Onderzoekingen betreffende een correlatie
tussclien versciiiilende exterieurkenmerken

en liet productievermogen bij de kip

bibuotheek der
rijksuniversiteit
UTRECHT.

H. H. SCHOLTEN

■■Mm.

V

V

f

■\'lt;\'■■. lt; V t \'i

Wi

y 4

lt;

X A

ONDERZOEKINGEN BETREFFENDE EEN
CORRELATIE TUSSCHEN VERSCHILLENDE
EXTERIEURKENMERKEN EN HET
PRODUCTIEVERMOGEN BIJ DE KIP

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK UTRECHT

3969 3571

ONDERZOEKINGEN BETREFFENDE EEN CORRELATIE
TUSSCHEN VERSCHILLENDE EXTERIEURKENMERKEN EN
= HET PRODUCTIEVERMOGEN BIJ DE KIP =

PROEFSCHRIFT

TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN
DOCTOR IN DE VEEARTSENIJKUNDE

AAN DE RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT. OP
GEZAG VAN DEN RECTOR-MAGNIFICUS Dn A.
NOORDTZIJ, HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT
DER GODGELEERDHEID, VOLGENS BESLUIT VAN
DEN SENAAT DER UNIVERSITEIT TEGEN DE
BEDENKINGEN VAN DE FACULTEIT DER VEE-
ARTSENIJKUNDE. TE VERDEDIGEN OP VRIJDAG
28 JANUARI 1927, DES NAMIDDAGS TE 4 UUR.

DOOR

HENNY HERMAN SCHOLTEN

GEBOREN TE ENSCHEDE. DIERENARTS TE OLST

• O p. T ;

Aan mijn Ouders.
Aan mijn Verloofde.

■i\',aï ■ -. • ^ \' ■

gt; -àquot;,.nbsp;■. Wl-t

/ ■ V » gt; t l-\'i\'\'\'\' \\ \' V;. : \' -M i \'

,1

■■ ir : •,

t..

n\\im fmPC

Bij het voltooien van dit proefschrift, is het mij een
aangename taak U, Hoogleeraren der Veeartsenij kundige
Faculteit, mijnen dank te betuigen voor het onderwijs, dat
ik van U mocht ontvangen.

In het bizonder is het mij een behoefte om U, Hoogge-
leerde KROON, Hooggeachte Promotor, mijnen oprechten
dank te betuigen voor Uwe zoo zeer gewaardeerde hulp. Met
onverflauwde belangstelling informeerde U steeds naar de be-
vindingen en de resultaten, welke ik bij mijn onderzoek vond
en waar U kon, stond U mij met raad en daad ter zijde.

Ook U, Hooggeleerde PAIMANS, wensch ik van deze
plaats een woord van hartelijken dank te brengen, voor alles
wat U voor mij geweest bent. Ik heb het mij tot een bizonder
voorrecht gerekend een jaar onder Uw leiding als assistent
werkzaam te hebben mogen zijn. Met dankbaarheid gedenk
ik hoe U mij steeds in de gelegenheid stelde het benoodigde
materiaal voor dit proefschrift te gaan verzamelen en ook
hoe U steeds bereid waart, mij met Uw uitgebreide kennis
voorlichting te geven.

U, Zeergeleerde VAN DER PLANK, ben ik ten zeerste
verplicht voor de groote bereidwilligheid, waarmede U mij
steeds, ter oplossing van zich voordoende moeilijkheden. Uwe
niet te ontberen voorlichting hebt gegeven.

Verder breng ik mijnen hartelijken dank aan Mevrouw
M. Westendorp^ Tattersall en aan de Heeren Wijck, Kröller,
Schild, Karthaus en Middelman, door wier welwillendheid
het mij mogelijk gemaakt werd het benoodigde materiaal
voor dit proefschrift te verzamelen en voor de bereidwillig-
heid, waarmede zij mij de noodige gegevens verschaften en
een deel van hun personeel ter mijner beschikking stelden.

il -ç/î-w-i«:\';: usîT-^i ««în^îm. .^«illr}:-\'..-.
. . ai oc^. «pjA..; -Vir.\'.! j^^t^imfi -AncV,

. -^.-.A-w ...... \'■•.\'gt;•:» ^ r.\'-\'j

• ■nbsp;- ■■ i. n\'gt;nbsp;1 \' ...

: ■ v^nbsp;.ÏÂJ u\'!nbsp;\\jnbsp;-

-.-.■»■AV-f

INHOUD

HOOFDSTUK 1.nbsp;Biadz.

Correlatie tusschen exterieurkenmerken en productie .nbsp;11

HOOFDSTUK II.
Invloeden op het eierproductievermogen.....23

HOOFDSTUK III.
Het bepalen van de eierproductie........30

HOOFDSTUK IV.

De exterieurkenmerken bij de kip in verband met de
productie................36

HOOFDSTUK V.

Eigen onderzoekingen............41

a.nbsp;Werkmethode...............45

b.nbsp;De resultaten der metingen...........48

Conclusies................60

Correlatietabellen.............63

Grafische voorstellingen...........75

Lijsten van het gebezigde materiaal.......83

•Literatuurlijst ...............133

•f. - ;

.1 /i - : .

n.¹- n\'r

.il

. -nbsp;■ ■■■■.■nbsp;ny/j ïr^VfC^vd ItH

•gt;b l-jff hr: -l-y^ y; qü

.V xüTaa^iOOH . ^

1nbsp; - .....• . \' . .

-O

HOOFDSTUK I

CORRELATIE TUSSCHEN EXTERIEUR-
KENMERKEN EN PRODUCTIE

Een vraagstuk, dat sedert jaren vele wetenschappelijke
personen heeft bezig gehouden is: bestaat er een correlatie
tusschen exterieurkenmerken en productievermogen bij een
dier, zoo ja, is deze dan zóó groot, dat aan uitwendig waar-
neembare kenmerken met meerdere of mindere zekerheid het
productievermogen te onderkennen is?

Vooral bij onze groote huisdieren heeft men daaromtrent
meerdere onderzoekingen ingesteld. Tot ongeveer 1880 be-
oordeelde men enkel het exterieur van een dier, om daaruit
zijn geschiktheid voor den dienst en zijn productievermogen
te bepalen. Dat men hieruit bij een dier, dat uitsluitend voor
trek- of loopdiensten wordt gebezigd, veel kan afleiden is
duidelijk. Hier toch kan men uitwendig waarnemen, hoe het
met de musculatuur en met de aanhechtingspunten en hef-
boomsarmen, waaraan deze spieren werken gesteld is, wat
bij een trek- of loopdier van groot belang is.

Zijn de spieren, welke bij het trekken en loopen dienst
doen, voldoende lang en voldoende krachtig ontwikkeld en
zijn de aanhechtingspunten dezer spieren zoodanig, dat de
spieren aan relatief lange hefboomsarmen werken, dan zal
men daaruit eenigszins kunnen concludeeren, hoe het met de
arbeidscapaciteit van zulk een dier gesteld is.

Het uithoudingsvermogen, het temperament, de karakter-
eigenschappen en dergeUjke kan men aan het exterieur
natuurlijk niet of onvoldoende beoordeelen en hierdoor ver-
mindert de waarde der exterieurkeuring wel eenigszins.

Moeilijker wordt het evenwel, wanneer men uit de exte-
rieurkenmerken het productievermogen van een dier wil
bepalen. Hierbij oefenen vele inwendige factoren, die wij in
het volgende hoofdstuk zullen leeren kennen, hun invloed uit,
factoren welke aan het exterieur niet waarneembaar zijn en
die toch een grooten invloed op het productievermogen
hebben.

Weldra kwam men dan ook tot het inzicht, dat men aan
de exterieurkenmerken niet steeds die waarde kon toekennen,
welke men er tot nu toe aan gehecht had. Herhaaldelijk
bleek in de praktijk dat een rund, dat meer het vleeschtype
vertoonde en een kleiner uier bezat, een hoogere melkop-
brengst had, dan een koe die meer aan het melktype be-
antwoordde. Men ging er dan ook weldra toe over, om een
controlesysteem in te voeren, teneinde op die manier een
zuiverder inzicht in de melkopbrengst der dieren te verkrijgen,
dan dat tot nu toe door de exterieurkeuring het geval geweest
was. Bij het uitzoeken van fokdieren, vooral met het doel
dieren met een hooge productie te kunnen verwachten, had
men veel meer aan directe-, dan aan indirecte productie-
gegevens. De vraag drong zich nu vanzelf op den voorgrond;
bestaat er wel een correlatie tusschen exterieurkenmerken en
productie?

Vele onderzoekers hebben een onderzoek naar deze kwestie
ingesteld, waarop ik direct nader terug kom. In de jaren na
1900 kwamen de genetici met hun nieuwste onderzoekingen
betreffende de overerving van de factoren voor het productie-
vermogen. Factoren welke onafhankelijk van elkaar overerf-
den, bleken hierbij een voorname rol te spelen. De meeningen
liepen evenwel, nog al eens uiteen, daar sommigen aantoon-

den, dat er niet alleen gescheiden factoren waren, die invloed
op bepaalde systemen hadden, maar dat er vaak groepen
van factoren waren, die op één en dezelfde eigenschap hun
invloed konden doen gelden. Vele der onderzoekers, welke
zich bezig hadden gehouden met een onderzoek betreffende
een correlatief verband tusschen exterieurkenmerken en
productie, kwamen tot de conclusie dat er geen correlatie
bestond, in elk geval niet in die mate, dat de exterieurken-
merken betrouwbare gegevens verschaften voor het bepalen
van het productievermogen.

In de pluimveeteelt is de kwestie of er verband bestaat
tusschen exterieurkenmerken en productievermogen eerst
van veel lateren datum. Daar toch was men begonnen met
het uitzoeken van de beste productiedieren, door geregeld
hun productie te controleeren. Van een exterieurkeuring was
geen sprake, tenminste niet ter bepaling van het productie-
vermogen. Later, toen men van veel dieren de productie
kende, trachtte men een lijst van exterieurkenmerken samen
te stellen, welke men meende bij goede eierproducenten te
moeten aantreffen.

Beschouwen we nu eerst de onderzoekingen, welke werden
ingesteld naar een correlatie tusschen exterieur en productie-
vermogen bij het rund en welke de resultaten waren die deze
opleverden.

Bogdanow (1) was de eerste die hiernaar in 1897 een
onderzoek instelde. Bij een 80-tal Pruisisch-Holländer koeien
ging hij stelselmatig exterieur en productie controleeren. Hij
kwam hierbij tot de conclusie, dat „die Leistung der Kühe,
besonders in der Richtung der gelieferten Buttermenge, in so
innigem Zusammenhange mit der Körperform stehe, dasz sie
innerhalb einer Herde deuthch wahrgenommen werden kann.quot;

In 1899 publiceerde E. Pott (2) zijn bekende werk „Der
Formalismus in der landwirtschaftlichen Tierzuchquot;, waarin
hij tegen de beoordeeling van melkkoeien naar het exterieur

te velde trok, terwijl E. Zürn (3) in 1890 promoveerde op
het proefschrift „Kritik der Lehre von den Milchzeichen der
Kühequot;. Stegmann (4) controleerde Angler koeien. Kleberger
(5) Simmenthaler, Glan-Donnersberger en Holländer koeien.
Attinger (6) Algauer koeien. Hun onderzoekingen vallen tus-
schen 1902 en 1904 en hun doel was, vooral het verrichten
van lichaamsmetingen, zooals die door Lydtin en Werner (7)
waren aangegeven en het zoeken van het verband tusschen
de verschillende maten en de melk- en vetproductie.

ƒ. Unger (8) promoveerde in 1908 te Bern op een dissertatie
over de controle der melkteekens. R. Koch (9) te Giessen
eveneens.

