Over de curatieve en preventieve waarde van
den Bacteriopiiaag (d\' Héreiie] bij eniieie
infectieziel(ten der dieren

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT.

vUtrecht

1927 J

•>,- -h"- :

J V •

:

\'• v-îT\'\' . , ,\'■"

-/ï\'^V-sf.-. ___

G

Wi ÎR "„rSb■t\'

OVER DE CURATIEVE EN PREVENTIEVE
WAARDE VAN DEN BACTERIOPHAAG
(D\'HÉRELLE) BIJ ENKELE INFECTIE-
ZIEKTEN DER DIEREN

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK UTRECHT

3969 3662

OVER DE CURATIEVE EN PREVENTIEVE WAARDE VAN DEN
BACTERIOPHAAG (D\' HÉRELLE) BIJ ENKELE INFEGTIE-
^^^ ZIEKTEN DER DIEREN ^^^

PROEFSCHRIFT

TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN
DOCTOR IN DE VEEARTSENIJKUNDE

AAN DE RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT. OP
GEZAG VAN DEN RECTOR-MAGNIFICUS Dr, A.
NOORDTZIJ, HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT
DER GODGELEERDHEID, VOLGENS BESLUIT VAN
DEN SENAAT DER UNIVERSITEIT. TEGEN DE
BEDENKINGEN VAN DE FACULTEIT DER VEE-
ARTSENIJKUNDE TE VERDEDIGEN OP VRIJDAG
II FEBRUARI 1927, DES NAMIDDAGS TE 4 UUR.

DOOR

= AUGUST DOEGLAS =

DIERENARTS. GEBOREN TE GOMBONG

1927

DRUKKERIJ FIRMA SCHOTANUS & JENS. UTRECHT

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT.

-A

\'AAV QAAPiD HHG KAV OmO^jim^/ SIBT
Bonwniiyimt^AüMV 3u >11 mrooa

^O TH:>H5^iTU HT TTHTi^Hd3Q

/ ■ wommAu mrhm ^mi KAV OASB^)

tlHTJIJDA\'J m Mi ^AASiilJUOOH* .iiST^HOOH
MAV.TlUJ83a âî4aaiQV THDOOp mci

m !4aoiâT .Ti-n-ic^w^vîKii TAA^aai Kaa
-HT/ «3a TiarjuDA^ 30 MA.V Hiîoî^ii^îMHaa«
öAaiiyv îo ai How^nvraeT^i-.

a- eDAcjoiM/.vi aaci sm isiAumm 11

"rsnmBvmusmn

.T tiOJ fl T.U-

Aan mijn Ouders.
Aan mijn Verloofde.

PÈ

.vt^huO fvym n&R

Gaarne maak ik van de hier geboden gelegenheid gebruik
om U. Hoogleeraren, Lectoren, Conservatoren, Prosectoren
en Assistenten, voor het onderwijs en de leiding tijdens mijn
studie aan de Veeartsenijkundige Hoogeschool mijn wel-
gemeenden dank te betuigen.

Vooral U, hooggeachte Promotor, Professor DE BLIECK,
dank ik voor de hulp en steun, verleend bij het verrichten
mijner onderzoekingen en bij het samenstellen van mijn
proefschrift.

Ook U, Professor SCHORNAGEL Dr. HOOGLAND
en TEN THIJE dank ik voor de hulp, die ik van U mocht
ondervinden.

Ook de collegae VAN DER KAAIJ, BARMEN \'T LOO,
OSKAM, TAP, WINTER en DE JONG betuig ik mijn
dank voor de verleende hulp in de praktijk.

Aan U, Dr. VAN HEELSBERGEN en Dr. BAUDET,
betuig ik mijn dank voor de prettige samenwerking.

Tenslotte spreek ik hier mijn dank uit aan het technisch
personeel, verbonden aan het instituut en aan allen, die
verder medegewerkt hebben tot het samenstellen van dit
proefschrift.

M- ■

to\'ÏVQ briAm^^àafQ n^bo^\'»^-ïsWl ^^ jx\'ay ià ÄBsrn ftmaeö

iS^ffi Ät«^/«^ tm\'iböi^ fio i^iaJrï- .o nooy -.n^inmwj\'Jx vvt
-W« a\\\\m Vioi^tsw^iOoH ab rte® atbirt?.

EO. .15 ki-oo\' Î

nalA^ay bnasht*! juisiz rt^ qWt? airj-iow iï\'^

i^w r.-^amn-^TOiii st5 "ï^nvuw

awhàooon .u M

Irttwrm I3,nf/ï ij -nb .qlr.À "iO«- Änßb HUHT V^H\'t

.00\\T \'Amf^SKk^ AVA ma VAV -ïb AùO
nVr- Al tßAO\\ y/àTVH^^ .HK\'^

rtV qbsA tb ApïA,

•^Vivii\'^-H ^ n\\Hv -JlV

»sA nF.c. ■AVnVy ffüm tm^ jf»^ •Ji\'i^jx\'^ e.

.n^lk «^R nnft iißWvO«hari

s\\m tart\' K/I \'i^^-mas^am i-Hiusa .

i\'V-,

INHOUD

Hoofdstuk Dladi.

Inleiding.................11

I. Literatuur over het wezen van den Bacteriophaag. 13

II. Literatuur betreffende de toepassing van den Bac-
teriophaag ...............20

III. Methode van onderzoek..........24

IV. Preventieve en curatieve werking van den Bacte-
riophaag bij:

A. Bac. Pullorum infectie van dc kuikens......27

Beschrijving der ziekte ...........27

Bijzonderheden van dc gebruikte Bactcriophagen. ... 32
Resultaten bij kunstmatige cn natuurlijke infectie in het

laboratorium.............35

Resultaten in de practijk..........53

Beschouwingen cn conclusies ......56

B. Vlekziekte van dc varkens ......63

Beschrijving der ziekte . . . . .......63

Versterking van den Vlckzicktc-Bactcriophaag tegen andere

stammen ........................67

Experimenten bij kleine proefdieren .....69

Preventieve werking bij varkens........75

Curatieve werking bi] varkens . ......82

Beschouwingen cn conclusies.........89

C. Colibacillosis bij kalveren ... .......91

D. Paratyphus bij biggen...........100

E. Paratyphus bij muizen .... .......104

V. Geraadpleegde Literatuur.........108

auoîiMi

ïoH

■ \\ \' • • ■ ■ \' • \' • • • Ç!<TÎbi3ÛïJ

Çî .. ripfe zwtx- làmtmikl J;

^ Ibfm^wxïü\'apv \'îtboHisf\'l .UI

■ - ^.àqohr-

- . V . ajivî tîl" ça-

»»d «i ■•aöh\'ot;-\'\'-.« t^ ^i^ßnA-j^ipf \'^i/j jjÄfcTiii*

■ • - • • • \' \' », i . • \' ■ , fl»«hoJ«-nKÎBÎ

f? * \' \' \' ■ \' ■

\' \' •• ■• • • • • - Aù\' J^q c-h t!,

^^ - • • ». \\\\,f . " tti i^ JfflSi-fW^j^\'ff

.• ■"• ; \' : \' ■ ■ H-.-; Vf

• .....•\'• • . W\'tUilq^Wr .0 . ,

\' . JKV^ i tilf\' .V\'s .11 ■\' \'

r \' " ...J

...

INLEIDING

Na de publicatie van d\' Hérelle hebben vele onderzoekers
de verschillende eigenschappen van den Bacteriophaag bestu-
deerd, vooral om de meening van d\' Hérelle, dat de Bac-
teriophaag een levend wezen zou zijn te toetsen. Vaak be-
schouwt men den Bacteriophaag niet als een levend, zelfstandig
wezen, maar men tracht de verschijnselen te verklaren, door
deze toe te schrijven aan de werking van een lysine. Onder-
tusschen heeft nog niemand beslissende feiten tegen de theorie
van d\' Hérelle, waarin deze den Bacteriophaag als een para-
siet der bacteriën beschouwt, kunnen aanvoeren en daar deze
theorie de eenvoudigste is, en de verschijnselen het gemak-
kelijkst verklaart, zal ik in het vervolg aan deze theorie vast-
houden.

De ruime perspectieven, die het onderwerp der Bacterio-
phagie voor de diergeneeskunde opent, waren aanleiding tot
mijn onderzoekingen, welke zich niet zoozeer met het wezen
van den Bacteriophaag bezig hielden, als wel met de betrek-
king van Bacteriophaag tot bacterie cn gastheer der bacterie
onderling, dus over dc eventueele preventieve of curatieve
waarde van den Bacteriophaag bij infectieziekten.

Over de literatuur omtrent het wezen en de eigenschappen
van den Bacteriophaag is het mijn bedoeling zeer kort te zijn.
In hoofdzaak is het een resumé uit dc dissertatie van Kramer
(1925), waaraan de nieuwere literatuur is toegevoegd. De
publicaties over de toepassing van den Bacteriophaag zijn
in een apart hoofdstuk uitgebreider behandeld.

Het hoofddoel mijner onderzoekingen was na te gaan, hoe
de Bacteriophaag bij de Bac. Pullorum infectie der kuikens

werkt. Deze ziekte, die vaak de kippenfokkerij met den on-
dergang bedreigt, kan nog niet op eenvoudige wijze bestreden
worden, waardoor het van belang was te onderzoeken of de
Bacteriophaag dit eventueel zou kunnen doen. Indien de Bac-
teriophaag curatief werkzaam zou zijn in dien zin. dat hij alle
bacillen in het kuikenlichaam doodde, of indien hij slechts de
nog niet geïnfecteerde kuikens tegen de besmetting beschutte,
zou namelijk de omslachtige bestrijdingsmethode door bloed-
onderzoek van de kippen overbodig worden.

