■H «-kj^

AA-nbsp;: i^ /x-\'^:

Misc. doctr.

Qu. 492

^dlgyn^^l C/J. ^

gt; ^ SßKTM

li Z ^^ T-—-1-gt;/t

/nbsp;. /. C/7.,

: / C/iùi^cfy ^

[ s^//.»^. â. y.
f quot;^^IsdZ - gt;

12 .....quot;

l.

3 ^

.•M

Vi,/;,

; /

; iz

-i

DE COMMANDITAIRE YENNOOTSCffAP

ZONDER AANDEELEN.

BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT

2800 933 4

D E

COMMlNDITlIßE YENNOOTSCHAP

ZONDER AANDEELEN.

AKADEMISCH PROEFSCHRIFT,

NA MAGTIGING VAN DEN KECTOR MAGNIFICUS,

Dr. J. I. DOEDES,

GEWOOS HOOQLEERAAR IN DE GODGELEEKBE PACÜLTEIT,

met toestemming van den akademischen senaat

EN

volgens besluit deb e.egtsgeleeb.de faculteit,
TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD

VAK

DOCTOR m HET ROMEINSGHE EN HEDENDAAGSGHE REGT,

aan de hoogeschool te utrecht,

IN HET OPENBAAE TE VEEDEDIGEN
OP VRIJDAG DEN 24 FEBRUARIJ 1865, TE 1 URE,

WILLEM BINGER,

gedrukt en uitgegeven

bij GEBROEDERS BINGER tb AMSTERDAM.

gbdedkt bij gebkoeders binger te amsterdam.

AAK MIJN VADER.

INHOUD.

inleiding...................................................

EERSTE HOOFDSTUK.

geschiedenis der commanditaire vennootschap.
Is het denkbeeld van beperkte aansprakelijkheid bij de Romeinen aan te
wijzen? — Beteekenis van het woord commendare en de daarvan af-
geleide benamingen. — Commenda als benaming der leengoederen. —
Commenda als benaming voor contracten. — De bail à cheptel of
commande de iesliaux. — De commenda als lastgeving. — De
comwienda als terleengeving, anders Accomandita oî societas per
Vlam, Accomanditae, in de middeleeuvcen, de Commanditaire Vennoot-
schap in Italië. — Société en commandite in Frankrijk. Société en.
\'Commandite de commerçants à particuliers en de commerçants à com-
^\'•rçants. — Kommandit- en Stille Gesellschaft in Duitschland. —
Engeland. — België. — Tegenwoordige Staten van Italië. — Por-
tugal. — Hongarije. — Nonrd-Amerika. — Besluit................. 9—61

TWEEDE HOOFDSTUK.

segtskarakter der commanditaire vennootschap.

^^®gtskarakter der fransche Commanditaire Vennootschap,
eene societas? ~ Is het commanditaire kapitaal gelijk te stellen
\'quot;et het peculium van een romeinschen slaaf? Meening van thöl en
anderen. — Kan uit de omstandigheid, dat de Commanditair lastgever
^ een regtsgrond worden afgeleid voor zijn beperkte aansprakelijkheid?
eemng van ceétet en delangle. — Berust de beperkte aanspra-

^ IJ neid op een bij de overeenkomst gemaakt beding? jousse....... 62—69

®gtskarakter der italiaansche Commanditaire Vennoot-
^\'\'\'lap of Accomandita.

Bk.

Is zij een gewijzigd mutuum ? — Decisio XXXIX Rotae Genuae. — Onder-
scheid tussclien den socius en den particeps. — Is de accomendans
socius of particeps? — Casaeegis. Ansaldus. Delüca. Joeio. —
Niet-aansprakelijkheid van den accomendans. — Eegtsgrond daarvoor. —
Is de accomandita een der benaamde contracten van het romeinsche regt
of sui generis? — Is de accomandita eene societas van binnen? Bkinok-
mann. — Is de aard van den inbreng van een Vennoot van invloed op de
gevolgen, die de overeenkomst voor dien Vennoot naar buiten kan hebben ?
Ladknbukg. — Is de accomandita een contractus innominatus van de
kategorie: do ut facias? beackenhoeri. — Is de commandite een
lastgeving, en kan de niet-aansprakelijkheid van den Commanditair uit
den vorm der lastgeving van dezen aan den complementair verklaard
worden? Thöl. — Besluit. — Opmerking in hoeverre de naam, in
sommige landen aan de commandite gegeven, beantwoordt aan het regts-
karakter dezer instelling. — Analogie tusschen den Commanditair en
den commis-intéressê........................................... 69—87

DERDE HOOFDSTUK.

de hedendaagsche nedeblandschb wetgeving omteent de
commanditaiee vennootschap.

AFDEELING I.

Geschiedenis der Commanditaire Vennootschap vóór be invoering
der tegenwoordige wetgeving.

Bestond bij ons te lande eertijds dè fransche Commanditaire Vennootschap?
Meening van M\'. ameshoff. — Geschiedkundige opmerkingen omtrent
de actio exercitoria en de institoria bij ons te lande. — Amsterdamsche
ordonnantie van de 15« eeuw, en Wisbnysch Waterrecht van 1541. —
De groot. — Voet. — Van leeuwen. — Van der keessei,. —
Voortzetting van de geschiedenis der Commanditaire Vennootschap... 88—97

AFDEELING II.

De hedendaagsche nederlandsche wetgeving.

Tweeledige beteekenis van het woord „Vennootschap.quot;............. 97—99

Verp^ischten voor eene Vennootschap bij wijze van geldschieting.
Is de verhouding van den Commanditair naar onze wet inderdaad die van

een geldschieter?.......................................... 99—1Ü2

m

Blz.

n hoeveree zijn de vereischten vook de phansche comkanditaitle

Vennootschap ook in onze wet aan te wijzen.
^au het bedrijf ter zake der Venuootsohap bij wijze van geldschieting
onder een gemeenschappelijke firma worden uitgeoefend? — Heeft de
Venuootsohap bij wijze van geldschieting een eigen kapitaal, dat den
gemeenschappelijken eigendom uitmaakt van den complementair en den
geldschieter? — Draagt laatstgenoemde den eigendom van zijn inleg
ten volle aan den complementair over? — Kan de Vennoot bij wijze
van geldschieting andere goederen dan geld inbrengen? — Behoeft de
Vennootschap bij wijze van geldschieting schriftelijke akte en open-
ttaarmaking? — Is de fransche Commanditaire Vennootschap bij ons

bestaanhaar? — Besluit........................................102—134

Gevolgen van de Vennootschap bij wijze van geldschieting.

De naam van den geldschieter mag in de firma niet

voorkomen.

^Oïit de Vennoot bij wijze van geldschieting een gewone Vennoot, wan-
neer met zijn toedoen zijn naam in de firma voorkomt?.............134—141

ÏI. De Vennoot hij wijze van geldschieting mag geen

lïeheer voeren.
Strekt de onbevoegdheid van den Vennoot bij wijze van geldschieting zich
alleen uit tot de handelingen bij de wet opgenoemd of ook nog ver-
der ? — Beteekenis der woorden: „geen daad van beheer ver-
rigten of in de zaken werkzaam zijn,quot; in art, 20, 2quot; lid
^V. v. K. — Is het beding dat de complementair geen handelingen
zonder toestemming van den Vennoot bij wijze van geldschieting
zal mogen verrigten, geldig? — Mag de geldschieter toezigt hou-
den op het beheer? — Kan hij inzage van boeken en papieren ver-
langen? ~ Regt van den geldschieter om overlegging van staat en
balans te vorderen. — Verbod om als gevolmagtigde beheer te voe-
ren. •— ^g^jj .jgj. bepaling van art. 21 W. v. K., voor zooverre dit in
verband staat met art. 20, 2^ lid W. v. K. —• Wanneer de geldschie-
ter het verbod van art. 20, 2quot; lid W. v. K. overtreedt, kan hij dan
ingevolge art. 21 ook voor de schulden, die vóór het tijdstip der
overtreding bestonden, worden aangesproken? — Kan de Vennoot bij
^ijze van geldschieting van den complementair terugvorderen, wat hij
ingevolge art. 21 heeft moeten betalen? — Zijn de verpligtingen, in
art. 21 aan den geldschieter opgelegd, als handelsschulden te beschou-
wen. Is ggjj cia^s^ig jjj ^g overeenkomst, waarbij aan den geld-
schieter het verrigten van daden van beheer wordt toegestaan, voldoende

art. 21 W. V. K. toe te passen?.............................141—179

De Vennoot bij wijze van geldschieting draagt slechts
tot het beloop van zijn inbreng in de verliezen.

it

Kan de Vennoot bij wijze van geldschieting door de crediteuren van
den complementair regtstreeks aangesproken worden? — Welke zijn de
regten en verpligtingen, die op den Commanditair rusten bij faillisse-
ment van den comijlementair ?.........................................jgg

De wijzen, waakop de Vennootschaf bij wijze van geldschieting

te niet gaat................................

Besluit............

191—193
193—197

EERATA.

sehe regtsbronnen

C. 9. Cod. II. 3.

sur l\'Ordonnance, ed.

par bécane.

contravention.

bédaehide.

art. 20.

Op het gezag der Romein-
sche regtsbronnen.

INLEIDING.

I^e vooruitgang der maatschappij in stoffelijke welvaart vor-
dert in de allereerste plaats een zamenwerken .van kapitaal
en arbeid.

Onze tijd kent verschillende middelen om de vereeniging
dezer beide elementen tot e^én doel tot stand te brens;en.
-L\'io middelen zijn evenwel niet alle even bevredigend. Er
^yn bij de bedoelde vereeniging een aantal belangen betrok-
ken, waarop men bij de keus van het middel dient te let-
ten, en die het toch niet altijd gemakkelijk is in het oog
te houden. Waardoor zal men zich bij zijne keus laten lei-
den? Hoe zal men de talrijke in handen der bezitters wer-
keloos liggende kapitalen met het minste gevaar voor dezen
en ten meesten nutte van. de productive nijverheid aanwenden,
zonder de maatschappij bloot te stellen aan de nadeelige ge-
volgen, waartoe zoodanig middel in handen van gelukzoekers
en bedriegers aanleiding kan geven? Ziedaar vragen, waar-
«lede men zich in onzen tijd op het gebied van staathuis-
houdkunde, van regtsgeleerdheid en van wetgeving bezig
toudt en die een naauwgezet onderzoek overwaardig zijn,
omdat er tot nog toe geen voldoend antwoord op gegeven is.
. niaatschappij evenwel staat intusschen niet stil; zij wacht
le op het antwoord; zij moet hare eischen bevredigen en

tracilt zulks te doen door alle mogelijke middelen, die haar
ten dienste staan.