H.W. Overbosch [\\Q) m \\9\\\\ te Bern op „Statistische
Studien über Rinderbeurteilung nach den Körpermassenquot;.
Achtereenvolgens versehenen nog in 1909 onderzoekingen
van Dr. J.Schmidt (11), van Prof. Dr. C. Kronacher (12) en
in 1911 van Zuchtinspektor W.Gaude (13), die respectieve-
lijk koeien behoorend tot het roodbonte Nederrijnvee, het
Simmenthaler ras en het zwartbonte en roodbonte Oostfriesche
vee onderzochten. In 1911 stelden Prof. Dr. H. M. Kroon en
Dr.C.J.Rab (14) een onderzoek in, naar een correlatief
verband tusschen exterieur en productievermogen. Zij onder-
zochten een 100-tal melkkoeien van een modelboerderij, dieren
waarvan bekend was, de hoeveelheid melk, die ze in één
lactatieperiode voortbrachten en het gemiddelde vetgehalte
dier melk, dus de hoeveelheid melkvet. Deze dieren behoorden
tot het zwartbonte Hollandsche veeslag en werden alle onder
dezelfde omstandigheden gehouden en behandeld. Zij con-
troleerenden in verband met de melkproductie en vetopbrengst
de volgende vormen en teekenen. De lengte van het hoofd,
de verhouding van voorhoofds- en aangezichtsgedeelte, de
breedte van het voorhoofd, de voorhoofdskam, de horens
naar dikte, lengte, grofheid, kleur en doorschijnendheid, de
ooren, de haarpluim (Schopf) op het voorhoofd de plaats

van de haarwervel op het voorhoofd, de breedte van neus
en mond, de neusspiegel en de huidplooien op de masseter-
vlakte. Dat vorm en eigenschappen van het hoofd geschikt
zijn om eenigszins aanwijzingen te geven omtrent het pro-
ductievermogen, wordt dikwijls erkend. Reeds de schrijvers
der oudheid wezen daarop, o.a. Marcus Terentius Varro (geb.
116 v. Chr.). Deze schreef reeds in zijn geschrift de re rusrica
Lib. II, Cap. 5, dat bij een goede melkkoe gelet moet worden,
op donkere horens, breed voorhoofd, groote en donkere
oogen, behaarde ooren en open neusvleugels. Ook de schrijvers
uit onzen tijd staan in de beoordeeling der verschillende ken-
merken aan het hoofd, niet bij de oude Romeinen ten achter.

Prof. Baumeister (15) schrijft: „Der Einflusz der Kopfformen
auf die Beurteilung des Rindes, sowohl in Absicht auf Aüs-
serlichkiet, als auch in Absicht auf Befähigung für gewisse
Zwecke, ist sehr erheblichquot;.

Uit het onderzoek van Kroon en Rab is evenwel gebleken,
dat er tusschen de kenmerken aan het hoofd en de melk- en
vetopbrengst bij de door hun onderzochte runderen, van
eenigerlei correlatie absoluut geen sprake was. Overbosch
onderzocht 444 koeien van het Friesche Rundveestamboek.
Hij was de meening toegedaan, dat men bij de beoordeeling
van een melkkoe, wat betreft haar melkproductie, waarbij
ons geen productiegegevens ten dienste staan, uiterst voor-
zichtig moet zijn met de beoordeeling naar zoogenaamde
„melkteekensquot;. Er is nog geen enkel melkteeken bekend, dat
ons op een afdoende manier kan helpen, om te onderkennen
of een koe veel melk- en melkvet zal produceeren, ja dan
neen. Aan het slot zijner dissertatie komt hij tot de volgende
conclusies:

1 e. Er bestaat een positieve correlatie tusschen alle lichaams-
maten onderling;
2e. De correlatie tusschen schofthoogte en de overige lichaams-

maten is beduidend hooger, dan die tusschen romplengte
en overige maten;
3e. Tusschen de verhoudingen: romplengte en schofthoogte,
borstdiepte en schofthoogte, borstbreedte en heupbreedte
eenerzijds en melkproductie anderzijds bestaat een, zij het
dan ook zeer gering, correlatief verband en wel zoodanig,
dat het dier meer en betere melk produceert, naarmate
zijn romp langer, mihder diep en meer conisch wordt.

Toch merkte hij op dat de correlatie tusschen lichaamsbouw
en productie niet zóó groot is, dat ze voor de praktijk direct
een nuttig effect oplevert.

Otto Boeger (16) heeft een onderzoek ingesteld naar een
correlatief verband tusschen melk- en vleeschproductie bij
het roodbonte Nederrijnvee. In zijn conclusies zegt hij: „In
fast allen untersuchten FamiUen, ferner in der Gesamtheit der
Kontrollvereine des Niederrheins ist im Laufe der letzten zehn
Jahre vor dem Kriege, eine merkliche Steigerung der Milch-
und Fettleistung zugleich mit einer Erhöhung des Körperge-
wichts nach zu weisen, oder bei vorhandener groszer Schwere
•des Stammes eine Steigerung der Milch- und Fetdeistung,
ohne Beeinträchtigung des Lebendgewichts festzustellen. Dar-
aus geht hervor, dasz Milchergiebigkeit und Schwere sich
nicht in dem Masze auszuschleiszen brauchen, wie im allge-
meinen angenommen wirdquot;. Verder zegt hij: „Der sog.
„Milchtypquot; ist kein Erfordernis einer hohen Leistung. Früh-
reife und Mastfähige Körperformen lassen sich mit hohen
und steigenden Leistungen weitgehend vereinigenquot;.

Hoewel ik uit de uitgebreide literatuur welke over boven-
staande onderwerpen bestaat, slechts hier en daar een greep
heb gedaan, mogen wij m.i. uit de resultaten en conclusies
der boven besproken onderzoekingen thans wel de gevolg-
trekking maken, dat een correlatie tusschen productievermogen
en exterieurkenmerken bij onze groote huisdieren niet bestaat

of slechts zeer gering is. In ieder geval zoo ze al bestaat
practisch van geen waarde is. In dezen geest spreekt ook
de verhandehng van Pcof. Dc. Erwin Bauer (17): „Forma-
lismus und Zucht auf Leistungquot;.

Hierin schrijft hij, dat er in de tegenwoordige veeteelt
nog te veel de gewoonte bestaat om bij de productiebeoor-
deeling van een dier veel waarde te hechten aan exterieurken-
merken. Hierbij begaat men, volgens zijn inzicht, nog dezelfde
fouten welke een 20-tal jaren geleden ook in de plantenteelt
werden begaan. Alle eigenschappen van planten en dieren,
die van practisch belang zijn, worden bijna zonder uitzon-
dering volgens de Mendelsche wetten overgeërfd. Hoe meer
erffactoren er in het spel zijn, hoe grooter het aantal indi-
viduen wordt, waaruit gekozen moet worden om met een
zekere waarschijnlijkheid het gewenschte type te verkrijgen.
Wanneer nu behalve de eigenschappen van practische waarde,
ook nog op andere, b.v. schoonheidseigenschappen moet worden
gelet, dan komen er tenslotte zooveel factoren, dat het aantal
individuen, waaruit men te kiezen heeft om een voor de
factoren der praktische eigenschappen homozygoot dier te
krijgen, zóó groot is, dat men er zich nauwelijks meer een
voorstelling van kan maken en de kans op zulk een homo-
zygoot dier, uiterst gering wordt.

Onze beste productiedieren zijn dikwijls nog heterozygoot
voor verschillende factoren, die de productie beheerschen en
onafhankelijk van elkaar overerven. Wanneer wij nu de meest
gunstige factorencombinaties willen uitzoeken, maken wij ons
dit zeer moeilijk, wanneer wij ook nog acht moeten slaan op
een gansche rij van factoren voor eigenschappen die met de
productie niets te maken hebben, maar zuivere exterieurken-
merken zijn. Wanneer we in de veeteelt hooge productie be-
reiken willen, dan moeten we voor zulk een bepaalde pro-
ductie, wel een bepaald rassentype scheppen. Dat is trouwens
ook wel eenigszins gebeurd, maar toch wordt er nog steeds

veel gewicht gehecht, aan eigenschappen die met de eigen-
lijke productie niets te maken hebben. Van het Friesche
veeslag kennen wc zwart- en roodbonte, maar over het
algemeen wordt zwartbont gewenscht. Dit nu is weer het
toevoegen van een eigenschap, die met de melkproductie niets
heeft uit te staan, wel met de handelswaarde van een dier,
maar die weer een bepaalde factor vereischt, dus de moeilijk-
heid om een homozygoot exemplaar te verkrijgen, weer ver-
groot. Niet alleen op het gebied van kleuren, ook op ander
gebied wordt de analoge fout begaan. Wat doet het er toe
hoe de stand, de lengte, de dikte enz. der horens is, als het
dier maar een goed productiedier is.

Uit bovenstaande volgt dus, dat er tusschen exterieur en
productie niet alleen geen correlatie behoeft te bestaan, maar
ook niet steeds kan bestaan, als gevolg van de onafhankelijke
overerving der verschillende factoren. Ondanks het feit, dat
er geen of weinig correlatie tusschen exterieur en productie-
vermogen is aangetoond, mag men de exterieurkeuring toch
niet geheel over boord werpen. Deze moet blijven bestaan,
teneinde de raszuiverheid, een goede constitutie der dieren,
een goede vleeschproductie en gemakkelijke baring te
waarborgen, daar men anders weldra tot caricaturen zou
vervallen.

Zooals ik in den aanvang van dit hoofdstuk reeds opmerkte,
is men bij de kippen juist in omgekeerde volgorde als bij
de groote huisdieren te werk gegaan. Daar had men allereerst
de productiebepaling door verschillende methoden en is men
eerst later tot de exterieurkeuring in verband hiermede over-
gegaan. Thans heeft men een geheele rij exterieurkenmerken
aangegeven, waardoor men goede en slechte legsters uit
elkaar meent te kunnen kennen. Vele personen zijn er dan
ook, die door middel dezer kenmerken hunne dieren op pro-
ductie willen selecteeren. Walter Hogan (18) was de eerste
die een methode aangaf, om door middel van bepaalde ken-

merken goede en slechte legsters te kunnen selecteeren. Het
naar hem genoemde Hogansysteem komt hier op neer, dat
men door middel van vingermaten dc afstand meet, welke
er bestaat tusschen de uiteinden der beide ossae pubi en
tusschen het uiteinde dezer legbeentjes en de punt van het
sternum. Hierdoor zou men eenigszins een inzicht krijgen in
de afmetingen der spijsverteringsorganen, die meer of minder
alle inwendige organen zouden beïnvloeden.

De afstanden van bovengenoemde beenderen noemt men
„capacityquot; en hoe grooter ze zijn, hoe betere eierproducenten,
zegt Hogan. Ze wordt uitgedrukt in vingerdikten. Dit is
natuurlijk geen nauwkeurige maat, omdat de vingers van
verschillende personen in dikte nogal verschillen, maar wan-
neer deze methode steeds door een en denzelfden persoon wordt
gebruikt, kan ze voor hem misschien wel dienstbaar zijn.

Ook W. Powell\'-\'Owen{\\9) geeft in zijn boek: „Selecting
the layersquot; aan, welke uiterlijk waarneembare kenteekenen
een kip moet bezitten, om tot een goede legster te worden be-
stempeld. Evenals Hogan is ook hij de meening toegedaan,
dat hoe grooter de afstanden zijn tusschen de uiteinden der
legbeentjes onderling en tusschen legbeensuiteinden en borst-
beenpunt, hoe betere producente.

M.J.Rodillon (20) schrijft in: „De la sélection des pon-
deusesquot;, dat een Franschman in de buurt van Bordeaux,
welke incognito wenscht te blijven, heeft aangegeven, dat
hoe grooter de afstand is tusschen de legbeentjes, hoe betere
legster. Het behoeft natuurlijk geen betoog dat tegen deze
uitspraken weldra andere meeningen werden geplaatst. Hoewel
er meerdere artikelen verschenen (21) waarin tegen een cor-
relatie tusschen boven besproken afstanden en eierproductie
te velde getrokken werd, werd er van wetenschappelijke
zijde op dit gebied nog maar zeer weinig gedaan.

Lothar Weinmiller (22) was de eerste, die in 1924 voor
een proefschrift een onderzoek naar deze correlatie instelde.