Tegen vlekziekte bestond reeds een Bacteriophaag, welke
echter niet polyvalent was. Toen het mij gelukte dezen Bacterio-
phaag polyvalent te maken, was het van belang te onder-
zoeken of deze Bacteriophaag curatief of preventief werk-
zaam was. hoewel voor deze ziekte reeds uitstekende middelen
bestonden. Immers, indien de Bacteriophaag curatief of pre-
ventief werkzaam zou blijken te zijn, zou de Bacteriophaag
het veel duurdere serum kunnen vervangen.

Hetzelfde geldt voor CoHbacillosis der kalveren en Para-
typhus der biggen, terwijl de Paratyphus der muizen een mooi
studieobject voor de werking van den Bacteriophaag in het
dierlijk lichaam zou kunnen vormen.

HOOFDSTUK I

LITERATUUR OVER HET WEZEN VAN
DEN BACTERIOPHAAG

Voor d\' Hérelle het bestaan van den Bacteriophaag aan-
toonde, hadden reeds enkele andere onderzoekers zijn werking
gezien, zonder er echter de waarde aan te hechten, die d\' Hérelle
er aan gegeven heeft. Zoo constateerde Hankin de antisep-
tische werking van het Gangeswater op de choleravibrio. Twort
zag „plages" bij een Micrococcencultuur op agar.

d\' Hérelle zag de werking voor het eerst bij een patiënt
lijdende aan Shigadysenterie. Om den Bacteriophaag te ver-
krijgen werd als volgt gehandeld: 10 gr. faeces werden in een
buisje bouillon verdeeld. 8—12 uur in dc broedstoof gezet en
daarna gefiltreerd door een Chamberlandkaars. Enkele drup-
pels van dit filtraat werden in een buisje bouillon gedaan, dat
vooraf met Shigabacillen geënt was. Het buisje werd eerst
troebel, maar na eenige uren helderde het weer op. Door
weer te filtreeren kon hij met dit nieuwe filtraat een buisje
ophelderen. Dit was steeds te herhalen (passages en série).
Door weinig filtraat bij bacillcnhoudende bouillon tc doen,
en hiervan een agarbuis te enten, zag hij in de cultuur enkele
steriele ronde plekken (plages) optreden, waaruit ook weer
Bacteriophaag te kwecken was. In de plages zag hij een methode
om den Bacteriophaag te tellen. Daarmee kon bewezen worden
dat de Bacteriophaag zich vermeerdert, hetgeen ook al gebleken
was uit de passages en série. Ook bleek dat de Bacteriophaag
zich alleen ten koste van levende bacteriën vermeerdert.

De theorie, die d\' Hérelle hierover opgesteld heeft is de
volgende: de Bacteriophaag scheidt een lysine af dat de
bacteriën aantast, waarschijnlijk door het ectoplasma van de
bacteriën te lossen. Hierna kan de Bacteriophaag indringen
en zich in het bacterielichaam vermeerderen.

Toen d\' Hérelle het proces onder het ultramicroscoop ver-
volgde zag hij de bacterie opzwellen en op dit moment waren
er 10—20 lichtende puntjes in het bacterielichaam waarneem-
baar. Dit zouden de afstammelingen van den ingedrongen
Bacteriophaag zijn. Kort daarna barstte de gezwollen bacterie
en de 10—20 maal vermenigvuldigde Bacteriophaag kwam
vrij om andere bacteriën aan te vallen. De jonge bacterie
heeft een dunne kapsel, waar de Bacteriophaag gemakkelijk
door heen dringt. Hiermee wordt verklaard, dat de Bacterio-
phaag zich alleen vermeerdert in groeiende culturen, waar
zich dus veel jonge bacteriën in bevinden.

De lysis van de bacteriën verloopt het beste bij 37—41°.
Antiseptica, die geen invloed hebben op den Bacteriegroei,
oefenen ook geen invloed uit op den Bacteriophaag. Zoodra
ze den bacteriegroei remmen, vermindert ook de snelheid der
lysis en der vermenigvuldiging van den Bacteriophaag.

In de bouillon komen de opgeloste bacterie-eiwitten voor.
Deze worden nog, nadat de lysis volkomen en de bouillon geheel
opgehelderd is, veranderd, zonder dat ze echter hun immuni-
seerende kracht verliezen. Dit blijkt bij den Shiga-bacteriophaag:
kort na de lysis is hij bijna even toxisch als een emulsie van
gedoode bacteriën, maar is de Bacteriophaag 14 dagen oud,
dan is ze reeds nagenoeg atoxisch. Met deze atoxische vloei-
stof is het echter nog steeds mogelijk te immuniseeren.

De virulentie van een Bacteriophaag voor een bacterie is
door passages met die bacterie tot een zekeren graad te ver-
hoogen. Vaak vormen zich secundaire culturen; na de op-
lossing volgt opnieuw groei, doordat enkele bacteriën uit de
emulsie resistent zijn of dit worden tegen den Bacteriophaag,
zich vermenigvuldigen en een eveneens resistente nakomeling-
schap leveren. Hoe virulenter een Bacteriophaag is, des te

kleiner percentage resistente bacteriën, zoodat een zeer virulente
Bacteriophaag een bacterie-emulsie kan steriliseeren. Ent men
een secundaire cultuur over, dan ent men, naast bacteriën
ook Bacteriophaag over. Men krijgt een gemengde cultuur,
welke te beschouwen is als een labiel evenwicht tusschen
bacterie en Bacteriophaag. Bij voortdurend overenten kan dit
lang blijven bestaan, of een van beiden kan de overhand
krijgen en de andere uit de cultuur doen verdwijnen.

Dezelfde Bacteriophaag kan vaak op meerdere bacterie-
stammen en bacteriesoorten werken. Hierbij onderscheidt men
homogene en heterogene bacteriesoorten, b.v. de Shigabacil
is homogeen; werkt een Bacteriophaag op één Shigastam,
dan werkt hij ook op alle andere Shigastammen in meerdere
of mindere mate. De Colibacil is heterogeen; de Bacteriophaag
werkt op één of enkele stammen en laat andere stammen
onaangetast.

De Bacteriophaag verhoogt belangrijk de opsonische index
voor de bacterie, die hij op kan lossen. Het door den Bac-
teriophaag afgescheiden lysine, dat de bacteriekapsel aantast
laat zich. zonder dat het zwaar beschadigd wordt, met alcohol
neer slaan, waarbij de Bacteriophaag gedood wordt. Dit
neergeslagen, afgefiltreerde en weer in physiologische keuken-
zout-oplossing opgenomen lysine heeft ook het vermogen de
opsonische index te verhoogen, zooals uit proeven in vitro
blijkt. De verhooging van de opsonische index zal dus wel
alleen door het lysine cn niet door den Bacteriophaag zelf.
veroorzaakt worden.

De literatuur na het bock van d\'Hérelle (1921) loopt
hoofdzakelijk over de vraag of de Bacteriophaag al of niet
een levend wezen is. d\'Hérelle stelde een aantal definities
op, waaraan het leven gebonden zou zijn; assimileeren en
desimileeren, vermenigvuldiging en zich aanpassen aan ver-
anderde omstandigheden; aan al deze definities voldeed de
Bacteriophaag, zoodat d\'Hérelle hem als een levend wezen
beschouwt.

Andere auteurs trachten de werking van den Bacteriophaag

te verklaren, door het proces te beschouwen als een autolyse
der bacteriën, bij welke autolyse een tryptisch ferment uit de
opgeloste bacteriën vrijkomt, dat de overige bacteriën weer
oplost. Met deze theorie worden alle feiten verklaard, behalve
dat de Bacteriophaag corpusculair is. Dat dit het geval is
blijkt uit de plagevorming, en uit het feit dat de Bacterio-
phaag niet door agar diffundeert.

BaiV s theorie houdt wel rekening met den corpusculairen
aard van den Bacteriophaag. Hij veronderstelt in een bac-
teriekern deelen, die de assimilatie, en deelen, die de desi-
milatie der cel regelen. In een normale cel zouden deze in
de juiste verhouding voorkomen. Onder invloed van dc ver-
weermiddelen van het lichaam van den gastheer zouden de,
de desimilatie regeerende kerndeelen echter gaan woekeren,
waardoor de desimilatie sterk verhoogd wordt, en de bac-
terie oplost. Hierbij komen de woekerende kerndeelen vrij
als bacterie-„Splitter". Deze kunnen bacteriefilters passeeren
en andere bacteriën aantasten en weer oplossen. Werpt een
bacterie als strijdmiddel tegen die „Splitter" zijn, dc desimilatie
regeerende, kerndeelen uit, dan krijgt men abnormale vormen,
de resistente bacteriën. Tegen deze theorie strijdt echter het
feit, dat de Bacteriophaag niet specifiek is voor een bepaalde
bacterie, maar tevens werkzaaam kan zijn op andere bacterie-
soorten, en het feit, dat alle Bacteriophagen in het dierlichaam
identieke antilichamen geven, waaruit men moet concludeeren,
dat zij uit een zelfde soort eiwit zijn opgebouwd, wat niet
het geval zou wezen, als ze uit verschillende bacteriekernen
waren onstaan. Voor beide theoriën zou het feit pleiten, dat
alleen jonge, nog groeiende bacteriën aangetast worden, dus
bacteriën, waarbij assimilatie en desimilatie het sterkst zijn
en waarbij veel tryptische fermenten in de cel voorkomen,
Komen er nu nog buiten de cel van deze fermenten voor
dan zou de cel oplossen.