Van deze middelen is er een, dat reeds sedert lang in ruime
mate de opmerkzaamheid tot zich trekt. Wij bedoelen de
Commanditaire Vennootschap. Deze houdt reeds sedert meer
dan een halve eeuw de aandacht der wetgevende magt in on-
derscheidene landen gespannen. Frankrijk zag zich in de
laatste jaren genoodzaakt onderscheidene nieuwe bepalingen
op dit punt der handelswetgeving in het leven te roepen. In
Duitschland heeft bij de vaststelling van het nienwe Handels-
wetboek misschien geen onderwerp meer beschouwingen van
wetenschappelijke schrijvers uitgelokt of meer aanleiding ge-
geven tot langdurige beraadslagingen, dan juist dit. Ook En-
geland, dat tot nog toe de Commanditaire Vennootschap niet
onder zijn erkende regtsinstellingen telt, is er in den laatsten
tijd meer dan vroeger op bedacht geweest haar in te voeren.

Zoo de gewone Commanditaire Vennootschap reeds een
wijd veld van beschouwingen opent, niet minder is dit het
geval met de Commanditaire Vennootschap met actiën. Het
is voornamelijk deze, die in de laatste jaren de aandacht
tot zich trok. Zij is een der middelen, waardoor op groo-
tere schaal de kapitalen aan de nijverheid kunnen toevloei-
jen; of zij als zoodanig in de hierboven beschrevene op-
zigten gewenscht mag genoemd worden of niet, is eene vraag
die velen bezig houdt.

Bij de keuze van een onderwerp voor mijn akademiscli
proefschrift heb ik gemeend, dat ik geen nutteloos werk
zou doen, indien ik aan de Commanditaire Vennootschap mijne
zwakke krachten waagde. De Commanditaire Vennootschap
laat in Nederland weinig van zich hooren en toont zich
in zooverre den naam waardig van Stille Gesellschaft, dien
men haar in Duitschland heeft geschonken en die ook ten
onzent in dien van stille vennootschap is overgegaan. Aan
den eenen kant moge dit gelukkig zijn, omdat wij daardoor
bevrijd zijn van al die ergerlijke schandalen, waartoe de Com-

tiianditaire Vennootschap in Frankrijk aanleiding gegeven heeft;

den anderen kant is de stille rust, waarin de Dormant
^artnership, zooals de Commanditaire Vennootschap in Enge-
heet, bij ons gedompeld ligt, ook alweder zoo bijzonder
gewenscht niet. Immers, het is niet genoeg dat eene bestaande
instelling geen nadeel toebrengt aan de maatschappij; zoo zij
kerkelijk goed en nuttig is, heeft men regt ook goede en ge-
zo^ide vruchten van haar te verwachten. Het wordt dan maar
^ een de vraag, hoe zij ingerigt behoort te worden om aan
^are bestemming te kunnen beantwoorden. Op die vraag nu
wensch ik het antwoord te geven. Welke regelen moet de
wetgever vaststellen, om de Commanditaire Vennootschap te
niaken tot eene instelling, die werkelijk nuttig is voor de

Maatschappij ?

_ geest, waarin ik die wensch te behandelen, kenmerkt
hierdoor, dat ik de Commanditaire Vennootschap tot
geen pnjg zoo wil ingerigt hebben, dat zij een der kunst-
Matige middelen zou worden, die tot hef boomen voor handel
^^^^nbsp;moeten dienen. Wanneer ik de overtuiging mögt

ka ^ ^^ Commanditaire Vennootschap niet anders
bestaan, dan gegrondvest op louter willekeurige wets-
epaingen, die met het wezen der dingen in strijd zijn, dan
20U ik veeleer aanraden haar van de lijst onzer erkende regts-
e ingen te schrappen. Geen wetten toch beveiligen meer
gen^^\'^^ ^^ ^^ maatschappij dan die, welke de natuur der din-
^en zelve aanwijst; aan deze moet men zich onverwrikbaar
^ijnnbsp;Veroorlooft men zich een enkele afwijking, dan

^^ ®nbsp;niet te voorzien, die daaruit kunnen ontstaan

e menschelijke kracht schiet te kort, om die af te weren
^^ te voorkomen.

reeds\'^ ^^^ algemeene beginsel uitgaande, stel ik dan ook
grondnbsp;aanvang af als een waarheid op den voor-

maakt ^^^ ^^ Commanditaire Vennootschap, zoo zij inbreuk
sehe ^^ ^^ natuurlijke wetten, die de zamenleving beheer-
\' \'^\'^Mogelijk voor een afdoende regeling vatbaar is. Iedere

regeling tocli, die men zou voorstellen, zou, dunkt mij , op
nieuwe bezwaren afstuiten; zij zou óf de Commanditaire Ven-
nootschap aan bedriegers en gelukzoekers in handen geven
als het gereede middel om zich ongestraft aan de natuurlijke
wetten, die de orde in de zamenleving bewaren, te onttrek-
ken, óf, wanneer zij dit wilde voorkomen, de vrijheid van het
gebruik der instelling binnen zoo enge grenzen moeten be-
perken, dat deze niet meer in staat zou zijn aan haar doel
te beantwoorden. En bij het nadeel, dat uit een zoodanige
regeling zou voortvloeijen, zou deze zelfs dan nog niet alle
gelegenheid tot misbruik en bedrog kunnen afsnijden.

Mogt ik van den anderen kant tot het besluit komen, dat de
Commanditaire Vennootschap haar eigendommelijk karakter
bezit en door eigene beginselen beheerscht wordt, die de
natuurlijke wetten der zamenleving in haar geheel laten, dan
zou mijns inziens een regeling dezer instelling gebouwd moe-
ten worden op de natuur dier beginselen zelve. Want bij
mij staat het als zeker op den voorgrond, dat geen middel
nuttiger werkt, dan wanneer men het onvervalscht naar
zijn aard en zijn geheelen omvang ten dienste der zamen-
leving stelt. Ziet men er dan geen gebruik van maken,
dan kan het middel ook niet deugen, dan moeten er betere
zijn, waarmede hetzelfde doel gemakkelijker wordt bereikt;
■ maar dan late men ook aan de\' zaken haren natuurlijken
loop: dan late men vallen, wat niet uit zich zelf kan blij-
ven staan.

Somtijds kan het echter het gevolg van bijzondere omstan-
digheden zijn, dat er van een middel, op zich zelf goed en
nuttig, geen gebruik wordt gemaakt. Zoo ziet de bijzondere
nijverheid zich soms daardoor de beschikbare kapitalen ont-
houden , omdat deze naar hare concurrenten, de openbare schat-
kisten, bij stroomen heenvloeijen. Wij achten het noodeloos ons
hier op nieuw te^ beklagen over die aan de particuliere nij-
verheid vijandige en steeds toenemende voorliefde tot geldbe-
legging in staats-effecten, eene voorliefde, die zich in ons

land, helaas, maar al te zeer openbaart. Wij wijzen er slechts
op om te doen zien, dat men niet altijd de mindere deugde-
lijkheid eener instelling moet afleiden uit het feit, dat daarvan
niet zoodanig gebruik wordt gemaakt, als men wel zou wen-
schen, en dat men niet mag vergeten, dat andere geheel op
Zich zelve staande omstandigheden er de oorzaak van kunnen
Die omstandigheden zal men altijd moeten verbeteren,
wanneer men eenige zaak ten volle aan hare bestemming wil
Zien beantwoorden; maar daarom behoeft men de zaak zelve nog
niet te veranderen. Deze moet blijven zoo als men haar van
nature ontvangen heeft; iedere vermeende verbetering daaraan
toegebragt, wordt verslimmering, want de mensch kan de
natuur niet verbeteren; hij kan alleen in toepassing brengen
■^at de natuur der dingen oplevert; alleen die toepassing is
telkens voor verbetering vatbaar. Ik geloof dus te mogen
stellen, dat van eene regeling der Commanditaire Vennoot-
schap alleen dan goeds te verwachten is, wanneer zij uitgaat
quot;^an de beginselen, die aan de instelling zelve ten grondslag
liggen. Maar zelfs zulk eene regeling is niet in staat alle
niisbruiken weg te nemen, die van iedere, ook van de beste
zaak gemaakt kunnen worden. Zal men daarom de instelling
zelve afkeuren? Zal men haar zóó aan banden leggen, dat
l^et vrije gebruik er van, dat alleen tot heilrijke uitkomsten
kan leiden, belemmerd wordt? Is er dan iets goeds, iets
^nttigs^ hetgeen niet door enkelen misbruikt wordt? Zou men
deze enkelen die velen willen opofferen, welke al het
goede, al het nuttige eener zaak weten te schatten en te
\'quot;\'aarderen? Zal men ons het vrije gebruik van het ijzer
gillen ontnemen, omdat het tot een moordend staal kan wor-
den verwerkt?

Op alle deze vragen, antwoord ik stellig en bepaald, neen,
er zal wel niemand gevonden worden, die een ander ant-
■^oord geeft, want de beginselen, die ik stel, zijn niet nieuw;
®aar ^ daarom juist mogen zij des te meer aanspraak maken
oni zich als beproefde beginselen in al de kracht hunner waar-

heicl te zien toepassen. Bij onze regtsinstellingen worden zij,
helaas, dikwijls genoeg over het hoofd gezien. Men ontdekt
het kwaad en wil een middel bezigen om het te stuiten; maar
men onderzoekt niet altijd vooraf of het middel wel doelma-
tig is, en bij het kwaad, dat men te keer wil gaan, niet te-
vens het goede, dat men wenscht te behouden, weg zou nemen.
Nog eens dan; er is voor de Commanditaire Vennootschap
alleen heil te wachten van eene regeling, waaraan de natuur-
lijke beginselen ten grondslag liggen, die uit den aard dezer
instelling zelve voortvloeijen.

