DISSERTATIO JURIDICA

inauguralis

RATIHABITIONE et RE-
TRACTATIONE.

QUAM

duce et auspice deo t. o. m.
Ex Audoritate Magnipi Redoris,

JOANNIS DAVIDIS HAHN,

Phiiof. amp; Med. Doa. Philofophia;, Phyfices Experimen-
talis amp; Aftronomias Profelforis Ordinarii,
NECNON
\'^mplifflmi Senatus Academici confenfu^ atque
UobiliJJima Facultatis Juridicae decreto »
PRO GRADU DOCTORATUS,
Summisque in UTROQUE JURE Honoribus amp;
Privilegiis rite ac legitime confequendis.
Publico Ex amini fuhmittit,
GISBeRTUS REITZ, Trajectinus.
die Veneris, qm erit i^.Jmii, H. L, S,

n O

JH. i.

e k

.3iî ta

dlHT^ AO

gt;tiJ i J \'. « üänbsp;V i \'\' » » «f» i \'

£\\ J. t.. »

m

riÉfÛiÉ

PATRIE,

parentibus,

CONSANGUINEIS, ADFINIBüS,

prj:ceptoribus

A T Q. u E

A M 1 G I S

DE SE SUISQöE STUDIIS BENE MER?
TIS HI QUALESCUMQÜE CONA-
TUS SACRI SÜNTO.

I\'S! Kj-

Il \' ^ -

In

c^ u

m

mm 2nGOTa-sap3iU2 3« aa

■/.HOU au^ï^-iuDaa^ïAup

.OTKUa IfiDA2 ?ÜT • \'

DISSERTATIO JURIDICA
I N A U G U R A L I S

d e

RATIHABITIONE ET RE-
TRACTATIONE.

CAPUT I.

Ratihahitionis Etymon ^ Définitionem exhibet,

tn tandem, Bcnevole Ledor,nbsp;Exordt-

ncm , qua jam ante aliquod tempus ad
dum Dodoraiem adfpu-are deitinaveram;
fed quae prxtër opinionem me tenuit diu-
tius, quam cogitaveram5 nec mirum; mo-
dici enim in jure progrelïus amp; diflertationes
componendiinfolentiafadle eïîîciebant, ut lente admo-
dum hoe opus ad finem perducerem : non tamen tœdet
laboris;melius quippeócgloriofius duxi proprias explo-
rare vires, quam cum magna eorum, qui laurum ambi-
unt Doctoralem, catcrva, vel omnia ad verbum cx com-
mentariis Interpreturii defcribere, atque adeo plagii lit-
terarii quam maxime reum fieri, aur prece vel pretio
alium lollicitare, qui noftro id loco pcragat. Quid
vero circa hceeprxftiterim, ipfe B. Leto fecik dijudica«
re poteris. Nec difplicebit, credo, materia, utpote (in

Anbsp;his

his faltem terris) minime decantata : licet ex Lipenio SC:
Struvio difcam, quasdam in Germania de hac materia in
lucem prodiilte diifertationes; quarum tamen videnda-
rum confulcndarum copia non fuit. Sed potius rem
ipfam adgrediamur , ut ordine procedamus, initio
um ab Etymo faciamus.

1 L

Etimon, Vo^i Ratihabitio fecundum Vefium /. de vît. Serm. c,-
* 4i. invenitur tantum apud varios poftenoris aevi fcripto-
res, in quibus efl Radevicus Frifmgenfu degeflis Triderici
JEnobarbil. 5. c. 24. FaUuntur tamen , qui id quodTul-
liano SEVO ac proximo non legimus, barbaris irrepfifle
temporibus arbitrantur, quippe hanc vocem agnofcit
Pompom us m /. 40. §. 3. ff. de procurât, qui floruit fub
Hadriano vel Antoninis, adeoque Epochx ChriftianjB,
fîçculo fecundo , v. Gravm. de ort. amp; progr. Jur. Ci\'V,
§. 91. amp; Mafç0\'V. de feâi. Sabin. ^ ?rocul. c. 8. §. 4.
p. 129. Agnofcit etiam Marcellus in I. 17. f. rem. rat.
hab. Scgyola in /. 4. ff, eod. Jfricanus in /. 24. ff.
eod. qui ejusdem fere xtatis ac Pomponius fuerc , uti v.
ap. Gravin. amp; Mafcov. Adhibent hanc voceni amp; alii e-
jus îEtatisJCti; fed nimis longum foret eos omnes hic
exhibere; h^c enim fufhcere puto exempla ad probandum,
Râtihabitionis vocem non adeo effe barbaram, licet apud
prioris xvi fcriptores eam non inveniam : Quidquid fitj
hoc certum, in jure fatis eam effe cognitam. Deriva-
rur autem ex ratum habeo i. e. adprobo, confirmo ; ita
ap. Cic. pro Rofc. Com. c. i. quis hoc frater fratri,
parens filio tribuit, ut quodcunque retuliffet, td ratum ha-
beret. Plura ex Cicerone exempla congellit A^^i«?//?/;, fic
ap. Suet. Galt. c. 16. aliosque, quod fatis common-
ftrant Lexica. Eadem fignificatio in jure obtinet, Ulp.
in l. 12. §. I. /. rat. rem hab. Rem habert rat am., hoc
eß comprobare agmfcereque, quod aäum eß a falfo procura-

tote 5

tore s amp; fie in jure ubique , uti ex fequentibus fatis ad-
parebit. Duplici enim fenfu venit participium , vel
fumitur a61:ive, fignificatque opmi?»^, exiflimam^ vel pafii-
ve (quomodo in hoc Etynio iumi debet) lîgnificaîque
mncfirmum^ cmftam^ valens , iic ap. ifidor. Orig. L.
c. 24. M^i polUcetur, dicit : rat um cffe profiteor, hoc eß
firmam atque perpetuum. Idem affirmat Feß, in V- ratus
fum. idque abunde docet Gefner. m Thef. h. \'v. Addamus
exempla ex jure, ita h 18. de recept, qut arb. re-
cep. Id demum y quod major pars omnium pdtcavit, ratum
amp; in §. i.J. de mült. teß. Id Privilegium, quodmi-
litantîbtis datum efl , ut qmquo modo faöia ab bis tefiamert-
ta rata fmt^ fic amp; innbsp;qmb. non eß perm. fac. teß.

4, 3. §. 1. de Bomt. int. F, amp; V. I. 31. §. ult. ff. de
Donai. amp; psJö^rB^ Hodie autem loco Katihabitionis ^ra^
tum habere dici folet Eatißcatio amp; Ratificare^ quod tamen
plane barbarum cenfeo cum nff. L.^.de vit. Serm. c.^i.
lleäius autem pro ratificace dicetur ratum facere ^-ç^woà
amp; habetur in leg. 11. C. de folm. amp; Hb. amp; 1. 20. C.
fam. erc.

^nbsp;I I I.

Vifo Etymö, ad definitionem tranfeo, in qua danda Df/Ä.
fumma opus erit cautione , ne Criticorum captionibas
fimus obnoxii, prcefertim cum ipfi J Cti agnofcant
in ^fure Civili definitionem gße periculofiam h parum enim
iffe. ut mnfiuhvertt poffit, in /. 202./: de R, J. (a) amp; nus-
miam vel fi usquam, non accurate Ratihabitionem de-
finitani invenioj Cujacipts quidem in Parat.f. adTit. rem
rat. hab. exleQ. I3. §. i. eod. fic définit: RatihMtio eß ap-
pro bat io ejus, quod cum eogeftumefi, qui egit procuratorio
nomine, amp; redte pro fubjeaa materia? fcopus enuii titu-
il ff rat am rem haberi eft, ut agat de ftipuiatione remra-

A 2nbsp;tarn

{(i) Qiiam legem non male mihi videtur explicafle^«
\'Bronehorß in Commmh M T. de R. J, ad d. l.

tam haberi, amp; de tali ratihabitione, qua id, quod pm-
curarorio nomine amp; noftra contempîatione aäum eft,
ratum habemus; fed ea definitio hoc loco nimis eft aii-
gufta ; namque univerfalis danda eft, quae toti conveni-
at materiae , quum Cujacianam toti non convenire, iätis
manifeftum fit ; Quid enim , an pcrtinet ad ratihabitio-
nem, qua pater ad probat nuptiasfilii fine confenfu fuo ini-
tas, an filius in iis egit procuratorio nomine? An etiam,
pertmet ad eam, qua minor major faäus ratum habet,
quod ipfe fecit dum minor erat ? hoc nemo fanus dixe-
riti neque enim adprobat, quod egit alius, fed quod
ipfe , neque tunc procuratorio nomine aliquid aftum.
Aliam itaquefubftituamusdefinitionem, nempe: Ratiha-
bitio efl adprobatio, qua quis confirmât ea, qua a femet njel ah
alio geflafunt. vel potius amp;:plenius: Eß adprobattofuperve-
niern^ qm vel Lex vel homo fa Slum aliqaod m\'validum con
firmat eo eum effeêîu^ ut ab initio illud -validum cmféatur.
Quod autem dico effe adprobadonem, ex eo apparet^tf-
nus amp; cum aiiis rebus convenientia; qui enim V. Gr.
mandat, ille adprobat ea , quse fecundum mandatum g€-
fturus eft alter, inque eo convenir Ratihabitio cum man-
dator Ex verbis fequentibus fupervcniem, qua vel lex
vel homo amp;c. adparet differentia fpecifica, inque eo dif-
ferta mandato,-mandatum enim antecedir, amp; in futuris ^
Ratihabitio fubfequitur, amp; in prs2teritis locum habet. Rc-
quilkis itaque fuis hanc defiaitionem fatisfacere cxiftimo;
Excutiamus breviter fingula ejus membra : eß adprobatio.
fupert\'eniem \\ ratum habere enim effe adprobare, qu^ a-
da funt, fatis fuggerunt VQxhdi d. legis ix.^.i.ff. rat. re^
hab. fupra jam allegaraj J^a. Lex vel homo, illa namque ad-
probatio vel a lege fit vel ab homine , uti cap. §•
videb. Fa^ium aliquod^ (\\\\xoà duplex ratione hominis con-
fiderari debet, quippe ratihabitio vel interponitur cir-
ca ea , qu^ fecit alius, veluti fi quis ratum habet, quod
cgit negotiorum geftor, /. 9.

fiiiusf. vel fervus, /. §, i, amp; zfdean-nbsp;h^r- /•

6f. fr. ff. ad SCt. Trebel, vel interponitur ^irca ea quse
fecit ipfe ratum habens : cxemplurn ponamus in mino-
re, qui major faäus ea poteft habere rata, quœ in mi-
nore œtate fecit, /. 3.§.i. de min. Toto Tit.Cod. fi ma-
jor faä. rat. hab. {à) invalidum-y fi enim res ab initio va*
luit amp; firmitatem fuam habuit, non indiget ratihabitio-
ne, Mti\'uideb.inf.cap, pr. Confirmât eo cum effeßu éfc.
qualem hujus adprobat ion is eife vim probabimus inf. cap,

8. §. I.

CAPUT II.

Be variis Ratihabitionis divijionibusj ^requi/itis,

§. I.

Prima (ut ab antiquitate incipiamus) quas fe offert di-
vifto eft , quod Ratihabitio fit a/el juris \'velfaëii\\ Ta-
1cm olim fubftitilfe in jure divifionem probatu facile eft-^\'\'\'.
cx I. af inf. C. de Don. int. V. amp; U. quae dc ratihabitione^\'^-^®\'\'quot; .
agit , ubi juftinianus his utitur verbis : Mec in ceterumquot;^^^
fubtihm divifionem fa£ii vel juris introduci poffe. Idem
innuit Imperator in I. ult. pr. C. ad SCt. Maced. dum ait:
Veterum ambigmtatcm deddemes fancimus. In quo vero
conftitcrit h.xc divilio, acquid juris circa eam obtinuerit,
non ita planum eft. Videtur ea de re dilîenfîo fuifle inter
JCtorum feâas, id faltem conjiccre Hcct ex /. i. §. 14.

de vi amp; vi arm. ubi Ulpianus fic ait \\ jed é\' fi qiiod ali-
us dejecit ratum hahuero., [unt, (^m put ent fecundum Sabi-
num Cajpum, qui ratihahitionem mandato comparant ^

A 3nbsp;ms^

Hic etiam obfervandum , amp; alio fenfu fed rarius fu-
mi RaHhabhionem ^ nempe pro fatis dat hue derate , uti ml. tilt.
C. depa£i. conv. tam fup dot. amp; I. i. C, deprocur. ibique Giojf. lit,.
r» fed h^e fignificatio hujus loci non eft.

me videri dejecijj\'e, interdiSloque ifto teneri : amp; ^oc veruit
efl. Colligit inde amp; ex aliis juris locis conjicit MerillitH
Expoßt. in 5-0. Vecis.Jußin. adl. ti^lt. C. ad SCt. Maced, Sa-
binianos in ca fuiffe fententia , ut ratihabitionem in iis
potifiimum, qujefadi funt, mandate compararent, Pro-
culejanos vero videri res fadi a rebus juris diftinxiffe, amp;
fubtileni iliam divifionem (uti eam appellat Juftin. in d,
l. zf. C. de don. int. V. amp; V.) iuris amp; faäi introduxiffe ,
forteque admifille, ratihabitionem in rebus fadi tantum
retrotrahi amp; mandatocomparari, in rebus juris non itemi
in cafu itaque d, legis ult. C. ad SCt. Maced. Sabinianos
remfadi, Proculejanos rem juris efle, putalTe. Sed ut
verum fatear, hsec meris nituntur conjeduris, nihil ea
de re certi affirmare aufim 5 Verba quidem d. legis i. §.
14. f. de vi (jr vi arm. innuunt diflenfum quendam JCtO\'
rum, fed non definiunt, Sabinianos putafle, res fadi
per ratihabitionem. potiflimum retro confirmari potuiflcj
X\'roculejanos vero introdüxifle hanc fubtiiem divifio-
nem. ld tamen certius, omlffis JCtoruQi fed is, affirm a^
ri puto, ante Juftinianum in rebus fa£ti faciüus , quam
in rebus juris JCtos admifïfle ratihabitionem. Res au-
tem fadi fecundum Merill. variant, ex Cujac. c. 39. funr,
in quibus merum verfatur fadum, uti pollcflio , vendi-
tio, folutio: res juris funt, in quibus jus magis verfatur
quam fadum, ut hereditatis aditio , aliique adusfolem-
nes feu legitimi j In rebus fadi locum habuiffe ratihabi-
tionem multis probari poteft exemplis, uti in malcfi-
ciis, /, I. §. ïi. /. 3. §. 10. jf. de vi amp; vi arm. I. 1^2..
§. r.ff. de R. J. in pignore, /. 16. §. 1 .ff. depign. amp; hyp.
Precario, /. i^.ff. de precar. folutione, /. 12. §. ult- f de
folut. L 49. eod. venditione , l.quot;:^. C. de rei vind. 1, 4« de
ufucap pro emt. (quae fadi effe conftat ex /. 7. §• ^^^-ff- de
Curat, fur.) aliisque. In rebus juris vero non adeo lo-
cum habuiffe ratihabitionem ^ ex eo patet, quod eam
non admiferint in aditione hereditatis, I. 2f. §. 4. de acq.
vel em, her. I. 6f. pr. ff. ad SCt. Treb. nec in tutoris audo-
ritate.

îitate i. 2. de auä: tut. l 9. ^.pœ». ff. eoL qu^ juris
effe ex eo patet, quod profotma juris m his conicnfus
praecedere debeat/Miror autem , MertUmm\'variant ex
Cujac. I. I. f. H dicere, non tamcïl ex }ure^ probare,
Isüii» bonorum poffeffionem ratihabinone quidem con-
firraari, non vero ira , ut retrotrahatur , fed ut eo tem-
pore petita videatur, quo ratihabitio cft mterpoiita,
quumïx/. ôr.pr.ff ad SCt.^ Treb.L uh.ff.ult.ffdebofi.
voir à\' l vœn ff. rat. rem hab. adpareat eam rctrorrah^

ffod veri dixfmus, res fadi ante Juftmianum facih^

ratihabitionem retro confîrman potuilie, ei non ob-
ftat Lex. 7lt; ƒ. de jure Cod. agi enim ibi non de ratihabiti-
one, fed de codicillorum confirmatione , reaeobfervat
MeriU.Obf. l. z. c. 58. c^ Expo fît. in fo Vecif. laft. ad kg.
ult. C. ad set. Maced. amp; Kariant. ex Cujac. c. 39. m quo
cap. 39. Cujacîum accufat, quod fibi non conftiterit, quafi
in Récit, ad T. C. ad SCt. Maced. docucrit, res fafti faci-
iius, quam res iuris per ratiliabitionem confirman po-
tuiftL quum in Parat, ad \'ïtt. Cod. de Dornt, tnt. V. amp; U.
contra probare voluerit, ea, qux juris funt, retro per
Jfâtihabitionem confirmari potuifie, non ea, qux lunt
fadi , quam ejus opinionem efle confiât etiam cxTra^.
5. ad Afric. ad l. pm.ff. rat. rem hab. quum dicit : Ple-
rique dtcebant, in üs, q{i£ funt jurts, ratihabitionem retro-
trahi, in iis qua funt fa^i^noîi item Sed, quod Me»
rillius cx d. l. 7. elicit, in iis, qu£E funt juris, tem-
pus codicillorum referri ad tempus confirmationis, amp;
QUOd codicillis fcribitur, perinde effe, ac ü teftamento
feriptum effet, quo codidlliconfirmantur, at m lis, quîs
funtfadi, fpeftari tempus codicillorum, non tempus
confirmationis, feu reftamenri, in eo Viio Dodo non
aflentior, re£teque , quamvis nimis rigide , Ofmm Jure-
lium Difpunü. y^- de variant. Cujac. interpret, torn. ^.7he/.
Qtton p. 78f. eum hoc nomine reprehendiflc arbitror,amp;
melius i tsgêm. 7. fequenti modo expücaffe : „ Marciani
,, mens ett cxceptioaem dare reguiX ilü , qu« dictât,
„ ^Mmque in codicillis [crtbmtur, pcrmds haberi, ac

ß

fi in teflamento fcripta effent, 1. 2.%. ff. de jure Cedif.
j, amp;oftendcre, quadam, ut loquitur, non refern adem*
iy firmationem codieillorum, hoe cft, quasdam difpofitio-
„ nes codicillares non referri ad tettamenta, lieec in ip-
„ fis teüamentis confirmentur codicilli. Hoe deiBöit-
„ ftrat in caufa juris amp; in caufa fadi: primum exempiuni
,, ponit in eo, qui teftamentum ferigferit in urbe, po-
ftea captus ab hoftibus codicillos fceerit; Hos codi-
^^ ciilos non valere Marcianus nec movere, quod
;»5quot; jam ante confirmati fint; quaedam enim non perti-
,, nent ad confirmationem codicilloruni. Hoe exem-
„ plum eft in caufa juris, ut amp; quod generaliter addit
j, Marciatius ^ idem efi, fi aliqao modo jus tefiamenti f act\'
„ endi tefiator defierit habere: puta fi. furiofus faftusfit,
,, conftat enim turiofi codicillos non valere, d. /. 2.,§.
^^ ff. de jure Cod. Nec ad rem pertinet, quod in tefta-
„ mcnto ante a fans mentis homiiae fado confimiatio
,, codiciiiorum habeatur. In caufa etiam faai hoe com-
,, probat hisce verbis: PrMerea in illts ^ qUiZ non juris ^
„ fed faóUfunt, no}^ eft perinde habendum., qmd codicil lis
„ fcribitur amp;c, amp; fubjicit exempla caufarum fadi, pri-
„ mum de.eo, qui ira legavit in zo^i^ilïx^ ^ vefiem quA
,, meaeji.^ airerum de eo , qui etiam in, codicillis lega-
3, Vi£ Sejo fub conditione, fiTitius mvit, veffitot anno\'
„ rum efi, puta feptuaginta ; hxc exempla docet Marei-
„ anus non referenda ad teftamentum, five ad tempus
,5 teftamenti, i. e. fpedandum efie tempus codiciiiorum,
an eo tempore is, qui codicillos fecit ,.veftem habe-
„ rct, amp; an eodem tempore Titius in vivis eflet, vel
70 annorum eflet; alias non deberi legatum: fciii\'
„ eet, quod tam in. caufis fadi quam in caufïs juris qua;-
„ dam non rcferantur ad teftamentum, quamvis ex eo
„ vim omnem fumant codicilli, quot; Sed fatis dc hac ie-
ge, quam pleniore indigere explicatione cxiftimavi,
quum, uti jam attigimus, Magnus Cujacius in Parat, ad
Tit. Cod. de don, int, V.amp;V,^^ ea probare velit, ea, qu^e

juris

L

juris funt, retro per ratihabitionem confirmari potuiffe,
non ea qua; funt fa£li. Utrum vero Cujacius aliud ite-
rum doGuerit tn Recitt. ad T. C. ad SCt. Maced. fibiquc
contradixerit, ei fuperfedeo, amp; cuique dijudicandum
relinquo, quum fcopus ea diiigentius hic inquirere non
finat. Cujacium hoc nomine defendere conatur Ofim
Aurel\'ms d. I. amp; vehementer in Meriilium invehitur ^
eumque faifi accufat, quafi Cujacio tribuat, quod non
fcripfit. In CO tamen confentit Merillio Aurelius
quod ibidem m f. dicat, rem faüi facilius per ratihabitio-
nem contirmari potuiiîe , quam rem juris. Mittamus
quoque totara hanc diftinctionem inter res juris amp; faâi,
quum Juftinianus eam (quod ad ratihabitionem nempe)
abrogaverit, amp; tam in rebus juris, quam in rebus fadi
ratihabitionem locum habituram amp; retro confirmaturani
ea quae fada funt, voluerit in, L zf. C. de don. int.Kamp;V.
idemquc repetierit poika L uh. pr. C. ad SCt. Maced.
Id vero miror, quod Mafcovius, qui ex profcflb in ii-
bro lingulari de feamp;is Sabiniamrum amp; Procuîejanomm eo-
rumque difleniionibus egit , nihil de hacdiftinûione at-
tigerir.

