SPECIMEN ANTIQUARIUM INAUGURALE

IISCEIPTIONIBUS SALPENSANA ET MALACITANA.

BCl\'

jruiiiJMwi lai It

QÜOD

ANNUE\'NTE SUMMO WUMINE,

EX AÜCTOEITATB BHCTOKIS 3IAGNIFICI

lACOBI isaaci doedes,

tiieol, doct. bt proe. obd. ,

ampussimi SENATUS ACADEMICI consensu

ET

NOBILISSIMAE FACULTATIS PHILOSOPHIAE THEORETICAE

(JTERARUM HUMANIORÜM DECRETO,

§r0 êradu Jwriuratos

summisque

IN PHILOSOPHIi ÏÏÏEORBTICA BT LITBRIS HITMANIORIBUS
HONORIBÜS AC PRIVILEGIIS

iH AGAÖEMIA RHEMÜ-TRAIEGïiSA

5ITE ET LEGITIME COSSEQUENDIS .

A. ü. XV M. PEBRÜARII, A. MDCCCLXV, HORA III,

ERÜDITORUM EXAMINI SUBMITTIT

lAUEITIÜS YAN LIEE,

Bheno-Traierflnus.

Anbsp;\'^j TraiectiadEhènum,

XJ^tj^quot;)/ TTPis I. VAN BOEKHOYET^.

ijl«

TïTTTMffnenbsp;irrisfoi^aniRfi

il/.

P IA E S 0 R 0 R IS C A R18 8 I M A E

MEMORIAE

PARENTIBUS OPTIMIS

SAORL-M.

peaefatio.

Exeunte m. Octobri mini MDCCCLI prope Hispaniae Meri-
dionalis urbem Malagam, veterum Malacam, repertae sunt duae
tabulae aeneae mscriptionibus latinis ornatae. Harum tahula-
rum forwtam et argumentum primus exploravit inscriptionesque
cum versione et commentationibus Hispanicis edidit peritus illius
urbis Ictus, Bon Manuel Bodrigue? de Berlanga. (1) Cuius
opus cum doctis extra Hispaniam viris innotuerat multorum,
continuo studia excitata sunt ad celeberrimum kocce EpigrapMces
momimeni\'imi accuratissime cognoscendum. Hinc variae Franco-
gallorum et Germanorum de eo prodierunt corwm^ntationes,
quarum neque ultimam fuisse, nec minima tum sagacitate tum
audacia conspicuam esse eam, quae TJieod. Mommsenum aucto-
rem habet, quis cognitis huius viri scriptis miratur ?

Exstant in his Tabulis fragmenta legum nmnicipaliuni. Altera

(1) Estudios sobre los dos bronces encontriidos en Malaga à fines de
Octubre de 1851. Malaga 1853.

vm

eaque maior, quae secundum ipsum, texium, Malacitana vocatur,
in V columnas divisa, continet partem legis (niunicipalisj mu-
nicipii Malaeae a medio O. LI—LXIX. Altera quae pariter
secundum, ipsum. textum Satpensana appellatur, in II columnas
divisa, a medio 0. XXI—XXIX partem continet legis municipii
Salpensae.

Sed qui, factum est, ut ambae Tabulae, licet urbium a se
invicem separatarum leges continentes, uno tamm eodemque loco
rej)erirentur? Qua opportunitate Satpensana in mciniam urbis
Malacae delnta est? Utrum Salpensam seculo V irruentibus
Gothis cedentes, earn secum Malacam abduxermit? An potius
Malacitani ad lacunam, in sua lege mmnicipali supplendam hanc
partem, legis communis petierunt ex Salpensa mature collapsa?
Id prorsus ignora,mms, ideoque ne alteram, quidem sententiam
pluris altera facimus, etsi Momrnsenus hanc, id, est suam , illi
praefert, quam com/mendavit de, Berlanga.

Quod autem gravius, non ignoramus tempus, quo hae leges
municipales compositae ct promulgatae sunt, ijßcitur hoc ex
variis indiciis et quidem ex iurisiurandif orm.ula, quae in utroque
aere eadem invenitur (C. XXV et XXVl Tab. Salp. et C. LIX
Tab. Mai.), ex imperatorum. constitutionibus de civitate Romana
impetranda (C. XXII et XXIII Tab. Salp.), et ex C. XXUIl
Tab. Salp., quo loco sermo est de eo, qui munere Duumviri
fungitur, quando Imperator ipse eo munere fungi non potest.

His locis omnibus memoratur Bomitianus Imperator.

XJtraque igitur lex referenda est ad aetatem Bomitiani, qui
Impera,tor creatus est d. XIII m. Septembris anni LXXXI,
occisus autem est d. XVIII m. Septembris anni XOVI. Ve-

risimile porro est, utramqm leyem in mum mmiicipiorum Saipensae
et Matacae compositam atque promulgatam fuisse ante annum
LXXXIV ; Imperator erdm Domitiamis subßnem anni LXXXIV
accepit cognomen Germanici, quod cognomen servavit ad mortem.
Hoc vero cognomen in aere nostra non raemoralnr. Statuere
igitur licet leges, quae inveniwntur in aere Salpensano et Ma-
lacitano pertinere ad primum, imperii Dowdtiani tempus easque
ante annum LXXXIV fuisse compositas.

Hquidem, cognitis his Tabulis lectisque mrormn doctorum de
iis commentationibus, utilissimmn inde peti posse censui ad
summos in Literis honores consequendos Bisputationis argumen-
tum. M hoc quidem omnium maxime mea scire intererat,
num. quid conferrent illae ad instituia civitatis Homanae accu-
ratius cognoscenda. Itaque sedulam Tahularum, inscriptionibus
explorandis oper am dare coepi, nihil metuens ne ab impostore
deciperer. Nam licet eruditissimus Francogallus Ed. Laboulaye
de Tabidartm a,utkentia dubitaverit, Thilologorum et Ictorum ,
qui in iis elaboranmt, neque praeter eum quisquam , quantum
scio, eas spurias pronunciavit et illius argumenta ita refutata
sunt a doctissimo populari Giraud, ut nullum duhium sit, quin
flrmo nitamur fundamento.

Simplicissima est huius Speciminis divisio. Duobus enim. (Ja-
pitibus utriusque Tabulae argmnenta singillatim exponere conabor,
ut quanti eae nobis faciendae si.nt quodammodo inielligaiur ; quibus
Capitibus cur praemittatur disputatio de m,unicipiis aetatis impera-
toriae, infra apparebit. Ceterum wt iis, quibus Tabulas praesto
non sunt, gratum facerem, ipsa,s describendas et opusculo meo
addendas curavi.

\'Prmsquam vero ad ipmm argimentum accedam, super est,
quod mihi est itmmdissimim,, ttf carissimis Literarmn praecep-
toribus gratias agam, quas possim., ruaximas. Multis mminihiis
Vos, Viri Cl. bene de me meruistis. Quamobrem ut vivaUs
felices diugue multis studiorum duees sitis, ex ammo precor.

Doleo autem. vehementer, in numero vestro meum me demderare
Literarum Graecarum, et Latinarum Praeceptorem, mrum inprimis
doctum et l)omm. Hum quoti.escum.que cogito, Wytlenèachii de
Ruhnhenio verba in praeclarum virum. transféra-.

Te, O karsteni, et mrtutum tuarum, r,ieditatione et bene
factorum grata recordatione perpetuo celebrabimns.

cois^specttjs.

CAPUT I.

Pag.

PUITNE \'XEMPOJaE IMPEEATOBÜM DUPLEX MUJSICIPIOBUM
GENUS P ...............]

CAPtJT II.

TABULA SALPEJiSANA

§ 1. De civitate Eomana per magistratum consequendanbsp;28

§ 2. De potestate, manu et mancipio......32

§ 3. De iuribus libertorum retinendis......40

§ 4. De tutorum datione..........

§ 5. De servorum manumissione........49

§ 6. De praefectis.............53

§ 7. De duumviris, aedilibus et quaestoribus ...nbsp;58

CAPUT III.

TABULA MALAOITANA ............67

§ 1. De nominatione candidatorum et de comitiis

habendis..............67

Xll

Pag.

§ 2. De incolarum suflragia ferendi iure et de iis,

qui magistratus creari possunt......74

§ 3. De suffragio fereudo atque de his, qui suffra-

giorum numero pares erunt.......77

§ 4. De comitiis non impediendis, de iureiurando,
deque pecuniae communis cautione a candidatis

praestanda.............84

§ 5. De patrono cooptando et de aedificiis non de-

struendis..............89

§ 6. De locationibus............95

§ 7. De obligatione praedum, praediorum et cogni-

torum...............100

§ 8. De iure dicundo e lege dicta praedis praedibusque

vendundis atque de multa........105

§ 9. De pecunia communi municipum deque eorum

rationibus et de constituendis patronis .... 110
§ 10. De iudicio pecuniae communis.......114

EÏILOamp;ÜS................115

QXTAESTIOÏTES...............121

CAPUT I.

Fnitne tempore Imperatorim duplex munici-
piorimi genus ?

Sic, repertis Inscriptionibus Hispanicis, nonnemini
statuere placuit, praeeunte Tbeod. Mommseno. De ho-
rum sententia municipiis civium Eomanorum tunc ac-
cesserunt municipia Latina.

Et hue quidem retulerunt Malacam et Salpensam,
quae municipia Latina appellarunt.

Talia autem municipia antea nobis prorsus fuerunt
ignota, quia nullus veteruna scriptorum de iis men-
tionem fecit, contra horum fide haud alia fuisae esisti-
mabantur quam civium Romanorum municipia, quae

quidem vario tempore variis usa sint iuribus, cuncta
autem mains minusve habuerint civitatis ßomanae
ius.

Antequam igitur ea indagemus, quae Salpensanorum
et Malacitanorum leges municipales attulerint ad sin-
gula civitatis Romanae instituta melius cognoscenda,
operae pretium erit sententiam explorare, cuius vis
ad universum pertinet argumentum.

Itaque Mommsenus (1), quem novae illius et veterum
scriptornm testimoniis contrariae de municipiis senten-
tiae auctorem esse significavi, duas praecipne ob cau-
sas municipia Salpensam et Malacam civitates Latinos
fuisse contendit. Latinitas autem borum municipum
eadem illi fuisse videtur, quae Graio et Dlpiano nota
erat et coloniariorum Latinorum. dicitur.

Hanc sententiam commendarunt Huscbkius, (2)
Rudorffius (3) et Zellius (4). Alii vero dubii baesernnt
quidnam bac in re esset statuendum. In bis est

(1) Die Stadtrechte der Latinischen Gemeinden Salpensa und
Malaca in der Provinz Baetiea. Quae commentatio, separatim
édita Lips. 1855 , exstat in Abhandl. der Königi. Sachs. Gesells.
der Wissenschaften III, 475.

(21 Gains. Beiträge zur Kritik und zum Verständnisz seiner In-
stitutionen. Leipzig, 1855 pag. 14.

(3. Köm. Rechtsgesch. 1,35, De maiore ac minore Latio ad
Gaium 1, 95 , 96 disputatio critica. 1860.

(4) Supp. z. Handb. der Rom. Epigr. 7.

Laboiilaye (1). Dirksemis vero putat, Salpensain
fuisse civitatem Latinam, sed de Malaca non diserts
opinionem suam exponit. (2)

Eandem autem sententiam, uti haud pauci impro-
harunt antiquitatum Romanarum peritissimi viri., ita
hand facile fuit, qui Mommseno vehementins ad-
versaretur veteremque de uno municipiorum genera
sententiam disertius propugnaret quam Augustus Wil-
helmus Zumptius. (3)

Itaque audiamus utramque partem.

(1)nbsp;Les Tables de Bronze de Malaga, Paris 1856, p. 3, ubi
legimus : „Ces deux lois , supposent que les deux cités ont le jm
Lata ou plutôt je ne sais quel droit plus favorable que l^jm La Iii,
sans être encore le jus civitatis.quot;

(2)nbsp;Ein Beitrag zur Auslegung der epigraphischeu Urkunde einer
Städteordnung für die latinische Bürgergemeinde zu Salpensa : in
Abhandl. der Königl. Akad. der Wissenschaften zu Berlin 1856.
pag. 679. Yerba eius haec sunt :

„Uns genügt es, die thatsächliche Charakteriseruug von : municipes
municipii Flavi Salpensani, qui Latini erunt, und die Bezeichnung
der Beamten dieser Commune als Latinen, welche mittels des be-
kleideten Municipalamtes zum Besitz der römischen civität gelangen
können, durch die Textesworte der Gesetzesurkunde gesichert zu
sehn. Wir glauben demnach jedenfalls Salpensa als eine latinische
BürgerGemeinde fassen zu dürfen und lassen, bezüglich Malaca\'s,
das Postulat einer Stadtgemeinde mit römischem Bürgerrecht, nebst
latinischen Beisassen, vorläufig durchaus zur Seite liegen.quot;

(3)nbsp;Studia ßomana sive de selectis antiquitatum Romanarum capi-
tibus commentationes quattuor. Berolini 1859., pag. 269 sqq.

Mirari sxibit, Mommsenum plxiribus locis tam asse-
veranter loqui, eins opinionem ut nullis dubiis obno-
xiam esse putes. Argumentorum autem, quibus nova
sententia imprimis nititnr, alterum ad ea pertinet In-
scriptionum instituta, ex quibus sponte sequatur, Ms
municipiis defuisse ius civitatis Eomanae: alterum urget,
leges mu.nicipales memorare municipes Latinos. (1)

Ad Vespasiani usque tempora, ait scriptor, Malaca
fuit civitas foederata, Salpensa autem, ut verisimile
est, stipendiaria.

Sed Vespasianus ut ceteris civitatibus, quarum in-
colae nondum erant cives, ita Salpensae quoque et
Malacae ius Latinitatie dedit.

Malaca et Salpensa ab illo inde tempore, secundum
Mommsenum, mtmici^pia, et Flavia quidem cognomine,
appellari coepta sunt, in memoi\'iam iuris Latinitatis
a Fl. Vespasiano dati.

Cum bis, indice Mommseno, conveniunt ipsae liae leges
municipales; afferuntiir ab illo C. XXIX tabulae Salpensa-
nae et C. LIV tabulae Malacitanae ; quae capita probare
perbibentur, municipia non semper habuisse civitatem

(1) Mommsen 1. 1. 399, § 1.: „Dass das gemeine Recht der
Salpensaner und Malacitaner die Latinität, sie selbst latinische
Bürger waren, folgt ebenso bestimmt aus den anderweitig über
die Gemeindevei-fassung dieser beiden Städte zu ermittelnden That-
sachen, als aus den Tafeln selbst.quot;

Romanam, incolas praeterea eorxim mnnicipiorum, Lati-
nitatis legibus subiectos, ius Latinitatis per se babnisse.
Pariter C. XXVIII aeris Salpensani id probare af-
firmatnr. Q,no loco legimus: Municeps, qui La-
ünv,s erit ; deinde haec verba occurrunt : uti cpti
opt\'mio iure Latiui lihertini erimt, Hoe ins Latinita-
tis a Vespasiano originem ducere, ex Ms etiam tabulis
sequi Moinmseiio videtur: namque ab illo demum tem-
pora aliquem, qui magistratu quodam functus esset in
civitate sua Latinitate donata, ins civitatis Romanae
adipisci potuisse. — Oeternm Latinitatem. illam, quam
Mommsenus his municipiis adscribit, esse Latinitatem
Latinorum coloniariorum, qnalem norunt Graius et ül-
pianus, supra indicavimus.

Haec Mommseni argumenta ceteris quoque placent
eiusdem sententiae propugnatoribus, quorum praecipne
Rudorffium andire operae pretium est, quia hic, lecta
Zumptii commentatione, banc quaestionem pluribus
persecntns est. Opportunitas ei fuit mntilus Graii locus
1, 95, a Niebuhrio inde saepe tentatus, quem locum
Rudorfîius recte a Mommseno restitutum esse censet
et convenienter cum Inscriptionibus Malacae repertis :

Omissa iam de duplici Latio qnaestione, videamus
quid hic scriptor alferat ad dnplex mnnicipiornm genus
probandnm. Primum citat Plinii locum: „Latini iuris
Buganeae gentes — ex iis Trinmpilini, Camnni com-

WÊm

pluresque similes finitimis attributi municipiis, —Cot-
tianae civitates -- (Latio donatae) attributae mu-
nicipiis lege Pompeiaquot;, tum sic pergit: (1)

„Quae quum ita sint, vix operae foret quaerere:
ipsine municipes M. et S. Latio donati fuerint, an at-
tributi tantum nescio qui Malacae et Salpensae populi,
nisi vir clarissimus Aug-. Wilb. Zumptius, proposita sub-
tili hac de re disputatione efficere tentasset, ipsa muni-
cipia Flavia civium Romanorum fuisse et omnino impera-
torum aetate non duo, diverse iure quae essent municipi-
orum genera, sed, quae fuit ante reportas leges Flavias
municipales communis virorum doctorum opinio, unum
genus civium Romanorum statuendum esse. At enim
attributorum municipiis Flaviis populorum, nulla in
quoquam monumento nec vola, quod sciam, nec vesti-
gium exstat, — Ipsos vero municipes Latinos fuisse,
quidquid contra dicat vir doctissimus, ratio manumit-
tendi apud duovirum servi facit.quot;

Et hue quidem redeunt argumenta eorum, qui ad
quaestionem hoc capite propositam affirmando respon-
derint. lam audiamus, quid Mommseni sententiae
Znmptius obiiciat, acerrimus idemque doctissimus eius
adversarius.

Hic igitur disputât ita, ut non tantum novam de

(I) De mai. ae. min. Lat. 19.

mimicipiiis opinionem refellere, verum etiam Salpensae
Malacaeque ius explicare conetur. (1) Quamobrem in
haec tria inquirit :

Num ex veterum, fide dignissimorum, scriptorum
testimoniis duhium esse possit de municipiorum mre
civitatis Romanae Domitiani tempore :

Utrum tabulae Salpensana et Malacitana aliquid ha-
beant, quod deterius municipiorum illorum ius denotet,
itaque cum ceteris de municipiis testimoniis pugnet :
An cum his ius ipsum, quod eo tempore in Hispa-
nia, et quidem Malacae et Salpensae valebat, pugna-
re videatur.

Omissa, quae hue non pertinet, quaestione de
municipiorum origine et conditione antiqua, rem
ipsam sic aggreditur. Si in provinciis, ait, iuris
alicuius vestigia inveniri putarentur, hand iniquum
foret postulate, ut eiusmodi iuris fons et origo in
adulta civitate Romana ostenderetur, quia imperatores
de novo iure condendo minus cogitarunt quam de iure
veteri vel servando vel extendendo. Num ante legem
luliam, qua lege civitas fiomana omni Italiae data est,

(1) Stud. Rom. p. 269, ubi comment, exstat h. tit. de Malacita-
norum et Salpensanorum legibus municipalibus in Hispania nuper-
repertis. De hac commentatione egit I. A. C. Rovers, ie: Aantee-
keningen der sectie voor Letterk. en Wijsb, van het Prov. ütr. Ge-
nootsch. van K. en Wet,, Junij I860.

mm.

unmn afferri potest oppidum, quod Latinitatis iure
cum uteretur, municipii simul nomine fuerit appella-
tum? Post legem autem luliam Latinitas non ita
mutata est, ut quod nomen prius eiusmodi oppidis
non conveniebat, idem nunc conveniret.

Haec dicta Plinii testimonio confirmantnr, qui
paene aequalis, paucis annis ante latas bas leges mu-
nicipales mortuus est. Si cui nota erat Hispaniae
provinciae constitutio, ei profecto haec nota esse debuit
fuerat enim huius provinciae procurator, cui praeterea
omne imperium Romanum describenti publica rerum
monumenta praesto fuerunt.

Historiae Naturalis tres imprimis loci hue referun-
tur, ex singulis Hispaniae partibus desumti :

„In Baetica,quot; inquit Plinius „sunt CLXXV évitâ-
tes : in iis colonim IX, municipia VIII, Latio antiquitus
donata XXIX, lihertate VI, foedere HI, stipendiaria
CXX.quot; (1)

Seiung-it itaque Plinius municipia ab oppidis, quae
antiquitus, i. e. inde ab Augusti aetata, Latina erant. (2)
Hoc Plinii loco laudato, rogat Zumptius: „Quis
igitur in divisione, ubi oppidorumgenera distinguenda
sunt, municipia et Latina oppida ita iuxta poneret, si

(1)nbsp;in, I, 7.

(2)nbsp;Zumpt, Comm. Epigraph, t. 198.

illa non modo civium Romanorum, verum etiam Lati-
nornm esse possent ? Hoc quidem contra omnem ratio-
nem est, primaque dividendi lex haec est, ut, qnae
totnm complecti possint, ea ne tamquam in partihus
constituas. Gertum igitur hinc est, municipia et Latina
oppida ita fuisse diversa, nt qnae Latii ius haberent,
nullo modo essent municipia, qnae municipia, Latini-
tate non uterentur.quot; (1)

Quodsi qnaeritur, quae fuerint municipiorum iura,
hoc quoque manifestum est ex Plinio, oppida Hispa-
niae Tarraconensis recensente (2): „continet,quot; inquit,
„oppida OLXXIX, in iis colonias XH, ojppida eivium
Hormnomm XHI, Latinorum veterum XVHI, foedera-
torum unum, stipendiaria OXXXV.quot;

Hîc deest vocabulum mtmieipiv/m, sed legimus verba
oppida civium Bomamrum eodem loco eodemque ordine,
quo prius, hoc est inter colonias et oppida Latina.
Atqui nulla, praeter municipia, sunt oppida, quae se-
cundo post colonias loco veniant, nulla praeterea, quae
oppida Latina dignitate proxime praecedant. Ergo
Baeticae municipia non alius generis sunt, quwa oppida
civium liomanortm Tarraconensis.

Qua de re si cui nondum persuasum sit, omne dubium

(1)nbsp;Stud. Rom. 375.

(2)nbsp;III, 13, 18. ed. SilHg,

tollet tertlus Plinli locus, ubi baec dicit deLusitania:
„coloniae sunt quinque, wmicipium civium Bomamrmi
tmwm, Latii antiqui tria, stipendiaria XXXYI.quot; (1)

Dicitur quidem a Mommseno ceterisque, ipsum illud
municipium civkm Rommiormn contrarium ostendere,
quippe quibus verbis Plinius non usus esset, nisi exsti-
tissent municipia civium non Romanorum, b. e. muni-
cipia Latina.

Verum respondet ille: num igitur genitivus, quo
ad explicandam rem aliquam utimur, semper ge -
neris diecrimen indicet necesse est? Sed fac, bunc
genitivum generis discrimen indicare „num conse-
quetur,quot; ait Zumptius, „ut imperatorum Domitianique
tempore municipia, quae Latinitatem baberent, sint
appellata? Certe non videtur.quot; (2) Praestare censet,
verba civium Romanorum habere pro reliquiis prioris
aevi, cum nulla quidem erant municipia Latina, non
omnia tamen ime civitatis Romanae fruebantur, quam
ex bis verbis efficere, alterum genus municipiorum
Latinitatem habuisse.

Summa huius disputationis hue redit: Plinii, aucto-
ris idonei, testimonio confirmatur sententia de uno
municipiorum genere.

(!) IV, 32, 117.
(2) 1.1, 276.

Hinc scriptor ad hanc pergit quaestionem, nnm in
ipsis illis tabulis Hispanicis quid sit, quod Salpen-
sam Malacamque et municipia fuisse et Latinitate tan-
tum, i. e. détérioré iure, usas esse ostendat?quot;

Est sane gravissima quaestio. Nam parvi facienda
essent omnia, quae ad sententiam de uno municipio-
rum genere tuendam allata sunt, si ipsae Inscri-
ptiones aliquid haberent, quod cum iis, quae aliun-
de de municipiis novimus , non conspiraret.

Non admodum difficile est, ex his legibus munici-
palibus cum aliqua saltern veri specie opinionem de
duplici municipiorum genere eruere, imo vero hae
tabulae impedire forstasse non videntur, quominus
omnia illa oppida Latinitate usa esse credas. Sed ne
hac veri specie te in errorem duci patiaris, iustam de
manicipiis notionem habere plurimum refert. Nam si
pûtes, in oppidis illis propter ius civitatis Romanae,
quo donata erant, nullos omnino fuisse nisi cives
Romanos, irritus erit, qui ad difficultates tollendas
impendetur, labor.

Itaque „de Latinitate,quot; ait Zumptius, „illud imprimis
tenendum erit, ne gt; si qui vel Salpensae vel Malacae
reperiantur fuisse Latini homines, ideo omnes mu-
nicipes eodem iure fuisse Latinitatemque omnino cum
municipii ratione congruere existimemus.quot;

In civitate Latina, ut constat, non omnes Latino

iure regebantnr. Etenim, ne dicatur de familiis non-
nullis illnstribus, quibns in oppido, Latinitate donando,
iam inde ab initio civitas data fuerat, baec régula va-
lebat : „ut qui in sua quisque republica magistratum
gessisset, civitatem Romanam consequeretur.quot; Itaque
in eiusmodi civitate, propter annuam sex magistratuum
(II virorum, II aedilium, II quaestorum) mutationem,
genus quoddam hominum oriri necesse erat, quod iuris
conditione ceteiüs civibus praestaret.

Quod igitur in civitatibus minoris ordinis fieri so-
lebat, id in maioris ordinis oppidis procul dubio locum
habuit. In coloniis enim, quae ius civitatis ßomanae
habebant, praeter cives Romanos alii aderant, qui de-
teriori erant iuris conditione. (1)

Idem accidit in municipiis illis, de quorum civitate
Romana nemo unquam dubitavit. Apud Plinium enim
variis locis (2) haec leguntur:

„Latini iuris Euganeae gentes — ex iis Triumpilini,
Camuni compluresque similes tinitimis attributi muni-
cipiis, — Cottianae civitates (Latio donatae) — at-
tributae municipiis lege Pompeia.quot; (3)
Itaque in Italia municipia, quorum civitas Romana

(1) Liv. XXYIII, 29.

(3) III, 20, 134, 135 , ]38.

(3) Vid. Zumpt, 1.1. 286 . 387.

illo tempore nihil habet dnbitationis, coniuncta sunt
cum civitatibus minoris ordinis, sive potius hae, La-
tini iuris nominatim dictae, illis sunt attributae ; unde
duplex exstitit in iis municipiis genus hominum, alte-
rum civium Eomanorum, Latinorum alterum. Ex Italia
autem translata haec sunt in provinciarum municipia.
Quibus diligenter expositis, Zumptius quaerit: (1)

„Hoe cum ita esset Sagunti, nonne in Hispania
Baetica Malacae et Saipensae, quamvis et civitate ßo-
mana uterentur et municipia rite appellarentur, ita
potuit instituta esse respublica, ut eius non modo
cives Romani, sed etiam Latini iuris homines essent
participes ?quot;

Utrum Malacae et Saipensae aliter se res habuerit,
iam in disceptationem venit, agitque Zumptius de illis
harum Inscriptionum constitutionibus, quae imprimis
pugnare cum omnium municipiorum iure civitatis Ro-
manae perhibentur.

