
overleden. (Bron: who)

- ze kregen er punten voor - wer- BHj^^^^^^H^H^^^BHpRH Het veterinair verleden laat zijn
den daarin de stamboeknummers KB^^HHPH^^MH^fflM sporen na, met name in de vee-
gebrand met speciale ijzers. Ook teelt en de k i. Foto\'s, instrumen-
de predikaten als \'keurstamboek\' ^^HV ten, boeken en andere voorwerpen
als een \'K\' en \'stamboek\' als een \'S\' herinneren aan (bijna) vergeten
werden aangebracht ter identificatie opvattingen, therapieën en ge-
en als een keurmerk. Er was soms bouwen, maar ook aan bijzondere
een probleempje: de horens legden fokveedag aan de Maas had de prefe- en gewone mensen die een rol
in een gevecht wel eens het loodje. rente Paul als vader, moeder was Dora speelden in de diergeneeskunde

52, een dochter van de eigen gefokte en de veefokkerij. Hun verhaal
Drie koeienhorens met nummers Dora 33\'s Prins. Diens vader was de pre- wordt hier verteld. Meer van
vertellen een m r i j -verhaal. Daar is eerst ferente Stina 3\'s Prins, een fokproduct deze historische voorwerpen zijn
de hoorn van Lita i van Jan Martens uit de stal Martens. Dora 33\'s Prins was te bewonderen in het Museum
uit Beers, ingeschreven zowel in het via een ander Goossens stier, fohan, de Veeteelt en ki in Heers bij Cuijk.
stamboek als bij de fokvereniging. grootvader van Madam 30, alweer een Het is interessant om met groepen
Lita, geboren in 1924, was een dochter ks-koe, van Piet Huberts uit Beers: een veehouders een dagtrip te maken
van de preferente Sjoerd i, de grote in r950 geboren koe die ook nog werd naar dit museum met leuke dag-
stamvader van het Land van Cuijk. gesierd met zowel een stamboek- als arrangementen en een boeren-
Dora 64 met in haar hoorn de letters een fokverenigingsnummer. lunch. De collegae-vrijwilligers
Ks (keurstamboek) was natuurlijk een Op den duur werd het branden te staan voor u klaar,
telg uit de stal van Piet Goossens uit kostbaar en bovendien werden steeds www.veeteelt-ki-museum.nl of
Beers. De kampioen van de vermaarde vaker koeien onthoornd. Iiesh070 (Swxs.nl

Op i januari fuseerden het cidc-
Lelystad en de divisie Infectie-
ziekten van de Animal Sciences
Group, beide onderdeel van Wage-
ningen ur, tot een nieuw veterinair
instituut: het Centraal Veterinair
Instituut van Wageningen ur. De
Lelystadse onderzoeksinstituten
bundelen hun krachten waardoor
een bredere basis voor wetenschap-
pelijke expertise ontstaat. Boven
dien kan gemakkelijker aan de toe
nemende onderzoeksvraag worden
voldaan.

De bestrijding van dierziekten wordt
steeds complexer door mondialisering,
grotere publieke belangstelling voor
het welzijn en de gezondheid van
dieren en de introductie van nieuwe
dierziekten die ook risicovol zijn voor
de mens. Dit vraagt een aangepaste
benadering van het onderzoek waarbij
brede en specialistische expertise.

hoogwaardige onderzoeksfaciliteiten
en kwalitatief hoogwaardig weten-
schappelijk onderzoek onontbeerlijk
zijn. De fusie tot Centraal Veterinair
Instituut waarborgt dat ook in de
toekomst aan de nieuwe onderzoeks-
vragen kan worden voldaan: de experti-
se wordt breder; de unieke onderzoeks-
faciliteiten kunnen efficiënter benut
worden; de cruciale rol in een adequate
bestrijding van dierziekten blijft ook
op de lange termijn goed geborgd; de
hoge kwaliteitsnormen (iso 900r, iso
17025, glp) blijven gehandhaafd.

Het nieuwe instituut heeft, middels
zijn voorgangers, jarenlange ervaring
in wetenschappelijk en toepassings-
gericht onderzoek naar dierziekten:
onderzoek en ontwikkeling van diag-
nostiek, vaccins, wering, bestrijding,
monitoring en surveillance. Zowel
voor de overheid als voor het bedrijfs-
leven. Zowel nationaal als internati-
onaal. Zowel als nationaal referentie-
laboratorium als voor de ontwikkeling

De hoofdvestiging van het nieuwe
instituut ligt aan de Houtribweg 39 in
Lelystad. De nevenvestiging bevindt
zich op de Edelhertweg 15 in Lelystad
in het gebouw van de Animal Sciences
Group. Meer informatie kunt u vinden
op www.cvi.wur.nl.

In oktober 2006 heeft het minis-
terie van lnv, op verzoek van het
kennisnetwerk Bioconnect (www.
bioconnect.nl) en de deelnemende
biologische ondernemers, het pro-
ject Fyto-V in het leven geroepen.
Doel van dit project is om meer
werkzame kruidenpreparaten (fy-
totherapeutica) voor de biologische
veehouder beschikbaar te krijgen en
de mogelijkheden dergelijke midde
len ook in de reguliere veehouderij
te gebruiken, te inventariseren.

In het kader van dit project is een
inventarisatie gemaakt van de be-
schikbare kruidenpreparaten en de
meest veelbelovende worden nader
onderzocht. Dit betreft dierproeven,
onderzoek naar de kwaliteit van de
producten en onderzoek naar het wer-
kingsmechanisme met bioassays.

Ook de wetgeving op het gebied van
kruiden is onderzocht en de knelpun-
ten die rationeel gebruik in de weg
staan zijn in kaart gebracht. Op grond
hiervan zijn aanbevelingen geformu-
leerd om gebruik van, kwalitatief goede
preparaten legaal mogelijk te maken.

Ten slotte is kennisoverdracht en
het vergroten van de acceptatie van de
wetenschappelijke waarde van fyto-
therapie een belangrijk onderwerp.

Het project wordt uitgevoerd door
het rikilt-Instituut voor Voedsel-
veiligheid, in samenwerking met de
Universiteit Utrecht, de asg, het lbi,
en het iez.

In de loop van november en december
2006 werden circa zestig Nederlandse
en buitenlandse leveranciers opge-
spoord die samen honderden krui-
denpreparaten op de markt hebben
gebracht.

De databases met de kruiden,
leveranciers, diersoorten, indicaties en
literatuur staan vermeld op de website
(www.fyto-v.nl).

De grote hoeveelheid beschikbare
preparaten heeft te maken met het
verbod op antibiotica als groeibevor-
deraars (amgb) in het veevoeder in de
Europese Unie. Ook de nieuwe maat-
regelen betreffende de regulering van
het diergeneesmiddelengebruik zijn
van invloed. Alhoewel er vaak weinig
onderzoek over deze preparaten is
gepubliceerd, hebben de fabrikanten
voor vele middelen een omvattende
documentatie, waaronder onderzoek
door onafhankelijke instituten en
praktijkervaringen, die aangeven dat
er veel veelbelovende preparaten zijn.

De biologische sector gebruikt van
oudsher kruidenpreparaten maar in
Nederland zijn deze, anders dan in
Duitstalige landen, uit het vizier ge-
raakt en nauwelijks meer beschikbaar.
Bij de veterinairfarmaceutische firma\'s
hebben (ongeregistreerde) kruiden-
preparaten een plaats in de marge van
hun assortiment. Dit betreft voor-
namelijk middelen tegen diarree of
constipatie en daarnaast uitwendige
middelen voor onder meer toepassing
op uiers en op hoeven/klauwen.

In tegenstelling tot de farmaceu-
tische industrie heeft de veevoeder-
industrie wel veel geïnvesteerd in
onderzoek naar kruiden die amgb\'s
in het voeder kunnen vervangen. De
middelen worden als \'aanvullend
diervoeder\' of als veevoederadditief
verkocht. In het Register van toegela-
ten veevoederadditieven zijn al zo\'n
2000 kruiden aangemeld als additief
in de categorie aromatische en/of
eetluststimulerende middelen. Vanaf
2010 dienen deze middelen echter met
dossiers te worden onderbouwd.

Op grond van de vraag van de biolo-
gische sector zijn middelen uitgezocht
die aansluiten op de behoefte van de
sector. Vanaf half 2007 tot begin 2008
lopen dierproeven bij rundvee, leg-
kippen en varkens. Dit betreft zowel
praktijkproeven als proeven onder
geconditioneerde omstandigheden.
Daamaast worden de betrokken mid-
delen onderzocht met een serie tests.
Doel is voor verschillende toepas-
singen testsystemen te ontwikkelen
zodat de potentie van de producten
eenvoudig is vast te stellen.

Kruiden kunnen worden gebruikt als
onderdeel van diervoeder, als aan-
vullend voeder, als diervoederadditief
en als diergeneesmiddel of verzorgend
middel. In het kader van Fyto-V is de
Europese wetgeving bekeken en ver-
geleken met de implementatie van deze
wetgeving in andere landen, de wet-
geving in de Verenigde Staten, Canada
en China en de wetgeving voor humane
kruidenproducten. In de praktijk
blijken de meeste preparaten te worden
verkocht als aromatisch diervoederad-
ditief of aanvullende voedermiddelen,
zonder medische claim. Argument van
de producent is dat de middelen veilig
zijn (en toegelaten als voedermiddel) en
zich in de praktijk bewijzen. Registratie
als diergeneesmiddel is voor kleine be-
drijven vaak te duur en zou het product
niet meer concurrerend maken.

Van veevoederadditieven in de catego-
rie (darm)gezondheidsbevorderende
middelen zou de biologische sector ei-
genlijk moeten kunnen profiteren.
Knelpunt is dat de Europese regel-
geving voor de biologische veehouderij
slechts beperkt diervoederadditieven
toestaat in biologisch veevoeder. Krui-
den mogen wel als (aanvullend) voeder-
middel worden gebruikt, maar diervoe-
deradditieven zoals aromatische stoffen
en darmgezondheidsbevorderende
middelen welke voornamelijk bestaan
uit kruidenextracten, staan niet bij de
toegelaten uitzonderingen.

faculteiten verdwenen en ook op de
diverse agrarische opleidingen wordt
gebruik van kruiden niet onderwezen.
In het kader van dit project is een
onderwijsmodule ontwikkeld voor
de hogere agrarische scholen. Deze
module zal in 2008 voor het eerst gaan
proefdraaien.

Ook de website wordt gebruikt om
de verkregen kennis te verspreiden,
dit betreft rapporten en databases. Ten
slotte is op 17 januari 2008 een sympo-
sium gepland over de mogelijkheden
van fytopreparaten voor het gezond
houden van dieren.

gebruikt, vooral bij paarden en kleine
huisdieren, maar ook in toenemende
mate bij landbouwhuisdieren. Daar-
naast zitten in verschillende dier-
voeders al kruiden gemengd zonder
dat dit vermeld wordt. Hierdoor
kunnen onverwachte interacties met
diergeneesmiddelen niet uitgesloten
worden. Kruiden kunnen de orale
biologische beschikbaarheid en de
eliminatiesnelheid van diergenees-
middelen beïnvloeden, waardoor de
efficiëntie en veiligheid (onverwachte
residuen door vertraagde eliminatie)
onvoorspelbaar worden.

Zowel in de reguliere als in de
biologische landbouw wordt inter-
nationaal steeds meer gezocht naar

werkzame kruidenpreparaten die een
alternatief kunnen zijn voor preven-
tieve antibiotica.

Voor de dierenarts is het van belang
kennis te hebben van het gebruik en
de werking van deze kruiden.

Curridlum Vitae
Dr. M.f. (Maria) Groot is dierenarts en
onderzoeker, werkzaam op rikilt-wur
en is coördinator van Fyto-V. Prof. Dr.
Johanna Fink-Gremmels is werkzaam
op de Universiteit Utrecht. Drs. A.G.M.
(Tedje) van Asseldonk is directeur iez.
Meer informatie vindt u op de website
www.fyto-v.nl.

De Kompaan, specialistenkliniek
voor gezelschapsdieren, stelt de Dr.
A.A. Stokhof Veterinaire Cardiologie
Award in, zoals aangekondigd tijdens
diens feestelijke afscheidsreceptie op
23 november 2007 in Utrecht. Met
deze prijs wil De Kompaan blijvend
haar erkentelijkheid tot uitdruk-
king brengen voor de bijdrage van dr.
Stokhof aan het onderwijs aan vele ge-
neraties studenten in het algemeen en
aan het vakgebied van de cardiologie
bij gezelschapsdieren in het bijzonder.
De prijs is bestemd voor vijfdejaars
studenten diergeneeskunde die na
hun wetenschappelijke stage een
wetenschappelijk verslag hebben ge-
publiceerd op het gebied van de hart-
en vaatziekten bij gezelschapsdieren.
De uitreiking vindt plaats tijdens een
wetenschappelijk symposium over de
geneeskunde van gezelschapsdieren
dat jaarlijks op initiatief van De Kom-
paan in november plaatsvindt.

Ook start De Kompaan een veterinair
stipendiumprogramma dat studen-
ten wil stimuleren hun kennis van
deelgebieden van de gezelschaps-
diergeneeskunde te verdiepen. Doel
is het onderzoek naar de diagnostiek
en behandeling van aandoeningen
behorend tot de gezelschapsdierge-
neeskunde te bevorderen en daaraan
een bescheiden bijdrage te leveren.

Voor een nader te bepalen klinisch re-
levant onderzoeksproject in de gezel-
schapsdiergeneeskunde op algemeen
internistisch terrein is eenmaal per
twee jaar een stipendium beschikbaar
ter hoogte van 1500 euro.

Eenzelfde bedrag van rsoo euro stelt
De Kompaan eenmaal per twee jaar
beschikbaar voor een klinisch-diag-
nostisch georiënteerd onderzoeks-
project op het gebied van de haemato-
logie met inbegrip van via het bloed
overdraagbare ziekten.

Informatie over de Dr A.A.
Stokhof Veterinaire Cardiologie
Award en de beide stipendia is te
verkrijgen via het departement
Gezelschapsdieren en via de
website van De Kompaan:
www.dekompaan.com.

Onlangs ontvingen wij op de praktijk een
exemplaar van \'The Blue Dog\', De Blauwe
Hond, een cd-rom voor kinderen van drie
tot zes jaar en een gids voor de ouders.
Een en ander was reeds lang tevoren
aangekondigd en omdat wij voorlichting
aan (toekomstige) bezitters van honden
zeer belangrijk achten, waren we zeer be-
nieuwd. Nu ben ik niet alleen dierenarts,
maar ook moeder van een vierjarige zoon.
Uiteraard hebben wij zeer regelmatig
vriendjes, neejjes en nichtjes over de vloer,
een soort van \'normaal gezin\' dus. Tevens
leef ik ook al weer een poosje samen met
drie honden (een hoogbejaarde maar zeer
betrouwbare Duitse staande draadhaar,
een kittige caim op leeftijd en niet al te
keurig in de omgang zijnde, op sommige
punten dan, Duitse jachtterriër). Het
laatst genoemde heerschap is vijfjaar gele-
den aangeboden voor euthanasie (hij was
toen nog net geen jaar) wegens problemen
in huis (om het maar netjes te zeggen). Ik
mag mezelf dus een ervaringsdeskundige
noemen op het gebied van \'kind-en-hond-
in-huis\'.

Enfin, om een lang verhaal kort te ma-
ken: woensdagmiddag was het regenach-
tig, ik had vrij en de zoon had er wel zin
in. dus de Blue Dog cd-rom werd getest
We hebben ons best vermaakt (als je vier
bent, is op mamma\'s computerspelen al
snel leuk, zeker als je dat bijna nooit mag),
maar de conclusie van mijn zoontje was
nogal duidelijk: "Wat een stoute haphond,
die mag hier niet wonen hoor..." En he-
laas ben ik het helemaal met hem eens.

In onze ogen werd de hond als een zeer
negatief en uiterst onaangenaam speeltje
voorgesteld. Wat mij zeer verbaasde, was
dat het nogal domme en onhandige blonde
meisje, maar ook het jongetje, altijd alleen
met de hond waren (regel i: laat uw kind,
zeker in deze leeftijd nooit alleen in één
kamer met de hond). Wordt de moeder
opgetrommeld, dan komt ze overduidelijk
van achter een gesloten deur in een soort
galajurk het toneel op. De blauwe hond
doet alles wat verboden is, eet zelfs de
koekoek uit de koekoeksklok, sleept voort-
durend met het speelgoed van de kinderen
en laat om de klipklap een gevaarlijke rij
tanden zien.

dat dit niet heel reële situaties waren, ook goed als klaar maar er ontbrak nog

lijke situaties kan veroorzaken. Het is ook ggg-bestuur heeft toen besloten om er

leren, alleen al omdat we in Nederland zo \'paspoortenpot\')-
veel honden hebben. Het bestuur van het Landelijk In-

er ook nog eens uitziet alsof hij van een het licg die op 3 r oktober heeft plaats

\'verboden ras\' is. Als het een en ander iets gevonden. Voor het bestuur was een

toch vaak het idee dat hij het beste en juist bij deze categorie kinderen (jonge

gezelligste huisdier bezit wat er is. Ik denk kinderen in de thuissituatie) mis gaat.

een echte vierjarige treedt hij de regels moeten gaan.
voortdurend met voeten en we hebben Kortom, wij zijn erg blij met dit

ogen in ons achterhoofd nodig om alles in project en zien het ook als belangrijke

Hond, een project dat opgezet is om
bijtincidenten bij kinderen te voorko-
men. Gaarne wil ik u vertellen waarom Voor meer informatie over De
het licg zoveel waarde hecht aan dit Blauwe Hond zie www.licg.nl

project. Daarnaast zal de \'moeder\' van ..................................................................

Geachte mevrouw Kaasenbrood,
Bedankt voor uw brief. Ik heb uw
indrukken en bedenkingen over het
pakket De Blauwe Hond met aandacht
gelezen. Zonder te willen argumente-
ren of gelijk halen hoe mooi of lelijk
de blauwe hond nu wel is (smaak is
relatief), wil ik u hierbij graag infor-
matie geven over het \'waarom\' van
dit project. Waarom is de hond blauw,
waarom heeft de hond zoveel tanden
en waarom doet deze blauwe hond
alsmaar \'stoute\' dingen, en vooral:
waarom zijn de situaties karikaturaal.

Om te starten, een bravo voor de
prachtige commentaar van uw zoon:
"wat een stoute haphond, die mag
hier niet wonen" en voor uw terechte
opmerking "zoals elke vierjarige
treedt hij de regels voortdurend met
de voeten". In de voorbije decennia
werd preventie van bijtongevallen bij
kinderen inderdaad vooral gevoerd
door het aanleren van veiligheids-
regels (wees lief tegen de hond, trek
niet aan de staart, streel de hond nooit
op de kop, laat de hond eerst snuffelen
enzovoort).

Toen het team van dierenartsen,
artsen, pediaters, psychologen, lera-
ren, ethologen en kunstenaars met dit
project is gestart, was dan ook onze
eerste vraag in hoeverre \'veiligheids-
regels\' aan deze leeftijdsgroep (kin-
deren jonger dan 6 jaar) bescherming
bieden en veiliger gedrag induceren.
Qua bijtongevallen zijn hierover he-
laas geen data, maar in de litteratuur
over ongevallen in de thuissituatie
en verkeersongevallen kwam men
tot de conclusie dat het aanleren van
veiligheidsregels en het \'kennen\' van
veiligheidsregels bij jonge kinderen
(dus jonger dan 6 jaar) geen verband
houdt met veiliger gedrag. Dus uw
observatie met uw zoontje klopt als
een bus.

Wel ontdekte men dat kleine
kinderen door interactieve training
(observatie - interpretatie - coördina-
tie en actie) heel duidelijk in staat zijn
om wel veilig gedrag aan te leren. Op
die manier werden veiligheidsregels
vervangen door \'leren keuzes maken\'.
Dit concept hebben we ook toegepast
in De Blauwe Hond; het kind leert

keuzes maken (goed/fout) in situaties
die potentieel gevaarlijk kunnen zijn
met de huishond.

Voor een vierjarige kleuter ogen
de interactieve scènes van de blauwe
hond inderdaad zwart-wit en de acties/
reactie van Blue braaf of stout. Dus de
reactie van uw zoontje is begrijpelijk
want uw honden reageren vermoede-
lijk \'anders\' dan Blue..., gelukkig maar!
De bedoeling van De Blauwe Hond is
dan ook niet om honden te gaan on-
derverdelen in braaf en stout, maar om
ouders en kinderen te leren denken in
termen van potentieel gevaarlijke situ-
aties. Zelfs met een \'brave\' hond kan er
een gevaarlijke situatie ontstaan.

Een bijtongeval wordt immers
bepaald door verschillende elkaar
beïnvloedende factoren waaronder
factoren toebehorend aan de hond
(erfelijkheid, gedragsontwikkeling,
algemene gezondheid, leerprocessen)
alsook het \'gedrag\' van het slachtoffer.
Dus gedrag van honden, ook agressie,
kan verschillen volgens de context
waarin het dier zich bevindt. Voelt de
hond zich op zijn gemak, heeft het
dier al dan niet ergens pijn, is het \'ge-
wend\' om met de betreffende situatie
om te gaan, en hoe is een vergelijkbare
sessie de vorige keer afgelopen.

De situaties in het verhaal van De
Blauwe Hond werden samengesteld
uit de data van bijtongevallen. Daaruit
bleek dat kleine kinderen door-
gaans gebeten worden door de eigen
lieve huishond in banale dagelijkse
situaties zoals: aanraken, de hond
benaderen, situaties met de etensbak,
situaties met speelgoed of situaties
waar kind en hond hetzelfde willen.
De situaties in De Blauwe Hond-cd
werden zo gekozen dat ouders erover
geïnformeerd worden dat dagelijkse,
aangename acties voor het kind, zoals
bijvoorbeeld de hond zoenen, voor
de hond niet noodzakelijk op alle
momenten leuk zijn.

En uiteraard, niet elke hond gromt
bij het benaderen van de etensbak, bij
het benaderen van een kauwkluif of
als je hem wil strelen bij de zandbak.
Gelukkig maar! Om deze reden is De
Blauwe hond blauw: er bestaan geen
blauwe honden en de cd richt zich
niet op een ras of type hond. Blue is

een tekenfilmhond met tanden die
duidelijk zichtbaar zijn. Dit om te
laten weten aan kinderen dat elke
hond - hoe-lief-ook - tanden heeft. De
bedoeling van het programma is dan
ook dat de ouder(s) de kleuter onder-
steunen en hem/haar aanleren deze si-
tuaties te leren \'vertalen\' naar de eigen
thuissituatie: zijn er gelijkenissen?
Wat doet je hond als hij in de mand
ligt is en je zoontje komt naderbij?
Begint hij te smakken of te geeuwen,
draait hij de kop weg, gaat hij weg, of
gromt hij lichtjes? Baasjes aanleren
om stresssignalen bij de eigen hond te
leren onderkennen beschouwen we
dan ook als een belangrijke pijler van
het Blauwe Hond-programma. In het
boekje voor ouders wordt er naast het
verstrekken van info vooral advies
gegeven om professionele hulp in te
roepen (dierenarts, gedragstherapeut).

Uit je brief heb ik ook begrepen dat
u vindt dat een preventieprogramma
kinderen niet bang mag maken. Ik
sta volledig achter uw mening en
daarom hebben we deze factor ook
wetenschappelijk getest. In een studie
doorgevoerd aan Lincoln University
werd een groep van 126 kinderen,
leeftijd 3,4, 5 en 6 jaar getraind met
het De Blauwe Hond-programma. In
het eerste onderzoek werd er geëvalu-
eerd welke boodschappen de kinderen
hadden begrepen. In tweede instantie
werd er nagegaan wat de kinderen van
de verschillende leeftijden vonden van
De Blauwe Hond. Uit de resultaten
bleek dat kinderen succesvol leren
uit het pakket en dat het leerproces
verbetert als ze hierbij ondersteuning
krijgen van de ouders. Alle kinderen
vonden Blue een leuke hond en geen
enkel kind vond Blue angstaanjagend.

Ten slotte lees ik nog twee be-
langrijk vragen in uw brief, enerzijds
met betrekking tot de supervisie
van ouders en anderzijds in hoe-
verre kinderen de transfer maken
van computerbeelden naar het echte
leven. Ook daar haalt u een belangrijk
punt aan en ben ik u dankbaar om uw
vraagstelling. Uit onderzoeken blijkt
namelijk dat jonge kinderen (twee tot
vijf jaar) met gemak informatie van
computermedia of tv naar de realiteit
transfereren, vandaar het belang van

de aanwezigheid en de sturende rol
van de ouder. Ouders zijn daarnaast
ook verantwoordehjk voor de actieve
supervisie van kind en hond. Uit de ht-
teratuur bhjkt dat over de vraag "wat
is goede supervisie?", veel mythes de
ronde doen, en dat de slagzin "laat je
kind nooit alleen" weinig relevante in-
formatie geeft over hoe ouders actieve
supervisie correct moeten invullen.
Ook daar hopen we in de gids voor
ouders voldoende duidelijke tips over
te verstrekken.

Om te besluiten: ik begrijp ten
volle dat u als dierenarts en als
hondenliefhebber bang bent voor het
kleven van negatieve imago\'s op de
gezinshond en ik vind het erg jammer
dat De Blauwe Hond u dit gevoel heeft
bezorgd.

Toch hoop ik dat u bij gelegen-
heid tijd vindt om de gids voor ouders
door te lezen om de positieve en goed
onderbouwde boodschappen van Blue
te leren kennen.

Barton BK, Scwebel DC, Morrongiello BA
(2007) Brief report: Increasing children\'s
safe pedestrian behaviors through simple
skills training. J Pediatr Psychol 2007
May;32(4):475-8o. Epub 2006 Sep 30
Brogan TV, Bratton SL, Dwd MD, Hegenbarth
MA (r995) Severe dog bites in children.
Pediatrics, t995 Nov;96(5 Pt i):947-50
Chapman S, Cornwall J, Righetti J & Sung
L (2000): Preventing Dog Bites in Children
(2000): Randomised Controlled Trial of an
Educational Intervention. bm| 2000, 320:
1512-1513

Kahn A, Bauche P, Lamoureux I and the
Members of the Dog Bites Research Team
(2003) Child victims of dog bites treated in
emergency departments. European | Pediatr
(2003) 162:254-258

Meints K.& De Keuster T (2006) Test
yourself- a first assessment of the dog bite
prevention project Blue dog. In wsava 2006
Prague Conference proceedings
Morrongiello BA, MidgeU C, Shields R (2001)
Don\'t run with scissors: young children\'s
knowledge of home safety rules. J Pediatr
Psychol. 2001 Mar;26(2):i05-i5.
Morrongiello BA, House K. (2004) Measuring
parent attributes and supervision behaviors
relevant to child injury risk: examining the
usefulness of questionnaire measures. Inj
Prev 2004 Apr;io(2):ii4-8.
Okita S. (2004) Effects on age on associating
virtual and emboided toys. Cyberpsychol
Behav 2004 Aug; 7(4);464-7i
Schalamon J., Aindhofer H, Singer G., Petne-
hazy T. Mayr J, Kiss K., Hollwarth ME. Analy-
sis of dog bites in children who are younger
than 17 years. Pediatrics. 2006 Mar;ii7(3):
6374-9-

Wilson F, Dwyer F and Bennet P( 2002)
Prevention of dog bites: evaluation of a
brief educational intervention program for
preschool children. Journal of Community
Psychology, 2003; Vol 31, No.i, 75-86
Zeedyk MS, Wallace L( 2003) Tackling
Children\'s road safety trough edutainment:
an evaluation of effectiveness. Health Educ
Res 2003 Aug; 18(4):493-505
Zeedyk MS, Wallace L, Carcary B, Jones K,
Larter K. (2001) Children and road safety:
increasing knowledge does not improve
behaviour. Br J Educ Psychol. 2001 Dec; 7i(Pt
4):573-94.

DixFortuin & De Jong
Accountants en Belastingadviseurs
De Molen 17, 3994 DA Houten
Postbus 333, 3990 GC Houten
Tel.: 030 - 63 46 320
Fax: 030-63 46 325

Het derde symposium van de
Werkgroep Veterinaire Tandheel-
Icunde (wvt) dat op 28 oktober 2007
werd georganiseerd heeft weer eens
bewezen dat de kreten goed, beter
en best nog steeds gebezigd mogen
worden binnen onze negativistische
beroepsgroep. Deze derde wvT-dag
belichtte enige belangrijke aspecten
van het wortelkanaal. Het sympo-
sium vond plaats in De Koperen
Hoogte nabij Zwolle. Een luxe loca-
tie met een uitstekende ambiance in
een voormalige watertoren, gecre-
eerd door de bekende ondernemer
Hennie van der Most.

De lezingen werden kort ingeleid door
de dagvoorzitter, de nog altijd zeer
actieve nestor van de Nederlandse ve-
terinaire tandheelkunde: Andries van
Foreest. In zijn betoog stond de vraag
centraal of de Nederlandse dierenarts
gemotiveerd is om tandheelkundige
zorg te verlenen aan dieren. Zo bleek
uit het Nederlands Tandartsenblad
dat er nog regelmatig door humane
collega\'s aan dieren wordt geknutseld.
Hier lijkt het veterinaire veld toch
iets te laten liggen. Zo kwam ook het
fenomeen \'mondarts\' ter sprake. Dit
laat zich het best beschrijven als een
soort tandarts die aspecten van de
mondholte in een bredere context kan
bezien. Dit is een rol die een wvx-die-
renarts kan spelen voor collega\'s.

Hierna volgde een presentatie van die-
renarts Nicolet Pons over de anatomie
en ontwikkeling van het gebit met
als zwaartepunt het wortelkanaal. Bij
jongere dieren heeft men te maken
met wijdere pulpaholten en veelal nog
niet volledig afgevormde apices. Zoals
voor alle aspecten binnen de genees-
kunst is een goede kennis van de basis
een must om tot een voor het dier
aangename behandeling te komen.

De derde presentatie werd gehou-
den door collega Valerie ter Braake. In
deze lezing werd nader ingegaan op de
aspecten van het beschadigde gebit-
selement. Zij sprak over de verschil-
lende soorten tandfracturen, leeftijden
waarop deze optreden en de beslis-
singen die hierbij genomen dienen
te worden: extractie of restauratie.
Ook het tijdsaspect van het tandletsel
speelt in deze beslisboom een belang-
rijke rol.

Dierenarts Evelyne Ledeboer hield
als vierde spreker een verhaal over
de behandelingsmogelijkheden van
gefractureerde elementen. Belangrijk
is hierbij ook de vraagstelling bij tele-
fonisch contact en dus de taakstelling
voor de assistente. Men moet eerlijk
zijn en eigen kennis en kunde weten
in te schatten, dus tijdig doorsturen
naar een collega met meer ervaring op
het gebied van gebitsreparaties. Voor
een endodontische behandeling is
veel specialistisch instrumentarium
nodig dat op de juiste manier gehan-
teerd moet worden. Bovendien is de
aanwezigheid van dentale röntgen
noodzakelijk om alle stappen in een
behandeling goed te kunnen volgen.

Als afsluiter van de dag kwamen twee
sprekers uit de humane endodontolo-
gie aan het woord: Machteld Siers, ver-
bonden aan de Radboud Universiteit
in Nijmegen en Joerd van der Meer,
verbonden aan de Rijks Universiteit
Groningen. In een zeer vermakelijke
duopresentatie kwamen verschillende
aspecten van de humane endodon-
tologie voorbij. Hieruit bleek dat het
veterinair niveau van behandelingen
niet heel veel onderdoet voor het
humane. Verschillende methodieken
en nieuwe materialen zoals \'apex
locators\' en mta, gelardeerd met 30-
beelden, kwamen voorbij. Deze laatste
kwamen goed tot hun recht met de
bijgeleverde brilletjes. Met behulp
van microscopie is het mogelijk nog
verfijnder te werk te gaan binnen het
humane wortelkanaal. Groot verschil
met de veterinaire tak is dat een mens
kan aangeven of hij nog pijn voelt
vanuit een element, een dier geeft dit
niet altijd duidelijk aan.

Na deze zeer geslaagde en informa-
tieve dag kan men stellen dat wij als
beroepsgroep genoeg in huis hebben
om ons niet telkens weer onze werk-
zaamheden uit handen te laten nemen
door bagatelliserende humane col-
lega\'s. Juist door goed beslagen ten ijs
te komen en het kennen van de eigen
kundegrenzen zou de gezelschaps-
dierengeneeskunst wellicht eens van
het ellendige poppendokter imago af
kunnen helpen.

De wvT-dag is dit jaar mede
mogelijk gemaakt door niet
alleen financiële maar ook logis-
tieke steun van de au v en Instru-
vet. Het vierde wvi-symposium
zal plaatsvinden op vrijdag 21
november 2008.

Ter gelegenheid van de introductie
van een nieuw diergeneesmiddel ter
bestrijding van overgewicht bij de
hond (dirlotapide; Slentrol®), was
er in samenhang met het ecvim-ca
Congress door Pfizer ah in Buda-
pest een symposium over obesitas
georganiseerd. Hier werden de
laatste onderzoeksresultaten op dit
gebied, zowel humaan als veterinair,
gepresenteerd en achtergronden
besproken.

De International Association for the
Study of Obesity (iaso), een overkoe-
pelend orgaan voor 55 nationale orga-
nisaties op dit terrein, presenteerde in
april 2007 de resultaten van een on-
derzoek naar het percentage bewoners
van verschillende Europese landen
dat lijdt aan overgewicht en obesitas
(body mass index groter dan 25). Niet
geheel verrassend staat bij de man-
nen Duitsland met 75 procent hierbij
op de le plaats. Bij de vrouwen delen
Duitsland en het Verenigd Koninkrijk
de eerste plaats met 59 procent.

In verschillende landen hebben
in de jaren 2004 - 2007 onderzoeken
plaatsgevonden naar de prevalentie
van overgewicht (5 tot 20 procent
boven het ideale lichaamsgewicht)
en obesitas (meer dan 20 procent
overgewicht) bij de hond (Tabel i).
In Nederland zijn er tot nu toe geen
resultaten van betrouwbare veldon-
derzoeken bekend, hoogstens schat-
tingen. Momenteel wordt er daarom
een onderzoek uitgevoerd naar de pre-
valentie van overgewicht bij klinisch
gezonde honden en katten waarbij
gebruik wordt gemaakt van de \'body
condition score\'.

Een van de oorzaken van overgewicht
bij huisdieren is het feit dat eigena-
ren het overgewicht niet herkennen.
Dit bleek ook uit een enquête onder
eigenaren in enkele Europese landen.
Het aantal te zware honden werd veel
lager geschat (gemiddeld 18 procent)
dan het veldonderzoek had uitgewe-
zen (gemiddeld 31 procent) in deze
landen. Van deze eigenaren meldde
22 procent minimaal een keer een po-
ging gedaan te hebben om de hond te
laten afvallen. De helft van de dieren
keerde na een bepaalde periode weer
terug naar hun uitgangsgewicht en
slechts 8 procent van de eigenaren gaf
aan in een zekere mate gewichtsver-
lies bij de hond bereikt te hebben.

Redenen waarom hun hond te
zwaar was geworden varieerden bij de
eigenaren van \'te weinig tijd om het
dier voldoende beweging te geven\',
\'elders voedsel eten\' tot \'de hond lust
geen dieetvoeding\'. De meest genoem-
de reden was echter dat \'de hond zo
bedelde en daar geen weerstand tegen
geboden kon worden\'. Er ligt hier
blijkbaar nog een groot braak terrein
voor gedragstherapeuten. Volgens de
eigenaar wijst gemiddeld 35 procent
van de dierenartsen op het probleem
van overgewicht. De verschillen in
verschillende Europese landen blijken
echter groot te zijn. Dit varieert name-
lijk van 22 procent in Duitsland tot
37 procent in de Verenigd Koninkrijk.

In tegenstelling tot de indruk van de
eigenaren van de te zware honden
(35 procent), zegt 85 procent van de
dierenartsen in het onderzoek altijd
het probleem van overgewicht te
bespreken met eigenaren van honden
met obesitas en bij 65 procent van de

Geconcludeerd kan worden dat de
prevalentie van overgewicht bij de
hond groot is, de eigenaren vooral de
schuld geven aan het bedelgedrag van
het dier en dat in de gevallen waarbij
geprobeerd is om de dieren te laten
afvallen nauwelijks 10 procent resul-
taat wordt geboekt. Daarnaast is er
blijkbaar een verschil in interpretatie
van de aandacht die de dierenarts aan
het probleem geeft.

Op basis van diverse recente publi-
caties werd door dr. Philippe Michon
(Frankrijk) een overzicht gegeven van
de hormonale regulatie van de stof-
wisseling en het verzadigingsgevoel.
De spreker meende dat de mecha-
nismen van het verzadigingsgevoel
de sleutel vormen tot het begrijpen
van het ontstaan van overgewicht
bij mens en dier. Een van de sterkste
verzadigingssignalen wordt gevormd
door het hormoon pyy, dat door
darmcellen wordt geproduceerd na de
opname van vetten. Bij een gewichts-
reductie van 5 procent kan de con-
centratie PYY tot 30 procent dalen en
de oorzaak zijn van het falen van een
afvalprogramma. Het hongergevoel
keert dan namelijk in versterkte mate
terug.

Dr. Alex German (University of Liver-
pool), gaf een overzicht van de ver-
schillende mogelijkheden om gewicht
te verliezen bij mens en dier. Ook de
medicinale therapie kwam aan bod.
De twee moleculen die momenteel als
diergeneesmiddel beschikbaar zijn,
mitratapide en dirlotapide, remmen
beide de vetopname vanuit de darm-
cellen naar de circulatie door binding
aan microsomaal triglyceride transfer
proteïne (mtp), dat verantwoordelijk
is voor het produceren van chylomi-
cronen uit de opgenomen vetzuren.

Dit is slechts voor een klein deel
verantwoordelijk voor het effect van
dirlotapide. Ongeveer 90 procent van
de werkzaamheid is het gevolg van
de toegenomen verzadiging dankzij

de productie van het PYY-hormoon
in de darmcellen onder invloed van
de vetaccumulatie. De rol van dieet-
voeding, aangevuld met extra bewe-
ging in een totaalprogramma zijn
vanzelfsprekend, maar zonder enige
extra gewichtsreducerende maat-
regelen werd met dirlotapide in een
gecontroleerd onderzoek bij de hond
een gewichtsverlies bereikt van
18 procent na 6 maanden behande-
ling. Dirlotapide kan in een pro-
gramma gedurende 12 maanden
zonder onderbreking worden gegeven.
Doordat er maandelijkse controles
plaatsvinden wordt de eigenaar sterk
gemotiveerd en kan de dosering
aan de individuele behoefte worden
aangepast. Ook presenteerde German
resultaten uit een onderzoek waaruit
bleek dat zowel de eigenaar als de
hond gewichtsverlies vertoonden

Het belangrijkste probleem vormt
het risico van terugval na het bereiken
van het ideale lichaamsgewicht omdat
de eetlust terugkeert na het stop-
pen van de therapie. Het is daarom
belangrijk dat de hond op dat moment
al gewend is aan voldoende beweging.
Ook de hoeveelheid voeding dient dan
zorgvuldig bepaald te worden.

Met de nieuwe moleculen die de
eetlust van honden remmen kan een
effectieve start en verder verloop van
gewichtsreductie worden verkregen
wat ook de eigenaar motiveert om
consequent door te gaan met een
programma. Door regelmatig het
gewichtsverlies van de hond te evalu-
eren bij de dierenarts kan de behande-
ling optimaal worden aangepast. De
genoemde moleculen zijn helaas niet
geschikt om te gebruiken voor katten
met obesitas door de grote gevoelig-
heid voor leververvetting bij vasten.
Ook voor humaan gebruik kunnen zij
niet gebruikt worden in verband met
de kans op maagdarmproblemen.

1. Wren [A, Ramudo AA, Campbell SI., King
VL, Eagleson JS, Gossellin Sunderland
SJ. Efficacy and safety of dirlotapide in the
management of obese dogs evaluated in two
placebo-controlled, masked clinical studies
in North America. J Vet Pharmacol Ther
2007; 30 Suppl 1:81-9.

2. Gossellin J, McKelvie J, Sherington Wren
lA, Eagleson JS, Rowan TG, Sunderland SJ.
An evaluation of dirlotapide to reduce body
weight of client-owned dogs in two placebo-
controlled clinical studies in Europe. [ Vet
Pharmacol Ther 2007; 30 Suppl i: 73-80.

3. Kirk CA, Boucher JE Sunderland S[, Wren
fA. Influence of dirlotapide, a microsomal
triglyceride transfer protein inhibitor, on the
digestibility of a dry expanded diet in adult
dogs. I Vet Pharmacol Ther 2007; 30 Suppl i:
66-72.

4. Gossellin J, Peachey S, Sherington J, Rowan
TG, Sunderland SJ. Evaluation of dirlotapide
for sustained weight loss in overweight La-
brador retrievers. J Vet Pharmacol Ther 2007
Aug; 30 Suppl 1:55-65-
Wren JA, King VL, Krautmann MJ, Gossellin
I, Kerlin RL, Hickman MA, Schmahai TJ. The
safety of dirlotapide in dogs. J Vet Pharmacol
Ther 2007; 30 Suppl 1:43-54-

6. Wren JA. King VL, Campbell SL, Hickman
MA. Biologic activity of dirlotapide, a novel
microsomal triglyceride transfer protein
inhibitor, for weight loss in obese dogs. | Vet
Pharmacol Ther 2007; 30 Suppl i: 33-42.

7. Merritt DA, Lynch MP, King VL. Pharma-
cokinetics of dirlotapide in the dog. I Vet
Pharmacol Ther 2007; 30 Suppl i: 24-32.

8. Merritt DA, Bessire AJ, Vaz AD, Sams ]?,
Lynch MR Absorption, distribution, metabo-
lism, and excretion of dirlotapide in the dog.
J Vet Pharmacol Ther 200730 Suppl 1:17-23-

9. Wren JA, Gossellin J, Sunderland SJ. Dirlo-
tapide: a review of its properties and role
in the management of obesity in dogs. J Vet
Pharmacol Ther 2007;30 Suppl i:ii-6.

10. Gossellin J, Wren JA, Sunderland SJ. Canine
obesity: an overview. J Vet Pharmacol Ther
2007; 30 Suppl i: I-IO.

Curriculum Vitae
Paul Overgaauw is dierenarts-specialist
en directeur van het Platform Verant-
woord Huisdierenbezit in Barneveld.

De British Veterinary Dermatology
Study Group (bvdsg), een onderdeel
van de British Small Animal Vete-
rinary Association (bsava), komt
tweemaal per jaar bijeen. In het
voorjaar rond het bsava Congres en
in het najaar tijdens een weekend in
een hotel bij het vliegveld East Mid-
lands bij Nottingham. De recente
najaarsbijeenkomst van lo en ii no-
vember werd goed bezocht met circa
120 deelnemers uit het Verenigd Ko-
ninkrijk en enkele collega\'s uit het
buitenland. Het thema was allergie
bij mens en dier, een onderwerp dat
ook tijdens het Europese dermato-
logie congres afgelopen september
in Mainz aan bod kwam, maar nu in
een kleinere setting en met even zo
goede sprekers.

De spits werd afgebeten door Brian
Catchpole (immunoloog, Londen) met
een inleiding over basisbegrippen met
betrekking tot allergie: het even-
wicht tussen tolerantie en activatie
ten gevolge van \'vreemde\' en \'eigen\'
antigenen en de regulerende rol van
onder andere cytokinen hierin. In het
kort werden de vier typen overgevoe-
ligheidsreacties behandeld.

Peter Hill (dermatoloog, Bristol) is
een van de weinigen ter wereld die
in het bezit is van drie diploma\'s
dermatologie. Hij bracht op onna-
volgbare wijze licht in de duisternis
die pathofysiologie van atopische
dermatitis (ad) heet. Hoewel de arts
F.W. Wittich al in 1941 in het Journal
of Allergy melding maakte van een
allergische reactie bij zijn hond, blijkt
bij de hond toch nog relatief weinig
bekend over hoe ad precies ontstaat.
Dacht men tot in de jaren tachtig nog
dat allergenen via de luchtwegen het
lichaam binnen kwamen, nu is de
percutane route algemeen aanvaard.
Kort samengevat: atopische honden
hebben een genetisch gepredisponeer-
de verminderde epidermale afweer-
functie. Een cytokine (TGF-ß) in de
huid zou de tolerantie ten aanzien
van het hoogmoleculaire D.farinae
allergeen verminderen. Hierdoor kan
het allergeen de huid binnendringen
en opgepikt worden door Langerhans-
cellen die het weer aanbieden aan de
regionale lymfknoop. Dit leidt tot
productie van IgE-antihchamen die
zich kunnen binden aan mestcellen in
de huid met degranulatie en daaruit
voortvloeiende ontsteking tot gevolg.
Hill benadrukte de rol van micro-
organismen op de huid in het gehele
proces, de noodzaak van verder onder-
zoek hiernaar en speciaal de rol van
gisten. Hij ging kort in op het begrip
\'atopie-achtige dermatitis\', waarbij alle
symptomen wijzen op atopie maar de
allergietesten negatief zijn.

Ralph Mueller (dermatoloog, Mün-
chen) zette in de eerste van zijn vier
presentaties de klinische en thera-
peutische aspecten van atopische
dermatitis uitvoerig op een rij. Voor de
practicus kwamen, naast veel bekende
zaken, nuttige details langs zoals het
feit dat de bij ad vaak gepaard gaande
otitis niet altijd bilateraal hoeft te zijn
en dat ook bij overvulde anaalzakjes
gedacht moet worden aan ad als
oorzaak. Mueller poneerde de stelling
dat \'ooit\' zal blijken dat ad door om-
gevingsallergenen én voedsel wordt
veroorzaakt.

Allergietesten (serumtest en/of
huidtest) gebruikt Mueller nadat de
diagnose is gesteld. Daarna start hij
met een allergeenspecifïeke immuno-
therapie (asit), vroeger desensibilisa-
tie genoemd. Hij past de zogenaamde
\'rushtherapie\' toe waarbij de opbouw-
fase van de asit in één dag (elk half
uur een injectie) onder kliniekomstan-
digheden en met voorbehandeling van
antihistaminica uitgevoerd wordt. Bij
de 180 door hem uitgevoerde \'rusht-
herapieën\' zag hij slechts enkele milde
anafylactische reacties (oedemen). De
waarde van asit bij de behandeling
van ad is bewezen. Echter, er zal meer
onderzoek nodig zijn om de voor- en
nadelen van het inzetten van asit via
de \'rushtherapie\' duidelijk in beeld te
brengen. Opvallend was zijn pleidooi
voor het gebruik van antihistami-
nica bij ad, vaak in combinatie met
essentiële vetzuren en/of lage(re) dose-
ringen Prednisolon. Natuurlijk bleven
cyclosporine en het topische hydro-
cortisonaceponaat als mogelijkheden
in de therapie niet onvermeld.

Thomas Bieber (dermatoloog, Bonn)
belichtte, zoals hij dat ook in Mainz
had gedaan, de ad vanuit de humaan-
dermatologische invalshoek. Patho-
fysiologisch speelt bij de mens de
genetische achtergrond en de ziekte-
ontwikkeling in de loop van het leven
een belangrijke rol. ad start bij de
mens in de intrinsieke vorm waarna
pas sensibilisatie optreedt. Ongeveer
60 procent gaat bij het volwassen
worden in remissie. Hoge IgE-titers
worden gemeten bij 80 procent van de
ad-patiënten, bij de resterende
20 procent worden normale IgE-titers
gevonden. Sterker nog, er zijn aanwij-
zingen dat veel volwassen patiënten
IgE-titers hebben tegen lichaamseigen
eiwitten (auto-immuunfenomeen).
Bij de behandeling van ad bij de mens
spelen iets andere infectieuze factoren
een rol. Naast de Stafylococcen zijn
dat niet zozeer de gisten, zoals bij de
hond, maar meer virussen (wratten en
herpes). Topische therapieën spelen
hierin een belangrijke rol (diverse cor-
ticosteroïden, tacrolimus). Voor asit
is de laatste tijd een hernieuwde be-
langstelling. Prednisolon, cyclospori-
ne en heel soms azathioprine worden
in zeer ernstige gevallen systemisch
toegepast. Qua preventie zou het het
beste zijn om meerdere katten in huis
te hebben en/of de zwangerschap door
te brengen op de boerderij.

Wat voedselovergevoeligheden
betreft wees Bieber op de ondergedi-
agnosticeerde \'histamine intolerantie\'
met vage klachten als hoofdpijn, jeuk,
urticaria, maagdarmklachten en niet
tegen rode wijn kunnen. De prick-

to-prick-test is een huidtest waarbij
voedingsmiddelen direct in de huid
getest worden: eerst met een naald in
bijvoorbeeld een tomaat prikken en
daarna in de huid en kijken of er een
reactie optreedt.

Tijdens de tweede dag gaf Bieber een
overzicht van muismodellen in het
onderzoek ten behoeve van ad. Zo
kan ad opgewekt worden bij bepaalde
stammen door stress en bij andere
door bepaalde (voedings)stoffen
zoals ovalbumine en haptenen. Bij
transgene muizen zou een bepaalde
cytokine (tslp) een sleutelrol spelen
bij ad en bij andere juist weer \'endo-
cannabinoiden\'-receptoren, een soort
endorfinereceptoren. Zou cannabis
dan ook veterinair nog een therapeu-
tische rol gaan spelen in de toekomst?
Conclusie van zijn verhaal: niet de
muis blijkt het beste model voor ad,
maar de hond.

Voedselovergevoeligheid (adverse
cutaneous food reaction) is en blijft
een bron van discussie. Mueller
benoemde de moeilijkheden bij het
vaststellen van de diagnose: verschil-
len in definities, in genenpools en in
praktijkvoering spelen een rol in de
onduidelijkheid die over dit onder-
werp bestaat. Hoewel klinisch (nog)
niet van belang heeft prof. Halliwell
in een groep honden verhoogde IgE-
waarden aangetoond bij honden met
een overgevoeligheid voor bepaalde
voedselallergenen. De meeste voedsel-
allergenen hebben grote moleculair-
gewichten (10-70 kilodalton), vandaar
dat diëten met eiwitfracties kleiner
dan zes kilodalton een redelijk elimi-
natiedieet kunnen vormen.

Over voedselovergevoeligheid en
-intolerantie in de praktijk liet Peter
Hill op zeer pragmatische en humo-
ristische manier zijn licht schijnen.
Na de fotoserie die hij maakte bij
het bereiden van een \'home-cooked\'
eliminatiedieet voor zijn eigen Jack
Russel terriër zal geen enkele in de
zaal aanwezige practicus zo\'n dieet

meer voorschrijven aan een eigenaar
met een hond die even groot of groter
dan een Jack Russel terriër is. Daar-
naast noemde hij diverse valkuilen op
die een practicus kan tegenkomen. Als
een eigenaar geen dieet kan of wil ko-
ken dan zeker niet dwingen. Laat een
kat die niet gewend is binnen te blij-
ven niet gedwongen binnen, dit leidt
tot nodeloze stress. Een eigenaar moet
zich prettig voelen bij een ingestelde
therapie en er achter staan, anders is
het voorschrijven ervan zinloos.

Hill is ervan overtuigd dat de diag-
nose voedselovergevoeligheidZ-intole-
rantie te vaak gesteld wordt. Om zeker
van de diagnose te zijn dient, nadat
parasieten en infecties zijn bestreden,
een eliminatiedieet in ieder geval
gevolgd te worden door een provoca-
tiedieet. Hij pleitte er zelfs voor om dit
twee keer uit te voeren. Uiteindelijk
zal dan voedselovergevoeligheidZ-in-
tolerantie - in verwijscentra - minder
dan 5 procent van de patiënten
uitmaken.

Sonya Bettenay (patholoog-dermato-
loog, München) hield een enthousi-
aste inleiding over de histopathologie
van atopische dermatitis in vergelij-
king met die van voedselintolerantie
om uiteindelijk tot de conclusie te
komen dat er histopathologisch niet
gedifferentieerd kon worden. Veel
basisbegrippen werden uitgelegd en
onder andere werd de vraag gesteld
of mestcellen geteld konden worden
en of Langerhanscellen in overmaat
aanwezig zijn bij ad. Door een over-
maat aan pathologische informatie
verzandde deze presentatie helaas in
een wat rommelige voordracht.

Mueller boog zich in een aparte pre-
sentatie over overgevoeligheid voor
insecten. Niet alleen de vlooienal-
lergie, maar ook de muggenbeetover-
gevoeligheid (laesies aan oorranden,
neus en voetzolen), de eosinofiele
furunculose (vaak op de neus, oorzaak
wespen of spinnen?), Trombicula-infec-
ties (fipronyl-spray) en de Culicoïdes-
overgevoeligheid bij paarden (zie ook
Janet Littlewood) passeerden de revue.
Mogelijk kunnen andere geleedpo-
tigen, zoals motten, vliegen en zelfs
teken, een overgevoeligheidsreactie
geven. Uitgebreid werd stilgestaan bij
de huidige vlooienbestrijdingsmid-
delen. Mueller adviseerde vaak een
intensievere toedieningsfrequentie
dan officieel door de fabrikant wordt
aangegeven. Ook hier valt of staat het
resultaat van de therapie met de inzet
van de eigenaar.

Over de kat en met name over het
eosinofïel granuloom complex (egc)
als bijzondere vorm van ad bleek Peter
Hill een uitermate eigen en interessan-
te visie te hebben. Hij vraagt zich af of
het kattenspeeksel mogelijk als eigen
antigeen een autoimmuunreactie op-
wekt. Door het likken met de scherpe
tong zouden speekselenzymen in de
huid \'geïnjecteerd\' worden. Het zou
wel veel laesies bij egc verklaren:
overal waar de kat met zijn tong bij
kan (nooit boven op de kop)! Weten-
schappelijk (nog) niet bewezen, maar
wel een leuke \'eye-opener\'. Ook bij de
kat zijn allergietesten (serumtest en/of
huidtest met of zonder fluorescentie)
de basis voor asit bij ad. Prednisolon,
antihistaminica, cyclosporine (niet
bang zijn voor het opwekken van
toxoplasmose) en essentiële vetzuren
zijn mogelijke alternatieve therapieën
bij ad.

Omdat paarden dermatologisch ge-
zien "grote katten" zijn (citaat wijlen
Tony Stannard) sloot de presentatie
van Janet Littlewood (dermatoloog,
Cambridge) hier goed op aan. Eerst
werden de ectoparasieten besproken.
Chorioptes kan soms in grote aantal-
len aanwezig zijn zonder jeuk, net
zo als Trombicula-mijten. Fipronil
en orale ivermectine (off label) zijn
hiertegen werkzaam. Bij ad kan ook
bij het paard een intradermale test
met aansluitend asit gedaan worden.
Daarnaast moet aan eventuele vermij-
ding van allergeen gedacht worden
(rubbermatten in plaats van stro,
antihuismijtdekens). Als Prednisolon
gegeven wordt, dan bij voorkeur oraal

(niet te angstig zijn voor laminitis)
in plaats van per injectie. Verder
kunnen antihistaminica, clomipra-
mine en zelfs orale aloë veragel (niet
wetenschappelijk bewezen) gegeven
worden. Over voedselovergevoelig-
heid was Littlewood kort: hier bestaat
te weinig literatuur over. Ook sero-
logisch onderzoek met betrekking
tot voedselovergevoeligheid bij het
paard is, net zoals bij de hond en kat,
onbetrouwbaar.

Wat de aviaire allergische huidaan-
doeningen betreft bleek Mueller erva-
ring te hebben met een onderzoek bij
een populatie vogelpatiënten met de
klacht \'verenplukken\'. Bij 93 procent
van deze dieren bleek een intraderma-
le allergietest (nog lastiger af te lezen
dan bij de kat) positief. Daarna volgt
het probleem van de therapie: asit
(oraal), vermijden van het allergeen of
verandering in huisvesting, antihista-
minica of clomipramine. Prednisolon
is niet ideaal bij vogels.

Als allerlaatste spreker besprak Steven
Shaw (adviseur Britse blindengelei-
dehonden centrum, St. Helens) hoe
getracht wordt in Engeland labradors

met AD uit het fok- en opleidingspro-
gramma voor blindengeleidehonden
te weren. Scherp werd gelet op huid-
aandoeningen in het eerste levensjaar
(hot spots, impetigo, jeuk, otitis). Dit
blijken vaak voorboden van ad op
latere leeftijd.

Curriculum Vitae
Erik-Jan Tjalsma is werkzaam als die-
renarts voor dermatologie bij Verwijs-
centrum voor Gezelschapsdieren de
Tweede Lijn, Kon. Wilhelminalaan 29,
8384 gg Wilhelminaoord, ejtjalsma(S
detweedeHjn.nl.

Per I januari 2008 zal de ons alle zo
bekende Stichting pao-d niet verder
worden voortgezet. Het stokje van
de nascholing wordt overgenomen
door de Groepen van de knm vd en
de departementen van de faculteit
Diergeneeskunde.

De Groep Geneeskunde van het
Paard en het departement Gezond-
heidszorg Paard hebben deze uitda-
ging aangenomen en de Programma-
commissie Paard (Ab Barneveld, Hans
van Gils, Marianne Sloet en Henk van
der Veen) is direct enthousiast aan het
werk gegaan. Dit heeft er in geresul-
teerd dat de Permanente Educatie
Paard op vrijdag i x januari 2008 in
Utrecht haar eerste nascholing zal
verzorgen over \'Exotic Diseases\': This
course will be presented in English as
we have guest speakers from the uk
and the usa with personal experience
in the diseases they present. In ad-
dition, Dutch experts from the Animal
Health Trust (Deventer), the National
Institute of Public Health (Bilthoven)
and the Government will discuss the

Dutch situation. Discussion about dif-
ferent scenario (cases) that may occur
and how to approach these problems
will be the final part of this day.

De Programmacommissie Paard
hoopt met deze cursus de Nederlandse
paardendierenarts de kans te geven
zich voor te bereiden op de toekomst
(al is die wat deze aandoeningen be-
treft uitermate ongewenst). Voor meer
informatie zie www.groeppaard.nl,
www.vet.uu.nl of over enkele weken
www.pepaard.nl.

Merial breidt tiet assortiment Pre-
vicox® (firocoxib) uit met een grotere
presentatie: Previcox® 180T. Deze pre-
sentatie bevat 180 tabletten (in plaats
van 30) en is zowel verkrijgbaar in de
57 mg als de 227 mg variant. De coxibs
vormen een nieuwe klasse binnen de
nsaid\'s die selectief de werking van
het cyclooxygenase-2 enzym (cox-2)
remmen. Binnen de coxib-klasse is
firocoxib het enige geregistreerde dier-
geneesmiddel voor honden binnen
Europa. Het geeft een zeer snelle pijn-
verlichting en ontstekingsremming.

Cefalosporinen zijn oorspronkelijk
ontwikkeld voor het effectief aanpak-
ken van Gram-positieve kiemen, zoals
Streptokokken en stafylokokken, in
de meeste gevallen de verwekkers
van mastitis. Het antibioticum wordt
uitermate snel door de uier verspreid.
Er is geen resistentie aangetoond
tegen Streptokokken en stafylokokken
(ook niet tegen stc of sau p.o.) en de
gevoeligheid van E. coli voor cefale-
xine is met 93 procent ook acceptabel
te noemen. Rilexine 200 geeft een
snel herstel en met een wachttijd op
de melk van twee dagen kan er weer
snel geleverd worden. Een erg goede
parenterale combinatie is met Penet-
hamaat hydrojodide, ook een ft-lactam
antibioticum met een vergelijkbaar
spectrum en een uitstekende distribu-
tie naar de uier.

Op vrijdag 14 maart 2008 zal in Grand
Hotel Karei V te Utrecht voor de
vijfde keer het jaarlijkse State of the
Heart symposium gehouden worden.
Het thema van dit jaar is Het hart in
context. Hoofdspreker Sonya Gordon
uit de Verenigde Staten zal lezingen
verzorgen over cardiorenale en car-
diopulmonale interacties bij honden
met een hartaandoening. Tevens
wordt ingaan op de mogelijke rol van
gebitsproblemen bij het ontstaan van
hartaandoeningen. Twee Nederlandse
dierenartsen bespreken de anesthesie
van (hart)patiënten en de invloed van
endocrinologische aandoeningen op
het hart. Tot slot zal een arts u een
kijkje in de keuken van de humane
geneeskunde bieden. Het programma,
inclusief lunch, begint om 9 uur en is
rond 18 uur afgelopen. De deelnemers-
bijdrage is 275 euro; bij aanmelding
voor 14 februari 240 euro en voor
I januari 195 euro.

Naar aanleiding van het succes van de
verschillende drukken van de eerste
versie van dit handzame boekje heeft
de auteur de differentiële diagnoses
voor de diersoorten paard, rund,
schaap, geit en varken geheel up-to-
date gemaakt met behulp van meerde-
re specialisten. Bovendien zijn in het
tweede gedeelte in overeenstemming
met de wvab van de knmvd van het
boekje nu twee formularia integraal
opgenomen, te weten Melkvee en
Varken.

Het boekje is te bestellen via de dsk
(dsk.bestuur(|)vet.uu.nl) of via Virbac
Nederland BV (info(avirbac.nl)

Bel voor informatie en/of een demonstratie;
De Haak 8,5555 XK VALKENSWAARD
tel. 040 - 208 20 00, fax 040 - 204 21 84
e-mall maili9menarinidiagnostics.nl
www.menarinidiagnostics.nl

Spotchem EZ klinische chemie
Spotchem EL electrolyten
Medonic hematologie
Kwaliteitsbewaking Interneen externe
Ovucheck Premate/Plasma progestron
E.R.D. Healthscreen nierfalen
Aution Micro urinediagnostiek
PocketChem BA ammoniak
Glucocard glucose
Lactate Pro lactaat
I-Stat bloedgassen
Animana veterinaire software

Het was geen \'saai jaar\', 2007. Een jaar met veel onrust ingegeven door de veran-
deringen in de Diergeneesmiddelenwet maar vooral ook een jaar met positieve
ontwikkelingen. Zo werd door de gezamenlijke inspanningen met markt-
partijen aan de kwaliteit van onze beroepsuitoefening gewerkt. Ik denk hierbij
aan de oprichting van de Stichting Paard, het vaststellen van de Gids voor gvp
voor voedselproducerende dieren en de doorgaande ontwikkelingen in de
verschillende ikb-systemen. Op i januari 2008 gaan de nieuwe voorwaarden
ikb vleeskalveren in. De kalverhouder wordt hierin gevraagd een overeenkomst
met de dierenarts te sluiten.

De onrust betreft de zoektocht naar de (on)mogelijkheden van de levering
van diergeneesmiddelen door wijzigende regelgeving, de gesignaleerde toename
van antibioticagebruik en de opkomende mrsa. Allemaal zaken waar de gehele
beroepsgroep en haar bestuurlijke vertegenwoordigers bovenop zitten.

In 2008 gaan we verder met het opkomen voor de belangen van het dier,
de dierenarts en de samenleving. Leidraad hierbij zijn onder andere de nieuwe
Nota Dierenwelzijn en de Nationale Agenda Diergezondheid. De uitdagingen
is te komen tot een Wet dieren die aansluit bij de ontwikkelingen in de samen-
leving en een breed draagvlak bij de veterinaire beroepsgroep heeft.

Om dit te realiseren hebben we gezamenlijk het strategische beleidsplan
tot 2010 vastgesteld. Dit beleidsplan heeft twee speerpunten: de economische
positie en het imago van de dierenarts. Voor een goede positionering en uitwer-
king van dit plan is het van het grootste belang dat we meningen intern uitwis-
selen en gezamenlijk naar buiten treden. Onze belangen betreffen dan naast de
invulling en uitoefening van ons vak vooral ook onze verantwoordelijkheid
met betrekking tot diergezondheid, dierenwelzijn, voedselveiligheid en volks-
gezondheid. Dat is onze gezamenlijke uitdaging voor 2008.

Wilt u er zeker van zijn dat u in het
jaarboek 2008 goed vermeld staat, gaat
u dan naar de website van de knmvd:
www.knmvd.nl. Als u inlogt en links
op de site klikt op de knop \'mijn
gegevens\', dan kunt u uw gegevens
bekijken. Dit scherm toont hoe u gere-
gistreerd staat bij de knmvd.

Als uw gegevens kloppen, hoeft u
niets te doen. Kloppen uw gegevens
niet, dan kunt in het formulier uw
correcte gegevens typen. Let op: u
moet stap i, stap 2 en stap 3 doorlopen
voordat u het formulier met uw wijzi-
gingen kunt verzenden. Als u voor
25 januari 2008 uw gegevens corri-
geert, dan komen uw juiste gegevens
nog in het Diergeneeskundig Jaarboek
2008.

Aan het eind van deze dieren-
artsendag mochten we een evaluatie-
formulier invullen: Wat wij er maar
van vonden? Tijdens de afsluitende
borrel heb ik enkele geluiden op-
gevangen: hartstikke leuk, goede
sprekers, prima organisatie, voor
herhaling vatbaar, broodjes genoeg
en prachtig om zo velen weer te
zien. Eindcijfer: 9! Tienen geven we
immers niet zo gauw.

De organiserende Projectgroep
Veterinaire Informatie voor Senior-
dierenartsen, Frans Cremers, Aleid
Lubberink, Ingrid van der Gaag en
Jan Peelen ontvingen ons met koffie
of thee. De 148 deelnemers aan deze
najaarsdag werden na het fluitje van
Frans Cremers als een kudde de zaal
binnengedreven om plaats te nemen
en te luisteren naar het welkom van
dagvoorzitter collega Jan Peelen. Na-
tuurlijk was hij blij dat we er allemaal
waren en omschreef het gezelschap
als illuster. Vervolgens gaf hij het
woord aan het KNMVD-bestuurslid
Maarten Willemen. Deze meldde ons
dat de knmvd de systematiek van de
financiering bestudeert en daarbij
de seniordierenartsen als bijzondere
groep zeker niet zal vergeten. Verder
vroeg hij aandacht voor het beleid
betreffende de diergeneesmiddelen en
het post academisch onderwijs. Met
zijn opmerking dat het aantal vrou-
welijke seniordierenartsen in deze
groep senioren zo gering is (nog geen
5 procent) plaatst deze groep zich op
een unieke positie binnen de knmvd.
Nog wel!

De eerste spreker dr. Bernhard
Roeien werd door Ingrid van der Gaag
ingeleid als een marathonloper met
verstand van kleine lapjes vlees maar
ook iemand die aandacht heeft voor de
nacht van de filosofie. Zelf omschreef
hij zich als "gewoon een bioloog". Na
vele omzwervingen is hij nu docent
bij het departement Gezondheidszorg
Landbouwhuisdieren en presenteerde
deze ochtend in duidelijk taal \'De
stamcel: een wondermedicijn of niet\'.
Het was heel knap hoe hij deze inlei-
ding over een moeilijk thema zo goed
wist te verwoorden.

Een van de doelstellingen van deze
dag is om voldoende ruimte te hebben
om niet alleen de lunch te nuttigen
maar vooral ook om elkaar te ontmoe-
ten; een reünieachtig gebeuren. Veel
vragende gezichten waarbij passende
naambordjes hun nut bewezen: vraag-
tekens (ik weet je naam niet meer)
veranderden in uitroeptekens van
herkenning. De borrel, de broodjes, de
koffie en de thee. Het was er allemaal.

Na de lunch had ik plaats genomen
naast de mogelijk oudste senior-
dierenarts (geboren in r 914) aanwezig.
Hij was de laatste student die in de
Tweede Wereldoorlog op ro april 1943
het dierenartsexamen heeft afgelegd.
Toen was ik drie jaar. Zo langzamer-
hand ben ik op een seniorleeftijd
gekomen dat ik al mijn collega\'s
tutoyeer maar deze collega benaderde
ik automatisch met u. Hij vertelde
tijdens het wachten op de aanvang
van het middagprogramma enkele
fragmenten uit zijn praktijktijd in de
oorlog. Aan het einde van de oorlog
ging hij samen met zijn vader, ook
dierenarts, op pad om een merrie te
gaan verlossen. Beiden op de fiets, in
het Groningse land altijd tegen de
wind in, met de grote verlostas met
het bekende instrumentarium bij zich.
In de duisternis moesten ze op Duits
bevel van hun fiets afstappen om
onder bedreiging van het geweer hun
verlosapparatuur te tonen. Gelukkig
was daar geen geweer in verstopt zoals
de bezetters van ons land dachten.
"Ja, je wist niet of ze je dood zouden
schieten of niet". Zij mochten door en
de merrie werd verlost! Ook dat hoor
je op een seniorendag.

Gedomesticeerd als wij zijn, als
schapen weer de zaal in waar Aleid
Lubberink haar jaargenoot Ad Rijn-
berk, emeritus hoogleraar Inwendige
Geneeskunde van de Gezelschaps-
dieren inleidde: "De domesticatie, het
grootste experiment der mensheid".
De laatste woorden komen uit de
koker van Darwin. En daarmee gaf de
spreker aan dat deze Darwin met zijn
\'survival of the fittest\' toch wel erg
belangrijk is geweest naast Mendel
(overerven) en Watson en Crick die
de drager van de erfelijkheid dna
bestudeerden.

Darwin zag de domesticatie als \'een
laboratorium voor de evolutie\' maar
moest geruime tijd wachten met het
publiceren van zijn bevindingen. De
mens paste het wilde dier aan zijn
wensen aan door het te wennen aan
een ander leven, temmen en selectief
fokken. Het was een boeiende lezing
waarbij de hond een belangrijke en
beschouwende plek innam. De wolf
is gedomesticeerd voor gezelschap
meer dan voor de jacht en dit heeft
het dier ver weg gebracht van het
wilde dier dat het ooit was. Vooral zo
houden. Het Rico-verhaal, een hond
die communiceert met zijn baas en
tweehonderd woorden \'kent\', werd ge-
volgd door de hond op het skateboard.
Ook na deze lezing was er voldoende
ruimte voor vragen. Professor Rijnberk
wilde in dit kleine gezelschap wel een
enkele uitspraak doen en deed dat dan
ook deskundig en helder.

Met dank aan de organisatoren
en de sprekers voor een geweldige
seniorendag. De evaluatie kan nauwe-
lijks anders dan positief zijn. Op naar
voorjaar 2008.

Voor het lidmaatschap van de Konink-
lijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde hebben zich de vol-
gende collegae aangemeld:
Bont, M.F.P.M. de; 2007; 6981 hh Doesburg,

Nicolaes Ruychaverstraat 8
Stokrom, mevr. M. van; 2007; 3584 zl Utrecht
Veenstra, mevr. W.; 2007; 8407 AG Terwispel,

3 januari, E.J. Hurkens te Enschede, 25 jaar
ro januari, H..). Ormel te Hengelo, 25 jaar
10 januari, J.W.M. Zomer te Bergen op Zoom,
25 jaar

Luik, België.
15 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico\'s\'. Locatie:
Golden Tulip Jagershorst Leende.
25-26 Veterinary Sport Horse Congress tijdens
Jumping Amsterdam, met onder andere
Mark MartineUi (usa) en Phihppe Benoit
(F).

25-27 SIVE-congres. Locatie: Venetië, Italië.
28-1/2 Congress Worid Equine Veterinary

Association. Locatie; Moskou.
29 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
"Systemische en locale cortico\'s". Locatie:
Van der Valk Hotel Nieuwerkerk a/d IJssel.

g-io Oncologisch Treffen 2008. \'Gastro-
intestinal tumours: inside out!\'. Locatie:
KdK, Soesterberg.
r4 Equine Reproduction Seminar tijdens
Zwolle International, met onder andere

Michelle Leblanc (usa) en Pat McCue (usa).
r4 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico\'s\'. Locatie:
Van der Valk Hotel Schiphol A4 Hoofddorp,
rg ist International Veterinary Congress 8;

Exhibirion of wvpa. Locatie: Teheran - Iran.
28-1/3 Feline Focus Congress met onder andere
Margie Scherk (can), Erik den Hertog (nl)
en Jenny Buijtels (nl).

5 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico;\'s\'. Locatie:
Van der Valk Hotel De Cantharel Apeldoorn.
22-24 Nationale Huisdierendagen 2008.

Locatie: Amsterdam rai.
25 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico\'s\'. Locatie:
van der Valk Hotel Drachten.

i8/r9 Vierde European Equine Health &
Nutrition Congress. Locatie: Wageningen.
Website: www.equine-congress.com, e-mail:
info(a)equine-congress.com.
23 Voorjaarsdagen - esfm Fehne symposium.
Precongresdag van de Voorjaarsdagen.
Locatie: Amsterdam. Informatie: www.
voorjaarsdagen.eu.
24-26 Voorjaarsdagen 2008. Locatie: Amsteram.
Informatie: www.voorjaarsdagen.eu.

9 Vet-lunch Aesculaap. Woensdagochtend.
Locatie: West Nederland. Onderwerp:
Chirurgie urinewegen: urolithiasis bij
hond en kat. Voor informatie: Aesculaap bv
telefoon: 04r 1-675915 of e-mail: j.schlappiC®
aesculaap.nl

- Scrapie: stand van zaken. Praktijkcasussen.
Locatie: Heerenveen, tijd: 14.00 uur.

- Scrapie: stand van zaken. Praktijkcasussen.
Locatie: Akersloot, tijd: 20.00 uur.

23 Vet-lunch Aesculaap. Woensdagochtend.
Locatie: Midden Nederland. Onderwerp:
Chirurgie urinewegen: urolithiasis bij
hond en kat. Voor informatie: Aesculaap bv
telefoon: 0411-675915 of e-mail: j.schlappi(|)
aesculaap.nl

- Scrapie: stand van zaken. Praktijkcasussen.
Locatie: Berkel-Enschot, tijd: 20.00 uur.

24 Werkvergadering regio West, Rund III -
Melkrobotmanagement en gd monitoring.
Locatie: Papendrecht, tijd: 20.00 uur.
30 Vet-lunch Aesculaap. Woensdagochtend.
Locarie: Zuid Nederland. Onderwerp:
Chirurgie urinewegen: urolithiasis bij
hond en kat. Voor informatie: Aesculaap bv
telefoon: 0411-675915 of e-mail: j.schlappi@
aesculaap.nl

- aangeboren/erfelijke aandoeningen bij
veulens. Locatie: Houten, tijd: 20.00 uur.

6 Werkvergadering regio Oost, Rund 111 -
Melkrobotmanagement en gd monitoring.
Locatie: Deventer,

- aangeboren/erfelijke aandoeningen bij
veulens. Locatie: Berkel-Enschot, 20.00 uur

21 Werkvergadering regio Zuid, Rund iii -
Melkrobotmanagement en gd monitoring.
Locatie: Berkel-Enschot, tijd: 15.00 uur.

28 Werkvergadering regio Noord, Rund iii -
Melkrobotmanagement en gd monitoring.
Locatie: Heerenveen, tijd: 14.00 uur.

16 Cursus fei-paspoortdierenarts, tijd:
19.30 tot 22.00 uur Locatie: faculteit
Diergeneeskunde, Collegezaal Paard,
Yalelaan 114, Utrecht. Kosten: 75 euro,
contant te betalen. Aanmelden via e-mail:
opleidingen@knhs.nl of per telefoon (0577-
4082 63).

24 Pezenproblematiek: Into the Deep.
30-3/2 lAvc Basic Veterinary Chiropractic
Course Module IV Extremities.

5-9 lAvc. The Orginal Basic Veterinary
Chiropractice Course.
Module I: Sacropelvic. Location: Sittensen,
Northern Germany. For further information:
www.i-a-v-c.com.
i2-r6 lAvc. Basic Veterinary Chiropractic
Course Module V Integrated.

16-20 lAVC. The Orginal Basic Veterinary
Chiropractice Course. Module II:
Thoracolumbar Location: Sittensen,
Northern Germany. For further information:
www.i-a-v-c.com.

28-01/06 1 Avc. The Orginal Basic Veterinary
Chiropractice Course. Module III: Cervical.
Location: Sittensen, Northern Germany For
further information: www.i-a-v-c.com.

9-13 i avc. The Orginal Basic Veterinary
Chiropractice Course. Module IV:
Extermities. Location: Sittensen, Northern
Germany For further information: www.
i-a-v-c.com.

27-31 lAvc. The Orginal Basic Veterinary
Chiropractice Course. Module V: Integrated.
LocationL Sittensen, Northern Germany For
further information: www.i-a-v-c.com.

Aflevering I Deadline*
01-02-20081 maandag 14-01-2008
15-02-20081 maandag 28-01-2008
01-03-20081 maandag 11-02-2008
15-03-20081 maandag 03-03-2008

Tiendweg 8c - Postbus 67 - 2670 AB Naaldwijk NL, Tel. ( 31) 0174 643930 - Fax (-h3i) 0174 643924 - E-mail info@ceva.nl - http://www.ceva.nl

^ Bioickeert centrale en perifere stimuli
9 Eenmaal daagse toediening
^ Bewezen klinische veiligheid
^ Specifiek ontwikkeld voor honden
^ Verkrijgbaar in tabletvorm en als injectie

Pfizer Animal Heaith bv • Postbus 37 • 2900 AA Capelle a/d IJssei
www.pfizerah.ni • info@pfizerah.com • www.wel<nowyoucare.ni

H, tabletten voor orale toediening (16,24,60 en 160 mg) en oplossing voor injecte (10 mg/ml) • DOELDIER: hond • INDICATIES TABLETTEN: prevefiiie van braken, induslel braken

[ veroorzaakt door cnemotherapie, behandeling van braken in combinalie met Cerenia* oplo^ng voor injectie en in combinatie met andere ondersteunende maatregelen ais\'mede preventie van braken, verooraakt door reisziekte • INDICATIES OPLOSSING VOOR INJECTIE: preventie van braken

I met uitzondering van braken veroorzaakt door reiszwkte alsmede behandeling van t^aken, in combinatie met andere ondersteunende maatregelen • TOEDIENINGSWUZE EN DOSERING TABLETTEN: voor betiandeling of preventie van braken eenmaal daags oraal toedienen in een dosis van 2

, mg/kg. Ter preventie van braken. verocHzaakt door reisziekte eenmaal daags oraal toedienen in een dosis van 8 mg/1(g, gedurende maximaal 2 opeenvolgende dagen • TOEDIENINGSWUZE EN DOSERING INJECTIE: eenmaal daags subcutaan toedient in een dosenng van 1 mg/kg. Cerenia* kan

: geÏKuikt worden ter behandeling of preventie van braken als tatNetten of als opkissmg voor iniectie, eenmaal daags tot 5 dagen lang • CONTRA-INDICATIES: geen • BIJZONDERE VOORZORGEN: braken kan gr..... ^ ...........

als te vinden. De veüigheid isniet beoordeek) b<i honden jonger dan 16 weken en bi| drachtige of lacterende teven.
!n het bereik en zicm van kinderen bewaren • BIJWERKINGEN: geen bekend • VERDERE INFORMATIE: zie bq

Dierenartsenpraktijk Berghem is een
gemengde praktijk waar 8 dieren-
artsen werkzaam zijn. Vanuit onze
goed geoutilleerde praktijk streven
we met een enthousiast team naar
optimale kwaliteit en zorg in de dier-
geneeskunde.

- Waar klanten graag klant zijn vanwege de persoonlijke en trans-
parante manier van werken.

Als jij de collega bent die wij zoeken kunt je je brief binnen 2 weken
sturen naar dap Berghem, ter attentie van Dhr. E. Brouwers.
Voor meer informatie kun je contact opnemen met Emiel Brouwers
(06-54220858) of Frank Scholten (06-54903587), dap.berghemcf)
wxs.nl

DAP Dokkum e.o. is een ge-
mengde praktijk in het mooie
Noord-Oost Friesland, waarbij
Schiermonnikoog tot het werk-
gebied behoort. Vanuit een mo-
dem pand werken 5 dierenart-
sen in de landbouwhuisdieren
en paarden en 4 dierenartsen in
de gezelschapsdieren.

Wegens het vertrek van een collega zijn wij op zoek naar
een liefst ervaren, maar zeker enthousiaste en ambitieuze

voor fulltime werkzaamheden in de rundveesector en
paarden. Specifieke interesse voor de paardengeneeskunde
is daarbij gewenst.

Uw sollicitatie kunt U sturen naar dap Dokkum e.o., Hoge-
dijken 106, 9101 wz Dokkum, t.a.v. dhr. P. Egberink, of per
e-mail: dap.dokkum(I)chello.nl. Voor informatie kunt U bel-
len naar 0519-292526: dhr. T. Bruggeling of dhr. F. Egberink

Dierenartsenpraktijk Ysselsteyn is een dynamische apotheekhoudende praktijk in noord Limburg. De
praktijk maakt deel uit van samenwerkingsverband cape.
Binnen onze praktijk werken we sterk diersoortgericht.

In verband met een toename van ons klantenbestand zoeken wij op korte termijn een:

dierenarts rundvee m/v
dierenarts pluimvee m/v
dierenarts paard m/v
dierenarts varken m/v

Wij bieden een uitdagende baan binnen onze praktijk met een modern en toekomst gericht klanten
bestand.

Dierenartsenpraktijk Ysselsteyn
Ringweg 25
5813 bp Yssesteyn
t.a.v. drs M. Hagenaar

"Systemische cortico \'s: een therapeutischegoocheldoos?" "Topicale corticosteroïden bij allergische huidaandoeningen"
Mw. Drs.J.J.C.W.M. Buijtels Mw. Drs.J. D. Sinke

De Universiteit Utrecht Is een universiteit met veel verschillende disciplines. Op tal van terreinen werken deze
nauw met elkaar samen. Juist op het grensvlak van de verschillende vakgebieden zijn de ontwikkelingen uiterst
interessant. Bij de Universiteit Utrecht is wetenschap nooit af. Laat staan je eigen ontwikkeling.

De Universiteit Utrecht is op korte termijn op zoek naar medewerkers, die zich herkennen in deze open,
gedreven en multidisciplinaire cultuur. In concreto gaat het om;

Bij de faculteit Diergeneeskunde is plaats voor drie roulanten. U krijgt een aanstelling voor 12 maanden waarin u naast enige
vaste patiëntenzorgwerkzaamheden, scholing in den brede krijgt op het vakgebied van de Geneeskunde van Gezelschapsdieren.
Ook levert u in bescheiden mate een bijdrage aan het onderwijs en het onderzoek van het departement Geneeskunde van
Gezelschapsdieren. U bent dierenarts en afgestudeerd in de differentiatierichting Geneeskunde van Gezelschapsdieren.
Bij voorkeur hebt u enige ervaring in het geven van onderwijs en/of bent u enige tijd in de praktijk werkzaam geweest.
De Nederlandse taal beheerst u in woord en geschrift. Uw salaris bedraagt minimaal € 2.279,- bruto per maand.
De omvang van de functie Is 1,0 fte.

Het departement Geneeskunde van Gezelschapsdieren van de faculteit Diergeneeskunde heeft op korte termijn plaats voor
meerdere gemotiveerde junior docenten/dierenartsen. Uw taak bestaat hoofdzakelijk uit het verzorgen van onderwijs waarbij
een multidisciplinaire inbreng van belang is. In dit verband werkt u nauw samen met docenten van verschillende departementen.
U participeert o.a. in de werkcolleges, practica en in de begeleiding van opdrachten. Wij zoeken enthousiaste dierenartsen
met goede communicatieve vaardigheden en didactische kwaliteiten. Gezien de werkzaamheden is flexibiliteit een vereiste!
Praktijkervanng is een pre. Uw salaris is afhankelijk van kennis en ervaring en bedraagt maximaal € 3.597,- bruto per maand
bij een voltijds dienstverband. De functieomvang Is minimaal 0,6 fte.

Naam van het diergeneesmiddel: Baycox Bovis 50 mg/ml orale suspensie • Doeldiersoort: Kalveren (op melkveebedrijven, zie sectie contra-Indicaties). • Indicaties voor gebruik met specifica-
tie van de doeldiersoort: Voor de preventie van klinische ziektetekenen van coccidiose en de vermindering van de uitscheiding van coccidia bij opgestalde kalveren voorbestemd om koeten te
vervangen die melk produceren voor humane consumptie (melkkoeien), op bedrijven met een bevestigde ziektegeschiedenis van coccidiosis veroorzaakt door Eimeria bovis of Eimeria zuernii. •
Contra-Indicaties: Om ecologische redenen: Niet gebruiken bij kalveren die meer dan 80 kg voegen. Niet gebruiken op vetmestingseenheden, zoals met vleeskalveren of vleesvee. Voor meer
details zie sectie \'Andere voorzorgsmaatregelen\' en sectie \'Milieukenmerken\'. • Speciale waarschuwingen voor elke diersoort waarvoor het diergeneesmiddel bestemd Is: Zoals met ieder
antipara Sita ir middel, zou het frequent en herhaald gebruik van antiprotozoaire middelen van dezelfde klasse kunnen leiden tot ontwikkeling van resistentie. Het wordt aanbevolen om alle kalveren
van een eenheid te behandelen. Hygiënische maatregelen kunnen het risico op rundercoccidiose verlagen. Daarom wordt er aanbevolen om tegelijk de hygiënetoestand van de betrokken stal te
verbeteren, voornamelijk met betrekking tot droogte en netheid. Om maximaal voordeel uit de behandeling te halen, zouden dieren behandeld moeten worden vóór de venwachte start van de
klinische ziektetekenen, dus tijdens de prepatente periode. Om het verloop van een vastgestelde klinische coccidiose-infectie te wijzigen bij individuele dieren die reeds tekenen van diarree
vertonen, zou een bijkomende ondersteunende behandeling vereist kunnen zijn. • Dosering en toedieningsweg: Elk dier zou moeten behandeld worden met één orale dosis van 15 mg toltrazuril
per kg lichaamsgewicht, wat overeenkomt met 3,0 ml orale suspensie per 10 kg lichaamsgewicht. De gebruiksklare orale suspensie moet vóór gebruik geschud worden. Voor het behandelen van
een groep dieren van hetzelfde ras en van dezelfde of gelijkaardige leeftijd, zou de dosering moeten gebeuren overeenkomstig het zwaarste dier van deze groep. Om maximaal voordeel uit de
behandeling te halen, zouden dieren behandeld moeten worden vóór de verwachte start van de klinische ziektetekenen, dus tijdens de prepatente periode. • Wachttijd: Vlees en afval: 63 dagen.
Niet toegestaan voor gebruik bij melkgevende dieren waarvan de melk bestemd is voor humane consumptie. • Naam van de houder van de vergunning voor het in de handel brengen BE Bayer
SA-NV, Louizalaan 143, B-1050 Brussel - NL Bayer BV, Energieweg 1, NL-3641 RT Mijdrecht • Nummers van de vergunningen voor het In de handel brengen: BE 187 IS 384 F11 - NL REG
NL 10427. • Verdere informatie is op aanvraag beschikbaar bij de betreffende onderneming.

Bevat metaflumizon, een volledig
nieuwe natriumkanaalantagonist
Is in een eigen IRAC*-groep ingedeeld
Bereikt de maximale werkzaamheid
binnen 48 uur

Naam van het diergeneesmiddel: ProMeris\' 160 mg Spot-on voor kleine katten; ProMeris\' 320 mg Spot-on voor grote katten Registratienummers: EU/2/06/06i/00I, EU/2/06/06i/002; EU/2/06/OSi/003: EU/2/06/O6i/DOi. Werkzaam bestanddeel: 200 mg metaftumizon per ml
Doeldler Katten oixler dan 8 weken Indicaties; Voor de bestrijding en pre^ntte van vlooien ICtenocephatiOes conis en C felis] bij katten. Het cfiergeneesmiddel kan worden gebruikt als onderOeei van een behandelmgsstrategie tegen door vlooien veroorzaakte allergische
dermatitis. Bijwerkingen: Overmatig speekselen kan voorkomen indien het dier direct na behandeling de plaats van toediertfng likt. Dit is geen symptoom van intoxicatie en verdwijnt zonder behandeling birwien enkele minuten. Een juiste toediening zal het likken van de plaats
van toediening minimallserBa De toediening van het diergeneesmiddel kan een lokale, tijdelijke, olieachtige verschijning geven en een klittende of stekelige vacht op de plaats van toediening. Een Oroog residu kan ook waargenomen worden. Dit is normaal en zal meestal bin-
nen I - i dagen na toediening verdwi)nen. Deze veranderingen hebben geen invloed op de veiligheid van het diergeneesmiddel. Contra-indicaties: Niet toedienen aan kittens jonger dan 8 weken oud. Dosering: De aanbevolen minimató dosis iS «3 mg mefaflumizonAg lichaams-
gewicht, gelijk aan 0^0 mlAg. Speciale waarschuwingen: Vermijd contact met de ogen van de kat en vermijd orale opname door het dier. Voor een optimale controle van vlooieninfestaties in huishoudens met meerdere huisdieren, dienen alle huisdieren behandeld te worden
met een gesc^iikte insectide. Het wordt tevens aanbevolen de omgeving te behandelen met een geschikt insecticide. Voorzorgsmaatregelen voor gebruik bij dieren: Bij zieke of verzwakte dieren, alleen gebruiken na een voordeel/risico analyse. Dit diergeneesmiddel is aUeen
voor spot-on toediening bedoeld. Niet iraal toedienen of via ieder andere route. Het is belangrijk de dosis op een plaats toe te dienen waar het dier het er niet af kan likken. Sta dieren niet toe elkaar te likken direct na
de behandeling. Er dienen voorzorgsmaatregelen genomen te worden om te garanderen dat cte inhoud van de pipet of de toegediende dosis met in contact komt met de ogen of mond van de ontvanger en/of andere dieren.
Speciale voorzorgsmaatregelen, te nemen door degene die het geneesmiddel aan de dieren toedient: Vemijd direct contact met de huid, ogen of mor^ Na gebruik zorgvuldig handen wassen. In geval van accidenteel
morsen op de huid, direct afwassen met zeep en water Bij accidenteel contact van het diergeneesmiddel met de ogen, deze zorgvuldig met water spoelen. Niet roken, drinken of eten tijdens gebruik van het diergeneesmid-
del Vermijd direct contact met behandelde dieren, totdat de plaats van toediening droog is. Sta kinderen met toe te spelen met behandelde dieren totdat de plaats van toediening droog is. Daarom wordt aanbevolen de
dieren \'s avonds te behandelen en recent behandelde dieren niet toe te staan bij eigenaren te slapen, met name niet bij kinderen Kanalisatie: UDA Verantwoordelijke voor het In de handel brengen: Fort Dodge Animal
Health Holland, CJ van Houtenlaan 36,1381 CP Weesp, Nedertanö Verder informatie is op aanvraag beschikbaar

De eerste op voorschrift verkrijgbare behandeling ter vermagering van honden
met obesitas en overgewicht.

■ Unieke farmacologische v^erking die de opname van voedingslipiden blokkeert en het
verzadigingsgevoel verhoogt zonder enige invloed op het centraal zenuwstelsel.

Benaming: Yarvitan 5 mg/ml orale oplossing voor honden (REG B: EU/2/06/063/001 -003 - REG NL; 10469 - UDA) - Werkzaam bestanddeel: mitratapide 5
mg/ml • Indicaties: Als hulpmiddel bij de behandeling van overgewicht en waarlijvigheid bij volwassen honden,- Contra-indicaties: Niet gebruiken bij
honden met een levetfunctiestoornis.Niet gebruiken bij overgevoeligheid voor het werkzaam bestanddeel of de andere hulpstoffen.Niei gebruiken voor
honden tijdens dracht en lactatie. Niet gebnjiken bij honden jonger dan 18 maanden. Niet gebruiken bij honden waarbij overgewicht of zwaarlijvigheid
veroorzaakt wordt door een begeleidende systemische aandoening zoals hypothyrose of hyperadrenocorticisme. Bijwerkingen: Tijdens de behande-
ling kan verminderde eetlust optreden. Dit houdt verband met de werkingswijze van het product en mag niet worden gezien als een bijwerking tenzij dit
zeer significant wordt. Braken, diarree of dunne ontlasting kan tijdens de behandeling voorkomen. In de meeste gevallen zijn deze verschijnselen licht en
van voorbijgaande aard. Als een bijwerking herhaaldelijk voorkomt of als de hond twee opeenvolgende dagen niet eet, moet de behandeling worden
onderbroken en dient men een dierenarts te raadplegen. Tijdens laboratoriumstudies, werden dalingen in serum albumine, globuline, totale proteïne,
calcium en alkaline fosfatase vastgesteld evenals verhogingen in ALT en AST na toediening van het product in de aanbevolen dosering. Bovendien werd
occasioneel hyperkaliémie vastgesteld. In het algemeen nam de ernst van deze verschijnselen toe naarmate de dosis werd verhoogd. Kenmerkend was
dat deze bevindingen zich normaliseerden of bleken reversietwl te zijn binnen twee weken na het einde van de behandeling.- Dosering: 1 x daags oraal
0,63 mg mitratapide/kg lichaamsgewicht (1 ml van het product per 8 kg) toedienen in 2 perioden van 21 dagen met tussenliggend 14 dagen zonder
behandeling.-Verantwoordelijke onderneming: Janssen Animal Health B.V.B.A.,Turnhoutseweg 30.B-2340 Beerse. Verdere informatie is beschikbaar
op aanvraag

Terwijl iedereen bezig is met de laatste nieuwjaarsrecepties en nog net niet
alle goede voornemens zijn vergeten, rolt het volgende Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde alweer bij u op de mat met voor de tweede keer de nieuwe cover.

Al bladerend om inspiratie op te doen voor dit editorial kwam ik daarbij
de aankondiging tegen van het symposium \'Coaching in de praktijk\'. Het gaat
hier om de coaching van jonge dierenartsen bij de overstap van de dierenarts-
opleiding naar de praktijk. De afgelopen tien jaar heb ik een aantal pas afgestu-
deerde collega\'s mogen (moeten) opleiden. Ik heb daarbij als werkgever diverse
jonge collega\'s in het eerste half jaar 8 kilogram gewicht zien verliezen en een
behoorlijke aanslag zien doen op hun psychologische reserves (en niet te ver-
geten, ook de mijne!).

Wat is het probleem? Ik vergelijk de diergeneeskundige opleiding wel eens
met een theoretische rijopleiding en dan ontstaat er een nogal typisch beeld.
De theoretische rijopleiding (de studie diergeneeskunde) wordt gevolgd door
een paar ritjes naast de instructeur (faculteitsmedewerker) met als voornaamste
doel om vanaf de bijrijderstoel (coschappen) te kijken hoe de instructeur inge-
wikkelde stukjes met de auto uithaalt (specialistische ingrepen). Dit vindt ove-
rigens plaats op een van de buitenwereld afgesloten circuit (faculteitskliniek)
aangevuld met een enkele week in de praktijk buiten het \'circuit\'. Daarna wordt
het rijbewijs (de dierenartsbul) uitgereikt en wordt de kersverse bestuurder (die-
renarts) geacht het verder te leren in de auto van de baas (privépraktijk). Echter
dan niet op een stil weggetje maar direct in de maandagochtendspits rondom
Amsterdam. Dat dit in het verkeer niet goed gaat ziet iedereen aankomen maar
dat dit bij dierenartsen in de praktijksetting ook niet vanzelf goed gaat wordt
(werd?) nog op te brede schaal ontkend en/of genegeerd.

Ik zou er dan ook nadrukkelijk voor willen pleiten om de praktijkbevoegd-
heid niet langer te koppelen aan alleen het bezit van het dierenartsdiploma.
Het wordt tijd dat we veterinair eindelijk gaan opleiden zoals humaan al
decennia gebruikelijk is. Men studeert daar af als arts met \'slechts\' een algemeen
basisartsdiploma. Praktijkbevoegdheid verkrijgt men pas na een aanvullende
meerjarige training in geselecteerde praktijken, aangevuld met terugkomdagen
op de faculteit. Want stille weggetjes om te oefenen, heeft uw praktijk ze nog?
Of is het bij u ook voortdurend spitsverkeer?

economische zaken en media)
Drs. H.R.C. Gostelie (penningmeester, financiën)
Drs. A.H.G. Piebes (Diergeneesmiddelenbeleid,

volksgezondheid en automatisering)
Drs. H. van Herpen (professionele kwaliteit)
Drs. A-I-G. den Hertog (dierziektenbeleid)
Dr M.A. Willemen (verenigingszaken en dieren-
welzijn)

veterinaire zaken)
Mr H. Haverkamp (senior beleidsmedewerker
sociaal-economische en arbeidsrechtelijke
zaken)

Drs. F.J.W.C. van Herten (senior beleidsmede-
werker veterinaire zaken)
H.S. de Vries Rfm. (controller)
Mw. K. Meijer (medewerker vacaturebank)
Mw. drs. M. Fijten (webmaster)
Mw. I.D.f. van den Berg (verenigingszaken)

Wetenschappelijke redactie
Mw. dr H.M.G. van Beers-Schreurs
Drs. H.A. Beijer
Dr R. Boosman
Dr R. Kuiper
Dr R.S. Schrijver
Dr E. Teske
DrI.H.Vos
DrM.A. Willemen

Wetenschappelijke adviesraad
Dr EH.M. Borgsteede (Lelystad)
Prof. dr H.|. Breukink (Utrecht)
Prof. dr P De Backer (Gent, België)
Dr I. Goudswaard (Middelburg)
Prof. dr I.A.P. Heesterbeek (Utrecht)
Prof dr LJ. Hellebrekers (Utrecht)
Dr Th.S.G.A.M. van den Ingh (Utrecht)
Prof dr. F van Knapen (Utrecht)
Prof dr A. de Kruif (Gent, België)
Dr J.T. Lumeij (Utrecht)
Prof. dr A.S.I.PA.M. van Miert (Utrecht)
Prof. dr j.H.M. Verheijden (Utrecht)
Prof. dr G. Voorhout (Utrecht)
Prof dr PR. van Weeren (Utrecht)
Dr Th. Wensing (Utrecht)

Eindredactie
Drs. E.P.C. Bingen
Mw. A.M. Dorresteijn-Tummers
Mw. drs. M. Fijten
Drs. ]. Klein Haneveld

Abonnementsprijs
De abonnementsprijs voor dierenartsen
niet-Ieden van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde en voor
niet-dierenartsen wordt vastgesteld door het
bestuur

Postgiro/bank
Postbank 511606 ten name van de k n m v d ,
De Molen 77, Houten, abn/amro n.v.. Postbus
30,3500 aa Utrecht, nr 55 50 48 861 ene en e
bankN.v., Postbus 85100,3508 ac Utrecht, nr

Opmaak en druk
DeltaHage, grafische dienstverlening,
Binckhorstlaan 4or
2516 bc Den Haag
(070) 750 75 00(telefoon)
(070)75075 78 (fax)

Advertenties
Commerciële advertenties:
Overgaauw Veterinair Advies
Postbus 204
3770 ae Barneveld

(0342) 41 97 98; (06) 53 26 06 96 (telefoon)
(0342)419794 (fax)
info(a)overgaauwadvies.nl
Personeelsadvertenties praktijken en klinieken:
eindredactie

Beëindiging lidmaatschap knmvd fn groepen
Opzeggen van het lidmaatschap dient vóór
I oktober van het lopende jaar schriftelijk en
aangetekend te geschieden om het lidmaatschap
per I januari van het daaropvolgende jaar te
laten eindigen.

Richtlijnen voor auteurs
Richtlijnen voor auteurs (Vancouver Style) zijn
op aanvraag verkrijgbaar (zie ook Tijdschr Dier-
geneeskd r992; 117: 31-4). De redactie aanvaardt
geen aansprakelijkheid voor schade welke
- direct of indirect - het gevolg mocht zijn van
gebleken onjuistheden in de inhoud van de in
dit tijdschrift opgenomen artikelen waarbij de
auteur is vermeld of in de inhoud van de in dit
tijdschrift geplaatste advertenties. Advertenties
kunnen zonder opgaaf van redenen door de Re-
dactie worden geweigerd of ingetrokken. Niets
uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt, door middel van druk,
microfilm of op welke andere wijze ook, zonder
schriftelijke toestemming van de Redactie.

Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is het
verenigingstijdschrift van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

wetenschap ..... De behandeling van feliene hyperthyreoïdie met radioactief jodium-131

praktijk in bedrijf ..... Algemene voorwaarden een noodzaak voor iedere praktijk

Feliene hyperthyreoïdie kan behandeld worden door thy-
roïdectomie, met orale antithyreotica, of met behulp van
radioactief jodium-i 31 ("\'\'I). Het doel van dit retrospectie-
ve onderzoek was het resultaat te bepalen van de behande-
ling met \'^\'I van 83 hyperthyreote katten bij Lingehoeve
Diergeneeskunde in Lienden. De toegediende dosis \'"I
lag tussen 4 en 6 milliCurie (mCi). Vóór, tien dagen na en
enkele maanden na de behandeling werd bloedonderzoek
gedaan naar de concentraties in het plasma van totaal thy-
roxine (tt^), ureum en kreatinine. De arteriële bloeddruk
werd voor en tien dagen na de behandeling gemeten.

De mediane plasma-tt^-concentratie tien dagen na de
\'ï\'I -behandeling (27 nmol/1,64 katten) was significant
lager dan voor de behandeling (123 nmol/1). De mediane
plasma-tt^-concentratie enkele maanden na de "\'\'I -

behandeling was 22,5 nmol/1 (40 katten). Tien dagen
en enkele maanden na de "\'"I-behandeling was de plasma-
tt^-concentratie gedaald tot onder de bovenste grens van
de referentiewaarden bij respectievelijk 64 (77 procent) en
7 2 katten (87 procent). Bij vier katten daalde de plasma-
tt^-concentratie tot onder de onderste grens van de
referentiewaarden, maar slechts twee katten vertoonden
verschijnselen van hypothyreoïdie. De mediane ureum- en
kreatinineconcentraties in het plasma waren tien dagen na
de "5\'I-behandeling niet significant gestegen, maar enkele
maanden na de "\'"I-behandeling was de mediane plasma-
kreatinineconcentratie significant hoger dan voor de "\'"L
behandeling. Voor de behandeling werd bij 28 katten een
hoge arteriële bloeddruk (groter dan 180 mmHg) gemeten
en tien dagen na de "\'"I-toediening bij 25 katten.

De conclusie van dit onderzoek is dat de behandeling
met "\'"I bij de meeste katten met hyperthyreoïdie een
succesvolle therapie is.

Feline hyperthyroidism can be treated by thyroidectomy, antithy-
roid drugs, or radioactive iodine-151 C^\'I). The aim of this retro-
spective study was to evaluate the treatment of 83 hyperthyroid
cats with \'^\'I. The dosage of\'^\'Irangedfrom 4 to 6 milliCurie
(mCi). Blood samples for determination of plasma concentra-

II Correspondentie naar: I.C. van Dijl, Eurovisieplein 49,
3402 GE IJsselstein, e-mail: i.c.vandijl@students.uu.nl

tions of total thyroxine (tt J, urea, and creatinine were collected
before, ten days after, and several months after treatment. In
addition, arterial blood pressure was measured before and ten
days after treatment.

The median plasma tt^ concentration ten days after \'^\'I treat-
ment (27 nmol/L, 64 cats) was significantly lower than that
before treatment (123 nmol/L). The median plasma tt^ concen-
tration several months after \'^\'I treatment was 22,5 nmol/L (40
cats). Ten days and several months after \'^\'I treatment, plasma
TT^ concentration had decreased below the upper limit of the
reference range in 64 (77%) and 72 cats (87%), respectively. In
four cats the plasma tt^ concentration had decreased below the
lower limit of the reference range, but only two cats had symp-
toms of hypothyroidism. Plasma urea and creatinine concentra-
tions were not increased ten days after\'^\'Itreatment, but the me-
dian plasma creatinine concentration was significantly higher
several months afier treatment when compared with before
\'^\'Itreatment. Before treatment in 28 cats a high arterial blood
pressure (>i8o mmHg) was measured, whereas afier treatment
in 25 cats a high arterial blood pressure was measured.
The results of this study indicate that \'^\'I treatment is an effective
therapy in most cats with hyperthyroidism.

