•Ir . \'

EE]ShNiEtJW^ METHem
VOEDINGSTOESTAND

VAN SCHOOLKINDEREN

---DOOR---

E. HJ. VAN DER HEIJDEN.

i-1 .nbsp;I \' -rï-

quot; quot; ^-

A. qu.

192

Uk:.\'

jl \' gt; .

(J\' ■ quot;
. . !.. ;

■ ■

■ •.•v.:

p-

\\ ■ f

■

\' ... • \'\'».i

I\' \' ■

v \'.i^-l\'

\\

- j. -quot;fir--

..nbsp;■ ^ V. Vnbsp;\'ïi^^ï.-\'-Js

EEN NIEUWE METHODE TER BEPALING
VAN DEN VOEDINGSTOESTAND
VAN SCHOOLKINDEREN

RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

2299 391 3

EEN NIEUWE METHODE
TER BEPALING VAN DEN
VOEDINGSTOESTAND
VAN SCHOOLKINDEREN

PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING
VAN DEN GRAAD VAN DOCTOR IN DE
GENEESKUNDE AAN DE RIJKS-UNIVER-
SITEIT TE UTRECHT, OP GEZAG VAN
DENRECTOR-MAGNIFICUSDr. H.TH.
OBBINK, HOOGLEERAAR IN DE FACUL-
TEIT DER GODGELEERDHEID, VOLGENS
BESLUIT VAN DEN SENAAT DER UNIVER-
SITEIT TEGEN DE BEDENKINGEN VAN
DE FACULTEIT DER GENEESKUNDE TE
VERDEDIGEN OP DINSDAG i6 OCTO-
BER 1928 DES NAMIDDAGS 4 UUR DOOR

EVERARDUS HENRICUS
JOHANNES VAN DER HEIJDEN,

geboren TE\'S-HERTOGENBOSCH.

MAASTRICHT
BOOSTEN amp; STOLS
1928

eiBUOTHEEK DER

rijksuniversiteit

i i ■ ■■nbsp;- , .

•f

r .

- y

fM

mquot;

■^(■y- i,

fcVf,\',\'

■i-quot; ;

AAN MIJN VROUW
EN KINDEREN

Het ware mij aangenamer geweest bij het voltooien van dit
proefschrift mijn dank te kunnen betuigen aan U allen. Hoog-
leeraren der medische en philosophische Faculteit der Utrecht-
sche Hoogeschool, voor hetgeen Gij voor mij tijdens mijne
studiejaren gedaan hebt.

Slechts tot enkelen Uwer kan ik nog mijn dankwoord richten,
want velen zijn reeds in den loop der jaren heengegaan. Hunne
nagedachtenis echter zal bij mij in dankbare herinnering bhjven.

Een woord van dank tot U, hooggeleerde BAART DE LA
FAILLE, die op mijn verzoek U terstond bereid verklaardet mijn
promotor te willen zijn. Erkentelijk blijf ik voor de moeite,
die Gij U voor mij getroost hebt.

Ook tot U, hooggeleerde van LEERSUM, een bijzonder
woord van dank voor Uw raad en steun, mij tijdens het onder-
zoek der kinderen en het bewerken van dit proefschrift gegeven.

Tenslotte dank ik U allen, die mij op eenigerlei wijze bij dit
werk behulpzaam geweest zijt.

- •nbsp;v

•:•..■gt; \'to

;--tw...■■

INHOUD

Inleiding................vj

HOOFDSTUK I........1

Schatting..................^nbsp;^

Formules..................................3

Het Onderzoek.................g

De Resultaten van het Onderzoek...........10

Lengtematen..................10

Gewichtsmaten.................

Zithoogten..................11

Toepassing der Formules..............I7

Formule van Schuckink Kool........! ! ! !nbsp;17

Formule van Tuxford...............I9

Formule van von Pirquet..............20

Tabellen van Dreij er ...

hoofdstuk ii . ......! ! ! !nbsp;24

Grondstofwisseling of Basal-Metabolisme........24

Het toestel..................25

Wijze van werken................29

De Normaallijn........../ß

hoofdstuk III......^

De formules getoetst aan de normaallijn.........53

Formule van Schuckink Kool............53

Formule van Tuxford...............56

Formule van Von Pirquet..............56

De gewichtscoefïicient..............59

Hoe bepale men in den vervolge den voedinestoestand ? ...nbsp;60

CONCLUSIES ..................61

Literatuur ..................63

Tabel 1.nbsp;De lengtematen der jongens en der meisjes . . Zienbsp;bijlage 1

2.nbsp;De gewichten der jongens en der meisjes . . „nbsp;„2

3.nbsp;De zithoogten der jongens en der meisjes . . „nbsp;„3

4.nbsp;De uitkomsten der formule van Schuckink Kool „nbsp;„ 4

5.nbsp;De uitkomsten der formule van Von Pirquet „nbsp;„ 5

6.nbsp;De uitkomsten der B.M. bepalingen (meisjes) . .nbsp;blz, 36

7.nbsp;De uitkomsten der B.M. bepalingen (jongens) . .nbsp;„38

8.nbsp;De uitkomsten der B.M. bepalingen van dezelfde
kinderen op denzelfden dag en op andere dagennbsp;„ 40

9.nbsp;De uitkomsten der B.M. bepalingen (MacLeod) . .nbsp;„42

GRAFIEKEN

Grafiek 1. Uitkomsten der form. Schuckink Kool, Tuxford, Pirquet
en Dreijer van een der jongensscholen,
2. idem van een der meisjesscholen.

„ 3. Uitkomsten der formule van Schuckink Kool voor alle jon-
gens en voor alle meisjes.

„ 4. idem voor alle kinderen.

„ 5. Uitkomsten der formule van Tuxford voor alle jongens, alle
meisjes en alle kinderen.

„ 6. Uitkomsten der formule van Von Pirquet voor alle jongens
en alle meisjes.

„ 7. Idem voor alle kinderen.

„ 8. Verhouding van de zithoogte tot de lengte.

„ 9. Verhouding van het B.M. tot het gewicht.

„ 10. Verhouding van het B.M. tot het lichaamsoppervlak.

„ 11. Verhouding van het B.M. tot den leeftijd.

„ 12. Verhouding van het B.M. tot de lengte.

„ 13. Verhouding van lengte tot gewicht (jongens).

„ 14. Verhouding van lengte tot gewicht (meisjes).

„ 15. De normaallijn en de onderzoekingen te Maastricht en te
Amsterdam.

„ 16. De normaallijn en de onderzoekingen van Moquette.

„ 17. De normaallijn en de onderzoekingen van Vierordt, te Berlijn
en te München.

„ 18, Verhouding van lengte tot gewicht der jongens (Carnegie
Instistute),

„ 19. Idem der meisjes,

„ 20. Normaallijn van de geboorte af in verhouding tot lengte,
gewicht en B.M,

„ 21. Normaallijn met procentsgewijze verdeeling der naastliggende
zones.

INLEIDING.

Het vraagstuk der ondervoeding, blijft, hoewel de crisis-jaren
reeds bijna vergeten zijn, toch steeds de aandacht trekken van
hen, die zich bezighouden met de Sociale Geneeskunde.

Niet alleen echter op het medisch terrein worden de belang-
stellenden voor dit vraagstuk gevonden. Overheid en Particulier
^n hebben open oog en oor voor hetgeen ten dezen opzichte
door de medische wereld gedaan wordt, want van het licht,
dat wij, geneeskundigen, op dit belangrijke vraagstuk zullen
werpen, zullen de daden, welke zij willen of moeten doen
voor een groot gedeelte afhankelijk zijn.

Aangezien de door de overheid of het particulier initiatief voor-
gestelde of voor te stellen maatregelen groote fïnanciëele offers
vragen, afgezien van het groote belang, dat er in gelegen is voor de
Maatschappij, om uit goed gevoede lidmaten te bestaan, eischt het
vraagstuk niet alleen onze bijzondere aandacht, doch legt ons den
plicht op alles te beproeven, te onderzoeken en te vermelden, wat
kan leiden tot een definitief antwoord op de vraag: „Wanneer is
een kind in een slechten voedingstoestand ?quot;

Het antwoord op deze vraag, die in alle beschaafde landen
IS gesteld en ook in al deze landen is beantwoord, is tot heden
^og onvoldoende geweest.

Wie zich neerzet, om de gegeven antwoorden aan het kind te
toetsen, zal spoedig ervaren, dat de werkehjkheid niet overeen-
stemt met hetgeen hij uit zijne berekeningen verwacht had.

Velen zijn op deze wijze teleurgesteld, doch, gelukkig, hebben
iiiet alle teleurstellingen de onderzoekers ontmoedigd en steeds
Werden nieuwe wegen gezocht, waarlangs men meende tot de
oplossing te zullen komen.

Zoo ligt ook deze studie voor U, als een gevolg van eene
teleurstelling, doch tevens als een geheel nieuw antwoord op
de bovengestelde vraag.

Ingevolge een door den Gemeenteraad mij verstrekte op-
dracht, was ik verplicht een onderzoek in te stellen naar den
voedingstoestand der Maastrichtsche arbeiderskinderen.

Om dit te kunnen doen, moest eerst de vraag beantwoord
worden: op welke wijze kan men bepalen, of een kind in een
slechten voedingstoestand verkeert en zoo ja, in welken graad
deze toestand van den normalen afwijkt.

Om dit te kunnen bepalen, zijn in de literatuur verschillende
werkwijzen aangegeven. Deze allen in toepassing te brengen,
haar onderling en aan het kind te toetsen, zoude te veel arbeid
vragen. Daarom heb ik er slechts eenige uitgezocht, bij welker
beoordeeling men, naar mijne meening, een voldoend inzicht
krijgt in de betrouwbaarheid, zoowel van de door mij toegepaste
werkwijzen, als van die, welke ik niet gevolgd heb.