Hij gebruikte voor zijn onderzoekingen, als representanten
der lichte rassen. Leghorns en Rheinländer en voor die der
zware rassen Wyandottes, Rhode-Islands en Favorelles. Direct
moet hierbij worden opgemerkt dat het als een tekortkoming
in zijn onderzoek moet worden gerekend, dat hij maar bij
287 dieren experimenteerde en deze dieren bovendien nog
weer in twee groepen ging onderverdeelen. Dit aantal is te
gering om daaruit voldoend zekere conclusies te kunnen trekken.
In verband met de productie ging hij bij deze dieren na, de
romplengte, de rompdiepte, de rompbreedte, de ruglengte, de
lengte van de borstbeenkam, de afstand tusschen borstbeenkam-
einde en einde der legbeentjes, de afstand tusschen de beide
legbeenseinden, de lengte van het dijbeen, de lengte van het
loopbeen en het gewicht. Voor het nemen der maten maakte
Weinmill\'er gebruik van een boogpasser en een bandmaat.
Aan het einde zijner dissertatie komt hij tot de volgende
conclusies. Voor de lichte rassen:

le. Dieren met een naar verhouding breede en diepe borst
en dieren die in verhouding tot hun grootte een langen
romp bezitten, zijn de beste legsters.

2e. Dieren met een relatief lange borstbeenkam en met groote
afstand van borstbeenuiteinde tot schaambeen zijn goede
legsters.

3e. Groote afstand tusschen einde van borstbeenkam en leg-
beentjes alleen beschouwd, is geen kenmerk voor een goede
eierproductie.

4e. De afstand tusschen de legbeentjes moet ongeveer een
derde van de breedte van den romp bedragen. Dieren met
geringeren afstand zijn slechte legsters. Het overschrijden
dezer minimumgrens staat in geen verband met een
stijging der productie.

5e. De lengte van dijbeen en loopbeen staat in geen ver-
band met de productie.

Bij de zware rassen bestond geen verband tusschen de
verschillende maten van het lichaam en de productie.

Op den legwedstrijd te Hohenangern heeft de heer Sweers
(23) met vingermaten den afstand der legbeensuiteinden in ver-
band met de productie nagegaan. Op 15 December 1924,
bij het begin van den wedstrijd, werd bij alle dieren de
afstand tusschen de legbeentjes gemeten. Hij vond dieren
met een afstand van 1 vinger (die dus als slechte legsters
zouden moeten aangemerkt worden) met een eierproductie
van 175 tot 192 eieren in 10 maanden tijd. Van de 19 dieren,
met een afstand van 1 vinger legden er 8 minder dan 120
eieren, 3 tusschen 120 en 140 eieren, 5 tusschen 140 en
160 eieren en 3 dieren meer dan 160 eieren.

Van de 6 dieren met 4 vingers tusschenruimte, bleven er
twee ver onder de 120 eieren, 2 legden er tusschen 140 en
160 eieren en 2 hennen meer dan 200 eieren. Door deze
bevindingen wordt het Hogansysteem niet gestaafd. Ook de
afstand tusschen borstbeeneinde en einde van legbeentjes
ging Sweers na. Hier vond hij 27 hennen met een afstand
van 4 vingers, 8 met twee vingers tusschenruimte en 133
met 3 vingers tusschenruimte. Van de eersten legden er 7
slecht (120 eieren of minder), 3 tusschen 120 en 140 eieren.
4 tusschen de 140 en 160 eieren, 7 van 160 tot 180 eieren
en 6 kwamen boven de 180 eieren. Van de 8 dieren met
een afstand van 2 vingers (minderwaardige volgens Hogan
en Powell-Owen), legden er 3 boven de 180 eieren, 2 tusschen
de 160 en 180 eieren, één 160, één 133 en één 90 eieren.
Ook dit kenmerk is door deze controle dus van geen prac-
tische beteekenis gebleken.

De ruglengte is ook door Sweers nagegaan in verband met

de productie. Ook hier komt hij weer tot de conclusie, dat
deze van geen invloed is op de eierproductie.

Door de resultaten van boven beschreven onderzoekingen
en controles, zou men tot de uitspraak komen, dat er van
een correlatie tusschen de afstanden, aangegeven door Hogan
en Powell-Owen en de eierproductie geen sprake is.

Ik heb mij voor de bewerking van dit proefschrift de taak
gesteld, bij een aantal dieren verschillende maten te nemen
en deze met de gecontroleerde productie te vergelijken.

HOOFDSTUK II

INVLOEDEN OP HET EIERPRODUCTIE-
VERMOGEN

Wanneer we willen nagaan, welke factoren hun invloed
op de eierproductie onzer hoenders kunnen laten gelden, dan
moeten we ons allereerst afvragen, wat is feitelijk de basis
van deze productie?

De eieren vinden hun ontstaan in het ovarium (24). Dit
orgaan wordt parig aangelegd, maar in tegenstelling met de
zoogdieren, verdwijnt het rechter ovarium langzamerhand
geheel. De linker eierstok is naar verhouding zeer groot.

Ze bestaat uit een plat lichaam en twee lagen, welke met
de zona parenchymatosa en zona vasculosa van het zoog-
dierovarium overeenstemmen. De vaatzóne heeft talrijke uit-
loopers, die echter door de parenchymlaag worden bedekt,
maar toch het oppervlak van het ovarium een geplooid uiter-
lijk geven. Aan deze uitloopers hangen talrijke, met de folli-
culi vesiculosae der zoogdieren overeenkomende eieren, in
zeer verschillende stadia van ontwikkeling. Het geheel maakt
den indruk van een druiventros.

De eitjes zijn deels kleine witachtige blaasjes, deels kleinere
of grootere gele dooiers, waarin zich de kiem voor een nieuw
leven bevindt. In tegenstelling met de zoogdieren blijft hier,
wanneer een eitje van het ovarium heeft losgelaten geen
corpus luteum achter. Hierdoor komt het ook, dat een kip

iederen dag een ei kan leggen en niet b.v. zooals onze groote
huisdieren om de drie weken bronstig wordt.

Elke dooier, welke aan het ovarium hangt, is met een teere
dooierhuid en bovendien nog met een steviger membraam
omhuld. Met deze laatste is ze aan den eierstok bevestigd.

Zoodra nu de dooier rijp is, laat ze van het ovarium los.
De plaats waar ze gezeten heeft, kenmerkt zich dan door een
daar achter gebleven bekervormige holte, en niet zooals bij
de zoogdieren door een corpus luteum. De achtergebleven
bekervormige holte wordt langzamerhand kleiner en verdwijnt
tenslotte geheel.

De dooier komt nu in het linker oviduct terecht. Dit is
een lange, wijde en zeer rekbare buis, welke sterk geslingerd
in de buikholte verloopt en door een kort scheil het meso-
metrium, is opgehangen. Het craniale gedeelte, hetwelk met
de eileider onzer zoogdieren overeenkomt en waarin de be-
vruchting der eieren tot stand komt, bezit een speetvormige
opening, welke voor de opname der eieren bestemd is.

Deze voert naar het dunwandige, relatief wijde infundibulum,
dat zich tot de zoogenaamde isthmus vernauwt. De isthmus
levert het eitwitomhulsel van het ei en de schaalhuid. De
isthmus verwijdt zich plotseling weer tot een dikwandig ge-
deelte, hetwelk met den uterus der zoogdieren overeenstemt.
Hierin wordt het ei van een kalkschaal voorzien en ook het
pigment der schaal wordt hierin afgescheiden.

Op den uterus volgt weer een nauwer gedeelte, homoloog
met de vagina der zoogdieren, hetwelk met een sterk rekbare
spleet in de cloaca uitmondt. Door sterke spiercontracties
kan het gevormde ei hierdoor het lichaam verlaten. Alle
factoren nu, welke op de een of andere wijze invloed op
deze eierproduceerende organen kunnen uitoefenen, zullen
ook indirect hun invloed op de eierproductie laten gelden.

Men onderscheidt twee soorten van factoren n.1.:

Ie. De uitwendige factoren.
2e. De inwendige factoren.

Die welke niet in de „genenquot; aanwezig zijn, maar toch
invloed op de geslachtsorganen kunnen uitoefenen, noemt
men de uitwendige factoren. Inwendige factoren noemt men
die, welke reeds in de genen, in de kiem van het te vormen
individu aanwezig zijn en welke zoowel van vaders als van
moeders zijde afkomstig kunnen zijn.

De kip welke in den natuurstaat leeft, legt slechts een
gering aantal eieren, om die tot instandhouding der soort te
bebroeden. Het aantal gelegde eieren is dan ook zeer gering,
in verhouding tot dat, hetwelk thans door de meeste gedomes-
ticeerde dieren wordt geproduceerd. Zoodra de hoenders als
huisdier werden gehouden en ze om oeconomische redenen
door den mensch werden geëxploiteerd, heeft men getracht
door goede teeltkeuze en kruising de eierproductie zoo hoog
mogelijk op te voeren en vast is komen te staan, dat men
hierin zeer goed is geslaagd. Hiervoor was noodig, dat ver-
schillende factoren (inwendige factoren) in de dieren aanwezig
waren, zooals vroegrijpheid, weinig broedschheid enz.

Ie. De uitwendige factoren:

Gaan we nu eens na welke hiertoe gerekend moeten worden,
dan komen we tot het volgende.

a. Voor een goede productie komt, zooals we hierboven
zagen, allereerst in aanmerking een goed ontwikkeld ovarium,
hetwelk normaal en krachtig functioneert. Is dit niet het
geval, dan is van een goede eierproductie natuurlijk geen
sprake. Wil een orgaan zich goed kunnen ontwikkelen en
later goed kunnen functioneeren, dan zijn daarvoor goede
ontwikkehngsvoorwaarden tijdens de jeugd noodzakelijk. Ge-
zorgd dient dus te worden voor een goede ontwikkeling van
het kuiken. Een krachtige-, doelmatige-, eiwit- en vitamine-
rijke voeding, gepaard aan voldoende zonlicht en beweging

zijn voor de ontwikkeling van lichaam en organen een eerste
vereischte. Het kuiken moet deze dus in voldoende mate
kunnen genieten.

Hierdoor wordt mogelijk gemaakt, dat het lichaam tot
volledige ontwikkeling komt en de organen zich op voldoende
wijze kunnen ontwikkelen en functioneeren, hetwelk bij een
dier dat vanaf zijn prilste jeugd onder ongunstige omstandig-
heden is opgegroeid, nooit het geval kan zijn.

b.nbsp;Niet alleen voor het jonge dier, ook voor het volwassene
blijft een doelmatige en goed geregelde voeding en verpleging
geboden. Iedere wijziging in voedermethode, evenals het
gebruik van ondeugdelijk voedsel, zal direct zijn invloed op
de eierproductie onzer hoenders laten gelden.

c.nbsp;Ook een te sterke vetaanzetting bij de hoenders is niet
bevorderlijk voor de productie. Men zal daarom voedsel dat
de neiging heeft de vetvorming te bevorderen, zoo weinig
mogelijk aanwenden. Tevens dient gezorgd te worden voor
voldoende beweging der dieren, om ook op deze manier de
vetvorming tegen te werken. Aanbeveling verdient het daarom
den bodem van het hok met een dun laagje stroo of haksel
te bedekken, waartusschen men dan op bepaalde tijden het
korrelvoer uitstrooit.

d.nbsp;Een goede gezondheidstoestand der dieren is ook een
voorname factor bij de eierproductie. Alle schadelijke invloeden,
welke dezen kunnen bedreigen, moeten verre gehouden
worden. Teneinde een goede gezondheidstoestand zooveel
mogelijk te bevorderen, verdient het aanbeveling de uiterste
reinheid in de hokken te betrachten. Zuiver en herhaaldelijk
ververscht drinkwater, evenals goed schoon gehouden voer-
bakken en mestplanken, zijn hiervoor een eerste vereischte.
De huisvesting moet van dien aard zijn, dat de dieren tegen
koude, regen en tocht beschermd zijn. De hokken moeten
goed geventileerd kunnen worden en er moet voldoende licht
in kunnen doordringen. Aanbeveling verdient het dan ook

ze met het front naar het oosten te bouwen, zoodat de dieren
\'s morgens direct zon hebben. In streken waar men veel last
van pokken en diphterie onder de pluimveestapels heeft, is
het gewenscht dc dieren preventief te laten enten tegen deze
ziekte, teneinde op die manier zooveel mogelijk voor verUes
in zijn bedrijf gevrijwaard te zijn.

e. Een factor welke ook de eierproductie ten goede komt,
is een rustige en kalme omgeving voor de dieren, zoodat ze
niet telkens worden opgeschrikt door het passeeren van
personen of voertuigen. Het herhaaldelijk wisselen van per-
soneel, hetwelk de dieren moet verzorgen is ook af te keuren,
daar een kip evenals alle huisdieren spoedig aan een bepaald
persoon gewent.