Hyperthyreoïdie is de meest voorkomende endocrinologi-
sche afwijking bij katten ouder dan acht jaar. De pathoge-
nese van hyperthyreoïdie is nog onduidelijk. Immunologi-
sche, infectieuze, nutritionele en omgevingsfactoren zijn
genoemd als oorzakelijke factoren (g, 18, 23, 26, 33). Bij een
deel van de hyperthyreote katten zijn somatische mutaties
aangetoond in het gen dat codeert voor de receptor van
het schildklierstimulerend hormoon (48) of het gen dat
codeert voor G^^, een eiwit dat een rol speelt in het \'second
messenger\'-systeem van de receptor van het schildklier-
stimulerend hormoon (33). Daarnaast geven onderzoeken
aan dat er mogelijk een verband bestaat tussen de toename
van het aantal katten met hyperthyreoïdie en de consump-
tie van blikvoer (9,18, 23).

De verschijnselen worden veroorzaakt door overmatige
afgifte van schildklierhormoon en kunnen bestaan uit ge-
wichtsverlies, polyfagie, hyperactiviteit, vachtveranderin-
gen, polyurie, polydipsie en gastro-intestinale stoornissen
(5, 34). Een klein percentage van de katten vertoont juist
apathisch gedrag, lethargie, anorexie en zwakte (34,45).
De diagnose wordt gesteld op basis van de verschijnselen,
het palperen van een verdikking van de schildklier(en),
een verhoogde concentratie van het totaal thyroxine (TT4)
in het plasma en idealiter scintigrafie van de schildklieren.
Schildklierscintigrafie is de meest betrouwbare methode
om de diagnose te stellen (30), maar deze methode is
slechts in een beperkt aantal klinieken voorhanden.

die is een massa in het halsgebied te palperen (5,45). Bij
aanwezigheid van karakteristieke verschijnselen en een
duidelijk verhoogde TT^-concentratie in het plasma is de
diagnose hyperthyreoïdie vrijwel zeker. Katten met milde
hyperthyreoïdie of katten met hyperthyreoïdie die lijden
aan een andere niet-schildkliergerelateerde ziekte (onder
andere neoplasie, systemische infectie, orgaanfalen) kun-
nen een TT^-concentratie in het plasma binnen de referen-
tiewaarden hebben (5, 31, 37).

Bij meer dan 70 procent van de katten zijn de schild-
klieren beiderzijds aangetast en bij minder dan 10 procent
is tevens ectopisch tumorweefsel aanwezig (12, 35,45). Bij
histologisch onderzoek wordt meestal een multinodulaire
adenomateuze hyperplasie gevonden (28, 35). Slechts in
een zeer klein percentage van de gevallen is er sprake van
een carcinoom (29, 35).

Hyperthyreoïdie kan behandeld worden door thyro-
idectomie, met orale antithyreotica, of met behulp van
radioactief jodium-r 31 (\'S\'I). De "\'"I-therapie wordt alge-
meen beschouwd als de beste keus vanwege de goede effec-
tiviteit en de geringe kans op complicaties (36,41). Een van
de voordelen van de behandeling met \'^\'I is de minimale
invasiviteit. Slechts één subcutane of intraveneuze injectie
met "5"! volstaat bij de meeste katten om euthyreoïdie te
verkrijgen. In tegenstelling tot bij thyroïdectomie is er geen
anesthesierisico. De "\'"I-behandeling is tevens effectief bij
ectopisch schildkliertumorweefsel. Het nadeel van de "\'"I-
behandeling is dat deze slechts in een beperkt aantal klinie-
ken kan worden toegepast. In de kernenergiewet worden
bijzondere eisen gesteld aan het gebruik van "\'"I bij dieren
(49). De kat wordt een tijdelijke stralingsbron, waardoor
opname gedurende een bepaalde periode in een speciaal
ingerichte ruimte vereist is. Wanneer de kat naar huis mag,
is het stralingsrisico nog niet geheel geweken en dient de
eigenaar bepaalde voorzorgsmaatregelen te nemen.

Het doel van dit retrospectieve onderzoek was het
resultaat te bepalen van de behandeling van feliene hyper-
thyreoïdie met "\'"I bij een gezelschapsdierenkliniek in
Nederland.

De leeftijd van de 83 katten varieerde van vijf tot zeven-
tien jaar. De gemiddelde leeftijd waarop de katten werden
behandeld, was r2,8 jaar (mediaan r4,3 jaar, spreiding 5,3

Tabel i: De "\'\'I-dosisbepaling weergegeven in mCi. (i mCi = 37 MBq). De
plasma tt^-concentratie is weergegeven in nmol/1. De katten die naast een
unilateraal of bilateraal verhoogde opname van Technetium-ggm (\'""TcO^-)
door de schildklier ook ectopisch hyperfunctionerend schildklierweefsel
toonden op de schildklierscan, zijn weergegeven onder de noemer "tevens
ectopisch".

tot r7,9 jaar). Het gewicht van de katten liep uiteen van
2,4 tot 6,4 kg. Van de 83 katten waren 77 katten Europese
Kortharen. Voorts was er een Noorse Boskat, een Blauwe
Rus, een Perzische kat en drie kruisingen met een Per-
zische kat. 42 katten waren van het mannelijke geslacht
en 41 vrouwelijk. Op een poes en een kater na waren alle
katten gecastreerd.

De diagnose hyperthyreoïdie werd gesteld door de
verwijzende dierenartsen, dus voordat de katten werden
aangeboden bij Lingehoeve Diergeneeskunde, op basis van
de verschijnselen, de bij lichamelijk onderzoek gevonden
afwijkingen en een verhoogde TT^-concentratie in het
plasma. Scintigrafisch onderzoek van de schildklieren met
behulp van radioactief Technetium-99m (pertechnetaat,
99mTc04 -, gemiddelde dosis 66 mCi, mediane dosis 58
mCi, spreiding 40 tot 86 mCi,) bij Lingehoeve Diergenees-
kunde bevestigde de diagnose.

Vijfenzestig katten hadden, voorafgaand aan de "\'"I-
behandeling, een medicamenteuze behandeling met
antithyreotica ondergaan. Deze behandeling met anti-
thyreotica varieerde van twee weken tot een jaar en werd
tenminste drie dagen voor de ""I-behandeling gestaakt.

Schildklierscintigrafïe liet zien dat er bij vijftig kat-
ten sprake was van een bilateraal verhoogde opname
van Technetium-99m. 24 katten lieten een unilateraal
verhoogde opname van Technetium-ggm zien. Bij negen
katten was naast een uni- of bilateraal verhoogde opname
in de schildklieren ook sprake van ectopisch hyperfunc-
tionerend schildklierweefsel.

Vóór, tien dagen na, en enkele maanden na de behandeling
(spreiding: één maand tot één jaar) werd bloedonderzoek
gedaan naar de concentraties van tt^, ureum en kreati-
nine in het plasma. De bloedmonsters van voor en enkele
maanden na de behandeling werden genomen door de
verwijzende dierenarts. De bloedmonsters tien dagen na
de behandeling werden genomen door de dierenartsen
van Lingehoeve Diergeneeskunde. De arteriële bloed-
druk werd voor en tien dagen na de behandeling geme-
ten. Tevens is een telefonische enquête gehouden onder
de eigenaren van de katten die bij dit onderzoek waren
betrokken, waarbij 77 eigenaren bereid waren mee te
werken en 6 eigenaren niet te bereiken waren. De tele-
fonische enquête werd gemiddeld veertien maanden na
de "\'"I-behandeling gehouden (mediaan zestien maanden,
spreiding vier maanden tot drie jaar).

Op de opnamedag werden de katten gewogen en werd
de arteriële bloeddruk gemeten met een Ultrasone Dop-
pler Flow Detector 81 r-Ba. Bij de eerste 45 katten werd
het gebied proximaal van het metacarpale zooikussen
geschoren, maar later bleek dit niet nodig te zijn, indien
gebruik werd gemaakt van voldoende contactgel. Een
manchet, verbonden aan een sphychmomanometerb,
werd onder het ellebooggewricht geplaatst. De bloeddruk-

a Parks Medical Electronics ine, Aloha, Oregon,
b Riester Precisa n 0124, Duitsland.

meting werd minimaal vijf keer achtereen herhaald. Bij
sterk afwijkende waarden werd de bloeddrukmeting een
uur later herhaald. Als resultaat werd het gemiddelde van
de laatste drie metingen genomen. Vervolgens werd een
intraveneuze katheter aangelegd om de katten, indien ze
niet rustig wilden blijven liggen voor het maken van de
scan, te kunnen sederen met propofolc. Het Technetium-
99m werd intraveneus (IV) of subcutaan (SC) toegediend
en na een verblijf van 30 (IV) tot 45 (SC) minuten in de
quarantaineruimte werd de schildklierscan gemaakt met
behulp van een gammacamerad.

De "\'4-behandelingen hebben plaatsgevonden van
februari 2004 tot oktober 2006. De toegediende dosis \'\'\'I
werd empirisch bepaald (zie tabel i) en lag tussen 4 en
6 milliCurie (mCi) en werd definitief vastgesteld op het
moment van de injectie met behulp van een callibratore.

De katten bleven in een speciale quarantaineruimte
totdat hun stralingsniveau was gedaald tot minder dan
1,0 miUiSievert (mSv). Dit duurde gemiddeld tien dagen.
Hierna werden de katten opnieuw gewogen, werd de arte-
riële bloeddruk gemeten en werd bloed afgenomen.

De bloedanalyses vóór en enkele maanden na de behande-
ling zijn grotendeels uitgevoerd in de eigen praktijk van
de verwijzend dierenarts of door het Universitair Veteri-
nair Diagnostisch Laboratorium (uvdl)s, terwijl bijna alle
analyses tien dagen na de behandeling zijn uitgevoerd
door VetMedLab\'. De verschillende laboratoria hanteren
elk hun eigen referentiewaarden.

De referentiewaarden voor de tt^ in het plasma van
het UVDL zijn 15 tot 45 nmol/1 en van VetMedLab 10 tot
50 nmol/1. In dit onderzoek zijn voor de xx^-concentratie
in het plasma referentiewaarden van 10 tot 50 nmol/1
aangehouden.

Een kanttekening dient geplaatst te worden bij de
ureum- en kreatinineconcentraties in het plasma. Vet-
MedLab bepaalt \'blood urea nitrogen\' (bun), de overige
laboratoria bepalen ureum. De bun-uitslagen kunnen met
behulp van de omrekeningsfactor 2,14 worden omgerekend
naar ureumconcentraties. Wanneer de VetMedLab-euN-re-
ferentiewaarden (1,7 tot 5,5 mmol/1) worden omgerekend
naar ureum (3,6 tot 11,8 mmol/1), dan zijn deze referentie-
waarden lager dan die, die het uvdl (6,1 tot 12,8 mmol/1)
aanhoudt. In dit onderzoek zijn voor de ureumconcentratie
in het plasma referentiewaarden van 3,6 tot 12,8 mmol/1
aangehouden. Voor de kreatinineconcentratie in het plasma
hanteert VetMedLab een referentiewaarde van minder dan
177 jimol/l. Het uvdl hanteert 76 tot 164 (jimol/l. In dit
onderzoek zijn voor de kreatinineconcentratie in het plasma-
referentiewaarden van kleiner dan 177 jimol/l aangehouden.

c Rapinovet®, Schering Plough, Utrecht, Nederiand.
d GE400A, GE Electronics, Engeland.

f Vet Med Labor GmbH, Ludwigsburg, Duitsland,
g Universitair Veterinair Diagnostisch Laboratorium, Utrecht.

De referentiewaarden van de bloedanalyseapparaten
van de practici komen grotendeels redelijk overeen met
die van het UVDL

De statistische analyses zijn uitgevoerd met behulp van
SPSS 12.0. Bij de statistische analyses van het lichaams-
gewicht is gebruik gemaakt van de \'one sample Student\'s
t-test\' en de \'gepaarde Student\'s t-test\'. Bij de overige
analyses is gebruikgemaakt van de \'Wilcoxon signed rank
test\' voor gepaarde, niet-parametrische variabelen. Deze
variabelen worden weergegeven als mediaan en spreiding.
Een verschil werd als significant aangemerkt indien P
kleiner was dan 0,05.

Een deel van de resultaten is weergegeven in \'box-and-
whisker plots\'. De kaders in de \'box-and-whisker plots\'
geven het 25e en 75e percentiel weer, terwijl de zwarte
lijn in het kader de mediaan weergeeft. De foutbalken
omsluiten het 95 procent-interval. De kleine cirkels geven
de uitbijters weer. De asterisken geven het significantieni-
veau aan.

De mediane xx^-concentratie in het plasma tien dagen na
de \'5\'I-behandeling (27 nmol/1, spreiding 2 tot 185 nmol/1,
64 katten) was significant lager (P < 0,001) dan de mediane
xt^-concentratie in het plasma voor de behandeling (123
nmol/1, spreiding 31 tot 320 nmol/1) (figuur i). De mediane
xx^-concentratie in het plasma enkele maanden na de \'\'\'I-
behandeling was 22,5 nmol/1 (spreiding 2 tot 152 nmol/1,
veertig katten) en verschilde significant (P < 0,001) van die
van voor de behandeling. Tien dagen en enkele maanden
na de \'\'\'I-behandeling was de xx^-concentratie in het
plasma gedaald tot onder de bovengrens van de referen-
tiewaarden (50 nmol/1) bij respectievelijk 64 (77 procent)
en 72 katten (87 procent) (groep I en II, tabel 2). Van de
overige katten daalde bij vijf katten de xx^-concentratie in
het plasma tot een waarde tussen 50 en 70 nmol/1 (groep
III, tabel 2). Bij zes katten daalde de xx^-concentratie in het
plasma niet tot onder de 70 nmol/1 (groep IV, tabel 2).

Bij vier katten daalde de xx^-concentratie in het plasma
tot onder de 10 nmol/1 (groep I, tabel 2). Slechts twee van
deze vier katten vertoonden verschijnselen van hypothy-
reoïdie en werden met 1-thyroxine behandeld.

Van de vijf katten waarbij de xx^-concentratie in het
plasma daalde tot een waarde tussen 50 en 70 nmol/1

Tabel 2: Overzicht van de tt^-concentraties in het plasma op tien dagen
na de \'"I-behandeling en de laatst gemeten TT,-concentratie van alle
katten. Bij 83 katten is op tien dagen na de behandeling bloedonderzoek
uitgevoerd (kolom 3). Kolom 4 geeft de laatst gemeten XT^-concentratie in
het plasma van alle katten weer.

Figuur i: \'Box-and-whisker plots\' van de plasma TT^-concentratie vóór
de \'i\'I-behandeling (tt^ voor), tien dagen na de behandeling (tt^ na) en
enkele maanden na de behandeling (tt^ later) in nmol/1. De horizontale
lijnen geven de referentiewaarden aan (10 tot 50 nmoI/1). De asterisken
geven het significantieniveau aan tussen de groepen (* F < 0,001).

(groep III, tabel 2), vertoonden er vier geen verschijnselen
van hyperthyreoïdie meer. Eén kat vertoonde nog wel ver-
schijnselen na de \'S\'I-behandeling, maar de eigenaar zag
af van een tweede behandeling met "\'I. Deze kat was ten
tijde van het onderzoek inmiddels overleden. Van de vijf
katten uit groep III is bij twee het laatste bloedonderzoek
uitgevoerd op tien dagen na de \'"I-behandeling en bij één
kat twee maanden na de behandeling.

Van de zes katten uit groep IV met na "\'\'I-behandeling
een tt -concentratie in het plasma groter dan 70 nmol/1.

is één kat nogmaals behandeld met \'^\'I. Na de tweede be-
handeling waren de verschijnselen verminderd, maar niet
verdwenen. De betreffende kat is daarna behandeld met
een oraal antithyreoticum. Bij een andere kat uit groep
IV daalde de tt^-concentratie in het plasma tien dagen na
de \'3\'I-behandeling onder de 50 nmol/1, maar de tt^-con-
centratie in het plasma steeg later weer. De stijging van
de tt^-concentratie in het plasma ging gepaard met een
terugkeer van de verschijnselen. Op een nog later tijdstip
daalde de tt^-concentratie in het plasma weer en waren
de verschijnselen ook weer verdwenen. Twee katten uit
groep IV waren reeds overleden ten tijde van dit retros-
pectieve onderzoek. Bij de laatste twee katten uit groep IV
waren de verschijnselen volledig verdwenen.

Vijf van de zes katten uit groep IV toonden relatief
veel schildkliertumorweefsel op de scintigrafieopname.
Bovendien was bij deze vijf katten de belijning van het
schildkliertumorweefsel onregelmatig en was de opname
van Technetium-ggm ongelijkmatig.

De mediane ureumconcentratie in het plasma tien dagen
na de \'\'"I-behandeling (9,0 mmol/1, spreiding 4,7 tot r6,5
mmol/1,64 katten) verschilde niet significant (P = 0,32)
van de mediane ureumconcentratie in het plasma voor de
behandeling (8,8 mmol/1, spreiding 4,7 tot 16,1 mmol/1)
(figuur 2). Ook enkele maanden na de "\'"I-behandeling was
de mediane ureumconcentratie in het plasma (10,3 mmol/
1, spreiding 7,7 tot 21,4 mmol/1, 22 katten) niet significant
(P = 0,052) verschillend van die voor de behandeling.

Tien dagen na de ""I-behandeling hadden zeven katten
een ureumconcentratie in het plasma boven de referen-
tiewaarden (3,6 tot 12,8 mmol/1). Van zes katten die voor
de ""I-behandeling een ureumconcentratie in het plasma
boven de referentiewaarden hadden, was er slechts één die
ook na de behandeling een verhoogde ureumconcentratie
in het plasma had. Enkele maanden na de "\'"I-behandeling
hadden vijf katten een ureumconcentratie in het plasma
boven de referentiewaarden. Twee hiervan hadden ook

Figuur 2: \'Box-and-whisker plots\' van de plasma-ureumconcentratie (linker paneel) en de plasma-kreatinineconcentratie (rechter paneel) vóór de \'\'\'I-be-
handeling (Ureum voor, Kreat voor), tien dagen na de behandeling (Ureum na, Kreat na) en enkele maanden na de behandeling (Ureum later, Kreat later).
De asterisken geven het significantieniveau aan tussen de groepen (* P = 0,04; ** P = 0,002).

tien dagen na de behandeling al een ureumconcentratie in
het plasma boven de referentiewaarden.

De mediane kreatinineconcentratie in het plasma tien
dagen na de \'"I-behandeling (88 |xmol/l, spreiding 30 tot
239 |jLmol/l, 64 katten) was significant lager (P = 0,04) dan
die voor de behandeling (98 jjimol/l, spreiding 44 tot
187 |xmol/l) (figuur 2). De mediane kreatinineconcentratie
in het plasma enkele maanden na de \'\'\'I-behandeling was
144 |jLmol/l (spreiding 85 tot 267 |xmol/l, 24 katten) en ver-
schilde significant (P = 0,002) van die voor de behandeling.

Tien dagen na de \'"I-behandeling hadden twee kat-
ten een kreatinineconcentratie in het plasma boven de
referentiewaarde (kleiner dan 177 ixmol/l), waarvan er één
tevens een verhoogde ureumconcentratie in het plasma
had. Van drie katten die voor de \'"I-behandeling een
kreatinineconcentratie in het plasma boven de referen-
tiewaarde hadden, was er slechts één die dit ook na de
behandeling had. Deze kat had tevens zowel voor als tien
dagen na de behandeling een verhoogde ureumconcen-
tratie in het plasma en is een maand na de behandeling
overleden. Enkele maanden na de \'"I-behandeling hadden
vijf katten een kreatinineconcentratie in het plasma boven
de referentiewaarde, waarvan er één tevens een verhoogde
ureumconcentratie in het plasma had.

De mediane arteriële bloeddruk tien dagen na de \'"I-
behandeling (180 mmHg, spreiding 120 tot 270 mmHg)
van 53 katten, waarvan de tt^-concentratie in het plasma
tien dagen na de \'"I-behandeling was gedaald tot binnen
de referentiewaarden, verschilde niet significant van die
voor de behandeling (190 mmHg, spreiding 120 tot 300
mmHg). Voor de behandeling werd bij 28 katten een hoge
arteriële bloeddruk (groter dam 80 mmHg) gemeten en
tien dagen na de \'"I-toediening bij 25 katten.

Warmte-intolerantie
Agressiviteit
Onzindelijkheid
Spierzwakte
Verwilderde blik in ogen

Tabel 3: De verschijnselen vóór de \'\'\'I-behandeling die vermeld werden
door de eigenaren. Onder de noemer \'overige gedragsveranderingen\'
vallen die gedragsveranderingen die de eigenaren wel waren opgevallen
maar die ze niet specifiek konden benoemen.

Figuur 3: Reacties van de eigenaren over de algemene gesteldheid van de
kat bij thuiskomst na de "\'\'I-behandehng.

Van 55 katten was het lichaamsgewicht zowel voor als
enkele maanden na de behandeling (spreiding 3 tot
31 maanden) bekend. Het gemiddelde lichaamsgewicht en-
kele maanden na de behandeling (4,9 kg, standaarddeviatie
± 1,2) was significant hoger (P < 0,001) ten opzichte van het
gemiddelde lichaamsgewicht voor de behandeling
(4,0 kg, standaarddeviatie ± 1,0). Slechts 4 van de 55 katten
vertoonden een afname in het lichaamsgewicht.

De belangrijkste verschijnselen waargenomen door de
eigenaren vóór de behandeling staan beschreven in tabel
3, terwijl in figuur 3 de veranderingen zijn aangegeven die
door de eigenaren werden waargenomen bij thuiskomst,
na de tiendaagse opname waarin de behandeling plaats
had gevonden, ten opzichte van de situatie voor de behan-
deling.

De meeste eigenaren (83 procent) gaven aan dat
gewichtsverlies het belangrijkste verschijnsel was voor
de behandeling. De opnameperiode van gemiddeld
tien dagen was meestal niet lang genoeg om het oude
lichaamsgewicht te bereiken. Het resultaat van de behan-
deling werd door bijna alle eigenaren gemeten aan het
feit dat de kat weer het normale gedrag vertoonde en in
gewicht toenam (figuur 4).

Ten tijde van de enquête waren zestien katten reeds
overleden. Zes eigenaren waren onbereikbaar. De waar-
schijnlijkheidsdiagnoses bij overlijden waren tumoren

(drie katten), hartfalen (2), nierfalen (2), aandoening
centraal zenuwstelsel (2), leverfalen (i), ontsteking (1),
diabetes mellitus (i), auto-ongeluk (i), onbekend (3). Van
de 61 katten die nog in leven waren, hadden 58 volgens de
eigenaren geen schildklierprobleem meer. Eén kat kreeg
antithyreotica en twee katten werden behandeld met
1-thyroxine. Acht katten kregen medicijnen tegen arteriële
hypertensie toegediend, vier katten medicijnen in verband
met nierfalen en drie katten kregen beide typen medi-
cijnen.

De meest genoemde reden om voor de behandeling met
\'"I te kiezen, was het feit dat de kat niet goed reageerde
op de antithyreotica. De katten vertoonden bijwerkingen
van de medicatie (gastro-intestinale stoornissen, anorexie
en/of hematologische complicaties) of het werd onmoge-
lijk de kat tweemaal daags de tabletten te geven. Het meest
genoemde voordeel van de \'\'"I-behandeling was dat de
kat geen operatie hoefde te ondergaan. Het feit dat de kat
gedurende tien dagen in een hok moest verblijven, zonder
de mogelijkheid van eigenarenbezoek, vonden velen een
nadeel van de behandeling. Ook de kosten van de \'\'\'I-
behandeling werden vaak genoemd als nadeel van deze
therapeutische optie.

De bevindingen rechtvaardigen de conclusie dat de \'\'\'I-
behandeling een zeer effectieve therapie is bij feliene hy-
perthyreoïdie. Bij 72 van de 83 katten (87 procent) daalde
de TT^-concentratie in het plasma tot onder de 50 nmol/1.
Dit komt overeen met de resultaten, 85 tot 91 procent, die
werden gevonden in andere onderzoeken (6, 36, 39,42).
Bij vier van deze 72 katten was de tt^ -concentratie in het
plasma lager dan de onderste grens van de referentiewaar-
de. Bij vijf van de overige katten daalde de TT^-concentratie
in het plasma tot een waarde tussen 50 en 70 nmol/1 (tabel
2, groep III) en bij zes katten daalde de TT^-concentratie in
het plasma niet onder de 70 nmol/1 (tabel 2, groep IV). Ook
deze percentages zijn vergelijkbaar met eerder gerappor-
teerde percentages (r tot 8 procent) (6, 25, 36,38,42).

Bij twee katten uit groep III en bij twee katten uit groep
IV zijn de verschijnselen van hyperthyreoïdie volledig ver-
dwenen, ondanks de nog verhoogde TT^-concentraties in
het plasma. V\\/ellicht is dit te verklaren door het feit dat de
bloedonderzoeken bij deze katten slechts één- of tweemaal
vrij kort (tien dagen tot twee maanden) na de behandeling
zijn uitgevoerd, terwijl het soms enkele maanden kan du-
ren na \'\'\'I-behandeling voordat euthyreoïdie bereikt wordt
(27, 36). Mogelijk zijn de TT^-concentraties in het plasma
later alsnog gedaald tot binnen de referentiewaarden.

Opvallend was dat bij vijf van de zes katten uit groep
IV, waarbij de TT^-concentratie in het plasma niet daalde
tot onder de 70 nmol/1, de hoeveelheid schildkliertumor-
weefsel zichtbaar op de schildklierscan relatief groot was.
Bovendien was bij deze vijf katten de belijning van het
schildkliertumorweefsel onregelmatig en was de opname
van Technetium-99m ongelijkmatig. In de humane litera-
tuur wordt gemeld dat bij een sterk vergrote schildklier re-
kening moet worden gehouden met een niet volledige ge-
nezing na de behandeling met ""I (15,16). Een mogelijke
verklaring hiervoor is dat bij een sterk vergrote schildklier
meer adenomateuze cellen vernietigd moeten worden in
vergelijking met schildklieren die minder sterk vergroot
zijn (36). Daarnaast zou een hoge omzettingssnelheid
(\'turnover\') in de schildklier een rol kunnen spelen, waar-
door het "\'"I onvoldoende lang in de schildklier verblijft
om de gewenste celdestructie te bewerkstelligen. De onge-
lijkmatige opname van Technetium-ggm geeft bovendien
aan dat sommige schildkliercellen mogelijk ook minder
\'\'\'I hebben opgenomen en daardoor niet zijn vernietigd.
Een andere factor die mogelijk van invloed kan zijn op
een niet volledige genezing na behandeling met \'\'"I is de
aanwezigheid van een schildkliercarcinoom in plaats van
een adenomateuze hyperplasie (47).

Een van de risico\'s van de "\'"I-behandeling is het
ontstaan van hypothyreoïdie. De percentages in eerdere
publicaties variëren van 2,1 tot 9 procent (6, 25, 36, 38,42).
Nykamp et al (2005) vonden in een retrospectieve studie
een percentage van 30 procent, maar dit percentage hypo-
thyreote katten was uitsluitend gebaseerd op de XT^-con-
centraties in het plasma zonder rekening te houden met
de verschijnselen (32). Na een behandeling met "\'I is regel-
matig sprake van een voorbijgaande lage TT^-concentratie
in het plasma zonder verschijnselen van hypothyreoïdie.
Een behandeling is meestal niet nodig (38).

De toegediende dosis \'\'\'I werd empirisch bepaald en lag
tussen de 4 en 6 mCi. Een enigszins vergelijkbare methode
om de benodigde dosis "\'"I te bepalen, is gebruik te maken
van een scoringssysteem, zoals in het onderzoek van Peter-
son en Becker (1995) (36). Zij hielden tevens rekening met
de ernst van de verschijnselen. De dosis die zij toedienden,
varieerde van 2 tot 6 mCi. In een ander onderzoek waarbij
ook gebruik werd gemaakt van een scoringssysteem, varieer-
de de dosis van 1,1 tot 2 mCi (17). Een andere mogelijkheid
is een vaste dosis ""I aan alle katten toe te dienen (25). Het
risico hierbij is dat katten met een milde hyperthyreoïdie
overgedoseerd worden en katten met een ernstige hyper-
thyreoïdie ondergedoseerd worden. Tevens worden bij een
overdosering zowel de kat als de verzorgers aan onnodig
hoge straling blootgesteld (38). De dosis "\'"I kan ook worden
bepaald met behulp van \'tracer studies\' (24, 25,39,46). Het
nadeel van laatstgenoemde methode is dat er een duidelijk
verschil kan bestaan tussen de berekende dosis en de werke-
lijke dosis die in de schildklieren wordt opgenomen. Naar
aanleiding van dit onderzoek is besloten in het vervolg bij
de dosisbepaling van het \'"I tevens rekening te houden met
de hoeveelheid hyperfunctionerend schildklierweefsel.

Het ""I kan oraal, intraveneus of subcutaan worden
toegediend. Bij de orale toediening is meestal een hogere
dosering nodig. Ook is het risico op besmetting van de
omgeving groter en treedt soms braken op (13, 22). De
subcutane injectie is eenvoudiger toe te dienen, veiliger
voor het personeel, en net zo effectief als intraveneuze
toediening (27,44).

Vijfenzestig katten hebben voorafgaand aan de \'\'\'I-
behandeling gedurende minimaal twee weken een medi-
camenteuze behandeling met antithyreotica ondergaan. In

hoeverre deze medicamenteuze behandeling de effectivi-
teit van de \'"I-therapie heeft beïnvloed, valt niet te zeggen.
Rapportages over onderzoeken spreken elkaar tegen wat
betreft de invloed van voorafgaande behandeling met anti-
thyreotica op het effect van de \'"I-therapie (13, 36,42).

Om het effect van de \'"I-behandeling op de nierfunc-
tie te bepalen, is enkel gekeken naar de variabelen voor
de nierfunctie van de katten waarbij de TT^-concentratie
in het plasma gedaald was tot onder de bovengrens van
de referentiewaarden. De reden hiervoor is dat alleen als
de TT^-concentratie in het plasma voldoende gedaald is,
een uitspraak kan worden gedaan over het effect van de
behandeling op de variabelen voor de nierfunctie.

Hyperthyreoïdie en nierinsufficiëntie komen beide
afzonderlijk veel voor bij oudere katten, maar bovendien
vaak ook tegelijk. Hyperthyreoïdie verhoogt de glome-
rulaire filtratiesnelheid, de renale perfusie, de renale
tubulaire reabsorptie en de secretoire capaciteit in de
nieren. Hierdoor treedt onder andere een verlaging op van
de ureum- en kreatinineconcentraties in het bloed (2r). De
klinische en biochemische gevolgen van nierfalen kunnen
bij katten die zowel aan hyperthyreoïdie als nierinsuf-
ficiëntie lijden, gemaskeerd worden. De renale perfusie en
de glomerulaire filtratiesnelheid nemen weer af wanneer
een kat wordt behandeld tegen hyperthyreoïdie. Ver-
schijnselen van nierfalen kunnen dan zichtbaar worden
of verergeren. Omdat het resultaat van de behandeling
van hyperthyreoïdie op de nierinsufficiëntie niet goed
vooraf valt in te schatten, dienen katten met nierinsuf-
ficiëntie eerst behandeld te worden met een reversibele
therapie (antithyreotica) tot de rol van de genormaliseerde
schildklierfunctie op de nierfunctie duidelijk wordt (r,
3, 3 r). Er bestaat nog geen test die kan voorspellen of een
kat nierlijden gaat ontwikkelen na de \'"I-behandeling (2,
I r). Indien de ureum- en kreatinineconcentraties in het
plasma en het soortelijk gewicht van de urine voor de be-
handeling binnen de referentiewaarden vallen, is de kans
op het ontwikkelen van nierfalen na de behandeling klein
(8). Elliott (2004) meldt echter een risico van 30 procent op
het ontwikkelen van uremie na de \'"I-behandeling bij niet
uremische katten (ri).

Uit dit onderzoek blijkt dat de mediane plasma-ureum-
concentraties voor en na de behandeling niet significant
verschilden. Andere auteurs vermelden wel een signifi-
cant verschil tussen de ureumconcentraties in het plasma
voor en na de behandeling (i, 2, 7,14). Een mogelijke
verklaring voor het niet significante verschil tussen de
plasma-ureumconcentraties voor en na de behandeling
zou kunnen zijn dat de verhoogde ureumproductie door
de vergrote eiwitomzetting in het lichaam voor de behan-
deling groter was dan de toename in renale excretie van
ureum tijdens hyperthyreoïdie (8,40). Bovendien zijn de
plasma-ureumconcentraties in onze studie lastig te inter-
preteren, omdat in dit retrospectieve onderzoek gebruik is
gemaakt van gegevens van verschillende laboratoria.

De stijging van de kreatinineconcentratie in het plasma
enige tijd na de behandeling komt wel overeen met de
resultaten uit andere onderzoeken (i, 2, 7). Uit het aantal
katten dat voor, tien dagen na en enkele maanden na de
\'"I een plasma-kreatinineconcentratie had boven de refe-
rentiewaarde, blijkt niet dat de katten die voor de behan-
deling al een matige nierfunctie leken te hebben, ook meer
kans hadden op een stijging van de nierwaarden in het
bloed na de behandeling.

Een verhoogde systemische arteriële bloeddruk (> 180
mmHg) wordt frequent gemeten bij katten met hyperthy-
reoïdie. Een verhoogde bèta-adrenerge invloed op de hart-
frequentie en de myocardiale contractiliteit en de activatie
van het renine-angiotensine-aldosteronsysteem (RAAS)
zouden oorzakelijke factoren kunnen zijn voor een ver-
hoogde arteriële bloeddruk. Meestal geeft de systemische
hypertensie, veroorzaakt door hyperthyreoïdie, geen
verschijnselen. Complicaties, zoals retinale bloedingen en
retinaloslating, worden dan ook niet vaak gezien (31).

Kobayashi et al (rggo) vonden bij 87 procent van 39 hy-
perthyreote katten een verhoogde arteriële bloeddruk (19).
Eerdere onderzoeken geven aan dat een gering verhoogde
arteriële bloeddruk vaak voorkomt bij hyperthyreote kat-
ten. Slechts indien tevens sprake was van nierfalen werd
een sterk verhoogde arteriële bloeddruk gevonden (10, 20).

Voor de \'"I-behandeling werd bij 28 katten (53 procent)
een arteriële bloeddruk hoger dan 180 mmHg gemeten,
terwijl dit tien dagen na de behandeling bij 25 katten
(47 procent) het geval was. Dit geeft aan dat in dit onder-
zoek de (effectieve) behandeling met \'"I niet leidde tot
statistisch significant lagere arteriële bloeddrukken op
tien dagen na de behandeling ten opzichte van voor de be-
handeling. Het kan niet worden uitgesloten dat het herstel
van de arteriële bloeddruk langer duurt dan tien dagen.

Een onderzoek van Belew et al (1999) bij gezonde kat-
ten toont aan dat naast mensen ook katten kunnen lijden
aan \'witte jassen hypertensie\' (4). Dit onderzoek toonde
aan dat de bloeddruk van katten gemeten onder nage-
bootste praktijkomstandigheden significant hoger was
dan gedurende een 24-uursmeting. In ons onderzoek zijn
de bloeddrukmetingen minimaal vijf keer achtereen her-
haald. De katten bevonden zich al tenminste tien minuten
in de desbetreffende ruimte voordat met de eerste meting
begonnen werd. Desalniettemin rijst de vraag of de hoge
bloeddrukken die in ons onderzoek zijn gevonden, worden
veroorzaakt door het effect van de hoge concentraties van
het schildklierhormoon in het plasma, de \'witte jassen
hypertensie\' of mogelijk door een andere oorzaak die
niet geassocieerd is met de hyperthyreoïdie (43). Daaren-
boven bewijst een humaan onderzoek naar het effect van
de toediening van schildklierhormoon op het hart en de
vaatweerstand dat de toediening van schildklierhormoon
juist leidt tot vermindering van de systemische perifere
vaatweerstand (rg). De vaatweerstand kan met 50 tot
70 procent teruglopen, hetgeen gepaard gaat met een
sterke toename van de doorbloeding van huid, spieren,
nieren en hart. Mogelijk dat daarmee ook veel van de bèta-
adrenerge invloed op het hart kan worden gecompenseerd.
De vraag is dus of hyperthyreoïdie bij de kat wel leidt tot
arteriële hypertensie. Nader onderzoek is noodzakelijk om
hierover meer duidelijkheid te krijgen.

De gemiddelde leeftijd waarop hyperthyreoïdie werd
vastgesteld van 12,8 jaar in dit onderzoek, komt overeen met
de gemiddelde leeftijd in andere onderzoeken (5, 36,45).

Concluderend kan gesteld worden dat de behandeling
met "\'\'1 bij de meeste katten met hyperthyreoïdie een zeer
succesvolle therapie is. Tien dagen en enkele maanden na
de "\'I-behandeling was de tt^-concentratie in het plasma
gedaald tot onder de 50 nmol/1 bij respectievelijk 77 en
87 procent van de katten. Vijf van de zes katten waarbij
de tt^-concentratie in het plasma niet daalde tot onder
de 70 nmol/1, hadden in vergelijking met andere hyper-
thyreote katten relatief veel schildkliertumorweefsel en
een onregelmatige opname van Technetium-ggm op de
scintigrafïeopname. Of het slechte therapieresultaat bij
deze katten hiermee samenhangt, dient verder onderzocht
te worden. De variabelen voor de nierfunctie laten niet
zien dat de katten die voor de behandehng al een matige
nierfunctie leken te hebben, ook meer kans hadden op een
stijging van de kreatinineconcentraties in het plasma na
de \'ï\'I-behandeling.

De auteurs zijn de verwijzende dierenartsen en
eigenaren van de katten dankbaar voor hun mede-
werking. Speciale dank gaat uit naar de heer E.P.J.M. de
Schrijver voor zijn kritische commentaar en bruik-
bare nieuwe ideeën.

1. Adams WH, Daniel GB and Legendre AM. Investigations of the effects
of hyperthyroidism on renal function in cats. Can J Vet Res iggy-, 61:
53-56.

2. Adams WH, Daniel GB, Legendre AM, Gompf RE and Grove CA. Chan-
ges in rer.al function in cats following treatment of hyperthyroidism
using "\'L Vet Radiol Ultrasound iggy, 38:2 3t-2 38.

3. Becker T]. Graves TK, Kruger JM, Braselton WE and Nachreiner RE Ef-
fects of methimazole on renal function in cats with hyperthyroidism.
I Am Anim Hosp Assoc 2000; 36: 215-223.

4. Belew AM, Barlett T and Brown SA. Evaluation of the white-coat effect
in cats. I Vet Intern Med 1999; r3: t34-r42.

5. Broussard JD, Peterson ME and Fox PR. Changes in clinical and labora-
tory findings in cats with hyperthyroidism from r983 to t993. J Am
Vet Med Assoc 1995; 206:302-305.

6. Chun R, Garrett LD, Sargeant J, Sherman A and Hoskinson JJ. Pre-
dictors of response to radioiodine therapy in hyperthyroid cats. Vet
Radiol Ultrasound. 2002; 3: 587-591-

7. DiBartola SP Broome MR, Stein BS and Nixon M. Effect of treatment of
hyperthyroidism on renal function in cats. J Am Vet Med Assoc 1996;
208:875-878.

8. DiBartola SP and Brown SA. The kidney and hyperthyroidism. In:
Bonagura JD. Ed. Kirk\'s Current Veterinary Therapy XIII. WB Saunders,
Philadelphia, 2000 pp 337-339-

9. Edinboro CH, Scott-Moncrieff JC, Janovitz E, Thacker HL and Glick-
man LT. Epidemiologic study of relationships between consumption
of commercial canned food and the risk of hyperthyroidism in cats. J
Am Vet Med Assoc 2004; 224:879-886.

ro. Elliott I, Barber PJ, Syme HM, Rawlings M and Mark well PJ. Feline
hypertension: clinical findings and response to antihypertensive
treatmen: in 30 cases. I Small Anim Pract 200r; 42:122-129.

rr. Elliot J. Chronic renal failure in hyperthyroid cats: Diagnostic and the-
rapeutic dilemmas. In: Proceedings of the North American Veterinary
Conferenre. 2004 pp 590-59T.

the cat.JFel Med Surg r999; r: r27-t34.
r 3. Forrest LJ, Baty CJ, Metcalf MR and Thrall DE. Feline hyperthyroidism:
efficacy of treatment using volumetric analysis for radioiodine dose
calculation. Vet Radiol Ultrasound t996; 37: r4i-r45.
14. Graves TK, Olivier NB, Nachreiner RF, Kruger JM, Walshaw R and
Stickle RL. Changes in renal function associated with treatment of
hyperthyroidism in cats. Am J Vet Res r994; 55:1745-1749-
r 5. Hamburger JL and Hamburger SW. Diagnosis and management of

large toxic multinodular goiters. J Nucl Med t985; 26:888-892.
r6. Holm LE, Lundell G, Dahlqvist I et al. Cure rate after ""I therapy for

hyperthyroidism. Acta Radiol Oncol. t98i; 20: r6r-i66.
17. Jones BR, Cayzer J, Dillon EA and Smidt KP Radio-iodine treatment of

hyperthyroid cats. N Z Vet J. r99i; 39: 71-74-
t8. Kass PH, Peterson ME, Levy J, James K, Becker DV and Cowgill LD.
Evaluation of environmental, nutritional, and host factors in cats with
hyperthyroidism. J Vet Intern Med 1999-, r3: 323-329.
r 9. Klemperer JD, Klein I, Gomez M, Helm RE, Ojamaa K, Thomas SJ, Isom
W and Krieger K. Thyroid hormone treatment after coronary bypass
surgery. New Engl J Med r995; 333:1522-1527.

20. Kobayashi DL, Peterson ME, Graves TK, Lesser M and Nichols CE.
Hypertension in cats with chronic renal failure or hyperthyroidism. J
Vet Intern Med t990;4: 58-62.

21. Langston CE and Reine NJ. Hyperthyroidism and the kidney Clin Tech
Small Animal Pract 2006; 2r: 17-21.

dism using orally administered radioiodine: a study of 40 consecutive
cases. Aust Vet J r 993,70:218-219.

23. Martin KM, Rössing MA, Ryland LM, DiGiacomo RF and Freitag WA.
Evaluation of dietary and environmental risk factors for feline hyper-
thyroidism. J Am Vet Med Assoc 2000; 2r7:853-856.

24. Meric SM, Hawkins EC, Washabau RJ, Turrel JM and Feldman EC.
Serum thyroxine concentrations after radioactive iodine therapy in
cats with hyperthyroidism. J Am Vet Med Assoc t986; t88: ro38 -1040.

25. Meric SM and Rubin SI. Serum thyroxine concentrations following
fixed-dose radioactive iodine treatment in hyperthyroid cats: 62 cases
(1986-1989). J Am Vet Med Assoc r990-, 197: 621-623.

26. Merryman JI, Buckles L, Bowers G and Meilsen NR. Overexpression of
c-ras in hyperplasia and adenomas of the feline thyroid gland: an im-
munohistochemical analysis of 34 cases. Vet Pathol 1999; 36: i i7-r24.

27. Mooney CT. Radioactive iodine therapy of feline hyperthyroidism: a
simple method of dose estimation and comparison of intravenous and
subcutaneous administration. J Small Anim Pract 1994; 35: 289-294.

28. Mooney CT Hyperthyroidism. In: Ettinger SJ, Feldman EC. Ed. Text-
book of Veterinary Internal Medicine: Diseases of the dog and cat. 6 th
ed. Elsevier Saunders, Missouri, 2005 pp r 544-t 560.

29. Naan EC, Kirpensteijn J, Kooistra HS and Peeters ME. Results of
thyroidectomy in lor cats with hyperthyroidism. Vet Surg 2006; 35:
287-293.

30. Nap AM, Pollak YW, Brom WE van den and Rijnberk A. Quantitative
aspects of thyroid scintigraphy with pertechnetate (99mTc04-) in
cats. J Vet Intern Med r994; 8: 302-303.

31. Nelson RW and Couto CG. Hyperthyroidism. In: Small Animal Inter-
nal Medicine, 3th ed. Mosby, Missouri, 2003 pp. 7t 2-728.

risk of development of hypothyroidism after iodine 13 r treatment
with the pretreatment pattern of sodium pertechnetate Tc 99m
uptake in the thyroid gland in cats with hyperthyroidism: t65 cases
(t990-2002). J AmVet Med Assoc 2005; 226: t67r-r675.

33. Peeters ME, Timmermans-Sprang EP and Mol JA. Feline thyroid adeno-
mas are in part associated with mutations on the G(s alpha) gene and
not with polymorphisms found in the thyrotropin receptor. Thyroid

34. Peterson ME, Kintzer PP Cavanagh PG, Fox PR, Ferguson DC, Johnson
GF and Becker DV. Feline hyperthyroidism: pretreatment clinical and
laboratory evaluation of 13t cases. JAm Vet Med Assoc 1983; 183:
ro3-rio.

35. Peterson ME, Becker DV. Radionuclide thyroid imaging ini 3 5 cats
with hyperthyroidism. Vet Radiol 1984; 25: 23-27.

36. Peterson ME and Becker DV. Radioiodine treatment of 524 cats with
hyperthyroidism. J Am Vet Med Assoc r995; 207: r422-r428.

37. Peterson ME, Meliän C and Nichols R. Measurement of serum concen-
trations of free thyroxine, total thyroxine, and total triiodothyronine
in cats with hyperthyroidism and cats with nonthyroidal disease. ]
Am Vet Med Assoc 200r;2i8:529-536.

38. Peterson ME. Radioiodine treatment of hyperthyroidism. Clin Tech
Small Anim Pract 2006; 21: 34-39.

39. Puile M, Knietsch M, Spillmann T, Grünbaum E-G and Bauer R. Radioi-
odine treatment of feline hyperthyroidism in Germany Nuklearmedi-
zin 2002; 41:245-251.

40. Shirota T, Shinoda T. Yamada T and Aizawa T. Alteration of renal
function in hyperthyroidism: Increased tubular secretion of creatinine
and decreased distal tubular delivery of chloride. Metabolsim 1992;
41:402-405.

41. Slater MR, Komkov A, Robinson LE and High tower D. Long-term
follow-up of hyperthyroid cats treated with iodine-i 31. Vet Radiol
Ultrasound 1994; 35: 204-209.

42. Slater MR, Geller S and Rogers K. Long-term health and predictors of
survival for hyperthyroid cats treated with iodine. [ Vet Intern Med

43- Sparkes AH, Caney SM, King MC and Gruffyd-Jones TJ. Inter- and in-
traindividual variation in Doppler ultrasonic indirect blood pressure
measurements in healthy cats. I Vet Intern Med 1999; 13: 314-318.

44. Theon A?, Van Vechten MK and Feldman E. Prospective randomized
comparison of intravenous versus subcutaneous administration of
radioiodine for treatment of hyperthyroidism in cats. Am ] Vet Res
1994;55:1734-1738.

45- Thoday KL and Mooney CT. Historical, clinical and laboratory features
of 126 hyperthyroid cats. Vet Ree 1992; r3r: 257-264.

46. Turrel JM, Feldman EC, Hays M and Hornof WJ. Radioactive iodine
therapy in cats with hyperthyroidism. J Am Vet Med Assoc. 1984; r84:
554-559-

47- Turrel JM, Feldman EC, Nelson RW and Cain GR. Thyroid carcinoma
causing hyperthyroidism in cats: 14 cases (1981-1986). J Am Vet Med
Assoc 1988; 193: 359-364.

48. Watson SG, Radford AD, Kipar A, Ibarrola ?. Blackwood L. Somatic
mutations of the thyroid-stimulating hormone receptor gene in feline
hyperthyroidism: parallels with human hyperthyroidism. J Endocri-
nol 2005; 186: 523-537.

Uw pensioenfonds heeft voor alle deelnemers de eindleeftijd, de overlijdensdekking, en de premie
aangepast. U wilt weten wat dit voor u betekent. Nu trekt u uw eigen plan als ondernemer? Dan bent
u hopelijk net zo eigenzinnig waar het uw oude dag betreft!

Neem voor meer informatie contact op met onze adviseurs Robert Meijer, Philip Jaspers of
Mathijs Willems of stuur een e-mall naar dierenarts@raadgevers.nl

Raadgevers Medische Beroepen: Innovatieve adviseurs voor dierenarts-ondernemers.

Slentrol, een uniek op maat
gemaakt gewichtbeheersings-
programma voor honden met
overgewicht en obesitas:

I Mag worden voorgeschreven tot het
gewenste gewicht is bereikt (maximaal
12 maanden)

ENTROL®, WERKZAME STOF: dirlotapide • EU/2/07/071/001-003 REG NL 10545 UDA • DIERGENEESMIDDEL, orale oplossing (20, 50 en 150 ml) • DOELDIER: hond • INDICATIES: hulpmiddel bij de behandeling van overgewicht
obesitas bi| volwassen »onden. Te gebruiken als onderdeel van een integraal gewichtscontrole programma met daarbij inbegrepen de benodigde aanpassingen van dieet en lichaamsbeweging • TOEDIENINGSWIJZE EN DOSERING:
aanbevolen aanvangsdosis van het product is 0,05 mg/kg aanvankelijk lichaamsgewicht (0,01 mi/kg/dag). Na 2 weken therapie dient de aanvangsdosis (aantal mi\'s) verhoogd te worden met 100% (verdubbeld). Na de eerste 4 weken
erapie diener de honden maandelijks gewogen te worden waarbij de dosis maandelijks aangepast wordt op geleide van het effect zoals beschreven in de bijsluiter. De duur van de therapie mag niet meer bedragen dan 12 maanden
de dosis van het product mag een maximum van 0,2 ml/kg actueel lichaamsgewicht (1 mg/kg dirlotapide) niet overschrijden. Het product eenmaal per dag toedienen, direct in de bek of met een kleine hoeveelheid ^^^twfi^
er •CONTRAINDICATIES: niet gebruiken bij: honden in de groeifase, drachtige of lacterende honden, dieren met een slechte leverfunctie, dieren met een overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of ^

n van de hulpstoffen, dieren waarbij het overgewicht of de obesitas veoorzaakt wordt door een onderliggende systemische ziekte zoals hypothyreoïdie of hyperadrenocorticisme, en katten, vanwege
t risico op het ontwikkeltn van hepatische lipidose • BIJZONDERE VOORZORGEN: bij honden, potentieel verdacht van een leveraandoening of -dysfunctie, dient de leverfunctie beoordeeld
worden voordat begonnen wordt met een behandeling met het product. Elke klinische aanwijzing van een leveraandoening of -dysfunctie gedurende de behandeling dient onderzocht
worden door middel van een beoordeling van de leverfunctie. Als er enige aanwijzing is dat er progressieve leverbeschadiging of -dysfunctie optreedt, dient de behandeling te
rden gestaakt. Gedurente de behandelingsfase dient een complete en uitgebalanceerde voeding gegeven te worden. Na afloop van de behandeling kunnen dieren weer
gewicht toenemen. Om deze terugval te vermijden is het noodzakelijk dat de dieren gevoerd worden naar hun onderhouds-energie behoefte. In geval van braken,
irree of een significant gebrek aan eetlust of overmatig gewichtsverlies dient de behandeling onderbroken te worden en een dierenarts geconsulteerd te worden
zijn bij de doeldieren gffin vruchtbaarheidsstudies uitgevoerd, het gebruik bij fokdieren dient onderworpen te worden aan een baten/risicobeoordeling
WAREN; in de oorspronlielijke container. Buiten het bereik en zicht van kinderen bewaren. • BIJWERKINGEN: braken, soms vergezeld gaande van
«:hijnselen als lethargie, anorexie of diarree. Sporadische en milde ALT verhoging tot 4 maal de hoogste referentiewaarde, niet geassocieerd
■t histopathotogische lever laesies of merkbare veranderingen in andere lever parameters • VERDERE INFORMATIE: zie bijsluiter, of neem
itact op met Pfizer Animal Health (e-mail: secretariaat.ahg@pfizer.com)

1 Aanlaa R et al. Dexmedetomidine. a novel aiphaS-adrenergic agonist. A review of its pharmacodynamic characteristics. Drugs of the Future. 18(1): 49-56, 1993

2 Kharasch EDetal. Ketamine as a probe for medetomidine stereoisomer Inhibition of human liver microsomal drug metabolism. Anesthesiology. 77,1208-1214,1992

Dendomitor®, werkzame stof: Een ml bevat 0.5 mg dexmedetomidine hydrochloride overeenkomend met 0,42 mg dexmedetomidine. • Uitsluitend voor diergeneeskundig gebruik. EU/2AD2/033/001 - REG NL 10306 - UDD •
Doeldier honden en katten • Indicaties: Niet-invasieve, matig tot gemiddeld pijnlijke procedures en onderzoeken waarbij immobilisatie. sedatie en analgesie vereist zijn bij honden en katten. Premedicatie bij katten voorafgaand
aan inductie en handhaving van algehele anesthesie met ketamine. Diepe sedatie en analgesie bij honden bij gelijktijdig gebruik van butorphanol. voor medische en kleine chirurgische ingrepen. Premedicatie bij honden voorafgaand
aan inductie en handhaving van algehele anesthesie. • Toedieningswijie: Het product is bedoeld voor eenmalige injectie. Hond: intraveneus of intramusculair gebruik. Kat: intramusculair gebruik. Lees de bijsluiter vóór gebruik.
Niet met andere geneesmiddelen vermengen. • Dosering: hond: afhankelijk van het gebruik: 125-500 |J9/m2 lichaamsoppervlak, kat: 40 pg /kg lichaamsgewicht, lees de bijsluiter vóór gebruik. • Contra-indicaties: Niet gebruiken
bij: puppies jonger dan 6 maanden of bij kittens jonger dan 5 maanden, bij dieren met cardiovasculaire aandoeningen, bij dieren met ernstige systeemziekten of bij dieren in de stervensfase, bij bekende overgevoeligheid voor het
^ werkzame bestanddeel of voor een van de hulpstoffen. • Bijwerkingen: verlaging van hartfrequentie en lichaamstemperatuur; aanvankelijke bloeddrukstijging en daarna terugkeren tot normaal of beneden normaal; vertraging van de
3 ademhalingsfrequentie een bleke en/of blauwachtige verkleuring van de slijmvliezen bij normale arteriële oxygenatie; braken, spiertremoren; aritmieën met brady- en tachycardia, waaronder uitgesproken sinusbradycardie. 1 e en 2e •
E graads AV blok en sinusarrest. Voor verdere bijwerkingen: zie bijsluiter • Speciale waarscliuwingen: De veiligheid van dexmedetomidine is niet vastgesteld bij mannelijke fokdieren. Tijdens sedatie kunnen bij katten vertroebelingen
|van het hoornvlies optreden. De ogen dienen met een daartoe geschikte oogzalf te worden beschermd. • Bewaren: Niet invriezen. Houdbaarheid na eerste opening van de flacon: 28 dagen bij 25^. Buiten het bereik en zicht van
O kinderen bewaren. • Verdere informatie: zie bijsluiter, of neem contact op met Pfizer Animal Health (e-mail: secretariaat.ahg@pfizer.com).

Op dinsdag i8 december 2007 over-
handigde prof. dr. Jos Noordhuizen het
boek Applying haccp-based Quality Risk
Management on Dairy Farms aan prof,
dr. Ludo Hellebrekers onder toeziend
oog van Siert-Jan Boersema (co-editor)
en Mike Jacobs van uitgever Wagenin-
gen Academic Publishers. Noordhui-

Tussen Boeren blijkt een groot
succes. Al bijna negenhonderd boeken
vonden de afgelopen maanden een
weg naar een enthousiast lezerspu-
bliek. De gehele voorraad van het vhg
is ondertussen verkocht, maar er zijn
nog enkele exemplaren van het boek
die voor de handel via de boekhandels
bestemd waren beschikbaar. Voor
leden van het vhg en de knmvd blijft
de prijs echter onveranderd. Als u het
boek via Rob Back te Lochem bestelt,
betaalt u 50 euro exclusief verzendkos-
ten tegen 64,50 euro in de boekhandel.
U kunt contact opnemen via ro.back(|)
wanadoo.nl of (0573) 25 25 70.

Per i januari heeft de Belastingdienst
de KNMVD ook voor 2008 aangemerkt
als algemeen nut beogende instelling
(anbi). Dit betekent dat de knmvd vol-
ledig vrij is gesteld van het afdragen
van successierechten. In het verleden
is het een aantal malen voorgekomen

zen is een van de redacteuren van dit
boek over kwaliteitsrisicobeheersing
op het melkveebedrijf, gebaseerd op
het haccp-concept. DoelsteUing van
het boek is het bieden van vooral
praktische oplossingsrichtingen en
voorbeelden aan melkveehouder,
rundveedierenarts en voorlichter.

Dit boek heeft een internationale
(Europese) dimensie gekregen en
wordt uitgegeven door Wageningen
Academic Publishers.
www.wageningenacademic.com

dat de knmvd een legaat ontving.
Door het aanmerken als a n b i kunnen
donateurs er op vertrouwen dat hun
legaat volledig ten goede komt aan het
werk van de knmvd en er geen sub-
stantiële afdracht zal moeten worden
gedaan aan de Belastingdienst.

Jaarlijks verricht gd sectie bij zeshon-
derd vleesvarkens. De organisatie
bracht in kaart welke aandoeningen
deze dieren in de leeftijdscategorie van
10 tot 24 weken over de laatste vier
jaar hadden. Een opvallende bevin-
ding was dat het aandeel aandoenin-
gen als gevolg van Streptococcen is
toegenomen van 10 procent in 2004
tot 16 procent in 2007. Hieronder
vallen bijvoorbeeld hersen(vlies)-
ontstekingen door Streptococcus suis
Het percentage vleesvarkens met
hersenaandoeningen (waarvan dit een
belangrijke is) bleek toegenomen van
6,4 procent in 2004 naar 15,5 procent
dit jaar. Verdere waarnemingen: ruim
25 procent van de ingezonden vlees-
varkens had ademhalingsproblemen
en daarvan had ruim de helft App. Het
aandeel pia is aan het afnemen en het
percentage varkens met aandoeningen
van de urinewegen is duidelijk afgeno-
men: van 10 naar 5 procent.

Regio Noord van de knmvd organi-
seert op 24 januari 2007 in samen-
werking met de \'Veterientjes\' een
nieuwjaarsborrel in het Museum
Belvedere te Heerenveen.

De ontvangst met koffie en gebak
vindt plaats tussen 19.30 uur en
20.00 uur, gevolgd door een inleiding
en het bezichtigen van het museum.
Vanaf2i.i5uurnemende gasten
vervolgens plaats in het museumcafé.
Ook de partners zijn van harte uitge-
nodigd op de Nieuwjaarsborrel voor
dierenartsen in Friesland. De kosten
bedragen 15 euro voor leden van de
knmvd en 25 euro voor niet-leden.
U kunt zich opgeven bij Bauke-H van
der Heide (0513)41 02 31, mevrouw
Hennis (051) 52 12 30, of mevrouw
Kalsbeek (0566) 60 15 39.

Kippen die biologisch voer hebben
gekregen, herstellen iets sneller van
ziekten dan kippen die gangbaar voer
hebben gehad. Dit zou blijken uit
onderzoek van het Louis Bolk Insti-
tuut, waarbij twee generaties kippen
twee jaar zijn gevolgd. De onderzoekers
vermoeden dat deze resultaten worden
verklaard door het 10 procent hogere
eiwitgehalte in gangbaar voer. De hier-
mee gevoerde kippen zouden zwaarder
zijn dan kippen die biologisch voer
kregen. Er zou een verband zijn tussen
het (lagere) gewicht van biokippen
en een beter functionerend immuun-
systeem. Het uiteindelijke doel van
de studie was na te gaan of biologisch
voedsel ook voor de mens gezonder is.
De onderzoekers beklemtonen dat dit
met deze studie nog niet is aangetoond.
Bron: Agrarisch dagblad.

De dierenarts in de gezelschapsdierenpraktijk wordt
frequent geconfronteerd met patiënten met huid-
problemen. Het gaat hierbij nogal eens om patiënten
met langdurige klachten of met een acuut ernstig kli-
nisch beeld. Pathologisch onderzoek van huidbiopten
kan belangrijke informatie verschaffen, die noodzake-
lijk is voor het stellen van een diagnose en het instellen
van een adequate therapie door de practicus.

De dermatopathologie is een relatief nieuwe en zich snel
ontwikkelende superspecialisatie binnen de veterinaire
pathologie. Een mijlpaal in het vakgebied was de publi-
catie in 1992 van Veterinary Dermatopathology door de vete-
rinair pathologen Gross en Walder en de veterinair derma-
toloog Ihrke. Het was het eerste handboek op het gebied
van de dermatopathologie van de hond en kat. De tweede
editie, uitgebracht in 2005, kreeg de titel Skin Diseases of
the Dog and Gat; Glinical and Histopathological Diagnosis.
De opvallende naamsverandering van dit standaardwerk
weerspiegelt het belang van de integratie van het klinisch
beeld en de histopathologic om te komen tot een diagnose
van een huidaandoening. Ter illustratie van de ontwikke-
ling van het vakgebied van de veterinaire dermatopatho-
logie: in de tweede editie worden alleen al veertig nieuwe
inflammatoire huidaandoeningen beschreven.

In dit artikel bespreken wij de manier waarop een pa-
tholoog huidbiopten beoordeelt. Daarnaast gaan we in op
wat een clinicus van een patholoog kan verwachten op het
gebied van de dermatopathologie. Wij hopen hiermee in-
zicht te verschaffen in het belang van het combineren van
de resultaten van het klinisch onderzoek uitgevoerd door
de practicus en het pathologisch onderzoek. De manier
van het beoordelen van huidbiopten door de patholoog
zal in dit artikel worden toegelicht aan de hand van een
voorbeeld van een inflammatoire huidaandoening bij de
hond. In een volgend artikel zal een aantal aspecten van
de histologische beoordeling van huidtumoren aan bod
komen. Op de indicaties en de technische aspecten van het
nemen van een huidbiopt gaan wij in dit artikel niet in.

Net als andere organen en weefsels heeft ook de huid een
relatief beperkt algemeen reactiepatroon. Dit reactiepa-
troon uit zich histologisch in een aantal basale \'morfologi-
sche patronen\'. Bij het pathologisch onderzoek van huid-
biopten speelt de patroonanalyse dan ook een belangrijke
rol. De patroonanalyse wordt uitvoerig beschreven in het
bovengenoemde dermatopathologiehandboek en wordt
daarnaast ook gebruikt in klinische boeken zoals Muller &
Kirk\'s Small Animal Dermatology van Scott, Miller en Grif-
fin (2001). In dit laatste boek wordt van de patroonanalyse
gezegd dat "pattern analysis has revolutionized veterinary

dermatohistopathology." Ook in de recent uitgegeven en
herziene veterinair pathologische kleurenatlas, samen-
gesteld door zeven docenten van het departement Patho-
biologie van de Universiteit Utrecht wordt deze patroon-
analyse beschreven en geïllustreerd. Elk onderdeel van de
huid (epidermis, dermis, adnexa en subcutis) heeft zijn
eigen karakteristieke morfologische patronen (zie tabel i).

Hieronder geven wij in grote lijnen de methode van
beoordeling van huidbiopten weer die in ons veterinair
pathologisch diagnostisch centrum wordt toegepast. Bij
deze methode hanteren wij de indeling die wordt gebruikt
in het hierboven genoemde dermatopathologiehandboek.

1. In de eerste plaats beoordeelt de patholoog of de laesies
in de huidbiopten primair inflammatoir of tumoreus van
karakter zijn of een andere aard hebben, zoals een degene-
ratieve of dysplastische.

2. Vervolgens wordt vastgesteld tot welk morfologisch
patroon de histologische veranderingen behoren. Het
patroon omvat een aantal morfologische veranderingen in
de huid die kenmerkend zijn voor een groep van aandoe-
ningen.

3. Aan de hand van het geïdentificeerde morfologische
patroon komt de patholoog tot een lijst van differentiële
diagnoses.

Ter illustratie van deze patroonanalyse volgt hier een be-
schrijving van de huidbiopten van een vier jaar oude, man-
nelijke hond, die naar ons diagnostisch centrum werden
ingestuurd voor histologisch onderzoek. Klinisch werden
er bij het dier talrijke pustels (figuur i), crustae en ulcera
waargenomen in de huid rond de ogen, op de oorschelpen.

Tabel i. de meest voorkomende patronen van inflammatoire, degenera-
tieve en dysplastische dermatologische aandoeningen bij de hond en kat.

rond de snuit en op de romp. Vaak overspanden de pustels
meer dan één haarfollikel en kwamen de laesies min of
meer symmetrisch voor.

In het verslag van de patholoog werden na de macros-
copische veranderingen de histologische laesies beschre-
ven. De meest belangrijke histologische laesies in deze
biopten waren gelokaliseerd in de epidermis en werden
gekenmerkt door subcorneale pustels met neutrofiele gra-
nulocyten, eosinofiele granulocyten en meerdere acantho-
lytische keratinocyten (figuur 2 en 3).

Aan de hand van het patroon \'pustuleuze veranderin-
gen van de epidermis\' (zie tevens tabel r) werd de volgende
morfologische diagnose gesteld: subcorneale pustuleuze
dermatitis met acantholyse passend bij pemphigus folia-
ceus.

Bij het morfologisch patroon \'pustuleuze dermatitis\'
kan men bijvoorbeeld denken aan huidaandoeningen
als impetigo, oppervlakkige pyodermie, oppervlakkige
pustuleuze dermatofytose, pemphigus foliaceus, pem-
phigus erythematosus of een oppervlakkige pustulaire
geneesmiddeleneruptie. Voor het uiteindelijk vaststellen
van de meest waarschijnlijke diagnose zal het morfologi-
sche patroon moeten worden geïntegreerd met eventuele
aanvullende histologische kenmerken, speciale kleurin-
gen, de anamnese met het klinisch beeld en mogelijk het
resultaat van aanvullende onderzoeken, zoals microbiolo-
gisch onderzoek. In het geval van een pustuleuze dermati-
tis zal de patholoog bijvoorbeeld gericht gaan zoeken naar
aanvullende kenmerken, zoals de aanwezigheid van bac-
teriën (Impetigo en oppervlakkige pyodermie), schimmels
(dermatofytose) of acantholytische cellen (pemphigus), de
locatie van de pustels in de epidermis (subcorneaal versus
suprabasilair) of een geschiedenis van toediening van me-
dicamenten (geneesmiddeleneruptie). De aanwezigheid
van meerdere acantholytische cellen in de subcorneale
pustules met slechts een beperkte dermale ontsteking en
de afwezigheid van infectieuze agentia maakt de diagnose
van pemphigus foliaceus in het geval van bovenstaande
casus het meest waarschijnlijk. De acantholyse is het
gevolg van het verlies van de samenhang tussen epitheel-
cellen, wat resulteert in de loslating van keratinocyten
en de vorming van spleten of blaasjes. In combinatie met
Chemotaxis van polymorfkernige leukocyten kunnen
vervolgens pustels ontstaan. Acantholyse wordt meestal
veroorzaakt door een immunologisch mechanisme.

Zoals uit bovenstaande casus blijkt, geeft patroonanalyse
van histopathologische veranderingen samen met ad-
ditionele histologische kenmerken een richting waarin
de diagnose moet worden gezocht. Vaak kan de patholoog
door het combineren van het histopathologisch beeld met
de aangeleverde anamnestische gegevens tot een speci-
fieke waarschijnlijkheidsdiagnose komen. Toch wordt de
patholoog vanuit de praktijk zo nu en dan geconfronteerd
met de vraag: "Waarom krijg ik van de patholoog geen
specifieke oorzaak van een huidaandoening, terwijl de
ingezonden huidbiopten wel van goede kwaliteit waren?"
Er is een aantal redenen te noemen waarom het niet altijd
mogelijk is tot een specifieke diagnose te komen.

Er kan hierbij worden gedacht aan huidbiopten die niet
representatief zijn (bijvoorbeeld te oude laesies gebiop-
teerd, crustae met acantholytische cellen niet meege-
stuurd). Ook kunnen effecten van therapie (bijvoorbeeld

corticosteroïden) het histologisch beeld hebben beïnvloed
of kunnen er secundaire laesies aanwezig zijn die de pri-
maire pathologie verbergen.

Daarnaast kunnen typische primaire laesies tijdelijk
van aard zijn; ziekte is per slot van rekening een dyna-
misch proces. In het geval van de casus met pemphigus
foliaceus zijn de pustels op een bepaalde plek tijdelijk.
Acantholyse is bovendien een actief proces. De laesies zijn
daarom niet noodzakelijkerwijs aanwezig in alle biopten
van patiënten met deze aandoening. Het kan daarom
zinvol of zelfs noodzakelijk zijn meerdere huidbiopten te
laten onderzoeken.

Een andere belangrijke reden waarom in een aantal
gevallen geen specifieke diagnose kan worden gesteld,
is gelegen in het feit dat de huid op een relatief beperkte
manier kan reageren op stimuli en meerdere huidaan-
doeningen een vergelijkbaar histologisch beeld kunnen
vertonen. Een patroon is niet synoniem met een specifieke
huidaandoening. Het is in elk geval essentieel dat de clini-
cus de patholoog voorziet van een adequate anamnese met
voldoende relevante klinische informatie.

Het blijft echter de clinicus die, gebruikmakend van
specialistische dermatologische kennis, de diagnose van
de patholoog moet relateren aan het klinisch beeld van
de patiënt. De patholoog heeft \'slechts\' enkele ponsbiop-
ten van de patiënt ter beoordeling gekregen. De clinicus
daarentegen heeft de gehele patiënt onderzocht en de
anamnese met de eigenaar besproken en heeft derhalve
verreweg de meeste gegevens van de patiënt. Het is dus
essentieel dat de clinicus de beschrijving van de patholoog
begrijpt en kan interpreteren, vooral als de pathologische
diagnose niet overeenstemt met de klinische presentatie
van de patiënt. Daarom is het belangrijk dat de clinicus
weet hoe de patholoog huidbiopten benadert aan de hand
van patroonanalyse.

De besproken casus onderstreept de waarde van patroon-
analyse in dermatohistopathologie, maar belicht tege-
lijkertijd de beperkingen ervan. Dit zijn de belangrijkste
moeilijkheden bij het gebruik van de patroonanalyse;

1. Een patroon is niet synoniem met een specifieke
aandoening. Verschillende aandoeningen kunnen
hetzelfde histologisch patroon in de huid laten zien.
Dit kan betekenen dat deze aandoeningen een verge-
lijkbare Pathogenese hebben.

2. Het ene histologische patroon is diagnostisch meer
specifiek dan het andere. Zo wordt bijvoorbeeld een
pustuleuze dermatitis bij een beperkter aantal ziekte-
beelden van de huid aangetroffen dan een perivascu-
laire dermatitis.

3. Bij een specifieke aandoening kan meer dan één mor-
fologisch patroon worden aangetroffen. Een reden hier-
voor kan zijn dat een aandoening een ander patroon
laat zien in het acute en in het chronische stadium. In
het acute stadium van dermatomyositis wordt het pa-
troon bijvoorbeeld gekarakteriseerd door interfase- of
grensvlakdermatitis, terwijl het patroon in het chro-
nische stadium voornamelijk wordt gekenmerkt door
atrofie van haarfollikels.

4. In meerdere gelijktijdig genomen huidbiopten van
één patiënt kunnen variaties worden gezien in patro-
nen in een en dezelfde aandoening. Dit komt vooral
voor bij infectieuze aandoeningen waarbij de weer-
stand van de patiënt waarschijnlijk een grote rol speelt.
Een goed voorbeeld is demodicose in de hond; het
patroon kan variëren van een nodulaire en/of diffuse
dermatitis, folliculitis en furunculose tot een murale
interfase folliculitis en perifolliculitis.

Er zijn vanzelfsprekend verschillen tussen pathologische
laboratoria in de verslaglegging van het histopathologisch
onderzoek van huidbiopten, maar in principe bestaat een
verslag uit de volgende onderdelen:

1. Een macroscopische beschrijving van het biopt. Dit
omvat meestal het aantal en de grootte van de biop-
ten en nadere kenmerken zoals de aanwezigheid van
haren, crustae of ulceratie. Soms kan het nodig zijn de
biopten (vooral de erg kleine exemplaren of biopten
met pustels) stereomicroscopisch te beoordelen. Deze
macroscopische beoordeling kan de patholoog belang-
rijke extra informatie verschaffen.

2. Een beschrijving van de histologische laesies in de
biopten. Vaak worden de laesies in de huid beschreven
in een specifieke volgorde: \'van buiten naar binnen\'.
Men beschrijft eerst de laesies aan het oppervlak en

in de diepere lagen van de epidermis en vervolgens de
veranderingen in de dermis, de adnexa (haarfollikels,
talg- en zweetklieren) en het subcutane weefsel.

3. Een morfologische histologische diagnose van de
huidaandoening en waar mogelijk het bijbehorende
klinische ziektebeeld, bijvoorbeeld multinodulair
granulomateuze folliculitis met meerdere Demodex-
mijten, demodicose.

4. Commentaar (indien relevant) van de patholoog,
zoals een differentiële diagnose op basis van het
waargenomen patroon als er geen eenduidige diagnose
mogelijk is, aanvullende kleuringen/testen die gedaan
kunnen worden om de diagnose nader te specificeren
of differentiële diagnoses uit te sluiten, een bespreking
van de vraagstelling van de clinicus of het verzoek om
additionele biopten als het ingestuurde weefsel naar
inschatting van de patholoog mogelijk niet representa-
tief is.

- Dermatopathologen maken gebruik van patroonanalyse
om inflammatoire, degeneratieve en dysplastische huid-
aandoeningen te karakteriseren.

- Bij het vastgestelde patroon hoort een lijst van differen-
tiële diagnoses waarbij niet elk patroon van even grote
diagnostische waarde is. Daarnaast kan een specifieke
huidaandoening in de tijd in dezelfde patiënt meer dan
één patroon vertonen.

- De pathologische diagnose of de meest waarschijnlijke
pathologische diagnose wordt vervolgens bepaald op basis
van aanvullende histologische kenmerken met inacht-
neming van de anamnese en het klinisch beeld. Hiervoor
heeft de patholoog wel een adequate anamnese nodig en
het verslag van het klinisch beeld van de patiënt.

- De uiteindelijke diagnose van de huidaandoening wordt
gesteld door de clinicus, die daarbij gebruikmaakt van
specialistische dermatologische kennis en de diagnose van
de patholoog.

- Inzicht van de clinicus in de methode die de dermatopa-
tholoog gebruikt voor het evalueren en rapporteren van
huidbiopten, zal leiden tot een betere samenwerking tus-
sen de clinicus en de patholoog en tot een verbetering van
de veterinaire gezondheidszorg.

1. Gross TL, IJirke PJ, V/alder EJ and Affolter VK. Skin Diseases of tfie Dog
and Gat: Clinical and Histopathological Diagnosis 2nd ed. Blackwell
Science Ltd, Oxford, 2005.

2. Scott DW. Miller WH and Griffin CE. Muller & Kirk\'s Small Animal
Dermatology 6th ed. WB Saunders, Philadelphia, 2001.

3. Van Dijk JE, Gruys E and Mouwen JMVM. Color Atlas of Veterinary
Pathology; General Morphological Reactions of Organs and Tissues. 2nd
ed. Saunders Elsevier Edinburgh, 2007.

j.J. van der Lugt en G.C.M. Grinwis zijn beiden als geregi-
streerde specialisten veterinaire pathologie verbonden aan
het Veterinair Pathologisch Diagnostisch Centrum (vpdc),
departement Pathobiologie, faculteit Diergeneeskunde,
Yalelaan i, Universiteit van Utrecht. Postadres vpdc: Postbus
80158, 3508 td, Utrecht. E-mail: j.j.vanderlugt@uu.nl.

De auteurs willen prof dr. A. Willemse van het
departement Geneeskunde van Gezelschapdieren van
de Universiteit Utrecht bedanken voor het kritisch
doorlezen van het manuscript en het beschikbaar stel-
len van figuur i.

Indien u geen schriftelijke info heeft ontvangen,
kunt u ons bellen voor een informatiepakket.

Regelmatige gebitsverzorging is van groot belang om parodontale aandoeningen te
voorkomen. De Virbac onderhoudsproducten zijn gebaseerd op het C.E.T. Dual Enzyme
System, dat de zuurproductie en groei van bacteriën in de mondholte remt.
Maar ook voor de reiniging van het gebit zijn er producten beschikbaar. Deze bevatten
chloorhexidlne, hetgeen helpt in de strijd tegen tandsteen.

... is geplaveid met goede bedoe-
lingen. Ook deze dierenarts on-
dervindt dat aan den lijve, nou
ja, aan den tuchtrechtelijke lijve.
Misschien heeft ze heel wat dieren
het nodige leed bespaard, maar het
levert haar wel een boete en een
tuchtmaatregel op.

Een vogelasiel mag dan nog zo zijn best
doen onze gevleugelde vrienden een
tweede kans te geven, sommige vogels
en vleermuizen die er binnenkomen,
redden het niet. En als dat duidelijk is
zodra het dier binnenkomt, is het maar
het beste er snel een eind aan te maken.
Wachten tot er een dierenarts arri-
veert, is daarbij niet altijd even handig.
Dierenarts en vogelasiel bedenken
daarom samen een goede oplossing: de
dierenarts laat gewoon wat Euthesate
bij het vogelasiel achter, dan kan een
medewerker die wordt geconfronteerd
met een zwaargewonde vogel of vleer-
muis die het luchtruim niet meer gaat
kiezen, zelf zo snel mogelijk ingrijpen.
Wel zo diervriendelijk, toch?

Een klein probleempje wordt daarbij
over het hoofd gezien: de wet verbiedt
dit soort praktijken. Zeker, de intrin-
sieke waarde van het dier is door de
overheid erkend en het is verboden
het welzijn van een dier te benadelen,
maar wetten kunnen botsen. De Dier-
geneesmiddelenwet verbiedt namelijk
dit soort middelen aan de houders van
dieren af te geven, ook als die houders
asielbeheerders zijn. De wettelijke
constructie laten we maar even buiten
beschouwing, maar het komt er (voor
de niet diergeneeskundig geschoolde
lezers van dit blad) in het kort op neer
dat sommige diergeneesmiddelen wel
aan houders mogen worden afgege-
ven, maar andere middelen niet. Met
name verdovende middelen mogen
alleen door een dierenarts aan het dier
worden toegediend. Euthesate is een
verdovend middel, waarvoor boven-
dien onder andere door de fabrikant,
maar ook in eerdere uitspraken van het
Tuchtcollege, wordt bepleit dat het dier
eerst wordt verdoofd. En dan is Euthe-
sate nog niet eens geregistreerd voor
vogels en vleermuizen, maar vooruit.

De dierenarts geeft toe dat ze de midde-
len aan het vogelasiel heeft afgegeven,
maar echt alleen met de bedoeling om
het voor hen mogelijk te maken zwaar-
gewonde of onherstelbaar beschadigde
vogels te euthanaseren. De dierenarts
heeft de beheerster van het vogelasiel
goede instructies gegeven, waar de
beheerster zich keurig aan hield. Het
middel werd in een afgesloten kast
bewaard en de datum waarop het
middel werd ingezet, werd nauwgezet
bijgehouden, samen met het aantal
vogels. Toch is dat niet de methode om
strafbaarheid te omzeilen. Niet alleen
de klachtambtenaar maakt zich druk,
ook de officier van justitie constateert
strafbare feiten en legt een boete op
van 350 euro. De klachtambtenaar
volstaat dan met het voorleggen van
de zaak aan het Tuchtcollege en het
vragen van een berisping.

De dierenarts realiseert zich inmiddels
dat zij het middel niet had moeten
afgeven, maar vindt toch dat de wet-
geving hier tekortschiet. Juist bij een
vogelopvang komen vierentwintig

uur per dag zieke en gewonde vogels
binnen, kan daar dan niet iets anders
voor worden geregeld? Wie weet, mis-
schien kan dat in de toekomst. In dit
land zijn wetgeving en rechtspraak zo
strikt mogelijk gescheiden en dat bete-
kent dat rechters niet op de stoel van
de wetgever kunnen gaan zitten. Het
wettelijk regime schrijft nu eenmaal
voor dat deze middelen alleen door
dierenartsen mogen worden toege-
past, en door deze regels met voeten
te treden, zijn de gezondheid van
mens en dier in gevaar gebracht. Zelfs
al was het doel het beschermen van
dierenwelzijn. Nog los van de vraag
of het hier een tekortkoming in de
wet betreft (zou de verstrekking van
euthanasiemiddelen moeten worden
versoepeld?), is het een dierenarts niet
toegestaan een eigen belangenafwe-
ging te maken. Ook niet als hij of zij
meent te handelen in het belang van
het dierenwelzijn. Ook zodra de ge-
zondheid van mens en dier in gevaar
kunnen zijn gebracht, is er sprake van
overtreding van de wet (de wud). Het
gevaar hoeft er niet daadwerkelijk te
zijn geweest, het gaat om de mogelijk-
heid ervan.

Omdat de dierenarts heeft aan-
gegeven voortaan geen euthanasie-
middelen bij het asiel af te leveren, en
ze ook al 350 euro heeft voldaan aan
het welbekende c j i b , laat het Tucht-
college het bij de door de klachtamb-
tenaar gevraagde berisping. Blijft over
de vraag wat de leek, bijvoorbeeld in
een functie als asielbeheerder, moet
doen met een dier in doodsnood. Een
dierenarts bellen, dus.

Draxxin® - Het enige injecteerbare
antibioticum geregistreerd voor de
preventie* van iuchtwegaandoeningen

Draxxin«: RECNL 10183. Werkzame stof: tulathromycine 100 mg/ml. Indicaties/doeldieren; Varken: voor de behandeling en preventie van
respiratoire aandoeningen (SRD) geassocieerd met Actinobmillus pimropmumoniae. P„steurelh mi^lucida en Mycop/nsmo hyopneumonwe, die
gevoelig zijn voor tulathromycine. Voordat preventief behandeld wordt, dient aanwezigheid van de ziekte in de koppel aangetoond te zijn. Draxxin
dient alleen gebruikt te worden als verwacht wordt dat de varkens binnen 2-3 dagen ziek zullen worden. Rund: voor de behandeling en preventie
van respiratoire aandoeningen (BRD) geassocieerd met IMormheimio haemolftica, PasttmeU mu/tocWo, Hiitophihs som™ ( voorheen Haemophilus
somnus) en Mycoplasma bom, die gevoelig zijn voor tulathromycine. Voor de behandeling van infectieuze bovine keratoconjunctivitis (I BK)
geassocieerd met MoraKella bo«s, die gevoeiig is voor tulathromycine Dosering: 1 ml/40 kg lichaamsgewicht, intramusculair. Wachttijd vlees: Varken
33 dagen Rund 49 dagen. Bijwerkingen: Varken: geen bekend, rund: voorbijgaande pijnreactie en lokale zwelling rond de injectiepiaats. Deze kan
tot 30 dagen aanhouden. Contra-indicaties: Niet gebruiken in geval van overgevoeligheid voor macroliden. Niet gelijktijdig met andere macroliden
oflincosamiden gebruiken. Niet gebruiken bij runderen die bestemd zijn voor de productie van melk voor humane consumptie binnen 2 maanden
voor de afkaifdatum. Kanalisatiestatus: UDA, mag alleen op diergeneeskundig voorschrift worden verstrekt.

O 2008 Pfizer Anlmai Health bv - Capelle a/d Ussel ® Merknaam Pfizer Inc.. N.Y.. U.SA.

Op 6 december jongstleden vond
in Den Haag een rondetafelgesprek
plaats over de Nota dierenwelzijn
en de Nationale Agenda Diergezond-
heid ten behoeve van het nota-
overleg op 28 januari 2008 met de
ministers van lnv en vws. Namens
de knmvd was voorzitter prof. Helle-
brekers hierbij aanwezig.

Dat het streven naar dierenwelzijn
en diergezondheid een goede zaak
is, stond voor alle aanwezigen vast.
Verschillende partijen zetten echter
vraagtekens bij het feit dat minister
Verburg veel wil overlaten aan de
sector zelf.

In de eerste gespreksronde vroeg
kamerlid Thieme (pvdd) mevrouw
Evertsen van Stichting Dier en Recht
of zelfregulering van de sector naar
haar idee succesvol was gebleken.
Mevrouw Evertsen antwoordde hierop
negatief. Ze pleitte voor cameratoe-
zicht in bijvoorbeeld slachthuizen en
op veemarkten. Het uitgangspunt van
de nota, "Wat we nu doen met dieren,
zullen we blijven doen, maar hoe?",
stelde zij expliciet ter discussie.

Vereniging Proefdiervrij kreeg de
vraag in hoeverre de sector volgens
haar openstond voor een proefdierhef-
fing. Woordvoerder mevrouw Janssens
gaf aan dat een heffing het gebruik van
proefdieren zou kunnen terugdringen
en dit mogelijk geld kon opleveren
voor het zoeken naar alternatieven.

Van der Wouw van Stichting
Wakker dier merkte in antwoord op
een vraag van kamerlid Van Gent
(GroenLinks) op dat de nadruk in de
nota\'s ligt op de bio-industrie. Hij
wees op het rekenen in millimeters en
de nadruk op economische belangen.
Hij gaf aan dat er groei zit in meer
diervriendelijke producten.

Van Eek van Milieudefensie pleitte
voor een verantwoorde productie van
grond tot mond. Ook het gebruik van
gecertificeerde soja zou daar deel van

moeten uitmaken. Kamerlid Van Gent
miste in de nota een analyse waaruit
duidelijk werd waarom er in Neder-
land zoveel dieren moeten worden
gehouden. In geheel Europa gelden
dezelfde normen voor de dierhouderij,
een betere spreiding op Eu-grondge-
bied zou volgens Van Eek goed zijn
voor de leefomgeving van mens en
dier, mede met het oog op de versprei-
ding van dierziekten.

De tweede gespreksronde startte
met de heer Maat die namens lto
Nederland de commissie de nieuwe
lto-visie op dierenwelzijn aanbood.
Hij benadrukte dat 40 procent van de
veehouders al meer doet dan zij wet-
telijk verplicht zijn te doen. "Op het
gebied van dierenwelzijn wereldwijd
in de kopgroep meedraaien, waar-
dering houden van de samenleving
en met nieuwe welzijnsvriendelijke
producten inspelen op de markt", dat
staat lto voor ogen. Kamerlid Van
Gent verweet lto mooie woorden te
presenteren, maar niet \'door te pak-
ken\'. Maat noemde de Volwaardkip
en het recente convenant van Noord-
wijk over het verdoofd castreren van
biggen als voorbeelden van concrete
stappen. De geringe steun van de over-
heid in de nota\'s viel lto tegen. Maat:
"Ik had graag meer ondersteuning van
de minister willen zien bij het maken
van nieuwe marktconcepten."

De knmvd bracht de integrale
aanpak die in 2001 werd voorgesteld
door de denkgroep Wijffels, nog eens
onder de aandacht. In de huidige visie
van de minister zijn het beleid en de
aanpak versnipperd. knmvd-Voorzit-
ter Hellebrekers gaf aan dat de knmvd
de sectorgerichte aanpak ondersteunt
en positieve prikkels om dierenwel-
zijn te bevorderen een goede zaak
acht. Maar daarbij mist de vereniging
een stok achter de deur van over-
heidswege. Hellebrekers pleitte voor
extra aandacht voor het onderwerp
\'doden van dieren\': "Het doden van
dieren ten tijde van een dierziektecri-
sis is maatschappelijk gezien steeds
minder aanvaardbaar en ook onder de
dierenartsen is er veel verzet tegen."
De knmvd-Voorzitter vroeg de politiek
alert te zijn op de risico\'s van nieuwe
ziekten: "Wat doen we bijvoorbeeld
met de katten als er aviaire influenza
uitbreekt, en wat betekent het West-
Nijlvirus voor paarden?"
De zorg van de knmvd over de juridi-
sche toepasbaarheid van het begrip-
penkader in de Nota dierenwelzijn,
werd goed opgepikt door kamerleden
Waalkens (pvda) en Snijder-Hazelhoff
(vvd). Dierenartsen, burgers, hand-
havers en rechtsprekende organen
hebben behoefte aan duidelijkheid.
Het opstellen van een nieuw wettelijk
kader biedt volgens de knmvd kansen
om die duidehjkheid te verschaffen.

Dit laatste punt werd in de derde
gespreksronde beaamd door prof.
Freriks, hoogleraar dier en recht in
Utrecht. Zij miste in de nota\'s een
reflectie op het verleden. "Is het
huidige instrumentarium passend?"
Prof Stegeman gaf aan veel te ver-
wachten van positieve \'incentives\'.
Ook benadrukte hij het belang van
het integreren van veterinaire kennis-
instellingen zoals in de Kennisketen
Infectieziekten Dier. Hij maakte zich
daarnaast sterk voor de certificatie
van dierenartsen en -praktijken en
de mogelijkheid tot het opleiden van
veterinaire specialisten in Utrecht. Bi-
anchi en Hopster van Wageningen ur
gaven aan dat de parameters voor die-
renwelzijn nog onvoldoende duidelijk
zijn. Hopster pleitte ervoor in te zetten
op de marktwerking, met voldoende
informatie voor de consumenten over
dierenwelzijn.

Dales van de Dierenbescherming
stelde dat er meer geld moet komen
om het dierenwelzijn te verbeteren:
"Met de vier miljoen euro die er nu is,
gaan we het niet redden." Nu is het af-
wachten welke schriftelijke vragen de
kamerleden aan de minister gaan stel-
len en welke punten er terugkomen in
het notaoverleg van januari.

Op www.knmvd.nl staat het
programma van het rondetafel-
gesprek met een overzicht van de
diverse woordvoerders.

Per I februari 2008 worden de
nieuwe algemene voorwaarden
van de knmvd van toepassing. De
aanpassingen ten opzichte van de
oude algemene voorwaarden betref-
fen onder meer de verkorting van
de betalingstermijn tot 14 dagen
en een aanpassing van het aan-
sprakelijkheidsartikel ten aanzien
van keuringen van paarden. De oude
algemene voorwaarden vervallen
per 31 januari 2008. Dat betekent
dat u vanaf i februari 2008 niet meer
naar de oude algemene voorwaarden
kunt verwijzen

In het Tijdschrifi voor Diergeneeskunde
van 1 maart 2006 is al uitgebreid inge-
gaan op het correcte gebruik van alge-
mene voorwaarden. Ter gelegenheid
van de nieuwe algemene voorwaarden

Dierenarts a wordt tijdens zijn
weekenddienst opgeroepen.
Een vaste klant van de praktijk
heeft een probleem met een van
zijn paarden. Het paard heeft
zijn been opengehaald, a denkt
even na. Hij houdt zich in zijn
eigen praktijk niet echt bezig
met paarden, maar een wond
kan hij wel hechten. Terwijl a de
behandeling afrondt, vertelt de
klant dat hij vermoedt dat het
paard zich tijdens het transport
heeft verwond. Hij heeft het dier
uit Spanje laten komen en de
nieuwe aanwinst heeft 100.000
euro gekost. Het is dus belangrijk
dat het paard goed herstelt, a
krijgt een onbehagelijk gevoel na
deze mededeling. Stel dat er toch
iets met het been aan de hand
is dat hij over het hoofd heeft
gezien, hoe zit het dan met de
aansprakelijkheid van dierenarts
en praktijk?

van de knmvd die binnenkort bij de
rechtbank worden gedeponeerd, zal
in dit artikel nog een keer worden
ingegaan op het gebruik van algemene
voorwaarden.

Ook al heeft u als dierenarts een
beroepsaansprakelijkheidsverzeke-
ring, waarmee de risico\'s die met het
uitoefenen van het vak gepaard gaan,
zo veel mogelijk worden afgedekt, u
heeft soms toch te maken met \'gaten\'
in de dekking. Het meest in het oog
springende probleem is dat u voor een
maximumbedrag bent verzekerd. Om
te voorkomen dat u het verschil tus-
sen het maximumbedrag van de dek-
king en de geclaimde kosten zelf moet
bijbetalen, is het verstandig om in de
praktijk met algemene voorwaarden
te werken. Door het gebruik van
algemene voorwaarden kan bij een
overeenkomst worden afgeweken van
het wettelijke regime voor aansprake-
lijkheid. Aan het gebruik van alge-
mene voorwaarden zijn echter regels
verbonden. Indien niet aan deze eisen
wordt voldaan, hebben de algemene
voorwaarden geen werking, met alle
negatieve gevolgen van dien.

Wat zijn algemene voorwaarden? In
artikel 6:231 van het Burgerlijk Wet-
boek wordt aangegeven dat het een of
meer schriftelijke bedingen (contracts-
bepalingen) betreft die zijn bedoeld
om in een aantal overeenkomsten te
worden opgenomen. U kunt denken
aan betalingsvoorwaarden en de
geschillenregeling. Deze bepalingen
zullen van toepassing zijn op iedere
behandelovereenkomst die u met uw
klanten sluit. Het kan gaan om één
beding maar ook om een set bedingen
zoals geldt voor de algemene voor-
waarden van de knmvd. Algemene
voorwaarden zijn van toepassing op
de overeenkomsten die de praktijk
sluit met haar klanten.

De kern van de prestatie kan niet
als algemene voorwaarde worden ge-
regeld; deze punten moeten expliciet

Dierenarts z geeft haar assistente
de opdracht om de folders waarin
de algemene voorwaarden van
de praktijk zijn opgenomen, te
bestellen. De folders zijn toch
harder de deur uit gegaan dan z
had gedacht. Z maakt zich niet
druk over de gevolgen voor de
aansprakelijkheid voor een even-
tuele schade want de algemene
voorwaarden staan ook op de
achterkant van de facturen. Hier-
mee is alles toch goed geregeld...

zijn overeengekomen. Wat houdt de
kern van een prestatie nu in? U kunt
bijvoorbeeld denken aan de behande-
ling die een patiënt moet ondergaan.
Het betreft dus die delen van de over-
eenkomst zonder welke de overeen-
komst feitelijk niets inhoudt, bijvoor-
beeld de operatie die een bepaald dier
van een klant moet ondergaan.

Het is verstandig om in de prak-
tijk met algemene voorwaarden te
werken. Naast de reeds genoemde
mogelijkheid om met algemene
voorwaarden uw aansprakelijkheid
te beperken, kan ook het betalingsre-
gime door de algemene voorwaarden
worden geregeld waardoor het voor
de klanten van de praktijk volstrekt
duidelijk is wanneer zij moeten beta-
len en op welke wijze de praktijk met
achterstallige betalingen omgaat.

Het gebruik van algemene voor-
waarden bespaart ook tijd omdat
niet elk artikel van de overeenkomst
tussen dierenarts en klant elke keer
opnieuw bedacht en geformuleerd
hoeft te worden. Ook wordt de kans
op vergissingen en weglatingen in de
overeenkomst kleiner en is er binnen
en buiten de praktijk duidelijkheid
over de inhoud van de overeenkomst.

te werken en de algemene voorwaar-
den van de knmvd niet te gebruiken
of deze in een aangepaste vorm toe
te passen. De algemene voorwaarden
van de knmvd zijn echter opgesteld en
juridisch getoetst. Indien u zelf alge-
mene voorwaarden opstelt, adviseert
de KNMVD deze te laten toetsen door
een rechtshulpverlener zodat u zeker
weet dat u de algemene voorwaarden
zonder problemen kunt gebruiken in
uw praktijk.

Ook heeft de knmvd de nieuwe al-
gemene voorwaarden bij de rechtbank
gedeponeerd waardoor deze makkelijk
opvraagbaar zijn voor klanten die de
algemene voorwaarden willen inzien.
Tevens heeft het deponeren van de
algemene voorwaarden een bewijs-
functie. Doordat bij deponering de al-
gemene voorwaarden worden voorzien
van een datum en een nummer kunt
u aantonen dat er tussentijds niets in
de tekst van de algemene voorwaarden
is veranderd. De geldende tekst wordt
immers opgeslagen bij de rechtbank en
kan vervolgens niet tussentijds worden
aangepast. Op deze manier worden ge-
schillen over de tekst van de algemene
voorwaarden vermeden.

Als u in uw praktijk op een goede
manier gebruik wilt maken van alge-
mene voorwaarden is het van belang
dat de algemene voorwaarden op
een geldige wijze van toepassing zijn
verklaard op de overeenkomst die u
met een klant heeft gesloten. Dit kunt
u op verschillende manieren bewerk-
stelligen:

- De algemene voorwaarden
kunnen worden opgehangen op
een duidelijk zichtbare plaats
in de praktijk, bijvoorbeeld de
wachtkamer en behandelruimten,
waarbij wordt aangegeven dat op
de werkzaamheden van (de dieren-
artsen in) de praktijk de algemene
voorwaarden van toepassing zijn.
Ook moet duidelijk zijn dat er bij
de balie of in de wachtkamer een
exemplaar van de algemene voor-
waarden kan worden verkregen.

- Ook kunnen de algemene voor-
waarden worden afgedrukt op de
achterkant van het briefpapier,
intakeformulieren, orderbevesti-
gingen en overeenkomsten voor
bedrijfsbegeleiding. Op de voor-
zijde moet dan worden vermeld
dat op alle werkzaamheden van
de praktijk en/of aan de praktijk
verbonden dierenartsen en/of
medewerkers de algemene voor-
waarden van toepassing zijn. Ook
op facturen kan naar de algemene
voorwaarden worden verwezen,
maar dan hebben de algemene
voorwaarden pas effect op de werk-
zaamheden die na het versturen
van de factuur plaatsvinden.

Indien de algemene voorwaarden niet
op tijd aan de klant worden overhan-
digd, hebben de algemene voorwaar-
den geen werking. Gebruik zo veel
mogelijk manieren om de algemene
voorwaarden aan de opdrachtgever
kenbaar te maken, zodat u niet verrast
wordt door de omstandigheid dat de
algemene voorwaarden niet geldig
blijken te zijn. De veiligste methode is
overhandiging aan de opdrachtgever
om de opdrachtgever vervolgens te
laten tekenen voor ontvangst.

Onder omstandigheden kunnen
de algemene voorwaarden ook een
zogenaamde \'derdenwerking\' hebben.
Dat wil zeggen dat de algemene voor-
waarden ook jegens anderen dan een
contractpartij (derden) kunnen wor-
den ingeroepen. Dat is met name van
belang als de opdrachtgever niet de
eigenaar van het dier is. De dierenarts
beschermt zijn belang in een dergelijk
geval het beste als hij expliciet met de
opdrachtgever overeenkomt dat de al-
gemene voorwaarden ook in dit geval
van toepassing zijn, bijvoorbeeld door
te laten tekenen voor de ontvangst en
de toepasbaarheid van de algemene
voorwaarden.

Als er geen duidelijkheid is over
de toepasbaarheid van de algemene
voorwaarden hebben deze slechts
heel zelden derdenwerking. Dit kan
ernstige gevolgen hebben ten aanzien
van de uitsluiting of de beperking van
de aansprakelijkheid.

Ook als algemene voorwaarden
inhoudelijk onredelijk bezwarend zijn
voor de klant van de praktijk kan aan
algemene voorwaarden de werking
worden ontzegd. De wetgever heeft
voor consumenten (personen die niet
handelen ten behoeve van een beroep
of bedrijf) een grijze en een zwarte lijst
opgesteld. De bedingen op de zwarte
lijst zijn in ieder geval onredelijk be-
zwarend en vernietigbaar. Bij de bedin-
gen op de grijze lijst moet de gebruiker
aantonen dat hij een gerechtvaardigd
belang heeft bij het toepassen van het
beding.

De toetsing van de rechter is echter
niet beperkt tot de lijsten. De speci-
fieke omstandigheden van het geval
kunnen er in een concrete situatie toe
leiden dat de algemene voorwaarden
geen werking hebben. Omdat elk in-
cident anders is, kan de uitkomst niet
van tevoren worden bepaald.

Een voorbeeld van een beding op
de zwarte lijst (dat dus per defini-
tie onredelijk bezwarend is), is een
arbitragebeding. De klant heeft in dat
geval niet de mogelijkheid om naar de
gewone rechter te stappen.

Het beding waarin de aanspra-
kelijkheid wordt beperkt tot het
bedrag dat door de verzekeraar wordt
uitgekeerd en voor het hogere wordt
uitgesloten staat op de grijze lijst.
Indien u zich op dit beding beroept en
uw klant kan zich er niet mee vereni-
gen, zult u mogelijk moeten aantonen
dat u een gerechtvaardigd belang heeft
bij het uitsluiten en beperken van uw
aansprakelijkheid. Een argument dat
dan voor de hand ligt, is de kwets-
baarheid van de dierenarts als dienst-
verlener. Een klein foutje kan grote
gevolgen hebben. Laat u zich bij een
beslissing over de verzekering van uw
aansprakelijkheid dus goed informe-
ren voordat u beslist.

Per r februari zijn de nieuwe alge-
mene voorwaarden te raadplegen op
de website van de knmvd.

Het tweedaags congres van de Groep
Gezondheidszorg Landbouwhuis-
dieren met als thema: \'En morgen
gezond weer op..?!\' werd op dins-
dag 21 en woensdag 22 november
gehouden op Landgoed Ehzerwold
te Almen.

Na het verlaten van de verkeersdrukte
op de Nederlandse snelwegen, een
aantal kilometers rijden door een
steeds rustiger ogend landschap en
het passeren van een oude smalle brug
over het Twentekanaal kom ik aan op
het Landgoed Ehzerwold. Bij aan-
komst valt direct op dat er dit jaar is
gekozen voor een kleinschaligere loca-
tie dan voorgaande jaren. Naast twee
eigentijdse hotelgebouwen bevindt
zich op het landgoed een prominent
hoofdgebouw waar zich het tweedaags
congres zal afspelen.

De congrescommissie heeft de dins-
dagochtend gewijd aan \'Een gezonde
dierenarts in een gezonde praktijk\'.
Na de opening van het congres door
J.T. Siebinga (voorzitter ggl) steekt
de heer Berends van het i r a s van wal
met een verhaal over zoönosen. Direct
na de koffiepauze legt de heer De Vries
(Goodwillcom, sec-knmvd) de focus
op de ontwikkeling van de (economi-
sche) gezondheidsstatus van de Neder-
landse dierenartsenpraktijk, waarna
de heer De Beus vanuit het perspectief
van de accountant uiteenzet wat de
voor- en nadelen zijn van goodwill
en eventuele alternatieven. Na dit
plenaire programmaonderdeel wordt
door de deelnemers dankbaar gebruik-
gemaakt van een heerhjke lunch in de
serre van het hoofdgebouw. Vlak naast
deze serre kan tevens rondgekeken
worden in de stands van de sponsoren:
Eurovet, Intervet, Boehringer Ingel-
heim, rx Works, Scil, Vetin Aacofarma
en Virbac.

deelsessies
De dinsdagmiddag wordt de keuze bij
de deelnemers gelegd: varken of rund.
De deelsessie varken draagt het thema
\'management van de hoog productie-
ve zeug en overleving van grote tomen
biggen\'. De spits wordt afgebeten door
mevrouw Van Engen die ingaat op de
opvang van biggen na het werpen en
de opname van biest. Vitaliteitsver-
hoging van de big, interactie van de
zeug met toom en de mens in relatie
tot doodliggen en de mogelijkheid tot
het testen van een voldoende biestop-
name zijn onderwerpen die de revue
passeren. De heer Bilkei is door de
congrescommissie vanuit Zwitserland
naar Almen gehaald en gevraagd om
dieper in te gaan op de problemen
rondom de partus van de zeug. Terecht
constateert hij dat deze zowel op
het vlak van dierenwelzijn als in de
portemonnee van de varkenshouder
tot de belangrijkste ziekten van de
zeugenhouderij behoren. Diagnostiek,
managementoplossingen en lange-
termijneffecten op de reproductie-
prestaties van de zeug komen in dit
interessante verhaal aan bod. Na een
welverdiende kop koffie gaat de heer
Bikker in op de vraag hoe men de
voeding van de zeug kan optimalise-
ren met het oog op de overleving van
grote tomen biggen. Mevrouw Dirk-
zwager sluit deze deelsessie af met een
presentatie over het overlegbeleid en
de overleving van grote tomen biggen.