HOOFDSTUK I.

schatting.

De schatting geschiedde geheel naar de willekeur van den
onderzoeker ofwel deze hield zich aan bepaalde criteria.

Zoo werd in 1916 te Amsterdam de schatting toegepast op
de volgende wijze : De kinderen werden, wat het bovenlichaam
betreft, ontkleed en nu „op het oogquot; geschat. Als criterium
diende het al of niet, en het meer of minder duidelijk zichtbaar
zijn der ribben en tusschen-ribruimten.

Waren de ribben niet zichtbaar, dan werd het kind „normaalquot;
genoemd, waren zij duidelijk zichtbaar, dan sprak men van
»matigquot; en waren behalve de ribben ook de tusschen-ribruimten
zichtbaar, dan werden de kinderen als „slechtquot; geschat.

Von Pirquet heeft een andere schattings-methode toe-
gepast.

Hij nam als criteria :

het bloedgehalte der huid van het geheele lichaam en
speciaal van de slijmvliezen, te bepalen door schatting
op het oog;

het vetgehalte van het onderhuidscheweefsel, door palpatie
van de subclaviculairmimte te bepalen ;
den turgor der huid, door palpatie van den bovenarm te
beoordeelen, en

\') Verslag omtrent een onderzoek naar den voedingstoestand van een
deel der schoolkinderen, ingesteld in Jan. 1916 te Amsterdam door het
GemeenteHjk Geneeskundig Schooltoezicht.

) System der Ernährung. 2er Teil von Dr. Cl. von Pirquet, Berlin, 1919.

d. de sterkte der musculatuur, eveneens te bepalen door
palpatie van den bovenarm.

Van ieder criterium onderscheidde Von Pirquet vijf
graden.

De methode der schatting is eene zeer subjectieve en alleen,
wanneer een en dezelfde persoon alle schattingen verricht, kan
men aan de uitkomsten der schatting eenige waarde toekennen.

Om echter de verschillen in voedingstoestand te beoordeelen,
wanneer deze verschillen niet groot zijn, lijkt mij de schattings-
methode, hoe dan ook toegepast, niet voldoende betrouwbaar
om daaruit eene conclusie te trekken.

Vrijwel alle onderzoekers achtten dan ook deze wijze om den
voedingstoestand te bepalen onjuist en maakten daarom gebruik
van een der in den loop der jaren bedachte formules.

Ook bij mijn onderzoek heb ik mij niet bepaald tot de schat-
ting, doch ter vergelijking met de te gebruiken formules (want
omdat ik persoonüjk alle schattingen deed, behoefde ik aan de
schatting niet alle waarde te ontzeggen), heb ik deze niet achter-
wege gelaten.

Om mijne subjectieve inzichten, wat de schatting betreft,
niet den invloed te doen ondergaan van de kennis der lengte- en
gewichtsmaten van het te schatten kind, werden de uitkomsten
der schatting genoteerd, vooraleer tot het verder onderzoek
werd overgegaan.

De door mij bij de schatting gevolgde methode was eene
combinatie van de Amsterdamsche met die van Von Pirquet
behalve dat op de bloedsvulling niet gelet werd.

De Idnderen werden door de schatting verdeeld in : slechte
of zeer matige, matige, goede, zeer goede en een groep genaamd
„even voldoendequot;, liggende tusschen de goede en matige in.

Het onderzoek strekte zich uit over 2899 kinderen, waarvan
1466 jongens en 1433 meisjes, van 6 tot 14 jaren oud.

De uitkomsten dezer schatting waren zoodanig, dat slechts

45,08% het prasdicaat goed en zeer goed kon behalen. De groep

der even-voldoenden bedroeg 15,33%. Omdat juist in deze groep

de kmderen gevonden worden, die door de schatting niet op

hun juisten voedingstoestand geschat kunnen worden, doordat

iiier de klemere verschillen naast elkaar ligggen, zal men veilig

mogen aannemen, dat een deel dezer kinderen nog tot de goeden

en het overige deel nog tot de matigen zal gerekend kunnen
Worden.

Hieruit zou men de gevolgtrekking mogen maken, dat van
de Maastrichtsche arbeiders-kinderen ongeveer 50% onder
en boven de grens van het normale zou liggen.

Met de andere onderzoekers ben ook ik echter van meening,
clat eene schatting niet geschikt is om eenige zekerheid te geven
omtrent den voedingstoestand van een bepaald iemand, zeker
niet, wanneer in den voedingstoestand geen groote afwijking
van de norm bestaat.

Ook is deze methode niet geschikt om ter vergehjking te
lenen met kinderen, die door andere onderzoekers geschat
omdat de waarde der schatting daalt of stijgt met de in-
zichten van den schatter. Daarom heb ik daarbij mijn toevlucht
moeten nemen tot eene andere wijze van bepaling van den
voedingstoestand van het kind, n.1. het gebruiken van een der
in den loop der jaren gevonden formules.

formules.

Reeds in 1829 werd ter bepaling van den voedingstoestand
aoor Buffon eene formule voorgesteld :

gewicht
Lengte^

Quetelet vond het beter deze formule te wijzigen in ;

Gewicht
Lengte^.ö

daar volgens zijne meening het gewicht in de tweede en de lengte
in de vijfde macht toenam. Ook gebruikte men den gewichts-
coefïicient, d.i. het gewicht gedeeld door de lengte. Gedurende
een lange reeks van jaren werden deze formules gebruikt en
ondanks het feit, dat na 1886 nog verschillende andere formules
het licht zagen, hebben de eersten zich nog bij verschillende
onderzoekers kunnen handhaven.

Bornhardt publiceerde in 1886 de volgende formule:

Lengte X borstomvang ^ i^ht.
240nbsp;^

In 1899 verscheen de „Index PonderaHsquot; van Livi, welke
als volgt werd uitgedrukt:

100 X ^(gewicht)
Lengte

PiGNET vond in 1901 zijn „coefficient de robusticitéquot;, ge-
legen in de formule :
N(umerical index) = lengte — borstomvang gewicht.
rohrer\'s „Index für Körperfüllequot; werd gevonden in de for-
mule :

gewicht X
lengte®

Bobbitt gaf als index ;

lengte®
gewicht

Oeder meende den voedingstoestand te kunnen bepalen
door meting van eene huid-vet-plooi van het abdomen,
Broca zegt: Gewicht = lengte — 100.
Von Pirquet meende dat

^(10 X gewicht)
lt;nbsp;zithoogte

de juiste formule was.

Tuxford geeft twee formules, een voor jongens :

gg^tcht 381—leeftijd in maanden ,
lengte ^nbsp;54-^^^^^

en een voor meisjes :

^wicht 384-leeftijd in maanden ,,,,

lei^ ^ --54-- 1000

Oppenheimer deelt 100 x omtrek bovenarm door den borst-
omvang bij diepe expiratie.

Roberston neemt:

lOOx-^(gewicht) ^^ 100 X gewicht
lengtenbsp;J^^

Macdonald gebruikt de formule :

100 X scl^lomtrek
lengte

Enklaar wil:nbsp;gebruikt zien.

Van der Loo gebruikt de formules :

G (130 — L) 0,4 = 25.5 voor lengten van 110—130 cM.
en G — (L — 130) 0,5 = 25.5 voor lengten van 130—150 cM.

Dreijer meent door vergelijking van de gewichten, be-
hoorende bij een normale zithoogte en die bij eene normalen
borstomvang, met de gevonden waarde den voedingstoestand
te kunnen bepalen en

ScHucKiNK Kool acht:

gewicht

lei^^tT - X ^^^ftijd = 100

een goeden maatstaf.

\') Neded. Tijdschr. v. Geneesk. 1919,1 bid. 976, 1922, 1 bid. 1613.

Het zou mij te ver voeren een opsomming te geven van de
kritiek, welke op deze formules is geleverd. Mijne persoonlijke
meening is, dat eene machtsverheffing of worteltrekking van
lengte of gewicht noodzakelijk tengevolge moet hebben, dat
de nuanceeringen, welke er in de voedingstoestanden voorko-
men, juist omdat de voedingstoestand het meest bepaald wordt
door de lengte en het gewicht, door deze bewerking tot een
minimum worden teruggebracht, zoo zij al niet geheel verdwij-
nen.

Dat het ontoelaatbaar zoude zijn arithmetisch ongelijke
grootheden met elkaar in verband te brengen, werd mijns in-
ziens op afdoende wijze weerlegd door Donle die de be-
weringen van Pfaundler tegenover Oppenheimer over den
index van LIVI aan critiek onderwerpt en daarbij als voor-
beelden aanhaalt de formules :

„ ., weenbsp;, spanningsverschil

snelheid =nbsp;stroomsterkte = -2--

tijdnbsp;weerstand

enz.

Het meest aannemelijk leek mij de eenvoudige formule :
gewicht gedeeld door lengte, m.a.w. het bepalen van den
gewichtscoefficient of wel het gewicht per lengte-eenheid,
omdat naar mijne meening bij een normaal gebouwd persoon
op iederen leeftijd eene bepaalde verhouding behoort te be-
staan tusschen de lengte en het gewicht. Dit mijn gevoelen
wordt gesteund door de uitspraak van Stratz die op grond
van veelvuldige en nauwkeurige gegevens aannam, dat er een
vaste regelmaat heerscht èn in lengtegroei,. èn in gewichts-
toename.

Om de verschillende factoren, in de onderscheidene formules

\') Müncheher Medizinische Wochenschrift, no. 13, Maart 1912, bid. 705.
2) Neded. Tijdschr. v. Geneesk. 1908, II bid. 1619.

gebezigd, te kunnen bestudeeren, heb ik gebruik gemaakt van
de volgende vier formules :

a.nbsp;ScHucKiNK Kool.

b.nbsp;Tuxford.
Von Pirquet.

d. Dreijer.