Mommsenus, quique eum sequuntur, primum ut
vidimus, in hac qnaestione, spectarunt tabulae Sal-
pensanae C. XXVIII, in quo agitur de servomm mami-
missione apud H virum. Ibi legimus :

„Si quis municeps municipi Flavi Salpensani, qui
Latinus erit, apud lIvir[os] , qui iure dicundo

(1) 1. l. 389.

praeenmt eius municipi, servom suom servamve suam
ex Servitute in libertate[m] manumiserit liberum li-
beramve esse iusserit, — liber esto — libera esto, uti
qui optumo iure Latini libertini liberi sunt eruntquot;.

Hic igitur de mmdcipe quodam Latino in municipio
Salpensano sermo est. Manumittit municeps hic Latinus
servum suum iure legitimo, qua quidem manumis-
sione efficit, ut in libertum suum ius Latinitatis con-
férât. Quid itaque inde sequitur? Mhil aliud, nisi ut,
quemadmodum in ceteris municipiis, ita et Salpensae
municipes affuerint Latini, horumque commodis hac
lege cautum fuerit; quorum ratio carte habenda erat,
quia Latini etiam hac parte a reliquis municipibus
diversi erant.

Deinde affertur C. XXIX aeris Salpensani , quo
enumeratis iis, quae in tutorum datione requiruntur,
legislator ait:

„Qui tutor hac lege datus erit......tam iustus

tutor esto, quam si is civis Romanus et adgnatm pro-
xumus civis Romanus tutor esset.quot; (1)

Ut in C. XXVIII commemoratur municeps Latinus,
ita etiam hic civem Latinum spectari, huius et civis
Romani aequatio ostendit. Probant ilia verba, Salpensae
plura municipum, iuribus inter se diversorum, genera

(1) Mommsen. Die Stadrechte, 401.

adfaisse; fuisse vero aliquaudo, et imperatorum qui-
dem temporibus, municipia Latina ex verbis illis con-
cludere non licet.

Tum a Mommseno respicitur 0. LIY tabulae Mala-
citanae, quo agitur de iis, quorum praesidem comi-
tiorum, si qui muneribus fungi velint, rationem ha-
bere oportet. Excluditur praeter ceteros:

„Quive in earum qua causa erit, propter quam, si
civis Romanus esset, in numero decurionum conscri-
ptorumve eum esse non liceret.quot;

Ecce iterum iussum aliquod legis, eorum causa scri-
ptum, qui non sunt cives Romani, quos nunc quidem
Malacae adfuisse videmus. Qui si honore et dignitate
augeri cupiunt, non prohibentur, dummodo ne tali
sint conditione, quae ad minuendum munus, quo fungi
velint, pertineat. Ad cives, h. e. ad cives Romanos nihil
pertinebat eiusmodi institutum : hos enim spectabat lex
lulia municipalis, a Mio Caesare, praefecto morum,
perlata; qua cavebatur, ne qui iudicio infami condem-
natus esset, quive eum quaestum, ex quo aut infamia
contraheretur, aut in odium hominum incurreretur,
exerceret, in curiis eorum oppidorum esset, quae civi-
tatem Romanam haberent. Quodsi quis Malacae ea
esset conditione, qua cives Romani decurionatu exclu-
debantur, in hune minoris conditionis hominem, Lati-
num, idem in posterum statutum est.

Zumptius, Ms Mommseni argumentis diiudicatis,
haec inquit: (1) „Mque haec quidem sunt de iure ipso-
rum municipum; reliqui sunt duo loci de decurionibus
et de incolis, qui quid de universi municipii iure
doceant, videndum est.quot;

Quod ad decuriones attinet, borum nomine scriptor
maximi momenti esse censet argumentum C. XXV
aeris Salpensani.

Alter Duumvirorum qui municipium relicturus est,
„neque eo die in id municipium esse se rediturum
arbitrabitur,quot; suo loco relinquit praefectum. Ins buic
praefecto concessum ita definitur: „Ei — in omnibus
rebus id ius eaque potestas esto praeterquam de prae-
fecto relinquendo et de civitate Bomana consequenda,
quod ius quaeque potestas bac lege Ilviris qui iure
dicundo praeerunt datur.quot;

Ex boc igitur capite, unde discimus, praefectum a
IIviro relictum, civitatem Romanam non acquirere,
Zumptius haec elficit:

„Civitatem Romanam, quam reliqui magistratus
Salpensani si ante non habuerunt, honore gerendo
accipiunt, soli illi praefecti pro Ilviris non consequun-
tur: qua in re certissimum testimonium est, cum praefecti

(1) l.I. 383 sqq.

ex decurionibus fiant, partem decnrionnm ciyitate Ro-
mana caruisse. Erant igitnr decnrionnm duo genera,
prius eomm, qui honores gesserant, qui sive origine
cives Romani erant, sive non erant, civitate tamen
Romana uterentur, alterum eorum, qui honores non
gesserant, qui pedarii appellantur; ex his alii origine
cives Romani erant, alii carebant civitate, qnos La-
tini iuris fuisse sane probabile est.quot; (1)

Hinc ducimur ad C. LUI tabulae Malacitanae,
ut inde probetur, duo quoque civium genera in mu-
nicipiis inveniri, quorum et conditiones et usus lege
municipali regerentur. Ostendit enim Zumptius non
solum inter municipes, sed etiam. inter incolas, tum
cives Romanos tum Latinos fuisse.

Hoc capite praesidi comitiorum, quae magistratibus
creandis habentur, praescribitur :

„Ex curiis sorte ducito unam, in qua incolae, qui
cives Romani Latinive cives erunt, suffraginm ferant ,
eisque in ea curia suffragi latio esto.quot;

Incolis igitur, qui cives Romani vel Latini sunt,
haec lex ius quoddam concedit, ex quo in una curia,
sorte ducta, suffragium magistratuum creandorum causa
ferre iis licet.

(1) 1.1. et Comment, epigr. 1, 130,

Itaque hae Inscriptiones docent, distinguendos esse
inter se municipes, tum etiam decuriones, denique
inter incolas unius eiusdemque municipii discrimen
esse.

In his omnibus num quid est, quod cum munici-
piorum civitate Romana pugnet? Nonne hi Tituli ea
tradunt, quae cum scriptorum veterum testimoniis de
municipiorum sub imperatoribus conditione optime con-
veniunt ?

Et bisce quidem enucleatis, Zumptius de tertia, quam
sibi explicandum proposuerat, quaestione agit ; utrum
cum veterum scriptorum testimoniis coniungi possit
omnis in Hispania iuris conditio, nominatim in mu-
nicipiis Malaca et Salpensa. Ingenue autem fatetur,
in hac disquisitione nonnumquam ad coniecturas, quibus
ad id quod maxime verisimile est pei-veniatur, confu-
giendum esse. Cardo rei vertitur in primis C. XXII
aeris Salpensani verbis.

„ Q,u% quaeq^we ew hac t^ege ej^ve edicto imperatoris
Caesar in Angusti Vespasiam imperatorisve Tili Caesaris
Angusti aut iwperatoris Caesaris Augusti Domitiani patris
patriae civitatem Romanam consecutus consecuta erit, is
ea in eius, qui civis Romanus hae lege factus erit, potestate
manu rmncipio, cuius esse deheret, si civitate mutaiiis
mutata non esset, esto.quot;

Iterantur fere haec verba sequenti capite; in aere

Malacitano quoque saepius couimemoratur „haec lexquot; (1)
Una igitur lex et dm edicta (hoc enim apparet ex
verho aut) maximam in illorum oppidorum conditione
vim hahuerint necesse est.

Hanc legem cum Mommseno et Huschkio (2) legem
Fla,viam appellare, quasi solus eam promulgasset
Domitianus, difficultatis aliquid habet, quae iuncta
est rationi, qua post Tiberium leges ferri solebant;
nec, si agitur de provinciarnm rebus, praetermitten-
dum est discrimen inter provincias imperatorias, i. e.
provincias Caesareas, in quibus pro arbitrio agebat
Princeps, et senatorias, i. e. provincias populi.

Baetica autem, in qua Malaca et Salpensa sitae
erant, provincia fuit senatoria; senatus igitur auctori-
tas, quantaecunque fuerint in ea re Domitiani partes,
abesse non potuit. (3)

Duorum edictorum, de quibus hic loquimur, alteram
a Vesp asiano et Tito, alteram a Domitiane Gst promul-
gatum et, uti quidem veri simile est, cum censorum

(1)nbsp;Quid verbum lex illa aetate signifleet, quid intersit. inter
legem et edictum, docent:

Mommsen, Die Stadtrechte. 390—-396. Zumpt, Stud. E.om. 388
sqq. Dirksen , Rechtsgel. Abhandl. 680 sqq.

(2)nbsp;Gaius. Beiträge zur Kritik, 14.

(3)nbsp;Giraud, Les Tables de Salpensa et de Malaga, 31. Zell,
Supplement. 7.

munere fnngerenttir; quod munus Vespasianus, cum
Tito filio collega, gessisse legitur circa annum LXXI
—LXXIY, Domitianus autem, secundum nummos
publicos, ante annum LXXXV illud gessit, cum a
Senatu titulum censoris perpetui accepit. (1)

Iam vero oritur gravis quaestio, quodnam fuerit
edictorum illorum argumentum, quomodoque ipsa a
se discernenda sint edicta.

In virorum doctorum dissensione Zumptius post-
quam Huschkii de Ms edictis sententiam refutavit,
haec ait:

„In edictis id carte inerat, quo status Salpensanorum
mutaretur. Nam lex uhicunque in his tahulis Hispanicis
commemoratur, ad magistratus creandos, ad comitiorum
rationem, ad potestatem magistratuum, ad alia similia,
quae in republica Salpensana vel Malacitana sunt, per-
tinet, edicta his duobus locis oommemorantur, ubi de
consequenda civitate Romana agitur. Iam Vespasianum
tradit Plinius nat. hist. Ill, 30, quiiam citatus est, urii-
versae Hispaniaa Latium tribuisse, quod cum carte etiam
ad Salpensan Malacamque pertinuerit, nonne prohahile
est esse hoc ipsum, quod quaerimus edictum, ex quo

(1) Suet. in Vespas. 8. Censoriuus, de die natali. Plin. Hist.
Nat. III, 5, fi6. VII, , 163. Eckhell, Doctrina nurnra. vet.
VI, 397.

Salpensani civitatem Komanam consequi dicnntur ? Sed
si Vespasianus iam tribuit Latinitatem. quid adiecit
Domitianus edicto? Hoe, nisi ad inanes coniecturas
descendere placeat, reperiri non poterit. Nisi forte
ab Domitiano civitatem Romanam adiectam esse puta-
bimus.quot; (1)

Erant in Hispania, ut ex Plinii locis supra allatis
meminimus, oppida inris conditione maxime diversa:
coloniae, municipia, Latio donata, libera, foederata, sti-
pendiaria. In Baetica quidem omnia baec g-enera erant.
Sed haec rerum conditio mutata est: „mwerW, enim
„Risparhiae Vespasianus imperator Augustus, iactatus pro-
cellis reipublicae, Latium, tribuit.quot; (2)

Vespasianus non sua voluntate sic egit. Res enim
novae, quae recentissimo acciderant tempore, eum ad
liberalitatem exercendam incitarunt, sive beneficia
cogitas, a prioribus imperatoribus, Galba et Othone,
vel data vel promissa, qui ambo in Hispania degen-
tes, ibi ad summum pervenerant imperium, ideoque
gratum animum erga incolas significaverant; sive in-
commoda respicis, quae Hispani postea acceperant,
ad quae levanda Vespasianus eos beneficiis affecerit. (3)

(]) 1.1. 309 sqq. Huschke 1.1. 16.

(2)nbsp;Hist. Nat. III. 3, 30.

(3)nbsp;Zumpt. 1.1. 313 sqq.

Yespasianus igitur cum Tito filio censurae munere
fungens eo pervenit, ut Latinitatem toti concederet
Hispaniae, Hoc vero ius dari non poterat iis locis,
quae lioc iure iam donata erant, neque magis oppidis,
quae maioribus etiam iuribus et beneficiis fruebantur,
in quibus certe erant oppida foederaM.

Foederatarum civitatum parvus semper fuit nume-
rus, neque est exemplum ullum oppidi foederati, quod
ad Latinitatem transient. Nec mirum hoc est, cum
vel foederifs cum civitate Momana permutatio, ut con-
stat ex iis, quae Heracleae et Neapoli acciderunt, (1)
raolestiam interdum haberet.

In Baeticae oppidis foederatis secundum Plinium (2)
etiam Malaca fuit. IJtrum Salpensa quoque fuerit, non
constat. Verisimillima tamen est coniectura, ex qua,
propter commemorationem civitatis in tabula Salpen-
sana, Salpensa cum Malaca aequatur. (3)

Sed redeamus ad Vespasianum. Si im Latii tan-
tum oppidis inferioris ordinis usui erat, i. e. stipen-

(1)nbsp;Cic. pro Balbo, 8, 21. ,,Ia quo magna conientio Heracleen-
sium et Neapolitanorurn fuit, quum magna pars in iis civitatibus
foederis sui libertatem civitati anteferret. Postremo haec vis est
istius et iuris et verbi, at fundi popuU, beneficio nostro, non
suo iure fiant.quot;

(2)nbsp;H. N. m, 8.

(3)nbsp;Zuropt. 1.1. 315 sqq.

dianis, quid ceteris datum esse putabimus? Nihilne
iis tributum ? Vix credi potest. Nonnulla quoque
sunt indicia, quae contra probant, oppida saltem La-
tina , fortasse et foederata, ad munieipiorim ordinem
transiisse.

Nullas adbuc invenimus in Hispania iuris muta-
tiones, quae non cum lis, quae veteres hac de re pro-
diderunt, conveniant. Num secus erit in iis, quae de
oppidis Malaca et Salpensa nunc accepimus?

CivitateB minoribus iuribus saepius, ut supra vi-
dimus, oppidis maioris ordinis sunt attnbutae. Id
vero Malacae quoque at Salpensae locum habnisse
verisimillimum est. Romae tribuentes quae ex foedere
tribuenda erant, utriusque civitatis foederatae cives,
suas proprias sequebantur leges, ex quibus sibi solis
et magisti-atus accipere et comitia habere licebat; at-
tributae autem civitates, a quibus haec iura ab erant,
tributa pendebant.

Iam vero accidit, ut Vespaaianus Latimtatem offer-
ret. Haec prodesse attributis tantum poterat, ipsis
Salpensanis et Malacitanis, foederatorum oppidorum
(îivibus, sola Eomana civitas pretii alicuius erat.

Civitatem Romanam fortasse iis obtulit Vespaaianus,
quam accepisse tamen non videntur, adiectae enim esse
potuerant conditiones, quae iis displicebant.

Qui cum ius illud récusassent, attributi Uli in

ntraque civitate, quamquam in meliorem conditionem
redacti, maximis tarnen emolumentis carebant, quae
alibi cum Latinitate erant coniuncta.

Cum enim cives non essent civitatis foederatae, iure
etiam diversi eraut ab ipsis civibus Malacitanis et Sal-
pensanis, itaque interclusus iis erat ad bonores, per-
que eos ad civitatem Romanam aditus.

Quo propius a civitate illa aberant, eo minus ab
omni se reipublicae communione esclusos esse ferre
poterant. Domitiani vero edictum effeeit, vX foedera-
tis concederetur civitas Romana. Quam postquam bi
acceperunt, mox utraque respublica lege bac munici-
pali constituta est, desieruntque cives a civibus invidiose
separari.

Nova tune exorta est iuris conditio: Malaca et
Salpensa, quarum foederati civitatem Romanam acca-
parant, municipia facta sunt, quae habebant mu-
nicipum. genera, cives Romanos et Äöü^mö«, quorum bis ,
ad honores municipales adipiscendos admissis, iam
facultas data est civitatem Romanam, tamquam sum-
mum. bonum, appetendi.

Quibus in medium prolatis, disputationi gravissimae
bis verbis finem imponit Zumptius:

„Hac ratione nihil in aere Salpensano aut Malacitano
est, quod non explicetur, nihil, quod ab aliis scri-
ptoribus aut aliis monumentis tradatur, quin confir-

metur atque illustretur, neminem denique peccasse
statuimus, ut nostra sapientia stet. Neque hercle hoe
nobis debet obiici, in quibusdam rebus, quae scri-
ptorum testimoniis parum iUustrantur, conieetura nos
esse usos magisque quod probabile quam quod verum
sit protulisse. ld intelligimus ipsi atque initio dispu-
tationis nostrae conimemoravimus ; sed paruin proficia-
mus in nostris litteris, si nulla conieetura admittatur
mathematicorumque more ubique demonstratio postu-
letur.quot; (1)

Audita utraque parte, fatemur nobis reiiciendam
videri Mommseni de duplici municipiorum sub Impe-
ratoribus genere sententiam.

Nam, de nostro quidem iudicio, ipsa neque cum
antiquorum scriptorum de municipiis testimoniis con-
gruit et vero argumentas nititur parum tirmis.

Contra ex his testimoniis nullum dubium esse de
civitate Romana omnium municipiorum Domitiani aetate :
utrumque aes tam Malacitanum quam Salpensanum
nihil habere, quod indicet haec municipia détériora
fuisse iuris conditione, quodve cum reliquis de muni-
cipiis testimoniis pugnet ; non repugnare inter se haec
veterum testimonia et ius ipsum, quod eo tempore
Hispania imprimisque Malacae et Saipensae valebat ;

(1) 1.1. pag. 321.

^mm

haec tria, quae sane in hoc argumente sunt gravissi-
ma , a Zumptio sic exposita esse censemus, ut, licet
in paucis fortasse dissentias, ne eorum quidem, qui
post eum scripserunt, commentationes ad Mommseni
sententiam commendandam multum conferre videantur.

Itaque Tabulae Hispanicae nihil, ut opinamur, in
hac causa afferunt, quod contrarium sit notioni a ve-
teribus nobis traditae: municipia sub Imperatoribus
habuisse civitatem \'Romanam. In qua sententia et alios
et vero Walterum (1) perseverasse magno nobis gaudio
est. Quamobrem hic dxivrjrop aixuvov de Mommseni
opinione usurpare nobis liceat.

(.1) Ges. des Rom. Rechts, (dr. Aufl.) 1860, 1, 479,

CAPUT II.

Tabula Salpensana.

Exposita quaestione universa, perginaus ad utrius-
que Tabulae argumenta singillatim commemoranda.
Quodsi in superioribus interdum ultra probabilitatem
progredi haud licuit , Mc etsi non omnia plana et
expedita esse apparebit, plerumque tamen certiora
afferri poterunt.

Ordimur autem a Tabula Salpensana,

28
§ 1-

BB CIVITATE HOMANA PEH MAGHSTBATUM CONSEQUBNDA.

Hoe argumentum est C. XXI, quod tamen muti-
lum ad nos pervenit; incipit enim a verbo „abierint,quot;
cui Mommsenus ex conieetura haec praemisit :

„Qui Ilvir aedilis quaestor ex hac lege f actus erit,
cives Romani sunto, cum post annum magistratu abierint.quot;

Qua conieetura probata, affirmatur, hos magistrat] -
bus iUis functos civitatem consequi „cum. parentihus
coniugibusgue ac liberie, qui legitumis nuptis quae-
siti in potestatem parentium fuerint, item nepotibus
ac neptibus filio natis natabus, qui quaeque in pote-
state parentium fuerint; dum ne plures cives Romani
sint, quam quod ex hac lege magistratus creare
oportet.quot;

Appäret igitur, non solum ilium, qui erat municeps
Latinus, si duumviratum, aedilitatem vel quaesturam
gesserat, adipisci civitatem Romanam,, sed in huius
iuris communionem totam. venire familiam.

Etiam is, qui imperatoris loco ab ipso imperatore
praefectus vel duumvir creatur, magistratu functus
acquirit civitatem Romanam nec siibi tantum soli, sed
etiara toti farniliae.

Hoc enim C. XXIY legimus:

„Et loco suo praefectum quem esse iusserit, is
praefectus eo iure esto, quo esset, si eum Ilvirumquot;
rel.

Ille vero, qui a Ilviro praefectus I\'elinquitur, hoc
ius non consequitur, Legitur enim 0. XXV:

„Praeterquam de praefecto relinquendo et de civitate
Romana conseqmnda.quot;

Magistratus autem non statim, sed tum demum
civitatem Romanam consequuntur, quaudo munus de-
posuerunt. Quodsi Mommsenus recte coniecit „cwm
-post annum magistratu ahierintquot; videntur illi, quihus
hic honos ohtingeret, munus per totimi annum gerere
debuisse, ii vero, qui anno nondum exacto abierant ,
civitatem RowMnam non potuisse acquirere. (1)

In pugna de loco mutilo in Gaii Commentariis (2)
restituendo vel emendando, ex quo loco nonnullorum
orta est opinio de äwßlici Latii genere, quorum alterum
mains, alterum minus fuerit, non poterant non huius
sententiae fautores repertis Malacae tabulis admodum
gaudere, putantes, in hoc de quo agimus capite, opi-
nionis suae se invenisse praesidium.

Longus essem si hîc enumerarem coniecturas de hoc

(1)nbsp;Mommsen, 1.1, 403 sqq.

(2)nbsp;I, 95, 96.

Graii loco propositas a Niebulirio, Mommseno, Huschkio,
Puchta, Rudorffio aliisque (1). Plerique, ut fieri so-
let, aliquo veterum loco opinionem suam firmare
conati sunt. (2)

Sufficit commemorare, Mommsenum. (3), ceteros,
qui de iure Latii scripserunt, hoc capite tamquaha cer-
tissimo argumento usos esse, perhibentes coniecturas
ad G-aii locum ilium restituendum a se factas cum hoc
ipso capite convenire. Hoc loco, aiunt, est exemplum
maioris Latii: magistratus enim munus deponentes, non
tantum sibi ipsis, verum etiam toti suae familiae ci-
vitatem Romanam adipiscuntur. Quodsi contra sibi
soUs civitatem Romanam consequuntur, adesL Latimn

(1)nbsp;Vid. Niebuhr, Rom. Gesch. (ed. 2a) II, 92, n. 163.
Radorff, de mai. ac min. Lalio ad Gaium 1, 95, 96. Haschke ,
Gains, 3—-24. Walter, Rom. Recbtsg. I, 334,

(2)nbsp;Cff. Cic. ad Attic. V, IL Asconias in Pison., 3 ed. Orell.
Appianus II. 36 : „ouot xar* Irog iipyoi/ iyiyvovro \'Pwftat\'wv
TiroViTatquot; to^s yocp irsy^uu to ActTeov.quot;

(3)nbsp;Ratione habita Capitis XXI, sic loquitur pag. 405 1.1.
„Den Begünstigten ward das Biirgerrecht nicht bloss für ihre
Person erworben, sondern auch ihren Aeltern, Frauen and
eheleiblichen, nicht aber den adoptiven Descendenteii inderGewah,
so dass also das den spanischen Gemeinden zuständige latinische
Recht dasjenige war, welches die Juristen der Kaiserzeit das grös-
sere Latium nannten, im Gegensatz des kleineren, welches das Bür-
gerrecht nur inäimäuell verlieh.quot;

minns. Quibus positis statuere sibi licere concludunt
fuisse duplex km Latii.

Itane yero est? num in ea conclusione acquiescere
nobis licet?

Quaestio illa de duplici Latio ab iis, de quibus in
boe capite sermo est, prorsus aliéna esse videtur.

Hae Inscriptiones duas habent leges municipales
Salpensanis scriptas et Malacitanis, itaque C. XXI
tantum agit de magistratibus in municipiis illis munere
suo functis.

Quaestio autem de duplici Latio ibi tantum mo-
ven potest, ubi sermo est de Latino, magistra-
tum gerente in colonia Latina. Hoe igitur caput,
quo de agimus, pro duplici Latii iure nihil pro-
bat. Opinamur, illum, qui in municipiis magi-
stratu suo per annum functus erat, ipsum cum
tota familia civitatem Romanam semper acquisi-
visse. Quodsi secus fuisset, hae leges id monuis-
sent.

Eadem est sententia doct. Giraud. (1)

(i) 1.1. 37: „Ce qui regarde le maim Latium de Niebuhr est,
je crois, tout à fait étiauger à ia question qui nous occupe; et il
me semble que tel est aussi l\'avis de M. Mommsen, puisqu\'il ne
donne que hameundo sa restitution, très-conjecturale en effet.quot;

32
§ 2.

DE POTESTATE,, MANTJ ET MANCIPIO.

Hac de re agitur in aeris Salpensani C. XXH ,
quo loco legimus : „Qui quaeqne es hac lege
exTe edicto imperatoris Caesaris Augusti Vespasiani
imperatorisve Titi Caesaris Augusti aut imperatoris
Caesaris Augusti Domitiani patris patriae civitatem
Komanam consecutus consecuta erit, is ea in eins,
qui civis Eomanus hac lege factus erit, potestate mam
mancipio, cuius esse deheret, si civitate mutatus mu-
tata non esset, esto idque ius tutoris optandi habeto,
quod haberet, si a cive Romano ortus orta neque
civitate mutatus mutata esset.quot;

Non opus est, ut hîc de patria potestate, de conven-
tione lixoris in manum mariti, de mancipio accurate
exponamus, explicandum tantum notais est, quid novi
ex hoc capite discamus. (1)

Hoc caput, quemadmodum ex ipsis verbis intelli-
gitur, pertinet ad ea, quae in legem de municipio
ilavio Salpensano recepta sunt ad usus et commoda
eorum municipum, qui cum non essent cives Romani,

(1) Cff. Qaius, Instit. Comm. I, 55 sqq. 108 sqq. 116 sqq.
Ulp. Fragm. V, X. lust. Instit. I. 9, 12.

ex Tiac lege exve edicto cives Romani facti sunt. Iis
enim, qui iam prius municipes cives Romani erant, de
impetranda civitate aliquid statuere inutile fuisset,
quoniam M cives Romani optimo iure erant.

Quemadmodum ex superiore legis capite vidimus,
municipem Latinum fieri civem Romanum, quando
per annum integrum magistratu aliquo, sive Ilviratn
sive quaestura sive aedilitate, functus est, ita ex C.
XXII apparet eum, qui civis Romanus factus est,
iisdem in iuris rationibus mauere debere quae potestate,
mandpio et manu prius exstiterant aeque ac si ipse et
uxor et liberi municipes Latini mansissent.

Docemur itaque hoc capite, etiam apud Latinos
fuisse potestatem, mancipium et manum. Quae autem
fuerint horum formae, quae vis, qui effectus, ex hac
Tabula haudquaquam apparet. Fortasse eandem haec
vim habuerunt, atque apud Romanos, sed incertum est.

Sed quomodo haec, quae dicta sunt, coniungi possunt
cum iis, quae de patria potestate nos docet Grains?

„Item, ait, in potestate nostra sunt liberi nostri,
quos iustis nuptiis procreavimus. Quod ius proprium
civium Romanorum est: fere enim nulli alii sunt ho-
mines, qui talem in filios suos habent potestatem
qualem nos habemus.quot; (1).

(1) I, 55.

Alio autem loco haec sunt:

„nec fere ulla civitas est, in qua non licet paren-
tibus liberie suis impuberibus testamento tutorem dare ;
quamvis, ut supra diximas, soli cives Romani videan-
tur tantum liberos in potestate habere.quot; (1)

Grains, ita dicat quis, loquitur quidem de cive
Romano, sed non significat civem Romae tantum de-
gentem. Ubicunque igitur cives Romani erant, ibi
omnia iura valebant, quae cum civitate Romana erant
coniuncta.