Voor de deelnemers aan de deelsessie
rund heeft de organisatie een update
omtrent de nieuwste ontwikkelingen
op het gebied van paratbc en salmo-
nella op melkveebedrijven in petto.
De heer Koets en mevrouw Mars be-
handelen achtereenvolgens de Patho-
genese en de diagnostiek van bovine
paratuberculose. Geconcludeerd kan
worden dat paratbc een ingewikkelde
ziekte blijft, de beschikbare testen
goed zijn en de zware uitscheiders van
mycobacteriën goed zijn op te sporen.
Het blijft wel een punt dat de inter-
pretatie van de testuitslag met beleid
moet plaatsvinden.

Ook voor deze deelsessie is een
buitenlandse spreker aangetrokken.
Mevrouw Rosenbaum-Nielsen zet de
Deense ervaringen met Salmonella-
problematiek in de melkveestapel
uiteen. Allereerst wordt ingegaan op
de diagnostische tests en hun interpre-
taties voor Salmonella Dublin. De be-
heersing en eradicatie van Salmonella
is in Denemarken samengebracht in
een zeer groots opgezet programma,
waarvan het doel is om in 2014 in
heel Denemarken vrij te zijn van deze
kiem. Een erg interessante lezing
over een project waarin de rol van
de dierenarts verandert van adviseur
naar \'facilitator\', teneinde de melk-

veehouders te motiveren zelfbewust
hun bedrijf te managen in de richting
van een Salmonellavrije status. Als
hekkensluiter wordt het zoönotische
aspect van Salmonella aan de orde
gesteld door de heer Van Pelt van het

En dan is er tijd voor een borrel:
een heerlijk bokbiertje aangeboden
door de hoofdsponsoren Intervet en
Eurovet. Na een intensieve dag met
een hoge informatiedichtheid komt
dit moment van gezelUgheid en
ontspanning geen enkele deelnemer
ongelegen. De gemoedelijke sfeer
wordt doorgezet tijdens het diner in de
serre en na het dessert en een stevige
kop koffie kan iedereen de gang naar
de alv van de ggl wel weer aan. Het
verloop van het eerste jaar ggl wordt
geëvalueerd, bestuurswisselingen zijn
doorgevoerd, POM/non-POM wordt
nogmaals aan de orde gesteld en bij de
rondvraag blijkt dit samen met de toe-
nemende concurrentie in de dieren-
artsenpraktijk nog steeds een actueel
punt van zorg. De opkomst voor zowel

het congres als de alv zijn erg bevredi-
gend en dit zorgt er voor dat de borrel
in de kelder aan het eind van de avond
bij menigeen associaties met een druk-
bezochte Vet-Inn opwekte.

De volgende ochtend wordt geen kans
gegeven aan uitslapers: de lezingen
starten om 9 uur en als men nog be-
hoefte heeft aan ontbijt dan moet men
toch echt rond een uur of acht weer
fris naast het bed staan. Blijkbaar heeft
de congrescommissie toch op iets
meer uitslapers gerekend, want met
her en der wat slaperige oogjes blijken
na een goede bak koffie de zaaltjes
voor de ochtendlezingen overbevolkt
te raken.

De ochtend is ingevuld met ver-
schillende praktische sessies met voor
ieder wat wils. Dit jaar nieuw en goed
bezocht zijn de sessies over pluimvee
en vleeskalveren. Voor de paardenlief-
hebbers zijn er lezingen over wondver-
zorging en partusproblematiek door
respectievelijk P. Wiemer en B. v/d
Weijden. Over pluimvee wordt door N.
de Bruijn en K. Bierman verhaald over

Clostridiumvaccin. Vooral druk is het
bij de lezing over casuistieken kleine
herkauwers door D. Dercksen. Ook
de vleeskalveren zijn niet vergeten
door). de Groot met een interessant
uiteenzetting over ruwvoerverstrek-
king bij kalveren. En ten slotte kan er
geluisterd worden naar P. Klaver met
een inleiding over praktische tips aan-
gaande hangbuikzwijnen, kamelen en
lama\'s.

Na de lunch is voor de afsluitende
middag gekozen voor de opzet van een
Lagerhuisdiscussie met als onderwerp:
\'concurrentie in de Ibhd-praktijk; is dit
gezond?\'. Verschillende sprekers verde-
digen een stelling, hetgeen met enige
regelmaat voor veel discussie met de
zaal zorgt. De vraag of de internetapo-
theek de toekomst moet zijn voor een
gezonde praktijkvoering wordt door
het merendeel van de aanwezigen met
\'nee\' beantwoord. Diersoortgericht
ondernemen in regionale samenwer-
kingsverbanden wordt door de meer-
derheid gezien als een manier om te
bouwen aan een toekomstbestendige
praktijk. Na een discussie over parallel-
import van diergeneesmiddelen wordt
het congres afgesloten door de voorzit-
ter van de ggl en volgt er een terecht
applaus voor de congrescommissie,
die ervoor gezorgd heeft dat deze twee
dagen naar ieders tevredenheid zijn
verlopen.

Na een ehbo-tasje te hebben gekre-
gen ("En morgen gezond weer op..?!")
en een laatste drankje stap ik in mijn
auto en rijd weg van het landgoed,
over de smalle brug, weg van de fraaie
omgeving, vol positieve ervaringen
van de afgelopen dagen. Eén gedachte
voert op dat moment de boventoon
in mijn hoofd: Laten we ons richten
op een duurzame veterinaire stand
waarin samenwerking een goede kans
krijgt en concurrentie vooral plaats-
vindt op professionele diergeneeskun-
dige zorg.

Op de eerste studieavond van de
Studiegroep voor Complementaire
Diergeneeskunde (scwd) in 2008 is
gekozen voor het thema \'Gedrags-
problemen bij hond en kat\'. Van
oudsher richt de scwd zich op de
homeopathie. De behandelingsmo-
gelijkheden van de homeopathie
bij gedragsproblemen zullen dan
ook uitgebreid aan de orde komen.
Daarnaast is er deze avond veel
aandacht voor de gedragstherapie.
Tot slot wordt pijn als oorzaak voor
gedragsproblemen belicht vanuit de
chiropractie.

De eerste spreker op deze avond is
de arts voor homeopathie Cees Dam.
Zijn voordracht heeft de titel meege-
kregen: \'Traumamodel bij mens (en
dier?)\'. Aan de hand van verschillende
theorieën wordt een model geschetst
van homeopathische middelen die
kunnen worden ingezet bij de behan-
deling van psychische trauma\'s, zoals
post traumatic stress disorder (ptsd)
bij de mens. Er wordt een link gelegd
van de behandelingsmogelijkheden
bi) de mens naar de behandeling van
dieren met vergelijkbare klachten.

De tweede spreker is gediplomeerd
gedragstherapeut voor hond en kat
Sonja van den End. Ze heeft na tien
jaar als paraveterinair gewerkt te
hebben in 2002 haar eigen gedrags-
adviesbureau opgericht. Daarnaast
geeft zij lezingen en is zij docent aan
verschillende opleidingen. Ze is me-
deoprichtster en hoofddocent bij de
opleiding tot \'feline\' gedragstherapeut.
Ook is zij medeauteur van het boek
Begrijp ik mijn kat. Haar voordracht
heeft als titel: \'Gedragsproblematiek
bij de kat\'.

Als gedragstherapeut bezoekt zij
katten aan huis om hen te kunnen
observeren in hun thuisomgeving.

Zo kan ze eigenaren een persoonlijk
advies geven voor het veranderen
van het (probleem)gedrag van hun
kat. Hiervoor wordt gebruik gemaakt
van een persoonlijk therapieplan dat
indien nodig ondersteund kan worden
met medicatie of homeopathie. Aan
de hand van korte casussen licht zij
haar werkwijze toe.

De derde spreker is dierenarts Margit
Price-Bossard, veterinair gedrags-
deskundige. Zij heeft zich volledig
toegelegd op het gedrag van honden
en katten. In 2002 heeft ze het bedrijf
PB Animee opgericht. Ze begeleidt
eigenaren, gedragstherapeuten en
dierenartsen, is docent aan verschil-
lende gedragsopleidingen en is gast-
docent gedrag aan de faculteit Dierge-
neeskunde. Daarnaast schrijft Margit
voor verschillende tijdschriften en is
hoofdauteur van het boek Katten en
hun karakters, dat in 2007 verscheen.

Haar voordracht heeft als titel
meegekregen: \'Gedrag in de dieren-
artspraktijk\'. Steeds meer eigenaren
weten de weg naar de dierenartsprak-
tijk te vinden wanneer hun geliefde
hond of kat probleem (gevend) gedrag
vertoont. Hoe kun je deze mensen het
beste begeleiden? Een voordracht met
veel tips over de preventie, diagnose-
stelling en therapiemogelijkheden
bij probleemgedrag. Aan de hand van
verschillende casussen worden de
mogelijkheden en beperkingen van de
eerstelijnsdierenarts verduidelijkt.

De vierde spreker is homeopathisch
werkend dierenarts Piet Quartel. Zijn
voordracht heeft als titel: \'De moge-
lijkheden van de homeopathie bij de
gedragsproblemen angst en agressie
bij hond en kat\'. Aan de hand van ca-
suïstiek zullen verschillende homeo-
pathische middelen de revue passeren.

De vijfde en laatste spreker is die-
renarts/veterinair chiropractor Leida
Visee. Vanuit haar praktijk Chiron
past zij verschillende vormen van
complementaire diergeneeskunde toe.
Naast de homeopathie zijn dat onder
andere de acupunctuur en de chiro-
practie.

De titel van haar voordracht is:
\'Blijf van me af!: pijn als oorzaak van
gedragsproblemen\'. Pijn kan veel
verschillende vormen en gradaties
hebben. De reactie op pijn ergens in
het lichaam kan per individu enorm
variëren. Vooral als het ongemak niet
wordt onderkend door de eigenaar
en/of de omgeving kan dit leiden tot
onbegrepen gedragsveranderingen.
Deze avond zullen verschillende
oorzaken en gevolgen van blokkades
in de wervelkolom aan bod komen in
relatie tot gedragsuitingen.

Als overkoepelende Studiegroep
voor Complementaire Diergenees-
kunde willen wij laten zien welke aan-
vullende mogelijkheden er zijn naast
de reguliere diergeneeskunde om
gedragsproblemen te behandelen. Ook
niet-leden van de scwd, dierenartsen
en studenten diergeneeskunde die
geïnteresseerd zijn in gedrag van hond
en kat en het oplossen van problemen
op dit gebied, willen wij bij dezen van
harte uitnodigen voor deze avond.

Voor meer informatie over het
programma of om u op te geven,
kunt u contact opnemen met de
secretaris van de scwd, de heer
Ardo Menges per e-mail info@
ghwd.nl. De avond wordt gehou-
den in het kantoor van de knm vd
te Houten.

Op 27 maart organiseert de knmvd
in samenwerking met Proteq het
symposium \'Coaching in de prak-
tijk\'.

Uit de ervaringen van jonge dieren-
artsen blijkt dat de eerste jaren in de
dierenartsenpraktijk niet makkelijk
zijn. De overgang van universiteit naar
de werkvloer wordt vaak gekenmerkt
door een gat tussen de verwachting
en de werkelijkheid van de dagelijkse
praktijk. Daarnaast twijfelen praktij-
keigenaren regelmatig over de juiste
kennis en attitude van de jonge die-
renarts. De start op de arbeidsmarkt
van een dierenarts is daarom in veel
gevallen niet zonder problemen. Dit
leidt er in een aantal gevallen zelfs toe
dat jonge dierenartsen het vak de rug
toekeren.

In Engeland bleek dat de startende
dierenartsen gemiddeld binnen zes
maanden de eerste werkkring hadden
verlaten. Daarom is de Royal Col-
lege of Veterinary Surgeons (rcvs) in
Engeland gestart met een verplicht
coachingsprogramma (pdp) voor alle
jonge veterinairen (zie http://pdp.rcvs.
org.uk/). Bij de aanvang van het coa-
chingstraject krijgt de dierenarts twee
coaches: een coach uit de praktijk die
zich met de vakinhoudelijke ontwik-
keling bezighoudt en een coach op
afstand die de grote lijn in de gaten
houdt.

Nu het programma een succes is
gebleken, is het interessant de toepas-
baarheid voor de Nederlandse situatie
te bekijken. Op 27 maart 2008 organi-
seert de KNMVD een symposium over
het pdp-programma en de mogelijk-
heden van coaching binnen de Neder-
landse praktijk. Het onderwerp is van
belang voor de jonge en aankomende
dierenarts maar zeker ook voor de
reeds gevestigde dierenarts.

Het symposium wordt gehouden in
de Galgenwaard in Utrecht, begint om
15.00 uur en eindigt om 2r.oo uur. Als
spreker zult u onder meer Barry John-
son treffen, lid van het bestuur van
de rcvs en mede verantwoordelijk
voor de ontwikkeling van het pdp-pro-
gramma. Verder zal Peter van Beuke-
len vanuit zijn positie bij de faculteit
Diergeneeskunde een bijdrage leveren.
Ook zal tijdens het symposium het
boek Dierenarts in de praktijkworden
uitgereikt. Voor het einde van het pro-
gramma hebben we een verrassende
\'sportieve\' afsluiting.

U kunt u zich opgeven via de
website van de knmvd. Studenten
en leden met nul tot en met vijf jaar
werkervaring betalen 50 euro, overige
leden 150 euro en niet-leden betalen
250 euro.

Voor meer informatie kunt u
terecht bij Martine Kramer,
beleidsmedewerker sociaal-eco-
nomische zaken van de knmvd.

Omdat veel van de unieke uitdagin-
gen van het werken met katten nog
niet werden begrepen en de behoef-
te ontstond om katten als diersoort
in hun eigen recht te behandelen,
werd in 1996 de European Society of
Feline Medicine (esfm) in het leven
geroepen. Deze organiseert woens-
dag 23 april 2008 een symposium
over kattengeneeskunde, vooraf-
gaande aan de Voorjaarsdagen.

De European Society of Feline
Medicine (esfm) speelt een actieve rol
in de bevordering van kattengenees-
kunde. Dit doet zij onder andere door
het publiceren van het Journal of Feline
Medicine and Surgery, een internati-
onaal \'peer reviewed\' tijdschrift, en
het organiseren van studiedagen over
kattengeneeskunde. Deze studiedagen
worden vaak gekoppeld aan nationale
en internationale congressen.

Het eerste esfm-Voorjaarsdagen
Feline Symposium vindt plaats op
woensdag 23 april in de rai, Am-
sterdam, en wordt ondersteund door
Hill\'s. In samenspraak met de we-
tenschappelijke commissie van de
esfm heeft de organisatie enkele zeer
interessante sprekers en voordrachten
geselecteerd, die de kattengeneeskun-
de nader zullen belichten. Enkele spre-
kers treft u nadien ook in het reguliere
Voorjaarsdagenprogramma.

Sophie Adamantos, verantwoorde-
lijk voor de spoed- en \'critical care\'-
afdeling van het Royal Veterinary Col-
lege in Londen, zal deze dag het spits
afbijten met een lezing over bloed-
transfusies bij katten. Hans Kooistra,
van de faculteit Diergeneeskunde te
Utrecht, geeft een lezing over acrome-
galic en het syndroom van Cushing.
Sylvie Daminet, hoofddocent interne
geneeskunde gezelschapsdieren aan
de Universiteit Gent, en Rance Sellon,
Associate Professor Internal Medicine,
Washington State University, zul-

len hun kennis met ons delen over
diabetes en pancreatitis bij katten. De
dagvoorzitter is Kerry Simpson, fab
lecturer aan de Edinburgh University
in het Verenigd Koninkrijk. Zij mag
het symposium afsluiten met twee
lezingen over de bijzondere aspecten
van cardiomyopathie bij katten.

U kunt zich voor deze dag online
registreren via de website van de
Voorjaarsdagen, www.voorjaarsdagen.
eu. De kosten bedragen roo euro voor
esfm- of ggg-leden en r25 euro voor
niet-leden (exclusief btw). Vergeet
niet dat de \'early-bird\'-registratie
tegen de gereduceerde prijs voor de
Voorjaarsdagen geldt tot r februari
2008, en niet langer.

Dit jaar biedt De Graafschap Dieren-
artsen zowel een oude topper aan
als een volledig nieuwe cursus.
Woensdag 20 februari 2008 wordt
de gloednieuwe cursus \'De hengst\'
gegeven. Donderdag 21 februari is
er een praktische embryotransplan-
tatiecursus

Zoals de titel doet vermoeden, biedt
de cursus \'De hengst\' alles wat een
praktiserend paardendierenarts over
het mannelijk dier moet weten. Zo
wordt het beoordelen van vers en
diepvriessperma, een must voor iedere
zichzelf respecterende gynaecoloog,
behandeld. Ook de meest voorko-
mende seksueel (en via het sperma)
overdraagbare ziekten komen aan bod.
Hierbij zal de heer Kramps (cidc-
Lelystad) de actuele ontwikkelingen
omtrent de testmethodes van equine
virale arteritis (eva) toelichten. Over
de veterinaire achtergrond van het
beoordelen van sperma, de (geslachts-
delen van) de hengst en de klinisch-
pathofysiologische aspecten van
verscheidene ziekten zullen dr Tom

In samenwerking met gd en Pavo
organiseert Virbac de Klinische Avon-
den Paard 2008. Het eerste gedeelte
van de avond wordt verzorgd door dr
Sloet van Oldruitenhorgh-Oosterbaan
met een presentatie over staart- en ma-
nenexzeem en de nieuwste inzichten
op dit gebied. Vervolgens zal dr Kalis
van GD de resultaten van het bloed-
onderzoek bij sportpaarden uit 2007
presenteren. Ten slotte bespreekt ing.
Hinnen, nutritionist van Pavo, de mi-
neralenvoorziening bij sportpaarden.

Om 18.00 uur wordt begonnen met
een rondleiding en/of demonstratie
gevolgd door een buffet. Om 20.00 uur
starten de lezingen, die duren tot 22.00
uur Er zijn geen kosten aan de avond
verbonden.

Data en locaties: maandag 11
februari hbc stal, Boijl; maandag 18
februari De Nieuwe Heuvel, Lunteren;
woensdag 20 februari Stal Raijmakers,

Stout (faculteit Diergeneeskunde) en
drs. Myrthe Wessel (De Graafschap
Dierenartsen) met u brainstormen.
Om de theorie in praktijk te brengen,
zal de begeleider van de dekkingen van
Stal Eurocommerce te Lochem, Jaimy
Oude Wesselink, de fijne kneepjes van
het managen van de hengsten op een
eu-station uit de doeken doen.

Verder biedt De Graafschap Die-
renartsen onder leiding van enkele
specialisten gynaecologie een prak-
tische embryotransplantatiecursus
voor dierenartsen met een specifieke
interesse voor dit vakgebied. Deze
cursus op donderdag 2r februari is
zowel bedoeld voor gevorderden als
voor dierenartsen die zich dit jaar voor
het eerst willen gaan bezighouden
met embryotransplantatie. Tijdens
deze cursus worden hele basale onder-
werpen behandeld die een succesvol
embryotransplantatieprogramma mo-
gelijk kunnen maken, alsook de meest
recente ontwikkelingen, inzichten en
obstakels op dit gebied. Ter illustra-

Enroxil® is de eerste generieke enrof-
loxacin voor injectie in Nederland en
wordt door Eurovet Animal Health
geleverd in flacons van 100 ml. De
samenstelling van 50 mg/ml (reg nl
10487) is ideaal voor jonge dieren en
is geregistreerd voor kalf, varken en
hond. De 100 mg/ml (reg n 10488)
is geschikt voor volwassen dieren en
geregistreerd voor rund en varken. De
indicaties van enrofloxacin zijn aan-
doeningen aan de ademhalingswegen
en het maagdarmstelsel (rund, kalf,
varken, hond) en urineweg-, huid- en
secundaire wondinfecties (hond).

tie zal Ton Vullers een beschouwing
geven over het beheren van een
embryostation op grote schaal en zal
ook dr Tom Stout weer aanwezig zijn,
waarbij beiden hun enorme ervaring
en kennis op dit gebied met u zullen
delen. Bovendien zal het praktische
deel bestaan uit het herkennen van
embryo\'s en het van begin tot eind
prepareren voor transport en trans-
plantatie. Ook zal er een live-demon-
stratie van het spoelen van een merrie
plaatsvinden waarbij natuurlijk
uitgebreid vragen kunnen worden ge-
steld over materiaalkeuze, medicatie-
opties van donor en ontvangster en de
technische kant van het spoelproces,
waarbij wordt benadrukt hoe men zijn
kansen optimaliseert om embryover-
lies tegen te gaan.

Mogelijkheid tot gezellig nafiloso-
feren tijdens het diner is opnieuw aan-
wezig. Opgave voor of informatie over
de cursussen via www.dgdierenartsen.
nl of telefonisch: (0575) 58 78 70. Op-
gave voor I februari 2008. Er kunnen
maximaal twintig personen per cursus
worden toegelaten.

In januari 2005 startte World Wide
Equine Education bv met de eerste
Nederlandse opleiding die dierenart-
sen, fysiotherapeuten, dierenfysiothe-
rapeuten en osteopaten opleidt tot
Equine Osteopath met de titel edo®.
Deze titel is wereldwijd gepatenteerd
en staat borg voor competente beoefe-
naars van de osteopathie bij het paard.
In Amerika zijn de eerste edo\'s al
afgestudeerd en op 16 december 2007
vonden de eerste Europese examens
plaats.Geslaagd zijn: Linda Horsmans,
Dominique van der Wansem, drs.
Charlotte Wagenaar en drs. Jos van
Aardenne. In januari 2008 gaat de
volgende cursus van start.

Tijdens de algemene ledenvergadering op de drukbezochte Najaarsdag 2007 van
de Groep Geneeskunde Paard vond een bestuurswisseling plaats. Na zeven jaar
nam Erik Gostelie afscheid als voorzitter en hij werd door ondergetekende op-
gevolgd. Tevens trad Lieuwke Kranenburg toe als bestuurslid. In de eerste twee
maanden was er al direct voldoende dynamiek.

Voor het nieuw opgezette certificeringtraject voor keuringsdierenartsen
hadden zich voor i oktober 2007 reeds 45 kandidaten aangemeld die voor i ja-
nuari 2008 volgens overeenkomst getoetst moesten worden. Voorwaar een hele
opgave voor de Stichting Paard, de Toetsingscie, de certificeringinstelling Verin
en het bestuur van de ggp. We kunnen tevreden zijn over het bereikte resultaat,
alle aangemelde kandidaten zijn namelijk getoetst.

Ook moest na het beëindigen van de Stichting pao-d de nascholing veilig
worden gesteld. Door samenwerking van de ggp en het departement Gezond-
heidszorg Paard, daar waar nodig ondersteund door het bureau van de kn mvd, is
de permanente educatie Paard van start gegaan.

Van urgent belang bleek de invoering van een vernieuwde Engelstalige versie
van het keuringsrapport (onderzoeksprotocol). Het bestuur en de keuringscom-
missie zijn content dat dit nieuwe protocol op de laatste bestuursvergadering
van het jaar gerealiseerd is en reeds bij de drukker ligt. Zowel de beroepsgroep
als de vsN (Vereniging Sportpaardenhandelaren Nederland) wensten vooral een
praktisch toepasbaar onderzoeksprotocol voor sportpaarden dat tevens voldoen-
de bescherming bood voor alle bij koop en verkoop betrokken partijen. We den-
ken met het nieuwe Engelstalige rapport duidelijk in een behoefte te voorzien.

Ik wens de leden van de ggp wijsheid en al het goede met deze nieuwe uitda-
gingen voor het komende jaar.

Per I januari 2008 zijn de tarieven
van de goodwilladvisering aange-
past. Het bestuur van de knmvd
heeft besloten om alleen de tarieven
voor meerwerk te verhogen. De
tarieven worden verhoogd om ze
kostendekkend te maken. Hier-
onder vindt u zowel de oude als de
nieuwe tarieven.

Naast de kosten voor meerwerk zullen
de kosten die voortvloeien uit de inzet
van externe deskundigen, volledig
aan de dierenartsenpraktijken worden
doorbelast. Het gaat hierbij om de in
rekening gebrachte kilometervergoe-
ding, werktijd en eventuele reistijd.
Voor een uitgebreide toelichting op
de tarieven van de goodwilladvisering
kunt u terecht op de website van de
knmvd.

De tarieven voor leden zijn alleen
van toepassing indien alle dierenartson-
dernemers van het samenwerkingsver-
band lid zijn van de knmvd. Indien niet

Sjouke Kazemier is beleidsmedewerker
sociaal-economische en juridische zaken
van de knmvd.

Voor het lidmaatschap van de Konink-
lijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde hebben zich de vol-
gende collegae aangemeld:
Creutzberg, T.O.; 3601 eb Maarssen, Kaatsbaan
33-a

Fruinplantsoen 25
Haaksema, F.; 3981 ak Bunnik, Rumpsterweg 3
Raji Kermani, R.; 3581 wg Utrecht, Bloemstraat
108

Als lid van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het bestuur aangenomen:

Gravenzande, Maasdijk 155
Rothkamp, mevr. A.; 1999 Hannover; 48599
Gronau Germany, Bismarckstr. 25

Als kandidaatlid van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Dier
geneeskunde heeft het bestuur aan-
genomen:
Baatje, mevr. G.G.
Beek, mevr. M. van
Graf, R.G.W.
Hammink, mevr. R.
Jansen, mevr. K.S.
Jong, mevr. A.S. de
Kroeze, B.J.
Oosterom, H. van
Schoenmaker, mevr. C.
Wouters, mevr. L.

Op 17 oktober 2007 H.P. Daniels te Tienhoven
Op 29 augustus 2007 H.M. Plate te Leeuwarden

Ami, Mevr. J.J. \'1; 2007; 3524 wb Utrecht,
Olympus 161; tel. privé mobiel: 06-
179041909; medew. bij: Faculteit
Diergeneeskunde, sic Anesthesiologie
Universiteitskliniek Paard; d.

Beek, Mevr. H.A. van; 2007; 4254 ld Sleeuwijk,
Kerkeinde 26; tel. privé mobiel: 06-
28531260; E-mail privé: h.a.vanbeek@
students.uu.nl; d.

aw Almere, Februaristraat 122; tel.
privé mobiel: 06-52474672; E-mail privé:
n.k.h.vanbroekhoven(|)students.uu.nl;
medew bij: A. Binksma, tel. praktijk: 0320-
282833; fa" praktijk: 0320-248896; d.

Everaarts, Mevr. A.M.; 2007; 3512 tk Utrecht;
Predikherenkerkhof 20A, tel. privé mobiel:
06-28401105; E-mail privé: annellae@
yahoo.com; d.

Newhambridge - Tenbury Wells United
Kingdom, Lower Doddenhill Farm /
Bramlings; tel. privé: 00447817971387;
tel. privé mobiel: 0641242696; E-mail
privé: renefrancois@hotmaiLcom; medew
bij: Tenbury Veterinairy Services; tel
praktijk: 441584810100; E-mail praktijk:
tenburyvets@yahoo.co.uk; d.

Bilt, Burg. van Heemstrakwarder 27; tel.
privé: 030-8893878;, tel. privé mobiel: 06-
15058761; d.

Gustings, Mevr. R.A.J.A.; 2007; 3581 vj Utrecht;
Nicolaasweg 22, tel. privé: 030-2144088; d.

Jakobsen, Mevr. L; 2007; 7581 sx Losser;
Pelikaanstraat 26, tel. privé mobiel: 06-
25401169; E-mail privé: ingelisejakobsen(|)
yahoo.com; d.

Jansen, Mevr. G.E.G.; 2007; 2405 hr Alphen aan
den Rijn, Kleiwerf 162; tel. privé mobiel: 06-
14591249; E-mail privé: georgigo@hotmail.
com; d.

* Keizer, W. de; 2007; 3571 hn Utrecht,
Rauwenhoflaan 190; tel. privé mobiel: 06-
24531168; d.

Kingma, H.P.; 1961; 7447 hb Hellendoorn, J. van
Burenstraat i; tel privé: 0548-654860; E-mail
privé: hpkingma(|)zonnet.nl; (toev. als lid)

Leij, Mevr. W.J.R. van der; 2007; 3812 sr
Amersfoort, Matthias Withoosstraat 35;
tel. privé: 033-4659354; E-mail privé: ruth.
vanderleij@xs4all.nl: d.

Londen, J.G. van; 1966; 4011 in Zoelen,
Retsestraat 2- a; tel privé: 0344-681716; fax
privé: 0344-664480; E-mail privé: hans@
vanl0nden.xs4all.nl; (toev. als lid)

Noordam, mevr. J.M.; 2006; 2691 pd \'s-
Gravenzande, Maasdijk 155; tel privé
mobiel: 06-36106662; E-mail privé:
jmnoordam@hotmail.com; waarnemer
bij: A. Fennema, tel. praktijk: 0186-612066;
fax praktijk: 0186-612258; E-mail praktijk:
dapstr00@xs4all.nl (toev. als lid)

Rijnders, Mevr. M.J.W; 2007; 7391 ce Twello;
Duistervoordseweg 46, tel. privé mobiel:
06-45430445; E-mail privé: themariella@
hotmail.com; d.

Rothkamp, mevr. A.; 1999 Hannover; 48599
Gronau Germany, Bismarckstr. 25; tel privé:
49-2562-9082674; tel privé mobiel: 49-
1722620181; E-mail privé: anja.rothkamp@
gmx.de; medew. bij: gd Deventer; tel werk:
0570-660174; E mail werk: a.rothkamp@
gddeventer.com (toev. als lid)
Sanders, Mevr. ER.N.; 2007; 3524 ca Utrecht,
Gaasterland 20; tel. privé mobiel: 06-
24935699; E-mail privé: fr.n.sanders@
students.uu.nl; d.
Taal, Mevr. M.; 2007; 3523 pa Utrecht,

Kariboestraat 41; tel. privé:
030-2144471; E-mail privé: m.taal@students.
uu.nl; d.

Uiterwaal, J.P.; 2007; 3731 ta De Bilt; Burg. van
Heemstrakwartier 27, tel. privé mobiel:
06-52640521; E-mail privé: j.p.uiterwaal@
students.uu.nl; d.
Veenstra, Mevr. W; 2007; 9051 bg Stiens,
Langebuorren 10- b; tel. privé mobiel: 06-
40720049; E-mail privé: wijtskeveenstra@
hotmail.com; medew. bij: G. de Boer, P.
Meijer, S.J. de Vries; tel. praktijk: 058-
2571224 ; fax praktijk: 058-2574042; E-mail
praktijk: dapstiens@planet.nl; d.

15 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico\'s\'. Locatie:
Golden Tulip Jagershorst Leende.
15 Mini symposium: Presentatie van

informatiebundel vochtrijke diervoeders.
Ontvangst: 15.00 uur Locatie: wicc,
Lawickse Allee 9,6701 an Wageningen. U
kunt alleen deelnemen met een bevestiging.
Meldt u aan via e-mail: bundel@opnv.nl
25-26 Veterinary Sport Horse Congress tijdens
Jumping Amsterdam, met onder andere
Mark Martinelli (usa) en Philippe Benoit (f).
25-27 sivE-congres. Locatie: Venetië, Italië.
28-1/2 Congress World Equine Veterinary

Association. Locatie; Moskou.
29 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
"Systemische en locale cortico\'s". Locatie:
Van der Valk Hotel Nieuwerkerk a/d IJssel.

9-10 Oncologisch Treffen 2008. \'Gastro-
intestinal tumours: inside out!\'. Locatie:
KdK, Soesterberg.
14 Equine Reproduction Seminar tijdens
Zwolle International, met onder andere
Michelle Leblanc (usa) en Pat McCue (usa).
14 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico\'s\'. Locatie:
Van der Valk Hotel Schiphol A4 Hoofddorp.
19 ist Internadonal Veterinary Congress &
Exhibition of wvpa. Locatie: Teheran - Iran.

28-1/3 Feline Focus Congress met onder andere
Margie Scherk (can), Erik den Hertog (nl) en
Jenny Buijtels (nl).

3 Spring Symposium on Equine Colic and
Endotoxaemia. Locatie: Collegezaal van het
Departement Gezondheidszorg Paard te
Utrecht. Het programma begint om r 2.30
uur en is om 18.00 uur afgelopen. Deelname
is gratis. U kunt zich telefonisch (072-
566241 i) of per e-mail (vetmedica@alk.
boehrlnger-ingelheim.com) aanmelden bij
Nanouk van Eijk of Cinde Schoonhoven.

5 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
"Systemische en locale corticoi\'s". Locatie:
Van der Valk Hotel De Cantharel Apeldoorn.

r4 State of the Heart symposium. Locatie:
Grand Hotel Karei V te Utrecht. Thema: Het
hart in context. Programma is van 09.00
uur tot 18.00 uur en is inclusief uitgebreide
lunch. Aanmeldingsformulieren kunt u
per e-mail (vetmedica(a)alk.boehringer-
ingelheim.com) of telefonisch ( ^1-72-
5662411) opvragen. Deelnemersbijdrage is
normaal 275,- Euro. Vroege aanmeldingen
ontvangen een lustrumkorting: bij
aanmelding vóór r4 februari 2008 betaalt u
240,- Euro en bij aanmelding vóór t januari
2008 slechts 195,- Euro.

15 Werkvergadering regio Oost, Varken II
- onderwerp volgt later. Locatie: Deventer,
tijd: r9.30uur.

- Scrapie: stand van zaken. Praktijkcasussen.
Locatie: Akersloot, tijd: 20.00 uur.

- Scrapie: stand van zaken. Praktijkcasussen.
Locatie: Berkel-Enschot, tijd: 20.00 uur.

30 Vet-lunch Aesculaap. Woensdagochtend.
Locatie: Zuid Nederland. Onderwerp:
Chirurgie urinewegen: urolithiasis bij
hond en kat. Voor informatie: Aesculaap bv
telefoon: 041 i-6759r 5 of e-mail: j.schlappig)
aesculaap.nl

- aangeboren/erfelijke aandoeningen bij
veulens. Locatie: Houten, tijd: 20.00 uur.

7 Studievergadering van de scwd thema
gedragsproblemen bij hond en kat. info@
ghwd.nl.

- aangeboren/erfelijke aandoeningen bij
veulens. Locatie: Berkel-Enschot, 20.00 uur.

- Melkrobotmanagement en gd monitoring.
Locatie: Berkel-Enschot, tijd: 15.00 uur.

4 Regiobijeenkomst pir-dap Beekbergen.
6 Regiobijeenkomst pir-dap Wolvega.
r2 Jaarlijkse bijeenkomst oud-Inspecteurs.
Locatie: Bureau van de knmvd, de Molen 77,
Houten. Nadere informatie zal nog volgen.

16 Cursus fei-paspoortdierenarts, tijd:
19.30 tot 22.00 uur. Locatie: faculteit
Diergeneeskunde, Collegezaal Paard,
Yalelaan it4. Utrecht. Kosten: 75 euro,
contant te betalen. Aanmelden via e-mail:
opleidingen(2)knhs.nl of per telefoon (0577-
408263).

24 Pezenproblematiek: Into the Deep.
30-3/2 lAvc Basic Veterinary Chiropractic
Course Module IV Extremities.

Chiropractice Course. Module I: Sacropelvic.
Location: Sittensen, Northern Germany For
further information: www.i-a-v-c.com.
r2-t6 lAvc Basic Veterinary Chiropractic Course
Module V Integrated.

Postbus 67.2670 AB. Naaldwijk.Tel. 0174-643930
E-mail: info{gceva.nl, Internet: www.ceva.nl

CARPRODYL® tabletten voor de hond. WERKZAME STOF: carprofen resp. 20 mg
en 50 mg per tablet. INDICATIES: ontstekingen en pijn bij chronische aandoeningen
van het bewegingsapparaat, zoals bijvoorbeeld osteoartritis. DOELDIER: hond.
DOSERING: 2 tot 4 mg carprofen per kg LG per dag in een enkele dosering of in twee
halve doseringen. CONTRA-INDICATIES: hart-, lever- of nieraandoeningen; gastro-

---- intestinale ulceraties of -bloedingen: bloed- of stollingsstoornissen: overgevoeligheid

\\ voor het product of voor andere NSAIDs; niet gebruiken bij katten. BIJWERKINGEN:
verminderde eedust, braken en diarree; in zeldzame gevallen bloeding van ulcers
in de maagdarmtractus; (beperkt) risico op lever- of nierproblemen. Carprofen
dient niet tegelijk met andere ontstekingsremmers zoals NSAIDs (bijv. aspirine,
meloxicam) of Steroiden (bijv. Prednisolon, Cortison, dexamethason) te worden
gegeven.VERPAKKING: doos met 10 of 50 blisters van 10 ubletten. Uitsluitend voor
diergeneeskundig gebruik. REG NL 10400. REG NL 10401.

MELOXIDYL* suspensie voor oraal gebruik. WERKZAME STOF: meloxicam 1.5 mg
per ml. INDICATIES: ontsteking en pijn bij zowel acute als chronische aandoeningen
van het bewegingsapparaat DOELDIER: hond. DOSERING: éénmalig 0.2 mg meloxicam
per kg LG . daarna 0,1 mg meloxicam per kg LG. éénmaal per dag; oraal, gemengd
met voer CONTRA-INDICATIES: drachtige of melkgevende dieren; gastro-intestinale
afwijkingen zoals irritatie en bloedingen, verminderde lever-, hart- of nierfunctie en
stollingsstoomissen; overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of een van
de hulpstoffen; honden jonger dan 6 weken. BIJWERKINGEN: verminderde eedust.
braken, diarree, occult faecaal bloed en apathie.VERPAKKING: flacon van 20 ml, 32 ml
en 100 ml. Uitsluitend voor dier^eneeskundiggebruik. REG NL 10561 -UDA

Voor meer informatie: Virbac Nederland BV Postbus 313, 3770 AH Barneveld. E-mail: info@virbac.nl

bietet erfahrener (-em)Tierärzt(-in) verantwor-
tungsvollen, sehr gut bezahlten Arbeitsplatz mit
der Möglichkeit sich fachlich auf hohem Niveau
zu betätigen. Wir wollen mit ihnen zukunfts-
orientiert zusammenarbeiten und warten neu-
gierig auf Ihr Anschreiben. Vertraulichkeit ist
selbstverständlich! Bitte senden Sie Ihr Anschrei-
ben zu Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Postbus 421,
3990 ge Houten. Chiffre 01/2008.

Waarnemingen
Werving & Selectie
Pay-roll
Managementdiensten
Praktijkautomatisering

FlexVet zoekt voor een gezelschapsdierenpraktijk in het
Noord-Westen van Nederland een

Enige jaren ervaring, zelfstandig spreekuren draalen.
Meest voorkomende eerste lijns operaties zelfstandig
kunnen uitvoeren

Voor meer Informatie kunt u
contact opnemen met FlexVet
of kijken op onze website.
Bent u geïnteresseerd dan kunt
u reageren vla onze website of
per e-mall.

Dierenartsenpraktijk De Driehoek is een gemengde eerstelijns praktijk,
centraal gelegen in de stedendriehoek Apeldoorn -Deventer - Zutphen,
waar momenteel acht dierenartsen en negen paraveterinaire/ondersteu-
nende medewerkers werkzaam zijn. Wegens het vertrek van één van de
dierenartsen gezelschapsdieren zijn wij op zoek naar een:

- Ruime ervaring in het vlot en zelfstandig draaien van een eerstelijns
spreekuur

- Voldoende vaardigheden en enthousiasme om het team gezelschaps-
dieren te kunnen aansturen.

- Een prettige werksfeer binnen een modern geoutilleerde praktijk met
onder andere digitale röntgen-, gasanaesthesie-, echoapparatuur en een
tandheelkundige unit.

Uw schriftelijke sollicitatie, graag voor 31 januari 2008, mailen t.a.v.
de heer G.G. Cremers, e-mailadres: cremers(|)dierenartsenpraktijk.com
of sturen naar: dap De Driehoek, Zutphenseweg 50 7382 am Klarenbeek
t.a.v. G.G. Cremers. Voor vragen kunt u op werkdagen contact opnemen
met de heer G.G. Cremers, telefoonnummer: oss-jor 2255.

Dierenartsenpraktijk Van Stad tot Wad is gevestigd in
Noord Groningen, een prachtige provincie met volop
groeimogelijkheden voor de melkveesector Onze prak-
tijk is een praktijk die toekomstgericht denkt en hierbij
staan persoonlijke ontplooiing, kwaliteit, teamwork en
werkplezier voorop.

Een gewaardeerde rundveecollega gaat ons verlaten
omdat Mj doorstroomt naar een door hem geambieerde
functie in de voedingsindustrie. Dit schept ruimte voor
een nieiwe:

Zoek je ;en andere werkomgeving, ben je een rundvee-
dierenarts met interesse in bedrijfsadvisering en zoek
je een praktijk met ontwikkelingsmogelijkheden? Dan
hebbenwij een passende baan! De rundveedierenarts
die wij :oeken om ons team te komen versterken is bij
voorkeu iemand met ervaring. Bedrijfsbegeleiding zal
een groot deel van de werkzaamheden innemen. Kennis
of intertsse in de rundveevoeding is gewenst. Participa-
tie in de diensten wordt gevraagd.

Sollicitaies kunt u richten aan Ton Westerhout, Die-
renartsmpraktijk Van Stad tot Wad, Postbus 49,9919
zg, Lopiersum of info(|)vanstadtotwad.nl. Voor vragen:
Ton Weiterhout 06-13187054

In het hart van één van de mooiste plekjes van Nederiand ligt
Dierenkliniek Den Ham. In de verschillende dierclusters zijn 25
mensen werkzaam waanan 11 dierenartsen.

Wij werken vanuit een goed geoutilleerde paardenkliniek en hebben
tevens de beschikking over een mobiele paardenkliniek
Horsepital en een Equine Spa bad.

Wij zoeken; Een gedreven ambitieuze dierenarts met enkele jaren
relevante ervaring op het gebied van paardengynaecologie,
een team-player, iemand voor wie initiatief nemen vanzelfsprekend
is en voor wie innovatie een uitdaging is.

Wij bieden: Een jong en ambitieus paardenteam, goede
ontwikkelingsmogelijkheden en een uitdagende baan.

De Universiteit Utrecht is een universiteit met veel verschillende disciplines. Op tal van terreinen werken deze nauw
mrt ell<aar samen. Juist op het grensvlak van de verschillende vakgebieden zijn de ontwikkelingen uiterst interessant.
Bijde Universiteit Utrecht is wetenschap nooit af. Laat staan je eigen ontwil<keling.

DeUniversiteit Utrecht is op korte termijn op zoek naar medewerkers, die zich herkennen in deze open, gedreven en multidisciplinaire
cuiuur. In concreto gaat het om:

DeUniversiteitsklinlek Paard (UKP) van de faculteit Diergeneeskunde zoekt een dierenarts die zich verder wil verdiepen in de voort-
plaiting van het paard, met het verwen/en van de Europese specialistenstatus als uiteindelijk doel. U werkt/wordt opgeleid in
alk aspecten van de paardenvoortplanting, verzorgt onderwijs aan co-assistenten en na een inwerkperiode draait u mee in de
\'ou-of-hours\'diensten van de discipline Voortplanting. U hebt praktijken/aring en u hebt bewezen goed in teamverband te kunnen
weken. Daarnaast beschikt u over goede communicatieve vaardigheden en een klantgerichte houding. Uw salaris bedraagt maximaal
€ 1.678,- bruto per maand. De omvang van de functie is 100%.

GD is een ambitieuze
private onderneming
die zich begeeft op de
Nederlandse en Europese
markt. In Deventer
werken meer dan 400
medewerkers dagelijks
aan de diergezondheid
van landbouwhuisdieren
en gezelschapsdieren.
Het hart van ons bedrijf
wordt gevormd door
een modern veterinair
laboratorium waar per
dag 20.000 analyses
worden verricht.
Daarnaast beschikt GD
over een team van
dierenartsen, specialisten
en wetenschappers voor
het uitvoeren van prak-
tijkgericht onderzoek
en het ontwikkelen
van programma\'s voor
dierziektepreventie
en -bestrijding.
Bij ons gaan kwaliteit en
betrouwbaarheid hand in
hand, en staat de klant
centraal. Wetenschap en
commerde komen samen.
GD kent een open en
informele cultuur.

De afdeling Pathologie/Histologie verricht
1n het kader van diagnostiek postmortaal,
histologisch en cytologisch onderzoek bij
landbouwhuisdieren en gezelschapsdieren/
paarden. Op de afdeling werken 24 collega\'s
verdeeld over verschillende functies zoals
teamleider, histologisch analist, medewerk-
er secriezaal, administratief medewerker
en veterinair patholoog.

• uitvoering van pathologisch onderzoek
bij landbouwhuisdieren en gezelschaps-
dieren

• signaleren van trends, het ondersteunen
van onderzoek en vroegtijdige alarmering
bij ziektecalamiteiten

• goede mondelinge en schriftelijke
beheersing van de Nederlandse
en Engelse taal

• bereid onregelmatige uren te werken en
deelname aan consignatie- en
weekend-diensten

GD biedt een goed en modern pakket
arbeidsvoorwaarden.
Op www.gddeventer.com vindt u, naast
informatie over GD als organisatie, een
overzicht van de belangrijkste secundaire
arbeidsvoorwaarden.

is een international bedrijf voor apparatuur en instru-
menten voor dierenartsen, sinds 2005 gevestigd in Asch
(gemeente Buren).

Het moederbedrijf is opgericht in 1961 en is gevestigd in
Tuttlingen, Duitsland.

Eickemeyer staat wereldwijd bekend om haar vakman-
schap en specialisatie in de veterinaire markt. Met het
ontwikkelen van speciale instrumenten en apparatuur
kenmerkt Eickemeyer zijn bijzondere positie in de
veterinaire markt. Vanuit Nederland wordt de Benelux
markt bediend. Eickemeyer kent een informele en colle-
giale werksfeer en biedt een stimulerende omgeving met
ruimte voor initiatief en verantwoordelijkheid.

Je bent in hoofdlijnen verantwoordelijk voor advisering
en verkoop binnen de dierenartsenmarkt en weten-
schappelijke instituten en houdt de nieuwe ontwik-
kelingen nauwgezet in de gaten. Het opstellen van een
actueel plan behoort tot de werkzaamheden. Een inten-
sieve samenwerking met collegae van andere afdelingen
van het bedrijf is een kerntaak binnen de onderneming.
Geautomatiseerde processen met apparatuur dient men
te beheersen.

De nieuwe medewerker gaat nauw samenwerken met
de commercieel secretarieel medewerker, de financiële
administratie en de technische dienst. Het is de bedoe-
ling dat hij/zij volledige ondersteuning kan geven
binnen de dierenartsenpraktijk.

Ben je geïnteresseerd stuur dan jouw CV aangevuld met
je motivatie per e-mail naar: info(a)denijsinstruments.
com of per brief naar Denijs Advies t.a.v.
Guido de Nijs Postbus 702 4116 zj Buren(Gld.)

Stichting Kwaliteitsgarantie Vleeskalversector is een bedrijf dat eind 1990 door de sector zelf in het leven is geroepen. Het
doel van de skv is de kwaliteit van kalvervoeders en kalfsvlees te bevorderen en te garanderen dat kalfsvlees geproduceerd
wordt zonder gebruik van ongewenste groeibevorderende middelen. Hiertoe worden door de skv kwaliteitscontroles door-
gevoerd in de gehele produktiekolom.

fe zorgt voor een correcte naleving van de regelgeving in de kalversector, met name de nieuwe ikb Kalf regeling. De audits,
waarbij een zwaar accent ligt op veterinaire aspecten, bereid je voor en voer je uit. De bevindingen leg je vast in een rappor-
tage. Verder verricht je visuele controles bij koppels vleeskalveren en neem je monsters.

Je hebt de studie Diergeneeskunde afgerond en liefst enige ervaring met controleprogramma\'s. Je beschikt over een zelfstan-
dige werkhouding. Je bent bij voorkeur woonachtig in Midden Nederland.

Een zelfstandige functie met grote verantwoordelijkheid. SKV is een prettige, informele organisarie met een goed pakket
arbeidsvoorwaarden.

Stuur je sollicitatie bij voorkeur naar p&o@cbsgroep.nl t.a.v. Elma Lageveen of eventueel per post naar skv, afdeling p&o,
Postbus 645, 3700 ap zeist

Wil je meer informatie, neem dan contact met de afdeling p&o,
telefoon: (030) 6941858.

Onder leiding van de projectmanager van cbs Groep en in
samenwerking met tno ga je een nieuw type kleurmeter,
die gebruikt wordt bij de classificatie van kalveren, in de
praktijk uitproberen. Dit doe je door in meerdere slachtbe-
drijven de kleur van kalfsvlees te meten. Samen met een
andere student/onderzoeker verricht je dit onderzoek in het
productieproces van deze bedrijven en lever je tevens een
bijdrage aan de rapportage van de bevindingen.
Het onderzoek begint medio januari 2008 en loopt tot
medio maart 2008 en vindt plaats op meerdere locaties in
Nederland.

Je bent de gehele periode beschikbaar van medio januari tot
medio maart 2008 en bent in bezit van een rijbewijs.

Het uurloon bedraagt € 10 per uur bruto. Reistijd van meer
dan één uur is werktijd.

Als vergoeding voor reiskosten krijg je e 0,28 per kilometer
Indien je niet in bezit bent van eigen auto kunnen wij voor
vervoer zorgen.

Mis je uitdaging, gezelligheid en mogelijkheden in je huidige baan?
Het Dierenziekenhuis Amsterdam zoekt:

In de best geoutilleerde en gezelligste praktijk van Amsterdam zoeken we een ervaren arts die
ons team komt versterken. Ben je een teamspeler, heb je minimaal drie jaar ervaring als
dierenarts gezelschapsdieren, ben je bereid mee te draaien in bereikbaarheidsdiensten en
ben je toe aan een uitdagende omgeving waarin je jezelf verder kan ontwikkelen? Dan zijn we
op zoek naar jou!

Wij zoeken een collega die parttime of fulltime ons team wil komen versterken. Diensten zijn
bij ons zoveel mogelijk geïntegreerd in de werkweek. In het DZA behandelen we uitsluitend
gezelschapsdieren en zien we naast de eerstelijns klachten, ook erg veel tweedelijns
problemen, waaronder veel verwijzingen.

Voor meer informatie en om te soUiciteren kun je bij voorkeur mailen naar
info@dierenziekenhuisamsterdam.nl of schrijven naar Dierenziekenhuis Amsterdam,
Leuvenstraat 12,1066 hc Amsterdam, t.a.v. Ischa Swartz

Werk je bij het Rijk, dan werk je aan
Nederland. Het Rijk is de verzamelnaam voor
alle ministeries en tientallen diensten en
onderdelen, verspreid over het hele land.
Daar werken zo\'n 120.000 mensen aan
maatschappelijk belangrijke vraagstukken en
de uitvoering van uiteenlopende projecten.
Van ouderenzorg en kinderopvang tot
asielzoekers. Van voedselveiligheid en
Europese regelgeving tot
belastinghervormingen. Zaken die ons
allemaal raken. Dat maakt het werken bij het
Rijk zo bijzonder. Denk je verder en wil je
verder? Kijk dan of deze vacature iets voor je
is. Of ga naar www.werkenbijhetrijk.nl voor
meer informatie en alle andere banen met
inhoud.

Salarisindicatie: brutomaandsalaris bedraagt maximaal € 4.210,- bij een
35-urige werkweek.

Je verriclit keuringen en je iioudt toezicht op producten van dierlijke oorsprong
die via ons land in Europa worden ingevoerd. Op basis van de Nederlandse en
EU-regels voer je documenten-, overeenstemmings- en materiële controles uit.
Je analyseert keuringsresultaten en neemt vervolgacties. Je bent verantwoorde-
lijk voor de kwaliteit en kwantiteit van de keuringen.
Info: www.werkenbijlietrijk.nl/LNV07161-TD

Applications are Invited for the position of Regulatory Affairs Manager - Export Markets,
reporting to the Regional Technical Manager and Manager Export, and will be based at the Fort
Dodge European headquarters near Amsterdam in the Netherlands. The Manager Regulatory
Affairs-Export is responsible for obtaining and maintaining marketing authorizations in all non-EU
distributor markets in Europe, Mid-East and Africa.

• Obtaining new product marketing authorizations and maintaining existing marketing
authorizations in line with commercial priorities.

• Develop and maintain good working relationships with distributors and regulatory
authorities in the key markets.

• Ensure that Pharmacovigilance and other Compliance obligations are met by Fort Dodge
and Distributors in assigned markets.

• Maintenance of a transparent and traceable system to monitor new product registrations,
renewals and/or variations.

• Develop and maintain good working relationship with Fort Dodge Corporate Regulatory
Affairs Export in Iowa, USA.

• Educated to Master degree level, preferably qualified in Veterinary Medicine with at least 3
years experience in Regulatory Affairs in the Veterinary Sector and non-EU markets.

• Familiar with working in a business orientated environment, and experience in working
through distributors.

• Demonstrated Leadership and management competencies, with strong interpersonal
communication skills, verbally and in writing.

• Self-starter, able to work independently in fast-paced, demanding environment.

Interested candidates should apply with cover letter and Curriculum Vitae to careers-eu@fdah.com.
Closing date for applications is 31 January 2008. Candidates must be in possession of a valid work
permit for the European Union.

PNEUMODOG" • Reg. NL 10332 - UDO. Samenstelline per dosis h 1 ml: Geinactiveefde BoiOetella bronchiseptxa. minstens 1.6 loglOGeïnactiveerd Parainfluenza type 2 virus, Slam nc 3 VEflO 146-030. minstens 1,6 loglO \' (\'antistoftller in gevaccineerde tionden); (als h^roiide)
0.6 mg; TN)mersal s 0.1 mg. Ooeldiersoort: Honden. Indicaties voor gebruik met specificatie van de doeldiersoort(en): Aciieve immunisatie van honden vanaf de leeftijd van 8 weken ter vermindering van iieMeverschijnselen en van bacteriële en virale e»cretie veroorzaakt door Bordetella
üronc/iisepficd en caniene parainlluenza type 2 virus (Kennelhoest). Start van de immuniteit: 2 weken na de basisvaccinatie. Duur van de immuniteit: 3 maanden na basisvaccinatie (op basis van serologische gegevens). Contra-indiuties: Geen. Bijwerkingen (frequefitie eo ernst): Door de
aanwezigheid van alummiumhydroiide kan op de iniectieplaats een voorbiigaande lokale entreaclie (t 3 cm) optreden, die meestal binnen 2 weken verdwijnt. Vaccinatie kan in uitiondertijke gevallen leiden tot een overgevoeligheidsreactie. In een dergetijk geval dient een symptomatische be
handeling ie worden ingesteld. Dosering en toedleningsweg: Toediening: subcutaan. Injecteer een 1 ml do»s volgens dil schema: Basisvaccinatie: tweevoudige enting vanaf de leeftijd van 8 weken met telkens één dosis van 1 ml per dier. met een mterval van 2-3 weken. Henaccinatie: 14 dagen
vóór contact met een grote groep honden ol vóór de lokpenode.VefdCfe inlonnatie zie bijsluiter of beschikbaar bij MERIAL B.V., Kleermakeretraat 10.1991 JL Velserbroek.vs051207 " Geregistreerd handelsmerk van MERIAL. ® MERIAl 2008. Alle rechten voorbehouden. Matt Art 13465/2/01/08.

Ook 2008 belooft een jaar te worden met nieuwe productlaunches. Aanl<omend jaar
zullen we tot grote hoogte stijgen met vele nieuwe producten en productvormen.
Voor ons wordt het een heel erg interessant jaar waarin we zorgen voor een significante
uitbereiding van ons varkens en rundvee portfolio. Daarnaast verwachten we ook
een aantal toevoegingen aan ons gezelschapsdieren en paarden segment. Zoals de
Amerikanen zeggen: \'The sky is the limit\'

Ook in 2008 zijn we uw kennispartner. We verwelkomen u graag op onze intervisies,
verschillende symposia, lezingen en relatiedagen. Zo bouwen wij samen aan een
gezond en succesvol 2008.

• Eliminatie van de belangrijkste pathogenen bij huid
weke delen en urineweginfecties bij honden en katten

\' Equivalent aan vergelijkbare antlblotlcumkuren voor dagelijkse toediening
voorgeschreven voor huid-, w/eke delen en urineweginfecties

CONVENIA», werkzame stof: cefovecin • EU/2/06/059/001 REG NL 10405 UDD • Diergeneesmiddel, poeder en oplosmiddel ter bereiding van een oplossing voor injectie • Doeldier: Iwnd en kat • Indicaties hond: behandeling van infecties 5

van huid en vveke delen, inclusief pyodermie, wonden en abcessen, alsmede behandeling van urineweg infecties, geassocieerd met de in de bijsluiter genoemde bacteriën • Indicaties kat behandeling van abcessen en wonden van huid en weke &
delen, alsmede behandeling van urineweg Infecties, geassocieerd met de in de bijsluiter genoemde bacteriën • Voor infecties waarvoor een langere behandelingsduur nodig is. De antimk:robiêle activiteit van CONVENIA* na eenmalige injectie

houdt tot 14 dagen aan • Toedieningswijze en dosering: één enkelvoudige subcutane injectie van 8 mg/kg lichaam^ewicht (1 ml per 10 kg lichaam^wicht). Indien nodig kan de behandeling tot 3x (huid- en weke delen infecties bij de hond) P3

■ dan wel lx (abcessen èn vérerondingen bij de kat) hertiaald worden, met Intervallen van 14 dagen • Contra-indicaties: niet gebruiken bij overgevoeligheid voor cefatosporine of penicilline antibiotica, bij kleine hertjivoren (inclusief cavia\'s en "

konijnen) of bij honden en katten jonger dan 8 weken • Bijzondere voorzorgen: de veiligheid is niet beoordeek) bij dieren die lijden aan een ernstige renale (^nctie en is niet bewezen tijdens dracht en lactatie. Behandelde dieren dienen tot 3

12 weken na de laatste toediening niet voor fokdoeieinden gebruikt te worden • Bewaren: In koelkast (2°C - 8°C), in oorspronkelijke verpakking ter bescherming tegen Iteht • Bijwerkingen: geen bekend • Verdere informatie: zie bijsluiter, of &
neem contact op met Pfizer Animal Health (e-mail: secretahaat.ahgOpfizercom)

U, als lezer van dit tijdschrift, heeft al kunnen wennen aan het nieuwe jasje en
aan de veranderde lay-out. En als u dan denkt weer enigszins \'adapted\' te zijn,
wordt u ook nog geconfronteerd met een nieuw lid van de wetenschappelijke
redactie, die meteen gevraagd is een voorwoord voor dit nummer te schrijven.
Dat is echter geen lastige vraag, de inhoud van dit nummer biedt een mooi beeld
van wat er om ons heen gebeurt en daar hoort een voorwoord bij.

\'Globalisering in de veehouderij\' is de titel van verslag van het symposium
\'The world on your plate - livestock in global service\' dat werd georganiseerd
door dig in samenwerking met het Endogeneous Livestock Development
Network. Dit internationale netwerk maakt de ontwikkeling van veehouders
wereldwijd mogelijk zodat ze duurzaam kunnen produceren. Deze ontwikke-
ling van veehouders is een voorwaarde om op de lange termijn op verantwoorde
wijze de voedselvoorziening veilig te stellen. Door sommigen wordt deze
verbreding van kennis en kunde als bedreigend ervaren niet alleen omdat een
verbetering van het kennisniveau van de veehouder over de grens onze concur-
rentiepositie op lange termijn beïnvloedt, maar ook omdat het vervagen van de
grenzen en het transporteren van levende have en dierlijke producten de kans
op de introductie van nieuwe ziekten vergroot. Bluetongue is nu een bekende
ziekte in Nederland voor rundvee- en schapendierenartsen. Een van ziekten
waar de paardendierenarts alert op moet zijn, is het West-Nijlvirus. Het lezen
van het artikel over West-Nijlvirus is dus een \'must\' voor de paardendierenarts.

Om als dierenarts goed te kunnen anticiperen op de ontwikkelingen om
ons heen zijn twee dingen een voorwaarde: een voorsprong houden/krijgen
in veterinaire kennis en een goede vertegenwoordiging van de beroepsgroep
bij gelegenheden waar veterinair beleid wordt gemaakt. De veterinaire kennis
moet continu worden vergroot door middel van onderzoek. Op sommige delen
van ons vakgebied hebben we een voorsprong ten opzichte van het buiten-
land en lijken we deze te kunnen houden, op andere delen van ons vakgebied
dreigt de voorsprong weg te vallen. De nieuwe kennis moet dan natuurlijk ook
worden gedeeld met alle leden van de beroepsgroep. In dit nummer wordt al
aandacht besteed aan twee praktijkgevallen van Mycoplasma mastitis bij het
rund, wordt een nieuwe Leidraad voor de paardendierenartsen gepresenteerd
en wordt verslag gedaan van de ip\'s Winterconference waar de welvaartsziekten
bij gezelschapsdieren en exoten aan bod kwamen. Het gestructureerd aanbieden
van de samenvattingen van artikelen uit het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift
draagt bij aan het vergroten van kennis en uitwisselen van kennis over de
grenzen heen.

Daarnaast is het belangrijk de beroepsgroep goed te vertegenwoordigen op
plaatsen waar beleid gemaakt wordt. Goed vertegenwoordigen is in mijn ogen
meer dan belangen behartigen van de huidige populatie dierenartsen in Neder-
land. Ook het knmvd-bestuur heeft hier oog voor en in de bijdrage van onze
voorzitter kunt u lezen dat er een wens leeft om een code voor goed bestuur op
te stellen en waar deze wens op gebaseerd is.

De Nederlandse dierenarts kan goed anticiperen op alle ontwikkelingen
om ons heen als aan de bovenstaande twee voorwaarden wordt voldaan en de
onderzoeksbevindingen en besluiten met alle leden worden gedeeld. Voorwaar,
een mooie taak is voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde weggelegd.

economische zaken en media)
Drs. H.R.C. Gostelie (penningmeester, financiën)
Drs. A.H.G. Piebes (diergeneesmiddelenbeleid,

volksgezondheid en automatisering)
Drs. H. van Herpen (professionele kwaliteit)
Drs. A.f.G. den Hertog (dierziektenbeleid)
Dr. M.A. Willemen (verenigingszaken en dieren-
welzijn)

veterinaire zaken)
Mr. H. Haverkamp (senior beleidsmedewerker
sociaal-economische en arbeidsrechtelijke
zaken)

Drs. Ef.W.C. van Herten (senior beleidsmede-
werker veterinaire zaken)
H.S. de Vries Rfm. (controller)
Mw. K. Meijer (medewerker vacaturebank)
Mw. drs. M. Fijten (webmaster)
Mw. D.I. van den Berg (medewerker p&o)

Wetenschappelijke redactie
Mw. dr. H.M.G. van Beers-Schreurs
Drs. H.A. Beijer
Dr. R. Boosman
Dr. R. Kuiper
Dr R.S. Schrijver
Dr.E. Teske
Dr I.H. Vos
Dr. M.A. Willemen

Wetenschappelijke adviesraad
Dr. EH.M. Borgsteede (Lelystad)
Prof dr. H.j. Breukink (Utrecht)
Prof dr. R De Backer (Gent, België)
Dl J. Goudswaard (Middelburg)
Prof dr. J.A.R Heesterbeek (Utrecht)
Prof dr. Lj. Hellebrekers (Utrecht)
Dr. TkS.G.A.M. van den Ingh (Utrecht)
Prof dr. E van Knapen (Utrecht)
Prof dr. A. de Kruif (Gent, België)
Dr. J.T. Lumeij (Utrecht)
Prof dr. A.S.I.RA.M. van Miert (Utrecht)
Prof dr j.H.M. Verheijden (Utrecht)
Prof dr G. Voorhout (Utrecht)
Prof dr. P.R. van Weeren (Utrecht)
Dr Th. Wensing (Utrecht)

Eindredactie
Drs. E.PC. Bingen
Mw. A.M. Dorresteijn-Tummers
Mw. drs. M. Fijten
Drs. J. Klein Haneveld

Abonnementsprijs
De abonnementsprijs voor dierenartsen
niet-leden van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde en voor
niet-dierenartsen wordt vastgesteld door het
bestuur

Postgiro/bank
Postbank 511606 ten name van de knmvd.
De Molen 77, Houten, abn/amro n.v.. Postbus
30, 3500 aa Utrecht, nr. 55 50 48 861 ene en e
bank n.v.. Postbus 8 5 r 00,3 508 ac Utrecht, nr

Opmaak en druk
DeltaHage, grafische dienstverlening,
Binckhorstlaan 401
2516 bc Den Haag
(070) 750 75 00(telefoon)
(070) 750 75 78 (fax)

Advertenties
Commerciële advertenties:
Overgaauw Veterinair Advies
Postbus 204
3770 ae Barneveld

(0342) 4r 97 98; (06) 53 26 06 96 (telefoon)
(0342)419794 (fax)
info(|)overgaauwadvies.nl
Personeelsadvertenties praktijken en klinieken:
eindredactie

Beëindiging lidmaatschap knmvd en groepen
Opzeggen van het lidmaatschap dient vóór
r oktober van het lopende jaar schriftelijk en
aangetekend te geschieden om het lidmaatschap
per I januari van het daaropvolgende jaar te
laten eindigen.

Richtlijnen voor auteurs
Richtlijnen voor auteurs (Vancouver Style) zijn
op aanvraag verkrijgbaar (zie ook Tijdschr Dier-
geneeskd 1992; r 17:31-4). De redactie aanvaardt
geen aansprakelijkheid voor schade welke
- direct of indirect - het gevolg mocht zijn van
gebleken onjuistheden in de inhoud van de in
dit tijdschrift opgenomen artikelen waarbij de
auteur is vermeld of in de inhoud van de in dit
tijdschrift geplaatste advertenties. Advertenties
kunnen zonder opgaaf van redenen door de Re-
dactie worden geweigerd of ingetrokken. Niets
uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt, door middel van druk,
microfilm of op welke andere wijze ook, zonder
schriftelijke toestemming van de Redactie.

Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is het
verenigingstijdschrifi van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

in veterinair verband ..... Leidraad iii - Infectieuze aandoeningen - digestie (deel i) P/cfluef,

West-Brabant, Etten-leur 117
Reactie van de Ereraad op de ingezonden brief van Dierenartsengroep

In dit artikel worden, aan de hand van twee praktijkgeval-
len, de belangrijkste kenmerken van Mycoplasma mastitis
bij het rund besproken. Aan de orde komen het klinisch
beeld, de diagnostiek, de epidemiologie en een plan van
aanpak. De Mycoplasma mastitis kenmerkte zich op de
beschreven bedrijven door de aanwezigheid van meerdere
aangetaste kwartieren, waarbij behandelingen met anti-
biotica en/of antiflogistica geen enkel herstel gaven. Het
meest opvallend was het zanderige sediment, de bruine
kleur en de rijstkorrelstructuur van de afwijkende melk
bij de aangetaste dieren. Tussen de bedrijven werden grote
verschillen in klinische symptomen van de geïnfecteerde
dieren waargenomen. De diagnose werd gesteld op basis
van bacteriologie van zowel melkmonsters als gewrichts-
puncties van individuele dieren. De besmette dieren
werden direct afgevoerd. Daarna zijn de bedrijven verder
vervolgd door herhaald tankmelkonderzoek.

Geconcludeerd wordt dat met het groter worden van
de melkveebedrijven in Nederland, de kans bestaat dat
(sub)klinische Mycoplasma mastitis vaker zal worden aan-
getroffen. Er wordt geadviseerd dat als op een bedrijf My-
coplasma mastitis is vastgesteld, de dierenarts en melkvee-
houder samen een plan van aanpak opstellen. Belangrijke
onderdelen hierbij zijn: diagnostiek op dierniveau, directe
afvoer van besmette dieren, zeer hygiënisch werken in de
melkstal inclusief speendesinfectie na het melken en een
frequente monstername van de tank om de voortgang te
monitoren. Geadviseerd wordt om in geen geval rauwe
melk te voeren aan kalveren.

The most important characteristics of Mycoplasma mastitis on
dairy farms are described, based on two case studies. Clini-
cal symptoms, diagnostics, epidemiology, and a plan of action
are presented. In the herds investigated. Mycoplasma mastitis
was characterized by multiple affected quarters unresponsive
to treatment with antibiotic and/or anti-inflammatory agents.
Most striking were a sandy sediment, brown colouring, and
rice-like structure of the milk of affected animals. Clinical symp-
toms differed in the two affected herds. Diagnosis was based on
bacteriological investigation of samples of milk and synovial

i Dierenkliniek Deventer, Smeenkhof 12 7429 ax Deventer, Nederland.
E-mail: tolboom_ruben@hotmail.com.

ffuid taken from infected cows. Affected animals were culled
immediately, and the herds were monitored by repeated testing
of bulk milk samples.

It was concluded that a consequence of the increasing size
of cattle herds in the Netherlands is that subclinical/clinical
Mycoplasma mastitis may be diagnosed more frequently than
in the past. In the case of Mycoplasma mastitis, farmers and
veterinary practitioners are advised to draw up a plan of ac-
tion together, incorporating aspects such as diagnostics at cow
level, direct culling of affected animals, hygiene during milking,
including post-milking teat disinfection, and routine monitoring
of bulk milk. Unpasteurized milk should not be given to calves.

In Nederland wordt mastitis vaak veroorzaakt door
Staphylococcus aureus, coagulasenegatieve staphylococcen,
Escherichia coli en Streptococcus uberis (i). Een bijzondere
groep mastitisverwekkers wordt gevormd door de My-
coplasma species. Een uitbraak van mastitis ten gevolge
van een Mycoplasmabesmetting is eerder beschreven in
Nederland. Het laatste artikel in het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde over dit onderwerp dateert echter al uit 1987 (2).
In de periode van 1976 tot 1991 is op tenminste vijftien
Nederlandse melkveebedrijven mastitis ten gevolge van
Mycoplasma spp. waargenomen (3).

Ook in andere landen, zoals de Verenigde Staten,
Canada en Engeland zijn uitbraken gemeld. In Californië
werd in de periode van 1989 tot 1995 bij maandelijks tank-
melkonderzoek een Mycoplasmaprevalentie van i procent
tot 4 procent van de bedrijven gevonden (4). In 2002 werd
bij een grootschalig tankmelkonderzoek in 21 Amerikaan-
se staten een prevalentie gevonden van 7,9 procent van de
bedrijven (5).

Dit betekent dat in deze staten op ongeveer 8 procent
van de bedrijven een met Mycoplasma besmette koe aan-
wezig was. De indruk bestaat dat in de Verenigde Staten
de Mycoplasmaprevalentie in de loop der jaren toeneemt.
In de Verenigde Staten wordt de schade van Mycoplasma
mastitis op melkveebedrijven geschat op 108 miljoen
dollar per jaar (6).

In grootschalig Amerikaans onderzoek blijkt dat de
grootte van het melkveebedrijf gecorreleerd is met de kans
op een positieve Mycoplasmakweek van de tankmelk (5).
In Nederland neemt het aantal melkkoeien per bedrijf
de laatste jaren sterk toe (7). Deze trend zal zich waar-
schijnlijk voortzetten. Op dit moment is de Mycoplasma-
prevalentie in de Nederlandse melkveestapel onbekend. Er
wordt niet systematisch naar gezocht en slechts inciden-
teel, bij verdenkingen, wordt Mycoplasmaonderzoek in
melkmonsters aangevraagd. Mycoplasma-infecties in de
uier kunnen ook symptoomloos aanwezig zijn (8) en zou-
den zich ongemerkt kunnen uitbreiden.

In dit artikel worden twee uitbraken van Mycoplasma
mastitis besproken. Na een korte inleiding over Myco-
plasma in het algemeen wordt aan de hand van deze

twee praktijkvoorbeelden en de literatuur een overzicht
gegeven van het klinische beeld, de bacteriologie, de
diagnostiek en de epidemiologie. Daarnaast wordt een
plan van aanpak bij een klinische uitbraak besproken.

Mycoplasma spp. zijn de kleinste zichzelf vermenigvul-
digende organismen op aarde (9). Door hun beperkte
genetische capaciteit zijn ze niet in staat een celwand te
maken. De bacterie heeft dus geen rigide omhulsel en kan
daardoor vele vormen aannemen (pleiomorf). Aangezien
veel antibiotica hun aangrijpingspunt op de celwand of
eiwitten in de celwand hebben, zijn Mycoplasma spp. in
het algemeen zeer resistent tegen deze antibiotica.

Er zijn circa honderd Mycoplasmasoorten bekend.
Mycoplasma-infecties treden vaak op in de longen bijvoor-
beeld: M. mycoides en M. bovis bij het rund, M. mycoides en
M. capricolumhi] geiten en schapen en M. hyopneumoniae
bij het varken (3).

Ook uiergezondheidsproblemen kunnen veroorzaakt
worden door Mycoplasma spp. De meest voorkomende
Mycoplasmasoorten in de uier zijn M. bovis, M. califor-
nicum en M. bovigenitalis (4), waarvan M. bovis de meest
voorkomende en pathogene soort is. Hiernaast worden
nog acht andere Mycoplasma spp. incidenteel genoemd in
relatie tot mastitis bij het rund (9).

Bij een M. i\'oi^/s-besmetting zijn vaak meerdere kwar-
tieren van een koe besmet. Bij een M. califomicum-hesmet-
ting scheiden de koeien de bacterie kort uit, waarbij de
aangetaste kwartieren sneller genezen dan bij M. bovis (4).
M. bovigenitalis is moeilijk te kweken. Opvallend is dat
bij koeien geïnfecteerd met M. bovigenitalis het celgetal
relatief laag blijft, terwijl wel een opmerkelijke daling in
de melkproductie optreedt (4).

Met behulp van moleculairbiologische technieken is
bij koeien met mastitis aangetoond dat dezelfde Myco-
plasmastammen voorkomen in de melk als op de muceuze
oppervlakken van neus, oog en oor (10). Dit duidt op een
mogelijke haematogene of lymfoide verspreiding van
Mycoplasma spp. in het dier

Praktijkgeval i betreft een gesloten melkveebedrijf met
43 lacterende koeien. In de ligboxenstal worden zowel
de melkkoeien als de pinken vanaf een leeftijd van een
jaar gehuisvest. Het bedrijf heeft een hoge melkproductie
(bsk februari 2006 45,4) met een op dat moment voor dat
bedrijf hoog tankmelkcelgetal (344.000 cellen/ml), tien
dieren (23 procent) met een celgetal hoger dan 250.000
cellen/ml en vijf dieren (12 procent) met voor het eerst een
celgetal hoger dan 250.000 cellen/ml. De veehouder gaf
aan dat verschillende koeien met mastitis, ondanks lang-
durige behandeling met diverse antibiotica, geen klinisch
herstel lieten zien.

Op 21 februari 2006 had koe 56 klinische mastitis
aan het linkervoorkwartier (lv). De koe werd door de
veehouder drie dagen om de twaalf uur intramammair

behandeld met 200 mg amoxycilline, 50 mg clavulaanzuur
en 10 mg Prednisolon. Daarnaast werd koe 56 twee dagen
om de 24 uur parenteraal behandeld met 10 gram penetha-
maathydrojodide.

Op 6 maart had koe 15 rechtsvoor (rv) en rechtsachter
(ra) klinische mastitis. Bij deze koe koos de veehouder
voor een drie dagen durende behandeling van beide kwar-
tieren met 75 mg cefquinome intramammair om de twaalf
uur

Op 9 maart werden drie koeien met uierontsteking
(56,15 en 26) aangeboden aan de dierenarts. Geen van de
koeien had koorts (t<39,o °C). De drie koeien bleken meer-
dere aangetaste kwartieren te hebben. De melk in de aan-
getaste kwartieren bevatte vlokken met een rijstekorrelige
structuur en had een lichtbruine kleur De betreffende
kwartieren waren duidelijk gezwollen en voelden hard
aan. De koeien 56 eni5 hadden geheel niet gereageerd
op de eerder ingestelde behandeling met antibiotica. De
melkproductie van de drie koeien was sterk afgenomen.

Vervolgens is van de koeien 26 en 56 een aseptisch
melkmonster van het linkervoor- en linkerachterkwartier
(lv/la) genomen. Hierbij werd een algemeen bacteriolo-
gisch en een Mycoplasma-onderzoek aangevraagd. Dier 15
werd niet bemonsterd, omdat het dier nog een antibioti-
cumbehandeling onderging en er dus vanuit werd gegaan
dat bacteriologisch onderzoek negatief zou verlopen.

Tevens werden zaagselmonsters genomen van de op-
slag en de ligboxen en onderzocht op Klebsiella.

De desbetreffende dierenarts adviseerde om de drie
dieren gedurende drie dagen om de 24 uur parenteraal
te behandelen met penethamaathydrojodide (eerste dag
10 g, tweede en derde dag 5 g) en drie melkmalen om de
twaalf uur intramammair met 200 mg amoxycilline, 50
mg clavulaanzuur en 10 mg Prednisolon. Daarnaast sprak
de dierenarts af dat hij contact zou opnemen met de vee-
houder zodra de uitslag van de bacteriologische kweek
van de melkmonsters bekend was.

Nadat bij het bacteriologisch onderzoek van de melk
Mycoplasma spp. werd aangetoond, is op 16 maart 2006
in samenwerking met gd de uiergezondheid uitgebreid
bekeken aan de hand van een checklist.

De behandelde koeien 56,15 en 26 werden klinisch
onderzocht, waarbij opviel dat de dieren die het langst
geïnfecteerd waren (26 en 56), sterk vermagerd waren. De
aangetaste kwartieren waren nog steeds hard en vol en
in de afwijkende melk van deze kwartieren werden veel
\'rijstkorrels\' en een zanderig sediment gevonden.

Verder viel op dat een groot aantal dieren in de koppel
een heldere sereuze neusuitvloeiing had. Een aantal dieren
is getemperatuurd, maar hierbij is geen koorts vastgesteld.

Van de koeien 15 en 33 werd een melkmonster voor
bacteriologisch onderzoek genomen. Bij koe 33 was nog
niet eerder afwijkende melk waargenomen, maar deze had
op het moment van het bedrijfsbezoek duidelijk klinische
mastitis.

Met behulp van Pir-dap zijn twaalf koeien met een
celgetal hoger dan 250.000 cellen/ml geselecteerd. Van
deze groep werden melkmonsters van alle kwartieren ge-

nomen voor celgetalbepaling en een Mycoplasmakweek.
Op deze manier werd zo goed mogelijk uitgesloten dat met
Mycoplasma besmette koeien met een hoog celgetal in het
koppel aanwezig waren.

Tevens werd besloten om een tankmelkmonster te
onderzoeken op Mycoplasma. De koeien 26 en 56 werden
op dat moment niet meer in de tank gemolken.

In tabel i staan de uitslagen van de verschillende monster-
names chronologisch weergegeven.

Bij drie van de vier koeien met klinische mastitis (56,
26 en 15) is Mycoplasma gekweekt (Tabel i). Bij koe 33 en
bij de twaalf dieren met een celgetal hoger dan 250.000
cellen/ml is geen Mycoplasma gekweekt in de melk. In
zowel het zaagselmonster van de opslag als dat van de
ligboxen werd geen Klebsiella aangetoond. Na het afvoe-
ren van de drie positieve dieren (26, 56 en 15) op 21 maart
2006 zijn op het bedrijf geen gevallen van Mycoplasma
mastitis meer aangetoond in tankmelk- of individuele
melkmonsters.

Praktijkgeval 2 betrof een melkveebedrijf met circa tachtig
Holstein Friesian melkkoeien in een ruime frisse ligboxen-
stal. Het tankmelkcelgetal was het laatste jaar lager dan
200.000 cellen/ml. Het betreft een gesloten melkveebedrijf,
het jongvee wordt voor een deel elders opgefokt. In verge-
lijking met andere jaren werd dat jaar wat meer gehoest
door het aanwezige jongvee.

De veehouder benaderde in overleg met zijn dierenarts de
gd met het verzoek het bedrijf te bezoeken in verband met

* Deze monsters zijn ongeschikt aangezien het celgetal niet te bepalen
is, meestal doordat er zoveel vlokken in het monster aanwezig zijn dat
de apparatuur niet meer functioneert door verstopping.
** De geïsoleerde Mycoplasma spp. zijn getypeerd als Mi/coplasma bovis.
*** Coagulasenegatieve stafylococcen.

* Deze monsters zijn ongeschikt aangezien het celgetal niet te bepalen
is, meestal doordat er zoveel vlokken in het monster aanwezig zijn dat
de apparatuur niet meer functioneert door verstopping.
** De geïsoleerde Mycoplasma spp. zijn getypeerd als Mycoplasma bovis.
***Coagulasenegatieve stafylococcen.

een aantal ernstig zieke dieren die niet herstelden van een
acute mastitis. De ingestelde behandelingen gaven geen
resultaat. Op 13 maart 2003 werd het bedrijf bezocht.

Bij de ernstig zieke dieren begon het ziektebeeld met
koorts (4i°C) en mastitis, waarbij de dieren duidelijk
minder melk gaven. De voeropname was beduidend
afgenomen. De intramammaire en/of parenterale behan-
deling, in overleg met de practicus, leidde niet tot herstel.
De koorts daalde tijdelijk op een behandeling met flu-
nixine-meglumine. Er was al eerder een koe met hetzelfde
ziektebeeld geëuthanaseerd omdat het dier in de melkstal
kwam te liggen en uiteindelijk niet meer kon staan.

Op het moment van het bedrijfsbezoek maakte het
koppel koeien een gezonde indruk. Koe 159 had een
mastitisbeeld overeenkomstig met de beschrijving in de
anamnese.

De veehouder had na de teleurstellende eerdere behan-
delingen besloten om koe r59, met aan twee kwartieren
afwijkende melk, niet meer te melken. Beide kwartieren
zijn bemonsterd voor algemeen bacteriologisch en Myco-
plasmaonderzoek. Op het moment van het bedrijfsbezoek
was geen er melk in de tank aanwezig.

In het koppel liep een kreupele vaars met artritis van
de kogel van het voorbeen. Het betreffende gewricht werd
gepuncteerd en de Synovia werd bacteriologisch onderzocht.

Naar aanleiding van de bevindingen van het bacteriolo-
gisch onderzoek werd een nader onderzoek ingesteld naar
melkmonsters van verdachte dieren of kwartieren op basis
van klinische mastitis of hoog celgetal. Tevens werd het
tankmelk onderzocht op aanwezigheid van Mycoplasma.
De resultaten van deze onderzoeken zijn in tabel 2 weer-
gegeven. De dieren waarbij een Mycoplasmabesmetting
in de melk (159,103 en 89) of in de Synovia (vaars) werd
aangetoond, zijn afgevoerd.

Van alle 73 dieren in het melkveekoppel werd op 3 april
een mengmonster van de vier kwartieren specifiek on-

derzocht op Mycoplasma. Uit geen van de mengmonsters
werden Mycoplasma spp. gekweekt. Op i6 mei werd
opnieuw van alle 79 individuele melkkoeien een meng-
monster genomen, waarbij ook nu weer geen Mycoplasma
spp. werden geïsoleerd.

Afgesproken werd om in het vervolg van elke koe met
een klinische mastitis een melkmonster te nemen en te
laten onderzoeken op Mycoplasma. In deze melkmonsters
werden nooit Mycoplasmasoorten aangetroffen. In de
maanden april tot en met mei 2003 is wekelijks een tank-
melkmonster genomen. In geen van deze acht monsters is
Mycoplasma vastgesteld.

De door ons gevonden variatie in klinische symptomen
tussen de verschillende bedrijven, inclusief de gewrichts-
ontstekingen, wordt ook in de literatuur gevonden (9,11).

De specifieke kweekomstandigheden en de trage ver-
menigvuldiging hebben tot gevolg dat Mycoplasma spp.
moeilijk te kweken zijn. De melkmonsters zijn bij de twee
praktijkgevallen direct na de monstername ingestuurd.

De melkmonsters moeten bij voorkeur niet ingevroren
zijn geweest (12). Ook de bewaartijd van bevroren mon-
sters heeft een negatieve correlatie met de uitslag van het
onderzoek. Bij een bewaartijd van vier weken werden 45
procent minder positieve uitslagen verkregen in vergelij-
king dan verse monsters (12).

De procedure van het kweken en aantonen van de
Mycoplasmabacterie wordt hieronder kort beschreven, om
een indruk te geven van de complexiteit van het onder-
zoek. Uit het melkmonster wordt 100 p,L op een speciale
Mycoplasma-agarplaat geënt. De plaat wordt minimaal
drie dagen geïncubeerd bij 37 graden Celcius en een atmos-
feer met ro procent co^. Hierna wordt met een microscoop
bij 15x vergroting gezocht naar de gebakken eivorm van de
kolonies (foto 3), hetgeen specifiek is voor de Mycoplasma
bacterie. Na telling wordt het aantal kolonievormende
eenheden bepaald. Een Mycoplasmapositief melkmon-
ster moet verder worden onderzocht om de species te
typeren. Dit gebeurt door middel van microscopie, waarbij
de desbetreffende kolonies worden getypeerd op het
soort kristalvorming dat kan worden waargenomen in de
kolonie. Een melkmonster mag pas na tien dagen incubatie
Mycoplasmanegatief worden verklaard.
Bij de twee bedrijven is een combinatie van dier- en
tankmelkonderzoek verricht, om de diagnose te stellen en

Op zowel bedrijf i als bedrijf 2 werden dieren aangetroffen
met mastitis aan meerdere kwartieren, waarbij behan-
delingen met antibiotica en/of antiflogistica geen effect
hadden. Naast de uierontsteking werd op bedrijf 2 ook
artritis waargenomen. Deze bevindingen zijn recentelijk
ook bij uitbraken beschreven van Mycoplasma mastitis op
melkveebedrijven in Engeland (11).

Uit de aangetaste kwartieren kwam afwijkende melk, die
varieerde van een heldere waterige vloeistof met een paar
klonten tot melk met een biestconsistentie en rijstkorrel-
structuur (foto i). Zeer karakteristiek was het bruine aspect
van de afwijkende melk met daarin het zanderige sediment.
Wanneer dit tussen de vingers werd gewreven voelde het
aan als zandkorreltjes. Dit komt overeen met wat hierover
in de literatuur uit de Verenigde Staten is geschreven (9).

Bij praktijkgeval 2 werden dieren gevonden met hoge
koorts, maar zoals praktijkgeval i laat zien zijn de aan-
getaste dieren niet altijd systemisch ziek. Op bedrijf i
was de voer- en wateropname van de zieke dieren niet
afwijkend, maar de melkgift was wel sterk afgenomen. Op
langere termijn verloren de dieren veel conditie en kregen
een doffe vacht.

eventuele dragers in de koppels op te sporen. Bij de inter-
pretatie van deze onderzoeken moet rekening gehouden
worden met het wisselende uitscheidingspatroon van
chronisch geïnfecteerde dieren, het aantal dieren in een
besmet koppel en eventueel herstellende dieren.

Op individueel dierniveau blijken Mycoplasma spp.
intermitterend uit te scheiden (13) en een éénmalige
monstername van een verdacht dier kan derhalve tot vals-
negatieve uitslagen leiden. Dit geldt zeker voor chronisch
geïnfecteerde dieren.

Biddle heeft beschreven dat bij het tankmelkonderzoek
één Mycoplasma uitscheidend dier in een koppel van
driehonderd tot vierhonderd dieren kan worden gedetec-
teerd (13). Bij een koppelgrootte zoals op de beschreven
praktijkgevallen, respectievelijk 43 en 80 dieren, zijn wij
derhalve uitgegaan van een voldoende sensitiviteit op
tankmelkniveau.

Gonzales heeft berekend dat de sensitiviteit van een
éénmalig tankmelkonderzoek 33 procent is (r4), bij een
prevalentie van 1,1 procent van 2409 koppels bezocht in
New York en Noord Pennsylvania tussen 1992 en 2001.
Om de kans op valsnegatieve uitslagen te verkleinen moet
het tankmelkmonster een aantal keer achtereen worden
genomen. Als bij de hierboven beschreven sensitiviteit (33
procent) de melktank tenminste drie keer, met een tus-
sentijd van drie tot vier dagen, negatief wordt bevonden,
kan met een zekerheid van 70 procent worden gezegd dat
de dieren die hebben bijgedragen aan die melktank geen
Mycoplasmabesmetting hebben (14). Bij de beschreven
praktijkgevallen is, na het isoleren van de kiem en de
aangetaste dieren, bij herhaald tankmelkonderzoek geen
Mycoplasma meer gekweekt. Op basis hiervan is geconclu-
deerd dat in de melk op deze bedrijven geen Mycoplasma
spp. meer werd uitgescheiden. Hierbij dient opgemerkt te
worden dat bedrijf r onvoldoende lang is vervolgd. Door
het frequenter tankmelkonderzoek op bedrijf 2 kunnen
veel betrouwbaardere uitspraken worden gedaan en is de
kans op het missen van valsnegatieve dieren op dit bedrijf
veel kleiner gemaakt.

Door aankoop van (chronisch) besmette dieren kan My-
coplasma in een melkveekoppel worden geïntroduceerd.
Deze symptoomloze dragers kunnen dan een uitbraak
veroorzaken (9). De twee bedrijven in dit artikel hadden
echter een gesloten bedrijfsvoering, dus deze infectieroute
is onwaarschijnlijk. Op grote bedrijven met een hoge
\'turn-over\' van dieren of bedrijven die snel uitbreiden, is
een gesloten bedrijfsvoering soms echter problematisch.

Mycoplasma bovis wordt, evenals Staphylococcus aureus
en Streptococcus agalactiae, gerekend tot de koegebonden
kiemen. De verspreiding binnen een koppel kan plaatsvin-
den via tepelvoeringen, handen van melkers of schoon-
maakdoekjes (9). Op beide besproken bedrijven kon echter
geen waarschijnlijke infectieroute worden vastgesteld.

De dieren met uierontsteking op de twee bedrijven
reageerden niet op de behandelingen met de gebruikte
antibiotica. Dit is te verklaren doordat peniciUines en
cefalosporinen op de celwandsynthese van bacteriën wer-
ken. Aangezien deze wand ontbreekt bij Mycoplasma spp.,
zijn deze middelen niet effectief. In de literatuur wordt
het behandelen van Mycoplasma besmette dieren sterk
afgeraden (9).

Mycoplasma kan onder bepaalde omstandigheden
buiten het dier overleven. Van invloed op deze overleving
zijn de hoeveelheid licht en de temperatuur. Hierdoor kan
de omgeving van de koe, zoals het strooisel in de ligboxen,
mest en drinkwater, als reservoir voor de bacterie dienen

Ter Laak heeft aangetoond dat 75 procent van de kalve-
ren met longontsteking is besmet met Mycoplasma sp. (3).
Deze dieren kunnen via hun neusuitvloeiing of urine een
infectiebron vormen voor uierinfecties bij andere dieren.
Indirect kunnen zij ook later zelf Mycoplasma mastitis
ontwikkelen, aangezien een hematogene of lymfoïde
verspreiding niet is uit te sluiten (10).

Om te voorkomen dat kalveren in aanraking komen
met met Mycoplasma geïnfecteerde melk mogen deze
beslist geen rauwe melk drinken.

Een koe met uierontsteking aan meerdere kwartieren die
niet reageert op antibiotica, waarbij de afwijkende melk
\'rijstkorrels\' of een zanderig sediment bevat, is verdacht
van een Mycoplasma spp.-besmetting. Ook kan bij deze
dieren een ontsteking van de gewrichten voorkomen, met
een eventuele zichtbare overvulling.

Om de diagnose te stellen, kan een melkmonster van
het aangetaste kwartier of een mengmonster van alle
kwartieren worden ingestuurd. Dit monster moet vers
worden ingezet en dient specifiek te worden onderzocht
op Mycoplasma spp. Een punctie van een overvuld ge-
wricht kan ook informatie opleveren.

Tijdens de fase waarin de uitslag van het melkmonster
nog niet bekend is moet in de melkstal zeer hygiënisch
gewerkt worden. Dit betekent onder andere melken met
melkershandschoenen. Ook het gebruik van een papieren
doek per koe, het doorspoelen van het melkstel bij hoog
celgetal dieren (minimaal 800 C°) of het als laatste melken
van hoog celgetal dieren is van groot belang. Verder is
het nabehandelen van de spenen met behulp van dippen
of sprayen erg effectief bij het bestrijden van de bacterie,
aangezien deze erg gevoelig is voor desinfectiemiddelen.

Het verdachte dier moet worden geïsoleerd van het koppel
en als laatste worden gemolken.

De dieren waarbij in het melkmonster Mycoplasma is
aangetoond, moeten worden afgevoerd. Via tankmelkon-
derzoek kan worden bepaald of subklinisch met Myco-
plasma geïnfecteerde dieren in het koppel aanwezig zijn.
Om te voorkomen dat positieve dieren gemist worden,
moet dit tankmelkonderzoek vier keer om de zeven dagen
herhaald worden. De droge en eventuele zieke dieren
die in deze periode niet zijn bemonsterd, moeten later
alsnog worden onderzocht. Dit kan, afhankelijk van de
bedrijfsgrootte en het management, door individueel
melkonderzoek of door het uitvoeren van tankmelkonder-
zoeken met een tussentijd van veertien dagen, totdat alle
koeien onderzocht zijn. Hierbij geeft de individuele koe of
het kwartiermelkonderzoek de meeste zekerheid.

Als het tankmelkonderzoek positief wordt bevonden,
wordt van alle dieren een melkmonster genomen. Hier-
bij is het raadzaam om een verzamelmonster van de vier
kwartieren te nemen, aangezien de gevoeligheid van deze
monstername goed is en de kosten worden gereduceerd.
Dieren die positief worden bevonden, moeten worden
afgevoerd voor de slacht. Hierna kan het koppel via tank-
melkonderzoek weer gemonitord worden.

Bepaalde Mycoplasma spp., in het bijzonder Mycoplasma
bovis, kunnen een ernstige vorm van mastitis bij het rund
veroorzaken. Hierbij kunnen meerdere dieren in een kop-
pel besmet raken, waarbij afvoer van deze dieren onver-
mijdelijk is. Klinisch is Mycoplasma mastitis te herkennen
aan de beschreven ziektebeelden. Symptoomloze dragers
zijn echter meerdere malen beschreven in de literatuur en
kunnen in geval van slecht genezende uierontsteking of
chronische hoge celgetallen niet uitgesloten worden.

Het steeds groter worden van Nederlandse melkveebe-
drijven kan ertoe leiden dat meer uitbraken van Myco-
plasma mastitis optreden. In landen met grootschalige
bedrijven, zoals de Verenigde Staten en Canada, worden
problemen met deze kiem vaker aangetroffen. De controle
op het voorkomen van Mycoplasma mastitis op bedrijfs-
niveau zou via tankmelk onderzoek kunnen worden
uitgevoerd.

Kalveren mogen geen rauwe melk gevoerd krijgen,
zodat deze diergroep via die bron niet vroegtijdig besmet
kan raken met Mycoplasma spp.

De auteurs willen prof dr Y.H. Schukken, werkzaam
bij de Cornell Universiteit in New York, Verenigde Sta-
ten, bedanken voor het kritisch doorlezen en becom-
mentariëren van dit artikel.

1. Sol J. Cure of Staphylococcus aureus inastitis in Dutch dairy cows.
Chapter 2: distribution of mastitis pathogens. Thesis 2002. Faculteit
Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht.

2. Westerbeek [A en jaartsveld FH]. Mycoplasma-infectie op een rund-
veebedrijf Tijdschr Diergeneeskd 1987; 112:672.

3. Ter Laak EA, Wentink GH and Zimmer GM. Increased prevalence of
Mycoplasma bovis in the Netherlands. Vet Quart 1992; 14:100-104.

4. Kirk JH, Glenn K, Ruiz L and Smith E. Epidemiologic analysis of Myco-
plasma spp. isolated from bulk-tank milk samples obtained from dairy
herds that were members of a milk cooperative. J Am Vet Med Assoc
1997; 211:1036-1038.

5. National Animal Health Monitoring System Dairy 2002,United States
Department of Agriculture, Animal and Plant Health Inspection
Service.

6. Rosengarten R and Citti C. The role of ruminant mycoplasmas in
systemic infection in mycoplasmas of ruminants: pathogenicity,
diagnostics, epidemiology and molecular genetics. Vol 3. Stipkovits
Eds and Rosengarten}. Brussels, European Commission: 14-17.

8. Fox LK, Kirk [H and Britten A. Mycoplasma mastitis: A review of trans-
mission and control | Vet Med 2005; 52:153-160.

g. Gonzalez RN and Wilson DJ. Mycoplasma mastitis in dairy herds. Vet
Clin North AmFood Anim Pract 2003; 19:199-221.

10. Biddle MK, Fox LK, Evans MA and Gay CC. Pulsefield gel electropho-
resis patterns of Mycoplasma isolates from various body sites in dairy
cattle with Mycoplasma mastitis. J Am Vet Med Assoc 2005; 227:455-
459-

11. Houlihan MG, Veenstra B, Christian MK, Nicholas R and Ayling R.
Mastitis and arthritis in two dairy herds caused bij Mycoplasma bovis.
Vet Record 2007; 27:126-127.

12. Biddle MK, Fox LK, Hancock DD, Gaskins CT and Evans MA. Effects
of storage time and thawing methods on the recovery of Mycoplasma
species in milk samples from cows with intramammary infections. J
Dairy Science: 2004;87:933-936.

13. Biddle MK, Fox LK and Dale DH. Patterns of mycoplasma shedding in
the milk of dairy cows with intramammary mycoplasma infection. [
Am Vet Med Assoc 2003; 223:1163-1166.

14. Gonzalez RN and Wilson DJ. Realistic milk culture programs for herd
expansion. Proceedings of NMC 2002:118-124.

15. Ruffo G, Nani S and Astori E. Further investigations on the survival of
Mycoplasma agalactiae var. bovis. Boll 1st Sieroter Milanese 1971; 50:
38-40.

Het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift en het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde hebben besloten samenvattingen
van gepubliceerde wetenschappelijke artikelen uit te
wisselen, opdat dierenartsen in België en Nederland op
een eenvoudige manier op de hoogte kunnen blijven
van de veterinaire ontwikkelingen in hun buurland.
Dr. Am van Soom, Voorzitter Vlaams Diergeneeskundig
Tijdschrift

Een toekomstig Belgisch opleidings-
programma voor dierentransporten:
een enquête bij de huidige actoren

B. Driessen, A. Wouters, J. Van Thielen en T. Geers. Vlaams
Diergeneeskd Tijdschr 2007; 76:388-400.

EG-verordening 1/2005 voorziet dat vanaf 5 januari 2008
alle vervoerders en begeleiders van dieren, voor zover
het vervoer verband houdt met een economische bedrij-
vigheid, na het volgen van een officieel erkende cursus
voor dierentransporten, in het bezit moeten zijn van een
getuigschrift van vakbekwaamheid. Om het enthousiasme
voor en de mening betreffende de toekomstige introductie
van een cursus dierentransporten in België te polsen, wer-
den enquêtes afgenomen bij de huidige actoren in België,
namelijk dierentransporteurs, veedrijvers, slachthuis- en
veemarktdirecties, supermarkten en consumenten- en
dierenrechtenorganisaties. Met uitzondering van de
dierentransporteurs was er weinig animo om aan de en-
quête mee te werken. De meerderheid (66 procent) van de
ondervraagde dierenvervoerders vindt het niet nodig om
een opleidingscursus voor dierentransporten te volgen.
De betrokken actoren hebben geen uitgesproken interesse
voor bepaalde onderwerpen die in de opleiding al dan niet
uitvoerig besproken moeten worden. Deze desinteresse
impliceert dat bij de ontwikkeling van een Belgische
opleidingscursus voornamelijk op eg-verordening 1/2005
en de bestaande buitenlandse opleidingscursussen voor
dierentransporten zal moeten worden gesteund.

Surgical management of congenital
extrahepatic portosystemic shunts in
dogs and cats

K. Vermote, M. Risselada, H. Haers, J. Saunders, D. Paepe en
S. Daminet. Vlaams Diergeneeskd Tijdschr 2007; 76:
401-409.

A portosystemic shunt is an erroneous venous com-
munication between the portal vein and the systemic
circulation. Surgery is the treatment of choice. Progres-
sive attenuation of the shunt is indicated in most cases to
prevent portal hypertension. Gauged attenuation using
silk was the first method used. Different methods are used
to estimate the degree of closure that can be tolerated by
the patient and will not cause portal hypertension, but
they are time-consuming and not always equally reliable.
If only partial closure is possible, a second surgery may
be needed. Gradual attenuation can be achieved using an
ameroid constrictor (ac), cellophane banding (cb), a hy-
draulic occluder or thrombogenic coils. There is great in-
terpatient variability between the rate and degree of shunt
closure when using an ameroid constrictor or cellophane
banding. Thrombogenic coils and hydraulic occluders
appear to give a more controlled shunt closure, but further
investigation is needed.

De invloed van de hokbezettings-
dichtheid bij vleesvarkens op
productie, gezondheid en welzijn

ƒ. DewulfF. Tupttens, L. Lauwers, G. Van Huylenbroeck en
D. Maes Vlaams Diergeneeskd Tijdschr 2007; 76:410-416.

Varkens hebben ruimte nodig om te kunnen eten, drinken,
bewegen, rusten, exploreren en interacteren met soort-
genoten. De hokbezettingsdichtheid in varkensstallen
bepaalt de beschikbare hoeveelheid ruimte om deze
activiteiten uit te voeren. Veranderingen in de beschik-
bare hoeveelheid ruimte kunnen een effect hebben op
productieparameters, zoals dagelijkse groei en voeder-
conversie. De hokbezetting zal tevens het stalklimaat en
de heersende infectiedruk van allerhande pathogenen
beïnvloeden en zodoende een belangrijke invloed hebben
op de gezondheidsstatus van de dieren. Als de beschikbare
ruimte niet in overeenstemming is met de behoeften van
de dieren kunnen bepaalde activiteiten worden onder-
drukt of vervangen of worden uitgevoerd op plaatsen die
niet geschikt zijn voor deze activiteiten. Dit leidt tot stress
en een verminderd welzijn. Daardoor heeft de hokbezet-
ting dus een belangrijke invloed op het dierenwelzijn.

In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de litera-
tuur met betrekking tot het effect van de hokbezetting
in vleesvarkensstallen op de productie, de gezondheid
en het welzijn van de dieren. Tevens wordt nagegaan in
welke mate de huidige wettelijke minimale normen in
overeenstemming zijn met de recente wetenschappelijke
inzichten met betrekking tot de bezettingsdichtheid bij
vleesvarkens. Tenslotte wordt aangeduid waar er bijko-
mend onderzoek noodzakelijk is met betrekking tot deze
problemariek.

F. Coopman, G. Verhoeven, D. Paepe, H. van Bree,
L. Duchaeteau en J.H. Saunders. Vlaams Diergeneeskd
Tijdschr 2007; 76:417-422.

In order to gain insight in the process of evaluating the hip
quality of potential breeding dogs, we estimated inter-ob-
server agreement on the assessability of radiographs, on
the morphological observations and on the final scoring
of canine hip dysplasia. One hundred radiographs were
assessed in terms of their radiographic quality and the
morphological traits of the hips by six individual observ-
ers and by two groups of two observers each. These six
observers and two groups were also asked to evaluate
the radiographs in accordance with the fci (Fédération
Cynologique Internationale) instructions. There were no
consistent patterns between observers in the evaluation
of the technical quality of the radiographs. For some of the
observers there was a small amount of agreement in the
evaluation of the morphological characteristics.

The agreement between the evaluations of the two
groups was greater (harmonization between observers).

The level of agreement in final scoring (fci; a, b, c, d,
E) was low between some observers, but acceptable be-
tween others. These results suggest that the assessment of
the quality of ventrodorsal extended radiographs of hips,
the assessment of the morphological traits of hips and the
final scoring of the hip quality is highly variable between
observers, ranging from total disagreement to nearly full
agreement. Solutions must be found for maximizing the
agreement between the different observers.