In de formule van Schuckink Kool wordt het gewicht in
grammen, de lengte in centimeters en de leeftijd in jaargetal met
het aantal maanden in één decimaal uitgedrukt.

Schuckink Kool vond als voedingsgetal voor de te Amster-
dam als goed geschatte kinderen het cijfer 117i). Het grensgetal
iuü is een volgens Van der Hoeve vrij willekeurig getal,
gebaseerd op getallen, bereikt door kinderen, die volgens
indmdueele inzichten als normaal geschat zijn.

Zooals gemeld, geeft Tuxford twee formules, een voor jon-
gens en een voor meisjes. Indien de uitkomsten dezer for-
mules tussehen 950 en 1050 vallen, zouden de kinderen nor-
lïiaal zijn.

Von Pirquet gaat uit van de meening, dat een kubus met de
zithoogte als lengtemaat 10 normaal gebouwde personen kan
evatten, zoodat de derdemachtswortel uit tienmaal het gewicht,
gedeeld door de zithoogte gelijk is aan 100.

Dreijer 3) heeft geen bepaalde formule. Hij laat gebruik
l^aken van tabellen, waarop eenerzijds het normale gewicht
i] een bepaalde zithoogte, anderzijds het normale gewicht
1] een bepaalden borstomvang kan gelezen worden. Neemt
^en het gemiddelde van de gewichten, gevonden in deze ta-
ellen, als behoorende bij de gemeten zithoogte en borst-

2? lunbsp;Geneesk. 1917, X bid. 340 e. v.

) M. VAN der Hoeve. Beschouwingen over het bepalen van den voedings-
oestand van schoolkinderen. Amersfoort 1918.

) G. Dreijer. The Assessment of Physical Fitness. London 1920.

omvang en vergelijkt men dit gemiddelde met het werkelijke
gewicht van den onderzochten persoon, dan kan men berekenen,
hoeveel procent dit gewicht afwijkt van het in de tabellen ge-
vonden gemiddelde.

De redenen, waarom ik deze formules gekozen heb, waren de
volgende: Vooreerst kreeg ik een inzicht in den gewichts-coeffi-
cient, daar de eerste bewerking der formules van Schuckink
Kool en Tuxford juist het bepalen van dezen coefficient is.

Ten tweede werden in beide zooeven genoemde formules
de leeftijden betrokken en werd door Tuxford onderscheid
gemaakt in geslacht.

Ten derde bezigde ik twee formules, waarin geen gebruik
gemaakt werd van den gewichtscoefficient en eene verhouding
tot uiting kwam, eenerzijds tusschen gewicht en zithoogte,
anderzijds tusschen gewicht, zithoogte en borstomvang.

Tenslotte waren het a. het proefschrift van Van der Hoeve,
die daarin de formule van Schuckink Kool als bruikbaar be-
stempelde, en tevens het ontbreken van critiek op deze formule,
h. het experimenteel controleeren der formule van Tuxford,
waarvan slechts de toepassing op gemiddelden bekend was %
c. de door Van Leersum op eene vergadering der Nederlandsche
Schoolartsenvereeniging geuite meening : dat de formule van
Von Pirquet ook hier te lande diende gecontroleerd te worden,
nadat deze formule was toegepast op 400.000 Oostenrijksche
kinderen en Benedict gewezen had op de verhouding, welke
zou bestaan tusschen het Basaal Metabolisme en de uitkomsten
der formule van Von Pirquet, en d. tenslotte de gunstige critiek
over de tabellen van Dreijer welke mede aanleiding waren
tot het bepalen mijner keuze.

M. van der Hoeve. bld. 66.

2) M. van der Hoeve. bld. 36.

») Medical Research Councib Special Report Series, no. 101, 1926,
bl. 53, 55.

het onderzoek.

Het onderzoek geschiedde in de maanden Maart, April, Mei,
Juni en Juli 1927. De kinderen werden, na geheel ontkleed te zijn,
eerst geschat, de schattingswaarde werd genoteerd en daarna
werden zij gewogen. Vervolgens werd de lengte, de borstom-
vang en tenslotte de zithoogte bepaald. Alle bepalingen werden
door mij persoonlijk verricht. De lengte werd gemeten met een
breede vlakke metalen meetschaal, waarlangs een over groote
uitgestrektheid bevestigd plankje loodrecht verschoven kon
worden. Het kind nam den militairen stand in.

De weging geschiedde op eene tot op een tiende K.G. accu-
raat wegende bascule-weegschaal, die telkens voor het begin
van ieder onderzoek nauwkeurig werd gesteld.

De borstomvang werd gemeten bij diepen exspiratie- en
inspiratie-stand en op de wijze door Dreijer aangegeven
Deze wenscht voor de bepaling van den borstomvang, dat
men het kind, terwijl men het meet, laat spreken, om zoodoende
een natuurUjken stand van de borst te verkrijgen. De omvang
werd gemeten in het horizontale vlak der tepels, zoo noodig
bij meisjes met te sterk ontwikkelde mammae, gecorrigeerd door
de uitkomst met 0.957 te vermenigvuldigen. Een en ander
zooals Dreijer zulks aangeeft.

De zithoogte werd op twee wijzen bepaald. Von Pirquet laat
het kind eenvoudig op een bankje zitten, waarbij men heeft zorg
te dragen, dat de rug zooveel mogelijk langs de meetlat ge-
strekt wordt.

Dreijer laat de kinderen op een breed vlak plaatsnemen,
de handen steunende op dit vlak; daarop worden de eerst ge-
strekt liggende beenen in de knieën opgetrokken, totdat van het
sacrum af de geheele mg, uitgezonderd het halsgedeelte, tegen

\') G. Dreijer. The Assessment of Physical Fitness, 1920.

de meetlat gedrukt is. Het hoofd wordt daarbij recht gehouden,
d.w.z. het kind kijkt recht vooruit. Het verschil tusschen deze
beide methodes was bij mijn onderzoek over het algemeen be-
trekicelijk klein en varieerde van O tot hoogstens 1 cM. De
meeste metingen gaven slechts een verschil van 0,1 tot 0,4 cM.

Bij de rangschikking der kinderen volgens hun leeftijd wer-
den als 7 jarigen beschouwd de kinderen van 6 jaar en 10
maanden af tot en met 7 jaar en 3 maanden, als 7j jarigen van
7 jaar en 4 maanden af tot en met 7 jaar en 9 maanden, enz.

de resultaten van het onderzoek.
lengtematen.

Tabel 1 geeft van de verschillende lengtematen het aantal
kinderen, gerangschikt volgens geslacht en leeftijd. De eerste
kolom zijn de jongens, de tweede de meisjes. Een enkele blik
op deze tabel doet reeds zien, dat er een groote variatie is in de
lengte der kinderen van denzelfden leeftijd.

Men kan nu voor iedere leeftijdsgroep het gemiddelde be-
palen. Dit gemiddelde mag echter niet beschouwd worden als
de normale lengte voor een kind van dien leeftijd. Door bepaling
van dit gemiddelde constateert men alleen het feit dan in 1927
te Maastricht het gemiddelde lengtegetal der jongens of meisjes
van den n. jarigen leeftijd was uitgedrukt door het getal m. en,
hoewel het veel gedaan wordt, heeft men niet het recht dit getal
als standaardmaat of als het normale te beschouwen.

Wanneer ik immers, in plaats van mij te beperken tot de
arbeiderskinderen, mijn onderzoek ook had uitgestrekt over de
beter gesitueerden, dan zoude mijn gemiddelde hooger ge-
weest zijn. Was dan dit laatste getal het normale ?

Wanneer ik van een bepaalde leeftijdsgroep de uitkomsten in
grafiek breng, zal deze grafiek, indien het aantal kinderen

slechts groot genoeg is, de lijn van Gauss vertoonen, even als
dit bijv. van de Münchener kinderen door Riedel zeer dui-
dehjk is aangetoond. Dit wil zeggen, dat de gewone toevals-
curve te voorschijn treedt met alle eigenschappen daaraan ver-
bonden. Juist omdat het een toevalscurve is, mag men aan het
gemiddelde niet de waarde van het normale of standaardtype
schenken. Te meer niet, omdat dezelfde leeftijdsgroep, op een
andere plaats of uit een ander sociaal milieu voortgekomen,
ook een ander gemiddelde zou gehad hebben

Daarom kan ook aan een dergelijk gemiddelde als vergelij-
kingsobject slechts een zeer kleine waarde gehecht worden.
Immers wij weten niet, welk gemiddelde het normale is of hoe-
veel een bepaald gemiddelde van het normale afwijkt.

Naar mijne meening kan men nimmer een bepaalde lengte
aanduiden als de normale lengte voor een bepaalde leeftijds-
groep en wat hetzelfde is, men mag een kind, dat meer of minder
van het gemiddelde van de leeftijdsgroep, waartoe het behoort,
afwijkt, niet om die reden, alleen meer of minder minderwaardig
beschouwen, daar de lengte niet van den leeftijd, maar veel-
meer van andere factoren als ras, nationaliteit, landstreek en
familiaire eigenschappen afhankehjk is, waarbij vooral de laatsten
een groote rol spelen.

Het zou te ver gaan een kind, uit korte ouders geboren, ab-
normaal of minderwaardig te noemen, omdat het daardoor
korter is dan het gemiddelde van zijn leeftijd.

Om het gemiddelde is, indien wij dit als het standaardtype
zouden willen bestempelen, een zekere variatie toelaatbaar.
Hoever deze variatie gaan mag, kan niet bepaald worden, zoo-
lang niet vaststaat, welk cijfer het normaalcijfer is.

\') Riedel. Die Körperlange von Münchener Schulkindern. München,
1914.

) Dikanski. Uber den Einflusz der Sociale Lage auf die Körpermaasse
von Schulkindern. München, 1914.