Hiermede is de vraag, die ik mij ter beantwoording heb
voorgesteld, reeds in zekeren zin opgelost. Maar voor eene
juiste toepassing der stelling, waarvan ik uitga, is in de al-
lereerste plaats een naauwkeurige bekendheid noodig met
den aard der zaak, waarop ik haar zou wenschen toe te
passen. De ware aard der Commanditaire Vennootschap is,
naar het mij voorkomt, tot nog toe niet voldoende in het
licht gesteld. Ik wil daarom eene poging wagen dit zelf te
doen. Om goed te slagen ben ik overtuigd, dat men zeer
op de geschiedenis der instelling moet letten. En juist van
die geschiedenis is, naar mijne bescheiden meening, tot hier-
toe slechts weinig werk gemaakt. Ik reken mij daarom ver-
pligt het onderzoek naar den oorsprong, de ontwikkeling en
den aard der Commanditaire Vennootschap van meet af aan
weder op te vatten in de stellige overtuiging, dat het alleen
op die wijze mogelijk is zich van den aard der instelling een
juist denkbeeld te vormen.

Met dit geschiedkundig onderzoek kan ik echter mijne taak
niet voltooid achten. Eene naauwkeurige bekendheid met het
bestaande is eene eerste vereischte om over toekomstige her-
vormingen te kunnen oordeelen.

Om die reden acht ik het noodig om, alvorens eene rege-
ling der Commanditaire Vennootschap met actiën oordeelkun-
dig te kunnen bespreken of eene bepaalde regeling van deze
te kunnen aanbevelen, met naauwgezetheid na te gaan, op

welke wijze ons wetboek van koophandel de gewone Com-
ïïianditaire Vennootschap, de basis van eerstgenoemde, ge-
kegeld heeft. Ik zal bij dit laatste onderzoek onze eigene
Wetgeving zooveel mogelijk met die van de voornaamste an-
dere landen omtrent ons onderwerp vergelijken en wel hoofd-
zakelijk met den Code de Commerce en het Allgemeine Deut-
«cÄe Handels-Gesetzbuch. Beide deze wetgevingen hebben voor
ons een groot maar beide een zeer verschillend gewigt; de
Code als de Handelswetgeving, die men in vele opzigten bij
de opstelling van de onze ten grondslag heeft gelegd; het
ï^uitsche wetboek als de Handelswetgeving van jongste dag-
teekening, waaruit dus kan blijken, in hoeverre de wetge-
vende magt van een naburig volk aan de resultaten, door de
jongste wetenschap verkregen, gezag en waarde voor de prak-
tijk heeft toegekend. Ik zal mij echter niet bepalen tot
eene bloote vergelijking dier onderscheidene wetgevingen, maar
telüens over hare verschillende bepalingen vrijelijk mijn oor-
deel zeggen.

Ik was voornemens ook de Commanditaire Vennootschap
inet actiën in dit geschrift te behandelen. Tot mijn leedwezen
heb ik echter van. dit plan voor het oogenblik moeten af-
zien Et waren gewigtige redenen, die mij hiertoe noop-
ten. Daargelaten dat de omvang van mijn geschrift reeds
^^ tamelijk groot is, wilde ik bovenal mijne promotie niet
ger verschuiven. Ik geef dus thans wat gereed ligt: het
eerste gedeelte van mijn werk, dat aan de beschouwing der
gewone Commanditaire Vennootschap is toegewijd. Mij dunkt
^ ook dit onderwerp niet van belang ontbloot is. De ge-
wone Commandite is voor onze maatschappij eene hoogst ge-
wigtige instelling: zij is een der middelen, die aan de klei-
nere nijverheid de noodige kapitalen verschaft en heeft daar-
om aanspraak op naauwgezette, wetenschappelijke behande-
^•^g\' Naar mijn beste vermogen heb ik getracht haar die
geven, terwijl ik mij voorbehoud het tweede gedeelte
van mijn geschrift, meer bijzonderlijk aan de Commanditaire

Vennootschap met actiën toegewijd, later afzonderlijk in het
licht te doen verschijnen.

Mag dan nu mijn proefschrift niet alles bevatten wat tot
het onderwerp daarvan behoort, ik wil hopen dat ook des-
niettegenstaande en in weerwil van vele dwalmgen en gebre-
ken, de inhoud toch bevonden zal worden te voldoen aan
hetgeen redelijkerwijze van mij gevorderd kan worden.

EERSTE HOOFDSTUK.

geschiedenis der COMMANDITAIEE vennootschap.

Het denkbeeld, dat aan de overeenkomst van Commandi-
taire Vennootschap ten grondslag ligt, het verstrekken van
een kapitaal, waarmede handel wordt gedreven en hetwelk hem,
die het verstrekt heeft, onbeperkte winsten oplevert, maar
ook voor hem verloren kan gaan, zonder dat hij evenwel in
zijn overig vermogen eenig nadeel behoeft te lijden, schijnt
®ns bij den eersten oogopslag inbreiik te maken op het al-
gemeen bekende beginsel van het regt, dat de nadeelen
eener zaak door hem geleden moeten worden, die er de voor-
deelen van trekt; ,/Quem sequnntur commoda eundem etiam
^amna sequi, ajquum est.quot;\'

Het is van belang te onderzoeken of de\' Commanditaire
ennootschap werkelijk met dit beginsel in strijd is, dan wel
zij er slechts schijnbaar inbreuk op maakt,
/oo wij tot het besluit mogtên komen, dat die strijd inder-
daad bestaat, dan is de Commanditaire Vennootschap eene over-
eenkomst, waarbij het aan de vrije willekeur van iemand, hier
^an den geldschieter, wordt overgelaten, om vooraf te bepalen,
nnen welk bedrag hij voor zijn toekomstige schulden aanspra-
e ijk zal zijn en zich voor het overige aan deze aansprakelijk-
te onttrekken; met andere woorden dan zien wij door de
ommanditaire Vennootschap inbreuk gemaakt op een ander be-
SinBel, eene toepassing van het zoo even vermelde, dat men

namelijk tegenover derden aansprakelijk is voor de gevolgen
der handelingen, die iemand in een betrekking verrigt heeft,
waann hij in ons voordeel werkzaam moest zijn, hetgeen het
Romeinsche regt aldus uitdrukt : //^quum est, sicuti commoda
sentimus ex actu institorum, ita etia^m obligari nos ex contracti-
bus ipsorum et conveniri.quot;

Het is voor ons onderzoek van gewigt, dat wij in de eerste
plaats nagaan, of de Romeinen zefve onder hunne instellingen
regtsgeldige handelingen kenden, waarbij van de medege-
deelde en door hen verkondigde beginselen werd afgeweken.

Mogten er hiervan, al waren het ook maar sporen, te vinden
zijn, dan zou het ons natuurlijk minder kunnen bevreemden,
indien wij ook in de Commanditaire Vennootschap werkelijk
zoodanig eene afwijking aantroffen, als wij er bij den eersten
blik in meenen te bespeuren.

Wanneer het beweren van oeelli i) gegrond is, dat de
Romeinen actiën in blanco gekend hebben, dat deze o. a. voor-
kwamen bij de Societates vectigalium en dat hierop de volgende
uitdrukking van cicebo 2) doelt: //Eripuerisne partes illo tem-
pore carissimas partim a Cœsare, partim a publicanis?quot; dan
voorzeker zou het geen twijfel lijden, of de houders van zoo-
danige partes zouden, als socii, inderdaad slechts beperkt aan-
sprakelijk hebben moeten zijn.

Ik houd het er echter voor, dat er van zoodanige actiën,
indien zij werkelijk bekend waren geweest, wel uitdrukkelijk
door de Romeinsche juristen melding zou zijn gemaakt. Wan-
neer deze het toch als een uitzondering op den algemeenen
regel vermelden, dat het bij de Societas vectigalium den heres
onder zekere omstandigheden vergund wordt, ut succédât so-
cietati,^) waarom zouden zij dan van een overdragt onder de
levenden, zoo die met het bedoelde gevolg geschieden kon,
geen gewag hebben gemaakt?

»

1) In eene oratio gedrukt vóór den Index lectionum in Academia Turicensi
(1835). — 2) Oratio in Vatinicm, Cap. XII. — 3) L. 59, 63 § 8. Dig.
XVII, 2. — 4) Zie L. 16 § 1. 1. 19 amp; 80. Dig. eod,

TT

met die van orelli zamenhangende meening werd
onlangs door roesler voorgedragen, i) Deze beweert, met
eroep op een edict van de Censores C. CLAumus pulcher
en TI. SEMPRONIUS GRACCHUS van het jaar 169 a. Chr. 2)
at de pachters of socii vectigalium onderscheiden werden in
eigenlijke socii en ajfines. De eersten waren, volgens hem,
^ eigenlijke bewindvoerders, die het beheer en de leiding
er zaken hadden, de laatsten daarentegen niet meer dan
eelgenooten voor hun ingelegd kapitaal, die hij gelijk stelt
®et //actionarissenquot; of „stille Gesellschafter y

Ik herhaal hier weder hetgeen ik zoo even zeide: de ro-
nieinsche juristen zouden gesproken hebben, wanneer zoo iets
inderdaad bestaan had. Wij nemen gaarne aan, dat die aß,nes
Zich niet met de leiding en het beheer bemoeiden en alleen
met geld m de Societates deel namen ; maar daaruit volgt nog
quot;iet, en het is ook volkomen onbewezen, dat zij, zoo ais
I^OESLER beweert, niet meer dan hun eenmaal verstrekten in-
®g konden verliezen. Van affines in den hier bedoelden zin
\'\'^oi\'dt nergens in het Corpus Juris gesproken,
gj ^^^ hebben er zoo even op gewezen, dat onze regtsbronnen
latnbsp;uitzondering op het algemeene beginsel toe-

^ ^^n, dat de heres van den socius vectigalium succédât socie-
gt; \'/verumtamenquot;, wordt er bijgevoegd, uomne emolumentum
\'^eietatis ad eum pertineat; simili modo et darnnum agnoscat,
li\'od contingit sive adhuc vivo socio vectigalis, sive postea.quot;

aar deze plaats zonder te onderscheiden van alle socii
\'^^\'^^\'\'igalium spreekt, zoo spreekt zij ook ten duidelijkste het
eweren tegen, als zouden deze socii of eenige hunner slechts
^Ji verlies hebben behoeven te lijden, dat tot het bedrag van
n mleg beperkt was. Door te zeggen, dat alle voordeelen
toek ^^^^^nbsp;socius, natuurlijk voor diens aandeel,

onien en door daarop dan te laten volgen „Simili modo

Zeitscr^-\'^^™^.^\'^quot; Handelsgesellschaften nach Rom. Eecht, in Goldschmidt\'s
^ Lnbsp;gesammte Handelsrecht IV S. 280. u. ff. — 2) Medegedeeld

i^iüs Histor. XLIII 16 (18.) - 3) L 63 § 8. Dig. eed.