The age-related degree of ossification of the sternum and
the long leg bones (femur, tibiotarsus and tarsometatar-
sus) of chickens was determined both macroscopically
and radiographically in ten broilers ranging from 7 to 14
weeks in age, and in four laying hens of different ages and
breeds. The caudal half of the sternal crest was still carti-
laginous in 14-week-old broilers. This relatively slow os-
sification rate of the sternum interfered with accurate age
determination. The length of the long bones of the shank
varied with age but was also breed dependent. In contrast,
the diaphyseal diameter of the long leg bones and the
thickness of the articular cartilage covering the femoral

head, femoral condyles and proximal tibiotarsal surface
varied little in 7 to 14 week old broilers. The thickness of
the femoral and proximal tibiotarsal articular cartilage
was more than 3 mm in broilers and less than i mm in
the older laying hens. The closure of the growth in the
tibiotarsus and the tarsometatarsus was the most reliable
criterion for age determination in broilers.

De herhaalbaarheid van bekken-
metingen van Belgisch witblauwe
runderen met de pelvimeter van
Rice en de verschillen tussen deze
metingen rond het afkalftijdstip

I. Kolkman, K. Matthys, G. Hoflack, L. Fiems, D. Ups,
A. de Kruif en G. Opsomer Vlaams Diergeneeskd Tijdschr
2007;76:431-437.

De routinematig uitgevoerde keizersnede bij het Belgisch
witblauwe (bwb) dikbilras wordt bekritiseerd uit dieren-
welzijnsoverwegingen. Daarnaast heeft de keizersnede ook
financieel-economische gevolgen. Selectie met het oog op
het terugdringen van het aantal keizersneden kan dan ook
wegens dierenwelzijnsredenen worden opgelegd of kan een
financieel-economisch voordeel opleveren. Een selectie-
strategie die onder andere gericht is op de toename van de
inwendige bekkenmaten van het moederdier, is dan ook
primordiaal. De voorwaarde voor selectie is het beschikken
over zo correct mogelijke informatie over het te verbeteren
kenmerk. Interne bekkenmaten kunnen bij het levende dier
worden gemeten met behulp van de pelvimeter van Rice.
In het hier beschreven onderzoek werd de herhaalbaarheid
van metingen van de bekkenhoogte en de bekkenbreedte
bij bwb-dikbilrunderen nagegaan tussen en binnen twee
onderzoekers en met behulp van de pelvimeter van Rice.
Er werd ook onderzocht of het bekken tijdens de partus
onderhevig is aan veranderingen door op drie verschillende
tijdstippen rond de partus te meten (een maand voor de
partus, binnen de 24 uur en twee weken na de partus). Er
werden geen significante verschillen aangetoond tussen de
metingen uitgevoerd door de twee verschillende onder-
zoekers voor wat betreft het meten van de bekkenhoogte.
Verder bleken de meetresultaten van onderzoeker 2 een
lagere, maar niet significant verschillende variatiecoëffi-
ciënt te hebben dan die van onderzoeker i; dit gold voor zo-
wel de bekkenbreedte als de bekkenhoogte. De gemiddelde
bekkenhoogte gemeten binnen 24 uur na de kalving bleek
0,48 centimeter groter te zijn dan de bekkenhoogte die ge-
meten werd een maand voor de partus (? kleiner dan 0,05).
Op basis van het hier beschreven onderzoek kan worden
gesteld dat het meten van bekkenmaten met de pelvimeter
van Rice tussen en binnen twee onderzoekers herhaalbaar
is en dat de partus invloed kan hebben op deze metingen.

Unusual presentation of an avulsion
of the long digital extensor tendon in
a dog: radiographic, computer
tomographic, arthroscopic, surgical
and histological findings

A long digital extensor tendon avulsion is reported in a
15-month-old intact male Great Dane with a right pelvic
limb lameness of 2-week duration. The orthopedic, radio-
graphic, computed tomographic, arthroscopic, surgical and
histological findings are described. Surgical excision of the
avulsed bone fragment and re-attachment of the tendon to
the lateral joint capsule of the stifle joint was successful and
the dog was free of lameness 6 and 12 months after therapy.

M. De Bock, /. Govaere, A. Martens, M. Hoogewijs,
G. De Schauwer, K. Van Damme en A. de Kruif. Vlaams
Diergeneeskd Tijdschr 2007; 76:443-446.

In this case report, a 720 degree torsion of the spermatic
cord in a 2.5-year-old Warmblood stallion is described.
Diagnosis was made through palpation and ultrasono-
graphy, and since future breeding potential was not impor-
tant, a bilateral orchidectomy was performed. The main
pathology of testicular torsion is ischemia and reperfusion
injury of the testis. Several antioxidant agents such as al-
lopurinol and melatonin could be effective in preventing
testicular ischemia and reperfusion injury.

CenE Bankiers weet wat er speelt in uw wereld. Onze innovatieve aanpak richt zich niet
alleen op uw privévermogen of op uw zakelijke financiën. Als gespecialiseerde bankiers
voor de medische sector houden wij ons bezig met alle aspecten van het medisch
ondernemerschap. Hierdoor kan CenE Bankiers u optimaal van dienst zijn met financieel
maatwerk en advies. Bent u op zoek naar een partner met verstand van uw zaken? Bel
dan met Chris Zegers via (030) 659 90 05 of kijk op www.cenebankiers.nl.

Er moeten grootschalige projec-
ten worden opgezet om het Friese
roodbonte koeienras te behouden,
meent de ledenvergadering van de
Stichting Roodbont Fries Vee. In 1993
waren er van het ras nog zeventien
koeien en vier stieren. Intussen zijn
er 320 dieren. De leden willen een
groot samenwerkingsproject opzet-
ten. Onderdelen van een dergelijk
project zijn het opzetten van een goed
fokprogramma, het verbeteren van de
invriesmogelijkheden van sperma, een
promotiecampagne voor producten
van roodbonte koeien en het opzetten
van een proefbedrijf met alleen dieren
van het Friese ras. Het is belangrijk
dit ras te behouden, om de diversiteit
van het genenmateriaal te bewaken
en meer duurzame koeien te kunnen
fokken.

Door het op jonge leeftijd \'spenen\' van
biggen krijgen deze te maken met een
abrupte overgang van goed verteer-
bare zeugenmelk naar relatief slecht
verteerbaar voer. Stressoren zoals
deze leiden kort na het spenen tot een
zeer lage groei en voeropname, stelt
Wikke Iduna Kuiler, die op 5 februari
promoveert aan de faculteit Dierge-
neeskunde te Utrecht. Uit haar studie
blijkt tevens dat biggen als gevolg van
het \'spenen\' gevoeliger zijn voor het
ontwikkelen van bepaalde ziektes.
Door biggen tijdens de zoogperiode te
laten wennen aan de opname van vast
voer zouden na het spenen minder
gezondheidsproblemen kunnen
optreden. Een mogelijkheid hiertoe is
het \'tijdelijk spenen\'. Daarbij worden
biggen tijdens het laatste deel van
de zoogperiode dagelijks twaalf uur
van de zeug gescheiden. Dit verhoogt
zowel de voeropname voor en na het
spenen als de groei. Ook verbetert de
werking van de darmen, waardoor
de kans op ziekten afneemt en diaree
wordt voorkomen.

In 2007 raakten 6.442 bedrijven
besmet met bluetongue, blijkt uit
gegevens van de Voedsel en Waren-
autoriteit (vwa). Dit aantal is ruim
veertien keer hoger dan in 2006. Toen
meldden 456 bedrijven een besmet-
ting met bluetongue bij de vwa. Hoe
de situatie er in 2008 uit gaat zien, is
volgens viroloog Piet van Rijn van het
Centraal Veterinair Instituut (cvi)
heel moeilijk in te schatten. Volgens
hem zijn in het zuiden van het land
veel dieren die al besmet zijn geweest,
in bepaalde mate beschermd tegen
serotype 8. In het noorden zijn minder
dieren besmet geraakt en zijn er dus
nog veel gevoelig voor bluetongue.
Van Rijn meldde tevens dat drie kal-
veren van koeien die vorig jaar tijdens
de dracht besmet waren geraakt met
bluetongue, bij geboorte vrij bleken te
zijn van bluetonguevirus. Via de biest
namen de kalveren antilichamen op.

Op woensdag 13 februari organiseert
de Diergeneeskundige Studenten
Kring de Veterinaire Praktijk en
Carrière Beurs, die dit jaar in het
teken staat van de toekomst van de
dierenarts, met als titel: \'Waar sta jij
over tien jaar?\' Onderwerpen die aan
bod zullen komen, zijn onder andere:
praktijkmanagement met een stukje
apotheekbeheer, ketenbeheer, klan-
tenbinding, internationalisatie, inno-
vatie, sollicitatie en juridische zaken.
De lezingen en workshops worden
gehouden van 12.00 tot en met 17.00
uur. Tevens is er in het Androclusge-
bouw op de faculteit Diergeneeskunde
een informatiemarkt met stands van
veterinaire bedrijven. Ter afsluiting is
er een buffet voor alle deelnemers.

Bezoek voor de inhoud, tijdstippen
en inschrijvingen van de lezingen
en workshops www.dskonline.nl. De
entree voor dierenartsen bedraagt
10 euro, inclusief buffet 15 euro.

Op zaterdag 8 maart 2008 organiseert
de stichting FelCan in samenwerking
met stichting Platform Verantwoord
Huisdierenbezit te Barneveld en de
faculteit Diergeneeskunde de jaarlijk-
se Kattendag. Deze vindt plaats in de
Collegezaal Gezelschapsdieren van de
faculteit Diergeneeskunde in Utrecht.
De onderwerpen liggen op het gebied
van endocrinologie, orthopedie,
opvoeding en gedrag, en pathologie.
Naast sprekers uit Nederland, zoals
prof. Andrea Gröne, dr. Hans Kooistra,
Roelof Maarschalkerweerd en Deb-
bie Reijnders zal hoogleraar \'Feline
Medicine\' Tim Gruffydd-Jones spreken
over \'cattery management\'. De Kat-
tendag is bedoeld voor dierenartsen,
dierenartsassistenten en fokkers en
de toegangsprijs bedraagt 15 euro
(inclusief lunch). Aanmelding kan via
de website www.felcan.nl.

Het 32ste wsava-congres in Sydney,
Australië, was volgens de organisato-
ren een groot succes, met deelnemers
van over de hele wereld, waaronder
Nederland. 20 tot 24 augustus 2008
wordt het wsava-congres gehouden
in Dublin, Ierland. Onder deelnemers
die zich in Sydney inschreven, werd
een vrije deelname verloot. Deze vrije
toegang werd gewonnen door Gonje
van Zinnicq Bergmann uit Nederland.
De organisatie hoopt naast Gonje nog
meer dierenartsen en dierenartsas-
sistenten te ontmoeten in Dublin.
Elke dag zullen paralel acht tot negen
series lezingen worden gehouden. Op
het programma staan twee dagen met
lezingen voor dierenartsassistenten
en ook is er gelegenheid voor \'free
communications\'. Vanaf de eerste
dag staat het congres in het teken van
Ierse muziek, dans en liederen. Details
voor de registratie zijn te vinden op
www.wsava2008.com. Registratie is
mogelijk via de website, maar ook op
de Voorjaarsdagen, waar een stand van
het wsava-congres aanwezig zal zijn.

Het West-Nijlvirus behoort tot de \'emerging zoönoses\'.
Wereldwijd verspreidt het virus, dat van origine voor-
namelijk voorkwam in Afrika, Zuid-Europa en Oost-
Azië, zich steeds verder naar de gematigde klimaat-
gebieden. In dit artikel worden de volgende vragen
beantwoord: hoe groot zijn de risico\'s op een uitbraak
van West-Nijlvirus in Nederland en vormen besmette
paarden een groot risico voor de volksgezondheid?

Het was vooral de uitbraak van West-Nijlvirus in de Ver-
enigde Staten in 1999 die voor veel opschudding zorgde en
de aandacht vestigde op het potentiële gevaar dat dit virus
vormt voor Nederland.

Het West-Nijlvirus behoort tot het Japanse encefali-
tisviruscomplex van het genus Flavivirus, familie Flavi-
viridae. Andere virussen die tot deze groep behoren, zijn
onder andere Japanse encefalitis, Murray Valley encefalitis,
St. Louis encefalitis en het Kunjinvirus (i).

Het West-Nijlvirus is het meest wijdverspreide arbo-
virus ter wereld. Het komt voor op alle continenten - uit-
gezonderd Antarctica - en werd voor het eerst geïsoleerd
in r937 in het bloed van een vrouw in Uganda. De eerste
geregistreerde epidemie vond plaats in Israël ini957 en
omvatte meer dan vijfhonderd opgenomen patiënten. De
grootste epidemie van het West-Nijlvirus tot nu toe vond
in 1974 plaats in Zuid-Afrika en resulteerde in duizenden
humane infecties. Sindsdien zijn er wereldwijd sporadisch
uitbraken geweest.

In de Verenigde Staten zijn sinds de eerste uitbraak
van de ziekte in 1999 tot nu toe meer dan 23.500 humane
gevallen van infectie met West-Nijlvirus gemeld, waarvan
9700 patiënten neurologische verschijnselen vertoonden
en 904 aan de ziekte overleden (2). In 2002 werden er in de
Verenigde Staten 14.717 bevestigde gevallen gemeld van
paarden met wnv, met een geschatte mortaliteit van 28
procent.

West-Nijlvirus is een vectorziekte die wordt overge-
bracht via muggenbeten. Met name muggen van het genus
Culex spelen een rol, waarbij in de gematigde klimaatge-
bieden de huismug Culex pipiens wordt beschouwd als de
belangrijkste virusoverdrager naar de mens. Het virus is
ook geïsoleerd in bepaalde zachte tekensoorten, maar de
rol van deze teken in de transmissie van het virus is tot op
heden onbekend.

II Senior docent onderzoeker, divisie veterinaire volksgezondheid,
departement ir as, faculteit Diergeneeskunde Utrecht.

Vogels vormen een belangrijk reservoir voor het virus. In
de Verenigde Staten zijn tot nu toe 59 geïnfecteerde mug-
gensoorten en 284 verschillende geïnfecteerde soorten vo-
gels geïdentificeerd, wat aangeeft dat dit virus in vergelij-
king met andere arbovirussen niet erg gastheerspecifiek is.

Het virus komt endemisch voor in grote delen van
Afrika, Europa en Oost-Azïe, wat echter niet altijd gepaard
gaat met klinische infecties. Vogels zijn over het algemeen
asymptomatische dragers, al stierven er bij de eerste
uitbraken in de Verenigde Staten grote aantallen kraaiach-
tigen aan het virus. Doordat vogels een zeer lange viremi-
sche periode kunnen doormaken, spelen zij een belang-
rijke rol bij de transmissie. Vogels kunnen geïnfecteerd
raken via een geïnfecteerde muggenbeet, maar ook door
onderlinge besmetting via de faecaal-orale route en door
het eten van besmette dode vogels. Trekvogels spelen een
rol bij de verspreiding van het virus over grote afstanden,
terwijl de lokale wilde vogelpopulatie bijdraagt aan lokale
verspreiding (3,4).

Ook andere diersoorten kunnen met West-Nijlvirus
geïnfecteerd raken, bijvoorbeeld honden, koeien, varkens,
eekhoorns, konijnen en knaagdieren. Deze diersoorten ont-
wikkelen meestal geen neurologische verschijnselen (5).

Besmetting van paarden en mensen is bijna altijd het
gevolg van een besmette muggenbeet. Paarden spelen bij
de overdracht naar mensen waarschijnlijk slechts een
zeer beperkte rol, gezien de korte viremische periode die
zij doormaken, en de lage virustiters die ze ontwikkelen,
waardoor ze niet in staat zijn vectoren te infecteren. Over-
dracht tussen mensen onderling is beschreven als gevolg
van bloedtransfusies, orgaantransplantaties, prikinciden-
ten, transuterine overdracht en mogelijk via borstvoeding

Niet alle paarden die geïnfecteerd raken met het virus, ont-
wikkelen klinische verschijnselen. De meest voorkomen-
de klinische verschijnselen zijn ataxie, spierzwakte, koorts
en blindheid. Tijdens de uitbraak in Frankrijk in 2000 zijn
ervan 131 gevallen met neurologische symptomen 76
gevallen bevestigd door middel van laboratoriumdiagnos-
tiek. Van deze bevestigde patiënten werd bij 72 procent
ataxie gezien, bij 62 procent koorts en bij 47 procent para-
lyse of parese. Bij aanvullend serologisch onderzoek van
ruim vijfhonderd andere paarden in de regio bleek dat 9,6
procent was geïnfecteerd zonder klinische symptomen (6).

De incubatieperiode van het West-Nijlvirus bedraagt drie
tot vijftien dagen. De meeste infecties verlopen zonder
symptomen. In vijftien tot twintig procent van de ge-

vallen worden lichte griepverschijnselen gemeld, zoals
koorts, hoofdpijn, spierpijn, anorexie, misselijkheid en
braken. Ook kan huiduitslag optreden. De ziekte duurt
dan meestal twee tot vijf dagen. In minder dan één procent
van de gevallen treedt de neurologische variant van de
ziekte op. De symptomen kunnen dan bestaan uit menin-
gitis, meningo-encephaltitis, myelitis, ataxie, spierzwakte,
toevallen en extrapyrimidale symptomen. Er is dan vaak
sprake van hoge koorts. In zeldzame gevallen zijn fulmi-
nante hepatitis, pancreatitis en myocarditis genoemd in
het kader van een West-Nijlvirusinfectie (6).

Gezien het hoge percentage subklinische infecties en de
overeenkomsten met andere neurologische syndromen is
laboratoriumdiagnostiek onmisbaar voor de diagnostiek
van West-Nijlvirus bij paarden. De diagnose West-Nijlvi-
rus kan worden gesteld op basis van virusisolatie in bloed,
cerebrospinale vloeistof of weefsel (post-mortem). Gezien
de zeer korte viremische periode en de lage titers bij het
paard kan de diagnose wnv niet worden uitgesloten op
basis van een negatieve virusisolatie. Bovendien is er op
het moment dat de eerste klinische symptomen optreden,
meestal geen viremie meer. Wel kan de diagnose post mor-
tem worden gesteld met behulp van immunocytochemie
op centraal zenuwstelselweefsel.

Bovendien kunnen de antilichamen tegen West-Nijlvi-
rus worden aangetoond. Met moet rekening houden met
kruisreactiviteit met antilichamen tegen andere flavi-
virussen. Als gouden standaard geldt op dit moment de
Plaque Reduction Neutralization Test. Ook is er een elisa
beschikbaar voor IgM en IgG. Met name IgM in serum is
relevant bij het stellen van de diagnose, aangezien deze
antilichamen zes ä zeven dagen na infectie in het bloed
verschijnen en pas na ongeveer drie maanden weer uit
het bloed verdwenen zijn. De aanwezigheid van IgM in de
cerebrospinale vloeistof is zeer suggestief voor een recente
wnv-infectie van het centraal zenuwstelsel, aangezien
IgM niet door de bloed-hersenbarrière kan (7).

Wil in Nederland een epidemie van West-Nijlvirus uitbre-
ken, dan moet aan verschillende factoren worden voldaan.
Ten eerste moeten er voldoende infecteerbare insecten-
soorten aanwezig zijn om als vector te kunnen dienen,
omdat verspreiding tussen gewervelde dieren onderling
slechts een zeer kleine rol speelt bij de epidemiologie van
het virus. Op basis van gegevens uit buitenlandse veldstu-
dies komen in Nederland tien muggensoorten voor die in
potentie als vector voor West-Nijlvirus kunnen optreden,
te weten Aedes albopictus, Aedes cinereus, Aedes vexans.
Anopheles maculipennis, Culex modestus, Culex pipiens, Ochle-
rotatus cantans, Ochlerotatus caspius, Ochlerotatus dorsalis en
Ochlerotatus excnisians. Het huidige overheidsbeleid, zoals
beschreven in het Natuurbeleidsplan van het ministerie
van LNV in 1990, waarbij meer aandacht wordt besteed
aan de versterking van de Nederlandse natuurgebieden
en de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur, zal
uitbreiding van het muggenbestand bevorderen. De
aanwezigheid van meer steekmuggen zal leiden tot een
verhoogd risico voor de volksgezondheid. Op het Noorde-
lijk halfrond is Culex pipiens pipiens de belangrijkste vector
van West-Nijlvirus en deze soort heeft in Noord-Amerika
bijgedragen aan een snelle verspreiding van het virus. C.
pipiens pipiens is in hoge mate ornithofiel, maar steekt ook
zoogdieren, inclusief de mens. Ervan uitgaande dat de
introductie van West-Nijlvirus in Nederland via trekvogels
verloopt, zouden C. pipiens en C. modestus de meest waar-
schijnlijke brugvectoren vormen (8).

Ten tweede moeten de in Nederland aanwezige vecto-
ren geïnfecteerd worden voor ze het virus verder kunnen
verspreiden. Aangezien paarden, mensen en andere zoog-
dieren slechts een hele korte viremische periode doorma-
ken, waarbij de virustiters in het bloed niet hoog genoeg
lijken te worden om vectoren te kunnen infecteren, is het
risico dat vanuit deze groep infectie van de vectorpopula-
tie optreedt, zeer klein. Geïmporteerde paarden uit besmet
gebied, of mensen die naar besmet gebied reizen en daar
geïnfecteerd raken, vormen dus niet echt een risico voor
verspreiding van het virus binnen Nederland. Trekvogels
kunnen in dit kader echter wel een grote rol spelen van-
wege de hoge virustiters in hun bloed en de lange viremi-
sche periode die zij doormaken.

Om de risico\'s voor de volksgezondheid te beperken, is
een goed signaleringssysteem onmisbaar. Het rivm heeft
daartoe een \'Early Warning System\' ontwikkeld, waarbij
zowel paardenpractici als artsen een grote rol spelen. Paar-
denpractici worden opgeroepen om bij het zien van een
paard met neurologische verschijnselen van onbekende
oorsprong gepaarde sera af te nemen en in te zenden voor
nader onderzoek. Ook in ziekenhuizen wordt een dergelijk
beleid gevoerd. Op deze wijze zal een uitbraak zo vroeg
mogelijk kunnen worden gesignaleerd. Tevens kan onder-
zoek van virustiters in vogels, zoals eerder genoemd, een
rol spelen bij signalering (4).

1. Reed SM, Bayly V/M, and Sellon DC. Equine Internal Medicine. 2nd
edition. Elsevier (usa) 2004:640-644.

2. Sejvar JJ. The long-term outcomes of human West Nile Virus infection.
Clinical Infectious Diseases 2007:44: i6r7-i624.

3. Kramer LD, Styer ML, and Ebel GD. A Global Perspective on the Epide-
miology of West Nile Virus. Not published yet. See: www.annualre-
views.org.

4. Eibers ARW, Rijn PA van en Rooij ERA van. Aanzet tot een Risk Analy-
sis met betrekking tot introductie van het Bluetongue virus en West
Nile Virus in Nederland. 2003. www.cidc-lelystad.wurnl.

5. Meulen KM van der, Pensaert MB, and Nauwynck HK. West Nile Virus
in the vertebrate world. Archives of Virology. 2005; 150:637-657.

6. Zeiler HG, and Schuffenecker I. West Nile virus: an overview of its
spread in Europe and the Mediterranean basin in contrast to its spread
in the Americas. Eurj CUn Microbiol Infect Dis 2004; 23 (3): t47-t56.

7. Castillo-Olivaris, J, and Wood J. West Nile virus infection of horses. Vet
Res 2004; 35:467-483.

Voor meer informatie: Virbac Nederland BV Postbus 313, 3770 AH Barneveld. E-mail: info@virbac.nl

Een ovariohysterectomie is nage-
noeg routine, maar dat neemt niet
weg dat er af en toe complicaties
kunnen optreden. En de vraag
is bij welke verschijnselen na de
operatie je als dierenarts actie gaat
ondernemen. Hoeveel uitspraken
het Tuchtcollege er ook over doet, in
de praktijk zal er altijd wel een dier
tussen de mazen van de tuchtrecht-
spraak belanden.

Bij deze Berner sennenhond van
drie jaar oud wordt op een gewone
doordeweekse dinsdag een ovariohys-
terectomie uitgevoerd door dierenarts
Bos. Als de hond twee dagen later
op controleconsult komt, bekijkt
praktijkgenoot Veen de hond. Veen
vraagt overigens wel aan Bos om bij
het consult mee te kijken. De eigenaar
geeft aan dat de hond de afgelopen
twee dagen enkele druppels bloed
heeft verloren, wat stiller is dan
anders, slecht eet en alleen drinkt. Bij
onderzoek blijken echter geen urgente
bijzonderheden: de temperatuur is iets
gestegen van 38,9 naar 39,5 graden,
de slijmvliezen zijn mooi roze en de
buik is soepel. Ruim een week later,
op zaterdag, begint de hond echter uit
de vagina te bloeden en de eigenaar
spoedt zich naar de praktijk. Dieren-
arts Bos doet een vaginoscopie maar
vindt alleen wat stolsels. Waarschijn-
lijk is het bloedverlies te wijten aan
persen bij de ontlasting.

Die uitleg klinkt misschien mooi, maar
op zondagavond krijgt de hond een zeer
hevige vaginale bloeding. De dienst-
doende dierenarts (niet Bos of Veen)
voert een spoedoperatie uit en vindt
daarbij niet alleen veel verklevingen,
maar ook een fibrineklont met de om-
vang van een grapefruit en vergroeid
met de blaas en een deel van het colon.
Naar haar mening is dit veroorzaakt
door een bloeding uit de cervixstomp.
En dat is voor de eigenaar reden om
dierenarts Bos voor het Tuchtcollege
te slepen, omdat hij blijkbaar de wond
niet goed heeft gehecht en omdat hij de
bloeding eerder had moeten vaststellen.

Het Tuchtcollege durft achteraf niet
met zekerheid te zeggen of Bos de hond
niet goed heeft gehecht. Het gebrekkige
postoperatieve herstel was hiervoor
niet direct een aanwijzing; bloed en
stolsels kunnen meerdere oorzaken
hebben. Toen de hond echter op zater-
dag begon te bloeden, had Bos kunnen
concluderen dat er mogelijk sprake was
van een bloeding uit de cervixstomp.
Bij dermate ernstig bloedverlies is een
vaginascopie niet voldoende, maar had
Bos onverwijld onderzoek moeten doen
door middel van een laparoscopie. Bos
krijgt een waarschuwing voor deze
nalatigheid, maar gaat verhaal halen
bij het Veterinair Beroepscollege. Hij
vindt het volkomen onterecht dat
zijn handelen als \'veterinair onjuist\'
wordt gekwalificeerd omdat hij geen
proeflaparotomie heeft verricht om de
oorzaak van de bloeding vast te stellen.

En daar begint de inhoudelijke
discussie waarin het Beroepscollege
weliswaar de knoop doorhakt, maar in
diergeneeskundig opzicht nogal wat
vragen overblijven. Volgens de eige-
naar van de hond was er sprake van
\'fors bloedverlies\'. Hij werkt zelf in de

medische sector en weet heus het ver-
schil wel tussen een paar druppels en
een zorgwekkende hoeveelheid. Maar
was dit zorgwekkend? Uit de stuk-
ken en tijdens de zitting komt alleen
naar voren dat de hond op de dag van
het bezoek aan de praktijk een beetje
drupte op de keukenvloer, wat van-
zelf ophield bij het betreden van de
praktijk. Waar het Tuchtcollege (vier
dierenartsen tegen één jurist) aannam
dat er van genoeg bloedverlies sprake
was om te concluderen dat de die-
renarts een laparoscopie had moeten
doen, vindt het Beroepscollege (met
vier juristen tegen één dierenarts) dat
het met dat bloedverlies wel meeviel.
Het staat vast dat er enkele druppels
vielen, maar voor \'fors bloedverlies\' is
geen bewijs te vinden. Eigenaren kun-
nen wel van alles beweren over fors
bloedverlies. Waar die fibrineklont
dan vandaan is getoverd, blijft overi-
gens in het midden. Het Beroepscol-
lege vindt dat ook een laparascopische
operatie risico\'s met zich meebrengt
en met een paar druppels bloedverlies
is zo\'n onverwijlde ingreep helemaal
niet geïndiceerd. De uitspraak wordt
vernietigd en de klacht wordt alsnog
ongegrond verklaard. En bij welke
hoeveelheid bloedverlies dan wel di-
rect een laparoscopische ingreep moet
worden verricht? U mag het zeggen.
Deze eigenaar vond dat de dierenarts
er te laat mee was en kreeg geen gelijk.
Een volgende eigenaar zal misschien
juist klagen over de rekening als u er
wel op tijd bij bent. Nee, nog lang niet
alle raadselen van de dierenartsen-
praktijk zijn ontsluierd.

T. Picavet, C.M. Butler, T.J. Daha,
D.C.K. van Doom, E. van Duijkeren,
LS. Goehring, D.J. Houwers, T.T.J.M.
Laan, C. van Maanen en M.M. Sloet
van Oldruitenborgh-Oosterbaan

In 2002 zijn de Nederlandse paar-
dendierenartsen begonnen met het
maken van leidraden. De definitie
van leidraad luidde: "Een hulp-
middel dat de erkende paarden-
dierenarts ondersteunt bij het syste-
matisch onderzoeken en behandelen
van een patiënt en het adviseren
van de eigenaar." Intussen is er in
Nederland in de erkenningen en cer-
tificering nogal wat veranderd, maar
de leidraden hebben hun nut zeker
bewezen. Dat heeft Marianne Sloet
ertoe aangezet om in 2006 opnieuw
het voortouw te nemen om samen
met negen andere specialisten de
ontwikkeling van een leidraad
\'Infectieuze aandoeningen\' aan te
pakken. Deze leidraad is op
14 november in een pao-d-cutsus
met de beroepsgroep besproken,
waarna alle opmerkingen zijn ver-
werkt. Voor u ligt het tweede deel:
\'Infectieuze aandoeningen -
digestie (deel i)\'. Deze keer komen
de bacteriële aandoeningen van het
digestieapparaat aan de orde. In
\'Digestie (deel 11)\', in het Tijdschrift
van I maart, worden parasitaire
en protozoaire ziekteverwekkers
besproken. In de maanden daarna
zullen de leidraden \'Huid\', \'Neuro-
logie\' en \'Vectorgebonden aandoe-
ningen\' worden gepubliceerd.

Men dient zich in het algemeen te rea-
liseren dat er niet altijd een eenvoudig
verband bestaat tussen de aanwezig-
heid van een micro-organisme en
het ontstaan van een aandoening.
Om ziekte te veroorzaken heeft het
micro-organisme virulentiefactoren
nodig (onder andere het vermogen
om toxinen te produceren). Verder is
de infectiedruk van belang en ook de
gastheer moet bepaalde eigenschap-
pen hebben die een ziekteproces faci-
literen, de zogenaamde gastheerfacto-
ren, om een dier ziek te laten worden.
Veel bekende darmpathogenen zijn
ook normale bewoners van het maag-
darmkanaal en sommige pathogenen
komen voor zonder klinische ver-
schijnselen te veroorzaken. Dit houdt
in dat het aantonen van een van deze
micro-organismen niet altijd betekent
dat er een oorzakelijk verband is met
de klinische verschijnselen, de zoge-
naamde causaliteit. Daarom is het aan-
tonen van een potentieel pathogeen
micro-organisme op zich, met welke
techniek dan ook, vaak niet voldoende
om een diagnose te stellen.

Voor bacteriologisch onderzoek
is minimaal 30 gram faeces nodig (in
verband met ophoping voor salmonel-
laonderzoek). Indien ook parasitolo-
gisch onderzoek moet worden gedaan
is wat meer nodig. Voor een kwantita-
tieve parasitologische bepaling is per
paard minstens 3 gram faeces nodig
om een MacMastertest te kunnen
uitvoeren. Het monster moet in een
lekvrije, onbreekbare container ver-
pakt zijn en de container mag niet tot
de rand toe gevuld zijn, omdat anders
overdruk ontstaat door gasvorming.
De monsters moeten zo snel mogehjk
worden verstuurd in wettelijk toege-
stane verpakkingen.

vmdc en gd kweken faeces ook wel
anaëroob, zo wordt bijvoorbeeld een
overmaat aan Clostridium, vooral C.
perfringens, vermeld op de uitslag.

Behalve naar Salmonella (direct en
via ophoping) wordt er gekeken naar
een overmaat van E. coli en naar ver-
anderingen in de flora, zoals bijvoor-
beeld dysbacteriose. Bij veulens is een
test op Rotavirus mogelijk.

Salmonellabacteriën zijn gramnegatie-
ve facultatief anaërobe bacteriën, die
behoren tot de familie Enterobacteri-
aceae. Veel verschillende serotypes zijn
in staat het paard te infecteren, maar
de serotypes uit serogroep B (vooral S.
Typhimurium) komen het meest voor.
Er zijn veel symptoomloze dragers
die Salmonella uitscheiden, maar de
actuele prevalentie van Salmonella-
uitscheiding in de algemene paarden-
populatie in Nederland is onbekend.
Uitscheiders vormen een mogelijke

besmettingbron voor gevoelige paar-
den. Risicofactoren zijn onder meer:
hoge omgevingstemperatuur, stress,
transport, antibioticumtoediening,
gastro-intestinale chirurgie, algemene
anesthesie, bestaande maag- en darm-
ziekten, veranderingen in het dieet en
immunosuppressie. Beschadiging van
de darmmucosa kan leiden tot syste-
mische absorptie en disseminatie van
bacteriën, hetgeen kan resulteren in
een algemene inflammatoire respons
met endotoxinemie en sepsis.

Een complicatie van salmonellose is
hoefbevangenheid en bij uitgesproken
hypoproteinemie kan ook oedeem
optreden. Salmonella spp. worden af
en toe geïsoleerd bij neonatale sepsis
met of zonder diarree. Bij veulens
kunnen naast diarree een groot aantal
bijkomende problemen ontstaan
zoals kreupelheid ten gevolge van
osteomyelitis, synovitis, arteriële
trombose, hoefbevangenheid, uitge-
breid haarverlies, zenuwsymptomen
ten gevolge van meningitis, subcutane
zwellingen ten gevolge van abcessen
of osteomyelitis ter hoogte van de rib-
ben, verkleurde urine ten gevolge van
pyelonefritis, hoesten ten gevolge van
pneumonie en ooginfecties.

Er bestaan asymptomatische (la-
tente) dragers van Salmonella, die in-
termitterend kiemen kunnen uitschei-
den bijvoorbeeld bij transportstress,
anesthesie of antibioticabehandeling.

Bij bloedonderzoek is de leuco-
penie met linksverschuiving het
meest opvallend, maar soms zijn ook
toxische veranderingen zichtbaar
in de neutrofielen. Later, meestal in
de herstelfase, kan een leucocytose
optreden.

Faeceskweek met behulp van opho-
pingstechnieken is de meest gebruikte
manier om Salmonella aan te tonen.
Vanwege intermitterende uitschei-
ding is de diagnostische sensitiviteit
echter niet hoog. Daarom dient men
om Salmonella met enige zekerheid
te kunnen uitsluiten tenminste drie
dagen achter elkaar een monster in te
sturen. Een cultuur van een biopt van
rectummucosa kan de sensitiviteit
eventueel verhogen tot 60 ä 75 pro-
cent. Een rectumbiopt brengt echter
risico\'s met zich mee.

De meest gevoelige en snelle test
om Salmonella op te sporen is volgens
de literatuur een pcr op faeces. Uit
onderzoek van het vmdc bleek de sen-
sitiviteit van PCR direct op mest echter
absoluut niet beter, maar juist minder
te zijn dan die van de kweek. Alleen
PCR van een voorophopingsmedium
gaf gelijke resultaten als de kweek,
maar dat biedt geen voordelen (dr E.
van Duijkeren).

Aantonen van Salmonella in faeces
bevestigt bij paarden die relevante
klinische symptomen vertonen, niet
per definitie de diagnose salmonellose
maar heeft wel een goede voorspel-
lende waarde. Salmonella spp. behoren
niet tot de normale darmflora van
het paard, maar worden soms wel als
passant aangetrofen. Bij sepsis is een
bloedcultuur geïndiceerd, maar die
kan een vals-negatief resultaat geven.

Behandeling
De initiële symptomatische behande-
ling is onafhankelijk van de oorzaak
van de diarree. De behandeling met
infusen, \'non-steroidal anti-inflam-
matory drugs\' (nsaid\'s), anti-diarree
middelen, anti-endotoxinemiddelen,
dieet en managementmaatregelen
valt buiten de opzet van deze leidraad.
Het gebruik van antibiotica is contro-
versieel omdat antibiotica juist ook
diarree kunnen veroorzaken. Door-
gaans wordt de volgende handelswijze
gevolgd:

- stoppen met het antibioticum dat
eventueel werd gebruikt toen de
diarrree begon;

- wanneer een dauercatheter wordt
geplaatst, wordt meestal ampicil-
line 15 milligram per kilogram
(mg/kg) intraveneus (i.v.) driemaal-
daags (3dd)/gentamicine 6,6 mg/kg
i.v. idd gegeven als \'paraplu\', mits
de hydratatietoestand van het
paard goed is;

- wanneer men bang is voor clostri-
diose wordt deze \'paraplu\' aange-
vuld met metronidazole (rs mg/kg
i.v. 2dd of 25 mg/kg per os (p.o.)
2dd) (paard moet in zijn paspoort
de aantekening \'ongeschikt voor de
slacht\' krijgen);

- Paarden verdacht van salmonel-
lose dienen zorgvuldig te worden
geïsoleerd. Risicofactoren (zie boven)
moeten worden vermeden. Regelmatig
ontwormen zou een preventief effect
hebben.

- Bij een bedrijfsprobleem moeten
voor het uitsluiten van salmonellose
alle dieren met diarree tenminste drie
maal op drie opeenvolgende dagen
worden bemonsterd. Ook kan het
raadzaam zijn de stallen (voerbak,
mestput et cetera) te bemonsteren
(zeker in een kliniek) om nosocomiale
infecties te voorkomen dan wel aan

- Huishoudelijke reiniging en droging
is voor de meeste bacteriën voldoende.
Is desinfectie geïndiceerd, dan is
natrium-p-tolueensulfonchlooramide
(Halamid®) een veel gebruikt en
effectief middel. Er kan ook gebruik
worden gemaakt van chloor 250 \'parts
per million\' (ppm) of een mengpre-
paraat van quaternaire ammonium-
verbinding/ formaldehyde/aldehyden
(Roloxid®).

- Salmonellose is in principe een zoö-
nose, hoewel transmissies van paard
naar mens zeldzaam zijn. Toch dient
de nodige zorgvuldigheid in acht te
worden genomen. Bij de behandeling
van zieke dieren moeten de verzorgers
aparte kledij, handschoenen en over-
schoenen dragen en apart gereedschap
gebruiken. Iedereen die in aanraking
geweest is met deze patiënten, dient
daarna de handen grondig te reinigen
(zeep) en te ontsmetten (bijvoorbeeld
met alcohol of een 1,7 procent oplos-
sing van mecetronium (Sterillium®)).

Herstelde paarden kunnen meerdere
weken en soms zelf nog langer Salmo-
nella uitscheiden. Alle aspecten van
dragerschap moeten met de eigenaar/
verzorger worden besproken.

- Gebruik het liefst stallen met niet
poreuze oppervlakten (stal geschil-
derd en voorzien van afwasbaar
plafond).

- Was muren en vloeren zeer gron-
dig (om alle organisch materiaal te
verwijderen). Het gebruik van een
hogedrukspuit wordt in verband met
aërosolvorming (effectieve versprei-
ding) ontraden.

- Reinig alle staloppervlakten daarna
met een zeepoplossing met behulp
van een tuinwaterslang.

- Week hardnekkige vlekken/plekken
tien tot twintig minuten met water
en schrob deze daarna met een borstel
schoon.

- Vuile plaatsen (hoeken, eet - en
drinkbakken) moeten liefst tweemaal
worden afgespoeld.

- Verwijder al het water, vooral van
de vloer, en gebruik daarna pas het
desinfectiemiddel, omdat dat anders te
veel verdund zou worden.

- Draag bij het aanbrengen van het
ontsmettingsmiddel beschermende
kledij (regenbroek), handschoenen en
schoenovertrekken en volg nauwkeu-
rig de voorschriften voor verdunning
en toepassing.

- Bij een uitbraak van een besmet-
telijke ziekte is het verstandig deze
desinfectiebehandeling (sprayen,
laten drogen en afspoelen van het
desinfectans) te herhalen.

- Schrob alle emmers, voer- en drink-
bakken en voederuitrusting af met een
zeepoplossing terwijl de stal droogt.
Besproei alles met verdund desinfec-
tiemiddel en laat het tien minuten
staan. Spoel daarna alles overvloedig
af met drinkwater. Alles waar de
paarden uit moeten eten of drinken
moet zodanig worden gespoeld dat het
volledig vrij is van desinfectiemiddel.
Droog alles af en breng het materiaal
dan terug in de ontsmette stallen.

en alle verzorgingsmateriaal (bor-
stels en dergelijke) spoel ze en laat
ze gedurende tien minuten in het
ontsmettingsmiddel weken. Borstels
van natuurlijke materialen moeten
worden nagespoeld en andere materia-
len moet men laten drogen.
- Handdoeken, besmette kledij en
andere te wassen materialen moeten
worden gespoeld om het grove vuil te
verwijderen. Was ze vervolgens in een
wasmachine bij een temperatuur van
tenminste 60 graden Celcius.

Clostridium spp. zijn obligaat anaërobe
grampositieve bacteriën die soms wor-
den gekweekt uit de mest van paarden
met antibioticageassocieerde diarree
en colitis. Deze bacteriën worden
eigenlijk nooit gekweekt uit mest van
gezonde volwassen paarden, noch uit
faeces van paarden met enteritis die
niet met antibiotica werden behan-
deld, maar wel uit faeces van gezonde
veulens.

Op bedrijven kan de infectiedruk
toenemen door de uitscheiding van
sporen door zieke veulens en de kans
dat andere veulens dan besmet raken,
is vrij groot. De mortaliteit kan soms
oplopen tot 50 procent.

Symptomen C. difficile
Bij zeer jonge veulens, één tot drie
dagen oud, wordt een vaak fataal
verlopende haemorraghisch necrotise-
rende enterocolitis aangetroffen, met
als initiële symptomen koliek, gevolgd
door papperige mest, dehydratatie,
hypoglycemic, acidose, neutropenie,
stoornissen in de elektrolytenhuis-
houding, symptomen van systemische
sepsis en zeer snelle achteruitgang van
de algemene toestand. Als het veulen
lang genoeg overleeft, ontstaat vaak een
bloederige diarree. Ook worden veulens
beschreven met milde tot ernstige diar-
ree, asymptomatische dragers en het
voorkomen van toxinen bij veulens be-
handeld met antimicrobiële medicatie.
De meeste veulens worden aangeboden
op een leeftijd jonger dan twee weken,
maar er zijn gevallen beschreven bij
veulens en paarden van alle leeftijden.
Doorgaans gaat een Clostridiumgeas-

socieerde diarree niet zomaar over
van het ene naar het andere paard. De
C. difficik-hacterie kan weliswaar via
orale weg overgaan van het ene op het
andere dier, maar dat hoeft niet tot
klinische problemen te leiden.

Symptomen C. perfringens
Bij veulens jonger dan tien dagen
wordt door Clostridium perfringens ge-
ïnduceerde diarree beschreven als een
snel verlopende aandoening met een
hoge mortaliteit. Plotselinge sterfte,
koliek, bloederige diarree samen met
klinische en hematologische sympto-
men van sepsis zijn de meest voorko-
mende symptomen bij deze neonati.
Ook milder verlopende gevallen met
spontaan herstel worden beschreven.
Veulens aangetast door Clostridium
perfingens type C sterven vaker en/of
worden vaker geëuthanaseerd dan de
veulens aangetast door type A.

Bij volwassen paarden wordt C.
perfringens geassocieerd met een acute
colitis na antibioticabehandeling. Als
symptomen worden waterige, stin-
kende diarree, hypovolemic, koorts,
depressie, anorexie, tachycardie,
metabole acidose, stoornissen in de
ionengehaltes en toxaemie vermeld.

Behandeling
Metronidazole (15 mg/kg i.v. 2dd of 25
mg/kg p.o. 2dd) gedurende vijf dagen
(paard moet in zijn paspoort de aan-
tekening \'ongeschikt voor de slacht\'
krijgen). Bij veulens kan men het
melkdrinken gedurende twee dagen
rantsoeneren of helemaal stoppen
in combinatie met glucose-infusen
en vervolgens, indien nodig, totale
parenterale voeding. Rantsoenering:
muilkorf, eenmaal per twee uur laten
drinken aan een wat uitgemolken
uier.

Bij neonatale veulens kan lactose-
intolerantie ontstaan na C. difficile-
infectie. Lactase suppletie (6000 tot
9000 FCC units po 6 tot 8dd) kan dan
worden toegepast.

- Diagnose vindt plaats via anaërobe
cultuur of speciale platen. Het kweken
van C. difficile vereist speciale -kort
houdbare- media. Toxines van C. diffici-
le (A en B) kunnen worden aangetoond

met -niet voor het paard gevalideerde-
commercieel verkrijgbare testkits. De
toxinegenen kunnen met behulp van
pcr worden aangetoond, maar het
is niet bekend of het aantonen van
die genen correspondeert met toxine-
productie in paarden. Deze testen zijn
in Nederland (nog) niet in gebruik.

Bij Clostridiuminfecties is desinfectie
een probleem omdat alleen hele hoge
concentraties desinfectantia effectief
zijn en dat is niet werkbaar in de prak-
tijk. Daarom wordt aangeraden bij
Clostridiumgerelateerde problemen
heel goed te reinigen en te drogen. In
de usa gebruikt men preventief de
toediening van intestinale adsorban-
tia (Bio-sponge®) of kaolin po langer
dan 16 uur na colostrumopname, de
toediening van antilichamen (om
clostridiose bij lammeren en kalveren
te voorkomen) p.o., en/of vaccineert
men drachtige merries met een runder-
vaccin (\'off-label\').

De obligaat intracellulaire bacterie die
voornamelijk bij varkens proliferatie-
ve enteropathie (pe) veroorzaakt, werd
in 1995 geïdentificieerd als Lawsonia
intracellularis en geclassificeerd in de
divisie delta van de Proteobacteria.
Bewijs voor de etiologische rol van
L intracellularis in pe werd geleverd
na orale infectie van in vitro geprodu-
ceerde organismen bij verschillende
diersoorten waaronder het paard. Re-
cent zijn in Nederland en België enkele
klinische gevallen van equine prolife-

Symptomen
De symptomen zijn aspecifiek: vaak
is er sprake van depressie, partiële
of totale anorexie, gewichtsverlies,
koorts, slappe mest en oedeem begin-
nend op de hoogte van de achterbe-
nen. Bloedonderzoek levert een zeer
ernstige (pan)hypoproteinemie op en
op de echo kunnen verdikte dunne
darmwanden zichtbaar zijn. Subkli-
nische gevallen van equine prolifera-
tieve enteropathie lijken zich voor te
kunnen doen met "het niet goed doen"
als enig symptoom. Pas gespeende
veulens rond de leeftijd van vier tot
zeven maanden vormen de voornaam-
ste risicogroep maar L. intracellularis is
ook aangetoond bij oudere dieren.

- De diagnose vindt plaats op basis
van klinische symptomen gecombi-
neerd met verdikte dunne darmwan-
den zichtbaar op echo en aanvullende
diagnostiek zoals bloedonderzoek en
het bepalen van antistoffentiter en pcr
op faeces.

- Serologie: aantonen van antistof-
fen tegen L. intracellularis {serumhuis:
gd Deventer; speciesonafhankelijke
blocking-elisa, nog zeer beperkt
gevalideerd voor paarden).

- Faeces-pcr: aantonen van L intra-
cellularis in de mest (relatief weinig
gevoelige pcr, met name gevalideerd
voor acute pi a bij varkens; gd Deven-
ter).

Bij het paard is nog weinig bekend
over de prevalentie en de impact van
L. intracellularis-mlecXies.

Vanwege het intracellulaire karakter
van de bacterie wordt aangeraden
antibiotica te gebruiken die ook intra-
cellulair goede concentraties geven,
zoals macroliden (met rifampicine)
of tetracyclinen. Macroliden kunnen
zowel voor de veulens als voor de mer-
ries ernstige nevenwerkingen hebben.
De combinatie azithromycine (Zithro-
max® 10 mg/kg idd p.o.) en rifampi-
cine (Rifadin® 5mg/kg 2dd p.o.) lijkt
wat veiliger te zijn dan erythromycine
gecombineerd met rifampicine.

Volgens recente literatuur zijn ook
oxytetracycline (6,6 mg/kg zdd i.v.)
en doxycycline (lo mg/kg zdd p.o.)
effectief tegen L intracellularis. De
tetracyclinen kunnen het best intra-
veneus worden opgestart waarna men
kan overstappen op doxycycline p.o.
als de patiënt klinisch verbeterd is.
Deze therapie moet een aantal weken
worden volgehouden. Ondersteunen-
de therapie zoals anti-ulcermedicatie,
infuus, plasma en nsaid\'s kunnen de
overlevingskans van aangetaste dieren
vergroten.

Isoleer veulens met diarree en maak
de stal waar ze uit komen goed
schoon. L intracellularis lijkt twee
weken te kunnen overleven in mest
en wordt via de faeces overgedragen.
Zie voor desinfectie het protocol bij
Salmonella.

Knaagdieren zouden mogelijk een
rol spelen in de transmissie, maar hier
is nog geen zekerheid over Bij varkens
vindt vaccinatie plaats. Dit is voor het
paard in onderzoek.

Rhodococcus equi is een gram-positieve
facultatief intracellulaire pathogeen
en komt frequent voor als oorzaak van
ernstige bacteriële bronchopneumo-
nie bij veulens tussen drie weken en
zes maanden (zie ook Leidraad - res-
piratie). Het maagdarmkanaal speelt
een belangrijke rol bij de verspreiding
van de bacterie in het milieu, maar

orale opname leidt over het algemeen
niet tot haematogene verspreiding en
pneumonie tenzij het gaat om zeer
grote hoeveelheden bacteriën.

Symptomen
De symptomen van het digestieap-
paraat zijn doorgaans heel mild of
zelfs afwezig en vaak wordt pas bij
sectie een gastrointestinale infectie
gevonden. Minder vaak voorkomende
klinische manifestaties zijn koliek,
diarree ten gevolge van ulceratieve
enterocolitis, lymfadenopathie ter
hoogte van het colon of het mesente-
rium, polysynovitis, septische artritis,
osteomyelitis, uveitis, anemie, throm-
bocytopenie, ulceratieve lymfangitis,
cellulitis, subcutane-, renale- en
leverabcessen.

digestieapparaat
Het is mogelijk, maar zeer moeilijk,
om met selectieve platen R. equi te
kweken uit faeces. Op de media die
in het routineonderzoek worden ge-
bruikt, wordt R. equi tussen de andere
darmbacteriën niet teruggevonden.
Ook bij gezonde paarden kan R. equi
in de faeces voorkomen, omdat het
een bodembacterie is. Ook is het
mogelijk R. equi in faeces aan te tonen
met behulp van directe pcr. Recent
onderzoek heeft aangetoond dat de
bacterie met name in tracheaalspoel-
sels en faeces met pcr kon worden
aangetoond en in veel mindere mate
in nasopharyngeale swabs.

Deze bacterie komt weinig voor bij
paarden, maar veel bij de mens en kan
ook voorkomen bij andere primaten,
kalveren, lammeren, biggen, honden,
katten, wezels, nertsen en fretten.

De symptomen zijn koorts, koliek
en diarree bij iets oudere veulens
(ouder dan twee weken). De infectie
is zelden fataal, behalve wanneer de
aandoening samen voorkomt met
andere infecties zoals bijvoorbeeld
Clostridium, zodat plotselinge dood
kan optreden. Het betreft echter bijna
steeds geïsoleerde gevallen en geen
groepsuitbraken. De diagnose wordt
gesteld op basis van een positieve
faeceskweek, maar de bacterie is ook
te isoleren uit faeces van gezonde
paarden.

Enteropathogene E. co//-stammen zijn
in staat onder experimentele omstan-
digheden bij paarden beschadiging
van de dunne darmwand te veroor-
zaken, maar het belang van E. coli als
verwekker van diarree bij paarden in
praktijkomstandigheden is nog niet
opgehelderd.

T. Picavet werkt bij Dierenkliniek de
Bosdreef in Moerbeke-Waas te België.
C.M. Butler en M.M. Sloet van Oldrui-
tenborgh-Oosterbaan zijn verbonden
aan het departement Gezondheidszorg
Paard, faculteit Diergeneeskunde,
Utrecht. T.J. Daha is lid van de Werk-
groep Infectiepreventie aan het Leids
Universitair Medisch Centrum te Lei-
den. D.C.K, van Doorn, E. van Duijkeren
en D.J. Houwers zijn verbonden aan
het departement Infectieziekten en Im-
munologie, afdeling Klinische Infectio-
logie van de faculteit Diergeneeskunde
te Utrecht. LS. Goehring bekleedt een
positie aan het Department of Clinical
Sciences, van het College of Veterinary
Medicine van Colorado State University
te Fort Collins, Colorado, USA. TT.J.M.
Laan is werkzaam bij de Lingehoeve
Diergeneeskunde in Lienden en C. van
Maanen is in dienst bij de Gezondheids-
dienst voor Dieren (gd) te Deventer.

V Generieke enrofloxacine voor injectie
10% UDA voor rund en varken
5% UDA voor kalf, varken en hond

Enroxll 100 mg/ml oplossing voor injectie voor runderen en varkens. EnrofloxdCinc.
Diergeneesmiddel UOA REC NL <0488. Samenstelling: I ml oplossinq voor injeciic heval:
enro«loxdc.ne 100 mq en n-hiitylakohol 30 mg als anlimKrob»e<H cooiervwmiddel. Indicaties:
RiitHlcTMi: BchjndHiiig van aandomir>gcn aan de ddemhatinqsvwgcn en hot mMgdarmitHsH
van batleri(4c <jt myroplasmale ooriprof^ (pastPurHlow, mycoplasmose, colibafiltosc. colisepli-
c.K-mK\') alsook van M>cundaire l)a< lende infeclicsna virale aandocninqpn (b.v. virale pneumonie).
^.dsffU\' B^andcliiig van aartdopningen aan de ddemhalingsvivgen cn het niaaqdarmslHsrl van
bäcIeriH«« of myioplasmale oorsprong (pasteurdtosc. mytopJasmosc. colibacillose) alsook van
mullif.Ktork-te /ickics /oah en^oolisfhc pneumonir Contra irsdicalies: N>n getxuiken in geval
van ti-Mslcnlic legen chinotorKn. gestoorde kraakboengroei co/of lijdens leisel aan het beweg-
ingsa(>pardai. Nk I gebruiken bi| overg<>^<gtM>Kl voor het werk/amc beslaitddeel of (een van)
de hiilpsloffcn Bijwerkingen: Op de iniectie plaats kunnen soms lokale sweef sol read ies oplreden.
Bi| runderen kiinnc-n soms gastro-intestinale storingen oplreden. Dosering: flifnclfffrv I x daags
2.5 ml\'100 kg IC, SC. gedurende 3 dgn De/e dosis mag verdubbeW svordén (S ml\'100 kg)
gedurende 5 dgn b)| gecompliceerde lurhtwcgaar>doenir>qen Varkens: I * daags 2.5 ml/>00 kg
IC, IM. gedurende J dgn. De/e do«s mag verdubbeld worden (5 ml/100 kg) purende i dgn
bij gecompliceerde luchiwegaandoeningen Wachttermijn: RurH;l<>t<;n, vlees: ^4 dgn. SWk- 5
dgn. YACkfOi; vlees: 10 dgn.

Ik ben bezig met een specialisten-
opleiding Emergency and Critical
Care (ecc). Omdat er in Nederland
nog geen specialisten ecc zijn,
werk ik vijf maanden per jaar op
de Spoed- en ic-afdeling in Bern,
Zwitserland. De vereiste rotaties
in andere disciplines volg ik in
Nederland op de Universiteitskli-
niek voor Gezelschapsdieren (ukg).
Om goed contact te houden met de
niet academische spoedpatiënt en
om te kunnen voldoen aan mijn
verplichte aantal patienten, werk
ik daarnaast nog drie maanden per
jaar in de Spoedkliniek voor Dieren
Amsterdam (sda). Al eerder werd in
het TvD een artikel geplaatst over de
opleiding, vandaag een relaas vanuit
Zwitserland.

Op 15 januari 2007 ging mijn oplei-
ding Emergency and Critical Care van
start en nu zit het eerste jaar er al weer
bijna op. De aanloopfase heeft lang
geduurd, maar nu het allemaal echt
begonnen is, vliegt de tijd!

Begin 2007 heb ik op de ukg de
eerste rotaties gevolgd, namelijk zes
weken interne geneeskunde en twee
weken cardiologie. Het was erg leuk
om na zoveel jaren praktijk weer op
de faculteit te werken. Er waren veel
nieuwe gezichten en de kliniek zelf
wordt ingrijpend verbouwd, maar
toch was de sfeer vertrouwd.

2 juli kwam de grootste stap: ik ging
aan de slag op de veterinaire faculteit
in Bern. De kliniek daar is kleiner dan
de ukg, maar is ook juist helemaal
verbouwd. Het is een prettig gebouw
met veel licht en ik geniet van de luxe
van een eigen bureau met uitzicht op
een vijver. Het patiëntenaanbod ligt
hier wat lager dan in Utrecht (ukg) en
Amsterdam (Spoedkliniek), maar dit
wordt ruimschoots gecompenseerd
met onderwijs en begeleiding. Bijna
elke dag begint met aanvullend onder-
wijs, zoals het bespreken van gelezen
artikelen, hoofdstukken uit boeken als
de \'Ettinger\' of\'DiBartola\', en casus-
sen. De dagen eindigen ook weer met
\'rounds\', waarin de patiënten van de
betreffende dag worden besproken.
Dit betekent dat zo\'n beetje elk schaar-
se uur vrije tijd opgaat aan studeren.

Mijn werk bestaat uit het stabilise-
ren en opwerken van binnenkomende
spoedpatiënten, samen met een bij
de spoedafdeling ingedeelde \'intern\'
(roulant). Hierbij gaat het om door
dierenartsen doorgestuurde patienten,
maar ook om dieren die nog niet bij
een dierenarts geweest zijn. Het blijkt
dat er hier nogal wat wordt aangere-
den en met al die grote honden zien
we ook vrij veel maagtorsies.

Net als op de ukg en de Spoed-
kliniek is de spoedafdeling een hele
organisatie: naast de levensreddende
en stabiliserende handelingen moeten
aanvullende onderzoeken en ingrepen
worden geregeld. Bij de spoed en op
de ic zijn geen studenten ingedeeld
die kunnen helpen, dus het is een
race tegen de klok om alles op een dag
rond te krijgen. Tussendoor legt mijn
opleider me het vuur aan de schenen
over het hoe en waarom van alles wat
ik doe, heb gedaan en zou willen doen.
De patiënten gaan de volgende dag
meestal naar een andere discipline,
zoals chirurgie, interne geneeskunde
of neurologie. Patiënten die kritiek
zijn, blijven onder onze verantwoor-
delijkheid vallen. Dit zijn bijvoorbeeld
dieren met meervoudig trauma, adem-
halingsproblemen of sepsis.

In de zomer was het behoorlijk
druk. Er is hier geen limiet aan het
aantal opgenomen patiënten, wat
betekent dat ook als het al helemaal
vol ligt, er nog plaats moet worden
gemaakt voor een maagtorsie en een
hemoabdomen. Een nadeel daarvan
is dat je soms achter de feiten aan-
holt, maar het voordeel is dat je veel
patienten ziet. Op een ic met twintig
patiënten komen reanimaties bijvoor-
beeld veel voor en het is opvallend hoe
goed iedereen hierin getraind is.

Sinds een paar jaar is in Zwitserland
een toename te zien van leptospirose,
wat betekent dat we hier erg veel
gevallen zien van acuut nierfalen. Het
lijkt erop dat het grootste deel van de
gevallen wordt veroorzaakt door sero-

vars die niet in de vaccinatie zitten, en
die bovendien vaker diffuse intravasa-
le stolling (dis) veroorzaken. Het ergst
waren september en oktober: soms
hadden we meerdere nieuwe gevallen
op een dag en bij elke hond die een
keer gebraakt had, werd maar direct
een paar handschoenen uit de kast ge-
trokken. Men vermoedt dat deze piek
samenhing met de overstromingen die
hier in september een hoop mensen
natte voeten hebben bezorgd. De grote
delen land die onder water hebben ge-
staan, waren waarschijnlijk een feest
voor zowel de ratten als de Berner
sennenhonden, de Appenseilers en de
Sint Bernards. Nu is de Kleintierklinik
van Bern in het gelukkige bezit van
een nierdialyse-apparaat en een dialy-
seteam. Honden die ernstig uremisch
zijn, worden dezelfde dag (of nacht!)
nog gedialyseerd. Om te voorkomen
dat er tijdens de dialyse stolsels ont-
staan, worden de patiënten gehepari-
niseerd: een hele uitdaging bij honden
die al stollingstoornissen hebben, en
die bijvoorbeeld bloeden in de longen.
Wat gelukkig nog altijd goed helpt
om besmetting met leptospiren te

Van oudsher bevatten arbeidscontrac-
ten tussen dierenartsenwerkgevers en
dierenartsen in loondienst in dierenartsen-
praktijken een bepaling waarbij geschil-
len moeten worden voorgelegd aan een
arbitragecommissie. Deze bepaling komt
uit de modelcontracten van de knmvd
zoals die in de meeste praktijken ook nu
nog gebruikt worden. Deze bepaling
geeft de indruk dat geschillen hiermee op
een betere en goedkopere manier kunnen
worden beslecht. De arbitragecommissie
bestaat bovendien uit dierenartsen, die
voeling hebben met wat zich op praktijk-
niveau afspeelt. Recent heeft onze praktijk
gebruik moeten maken van arbitrage. In
eerste instantie was het geschil voorgelegd
aan de rechtbank, doch de rechter verwees
beide partijen naar arbitrage, aangezien
dit in het arbeidscontract was bepaald.

voorkomen, is kou: nu de temperatuur
flink is gedaald, zien we geen nieuwe
gevallen meer

In mijn eerste maanden hier heb-
ben we ook relatief veel patiënten
gehad die langdurig moesten worden
beademd. De reden voor beademing
liep uiteen van longbloedingen door
leptospirose en verslikpneumonie
na status epilepticus tot longoedeem.
Net als nierdialyse is langdurige
beademing (vaak meerdere dagen en
nachten) een zeer intensieve behande-
ling, die alleen kan worden gegeven
bij de gratie van de aanwezigheid
van \'residents\' en \'interns\' die bereid
zijn hun nachtrust op te offeren. De
enige die eigenlijk geen keus heeft, is
de \'resident ecc\', ik dus... De eerste
nacht had ik heel optimistisch een
flutromannetje meegenomen, maar
daar kom je dus niet aan toe! Het zijn
patiënten die zeer uitgebreid gemo-
nitord worden en moeilijk stabiel te
krijgen zijn. De gemeten waardes zijn
vaak zo afwijkend dat je niet meer
het gevoel hebt een anesthesiepatient
te bewaken. Een hoge ademdruk,
een zuursofsaturatie van 82 procent.

werden gezonden naar de arbitragecom-
missie, bestaande uit twee dierenartsen
en een advocaat/jurist. De eisende partij
moest vooraf 5000 euro overmaken om
de commissie aan het werk te zetten. Er
volgde een zitting van enkele uren, waarin
beide partijen het geschil konden toelich-
ten. Ruim drie maanden (!) later volgde
de uitspraak, over een op zich eenvoudig
geschil, zonder enige toelichting op het
vonnis. Tegelijk volgde de rekening voor de
arbitrage: 12.500 euro, zonder specift-
catie. Een bedrag dat ver uitsteeg boven
de kosten van de schikking waartoe de
partijen werden veroordeeld.

Deze ervaring willen wij graag met
anderen delen. Een gang naar de recht-
bank is namelijk goedkoper en sneller!
Haal de arbitragehepaling dus uit uw
contracten en knmvd, kijk eens kritisch
naar de werkwijze en de kosten van de
arbitragecommissie.

een \'expiratoir end tidal co^\' van 10
kilopascal, een arteriële bloeddruk
met een gemiddelde van 50 millimeter
kwik... En wat te veranderen om deze
waardes te verbeteren? Soms lijken
veranderingen in de instellingen goed
aan te slaan, maar geven de vervolgens
bepaalde bloedgassen een heel ander
beeld. Koffie en Zwitserse chocolade
zijn op zo\'n nacht de hoognodige
brandstoffen...

Half december zat het er voor mij
hier voorlopig op en ging ik weer aan
de slag in Utrecht en Amsterdam. Het
gebruik van onder andere bloedgas-
bepalingen en bloeddrukmetingen bij
kritieke dieren zal in de Spoedkliniek
een vaste plek krijgen. En volgend
jaar kom ik graag weer terug in Bern.
Zolang mijn eigen hond Joost op zijn
ouwe dag maar geen leptospirose
oploopt!

Laura Ruys is dierenarts in de Spoed-
kliniek voor Dieren Amsterdam en re-
sident Emergency and Critical Care in
Bern, mede dankzij Hill\'s Pet Nutrition
en Idexx Laboratories.

Ik ben het met Dierenartsengroep
West-Brabant eens dat voor de oplos-
sing van arbeidsgeschillen, dat wil
zeggen geschillen tussen werkgever
en werknemer, arbitrage meestal geen
meerwaarde heeft. Dergelijke geschil-
len kunnen beter aan de burgerlijke
rechter (kantonrechter) worden voor-
gelegd dan aan arbiters. Een procedure
bij de burgerlijke rechter is niet korter,
maar wel minder kostbaar en voor dit
soort geschillen even goed. In de model-
arbeidsovereenkomsten van de knmvd
komt een arbitraal beding dan ook niet
voor Ik vraag me af waarom Dieren-
artsengroep West-Brabant er toch voor
heeft gekozen een arbitraal beding in
de arbeidsovereenkomst op te nemen.
mr. R.P.F. van der Mark
Secretaris Ereraad knmvd

In de wereld waarin we leven, is
er geen ontsnappen meer aan: de
globalisering van de landbouw en de
veehouderij. Iedere beleidsmaker,
veehouder, dierenarts of anders
betrokkene krijgt direct of indirect
te maken met de invloed van de
wereldhandel. Denk aan dierziekte-
uitbraken als mond en-klauwzeer
die export onmogelijk maken,
voerleveranciers die wereldwijd
opereren, en regelgeving die vanuit
Brussel wordt bepaald. Nederlandse
veehouders moeten al alle zeilen
bijzetten om het bedrijf draaiend te
houden, maar hoe zit dat met vee-
houders in ontwikkelingslanden?

Veehouders en landbouworganisaties
zowel uit \'het westen\' als uit ontwik-
kelingslanden zouden meer met
elkaar in discussie moeten gaan, om
van elkaar te leren en om samen tot
oplossingen komen voor een duur-
zame voedselproductie. Dat was het
uitgangspunt van het symposium \'The
World on your plate - livestock in a
global perspective\', dat op 7 november
jongstleden werd georganiseerd in
het kader van het twintigjarig bestaan
van Stichting Diergeneeskunde In
Ontwikkelingssamenwerking (did).
Het symposium werd georganiseerd in
samenwerking met het Endogeneous
Livestock Development (eld)-net-
work. Mede dankzij dit netwerk waren
er maar liefst zestien sprekers uit vijf
verschillende werelddelen aanwezig
en een groot aantal deelnemers van
over de hele wereld.

Na een korte inleiding over het
Nederlandse en Europese landbouw-
beleid na de tweede wereldoorlog
(\'nooit meer honger!\') en de gevolgen
die dat nu nog heeft op de internatio-
nale markt, was het woord aan David
Millar, professor aan de Universiteit
voor ontwikkelingsstudies in Ghana.
Hij vertelde dat dertig jaar geleden de
veehouderij in Europa werd gezien
als voorbeeld voor Afrikaanse landen,
maar dat steeds meer critici tegen-
woordig vinden dat de Afrikanen
beter hun eigen manier van landbouw
en veehouderij kunnen ontwikkelen
en zich beter op de lokale markten
kunnen richten dan continu hun blik
op Europa te houden.

Niet alleen de vermarkting wordt
steeds internationaler, dierziekte-uit-
braken hebben ook steeds grotere ge-
volgen. Een voorbeeld van een ziekte
die al geruime tijd de hele wereld in
zijn greep lijkt te houden, is aviaire in-
fluenza. Prof. dr. Arjan Stegeman legde
de epidemiologie van de ziekte uit
en ging vervolgens wat dieper in op
controlemaatregelen, met voorbeel-
den uit Thailand en Indonesië. Daarna
liet Atomba Titus Tegwi, veehouder
in Kameroen, de sociale gevolgen zien
van een Nigeriaanse uitbraak van ai
voor Kameroenese pluimveehouders.
Na deze twee presentaties kwam een
discussie op gang over de compensa-
ties die pluimveehouders krijgen als
hun dieren zijn geruimd (wie draait
daarvoor op en waarom krijgen alleen
pluimveehouders compensatie en niet
ook bijvoorbeeld slachters of markt-
kooplui?). Een andere vraag betrof de
houderijsystemen: als grote bedrijven
een risico lijken te vormen, waarom
dan niet allemaal terug naar het zoge-
naamde \'backyard farming\', waarbij
kippen op veel kleinere schaal worden
gehouden?

Binnen dit thema vonden twee discus-
sies plaats: ten eerste de goedkope
vermarkting van kipproducten naar
West-Afrika en ten tweede de gevolgen
van de vrije marktwerking voor de zui-
velindustrie. In Mozambique worden
veel veelal diepgevroren kipproducten
geïmporteerd uit Brazilië en Neder-
land. De pluimveehouderij in Mozam-
bique is kleinschalig en een groot te-
kort aan granen beperkt de productie.
De lokale pluimveehouders zijn daar-
door geen partij voor de internationale
aanbieders en kunnen hun producten
niet meer kwijt. Daarnaast zijn de kip-
producten die worden binnengebracht
vanuit Brazilië, regelmatig van on-
bekende oorsprong vanwege onvol-
doende (overheids)controle, waardoor
de kwaliteit en de houdbaarheid van
de producten niet meer zijn te achter-
halen. Ook komt het regelmatig voor
dat diepgevroren producten tussen-
tijds ontdooien, wat leidt tot bederf.
Deze bedorven producten komen
vervolgens wel op de markt, met alle
gevolgen van dien. Overheden van
ontwikkelingslanden kampen op dit
gebied met een dilemma. De overheid
wil de pluimveehouders ondersteu-
nen, maar wil daarnaast ook goed-
koop vlees beschikbaar stellen aan de
consumenten (die overigens zelf ook
vaak veehouder zijn). Importtarieven
kunnen hier de oplossing zijn, maar
de wereldhandelsorganisatie (wto)
en de wereldbank (imf) zijn voorstan-
ders van een vrije markt en dwingen
landen hun importbelastingen op te
heffen.

Het richten op en het beschermen
van de lokale markt werden ook be-
pleit door Harm Schelhaas, oud-vice-
president van de International Dairy
Federation. Hij hield een pleidooi voor
het behoud van het melkquotum in
Europa. Er is steeds meer draagvlak
om dit af te schaffen, vanwege het
sterk groeiende neoliberalisme in Eu-
ropa en de stijging van de melkprijzen.
Hoewel van alle kanten geroepen
wordt dat de vraag naar melk sterk zal
stijgen (onder andere door de econo-
mische groei van China), voorziet
Harm Schelhaas een ander scenario.
De stijging van de melkprijzen wordt
momenteel vooral veroorzaakt door
droogte in Australië en het tekort aan
melkvee in Amerika en Europa. Dit
is van veel grotere invloed en kent
een veel wankelder evenwicht dan
de stijgende melkconsumptie. Het
duurt minstens drie jaar voordat de
melkveehouderij (inclusief voervoor-
ziening voor het vee en verwerkende
industrie) zich heeft aangepast aan de
situatie op een bepaald moment. Dat

betekent dat de melkprijs straks inder-
daad pieken zal kennen, maar daar-
naast ook heel diepe dalen. Melkquota
zorgen voor een stabiele prijs en dit
komt de ontwikkeling van een markt
ten goede. Dat afschaffing van het sys-
teem de kansen voor ontwikkelings-
landen zeker niet zal vergroten, liet
ook mevrouw Ashalata van de Indiase
ontwikkelingsorganisatie anthra
zien. Tot 1991 was de Indiase markt
beschermd en waren melkveehouders
verenigd in coöperaties. Maar in 1994
werden de grenzen geopend voor
buitenlandse en binnenlandse private
bedrijven. Deze grote private melkpro-
ducenten werden nog groter dan ze al
waren en kregen nog meer invloed op
het zuivelbeleid dan ze al hadden. Dit
zorgde voor afbraak van het coöpera-
tieve systeem, een ontwikkeling die
werd versterkt door het dumpen van
melkpoeder en boter vanuit de eu.
Hoewel nog steeds zo\'n 70 procent
van de Indiase melk afkomstig is
van de \'kleine boeren\', hebben deze
grote moeite het hoofd boven water
te houden. Dit komt mede doordat
ze afhankelijk zijn geworden van de
internationale markt, niet alleen voor
hun afzet, maar ook voor bijvoorbeeld
voeraankopen.

In het middagprogramma was er
ruimte voor bespreking van lokale
initiatieven. Wat kunnen veehouders
zelf doen om hun situatie het hoofd
te bieden? Twee \'case\'-studies uit
Ethiopië en Mexico lieten zien dat het
belangrijk is zelf actie te ondernemen.
Door zelf het initiatief te nemen,
wordt het voor de boeren mogelijk
zich onafhankelijker op te stellen. In
Zuid-Ethiopië nam een groep noma-
den bijvoorbeeld het initiatief om hun
markt uit te breiden naar de golfsta-
ten. Hiervoor was het wel nodig dat
ze leerden lezen en schrijven en dat
ze enig inzicht kregen in financieel
management. Die kennis maakte het
hen mogelijk op hun eigen manier
schapen- en geitenvlees te produceren:
door een deel van de kudde te slachten
voordat de ergste droogte begint, blijft

er voor de overblijvende dieren vol-
doende voedsel over tijdens het droge
seizoen. Het project in Mexico betrof
een groep vrouwen die met behulp
van een externe deskundige een eigen
coöperatie hadden opgezet. Ook zij na-
men het heft in eigen handen, hetgeen
leidde tot een stabieler inkomen voor
hun gezinnen.

Het zelf actie ondernemen om
de markt zeker te stellen, is ook van
toepassing op twee initiatieven in
Nederland. Willem van Weperen is
betrokken bij het pmov, het platform
voor natuurlijk duurzame landbouw
en economisch gezonde multifunctio-
nele groene ruimte. Door efficiënter te
voeren wordt minder stikstof uitge-
stoten, wat weer een positief effect
heeft op de bodem en het gras, zonder
dat het ten koste hoeft te gaan van de
productie. Ongeveer 10 tot 20 procent
van de Nederlandse melkveehouders
is aangesloten bij pmov. Nog een stap-
je verder gaan biologisch-dynamische
(bd) veehouders. bd-veehouder Huib
Bor pleitte ervoor om melkveebedrij-
ven aan te passen aan het ritme van de
natuur, in plaats van de natuur naar de
hand van de melkproductie te willen
zetten. Ook dit hoeft niet ten koste te
gaan van de melkproductie. Hoewel
beide heren tijdens de discussies aar-
dig wat kritiek te verduren kregen
- de claim dat biologische producten
gezonder zijn, stuitte op flink wat
verzet - ontkrachtten zij wel de hard-
nekkige vooroordelen dat biologisch
gehouden koeien minder melk zou-
den produceren. Ook hoeft \'groener
boeren\' niet gepaard te gaan met
inkomensderving. In hun visie zijn
dergelijke \'low input\'-systemen een
innovatieve vorm van veehouderij en
vormen ze de sleutel tot een duurzame
toekomst.

Tijdens één van de workshops werden
delen getoond van de film \'We feed the
world\', waarbij de schaalvergroting
en mechanisering van de landbouw
en veeteelt in beeld worden gebracht.
Hoewel de beelden voor sommige
aanwezigen bekend waren, waren
vooral de aanwezigen uit Afrika
en Azië geschokt door de beelden
(onder andere van kuikentjes op de
lopende band). Naar aanleiding van
deze filmbeelden werd onder leiding
van Stichting De Boerengroep, een
organisatie die voorlichting geeft over
duurzame en zelfstandige landbouw,
een interessante discussie op gang
gebracht. De toon van de film was vrij
negatief ten opzichte van de westerse
technologieën, maar in de zaal was
men het er wel over eens dat deze
technologieën een deel van de oplos-
sing kunnen zijn in de armoedebestrij-
ding. Daarbij werd het als oneerlijk
beschouwd om de schaalvergroting
als \'westers\' te bestempelen, omdat
overal op de wereld megabedrijven te
vinden zijn. Maar is regionalisering
dan een oplossing? Veel megabedrij-
ven kunnen niet anders dan zo groot
groeien, willen ze nog inkomsten
binnenhalen. Guus Geurts, auteur van
het boek Voedsel Hier en Daar, misschien
kunnen we leren van elkaarkwam met
andere oplossingen. We kunnen de
oplossing van dit probleem volgens
hem niet overlaten aan veehouders
of consumenten. Dit moet op politiek
niveau worden opgelost en daar moet
de politiek van doordrongen worden.
De EU moet in haar onderhandelingen
op internationaal niveau en specifiek
als het om ontwikkelingslanden gaat
een humaner gezicht laten zien en bij-
voorbeeld pleiten voor het opnemen
van miheu- en \'fair trade\'-standaarden
in de wto-voorwaarden.

Dit symposium werd mogelijk
gemaakt door een subsidie van Oxfam
Novib. Mocht u als donateur willen
bijdragen aan de activiteiten van dio,
dan kan dat door overmaking van
25 euro op giro 6910, onder vermel-
ding van \'donatie\'. Als u meer wilt
weten over de organisaties die in
dit artikel zijn genoemd, of als u de
\'proceedings\' van het symposium zou
willen ontvangen, neem dan contact
op met Stichting d 10, via dio(ä)dio.nl.

Donderdag 13 en vrijdag 14 decem-
ber organiseerde Roman House
Publishers voor de vierde keer de
ip\'s Winterconference in de Sparren-
horst te Nunspeet, in samenwerking
met Pfizer Animal Health. Het Pfizer
AH pre-congressymposium met als
titel \'Bewegen of niet bewegen?\'
vormde een goede inleiding en bood
tevens enkele praktische oplossin-
gen voor het centrale thema \'Wel-
vaartsziekten\'.

Dierenartsassistente Esther Klok ver-
telde vol enthousiasme en vooral op
heel praktische wijze over de diverse
programma\'s die het gehele jaar lopen
in dierenartspraktijk Noordwest-
Groningen. Deze programma\'s leiden
tot een betere klantbinding en verge-
makkelijken de gang naar de praktijk,
zodat eventuele gezondheidspro-
blemen vroegtijdig kunnen worden
opgemerkt en zelfs voorkomen. Esther
noemt de kinderprogramma\'s, waarbij
kinderen de praktijk spelenderwijs
leren kennen, de \'juniorconsulten\' die
door assistenten worden gehouden,
en het speciale assistentenspreekuur
waar eigenaren rechtstreeks of op
verwijzing door de dierenarts terecht
kunnen. Dit assistentenspreekuur is
gratis en is speciaal bedoeld om meer
advies en begeleiding te kunnen geven
bij onder andere gedrags- of gebits-
problemen en obesitas. De therapie-
trouw wordt door deze begeleiding
aanzienlijk verhoogd. Esther Klok
verstrekte praktische tips over het
omgaan met en het motiveren van
eigenaren om mee te doen aan een ge-
wichtsmanagementprogramma. Voor
het vaststellen van het ideale gewicht
van een hond wordt gebruik gemaakt
van het gewicht dat het bewuste dier
had op de leeftijd dat het volwassen
werd, dus op ongeveer eenjarige leef-
tijd (anderhalf tot twee jaar bij grote
hondenrassen). Om te illustreren wat
het overgewicht voor het dier bete-
kent, vraagt Klok de eigenaar een zak
voer van bijvoorbeeld tien kilogram
vast te houden, terwijl zij uitleg geeft
over overgewicht. Wanneer de eige-
naar dan na een minuut of tien begint
te vragen of hij de zak al neer mag
zetten omdat deze zo zwaar wordt,
geeft Esther aan dat dit nu het gewicht
is dat de hond continu extra met zich
mee moet dragen.

Voor hondenbezitters is het in Neder-
land steeds vaker nodig eerst een stuk
met de auto te rijden op zoek naar een
stuk bos, strand of heide om met de
hond een wandeling te kunnen maken
waarbij de viervoeter los mag rondlo-
pen. Daarnaast blijkt uit onderzoek
(Pfizer, steekproef onder ongeveer
duizend dierenartspraktijken in Ne-
derland, bij 128 hondeneigenaren) dat
85 procent van de hondeneigenaren
het hele jaar door regelmatig reist met
hun hond. Uit hetzelfde onderzoek
komt naar voren dat 15 procent van
deze honden dit reizen als \'onprettig\'
ervaart. Hierop wijzen braken, onrust
en niet in de auto willen. Ongeveer
58 procent van de eigenaren van deze
honden doet hier verder niets mee.
Ook in de praktijk blijkt de aandacht
voor reisziekte minimaal. Een belang-
rijke reden hiervoor is het ontbreken
van grootschalig onderzoek en een
geregistreerd middel voor veterinair
gebruik. Het anti-emeticum Cerenia®
(werkzame stof maropitant) kan bij
honden preventief worden gebruikt
om braken te voorkomen, zoals bij
misselijkheid veroorzaakt door chemo-
therapie. In hogere doseringen (8 mil-
ligram per kilogram, eenmaal daags)
kan maropitant worden gebruikt om
braken als gevolg van reisziekte te
voorkomen gedurende maximaal twee
dagen. Hierbij is het belangrijk om de
tabletten toe te dienen na een lichte
maaltijd om braken na het ingeven op
een lege maag te voorkomen.

Olga van der Baan-Slootweg, kinder-
arts sociale pediatrie en werkzaam in
het Behandelcentrum Heideheuvel in
Hilversum, gaf een uiteenzetting over
obesitas bij kinderen, een ziekte die
duidelijk het gevolg is van onze \'luxe\'
levensstijl. Luxe leidt tot overgewicht,
wat op zijn beurt leidt tot ernstige
ziektes. "Is er dus wel sprake van
welvaart?", vroeg Van der Baan zich
af. De afkapcriteria voor volwassenen
op basis van de Body Mass Index (bmi)
en het relatieve risico op gezondheids-
problemen bij het stijgen van de bmi,
zijn niet rechtstreeks toepasbaar op
kinderen. Uit onderzoek onder arts-
specialisten bleek dat het schatten van
de mate van overgewicht op basis van
het blote oog een te lage maat aangaf.
Het is dus niet zo verwonderlijk dat
ouders het overgewicht bij hun kind
niet goed kunnen schatten of het zelfs
geheel niet erkennen.

Ondanks al het onderzoek op het
gebied van aan obesitas gerelateerde
gezondheidsproblemen (diabetes
mellitus type 11, leververvetting, hoge
bloeddruk, ademhalingsproblemen et
cetera) is er nog steeds geen effectieve
preventieve therapie. De prevalentie
van overgewicht neemt toe en op dit
moment zijn er wereldwijd ongeveer
evenveel mensen die ondervoed als
die overvoed zijn. De grootste zorg
vormen hele jonge kinderen waarbij
overgewicht al een probleem vormt,
met als schokkend voorbeeld een
driejarig kind met een gewicht van
88 kilo. In Nederland lijden ongeveer
170.000 kinderen aan obesitas en
680.000 kinderen aan overgewicht.
Van der Baan wees op enkele valkui-
len in de strijd tegen overgewicht,
zoals een kind met overgewicht alleen
naar een diëtiste sturen. Na het volgen
van een dieet zal de stofwisseling ver-
laagd zijn, waardoor het niet mogelijk
is naar het \'normale\' voedingspatroon
terug te keren zonder in gewicht toe
te nemen. "Eet je bord leeg", is ook
geen goed advies aan kinderen, want
"ze moeten leren luisteren naar hun
verzadigingsgevoel." Het verstoppen
van calorierijke voeding verhoogt
de aantrekkingskracht ervan. En het
direct aanspreken van het kind op het
overgewicht door de ouders werkt
averechts en geeft de boodschap af dat
het kind niet goed genoeg is. Gedrags-
therapie, waarbij de ouders begeleid
worden, en groepstherapie bij kinde-
ren leiden tot betere resultaten dan

een individuele behandeling. Gesprek-
ken over het omgaan met gezond
eten, het niet alleen verhogen van de
activiteit maar daarnaast het vermin-
deren van de inactiviteit spelen hierbij
een cruciale rol.

Etholoog Ruud de Meester uit België
vertelde op enthousiaste wijze hoe
het verzadigingscentrum van honden
wordt beïnvloedt door allerlei externe
en interne factoren. Hormonale in-
vloeden spelen bij honden een rol na
castratie, maar ook de beschikbaar-
heid van voedsel, de competitie om
voedsel met andere honden en de
band met de eigenaar beïnvloeden de
verzadiging. Gedomesticeerde honden
leven in een omgeving (gezin) waarin
regels onvoorspelbaar en inconsistent
zijn. Dit leidt tot angst en gedrag als
baknijd en opschrokken van eten. Om
honden een gezond verzadigingsge-
voel aan te leren is het belangrijk dat
een puppy leert te stoppen met eten
als hij vol zit en niet pas als de bak
leeg is. Hiervoor wordt aanvankelijk
meer voedsel gegeven dan nodig is,
waarna de pup met een speeltje wordt
weggelokt op het moment dat hij
voldoende calorieën heeft binnenge-
kregen. Het voedsel kan dan worden
weggenomen, zonder dat de hond de
volgende keer zal gaan schrokken.

Prof. dr A. Beynen zette duidelijk
uiteen dat overgewicht het resultaat is
van een positieve energiebalans en dat
de therapie dus moet bestaan uit een
negatieve energiebalans. Onderzoek
van Kealy et al. in 2002 toonde al aan
dat het beperkt voeren van labradors
de levensverwachting met gemiddeld
twee jaar verhoogde.

Ook dr Alex German (University
of Liverpool) belichtte de oorzaken
en met name de gevolgen voor dieren
met overgewicht en obesitas. Hij gaf
aan dat gemiddeld 30 procent van de
honden in de vs, uk. Frankrijk en Au-
stralië leidt aan overgewicht, maar dat
slechts 18 procent van de eigenaren
zich hiervan bewust is. Bij de behan-
deling van overgewicht kwamen de
twee beschikbare diergeneesmiddelen
mitratapide en dirlotapide aan bod.
Beide zijn remmers van de vetopname
vanuit de darmcellen naar de circula-
tie door te binden aan microsomaal
triglyceride transfer proteïne (mtp).

De volgende spreekster, dr Sofie
Bhatti, haakte in op het gebruik van
medicatie bij de behandeling van
obesitas. Ghreline is een orexigeen
(eetlust stimulerend) hormoon dat
door de maagwand wordt aangemaakt
op het moment dat de maag leeg is.
Grheline zorgt voor de afgifte van
groeihormoon, heeft een effect op de
endocriene pancreas en verhoogt de
\'cardiac output\'. Ghreline is in 1999
ontdekt en sindsdien vinden onder-
zoeken plaats naar ghrelineantagonis-
ten voor de behandeling van obesitas
bij mens en dier Op dit moment zijn
er echter nog geen ghrelineantagonis-
ten beschikbaar

In haar tweede voordracht besprak
dr Bhatti de relatie tussen obesitas en
diabetes mellitus type II bij de kat, die
in tegenstelling tot bij de hond, weten-
schappelijk is aangetoond. Bij honden
is alleen aangetoond dat obesitas leidt
tot duidelijke veranderingen in gluco-
setolerantie en insulinesecretie, maar
de echte overgang naar klinische dm is
tot op heden nog niet aangetoond.

Drs. Frank Verstappen besprak op
confronterende en brede wijze de
alledaagse welvaartsziekten die we
tegenkomen bij exoten. De vogelpo-
pulatie in Nederland sterft vroegtijdig
door onze welvarende manier van
leven en reizen: van de zeshonderd
kerkuilen die jaarlijks geboren
worden in Zuid-Limburg, komen er
ongeveer vierhonderd te overlijden
door aanrijdingen, de zogenaamde
\'road kill\'-slachtoffers. Ook vallen er
jaarlijks meer dan duizend \'train and
plane kill\'-slachtoffers onder vogels.
Maandelijks worden er gemiddeld
honderd tot tweehonderd olieslacht-
offers aangeboden, waarbij juist de
minerale oliën en palmolie leiden
tot lekkende verenkleden. Andere
welvaartsziekten zijn gerelateerd aan
het industrieel houden, slachten en
verwerken van exotische dieren en
niet te vergeten de \'re-emerging\' ziek-
tes die zich wereldwijd steeds meer
verspreiden (\'monkeypox\', aviaire
influenza et cetera). Welvaartsziekten
in de praktijk zijn vooral te wijten aan
de manier waarop veel eigenaren hun
vogel of reptiel houden: een verkeerde
huisvesting (gebrek aan uv-b licht) en
eenzijdige, deficiënte voeding (gebrek
aan calcium bij de grijze roodstaart,
gemis van vitamine d 3 en calcium bij
reptielen en schildpadden) leiden tot
allerlei afwijkingen aan het skelet,
ziektes en vaak ook de dood van het
dier De uitingen van stress bij vogels
worden door veel eigenaren niet her-
kend, tenzij de vogel zich tot bloedens
toe kaal pikt. Abnormale gedragingen
worden geaccepteerd als \'grappig\',
terwijl natuurlijke gedragingen als
schreeuwen en slopen, als ongewenst
en afwijkend worden beschouwd.

Als laatste spreker kwam drs. Gert
ter Haar aan het woord. Hij ging
uitgebreid in op het obesitashyp-
oventilatiesyndroom dat ook wel
het \'Pickwickian syndrome\' wordt
genoemd. Dit syndroom komt met
name voor bij brachycephale rassen
en kenmerkt zich door een aanhou-
dende hypoventilatie die niet alleen
aanwezig is tijdens de waaktoestand
(awake chronic hypercapnia), maar
tijdens het slapen verergert door de
aanwezigheid van obstructieve ap-
noe\'s. Dit syndroom treedt met name
op bij dieren die leiden aan morbide
obesitas (Body Condition Score 9) en
bij dieren met een bovenste luchtweg-
obstructie. Alvorens de lichamelijke
problemen chirurgisch aan te pakken
(resectie van het stenotische gebied)
is gewichtsverlies en een tijdelijke
ondersteuning met Sedativa en corti-
costeroïden gewenst.

Het \'4th European Equine Health
& Nutrition Congress\' (eehnc)
zal plaatsvinden op vrijdag 18 en
zaterdag 19 april 2008 op het terrein
van het Wageningen University &
Researchcenter (wur).

Het vierde eehnc heeft een praktisch
toepasbare insteek. De congresorgani-
satie nodigt onderzoekers, dierenartsen,
nutritionisten, vertegenwoordigers uit
de nutra- en farmaceutische industrie,
professionele paardenhouders, sport-
federaties en educatieve instellingen
uit om een multidisciplinaire uitwisse-
ling van kennis te bevorderen.

Op de vrijdagochtend voorafgaand
aan het congres vinden diverse prakti-
sche workshops en een demonstratie
plaats. Mare van den Top (Advies-
bureau vo e r- r a ad) verzorgt een
workshop op het gebied van grasland
en ruwvoermanagement. Michael
Lindinger verzorgt een workshop/de-
monstratie met betrekking tot een
niet invasieve techniek om uitdroging

bij paarden te meten met behulp
van multifrequentie bio-elektrische
impedantie-analyse. Voor de paarden-
voedingsindustrie wordt een speciale
discussiebijeenkomst georganiseerd
met betrekking tot de (aankomende)
Europese Diervoederwetgeving.

Het congres (vrijdagmiddag) start
met een speciale sessie gewijd aan \'im-
munonutrition\' die zal worden ingeleid
door prof. Goddeeris (ku Leuven/ Uni-
versiteit Gent). Aansluitend zal prof.
Orlandi (Universiteit van Pisa) ingaan
op immunotransfer en colostrumop-
name. Lori Warren (Universiteit van
Florida) zal een lezing verzorgen over
voedingsstoffen met potentie om de
immuniteit van paarden te stimuleren.

Op zaterdag geeft Michael I. Lin-
dinger (Universteit van Guelph) een
presentatie getiteld \'Zweetproductie,
uitdroging en elektrolytensuppletie;
uitdagingen voor het prestatiepaard\'.
Als inleiding zal Ben Horsmans als
praktiserend paardendierenarts een
korte videopresentatie verzorgen

om de discussie tussen \'praktijk\' en
\'wetenschap\' te bevorderen. Pat Harris
(Waltham) zal tips geven voor de voe-
ding van het groeiende paard. Wendy
Pearson (CanTox Health Sciences
International) zal het nut bespreken
van glucosamine, chondroitine en
andere \'nutraceuticals\' in de preventie
of behandeling van artritis bij paarden.
Op beide dagen worden presentaties
afgewisseld met vrije communicaties.
De geaccepteerde mini-reviews en ab-
stracts zullen eind januari worden aan-
gekondigd op de congreswebsite. Aan
dit congres zijn zestien uren toegekend
in het kader van het nascholingstraject
van de erkende paardendierenarts.

Meer informatie over dit congres
kunt u vinden op www.equine-
congress.com of bij de secretaris
van dit congres, David van
Doorn, e-mail: david.van.doorn(|)
equine-congress.com, telefoon:
(030)25 33 474-

Op maandag 3 maart 2008 organiseert
het departement Gezondheidszorg
Paard te Utrecht het Spring Symposium
on Equine Colic and Endotoxaemia.
Een internationaal sprekerspanel
zal tijdens dit symposium de recente
wetenschappelijke ontwikkelingen
op het gebied van endotoxinaemie en
koliek bij het paard vertalen naar de
dagelijkse praktijk. Cathérine De-
lesalle (Universiteit Gent) bespreekt de
incidentie, het ontstaan en het gevaar
van endotoxinaemie bij het paard met
koliek. Hoofdspreker Anthony Bliksla-
ger (North Carolina State University)
zal dieper ingaan op het belang van
de barrièrefunctie van de darmwand
tijdens een koliekaanval en de behande-
ling, de follow-up en de complicaties
van koliek en endotoxinaemie. Marco
de Bruijn (Dierenkliniek Wolvega) sluit
af met een aantal praktische handvaten
voor de diagnose en de behandehng van
koliek bij het veulen. Het programma
begint om 12.30 uur en zal om 18.00
uur afgelopen zijn. Deelname is gratis.

A. Menarini Diagnostics organiseert
op 29 februari en i maart aanstaande
in hotel en congrescentrum De
Heerlickheijd van Ermelo een twee-
daags symposium (vrijdagmiddag en
zaterdagochtend) met een uitgebreid
wetenschappelijk gedeelte. Op het
programma staan de volgende onder-
werpen: dermatopathologie en het
nemen van huidbiopten (R. van der
Luer), technische aspecten en beper-
kingen van cytologisch onderzoek (T.
van den Ingh), casuïstieken leveraan-
doeningen (R. Gerritsen), het gebruik
van software in de bedrijfsvoering van
de dagelijkse praktijk (M. Souverijn),
vitamine K antagonistintoxicatie
(C. van der Meiden), orthopedie (H.
Nieuwendijk), het meten van medica-
tiebloedspiegels en het interpreteren
van bloeduitslagen (P. Mandigers)
en de ontwikkelingen en mogelijk-
heden van dna-diagnostiek (W. van
Haeringen). Accreditatiepunten zijn
aangevraagd. De kosten bedragen 300
euro inclusief hotelovernachting,
feestavond en lunch. De kosten voor
een eventuele partner aan feestavond
en lunch bedragen 7 5 euro.

Het nieuwe jaar is nog maar een paar dagen oud als de eerste discussie van 2008
over internetapotheken en diergeneesmiddelenhandel oplaait. In dit geval
betreft het vooral het online bestellen van onder andere uda-middelen, iets
waar we ons als beroepsgroep ernstig zorgen over moeten maken. Als we te
boek willen blijven staan als poortwachter voor zowel de volksgezondheid als
de diergezondheid dan moeten we ons verre houden van dergelijke praktijken.
Deze discussie gaat namelijk niet over inkomsten of inkomstenderving maar
over zorgvuldig en restrictief gebruik van diergeneesmiddelen, over het zicht-
baar hebben en houden van diergeneesmiddelenstromen en uiteindelijk over
het invullen van onze professionele verantwoordelijkheid. En daar moeten we
ook elkaar op blijven aanspreken.

Aan deze invulling van onze professionele verantwoordelijkheid wordt op
het moment hard gewerkt door de Codecommissie. Zij zijn gevraagd om voor de
Algemene Vergadering van 2008 een vernieuwde code voor te bereiden. Dat zal
ongetwijfeld ook gaan lukken, maar wel beluister ik ook daar de onvrede over
de beperkte handhavingmogelijkheden die vanuit een code kunnen worden
gerealiseerd. Dat probleem zou wellicht door een orde kunnen worden opgelost,
maar de vraag doet zich dan direct voor welke nieuwe comphcaties er kunnen
ontstaan. Zonder meer een onderwerp dat nadere uitwerking behoeft.

Ook aan onze (lees: bestuur) kant wordt gewerkt aan een code voor goed
bestuur, conform toezeggingen gedaan in de av van 2007 Deze code zou rich-
tinggevend moeten zijn voor de besturen binnen de knmvd en de Raad van
Toezicht. Een eerste verkenning is gemaakt (zie het artikel hieronder) en zal in
de komende tijd verder worden uitgewerkt.

Dat is dan ook tijdig aangezien er zeer binnenkort voor het bestuur van
de knmvd kandidaat-bestuursleden vanuit verschillende geledingen worden
gezocht. Het is zeker een uitdagende en veelal zeer bevredigende taak binnen de
knmvd. Ik kan het u van harte aanbevelen!

Maatschappelijk gezien is de aan-
dacht voor goed bestuur de laatste
jaren sterk gegroeid. In diverse
sectoren zijn codes opgesteld waarin
richtlijnen voor goed bestuur zijn
vastgelegd. Beursgenoteerde onder-
nemingen kennen de Code Tabaks-
blat (De Nederlandse corporate
governance code, 2003), maar ook
bijvoorbeeld pensioenfondsen en
fondsenwervende goede doelenorga-
nisaties kennen een code voor goed
bestuur (Modelgedragscode Pen-
sioenfondsen, 2005, De Code Goed
Bestuur voor Goed Doelen, 2005).

Binnen de knmvd is de behoefte
uitgesproken om te komen tot ge-
dragsregels voor het besturen van de
vereniging. Het afgelopen jaar werd
de knmvd geconfronteerd met het
aftreden van bestuurders als gevolg
van discussie over mogelijke belan-
genverstrengeling. De bestuurders van
de knmvd zijn dierenartsen, die naast
hun (vrijwilligers)werk voor de ver-
eniging ook een baan hebben in een
dierenartsenpraktijk, bij de overheid,
de faculteit of in het bedrijfsleven. De
mogelijke belangentegenstellingen
die dit kan opleveren, zijn door de snel
veranderende marktomstandigheden
tegenwoordig duidelijker zichtbaar
dan voorheen. In de statuten en het
huishoudelijk reglement zijn geen
specifieke bepalingen opgenomen
over deze aspecten van het besturen
van de vereniging. Een code voor
goed bestuur kan daarom een nuttige
aanvulling zijn.

De verschillende bestuursorganen
binnen de knmvd hebben een relatief
grote mate van autonomie. Bestuur-
ders en toezichthouders hebben
immers het vertrouwen van de leden
gekregen, fuist daarom dienen er hoge
eisen gesteld te worden aan:

Onderwerpen die in een code
voor goed bestuur aan de orde
kunnen komen, zijn onder andere:

- een profielschets voor de
werving en selectie van leden
van het bestuur dan wel de rvt
met afhankelijk van de functie
specifieke eisen aan de kwalitei-
ten van kandidaten;

- een procedure voor benoeming
en herbenoeming op basis van
het functioneren in de betref-
fende functie;

- het zelfreflecterend en zelfcorri-
gerend vermogen van bestuurders
en toezichthouders.
Een code voor goed bestuur is geen
doel op zich, maar een middel om de
kwaliteit van het bestuur en/of de
raad van toezicht (rvt) te versterken.

- verdeling van de beslissingsbe-
voegdheid binnen bestuur en tus-
sen bestuur en raad van toezicht
en bestuur en directie;

- afspraken over de melding van
nevenfuncties respectievelijk
dubbelfuncties, waarbij benoemd
wordt in welke gevallen toestem-
ming van bestuur of rvt gewenst
is.

Tegelijkertijd kan hij ook bijdragen aan
het vertrouwen van de leden en even-
zeer aan dat van de zakelijke partners,
de overheid en de maatschappij als
geheel. Daarmee wordt het maatschap-
pelijke draagvlak van de vereniging op
de lange termijn versterkt.

De code is bedoeld voor bestuurders
van de knmvd, haar groepen, regio\'s
en de rvt. Het bestuur, de rvt en uit-
eindelijk de algemene vergadering zijn
gezamenlijk verantwoordelijk voor
de naleving ervan. Door deze code is
het voor potentiële bestuurders en
toezichthouders duidelijk hoe hun
verantwoordelijkheden en bevoegd-
heden liggen. Leden kunnen op deze
manier vooraf een goede afweging
maken of zij zich kandidaat stellen
voor een bestuursfunctie. De knmvd
is er bij gebaat wanneer potentiële be-
stuurders binnen de vereniging weten
waar ze aan toe zijn. Het bestuur zal
de komende periode werken aan de in-
vulling van de code, met als doel deze
op de alv van oktober aan de leden te
kunnen voorleggen.

Ludo Hellebrekers is voorzitter van
de knmvd. Joost van Herten is senior
beleidsmedewerker veterinaire zaken
van de knmvd.

Nmhti: Vetoryl 30 mg. Vetoryl 60 mg harde capsules - UDA - REG NL:
10357 & 10358 SMnenttellIng: Elke capsule bevat 30 of 60 mg
Uilostane. Do«l(li*r: honden Indicatie»: voor de behandeling van
hypofyseafhankelijk en bljnierafhankelijk hyperadrenocorticisme (de
ziekte en het syndrowi van Cushir^ bij honden. Contr*^ndicati«i:
niet gebruiken bij dieren die lijden aan een pnmaire teveraaodoenii^
en/of niennsufficiéntie; niet gebruiken bij drachtige of zogende teven
of bij fokdieren. Bijw«rkin<en: Een corticosterolddervingssyndroom
of hypocortisolemie moet widerscheiden worden vwi hypoadrenocor-
tK:i$me door een evaluatie van de elektrolyten in het serum. Tekens
geassocieerd met iatrc^een hypoadrenocorticisme. inclusief zwakte,
lethargie, anorexie. braken en diarree kunnen zich voordoen, vooral
ir^eval de opvolging niet adequaat Is. De tekens zijn doorgaans om-
keerbaar binnen een wisselende periode na het stopzetten van de
behandeling. Acute crisis van de ziekte van Addison kan zich voor-
doen. Lethargie, braken, drarree en anorexie werden waargenomen
bij honden twhandeld met trilostane in afwezigheid van bewijs van
hypoadrenocorticisme. Er zijn occasionele geïsoleerde meldingen
geweest van adrenale necrose bij behandelde honden, wat kan resul-
teren in hypoadrenocorticisme. Een subklinische renale disfunctie
kan onthuld worden door de behandeling met het middel. Behande^
ling kan ar thrilis onthullen wegens de daling van de concentraties van
end<^ene corticosteroïden. Een beperkt aantal gevallen van plotse
dood tijdens de beharxleling werd gemeld. Andere lichte, zeldzame
bijwerkingen zijn ataxie, hypersalivatie. zwellingen, spier tremor en
veranderingen van de huid. DoMring: Orale toediening éénmaal per
dag. satien met voedsel. Startdosis; 2-5 mg/kg/dag. De dosis moet
vervolgens getitreerd worden volgens de individuele respons zoals
bepaald tijdens de monitoring. Lees de bijsluiter voor gebruik.
Verantwoordelijk* ondtrneming: Janssen Animal Health
Postbus 90240. 5000 LT Tilburg

Gerrit Roorda werd geboren in Oosterhesselen. Zijn vader was onderwijzer
en hij heeft van hem onmiskenbaar de kenmerken van een onderwijzer
overgenomen. Zijn moeder stierf reeds op zeer jonge leeftijd. In de oorlogs-
jaren woonde het gezin in de stad Groningen en juist deze tijd heeft een sterk
stempel op zijn leven gedrukt. De risico\'s die het herbergen van onderduikers
met zich meebracht, stonden het gezin goed voor ogen. Toch hebben zij met
elkaar de keuze daardoor vol overtuiging genomen. Helaas is Gerrits vader
aan het eind van de oorlog gevangengenomen en vlak voor de bevrijding in
een concentratiekamp overleden.