I 1

SecHnda , quœ fe offert, divifio eft, quod Rmihabitto\\\\jDi^^
Jit velhomims legis., quam divifionem invenio apud^-^\' quod
Memcbmm tn Traet. de r^cup. paß\\ Rem. 15-. Ratihabitio
hominis eft, quum quisque privatus conienfu fuo com-^^^/\'
probat amp; agnofcit id, quod ipfe vel alius egit, Ratiha-{g„j^
bitio legis J quaß legis poteftate inducitur, quaque lex
fadum aliquod invalidum ita adprobat amp; confirmât, ut
ab initio valuiffe cenfeatur, vel fingit amp; praelumit ali-
quem habuiffe ratum , qui rcvera non habuit ratum. Illa
Vero, quce hmims eft, per fe fatis intelligitur j ad eam ,
quae legis eft , Menochms d. I. refert temporis iapfum,
quum minor major faclus intra quadrienniutn non pe-
tit reftitutionem in integrum, lex ratum habet, quod

ßnbsp;ia

in minore ejus œtatc geftum eft, neque finît amplius
peti reftitutionem in integrum , /. ult. C. de temp, m mt.
refl. vel fi quid alienatum obligarumve efl fine decreto,
intra quinquennium, vei fi quid donatum, decennium
inter praelentcs 5 viccnnium inter abfentes, Luit. C. fi
maj. faß. alien, adde Cujac. ad Paulifent. l. t.Tit. de mi-
nori bus §.

Ad eamdem fecundo loco referendam puto, quod
habetur in /. ult ff. de bon. poff. fi nimirum alicui petita
eft bonorum pofleffio, isque furerc coepit, Lex ratam
habet hanc petitionem, amp; rem habet eo loco , ac fi fii-
riofus ille ad adprobandum habiiis fuiflfet amp; adprobaflet.
Hanc ratihabitionem legis poteftate induci, nemo non
videt; fariofus enim ratum habere nequit, cum in eo
dertciat confenfus, adeoque adprobandi facultas ; ne-
ceffe itaque eft, hanc ratihabitionem efle legis -, Idque
utiiitatis caufa introduélum, nc furiofus ille heredi iuo
nihil relinquat, uti ait Cujae. Traöi.\'y. ad^fric. adl.pen.
ff. rat. rem hab. ia)

Ad hanc quoque refero, quod Lex ratam habeat mortis
caufa donationem inter virum amp; uxorem fadam, qux nihil
operatur, dum vivit donator, L \\ i.pr. f. de don. im. Fquot;.
amp; U. fed eo mortuo. Lex eam ratam habet,/. 15. ff, §. i.
de Don. int. F.amp;U.amp;c validam efficit ex eo tempore, quo
fada donatio eft, /. ^o.ff. de mort, cauf. don.

Hue denique refero id, quod generaliter de donatio*
nibus inter virum amp; uxorem, vel inter parentes amp; iiberos
fancit Juflimanus in L 25. C. de don. im. V. amp; V^ Dona-
tio

Neque hoc ita alienum, ut furiofo adfcribatur con-
fenfus : id enim fimiliter fit in fiüa furiofa, cujus riorriine
pater de dote experiturj, nam videtur pater ex ejus volun-
tate agere, quia merite creditur confentire, quum perde-
mentiam contradicerc non poteft, uti eft in /. i, §. x.ff.
film, matrim.

\'tio nempe inter conjuges fada non valef / , , v .
de don. mt. F. amp; U. eaque ipfo jur?
m ^ /. y o. fimiliter ea! qux fit a pL^tequot;LMLquot; ^
/ t. I. ff pro donato. d. I. C. Attamen Lefratas
habet tales donationes inter virum amp; uxorem vel a pa!

£ fSquot;^nbsp;Utah initio

ac häx videantur, fi usqae ad mortem in eadem per-
feverayent voluntate donator, modo donatio non^ex.
cedat legitmiam quantitatem, vel (Î eam excedat a^l
tuent iniinuata, d. L zf, C. Nov. 162 c i I\'X
Idem obtinct, fi fpecialiter eam confirmavitin VupSma\'
voluntate donator vel donatrix, d. Inbsp;^quot;Fieraa

I IÎ.

que facile mtelhgit 5 de racita paulo prolixius a-emus f
çîuum m ea controverfi.^ quidam occurrant Mb eam \'

JCtus: ^ tantum \'verbu ratum haberi poffe, fed etiam

mn2 èxSfrfnî\'\'^^quot;\'nbsp;poteft elmplls C.

I cf radum inteliStîif^

m filiof qm fumfic pecuniam mucuam, qui/Ji fS^V^^
partem debiti paterf fadus, ratum contradum habere
mtelligitur, d. L 7. 16. (.) Addamus fi TiS

__ ^ ^nbsp;V. Gr.

C^) Licet alii dicant. fi paterf f^Ancnbsp;r 1

in totum ceffare SCtum Macedn^^^^^

îinn in .nbsp;10 ■^^^^\'^^«onianura, adeoque eum

«time I quot;quot;Z,quot;\'quot;\'quot;\'\'\'.^ Wcere debitum, fc3 untura
«none foi^,^^ amp; verba 7. 5. «i. i, expSLJn quot;

V. Gr. res fine mandato ab alio diftrada eft, Titius aU\'
tem evida re, vei ob pra;cedcns vitium conventus fatis-
fecerit emrori, ratura habere contradum Titius per lm-
jusmodi falt;5tam intelligitur, /. 9. C. de Cond, indeb, .adeo-
que dominus, folvendo ex contradu falfi procuratoris
five geftoris line mandato, ratum videtur habere contra-
clum. (4) ü doniinus paterve ex contraûu fervi vel filii a-
git, ratum habere contradum inteliiguntur , arg.,/. ç.
pr. jf. de compenf. amp; l. fj. pr. ff. de Mdth Ed. hocque in-
de adparet, quod tune in folidum ., non de peculio dun-
taxat, conveniri polîint. Idem plenius probari poteft
ex /. 66.ff.defidej. amp; mand. ubi fic Paulm : fi[ervus aïi~
enus pro Titio fidejufTit amp; fiolvit, liberatur Titius, ft domi\'
nm mandati contra eum agere inflituit-, nam qui mandati
agit., ratam habere folutionem videtur. [a] Unde generali-
ter colligtint DoÊfcores : Qui ex contradu alterius agit,
videtur eum habere, ratum, uti v. ap. Brunnem. ad d L

66.

ujfiabit SCtum e.folmum repetere mnpoteß j Sed h^f: verba non
puto omnia referri polTe ad partem folutam; nam ut fo®
iuturn repccere nequeat, non opus eft, ut celTet SCtum
Maced. ibiuti enim liulla repetitio eft, L 9. pen. qt uit,
eod. quum non ob liante SCto maneat obligatio natura*
lis, ideoque verba./. 7. §. uit. fic intelligi debent: Ces-
ßibit SCtum ratione partis mn folutit ^ nec folmum repetere potefl
idque confirmât/e^ pr. eod. fi illico coojungatur cum l.
7, §, uit. cum qua cohsefifle videtur , quia ex eodem
pUni libro eft 5.. cujus definitionem Ulpianus opponit pr^-
cedenti per particulamßd, ideoque fignificat, definitio-
nem aliam elTe m l. g.

(ƒ) NècefTaria autem Bic erat ratihabitip , ut per eam fi-
deiuffionem- amp; folutiönenidiberaretur Titius j quia fervu.s
fidejuffioois noniine obligari non poteft,nbsp;eod. nifi

in rem domini aut ob rem peculiarem fidejufferit j /. 47. §-
if ff\'. dejemi .5. ß- esd.^

INAUGURALIS.

66. Ncqiie his obftare puto legem^ 20. eod, in qua do-
cctur , dominum, qui eX fidejuÜione fetvi folvit, repe-
ter e poflc pecuniam foiutam ab eo, cui numerata eft;
Nonne enim dominus videtur ratam habere fervi fide-
juflionem, quum ex ea folvit, xque ac pater, qui ex
eontraftu filii Ibivens ratum contraftum habere intelhgi-
tur, uti paullo antcn. t. vidimus ? Sed primo animadver-
tendum, doceri in d, L zo. dominum quidem folvere,
fed non agere ex contradu fervi, uti erat in d. 1.66. fecun-
do ideo in/. 2.0. repetitionem domino dari , quia domi-
nus puraverat, fervum fidejuflifte ex caufa peculiar!,
(quod facere poterar) cum ex caufa dominica 1. e. quafi
domini juflu hdejufferat, quod non poterat, /. 19. eod.
d, I. zo. ibique Accwf. atque ita hanc legem 20, intelligi
debere, inde adparet, quod in ea doceatur, ideo repeti-
tionem domino dari, quod fervus fidejufllonis nomine
obligari non poflit, qu^ ratio fal fa eflet, li fervus ex
peculiari caufa fidejufliflet; nam ex ea fidejubere poteft,
g. § 5. é* 6. /. 47. §. I./- de pecul. Si vero filiu,^f. ita
fidejufliflet, amp; pater folvilTet, puto patrem non pofle
repetere, quod folvit, quum fiUif. amp; fervi caufa diftin-
eta. lit in caiu tide)uflionis , uti dicitur in /. 5. §. 9./ de
pecu/. fervo enim hdejubente extra caufam peculii vel rem
domini, non obligatur dominus depecuiio, /. 3. §. f*
C^ eod. filio aucem fidejubente ex quavis caufa, fem-
per obligatur pater de pecuho, d I. 5. §. p. (f) Si is , cu-
ius res a debitore aliquo pignori data eft, pro debitore
illo fide)übet, racite mandat, res fuas elTc obligatas , a-
* deoque pignus illud ratum habet, /. f. §. ult. ff. in qmb.
cuuf, pgn, vel hyp. tac modo fciverit fidejubens res fuas
efle pignori datas, Brunnem. ad d. L f. amp; lie regulariter
Gbtinere puro, qui enim fidejubet, confentit in contra-
dum , /. i I. de evici. Attamen exceptio eft in domi-
no, qui, li lervus fine juflii ejus contraxit, pro eo poft-
Kiodum fidejubcns non videtur ratum habere contra-
rium fine voluntate fua initum , i. §, 5./. qmdjußu.

Licet enim tacite adprobet, quod fervus egerat, noa
tarnen erir hxc fidejuflio pro rariiiabitione habenda, ne-
que dominus convenin potent actione quod juÜu, id-
que ideo, quia tum non ut dominus (cd ut extraneus
intervenir, amp; quia aliud eft jubere , aliud fidejubere,
uti dicitur in ä. Lnbsp;{a) Aliud juris obtinet m pa-

tre, cujus fiiiusf, contraxit mutuum ; fi enim patris vo-
luntate intercefla-intfidejuftbrcs, totum filii contraduni
videtur ratum habere, /. c,. §. m ƒ f. ad SCt. Ma-
ced. parum autem referre puto, utrum patris voluntate
iutcrcefterint fidejuflbres , an ipfe fidejuflerit , v. l i. §.
9. pofl pr. C, de caduc, toll adeoque hic diverfa iterum
caula eft patris amp; domini , v. Fab. Ration, ad l. 9.
§. S f ad SCt Maced. lit a. (6) i] cam litem, quam
procurator talfus inchoavit, dominus perfequitur, vel a
fententia adpeilat, dominus ratum habere intelligitur,
quod egit fallus procurator, /. 3. §. 1. jf. rat. rem hab.
I. 2. C de filnsf. amp; quemadm pro his I, \'i ff. rat. rem hab,
idque inde adparet, quod eo cafu ftipuiatio de rato con-
tra procuratorem falfum non committatur, quœ com-
mitteretur, ft dominus ratum non haberet, /. 12. ^.ult.
f. rat. rem hab. 17.) Minor emancipatus bonorum pos-
ieflionem contra tabulas prxlcriptione temporis annfit
vel eam repudiavit, poteft adhuc in integrum reftitutio-
nem petere, fed ft major fadus legatum petit ex eo te-
ftamento, in quo pra^teritus erat, iibi relidum, ratam
habere omilhonem vel repudiationem hum amp; hti rc-
nunciaflc intelligitur, I. 30./ de mtnor. hzmSx con-
tradum in minorennirateinitum implet major fadus per
tradmoncm, ratum illum habere creditur, 7.3. §. i. f,

de

(4) Quisque facile percipit, hxc ititellLenda efle de 1Î-
dejuflione domini poft contradum fervi intamp;pofita 5 fi enim

àe minor, arg. /. 7, i, ff. de Ub. cauf. ^
ff ad set. Maced. Certe enim iioe modo re\'ipfa com-
probantür, qu^ erant gefta: niliil autem referr, urruni
quis verbis an aûu ratum habeat, /. 5. ƒ, rat. rem hab.
Attamen his obftat eadem Lex 3. §. z.ff de minor. i\\bï
dqcetur, minorem 2f annis, qui parernaj hereditati fe
mifcuerat, majorque faótus aliquid exegerat a dcbirori-
bus paternis, non videri tacite comprobafîe per id adi-
îionem fuam , fed contra eam adhuc poO\'e in integrum
leftitui, Cu-jacim in Comment, ad Tit. de min. add. / 3. §. t.
amp; cu m eo Gothofr, in mt. addnbsp;Foet ad Tit. de minor,

44. Jac. Menoch. de recup.poff. Remed. i ^.n 116. amp; feqq,
amp; A. Faber Ration, add. 1.3. %. 1. refte quidem haec ita con-
cihant: diftindionem hic eflTc adhibendam: vel enim
omnmo perfeda res fuit ante legitimam œtatem, vel ad-
hue imperfeda feu inchoata ; fi omnino perfeäa res
fuit, amp;adum aliquid fuerit in confequentiam ejus rei
poft impletam legitimam cCtatem, id pro tacita ratihabi-
tione non elfe habendum , hucque referunt, quod dici-
tur in d. §. i. fecus fi res fuerit imperfecta feu inchoata
in minore xxaîc. Non male tamen hic addi poflet,
quod ajunt Irnerins ad d.i. 1.^,2. Brunnem. ad d. I. amp; ad
i^^.amp;x.C.fi maj.faàl. rat. hab. n.j. Noodt ad d. I. amp; Zoe-
ßj*^ ad Ttt. de mmor. n. 24. ideo diverfum ius obtinere in
d. { 2. quia mmor débita cxigendo non necelTario vide-
tur adprobare adinonem, icd potius id fecifle ammo
bene adminiftrandi iiereditatem , ne illa negiigentia ei
imputetur, debitoribus poftea non iblvendo fadis. Quod
Vero Voet d. I cx diftinchonc paullo ante adhibita conclu-
Jt, non efle tacitam ratihabitionem, li minor major fa-
«US pretium exigat, aut rem tradat ex emtione, qult;s
i^ra erat durante cura, in eo Viro Confulniiimo non
aiientior, neque fllud fatis cx diftindione illa adparet; in
ea quandoquidem requirirur, ut res omnino fueruperfeda
ante impletamquot; majorem xtatem , non autem dici poreft
venditionem in minore xtate omnino fuifle peifedam i
quam dm pretium non eft folutum, idque inde pa-
tet.

tet, quod res venditas, etiaatfi traditae fmt, non aliteï
emtoriacquirantur, quam fi pretium vendttori fuerit fo.
lutum, vel alio modo ci fansfadtum, §. 41. J. de Rer,
Tgt;iv. Emtio quidem dicitur pci-fecl:a, fimulac de mcrcc
amp; pretio convenir, fed nondum ci\\ plene perfeda; re-
quiritur enim adhuc traditio amp; pi etil folutio, quo cafu
conlunimata i. e. plene perfcc1:a dici folet (8; Et ulti-
mo addo, fi quis metu coaftus aliquid promilit, dein
per mtervalium temporis libéré folvit, ea folutione ra-
tam habere creditur promifTionem fuam, ita ut frurtra
in integrum refUtutionem poLluiec , /. 2,. amp; 4- ^^ bis
qm vi met

. c.

IV,

IV Df- Qïiafto amp; ultimo Ratihahitionem divido, quod fiat vel
mCm in in totum VcX pro parte , feu qaod lit Genera/is vcl Partial-
lans-, Generalem adpello, cum quis omne quod geltum
efl adprobat amp; agnofcit, Particularem, cum quis noa
omne fed partem tantum,ejus, quod adum eft, ratam
iiabet; ld autem pro parte - in iis faltem, qus alius e-
git) fieri poflTe , manifeftum eit ex /. « 7-nbsp;kab.

ubi fic Marcelim: Cum debitore decern creditoris nomine
Titius egit, partem petitionis ratam habmt dominus, dtcen-
dptm efl^ ohltqatioms partem confmntam , quemadmodum fi
decem Jupulatm ejfet aut exegijjet, creditorque non totum
fed partem lefi^ rei comprobajfet (a) idem probat Pompo-
nim in Lf^ dum ^if. nam etßipfe dommm pro parte ra-
tum habuerit., pro parte non habuerit, non ultra quam tn
partem commiltitnrfiipulatio. Quareetiam, lifallus procu-
rator ratam rem dominum heredemoje ejus habtturm» latis-
dederit, domini heredes, li ratum habere voluut, non

cogun-

(a) In qua lege partieulam aut pro amp; pofitam eife dicunt
Gloßatores^ ut duo diverfi cafus proponantur.

