SPECIMEN HISTORICÜM INAUGURALE

de

PÏÏILOPOEMENE

®JüSQüE IN AGHAEOEUM EEIPmiCAM lEEITIS

QÜOD ,

ANNUENTE SUMMO NUMINE,

EX AUCTOEITATE KECTOEIS MAGKIEICI

HENRIGI GHRISTIANI MILLIES,

TIIEOLOGIAE DOOT. Eï IN 3?AC. LITERAKTA PKOP. OKD.,
NEC NOlr

amplissimi senatüs academici consensu

^^obilissimae facultatis philosophiae theoreticae
et literarum humaniorum decreto,

pro gradu doctoratus

sümmisque in

PHILOSOPHIA THBORETICA ET LITIRIS HÜMANIOEIBUS
HONOKIBUS AC PRITILEGIIS

iM ACAÖEMiA RMEI^O-ïaAiEGïÜNA

KITE Eï LEGITIME OONSEQUEKDIS ,

DIE XVIII M. OCTOBEIS MDCCCLXVI, HORA II
erüditoeum examini submittet

i^TOMüS GEEAEDUS COENELIUS DODT,

Rheno-traiectinus«

Traiecti ad Ehènum,

typis mandavit i. van boekhoven.
MDCCCIXYI.

••-tói-ï

\' . .1 I ,1 M , J ■

- r PM ; -J s Af/

■\'""-.-l\'-^\' txnoc^öo^\' xrfiBT:^-• iytq

.......... 1

• ■ Mijmm

• iiS

, farmed!? jï£- P /L- uV\'^g^.^\'.fJ

.Vfi^iVOHjrifcM / . rj /aKAtf «n \'

optimae oahissimae!

SACRUM.

i»:-: Is

ïH-.-;-

t: tr ■

"i \' rr^ Ä -il\'jr

1 i» L ^

■.x

\'\'S,

^ )

\\ ■ / i

NA 1

PRAEFATIO.

^iuertationem hanc ad summos in Uteris Humanioribus

^^i^ores consequendos editurus, de eiiis argummto et mtione

\'^\'\'\'Ul haheo, quod m aditn moneam.

Illud unum lectorem rogo, id Uhellum kunc ea hemvo-

^^Hia et aequitate aecipiat, quam iuvenilis scriptio sihi

^^gitat. Flane enim sentio quam longe absit ab ea per-

•^^(^tione, quam a maturiore aetate et eruditions exspectare
iicet,

I Super est autem ut Vobis, Literarum Prof essores, quorum

vin

in hac Academia Bcholis interfui , pro Vestris in me mentis
gratias quam maximas agam.

Tibi imprimis, Clarissime rovers, oh ntilissima con-
silia, quihus mihi in Me dissertatione conscrïbenda ad\'
fuisti, gratum animum tesüficor.

CONSPECTUS.

f*rooemium............. . . . 1

Caput I. Res PMlopoemenis usque ad primam eius

strategiara...........11

Caput II. PMlopoemenis adversus Machanidam et

Nabin expeditiones........25

Caput hi. Ceterae res a Philopoemene gestae usque

ad bellum Messenium.......54

Caput IV. Philopoemenis tristis vitae exitus . . ■ . 81

de Philopoemene ..........94

\'m

7

■/ -

H-" ;

S\'m

PROOEMIUM.

Scripture mihi de Philopoemene operae pretium
"^idetur paucis monere de foedere Achaico, cai illius
ïes arctissime iunctas esse constat.

Traditnr regnum Achaicnm, cuius initia inciderint
in. saeculum XI, Tisameni posteris ad illud obtempe-
^asse tempuB, quo regiam regiminis formam escepit
forma democratica. Turn exstitit foedus XII civi-
tatum Achaicarum, quod saeculo lY est dissolutum.
îiaoi discordia contentionibusque intestinis, a regi-
bus Macedoniae concitatis ac fotis, factum est, ut aliis
®orum urbibus Demetrius et Cassander et postea
-^ntigonus Gonatas praesidia imponerent, aliae eiusdem
-^ntigoni opera a tyrannis occuparentur

Polyb. II, 41. Strabo VIII, 7. Cf. Diod. Sic. XX, 103.103.
^ 1

Sed quum Antigonus G-onatas et Ptolemaeus Cerau-
nus de Macedoniae regno inter se certarent, quatuor
urbes Achaicae, opportunitate usae, anno 281 foedus
renovarunt, ut viribus iunctis adversus exteros bostes
se tuerentur

Licet autem paulatim aliae urbes accesserint, exigu^
fuit foederis potestas, donee anno 251 Aratus Sicyomus
tyranni dominationi ereptam patriam, annisque octo
post, capta proditione Acrocorintho, quam MacedoneS
tenebant, Corinthios in libertatem restitutes Achaeorum
reipublicae adiunxit ; aliae qnoque exterae civitates,
ipsae adeo Atbenae, ab eo foederi sunt additae

Omnia eo referebat Aratus, ut, Macedonibus Pelo-
ponneso eiectis pulsisque tyrannis, libertatem omnil^^\'^
Peloponnesiis restitueret.

Antigono Gronatae filius Demetrius II successit, qii^
etiam post decem tantum annorum regnum anno 230
mortuo, Aratus ad propositum suum

perficienduin

egregias nactus est opportunitates.

Tyranni enim Peloponnesi urbes opprimentes, Deme-.
trii morte opibus, quas ille iis suppeditarat, destituti;

Arato, nisi sponte tyrannidem deponerent magna mala

minitanti, obtemperarunt, et suam quisque patriaD^

1) Poljb. 1.1.

Polyb. 1.1. 43. Plut. Arat. 2—24. Pausau. II, 8. Cf. VU, Î\'\'

-^chaeorum reipublicae adiunxerunt. Sic Megalopolitaui.,
■^I\'givi, alii in foederis communionem venerunt

Erat autem illud sic constitutum, ut omnes urbes
^oederatae, suis unicuique servatis institutis, pari liber-
tate fruerentur; aerario publico singulae prospicerent;
quotannis singularum delegati Aegium conveni-
ad deliberandum statuendumque de rebus publicis;
his in illo conveiitu legerentur strategus (belli dux
^^ caput administrationie) et decem, qui ei praesto
Demiurgi.

Hinc foedus Achaicum. ad magnam potentiam peryenit,
tarnen incrementis mox adversata est temporum

«conditio

^"^on solum enim irriti faerunt Arati conatus Eleos
®tiani et Lacedaemonios ad foedus alliciendi, sed hi ipsi,
■^etolig iuucti, Achaeis infestissimi evaserunt, quum
^leomenes eorum res (236—221) omnium Peloponne-
^lorum. foedere iunqtorum principatum patriae suae
P^rare cuperet,

^fatus autem ceterique Achaeorum proceres, metu-
®iites, ne Lacedaemonii, si principatum obtinuissent,
^^^tiiam non tantum inter singulas urbes necessitudi

?olyb. 1.1. 43, U. Pausan, 1.1. Cf. Plut. 1.1. 99, 30.
Quid postea constitutum sit, infra apparebit.
Pausan. IV, 29.

nem sed internam etiam administrationem mutarent,
eorum conatibus resistendum esse statuerunt. Quam-
obrem Achaeorum concilium Lacedaemonios, quum
Cleomenes anno 228 agrum Megalopolitanum invasisset,
hostes babendos esse decrevit

Aratus vero segnior ad proelium ineundum Cleomeni
in bello minime par erat Quum igitur bic Acbaeoe
ad angustias adduxisset, legatos ad eos misit postu-
latum, ut sibi imperium traderent, qua conditione
probata, se statim iis captivos et, quae in bello ade-
misset, oppida redditurum (224)

Aratus sive Cleomeni fidem non babens, sive, ut
probabilius est, invidia motus Acbaeos ab bac re
deterruit, iisque persuasit, ut Antigoni Dosontis Mace-
doniae regis" auxilium implorarent (223) *).

Postquam Cleomenes frustra probibere conatus est,
ne Antigonus Peloponnesum invaderet, omnes urbes
quae defecerant, aliae sponte aliae vi coactae, ad foe-
dus Acbaicum redierunt

Per biennium vario marte bellum inter Macedones

1) Polyb. 1.1. 45, 46.

1.1. 51. Plut. Cleom. 14. PMlop. 8. Arat. 35, 36, 37.

3) Plut. Cleom. 15. Arat. 38, 41.

4) Polyb. 1.1. 47—50, Plut. Cleom. 16, Arat. 38.

5) Polyb. 1.1, 52 sqq. Plut. Cleom. 19 sqq. Arat. 43 sqq.

et Lacedaemonios gestum est, donec hi piigna ad
Sellasiam (anno 221) prorsus de-victi sunt

Tum Antigoniis cum Achaeis, Lacedaemoniis, Arca-
dibus, Boeotis, Phocensibus, Thessalis, Epirotis foedere
icto ixi Macedoniam reversus est ibiqne mox raorbo
absnmtus

Regnante Antigoiio, Aetoli metu Macedonum quieti
ögerant, iam vero, spreto illius successore Philippe
iuvene septemdecim annorum, Messenios Acbaeosque
latrociniis vexarant

Quoniam vero post cladem Cleomeni illatam rerum
bellicarum curam neglexerant Achaei , Timoxenus
strategus expeditionem contra Aetolos suscipere ausus
ûon est, qiiod indigne ferens Aratus, quinque ante
tempus legitimum diebus suecepta strategia, copias ad-
"^ersus liostes eduxit, pugna vero ad Caphyas in Arca-
dia commissa magnam cladem subiit (220)

Rursus igitur Achaei, Aetolis Peloponnesum depo-
Pulantibus, Macedonum auxilium implorarunt, neque
iiivitus rex PMlippus Graecorum rebus se immiscuit.

Polyb. 1.1. 68, 69. Plut. Cleom. 28. Arat. 46.
Polyb. lY, 9.

Polyb. II, 69, 70. Plut. Cleom, 30, 31. Arat. 46.
Polyb. IV, 3, 4.
1.1. 60.
®) 1.1. 7, 13. Plut. 1.1. 47.

Et hie quidem Oorinthum cum. exercitu venit soci-
osque omnes, ut legates de salute publica secum delibe-
raturos quam primum Oorinthum mitterent, rogavit-
Oommuni concilio habito, bellum Aetolis esse infe-
rendum omnium quidem consensu decretum est, quum
vero, ut decretum hocce ex lege a singulis civitatibus
confirmaretur, legati urbes ambirent, Achaei et Acar-
nanes soli ad sanciendum illud parati erant, ceteri
omnes Tarias cunctandi causas quaesirerunt

Spartiatae adeo, legatis sine responso dimissis,
Eleique Aetolis se adiunxerunt 2).

Philippus tandem suis magis copiis quam sociorum
auxilio fretus, anno 219 bellum, quod sociale vocant,
gerere incepit

Bellum illud ad annum 217 vario marte gestum
est Eo anno Philippus, nuntiata Romanorum ad lacum
Trasimenum clade, sperans fore ut occidentem versus
imperii sui fines proferre posset, Naupacti pacem fecit,
ea conditione, ut, quae utraque pars bello cepisset, haec
servaret

lam per aliquot annos pace fruiti sunt Achaei, dum

Polyb. 1.1. 30 sqq.
1.1. 34 sqq.
3) Polyb. IV, 61 sqq.
Polyb. V, 101—105,

PtilippiTS, cum Haimibale de foedere faciendo agens,
in Romanorum odium incurrit.

Tandem anno 211 inter Eomanos et Macedones
bellum exarsit. Achaei in foedere cum Pliilippo man-
serunt, Aetoli contra, Lacedaemonii atque Elei a Ro-
Daanorum parte steterunt. Quum autem ab altera
parte Philippus, id agens ut Peloponnesum subigeret,
ab altera Romani, orbis terrarum imperium afFectantes,
Acbaeis imminerent, iam tune M libertatis iacturam
fecissent, nisi iis praefuisset vir fortis ac strenuus,
qui summa virium intentione fati exitum j)ropulsans,
non solum libertatem illibatam servaret, sed etiam
efficeret, ut foedus Acbaicum totam Peloponnesum
complecteretur: PMlopoemenem volo, cuius ad vitam
enarrandam priusquam progediar, ipsos, quibus in
hoe argumento usus sum, fontes afferre lubet.

Et biorum quidem uberrimus est Plutarcbus, qui e de-
Perdito Polybii opere bausit, de quo hie in opere Historia-
^um ita loquitur: El fièv ovv fii] y,arlbiav ImTTOii]-
\' ftf^a rijv TifQL avtov ((PiToijj,evog) öv\'pra^iv, tv fj dieaa-
(povfifr, xal rig rjP, %al rivcov, aal ridiv dyta/mg êjj^ij/ffaTo
0? wv, dpayxaioi\' ^p vttIq énaGTOv t&v TtQOtiQrjuivwv
•Pf^ftï/ dnoloytafAÓv. \'Enel 8è nQÓtêQOV iv TQiat

ètcTÓg raxjTtjg Trjg (jvvra^ecog tov vnèq avrov ire-

X, 9A, 5 sqq.

noiTi/xed-a lóyov , T?jp ra Ttaidmyv dy<ayrjv Siaaacpovprég,
Kal ràg iniqjavaarÜTag nQu^etg- dijXop , mg èp rfj vvV
i^ij/tïaei TTQSTtop av ui] , ^g fiiv veoiTiQixijg âyco/?jg Kcà
tav viü3TtQix(óv l\'^lwv narcè ^léqog àcpeltïv , rotg Sè
Karà Tijv avxov ■xèçpa\'kaKodwg inn Si^rjloafiivon;

h\'Q/oig TiQoa&HPcci Kat Kard fiéqog , ïva xo izqmoV
tKaxi^a xmv avvxà^eav TTjçm^fv. "SiaiveQ /Ùq èKtiVog
ó xÓTtog , xmd^iwv iyjifaniasximg , dnfjTei xov Ktffd-
lamèt) Kal ftex^ av^tjatojg vmv nQa^ecap diroXoyiG^ÓP ,
ovxcog ó Xfjg iGxoQiug, xoipóg <ap inaipov Kal \'ipóyov,
^ijxfi xóp dlij&fj Kal xov fifx^aTTodéi^foog Kal râv
tKàaxoig TvaQenofiévwp (svlloyiajxixip.

Laudes igitur Philopoemenis Polybius in illo opere
praedicavit, quod sine dubio primum est quod con-
scripsits fortasse iam brevi post viri illius necem.
Philopoemenis autem yitam Plutarcbum potissimum ex
illo Polybii scripto hausisse iam suspicatus est Hee-
renus i), cuius opinionem amplexus est Haugius

Et profecto, si Plutarchi marationem cum iis, quae
de PMlopoemenis rebas gestis in fragmentis Polybi-
anis exstant , conferimus, maiorem yitae illius par-

1) Comment, de fontt. et auctor, vitt, parall. Plutarchi, Gotting-
1830.

die (Quellen Fhdarcfis in den LelenshescJireibungen der Griechen,
neu untersucht, Tubing. 1854.

=») Polyb. X, 25. XI, 8—18. XVI, 36 sq.XXI, 15—17.XXIII
1. 9. 7. 9. 10. XXIV, 5. 8. 9. 13. 13. XXY, 9.

tern e Polybii laudatione manasse apparet. Pluribus
enim in locis communem originem produnt fragmenta
ï\'olybiana et Philopoemenis vita a Plntarcho conscripta.

Quum vero PolybiuB multa, quae in illo opere
enucleate tractasset, quippe Historiis minus apta, re-
secarit, Plutarchus de iis, quae ad ipsum PMlopoe-
înenem spectant, nonnumquam copiosius egit. Praeter-
ea hie, ut et alteram partem audiret, Aristocratem
quoque consuluif Lacedaemonium, ex quo caput XVI
et capitis XIII partem duxit.

Aristocrates Hipparchi filius, cuius aetas incidit in
saeculum I vel II a. a. n., scripsit Aa%(oviv.à IV mi-
nimum libris Sed fide dignissimus fuisse non vi-
detur, nam pauca, quae ex eius opere supersunt,
certis veritatis neglectae signis sunt conspicua.

Si statuimus, Polybium Philopoemenis laudationem
brevi post huius necem composuisse, extremam vitae
partem Plutarchum ex Polybii Historiis hausisse neces-
se est 2).

Exstat altera Philopoemenis vita apud, Pausaniam
VIII, 49-51. Heerenus et post eum Haugius pro-

bare conati sunt, Pausaniam, pariter atque Plutarchum,

^itam Philopoemenis ex Polybio hausisse. Videtur

Vid. MMer fr. hist. Gr. lY p. 332. Cf. Plut. Lyc. c. 31.
Plut. Phil. 21 f. coll. c. Polyb. XL, 7- 8.

vero Pausanias singula Plutarchi capita in compen-
dium redegisse, qua in re diligenter ac prudenter
versatus est, paucaque es aliis, quos ignoramus, fon-
tibus addidisse ; ad accuratiorem tamen factorum cogni-
tionem nihil ex eo proficimus.

Porro Livius (XXXV, 25—30, 37. XXXVIir, 30—34.
XXXIX, 49, 50) minima spernendus fons est, quem
quippe Polybii Historiis usum esse satis appareat;
res enim, de quibus ibi agit, ad Achaeos tantiiia
pertinent, Romanique iis fere non interfuerunt. Nar-
ratio etiam summum Achaeorum studium prodit;
Pbilopoemen imprimis eximiis laudibus ornatur: „terres-
trium certaminum arte quemvis clarorum imperato-
rum vel usu vel ingenio aequabat"

Praeterea accurata locorum ac rerum bellicaruni
descriptio, ex quonam fonte haec ducta sint, satis
probat

Praeter bos de Pliilopoemene consului lustinum
XXIX, 4. XXXI, 3. XXXII, 1.4;DiodorumSiculum
XXIX, 18; Suidam i. v. (PdoTvoifiijp, ex quibus ta-
men parum profeci.

1) XXXV, 26.

Gf. Nissen, hritisehe Untersuchungen über die (Quellen der vierten
und fünften BeJcade des Livius, Berol. 1863, p. 171. sqq 205 sq.,
226 sq.

CAPUT 1.

B,es PMlopoemenis ad primam eius strategiam.
(Ad ann. 208.)

PMlopoemen \') anno a. a. n. 253 Megalopoli natiis
est. Pater eius fuit Öraugis^), qui a Plutarcho dvriQ
nàvTwv ivvAa Ict^tTTçôs dicitur. Generis saltern splen-
dore nulli Megalopolitanorum inferior fuit, nammaio-
res eius Arcadiae nobilissimi fuisse perMbentur De
his autem singillatim nihil memoriae prodittim est.

Nomen $t).o7rot,aflv, Arcadi potissimum conveniens, multis etiam
aHis Graeeis commnne fuit. Yid. Bockh. C. I. Gr. I, Inscr. 699, 3.
ïlutarcli. an seni ger. sit resp. 16. Pausan. VII, 16, 1. 8. Cf.
Keil ia Ersch-Qrnher EncijUopàdie i. V. , •

2) Plut. Phil. (ed. Didot) c. 1. Pausaa. VIII, 49, 1. 53, 3.
Suidas i. v. ^doTcoîiinv. Cf. Anthol. graec. III, 5, 7.
Plut. 1.1. Polyb. X, 25, 1—4. Pausan. VIII, 49, 1.