In den nieuweren tijd zijn nog 2 hypothesen verschenen,
die echter eveneens niet alle feiten dekken. Rosenthal wil
het proces beschouwen als een sporogemie, waarbij de Bac-

teriophaag de spoor der bacteriën zou zijn. Gohs tracht in
een gedocumenteerd artikel te bewijzen, dat het phaenomeen
van d\' Hérelle een anaphylaxie van de bacteriën is.

Borchardt zocht naar de plaats in het lichaam waar de
Bacteriophaag voor het eerst ontstond. Immuunserum met
bacteriën samengebracht gaf geen Bacteriophaag. Een konijn,
dat met bacteriën gevoerd werd. kreeg een Bacteriophaag
tegen die bacteriën in zijn faeces. Hij trachtte nu de plaats,
waar de Bacteriophaag voor het eerst optrad, bij fistelhonden
vast te stellen. Dit bleek het duodenum te zijn; verderop in
den darm werd de Bacteriophaag steeds zwakker. Nam hij
door enterokinase geactiveerd trypsinogeen, dan kon hij ook
een Bacteriophaag opwekken. Met enterokinase of trypsino-
geen afzonderlijk gelukte dit niet. Met trypsine uit den handel
kon ook een enkele maal Bacteriophaag bereid worden.
Borchardt beschouwt trypsine als een factor, die de speci-
fieke tryptische fermenten uit de bacterie vrij maakt en daarmee
de lysis opgang zet.

Flu kon deze resultaten niet bevestigen. Het bleek dat
trypsine deze eigenschap alleen dan heeft, als reeds van te
voren Bacteriophaag in den darm van het dier, waaruit het
trypsine bereid wordt, aanwezig is.

Bordet en Ciuca meenen, dat de leucocyten een proferment
bevatten, dat de bacteriolysis op gang zet, terwijl de lysis
blijft voortduren bij de passages en série door de vrijkomende
tryptische fermenten uit de opgeloste bacteriën. Zij kwamen
tot deze theorie op grond van het feit, dat een cavia, die
intraperitoneaal met Colibacillcn was ingespoten, na eenigen
tijd in de leucocyten houdende vloeistof in de buikholte een
Bacteriophaag vertoonde. Deze kon echter gemakkelijk uit
den darm in de buikholte komen, al of niet door de leuco-
cyten versleept, en daarna zijn werking op de Colibacillcn
ontplooid hebben (Sumiyoshi).

Een ander voorbeeld uit dezen strijd is het volgende:
Gildemeister en Herzberg onderzochten een gemengde Coli-
cultuur. Deze bleek een Bacteriophaag te bevatten, welke

zeer sterk werkte op Shiga-bacillen. Voor het onderzoek op
de aanwezigheid van dezen Bacteriophaag werden de Coli-
bacillen in de bouilloncultuur bij 58° gedood en enkele druppels
van deze cultuur bij een emulsie van Shigabacillen gevoegd,
die dan opgelost werden. De Colicultuur werd bij 9° C. ge-
kweekt en na elke passage op boven omschreven methode
op de aanwezigheid van den Bacteriophaag onderzocht. Deze
bleek na 2—3 passages niet meer in de Colicultuur aantoon-
baar. Kweekte men nu de Colicultuur, waaruit de Bacterio-
phaag verdwenen was weer bij 37°, dan was hij er na enkele
passages weer in aantoonbaar. Hieruit werd geconcludeerd, dat
de Bacteriophaag geen zelfstandig wezen is, maar uit de bac-
teriën ontstaan, dus dit zou een bewijs zijn, dat de Bacterio-
phaag geen levend wezen is.

Flu herhaalde deze proeven, maar hij volgde voor het aan-
toonen van den Bacteriophaag 2 methoden: namelijk de
methode van Gildemeister, waarbij de Colibacillen geëlimi-
neerd werden door hen bij 58° te dooden en daarnaast de
methode van d\'Hérelle, waarbij de bacillen geëlimineerd
werden, door hen door fdtreeren te verwijderen. Nu bleek
dat na 4 passages bij 9° de Bacteriophaag volgens de methode
van d\' Hérelle nog steeds aantoonbaar was; hij was echter
zoo verzwakt, dat hij door de temperatuur van 58° gedood
werd, waardoor hij volgens de methode van Gildemeister
niet meer aangetoond kon worden. Na 12 passages bij 9°
was de Bacteriophaag aan de veranderde omstandigheden
gewend en kon nu ook weer volgens de methode van Gil-
demeister aangetoond worden. Hiermee was bewezen, dat de
Bacteriophaag nooit uit de cultuur verdwenen was, maar alleen
maar door het kweeken bij 9° zeer verzwakt werd. Boven-
dien had hij zich aan de veranderde omstandigheden aangepast,
zoodat hij na de 12de passage weer op volle sterkte was. Dit
was dus een aanwijzing voor de zelfstandigheid en de levende
natuur van den Bacteriophaag.

Over de eigenschappen van den Bacteriophaag zijn ook
vele onderzoekingen gedaan. De Bacteriophaag kan overal

voorkomen: in faeces, vleesch, aarde, rivierwater. Men moet
echter bij het aantoonen ervan zeer voorzichtig zijn, daar
men de te onderzoeken stof zeer gemakkelijk kunstmatig met
Bacteriophaag besmet. Faeces zou volgens Wolff en Janzzen
een stof bevatten, die de werking van den Bacteriophaag
remt. Om zeker te zijn, dat men met Bacteriophaagwerking
te doen heeft, zou men plages moeten zien {Watanabe, Ball,
Otto en Munter). De grootte van den Bacteriophaag is langs
verschillende wegen bepaald en alle uitkomsten komen overeen
dat hij 20—30 ///t groot is. Dat de Bacteriophaag corpus-
culair is blijkt ten eerste uit de plages en ten tweede uit het
feit, dat hij niet door agar diffundeert (Flu). Ook zijn resistentie
is onderzocht. Deze is variabel binnen zekere grenzen voor
verschillende stammen en individuen, maar is in het algemeen
grooter dan die der bacteriën en kleiner dan die der sporen.
Ook kan men den Bacteriophaag aan schadelijke invloeden
wennen. Door absorbeerende stoffen wordt de Batteriophaag-
werking geremd, b.v. colloïden, agar, gelatine, serum en stoffen
in colloïdale oplossing [Gratia, Jaumain, Appelnians, Doerr).
Bruijnoghe en Maisin ontkennen dat serum remmend zou
werken. De virulentie van een Bacteriophaag voor andere
bacteriën kan men soms door passages met die bacteriën
verkrijgen of versterken. Een Bacteriophaag is echter niet
tegen elke willekeurige bacterie werkzaam te maken. Hauduroij
vermeldt, dat indien hij een buis, waarin secundaire groei was
opgetreden, filtreerde, hij het filtraat niet steriel bevond. Er be-
vonden zich granula in, die weer tot bacillen uit konden groeien.

De meeste Bacteriophagen zijn door d\'Hérelle ontdekt,
namelijk de Bacteriophagen tegen Coli, Typhus, Paratyphus,
Dysenterie, Kleinsche ziekte. Pest, bacillaire Cholera en haemorr-
hagische septicaemie. Gratia vond een Bacteriophaag tegen
Streptococcen en staphylococcen, Pesch tegen miltvuur. Lisch
tegen pyocyaneusbacillen. Flu tegen Choleravibrionen, Mieszner
tegen vlekziekte, Meier meent ook een Bacteriophaag tegen
het virus van mond- en klauwzeer te hebben gevonden.

HOOFDSTUK II

LITERATUUR BETREFFENDE DE TOE^
PASSING VAN DEN BACTERIOPHAAG

Over dit onderwerp is nog betrekkelijk weinig literatuur
verschenen, misschien omdat de meeste onderzoekers met bij
menschen voorkomende ziekten werkten, waardoor men niet
zooveel en niet zoo vrij, materiaal ter beschikking heeft als
bij dierproeven het geval is.

Volgens d\' Hérelle zou de stand van den strijd tusschen
de bacterie en den Bacteriophaag zich openbaren in den
toestand van den patiënt. Treedt er geen Bacteriophaag op,
dan gaat de ziekte gewoon voort. Treedt er een voldoende
virulente Bacteriophaag op, dan geneest de patiënt; wordt
daarna echter de bacterie weer resistent dan volgt weer in-
storting van den zieke. Treedt er een blijvend evenwicht
tusschen de bacterie en den Bacteriophaag op, dan gaat de
patiënt cachectisch ten gronde.

In een epizoötie speelt de Bacteriophaag ook een voor-
name rol; zoodra er een Bacteriophaag van voldoende viru-
lentie optreedt, beteekent dit vaak het einde der epizoötie,
want onder gunstige omstandigheden zal de Bacteriophaag
zich snel over de besmette landstreek verspreiden.

Spuit men een dier met Bacteriophaag in, dan krijgt men
anti-lichamen tegen de opgeloste bacterie-eiwitten (endotoxinen),
afscheidingsproducten van de bacterie (ectotoxinen) en tegen
den Bacteriophaag en zijn producten (lysine). Bij BufFel-
septicaemie immuniseerde d\'Hérelle met Bacteriophaag, waarbij

hij waarnam, dat het dier eerst als het ware passief immuun
was, door de aanwezigheid van den Bacteriophaag. Daarna
kreeg men een periode van overgevoeligheid, die des te langer
duurde naarmate men meer Bacteriophaag had geïnjicieerd.
Tenslotte kreeg men een grondige langdurige actieve immuni-
teit. Om de periode van overgevoeligheid zoo kort mogelijk
te maken spoot hij de dieren slechts 0.25 cc. in waarbij toch
een zeer grondige immuniteit optrad, die ruim een jaar duurde.