Ita statuere liceret, si in hoc Capite non legere-
tur, unumquemque manere debere in potestate manu
mancipio eius, in cuius potestate manu mancipio esset,
si civitate mutatus mutata non esset. Unde sequitur:
eum, qui non erat civis Romanus, tamen in pote-
state, mancipio, manu esse potuisse.

Sed Q-aius ait: „/ere enim nulli alii sunt homines
quo significat, etiam alios quosdam fuisse, qui talem
potestatem in filios haberent, qualem Romani. Graii
igitur haec scribentis animo Latini fortasse obversa-
bantur. (2)

(]) 1.1. § 189. Dirksen, Rechtsgel. Abhandlungen, 688—697.
(3) Secte Giraud, 1.1. 35 „Gaius parle de nations étrangères
quand il dit: TPere nulli alii sunt homines qui talem, habent potestatem.
Au temps où il écrivait, les anciens Latins jouissaient, depuis
deux siècles, de la civitas romana, et, par conséquent de la

Haec quidem de potestate; quid vero de ma«?/Gaius
nos docet?

De hac re certissime loquitur: (1)

„Nunc de Us personis nideawMS quae in manu nostra
sunt. Qßod et ipsum ius proprnm civium E-omano-
rum est.quot;

Pugnat cum hac praeclari Icti sententia illud, quod
in hoc Capite legitur:

„is ea in eius, qui civis Romanus hac lege factus
erit, potestate manu mancipio, cuius esse deheret,
si civitate mntatus mutata nou esset, esto.quot; i. e. si ci-
vis Romanus factus non esset.

En hoc quoque loco argumentum, quo probes, ma-
num non tantum notam sed etiam in usu apud cives
non Romanos fuisse. Hocce igitur dilemmate tamquam

patria potestas, qui\', dans son application à l\'Italie, n\'avait rencontré
aucune incompatibiliié de moeurs, pas plus que la mancipoMo ou
nexmi, pas plus que la procédure; par ia raison bien simple
que l\'ancien municipe de Rome avait pris ces institutions dans les
anciennes coutumes latines ou italiques, comme il y en a bien des
preuves. En supposant donc qu\'une patria potestas analogue à
celle des Romains n\'existât pas chez les Latins primitifs, qui aurait
pu empêcher les Latins extra-italiens d\'adopler le droit romain pour
le gouvernement de leurs familles? Rien nest plus simple à suppo-
ser et plus facile à justfier, le ^ro Balho à la main. On pouvait
le présumer avant )a découverte des bronzes; on en a la preuve
positive aujourd\'hui.

(1) 1.1. 108 sqq.

iatercludimur : aut Graio fides est habenda aut huic
Oapiti, quoniam prorsus contraria docent.

Grains manum dicit ius proprium civium Romanorum,
hoc Caput longe secus docet.

Quomodo haec testimoniorum discrepantia tollenda
sit, quaeritur. Ponere enim licet, Gainm Latinorum
conditionem qualem fuisse ex hoc Capite accipimus,
non ignorasse, cum leges hae municipales Domitiani
aetate scriptae sint, Graius autem, ut satis notum,
Hadriani tempore vixerit.

Solvi potest diffieultas, si statuimus, non nimis ur-
gendum esse vocabulum „proprium.quot; Hoe Glaius signi-
ficat, m,anum esse institutum profectum a cov^hus Ro-
manis , non vero manum apud solos cives Homanos in
usu fuisse.

In fine huius Capitis haec verba leguntur:
„idque ius tutoris optandi habeto, quod haberet,
si a cive Romano ortus orta neque civitate mutatus
mutata esset.quot; (1)

Ex quibus verbis apparet, municipi Latino, qui
aliquo modo civitatis Romanae fit particeps, ius tribui
tutorem optandi illud, quod habuisset, si ortus ex
cive Romano semper eivis Romanus mansisset.

Videamus, quid iuris ante-Iustinianei fontes hac de

(1) Mommsen, Die Stadtreelite. 459 sqq.

re doceant. Ipsum enim lustinianum consulere non
necesse est, cum liuius aetate tutela mulierum, ideo-
que simul tutoris optio, abrogata esset.

Gaius igitur (1) de tutoris optione ita loquitur:
„In persona tamen uxoris quae in manu est, recepta
est etiam tutoris optio, id est ut liceat ei permittere
quem velit ipsa tutorem sibi optare, hoc modo Titiae
tiocori meae tutoris optionem do. quo casu licet uxori
{eligere tutorem) vel in omnes res vel in unam forte
aut duas. Ceteruni aut plena optio datur autangusta.quot;
Ulpianus haec dicit :

„Tutores constituuntur tarn niasculis, quam feminis :
Sed masculis quidem impuberibus dumtaxat propter
aetatis infirmitatem : feminis autem {tarn) impuberi-
bus quam puberibus, et propter sexus infirmitatem
et propter forensium rerum ignorantiam.quot;

Haec omnia plana sunt. Hoc vero Caput non solum
de solita optione tutoris loquitur, sed etiam de tutelae
optione, qua et Latino municipi, qui civis Romanus
factus est, ius tribuitur, quod habet civis Romanus ex
cive Romano ortus, nimirum ius tutoris optandi. Hoc
enim inest verbis:

„idque ius tutoris optandi habeto, quod haberet,
si a cive Romano ortus orta......esset.quot;

(1) I, 148 sqq. Uipian. Tragra. XI, 1.

De tali optioiie tutoris, qualis koc loco viro fcribui-
tur, nec Grains nec Ulpianus loquuntur. Ubi enim
Grains ait: „in persona tamen uxoria,quot; iam e vocabulo
tamen apparet, huiusmodi optionem tutoris in viris
non in usu fuisse.

Domitiani igitur temporibus luit fortasse talis optio
tutoris tarn maritis quam uxoribus.

Quidquid statuis, postrema verba C. XXII Tab.
Öalp. diüicilia semper erant explicatu.

De maritoruni optione tutoris cogitari hic non potest.
Impubes enim, i. e. qui nondum XIV annos natus est,
uxorem ducere non poterat; usque ad annum aetatis
suae XIV in tutela erat. Dici hic non potest de tutore
eligendo ab aliquo, qui non amplius in tutela est.
amp;iU ergo xnaritus tale ius numquam habere potuit.

Quid igitur dicendum superest ?

Supersunt duo modi, quibus ultima hums Capitis
verba interpretari possimus; et primo quidem loco
dicere licet: formulam „ortus ortaquot; non probare pupil-
lum ius optandi tutorem habuisse, (intelligi enim naquit,
patremfamilias tastamento filio suo, X vel XI vel XII
annos nato, ius dedisse tutorem eligendi, aut marito
ius fuiöse datum, quo ei non opus erat) sed formulam
illam ideo fuisse scriptam, quod ita scribi solebat in
tabulis publicis, ut in huius illiusve tabulae Capitibus
num masculina tum feminina inveniretur forma, licet

ea legis pars aut solum virum, aut solam mulierem
spectaret. Secundum hanc explicandi rationem legis-
lator hoc quoque loco optionem tutoris mulieribus tan-
tum concessit.

Quae tamen si displiceat interpretatio, nodum expe-
dire possumus statuendo : verba idque ius tutoris optandi
habeto non eo valere, ut maritus hoc ius habuerit säquot;,
sed ut ius ei concessuin fuerit testamento declarandi,
se uxori tutoris optionem relinquere. (1)

Tandem animadvertere nobis liceat, dicendi formam
civitate mntari pro: civitate mutata, quamquam minus
frequentem, classicis tamen Ictis non ignotam fuisse,
quippe qui pro familia mutata saepe dicerent : familia
mutari.

Ita exempli gratia Paulus, ubi dicit: (2)
„Tutelas etiam non amittit capitis minutio, exceptie
his, quae in iure alieno personis positis deferuntur-
Igitur testamento dati, vel ex Lege vel ex Senatuscon-
sulto, erunt nihilominus tutores. Sed legitimae tute-
lae ex duodecim tabulis intervertuntur eadem ratione
qua et hereditates exinde legitimae, quia agnatis de-
feruntur, qui desinunt esse famitia mutatis (3)

(1) Rudorf, das Recht der Vormundschaft, I, 27é sqq. Giraud
1.1. 37 sqq. Laboulaye i.1. 18. Huschke 11. 15 n. b.
(S) L. 7 pr. D. de cap. min. (IV. 5).

(3) G. Serrurier, De potestate, manu, mancipio ad locum Gai,

§ 3.

DE lURIBUß LIBERTORUM RETINENDIS.

Omnes qui quaeve, ita legimus in C. XXIII, secundum
hänc legem, i. e. secundum legem in his Tabulis scrip-
tam, vel secundum edictum imperatoris Vespasiani,
Titi, aut Domitiani civitatem Eomanam consécuti
fuerint, ii in libertos lihertasve suos suas paternos
paternas, eaäem iura retineant, ita scilicet si illi liberti
vel libertae in civitatem Romanam non venerint, i.e.
si cives Bomani non sint facti. Haec verba deinceps
leguntur:

„deque bonis eorum earum et is, quae libertatis
causa inposita sunt, idem, ius eademque condicio
esto, quae esset, si civitate mutatus mutata non
esset.\'-\'

Quemadmodum iam satis es ipso Capitis titulo:
„Ut qui civitatem Romanam consequeritur, iura liber-
torum retineantquot; atque ex verbis „civitate mutatus mu-
tata non essetquot; apparet, ita hoc quoque Caput eos spec-
tat, qui nondum cives Romani erant, sed qui ex hac

Trai. ad Rhen. 1838. Roszbach, Untersuchungen über die römi-
sche Ehe,

lege vel ex eäicto im.peratons cives facti erant, quique
in Iiis municipiis, nominatim Salpensae degebant. De
civibus enim Romanis, i. e. de municipihis civibus
Bo7nanis, qui civitate Romana iam ornati erant, su-
pervacuum fuisset de consequenda civitate Romana
loqui.

Es boc ig\'itur Capite accipiinus , municipem Lati-
num, qui servum suum modo legitime manumiserat,
ita ut servus tieret Latimis [civis enim Romanus fieri
is servus non poterat (1) ), hunc igitur manumit-
tentem: ius aliquod tum in personam tum in bona
liberti retinuisse, praeterea a liberto hoc nomine
oiïïcia quaedam mamimissori suo praestanda fuisse.

Illud consequitur, Latinos, aeque ac cives Romani,
iura quaedam in libertos suos retinuisse.

Quodsi quaerimus, quaenam iura illa fuerint, quae offi-
cia, responderi ex hoc legis Capite non potest. Fortasse
in alio quodam capite quod est in deperditis, haec in-
stituta legebantur.

Certo igitur iura illa et officia tradere non possu-
mus; probabili tarnen coniectura uti nobis videmur,

(1) Nemo enim plus iuris in alterum transferre potest, quam
ipse habet. Verba autem: qui quae in civitatem Romanam non venerit
spectant ad servum manumissum, nunc Latinum. Ille vero Latinus
civis Romanus fieri poterat, v. c. magistratu ali.quo functus.

si statmmxis, eadem illa fuisse, quae civibus Romanis
erant in libertos suos.

Apud hos novimus, libertum patrono (1) obedire

debuisse eumque patris instar revereri. Itaque liberto

non licebat sine venia praetoris patronum suum in ius

vocare. (£) Pariter novimus, libertum, si ingratus

fuerat erga dominum pristinum rursus in servitu-

tem detrudi, eiusque cadaver e patroni sepulcro re-
pelli.

Haec de officiis liberti deque iuribus patroni in eum

novimus: iura vero patronorum in libertorum bona,

quorum hic quoque fit mentio, aliis temporibus alia
fuerunt.

Grains (3) tres distinguit periodos:

Primo leges XII tabb, commémorât, tum edictum

perpetuum, denique legem Papiam (de maritandis or-
dinibus).

„Olim,quot; ait G-aius, „itaque, licebat liberto patronum
suum in testamento praeterire: nam. ita demum lex
xn tabularum ad hereditatem liberti vocabat patro-

(1)nbsp;C. L. Schiiller in diss: de uecessitudine cum morali tum civiii
iuter patronum et libertum. Trai. ad Elien. ]838.

(2)nbsp;L. 4 § 1 D. de in ius vocando (II. 4):

„Praetor ait: parentem, patronum, patronam, liberos, parentes
patroni, patronae in ius siw permism meo ne quis vocet.quot;

(3)nbsp;III , 40 sqq.

man, si intestatus mortuus esset libertus nullo suo
berede relicto.quot;

Gains ita pergit:

„Qua de causa postea praetoris edicto baec iuris
iniquitas emendata est: sive enim faciat testamen-
tum libertus, iubetur ita testari, ut patrono suo par-
tem dimidiam bonorum suorum relinquat.quot;

Leg-e autem Papia Poppaea, secundum Gaium, boc
constitutum est :

„Cautum est enim,quot; inquit, „ea lege, ut ex bonis
eius qui sestertiorum nummorum centum milium plu-
risve patrim.onium reliquerit, et pauciores quam, tres
liberos babebit, sive is testamento facto sive intestato
mortuus erit, virilis pars patrono debeatur.quot;

Quae de iuribus illis atque officiis diximus, ea
pertinent ad manumittentes cives Romanos. De Lalinis
coniicere licet, eadem, vel similia, apud bos in usu
fuisse instituta.

§ 4.

DE TTIÏORUM DATIONS.

Argumentum C, XXIX tab. Salp. postulat, ut
dicamus de tutela, et de tutela quidem dativa, ac vi-
deamus, quatenus hoc iuris institutum inde illustretur.
Quid igitur Caput XXIX complectitur ?

„Cui tutor non erit incertusve erit, si is eave mu-
niceps municipi Flavi Salpensani erit; et pupilli -pupil-
laeve non erunt; et ab Ilviris, qui iure dicundo prae-
erunt eius municipi, postulaverit, uti sibi tutorem det;
et eum, quem dare volet, nominaverit: tum is, a quo
postulatum erit, sive unum sive plures collegas
habebit, de omnium collegarum sententia, qui tum
in eo municipio intrave fines municipi eius erit, causa
cognita, si ei videbitur, eum qui nominatus erit tuto-
rem dato. Sive is eave, cuius nomine ita postulatum
erit, pupillus pupillave erit, sive is, a quo postulatum
erit, non habebit collegam collegave eius in eo muni-
cipio intrave fines eius municipi nemo erit: tum is,
a quo ita postulatum erit, causa cognita, in diebus X
proxumis, ex decreto decurionum, quod cum duae partes
decurionum non minus adfuerint factum erit, eum, qui
nominatus erit, quo ne ab iusto tutore tutela abeat,
ei tutorem dato. Qui tutor hac lege datus erit, is
ei, cui datus erit, quo ne ab iusto tutore tutela abeat,
tam iustus tutor esto, quam si is civis Romanus et
adgnatus proxumus civis Romanus tutor esset.quot; (1)

Perspicuum est, hoc Capite conditionem exponi
eorum impuberum, quibus neque testamen tarins ne-
que legitimus est tutor. Eiusmodi impuberi ex hoc

(1) Dirksen 1.1, 703—706. Mommsen 1.1.437—

Capite legis a legitimo magistratu tutor datur. Romae
huic rei prospiciehat lex Atilia. Quae in hoc Capite
statuuntur ad exemplum legis illius Atiliae facta
esse videntur. Apud Gaium (1) ita hac de re legi-
mus: „Si cui nullus omnino tutor sit, ei datur in nrhe
Roma ex lege Atilia a praetore urhano et maiore parte
tribunorum plebis, qui Atilianus tutor vocatur; in
provinciis vero a praesidibus provinciarum ex lege
lulia et Titia. (3)

Hic tutoris datio, aequo ae manumissio servorum
summo in municipiis magistratui defertur, i, e. Hviro.

Interest tamen aliquid inter ea, quae de tutela da-
tiva praecipiuntur et ea, quae in manumissione iuben-
tur. Magistratus enim in municipiis servos manu-
mittere possunt tantum rogatu municipmn Latinorum,
Ilviris autem conceditur tutores dare etiam civibus
Romanis. (3)

(1)nbsp;I, 185.

(2)nbsp;Ulp. Fragm. XI, 18. lust. Instit. 1, 20 pr.

(3)nbsp;xinimadvertendum est plurimos Ictos , quorum scripta ad nos
pervenerunt, nos docere a Divo Marco primum magistratibus pro-
vincialibus concessum fuisse ius dandi tutores ; nostrae autem leges
municipales et quidem in C. XXIX nos docent iam Domitiani
tempore tutores a Duumviris fuisse datos. Vid. Zimmern, Geschichte
des Köm. Privatrechts, I, 877. sqq. Dirksen, Vermischte Schrif-
ten. das Atilischen gesetz, vol. I. Rudorff, Rom. Rechtsgesch. I,
336.

Nonnmlli (1) putamiit, in hoe Oapite sermonem

esse de duobus tutelae generibus, altero , altero

pupillorum et pupillarim.

Nobis autem de pupillis tantum agi videtur.
Qui perhibent, cogitandum bic esse de tutela mulierum,
quae dicitur, allegant verba: pupilli pupillaeve non
erunt, quae verba tutelam mulierum spectarent; verba
vero in altera huius Capitis parte: „sive is eave, cuius
nomine ita postulatum erit, pupillus pupillave eritquot;
eos significarent, qui sunt infra XIV et XII annos.

Verum ideo censemus hîc tantum de pupillis-
quaestionem esse, quod nullus veterum locus afferri
potest, in quo, cum agitur de tutela mulierum, haec
verbis pupilles pupillas non esse indicatur. Quod si
revera ita esset, numqnam pupilli pupillae dicendum
erat, sed sufficerent sola verba: pupillas non esse.

Sententia igitur horum verborum longe aha esse
debet et haec quidem, ut significetur municeps tuto-
rem postulans pro pupillo vel pupilla qui non sunt
municipes sed incolae.

Utut statuts haec verba difficultate non carent;
illud certum utique ad tutelam. mulierum. ea non per-
tinere.

Hoc igitur Caput ius continere videtur, ex quo
(1) Dirkaea, Rechtsgel. Abhandlungen, 705. Mommsen, 1.1. 442.

Ilviro municipii Salpensani licebat tutorem dare iis,
qui hiuius municipii incolae tantum erant, sed rogatu
dumtaxat municipis alicuius.

Tutor tunc tantum dari potest, ut hoe Caput docet,
cum tutor mon erit incertusve erit. Quid baec verba
sibi velint, Graius explicat, ubi de legis Atiliae ar-
gumento agit, (1)

Verba cum tutor non erit significant : si tutor legiti-
mus mortuus est; verba autem incertus tutor indicant
illud tempus, quo dubium est, utrum tutor legitime
exsistat, e, gr. si tutor captus sit necdum vinculis
solutus et reversus.

„Ab hostibus quoque,quot; ait Graius, „tutore capto, ex
iis legibus tutor dabitur, qui desinit tutor esse, si
is qui captus est, in civitatem reversus fuerit : nam
reversus recipit tutelam iure postHminii.quot;

Sin, tutore a legitimo magistratu dato, postea ap-
paret , esse tutorem testamentarium aut legitimum, illa
tutoris datio, a magistratu facta, irrita est; namque
ita dari tutor debet: quo ne ah iusto tutore tutela
abeat.

Deinde ex hoc Capite discimus, magistratum, cui
tutorem dandi ins est, cognoscere debere, an aptus

(1) I, 187. lust. Instit. ï, 20, 2, Rudorff, Das Recht der
Vormundschaft, T, .305.

sit et dignus is, qui tutor nominatus est, causaque
cognita demum ad tutorem dandum transire.

Ilyiri esse officium, ut cautionem dare iubeat tuto-
rem nominatum et per fideiussores promittere : „rem
pupilli salyam forein hoc Capite praescriptum non
invenimus.

Haec tamen stipulatio quin legislatori nota fuerit,
nullum est dubium. Itaque verisimile est haec et
alia in hac lege fuisse recepta.

Postrema autem pars Tabulae nostrae non amplius
superest, ita ut nihil certi hac de re dicerepossis. (1)
Institutum illud, quo tutor, in his municipiis a
Ilviro datus, civi Romano proxumo agnato aequetur,
manifeste ex lege Atilia in has leges translatum est.

Ilvirum oportet dare tutorem cum collegarum suo-
rum consensu, quatenus scilicet hi intra fines municipii
adsunt, si tutor a m^nicipe kSalpensano postulatur pro
pupillo pupillave non municipi, sed incolae tantum.

Sin contra a municipe Salpensano tutor postulatur
pro pupillo pupillave municipe Salpensano, vel si,

(1) Cf. Instit. lust. 1, 20, 3 :

„Sed ex bis legibus tutores pupillis desierunt dari posteaquam
primo consules pupillis utriusque sexus tutores ex inquisitioue dare
coeperunt, deinde praetores ex constitutionibus. Nam suprascriptis
legibus neque de cautione a tutoribus exigenda, rem salvam pupillis
fore neque de compellendis tutoribus ad tutelae administrationem
quicquam cavetur.quot;

qnando tutor postulatur, nemo collegarum IMri
adest, tune Ilvir tutorem nominatxim det neeesse
est, sed causa cognita atque ex decurionum decre-
to, quod decretum factum esse oportebit intra X
dies proximos, (1) inde a tempore quo tutor postulatus
est; non tamen ratum est lioc decretum nisi affuerint
duae partes decurionum Salpensae, nec minores. (2)

§ 5.

BE SEBVORTJM MANUMISSIONE.

Caput XXVIII aeris Salpensani inscribitur:
De servis apud Ilvirurn manumittendis.
Spectat hoc Caput servorum manumissionem a
municipe Latino apud Ilvirum municipii Salpensani
peragendam. Itaque in iis est, quae in commodum
multorum illorum municipum Latinorum, qui Salpen-
sae degebant, et scripta sunt et in legem munieipa-
lem municipii Flavii Salpensani sunt recepta.

Si municeps Salpensanus, qui Latinus est, apud

(1) Cum hic in dies X proximos tempus definiatur, in priore
causa tutoris datio statim locum liabuise videtur, quando scilicet
omnia, quae lex requirebat adessent.

(3) Kudorff, das Kecht der Vormundschaft. II, 215. Mommseu
1.1. 439 sqq. v. Savigny, System. VIII, 341 sqq.

II virum huius municipii servum suum servamve ma-
numiserit, manumissio rata esse dicitur; quodsi pu-
pillus, virgo vel mulier id fecerit, haec manumissio
tunc tantum conceditur, et légitima futura est, cum
fit auctoritate tutoria. Docemur deinceps, hos ma-
numissos fieri libertinos Latinos et quidem optimo
iure, h. e. quemadmodum cives Romani optimo iure
omnium iurum cum civitate Romana coniunctorum
sunt participes, ita quoque Latinos optimo iure Lati-
nitatem consequi optimam. (1)

Postremo loco monetur: si quis non amplius
pupillus est, i. e. si qui maior est XIY annis, sed
vicesimum aetatis suae annum nondum implevit,
eum manumittere iuste non posse, nisi decurionum
huius municipii numerus, qui requiritur, causam
manumissionis prohaverit, (S)

Ea, quae ex more fieri debent inmanumissione, apud
Ilvirum. (3) fieri debere, ipsa docet Capitis inscriptio.
Forma tamen manumissionis accuratius in hoc Ca-

ll) Cf. H. E. Dirksen, Rechtsg. Abliandl. 699.

(2)nbsp;Cff. Mommsen 11. 434 sqq. Giraud 1.1. 102 ii; fine.

(3)nbsp;Mommsenus 1.1. n. 126 citat L. 1 §. 1 D. de oiBc. cons, (I.
10), quo loco legitur, „consules et seorsum. singuli mmmmiltunt.quot;
In ipso autem Capite XXYIII legimus: „apud Ilviros.quot; Quomodo
haec sunt coniungenda? Verba apud Ilviros explicanda, videntur
ex erroro illius, qui legem descripsit pro „TTvirum.quot;

pite non exponitür. Diversae vero formae his verbis
indicantur: apud Ilvirum ex Servitute in. libertatem ma-
numittere, liherumve esse inhere.

Priora verba: apud Ilvirum in libertatem manumit-
tere, pertinent ad earn manuniissionis formam, quae
vindicta dicitur.

Quod si cui haec explicatio nostro loco displiceat, sta-
tuenti bunc manumittendi modum Latinis baud in
usu fuisse, respondemus, etsi non constet, videri tamen
eum notum fuisse Latinis. Plura saltern civium Ro-
manorum instituta aut ab bis in Latinos translata
sunt, aut antiquitus iam in Latio in usu fuerunt. Ita
e. gr. novimus, maucipationem tarn Latini quam Ro-
mani moris fuisse.

Posteriora verba : liberum esse inhere, quaestionem
provocarunt, nuin legislator boc loco unam eandem-
que rem duabus designaverit loquendi formulis. Hoc
placuit nonnemini. Alii autem contra statuantes, in
quorum sententiani equidem inclino, aut verbum m.a-
mtmittere retulerunt ad ea, quae a magistratu pe-
ragenda sunt in manumissione, verba vero liberum
esse itibere ad dominum servi dicentem : hunc servurn
liberum esse volo, aio vel iubeo: aut priore verbo
intellexerunt manumissionam vindicta, posterioribus
autem. verbis i^eliquas manumissionis formas id est
c-ensu ot testam,ento. Neque desunt qui se nesci-

re proiiteautiir quid hae de re statuendum sit. (1)
Difficilius est hanc sententiarum discrepantiam tol-
lere quam fontem indicare unde conditio manarit, qua
minoribus yiginti (2) annis manumittere licet. Quod
enim a iusto decurionum numero causa manumissionis
probanda est, in eo non temere imitatio animadverti
videtur legis Aeliae Sentiae.

Haec enim lex, lata quarto anno post C. N., sie
praecipit :

„Ea lex minores XXX annorum servos non aliter
voluit manumissos cives Romanos fieri, quam si vin-
dicta, aput consilium insta causa manumissionis ad-
probata, liberati fuerint.

Item eadem lege minori XX annorum domino non
aliter manumittere pei\'mittitur, quam si vindicta apud
consilium ius ta causa manumissionis adprobata fuerit.quot; (3)
Quando igitur cives Romani XX annis minores
servos per vindictam manumittebant, vel servi XXX

(1)nbsp;la Iiis Mommsen 1.1. 437.

(2)nbsp;Cf. L 1. 34 D. de manumiss. (XL. 1.)

„Plaçait, eiuo, qui Kal. lanuariis natus post sextara noctis pridie
Kaiendas quasi annum vicesimum compleverit, posse manumittere;
non enim maiori viginti annis permitti manumittere, sed minorem
manumittere vetari; iam autem minor non est, qui diem supremum
agit anni vicesirai.quot;

(3)nbsp;Gaius. I, 18, 33 sqq. ülp. Fragm. I, 12 sqq.

armis itmiores manumittebaiitur iiaec inauumissio légi-
tima dici non poterat, nisi „apud consilium iusta
causa manumissionis adprobataquot; fuisset. Quodsi quae-
rimus, quale fuerit hoe collegium, veteras hoe diserte
testantur.

„Consilium auteinquot; , inquit Gaius, (1) „adhihetur in
urbe Roma quidem, V senatorum et V equitum Roma-
norum puberum; in provinciis autem, XX recuperato-
rum civium Romanorum, idque fit ultimo die conventus,
sed Romae certis diebus apud consilium manumittun-
tur.quot; (2)

^ 6.

DE PRAEFEOÏIS.

De his agitur tabulae Salpensanae C. XXIIII et
XXY.