Matris noniôii ignotum est. Fratres habuisse non
videtur, nusquam saltern memorantur. De eius poste-
ris quoque veteres prorsus silent.

Itaque missis iis, quae tenebris obvoluta suntneque
ulla probabili coniectura in lucem proferri queunt,
inquiramus potius in Philopoemenis institutionem.

Pater quum mature decessisset, filioli Oleander \')
Mantinensis tutelam suscepit. Hic Mantineae genere
primus et potentia inter cives eminens, adversa autem
fortuna usus, patriam reliquerat veneratque Megalopolin,
ubi Oraugis, quocum familiaritate iunctus erat, eum
liberali hospitio esceperat. Oleander igitur in benefi-
ciorum remunerationem filium eius impuberem educavit.

Postquam ad adolescentiam pervenit Philopoemen,
Ecdemus et Megalophanes Megalopolitani eum phi-
losophiae praeceptis imbuerunt.

Ambo, vitata Aristodemi tyranni saevitia, Atheris
Arcesilam Pitanaeum philosophum Academicum audx-
verant Tum non solum patriam suam coniuratione
in tyrannum inita liberaverant, sed etiam ima cum
Arato Mcoclem Sicyoniorum tyrannum expulerant;

1) Plut. 1.1. Pausan, 1.1. Suid. 1.1. Of. Polyb. X, 22, ].
Plut. 1.1. Pauean. 1.1. Suid. 1.1.

Arcesilas Pitane in Aeolide oriundus, Polemonis discipulus,
mediae quam vocant Academiae eonditor fuit. Cf. Strabo XlUs
1, 67. Diog. Laërt. IV, 6, 1, 28,

praeterea arcessentibus Oyrenaeis, quorum respublica
turbis yexabatur, egregie eorum res administrarant,
<luum legibus conditis rempublicam optime ordinas-
sent eique libertatem servassent. Hinc igitur non
nairum est, ambos viros philosophia rebus publicis ad-
Mbenda excelluisse.

Cum bis PMlopoemen, ut primum adolevit, per lon-
gum temporis spatium versatus, brevi unus omnium
aequalium patientia atque audacia et in venatione et
ia bello maxime conspicuus fuit.

Etenim aD ineunte aetate in rem militarem incubuit
et exercitationibus ad bellum utilibus multam operam
navavit, ut tam graviter armatus quam equespugnare
assuesceret. Quum vero etiam ad luctationem aptus
esse videretur, et amicorum ac gymnasiarchorum non-
nulli, ut illam coleret, eum incitarent, ex Ms quaesi-
vit, nibilne militari exeicitationi athletica noceret. Qui
tibi responderant, corpus et vitam athletarum omnibus
Hominibus a militum corpore et vita differre, imprimis
autem diverso victu diversaque exercitatione eos uti,
aon solum ipse atbleticam fugit, sed etiam postea,
quum strategia fungeretur, quoad potuit, abrogavit i).

Quod ad corporis babitum attinet, Pausania teste,

Plut. 1.1. 3. Pausan. 1.1- 49, 2.

1.1. Sequitur igitur traditionein a Plutarcho spretam.

PMlopoemen magnitudine ac robore nnlli Pelopono®\'
siorum secundus fuit, sed facie turpi. Plutarcbus )
contra, Facie, ait, non, ut quidam putant, turpi
medio tamen corpore gracilior, et addit: dMva
avTOv diccfiépovaav iv JaXtpoTg OQW^iv , quod parulM-

probat, nam statuae illi decorem supra verum addituro

fuigse veri simile est. Agilem ilium et robustum fui^\'
se idem alfirmat.

Num PMlopoemen iuvenis Arati expeditionibus lU\'
terfuerit, nos latet, boc\'tantum novimus, eum, quuiu
praeceptoribus uti desierat, in incursionibus, quas cives
praedabundi in Laconicam facerent, fortitudine excel\'
luisse. Manubias, quas sibi ex illis expeditionibus tace-
ret, in equos et arma, tum ad redimendos captivos
insumebat, rem autem familiarem agricultura auger®
conabatur, oportere arbitrans, ilium propria bona po®\'
sidere, qui alienis abstinere vellet.

ïïaud procul a Megalopoli ager fertilis ei erat, quo
quotidie per otium post prandium vel post coenam se
conferebat, ubique in toro berbaceo cubabat. Prima
luce experrectus, venatione vel agricultura corpus ßi"\'
mabat Deinde in urbem redibat, et cum amicis
et magistratibus res publicas tractabat.

0 1.1. 2. 4.
ä) Cf. Pausan. 1.1.

Legebat tantum talia scripta, quae vel rerum mili-
^ärium historiam vel artis imperatoriae expositionem
•^ontinerent, quorumque meditation e ib virtute nonniliil
Pfofecturus esse sibi videbatur, cetera neglexit. Home-
^^cis carminibus et rerum ab Alexandre gestarum nar-
ïationibug imprimis delectabatur. Nonnullorum quoque
Pi^iiosopliorum libros legit, aliorum disputationes audi-
quorum praeceptis mentem ad fortitudinem erigi
P^tabat. Praeterea Evangeli de instruenda acie opus
^rivit, chartasque, in quibus ordines militares descripti
missas faciens, ipsis in locis periculum facere
^tque exercitationes instituere solebat, cum comitibus
de re disputans. Hoc modo tantum in locis ca-
Piendis usum iam mature sibi compara vit, ut nulla
^^ nova in bac re esset cogitatio

ïû bello autem, quod Cleomenicum dicitur, eo tem-
, qiio Acliaei a Lacedaemoniis in angustias aJducti
^utigonum Dosontem Macedoniae regem in auxilium
^ocarunt, Philopoemen primum sibi gloriam comparavit.
Trigiata iam annos natus erat, quum Oleomenes
^•^ödaemoniorum rex, noctu improviso aggressus Me-
galopoiin, caesis defensoribus usque ad forum pene-

I\'uit Mc servus Periclis magno ingenio praeditus scripsitque

T

Arrianus Trsp\'t Ttxx-curiç eum citat.
Hut. 1.1. Liv. XXXV, 28. Cf. Pausan. 1.1.

travit idque occupavit (232). Philopoemen autei»
suppetias ferens, etsi fortiter et andacter diiaicans?
fngandis hostibus par non fuit, tantisper autem impiig\'
navit instantes Cleoménemque tarda vit, dum iuventutis
amplius duas partes, feminas praeterea et pueros^e^
urbe subduxerit. Salvi hi ad Messenios, qui eo tempo^^®
Arcadum amici et socii erant, confugerunt. Tune
demum ipse, amisso equo, non sine magna difficul^^®
saucius evasit.

Quum vero Cleomenes Messenen profectis mitteret?
qui nuntiarent, veile ipsum et urbem cum bonis
agrum iis reddere, animadvertens Philopoemen civea
suos id valde probare, et reditum festinanter parare,
eos dehortatus est, declarans, non urbem reddere, se*^
contra etiam cives in potestatem suam redigere veile

Cleomenem, quo urbem servaret; domos enim et muros

eum vacuos nihil agentem custodire non posse, sed ea
ob civium inopiam amissurum. Ita locutus cives qui\'
dem a reditu deterruit, Gleomeni vero occasionem pr^®"
buit, ut, maxima urbis parte diruta et eversa, magm®
divitiis abundans rediret

Postea Antigonus Achaeis auxilium ferens una cum
iis adversus Cleomenem expeditionem fecit. Ineuute

») Plut. 1.1. c. S. Pausan. 1.1. 49, 3. Cf, Droysen QescUchte
Helleniawms, II, 529.

restate anni 221 rex, postquam Macedones et Achaei
tibernis convenerant, exercitum suum sociis auctum
Laconicam duxit Pèditum yiginti septem milli-
^iis sexcentis, equitibus mille dncentis eius exercitus
\'^önstabat.

Cleomenes vero, incursionem providens, quovis aditu
l^ene munito, ipse cum exercitu viginti fere millium
tominum ad Sellasiam castra posuit.

Quum autem duo colles, quorum alter Eua, alter
Olympus dicebatur, in ipso aditu essent, et via inter
\'los media iuxta Oenuntem fluvium Spartam duceret,
^leomenes utrumque collem fossa et vallo munivit.
^um Lacedaemonios et socios, quibus fratrem Euclidam
Praefecit, in Eua locavit, ipse vero cum Spartiatis et
^ercenariis Olympum occupavit, equitibus cum parte
®^ercenarioïum in planitie secundum fluvium in utra-
viae ora constitutis.
A^ntigonus deinde copias admovit, castrisque fluvio
^orgylo munimento utens parva distantia positis, dies
aliquot oppertus est 2), Tandem inter Antigonum et Cleo-
^^enem res proelio decernere convenit. Antigonus igitur
•Euatn tenentiBus Macedones aereis clipeis armatos oppo-
et Illyrios manipulatim altemis dispositos. Hos

\') ïolyb. II, 65.
1.1. 66.

subsequi Acarnanes et Cretenses iussit, pone qtios duo
millia Acbaeornm in subsidiis erant. Equités
fluTium Oennntem bostium equitatni opposuit, et peti-
tes mille Acbaeomm et Megalopolitanos totidem iuxta
eos collocavit. Ipse antem mercenarios Macedonesque
ducens cum Spartiatis duce Oleomene pugnam iun\'®
decrevit.

Signum incboandi proelii Megalopolitani et equiteS
quieti exspectarent. Primum Illyrii, ut iis imperatum >
Euam collem invadere inceperunt

Turn mercenarii, qui inter Oleomenis équités locati
erant, Illyriorum manipulos a tergo nudatos cernentes,

postremos adorti, gravissimum iis periculum crearunt,

quorum quippe fronti quoque Euclidas deorsum imuW\'
neret. In tanto discrimine PMlopoemen, qui cum suis
civibus in equitatu erat, quid eventurum esset pi\'ovi-
dens, primum praefectis id significare conabatur ; quum
vero nemo ilium attenderet, quippe qui numquam duciS
munus obiisset, cives suos incitans, audacter in bostium
aciem invectus est. Quod ubi factum est, mercenarii;
qui Euam adscendentium postremis instabant, equite®
manus conseruisse animadvertentes, statim incepto de-
stiterunt, et cursu ad locum, quem initio occuparant,
redierunt, ut equitibus suis auxilium ferrent. Itaque

1) 1.1. 67.

Illyrii et Macedones ceteriqiae qui cum Ms erant, non
amplius hostibus insequentibus districti, acriter et au-
<iacter in adversarios invaserunt. TJnde etiam postea
palam est factum, victoriae de Euclida reportatae auc-
torem exstitisse PMlopoemenem

Neque boe Antigonum fugit. Fertur enim postea ex
\'^lexandro equitum praefecto tentans quaesivisse :
"Cur ante datum signum pugnandi initium fecisset";
boe vero, ut culpam a se demoveret, respondente:
«Adolescentem aliquem Megalopolitanum, se adveraan-
signo nondum dato, in hostes irruisse", dixisse:
vAdolescentem illum, egregio duce dignum edidisse
facinus, quippe qui ad tempus opportunum attendis-
eum vero, qui dux esset, adolescentem imperi-
se praestitisse".
I^um Illyrii Euam collem occupant, equitum quoque
^ontinuabatur certamen, omtiibus Achaeorum equitibus
®gregie rem gerentibus, quia de ipsorum libertate to-
tum proelium erat initum. Imprimis autem Philopoe-
Dien fortitudine excelluit , cui ea occasione accidit,
\'\'it equus, mortifero vulnere ictus, caderet, ipsi dein-
pedibus proelianti, hasta amentata ambo femina

Cf. Droysen, 1. 1. II, 548.
Polyb. 1.1. 68. Plut. 1.1. 6.
\') Polyb. 1.1. 69.

configerentur. Primum igitur quasi compedibus vinc-
tus impediebatur Amenti enim annulus hastae, si
extraheretur, difficilem per Tulnera transitum reddebat,
quare eius comités rem aggredi haesitabant. Ille rero,
pugnandi desiderio trepidans, crurum pörrectioiie et
infiexione fracta media basta, utrumque fragmentui»
separatim extralii iussit. Ergo expeditus, stricto gla-
dio per propiignatores hostes invasit, ita ut magnam
alacritatem inter pugnantes excitaret.

Pbilopoemenis ingentem virtutem admiratus Antigo-
nus eumque in exercitu habere cupiens, omni studio, ut se
in Macedoniam sequeretur, imperium simul et pecuniam
offerendo operam dedit 2), lUe vero non accepit, praecipue
quum intelligeret, se, natura difficiliorem quam ut
cuiquam obediret, superiorem ferre non posse.

In socordia tamen ac desidia otium, ter ere nolens»
ut rem militarem exerceret et coleret, in Cretam navi-
gavit, mercenariorumque dux bello civili, quodinilla

Plut. 1. 1. Aliter Pausan. 1. 1. 49, 4: èmi Sè oi Aocxs^\'^^\'

jixoviot itai ô Klsoi/.év/iç sy.pct.zv]S\'Y]atxv , xai èç zo aTpa.zoTTsâov à.\'jsurfisj\'^
4>t^07T0tftyiv , èvzaàiâa IÇ àpyoTÉ/îwu aùroû fi/jpwv ot ixzpoi tâ
zhv ffcciputYipoi. s^sllxov, zn <?£ rhv sù^f/.>iv, quod minus proba-
bile est. Polyb. 1. 1. 69, 2 rera simplicius narrat: \'ôv zat/so"
tw ■Kposip-fipLsyrfi [$tao7rotjy.svej o-uvsjsij , rov fièv éVttov -Kzrisïv , Tzh)"^^"^\'
za. xjxipiwi;\' aùzov Ss TTsÇopa^ouvra TvsptTrs\'jsl.v Tpaûp.«Tt ^iMf^ \'
St âf/.yoïv Totv pi.ripolv.

Plut. 1.1. 7. Pausan. 1.1.

insula gerebatur, interfuit. Grnosii enim Grortyniique,
civitates potentissimae, viribus coniunctis maximam
Cretae partem subegerant. Lyttus tantum, Lacedae-
moniorum colonia, nonnullaque alia oppida minora iis
resistebant. Gnosii, Aetolorum socii, anno fere 219,
dum Lyttii in espeditione occupati erant, horum urbem
deleverunt. Tum Lyttii Gortyniorumque exsules Ma-
cedonum Acbaeorumque foederi se adiunxerunt De
rebus autem PMlopoemenis in Greta gestis niliil ad
nostram notitiam pervenit, universe tantum novimus,
eum ibi inter viros pugnaces callidosque et belli
gerendi peritissimos. se exercuisse, qui temperantia
quoque et victus frugalitate excellerent. Per plures
annos abfuit\'), atque ita inclutus ad Achaeos revertit,
ut statim hipparchus designaretur (210).

Tristis eo tempore Acbaeorum reipublicae erat sta-
tus, quum mortuo Arato, quem rex Philippus veneno
interemerat, neglectaque rerum bellicarum cura, Achaei
aiagis magisque ex Philippi arbitrio pendere coepissent.

Philopoemen, equitum turmas quovis modo corruptas
et singulorum animos prostratos esse videns, quam
primum ista Titia purgare statuit. Equités enim,

\') Cf. Polyb. IV, 53—55.

Post Arati deimim, ut videtur, mortem (213) in Pelopon-
Hesum reversus est. Cf. Hertzberg, Gesch. Griech. unter der
Herrsch, der Römer, Hai. 1866, Tom. I. 40.

quando expeditio instaret, equis Tilibus atque infini®
iitebantur, et ipsi plerumque militiam detrectante?
vicarios dabant, incredibilis autem omnium erat tum
imperitia tum ignayia\', quae omnia adbuc bippai\'cti
semper omiserant. Plerique enim alii, boe munere
fungentes, aut propter ipsorum rei equestris imp®^^\'
tiam nibil eorum, quibus opus esset, imperare aiuie\'
bant, aut, strategiam appetentes, illo munere equites,
qui plurimum auctoritate valebant, benevolos in poste-
rum adiutores sibi conciliare studebant, non reprebeu-
dentes eos qui digni essent, sed culpam occultantes \')•
His animadversis Pbilopoemen nequaquam cessit aut
incepto destitit, sed équités non solum meliores quaiu
antea fuerant, verum etiam bostibus superiores brevi
tempore reddidit, omnibus ad veram exercitationem
atque utilem aemulationem perductis Motus autem?
quibus quippe omni tempore utilibus, équités assuefien
oportere censebat, erant varii, quae exercitia postquam
et multitudini et civitatum magistratibus esempü®
monstravit, rursus perlustravit oppida, explorans imm
multitudo imperatis obtemperaret, et civitatum ma-
gistratus perspicue recteque imperare scirent

\') Polyb. X, 25, 8 sqq. Plut. 1. 1. 7.

2) Polyb. 1.1. 25, 6. 7.

3) 1.1. 21.

^iritim etiam iuveiies omnes ad honoris studium
^ttipellens, in eosque qui vi coërcendi erant animad-
vertens ^ equitibus ex oppidis in unum locum coactis,
ösercitationibus, transvectionibus et, quibus quam plu-
ïinai spectatores interessent, certaniinibus utens, brevi
tempore mirum robur atque alacritatem in omnibus

^xcitavit.

Omnibus Msce exereitationibus ipse praeerat, et to-
^^Us equitatus recognitionem habebat. Neque cunctos
9\'ûtecedebat, sed equo praetervebens singulos ipse
liistrabat, omnia, in quibus dubii erant, iis explicans;

quodcumque vitium a principio corrigens. Haec
\'^ero propter diligentiam singulis antea adhibitam
"^alde levia et rara erant i), Quod autem inreequestri
maxiiïii momenti erat, ita veloces et celeres eos effecit,
uni corpori, quod sponte et libere moveretur, si-
milis esset totius agminis in signis convertendis agili-
tas.

Quo igitur tempore Pliilippo Macedonum regi, adver-
ses Romanos Aetolosque bellum gerenti, opitulabantur ii
■Acbaei, duce Cycliade stratego, Philopoemenis impri- |j
\'^is eiusque equitum opera factum est, ut Aetoli et il;
Elei in pugna ad Larissum amnem in finibus Elidis •

1.1. 22.

devincerentur \'). Quum enim comminus vehementeni
pugnam conseruisBent, Eleorum hipparchus Damophan-
tus acri impetu in Philopoemenem ante signa invectus
est. Hie yero vim eius sustinuit, praevertensque bas-
ta Damophantum percussit et prostravit, quo inter-
fecto statim hostium equestres copiae in fugam sunt
conversae.

Yictoria ilia Philopoemen Achaeorum animos erexit,
ut maiorem iam sui fiduciam haberent; ipse ex ea
summas laudes consecutus est, wg ovre -Auvà ^Hqa rS>v
viwv Tivóg ovvf avvtan rwv Trçea^vTéçoop dnoXei\'^^\'
fxivog , àlXà xai /Aà^fad-cci xai uvQCKTtj/Hv ixavwraToç

1) Pkt. 1.1. 7. Pausan. 1.1. Lir. XXYII, 33 pugnae adLaris-
suin non meininit, nec mirum, quum res Graecorum, quae ad
Romanos non speetent, obiter narret. Cf. Polyb. 1. 1. 35, 6
Suid. 1.1.
«) Plut. I. 1. f.