Nemen wij echter toch eens het gemiddelde als het normaal-
cijfer aan en staan wij eene variatie toe, laat ons zeggen van 7 %,
dan zien wij uit onze tabel, dat eene strook van 14% breedte
van links en boven naar rechts en beneden verloopt door alle
op de tabel aangegeven leeftijdsgroepen. In het midden van
deze strook liggen dan de gemiddelden van iedere leeftijdsgroep.

Wij moeten dan opmerken, dat de lengtematen, welke voor
de eene leeftijdsgroep liggen in deze normaalzóne, ook tevens
liggen in de normaalzóne van de aangrenzende leeftijdsgroepen,
m.a.w. de verschillende leeftijden loopen in de normaalzóne
dooreen.

Pfaundler i) schrijft daaromtrent:

„Die enorme Variabilität unter der sich die individuelle
Entwicklung gesunder Schulkinder vollzieht, gibt nach
den anthropometrischen Untersuchungen van Otto Ran-
ke (München) einen Hinweis darauf, wie vorsichtig man
sein musz, wenn man aus absoluten Grössen irgendwelche
Schlüsse ziehen will.

Ranke erläutert dies durch Beispiele wie : Die Normale
Minima für die Körperlänge fallen bei den Knaben bis ins 11,
bei den Mädchen bis ins 10 Jahr innerhalb die Schwan
kungsbreite für 4 jährige Kinder (Material 2509 gesunde
Kinder). Nach Ranke wäre bei der Körperlänge von
gesunden 6—14 jährigen Kindern mit einer physiolo-
gischen Breite von mehr als 10% zu rechnen.quot;

Zal dit feit niet van invloed zijn op de resultaten, verkregen
uit de formules, waarbij de leeftijd gebezigd is?Is het juist een
bepaald gemiddelde als standaardtype te nemen voor een be-
paalden leeftijd? Onze leeftijdsindeeling is bovendien zeer
willekeurig ; men zou de kinderen evengoed kunnen verdeelen
in groepen met één maand leeftijdsverschil.

\') Münchener Medizinische Wochenschrift, 1912, blz. 258.

Is de leeftijd op zich zelf wel een factor, die, verbonden met
de lengtemaat, mag gebruikt worden om den voedingstoestand j
te bepalen ? Neen, vooreerst staat het niet vast, dat de lengte-
groei verminderd wordt tengevolge van eenen slechten voedings-
toestand. Aron, Freund, Camerer, Vierordt, Variot i) zijn
van gevoelen, dat zulks niet het geval is, terwijl Birk een
tegenovergestelde meening heeft. Wie zal het uitmaken of
ondervoeding ofwel de meer van invloed zijnde ras- en/of familie- y
eigenschappen den groei van het kind hebben verlangzaamd? , /

Zeker is het, dat de voedingsstoornissen den groei der zuige- it
hngen niet doen stilstaan, dat rachitis geen verlangzaming ten- ■ li
gevolge behoeft te hebben en dat men door krachtige voeding ^
den lengtegroei niet kan doen toenemen.nbsp;\'\'

Bovendien, gesteld dat een kind tengevolge van een patho-
logisch proces in de prille jeugd belemmerd is geweest in zijn
groei en daardoor een belangrijke afwijking vertoont ten op-
zichte van het gemiddelde lengtecijfer van zijn leeftijd, mag dan
ook nog op lateren leeftijd, wanneer hetzelfde kind in geheel
anderen en beteren voedingstoestand verkeert, dit z.g. tekort
aan lengte een factor zijn om den voedingstoestand, uitgedrukt
door een formule-cijfer in gunstigen of ongunstigen zin te
wijzigen ? En dit is het geval bij iedere formule, waarin èn
lengtemaat, èn leeftijd tegelijk als factoren voorkomen. Op deze
wijze zouden alle dwergen of reuzen, die volgens hun leeftijd
dus te kort of te lang zijn, alleen omdat zij korter of langer zijn,
onder- of overvoed zijn !

Is het voor zijn leeftijd lang opgeschoten kind van den ge-
goeden stand meer normaal dan het kortere arbeiderskind?

Royster geeft op de vraag : wat is normaal, het volgende
antwoord:

\') Münchener Medizinische Wochenschrift, 1912, bid. 257.

Berliner KHnische Wochenschrift, 1911, no. 27.

L. F. Royster. Nutrition and Development. 1927, bid. 90.

„Tot op heden kunnen wij de maten van het normale kind
slechts benaderen. De basis, waarop de een zich plaatst, is
verschillend van die van een ander. De meeste publicaties
steunen op gemiddelden. Echter deze gemiddelden zijn
van kinderen, onder verschillende sociale omstandigheden
gegroeid ! Is dat goed ?quot;

„Zijn de kinderen, onder betere sociale omstandigheden
groeiende, werkelijk normaal? Mogen wij een kind slechts
normaal noemen als het onder „idealequot; omstandigheden
leeft, en welke zijn die ideale omstandigheden ? Zullen
de ideale omstandigheden, waaronder onze beter gesi-
tueerde kinderen leven of kunnen leven, niet later blijken
voor den groei enz. juist „niet ideaalquot; te zijn ? Zijn de
kinderen, die opgroeien in de open lucht met een voor
hen passend voedsel niet in de beste omstandigheden ?quot;

Ik zou hieraan willen toevoegen : Zou het kind uit den
gegoeden stand misschien gelijkwaardig geacht moeten worden
met de te hoog opgeschoten planten in de broeikassen en is
het kleinere arbeiderskind misschien te vergelijken met de in
het wild groeiende plant, die misschien juist tengevolge van
de nadeelige invloeden zijner omgeving krachtiger is opge-
groeid ?

Sprekende over den groei tijdens de schooljaren, zegt Elias

„Het overal, en ook ten onzent vastgestelde feit, dat
de kinderen uit de meergegoede, atqui ergo meergevoede,
gezinnen langer van gestalte zijn dan die uit de oecono-
misch zwakkere sociale kringen, behoeft dan ook geens-
zins voor de superioriteit van hun gezondheidstoestand
te pleiten.quot;

\') Nederl. Tijdschr. v. Geneesk. 1922, 1, bid. 1032.

en iets verder:

„In dezen gedachtengang (dezelfde als die, welke schrij-
ver dezes zooeven uitte,) ben ik geneigd de lichaamsmaten
der kinderen uit de volksklassen als de normale, natuur-
lijke en aan het ras eigen te beschouwen. In elk geval mag
hun kleiner-van-stuk zijn niet zonder meer worden op-
vat als een physieke minderwaardigheid, noch als een
gevolg van geringere of onvoldoende voeding.quot;

Mijne conclusie is dan ook, dat aan een kind, dat korter is
dan het gemiddelde van zijn leeftijd, niet het adjectief minder-
waardig mag gegeven worden.

GEWICHTSMATEN.

Evenals ik zulks voor de lengtematen gedaan heb, rangschikte
Ik, ook wat betreft de gewichtsmaten, de kinderen volgens
leeftijdsgroepen in tabellen (tabel 2). Wat bij de lengtematen
terstond in het oog viel, n.1. de groote variatie bij kinderen
van den zelfden leeftijd, vindt men in deze tabel terug.

Eveneens zullen de leeftijdsgroepen ieder voor zich, wanneer
«et getal slechts groot genoeg is, in eene grafiek de lijn van

Auss of de toevalscurve vertoonen met zijn gemiddelde. Ook
hier zouden de groepen onder betere sociale omstandigheden eene
verschuiving van deze curve naar „beterquot; ten gevolge hebben,
zooals dit voor München door Dikanski is aangetoond.

Ook hier moet de vraag gesteld worden : wat is het normale
gewicht voor een kind van een bepaalden leeftijd ? Wat ten de-
^en opzichte door mij geschreven is over het aannemen van
eene normale lengtemaat voor een bepaalden leeftijd, geldt even-
Zeer voor het aannemen van een normaal gewicht voor een
bepaalden leeftijd.

\') M. Dikanski. Ueber den Einfiusz der Socialen Lage auf die Körper-
quot;^aasse von Schulkindern. München, 1914.

Wanneer wij immers als normaalgewicht het gemiddelde
van de bepaalde leeftijdsgroepen aannemen en wij laten, evenals
dit bij de lengte geschiedde, eene variatie toe van bijv. 7%, dan
zien wij ook hier, dat de normaalzóne van links en boven naar
rechts en beneden verloopt en dat de in deze normaalzóne ge-
legen gewichtsmaten van de eene leeftijdsgroep zich uitstrekken
ook over nabij gelegen leeftijdsgroepen. Ook hier vormt de
leeftijd geen scherpe grenzen.

Daarom zal iedere formule, waardoor de voedingstoestand
wordt uitgedrukt en waarin gebruik gemaakt wordt van lengte,
gewicht en leeftijd, kleinere of grootere fouten in de uitkomsten
aanwijzen, naar gelang de leeftijd als factor een kleinere of
grootere rol speelt.

Zoo kan ik mij niet vereenigen met bepaalde groeikrommen,
bijv. die van Stratz omdat hij deze heeft samengesteld uit
gemiddelden van een bepaalden leeftijd en niet uit gemiddelden
zonder den ouderdom in aanmerking te nemen. Ik kan mij niet
voorstellen, dat een jongen van 13 jaar, die een voor den leeftijd
van 11 jaar als normaal aangegeven lengte bezit met een voor
den leeftijd van 11 jaar eveneens als normaal aangegeven ge-
wicht, alleen omdat hij 13 jaar is, ondervoed zou zijn ! Men
kan hoogstens zeggen : die jongen is korter, dan gewoonlijk
een jongen van zijn leeftijd is, maar hem daarom ondervoed of
minderwaardig te bestempelen, is absoluut foutief.