INAUGURALIS. ij

coguntur in folidum ratum habere, fed quisque pro fua
parte id facere poteft, amp; fi quidam lint, qui ratum habent,
ahi, qui non , ftipulatioderato contra procuratorem neu
in folidum committitur, fed pro ea tantum parte, pro qua
ratum non habetur, d. l. iH.pr. Et quare quaefo quis non
poffet pro parte ratum habere? cum in totum omittere
ratihabitionem poÜit, /. 2z. pr. f, rat. rem hab, L 6. §. i.ff.
de Cond, indeb. Attamen cum dieimus, aliquem pro parte
ratum habere pofle, non leve nobis videtur facere nego-
tium lex 4. §. I. in f. ff. de K 0. ubi JCtus ait: Ipfe domi-
nm pro parte rattmi habere mn poteft. Sed fçiendum, fti-
pulationem feu cautionem de rato vel a procuratorc in-
terponi vel ab ipfo domino, ipfe autem dominus caver,
fe heredemque fuum ratum habiturum , ut procurato-
rem ab ea cautione relevet amp; confirmer ejus perfonam ,
§. 3. J. de fatifd. (ejusque rei exemplum peti poteft ex /.
6s\'ff- de procurât, def ens.) Jam fi procurator ftipulatio-
nem hanc, dominum ratum habiturum., interpofuerir, po-
teft dominus procuratoris adum pro parte ratum habe-
re , atque ita eft cafus d. legis 17. dquot; iS- rat. rem hab.
Si vero ipfe dominus cavit,quot;/^ heredemque fuum ratum ha-
, heredes quidem, quisque pro parte fua, ratum
habere poflunt, {a) fed ipfe dominus in\' totiim ratum
habere debet, atque hoc eft, quod docctur in d. l. 4. §. i,
Ita rem optime expianafle mihi videtur Cujacius iii Com-
ments ad 2,. §. Jquot;. ff. de F. O. circa med.

V.

Ut autem cum effedu interponi poffit Ratihabitio, «
quatuor pr^cipue requifita eftfe obfervanda puto, I. utf.
interponatut ab eo, qui ratum habere poteft, unde
/g. 3. videbimus, quinam ratumhabere pojfmt, quimm

Cnbsp;11. ut

(a) Idem de heredibus quoque docetur in l. 44. §. 6. ff.
fam. erc, quas itidem Pmli eft.

ÏL ut fiat in re tali, quae rata haberi poteft : unde cap. 4»
examinabimus, m qmbus caufis cum effe^u mterpom poffity
in quibm nm, IIL ut fiat tempore idoneo \\ hinc cap. f».
inquiremus, quo tempore int erponi debeat Ratihabitio. IV.
ne fiat in praejudicium juris tertio Jam quaefiti, de quo
traàabirnus cap. 6.

CAPUT I I 1.

^inam ratum habere pojfmt ^ quinam nofit

% I.

.uum Ratihabitio fit adprobatio fuperveniens, eaque
confenfti fiat amp; mandato, aut juffui comparetur
(uti infra cap,j. §. i. videbimus) fequitur, in gene-,
re eos ratum habere poffe, qui confentire amp; mandare
aut jubcre poifunt, veluti pater amp; dominus , i- §• öquot;»
quod jufifu. Item filius in iis caufis, in quibus agere
vel convenir! poteft, arg. 1.8. pr- ff. de procur. amp; def. qua-
re amp; filia ratum habere poteft, ft pater egit de dote, /.
39- § I\'ff.\' deproc. amp; def. I. ult.pr ff. rat. rem hab. Etqui®
übet alius, cujus res gefta eft , /, 9. de neg. gefi. etiam
minores z j annis, /. pr.ff- rat. rem hab. I. 9 pr-ff. de
novat. amp; deleg. (ita tameu, ut fi lœfijint, reftitui in in-
tegrum adhuc polfitit d. i. 3 pr.) fed ex aufroritate cura-
torum, fi eos habeant, arg. I. ii. C. de procurât.: C^uid
igitur, fi,non habeant curatores, an tum etiam poflbnt^
poflunt 5 excmplum fuppeditabit lex 43. §. ^.ff. de pros,,
ér def\'.. Multo igitur magis, fi minores funt majores 2$
mnisfàamp;:i, totçfTit.Cfi maj. fa^. rat. hab. Sed an poteft,,
rutum habere hercs? poteft 6c nou poteft; Difti^^gucn*

dum enim, an negotium ad heredem tranfeat, an non;
ji tranfeat, r.itum habere poteft; ft noquot; transeat, noa
poteft. V. Gr. fi pEOcuratori ejus, qui mortaus erat, fO\'
jluta fuerint, legata, hercs hanc fpiutionem ratam habere

po*

In genere itaque non poflunt ratum liaberc illi, quiOuw4m
confentire amp; mandate non poffunt, uti pupilli 6c mi- ^tam
notes fme tutorum vel curatorum ( fi eos habeant) au- hakre
äoritate, arg. pr, J. de auci. tut, cjlquot; I\' 11. C. de procur, nott posj
•Infantes, 9\'de inut.ftip. Prodigus, /. 40. de R. J.ßnt,
Furiofus, d. L 40. /. 47- f. de acq. vel am. hered. fed fi
furor eum reliquerit, potefi: ratum habere quod aüum
eft , dum fureret, I. 4M. f. eod. Cujac. TraB. 5. ad Afric,
■nd I. pen. ff. rat. rem hab. Praeterea non poteft ratum
habere is, cujus confenfus ab initio pro forma juris ita
requiritur, ut ratihabitio non fufficiat, qualis eft tutor3
qui ratum habere non poteft, quod geftum eft cum pu-
pillo fine ejus audoritate j debet enim tutorßatim in ipfo
negotio pramp;fens auclor fieri poft tempus vero interpofita au^
aoritas nihil agit, uti eft in §.2. J, de au6i. tut. amp; L
9\' §• f-His tamen refragari videtur, quod ait quot;L^/-
■piams in I. f. §- 4. de acq. -vel emit, hered. Juffum e-
jus^ quim potefi ate habet ^ mn eft ßmile tut oris auctoritati,
qm interponitur perfeSio negotio, fed pracedere debet. Ut
hxc conciliet Jauchius de negat. in Pand. Flor. j?. 258,
negätionem inferit, legitquc, qus mn interponitur per-
fe^onegotio. Sed ab hac conciiiatione abftineri velim,
(1.) quia nulla Codicum nititur audoritate, (2.) quia
fenfum legis reddit ineptum ; vtrhz i^mm pracedere debet
tunc non referuntur ad juffum, fed ad tutoris audorita-
lem, amp; fic videretur JCtus docere, juflum ejus, qui
in potcftatc habet, non requiri in adeunda hereditäre,

C 3nbsp;fed

fed ratihahitionem fufficere, id quod tarnen minime
voluit, quum amp; ex exemplis quœ lubjidt m §. fqq.^
ex /. pr. ff. ad set. Trebel, adpareat, in adeunda he-
reditate ratihahitionem minime fufficere , fed juflum
prœcedere debere. Nec magis placet conciliatio J. Go-
thofredi ad l. zp. ff. de R. J. iubilituenris in d. l. zf.
proveäo negotio pro perfeäo negotio \\ Res enim retentâ
leäione facile explanari poteft, fi cum Cujam Obf. L,
13. c. 31. amp; Hub. ad Tit. J. de auß. tut. n. 3. dica-
mus , verba illanegotio., fignificare jam jamper-
fedo negotio, feu in continenti, fimul atque negotium
illud eft perfedum , quo cafu etiam ftatim in ipfo ne-
gotio interpofita efle auCtoritas merito exiftimatur; quid
enim intereft, utrum fiat in ipfo negotio, an in reprae-
fenti ? in re autem pr.xfenti fit, quod illico fit poft per-
fedum negotium , /. i. in f. ff, defelut. amp; lib. Jure ta-
men novo cum Juftinianus ratihahitionem tam in re-
bus iuris quam fadi admifit in l. zf-

ó\' V, dicendum videtur, tutores etiam pofte ratum ha-
bcïc id quod geftum eft cum pupillo. Denique non po-
teft ratum habere hercs eo cafu , quo negotium ad here-
dem non tranfit, uti §. pracéd.inf. vidimus,

CAPUT IV.

In quibus caufis cum ejfeEîu intercom poßt ^
in Quibtts non.

§. I.

Jti ^uîhus

caufisnbsp;eneraliter Ratihabitio interponl poteft 5n iis

iumeffe \\j[ alius Vel ipfe quis egit, non quidem in omnibus,
Bh inter-iis folis , quas ratione ratum habentis invalide erant
pofiique adaj Si enim adus omnino eifet validus, non opus fo-

ret

Kt Ratihabitione, quippe qux eft adprobatio fuperve-
niens, qua aliquid agnofcitur amp; comprobatur, qualis
non rcquireretur, fi per fe adus efiet validus. in iis,
quse alius egit, Ratihabitio procedit, fi invalida funt ob
detedum confenfus feu voluntatis ejus, qui ratum
habet (a). In iis vero, quas ipfe quis egit, ratihabitio
procedit, fi non quidem ob defectum confenfus a61:u«
eft invalidus, fed in gratiam ratum habentis a lege fuit
improbatus. Videamus jam primo de iis, qua; egit ali-
iius, dein qux ipfe quis egit.

1 L

In eo autem, cujusadumratum habemus, obfervan-/» Us

dum eft, eum vel efle poteftati noftrx fubjedum , ntameiH

fihum amp; fervum , vel non. Ratihabitionem interponi^.

poffe in iis, qux egit filius vel fervus, ex eo adparet,

quod pater amp; dominus ratam habere poflint bonorum

poifeflionem a filio vel iervo agnitam , I. f. pr. ff. quis

ord. in bon. poff. I. 6. §. i. /. 2f. §. 7. de acq. vel

6m. hered. I. 1. C. qrii adm. ad bon. poff. item rcftitutio-

nem hereditatis fideicommiflarix, /. 50. §. z. I. óf. pr.^

ff. ad SCt. Trebell. compenfationem a filio fadam, /.

^\'ur^\' ^^ compenf. mutuum a filio contradum , l.j,

\\rnbsp;^^ced. precarium, /. 13.

ds precar, amp; generaliter ea, qujE geflit fiiius vel fer-

vus, 1. I. 6. ffquot;. qmd jujju. etiamfi ea fecerint invito
domino vel patre, I. 6. §. i. ff. de acq. vel om. her. L
30. §. 2. /. 65. pr. ff. ad set. Treb. Ita etiam Ratiha-

^ 3nbsp;bitio

Per defe(S;um autem confenfus hic non intelligent
dum , quafi ratum habeas confentire non potuerit ,uti id
accipi folet, cum de furiofo amp; infante loquuntur JCti^
fed quod defuerit, i. e. non adfuerit confenfus ratum habea-
tis, qui cetcroquin habilis erat ad confenticnduei.

DISSERTATIO JÜRIDICA

bitio Interponi poteft in iis , quae egit quilibet alias fub
poteftate non conftitutus, uti in bonorum poftbflione,
3- §• 7\' ff\' de bon. poff. /. pen. pr. ff rat. rem hab. in
reftitutione hereditatis tideicommiftarise, five quis eam
pro nobis acceperir, vel ipfe fibi eam arripuerit, /. 27.
pr. inm. amp; f. l. 66. §. i. ff. ad SCt.Tr^b. Transaâiio-
ne, /. 60. ff. de procurât. ^ def. emtione venditione,

I.nbsp;i6.amp;i9t C.de procur. L 19. C. de neg.geß. L 4. C. de
ufuc.pro emt. l. 3. C. de rei vind. l. 12. C. mand. fo-
lutionc, five quis eam feeerit, vel receperit, /. 12.

4. l. 34. §. 6. l. 4P. l. 71. §. t. 2. é\' 3- f-12.
C. de Jolut. l. 14. jf. de condiSi. c. d. c. n. f i. 7. pr. amp;
§. 2. ff. de dete pra/eg. operis novi nunciatione, 1. 5\'.§.
18. f. de op. mvi nunc, in iis, qu^ pro minore ada
funt, qu^rata habere poteft, cum major eft fadus, /.

II.nbsp;C. de folut. Denique in delidis, veluti fi quis a-
liquem dejecit, /. i. §, 14. /. §. 10. ff. de vi amp; vi
arm. I. if2. §. 2. ff. de R. J. fi quis remalienam dede-
rit pignori quafi 1\'uam, /. zo. pr. j, L f. r- ff- de
pign. aß. I. 16. i.ff. de pign. in illatione cadaveris,
h ^^ fnbsp;§• ff\' ^od\' (a) j. I. 2. §. t.
ff, de rehg. dr fumt. fuu. amp; i i- ff- de fep. -viol,
6ea ut ratihabitio in dclidis procedat, non male Glos-
fat or es ad d. î. r. 14. de vi ér vi arm. Jit. e. d,
Jul. Clarus Lib. f. fent. {b) Eman. Soarez in Thef recept.

Jent. voce ratum jrcqmccc videntur, ii in re noftra non eft
\'^commiffum, ut tale fit delidum, quod per alium explica-
ri poteft, amp; principaliter committi folet ad ofFenfam amp;

inju-

.......... —----—.— ••-1 —

(a) In qua §. 9. ^ /. 6. ledionem Florentinam cum
Janchh^ AHguflim Emend. /- \\.c. pr Tom. 4. T^^ef Ott,
amp; Hemtcc, ad^n. /. 2. T. i. Inß. §. p. 4. pr^fero^ cum
^Mli^a negationem omittant.
(b; Uti vide in ejus cemm. opin. apud R. P. Fkhard, recept,
ßnt, T9m. X. 51,, ^oce Ratifcans.

injuriam akedus, uti homiddlum, non vero talè, quod
per alium explicari nequit, amp; quod conimitti principa»
liter folet proprer libidinem ipfius delinquentis , uti eft
adulteriura, ftuprum. Procedit aut^m Ratihabitio,five
adus judicialis fit, five extrajudicialis. De extrajudicia-
li ex didis fatis adparet, de judiciali v. l. f6. ff. de
die, l. 75. de proe. amp; def. l. ff, qui fatifd. cog. 1.
5. §. 2. amp; ff, judic. JoM. l. 3. §. t. ff.rat. rem habi
l, 9. i, ff. de eompenfat. Ex didis itaque rede con-
dudimus, ratihabitionem generaliter locum habere in
iis, quas mandari amp;per alium expediripoiTunt. Is autem
alius, cujus adum ratum habemus, fi nofljro nomine ege-
ritjin jure dici folet negotiorum geftorvcl falfus procu-
rator, uti in /. 5. p/. ^ §. \\.ff. rat. rem hab. quia
mandatum non habuit, vel habuit quidem, fednon fuf-
ficiens feu non ad id, quod egit, /. 6. §. 2, ff. decond,
in^deb. Vocatur etiam fimpliciter procurator, uti in / 4.

8. §. I. (jr z, /, 14. £. ff. rat. rem hak. xxhi tamea
fubaudiendum falfusi

im;

Sed an necelfe erit, ut is, cujus adum ratum habe-^„„f^eu
hjus, egerit noftro nomine feu contemplatione ? Hic ^
diftinguendum puto inter res amp; perfonas, vel enim (1.
res fuit noftra, qux gefta eft,vcliion noftra, (z.) yclK,^^ \'
qui egit, poteftati noftrse fuit fubjedus vel non j Jamnbsp;*

res fuit noftra, 6c is egerit, qui poteftati toon eft fubjedus,^
non puto requiri, ut noftro nomine egerit i Exemplum
peti poteft ex /. 16. i-ff. de ptgn. amp; hyp. amp; l-20. pr.ff,^^^
depign. aä. nempe, aliquis rem meam dedit pignori,.
Hon meo fed fuo nomine , ego ratum habeo, valebit
pignus ab initia. Ahud exemplum elici poteft ex /.
C. de contrah. amp; commit, flip. Pecuniam naeam tibi dedi •
mutuam, amp; ftipulatus fum eam reddi Juliam^ qui ab-
fens erat 5 inutUis eft ftipulatio, quum alter alteri ftipu-

iari-\'

lari nequeat, §. 4. amp; 19. Infi, de imt.ftip, mihi ergo re-
ftat repetitio pecuniae, non Juliano : aft ilie pecuniam
exegit quafi fuam, amp; folvitur ei, ego ratam hanc folu-
tionem habere pofllim amp; adione negotiorum geftorum
pecuniam a Juliano repetere. Alia exempla peti pofTunt
ex /. C. de rei vind. SmLi.C. de his qui a mn dom. atque
ita fentit etiam Cujac. TraSl. 8. ad Jfric. ad L ult. f. de
neg.geft. amp; A. Faber Ration, ad l. ^\\\'ff^ de reb. er ed. fere
in med. Si vero res non fuit noftra , amp; aliquis fub pote-
ftate non conftitutus egerit, requiritur , ut noftro egerit
nomine ; Egregium hujus rei exemplum eft in l. 6. §. 9.
ß. de neg. geft. quare ipfa legis verba hic exhibebimus :
„ Quxritur apud Pedium Hb. 7. Si Titium quaft debito»
„ rem tuum extra judicium admonuero, amp; is mihi fol-
„ verit, cum debitor non effet gt; tuque poftea cognove-
,, ris amp; ratum habueris; an negotiorum geftorum adione
me poflSs convenire î ôcait, dubitari poffe : quia nul-
„ lum negotium tuum geftum eft, cum debitor tuus
„ non fuerit; fed ratihab^itio, inquit, fecit tuum nego-
„ tium, amp; ftcut ei, a quo exadum eft, adveifus eum
datur repetitio, qui ratum habuit , ita amp; ipfi de-
„ bebit poft ratihabitionem adverfus me competere a-
„ etio/fic ratihabitio conflituet tuum negotium, quod ab
„ iniîto tuum non erat, fed tua contemplatione geflum, quot;
Aliud exemplum vide in fq. 10. ejufd, legis. amp; aliud
peti poteft ex I. 2. inf.ff.de calumn. Sed obiervanda hic
exceptio quaedam, qu^e additur in /. 6. §. 11, nempe:
ft modo ver us dominus ex eo non fit locupletatus, V. Gr. il
cum te heredem putarem , infulam fulfero hereditariam»
tuque ratum habueris, non erit mihi adverfus te adio,
quum verus dominus hoc fado meo\'fit locupletatus, nec
poflit, quod alii acquifitum eft ipfo geftu, hoc tuum ne-
gotium videri, 11. Cujac. d. l. A. Fab. Ration, ad
d. J. 6. II. de neg. geft. Quod fi is, cujus adum ra-
tum habemus , fuent perfona poteftati fubjeda , ut fili-
us amp; fervus, patrem amp; dominum ratui» habere poffe cre-
do, five fiUus vei fervus egerit in re patris vei domini

vei

vel non, five fuo five patris vel domini nomine, idque
propter relationem periboarum, qu® eft inter patrem amp;
älium, lervum amp; dominum. Sic V. Gr. fiiiusf. fi fuoi-
ferit pecuniam mutuam, pater huoc contradum ratuni
habere poteft, /. 7. §,nbsp;/. ult. C. ad SCt. Maced.