CAPUT IL

PMlopoemenis adversus Maelianidam et Natiim
expeditiones. (208—192)

Mirandum non est, Achaeos PMlopoemenem, cuius
peri tiam rei mili taris cognoverant, summo mos ornas-
se magistratu. Eum quadraginta quinque annos natum
^nuo 208 primum strategum legerunt.

Achaeorum strategi, qui ante PMlopoemenem hoc
Qiunere erant functi, rerum bellicarum peritia conspi-
^^i non fuerant. Porro in plerorumque Achaeorum mentes
^enaulatio quaedam e reliquorum ostentatione et luxu-
ria irrepserat, ita ut comitatui et vestitui diligenter
"^peram navarent, et plerique taliornatu delectarentur,
l^i pecuniarum reditus superaret ; armorum yero ne
minimam quidem rationem habebant

\') Polyb. XI, 8, 1—6.

In bello adhnc usi imprimis erant mercenariis, qui-
bus autem eo minus fidere poterant, quod saepe pecu-
nia ad mercedem iis persolvendam deesset Quum
omnes dimitti tempora non sinerent, PMlopoemeo
borum numerum minuit.

Primum. quae in militum. instructione et armatura
male se apud Achaeos habebant, novavit. Scutis enim
ob tenuitatem levibus utebantur et ad tegenda corpora
angustioribus , hastis autem multo brevioribus quam
sarisis. Eminus igitur feroces pugnacesque erant ob
levitatem, cum hostibus vero congressi, inferiores
discedebant. Modus et forma aciei in orbem non erat
in usu, sed phalange utentes, in qua neque sarisae
praetentae neque densa scuta, ut inMacedonica, erant,
facile gradu demoTebantur et dissipabantur. Haec
Pbilopoemen monens, persuasit iis, ut pro scuto et
basta, clipeum et sarisam sumerent, galeisque, loricis
et ocreis tecti, stabilem de gradu pugnam pro cetra-
torum cursoria consererent.

Deinde luxuriam eorum optime correxit, exstirpari
enim ea ex animis non poterat, quos tam diu infes-
tarat. Ille autem, magnificentiam a rebus non neces-

1) Cf. Polyb. IV. 60, 2. y/so, 5.

Ptó. ƒ.1 9. Pausan. VIII, 50, 1 addit: x«rà zov; K.lrmk
Supsoùç, JJ ri yippee rà Hspffüv ; cHpeos autem a Philopoemeae
inductos àtrmSxi \'kpyoluàg vocat.

Sariis ad res utiles et pulchras convertere aggressus,
öiox exhortando omnibus persuasit, ut, quotidianis in
Cültum victumque sumptibus circumcisis, militaris ac
bellici ornatus decore insignes prodirent

Nam populi concione Aegium convocata, orationem
babuit, cuius pars nobis servata est „Armorum ful-
gorem aiebat multum ad hostium perturbationem con-
ferre, firmitatem autem operis praestantia partam egre-
gie usui inservire. Optime igitur res se babituras, si,
q.ua diligentia nunc vestitum curarent, banc in armis
adbiberent; quae vero adbuc apud eos esset armaturae
negligentia, banc ad vestes transferrent. Sic enim
simul eos et private suo commodo servituros, et ser-
■vandae reipublicae evidenter suffecturos. Oportere igi
tur eum, qui ad lustrationem vel ad expeditionem
Proficisceretur, quando ocreas accommodaret, videre, ut
bae Soleis et crepidis babiliores ac nitidiores essent;
luando autem clipeum et loricam et galeam caperet,
eum curare debere, ut chlamyde et tunica lautiora
pretiosiora haec essent. Quibus enim speciosa op-
tabiliora videantur utilibus, apud hos ex eo ipso sta-
tin manifestissimum esse, qualem exitum «proelia
babitura sint.

\') Plut. 1.1. 9.
Polyb. XI, 9, 1—7.

Universe autem eos reputare volebat, vestimentorum
ostentationem mulieris, eiusque non nimis verecundae,
esse, armorum vero splendorem ac magnificentiam viro-
rum fortium, qui se ipsos et patriam gloriose servare
decrevissent."

Consilium Philopoemenis rem militarem hac ratione
emendandi a concione comprobatum est

Tum Philopoemen confestim urbes obiit, acriter et
studiose omnia perlustrans Mox pubem convocatam
exercuit et labore firmavit, quae in variis motibus
edendis imperio eius libenter et ambitiöse parebat.
Etenim acies mirifice probabatur, quum ob densitatem
perrumpi non posse videretur; ita ut proelii quam pri-
mum committendi ardore flagrarent

Postquam octo fere menses in eo apparatu et exer-
citatione consumpserat Philopoemen, Achaei egregiam
opportunitatem nacti sunt suam rei militaris peritiam
probandi. De libertate enim omnium Peloponnesiorum
dimicandum fuit, cui Machanidas Spartae tyranmis
magnis copiis fretus imminebat

Hie quominus agros Argolicos Arcadicosque frequen-
ter depopularetur, Achaei impedire non potuerant, sed

1.1. 9, 8; 10, 7.
») 1.1. 10, 8. 9.
\'} Plut. 1.1. 9.
*) 1.1. 10.

intra urbium muros se recipere coacti erant. Nnper
adeo Tegeam ceperat. Qunm antena denuo agrnm
Mantinensem invadere pararet, eodem PMlopoemen
esercitnm sociorum collegit

Tyranmis tamqnam ex voto Achaeorum expeditionem
sibi contingere existimans, quod iam sperabat fore ut
eiina boste cuius vires contemneret una acie debellaret,
simul atque eos ad Mantineam coactos esse certior est
factus, Tegeae Lacedaemonios convenienter tempori
cobortatus, postridie statim prima luce Mantineam pro-
cessit.

In dextro cornu pbalangem ducebat ; mercenarios ab
iitraque parte primi agminis paribus intervallis inter
se distantes agens, pone bos autem plaustra, ingenti
ftiimero macMnarum bellicarum et missilium catapul-
tariorum onerata. Eodem quoque tempore PMlopoe-
Dien copias tripartito divisas Mantinea eduxit.

Ac primum quidem levis armaturae ope collem editi-
orem ante urbem occupavit; prope eos loricatos bos-
Itie contingentes Illyrios constituit. Tum aequa cum
his fronte pbalangem in cobortes et manipulos divisam
paribus intervallis secundum fossam, quae ibi in campo
®rat, disposuit. luxta b.os équités Acbaeorum, quibus

-^ristaenetus Dymaeus praeerat, in dextro cornu collo-

•

Polyb. 1.1. 11.

cavit; in sinistro vero ipse PMlopoemen omnes mer-
cenarios dueebat. Ut primum autem h.ostium copiae
appropinquantes probe iam conspici potuerunt, PMlo-
poemen, phalangis cohiortibus obequitans, brevem, qua
praesens periculum exponeret, cohortationem militum
fecit Ï). Illud praecipue urgebat, bostes pro turpi et
ignominiosa Servitute, ipsos vero pro libertate gloriosa
ac perpetuis laudibus celebranda, vitam in discrimen
dare. Tantaque alacritas propter omnium erga ilium
benevolentiam et fidem eosjenuit, ut suum milites
strategum invicem cobortarentur, fidenter adversus bes-
tes ducere iubentes.

Macbanidas primo simulabat, se agmine oblongo
dextrum hostium cornu aggressurum; postquam vero
propius accessit, dextrorsum flexit copias, et explican-
do aciem dextrum cornu Achaeorum sinistro aequavit.
Catapultas autem, quibus hostium pbalangem infesta-
ret et turbaret, ante totum exercitum spatiis interiec-
tis constituit. PMlopoemen vero propositi peragendi
tempus Machanidae non reliquit, sed statim per équi-
tés Tarentinos proelium inclioavit, quo facto tyrannus
suos Tarentinos iis opponere est coactus.

Panlatim omnes Macbanidae Acbaeorumque merce-

1) 1.1. 12.

öarii manus conseruerunt quorum quum diu dubi-
^ai proelium fuisset, tandem qui pro Machanida pug-
Habant superiores evaserunt. Neque Illyrii loricatique,
^ui Achaeorum stipendiariis subsidio erant, tyranni
ûiercenariorum impetum sustinere potuerunt, sed prae-
*^ipites Mantineam versus fugae se dederunt., ita ut
Acbaeorum acies cornu sinistro destitueretur

Quod ubi vidit Macbanidas, inconsulte ac temere
^ïia cum mercenariis suis in fugientes irruit; Philopoe-
nien autem primo stipendiarios suos sistere conatus
duces eorum nomine compellans, et ad pugnam
lûcitans. Postquam vero illos gradu motos esse ani
ttiadvertit, minime abiecta rerum cura perterritus fu-
gam capessivit, sed, statim cum primis pbalangis
cobortibus relictum a suis locum raptim occupans, et,
l^i mercenaries persequebantur, hostes ab ipsorum
®xercitu seiunxit, et extra hostium cornu aciem suam
extendit 3).

Turn Lacedaemonii, stipendiariorum suorum victoria
®lati, iniussu imperatoris, sarisis proiectis in hostem
iïivaserunt. Ubi autem ad fossae siccae labrum vene-
runt, quum iam non amplius gradum referre possent,
imprudentes cum impetu in earn descenderunt.

1.1. 13.
1.1. 14.
1.1. 15.

lam vero PMlopoemen, idoneum ad opprimendos bos-
tes tempus adesse ratus, totam illico phalangem sarisis
praetentis progredi iussit Achaei igitur quum suhlato
ingenti clamore confertim hostihus se intulissent, Lace-
daemonii, qui iam in descensu fossae ordines sol-
verant, irruentibus e superiors loco hostibus, statim
terga dederunt; sed maxima eorum pars, alii ab
Achaeis, alii a suis oppressi, in ipsa fossa perierunt-
Philopoemen phalange sua vincente victoriam explo-
ratam esse videns, iam ne ipse Machanidas totius
belli auctor evaderet summo studio prohibere statuit;
id enim plurimi faciebat ^

Quem quoniam norat insequendi studio abreptum io
loco inter fossam et urbem interclusum esse, illiu®
reditum curiose opperiebatur.

Machanidas, quum persequendi finem fecisset, copias
suas fugientes cernens, collectis qui cum eo erant
mercenariis, per hostes disperses, qui suis instabant?
elabi est conatus. Ubi vero propius accedentes Achaeos,
qui pontem in fossa factum custodiebant, conspexe-
runt, perterriti omnes , Machanidam deserentes, sibi
quisque salütem quaesiverunt. Ipse tyrannus, clauso
per pontem transitu,, transmittere enixe intendenS;

1) 1.1. 16.
1.1. 17.

seeundum fossam praeterequitabat. Pbilopoemen autem,
agnito ex paludamento purpureo et equi ornatu Macba-
nida, Anaxidamum, transitum per pontem diligenter
custodire iussum, reliquit, atque ipse, assumtis Polyae-
no Cyparissensi, et Simia, qui eum comitari solebant,
in altera fossae ora equo vectus tyranno, cui item duo
comités aderant, se obiecit. Simul ac Macbanidas,
ad locum quendam fossae transitu facilem, equum ad
^\'faiiciendum vi impulit, in ilium illatus Pbilopoemen,
tasta ei mortiferum Tulnus inflixit, et cuspide ictum al-
terum inferens, tyrannum occidit.

Fini to bello Acbaei, tam facinus illud quam totam
illam expeditionem magnopere admirati, aeneam, qua
tyrannum interimens exprimebatur, statuam Delpbis
Pbilopoemeni posuerunt

Alterum Macbanidae comitem Philopoemenis comités
occiderunt, alter elTugit. Statim Simias, tyranni capite
absciso, ad Acbaeos, qui fugientibus instabant, prope-
ravit, nuntiataque bostium ducis nece, eorum alacri-
tatem tantopere auxit, ut Tegeam usque persequerentur
bostes, ac primo impetu boc oppido potirentur

Acbaei, quorum in eo proelio non multi caesi sunt,
Lacedaemoniorum quatuor minimum millia occiderunt

\') Plut. 1.1. 10.
Polyb. 1.1. 18.

pliiresque ceperunt, impedimentis quoque omnibus et
armis potiti

Postridie eius diei, loca Laconicae aperta iam baud
dubie in sua potestate habentes, iusta fluyium Eurotam
castra posuerunt. Itaque Philopoemen eifecit, ut
Acbaei, qui iamdudum bostes agris suis arcere non po-
tuerant, totam iam ipsi Laconicam audacter devastarent.

Anno 206 , quum iterum strategus esset, primum
Grraecis Nemea celebrantibus pbalangem egregie ordi-
natam ostendit, quae, ut solebat, magna Ti ac celerita-
te ad numerum movebatur ; deinde contendentibus
citharoedis in theatrum prodiit, comitantibus iuvenibus
sagis et subuculis purpureis ornatis, qui omnes, et cor-
poris robore conspicui et annis suppares, reverentiam
adversus ducem suum magnam, altumque et excelsum
ob res prospéré gestas animum. praestabant. Quibus
vix ingressis, quum forte fortuua Pylades Megalopo-
litanus, citbaroedus omnium sui temporis nobilissimus,
qui in Pytbiis victoriam reportarat, Persas Timotbei
Milesii canere incepisset:

\') Plut. l.I. 10. Pausau. YIII, 50, 2 nhi addit; A«zE(?atf.ov«£ï
(?£ vTu;^ïix.écn rij mpisysyóvsi fisj^cov jj kcctx to TvrccccrfMX

svzvxict., ysjovóatv èlsvSépoi? ikTzo rov Tvpdvvov. Mmio constitit
illa libertas, quam tueri non potuernnt.

Cf. Keil in Ersoh-Gmher, Allgem. EncyU. i. v. Ptóo^ömere n. 18-
») Cf. Pausan. III, 13 sub fin. Vid. Fabric. Bibl. gr. 11, 335,
ubi loei de eius Persis citantur.

Kkfivov iXev&fQlag Ttrjfjtav né/ap \'EXXCCSI ttóafiov\'
totum. theatrum in PMlopoemenem intnitnm est,
plansnque cnm acclamatione significa vit, hunc versum
in ipsum maxime convenire

Post Maclianidae necem Peloponnesii iam per aliquot
a.nnos optata quiete fruiti sunt. Sparta tarnen neque
ad Achaeorum foedus accessit, neque diu lihertate gavisa
est. Nam ut reipublicae, cuius robur, eversis quibus ful-
ciebatur institutis, fractum est, evenire solet, mox novus
tyrannus exortus est Nabis, isque Machanida scelestior.
I\'oedere cum Aetolis eorumque sociis icto, primo ta-
men bello abstinuit, quum Spartae adhuc satis nego-
tiorum esset recentiorque Machanidae cladis memoria.
Praeterea Aetoli mox, exeunte aestate anni 205, bel-
lum cum Macedonibus eorumque sociis composuerunt.

Eodem anno pax inter Philippum Macedoniae regem
et Romanos facta est, cuius in communionem utro-
ïumque socii Achaei, Nabis, Elei, Messenii, alii vene-
runt.

Interea Nabis in illustrissimos ac locupletissimos
civium Spartanorum saeviebat, alios interficiens, alios
in exsilium pellens, eorumque uxores et filias mercena-

0 Plut. 1.1. 11. Pausan. YIII, 50, 3, qui (e Plut. Tliem. c. 17)
^itailem honorem Themistocli Olympiae post victoriam Salamiuiam
^abitum memorat.

riis et, quos magno numero manumiserat, servis,
scriptorum bonis dotis nomine datis, in matrimoniuoi
collocarit.

Mercenaiüorum eius partem maiorem fures, latroiies
et sicarii efficiebant. Expilatores , quibus tyrannus Spar-
tam tamquam asylum aperuit, quo a latrociniis redeuntes
se reciperent, rapinae partem ei cedere debebant.

Anno 203, qui tyranni dominationis tertius fuit, spe-
ciosum hie praetextum pacem denuo cum Acbaeis
dirimendi nactus est. Boeotos nonnullos, unum e tyranni
equis furatos, quocum Megalopolin confugerant, huiüS
urbis ciyes^ exposcenti Nabidi tradere noluerunt, qni;
reddito equo, ea tamen occasions usus est ad Megalopo-
litanorum agrum depopulandum armentaque abigenda \')•
Hoc belli inter Nabim et Achaeos principium
in quo Philopoemen huius quoque tyranni vires frac-
turus erat,

Magnäm non solum apud cives suos sed etiam apu^
cunctos Q-raecos auctoritatem consecutus Philopoemen\'
Achaeosque suis viribus stare assuefaciens , ita ut pan-
la tim ex Macedonum arbitrio pendere desinerent, in-
vidiam et iram Philippi regis excitavit. Qui, Achaeos
ratus, si interemptus esset Philopoemen, se rursus iP"

>} Polyb. XIII, 8, 3 sqq.

«

si submissiiros esse, percussores Argis i) degentem
illüm occTilte ingulaturos subornavit (205); cognito
^"ero caedis consilio adeo Acbaeis invisus fait rex, ut
arcta inter Acbaeos et Macedones necessitudo magis
^agisque dissolveretnr Pbilopoemen autem illaesns
evasit Acbaeornmque potestatem ac gloriam angere per-
rexit.

Quod iam Aratus sibi proposuerat, ut totam Pelo-
pomiesum foederi Acbaico adiungeret, id summo studio
I^bilopoemen perficere contendit.

Eius imprimis opera factum est, ut Megarenses diu
iritermissam cum Acbaeis amicitiam renovare mente
^-gitarent. Illi enim a Oleomene, quum IStbmum oc-
cupasset, bello pressi, destitutique ab Acbaeis, Boeotis,
A-cbaeorum Macedonumque eo tempore sociis, se con-
iunxerant.

Iam yero, Boeotorum reipublicae conditionem indig-
^ati, rursus Acbaeorum foederi se addixerunt\'). Boe-
autem ira incensi, quod contemni sibi yidebantur,
auctoribus imprimis Tbebanis, magnis copiis adversus
Megarenses tetenderunt, qui, quum illorum adventus

\') Plut, 1.1. 12. Pausan. VIII, 50, 4: k ms-jéCU-i Tcihv, quod
ï\'hilopoemen ibi habitare solebat; qua vero mutatione minime
opus est.

lustin. XXIX, 4.
Polyb. XX, 7 sqq.

nullam rationem habuissent, mox acie victisunt. Tum
repente Boeoti Megara oppugnare aggressi sunt, eaque
expugnaturos se continuo superatis muris sperabant,
sed mox sparso inter eos inani rumore, Philopoeme-
nem cum Achaeorum exercitu, suppetias obsessis pro-
fectum, citato agmine accedere, relictis ad murum
scalis, praecipiti fuga .fines suos repetiverunt J).

Brevi post Philopoemen Nabim tyrannum, qui ne
a suis quidem sociis opprimendis abstinebat, coërcuit.
Uti iam vidimus, postquamtyrannidemoccupavit,cum
Aetolis Messeniisque societatem iniit, quae quamvis
duraret, Nabis tamen, nullam omnino iniuriam passus,
calcata omni fide, necopinantes Messenios adortus est et
urbem totam praeter arcem Ithomen cepit.