Bij Dysenterie van den mensch verkreeg d\' Hérelle gunstige
resultaten bij toediening per os. Dit werd bevestigd door de
experimenten van Da Costa Cruz. Spence en Mc Kinley. Otto
en Munter: Winkler en Davissen kregen daarentegen geen
resultaat, wat misschien te wijten was aan een Bacteriophaag
van onvoldoende virulentie.

Typhus van den mensch is een heterogene stam en levert
daardoor moeilijkheden bij de behandeling. Wolffen Janzzen
werkten met een mengsel van 2 Bacteriophagen, die samen
alle stammen oplosten, d\' Hérelle, Beckerich en Hauduroy
verkregen bij deze ziekte door toediening van Bacteriophaag
in vele gevallen een snelle daling van de temperatuur met
zweten, waarna volledig herstel optrad. Herderschee en Wol ff,
Ciuca en Manoliu, Allesendrini en Doria hadden minder
gunstige resultaten en zagen in vele gevallen, dat de Bacterio-
phaag absoluut geen werking vertoonde. Ook de eerst ge-
noemde auteurs kwamen enkele van zulke gevallen tegen. Een
verklaring hiervoor is nog niet gegeven. Appelmans behandelde
bacillendragers met Bacteriophaag, echter zonder cenig succes.

Paratyphus bij den mensch kon in enkele gevallen genezen
worden door toediening van Bacteriophaag. Micszner en Baars
konden echter geen therapeutisch succes met Bacteriophaag
bij Paratyphus van varkens verkrijgen. Bij muizen gelukte dit
ook niet. Epidemiologisch werd de werking van Bacteriophaag
bij Paratyphus van muizen nagegaan door Topley. Deze kon
geen verschil constateeren tusschen de wel en de niet met
Bacteriopaag behandelde dieren. Bovendien bleek dat de Bac-
teriophaag vaak spontaan optrad.

Bij Kleinsche ziekte zag d\' Hérdie een goede werking van
den Bacteriophaag, welke resultaten door Kramer bevestigd
werden.

Bij Pullorum der kuikens kon Norman absoluut geen thera-
peutische werking van den Bacteriophaag constateeren; wel
zag hij, dat de controle-kuikens eenige dagen eerder stierven,
zoodat daarbij de ziekte meer acuut verhep.

Bij Coli-infecties der urinewegen zagen d\' Hérelle, Hau-
duroy en Philibert gunstige resultaten door toediening van
Bacteriophaag. Newton en Sickenga hadden echter minder
succes. De laatste komt tot de conclusie dat de Bacteriophaag
weinig invloed uitoefent, daar de bacillen steeds resistent
waren of het snel werden. In vele gevallen was reeds een
Bacteriophaag aanwezig.

Het meeste succes boekte men bij de behandeling van
Staphylococceninfecties met Bacteriophaag. Bijna zonder uit-
zondering had men hierbij succes, zooals de experimenten van
Bruijnoghe en Maisin, Gratia, d\' Hérelle, Gourgerot en Peijre,
Appelmans en Mc. Kinley bewijzen. Piorkowsky vermeldt
gunstige resultaten, verkregen met een streptococcenbacterio-
phaag. Otto en Munter betwijfelen op grond van hun onder-
zoekingen het bestaan van dezen Bacteriophaag, maar door
Dutton werd het bestaan van den Bacteriophaag bevestigd.
De laatste kwam tot de conclusie, dat de meeste streptococ-
cenculturen gemengde culturen waren; indien spontaan herstel
optrad, zooals hij in vele gevallen zag, was dit te danken aan
het feit, dat de betreffende stam niet resistent was en ver-
dween door de aanwezigheid van een Bacteriophaag.

Mieszner en Baars hadden met hun vlekziektebacteriophaag
absoluut geen resultaat. Noch als men den Bacteriophaag
tegelijk met de cultuur inspoot, noch als men de muizen met
den Bacteriophaag trachtte te imuniseeren, zag men eenig ver-
schil met de contrölemuizen. Deze resultaten werden door
Kramer bevestigd. Volgens Mieszner zou de oorzaak van dit
onwerkzaam zijn van den Bacteriophaag te wijten zijn aan
de remmende werking van de serumcolloïden.

Meijer meent, dat de Bacteriophaag van mond- en klauw-
zeer bestaan zou en een goed therapeuticum bij deze ziekte
zou zijn.

Vele onderzoekers betwijfelen de bruikbaarheid van den
Bacteriophaag als geneesmiddel.

Zdansky wil de resultaten, verkregen met de inspuiting van
Bacteriophaag, opvatten als een gevolg van de vaccinwerking.
Ook Seifferi huldigt deze meening door te zeggen, dat de
Bacteriophaag alleen daar werkt, waar vaccineeren ook werkt.

Doerr en Grüninger meenen, dat de Bacteriophaag in het
organisme te veel verdund wordt om veel werking uit te
oefenen. Zij toonden aan, dat de sterk verdunde Bacteriophaag
in vivo de vorming van resistente bacteriën spoedig toelaat.
Bordet en Gratia hadden dit reeds in vitro bewezen. Wolff
en Janzzen toonden dit verschijnsel bij culturen in serum aan.

Colloïden remmen de werking van den Bacteriophaag,
zooals door Doerr, Berger, Brutsaert, Hauduroy, Mieszner
en Nakamura werd aangetoond.

Men vergeet echter vaak, dat in vivo de leucocyten ook
een groote rol spelen, doordat de opsonische index zoo sterk
verhoogd wordt door de aanwezigheid van reeds zeer geringe
hoeveelheden Bacteriophaag.

HOOFDSTUK III

METHODE VAN ONDERZOEK

Voor het verkrijgen van een Bacteriophaag werd de methode
van d\' Hérelle gevolgd. Faeces of eventueel ander materiaal
werd in een hoeveelheid van 10—15 Gr. in een buisje
bouillon gedaan en bleef 10—18 uur in de broedstoof staan.
Daarna werd gefiltreerd, eerst door infuroriënaarde, daarna
door een Chamberlandkaars L 3. 4 buisjes bouillon werden
licht geënt met de betreffende bacterie (met 1 cse bouillon-
cultuur) 1 buisje diende als contrôle, bij de andere 3 werd
resp. 3, 5 en 10 druppels van het fïltraat gevoegd. In een
5de buis werden alleen 10 druppels filtraat gedaan om te
controleeren of het fïltraat steriel was.

De buizen werden niet, volgens de methode van d\' Hérelle
geënt, met 2 druppels van een agarcultuur, die met 20 druppels
steriele bouillon was afgespoeld, omdat in dit geval een
weinig talrijke Bacteriophaag de cultuur niet oplost. De ba-
cillen hebben, doordat ze zoo talrijk zijn, de voedingsbodem
in weinige uren uitgeput en groeien dan niet meer, waardoor
ze voor den Bacteriophaag onaantastbaar worden. In dien
tijd heeft de Bacteriophaag geen gelegenheid om zich zoo
te vermeerderen, dat hij de buis zichtbaar op kan helderen.
Daardoor ziet men geen teekenen van de aanwezigheid van
den Bacteriophaag voor deze zich na eenige passages zoo-
danig vermeerderd heeft, dat er in eenige druppels filtraat
voldoende Bacteriophaag aanwezig is om een dikke bacterie-
emulsie op te lossen, wat vaak 4 passages duren kan. Juist

in het filtraat van faeces of ander materiaal zal de Bacterio-
phaag vaak in klein aantal voorkomen.

Men kan boven beschreven geval ontgaan, door er veel
van het filtraat of weinig bacillen bij te doen. De laatste
methode is beter dan de eerste omdat in het filtraat van de
faeces stoffen zitten, die de Bacteriophaagwerking remmen en
die men dus het beste in de geringst mogelijke concentratie
aanwezig kan hebben.

Omdat ik aan een Bacteriophaag, die niet voldoende virulent
was, om een bacillen-emulsie op te lossen, niets had, werd
de methode van aantoonen van een Bacteriophaag door plages
niet gebruikt, ook al omdat deze methode omslachtiger is.

Na 6—10 uur was het contrólebuisje meest troebel geworden,
terwijl de andere buizen, indien er Bacteriophaag aanwezig
was, helder waren gebleven. De Bacteriophaag had zich nu
in al de buisjes een weinig vermeerdert, zoodat er om een
talrijke Bacteriophaag te krijgen enkele druppels van een
bouilloncultuur of afspoelsel van een agarcultuur bij boven-
genoemde buizen werd gevoegd tot een lichte troebehng
ontstond. Na 24 uur werd gefiltreerd en de 2de passage
ingezet tegen een bactcrieëmulsie van de sterkte, zooals die
door d\'Hérelle was aangegeven. Het voordeel dezer methode
is, dat men, indien er een vrij virulente Bacteriophaag aan-
wezig is, deze reeds bij de eerste passage kan aantoonen.

Om de Bacteriophaag in groote hoeveelheden te bereiden,
werden Erlcmeyerkolfjes, welke elk 50 cc. bouillon bevatten,
geënt met 10 druppels van een agarcultuur, die met 40 druppels
bouillon was afgespoeld. Dit is relatief dunner dan in een
bouillonbuisje, dat volgens de methode van d\' Hérelle geënt
is, maar ent men dikker, dan treedt voor de opheldering
volkomen is, reeds secundaire groei in, zoodat men een
niet geheel heldere cultuur moet filtreeren, wat voor grootere
hoeveelheden onmogelijk is. Doet men meer bouillon in dc
kolfjes, b.v. een halve liter, dan krijgt men het zelfde ver-
schijnsel, tenzij men er zoo weing bacteriën in doet, dat
de cultuur te dun geënt is om den Bacteriophaag voldoende

te laten vermeerderen. Bij zoon geënt kolfje werden 40 druppels
Bacteriophaaghoudend fikraat gevoegd. Zoodra na 6—8 uur
het kolfje geheel helder was, werd gefiltreerd.