^uidenim, an opus erit, ut filius patris nomine vel
in rem patris fumlerit mutuum ? id nusquam invenio;
amp; fic in ceteris a filio vel fervo geftis; Hac tamen ob*
fervanda differentia, quod, fi filius vel fervus fuo no-
mine contraxerir, amp; pater vel dominus ratum habuerit,
filius vel fervus contraxiffe intelligantur, Si vero filius
vel fervus patris vel domini nomine contraxerit, amp; pa-
ter vel dominus ratum habuerit, pater vel dominus ipfe
contraxifteintelligantur, hocqucdifcrimen adparebit ex
I, I?, ff\' de precar. ubi docetur; Si fervus domini no-
mine rem precario rogaverit, amp; dominus ratum habue-
rit, ipfe dominus inteiligetur precario habere; fi vero
fervus fuo nomine precario rogaverit, amp; dominus ra-
tum habuerit, non videbitur dominus precario habere,
fed fervus i idemque ibi de filio docetur. Qux autem
diximus, patrem amp; dominum ratum habere pofle actum
filii amp; fervi, etiamfi nec de rc nec nomine eorum ege-
rit filius vel fervus , item quemlibet alium pofle ratum
habere, fi modo re ipfa de re ejus adum fit, licet non
ejus nomine, his non obftabunr illi text us, in quibus
additur, rem ratum habentis nomine fuiUc O eft am, uti
d. Lex 13. ff- de precar. Lex 17. pr. ff. rat. rem hab.
Lex 80. §. 7- ff; de furt. ex quibus tamen alii probare
volunt, ratihabitionem non procedere, nifi res ratum
habentis nomine fuerit ada, (^7) in lege cnim 15. diftin-
^io illa docetur, uti diximus, ideoque in ea, uti amp; in

Dnbsp;ce-

Ita fentiunt Glojfator^s ad /. 3, C, de rei vind. LU, ä,
Brmnem, ad l, l. C de ré. al, non al. n. 2,. in f.

ceteris alleg. non jus, fed fadum narratur. Neque ob-
ftabit Lex 6 6. jf de neg. gefi. ubi diftinguendum ait
JCtus, utrum.\'res contemplatione feu nomme JUii an patris
fuerit gefla , ideoque ß (^is filio fervum mn neceffartum e-
merit (adeoque rem contemplatione üiii geflencgt; amp; pa^\'
ter ratum habuerit, nihil agi ilia ratîhabitione. Nam alia
hic res ell, hic non egit hlius, fed alius pro fiiio; Se-
cundo, oftendimus paulloante, in eo, qui poteftati fub-
jedus non eft, requiri, ut vel egerit de re ratum ha-
bentis, vel ejus nomine, hic autem nec res patris fuit,
nec ejus nomine adaj Non fuit patris nomine ada
quia emtio fada fuit filio? Non fuit patris , quia ne qui-
dem filio fuerat is fervus neceflarius, qui fi neceftarius
aut util is fuiflet, patris fane negotium aliqua ex parte
geftum videri potuiflet hoc ipfo, quod peculium ocu-
pletius faâium fuiflet, atque ita teneretur emtori faltem
de peculio. Sed fi fi.lius ratam habuilTet emtionem, uti-
que per hanc ratihabitionem feciftet fuum negotium 5
amp; ita fe obiigaflTet in folidum adione negotiorum gefto-
rum, patrem vero per confèquentias adione de peculio,
J. 44. fj, de pecul. quia fcil. negotium cmtionis ei geftum
fuerat, non patri, amp; quamvis inutiliter geftum fuerit,
attamen ratihabitio facit, ut pro utiliter gefto habeatur,
. /. 9. ff. de neg. geß. Neque h^c verba, nihil agit ar rati^
habitioney Xiz intelligendaXunt, ut omnino nihil agatur,
fed ratihabitione patrem non obligari in folidum , qux
tamen alias patrem obligat in folidum, fi ratum habue-
rit, quod filius egit, Cujac, Traci. 2. adAfric, adl.-^-^.
ff. de reb. cred. amp; A. Fab. Ration, ad d. l. 6. §. 6. ff.
de neg. geß. {a). Denique non obftat Lé-x 19. C. de neg,
geß. amp; Lex 20. C. jam. ercifc. (b) ubi docetur, f» unus

co-

W Quod autem diximus, innbsp;non fuiflb ge-

ftam. rem patris, ei nen obftabit, fi quisdixerit, imo res

Rat

inaugura LI a

coheres pro folido rem veluti communem (adeoque
etiam nomine coheredis) venundedit, alter ratam ha-
bens Iianc venditionem adione negotiorum geftorum de
pretio agere poteft j quod il coheres ille rem non velu-
ti communem fed ut propriam (adeoque non coheredis
nomine) diftraxerit, ac pretium poflideat, alter non ne-
gotiorum geftorum agere, fed ab eo hereditatem petere
debet. Sed obfervandum , in prima qmdern legis parte
doceri fi coheres unus, rem veluti communem , adeo-
que amp;\'nomine coheredis vendiderit, ôc alter ratum ha-
Suerit, adionem ei dari negotiorum geftorum, attamen
in pofteriore legisparte non negari, ratihabitionem pro-
cedere, fi rem ut propriam diftraxerit alter, non enim
additur, eum ratum habuifîe. Sed fatis de hac quacftio«
one. Ex didis jam apparet, eum , cujus adum ratum
habemus, egilfe vel in re noftra amp; noftro nomine , vel
in re noftra êc non noftro nomine, vel in re non noftra
feu aliéna fed noftro nomine. Animadvertendum prae-
terea ratihabitionem adhuc cum effedu interponi , eti-
amfi in eo, cujus adum ratum habemus, defedus qui-

D znbsp;dam

patris ibi gefta fuit, quUrti filii negotia peculiaria ibi ge»
Ita fint, ideoque patris negotia gefta videantur, quum
peculium magis patris quam filii fit , /. 3. lt;§. 4- in f.

if. de minor. Non enim negotia pecuhana ita funt pa-
tris ,ut non fint etiam filiif hujus enim peculium propri-
um ipfms patrimonium elfe intelligitur, /. 19. §. turned,

/. 47\' §■ ^^^nbsp;rurfus ita etiam funt

filii, ut non fint patris quoque, d- /. 5. # 27. A.Fab.d,
I. pr. rede ergo JCtus in d. /. 6. §. (S.^diftinguit, utrum
res filii an patris nomine fuerit gefta. Ex eo itaque mini-
me fequitur 5 Ut res femper debeat ada efle nomine ratum
1ia.bentis,

Qux leges eosdem habent audores.

dam fupervenerit, V. Gr. fi mortuus fit, vel futere m»
ceperit, vel eum poenituerit,24. §. i.ff. rat. remhah

I V.

Videndum jam de Ratihabitîone eorum , quas ipfe quis
cgit, hicque in memoriam revocandum, quod dixiraus
fijpra i. hftj. cap. requiri nempe, ut adus fit invali-
das non quidem ob defedum confenfiis, fed fi in grati-
am ratum habentis adlus a lege fuerit improbatus. Hu-
jus rei exemplum I. habemus in minoribus, qui majores
fadi ratum habere polTunt, quod ipfi in minorennitate
cgerant, Paul. Sent. l. i.Tit. 9. § 3. /. §. i. ff. de
minor, toto Tit. Cod. fi maf faB. rat. hab. Id autem, quod
minores egerunt, invalidum effe, quum per reftitutionem
in integrum refeindi poflit, notum eft. II. in filiofami-
lias , qui pecuniam fumfit mutuam ; adus enim ille in«
validus eft in gratiam, i. e. ob rationemfiliifam. propter
SCtum Maeedonianum, attamen paterfamilias fadus
contraóium ilium ratum habere poteft, arg./. 7. §. ult.
f. amp; l. 2. Cod. ad SCt. Maced. III. exempium habemus
ineo,qui metu contraxit, contradus quippe per reflitu-
tionem refeindi potefl, attamen is, qui metum eft pa^\'
fus, eum poftea ratum habere poteft, 1.2. 4. C, de bis
qu^ vi met. c. j. l. i . ff. de iu int. reff,

V.

Jnqulhus Vidimus hue usque, in quibus caufis cum effedu in-
cAufs terponi poflit Ratihabition videndum jam, in quibus
cumeffe-non poflit. Diximus pr. hujus cap. ratihabitionem cum
Bh mn effedu interponi in iis, qux invalide erant ada, item
fofftin- qua; mandari amp; per alium expediri poterant; £x quo
m^oni. liquet, cum effedu eam in genere interponi non pofls
1. fi adus per fe amp; omnino eft validus , unde nihil ope-
ratur ratihabitio in, iis, qnx gcilit procurator verus, qui

mali»

mandatum de eo, quod egit, habuit, j. 6. pr. §■ 2.
/. 47. ff. de cond. indeh. l. 87. ƒ. de folut. î. 40. z, m
med.ff\\ de proc. ^ defem. (a) IL Si talis fit aôlus , qui
maudati amp; per procuratorem expediri non poterat, ve.
luti adus legitimi, de quibus v. Cujac. Obf. if. c. 16.
aliaque, v. l. 40. pr ff. de procurât. Prxterea non in-
terponitur cum efFedu in illis, quœ neque in re noftra,
nec noftro nomine iunt ada, uti wW. §. huj.cap. I-
tem quae noftro quidem nomine fed in re aliéna funt ada,
fî nullum inde lucrum ad ratum habentcm , fed omne
ad verum rci dominum pervenerit, vid. §. 3. huj. cap.
Infuper fi juffio vel audoritas pro forma negotii a lege
requiratur, uti ait Brunnem. ad I. ult. C. ad SCt. Maced.
n. 4. amp; Bronchorß ad I. 60. ff. de R, J. uti in interponen-
da rutoris audoritate, v. fup. cap. 3. §. z. amp; in aditione
hereditatis, fi filius vel fervus fine jufta patris vel domi-
ni adierunt hereditärem, I. 25. §. à^.ff. I. 15. C. de acq.
vel om. her. I. 6^. pr. ff. ad SCt.Treo. zti^Lmcn. exceptio
eft in cafu, quo filio delata eft hereditas ex SCto Orfici-
ano, /. 6. §, ff- de acq. vel om. her. atque ita quidem
jure antejuftinianeo quo res fadi facilius perratihabi-
tionamconfirmabantuf, fed jure novo amp; in audoritate
tutoris interponenda amp; in aditionç hereditatis videtur
ratihabitio furäcere, quum Jußmtanus in I. 25. C. de
Von. mt, F. amp; u. dr I. ult. c. ad set. Maced. hanc di-
ftindionemi inter res juris ôcfadl fuftulerit, amp; in omni-
bus ratihabitionem retrotrahi voluerir , five res fuerit
juris five fadi, uti fup. c 2. §. i. vidimus j atque ita
quoque (faltem dc aditione hereditatis) lent it Cujac. Trach
S\' äd Afric. ad /. pen. ff. rat. rem hab. nec obftabunt

3 7^

c^) Quid igitur, an ratihabitio crit neceftaria in iis, qu^
negotiorum geftor egit utiliter? Non erit,nam valent ea
ab initio fine ratihabitione, /. p. ff, de mg. geß, /. 50. ^r»
mrnd^

S\'J\'per quas perf. cuique acq. ubi adhuc docetur, fei\'-
vum fine juflu domini hereditatem adire non pofle, nec
§. 2. J. de auEl. tut. ubi audoritas tutoris poft tempus
interponi pofle adhuc negaturs nam d.^.-i^. defiimtus eft
ex Lib. 2. Inft, Caji, uti conftat ex I. lo. §. i. ff, de
A. R. D. atque d. §. i. itidem ex Cap in Inftitutiones re-
latus eft, uti adparet ex /. 9. §. 5-./. de aucl. tut. Item non
prosedere ratihabitionem puto,fi ad us eft dolofiis, amp; ra-
tum habens dolum nefciverit, uti coiligi poteft ex I. \\
C.ftmaj.fa^. rat. hab.L ST-f- depaa. I. ç.ff. de nez
geft.. Secus vero, fi dolum fi:iverit, tunc enim ei renunâ-
afle videtur, v. Tgt;uaren. ad Tit. C. fi maj.fati. rat hab. pr
Brunnem. ad I. S- f- de min. n. 10. ér ad I. i./r z C
ft maj.nbsp;hab. n. i. 2. 3. d- 7- Memch. de recupl

pof. Remed. i^. n. 132 Dcnique non poteft quis ratum
Habere adum fuum, fi aftus ilie non fuit invalidus in

gratiam fuam, fed obrationem publicam V Gr Pro-

confuI jurifdidionem Legato fuo mandate non poteft
antequam ingreflus provinciam fit : fi vero id ante fece-
rit, ingreflbs provinciam non poteft ratum habere quod

ifnT^nbsp;quot;Sit, /. 4. §. v.. f. de off Proa. éXel

aimd exemplum peti poteft ex /. §.1./: de Rfm

C A P Ü T V.

Quo tempamp;re interponi debeat Ratihabitio.

§. I.

Temum Ratihabitionis requifitum effe diximus, ut

Hnmnbsp;in quoperquirendo obfervan-

dum eft, Id non adeo pertincre ad earn ratihabitionem
qua quis confirmât, qnod ipfe egit, quam quidem ad

cam, qua quis adprobat, quod alius cgl, (of. Si quis

_____________

(4}In iis cnim, qux ipfe quis egit facile adparet tempus,quo

rata

Îgîtut vult ratum habere, quod alius egic, ratihabitio hi poteßfieri
terponenda eft intra id tempus, quo adus denuo potdlabeo^cjui
fieri ab eo, qui ratum habet; unde ft quis mihi ^gnoykram^
bonorum pofte Hi onem, ratum id habere debeo intra cen haht,
ttumdies, /. z^..pr. ff, rat. rem hab. quum ipie poft cen-
tum dies petere eam nequeam , d. L 24. /. i. §. 8, amp;
ff. de [uccef. Ed. Ideoque fi fiiiusf. bonorum pofleftio»
nem agnovit, pater poft centum dies fruftra ratum ha-
bere dicitur m l.ult pr. ff. qms ord. in poff. fer\'u. {b) (Ne-
que hic alfentior Cujacio Tra^. f. ad Afric. ad I. pen. ff.
rat. rem hab. qui putat oh I. uît. C. ad SCt. Maced. amp; I,
af. C.de don. mt. V. amp; V. facile defend! aliquem poffe,
It affirmaverit, ratihabitionem hodie procedere, etiamfi
quis poft centefimum diem ratum habuerit ; Non enim
pertinent hx leges ad tempus ratihabitionis, fed docent
tantum, ratihabitionem retrotrahi, amp; mandato compara-
ri, fublata differentia juris amp; fadi.) Quare amp;, fi falfus
procurator xs alienum exegit a tali debitore, qui tempo-
re liberabatur, (V. Gr. redhibitoria adione tenebatur,)
dominus fruftra ratum habet, poftquam tempus huic a-
dioni prxftitutum elapfum eft, I. ult. %. i.ff. rat. rem
hab. Ideoque non valet ratihabitio, fi is, qui ratum ha- •
bet, interim excidit jure fuo. Sed obftare his videtur
^ex 71. 1. de folut. amp; lib. ubi docetur, fi fidejuf-
for, qui tempore liberabatur, falfo creditoris procurator

ri\'-

rata haberi debent j quam diu enim adus eft invalidusj,
îam diu ratihabitio interponi poteft , fic fi adus per refti^
tutionem refcindi poterat, tam diu poteft quis ratum ha-
bere, donee durent tempora reftitutionis in integrum , fi;
vero adus in perpetuum fuit invalidus, uti in SCto Mace-
doniano , femper quoque ratus haberi poteft.

Id autem intelligendum, fi quis neque ex liberis
neque parentibus eft} his etenim datur anni fpatium ad pe-
tendam bonorum pofleöionem 5 J, i. §, ló.ff de
fms* Ed.

ri folvit, creditorcm poft tempus iliud, quo liberabatur
iidejuftbr, rede adhuc ratum habere , ideoque hic doceri
videtur , dominum ratum habere pofle , etiamli ipfe peterc
amplius non poterat. At dicendum cum Cujacio Traß. 6.
ad Afric, ad L ult, §. i. ff. rat. rem hab. diffcrrecafum
legis ult. I. amp; legis 71 in cafu legis ult. debitor prin-
cipalis folvit falfo creditoris procuratori poft tempus
liberato debitore ipfo creditor ratumhabuit ; in cafu autem
Z^^ii 71. non debitor fed fidejuflbr lol vit procuratori cre-
ditoris, amp; poft tempus, cum jam fidejuflbr liberatus ef-
fet, quippe qui ad certum tempus fidejuflcrat, creditor
ratum habuit j Priore cafu ratihabitio prorfias inutilis eft,
pofteriore utilis eft in hoc, ut debitor principalis libéré»
tur, qui non erat tempore iiberatus ficat fidejuflbr, ea-
que res fidejuflbri adverfus debitoreni parit adionem
mandati, perinde atque fipraefenti creditori folviflet,
L 71. Ceterum cum Cujacio d. I, puto, hic admitti non
pofle diftindionem, quam quidam conftituunt inter ve-
rum amp; falfum procuratorem, quafi m d Lji^ verus, in
d. I. ult. falfus interveniflec ; nam falfum intervenilTe in
d, L 7 !. procuratorem , ex eo manifeftum eft , quod ex«
fpedetur creditoris ratihabitio, ut ex folurioni ei fada
videatur liberatio contigiffe. Sed quid obtinebit, fi cre-
ditor, ignorans procurator! falfo lolutum eflTe, fervo fi-
liove debitoris acceptum fecerit vel litem cum debitore
conteftatus fit, poftea autem refcierit procuratori folutum
efle, an adhuc poterit adum procuratoris ratum habe-..
re? poterit, ita ut, quod acceptum latum eft, nullius
momenti fit, vel fi litem conteftatus eft , abfolvatur is,
cum quo adum eft, d. /. 71. pen. amp; ult, Secus vero
fore puto, fi ab initio fciverit procuratori folutum efle.