Privatus tune (anno 202) vivebat Philopoemen ^j,
qui Messenios in Achaeorum partes pertrahendi oppor-
tunitatem adesse ratus, simulque tyranni facinus in-
dignatus, Lysippo Achaeorum stratego, ut Messeniis
opem ferret, persuaders conatus est.

1) Plut. 1.1. 13. Pausan. 1.1. Locus, quo haec res a Plutarcho et
Pausania narratur, indicat, earn incidisse in tempus inter Philippi
conatum Philopoemenem e medio tollendi et Nabidis in Messeniam
incursionem. Quod autem Plut. 1.1. 2 de Philopoemene Megaris
degente narrat, pluribus demum annis post, anno fere 186, id
evenit, quum Megarenses de Boeotorum vexationibus essent questi.
Cf. XXIII, 2, 10 sqq.

Plut. 1.1. 12. Cf. Compar. Philop. c. Plamin. 3.

Ubi vero bic recusavit, dicens, prorsus amissam
esse urbem, quam boâtes iam tenerent, ipse PMlo-
poemen, voluntariorum manu coacta, auxilio profectus
est. Nabis autem, illum prope adesse certior factus,
licet praesidio iam urbem firmasset, eius impetum non
tulit, sed per aliam portam festinanter copias suas sub-
duxit 1).

Anno 301 PMlopoemen tertium str\'ategus, quum Na-
bis a praedando non desisteret, expeditionem adversus
bunc suscipere statuit, Tegeaque opportunissimus, quo
copias cogeret, ei visus est locus.

Propter ingentem autem tyranni exploratorum nume-
rum strategemate usus est Omnium urbium Acbai-
carum intervalla reputavit, et vero perpendit, quarum-
nam copiae eadem via Tegeam venire possent. Deinde
epistolas ad omnes urbes scripsit, easque ad remotissimas
ita dédit, ut barum quaeque non solum ad se scriptam
epistolam acciperet, verum etiam epistolas scriptas
ad alia oppida, in eadem atque ipsa via sita, sed
minoribus intervallis a Tegea distantia.

In iis autem epistolis, quae primum traderentur,
ad urbium magistratus scripta erant haec: „Ubi acce-

\') Minus probabile Pausan. VIII, 50, 5. àytxop\'vou èç zhv
^ffTspatav ffTpartà ■ïtîiOTrotpevos IÇémcrâv (ô Ncé/3tî) vmamv^oç h.
Msfftn^vïjî.

Polyb. XVI, 36.

peritis lias literas, protinus curatote, ut, qui per aetatem
arma ferre possunt, cum armis, et quinque dierum
cibariis, et pecuniae quinque drachmis quam primum
omnes in forum congregentur. Postquam, qui praesto
erunt, convenerint, his assumtis, ad proximam urbem
ducitote. Quo ubi adveneritis, epistolam loci magistratui
inscriptam traditote, eiusque argumente obtemperatote."

Scripta autem erant ■ in hac eadem atque in priori-
bus, urbis tantum nomine mutato. Hoc modo illu\'i
efficiebatur, ut nemo compertum haberet, ad quam
expeditionem yel ad quale inceptum apparatus ille fieret,
neque omnino quisquam alium praeter urbem proxi-
mam, quo tenderent, locum nosset. Verum omnes incerti
seque invicem assumentes ad ulteriora progrediebantur.
Quum vero urbes remotissimae non aequo spatio a
Tegea distarent, ne omnibus illis simul, sed ut singulis
habita intervalli ratione traderentur epistolae, Philo-
poemen curaverat. Itaque neque Tegeatis neque n\'^
qui adveniebant, quid ageretur, scientibus, omnes simul
Achaei per omnes portas Tegeam cum armis intraverunt.

Eodem die Philopoemen delectos emisit, qui, ubi
circa Sellasiam pernoctassent, postero die prima luce
Laconicam incursarent >)• Si autem tyranni stipendia-
rii suppetias advenientes negotium iis exhiberent, ad

\') 1.1. 37.

^f\'otitam, inter Tegeani. ac Spartam sitnm, gradum
déferrent. Oeternm Didascalondae Creti, quern ob fidem
illi rei gerendae praeposuit, praecepta de ea impertivii
Ipse vero PMlopoemen, tempori coenare iussis Achaeis,
^geaque copiis eductis, postquam per totam noctem
continuavit, primo mane exercitum in locis circa
\'^cotitam considéré iussit.

Q\'-ii autem Pellenae erant mercenarii, postridie a
®Peculatoribus de hostium impetu certiores facti, con-
auxiliatum accurentes in Achaeorum delectos
^ûvaserunt, Msque ex imperato recedentibus fiden-
audacterque institerunt. Ubi vero in insidiarum
loca inciderunt, consurgentibus Acbaeis, mercenarii
Partira occisi, partim capti sunt. Tum PMlopoemen
^conicam devastavit, tantumque tyranno metum in-
\'^^ssit, ut, dum ille strategus esset, Achaeos novis
^^cursionibus lacessere ausus non sit.

■ Quum deinde Romani Philipp o Macedonxim régi arma
enferre decrevissent, auctoritate sua Philopoemen, ne
^ege sollicitati una cum eo contra Romanos bellum
8®rerent, Achaeos retinuit.

-^J^apso strategiae spatio, quiim, ut imperium sibi

Prorogaretur,

frustra operam dedisset , huius repulsae

_) Optimates, quorum factioni „ad Philippum traheutium
• XXXII, 19) Philopoemen adversabatur, quominus rursus

ira exacerbatus denuo in Cretam transmisit, ubi G-or-
tynii, qui tune grayi bello premebantur, copiis suis
illum praefecerunt.

Licet reprebendendus sit Pbilopoemen, quod, Acbaeis
ob Pbilippi Eomanorumque in Graecia bellum magno
in discrimine versantibus i), patriam reliquerit, negari
tamen non potest, Acbaeos yalde ingratos in illuna
fuisse, quum yiro optime de ipsis merito Oycliadem
bominem imperitum praetulerint

m primum Pbilopoemen strategia defunctus est,
confestim Nabis ad bostilia rediit. Noyus enim strate-
gus Oycliades belli usus, quo escellebat Pbilopoemen,
expers erat Acbaeique praeterea, quieturum Nabinx
confisi, mercenarios tantum non omnes dimiserant.
Quae omnia quum tyrannum ad adoriendam rempu-

strategus legeretur obstitisse videntur. Cf. Hertzberg, 1. 1. pg.63
sq. Lex enim, quae, ne quis per duos annos oontinuos strategiain
haberet, vetabat, saepius negligebatnr, neque tunc earn infringere
religioni habuissent Achaei.

Liv. XXXI, 25. Cf. Hertzberg 1.1. pg. 66.

2) Plut. 1.1. 13 verbis: Txuroc y.sv ovv zaia tov 4>t^o7ro£^svof,
a Polybio ad Aristocratem transit; sic enim pergit: \'h f sk
Kp«T/)v aü^tg (XTTo^nfiix Toprwiuv de/täivxav , öi^ ^pripatvro noh^ov-
l/.itioi ffTpaTJjyw, Siaßoliiv , ort t^; irxvpiSoi; ccütoü wo^r

liOVfxivYii; üno Na/SicJos irviiv (j>vyoiJ.ixxS>v ri yAoTipoüpevo? azxipMS
\'ffpoi sxip0M<;. Verbis: wav Si nvsg oi Isyovreg, kipoxiq rwv
fipYiiiiveav ap/owTaj, t^twTrjv ovxx rov ^ilomti/^vx t«v

eaiJToO axol-hv sf ^sviSrs\'iffi ro\'i? Topruvioi^ x.t.I. (Cf-

Polyb, XXIII, 1, 7 sqq.) rursus ad Polybium respicit, qui Philo-

blicam incautam atque imparatam excitassent, iam non
9\'ttipliiis in agris diripiendis substitit, sed oppida quo-
que tentayit. Quin ab eo ita continenter illo tempore
hello premebantur Megalopolitani, ut se moenibus in-
clusos tenerent, areasque ac vias consererent, bostibus
^gros depopulatis, et tantum non in urbis portis ten-
•lentibus

Ac Megalopolitae quidem rerum statum molestissime
ferentes, proditosque se a PMlopoemene esse rati, ciyi-
tatem ei adimere yoluerunt; at Acbaei, quos ingrati
lam sui in Pbilopoemenem animi poenitebat, impedi-
"^erunt, misso Megalopolin Aristaeno stratego , qui,
etsi Pbilopoemenis in gerenda republica adyersa-
^ius % damnationem earn ad effectum adduci non siyit
(198).

Interea Pbilopoemen in Oreta cum Gortyniis non
apertum et liberale bellum gessit, sed Cretensem bellandi
îûorem secutus, eorumque artiiiciis et dolis, latrociniis
et insidiis contra ipsos usus, breyi demonstrayit, eos,

Poenaenis in Cretam profectionem non vituperabat. In seqnentibus
lUoque duornm eorumque diversorum fontium vestigia apparent.

Plut. 1.1. 13 ex Aristocrate, rem augere videtur; quatenus
taec vera sint, difficile est coniectu. Cf. Liv. XXXI, 35. XXXII, 19.

Liv. 1.1.: „Cycliadem — expulerant [Achaei], Aristaenus —
praetor erat."

Romanorum partibus Aristaenus favebat.

tamquam pueros, ineptas atque inanes adversuB veram
peritiam fallacias fingere

Quum rebus in Greta gestis magnopere inclaruisset,
tandem post sex ann.orum absentiam, anno 193, in
Peloponnesum redux , bellum inter Nabim. et Roma-
nos Acbaeosque exortum esse cognovit

Acbaei enim anno 198, auctore imprimis Aristaeno, afoe-
dere cum Pbilippo ad Eomanorum transierant societatem-
Secundum baec Philopoemen multos circumiacentes
pagos a fide erga Megalopolitanos dimovit, Ufnv
SiSa^as, cos ov avveTiXovv ovdè ^sav i\'^ aQ^ijg ^

xai Xf/ot/aaig ravra tpav^gwg ßvpij/oopidaTo xai avyxoit\'
tavccaiaas vrjp iróXip ènl rcóv "A^aimp

\') Plut. 1.1. 13. De rebus a PMlopoemene in Greta gestis si^\'
gillatiin nihil novimus. Cf. Hoeck Kreta III, 468.

ä) Pausan. VIII, 50, 5 duas, quae apud Plut. 1.1.13,14 exstaut,
diversas narrationes ita coniimgit, ut Philopoemenem propter popa-
larium iram in patriam rediisse soribat : Trotoùpt^viMv âs Iv öpy^
âià. Tïjv aizoSYifilxv tmv \'Apxâ^Mv xùrov , snâvsitnv h. Koiîtvj?.

5) Plut. 1.1. 14.

Plut. 1.1. 13 qui dicit, Philopoemenem hoc fecisse Trapop«\'
^svov VKo zMv TTohrùv. Est haec res valde obscura, cuius accu-
ratam apud antiques scriptores expesitionem requirimus; quare,.
num fide digna sit Plutarchi narratio, statuere non licet. Videtur
tamen hac in re Philopoemen studio omnium foederatorum iura
aequandi potius quam odio in patriam motus fuisse. Cf. Hertzberg
1.1. pg. 159. Nam quatuor tantum annis post, Lacedaemone
subacta, quam bene Megalopoùtanis vellet satis ostendit, Immerito
Nissen, 1. 1. pg, 286 totam rem m dubium vocare videtur.

Nabis a T. Quinctio Flaminino, anno 195, superatias
non profligatus , nbi primnm Romanorum copiae e
^raecia decesserant (194), bellum instauraverat, iam-
l^e anno 192 vehementissime Grytbium expugnare
Aggressus est.

A-cliaei, quibus post pacem cum tyranno compositam
orae Laconicae maritimae patrocinium erat mandatum,
•^bsessis praesidium miserunt, simulque Romae per
quid porro faciendum censeret senatus, explo-

J\'arunt.

liomani, nuntiata tyranni rebellione-, classem, qua
Atilius Serranus praetor cum copiis in G|-raecia,m
t^aiiceret, exornarunt.

Legatis quum a senatu ambiguum responsum reddi-
^^îïi esset, Sicyonem. concilium convocarunt Achaei,
^liosque legatos miserunt, a T. Quinctio, ut ipsos con-
®Üio iuvaret, petituros. Hic enim princeps legatorum,

Errat Plut. 1.1. 15, Plam. 13, dieens: T. Quinctium Plami-
ïiiutLia Nabidi pacem concessisse pdoveixia xat Jvj^oTuirta twv
^\'^OTTotfisvog Ttp,Äiv, ov TTEot ÈzEtvov Tov iTÓXsp,ov epyo. 5x\\tlMa.(TTCl
■^o^f^yjg Kai SstvózYiTog ä-KoSu^d^B-JOD taa. zö> Thea ituêxivovzsq\'A^xioi
Tt^AüvTsj èv Totf Ssärpoig sluwovv èzstvov, tuuc enim Philopoe-
men adhuc in Greta degebat.

Emporium ad sinum Laconicum, zo zijg Itrapzuii snivsiov.
®trabo YIII, 5, 2. Anno 195 cum tota maritima Laconicae ora
^abidi erat ademptum.

Liv. XXXV, 25.

L

quos, ut animos a defectione deterrerent, miserat senatus,
in. Graeeia versabatur.

Acbaei quidem tantum non omnes tyrannum quam
primum bello petendum esse statuebant, quum vero
per literas T. Quinctius, ut praetorem classemque Bo-
manam opperirentur, quae obsidione maritima Grytbium
liberaret, suaderet, concilium Pbilopoemenis, quartum
eo anno ob periculum a Nabide imminens strategi aD
Acbaeis creati, opinionem explora vit.

Qui quoniam metuebat, ne cunctando Achaei tma
cum Grytbio praesidium quoque, quo firmarant illam
urbem, perderent, arma continuo Nabidi inferendi auctor
fuit. Oognita incluti viri sententia, bellum statim
suscipi omnes iusserunt.

ld agens, ut commeatum obsessis subveberet eosque
obsidione liberaret, Acbaeorum naves Pbilopoemen
ornavit. Tyrannus contra, cui classem, anno 195, pa-
cem ei concedentes Romani ademerant \'), naves non-
nullas novas, quibus Gytbii portum custodiret, aedifi-
candas curaverat. Iam vero, num illae satis veloces
essent, experi\'ri cupiens, militesque ac nautas exer-
citnrus, quotidie in alto pugnas simulatas instituebat.

Rerum navalium plane ignarus PMlopoemen, belli
terrestris peritiam ad rem mari quoque bene gerendam

1) 1.1. 26.

®iiffecturam sibi persuadebat, quae vero opinio valde
fefellit.

in navalibus quadriremis asservabatur, quae,
ante annis, Alesandri, Orateri filii i), uxore
icaea Naupacto Corintbum traiiciente, capta erat.

H

etsi iam valde rinaosam et putridam, instruen-
"^ain armandamque curavit, qua navi praetoria Tiso Pa-
^rensis classis praefectus uteretur.\'Quum Nabidis classis
alto Acbaeorum naves adorta esset, primo statim im-
Petu Tisonis navis, quae ne placidae quidem naviga-
^ioui apta erat, submersa est, ita ut ii, qui ea
v^tebantur, in bostium venirent potestatem. Quod
^bi a ceteris est animadversum, confestim omnes fugae
dederunt ; ipse Philopoemen in scapha piscatoria
l\'atras evasit 2).

1-, ubi post verba „Crateri uxorem" sine dubio „filii" exci-
J • Nicaea enim ilia uxor fuit Alexandri, Crateri minoris filii,
orinthi principis. Plut. Arat. 17. Cf Schorn, Oesch. Griech. von der
^ieh. des ätol. und achäis. Bundes his auf die Zerstör. Korinihs, pg.
■ Trog. Pomp. prol. 26 bellum inter Alexandrum iUum et Antigo-
Gonatam memoratur. Ceteroquin nihil ea de re compertum habe-
Plut. 1.1. 14 parum accurate dicit : St stwv reufjocpoixqvnx

*) Pausan. VIII, 50, 5 non inepte ïïomerum citât, qui IL II,

612

®qq. Arcades navigationis ignaros fuisse ita testatur:
oe.ùriç yâp trytv âûxsv avaÇ àvâpûv \'Ayafiépwv
ii^as £û(t(rs)ifjiouç , -kspaolv im oivom jtovtov ,
ArpsttJïîç" sTzsï ou (7ft ^oikdaaiix. spya. ^e^rfksi.

Philopoemen, belli fortunam variam esse minime ig-
norans, clade illa maritima handquaquam perculsus
fuit, quum speraret fore ut mox turpitudinem fugaß
virtute deleret.

Nabis Achaeorum exscensionemi iam non amplius
metuens i), ut a terra quoque ad Gythium aditus in-
tercluderet, tertiam copiarum partem circa Acrias, qua
facillime hostes accedere poterant., stativa ponere iussit-
Quum vero multis tabernacula non suppeterent, casas
hi arundineas fronde tectas fecerunt.

His compertis Philopoemen incautum hostem oppi\'i-
mendi occasionem non dimisit. Naviculasquas quam
potuit occultissime ad oram Argivam coëgit, expedites
milites conscendere iussit. Inde secundum iitus ad
promotorium, a quo haud procul distabant hostiurfl
castra, navigavit, ubi quum cum suis escendisset nocte
Lacedaemonios incendio est adortus. Vigiles, ne ullum
quidem periculum suspicati, sommo indulserant; per
militum igitur casas prius undique flamma effusa est,
quam hostem adesse quisquam animadvertit. Qui
igne elfugerunt ab Achaeis necatï sunt, pauoissimi tan-
tum in maiora castra ad Grythium evaserunt

Falso idem rem ita proponit ac si Romani huius belli maritiini
participes fuissent.
1) Liv. 1.1. 37.
«) Plut. 1.1. 14. Paus^n. 1.1.

Turn, nulla mora interposita, PMlopoemen Laconici
agri partem, quae Megalopolitarum finibus adiacet,
devastavit, praedaque ingenti potitus, ante in Arcadiam
rediit, quam Nabidis copiae, quae Achaeos repellerent,
adventarent.

Tegeam deinde Achaeorum copiis coactis, ipsam
Spartam aggredi statuit, hoe modo sperans fore ut
tyrannum a Q-ythii obsidione averteret, Eodem vero
die, quo ad Carias progressus in agro hostili castra
posuit, Lacedaemonii Grythio potiti sunt, cuius rei ig-
narus PMlopoemen, ad Barbosthenem montem, decern
millia passuum a Sparta distantem, processit.

De hostium irruptione certior factus Nabis, quum
illos Pyrrhi, quae dicebantur, castra occupare velle sus-
picaretur, ipse cum expeditis hunc locum praecipere
properavit. Tum Achaeis obviam tetendit.