Gerrit ging na de oorlog diergeneeskunde studeren en was na zijn afstu-
deren assistent van professor Van de Kaay bij de Khniek voor Verloskunde.
Hier heeft hij de kneepjes van de verloskunde onder de knie gekregen. Hij
heeft zijn expertise nog verder uitgebouwd tijdens zijn vervolgwerkzaam-
heden in Zweden. Met name het verantwoord en vakkundig uitvoeren van de
sectio caesarea was in de vijftiger jaren iets wat slechts weinig practici beheers-
ten. Gerrit beheerste deze techniek wél en heeft het menig collega kunnen
leren. Hij ontmoette Annie, met wie hij trouwde en heel gelukkig is geweest.

Hij startte een praktijk in Lemelerveld en wist deze in enkele jaren fors uit
te bouwen. Het gezin kreeg hier vier kinderen. Gerrit bleef echter een duide-
lijke band voelen met Noord-Nederland en toen hem ter ore kwam dat collega
Sorgdrager zijn praktijk in Zuidhorn van de hand wilde doen, was zijn besluit
snel genomen. Van februari 1958 tot 1988 heeft hij hier praktijk uitgeoefend.
Hij voelde zich verbonden met \'zijn\' boeren en stond altijd voor ze klaar.

Er werd hard gewerkt in Gerrits praktijk en ook zijn vrouw heeft erg veel
geholpen. Gerrit was een geboren verteller en vertelde graag over zijn vak.
Hij heeft dan ook menig cursus gegeven. Hij leefde intens met de mensen
mee en probeerde waar mogelijk te helpen. Het gezin breidde zich uit: er
werden nog vijf kinderen geboren.

Gerrit wist zich in alles afhankelijk van zijn Hemelse Vader en zijn leven
was doortrokken van verwondering over het machtige scheppingswerk van
God. Waar het maar enigszins mogelijk was, probeerde hij dit ook duidelijk
naar voren te brengen.

De praktijk groeide en in 1972 kwam collega Bosma erbij, gevolgd door
collega Van der Kolk in 1981. Jarenlang hebben zij als driemanschap de
praktijk vorm gegeven. In 1988 heeft Gerrit de praktijk overgedaan aan zijn
zoon Koos. Hij genoot ervan dat zijn zoon en later ook twee kleinzonen in
zijn veterinaire voetsporen traden. Als rustend dierenarts heeft hij nog vele
lezingen verzorgd. Het was voor hem een hele belevenis toen in 2004 het
eerste exemplaar van zijn boek over zijn praktijkervaringen het licht zag.

Zijn gezondheid liet Gerrit steeds meer in de steek. Gelukkig was hij nog
enigszins mobiel zodat hij nog regelmatig door zijn praktijk kon rijden. Hij
genoot steeds van de contacten die hij daarbij had.

In de zomer van 2007 werd duidelijk dat hij zijn ziekte niet kon over-
winnen. Waardig kon hij van zijn gezin en vrienden afscheid nemen. Hij
verlangde ernaar om bij de Here te zijn.

Onder grote belangstelling hebben wij op 17 augustus van Gerrit afscheid
kunnen nemen. Wij gedenken Gerrit als een bevlogen man, een kundig
collega en een warme persoonlijkheid. Wij wensen zijn vrouw, zijn kinderen
en zijn kleinkinderen heel veel sterkte met het verwerken van dit verlies.

Voor het lidmaatschap van de Konink-
lijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde hebben zich de vol-
gende collega\'s aangemeld:
Bosman, mevr. A.B.; 6953 bm Dieren, Kerkstraat
I2d

Burgemeester van Heemstrakwartier 27
Oud, mevr. M.W.; 7061 bz Terborg, Burg. van

Tuyilplein 35
Stoel, [.; 87ii ax Workum, Doltewal 11
Vlierbergen, B. van; 6923 cc Groessen, Lijkweg
18A

Als lid van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het bestuur aangenomen:
Boer, E.J. de; 2006 Gent; 9959 pp Onderdendam,

Kalmthout Belgium, Kapellensteenweg loi.
Schipstra, mevr. F.A.C.; 2006 Gent; 3221 ln

Voorstraat 36.
Veraart, mevr. C.S.; 2007; 3582 ew Utrecht,
Albatrosstraat 10-bis.

Als kandidaatlid van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het bestuur aan-
genomen:

Bergers, mevr. M.J.
Hofwegen, mevr. E. M.L van
Janssen, mevr. M.C.E.
Nieuwland, J.
Reinhoudt, mevr. D.H.J.

Voor het dierenartsenexamen van
4 januari 2008 zijn geslaagd:
Beerens, mevr. W.C.J.
Boer, mevr. A.H. de
Bosgoed, M.T.J.
Brugman, mevr. M.A.
Gier, mevr M.A. de
Goedhart, mevr. M.C.
Grauw, mevr. J.C. de
Klinkhamer, mevr. K.
Machiels, mevr. A.E.M.
Monen, J.

Prinssen, D.A.
Reep, mevr. M.T.E van de
Schrama, mevr. S.E.A.
Steenbergen, A.G.
Theelen, M.J.P.
Timmerman, mevr. L.
Uijttewaal, mevr. M.J.C.
Willemse, mevr. C.C.

Overlijdensberichten:
Op 25 oktober 2007 H.A. Brouwer te Hoofddorp
Op 17 december 2007 S. Begeman te Zuidwolde

Beerens, mevr. W.C.J.; 2008; 3584 dd Utrecht,
Cambridgelaan 467; tel. privé mobiel: 06-
28924999; d.
Boer, mevr. A.H. de; 2007; 3524 zb Utrecht,
Eurkabaan 111; tel. privé mobiel; 06-
45354897; E-mail privé: a.h.deboer@
students.uu.nl; d.
Boer, E.J. de; 2006 Gent; 9959 pp Onderdendam,
Mr. A.J. V Royenstraat 14.; tel. privé: 050-
3049099; E-mail privé: deboer.ej@gmail.
com; medew. bij: mevr. F.H.J. Admiraal-
Kok, ERM. Admiraal, G.M. Kuiken, A.M.
Weitenberg, A.C.C Westerhout; tel prakt.:
0596-518222; fax prakt.: 0596-518224; E-mail
prakt: info@vanstadtotwad.nl; (toev. als lid)
Brugman, mevr. M.A.; 2007; 1462 me

Middenbeemster, Rijperweg 68; tel. privé:
0299-683521; tel. privé mobiel: 06-13416235;
E-mail privé: mairebrugman@gmail.com; d.
Gier, mevr. M.A. de; 2007; 3706 aa Zeist, Laan
van Vollenhove 132; tel. privé; 030-2510090;
E-mail privé: m.a.degier@students.uu.nl; d.
Cheung, mevr. K.Y.LE; 2007; 3704 ns Zeist,
Crosestein 4127..; tel. privé: 030-8897871;
E-mail privé: kcheungi8@casema.nl; (toev.
als lid)

IF Kennedylaan 17; d.
Gorter, mevr. RE.J.; 2007; 6325 ck Berg en
TerbHjt, Langen Akker 55..; tel privé
mobiel: 06-41048073 ; E-mail privé:
fgorter@hotmail.com; medew. bij: B.S. van
der Heijden; tel prakt.: 045-4041850; fax
prakt.: 045-4041864; E-mail prakt.: info@
paardenpraktijk.com; (toev. als lid)
Graaff, mevr. C.B. de; 2007; 1051ts

Amsterdam, J.M. Kemperstraat 40- 111..; tel.
privé: 020-4861860; tel privé mobiel: 06-
54218556; E-mail privé: charlottedegraaff@
hotmail.com; medew. bij: mevr. C.M.B.
Lindelauff; tel prakt.: 020-6191613;
fax prakt.: 020-6106981; E-mail prakt.:
dierenkliniek.osdorp@planet.nl; medew.
bij: S.J.C.M. Peeters, H.H.J. Wijlens; tel prakt.:
020-6826819; fax prakt.: 020-6845332; E-mail
prakt.: dierenkliniekspaamdam@chello.nl;
(toev. als lid)
Grauw, mevr. J.C. de; 2007; 3514 ck Utrecht,
Adelaarstraat 106- bis; tel. privé mobiel:
06-18087264; E-mail privé: jcdegrauw@
hotmail.com; d.
Kiers, mevr G.G.; 2007; 7514 zx Enschede;
Begoniastraat 4.; tel privé mobiel; o6-
10270664; E-mail privé: christine_kiers@
hotmail.com; (toev. als lid)
Klinkhamer, mevr. K.; 2007; 3584 zb Utrecht,
Enny Vredelaan 57; tel privé mobiel; 06-
18653081; E-mail privé: kim_flower99@
hotmail.com; d.

Kraats, mevr. M.J. van der; 2007; 3584 dd
Utrecht, Cambridgelaan 461.; tel privé
mobiel: 06-20361951; E-mail privé:
m.j.vanderkraats@gmx.net; medew. bij:
mevr. M. Secrève, M. de Kruijff; tel prakt.:
036-5214874; fax prakt.: 036-5352485; E-mail
prakt.: info@dcaweb.nl; (toev. als lid)

Leeuwen-Roeleveld, mevr. A.J. van; 2001;
2676 ab Maasdijk, Maasdijk 53- a.; tel
privé mobiel; 06-54322381; E-mail privé;
sandravanleeuwen@xs4all.nl; tel. prakt
mobiel; 06-54322381; E-mail prakt. sandra@
veterinaire-osteopathie.nl; (toev. als lid)

Monen, J.; 2007; 3554 xj Utrecht, Van der
Marckstraat 33; tel. privé; 030-2235907;
E-mail privé: j.monen@students.uu.nl; d.

Niejenhuis, E.H. van; 2007; 3525 ew Utrecht,
IJsselsteinlaan 2- 3; tel. privé; 06-40233021;
E-mail privé: bertvn@hotmail.com; d.

Prinssen, D.A.; 2007; 3511 bz Utrecht,
Jacobskerksteeg 15; tel. privé mobiel;
06-14246419; E-mail privé; dirkprinssen@
hotmail.com; d.

Reep, mevr. M.T.E van de; 2007; 2162 cm Lisse,
Frans Halsstraat 32; tel. privé; 0252-427032;
tel privé mobiel; 06-46241124; E-mail privé:
marloes_reep@hotmail.com; d.

Schaaf, mevr. K.M. van der; 2007; 2920
Kalmthout Belgium, Kapellensteenweg
loi; tel. privé: 0032-32955201; tel privé
mobiel: 06-24294772; E-mail privé;
klaartjevanderschaaf@hotmail.com;
medew. bij; J.M.L.P. van Winden; tel prakt.;
0478-586457; fax prakt.; 0478-512776; E-mail
prakt.; info@dierenkhniekvenray.nl; (toev
als lid)

Schipstra, mevr. F.A.C.; 2006 Gent; 3221 ln
Hellevoetsluis, Schans 6..; tel. privé; 0181-
399638; fax privé: 0181-399738; E-mail privé;
fschipstra@hotmail.com; medew. bij: R van
Dijk, T.R. Hendriks, H. Westerveld, E.A.R
Kwakernaak; tel. prakt.; 0181-337749; fax
prakt.; 0181-338806; E-mail prakt.; info@
dierenkliniek-voorneputten.nl; (toev als lid)

Schrama, mevr. S.E.A.; 2008; 8471 ze
Wolvega, Heirweg 49- a; E-mail privé:
sabineschrama@hotmail.com; medew. bij;
J.A.M. Baerveldt, M.H. Pelleboer; tel praktijk;
0561-612282; fax praktijk; 0561-614734;
E-mail praktijk; dierenkliniekwolvega@
planet.nl; d.

Soest, mevr. J.M. van; 2007; 3772 ns Barneveld,
Deijliuslaan 12..; teL privé; 0342-842705;
tel privé mobiel: 06-28574113; E-mail privé;
jmvansoest@gmail.com; medew. bij; Dap.
De Nieuwe Heuvel; tel prakt.; 0318-483284;
fax prakt.; 0318-485651; E-mail prakt.;
dnheuvel@xs4all.nl; (toev. als lid)

Steenbergen, A.G.; 2007; 8615 lz Blauwhuis,
Sinsmar 7; tel. privé mobiel: 06-42193031;
E-mail privé; a.g.steenbergen@gmail.com;
d.

Theelen, M.J.R2007; 4701 hw Roosendaal,
Kuiperstraat i; tel. privé mobiel; 06-
10470042; E-mail privé; m.j.p.theelen@
students.uu.nl; d.

Timmerman, mevr. L; 2007; 4221 lw
Hoogblokland, Vlietstraat 9; tel. privé
mobiel; 06-42490692; E-mail privé:
l.timmerman@students.uu.nl; d.

Meekrap-oord t8; tel. privé: 030-60r 1229;
tel privé mobiel: 06-38110813; E-mail privé:
mjuijttewaal(|)hotmail.com; d.
Vanhoutte, R.M.; 2002 Gent; 4033 ad Lienden,
Voorstraat 36..; tel. privé: 0344 601432; tel
privé mobiel: 0610 507428; E-mail privé:
rvanhoutte@orange.nl; medew. bij: mevr. C.
J. Hommers; tel. prakt.: 0492-351140; E-mail
prakt.: dierenklinieklandhorst(a)live.nl;
(toev. als lid)
Veraart, mevr. C.S.; 2007; 3582 ew Utrecht,
Albatrosstraat 10- bis..; tel. privé: 030-
2144498; tel privé mobiel: 06-14547147;
E-mail privé: carinaveraart@hotmail.com;
medew. bij: J.V.H. Lans, A. Soede; tel. prakt.:
017 2-47II11 ; (toev. als lid)
Willemse, mevr. C.C.;2007; 7957 nc De
Wijk; Commissieweg 7; tel. privé mobiel:
06-442 784 i2;E-mail privé: ccwillemse@
hotmail.com; d.

Breskens, 50 jaar
6 februari, E.T.B. Dinkla te Haren, 50 jaar
11 februari, W.J.L. Oosse te Haelen, 25 jaar
11 februari, J.T.M. Maree te Honselersdijk,
25 jaar

11 februari, G. Hegen te Sleen, 25 jaar
II februari, W. Koster te Den Ham, 25 jaar

14 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico\'s\'. Locatie:
Van der Valk Hotel Schiphol A4 Hoofddorp.

19 ist International Veterinary Congress &
Exhibition of wvpa. Locatie: Teheran - Iran.

28-1/3 Feline Focus Congress met onder andere
Margie Scherk (can), Erik den Hertog (nl)
en Jenny Buijtels (nl).

3 Spring Symposium on Equine Colic and
Endotoxaemia. Locatie: Collegezaal van het
Departement Gezondheidszorg Paard te
Utrecht. Het programma begint om 12.30
uur en is om 18.00 uur afgelopen. Deelname
is gratis. U kunt zich telefonisch (072-
5662411) of per e-mail (vetmedica@alk.
boehringer-ingelheim.com) aanmelden bij
Nanouk van Eijk of Cinde Schoonhoven.

5 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
"Systemische en locale cortico;\'s\'\'. Locatie:
Van der Valk Hotel De Cantharel Apeldoorn.

14 State of the Heart symposium. Locatie:
Grand Hotel Karei V te Utrecht. Thema: Het
hart in context. Programma is van 09.00
uur tot 18.00 uur en is inclusief uitgebreide
lunch. Aanmeldingsformulieren kunt u
per e-mail (vetmedica@alk.boehringer-
ingelheim.com) of telefonisch (-^31-72-
5662411) opvragen. Deelnemersbijdrage is
normaal 275,- Euro. Vroege aanmeldingen
ontvangen een lustrumkorting: bij
aanmelding vóór 14 februari 2008 betaalt u
240,- Euro en bij aanmelding vóór i januari
2008 slechts 195,- Euro.

25 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico\'s\'. Locatie:
van der Valk Hotel Drachten.

23 Voorjaarsdagen-esfm Feline symposium.
Precongresdag van de Voorjaarsdagen.
Locatie: Amsterdam. Informatie: www.
voorjaarsdagen.eu.

21 Vierde Symposium van de Werkgroep
Veterinaire Tandheelkunde. Locatie en
thema\'s worden nog bekend gemaakt.

- aangeboren/erfelijke aandoeningen bij
veulens. Locatie: Houten, tijd: 20.00 uur.

6 Werkvergadering regio Oost, Rund 111 -
Melkrobotmanagement en gd monitoring.
Locatie: Deventer.

7 Studievergadering van de scwd thema
gedragsproblemen bij hond en kat. info@
ghwd.nl.

- aangeboren/erfelijke aandoeningen bij
veulens. Locatie: Berkel-Enschot, 20.00 uur.

21 Werkvergadering regio Zuid, Rund tii -
Melkrobotmanagement en gd monitoring.
Locatie: Berkel-Enschot, tijd: 15.00 uur.

26 Bijeenkomst Absyrtus Senior-Zuid.
Aanvang: i i.oo uur. Locatie: Restaurant
\'De Wildenberg\' in Weert. Spreker: Dr.
E. Mullaart van crv Delta over \'Nieuwe
sperma technologieën; de mogelijkheden en
onmogelijkheden\'.

28 Werkvergadering regio Noord, Rund iii -
Melkrobotmanagement en gd monitoring.
Locatie: Heerenveen, tijd: 14.00 uur.

28 Bijeenkomst Absyrtus Senior-Zuid.
Aanvang: r i.oo uur. Locatie: d\' Ouwe
Brouwerij in Diessen. Spreker:: Dr. E.
Muilaart van crv Delta over \'Nieuwe
sperma technologieën; de mogelijkheden en
onmogelijkheden\'.

4 Regiobijeenkomst pir-dap Beekbergen.
6 Regiobijeenkomst pir-dap Wolvega.
12 Jaarlijkse bijeenkomst oud-Inspecteurs.
Locatie: Bureau van de knmvd, de Molen 77,
Houten. Nadere informatie zal nog volgen.

CARPRODYL* cabletten voor de hond. WERKZAME STOF; carprofen resp. 20 mg
en 50 nng per tablet INDICATIES; ontstekingen en pijn bij chronische aandoeningen
van het bewegingsapparaat, zoals bijvoorteeld osteoartritis. DOELDIER: hond.
DOSERING; 2 tot 4 mg carprofen per kg LG per dag in een enkele dosering of in twee
halve doseringen. CONTRA-INDICATIES: hart-, lever- of nieraandoeningen; gastro-
— intestinale ulceraties of -bloedingen: bloed- of stollingsstoomissen: overgevoeligheid
voor het produa of voor andere NSAIDs; niet gebruiken bij katten. BIjWERKINGEN:
verminderde eedust. braken en diarree: in zeldzame gevallen bloeding van ulcers
in de maagdarmtractus; (beperkt) risico op lever- of nierproblemen. Carprofen
dient niet tegelijk met andere ontstekingsremmers zoals NSAIDs (bijv. aspirine,
meloxicam) of Steroiden (bijv. Prednisolon, Cortison, dexamethason) te worden
gegeven. VERPAK KING: doos met IO of 50 blisters van IO tabletten. Uitsluitend voor
diergeneeskundig gebruik. REG NL 10400, REG NL 10401.

MELOXIDVL* suspensie voor oraal gebruik. WERKZAME STOF: meloxicam 1.5 mg
per ml. INDICATIES: ontsteking en pijn bij zowel acute als chronische aandoeningen
van het bewegingsapparaat DOELDIER: hond. DOSERING; éénmalig 0.2 mg meloxicam
per kg LG . daarna 0.1 mg meloxicam per kg LG. éénmaal per dag; oraal, gemengd
met voer CONTRA-INDICATIES: drachtige of melkgevende dieren; gastro-intestinale
afwijkingen zoals irritatie en bloedingen, verminderde lever-, hart- of nierfunctie en
stollingsstoornissen; overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of een van
de hulpstoffen; honden jonger dan 6 weken. BIJWERKINGEN: verminderde eetlust
braken, diarree, occult faecaal bloed en apathie. VERPAKKING: flacon van 20 ml. 32 ml
en 100 mL Uitsluitend voor diergeneeskundig gebruik. REG NL 10561 - UDA

Chiropractice Course. Module I; Sacropelvic.
Location: Sittensen, Northern Germany. For
further information: www.i-a-v-c.com.
12-16 lAvc Basic Veterinary Chiropractic
Course Module v Integrated.

16-20 lAVC.The Orginal Basic Veterinary
Chiropractice Course. Module 11:
Thoracolumbar. Location: Sittensen,
Northern Germany. For further information:
www.i-a-v-c.com.

28-01/061 avc. The Orginal Basic Veterinary
Chiropractice Course. Module iii: Cervical.
Location: Sittensen, Northern Germany. For
further information: www.i-a-v-c.com.

9-13 lAvc.The Orginal Basic Veterinary
Chiropractice Course. Module iv:
Extermities. Location: Sittensen, Northern
Germany. For further information:
www.i-a-v-c.com.

01-03-20081 maandag 11-02-2008
15-03-20081 maandag 03-03-2008
01-04-20081 maandag 17-03-2008
15-04-20081 maandag 31-03-2008

Dierenartsenpraktijk Zwolle/Zwartewaterland is van
oudsher een echte rundveepraktijk met een groeiende
gezelschapsdierentak.

In 2001 is een mooi en modern bedrijfspand gebouwd.
Ons werkgebied voor het rundvee is Zwolle en om-
geving en de gemeente Zwartewaterland

Wegens vertrek van een oudere collega komt er een
baan vrij binnen onze vijfmanspraktijk voor een rund-
veedierenarts, voor 70 tot 100 procent.

met elan en met ervaring in de bedrijfsbegeleiding (één
tot twee jaar), om dit onderdeel verder uit te breiden.
Kennis van automatisering, praktijkeconomisch en
landbouwkundig inzicht zijn vereist. U bent bereid te
participeren in de diensten van zowel de landbouwhuis-
dieren als de gezelschapsdieren (ehbo).

Voor verdere inlichtingen W. G. de Pagter (038) 421 44 42.
Geïnteresseerden kunnen binnen twee weken een
sollitatiebrief sturen naar info@dapzw.nl.

DixFortuin & De Jong
Accountants en Belastingadviseurs
De Molen 17, 3994 DA Houten
Postbus 333, 3990 GC Houten
Tel.: 030 - 63 46 320
Fax: 030-63 46 325

Rilexine 200 LC Diergeneesmiddel REG NL9348. Samenstelling: per 10 ml suspensie: Cefalexine-monohydraar, Overeenkomend met 200 mg cefalexine. Indicatie: klinische mastitis veroorzaakt door voor
cefalexine gevoelige statnmcn van Si.iphylococcus aureus, Streptococcus Agalactiae, Streptococcus Uberis, Streptococcus Oysgalactiae en E. coli. Doeldier: melkgevend rund. Wachttijd melk: 2 dagen,
slacht: 6 dagen. Kanalisatie; UDA. Voor meer informatie: Virbac Nederland BV, Postbus 313, 3770 AH Barneveld, Tel.: 0342-427127, e-mail: infofffvirbac nl, wvvw.virbac.nl

"Systemische cortico\'s: een therapeutische goocheldoos?\'
Mw. Drs. J.J.C.W.M. Buijtels
"Topicale corticosteroïden bij allergische huidaandoeningen\'
Mw. Drs. J. D. Sinke

donderdag 14 februari 2008 Van der Valk Hotel Schiphol A4 Hoofddorp
woensdag 5 maart 2008 Van der Valk Hotel De Cantharel Apeldoorn
dinsdag 25 maart 2008 Van der Valk Hotel Drachten

Voor meer informatie: Virbac Nederland BV, Postbus 313, 3770 AH Barneveld, Tel.: 0342-427127, e-mail: info@virbac.nl
Het inschrijfformulier is ook te downloaden via www.virbac.nl

Moderne, goed lopende gezelschapsdierenpraktijk met woon-
en praktijkpand ten zuiden van Amsterdam.

U kunt uw reactie zenden naar het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, Postbus 421, 3990 ge Houten, onder vermelding van
nummer 02/2008.

DAP Dokkum e.o. is een moderne dierenartsenpraktijk waar
onder één dak de gezelschapsdierensector en de landbouwhuis-
dieren/paardensector geheel zelfstandig werken.
Vanuit het mooie en goed geoutilleerde pand in Dokkum wil-
len wij kwalitatief goede diergeneeskunde leveren.
Wij zijn op zoek naar een ondernemende dierenarts die de ge-
zelschapsdierensector binnen onze praktijk leiding kan geven
en binnen afzienbare tijd het eigenaarschap van dit onderdeel
op zich wil nemen.Er is op dit moment een arbeidsaanbod voor
2 tot 2,5 fte dierenartsen gezelschapsdieren.
Uw takenpakket zal onder andere bestaan uit de volgende
onderdelen:

waarnemingen
werving & selectie
pay-roll
Managementdiensten
Praktijkautomatisering

Dierenziekenhuis Drachten is een
deels eerstelijns en in toenemende
mate zich tot tweedelijns ontwik-
kelende kliniek in Noord-Nederland
waar vier dierenartsen en acht
assistentes werken. De kliniek loopt
voorop in diverse deelgebieden in de
diergeneeskunde en beschikt over een
modem en \'warm\' ingericht pand.

- leuk en afwisselend werk in een modern en ruim pand samen met een
gezellig team;

- mogelijkheden om te (leren) werken met color-doppler echo, laparos-
copie, digitale röntgen, uitgebreide bloedanalyse, gastroscopie etc.;

- leuke klanten die op zoek zijn naar én bereid zijn te betalen voor
goede diergeneeskunde;

Sollicitaties voor 15 februari 2008 schriftelijk richten aan Dierenzieken-
huis Drachten, de Bolder 74,9206 AR Drachten of per e-mail: beijer@
upcmail.nl.

Telefonische informatie over deze betrekking bij mevr. [. Beijer-Hoekstra
(0512) 5136 27 (overdag) of (06) 23 44 17 27 (\'s avonds).

Het licg is een onafhankelijke stichting, opgericht door de ge-
zelschapsdierensector in samenwerking met het ministerie van
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Deze stichting heeft op
korte termijn de ambitie de communicatie naar de (potentiële)
kopers en houders van gezelschapsdieren te verbeteren. Op
middellange termijn wil het licg het kennisniveau van de (po-
tentiële) kopers en houders van gezelschapsdieren versterken.
Huisdiereigenaren worden zich hierdoor meer bewust van de
consequenties van het houden van dieren. Kernwaarden zijn
kwaliteit (zowel qua inhoud als qua vorm) en publieksgericht-
heid.

Het licg is gevestigd in Barneveld. Het bestuur van deze stich-
ting wordt gevormd door vertegenwoordigers van de oprich-
tende organisaties:

Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
fungeert als waarnemer bij het bestuur.

Het LICG levert een bijdrage aan het dierenwelzijn door in Ne-
derland praktische en betrouwbare informatie te verstrekken
over het verantwoord aanschaffen en houden van gezelschaps-
dieren. Goed voorgelichte en bewuste kopers zullen mondiger
en kritischer zijn. Ze betrekken andere dan emotionele argu-
menten in het afwegingsproces dat voorafgaat aan bijvoorbeeld
de aanschaf van een huisdier. Het licg gebruikt daarom de
komende jaren in publiekscampagnes de slogan "Houden van
dieren? Volg je hart met verstand!".

- ordenen en beoordelen van beschikbare informatie en het
genereren en inpassen van nieuwe informatie;

- ontwikkelen en invullen van de website;
-vergroten van de naamsbekendheid van het licg;

Als projectleider bent u verantwoordelijk voor het ontwik-
kelen en implementeren van bestaande en nieuwe projecten
van het licg. Deze projecten kunnen zich richten op (poten-
tiële) kopers en houders van gezelschapsdieren, maar ook op
intermediairen zoals dierenartsen, dierenartsassistenten en

eigenaren en medewerkers van dierenspeciaalzaken, dieren-
asiels en dierenpensions. Ook basisscholen betrekt u, daar waar
relevant, bij uw projecten. Ten behoeve van de uitvoering van
projecten werkt u nauw samen met de medewerker communi-
catie en marketing en stuurt u daarnaast externe partijen aan.
Een inhoudelijke bijdrage wordt geleverd door de medewerkers
kennis- en informatieontwikkeling en/of externe deskundigen.

- analytisch, kritisch, stressbestendig, proactief, resultaatge-
richt, zelfstandig én teamspeler.

Medewerker kennis- en informatieontwikkeling (m/v, 1,0 fte)
Als medewerker kennis- en informatieontwikkeling bent u hét
aanspreekpunt binnen het licg voor inhoudelijke vragen over
gezelschapsdieren en daaraan gerelateerde aspecten. Indien
u niet zelf over de gevraagde kennis of informatie beschikt,
weet u waar u snel betrouwbare informatie kunt vinden. Ten
behoeve van de producten en projecten van het licg verzamelt,
toetst en verwerkt u reeds beschikbare informatie. Op basis van
uw kennis en ervaring doet u voorstellen met betrekking tot
door het licg op te pakken onderwerpen.

- analytisch, kritisch, stressbestendig, proacdef, resultaatge-
richt, zelfstandig én teamspeler.

- een aanstellingstermijn van één jaar met de intentie tot om-
zetting in een dienstverband voor onbepaalde tijd.

Uw sollicitatie kunt u voor 15 februari aanstaande richten aan
het licg, t.a.v. de directeur dr. drs. l.D. de Wolf, Wesselseweg 32,
3771 pc Barneveld, telefoon (0342) 42 50 50.

Porcilis* Porcoli Diluvac Forte beval per dosis van 2 ml de F4ab. F4ac. F5 en F6 fimbriele adhesiefactoren en het LT toxoid.
Doeldier: Varkens (zeugen en gelten). Indicatie: Voor passieve immunisatie van biggen via actieve Immunisatie van
zeugen en gelten ter vermindering van sterfte en klinische symptomen zoals diarree als gevolg van neonatale
enterotoxicose gedurende de eerste levensdagen veroorzaakt door E. coli. Contra-indicaties: Ceen.
Bijwerkingen: Er kan temperatuurverhoging. verminderde voeropname, sloomheid, zwelling
of roodheid op de injectieplaats optreden. Wachttijd: Nul dagen. Overige informatie; zie
bijsluiter. REC NL 1009g, EU/2/96/001/007 UDD.

Nieuwe Hill\'s Prescription Diet Canine r/d
is verbeterd en zorgt voor een
nog effectiever gewichtsverlies.

Kortom, met de verbeterde Hill\'s PrescriptioTfDiet
I ^Canine r/d is^het voor honden nog eenvoudiger

Neem voor meer Informatie contact op met
uw Hill\'s buitendienstmedewerk(st)er of b^ gratis
de HilI\'^Véterinar/ï^efpline 08Cl0-p222466r ^^

PNEUMODOG\' Rc|. Nl 10332 UOD. Sanefislelting p« dosis a 1 ml: Geïnactiveerde BortfefeHa biOKhiseptxa. minstens 1.6 loglO \': Geinactiwerd Parainfluenza type 2 vmjs.stam PiC 3 VERO 146 030. minstens 1.6 loglO • (\'antistoftiter in gevaccinewde honden): {als hydfoiide)
0.6 mg: Thiomersal 0,1 mg. DoeMirrsoort: Homten. Indicaties voer gebruik met specificatie van de doeMiefsoort(en): Actieve immunisalie van honden vanaf de leet(i)d van 8 weken Ier vermindering van ziekteverschijnselen en van bacteriêle en virale eicretie veroorzaakt äm Bordeietla
bmchiseplica en caniene parainfluen/a type 2 virus (Kennelhoest). Slart van de immunileil: 2 »eken na de basisvaccinaHe. Duur van de immunileil: 3 maanden na basisvaccinatie (op basis van serologische gegevens) Contra-indicaties Geen. Bijwerkingen (fretjuentie en ernst): Door de
aanwezigheid van alummiumhydroiide kan op de injeclieplaals een voortiijgaande lokale entreaclie (i 3 cm) oplreden. die meestal binnen 2 weken ver(twi)nl. Vaccinatie kan in uilzonderlijke gevallen leiden tot een overgevoeligheidsreactie. In een dergelijk geval dient een symptomalt;:he
behandeling te worden ingesteld Dssering en toedieoingswee: toediening: sutKulaan. Injecteer een 1 ml dosis volgens dit schema: Basisvaccinatie: tweevoudige enting vanaf de leeftijd van 8 weken met telkens één dosis van 1 ml per dier. met een interval van 2 3 weken. Hervaccinatie: 14
dagen vóór contact met een grote groep hondenol vóór de fokperiode. Verdere informatie zie bi|Sluiler of beschikbaar txj MERIAl B.V. Kleermakersiraat 10.1991 JLVelserbroek.vsOS1207 \' Gen^treerd handelsmerli van MERIAL.® MERUL 2008. Alle recht«! vooitetiouden. Matt Art 13465/01/08.

Slentrol, een uniek op maat
gemaakt gewichtbeheersings-
programma voor honden met
overgewicht en obesitas:

0 Mag worden voorgeschreven tot het
gewenste gewicht is bereikt (maximaal
12 maanden)

SLENTROL®, WERKZAME STOF: dirlotapide • EU/2/07/071/001-003 REG NL 10545 UDA • DIERGENEESMIDDEL, orale oplossing (20, 50 en 150 ml) • DOELDIER: hond • INDICATIES: hulpmiddel bij de behandeling van overgew
en obesitas bij volwassen honden. Te gebruiken als onderdeel van een integraal gewichtscontrole programma met daarbij inbegrepen de benodigde aanpassingen van dieet en lichaamsbeweging • TOEDIENINGSWIJZE EN DOSERI
de aanbevolen aanvangsdosis van tiet product is 0,05 mg/kg aanvankelijk lichaamsgewicht (0,01 ml/kg/dag). Na 2 weken therapie dient de aanvangsdosis (aantal mi\'s) verhoogd te vmrden met 100% (verdubbeld). Na de eerste 4 we
therapie dienen de honden maandelijks gewogen te worden waarbij de dosis maandelijks aangepast wordt op geleide van het effect zoals beschreven in de bijsluiter. De duur van de therapie mag niet meer bedragen dan 12 maanden
en de dosis van het product mag een maximum van 0,2 ml/kg actueel lichaamsgewicht (1 mg/kg dirlotapide) niet overschrijden. Het product eenmaal per dag toedienen, direct in de bek of met een kleine hoeveelheid
voer • CONTRAINDICATIES: niet gebruiken bij: honden in de groeifase, drachtige of lacterende honden, dieren met een slechte leverfunctie, dieren met een overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of
een van de hulpstoffen, dieren waarbij het overgewicht of de obesitas veoorzaakt wordt door een onderliggende systemische ziekte zoals hypothyreoïdie of hyperadrenocorticisme, en katten, vanwege
het risico op het ontwikkelen van hepatische lipidose • BIJZONDERE VOORZORGEN: bij honden, potentieel verdacht van een leveraandoening of -dysfunctie, dient de leverfunctie beoordeeld
te worden voordat begonnen wordt met een behandeling met het product. Elke klinische aanwijzing van een leveraandoening of -dysfunctie gedurende de behandeling dient onderzocht
te worden door middel van een beoordeling van de leverfunctie. Als er enige aanwijzing is dat er progressieve leverbeschadiging of -dysfunctie optreedt, dient de behandeling te
worden gestaakt. Gedurende de behandelingsfase dient een complete en uitgebalanceerde voeding gegeven te worden. Na afloop van de behandeling kunnen dieren weer
in gewicht toenemen. Om deze terugval te vermijden is het noodzakelijk dat de dieren gevoerd worden naar hun onderhouds-energie behoefte. In geval van braken, „
diarree of een significant gebrek aan eetlust of overmatig gewichtsverlies dient de behandeling onderbroken te worden en een dierenarts geconsulteerd te worden.
Er zijn bij de doeldieren geen vruchtbaarheidsstudies uitgevoerd, het gebruik bij fokdieren dient onderworpen te worden aan een baten/risicobeoordeling •
BEWAREN: in de oorspronkelijke container. Buiten het bereik en zicht van kinderen bewaren. • BIJWERKINGEN: braken, soms vergezeld gaande van "
verschijnselen als lethargie, anorexie of diarree. Sporadische en milde ALT verhoging tot 4 maal de hoogste referentiewaarde, niet geassocieerd
met histopathologische lever laesies of merkbare veranderingen in andere lever parameters • VERDERE INFORMATIE: zie bijsluiter, of neem
contact op met Pfizer Animal Health (e-mail: secretari3at.ahg@pfizer.e0m)

Pfizer Animal Health bv • Postbus 37 • 2900 AA Capelle a/d Ussel
www.weknowyoucare.nl • into@pfizerah.coni

Er valt veel te kiezen dit jaar. Er ontstaan vacatures binnen het bestuur, de raad
van toezicht en tal van raden en commissies. Iedere vacature is een kans om op
de meest rechtstreekse manier invloed uit te oefenen op de koers van de vereni-
ging. Zie voor de vacatures het overzicht op pagina i68 van dit nummer.

Besturen is laveren tussen daadkracht en draagvlak; tussen proactief hande-
len en volgen wat anderen op de agenda zetten. Toezicht houden is het bewaken
van de hoofdlijnen van beleid, het toezien op hetgeen het bestuur presteert en
wellicht nog meer zou moeten doen. Richtinggevend daarbij is het nieuwe stra-
tegisch beleidsplan 2008 - 2010 en in het bijzonder de twee speerpunten van het
beleidsplan: het imago van de dierenarts en diens sociaaleconomische positie.

De komende bestuursperiode zullen zaken als de toenemende politieke en
maatschappelijke belangstelling voor dierenwelzijn in relatie tot de positie van
de dierenarts, diergeneesmiddelen(handel), permanente educatie en veterinaire
kwaliteit hoog op de agenda staan. Wat de vereniging zelf betreft zal de komende
periode de herziening van de verenigingsstructuur sterk in de belangstelling staan.

Alle kandidaten krijgen de gelegenheid zich te profileren in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde van 15 juni. Het Tijdschrift is hét podium voor herkies-
bare en nieuw te kiezen vertegenwoordigers, het meest doelgerichte medium
om draagvlak te creëren voor uw ideeën over en ambities met de vereniging.
Iedereen kan zich dan een beeld vormen van de visie van de kandidaten op de
hiervoor genoemde en vele andere onderwerpen.

En - zoals elders in dit nummer valt te lezen - de Maatschappij heeft naast
het bestaande kader dringend behoefte aan nieuw talent, aan jong talent en
aan vrouwelijk talent om ook na de verkiezingen van 3 oktober over voldoende
gekwalificeerd kader te kunnen beschikken.

Het democratisch proces in de vereniging wordt gediend met een groter aan-
tal kandidaten dan er vacante zetels zijn, anders valt er immers weinig te kiezen.
Een groot aantal kandidaten heeft ook een praktisch belang, immers bij tus-
sentijds aftreden van bestuurders of toezichthouders zijn dan geen extra verkie-
zingen nodig, maar stromen reservekandidaten door naar de vrijgekomen post.

Juist in een jaar als dit waarin er veel bestuurlijke vacatures zijn, is het goed
te weten dat de voorzitter asynchroon wordt gekozen ten opzichte van de
andere bestuursleden. Deze regel is vastgelegd om de bestuurlijke continuïteit
te bevorderen. In 2009 zijn er dus weer verkiezingen voor een voorzitter

In dit nummer van TvD en in enkele van de komende nummers zullen wij
extra aandacht geven aan de verkiezingen en de voorbereiding ervan: wat bete-
kent het bestuurder te zijn van de knmvd, toezichthouder of lid van een van de
vele raden en commissies binnen de vereniging?

Wilt u rechtstreeks invloed uitoefenen op het beleid van uw eigen beroeps-
vereniging? Heeft u (dus) belangstelling voor een bestuurlijke of toezicht-
houdende functie binnen de vereniging? Wilt een collega aanbevelen of
kandideren? Wendt u zich dan tot de secretaris van de groep waarvan u lid bent,
tot een van de regiobestuurders of tot ondergetekende.

Wilt u tot in detail weten hoe de verkiezingstechniek er bij de knmvd uitziet,
dan kunt u terecht op onze website: www.knmvd.nl.

Wij hebben na drie jaar afscheid genomen van Henry Dijkman, onze zeer
gewaardeerde bureaumedewerker met in het bijzonder ledencontacten in zijn
portefeuille. Gelukkig kan ik ook melden dat die taak is overgenomen door onze
nieuwe bureaumedewerker Irene van den Berg.

economische zaken en media)
Drs. H.R.C. Gostelie (penningmeester, financiën)
Drs. H. van Herpen (professionele kwaliteit)
Drs. A.J.G. den Hertog (dierziektenbeleid)
Drs. A.H.G. Piebes (diergeneesmiddelenbeleid,

volksgezondheid en automatisering)
Dr M.A. Willemen (verenigingszaken en dieren-
welzijn)

Drs. H. Geertsen (algemeen directeur)
Mw. I.D.J. van den Berg (medewerker vereni-
gingszaken)
Mw. drs. M. Fijten (webmaster)
Drs. S.J. de Groot (senior beleidsmedewerker

veterinaire zaken)
Mr. H. Haverkamp (senior beleidsmedewerker
sociaal-economische en arbeidsrechtelijke
zaken)

Drs. F.J.W.C. van Herten (senior beleidsmede-
werker veterinaire zaken)
Mw. K. Meijer (medewerker vacaturebank)
H.S. de Vries Rfm. (controller)

Wetenschappelijke redactie
Mw. dr. H.M.G. van Beers-Schreurs
Drs. H.A. Beijer
Dr. R. Boosman
Dr. R. Kuiper
Dr. R.S. Schrijver
Dr. E. Teske
Dr. J.H. Vos
Dr. M.A. Willemen

Wetenschappelijke adviesraad
Dr. F.H.M. Borgsteede (Lelystad)
Prof dr H.J. Breukink (Utrecht)
Prof dr P. De Backer (Gent, België)
Dr J. Goudswaard (Middelburg)
Prof dr. I.A.P. Heesterbeek (Utrecht)
Prof dr LJ. Hellebrekers (Utrecht)
Dr Th.S.G.A.M. van den Ingh (Utrecht)
Prof dn F. van Knapen (Utrecht)
Prof dr. A. de Kruif (Gent, België)
Dr f.T. Lumeij (Utrecht)
Prof dr A.S.I.RA.M. van Miert (Utrecht)
Prof dr I.H.M. Verheijden (Utrecht)
Prof dr. G. Voorhout (Utrecht)
Prof dr. PR. van Weeren (Utrecht)
Dr Th. Wensing (Utrecht)

Eindredactie
Drs. E.P.C. Bingen
Mw. A.M. Dorresteijn-Tummers
Mw. drs. M. Fijten
Drs. I. Klein Haneveld

Abonnementsprijs
De abonnementsprijs voor dierenartsen
niet-leden van de Koninklijke Nederiandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde en voor
niet-dierenartsen wordt vastgesteld door het
bestuur

Postgiro/bank
Postbank 511606 ten name van de knmvd,
De Molen 77, Houten, abn/amro n.v.. Postbus
30,3500 aa Utrecht, nr 55 50 48 861 ene en e
bank n.v.. Postbus 85100,3508 ac Utrecht, nr
699361443.

Opmaak en druk
DeltaHage, grafische dienstverlening,
Binckhorstlaan 401
25r6BC Den Haag
(070) 750 75 00 (telefoon)
(070)75075 78 (fax)

Advertenties
Commerciële advertenties:
Overgaauw Veterinair Advies
Postbus 204
3770 ae Barneveld

(0342)41 97 98;(06) 53 26 06 96 (telefoon)
(0342)41 97 94 (fax)
info(|)overgaauwadvies.nl
Personeelsadvertenties praktijken en klinieken:
eindredactie

Beëindiging lidmaatschap knm vd e« groepen
Opzeggen van het lidmaatschap dient vóór
r oktober van het lopende jaar schriftelijk en
aangetekend te geschieden om het lidmaatschap
per r januari van het daaropvolgende jaar te
laten eindigen.

Richtlijnen voor auteurs
Richtlijnen voor auteurs (Vancouver Style) zijn
op aanvraag verkrijgbaar (zie ook Tijdschr Dier-
geneeskd r 992; 117: 31-4). De redactie aanvaardt
geen aansprakelijkheid voor schade welke
- direct of indirect - het gevolg mocht zijn van
gebleken onjuistheden in de inhoud van de in
dit tijdschrift opgenomen artikelen waarbij de
auteur is vermeld of in de inhoud van de in dit
tijdschrift geplaatste advertenties. Advertenties
kunnen zonder opgaaf van redenen door de Re-
dactie worden geweigerd of ingetrokken. Niets
uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt, door middel van druk,
microfilm of op welke andere wijze ook, zonder
schriftelijke toestemming van de Redacüe.

(Papers appearing in this journal are listed in
Cunent Contents / Agricultural Biology and
Environmental Science / Index-Medicus, Index
Veterinarius / Veterinary Bulletin, Biological
Abstracts, Cambridge Scientific Abstracts).

Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is het
verenigingstijdschrifi van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

VOOR DE PRAKTIJK ..... Natuurlijk moedergedrag bij de zeug en de expressie hiervan in de

Gerrit Koop en Frank J.G.M. van Eerdenburg 140
Antiobioticumresistentie bij Salmonella; vergelijking van isolaten uit
Vietnam en Nederland

Ingezonden: Beroepsdermatosen bij dierenartsen Erik Jan Tjalsma 150
Reactie van Len Lipman op ingezonden brief Erik Jan Tjalsma

Jos Moordhuizen en Siert-Jan Boersema
Boekbespreking: Een gegeven paard in de mond kijken Wicher Holland 154

Diergeneesmiddelenfabrikant Intervet
berichtte op r i januari gereed te
zijn met de ontwikkeling van een
vaccin tegen blauwtong type 8. Het
ministerie van lnv wil de vaccina-
tie voorlopig niet verplicht stellen,
vanwege negatieve ervaringen met de
verplichte vaccinatie tegen ibr. Dit
meldde Peter de Leeuw van het minis-
terie op r; januari. Om in aanmerking
te komen voor financiële ondersteu-
ning moet minimaal 80 procent van
de dieren worden gevaccineerd. De
Leeuw verwacht ook zonder verplich-
ting dit percentage te halen.

Het bedrijf vox Animal Health heeft
de Australische goedkeuring van het
innovatieve middel LifeTide sw 5 be-
kend gemaakt, een Growth Hormone
Releasing Hormone (ghrh)-product
voor gebruik bij varkens. Het gaat om
een injecteerbaar plasmide dat codeert
voor varkens-ghrh, en eenmalig wordt
toegediend om het aantal gespeende
biggen te laten toenemen. Na de injec-
tie volgt elektroporatie, een proces dat
ertoe leidt dat cellen het dna opne-
men. In onderzoeken nam na behan-
deling de productiviteit van de zeugen
en het aantal gespeende zeugen toe.
Het bedrijf wil ook goedkeuring ver-
werven in andere Aziatische landen.

Op I januari is het nieuwe interven-
tiebeleid van de Voedsel en Waren
Autoriteit (vwa) ingegaan. De
kernpunten zijn: meer aandacht voor
zware overtredingen, geen sancties
bij geringe overtredingen die niet
tot risico\'s leiden, en overtredingen
beoordelen in relatie tot de omstandig-
heden. Het beleid is erop gericht om
de lastendruk voor ondernemers te
verminderen en de naleving van wet-
ten en regels te bevorderen. In de loop
van 2008 wordt het beleid per werk-
terrein verder ingevuld en inzichtelijk
gemaakt. Wanneer een inspecteur een
overtreding constateert, gaat de vwa
uit van zacht optreden waar het kan
en hard waar het moet. Bij lichte over-
tredingen die niet tot risico\'s leiden,
worden geen sancties opgelegd.
vwa.nl

Het Uiergezondheids Centrum
Nederland (ugcn) heeft tijdens de
Wintershow Zwolle twee \'Uitstekende
uiergezondheid\'-prijzen uitgereikt.
De winnaar in de categorie oudere
productiekoe roodbont was Stouw-
damshof Jacoba 19 van familie van \'t
Hof uit Oosterwolde (Gelderland) met
op de laatste afgesloten en lopende
lijst een gemiddeld celgetal van 37.
In de categorie zwartbont was de
winnaar Klumper Nellie 5 van F. van
den Haar-Broekroelofs uit Den Velde
met een gemiddeld celgetal van 53. De
prijswinnaars laten zien dat het ook
bij oudere koeien heel goed mogelijk
is om een laag celgetal te houden.

Van r maart tot en met 22 juni is de
door studenten gevormde groep \'De
Veulenbrigade\' weer actief. Deze
vrijwilligers garanderen binnen de
Universiteitskliniek voor het paard
intensieve 24-uurszorg voor zieke
pasgeboren veulens gegarandeerd.
De veulens worden opgevangen door
een van de kliniekdierenartsen. Na
het klinisch- en het laboratorium-
onderzoek en het maken van een
therapeutisch plan wordt het veulen
onder leiding van de dierenarts en
met hulp van de kliniekassistenten
verpleegd door de \'Veulenbrigade\'. Bel
voor het doorverwijzen van een ziek
pasgeboren veulen tijdens werkuren
naar (030) 253iiiien buiten werk-
uren naar (030) 25 3r 032. Vermeld bij
het telefonisch contact direct dat het
gaat om een veulen dat \'intensive care\'
nodig heeft en de verwachte tijd van
aankomst in de kliniek. Het verdient
aanbeveling om voor het inzenden te
overleggen over de te maken kos-
ten. Ook buiten de bovengenoemde
periode kunnen zieke veulens na-
tuurlijk worden doorgestuurd, maar
de zeer intensieve 24-uursverpleging
zoals die wordt geleverd door de
veulenbrigadestudenten, is dan niet te
realiseren.

Op woensdag 23 januari 2008 is de
nieuwe website van het College ter
Beoordeling van Geneesmiddelen
online gegaan. De nieuwe website
geeft een meer toegankelijke en ge-
bruiksvriendelijke presentatie van
de geneesmiddelinformatie van het
cbg. Ook sluiten het ontwerp en de
techniek van de website aan bij de
huidige mogelijkheden. Het webadres
blijft onveranderd: www.cbg-meb.nl/.
Voor vragen kunt u het c b g bereiken
via redactie(a)cbg-meb.nl of telefoon-
nummer (070) 35 67 532.

Veterinair Organisatiebureau Vitaux
organiseert kinderopvang tijdens de
Voorjaarsdagen in 2008. Kinderen
worden opgevangen door ervaren
kinderleidsters en kunnen in een spe-
ciale ruimte spelen met verantwoord
speelgoed en met elkaar Het organi-
satiebureau vraagt geïnteresseerden
hun belangstelling voor i maart
2008 kenbaar te maken via de web-
site www.voorjaarsdagen.org, e-mail
(info@viteaux.nl) of telefonisch (035)
62 55 r85).

Vanaf het moment dat je je masterfase ingaat, krijg je te
mal<en met uitgaven die moeilijl< van je studiefinanciering
te betalen zijn. Een stage in het buitenland bijvoorbeeld.
Dan is financiële ondersteuning wel zo prettig. Het
Medisch Anticipatie Krediet van ABN AMRO kan je daarbij
helpen. Het is speciaal bedoeld voor studenten geneeskunde,
tandheelkunde, diergeneeskunde en farmacie. Het Medisch
Anticipatie Krediet is af te sluiten tegen gunstige voorwaarden
én het kan met je meegroeien tijdens je medische carrière.
Loop daarom vandaag nog binnen bij een ABN AMRO
vestiging in de buurt. Je moet kunnen aantonen dat je 3° jaars
medisch student bent en je moet een geldig legitimatiebewijs
meenemen. Meer informatie over het Medisch Anticipatie
Krediet inclusief de kredietprospectus en de speciale dienst-
verlening van ABN AMRO aan medici vind je op onze site
www.abnamro.nl/mak

In een natuurlijke omgeving vertonen zeugen rondom
het werpen een uitgebreid repertoire van moeder-
gedrag. De huisvesting van zeugen in kraamhokken
heeft veel van dit gedrag onmogelijk gemaakt. Dit roept
de vraag op in hoeverre het kunnen vertonen van dit
gedrag voor het varken van belang is.

De suggestie dat de hoge mate van domesticatie de ex-
pressie van natuurlijk moedergedrag minder belangrijk
heeft gemaakt, lijkt onhoudbaar. In verschillende onder-
zoeken is aangetoond dat het vertonen van moedergedrag
stevig vastligt in het brein van het varken (lo, 21, 26).
Zelfs zeugen die al vier worpen hebben grootgebracht in
conventionele kraamhokken, blijken nog steeds zonder
problemen een geschikte nestplaats te kunnen vinden en
een nest te kunnen bouwen (2).

Het moedergedrag van het varken en de interactie
tussen de zeug en haar biggen is in de afgelopen decennia
uitvoerig onderzocht (bijvoorbeeld 2, 5,7,8, ro, r2, r6,17,
18, 22, 28). Deze onderzoeken waren zowel gericht op het
verbeteren van de groei en de overleving van de biggen
als op het verbeteren van het welzijn van de zeug en haar
jongen. Enerzijds werd hieruit duidelijk dat een volledige
expressie van moedergedrag in de conventionele kraam-
hokken onmogelijk is. Anderzijds bleek dat eenvoudige
aanpassingen in deze stallen kunnen helpen om in de
gedragsbehoefte tegemoet te komen. Sommige van deze
maatregelen blijken, zoals hieronder zal worden beschre-
ven, niet alleen het welzijn van de dieren te bevorderen,
maar ook de productie gunstig te beïnvloeden.

Het doel van dit artikel is een overzicht te geven van
de belangrijkste onderdelen van het oorspronkelijke
moedergedrag van het varken. Hieraan gekoppeld zullen
wij gegevens uitlichten die mogelijk bruikbaar zijn in de
moderne zeugenhouderij.

Wilde zwijnen en varkens leven in hun natuurlijke om-
geving in groepen. Deze groepen bestaan uit een aantal
zeugen en de nakomelingen van het vorige jaar. In de

Departement Gezondheidszorg Landbouwhuisdieren, faculteit Dier-
geneeskunde, Marburglaan 2, 3584 cl Utrecht
Corresponderende auteur Departement Gezondheidszorg Land-
bouwhuisdieren, faculteit Diergeneeskunde, Marburglaan 2, 3584
cl Utrecht.Tel.: (030)253 20 23, Fax: (030) 252 r8 87, E-mail:
FI.C.M.vanEerdenburg(a)vet.uu.nl

periferie bevinden zich individuele mannetjes (2). Onge-
veer een dag voordat de zeug gaat werpen, zondert ze zich
af van de groep. Ze gaat dan op zoek naar een geschikte
nestplaats. Bij voorkeur kiest ze een beschutte plek uit
onder wat overhangende takken. Het nestbouwen kan
worden verdeeld in twee fasen (17). De eerste fase bestaat
uit wroeten en krabben met de voorpoten. De zeug graaft
zo een kuil van zo\'n vijf tot tien centimeter diep (16).
Dit gedrag wordt gereguleerd door interne factoren: de
concentratie van prostaglandine F^^ stijgt, waardoor de
prolactinespiegel toeneemt (2, 5). Het nestbouwen gaat
vervolgens over naar de tweede fase, waarin de zeug de
nestkuil bedekt met gras en andere zachte materialen uit
de omgeving. Meestal trekt ze ook nog wat takken van
boompjes en legt die over het nest, om daar vervolgens
onder te gaan liggen. Vaak staat de zeug vlak voor het
werpen even op om nog wat verbeteringen in het nest aan
te brengen (16). Dit gedrag wordt gereguleerd door externe
factoren, namelijk het voorhanden zijn van dit materiaal.
Als er geen nestmateriaal beschikbaar is, vertoont een
zeug geen \'vacuümgedrag\', maar wordt deze fase overge-
slagen (6,17). Wanneer er wel genoeg materiaal beschik-
baar is, bouwt een zeug net zo lang aan haar nest tot ze
voldoende \'uiercomfort\' ervaart (2). De term \'uiercomfort\'
wordt in de literatuur overigens niet verder gedefinieerd.
Desondanks is het wel voor te stellen dat de kwaliteit van
het nest door de zeug voornamelijk met de uier wordt
waargenomen.

In de huidige kraamstallen is het onmogelijk een zeug
een volledig nest te laten bouwen. Toch lijkt het erop
dat ook het aanbieden van alleen wat nestmateriaal een
gunstig effect heeft. In een onderzoek uit het begin van de
jaren negentig (7) werden de kraamhokken bijvoorbeeld
voorzien van vijf kilo gehakseld stro. Afgezien van het
stro waren deze hokken vergelijkbaar met gebruikelijke
kraamhokken. Gelten werden drie dagen voor het werpen
in deze hokken geplaatst. Een dag voor het werpen werd
een jutezak op de buizen van het kraamhok vastgemaakt,
zodat de geit wanneer ze ging staan met haar rug de zak
kon voelen. De gelten in deze gemodificeerde hokken ver-
toonden meer nestbouwgedrag en minder stereotypisch
gedrag dan dieren uit de controlegroep. Toen de biggen
waren geboren, bleken de gelten uit de gemodificeerde
hokken meer te reageren op vocalisaties van de biggen.
Er vond geen doodliggen van biggen plaats en de gelten
vertoonden minder agressie. Hierdoor was de sterfte voor
het spenen in deze groep 0,9 big per zeug lager dan in de
controlegroep. Deze effecten zijn mogelijk niet alleen toe
te schrijven aan de mogelijkheid een nest te maken, maar
zijn ook te verklaren door het feit dat de zeugen van het

Stro eten. Het gevoel van verzadiging dat hiermee gepaard
gaat, draagt bij aan de de afname in stereotypisch en agres-
sief gedrag. In een later experiment (8) werden vergelijk-
bare effecten gezien, maar nu kregen de zeugen gedurende
een aantal dagen voor het werpen zaagsel aangeboden. Op
de eerste dag kregen ze een liter zaagsel en daarna tot aan
het werpen elk uur nog een of twee handjes. Dit zaagsel
werd op de vloer bij de kop van de zeug gelegd. Ook in dit
experiment werd een positief effect van het \'nestmateriaal\'
gezien. De gunstige effecten werden waargenomen bij
eerste tot derde pariteitszeugen. Bij deze dieren duurde
de partus korter en werden minder biggen doodgeboren.
Daarnaast waren er in de periode rond het werpen en in
de zes uur daarna in de zaagselgroep minder biggen die
omkwamen door doodliggen. Bij de oudere zeugen werden
geen significante verschillen waargenomen.

Het lijkt erop dat het aanbieden van nestmateriaal
voornamelijk bij jonge dieren een gunstig effect heeft
op het moedergedrag en daardoor ook op de overleving
van de biggen. Dat dit effect niet werd waargenomen bij
oudere dieren werd door de auteurs niet verklaard. Het is
gesuggereerd dat ervaring met zaagsel als nestmateriaal
bepalend is voor de respons van de zeugen op dit mate-
riaal. In een ander experiment, waarin alleen multipare
dieren waren betrokken, werd wel een duidelijk positief
effect van stro op het moedergedrag en de overleving van
de biggen waargenomen (12).

De hypothese voor de verklaring van de gunstige ef-
fecten van het aanbieden van strooisel is dat dit te maken
heeft met de effecten van stress. De afwezigheid van
nestmateriaal en de huisvesting in een klein hok leiden
evenals andere stressoren tot een stijging in de acth-
en cortisolconcentraties. Hierdoor worden endorfines
vrijgegeven, die de afgifte van oxytocine remmen (4). Op
deze manier duurt de partus langer dan nodig, waardoor er
mogelijk meer biggen dood worden geboren. Daarnaast is
het denkbaar dat een langere partus meer agressief gedrag
veroorzaakt ten opzichte van de biggen als gevolg van de
pijn en het ongemak dat hiermee gepaard gaat (11). Dat
er ook minder doodliggen van biggen plaatsvindt, heeft
er wellicht mee te maken dat een zeug op de wat zachtere
ondergrond behoedzamer kan gaan liggen. Maar mogelijk
spelen ook andere factoren een rol (12). Om definitieve uit-
spraken te kunnen doen over de effecten van de inrichting
van het kraamhok is meer onderzoek nodig.

Onder natuurlijke omstandigheden draait een zeug zich
tijdens het werpen vaak meerdere keren om of gaat ze op
de andere zij liggen. Hierbij wordt contact gemaakt met de
biggen door te snuffelen of te knorren (16). De zeug her-
kent direct na de geboorte de biggen nog niet. In de eerste
levensweek wordt het nest dan ook weinig verlaten en
blijven de jongen dicht bij hun moeder. Zo leert de zeug in
enkele dagen de geur van haar biggen herkennen (21). De
biggen herkennen de zeug al na één dag aan haar geur en
na 36 uur kennen ze ook het geluid van hun moeder. De
biggen herkennen elkaar dan nog niet als toomgenoten.
Dat duurt ongeveer een week en gebeurt eveneens op basis
van geur (14).

Zodra de biggen geboren zijn, gaan ze op weg naar de
uier. Biggen worden van nature aangetrokken door zachte,
warme oppervlakken en door de geluiden en de geur van
de zeug (23). Biggen die later worden geboren, gebruiken
waarschijnlijk ook het geluid van hun zuigende toom-
genoten om de uier te lokaliseren (15). Binnen enkele
dagen wordt vervolgens de tepelrangorde bepaald (22).
Ook het herkennen van de tepels gebeurt vooral op basis
van geur. Dit bleek uit een interessant experiment (19),
waarin biggen dronken bij een kunstzeug. Toen er een dui-
delijke tepelrangorde was gevestigd, werden de tepels van
de kunstzeug verwisseld. Toch wisten de biggen hun eigen
speen terug te vinden. Uit het feit dat er bij een kunstzeug
die twee keer daags geurvrij werd gemaakt door te wassen,
geen vaste tepelrangorde ontstond, was te concluderen dat
de geur de bepalende factor is.

Omdat de zeug al snel weet hoe haar jongen ruiken
en omdat de biggen hun eigen tepel herkennen, stuit het
overleggen van biggen op verzet bij zowel de zeug als de
biggen. Alleen op de eerste dag kan men zonder proble-
men overleggen. Daarna wordt een andere big meteen als
vreemd herkend en ontstaat er onrust. Het doel van het
overleggen is meestal gelegen in het bevorderen van de
uniformiteit van de tomen. In verschillende studies (9,
22) bleek echter dat overleggen niet alleen de groei van de
toom verminderde, maar ook nauwelijks een verbetering
in uniformiteit opleverde. Overgelegde biggen groeiden
in deze studies beduidend minder dan de niet overgelegde
biggen. Ook de nieuwe toomgenoten van een overge-
legde big groeiden minder goed vanwege de stress die
de indringer met zich meebracht. Door de onrust in het
nest was de zeug agressiever. Ze beet vaker naar de biggen
en voornamelijk naar de overlegger. Daarnaast wilde ze
minder goed zogen en lag ze minder op haar zij.

Vanwege het grote aantal biggen dat ze tegelijk moet
kunnen zogen, is het varken uitgerust met een bijzonder
mechanisme om melk te geven. Varkens hebben, in tegen-
stelling tot bijvoorbeeld runderen, geen tepelcystemen.
Hierdoor kan er alleen worden gedronken wanneer de
intramammaire druk wordt verhoogd door een oxytocine
vrijgifte (2). Dit wordt op gang gebracht door een com-
plexe interactie tussen de zeug en haar biggen. Ten eerste
moeten alle biggen tegelijkertijd aan de uier komen. In
de vroege lactatie neemt de zeug daarvoor het initiatief
en roept nadat ze is gaan hggen de biggen bij zich door te
knorren. Later in de lactatie nemen de biggen vaker het
initiatief. Ze gaan dan bij het uier staan knorren en maken
op die manier duidelijk dat er moet worden gezoogd
(2,15). Deze vocale manier van communiceren is in het
verleden gebruikt in pogingen om de zoogfrequentie op te
voeren. Zeugen worden namelijk niet alleen gestimuleerd
tot zogen door het geluid van hun eigen biggen, maar

ook door het geluid van nesten naast zich. Hierdoor ziet
men in kraamstallen vaak een synchronisatie van het
zooggedrag. Door het afspelen van zooggeluiden werd het
interval tussen de zoogbeurten korter en hadden de biggen
een hoger gewicht bij het spenen (27). Recent onderzoek
wees uit dat door het afspelen van zooggeluiden wel
synchronisatie te bereiken is, maar dat het niet altijd lukt
om hierdoor ook de zoogfrequentie op te voeren (25). De
praktische toepasbaarheid van dit middel om een betere
groei te realiseren, is dus nog onduidelijk en dient verder
onderzocht te worden.

Wanneer de biggen hun plek hebben ingenomen, be-
ginnen ze de uier te masseren. Afhankelijk van de hoeveel-
heid biggen duurt het ongeveer één tot drie minuten voor-
dat de melkgift op gang komt (18). Het masseren wordt na
enige tijd steeds meer afgewisseld met zuigbewegingen.
Uiteindelijk mondt dit uit in het daadwerkelijke drinken.
Dit wordt aangekondigd door snelle knorgeluiden van de
zeug. Ongeveer 25 seconden na dit signaal komt de melk
vrij. De biggen concentreren zich daarna, met de oren plat
en de voorpoten stijf naar voren gestrekt, alleen nog op het
drinken (i 5). Het laten schieten van de melk duurt maar
vijftien tot twintig seconden (2,13). Het is dus belangrijk
dat de biggen het signaal kunnen horen dat ze moeten
beginnen met drinken. In een onderzoek waarin biggen
werden gezoogd bij een achtergrondgeluid van 85 dB bleek
het drinken duidelijk minder goed gesynchroniseerd te
zijn, waardoor de biggen minder melk konden opnemen
(I).

Als de melk op is, gaan de biggen nog enkele minuten
door met masseren. Deze massage is nodig voor het con-
tinueren van de lactatie. Wanneer dit gedrag onmogelijk
wordt gemaakt, zullen de biggen in gewicht afnemen.
Het blijkt dat biggen die in gewicht achterblijven bij hun
toomgenoten, langer blijven namasseren (24). Waarschijn-
lijk is honger dus een motivatie voor dit gedrag (15). Deze
waarnemingen leidden tot de \'restauranthypothese\',
waarin wordt gesteld dat met de duur van de namassage
de grootte van de volgende maaltijd wordt \'besteld\' (i).
Dat betekent dat de melkgift van de afzonderlijke klier-
pakketten individueel op de behoefte van de big wordt
afgestemd. In hoeverre dit daadwerkelijk het geval is, is
nog onduidelijk. De meest recente gedachte is dat de na-
massage de verschillen in melkopname tussen en binnen
tomen doet afnemen (24). In elk geval is het duidelijk dat
de namassage de prolactinespiegel doet srijgen, waardoor
het aantal insulinereceptoren in het melkklierweefsel
toeneemt terwijl dit in het vetweefsel afneemt. Hierdoor
wordt een groter deel van de beschikbare energie naar de
uier gestuurd (2).

Onder natuurlijke omstandigheden is het spenen een
geleidelijk proces waarvan de eerste kenmerken al kunnen
worden waargenomen vanaf de tweede week in de lactatie
(r8, 28). De zeug vertoont steeds meer afwerend gedrag
tegenover de biggen en de zoogbeurten worden steeds kor-
ter Er wordt steeds meer staande gezoogd en steeds vaker
wordt een zoogbeurt beëindigd door de zeug in plaats van
door de biggen (3). De zeug laat de jongen vaker alleen
en heeft dus steeds minder contact met haar biggen. Dit
onderlinge contact, met name het visuele contact, is van
belang om het moedergedrag in stand te houden. Een zeug
die zich met haar biggen op een klein oppervlak bevindt,
zal moedergedrag blijven vertonen. Maar de fysieke schei-
ding van de zeug en haar biggen maakt een einde aan haar
gedrag als moeder (15). In de praktijk is het voor een zeug
niet makkelijk geleidelijk minder contact te hebben met
de biggen. Vandaar dat het partieel spenen een mogelijk-
heid kan bieden om het welzijn van de zeug te verbeteren.
Dit blijkt tevens de groei van de biggen na het spenen te
verbeteren (20).

Zeugen hebben een uitgebreid moedergedrag. Onze reeds
lang gedomesticeerde varkens zijn nog steeds in staat dit
gedrag te vertonen. Het lijkt erop dat ze dit ook graag doen.
Ze gedragen zich als betere moeders, zijn minder agres-
sief en vertonen minder symptomen van stress wanneer
ze nestmateriaal tot hun beschikking hebben. Dit bevor-
dert zowel het welzijn als de productie van de zeug. De
aandacht voor de mogelijkheid van gedragsexpressie is
dus niet alleen van belang voor het varken, maar ook voor
de veehouder Naast het onthouden van nestmateriaal
is overleggen van biggen een belangrijke factor die het
gedrag van de zeug en de interactie tussen zeug en biggen
negatief kan beïnvloeden.

Het ruimte geven aan gedragsexpressie van het varken
op een manier dat dit niet ten koste gaat van de werk-
baarheid en de productie, vraagt enerzijds om creatieve
oplossingen in de huidige stallen en anderzijds om meer
onderzoek naar nieuwe vormen van huisvesting en
management. Wellicht kan de kennis van het natuurlijke
gedrag van het varken in die beide denkprocessen een
bijdrage leveren.

1. Aigers B and [ensen P. Communication during suckling in the domes-
tic pig. Effects of continuous noise. Appl Anim Behav Sci 1985; 14:
49-61.

2. Aigers B and Uvnas-Moberg K. Maternal behaviour in pigs. Horm
Behav 2007; 52: 78-85.

3. Bee K. The process of weaning in pigs: when the sow decides. Appl
Anim Behav Sci 1991; 30:47-59.

4. Borell E von, Dobson H and Prunier A. Stress, behaviour and repro-
ductive performance in female cattle and pigs. Horm Behav 2007; 52:
130-138.

5. Burne THJ, Murfitt PJE and Gilbert CL Behavioral responses to
intramuscular injections of Prostaglandin F^^ in female pigs. Pharm
Biochem Behav 2000a; 66: 789-796.

6. Burne TH|, Murfitt PJE and Gilbert CL Deprivation of straw bedding
alters PGF^^-induced nesting behaviour in female pigs. Appl Anim
Behav Sci 2000b; 69: 215-225.

7. Cronin GM and Amerongen G van. The effects of modifying the far-
rowing environment on sow behaviour and survival and growth of
piglets. Appl Anim Behav Sci 1991; 30: 287-298.

8. Cronin GM, Schirmer BN, Mccallum TH, Smith JA and Butler KL The
effects of providing sawdust to pre-parturient sows in farrowing crates
on sow behaviour, the duration of parturition and the occurrence of
intra-partum stillborn piglets. Appl Anim Behav Sci 1993; 36: 301-315.

9. Giroux S, Robert S and Martineau G-P. The effect of cross-fostering on
growth rate and post-weaning behavior of segregated early-weaning
piglets. Can) AnimSci 2000; 80: 533-538.

10. Gustafsson M, Jensen P, Jonge FH de, Illman G and Spinka M. Maternal
behaviour of domestic sows and crosses between domestic sows and
wild boar. Appl Anim BehavSci 1999; 65: 29-42.

11. Harris MJ, Bergero, R and Gonyou HW. Parturient behaviour and off-
spring-directed aggression in farmed wild boar of three genetic lines.
Appl Anim BehavSci 2001; 74:153-163.

12. Herskin MS, Jensen KH and Thodberg K. Influence of environmental
stimuli on maternal behaviour related to bonding, reactivity and
crushing of piglets in domestic sows. Appl Anim Behav Sci 1998; 58:
241-254-

13. Horrell I. The characterization of suckling in wild boar. Appl Anim
Behav Sci 1997; 53: 271-277.

14. Horrell I and Hodgson f. The basis of sow-piglet identification. 2. Cues
used by piglets to identify their dam and home pen. Appl Anim Behav

15- Houpt KA. Domestic animal behavior, 4th ed. Blackwell Publishing,
Ames, Iowa, 2005:182-190.

16. Jensen P. Observations on the maternal behaviour of free-ranging
domestic pigs. Appl Anim BehavSci 1986; 16:131-142.

17. Jensen P Nest building in domestic sows: the role of external stimuli.
Anim Behav 1993; 45: 351-358.

18. Jensen P, Stangel G and Algers B. Nursing and suckling behaviour of
semi-naturally kept pigs during the first 10 days postpartum. Appl
Anim Behav Sci 1991; 31:195-209.

19. Jeppesen LE. Teat-order in groups of piglets reared on an artificial sow.
II. Maintenance of teat-order with some evidence for the use of odour
cues. Appl Anim Ethol 1982; 8: 347-355.

20. Kuller WI, Soede NM, Beers-Schreurs HMG van, Ungendijk P, Taverne
MAM, Verheijden JHM and Kemp B. Intermittent suckling: effects

on piglet and sow performance before and after weaning. J Anim Sci
2004;82:405-413.

21. Nowak R, Porter RH, Levy F, Orgeur P and Schaal B. Role of mother-
young interactions in the survival of offspring in domestic animals.
Reviews of Reproduction 2000; 5:153-163-

2 2- Robert S and Martineau GP Effects of repeated cross-fosterings on pre-
weaning behavior and growth performance of piglets and on maternal
behavior of sows. J Anim Sci 2001; 79:88-93.

23. Rohde Parfet KA and Gonyou HW. Attraction of newborn piglets to
auditory, visuaL olfactory and tactile stimuli. J Anim Sci 1991; 69:125-

24. Spinka M and Algers B. Functional view on udder massage after milk
let-down in pigs. Appl Anim Behav Sci 1995:43:197-212.

25. Spinka M, Gonyou HW, Li YZ and Bate LA. Nursingsynchronisation
in lactating sows as affected by activity, distance between the sows
and playback of nursing vocalizations. Appl Anim Behav Si 2004; 88:
13-26.

26. Spinka M, Illmann G, Jonge F de, Andersson M, Schuurman T and Jen-
sen P- Dimensions of maternal behaviour characteristics in domestic
and wild x domestic crossbred sows- Appl Anim Behav Sci 2000; 70:
99-114.

27. Stone GC, Brown MS and Waring GH. An ethological means to im-
prove swine production. J Anim Sci 1974; 39:13 7.

28. Valros AH, Rundgren M, Spinka M, Saloniemi H, RydhmerL and Algers
B. Nursing behaviour of sows during 5 weeks lactation and effects on
piglet growth. Appl Anim Behav Sci 2002; 76:93-104.

Een perfecte balans is de essentie van wormbestrijding en -preventie bij weidend
jongvee. Met slechts één behandeling voor het gehele seizoen biedt de
Chronomintic SR bolus balans tussen bescherming van het dier enerzijds en
immuniteitsopbouw anderzijds. Maar ook tussen behandeling en groei. Evenals
tussen kosten en baten!

Voor meer informatie: Virbac Nederland BV. Postbus 313, 3770 AH
Tel: 0342-427119. E-mail: infodVirbac.nl

Diergeneesmiddel: REC NL 2619. Samenstellinc: Levamisole HCI 22,5 gram. Indicatie: preventieve en curatieve
■ i- en longworm infecties bij niet-melkgevend rundvee. Doeldier Niet-melkgevend

melkgevende runderen, dieren jonger dan 4 maanden, rundvee met een lichaamsgewicht onder 100 I
of boven 250 kg. Wachttijdadvies: V^ees: 5 maanden,

Zowel in ontwikkelingslanden als in ontwikkelde
landen is Salmonella een van de belangrijkste verwek-
kers van gastro enteritis. In Nederland veroorzaakt
deze bacterie bij de mens per jaar ongeveer 50.000 voed-
selgerelateerde infecties. Salmonellabacteriën komen
met grote regelmaat voor in de darm van landbouw-
huisdieren en kunnen tijdens het slachtproces op het
vlees terechtkomen. Mensen raken vervolgens besmet
door het eten van niet of onvoldoende verhitte produc-
ten (vlees of eieren), slechte hygiëne rondom de voed-
selbereiding of door direct contact met zieke dieren.

De antibioticumresistentie bij Salmonella neemt wereld-
wijd toe. Veel isolaten zijn tegenwoordig multiresistent.
Dit betekent dat ernstige infecties moeilijker te behande-
len zijn met antibiotica, maar een bijkomend probleem is
dat de resistentie ook kan worden overgedragen op andere
Salmonellabacteriën en zelfs op andere bacteriesoorten
(bijvoorbeeld Escherichia coli). Veel genen die coderen voor
resistentie liggen namelijk op stukjes dna, zoals plasmi-
den en transposons, die zich van bacterie naar bacterie
kunnen verplaatsen. Ook de aanwezigheid van integronen
bij Salmonella maakt een succesvolle aanpak van de resi-
stentieproblematiek moeilijker. Een integron is een stuk
dna dat actief gencassettes kan herkennen en integreren.
De meeste van deze gencassettes coderen voor antibioti-
cumresistenties, waarbij resistentie tegen trimethoprim,
aminoglycosiden, en de p-lactamantibiotica (penicillinen)
het meest voorkomen. Ook hebben integronen van klasse
I (er komen meerdere soorten integronen voor in bacte-
riën, maar dit proefschrift gaat uitsluitend over integronen
van klasse i) een gen dat codeert voor resistentie tegen
sulfonamiden. Een enkel integron kan meerdere resisten-
tiegenen opnemen en zo ongevoeligheid voor wel tien ver-
schillende antibiotica bewerkstelligen. Een integron is zelf
geen mobiel element maar is vaak gelegen op plasmiden
of andere mobiele elementen, die zich van bacteriecel naar
bacteriecel kunnen verplaatsen. Vaak kunnen zij daardoor
hun verzameling resistentiegenen aan deze andere bacte-
riën doorgeven. Een integron kan ook op het chromosoom
liggen, waardoor het doorgeven van de verzameling weer
wat moeilijker wordt.

De doelstelling van dit proefschrift was om de anti-
bioticumresistentie van Salmonella-isolaten uit de mens
en uit landbouwhuisdieren in een ontwikkehngsland
zoals Vietnam te vergelijken met die uit een ontwikkeld
land zoals Nederland. Daar waar in Nederland antibiotica
uitsluitend op recept verkrijgbaar zijn, is het in Vietnam
mogelijk deze in de vrije verkoop te betrekken. Dit leidt
tot aanzienlijke verschillen in de manier waarop in beide
landen met antibiotica wordt omgegaan. Voorbeelden
daarvan zijn het niet nemen van een kuur met de juiste
dosis, het niet voldoende lang nemen van een kuur, het
nemen van antibiotica zonder een juiste diagnose en het
nog steeds gebruiken van antibiotica als groeibevorderaar
in Vietnam.

Er was weinig informatie over de serotypen van Salmonella
die in Vietnam voorkomen bij de mens en verschillende
diersoorten. Daarom onderzochten wij 297 Salmonella-
isolaten afkomstig van mens en dieren (varkens, rundvee,
kippen en eenden) uit Vietnam. Deze isolaten waren
epidemiologisch niet aan elkaar gerelateerd en waren onder
andere geïsoleerd uit faeces, vlees en van karkassen. De iso-
laten van mensen waren allemaal afkomstig van patiënten,
de isolaten van dieren waren afkomstig van gezonde
(78 procent) en van zieke (12 procent) dieren. De uitkomst
van deze studie wees uit dat S. Typhimurium, S. Anatum,
S. Weltevreden, S. Emeken S. Rissen de meest voorkomende
serotypen zijn. S. Typhimurium faagtype 90 was het meest
voorkomende faagtype. Deze verdeling is anders dan in
westerse landen. In Nederland en in veel andere Europese
landen zijn bij de mens en kip S. Enteritidis en S. Typhimu-
rium, bij het rund S. Dublin en S. Typhimurium en bij het
varken S. Typhimurium de meest voorkomende serotypen.
De serotypen en faagtypen die bij landbouwhuisdieren in
Vietnam werden gevonden, bleken ook bij de mens voor
te komen. Dit geeft aan dat ook in Vietnam landbouwhuis-
dieren een belangrijke bron zijn voor humane Salmonella-
infecties. Daarna hebben wij de antibioticumresistentie van
deze 297 Salmonella-isolaten bestudeerd. Resistentie tegen
gentamicine, kanamycine, chloramphenicol, streptomy-
cine, trimethoprim, sulfonamiden, ampicilline, tetracycline
en naladixinezuur kwam voorbij 13 tot 50 procent van
de isolaten. 40 procent van de isolaten was resistent tegen
meer dan één antibioticum. Integronen werden gevonden
bij 28 procent van de isolaten. De genen die coderen voor re-
sistentie in deze integronen, waren aadAi, aadAi en aadAs
(coderend voor resistentie tegen streptomycine en spectino-
mycine), bla^^^^ en bla^j^^^^ (coderend voor resistentie tegen
ß-lactamantibiotica) en dfrAi, dfrAii en c^Ar7(coderend
voor resistentie tegen trimethoprim). De meeste integronen
bleken op plasmiden te Hggen en konden hun resistentie

in vitro overdragen op E. coli en S. Enteritidis. Het is daarom
aannemelijk dat zij ook in vivo in staat zijn hun resistentie
op andere bacteriën over te dragen

Vervolgens hebben wij 237 epidemiologisch niet aan
elkaar gerelateerde Salmonella-isolaten van mensen en
landbouwhuisdieren in Nederland onderzocht. Ook hier
kwam vrij algemeen resistentie voor tegen sulfonamiden,
ampicilline, tetracychne, streptomycine, trimethoprim
en naladixinezuur (meer dan ro procent van de isolaten
was resistent). Resistentie tegen gentamicine kwam echter
minder vaak voor dan in Vietnam (slechts 0,4 procent van
de isolaten was resistent). Resistentie tegen drie of meer
antibiotica werd gevonden bij 57 isolaten. 15 procent van
alle isolaten was integronpositief. Er was een positieve
correlatie tussen multiresistentie en de aanwezigheid van
een integron. De resistentiegenen in de integronen waren
aadAi, aadAi (coderen voor resistentie tegen streptomy-
cine en spectinomycine), hla^^^^ (codeert voor resistentie
tegen P-lactamantibiotica) en dfrAi, dfrAs en dfrAi4
(coderen voor trimethoprimresistentie). Wij vonden bij
Salmonella-isolaten afkomstig van mensen en dieren de-
zelfde resistentiepatronen en dezelfde soorten integrons.
Ook onderzochten wij 59 S. Dublin-isolaien afkomstig van
runderen met klinische verschijnselen van salmonellose.
20 procent van deze isolaten (totaal r2) bleek multiresi-
stent. Het resistentiepatroon chloramfenicol/streptomyci-
ne/spectinomycine/sulfonamiden kwam het vaakst voor.
Alle twaalf multiresistente isolaten bleken een integron
met de aadAi-cassette te bevatten. Dit gen codeert voor
streptomycine- en spectinomycineresistentie en was nog
niet eerder gevonden bij S. Dublin, maar wel bij S. Tpphimu-
rium en andere Enterobacteriaceae. Mogelijk is dit gen van
deze andere bacteriën afkomstig. Genotypische karak-
terisering van de isolaten liet zien dat zij nauw verwant
waren, maar niet clonaal.

Vervolgens hebben we 61 Salmonella-isolaten afkomstig
van klinisch zieke paarden onderzocht. 26 S. Typhimurium-
isolaten bleken een integron te hebben. Deze integronpo-
sitieve isolaten hadden verschillende gencassettes {dfrAi,
dfrAy, dfrAii, aadAi, aadA2, aadBen bla^^^) en verschillen-
de genotypen. Negen isolaten konden hun resistentiegenen
in vitro overdragen op E. coli. Dit alles wijst erop dat de in-
tegronpositive isolaten zich niet clonaal hebben verspreid
in de paardenpopulatie en dat uitwisseling van resistentie-
genen tussen bacteriën een belangrijk mechanisme is voor
de verspreiding van resistentie. Er waren negen isolaten
resistent tegen fluoroquinolonen en deze resistentie werd
veroorzaakt door een mutatie in het ^^M-gen.

Een klein uitstapje was het onderzoek naar het voorko-
men van extented-spectrum p-lactamases (esbl\'s) bij
zeven ceftiofurresistente E. coli en Klebsiella-isolaten
afkomstig van paarden, e s b l is een verzamelnaam voor
een groep door bacteriën gemaakte enzymen die in staat
zijn de eerste, tweede en derde generatie cefalosporinen
en de penicillinen (de p-lactamantibiotica) te hydrolyse-
ren, waardoor deze onwerkzaam worden. In de humane
geneeskunde is er veel aandacht voor deze esbl\'s, maar
in de veterinaire literatuur is de beschikbare informatie
beperkt. Zes van de onderzochte isolaten bleken positief
voor esbl\'s en één isolaat was positief voor AmpC p-
lactamase. Dit is een enzym dat een nog breder spectrum
aan resistenties veroorzaakt. Zes van de zeven isolaten
bevatten ook een integron met gencassettes die coderen
voor trimethoprim- en aminoglycosidenresistentie. Deze
isolaten waren resistent tegen elf antibiotica. Sommige
van deze bacteriën konden kun esbl\'s in vitro overdragen
op Salmonella-isolaten.

Samenvattend kunnen wij zeggen dat resistentie voor
antibiotica bij Salmonellabacteriën uit Vietnam veelvul-
dig voorkwam. In Nederland was het probleem nauwelijks
minder. In sommige diersoorten werd zelfs ongevoelig-
heid waargenomen voor antibiotica waarvan het gebruik
bij die diersoort niet is toegestaan. In dit onderzoek zijn zo-
wel in Vietnam als in Nederland ook Salmonellabacteriën
aangetroffen waarvan de verzameling resistentiegenen in
hun integron uniek is en nog nergens ter wereld eerder is
beschreven. Uit de resultaten van dit proefschrift blijkt dat
een voortdurende inventarisatie van de resistentieproble-
matiek op plaatselijk, regionaal, landelijk en mondiaal ni-
veau noodzakelijk is. De internationale handel in levende
dieren en producten afkomstig van dieren en ook het
reisgedrag van mensen werken een verspreiding van resi-
stente bacteriën in de hand. Salmonellabacteriën trekken
zich niets aan van grenzen. Surveillance van antibioticum-
resistentie in ontwikkelingslanden en ontwikkelde landen
is weliswaar belangrijk om de omvang van het probleem
in kaart te brengen, maar als er vervolgens geen effectieve
maatregelen worden genomen, lost surveillance alléén het
probleem niet op. De overheid, artsen, dierenartsen en bur-
gers hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid wat
betreft het verstandige gebruik van antibiotica, zodat wij
ook in de toekomst infectieziekten nog effectief kunnen
bestrijden.

Mevrouw dr. An Vo is staflid van de faculteit Diergenees-
kunde aan de Nong Lam Universiteit in Ho Chi Minh City in
Vietnam.

Rimadyl* smakelijke tabletten • werkzame slof: carpfofen: REG NL 10021,10022 en
10023 • diergeneesmiddel * doeldier: hond • indicaties: ter vermindering van ontsteking en pijn
bij zowel acute ais chronische aandoeningen aan spieren en skelet en ter bestrijding van post-ope-
ratieve pijn • dosering: Ixdaags 4mgAg lichaamsgewicht. Om de pijnstillende en anti-inflamma-
toire behandeling postoperatief uit te breiden, kan de parenterale therapie met Rimadyl* na 24 uur
gevolgd vrorden door Rimadyl* smakelijke tabletten gedurende 5 dagen • toedienings-weg: oraal •
toedien ingsvonn: smakelijke tabletten van 20. 50 en 100 mg • contra indicaties: niet gebruiken bij
drachtige dieren • contra indicaties: niet gebruiken bij hart-, lever- of nieraandoeningen, bij Gl ulce-
ratie of -bloedingen, bloedafwijkingen of bij overgevoeligheid voor het product • bijwerkingen: bra-
ken kan in zeldzame gevallen voorkomen • Pfizer Animal Health. Postbus 37,2900 AA GapeHe a/d
Ussel. Telefoon: 010 - 406 46 00, verdere informatie op verzoek beschikbaar.

Werking en bijwerking liggen
dicht bij elkaar, net als dosering
en overdosering. En als er dan toch
een bijsluiter moet worden nage-
rekend, is een blik op de contra-
indicaties ook wel handig. Zeker als
je de bestrijding van parasieten erg
enthousiast inzet.

Niet alle katten hebben negen levens
en niet alle katten worden zonder
ooit een dierenarts te zien twintig jaar
oud. Deze Cleo mag zich op achtjarige
leeftijd al verheugen in een historie
met nierproblemen en een strikt dieet.
Als Cleo desondanks vermagert, een
doffe vacht krijgt en zich moeilijk
laat oppakken, vindt de eigenaar het
tijd om weer eens een bezoekje aan de
dierenarts te brengen. De dierenarts
bevestigt de slechte vacht en de slechte
conditie van de kat, maar overduide-
lijke symptomen voor nierfalen vindt
hij niet. Anamnese, crt, bekinspectie,
palpatie en lymfeknopen leveren niets
bijzonders op, alleen een mager katje
met dermatitis en kale plekken. Wat
kan er dan aan de hand zijn? Uitein-
delijk blijkt de kat niet alleen met
zijn eigenaar naar de praktijk te zijn
gekomen: handenvol vlooien hebben
zich warmpjes op Cleo genesteld, le-
vend gelijk hun schepper in Frankrijk.

Wat te doen? Hoewel de eigenaar
de dierenarts op de eerdere nier-
problemen wijst, vindt de dierenarts
het toch meer voor de hand liggen
om eerst de aanwezige gasten tot
persona non grata te verklaren en de
huidontsteking aan te pakken. De kat
weegt vermoedelijk tussen de drie en
vier kilo en krijgt 0,6 milliliter Mode-
rin l.a. 40 milligram per ml, voor tien
dagen Clavubactin 50/12,5 mg tablet
eenmaaldaags 0,5 tablet en Stronghold.
De dierenarts spreekt met de eigenaar
direct een vervolgconsult af om de the-
rapie te evalueren. Als de vlooien zijn
uitgeplaagd, kan daarna indien nodig
bloedonderzoek worden gedaan.

Helaas, een typisch gevalletje van \'mid-
del erger dan de kwaal\' dringt zich op.
Of de vlooien bezwijken is niet bekend,
maar die avond gaat in ieder geval de
kat hard achteruit. Ze trilt, zakt door
haar poten en wil niet meer eten of
drinken. Een dag later gaat de eigenaar
naar een andere dierenarts, die vaststelt
dat de kat er slecht aan toe is en meteen
bloedonderzoek verricht. De volgende
dag wordt de differentiële diagnose
\'suikerziekte/Cushing/cutaneus asthe-
nia\' gesteld. Een dag later begeeft de
eigenaar zich met een kat die op sterven
na dood is, naar nog weer een andere
dierenarts. Beide opvolgende dieren-
artsen laten vallen dat een injectie met
Moderin nu niet het handigste is wat
je een kat met suikerproblemen en/of
een nieraandoening kunt toedienen.
Als euthanasie vervolgens het enige is
waar de kat nog baat bij heeft, heeft de
eigenaar geen week meer nodig om een
klacht tegen de dierenarts in te dienen.

Was deze medicatie verantwoord?
Het staat wel vast dat de kat een boel
vlooien had en een bijpassend huid-
probleem. Een lang werkend cortico-
steroïd is dan op zichzelf een veterinair
juiste therapie. Wat achteraf niet meer
is vast te stellen, is of de eigenaar de
dierenarts duidelijk genoeg onder zijn
neus heeft gewreven dat de kat een
nierprobleem had. Het Tuchtcollege
wijst erop dat bij een nierprobleem
de toediening van corticosteroïden
gecontraïndiceerd is, maar dat levert
nog geen verwijt op aan het adres van
de dierenarts. Het kan zijn dat hij echt
niet van de nieraandoening afwist. Hij
had echter wel kunnen vermoeden dat
de klachten die de eigenaar noemde
(vermagering, niet willen eten, niet
opgepakt willen worden), met andere
problemen te maken hadden dan
alleen vlooien. Zo\'n vermoeden vergt
niet alleen nader onderzoek, maar
ook wat rekenwerk. De bijsluiter van
Moderin schrijft 0,5 tot 2 mg methyl-
prednisolonacetaat per kilogram
lichaamsgewicht voor. Bij een kat van
vermoedelijk tussen de drie en vier kilo
is 6 ml Moderin 40 dan wel erg veel.
Een overdaad aan vlooien is geen reden
voor een overdosis medicijnen. Omdat
een zo hoge dosis medicatie zonder na-
der onderzoek niet verantwoord wordt
geacht, krijgt de dierenarts een waar-
schuwing, in de hoop dat hij volgende
keer lichaamsgewicht en contra-indica-
ties wat beter zal uitvlooien.

Diergeneesmiddel UDA. Werkzaam bestanddeel: Benazeprilhydrochloride 2,5 mg, 5 mg of 20 mg.
Indicaties: Kat - Symptomatische t)ehandeling van chronisch nierfalen. Hond - Symptomatische aanvul-
lende therapie bij de behandeling met hel diureticum furosemide van hartfalen bij honden veroorzaakt
door mitralisinsutficiènlie of congestieve cardiomyopathie. Deze behandeling kan een verbeterde
inspanningstolerantie en verhoogde overleving geven bij honden met matig of ernstig hartfalen. Contra-
indicaties: Niet gebruiken bij katten of honden viaarvan bekend is, dat ze overgevoelig zijn voor de
actieve stof. Niet gebruiken bij fokdieren en drachtige of lacterende dieren. Diersoorten waarvoor het
diergeneesmiddel bestemd Is: Kat, Hond. Registratiehouder: AST Beheer B.V. Benakor® 2,5 mg
REG NL 10464, Benakoi® 5 mg - REG NL 10454, Benakci® 20 mg - REG NL 10549.

CXJ1 tablet Benakor 2.5 mg
of c T2 tablet Benakor 5 mg.
<©CE»2 tabletten Benakor 2,5 mg
of CD 1 tablet Benakor 5 mg.

G 1/2 tablet Benakor 5 mg.
C^ ] tablet Benakor 5 rr^g.
G "2 tablet Benakor 20 mg.
di 1 tablet Benakor 20 mg.

abcd adviseert een prevaccinale
F ELV-test en raadt aan deze "met
zorg te interpreteren." De Europese
adviesraad van kattenziekten (abcd)
maakte op lo december in München
de eerste richtlijnen bekend voor de
preventie en behandeling van infec-
ties door het kattenleukemievirus
(feline leukemia virus, felv).

FELV is wereldwijd verspreid en wordt
hoofdzakelijk overgedragen door
innig \'sociaal\' contact tussen katten
(\'doodskus\'), zoals wederzijds poetsen
of het gebruiken van hetzelfde eet- of
drinkbakje, hoewel het ook door
bijten kan worden overgedragen. In de
meeste Europese landen is de alge-
mene prevalentie van de infectie laag
(rond of onder de r procent) hoewel zij
in sommige gebieden kan oplopen tot
meer dan 20 procent.

Onder de risicofactoren voor felv-
infectie vallen een jonge leeftijd,
een hoge kattendichtheid (zoals in
huishoudens met meerdere katten en
in asiels) en een hoge regionale infec-
tieprevalentie. "Een gezond immuun-
systeem kan de infectie overwinnen,
maar als er veel katten op een kluitje
zitten, wordt uiteindelijk ongeveer
een op drie katten persistent vire-
misch", verklaart professor Hans Lutz
(faculteit Diergeneeskunde Zürich),
lid van de abcd en internationaal
erkend specialist op het gebied van de
feliene retrovirussen. "Dit kan leiden
tot een grote variatie aan symptomen,
waarbij immuundeficiëntie, anemie
en lymfoma\'s de boventoon voeren.
De meeste katten sterven binnen twee
jaar na de diagnose." Jonge katten zijn
bijzonder vatbaar voor het virus, aan-
gezien de weerstand tegen de ziekte
toeneemt met de leeftijd.

felv-vaccins zijn de enige anti-retrovi-
rusvaccins die op dit moment in Euro-
pa op de markt zijn, met inbegrip van
de humane geneeskunde. Vaccinatie

wordt aangeraden bij risicokatten,
vooral bij jonge katten met buiten-
loop en contact met soortgenoten, in
gebieden met een hoge prevalentie
van felv-infectie. Kittens moeten
op een leeftijd van negen en twaalf
weken hun eerste vaccinaties krijgen,
gevolgd door jaarlijkse \'booster\'-
vaccinaties. Rekening houdend met de
lagere gevoeligheid van oudere katten,
adviseert de abcd boosters bij katten
van drie jaar en ouder niet vaker te
geven dan iedere twee a drie jaar - en
dan alleen in geval van risico.

Als de voorgeschiedenis van de kat
niet bekend is, dient hij voorafgaand
aan vaccinatie getest te worden op de
aanwezigheid van het felv-antigeen
in het bloed, aangezien het vaccineren
van een viremische kat zinloos is. Een
positief resultaat, verkregen met een
\'in huis testkit\' moet echter met zorg
worden geïnterpreteerd, vooral bij
gezonde katten en in gebieden waar

de prevalentie laag is. De kans op een
vals positief resultaat neemt toe bij
het afnemen van de lokale prevalen-
tie. De abcd adviseert daarom een
onverwacht positief resultaat in een
gezonde kat altijd te bevestigen, bij
voorkeur door een provirus pcr-test
uitgevoerd in een betrouwbaar labo-
ratorium.

Verder kunnen echte positieve
resultaten duiden op een voorbij-
gaande viremie, wat voorkomt in
ongeveer 30 tot 40 procent van alle
katten. Deze katten lopen in het alge-
meen geen risico op het ontwikkelen
van een met felv gerelateerde ziekte.

Persistent viremische, met felv
besmette katten moeten geïsoleerd
worden om infectie van andere katten
te voorkomen. Voor hun eigen bestwil
dienen met felv besmette katten
afgezonderd te worden gehouden van
katten met andere infectieziekten
en moeten ze regelmatig worden
onderworpen aan klinisch onderzoek,
bloedonderzoek (cbc, biochemie) en
urineonderzoek. De behandeling van
zieke, viremische katten met felien
Interferon omega verbetert de klini-
sche verschijnselen van de ziekte en
verlengt hun levensduur, hoewel het
de dieren niet \'geneest\' van de viremie.

Verdere informatie en de volledige
tekst van de abcd Feline Leukaemia-
richtlijnen zijn in het Engels beschik-
baar op www.abcd-vets.org. Deze
richtlijnen geven ook aanbevelingen
voor bijzondere situaties zoals op
kattenfokkerijen en bij katten onder
behandeling met corticosteroïden.

De richtlijnen voor felv werden
aangenomen op de zevende verga-
dering van de abcd, gehouden in
München (Duitsland) van 24 tot
26 oktober 2007. Tijdens de ver-
gadering besprak het panel tevens het
kattenimmunodefïciëntievirus (f i v)
en rabiës in katten, waarvoor op dit
moment richtlijnen worden voor-
bereid.

Karin de Lange is verbonden aan de
Europese adviesraad van kattenziekten
(abcd).

Graag wil ik reageren op het artikel
\'Beroepsdermatosen bij dierenartsen\'
van A. van Gelder et al. in het TvD van
I januari jongstleden (pagina 27 tot 28).

Bij het lezen van het betreffende artikel
viel mij een grote mate van eenzijdigheid
op. Hoewel de aandacht die het fenomeen
beroepsziekten in casu beroepsdermatosen
bij de dierenarts krijgt, zeer prijzenswaar-
dig is, ben ik toch bang dat óf de titel de
lading van dit artikel niet dekt óf dat er,
door de nieuwe lay-out mogelijkerwijs
alinea\'s zijn weggevallen, net zoals figuur
I niet is terug te vinden. Zoönotische
dermatosen verdienen in mijn optiek een
belangrijker plaats in een overzichtsarti-
kel als dit dan de twee terloops genoemde,
te weten schimmelinfecties (wellicht een
van de belangrijkste, zie TvD, aflevering
22, november 2005, pagina 706) en ect-
hyma. Graag wil ik in dit verband wijzen
op de uitgebreide inleiding, getiteld \'De
dierenarts als dermatologische patiënt\',
die dr. H. van der Walle, als huidarts
onder andere verbonden aan het Centrum
voor Huid en Arbeid te Arnhem, hield op
\'Dermatology Day\'(Ede, 6 oktober 2007).
Daarbij passeerden veel meer infectieuze
dermatosen, die ook bij dierenartsen
kunnen voorkomen, de revue. Om maar
enkele te noemen: oppervlakkige én diepe
mycosen, \'cowpox\', erysipelas, katten-
krabziekte, bijtwonden (C. canimor-
sus), Fasteurella multocida, Listeria,
Borrelia, tularemic, insecten en mijten, en
staphylococcen met de daarmee gelieerde
problematiek van de mrsa en mrsi.

Verder verbaast mij de functie die in
dit artikel aan de bedrijfsarts wordt toege-

Heel lang geleden ontstond in Nederland
een werkgroep \'Toxocara\', die zich tot
doel stelde voorlichting te geven aan
dierenartsen, artsen en het publiek over
het regelmatig ontwormen van honden en
katten. Met krantenartikelen, radiorecla-
mespotjes, televisieaandacht, informatie-
mappen voor alle huisartsen en dieren-
schreven. Zijn niet veel dierenartsen zelf-
standige ondernemers, die als patiënt nooit
met een bedrijfsarts te maken krijgen?

Tenslotte herken ik het beroep van een
(gezelschapsdieren)dierenarts niet als een
beroep waarbij men overmatig te maken
heeft met chemische stoffen en veel nat
werk. Een onderbouwing dat dit wel het
geval is, vind ik niet terug in het artikel.
Ook in de geciteerde referenties worden
dierenartsen niet bij uitstek genoemd.

Dat contacteczemen in de praktijk
problemen kunnen opleveren, is nuttig
te weten, alleen de vraag in hoeverre zij
specifiek bij dierenartsen een rol spelen,
blijft (nog) onbeantwoord.

Dank voor uw reactie op het artikel
\'Beroepsdermatosen bij dierenartsen\'.
Uw commentaar dat de titel de lading
niet dekt omdat een belangrijk deel
van de dermatosen, namelijk infec-
tieuze dermatosen, te beperkt aan
de orde komen, is correct. Dit artikel
was bedoeld om juist de niet infec-
tieuze dermatosen te belichten en
niet bedoeld als overzichtsartikel over
dermatosen in de dierenartspraktijk.
Aandacht voor niet infectieuze der-
matosen is volgens mij noodzakelijk,
omdat dierenartsen zeer snel de con-
clusie trekken dat elk huidprobleem
wel infectieus en mogelijk zoöno-
tisch zal zijn. De door u aangegeven
agentia zijn zeer vaak de oorzaak van
de beroepsdermatose, met schimmel-
infectie als belangrijkste oorzaak.
Maar wat daarbij nog wel eens wordt
vergeten, is dat schimmelinfecties niet
zomaar aanslaan en dat er vaak een

artsen in Nederland en een te raadplegen
eigen website werd de campagne gestart
(1993). Sinds die tijd zullen de meeste
collega\'s het door het ministerie van v ws
ondersteunde ontwormingsadvies, dat in
de (wachtkamer)folders is opgenomen,
wel hebben overgenomen. Dat advies hield
ondermeer in dat pups en kittens elke twee
weken moeten worden ontwormd tot ze
twee maanden oud zijn, vervolgens maan-
delijks tot een leeftijd van een halfjaar.

voorliggend huidprobleem (bescha-
diging, niet infectieuze dermatitis)
noodzakelijk is om een schimmel-
infectie te doen aanslaan.