damnum agnoscat,quot; wordt, meen ik, niets anders te kennen
gegeven, dan dat deze heres alle verliezen moet helpen dra-
gen, waartoe dan ook van zelf zijn auctor verpligt zal zijn
geweest. Roesler schijnt echter te meenen, dat het dam-
num agnoscere te verstaan is als of de erfgenamen van den
socius het zich moesten laten welgevallen, dat de door hun
auctor in de societas ingebragte gelden besteed werden om
de geledene verliezen te helpen dragen, maar dat de erfge-
namen dan ook verder tot niets meer verbonden waren. Dit
beweren heeft evenwel weinig waarde, daar het door niets ge-
staafd wordt. Integendeel, ik meen dat, wanneer men het
damnum agnoscere in de natuurlijke beteekenis dezer uitdruk-
king opvat, er op niets anders gedoeld wordt, dan op de
gewone op vennooten rustende verpligting, om namelijk voor
hun aandeel hun medevennooten schadeloos te stellen, voor al de
verliezen, die deze ter zake der Vennootschap geleden mog-
ten hebben. Van die verpligting wordt herhaaldelijk gewaagd
in den Paudekten-titel, ,/pro socioquot; i), terwijl men daarvoor
zelfs in L. 53 § 4 van dien titel juist dezelfde uitdrukking
damnum agnoscere gebezigd vindt.

Mr. lipman 3) tracht langs een geheel anderen weg het
bestaan eener beperkte aansprakelijkheid bij de Romeinen aan
te toonen; hij maakt daartoe gebruik van L 12. Dig. XVII, 2.
Doch ook dit argument komt mij onjuist voor, daar de be-
doelde plaats wel een beperking bevat ten aanzien van den
aard der schulden, welke in rekening gebragt moeten wor-
den, maar geenszins ten aanzien van haar bedrag.

Wij willen thans nog kortelijk stilstaan bij de overige in-
stellingen van het romeinsche handelsregt die met ons on-
derwerp in een meer of minder naauw verband staan.

Het eerst komen dan de societates in aanmerking, die tot
eenig handelsbedrijf werden aangegaan.

1) L 52 § 12, 13. L 27, 67 § 2 Dig. eod. — 2) Wetboek van Koophandel
vergel, met het Eom. en. Fransche regt. Amst. 1839. Noot op art. 40.

Deze werden in den regel naar geene andere beginselen
beoordeeld, dan die van de burgerlijke societas.

In het algemeen was de eene socius voor de handelingen
van den anderen in het geheel niet verbonden. De societas
was tegenover derden een inter alios actum. Alleen hij, die
beloofde, werd schuldenaar, gelijk hij, die stipuleerde, schuld-
eischer en alleen de socius, die de handeling afsloot, kon door
derden aangesproken worden, al ware de handeling ook ten
behoeve van de societas verrigt i). Had echter een der socii
Uitdrukkelijk als gemagtigde of wel als insiitof van de ove-
rige gehandeld, dan golden de gewone regelen, volgens welke
bij mandaat of praepositio insiitoria de mandantes of praepo-
nentes jegens derden verbonden waren. Bovendien was de
eene socius door de handelingen van den anderen ook dan
verbonden, wanneer er eene versio in communem arcam had
plaats gehad Hadden eindelijk alle socii zich tegelijk
verbonden, dan waren zij, al naar de omstandigheden, het-
zij correi dehendi, hetzij dehitores pro rata of pro parte
virili 4).

Op deze in breede trekken geschetste beginselen bestonden
echter twee uitzonderingen.

Wanneer verscheidene slavenhandelaars voor gezamentlijke
rekening een met gebreken behebten slaaf verkocht had-
lt;Ien dan gaf het edictum aedilitium onder zekere omstan-
«iigheden een actie tegen ieder hunner in solidum, opdat de
kooper niet genoodzaakt zou zijn ze allen aan te spreken.
Ergernis over de schandelijke wijze, waarop die menschen
winst zochten te behalen, wordt als reden dezer uitzondering

opgegeven

Een tweede uitzondering betreft het bankierswezen te Rome,
dat zich in handen der argentarii, der geldwisselaars, bevond.
G-ewoonlijk waren het twee of meer dezer argentarii, die ge-
zamentlijk één bank hielden.

1) L. 82 Dig. XVII, 2. — 2) Eodem. — 3) L. 11 § 1 Dig. XLV, 2. —
9. Cod. IV, 2. — 4) Vangerow III. p. 453. — 5) L. 44 § 1 Dig. XXI, 1.

In dit geval was het én om het groote gewigt hunner
betrekking, én tot zekerheid der overige burgers wenschelijk,
dat de actie tegen hen zoo gemakkelijk mogelijk gemaakt
werd. Daarom had de gewoonte allengs den regel ingevoerd,
dat men, in afwijking van de gemeene regtsbeginselen, van
den eenen argentarius datgene vorderen kon, waartoe zich
zijn socius verbonden had

Wij zien hier dus twee gevallen, waarin de handel in
plaats van beperking, uitbreiding der aansprakelijkheid van de
socii noodig achtte.

Tot zoover de societates. Alvorens nu tot de overige in-
stellingen van het romeinsche handelsregt over te gaan, meen
ik er met een woord aan te mogen herinneren, dat de oor-
logzuchtige Romein een sterken afkeer had van het vre-
delievende handelsverkeer. Van oudsher stelde hij er meer
prijs op door rooven en plunderen de kostbare schatten van
andere natiën deelachtig te worden, dan die tegen de voort-
brengselen van eigen arbeid en vlijt in te ruilen ,/maxime
enim suum esse credebant quod ex hostibus cepissentquot;

Zelfs nog in den keizertijd was het aan personen, die tot
de hoogere standen behoorden, en vooral aan de senatoren
geheel verboden handel te drijven 3), gelijk zulks ook nog
in onze tegenwoordige maatschappij, hoewel niet bepaald ver-
boden , toch voor sommige standen niet passend wordt geoor-
deeld.

De vermogenden, die op de een of andere wijze hun kapitaal
vruchtdragend wilden maken, en zich daartoe alzoo niet kon-
den bedienen van den handel, deden het nu hetzij door ver-
pachtingen, hetzij door terleengeving op interessen.

Wel werden er met betrekking tot deze laatste geldbeleg-
ging in verloop van tijd verscheidene wetten tot stand gebragt,
die óf grenzen stelden aan het bedrag der renten óf zelfs ge-

1) Auctor ad Herennium II, 13. — satignt, Obligationen-recht I. S. 151,
u. ff. — 2) Gajus IV, § le. — 3) Livius XXI, 63. — L. 46 § 2 Dig
XLVIII, 14. — C. 3, God. IV, 63.

tieel Verboden er eenige te bedingen; maar, zoo als altijd, vv^ist
diergelijke onredelijke en onnatuurlijke bepalingen op
® een of andere wijze te ontduiken. Feitelijk was het rente-
i^ag dan ook altijd vrij hoog en zelfs de rentestandaard
JUSTiNiANüS vastgesteld i) zal wel niet te laag zijn ge-
quot;^eest om het ter leen geven van kapitalen op interessen tegen
gaan Daarbij houde men nog in het oog, dat ook van het
/oenws nauticum betrekkelijk nog al dikwerf gebruik werd ge-
maakt en dat de usurae daarbij tot op den tijd van jüStiniaïsTUS
al niet, gelijk door sommigen wordt beweerd, geheel on-
begrensd dan toch in elk geval ruim genoeg waren

Cgt;nder al deze omstandigheden is het wel niet te verwon-
deren dat de handel der Romeinen geen groote uitbreiding

erlangde.

Geheel daaraan ontbreken kon het natuurlijkerwijze ook
alweder niet en, waar handel is, heeft men ook instellingen
handelsregt. Bij de Romeinen bepaalden deze zich uit
n aard der zaak tot weinige.
^ Tot die, welke behalve de reeds genoemde voor ons on-
^ Werp van eenig belang zouden geacht kunnen worden, be-
^ren ook nog de praepositio exercitoria en institoria. Beide
^ ynen veelvuldig te zijn voorgekomen. Zij, die den institor
\'^«S\'Wier navis hadden aangesteld, om het even of deze een
Was of niet, waren voor het geheel verbonden voor alle
eJmgen, door dezen in hunne betrekking, hetzij in eigen
hetzij in dien der praeponentes verrigt mits die
eUngen binnen het bestek der lex praepositionis gebleven
tot^^\'^ I^it laatste was dus een beperking met betrekking
^^ d,en aard, maar geenszins met betrekking tot het bedrag
schulden, waarvoor men aansprakelijk was. De aanspra-
^^^ i eid voor het geheel werd door den romeinschen Praetor
Ver ^nbsp;mate van billijkheid beschouwd, omdat de

\'■^gte handelingen het gevolg waren van den wil van den

1nbsp;§ 1- Cod. IV, 32. — 2) C. 1. c. uit. God. IV, 33. — 3) Dig. XIV,

• — 4) L. 1 § 12 Dig. XIV, 1. L. 11 § 3, 5. Dig. XIV, 3.

praeponens en daar deze er de voordeelen van genoot, moest
hij er ook de nadeelen van dragen.

De laatste instelling, waarvan ik melding wensch te maken,
staat in verband met de slavernij en in het bijzonder met het
peculium.

Het peculium was oorspronkelijk niets anders, dan een gift
van den dominus aan zijn slaaf, om dezen in staat te stellen
in het vervolg zelf voor zijn onderhoud te zorgen. Hij be-
stuurde het peculium als een quasi patrimonium en kon dan
met deïden, ook met zijn eigen heer of met de slaven van
anderen, zoo dikwijls hij wilde, regtshandelingen aangaan. Noch
hij zelf evenwel, noch zijn meester waren door die handelin-
gen jure verbonden, maar zijn obligatio was slechts naturalis.

Toen zich echter later de behoefte deed gevoelen om de
regten van derden, die met den slaaf gehandeld hadden, beter
te verzekeren, verleende de Praetor de actio de peculio te-
gen den dominus, die zich niet verder dan het peculium uit-
strekte i.) De domirius zelf kon, zoo hij eene vordering tegen
den slaaf had, het hem toekomende vooraf van het peculium
aftrekken.