Longo hi, ut in via angusta, procedebant agmine,
q.u,od ab eqnitibus maximaque stipendiariorum parte
cogebatur Tunc autem rerum eventus Philopoemenis
exspectationem dupliciter fefellit, quod et Pyrrhi castra
praesidio iam tenebat tyrannus, et Lacedaemonii, quos
ID, postremos suorum invasuros esse exspectarat Achae-

-Palso Pausan. !. 1, virm Sk aXlaiç fikv àya.5ol (ot \'ApxdSes,
<itio nomine saepius indicat zoùç \'Axatovc) rcc Ij Trolsjotov , «ptS-pôv
où Tvolloi.

oruin strategus, primo ipsius agmini imminebant.
Contra qnos levis armaturae auxilio, quoniam in locis
inaequalibus pugnandum foret, opus esse animadver-
tens, constitutis signis, sagittarios Cretenses equitesque
Tarentinos primo agmini opem ferre iussit

\'Rupe occupata castrisque ibi magna cum difBcultate,
ut in solo confragoso, positis, ex loei ingenio ea
firmavit. Nox prius oborta est quam consereretur proe-
lium. Quum vero quingentos tantum passus Lacedae-
monii ab Acbaeis distarent, atque ex eodem rivo sub ter
rupem illam fluenti utrisque aquandum esset, postridie
certe ad tuendos aquatores armis certandum fore prae-
vidit Pbilopoemen. Nocte igitur illa magnum cetra-
torum numerum in valle, ubi prae rupe interiecta
ab bostibus conspici non poterant, in insidiis collocavit.

Ubi illuxit et bostium aquatores cum levis armaturae
praesidio ad torrentem accedebant, Achaeorum expediti
milites cum his arma contulerunt 2).

Postquam aliquamdiu ancipiti marte pugnatum est,
Achaeorum mercenarii, uti iis a Philopoemene impe-
ratum erat, terga vertentes hostes in insidias pellexerunt.

Cetrati, qui in valle delitescebant, iam repente pro-
silientes, in hostes pugna fatigatos fugientibusque

») Liv. 1.1.
1.1. S9.

incomposite instantes irruerunt, naultosqne primo impetu
trucidarunt. Ceteri, statim praecipiti fuga castra repe-
tentes, plerique interfecti vel capti sunt.

Philopoemen, quod propter locorum iniquitatem
liostium castra tentare non auderet, suos ab insectatione
revocavit. Quo vero ducem e castris eliceret, strate-
gemate usus est; stipendiariorum aliquem tamquam
transfugam Nabim adire atque ei nuntiare iussit: „postri-
die Acbaeos ad Eurotam castra promoturos, ut et
reditu in urbem et ab urbe commeatu tyrannum pro-
liiberent." Idem, si posset, animos ad defectionem
a tyranno sollicitaret. Neque Philopoemenem spes
fefellit.

Postridie enim Nabis mercenarios et équités ante
castra constituit, ipse vero cum ceteris copiis velutad
Proelium egressus, citato agmine Spartam duxit. Quod
^bi animadvertit Philopoemen, equitatum omnem et
ïûercenarios Cretenses in hostes ante castra collocatos
löipetum facere iussit Hi, a tyranno se destitutes
cernentes, intra castra confugere conati sunt, quum
Vero omnes Achaeorum copiae celeriter accederent, per-
^^erriti inceptum illud missum fecerunt, et suos, qui
via angusta et proclivi aegre procedebant, assequi
festinarunt.

O 1. 1. 30.

Oonfestim Achaeorum cetrati hostium castra cepe-
runt compilaruntque, ceteri fugientibus instantes pro-
gressi sunt. Simul ac novissimos a tergo adorti sunt,
armorumque strepitus a primo agmine est exauditus,
omnes tyranni milites, abiectis armis, in silyas viam
utrimque tangentes dilapsi sunt,

PMlopoemen, stipendiariis ad urgendos hostes emissis,
ipse cum gravi armatu expedito itinere progressus,
appetente nocte ad Eurotam castra posuit. Quum
mercenarii, prima vigilia ab hostium insectatione redeun-
tes, Nabim cum nonnullis aliis Spartam elFugisse,
reliquos autem inermes per silvas palari afferrent, ipse
strategus cum delecta manu ex iis militibus, qui cibo
ac quiete iam satis vires recreaverant, eaque gladiis
tantum armata, profectus est, atque eos iuxta vias,
quae Pharas et Barbosthenem ferebant, in insidiis col-
locavit,

Vesperascente die Lacedaemonii paulatim ad silvae
oram redire ausi, ut primum Achaeorum castra, quae
e fulgentibus ignibus agnoscebant, praeterierunt, nihil
iam amplius periculi metuentes, singuli in vias apertas
prodierunt. Quorum plurimi in Achaeorum insidias
incidentes perierunt, alii vivi capti sunt, ita ut tyran-
nus ea clade tres minimum copiarum partes amiserit

1) Liv. 1.1. 29. Cf. Pkt. I. 1. 14.

Deinde Philopoemen, quum Nabis Sparta egredi non
änderet, per totum fere mensem Lacedaemoniorum
agros depopulatus est. Oppida Laconicae tantum non
omnia ad Achaeorum partes transierunt.

Dornum autem redeuntem victorem ingenti laetitia
omnes exceperunt, eximiis illum laudibus extollentes,
atque ob res adversus Nabim gestas ipsi adeo T. Quinc-
tio Flaminino anteponentes , quippe qui, etiamsi
tyrannum opprimere posse videretur, pacem ei conces-
sisset. Quod T. Quinctium, utpote gloriae studiosis-
simum, dam ofFendit Hic enim ab Achaeis se,
ut Eomanorum consulem, diligentius quam Arcadem
coli postulabat, et beneficiis se illum longe sujjerare
esisiimabat, quod ipse Glraeciae regiones, quae Mace-
donibus servierant, uno praeconio liberasset

1) lustiu. XXXI, 3.

Livius popularis sui in Philopoeinenem invidiam, quam XXXV,
47 tangit, hic silentio praetermisit.
Plut. 1. 1. 15.

CAPUT III.

Geterae res a Philopoemeiie gestae usque ad
bellum Messenium (192—184).

Nabis iam in summo discrimine versabatnr, neqii-ß
profecto Pbilopoemen vires prope fractas reficiendi
spatiizm ei dedisset, sed protenus eas confecisset, nisi
T. Quiuctius, Philopoemenis gloriae invidens, victoris
cnrsum stitisset. Legatus enim, mandatis, quae a
senatu habebat, usus, auctoritatem suam interposuit?
Achaeisque patrum iram comminatus, inducias eos cum
tyranno inire coëgit Nabis, opes suas augendi

0 Plut. 1. 1. et Pausan. 1. 1. bella anno 195 et anno 193 adver-
sus Nabiin gesta confundunt, secundo quoque Romanos interfuisse

scribentes. Inde nonnuUorum scriptorum de prioris belli exitu

tempore non dimisso, Aetolorum ausilium imploravit,
qui tamen, antequana induciarum dies exiit, perfidiose
pessumdederunt.

Mille enim milites auxiliarium specie Spartam mise-
runt duce Alexameno, tyrannum interficere urbemque
foederi Aetolorum adiungere clam iusso. Alteram man-
•iati partem Alexamenus peregit, alteri exsequendae
par non fuit. In mercenariorum conspectu Nabis op-
Pressus et trucidatus est, quod tam Lacedaemonios
quam stipendiaries omnes consternavit Quodsi igitur
•Alexamenus, opportunitate strenue usus, praesidia per
iirbem disposuisset, militesque severe imperio coërcens
Q\'C moderate se gerens, civibus fiduciam fecisset, anti-
quae bi necessitudinis memores, sponte, ut videtur,
Aetolis se adiunxissent. Verum omnibus bisce neglec-
caede perpetrata, ipse cum paucis in tyranni
aedes properavit, ibique, divitiarum avidus, ■ omnia per-
®erutatus est; quod ducis exemplum secuti, ceteri
^ODapilaturi in demos irruerunt.

ûarratio fluxit, quam affert Livius XXXIV, 41: „Sunt, qui non
oppido proficiscentem bellum gessisse tyrannum tradant, sed
^a^stris adversus Eomana castra positis; diuque cunctatum, quum
"Aetolorum auxilia exspectasset, coactum ad extremum acie confli-
impetu in pabulatores suos ab Homanis facto; eo proelio
dictum, castrisque exutum pacem petisse: quum cecidissent quin-
•i^cim millia militum, capta plus quatuor millia essent."

Plut. 1.1. Pausan. 1.1.

Spartiatae, quum interea ex timore Sc recepissent,
ad arma concurrerunt, atque in hostes disperses i®\'
petum fecerunt. Horum, caesis plerisque, pauci,
Tegeam et Megalopolin fugerunt, ibi a civibus, odio
erga Aetolos percitis, comprehensi vcnierunt.

Superatis bostibus, dissensiones civiles LacedaemO\'
niorum rempublicam miscere coeperunt, quum
factiones, quarum alteram, qui a tyranno steterant,
alteram prisci cives efficiebant, de principatu inter s®
certarent. Philopoemen autem, ne alter Nabis Sparta®
rerum potiretur, prohibuit. Anceps adhuc factionum
certamen erat, quum inopinatus cum copiis ad urbem
accessit. Postquam Lacedaemoniorum principes ad s®
vocavit atque orationem habuit Philopoemen, ab
qui reipublicae bene cupiebant, custodem se ilium
libertatis habituros sperantibus, libenter exceptus est,
mercenaries autem metus invasit, quod eodem tem-
pore A. Atilius classem quatuor et viginti quinquere-
mium ad GrytMum appulit (192)

Ita tandam, pest multos irritosque cenatus, Achaeis
societati suae Lacedaemonios adiungere contigit;
Spartiatarum autem institutis legibusque nihil immu-
tarunt. Facinore vero ille mirifice Philopoemenis gloria

0 Liv. XXXV, 37.

^\'Pttd Acliaeos aucta est, qui iis tantae auctoritatis
9\'tque potentiae urbem acquisiyisset

Quam primum Antiocbus Syrorum rex, arcessenti-
Aetolis, ut opem ipsis adyersus Eomanos ferret,
^^ Graeciam traiecit, Elei ac Messenii statim illius
partes sunt secuti. In compluribus quoque foederis
^cliaici oppidis Antiocbi adventus rerum novarumstu-
\'iium excitavit. T. Quinctius igitur, ut Eomanorum
\'^onamoda tueretur, Aegium profectus est, ubi Syrorum
■^etolorumque legati in conventu adfuerunt. Illi infi-
^itas regis copias, M suam bellandi virtutem iactarunt,
Romani victoriam ad Cynoscepbalas de Macedonibus
^®Portatam deberent ; T. Quinctium etiam universumque
P\'^pulum Romanum conyiciis consectati sunt, Nibilo-
\'^laus hoc tantum rogarunt, ut Acbaei armis non

intéressent.

I^ostquam autem legatus Romanus eorum postulate
lu condone adversatus est, ut repudiaretur illud, suasit
®tiam Pbilopoemen, quem, odio in T. Quinctium mo-
^^lûj patriae causam proditurum falso putarant. Quin
illius imprimis auctoritate factum est, ut Acbaei non
Solum in foedere cum Romanis manerent, verum etiam
^iitiocho atque Aetolis bellum indicerent. Largiendo
tarnen Antiocbus in nonnullis urbibus Achaicis, Co-

\') Hut, 1. 1. Pausan. 1. 1. 51, 1.

rinthi, Aegii, Patris, alibi, multonim animos sibi
conciliaTit; seditiones ibi ortae sunt, quibus tandeiu
ßomani intercedentes finem imposuerunt.

Lacedaemonii qnoqne foederis Acbaici legibus se ob-
strictos esse aegre ferebant, dedecori boe sibi ducentes
Imprimis, ut videtur, deletae tyrannidis fautoresprae-
senti rerum statui adversabantur, qui, id agentes, ut
respublica, libertatem denuo consecuta, agri partem,
quam cedere debuerat, recuperaret, cum Antiocbo atque
Aetolis de auxilio sibi ferendo agere coeperunt. Anni
191 initio, Diopbane Diaei filio Megalopolitano apud
Acbaeos strategia fungente, ea evenerunt.

Aemulari bic Pbilopoemenem, quo duce expeditioni-
bus adversus Nabim interfuerat, atque imperatoria laude
insigniri cupiens, ad populum tulit, ut tumultus Spar-
tae exorti vi comprimerentur Quum T. Quinctius,
qui eo tempore in Peloponneso versabatur, in eandeiu
iret sententiam, tantumque auctoritate valeret, ut stra-
tegi rogatio perferretur, mox ambo cum Achaeorum exer-
citu ad bellum Lacedaemoniis inferendum sunt profeoti-

\') Cf. Hertzberg, 1. 1. pg. 14é.

2) Pausan. 1. 1. non ut solet Plutarchum sed alium ducem se-
cutus, in errorem inductus est. Dicit enim, T. Quinctium. Ha-
miuinum et Diophanem id Lacedaemoniis crimini dedisse, quod
novas res contra Romanos moliti essent, et T. Quinctium Plami-
ninum \'pwpatmv twv to/jï t>jv EX^ät?« ijys^óvo: vocat.

Hac vero opportunitate PMlopoemen rursus praecla-
rum facinns edidit Primo placare Diophanem est
conatus, eum monens, temporis conditionem postulare,
ut, rege Antiocho et Romanis cum tantis copiis in
Graecia belligerantibus, strategus hue animum adver-
teret, neque res domesticas commoveret, sed in qui-
busdam suorum delictis conniveret. Quum vero Dio-
phanes illius vocem speriieret, aegerrime ferens Philo-
poemen Spartam tetendit, atque Achaeorum strategum
et legatum Romanorum, privatus ipse, ea urbe ex-
clusit , restinctisque, qui ibi exorti erant, motibus,
Lacedaemonios rursus Achaeorum reipublicae adiunxit,
quo facto, ne ad extrema. iura decurreretur, proMbuit.

Ob haec mérita et ob res in utrumque tyrannum
gestas Spartiatae, domo et facultatibus Nabidis tyranni
venditis, centum ac viginti talenta inde elfecta Phi-
lopoemeni donc dare decreverunt Quum vero nullus
Spartiatarum cum tali viro de accipiendo dono collo-
qui vellet, hospitem eius Timolaum ad hoe negotium

Cf. Plut. 1. 1. 16, uM Aristocratem secutus est.

Plut. 1. 1. falso Tov wTrarov dicit, quod Aristocrati, quo hoe
loco usus est, tribuendum videtur. Polybius accuratius scribit.

Plutarchus 1. 1. vocat: epyov où vóp.tpov ovS\' sx

\'ûv tJtKajwv , àXkà ftE-j/a. Et sane facinus illegitimum erat, quod
tantum generosa, ob quam perpetratum est, causa excusari potest.

Plut. 1. 1. 15. Polyb. XXI, 15, 1—7. Cf. Schorn 1.1. pg. 290.
Keil in Erseh-Qruher Allgem. Encylel. i, v. Philopömen, n. 45.

L.

peragendum elegerunt. Hie autem, quia eius gra^i\'
tatem in congressibus et simplicitatem vitae et mores,
qui neutiquam adiri neque capi pecunia possent, prop®
cognoTerat, semel atque iterum rei mentionern faoere
ausus non est. Tertium profectus, quxim tandem
Spartiatarum donum Pbilopoemeni obtulisset, atqne
bic illius nuncium praeter exspectationem benigne
audivisset, magnopere eo gavisus est Timolaus, prop«\'
situm se assecutum esse esistimans. Philopoemen
autem post paucos dies Spartam se venturum esse
dixit, omnibus enim ciyibus pro munere illo se gr^\'
tias agere veile. Secundum haec igitur Spartam venit
et in contionem vocatus: „Lacedaemoniorum erga ipsum
voluntate magnopere se delectari," ait, „at se iis sna-

dere, ne amicos et probos viros, quorum virtute grati®

frui liceret, pecunia sollicitarent; verum ixt

malevolos

quique rempublicam in senatu miscerent, pretio mer-
carentur et corrumperent, ut isti, accepta pecunia ad
Silentium compulsi, ipsis minus molesti éssent
micorum enim potius quam amicorum loquendi lil\'e^\'
tatem esse tollendam."

Brevi post cladem Antiocho ad Thermopylas a ^\'

Acilio Grlabrione consule illatam, Elei ac Messenii liber-

1) Yerba Pausaniae VIII, 51, 1: TaOw. t?è èg Tifió^®®^ \'
\\éyouciiv v7roff>!p.atvs3r5ai corrupta esse videntur.

täte privati sunt (191), utpote qui a Syris stetissent.
■^chaeis enim ex pacto Romani populos illos vel invitos
foederi adiungendi potestatem fecerant. Elei, aliquamdiu
*^iuictati, tandem sua sponte> spreta Romanorum inter-
cessione, ad Achaeorum foedus accesserunt; Messenii
^^ï\'o, Romanorum potius auxilio quam suis viribus
^onfisi, in contumacia perstiterunt. Neque T. Quinctius,
^Uem, ut intercederet, Messenii in angustias adducti
per legatos rogarunt, eorum spem destituit, sed, ut
primum Diophanes Achaeorum strategus Messenen vi
espugnare para vit, festinanter ille eo profectus, ambas
Partes ad se vocavit. Messenios quidem exsulibus in
Patriam reditum concedere Achaeorumque foederi se
^diungere iussit, sed simul, si deinde ab Acbaeis
iiiique se\'cum agi censerent, vel qua de re controversiae
ipsis cum sociis illis exstitissent, ut se arbitre uteren-
^ur, monuit»).

Quum vero propter reductos exsules mox novae
tirbae in Messenia essent exortae, et metuendum esset,
Messenii denuo ab Acbaeis deficerent, Pbilopoemen,
tiiinultui se interponens, res composuit, quo effecit,
Ut anno 190, Diophane adhuc strategia fungente,
■Achaeorum foedus totam Peloponnesum complecte-
retur.

Liv. XXXVI, 31.

Es illo autem tempore Romani, Achaeis o^
trectantes, non solum, quominus Lorum respu^li
ca deinde augeretur, obstiterunt, sed ne intra P®
loponnesi quidem fines diu pace eos uti passi sunt,
id nimirum agentes, ut, rerum motibus subiuâ®
excitatis, ipsi, intercedendi opportunitates naoti;
Achaeorum potestati officerent et tandem iis
scriberent.

Mox senatus Achaici foederis sanctitatem parum
curare ostendit, Quum enim Lacedaemonii, missis B^
mam legatis, peterent, ut maritima

sibi restituerentur

loca et remitterentur obsides, quos a Nabide T. Quiuc
tius acceperat, senatus, quam vis e foederis legibus siu
gulis civitatibus cum exteris populis agere non liceret,
Lacedaemoniorum tamen legates admisit; obsidibusque

remissis, simul mirari se patres significarunt, quod exsu

les Spartiatae non reducerent, quoniam libera e^set
eorum respublica. Praeterea M\'. Acilius Grlabrio consul
atque T. Quinctius Flamininus, essulum causam tuen
iussi, anno 190 Aegii in Acbaici concilii conventu auc
tumnali adfuerunt, ibique ut reditus illis concederetui
petierunt.