Wij hebben eenmaal rekening te houden met het feit, dat
onze Maatschappij is samengesteld uit verschillend aangeleg-
de individuen. Stellen wij het geval, dat op een school gevonden
werden 50% kleine, goed gevoede Japanneezen en 50% lange,
goed gevoede Amerikanen. Zou dan het gemiddelde cijfer voor
de leeftijdsgroepen (gesteld, dat zij ook in dit opzicht geUjke-
lijk verdeeld waren,) als het standaardtype of als het normale

Stratz. Nederl. Tijdschr. v. Geneesk. 1908, II, bid. 1618 e. v.

mogen beschouwd worden ? Zouden dan de korte Japanners
allen minderwaardig en ondervoed moeten zijn ? En toch is
dit het geval als men vasthoudt aan de gemiddelden,vastgesteld
voor kinderen van bepaalde leeftijden.

zithoogte.

Ook voor de zithoogten is eene tabel (tabel 3) samengesteld
op dezelfde wijze, als zulks geschied is voor de lengte- en ge-
wichtsmaten, en alles, wat reeds geschreven is over de lengte-
maten, IS ook van toepassing op de cijfers, in deze tabel vastge-
gelegd.

Beschouwen wij de drie tabellen naast elkaar en letten wij

nog eens op de variatiebreedte van iedere leeftijdsgroep, dan

^en wij, dat deze variatiebreedte met den leeftijd toeneemt.

E)e variatiebreedte is de basis, waarop in eene grafiek de lijn

van Gauss zich verheft, en nu is het eigenaardige, dat volgens

de onderzoekingen van Dikanski, i) de grootste basis (d.i. de

grootste variatie) gevonden wordt bij de sociaal het best ge-
situeerden.

Hoe rijmt dit met de meening van hen, die beweren, dat een
kortere lichaamslengte (met als gevolg daarom ook een lager
gewicht), dan voor een bepaalde leeftijdsgroep als normaal is
aangegeven, een teeken van minderwaardigheid zoude zijn ?

toepassing der formules.

ScHucKiNK Kool. De uitkomsten dezer formule heb ik in
eene tabel en in grafieken vastgelegd. De tabel geeft deze uit-
komsten naar het geslacht en den leeftijd. Zij laat ook voor iede-

\') M. Dikanski. Ueber den Einflusz der Sozialen Lage auf die Körper-
quot;lasse von Schulkindern. 1914, bid. 16 en 17.

ren leeftijdsgroep het gemiddelde cijfer en de variatiebreedte
zien. (Tabel 4).

De grafieken zijn de uitkomsten van twee scholen (de andere
zijn niet gepubliceerd) en de resultaten van alle jongens, alle
meisjes en van beide te zamen. Deze grafieken zijn aldus ge-
maakt. Op de horizontale lijn zijn de voedingsgetallen (uit-
komsten der formule) uitgezet; op de verticale lijn staan aan-
geven het aantal kinderen, dat een bepaald voedingsgetal
behaalde; het arithmetisch gemiddelde is aangegeven door een
pijlstreek naar boven, de 50%-as door een pijlstreep naar be-
neden gericht. (Grafieken 1, 2, 3 en 4.)

De grafiek van iedere school doet nog niet duidelijk het beeld
te voorschijn treden, dat de verzamelgrafieken der jongens,
der meisjes en die van beide geslachten te zamen vertoonen.
Deze geven zeer duidelijk weer de lijn van Gauss of de z.g.
toevalscurve. Op deze grafieken zijn dus ook van toepassing
de eigenschappen, welke aan zulk een curve gesteld worden n.1.
het arithmetisch gemiddelde valt geheel of ongeveer samen
met de 50%-as ; om de 50 %-as rangschikt zich een groot aan-
tal gevallen; de grootste afwijking mag niet meer bedragen
dan vijfmaal de waarschijnlijke fout.

Het zijn deze eigenschappen geweest, welke Van der
Hoeve 1)\'tot de conclusie bracht, dat de formule Schuckink
Kool een bruikbare index voor het bepalen van den voedings-
toestand zoude zijn. Hoewel de verzamelgrafieken van mijn
onderzoek werkelijk deze eigenschappen vertoonen, deed mij de
tabel der uitkomsten bij vergelijking met de tabellen der lengte
en gewichtsmaten en het feit, dat een bepaald kind het negatieve
cijfer — 3 behaalde, mij de kinderen na de toepassing der for-
mule nazien op de hun door mij toegekende schattingswaarde.

\') M. van der Hoeve. Beschouwingen over het bepalen van den voedings-
toestand van schoolkinderen. Amersfoort, 1918, bid. 60.

Om eventueele schattingsfouten uit te sluiten, zocht ik slechts
die kmderen uit, welke volgens de schatting het pr^edicaat
Slecht of zeer matig en die, welke bij de schatting goed of zeer
goed behaald hadden. Liet ik deze kinderen de revue passeeren
lettende op het door hen behaalde voedingsgetal, zoo bleek mij
dat van de als slecht geschatte kinderen er 10,4%, en van de als
goed geschatte l,?«/« door de formule van Schuckink-Kool een
resp. goed en slecht cijfer gekregen hadden.

Werden deze foutieve uitkomsten nader onderzocht, zoo
werd het duidelijk, dat alleen en bijna uitsluitend door den leef-
tijdsfactor deze omwisseling had plaats gehad. Een en ander
zal later duidelijker gemaakt worden.

tgt;E FORMULE VAN TUXFORD.

Van deze formule zijn alleen de grafieken (grafieken 1, 2 en 5)
gepubhceerd. De tabel zoude hetzelfde beeld gegeven heb-
en, a s de tabel van de vorige formule. De uitkomsten dezer
tormule loopen n.1. met die van Schuckink Kool nagenoeg
parallel. De beoordeeling dezer getallen is echter eenigszins
anders, omdat Tuxford met grootere getallen rekent en de
uitslagen daardoor ook grooter kunnen zijn.

Bovendien verschillen de leeftijdsgrenzen eenigermate met
öie van Schuckink Kool en daar juist deze leeftijdsgrenzen
^ooa s later duidelijker zal blijken , van grooten invloed zijn op
et al of met verkrijgen van een hooger of lager voedingsgetal,
i]ken er volgens Tuxford nog kinderen in voldoenden voe-
^Jngstoestand te verkeeren, die volgens Schuckink Kool reeds
eroordeeld zijn. In deze formule speelt dus de leeftijd een ietwat
Kool quot;quot;nbsp;rol, dan in de formule van Schuckink

iknbsp;formule dezelfde fouten en zoo vond

als absolute afwijkingen van de als goed geschatte en als slecht
geschatte kmderen respectievelijk 2,2% en 10%.

Daarbij komt nog, dat het getal, dat de voedingswaarde be-
paalt voor de meisjes, beslist 100 te hoog is, ofwel (wat het-
zelfde resultaat heeft,) de normaalzóne van 950—1050 moet voor
de meisjes liggen tusschen 1050 en 1150.

De grafieken der twee gepubliceerde scholen, die der jongens,
der meisjes en van beide geslachten te zamen vertoonen het-
zelfde beeld, als de grafieken van Schuckink Kool n.1. de
lijn van Gauss, en bezitten eveneens de daarop toepasselijke
eigenschappen.

de formule van von pirquet.

Ook de uitkomsten dezer formule zijn in eene tabel (tabel 5)
en in grafieken (grafieken 1, 2, 6 en 7) vastgelegd. De tabel
geeft de voedingsgetallen voor de verschillende leeftijdsgroepen
en geslachten. Wat ons in deze tabel het meest treft, zijn de
groote uitslagen ten goede, welke uitslagen men niet zou ver-
wachten, als men de gewichts- en lengtematen-tabel met deze

tabel vergelijkt.

De grafieken zijn op dezelfde wijze gemaakt als die van
Schuckink Kool en Tuxford en vertoonen evenals deze
de lijn van Gauss en de eigenschappen daarvan.

Een vergelijking met de schattingswaarden der goede en
slechte kinderen deed mij constateeren, dat door deze formule
resp. 6,5% en 14,8% foutief beoordeeld waren. Mijns inziens
kunnen deze fouten slechts twee oorzaken hebben. Ten eerste
het gebruik maken van een derdemachtswortel, waardoor,
zooals reeds vroeger gezegd is, de variaties in het gewicht tot
een minimum worden teruggebracht.

Ten tweede, het gebruiken der zithoogte. Het gewicht wordt
bepaald door het geheele lichaam, dus ook door de extremi-
teiten. Wanneer wij personen van eenzelfde lengte met elkaar
vergelijken, vinden wij verschillende verhoudingen tusschen
de grootte der zithoogte en die der extremiteiten. Indien

nu de gewichten deze variaties in de verhoudingen niet volgen,
zoo geeft de formule niet den juisten toestand weer en zoo zij
deze wel mochten volgen, zoo wordt de nuanceering door den
derdemachtswortel aanmerkelijk verkleind.

Dat aan deze fomule fouten kleven, werd ook in Oostenrijk
door Von Pirquet zelf geconstateerd. In de Mitteilungen i)
werd door inspecteur Martys op de fouten der formule van Von
iirquet de aandacht gevestigd en ten onrechte werden deze
touten aan het niet in aanmerking nemen van den leeftijd der
onderzochte kinderen toegeschreven.

Von Pirquet gaf deze fouten toe, zooals hij zulks ook deed in
een persoonhjk onderhoud, dat ik met hem mocht hebben. Ook
bi] de spijziging der Oostenrijksche jeugd werd met deze fouten
rekenmg gehouden, daar, behalve de kinderen, welke een slecht
voedmgsgetal behaalden, ook mochten deelnemen die, welke
ondanks een goed formule-getal, door de schatting als onder-
voed beoordeeld werden.