Plura fuisse praefectorum genera, qui diversis de
causis creabantur, inter omnes constat. (3)

Sed haec, de quibus iam agandum est Capita, duo
tantum designant praefectorum genera, nimirum prae-

(1)nbsp;I, 20.

(2)nbsp;IJlp. Fragm. T, 13.

f3) Cf. Becker-Marquardt, Handb. der röm. alterth. III, 356 sqq.

fectam ilium, qui imperatovis loco creabatur, eumque
praefectum qui a Ilviro in suum absentis locum substi-
tuebatur.

De praefecto, qui ipsius imperatoris locum occupât,
0. XXIIII baec occurrunt :

municipi Saipensae decuriones conscriptive mu-
nicipesve imperatori Caesari Domitiano Augusto patri
patriae Ilviratum communi nomine municipum eius
municipi detulerint, imperatorque Domitianus eum
Ilviratum receperit et loco suo praefectum quem esse
iusserit, is praefectus eo iure esto, quo esset, si eum
Ilvirum iure dicundo ex hac lege solum creari opor-
tuisset, isque ex hac lege solus Ilvir iure dicundo
creatus esset,quot;

Imperatorem, quemadmodum in omni alia civita-
te, ita Mc quoque ad summos honores vocari posse,
non est quod miremur. Ipse tamen imperator fungi
hoc munere non potest, quapropter alterum in suum
locum sufBcit praefecti nomine.

Certa aetas, qua esse talem praefectum oportebat,
in hac Tabula non commemoratur. Prouti duo erant
Ilviri, ita, quando imperator ipse Ilvir creabatur,
solus ille eo munere fungebatur. Hinc in hac causa
de uno tantum praefecto sermo est.

Hunc praefectum eadeni iura habuisse, atque Ilvi-
rum, manifestum est ex hoc Capite. Ius, de quo hic

bermo est, spectare videtur civitatem Romanam a
praefecto cum universa familia impetrandam, si prae-
fectus per annum integrum munere suo functus est,
quemadmodum C. XXI vidimus.

Supra commemoravimus, Clar. Laboulaye conten-
disse, has leg-es municipales spurias esse. Quare
iam animadvertere nobis liceat, eum attulisse verba
sohmi creari et solus duumvir, quae verba mira essent,
cum semper duo Ilviri adessent. Clar. Giraud vero
verba illa recte interpretatus est. (1) Hoc enim ne-
gligere nos non oportet ipsa lege signiticari impera-
torem solum, i. e. sine collega, per praefectum Ilvi-
ratu fungi.

De praefecto, qui a Ilviro relinquitur vicarius,
imprimisque de iure, quod ei oompetit, C. XXV haec
traduntur.

Alter Ilvirorum diutius quam per unum diem e
municipio abfuturus est. Ob eam causam Ilvir prae-
fectum relinquit aliquem e decurionibus municipii
Salpensae.

(1) Vid. Giraud I.l. 49:

„quot;Voilà qui est exactement juste en principe, et parfaitement
spirituel, quoiqu\' ou put vous répondre qu\' à Rome on nommait
souvent un seul consul et qu\'il devait eu être ainsi dans les
lîiunicipes,quot;

Ut Mc decurio praefecti munere fungi possit,
liaec requiruntur :

Ne sit XXXV annis minor.

Ut iusiurandum praestet, se facturum ea, quae
Ilvirum interim facere debuisset, ea scilicet quae
ex usu sunt luunicipii, nec volentem scientem contra
facturum,

Huic praefecto eadem iura competunt quae Ilvi-
ro, praeter quam quod non alium sibi snbstitnere
potest neque diutius quam singulis diebus ex muni-
cipio abesse, neque munere defunctus civitatem Roma-
nam consequitur; diserte enim dicitur;

„In omnibus rebus id ius eaque potestas esto praeter-
quam de praefecto relinquendo et de civitate Romanti
consequenda, quod ius quaeque potestas bac lege llviris
qui iure dicundo praeerunt, datur.quot;

In praefeetis a Duumviris sibi suffectis duo sunt
distinguenda, utrum uterque Ilviriim adsit, sed alter
impediatur quominus munere suo fungatur, an alter
Ilvirum desideretur, i. e. utrum adsit quidem in
municipio uterque Hvir, sed alteruter munus suum
obire nequeat, an vero propter banc illamve cau-
sam unus tantum adsit duumvir in municipio.

De secunda quaestione silent prorsus Inscriptiones,
quatenus ad nostram pervenerunt notitiam; sed dubio
caret haud defuisse de hac re constitutiones. For-

tasse in municipiis agi solebat convenienter legi Pe-
troniae, quae sub tinem reipublicae vel sub Augusto
vigebat.

De prima vero quaestione boe Caput ea continet,
quae multa nobis de municipiorum praefectis cognos-
cenda praebeant.

Et hic quidem praefectus, at valde similis prae-
fecti urbi Romae, ita nonnullis in partibus ab eo
diiïert.

Praefectus enim ex hac lege creatus XXXV annos
natus esse debet atque ex decurionum collegio; quae
instituta in antiquo iure non invenimus. Saepe enim
is fiebat praef. urhi feriarum Latinarum causa, qui
nec valde adulta aetate erat neque ordine senatorio. (1)

lam vidimus, praefectum a Ilviro relictum, nec
civitatem Romanam hoe nomine adipisci potuisse,
nec sibi ipsi praefectum substituera. Hoc iure eum
caruisse cum régula iuris convanit, quam in Diges-
tis (2) reperimus: „More maiorum ita comparatum
est, ut is demum iurisdictionem mandare possit, qui
eam suo iura non aliano benericio haberet.quot;

(T) Becker, II. 2, 149, 150.

(2) L. 5 D. de iurisdicl. (II. 1), L. 3 pr. D. de officio eius,
cui mand. (I. 21), „Mandataro sibi iunsdictionem m^ndari alterj
non posse manifestum est.quot;

Neque is praefectus civitatem Romanam conseque-
batur, quamvis e decurionibus conscriptisque electus
esset. Hîc vero nonne sunt quae inter se pugnent?
nonne is, qui praefectus erat creatus, iam compos
erat civitatis Eomanae, es decurionibus quippe electus,
qui si civitate Romana carebant, propter lionores,
quibus functi fuerant, cives Romani facti erant?

Minime vero: sunt enim decuriones, qui, quemad-
modum Romae senatores pedarii, nullo munere fuerant
functi.

Praeter cetera igitur, ex lioc capite cognovimus
duplex Duumvirorum genus, quod Saipensae, fortasse
alibi quoque fuit, alterum Romanae civitatis particeps,
alterum eo iure carens,

§ 7.

DB DUUMVmiS, ABDILIBUS bt QUABSTORIBUS,

lam dicendum nobis est de municipiorum magi-
stratibus, quatenus in bis legibus municipalibus de iis
sermo est.

Etenim tabula Salpensana C, XXVI et XXVII non
de Omnibus agit, quae ad duumviros, aediles et
quaestores pertinent, sed de iureiurando tantum et de
intercessione.

Capite .XXYI legimus de rtireiurando : duumviros,
aediles et quaestores, qui ipso legis promulgatae die
Salpensae adsunt, in diebus quinque proximis iurare
debere, ut etiam ii, qui postea iam ad eos magistratus,
de quibus bic sermo est, obeundos vocabuntur, intra
quintum diem, postquam magistratum capessunt et
antequam decurionuni concilium convocetur {co7isilumi
kabmtuT), iurare debent.

Pluribus buius Tabulae locis iurisiurandi tit mentio.
Ut in bis Titulis, ita iam reipublicae temporibus
saepe in iureiurando lupiter et Penates coniungun-
tur. Sic Cicero. (1) „Itaque,quot; inquit, „nisi ineptum
putarem in tali disputatione id facere, quod, quum
de republica disceptatur fieri interdum solet, iura-
rem per lovem deosque Penates me et ardere studio
veri reperiendi, et ea sentire, quae dicerem.quot;

Iurare per genium Caesaris, ut fit in hoc Capite,
in Digestis quoque occurrit. (2) „Si quis, alt Ul-
pianus , iuraverit in re pecuniaria per genium Prin-
cipis, dare se non oportere, et peieraverit, vel, dari
sibi oportere, vel intra certum tempus iuraverit se
soluturum, nec solvit, Imperator noster cum patre

(1)nbsp;Acad. II, 20 § 65. Mommsen 1. 1. 400 D. Eidesformel zu
S. 25. 26. M. 59.

(2)nbsp;L. 13 § 6 D. de iiireiur. (XII. 2).

rescripsit, fustibus eum castigatum dimitti et ita ei
superdici : nQomrwg uij ó^iwi (temere ne iura).quot;

Hoc Capite praescribitur iusiurandum per lovem et
per imperatores mortuos, per eos scilicet imperatores,
quorum memoria non erat damnata; tum etiam per
genium Imperatoris Domitiani deosque Penates.

lurabant autem bi magistratus:

1quot;. Se omnia facturos, quae essent secundum banc
legem et ex re communi municipum municipii Sal-
pensani.

2«. Se nihil contra hanc legem dolo malo factures.

3°. Se quemque contra haec agentem prohibera
conaturos.

4quot;. Se (seil. Duumvirum) neque aliter consilium habi-
turum neque aliter daturum neque sententiam dicturum,
quam ut ex hac lege exque re communi municipum
eius municipii fore censeret.

fît quo maiorem yim haberet hoc iusiurandum, illi
duumyiri, aediles et quaestores iurare debebant pro
contione, i. e. publice, ut perspicue apparet ex his
C. LIX aeris Mala,citani yerbis : „iuranto pro con-
tione palam.quot;

Quodsi iurara negarent, multam solvere debebant
sestertium X milium. „Qui ita non iuraverit, is se-

Stertium X milia...... dare damnas esto.quot; Et ad ac-

cugandum eum, qui iurare negaverat, ex hoc Capite

qui vis admittebatur : „deque ea pecunia municipum eius
municipi qui volet cuique per hanc legem licebit, actio
petitio persecutio esto.quot;

Haec multa sane gravis erat, sed nihil miramur, ibi
graviter animadversum esse, ubi et iustitia et salus
municipii agebatur.

Si quaeritur, utrum etiam ille, qui non intra quin-
que dies iuraverat multaretur, dolemus, has Inscriptio-
nes de eius tantum multa loqui qui omnino non
iux\'averat.

lurisiurandi prima pars perspicua est. Difficiliora
aliquanto sunt verba : neq\'ue se aliter consilium hahitv/-
rmn necjue aliter daturmn. jVIultis certe modis ea,
sunt exp]i(;ita; quid, quod Clar. Laboulaye e verbis
ùonsiliuw. et Juibitnrmu, valde quippe dubiis, conclu-
dere studuit spurias esse has Inscriptiones. Sed Clar.
Griraud ostendit, (1) verba ilia non esse interpretatu
difficillima, eadem enim saepius inveniri apud vete-
res, etiam apud Ciceronem. (£) De diversis illis inter-
pretationibus enucleatius agere non est huius loci,
neque ,ea repetere necesse est, quae Vir Clar. prae-
clare demonstravit.

(1)nbsp;1. 1. pag. 61 sqq.

(2)nbsp;Off. Cic. de rep. 11, 7, 15. Liv. XXX, 40, 21. XXXI, 47.

xxxin, 22. xxxvin, u. xli, e.

FatemiiT interim , hoc certe loco difficile esse yerho
consilium aliam vim tribuere, quam eam, qua curiam
municipii Salpensam significat.

Verba consilitmi kabiturum hic referenda sunt ad
eum, qui curiam municipii habet, h. e. cui secundum
civitatis constitutionem ius est curiam sive decuriones
convocare.

Consilium daturmn hic verbotenus significat curiam
dare pertinetque ad eum, qui rogatu alicuius, cui ius
non est curiam convocandi, decuriones convocat, si
hoe ei videtur.

Docet autem hoe Caput, Ilviros, aediles et quae-
stores inter cetera, iurare: se neque aliter consilium
haUtunm, neque daUmim. Hoe vero pugnare videtur
(mm omnibus iis, quae prius aliunde cognoveramus
de iure decuriones convocandi.

Veteres enim scrip tores soli Ilviro hoe ius esse te-
stantur. Quin etiam Cap. LXVIII tab. Malacit. idem
docet, ubi legimus:

„Cum ita rationes reddentur, Ilvir, qui decuriones
conscriptosve habebitquot; rel.

Num. igitur hae Inscriptiones non solum secum,
verum etiam cum testimoniis antiquorum scriptorum
fide dignissimorum, pugnant? .Xonputo. Et hoe Caput
verba allata ad Ilvirum tantum referri vult, quam-
quam obiter hoc Caput legens, ad hoc ius fdecu-

riones convocandl) iinicuiqiie trium illorum magistra-
tuum tribuendum inclinas. Sed admissa videtur in
Capitis descriptione negligentia aliqua. (1)

Porro ex iis, quae allata sunt, apparuit, ad accu-
sandum eum, qui ita non iuraverit, quemvis admitti.

Itaque de actione populari sermo est. Eiusmodi
actiones populäres in Ms Tabulis quinquies (2) comme-
morantur; de quibus suo deinceps loco erit videndum.

Quod ad multam attinet, baec non semper eadem
est, per se enim delicti, quod commissum est, gra-
vitate regitur.

Ipsa autem ad quem in actione populari perve-
niebat, utrum ad civitatem, cuius causa aliquis ac-
eusatus erat, an vero ad ipsum accusatorem?

Huius qnaestionis explicatie cum a nostro nos argu-
mente longius abduceret, indicasse sufficiat, praeter-
quam ex boc Capite, in quo est: „qui ita non iura-
verit, is sestertium X milia municipibus eius muni-
cipi dare damnas estequot;, etiam e Digestis manifestum,
esse, ad quem multa perveniret, Legimus enim:„eam

Ü) Be ]iac quaestione aliam sententiam amplectitur Clar. Gi-
raud, 1.1. 62. Vid. etiam Marezoll, Fragm. Leg. rom. in aversa
tab. Heracl. parte. Gotting. 1816. pag. 63 et 148. Dirksen, Ob.
servationes ad tab. Heracl. partem alteram. Berlin, 1817. pag
] 57-164.

(2) S. c. XXVr. M. c. LVm. LXT. LXTT. LXVII.

populärem actionem dicimus, quae suum ius populi
tueturquot; (1) et alio loco: (2)

„Item qui liabet has actiones, non intelligitur esse
locupletior.quot;

Quid sit actio popularis item e Pandectis discimus
legentes: „In popularibus actionibus, ubi quis quasi
unus ex populo agit, defensionem ut procurator prae-
stare cogendus non est.quot; (3)

Accedimus iam ad secundam buius paragrapbi par-
tem, i. e. ad intercessionem, de quo argumento agitur
C, XXVII, inque eo nonnulla occurrunt tum de in-
tercessione tum de appellatione.

Vocabula „appellatioquot; et „appellarequot; significare:
magistratum in auxiliuni vocare, ut bic iuiuriam in-
ferendam repellat satis notum est. Ab illis differt
„provocatiob. e. cum populus, tamquam. summus
iudex in auxilium vocatur, ut iuiustum indicium quis
effugiat.

Haec duo iura libera^ republica diligenter discer-
nebantur. (4) Imperatorum vero aetate utroque ver-
bo usi sunt Romani ad significanduni eum, qui nraio-

(1)nbsp;L. 1 D. de act. pop. (XLVII. 23).

(2)nbsp;L. 7 § 1 D. h. t.

(3)nbsp;L. 43 § 2 D. de proc. (HI. 2).

(4)nbsp;Liv. in. 56. VIII, 33. XXXVII. .5].

ris magistratus auxilium inyocat; proTocatio enim ad
populum in ipsum transierat Imperatorem, cuius nunc
erat priorum magistratuum veto.

Appellari liberae reipublicae temporibus omnes po-
, terant magistratus, si potestate pares aut si maiores
dignitate illo erant, adversus quem invocabantur. (1)
Itaque consul adversus consulem ceterosque magistra-
tus omnes, praetor adversus praetorem et reliquos
magistratus omnes praeter consulem, tribuni vero ad-
versus omnes omnino magistratus appellabantur.

Iam Caput XXYII nos docet, Ilviros inter se cui vis
tacto, quod munere suo continebatur, ita intercedere
potuisse ut effectu careret.

Haec apte cobaerent cum régula illa iuris publici
ßomani, ex qua factum aliquod ratum habetur, „ni
par maiorve potestas prohibescit.quot; (2)

Deinde hoc Caput tres modos indicat, quibus ius
intercedendi circumscribitur : intercessio in eadem
causa adversus eundem magistratum semel tantum

(1) Cic. de Legg. HL 4 : „par niaiorve potestas plus valeto.quot;

(3) Cic. 1. L IIL 3: ,Justa imperia sunto; iisque cives mo-
deste ac sine recnsatione parento. Magistratus nec obedientem et
noctium civem muleta, vinculis, verberibus ne coërceto, ni par maiorve
potestas populusve prohibescit, ad quos provocatio esto.» L. 1
§ 1 -D. ex quib. caus. maior. (IV. 6). L. 58 D. de iudic. (V.
1). Mommsen, Eöm. Gesch, L 175. 177.

locum habere potest („dum ue amplius quam semel
quisque eorum in eadem re appelletur.quot;) ; intercessio
fieri debet intra tertium diem: „In triduo proximo
quam appellatio facta erit poteritque intercedi;quot; in-
tercessio iu nonnullis causis prohibetur.

Quae de intercessione hue usque diximus, magnam
partem ad Ilviros pertinent. Reliqui vero magistra-
tus, aediles et quaestores, habent quoque ins inter-
cedendi.

Uterque aedilis inter se intercedere poterant, Ilviri
vero factis intercedere non poterant, quippe qui esset
summus in municipiis magistratus.

Quaestoribus idem ius erat intercedendi. Duumviri
tamen vel aedilis factis intercedere non potest.

Animadvertendum praeterea, omnia ea, quibus
Ilvirorum ius intercedendi circumscriptum fuisse no-
ta vimus, in aediles quoque et quaestores valere.

c A p IJ T III.

Tabula Malacitana.

Tabulae Salpensanae argumentorum pondera et
moinento minime cedit Malacitana; imilta quippe tum
ex iure publico tum ex iure private continens animad-
versione perdigna.

§ 1-

DJÎ NOMINATIONE CANDIDA TOßUM BT DB COMITIIS HABÏÏNDIS.

Notum. est eo tempore, quo leges municipales utri-
que municipio datae sunt, populum Romanum nullam
amplius habuisse auctoritatem. Imperatores enim ipsi
omnia administrabant, deliberabant quidem de rebus

gravioribus cum senatu, vel potius cum consilio suo,
primum e Senatoribus mox vero ex aliis quoque sociis
lecto, sed ea, quae ibi volente ïmperatore probata
erant, nullam in Senatu provocabant sententiarum
discrepantiam; bic enim prorsus ex Imperatoris volun-
tate pendebat, adeo ut, quae ipse commendaverat,
numquam non rata essent.

Quamobrem miramur, ex \' tabula Malacitana apparere,
Malacam tempore Domitiani adhuc fuisse municipium,
in quo populus magna frueretur potestate; occurrit
enim populus in illo municipio liber, non pendens ex
Imperatoris aut ex municipii Malacitani magistratuum
voluntate.

Contra Domitianus in legibus municipalibus omnia
sic ordinavit, ut recte comparari possint cum iis, quae
Romae liberae reipublicae tempore valebant. Quid
igitur? An municipes tempore Imperatorum maiora
habuerunt iura et maioribus fruiti sunt emolumentis
quam ipsi Romani? Yeteres hac de re silent. In
hac igitur quaestione aliquid statuere, quod certis ni-
tatur argumentis, diificillimum est. Portasse Hispa-
nia aliquando iuribus nonnullis usa est, quibus ceterae
imperii partes caruerunt. (1)

(1) Zumpt, Comm. Epigr. I, 61. Becker-ltfarquardt, Handb.
III, 1. 349.

Sed veniamus in rem praesentem,
f A nominatione candidatorum et a comitiis habendis
ordiuntur fragmenta tabulae Malacitanae. Et primo
quidem Oapiti, quod aetatem tulit, i. e. LI, idem
evenit, quod supra de primo alterius Tabulae Capite
superstite sive XXI animadvertimus, ut eins initio
aliquid deesset.

Incipit enim a verbis „fieri oportebit.quot;

His autem quae Mommsenus ex coniectura praemi-
sit si ad quem diem professio, nihil habent quod a pro-
babilitate sit alienum.

Sermo in hoe Capite est de iis, qui aliquem petebant
magistratum. Si candidati vellent, ut sui ratio ha-
beretur, profiteri debebant nomina certo tempore ante
comitia apud eum, qui comitia habiturus erat, qui
eos aut ad petitionem muneris admittebat aut eorum
nomina non recipiebat.

lam vero res ita proponitur, ut, ad quem diem pro-
fessio fieri debet, aut nulli candidati professi sint se
petere, aut pauciores, quam creari oporteat, aut deni-
que ut numerus candidatorum sufficiat quidem, pau-
ciores tamen sint, quorum ratio haberi queat. In
bis igitur omnibus causis non sufficit candidatorum
numerus ad omnia munera explenda.
Quid hac in re constitutum est?
..Is qui comitia habere debebit proscribito ita ut

de plano (1) recte legi possint tot nomina eorum,
quibus per banc legem eum honorem petere licehit,
quod derunt ad eum numerum, ad quem creari ex
hac lege oportebit.quot;

Quodsi ii, qui a praeside comitiorum candidati sunt
propositi, malunt non ambire, huic quoque rei pro-
spectum est:

„Qui ita proscripti erunt, ii, si vol ent, aput eum,
qui ea comitia habiturus erit, singuli singulos eiiusdem
condicionis nominato.quot;

Quodsi hi quoque malunt non creari, haec ratio
praescrihitur:

„Ique item, qui tum. ab is nominati erunfc, si volent
singuli singulos apud eundem eademque condicione
nominato.quot;

Sic facta candidatorum nominatione, is, sicut
in fine Capitis legimus, „aput quexn ea nominatio
facta erit, eorum omnium nomina proponito ita ut de
piano recte legi possint, deque is omnibus item co-
mitia habeto, perinde ae si eorum quoque nomine ex
hac lege de petendo honore professio facta esset intra

(1) Nomina igitur Candidatoram praeses comitiorum ita scribere
debet, ut unusquisque illa nomina facile legere possit. Haec autem
verba „de planoquot; saepius apud scriptores antiquos varia oceurruut
significatione. Cf. Torrent, ad Suet. Tib.

praestitutum diem petereque eum honorem sua sponte
coepissent neqne eo proposito destitissent.quot;

Haec da candidatornm nominatione, qnihns addimus
ea, qnae 0. LH de magistratibns dicnntur, quos co-
mitia habere oportet.

Ex duumviris, qui nunc sunt (seil, legum pro-
mulgationis tempore) aut ex iis, qui deinceps in mu-
nicipio Malaca Ilviri erunt, nat% maior, comitiis
praeesse debet, quae habentur Ilviris, aedilibus,
quaestoribus rogandis subrogandis.

Si autem ei causa quae inciderit quo minus co-
mitia habere possit, tum alter ex bis ea comitia
habeto.

Ex capite citato etiam apparet : duumvirum, qui his
comitiis praeest, curare oportere, ut ea distributione
(„de qua supra comprehensum estquot;) auffragia ferantur
et quidem per tabellam.

„Quique ita creati erunt, ii annum mmm, aut, si
in altering locum creati erunt, reliqua parte eiius anni
in eo honore sunto, quem sutfragîs erunt consecuti.quot;

Ex postrema igitur C. LH parte intelligitur, etiam.
ei, qui ad munus in alterius locum. per partem tan-
tum anni gerendum crearetur, comitia fuisse habita.

Desiderantur autem in his aeris Malacitani fragmen-
tis ea, quae de ipsa professione et de distributione
curiarum çonstituta fuerant, Ftüsse autem caput de

distributione illa, satis demonstrant verba: „utiqne ea
distributione curiarnm, de qua supra comprebensum est/\'

Quod vero ex 0. LII cognovimus de comitiorum
praeside, ld partim simile est partim dissimile eorum,
quae Romae hac in causa obtinuerant. Uti enim Ilvir
tam in ipsis Uviris quam in aedilibus et quaestoribus
creandis comitia habebat, ita Romae comitiis consula-
ribus, aedilitiis et quaestoriis praeerat consul. Sed
qnemadmodum Romae consules sorte (1) definiebant.
liter eorum praeesset, ita Malacae hoc pendebat ex
aetate Ilvirorum, quorum natu minori tum demum
comitia habere licebat, si collegae natu maiori aliquod
obstaret impedimentum.

Tna (ut ex bis Inscriptionibus apparet) in magistra-
tibus creandis sunt observanda : Gandidatorum pro-
fessie, suffragii latio, proclamatio eorum qui creati
sunt.

lam animadvertimus, magistratum, qui comitia ha-
beret, curare oportere, ut priusquam ad creandos ma-
gistratus transiret, tot idonei (2) candidati adessent,
quot honores vacabant, (3)

(1)nbsp;Liv. XLI. 18.

(2)nbsp;„Quorum hac iege comitiis rationem habere oporteat.quot; M. c.
LIV. Liv. XXII, 35. Becker, 1.1. II, 2, 38.

(3)nbsp;„Tot, quot creari oportebitquot;, legitur in C, LI.

Ad candidatorum numerum explendum haec duo con-
ducebant: professio, ubi quis sponte sua nomen edit,
et nominatio, tibi ab altere quis candidatus proponitur.

Quae ad ipsam professionem pertinent, i. e. ad ea,
quae in professione facienda erant, haec cum perierint,
8\'audemus aliunde constare, earn rite, i. e. secundum
certa quaedam instituta, fieri debere. Candidati qui
iam professi erant, ante suffragii lationem desistere de
proposito poterant.

TJt Romae, ita in municipiis quoque certum fuisse
diem, intra quem profiteri debebant se petere, nomina
etiam candidatorum pronunciari deberi, sponte intelli-
gitur. Romae intra trinundinum i. e. ante diem de-
cimum septimum qaam suffragia ferrentur, profiten-
dum erat. (1)

Magistratui etiam inquirere licuisse, utrum is qui
profitebatur se petere, idoneus esset, essetve causa
aliqua, propter quam quis a petitione excluderetur,
ipsa res demonstrat.

Plura hoc capite docemur de nominatione candi-
datorum, qua praeses comitiorum tot idoneis candida-
tis propositis, quot munera vacant, eorum nomina
proscribit.

Is qui ita propositus est, ius habet praesidi alteram

(l) „Intra praestitutum diem legitur nj Capite,

sui loco candidatum proponendi; idem illi ius est
qui ab altero est nominatus. XJlterius tamen boc
ius nominandi non extenditur. (1)

§ 2.

DE INCOLARUM SüFlRAGIA FBRBNDI ITTRE ET DB IIS, QUI
MAGISTRATUS CRBARI POßSüNT.

De his rebus praecipitur in G. LUI et LIV tab.
Malacitanae.

Quamquam fortasse niiruin videtur, cum nondum
dictum sit de universa suffragiorum in comitiis mu-
nicipalibus ferendorum ratione , iam agi de modo, quo
ineolae illa ferrent, tamen animadvertendum nobis
est, incolas, licet quodammodo a ceteris municipii ci-
vibus diverses, nihilominus ius suffragii habuisse,
ideoque opus fuisse ut modus, quo ferrent suffragia,
scparatim praescriberetur. Cur autem legislator ab in-
colarum suffragio constituendo exorsus sit, quis de-
finiat ?