Quorum postulato ut obtemperarent Achaei quum
suaderet Aristaenus Megalopolitanus, admoneretque cos,
ut non modo tune sed semper quaecumque Romanis
placeront omni modo comprobarent nullaque m

^^li® resisterent Philopoemen rursus se fortem ac

Ç. J

^enuum libertatis propugnatorem praestitit. Non enim
^\'lio erga exsules motus, sed id agens, ut ipsius Acliae-
^I\'liniqiie opera, non vero in T. Quinctii vel populi Eo-
gratiam, illi restituerentur, legatis pro contione
^\'l\'^ersatus est ac, ne voti compotes fierent, probibuit

"^i^istaeno, Acbaeos Eomanis, quibus minime pares es-
""^iit, repugnare non debere, contendenti respondens:
tantam sibi", ait, „ignorantiam tribueret, ut perspi-

CPJq

non posset, neque quanto opere Eomanorum

^«haeorumque respublicae inter se differrent, neque

li\'-antum illorum opes b.orum potentiam exsuperarent •
Sed f r y

lerente natura, jit potentissimus quisque semper

^^ferioribus durius utatur, utrum", inquit, „conducit

Potentiorum impetum adiuvare, et nullum iis impedi-

afferre, ut quam primum gravissimorum ius-

periculum faciamus, an contra, quatenus

P^ssimus, obluctantes, illorum impetum retardare,

potentiae acerbitatem quodammodo continere?

Pi\'aesertim quoniam Eomani adhuc saltem, ut ipse

Aristaene, plurimi fecerunt iusiurandum et foe-

et fidem erga socios conservare. \' Quod si autem

^ ) Polyb. XXV, 9. 9a. Cf. Biumma., Ideen xwr Gesch. des Verfalls
^^ y^iech. Staaten, pg. 472.
Plut. 1. 1. 17. Pausan. 1. 1.

ipsi, de iuribus nostris male existimantes, e vestigiO\'
prouti captivi, cuilibet imperato faciendo paratos no®
ipsos praestiterimus, quid differet Achaeorum geus ^
Siculis et Tyanis quos iam diu servire manifestum
est? Idcirco oportere inquit Achaeos aut concedere
hocce, nihil valere iustitiam apud Romanos, aut, si
illud\' dicere non auderent, iure suo uti; non vero se
ipsos prodere et proiicere, quippe qui maxima ac pul\'
cherrima praesidia contra Romanos haberent. Atque
aliquando quidem adventurum Graecis diem illum, quo
omne imperatum coacti facere deberent, se plane cog\'
noscere aiebat; verum utrum quam primum, ^^
contra, quam tardissime, videre illum velimus?
profecto, ut videtur, quam tardissime. Hac ipsa igitur
in re Aristaenum a se ipso in republica dissidere aie-
bat; etenim illum quam primum fatum impletui»
conspicere studere, et illud pro viribus adiuvare; ipsum
vero eidem reniti, et, quoad posset, id propulsare

Et sane, Aetolis a M. Fulvio Nobiliore consule
devictis, soli supererant omnium Graccorum Acliaei;
qui, ut a Romanis pares haberentur, iure petere pos-
sent. Non enim, ut ceteri, Romanorum beneficio vel

\') Nomen corrnptum; fortasse legendum pro Tuavwv (Polyb-
XXV, 9b, 4): Tvppyjvöiv vel TccpavTJV&jv.
\') Polyb. 1. 1. 9b, 1—7. Pausan. 1. 1.

praesidio libertatem acceptam referebant, sed suis ad-
buc viribus steterant. Ad tuendam autem in perpe-
tuum libertatem adversus populum, qui, amplissimo
imperio inbians, omnia opprimeret, Achaeorum opes non
siaificiebant. Ipsorum quoque imprudentia, ac paene
continuas, quae iis cum Lacedaemoniis intercedebant,
contentiones sociis illis praepotentibus crebro auctori-
tatis suae in Peloponnesi rebus interponendae oppor-
tunitatem afferebant.

Lacedaemoniorum respublica ab exsulibus sollicita-
batur, quorum permuiti in vicis Laconicae orae mari-
timae degebant, quam Lacedaemonii anno 195 totam
cedere debuerant. Hi moleste etiam ferentes, se
oinnino a mari interclusos esse, emporioque, quo mer-
ces aliunde advectas reciperent, carere, anno 189
vicum Lan ad mare situm subito nocte aggressi sunt,
Qietuque perculsis incolis, quippe qui nihil tale exspec-
tassent, facile ceperunt. Ubi vero ipsi ej^ terrore se re-
ceperant, primo mane ad arma concurrerunt Lacedaemo-
uiosque post brevem pugnam eiecerunt. Mçtuentes tamen,
Ue Lacedaemonii incursiones iterarent, eorum locorum
iucolae Lacedaemoniorumque exsules, missis ad Achaeos
legatis, horum auxilium implorarunt. Philopoemen, qui

Liv. XXXYIII ,30. ■ .

Cf. Pausan. Ill, 34. Strabo VIII, 5, 4. ed. Kram.

tunc quintnm strategia fungebatur, exsulibus naaxiiû®
cupiebat i) ; concilio igitur convocato, eo referente, decre

T

tum est: „Quum in fidem Acbaeorum tutelamque
Quintius et Romani Laconicae orae castella et vicos
tradidissent, et quum abstinere bis ex foedere Lace
daemonii deberent, Las yicus oppugnatus esset, ca®
desque ibi facta; qui eius rei auctores affinesque
sent nisi dederentur Acbaeis, violatum videri foedus.

Tum , nulla mora interposita, Lacedaemoniis Ac^^aei
per legates, ut illos sibi traderent, imperarunt. Q^^
quum iussum illud animo iniquissimo ferrent et m®
tuerent, ne Philopoemen, si hoc impetrasset, etiaîïi
exsules reduceret, irae indulgentes, triginta eorum
virorum, qui cum Philopoemene de restituendis essu
libus consentire censebantur, neci dederunt, atque
foedere Achaico desciverunt. Praeterea, missis con
tinuo ad M. Fulvium consulem legatis, rogarunt eum,

ut, Cephallenia, ubi tunc degebat, in Peloponnesum

profectus. Spartam in fidem ditionemque populi
mani reciperet.

Quibus de rebas Achaei a legatis suis certiores facti >

cunctis suffragiis, arma adyersus Lacedaemonios movei®

constituerunt Primo tamen res magnas non ge®

\') Liv. 1. 1. 31.
1. 1. 33.

sed tantum Lacedaemoniorum agros tam e-
®censionibus quam incursionibus diripuerunt. Ne acrius
statim bellum persequerentur, tum hiems probibuit,
tuiia fortasse, quod eo tempore Acbaei rerum domesti-
^arum cura districti essent.

Ad illud usque tempus Acbaeorum concilia semper
"Aögii habita eraht, quod, ut aequitati repugnans, quum
^brogare studeret Philopoemen, iam, anno 189, le-
^eai promulgavit, ut in ceteras quoque foederis Achaici
iirbes deinceps concilia convocarentur ld enim
^gebat, ut Achaiae, quae, ut parva regio, nimia
^Uctoritate fruebatur, circumscriberetur potentia,
^Uctaque sociorum aequalitate, foedus firmaretur. Mu-
tatio ab eo proposita aptissima sane erat ad ceteras ci-
^itates, se adbuc quodammodo sperni ratas, arctius
cum foedere coniungendas, et ad emendandam foederis
^atiouem. Aegienses tamen, aegre hoe ferentes, M.
ï\'ulvium consulem, ut ipsorum ius tueretur, rogarunt,
^Uctoribus imprimis, ut videtur, Aristaeno et Diophane,
^hilopoemeni obtrectantibus. Postquam M. Eulvius
^^ Peloponnesum.^ traiecit, demiurgi, Achaiae causae
faventes, Aegium concilium ediserunt, ubi coram con-
de Philopoemenis rogatione ageretur, Philopoe-
men. vero strategus Argos convocavit, quo quum longe

1. 30.

plixrimos se conferre animadverteret Fulyius, ip®®

quoque, licet Aegiensibus fayens, eo profectus est.

Quominus autem Philopoemenis rogatio perferretur,

prohibere non potuit.

Tum Elin Achaici concilii conventus edictus est,

in quo et M. Fulyius et Lacedaemoniorum legati ad-

fuerunt. Itaque quaestione de Achaeorum Lacedaemo

niorumque controyersiis proposita, postquam aliquamdm

ambae partes satis yehementer verbis inter se conten

" Ko\'

derunt, tandem consul, quo magis Peloponnesii
manorum arbitrio obnoxii fierent, eos ad senatum de
legavit, interea pace nti iubens. Utriusque igitur geutis
legati Eomam profecti sunt ; Achaeorum autem legation
Diophanes et Lycortas Megalopolitani praeerant. Qii*^®
legisse mox Achaeis poenitendi locus fuit; illi enim>
quippe diversa capessendae reipublicae consilia habe»
tes, orationes prorsus contrarias in senatu dicendo,
Achaeorum causae valde nocuerunt. Diophanes,
manorum gratiam appetens, senatus in

pelopponnesi

rebus arbitrium agnoscens, ut Achaeorum Lacedaemo
niorumque controversias dirimerent, patres rogavi^,
Lycortas, Philopoemenis intimus sectamque eius secu
tus, Eomanos Achaeorum, utpote liberae gentis, rebus
iure se immiscere negans, ne his, quominus décréta
sua exsequerentur, obstarent, flagitavit.

Senatus, ut discordiam in Peloponneso aleret, tam

^iiceps dédit responsum, ut alium ei Achaei, Lace-
•iaemonii alium sensum tribuerent; Acbaei veniam sibi
Poeuas a Lacedaemoniis repetendi datam esse rati sunt.

Pbilopoemen igitur sextum strategus % ineunte
^ere anni 188, cum Acbaeorum copiis Laconicam inva-
, castrisque ad Oompasium prope Spartam positis,
Lacedaemonios per legatos seditionis concitatores, quos
iiouiinabat, tradere iussit; cui imperio si obtempéras-
sent, Acbaeos neque illos causa indicta condemna-
*nro8, neque quicquam in republica Spartana novaturos.
Lacedaemonii, etsi metu consternati, noxios tradere
*^unctati sunt, qui vero tandem, postquam legati fidem
Piiblicam interposuerunt, nibil contra eos re inorata
statutum iri, sponte Acbaeis se dediderunt. Complures
e primoribus civitatis eos comitati sunt ad causam
eorum, „ quam ad rem communem spectare arbitraban-
^iir, tuendam.

Primum tune Acbaei exsulibus castra sua in Laco-
nicam sequi concesserant, qui, simul ac Lacedaemonios

\') Neglecta lege: „ae quis per duos anuos contiuuos strategia
flngeretur."

In rebus PMlopoemenis in Ijaconica gestis enarrandis im-
Priinis Livium (XXXYIII, 33. 34) secutus sum, qui haec e Po-
ybio habet, a quo Plutarclius, qui hoc loco Aristocrate usus est,
lû nonnullis discrepat, et primum quidem de huius expeditionis
^ausa nihil dicit nisi: lyjtaXe\'ffaç Tt Totç AaxeiJat^ovjotç. Cf, Pau-
san, YIII, 51, 1,

accedentes conspexerunt, cuncti hisce obviam facti?
conviciis eos, tamquam exsilii siü auctores, consectati
sunt; tum odio flagrantes, impetu in Lacedaeinonios
dato, yinculis eos ligare coeperunt.

Qui quum deos yiolatae fidei testes invocarent,
strategus, clamore accitus, una cum legatis vim ab u®
propellere conaretur, magis magisque exsules ultionis
cupiditate exarserunt. Achaeorum quoque, qiii<i
esset sciscitantium, concursus facti sunt, quorum auxiü\'
um quum implorarent exsules ad puniendos violati
foederis malorumque ipsis illatorum auctores, turba ab u^
excitata septemdecim Lacedaemonios, qui iam vinculis
constricti erant, lapidibus obruit. Eeliquos sexagin^®

tres Philopoemen tune quidem servavit, postri die vero,

iudicii simulacro edito, postquam, causam suam
defendere tentantes, vix auditi sunt, hi quoque cuncti
una sententia capitis condemnati sunt atque interfecti

Tum Lacedaemoniis contra promissum durae condi-
tiones sunt impoßitae: ut moenia demolirentur atque
omnes tyrannorum mercenarios dimitterent, deinde ut,
sublatis Lycurgi legibus institutisque, leges Achaicas ad-
sciscerent, quo arctius cum Achaeis coniungerentur )•

\') Universe igitur octoginta interfecti sunt. Aristocrates, J"®®
supra modum augens, trecentos quinquaginta occisos esse Spar
tiatas tradidit.

Plut. 1. 1. 16, hoc spyov wfioTarov xai TrapavopooraTOV VOCaDS,

Praeterea oinBes servi a tyrannis libertate donati, qui
\'^Lacedaemoniis adscripti" dicebantur, quorumque ingens
û-umerus erat, solum vertere iussi sunt; qui post sta-
^ntam diem in Laconica inventi essent, captivorum
instar venirent.

Tegeae mos Achaeorum concilio habito, ubi illos
mercenaries dimissos relicta Sparta disperses per
^gros vagari nuntiatum, Stratege mandatum est, ut,
\'^nm expeditis profectus, palantes illos cerriperet; tria
igitur millia capta sunt ac vendita Ex pretio inde
^edacto Philopoemen censentientibus Achaeis porticum
^egalopoli, antea a Lacedaemoniis eversam , reficien-
<iam curavit

^em augere videtur, nam licet diu Spartiatarum respublica Lycurgi
legibus floruisset, mores eo tempore adeo erant depravati, ut
iiistituta illa iam parvi m.omenti essent. Cf. Hertzberg, 1. 1.

Pg- 102.

Aliter, sed, me indice, minus recte Plut. 1. 1. : oaoi Ss haav
^T^o rüv Tupavvwv a7ro(?sc?styp\'voi TroXtVat rvi? S7ra,0Tviç , weTwxtÇsv
«7rotyT3,ç aTTaywv ûç ^kjoClav TTAÏJV Tpiff^tÀtMv\' TOÛtovç Se àTteiâoïivraç
fiij ßoulousvovg aTrslS\'ûv sx zriç AaxsSatftovog smilrirrsv.
Erat illa portieus, quae o-roà W-jpómAtg dicebatur. Pausan.
30, 3. Meo\'alopolitae post victoriam de Acrotato, Arei
ûlio 3 rege Spartiatarum (365) reportatam, de praeda earn exstruxe-
ïant. Cleomenes vero capta Megalopoli (223) cladis illius monu-
laentum diruerat. Cf. Schorn, 1. 1. pg. 306.

Verba quae addit Plutarchus : otov lyv^ptÇwy , ut infra
sublata Lycurgi disciplina: èt/.7rt7rXâp£voç Ss râv AxxeSai-

Kovîcov TTlxp\' tx^iav TTînpa-/_0\'lV êTTgp^atVWV TO TTSpt T«V TTO-

^«Teîav spyov M^éraTov k%zipyi.s(t.T.o zat wapavofAtâTaTOV , satis OS-

Praeterea ager Belbinites Megalopolitanis a Lace-
daemoniorum tyrannis ademptus, redditus illis est.

Harum autem omnium rerum Lacedaemonii nullana
aeque moleste tulerunt, atque exsules ab Acbaeis restitui.

Brevi post Acbaeos sua temeritas, quod, irae indul-
gentes, Lacedaemoniorum reipublicae tam duras con-
ditiones imposuissent, molestis negotii®, ipsorum liber-
tati valde nocituris, implicuit. Neque fieri potuit,
quin ipsum Philopoemenem , quae in Spartiatas egis-
set, sedato animo reputantem, suae imprudentiae poe-
niteret, quod tantum Romanis locum dedisset nocendi
rebus Acbaeorum. Ac praevidens, senatum, uti sole-
bat, quoties suis commodis inserviret, oppressorum
causam in se suscepturum esse, ne Romani foederis iura
laederent, exterorum populorum regumque amicitiam
Achaeis conciiiando prohibere studuit. Poedus igitur
cum Syrorum rege est initum, confirmataque cum
Aegypti ac Pergami regibus Rhodiisque amicitia.

Quanti autem horum auxilium faciendum esset,
Philopoemenem diu latere non potuit. Aegyptiorum
enim vires fractae, debilitatae Syrorum erant, rex

tendunt, eum iu his rebus describendis Aristocratem, non vero
Polybium, secutum esse. Cf. enim Polyb. XXI, 17, 1. 3.
1) De forma huius vocis clF. Interpr. ad Liv. XXXYIII, 34.
Polybius (XXI, 17, 1. 3.), res a Philopoemene Lacedaemone
gestas laudans, nimio popularis sui studio abreptus videtur.

Pergamenus ex arbitrio pendebat senatus, Rbodiorum
luoque opes labi coeperant, postquam Eomani Syriae
partem iis oesserunt.

Inde esplicanda negligentia, qua in foedere cum
A-egypti rege renovando usus est Pbilopoemen \'). Quum
enim anno 186 septimum strategia fungeretur, ac
Ptolemaeus Epipbanes, missa legatione, cuius princeps
Demetrius Atbeniensis erat, amicitiam cum Achaeis
confirmare se veile declararet, Lycortae, qui tertius
ipse legatus, ad iusiurandum regi dandum ab eoque
recipiendum Alexandriam missus est Philopoemen
Universe mandavit, ut societatem cum rege Aegypti
renovaret, nullius foederis diserta mentione facta,
quam vis plura, eaque pro temporum conditione valde
diversa, foedera icta essent. Postquam igitur hi legati,
postero anno Ai^istaeno stratego reversi, Megalopoli in
Achaeorum conventum introducti sunt, progressus-
qne in medium Lycortas cum ceteris legatis, quo-
nam modo et dedissent Achaeorum nomine et acce-
pissent ad sanciendum foedus iusiurandum, exposuit,
surgens Aristaenus strategus et e Ptolemaei legato
et ex iis, qui ab Achaeis ad renovandum foedus
niissi erant, quaesivit, quale foedusnlle renovaturus

1) Cf. Schorn 1. 1. pag. 307.
») Polyb. XXIII, 1, 5. 6.

venisset. Nemine autem respondente, sed omnibus
sese invicem interrogantibus, quotquot in concilio ade
rant incerti liaerebant. Scire igitur quum cuperet mul
titudo, quale foedus renovasset, neque Pbilopoemen,
neque Lycortas ceterive legati eius rei rationem reddere
potuerunt. Decretum igitur illud Aristaenus strategus
ratum haberi non sivit, sed rem in aliud tempus di^
ferri iussit

Anno 185 Romanorum legati in Peloponnesum- ve-
nerunt, qui.rerum Lacedaemone gestarum rationes ab
Acbaeis peterent. Quum enim bi civitatis illius vires

fregissent, primo senatus silentium obtinuit, exspectaus

dum rerum mutationis cupidi auxilium suum i®\'-
plorarent. Neque multo post Lacedaemoniorum uou
nulli, indigne rerum statum ferentes, Romam profe^^i
Pbilopoemenem criminati sunt in rempublicam Spar
tanam saeviisse, tandemque a M. Aemilio Lepido con
suie literas ad Acbaeos impetrarunt, qui Acbaeis scrip
sit, se indice, eos non recte Lacedaemoniorum re»
administrasse.