Het peculium wordt alzoo door de Romeinsche juristen
teregt omschreven als volgt: //Peculium est quod servus
domini permissu separatim a dominicis rationibus habet, de-
ducto inde si quid domino debeturquot; 2).

De slaaf gebruikte het pecidium dikwijls om er handel
mede te drijven, in welk geval het den naam van merx pe-
culiaris ontving; zijn crediteuren hadden dan ook slechts ver-
haal voor zooverre de merx strekte: //merci magis quam ipsi
credideruntquot; ®); maar de dominus moest het zoo even ver-
melde beneficium deductionis missen en stond gelijk met iederen
anderen extraneus creditor; hij moest tributim met de overige
schuldeischers concurreren. Hij was daarbij gehouden de
taak van vereffenaar op zich te nemen en aan de crediteuren

1) L. 32 pr. 1. 19 § 1. Dig. XV, 1. — 2) L. 5 § 4. Dig. eod. — 3) L. 5
§ 15. Dig. XIV, 4.

ImQ góed komende uit te keeren, tot welk een en
\'^\'ier hij actione tributoria gedwongen kon worden i).
^ oor Abelen wordt dit alles voorgesteld alsof de Romeinen dit
hadden uitgedacht, om onder beperkte aansprakelijk-
^ ^ raet een daarvoor afgezonderd kapitaal aan den handel
® te nemen. Mijns inziens was dit echter meer het prak-
^ ^ ^ gevolg van het beginsel, dan wel de oorzaak, waarom
^n het leven was geroepen.

®n bedenke wel dat de meester van den slaaf in het hier

^orgestelde geval, daarom in zijn eigen goederen niet aan-

P^akelijk was voor de handelingen door den slaaf verrigt,

^nidat men vooronderstelde, dat deze wel met medeweten,m.Siax

^ op uitdrukkelijken last of met den ivil van zijnen mees-

^^ handelde; „sciente domino negotiabaturquot;. Zoodra er van

®n kant van den meester iets meer dan een medeweten bestond

zoodra het bleek, dat het handeldrijven een gevolg was

\'^n diens wil, werd aan de crediteuren de institoria toe-
gestaan

^ slaven maakten voorts niet alleen door hunne overeen-
msten, maar ook door hunne misdrijven hunne meesters te-
ftSnover derden aansprakelijk, om de schade te vergoeden aan
®ze laatsten toegebragt. In dit geval echter was de aan-
^P^akelijkheid der meesters beperkt. Zij konden den slaaf,
het nadeel had toegebragt, noxae dare, d. w. z. aan den
ietnbsp;schade geleden had, oveideveren, zonder tot

datnbsp;gehouden te zijn; want men achtte het onbillijk,

üet misdrijf der slaven aan de meesters meer verlies zou
®^kkeneu, dan hun lijf waarde voor hen had 3).
aannbsp;eigenaar van tam gedierte, wanneer dit

diernbsp;schade had berokkend, zich door afstand van het

^^^an alle verdere aansprakelijkheid bevrijden 4).
nieinbsp;hiermede genoeg gezegd te hebben van de ro-

^schregtelijke instellingen, waaruit men uit de eene meer,

P®quot;- I^jg- eod, — 2) Conf. öajüs, IV, § 71 amp; 72.— § 2 amp; 3. Inst.

Gajüs IV § 75. — Pr. § 1, 2 amp; 3 Inst. IV, 8. — 4) Pr. Inst. IV, 9.

uit de andere minder gevolgtrekkingen zou kunnen maken
voor het onderwerp, dat wij ons ter behandeling gekozen
hebben. Uit het gezegde blijkt genoegzaam dat, voor zoover
het regtmatige handelingen en overeenkomsten betreft, er in
het romeinsche regt geen instelling bekend was, waarbij ie-
mand zijn aansprakelijkheid voor zijn toekomstige schulden en
verbindtenissen tot een zeker en bepaald bedrag kon beper-
ken, zonder verder in zijn overig vermogen nadeel te lijden.
Zelfs het beneficium inventarii door justinianus aan den erf-
genaam toegestaan, die, daarvan gebruik makende, voor de
schulden ten laste des boedels slechts tot het beloop van de-
zen verbonden was maakt geen inbreuk op hetgeen door mij
beweerd wordt. De afscheiding der beide boedels van den
erflater en van den erfgenaam, die er ten gevolge van het
beneficium plaats heeft, brengt alleen te weeg dat de schulden,
die op den boedel van den overledene rusten, niet als de
schulden van den erfgenaam beschouwd worden, zoo als het
geval zou zijn geweest, wanneer deze zuiver aanvaard had.—
Men is derhalve verbonden of men is het niet. Wanneer men
verbonden is, moet men naar het romeinsch regt ook voldoen,
zoolang men iets bezit. Zelfs wat de zoo even beschrevene
instelling van het peculium en de merx peculiaris betreft, moet
wel in het oog gehouden worden, dat het hier geen schulden
van den dominus zijn, die gekweten moeten worden, en dat
de actie der schuldeischers slechts strekt, om dezen tot veref-
fening te noodzaken en hun zoodoende betaling te doen er-
langen uit een boedel, die geheel op zich zelf staat en met
dien van den dominus hoegenaamd niets gemeen heeft. Daar
deze laatste echter bij slot van rekening toch het verlies moest
lijden, mag men zich de uitdrukking van ,/beperkte aanspra-
kelijkheidquot; wel veroorloven, wanneer men daarmede namelijk
alleen wil te kennen geven, dat de dominus slechts een be-
perkt verlies kon lijden.

1) § 6 Inst. II, 19. - C. 22. Cod. VI, 30.

Sij het onderzoek naar den oorsprong eener instelling kan
•ie naam ons veelal den weg aanwijzen. Dit is ook hier het
geval. De benaming //commanditaire vennootschapquot; of //ven-
nootschap en commandite,quot; die men bij ons van het fransche
société en commandite \\\\QQÏt overgenomen, blijkt ten duidelijk-
ste met het latijnsche woord commendare in verband te staan.
Dit woord heeft de beteekenis van iemand iets toevertrouwen,
eene zaak onder iemands berusting stellen. In dien zin zien
Wij het door de klassieke romeinsche schrijvers voor deponere
gebezigd i). In denzelfden zin vinden wij het woord in onze
romeinsche regtsbronnen terug: ,/Commendare nihil aliud est
lt;luam deponere\'\'

In de middeleeuwen werd het woord commendare algemeen
gebruikt van handelingen, waarbij men een ander iets toever-
trouwde s). Van het werkwoord leidde men vervolgens het
substantivum ,/Commendaquot; af. In de eerste plaats noemde men
zoo de goederen, die aan een ander werden toevertrouwd.
2oo heetten b. v. de beneficia of feuda door den Leenheer aan
zijn Vasal gegeven; zoo ook de kerkelijke of klooster-goede-
ren door den hoogeren geestelijke aan den minderen toever-
trouwd 4).

Ten tweede bezigde men het woord commenda ook om de
handeling of het contract zelf aan te duiden. Zoo kent men
in den landbouw een contract, 5aï7 a cAepteZ genaamd, hetgeen
hoofdzakelijk daarin bestaat, dat men een troep vee onder
iemands hoede stelt, opdat deze daarvoor zorg zal dragen,
tegen uitkeering van een deel van datgene, wat bet vee op-
levert. Dit contract, waarvan de sporen reeds in het romein-
sche regt zijn aan te wijzen komt in de middeleeuwen in
rankrijk voor onder den naam van commande de bestiaux.
n Italië noemde men het accomandita de bestiame Daar

^ 1) Zie o. a. cicbeo de Leg. II, 16. — 2) L. 186 Dig, L. 16. 1. 24 Dig. XVI.

• — 3) DircANGE, Glossarium mediae et inflmae latinitatis. commendare. —
4) Eod. _ 5) L. 25 § 6. Dig. XIX, 2. 1. 13 § 1 Dig. XIX, 3. 1. 52 § 2,
ig- XVII, 2. — 6) DcfCANGE Gloss. V»^ Sodda.

a*

dit contract met onze Commanditaire Vennootschap wel eenige
uiterlijke overeenkomst heeft en er, althans wat den naam be-
treft, meê overeenstemt, meent teoplong i), dat de laatste
aan het eerste haar ontstaan verschuldigd zou zijn. Dit is
evenwel onjuist. De Commanditaire Vennootschap is uit een
ander commenda-contract afgeleid, dat niets met de commande
de bestiaux te maken heeft. Er bestonden namelijk, zooals
wij reeds zeiden, nog meer commen Ja-contracten ; ook de han-
del kende er zoodanige en het ligt dus meer voor de hand,
dat de Commanditaire Vennootschap zich uit een van deze
laatste ontwikkeld heeft. Wij willen daarom de contracten,
die wij hier op het oog hebben, kortelijk beschouwen, om
zoodoende op het ware spoor van den oorsprong der Comman-
ditaire Vennootschap te komen.

Van vrij algemeene bekendheid is het commenda-QoxitxsiCt
dat in de middeleeuwen nevens de colonna 3) en de implici-
ta 3) in de koopsteden der Middellandsche Zee gebruikelijk
was. Dit comTOCTJa-contract bestond daarin, dat men aan
een schipper of zeeman of aan een ander geld of goederen
toevertrouwde, om voor het geld goederen te koopen en
die later weder te verkoopen, of om de toevertrouwde goe-
deren te gelde te maken en uit de opbrengst daarvan nieuwe
goederen aan te koopen. De winst, hierop behaald, werd
vervolgens tusschen hem, die het mandaat gegeven en hem,
die het uitgevoerd had, gedeeld. Aan dit commenda-con-
tract nu wordt algemeen de oorsprong der Commanditaire

1) Du contrât de société. Bruxelles, 1843, bl, 17 en 18 en nquot;. 378, bl. 151.—
2) Men zie over dit contract een voorlezing van wijlen den Hoogl. holtiüS
over de Tabula Amalfitana, gehouden bij de derde klasse van het Kon. Instituut
op den 22 Jan. 1849 en te vinden in zijn Gesch. en Kegtsk. Verh. Utr. 1851
bl. 273 en vv. — 3) Zie hierover het Stat. Genuense L. IV, Cap. XII. —

^ ennootschap toegeschreven i). De juistheid van dit vermoe-

^ n moet echter onderzocht worden. Het zal dus noodig zijn

contract uit de bronnen zelve nader te leeren kennen.

bronnen zijn de oudste ons bekende statuten der koop-

en aan de Middellandsche Zee, met name dat van Trani

^et constitutum usus van Pisa van het jaar

)} de Tabula Amalfitana 4); een statuut van Sassari

liet jaar 1316 s); en het statuut van Genua van 1588 6).