1 I.

Antdtm QP^^ v^fo , an totum illud tempus, q«o adus denuo

iVud pöï^^ a ratum habente^ erit in arbitno ejus, an ra-
tum

I-N A\'U G U\'R A L I S.

tum habere vel it, an non, quod egit falfus procurator^
Kon poterit, fed ratum habere debebit, quam primum^^^\'^^^.
certior fad us eft de procurator is actu, alias non videbi- ^f
tur ratum habulfle , at illud- quam primum non ftride^\'^\'®®
hic inteUigendum, fed ntKdri.i. e. cum îaxamentQ é\' n
plitudine cum quoda?n fpatio temporis nec minimo nec ma-^T^
ximo^ quod ma^gis inîelleSit^ percipl quanjcIocutioneeX\'^^
primi poteß , uti atr Julia?ius in /. 1f. de folut. Ub.
l. iz. §. z. ff- rat. rem hab. Ex quo adparet, ipatium
quoddam temporis domino concedi, intra quod decla-
rare debebit, utrum ratum habere veiit nec ne, quod
tamen prxcife definitum non eft. Hinc qucerit |Ctus d.
/. 13. §. 2, ff:in med. (quam legem , cum intelledu diffi-
cilis amp; a Glofiatoribus varie explicata fit, hic fufius pau-
Î0 exponcre deftinavi.) Qua^rit , inquam, JCtus, quid
obtineat, fi dominus primo non habuit ratum ^ i. e. cum
certior fadus, mentem fuam ftatim non declaravit,
vel ratum habere noluit, poflea vero ratum habuit? i. e.
mutata fententia, folutionem procurator! falfo faäam
probavit; Refpondetnbsp;, nihilo magis proficere ad

impediendam aäiomm fuam., ob id quod primo non ha-
hmt ratum., aßionem[alvam haberenon ideo
magis dominum amittere adionem fuam contra debito-
■rem compctentem, ideoque, quod primo non habuit
latum, adionena fuam contra debitorem falvam habere^
hinc ratihabitionem illam non valere, quia primo non
habuit ratum dominus, idque exemplo illuftratum it
Julimus dicens :• ideoque ß qmd procuratori fuerat foMum
exegerit., agi per inde ex ea flipHlatione poterit ^ ac fi rU\'
turn habere fe poftea mn dixïjjet, hoe eft: quare fi domi-
nus a procuratore exegerit, quod ei fuerat folutum a
debitore , amp; fic ratam habuerit folutionem, (fieri enim
tacitam ratihabitionem, fi dominus exegit a procurato-
re, quod ei eft fobtum a debitore, puto cvim Jccuffio
^d 4. /.j agere perinde debitorçm ex ftipulatione de ra-
to contra procuratorem pofte, ac fi ratihabitio illa nc

Enbsp;qui-

quidem interpoitta effet; Atque ita fcntit Julianus cx
liypothcli fua, nempe, quod fî primo non habuit ratum
dominus, amp; poftea ratum habeat, ratihabitio non va-
leat {a). Verum Ulpianus a JuUano diücntiens refpon-
det Sed ego puîo exceptionem doli mali locum habituram
(five ut alii legunt) eum habituram j Quid autem hxc
verba fibi volunt ? cui dabiturhïec exceptio doli? an de-
bitori adverfus dominum petentem? an procuratori ad-
verfus dcbitorem ex ftipulatu agentem ? neutri puto,
fed hic mihi horum vcrborum videtur fenfus : Sed ego
puto, ratihabitionem illam poftea fadam ex sequitate
adhuc valere, quia fpatium aliquod temporis domino
conccditur ad ratum habendum , amp; dominum, qui ra-
tihabitîone fua procuratoris perfonam confirmavit, ex-
ceptione doll mali defendere pofle procuratorem amp; re-
pellere dcbitorem ex ftipulatu contra procuratorem a-
gentcm ; qux horum vcrborum explicatio lucem accipit
ex 8 §. I. ejusd. tit, Atque ita fere hanc legem ac-
cepit CL Foet ad Ttt. ff. rat. rem hab. §. 3. inf. dum ex
ea fic ratiocinatur : Si is , qui primo ratum habere noluit^
mutata dein, mente, ratum habeat, ex aquitate fltpulatio.
haud committitur, aut faltem doli exceptio locum habet.

CAPUT VI.

An Ratihabitio fieri pojfit in praejudicium juris
tertio quafiti.

§. I.

Itimum Ratihahitionis requifitum eft, ^^ per earn

....... ^ fiat prdjudicium juri tertio jamnbsp;^^Ym

tihabmo\' iiitcrea jus tertio qu^fitum eft, non pfocedet ratihabi-

ms nfit-nbsp;^^^

fitum 5 ne -nbsp;~ ^ —-—--—

(a) Atque Ita cum Juliam fcntirc videtur Paulas in U 62.

.(I mtof} ffquot; Ae fnliit. eif Uh

tio, in tantum faltem , in quantum prœjudicatur tertio,-in
Ratio cft , ne inalicujus poteftate fit alterius .tertii jus \\x-prlt;tjfidi- ■
dere, quod nunquam fcrenduiii eft, arg. L i. pr, /. p.cmmju-
pr. L ii. fr. ff. qui pot. in ptgn. A. Fab. Cod. I. 4. lt;f, \\ .ri$ tertio
Def. i. ihique not. n. 4. amp; Kation, ad I. 20. pr. jf. de jam qua-
pign. a ci. lit. a. in f. Hue jam adplicari poflunt eadem/?*,
exempla, cap.prac.^. i. adhibuimus, cum probare-
mus, ratihabitionem fieri debcrc intra id tempus, quo
adus denuo poteft fieri a ratum habcnte; Quare fi bo-
norum pofl^flîo pro altero eft petita fine mandato, ra-
tihabitio interponi non poteft poft iapfum iftius tempo-
ris, intra quod pctcnda fuerat bonorum poffcillo, /. 24.
pr. ff. rat. rem hab. erat enim fequenti gradui tum jam
locus , cui proinde quxfitum prxtorix hereditatis peten-
dx jus ratihabitione intempeliiva non fuit tollendum,
Voet ad Tit. ff. de proc.é\' def. 10. Ita amp;, fi.falfus pro-
curator a:s alienum exegerit a tali debitore, qui tempore
liberabatur, dominus clapfo illo tempore fruftra ratum
habet, /. ult. §. i. ff rat. rem hab. qnnm ita prxjudi*
ciuni fieret dcbitori, cui jam erat quxlitum jus non fol-
vendi. Sed obftare iterum videtur Lex 71, §. i.ff de
rol. é- lib. quum ibi doceatur, fi fidejuflbr procurator!
creditoris fa Hb folvit, crcditorem polie ratum habere
poft tempus, quo fidejuflbr liberabatur, ideoque hic
r^ihabitio procedere videtur in prasjudicium fidcjuffbris,
eui jaiïl etat quœfitum jus iiberationis. Sed aaimadver-
tendum, non adeo prsejudicium hic fieri juri, quod fi-
dejuflbri jam quacfitum eft , quum damnum Jnde non
patitur, habet enim rcgrcflum adverfus dcbuqrem prin-
cipalem, nempe adioncm mandati, uti ipfa Lex 71.
docet.

1 I.

Hinc decidi quoque poterit qu^eftio, utrum quis rata QuaH\'
habere poffit ?efta a falfo procuratore, fipro eo fententia la-mr, u-
ta eß i cx hypothefi enim noftra ftatuendum, non ^oSttrum^uis

E 2nbsp;c^ma haquot;

ca rata haben, quum fic ficrct prajjudicium juri, quod
adverläno jam qusfitum erar, nempe objiciendi ieuten-
tis nuliiratem, liquidem iic advcrfarius ex non condcm-\'
nato per ratiliabitionem domini fieret condcmnatus; id
enim, quod falius procurator egit in judicio, iplo jure
nullum eft, uti patet cx /. 24. C. de promrat.-1. zj. pr.-
ff. eod. l. 4. c. in qutbus cauf. in tnt.jeß. noneßneces.-
Scd ii i en ten na contra procuratorem fuit lata-, dubium
non eft, quin dominus ratum habere posfit, v.
ff. rat. rem hab. quum fuo juri renuncict, amp; in prirjadi-
cium fuum id faciat , /. 3. C. quom. amp; quand, jud. Vel,
fi pendeat adhuc incertus litis eventus, ideoque ante,
fententiam, dominus ratum habere poterit, quum rati- ,
habitionc üla adveriario nihil fit ademtum , / 56. ff. de
judic. L f. ff. rat. rem hab. Praeterea hxc fententia no-
ftra nititur ^quitate j fi enim ratihabitio hoc cafu pro-
cederet, occafio daretur domino exlpedlandi finem ju-
dicii, Ôc fi fententia contra eum ferrctur, eam non ra-
tam haberet, fi pro eo, ratam haberet, quod iniquum
elle quisque facile animadvertit. Denique huc tacit,-
quod in judiciis fervanda fit a;qna!itas, l. uh.C. de fruâi.
amp; lit. expem. ea autem non fervabitur, fi tali cafu valet
ratihabitio -, nam fi lata effet fententia contra fal fum pro-
curatorem, non eflet in poteflate adverfarii eificere*, ut
fententia pro fe lata obtineät, hic autem in poteftate
domini cificere, iit fententia pro fe lata valeat i Et fic
mecum fentiunt Foet ad Tit. ff de procurât, §. 10. Zoe-
ßus ad eund. Tit, n.iy. Huber ad eund. Tit. n. 8. Verezim
ad eund. tit. Cod. n. Coccejus in jure contr. ad eund.
Tit. ^aß. Struvîus in Evolut. controv. Exerc. 7. l. 3.
Tit. 3. Ih. 27. amp; Fachmeus Controv. Lib. 8, c. 61. Non
dcfunt tamen, qui diflentiant, putantcs, gefta a falfb
procuratore rata haberi pofTe, fi pro eo fententia lata fit,
inter quos Bru?tnem. ad l. f6. ff. de judic. amp; ad l.
ff. judic. foivi n. f, Gaill. Obs. L i. Obs. 47- 4. amp; 5.
ßsnedtä. de Capra ^ uti v, in ejus comm, opi^^, colleói, per

M.

Ä. P. Ftchardum Recept Sew ent. T. z. 208. n. amp;
G/ofa m All. §.7 ff. de ex c ret jud lit. L, Idque ob
fequentes rationes amp; ieges , L ob / f6. ff. de judic. ubi
dicirur: Si qms cum procurator mn (ffet, litem fit conte-
flatm , demde ratum dominus habuerit, videtii\'^ retro res
in judicium recie deduciai Sed velitn mtlii demonftrent
diflbitientes, agi hic de ratihabitione poft fententiam
interpofita; inteïligenda enim haic verba funt de ratiha-
bitione pendente judicio fada, quo tempore eam inter-
poni pofte, paullo ante did um 5 Et quid , fi jam conce-
dercmus, verba h»c intelHgcnda efle de ratihabitione
poft fententiam interpofita, probandum inluper erit,
iententiam pro fallo procuratore fuifle latam, quod nus-
quam adparet. il. Ob hanc rationem , quod quando ali-
quid nullum eft ex defectu confcnfus, illud fuperve-
nientc confenfu retro validetur, /. ult C. ad SCt, Ma-
eed. I. 16. §. I. ff. de pign. amp; hyp. llefpondeo j hoc
verum, li non fiat prxjudicium juri tertio jam quajfiro,
amp; fi legitimo tempore interponatur ratihabitio, lU.
quia videtur imputandum adverfario, cur mandatum pro-
curatoris diligentius non examinaverit, amp; exceptionem
falfi piocuratoris non oppofuerit, Reip. i. poteft bona
fide cxiftimafle effe verum procuratorem C^s) Major
eft culpa falfi procuratoris, qui temere fine mandato
fufcepit litem alienam , quam negligentia adverfarii,
3. potuit elfe in cafu, ut procuratorem failum repellere
non potuerit, puta quod procurator quidem erat, fed
qui mandatum ad illam litem non habebat, vel quod
dubitatur de ejus mandato, vel quod conjuncla fuerit
perfona, qualcs ad agendum admitti debent, fi cautio^
nem prxftiterint de rato, /. i- C. de procur, I. 40. §. ult.
ff. eod. iV. objiciunt Legem 3. §. i.ff rat. rem hab. Sed
illa aperte agit de cafii\', quo fententia contra procura-

£ 3nbsp;to-

(a) Sccus ergo erit, fi fcivit falfum efle procuratorem.

torera fuit lata. V. Legem zz. §. 5. jf. rat. rem hab.ß*
legem 66. ff. cle procurât, ubi docetur, fi procurator line
mandato In judicio aliquid petit, dominum id pofle ra-
tum habere. Refp. oftendant mihi, poft fententiam id
fieri pofl^e; E contrario ex verbis quod procurator petit y
adparct, rem tanrum fuifle in judicium dedudam , amp; ni-
hil procuratorem ilium adhuc confccutum fuifle per ju-
dicis fententiam. Vi. amp; ultimo objiciunt\' legem §. z,
amp;^\'ff. judic, folvi. quia haec lex indefinite loquitur, nec
diftinguit, utrum pendente, an finito judicio, ratihabi-
tio inrerponenda fit ; Refp. id nihil obttat featentix no-
ftra:, quum , fi Lex indefinite loquatur, id ita definiri
dcbeac ex hypothefi noftra, ut intelligatur fada ratiha-
bitio pendente judicio vel in praîjudicium ratum haben,
tis.

Jn idem ^^ autem , quas hue usque de hac qu^ftione tradavi-
hic obti- quot;quot;»quot;s, agunt de falfo Adoris procuratore gt; Quid igitur,
neat in ^n Rcus poterit ratum habere, quod defenior ejus feu
4//0 a. procurator fine mandato egit in judicio, fi fententia pro
airisac eo lata eft? potent, puto, quum hoc cafii non fiatprjs-
Rei pro- judicium jun adori quaefiro, in eoconfiftenti, quod pro-
curatorc. curator fine mandato egerat, ideoque ipfo jure nullus
fuerat ejus adus, 1. 24. C. de procurât. gt;von enim ipfo
jure nullum eft,, quod dcfenfor egit in judicio , fed va-
let, modo ftipulationem judicatum folvi interpofucrit,
quum fine mandato reum rede defendere poflit, /. n\'
C. de procur. ÔC rem rede in judicium deducat, /. ii.
f. I. ff.^ de except, rei jud. nam pro alio ignorante eti-
am amp; invito judicium accipere pofllimus, ut libcretur,
/. 25. ff. de folut. Sed dantur cafus, in quibus Rei dcfen-
for fine mandato non admittitur, 6c in quibus caucio*
nem de rato aeque ac procurator adoris interponere de-
bet, uti in cafu legis 6. ff. rat. rem hab. legis 39- §• ult.
amp; pen. ff. de procurât, é\' ^egis 3 f. §. uit. inf j-nbsp;in^

,/; sQd. item fi convenitur Reus adione m rem, /. 40.

§. 1. ff. de procurât. amp; in duplicibus adionlbus , t. if;
§. i. ff. cod. in his itaque quum ratihabirio domini feu
Rei exfpeactur, iileque adum defenforis retraétare pos-
fct, uti adparet ex/. 40. §. 2. f. de procur. ideoque ex-
fpeótare, utrum defenfor condemnatus eii\'et, an vicir-
let, exiftimo idem obtinere atque in cafu, quo falfusa-
doris procurator egit, nempe poft iaram in Rei favorem
fententiam, non pofle interponi cum efFefta ratihabitio-
nem, quum fic prœjudidiîm îieret juri adoris.

C A P U T V I L

^e effeBu Ratihabitionis.

uc usque de natura Ratihabitionis tradatum, quid Efmm
_ lît, quomodo diyidatur, quanam fint ejus tc-Jmrdis
quilita : nunc videndum, quaiem habeat in jure effe-
Concurrentibus itaque requifitis, generaliter dici
efle L quod comprobet amp; con-

mmet gefta, /. vJp de bo^^ideoque procurator
rallus iniecuîa ratihabitione reöe egifie dicitur in /. 17.
ff.rat. remhab.\'\\.ài\\\\xz etiamfi maie amp; non utiliterfinr gefta,
l. 9-ff\'deneg.^eft. non vero dolole gefta, d. /.Imo etiam ea^
quœ I^pto jure nulla funt, fic V. Gr. minor major fatlus ra-
tam habere potdl alienationem fine decreto, dum adhuc
minor erat, faôam, Ttt. Cod. fimaj.facî. alim. fiaë. fmc
decr rat. hab. talis autem alienatio eft ipfo jure nul-
nulla, I. ZI. mf. C de adm. tut. 1. 4. C. de pr^d. ah
rf mm. /. 2. C. fi maj.faß. alien, in nj. perperam. Bua-
ren ad Tit. Cod. fi maj. fa5i. rat. hab. poft pr. Sic amp; ea
qux egit procurator, qui mandatum noniiabebat, ia

ill-

judicio, ipfo jaire funt nulla, /. 27, pr. ff\' de procur. I.
24. C. eod. attamen lite pendente, ea connrmari poflunt
per ratihabitionem domini, /. f6.jf. de judic. Sic deni-
que, fi quis rem alienam infcio ejus domino dedetit
pignori, pignoris iila datio ipfo jure nulla erit, toto tit.
C. fi alien, res pign. dat. fiit, /. ult. C. de reb. al. mn al.
valebit tamen, fi dominus ratam habucrit, /. zo.pr. ff.
de pign. aSi. l. 16. §. i.ff. depign. ^ hyp. alia exempla
pete ex I. 60. ff. de proc. é\' def. l. ï6. amp; ip. C.eod. An
igitur omnia, quot;quœ ipfo jure nulla funt, pote runt per
ratihabitionem confirmari ? non puto, fed ea fola, qua;
vel ob defedum confenfus vel in gratiam ratum haben-
tis erant nulla, prioris exempium eft in pignore, amp; eo,
quod egit procurator in judicio, pofterioris, in aliéna-
tione fine decreto fada. II. Quod rctrotrahatur, amp; man-
dato comparetur, /. 60. l. 152. 2.ff. de R.J U 1. §.
14. /. 3. §. 10. ƒ de vi arm. I. 16. i.ff. de pign.
(jr hyp. I. ff\', de judic. I. xt. §. 4. ff. de foiut. (idem
ftatuitur jure Canonico, cap. Ratihabitionem io.de Reg.
Jur.) in iis nempe, qu^e a voluntate ratum habentisde-
pendent, uti rede ait A. Fab. Ration, ad L zo. pr. ff. de
pign. a£i. lit. a. pr. Comparatur autem mandato non
generali, fed fpeciali adus iiiius, qui ratus habitus eft.
Idem ad I. ff. de jurej. Hac autem in re olim fuifle
diftindio adhibita videtur inter res juris amp; fadi, (uti
fup.cap. 2. §. i. oftendimus,) fed eam abolevit Juftinia-
nus in I. 25. C. de don. int. V.amp;U.érl. ult. C. ad SCt.
Maced. ut jure jiovo tam in rebus juris, quam fadi ra-
tihabitiö rctrotrahatur. Hinc mandare amp; ratum habere
fîEpe junguntur injure, idemqueeflPedus utrique adfcri-
bitur, uti in A 8p. §. ff. de folut. ér lib. I. 12. C. eod.

3- §• 3 ff. judic. folvi. bimWïi^ï jubere àc ratum habere
jungiintur, uti in /. 4p jf. de folut. amp; lib. I. 3-\'o-jf-
de vi ér vi arm. /. 2. §. 43. ne quid in loc. publ. vel it.
fiat. /. 37. pr. in f. ad SCt. Trebell. amp; l ^-f- de calumn.
quibus tamen locis verbum jubere amp; j^ff^^ non ad pote-
ftatem

ftatem referenda, fed pro mandato accipicnda funt. Ne-
que his obftat Lex 9 ff. in f. de neg. geß, nam Sca:vola ibi\'
non ncgat ratihabitionem mandato comparari amp; retro-
tralii, fed iecundum veriratcm loquitur, quum revera,
fl quis ratum habet, quod egit negotiorum geftor, id
Kaandatum non iit.

I I.