Quibus legatis Romae degentibus, eodem \' statim
Pbilopoemen legationem misit, ad quam obeundam
Nicodemum Eleum cum paucis aliis delegerat

\') 1. 1. 9, 1—12.
2) 1. 1. 1, 1—é,

^\'^teiïi anno 185 Aristaeno stratego reversis, Nicodemns
^egalopoli in Acliaeornm conventn, et quomodo in
®®uatti Eomano de Lacedaemoniornm repnblica verba
f\'ecisset Acbaeis exposnit, et senatns responsum legit,
quo effici poterat, aegre quidem ferre senatum et
lUurorum Spartae demolitionem et caedem eorum, qui
^oiïipasii trucidati erant; verum nibil irritum facere\').
I^ostea vero, quo tempore celebrabantur Nemeorum
®olennia, venit Q, Oaecilius Metellus, rediens ex
Macedonia a legatione, quam ad Pbilippum obierat,
^eloponnesum quoque adire iussus.

A-cbaeorum igitur magistratibus ab Aristaeno strate-
go Argos ccactis, ingressus Metellus statim vituperans
dixit, eos aequo gravius et acerbius statuisse de La-
\'^^daemoniis, et pluribus bortatus est, ut culpam con-
^^actam delerent. Atque Aristaenus quidem strategus
®ilentium tenuit, eo ipso, quod taceret, declarans, se
ferre ea, quae Lacedaemone gesta erant, et, quae
Metellus dixerat, oomprobare. Diophanes vero Mega-
^opolitanus, ad dicendum surgens, non solum non pur-
gavit Acbaeos, sed etiam, propter contentionem, quam
cum Philopoemene habebat, aliud insuper Achaeorum
\'^^ioien Metello monstravit. Dixit enim a Philopoemene

1. 1. 7, 5. 6.

non solum Lacedaemoniorum verum etiam MesseniO\'
rum res prave esse administratas.

Itaque Metellus, quum vel ipsorum Achaeorum
nullos cum eo consentire appareret, eo aegrius tulit»
conventum iis, quae ipse hortahatur, non libenter ob-
temperare. Postquam vero Philopoemen et Lycortas,
atque una cum his Archo Aegirates, multas et varias
orationes dixerunt, ut probarent, optime ea, quae ad
Spartam pertinerent, ordinata esse, atque ex ipsorum
imprimis Lacedaemoniorum utilitate: neque posse quiC\'
quam eorum, quae constituta essent, irritum reddi,
quin omnia humana divinaque iura violarentur, con-
ventui placuit in decretis manere, et in hanc senten-
tiam legato dare responsum, Metellus autem, cognito
horum decreto, postulavit, ut multitudinem sibi m
concilium cogerent. Achaeorum vero magistratus eum
rogarunt, ut scripta mandata proferret, quae de biS
rebus a senatu haberet. Illo autem tacente, negarunt,
se ei concilium coacturos esse, leges enim id prohibere*
Quo audito Metellus tantopere iracundia exarsit» «-t
ne responsum quidem a magistratibus accipere volue
rit, sed sine responso abierit

Romam reversus apud senatum PMlopoemenem
Lycortam criminatus est, et universe Acbaeos atque

1) 1. 1. 10, 1—13.

^<iministrandi rationem, qua usi erant in Lacedaemo-
niorum republica ordinanda Eins quoque opera fac-
tuna est, ut Acbaei molestioribus etiam negotiis impli-
carentur, quum alios Lacedaemonios rerum novarum
studiosos incitaret, ut querelas ad senatum deferrent.
Hoe consilio Areus et Alcibiades Spartiatae Eomam
venerunt; bi autem es veteribus erant exsulibus, qui a
Pbilopoemene et Acbaeis nuper in patriam reducti
örant. Quae res vel maxime Acbaeos exacerbavit, quod,
luum magnum esset et recens ipsorum erga exsules
beneficium, adeo ingratos bos continuo in Acbaeos ex-
stitisse appareret, ut, missa legatione, eos, qui ipsos
praeter spem servassent et in patriam reduxissent,
^pud senatum criminarentur

Acbaei etiam legatum miserant Apollonidam Sicyo-
nium, causam concilii Metello negati senatui expo-
siturum eumque universe de rebus in Laconica
gestis edocturum Postquam autem Apollonidas
Areus causam suam adversus se invicem defen-
derunt, et binc Apollonidas senatum docere cona-
tus est, res Spartae omnino non melius administrari
Potuisse, quam iam administratae essent ab Acbaeis
Pbilopoemene, binc Areus contrarium probare

1. 1. 13, 8.
1. 1. 11, 7. 8.
1. 1. 11, 5. 6.

studuit, dixitque, primum reipublicae potestatem
tam esse, expulsa per yim multitudine, tum autem
rempublicam labefactatam et servientem sibi esse reü^
tam: nimirum labefactatam, quod pauci iique moeni
bus destituti superessent iucolae, servientem vei\'O»
quoniam ipsa non solum publicis Acbaeorum decretis
parere, sed etiam privatim magistratibus eorum sem
per dicto audiens esse deberet : senatus bis auditif
decrevit, ut legati de Ms rebus in Peloponnesum mW
terentur. Itaque Acbaeis senatus responsum dedit, mis
surum se, qui in res in Laconica gestas inquirei^ent.
Denuo igitur legati in Graéciam profecti sunt, quo
rum iam princeps Appius Claudius fuit

Quorum adventus quandoquidem in Peloponneso ex

spectabatur, Lycortas strategus, ut adversus eos Acbaei

praeparata consilia baberent, concilium convocavit. I^i
quum de Lacedaemoniis ageretur, Acbaei, irae indul
gentes, Areum et Alcibiadem, tamquam patriae pï^\'
ditores, capitis damnarunt (185).

Nec multis diebus post Appius Claudius cum ceteris
legatis advenit, quibus Clitore in Arcadia conciliui^^
datum est.

„Priusquam agerent quicquam", ait Livius ) >

1) 1. 1. 12, 1—4. 9.
XXXIX, 36.

„terror Acliaeis iniectus erat et cogitatio, quam non es
^-ßquo (iisceptatio futnra esset, quod Areum et Alcibia-
capitis a se in concilio proximo damnatos , cum
legatis videbant; nec biscere quisquam audebat. Ap-
Pins ea, quae apud senatum questi erant Lacedaemonii,
•iisplicere senatui ostendit. Lycortas, et quia praetor
quia Philopoemenis, auctoris omnium quae Lacedae-
^oue acta fuerant, factionis erat, respondit."

Primum res in Laconica gestas singillatim defendit,
turn, negavit Eomanis ins competere rationes exi-
Seudi ab Achaeis, quippe quorum libera esset respablica.

»Cum assensu maximae partis est auditus et lo-
^utum omnes pro maiestate magistratus censebant, ut
facile appareret, molliter agendo dignitatem suam te-
uere Romanos non posse. Tum Appius suadere se
®^agnopere Achaeis dixit, ut, dum liceret voluntate sua
facere, gratiam inirent, ne mox inviti et coacti face-
rent. Haec vox audita quidem cum omnium gemitu
®®t,. sed metum iniecit imperata recusandi. Id modo
petierunt, ut Romani, quae viderentur, de Lacedaemo-
niis mutarent, nec Achaeos religione ob stringer ent,
irrita ea, quae iureiurando sanxissent, faciendi."

Liberis, quae a senatu habebat , mandatis Appius
Claudius tantum usus est ad damnationem Arei et Al-

1. 1. 37.

cibiadis tollendam. De ceteris rebus Romae cognoscerot
ac decerneret ipse senatus, quo igitur iam omnes»
quos Pbilopoemen morte exsiliove multarat, ad causam
suam dicendam profecti sunt (184).

His in senatum introductis, „multae et parvae dis-
ceptationes iactabantur; sed, quae maxime rem con-
tinerent, erant: utrum restituerentur quos Acbaei
damnaverant, necne; inique, an iure occidissent,
quos occiderant, vertebatur, et, utrum manerent m
Acbaico concilio Lacedaemonii, an, ut ante fueratv
secretum eius unius in Peloponneso civitatis ins esset.\' M

Triumviri bisce controversiis componendis a senatu
creati sunt T. Quinctius Plamininus, Q. Oaecilius
Metellus, Appius Claudius, qui iam antea legati Acbaeo-
rum Lacedaemoniorumque rebus operam dederant.
exsules reduci iusserunt damnationesque rescindi; porro
Lacedaemonios Acbaici foederis legibus parere, scriplo-
que mandatum decretum illud et a Lacedaemoniis
ab Acbaeis confirmari. Senatus moenia reficiendi po-
testatem Lacedaemoniis fecit legesque Lycurgi restituit>
et iurisdictionem de Lacedaemoniis in causis capitali-
bus Acbaeis ademit.

») 1. 1. 48.

2) Polyb. XXIV, 4, 7 sqq.

3) Pausan. VII, 9, 3. 4; 12, 2. VIII, 51, 1.

CAPUT IV.

PMlopoemenis tristis vitae exitus. (183.)

I^revi post Messenae seditio exarsit, quae Achaeorum
^eniptihlicam in summas angustias adduxit. Non a
Plehe tumultus confiatus est sed ab optimatibus, quo-
factio primas in civitate agebat, quum Messenii suis
^dhuc legibus utebantur. Haec frustra prohibere conata
"l^onainus Messenia Achaico concilio adscriberetur, crebros
deinde motus excitarat, quibus Philopoemen anno 189
ficiem imposuit, sublata, qua plebs admodum vexabatur,
Paucorum dominatione. Optimates, iram suam dissimulan-
5 recuperandae auctoritatis occasionem exspectabant ;
lUam iam adesse putarunt, quum Diophanes, Philopoe-
^eni infensus, in Achaeorum concilio ea, quae hic in Mes-
senios egerat, vituperasset. Id quoque iis res novas

moliendi animum addidit, quod Eomanorum interces-
sione Lacedaemoniis irrita reddere contigisset Achaeo-
rum décréta. Coniurationis dux Dinocrates fuit, qui
sperabat fore ut optimatium factionis ope Messenae
principatum obtineret.

Anno 184 iste, factionis suae orator Eomam pro-
fectus, ibi in T. Quinctium Flamininum, cui legatio
ad Prusiam et ad Seleucum a senatu erat mandata, iö\'
^ cidit ; quo magnopere gavisus est, Flamininum et
propter amicitiam, quae ipsi cum eo intercedebat, quod
belli Laconici tempore eiusdem convictu usus esset, et
propter \' simultates, quas ille cum PMlopoemene exer-
cebat, simul atque in Graeciam advenisset, res Mes-
seniorum omnes ex ipsius sententia administraturuiu
existimans. Quam ob rem a legato Eomano non dis-
cessit et in hoc spem omnem posuit.

In Graeciam quoque Flamininum comitatus est, no»
dubitans , quin e vestigio res Messeniorum ex sua volun-
tate componerentur. PMlopoemen vero, anno 183 octa-
vum strategus, qui plane cognoverat, de rebus Graecis
Flamininum nullum mandatum habere a senatu, ad-
ventum eius exspectans, interea quievit. Postquam
autem legatus, Naupactum appulsus, strategum et de-
miurgos Acbaeorum Uteris iussit concilium populi
cogere, hi rescripserunt ei, se hoc factures esse,
significasset, quibus de rebus cum Achaeis agere cu-

Peret, leges enim hoe magistratibus imperare. Fla-
minino yero id significare non anso Dinocratis exspec-
tatio ad irritum cecidit.

Neque tamen hic ab incepto destitit, sed iam con-
silium suum vi essequï statuit. Messenen reversus,
collectis suis fautoribus, plebem oppressit Achaeisque
societate renunciata, suo arbitrio Messeniorum res ad-
niinistrare coepit. Fuerunt tamen Messeniae loca
quae in foedere cum Achaeis manerent.

Philopoemen strategus, septuagesimum iam agens
annum, Argis ardenti febri laborabat. Ubi vero Mes-
senen defecisse ei nuntiatum est, statim Lycortam cum
copiis eo praemisit. Ipse, tumultus quam primum
eomprimendi cupiditate flagrans, tertio post die, licet
Valetudine nondum plane Integra esset, eum sequi
eontendit, confectisque uno die plus quadringentis
stadiis Megalopolin pervenit Inde, equitibus et
peltatis circiter sexaginta assumtis, continuo auxilium
tiilit, Erant autem equites illi civium nobilissimi,
^ed admodum iuvenes, qui, caritate Philopoemenis et
aernulatione ducti, voluntarii cum eo militabant.

Quum ad Messeniorum fines accederet, quae Lycor-
tas gessisset explorare neglexit, illumque, quum Di-

Polyb. XXIV, 5, 1—3. 14—18.

Plut. 1. 1. 18. Polyb. 1. 1. 8 c. Pausan. VIII, 51, 2. 3.

nocrates fauces inter Arcadiam et Messeniam occu-
passet, re infecta revertisse ignorans, hostium terrain
invasit.

Feryidum ingenium Philopoemeni exitio fuit
Ut primum Dinocratem Coronen petere audiyit,
praeoccupare ilium locum cupiens, citatim per val-
lem iniquam duxit \'). Circa Euandri, qui diceba-
tur, collem cum Dinocrate obyiam facto concurre-
runt eiusque quidem manum in fugam conyerterunt,
sed quum quingenti milites, qui Messeniorum fines
in yicinia custodiebant, subito impetum facerent,
iique, qui modo deyicti erant, conspectis illis, rur-
sus in collibus se colligerent, metuens Philopoemen
ne circumyeniretur, et equitibus suis parcens, per
loca iniqua recedebat, ipse agmen cogens ac saepe in
hostes irrumpens hosque omnino in se conyertens, qui
cum eo congredi non audebant, sed clamorem tollen-
tes modo incursando modo refugiendo eminus eum
lacessebant. Saepe igitur, \' ut iuyenes illos prote-
geret, consistens singulosque in locum tutum dedu-
cens, imprudens magno hostium numero cinctus
est. Ac nullus quidem eorum manus cum eo con-

1) Pint. Compar. Philop. c. Flam. 1.

2) vel Colonen. Plut. Phil, 18. Parvo iutervallo haec loca
inter se distabant. Pausan. lY, 34.

3) Liv. XXXIX, 49.

serere ausus est, eminus vero petitus et ad loca
saxosa et praecipitia adactus, PMlopoemen equum
vix regere potuit. Praeterea corpore tunc et ob in-
firmitatem languente et itinere defatigato, equus
vestigio falsus eum in terram deiecit. Quum autèm
gravis esset eius casus, laeso capite, aliquamdiu sine
Voce iacuit, ita ut bostes mortuum esse existimantes,
eum etiam spoliare aggressi sint. Postquam vero
sublato capite dispexit, confertim circumfusi manus
eius post tergum retorserunt, et ita vinctum abduxe-
runt, magna insolentia et contumelia adversus eum
utentes \').

Huius rei nuntius. Messenen perlatus, primum in-
credibilis visus est, tandem vero, pluribus deinceps
idem affirmantibus, facta fides, et ad portam omnes,
ut Pbilopoemenem viderent, confluxerunt Aegre
igitur milites turbam. summovenj:es cum illo urbem
iatrare potuerunt. Quumque omnis multitude specta-
culo frui cuperet, in tbeatrum, quod prope portam
erat, irruerunt, Pbilopoemen ut universe populo osten-
deretur magno clamore poscentes. Optimales, defectio-

Plut. 1. 1. 18. Haec narratio multo probabüior videtur quam
Liviana XXXIX, 49 : „iacentem hostes superfusi oppresserunt, cog-
nitumque primum a verecundia memoriaque meritorum hand secus
quam ducem suum attollunt refieiuntque." Cf. Pausan. lY, 29, 5.
Plut. 1. 1. 19.

nis auctores, metuentes, ne ob tanti viri praesentis
miserioordiam et recordationem eins meritornm, quod,
expulso Nabide tyranno, ipsos in libertatem restituisset,
motus plebis fieret, panlisper tantum eum miil-
titudinis aspectui exposuerunt, tum simulante DinO\'
crate, magistratus quaedam de rebus bellicis ex eo
quaerere cupere, in senatum introductus est. Quum
Tero iam invesperasceret antequam quicquam de eo
statuissent, in carcerem eum demiserunt, adrolutoque
saxo, yiros armatos circum collocarunt. Erat enim
carcer ille locus sub terra, qui Qi](iavQog dicebatur,
neque aëra nec lumen extrinsecus admittens, quique
fores non habebat sed magno saxo advoluto occlude-
batur

Postridie multitude ob summa, quibus Messenios
affecisset, beneficia parcere ei iussit, defectionis vero
auctores, quorum factio in republica plus pollebat, clam
inter se deliberantes cuncti interficiendum eum sta-
tuerunt ; quumque metuerent, ne , si legates Achaei ad
eum exposcendum misissent, plebs eum invitis opti"
ma tibus liberaret, continue venen um ei porrigendum
curarunt

\') Cf. Plut. 1.1.

2) Cf. Welcker, Rhein. Mus. 1833. pg. 469.
Plut. 1. 1. Cf. Liv. 1. 1. 50.

Plut. 1.1. 20 paruin accurate haec narrat. Dicit enim, Phüo-

PMlopoemen tum forte in lacerna decumbebat,
non somno stratus, sed moerore et animi motu op-
pressus; conspectis autem lumine et homine, qui
cum yenenato potu iuxta adstabat, aegie ob infir-
mitatem se colligens, assedit. Accepto poculo hominem
rogayit: „Ecquid de Achaicis equitibus et praecipue de
Lycorta comperisset." Qui quum omnes incolumes ef-
fugisse respondisset: Ed Xéyeig, inquit, €Ï j^i] napra
üccxmg TTÉTCQa\'j^antv , tnm statim intrepide exhausto
poculo, brevi animum efflavit

Achaeorum autem equites, quum ex fuga sese col-
legissent, neque usqnam Philopoemenem conspicerent,
eum, postquam diu inclamarunt, mortuum esse rati
sunt. Deinde sibi exprobrantes, quod strategum,
qui pro ipsis vitam profudisset, hostibus proiecissent,
Una progressi sunt. \' Quam primum vero percunctando
venisse illum in hostium potestatem intellexerant ;
ad Achaeorum civitates eius rei nuntium disperserunt.
fit Achaei quidem reposcere illum a Messeniis missa
legatione statuentes, öimul bellum pararunt

Dt vero necis nuntius ad illos perlatus est,pnblicus

Poemenem nocte, quae diem, quo captus est, excepit, interemptum
esse, idque uno Dinoerate auctore factum. Cf. Pausan. YIII, 51, 3.

») Plut. 1.1. Liv. 1. 1. lustin. XXXII, 1, Cf. Polyb. XXIY, 9,
1. Diod. XXIX, 18.
Plut. 1.1. 19.

luctus et moeror eorum civitates occuparunt. Ipsi, Achai-
co concilio Megalopolin convocato, Lycortam, superioris
anni strategum, uti lex imperabat, in Pbilopoemenis
locum suffecerunt, statimque Messeniam invaserunt

Eodem fere tempore Q. Marcius Philippus, qui l®\'
gationem ad Philippum regem obierat, in Peloponne-
sum venit, pacemque inter Acbaeos et Messenios con-
ciliare studuit. Illi vero Philopoemenis necem ulcis^^
cup lentes legati intercessionem spreverunt

Quum tamen Messenii arce munitissima se tutaren-
tur et subsidiis a Romanis adiuvarentur, Acbaeis
bellum non statim prospéré cessit Cladibus adeo
alFecti fuisse videntur. Nam anno 183 legatos ad se-
natum miserunt petituros, ut Romani e foedere copias
adversus Messenios mitterent, saltem ne arma ac com-
meatum bis ex Italia subvehi sinerent. Senatus im\'
quam Achaeorum conditionem in rem suam convertere
cupiens, responsum dedit, se ne tum quidem, si Lace-
daemonii etiam, Argivi Corinthiive ab Acbaeis defecis-
sent, auxilium hisce laturum esse : tamquam hortans
socios illos, ut Messeniorum imitarentur exemplum\'^)-
Postea vero Acbaei in bello superiores evaserunt.