Als laatste factor, welke van invloed op de eierproductie
kan zijn, zou ik willen noemen het aanbrengen van kunst-
verlichting in de hokken. De bedoeling hiervan is, om in
den winter de dag voor de dieren te verlengen, om ze op
die manier in staat te stellen meer voedsel op te nemen, dan
anders, gedurende dc weinige uren van den dag, mogelijk
zou zijn. Dit meerdere voedsel zal de dieren in een betere
conditie houden, zal als het ware reservevoedsel zijn, waar-
door ze in staat gesteld worden, weer vroegtijdig de eier-
productie op te vatten, eerder dan anders het geval ware
geweest wanneer het lichaam in minder gunstige omstandig-
heden had verkeerd.

Hoe groot de invloed op de eierproductie van deze laatste
factor is, wil ik buiten beschouwing laten, daar hieromtrent
de meeningen zeer sterk uiteenloopen.

2e. De inwendige factoren :

Deze factoren zijn reeds in de kiem van het nieuw te
vormen individu aanwezig en kunnen, zooals ik reeds in den
aanvang van dit hoofdstuk opmerkte, met de genen zoowel
van vaders, als van moeders zijde of van beide samen af-
komstig zijn.

Dat de erfelijke aanleg een voorname rol speelt, daarvoor
pleit wel het groot aantal theorieën, dat is opgesteld ge-
worden over de overerving van het productievermogen bij
de kip (25. 26).

De eerste theorie hierover is die van Pearl, die het voor
Plymouth Rocks heeft uitgewerkt. Hij kwam tot de conclusie
dat een groote winterproductie afhankelijk is van twee factoren
Li en Lo. De aanwezigheid dezer factoren beteekent dus een
groote eierproductie in den winter, terwijl het ontbreken er
van zou wijzen op weinig of geen eieren in den winter.
Pearl merkte tevens op, dat de factor Lg aan het geslacht
gebonden is, d.w.z. dat de hen voor dien factor fokonzuiver is.

Goodale (Amerika) kwam eveneens tot de aanwezigheid
van twee factoren, maar hij ontkent, dat een dezer samen
moet gaan met een geslachtsfactor.

Goodale experimenteerde evenwel met Rhode Islands,
zoodat de mogelijkheid niet is uitgesloten, dat de beide
rassen hierin verschillen. Door Hurst (Engeland) zijn proeven
genomen met witte Leghorns en witte Wyandottes. Deze
schrijver neemt aan, dat er veel meer factoren zijn n.l. 5 paar.
Deze zouden alle van invloed op de eierproductie zijn. Hij
kwam tot de volgende factoren, welke aanwezig moeten zijn,
om een groote eierproductie te waarborgen.

Ie. Een factor voor vroegrijpheid E, welke dominant is

over e, laatrijpheid.
2e. Een factor voor veel wintereieren W, welke dominant

is over w, weinig wintereieren.
3e. Een factor voor veel voorjaarseieren S, welke dominant

is over s, weinig voorjaarseieren.
4e. Een factor voor weinig nazomereieren M, welke dominant

is over m, veel najaarseieren.
5e. Een factor voor broedschheid H, welke dominant is
over h, weinig- of geen broedschheid.

Een goede leghen zal dus de volgende formule moeten
hebben, om volgens Hurst een hooge eierproductie te waar-
borgen, EEWWSSmmhh.

Van deze factoren is aan het exterieur niets te bemerken,
zoodat uit de genomen proeven wel degelijk de invloed van
erfelijken aanleg op den voorgrond wordt geschoven.

Dr. Loessl heeft kort geleden nog weer een nieuwe factor
ontdekt, welke van invloed is op de eierproductie, n.1. een
factor voor vroegtijdig ruien der dieren, welke dominant is
boven die voor late rui. Uit de door hem genomen proeven
bleek, dat de dieren met een vroegtijdige rui in den regel
minder legden, dan de laat ruiende. Hoewel de genen dus
bij de erfelijke eigenschappen een voorname rol spelen, moet
men ze toch niet anders beschouwen, dan reactiemogelijk-
heden. Binnen een zekere variatiebreedte kunnen deze genen
reageeren. Zoo kan, wanneer twee dieren genetisch gelijk
zijn voor b.v. een hooge eierproductie, het aantal eieren dat
ze leggen toch nog sterk uiteenloopen.

Tal van factoren welke tijdens de ontwikkeling en den
opfok der dieren een rol spelen, zullen tenslotte het uiteinde-
lijke phaenotype van het dier bepalen.

HOOFDSTUK III
HET BEPALEN VAN DE EIERPRODUCTIE

Wanneer men de productie van een dier wil bepalen, m.a.w.
wanneer men wil nagaan, hoeveel eieren er door een bepaald
dier in een bepaalde tijd worden geproduceerd, dan is daar-
voor een geregelde en goed doorgevoerde controle noodig en
moet men om zuiver te werk te kunnen gaan, tot bepaalde
hulpmiddelen zijn toevlucht nemen.

Voor bedrijven wier hoofddoel het is zooveel mogelijk eieren
van de in dat bedrijf aanwezige dieren te verkrijgen, evenals
voor die instellingen wier vooropgezette doel is, zich toe te
leggen op het afleveren van fokdieren, zoowel hanen als
hennen, afstammende van kippen met een gewaardeerd hooge
eierproductie, is een streng en zuiver doorgevoerde controle,
niet alleen zeer wenschelijk, maar zelfs absoluut noodzakelijk.
Doet men zulks niet, dan zal men nooit, op welke wijze dan
ook, met zekerheid kunnen uitmaken, hoe groot de legpres-
tatie van elk dier afzonderlijk is en uit een oeconomisch
oogpunt bezien is dat toch, voor bovengenoemde bedrijven
van het hoogste belang.

Wanneer men daar op bepaalde tijden de eieren ging ver-
zamelen en niet controleerde van welke dieren deze afkomstig
waren, dan zouden zich in zulk een pluimveebestek vele
dieren bevinden, welke wel veel aan voedsel zouden ge-
bruiken, maar daarvoor aan eieren weinig zouden teruggeven

en zulke dieren zouden de rendabiliteit van dergelijke instel-
lingen ten zeerste in den weg staan. Worden evenwel de
dieren geregeld en nauwkeurig gecontroleerd, dan heeft men
weldra diegenen onderkend, welkamp; voor het bedrijf ongeschikt
blijken te zijn en kunnen deze daaruit zoo spoedig mogelijk
worden verwijderd. Het bepalen der productie nu, kan op
zeer verschillende wijze geschieden.

We kunnen onderscheid maken tusschen:

Ie. Een zoogenaamd hokgemiddelde.

2e. De zuivere jaarproductie van ieder dier.

Ie. Het bepalen van een hokgemiddelde:

In een hok, waarin zich een aantal dieren bevindt, wordt
langs een der zijwanden een reeks legnesten aangebracht.
Hierin deponeeren de dieren hun eieren en op bepaalde tijden,
b.v. aan het einde van iederen dag, worden deze verzameld
en op een kaart, welke in het hok is opgehangen, aange^
teekend.

Aan het einde van ieder legjaar worden de eieren samen-
geteld. Door nu het totaal van het aantal eieren te deelen
door dat van het aantal kippen in zoo\'n hok, krijgt men een
jaargemiddelde voor ieder dier, hetwelk dan het hokgemid-
delde wordt genoemd\'. Dat dit een methode is, die weinig
nauwkeurig is, behoeft geen betoog.

Immers onder het aantal dieren kunnen er zijn die niet
meer dan 90 eieren per jaar produceeren, terwijl er anderen,
nakomelingen van goede stammen, kunnen zijn die tot 220
eieren per jaar of meer komen. Door nu een gemiddelde te
berekenen zou men tot de conclusie komen, dat de geheele
toom uit allemaal behoorlijke legsters zou bestaan en dus een
totaal verkeerden indruk krijgen van het eierproductiever-
mogen van elk dier afzonderlijk. Voor een bedrijfsfokker is deze
methode van productiebepaling dan ook absoluut ongeschikt.

2e. Het bepalen van de zuivere jaarproductie van ieder dier.

Teneinde met vrij groote zekerheid het juiste productie-
cijfer van elk dier afzonderlijk te verkrijgen, heeft men zijn
toevlucht moeten nemen tot bepaalde hulpmiddelen om een
goede controle op den leg uit te oefenen. Hierbij heeft men
zich bediend van een zoogenaamd valnestsysteem.

In een hok waarin zich een toom kippen bevindt, wordt
langs een der wanden een aantal legnesten aangebracht.
Deze nesten zijn aan den voorkant voorzien van een deurtje
of luikje (L), hetwelk door middel van twee haakjes (h) is

Op een lijst, welke naast de valnesten is opgehangen,
wordt nu achter het nummer van de kip, zoowel datum als
ei genoteerd. Aan het einde van iedere maand en legjaar
wordt opgeteld hoeveel eieren voor ieder genummerd dier
2ijn genoteerd. Dat dit een methode is, waardoor men vrij
nauwkeurig de totale jaarproductie van elk dier afzonderlijk
kan bepalen, is duidelijk. Van belang is dat een dier niet
langer op het nest blijft, dan noodig is om haar ei te leggen.
Het is daarom noodzakelijk dat geregeld, liefst om het uur,
de nesten worden gecontroleerd, de dieren die gelegd hebben
worden vrijgelaten en de nesten weer voor nieuwe candidaten
worden opengesteld. Hoewel deze valnestcontrôle als een der
meest betrouwbare methoden mag worden aangemerkt, is ze
toch niet geheel zonder fouten.

Waar men de dieren niet langer dan strikt noodzakelijk
op de nesten moet laten en dus voortdurend gecontroleerd
moeten worden, eischt dit op groote bedrijven veel personeel.
In het belang van de rendabiliteit van een bedrijf is zulks
natuurlijk niet.

Enkele malen komt het voor, dat het deurtje L niet dicht
valt als de kip het nest betreden heeft, doordat de scharniertjes h
wat verwrongen worden of het palletje b niet neervalt. Hier-
door wordt het mogelijk, dat een kip het nest kan verlaten,
zonder dat haar nummer genoteerd is en men dus niet weet
van welk dier een gevonden ei afkomstig is. Door evenwel
geregeld controle uit te oefenen, ziet men wel dat een deurtje
niet gevallen is, terwijl de kip op het nest zit en kan men
dit zelf nog doen vallen.

Ook kunnen door het niet dicht vallen van het deurtje
twee kippen op eenzelfde nest zitten en men staat dan voor
de moeilijkheid, welke van de twee te verwijderen als te
hebben gelegd. Vaak komt men dan nog wel tot een goede
oplossing, door het abdomen van de dieren af te tasten,
waarin men dan het ei kan voelen, bij dat exemplaar, het-

welk nog niet heeft gelegd. Dat men hierbij voorzichtig te
werk moet gaan, teneinde het ei niet stuk te drukken, spreekt
vanzelf. Ook gebeurt het een enkele keer dat men eieren in
het hok vindt liggen en niet in een legnest gedeponeerd.
Dit komt meestal voor, wanneer er een te gering aantal leg-
nesten in een hok aanwezig is, in verhouding tot het aantal
dieren, zoodat er meer hennen zijn die willen leggen, dan er
nesten aanwezig zijn. Ook gebeurt het wel, dat er kippen
bij zijn, die persé op een bepaald nest willen leggen en
wanneer ze dit bezet vinden en niet spoedig genoeg vrij
komt, hun ei op den grond deponeeren.

Hoewel dit systeem dus nog enkele fouten aankleven, is
toch de valnestcontröle de meest betrouwbare methode om
een juisten indruk te krijgen van de jaarproductie van elk
dier. De kippen, welke het materiaal voor dit proefschrift
geleverd hebben, zijn dan ook allen door middel van val-
nesten gecontroleerd.

Toch is er den laatsten tijd een streven merkbaar om de
valnestcontröle weer af te schaffen. Op enkele bedrijven in
Amerika heeft men een andere methode aangegeven, die het val-
nest zou kunnen vervangen. Daar worden iederen morgen de
kippen in handen genomen, teneinde het abdomen af te tasten
of er een ei in aanwezig is, dus of de kip dien dag zal leggen.