__ wat de Italiaansche betreft. Voor Frankrijk vermelden

d h ^^^^^^ assises et des usages du royaume de Jerusalem,

« Court des Bourgeois, gemeenlijk les assises des Bourgeois

geödamd. Dit werk bevat de gebruiken en wetten door de

huquot;^*quot; ^^quot;i^\'^aarders onder Godfried van bouillon uit

land naar het Heilige land overgebragt 7); de bepalingen

omtrent de commenda daarin voorkomende zijn waarschijnlijk

er omstig uit Marseille en Montpellier. De statuten dezer

® die natuurlijk ook bronnen voor ons zijn, dagteeke-

^en wel, wat de eerste stad betreft, van 1255 en wat de andere

^««^reft, ook van de XHIde eeuw 9), doch de bepalingen in beide

quot;^^ivat schijnen grootendeels herhalingen en bevestigingen te

van reeds vroeger bestaan hebbende gebruiken en instel-
lingen 10).

^ Nog moeten wij melding maken van eenige privilegiën en
^^^ ^^ spaansche stad Barcelona van 1269 af tot
) 5 uit welke stad naar de meening van pardessus

J\'^\'sch^e\'^quot;\'^^\'^\'nbsp;commercial Paris. 1833. pag. 36 et suiv, —

»00180^\'nbsp;Kecht. Breslau 1856, § 605. — van hall, De ven-

set vaTnbsp;geldschieting in Prankrijk en Nederland, en de Fransche

t»].nbsp;^^nbsp;voor Regtsg. en Wetg. Amst. 1856

124\'nbsp;—nbsp;De maatschap of vennootschap. Amst. 1863,

I y ~ Holtius, Voorlezingen over Handels- en Zeeregt, Utrecht
Pag. 217 ^^^nbsp;~ ^^ Pardessus, Collection des lois maritimes T. V.

gesch en^v\'quot;quot;quot;\' \'\'\'\' ^^^ ~ ^^nbsp;~ holtius.

6) ld Tnbsp;P^g-nbsp;— PaRd. o. 1. T. V. pag. 282. —

T. IV ■nbsp;~ W. T. 1. pag. 261, 276 en 280. — 8) ld

T. Vnbsp;~ ^^ P^g- 255, not. 2. — 10) Id. pag. 238. — 11) ld-

• P\'^g- 347 et suiv. - 12) ld. T. II. pag. 1 et sulv.

ook het Consulaat der Zee afkomstig is en aldaar in de XlVde
eeuw zou vervaardigd zijn.

Het consulaat, dat in de Middellandsche Zee als het meer
algemeen pldend zeeregt erkend werd, handelt in het breede
van het hier bedoelde Gommenda-couixa.ct.

Volgens al deze bronnen dan bestaat het contract in de
handeling, die wij hierboven beschreven hebben. Wij heb-
beft er alleen bij te voegen dat niet alleen geld of koopwaren
maar ook wel een schip het voorwerp van een commenda-con- \'
tract uitmaakte. Het schip werd dan aan een ander toever-
trouwd om het te voeren, en hij, die zich daarmede belastte,
genoot een deel der winsten, die daarmede behaald werden.
Zij die met de volvoering der onderneming belast waren
{ii qui de accomendis exequendis curam hahent), heetten accomen-
datarii; hij, die haar opdroeg {qui ordinat), accomendator of
accomendans i).

Wij ontdekken in al de bepalingen, die wij hier omtrent
de commenda aantreffen, eene volkomene overeenkomst van dit
contract, voor zooverre het geld en koopwaren tot voorwerp
heeft, met ons tegenwoordig commissie-contract. Er bestaat
alleen in zoover verschil, dat bij dit laatste de commissionair
niet, zoo als de accomendatarius, een deel der winsten ont-
vangt, maar, om hem toch bij den goeden uitslag der hande-
ling belang te doen hebben, een vaste provisie van percenten
geniet, even als dit bij de zoo even vermelde implicita plaats
vond 2). Het komt mij daarom met Mr. holtiüs s) waar-
schijnlijk voor, dat de commenda in de XVIde eeuw, bij het
tot stand komen van een geregeld postwezen, plaats heeft
gemaakt voor onzen tegenwoordigen commissiehandel.

Het is voor ons vooral van gewigt den regtskundigen aard van
denbsp;te leeren kennen. Het statutum Genuense^) geeft

er de volgende definitie van: ,/Declaramus accomendam intel-
ligi de pecuniis mittendis pro emtione mercium et de mercibus

1) Stat. Genuense L. IV. cap. XII. Pard. o. 1. T. IV. pag, 529.-2) Eod. —
3) O. 1. bl. 295. — 4) Pakd. Eod.

mittendis ad hoc, ut vendantur et processus implicetur in
aliis mercibus, vel non implicetur; in quibus ille qui de-

fert vel de iis habet administrationem paeticeps est.......

..................... dum tarnen in praedictis accomendis

\'^ocietas aliqua, seu ratio, imposita non fueritP

Hieruit kan het wezen van de accomenda met zeer veel
juistheid gekend worden. Niettegenstaande de winstverdeeling,
•iie er tusschen den accomendans en den accomendatarius plaats
heeft, bestaat er geene societas. Waarom niet? Holtius i) meent,
dat hier wel eene societas bestaat, maar dat men de hande-
ling niet zoo noemde, omdat er geen blijvende betrekking en
geen firma aanwezig waren. Dit komt mij niet juist voor. Men
noemde de handeling geen societas, omdat zij er ook geene
Was. Wel kon het zijn dat een contract, waarbij zoo als hier
\'^e een zijn geld of goed, de andere zijn arbeid en vlijt in-
hragt, om de daaruit ontstaande winsten te deelen, eene so-
lt;^\'gt;\'etas was, maar .dan was het ook geen accomenda. Dit willen
de aangehaalde woorden van het statuut zeggen. Was de
handeling wel een accomenda dan was zij geen societas, en de
Vraag blijft dus: waarom niet? Het antwoord ligt echter
Voor de hand. De animus contrahendae societatis ontbreekt
hier 2). De gelden, zegt het statuut ten duidelijkste, worden
gegeven met de bedoeling om er goederen voor aan te koopen,
en de goederen worden gegeven om ze te verkoopen, en het
deel der winsten, dat men aan den accomendatarius toestond,
eene belooning voor diens moeite, zoodat de geheele han-
deling een lastgeving is, waaraan een zekere belooning ver-
honden wordt, un mandat salarié, even als nog tegenwoor-
de opdragt aan een commissionair. Met dezen laatsten
staat dan ook de accomendatarius volkomen gelijk, en even-

_ 1) Voorl. Hand. en Zeeregt 1. 1. — 2) L. 44. Dig. XVII, 2. — Simargaritam
^\'endendam dedero, ut, si ea decern vendidisses, redderes mihi decern, si
^ \'s, quod excedit, tn haberes, niihi videtur, si animo contrahendae socie-
ld actum sit, pro socio esse actionem, si minus, praescriptis verbis. Het
^anwezig zijn van eene societas wordt hier, bij eene soortgelijke handeling als
\'commenda, afhankelijk gesteld van de bedoeling der partijen.

Zo-
zeer, ofschoon het hier slechts een enkele onderneming geldt,
met den commis intéressé onzer dagen.

Het hier beschrevene contract was dus een lastgeving. Om
nu de volvoering van den last voor den lasthebber mogelijk
te maken, moest de lastgever hem de gelden of goederen
toevertrouwen en, daar dit de hoofdzaak was, ontleende het
contract hieraan zijn naam van accomenda. Hij nu, die den
last op zich nam, de accomendatariiis, erlangde tot belooning
een deel der winsten: ,/Particeps est,quot; zegt het statuut.

Hoe kan nu uit dit contract, waarvan de aard thans ge-
noegzaam bekend is, de tegenwoordige commanditaire ven-
nootschap zijn ontstaan? Ik heb dit te vergeefs onderzocht
en bevonden, dat de gewone meening zich wel gemakkelijk
laat uitspreken, maar niet zoo gemakkelijk regtvaardigen;
want wij moeten wel in het oog houden, dat het karakteris-
tieke der commanditaire vennootschap hierin bestaat, dat den
commanditair onbegrensde winsten uit een bedrijf toebedeeld
worden, zonder dat hij gevaar loopt iets meer te verliezen
dan het kapitaal, dat hij voor dit bedrijf bestemd heeft. Deze
eigenschap zou dus hare natuurlijke verklaring moeten vin-
den in den aard van het commenda-coutrsLCt, dat wij hier be-
schreven hebben. Teregt wordt dit dan ook gevoeld door de
schrijvers, die de hier beschrevene commenda voor den oor-
sprong der commanditaire vennootschap houden. PrÉmery i)
onder anderen stelt ons het commenda-contmct zoo voor, dat
de Commanditaire Vennootschap er gereedelijk mede in ver-
band zou kunnen worden gebragt, zoo zijne voorstelling maar
juist was. Hij beweert namelijk, dat het ten allen tijde er-
kend en buiten twijfel was, dat de accomendans nooit tot iets
meer verbonden kon zijn, dan tot hetgeen hij aan den acco-
mendatarius had toevertrouwd, en dat wel niettegenstaande er
gemeenschap van belang en winsten bestond. Dit beweren is
echter geheel en al uit de lucht gegrepen. FrÉmery staaft
zijne verzekering dan ook door geene enkele bewijsplaats, en

1) L. 1.

bij het nasporen der bronnen, heb ik ook niets gevonden,
dat haar direct of indirect bevestigt. Integendeel, de bronnen
leeren ons juist het omgekeerde van hetgeen frÉmery be-
weert.