1) 1.1. 21.

2) Polyb. XXIV, 10 , 8.

Pausan. VIII, 51, 3.
4) Polyb. 1. 1. 10, 12 sqq.

Ut Messenios commeatu intercluderent, agros urbi
circumiacentes prorsus deyastarunt. Tum Lycortas,
qui eo quoque anno strategia fungebatur, Messenen
oppugnare aggressus est, quam urbem optimates, de vita
dimicantes, summa yirium intentione defenderunt. Tan-
dem veroj auctumno anni 181, Messeniis antea formidine
magistratuum cobibitis, vix- iam eorum nonnulli,
hostium vicinia erecti, vocem liberam mittere ausi sunt,
et dicere, legatos de reconciliatione mittendos esse.
Ac Dinocrates quidem, quum non amplius plebi
resistere posset, temporum necessitati eedens, in su-
as aedes se recepit sibique, ne in Achaeorum veniret
potestatem, mortem conscivit i).

Plebs vero, hortantibus tum senioribus tum
praecipue Boeotorum legatis, qui iam antea ad conci-
liandam pacem vénérant, legationem* misit, quae
peteret, ut delictorum venia Messeniis daretur.

Achaeorum autem strategus, auditis legatis voca-
tisque in consilium magistratibus, bac una tantum
ratione Messenios pacem ab Achaeorum gente impetra-
re posse dixit, si defectionis et Philopoemenis necis
auctores sibi traderent, de ceteris autem omnibus
liberum Achaeis arbitrium permitterent, statimque

Plut. 1. 1.

/

in arcem praesidium reciperent. Quibus plebi rentin
tiatis, haec et iam diu in belli auctores exacerbata,
eos comprehendere et dedere parata erat, et nulla se
ab Achaeis poena affectum iri confisa, ad conditionem,
ut omnium rerum arbitrium illis permitteretur, lu
benter accessit- Quod vero maxime rem continebat,
optandi facultate in praesentia destituta, conditiones
oblatas communi consensu accepit. Atque arcem
quidem quum statim in deditionem acce^isset Acbaeo
rum strategus, cetratos in eam induxit urbemque
mox cum parte aliqua copiarum intravit. Tum autem
eorum, qui in noxa erant, quotquot auctores faerant,
ut Philopoemen continuo de medio tolleretur,
omnes ut quam primum vita privarent Messeniis lU^-\'
peravit, quotquot cruciandum etiam Philopoemenem
censuerant, eos tormentis necandos corripuit

Finito bello nihil antiquius habuerunt Achaei quam
ut Pbilopoemeni iusta facerent. Corpore\'iHins Mes-
senae combusto, reliquias in urnam conditas domum
reportarunt, mixta quadam cum exsequiis pompa
triumphali. Coronis redimiti hostes vinctos ducebant.
TJrnam, vittis et coronis exornatam, Polybius Lycor-
tae strategi Acbaeorum filius ferebat, comitantibus
Achaeorum primoribus. Milites armati equis ornatis

>) Polyb. XXIV, 13. Cf. XXV, 3. XXVI, 3. Plut. 1.1. Cf. 19-

însidentes sequebantur. Es oppidis et pagis inter Mes-
senen et Megalopolin interiectis obviam eifasi urnam
•^ontrectabant et Megalopolin usque prosequebantur.
Quum autem pompa urbem ingrediebatur seniores-
l^e cum mulieribus et pueris se adiunxerant, ingens
^onaploratio ob tanti viri desiderinm totam incessit
®iultitudinem. Ac lionorifico quidem ille, ut par
^-at, funere est elatus, et iusta eius monumentum
Messeniorum captivi lapidibus sunt cooperti

Praeter ea, quae in eius honorem a gente Achae-
^î\'Um publice décréta sunt, cives etiam, ut quotannis
tanro ei fieret, sanxerunt laudesque rerum eius
gestarum carminibus ab adolescentibus celebrari ius-

serunt

Omnes, \' quae Philopoemeni numero multae positae
erant, statuas Romanus aliquis in \'naufragio illo
\'^raeciae Corinthiaco auferre aggressus est. ipsumque
tanaquam adhuc vivum persequi, quod Romanis
^ostis infensus fuisset. Sed orationibus habitis , quum

Plut. 1.1. 21. Cf. Pausan. 1.1.
. Inscriptio, in Megalopolis ruderibus inventa, quae exstat apud
^öckh. C. Inscr., I, Inscr. 1536, Ross. Inscriptt. graec. ined. fase.

I^auplia 1834, Inscr. 13, secundum Keilium Analecta epigraph.,
^ips. 1842, pg. 9—39 divinos a civibus in Philopoemenem honores
•^ollatos fuisse testatur. Cff. Feue JahrU. fur FUI. und Faedag.
XXXVI, 3.

Diod. XXIX, 18.

calumniatorem istum refellisset Polybius, nee Muna-
mins nee legati clari viri bonores abolere susti
nuerunt

Polybius enim pluribus docere conatus est, Pbilo\'
poemenem saepe quidem Romanorum imperatis advei"
satum esse, sed bactenus tantum, ut in rebus con-
troversis quae sibi videbantur proponeret et suaderet?
neque id inconsiderate fecisse: certam autem eum
voluntatis significationem dedisse, et quasi igni sp®® \'
tatam Romanis benevolentiam praestitisse, quo tempo^"®
bi cum Pbilippo, quoque cum Antiocbo, bellum gererent.
summam enim inter Graecos auctoritatem tune babeu-
tem, et ob suam et ob Acbaeorum potentiam, since^^
fide illum amicitiam erga Romanos servasse: auctorem
adeo exstitisse Acbaeis decreti illius, quo ante Roma-
norum traiectum, ceteris Graecis propemodum omnibus a
Romanorum partibus abalienatis, praeceperunt, ut Au-
tiocbo atque Aetolis bellum ultro inferretur. Itaq^e
bis auditis decem legati concesserunt, ut bonores
Pbilopoemeni decreti in omnibus urbibus permanereut.
Qua opportunitate usus Polybius, Pbilopoemenis sta-
tuas, licet iam e Peloponneso in Acarnaniam transpor-

tatas, a Mummio repetiit

>) Plut. 1.1.

«) Polyb. XL, 8, é—10.

Ji

Pausaniae adhuc aetate Philopoemenis memoria apud
populäres maxime inviolata servabatur, Eo quoque
tempore Tegeae in theatro basis aeneae statuae super-
erat, in qua incisi elegi statuam illam Philopoemenis
fuisse testabantur. Inscriptio enim erat haecce:

Tovd" (XQird xoci Só^a "EX^.adoc, tto^Acc fièp dXxaig,

UoXIcc 8è xai ßovXaig tQ/a novi]<sa^ivov,
^Q\'xa^og my^iA,i]Ta (piXoTcoifni^og\' la fiiya KvSog

"\'EdTctr\' ivi nroXéiJim , dotfQavog ayèfióvi.
^ccvv\'ei 8é TQÓnaia Ttrvyfiiva 8i<5ßa Tvqävv<av

SnccQTag\' av^onévav S\'&qaro 8ov%oßtJvav\'
Sip ej/fxêp Ttyia fjieyaXóqtQOva KQaifyidog vlóv
■Szasev ccfiaiiAijTOv xquptoq^ iXevd\'fQiug. *)

O Pausan. VIII, 49, 1; 52, 3. Cf. Anth. Palat. ed. I. de
®osch T. II p. 26, ubi haec legitur H. Grotii versio:
Hic, cuius célébrât virtutein Graecia, inulta

Consilio fecit maxima, multa manu.
An terra genitus Philopoemen Arcade, belli

Gloria quem semper summa secuta ducem ?
Hoe monstrant domitis bis fixa trophaea tyrannis,

Dum properat nascens peUere servitium.
Huius terra memor dedit et de Craugide natum,
Tutantem simili libera iura fide.

I

L.

lüDICIUM DE PHILOPOEMENE.

Si quaerimus, quibus virtutibus PMlopoemen insigni®
fuerit, tam ex veterum narrationibus quam ex ipsi\'
us factis dictisque apparet, illum misero, quem babuit,
vitae exitu omnium suae aetatis Q-raecorum minime
dignum fuisse.

Licet enim animi fervore abreptus nonnulla impr^^\'
dentins egerit, perpetuum tamen ei fuit virtutis stu-
dium. Multis animi virtutibus excellebat, probitate,
integritate, continentia, fortitudine, aliis. Erat et in
victu diligens, et in vestitu simplex , accepta bac
a praeceptoribus suis sententia, non posse eum reipu-
blicae recte praeesse, qui in privata vita esset negÜ\'
gens, neque a peculatu abstinere, qui pro rei famili®-

1) Polyb. X, 25, 5.

ris reditu sumptuosius viveret. Praeterea et in cor-
poris cultu et in convictu quoque facilis erat et pro-
Ws.

Oomitas eius et simplieitas PlutarcM adhuc aetate
in omnium ore erant Eo vero per totam vitam
snmmum studium \' contulit, ut vera loqueretur. Qua-
propter, si vel pauca verba, eaque velut temere,
proferret, omnino audientibus fidem faciebat. Om-
nibus enim in rebus suam ipse vitam tamquam
exemplum proponens, efficiebat, ut verba audientes non
naulta requirerent. Quocirca orationes adversariorum
in. republica non tantum longas sed etiam ad per-
snadendum efficacissimas saepe, ob fidem et rerum
gestarum esistimationem, paucis ipse sententiis fun-
ditus evertit %

Quam alto animo divitias sperneret, satis osten-
dit quum Spartiatae, domo et facultatibus Nabidis ty-
i\'anni venditis centumque ac vigenti talentis inde
coactis, Philopoemeni eam pecuniam dono dare vellent,
ille vero accipere constanter abnueret.
^ Ab otio alienus erat, imperatoriam bellicam-
q.ue virtutem continenter probare atque augere cu-

\') Plut. 1.1. 3".

Polyb. XI, 10, 3—6.
Plut. 1.1. 15.

piens \'). Quo tempore Romani bellum contra An-
tiochum in Grraecia gerebant, privatus vivebat Philo-
poemen , animadvertens vero, Antiochum ipsum

Ohalcide

residem nuptiis celebrandis praeter aetatem vacare>
Syros autem sine ulla disciplina et imperio P^^
urbes palari et in luxuriam effundi, aegre tulit, se
non eo tempore strategum esse Achaeorum, RomaniS\'
que invidere se victoriam dixit. „Ego enim," inqui*\'
„si strategus essem, istos omnes in lustris concide-
rem." Quin, uti vidimus, privatus quoque res bel-
licas gessit.

Rebus tamen feliciter gestis elatus, interdum de aliis
fortuna minus secunda usis iniquum indicium ferebat-
Paucis tantum diebus antequam a Messeniis captus
est, in consessu quodam, ubi quis a praesentibus
egregii ducis nomine ornabatur : „Quomodo hic,"
ait, „memoratu dignus esse potest, qui vivus ab
hostibus captus sit?"

Universe autem, qui res militares negligerent, eoS
tamquam nihil agentes contemnebat. "Eoixe r^Q >
ait Plutarchus, o{>Tog dvrjq ntQairtQca rijg afà/i^V^

\') Plut. 1. 1. 13. Cf. Polyb. XXIII, 1, 7—9.
Amio 193.
Plut. 1.1. 17.

1.1. 18. Pausan. VIII, 51, 2.

^f^ffiXoKccXrjaai roig GTQUTicoTiaoXg rov iróXafiov wg
"^^i-\'AiXtaxarriv VTró&taiv rijg d(feTfjg dßivaacca&ai

Insita autem ei ambitio baud erat omnino a pervi-
cacia pura neque ab iracundia libera, quin ob nimiam
animi elationem superioribus semper quodammodo ad-
^ersabatur atque aemulabatur

Licet vero totam vitam ita instituere conaretur, ut
Epaminondae tam ingenium quam res gestas aemu-
laretur, non in omnibus illum aequare potuit: ala-
critatem eius, sollertiam et pecuniae contemptum
ögregie imitatus est; quum autem lenitatem, gravi-
tatem bumanitatemque in dissensionibus civilibus re-
gere non posset, propter iracundiam et pervicaciam
ad militarem quam ad civilem virtutem accommodatior
esse videbatur

Quod ad Philopoemenis erga foedus Achaicum merita
attinet, concordiae Peloponnesiorum auctor quidem
habendus est Aratus Sicyonius, promovit autem illam
tandem stabilivit Philopoemen Aratus enim
primus rempublicam Achaeorum ad dignitatem et po-
teutiam evexit, attamen quamdiu hic vixit, quia ad
\'bellica certamina segnior erat, Macedonum, quos

11. 4.
1.1. 1/.

,1.1. 3. Pausan. 1.1. 49, 3.
Polyb. II, 40, 3..

primum invocaverat, armis pleraque committebantur >
qui igitur omnibus Graecorum negotiis arctissime
impliciti erant ; Pbilopoemen vero -egregius belli dux
proeliisque felix Acbaeorum spiritus auxit, quumque eos
secum vincere assuefecisset, peregrinis ducibus uti de
sierunt; quin etiam Achaeorum milites in pugnis et
periculis, alio strategia fungente, animum

despondebant

et Pbilopoemenem respiciebant, eo vero imperium
suscipiente, ob summam, quam ei habebant, fidem
statim bono atque alacri animo erant \'), quippe etiam
sentientes, adversaries uni huic duci resistere non
posse, sed et existimationem eius et nomen reformidare-
Quamquum autem Philopoemen per quadraginta annos
in populari reipublicae statu cum gloria versatus est ) >
multitudinis tamen invidiam omnino efiugit, etsi non
ad gratiam fere, sed cum libertate res administrans

Quanta virtutis rerumque gestarum fama Philopoe-
men antiquitus, etiam extra Graeciam, floruerit, satis
apparet ex Livii verbis: „Ab scriptoribus rerum
Graeeis Latinisque tantum huic viro tribuitur, nt
a quibusdam eorum velut ad insignem notam

\') Plut. 1.1. 8. 13.

2) Diod. XXIX, 18.

3) Polyb. XXIV, 9, 3. 4.

*) XXXIX, 50. Cf. lustin. XXXII, 4.

■\'\') Polybium et Rutilium Rufuin significati Cf. Nissen 1. P\'
41 sq., 51 sq., 333 sq. Schorn 1.1. p. 318.

Whs anni memoriae mandatum sit, tres daros im-
Peratores eo anno decessisse, PMlopoemenem, Han-
Uibalem, P, Scipionem; adeo in aequo eum duarum
potentissimarum gentium summis imperatoribus po-
suerunt."

Quin a Romano quodam „ultimus Graecorum" ap-
Pellatus est, quum post eum Grraecia nullum amplius
Magnum seque ipsa dignum virum protuligset
Itaque apud ipsos adeo Romanos, quibus non panels
rebus adversatus esset, magno in honore fuit

0 Plut. 1.1. 1. Arat. 24. Cf. Pausaa. VIII, 52, 1. 2.
Plut. 1. 1. 21. Diod. 1. 1.

m

Ir

. ■ t ■ :

■V

i \'.•...■ifisr.tS\'

;

\\ 1

*

QUAESTIONES.

I.

Merito PMlopoemen nltimns Graecorum appellatuâ est.

IL

Quae a Doet. Schorn {Qesch. Qriech. von der Bnt-
steJi. des ätol. und achäis. Bundes his auf die Zerstör.
Korinths, pg. 210 sqq.) disputata sunt, non probant,
inde ab anno 216 a. a. n. Achaeorum stratèges in
con cil lia auctumnalibus esse lectos.

m.

PMlopoemen legem: „ut legitimi Achaeorum con-
ventus in urbibus foederatis invicem haberentur
pertulit.

IV.

Reiicienda est opinio Wachsmuthii {Mien. Alterthurnsh.
I, 2 pg. 392) et Hermanni {Lehrh. der griech. Ant. I,
§ 185) putantium Buram una cum Heiice maris un-
dis esse haustam.

V.

Perperam Pausanias (VIII, 51, 3): xal o dvi^^^
avriaa 6 twv Meaayvicav itQoaé\'^wQijae roïg "AquaOiV-

VL

Arist. Acham. vs. 1093 pro:

0Q%i}(SrQt8eg, rd cpiXrad-\' "AQfioSiov, yialai,

lege:

óqy^tjatqiseg, tcï CpiXvCC\'d\'^ \'A.Qf4.Ódl\'\' 0\'V jfctaö;

VIL

Soph. O. 0. vv. 47, 48 ita legendi:

dlV ovBt f4.£VToi (f\'t^avtaravai nöXtcog

bil ^aQGog, TTQiv y\'ap èvdd^ai, vi dfjoi;

VUL

Thuc. VI, 23: p ydg avtoi sX&oo/^ev iv&évSf fi^
dvrinaXov fióvov itaQamivaaonevoi, ttIijv yt rcqog
fidxtfiov avTwv TÓ ónlixiKÓv, k. t. %. pro ró ojt^jï
legendum tó mirtnóv.

IX.

Soph. O. T. vs. 845:

ov ydQ yévoiT hv etg ye roig TTolXoZg ïmg, pro
ye TOig legendtlin etg yé rig.

X.

Liv. XXXIV, 49, 8: „libertate modice utantur;
temperatam eam salubrem et singulis et civitatibiis
esse, nimiam et aliis gravem et ipsis qui habeant

Praecipitem et effrenatam esse," delenda sunt: nimiam

alterum esse.

XI.

Virg. Aen. XI, 574: pro vulgato oneravit lege armavit.

XIL

Hor. Sat. I, 8 vs. SO: pro ƒlegendum jse^/ere;
ibid. vs. 49 pro lacertis: iacere.

XIIL

Immerito Niebuhrius statuit, Xenophontis ^ElXfjvixd
^^oustare ex duobus diversis operibus, quae postea,
invito scriptore, in unum coaluerint.

XIV.

Operis Liviani in decades divisio non ipsi Livio
^ribuenda est.

XV.

Velleius Paterculus in laudando Tiberio adulandi
studio ductus fuisse non videtur.

XVL

Auctores caedis Godefridi, Lotharingiae ducis, anno
1076 perpetratae, non in Hollandia quaerendi sunt.

XVIL

Legum XII tabularum yerba: „Tertiis nundinis
Partis secanto, si plus minusve secuere se fraude esto"
de corpore non de bonis debitoris accipienda sunt.

XVIII.

Sulla comitia tributa non abrogavit.

XIX.

Lex Eoscia tbeatralis non novum honorem equitibus
tribuit.

XX.

Fragmentum Ulpiani, quod est fr. 1 Dig. de const,
princ. (1. 4.), interpolatum esse videtur.

XXL

Quum centuriae cum tribubus Servianis coniunctae
sunt, illarum numerus auctus est.

t