Fluunt cxhis generalibus efFedibus alii fpecialiores, qui Effe^îm
yarii funt pro varietatc pcrlonarum amp; return circa
mterponitur ratihabitio, veluti 1. quod li dominus rem
s hilo procuratore,qui ftipulationem de rato mterpofuir,
gcftam h^uit ratam, non conimittatur illa ftipulatio,
mo Tit ff. rat. rem hab. vel, fi ca non fit interpofita,
non competat condictio adverfus procuratorem falfum
quxcompcreret, fi dominus ratum non habuiftet, /. 58\'.
Vr. ff. de folut. I. pAt. §. i. ƒ. ff. rat. rem hab. U. quod
debitor liberctur, fi dominus ratam faciat folutionem
tallo procuratori fadam , L 12 §. 4. /. 4p. /. 58. ff. de
folut. I 12. C. eod. I. 24./. deneg. geß. I. 80. §. f. in
ƒ. ff. de furt. III. quod li ratum habeam , quod alms meo
nomine egit, ipie id fecifle videar, ideoque fi indcbi-
t^um folutum fir procuratori falfo, egoque ratum id ha-
Deam , ipic , non procurator, tencor condidionc, /. .
pr. ff. rat. rem hao. I. z%. pr.m /: eod. /. So. f.ff. pr. de
fart. L 14. ff. de condici. c. d. c. n. f Jta amp;, fi alius
mihi precario rogaverit, ego precario habere proprie di-
car ratihabitione mca, amp; teiiebor, ac fi ipfe precario ro-
gaviOem, /. 6. §. i. L i^. ff. de precar. fic quoque, fi
quis rem meam gerens inftitorem prœpofuerit, amp; ratum
habuero, ipfe prœpofuifle intelligor , amp; adio inftiroria
adverfus me datur , /. 7.nbsp;/.nbsp;ff^ ^^ ^^a

üSi- (quîE leges jungendœ Huit , cum ex eodem VMani
ibrofuit.) Sic denique , fi, quod alius dejecit, ratum
h^ibuero, dejecilfe ipie videor, amp; tencor imcrdido mi-

^nbsp;de

vi, I. r. §, 14. ff. de vi amp; vi arm. L 3. §. lO. eod. A-
lia peti poflTuiit exempla ex z. §. 43. ff. ne quid inlo^
eo publ. vd. it in. L ro. .§. 7. ff. de op. mvimmc. 1. z.L
7. pr. ff. de calumn. L fo. pr. ff\', mand. l, ip. §, i, ff,
de precar. IV. quod in obiigatione alternativa (v. Gr.
ftipulatus eft aliquis Damum aut Pamphilum) fi fallus
procurator unum petierit, dominusque ratum habuerit,
eledio domino auferatur, ita uc alterum petere non
poflit, l, 66 ff. de procurât. Idem erit, hoc ealli: fti-
pulatus film Stichum aut decern, procurator autem falfus
quinque petiit , fi ratum habeo , non pofl um amplius
Stichum pttere , fed in cetera quinque agere debeo, l. ij.
in f. ff. rat. rem hab. V. Quod negotium conftituat me-
um, quod ab initio m eum non erat, led contemplati-
one mea geftum , l. 6. §. 9. ^10. ff. de neg. gcfi. V.
Gr. fi Titium quafi debitorem tuum , qui révéra non e«
rat debitor , admonuero, isquc mihi folverit , tu ratum
habere poteris, d. l. ö. §. 9. v. [up. cap. 3. §. 4. VL
Quod fi minor major fatius ratum habeat , quod ipfe
vel alius egit, dum minor erat, fruflra poüulet in inte-
grum rcftitutionem, Paul. fent. l. \\. Tit. 9. 7,. l.

ff de minor, l. un. C. fi in comm. ead. cauf. Toto Tit„
Cod. ß maj. fa^. rat. hab. Id tamen non impedit, quo
minus poftea minor ille utatur remedio2. Cod^
de refc. vend, fi fcilicet ultra dimidium fuit Ileitis, 1.1.
Cod. fi maj. faß. alien. Foet ad Tit. ff. de reb. eor. qui
fub tut. §. 14. prope fin. Brunnem. ad l. ff. de mi-
nor. Praeterea ceffabit in integrum reftitutio , fi quis
ratum habuerit contradum metu inituml. 2. C de his
quA vi met. c. Vll. quod ceflet SCtum Maeedonianum,
ii pater ratum habuerit mutuum, quod fiüusfl ejus con-»
traxit, arg. L 7. §. t . ff. de SCt. Maced. vel fi fihusf.
fadus paterfamilias ratum habuerit, d. l, §. VilL
Quod pater vel dominus ratum habens, quod filius vel
fervus egit, juflifle videantur Öc tcneantur adione quod
iufluj I. §. 6. ff. quod juffn. Attamen in /. f. 2.

ff. ds

f, de in rem verfo. docetur, ü dominus ratum habet,
quod fervus ejus ciillt, de in rem verfo adionem efle.
Quidam, uti GloJJa ad d. /. f. Ut. i. docet, hcec ita con-
ciliant : in k^e f. dominus ratum liabuit negotium do-
minicum, ideoque dc in rem verfo aäio eü , in /e^g
vero I §. 6. quodjujfu. negotium pecuüare , ideoque quod
juflu adio datur; verum hac conciiiatione abllinendum
puto, quum hoc dilcrimcn ex neutra lege neque ali-
unde adpareat. Alia iterum efl conciliatio A. Fabri Ra-
tion. ad d. l. f. §• amp; amp; d. L i §. 6. qui pu-
tat, mendofe fcriptum efie in d. l. i. §. 6. q. jup Sc
pro verbis in eos fubftituendam efle negationem,, kgea»
dumque mn datur, ideoque notandum efle hic cafum,
in quo ratihabitio vini amp; eftcctum mandati non ha-
bet {ä). Sed venia Viri Erudici huic conciliationi fub-
fcribere nequeo, i. quia nulla Codicum nititur audo-
ritate, 2. quia neceflaria non eft, quum abique cmen-
datione res explanari poflit, fi dicamus, in d. i. f. dari
quidem adionem dc in rem verfo , fi dominus ratum ha-
buerit, non tarnen denegari adionem quod jusiu, concur-
rent enim hx adiones elcdive; nam quùm ratihabitio com-
paretur mandato, amp; mandatum patns dominive pro jufl\'u
habeatur, d.i. 1. §• qaod jusfu. cur non œquc daretur
adio quod juflu cx raiihabitione patris,ac li mandaüct xb).

F 2nbsp;Pr^-

{a) Miror autem Fahrum ita docere, quum ipfe in Ra-
tion. ad l. 16. ff- ^d SCt. Maced. dicat: Tantum pot eß com\'
probdtio patris ad vdidmdum filii comraÜHm, quantum jujfMS ante-
■^Ham contraBum fif^ Idcoque eundem cffedum ratihabitio-
ni atque juflui adfcribat.

[h) Competere adionem quod juflu ex infecuta domini
Vel patris ratihabitione, inde quoque manifeftum eft: ,
quod aäio quod jujfti competat in folidum §. i. f. qmdcum
m^ qm in in al, pt. Sc dominus paterve io folidum conve-

niantur.

Pi\'sterca cx-i. /. 5. non adparet, fervum domino emis^\'
le rem non necellariam ; fi itaque res fuir neceflaria, a-
äio de in rem vcrfo comperiit ab initio, unde in §. i.
cjusd. legis dicitur: five ratum habeat fervi cantr aäum do-
minus.., finje non, de in remverfo effe aciioncm ; fi iiiitur
ab initio competiit h^ec adio, cur amp; poftea non com-
petcret, fimiliter ut negotiorum gcftori datur vel actio
negotiorum gcftorum vel mandati, fi dominus ratum
habuerit, (uti videbimus mox §. 3. huj. cap.) Hinc 6c,
fi dominus juüerit fervum emcrc boves, venditor do-
minum de pretio convenire poteft actione de in rem
vcrfo , /. 16. ff. de in rem \'uerfo. amp; fine dubio quoque
actione quod juflli, cx quo adparet, concurrerc has ac-
tiones eledlivc , neque hoc infolitum in acfionibus illis
adjectitiis, ut ccncurranr, §. f. pr. J. quod cum eo qui
in al. pot. IX. efiicit ratihabitio, ut procurator habea-
tur, qui mandatum npii habebat, ideoque revera pro-
curator non erat, /. §. z. ff. judic. foiw. coquc
res rede ab eo in judicium deduda videatur, I. 66. ƒ;
de procur. I. 56. ff. de judic. d. I. 5. §. ff. judic. folvi,
Unde fi procurator falfus petiit fundum ab aliquo amp;:
cautionern judicio fifti acceperit, dominus autcin ratum
habear, fidejuiTores Rei teneri dicuntur, in I. ii.ff.qm
fatisd. cog^. hinc amp; adpellare poteft falfus procurator, ii
latum habeatur, quod egit injudicio, I. i. pr. ff. de
adpel. recip. X. Qiiod, fi raturn habeo, quod negotio-
rum geftor meus mdcbite folvit fcienti, condidicnem
indebiti confequar , I 80. y. ff. de furt. I. iH. ff. de
cond. furt. nan vero condidionem furtivam, licet acci-
piens hoe cafu furtum fecerit, d. II. fed hxc condidia\'
dabitur negotiorum geftori, quia ilk de fuo folvit, ide-
oque nummorum dominus cft , cui foli datur condi^
dio. furtiva, d. 11. XI. fi pupillus fine tutoris audorita-
te

niantur, fi ratum habucrint, quod filius vel fervus egit.
ff- eompmf I. 57. pr. ff.denbsp;Ed,

te rem falvam fore flipulatus eft, amp; pubcs faclus ratam
habuerit ftipulationem novaiidi caufa , cfficit ratihabitio,
nr tollatur turelaî aäio, /. 9, pr. ffgt; de ncvat. ^ deleg,
XII. Quod quis indebitum pra^rcnderc non poftit, li
contractum falft procuratoris probaverit, amp; ex co ali-
quid lblverit,/.p. C. de Cond.mäeb. Xlil. Hfficit ratihabi-
tio, ut nafcatur aäio inter ratum iiabentem, Ôc cum,
cujus aclus eft ratus habitus.

I I T,

Qiialis vero aâio dabitur ex ratihabitione, fi qüis ad- QuâUs
probaverit, quod alius egit, mandati, an negotiorum
gcftorum ? in multis juris locis conceditur mutua nt-exrmi.
goriorum geftorum aäio, uti in I. 6. §. 9. ^ 10. l.^.hahithns
ff. deneg. geß. l. 80. §. 5. équot; 7\' ff- de fmt. l. 9. c^ iQ.nafiatm,
C. de ne^. geß. l. C. de rei vind. /.^.C. de Contrah. amp;
comrn.ßip. quafi ratihabitione tali nihil actum fuiOet, ne-
que intereftet, utrum rata habcrentur gefta nec nt, /.
$0. ff. mand. Ex aliis locis concedenda foret aäio man-
dati uti /. 60. de R, J. quum ratihabitio mandato
comparctur, amp; retrotrahatur, uti §. i. huj. cap. fatis pro-
batum. Hinc varia; variorum Interpret um opinion es,
conciliationes, diftin.äiones; PütU Foet ad Tit.ff de neg.
gefi.^ n. 14. videndum eflc, qua mente ratihabitio inter-
pofita fit: fi eo animo, ut in mandatum abirct nego-
tiorum geftio, aftionem mandati haud dencgandam fore,
fed fi illud defuerit propofitum, non aliud compctere,
quam, quod ab initio natum fuit, negotiorum geftorum
judicium. Cocçejus in jure controv. L T. s^c^- 6. ^
f. 17. T. I. f. videndum putar, qualem formam ab
initio habuerit negotium;, Puciiis Ena?it. centur. 2. ^uafl.
S3- adionem mandati direftam amp; contrariam concedir ,
fed diftmguit 4 modis5 alii iterum aliter, v. J.Gothofr.
ßd l. 60. \'ff, de R. J- A. Fab. Ration, ad I. 6. §. p. ff
deneg.gefi, in f. Brunnem. ad l. 6. de neg. gefi. n. 14.
amp; ad L p. Cod, eod. Tm, Fabrum-. Dtfp. annïv. hifp. 5. pr.

f 3nbsp;l-ît^

ht. b. in ƒ. Greg. Lopez, Animadv. juris civ. c. torn, 5,
Thef. Oîton p. 492. Quod ad me attinet, miffis aliorum
fentenriis, puto, fi quis ratum habeat, quod alius egitj
dari adionem negotiorum geftoruni diredam ratum ha-
benti, amp; contratïam ei, cujus adus ratus habetur, uti
adparet ex/. 6. §. lo. ff.dcneg.gefl. g. f eod. ali-
isque iocis. Nec miruai, quum\'is, qui fine mandato no*
ftroegit, fit negotiorum gcftor, inter eum autem amp;
dominum locum habet actio negotiorum geftorum ; Sed
iî infpiciamus eventum amp; effcdum, adio mandati ctiam
competer ; nam ratihabitio mandato comparatur, ita ut
ratum habens fic obligc;ur , ac fi ab initio rem mandas-
fet, /. 12. §. ult. ff. de folut. L ult C. ad SCt- Maced.
idque fans in 1 hu], cap. demonftratum; Unde ra-
rurn habens etiam obfhingitur mandati adione contraria,
L 60. ff. de R. J. Sed quum ratum habens teneatur a-
dione negotiorum geflorum contraria, amp; propter rati-
habitionem etiam mandati contraria actione , lequitur ut
negotiorum geftor elea:ionemhabeat, utrum dominum
mandati an negotiorum gcfiorum adione convenire velitj
nam h« adiones elcäive concurrunt, non cumulative,
quia ad rci perfccutionem pertinent, neque idem bis
petendum, ita óc concurrunt adio pro focio lt;3c com mu-
ni divjdundo in /. 38. i. pro foc. amp; fic fere etiam fen -
tu Huber. ad Ttt. ff. de neg. gefi. n.ult dr Perez,im ad Tit.
C. de neg. geft. n. 2. fed an amp; domino, qui ratum ha-
buit, dabitur direda mandati adio ? id aifarmat Pacius
£v«vtlt;oc|}. Cent, z, Sujamp;fl. 2.3. At redius negari credo,
quum nusquam in jure legatur gt; fecundo hxc adio fa-
mofaeft, §. z. J. de pcen., tem. //gt;. quaks adionesnon
temere concedendœ funt, ubi praeflo funt alijE , l. i. §.
4. de dolo. Atqne ita rem explicantem audivi Claris-
iinmm roorda praeceptoiem raeum nunquam fatis lau-
dandum , quum in col legio Pandedarum explicaret Ti-
îulum de negot. gefl. Addit prseterea hanc rationem Bru^^-
i. c. ds neg. gefl. n. z- idco noii dari adio-

ncm

mm mandari diredam, ne ratumhabens fuo fado alium
îiolentem obliger. Denique ex L 20. c. fam. erc. adpa-
rere videtur, non dari adionem mandati diredam ;
docetur enim ibi, fî coiieres rem communem vcndidir,
alterum pretium petere non pofi\'e judicio familise ercis\'
cunds, fed mandati, fi illud prœcelferit, vel negotio-
rum geftorum, fi ratam fecerit venditionem.

I y.

Dîximus fupra m pr. huf cap. generalem ratihabitio- ^ .
nis effedum efle, quod comprobet amp; confirmer gefta
idque etiamfi maie fint gefta; Quorfum ergo tender a-a,- \'
dio negotiorum geftorum direda ? fi ratum habuero ^
quod alius maie geflit, an ad reprobanda ea, qux femel\'Tf
probavi, feu an competet adverfus ea , quœmalegeiliîJV ^
non profedo, led tantum ad ea repetenda, qux nomi^^J.^.
ne noftro accepit, /. p./. de neg. geß. An quoque nz-n^ß\'
gotiorum geftori ifti dabitur adio negotiorum geftorum,.//.. quot;
contraria ad repetendos fumtu8 ? dabitur, d. î. in f.
Eritque hoc cafu adio negor. geft. in pendenti, donec
dominus ratum iiabuerit, uti contra Pomponium diiputaî
ScAvoîa in d. /. 9.

CAPUT VIII.

Be Ratïhabitione nuptiarum.
ï.

\'^Tuptlasfineconfenfu parentum contradas nullas esfe^
X^ itautnecvir nec uxornec matrimonium nec dos in-
teifigatur efle, liberosque ex tali conjundione natos pra
Ipuriishabcri, manifeftum eft ex pr. J amp; §. y2.de Nupn
Omat inde qusftio haud ignobiiis (quam 3 ut finguJari

capite

capite £rac!:ctur,mereri putaviraus) duduin inter interprétés
agitata: ii filius vei fiüaflunüias fine conlenlü parentis , in
cu)us funt poteftate , inierunt nuptias, amp; parens nie eas
poftea ratas liabcat, an talis ratihabirio effcctuin habeat re»
trogradaai, Ita uc nuptiœab initio rede mus iatciligantur
amp; prouidc lïbcri iorerira nati liant iCginnii? Plcnquc, imo
fere oiiines in ea funt opuiionc, quod ratihabitio talem
hoe calueïtcdam non habcat, led, iupervcniente patris
conienfu, nuptias tantum fieri légitimas cx co die , quo
pater cas habuit ratas, amp; libcros poftea fufcepros tantum-
modo juftos legitimosque cenicndos efie ; i^auci vero,
uti Hnber ad Tit. Inß. de nnpt. n. 9. in f. ^ n. 10. amp; ad
Tit, ff- de R. Äl.n-f. er Heinecc. ad Kinn. Comm. Infl.i.
I, Tit. lO.pr^n- 6. putant, ratihabirionem vim fuam e-
tiam exlerere in nuptns, amp; iiberos ante fupervenientem
patris confenlum natos fieri legitimes; Q^uorum fenten-
tiam, Utporc quie legibus amp; œquitati magis conformis
mihi videtur, ampledor, nec deterreor diftenticntiuai
muititudine. Fundamentum itaque fentcntis: noftr« in
Jure amp; œquitatcpolîtum eft , prius ergo ex jure eam pro-
bare conabimur d.ein ex œquitate. Quod ad jus actiner,
ideo per ratihabitionem patris nuptias filiif retro fieri
légitimas puto, quia ratihabitio ejus eft natura:, ut man-
dato comparetur amp; rctrotrahatur ad initium cujusque
adus, eiquc inde ab initio quaÜtatem fuam imprimât,
idque in omnibus, qux confenfu hunt, etiam in rebus
ipfo jure nullis, cujus generis ccnlentur nuptia; fine pa-
tris confenfu initîe, idque fatis oftenfum cap. pr£c. r.
nam ratihabitio eftiubfecutus confenfus, amp; prœcedcntem
fupplet dcfcdum; quid igitur caufam, cur in nuptiis,qu«
maxime confenfu perficiuntur, idem non fit ftatt/cn-
dumî Hinc Hube-r. ä. /. ad T. jf. de R. iV. rede tak for-
mat .argumentum j ^idquid eß nullum , fit ab origine ^ja-
lidnm, fipoflea acqmejcat is, m cujus gratiam lex\'nulijta.
temßatmt^ atqui matrimonium fine patris confenfu initum
m gratiam patris eft nullum j jus enim hoc eft patriœ

pote-

poteftatis, 6c libere ab ejus arbirrio peodet ut folent
ea , qua; ad favorem pertinent noftrum, L pen C. dc paEl
Brgö fl recedat pater ab lioc jure fuo, tota nuilitas ia
prxiens amp; prœtentum evanefcet. Sed ha^c infringcrc dis-
lentienres conantur dicendo 1. vim retrogadam ratiha.
bitioni non adeo naturalem efle , ut ab ea diveili ne-
queat uti ex eo adpareat, quod non omnis ratihabitio
ante juftimam conftitutionem m L 2f. c. de don. int. V.
amp; U. àquot; I. ult. C. ad SCt. Maced. hanc vim habuerit\'.
Ileipondeo: concedo Jubens, non omnera ratihabitio\'
nem ante conftiruiionem juftiniani hanc vim habuifle,
led hoc mhîl obftat fententi^e noftrœ, fufficic, Jufimil
num d.11. conftituiiiej ur omnis ratihabitio retrotrahatur-
Qu^fti^o Itaque tantum fupererit , utrum ratihabitio lo\'
cum nabeat m nuptiis nec nej fi enim locum habet
certe etiam effcdum habebit, locum autem cam in nul
ptiis habere, patet cx /. 13. pr. ff. de his qui not. inf.
11. dicunt: verum non eft, omnia, quœ ipfo jure nulla
iunt, per ratihabitionem cum eftcciru confirmari pcfte
eamque in rem adducunt /. 4. ƒ L i. i. ff pro do^
nato. quibus Iccis traditur, donarionem a patre m fili-
um coliatam nullam efle, ideoque li pater filio donaverir
cumque exheredaverit, heres autem donationem ratam\'
nab^uent, exindc fihum ufucapturum donarionem qua
cx die heres ratam eam habuerit, ideoque hic ratihabit o-
nem in re qu^ nulla eft, non habere iim retro!/radam ^
Refpondeo : concedo , non omnia , qux ipfo jure nulla
funt per ratihabitionem cum effeau confirmari poflc
idque ipfe oftendi fup. cap. prsc. pr. argumentum enim\'

quod ex Hubero attulimus, inteUigendum eft pofiris ter-
minis habihbus, nempe omnia , qu^e ipfo jure nulla
iunt, ex defeau confenfus vel ingmtiam ijus/qui raturé
habet, pofle per ratihabitionem cum cftedu confirma.?
non autem talis donatio nulla eft ob defeaum confen-
f^s vci m gratiam heredis, fed quia per leges improbaba-

^nbsp;tur.