Praecipit igitur C. LUI, ut is, qui comitiis ma-
gistratuum (Duumvirorum, aedilium, quaestorum)

(1) Cf. E. Kuhn , Die stadt. und bürgerl. Yerfass, des Horn,
Reichs. Leipzig, 1864.

creandorum praeest, ex omnibus curiis unam sorte
ducat, in qua incolae Malacae, qui nempe cives Eo-
mani Latinive cives sunt, suffragia ferre possint.

Malaca fuit urbs mercatura florens et multis
mercandi causa advenis Celebris. Quotquot in urbis
ditione non erant nati atque aliunde eo vénérant incolae
censebantur.

Caput LUI ponderis aliquantum habet, quia, ut
antea idem discrimen in municipibus et in decurionibus
cognovimus, ita Mc differunt inter se incolae, ut sint
cives Romani vel Latini, quibus quidem licebat in
una curia suffragia ferre ad magistratugt;s creandos
municipii Malacitani.

Non omnes autem, qui honorem ahquem petebant,
ad professionem admitti potuisse manifestum eat. Fieri
enim poterat, ut essent candidati, qui gravem aliquam
poenam subiissent vel aliter capite quodammodo es-
sent deminuti.

Quae praescripta fuerint de excludendis nonnullorum
nominibus passim iam indicavimus.

Verum C. quoque LIV de hac re nonnulla consti-
tuit. Inde enim accipimus, praesidem. comitiorum
curare debere, ut primum crearentur Duumviri,
neque alii ad hunc magistratum admitterentur, nisi
„ex eo genere ingermonm hominum, de quo hac lege
eau tum comprehensumque est; deinde proximo quoque

tempore aediles item quaestores (qui etiam ingenui
esse debent) creandos curato.quot;

Videmus quoque ex hoc Capite, praesidi non licuisse
eum in candidatorum numerum recipere, qui nondum
XXY annos natus esset.

Haec legis sanctio, qua aetas definitur, a prioribus
reipublicae Romanae saeculis aliéna est. Postea autem
aetas diserte definita fuit, eaque tam Romae quam
in municipiis spectari solebat.

Itaque lex municipalis a magistratibus excludit
eum, qui nondum XXY annos natus est. Hadrianus
vero imperator hanc rem nonnihil immutavit ; constituit
enim: „quantum ad municipalia eum annum, quem
quis ingressus est, pro impleto numerari.quot; (1)

Praeterea ex hoc Capite videmus, eos non potuisse
Hviros creari: „qui intra qidnquenniwn in eo honore
fuerunt.quot;

In fine huius Capitis alia etiam reperitur sanctio,
quam eqiüdem non minus ad Ilviros quam ad aediles
quaestoresque pertinuisse existimo. Ibi enim legimus
eorum neminem ad honorem quendam admitti „qui in
earum qua causa erit propter quam si civis Romanus
esset, in numero decurionum conscriptorumve eiim
esse non liceret.quot;

(1) Ij. U. i 1 D. ad Set. Trebel). (XXXVI. ].)

De intervallo denique V annorum, quod inter pri-
mum et alterum duumviratum interesse oportebat,
Romae quoque simile quid institutum esse accepi-
mus, quamquam ibi K annorum intervallum comme-
moratur. (1)

De intervallo inter aedilitatem et quaesturam iterum
gerendam nulla fit in hoc Capite mentio. ITtum hac de re
Malacae aliquid fuerit sancitum, statuere non ausimus.

Animadvertimus tantum, raro aliquem iterum hos
honores petivisse; his enim muneribus non tam prop-
ter honorem et commoda homines in municipiis fun-
gebantur, quam ut ad duumviratum pateret aditus.
Quodsi quis semel ad summum magistratum pervenis-

set, non mirum, eum hoc munere iterum fungi voluisse.

§ 3.

de stteeragio pbrendo atqde de ms, qui suotragiorum

numero pares erunt.

Exposita tum candidatorum nomina in tabulam c

(Ij Liv. Vn, 42. XXm, 24. 30. Becker, 1. ]. II, 2, 29. sqq.:
«Erst im 3. 412, soll ein Plebiscit erfollgt sein, dass die doppelte
Bestimmung enthielt: es solle niemand früher als nach 10 Jahren
dasselbe Amt vervpalten, noch zwei Aemter zu gleicher zeit.quot;

ferendi et proscribendi tum comitia habendi ratione,
perg\'imus ad baec. Cap. LY et LYI ai\'gumenta.
Et in priore quidem C. haec occurrunt:
„Qui comitia ex hae lege habebit, is municipes cu-
riatim ad suffragium ferendum vocato ita, ut vmo vomtu
omnes curias in suffragium vocet, eaeque singulae in
singulis consaeptis suffragium per tabellam ferant.
Itemque curato, nt ad cistam cuiiusque curiae ex mu-
nicipibus eiius municipi terni sint, qui eiius curiae non
aint (i. e. qui non pertinent ad illam curiam) qui
suffragia custodiant, diribeant,quot;

Priusquani vero terni illi municipes munus hocce in
se suscipiant, praeses comitiorum iu.reiurando eorum
quemque adigere debet: se rationem suffragiorum fide
bona babiturum relaturumque.

Docemur item hoe Capite, ipsis quoque candidatis
ius fuisse custodes ad cistas ponendi; legimus enim:
„Neve prohibite quo minus et qui honorein petent
singulos custodes ad singulas cistas ponant.quot;

Quodsi quaerimus, quemadmodum qui singularum
curiarum cistis appositi erant, ipsi suum suffragium
essent latnri, legislator respondet in fine huius Ca-
pitis :

„lique custodes ab eo qui comitia habebit, item
ab bis positi qui honorem petent, in ea curia quisque
eorum suffragium ferto, ad cuiius curiae cistam custos

positus erit, eorumque snffragia perinde iusta rata-
que sunto ac si in sua quisqne curia suiFragium tn-
lisset.quot;

Sic de custodibus illis constitutum esse ne mire-
mur : quanta enim fuisset turba, si municipes illi ad
singulas curiarum cistas appositi, in suis singuli curiis
suffragia tulissent! Quod autem gravius, esigua tum
custodum fuisset utilitas, quippe qui interea, dum
abessent, fraudem in suffragiis ferendis antevertere ne-
quissent.

Totum Caput procul dubio ad exemplum compositum
est eorum, quae Romae in eadem re fieri solebant.
Nam ibi quoque curias invenimus et diribitores et
custodes.

Constat, divisionem populi Romani in centurias et
tribus TOTvixàg posterions aetatis fuisse quam divi-
sionem in curias ; haec enim iam ab urbe condita fuit.
Dignum igitur est quod animadvertatur, fuisse curias
in Ms municipiis, quae ipsa quoque in curias erant
divisa, secundum, quam distributionem in eorum co-
mitiis suffragium ferebatur.

Postquam enim curia, ut in 0. LIII vidimus, in
qua ab incolis „qui cives Ronani Latinive cives
eruntquot; suffragia erant ferenda, sorte definita fuit,
praeses comitiorum cunctas curias convocabat ad suf-
fragium. ferendum, et quidem una omnes. Etenim in

hac lege sancitur: um (1) vocatu ormes curias in
sufragium vocet. Deinde iihi convenerunt singulae,
singillatim suffragium ferunt intra locum sepositum,
qui consaepta vocahatur.

Ut Eomae, ita hic quoque consaepta sunt. Postquam
enim per leges tabellarias tesserae sunt introductae, in
ovili suflragia ferebantur. Postea tamen locus, ubi
suffragia ferebantur, saeptis conclusus est, unde in
postermn. locus saepta vel etiam consaepta dicta sunt.

Tabellae, ut ex hoc Capite apparet, in cistam con-
iiciebantur, quae cista in singulis cuiusque curiae
saeptis erat.

De tribus quoque municipibus diribitoribus (2) locuti
sumus. Et Romae eosdem invenimus. Diribitores
enim erant qui tabellas populo tribuebant et suffragia,
quae candidatorum quisque habebat numerabant.

Iam ad C. LVI accedentes, discimus, praesidem
comitiorum in singulis curiis eum ceteris priorem
renuntiare debere in quem plurima cuiusque curiae
suffragia collata essent, itaque deinceps ceterorum
ratione agere eum oportere donec numerus, ad quem
creari oporteret, expletus esset.

(1)nbsp;Cf. Dion. Halic. VII, 59 : igt;.t.i xlmst zstTà yuJiàç. Becker-
Marquardt, 1.1. Il , S , 133 sqq.

(2)nbsp;Liv. XXVI, 22.

Sed quid si in curia quadam duo pluresve eundem
suffragiorum numerum tulerant ? Huic quaestioni in
lege sic satisfieri animadvertimus, ut iubeatur praeses
maritum quive maritorum numero sit praeferre caeli-
bi liberos non liabenti, qui maritorum numero non
Bit; habentem liberos non babenti; plures liberos lia-
bentem pauciores babenti prioremque nunciare ita ut
bini liberi post nomen inpositum aut singuli puberes
amissi, virivepotentes amissae pro singulis sospitibus
numerentur.

Cum vero ii, qui parem suffragiorum numerum ba-
bent, eiusdem plane condicionis sunt, tum „nomina
eorum in sortem coicito, et uti cuiiusque nomen sorte
ductum erit, ita eum priorem alïs renunciato.quot;

Ex boe igitur Oapite apparet, postquam diribitores
suffragia enumerarunt, eventumque suffragii cum prae-
side communicarunt, bunc tum in ea inquirere, ut
certa sint, deinde eos ex candidatis magistratus re-
minciare, qui plurima (1) suffragia babuerunt, vel si
paria babuerunt, eos renuntiare creatos, qui ex lege
praeferuntur, ratione semper habita numeri magistra-
tuum, quo opus est municipio.

Bodem modo Eomae in comitiis suffragium latum

(1) „üti quisque curiae cuiius pkra quam alii suffragia habueritquot;,
legitur in C. LVI.

fuisse in dubium quidem vocari nequit, inter multa
tarnen yeterum de hac re testimonia nullum est quod
de suifragii latione tam fuse et accurate agit quam

0.nbsp;LVI tab. Malac.

Ceterum nonnulla nobis auimadvertenda supersunt.
Quod enim in pari sutfragiorum numero is etiam can-
didatus caelibi praefertur, qui maritorim numero erit,
hoc ipsum quaeritur ad quos pertineat. Videtur par-
tinere ad eum qui antea quidem uxorem habuit, nunc
autem est viduus. Sed ad omnes viduos haec verba
non pertinent: illi soli mariti habentur, qui demum
post sexagesimum aetatis annum vidui facti sunt.
Apud [Jlpianum enim legimus :
„Si lege Papia tinitos annos in matrimonio excesse-
rint, id est vir LX annos, uxor L,quot; (1)

Tum ratio nos advertit liberorum ajnissorum hac
in causa habita: ex bis bini post nomen impositum

1.nbsp;e. post diem octavum vel nonum amissi, singuli
vero puberes vel viripotentes vita defuncti singulis
aequiparantur sospitibus. Haec omnia ne mireris,
tenendum omnino municipiorum constitutiones ad
exemplum reipublicae Romanae factas esse; multa
igitur ab Urbe in ipsa municipia fuisse translata.
Atqui scimus, ubi in Iure Romano de legis beneficiis

(1) Iragm. XVI, L

m aliquem confereudis agitur, ibi quaeri an uxorem
ipse et liberos habeat.

Ne de ceteris institntis dicam, indicasse sufficiat,
iis fuisse iustam tutelae vel curae excusationem, qui
tres habebant hberos, si Romae habitabant, et qua-
tuor si in Italia, in provinciis autem si quinque. (1)
Itaque noYimus, lege Iulia et Papia Poppaea con-
stitutum esse : „aliquando virum et uxorem inter se

Bohdum capere posse........aut si filium filiamve

communem habeant, aut quattuordecim annorum fili-
um vel filiam duodecim amiserint: yel si duos trimos,
vel tres post nominum diem amiserint/\'

Ex Romanorum moribus haec sponte intellignntur
et arcte cohaerent cum studio avocandi a concubi-
natu, ad quem iam ante Augusti aetatem complures
prochves fuisse constat. Unde non tantum ab hoc
Imperatore sed etiam multo post instituta sunt ad
iustas nuptias promovendas beneficia. Non igitur miran-
dum est, talia Domitiani aetate reperiri in municipiis.

Cum capitibus, quae modo exposuimus proximum
i. e. LYII Caput cohaeret, quo quidem praecipitur,
quemadmodum curiarum sortitio fieri debeat et quomodo
quis factus creatusque renuncietur.

(1) Instit. lust. XXY pr: Becker, Handb. der Alterth.
Il, 2, 114.

Scilicet praeses „relatis omnium curiarnm tabulis
nomina curiarnm in sortem coicito singularumque cu-
riarum nomina sorte ducito et ut cuiiusque curiae no-
men sorte exierit, quos ea curia fecerit, pronuntiari
iubeto; et uti quisque prior maiorem partem numeri
curiarnm confecerit, eum, cum bac lege iuraverit ca-
veritque de pecunia communi, factum, creatumque re-
nuntiato, donec tot magistratus sint quod hac lege
creari oportebit.

Si totidem curias duo pluresve habebunt, uti supra
conprehensum est de is qui suffragiorum. numero pares
essent, ita de is qui totidem curias habebunt facito,
eademque ratione priorem quemque creatum esse re-
nuntiato.quot;

Itaque priusquam ii, qui sunt creati, magistratus
renuncientur, praeses comitiorum bos iurare iubet et
cavere de pecunia communi.

Sed in haec, ducibus iis, quae iam sequuntur, Ca-
pitibus accuratius inquiremus.

§ 4.

DE COMITIIS NON IMPEDIENDIS, DB lüBEIIJRANDO, DE-
QUE PECUNIAE COMMUNIS CAUTIONE A CANDIDATIS
PRAESTANDA.

De iis, quae haec lex statuit in eum, qui facto suo

comitia irrita reddit, O. LVIII agitur, ex quo accipi-
mus niliil quicquam cuiquam facere licuisse, quo co-
mitia Malacae habenda impediri potuissent.

Hîc multam quoque commemoratam videmus, ab
eo solvendam, qui sciens et dolo malo aliquid perpe-
trasset, quo ne comitia haberentur effectum esset.
Legimus enim: „Qui aliter adversus ea fecerit sciens
dolo malo, is in res singulas sestertium X milia mu-
nicipibus .......dare damnas esto.quot;

Porro in hac quoqiie causa cuivis, qui vellet, ius
fuit accusandi eum, qui sciens dolo malo comitia im-
pedire conatus esset; sequuntur enim : „eiiusque pe-
cuniae deque ea pecunia municipi eius municipii, qui
volet cuique per hanc legem licebit, actio petitio per-
secutio esto.quot;

Itaque hîc quoque actio popularis significatur.

Multa vero, cuius hîc fit mentio, sane gravis est, im-
primis si pecuniae apud Romanos pretium cogitamus ;
neque tamen illius gravitatem miramur; fieri enim po-
terat, ut, populo iam convocato, quis subito comitia
praepediret. Tum non solum perturbatus erat ordo
publicus, sed etiam violata maiestas populi Malacitani.

Sed veniamus ad iusiurandum, quod exigitur ab
iis candidatis, qui sunt creati, antequam renuncientur,
de quo C. LIX haec praescribit:

„Qui ea comitia habebit, uti quisque eorxmi, qui

Ilviratum aedilitatem quaesturamve petet, maiorem
partem numeri cnriarum expleverit, priusquam eum
factum creatumque remintiet, iusiurandum adigito --

...........q^ae ex hac lege facere oportebit

facturum neque adversus hanc legem fecisse aut factu-
rum esse scientem dolo male.quot;

Iurisiurandi mentio tum alibi nobis in his occurrit
Inscriptionibus tum in Tab. Salp. C. XXV.

Differt autem alterum ab altero. Quemadmodum
enim in Tab. Salp. iusiurandum affertur magistratuum
intra quinque a munere inito dies, et illud multo
graving est, ita hoc, cuius in hac Tab. Mai. parte
mentio fit, pertinere vidimus ad candidatos lectes
necdum renunciatos, quos igitur, his sollemnibus
peractis brevi iterum iurare oportebit. Quodsi can-
didati illi iurare detrectabant, a praeside comitiorum
non renuntiabantur, itaque magistratum non ini-
bant. Ii autem, qui intra quinque dies proximos

non iuraverant, multa, uti iam vidimus, punieban-
tur.

De pecuniae communis cautione, a candidatis prae-
standa, agitur C. LX, unde constat, eos qui duum-
viratum petunt vel quaesturam, sive sponte professi
snnt, sive ab aliis candidati propositi, ipso die, quo
comitia magistratuum creandorum habentur, et quidem
antequam suffragium feratur, quemque eorum, arbitratu

quidem praesidis comitiorum (1), praedes dare opor-
tere, qui iis cavent: „pecuniam communem eorum\'
quam in honore suo tractaverit, salvam fore.quot;

Quodsi de pecunia communi a praedibus minus cau-
tum fuerit, candidati est, — idque item arbitratu
praesidis comitiorum — praedia cautioni adiungere ; ita
enim legimus: „si de ea re is praedibus minus cautum
esse videbitur, praedia subsignato arbitratu eiiusdem.quot;

Extrema huius Capitis parte legitur, praesidem co-
mitiorum praedes praediaque accipere debere sine dolo
malo, ut de pecunia communi conservanda beneque
administranda recte cautum sit.

Consequens est, ut comitiorum praesidi eorum ra-
tionem habere non liceat, qui aut non cavent, aut:
„per quem eorum, de quibus Ilvirorum quaestorumve
comitiis suffragium ferri oportebit, steterit, quo mi-
nus recte caveatur.quot;

(1) Geli. N. A. VI, (VII) 19. Cic. iti Verr. I, 54, 143:
„praedibüs et praediis cautum est populo et, si non putes cautum,
tu praetor in mea bona qnos velis immittes.quot; Plin. Paneg. 64 :
„Peracta erant solemnia comitiorum — iamque se omnis turba
commoverat, cum tu accedis ad consulis sellam. adigendum te
praebes in verba principibus ignota, nisi cum iurare cogerent
ahos — Imperator — stellt ante gremium consulis seditque consul
principe ante se stante — quin etiam sedens praeivit iusiurandum
et ille iuravit expressit explanavitque verba, quibus caput suum do-
num suam si sciens fefellisset deorum iram cousecraret.quot;

Utriusque aeris Capita, de quibus adliuc egimus,
ad duumyiros pertinebaiit et aediles et quaestores,
qui Malacae et Saipensae erant: Mc vero de duum-
yiris tantum et de quaestoribus sermo est ; scilicet
aediles non curabant aerarium, itaque Ilyiri tantum
et quaestores cayere iubentur.

Censum aliquem, qui ad magistratum, perque eum
ad decurionatum, consequendum requirebatur, hae leges
ignorant, quatenus certe ad nostram peryenerunt no-
titiam.

Romae, ut constat, erat census senatorius, quem
hodie plerique Augusti aetate institutum esse putant.
Romae tamen candidati creati in magistratu ineundo
cayere de pecunia publica non solebant.

Animadyertamus autem, Romae huius pecuniae co-
piam longe maiorem fuisse quam in municipiis: quis
igitur civis hanc salyam fore fide sua inhere poterat?
Quapropter Romae census senatorius universe sufficie-
bat, quo patrimonii aliqua saltem cautio esset.

Neque praetermittendum, illo tempore inter ma-
gistratus Romae et in municipiis multum inter-
fuisse. Romae enim magno semper honori erat ad
dignitatem senatoriam et ad magistratus ineundos vo-
cari, Ms magistratibns fungebantur plerumque viri
nobilissimi. In municipiis contra Imperatorum aetate
magistratus et decurionatus non honori erat, sed oneri.

Sensim paulatimque molesta illa munera obire no-
lebant municipes, ita ut tandem Tbeodosii II aetate
liberi illegitimi si ad certum aetatis annum pervenis-
sent, decuriones crearentur ut ita per oblationem
curiae legitimarentur.

Bos igitur plerumque creatos esse in municipiis ma-
gistratus, qui nec uobilissimi nec ditissimi erant, vix
est quod dicamus. Inde factum quoque, ut cavere
deberent: „rem commun em municipii salvam fore.quot;

§ 5.

DB PAÏRONO COOPTANDO BT DB ABDIÏIGIIS NON DBSTEUBNDIS.

Progredimur, ipsa Tabula Malacitana duce, ad illa
Capita, quae neque inter se nec prioribus Capitibus
nexa sunt.

Dicendum enim de C. LXI et LXII, quorum illud
primam , boe alteram buius paragrapbi partem dénotât.

In nonnullis tamen rebus baec duo Capita conve-
niunt. Ita in utroque Capite poenae sancitae aunt in
eum, qui quod lege iussum est, non fecerit.

Itaque in utroque Capite unusquisque, qui volet,
admittitur ad actionem instituendam adversus eum,
qui contra sanctiones horum Capitum egerit.

Capite LXI monetur, nemini licere patronum mu-

nicipio Malacitano cooptare vel patrocinium Malacae
cuiqnam deferre, nisi h-OC fiat ex decreto duabus de-
curionum Malacitanorum partibus praesentibus, et a
decurionibus iis, qui iurati per tabellam sententiam
tulerunt.

Porro poena, ab eo subeunda, qui in aliquem sua
auctoritate patrocinium Malacae detulerit, bis affer-
tur verbis :

„Qui aliter adversus ea patronum publice municipi-
bus municipii Plavi Malacitani cooptaverit patroci-
niumve cui detulerit, is sestertimn X milia num-
mum (1) in publicum municipibus municipii Flavi
Malacitani dare damnas esto.quot;

Huius Capitis argumentum priusquam exponamus ,
verbo monere iuvat de patrono et de patrocinio, quod
dicitur.

Et mirum quidem non est, in bac Inscriptions agi
de patrocinio. Imperatorum enim aetate patrocinium
urbium, collegiorum, sodalitatum res erat haud raro
obvia.

Liberae autem reipublicae tempore quando urbes

(1) Alii leguüt hoc loco : „Sestertium XV milia.quot; In ipso aere
legitur „is HS. X N,quot; h. e. sestertium X milia nummum. Haco
ob rem nonuulli legendum esse putarunt non N sed V : sestertium
X milia V, h. e. sestertium XV milia.

a Romanis devictae vel integrae regiones subactae et
Romanae ditioni adiectae erant, bae ipsae fidei se
eommittebant nobilis alienius et potentis familiae Ro-
manae; cuins quidem opera ipsarum res Romae pro-
curarentur. Sic Marcellos Siciliae, Fabios Allobrogum,
alios aliarum urbium regionumve patronos fuisse me-
moriae proditnm est. Prouti autem patronum expeti
egregio dncebatur honori, ita ipsi non tantum locis,
quae patrocinio tuebantur, verum etiam patriae suae
magno usui erant. Cuius rei luculentissimum exemplum
est in historia coniurationis Catilinariae, quae ut Cice-
roni Oonsuli accuratissime innotuerit, tribuendum esse
constat Q. Fabio Sangae, Allobrogum patrono, quo-
rum huius gentis legati Romae degentes et solUcitati
a coniuratis rem omnem, uti cognoverant, aperuerunt (1)
Sic patroni fides Romam ab interitu servavit.

Sed ad Tab. Mai. redeamus.

Patronus, qui C. LXl occurrit, ipsius municipii
dicitur patronus. De certa causa certove patrono in hoc
Capite non fit mentio; constitutiones enim, quae hoc
loco inveniuntur, toties in censum veniunt, quoties pa-
troni sunt cooptandi. — Utrum vero Malaca iam eo
tempore, quo hae leges scriptae sunt, eiusmodi pa-
tronum habuerit, prorsus incertum est. De Malacae

(1) Sail. B. C. 41.

Mstoria paiiciora novimus, quam ut certi quiid hic
statuas.

Tenendum autem est, omnia illa, quae de patrono
dicuntur, non ad quemvis patronum pertinere, sed
tantum ad patronum publicum, i. e. patronum om-
nium municipum municipii Flavii Malacitani.

Multum profecto nostra interesset scire, cuinam ius
tüerit patronum cooptandi. Sed Caput universe lo-
quitur, namque legimus: „ne quis patronum publice
coopta to.quot;

Cuivis licuisse cooptare patronum, statui non potest,
rnaximi enim momenti res erat. Neque curiam patro-
num cooptasse ex bac lege concludere licet; in qua
est indefinitum „quisquot;; praeterea agitur in ea de decreto
decurionum ante patroni cooptationem faciendo.

Verisimile est, quamquam Mommseno nibil dubi-
tanti accedere non audeo, populum universum in co-
mitiis curiatim patronum cooptasse; quae fortasse
causa est cur lex tam universe loquitur. (1)

Cooptari saltem publicus patronus non poterat, nisi
decretum de ea re factum esset a decurionibus, nu-
mero duabus partibus non minore praesentibus.

a) „Hienach, ait ille 1.1. pag. 453, kaim es wohl keinem Zweifel
unterworfen sein, dass es rechtlich die Curienversammlung war, die
den Patronat vergab ; natürlich auf gehörige Befragung des Vorsitzen-
den Beamten.quot; Vid. Philippi, Rhein. Mus. VIII. (N. F., 511.

Ultima denique verba:

„Is qui adversus banc legem patronus cooptatus
cuive patrocinium delatum erit, ne magis ob eam rem
patronus municipum municipii Flavi Malacitani esto,quot;
declarant, eum, qui adversus legem a qxiovis pa-
trocinium accepisset, non magis patronum censeri,
quam prius fuerat.

Argumentum 0. LXII, quod de aedificiis agit in
municipio Malacitano, hoc est:

„Ne quis in oppido municipii Flavi Malacitani quae-
que ei oppido continentia aedificia erunt, aedificium
detegito destruito demoliendumve curato nisi decurio-
num conscriptorumve sententia, cum maior pars eovnio.
adfuerit, quod restituturm intra proximmn. annum non
erit. Qui adversus ea fecerit, is quanti ea res erit,
tantam pecuniam municipibus municipi Flavi Malaci-
tani dare damnas esto, eiusque pecuniae deque ea
pecunia municipi eius municipii, qui volet cuique per
hanc legem licebit, actio petitio persecutio esto.quot;

Licet verba illa quanti ea res erit diversam ad-
mittant interpretationem, hanc tamen vim habere
videntur, ut si quis domum aliquam destruat vel
faciat ut habitari nequeat, multae loco Malacae sol-
vere debeat aedificii aestimationem.

Actionem ei, qui contra ea, quae in hoc Oapite statuta
sunt, fecerit, intendere iterum cuivis, qui volet, h cet.

Quamquam Ulpianus scribit „Lege municipali ca-
vetur, ut ordo non aliter habeatur, quam duabus
partibus adbibitis,quot; neque ab ea régula boc aes ple-
risque saltem locis (1) decedit, boc tamen loco aliud
indicatur: bic enim requiritur tantum ut maior pars
decurionum adsit. Quae sit buius rei causa, certo
quidem nullo modo scii\'i potest. Fortasse verba maior
pars non urgenda sunt, sed iis duae partes decurio
num significantur. (2)

Neque tamen negligendum videtur bic tantum de
aediüciis agi, de re igitur minoris momenti: atqni de
buiusmodi re fieri poterat, ut maior tantum pars de-
curionum requireretur.