Op grond van een paar proeven van d\' Hérelle met zeer
virulente Bacteriophaag zou men van het snel optreden van
secundaire culturen bij groote hoeveelheden normaal geëntte
bouillon de volgende verklaring kunnen geven: een zeker
percentage van de bacteriën is resistent. Ent men 10 buizen
met gelijke kleine hoeveelheden cultuur en zeer virulente
Bacteriophaag, dan zal b.v. een der buizen secundaire groei
vertoonen, de overigen blijven helder omdat er geen resistente
bacillen ingekomen zijn. Ent men nu met veel cultuur, zooals
in de grootere kolven gebeurt, dan zal er altijd een resistente
bacil bij zijn, die secundaire groei veroorzaakt. Deze verklaring
is echter niet volkomen juist, want bij de door ons gebruikte
bacteriestammen en minder virulente Bactcriophagen trad
steeds secundaire groei op, zij het dan na längeren tijd, en
in alle buizen trad deze groei gelijktijdig op. Hier zat, in alle
buizen geënt met een kleine hoeveelheid cultuur, een even
groot aantal resistente bacteriën en toch trad volkomen op-
heldering op, terwijl in de groote kolven met een even groot
percentage resistente bacteriën geen opheldering en haast
direct secundaire groei optrad.

HOOFDSTUK IV

PREVENTIEVE EN CURATIEVE V^ERKING
VAN DEN BACTERIOPHAAG BIJ:

A. Bac. Pullorum Infectie van de kuikens
Beschrijving der ziekte

De epizoötische kippenziekten trokken eerst laat de aan-
dacht van onderzoekers tot zich. Het eerst zijn ze in Italië
bestudeerd, maar daar de bacteriologie nog niet ver genoeg
gevorderd was (1875) om verschillende bacteriën goed te
onderscheiden kunnen wij in hoofdzaak alleen op de klinische
en sectie gegevens besluiten welke ziekten er bedoeld werden.
Het handelt voornamelijk over Cholera en Kleinsche ziekte,
waartusschen men toen ter tijd slecht onderscheid wist te
maken. Eerst in de laatste jaren is de differentieel diagnostiek
van deze ziekten verder gevorderd.

De bac. Pullorum veroorzaakt ziekte bij kuikens en kippen.
Bij de kuikens treedt de ziekte meest acuut op, vaak een
sterfte van 90 % gevend en daardoor de kippenfokkerij
zwaar bedreigend. Bij de kippen heeft de ziekte een meer
chronisch verloop, vaak zonder eenige symptomen.

De bac. Pullorum is een middelmatig groot staafje, niet
sporenvormend, niet bewegelijk en Gram-negatief; melk wordt
eerst verzuurd, later alcalisch, maar niet gecoaguleerd of
gepeptoniseerd. Hij vermindert de zuurgraad van bouillon waarin
maltose, dextrine, dulciet of andere koolhydraten zijn opgelost.

Men onderscheidt 2 variëteiten van B Pullorum, namehjk
één, die gas vormt uit dextrose en mannosebouillon: Pullo-
rum A, en een, die dit niet doet: Pullorum B. Volgens
Hadley is de Pullorum A zeer toxisch maar slechts weinig
virulent en alleen pathogeen voor kuikens, Pullorum B is
pathogeen voor hennen en kuikens beide. Rice meent daar
en tegen dat Pullorum A en B variaties zijn van een soort
bacteriën, die in elkaar kunnen overgaan.

DifFerentieel-Diagnostiek. Tegenover bac. Gallinarum
(Klein)\'. Deze maakt melk meest direct alcalisch, soms wordt
de melk heel in het begin iets verzuurd. De zuurgraad van
maltose, dextrine en dulcietbouillon wordt verhoogd, maar
hij vormt evenals Pullorum B geen gas uit koolhydraten.

Tegenover Paratyphus B: Deze vormt ook zuur in maltose,
dextrine en dulcietbouillon, maar vormt tevens gas uit ver-
schillende koolhydraten. Bovendien is hij sterk bewegelijk.

Tegenover Paratyphus A: deze vormt geen zuur uit xylose,
wat alle 4 bovengenoemde soorten wel doen. Ook deze is be-
wegelijk. Pullorum A en B en bac. Gallinarum agglutineeren
elkaar onderling geheel, maar Paratyphus B staat hiervan
apart. Paratyphus A wordt vaak in hooge mate geagglutineerd
door Pullorumserum.

Symptomen: Bij kuikens ziet men in de eerste levensdagen
reeds sterfte optreden. In meer acute gevallen kan men vaak
aan de kuikens niets zien, totdat ze plotseling in coma neer-
vallen en kort daarna sterven.

Bij een langzaam verloop treedt diarrhce op.

Daarbij blijven de faeces aan het achterlijf kleven cn vormen
een koek, die soms de anus kan insluiten, zoodat verdere
defaecatie onmogelijk wordt. Deze kuikens vermageren, zijn
somnolent en hebben vaak een typisch voorkomen. De veeren
staan op en de vleugeltjes hangen slap neer, vaak zijn de
slagpennen van de vleugels krom gegroeid, doordat ze niet
langs het lijf groeien en zoo recht gehouden worden. Boven-

dien hebben de dieren vaak een vergroot en uitgezet abdomen,
waardoor het hjkt of de rug korter is. In sommige gevallen
ziet men weinig diarrhee, dan is de somnolentie en soms het
bovenbeschreven voorkomen het eenige waaraan men de kuikens
kan herkennen. Zijn de kuikens eenmaal 4 weken oud, dan
treedt er weinig sterfte door Pullorum meer op. maar de kuikens,
die ziek geweest zijn, leveren meestal besmette hennen op.

Bij de hennen heeft men meestal een chronische ziekte.
Volgens Hadley zou de ziekte ook acuut kunen optreden in
in een op Kleinsche ziekte gelijkende vorm.

In chronische gevallen treedt vermagering op. vaak ook
met diarrhee, wat langzaam tot den dood voert, soms eerst
na eenige weken.

In andere gevallen is er klinisch aan de dieren niets te be-
merken, hoogstens eenige vermindering in de eierproductie
wat echter moeilijk als symptoom is aan te merken, daar de
dieren meest jong geïnfecteerd zijn en dus altijd slechte legsters
zijn geweest.

Sectie: Bij de sectie van kuikens ziet men, zoo deze jonger
dan 1 weck zijn meest weinig; soms een geringe ontsteking
van gedeelten van het darmkanaal cn een lichte stuwing van
de lever, vaak streepsgewijs. Is de anus door een faeceskoek
gesloten, dat ziet men een ectasie van de cloaca. Zoo men
in dit stadium op het sectiebeeld moeilijk tot Pullorum kan
besluiten, omdat het beeld zoo weinig zien laat. des te ge-
makkelijker valt het de bacterie cr uit te kwecken, daar deze
meest rijkelijk cn in reincultuur in de nog groote dooierrest
voorkomt. Bij de zieke kuikens is deze vaak tc groot voor den
leeftijd van het kuiken. De kleur cn consistentie zijn zeer
wisselend: geel, roodachtig, groen, zwart cn van dunvloeibaar
tot kruimelig. Slechts zelden is stank aanwezig.

Zijn de kuikens ouder dan 1 weck, dan komen reeds de
necrotische haardjes tevoorschijn, voornamelijk in hart, lever,
long en nieren. Deze haardjes komen voor als gelig-witte
speldeknop- tot rijstkorrelgroote puntjes en zijn typisch voor

Pullorum, Soms conflueeren zij tot eene massa, vooral aan het
hart, dat er dan geheel door omgeven is. Dan is het pericard
meest ook verdikt en ten deele met het hart vergroeid. In
het pericard bevindt zich vaak een overmatige hoeveelheid
sereuze vloeistof.

Bij de kippen is de ziekte voornamelijk gelocaliseerd in de
geslachtsorganen: ovariën en eileider. Enkele dooiers zijn
veranderd; deze veranderingen zijn van verschillend karakter.
Soms ziet men dooiers, welke lichtgeel zijn en een dunvloei-
baren inhoud met klonten hebben, andere zijn donkergeel,
deegachtig van consistentie, verschrompeld en hebben vaak
den bolvorm verloren, sommige zijn haemorrhagisch en zwart
verkleurd. Vaak vindt men dooiers in de buikholte verdwaald;
sommige hiervan breken door, andere worden in hun geheel
geresorbecrd. Zij zijn vaak de oorzaak van een peritonitis.

De eileider is vaak ontstoken, oedemateus en rood van
kleur. Verder vindt men vaak een peritonitis en fibrineop-
hoopingen of sereus vocht in de buikholte.

De lever is soms geelachtig, soms roodbruin van kleur, en
bros. In chronische gevallen vindt men aan de oppervlakte
ervan een enkele maal witte onstekingshaarden. Vaker vindt
men deze haarden in het hart.

Uit al de aangetaste organen kan men de bacil meest rijkelijk
kwecken, vooral uit de eidooiers.

Sommige auteurs achten de Bac. Pullorum en de Bac. Gal-
linarum variéteiten van één bacteriestam. Hadleij kon met een
stam van Bac. Pullorum bij volwassen kippen een epidemie
opwekken, welke volkomen geleek op die van Bac. Gallinarum.