Het artikel was bedoeld om de
praktiserende dierenartsen te helpen
dermatosen te beperken en om het be-
lang van goede huidverzorging in de
preventie van beroepsdermatosen te
benadrukken. Contact met chemische
stoffen en nat werk is denk ik wel aan
de orde. Om hygiënisch te werken is
het nodig dat handen vaak gewassen
en mogelijk gedesinfecteerd worden
en tafels en dergelijke gereinigd en
gedesinfecteerd worden. Ook het lang
werken met operatiehandschoenen
heeft invloed op de weerstand van de
huid.

De rol van de (bedrijfs)arts werd
in het artikel benadrukt omdat de
kennis over beroepsdermatosen bij
huisartsen beperkt is. Wanneer een
dierenarts met een dermatose bij de
huisarts langsgaat en er na therapie
geen verbetering optreedt, zou hij
nadere hulp moeten zoeken bij een
arts die zich heeft gespecialiseerd in
beroepsgerelateerde problemen. Ook
voor zelfstandig ondernemers zijn
daarvoor wegen te bewandelen.

Dank voor uw aanvulling met
betrekking tot de infectieuze derma-
tosen. De door u aangegeven refe-
renties zijn voor alle praktiserende
dierenartsen zeer de moeite waard.
Ik hoop echter dat u ook het belang
van niet infectieuze dermatosen
onderschrijft, zeker in een tijd waarin
allergieën steeds vaker voorkomen.

Volwassen dieren worden routinematig
minimaal twee keer per jaar ontwormd.
Dit heeft namelijk niet alleen te maken met
diergezondheid, maar ook met volksge-
zondheid.

Het is diep droevig te noemen dat er nog
collega\'s met vaste voorlichtingsrubrieken
over diergezondheid zijn die er een eigen
mening op nahouden over het ontwormen
van pups (Telegraaf 9 december 2007).

In 2008 zult U regelmatig horen over de
internationale aanpak (Europese Unie)
voor het ontwormen van honden en kat-
ten. Op de website vanESCCAP (www.
esccap.org) worden niet alleen spoelwor-
men uitgebreid besproken, maar ook de
andere helminthen, en worden therapeu-
tische en preventieve adviezen vermeld.
De website is voorlopig nog in het Engels,
maar aan de Nederlandse versie wordt
gewerkt. Op termijn komen daarbij advie-
zen over schimmelinfecties, ectoparasieten
en ^ector-bome\'parasitaire infecties. Dit
is een megaklus, die wordt aangestuurd
door ESCCAP (European Scientific Counsel
Companion Animal Parasites) en wordt
gedragen door veterinair parasitologen
in deEV, vergelijkbaar met het al jaren
bestaandeCAPC-initiatief in de Verenigde
Staten (www.capcvet.org).

De richtlijn voor helminthen is ondertus-
sen gereed en het voorstel over het ontwor-
men op jonge leefiijd van pups en kittens
is niet fundamenteel anders dan we al
vijftien jaar geleden in Nederland met el-
kaar hebben afgesproken. De discussie zal
komend jaar vooral gaan over het regel-
matig ontwormen van volwassen dieren.
Twee- tot viermaal per jaar ontwormen
mag voor een individuele hond wellicht
genoeg zijn om praktisch spoelwormvrij te
blijven, recent wetenschappelijk onderzoek
heeft aangetoond dat de infectiedruk in de
buitenwereld daarmee niet afneemt. In de
totale hondenpopulatie blijfi desondanks
constant 5 tot 10 procent van de honden
drager van Toxocara door herbesmetting.
Voor de volksgezondheid moet dus vaker
worden ontwormd. De richtlijn wordt nu
zes keer per jaar ontwormen (pragma-
tisch) of beter nog twaalf keer per jaar in
verband met de prepatente periode van
Toxocara spp. Het wordt een lastige klus
om dit duidelijk te maken aan honden- en
katteneigenaren.

Verantwoord huisdierbezit zal steeds
vaker worden gekoppeld aan diergezond-
heid, dierenwelzijn en volksgezondheid.
De veranderde maatschappij zal eisen
gaan stellen aan het verantwoord huis-
dierbezit. Dierenartsen spelen daarbij
een belangrijke rol. Eensgezindheid en
doordachtheid zijn belangrijke zaken.
Meningen van individuele collega\'s die
"iets vinden", zullen op termijn zeldzaam
worden. Voor het publiek en de diereigena-
ren is dat wel zo duidelijk. We komen hier
nog uitgebreid op terugl

Van 16 mei tot 19 oktober 2006 was in
het Natuurhistorisch Museum Rotter-
dam de tentoonstelhng \'Werkpaarden
en Troeteldieren\' over de geneeskunde
van het gezelschapsdier te zien. Een
aanzienlijk deel van de tentoonge-
stelde objecten was afkomstig uit de
collectie van de afdeling diergenees-
kunde van het Universiteitsmuseum.
Dat geldt niet voor dit zogenaamde
\'katerkistje\', dat door een dierenarts in
bruikleen werd gegeven.

Het kistje werd in de jaren vijftig
gebruikt bij de castratie van katers.
De kater werd opgesloten in het kistje
en kon ademen via de langwerpige
opening aan de zijkant van het kistje.
Via de u-vormige opening was de ach-
terkant van de kater voor de dierenarts
bereikbaar. De kater kon nu onder
plaatselijke verdoving - maar soms
ook zonder - gecastreerd worden. Dat
deze handeling niet zo pijnloos was
als werd verondersteld, bewijzen de
diepe krabsporen aan de binnenzijde
van het kistje.

Dierartsen die niet over een \'kater-
kistje\' beschikten, gebruikten ook wel
een laars waarin ze de kater met de
kop en voorpoten naar beneden lieten
zakken.

Na afloop van de tentoonstelling is het
kistje door de bruikleengever geschon-
ken aan de afdeling diergeneeskunde
van het Universiteitsmuseum, waar
het een welkome aanvulling op de
collectie vormt.

De populaire artikelen van die-
renarts Peter Werkman over de
zorg voor vissen door de dierenarts
zijn nu verkrijgbaar als het boek
Gezondheidszorg voor vissen, een spe-
ciale uitgave van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde. Het boek is nu te
bestellen bij de redactie. Ook is een
digitale versie te downloaden via de
website van het Tijdschrift.

Aquariums en vijvers zijn in Neder-
land erg populair. Niet alleen ontwik-
kelen de houderijsystemen zich steeds
verder, hobbyisten kiezen ook steeds
vaker voor relatief kostbare vissen,
zoals bijvoorbeeld zeewatervissen of
koi. Deze liefhebbers zijn bereid tijd en
geld te besteden aan het welzijn en de
gezondheid van hun dieren en zoeken
professionele hulp. Helaas wordt in
veel gevallen alleen aan symptoom-
bestrijding gedaan en wordt geen
echte diagnose gesteld. Hier ligt een
uitdaging voor de dierenarts: het is
bij uitstek werk voor dierenartsen om
ook bij vissen onderzoek te doen, een
diagnose te stellen en daarna de juiste
(gerichte) behandeling toe te passen of
te laten toepassen.

Van I mei tot en met i oktober 2007
verschenen in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde zes artikelen van de hand

Het boek Gezondheidszorg voor vissen is een
speciale uitgave van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde.

van Peter Werkman over visziekten
en de behandeling daarvan door de
dierenarts. Werkman is dierenarts
te Leusden en is deskundig in de
behandeling van kweek- en siervissen.
Hij adviseert bedrijven, handelaren en
speciaalzaken, maar ook particulieren,
op dit gebied en verricht operaties bij
vissen.

Zijn serie over visziekten is nu
gebundeld als Gezondheidszorg voor
vissen. Dit boek geeft een helder
overzicht van de anamnese bij vissen,
het belang van de juiste verzorging en
de gevolgen van een slechte water-
kwaliteit. Daarnaast komen de diag-
nose en behandeling van inwendige
en uitwendige infecties uitgebreid aan
de orde, met duidelijke puntsgewijze
opsommingen van de belangrijkste
symptomen. Werkman gaat onder
andere in op het Koi herpesvirus,
bacterie- en schimmeHnfecties en be-
kende en minder bekende visziekten
zoals witte stip, costia en gatenziekte
en parasieten als huid- en kieuw-
wormen en karperluizen. Het boek is
geïllustreerd met foto\'s en tekeningen
van de auteur. Mede door de prakti-
sche informatie over de beschikbare
medicamenten en verwijzingen naar
geschikte vervolgliteratuur is dit een
nuttig naslagwerk voor iedere dieren-
arts die vragen van cUënten krijgt over
vissen, of zich verder wil verdiepen in
dit onderwerp.

Het boek Gezondheidszorg voor Vissen
(36 pagina\'s) is te bestellen bij de
redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde tegen de prijs van 25 euro
(inclusief btw). Stuur voor 15 maart
2008 een e-mail met uw adresgegevens
naar m.bingen@knmvd.nl. Het boek
zal begin april worden toegezonden.
Deze bundeling van artikelen is tevens
vanaf heden als pdf-bestand te vinden
op de website www.tijdschriftvoor-
diergeneeskunde.nl.

Johan Klein Haneveld is bureauredac-
teur bij het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde.

Vind veelgestelde vragen op www.knmvd.nl
Mail uw vraag naar helpdesk(|)knmvd.nl
Of bel met de telefonische helpdesk: 030-6348999
(bereikbaar op werkdagen van 09.00 uur -12.00 uur).

In het TvD van 15 januari heeft u al
kunnen lezen dat prof. dr. Jos Noord-
huizen op dinsdag r8 december 2007
het eerste exemplaar van het boek
Applying haccp-based Quality Risk
Management on Dairy Farms heeft
overhandigd aan knmvd-Voorzitter
prof. dr. Ludo Hellebrekers.

Het boek over risicobeheersing
volgens het Hazard Analysis Critical
Control Points (HACCP)-concept, is
een aanvulling op een reeds eerder
ontwikkelde website (www.vacqa-in-
ternational.com), waar ook veterinair-
zootechnische sterkte-zwakte beoor-
delingen te vinden zijn voor diverse
onderdelen op het melkveebedrijf
"Het idee van veterinaire advisering
volgens het HACCP-concept was er al,
evenals de website, maar er ontbrak
nog een degelijke verbindende tekst,
vandaar dit boek", aldus Noordhuizen.

In een korte presentatie legde Jos
Noordhuizen uit wat de aanleiding
was voor dit boek. De activiteiten
zijn destijds in Wageningen gestart
met het onderzoek van Welpelo naar
de haalbaarheid van een HACCP-toe-
passing op melkveebedrijven. Het
resultaat was dat haccp zeer wel
toepasbaar was op melkveebedrijven,
zij het onder voorwaarden. Daarna
heeft een Europees consortium van
veterinairen, veehouders, praktische
wetenschappers en kwaliteitsdeskun-
digen zich over de ontwikkeling ervan
gebogen. Uiteindelijk heeft de \'harde
kern\' daarvan de ontwikkeling van dit
boek op zich genomen. De Europese
Unie heeft in 2004 de regels betreffen-
de de garantie voor volksgezondheid
en voedselveiligheid aangescherpt.

met als doel (Europese) consumenten
te beschermen. Alle voerproducerende
en voedselverwerkende industrieën
tot en met retailers, moeten hun pro-
ductieproces beheersen conform het
HACcp-concept. In deze regelgeving
(de General Food Law 178-2002 en de
Hygiënerichtlijnen 852-,853-,854-/
2004) wordt al expliciet geadviseerd
om ook op primaire productiebedrij-
ven (lees: bij veehouders) volgens
een HACCP-achtig concept te gaan
werken vanwege het sterk preventieve
karakter van haccp. Het ligt in de lijn
van de verwachting dat deze Europese
suggestie uiteindelijk over tien jaar
verplicht gaat worden. Om veehou-
ders in de toekomst te kunnen advi-
seren bij de introductie van haccp-
achtige risicobeheersingprogramma\'s,
is het heel belangrijk dat de practicus
meer inzicht en ervaring krijgt in deze
HACCP-achtige benadering.

Dit boek sluit uitstekend aan bij de
strategisch belangrijke taakvelden
voor de dierenarts die de voorzit-
ter van de kn m v d in zijn jaarrede
heeft omschreven: volksgezondheid,
diergezondheid en dierenwelzijn.
Samenwerkend met co-redacteuren
Cannas da Silva, Boersema en Vieira, is
Noordhuizen de seniorredacteur van
dit boek over kwaliteitsrisicobeheer-
sing op het melkveebedrijf, gebaseerd
op het HACcp-concept. De doelstelling
van het boek is het uitleggen van de
h Accp-denkwijze door middel van
het bieden van vooral praktische
oplossingsrichtingen en voorbeelden
aan melkveehouder, rundveedie-
renarts en andere adviseurs op het
melkveebedrijf. Sleutelwoorden zijn:
formaliseren, organiseren, plannen en
structureren. De HACCP-benadering
is uitstekend te integreren met een
lopende professionele veterinaire
bedrijfsbegeleiding (-advisering).
Behalve over veterinaire risicobeheer-
sing op het melkveebedrijf, worden
ook voorbeelden gegeven van een
HACCP-benadering op een melkgeiten-
houderij en op kinderboerderijen. Er is
ook een hoofdstuk gewijd aan een on-
derbelicht terrein binnen de veterinai-
re wereld: de communicatie. Tenslotte
wordt het geven van veterinair advies
aan de veehouder-ondernemers van
tegenwoordig besproken.

Omdat dit boek in het Engels is
verschenen, heeft het niet alleen een
Nederlandse, maar juist ook een Eu-
ropese dimensie, zodat er uitstekend
aanpassingen aan regionale en lokale
houderijomstandigheden kunnen
plaatsvinden. Het boek wordt uitge-
geven door Wageningen Academic
Publishers. Voor meer informatie zie
www.WageningenAcademic.com/hac-
cpdairy of neem per e-mail contact
op met sales(ä)wageningenacademic.
com.

Jos Noordhuizen en Siert-Jan Boersema
zijn redacteuren van het boek Applying
HAccp-based Quality Risk Management
on Dairy Farms.

Guide to clinical parasitology in horses
Volume 2 Internal parasites and fungal
infections. Kalianxis, Frankrijk, isbn
2-915758-07-7.

Door de nieuwe kanalisatiestatus van
ontwormingsmiddelen voor paarden
zullen dierenartsen in de voorlich-
ting en levering van deze middelen
een belangrijkere rol gaan spelen als
vergunninghouder. Om de kennis
van de parasitologie van paarden op
te frissen en te vergroten heeft een
vooraanstaande farmaceutische firma
in Nederland begin 2007 de Guide to
clinical parasitology in horses, Volume 2
Internal parasites and fungal infections
aan practici toegezonden.

Deze gids bestaat uit twee delen.
Deel I behandelt ectoparasieten en
deel 2 behandelt endoparasieten en
schimmelinfecties bij paarden. Deze
boekbespreking gaat over deel 2. Bij
het schrijven wilden de auteurs het
volgende bereiken: een overzicht
van de belangrijkste endoparasitaire
infecties bij paarden (in landen met
een gematigd klimaat); een bespreking
van de verschillende diagnostische
mogelijkheden en een overzicht van
de curatieve en preventieve maat-
regelen bij Strongylusinfecties.

De auteurs hebben ervoor gekozen
de verschillende parasieten te bespre-
ken per orgaansysteem. Belangrijke
informatie wordt verstrekt in een bon-
dige stijl, waarbij bewust veel taxono-
mische, morfologische en biologische
details achterwege worden gelaten.
Aan het eind van ieder hoofdstuk
wordt in een apart gedeelte de levens-
cyclus van de ziekteverwekker behan-
deld. In het boek staan veel prachtige

foto\'s van zowel de verschillende
levensstadia van de parasieten, als de
ziektebeelden die deze parasieten kun-
nen veroorzaken.

Er zijn echter ook kanttekeningen
te plaatsen bij deze uitgave. Zo wordt
in het gedeelte over \'chemoresistance\'
gesteld dat er geen bewijs bestaat voor
resistentie bij spoelwormen. De laatste
jaren is echter door verschillende
parasitologische onderzoeksgroe-
pen, waaronder die van Utrecht, wel
degelijk resistentie aangetoond van
Parascaris equorum tegen ivermectines.

Vervolgens wordt gesteld dat vier
ontwormingskuren per jaar de kans
op de ontwikkeling van resistentie
niet zouden verhogen en dat de kans
op resistentie pas zou toenemen bij
meer dan zes behandelingen per jaar.
Helaas zijn er voor deze uitspraak
geen wetenschappelijke argumenten.

Let op, elke blootstelling aan een ant-
helminticum verhoogt de kans op de
ontwikkeling van resistentie tegen het
betreffende middel.

Verder is het advies om paarden
die het hele jaar door op stal staan,
tenminste drie maal per jaar te ont-
wormen, opmerkelijk. Dit gaat moge-
lijk op voor veulens die nog onvol-
doende weerstand hebben opgebouwd
tegen P. equorum, maar voor volwassen
paarden ligt een dergelijke standaard-
benadering zeker niet voor de hand.

De auteurs adviseren zowel iver-
mectine- als moxidectineproducten
voor de preventie en behandeling
van ingekapselde Cyathostominiae-
larven en stellen dat de werking van
beide preparaten gelijkwaardig is. Er
is echter inmiddels ruim voldoende
literatuur voor handen die wijst op
een betere activiteit van moxidectine
tegen de verschillende mucosale sta-
dia van Cyathostominiae.

De gids is in eerste instantie
uitgegeven in het Frans en later is de
Engelse vertaling gemaakt. Helaas is
de vertaling niet altijd even geslaagd
en zijn sommige passages lastig te
begrijpen.

De auteurs hebben hun best ge-
daan om een bondig naslagwerk voor
studenten en practici te schrijven.
Voor zover het de biologie van de para-
siet, het ziektebeeld en de epidemiolo-
gie betreft, zijn ze hier in geslaagd, en
alles is met fraaie foto\'s geïllustreerd.
Bij de bespreking van ondermeer
chemoresistentie en de verschillende
curatieve en preventieve methodes
zijn echter de nodige kanttekeningen
te plaatsen, zeker in het licht van
toenemende resistentie bij maag-
darmwormen en de huidige inzichten
betreffende selectieve behandelings-
methodes (zie bijvoorbeeld M. Eysker
in hetTvD 2006; 131: 524-530)

Voor het eerst sinds lange tijd is in de
Nederlandse taal een prettig leesbaar
boekje verschenen over het herken-
nen en behandelen van de meest voor-
komende ziekten bij vissen in vijvers
en aquaria. Ondanks dat het ver-
schijnen erg lang op zich heeft laten
wachten, is het goed om nu de kennis
en ervaring van de schrijver op papier
te zien. Nico Kool was jarenlang
laborant bij de toenmalige afdeling
visziekten van de faculteit Diergenees-
kunde in Utrecht. Helaas heeft hij het
verschijnen van zijn boekje niet meer
mogen meemaken door zijn plotseling

overlijden. In de verschillende hoofd-
stukken worden eerst de diagnostiek
en vervolgens de ziekteverwekkers in
groepen beschreven. Tekeningen en
foto\'s verduidelijken de veroorzakers
van ziekten en aandoeningen.

Een lijst met symptomen verwijst
via cijfers naar de mogelijke oorzaak
of veroorzaker Deze cijfers wijzen
naar een behandeling. Een aantal
tips en een verklarende woordenlijst
sluiten dit praktische boekje af. Voor
de dierenarts die iets meer met vissen
wil gaan doen, maar zeker ook voor
de hobbyist en viskweker is dit boekje
een aanwinst. De prijs van 7,50 euro
kan geen belemmering vormen.

Koeien en hun aard. Drukkerij Wilco,
Amersfoort, isbn: 978-90-9022533-3.
Prijs: 22,50 euro. Verkrijgbaar via de
boekhandel of via www.agriboek.nl.

Koeien mogen zich momenteel in
een grote belangstelling verheugen,
zij het niet altijd in positieve zin. Zij
zouden immers verantwoordelijk
zijn voor een relatief grote uitstoot
van methaan en koolzuur Collega
Jos Wijsmuller weet de koe in zijn
pas verschenen boek Koeien en hun
aard echter een positief imago mee
te geven. In zijn inleiding raadt hij de
lezers aan even stil te staan wanneer
zij langs een wei met grazende koeien
wandelen of fietsen. De aanblik van
koeien straalt immers rust en schoon-
heid uit. Het boek is dan ook geschre-
ven met het doel de lezer meer kennis
bij te brengen over het eigene van de

Het boek behandelt een groot
aantal onderwerpen, variërend van
gedrag, uiterlijk voorkomen, fokkerij-
aspecten, huisvesting, voeding en
voortplanting tot gezondheid en ziek-
ten. In het laatste hoofdstuk worden
enkele bladzijden gevuld met zeer tot
de verbeelding sprekende bekende
en minder bekende gezegden. De
auteur weet de geïnteresseerde lezer
van begin tot eind bij de les te houden
en, wat meer is, te blijven boeien. Het
boek is prachtig uitgevoerd en bevat
vele kleurenfoto\'s, die op zowel het
verleden als het heden betrekking
hebben. De tekst wordt herhaaldelijk
afgewisseld met kaders waarin delen
van de behandelde stof nog eens wor-
den samengevat en waarin de auteur
zijn eigen zienswijze naast die van an-
deren etaleert. De lezer wordt daarin
als het ware uitgenodigd zich betrok-
ken te voelen en aan de discussie deel
te nemen. Het hoofdstuk over ziekten
zal de dierenarts minder interesseren
dan de niet-dierenarts. Dit neemt
echter niet weg dat het de leek zeer
waardevolle informatie verschaft over
de bewaking van de gezondheid van
onze rundveestapel en indirect van die
van de mens. De auteur is er naar mijn
mening zeer goed in geslaagd de lezer
tussen de regels door ervan te overtui-
gen dat producten afkomstig van de
koe veilig kunnen worden geconsu-
meerd, dit vooral tengevolge van een
uitstekende gezondheidszorg rondom
onze grazer

Samenvattend kan worden gesteld
dat het collega Wijsmuller is gelukt
een prachtig boek te publiceren dat
de lezer er vanaf de eerste bladzijde
toe aanzet het geheel in één keer uit
te lezen. Het is ook een prachtig boek
om aan vrienden of bekenden kado te
doen.

De Groep Veterinaire Specialisten
(gvs) houdt dit jaar een enquête om
na te gaan of de specialistische ve-
terinaire zorg in Nederland voldoet
aan de vraag van de Nederlandse
dierenartsenpraktijken. "De dierge-
neeskundige wereld in Nederland
heeft ooit het product \'specialist\'
gecreëerd", aldus Paul Mandigers,
voorzitter van de cvs. "Maar kun-
nen praktijken hun patiënten kwijt
bij de specialisten? Zijn ze tevreden
over de geleverde zorg? Zijn specia-
listen voldoende bereikbaar?"

Antwoorden op deze vragen zijn
nodig om de toekomst van de dieren-
arts-specialisten in Nederland veilig te
stellen. Mandigers: "Als uit de enquête
blijkt dat er te weinig specialisten
zijn, moeten we maatregelen nemen."
De enquête wordt in maart of april
2008 verstuurd aan alle praktiserende
dierenartsen.

De aanleiding voor de enquête is het
feit dat dierenartsen soms patiënten
doorverwijzen naar een \'gewone\'
praktijk in plaats van naar een specia-
list. Daar kunnen volgens Mandigers
verschillende redenen voor zijn:
"Misschien werken ze samen met die
andere praktijk, misschien vinden
ze de specialist te ver weg, of mis-
schien heeft de specialist onvoldoende
plaats voor de patiënt. Dat laatste zou
eigenlijk niet mogen gebeuren." Zelf
moet Mandigers ook wel eens patiën-
ten weigeren. Hij wil weten wat er
met deze dieren gebeurt. Als er geen
plek is bij specialisten, komen practici
die doorverwijzen, mogelijk terecht
bij niet gespecialiseerde dierenartsen
met wat meer ervaring op een bepaald
terrein. "Die dierenartsen kunnen net
zo kundig zijn als een specialist," stelt
Mandigers, "maar we hebben de speci-
alist niet voor niets uitgevonden: om
te garanderen dat verwijzer en patiënt
goede toegepaste specialistische zorg
krijgen. Als dit niet lukt, voldoen we
niet aan ons doel." De oplossing ligt
helaas niet in het harder werken van
de specialist. Mandigers: "De naam
\'specialist\' staat voor een bepaalde
kwaliteit van zorgverlening. Om die in
stand te houden, moet een specialist
blijven studeren, congressen bezoe-
ken, onderzoek doen en artikelen
schrijven. Dat kost tijd."

Het begrip \'specialist\' is vijftien tot
twintig jaar geleden binnen de dier-
geneeskunde ingevoerd, op initiatief
van de faculteit en de knmvd. "Daar-
voor waren er wel dierenartsen die
zich op bepaalde deelterreinen hadden
gespecialiseerd," vertelt Mandigers.
"maar die waren niet officieel erkend
en geregistreerd." Deze onofficiële spe-
cialisten en dierenartsen aan de facul-
teit werden na een de facto procedure
of een examen erkend als specialist.
"Daarna werd een opleidingsprogram-
ma geschreven en konden de erkende
specialisten zelf specialisten gaan
opleiden." Nederland was waarschijn-
lijk het eerste land in Europa waar
de dierenarts-specialist erkend werd,
maar andere landen volgden snel. Zo
kwam uiteindelijk de Europese erken-
ning van de grond. Met de komst van
de Europese colleges moesten dieren-
artsen die specialist wilden worden,
aan vastgestelde eisen voldoen en een

examen afleggen. Mandigers: "Op dit
moment is het Europese examen in
Nederland verplicht voor specialis-
men waar een Europees equivalent
voor bestaat en kunnen nieuwe spe-
cialisten niet meer alleen in Neder-
land als specialist worden erkend."

De registratie wordt niet bewaakt
door de overheid, maar door de Regi-
stratiecommissie Specialisatie Dierge-
neeskunde. "Hoewel het in de wet wel
wordt gemeld, heeft alleen de knmvd
meer inhoud gegeven aan het begrip
\'specialist\'. Als een dierenarts zichzelf
\'speciahst\' noemt, terwijl hij het niet
is, wordt hij daar op aangesproken.

Het doel van de officiële geregistreerde
speciahst was het garanderen van een
kwalitatief goede zorgverlening. "Als
je zelf een specialistische behandeling
nodig hebt, wil je worden doorver-
wezen naar iemand met verstand van
het ziektebeeld en de behandeling."
En wat mensen voor zichzelf verlan-
gen, willen ze steeds vaker ook voor
hun hond, kat of paard. Mandigers: "Je
kunt niet van elke dierenarts ver-
wachten dat hij op alle deelgebieden,
bijvoorbeeld chirurgie of radiologie,
bekwaam is." Als je bijvoorbeeld
goede radiologische zorg en radiolo-
gisch onderzoek wilt, moet je op zoek
naar een radioloog. "Het idee achter
specialisatie is, dat als een Europees
geregistreerde dierenarts-radioloog
een ct-scan maakt, je ervan uit moet

Registratiecommissie
De Registratiecommissie Spe-
cialisatie Diergeneeskunde (rc)
wordt gevormd door vertegen-
woordigers van alle specialis-
men. De faculteit Diergeneeskun-
de en de knmvd benoemen elk
een evenredig aantal vertegen-
woordigers in deze commissie.
De rc stelt vast welke onder-
delen van de diergeneeskunde
als specialisme worden erkend
en wat de eisen zijn om als
specialist te worden erken. Ook
beheert de rc het Nederlands
Veterinair Specialistenregister.
Als een dierenarts niet in het
register voorkomt, maar toch de
aanduiding speciahst, of afgelei-
den daarvan, gebruikt, kan dit bij
anderen mogelijk een verkeerde
indruk wekken. Volgens de code
voor de Dierenarts gedateerd op
oktober 2007 (zie www.knmvd.
nl) is dit niet toegestaan. Daar-
naast verbiedt ook de Wet op de
uitoefening van de diergenees-
kunde in artikel 11 aan anderen
dan erkende specialisten het
gebruik van een dergelijke titel of
een afgeleide daarvan.

Mandigers vindt het belangrijk dat
wanneer een dierenarts een patiënt
doorstuurt, dat die dan gegarandeerd
betere zorg krijgt dan de dierenarts
zelf kan geven. "De diereneigenaar
mag verwachten dat de degene die
zijn of haar dier behandelt, ter zake
doende kennis heeft en het aangeeft
als hij dat niet heeft. Een leek weet
echter niet welke dierenarts op een
bepaald gebied kundig of specialist is.

Voor de eigenaar is iedereen met een
witte jas een deskundige." De officiële
registratie van dierenartsen en spe-
ciahsten voorkomt dat mensen zich
kunnen uitgeven voor deskundige
zonder daadwerkelijk over die kunde
te beschikken.

Er is dus mogelijk een tekort aan spe-
cialisten in Nederland. En stel dat de
faculteit Diergeneeskunde alleen nog
maar specialisten gaat opleiden voor
interne vacatures, dan ontstaat er een
probleem. Volgens Mandigers is het
namelijk erg moeilijk om buiten de
faculteit voldoende Europese specia-
listen op te leiden. "Er zijn in principe
twee Europese specialisten nodig om
iemand volgens de Europese eisen op
te leiden (dit varieert per College)."
Het gros van de Nederlandse specia-
listen heeft echter niet de de facto
Europese erkenning aangevraagd dan
wel het Europese examen gedaan.
Mandigers: "De meeste van deze ge-
respecteerde deskundigen mogen dus
ongeacht hun Nederlandse erkenning
geen nieuwe Europese specialisten
opleiden. Voor sommige gebieden is
het in Nederland niet meer mogelijk
de opleiding tot specialist te doen."

Mandigers vreest dat het hierdoor
moeilijker zal worden de specialisten
in de praktijk te vervangen dan wel
aan te vullen. "De uiterste consequen-
tie zou zijn dat er alleen op de faculteit
nog specialisten overblijven." De
faculteit Diergeneeskunde houdt zich
echter in eerste instantie bezig met
onderzoek en onderwijs, en pas daarna
met patiëntenzorg. "Dat is haar goed
recht," stelt Mandigers. "De faculteit
is niet verplicht meer specialisten
op te leiden dan ze zelf nodig heeft.
Maar als de dierenarts in de toekomst
zijn patiënten niet kan verwijzen,
wat heeft de term \'specialist\' dan nog
voor zin?" Mandigers wijst naar de
specialistische kliniek waar hij werkt.
"Met negen specialisten behandelen
we jaarlijks 4.500 nieuwe patiënten.
Als wij zouden wegvallen, zouden die
nooit allemaal bij de faculteit terecht-
kunnen."

"We hebben met goede redenen
gekozen voor een Europese registra-
tie," verklaart Mandigers, zelf ook
Europees specialist. "Deze opzet
garandeerde namehjk over heel
Europa een getoetst kwaliteitsniveau
van de specialistische zorg. Maar ons
doel is niet de Europese titel op zich,
maar de goede patiëntenzorg." Als
het met het Europese examen niet
mogelijk blijkt goede zorg te kunnen
garanderen, heeft Mandigers liever
weer een Nederlandse erkenning dan
een Europese registratie. "Misschien
moeten we, al of niet samen met de
faculteit, de opleiding van specialis-
ten in Nederland gaan aanpassen,
zodat het makkelijker wordt ook in
de praktijk specialisten op te leiden."
De kwaliteit moet daarbij natuurlijk
gegarandeerd blijven, maar tegelijk
moet het systeem kunnen voldoen
aan de vraag van de praktijk. Man-
digers: "We hebben als dierenartsen
in Nederland een systeem willen toe-
passen dat in de humane geneeskunde
al veel langer bestaat. En terecht. Maar
het doel was niet het systeem, maar de
gegarandeerde kwaliteit."

fohan Klein Haneveld is bureauredac-
teur van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde.

Het streven van de Registratiecommis-
sie is om de Nederlandse specialisatie
zoveel mogelijk te harmoniseren met
de Europese Colleges van de European
Board of Veterinary Specialisation.
Voor een aantal specialismen hebben
de specialisatiecommissies inmiddels
hun specialisme equivalent verklaard
aan het Europese specialisme. Dit
betekent dat men voor die specialis-
men eerst bij het College een Europees
examen moet afleggen voordat men
in het Nederlands Veterinair Specia-
listenregister kan worden opgenomen.

Na publicatie van dit besluit in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde geldt
een overgangstermijn van twee jaar

Voor opname in het Nederlands Specia-
listenregister dienen de specialisten
die het Europees examen gehaald
hebben, zichzelf aan te melden bij het
secretariaat van de Registratiecom-
missie. Dit kan via een e-mail aan de
secretaris van de Registratiecommissie,
}. van Herten (j.van.herten(a)knmvd.nl).

Bel voor informatie en/of een demonstratie:
De Haak 8,5555 XK VALKENSWAARD
tel. 040 - 208 20 00, fax 040 - 204 21 84
e-mail mail@menarinidiagnostics.nl
wvvw.menarinidiagnostics.nl

Spotchem EZ klinische chemie
Spotchem EL electrolyten
Medonic hematologie
Kwaliteitsbewaking Interne en externe QC
Ovucheck Premate/Plasma progestron
E.R.D. Healthscreen nierfalen
Aution Micro urinediagnostiek
PocketChem BA ammoniak

Wormmiddelen voor paarden
hebben door een wijziging van het
Diergeneesmiddelenbesluit vanaf
26 september 2007 een nieuwe
kanalisatiestatus. Wormmiddelen
vallen voortaan in de categorie ura,
eerder waren deze middelen vrij
verkrijgbaar. De afkorting ura staat
voor \'Uitsluitend op Recept Af te
leveren\'. In de praktijk blijkt het
voor veel (paarden)dierenartsen nog
niet helemaal duidelijk wat deze
wijziging precies inhoudt en hoe
men nu met deze middelen moet
omgaan.

Allereerst is er een overgangsfase die
loopt tot I juli 2008, waarin anthel-
mintica voor paarden met de opdruk
\'vrij\' op de verpakking nog mogen
worden afgeleverd. Dat kan via de
gebruikelijke kanalen waar deze
middelen tot op heden vrij verkrijg-
baar waren, zoals ruitershops, dieren-
speciaalzaken en internetwinkels.

Vanaf i januari 2008 mogen
fabrikanten alleen nog maar worm-
middelen voor paarden produceren
met de status ura. Ook deze worm-
middelen, met op de verpakking de
nieuwe aanduiding ura, mogen tot
I juli 2008 zonder recept worden
afgeleverd door dierenartsen, apo-
thekers en erkende handelaren. Pas
vanaf i juli 2008 gaat de receptplicht
voor wormmiddelen voor paarden in.
Deze receptplicht geldt óók voor paar-
den die in het paspoort te boek staan
als gezelschapsdier (\'Never intended
for human consumption\').

Bij veel practici is nog onvoldoende
bekend dat wanneer de voorschrij-
vende dierenarts ook degene is die het
middel aflevert, er geen recept hoeft
te worden geschreven. Wel zal voor
bedrijfsmatig gehouden paarden een
logboek (afleverbon) moeten worden
bijgeleverd. Op het logboek moeten in
verband met de \'tracking\' en \'tracing\'
van diergeneesmiddelen in ieder
geval de volgende gegevens worden
vermeld:

Wanneer eigenaren om moverende
redenen de wormmiddelen niet willen
betrekken bij u als practicus, maar bij
een andere dierenarts, een apotheker
of een erkende handelaar, kunnen
ze u vragen hiervoor een recept uit
te schrijven. De paardeneigenaar
kan het wormmiddel met dit recept
vervolgens aanschaffen bij een van
deze andere leveranciers. Bij de knmvd
zijn receptenblokken verkrijgbaar,
die hiervoor kunnen worden gebruikt
(bestellen via de besteldienst op
www.knmvd.nl). Als gevolg van een
wijziging van de Diergeneesmidde-
lenregeling per 28 januari 2008 is het
toegestaan om voor maximaal een jaar
aan behandelingen voor te schrijven.

Het bestuur van de Groep Genees-
kunde van het Paard (ggp) wil met dit
bericht duidelijkheid scheppen in de
nieuwe regelgeving. De nieuwe regels
bieden de paardendierenarts een kans
om door middel van goede voorlich-
ting en het correct voorschrijven en af-
leveren te laten zien dat de advisering
over het gebruik van anthelmintica
bij paarden bij hem of haar in goede
handen is.

Ook de overheid wil dat anthel-
mintica deskundig en verantwoord
worden gebruikt, onder andere van-
wege de toenemende problemen met
resistentie. Het ministerie zal daarom
in 2009 evalueren of de dierenarts in
zijn rol als voorschrijver inderdaad
een toegevoegde waarde heeft. Het
bestuur van de ggp hoopt hiertoe met
behulp van deze informatie een aanzet
te hebben gegeven.

Op 13,14 en 15 september 2007
was Den Haag het internationale
middelpunt voor liefhebbers en
beoefenaars van de veterinaire tand-
heelkunde. Het zestiende congres
van de European Veterinary Dental
Society (evds) werd gehouden in de
prachtige ambiance van het Haagse
Museon.

De organisatie van het jaarlijkse con-
gres was ditmaal niet alleen in handen
van het bestuur van de evds, maar
ook in die van enkele Nederlandse
dierenartsen: Job van der Lek en twee
leden van de Nederlandse Werkgroep
Veterinaire Tandheelkunde (wvt),
Erik van der Kamp en Paul Theuns,
met organisatorische assistentie van
Catherine Smits (assisi bv).

congres
Een dag voor het congres werden
traditiegetrouw een aantal \'wetlabs\'
gehouden, waar deelnemers konden
oefenen in tandheelkundige hande-
lingen en kennismaken met nieuwe
materialen. De \'wetlabs\' waren al in
een vroeg stadium volgeboekt. Tijdens
het congres waren diverse binnen-
landse en buitenlandse bedrijven
aanwezig met een tentoonstelling van
tandheelkundig instrumentarium en
materialen.

Er waren sprekers uit vele landen,
waaronder de Verenigde Staten, Zuid-
Afrika, Frankrijk, België, Denemarken,
Groot-Brittannië, Tsjechië en Slovenië.
Nederland was vertegenwoordigd met
drie sprekers: dr. Joost Roeters, tand-
arts (\'key note speaker\'), drs. Andries
van Foreest en drs. Frans Knaake.
De deelnemers kregen een zeer geva-
rieerd wetenschappelijk programma
aangeboden, zowel voor de beginners
als de gevorderden. De onderwer-
pen varieerden van parodontologie,
endodontische behandelingen, onco-
logie en chirurgie, tot medische beeld-
vorming. Het congres werd geopend
met een interessante lezing over de
nieuwe mogelijkheden op het gebied
van de automatisering: \'e-learning\'.
Tijdens deze presentatie werd een
Deens computerprogramma bespro-
ken, wat bestaat uit een theoretisch
gedeelte met achtergrondkennis en
interactieve testgedeelten. Vervolgens
worden de deelnemers getest in een
stapsgewijze uitvoering van de proce-
dure, bijvoorbeeld een extractie.

Natuurlijk kunnen voordrachten
over Feline Odontoclastic Resorp-
tive Lesions (forl) op een dergelijk
congres niet ontbreken. Er wordt
een relatie verondersteld tussen de
vitamine D3-status en de prevalentie
van forl bij de kat. In een recent
Frans onderzoek zijn 64 katten van
verschillende leeftijden onderzocht op
het gehalte van vitamine D3-serum-
spiegels en het voorkomen van forl.
Het gemiddelde serumgehalte van het
vitamine D3 was voor alle katten in
deze studie gelijk. Er was geen invloed
van geslacht of leeftijd. In 62 procent
van de gevallen werden bij deze groep
katten één of meerdere forl\'s gevon-
den. De hypothese dat hoge vitamine
D3- gehalten in het bloed gecorreleerd
zijn met een hogere prevalentie van
forl werd in deze studie niet beves-
tigd.

In Zweden zijn vijfenveertig
schedels onderzocht van de in het
wild voorkomende lynx (Lynx Lynx).
Er zijn bij dit onderzoek geen resorp-
tieletsels (forl) gevonden, deze ko-
men dus mogelijk slechts incidenteel
voor bij de lynx. Wel is er een aantal
schedels gevonden met teveel molaren
en enkele molaren met extra wortels.

In Tsjechië is de degoe (Octodon degu)
een populair huisdier. De incidentie
van dentale problemen is bij deze dier-
soort hoog, namelijk 45 procent en bij
dieren ouder dan twee jaar 78 procent.
Bij een groot aantal dieren vond men
dyspneu als gevolg van de malocclusie
die gepaard gaat met doorgroei van
het apicale deel van de kiezen. Deze
afwijking wordt veroorzaakt door een
verkeerde voeding, met name een ge-
brek aan vezels in het dieet. Het ad/ies
is om radiologisch onderzoek uit te
voeren om de diagnose van malocclu-
sie te stellen.

Tijdens dit congres werd het beland
van radiografisch onderzoek en
CT-scan weer eens benadrukt. In een
Duitse studie werd de diagnostische
waarde van de standaard dentale rónt-
genopname vergeleken met die van de
CT-scan. In deze studie was de cx-scan
superieur aan de conventionele rönt-
genopnamen. De CT-scan geeft in één
keer een heel gedetailleerd overzicht
van de schedel, waar soms meerdere
röntgenopnamen voor nodig zijn. Bij
tumoren is de marge voor chirurgie
beter te beoordelen met een cT-scan
dan met een röntgenfoto. Met een
röntgenfoto worden de uitbreidingen
van de tumoren onderschat, met name
van die in de maxilla. In een andere
studie werd onderzocht hoe men iiet
horizontaal en verticaal botverlies in
het kader van parodontale aandoe-
ningen het beste kan evalueren met
behulp van röntgenopnamen. Met
name overbelichting van de gemaakte
opnamen kan leiden tot een afwijken-
de interpretatie.

In een Amerikaanse presentatie
werd erop gewezen dat het röntgen-
onderzoek niet mag ontbreken in
de veterinaire tandheelkunde. Bij
patiënten met parodontale aandoenin-
gen en katten met forl en mandibula-
fracturen is radiologisch onderzoek
essentieel. Ook is het onmisbaar bij
endodontische behandelingen en ex-
tracties. Bij extracties geeft een dentale
röntgenfoto bijvoorbeeld een beeld
van de uitgebreidheid van de aan-
doening, afwijkingen aan de wortels
en een evaluatie van de hoeveelheid
aanwezig kaakbot.

Op het gebied van de wortelkanaalbe-
handelingen werden boeiende voor-
drachten gehouden. In een wervelen-
de voordracht werd bij elke fase in de
wortelkanaalbehandeling besproken
wat de mogelijke complicaties zijn. De

nadruk lag op het vermijden en even-
tueel het behandelen van deze compli-
caties. In een Engels \'case report\' werd
een complicatie na het spoelen van
het kanaal met een natriumhypochlo-
rietoplossing uitgebreid besproken.
De natriumhypochlorietoplossing
kwam in het periapicale gedeelte en
veroorzaakte daar een flinke ont-
stekingsreactie. Deze complicatie is
ook humaan berucht. In een Oosten-
rijks \'case report\' werd een hemato-
geen ontstane endodontische laesie
(anachoresis) van een eerste molaar in
de onderkaak van een hond gepresen-
teerd. De molaar werd endodontisch
behandeld na een hemisectie van de
mesiale wortel.

Er wordt al geruime tijd gediscus-
sieerd of er bij wortelkanaalbehan-
delingen alleen wortelkanaalcement
(Sealapex) gebruikt kan worden. De
guttapercha, die nog steeds wordt
gebruikt, kan bij deze techniek ach-
terwege worden gelaten. Binnenkort
zal een uitgebreide studie worden
gepubliceerd met de resultaten van
de wortelkanaalbehandelingen met
uitsluitend wortelkanaalcement.

In het kader van de parodontolo-
gie was er een presentatie van een
Belgische studie naar het microbiële
effect na het tandsteen verwijderen en
\'rootplanning\' zonder thuiszorg van
het gebit. Een professionele gebits-
reiniging zonder gebitsverzorging
thuis heeft geen positieve invloed op
de parodontale status van de patiënt.
Een Sloveense studie onderzocht de
effecten van diverse producten zoals
kauwkluiven en tandheelkundige
diëten op de parodontale status bij
miniatuurrassen. Hierbij werd slechts
eenmaal per week gepoetst. Het
(eenmaal per week) tandenpoetsen
gaf de beste resultaten wat betreft
de parodontale status van de patiënt
boven het gebruik van tandheel-
kundige diëten of producten.

Onderzoekers in Frankrijk bepaal-
den in een kolonie van 109 katten de
parodontale status met de associatie

van resorptie en de invloed van ras, ge-
slacht en leeftijd. Zij concludeerden dat
er bij de kat veel vormen van expres-
sie van parodontale aandoeningen te
vinden zijn. Type i- en type 11-resorptie
zijn twee verschillende fenomenen en
er is een sterke associatie tussen type I-
resorptie en parodontale aandoeningen.

De \'key note speaker\' dit jaar was dr.
Joost Roeters, \'associate professor\'
aan de tandheelkundige faculteit van
Universiteit Nijmegen. Hij ging er
uitgebreid op in hoe je een keus kunt
maken uit de vele materialen en adhe-
sieven voor gebruik in de veterinaire
tandheelkunde. Uit zijn voordracht
bleek dat het meerstapssysteem in
de primer/ets/bond vergeleken met
één- of tweestapssystemen de beste
resultaten geeft.

Tijdens de presentatie van een
Nederlandse evaluatie van de resul-
taten en de effectiviteit van negenen-
negentig metalen kronen op hoek-
tanden van drieënvijftig werkhonden
was een duidelijke uitkomst te melden.
Er is een significante correlatie tussen
de hoogte van het restant van de kroon
van de hoektand en het verlies van de
metalen kroon. In totaal gingen na de
behandeling zestien metalen kronen
verloren, waarvan de meeste vanwege
een fractuur tijdens de training.

Tijdens dit congres werd ook aandacht
besteed aan het paardengebit. Er werd
een studie gepresenteerd, uitgevoerd
door de faculteit Diergeneeskunde
te Gent (België), naar de langeter-
mijneffecten van kiesextracties bij
83 paarden op de gezondheid van het
gebit. De \'molar drift\' en de continue
groei bleken belangrijke factoren
bij het ontstaan van postoperatieve
disbalans en het verergeren van de pa-
rodontale status van het paardengebit.
Deze veranderingen beïnvloeden het
kauwproces. Het is heel belangrijk
regelmatig postoperatieve controles
op een normale slijtage van de kiezen
uit te voeren.

Een ander onderzoek richtte zich op
de morfologie van de pulpaholten van
de maxillaire kiezen met behulp van
ct-scan. Men gebruikte kiezen van ka-
davers van paarden van verschillende
leeftijden. De pulpaholte bestond uit
twee tot zes wortelkanalen met een
variabele vorm. Er was een gemeen-
schappelijke pulpakamer en vijf tot
negen min of meer onregelmatig
gevormde pulpahorens, die met elkaar
in verbinding stonden via de pulpa-
kamer. Een jonger paard heeft een
groter pulpavolume dan een ouder
paard. De vierde premolaar had een
groter pulavolume dan de molaren.
De derde premolaar had een groter
pulpavolume dan de eerste molaar. De
sluiting van de apex was in dit onder-
zoek niet te beoordelen.

In de voordracht over chirurgie stond
de behandeling van maxillofaciale
fracturen centraal. In een schematisch
overzicht (beslisboom) werden de be-
handelmogelijkheden bij de mogelijke
fracturen van de mandibula weergege-
ven. Belangrijke overwegingen bij de
keuze zijn onder andere de leeftijd van
het dier, de botkwaliteit, de aanwezig-
heid van gebitselementen, de locatie
van de fractuur en de ervaring van de
chirurg.

Kortom, dit congres bood een
leerzaam en boeiend programma
met voldoende afwisseling voor
zowel beginners als gevorderden. Het
betekende voor de vaste bezoekers
van dit congres tevens een weerzien
met vrienden en oude bekenden. Ook
het Hollandse klimaat werkte mee
en zorgde dat Scheveningen zich met
mooie zonnige dagen op zijn best kon
laten zien. Complimenten voor de
organisatie!

Op 5 en 6 september 2008 wordt
het volgende jaarlijkse Evos-congres
gehouden, dit maal in Upsalla (Zwe-
den). Van harte aanbevolen!

Op dinsdag 8 april organiseert Dier-
geneeskundige Studievereniging
hygieia een symposium getiteld
\'Dierenarts in de media\'. De dieren-
arts is immers steeds vaker in beeld
als deskundige op het gebied van
diergezondheid, voedselveiligheid
en dierenwelzijn. Het symposium
start om 18.30 uur en duurt tot 22.00
uur met een afsluitend debat en een
borrel.

Dierenartsen, maar ook vele andere
beroepsbeoefenaren, worden steeds
vaker gevraagd als deskundige op te
treden in de media. Hierbij kan men
denken aan de crisissen in de dierge-
neeskundige wereld van de afgelo-
pen jaren zoals varkenspest, mkz en
aviaire influenza. Bij onderwerpen als
dierenwelzijn en voedselveiligheid
worden steeds vaker dierenartsen
gevraagd om tekst en uitleg te geven

voor radio en televisie. In dit symposi-
um zal onder andere worden uiteenge-
zet wat de impact van de dierenarts in
de media kan zijn op de maatschappij.
Op het programma staan verschil-
lende sprekers, die de aspecten van
het verhaal zullen weergeven: de
programmamaker zelf, de mediades-
kundige, de ervaringsdeskundige en
de dierenarts. De knmvd zal vertellen
hoe zij op dit moment in de media
staat en wat haar visie is voor de toe-
komst. De sprekers zullen ongeveer 20
tot 25 minuten spreken.

Op het symposium zal prof. dr. L.J. Hel-
lebrekers spreken vanuit de visie van
de KNMVD en als dierenarts. Prof. dr
A.D.M.E. Osterhaus treedt op als die-
renarts met ervaring op het gebied van
mediacontacten. De actualiteitenpro-
gramma\'s worden vertegenwoordigd

door J. van Dongen, verslaggever bij
het televisieprogramma Zembla, die
diverse uitzendingen heeft gemaakt
gerelateerd aan dierenartsen. Voor-
beelden van deze uitzendingen zijn
onder andere: \'Dood van een dieren-
arts\' en \'Kippenpest\'. Een meer we-
tenschappelijke benadering biedt G.J.
Schaap, juniordocent en -onderzoeker
aan de afdeling Communicatieweten-
schappen van de Universiteit Nijme-
gen. Hij heeft onderzoek gedaan naar
de verwerking van televisienieuws. De
voorzitter van dit avondsymposium
is M. Gaus, bekend van onder andere
televisie.

Het symposium wordt gehouden
op dinsdag 8 april in de collegezaal
gezelschapsdieren aan de faculteit
Diergeneeskunde. De inloop start
vanaf 18.00 uur, het programma be-
gint om 18.30 uur De kosten bedragen
25 euro (studenten betalen 3 euro). Ga
voor aanmelding en informatie naar:
hygieia@vet.uu.nl.

Draxxin^ - Het enige injecteerbare
antibioticum geregistreerd voor de
preventie* van luchtwegaandoeningen

Gegarandeerde therapietrouw
Tot 15 dagen langwerkende effectiviteit
Voor therapie én preventie

Draxxin®: REC NL 10183. Werkzame stoft tulathromycine 100 mg/ml. Indicaties/doeldieren: Varken: voor de behandeling en preventie van
respiratoire aandoeningen (SRD) geassocieerd met Actinobocillus pleuropneumoniae, Pasteurella muHocido en Mycoplasma hyopneumoniae, die
gevoelig zijn voor tulathromycine. Voordat preventief behandeld w/ordt, dient aanwezigheid van de ziekte in de koppel aangetoond te zijn. Draxxin
dient alleen gebruikt te worden als verwacht wordt dat de varkens binnen 2-3 dagen ziek zullen worden. Rund: voor de behandeling en preventie
van respiratoire aandoeningen (BRD) geassocieerd met Mannheimia haemolytica. PasUurella multocida. Histophilus somni (voorheen Haemophilus
somnus) en Mycoplasma bom, die gevoelig zijn voor tulathromycine. Voor de behandeling van infectieuze bovine keratoconjunctivitis (IBK)
geassocieerd met Moraxella bovis, die gevoelig is voor tulathromycine Dosering: 1 ml/40 kg lichaamsgewicht, intramusculair. Wachttijd vlees: Varken
33 dagen. Rund 49 dagen. Bijwerkingen: Varken: geen bekend, rund: voorbijgaande pijnreactie en lokale zwelling rond de injectieplaats. Deze kan
tot 30 dagen aanhouden. Contra-indkaties: Niet gebruiken in geval van overgevoeligheid voor macroliden. Niet gelijktijdig met andere macroliden
of lincosamiden gebruiken. Niet gebruiken bij runderen die bestemd zijn voor de productie van melk voor humane consumptie binnen 2 maanden
voor de afValfdatum. Kanalisatiestatus: UDA. mag alleen op diergeneeskundig voorschrift worden verstrekt.

O 2008 Plber Animal Hrallh bv - Capelle a/d Um«) • Mnkiuuun PAzer Inc.. N.Y.. U

Huisdier én eigenaar gaan gebukt onder de gevolgen van
een allergie. Dat geldt voor atopie, maar ook voor elke
andere allergie. SPECIFIC® introduceert een nieuwe
en complete lijn voor allergische honden en katten:
SPECIFIC® Allergy Management. Voor elke allergie
een dieet en één dieet voor alle allergieën!

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met uw
buitendienstmedewerker of VetXX BV via tel. 076 531 79 77
of e-mail: infotavetxx.nl.

Agriprom Nieuwleusen introduceert
onder de naam Bodia een gemakke-
lijke, complete en accurate sneltest op
de vier meest voorkomende ziektever-
wekkers van kalverdiarree. Met één
cassette kunnen rotavirus, corona-
virus, E. coli K99 en cryptosporidiën
worden aangetoond. De sneltest wordt
alleen aan dierenartsen geleverd.
www.agriprom.nl

Intervet International heeft een vac-
cin ontwikkeld tegen bluetongue
serotype 8 voor schapen en runde-
ren. De productie ervan is inmiddels
gestart en de eerste leveringen worden
verwacht in mei. Het Engelse insti-
tuut Defra heeft al 22,5 miljoen doses
besteld. Nederland heeft zes miljoen
doses besteld. Dankzij een voorlopige
registratie in Frankrijk mag het vac-
cin ook in andere Europese lidstaten
worden gebruikt. Voor schapen is één
injectie voldoende, voor runderen zijn
er twee nodig.

Met Metacam suspensie hebben
Nederlandse gezelschapsdierenart-
sen al meer dan tien jaar een zeer
veilige en effectieve nsaid tot hun
beschikking. De eigenaar kan deze
honingzoete suspensie gemakkelijk
en precies doseren met de bekende
Metacamspuit. Chronische patiën-
ten die worden behandeld met een
nsaid, zijn de trouwste klanten van de
practicus. De financiële belasting voor
de eigenaar gaat echter vaak ten koste
van de therapietrouw. Daarom wordt
steeds naar een voordeliger alternatief
gezocht. Metacam was al de enige

nsaid met een registratie die het mo-
gelijk maakt op effect te doseren. Met
de lancering van de scherp geprijsde
Metacam orale suspensie hond 180 ml
heeft de dierenarts een extra voorde-
lige oplossing in huis voor zijn/haar
meest trouwe patiënten.

AST Farma introduceert Phenoral, het
eerste geregistreerde anti-epilecticum
op basis van phenobarbital voor hon-
den. Het is verkrijgbaar in smakelijke
tabletten van 12,5 of 50 milligram,
beide geleverd in blisterverpakkingen
van vijftig maal tien tabletten. Dankzij
deze verpakking wordt huidcontact
vermeden en is het mogelijk om
honden van alle gewichtsklassen juist
te doseren.

Op vrijdag 14 maart 2008 wordt in
Grand Hotel Karei V te Utrecht voor
de vijfde keer het jaarlijkse State of
the Heart-symposium gehouden. Het
thema is dit jaar \'Het hart in context\'.
Tijdens dit symposium zal een inter-
nationaal sprekerspanel aandacht
besteden aan de interacties tussen
(aandoeningen aan) het hart en de
overige orgaansystemen. Het sympo-
sium is volledig volgeboekt. Mocht
u zich op de reservelijst voor State of
the Heart 2008 willen laten zetten,
dan kan dat per e-mail (vetmedica@
alk.boehringer-ingelheim.com) of tele-
fonisch ((072) 56 62 411).

Ter gelegenheid van de introductie
van Phenoral 12,5 en 50 milligram or-
ganiseert ast Farma enkele seminars
over het onderwerp \'Epilepsie in de
praktijk\'. Op de seminars wordt onder
andere besproken wat men moet doen
bij een geval van acute epilepsie: de
behandelingsmogelijkheden en de
beschikbare geneesmiddelen. Er wordt
een behandehngsprotocol gepresen-
teerd dat als praktische leidraad
kan dienen voor elke dierenarts. De
sprekers zijn dr. Lisette Overduin
(Oisterwijk) en dr. Paul Mandigers
(Wagenrenk). De seminars begin-
nen om 19.45 uur en vinden plaats
op dinsdag 19 februari (Akersloot),
donderdag 21 februari (Ridderkerk),
dinsdag 26 februari (Leende), woens-
dag 19 maart (Drachten) en dinsdag
25 maart (Apeldoorn). Deelname aan
het seminar kost 86 euro per persoon,
maar elke deelnemer ontvangt naast
een \'hand out\' tevens een verpakking
Phenoral 12,5 mg en Phenoral 50 mg
van dezelfde waarde.
www.astfarma.nl

Ceva Santé Animale introduceert
Prilactone®, de eerste aldosteronanta-
gonist (Spironolacton) voor veterinair
gebruik. Hartproblemen komen voor
bij één op de tien honden en zijn na
tumoren de grootste doodsoorzaak
bij de hond. De meest voorkomende
hartaandoening bij honden is mitra-
lisklepinsuffïciëntie, voornamelijk bij
kleine hondenrassen. Bij 75 procent
van de honden met hartfalen is dit
defect aanwezig. Tegenwoordig wordt
mitralisklepinsufficiëntie al in een
vroeg stadium opgespoord en wordt
meestal een levenslange behandeling
ingesteld. Spironolacton heeft naast
diuretische eigenschappen ook een
antifibrotisch werkingsmechanisme.
De cardioprotectieve eigenschap-
pen vertragen het optreden en/of het
verergeren van klinische symptomen,
zoals hoest, dyspnoe, syncope en
bewegingsintolerantie. In onderzoek
daalde het risico op mortaliteit als
gevolg van hartfalen bij behandeling
met Spironolacton met 65 procent.
info@ceva.nl

De eerste verjaardag van de Groep Gezondheidszorg Landbouwhuisdieren (ggl) is
een feit. Het jaar is werkehjk in sneltreinvaart voorbijgegaan. Zoals ik bij de start
van de ggl al schreef, was er sprake van een turbulente tijd en dat is gebleken ook.

De ggl heeft niet stil gezeten. Om enkele punten uit dit eerste levensjaar
te noemen: deelname aan de organisatie van het uiterst goed bezochte sympo-
sium \'Op Recept\', de ontwikkeling en vaststelling van de gvp-gids voor voedsel-
producerende dieren en de daarbij behorende één-op-één relatie dierhouder-
dierenarts, de instelling van de Werkgroep Veterinair Recept en de uitgifte
van receptblokken, toetreding van de Vakgroep Gezondheidszorg Vleeskalf
tot de ggl, het opstellen en vaststellen van een beleidsplan voor de komende
drie jaar, een ggl-congres nieuwe stijl en ten slotte de overgang van paod naar
permanente educatie, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor de diverse
vakgroepen binnen de ggl. Maar laten we vooruit kijken, want we zijn pas net
van start gegaan en met veel dingen volop bezig.

De agrarische sector staat erg in de belangstelling. Vanuit verschillende
hoeken wordt daarbij ook naar onze beroepsgroep gewezen. Daarnaast wordt
de onderlinge concurrentie steeds meer voelbaar Dit is geen gemakkelijke situ-
atie voor een beroepsvereniging. Toch ben ik er van overtuigd dat we met recht
vertrouwen mogen hebben in ons eigen kunnen: een positieve uitstraling, met
vertrouwen in ons eigen capaciteiten en dienstverlening. De ggl zal zich blijven
inzetten om hier inhoud aan te geven.

Begin 2008 is het ggl-bestuur volop
aan het werk voor de leden. Vooral op
het gebied van permanente educatie
(voorheen pao) is er volop beweging,
maar we hebben ook veel tijd besteed
aan het project \'extern onderwijs\'.

Bij extern onderwijs gaat het om een
periode van zes weken in het gedif-
ferentieerde deel van de co-schappen,
waarbij de student onderwijs volgt in
praktijken verspreid over het gehele
land. We hebben met Dierenkliniek
Deventer meegedraaid in de \'pilot\' en
zes weken onderwijs gegeven aan zes
studenten in hun co-schappen. Dit
onderwijs bestaat uiteraard uit het
meegaan op de dagelijkse visites, maar
het is veel intensiever dan alleen een
beetje met de dierenarts meelopen. Er
wordt veel tijd besteed aan het leren
communiceren met de veehouder, het
praktisch aanpakken van onderzoek
en behandeling en het analyseren van
bedrijfsproblemen. Tevens maakt de
student kennis met praktijkmanage-
ment.

Zowel de studenten als de docenten
beoordeelden dit nieuwe onderwijs
als zeer motiverend en stimulerend.
Als practicus die aan extern onderwijs
meewerkt, blijf je alert en zelfrelati-
verend. Als student maak je kennis
met diergeneeskunde in de praktijk
en wordt je voorbereid op het \'echte\'
werk. Bij elke evaluatie komen ook
minpunten naar voren: in dit geval
wees men op de (te) magere financiële
vergoeding van de faculteit en de grote
hoeveelheid tijd die met het geven
van onderwijs gemoeid gaat. Toch was
iedereen zeer positief over de meer-
waarde van extern onderwijs.

Een andere vorm van onderwijs
bestaat uit een door het bestuur van de
ggl verzorgd dagdeel op de faculteit
Diergeneeskunde. Hierbij maken de
(differentiatie co-schappen) studenten
kennis met de ggl, het beleidsplan en
onze werkzaamheden. De studenten
zullen aan het nadenken worden gezet
over de huidige ontwikkelingen in het
beroepsveld van de landbouwhuis-
dierenpracticus. Door het uitwerken
van een casus en een daarop aanslui-
tende discussie worden de aanstaande
dierenartsen hopelijk ook enthousiast
over het werk van de ggl. Door veel
jonge actieve mensen bij het werk van
de ggl te betrekken, wordt de moge-
lijkheid om nieuwe bestuursleden te
werven hopelijk ook groter Dat dit
niet meevalt, blijkt uit de al langer
openstaande vacatures voor het ggl-
bestuur Hierbij nodig ik nogmaals
practici met interesse voor nuttig/
interessant bestuurswerk uit om zich
te melden bij een van de bestuurs-
leden. Voor nadere informatie zie
www.knmvd.nl (> groepen > ggl).

Tot slot wijs ik u graag nog op de
middag van 19 maart. Reserveer deze
middag voor bijeenkomsten van de
vakgroepen Herkauwers, Varken,
Pluimvee en Vleeskalveren en aan-
sluitend de alv van de ggl.

In oktober dit jaar zijn zowel de
leden van het bestuur als die van de
raad van toezicht aftredend. Zij heb-
ben zich dan drie of zes jaar ingezet
voor de beroepsgroep. Sommigen
zijn herkiesbaar, anderen zijn
dat niet. Enkelen zijn tussentijds
aangetreden. Om verkiezingen te
kunnen houden, moet er nog heel
wat gebeuren.

In dit nummer van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde en enkele van
de komende nummers krijgen de
verkiezingen de nodige aandacht. Op
onze website kunt u in detail lezen
hoe de verkiezingen precies zullen
verlopen op basis van de statuten, het
verkiezingsreglement en dergelijke
(\'Nieuwsbrief verkiezingen\').

Wie het beleid van de knmvd op de
meest rechtstreekse manier wil beïn-
vloeden, wordt bestuurslid. Wie dat
beleid wil controleren, wordt lid van
de raad van toezicht. Na de algemene
vergadering (die eenmaal per jaar
bijeenkomt) is het knmvd-bestuur het
hoogste orgaan binnen de Maatschap-
pij. Het bestuur - zo staat in de statu-
ten - draagt de verantwoordelijkheid
voor alle handelingen en besluiten
aangaande de Maatschappij.

Voor iedere vereniging is het es-
sentieel een sterk en representatief
bestuur te hebben, dat de belangen
van de achterban optimaal dient. De

kracht van een bestuur hangt uiter-
aard ook in belangrijke mate af van de
samenstellende leden en de \'chemie\'
tussen hen. De representativiteit
wordt onder meer bevorderd door het
kiesstelsel binnen de knmvd. Er is
voor gekozen zes van de zeven leden
van het bestuur te rekruteren uit de
drie clusters. Op voordracht van het
bestuur kiest de algemene vergadering
de voorzitter afzonderlijk.

De dertien leden van de raad van
toezicht zien volgens de statuten toe
op het beleid van het bestuur en op
de algemene gang van zaken in de
Maatschappij. Alleen aan de algemene
vergadering legt de raad van toezicht
verantwoording af. Wie minder voelt
voor de dagelijkse beslommeringen
van een bestuursfunctie, maar enigs-
zins afstandelijk de grote lijnen wil
bewaken, kan zich kandidaat stellen
voor de raad van toezicht. Deze raads-
leden worden voorgedragen door de
vier regio\'s binnen de knmvd.

In een relatief kleine vereniging met
zoveel en zo diverse taken en belangen
is het zaak dat een zo groot moge-
lijk deel van de leden beschikbaar is
voor bestuurlijke en controlerende
functies. Bovendien toont ook het
ledenbestand van de knmvd dat
Nederland de zogenaamde dubbele
vergrijzing ondergaat en dat vrouwen
numeriek in opmars zijn. Met andere
woorden: de Maatschappij heeft naast
het bestaande kader behoefte aan
nieuw talent, aan jong talent en aan
vrouwelijk talent om dit jaar en de
komende jaren bij de verkiezingen
over voldoende gekwalificeerd kader
te kunnen beschikken.

Dat bestuurs- en andere kaderfunc-
ties niet alleen maar een drie jaren du-
rende last zijn, maar ook bevredigende
kanten hebben, hopen wij in enkele
van de komende nummers van TvD te
verhelderen. Dan kunnen minder en
meer ervarenen van zich doen spreken
door aan te geven wat het inhoudt
bestuurslid of lid van de raad van toe-
zicht te zijn. Natuurlijk krijgen naast
zittende kandidaten ook aanstormen-
de bestuurders en toezichthouders alle
gelegenheid zich te profileren.

Om minstens twee redenen is het
belangrijk dat er meer kandidaten zijn
dan zetels. Allereerst is het democra-
tisch proces binnen de vereniging
daarbij gebaat. Met hetzelfde aantal
kandidaten als zetels valt er weinig te
kiezen. Maar er is ook een praktisch
argument voor een breed aanbod
van kandidaten. Als bestuursleden of
leden van de raad van toezicht tussen-
tijds aftreden, voorkomt de aanwezig-
heid van reservekandidaten dat er
nieuwe verkiezingen moeten worden
gehouden.

Op 15 mei moeten alle kandidaten
voor het bestuur en de raad van
toezicht bekend zijn (zie voor de gang
van de zaken de informatie op de
website).

De stemming gaat schriftelijk.
De stembiljetten worden begin juni
2008 verzonden aan alle leden. De
ingevulde stembiljetten moeten op
15 september aanstaande binnen zijn.

- A.J.G. den Hertog, namens cluster en
raad van toezicht, 2008 aftredend en
niet herkiesbaar;

Conform artikel 30 van de Statuten
worden de betrokken groepen uit de
clusters verzocht kandidaten voor te
dragen en hun namen tijdig voor de
algemene vergadering, doch uiterlijk
15 mei 2008, aan het bestuur mee te
delen.

- Mw. J.H.J.M. de Jong-Rockland,
namens regio Noord, 2008 aftredend
en niet herkiesbaar;

- Mw. N.J.J.M. Heutink-Mastenbroek,
namens regio West, 2008 aftredend en
herkiesbaar;

- Mw. E.G. van Bruinessen-Kapsenberg
namens regio Zuid, 2008 aftredend en
herkiesbaar.

Conform artikel 36 van de Statuten
worden de betrokken regio\'s verzocht
kandidaten voor te dragen en hun
namen tijdig voor de algemene verga-
dering, doch uiterlijk 15 mei 2008, aan
het bestuur mee te delen.

Conform artikel 41 van het Huishou-
delijk reglement worden de betrokken
regio\'s verzocht kandidaten voor te
dragen en hun namen tijdig voor de
algemene vergadering, doch uiterlijk
15 mei 2008, aan het bestuur mee te
delen.

Overeenkomstig artikel 64 van het
Huishoudelijk reglement worden de
betrokken groepen verzocht kandi-
daten voor te dragen en hun namen
tijdig voor de algemene vergadering,
doch uiteriijk 15 mei 2008, aan het
bestuur mee te delen.

Overeenkomstig artikel 70 van het
Huishoudelijk reglement worden de
betrokken regio en groepen verzocht
kandidaten voor te dragen en hun
namen tijdig voor de algemene verga-
dering, doch uiterlijk r5 mei 2008, aan
het bestuur mee te delen.

Voor het lidmaatschap van de Konink-
lijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde hebben zich de vol-
gende collegae aangemeld:
Beaujean, M.H.P.; sa 66 HX Swansea, United

15-03-20081 maandag 03-03-2008
01-04-20081 maandag 17-03-2008
15-04-20081 maandag 31-03-2008
01-05-20081 maandag 14-04-2008

Exhibition of wv pa. Locatie: Teheran - Iran.
19 \'Epilepsie in de praktijk\'. Locatie: Van der
Valk Akersloot, Alkmaar. Sprekers: mw.
drs. L.M. Overduin, dr. RJ.}. Mandigers.
Organisatie: ast.
21 \'Epilepsie in de praktijk\'. Locatie: Van der
Valk Ridderkerk. Sprekers; mw. drs. L.M.
Overduin, dr. P.f.J. Mandigers. Organisatie:

26 \'Epilepsie in de praktijk\'. Locatie: Golden
Tulip Jagershorst Leende. Sprekers: mw.
drs. L.M. Overduin, dr. P.J.J. Mandigers.
Organisatie: ast.

Endotoxaemia. Locatie: Collegezaal van het
Departement Gezondheidszorg Paard te
Utrecht Het programma begint om 12.30
uur en is om 18.00 uur afgelopen. Deelname
is gratis. U kunt zich telefonisch (072)
566 24 11) of per e-mail (vetmedica@alk.
boehringer-ingelheim.com) aanmelden bij
Nanouk van Eijk of Cinde Schoonhoven.
5 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico;\'s\'. Locatie:
Van der Valk Hotel De Cantharel Apeldoorn.
14 State of the Heart 2008 - Uitverkocht!
Wanneer u zich op de reservelijst wilt
laten zetten, kunt u contact opnemen met
Boehringer Ingelheim, e-mail: vetmedica@
alk.boehringer-ingelheim.com, telefoon;
(072)5662411).
19 \'Epilepsie in de praktijk\'. Locatie; Van der
Valk Drachten. Sprekers; mw. drs. LM.
Overduin, dr. RJ.J. Mandigers. Organisatie;
AST.

Locatie; Amsterdam rai.
25 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico\'s\'. Locatie;
van der Valk Hotel Drachten.
25 \'Epilepsie in de praktijk\'. Locatie; Van der
Valk De Cantharel, Apeldoorn. Sprekers:
mw. drs. L.M. Overduin, dr RJ.J. Mandigers.
Organisatie; ast.
27 \'Coaching in de praktijk\'. Locatie:

Galgenwaard, Utrecht. Aanvang; 15.00 uur.
Afsluidng; 21.00 uur. Door knmvd, samen
met Proteq. Studenten en leden met nul
tot vijf jaar werkervaring betalen 50 euro,
overige leden 150 euro en niet-leden 250
euro.

12-12 K9 Insight Out! Onderwerp: buikpijn
in detail. Met o.a. Edward Hall (0 k) en Jorg
Steiner (us a). Informatie; www.proveto.nl.

18/19 Vierde European Equine Health &
Nutrition Congress. Locatie: Wageningen.
Website; www.equine-congress.com, e-mail;
info@equine-congress.com.
23 Voorjaarsdagen - esfm Feline symposium.
Precongresdag van de Voorjaarsdagen.
Locatie; Amsterdam. Informatie; www.
voorjaarsdagen.eu.

15-16 Fachgespräch über Geflügelkrankheiten.
Parkhotel Kronsberg, Hannover Messe.

13-17 16th International Congress on
Animal Reproduction. Locatie; Boedapest,
Hongarije.

21 Vierde Symposium van de Werkgroep
Veterinaire Tandheelkunde. Locatie en
thema\'s worden nog bekend gemaakt.

21 Werkvergadering regio Zuid, Rund iii -
Melkrobotmanagement en gd monitoring.
Locatie: Berkel-Enschot, tijd: 15.00 uur

26 Bijeenkomst Absyrtus Senior-Zuid.
Aanvang; i i.oo uur. Locatie: Restaurant
\'De Wildenberg\' in Weert. Spreker: Dr
E. Muilaart van crv Delta over \'Nieuwe
sperma technologieën; de mogelijkheden en
onmogelijkheden\'.

28 Werkvergadering regio Noord, Rund 111 -
Melkrobotmanagement en gd monitoring.
Locatie: Heerenveen, tijd: 14.00 uur.

28 Bijeenkomst Absyrtus Senior-Zuid.
Aanvang; i i.oo uur Locatie; d\' Ouwe
Brouwerij in Diessen. Spreker;; Dr E.
Muilaart van crv Delta over \'Nieuwe
sperma technologieën; de mogelijkheden en
onmogelijkheden\'.

12 Jaarlijkse bijeenkomst oud-Inspecteurs.
Locatie; Bureau van de knmvd, de Molen 77,
Houten. Nadere informatie zal nog volgen.

herkauwersdierenartsen Blauwtong.
Deze vakinhoudelijke bijeenkomst
wordt georganiseerd door de vgh in
samenwerking met de commissie voor
permanente educatie van de knmvd.

20 De Hengst. Locatie; Vörden. Opgave voor
of informatie over de cursus via www.
dgdierenartsen.nl of telefonisch (0575) 58
7870.

21 Cursus embryotransplantatie paard. Locatie;
Vörden. Opgave voor of informatie over

Chiropractice Course. Module I; Sacropelvic.
Location; Sittensen, Northern Germany. For

further information: www.i-a-v-c.com.
8 Chirurgiedag gezelschapsdieren. Prof. Karen
Tobias (universiteit van Tenessee. Locatie:
Hotel ter Eist, Edegem, België. Tijden: 8.30
uur tot r 7.00 uur. Inschrijvingsgeld voor
leden vDvofKNMVDiigoeuro. Opgave via
e-mail aan info@vladiver.org.
12-16 lAvc Basic Veterinary Chiropractic
Course Module v Integrated.

28-ot/o6 lAvc. The Orginal Basic Veterinary
Chiropractice Course. Module III: Cervical.
Location: Sittensen, Northern Germany. For
further information: www.i-a-v-c.com.

Extermities. Location: Sittensen, Northern
Germany. For further information:
www.i-a-v-c.com.

Chiropractice Course. Module V: Integrated.
LocationL Sittensen, Northern Germany For
further information: www.i-a-v-c.com.

Als ondernemer bent u dynamisch en past u zich aan aan de veranderende marktomstandigheden.
Nieuwe kansen brengen nieuwe risico\'s met zich mee. Sommige oude risico\'s kunt u inmiddels prima
zelf dragen. Uw verzekeringspakket moet dus worden afgestemd op uw specifieke situatie.

Neem voor meer informatie contact op met onze adviseurs Robert Meijer, Philip Jaspers of
Mathijs Willems of stuur een e-mail naar dierenarts@raadgevers.nl

Raadgevers Medische Beroepen: Innovatieve adviseurs voor dierenarts-ondernemers.

PRIUCTONE\' tabletten voor honden. GEHALTE AAN WERKZAME EN OVERIGE BESTANDDELEN: Elke tablet bevat PRILACTONE\' 10 mg spironolactone 10 mg; PRIUCTONE\' 40 mg spironolactone 40 mg. Hulpstolfen
waaronder ook vleesaroma, INDICATIES: PRILACTONE tabletten viorden gebruikt in combinatie met de standaard therapie (indien nodig inclusiel diuretische ondersteuning) bij de behandeling van congestie! hartlalen als gevolg
van valvulaire regurgitatie bij honden. DOSERING VOOR ELKE DIERSOORT, WIJZE VAN GEBRUIK EN TOEDIENING: Voor oraal gebruik. Eenmaal daags 2 mg spironolactone per kg lichaamsgewicht. CONTRA-INDICATIES:
Niet toedienen aan drachtige ol lacterende dieren, of dieren die gebnjikt worden voor of bestemd zijn voor het lokken. Niet gebruiken bij honden die lijden aan hypoadrenocorticisme, hyperkaliëmie of hyponatriëmie. Bij honden met
nierinsufliciëntie (nierbeschadiging/stoornis) niet in combinatie met non-steroïde anti-inllammatoire middelen (NSAIDsl gebruiken. BIJWERKINGEN: Bij niet gecastreerde reuen wordt regelmatig een reversiebele prostaatatrolie
(afname in grootte) gezien. Indien u ernstige bijwerkingen of andersoortige reacties vaststelt die niet in de bijsluiter worden vermeld, wordt u verzocht uw dierenarts hiervan in kennis te stellen. VERPAKKINGSGROOTTEN:
PRILACTONE tabletten worden geleverd in blisterverpakkingen met 30 tabletten per verpakking. REGISTRATIENUMMERS: EU 2/07/074/001 REG NL 100860 UDA voor 30 tabletten 10 mg, EU 2/07/074/003 REG NL 100861
UDA voor 30 tabletten 40 mg. Uitsluitend voor diergeneeskundig gebruik.

Tel: 02 244 12 96 - Fax: 02 244 12 99 - E-mail: infovet.be@ceva.com
Postbus 67.2670 SB Naaldwijk - NL

Een gezelschapsdierenpraktijk (1-2 fte) met diensten-
regeling. Overname van praktijkpand heeft voorkeur
maar is niet noodzakelijk.

Schriftelijke reacties graag sturen naar het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, Postbus 42r, 3990 ge Houten
onder vermelding van nummer 03/2008.

Dierenartsenpraktijk Oude-Tonge is een gemengde praktijk (rund,
gezelschapsdieren, paard) op Goeree-Overflakkee, Zuid Holland.
Een jong, enthousiast team van vier dierenartsen en twee assisten-
tes werkt op basis van allround diergeneeskunde met mogelijk-
heid voor individuele specialisatie.

Wij zoeken per r maart 2008 een dierenarts die in teamverband
wil bijdragen aan de verdere uitbreiding van de paarden- en
runderwerkzaamheden en wil meedraaien in de gemengde spoed-
dienst (i op 4). Het betreft in eerste instantie een functie voor drie
dagen. Bereidheid om zich op termijn in de regio te vestigen is
gewenst.

tJw sollicitatie kunt U sturen naar D.A.P. Oude-Tonge, t.a.v de heer
C. Hoek, Langeweg 6, 3255 l| Oude-Tonge.

Is een zich continu ontwikkelende en snelgroeiende gezelschaps-
dierenpraktijk, met naast een lokale eerstelijnspraktijk, tevens een
landelijk werkende tweedelijnspraktijk op het gebied van (vooral
orthopedische) diagnostiek en chirurgie.

De praktijk is goed geoutilleerd en vol ambitie. Onze drie (fte)
dierenartsen worden ondersteund door negen zeer capabele
assistentes.Wij hebben een specifieke bedrijfscultuur met een
uitstekende werksfeer.

Een betrokken collega m/v, die een klantgerichte instelling heeft. Je
bent positief, besluitvaardig, zelfstandig en kunt goed communice-
ren. Na je opleiding tot all-round eerstelijnspracticus wil je je graag
in een deelgebied verdiepen.Op korte termijn wil je deelnemen
in ons dienstrooster (een op vier) en je bent daarom bereid om je
in Putten of directe omgeving te vestigen. Enige veterinaire werk-
ervaring is een pré, maar geen voorwaarde.

Wij bieden een uitdagende baan voor minimaal 30 uur per week
met van onze kant de nadrukkelijke wens om tot een vast dienst-
verband te komen.

Denk je aan onze verwachtingen te kunnen en willen voldoen
stuur dan voor i maart a.s je sollicitatiebrief met C.V. naar: Dieren-
kliniek Putten, van Damhof 5, 3881 kh Putten t.a.v. D. Kranendonk
of e-mail: daankranendonk@planet.nl.

Wil je graag werken bij een vooruitstrevende dierenartspraktijk, waar je de ruimte krijgt om
jezelf te ontwikkelen?

Arts&Dler heeft een heldere visie op de toekomst. Binnen onze praktijk werkt elk team met
eigen doelstellingen en strategie voor een specifieke doelgroep op het gebied van de
gezelschapsdieren, paarden of landbouwhuisdieren. Gemotiveerde collega\'s en tevreden klanten
vormen hiermee de basis voor het succes van onze aanpak.

Wij verwachten van jou datje dierenarts bent die naast de veterinair-technische competenties
ook goede sociaal-communicatieve eigenschappen bezit. Je komt te werken in een zelfsturend
team, waarbij actieve inbreng van alle teamleden wordt verwacht en waarbij de aandacht voor
mens en dier centraal staat.

Reacties gaarne binnen 14 dagen per e-mail:
m.qlas@artsendier.nl: of schriftelijk:
Arts&Dier, Hoofdweg 26 A, 7871TC Klijndijk,

Wij zijn een internationale organisatie, die met een jaarlijkse omzet van 300 miljoen € deel uitmaakt van de marktleiders.
We zijn gespecialiseerd in research, productie en commercialisering van producten voor de gezondheid van dieren.

U beschikt over een opleiding op hbo niveau en u heeft kennis van de veterinaire sector.

U bent verantwoordelijk voor het actief promoten van onze innoverende diergeneesmiddelen in uw rayon, door middel van
het verstrekken van informatie en het onderhouden van relaties met onze doelgroep, de dierenarts.

U rapporteert aan de Sales Manager en werkt nauw samen met uw collega Rayon Managers.
Voor het verwerken van uw dagelijkse werkzaamheden maakt u gebruik van ons crm systeem.

U heeft een commerciële instelling, bent vlot in de omgang en resultaatgericht.

U beschikt over een goede teamspirit, met een positieve uitstraling naar de te bezoeken relaties. U kunt planmatig en
zelfstandig werken. U bent woonachtig in de buurt van uw rayon.

Wij zijn een internationale organisatie, die met een jaarlijkse omzet van 300 miljoen e deel uitmaakt van de marktleiders.
We zijn gespecialiseerd in research, productie en commercialisering van producten voor de gezondheid van dieren.

U bent dierenarts, landbouwkundig ingenieur of gelijkwaardig en u heeft minimaal 3 jaar ervaring op het gebied van land-
bouwhuisdieren, in een praktijk, de farmaceutische industrie of agro-business. U bent perfect tweetalig (nl/fr) en heeft een
goede kennis van de Engelse taal.

U rapporteert aan de General Manager Benelux en werkt nauw samen met de Sales & Marketing Managers Nederland en
België. U heeft de verantwoordelijkheid over een strategisch gamma in volle ontwikkeling. U bent verantwoordelijk voor
het uitwerken en uitvoeren van de marketingplannen, voor de technische opleiding van de Rayon Managers en voor de
contacten met onze klanten.

U heeft een \'business\' profiel en u beschikt over sterke analytische en sociale vaardigheden. U bent creatief en in staat om
zelfstandig te werken. U heeft gevoel voor verantwoordelijkheid, bent resultaatgericht en beschikt over een goede team-
spirit.

Schering-Plough is een
innovatief farmaceutisch
bedrijf, dat vanuit een
wetenschappelijke basis
wereldwijd actief is.
Door eigen blofarma
ceutisch onderzoek en
door samen te werken
met partners ontwikkelt
Schering-Plough genees-
middelen die de kwali-
teit van leven verbeteren
en die levens kunnen
redden. Schering-Plough
ontwikkelt en produ-
ceert receptplichtige
geneesmiddelen, veteri-
naire producten en con-
sumentenproducten. De
overname van Organon
Biosciences, bestaande
uit Organon (geneesmid
delen voor de mens) en
Intervet (diergezond
heid), in november 2007,
betekent een belangrijke
stap voorwaarts in de
ontwikkeling van het
bedrijf. "Earn Trust,
Every Day" is de visie
van Schering-Plough;
alle ruim 50.000 mede
werkers over de hele
wereld moeten elke
dag het vertrouwen
verdienen van artsen,
patiënten, klanten en
andere belanghebben-
den. Het hoofdkantoor
van het bedrijf staat in
Kenilworth, New Jersey,
VS. Website

Intervet is onderdeel van de
diergezondheidsdivisie van
Schering-Plough die gericht is
op onderzoek en ontwikkeling,
productie en marketing van dier-
gezondheidsproducten. Met een
breed assortiment innovatieve
veterinaire producten van hoge
kwaliteit is het gecombineerde
bedrijf toonaangevend op het
gebied van diergezondheid en
wereldwijd marktleider in de pro-
ductie van diervaccins. De dier-
gezondheidsdivisie levert farma-
ceutische producten en vaccins
in vijf categorieën diersoorten:
herkauwers, pluimvee, varkens,
vissen en gezelschapsdieren. Het
bedrijf heeft kantoren in meer
dan 50 landen en verkoopt zijn
producten in ruim 120 landen.
Ons gecombineerde bedrijf
beschikt over 28 productieloca-
ties voor diergezondheidsproduc-
ten en 22 locaties voor Research
& Development, verspreid over de
hele wereld.
www.intervet.com

De afdeling Quality Management
(QM) is binnen Intervet verant-
woordelijk voor de batch release.
Onze afdeling bestaat uit onge-
veer 35 personen waarvan er zes
werken in de functie van Qualified
Person(QP). QM vervult een cen-
trale rol in de vrijgifte van batches
vooralle Europese productiesites
van Intervet. Om je rol als QP op
de juiste wijze te kunnen vervul-
len word je ondersteund door
diverse medewerkers en systemen
binnen onze afdeling. De afdeling
vervult zijn rol in een internatio-
nale setting, waarbij we nauw
samenwerken met diverse landen
binnen Intervet\'s productieor-
ganisatie. Om de groei in het
aantal batch releases te kunnen
bijhouden is er ruimte voor twee
Qualified Persons.

Als Qualified Person ben je
verantwoordelijk voor de batch
release van de producten die
Intervet International produceert.
Je neemt je beslissing op basis
van kennis van het product,
cGMP-regels en de betreffende
marketingautorisaties. Daarnaast
ben je mede verantwoordelijk
voor afhandeling van product-
klachten en pharmacovigilance.
Waar nodig initieer je activiteiten
die noodzakelijk zijn voor het
behouden van de marketingau-
torisaties; bijvoorbeeld product
quality reviews, on-going stabilty
etc.

Je hebt contact met diverse afde-
lingen binnen Intervet interna-
tional, zoals productie zowel in
Nederland als daarbuiten, kwali-
teitscontrole, registratie, logistiek
etc. Je onderhoudt externe con-
tacten met overheden en grote
klanten van Intervet.

Je hebt een academische oplei-
ding in Diergeneeskunde of
Farmacie. Werkervaring binnen
een farmaceutische productieor-
ganisatie of als Qualified Person
is een vereiste .Je beschikt over
leidinggevende capaciteiten en
een planmatige werkinstelling. Je
bent kwaliteitsbewust en draagt
dit uit in je werkzaamheden en
naar anderen. Je hebt een goede
kennis van de Engelse taal, zowel
mondeling als schriftelijk .Duits
en Spaans zijn zeer nuttig voor jï
internationale contacten. Verder
beschik je over goede schriftelijk
en mondelinge communicatie-
vaardigheden en een service- en
klantgerichte instelling. Je bent
proactief, initiatiefrijk, flexibel er
stressbestendig.

Voor meer informatie kun je
contact opnemen met dhr.
A. Borgers, Manager Quality
Management, tel. 0485-587451.
Je kunt je schriftelijke sollicitatie
binnen 14 dagen richten aan
Intervet International bv, t.a.v. |
dhr. D. Peterse, afdeling Human
Resources, Postbus 31, 5830 AA
Boxmeer of via e-mail,
dick.peterse@intervet.com.

Huisdier én eigenaar gaan gebukt onder de gevolgen van
een allergie. Dat geldt voor voedselallergie, maar ook
voor elke andere allergie. SPECIFIC® introduceert een
nieuwe en complete lijn voor allergische honden en katten:
SPECIFIC® Allergy Management. Voor elke allergie
een dieet en één dieet voor alle allergieën!

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met uw
buitendienstmedewerker of VetXX BV via tel. 076 531 79 77
of e-mail: infoOvetxx.nl.

PNEUMOOOC fieg. NL 10332 - UOO. Sanenstellinj per dosis a 1 ml: Getnacli»eefde BoideMIa bionchneplica. minslens 1.6 loglO Ceïnactiveerd Parainliuen/a lype 2 mius, siam PIC 3 VEftO 146 030. minstens 1,6 loglO \' (\'antistotlitef in gevaccineerde honden): Al*** (als Mfowde)
0.6 mg: lltiomersai 0,1 mg Ooeldiersoort: Honden. Indicaties «oor gebruik «et specHicatie van de doeldlersoort(en): Aciieve inimuniulie van honden vanal de leeftijd van 8 «eken Ier vermindenng van /leUevefschijnselen en van bacteriële en virale exctelie veroor;aakt door Boróetella
bioiKhiseptica en caniene parainlluen;a type 2 nrus (Kennelhoest). Slart van de immuniteit: 2 weKeo na de ttasisvaccinalie. Duu( van de immiiniteil: 3 maanden na tiasisvaccinatie (op ba»s van sefologische ge^vens). Coatra-indicjties: Geen. Bijwerkingen (frequentie en enst): Door de
aaiTwe/iglieid van aluminiumhydroiide kan op de iniectieplaats een voorbijgaande lokale enlreactie (t 3 cm) optreden, die meestal bmnen 2 weken verdwiinl. Vaccinatie kan in uitzonderlijke gevallen leiden tot een overgeweli^eidsreactie. In een dergelijk geval dient een sjrmptomatische
behandeling te worden ingesteld Dosering en loedleningsweg: loediening: subcutaan. Injecteei een 1 ml dosis volgens dit schema: Basisvaccinalie: tweevoudige enlmgvanat de leeltijd van 8 weken mei lelkens één dosis van 1 ml pei dier. met een mterval van 2-3 weken. Hervaccmalie: 14
dagen voor comact met een grote groep hondenol voor de lokpefiode.Vefdeieinlormatie/te bijsluiter oi beschikbaar bij MlKIAl 8.V.,Klee([iiakefstrdan0.199ilLVelserbroek.vs051207\'*Gefegislreerd handelsmerk van MERIAl.C>MERIAL2006.Alle rechten vooitehouden.MattArt 13465/01/08.

De chemische en
biologische gevaren waar
een paardendierenarts
aan wordt blootgesteld

PHENORAL® 12,5 / 50MG TABLET VOOR HONDEN
Diergeneesmiddel UDA. Gehalte aan werkzame en overige bestanddelen: Werkzaam bestanddeel per tablet: Phenobarbital resp. 12,5mg of 50mg. Hulpstoffen:
Smaakstof 201627, mikrokristallljne cellulose, lactose monohydraat, natriumzetmeel-glycollaat (type A), colloïdaal watervrij sillciumdioxide en magneslumstearaat.
Indicaties: Behandeling van de ideopathische vonn van gegeneraliseerde epilepsie bij honden. Contra-Indicaties: Ernstige leverstoomissen. Overgevoeligheid
voor barbituraten. Bijwerkingen: zie bijsluiter Diersoorten waarvoor het diergeneesmiddel bestemd is: hond. Dosering (wijze van toediening uitsluitend voor
orale toediening aan honden): De aanbevolen startdosering bedraagt tweemaal daags 2,5 mg Phenobarbital per kg lichaamsgewicht. Eventuele aanpassing van
deze dosering kan het beste plaats vinden op basis van klinische effectiviteit, bloedspiegels en het optreden van ongewenste bijwerkingen. Aanwijzingen voor een
juiste dosering: Het laten meten van bloedspiegels is voonwaarde voor een verantwoord te voeren therapie. De als therapeutisch werkzaam geachte spiegel van
Phenobarbital ligt tussen de 15-40 pg/ml. Ten gevolge van verschillen in de uitscheiding van Phenobarbital en verschillen in gevoeligheid onder patiënten kunnen de
uiteindelijk werkzame doseringen aanzienlijk variëren (van tweemaal daags 1 mg tot 15 mg/kg lichaamsgewicht). Bij een te gering therapeutisch effect kan de
dosering in stappen van 20% veriioogd worden. Registratiehouder: AST Beheer B.V., Oudewater.REG NL 10440.

Als ik deze editorial schrijf zitten we in week 7. De kranten staan bol van het
eindrapport van de commissie Parlementair Onderzoek Onderwijsvernieuwing.
Uit de veelheid van conclusies en aanbevelingen citeer ik: "Onderwijsvernieu-
wingen werden in een noodgang doorgevoerd, er was te weinig geld en naar
kritiek werd niet of nauwelijks geluisterd..."

Maar wat komt me een dergehjk geluid bekend voor? O ja, wij hebben
het (concept) vwa-rapport \'Modernisering activiteiten levende dieren en
levende producten\' (gedateerd januari 2007, terug te vinden op Kamerstukken
30-1-2008). Elke dierziektecrisis heeft nieuwe regels opgeleverd die bleven
bestaan als de crisis allang voorbij was. Dit rapport beoogt de regelgeving op het
gebied van levende dieren en levende producten te doorgronden en aanbeve-
lingen te doen om waar mogelijk terug te keren tot Europese basale regelgeving.
Uit de veelheid van adviezen citeer ik: "Opheffen van de 21-dagenregeling
en daarmee samenhangend de registratie van melkveehouderijen en opfok-
bedrijven zal een grote last bij het bedrijfsleven wegnemen, evenals de her-
ziening van het verbod op het gehjktijdig vervoer van verschillende diersoorten
op één vervoermiddel." Heerlijk toch, een instantie die de regering adviseert
hoe de bureaucratische rompslomp kan worden verminderd. Zijn regels niet
controleerbaar, handhaafbaar en/of Europees gedragen, dan afschaffen, streep
erdoor. Ze zouden een prijs moeten krijgen. Zo halen we de doelstellingen met
betrekking tot de terugdringing van de overheidsbemoeienissen van het vorige
regeerakkoord nog.

Maar waar minister Plasterk liet weten zich grotendeels te kunnen her-
kennen in de uitgebreide analyse van de commissie, was minister Verburg
nou niet bepaald \'amused\'. Er is inmiddels weer een politiek zwaargewicht
ingehuurd om een rapport over dit rapport te schrijven!

Toch is het zeker niet allemaal kommer en kwel. In de afgelopen maanden
zijn de contacten tussen knmvd en vwa opnieuw aangehaald. In een positieve
sfeer wordt er gekeken waar de problemen zitten en constructief gewerkt aan
oplossingen.

volksgezondheid en automatisering)
Dr. M.A. Willemen (verenigingszaken en dieren-
welzijn)

Drs. H. Geertsen (algemeen directeur)
Mw. I.D.J. van den Berg (medewerker vereni-
gingszaken)
Mw. drs. M. Fijten (webmaster)
Drs. S.J. de Groot (senior beleidsmedewerker

veterinaire zaken)
Mr. H. Haverkamp (senior beleidsmedewerker
sociaal-economische en arbeidsrechtelijke
zaken)

Drs. F.J.W.C. van Herten (senior beleidsmede-
werker veterinaire zaken)
Mw. K. Meijer (medewerker vacaturebank)
H.S. de Vries Rfm. (controller)

Wetenschappelijke redactie
Mw. dr. H.M.G. van Beers-Schreurs
Drs. H.A. Beijer
Dr. R. Boesman
Dr. R. Kuiper
Dr. R.S. Schrijver
Dr. E. Teske
Dr.I.RVos
Dr.M.A. Willemen

Wetenschappelijke adviesraad
Dr. F.H.M. Borgsteede (Lelystad)
Prof. dr. H.J. Breukink (Utrecht)
Prof. dr. R De Backer (Gent, België)
Dr. [. Goudswaard (Middelburg)
Prof dr. f.A.R Heesterbeek (Utrecht)
Prof. dr. LJ. Hellebrekers (Utrecht)
Dr. Th.S.G.A.M. van den Ingh (Utrecht)
Prof. dr. E van Knapen (Utrecht)
Prof dr. A. de Kruif (Gent, België)
Dr. J.T. Lumeij (Utrecht)
Prof. dr. A.S.I.P.A.M. van Miert (Utrecht)
Prof dr. J.H.M. Verheijden (Utrecht)
Prof dr. G. Voorhout (Utrecht)
Prof dr. RR. van Weeren (Utrecht)
Dr. Th. Wensing (Utrecht)

Eindredactie
Drs. E.RC. Bingen
Mw. A.M. Dorresteijn-Tummers
Mw. drs. M. Fijten
Drs. I. Klein Haneveld

Abonnementsprijs
De abonnementsprijs voor dierenartsen
niet-leden van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde en voor
niet-dierenartsen wordt vastgesteld door het
bestuur.

Postgiro/bank
Postbank 5r r6o6 ten name van de knmvd.
De Molen 77, Houten, abn/amro n.v., Postbus
30,3500 AA Utrecht,nr. 55 50 48 86r ene en E
bank n.v.. Postbus 85100,3508 ac Utrecht, nr.

Opmaak en druk
DeltaHage, grafische dienstverlening,
Binckhorstlaan 4or
2516BCDen Haag
(070) 750 75 00 (telefoon)
(070)75075 78 (fax)

Advertenties
Commerciële advertenties:
Overgaauw Veterinair Advies
Postbus 204
3770 A E Barneveld

(0342) 41 97 98; (06) 53 26 06 96 (telefoon)
(0342)41 97 94 (fax)
info(|)overgaauwadvies.nl
Personeelsadvertenties praktijken en klinieken:
eindredactie

Richtlijnen voor auteurs
Richtlijnen voor auteurs (Vancouver Style) zijn
op aanvraag verkrijgbaar (zie ook Tijdschr Dier-
geneeskd r992; rr;: 3r-4). De redactie aanvaardt
geen aansprakelijkheid voor schade welke -
direct of indirect - het gevolg mocht zijn van
gebleken onjuistheden in de inhoud van de in
dit tijdschrift opgenomen artikelen waarbij de
auteur is vermeld of in de inhoud van de in dit
tijdschrift geplaatste advertenties. Advertenties
kunnen zonder opgaaf van redenen door de Re-
dactie worden geweigerd of ingetrokken. Niets
uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt, door middel van druk,
microfilm of op welke andere wijze ook, zonder
schriftelijke toestemming van de Redactie.

Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is het
verenigingstijdschrift van de Koniniclijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De chemische en biologische gevaren waar een paardendierenarts aan
wordt blootgesteld

Leidraad 111 - Infectieuze aandoeningen - digestie (deel 11) T Picavet,
CM. Butler, T.J. Daha, D.C.K, van Doom, E. van Duijkeren, LS. Goehring,
D.J. Houwers, TT.J.M. Laan, C. van Maanen en M.M. Sloet van Oldruitenborgh-

Oosterhaan 190
Wijzigingen Diergeneesmiddelenregeling Hugo de Groot en Joost van

knmvd ..... In memoriam mevrouw dr. G.J. Binkhorst Coco Bakker, Rogier Kuiper en

Danocin® 180 Samenstelling: Danofloxacine (als mesylate 180 mg, overeenkomend met
228,4 mg danofloxacine mesylate. Doeldier: rundvee. Indicaties: voor het behandelen van
luchtweginfecties bij runderen veroorzaakt door Mannheimia haemolytica, Pasteurella
multocida, en Haemophillus somnus. Voor het behandelen van acute mastitis bij het rund
veroorzaakt door Escherichia coli. Wachttijd: slacht 8 dagen, melk 4 dagen. Distributie:
uitsluitend verkrijgbaar via de dierenarts. Registratie: Reg NL 10212 UDA.
Nadere informatie is verkrijgbaar bij Pfizer Animal Health bv

Op 14 mei 2008 wordt ter gelegenheid
van het honderdjarig jubileum van de
farmacologie in Nederland een sym-
posium georganiseerd met de titel:
\'Farmacologie in Utrecht: 100 jaar
jong en dynamisch\'. Het symposium
draait om het geneesmiddelonder-
zoek (in relatie tot het ziektebeeld)
binnen de Universiteit Utrecht. Het
symposium is in eerste instantie
bedoeld voor alumni en medewerkers
van de Universiteit Utrecht, maar is
toegankelijk voor een breder publiek.
Op 2 mei 2008 is het precies honderd
jaar geleden is dat Rudolf Magnus in
Utrecht werd benoemd tot de eerste
hoogleraar farmacologie in Nederland.

Het symposium vindt plaats in de
aula van het Academiegebouw van de
Universiteit Utrecht (Domplein 29).
De toegang is gratis. U kunt zich tot
5 mei per e-mail opgeven bij Els
Tange-Bijl (H.E.Tange(|)uu.nl) onder
vermelding van "Symposium Utrecht".

Voor het twintigste golfkampioen-
schap voor dierenartsen hebben we
gekozen voor een baan in Duitsland:
Golf-Park am Schloss Moyland (net
over de grens bij Nijmegen). Het
is voor het eerst dat de dag voor
Hemelvaart (de traditionele dag voor
het golfkampioenschap) valt op
30 april (Koninginnedag). We zullen
dit lustrumkampioenschap dan ook
een extra oranje tintje geven. De dag
begint om 10.30 uur met koffie en
apfelstrudel waarna om 12.00 het
kampioenschap aanvangt met een
\'two tee\'-start. Na de wedstrijd is er
als vanouds een uitgebreide borrel en
diner met prijsuitrijking. De spon-
soren, Alfasan Diergeneesmiddelen,
Intervet en Vetxx, zorgen voor het
welslagen van deze dag en in verband
met het lustrum ook voor gedeelte-
lijke sponsoring van de overnachting.
U kunt zich inschrijven door 45 euro
over te maken op rekeningnummer
53.15.06.20 ten name van WL Keers te
Hoogerheide met vermelding van uw
exacte handicap (minimaal gvb). In-
dien u na het diner ook wilt overnach-
ten, hoeft u slechts 40 euro extra over
te maken. Studenten diergeneeskunde
kunnen tegen gereduceerd tarief
(25 euro) meespelen.
www.vetgolf.nl

Onderzoekers van het Centraal
Veterinair Instituut (cvi) hebben
het varkenspestvirus aangetoond in
luchtmonsters, genomen bij besmette
varkens. Het team gebruikte hiervoor
gelatinefilters. De heersende mening
was tot nu toe dat varkenspest zich
verspreidt via diercontacten, besmet
voer, transportauto\'s of contact via
mensen. Een aantal uitbraken kon
hiermee echter niet worden verklaard.
De huidige resultaten suggereren dat
ook verspreiding via de lucht een rol
kan spelen. Het virus zou een half uur
in de lucht aanwezig kunnen blijven,
hoewel de helft van het virus binnen
tien minuten verdwenen is. Dit zou
genoeg kunnen zijn om een onbesmet
bedrijf te bereiken. De studie betrof in-
dividueel gehuisveste dieren. Het cvi
bereidt proeven voor met het mond- en
klauwzeervirus en het vogelpestvirus.
www.cvi.wur.nl

Katten die uitsluitend binnenshuis
leven of inactief zijn, hebben een ver-
hoogde kans op suikerziekte (diabetes
mellitus). Het eten van koolhydraat-
rijk voedsel lijkt echter geen invloed
te hebben op de ontwikkeling van
de ziekte. Dat concludeert dierenarts
Lars Slingerland in zijn proefschrift
Risk factors for feline diabetes mellitus.
Slingerland promoveert op 7 februari
bij de Universiteit Utrecht. Slingerland
vergeleek het voedings- en bewegings-
patroon van gezonde katten met dat
van katten met suikerziekte. Hij advi-
seert ervoor te zorgen dat katten veel
spelen en bewegen zodat ze niet dik
worden. De promotor was prof. dr.
A. Rijnberk, de copromotoren waren dr.
T.W van Haeften en dr. H.S. Kooistra.