Neque in iure Pvomano defuerunt instituta de de-

(1)nbsp;S. c. XXIX. M. c. LXl, LXIV, LXVII, LXVIII.

(2)nbsp;Si senno est de coucione, in qaa certas decurionum nume-
rus adsit necesse est, hoe non eo valet, ut omnis hic numerus ant
consentire aut dissentire debeat, sed simpliciter , ut is numerus
adesse debeat, huius aatem numeri plurima suffragia rem probent
aut improbent.

Mommsenus vero 1. 1. 412 de hac quaestione ila disserit: ,,lm
Widerspruch hiemit (seil, cum duabus partibus) steht allerdings
ein Pall, indem die Zustinimung der Decurionen zum Abbrechen
eines Gebäudes in der stadt gültig erfolgt, „cum niaior pars eorum
adfueritquot;, — eine Incongruenz, die in Verbindung mit einer andern
Spur die frühere Annahme unterstützt, dass dies Kapitel nicht von
dem ersten Concipienten des Schemas der latinischen Stadtrechte
herrührt, sondern späterer und übel redigirter Nachtrag ist.quot;

struendis fît restituendis aedibus. (1) Exempli gratia:
„An in totnm, ita respondet Alexander Severus, ex
ruina domus licuerit non eandem faciem in civitate
restituere, sed in bortum convertere, et an boc consen-
su tunc magistratuum non prohibentinm, item vicino-
rum factum sit, praeses, probatis bis, quae in oppido
frequenter in eodem genere controversiarum servata
sunt, causa cognita, statuet.quot; (2)

Huiusmodi institutorum momentum dubio caret. Sic
enim Malacae pariter a magistratu providebatur atque
Romae: ne urbs ruinis deformaretur; prospiciebatur
etiam vicinis. Fieri enim poterat, ut quis deatruenda
domo damnum afferret vicino; sed curia bac de re
consulta, damni minor erat metus.

§ 6.

DB LOCATIONIBUS.

Hoc argumentum C. LXHI bis continetur verbis:
„Qu^i Hvir iure dicundo praeerit, vectigalia ultroque

(1)nbsp;L. 7 D. de off, praes. (1, 18) „Praeses provinciae iuspectis
aedifieiis, dominos eorum causa cognita reficere ea compellat, et
adversus detrectantem competenti remedio deformitati auxiliam ferat.quot;

(2)nbsp;L. 3 C. de aed. priv. (VIII, 10) Cic. Verr. 1, 54 , 141.

tributa sive quid aliut communi nomine municipum
eiius rnunicipî locari oportebit, locato. Quasque loca-
tiones fecerit quasque leges dixerit, quanti quit locatum
sit et qui praedes accepti sint quaeque praedia subdita
subsignata obligatave sint quique praediorum cogni-
tores accepti sint, in tabulas communes municipum eius
municipi referantur facito et proposita babeto per omne
reliquom tempus honoris sui, ita ut de piano recte legi
possint, quo loco decuriones conscriptive proponenda
esse censuerint.quot;

Hae constitiitiones non novae sunt, locationes enim
ceteraque, quae ad eas pertinent, iam cognoveramus.

Quae enim de Ilviro occurrunt locationes earumque
leges in tabulas communes municipii referendas curan-
te, similia sxmt eorum, quae tum in lege lulia mu-
nicipali tum alibi exstant et qnemadmodum huic
magistratui insuper curandum erat, ut eae tabulae
publice proponerentur per omne tempus duumviratus
in loco a Decurionibus Malacitanis designando, ita
Ptomae quoque more receptum fuit, ut omnia edicta,
quae per annum integrum valerent, in foro per illum
annum proponerentur. (1)

Animadversione dignum est cum Romae quaestor haud

(1) Vid. Beciier, 1.1. II, 2, 231 sqq. Lange, Rom. Altert.
Berlin 1863. 1 , 668.

mm

97

quidquam erogare nisi consentiente senatu posset,
hîc nihil dici de curia, ubi quaestio est de pecunia a
IlYiro eroganda. Hoc ita accipiendum est, ut quaestor
fuerit magistratus minor, Ilvir autem summus fuerit
in municipiis magistratus.

Vidimus quoque ex huius Capitis argumente, duum-
virum vectigalia ultroque tributa in municipiis locasse,
eumque leges etiam locationum proponere debuisse.
Romae censor haec omnia curabat, simul morum regi-
men eius erat, idemque censum agebat. Harum vero
rerum nulla in hoc Capite agitur. Ilviri tamen maio-
rem hîc habebant potestatem quam censores Romae,
ubi sine senatu in re pecuniaria nihil peragi poterat.

In tabulae Malacitanae explicatione iam antea prae-
des et praedia nobis occurrere meminimus. Horum
autem Mc denuo mentio fit, quae quidem quo facilius
intelligatur, nonnulla in medium proferre lubet de
satisdatione apud Romanos, deque iis rebus, quae ad
illam pertinent.

Ac primum quidem tenendum, ibi tantum de prae-
dibus et praediis agi posse, ubi de satisdatione est ser-
mo, neque de ea, qua privatis satisdatur, sed qua civitati.

Hoc veteres compluribus locis significaverunt. Ita
Y. c. Varro (1) : „praedia dicta item ut praedes a prae-

(1) de Ling. Lat. V, 40.

staudo, quod ea pignore data publici mancupis fidem
praestant.quot;

Idem:/„Praes, ait, qui a magistratu interrogatus,
in publicum ut praes sit, a quo et quom respondet,
dicit: praes.quot; (1)

Festus (2) haec docet: „Praes est is, qui populo se
obligat interrogatusque a magistratu si praes sit, ille
respondet, praes.quot;

Graius in eandem sententiam inter cetera ait:
„Et hoe est, quod yulgo dicitur, ex praediatura pos-
sessionem usu recipi: nam qui mercatur a populo, prae-
diator appellatur.quot; (3)

Excipi tamen videntur praedes litis vindiciarum,
quales in antiquissima de dominio lite fideiussores
dabantur, ut, si petitori res addiceretur, satisdarent,
dominum rei, rem petitori traditurum. Sed haec satis-
datio proprie civitati debebatur, quoniam htis obiectum
i. e. sacramentum, reipublicae fiebat. (4)

(1)nbsp;1.1. VI, 74.

(2)nbsp;p. 233 et 151 ed. Mueller.

(3)nbsp;II, 61.

(4)nbsp;Mommsen, Die Stadtrechte, 466 sqq.: „Ganz ähnlich wird
noch viel später im Repetundeuprocess, der nicht aus dem Cri-
minal-, sondern aus dem Civilverfahren und zwar zunächst aas der
legis actio sacramento sich entwickelt hat, formell das römische Volk
als der Kläger betrachtet und seinem Quästor Zahlung geleistet.

In legibus nostris municipalibus universe tres modi
agnoscuntur, quibus vel satisdatur vel satisdatio Ar-
matur. Agitur enim in iis de praedibus, de praediis,
et de cognitoribus.

Satisdationem primo loco per praedes fieri debere,
Ulpianus clarissime nos docet; ait enim:

„Praetoriae satisdationes personas desiderant pro se
intervenientium, et neque pignoribus quis, neque pecu-
niae, vel auri, vel argenti depositione in vicem satisda-
tionis fungitur.quot; (1)

Ubi tamen per praedes illos minus cautum esse vide-
batur, praedia oppignerabantur (2); quae praedia nomi-
natim ad magistratuum notitiam pervenire debebant
(praedia snhdere hoc dicebatur et subsignare vel obli-
gare.) (3)

Praedes autem curare debent, ut pecunia ex vecti-

eventuell ihm die praedes gestellt oder die Einweisung ertheilt,
obwohl materiell die Condemnation natürlich den Verletzten zu
Gute kommt.quot; Plauti, Menaechmi, ts. .593 ed. Ritsehl.

(1)nbsp;L. 7 D. de stip. praet. (XLVI, 5).

(2)nbsp;„Ne extenuentur facultates eorum, quae subsignatae sint
fisco.quot; L. 5 § 10. D. de iure imm. (L, 6).

(3)nbsp;Cf. Cic. pro Flacco, XXXII, 80: „Quaeso sintne ista praedia
censui censendo , habeant ius civile , sint, necne sint mancipi, sub-
signari apud aerarium aut apud censorem possint.quot; L. 39 pr.
D. de verb. sign. : (L, 16) „Subsigmtum dicitur, quod ab aliquo
subscriptum est; nam veteres subsignationis verbo pro adscriptione
uti solebant.quot; Cic. de legg. III, 2, 9.

galibiis certo tempore solvatur, et in nitro tributis, ut
opus locatum intra certum temporis spatium ad finem
sit perductum.

Denique cognitoribus suae tribuuntur partes.

Cognitores, sive potius cognitores praediorum, ii
erant qui pro certo afBrmabant, praedia, quibus praedes
vel debitores praecipui sadisdationem firmabant, iustam
babere aestimationem et idonea esse conditione, testi-
monium enim eorum, qui ipsi satisdabant, non sufii-
ciebat.

§

DE OBLIGATIONS PRABDÜM, PEABDIORÏÏM; ET COGNITORUM.

Satisdatio, quam modo attigimus, nos sponte ducit
ad baec Capitis LXIY argumenta diligentius perse-
quenda. Ac primum quidem baec leguntur:

„Quicumque in municipio Flavio Malacitano in com-
mune municipum eins municipi praedes facti sunt
erunt, quaeque praedia accepta sunt erunt, quique
eorum praediorum cognitores facti sunt erunt : ii omnes
et quae cuiiusque eorum turn fuerunt erunt, cum praees
cognitorve factus est erit, quaeque postea esse, cum
ii obligati esse coeperunt, coeperint, qui eorum soluti
liberatique non sunt non erunt aut non sine dolo malo

sunt erant, eaque onania quaeqne eorum soluta liberata-
que non sunt nOn erunt aut non sine dolo malo sunt
erunt, in commune municipum eiius municipii item
obligati obligataque sunto, uti ii eave populo Romano
obligati obligatave essent, si aput eos, qui Romae
aerario praessent ii praedes iique cognitores facti eaque
praedia subdita subsignata obligatave essent.quot;

Haec igitur vis est, quam Leges buiusmodi obli-
gationi erga municipium Malacitanum tribuunt, Sed
praeterea hoc Caput eifectus quoque talis obligationis
docet.

„Eosque praedes eaque praedia eosque cognitores, si
quit eorum, in quae cognitores facti erunt, ita non
erit, qui quaeve soluti liberati soluta liberataque non
erunt aut non sine dolo malo sunt erunt, Hviris, qui
ibi iure dicundo praerunt, ambobus alterive eorum ex
decurionum conscriptorumque decreto, quod decretum
cum eorum partes tertiae non minus quam duae adessent
factum erit, vendere legemque his vendundis dicere ius
potestasque esto.-quot;quot;

Utrum vero Ilviri in dicenda venditionis lege pro
arbitrio agere possunt, an lex venditionis ad certam
regulam exigi debet?

Lex hoc statuit:

„Dum earn legem is rebus vendundis dicant, quam,
legem eos, qui Romae aerario praeerunt, e lege prae-

diatoria praedibus praedigque vendundis dicere oporte-
ret, ant, si lege praediatoria emptorem non inveniet,
quam legem in yacuom vendendis dicere oporteret/\'

Si igitur ex lege dicta venditionis emtor non pro-
dierit, omnia in vacuum sunt vendenda, ut Romae
quoque fiebat secundum hoc Caput.

Praeterea docemur, venditionis legi adiectam fuisse
conditionem, qua praescribebatur: „uti pecunia Min-
fore (1) municipi Flavî Malacitani referatur luatur sol-
vatur.quot;

Quodsi venditio ita fit, ut hoc Capite constitutum
est, ea venditio iusta rataque est.

Magni profecto momenti hoc Caput est ad ea omnia
quae ad satisdationem pertinent cognoscenda, quando
ipsi municipio satisdabatur, de privatis enim homini-
bus hîc, ut vidimus, nulla fit mentio.

Supra animadvertimus, sanctiones legum municipa-
lium Salpensae et Malacae sanctionibus, quae Romae
praescriptae erant, tamquam fundamento niti. Quod
perspicuum est recordantibus superiorem de municipiis

(1) Nonnulli legunfc pro Minfore : in/ore ; CI, Laboalaye vero legit ;
pecuniam. in foro et ultima C. LXIV verba hoc modo vertit ; „et
cette loi de la vente contiendra la clause expresse que l\'argent soit
apporté et payé dam le forum de Malaga, et toute loi ainsi établie
sera jnste et valable.quot; Dernburg autem legit: in ptiblicim, sed
legendum mihi videtur, „pecunia in foroquot;

disquisitionem : nempe haec ab urbe Eoma ins sxram
derivasse, unumquemque etiam. municipem duas pa-
trias habuisse censeri, alteram naturae, i. e. oppi-
dum, in quo municeps natus erat, alteram iuris, i.e.
ßomam, quae, at ait Herennius Modestinus, „om-
nium commmis habebatur patriaJ\'

Hîc Yero pariter instituta cognoyimus similia eorum,
quae Eomae fuisse constat. Obligatio enim in com-
mune municipum exigitur ad rationem, qua \'Romae
praedes praediaque populo Eomano obligabantur, et
in rebus y endendis lïyiri ita agere iubentur, ut Eomae
fit ab iis, qui aerario praesunt (1).

Si satisdatione per praedes minus cautum esse yi-
deretur etiam praedia obligari verba testantur „ac-
cepta sunt erunt.quot; Yerbum autem. accipere Mc yi mi-
nime caret: cum enim praedia ostensa essent quae
forent pignori, primum cognitores, i. e. qui praedia
cognoverant, sententiam rogabantur. Cognitores, quibus
quippe plerumque praedia nota essent, testari debebant,

(1) Quatenus obligatio praedis différât a sponsione, Mommsenus
1.1. é69 dilucide exponit: „Wie weit die Obligation des Praes
von der Sponsio sieh entfernt, zeigen unsere Stadirechte sehr deut-
lich. Die Spoüsio setzt bekanntlich eine streng formelle und der des
Bürgen durchaus gleichartige Hauptobligation voraus; in unsern
Stadt rechten dagegen tritt die Hauptobligat ion, für die Sicherheit
bestellt wird, ganz in den Hintergrund und wird nicht einmal in
die Form der Stipulation gekleidet,quot;

utrum praedia indicata ea essent aestimatioue, qua esse
debebant, si satis cautum foret. Quo facto ita, ut
cognitores satis esse dixisaent, praedia a magistratu
legitimo accipiedantur ut praedia obligata,; quae praedia,
ut ex praecedenti Capite didicimus, pariter ac praedes
et cognitores in tabulas communes municipum municipii
Flavi Malacitani referebantur.

Et cum praedes, non aliter atque praedia, a ma-
gistratu probari et tamquam fideiussores accipi deberent,
hinc pluribus locis legitur: praedes accepti simt.

Si eo, quo satisfieri debebat tempore ipse debitor
haud satisfecerat, municipium Malacitanum statim
se ad praedes convertebat. Quodsi praes quoque pro-
missis non stetisset, praes, ut hoc quidem Oapite
docemur, cum omnibus bonis suis, et quae eius erant
cum se obligabat et quae per obligationis tempus ac-
quisiverat, vendebatur, ab utroque quidem duumviro
vel ab altero eorum, auctoritate Curiae Malacitanae,
quae coram duabus saltem Decurionum partibus decre-
tum de ea re fdcere debebat.

Venditio illa fiebat secundum legem quae propria
erat iuris praediatorii (1).

(1) Cff. Salraasius, de modo usurarum, c. 16. Graevius, de iure
praed. Tr. ad Rhen. 1688. Zimmerman, de notione et historia
cautionis praediis praedibusque, Berlin 1857. Rudorff, Zeits. für

Quodsi ex legibus iuris praediatorii nullus veniret
emtor, tuin demum omnia in vacamn vendi poterant.

Nullos inveniri emtores saepius usu veniebat, quia
in legem venditionis nonnumquam reciperentur con-
ditiones, quae praedi quidem utilia erant, emtori vero
noxia.

Itaque Suetonius (1) de Claudio imperatore narrat:

„Postremo etiam sestertium octogies pro introitu
novi sacerdotii coactus impendere, ad eas rei familiaris
angustias decidit, ut cum obligatam aerario fidem
liberare non posset, in wcmwä lege praediatoria venalis
pependerit, sub edicto praefectorum.quot;

§ 8.

DE njRB DICUNDO E LEGE DICTA PRAEDlS PRAEDIBUSQUE
VENDUNDIS ATQUB DE MULTA.

Haec argumenta Capitum LXV et LXVI apte ex-
cipiunt ea, quae modo de obligatione praedum, prae-
diorum et cognitorum monuimus. Primum autem Ca-

geschichtl. Rechtswiss. X, 131 sqq. Bachofen , das röm, Pfandrecht,
Basel 1847, 1, 317 sqq. Dernburg, das Pfandrecht nach den Grund-
sätzen des heutigen röm. Rechts, Leipzig 1860 , 36 sqq.

(1) Claud. 9. Cic. pro Balbo, XX, 45. ad fam. V, 20, 3.
Valer. Max, VIII, 12, 1,

put ius tradens praediatoribus (1) concessum, sic sese
habet :

„Quos praedes quaeque praedia quosque cognitores
Ilviri municipii Flavi Malacitani hac lege vendiderint,
de iis quicumque iure dicundo praeerit, ad quern de ea
re in ius aditum erit, ita ius dicito iudiciaque dato,
ut ei, qui eos praedes cognitores ea praedia mercati
erunt, praedes socii heredesque eorum iique, ad quos
ea res pertinebit, de is rebus agere easque res petere
persequi recte possit.quot;

Verba: ea res — de iis rebus cum ad praecedentia
pertineant, i. e. praedes, praedia, cognitores, hi ipsi
in rerum quoque numerum referuntur, sicuti in supe-
riore 0. „dum eam legem is rebus vendundis dicant.quot;
Quod tamen facile intelligitur ex iis, quae de vesti-
giis antiqui iuris in posteriorum legum forma super-
stitibus nos docuit ipsorum praedum vendendorum
mentio.

Porro verbis : ei, qui eos praedes cognitores ea praedia
mercati emnt, praediatores spectari, i. e. emtores prae-
diorum civitati obligatorum, dubio caret.

Eiusmodi homines, quippe plurimum hac in re oc-
cupati, pretium et conditionem praediorum omniaque

(1) De iure praediatorio docte egit, Alphons Rivier, Unter-
suchungen über die Cautio praedibus praediisque, BerHn, 1863 ;
cf. I, E. Goudsmit in: Themis, 1863. pag. 550 sqq.

quorum ratio esset habenda in praediorum oppigneratione
et venditione, optime noverant; hinc quamquam non
erant iuris periti, tamen in rebus ad praedia pertinen-
tibus, interdum meliora dare poterant responsa quam ipsi
ICti. Itaque Cicero (1) „Q. Scaevola, ait, ille augur,
cum de iure praediatorio consuleretur, homo iuris
peritissimus, consultores suos nonnumquam ad Furium
et Oascellium praediatores reiiciebat.quot;

Si igitur eiusmodi praediator praedia civitati obli-
gata emit, actiones, quas civitas adversus praedem
habuerat, in emtorem transeunt. Duumviri est, ita
ius dicere, ut praediator rem persequi possit ea utens
actione, quam civitas ipsi cessit.

Post eius mortem heredi ius fuisse „de iis rebusquot;
i. e. de praediim, praediis et cognitonbns agendi eas-
que res petendi persequendi, manifestum est ex ré-
gula: „beres defuncti personam sustinet.quot;

Sed ne oniittamus praedes socios, quorum etiam in
hoc C. mentio lit. Quod nonnemini placet interpunc-
tione praedes, socii duo distinguera hominum genera,
hoc probandum nobis non videtur. Socii enim intel-
liguntur illi, qui sese correali obligatione cum praede
obligarunt.

Cum igitur praediator, i. e. praedum, praediorum

(1) Iu orat. pro Balbo, XX, 45. Ad Attic. XH, 14, 17.

et cognitorum emptor in publica anctione extitisset,
Mc quoque municipio Malacitano satisdare debebat,
se certa die emtionis pretium soluturum. Quodsi erat,
sociuB, qui fidem interposuerat pro praediatore, tunc,
ut docet hoc Caput, in hunc quoque socium qu\' praes
factus erat, actiones tranferebantur, quae ex venditione
ipsi praediatori competebant in ea quae emerat. (1)

Capite L X VI, ad quod transi mus, de multis irro-
gandis sie agitur:

„Multas in eo municipio ab Ilviris praefectove dictas,
item ab aedilibus, quas aediles dixisse se aput
Ilviros ambo alterve ex îs professi erunt, Ilvir qui
iure dicundo praeerit in tabulas communes municipum
eiius municipi referri iubeto.quot;

Hoc multandi ius ne a magistratibus iUis in civium
damnum veteretur, prudenti opus erat cautione, quae
quidem Ms continetur legis verbis :
«Si cui ea multa dicta erit aut nomine eiius alius

(1) Hac de re ßivier l.l. sie disputai: „Eigentlich kommt beides auf
eines und dasselbe heraus. Denn wenn hier praes und socius zu lesen ist,
so wird doch der Bürge, nach den gewerbmässigen Betriebe des Ganzen,
ein Genossen sein, und verbindet man praes socius, so wird jeden-
falls die übrigen Genossen, die nicht Bürgen sind , unter den sonsti-
gen Interessirten mitbegriffen. So räumt das Stadtrecht den Ge-
nossen des Kaufers das Recht ein, sieh vom Richter die Klagen
geben zu lassen, welche jener aus den Eorderungskaufe auszuüben
berechtigt war,quot;

postulabit, ut de ea ad decuriones conscriptosve refera-
tur, de ea decurionum conscriptorumye indicium esto.quot;

„Quaeque multae non erunt iniustae a decurionibus
conscriptisve iudicatae, eas multas Ilyiri in publicum
municipum eiius municipii redigunto.quot;

Hinc sponte sequitur, multas, quae a decurionibus
iniuste dictae esse censentur, irritas baberi.

Oernitur itaque buius Capitis momentum in iis, quae
tum de multae edicendae ratione tum de provocatione
ad municipii Decuriones docemur.

Ins multandi bic non tantum duumviro vel eius
vicario conceditur, verum etiam aedilibus, qui tamen
boe iure quodammodo ex duumviris pendebant; pro-
fiteri enim debebant se multas dixisse, ut legitur in
boc Capite.

Duumviros oportet quoque curare, ut multae, quae
edictae sunt, in tabulas municipii communes referan-
tur; binc igitur neoesse erat, ut scirent, quae multae
ab aedilibus essent irrogatae.

Curabant praeterae duumviri, ut multae dictae sol-
verentur. Ob banc rem et duumviri magistratum
ineuntes, iurare debebant, se pecuniam communem
salvam praestituros esse.

Quaeri autem potest, utrum aediles eandem pecu-
niae summam multae nomine sol vendam alicui impo-
nere possent, atque duumviri, an vero multas mi-

noris tantum summae irrogandi ius liaberent. Desunt
certa hac de re testimonia. Ex analogia tamen veri
non est dissimile, duumviros maiores multas edicere po-
tuisse quam aediles ; apud Taciturn enim haec occurruut :
„Cohibita artius et aedilium potestas statutumque
quantum curules, quantum plebeii pignoris caperent
vel poenae irrogarent,quot; (1)

Aediles utique duumviri et praefectus multam ir-
rogandi ius habebant, sed procul dubio certa fuit
pecuniae summa, quam ut Romae, ita in municipiis
magistratibus non licuit excedere in multando.
Diocletiani certe tempore haec legimus:
„Certa ratione et fine praesides multare possunt.
Quodsi aliter et contra legis statutum. modum provinciae
praeses multam, vobis irrogaverit, dubium non est,
id, quod contra ius gestum videtur, iirmitatem non
teuere et sine appellatione posse rescindi.quot; (2)

§ 9.

BE PBCraiA OOMMÜNI MüOTCIPUM DBQIJB EOKUM RATIONIBUS
BT DB 00NSTITUENBI8 PATBONIS.

Complectimur hac paragraphe Capita LXVII et

(1)nbsp;Ann. III, 28.

(2)nbsp;L. 5 C. quando provoe, (VII, 64).

LXVIII, quia ad unam eandemque rem ambo perti-
nent, nimirum ad pecuniam communem.

„Ad quem — ita est C. LXYII — pecunia communis
municipum eius municipi pervenerit heresve eiius
isve ad quem ea res pertinebit, in diebus XXX
proximis, quibus ea pecunia ad eum pervenerit, in
publicum municipum eiius municipi eam referte.quot;
Haec de pecunia con3.mum, quibus tum subiicitur :
„Quique rationes communes negotiumve quod com-
mune municipum eius municipi gesserit tractaverit, is
beresve eiius isve ad quem ea res pertinebit in diebus
XXX proximis, quibus ea negotia easve rationes ge-
rere tractare desierit, quibusque decuriones conscriptique
babebuntur, rationes edito redditoque decurionibus con-
scriptisve cuive de his accipiendis cognoscendis ex de-
creto decurionum conscriptorumve, quod decretum
factum erit, cum eorum partes non minus quam duae
tertiac adessent, negotium datum erit.quot;

ßeferuntur igitur pecuniae publicae rationes vel
ipsis decurionibus vel ei, cui hoc negotium ab iis, ex
decreto decurionum, duabus partibus praesentium,
mandatum est.

Fieri tamen potest, ut quis intra triginta dies pe-
cuniam , quae communis Malacitanorum ad ipsum per-
venit, in publicum municipii referre velit, utque
propensus etiam sit ad rationes intra tempus definitum

reddendas, sed ab alio impediatur quominus boc faciat:
quid tunc agendum ?

Huic quoque causae prospexerunt bae leges, in quibus
ita praescriptum est:

„Per quem steterit, quo minus ita pecunia redigere-
tur referretur quove minus ita rationes redderentur
3S, per quem steterit quo minus rationes redderentur
quove minus pecunia redigeretur referretur beresque
eius isque ad quem ea res qua de agitur pertinebit,
quanti ea res erit, tantum et alter um tantum, municipi-
bus eiius municipi dare damnas esto.quot;

Itaque hoc agitur, ut ab impediendo solvendi ratio-
nesve reddendi consilio unusquisque, metu dupli ab-
stineat. Est autem actio , quae bac in causa conceditur
popularis. Nam extrema Capitis parte legimus:

„Eiiusque pecuniae deque ea pecunia municipum
municipii Plavi Malacitani qui volet cuique per banc
legem, licebit actio petitio persecutio esto.quot;

In Capite LXVIII haec praescripta sunt: „Cum
ita rationes reddentur, Ilvir, qui decuriones con-
scriptosve habebit, ad decuriones conscriptosve referto,
quos placeat publicam causam, agere.quot;

Is Igitur, qui secundum ea, quae superiori Capite
praescripta sunt, rationes raddere cupit, hoe Duum-
viro significare debet, decurionum praesidi, qui id
cum decurionibus communicat, ut iam legantur, qui

publice in rationes reddendas inquirant. Hoc antem
facto: „decuriones conscriptive inrati per tabellam de
ea re decernunto.quot;

Decurionum consilium, ideo convocatum, decernere
non potest, nisi duae decurionum partes adsint. Qui
si praesens est numerus ex Ms, tres illi, qui plurima
suffragia nacti sunt, ad inquisitionem instituendam
eliguntur. Sequuntur enim verba haecce:

„ita ut tres, quos plurimi per tabellam: legerint,
causam publicam agant.quot;

Lecti certam diem a decurionibus petere debent,
qua in rem inquirere et, si opus est, actionem in-
stituendam constituere possunt; postremo cum dies
definita venerit, rem quantum fieri optime potest per-
agere debent.