Bekijk ik de verschillende maten der foutief beoordeelde

kmderen wat nauwkeuriger, zoo blijkt mij, dat, indien het

kind een volgens zijn lengte „normalequot; zithoogte had gehad,

liet formule-cijfer den juisten toestand zou hebben weergegeven,

voor zoo verre dit door eene formule mogelijk is. Niet de leef-

ü)d, doch de variatie der zithoogten was de oorzaak der foutieve
uitkomst.

Wat is een „normalequot; zithoogte ?

Bij een onderzoek naar de verhouding der zithoogte tot de
lengte van een bepaald persoon kwam Von Pirquet tot de vol-
gende formule:

Zithoogte = Lew ^ 5

) Mitteilungen des Generalkommissariates der Amerikanischen Kinder-
Wltsaction in Oesterreich. 1920 6-7, bld. 23 en 24.
) Id. id. 1921 29 en 32, bld. 139.

Om de waarheid dezer formule ook aan de Maastrichtsche
jeugd te toetsen, heb ik een gedeelte dezer kinderen in een
grafiek uitgestippeld. Deze grafiek (grafiek 8) vertoont op de
horizontale lijn de grootte der zithoogte, op de verticale lijn
de lengte van het kind. Men kan nu op deze grafiek door een
lijn bovenstaande formule teekenen (op de grafiek aangegeven,
als de lijn van Von Pirquet). Een enkele blik op de grafiek doet
echter zien, dat deze lijn niet de juiste kan zijn en daarmede
was de formule veroordeeld. De ware verhouding tusschen
lengte en zithoogte was gemakkelijk te berekenen en open-
baarde zich in de berekende lijn, welke nader omschreven deze
eigenschap bezit:

Van de geboorte af groeit de zithoogte met 4,25 cM. bij
iedere toeneming van de lengte met 10 cM. Als gemakkelijk
te onthouden beginpunt kan men nemen een lengte van 60 cM.
met een zithoogte van 40 cM.

Daar er dus een bepaalde verhouding bestaat tusschen de
lengte en zithoogte van een normaal gebouwd persoon, zou het
voor de toepassing der formule onnoodig zijn de zithoogte
te bezigen ; men zou evengoed de lengtemaat kunnen gebruiken.

Doordat de normale verhouding tusschen lengte en zithoogte
aan talrijke variaties onderhevig is bij personen van eenzelfde
lengte en eenzelfde gewicht, moeten de uitkomsten van
Pirquet\'s formule voor personen met hetzelfde gewicht en
dezelfde lengte ook talrijke variaties vertoonen. In werkelijk-
heid is dit ook zoo. Ook bhjkt, dat een enkele centimeter
variatie reeds een grooten na- of voordeeligen invloed heeft
op de uitkomsten der formule, mede als gevolg van het gebruik-
ken van den derdemachtswortel uit het gewicht.

Zoo zien wij, dat 1 cM. zithoogte-verschil bij eenzelfde
gewicht reeds een uitslag in het formule-cijfer tengevolge
heeft van 1,5. Dit is van grooten invloed bij het gebruik maken

van eene formule, die op zichzelf reeds zoo weinig speling in
de uitkomsten toelaat.

En de fouten, medegedeeld in de reeds genoemde Mitteil-
iungen, én die, welke ik zelf mocht constateeren, hadden dan
ook als oorzaken de variaties in zithoogte, welke bij personen
van eenzelfde lengte voorkomen.

de tabellen van dreijer.

Deze tabellen zijn gebaseerd op borstomvang en zithoogte.

^eeds Van der Hoeve i) wees er op, dat het meten van den

borstomvang zoo buitengewoon onbetrouwbaar is, dat eene

herhaalde meting bij denzelfden persoon nooit dezelfde uitkom-
sten geeft.

Dit is ook door mij vastgesteld en vanzelf sprekend is het
aan aan den willekeur van den onderzoeker overgelaten , die
meting te gebruiken, welke hij als de beste acht. Bovendien is
de borstomvang ook van de eigenschappen der ribbenboogen,
kraakbeenstukken, enz. afhankelijk en eene in de prille jeugd
gevormde kleine of groote afwijking van de normale borstkas,
zou bij het gebruiken van deze tabellen steeds een ongunstigen
of gunstigen invloed kunnen hebben op de bepaling van den
voedingstoestand.

Wat de zithoogte betreft, verwijs ik naar hetgeen ik vermeld-
de bij de formule van Von pirquet. Te verwachten was dan ook,
dat de door deze tabellen verkregen uitkomsten nog meer dan
die van de formule van Von Pirquet van de werkehj kheid zouden

Volgens mijne bevindingen waren dan ook resp. 7,2% en
van de als goed en slecht geschatte kinderen foutief
door de tabellencijfers beoordeeld.

^ \') M. van der Hoeve. Beschouwingen over het bepalen van den voedings-
oestand van schoolkinderen. Amersfoort, 1918, bid. 27.

HOOFDSTUK IL
grondstofwisseling of basaal-metabolisme.

Daar derhalve geen der gebruikte formules mij bevredigde
en het voor mij vaststond, dat de voedingstoestand van het
normale kind toch op een of andere wijze moest kunnen worden
vastgelegd, heb ik mijne onderzoekingen voortgezet, doch nu
in eene andere richting en op eene geheel andere wijze, n.1. door
bepaling van het Basaal-Metabolisme. (Kortheidshalve zal
ik dit. woord afkorten tot de letters B.M.)

Uitgaande van de wetenschap door andere onderzoekers
vastgesteld, dat bij een hongerlijdend individu het B.M. ver-
laagd was, meende ik te mogen veronderstellen, dat het B.M.
mij ook zou kunnen inlichten over den voedingstoestand van
onze schoolkinderen. Dat ik in deze meening niet alleen stond,
bewijst de uitspraak van Benedict als hij zegt:

„Het is duidelijk, dat de tijd gekomen is, dat, om den
voedingstoestand der patienten te kunnen beoordeelen,
hun B.M. zal moeten bepaald worden.quot;

Nadat ik mij in verbinding had gesteld met het Nederlandsche
Instituut voor Volksvoeding te Amsterdam, had ik het genoegen
van den Directeur, Prof. Van Leersum, de meest mogelij ke mede-
werking te mogen ontvangen, waarvoor ik hem hier ten
zeerste mijnen dank betuig.

\') Lectures on Nutrition. A series of lectures given at the Mayo Foun-
dation and the Universities of Wisconsin, Minesota, Nebraska, Iowa and
Washington. 1924-1925, bid. 55.

Door het Instituut werd aangeschaft een verplaatsbaar
apparaat voor bepaling van het B.M., gemaakt volgens de op-
gaven van Prof. Krogh te Kopenhagen. Dit toestel werd mij
tnet de grootste bereidwilligheid in bruikleen afgestaan.

het toestel.

Dit dient om door slechts korten-tijd-durende metingen
het B.M. te bepalen, door na te gaan hoeveel Liter zuurstof
door den proefpersoon in een bepaald tijdsverloop wordt
verbruikt.

Men is tot de overtuiging gekomen :

1- dat de kortdurende proeven volkomen betrouwbare
bepalingen van het B.M. geven;

2.nbsp;dat de zuurstofopneming bepaald kan worden door de
volumenvermindering te meten van een klein gesloten
apparaat, waaruit de proefpersoon respireert en waarin
het gevormde koolzuur geabsorbeerd wordt.

3.nbsp;dat eene vermeerdering van het procentgehalte aan zuur-
stof van de ingeademde lucht op de zuurstofopneming
niet van invloed is;

4.nbsp;dat de zuurstofopname alleen onder bepaalde voorwaar-
den een bruikbare maat is van het B.M.

Het is niet mijn taak hier te bewijzen, dat deze vier stellingen
juist zijn ; het zijn de uitkomsten , verkregen in physiologische
laboratoria, o.a. van Benedict. Op grond van deze bevindingen
heeft men transportabele apparaten vervaardigd, het een al
eenvoudiger dan het andere en het is aan Krogh te Kopenhagen

\') A. Krogh. Ein Respirationsapparat zur klinischen Bestimmung des
Energieumsatzes des Menschen. Wiener Klinische Wochenschrift, 1922,
no. 13.

gelukt een apparaat te doen vervaardigen, dat aan eenvoud en
gemakkelijkheid niets te wenschen overlaat.

Het toestel zelf bestaat uit twee gedeelten: den spirometer
en het registreertoestel. De spirometer is een rechthoekige bak,
waarin zich een tweede rechthoekige bak bevindt, wiens wanden
ongeveer 2—5 cM. van die van den eersten verwijderd liggen.

De bodem is gemeenschappelijk. In den binnensten bak hangt
een derde bak, welke een bodem bezit van gaaswerk met ope-
ningen van ongeveer | cM. doorsnede. In dezen derden bak
wordt ongeveer 8 K.G. Natronkalk gedaan, welke moet dienen
om het gevormde koolzuur te absorbeeren. De ruimte tusschen
den eersten en den tweeden bak wordt gevuld met gedistilleerd
water tot een hoogte van ^ cM. van den bovenrand af (Zie figuur 1).

f\\

Figuur 1.

De tweede bak wordt aan de bovenzijde omvat door een
op de lengte-doorsnede als een wig geziene rechthoekige
aliminiumklok(l), die aan haar smalle zijde voorzien is van twee
naar buiten uitstekende metalen doppen, welke passen op twee
op de buitenzijde van den eersten bak geplaatste metalen pun-
ten. Door deze twee steunpunten, welke in een rechte lijn en in
een horizontaal vlak gelegen zijn, is de aliminium klok draai-
baar om zijn smalle zijde.

Aan deze smalle zijde bevindt zich in het midden een schuin
naar boven gerichte uitstekende schroef, waarover een contra-
gewicht (2) als een moer gedraaid kan worden en waardoor de
aluminium klok in iederen stand in evenwicht kan gebracht
worden.