Hoewel men hierin door het telkens en telkens weer doen,
langzamerhand een bepaalde routine verkrijgt, lijkt mij deze
méthode toch allerminst betrouwbaar. Niet alleen dat een
kip reeds gelegd kan hebben, voordat het abdomen \'s mor-
gens wordt afgetast, ook is het zeer goed mogelijk dat men
bij het betasten niets voelt, omdat het ei nog niet voldoende
is afgezakt, terwijl het enkele uren later misschien wel voel-
baar is. Hieruit zou men dan verkeerde conclusies gaan
trekken, terwijl het toch ondoenlijk is om b.v. elke 4 of 6
uur de dieren in handen te nemen, teneinde het abdomen
naar eieren af te tasten.

Door middel van valnesten weet men thans die dieren té
selecteeren, welke een hooge productie hebben en door de
eieren dezer dieren steeds voor fokdoeleinden te laten be-
broeden, zal men weldra tot een stam komen, welke uit-
sluitend uit hooge eierproducenten bestaat. Hierbij is natuurlijk
ook van zeer veel belang steeds zorg te dragen voor een
goede haan, die blijkt de factoren voor veel eieren goed op
zijn nakomelingen over te erven.

Teneinde deze dieren uit te zoeken, bedient men zich van
een methode, die weliswaar veel omslachtiger is dan het
valnestsysteem, maar welke toch niet minder betrouwbaar is.
Men gaat daarbij als volgt te werk.

Hierbij wordt die haan de beste genoemd, wiens nakome-
lingen het beste zijn. dus de meeste eieren produceeren.

Teneinde dit uit te maken, vergelijkt men onderling groepen
hennen, die telkens afstammelingen van een en denzelfden
haan zijn. Bij het uitkomen der eieren, afkomstig van een-
zelfden haan met verschillende gecontroleerde hennen, merkt
men de kuikens groepsgewijs naar afstamming van denzelfden
vader en houdt de hennen van dienzelfden vader in afzon-
derlijke toomen bijeen. De dieren worden alle onder dezelfde
omstandigheden gehouden en op dezelfde wijze verzorgd.

Aan het einde van het eerste legjaar nu, wordt het voeder-
gebruik, het gecontroleerde aantal eieren en de waarde
hiervan onderling vergeleken, om dan daaruit de conclusie
te kunnen trekken, welke haan het beste de factoren voor
een hooge eierproductie blijkt over te erven en dezen dan
verder voor de fokkerij te bestemmen.

HOOFDSTUK IV

DE EXTERIEURKENMERKEN BIJ DE KIP
IN VERBAND MET DE PRODUCTIE

In hoofdstuk I zagen we reeds, hoe men een 50-tal jaren
geleden, teneinde de productie van een dier eenigermate te
leeren kennen, nog zeer veel waarde hechtte aan verschil-
lende exterieurkenmerken. Later is men hiervan eenigszins
teruggekomen en is men bij de beoordeeling van fokdieren
ook bij de keuring meer op de productiegegevens gaan letten.

Bij de kippen was het aanvankelijk juist omgekeerd. Daar
had men allereerst de controle van de productie door middel
van valnesten enz. en is men eerst later op exterieurken-
merken gaan letten, om deze met de productie in verband
te brengen en zoodoende aan uiterlijk waarneembare ken-
teekenen eenigszins de productie van een dier te bepalen,
om ze daarnaar te selecteeren. Dat dit niet steeds een be-
trouwbare methode kan zijn, zagen wc reeds in hoofdstuk II,
omdat er veel factoren (inwendige en uitwendige factoren)
zijn, welke invloed op de eierproductie hebben, maar waar-
van aan het exterieur niets is waar te nemen.

Toch zijn er nog veel personen, welke meenen aan exterieur-
kenmerken goede en slechte legsters te kunnen onderkennen.

Vooral in Amerika schijnt men aan het exterieur nog veel
waarde te hechten. Daar toch heeft men zoogenaamde
„consulentenquot; opgeleid, personen welke op verzoek der pluim-

veefarmers deze komen bezoeken, om hun bij het uitzoeken
hunner beste productiedieren, voor het samenstellen der fok-
toornen, behulpzaam te zijn. Aan verschillende uiterlijke ken-
teekenen zouden ze deze dan weten te onderscheiden.

Gaan we nu na welke exterieurkenmerken men eischt voor
een goede eierproducente, dan komen we tot het volgende:

le. Een hen moet een, naar verhouding lange, breede en
diepe romp hebben, want zoo zegt men, is het lichaam ruim,
dan opent dit de mogelijkheid dat de organen, welke hier-
binnen een ligplaats vinden en die hetzij direct, hetzij indirect
t)ij de eierproductie betrokken zijn, voldoende ruimte vinden
om goed te kunnen fuctioneeren. Tevens wijst een goed ont-
wikkeld hchaam op goede ontwikkelingsvoorwaarden in de
jeugd en deze komen, zooals we dat in het vorige hoofd-
stuk zagen, ook den eierproduceerenden organen ten goede.

Hoewel dit theoretisch zeer mooi klinkt, moet men dit
toch restrictief beschouwen. Immers in den best ontwikkelden
romp kunnen wel organen aanwezig zijn, welke door ziekelijke
afwijkingen niet goed of in het geheel niet kunnen functioneeren.

2e. Wenscht men een behoorlijken afstand tusschen de beide
uiteinden der legbeentjes. Hiertusschen moet men bij een hen
in vollen leg, drie aaneengesloten vingers kunnen brengen.
Kunnen deze er niet gemakkelijk tusschen gebracht worden,
dan beschouwt men zulk een dier als geen goede leghen.

Vooral in Engeland (Powell-Owen) hecht een deel der
fokkers hieraan veel waarde.\'In hoeverre men aan deze maat
waarde moet toekennen in verband met het productiever-
mogen van het dier, hoop ik nader aan te toonen.

3e. Tusschen borstbeeneinde en einde der legbeentjes wenscht
men ook bij een goede leghen een groote afstand. Dit zou
ook weer wijzen op een goede ruimte voor de eierprodu-

ceerende organen. Deze afstand drukt men, evenals de vorige,
in vingermaten uit (Powell-Owen). Welke waarde men aan
deze maat kan hechten, behoort ook tot de opgave van dit
proefschrift.

4e. Als volgend kenmerk neemt men aan de fijnheid van
kop, beenderen en huid, evenals de fijnheid van structuur van
kam en kinlellen. Als secundaire geslachtskenmerken zijn dit
alle teekenen van een echt vrouwelijk type en waar de
eierproductie tot de specifiek vrouwelijke eigenschappen be-
hoort, meent men hiertusschen verband te moeten zoeken.
Zijn de secundaire geslachtskenmerken sterk geprononceerd
aanwezig, dan kunnen wij daaruit concludeeren, dat het
ovarium goed functioneert en dus tot groote eierproductie in
staat is, aannemende dat de beide functies van het ovarium
gelijken tred met elkaar houden.

Hierdoor wordt het dus verklaarbaar waarom men een
fijne kop, beenderen en huid evenals fijnheid van structuur
van kam en kinlellen als exterieurkenmerken eener goede
productie aanmerkt. Een kip met een haanachtig voorkomen,
wordt bij de exterieurkeuring dan ook nooit voor een goede
leghen gehouden.

5e. Ook de meer of minder merkbare overgang van huid
in slijmvlies op den rand der cloaka behoort tot deze fijnheid
van bouw en structuur en wordt daarom ook als een der
kenmerken voor een goede legster aangenomen.

6e. Een goede leghen moet verder in een uitstekenden
gezondheidstoestand verkeeren. De spijsvertering moet in
volmaakte orde zijn, zoodat het opgenomen voedsel zoo
nuttig mogelijk wordt aangewend. Als kenmerk dezer goede
gezondheid rekent men een heldere oogopslag, een levendig
en glanzend oog, evenals een frisch roode kam en kinlellen

en goed aanliggend glanzend gevederte. Dit toch .zijn alle
kenmerken van een goede bloedcirculatie en een goede
gezondheid en een dier welke deze kenteekenen niet vertoont,
zal nooit als een goede legster worden aangemerkt.

Een ziek hchaam is niet of onvoldoende in staat het op-
genomen voedsel zoo voordeelig mogelijk aan te wenden en
veel eieren te produceeren. Is er een goede gezondheids-
toestand voorhanden en de verdere bovengenoemde kenmerken
hiervan, welke één der factoren van het geheele complex
uitmaken, welke invloed op de eierproductie kunnen uitoefenen,
dan is de mogelijkheid niet uitgesloten dat het dier een
goede producente kan zijn.

7e. Een levendig temperament schijnt ook wel eenigen
invloed op de eierproductie te hebben, zoodat dit ook als
een der exterieurkenmerken wordt genoemd. Een dier dat
niet levendig rondloopt en overal naar voedsel speurt, wordt
ook voor geen goede producente gehouden. Ook kan een
levendig temperament tot een der symptomen eener goede
gezondheid worden gerekend.

8e. Volgens sommigen zou een steile staart, welke dus een
rechte- of scherpe hoek met de ruglijn maakt, een aanwijzing
voor een slechte eierproducente zijn. Nauwkeurige onderzoe-
kingen hieromtrent zijn evenwel nog niet gedaan, hetwelk ook
eenigszins bezwaarlijk gaat, daar de staarthouding niet steeds
dezelfde is en we bij een ras als de Leghorn nog weer

onderscheiddienentemakennaardenstamof deze Amerikaansch,

Deensch of Engelsch is.

9e. Een vroegtijdige rui heeft ook invloed op de eierpro-
ductie, zooals we in het vorige hoofdstuk zagen, zoodat men
bij de beoordeeling van het exterieur hiermede ook wel
degelijk rekening houdt.

10e. Groote sporen worden bij de exterieurkeuring ook
voor goede legsters niet gewenscht, daar deze als secundair
geslachtskenmerk vaak een teeken zijn van geen of onvoldoende
werking der ovarien en zoo\'n kip natuurlijk geen goede
legster kan zijn. In de volgende hoofdstukken hoop ik aan
te toonen in hoeverre bovengenoemde exterieurkenmerken
voor het onderkennen van goede- en slechte eierproducenten
waarde hebben.

HOOFDSTUK V
EIGEN ONDERZOEKINGEN

Zooals ik reeds in een vorig hoofdstuk opmerkte, is de
taak van dit proefschrift geweest na te gaan, of er een corre-
latie bestaat tusschen verschillende exterieurkenmerken en
de eierproductie bij onze hoenders en of deze correlatie zóó
groot zou zijn, dat ze van practische waarde is.

Waar bij onze groote huisdieren meerdere wetenschappe-
lijke personen zich met deze kwestie hebben beziggehouden,
is er, voor zoover mij bekend, op pluimveegebied tot dusver
nog maar één onderzoeker geweest (22) die op wetenschappe-
lijke grondslagen heeft nagegaan of er correlatie tusschen
exterieurkenmerken en eierproductie bestaat. Deze onder-
zoekingen strekken zich evenwel over een klein aantal dieren
uit. Bovendien is het materiaal nog weer in twee groepen
verdeeld, de lichte- en zware rassen, terwijl in iedere groep
nog weer twee of drie rassen zijn verwerkt. Mijns inziens
kunnen de verkregen uitkomsten door het kleine aantal onder-
zochte dieren en door bovengenoemde omstandigheden, aller-
minst als nauwkeurig worden beschouwd.

Om dan ook de verkregen uitkomsten te controleeren, heb
ik mij als taak gesteld nogmaals na te gaan of er correlatie
bestaat tusschen eierproductie en exterieurkenmerken en hoe
groot deze is.

Te dien einde heb ik bij een aantal dieren verschillende

metingen verricht en deze gegevens met de productiecijfers
vergeleken. Dat zich hierbij meerdere moeilijkheden zouden
voordoen, zou weldra blijken. Allereerst bij het verzamelen
van het benoodigde materiaal. Hoewel ik hierbij alle moge-
lijke medewerking van verschillende vooraanstaande personen
op pluimveegebied mocht ondervinden, was het toch een
bezwaar, dat ik op verschillende bedrijven mijn metingen
moest verrichten, waardoor het niet mogelijk was, voor zoo-
ver het de uitwendige invloeden betreft, absoluut gelijkwaardig
materiaal te verkrijgen.

Verschil in voeding en huisvesting moeten daarom buiten
beschouwing blijven, maar dat is in dit geval ook geen bezwaar,
daar alle dieren op bekende fokkerijen werden onderzocht en,
zij het dan ook met onderling kleine verschillen, toch alle op
doelmatige en goede manier werden gevoed en verzorgd.