„Iique (in Ms desinit C. LXVIIl), qui ita lecti
erunt tempus a decurionibus conscriptisve, quo cau-
sam cognoscant actionemqne suam ordinent, postu-
lanto, eoque tempore quod îs datum erit transacto
eam causam uti quod recte factum esse volet agunto.quot;

Tres illi viri, qui ad publicam causam agendam
leguntur etiam patroni causae nominantur, unde huic
Capiti titulo est: de constituendis patronis.

Haec inquisitio in rationes reddendas eo sponte du-
cit, ut aut rationes ratae habeantur, quo facto is qui
nomine municipii Flavî Malacitani egit, munere übe-
ratur, aut contra ut actio adversus eum instituatur.

§ 10.

DE lUDIOIO PBCTJNIAB COMMUNIS.

Caput LXIX, uti ultimum est, quod aetatem tulit,
ita magni esset momenti si integrum ad nos perve-
nisset. Sed qu.id facies exiguo fragmento?

„Quod municipum municipii Flavi Malacitani nomine
petetur ab eo , qui eius municipi municeps vel incola
erit, quodve cum eo agetur, quod pluris sesterties
mille sit neque tanti sit ut.quot; Cui tamen fragmento
addita a Mommseno (1) verba ai probamus:

„de ea re proconsulem ius dicere iudiciaque dare
ex hac lege oporteat, de ea re Ilvir praefectusve, qui
iure dicundo praeerit eius municipii, ad quem de ea
re in ius aditum erit, ius dicito iudiciaque datoquot;. . . .
sed hanc coniecturam si probamus, definiri hac prima
periodo apparet, quanti causam esse oporteat, ut in
iudicio pecuniae communis Ilvir praefectusve ius dicat.

(1) Die Stadtrechte u. s. w. Nachtrag , pag. 504,

E p I L O G u s.

Postquam ad finem disquisitionis nostrae perveni-
mus, paucis complecti iuvat summam eorum, quae
Inscriptionum Malacae inventarum gravitatem probant.

Et universe quidem animadvertendum censemus,
bas leges municipales planum facere, primum, omnem
municipiorum Malacae et Salpensae constitutionem
ipsius Eomanae civitatis constitutionibus niti: deinde,
cum Eomae sub Domitiano et comitiorum et senatus
non nisi umbra superesset potestatis, in bis municipiis
municipes et decuriones multum adbuc valuisse.

Accedit quod eaedem leges ampliorem nobis prae-
bent notitiam condicionis et constitutionis municipio-
rum generumque incolarum sub Imperatoribus. Quam-
quam enim iam antea ex variis veterum scriptorum

fide dignissimorum locis hand ignotum erat, quid de
hisce statuendum esset, hae tamen Inscriptiones adi-
tum ad ipsos fontes concedunt, continentes quippe
leges duobus municipiis scriptas, unde multa quae ad
doctrinam de municipiis pertinent, multo accuratius
explicare licet.

His universe animadversis, videamus de singulis.

Ex tabula igitur Salpensana cognovimus : magistra-
tus in municipiis (II vires, II aediles, II quaestores),
postquam per annum munere functi sunt, cum omni
familia sua civitatem, ßomanam, nanciscij manum,
potestatem et mancipium etiam. Latinis nota fuis-
se; apud hos quoque marito ius fuisse testamento
declarandi, se uxori suae tutoris optionem relinquere,
Apparet etiam, eum., qui servum suum manumiserat,
in hunc iura quaedam retinere; praeterea Latinum,
qui de causa aliqua civitatem Romanam acquisiverat,
tamen liherti sui ratione habita in priori statu man-
sisse censeri.

Praeterea haec tabula docet, cuivis municipi li-
cuisse tutorem rogare illorum pupillorum pupilla-
rumve, quibus tutor testamentarius aut legitimus non
erat, qua in causa Duumvir tutorem dabat, decurio-
nibus consentientibus, si pupilli quoque municipes erant.
Quodsi incolae (cives Romani vel Latini) tantum erant
municipii, Duumvir tutorem dabat, causa cognita, co]-

legis consentientibus. Tutor hoc modo datus agnato
proximo civi Eomano aequabatur.

De servorum manumissione legimus, nec pupillum
nec virginem mulieremve sine tutore auctore manu-
mittere posse; neque XX annis minorem manumittere
posse, nisi causa manumissionis a decurionibus, certo
numero, comprobata. Si tamen servi a municipibus
Latinis manumittuntur, hi Latinis libertinis optimo
iure aequantur.

De magistratibus docemur, eos intra quinque dies
post munus aditum iurare debere, se commodis mu-
nicipii, cui praesunt, consulturos, eumque, qui non
iurat, multae poena damnari.

Duumviri urbem aliquamdiu relicturi, suo loco prae-
fectum relinquere possunt. Praefectus ille e decurioni-
bus eligendus est XXXV annis maior; nec munere
isto functus civitatem Eomanam adipiscitur, nec alte-
rum suo loco praefectum relinquere potest,

Praefectus tamen gt; qui ab Imperatore ipso llvir
creatur, ceteris duumviris prorsus comparatur,

Haec de Salpensana.

Malacitana autem docet: candidates, qui honores
petunt, nomina sua profiteri debere apud praesidem
comitiorum; eumque aut nemo se candidatum profes-
sus est, aut candidati pauciores numero sunt, aut
denique pauciorum propter hanc illamve causam ratio

haberi potest, tum praesidem comitiorum candidates
aliquot nomin are debere, eorumque hic nomina in
publico proponere; eos vero, qui nolunt ut sui ratio
habeatur, alios etiam posse nominare.

Apparet etiam ex hac tabula, Duumvirum natu
maiorem comitiis magistratibus creandis praeesse de-
bere.

Porro haec accipimus : in magistratibus creandis
non omnes candidati admitti possunt, eorum enim,
qui XXY annis minores sunt, eorumve, qui sunt
ea condicione, qua ad magistratum gerendum non sunt
idonei, ratio nulla haberi potest.

Municipes curiatim in diversis consaeptis, cuique
curiae destinatis, suffragia ferunt; incolis autem, qui
sunt cives Romani vel Latini, in una curia suffragia
sua ferre licet, quae curia ex reliquis sorte ducta
design atur.

Praeterea ex hac tabula multa cognovimus de
iis, qui parem suffragiorum numerum nacti sunt.
In creandis magistratibus maior suffragiorum numerus
vincit. Quodsi candidati parem suffragiorum numerum
acceperunt, maritus caelibi praefertur, liberos habens
non babenti, aut plures liberos habens ei, qui pau-
ciores liberos habet, Si vero omni omnino parte
pares sunt, res committatur sorti.

De comitiis docemur, nemini licere impedire, quo

minus habeantur, quodsi quis sciens dolo malo ea
prohibât, bunc multa puniri.

Deinde si patronus Malacae eligendus est, ut certus
decurionum numerus consentiat requiritur. Quodsi
quis contra facit, pecunia damnatur,

Nec Malacae licitum est aedem detegere, domosve
destruere, nisi hac de re consenserint decuriones; qui
tamen consensus, si aedes intra annum instaurentur,
haud requiritur.

Locantur vectigalia atque ultro tributa a Ilviro,
qui iuri dicundo praeest secundum legum praescripta,
quae leges certo quodam loco, a decurionibus indi-
cando, proponi debent.

Candidati, antequam suffragia ferantur, cavere de-
bent de servanda pecunia communi per muneris geren-
di tempus.

Haec cautio datur a praedibus eorumve praediis et
cognitoribus; hi omnes ita obligantur, ut si aut ipse
magistratus aut praes officiis suis erga municipium
non satisfacit, omnia eorum bona ex venditionis lege
vendantur.

Secundum legem municipalem Malacitanorum ma-
gistratibus (Hviris, praefeetis, aedilibus) ius est mul-
tas edicendi. Hae multae a llviris in tabulas referun-
tur. Si quis iniuria se multatum esse censet, ei ins
est provocandi ad Curiam municipii.

Fieri praeterea potest, ut quis pecuniam, quae mu-
nicipii est, accipiat. Quo facto municeps, aut hoc
mortuo heres eius, intra XXX dies hanc pecuniam
in aerarium municipii Malacitani deferre debet. Si
quis universe negotium aliquod gessit pro municipio,
eum etiam intra XXX dies huius rei rationes reddere
oportet. Quodsi hoc facere neglexit, aut si ab alio
prohibetur, gravis multa solvenda est.

Eationes illae vel ipsis decurionibus redduntur vel
alteri ab iis designando.

Si redditae sunt rationes, tres patroni causae crean-
tur, qui de iis iudicent.

, Hi tres patroni a decurionibus cum plurimorum suf-
fragiis eliguntur e numero quodam hominum a Ilviris
proponendo. His tribus causae patronis carta dies
praefinitur, intra quam negotium hoc conficere debent.

QIJAESTIONES.

L

Non facio cum Bernliardy Grundr. der Griech.
Litt. II, 12 „Schon der Name jroi^W/? kündigt einen
schöpferischen Geist an.quot;

II,

Epitaphium in Demosthenis oratione jve^i ar^q^^t^ov,
§ 289:

OWf TväTQag IpfAa acpireQag ik SfjQip l^^vro
quot;OnKu, xttl dv-cnculmv v^qiv äntmiBaaccv.

MaQväjifvoi d\'ocQfTijs xai deifiarog ovx tauoiaaf
Wv^dg , dlV At§7iv xoivov famp;evTO ^qu^ijv .
Ovve\'ÄiV quot;\'ElX\'qvmv , (ag fiij \'Qvyov avf^kvi amp;ivT(g
JovXoaihtjg atv/egdf dficpig k\'^coaip v^qiv.
jTaT« Si vaxQig e^et \'AÖXTvoig xamp;gt;v irXiisra KajiövTooi\'

iirai amp;pi]To\'ig tx Jiog tjSf XQiGig.
Mi]8iv duccQTHv tarinbsp;xcct ndvza xcxTogd\'ovv

^Ev ^lorfj no^QKv 8\'ovti cfvytiv ^f.Qonoiv ,
Demostheni est abiudicaBdum.

III.

Recte Ed. Wunder Sopb. Ant. v. 775 legit
6g iv xTijfiaai Ttircveig.

IV.

Loci Polybiani I, 4 et V, 33 in concordiam redigi
possunt.

Y.

Immerito nonnulli statuunt, v. 909—921 in Plauti
Captivis (ed. Fleckeiseni) referenda esse ad Actum V.

VI.

Egregie Cicero Philipp. I, 12: „Est autem gloria
laus recte factorum magnorumque in rempublicam
meritorum, quae eum optimi cuiusque tum etiam mul-
titudinis testimonio comprobatur.quot;

VIL

Errant, qui in Sail. Cat. 55 vindices rerum capitalium
fuisse putant triumviros eapitales.

VIII.

Unum tantum municipiorum genus Imperatorum
tempore exstitit.

rx.

Curatores reipublicae non eosdem ac quinquennales
fuisse statue.

X.

Quaestura regia aetate fuit magistratus ordinarius,

XL

Non assentior Savignio (System des heat. röm.
Rechts, II, 478) dicenti: „Capitis deminutio heiszt
jede Verminderung der Rechtsfähigkeit.quot;

XII.

Sententia eorum, qui numerum curiarum posteriore
tempore crevisse ad XXXV putant, reicienda est.

xm.

Iure Herodotus a Longino dicitur \'O/^i^QincoraTo^.

XIV.

Dionysii Halic. de operis Thucydidei argumento sen-
tentia, quae exstat in epistola ad Cn. Pompeium „de
praecipuis historicisquot; C. 3 initio, improhanda videtur.

XV.

Opinio üodwelli Velleium Paterculum functum esse
castromm tribunals, improhanda est.

XVI.

Non facio cnm iis, qui existimant 1. Caesarem
edidisse peculiare opus,

XVII.

Yere Victor Cousin (Nonv. fragm. Philos, p. 100) :
„On peut dire, que Zenon est le soldat, le héros et
le martyr de l\'école d\'Élée.quot;

XVIII.

Iure a. Thanlow (die Gymnasial-Pädag. im Q-rundr.
P- 245) dicit : „Der Lehrer wird vor Allem hei dem
Misslingen an sich selber zuerst denken und sagen:
nos, nos dico, desumus.quot;

ih.

ERRATA.

Leviora peccata corrigat benevolus lector.

tér.

LEGIS

MUNICIPII FLAVII SALPENSANI
PARS.

[Rubrica. Ut magistratus civitatem Roma- col. I
nam consequantur.]

[XXI].....[Qui Ilvir aedilis quaestor ex hac

lege factus erit, cives Romani sunto, cum
post annum magistratuj abierint, cum pa-
rentihus coniugibusque [a]c liberi[s], qui
legitumis nuptis quaejsiti in potestatem
parentium fuer[i]nt, item nepotibus ac
neptibus filio | nat[is natabujs, qui quaeque
in potestate parentium fuerint; dum ne
plures c(ives) R(omani) | sint, qua[m]
quod ex h(ac) l(ege) magistratus creare
oportet. I

R(uhrica). Ut qui civitat{em) Roman(am) 5
consequantur, maneant in eorundem m(aii-
cipi)o m(anu) \\ potestate. f
X.XIL Qui quaeque ex h(ac) l(ege) [exve] edicto

col. Inbsp;imp(ei\'atoris) Caesaris Aug\'(u8ti) Vespasiani

inap(eratoris)ve Titi j Caesaris Aug(usti)
aut imp(eratori8) Caesaris Aug(nsti) Domi-
tiani p(atris)p(atriae) civitatem Eoman(am)!
consecutus consecuta erit, is ea in eius ,
qui c(ivis) R(omanus) h(ac) l(ege) factus
erit, potestate j manu manicipio, cuius
esse deberet, si [civitate] mutatus [ mutata
non esset, esto idque ius tutoris optandi
babeto, quod [ haberet, si a cive Romano
ortus orta neq(ue) civitate mutatus mu i
tata esset.

R(ubrica). TJt qui c(ivitatem) R(omanam)
consequentur, iura libertorum retineant.

XXIIL Qui quaeve h(ac) l(ege) exve edicto im-
p(eratoris) Caes(aris) Vesp(asiani) Aug(usti)
imp(eratoris)Ye Titi Caes(aris) Vespasian(i)
15nbsp;Au(gusti) I aut imp(eratoris) Oaes(aris) Do-

mitiani Aug(usti) c(ivitatem) E(omanam)
consecutus consecuta erit, is in j libertos
libertasve suos suas paternos paternas,
qui quae in c(ivitatem) R(omanam) non j
venerit, deque bonis eorum earum et is,
quae libertatis causa inposita j sunt, idem
ius eademque condicio esto, quae esset,
si civitate mutat[u]s mutat[a] non esset.

R(ubrica). De praefecto imp(eratoris) Cae-
saris Domitiani Aug(usti). j
20 XXIIII. Si eius municipi decuriones conscriptive

m

municipesve imp(eratori) Caesar[i] Domi-col. I
tian(o) ( Aug(usto) p(atri) p(atriae) Ilvira-
tum communi nomine municipum eius
municipi de[tuler[i]nt, imp (erator) [q]ue
Domitian[us] Caesa[r] Aug(ustus) p(ater)
p(atriae) eum Ilviratum receperit ] et loco
suo praefectum quem esse iusserit, is prae-
fectus eo [i]u[r]e esto, quo j esset, si
eum IIvir(um) i(iire) d(icundo) ex li(ac)
l(ege) solum creari oportuisset isque ex
h(ac) l(ege) solus [ Ilvir i(ure) d(icundo) 25
creatus esset.

R(ubrica). De iure praef(ecti) qui a Ilvir(o)
relictus sit. I
XKV. Ex Ilviris qui in eo municipio i(ure) d(i-
cundo) p(raeerit), uter postea ex eo mu-
nicipio proficiscetur | neque eo die in id
municip[i]um esse se rediturum arbitrabi-
tur, quem ) praefectum municipi non mi-
norem quam annorum XXXV ex ) decuri-
onibus conscriptisque relinquere volet,
facito ut is iuret per i lovem et divom 30
Aug(ustum) et dium Claudium et divom
Ves[p](asianum) Aug(ustum) et divom j
Titum Aug(ustum) et genium imp(eratoris)
Caesaris Domitiani Aug(u8ti) deosque Pe-
nates, j quae IIvir[os] qui i(ure) d(icundo)
p(raeest) b(ac) l(ege) facere oporteat, se,
dum praefectus erit, d(um) [t](axat) quae
eo I tempore fieri possint, facturum neque

col. Inbsp;adversus ea [fjacturum seien tem \\ d(olo)

m(alo); et cum ita iuraverit, praefectum
eum eius municipi relinquito. [E]i [ qui
ita praefectus relictus erit, donec in id
35nbsp;municipium alteruter ex Ilviris j adierit,

in omnibus rebus id ius e[a]que potestas
esto praeterquam de praefec|to relinquendo
et de c(ivitate) R(omana) consequenda,
quod ius quaeque potestas h(ae) l(ege) |
nviri[s qui] iure dicundo praeerunt datur.
Isque dum praefectus erit quojtiensque
municipium egressus erit, ne plus quam
singulis diebus abesto. j

40nbsp;R(ubrica). .üe iureiurando Ilvir(um) et

aedil(ium) et q(uaestorum). |
XXVI. Duovir(i) qui in eo municipio [i](ure)
d(icundo) p(rae8unt), item. aediles [qui] in
eo municipio sunt, item | quaestores qui
in eo municipio sunt, eorum quisque in
diebus quinq(ue) j proxumis post li(anc)
l(egem) datam ; quique Ilvir(i) aediles
quaeatoresve postea ex hi(ac)l(ege) j creati
erunt, eorum quisque in diebus quinque
proxumis ex quo Ilvir | aedilis quaestor
45nbsp;esse coeperit, priusquam decuriones con-

cnl. TInbsp;scriptive |l habeantur, iuranto pro con-

tione per lovem et dium Aug(ustum) et
divom Claudijum et divom Vespasianum
A.ug(ustum) et divom Titum Aug(ustum)
et genium Domitiani | Aug(usti) deosque

Penates : se, quodqu[o]mqne ex }i(ac) l(ege)col.II
exqu[e] re commnni m(unicipum) m(iini-
cipi) Flavi \\ Salpensani censeat, recte esse
facturnna, ne[q]ue adversus h(anc) l(egein)
remve commu[ne[na.] municipum eius mu- 5
nicipi facturum scientem d(olo) m(alo),
quosque prohi|bere possit prohibiturum ;
neque se aliter consilium babiturum ne-
q(ue) aliter | daturum neque sent[e]ntiam
dicturum quam [ut ex] b(ac) le(ge) ex-
qu[e] re communi ] municipum eius mu-
nicipi censeat fore. Qui ita non iuraverit,
ia (sestertium X milia) j municipibus eius
municipi d(are) d(amnas) esto eiusque pe-
cuniae deque ea pecunia mujnicipum eius 10
municipi [q]ui volet cuique per hanc le-
gem licebit, actio petijtio persecutio esto.

R(ubrica). De intercessione II(virum) et
aedil(ium) [et] q(uaestorum). |
XXVU. Qui Ilyir(i) aut aediles aut quaestores
eius municipi erunt, his nvir(is) inter | se
et cum aliquis alterutrum eorum aut
utrumque ab aedile aedilibus [ aut quae-
stor[e] quaestoribus appellabit ; item aedi-
libus inter se ; [item quaestoribus inter 15
se] interjcedendi, in triduo proxumo quam
appellatio facta eidt poteritque j intercedi,
quod eius adversus h(anc) l(egem) non
fiat, et dum ne amplius quam semel [
quisque eorum in eadem re appelletur,

col.TInbsp;ius potestasque esto, neve quis | adversus

ea qui[d], qu[o]m intercessum erit, facito. f

R(ubrica). De servis apud nvir(uiii) ma-
numittendis. |

20 XXVIII. Si quis municeps municipi Flavi Salpen-
sani, qui Latinus erit, aput Ilvir(os), j
qui iure dicundo praeerunt eius municipi,
servom suom servamve suam | ex Servi-
tute in libertate[m] manumiserit liberum
liberamve esse iusserit, | dum ne quis pu-
pillus neve quae virg-o mulierve sine tu-
tore auctore | quem quamve manumittat
liberum liberamve esse iubeat: qui ita f
manumissus liberve esse iussus erit, liber
esto, quaeque ita manumissa | libera ve
[esse] iussa erit, libera esto, uti qui op-
tum[o] iure Latini libertini liberi sunt
erunt; [d]um is qui minor XX annorum
erit ita manumittat, j si causam manu-
mittendi iusta[m] esse is numerus decu-
rionum, per quem [ décréta [facta b(ac)
l(ege)] rata sunt, censuerit.

R(ubrica). De tutorum datione. | .

30 XXIX. Cui tutor non erit incertusve erit, si is
e[a]ve municeps municipi Flavi Salpensa-
ni [ erit ; et pupilli pupillaeve non erunt ;
et ab Ilviris, qui i(ure) d(icundo) p(raee-
runt) eius municipi, postujlaverit, uti sibi
tutorem det; [et] eum, quem dare volet,

liominaTerit: [t]iiin is, j a quo postula-col.II
txim erit, sive ununa sive plures collegas
habebit, de omnium colle|garum sententia,
qui tum in eo municipio intrave fines
municipi eius erit, j causa cognita, si ei 35
videbitur, eum qui nominatus erit tuto-
rem dato. Sive \\ is eave, cuius nomine
ita postulatum erit, pupil(lu8) pupillave
erit, sive is, a quo | postulatum erit, non
habebit collegam [collegav]e eius in eo
municipio intrave | fines eius municipi ne-
mo erit: [t]um is, a quo ita postulatum
erit, causa cojgnita, in diebus X proxu-
mis, ex decreto decurionum, quod cum 40
duae partes | decurionum non minus ad-
fuerint factum erit, eum, qui nominatus ]
erit, quo ne ab iusto tutore tutela [a]b-
eat, ei tutorem dato. Qui tutor h(ac)
l(ege) ( datus erit, is ei, cui datus erit,
quo ne ab iusto tutore tutela [a]beat, tam
iustus ! tutor esto, quam si is c(ivis) R(o-
manus) et adgnatus proxumus c(ivis) R(o-
manus) tutor esset.

LEGIS

MUNICIPII FLAVII MALACITANI
PARS.

col. Inbsp;[Rubrica. De nominatione candidatornm.]

[LI], [Si ad quem diem professio] fieri opor-
tebit, nullius nomine aut | pauciorum,
quam tot quod creari oporjtebit, profes-
sio facta erit; sive ex Ms, | quorum no-
5nbsp;mine professio facta erit, | pauciores

erunt, quorum h(ac) ^ege) comitiis rajtio-
nem habere oporteat, quam tot [quot]
crejari oportebit; tum is qui comitia
halbere debebit proscribito ita u(t) d(e}
p(lano) r(ecte) l(egi) p(ossint) | tot no-
10nbsp;mina eorum, quibus per h(anc) l(egem) 1

eum honorem petere licebit, quod de|-
runt ad eum numerum, ad quem cre-
alri ex h(ac) l(ege) oportebit. Qui ita
proscripti | erunt, ii, si volent, aput
eum, qui ea co|mitia habiturus erit, sin-
guli aingullos eiiusdem condicion[i]s no-

minato | ique item, qui tum ab is nomi- col I
nati erunt, si j volent, singuli singulos
aput eun|dem e[a]demque condicione no-
mina|to; isque, aput quem ea nominatio 20
fac|ta erit, eorum omnium nomina prolpo-
nito ita [ut] d(e) p(lano) r(ecte) l{egi)
p(ossint), deque is cmjnibus item comitia
babeto , perinde ) ac si eorum quoque no-
mine ex b(ac) l(ege) de | petendo bonore
professio facta esset [ intra praestitutum 25
diem petereque | eum bonorem sua sponte
c[o]epissent neique eo proposito destitis-
sent. I

R(ubrica). De comitiis babendis. (
LII. Ex Ilviris, qui nunc sunt, item ex is, 30
qui j deinceps in eo municipio Ilviri
erunt, | uter maior natu erit, aut, si ei
causa qu|ae inciderit q(uo) m(inus) comitia
habere posjsit, tum alter ex his, comitia
Ilvir (is), item | aedilibus, item quaesto- 35
ribus rogandis j subrogandis h(ac) l(ege)
habeto, utique ea disjtributione curiarum,
de qua supra conjprebensum est, suffra-
gia ferri debejbunt, ita per tabellam
ferantur facito. | Quique ita creati erunt,
ii annum unum J aut, si in alterius lo-
cum creati erunt, j reliqua parte eiius 40
anni in eo honore | sunto, quem suffra-
gis erunt consecuti. |

col- Inbsp;Il(iibrica). In qua curia incolae suffragia [

ferant. j

45 LIII. Quicumque in eo municipio comitia Ilvi-
ris ] , item aedilibus, item quaestoribus
rogan|dis habebit, ex curiis sorte ducito
unam, j in qua incolae, qui cives E(o-
mani) Latinive cives | erunt, suffragi[umj
50nbsp;ferant, eisque in ea cujria suffragi latio

esto. !

R(ubrica). Quorum comitis rationem ha-
be|ri oporteat. j
Lllll. Qui comitia habere debebit, is primum
nvir(os) I qui iure dicundo praesit ex eo
genere inlgenuorum hominum, de quo
^^nbsp;l(ege) cau|tum conprehensumque

est, deinde proxi\'imo quoque tempore
aediles, item quaestojres ex eo genere
ingenuorum hominum, | de quo h(ac)
l(ege) cautum conprehensumque est, |
creando[s] curato; dum ne cuiius comi-
tis rationem habeat, qui Ilviratum pet|-
[et], qui minor annorum XXV erit quijve
intra quinquennium in eo honore | fue-
rint ; item qui aedilitatem quaesturam(ve
^^nbsp;petet, qui minor quam annor(um) XXV

erit, I quive in earum qua causa erit,
col. IInbsp;propter H quam, si c(ivis) B(omanus)

esset, in numero decuriolnum conscrip-
torumve eum esse non lice[ret.

E(ubrica). De suffragio ferendo. jnbsp;col. II

LV. Qui comitia ex }i(ac) l(ege) habebit, is 5
muuicipes culriatim ad suffragium feren-
dum vocafto ita, ut uno vocatu omnes
curias in | suffragium vocet, eaeque sin-
gulae in [ singulis consaeptis suffragium
per tajbellam ferant. Itemque curato, ut 10
ad cisjtam cuiiusque curiae ex municipi-
bus ! eiius municipi terni sint, qui eiius
cufriae non sint, qui suffragia custodiant |
diribeant, et uti ante quam id faciant
qujisque eorum lurent, se rationem suf- 15
frajgiorum fide bona habiturum relatu-
rumlque. Neve prohibito q(uo) m(inus) et
qui hono(rem petent singulos custodes ad
singujlas cistas ponant. Iique custodes ab
eo I qui comitia habebit, item ab his po-
siti ] qui honorem petent, in ea curia 20
quislque eorum suffragi[um] ferto, ad
cuiius cu[riae cistam custos positus erit,
eorum(que suffragia perinde iusta rataque
sun[to ac si in sua quisque curia suffra- 25
gium j tulisset.