Dierenarts Mariëtte Laugeman, eige-
nares van Dierenkliniek Den Herd in
Tilburg, wil een landelijke stichting
oprichten om mensen te helpen goede
zorg voor hun huisdieren te betalen.
Het komt volgens haar vaak voor
dat mensen niet genoeg geld hebben
om hun dieren te laten behandelen,
hoewel dieren voor deze mensen vaak
erg belangrijk zijn. Om te bepalen
wie ondersteuning nodig heeft, wil
Laugeman contact opnemen met
betrouwbare instellingen. Ze hoopt de
stichting te kunnen introduceren bij
de viering van het 2 5-jarig jubileum
van Dierenkliniek Den Herd.

Volgens de huidige diergeneesmid-
delenwet mogen kruiden niet wor-
den gebruikt als diergeneesmiddel.
Dit concludeert Rikilt, een instituut
voor voedselveiligheid van Wage-
ningen ur, in het rapport \'Wettelijke
regelingen over gebruik van kruiden
bij landbouwhuisdieren\'. Veehouders
in de biologische landbouw passen
vaak kruiden toe als alternatief voor
bijvoorbeeld antibiotica. Maar omdat
deze middelen uit combinaties van
stoffen bestaan, blijkt het praktisch
onmogelijk ze te laten registreren als
diergeneesmiddel. Een alternatief kan
zijn kruidenpreparaten op de markt
te brengen als veevoedermiddel met
gezondheidsclaim.

A 14-year-old neutered female cat was presented for a second
opinion regarding hair loss, anorexia, and lethargy. Examina-
tion revealed alopecia of the ventral chest, abdomen, axilla, and
groin. The footpads were encrusted. The liver was enlarged and
nodular. Investigation revealed an enlarged liver with multiple
nodules, and small and atrophic hair follicles. Paraneoplastic
alopecia due to hepatocellular carcinoma was diagnosed and
subsequently confirmed postmortem.

Please note that this article is a non-reviewed contribution. All
reviewed contributions can be found in the section \'Wetenschap\'.

Een veertienjarige, vrouwelijke, gecastreerde kat (ekh)
werd voor een \'second opinion\' aangeboden met huid-
klachten, anorexie en lethargie en sinds een maand pu/
pd. De kat was aanvankelijk door de lokale dierenarts
gedurende vijf dagen behandeld met Synulox en eenmalig
parenteraal met dexamethason. Bij het \'second opinion\'-
onderzoek bestonden de huidafwijkingen uit squamae
en symmetrische alopecia met een opvallend glanzend
aspect van de kale huid in de ventrale delen van borst- en
buikwand, in de oksels en liezen en aan de mediale zijde
van de poten (foto i). De haren waren gemakkelijk te epi-
leren. De voetzolen vertoonden crustae (foto 2) en ook de
overige behaarde huid, maar in mindere mate. Bij verder
klinisch onderzoek werden donkere urine en bleke faeces
waargenomen en bij abdominaal onderzoek voelden we
een duidelijk vergrote en knobbelige lever.

Bloedonderzoek leverde licht verhoogde waarden op
voor ast en alt (beide 54 eenheden per liter (U/1). Nor-
maalwaarden respectievelijk <46 U/1 en <43 U/1). Urineon-
derzoek was sterk positief voor bilirubine. Bij echoscopie
troffen we een vergrote en nodulaire lever aan.
Vanwege de slechte toestand van de kat en het zeer
typische dermatologische beeld, in combinatie met de
afwijkende leverpalpatie, zag de eigenaar af van verdere
diagnostiek en werd de kat geëuthanaseerd op verdenking
van paraneoplastische alopecia. Bij de daaropvolgende
sectie werden huidwigbiopten genomen van de ventrale
thoraxwand en de voetzooltjes. Bij onderzoek van de borst-
en buikholte bleek dat de linker mediale leverkwab sterk
afwijkend was en een knobbelig aspect vertoonde, en dat
in de overige leverkwabben een aantal wisselend grote,
bleke prominerende haarden voorkwamen (foto 3). In de
pancreas en de overige organen werden geen afwijkingen
waargenomen.

De huid vertoonde een matige en regelmatige acantho-
sis met aan het oppervlak een zeer dun parakeratotisch
hoomlaagje en enkele losliggende hoornvlokken. De
adnexa bestonden uit complexen met relatief forse talg-
klieren, die meestal met de epidermis verbonden leken.
Ook lagen daar zweetklieren bij. De haarfollikels waren
aanwezig als enkele infundibulaire resten met daarin een
haarrestant, en vooral in de vorm van dunne epitheel-
strengen met daaraan vaak kleine bulbusachtige vormsels
(foto 4). Er was een zeer geringe oppervlakkige perivas-
culaire rondcellige ontsteking. Het biopt van de voetzool
vertoonde een hoornlaag, die aan het oppervlak onregel-
matig was en leek af te brokkelen.

Het leverweefsel vertoonde een epitheliale tumor met
duidelijke infiltratieve groei en aanwezigheid van tumor-
weefsel in lymfe- en bloedvaten. De tumor werd geken-
merkt door een solide trabeculair groeipatroon, maar
soms was er vorming van acini en tubuli met cylindrische
epitheelcellen waarneembaar. De tumorcellen hadden een
matige hoeveelheid cytoplasma. De kernen waren rond en

vertoonden meestal een kleine nucleolus, enige anisokary-
ose, en veel en ook abnormale mitosen (foto 5). Er was een
uitgebreide necrose van tumorweefsel aanwezig.
De conclusie van het histologische onderzoek was dat de
kat leed aan een maligne primaire levertumor, waarschijn-
lijk een hepatocellulair carcinoom, en dat de huidveran-
deringen met een dun tot afwezig hoornlaagje en de zeer
kleine follikelrestanten met minibulbi, samen met het
typerende klinische beeld, pasten bij paraneoplastische
alopecia.

Feliene paraneoplastische alopecia, waarbij de huid-
afwijking per definitie een manifestatie is van een interne
ziekte, is een zeldzame, maar zeer karakteristieke huid-
afwijking bij de kat.

In het Valuepath-bestand is dit het eerste en enige
geval tot nog toe. Deze huidafwijking is een aanwijzing

voor viscerale tumoren. In de meeste gevallen blijkt er
een pancreascarcinoom aanwezig te zijn, vaak met lever-
metastasen. Een enkele keer is het symptoom beschreven
bij een galgangcarcinoom en onlangs bij een hepatocel-
lulair carcinoom. Het betreft meestal oudere katten die
algemene ziekteverschijnselen vertonen.

De kaalheid is acuut en snel progressief, en mani-
festeert zich in het begin vooral aan ventrale delen: het
ventrale abdomen, de thorax en het mediale deel van de
benen. Daarna volgt algehele kaalheid. Het nog aanwezige
haar laat gemakkelijk los. Excessief likken wordt hierbij
vaak waargenomen. Dit gedrag lijkt bij te dragen aan de
kaalheid. De huid vertoont een typisch zacht, glanzend
aspect, ook in de gebieden waar niet wordt gelikt. De voet-
zolen vertonen een ringvormig, concentrisch schilferend
patroon. Histologisch is de epidermis verdikt (acantho-
tisch) en is de hoornlaag afwezig of diffuus parakerato-
tisch. De follikels worden beschreven als miniatuurvor-
men, atrofisch en verkerend in het telogene stadium.
Onderaan deze follikels komen kleine basofïele clusters
van bulbuscellen voor. Vaak is de huidaandoening gecom-
bineerd met een ernstige Malassezia-infectie, waardoor
jeuk meer op de voorgrond kan treden.

Klinisch komen differentieeldiagnostisch in aanmer-
king: hyperglucocorticoïdie (kaalheid) en hepatocutaan
syndroom (voetzooltjes).

1. Brooks DG, Campbell KL, Dennis JS et al. Pancreatic paraneoplastic
alopecia in three cats. [ Am Animal Hosp Assoc 1994; 30:557-563.

2. Gross TL, Ihrke PI, Walder E] and Affolter VK. Skin Diseases of the Dog
and Catand edition, 2005, pag. 86-91.

3. Marconato L, Albanese F, Viacava P, Marchetti V, Abramo F Paraneo-
plastic alopecia associated with hepatocellular carcinoma in a cat. Vet
Dermatology 2007; 18: 267-271.

4. Proceedings esvd Workshop on Dermatopathology. Pag. 71,Cremona,
3-6 mei, 2005.

Paardendierenartsen staan bij het uitoefenen van hun
beroep bloot aan verschillende gevaren. Dit artikel in-
ventariseert de oorzaken van chemische en biologische
gevaren en vergelijkt de relevantie van deze gevaren
met andere soorten gevaar die aanleiding geven tot
arbeidsongeschiktheid, zoals fysieke en mentale stress.

Veel chemische substanties die gebruikt worden in die-
renartsenpraktijken, kunnen gevaar opleveren voor de
gezondheid. Dit zijn onder andere de mutagene, teratoge-
ne, carcinogene, acuut toxische, ontvlambare, explosieve,
huidirriterende, allergene en longbeschadigende stoffen.
De gevaarlijke stoffen die in het algemeen in dierenartsen-
praktijken worden gebruikt, zijn desinfectantia (ethyleen-
oxide, hexachlorofeen, glutaaraldehyde, formaldehyde),
inhalatie-anesthetica (stikstofoxide, halothaan), injecteer-
bare anesthetica, pesticiden (organofosfaten en Pyrethri-
nes), antineoplastische middelen, analgetica (inclusief nar-
cotica zoals pethidine en morfine), therapeutische agentia
(antibiotica), diethylstilboestrol (des), niet-des-hormonen
en oplosmiddelen zoals xyleen, en zware metalen.

Chemicaliën kunnen per ongeluk op de huid komen,
ingeademd worden, opgegeten worden of geïnjecteerd
worden. De meeste stoffen die hierboven vermeld staan,
worden geïnhaleerd of geabsorbeerd via de huid of mu-
ceuze membranen. Vrouwelijke dierenartsen lopen ook
gevaar als ze zwanger zijn, borstvoeding geven of juist
zwanger willen worden.

Het National Institute for Occupational Safety and Health
(niosh) schat dat in de vs meer dan 50.000 dierenartsen
en hun medewerkers routinematig worden blootgesteld
aan anesthetische gassen. In de vs bleek ook dat de mate
van blootstelling aan deze gassen ver boven het door het
NiosH toegestane maximale niveau lag. Vrouwen bleken
bij blootstelling meer nadelige reacties te vertonen, zoals
hoofdpijn, misselijkheid, slaperigheid bij isofluraan en ha-
lothaan, en slaperigheid en duizeligheid bij stikstofoxide.

ii. Hoofdafdeling iras, divisie Veterinaire Volksgezondheid, faculteit
Diergeneeskunde, Yalelaan 2, 3584 cm, Utrecht.

Blootstelling aan lekkage van gasanesthesiesystemen en de
uitgeademde anesthesiestoffen wordt in verband gebracht
met nier- en leverziekten, spontane abortus, congenitale
misvormingen, kanker, neurologische en psychologische
afwijkingen. Veel dierenartsen en hun staf bevinden zich
in een situatie waarbij ze kunnen worden blootgesteld aan
halothaan, stikstofoxide en isofluraan, stoffen die in het
algemeen worden gebruikt in de praktijk.

Het gebruik van \'verdrijvingsystemen\' zoals plafond-
ventilatoren kan zorgen voor een 38-voudige verminde-
ring van de blootstelling. Door maatregelen te nemen om
de schadelijke dampen te verdrijven, kan blootstelling aan
lekkage van anesthetische gassen onder controle worden
gehouden en kan de gasconcentratie van lekkende, oude
en/of slecht onderhouden anesthesiesystemen verminde-
ren. Passieve ventilatie naar buiten, zuigventilatie en het
gebruik van sodalime zijn andere methoden van gasver-
drijving. Effectieve verdrijving en regelmatig onderhoud
van de gassystemen kunnen het effect van lekkende gas-
sen onder de veiligheidslimiet brengen.

Pesticiden zoals organofosfaten, carbamaten en Pyrethrine
worden zeer regelmatig gebruikt in de diergeneeskundige
praktijk. Bij alle dierenartsen met symptomen van vergif-
tiging door het gebruik van deze middelen was er sprake
van verzuim van gebruik van de nodige maatregelen ter
bescherming tegen deze stoffen (zoals het dragen van
handschoenen).

De afgelopen twee decennia is het gebruik van anti-
neoplastische agentia bij behandelingen tegen kanker
erg toegenomen. Van 29 antikankermiddelen is gebleken
dat zij tevens een carcinogene, teratogenene/of mutagene
werking bezitten. Aangezien regelmatige toepassing
van chemotherapeutica kan leiden tot beroepsgevaren
voor diergeneeskundig personeel, is het geïndiceerd om
gebruik te maken van persoonlijke beschermingskledij en
andere maatregelen (zoals chemisch resistente handschoe-
nen en mondkapjes bij de voorbereidingen, en toediening
en afvoer van anti-kankermedicijnen).

Het wordt gesuggereerd dat Prostaglandines, die in de
grote huisdierenpraktijk over heel de wereld alom worden
gebruikt bij de beheersing van oestrische cyclus van rund,
schaap en paard, ademhalingsproblemen en abortus kun-
nen veroorzaken bij diergeneeskundig personeel.

Formaldehyde is in dieren mutageen en teratogeen en ook
nog carcinogeen bij de mens. Epidemiologisch onderzoek
heeft nog niet kunnen aantonen dat blootstelling aan for-
maldehyde een verhoogd risico geeft op bovenste luchtweg-
aandoeningen en lymphopoëtische kanker bij de mens. Het
zou kunnen dat formaldehyde de oorzaak is van bepaalde
dermatitiden en irritatie van de ogen en luchtwegen. Tevens
kan formaldehydesensibilisatie leiden tot astma.

Frequente blootstelling aan allergenen van dierhjke oor-
sprong (zoals bloedeiwitten, ascaridewormen en ectopara-
sieten) vergroot de kans dat dierenartsen een beroepsgere-
lateerde allergische luchtwegaandoening ontwikkelen. De
prevalentie van deze allergische ziektes neemt toe met de
lengte van de blootstelling aan het beroep. Dierenartsen
zouden zowel allergisch kunnen zijn voor de dieren die
ze behandelen, als voor sommige van de therapeutische
agentia die ze hierbij gebruiken.

Antibiotica die in de diergeneeskundige praktijk wor-
den gebruikt, kunnen huid- en ademhalingsproblemen
veroorzaken. Tevens is een behoorlijk aantal dierenartsen
overgevoelig voor de latex handschoenen en/of het poeder
dat daarin verwerkt wordt.

Ondanks het feit dat rabiës in Nederland nog voorkomt
bij dieren, vooral vleermuizen, zijn er al jarenlang geen
gevallen van menselijke besmetting meer geconstateerd.
Vaccinatie bij vossen blijkt een effectieve preventieve
maatregel te zijn.

Dit orthomyxovirus is de veroorzaker van de griep bij
de mens. Overdracht vindt plaats via besmette neus- en
mondsecreta en via aërosolen. In Nederland is één geval
beschreven van het voorkomen van het varkensinfluenza
A-virus bij een boer (1988).

Het paramyxovirus veroorzaakt bij de mens het ziekte-
beeld mazelen. Het paard vertoont bij infectie met dit
virus een ernstige, vaak fatale respiratoire infectie en de
overdracht vindt plaats via aërosolen of druppels die vrij-
komen bij het hoesten. In Europa zijn nog geen gevallen
van overdracht van het virus beschreven in tegenstelling
tot recentelijk in Australië. (McCormack et al. (i), West-
bury (2), Barclay and Paton (3)).

Anthrax is zowel voor mens als dier aangifteplichtig. Bij
de mens is de ziekte al jarenlang niet geconstateerd, bij
vee komt anthrax nog sporadisch voor. Vroeger moest een

dood rund of paard dat ter slachting werd aangeboden,
altijd worden onderzocht op anthrax, maar vanaf 1985
mag de keuringsdienst zelf bepalen wanneer een dier als
verdacht wordt beschouwd.

Een besmetting met een voor de mens pathogene E. coli kan
leiden tot maagdarmklachten, koorts en uitdroging. Een
bekende pathogene E. cö/;-stam, waarvan paarden drager
kunnen zijn, is 0157. Er is echter geen bewijs dat mensen
via het paard ziek zijn geworden van deze E. coli-stam.

S. enteritidis en S. typhimuriumbliiken 76 procent van de
Salmonella-infecties bij de mens te veroorzaken. Salmo-
nellose bij het paard wordt in 70 procent van de gevallen
veroorzaakt door het niet diersoortspecifieke Salmonella
typhimurium. Er zijn echter geen gegevens bekend over de
risico\'s van het oplopen van een infectie met Salmonella
spp. door direct contact met een besmet paard (ziek of dra-
ger) dan wel via het besmette miUeu (Salmonella schijnt
in gedroogde mest namelijk dertig maanden te kunnen
overleven). Salmonella-infecties bij de mens worden voor
wat betreft S. Typhimurium met name veroorzaakt door de
consumptie van pluimvee- en varkensvlees en voor wat
betreft S. enteritidis door de consumptie van eieren en in
mindere mate pluimveeproducten.

Bij het paard zijn L. grippotyphosa en I. icterohaemorrhagicae
vastgesteld, maar of er uitscheiding plaatsvindt, is nog
onbekend.

Lyme (Borrelia burgdorferi)
In 1990 werden bij 201 werknemers van staatsbosbeheer
de besmettingsrisico\'s van bosarbeid, het houden van huis-
dieren en het wonen in een bosrijke omgeving bestudeerd.
Uit deze studie werd geconcludeerd dat het risico om
seropositief te zijn voor de ziekte van Lyme met een factor
vier verhoogd was bij beroepsmatige bosarbeid. Opvallend
was dat dit risico leek samen te hangen met het houden
van paarden (Charante et al, (4)). Deze bevinding vereist
nader onderzoek.

In Australië is aangetoond dat paarden drager waren van
Giardia-genotypes die sterke overeenkomst vertoonden
met de bekende intestinale humane genotypes Groep i en
Groep ii g. In hoeverre bij paarden uitscheiding van deze
types plaatsvindt is onbekend.

Trichinellose (trichinella spiralis, haarworm)
In Italië en Frankrijk, waar veel rauw paardenvlees wordt
geconsumeerd, hebben veel Trichinella-uitbraken plaats-
gevonden. In Nederland is de parasiet nog nooit aange-
toond bij paarden in het slachthuis.

Trichophyton mentagrophytes en Trichophyton verrucosum
Mensen kunnen een schimmehnfectie oplopen door in-
tensief contact met geïnfecteerde paarden. Deze is echter
goed behandelbaar.

Het beroep dierenarts gaat gepaard met een groot aantal
beroepsgebonden gevaren. Hierboven worden de che-
mische en biologische gevaren geïnventariseerd, omdat
deze gevaren in de uitoefening van het vak paardendie-
renarts onvermijdbaar zijn. In vergelijking met de andere
gevaren, zoals fysieke en psychologische gevaren, spelen
chemische en biologische gevaren echter een geringe rol.
Mentale en fysieke stress veroorzaken veel meer arbeids-
ongeschiktheid.

1. McCormack JG, Allworth AM, Selvey LA and Selleck PW. Transmis-
sibility from horses to humans of a novel paramyxovirus, equine
morbillivirus. J Infect 1999; 38; 22-23.

3. Barclay AJ and Paton DJ. Hendra equine morbillivirus. Vet J 2000; 160:
169-176.

4. Kuiper H, Jongh BM de, Nauta AP, Houweling H, Wiessing LG,
Charante AW van and Spanjaard LLyme borreliosis in Dutch forestry
workers. J Infect 1991; 23:279-286.

DixFortuin & De Jong
Accountants en Belastingadviseurs
De Molen 17, 3994 DA Houten
Postbus 333, 3990 GC Houten
TeL: 030 - 63 46 320
Fax: 030-63 46 325

DixFortuin en DixFortuin & De Jong. Sinds jaar en dag financieel
adviseurs en specialisten voor artsen die het rendement van hun
beroepsmatige activiteiten veilig willen stellen.
Een financiële dienstverlening die alles omvat. Van accountancy
en belastingadvies tot salarisadministraties. Van begeleiding van
associaties tot bedrijfsoverdrachten. Van pensioenadvisering,
praktijk- en woonhuisfinanciering tot alle vormen van verzekering.
Specialistische ondersteuning in elke fase van uw carrière.
Het vastleggen van een afspraak is het begin van een vruchtbare
vertrouwensrelatie.

• Zeer geschikt als premedicatie voor de inductie van
anesthesie door ketamine, propofol e.a.

quimax en Eraquell kunnen veilig worden toegediend aan alle paarden, pony\'s, (drachtige) merries, (dek)hengsten en veulens vanaf een leeftijd van 2 weken. Bovendien zijn Equimax en Eraquell zeer smakelijk en m<
nieke doseerspuit voor 700 kg lichaamsgewicht gemakkelijk toe te dienen. Equimax REG NL 09950 Werkzame bestanddelen: Ivermectine 18.7 mg per gram, Praziquantel 140,3 mg per gram. Toedieningswijze: DoseerspuJ
,49 gram gel voor behandeling van 700 kg lichaamsgewicht. Doeldier: Paard. Wachttijdadvies vlees: 35 dagen. Kanalisatie: Vrij. www.equiinax.nl Eraquell REG NL 9843. Werkzame stof: Ivermectine 18,7 mg per gram. To(
ingswijze: Doseerspuit met 7,49 gram gel voor behandeling van 700 kg lichaamsgewicht. Doeldier: Paard. Wachttijdadvies vlees: 30 dagen. Kanalisatie: Vrij. www.eraquell.nl Eraquell en Equimax zijn verkrijgbaar bi
iierenarts, Weikoop, Boerenbond, Divoza en de betere ruitersportspeciaalzaak.

I\'oor meer informatie: Virbac Nederiand BV, Postbus 313, 3770 AH Barneveld. Tel: 0342-427127. Fax: 0342-490164. • ONDERZOEK OP AANVr4

Stel, een eigenaar vraagt aandacht
voor mogelijke buikproblemen bij
een konijn en stel, de eerstelijns-
dierenarts heeft ook al melding
gemaakt van problemen in die regio.
Kun je dan nog volstaan met de aan
name dat 90 procent van de konij-
nenklachten kan worden opgelost
met een gebitsbehandeling?

Een driejarig konijn komt in eerste
instantie bij de eigen dierenarts met
klachten over hoesten en gebrek aan
eetlust. Omdat de toestand van het
konijn niet goed is, begint deze dieren-
arts met medicatie en dwangvoeding,
en het advies om zodra het diertje wat
is aangesterkt de haken uit het gebit
te verwijderen. Vijf dagen later voert
de dierenarts deze ingreep uit, maar
hij merkt ook dat de blaas van het
konijn pijnlijk is. Een echo helpt niet.
Hij krijgt de blaas niet goed in beeld.
Röntgenfoto\'s lukken wel en daarop
zijn in ieder geval geen blaasstenen
te zien. Ondanks zijn bijgewerkte
tanden weigert het konijn nog steeds
ieder voedsel, dus wordt geprobeerd
het konijn weer op de rails te krijgen
met nog meer dwangvoeding en
laxeermiddelen om de dwangvoeding
er weer uit te krijgen. Als dat een paar
dagen later niet heeft geholpen en de
temperatuur inmiddels is opgelopen
tot 39,7 graden verwijst de dierenarts
ten einde raad door naar een specialist.

De eigenaar aarzelt niet en vervoegt
zich dezelfde middag nog in de tweede-
lijnskliniek. De behandelende dieren-
arts verricht een algemeen lichamelijk
onderzoek en verwijdert nogmaals en-
kele haken uit het gebit van het konijn.
De buik is soepel en niet pijnlijk en
er zit een dikte ter hoogte van het
mesogastrium, maar dat is geen reden
voor verdere actie. Een dieetadvies
moet volgens hem voldoende zijn,

bijna alle konijnenproblemen worden
nu eenmaal veroorzaakt door het gebit.
Als die behandeling en een dieetadvies
niet werken, kan hij na een week altijd
nog wel een blik werpen op de buik. In
de verwijsbrief van de behandelende
dierenarts wordt ook niet expUciet ge-
vraagd om een echografisch onderzoek
van de buik, dus een behandeling die
in 90 procent van de gevallen werkt, is
dan toch voldoende?

Helaas blijkt dit konijn bij de resteren-
de 10 procent te horen. Diezelfde na-
middag krijgt het dier veel bloederige
diarree, stort de lichaamstemperatuur
ineen tot 35,6 graden. Korte tijd later
is het dier dood. De eigenaar broedt
een half jaar op maatregelen en dient
dan een klacht in bij het Tuchtcollege.
Als haar dierenarts expHciet vraagt
om een buikecho mag de tweedelijns-
dierenarts dit toch niet zomaar weige-
ren? Tijdens de procedure blijkt echter
dat de verwijsbrief géén expliciet
verzoek om een echo bevatte en de
beklaagde dierenarts valt terug op zijn
eerdere redenering: bij konijnen met
eetproblemen zijn een gebitsbehande-
ling en een dieetadvies bijna altijd af-
doende. Veterinair is het bepaald niet
onjuist eerst de resultaten daarvan af
te wachten voordat je verder onder-
zoek gaat doen. Maar waarom was dan
doorverwezen? Dat de behandelend

dierenarts ook al haken uit het gebit
had verwijderd, tja, dat is geen reden
om het niet dunnetjes over te doen. Er
wordt immers heel wat over het hoofd
gezien in de eerstelijnszorg, nietwaar?

Aan het Tuchtcollege de taak om een
uitweg uit dit dilemma te zoeken.
Moet een tweedelijnsdierenarts verder
kijken dan zijn eigen neus, of die
van de eerstelijnsdierenarts, lang is?
Ook als de verwijsbrief geen expliciet
verzoek bevat? Dat laatste pleit voor
de beklaagde dierenarts, maar is toch
niet voldoende. De behandelend
dierenarts gaf een zeer goed gedocu-
menteerde patiëntenkaart mee waarin
buikproblemen al werden genoemd.
Daarnaast heeft de eigenaar tijdens
het consult meerdere malen aandacht
gevraagd voor de buikproblemen en
heeft de tweedelijnsdierenarts ook
nog eens een dikte gevoeld tijdens het
onderzoek. Die optelsom moet toch
wel tot de uitkomst leiden dat nader
onderzoek van de buik op zijn plaats
was geweest. Het konijn kreeg geen
buikonderzoek en de dierenarts krijgt
wel een waarschuwing. Of het konijn
anders nog geleefd zou hebben, zullen
we nooit weten. De tweedelijnsdieren-
arts heeft sectie aangeboden, maar de
eigenaar heeft dat aanbod afgeslagen,
waarschijnlijk met de gedachte "Beter
nooit dan laat."

T. Picavet, C.M. Butler, T.J. Daha,
D. C.K. van Doom, E. van Duijkeren,
LS. Goehring, D.J Houwers, TT.J.M.
Laan, C. van Maanen en M.M. Sloet
van Oldruitenborgh-Oosterbaan

In 2002 zijn de Nederlandse paar-
dendierenartsen begonnen met het
maken van leidraden. De definitie
van leidraad luidde: "Een hulp-
middel dat de erkende paarden-
dierenarts ondersteunt bij het
systematisch onderzoeken en
behandelen van een patiënt en het
adviseren van de eigenaar." Intussen
is er in Nederland in de erkenningen
en certificering nogal wat veran-
derd, maar de leidraden hebben
hun nut zeker bewezen. Dat heeft
Marianne Sloet er toe aangezet om
in 2006 opnieuw het voortouw te
nemen om samen met negen andere
specialisten de ontwikkeling van
een leidraad \'Infectieuze aandoenin
gen\' aan te pakken. Deze leidraad is
op 14 november in een pao-d cursus
met de beroepsgroep besproken,
waarna alle opmerkingen zijn ver-
werkt. Voor u ligt de tweede afle-
vering van deel twee: \'Infectieuze
aandoeningen - digestie (deel 11)\'.
Hierin worden parasitaire, proto-
zoaire en virale ziekteverwekkers
besproken. In de volgende maanden
zullen de leidraden \'Neurologie\',
\'Huid\' en \'Vectorgebonden aandoe-
ningen\' verschijnen.

Symptomen
Het belangrijkste symptoom is chroni-
sche diarree bij veulens vanaf de leef-
tijd van twee maanden. Maar meestal
zijn de veulens wat ouder, omdat
jonge veulens in de regel nog niet veel
gras eten. Typische verschijnselen zijn
vermageren, dof baarkleed, normale
tot grote eetlust, soms anorexie, de-
pressiviteit, hangbuik, intermitterend
milde koliek en bij erg zieke dieren
ventraal oedeem.

Er bestaat ook een acute zeer ern-
stige typhlocolitis die wordt veroor-
zaakt door het massaal vrij komen van
geëncysteerde larven. In West-Europa
gebeurt dit meestal laat in de winter
tot en met het vroege voorjaar en men
spreekt dan over wintercyathostomi-
nose.

Deze ziekteverwekker wordt regel-
matig aangetroffen in combinatie met
salmonella.

Diagnose
De diagnose kan worden gesteld op
basis van Cyathostominae-Strongy-
lustype eieren bij mestonderzoek of
adulten/larven in de faeces. Het mest-
onderzoek is regelmatig negatief omdat
wintercyathostominose wordt veroor-
zaakt door massaal uit de darmwand
tredende larven, die nog geen eieren
leggen, terwijl de volwassen stadia vaak
al zijn uitgespoeld door de diarree.

Leeftijd (jonger dan drie jaar in het
geval van wintercyathostominose) en
de tijd van het jaar, management- en
beweidinggeschiedenis (aantal paar-
den per hectare, ontwormingsgeschie-
denis et cetera) zijn belangrijk voor de
waarschijnlijkheidsdiagnose.

Bij bloedonderzoek worden de vol-
gende verschijnselen waargenomen:
hypoproteinemie (hypoalbumine-
mie), stijging van de alfa- en betaglo-
bulines en neutrofiele leucocytose.
Soms kan de diagnose alleen worden
gesteld met behulp van histopatho-
logisch onderzoek van coecum- of
colonweefsel.

Behandeling
De behandeling bestaat uit moxidec-
tine (400 microgram per kilo (|xg/kg)
per os (po), zeer nauwkeuring doseren),
ivermectine (0,2 milligram per kilo
(mg/kg), po) of fenbendazole (10 mg/
kg po eenmaal daags gedurende vijf

dagen). Tegen sommige geïnhibeerde
stadia blijkt alleen moxidectine werk-
zaam te zijn (tussen lo en 90 procent
effectiviteit volgens diverse onder-
zoekers). De vraag is of het verstandig
is deze stadia massaal aan te pakken
bij een al ziek dier. Met fenbendazole
dient men op te passen aangezien er op
sommige bedrijven resistentie tegen
bestaat. Het is belangrijk te weten of
er op een bepaald bedrijf al dan niet
resistentie is van Cyathostominae
tegen fenbendazole (resistentie is
wijdverspreid). Soms is bij ernstig zieke
dieren een complementaire behande-
ling geïndiceerd met corticosteroïden
(prednisolon po 2 mg/kg eenmaal daags
vóór 09.00 uur gedurende vijf tot zeven
dagen), plasma, infusen en enterale
voeding om de reactie op het massale
afsterven van de larven te beperken en
de paarden er zo snel mogelijk bovenop
te helpen. Natuurlijk heeft het gebruik
van corticosteroïden ook bezwaren,
zoals hoefbevangenheid of het opflik-
keren van Salmonella. Dien moxidec-
tine zeker niet toe aan veulens jonger
dan vier maanden. Pas ook op bij Friese
paarden en bij verzwakte dieren.

Behandel regelmatig preventief, bij
voorkeur op basis van faecesonder-
zoek, maar niet binnen de \'egg reap-
pearance period\' van het product.
Verwijder om de paar dagen mest van
de weilanden.

Ontworm nieuwkomers bij aankomst
op een bedrijf met macrocyclische
lactonen (ivermectine of moxidectine)
en houdt ze tenminste 72 uur op stal,
liefst tien tot veertien dagen. Tijdelijke
voedselrestrictie van enkele uren voor
de toediening van een anthelmin-
ticum zou de effectiviteit van deze
producten verhogen.
Controleer tien tot veertien dagen na
het ontwormen of na een combinatie
van ontwormingsproducten, waar-
onder ook praziquantel tegen lintwor-
men en fenbendazole/pyrantel tegen
spoelwormen, een faecesmonster om
insleep van resistente parasieten te
voorkomen.

Het is belangrijk niet te lage doserin-
gen toe te dienen. Resistentie van Cya-
thostominae tegen benzimidazolen

komt wereldwijd voor. Er wordt ook
resistentie tegen pyrantelpamoaat be-
schreven, zodat in die gevallen alleen
de macrocychsche lactonen (ivermec-
tine en moxidectine) nog beschikbaar
zijn. Er is ook resistentie beschreven
tegen ivermectine, maar deze resisten-
tie lijkt momenteel nog minimaal te
zijn. Bij resistentie is het belangrijk
niet al te frequent te ontwormen, de
paarden te selecteren die behande-
ling nodig hebben (vooral de paarden
jonger dan twee jaar en de senioren),
selectief gebruik te maken van anthel-
mintica en de weiden en de begrazing
optimaal te \'managen\'. Ter preventie
van resistentie wordt geadviseerd aan
het einde van de \'egg reappearance
period\' epg\'s te bepalen. Behandel
alleen de paarden die ei-uitscheiders
zijn. Wanneer deze maandelijkse
bemonstering een jaar is uitgevoerd,
weet u welke paarden de meeste
eieren uitscheiden. Daarna kan de
frequentie van bemonstering worden
teruggebracht. Wanneer het onmoge-
lijk is om alle paarden te bemonsteren,
dient een deel van de paarden in elke
leeftijdsgroep te worden bemonsterd.
Een goed en goedkoper alternatief is
het beoordelen van samengevoegde
monsters van tien paarden met een
McMaster. Deze tien geselecteerde
dieren moeten dan het koppel verte-
genwoordigen. epg\'s groter dan 100 bij
samengevoegde (\'gepoolde\') mon-
sters zijn een reden om het koppel te
ontwormen. Per bedrijf zouden één of
enkele samengevoegde monsters kun-
nen worden onderzocht. De gedachte
is dat er door niet te vaak te behan-
delen refugia worden gecreeërd en
de resistentieontwikkeling daarmee
wordt vertraagd.

Parascaris equorum heeft een directe
levenscyclus. Eén enkele vrouwelijke
spoelworm scheidt per dag tien-
duizenden eieren uit via de faeces.
Onder optimale klimatologische
omstandigheden duurt de ontwikke-
ling tot het infectieuze stadium maar
veertien dagen. De eieren kunnen jaren
overleven in de omgeving. De eieren
met infectieuze L2-larven worden
opgenomen en komen terecht in de
dunne darm. De larven migreren door
de wand van de dunne darm via de
vena cava in twee dagen naar de lever
en migreren vervolgens door de lever
naar de vena hepatica. Vanuit de vena
hepatica komen de larven terecht in de
vena cava caudalis en in de pulmonaire
circulatie. De larven arriveren na veer-
tien dagen in het longparenchym en
vervellen hier tot het L4-stadium. Van-
uit het longparenchym gaan deze naar
de trachea en worden na het ophoesten
doorgeshkt, waardoor de larven weer
in de dunne darm terecht komen. Hier
vinden de laatste vervening(en) tot
volwassen stadia plaats. De prepatente
periode duurt tien tot zestien weken.

Symptomen
De veulens kunnen groeiachterstand
vertonen, frequent hoesten, een grijs-
achtige neusuitvloeiing hebben of een

verminderde eetlust, doffe vacht, bolle
buik, koliek ten gevolge van een ob-
structie of verschijnselen van een acute
peritonitis ten gevolge van migratie
door de darmwand. Of ze kunnen, zoals
vaak door de eigenaar verwoord wordt,
"het algemeen slecht doen."
Bij massale besmetting kunnen er in
uitzonderlijke gevallen complicaties
voorkomen zoals volvulus, intussu-
ceptie en zelfs ruptuur van de darm en
diffuse peritonitis. Migrerende larven
kunnen respiratoire verschijnselen
veroorzaken en deze verschijnselen
treden dus op voor de ei-uitscheiding.

Diagnose
De diagnose kan worden gesteld
door kwantitatief faecesonderzoek
met behulp van de gemodificeerde
McMaster-techniek. Deze kan vanaf
een leeftijd van tien tot zestien weken
worden uitgevoerd op de dieren-
artspraktijk of bij een diagnostisch
centrum met verzadigd zout en een
telkamer Onderzoek op een jongere
leeftijd geeft vals negatieve uitslagen,
de prepatente periode bedraagt im-
mers tien tot zestien weken.

Behandeling
Behandel met fenbendazole lo mg/
kg of pyrantel po. Herhaal dit even-
tueel drie tot vier weken na de eerste
behandeling. Besmette paddocks
kunnen waarschijnlijk jarenlang
infectieus blijven en vormen daarom
een bedreiging voor de te verwachten
volgende jaargangen veulens. Wan-
neer er sprake is van een zeer zware
besmetting kan de snelle en massale
dood van veel parasieten intestinale
obstructie en soms zelfs darmperfora-
tie veroorzaken. Ivermectine of moxi-
dectine werken niet goed tegen het
larvestadium (L4). Daarnaast bestaat
er resistentie van Parascaris equorum
tegen ivermectine.

Indien er in het verleden spoelwor-
men op een bedrijf zijn gevonden,
is de kans groot dat Parascaris lange
tijd op het bedrijf aanwezig blijft. De
eieren blijven namelijk jarenlang
infectieus en de infectie wordt via
deze eieren overgedragen, zelfs als er
enkele jaren geen veulens aanwezig
waren. Laat jonge dieren niet op be-
smette weilanden of paddocks komen
en verwijder mest uit de weilanden.
Reinig stallen indien mogelijk met
stoom; dit is mogelijk bij betonnen
vloeren en muren.

In Nederland en België betreft het
meestal infectie met Anoplocephala
perfoliata.

veroorzaakt ulceratie van de mucosa
en submucosale ontsteking. Er zijn
\'case\'-beschrijvingen beschreven van
koliek veroorzaakt door coecumrup-
tuur en invaginaties van coecum in
colon en van colon in colon waarbij
Anoplocephala werd aangetroffen. In
de literatuur wordt tevens een relatie
beschreven tussen de besmetting meit
deze parasiet en het optreden van
koliek.

Faecesonderzoek is voor de diagnose
van Anoplocephala weinig betrouw-
baar Onderzoek op antilichamen
geeft meer informatie (Diagnosteq
Equine Division, Leahurst, Liverpool
University, United Kingdom).

Therapie en preventie
Praziquantel 1,5 tot 2,5 mg/kg po is
de gangbare therapie, in principe is
eenmaal per jaar behandelen (in het
najaar) voldoende. Verwijder mest uit
de weilanden om de cyclus te door-
breken.

De tussengastheren van deze para-
siet zijn Oribatidae (mosmijten). Om
de aantallen geïnfecteerde mosmijten
te verminderen, kan men weilanden
omploegen en opnieuw inzaaien.

Symptomen
Deze parasiet komt vaak voor bij veu-
lens, maar veroorzaakt slechts zelden
enteropathie en diarree. De infectie
vindt plaats via de moedermelk, per-
cutaan of oraal.

Therapie en preventie
De besmetting kan worden vermin-
derd door hygiënemaatregelen. In
sommige publicaties adviseert men
de merrie in de laatste maand van de
dracht te ontwormen met ivermectine
(0,2 mg/kg po), moxidectine (0,4 mg/
kg po) of benzimidazolepreparaten
(fenbendazole 50 mg/kg po), maar
er bestaat geen wetenschappelijke
onderbouwing voor de verminderde
transmissie.

Symptomen
De meest algemene symptomen zijn
koliek (thrombo-embolisch), vermage-
ren en dof baarkleed. De rol van deze
parasiet in de etiologie van diarree is
omstreden. Ze wordt soms vermeld
als oorzaak van chronische diarree
bij oudere veulens. Vanwege de lange
prepatente periode en de goede gevoe-
ligheid van S. vulgaris voor macrocy-
clische lactonen is deze parasiet van
de meeste bedrijven verdwenen.

Bij bloedonderzoek ziet men een
verhoging van de betaglobulinefractie
in de eiwitelectroforese.

Behandel met ivermectine (0,2 mg/
kg po) of moxidectine (0,4 mg/kg po).
Soms is chirurgie nodig met resectie
bij niet strangulerende koliek.

Ontworm regelmatig en haal de mest
om de paar dagen van de weilanden.
Ontworm nieuwkomers bij aankomst
op een bedrijf met een macrocyclisch
lacton (ivermectine of moxidectine)
en houdt ze minimaal 72 uur op stal,
maar liefst tien tot veertien dagen. Het
is belangrijk niet te laag te doseren.

Symptomen
Deze parasiet tast bij paarden het
distale deel van de dunne darm aan en
kan bij ook voorkomen bij veel andere
diersoorten en de mens. Deze parasiet
is namelijk niet zeer gastheerspecifïek.
Bij immunocompetente veulens gaat
het in het algemeen om een milde,
zichzelf limiterende diarree, die één
tot acht dagen kan duren. Oudere
veulens kunnen chronische, intermit-
terende diarree vertonen, die enkele
maanden kan aanhouden. Bij im-
munodefïciënte veulens zijn Crypto-
sporidia verwekkers dan wel in stand
houders van diarree.

Diagnose
De oöcysten van de parasiet zijn
met de in de parasitologie algemeen
gebruikte kleurmethoden niet mak-
kelijk te vinden in de mest. Daarom
dient dit onderzoek specifiek vermeld
te worden op de aanvraag. Voor het
aantonen van Cryptosporidium parvum
zijn ook sneltesten op de markt, die
goed blijken te werken, in ieder geval
bij neonatale diarree bij kalveren. Bij
een negatieve bevinding is het ver-
standig het faecesonderzoek driemaal
te herhalen, omdat er sprake is van
fluctuaties in de uitscheiding en klei-
ne hoeveelheden makkelijk worden
gemist. De diagnose is ook mogelijk
door het aantonen van antistoffen,
vooral in het kader van epidemio-
logisch onderzoek. Dit moet u tevoren
overleggen met het laboratorium.

Het zou mogelijk zijn specifieke
medicamenteuze therapie (azithromy-
cine of paromomycine, geen veterinaire
registratie) te gebruiken, maar gegevens
over het gebruik bij veulens ontbreken.
Kalveren kunnen ter preventie halofu-
ginon base krijgen, ook bij afwezigheid
van klinische symptomen.

Isoleer besmette dieren. Werk steeds
met handschoenen aan, één paar per
dier. Was tussen het behandelen van
opeenvolgende veulens frequent uw
handen en spoel na met warm water.
In kliniekomstandigheden kan crypto-
sporidiose een nosocomiaal probleem
worden.

De oöcysten van cryptosporidiose
zijn gevoelig voor 10 procent am-
monia, wat in de praktijk alleen kan
worden gebruikt voor de ontsmetting
van stallen en eventueel van materi-
aal. De stal moet leeg zijn (vanwege de

toxiciteit van ammoniadampen) en na
ontsmetting moet de stal goed worden
uitgespoten en gelucht. Deze aanpak
is zeer betrouwbaar, maar vraagt de
nodige tijd en inspanning.

Chloor, alcohol en fenolen werken
niet goed: te veel infectieuze oöcysten
overleven de behandeling waardoor
een gevoelig dier zeker nog kan wor-
den besmet.

Uitdroging en hoge tempera-
tuur zijn ook lethaal voor oöcysten:
sterilisatie van materiaal, indien
mogelijk, is een optie. Ook gewoon
wassen met warm water (bijvoorbeeld
in een afwasmachine) zou voldoende
moeten zijn. Dekens kunnen gewoon
gewassen worden. Spoel borstels goed
en laat ze eventueel weken in een lo
procent ammonia-bad.

Symptomen
Giardia intestinalis-wordt zowel bij kli-
nisch gezonde veulens als bij veulens
met diarree aangetroffen. Het werd
geassocieerd met chronische diarree bij
een volwassen paard, veroorzaakt door
enteritis en malabsorptie.

De diagnose wordt gesteld in een vers
mestmonster. U moet de mest drie
dagen op rij verzamelen.

Behandel alleen wanneer er sprake is
van diarree en er veel cysten aanwezig
zijn. Naar analogie van de therapie bij
hond en herkauwer is het misschien
mogelijk te behandelen met fenbenda-
zole gedurende drie tot vijf dagen.

Preventie zou kunnen bestaan
uit hygiënische maatregelen en het
voorkomen van het drinken van op-
pervlaktewater.

Eigenlijk speelt alleen het rotavirus
klinisch een rol en daarom zal alleen
dit virus worden besproken.

De bron van rotavirusinfecties wordt
waarschijnlijk gevormd door volwas-
sen subklinische dragers. Genezen
veulens kunnen tot acht maanden na
hun ziekte rotavirus blijven uitschei-
den. Het virus kan tot ongeveer negen
maanden overleven in de omgeving.
Uitbraken vinden vooral plaats bij
overbevolking en bij management-
praktijken die zware besmetting van
de omgeving tot gevolg hebben. Deze
uitbraken vinden dan vaak plaats
tegen het einde van het veulenseizoen.

Symptomen
Rotavirus is op intensieve paarden-
bedrijven de meest voorkomende,
zeer besmettelijke oorzaak van virale
waterige diarree bij jonge veulens
van één tot enkele weken en soms tot
enkele maanden oud. De ziekte begint
meestal met anorexie en depressie,
gevolgd door profuse waterige diarree,
maar soms ook alleen pasteuze mest.
Ook koorts, uitdroging en afwijkin-
gen in de electrolytenstatus komen
frequent voor. Jongere veulens zijn
vaak erger aangetast en vereisen vaker
intensieve zorg. De duur van de symp-
tomen bedraagt één tot twaalf dagen.
Soms ontstaat er chronische diarree
zonder dat de veulens algemeen ziek
zijn. Af en toe wordt vertraagde groei
waargenomen.

Electronenmicroscopie van faeces,
virusisolatie met behulp van cel-
kweek (rotavirussen zijn zeer lastig te
kweken), latex-partikel-agglutinatie
enpolyacrylamide-gelelectroforese
zijn mogelijke manieren om rotavirus
aan te tonen, maar deze testen zijn
niet haalbaar in de dagelijkse praktijk.

In Nederland (gd Deventer) zijn
latex-partikel-agglutinatietesten en
\'lateral flow\'-sneltesten gevalideerd
en deze zijn beschikbaar voor het aan-
tonen van rotavirussen bij neonatale
diarree bij kalveren. Deze testen tonen

rotavirus groep A aan (de enige groep
die voorkomt bij paarden) en zouden
op basis van kruisreactiviteit ook
geschikt kunnen zijn voor diagnostiek
bij veulens.

Behandeling
Er is geen specifieke antivirale behan-
deling tegen rotavirus en dus is symp-
tomatische behandeling met infusen
et cetera geïndiceerd. Zieke veulens
moeten worden geïsoleerd.

Goede hygiëne op fokbedrijven is es-
sentieel bij de preventie. Er bestaat een
vaccin tegen rotavirus, maar dat is niet
geregistreerd voor het paard. Com-
mercieel verkrijgbaar hyperimmuun
plasma kan nuttig zijn bij de preventie.

Desinfectie van de omgeving
U dient de stallen eerst goed huishou-
delijk te reinigen, van stof te ontdoen
en te drogen. Desinfecteer daarna met
een antiviraalmiddel zoals 1000 \'parts
per million\' (ppm) chloor of natrium-
p-tolueensulfonchlooramide. Gebruik
de concentratie die op de verpakking
staat aangegeven en die is bedoeld
voor virale besmetting. Bij het afdoden
van virussen is natrium-p-tolueen-
sulfonchlooramide een uitstekend
middel, maar het heeft een langere
inwerktijd nodig dan bij het afdoden
van bacteriën. Houd daar dus reke-
ning mee. Alcohol kan alleen worden
gebruikt op oppervlakken kleiner dan
een halve vierkante meter vanwege
het brandgevaar.

Gebruik voetbaden met producten op
basis van fenolen. Op de faculteit Dier-
geneeskunde in Merelbeke gebruikt
men bij dierproeven op de dienst
virologie als voetbad av5®
(glutaaraldehyde -i- isopropanol):
500 ml in een bad van vijf hter, ten-
minste eenmaal per week verversen.

C.M. Butler en M.M. Sloet van Oldrui-
tenborgh-Oosterbaan zijn verbonden
aan het departement Gezondheidszorg
Paard, faculteit Diergeneeskunde,
Utrecht. T.J. Daha is lid van de Werk-
groep Infectiepreventie aan het Leids
Universitair Medisch Centrum te Lei-
den. D. C.K. van Doorn, E. van Duijke-
ren en D.J. Houwers zijn verbonden aan
het departement Infectieziekten en Im-
munologie, afdeling Klinische Infectio-
logie van de faculteit Diergeneeskunde
te Utrecht. LS. Goehring bekleedt een
positie aan het Department of Clinical
Sciences, van het College of Veterinary
Medicine van Colorado State University
te Fort Collins, Colorado, usa. TT.J.M.
Laan is werkzaam bij de Lingehoeve
Diergeneeskunde in Lienden en C.
van Maanen is in dienst bij de gd te
Deventer.

Jeuk door atopische dermatitis
is een veei voorkomend probieem
bij lionden en katten.

De Artuvetrin® Serum Test is een betrouwbare allergietest
voor hond en kat De test maakt gebruik van antillchamen
met specifieke anti-Fee reactiviteit. Hierdoor Is een optimale
behandeling met allergeen-specifieke immunotherapie
(hypo- of desensibilisatle) mogelijk.

Kwalitatief lioogwaardige test
Eenvoudig in te sturen
Overziclitelijke testuitslag
Advies op maat

Artuvetrin® biedt u complete ondersteuning bij diagnostiel( en behandeling
van atopische dermatitis; van bloed- en huidtesten tot immunotherapie.

Op maandag 28 januari 2008 is de
wijziging van de Diergeneesmid-
delenregeling gepubliceerd in de
Staatscourant (i). De wijziging
betreft de voorwaarden aan het uit-
schrijven van het recept voor voed-
selproducerende dieren. Bovendien
is de lijst van werkzame stoffen die
essentieel zijn voor de behandeling
van (voedselproducerende) paarden
nu van kracht (2).

Een recept moet worden uitgeschre-
ven als een dierenarts die een diagnose
stelt, niet zelf de diergeneesmiddelen
voor voedselproducerende dieren ver-
strekt. Het uitschrijven van een recept
is een diergeneeskundige handeling.
De voorschrijvende dierenarts dient
op het recept minimaal de informatie
vast te leggen zoals staat aangegeven
in artikel 42a van het Diergenees-
middelenbesluit (kader i). De eis om-
trent de informatie op een recept is op
29 november 2007 in werking getre-
den. Het is toegestaan om het recept

Diergeneesmiddelenbesluit d.d.
31 augustus 2007 artikel 42a:
het recept bevat minimaal de
volgende informatie:

- De benaming en het regi-
stratienummer van het voor-
geschreven diergeneesmiddel

- De naam van de ontvan-
ger en het adres of unieke
bedrijfsnummer van de loca-
tie waar de dieren waarvoor
het recept bedoeld is, gehou-
den worden

te voorzien van aanvullende infor-
matie, zoals bijvoorbeeld dosering en
verdere gebruiksinstructie. Een recept
mag betrekking hebben op meerdere
diersoorten. In dat geval moet op het
recept duidelijk worden aangegeven
welk diergeneesmiddel ten behoeve
van de behandeling van welke dier-
soort dient te worden afgeleverd (3).
In de toelichting op de wijziging geeft
mevrouw Verburg, minister van Land-
bouw, Natuur en Voedselkwaliteit aan
dat zij blij is met het feit dat de Groep
Gezondheidszorg Landbouwhuis-
dieren een \'format\' heeft ontwikkeld
voor een uniek genummerd recept,
inclusief de bijbehorende borgings-
systematiek bij uitgifte en gebruik.
De receptblokken zijn verkrijgbaar bij
de knmvd.

Recepten moeten worden voorzien
van een zogenaamde \'natte handteke-
ning\'. Dit betekent dat een dierenarts
geen recept via een fax of e-mail naar
een dierhouder kan sturen. Dus al-
leen het originele recept mag worden
gebruikt voor het verkrijgen van de
voorgeschreven middelen bij een apo-
theker of vergunninghouder (erkende
handelaar in bezit van een geldige af-
leververgunning). Deze mogen slechts
het door de dierenarts voorgeschreven
diergeneesmiddel (benaming en het
registratienummer) afleveren. De dier-
houder kan de dierenarts wijzen op de
mogelijkheid om een ander - gelijk of
nagenoeg gelijk - diergeneesmiddel
voor te schrijven.

De dierenarts die zelf aflevert hoeft
geen recept uit te schrijven als de be-
treffende middelen uit eigen apotheek
worden geleverd. De dierenarts dient
wel te zorgen voor het aanleveren
van de gegevens zodat de dierhouder
aan de administratieverplichting kan
voldoen voor de ontvangst (kader 11)
en toepassing (kader iii). De verpak-
king die aan de dierhouder wordt afge-
leverd, dient te worden voorzien van
een praktijketiket dat ten minste de
volgende gegevens te bevat: het woord
\'dierenarts\', naam en adres van de be-

Het aankoopbewijs dan wel de
administratie van de dierenarts
bevat ten minste de volgende
gegevens waarmee de dierhouder
van bedrijfsmatig gehouden
dieren aan de administratiever-
plichtingen kan voldoen:

Een dierenarts mag geen dier-
geneesmiddelen afleveren op basis
van een recept van een andere dieren-
arts. Dit blijkt uit de toelichting op ar-
tikel 30, derde lid, onderdeel a, van de
Diergeneesmiddelenwet. Hierin staat
dat dierenartsen slechts apotheek-
recht bezitten met betrekking tot het
afleveren van diergeneesmiddelen die
zij zelf voorschrijven (4).

De eis om \'ura\' (uitsluitend op recept
afleveren)-middelen alleen op recept
te mogen leveren treedt op i juli 2008
in werking. Vanaf die datum mogen
ura-diergeneesmiddelen (kader iv),
naast de rechtstreekse verkoop van
dierenarts aan de dierhouder, alleen
op basis van een recept door een ver-
gunninghouder of apotheker worden
verkocht. Als de dierhouder dat wenst,
schrijft de dierenarts een recept uit.
De vergunninghouder of apotheker
dient ura-middelen buiten het directe
bereik van het publiek op te slaan
zodat de middelen door tussenkomst
van het personeel worden afgeleverd
op vertoon van een recept.

Bij toepassing van diergenees-
middelen dient de dierhouder
er zorg voor te dragen dat de
aantekening van de toediening
ten minste de volgende gegevens
bevat:

zijn dan nodig om de benodigde
therapie of behandeling uit te voeren.
Dit geldt met een maximum van één
maand. Voor de volgende urA-midde-
len geldt een maximum van één jaar:
ontwormingsmiddelen, middelen te-
gen parasieten, middelen tegen schim-
mels en kalmeringsmiddelen (5). De
niet-steroïde pijn-, koorts- en ontste-
kingsremmers mogen gelet op het aan
het gebruik verbonden risico\'s net als
UDA-middelen voor niet meer dan één
maand worden voorgeschreven.

Het recept kan tot twee weken na uit-
schrijven bij een vergunninghouder of
apotheker worden afgehaald. Dit geldt
niet voor de volgende groepen ura-
diergeneesmiddelen: ontwormings-
middelen, middelen tegen parasieten
en schimmels en kalmeringsmid-
delen. Een recept mag in meerdere
keren worden \'verzilverd\'. De vergun-
ninghouder of apotheker neemt het
originele recept bij eerste levering in
en houdt bij afleveringen in gedeel-
ten de hoeveelheid van het geleverde
diergeneesmiddel en de datum bij op
het recept. De bewaarplicht van het re-
cept ligt bij de afleveraar (vergunning-
houder of apotheker). Deze bewaart
het origineel vijf jaar. Ontvangen
recepten mogen ook digitaal worden
gearchiveerd.

De lijst met essentiële stoffen voor
de behandeling van voedselproduce-
rende paarden is met de publicatie
van de gewijzigde regeling in werking
getreden (6). Vanwege het gebrek aan
geregistreerde diergeneesmiddelen bij
paarden heeft de Europese Commis-
sie in 2006 een lijst samengesteld met
stoffen die de dierenarts aan voedsel-
producerende paarden mag toedienen
wanneer er op basis van artikel 22 van
het Diergeneesmiddelenbesluit (de
\'cascade\') geen alternatief beschikbaar
is (7). Aan het gebruik van deze stoffen
is een aantal voorwaarden verbonden.

kader iv
Diergeneesmiddelen bestemd
voor toepassing bij voedsel-
producerende dieren die vrij ver-
krijgbaar zijn, maar vanaf i juli
2008 alleen op voorschrift van
een dierenarts aan het publiek
mogen worden verstrekt (ura).

Zo mogen de stoffen alleen worden
gebruikt bij de specifieke ziektever-
schijnselen, behandelingsbehoeften of
zoötechnische doeleinden genoemd in
de verordening. Wanneer de dieren-
arts besluit om stoffen van de lijst aan
paarden toe te dienen moet hij daar-
van een aantekening maken in het
paspoort onder vermelding van een
wachttijd van zes maanden. De tekst
van de verordening met de lijst van
stoffen is te vinden op de website van
de KNMVD onder veterinaire zaken bij
de rubriek diergeneesmiddelen.

Wanneer het paard door middel
van het paspoort tot \'niet geschikt
voor de humane consumptie\' is
bestemd, is de verordening niet van
toepassing en mag men bij het volgen
van de cascade ook gebruik maken
van (dier)geneesmiddelen waarvan
geen MRL (maximale residu limiet) is
bepaald.

Hugo de Groot is senior beleidsmede-
werker veterinaire zaken bij de k n m v d .
Joost van Herten is senior beleidsmede-
werker veterinaire zaken bij de knmvd.

1. Wijziging Diergeneesraiddelenregeling,
Staalscouranl28 januari 2008, nr. ig, pag.

3. LNV factsheet nr 3 van 31 januari 2008,
www.minlnvnl, zoelcen op diergenees-
middelen levert de link naar wijzigingen
diergeneesmiddelenregelgeving op.

5. Diergeneesmiddelenregeling 77a lid a tot en
met d. Staatscourantjuli 2007,nr 145,
pag. 7.

6. Diergeneesmiddelenbesluit artikel 23,
tweede lid, van 18 oktober 2005, Staatsblad
2006, nr. 6.

Deze rubriek belicht relevante bin-
nen- en buitenlandse signalen op
infectieziektegebied die interessant
kunnen zijn voor veterinairen. De
berichten zijn afkomstig van het
signaleringsoverleg van het Cen-
trum Infectieziektebestrijding van
het rivm. Maandelijks verschijnt er
eveneens een rubriek \'Gesignaleerd\'
in het Infectieziekten Bulletin: www.
rivm.nl/infectieziektenbulletin.

In korte tijd werden in Noord-Holland
zeven patiënten gemeld met een
mogelijke stec-infectie. Om de bron
van infectie op te sporen hebben de
betrokken ggo\'en vragenlijsten bij de
patiënten afgenomen. De ggd vond bij
zes patiënten een relatie met de con-
sumptie van filet américain, gekocht
bij dezelfde supermarktketen. De uit-
gevoerde pulsed field gel electroforese
(pfge) liet identieke patronen zien. De
voedselbron kon niet worden beves-
tigd door microbiologisch onderzoek.

Eind 2007 is een patiënt overleden
aan rabiës. De vrouw is tijdens haar
vakantie in Kenia gekrabd door een
vleermuis. De laatst gemelde humane
infectie met rabiësvirus in Nederland
deed zich tien jaar geleden voor.

indexpatiënt heeft geen contacten
in het buitenland. De vwa is bij deze
casus betrokken. Onderzoek bij de
koeien op de begreffende boerderij
heeft geen infectie met Mycobacterium
bovis aan het licht gebracht. De Neder-
landse veestapel is op dit moment vrij
van M. bovis.

In het voorjaar en de zomer van 2007
was er een uitbraak van Q-koorts in
Noord-Brabant. Er worden nog steeds
regelmatig enkele patiënten met
Q-koorts gemeld. Voor een deel gaat
het bij de nieuwe meldingen om
patiënten die in de zomerperiode
ziek zijn geworden (en die dus tot de
uitbraak behoren). Een ander deel
betreft echter patiënten waarvan de
eerste ziektedag in recente maan-
den valt (vier in oktober, acht in
november, twee in december en een
in januari), zie daarvoor de hierbij
geplaatste epidemische curve. Van

deze laatste zestien patiënten wo-
nen er elf in Noord-Brabant, twee in
Zeeland, een in Amsterdam en twee in
Rotterdam. De leeftijden liepen uiteen
van 12 tot 65 jaar. Negen patiënten
zijn in het ziekenhuis opgenomen.
Eén patiënt heeft de infectie waar-
schijnlijk opgelopen in het buitenland
(Cyprus), bij twee andere patiënten
is er mogelijk een relatie met dieren
op een zorginstelling. De vwa doet
hier onderzoek naar. Het kaartje laat
de geografische verdeling zien van de
Q-koortspatiënten in 2007.

Een Britse vrouw overleed in 2000 aan
een hersenziekte die sterke verwant-
schap vertoonde met de ziekte variant
Creutzfeldt-Jacob (vcid). Volgens een
recente publicatie bleek deze patiënt
op codon 129 van het prioneiwitgen
prnp homozygoot te zijn voor valine.
Alle tot nu toe bekende vcjd-patiën-
ten hadden de methionine-homozygo-
te vorm van het prioneiwit. Daarom
wordt aangenomen dat mensen met
vahne op codon 129 in bepaalde mate
bescherming tegen vcjd zouden
bezitten. Mogelijk is bij deze vrouw
sprake van een nieuwe vorm van vcjd,
maar volgens de auteurs is het op basis
van slechts één patiënt onmogelijk om
een dergelijke conclusie te trekken.

Vanaf medio december tot 1 februari
heeft het Ministerie van Gezond-
heid in Brazilië 48 patiënten met gele

koorts gemeld. Dertien patiënten
zijn overleden. In 23 gevallen is de
diagnose bevestigd door laboratorium-
diagnostiek. De uitbraak van gele
koorts volgt op een epizoötie van gele
koorts onder apen die in april 2007
van start ging en zich tot nu toe ver-
spreid heeft onder tachtig gemeenten.

Sinds oktober 2007 worden er in het
slachthuis bij runderen afkomstig uit
Roemenië echinococcenblazen gevon-
den. Microscopisch onderzoek van de
cysten geeft het beeld van Echinococ-
cus granulosus-piotoscoleces, hoewel
de blazen in een aantal gevallen
geen protoscoleces bevatten (steriele
blazen). Aanvullend dna-onderzoek
van het cystemateriaal (rivm) laat
zien dat het hier gaat om een
E. granulosus die grote overeenkomst
vertoont met een genotype afkomstig
van schapen. E. granulosus komt in
Roemenië endemisch voor bij koeien,
schapen en varkens. De schapenstam
is het meest pathogeen voor de mens
en kan ook worden aangetroffen bij
runderen. De vwa heeft aanvullende
maatregelen genomen bij slachthuis-
controle en de gd heeft door middel
van een nieuwsbrief de practici op de
hoogte gesteld. Binnenkort zal een
uitgebreider verslag van deze waar-
nemingen bij runderen en de imphca-
ties ervan worden gepubliceerd.

In de afgelopen twee maanden is in
het oosten van Noord-Brabant bij
zeven patiënten een Hantavirus-
infectie vastgesteld, waarbij het gaat
om het Puumulavirus. Het betrof
patiënten tussen 35 en 48 jaar oud
met het beeld van acute nierfunctie-
stoornissen. Op dit moment is nog
niet bekend hoe zij de ziekte hebben
opgelopen. Verder onderzoek daarnaar
is gaande. Hantavirusinfectie is een
zoönose. De virussen komen over de
hele wereld voor bij knaagdieren en
besmetting vindt plaats door inhala-
tie van aërosolen van faeces en urine
van besmette knaagdieren. Mensen
die veel in de buitengebieden komen,
zoals bosarbeiders, maar ook buiten-
sporters of mensen die met knaag-
dieren werken, lopen een verhoogd
risico. Puumulavirus hoort tot de
familie van de Hantavirussen en ver-
oorzaakt in het algemeen een betrek-
kelijk mild klinisch beeld bestaande
uit algehele malaise, hoofdpijn,
buikklachten, koorts en nierfunctie-
stoornissen.

In de afgelopen maand is in verschil-
lende Europese landen infectie met
aviaire influenza h 5n i vastgesteld:
op verschillende pluimveehoude-
rijen in Polen, onder legkippen op
een hobbyboerderij in Brandenburg
(in het noordoosten van Duitsland),
onder zwanen aan de kust van Dorset
in het zuiden van Engeland en onder
thuisgehouden kippen in een dorp
in het noorden van Turkije (aan de
zuidkust van de Zwarte Zee).

Tot 7 februari was het aantal patiën-
ten met een infectie met het aviaire
influenzavirus h 5n i wereldwijd
toegenomen tot 359, waarvan 226
gevallen met een dodelijke afloop. De
meeste infecties deden zich voor in
Indonesië.

Vragen over het veterinaire beroep?
Gebruik de helpdesk voor leden van de knmvd !

Vind veelgestelde vragen op www.knmvd.nl
Mail uw vraag naar helpdesk@knmvd.nl
Of bel met de telefonische helpdesk; 030-6348999
(bereikbaar op werkdagen van 09.00 uur -12.00 uur).

GD-Veekijker heeft de opdracht de
diergezondheid in Nederland te
monitoren en in ons land niet voor-
komende aandoeningen of nieuwe
syndromen zo snel mogelijk op te
sporen. Ze doet dit onder andere
door practici te stimuleren contact
op te nemen over onbekende symp-
tomen. In november 2007 publiceer-
den we in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde over de vaststelling van
een nieuwe parasitaire aandoening
in Nederland: parafilariose, ver-
oorzaakt door de worm Parafilaria
bovicola.

Door de aandacht die werd gevraagd
voor het klinische beeld hebben in
2007 nog twee dierenartsen dit klini-
sche beeld gemeld, waarbij de diag-
nose kon worden bevestigd. De ziekte
is nu twee keer vastgesteld bij import-

voor deze parasiet. Na een ontwikke-
ling in de vlieg worden larven bij het
voeden op verse wonden en vooral op
oogvocht afgezet. De ontwikkeling
van microfilarie tot volwassen worm
die bultjes en bloedingen veroorzaakt,
duurt zeven tot tien maanden.

Het geïnfecteerde rund zelf
ondervindt meestal weinig last van
de infectie. De economische schade
bestaat uit afkeuring van het vlees en
uit de door de eierleggende vrouwtjes
veroorzaakte huidschade.

Voor de behandeling geldt dat u dieren
waarbij bultjes met uitvloeiingen
worden geconstateerd, zo spoedig
mogelijk moet opstallen en behande-
len met een injectie met ivermectine
of doramectine. Het verdient aanbeve-
ling tegelijkertijd een vhegenwerende
behandeling met een insecticide te
geven. Bij dieren in de omgeving van
het aangetaste dier dienen vhegen-
werende maatregelen te worden geno-
men. Geïmpregneerde oorlabels lijken
daarvoor het meest geschikt.

Voor de preventie is waakzaam-
heid nodig bij import van dieren uit
endemische gebieden. Een tweema-
lige behandeling met ivermectine
(bij import en voor het in de weide
brengen) bij uit endemische gebieden
geïmporteerde dieren kan het risico
doen afnemen.

L. van Wuijckhuise werkt bij gd.
Postbus 9, 7400 AA Deventer. Ze is te
bereiken op l.v.wuyckhuise(|)gddeven-
tercom.

Wat stond er nou precies?
Waar ging het ook al weer over?
Hoe was de studie eigenlijk opgezet?

Op zoek naar een wetenschappelijk artikel uit het Tijdschrift voor Diergeneeskunde? Kijk op onze website! Daar vindt u alle artikelen uit de sectie
\'Wetenschap\', van januari 2005 (jaargang r3o) tot zes maanden geleden. De volledige teksten zijn beschikbaar in pdf-formaat.
Surf naar: www.tijdschriftvoordiergeneeskunde.nl.

Atypische myopathie, een dodelijke
spierziekte bij paarden, lijkt steeds
vaker voor te komen in Europa. In
België en Frankrijk kwamen in de
jaren 2002,2004 en 2006 ernstige
uitbraken voor. Nederland werd in
de herfst van 2006 opgeschrikt door
een ernstige uitbraak. Onderzoekers
zijn er nu in geslaagd de biochemi-
sche oorzaak van deze ziekte vast te
stellen: een verstoring van de vetver-
branding, genaamd madd (multiple
acyl-c o a dehydrogenasedeficiëntie).

In de regel sterft 90 procent van de
getroffen paarden aan atypische myo-
pathie, vaak binnen 72 uur.

met zekerheid de diagnose van deze
spierziekte te stellen door middel van
urine- en/of bloedonderzoek. Ook
kan men gericht zoeken naar effec-
tievere behandelingen. De oorzaak
van de verstoorde vetverbranding is
mogelijk een schimmeltoxine. Hier is
verder onderzoek naar nodig, met als
uiteindelijk doel de preventie van deze
spierziekte.

Het onderzoek werd uitgevoerd door
wetenschappers van het Academisch
Biomedisch Cluster van de Univer-
siteit Utrecht (departement Gezond-
heidszorg Paard, discipline inwendige
ziekten van de faculteit Diergenees-
kunde en het Wilhelmina Kinderzie-
kenhuis, afdeling metabole en endo-
criene ziekten) in samenwerking met
ondermeer het Academisch Medisch

Centrum te Amsterdam (afdeling
genetische metabole ziekten), Hôpital
Debrousse te Lyon in Frankrijk en de
Universiteit van Luik in België.

De spierziekte atypische myopathie
bij paarden is bekend sinds 1939. De
aandoening werd voor het eerst be-
schreven in Wales. Momenteel lijkt de
spierziekte zich jaarlijks uit te breiden.
Ze is nu in al tenminste tien Europese
landen bekend. Daarnaast komt deze
spierziekte waarschijnlijk ook voor in
Amerika, Canada en Austrahë. Deze
ziekte treedt met name op bij paarden
die buiten worden gehouden, en komt
vooral voor bij verslechtering van het
weer in de herfst en het voorjaar. De
aandoening treft paarden van alle ras-
sen en leeftijden.

Mw. C.M. Westermann is verbonden
aan het departement Gezondheidszorg
Paard van de faculteit Diergeneeskunde.

Weer zo\'n raadselachtig instrument?
Toch heeft de beroemde Johannes le
Franq van Berkhey er in 1881 al ver-
schillende pagina\'s aan gewijd in zijn
Natuurlijke Historie van Holland. Het

is eigenlijk een stok met twee ringen
die om de horens geschoven kunnen
worden. Een ring zit aan het uiteinde,
de andere kan verschoven worden,
afhankelijk van de stand van of de
onderlinge afstand tussen de horens.
En blijft er nog een flink stuk stok
over. Met een koord eraan werkt die
als een hefboom, waarmee je de stier
in bedwang kunt houden.

Er zijn verschillende uitvoeringen,
vroeger ook in hout. Maar de stier is
sterk en hout is breekbaar. Vandaar
bood hij een kans voor de dorpssmid.
Het exemplaar in het museum is van
gietijzer. Voor de verstelbare ring zijn
er enkele gaatjes waarin de ring met
een moer vastgezet kan worden. Aan
het eind is een fraai oog gesmeed voor
het koord, waaraan een van de voor-
vaderen van P.J. van Rijn in Langelaar
vast de fokstier heeft geleid.

Meer van deze historische voor-
werpen zijn te bewonderen in het
Museum Veeteelt en ki in Beers
bij Cuijk. Het is interessant om
met groepen veehouders een dag-
trip te maken naar dit museum
met leuke dagarrangementen en
een boerenlunch. De collegae-
vrijwilligers staan voor u klaar,
wwwveeteelt-ki-museum.nl of
liesh070 @wxs.nl

Royal Canin Nederiand BV »Veterinäre Service • Postbus 63 - 5460 AB Veghel
Tel.: 0413-318484 (bestellingen) of 318400 (productinformatie) • info@royalcanin.nl • www.royalcanin.nl

\'Tourniet et al. Tl^e dissolution kinetic of stnjvite stones in urine in vitro depends on the urine struvite relative supersaturation ESVCN, Leipzig, November 2007

Ook de afgelopen weken heeft de
tijd bij DSK niet stil gestaan. Om u
een indruk te geven van waar dsk
zich de afgelopen tijd mee bezig
heeft gehouden hierbij een aantal
hoogtepunten van de eerste maan-
den van 2008.

Woensdag 16 januari 2008 was de
dag dat de dierenarts centraal stond.
Die dag geen klinische gevallen, enge
ziektes en moeilijke woorden, er werd
alleen gesproken over de functie en
het imago van het mooiste beroep ter
wereld tijdens het symposium \'vet
in beeld\'. De spreekstoelen werden
bezet door enkele zeer enthousiaste
en bekende sprekers, te weten: Joanna
Swabe, Arjan Stegeman, Anne van der
Meiden en Maarten Frankenhuis.

Wat opvalt aan deze namen is
dat het niet allemaal dierenartsen
zijn. Hierdoor kregen we ook mooie
beschrijvingen uit andere beroeps-
groepen die zich professioneel met
maatschappelijke kwesties en per-
soonlijke imago\'s bezig houden. Met
name prof. dr. Anne van der Meiden
hield ons een mooie spiegel voor.
Als communicatiewetenschapper,
theoloog, dominee, raadgever bij
pr-vraagstukken en gepromoveerd op
propaganda hield hij met veel humor
een lezing over het imago van de ge-
laarsde kat, waarbij de toeschouwers
voor het blok werden gezet wat betreft
het beoefenen van hun (toekomstige)
beroep.

Ook dr. Joanna Swabe, met haar
wortels in de sociologie, vertelde een
enthousiast en spontaan verhaal over
de maatschappelijke ontwikkeling van
de positie van de dierenarts en de ethi-
sche kwesties rondom het doden van
dieren. Ze legde de bezoekers het vuur
aan de schenen door de aanwezigen
zelf een keuze te laten maken over het
lot van enkele (voorbeeld)dieren.

Stegeman, een man die erg actief is
bij landbouwhuisdieren. Hij gaf een
prachtige presentatie over de rol van
de dierenarts bij dierziektes. Vanwege
zijn ruime denkvermogen en nauwe
betrokkenheid bij enkele epidemieën
kon hij de zaal goed aan het denken
zetten over de huidige gang van zaken
bij dierziektebestrijding en hoe we
hier in de toekomst naar kunnen
kijken.

Dr. Maarten Frankenhuis, een man
die de hele wereld heeft gezien en
een erg brede kennis heeft, gaf aan
het eind van de dag een ontspannen
en levendige lezing over natuurlijke
en kunstmatige selectie. Gedurende
deze lezing werden meerdere malen
enkele opmerkelijke onderzoeken
aangehaald, onder andere over part-
nerkeuze. Hij was niet bang om ook de
mens eens onder de loep te nemen. Dit
zorgde voor een aantal welgemeende
lachsalvo\'s. Hierdoor werden de
toeschouwers echter wel aan het
denken gezet. De boodschap was dan
ook dat we ons moeten afvragen waar
we mee bezig zijn als we kunstmatig
selecteren op bepaalde eigenschappen
bij dieren. Zijn we echt bezig met het

De man die de hele dag begeleidde
en alle lezingen introduceerde en
afsloot, oftewel de dagvoorzitter, was
Anton Pijpers. Je kon zien dat hij erg
veel energie in deze dag had gestoken
en erg enthousiast aan het vertellen
was. Het mooiste was wel dat hij dit
enthousiasme over kon brengen op de
zaal, waardoor de lezingen nog beter
uit de verf kwamen en de dag goed en
vlot verliep.

Tijdens dit symposium vond ook
de halve finale van de Royal Canin
student awards plaats. Hierin presen-
teerden vier geselecteerde kandidaten
een pittige casus met alle bijbeho-
rende diagnostische onderzoeken. Dit
was een erg leuk en informatief evene-
ment en tesamen met het elektronisch
stemmen is dit iets om in volgende
edities zeker terug te laten komen.

Na afloop was er een interactieve
afsluiting met behulp van stemkastjes.
Hierbij werden de stemkastjes weer
tevoorschijn getoverd en mochten we
als zaal ons hoofd buigen over enkele
vragen over de dag zelf en werd er ge-
toetst welk effect het symposium had.
Dit was een erg luchtige en levendige

afsluiting waardoor de aanwezigen
in de zaal meteen druk met elkaar
in discussie gingen. Een slimme zet
om meteen het effect van het sympo-
sium te bewerkstelligen door de zaal
actief aan het denken te krijgen. Het
elektronisch stemmen verliep redelijk
georganiseerd en was zeker een leuke
aanvulHng op deze dag (bleek uit de
stemmen)!

Verder was er een overheerlijk
Grieks buffet en waren er koffiepauzes
met lekkere koekjes en na afloop een
borrel om de hele dag eens rustig te
verwerken onder het genot van een
hapje en een drankje. Het symposium
was erg strak georganiseerd en de
ruimtes zagen er schitterend uit. De
hele dag liep als een trein en zeker het
niveau van de lezingen was bijzonder
hoog. Deze dag hoefde men zich zeker
niet te vervelen en de informatie was
voor iedereen toegankelijk. Het thema
\'vet in beeld\' is goed neergezet en de
eerst genoemde auteur uit het rijtje

hierboven is zeker aan het denken
gezet over zijn toekomst in de maat-
schappij.

ouderdag 2008
Zaterdag 9 februari was het weer
zover: De Ouderdag van de Dierge-
neeskundige Studenten Kring. Ruim
150 eerstejaars studenten diergenees-
kunde namen hun ouders mee naar
de faculteit om ze daar de sfeer van
een dagje diergeneeskunde te laten
proeven.

Na een aantal welkomstwoordjes
van de faculteit en van de dsk was het
dan zover: de ouders konden overal
een kijkje gaan nemen. Veel departe-
menten waren vertegenwoordigd en
lieten iets van hun vakgebied zien.
Ook waren de veterinaire vereni-
gingen van de partij om te laten zien
waar de studenten druk mee zijn naast
de studie.

Rond het middaguur kwam ieder-
een weer naar het hoofdgebouw om
gezamenlijk te lunchen. Daarna werd
het laatste deel van de rondleiding
voltooid. En als afsluiter was er nog
een borrel in de kantine. Al met al een
geslaagde dag. Ook door het mooie
weer.

Woensdag 6 februari was voor de
dertigste Veterinaire Almanak-
commissie een grote dag. Na een jaar
lang zwoegen om alle mooie ideeën
te verwerken in hét boek en daar-
bij natuurlijk de titel en de lay-out
geheim houdend voor de veterinaire
wereld, zou op deze dag het boek ge-
presenteerd worden aan de veterinaire
studenten.

De collegezaal was overvol tijdens
de presentatie, waaruit bleek dat de
veterinaire almanak nog steeds leeft
onder de veterinaire studenten. Na een
hapering van de computer, waarbij
de hartjes van de almanakcommis-
sie even op de proef werden gesteld
volgde een spetterende presentatie
waaruit de titel van het boek mocht
blijken: Stereotiep!

Na de mooie presentatie met een
enthousiaste collegezaal volgde de
receptie. Op de receptie werd volop
gebladerd, gelachen, geschaamd,
gelezen en genoten onder het genot
van menig \'goudgele rakker\'. Om
het spektakel goed af te sluiten was
er die avond/nacht aansluitend een
feest in Utrecht waarna de almanak-
commissie tevreden, aangeschoten
en glimlachend naar huis toe fietste.
De almanakcommissie heeft in ieder
geval genoten.

Bert Dekker is voorzitter van de Sym-
posiumcommissie der DSK 2007-2008.
Gert-Jan Verhoef is vice ab-actis der
dsk. Arjan van der Zon is ab-actis der
30e Veterinaire Almanakcomissie.

Huisdier én eigenaar gaan gebul<t onder de gevolgen van
een allergie. Dat geldt voor voedselallergie, maar ook
voor elke andere allergie. SPECIFIC® introduceert een
nieuwe en complete lijn voor allergische honden en katten:
SPECIFIC® Allergy Management. Voor elke allergie
een dieet en één dieet voor alle allergieën!

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met uw
buitendienstmedewerker of VetXX BV via tel. 076 531 79 77
of e-mail: info@vetxx.nl.

SNEL ^ Snelle verdeling in de uier en snelle werking
BETER Betere genezing van de koe en beter herstel van de melkgift

RILEXINE 200 LC diergeneesmiddel REG NL 9348 SAMENSTELLING per 10 ml suspensie : Cefalexine-monohydraat overeenkomend met 200 mg cefalexine. INDICATIES Klinische mastitis bij melkgevende runderen, veroorzaakt door voor cefii
gevoelige stammen van Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae, Streptococcus uberis, Streptococcus dysgalactiae en E. coli. CONTRA-INDICATIES Overgevoeligheid voor cefalosporinen. BIJWERKINGEN Geen. DOSERING EN TG
NINGSV^/IJZE 1 injector per afwijkend kwartier. Toedienen na het melken. De behandeling iedere 12 uur herhalen gedur«nde 2 dagen. V^Ad-fTTIJD Melk: 2 dagen. Slacht; 6 dagen. SPECIALE VOORZORGSMAATREGELEN VOOR DEGENE Dl
MIDDEL TOEDIENT In verband met sensibilisatie en contactdermatitis dient bij de toepassing direct huidcontact vermeden te worden. Draag daartoe handschoenen. SPECIALE VOORZORGSMAATREGELEN BIJ BEWAREN Bewaren beneden
Niet in de koelkast of vriezer bewaren. Bewaren in de originele verpakking. KANALISATIE UDA.

Voor meer informatie VIRBAC NEDERLAND B.V. Postbus 313, 3770 AH Barneveld. Tel; 0342-427127. Fax: 0342-490 164. InfodVirbac.nl

Op zaterdag 29 maart organiseert de
Universiteit Utrecht haar jaarlijkse
alumnidag. De Universiteitsdag 2008
heeft als thema \'Spelen met de wer-
kelijkheid\'. De faculteit Diergenees-
kunde neemt deel met een specifiek
middagprogramma. Alumni zijn
van harte welkom om zelfkennis te
maken met onderwijsvernieuwingen
rond \'Gaming and Simulation\'.

Een thema als \'Gaming and Simula-
tion\' daagt mensen uit om een andere,
virtuele wereld te betreden. Dat kan
bijvoorbeeld via het project \'Shoot\',
een \'virtual reality\'-computerprogram-
ma waarmee studenten oefenen hoe
ze dieren in nood volgens protocol
uit hun lijden kunnen verlossen. De
demonstratie van de \'voelkoe\' die in
het onderwijs wordt toegepast, belooft
een ander interessant programma-
onderdeel te worden.

Daarna is het tijd voor een persoon-
lijke uitdaging. In werkgroepruimtes
in het nieuwe studielandschap staan
diverse onderwijsspellen opgesteld.
Wilt u uw kennis toetsen van infectie
en afweer? Neem dan een kijkje bij
\'Imfect\', het spel waarbij het immuun-
systeem in de darm van een kalfje
vecht tegen een infectie. Of heeft u
meer op met het \'Documentatiespel\'
van de apotheek, een farmaceutisch
ganzenbord? Een spelletje aangepast
\'Triviant\' behoort net zo goed tot de
mogelijkheden. En voor de echte lief-
hebbers is er \'Metabola\', een bordspel
dat de koolhydraat- en vetstofwisse-
ling in een dier simuleert.

Aanmelden of meer info?
U kunt zich aanmelden via www.
alumni.uu.nl/udag. De laatste infor-
matie over het programma staat op

www.vet.uu.nl > informatie voor >
dierenarts en alumnus. Doorklikken
vanaf de centrale alumniwebsite is
ook mogelijk.

Proveto gaat de diepte in met twee
nieuwe symposia op gezelschaps-
dierengebied: K9 Insight Out! en
Feline Focus. Het centrale thema in
2008 zijn digestieproblemen. Met
diverse lezingen zullen internatio-
nale sprekers dit thema tot in detail
behandelen.

Op zaterdag 12 april gaat tijdens K9
Insight Out! een internationaal
sprekerspanel in op het onderwerp
\'Buikpijn in detail\'. Dr Jörg Steiner
komt speciaal over uit Amerika om
zijn deskundigheid met betrekking
tot pancreatitis met u te delen. Zowel
de diagnose als de behandeling van
pancreatitis komt aan de orde net als
diverse diagnostische testen op het
gebied van digestieproblemen bij de
hond. Prof. dr Edward Hall (Verenigd
Koninkrijk) zal verschillende presen-
taties geven over het onderwerp ibd.

Tevens zal hij ingaan op de medicatie-
mogelijkheden bij buikpijn. De aanvul-
lende diagnostiek zal worden behan-
deld door drs. Ilse Tiemessen. Zowel
echografie als röntgenonderzoek zal
zij onder de loep nemen. Voedselover-
gevoeligheid zal worden besproken
door dr Greet Junius (België). Dit alles
vindt plaats onder het voorzitterschap
van Erik den Hertog. Het symposium
wordt gehouden op zaterdag 12 april
in congrescentrum De Reehorst te Ede.
Het programma duurt van 9.15 uur tot
17.15 uur De deelnameprijs bedraagt
185 euro (exclusief 19 procent btw).
Op vrijdag 11 april is er een \'Meet the
Specialist\'-bijeenkomst met prof. dr
Edward Hall en dr Jörg Steiner, een
unieke gelegenheid om samen met
deze twee specialisten diverse casus-
sen op het gebied van digestieproble-
men uit te werken. Deze bijeenkomst
vindt plaats bij idexx te Schiphol-Rijk

vani4.oo tot 17.30 uur De kosten be-
dragen 225 euro (exclusief 19 procent
btw). Maximaal twintig deelnemers
kunnen deze middag bijwonen.

Op zaterdag 13 september staat tij-
dens Feline Focus het thema diarree bij
de kat centraal. Diagnose en therapie
van diarree, ibd, gastro-enterologische
problemen en Tritrichomonas komen
uitgebreid aan bod. Sprekers zijn onder
andere dr Margie Scherk (Canada), dr
Herman Egberink, dr ing. Paul Over-
gaauw en drs. Erik den Hertog.

Als u zichzelf voor beide symposia
aanmeldt, krijgt u een korting van 25
euro (actie geldig tot 15 maart 2008, stu-
denten zijn van deze actie uitgesloten).
Voor studenten geldt een speciaal tarief
van 75 euro (inclusief 19 procent btw).
Het complete programma is te vinden
op www.proveto.nl. Aanmelden kan via
de website, via e-mail (info@proveto.
nl) of via fax ((033) 48 00 836).

De dubbele aanpak werkt. Door de speen af te sluiten met
OrbeSeal na het toedienen van het droogstandsantibioticum,
vermindert het aantal mastitisgevallen met gemiddeld 50 procent*.
Dat blijkt uit een Nederlandse veldproef. Halvering van het aantal
mastitisgevallen wordt zo ook voor veel veehouders in uw praktijk
bereikbaar. Met OrbeSeal biedt u de veehouder een oplossing die
zorgt voor minder mastitis, minder melkverlies en meer
arbeidsplezier. Dat gunt u toch elke melkveehouder?

* gemiddeld 50 procent minder mastitisgevallen in vergelijking met een therapie
van alleen antibioticum (data op aanvraag beschikbaar)

OrbeSeal®. Samenstelling: elke injector bevat 4 g suspensie voor intramammair
gebruik welke 65% Bismuth Subnitraat bevat. Doeldier: melkkoeien. Indicaties:
voor de preventie van nieuwe intramammaire infecties gedurende de gehele
droogstandperiode bij het rund (melkkoeien). Wachttijd: vlees en melk nul dagen.
Distributie: uitsluitend verkrijgbaar via de dierenarts. Registratie: REG NL10082.
Nadere informatie is verkrijgbaar bij f^fizer Animal Health bv

Pfizer Animal Health bv • Postbus 37 • 2900 AA • Capelle a/d Ussel • vvww.pfizerah.nl • info@pfizerah.nl

ast Farma introduceert Benakor, de
eerste voordelige ace-remmer op
basis van benazepril hydrochloride.
Het is geregistreerd voor hond en kat
in drie verschillende sterktes: 2,5, 5
en 20 milligram. De indicaties zijn
aanvullende therapie bij hartfalen bij
de hond en symptomatische behan-
deling van chronisch nierfalen bij
de kat. De tabletten zijn zeer smake-
lijk en leverbaar in een handzame
consumentenverpakking van 2 bij
14 tabletten of een kliniekverpakking
van 12 bij 14 tabletten.
info@ast.nl

Het Spaanse ministerie van Landbouw
heeft Fort Dodge een medaille voor
landbouwkundige verdienste toe-
gekend voor de inzet om een vaccin
tegen blauwtongserotypen i en 4
te ontwikkelen. De prijs werd op
4 december jongstleden uitgereikt

door de Spaanse minister van Land-
bouw. De vaccins worden gepro-
duceerd in Spanje. Voor het vaccin
Zulvac® 4 is al een noodvergunning
verstrekt, zodat het in de handel kan
worden gebracht. Voor Zulvac® i is
deze vergunning aangevraagd.

ast Farma introduceert Phenoral, het
eerste geregistreerde anti-epilecticum
op basis van phenobarbital voor de
hond. Het is verkrijgbaar in smakelijke
tabletten van 12,5 of 50 milhgram,
beide geleverd in blisterverpakkingen
van 50 maal 10 tabletten. Dankzij
deze verpakking wordt huidcontact
vermeden en is het mogelijk om
honden van alle gewichtsklassen juist
te doseren.

In 2006 introduceerde Idexx Vet-Med-
Lab de zeer specifieke en gevoelige
kwantitatieve laboratoriumtest voor
pancreasspecifieke lipase van honden
(Spec cpl®) waardoor een snellere
en zekere diagnose van pancreatitis
mogelijk werd. Als vervolg hierop is
deze test nu op het bekende snap®
platform als kwalitatieve \'in huis\'-test
beschikbaar gemaakt. De snap® cpl™
is net als de Spec cpl® test ontwikkeld
in samenwerking met dr. Williams
en dr. Steiner en biedt een correlatie
van 95 procent met deze test. Binnen
tien minuten geeft de test aan of het
pancreasspecifieke lipase in serum
onder of boven de grenswaarde van
200 microgram per liter ligt, waar-
door pancreatitis kan worden uitgeslo-
ten of gediagnosticeerd. Braken, niet
eten en abdominale pijn zijn veelvoor-
komende klachten. Pancreatitis kan
de oorzaak zijn en een snelle behande-
ling noodzakelijk maken. Met behulp
van de Spec cpl® test kan een positief
resultaat worden gekwantificeerd,
waardoor een optimale \'follow-up\'
tijdens de behandeling mogelijk is.
www.idexx.nl

Tegen geringe kosten en een kleine
praktische tijdsinvestering, en
met maximaal resultaat kunnen
uw assistenten een door de over-
heid en het bedrijfsleven erkend
mbo-4-diploma voor paraveterinair
dierenartsassistent(e) behalen.
Er wordt gewerkt aan de hand
van een evc (Eerder Verworven
Competenties)-traject waarin reke-
ning wordt gehouden met eerder
opgedane kennis en vaardigheden.
Hierna wordt een persoonlijk ontwik-
kelingsplan opgesteld en wordt het
opleidingstraject gestart, dat specifiek
gericht is op het behalen van het
diploma en aansluit op de werkzaam-
heden in de praktijk. Afhankehjk van
het startniveau, de eerder opgedane
ervaring en de inzet zal men deze
(normaal vierjarige) studie in een jaar
of minder kunnen afsluiten.

De overheid stimuleert dit initia-
tief door een afdrachtvermindering
van loonbelasting van minimaal 2500
euro per deelnemende werknemer
(voltijds). Neem voor meer informatie
of deelname contact op met Wellant-
college MBO Dordrecht (Jos van Gilst,
Yolande Paling of Mirjam Sonneveld).

Net voor het schrijven van deze column las ik de ingezonden brief van collega
Frans van Knapen (tvd i febr 2008) over de verantwoordelijkheid van de gezel-
schapsdierenarts bij de veterinaire volksgezondheid. De boodschap die hier wat
mij betreft aan ten grondslag ligt, is dat de veterinaire volksgezondheid een aspect
is waarmee alle dierenartsen zich op een positieve manier kunnen onderscheiden.

Veterinaire volksgezondheid is uiteraard niet alleen gekoppeld aan het
ontwormen van onze huisdieren of aan zoönosen maar betreft ook zaken als
het verantwoorde gebruik van diergeneesmiddelen door de dierhouder. Denk
hierbij bijvoorbeeld aan chemotherapeutica en antibiotica. In al deze zaken kan
de dierenarts zijn/haar maatschappelijke verantwoordelijkheid in de praktijk
brengen. Dit geldt ook voor milieuaspecten gekoppeld aan het gebruik van
diergeneesmiddelen, desinfectantia en andere chemicaliën.

Keer op keer blijkt in de discussie met belangrijke belanghebbenden en/
of met beleidsmakers dat hier winst te behalen valt. Met name door het écht
handen en voeten geven aan die brede maatschappelijke verantwoordelijkheid
van de veterinaire professional. De dierenarts dus in de rol en functie van poort-
wachter voor de diergezondheid maar ook voor de volksgezondheid (in som-
mige gevallen gekoppeld aan voedselveiligheid). Wij hebben in de opleiding de
noodzakelijke kennis meegekregen, wij zijn in staat die kennis in de loop van
onze carrière te onderhouden en wij dienen dan ook dit speelveld te claimen
als zijnde van en voor ons. Dan uiteraard wel op basis van gedegen kennis en
inzicht, en ingevuld vanuit een brede maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Op 9 april 2007, tweede paasdag, is Ineke Binkhorst overleden.
Ineke werd in 1935 geboren in Bandung (Nederlands Indië). Van haar
zevende tot en met haar tiende jaar was ze geïnterneerd in een Jappenkamp
op Oost-Java. Na de oorlog belandde zij met haar familie in de hel van de Ber-
siap, de vrijheidsstrijd van de Indonesiërs. Deze periode is van grote invloed
geweest in haar leven. Terwijl zij, zoals ze later vertelde, met genoegen op
haar leven terugkeek, herinnerde ze zich deze periode als één waarin ze heel
ongelukkig was. Een herinnering die misschien wel vervaagde, maar nooit
helemaal verdween.

In Nederland aangekomen, vestigde de familie Binkhorst zich in Gro-
ningen. Daar bezocht Ineke de lagere school en later de middelbare school en
volgde ze de opleiding tot analist. Haar grote wens was echter om diergenees-
kunde te studeren. Na een paar jaar als analist werkzaam te zijn geweest, kon
ze in 1958 eindelijk aan deze studie beginnen. Hoewel niet op een uitbundige
manier, genoot ze van het vrije studentenleven en de contacten met mede-
studenten. In haar jaar zaten ongeveer 65 studenten van wie 8 vrouwelijke.
Ze doorliep de studie vlot en kreeg in 1965 haar felbegeerde dierenartsenbul.
Gedurende haar studie werd allengs duidelijk dat haar belangstelling vooral
uitging naar de geneeskunde van de grote huisdieren en in het bijzonder
naar die van het paard. Ze was dan ook zeer verheugd dat professor Wagenaar
haar in zijn staf opnam. Ineke legde zich op die plek toe op de neurologische
patiënten. Aanvankelijk was dat niet makkelijk, als enige vrouw in een grote
huisdierenomgeving, met als aandachtsgebied de neurologische patiënt,
vanouds een patiënt met een zeer slechte prognose. Maar met grote vast-
houdendheid pakte Ineke deze patiënten aan. Ze boekte klinische successen
en werd een autoriteit op het gebied van de neurologie van de grote huis-
dieren. In 1976 resulteerde dit in een proefschrift over Het ataxiespndroom bij
jonge paarden. Met dezelfde vasthoudendheid nam Ineke in de jaren tachtig
de leiding van de \'Veulenbrigade\' op zich. Ook op dit gebied liet zij zich niet
afschrikken door de op zich vaak slechte prognose van haar patiënten en
probeerde ze met veel inzet en enthousiasme een \'intensive care\'-behande-
ling voor het neonatale veulen te realiseren. De studenten die hieraan op
vrijwillige basis meewerkten, droegen Ineke op handen.

In 1996 stopte Ineke met werken. Zij genoot van haar vrije tijd, het paard-
rijden met haar eigen paard Amber en het wandelen met Koema en later
Kyra. Ineke had een kleine, maar zeer hechte vriendenkring. Het waren ook
deze vrienden die haar hielpen toen in november 2004 de ziekte van Kahler
werd geconstateerd en ervoor zorgden dat ze tot haar overlijden thuis kon
blijven. Ineke hield niet van zeuren en ze heeft deze zware periode op een
bewonderenswaardige wijze doorstaan. Daarom was het tot op het laatste
moment prettig bij haar te zijn.

Voor het lidmaatschap van de Konink-
lijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde hebben zich de vol-
gende collegae aangemeld:
Bakker, mevr. K.
Kaspers, mevr. A.P.
Keizer, W. de
Monen, J.

Als lid van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het bestuur aangenomen:
Alting, mevr. A.S.
Ami, mevr. J.J. 1\'
Baeke, R.C.M.
Berendsen, mevr. N.
Beukers, M.
de Bont, M.F.P.M.
Bruyn, A.E. de
Dongen, mevr. P.C. van
Elzen, R.H. van den
Feenstra, P.B.
Fehrmann, D.V.B.
Feiken, mevr. M.
Fillekes, mevr. R.
Haagsman, mevr. A.N.
Hartog, mevr. M.
Hess, mevr. K.A.R.
Hissink, H.H.A.L.
Hugen, L.A.A.
Jakobsen, mevr. I.
Kateman, mevr L.G.F.S.
Koster, J.

Als kandidaatlid van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het bestuur aan-
genomen:

Voor het dierenartsenexamen van
2 november 2007 zijn geslaagd:
Brugman, mevr. S.M.
Gerven, A.J.

Kateman, mevr. LG.ES.
Lucassen, mevr. M.
Raji Kermani, R.
Roelse, mevr. M.
Sterren, D.T.M. van der

Voor het dierenartsenexamen van
I februari 2008 zijn geslaagd:
Bisperink, f.T.
Boet, W.J.C
Bos, mevr A.
Groot, mevr. F.L de
Haaften, mevr. J.E. van
Hartog, W. den
Klepper, mevr. W. de
Leest, mevr. M van der
Lub, mevr N.J.
Molen, mevr. M.L. van der
Puttenstein, mevr. LJ.
Rosink, mevr. K.
Vrieze, mevr. E.
Westgeest, mevr. D.B.