Aldus wordt door de klok en den tweeden bak, waaromheen
het water tot afsluiting, een spirometer gevormd, die, bij zijn
op- en neer-bewegen door de ademhaling van den proefpersoon,
aan geen noemenswaardige wrijving is blootgesteld.

In den bodem van den tweeden bak bevindt zich eene
opening, welke van een T-stuk voorzien is (3). Aan dit T-stuk
Zit bevestigd de buis, welke leidt naar het ventiel A.; de andere
atm van het T-stuk is voorzien van een kraantje, dat opent of
afsluit de leiding van den zuurstofcylinder naar den spiro-
meter.

Tusschen den eersten en tweeden bak doorboort een metalen
buis eveneens den bodem .Deze buis reikt tot boven het water-
niveau en mondt uit onder de aluminium Hok. Aan de bodem-
^ijde der buis bevindt zich een T-stuk (4), welks eene arm gele-
genheid geeft tot bevestiging van een glazen reservoirtje, waarin
men bariet-water kan doen om de absorptie van het koolzuur
te kunnen controleeren (5), terwijl de andere arm naar het ven-
tiel A leidt.

Aan de breede zijde der aluminium klok bevindt zich een
over den spirometer heen reikende rechthoekig omgebogen

aluminium beugel, waarin vrij naar beneden hangt eene alumi-
nium schrijfpen, draaibaar om eene horizontale as.

Het registreertoestel bestaat uit een draaibaren trommel, (6)
welke wordt gedraaid door een, op de loodrechte as daarvan
geplaatst, uurwerk (7). Om den draaibaren cyhnder wordt een
papierstrook bevestigd en de, aan de klok van den spirometer
bevestigde schrijfpen, raakt dit papier door den druk van zijn
eigen gewicht.

De beide buizen, welke van den bodem van den spirometer
uitgaan, worden ieder aan eene zijde van het ventiel A. be-
vestigd. Dit ventiel (Lovenventiel) bestaat uit twee, door een
T-stuk met elkaar verbonden cyhndervormige doozen. Deze
doozen bevatten ieder een over hun geheele oppervlakte uit-
gespreide membraan van guttapercha-papier, welke membraan
in de eene doos de verbindingsbuis der twee doozen, in de an-
dere doos de buis, komende van den spirometer afsluit. In
de buiten-zóne van deze membranen zijn een vijftal gaten ge-
brand van 7 mM. doorsnede.

Het T vormige verbindingsstuk der twee doozen voert naar
het gummi mondstuk, dat achter de lippen en tussclien de
tanden van den te onderzoeken persoon geplaatst wordt. De
ademhalingslucht wordt door het ventiel genoodzaakt steeds
dezelfde richting te nemen n.1. van den proefpersoon — door
de natronkalk — naar de ruimte onder de klok en van daar
naar den proefpersoon terug. Aldus wordt een luchtstroom
verkregen in een bepaalde richting, zonder gebruikmaking van
een motor, zooals deze voorkomt bij de meeste in Amerika
gebruik zijnde toestellen.

In het deksel der aluminium klok bevindt zich een buisje,
waarin een thermometer luchtdicht kan bevestigd worden.

wijze van werken.

Eerst wordt de derde bak met natronkalk voorzien, Deze
Wordt bereid door gebrande kalk, door opdruppelen van water,
langzaam te blusschen tot een fijn poeder. Dit poeder wordt
door opdruppelen van 30 % natronloog en al roerende met
een houten spatel tot grove korrels ter grootte van een hazel-
noot gevormd: alleen de korrels kunnen na zeving gebruikt
worden. De hoeveelheid (8 K.G.) is voldoende voor ruim
100 bepalingen.

E)e ruimte tusschen den eersten en tweeden bak wordt met
gedistilleerd water gevuld. Door middel van de onder de pooten
van den Spirometer zich bevindende stelschroeven wordt de
Spirometer zoodanig geplaatst, dat het wateroppervlak overal
denzelfden afstand heeft van den bovenrand.

De aluminium klok wordt op haar plaats gebracht. Verzwaard
met een klein gewicht, zal de klok zijn laagsten stand innemen
en nu wordt door verstellen van het contragewicht, nadat het
kleine gewicht is weggenomen, een evenwichtsstand gekozen
zóó, dat de schrijfpen ongeveer 2 cM. boven den onderrand van
het papier op den registreertrommel staat.

Nadat het ventiel van nieuwe membranen voorzien is, wor-
den de wijde gummibuizen op de juiste wijze aan den Spiro-
meter bevestigd. Om eene goede afsluiting te verkrijgen,
smeert men een weinig glycerine aan de binnenzijde der buizen.

De registreertrommel met uurwerk wordt nu zoodanig aan
den daarvoor bestemden poot van den Spirometer vastgemaakt
dat de as in de mediaanlij n ligt van het geheele toestel. Nadat
het uurwerk is opgewonden, de trommel van een papierstrook
en de pen van inkt voorzien is, worden het ventiel en de kraan
naar de zuurstofleiding afgesloten, nadat door druk op het
contragewicht de aluminium klok op zijn hoogsten stand
gebracht is. De klok wordt nu met een klein looden gewichtje
bezwaard, de pen, welke door middel van een dunne draad van

het papier werd afgehouden, wordt losgelaten, zoodat op den
draaienden trommel een horizontale lijn kan geschreven worden.
Aldus laat men het toestel eenigen tijd staan om te controleeren,
of bij iedere omwenteling van den trommel de pen steeds de-
zelfde lijn volgt. Indien dit niet het geval mocht zijn, zoo is er,
mits de temperatuur niet meer dan 1 graad verhoogd is, ergens
een lek, welke moet worden opgezocht.

Deze proef, dienende om na te gaan, of het toestel een lek
mocht hebben, moet herhaaldelijk geschieden, wil men zeker
zijn van zijn waarnemingen.

Het doel is proefnemingen, welke 10 minuten duren, te doen.
Het uurwerk is zoodanig ingesteld, dat gedurende juist 10 mi-
nuten op het papier een baan beschreven wordt van juist 20 cM.
lengte. Men kan nu tijdens de proef gebruik maken van een goed
werkend stop-watch ofwel op de geregistreerde curve eene
lengte van juist 20 cM. afpassen om den tijdsduur van 10 minu-
ten te hebben.

Heeft men het toestel gecontroleerd, wat lekkage betreft, zoo
kan met de proefnemingen begonnen worden. Voor het be-
palen van het B.M. worden van den kant van den proefpersoon
enkele voorwaarden vereischt, waaraan voldaan moet worden.
Deze voorwaarden zijn :

1. Algeheele lichaams- en geestesrust.

Om zeker te zijn van de lichaamsrust, moet de proefpersoon
geheel rusten. Hij wordt daarom in eene gemakkehjke houding
op een divan of ruststoel gelegd, welke zoo geplaatst is, dat
zonder eenige beweging van den proefpersoon deze verbonden
kan worden met het mondstuk, dat aan het ventiel verbonden is.

Roothly en Sandifort hebben aangetoond, dat het voldoen-
de is, dat de proefpersoon 20 tot 30 minuten volslagen stil ligt^,
om de noodige lichaamsrust en verslapping der spieren te
verkrijgen. Ik heb bij mijne proefobjecten niet de minste moeite

gehad om deze Hchaamsmst te verkrijgen. Of men zeker kan
zijn van de geestesrust is niet gemakkehjk te constateeren, doch
bij een normaal gezond kind wordt ook deze bereikt, uitgezon-
derd gedurende de eerste vijf tot tien minuten, wanneer het nog
een weinig door hetgeen gebeuren gaat, geagiteerd is. Ik heb
daarom steeds de kinderen tevoren gewezen op wat geschieden
zou; ik heb hun eerst het mondstuk in den mond en de neusklem
op den neus geplaatst en hen zoo eenigen tijd laten ademhalen
om te gewennen aan hetgeen komen zou.

De meeste kinderen, een enkel slechts uitgezonderd, toonden
in hunne normale polsslagen, dat zij ook innerlijk tot rust
gekomen waren. Al geeft Benedict aan i), dat een kleine,
zelfs regelmatig terugkeerende beweging van arm of been geen
noemenswaardig verschil in de uitkomsten teweeg brengt,
heb ik toch er steeds voor gezorgd, dat niet de minste uitwendig
zichtbare beweging tijdens de rust en de proefneming ge-
schiedde.

2. De post-absorptieve toestand.

Hieronder verstaat men dien toestand van het lichaam, waarin
bet, wat de voedselvertering betreft, geen werkzaamheden te
Verrichten heeft. Dit wordt bereikt door de proefpersoon ge-
durende minstens 12 uur niets te laten eten of drinken. Daar ik
ïnijn proefobjecten genomen had uit eene inrichting (weezen,
voogdijkinderen), kon ik er zeker van zijn, dat hieraan streng
de hand gehouden werd.

Ondanks de door Benedict gepubliceerde toelating van
een bepaald ontbijt, bestaande uit caffeinevrije koffie, sacharine,
room en aardappelpurée, heb ik mij gehouden aan den absoluut
nuchteren toestand. Zooveel het eenigszins mogelijk was,

\') Lectures on Nutrition, bid. 30 e. v.
ld., bl2. 36.

werden de kmderen daags tevoren (de proefnemingen ge-
schiedden in de vroege morgenuren) op een diëet geplaatst,
dat zoo min mogelijk eiwitstoffen bevatte.

3. Normale lichaamstemperatuur.

Ook hieraan werd de noodige aandacht geschonken en geen
kinderen werden onderzocht, die aan een of andere ziekelijke
stoornis onderhevig waren, welke temperatuursverhooging
tengevolge had of kon hebben.