R(ubrica). Quid de his fieri oporteat, qui |
suffragiorum numero pares erunt. \\
LVl. Is qui ea comitia habebit, uti quisque
curiae | cuiius plura quam alii suffragia
habuelrit, ita priorem ceteris eum pro
ea curia | factum creatumque esserenun-
tiato|, donec is numerus, ad quem creari

xn

col. IInbsp;oporjtebit, expletus sit. Qu[a] in curia

totidem j suffragia duo pluresye habuerint,
majritum quive maritorum numero erit |
35nbsp;caelibi liberos non babenti, qui marij-

torum numero non erit; habentem li-
bejros non babenti; plures liberos ha-
benjtem pauciores habenti praeferto pri-
oremjque nuntiato ita, ut bini liberi post
40nbsp;no[men inpositum aut singuli puberes

amisjsi v[i]rivepotentes amissae pro sin-
gulis I sospitibus numerentur. Si duo
pluresve to[tidem suffragia habebunt et
eiiusdem | condicionis erunt, nomina eo-
45nbsp;rum in ] sortem coicito, et uti cuiiusque

nomen sor[ti ductum erit, ita eum prio-
rem alis renunti|at[o].

R(ubrica). De sortitione curiarum et is,
qui cujriarum numero par[e]s erunt. j
50 LVII. Qui comitia h(ac) l(ege) habebit, is re-
latis omnium j curiarum tabulis nomina
curiarum in sorltem coicito singularum-
que curiarum no|mina sorte ducito et ut
cuiiusque curiae | nomen sorte exierit,
quos ea curia fecerit, ] pronuntiari inbe-
to; et uti quisque, prior ] maiorem par-
55nbsp;tem numeri curiarum con[fecerit, eum,

cum h(ac) l(ege) iuraverit caveritlque de
pecunia communi, factum creajtumque
renuntiato, donec tot magistrajtus sint
60nbsp;quod h(ae) l{ege) creari oportebit. Si to-

tijdem curias duo pluresve habebunt, | uti col. II
supra conprebensum est de is qui j suf-
fragiorum numero pares essent, ita [ de
is qui totidem curias babebunt fajcito.
eademque ratione priorem quemjque créa- 65
tum esse renuntiato. |

R(ubrica). ]S[[e] quit fiat, que minus co-
mitia bajbeantur. j
LVIII. Ne quis intercedito neve quit aliut fajcito,
quo minus in eo mun[i]cipio b(ac) l(eg\'e) |
comitia babeantur perficiantur. 1 Qui 70
aliter adversus ea fecerit sciens || d(olo)
m{alo), is in res singulas (sestertium X co],III
milia) mu|nicipibus municipii Flavi Ma-
lacitani 1 d(are) d(amnas) e(sto) eiiusque
pecuniae deque ea pecun(ia) | municipi
eius municipii, qui volet cuique [ per 5
b(anc) l(egem} licebit, actio petitio per-
secutio esto. !

R(ubrica). De iure iurando eorum, qui
maiorem j partem numeri curiarum ex-
pleverit. ]

LIX. Qui ea comitia habebit, uti quisque eorum,|
qui Ilviratum aedilitatem quaestnram|ve
petet, maiorem partem numeri curiajrum 10
expleverit, priusquam eum factum ] crea-
tumque renuntiet, iusiurandum adijgito
in contionem palam per lovem et dijvom
Augustum et divom Claudium et divom | 15

xrv

col. TIInbsp;Vespasianum Aug\'(ustum) et divom Ti-

tum Aug(ustum) j et genium imp(era-
toris) Caesaris D(omitia}ni [ Aug(usti) [
deosque Penates, [e]um qu[a]e ex li{ac)
l(ege) facere | oportebit facturum neque
20nbsp;adversus ] h(anc) l(egem) fecisse aut fac-

turum esse scientem j d(olo) m(alo).

E(ubrica). Ut de pecunia communi mu-
nici|pum caveatur ab is, qui Ilviratum |
quaesturamve petet. |
LX. Qui in eo municipio Ilviratum quaestu-
ramlve petent quique propterea, quod
25nbsp;paucio[r]um j nomine quam oportet pro-

fessio facta I esset, nominatim in eam.
condicionem | rediguntur, ut de his quo-
que suffragijum ex h(ac) l(ege) ferri opor-
teat, quisque eorum, | quo die comitia
30nbsp;habebuntur, ante quam | suffragium fe-

ratur, arbitra tu eius qui ea | comitia ha-
bebit, praedes in commune mu]nicipum
dato pecuniam communem eojrum, quam
in honore suo tractaverit, [ salvam is
fore. Si d(e) e(a) r(e) is praedibus mi-
35nbsp;nus j cautum esse videbitur, praedia sub-

signato | arbitratu eiiusdem. Isque ab iis
praedes prae|diaque sine d(olo) m(alo)
accipito, quoad recte caujtum sit, uti
quod recte factum esse volet. | Per quem
40nbsp;eorum, de quibus Ilvirorum quaesjto-

rumve comitiis suifragium ferri opor|te-

bit, steterit, q(tio) m(inus) recte cavea-col.TIl
tiir, eius qu[i] cojmitia habebit rationem
ne habeto. j

R(ubrica). De patrono cooptando. |
LXL Ne quis patronum pubhce municipibus 45
muni|cipii Flavi Malacitani cooptato pa-
trocinilumve cui deferto, nisi ex maioris
partis decurionum decreto, quod decre-
tum factum j erit, cum duae partes non
minus adfuejrint et iurati per tabellam 50
sententiam tuflerint. Qui aliter adversus
ea patronum { publice municipibus mu-
nicipii Flavi Majlacitani cooptaverit pa-
trociniumve cui | detulerit, is (sestertium
X miha) n(ummum) in publicum muni-
ci|pibus municipii Flavi Malacitani d(are} 55
d(amnas) e(sto). [I]s | qui adversus h(anc)
l(egem) patronus cooptatus cui][ve] pa-
trocinium delatum erit, ne magis | ob
eam rem patronus municip[u]m munilci-
pii Flavi Malaci[tani] esto. j

R(ubrica). Ne quis aediticia, quae restitu- 60
tu|rus non erit, destruat. |
LXII. Ne quis in oppido municipii Flavi Mala-
citalni quaeque ei oppido continentia
aedificia j erunt, aedificium detegito de-
struito demojliundumve curato nisi de-
curionum conlscriptorumve sententia, cum 65
maior pars j eorum adfuerit, quod resti-

col. IIInbsp;tii[tii]rus intra proxijmum annum non

erit. Qui adversus ea fecelrit, is quanti
e(a) r(es) e(rit), t(antam) p(ecuniam)
municipibus municipi | Flavi Malacitani
70nbsp;d(are) d(amnas) e(8to), eiusque pecuniae j

deque ea pecunia municipi eius muni-
cipii, I qui volet cuique per h(anc) l(e-
eol. IVnbsp;gem) licebit, actio petitio || persecutio

esto. I

R(ubrica). De locationibus legibusque
locatiolnum proponendis et in tabulas
mu(nicipi referendis. j
LXIII. Qui Ilvir i(ure) d(icundo) p(raeerit),
5nbsp;vectigalia ultroque tributa ] sive quid

aliut communi nomine municijpum eiius
municipi locari oportebit, lojcato. Quas-
que locationes fecerit quasque | leges di-
10nbsp;xerit, quanti quit locatum sit et [qui]

praejdes accepti sint quaeque praedia
aubdita | subsignata obligatave sint qui-
que praejdiorum cognitores accepti sint,
in tabu|las communes municipum eins
municipi j referantur facito et proposita
15nbsp;babeto per | omne reliquom tempus ho-

noris sui, ita ut I d(e) p(lano) r(ecte)
l(egi) p(ossint), quo loco decuriones
conscriptijve proponenda esse censuerint. |

E,(ubrica). De obligatione praedum prae-
diorum t cognitorumque. j

LXIV. Quicumque in municipio Flavio Malaci-col. IV
tano i in commune municipum eius mu- 30
nicipi 1 praedes facti sunt erunt, quaeque
praedia i accepta sunt erunt, quique eorum
prae|diorum cognitores facti sunt erunt:
ii om|nes et quae cuiiusque eorum tum 35
[fuerunt] erunt, cum j praees cognitorve
factus est erit, quaeque posjtea esse,
cum ii obligati esse coeper[u]nt, c[o]e-
pejrint, qui eorum soluti liberatique non
sunt I non erunt aut non sine d(olo)
m(alo) sunt erunt, eajque omnia, [quae] 30
eorum soluta liberatajque non sunt non
erunt aut non sine | d(olo) m(alo) sunt
erunt, in commune municipum | eiius
municipii item obligati obligat [a]|que
sunto, uti ii e[a]ve p(opulo) R(omano) 35
obligati oblijgatave essent, si aput eos, qui
ßomae aerajrio praessent ii praedes i[i]que
cognitojres facti eaque praedia subdita sub-
signa|ta obligatave essent. Eosque praedes
eaque praedia eosque cognitores, si quit
eorum, in j quae cognitores facti erunt, 40
ita non erit, j qui quaeve soluti liberati
soluta liberajtaque non sunt non erunt
ant non sine j d(olo) m(alo) sunt erunt,
Ilviris, qui ïbi i(ure) d(icundo) praelrunt,
ambobus alter[i]ve eorum ex delcurionum 45
conscriptorumque decreto, qujod decre-
tum cum eorum partes tertiae | non mi-
nus quam duae adessent factum ( erit,

xvin

col. IVnbsp;vendere legemque his vendundis dicere |

ius potestasque esto; dum ea[m] legem
is rejbus vendundis dicant, quam legem
eos, j qui Eomae aerario praeerunt, e
lege praeldiatoria praedibus praedisque
vendun|dis dicere oporteret, aut, si lege
praediajtoria emp torem non\' in veniet,
55nbsp;quam le|gem in vacuom vendendis dicere

oporjteret; et dum ita legem dicant, ut-
pecujnia minpobb municipi Flavi Malaci-
tani i referatur luatur solvatur. Quaeque
lex I ita dicta [e]rit, iusta rataque esto. |

60nbsp;R(ubrica). Ut ius dicatur e lege dicta

praedibus | et praedis vendundis. |
LXV. Quos praedes quaeque praedia quosque
cogjnitores Ilviri municipii Flavi Mala-
cijtani h(ac) l(ege) vendiderint, de iis
quicumque | i(ure) d(icundo) p(raeerit),
ad quem de ea re in ius aditum erit j
ita ius dicito iudiciaque dato, ut ei,
qui I eos praedes cognitores ea praedia
merjcati erunt, praedes socii heredesque
eorum [ [i]que, ad quos ea res pertine-
^^^nbsp;bit, de is rebus | agere easque res pe-

tere persequi recjte possit.

R(ubrica). De multa quae dicta erit. ]
col. V LXVI. Multas in eo municipio ab Ilviris
praeijfectove dictas, item ab aedilibus,
quas ae|diles dixisse se aput Ilviros am-

bo alterjve ex is professi erunt, Ilvir qui col. V
i(ure) d(icundo) p(raeerit) in | tabulas
communes municipum. eiius mulnicipi
referri iubeto. Si cui ea multa dicta j erit 5
aut nomine eiius alius postulabit, ut [
de ea ad decuriones conscriptosve re-
fe|ratur, de ea decurionum conscripto-
rumive iu.dicium esto. Quaeque multae
non I erunt iniustae a decurionibus con-{ 10
scriptisve iudicatae, eas multas Ilviri-j
in publicum municipum eiius munijcipii
redigunto. [

Il(ubrica). De pecunia communi munici- 15
pum I deque rationibus eorundem. |
LXVII. Ad quem pecunia communis municipum j
eiius municipi pervenerit heresve eijius
isve ad quem ea res pertinebit, in die-j
bus XXX proximis, quibus eapecnnia |
ad eum pervenerit, in publicum mu- 20
ni|cipum eiius municipi eam referto.
Quijque rationes communes negotiumve
qu]od commun[e] municipum eius muni-
ci|pi [g]esserit tractaverit, is heresve
eiius I [isve] ad quem ea res pertinebit 25
in diebus XXX j proximis, quibus ea
negotia easve ratio|nes gerere tractare
desierit, quibusque t decuriones conscrip-
tique habebuntur, j rationes edito reddi-
toque decurioni|[b]us conscriptisve cuive 30
de his accipijendis cognoscendis ex decreto

Col. Vnbsp;decuriojnum conscriptorumve, quod de-

cretum 1 factum, erit, cum eorum partes
non mijnus quam duae tertiae adessent,
negoltium datum erit. Per quem stete-
rit, q(uo) j m(inus) ita pecunia redige-
retur referreitur quove minus ita rationes
redde[rentur, is, per quem steterit q(uo)
m(inu8) rationes | redderentur quove mi-
40nbsp;ïius pecunia redige[retur referre[tur] heres-

que eius isque ad qufem ea res qua de
agitur pertinebit, q(uanti) e(a) r(es) j
erit, tantum et alterum tantum munici|-
pibus eiius municipi d(are) d(amnas) e(sto).
Eiiusque pecuniae deque ea pecunia mu-
45nbsp;nicipum munilcipii Flavi Malacitani qui

volet I cuique per h(anc) l(egem) licebit
actio pejtitio persecutio esto. j

SOnbsp;R(ubrica). De constituendis patronis cau-

sae, cum I rationes reddentur. \\
LXVIII. Gum ita rationes reddentur, Ilvir, qui
decuriojnes conscriptosve habebit, ad de-
curiones j conscriptosve referto, quos pla-
öSnbsp;ceat publijcam causam agere, iiqu.e de-

curiones con|scriptive per tabellam iurati
d(e) e(a) r(e) decerjnunto, tum eum eorum
partes non minus ] quam duae tertiae
aderunt, ita ut tres, qu|os plurimi per
tabellam legerint, causam | publicam
agant, iique qui ita lecti erunt temjpus
ÖOnbsp;a decurionibus conscripti[s]ve, quo cauj-

samt cognoseant actionemque suam or|di- col. V
nent, postulanto eoque tempore quod is |
datum erit transacto eam causam uti
quod I recte factum esse volet aguuto. |

R(ubriea). De iudicio pecuniae commrmis. j
LXIX. Quod m(unicipum) m(unicipii) Plavi Ma-
lacitani nomine pejtetur ab eo, qui eius
municipi munic[e|p]s incolave erit, quodve
cum eo agetur | quod pluris (sestertios
mille) sit neque tanti sit ut |j [de ea re
proconsulem ius dicere iudiciaque dare
ex hac lege oporteat, de ea re Ilvir prae-
fectusve, qui iure dicundo pi\'aeerit eius
municipii, ad quem de ea re in ius aditum
erit, ius dicito iudiciaque dato]......

A ES ©ALI=gt;ENSANUM.

ABIBRINT- CVM PARBNTIBVS CONIYGIBVSQVE HAG LIBERI QVI LEGITVMIS NVPTIB QVAE
SITI\' IN POTESTATEM PARBNTIVM\' rVBRYNT ITEM NBPOTIBVS\' AC NEPTIBVS WLTO
NATALIS QVI QYABQVB\' IN POTESTATE PARENTIYM EVBRINT- DVM NB PLY RES 0 R
SINT- QVA QVOD EX H L MAGISTRATVS CREARE- OPORTET
5nbsp;R\' VT QVI CIVITAT ROMAN CONSEQVANTVR MANEANT\' IN EORVNDBM MO M

POTESTATE*

QVI QVAEQVB EX H L\' BXVB\' EX EDICTO- IMP CAESARIS\' AVG\' VESPASIANI IMPVE TITI

XXII CAESARIS AVG AVT IMP\' CAESARIS\' AYG\' DOMITIANI\' P P\' CIVITATEM ROMAN\'

CONSECVTVS CONSBCVTA\' BRIT\' IS BA\' IN BIVS\' QVI\' C R\' H\' L\' PACTVS\' BRIT\' POTESTATE
10 MANV\' MANCIPIO\' CVIVS\' BSSE\' DBBERET\' SI CIVITATE ROMANA MVTATVS
MVTATA\' NON ESSBT\' ESTO\' IDQVB\' IVS\' TVTORIS OPTANDI\' HABBTO QYOD
HABBRET\' SI A CIVB ROMANO\' ORTYS\' ORTA\' NBQ\' CIVITATB MVTATVS MV
TATA\' ESSET\' R VT QVI\' C R CONSBQVBNTVR IVRA LIBBRTORVM RETINEANT
QVI QVAEVB\' H L BXVB EDICTO\' IMP CAES\' VESP\' AYG IMPVE\' TITI CAES VBSPASIAN AV
XKIII AVT\' IMP CAES. DOMITIANI\' AVCx\' C\' R\' CONSECVTVS\' CONSBCVTA\' BRIT\' IS IN

16 LIBBRTOS LIBERTASVE SVOS SVAS PATBRNOS\' PATBRNAS QVI\' QVAE IN C R NON
VENBRIT- DEQVE BONIS\' BORVM EARVM ET IS QVAE LIBERTATIS CAVSA INPOSITA
SVNT\' IDEM IVS BADEMQVB CONDICIO\' ESTO\' QVAE ESSET\' SI CIVITATB MVTATIS
19 MVTATAE NON BSSET\' B= DE PRAEEBCTO IMP CAESARIS DOMITIANI\' AVG\'
Sl\' BIVS- MVNICIPI\' DBCVRIONBS\' CONSCRIPTIVB\' MVNICLPESVB\' IMP ÖABSARIS DOMITIAN
XXIIII AVÖ P\' P\' IIVIRATVM COMMVNI NOMINE\' MVNICIPVM BIVS\' MVNICIPI DE

TVLBRANT\' IMPVE\' DOMITIANI\' CAESARIS AVG\' P P EVM IIVIRATVM RBCBPBRIT
BT\' LOCO SVO\' PRABEBCTIIM QVBM\' BSSB\' IVSSBRIT\' IS PRAEFECTVS\' EO V E BSTO QVO
ESSBT\' SI\' EVM\' IIVIR r D\' EX\' H L\' SOLVM\' CRBARI\' OPORTVISSBT ISQVB\' EX II L SOL VS\'
25 IIVIR\' I D CTBATVS ESSBT\' ^ DE IVRE\' PRAEE\' QVI A IIVIR\' RELICTVS SIT
Ex nVIRIS QVI\' IN BO MVNICIPIO\' V D\' P VTBR POSTEA\' BX EO MVNICIPIO PROVICISCBTVR

XXVnbsp;NBQVB BO DIE- IN\' ID MVNICIPVM\' ESSB SE RBDITVRVM\' ARBITRABITVR QVEM
PRABÏBCTVM- MVNICIPI- NON\' MINOREMquot; QVAM- ANNORUM\' xxxv.3 gx
DECVRIONIBVS\' CONSCRIPTISQVE\' RBLINQVERB\' VOLET\' EACITO\' VT IS IVRET PER

30 lOVEM\' BT DIVOM\' AVG\' ET\' DIVM CLAVDIVM\' ET\' DIVOM VESB AVG BT\' DIVOM/
TITVM- AVG- ET GBNIVM.\' IMP- CAESARIS\' DOMITIANI- AVGquot; DB08QVB PBNATBS
QVAE- IIVIRI\' QVI\' I\' D\' P H L\' FACERE OPORTEAT\' SB DVM. PRABTEOTVS BRIT D P QVAE BO
TEMPORB ÏIBRI POSSINT EACTVRVM\' NBQVE ADVERSVS BA\' ACTVRVM\' SCIENTEM
D M\' ET CVM\' ITA IVRAVBRIT PRAEEECTVM EVM EIVS MVNICIPI\' RELINQVITO\' ll
35 QVr ITA PRAEFEOTVS- RELICTVS BRIT\' DONEC- INquot; ID MVNICIPIVM/ ALTBRVTBR EX IIVIRIS
ADIBRIT\' IN OMNIBVS REBVS- ID IVS BRQVE POTESTAS ESTO PRAETERQVAM DB PRABEBC
TO RBLINQVENDO BT DE C R CONSEQVBNDA QVOD IVS QVAEQVB POTESTAS. H. L.
IIVIRI\' IN IVRE DICVNDO PRAEERVNT- DATVR ISQVB DVM PRABÏECTVS ERIT\' QVO
TIENSQVB MVNICIPIVM EGRESSVS BRIT NE PLVS QVAM SINGVLIS DIBBVS ABBSTO\'
40nbsp;^ DB IVRE IVRANDO IIVIR\' ET ABDIL ET Qnbsp;g

DVOVIR QVI\' IN BO MVNICIPIO E\' Dquot; P\' ITEM AEDILES IN\' EO\' MVNICIPIO SVNT\' ITEM

XXVInbsp;QVAESTORBS QVI IN EO MVNICIPIO SVNT\' BORVM QVISQVE\' IN DIBBVS QVINQ
PROXVMIS\' POST\' H L DATAM QVIQVB lIviR\' AEDILES QVABSTOrESVE POSTEA. EX\' H L\'
CREATI ERVNT EORVM QVISQVE\' IN\' DIBBVS QVINQVB PROXVMIS BX QVO IIVIR7

45 AEDILIS QVABSTOR\' BSSB COBPBRIT PRIVS QVAM DBCVRIONBS CONSCRIPTIVB

ÏÏABEANTVR\' IVRANTO PRO CONTIONE PER lOVBM\' ET DIVM AVG BT DIVOM CLAVDI
VM BT DIVOM\' VESPASIANVM AVG BT DIVOM\' TITVM AVG ET GBNIVM DOMITIANI\'
AVG DBOSQVB PBNATBS SE QVOD QVBMQVE EX H L EX QVOD RB COMMVNI- M M ELAVI
SALPENSANI- CENSEAT- RBCTB BSSB EACTVRVM NBCVB ADVERSVS H L REMVE COMMV
5 NBAV MVNICIPVM- BIVS MVNICIPI- EACTVRVM- SCIENTEM\' D M\' QVOSQVE PROHI\'

BERE POSSIT\' PROHIBITVRVM NBQVB SE ALITER\' CONSILIVM\' HABITVRVM NBQ\' ALITER
DATVRVM\' NBQVB SBNTINTIAM DICTVRVM\' QVAMVB\' H L\' BX QVA RB COMMVNI
MVNICIPVM\' BIVS MVNICIPI\' CENSBAT\' EORE QVI ITA NON IVRAVBRIT\' IS HS X
MVNICIPIBVS\' BIVS MVNICIPI\' D\' D- BSTO\' EIVSQVB PBCVNIAB\' DBQVE BA PBCVNIA\' MV
10 NICIPVM BIVS MVNICIPI\' CVI VOLET\' CVIQVE PER\' HANC LEGEM\' LICEBIT ACTIO PETI
TIO PBRSBCVTIO BSTO\'nbsp;R DB INTERCESSIONE IIVIR BT ABDIL Q\'

QVI IIVIR AVT AEDILES AVT\' QVAESTORBS BIVS MVNICIPI ERVNT HIS iviR INTER

XXVIInbsp;SB\' ET CVM ALIQVIS\' ALTBRVTRVM BORVM\' AVT\' VTRVMQVE AB ABDILE ABDILIBVS
AVT QVAESTORBS QVAESTORIBVS APPELLABIT ITEM\' ABDILIBVS INTER SE\' INTER

15 CEDBNDI IN TRIDVO PROXVMO QVAM\' APPELLATIO PACTA BRIT\' POTBRITQVB

INTBRCBDI\' QVOD BIVS ADVERSVS H L\' NON FIAT\' BT DVM NE AMPLIVS QVAM SBMBL
QVISQVE BORVM\' IN BADEM RB\' APPELLBTVR\' IVS POTESTASQVB BSTO NBVB QVIS
ADVERSVS\' BA QVICQVAM\' INTBRCBSSVM BRIT\' EACITO
19nbsp;ft DE SERVIS\' APVD- IIVIR\' MANVMITTENDIS.

Sl QVIS MVNICEPS\' MVNICIPI BLAVI SALPENSANI\' QVI LATINVS BRIT APVT IIVIR

XXVIIInbsp;QVI\' IVRE DICVNDO\' PRAEERVNT\' BIVS MVNICIPI SERVOM\' SVOM SERVAMVE SVAM
BX SBRVITVTE IN LIBERTATE MANVMISERIT LIBERVM LIBBRAMVE ESSE IVSSBRIT
DVM NB QVIS PVPILLVS NEVB QVAE VIRGO\' MVLIBRVE\' SINE TVTORE\' AVCTORB
QVBM QVAMVE MANVMITTATquot; LIBERVM LIBBRAMVE\' ESSE IVBBAT QVI\' ITA

25 MANVMISSVS LIBERVB ESSB\' IVS8VS BRIT\' LIBER ESTO\' QVABQVE ITA\' MANVMISSA
LIBERAVE IVSSA BRIT\' LIBERA BSTO\' VTI QVI OPTVMB\' IVRE LATINIquot; LIBERTINI\' LI
BBRI SVNT- ERVNT\' TVM\' IS\' QVI MINOR\' XX ANNORVM BRIT\' ITA MANVMITTAT
SI CAVSAM MANVMITTBNDI\' IVSTA\' BSSB IS\' NVMBRVS DBCVRIONVM\' PER QVEM
29 DECRETA H L\' PACTA RATA SVNT CBNSVBRIT\' ^^ DB TVTORVM DATIONE
Cvi\' TVTOR NON ERIT\' INCBRTVSVE BRIT\' SI\' IS\' BREVE MVNICEPS\' MVNICIPI BLAVI SALPENSANI

XXIX. BRIT\' BT\' PVPILLI\' PVPILLABVE\' NON ERVNT\' ET AB- ITVIRIS QVI I D P EIVS MVNICIPI- POSTV
LAVERIT\' VTI SIBI TVTORBM DBT\' EVM QVEM DARB VOLET NOMINAVERIT DVM\' IS
A QVO POSTVLATVM BRIT\' SIVE VNVM SIVE PLVRES COLLBGAS HABEBITquot; DE OMNIVM COLLE
GARVM SENTENTIA\' QVI TVM IN EO\' MVNICIPIO\' INTRAVE EINES MVNICIPI EIVS ENK\'
35 CAVSA\' COGNITA\' SI EI VIDBBITA\'\'R\' EVM QVI NOMINATVB BRIT\' TVTORBM DATO SIVE
IS EAVE CVIVS NOMINE\' ITA POSTVLATVM BRIT\' PVPIL PVPILLAVE BRIT\' SIVE IS A QVO
POSTVLATVM\' ERIT\' NON HABBBIT\' COLLBGAMQVBquot; BIVS IN BO MVNICIPIO- INTRAVE
EINES\' BIVS MVNICIPI\' NEMO BRIT CVM\' IS\' A QVO ITA POSTVLATVM BRIT\' CAVSA CO
GNITA\' IN DIBBVS\' X\' PROXVMIS BX DECRBTO DBCVRIONVM QVOD CVM DVAE PARTBS
40 DBCVRIONVM NON MINVS ADEVBRINT\' BACTVM BRIT\' EVM QVI NOMINATVS

BRIT\' QVO NE AB IVSTO\' TVTORE\' TVTBLA\' HABEAT EI\' TVTORBM DATO QVI TVTOR H L\'
DATVS ERIT\' IS BI CVI DATVS BRIT\'QVONE AB IVSTO TVTORB\'TVTBLA\' HABEAT- TAMIVSTVS
TVTOR ESTO QVAM SI IS C\' R BT\' ADGNATVS PROXVMVS C\' R\' TVTOR ESSBT\'

■ i

■ ^.. . w , „ ■

at

■ - ■