Zoo wordt er in het Consulaat i) van een commenda ge-
handeld, waarbij aan den accomendatarius wel geen geld of
koopwaren, maar een schip is toevertrouwd. Natuurlijk kan
de aard van het toevertrouwde voorwerp geen verschil in de
mate van aansprakelijkheid van den accomendans te weeg
brengen. Wanneer deze in het algemeen, volgens den aard
quot;Van het commenda-c,ontva.Q.t, nooit gevaar liep meer te verlie-
zen, dan de waarde van het voorwerp, door hem aan den ac-
(iomendatarius toevertrouwd, dan moest dit beginsel ook hier
gelden. En toch zien wij hier uitdrukkelijk bepaald, dat de
accomendans voor het geheel aansprakelijk is voor de ver-
bindtenissen, die de accomendatarius ter zake van het schip
heeft aangegaan. Het beweren van feÉmery wordt hiermede,
naar het mij voorkomt, voldoende gelogenstraft Maar ik
durf nog verder gaan: er bestaat mijns inziens in het geheel
geen grond om aan te nemen, dat de commanditaire ven-
nootschap haren oorsprong aan het commmrfa-contract ver-
schuldigd is. De naam, dien beide contracten dragen, moge
tot deze meening eenige aanleiding geven; uitwendig mogen
zij in vele opzigten met elkander overeenstemmen; bij beide
nioge door de eene partij een kapitaal aan de andere wor-
den toevertrouwd en de winsten onderling gedeeld worden;
dit alles is niet genoeg, om de meening te wettigen, dat het
eene contract uit het andere ontstaan is. Die meening be-
ï\'nst, naar het mij voorkomt, op geen redelijken grond. De
commanditaire vennootschap is, naar mijn oordeel, een geheel
oorspronkelijk contract, waaraan men in de middeleeuwen al-

1) Pard. O. 1. T. II. pag. 337. — 2) Het is een geheel op zich zelf staande
vraag, of het consulaat aan den accomendans het regt toestond, om voor de be-
doelde verbindtenissen het schip te abandonneren. Ik betwijfel ook dit. Zie
tet Consulaat Cap. CXCIV Pard. 1. 1. pag. 225.

leen daarom den naam van commenda gegeven heeft, omdat
ook daarbij de eene partij een kapitaal aan de andere toever-
trouwt. De geschiedenis van het contract, waartoe ik thans
overga, bevestigt die meening in alle opzigten.

Het is bekend, dat Italië in de middeleeuwen een levendi-
gen handel had. Hoe meer deze zich uitbreidde, hoe meer
kapitalen hij vorderde. Zij, in wier handen zich de kapitalen
bevonden, behoorden meestal tot den aanzienlijken stand en
men meende daaraan te kort te doen, door zich met den han-
del in te laten. Dit denkbeeld verhinderde den kapitaalbe-
zitter zich als gewoon vennoot aan den koopman te verbin-
den en dien langs dezen weg de noodige fondsen te verschaf-
fen, Aan den anderen kant wilde natuurlijk de kapitalist
winsten van zijn geld hebben; renteloos kon hij het toch niet
laten liggen. Zou hij het uitleenen op interessen? Ook dit
kon hij niet; want kerkelijke en wereldlijke wetten gingen
het nemen van interessen met alle kracht te keer. Aanvan-
kelijk ontdook men die door zich voorwaardelijke en on-
zekere winsten in plaats van onvoorwaardelijk verschuldigde
en vast bepaalde interessen te bedingen. Doch ook dit werd,
als mutuum palliatum (bemantelde terleengeving), verboden;
het beding //ut sors salva sitquot; en het erlangen van winsten
nog bovendien was ongeoorloofd, al waren die winsten ook
slechts voorwaardelijk bedongen; //quia aliquid praeter capi-
tale promittitur etiamsi sub conditione promittitur.quot;

Het moest onder zulke omstandigheden hoogst welkom voor
den kapitalist zijn een middel te bezitten, waardoor hij zijn
kapitaal niet renteloos behoefde te laten liggen, zonder aan
den anderen kant inbreuk te maken op de verbodsbepalin-
gen van het kanonieke regt. Zie hier het middel, dat men
daartoe uitdacht.

De gevaren, waarmede de handel van dien tijd te kam-
pen had, waren veel grooter dan thans; de winsten eener

welgeslaagde onderneming dientengevolge zeer aanzienlijk.
Daarbij had de handel behoefte aan kapitalen. Die ze bezat
kon dus geen betere gelegenheid vinden, om ze met winst te
plaatsen, dan door ze aan een koopman toe te vertrouwen,
die hem, onder de gegevene omstandigheden, daar gaarne groo-
tere voordeelen voor toekende, dan de kapitalist elders kon
behalen. Maar hoe nu te ontkomen aan de beperkende be-
palingen van het kanonieke regt? Men vond er dit op. De
kapitalist stond den koopman ten behoeve van diens onder-
neming tijdelijk eene zekere som gelds af onder bepaling,
dat hem die niet zou behoeven te worden teruggegeven, wan-
neer de onderneming mislukte //suscepit in se periculum pe-
cuniae.quot; Liep de onderneming daarentegen goed af, dan moes-
ten de gelden worden teruggegeven en bovendien moest dan
de koopman aan den geldschieter een deel der winsten uit-
keeren, die de onderneming had opgeleverd. Zoodoende wer-
den langs een anderen weg dezelfde voordeelen behaald, die
de kapitalist zich bij eene terleengeving van gelden op interes-
sen voorstelt en bleven aan den anderen kant de bepalingen
van het kanonieke regt ongeschonden. Ik wil trachten dit nog
duidelijker te maken.

De kapitalist berekent bij het uitzetten van zijn kapitaal
ket gevaar, dat hij loopt, om het niet of niet geheel terug
te krijgen: al naar mate dit gevaar grooter of minder groot
is, berekent hij meer of minder interessen. Iemand, aan
Wien men op de gewone wijze geld leent en van wien men
grond heeft te vreezen, dat hij met de terugbetaling in ge-
breke zal blijven, zal dus meer interessen moeten betalen, dan
een ander, voor wien men in dit opzigt minder vrees heeft te
koesteren. Het bedingen van hoogere interessen is slechts
een denkbeeldige vergoeding voor het gevaar, dat men door
ket uitleenen van zijn kapitaal loopt; want evenmin als men
Vooruit kan weten of iemand het kapitaal, dat men hem leent,
zal kunnen teruggeven, evenmin kan men ook weten, of hij de
kedongene interessen zal kunnen betalen. Deze vergoeding

is dus niets meer, dan een kans; er bestaat gevaar, dat men
zijn kapitaal in bet geheel niet of niet het volle bedrag daar-
van terugbetaald krijgt; maar daartegenover staat de kans, dat
men ook veel meer terug krijgt, wanneer men wel betaald
wordt. Dit denkbeeld maakt den grondslag uit van de ter-
leengeving op interessen.

Van hetzelfde denkbeeld gaat de kapitalist uit, die aan den
koopman voor diens ondernemingen onder de hierboven be-
schrevene voorwaarden eene zekere geldsom verstrekt. De
kapitalist geeft dan aan de handelsonderneming crediet. Het
kan zijn, en het gevaar is zelfs groot, dat hij zijn kapitaal
uit deze onderneming niet terug zal zien; gelukt de onderne-
ming, dan heeft hij daarentegen de kans, om ook des te hoo-
gere winsten boven en behalve zijn kapitaal te ontvangen.
Ik meen derhalve met grond te mogen aannemen, dat het
hier bedoelde contract bestemd was, om de plaats te vervullen
van de verbodene terleen geving op interessen. Het ontbrak
dan ook niet aan schrijvers, die het nieuwe contract als be-
mantelden woeker bestreden. Dit doet onder anderen straccha
van Ancona, die omstreeks het midden der 16\'^® eeuw schreef i),
in de inleiding tot zijn Tractatus de Assecurationihus

Op een andere plaats beschouwt straccha het contract
daarentegen als geoorloofd en alleen dan verboden, wanneer
de geldschieter daarbij het beding gemaakt heeft, //ut sors
sibi semper salva sit.quot;

Om alle zulke twijfelingen omtrent de geldigheid van het
contract weg te nemen, heeft paus sixtüs V het bij eene
constitutie van het jaar 1586 uitdrukkelijk geldig verklaard.

Aanvankelijk schijnt het contract geen bijzonderen naam
gehad te hebben: althans in al de bronnen, die ik tot dus-
ver vermeld heb, vind ik het niet bij name aangeduid, maar
alleen omschreven. Toch kreeg het later een eigen naam:
wij zullen zoo aanstonds zien welken.

1) Zie voorrede van zijn Tract, de Sponsionihus. — 2) 41.— 3) De con-
tractibus mercatorum N». 7 en 8. — 4) In haar geheel te vinden bij scaccia,
Tract, de commercüs et cambiis, Coloniis 1738 pag. 494.

Het eigenlijk karakter der gelieele handeling bestond, zoo
^Is ons gebleken is, nit het aan een ander toevertrouwen van
een kapitaal, uit een depositum bij een koopman.

Daar men nu in de middeleeuwen het toevertrouwen van
geld of goed steeds met de algemeene benaming van commen-
\'^are bestempelde, kan het ons niet verwonderen, dat men
dit woord ook op ons contract begon toe te passen. Dat men
het werkelijk deed, blijkt ons in de eerste plaats uit de regts-
bronnen van Genua.

De beslissingen der Regtbank van die stad, bekend onder
\'ien naam van Decisiones Rotae Genuae, behandelen herhaal-
delijk gevallen, die op het hier bedoelde contract betrekking
liebben. Het contract wordt daarbij doorgaans met geenen
bepaalden naam aangeduid. Eene der Decisiones i) evenwel be-
stempelt hem, die het kapitaal verstrekt heeft, met den naam
van particeps commendans, waarnevens dan nog de bijvoegin-
gen committens, deponens vel mutuans als synonyma voorkomen.

die bijvoegingen worden vervolgens weggelaten en de
geldschieter eenvoudig pakticeps genoemd, ,/prout commu-
NITer appellatur/^ zooals hij gemeenlijk genoemd wordt
Van waar die benaming? Het antwoord ligt voor de hand.

De italiaansche regtsgeleerdheid nam een verschil aan tus-
schen een socius en een particeps, hoewel beide in de win-
sten deelden. Maar in andere opzigten verschilden zij hemels-
breed van elkander. Hij, die socius was, was tegenover der-
•ien aansprakelijk, en kon derden in regten vervolgen; hij,
die particeps was, kon dit niet en was tegenover derden niet

aansprakelijk.