50 .DÎSSERTATÎO JURIDICA

tur. IIÎ. dicunt: matrimonium fine confenTu parentis
initum non eft nuilum in Ibiias parentis gratiam , fed
etiam ob utiiitatem publicam, nç adolefccntuli rerum
iœperiri in fraudem iliedli amores furrivos nuptiis con-
glutincnr, eoque pado fe in mifenas praicipitcs dent amp;
faniiliarum fuarum fpicndorem minuant vel proriUs\'de-
leant ; Refpondeo: Hxc quidem veri Ipecicm quandam
habent, non tamen ex jure probantur, id quod hic de-
lideramusjnusquamui jure dicitur, ideo taies nuptias nul-
las eiîe 5 Etli vero hxc veri (peciem habent ,nori tamen
ha^c eft ratio principalis, cur nuptiaî ifts nullîE fmt fed
tantum acceftbria5 Nuptias taies nulla: funt principàliter
m gratiam parentis, uri apparet ex ipfo pr. J. de nupt
quum ibi dicitur, fiiiosf. nuptias contrahere non poiîe\'
nifi haheant confenfum paremum ^ quorum in poteftate funt\\
nam hoc fieri debere amp; civilis amp; naturalis ratio fuadet \'
ubi civiHs ratio eft patria poteftas, naturalis reverentia
parentibus débita; his additur in 12. ib. fi adverfus
ea aliqui coierint, nec -vir, nec uxor, nec nuptiâ, nec ma-
trimonium nes dos intelligitur y undc nianifelium, matrinio-
nium taie nullum efle ob dcfcdum confenfus , ideoque
relpedu amp; gratia parentis, in cujus poteftate liberi funt.
5lmilitenn aiienatione a minore flne decreto fadaj ha;c
enim nulla eft principaliter in gratiam minoris, cui ta^
men accedere poteft ratio utilitatis pubJicïe , ut fraudV
bus obveniatur, nc minores rerum agendarum adhuc
imperiti dolofe circumfcribantur amp; bonis fuis defrauden.
tur, atque talis alienatio rata poteft haberi a minore,
cum major fadus eft, Tit. Cod. fi maf fa£î. alien, quum
principalis ratio^, cur alienatio illa nulla fir, non confi-
liât in utilitate publica, fed in favore minorum. Prœ.
terea fupra vidimus cap.nbsp;t, ^ . ratihabitionem

omnium maxime locum habere in iis, qux egit filius,
licet ignorante, imo etiam invito patre, ea egeritj quare
Igitur amp; hoc loco non habebit locum. Denique lex f.
C. de nupt. fatis appiican poteft ad fententiam noftram

con^

confirmandam. ubi fk habetur:nbsp;^^^• =

f m cHjm fmt poteßate, cogmtis nuptiis^efiris nm con
tradtxtt,nbsp;debes. ne nepotem fmm non aZofZ

Quorfum enuii verbanbsp;nuptus veßris, nifi zf^i\'\':

ntum tempus refpiciaHt ? fenfiis itaque hu us legis eft fi

ÜZ T\'\'\'\'nbsp;cognoverat nuptias iStei vo

mitasefle, non eontradixir, adeoque tacite eas habuir

nepore iuo non agnofcat. Satis jam probatum puto
tundamentum fententi.^noftrx in jure efle pofitum, lun-
pmuspormejus a:quitatem; nonne enim pcrduruni amp;
miquum eflet , liberos, quorum nulla efl eulprmanf.
re Ipurios parentes vero corum, qui foli funt in culoa
legitimos fieri conjuges, ideoque eos, qui culpa vaS
funt mancre (ub pc^„a, eos vero, quomm X cu pa
cft poena lublevan? (pcrnam enim hic vocare liceï d
quod contra tales conjuges amp; liberos conflitu urn eft
nempe quod matnmomum illud fit nullum , amp; nec v r
jecuxor nec dos nitelligatur , i ix. y de mint
bea ex tali conjundionelrati f^di habtnTu^.\' § li.\'
quales levis not« macula laborant, ar«- / l ^ \\ ff

C. ad SCt Orßc.) Hoe durum amp; iniquum efle ipfi dis-
^^nn^mp BroumrmTraß. de jure connub. 1. i. i y l

nofcerc\'ct^Sr f/«^\' ^^ ^^ agl
noiceic coguntur. Sed h^^c rufficiant ad ftabiJicndam

lententiam noftram ; (upereft ut videamus, quid tot dif

lentientes permoverit ad contrariam dcfendendam fep

tentiam Quidam eorum primo nobis objiciunt ledern

I^ F\' de his qm not, inf. Ubi quaeritur ut uiSïf

ter notetur mfamia , qui filium uxäem duccie

«tra aimum luftus non eft paflas, fed poftquar^f earn

duxerit fihus, nuptias ratas habuit, puta i|noi?vkl

pater, ij lam efle viduam adhuc lugeinem , poftea fciv r

relpoadet pus patrem non notlri, hac Prione p«:

m emm ad tmtmm mj^tarum f, retulit, Hinc adiaret

^^ di.

dicunt ratihabitionem in nuptiis non rctrottahi , quirai
pster, qui ab initio Iciens patitur fiiiam uxorem ducere
viduam adhuc lugentem, hat infamis, /. ii. §. ult. ff.
€Qd. ratas vero habens talcs nuptias non notatur infamia,
Icquitur itaque, ut ratum habens non fit to loco, ac fi
fciens ab initio contr^Vni paflus eflet, ac proinde in d l.
13 ncgetur, ratihabitionem vires fuas retro cxlcrere ad
initium nuptiarum. Relpondco , id non rede^ colhgi
cx hoc textu, (Uti amp; quidam diflentientium ipfi taten-
tur) nam qux ibi tradun tur pertinent tantum ad inter-
pretationem cdidi pra:tovii de infamia, quo edido, lUt
ipfe JCtus-ait) prxtor fe retulit ad initium nuptiarum,
hoc eft, cum lolum noravit infamia^ qui ab initio Iciens,
mulierem nccdum cluxifle maritum, paflus eft uxorem
cam a fiiio fuo duci; itaque non agitur ibi de vi rétro-
grada ratihabitionis in nuptiis. Ii. quidam opponunt le-
^em w. f. de ßat. hom. led prudentiores didentienrium
ipfifatentur, eam ad rem nihil pcrtincre, utpote agen-
tcm de cafa, quo pater mullens nuptœ dccelüt, paus-
quam ejus .nuptias, habuiflet raras, quoquc proinde ne
interpofita quidem fait ratihabitio. ill. quidam objici-
unt legem 18. f. de R N. Sed rurftis alii fatentur ipfi,
cam non agere de ratihabitione, fed de rcnovandis nu-
ptiis inter casdem perfonas, quarum matrimönium di-
vortio pridcm erat diremtum, iV. objiciunt/^^ç«?;» 65.
i. ff. eod. quam confirmct lex 6. C. de mspt. ubi agitur
d^ luiptiis inter prsfidem amp; feminam provinciaiem con-
tra leges initis, dicitqueJCtus, poft dcpofitum officium,
fi in eadem voluntate pcrfeverat, juftas nuptias eifici, amp;
liberos poftea natos folummodo efle legitimos; hmc
adparere dicunt, nuptias nullas, fi poftea ratœ haben-
tur , cx CO.demum tempore juftas intelligi, ex qno ra«
tx funt habita;; Refpf i. agimus hic de ratihabitione nu^-
ptiarum , qua; propter defedum con i enfus crant n ulla;, in
hac autem L6lt;ç. agitur de nuptiis non ob defedunicon-
fcufus nullis, fed propter-Vitium, quod vi legis.inha^rei

per»

pcrfonse, cum qua initum eftmatrimonium fprœfidem
cniii) lion poflc uxorcm ducerc mulicrcui provincialcm,
notum ert). 2 Hse nuptia; inter prxiidern amp; mulierem
provincialcm non erant nullam in gratiam contrahenn:im,
fed ob rationem civilcm, lei licet potcntatus, I. ö 3. de
Ii. N. I. un, C. fi reä. provinc. njel ad eum -pert, ideoque
confenfus eorum poflea interpofitus nos poterat retrotrahi
ad inirium, amp; res eo loco haberi, ac Ii coajugium illud ab
initio valuiflct, fupra cnim oftendimus, ratihabitionem
eorum, quae ipfe quis egit, non proccdcre, nifi in iis ,
quaî in gratiam ratum habentis erant invalida, adde Z,
Buber. in Dijfett. ad l. ff de R. N. c. 1. §. ult V.
dicunt : Ratihabitio tum non habet locum, cum confen-
fus ad facultatem contrahendi alicuv tribucndam feu ad
integrandam contrahentis perfonam pro forma juris de^
fîderatur,nbsp;§. 4. ff. de acq. vei om. hered. arqui

audoritas pro forma juris neceflaria efl, ut confequatur
filiusf. poteftatem contrahendi nuptias ; Refp. i. nego
minorem; non enim au61oritas patris in nuptiis neceffa-
ria cft pro forma juris, fed tantum in gratiam parentis, in
cujus poteftate eft filius. 2. non amplius obtinet ex deci-
ftone Juftiniani in l. 25. C. de don. int. F. amp;U. (ï\\?ândiio
iiia inter res juris amp; faäi, xxùfup. cap. a. §. 1. vidimus.
Vi. dicunt : Ratihabitio vim retrogradam habet in iis,
qu® funt in penden ti, non quas nulla funt, atqui nuptias
fine patris confenfu inita^ ipfo jure nulla; funt , §, la.y.
de nupt. l. 6B. ff. de jure dot. Refp ad majorem 5 vehm
mihi probari hanc diftinäionem ; falfam earn efle cap.
prlt;amp;c. §. I. fatis oftendimus 5 Ptîsterea, quid fi dixerim,
nuptias tales non efte ipib jure nullas, led in pendenti?
{a) Vii oppomt Wfembach. Difp. 6. ad Inß. Thef. 21.

G 3

re-

(d) Mir or vero Brouwer um traEl de jure Comm^. l, y, c, -y.

». 33,. qui hanc diftui^ionem uuer res, qus; funt in pen-
denti

regulam de ratlhabitione tantum in contradibus valere,
nupti^ autem non funt contraäus gt; fed fallitur; nam do-
natio an contractus eft ? id ipfe negat, in ea tamen ré-
gula de ratlhabitione obfervatur, L C. de don. int. K
amp; Similiter an petitio feu agnitio bonorum poftefîio-
nis eft contractus? in qua etiam locum habet régula.
yiIL opponunt legem 15. §. ff. ad L Jul. de Adult.
m qua docetur, fîiiamf qux fine partis conienfu nuptias
contraxit, amp; mox adulterium coinmifit, ejus rei nomi-
ne a marito qua marito amp; jure mariti, accufari adulterii
non pofte, fi parer illas nuptias poftea habuerit ratas,
idque hac ratione, quia ci nupra non fmt, cum commit-
teret adulterium j Hinc adparere dicunt, ratihabitionem
paternam minime vim cam habere, ut matrimonium fi-
iiajt ab mitio reddat legitimum, eique, cui hxc fine
conleniu patris fe junxerat, retro tribuat jura mariti.
-Reipondeo ; cafus hic fingularis eft, quo ratihabitio vim
iuam non exferit, ex quo argumeniari generaliter non
poftumus, ratihabitionem quod ad cetera non habe-
re effedum in nuptiis, ideo enim ratihabitio non tri-

rem adultéra accufare posfit , quia adulterii accufa-
no non competit, nifi révéra commiftum fuerit [a-
duiterium , id autem revera hoc cafu commifluni
non fuit, durum autem amp; iniquum effet hoc cafu per

rati-

denti amp; quïïï nulte fynt, adhibet ». 22. docere, fi pater
ratas habet nuptias , necefle non efie , ut nova conllitu-
antur fponfalia novaeque contrahantur nuptiae, fed légiti-
mas fieri eo ipfo momento, quo patris accedit confenfus,
nec ullo alio indigere auxilio, ut fubfiftant, ^-^ß.fäe
j^re dot.nbsp;i.iy. ff. de H. N. nonne enim ex iis

potius adparet, nuptias non fuifle nullas, fed in pendenti ?
11 enim omnino amp; in totum null® eflent, nonne omnia dc
novo torent redintegranda ? Ideoque quodammodo contra
fe argumentari videtur Brm-iverm.

inauguralis. yy

ratihabitionem fingi amp; effid, ut muiier commifcrit ad-
ulterium , quod revera non commilit ; atque lex 12
in materia verfatur pœnali amp; odiofa, qux femper re\'
ftnngitur, nos in favorabili, qux facile exrcnfionem re-
cipit. IX. amp; ultimo objiciunt pr inß. de nupt. quo lo-
co Imperator filio.f. in contrahcndis nuptiis per rationem
civilem naturalemque indigere dicicconfcnlu parentum,
quorum in poteüate funt, in tantum ut jupts parent\'s
prdcedere debeat -, Hinc confequi inquiunt , ut nuptix,
quas non prxcciht confenfus patris, fint iliegitimx*
3roinde ut nuptix, quas pater ex intervallo ratas habuit\'
legitimx demum fiant, ex quo confenfit pater, non re-
tro ab initio, nam ratihabuione poft tempus aliquod
fuperveniente, julfus non prxceüit iftius conjundionis
initium,ideoque dicunt hic exceptionem proponi abeo
quod in l. z^. C. de don. mt. V. amp; U. amp; l. ult C. ad
SCt. Maced. traditur, nempe omnem ratihabitionem ad
initium fuum retrotrahi. Vis itaque hujus argumentiin
eo confiftit, quod dicatur pracedere debere parentis con-
fenfus, {vcvbam enim juftus hic cum effectu non adhi-
beri, ied fimphcem iignificare confenfum, ipfi probant
ailfentientes ex co, quod verbis confenfus amp; juffus pro-
milcuc hic utatur Jußmianus, amp; quod tacitus lufficiat
confenfus, /. , ff,^, fponfal.) Reipondeo : (i.:. hxc
verba tntantumut jujjus Ci. e. confeidus) pr seeder) debeat,
ca mente non lunt Icnpta, neque requifirum ita necefta-
rium inducunt, ut ratihabitionem ex éludant 5 pertinent
enim folummodo ad clariorem verborum prxccdcntiuni
interpretationem, quum ex ipfa rei natura fluat, ut con-
fenfus prxcedere debeat, nam ex eo, quod Imperator do*
cet, nuptias fine confenfu patris iniri non pofte, casque
non valere, fi is confenfus non adfucrit, Iponte amp; na-
tura fua fequitur, quod confenfus prxcedere debeat, ut-
valeant n. prix, id tamen nihil obftabit, quo minus lo-
cum ratihabitio habeat; eamque efife juftiniani mentem
adparet, quod dicat,naturalem amp; civilcm rationemfua-

dcre

adcrc, ut confcnfus procedat: quid cnim, an naturalis ra-
tio fuadct, ut ratihabitio non habcat locum in nuptiis.
monct quidem naturalis ratio , liberos in contrahcndis
nuptiis propter reverentiam parenribus dcbitam eorum
confcnfum prius explorare debere, non tamen prohiber,
ratihabitionem cum elTcctu intcrponi potic a parenri-
bus, li priu5 confentire noluerint. Simili modo obti-
net\'in adione quod juflu , qua convcnitur pater, cujus
jufili negotium a filio geftum eft , §• i. V\'^od cum eo
qui inaLpot.uzm€Y.rz{ natura requiritur, ut juftbs patris
prxcedat, fufiicit tamen ratihabitio, /. i.nbsp;quod _

jujj\'u. 5ic quoque in mutuo a filiof. contraclo ex rei
natura requiritur, ut id contraxcrit filius ex praecedentc
patris voluntate; fufticit tamen ratihabitio , /. ult. C. ûd
set. Maced Sic denique in mandaté gt; mandatum enim
ejus eft natura;, ut prxcedat, ratihabitio tamen crit pro
mandato , uti cap. priée, vid. (z.) quare ratihabitio per
hïEC verba cxcluderctur : nonne enim interpofita efticier,
ut confenfus prœceffiôe videatur? nonne h^c poteftas
ratihabitioni ex iure competit, Ut fin gat Ut coufenfus ab
initio interpofitusfujfte? Adparet itaque his verbis jmfas
prMederedebet.^ïiQi\\ tradi exceptionem a régula in l. Zf. C,
de do», int. F. amp; U. amp; i- »It- C. ad SCt. Maced. pro-
pofîta; Ncc verofimile mihi videtur , Juftinianum in In-
ftitutionibus voluiifeexceptionem proponere a conftituti-
one fua in Codice. Sed fatis de hac qusftione , quam
(LMva Hubero amp; Heineccio cxplicavimus ; Diftentiunt plu-
rimi, ex quibus v. Merill. Expoßt. in 50. Decif. lufl. n.
2. Coccej. in jure .contr, ad T. ff.de R. N. .^tAjhi^.StrU\'
qjium in Evolut. Controv. Exerc. 29. Th. z^. Finmum ad
pr. J de nupt. Foetad T.ff. de B. N n. Brouwer de jure
Connub. l.\\. c. j.,n. zi.^fq. Bacchov. adTreutl. vol, z.
Dtfp. 6. Th. Lit. c. Tim. Fabrum Dijp. anniv. 5\' quot;^h. 8.
Hoppjum ad pr. J. de nupt. id.adhuc addendum ex hypo-
îhefi, qua fupra ftatuimus, ratihabitionem non proce-
dsre in prœjudicmm juris tertio jamquxfiti, quod nem-.

pe

pe ratihabitio patris nuptias fiiiif. in tantum reddat leo^i-
timas, in quantum tertio nullum jus ante ratihabitioneln
jam natum fuit; Finge V. Gr. Titium teftamento ab be-
rede legafie Mœvio centum fub conditione, / tempore
mortis fult;!i legit imam haberet uxorem, fed Misvium line
confenfupatris, in matrimonio,tempore aperri teftamen-
ti, habuifle eam , quam patre conlentiente juftam uxo-
rem habuilfe poterat, tandem vero pater fc exorari finit
amp; ratas habet nuptias ; hoc cafu liberos equidem interirn
natos legitimos fore judico, legatum tamen illud non
deberi, fed apud heredem manerc, quippe cui, conditio-
ne teftamento exprefla exiftente , jus ftatim natum fuit
non foivendi legari.