Wat de ouderdom der dieren betreft, grootendeels waren
het éénjarige kippen, die voor het onderzoek werden ge-
bezigd, terwijl de rest tweejarige dieren waren. Mijns inziens
speelt ook de leeftijd der dieren een geringe rol, daar ze na
een jaar als volwassen mogen worden beschouwd en de
kwestie in welke der beide eerste levensjaren een kip de
meeste eieren legt, nog niet geheel is opgelost.

Dat ik bij het verrichten der metingen niet absoluut fout-
loos te werk kon gaan, spreekt van zelf en wil ik hier ook
vooropstellen.

Bij een levend dier is dat nooit het geval, noch bij onze
groote huisdieren, noch bij het pluimvee. Bovendien heeft
men bij de kippen nog met een dik veerenkleed rekening te
houden, wat de zaak ook nog eenigszins moeilijker maakt.
Beter ware geweest de afstanden van alle dieren driemaal
te meten en dan van de drie verkregen uitkomsten het ge-
middelde te nemen, maar dat zou te ver gevoerd hebben.
Bovendien, wanneer de metingen steeds door een en denzelfden
persoon worden verricht, zullen de onnauwkeurigheden bij

het meten begaan, gemiddeld ongeveer dezelfde zijn en kunnen
dan ook in dit geval buiten beschouwing blijven. Dat men
evenwel het cijfermateriaal, dat door anderen is verzameld
op verschillende tijden en verschillende bedrijven niet kan
gebruiken, om daaruit zelf bepaalde conclusies te trekken,
spreekt van zelf.

Immers hierbij weet men niet hoe groot de graad van
onnauwkeurigheid is geweest, die bij het meten is begaan
en de eventueel op zulk cijfermateriaal gebaseerde uitspraken
zouden dan ook van heel weinig waarde zijn. Wat betreft
de verschillende rassen bij onze hoenders heb ik mij bepaald
tot twee, n.l. tot de Leghorns als representanten der lichtere
rassen en tot de Barnevelders als vertegenwoordigers der
middelzware rassen.

In het geheel werden door mij 1014 dieren onderzocht en
wel 727 Leghorns en 297 Barnevelders. De eierproductie
dezer dieren, gerekend over één jaar, werd door middel van
valnesten gecontroleerd, waarbij de productiegegevens mij wel-
willend door de verschillende eigenaars werden verstrekt.
De volgende maten werden door mij genomen:

Ie. De afstand van het einde van een os pubis (legbeentje)

tot de punt van het sternum.
2e. De dwarsafstand tusschen de uiteinden der ossae pubi.
3e. De breedte van den rug.
4e. De lengte van den rug.
5e. De wijdte tusschen de beenen.

6e. De afstand van den staartwortel tot het einde van het
os pubis.

Deze maten, welke ook ten deele door de Amerikaansche
en Engelsche schrijvers worden aangegeven, werden genomen
omdat men deze uitwendig aan het skelet bepalen kan en ze
den bouw van het lichaam voorzoover die met de productie
in verband zou staan, in cijfers uitdrukt. De afstand van

borstbeenpunt tot legbecntjes werd gekozen om daardoor
eenigszins een indruk te krijgen van het abdomen, dus van
de ruimte waarin zich de eierproduceerende organen bevmden.

Hierbij mat ik steeds den afstand van het einde van het
linker legbeentje tot de borstbeenpunt, daar bij een normaal
gebouwd dier de afstand van beide legbeenseinden tot de
borstbeenpunt dezelfde is. Ook de dwarsafstand der beide
legbeentjes werd gemeten, om hierdoor eenigszins een mdruk
van de grootte van het abdomen te krijgen om dezelfde reden
als hierboven vermeld, en om zich een denkbeeld te kunnen
vormen van de ruimte waardoor het ei moet passeeren. De
lengte van den rug, evenals de breedte van den rug en de
wijdte tusschen de beenen werd genomen om een mzicht te
krijgen in de ruimten van borst- en buikholte. Bij de exterieur-
keuring wenscht men deze immers goed ontwikkeld, om de
inwendige organen voldoende gelegenheid te geven zich te
ontwikkelen en goed te functioneeren. De afstand van den
staartwortel tot legbeenseinde werd ten slotte gekozen om hier-
door ook nog eenigszins een indruk te krijgen van de rmmte
die het ei bij het verlaten van het lichaam moet passeeren.

Dat men aan de absolute waarden der verschillende maten
niets heeft om deze met elkaar te vergelijken, is duidelijk.
Immers twee verschillend groote kippen kunnen een even-
qrooten afstand tusschen de legbeenseinden hebben, maar
wanneer men dezen afstand relatief gaat beschouwen zal ze
bij de kip die de grootste lichaamsmaten bezit, in verhouding
kleiner zijn, dan bij die welke de kleinere lichaamsmaten heeft.

Daarom moeten we steeds een constante lichaamsmaat hebben

om de anderen in uit te drukken. Nu is het wel mogelijk de
aldus verkregen relatieve maten onderling te vergelijken.

Hiervoor heb ik de ruglengte als meest geschikte gekozen.
Bij onze groote huisdieren drukt men steeds de verschillende
maten uit in schofthoogte of ruglengte. Waar evenwel de
hoogte van een kip een zeer lastig te nemen maat is, eener-

zijds omdat men niet duidelijk kan bepalen waar het hoogste
punt van den rug bij de kip gelegen is en anderzijds omdat
de dieren spoedig geneigd zijn, als ze worden neergezet te
gaan zitten, althans door te zakken, werd bij de hoenders de
ruglengte als meest constante maat aangenomen, om de andere
in uit te drukken. De relatieve maten, welke „indicesquot; genoemd
worden, verkrijgt men door de bekende formule van Dürst

I — aX 100
~~ b

waarin a en b de beide maten, welke met elkaar worden
vergeleken, voorstellen.

a wordt hierbij in procenten van b aangegeven. In ons
geval is b dus steeds de ruglengte.

Ij is de relatieve afstand tusschen einde van het os pubis

en de punt van het sternum.
I» is de relatieve afstand tusschen de einden der beide ossae pubi.
I3 is de relatieve rugbreedte.
Ij is de relatieve wijdte tusschen de beenen.
I5 is de relatieve afstand van staartwortel tot legbeenseinde.

In de zich achter in dit proefschrift bevindende tabellen
worden links de absolute maten, rechts de indices aangegeven.

a. Werkmethode

Voor het verrichten mijner metingen, maakte ik gebruik
van een ijzeren schuifmaat, met m.M. verdeeling van 20 c.M.
lengte en van nevenstaand model.

A

O

a a\'

De te meten afstand bevindt zich tusschen de beide beenen
a en a\', terwijl men dan op de schaalverdeling direct de
afstand kan aflezen.

Alvorens met het meten een aanvang te maken, sloot ik
een zoo groot mogelijk aantal dieren op In valnesten, of In
een of andere beperkte ruimte, om zoo weinig mogelijk tijd
te verliezen met het vangen der dieren en de kans tweemaal
eenzelfde dier in handen te krijgen zoo gering mogelijk te
maken. Een knecht pakte de dieren uit de valnesten en hield
ze gedurende het meten vast. In van te voren klaargemaakte
lijsten werden nu de resultaten der metingen genoteerd, als-
mede de uit de aanteekenlngen der eigenaars verkregen
productiecijfers. Om de afstand van het einde van een leg-
beentje tot de punt van het sternum te bepalen, Is het van
het grootste belang het dier zoodanig vast te houden, dat
geen druk om het sternum wordt uitgeoefend, daar- dan de
afstand geringer zou worden, dan ze in werkelijkheid Is. Ook
moet het sternum zijn normalen stand blijven behouden en
niet door een buiging van het lichaam afwijken, waardoor de
afstand van het eene legbeenselnde tot de borstbeenpunt
grooter wordt, dan de andere.

De helper moet daarom met zijn linkerhand het dier als
het ware tegen zich aandrukken, de kop der kip onder -zijn
linkerarm, terwijl hij met de rechterhand dc beenen van het
dier in caudo-ventrale richting gestrekt houdt. Op deze manier
voorkomt men druk op het borstbeen cn een afwijkenden
stand van het sternum door een eventueele buiging van het
lichaam. Het eene been van de schuifmaat wordt nu op de
punt van het sternum gezet, terwijl het andere been op het
einde van het os pubis wordt geplaatst. Men moet hierbij
voorzichtig te werk gaan, om door een eventueel ultgeoefenden
druk op het beweegbare os pubis den werkelljken afstand niet
te verkleinen,

Om den dwarsafstand der legbeenseinden te meten, houdt

de helper het dier met beide handen vast en wel zoodanig
dat de dijbeenen tusschen tweede en derde vinger komen te
liggen, terwijl de duim de vleugels vasthoudt. De kop van
het dier is naar den helper toegekeerd. De beenen van de
schuifmaat worden nu op de vrije einden der ossae pubi
geplaatst. Ook hierbij moet men voorzichtig zijn om bij het
aandrukken der schuifmaat niet de beweegbare legbeentjes
naar elkaar toe te duwen, waardoor ook weer een kleinere
afstand zou worden verkregen, dan er in werkelijkheid bestaat.
Voor het meten der rugbreedte, laat de helper het dier op zijn
rechterhand rusten, terwijl hij met de linkerhand de rechter-
vleugel van de kip eenigszins uitspreidt. De beenen van den
maatstok worden nu direct achter de vleugels over den rug
van het dier aangebracht en vervolgens zoover aangedrukt,
tot zij het lichaam raken.

De ruglengte is niet zoo gemakkelijk te meten. Hierbij
laat de knecht het dier op zijn gebogen rechterarm rusten.
Met duim en wijsvinger der linkerhand wordt nu door den
onderzoeker de eerste rugwervel opgezocht, welke men na
eenige oefening bij de meeste dieren wel kan voelen.

Met de rechterhand zoekt men de incisura ischiadica op.
De afstand tusschen de beide aldus gevonden punten wordt
nu gemeten. Ik wil er hier direct op wijzen, dat dit niet de
anatomisch zuivere ruglengte is, maar de eerste kruiswervel
of zelfs de eerste staartwervel is bij een levend dier niet
met zekerheid te voelen. Door nu steeds den afstand der
beide boven aangegeven punten te meten, krijgt men steeds
een constante maat, die toch vrijwel de werkelijke ruglengte
weergeeft.

Om de wijdte tusschen de beenen te meten, plaatst de
helper het dier op een tafel of zitstok en laat de kip op
haar beenen steunen. Men moet hierbij steeds opletten, dat
het dier normaal, dus niet met gespreide beenen zit. Men-
brengt nu de beenen van den maatstok zoo hoog mogelijk

tusschen die van de kip en schuift dan de maat uit tot de
dijbeenen van het dier geraakt worden.

Rest ons thans nog de laatste maat, de afstand van den
staartwortel tot het einde van het os pubis. Ook deze wordt
niet volkomen anatomisch zuiver gemeten. Men meet hierbij
de afstand van het einde van het legbeentje tot de tuber
ischii. De afstand van het einde van het os pubis tot de
werkelijke staartbasis is maar weinig verschillend van boven-
genoemde afstand, terwijl deze laatste veel zuiverder te be-
palen is, daar men de werkelijke staartbasis niet of slechts
zeer moeilijk kan vaststellen.

Zooals ik reeds in den aanvang dezer bespreking opmerkte,
is dus het meten van verschillende afstanden bij levende
dieren niet mogelijk, zonder daarbij grootere of kleinere on-
nauwkeurigheden te begaan.

Evenwel, wanneer men veel dieren meet, worden de daarbij
begane fouten, door de verkregen routine, tot een minimum
teruggebracht en zullen ook ongeveer in denzelfden graad
aanwezig zijn.

We mogen dan ook zonder daardoor nadeel aan de ver-
kregen uitkomsten te berokkenen, de begane onnauwkeurig-
heden om bovenvermelde redenen wel verwaarloozen, temeer
omdat andere methoden niet mogelijk zijn.

b. dc resultaten der metingen:

Gaan wij nu eens na, welke de resultaten der onderzoekingen
geweest zijn, dan komen we tot het volgende. Allereerst werd
een onderzoek bij de Leghorns ingesteld naar een correlatief
verband tusschen eierproductie en exterieurkenmerken. Van
de 727 dieren, die onder deze rubriek behooren, vielen er
bij het vergelijken der productie 2 uit (in de lijsten met een
* gemerkt) daar deze waarschijnlijk door pathologische af-
wijkingen der ovariën een zoodanig klein aantal eieren

hadden geproduceerd, dat ze voor opname in de correlatie-
tabellen niet in aanmerking konden komen.