Infectie: De infectie grijpt plaats in een circulus viciosus:
Hen—ei—kuiken—hen. De grootste sterfte vindt men bij de
kuikens, maar ook reeds in het ei laten vele kuikentjes het
leven, vaak 20—50 % al i^^ar gelang dc sterkte van de be-
smetting der kippen. Van de besmette kuikens die uitkomen,
is een zeker percentage besmet; dit percentage is meestal
nog al klein, afhankelijk van het aantal besmette eieren en

van de grootte der sterfte in het ei. Deze geïnfecteerde kuikens
besmetten hun omgeving met de faeces, en, door de gewoonte
van kuikens om elkanders versch gedeponeerde faeces op te
pikken en aan de korsten aangekleefde faeces van de zieke
kuikens te pikken, verspreidt de ziekte zich snel onder de nog
gezonde dieren. Uit proeven bleek, dat alleen, indien het kuiken
in de eerste 3 dagen besmet wordt, het door de ziekte sterft.
Treedt de besmetting later op, dan sterft het dier er meest
niet meer aan, hoewel het wel tot een chronisch zieke kip
opgroeit en besmette eieren levert. Ook een volwassen dier
kan nog besmet worden, zoodat één besmette kip, met haar
faeces de bacteriën verspreidend, vele dieren van een gezond
toom kan aantasten. Op deze manier kan de haan ook de
besmetting overbrengen, maar bij de copulatie doet deze het
nog sterker.

Bijzonderheden van dc gebruikte Bacteriophagen

Pullorum: De gebruikte Pullorumbacteriophaag was de
zoogenaamde B. Deze was afkomstig van kippen lijdende
aan een chronische Pullorum B infectie. Verder was er nog
een Bacteriophaag A, welke afkomstig was uit een haan,
hersteld van Pullorum A infectie en die later bij de kippen
werd gezet, die besmette eieren voor de proeven leverden.

De B Bacteriophaag bleek een groot aantal bacteriestammen
uit de typhus-paratyphusgroep op te lossen. Hij tastte alle
Pullorumstammen aan, enkele stammen waren resistent, maar
de Bacteriophaag vermeerderde zich toch in hun culturen.
Dit werd als volgt nagegaan: 1 cc. Bacteriophaag werd bij
3 buisjes welke elk 10 cc. bouillon bevatten gevoegd. Hierbij
werd een emulsie van de te onderzoeken resistente bacteriën
gedaan. Als controle dienden 3 buisjes elk met 10 cc. bouillon
en 1 cc. Bacteriophaag, waarbij geen bacteriën gedaan waren.
Beide series werden gefiltreerd en leverden resp. filtraat 1
en contrôlefiltraat 1.

1 cc. van elk filtraat werd gevoegd bij 3 buizen elk met
10 cc. bouillon welke resp. wel en niet met een bacterie-
emulsie geënt waren. Tevens werd elk filtraat onderzocht op
de aanwezigheid van een Bacteriophaag door er een paar
druppels van bij een buisje bouillon te voegen, dat geënt
was met een stam, die wel door den Bacteriophaag werd
opgelost. In de niet geënte bouillon vermeerderde de Bac-
teriophaag zich niet. Gebeurt dit ook niet in de bouillon,
die geënt is met de resistente te onderzoeken stam, dan zullen
filtraat en contrôlefiltraat na een gelijk aantal passages zoo
verdund zijn, dat de Bacteriophaag niet meer aantoonbaar

is. Vermeerdert de Bacteriophaag zich wel met de resistente
stam, dan zal in het filtraat altijd nog Bacteriophaag in vol-
doende concentratie om dezen aan te toonen, aanwezig zijn,
terwijl het contrölefiltraat na een zeker aantal verdunnings-
passages (meestal ongeveer 15) geen Bacteriophaag in aan-
toonbare concentratie meer bevat.

Voor men den resistenten stam op deze manier kan onder-
zoeken, moet men zekerheid hebben, dat hij geen gemengde
cultuur is, van de betreffende resistente bacterie en van een
willekeurigen anderen Bacteriophaag, die zich in de cultuur
van die resistente bacil vermeerdert, zonder die cultuur zicht-
baar op te lossen, want indien deze willekeurige andere Bac-
teriophaag tevens de gevoelige stam, die dient voor het
aantoonen van den Bacteriophaag, oplost, zou hij de proef
doen mislukken.

De B Bacteriophaag loste ook een stam van de Bac.
Paratyphi enteritidis Gärtner op, namelijk een zoogenaamde
Rattincultuur. Verder werden 8 stammen van de Bac. Sui-
pestifer aangetast en 5 hiervan opgelost. Een typhusstam
van den mensch werd ook opgehelderd.

De A Bacteriophaag loste slechts enkele Pullorumstammen
op, welke bij nader onderzoek allen Pullorum A stammen
bleken te zijn.

Om te onderzoeken of dit altijd opging, werden 23 Pul-
lorum B stammen en 6 Pullorum A stammen onderzocht.
De Pullorum A stammen werden zoowel door den B als
door den A Bacteriophaag opgelost, de Pullorum B stammen,
op eene uitzondering na, werden door den B Bacteriophaag
opgelost, maar niet door den A Bacteriophaag. Deze uitzon-
dering betrof den stam E, de standaardcultuur uit een instituut
te Londen, welke niet door den B Bacteriophaag werd op-
gelost, hoewel deze zich er wel in vermeerderde, wat de A
Bacreriophaag niet deed.

In onderstaande tabel zijn de uitkomsten van de proeven
gegeven; onder de kolommen druivensuiker of melksuiker is
het al of niet vergisten van druivensuiker of melksuiker aan-

gegeven en onder de kolommen Bacteriophaag B en A het
al of niet oplossen der culturen door deze Bactcriophagen.
Deze beide Pullorumbacteriophagen zijn dus als een difFeren-
tieeldiagnosticum tusschen Pullorum A en B te gebruiken.

Resultaten bij kunstmatige en natuurlijke infectie in het

laboratorium

Bij deze proeven werd getracht of de Bacteriophaag een
therapeutische of preventieve werking had. De proeven
werden genomen met kunstmatige of met natuurlijke infectie,
waarbij de eene helft der kuikens op verschillende manieren
Bacteriophaag werd toegediend en de andere helft als con-
trole diende. Deze 2 partijen kuikens werden in afzonderlijke
kunstmoeders onder overigens geheel gelijke omstandigheden
gehouden, waarbij steeds zooveel mogelijk getracht werd te
voorkomen, dat Bacteriophaag van de daarmee besmette
kuikens overgebracht werd naar de contrôlekuikens. Een natuur-
lijke infectie werd verkregen door eieren van Leghornkippen,
welker bloed een suspensie van Pullorumbacillen in een ver-
dunning van minstens 1 : 150 nog agglutineerde, uit te broeden.
Er bleek steeds een groot percentage besmet tc zijn. Bij deze
witte kuikens werd een ongeveer gelijk aantal kuikens van
gezonde kippen gebracht, en wel gemakshalve Barnevelders
en Red-Islands, zoodat aan de kleur te zien was of de kuikens
vanuit het ci reeds besmet waren of dat ze eerst daarna
aan besmetting waren blootgesteld. Controle van de donkere
kuikens om te zien of ze werkelijk niet geïnfecteerd waren
werd niet noodig geacht, omdat de fokkerij waarvan zij be-
trokken werden als Pullorumvrij bekend stond en er nooit
teekenen waren, dat de dieren vanuit het ei, reeds besmet waren :
ze vertoonden nooit ziekteverschijnselen voor ze 3 dagen oud
waren, terwijl de grootste sterfte eerst na 1 week optrad.

De gebruikte Bacteriophaag loste de meeste stammen op,
slechts enkelen waren resistent tegen den Bacteriophaag. De

gestorven kuikens werden steeds onderzocht op verschijnselen,
die op diarrhee wezen en op het voorkomen van haardjes
in long, hart of lever. Bovendien werd uit elk kuiken een
cultuur zooveel mogelijk uit de dooierrest aangelegd. Van
tijd tot tijd werd een enkel contrölekuiken op de aanwezig-
heid van Bacteriophaag onderzocht, voornamelijk om na te
gaan of er ook spontaan een Bacteriophaag bij de controle-
kuikens optrad, waardoor deze onder dezelfde condities zouden
komen als de met Bacteriophaag gevoerde kuikens.

Proef A: Bacteriophaag per os. Infectie met cultuur.

16/2; 24 kuikens van 1 dag oud werden over 2 kunst-
moeders verdeeld. Beide partijen kregen de eerste 2 dagen
telkens een cultuur van een Pullorum A stam door het voer,
terwijl een van de partijen bovendien de eerste 3 dagen
telkens 5 cc. Bacteriophaag door het drinkwater kreeg. Een
der met Bacteriophaag gevoerde kuikens werd na 3 dagen
doodgedrukt en bleek volkomen normaal te zijn cn kan dus
buiten beschouwing blijven. Van de Bacteriophaagkuikens
stierven er 4, allen eerst na 6 dagen, waarvan 2 diarrhee
en haardjes in het hart hadden en waarbij Pullorumculturen
uit de organen gekweekt konden worden. Van de controle-
kuikens stierven er 3. waarvan ook 2 met diarrhee, haardjes
in het hart en een positieve cultuurbevinding.

Alle Bacteriophaagkuikens waren op het oog gezond. Na
16 dagen werden zij allen afgemaakt, van welke er nog één
een haardje in het hart bleek te hebben, en waaruit dan
ook nog een Pullorumcultuur gekweekt kon worden. Van
de contrólekuikens werden 5, op het oog gezonde dieren,
afgemaakt, waarvan nog één een haardje in het hart had
en Pullorumbacillen in de organen bleek te hebben. Hiervan
bleven er nog 4 over, die ziek waren. Deze stierven in de
volgende 10 dagen en bleken allen haardjes in het hart te
bezitten, hoewel er geen Pullorum meer uit te kweeken
was. Het onderzoek op Bacteriophaag was bij de Bacterio-

phaagkuikens voortdurend positief, terwijl bij de controle-
kuikens nooit Bacteriophaag kon aangetoond worden.