Het toestel was geplaatst in een kamer, gelegen op de eerste
verdieping, geheel vrij van stoornissen en matig verwarmd.
Daar mijn woning op een hooger gelegen gedeelte der stad
gebouwd is en in het lager gedeelte der stad gevestigd is de
meteorologische onderzoekingstoren, als waarnemingspost voor
het Meteorologisch Instituut te De Bilt, en iederen morgen
ambtelijk de barometerstand aldaar opgenomen werd juist op
het uur van mijn proefnemingen, was ik in de gelegenheid
den juisten barometerstand tijdens de proeven te weten, welke
barometerstand mij iederen morgen welwillend telephonisch
werd medegedeeld.

Nadat het proefobject door gedurende 30 minuten te liggen
in een volslagen rusttoestand gekomen was, werd de Spirometer
in zijn laagsten stand gebracht, de zuurstof toegelaten en op-
nieuw door neerdrukken van de klok verwijderd. Zoodoende
werd de gewone kamerlucht in den Spirometer zooveel mogelijk
door zuurstof vervangen.

De trommel was reeds voorzien van een papier, de pen
gevuld en door deze pen werd nu bij den laagsten stand der
spirometerklok op de papierstrook een horizontale hjn of
nullijn afgeteekend.

Nadat daarna de klok gevuld was met zuurstof, werd den
proefpersoon het mondstuk in den mond geplaatst en de neus-
klem op den neus. De pen werd van het papier afgehouden.

Den proefpersoon werd eerst tijd gelaten zich, wat de adem-
haling betreft, geheel en al aan te passen aan den nieuwen
toestand. Daarna werd op hetzelfde oogenblik èn de pen los-
gelaten, èn de chronometer in werking gesteld. Tegelijker tijd
quot;Werd door een helpster (verpleegster) de pols gecontroleerd
en de temperatuur van den spirometer afgelezen.

Na vijf minuten werden opnieuw pols en temperatuur op-
genomen en evenzoo na negen minuten. Juist op het moment
dat de chronometer de 10 minuten aanwees, werd de pen van
het papier afgetrokken en was de proef geeindigd. Het proef-
object bleef gedurende deze 10 minuten onder voortdurende
controle om te trachten, iedere spierbeweging te voorkomen.

Gedurende de proefneming had de pen op het papier op en
neer gaande Hjnen geschreven, welker toppen bijna allen in
eene rechtverloopende Ujn gelegen zijn. Deze toppen geven
de exspiratie-standen aan, terwijl de punten aan de basis de
inspiratie-bewegingen registreerden, die bij hetzelfde individu
en bij de verschillende proefpersonen verschillende standen
aangaven, naar gelang de diepte der ademhalingen (figuur 2).

Wanneer de proef geëindigd was, werd het papier van den
trommel genomen; op de nullijn werden nu twee loodlijnen
opgericht, welke juist verliepen door de punten aangevende het
begin en het einde der proef. De afstand dezer loodlijnen was
juist 20 cM., overeenkomende met een tijdsduur van 10 minuten.

Langs de toppen der op en neergaande lijnen werd een dunne
rechte lijn getrokken en met behulp van een bij het toestel
geleverden geeikten maatstaf werd bepaald, hoe groot het verschil
in lengte was van de verticale lijnen, aan het begin en het einde
het einde der proef op de nullijn opgericht, vanaf deze nullijn
tot de snijpunten dezer verticale lijnen met de langs de toppen
getrokken lijn.

Het verschil in lengte, aangegeven op den geeikten maatstaf,
gaf direct aan het aantal verbruikte Liter zuurstof gedurende
10 minuten.

Om zekerheid bij mijne bepalingen te hebben, deed ik meer-
dere malen de lekproef en heb ik bij enkele kinderen meerdere
proeven genomen, nu eens op een anderen dag, dan weer op
denzelfden dag korten tijd na elkaar. De uitkomsten, in de
tabellen vermeld, doen zien, dat ik tenvolle op de resultaten
mijner proefnemingen vertrouwen kan.

Door middel van de bij het toestel gevoegde tabellen van
Dubois en Benedict-Harris werd, met inachtneming van den
barometerstand en de temperatuur, berekend, hoeveel caloriën
per minuut overeenkwamen met de gebruikte zuurstof, en deze
weer tot caloriën per 24 uur en tot caloriën per 24 uur per K.G.
lichaamsgewicht. Door middel van de kaart van Dubois
werd uit de lengte en het gewicht van het kind de lichaams-
oppervlakte berekend en daarna bepaald het aantal caloriën
per uur per M^ lichaamsoppervlakte.

\') Du Bois. Basal Metabolism in Health and Disease. New-York, 1924,
bid. 142 en 143.

De resultaten dezer onderzoekingen zijn te vinden in de ta-
bellen 6 en 7, terwijl de tabel 8 enkele proefnemingen laat
zien, genomen bij hetzelfde kind korten tijd na elkaar en op
een anderen dag.

Naast de uitkomsten der M.B. bepalingen vindt men in deze
tabellen vermeld de leeftijd, de lengte, het gewicht, de zit-
hoogte, de borstomvang, de schattingswaarde en de uitkomsten
der formules van Schuckink Kool, Tuxford, von Pirquet
en Dreijer.

Het was mij niet mogelijk uit mijne bevindingen eenige con-
clusie te trekken ten opzichte der uitkomsten der M.B. bepa-
lingen en den voedingstoestand der kinderen. Om echter meer
materiaal voor het onderzoek in deze richting te hebben, maakte
ik gebruik van de door MacLeod in haar proefschrift gepu-
bliceerde cijfers. Op haar tabel plaatste ik eveneens de formule-
cijfers. Deze gaven mij echter ook geen reden om eenige con-
clusie te vormen. De schatting van haar proefobjecten miste ik,
maar onderstaand staatje geeft reeds voldoende weer, dat een
onderscheid in voedingstoestand van de door haar onderzoch-
te kinderen door het B.M. niet tot uiting komt.

Lengte Gewicht Calor.p. 24 uur Cal. p. 24. u. p. M^

155.5nbsp;38,4nbsp;1355nbsp;1020

155,8 41,5nbsp;1446nbsp;1056

155.8nbsp;44,1nbsp;1387nbsp;984

155.9nbsp;44,9nbsp;1293nbsp;912

155.6nbsp;44,9nbsp;1388nbsp;977

155.6nbsp;45,6nbsp;1558nbsp;1082 \'

155.7nbsp;45,7nbsp;1200nbsp;900

155,5nbsp;48,1nbsp;1254nbsp;854

155,4nbsp;54,9nbsp;1350nbsp;876

\') MacLeod. Studies of the Normal Basal Energy Requirement. New-
Yorkcity, 1924, bid. 18 en 19.

tObOfcOtObJlsPH^hiquot;

►-HI—I^H-lt;)—(^I\'SK\'^h-II—lir\'Si\'S i—if\'Snbsp;^ h-i

HHh-HHH-^l-Hr^HH^HHMI^I—(I—II—IH-I^

WtOlOtOtOtsStObJH\',

MCSQO«! «.MMOOM

Gewicht

pCNONrfNOJCocobccotoojj^NCotoojfcOH\'to

oooolt;xgt;cntn^lt;ncTcooocn#s

-.1 CR I co ^ C5 C5

C^ 05 Oti c^
O to 00 O

coc3boco#s| bjtp^hp^oii I I j^ootohp^rocoi toooicico

CD O itN 00 co H» CD
ts3 O CO CO CD

H»nbsp;H\'

cocoH^\'toh^ococo

gt;CNCocootocn-cicDUTOoocoaxitgt;oo

ft- -nbsp;—^ tv v ---- ^^^ w * kj^ \'w\'nbsp;w \\ h*^nbsp;—-jnbsp;—i-

0JCJ^Hgt;■C000agt;COC0tOCJ^tOh^C^^^!^^CD^C^C0 00C»^^gt;Q0Hgt;•a^C04^gt;

COOOOOCOOOCDOOCO

CD \'l ^ CO 05

I

. . . , M I.....

cooo^h^pjpNK\'Coopai^cowo

^NSCO^CriCOÖ^tsSCOCO

^^ ^^nbsp;^o

O^ O^ O^ O^ O^ O

O ^o
o^

lt;1

05 tn

pissoocopppj-^^
óoisJÓD^bibjCD^J^

^ ^ O ^ ^ lt;1 lt;1

Cn Cjx CTT Oi C73 en en
\' \' \' O cn co

In5 00 co P -J
4N ^ 00 GO \'l

p ^ p

Schatting

tOtObOtOtOlOh-^k^
Ul^COlsSt^OCOOO

M lt; lt;

^ W

XQQlt;XX

k^ kn ^nbsp;i—i i—( (

I—I Mnbsp;I—I I—I K^

I—I hH HHnbsp;HH t—( KS

Hi.

Oud

m bs w

^ ^ ^ \'l Ol co quot;i quot;i co

K-nbsp;hi- ^ ^^

I cooitocsco\'i Cicgt;óoui

■^ICSO^CTiCnCTOi

^ quot;l co ^

H\'^j^COtOCniO^OJOi

ostocntococnco\'i ósóoco\'i öióoóoóo\'i \'i ró\'i Üp^Üs\'

h^ H»

•lt;i^itgt;OKgt;a50ocDtooocoo5fP^cocncococrjco

■ — — «^^^^^^ooococooococococo

I \'l c: ö ö CT) ^ \'i

cocococococoocococoooco

■^i^^ai^cscococncocji^oicoocoi co

I ll.l ( l l (

-^^OCOCDOOtfsOOSCOO^

óo hgt;

to Ö5

^ ^ vO ^

o^ o^ o^ o

— ppCTipo-iOObOOCn

Oud

Dreyer

^nbsp;«O ^ ^ »O ■lt;!

05 CTinbsp;CT) 05 cn Oi CT)

^ ^nbsp;^ ^ ^ Ol CJT

W W Ol Oi co --a \'--a

OiOiOiCiCTSCTlCTi quot;O -lt;1
bo 03 bi \'»Sïs rfrs quot;-j Vci cgt;3 \'-a

Tabel IX.