De overgebleven 725 hoenders werden naar gelang van
hun relatieve maten en eierproductie in verschillende klassen
ingedeeld.

Beschouwen we eens de correlatietabel, welke is opgesteld
voor den afstand van de punt van het borstbeen tot einde
van een legbeentje en de eierproductie. Op de horizontale
as, de X-as, is de relatieve afstand legbeenseinde-borstbeenpunt
uitgezet. Deze varieert tusschen 0.125 en 0.575. Volgens dezen
afstand zijn de dieren ingedeeld in 9 klassen, zoodat de variatie-
breedte van iedere klasse 0.050 bedraagt.

Op de verticale as, de Y-as, is het aantal eieren afgezet.
Dit aantal varieert tusschen 30 en 300. Naar de eierproductie
zijn de dieren ingedeeld in 10 klassen. Door nu van ieder
dier de relatieve afstand van borstbeenpunt tot legbeenseinde
met het geproduceerde aantal eieren te vergelijken, wordt
ieder dier in één van de 90 klassen uit de correlatietabel
ondergebracht. Ten einde de middelwaarde voor te leeren
kennen, maken we gebruik van de bekende formule

M=rA b

Waarin A de aangenomen middelwaarde voorstelt en b de
afstand van de aangenomen- tot de werkelijke middel-
Waarde. Waar uit correlatietabel I blijkt, dat zich in de
klassenrij, varieerende tusschen 0.325 en 0.375, 190 dieren
bevinden, is het zeer waarschijnlijk dat de middelwaarde ook
gelegen zal zijn tusschen 0.325 en 0.375. Als A nemen we
de helft van dezen afstand, dus 0.350. De klassen ter rechter-
zijde van dit punt noemen we de plus klassen. Die ter linker-
zijde van A de min klassen.

De correspondeerende klassen zijn dus:

plus klassen . . 0.400 0.450 0.500 0.550
min klassen . . 0.300 0.250 0.200 0.150

De klassefrequenten worden aangeduid met de letter p,
de klasseafstanden met a. b wordt nu gevonden door de

formule b - ^

n

n stelt voor het totale aantal varianten in alle klassen.

We gaan nu als volgt te werk:
Correspondeerende J 0.400 0.450 0.500 0.550
klassen ï —0.300 0.250 0.200 0.150
anbsp;12 3 4

p 183 118 27 1
p— 132 58 16 2
Verschil p 51 60 11 —1

pa= lX 51 2X 60 3X 11 -4X—1
2-pa = 51 120 33 —4 = 200

b =^^ = ^= 0.275
n 727

Waar wij als-werkelijke klasseafstand niet 1 hadden, maar
0.050, moeten we om de werkelijke waarde voor b te vinden
0.275 nog vermenigvuldigen met 0.050, zoodat we als wer-
kelijke waarde voor b vinden 0.275 maal 0.050 = 0.01375.

De werkelijke middelwaarde bedraagt dus A b of 0.350
0.01375 = 0.364.

Om nu de gemiddelde fout te vinden maken we gebruik
van de formule

m = y— waarin d wordt uitgedrukt door de formule

n

Deze ö kunnen we gemakkelijk berekenen, daar alle in
deze formule voorkomende grootheden bekend zijn.

Hierbij gaan wc als volgt te werk:

=nbsp;315 704 387 48 =: 1454

2\'pa\'^ _ H54_
n ~ 727 ~
Bij de voorgaande berekening vonden we b = 0.275

b^ = ( 0.275)® = 0.075725

— bquot;\'= y 2 — 0.075725 =1^1.924

,5 _}/1.924 _ 1.387 _

De gemiddelde fout hierbij bedraagt dus 0.0514.
De werkelijke middelwaarde ligt dus nu tusschen 0.364 ± 0.1532.

Op dezelfde wijze als we de middelwaarde voor be-
rekenen, kunnen we ook de middelwaarde voor het aantal
eieren uit dat, door de onderzochte Leghorns geproduceerd,
berekenen. Dit geschiedt aldus:

A (aangenomen middelwaarde) = 177.5 n = 725

Correspondeerende/ 202.5nbsp;227.5nbsp;252.5nbsp;277.5

klassen l 152.5nbsp;127.5nbsp;102.5nbsp;77.5nbsp;52.5

1nbsp;2nbsp;3nbsp;4nbsp;5

p 171nbsp;106nbsp;40nbsp;13

p_ 85nbsp;75nbsp;39nbsp;29nbsp;12

Verschil p 86nbsp; 31nbsp; 1-16-12
pa=lX 86 2X 31 3X - 1 4X-16 5X-12

2\'pa = 86 62 3 —48 —60^ 43

bnbsp;= = 0.0593

n 725

De werkelijke klasseafstand bedraagt bij deze berekening
25 en niet 1, zoodat we, om de werkelijke waarde van b
te vinden 0.0593 nog met 25 moeten vermenigvuldigen.
De werkelijke waarde voor b is dus

25 X 0.0593 = 1.4825
M A b = 177.5 1.4825 = 178.98

De middelwaarde voor het aantal eieren bedraagt dus 179.
Om weer de gemiddelde fout te vinden, bedienen we ons
weer van de formule

m = 7= waarbij d — I ^^^
] n

We gaan hierbij als volgt te werk:

Correspondeerende ^
klassen f
a

P
P — •
Som der p

pa2 1X256 4X181 9X79 16X42 25X12
2\'pa2 256 724 711 672 300 == 2663

_2663_- ,

n ~ 725 ~

Uit de boven berekende waarde voor b vinden we:

b^ = ( 0.0593)2 _ 0.00352

d P^quot; — b^ =/ 3.67 — 0.00352 3.

nW 26.92
De gemiddelde fout bedraagt dus 0.0711.
De werkelijke middelwaarde voor het aantal eieren is dus
179 ± 0.2133.

66648

Op dezelfde manier als we de middelwaarde en de ge-
middelde fout voor II berekenen, kunnen we dat ook voor
Ig, Ig, I4 en I5, doen.

We vinden dan voor:

12nbsp;M=: 0.239nbsp;m = 0.0572

13nbsp;M = 0.321nbsp;m=: 0.0444
I,nbsp;M = 0.411nbsp;m = 0.05102
I5nbsp;M = 0.209nbsp;m = 0.0354

De verschillende berekeningen die we voor de Leghorns
hebben uitgevoerd, kunnen we nu voor de Barnevelders op
dezelfde wijze herhalen.

Hier vinden we dan als middelwaarde en als gemiddelde
fout voor:

11nbsp;M = 0.357nbsp;m = 0.0748

12nbsp;M = 0.233nbsp;m = 0.0851
Is M = 0.318 m = 0.0619
I, M = 0.404 m = 0.0782
I5 0.219 m=r 0.0584

Als middelwaarde voor het aantal eieren bij de Barnevelders,
vinden wc 156.57 of afgerond 157. Voor de gemiddelde fout,
0.0974. De werkelijke middelwaarde voor het aantal eieren
is dus 157 ± 0.2922.

Bij de Barnevelders zijn, evenals bij de Leghorns bij het
vergelijken van de productie, twee dieren uitgevallen die ook
om hun gering aantal eieren niet in onze vergelijkingen
konden worden betrokken.

Ook deze dieren zijn in de, zich achter in dit proefschrift
bevindende tabellen, met een * gemerkt.

Door het berekenen van de middelwaarden voor de ver-
schillende afstanden en voor de eierproductie zoowel bij de
Leghorns als bij de Barnevelders, worden we nu in staat
gesteld, in de correlatietabellen een stel coördinaten te plaatsen.

waardoor de tabellen in 4 quadranten worden verdeeld. Dit
coördinatenstelsel hebben we noodig voor het berekenen
van de d^^, een grootheid, die we in de formules voor de
correlatiecoëfficient zullen terugvinden. Evenals we het bij
onze eerste berekening zagen, krijgen we ook bij de d^ be-
rekening weer een aantal plusklassen en een aantal minklassen.
De klassefrequenten der plus 1 klasse is 132, die der plus
2 klasse 78, der plus 3 klasse 49, der plus 4 klasse 14, der
plus 5 klasse 2.

Die voor de min 1 klasse bedraagt 146, der min 2 klasse
90, der min 3 klasse 49, der min 4 klasse 31, der min 5
klasse 9, der min 6 klasse 4, der min 7 klasse 1. We krijgen
dus weer:

p 132 78 49 14 2 . .

— p 146 90 49 31 9 4 1
a 1 2 3 4 5 6 7
Verschil p—14 —12 0.-17 —7 —4 —1

pa IX— 14 2X12 —3X0 4X —17 5X —7 6X —4
7X— 1

2-pa = — 14 —24 —68 —35 —24 —7 = — 172
n 725

Voor de berekening van^^^ , krijgen we:

p 132 78 49 14 2
p— 146 90 49 31 9 4 1
Som der p\'s 278 168 98 45 11 4 1
paMx278 4X168 9X98 16X45 25x11 36X4 49X1
2 pa2 = 278 672 882-1 720 275 144 49 = 3020

££51=^ = 4.,655

n 725

Uit de bovengevonden waarde voor b kennen we nu:
b2 = (_ 0.2372)2 = 0.0563

_ b® = 4.1655 — 0.0563 = 4.1092

n

Waar we nu alle grootheden kennen die we voor de be-
rekening der correlatiecoëfficienten noodig hebben, kunnen
we deze door de daarvoor bestaande formule vinden.

We zullen de correlatiecoëfficient berekenen voor de eier-
productie en den afstand van legbeenseinde tot borstbeenpunt
bij de Leghorns. (Zie correlatietabel I.) Deze correlatie-
coëfficient wordt uitgedrukt door de formule:

(52 — (52
r = y quot;
2 (3x óy

ól is een bekende grootheid, welke we vonden bij het vast-
stellen van de gemiddelde fout voor I^.

Deze öl werd uitgedrukt door de formule:

V pa2

(52 = — ---bquot; of in cijfers berekend 1.924

n

Ook f52 is bekend uit de berekening van de gemiddelde
fout voor de eierproductie. Deze werd voorgesteld door de
formule:

V quot;

,52_ilP£l_b2 of berekend 3.666.
y n

Hierboven is f52 berekend, die in cijfers uitgedrukt de
waarde 4.1092 bezit.

(5x vindt men door den wortel uit 1.924 te trekken, evenals
(5y de wortel uit 3.666 is.

We krijgen dus nu voor de correlatiecoëfficient:
1.924 3.666 — 4.1092 1.4808 ^ . ,
^= -2X1.35X1.914

De correlatiecoëfficient voor den aftand borstbeenpunt tot
legbeenseinde/nbsp;bedraagt dus 0.286.

/eierproductie

Ook hierbij kunnen we nog weer de gemiddelde fout be-
rekenen en wel volgens de formule:

1 —rquot;

In dit geval krijgen we dus:

1—(0.286)2 , ^
oij. — ± ^— ^^^ — ot anders geschreven

De gemiddelde fout die bij deze correlatiecoëfflcient be-
hoort is dus ±0.0341.

Op dezelfde wijze als we de correlatiecoëfflcient en de
daarbij behoorende gemiddelde fout berekenen voor den af-
stand borstbeenpunt tot legbeenseinde en de eierproductie,
kunnen we deze ook voor de andere genomen maten vast-
stellen. (Zie correlatietabellen II tot en met X.)

Zoo vinden we dan bij de Leghorns voor de correlatie-
coëfflcient bij den dwarsafstand tusschen de legbeenseinden
en de eierproductie een waarde van 0.298. De hierbij be-
hoorende gemiddelde fout m^ = ± 0.0339.

Voor rugbreedte/nbsp;een coëfflcient 0.140

/eierproductie
gemiddelde fout m^ = ± 0.0364

Voor wijdte tusschen de beenen/nbsp;een coëffl-

/eieierproductie [cient 0.334
gemiddelde fout mr = ± 0.0041

Voor afstand staartwortel-legbeenseinde/

/eierproductie
een coëfflcient 0.0305
gemiddelde fout mr = ± 0.0371

Uit bovenstaande uitkomsten blijkt dat er tusschen ver-
schillende lichaamsmaten bij de kip en haar productiever-

mogen wel is waar een positieve correlatie bestaat, maar dat
deze zóó gering is dat ze voor het onderkennen der beste
productiedieren geen waarde heeft.