Van de Bacteriophaagkuikens bleken dus 6 van de 11 kuikens
gezond te zijn, terwijl van de contrôlekuikens er 4 van de
12 gezond waren gebleven.

Proef B: Bacteriophaag per os. Contact infectie.

20/2 ; 10 eendagskuikens werden in elk van de 2 kunstmoeders
gezet; een partij kreeg in de eerste 3 dagen 5 cc. Bacterio-
phaag per dag door het drinkwater. Beide partijen werden
geïnfecteerd door in elke kunstmoeder een ziek contrôlekuiken
van de vorige proef te zetten. Zoodra een dezer kuikens
stierf werd het vervangen door een nieuw en dit werd een
week volgehouden.

Van de Bacteriophaagkuikens stierven er 3 waarbij haardjes
in het hart werden gevonden en waarbij uit de organen
een Pullorumcultuur groeide.

Van de controles stierf cr één ook aan een Pullorum-
infectie.

Toen ze 14 dagen oud waren, werden alle Bacteriophaag-
kuikens afgemaakt (7 stuks), welke alle volkomen normaal
bleken te zijn.

Van de controles werden er 5 op het oog gezonde dieren,
afgemaakt, waarvan cr nog 2 haardjes in het hart hadden.
De overige 4 werden voor de infectie bij een volgende proef
gebruikt en stierven successievelijk, waarbij 2 nog haardjes
in het hart vertoonden.

Bij de controles kon geen enkele keer Bacteriophaag aan-
getoond worden. ■

Van de Bacteriophaagkuikens zijn 7 van de 10 gezond
gebleven.

Van de controles waren 3 van de 10 gezond gebleven.

Proef Cl Bacteriophaag per os en subcutaan. Contact
infectie.

27/2. Hierbij werden 30 eendagskuikens in de kunstmoeder

geplaatst, waarvan 15 enkele druppels Bacteriophaag per os
ontvingen en tevens gekenmerkt werden door een knipje in
den linkerpoot tusschen de eerste en tweede teen, terwijl de
overige 15 op den rug subcutaan 0.1 cc. werden ingespoten.
De 20 contrôlekuikens werden in een andere kunstmoeder
gezet. De infectie in beide kunstmoeders geschiedde door een
evenredig aantal zieke contrôlekuikens van de vorige proeven
in de kunstmoeders te plaatsen.

Van de kuikens, die per os Bacteriophaag ingegeven was,
stierven er 2, één na 5 dagen, waaraan geen verschijnselen
van Pullorum waarneembaar waren, en een na 3 weken,
waarbij diarrhee op te merken viel. Van de kuikens, die met
Bacteriophaag ingespoten waren, stierf er een, waarbij uit
de organen Pullorum kon gekweekt worden. Van de contrôle-
kuikens stierf er 1. tengevolge van diarrhee na 3 weken.

Toen de kuikens 26 dagen oud waren werden allen afge-
maakt en alle met Bacteriophaag behandelden bleken vol-
komen normaal te zijn, terwijl van de contrôlekuikens 9 ver-
schijnselen van diarrhee hadden en waarvan 3 haardjes in
het hart vertoonden, 1 had nog haardjes in het hart zonder
verschijnselen van diarrhee echter; 10 van de afgemaakte
contrôlekuikens waren dus door Pullorum aangetast.

Bij de contrôles werd geen enkele maal Bacteriophaag
aangetoond.

Van de kuikens, die met Bacteriophaag per os waren
behandeld, waren 13 van de 15 gezond gebleven, dus
87%. Van de met Bacteriophaag geïnjicieerde kuikens was
92 % gezond gebleven, van de contrôles waren 9 van de
20 of 45 % gezond gebleven.

Alle afgemaakte kuikens waren meer dan 3 weken oud
en de dieren, die verschijnselen van Pullorum vertoonden
zouden waarschijnlijk tot besmette kippen zijn opgegroeid.
De anderen waren de infectie ontgroeid en zouden dus waar-
schijnlijk gezonde kippen hebben geleverd, temeer daar er
bij kuikens boven de 3 weken zelden sterfgevallen door Pul-
lorum meer voorkomen. Bij de vorige proeven kon dit niet

geconcludeerd worden, omdat de kuikens afgemaakt werden
voor ze 3 weken oud waren. Als we dit nagaan, blijkt dat
bij de met Bacteriophaag behandelde kuikens er geen een
aan Pullorum leed, terwijl van de 19 contrólekuikens er
10 later besmette hennen zouden zijn geworden.

Bij deze proef schijnt het inspuiten van Bacteriophaag
eenig voordeel boven het ingeven ervan te bieden.

Proef D: Bacteriophaag per os en subcutaan. Infectie met
cultuur.

27ß; 12 eendagskuikens werden met 0.1 cc. Bacteriophaag
op den rug geïnjicieerd, 13 kregen enkele druppels Bacterio-
phaag per os en werden met een knipje in het tusschen-
teenvhes gemerkt. Deze kuikens en de 25 contrólekuikens
werden geïnfecteerd door hen den eersten dag een Pullorum
B stam van agar afgeschud door het voer te geven.

Van de met Bacteriophaag geïnjicieerde kuikens gingen er
2 dood, beiden tengevolge van een Pullorum infectie. Van den
met Bacteriophaag ingegeven kuikens stierven er ook 2 door
de Pulloruminfectie. Deze 4 kuikens stierven eerst nadat ze
den leeftijd van 14 dagen bereikt hadden. Van de contróle-
kuikens stierven er 10 aan de Pulloruminfectie, waarbij op-
viel, dat de eerste 14 dagen de haardjes in het hart niet
aanwezig waren, hoewel er wel Pullorumculturen uit de or-
ganen verkregen werden.

Bij de overige proeven was dit niet zoo opvallend, omdat
er toen minder dooden vielen en dan nog met grootere
tusschenpoozen, terwijl er hier ongeveer om den anderen dag
kuikens stierven. Het eerste sterfgeval trad na 3 dagen op,
toen op den 5den dag 3 enz. Zooals later blijkt, lijkt deze
sterfte het meest op die bij de natuurlijke infectie van kuikens,
die gezond uit het ei gekomen, in een besmette omgeving
geplaatst worden.

Toen de kuikens 4 weken oud waren, werden allen afge-
maakt. Bij de Bacteriophaagkuikens bleek geen een met
Pullorum geïnfecteerd te zijn. Van de contrólekuikens hadden

5 van de 15 haardjes in het hart. Van de Bacteriophaag-
kuikens waren er 21 van de 25 gezond gebleven en 100 % van
de overlevenden zou later waarschijnlijk tot Pullorumvrije
kippen opgegroeid zijn. Van de contrôlekuikens waren er
10 van de 25 gezond gebleven en van de overlevenden zou
waarschijnlijk 67 % Pullorumvrije kippen zijn geworden.

Bij de contrôlekuikens kon geen enkele maal Bacteriophaag
aangetoond worden.

Proef Et Bacteriophaag per os. Infectie door contact met
kuikens uit besmette eieren.

15/5; 95 eieren van positief agglutineerende Leghornkippen

werden in de broedmachine gelegd. Hiervan werden 44 goed
ontwikkelde kuikens verkregen, terwijl 6 kuikens kort na het
uitkomen stierven en 9 eieren niet uitgekomen waren. Van
de 6 doode kuikens had één een pericarditis, terwijl

2 reeds haarden in het hart en de lever vertoonden. Uit

3 kuikens kon Pullorum gekweekt worden en wel uit het
kuiken met de pericarditis. uit een kuiken met haardjes in
hart en lever en uit een kuiken, welks sectie geen bijzonder-
heden had opgeleverd. De eieren werden opengebroken,
waarna er culturen uit aangelegd werden. Uit 5 der eieren
werd een Pullorumcultuur verkregen. Van de eieren, die geen
kuiken geleverd hadden, bleken dus 9 van de 15 geïnfecteerd
met Pullorum, door de besmetting der moeder. De besmette
eieren bevatten de Pullorumbacil in groote hoeveelheid.

22 witte besmette kuikens werden met 25 donkere gezonde
kuikens in een kunstmoeder gezet, en kregen om den anderen
dag tot 3 maal toe 5 cc. Bacteriophaag door het drinkwater.

Ter controle werden 22 witte besmette en 25 donkere ge-
zonde kuikensin een andere kunstmoeder gezet.

Van de witte, met Bacteriophaag ingegeven, kuikens stierven
er 13, van de witte contrôlekuikens stierven er 19; 8 van deze
witte Bacteriophaagkuikens hadden verschijnselen van Pul-
lorum en alle gestorven witte contrôlekuikens vertoonden hetzij

haardjes in hart of lever, hetzij een positieve Pullorumcultuur-
bevinding, hetzij beide.

Van de donkere kuikens, die Bacteriophaag gekregen hadden,
stierven er 20; van de donkere contrôlekuikens 23; bij resp.
4 en 3 kuikens was geen Pullorum aantoonbaar.

Bij de witte contrôlekuikens was de sterfte als volgt : Den
eersten dag 1, den tweeden dag 1, den derden dag 3, terwijl
van de bonte contrôlekuikens er eerst op den derden dag
3 stierven.

Op een leeftijd van 27 dagen werden alle contrôlekuikens
afgemaakt, van de 3 witte vertoonden er 2 verschijnselen
van Pullorum, terwijl beide donkere kuikens haardjes in het
hart hadden. Door een misverstand werden 4 der Bacteriophaag-
kuikens afgemaakt. Ze vertoonden geen van allen verschijn-
selen van Pullorum.