Alting, mevr.A.S.; 1999; 3514 ee Utrecht;
Nieuwe Koekoekstraat 16; tel. privé:
030-2129531; E-mail privé: suzanne.altingd)
wanadoo.nl; medew. bij: [.P van \'t Hoff; tel.
prakt.: 030-2332320; (toev. als lid)
Ami, mevr. J.J. 1\'.; 2007; 3524 wb Utrecht;
Olympus 161; tel. privé mobiel:
06-179041909; medew. bij: Faculteit
Diergeneeskunde Utrecht; (toev. als lid)
Baeke, R.C.M.; 2007; 3572 hp Utrecht;
Poortstraat 104- bis; tel. privé mobiel:
06-41282826; E-mail privé: rcmbaeke(|)
gmail.com; medew. bij: ]. van t\'Riet, mevr.
F.M. Thate, mevr. A.j. Veltman-Hof; tel.
prakt.: 0318-610112; fax prakt.: 0318-616582;
E-mail prakt.: dacede-bennekom@planet.nl;
(toev als lid)
Berendsen, mevr. N.; 2007; 3514 hb Utrecht;
Pieter Nieuwlandstraat 23- bis; tel. privé
mobiel:o6-r426748o; E-mail privé:
ninjaturtle82@yahoo.com; medew. bij:
E.J. Booij, R. Koster, mevr. M. Vestjens-
Raadsveld, f.H.A.M. Vestjens; (toev. als lid)
Beukers, M.; 2007; 4701 Hw Roosendaal;
Kuiperstraat i; tel. privé mobiel:
06-16784889; medew. bij; B.J.A.M. Boschker,
A.I.M. Meesters, J.EI. Segers, J.M. Verbocht,
mevr. E Lauwerijssen, G.J.J. Kreike, M.R.
van der Harst, S.A.A. Buijs; tel. prakt.:
0165-583750; fax prakt.: 0165-583755; E mail
prakt.: dierenhospitaal@visdonk.nl; (toev.
als lid)

Bisperink, f.T.; 9202 er Drachten, St Jansberg
322; tel. privé mobiel: 06 10 74 93 70;
E-mail privé: hansbisperink@hotmail.
com; medew. bij: T.F. Roest; tel. prakt.:
05r2-332650; E-mail prakt: info@
tuskendikenenfeanen.nl; (d)
Boet, W.J.C; 3991 [x Houten, Keltenpoort 3;
tel. privé mobiel: 0642354443; E-mail privé:
w.j.c.boet@gmail.com; medew. bij: K.R.D.
Vaessen, J.I. Pen, P.A.O.M. Schoone, W.EH.J.
Theuws, T.J.M. Vercammen; (d)
de Bont, M.F.PM.; 2007; 6981 lc Doesburg;
Bleekerskade 70; tel. privé mobiel:
06-45396894; E-mail privé: merijndebont@
gmail.com; medew. bij: L.A. Kaalberg,
S.G. Raemakers, H.J. Aa, J.H. de Groot, E.
van Leeuwen, B.H. van der Pol; tel. prakt.:
03 r 3-471007; fax prakt.: 03 r 3-479049; E-mail
prakt.: info@wijdseland.nl; (toev. als lid)
Bos, mevr. A.; 9205 bl Drachten, Dorsvloer 66;

tel. privé mobiel: 06-40325700; E-mail privé:
anikabos@gmail.com; (d)
Brugman, mevr. S.M.; 2007; 5835 cs Beugen,
Haart 4; tel. privé: 0485-361945; tel. privé
mobiel: 06-16498855; E-mail privé:
smbrugman@gmail.com; (d)
Bruyn, A.E. de.; 1987 Gent; 4565 el

Kapellebrug; Brouwerijstraat 92; teL privé:
0114-312701; fax privé: ori4-3r9698;
geassocieerd met: mevr. LR. den Hartog ; tel.
prakt.: 0114-312701; fax prakt.: 0ti4-3i9698;
(toev. als lid)
Dongen, mevr. PC. van.; 2006; 4847 hm
Teteringen; Bosbeemd 17; tel. privé
mobiel: 06-481 r 3930; E-mail privé: marco.
en.lianne@hotmail.com; medew. bij: mevr.
M.L.G. Seuren-Coppens, J.J. Flameling,
mevr. S.D.R. Jansen, EJ.G. Seuren, R.J.C. de
Theije, ; tel. prakt.: 0167-565945; fax prakt.:
0167-567735; (toev. als lid)
Elzen, R.H. van den.; 2007; 5 211 ln Den
Bosch; Mgr. Prinsenstraat i- e; tel. privé
mobiel: 06-4i8t2302; E-mail privé:
robvandenelzen@live.nl; medew. bij:
J.M.J. Engel; tel. prakt.: 073-6416578; fax
prakt.: 073-6413634; E-mail prakt.: info@
dierenkliniekmaaspoort.nl; (toev. als lid)
Feenstra, PB.; 2007; 870r ed Bolsward;
Olieslagersstraat 7; tel. privé mobiel:
06-551 r4i51; E-mail privé: p.b.feenstra@
gmail.com ; medew. bij: J. Harkema;
tel. prakt.: 0515-572380; fax prakt.:
0515-57 7087; E-mail prakt.: dapbolsward@
gmail.com; (toev als lid)
Fehrmann, D.V.B.; 2007; 8426 gt Appelscha;
Nijesteegde 8; tel. privé mobiel:
06-41508693; E-mail privé: dave_
fehrmann@hotmail.com; medew. bij: J.A.
Glas; tel. prakt.: 0521-591378; fax prakt.:
0521-593986; E-mail prakt.: glasdkbv@
worldonline.nl; (toev. als lid)
Feiken, mevr. M.; 2007; 9627 pk Helium;
Populierenlaan r r; tel. privé mobiel:
06-41433971; E-mail privé: m.feiken@
gmail.com; medew. bij: P.J. de Jong, mevr.
J.H.J.M. de Jong-Rockland, F.J. Smit, mevr.
A.W. Smit-Hanje; tel. prakt.: 0598-42r558;
fax prakt.: 0598-42 r9r3; (toev. als lid)
Fillekes, mevr. R.; 2007; 6702 bv Wageningen;
Thorbeckestraat t36; E-mail privé: rianfil@
hotmail.com; (toev. als lid)
Gerven, A.J.; 2007; 3515 vc Utrecht, Nolenslaan
41; tel. privé mobiel: 06-27080923; E-mail
privé: ajvangerven@vetdesign.nl; Praktijk:
VETdesign, Nolenslaan 4r- 2, 3515 vc
Utrecht; tel. prakt.mobiel: 06-27080923;
E-mail praktijk: info@vetdesign.nl; (d)
Groot, mevr. F.L. de; 352r db Utrecht,
Rolderdiephof 72; tel. privé mobiel:
06-24531195; E-mail privé: fl.degroot@
gmail.com; (d)
Haaften, mevr. J.E. van; 3514 aw Utrecht,
Gruttershof 2; tel. privé mobiel:
06-15091128; (d)
Haagsman, mevr. A.N.; 2007; 3738 gb
Maartensdijk; Spechtlaan 6 ; tel. privé:
0346-213122; tel. privé mobiel: 06-27190301;
E-mail privé: anhaagsman@gmail.com;
medew. bij: mevr P.F. Tulner, ; tel. prakt.:
036-5330441; fax prakt.: 036-5347745; E-mail
prakt.: dierenkliniekvrieze@wxs.nl ; (toev.
als lid)

Hartog, mevr. M.; 2007 Gent; 1461 db
Zuidoostbeemster; Purmerenderweg
15; tel. privé: 0299-401043; tel. privé
mobiel; 06-29371215; E-mail privé:
marieke_hartog@hotmail.com; medew.
bij: P. Bleeker, M.H.J, Kreutzelman, F.H.
Prud\'homme van Reine, mevr. M. de Wit, ;
tel. prakt.: 0299-421000; E-mail prakt.: dap®
dierenartsenpraktijkpurmerend.nl; (toev.
als lid)

Hartog, W. den; 5248 |s Rosmalen, Graafsebaan
53; tel. privé mobiel: 06-48507168; E-mail
privé: w.denhartog@students.uu.nl /
wimdenhartog@hotmail.com; (d)
Hess, mevr. K.A.R.; 2007; 8053 Graz Austria;
Peter Roseggerstrasse 46- b/2/8; tel. privé
mobiel: 00-43-6505132856; E-mail privé:
lottihess@hotmail.com ; medew. bij:
Tierarztpraxis Eggenberg
Kartmorrestrasse 18, 8020 Graz Austria; (toev.
als lid)

Hissink, H.H.A.L; 2007; 7244 pk Barchem;
Oude Ruurloseweg 4; tel. privé:
0573-441788; tel. privé mobiel: 06-50253832;
E-mail privé: hissink@planet.nl; prakt:
Ampart Diergezondheid; tel. prakt.:
0573-441788; fax prakt.: 08-42271333;
tevens medew. bij: J.J.A. Leus ; tel. prakt.:
026-4422025; fax prakt.: 026-4422470; E-mail
prakt.: info@demetris.nl; (toev. als lid)
Hugen, L.A.A.; 1987 ; 3438 lh Nieuwegein;
Nederhoeve 20; tel. privé: 030-6048088;
E-mail privé: lucas@dierenkliniekhugen.nl;
Praktijk: Dierenkliniek Hugen; tel. prakt.:
030-6055747; fax prakt.: 030-6014200; E-mail
prakt.: lucas@dierenkliniekhugen.nl; (toev.
als lid)

jakobsen, mevr. I.; 2007; 7581 sx
Losser; Pelikaanstraat 26; tel. privé
mobiel: 06-25401169; E-mail privé:
ingelisejakobsen@yahoo.com; (toev. als lid)
Kateman, mevr. L.G.F.S.; 2007:5811 AN
Castenray; Matthiasstraat 3; tel. privé:
0478-5 712 7 2; tel privé mobiel: 06-4804443 7;
E-mail privé: loeskateman@hotmail.com;
medew. bij: C.G.J.M. van Aaken, M.H.J.
Kerstens, L.M.P Voncken, Th.A.M. Witjes,
[.B. Wuestenenk, ; tel. prakt.: 0485-343000;
fax prakt.: 0485-343307; (d, toev als hd)
Klepper, mevr W. de; 3584 dz Utrecht,

Koster, J.; 2007; 3572 bp Utrecht; Biltstraat 170-
a; tel privé: 030-2620520; tel. privé mobiel:
06-13268647; E-mail privé: Iankosteri970@
hotmail.com; medew. bij: Gemeente Utrecht
(sw/gor/nmc); (toev. als lid)
Kramer, mevr. M.L.; 2007; 8107 pc Broekland;
Broeklanderdijk 36- a; tel. privé mobiel:
06-15053180; E-mail privé: maartjekramer@
hotmail.com; medew. bij: LH. Karstanje,
P.H.M. Putker, M. Verhoef, H. Verhoeven,
B.S.M. Suurenbroek, M.S. Bakker; tel.
prakt.: 0572-353334; E-mail prakt.:
middensalland@planet.nl; (toev. als lid)
Leest, mevr. M van der; 3531 se Utrecht,
Johannes Camphuysstraat 61 tel. privé:
030-2990152; (d)
Lub, mevr. N.J.; 3354 bw Papendrecht, R S.
Gerbrandystraat 44; tel. privé mobiel:
06-47761627; E-mail privé: nellekelub@
hotmail.com; (d)
Lucassen, mevr. M.; 2007; 6537 kn Nijmegen,
Meijhorst 91-64 tel privé: 024-3446800;
E-mail privé: maikelucassen@hotmail.
com; (d)

Mensink, M.G.S.; 2007; 53000 Laval France;
12, Rue de Beauvais, app. 2601; tel.
privé: 00-33-243643119; E-mail privé:
mgsmensink@hotmail.com; medew. bij:
Cabinet Vétérinaire Biemé
Rue de Moulin Bossard 10 53290 Biemé France;
tel. prakt.: 00-33-243705328; fax prakt.:
00-33-243 705136; (toev. als lid)
Meulenbelt, mevr. R.; 2007; 7711BW
Nieuwleusen; Oosteinde 57; tel. privé:
0529483675; tel. privé mobiel: 06-48503942;
E-mail privé: riannemeulenbelt@orange.nl;
medew. bij: Glas Diergeneeskunde B.V.
Ten Darperweg 3, 7981 lx Diever; tel. prakt.:
0521-591378; fax prakt.: 0521-593986; (toev.
als lid)

Warande 148; tel. privé: 030-6951195; (d)
Muller, I.J.; 2007; 3584 dg Utrecht;
Cambridgelaan 513; tel. privé mobiel:
06-42127868; E-mail privé: ivomulleri98i@
gmail.com; medew. bij: Centraal Orgaan
Kwaliteitsaangelegenheden in de Zuivel
(cokz)

Kastanjelaan 7 3833 an Leusden; (toev. als lid)
Olieman, mevr. L; 2006; 2665 xk Bleiswijk;
Mesdagstraat 2; tel. privé: 0172-613712; tel.
privé mobiel: 06-40861379; E-mail privé:
lydia.olieman@hotmail.com; medew. bij:
D.A.P. M.R Hogendoorn, Overgauwseweg 28
Pijnacker; tel. prakt.: 015-36902545; (toev.
als lid)

Oosterhoff - van der Spek, mevr. M.; 2007;
3523 CK Utrecht; Heuveloord 19; tel
privé mobiel: 06-41511431; E-mail privé:
marike8o@yahoo.com; medew. bij: H.A.
Hagen, K. Hoving, C.G. van Laar, RB.
Oort, ; tel. prakt.: 038-3313930; fax prakt.:
038-3321257; E-mail prakt.: info@dgc-wo.nl;
(toev. als lid)
Puttenstein, mevr. Lj. 8091 bb Wezep,
Engelandsweg 24; tel. privé mobiel:
06-27328876; E-mail privé: i_puttenstein@
hotmailcom; (d)
Raji Kermani, R.; 2007:3581 wc Utrecht,
Bloemstraat 108; tel. privé mobiel:
06-42239001; E-mail privé: robbertio@
gmail.com; medew. bij: mevr. drs. I.E.
van Alten, L. Kamps, mevr. B.M.T. van
Schie; tel. prakt.: 0252-518020; fax prakt.:
0252-346365; E-mail prakt. : info@
sterkhniekdierenartsenhillegom.nl; (d)
Riet, A.J.C. van de.; 2006; 8051 kg Hattem;
Hilsdijk 57; tel. privé mobiel: 06-41657940;
E-mail privé: zensation_2004@hotmail.
com; medew. bij: M.W.J. Baltussen,
mevr. F Haffmans, W. Mulder, LM.
van Zuijlen; tel. prakt.: 038-4442512 ;
fax prakt.: 038-4446336; E-mail prakt.:
dierenkhniekhattem@planet.nl; (toev. als
lid)

Roelse, mevr. M.; 2007; 1942 lk Beverwijk,
Vondellaan 54; tel. privé mobiel:
0616448030; E-mail privé: miekero@excite.
com; (d)

Rosink, mevr. K.; 3892 cw Zeewolde, Houtwal
11; tel. privé mobiel: 06-10074272; E-mail
privé: k.rosink@students.uu.nl; (d)
Ruiter, mevr. M.M.G.; 2007; 1741 wh Schagen;
Seringenhof 106; tel. privé mobiel:
06-41780301; E-mail privé: maayker@
hotmail.com; medew. bij: mevr. RFM.
Hendriks-Verheul, ; tel. prakt: 0224-218997;
fax prakt.: 0224-215233 ; E-mail prakt.:
info@dkzuiderkaag.nl; (toev. als lid)
Severing, mevr. H.M.V.; 2007; 3981 ah Bunnik;
Schoudermantel 58; tel. privé mobiel:
06-25318853; E-mail privé: ikbenhelene@
hotmail.com; medew. bij: N.A. Dijkshoorn;
teL prakt.: 030-6954264; fax prakt.:
030-6950004; (toev. als lid)
Sluijs, mevr. V. van der.; 2007; 5613 gd

Eindhoven; Jeroen Boschlaan 190; tel. privé
mobiel: 06-43007024; E-mail privé: vivi-
oges@hotmail.com; (toev. als lid)
Spierenburg, mevr. A.J.; 2007; 5941
NH Velden; Schandelo 66- a; tel. privé
mobiel: 06-28277998; E-mail privé:
astridspierenburg@hotmail.com; medew.
bij: G.M.JM. Boink, FLRC. Donders, A.H.M.
van Doremalen, W.JJ. Goesten, R.A.J.A.
Steffens, M.G. van der Weele, ; tel. prakt.:
013 5283535; (toev. als lid)
Sterren, D.T.M. van der; 2007; 9433 td

Zwiggelte, Oranjekanaal NZ 12; tel. privé:
0533-346464; (d)
Uijl, mevr I.E.M. den.; 2007; 3961 dk Wijk
Bij Duurstede; Dirk Fockstraat 18; tel.
privé mobiel: 06-17310574; E-mail privé:
i.uijl@vetprevent.com; medew. bij: umcu
ziekenhuis, Heidelberglaan 100 3584 CX
Utrecht; (toev als lid)
Verboven, mevr. A.RM.; 2007; 3531 sp Utrecht;
2e Atjehstraat 27; tel. privé mobiel:
06-18451690; E-mail privé: c_verboven@
hotmail.com; medew. bij: mevr. M. Timmer,
G.H.M. Raamsteeboers, ; tel. prakt.:
0162-690010; (toev. als lid)
Vester, mevr. R; 2007; 2986 ga Ridderkerk;
Paltrokmolen 145; tel. privé: 0180464667;
tel. privé mobiel: 0648376784; E-mail privé:
p~vester@hotmail.com; medew. bij: J. de
Deugd, W. van Erk, mevr. C.RM. Valstar,
mevr. A.E. van Horssen, RJ.H.M. Meeus, . R.
de Rooij, ; tel. prakt: 0180-425253; fax prakt.:
0180-450122; E-mail prakt: dapridderkerk@
planet.nl ; (toev. als lid)
Vesterink, R.; 2007; 6951 gl Dieren; Mr.

Troelstrastraat 48; tel. privé: 0313-659826; tel.
privé mobiel: 0032-475244033; E-mail privé:
royvesterink@yahoo.com; (toev. als lid)
Vries, mevr. D. de; 2007; 1521 wj Wormerveer,

Vioolstraat 15; tel. privé: 075-6287140; (d)
Vries, W.C de.; 2007; 8713 jh Hindeloopen;
Stadsweide 19; tel. privé mobiel:
06-16435770; fax privé: 0514-523566;
E-mail privé: wcdevries@gmail.com;
medew. bij: A.D. de Vries, M.L. Limburg,
]. Stoel,; tel. prakt: 0514-521888 ; fax
prakt.: 0514-523566; E-mail prakt.:
dapkowo@ 12m0ve.nl; (toev. als lid)
Vrieze, mevr. E. ;3706 a a Zeist, Laan van
Vollenhove 436; tel. privé mobiel:
0618088177; E-mail privé: elisavrieze@
hotmail.com; (d)
Vugts, mevr. T.C.G.M.; 2005 Gent; 3381

LN Giessenburg; Ambachtsweg 2; tel.
privé mobiel: 06-51412853; E-mail privé:
theavugts@hotmail.com; medew. bij:.
P.A. Hermans; tel. prakt.: 0184-652546;
fax prakt.: 0184-653995; E-mail prakt.:
dapdelekstreek(a)planet.nl; (toev. als Hd)
Watering, mevr. A.E. van de.; 2007; 2718 cn
Zoetermeer; Safarigeel 100; tel. privé mobiel:
06-24891230; E-mail privé: cesaranne(a>
hotmail.com; medew. bij: J.G.T. Krijnen,
P.H.J. Kemna,; tel. prakt.: 079-3610707; fax
prakt.: 079-3615101; E-mail prakt.: info(|)
dapzoe.nl; (toev. als lid)
Weller, mevr. A.K.; 2007; 3582 pg Utrecht;
Meridiaanstraat 21; tel. privé mobiel:
06-29514581; E-mail privé: annaweller®
hotmail.com; medew. bij: mevr. A.M.
Swarte; tel. prakt.: 036-5319009; E-mail
prakt.: info@hetdierenpunt.nl; (toev. als lid)
Westgeest, mevr. D.B. 2406 jM Alphen
aan den Rijn, Moutmolen 16; tel. privé
mobiel: 06-27408687; E-mail privé:
daphnewestgeest@hotmail.com; (d)
Wielsma, dhr. G.; 2007; 3523 pg Utrecht;
Kariboestraat 243; tel. privé mobiel:
06-42094764; E-mail privé: geertwielsma@
hotmail.com; medew. bij: Boehringer
Ingelheim BV Comeniusstraat 6 1817 MS
Alkmaar; (toev. als lid)
Zijl, mevr. A.K.A. van.; 2007; 3405 cn

Benschop; Benedeneind Zuidzijde 399; tel.
privé mobiel: 06-40757647; E-mail privé:
koopke@hotmail.com; D.A.P. Benschop
Benedeneind Zuidzijde 399 3405 cn
Benschop; tel. prakt.: 0182-3092018; (toev.
als lid)

3 Spring Symposium on Equine Colic and
Endotoxaemia. Locatie: Collegezaal van
het Departement gezondheidszorg paard
te Utrecht. Het programma begint om
12.30 uur en is om 18.00 uur afgelopen.
Deelname is gratis. U kunt zich telefonisch
(072-5662411) of per e-mail (vetmedica@
alk.boehringer-ingelheim.com) aanmelden
bij Nanouk van Eijk of Cinde Schoonhoven.
5 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
"Systemische en locale cortico\'s". Locatie:
Van der Valk Hotel De Cantharel Apeldoorn.
8 Symposium \'Kraaien de hanen nog
in 2020?\', over de toekomst van de
hobbymatige pluimveehouderij
in Nederland. Locatie: faculteit
Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht.
Toegang: gratis. Informatie: dierhouderij@
nhdb.nl.

14 State of the Heart 2008 - Uitverkocht!
Wanneer u zich op de reservelijst wilt
laten zetten, kunt u contact opnemen met
Boehringer Ingelheim, e-mail: vetmedica@
alk.boehringer-ingelheim.com, telefoon:
(072)5662411).
19 \'Epilepsie in de praktijk\'. Locatie: Van der
Valk Drachten. Sprekers: mw. drs. LM.
Overduin, dr. P.f.f. Mandigers. Organisatie:

Locatie: Amsterdam rai.
25 Virbac Klinische Avond Dierenartsen
\'Systemische en locale cortico\'s\'. Locatie:
van der Valk Hotel Drachten.
25 \'Epilepsie in de praktijk\'. Locatie: Van der
Valk De Cantharel, Apeldoorn. Sprekers:
mw. drs. L.M. Overduin, dr. P.).]. Mandigers.
Organisatie: ast.
27 \'Coaching in de praktijk\'. Locatie:

Galgenwaard, Utrecht. Aanvang: 15.00 uur.
Afsluidng: 21.00 uur. Door knmvd, samen
met Proteq. Studenten en leden met nul
tot vijf jaar werkervaring betalen 50 euro,
overige leden 150 euro en niet-leden 250
euro.

29 Universiteitsdag voor alumni. Thema:
\'Spelen met de Werkelijkheid\', over
\'Gaming\' en \'Simulation\'. Locatie: faculteit
Diergeneeskunde, Utrecht.

19 alv gvl. Locatie: wicc, Wageningen.
Voorafgaande aan de alv vinden de
bijeenkomsten plaats van de verschillende
vakgroepen van de ggl: vgp, vgv envGVK.
19 Vakinhoudelijke bijeenkomst

herkauwersdierenartsen Blauwtong.
Deze vakinhoudelijke bijeenkomst
wordt georganiseerd door de vgh in
samenwerking met de commissie voor
permanente educatie van de knmvd.

Chiropractice Course. Module I: Sacropelvic.
Location: Sittensen, Northern Germany For
further information: www.i-a-v-c.com.
8 Chirurgiedag gezelschapsdieren. Prof. Karen
Tobias (universiteit van Tenessee. Locatie:
Hotel ter Eist, Edegem, België. Tijden: 8.30
uur tot 17.00 uur. Inschrijvingsgeld voor
leden vdv of knmvd: 190 euro. Opgave via
e-mail aan info@vladiver.org.
12-16 lavc Basic Veterinary Chiropractic
Course Module V Integrated.

Wij zoeken iemand die woonachtig is in de omgeving
van Yerseke of bereid is hier naartoe te verhuizen.

U kunt u reactie sturen naar Dierenkliniek Yerseke, ter
attentie van mevrouw M.C. Rovers-Berrevoets, Molen-
laan 24,4401 cc Yerseke.

Wegens pensionering van een collega zoek ik een enthousiaste
dierenarts gezelschapsdieren, die zelfstandig kan werken voor 20 uur
per week

Uitbreiding van het aantal uren behoort tot de mogelijkheden.
De praktijk richt zich op goede kwaliteit eerstelijns diergenees-
kunde voor gezelschapsdieren. Belangrijk is dier- en klant-
vriendelijkheid met gevoel voor de relatie huisdier/mens.
De praktijk is gevestigd in de wijk Crooswijk, die volop in
ontwikkeling is.

U kunt u reactie sturen naar D.A.P. Crooswijk, t.a.v mevrouw
G. Holvast, Nieuwe Crooswijkseweg 70 b-c, 3034 ps Rotterdam.

Als dierenarts streeft u naar een zo hoog mogelijke
kwaliteit bij de dienstverlening. Dagelijks is er contact
met klanten die vragen om zorg voor hun dieren.
Zorg, die klanten enerzijds ervaren door medisch
handelen, anderzijds door de kwaliteit van dienstver-
lening.

Het tevreden maken en houden van uw klanten is
belangrijk, want tevreden klanten zijn loyale klanten.
Ze zorgen voor een betere marge en vormen de beste
referentie. Minder tevreden klanten kunnen ook
waardevolle informatie geven.

Doorlopend tevredenheidsonderzoek levert inzicht in
wat uw klanten echt belangrijk vinden. Het platform
www.dierenarts.tevreden.nl biedt uw praktijk een
professionele oplossing voor tevredenheidsonderzoek.

Aflevering I Deadline*
01-04-20081 maandag 17-03-2008
i5-04-2008lmaandag3i-03-2008
01-05-20081 maandag 14-04-2008
15-05-20081 maandag 28-04-2008

Ik bied u een fulltime baan voor een langdurige samenwerking
maar ook de mogelijkheid tot associëren aan.

Reacties bij voorkeur in Duits sturen naar:
Tierarztpraxis Ludwig Koch, Uco-Ukena-Str. i, 26802 Moormer-
land-Oldersum, brd. Tel.: 0049-4924-390.

In verband inet uitbreiding van onze schohngsactiviteiten in Eindhoven zoeken we
op de korte termijn

een Dierenarts (locatie Eindhoven)
bij voorkeur nog praktiserend
urenomvang; -i-/- lo uur per week

Als u zich herkent in het bovenstaande profiel dan kunt u uw CV en brief met
motivatie sturen naar soIIicitatie@capabeI.nI.

U kunt voor meer informatie over de vacature bellen met Karin Reidinga, docent en
dierenarts in Leeuwarden (06 - 5394220) of met Lia Joosen, coördinator opleidingen
(030-2850555)

I Veillgheid waar je op kunt vertrouwen,
met verminderde kans op
geneesmiddeleninteracties^^

1 Aantaa R et al. Dexmedetomidine, a novel alpha2-adrenergic agonist. A review of its pharmacodynamic characteristics. Drugs of the Future, 18(1): 49-56, 1993

2 Kharasch ED et al. Ketamine as a probe for medetomidine stereoisomer Inhibition of human liver microsomal drug metabolism. Anesthesiology, 77, 1208-1214,1992

\\ werkzame stof: Een ml bevat 0,5 mg dexmedetomidine hydrochloride overeenkomend met 0,42 mg dexmedetomidine • Uitsluitend voor diergeneeskundig gebruik. EU/2/Q2/033/001 - REG NL 10306 - UDD •
honden en katten • Indicaties: Niet-invasieve. matig tot gemiddeld pijnlijke procedures en onderzoeken waarbij immobilisatie, sedatie en analgesie vereist zijn bij honden en katten. Premedicatie bij katten voorafgaand
ductie en handhaving van algehele anesthesie met ketamine. Diepe sedatie en analgesie bij honden bij gelijktijdig gebruik van butorphanol, voor medische en kleine chirurgische ingrepen. Premedicatie bij honden voorafgaand
en |ductie en handhaving van algehele anesthesie. • Toedleningswijze: Het product is bedoeld voor eenmalige injectie. Hond: intraveneus of intramusculair gebruik. Kat: intramusculair gebruik. Lees de bijsluiter vóór gebruik,
iet andere geneesmiddelen vermengen. • Dosering: hond: afhankelijk van het gebruik: 125-500 Mg/m2 lichaamsoppervlak, kat: 40 pg /kg lichaamsgewicht, lees de bijsluiter vóór gebruik. • Contra-inilicaties: Niet gebruiken
ppies jonger dan 6 maanden of bij kittens jonger dan 5 maanden, bij dieren met cardiovasculaire aandoeningen, bij dieren met ernstige systeemziekten of bij dieren in de stervensfase, bij bekende overgevoeligheid voor het
«rkzame bestanddeel of voor een van de hulpstoffen. • Bijwerkingen: verlaging van hartfrequentie en lichaamstemperatuur; aanvankelijke bloeddrukstijging en daarna terugkeren tot normaal of beneden normaal; vertraging van de
tfemhalingsfrequentie een bleke en/of blauwachtige verkleuring van de slijmvliezen bij normale arteriële oxygenatie; braken, spiertremoren; aritmieën met brady- en tachycardie. waaronder uitgesproken sinusbradycardie. 1 e en 2e
raads AV blok en sinusarrest. Voor verdere bijwerkingen: zie bijsluiter • Speciale waarschuwingen: De veiligheid van dexmedetomidine is niet vastgesteld bij mannelijke fokdieren. Tijdens sedatie kunnen bij katten vertroebelingen
p het hoornvlies optreden. De ogen dienen met een daartoe geschikte oogzalf te vrarden beschermd. • Bewaren: Niet invriezen. Houdbaarheid na eerste opening van de flacon: 28 dagen bij 25°C. Buiten het bereik en zicht van
ideren bewaren. • Verdere informatie: zie bijsluiter, of neem contact op met Pfizer Animal Health (e-mail: secretariaat.ahg@pfizercom].

PUREVAX\' RC-RCP-RCPCh. SameiKtelling: afh. van presentatie aa levend verzwakt feliene rhinotracheitis herpesvirus (stam FHV f2), geïnact. feliene Calidvinis antigenen (stammen fCV 431 en Gl), levend verzwakt aiamydophila fe«s (stam 905), levend verzwakt fi iiiiLiiSluiimiie virus (PU IV).|
Katten. Indluties: Actieve immunisatie van katten van 8 weken en ouder tegen o.a. feliene virale rhinotradiertis ter vermindering van klinische symptomen, tegen infecties met het calicréims ter vermindering van klinische symptomen en excretie, tegen infecties met ai«Ti)\'doph*) felis ter vemiinder

getoond vanaf 7 weken na het hasisvaccinatieschema tegen de Chlamydophila felis en panleucopenie componenten, en vanaf 4 weken na hettwwafrinaüeschema tegen de rl

symptomen, tegen feliene panleucopenie voor de preventie van sterfte en klinische symptomen. Ir _ ^ ...... , ,

calicivirus componenten. De immuniteitsduur is 1 jaar na de laatste (her)vaccinatie voor de rhinottacheïtis, calichrinis en Chlamydophila fells componenten, en 3 jaar voor de panleucopenie component. Dosering en toedieningsweg: Subcutane injectie van éèi Uni na oplossing van de g

tablet met hel oplosmiddel, volgens het onderstaand vaccinatieschema: - Basisvaccinatieschema: Ie injectie: vanaf een leeftijd van 8 weken, 2e injectie: 3 tot 4 weken later. In aanwezigheid van hoge titers van specifieke matenuie antiliclwmen moet het schema vooTllltasisvaaljatie uitgesteld wordefl
van 12 weken. - Herhalingsvaccinatie: 1 jaar na de basisvaccinatie met alle ramponenten, daarna eik jaar met o.a. de rhinotracbeïtis,<alici»iroseen chlamydiosis componenten, en elke.3 jaar metcle panleucopenie componeol Contra-iniiiatie!: Niet gebniten W|(h(htig« diew. Het gebruik is n(
tijdens de lactatie. Bijwerkingen: Bij normaal gebruik kan incidenteel een voorbijgaande apathie en anorexie alsook hyperthemiie (gewoonlijk gedurende 1 of 2 dagen) optreden. Een lokale reactie (een lichte pijn bij paipatie, jeuk of een beperkt oedeem) kan opn

in uitzonderlijke omstandigheden kan een overgevoeligheids-reactie optreden, die een aangepaste symptomatische behandeling kan vereisen. Kanalisatie: UDD. Nummer van de vergunning: REG NL 10319-10321-10322, Verdere informatie zie bijsluiter of ^esrWkbaar bij (Nl) Merial 8.V., Klei
1991 JLVelserbroek. ïs090S07. ® Geregistreerd handelsmerk van MERIAL O 2008. MERIAL. Alle rechten voorbehouden. Matt Art 13340/11/2007.

Beschrijvende epidemio-
logie van de bluetongue
serotype 8-uitbraken in
Nederland in 2006

De eerste op voorschrift verkrijgbare behandeling ter vermagering van honden
met obesitas en overgewicht.

■ Unieke farmacologische werking die de opname van voedingslipiden blokkeert en het
verzadigingsgevoel verhoogt zonder enige invloed op het centraal zenuwstelsel.

Benaming: Yarvitan 5 mg/ml orale oplossing voor honden (REG B: EU/2/06/063/001-003 - REG NL 10469 • UDA) - Werkiaam bestanddeel: mitratapide S
mg/ml - indicaties: Als hulpmiddel bij de behandeling van overgewicht en zwaarlijvigheid bij volwassen honden.- Contra-indicaties: Niet gebruiken bij
honden met een leverfunaiestoornis. Niet gebruiken bij overgevoeligheid voor het werkzaam bestanddeel of de andere hulpstoffen.Niet gebruiken voor
honden tijdens dracht en lactatie. Niet gebruiken bij honden jonger dan 18 maanden. Niet gebruiken bij honden waarbij overgewicht of zwaarlijvigheid
veroorzaakt wordt door een begeleidende systemische aandoening zoals hypothyrose of hyperadrenocorticisme.- Bijwerkingen: Tijdens de behande-
ling kan verminderde eetlust optreden. Dit houdt verband met de werkingswijze van het product en mag niet worden gezien als een bijwerking tenzij dit
zeer significant vrordt. Braken, diarree of dunne ontlasting kan tijdens de behandeling voorkomen. In de meeste gevallen zijn deze verschijnselen licht en
van voorbijgaande aard. Als een bijwerking herhaaldelijk voorkomt of als de hond twee opeenvolgende dagen niet eet, moet de behandeling worden
onderbroken en dient men een dierenarts te raadplegen. Tijdens laboratoriumstudies, werden dalingen in serum albumine, globuline, totale proteïne,
calcium en alkaline fosfatase vastgesteld evenals verhogingen in ALT en AST na toediening van het product in de aanbevolen dosering. Bovendien werd
occasioneel hyperkaiièmie vastgesteld. In het algemeen nam de emst van deze verschijnselen toe naarmate de dosis werd verhoogd. Kenmerkend was
dat deze bevindingenzich normaliseerden of bleken reversiebel te zijn binnen twee weken na het einde van de behandeling.-Dosering: 1 x daags oraal
0,63 mg mitratapideAg lichaamsgewicht (1 ml van het product per 8 kg) toedienen in 2 perioden van 21 dagen met tussenliggend 14 dagen zonder
behandeling.- Verantwoordelijke onderneming: Janssen Animal Health B.V.B.A..Turnhoutseweg 30.B-2340 Beerse. Verdere informatie is beschikbaar
op aanvraag

Na de krokusvakantie worden al snel weer plannen gemaakt voor de zomer-
vakantie, want het was toch wel erg lekker, even vakantie. Op de witte hellingen
dacht ik af en toe aan het symposium over coaching, op 27 maart in Utrecht, dat
ik mag voorzitten. Op vakantie is het lekker wegdromen en nadenken over
jezelf, je loopbaan, je werk. Maar waarom doen we er later vaak zo weinig mee?
Plannen maken voor jezelf, dat is belangrijk voor de ervaren maar ook voor de
jonge dierenarts. Lees het artikel van Tjebbe Hepkema in deze aflevering en als
het even kan, kom dan naar het seminar!

Armin Eibers cum sul hebben een zeer lezenswaardig artikel geschreven
over bluetongue. De \'high risk\'-periode (tussen het waarnemen van de eerste
verschijnselen en de diagnose) was eigenhjk te lang. De practicus heeft hier een
belangrijke taak. Is de diagnostische keten wel alert genoeg? Er worden in de
komende jaren nieuwe exotische ziekten verwacht, dus hoe sneller we deze
herkennen hoe eerder we kunnen ingrijpen. Bluetongue is niet meer weg te
denken uit Nederland en alle ogen zijn nu gericht op de vaccinatie. Het geld is
er, maar zijn de vaccins in voldoende mate beschikbaar?

Dierenwelzijn staat tegenwoordig stevig in de belangstelling. Misschien
moeten we de Partij voor de Dieren dankbaar zijn. Hoewel er veel is te zeggen
over de gekozen argumenten, staan de onderwerpen in elk geval volop in de
belangstelling: onbedwelmd slachten, diertransporten over lange afstanden.
Goed dat de knmvd zich mengt in deze discussie, zoals u verderop kunt lezen.
Een afgewogen oordeel zou ook van niemand anders moeten kunnen komen
dan van de knmvd, hoe moeilijk de afweging ook is. Het artikel over het
transport van dieren en noodslachting gaat dieper in op de lastige afwegingen
op dat terrein. Intussen overlegt de knmvd met de overheid en de sector om tot
oplossingen te komen. Dit is een goed voorbeeld van pragmatische oplossings-
gerichtheid.

Fenylbutazon, een controversiële \'klassieker\' in de (paarden-)diergenees-
kunde, wordt uitgebreid belicht in de bijdrage van J. de Grauw en J. Lipman, wat
zijn de voor- en nadelen? Zeer leesbare kost.

Ten slotte: de casus van laira Boissevain mag u opnieuw niet missen. De
dierenarts doet zijn best, maar de klanten zijn soms grillig.

volksgezondheid en automatisering)
Dr. M.A. Willemen (verenigingszaken en dieren-
welzijn)

Drs. H. Geertsen (algemeen directeur)
Mw. l.D.J. van den Berg (medewerker vereni-
gingszaken)
Mw. drs. M. Fijten (webmaster)
Drs. S.J. de Groot (senior beleidsmedewerker

veterinaire zaken)
Mr. H. Haverkamp (senior beleidsmedewerker
sociaal-economische en arbeidsrechtelijke
zaken)

Drs. F.J.W.C. van Herten (senior beleidsmede-
werker veterinaire zaken)
Mw. K. Meijer (medewerker vacaturebank)
H.S. de Vries Rfm. (controller)

Wetenschappelijke redactie
Mw. dr. H.M.G. van Beers-Schreurs
Drs. H.A. Beijer
Dr R. Boosman
Dr R. Kuiper
Dr R.S. Schrijver
Dr E. Teske
Dr J.H. Vos
Dr M.A. Willemen

Wetenschappelijke adviesraad
Dr EH.M. Borgsteede (Lelystad)
Prof dr H.J. Breukink (Utrecht)
Prof dr F. De Backer (Gent, België)
Dr J. Goudswaard (Middelburg)
Prof dr. J.A.P Heesterbeek (Utrecht)
Prof dr LJ. Hellebrekers (Utrecht)
Dr. Th.S.G.A.M. van den Ingh (Utrecht)
Prof dr E van Knapen (Utrecht)
Prof dr. A. de Kruif (Gent, België)
Dr J.T Lumeij (Utrecht)
Prof dr. A.S.J.RA.M. van Miert (Utrecht)
Prof dr J.H.M. Verheijden (Utrecht)
Prof. dr G. Voorhout (Utrecht)
Prof dr PR. van Weeren (Utrecht)
Dr Th. Wensing (Utrecht)

Eindredactie
Drs. E.RC. Bingen
Mw. A.M. Dorresteijn-Tummers
Mw. drs. M. Fijten
Drs. J. Klein Haneveld

Abonnementsprijs
De abonnementsprijs voor dierenartsen
niet-leden van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde en voor
niet-dierenartsen wordt vastgesteld door het
bestuur

Postgiro/bank
Postbank 511606 ten name van de knmvd.
De Molen 77, Houten, abn/amro n.v.. Postbus
30, 3500 aa Utrecht, nr 55 50 48 861 en c en e
bank n.v., Postbus 85roo, 3508 ac Utrecht, nr

Opmaak en druk
DeltaHage, grafische dienstverlening,
Binckhorstlaan 401
2516 BcDen Haag
(070) 750 75 00 (telefoon)
(070) 750 75 78 (fax)

Advertenties
Commerciële advertenties:
Overgaauw Veterinair Advies
Postbus 204
3770 a e Barneveld

(0342) 41 97 98; (06) 53 26 06 96 (telefoon)
(0342) 41 97 94 (fax)
info(a)overgaauwadvies.nl
Personeelsadvertenties praktijken en klinieken:
eindredactie

Beëindiging lidmaatschap knmwd en groepen
Opzeggen van het lidmaatschap dient vóór
I oktober van het lopende jaar schriftelijk en
aangetekend te geschieden om het lidmaatschap
per I januari van het daaropvolgende jaar te
laten eindigen.

Richtlijnen voor auteurs
Richtlijnen voor auteurs (Vancouver Style) zijn
op aanvraag verkrijgbaar (zie ook Tijdschr Dier-
geneeskd 1992; 117: 31-4). De redactie aanvaardt
geen aansprakelijkheid voor schade welke -
direct of indirect - het gevolg mocht zijn van
gebleken onjuistheden in de inhoud van de in
dit tijdschrift opgenomen artikelen waarbij de
auteur is vermeld of in de inhoud van de in dit
tijdschrift geplaatste advertenties. Advertenties
kunnen zonder opgaaf van redenen door de Re-
dactie worden geweigerd of ingetrokken. Niets
uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt, door middel van druk,
microfilm of op welke andere wijze ook, zonder
schriftelijke toestemming van de Redactie.

Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is het
verenigingstijdschrifi van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

wetenschap ..... Beschrijvende epidemiologie van de bluetongue serotype 8-uitbraken

in veterinair verband ..... KNMVD-standpunt over het Onbedwelmd slachten van dieren

Joost van Herten 239
Transport van dieren en noodslachting: hoe luiden de regels?

Symposium \'Landbouwhuisdieren in de praktijk\' Marieke Augustijn 252
Permanente Educatie Gezelschapsdieren: cursusaanbod voorjaar 2008 253

Beschrijvende epidemiologie van de
bluetongue serotype 8-uitbraken in
Nederland in 2006

Armin Eibers \'>AnoekBackxArco van der Spek", Mark
Ekker", PaulLeijs ", Klaas Steijn ", Herman van Langen " en
Piet van Rijn\'

In augustus 2006 begon een grote bluetongue (bt)-epide-
mie bij rundvee en schapen in Noordwest-Europa, waar
naast Nederland ook België, Duitsland, Frankrijk en
Luxemburg bij betrokken raakten. Het werd veroorzaakt
door bt-virusserotype 8 (btv-8), een serotype dat niet
eerder in Europa werd gezien. Daarnaast veroorzaakte
btv-8 soms ook klinische verschijnselen in enkele
runderen op rundveebedrijven, hoewel de kliniek meestal
beperkt bleef tot schapen. De laatste klinische uitbraak in
Nederland in 2006 was half december De periode tussen
het zien van de eerste klinische verschijnselen bij aan-
getaste dieren door veehouders en het melden van een
klinisch verdachte situatie bij de overheid bedroeg bij de
eerste tien besmette bedrijven ongeveer twee weken.
btv-8-geassocieerde klinische verschijnselen waren
duidelijk meer aanwezig bij schapen dan bij rundvee en in
schapen waren andere klinische verschijnselen meer
prominent aanwezig dan in rundvee. De morbiditeit en
mortaliteit was duidelijk hoger op uitbraakbedrijven met
schapen in vergelijking met die met rundvee. Op uitbraak-
bedrijven met rundvee herstelden relatief meer dieren met
klinische verschijnselen dan op schapenbedrijven.

Epidemiology of Bluetongue virus serotype 8 outbreaks in
the Netherlands in 2006

In August 2006 a major epidemic of Bluetongue (bt) occurred in
north-western Europe, affecting the Netherlands, Belgium,
Germany, Luxemburg, and the north of France. It was caused by
bt virus serotype 8 (btv-8), a serotype previously unknown to the
EU. Although clinical disease is usually restricted to sheep, this
virus also caused clinical disease in a small proportion of cattle.
The last clinical outbreak ofBT in the Netherlands occurred

i Divisie Virologie, Centraal Veterinair Instituut van Wageningen ur.
Postbus 65,8200 AB Lelystad.

ii Voedsel en Waren Autoriteit (vwa), Centre Court, Prinses Beatrixlaan
2,2595 al, Den Haag.

iii Correspondentie: dr.ir. A.R.W. Eibers, Divisie Virologie, cvi van
Wageningen ur. Postbus 65,8200 AB Lelystad.

mid-December 2006. The delay between observation of the first
clinical signs by the owner and reporting of a clinically suspect bt
situation to the veterinary authorities was approximately 2 weeks.
btv-8-associated clinical signs were more prominent in sheep than
in cattle, and the relative frequency of specific clinical signs was
different in cattle and sheep. Morbidity and mortality rates were
significantly higher among sheep than among cattle, and a higher
proportion of cattle than sheep recovered from clinical disease.

Bluetongue (bt) is een virale, vectorgebonden, niet besmet-
telijke ziekte bij gedomesticeerde en wilde herkauwers, die
vooral bij schapen klinische problemen veroorzaakt
inclusief sterfte. Op dit moment zijn er 24 verschillende
bt-virus (BTv)-serotypen geïdentificeerd, btv wordt
overgebracht door een knut (Culicoides). BT-uitbraken
worden wereldwijd gezien tussen 35 graden zuiderbreedte
en 40 graden noorderbreedte, terwijl in delen van westelijk
Noord-Amerika, China en in Kazachstan bt-uitbraken
voorkomen tot bijna 50 graden noorderbreedte (27). Het
Europees-Aziatische verspreidingsgebied van bt is de
habitat van C. imicola, de belangrijkste bt-vector van de
Culicoides spp, terwijl in Amerika C. sonorensisde belangrijk-
ste vector is. bt is endemisch in zuidelijke lidstaten van de
Europese Unie (eu) en er vonden verschillende nieuwe
introducties plaats in Italië, Griekenland, Turkije, het eiland
Corsica, de eilanden Menorca en Mallorca, en Portugal. Tot
nu toe waren btv-serotypen i, 2,4,9 en 16 betrokken bij
epidemieën in de lidstaten van de eu (30).

btv kan verschillende soorten herkauwers infecteren,
maar klinische verschijnselen beperken zich meestal tot
schapen. De meeste beschrijvingen van de ziekte zijn dan
ook gebaseerd op waarnemingen bij schapen (14). Ervaren
veehouders in bt-endemische gebieden in Zuid-Afrika
hebben soms milde klinische verschijnselen gezien bij
rundvee, maar de algemene indruk was dat btv bij
rundvee niet meer dan voorbijgaande en milde, of geen
klinische verschijnselen veroorzaakte (22).

In augustus 2006 begon een grote btv serotype 8
(btv-8)-epidemie bij rundvee en schapen in Noordwest-
Europa, waarbij naast Nederland ook België, Duitsland,
Frankrijk en Luxemburg werden getroffen. Deze epidemie is
om verschillende redenen uniek. Allereerst omdat in dit
gedeelte van Europa, gelegen op 51 tot 52 graden noorder-
breedte, C. imicola (nog) niet aanwezig is. Daarnaast was
btv-8 de veroorzaker, een serotype dat niet eerder in Europa
is gezien. Verder veroorzaakte deze btv-8-epidemie in 2006
kliniek bij rundvee. Er zijn eerder meldingen geweest van
btv-8 uitbraken in Zuidoost-Azië (19, 20, 35, 38), het

Caribische gebied (31) en verschillende landen binnen het
continent Afrika (i, 7,13,18, 21, 32, 34). Uit deze eerdere
rapportages zijn echter geen gedetailleerde gegevens
beschikbaar gekomen over klinische verschijnselen en de
mate van morbiditeit en mortaliteit geassocieerd met
btv-S-uitbraken.

De diagnose van bt bestaat uit snelle herkenning van
verdachte klinische situaties door de veehouder en/of de
dierenarts, klinische inspectie door het specialistenteam
van de Voedsel en Waren Autoriteit (vwa) en laborato-
riumtesten voor het detecteren van het virus of specifieke
antilichamen. Klinische verschijnselen die worden
veroorzaakt door btv, kunnen sterk verschillen tussen
diersoorten en zijn soms weinig specifiek, vooral in
rundvee. Daarnaast zijn veehouders en dierenartsen in
Noordwest-Europa onbekend met de ziekte.

Het doel van dit manuscript is het beschrijven van de
kliniek, morbiditeit en mortaliteit bij btv-8-geïnfecteerde
runderen en schapen gedurende de bx-epidemie in
Nederland in 2006. Dit zal veehouders en dierenartsen
helpen beter voorbereid te zijn op de klinische herkenning
van de ziekte en een idee te krijgen van de gevolgen van de
uitbraken voor veehouders in termen van morbiditeit,
mortaliteit en \'case fatality".

Een klinische inspectie kon worden uitgevoerd na het
melden van een klinisch verdachte bi-situatie aan de
overheid door professionals zoals veehouder, dierenarts et
cetera. Daarnaast kon men in het ingesloten gebied na het
uitbreken van de epidemie tegen een verdachte klinische
situatie aanlopen in het kader van regulier screening- of
traceringsbezoek aan veehouderijbedrijven. Als een klinisch
verdachte bx-situatie werd ontdekt, werden alle klinisch
zieke dieren geïdentificeerd en werd een bloedmonster
afgenomen (edta en serum). In een aantal gevallen werden
ook met btv-8 geïnfecteerde bedrijven opgespoord vanwege
het serologisch positief testen van dieren zonder klinische
verschijnselen (met name runderen) voorafgaand aan
export naar een ander land. Als consequentie werd het
bedrijf van herkomst getraceerd en werden bloedmonsters
afgenomen van aanwezige dieren. Bloedmonsters werden
naar het Nationaal Referentie Laboratorium gestuurd en
getest voor aanwezigheid van btv met \'real time\' reverse
transcriptase pgr (pcR-test) en een elisa-test (id.vet,
Montpellier, France). Een besmet bedrijf werd gedefinieerd
als een bedrijf waar één of meer dieren positief testten in de
pcr-test of virusisolatie volgens de richtlijnen van de
Organisation International des Epizootics (oie).

; Tijdens een klinische inspectie werden op bedrijven onder
I andere de volgende gegevens vastgelegd: bedrijfstype
; (schaap of rund of combi), bt-geassocieerde klinische
verschijnselen die werden waargenomen, aantal dieren met
bt-geassocieerde klinische verschijnselen, aantal dieren
gestorven met bt-geassocieerde verschijnselen, datum

waarop de veehouder de eerste klinische verschijnselen had
waargenomen, aantal en identificatienummer van dieren
die werden bemonsterd voor laboratoriumbevestiging en
anamnese. Veehouderijbedrijven zonder klinische ver-
schijnselen werden voor deze specifieke analyse uitgeslo-
ten. Gegevens van in totaal 266 schapenbedrijven en 156
rundveebedrijven werden voor deze analyse gebruikt.

In Nederland werd begin 2007 naar alle uitbraakrundveebe-
drijven (N = 200) en schapenbedrijven (N = 270) een korte
enquête gestuurd met vragen over het totale aantal dieren
sinds de start van de uitbraak dat ziek was geworden
(bt-geassocieerd), het totale aantal dieren dat was gestorven
(bt-geassocieerd) met de sterftedatum en het aantal dieren
dat aanwezig was op de datum dat het laatste dier ziek werd
of stierf. Verder werden er vragen gesteld over het aantal
dieren dat herstelde en de gemiddelde duur tot herstel. Wij
kregen respons van r64 rundveebedrijven (82 procent) en
van 234 schapenbedrijven (87 procent). Omdat er ook
informatie aanwezig was over het aantal aanwezige dieren
bij de eerste klinische inspectie in het najaar van 2006 was
het mogelijk de incidentie te bepalen voor morbiditeit en
mortaliteit en een precieze schatting te maken van de \'case
fatality\'. Morbiditeit werd berekend als het aantal dieren
met klinische verschijnselen (bt-geassocieerd) op een
bedrijf in de periode van i juli 2006 tot 31 december 2006,
gedeeld door het gemiddelde aantal dieren dat het risico
liep om de ziekte te krijgen, (aantal dieren dat het risico liep
de ziekte te krijgen aan het begin van de tijdsperiode
aantal dieren dat het risico liep om de ziekte te krijgen aan
het einde van de tijdsperiode)/2, en werd uitgedrukt per
honderd schapen- of rundermaanden risico op ziekte (29).
Mortaliteit werd uitgedrukt als het aantal dieren op een
bedrijf dat stierf (bt-geassocieerd) tussen i juli 2006 en 31
december 2006, gedeeld door het gemiddelde aantal dieren
dat het risico liep om aan bt te sterven. \'Case fatality\' werd
uitgedrukt als het percentage zieke dieren (bt-geassocieerd)
dat daadwerkelijk is gestorven.

Verschillen in gemiddelde bt-geassocieerde morbiditeit en
mortaliteit tussen schapen en rundvee op uitbraakbedrijven
werden getest met Poissonregressie (36). Verschillen in
gemiddelde hersteltijd tussen schapen en runderen op
uitbraakbedrijven werden getest met behulp van \'survival\'-
analyse (36). Verschillen in gemiddelde \'case fatality\' tussen
schapen en rundvee op uitbraakbedrijven werden getest met
behulp van logistische regressieanalyse (36).

Er werden geen bt-geassocieerde klinische verschijnselen
gemeld op geitenbedrijven, of bij geiten op gemengde
bedrijven waar bij runderen en/of schapen bt werd gecon-
stateerd. De mediane bedrijfsgrootte van de btv-8- uitbraak-
bedrijven met schapen was veertien schapen (tabel i), maar
het merendeel van de schapenbedrijven was tamelijk klein:

38 procent van de bedrijven had een bedrijfsgrootte van
maximaal tien schapen. Deze schapenbedrijven lieten de
volgende verdeling zien ten aanzien van het bedrijfstype:
92,9 procent hobby; 5,6 procent commercieel grazend;
1,1 procent fokbedrijf; 0,4 procent dierentuin of kinder-
boerderij. De mediane bedrijfsgrootte van de btv-8-uitbraak-
bedrijven met rundvee was 77 runderen (tabel i), 65 procent
van deze rundveebedrijven had een bedrijfsgrootte van
maximaal honderd dieren. De rundveebedrijven lieten de
volgende verdeling zien ten aanzien van bedrijfstype:
65,3 procent melkvee; 16 procent hobby; 14,7 procent
vleesvee; 2,6 procent fokbedrijf; 1,3 procent handelaar.

Binnen uitbraakbedrijven met schapen waren het
voornamelijk de ooien, en indien aanwezig ook de rammen,
die klinische problemen vertoonden en niet of in een zeer
lage mate de lammeren (tabel 2). Op besmette rundvee-
bedrijven waren het voornamelijk de melkkoeien die
ziekteverschijnselen lieten zien, en niet het jongvee (tabel
3). Indien er op melkveebedrijven andere productietypen
aanwezig waren, zoals fokvee, vleeskalveren, vleesvee of
zoogkoeien, waren het vooral de melkkoeien en zoogkoeien
die klinische verschijnselen vertoonden. Op bedrijven
zonder melkvee maar met andere productietypen waren
het met name de zoogkoeien die kliniek vertoonden.

In de eerste tien uitbraken in Nederland (tabel 4) gaven de
veehouders aan dat zij de eerste klinische verschijnselen
hebben gezien circa twaalf tot zeventien dagen voordat er
via de dierenarts een melding is gedaan naar de overheid.
Nadat in Zuid-Limburg een dierenarts bij de eerste vijf
uitbraken op schapenbedrijven werd geroepen vanwege
klinische problemen werd met de hulp van dierenartsen
van gd Deventer bt gesuggereerd als mogelijke veroor-
zaker van de problemen en werd dit prompt gemeld aan
het meldpunt bij de overheid (42). Vervolgens werden
bloedmonsters verzameld door het specialistenteam van
de vwa en een dag later werd bt bevestigd door het
Nationale Referentie Laboratorium in Lelystad.

Schapenbedrijven	Aantal bedrijven	Min	Max	Mediaan	Gemiddelde
Aantal schapen aanwezig	234	i	1248	14	35.5
Aantal klinisch zieke dieren (bt-geassocieerd) per bedrijf	234	0	121	i	2,7
Proportie zieke schapen (bx-geassocieerd) dat klinisch is hersteld	232	0	100	50	50
Gemiddelde duur tot herstel in dagen van zieke schapen (bx-geassocieerd)	137	2	60	14	17,7
Aantal schapen dat is gestorven (bx-geassocieerd) per bedrijf	234	0	loi	i	1.5
Case Fatality (in %)	233	0	100	50	51
Rundveebedrijven	Aantal bedrijven	Min	Max	Mediaan	Gemiddelde
Aantal runderen aanwezig	164	2	285	77	85,2
Aantal khnisch zieke dieren (Bx-geassocieerd) per bedrijf	164	0	33	i	2,1
Proportie zieke runderen (bx geassocieerd) dat klinisch is hersteld	141	0	100	100	88
Gemiddelde duur tot herstel in dagen van zieke runderen (ax-geassocieerd)	127	0	75	14	18,2
Aantal runderen dat is gestorven (Bx-geassocieerd) per bedrijf	164	0	5	0	0,2
Case Fatality (in %)	141	0	100	0	ii

Tabel i. Enkele epidemiologische karakteristieken van bluetonguevirus serotype 8 schapen- en rundveeuitbraakbedrijven in Nederland in 2006.

btv-8-geassocieerde klinische verschijnselen bij dieren
waren meer prominent aanwezig op schapenbedrijven dan
op rundveebedrijven en bij de dieren op schapenbedrijven
waren andere klinische verschijnselen prominent aanwe-
zig dan op rundveebedrijven. De meest prominente
klinische verschijnselen bij schapen op uitbraakbedrijven
waren: erosies van het mondslijmvlies, koorts, kwijlen,
oedeem van de kop, lippen en kaken, apathie en moeheid,
kreupelheid en gebrek aan eetlust (tabel 5). Bij runderen
waren de meest prominente klinische verschijnselen:
korsten en laesies van het neusslijmvlies, erosies op de
lippen en korsten op de neusspiegel, erosies van het
mondslijmvlies, kwijlen, koorts, conjunctivitis, coronitis,
spiernecrose en stijfheid van de ledematen (tabel 5).

Het mediane aantal zieke schapen op btv-8-uitbraak-
bedrijven was één dier (tabel i). Bijna 80 procent van de
uitbraakbedrijven met schapen had in de onderzoeksperi-
ode van juli tot december 2006 in totaal een of twee
klinisch zieke schapen. Het mediane aantal zieke runde-
ren op btv-8-uitbraakbedrijven was één dier (tabel i).
Bijna 64 procent van de uitbraakbedrijven met rundvee
had in de onderzoeksperiode van juh tot december 2006
een of twee klinisch zieke runderen (bt-geassocieerd). Op

Tabel 2. Verdeling van bt-geassocieerde ziekteverschijnselen over diergroepen binnen btv-8-besmette schapenbedrijven in Nederland in 2006.

Tabel 3. Verdeling van bt-geassocieerde ziekteverschijnselen over productietypen binnen btv-8-besmette rundveebedrijven in Nederland in 2006.

14 procent van de uitbraakbedrijven met rundvee zag de
veehouder geen enkel klinisch ziek rund.
bt-geassocieerde morbiditeit in schapen en runderen
varieerde van nul tot twintig per honderd schaapmaanden
risico om de ziekte te krijgen en tussen de nul en elf per
honderd rundermaanden risico om de ziekte te krijgen
(figuur i). De bt-geassocieerde morbiditeit was 3,2 keer
hoger (95 procent betrouwbaarheidsinterval (Cl): 2,5 - 4,0)
op uitbraakbedrijven met schapen in vergelijking met
uitbraakbedrijven met rundvee.

De mediane proportie zieke schapen en zieke runderen die
herstelden op uitbraakbedrijven, was respectievelijk 50
procent en roo procent (tabel i). Op 39 procent van de
uitbraakbedrijven met schapen en 9 procent van de
uitbraakbedrijven met rundvee, herstelde geen enkele van
de zieke dieren (ze gingen dood), terwijl op 82 procent van
de uitbraakbedrijven met rundvee en 39 procent van de
uitbraakbedrijven met schapen alle zieke dieren herstel-
den. De mediane duur tot herstel van dieren die na klinisch
ziekte herstelden, was veertien dagen, zowel voor schapen
als voor runderen (tabel i). De proportie klinisch zieke
dieren die herstelden, was 8,3 keer hoger ((95 procent ci:
5,5 -13,0) voor rundvee in vergelijking met schapen.

Het mediane aantal schapen dat is gestorven op uitbraak-
bedrijven, was één (tabel i). Bijna 52 procent van de
besmette schapenbedrijven had in de onderzoeksperiode
van juli tot december 2006 een of twee dode schapen,

Figuur i. Verdeling van de morbiditeit per 100 diermaanden risico om bt te krijgen voor besmette schapenbedrijven (N-234) en rundveebedrijven
(N=i64) in Nederiand tijdens de bluetongue serotype 8-epidemie in 2006.

o i 23456 78 9 10 ii 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Mortaliteit per 100 diermaanden risico om te sterven aan bt LH schaap H mndvee

Figuur 2. Verdeling van de mortaliteit per 100 diermaanden risico om te sterven voor besmette schapenbedrijven (N=2 34) en rundveebedrijven (N=t64)
in Nederland tijdens de bluetongue serotype 8-epidemie in 2006.

38 procent van de besmette schapenbedrijven had geen
enkel dood schaap. Het mediane aantal runderen dat is
gestorven op uitbraakbedrijven, was één (tabel i).
14 procent van de besmette rundveebedrijven had in de
onderzoeksperiode van juli tot december 2006 een of twee
dode runderen, 85 procent van de besmette rundvee-
bedrijven had geen enkel dood rund.

De bt-geassocieerde mortaliteit in schapen en runderen
varieerde van nul tot twintig per honderd schaapmaanden
risico op sterven en tussen de nul en vijf per honderd
rundmaanden risico op sterven (figuur 2).

De bt-geassocieerde mortaliteit was 20,3 keer hoger (95
procent Cl: 13,1 - 33,5) op uitbraakbedrijven met schapen
in vergelijking tot uitbraakbedrijven met rundvee.

\'Case fatality\' op BTV-8-bevestigde uitbraakbedrijven
De verdelingskarakteristieken van de \'case fatality\' (cf) op
uitbraakbedrijven is te zien in tabel i. De mediane cf was
50 procent op uitbraakbedrijven met schapen en 0 procent
op uitbraakbedrijven met rundvee. De \'case fatality\' was
13,6 keer hoger (95 procent ci: 8,6 - 22,4) in uitbraak-
bedrijven met schapen in vergelijking tot die met rundvee.

Uitbraak	Species	Datum	Datum klinisch onderzoek	Datum laboratorium-	Datum waarop eerste klinische
nummer		klinische melding	en bloedmonstemame	bevestiging	werden gezien door veehouder
NL2006-r	schaap	r 4-08-2006	14-08-2006	t9-08-2006	or-08-2006
nl 2006-2	schaap	14-08-2006	14-08-2006	r 6-08-2006	or-08-2 006
nl 2006-3	schaap	r 4-08-2006	16-08-2006	r9-08-2006	02-08-2006
nl 2006-4	schaap	14-08-2006	r 5-08-2006	r 8-08-2006	3r-07-2006
nl 2006-5	schaap	16-08-2006	r 7-08-2006	20-08-2006	03-08-2006
nl 2006-6	rund	17-08-2006	r 7-08-2006	20-08-2006	r 7-08-2006
NL2006-7	schaap	16-08-2006	r 7-08-2006	18-08-2008	30-07-2006
NL2006-8	rund	17-08-2006	r 7-08-2006	19-08-2006	03-08-2006
NL 2006-9	schaap	r 7-08-2006	17-08-2006	19-08-2006	12-08-2006
NL2006-I0	rund	16-08-2006	r 7-08-2006	19-08-2006	15-08-2006

Tabel 4. Karakteristieken van de eerste tien bluetonguevirus serotype 8-uitbraken in Nederland.

Doordat bt voor 2006 in dit deel van Europa afwezig was,
werd waarschijnlijk niet snel gedacht dat bt de oorzaak
kon zijn van de waargenomen klinische verschijnselen.
Retrospectief onderzoek in België suggereert dat de eerste
klinische verschijnselen van bt minimaal al half juli
werden gezien op een rundveebedrijf en mogelijk al eerder
(40). In eerste instantie dacht men dat de problemen
werden veroorzaakt door fotosensitiviteit of blootstelling
aan mycotoxinen. Deze eerste gevallen werden op dat
moment niet aan bt toegeschreven, omdat deze dieren
niet werden getest met een diagnostische test ter bevesti-
ging van bt. Later werd bt in deze runderen echter
bevestigd en de klinische verschijnselen die werden
gezien, bieden mogelijk een verklaring voor een misdiag-
nose eind juni (40). Nadat er in Nederland een verdenking
van bt was uitgesproken, werd deze al snel bevestigd in
Lelystad. Maar er was een relatief lange hoog-risicoperiode
(hrp) tussen het waarnemen van de eerste klinische
verschijnselen door de veehouders en de uiteindelijke
melding van een verdenking bij de vwa. Dit is gedeeltelijk

Utrecht wordt fenylbutazon in kleine hoeveelheden op
voorraad gehouden voor de behandeling van paarden (met
name paarden die lijden aan laminitis) die niet of onvol-
doende reageren op een eerder ingestelde therapie met wél
geregistreerde nsaid\'s zoals metacam of quadrisol
(Boissevain 2005, getuigenverklaring hoorzitting veteri-
nair tuchtrecht zaak vb 04/13). Deze paarden worden
uiteraard voor het leven aangemerkt als \'niet bestemd
voor de slacht voor humane consumptie\'.

Uit een eerdere uitspraak van het Veterinair Beroeps-
college (Boissevain 2005, vb 04/13) is gebleken dat deze
zorgvuldige indicatiestelling, met andere woorden: de
documentatie van het eerder uitgebleven effect van
geregistreerde alternatieven en het als gevolg hiervan toch
correct doorlopen van de cascaderegeling, alsmede het
aanmerken van het dier als niet bestemd voor humane
consumptie, essentieel zijn voor het al dan niet tucht-
rechtelijk strafbaar zijn van het gebruik van fenylbutazon.

Mocht de Nederlandse voorschrijver (dierenarts) hierop
worden aangesproken door bijvoorbeeld de klachten-
ambtenaar, dan moet hij aannemelijk kunnen maken dat
er redelijkerwijs geen geregistreerd alternatief bestond
voor het gebruik van fenylbutazon. Hij/zij moet dus in
eerste instantie geregistreerde nsaid\'s hebben ingezet
zonder het gewenste resultaat. Bovendien mag fenylbuta-
zon niet in zodanig grote hoeveelheden bij een dierenarts
voorradig zijn, dat er sprake lijkt te zijn van systematische
(dat wil zeggen meer dan incidentele) toepassing van dit
middel bij meerdere paarden uit het patiëntenbestand.
Daarnaast dient uiteraard elk paard waarbij fenylbutazon
toch wordt toegepast, voor het leven buiten de voedsel-
keten worden gehouden; het betreffende hoofdstuk ix, deel
II van het paardenpaspoort dient te worden afgetekend.

|. de Grauw is student diergeneeskunde, diffco paard op-
dracht volksgezondheid en dr. L.J.A. Lipman is werkzaam
aan hoofdafdeling iras, divisie Veterinaire Volksgezondheid,
faculteit Diergeneeskunde, Yalelaan 2, 3584 cm. Utrecht.

1. Beluche LA, Bertone AL, Anderson DE and Rohde C. Effects of oral
administration of phenylbutazone to horses on in vitro articular
cartilage metabolism. Am J Vet Res 2001; 62 (12): 1916-1921.

2. Boissevain I. \'Buta\': wel of niet toegestaan? Tijdschr Diergeneeskd
2005; 130 (14-15): 445^446-

3. Cohen ML, Ming RH, Gogel HK, Davis M and Pitcher JL Horse pill
("bute") hemorrhage. J Clin Gastroenterol 1988; 10(2): 210-212.

4. Collins LG and Tyler DE. Phenylbutazone toxicosis in the horse: a
clinical study J Am Vet Med Assoc 1984; 184 (6): 699-703.

5. De Veau EJ, Federsoli W, Cullison R and Baker I. Pharmacokinetics of
phenylbutazone in plasma and milk of lactating dairy cows. J Vet
PharmacolTher 1998: 21 (6): 437-443.

6. Erkert RS, MacAllister CG, Payton ME and Clarke CR. Use of force
plate analysis to compare the analgesic effects of intravenous
administration of phenylbutazone and flunixin meglumine in horses
with navicular syndrome. Am J Vet Res 2005; 66 (2) :284-288.

7. Hough ME, Steel CM, Bolton JR and Yovich JV. Ulceration and stricture
of the right dorsal colon after phenylbutazone administration in four
horses. Aust Vet J1999; 77 (12): 785-788.

8. Hu HH, MacAllister CG, Payton ME and Erkert RS. Evaluation of the
analgesic effects of phenylbutazone administered at a high or low
dosage in horses with chronic lameness. J Am Vet Med Asso 2005: 226
(3): 414-417-

9. Karcher LF. Dill SG, Anderson WI and King [M. Right dorsal colitis. ]
Vet Intern Med 1990; 4: 247-253.

10. Kari F, Bûcher}, Haseman J, Eustis S and Huff J. Long-term exposure to
the anti-inflammatory agent phenylbutazone induces kidney tumors
in rats and liver tumors in mice. Jpn ] Cancer Res 1995; 86 (3): 252-263.

11. MacAllister CG, Morgan Sj, Borne AT and Pollet RA. Comparison of
adverse effects of phenylbutazone, flunixin meglumine, and
ketoprofen in horses. J Am Vet Med Assoc 1993; 202 (i): 71-77.

12. Meschter CL, Gilbert M, Krook L, Maylin G and Corradino R. The
effects of phenylbutazone on the intestinal mucosa of the horse: a
morphological, ultrastructural and biochemical study.

13. Owens JG, Kamerling SG, Stanton SR, Keowen ML and Prescott-Ma-
thews IS. Effects of pretreatment with ketoprofen and phenylbutazone
on experimentally induced synovitis in horses. Am J Vet Res 1996 [un;
57 (6): 866-874.

14. Owens JG, Kamerling SG, Stanton SR and Keowen MLEffects of
ketoprofen and phenylbutazone on chronic hoof pain and lameness
in the horse. Equine Vet J1995; 27 (4):296-300.

t5. National Toxicology Program, ntp Toxicology and Carcinogenesis
Studies of Phenylbutazone (cas No. 50-33-9) in F344/N Rats and
B6C3F1 Mice (Gavage Studies). Natl Toxicol Program Tech Rep Ser
1990; 367:1-205.

16. Raekallio M, Taylor PM and Bennett RC. Preliminary investigations of
pain and analgesia assessment in horses administered phenylbuta-
zone or placebo after arthroscopic surgery. Vet Surg 1997; 26 (2):

17. Tobin T Ghay S. Kamerling S, Woods WE, Weckman TJ, Blake ]W and
Lees E Phenylbutazone in the horse: a review. J Vet Pharmacol Ther
1986:9(1): 1-25.

18. Toutain PL, Autefage A, Legrand C and Alvinerie M. Plasma concentra-
tions and therapeutic efficacy of phenylbutazone and flunixin
meglumine in the horse: pharmacokinetic/pharmacodynamic
modelling. I Vet Pharmacol Ther 1994; 17 (6): 459-469.

1. rBi tekst registratiebeschikking Butazolidin® http://www.cbg meb.nl/
lB-teksten/ho387i.pdf

2. 1B2 (»Bijsluiter) tekst van Butazolidin® http://www.cbg-meb.nl/
Bijsluiters/ho387i.pdf

4. eu rasff (Rapid Alert System for Food and Feed) Report 2006 http://
ec.eur0pa.eu/f00d/f00d/rapidalert/rep0rt2006_en.pdf, page 31

5. eu Rapid Alert System for Food and Feed Report 2007/28 http://
ec.europa.eu/food/food/rapidalert/reports/week28-2007_en.pdf,
page 2 (table r)

6. Europese wetgeving te raadplegen via http://eur-lex.europa.eu/
rech_mot.do (zoektermen: fenylbutazon, of: residue)

7. Verordening (eg) 2377/90 (betreffende vaststelling mrl\'s diergenees-
middelen)

ro. Beschikking 2000/68/eg ter wijziging van beschikking 93/623/eeg
(inzake identificatie van paardachtigen)

11. "Positieve lijst" van diergeneesmiddelen voor voedselproducerende
paarden (bijlage bij verordening (eg) 1950/2006)

13. Uitspraak veterinair Beroepscollege vb 04/13: www.agro.nl/vtc/
klachtambtenaarzaken/diergeneesmiddelen/uda_udd/2004-096.pdf

Draxxin® - Het enige injecteerbare
antibioticum geregistreerd voor de
preventie* van iuchtwegaandoeningen

Draxxin«: RECNL 10183. Werlizame stof: tulatliromycine 100 mg/ml. Indicaties/doeldieren; Variren: voor de behandeling en preventie van
respiratoire aandoeningen (SRD) geassocieerd met Actinobmillus pimropmumoniae. P„steurelh mi^lucida en Mycoptemo hyopneumonwe, die
gevoelig zijn voor tulathromycine. Voordat preventief behandeld wordt, dienl aanwezigheid van de zieirte in de koppel aangetoond te zijn. Draxxin
dient alleen gebruikt te worden als verwacht wordt dat de varkens binnen 2-3 dagen ziel< zullen worden. Rund: voor de behandeling en preventie
van respiratoire aandoeningen (BRD) geassocieerd met IMormheimio haemolftica, PasttmeU mu/toddo, Hiitophihs som™ ( voorheen Haemophilus
somnus) en Mycoplasma bom, die gevoelig zijn voor tulathromycine. Voor de behandeling van infectieuze bovine keratoconjunctivitis (I BK)
geassocieerd met MoraKella bo«s, die gevoelig is voor tulathromycine Dosering: 1 ml/40 kg lichaamsgewicht, intramusculair. Wachttiid vlees: Varken
33 dagen Rund 49 dagen. Bijwerkingen; Varken: geen bekend, rund: voorbijgaande pijnreactie en lokale zwelling rond de injectieplaats. Deze kan
tot 30 dagen aanhouden. Contra-indicaties: Niet gebruiken in geval van overgevoeligheid voor macroliden. Niet geiiiktijdig met andere macroliden
of lincosamiden gebruiken. Niet gebruiken bij runderen die bestemd zijn voor de productie van melk voor humane consumptie binnen 2 maanden
voor de afkalfdatum. Kanalisatiestatus: UDA, mag alleen op diergeneeskundig voorschrift worden verstrekt.

O 2008 Pfizer Animai Hcaltii bv - Capelle a/d Usse! ® lïlerkiiaani Pfizer Inc., N.Y.. U.SA.

Deze keer geen dierenarts die hulp
weigert, maar juist eentje die op
zondag wél hulp verleent. Ook dat
schiet de eigenaar echter in het
verkeerde keelgat, want de dieren-
arts had dat niet zonder zijn toe
stemming mogen doen.

Een zieke vogel liever gezegd, want
deze grijze roodstaartpapegaai braakt
en maakt rare bewegingen met haar
nek. De eigenaar ziet het een paar
dagen aan, maar stapt op maandag
toch maar naar de dierenarts. De
dierenarts verdenkt het dier van pds,
gastritis, vergiftiging met zware
metalen of schimmel. Hij stelt de
eigenaar voor het dier in de kliniek op
te nemen, zodat hij röntgenfoto\'s kan
maken en bloedonderzoek kan doen.
Ondertussen krijgt het dier vocht,
sondevoeding, Kaopectate en Baytril,
maar de dierenarts ziet Lorre met lede
ogen slechter worden. Hij belt de
eigenaar, die het dier in het weekend
weer thuis wil hebben. De dierenarts
legt echter uit dat er meer onderzoek
nodig is. Als de papegaai op zaterdag
bijna geen ontlasting heeft geprodu-
ceerd, meent de dierenarts dat er
onmiddellijk moet worden inge-
grepen. Misschien is er sprake van
verklevingen, die voor de papegaai een
doodvonnis betekenen. Dus hij besluit
tot een endoscopie. Zo kan hij uit-
vinden wat er aan de hand is en iets
aan de verklevingen doen.

De dierenarts meent bij de endoscopie
een zeer ernstige schimmelinfectie
waar te nemen en besluit de volgende
dag de eigenaar te bellen om te
overleggen over het toedienen van
amphotericine. Te laat. De volgende
dag ligt de vogel in de kliniek met de
pootjes omhoog. Volgens de dierenarts
is dat het gevolg van de schimmelin-
fectie, maar de eigenaar is zeer
verbolgen. Hij wist immers van geen
endoscopie af en wie denkt die
dierenarts wel dat hij is om zonder
toestemming diergeneeskundige
handelingen uit te voeren? Hij is
ervan overtuigd dat de papegaai is
overleden aan de endoscopie, en de
vogel wordt naar Utrecht gestuurd
voor sectie. Het niet verlossende
antwoord volgt al snel: \'Dier heeft een
duidelijke stoornis in de motoriek van
de magen met duidelijke aanwij-
zingen voor pds. Daarnaast is er een
perforerend trauma met bloeding in
het coeloom en een gat in de klier-
maag opgetreden. Hierdoor via de
luchtzakken aspiratie van voedsel,
leidende tot een aspiratiepneunomie.\'

De eigenaar trekt snel zijn con-
clusies: de vogel is niet overleden aan
schimmel, terwijl zijn dierenarts dit
wel had gezegd; de vogel is wél
overleden aan een endoscopie waar-
voor hij als eigenaar geen toestem-
ming had gegeven. Eigenmachtig een
dodelijke endoscopie uitvoeren? Dat is
voer voor het Tuchtcollege!

Het Tuchtcollege zit met de toe-
stemmingsvraag in zijn maag. Mag
een dierenarts tijdens een opname in
de kliniek een ingreep uitvoeren
waarvoor de eigenaar geen toestem-
ming heeft verleend? Tijdens de
zitting geeft de eigenaar sputterend
toe dat hij die toestemming misschien
heus wel had gegeven als de dierenarts
had gebeld, maar de dierenarts hééft
niet gebeld en nu is zijn Lorre dood.
De dierenarts brengt daar tegenin dat
er bij het overleg over de opname al
sprake is geweest van een mogelijke
endoscopie en dat hij daarom van
toestemming kon uitgaan. Een lastige
vraag, waarover een helder oordeel
welkom zou zijn. Omdat de discussie
echter uitmondt in een \'welles-nietes\'-
verhaal, is niet meer na te gaan wat er
precies is afgesproken tussen eigenaar
en dierenarts. In dergelijke gevallen
onthoudt het Tuchtcollege zich van
een oordeel. Het was netter geweest
als de dierenarts, als hij toch op
zondag de endoscopie uitvoerde, ook
direct de eigenaar had gebeld met zijn
bevindingen, maar dat is in dit geval
niet voldoende voor een tuchtrechte-
lijk verwijt.

Verder staat het vast dat de pape-
gaai perforaties en verklevingen had.
Die verklevingen kunnen heel goed
zijn veroorzaakt door schimmel, dus
een verkeerde diagnose kan de
dierenarts niet worden verweten. Wel
heeft hij met de endoscopie schade
veroorzaakt, en te prijzen is dat niet.
De redding van de dierenarts is het
sectierapport, waaruit blijkt dat de
vogel leed aan pds. Daar zou het dier
hoe dan ook aan zijn doodgegaan, de
endoscopie heeft dit proces waar-
schijnlijk alleen versneld.

Jammer voor Lorre en zijn baasje,
maar de klacht wordt ongegrond
verklaard. Was het dier blijven leven,
dan had de eigenaar misschien niet
geklaagd over het gebrek aan toestem-
ming. Betekent dat, dat we in het
weekend niet te ijverig moeten zijn of
dat het wachten is op een volgende
principiële eigenaar?

Een eenmalige, intranasale
vaccinatie met Nobivac KC biedt
gedurende 1 jaar bescherming
tegen kennelhoest veroorzaakt
door Bordetella bronchiseptica (Bb)
en canine Parainfluenza (CPi).

Intervet Nederiand bv
Postbus 50
5830 AB Boxmeer
Tel: 0485 587652
F44/i0485 587653
www.intervet.nt

De Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde
(knmvd) zet zich actief in om het
dierenwelzijn in Nederland te
bevorderen. Volgens artikel lo van de
Code voor de dierenarts (i) draagt de
dierenarts er naar vermogen aan bij
dat geen onnodig leed wordt berok-
kend aan een dier of afbreuk wordt
gedaan aan het welzijn.

Binnen de Europese Unie (eu) is in
Richtlijn 93/119/ec vastgelegd dat bij
het slachten of het doden van
productiedieren elke vermijdbare pijn,
opwinding of elk vermijdbaar lijden
moet worden voorkomen. Om die
reden worden evenhoevigen, herkau-
wers, varkens, konijnen en pluimvee
voorafgaand aan het slachten be-
dwelmd. Volgens verscheidene
religieuze overtuigingen mogen
dieren voorafgaand aan het slachten
echter niet worden bedwelmd (ritueel
slachten). De eu-richtlijn biedt
lidstaten daarom ruimte voor het
toestaan van uitzonderingen.

Op basis van deze ontheffings-
mogelijkheid staan de meeste lid-
staten het onbedwelmd slachten in
beperkte mate toe. Er zijn daarentegen
ook landen waar dit verboden is.
Voorbeelden daarvan zijn Zwitserland,
Noorwegen, Zweden, Finland en
IJsland.

Op grond van artikel 44 van de
Gezondheids- en welzijnswet voor
dieren is onbedwelmd slachten
volgens de Islamitische en de Joodse
ritus in Nederland toegestaan binnen
het door de wetgever daarvoor
gecreëerde kader: het Besluit ritueel
slachten van 6 november 1996.

Tot 2006 was de Regeling aanwij-
zing slachtinrichtingen van kracht. De
slachtplaatsen voor het onbedwelmd
slachten werden aangewezen en er
was een behoefteverklaring nodig
waarin het aantal te slachten dieren
werd opgegeven. Tegenwoordig is het
voldoende als de slachtinrichtingen
bij de Voedsel en Warenautoriteit
melden dat men wil slachten volgens
de Joodse of Islamitische ritus. Een
behoefteverklaring is niet meer
vereist.

De Federation of Veterinarians in
Europe (fve) heeft in 2002 een
standpunt ingenomen ten aanzien
van het onbedwelmd slachten van
dieren (2). De fve is in principe tegen
het onbedwelmd slachten. Zolang het
echter toegelaten is, verbindt de fve er
strikte voorwaarden aan.

In Nederland worden momenteel
gedurende het hele jaar en tijdens het
offerfeest in circa 65 slachtplaatsen
dieren onbedwelmd geslacht volgens
de Islamitische en Joodse ritus.

Uit de Wijziging regeling aan-
wijzing slachtinrichtingen 2004 van
20 april 2005 zijn de volgende vast-
gestelde maximumaantallen on-
bedwelmd te slachten dieren voor
2005 af te leiden:

Het werkelijke aantal onbedwelmd
geslachte dieren ligt lager, maar exacte
cijfers hierover zijn niet beschikbaar.
In Nederland wordt binnen de
Islamitische ritus in beperkte mate
ook bedwelmd geslacht maar exacte
aantallen daarvan ontbreken even-
eens.

Afhankelijk van de religieuze
overtuiging worden verschillende
slachtwijzen toegepast. Tot de
onderdelen waarop de methode kan
variëren, behoren:

- de mogelijkheid tot (reversibele)
onderbreking van het bewustzijn
vooraf of direct aansluitend op de
halssnede.

De wijze van slachten en het proces dat
daaraan vooraf gaat, is sterk bepalend
voor de mate van aantasting van het
dierenwelzijn. Aan de vakbekwaam-
heid van de uitvoerder van het
onbedwelmd slachten worden slechts
beperkte wettelijke eisen gesteld.

Het uitselecteren, verplaatsen en
fixeren neemt bij onbedwelmd
slachten over het algemeen meer tijd
in beslag dan bij een regulier slacht-
proces. In de meeste gevallen zijn
verregaande maatregelen nodig om
het dier te fixeren. Runderen worden
voorafgaand aan het toebrengen van
de halssnede met behulp van een
kantelapparaat in zij- of rugligging
gebracht. Schapen en geiten worden
in een speciale \'restrainer\' of op een
burrie op de rug liggend vastgehou-
den. Dit leidt tot additionele stress bij
de toch al angstige dieren. Tijdens dit
proces is de kans op complicaties en
fouten groot, hetgeen op gespannen
voet staat met artikel 3 van het Besluit
ritueel slachten. Daarin is conform de
Richtlijn (eu) nr.93/119 (17) bepaald
dat bij het verplaatsen, onderbrengen,
fixeren, slachten of doden de dieren
elke vermijdbare opwinding of pijn,
elk vermijdbaar lijden en alle vermijd-
bare verwondingen en kneuzingen
moeten worden bespaard. Problemen
door het verzet van het dier bij de
fixatie kunnen bij het onbedwelmd
slachten de periode tot het intreden
van het bewustzijnsverlies sterk
verlengen.

de hals doorgesneden. Na het aan-
brengen van de halssnede treedt niet
onmiddellijk bewustzijnsverlies op.
De periode tot het optreden van
bewustzijnsverhes kan in lengte sterk
variëren afhankelijk van de diersoort,
de wijze van het aanbrengen van de
halssnede en de manier van verbloe-
den. Bij runderen en schapen kan deze
periode oplopen tot twee minuten (3,
4, 5,6,13,14,15). Tijdens deze periode
is het dier bij kennis en is er zeer
waarschijnlijk sprake van onnodige
pijn en lijden vanwege onder andere:

- de toegebrachte halssnede
waarbij verschillende van zenuw-
weefsel voorziene weefsels worden
gekliefd;

- de mogelijkheid tot het inademen
van bloed en in het geval van
herkauwers ook van de pens-
inhoud;

- de ademnood die kan optreden
door zenuwbeschadiging van de
nervus vagus en de nervus phreni-
cus, met onder meer het ontbreken
van de hoestreflex als gevolg;

- de mogelijkheid van stress als
gevolg van een plotselinge bloed-
drukdaling (3, 5).

Bij runderen wordt bij de halssnede de
arteria vertebralis niet doorgesneden
(4). Dit bloedvat verzorgt een deel van
de bloedvoorziening van de hersenen.
Daardoor is de periode tot het op-
treden van bewustzijnsverlies bij
runderen aanmerkelijk langer dan bij
andere dieren die onbedwelmd
worden geslacht. Het welzijn tijdens
het slachtproces wordt met name bij
runderen ernstig aangetast.

Uit wetenschappelijk onderzoek
blijkt dat bij dieren die bij bewustzijn
geslacht worden, het dierenwelzijn
meer is aangetast dan bij het reguliere
slachtproces (3,6,7). Wanneer men
daarbij de duur van het totale proces
van het onbedwelmd slachten (van
uitselecteren en fixatie tot bewust-
zijnsverlies als gevolg van het verbloe-
den) in aanmerking neemt, is erbij het
grootste deel van de schapen en bij
alle runderen sprake van onaanvaard-
bare pijn en lijden.

Naast welzijnsaantasting bestaat er
nog een ander probleem. Omdat er
meer wordt geproduceerd dan nodig
is, wordt een deel van het vlees van in
Nederland onbedwelmd geslachte
dieren geëxporteerd. Bovendien komt
het vlees dat op basis van rituele eisen
wordt afgekeurd, in Nederland
ongeëtiketteerd terecht in de reguliere
consumptieketen. Zo mag volgens de
Israëlitische rite de achterhand vaak
niet geconsumeerd worden en wordt
dit vlees afgezet in het gangbare
consumptiekanaal.

In Nederland wordt de mate van
toezicht tijdens een keuring afhanke-
lijk gesteld van het aantal geslachte
dieren. Omdat het in verhouding met
de reguliere slacht om geringe
aantallen dieren gaat, is het toezicht
bij een deel van de slachtplaatsen
waar dieren ritueel worden geslacht,
beperkt. Continu toezicht gedurende
het hele slachtproces van alle dieren
vindt dan niet plaats.

Wanneer dieren (en met name
runderen) in staande positie zouden
worden geslacht kan dit de fixatietijd,
de angst en de stress tijdens het
slachtproces verminderen. Er zijn
reeds enkele alternatieve methoden
van fixatie ontwikkeld waarbij de
slachtdieren niet op hun zij of rug
worden gekanteld, maar in staande
positie worden geslacht. Hiernaar
moet echter verder onderzoek worden
gedaan.

Dieren die onbedwelmd worden
geslacht, kunnen direct na het
aanbrengen van de halssnede gescho-
ten worden. Dit verkort de periode dat
de dieren bij bewustzijn zijn aanmer-
kelijk en komt tegemoet aan de
religieuze eis dat dieren voorafgaand
aan de slacht niet bedwelmd mogen
worden.

Een andere alternatieve methode is
het toedienen van een reversibele
bedwelming voorafgaand aan het
ritueel slachten.

In Nieuw-Zeeland zijn reeds
protocollen ontwikkeld voor elektri-
sche bedwelming die niet in s\'.rijd
worden geacht met de voorschriften
van bepaalde religies (2).

Op dit moment wordt er in
Nederland binnen Islamitische
kringen al op beperkte schaal bedwel-
ming toegepast voorafgaand aan het
slachten. De acceptatie hiervan zou
kunnen worden bevorderd.

- tijdens het slachtproces elke
vermijdbare pijn, opwinding of elk
vermijdbaar lijden bij een dier zo
veel mogelijk moet worden
vermeden;

- er binnen de wetenschappelijke
wereld overeenstemming bestaat
over het feit dat door het niet
bedwelmen van een dier vooraf-
gaand aan de halssnede en tijdens
het verbloeden welzijnsproblemen
worden veroorzaakt;

- door de noodzakelijke fixatie-
technieken bij onbedwelmd
slachten het dier voorafgaand aan
de halssnede en tijdens het
verbloeden additionele stress
ervaart;

- er tussen diersoorten verschillen
bestaan in de mate van welzijns-
aantasting;

- het beleven van geloofsover-
tuigingen binnen een geloofs-
gemeenschap een dynamisch
proces is waardoor veranderingen
mogelijk zijn gebleken die dier-
vriendelijke aanpassingen van de
rituelen toelaten;

- de dierenarts er naar vermogen
aan bijdraagt dat er niet onnodig
leed wordt berokkend lan het dier
of afbreuk wordt gedaan aan het
welzijn van het dier (i)

- de (keurings)dierena:ts in de rol
van toezichthouder op basis van
het Besluit ritueel slachten
hierdoor een moreel dilemma
heeft,

De knmvd vindt dat het dieren-
welzijn bij het onbedwelmd slachten
van runderen en in mindere mate bij
dat van schapen onaanvaardbaar
wordt aangetast.

Onder de huidige wet- en regel-
geving, waarbinnen het onbedwelmd
slachten volgens bepaalde riten is
toegestaan, zijn het vooral de omstan-
digheden, die de mate van aantasting
van dierenwelzijn bepalen.

Zolang het onbedwelmd slachten van
runderen, schapen, geiten en pluim-
vee in Nederland nog mag worden
uitgevoerd, stelt de knmvd dat er
specifieke voorwaarden moeten
worden gesteld aan de omstandig-
heden en aan het slachtproces:

- Het onbedwelmd slachten mag
alleen plaatsvinden onder perma-
nent toezicht en continue aan-
wezigheid van een keuringsdieren-
arts;

- Het personeel van het slachthuis
en de persoon die de slachting
uitvoert, moeten speciaal en
aantoonbaar getraind zijn;

- Er moet met grote spoed onder-
zoek worden gedaan naar betere
fixatiemethoden van runderen;

- Met andere slachthandelingen
mag pas worden aangevangen
nadat het dier zijn bewustzijn
verloren heeft. Deze tijd is afhanke-
lijk van de diersoort en dient voor
runderen en schapen op minimaal
twee minuten te worden gesteld;

- De wondranden mogen bij het
verbloeden niet tegen elkaar aan
komen te liggen, zodat de uit-
stroom van bloed niet wordt
belemmerd;

- Bij pluimvee moet de snelheid
van de slachtlijn zo worden
aangepast dat het mogelijk is
manueel te doden door het aan
beide zijden van de hals door-
snijden van alle bloedvaten;

- De werkelijke aantallen van per
diersoort per jaar onbedwelmd
geslachte dieren moeten bekend
worden gemaakt;

- Er mogen niet meer dieren
onbedwelmd worden geslacht dan
nodig zijn voor de behoefte aan
vlees van de Islamitische en joodse
gemeenschap in Nederland;

- Vlees van onbedwelmd geslachte
dieren moet voor consumenten in
de winkel duidelijk herkenbaar
zijn door middel van etikettering;

- Er is meer en systematisch
onderzoek nodig naar de welzijns-
aantasting tijdens het bedwelmd
en onbedwelmd slachten;

- Er moet actief onderzoek worden
verricht naar alternatieve metho-
den van (reversibele) bedwelming;

- De acceptatie hiervan onder de
Islamitische en Joodse gemeen-
schap moet worden bevorderd;

- De overheid moet, zoals is
aangegeven in de nota van toelich-
ting van het Besluit ritueel slachten
(lo), samen met de Islamitische en
Joodse gemeenschap streven naar
het terugdringen van het aantal
onbedwelmd geslachte dieren.

3. Von V/enzlawowicz M., Von Holleben
K.,Tierschutz bei derbetaubingslosen
Slachting aus religiösen Grunden, BSI
Swartzenbeck, 2007

4. Blackmore, D.K. et al. Differences in the
behaviour of sheep and calves during
slaughter. Res. Vet. Sci. 1984; 37: 223-226.

5. Blackman, N.L et al. Differences in blood
supply to the cerebral cortex between sheep
and calves during slaughter. Res Vet Sci.,
1986; 40:252-254.

6. European Food Safety Authority Welfare
aspects of the main systems of killing and
stunning the main commercial species of
animals, efsa Journal 2004; 45:1-29.

7. Neville G. Gregory, Physiology and
Behaviour of Animal Suffering, ufaw animal
welfare series, 2004,5.

8. Schulze W., Schultze-Petzold H., Hazem A.S.,
and Gross R.. Deutsche Tieraerztliche
Wochenschrift 1978; 85:62-66.

9. Rosen S.D. Physiological insights into
Shechita. Veterinary Record 2004; 154:
759-765-

10. Grandin, T. and Regenstein, J.M. Religious
slaughter and animal welfare: a discussion
for meat scientists. Meat Focus International,
March 1994:115-123.

13. Daly C.C, Kallweit, E., Ellendorf, F Cortical
function of cattle during slaughter:
Conventional captive bolt stunning
followed by exsanguination compared with
shechita slaughter Veterinary Record April
2,1988.

14. Newhook, j. C. and Blackmore, D. K.
Electroencephalographic studies of stunning
and slaughter of sheep and calves; Part i- the
onset of permanent insensibility in sheep
during slaughter Meat science 6 1982.

15. Barnett, J. L, Cronin, G. M., and Scott, P C.
Behaviourai responses of poultry during
kosher slaughter and their implicauons for
the birds\' welfare. The Veterinary Record,
January 13, 2007.

17. Richtlijn (EG. 93/119, 22 december 1993
inzake de bescherming van dieren bij het
slachten of doden

Mocht de Nederlandse voorschrijver (dierenarts) hierop
worden aangesproken door bijvoorbeeld de klachten-
ambtenaar, dan moet hij aannemelijk kunnen maken dat
er redelijkerwijs geen geregistreerd alternatief bestond
voor het gebruik van fenylbutazon. Hij/zij moet dus in
eerste instantie geregistreerde nsaid\'s hebben ingezet
zonder het gewenste resultaat. Bovendien mag fenylbuta-
zon niet in zodanig grote hoeveelheden bij een dierenarts
voorradig zijn, dat er sprake lijkt te zijn van systematische
(dat wil zeggen meer dan incidentele) toepassing van dit
middel bij meerdere paarden uit het patiëntenbestand.
Daarnaast dient uiteraard elk paard waarbij fenylbutazon
toch wordt toegepast, voor het leven buiten de voedsel-
keten worden gehouden; het betreffende hoofdstuk ix, deel
11 van het paardenpaspoort dient te worden afgetekend.

[. de Grauw is student diergeneeskunde, diffco paard op-
dracht volksgezondheid en dr. LJ.A. Lipman is werkzaam
aan hoofdafdeling i ras, divisie Veterinaire Volksgezondheid,
faculteit Diergeneeskunde, Yalelaan 2, 3584 cm. Utrecht.

1. Beluche LA, Bertone AL, Anderson DE and Rolide C. Effects of oral
administration of phenylbutazone to horses on in vitro articular
cartilage metabolism. Am J Vet Res 2001:62 (12): 1916-1921.

2. Boissevain I. \'Buta\': wel of niet toegestaan? Tijdschr Diergeneeskd
2005; 130(14-15): 445-446.

3. Cohen ML, Ming RH, Gogel HK, Davis M and Pitcher JL. Horse pill
("bute") hemorrhage. J Clin Gastroenterol 1988; 10 (2): 210-212.

4. Collins LG and Tyler DE. Phenylbutazone toxicosis in the horse: a
clinical study J Am Vet Med Assoc 1984; 184 (6): 699-703.

5. De Veau EJ, Pedersoli W, Cullison R and Baker J. Pharmacokinetics of
phenylbutazone in plasma and milk of lactating dairy cows. J Vet
Pharmacol The: 1998; 21 (6):437-443.

7. Hough ME, Steel CM, Bolton JR and Yovich JV. Ulceration and stricture
of the right dorsal colon after phenylbutazone administration in four
horses. Aust Vet J1999; 77(12): 785-788.

9. Karcher LR Dill SG, Anderson W1 and King JM. Right dorsal colitis. J
Vet Intern Med 1990; 4: 247-253.

10. Kari E Bucher J, Haseman J, Eustis S and Huff J. Long-term exposure to
the anti-inflammatory agent phenylbutazone induces kidney tumors
in rats and liver tumors in mice. Jpn J Cancer Res 1995; 86 (3): 252-263.

11. MacAllister CG, Morgan SJ, Borne AT and Pollet RA. Comparison of
adverse effects of phenylbutazone, flunixin meglumine, and
ketoprofen in horses. J Am Vet Med Assoc 1993; 202 (i): 71-77.

12. Meschter CL, Gilbert M, Krook L, Maylin G and Corradino R. The
effects of phenylbutazone on the intestinal mucosa of the horse: a
morphological, ultrastructural and biochemical study.

13. Owens JG, Kamerling SG, Stanton SR, Keowen ML and Prescott-Ma-
thews JS. Effects of pretreatment with ketoprofen and phenylbutazone
on experimentally induced synovitis in horses. Am J Vet Res 1996 Jun;
57 (6): 866-874.

14. Owens JG, Kamerling SG, Stanton SR and Keowen MLEffects of
ketoprofen and phenylbutazone on chronic hoof pain and lameness
in the horse. Equine Vet J1995; 27 (4):296-300.

15. National Toxicology Program, ntp Toxicology and Carcinogenesis
Studies of Phenylbutazone (cas No. 50-33-9) in F344/N Rats and
B6C3F1 Mice (Gavage Studies). Natl Toxicol Program Tech Rep Ser
1990; 367:1-205.

17. Tobin X Chay S, Kamerling S, Woods WE, Weckman TJ, Blake JW and
Lees P Phenylbutazone in the horse: a review. J Vet Pharmacol Ther
1986:9(1): 1-25.

I. IBi tekst registratiebeschikking Butazolidin® http://www.cbg-meb.nl/
IB-teksten/ho387i.pdf

3. Cascaderegeling paard (fve), te raadplegen via www.knmvd.nl of
www.paardendierenarts.nl (inloggen vereist)
EU RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed) Report 2006 http://
ec.europa.eu/food/food/rapidalert/report2006_en.pdf, page 31
eu Rapid Alert System for Food and Feed Report 2007/28 http://
ec.europa.eu/food/food/rapidalert/reports/week28-2007_en.pdf,
page 2 (table i) ., ■

6. Europese wetgeving te raadplegen via http://eur-lex.eur0p4.eu/
rech_mot.do (zoektermen: fenylbutazon, of: residue)

7. Verordening (eg) 2 3 77/90 (betreffende vaststelling m rl\'s diergenees-
middelen)

10. Beschikking 2000/68/eg ter wijziging van beschikking 93/623/eeg
(inzake identificatie van paardachtigen)

II. "Positieve lijst" van diergeneesmiddelen voor voedselproducerende
paarden (bijlage bij verordening (eg) 1950/2006)

13. Uitspraak veterinair Beroepscollege vb 04/13: www.agro.nl/vtc/
klachtambtenaarzaken/diergeneesmiddelen/uda_udd/2004-096.pdf

Draxxin® - Het enige injecteerbare
antibioticum geregistreerd voor de
preventie* van iuchtwegaandoeningen

Draxxin«: RECNL 10183. Werlizame stof: tulatliromycine 100 mg/ml. Indicaties/doeldieren: Vari<en: voor de behandeling en preventie van
respiratoire aandoeningen (SRD) geassocieerd met Actinobmillus pimropmumoniae. Pasteurelh mulucida en Mycoplasma hyopmamorme. die
gevoelig zijn voor tulathromycine. Voordat preventief behandeld wordt, dienl aanwezigheid van de zieicte in de koppel aangetoond te zijn. Draxxin
dient alleen gebruikt te worden als verwacht wordt dat de varkens binnen 2-3 dagen ziek zullen worden. Rund: voor de behandeling en preventie
van respiratoire aandoeningen (BRD) geassocieerd met Mambtimia haemolytica, PasttmeU mu/toddo, Histophihs somw ( voorheen Haemophilus
somms) en Mycoplasma bovis, die gevoelig zijn voor tulathromycine. Voor de behandeling van infectieuze bovine keratoconjunctivitis (I BK)
geassocieerd met MoraKella bovis, die gevoelig is voor tulathromycine Dosering: 1 ml/40 kg lichaamsgewicht, intramusculair. Wachttiid vlees: Varken
33 dagen Rund 49 dagen. Bijwerkingen; Varken: geen bekend, rund; voorbijgaande pijnreactie en lokale zwelling rond de injectieplaats. Deze kan
tot 30 dagen aanhouden. Contra-indicaties: Niet gebruiken in geval van overgevoeligheid voor macroliden. Niet geiiiktijdig met andere macroliden
of lincosamiden gebruiken. Niet gebruiken bij runderen die bestemd zijn voor de productie van melk voor humane consumptie binnen 2 maanden
voor de afkalfdatum. Kanalisatiestatus: UDA, mag alleen op diergeneeskundig voorschrift worden verstrekt.

O 2008 Pfizer Animal Hcaltii bv - Capelle a/d Ussel ® l^lerknaam Pfizer Inc., N.Y.. U.SA.

Een eenmalige, intranasale
vaccinatie met Nobivac KC biedt
gedurende 1 jaar bescherming
tegen kennelhoest veroorzaakt
door Bordetella bronchiseptica (Bb)
en canine parainfluenza (CPi).

reld van h^en, niezen en/of hoesten, met name in zeer jonge gevoelige
b 6 weken uttschetden en de parainfluenza vaccinsUm gedurende enkele dagoM
schaden en kan het risico op bijwerkingen veroorzaakt door de levende Uä^t

met het vaccin «Loevaccineerde honden tot 6 weken na vaccinatie te vermijden.Maini^an«
Juiter. REC NL 09761 UDD.

De Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde
(knmvd) zet zich actiefin om het
dierenwelzijn in Nederland te
bevorderen. Volgens artikel lo van de
Code voor de dierenarts (i) draagt de
dierenarts er naar vermogen aan bij
dat geen onnodig leed wordt berok-
kend aan een dier of afbreuk wordt
gedaan aan het welzijn.

Op basis van deze ontheffings-
mogelijkheid staan de meeste Hd-
staten het onbedwelmd slachten in
beperkte mate toe. Er zijn daarentegen
ook landen waar dit verboden is.
Voorbeelden daarvan zijn Zwitserland,
Noorwegen, Zweden, Finland en
IJsland.

De Federation of Veterinarians in
Europe (eve) heeft in 2002 een
standpunt ingenomen ten aanzien
van het onbedwelmd slachten van
dieren (2). De fve is in principe tegen
het onbedwelmd slachten. Zolang het
echter toegelaten is, verbindt de eve er
strikte voorwaarden aan.

In Nederland worden momenteel
gedurende het hele jaar en tijdens het
offerfeest in circa 65 slachtplaatsen
dieren onbedwelmd geslacht volgens
de Islamitische en Joodse ritus.

Uit de Wijziging regeling aan-
wijzing slachtinrichtingen 2004 van
20 april 2005 zijn de volgende vast-
gestelde maximumaantallen on-
bedwelmd te slachten dieren voor
2006 af te leiden:

Afhankelijk van de religieuze
overtuiging worden verschillende
slachtwijzen toegepast. Tot de
onderdelen waarop de methode kan
variëren, behoren:

- de mogelijkheid tot (reversibele)
onderbreking van het bewustzijn
vooraf of direct aansluitend op de
halssnede.

de hals doorgesneden. Na het aan-
brengen van de halssnede treedt niet
onmiddellijk bewustzijnsverlies op.
De periode tot het optreden van
bewustzijnsverlies kan in lengte sterk
variëren afhankehjk van de diersoort,
de wijze van het aanbrengen van de
halssnede en de manier van verbloe-
den. Bij runderen en schapen kan deze
periode oplopen tot twee minuten (3,
4, 5,6,13,14,15). Tijdens deze periode
is het dier bij kennis en is er zeer
waarschijnlijk sprake van onnodige
pijn en lijden vanwege onder andere:

- de toegebrachte halssnede
waarbij verschillende van zenuw-
weefsel voorziene weefsels worden
gekliefd;

- de mogelijkheid tot het inademen
van bloed en in het geval van
herkauwers ook van de pens-
inhoud;

- de ademnood die kan optreden
door zenuwbeschadiging van de
nervus vagus en de nervus phreni-
cus, met onder meer het ontbreken
van de hoestreflex als gevolg;

- de mogelijkheid van stress als
gevolg van een plotselinge bloed-
drukdaling (3, 5).

Uit wetenschappelijk onderzoek
blijkt dat bij dieren die bij bewustzijn
geslacht worden, het dierenwelzijn
meer is aangetast dan bij het reguliere
slachtproces (3,6,7). Wanneer men
daarbij de duur van het totale proces
van het onbedwelmd slachten (van
uitselecteren en fixatie tot bewust-
zijnsverlies als gevolg van het verbloe-
den) in aanmerking neemt, is er bij het
grootste deel van de schapen en bij
alle runderen sprake van onaanvaard-
bare pijn en lijden.

Een andere alternatieve methode is
het toedienen van een reversibele
bedwelming voorafgaand aan het
ritueel slachten.

In Nieuw-Zeeland zijn reeds
protocollen ontwikkeld voor elektri-
sche bedwelming die niet in strijd
worden geacht met de voorschriften
van bepaalde religies (2).

Op dit moment wordt er in
Nederland binnen Islamitische
kringen al op beperkte schaal bedwel-
ming toegepast voorafgaand aan het
slachten. De acceptatie hiervan zou
kunnen worden bevorderd.

- tijdens het slachtproces elke
vermijdbare pijn, opwinding of elk
vermijdbaar lijden bij een dier zo
veel mogelijk moet worden
vermeden;

- door de noodzakelijke fixatie-
technieken bij onbedwelmd
slachten het dier voorafgaand aan
de halssnede en tijdens het
verbloeden additionele stress
ervaart;

- er tussen diersoorten verschillen
bestaan in de mate van welzijns-
aantasting;

- de dierenarts er naar vermogen
aan bijdraagt dat er niet onnodig
leed wordt berokkend aan het dier
of afbreuk wordt gedaan aan het
welzijn van het dier (i);

- de (keurings)dierenarts in de rol
van toezichthouder op basis van
het Besluit ritueel slachten
hierdoor een moreel dilemma
heeft,

De KNMVD vindt dat het dieren-
welzijn bij het onbedwelmd slachten
van runderen en in mindere mate bij
dat van schapen onaanvaardbaar
wordt aangetast.