Hetzelfde vinden wc ook bij de Barnevelders.
Hier kan men op dezelfde wijze als dat bij de Leghorns is
aangegeven de verschillende correlatiecoëfficienten berekenen.
Voor den afstand borstbeenpunt-legbeenseinde/

/eierproductie

vinden we een correlatiecoëfflcient 0.290

gemiddelde fout mr = ± 0.0533

Voor dwarsafstand der legbeenseinden/

/eierproductie
een coëfficiënt 0.391
gemiddelde fout m^ =±0.0493

Voor rugbreedte/nbsp;een coëfficiënt 0.298

/eierproductie
gemiddelde fout m^ = ± 0.053

Voor wijdte tusschen de beenen/nbsp;een coëffi-

/eierproductie [cient 0.0973
gemiddelde fout m^ = ± 0.0577

Voor afstand staartwortel-legbeenseinde/

/eierproductie
een coëfficiënt 0.242
gemiddelde fout m^ = ± 0.0559

Uit deze gegevens blijkt ook weer. dat er wel een corre-
latie bestaat bij de Barnevelders tusschen de eierproductie
en verschillende lichaamsmaten, maar ook hier is dit weer
zóó gering dat het practisch van geen beteekenis is. In ver-
band met deze uitkomsten moet ik opmerken dat het bij het
bepalen van den afstand borstbeenpunt-legbeenseinde en van
den dwarsafstand der legbeenseinden wel verschil uitmaakt
of men dit bij ruiende- of niet ruiende kippen onderzoekt.

Bij ruiende dieren zijn deze afstanden steeds kleiner, dan
bij niet ruiende dieren. Het onderzoek zou dus nog vollediger
te maken zijn door bijvoorbeeld bij een groote toom kippen
het geheele jaar door (iedere maand) de verschillende maten
te nemen.

Hoewel er in het door mij gebezigde materiaal enkele dieren
waren, die ruiden toen de metingen werden verricht, was dit
aantal evenwel zoo gering, in verhouding tot het geheele
aantal dat ze niet van invloed op de verkregen uitkomsten
hebben kunnen zijn. Ik meen dan ook door het verrichtte
onderzoek tot de uitspraak te mogen komen, dat er van een
correlatie van practische waarde tusschen bepaalde exterieur
kenmerken en productievermogen bij de kip geen sprake kan
zijn, daar ze zoo gering is dat men ze voor het onderkennen
der beste productiedieren niet kan gebruiken.

Zooals ik in hoofdstuk I reeds aanhaalde, zijn door meerdere
wetenschappelijke onderzoekers bij onze groote huisdieren
soortgelijke uitkomsten verkregen.

Ten slotte wil ik nog een vergelijking maken tusschen de
verschillende relatieve lichaamsmaten bij de Leghorns en de
Barnevelders.

Wanneer we de middelwaarde vergelijken, welke we bij
Leghorns en bij Barnevelders voor Ij vinden, dan blijkt daaruit
dat deze voor de Leghorns grooter is dan voor de Barnevelders.
We mogen daaruit condudeeren, dat de relatieve afstand
tusschen het einde van het sternum en dat van het os pubis
bij de Leghorns grooter is, dan bij de Barnevelders.

De middelwaarde voor Ig is bij Leghorns grooter dan bij
Barnevelders, evenzoo de middelwaarde voor I3 en I^.

De middelwaarde voor Ig blijkt bij de Barnevelders even-
wel grooter te zijn dan bij de Leghorns. Resumeerende mogen
we dan ook wel tot de uitspraak komen, dat de relatieve
waarden van verschillende lichaamsmaten bij de Leghorns
over het algemeen grooter zijn, dan die bij de Barnevelders.

Gezien het gering positief correlatieve verband dat er be-
staat tusschen de eierproductie en de lichaamsmaten bij de
kip is het dus wel mogelijk dat, wanneer een dier veel eieren
produceert, ze ook wel groote lichaamsmaten kan hebben.
Immers, over het algemeen zagen we dat de relatieve maten
bij de Leghorns grooter zijn, dan bij de Barnevelders. Ook
de middelwaarde van het aantal eieren is bij de Leghorns
grooter dan bij de Barnevelders. Hierdoor zou men tot de
uitspraak verleid worden, dat een meerdere productie ook
samen gaat met grootere relatieve lichaamsmaten. Evenwel
mogen we hieruit niet concludeeren, dat wanneer een dier
groote afstanden tusschen verschillende uitwendig meetbare
deelen van het lichaam bezit, ze ook een goede eierproducente
moet zijn, daarvoor is de correlatie te gering.

Zouden we aan een correlatie tusschen lichaamsmaten en
productie misschien nog eenige waarde kunnen hechten bij
twee verschillende rassen, om hierdoor in eenzelfde ras de
beste productiedieren uit te zoeken is onmogelijk, gezien de
kleine correlatiecoëfficienten, die we overal vonden.

We mogen door bovenvermelde onderzoekingen dan ook
alleen zeggen, dat de mogelijkheid bestaat dat een dier met
groote maten ook een hooge productie kan bezitten, maar
geenszins dat dit noodzakelijk moet zijn.

CONCLUSIES

1. De correlatiecoëfBcienten bij de Leghorns zijn:

Voor afstand borstbeenpunt tot legbeenseinde/nbsp;0.286

/eierproductie

Voor dwarsafstand legbeenseinden/nbsp;0-298

/eierproductie
Voor rugbreedte/nbsp;O.HO

/eierproductie

Voor wijdte tusschen de beenen/nbsp;0.334

/eierproductie

Voor afstand staartwortel-legbeenseinde/nbsp;0.0305

/eierproductie

Bij Barnevelders:

Voor afstand borstbeenpunt-legbeenseinde/nbsp;0.290

/ eierproductie
Voor dwarsafstand der legbeenseinden/nbsp;0.391

/ eierproductie

Voor rugbreedte/nbsp;0.298

/ eierproductie

Voor wijdte tusschen de beenen/nbsp;0.0973

/eierproductie

Voor afstand staartwortel-legbeenseinde/nbsp;0.242

/eierproductie

2. De relatieve afstand van het einde van het sternum tot
dat van het os pubis, evenals de relatieve afstand tusschen

de beide legbeenseinden, de breedte van den rug en de wijdte
tusschen de beenen, is bij de Leghorns grooter dan bij de
Barnevelders.

3. De relatieve afstand van. staartwortel tot legbeenseinde
is evenwel bij de Leghorn kleiner dan bij de Barnevelder.

4. Er bestaat tusschen verschillende uitwendig meetbare
afstanden bij de kip en haar eierproductie een positieve
correlatie.

5. Deze correlatie is evenwel zóó gering, dat ze voor het
selecteeren der beste productiedieren naar bepaalde exterieur-
kenmerken, geen waarde heeft.

6. Zoowel bij de lichte- als bij de middelzware rassen is
deze correlatie te klein om er practische waarde aan te mogen
toekennen.

àîbiiiw sb tw çin nab nsvnbsp;tsb ,n3bnbacr3»dg3i sbtsd àb\'

^b (id nfib tsJocng emod(;%J sb dnbsp;»b xrafbjs^i}}

.SïSbbvSttlBfl

»bftiiMïcésdBïl lol btiowJ-üusïa.ncv basle^ß avsïlab-j uO .€

sb (id n^isqi^l^îî^^^ori^ 15b ^td bvffwvs ti

• . pi 1Ô0V ^ lübnbsp;»Înbsp;sssQ.

^ ■ .........gbîfctivV-

Bsfüvi;nbsp;v V ■ ■ ■nbsp;.ewilttijai^oî

\'.i ■

Ir

VO\'».quot; u

■/.V. 1

■ s»

.r

l\'r.

v\'

CORRELATIETABELLEN I TOT EN MET X
VAN 725 LEGHORNS EN 295 BARNEVELDERS

betreffende:

Afstand legbeenseinde—borstbeenpunt/

/Eierproductie

Dwarsafstand der legbeenseinden/

/Eierproductie

Breedte van den rug/

/Eierproductie

Wijdte tusschen de beenen/

/Eierproductie

Afstand staartwortel—legbeenseinde/

/Eierproductie

Afstand van legbeenseinde tot borstbeenpunt/nbsp;van Leghorns.

/ Eierproductie

725

65

90

115

HO

165 i

179

—190
215

240

265

300

Afstand legbeens-
einde tot
borstbeenpunt

. M

g 3 CorrelatiecoëÉBcient 0.286
Si\'s

Dwarsafstand der legbeenseinden/nbsp;van Leghorns.

/Eierproductie

725

65

90

8 ! H

HO

179

-20—,-37——35

37

240

265

Breedte van den rug/nbsp;van Leghorns.

/Eierproductie

725

12
29

39

115

HO

165

179

_190 I
215

18 !

265

13

0.325 0.350

B 5 Correlatiecoëfficient 0.140

Wijdte tusschen de beenen/nbsp;van Leghorns.

/Eierproductie

179

Wijdte
tusschen
de beenen

sf Correlatiecoëfficient 0.334

co

Afstand staartwortel tot legbeenseinde/nbsp;van Leghorns.

/Eierproductie

256

65

90

115

HO !

165

.190

]

215 i

240

265

Afstand staart-
wortel tot leg-
beenseinde

c» Correlatiecoëfficient 0.0305
quot;3

Afstand van legbeenseinde tot borstbeenpunt/nbsp;van Barnevelders.

/Eierproductie

157

Afstand leg-
beenseinde tot
borstbeenpunt

5 Correlaüecoëfficient 0.290

0.357

II

Dwarsafstand der legbeenseinden/nbsp;van Barnevelders.

/Eierproductie

295

65

90

115:

140

.18—

l_165 l

I

190 !

215

23

240

1

265

0.250 0.275 0.300 0.325 0.350 0.375 0.400

tz Correlatiecoëfficient 0.391

Breedte van den rug/nbsp;van Barnevelders.

/Eierproductie

157

Breedte van
den rug

iquot; f Correlatiecoëfficient

si

0.298

0.318

Wijdte tusschen de beenen/nbsp;van Barnevelders.

/Eierproductie

40 I 1

65

90 :

38

115

140

-67-

U165 ..

I

190 !

215

240 :

265

Wijdte tusschen
de beenen

Correlatiecoëfficient 0.0973

Afstand staartwortel tot legbeenseinde/nbsp;van Barnevelders.

/Eierproductie

40 !

65

90 :

115

140 ^

157

1165

190

215

240 :

Afstand staart-
wortel tot leg-
beenseinde.

SS Correlatiecoëfficient 0.242
^ *0

t?.

. • Î I \'

?

ti -i

• !

. t

I

? 1

! . i

: \' ! \'

, ^ ! . i

\\ — . : • ■ i ■

i

i

i
t

\' \'i

: ;

lt; fi
f .

.g.
m

■ï\'l^\'V .

GRAFISCHE VOORSTELLINGEN VAN DE
INDICES I„ I2, I3, I4 EN I5 EN VAN DE JAAR-
PRODUCTIE BIJ DE ONDERZOCHTE
LEGHORNS EN BARNEVELDERS

c7.

éo

70

Co

50
^

30
ZO
m

7//

Vianbsp;oMi a^; o«lt;îe at«^

cUt, ft^ ^ y^CLvrLeve^^eMquot;

aaef as/x ajj/ ojU ajjgt;prnbsp;tm;- a-itiz a/fi/ aSis.

On^o,

âtiAA/e cU/v ^ quot;ÛHA^ jô^Aoz-yvô.

tn

JOSnbsp;Ynbsp;Ù ^

CUAAA d*A.Jcutyn«tUuiiu. w MiaJiût/ruiS

\' i
-if

ff -ii

quot;r Mi

\'^v - tV»

jp»» ; quot;

1

\'. ,)
tk/.

DE ABSOLUTE WAARDEN EN DE DAARBIJ
BEHOORENDE INDICES VAN VERSCHIL-
LENDE LICHAAMSMATEN GEMETEN BIJ
1024 KIPPEN

ï^ORNS

RELATIEVE MATEN

ABSOLUTE MATEN

RELATIEVE MATEN