De 5 witte en 5 donkere overlevende Bacteriophaagkuikens
werden opgefokt. Toen ze een half jaar oud waren werd
hun bloed in een verdunning 1:100 op agglutinatie tegen
Pullorumbacillen onderzocht. Slechts een der donkere kuikens
bleek positief te reageeren en was dus geïnfecteerd.

9 van de 22 witte overlevende of afgemaakte Bacteriophaag-
kuikens waren gezond gebleven, en slechts één van de 22 con-
trôles was gezond. Voor de donkere kuikens waren deze
getallen resp. 4 van de 25 en geen een van de 25. Geen
van de 9 witte Bacteriophaagkuikens was dus opgegroeid
tot een besmette kip, terwijl 2 van de 3 witte afgemaakte
contrôlekuikens dit wel zou zijn geworden. Bij de donkere
kuikens was één van de 5 Bacteriophaagkuikens opgegroeid
tot een besmette kip, wat bij beide contrôlekuikens het geval
geweest zou zijn.

Proef F: Bacteriophaag per os. Infectie door voeren van
besmette organen.

1/6; 25 gezonde kuikens kregen op 3 achtereenvolgende
dagen Bacteriophaag door het drinkwater toegediend. Deze
kuikens en 25 contrôlekuikens werden geïnfecteerd door de

ingewanden van een gestorven contrôlekuiken uit de vorige
proef, waar Pullorum uit gekweekt was, door het voer te mengen.

De eerste sterfte trad na 5 dagen op. Van de Bacteriophaag-
kuikens stierven er 19, van de contrôlekuikens 20, waarbij
bij resp. 4 en O kuikens geen Pullorum aantoonbaar was.

Na 17 dagen werden alle overlevende kuikens afgemaakt:
bij de Bacteriophaagkuikens was bij geen een Pullorum aan-
toonbaar, van de contrôles had één verschijnselen van diarrhee
en één had haardjes in het hart. Dus 6 van de 25 Bacteriophaag-
kuikens waren gezond gebleven, van de contrôlekuikens waren
3 van de 25 gezond gebleven. Aangezien de kuikens hier
vrij jong zijn afgemaakt, kan men geen conclusies trekken
op het aantal besmette kippe n, dat uit deze kuikens waar-
schijnlijk opgegroeid zou zijn.

Proef Gt Bacteriophaag per os. Infectie door contact met
kuikens uit besmette eieren.

1916-, 53 eieren van besmette Leghornkippen werden uitge-
broed. Hiervan werden 40 goed ontwikkelde kuikens verkregen.
10 der eieren waren niet uitgekomen, waarvan er 7 met Pul-
lorum besmet waren, 3 kuikens werden dood in de kunstmoe-
der gevonden. Uit 2 dezer kuikens werd Pullorum gekweekt.

20 dezer kuikens en 25 gezonde donkere kuikens kregen
dagelijks Bacteriophaag door het drinkwater. Een gelijk aantal
diende als contrôle.

Van de witte Bacteriophaagkuikens stierven er 13, allen
aan Pullorum. van de witte contrôles, stierven er 18, waarbij
ook steeds Pullorum aantoonbaar was. Van de donkere
Bacteriophaagkuikens stierven 16, van de contrôles 19. Bij
allen was ook Pullorum aantoonbaar.

Na 25 dagen werden alle overlevende kuikens afgemaakt.
Van de witte Bacteriophaagkuikens bleken 3 van de 7 aan
Pullorum te lijden, van de contrôles beide overlevende. Van
de donkere Bacteriophaagkuikens waren 3 van de 9 over-
levende besmet, van de contrôles 5 van de 6. Bacteriophaag
kon bij de contrôlekuikens niet aangetoond worden.

Proef Ht Bacteriophaag per os. lufectie door besmette
kunstmoeder.

13/7; de beide kunstmoeders der vorige proef werden niet
ontsmet. 25 gezonde kuikens werden in elk dezer kunstmoeders
gezet. Toen de kuikens 3 dagen oud waren, werd het zand,
dat er van de vorige proef in was blijven liggen, ververscht.
De kuikens, die in de kunstmoeder waren gezet, waarin bij
de vorige proef, de kuikens met Bacteriophaag gevoerd waren,
kregen ook nu dagelijks Bacteriophaag door het drinkwater.

Van de Bacteriophaagkuikens stierven er 23. Bij allen
waren symptomen van Pullorum aanwezig. Van de controles
stierven er 20. Ook allen aan Pullorum. Opmerkelijk was, dat
vele der kuikens alleen diarrhee vertoonden en er geen
haardjes te vinden waren, noch Pullorum uit te kweeken was.

Toen de kuikens 19 dagen oud waren, werden allen afge-
maakt. De 2 overlevende Bacteriophaagkuikens hadden beiden
haardjes in het hart, van de 5 contrólekuikens had er maar
1 haardjes in het hart. Bij de contrólekuikens kon, toen ze
1 week oud waren, Bacteriophaag aangetoond worden, terwijl
de culturen zoowel uit de Bacteriophaag- als uit de contróle-
kuikens resistenter waren geworden.

Bij alle vorige proeven werd een bacterieëmulsie van een
cultuur, die uit een der kuikens gekweekt was, door den in-
gegeven Bacteriophaag opgehelderd en 24 uur helder ge-
houden. Eerst daarna trad secundaire groei in. Bij deze proef
werd een bacterieëmulsie uit een der Bacteriophaagkuikens
gekweekt wel eenigszins opgehelderd, hoewel niet in die
mate als bij bovennoemde culturen geschiedde, en na 6 uur
trad reeds secundaire groei in. Een bacterieëmulsie, uit een
der contrólekuikens gekweekt, werd wel geheel helder, maar
ook hier trad na 6 uur reeds secundaire groei op. Het resul-
taat in deze proef kan dus verklaard worden, doordat de
modus van infectie niet gelijk was; bij de Bacteriophaag-
kuikens was de bacil resistenter en waarschijnlijk virulenter
dan bij de contrôles. Bovendien waren de contrôles ook be-
smet met Bacteriophaag, zoodat dit voor beide groepen ge-

lijk bleef en geen invloed had op het verschil in sterfte De
bacterie had zich dus in den bodem genesteld en in de
Bacteriophaagkunstmoeder was hij resistent geworden tegen
den Bacteriophaag. In de contrôlekunstmoeder was hij ook
eenigszins resistent. Dit is te verklaren, doordat bij het begin
van deze proef, reeds direct Bacteriophaag in deze kunst-
moeder is gekomen, misschien doordat de nieuw ingebrachte
kuikens er al mee besmet waren. Dat hij al van de vorige
proef afkomstig zou zijn, is onwaarschijnlijk, omdat de afge-
maakte contrôlekuikens van de vorige proef met negatief resul-
taat op de aanwezigheid van Bacteriophaag onderzocht waren.

Proef I: Bacteriophaag per os. Infectie door contact met
kuikens uit besmette eieren.

2/8; 55 eieren van besmette kippen werden in de broed-
machine gelegd. Hiervan kwamen 7 kuikens uit. Van de
48 niet uitgekomen eieren bleken 14 bevrucht te zijn en
34 onbevrucht. Van de bevruchte eieren waren 2 steriel.
9 bevatten Pullorumbacillen, al of niet in reincultuur, en
3 bevatten andere bacillen dan Pullorum. Van de onbevruchte
eieren waren 11 steriel, 10 bevatten Pullorumbacillen en
13 vertoonden andere bacteriën. 19 der eieren waren dus
besmet, dat is 40% van de niet uitgekomen eieren.

3 van de uitgekomen kuikens kregen samen met 25 ge-
zonde donkere kuikens dagelijks Bacteriophaag door het drink-
water. 4 besmette kuikens met 25 gezonde donkere kuikens
dienden als contrôle.

Alle witte kuikens stierven, en bij alle was Pullorum aan-
toonbaar. Van de donkere Bacteriophaagkuikens stierven er 21,
allen aan Pullorum, van de contrôles 22, ook allen aan
Pullorum.

Na 29 dagen werden de overlevenden afgemaakt; 2 van
de 4 Bacteriophaagkuikens en 2 van de 3 contrôles bleken
met PuUorum besmet te zijn.

De faeces der contrôlekuikens bleken een zeer sterken Bac-
teriophaag te bevatten, die een bacterieëmulsie van de labora-

toriumstam 5 dagen lang helder hield. Eerst daarna trad
secundaire groei op. De culturen uit de eieren, de Bacterio-
phaag- en de contrôlekuikens werden in het geheel niet aan-
getast, noch door den laboratoriumbacteriophaag, noch door
den zeer virulente Bacteriophaag uit de kuikens.

De faeces der kippen, die de besmette eieren leverden,
waren in het voorjaar onderzocht en bleken een zeer zwakke
Bacteriophaag te bevatten. Na afloop dezer proef, dus in den
herfst, werden de taeces weer onderzocht; nu bleken ze een
zeer sterk werkende Bacteriophaag te bevatten, van iets minder
virulentie echter, dan bij de kuikens was aangetroffen, hij hield
een bacillenëmulsie 36 uur helder.

Daarna trad secundairt groei op. De Bacteriophaag is
blijkbaar eerst tezamen met de bacillen blijven voortleven,
maar in den loop van den zomer verhoogden de bacillen hun
resistentie dermate, dat ze niet meer door den Bacteriophaag
werden aangetast, hoewel deze zijn virulentie nog belangrijk
verhoogd had.

Proef A. 16 Februari.

Bacteriophaag

Controle

Proef B. 20 Februari.

Bacteriophaag

Controle

Proef C. 27 Februari.

Bacteriophaag per os

Bacteriophaag geïnjicieerd

Controle

Proef D. 27 Maart.

Proef E. 15 Mei.

Bacteriophaag

Wit

Donker

Contrôle

Proef G. 19 Juni.

Bacteriophaag

Wit

Donker