CAPUT IX.

He RetraBatione^
J.

Quum ratihabitioni contraria fit retraamp;atio, de ea quo^ OhMßt
que paucis videndum. Deducitur hoc verbum OiRetraBU\'
voce retraSiare, qux non ejusdem femper fisnifi-rf amp; R^-
cationis eit, modoenirn fignificat revocare , reprobare Ara^mo,
Uti in /. 39. §. ult. f. de proc. dr äef. /. 4. C. de ufuc,
pro emt. L 1, in f. C. de revoc. don. modo iterum traciare^
uti in I. 51. inf.ff. dejurej.L 19. F- ^^ jmfifci. mo-
do aha fignificatione venit, uti doccnt Lexica; Ita amp; a-
pud alios Icriptores variehancvocem ufurpari v. ap.Gro-
nov. amp; Drakenb. ad Liv. L^.c. 49. §. i. Hoc vero lo-
co fignificabit revocare, reprobare , ideoque non ratum
habere. Em \\g\\im Retraßatio, revocation reprobatio^ ne-
gat a ratihabitio mum ^ qua aäafunt.

II,

DÎSSERTATÎO JURIDICA

I I.

Uti autem ratihabitio eft exprcflavel tacita , fic quoque

mra^atîo vel exprefle fit, quum nempe quis verbis ex-
preOis animum retraäandi declarat, vel tacite, quum ex
adis animus rctradandi adparet ; unde in /. 12. §. ult.ff,
rat. rem hab. dicitur : quahter quis eundem a^um retra-
clet, qui a procuratore aöïus efi , committi ftipulattonem 0-
partet, Hinc tacite fit Reiradatio ejus, quod egit fal-
lus procurator , fi dominus ipfe rem petit, vel compenfa-
tione utitur, uti additur in d. L iz u/t. Sic quoque, fi
fallus procurator unum ex duobus reis convenerit,amp;promi
ferit, rem ratam dom mum habiturum , dominus autem
ipfe petat ab eo . qui ejusdem obligationis focius eft ,
tacite fit Retraäatio, I. \\.L 14. f eod. per id enim,
quod, ipfe dominus petit a correo, declarat animum non
ratum habendi, ideoque ftipulatio de rato dicitur CQm-
mitti. Sic quoque, fi procurator exegit a reo, dominus au-
tem fidejufibrem convcnit^isf./. I. Itemfi procurator petit
hereditärem, dominus aurem fundum ex ea hereditäre pe-
tit,/. 22. ^,^.ff.eod Item fi minor major faitus reftitutio-
nem petit contra id, quod in minorcnnitate geflit, /.
3. §. I. jf.de min. arg. L i, amp; z. C. fi maj. faSi. rat. hab.
Alia hujus tacitïE Retraäationis exempla colligi pofl\'unt

ex l. 8. §. I. /. ilt;gt;. Vnbsp;™ ^ §■ ^ /• ^^

proc. amp; def Î. 13-pr amp; §. i ff- de op. mm nunc. Ut au-
tem efFedum habeat haec rctradatio , necefle eft, ut re-
tradans fciverit adum ; alioquin enim non adpareat a-
nimus retradandi , uti patet cx l. 71. Z. é\' l-f\' ^^
folut.

Fr^terea uti ratihabitio eft univerfalis vel patticularis,
fic quoque Retraßatio fiet vel in totum, cum totus aduS
ïeprobatur, vei pro parte j fi pars tantum, idque fatis

manifeftum ex eo, quod ratihabitio vd in totum vel
pro parte poflit interponi j fi quis enim pro parte adum
ratum habet, fequitur, ut pro ea parte, qua non ratum
habet, cundem retradct, v.Jup. c. i. §•■ 4- ^^^d vero
femel quis ratum habuit, id iterum retradaix nequit, /.
4. C. de ufuc. pQ emt.

III.

Effedus RetraSationh ratione ejus, qui adum retradar, ^^^
efl:, quod adusei non pra^judicet, Sc res co loco jcUm.
atur ac fi nihil ad um elfct 5 hinc dominus petere amp; com-
penfare adhuc poteft, quod falfus procurator pctnt , /.
11. i ult. ff. rat. rem hab. I. pr. f. eod. Inde fubla-
ta quoquequot; dicitur adio negotiorum gcftorum , fi quis
ratum non habet, quod negotiorum geftor a debitori-
bus ejus acccpit in I. 62. in ƒ. jf. de folut. Ratione vero
ejus cujus adus retradatur, ctfcdus eft varius pro varia
adus natura; vel enim interpofuit cautioncm de rato
vel non, fi eam interpofuit, amp; dominus non ratum ha-
bet, tenetur adione ex fttpulatu,(^) fi non interpoiuit,
condidione, l, ult. in f ff. rat. rem hab. l 2z.pr. eed.
Condidio autem iila elt condidio ob cauiam dati cauia
non iccura , five debitum five indebit um ei folut um lit, /.
\\ A. f. de Cond. c. d.c. n.f. vel condidio indebiti, /. 6. \\.amp;
r ff de cond. ind. L 8. C. eod. /. sz. pr.ff. rat. rem hub,
velaiam condidiofurtiva, d.lnbsp;^o. j. ff. de furt,

fi nempe nomine veri procuratoris, quem dominus ha-
buit, adlumto, dcbitorem alienum cuxumvenerit, d. l
80. §. 6. adde Cujac. Tr 6. ad Jfric. ad l. ult. 5. l. ff.
rat. rem hab. Puto autem, fi ftipulatio de rato intcrvc-
nit ideoque adio cx ftipulatu ad interefle competat ,
\'nbsp;Hznbsp;con-

condidionem a debitore adhuc eligi pofle; competiit
enim illa ab initio, antequam ftipulatio interpofita fit,
idque eonfîrmari videtur lege pr. amp; §. i. jf. de fo\'
Jut. in qua condictio datur ei, qui falfo creditoris non
ratum habentis procuratori folvit, ubi tamen ftipula-
tio de rato intercefliffe videtur. Quod fi quis pro me
folvit, quod non debebam, idque non ratum habeara,
repetere poteft, quod folvit, /. 7. pr, f, de calumJ, 6,
pr. ff, de cond. md.

TANTUM.

L

^e^nifionem juris natur£ , .quam dat Ulpianus in 1.1.

3. ifif. de juft. amp; jure, ex eo Imperator in pr. J.
de J. N. G. amp; C. minime ut ver am juftamque agno-
fcimus,

IL \'

Auto^honla jure quidem^ naturali ^ dlvlno eft iUkit%
non tamen jure civili Romano fuit pi^nita,

I I I.

hex IX. Tabh. cujus meminit Gellius N. A. L. 10. c. xJ
prope fin. non de inhumana corporis fe^tione , fed de
operis tS minifteriis addilfi debitoris vel venditi
pretio inter creditores dividendis intelligenda eft.

I V.

^atiJoabitio patris nu^ptlas jfiliif. facit retro legitiwof .

V.

Ratihabitio non protedit in hisy qti£
curator, pro qm fententia lata eft,

Y I.

Errat A. Faber in Ration, d^m in 1. i. 6, fF. quod
juflu./ro in eos legendum put at non.

Mom

J prO\'

dantur adiones ah origine ita mixta, u
in rem ^ perfonam.

V I I I.

Ad confUtuendum debit or em in mora fafficlt unica in--
terpellatio,

IX.

Qui fciens rem alienam emit, et pretium ejus folvit^ il-
lud repetere poffe non videtur.

Conjobrinorum nupthe jure Jußlnianeo funt fermiff\'a.

XL

ElX! paHo undo agt non pot eß.

XI I.

Neque pa5ia jure novo ßlpulationibus funt exaquata.

V- ■ ■

..... r..
... .

Traßantißmo atque Eruditißm§

VIROJUVENI

GIS BERT O REITZIO.

^uum^ hahitOr fub lice difput atiofie de ratihabitione^
Juris \'Vtriujque ÛJoStor deßgnaretur.

P

ropofitam in ludis primum contingere metam
Romana quondam gloria in urbe fuit :
Quumque fuperba ferox intraret mxnia viclor,

eingebaut darum laurea ferta caput ;
Hoftibus afufis redeunti magna triumphi

Sanguine quaefiti pompa parata fuit.
At Quid prifcorum ritus memorare Quiritum

Refertî Heroum vel didicilTe decus ?
Nofha quidem potius perquirere tempora malim ^

Et quid concédât cafta Minerva fuis.
Hujus enim viólor caftris quicunque revertit,

Perpetua liunc lauro munerat alma Dca.
Ante oculos GISBERTE tuos fine fine gerebas

Prxraia, qu^ fuerat carpere propofitum.
A pueris, comperta loquor, generofus honefti

Inflammavit amor peclora tota tibi,
Ex quo gymnaüi ftadium decurrimus ambo ,
J unäaque funt ftabili peäora noftra fide î
Tum memini ut focios ccleri praevertere curftï

Suêris ante alios praemia ere bra ferens :
Indeque quum nobss collegia docta virorum
y ilere claroruni maximus ardor erat :

Hic

Hic qiîoqae nionftrafti, comitum plaudentc corôna,

Fertilis ingenii prolpcra figna tui.
Et quantum foliers operofa volumina legum

_ Veiiaris cupida node dieque manu.
Sic video jufium tandem te ferre triumphum,

Dura cingit meritum laurus opaca caput:
En hilares adfunt Dodi patresque togati,

M un era qui doncnt Pailadis ampla Tibi.
Prx rcliquis vero profitetur gaudia jufta
Dodrina praeftans ingenioque pater ;
Quum gnatum de ftirpc fua nunc fpedat ovantem.

Débita quum ftudio praemia ferre videt.
Omnia me ftimulant cytharam jam fum ere bland am,

Gaudiaque exiguis ludere magna modis,
înfijper id pofcunt dari bene fada parentis,
Pedore qux memori me rc tin erc decct. \'
Delius hic utinam mihi fe pra;bere faventeni

Vellet, amp; argutum fuppeditare meios î
Illius ur poflem méritas intexere laudes,

Ac Reitzï curam commemorare patris;
At quid vana precor? quid Phoebi numina pofco I

Non mea grandilónis barbitos apta modis.
Nec fas eft nimium blandis nos voeibus uti

His igitur millis, Candida vota dabo. \'
Succédât faufte quidquid fufceperis unquam !

Sit non mortalio gloria, fama , falus!
Dira nec ô utinam Ncmefis tua gaudia turbct î

Orbatis tutor, fis viduifque pater !
Neftoriofque diu tranquillus vive per annos !
Sis memor Sternum, Dulcis amice, mei!

, Hdc amicitia ergo pofmt
N. K I E Junior.

HONORL ET. MERTTIS.
PRAESTANTISSIMI. IÜVENIS.

GISBERT! REIT^li

AMICI. CONIVNCTISSIML

yCt O fum Ordini follêmniter adfcriptî.

Tlla dies nlveis tandem ed adveäa quadrigis;
•i lila dies Clario facra fijtura chora:
Qua fua Reitziades ,pro doäis praemia curis,

Jüßitiae mtaäk Praefide dante, feret.
Surgite Pierii, divina caterva, Poëtae,
Atque Aganippeo fonte levate fïtim !
Tu quoque, fi caros quondam cecinifTe fbdafes

Nonnbsp;numéros conde, Thalia, novos!

Nam licet Aoniis non fis nutrita fub -antris,
Nec tibi Pegafeum diólet Apollo melos :
ElTe tarnen fummum (pietas nam carmina polïiitj

Reitziaden credas conticuiiïè fceius.
i^cce pater puro tollh de gurgite Rhenus ,
\'Laetitia vultus condecorante, caput.

înbsp;l\'oint

TolHt, amp; ûi fotm\', fltiVîilia

Exulraris animis talia verbû fdtm

Nos Phoebf fedes, nos dodis facra CaWenis

Ad nova, Trajeâûm, fella videnda vocat.

Pergite.Rlienanas, o caeruîa turba, per undas,

Et premat ornatas pi6ta corolla comas.

Si juvet in fefti vobis inquirere caufTam,

Reitfeiades Themidis triyfla creandus erit :

Reitziades.cotîes noftras tefludine mentes

Quirapuit, fludus detinultque meos.

Dixerat: amp; variis Nymphae fefloribus ornant,

Qlîos felix plàcidâe mafgo miftiftrat aquae.

Vix bene tangebant, quin clamant Naïdeé, urbem^

Trajeaum egregiis confpicienda viris î

Additur iii titulos tibi Reitzius, hoc tibi crefcét

Nomine in inmenfum gloria, crefcet honos.

Haec amp; plura bonis cumulabant profpera votis ^

Reit^iadae optantes tempora faufta fuo.

Scilicet ô nofîri fplendor, Gisberte, Lycet,

Glsria mox patriae fîimma futura tuaç!

^nbsp;\'nbsp;Una

Una tibi primos peélus mollire per annos

Artibus ingenuis cura laborque fuit.
Diceris amp; parvus (prohibct quid vera faterî?)

Gaudia .Cecropiae magna fuille Deae.
Jam puero veram rnonftravit fida Parentis 5
Ad iuga Parnafi fplendida, dextra viam.
Haec etiarn Aufönias puerüm deduxit in eras,

Hac duce preffa tibi terra Pelasga fyir,
Nec minor ardor erat facrata volumina Juris

Verfare adfiduà, nofte dieque 5 manu.
Pergamei teneat ( fie dicere faepe fojebas )

Fraternos animos ars operofâ Dei :
At me Romulidum capiant moderamina legum^

Me capiant doéli verba di/èrta fori.
Promta falutiferos dum fratrum dextera fcc.os
Mifceat, atque âegris pocula mifta ferat :
Ille ego tentabo, fcelerata calumniaj fortj

Auxilio miferos rite levare reof,
Nec tua nequidquam Themidi efl operataJuventus
Ipßi Êtenina todiis adfuit ^Img tuis.

Nunc

Nunc etiam meritâ cîrcumdat tempora laûru,

Dum jubet irîcëptam pergere, Diva, viarD^
ïnferit amp; fàncïos inter tua nomina myflas .

Ut vivant doftîs femper in ore viris.
Praemia fic duri cernisj Gisberte, iaboris,,

Cernis amp; eloquio parta tropaea tuo.
Hos tibi (fi quid id ejfl) f?gt;cii gratamur honores^,

Plaudimus amp; laetà longa caterva manu.
Nunc quoque ab îdaiiis utinam tibi rideat oris :

Blanda Venus, vacuum nec finat elîè torum !
Sic tu 5 quae recreent defeflàm dulcia mentem gt;

Ofcula déquot; tenerae conjugis ore iegas!
Fortia fic triplices ducant tibi fila fôroresî
Sic fàveant coeptis Numina dextra tuisS
Sic tua Pierias clarefcere fama per artes

Pergat , amp; Aonio fis decus usque choro! \'
Reitzia gens\'terfos fic proférât usque Poëtas^,
Tollat amp; eximium celfä per afira caput !

C A, V. WACHENDORFF.

IN .NOBÎLÎSSIMUM

amp; honore cjuo.ornatus efl: digniffimum

yiRUM JUVENEM

GISBERTUM REITZIUM

EPIGRAMM A.

✓^um te, Mi Reiter, dignum ma(5lavit honore
^^ ■ Alma Themis, juflam quis neget efle Deam?
Sépe tamen coeca eft, quod laurocingat eadem

Tempora multorum qui meruere nihil
Quid favor aut plaufus ? Ni cJara exempla fecutias

Hunc bene fis meritus^qui tibi ceffit honos.

J. V. D. V.

TER

TER INHULDINGE
van den Weled. H E R E

Gl SBERTUS REITZ,

toen ^^n Ed. plechtig tpt Meeßer der beide
Rechte» bevorderd wer^.

Wiens geeft door \'t edel vuur van wectluft is ontfteken.
Word nimmer afgefchrikt door vrees, nog fier gewelf.
Al moeft hy door een zee van rampen hene breken,

De weetiuft fpoort hem aan te ftryden als een held.
Geen dart\'le welluft kan zyn ted\'re ziel bekoren!

Hy ftreeft naar \'t geen de tyd, nog bitfe nyd verflind,
Schoon ze al haar pylen fchiet, \'t is moeite flechts verloren.

Naar wysheid, daar zyn ziel alleen .vermaak in vind .\'
Naar wysheid, die zyn\'naam voor eeuwig zal doen lezen

Waar deugd en wetenfchap haar zetel heeft gefteld,
Een naam, die nog voor doot, nog graf behoeft te vrezen.

Die als verwinnaar leeft, fchoon \'t lichaam is geveld.
Dus zoekt gy, waarde vriend, door weetluftvuur gedreven

Al Van uw\' eerfte jeugd den fchat, die noit vergaat.
Maar die onfterflyk maakt hem , daar ze aan is gegeven,

En blyft zolang de Zon aan \'s henielsbogen ftaat.
Met wat een noeft^ vlyt hebt gy uw\' tyd gefleten ?

Met welk een glans beftraaltgy niet ons Stichts Atheen?
Was \'t niet uw ziels vermaak \'s rechts dieptens afremeten,
t\'Ontvouwen door uw\' geeft, \'tgeen u t\'ontvouwen fcheeni

Zie

Zie daatdan nu de Tcfóoft èct bfd^é TetferhelcfèS;

Met zoveel zweet behaald, van Themis U vereert!
Zie daar den waren roem, door \'t nagfflachr te melden;

Een roem, die. wysheit fchat naar tyacn pi-ys waardeert!
Streef voort op \'t edel fpooi\' van Themis voedftcrlingen,

Zoek verder Rome \'s recht» en zyn verborgenhecn.
Al wilde dan \'t gedrocht van wangunft V befpringen
Zy zal haar domme kracht op U vergeefs betteen,
Zoo leeft gy tot een fteun van hun, dic\'t recht ontbeeren,

Zo word gy ftaag gevoed door roem, die nooit vergaat.
Zoo ziet men wceuw en wees haar toevlucht tot U keren.
Door onrecht gantfch verdrukt, gy zyt haar toeverlaat.
Zoo zyt gy waardiglyk amp;it zulk een ftam gcfproten,

Wiens hcld\'re glans nog fleets ons Bifi\'chops ftad beftraalt j
]a die men telkens ziet door nwre vlyt vergroten,
Die, fchQoa 4oor nyd vetzeld, verdienden prys behaalt,\'

M. VAN DEN BERGHj

ter eere van den HEEït

YSBERTUS REITZ»,

Ingeviydt tot Meeßer der beide Rechten,

O

wat genoegen koome thans myne ziel bevangen,
Ni4gy,, ó waarde Neef, roemruchtig d\'eerckroon,
Die voor U aan het end van \'t ftrydperk was gehangen
Naa zoo veel worfteUng gekregen hebt ten loon.

ó Roem der jong\'iingfchaar, ó Themis dierb\'re zoon :
Zoo word dan uwp hoop , uw uitgettrekt verlangen

Vervuld, wel aan, laat toe, dat ik mvn plicht betoon j
\\Vil uit een vriendenhart deez\' liefde wenlch ontfangen.

Leef lang Gysbertus, leef tot fteun, tot toeverlaat
Van weduwen, van wees, voor rechtbank in denRaadj
Jaa, is het toegeftaan hier noch iets by te voegen j

Dan val Ie U haaft ten deel een ovetlchoone maagd,
Die\'t onvervalfchde merk van eed\'le deugden draagt ?
En kef met haar veréénd in een volmaakt genoegen.