Wanneer wij nu het wezen der Commanditaire Vennootschap
nagaan, dan zien wij daarin, even als bij societas wederzijd-
schen inbreng, van den eenen kant kapitaal, van den anderen
arbeid en vlijt, terwijl de daaruit ontstaande winsten verdeeld
■gorden. Er bestaat dus zeer veel aanleiding om het contract
als eene societas en dus den kapitaalverstrekker als socius te

1) Dec. XXXIX. — 2) Ib. N». 9.

beschouwen. Men deed dit evenwel niet. Waarom niet, zal
later blijken. Wij kunnen dit beneden beter ontvouwen.
Maar het feit staat vast. Men beschouwde den kapitaalver-
strekker niet als socius, maar als patticeps, en noemde hem
dan ook steeds zoo, om hem niet met den socius te verwarren.
Men had hem ook eenvoudig commendans of accomendator
kunnen noemen; doch ook dit wilde men niet. Ofschoon de
kapitaalgever werkelijk een accomendans of accomendator was,
duidde men hem liever met den naam particeps aan, waar-
schijnlijk om hem niet te verwarren met den commendans in
het andere cojwmen Ja-contract, hier voren beschreven, die,
gelijk wij zagen, als lastgever, voor de verbindtenissen door
zijn lasthebber, den accomendatarius, jegens derden aangegaan,
aansprakelijk was, maar ook daarentegen van hen de nako-
ming der hunnerzijds aangegane verbindtenissen kon vorde-
ren. Er bestond derhalve een groot verschil tusschen de acco-
mendantes in de- beide commenda-contvacten, een verschil, dat
zich niet alleen tot het reeds aangewezene bepaalt, maar zich,
gelijk wij zien zullen, nog verder uitstrekte.

Desniettemin gebeurde het wel eens, dat men alleen op
den naam en het uiterlijk lettende, de beide commenda-con-
tracten met elkander verwarde. Dit zien wij onder anderen
in het hier voren genoemde Statuut van Genua van 1588 ge-
beuren. Daarin wordt, gelijk wij weten, de commenda of
accomenda beschouwd als eene handeling, waarbij de acco-
mendator aan den accomendatarius geld of goederen toever-
trouwt, om daarmede in verwijderde plaatsen te handelen. Hier
is ■ de accomendans of accomendator dus de eigenlijke onder-
nemer; de accomendatarius voert de onderneming voor hem
uit. Deze geniet ter belooning voor zijn moeite een zeker deel
der winsten en wordt in zooverre teregt als een parti-
ceps beschouwd. Maar wat nu bevreemdend in dit statuut
is, is dit, dat de accomendans of accomendator ook parti-
ceps genoemd wordt: //accomendator est is, qui ordinat
(beveelt) et quicunque qui in accomendis particeps

est 1).quot; Hoe is dit te verklaren? Wanneer de accommc/aws de peï-
soon is, die den last geeft of de onderneming opdraagt, dan kan hij
immers in zijn eigene onderneming geen particeps zijn? Bij
de commenda als ter leengeving is de accomendans, zooals wij
uit de Decisiones Botae Genuae reeds zagen, particeps en
deze hoedanigheid wordt hem bij dit contract teregt toege-
kend? want daarbij gaat de onderneming van den accomenda-
tarius uit en behoort aan dezen toe. Ik meen daarom uit
ket feit, dat het statuut van de commenda als lastgeving han-
delende, een ieder accomendator noemt, die bij de accomenda
als particeps voorkomt, te mogen afleiden, dat men inderdaad
kij het contract, dat wij hier op het oog hebben, algemeen
dezelfde terminologiën gebezigd heeft, als bij de andere com-
\'gt;nenda, en dat men niet alleen het contract zelf commenda
of accomenda, maar ook dengenen, aan wien het kapitaal toe-
vertrouwd werd, accomendatarius en hem, die het toevertrouwde,
(accomendans of accomendator genoemd heeft. Deze laatste
Werd, zooals gezegd is, ook particeps genoemd, en ofschoon
kij alleen bij de commenda als terleengeving van kapitaal,
als zoodanig kan beschouwd worden, schijnt men dit niet
altijd in het oog te hebbefn gehouden. Zoo, geloof ik, moet
het verklaard worden, dat het statuut van de commenda als
lastgeving handelende, den accomendans toch ook particeps

noemt.

Alvorens den geschiedkundigen loop van ons onderwerp te
vervolgen, moeten wij een enkel woord vooraf laten gaan om
te doen zien in hoeverre de beide commenda-aontxsiCien, die
wij thans hebben leeren kennen, tot elkander naderen. Deze
toenadering bestaat echter alleen uiterlijk. Bij beide contrac-
ten nemen wij waar, dat de accomendans aan den accomen-
datarius een kapitaal toevertrouwt, dat deze met dit kapitaal
kandelt en dat er ten slotte een winstverdeeling tusschen den
gever en den ontvanger van het kapitaal plaats heeft. Inner-
lijk bestaat er evenwel een aanmerkelijk verschil tusschen de

1) Pabd. O. 1. T. IV. pag. 530.

belde comme^cZa-contracten. Bij de commenda als lastgeving
wordt namelijk bet kapitaal aan den accomendaiarius toe-
vertrouwd, om hem in de gelegenheid te stellen den last,
dien hij op zich genomen heeft, ten uitvoer te brengen en
zoodoende aan den accomendans de dienst te bewijzen, die
hij voor dezen aanvaard heeft. Bij de commenda als ter
leengeving daarentegen vertrouwt de accomendans aan den
accomendaiarius het kapitaal toe om dezen daarmede regt-
streeks een dienst te bewijzen. Andere punten van ver-
schil hebben wij hierboven reeds aangetoond. Wij hebben
er mede reeds van gesproken, dat men, door den naam en
de uiterlijke verschijnselen verblind, beide contracten met
elkander verwarde en van zoodanige verwarring hebben wij
bereids een voorbeeld gegeven. Nergens in Italië schijnt
die verwarring meer te hebben plaats gevonden, dan in Flo-
rence. Elders werd de naam van commenda, zoo het schijnt,
niet algemeen gebezigd voor het contract als terleengeving,
althans geen der regtsgeleerde schrijvers vermeldt het onder
dien naam. Hierdoor werd de verwarring dus voorkomen.
Maar wat Florence betreft, daar vinden wij de benaming
commenda of accomenda voor het bedoelde contract van ter-
leengeving terug. De daarvan afgeleide uitdrukkingen Acco-
mandita, Accomandigia, Societas per viam accomanditae wor-
den herhaaldelijk in de geschriften van caSaregis en ansal-
DUS gevonden; zoo ook de benamingen Accomendans voor
den kapitaalverstrekker en Accomendatarius voor hem, aan
wien het toevertrouwd werd. Het contract, waarop deze be-
namingen betrekking hebben en dat met onze tegenwoordige
commanditaire vennootschap overeenkomt, is niets anders, dan
dat, hetwelk wij onder den naam van commenda als eene ter
leengeving hebben leeren kennen.

Daar deze benaming voor dit contract dus meer bepaaldelijk
in Florence bewaard is gebleven, was er daar natuurlijk ook ge-
reede aanleiding om te wanen dat de commenda als terleengeving
hetzelfde contract is als de commenda als lastgeving en om bij

beide contracten den kapitaalgever als dengenen, van wien de
onderneming uitgaat, en hem, die met het kapitaal handelde, als
den bediende of institor te beschouwen. Deze verkeerde mee-
ning schijnt dan ook inderdaad geheerscht te hebben. Het
gevolg hiervan was, dat men het beperkte verlies, dat de acco-
mendans bij de commenda als terleengeving uit den aard der
zaak kon lijden, voor een beperkte aansprakelijkheid hield tegen-
over derden, waarmede de accomendatarius gehandeld had.
Casaeegis 1) is de eerste en misschien wel de eenige schrijver,
die met juistheid heeft aangetoond, dat de verhoudingen van
accomendans en accomendatarius bij de accomandita van zijn
tijd, verschillend zijn van die van den accomendans en acco-
mendatarius bij de accomenda als lastgeving, die men in de
oude zeecostumen behandeld vindt.

De oorsprong der Commanditaire Vennootschap is dus naar
mijne meening niet af te leiden van de commenda, die men
in de genoemde costumen behandeld vindt; maar deze ven-
nootschap was van den aanvang af aan een geheel oorspron-
kelijk contract, hetgeen men om het toevertrouwen van
kapitaal, dat daarbij plaats vond, insgelijks met den naam
van commenda bestempelde.

Het is boven allen twijfel verheven, dat dit laatste contract
oorspronkelijk slechts voor een enkele onderneming gebezigd
werd, maar langzamerhand in de toepassing uitbreiding vond,
zoodat wij het ten laatste voor een geregeld doorloopend han-
lt;ielsbedrijf zien aanwenden.

Ook uit de geschiedenis van het instituut in Frankrijk
zullen wij nadere bewijsmiddelen kunnen putten voor onze
stelling j dat de Commanditaire Vennootschap een geheel oor-
spronkelijk contract was.

Alvorens echter van Italië afscheid te nemen, meen ik nog
bet een en ander te moeten opmerken omtrent den vorm,
Waarin dit contract zich naar buiten voordeed. Aanvankelijk

1) Discursus legales de commercio. Florentiae Ed. II. 1719. Disc. XXIX.

4, 6, 7, 19, 24—28.

schijnt zoodanige vorm in het geheel niet te hebben bestaan.
Wel beweert frémeey i), dat de formule N. et socii aan de
Commanditaire Vennootschap haren oorsprong ontleent en van
oudsher daarbij alleen voorkwam. Hij vindt nogtans, wat dit
betreft, een kundigen en bekwamen bestrijder in troplong
wiens gevoelen ik gaarne tot het mijne maak. Frémery heeft,
zoo als het schijnt, de italiaansche regtsbronnen niet altijd
juist verstaan, en is er wel eens te veel op uit, om, wat hem
a priori waar schijnt, ook door de bronnen bevestigd te
zien. Zoo beroept hij zich hier op een plaats der Decisioves
Rotae Genuensis aldus luidende; //Socius enim agit con-
tra debitores sociales et a creditoribus socialibus convenitur
quum sub ejus nomine, expresso vel tacito, sit contractum.quot;
Nu is het mij volstrekt niet duidelijk, met welk regt frémery
hieruit afleidt, dat in de vennootschappen door de formule N.
et socii aangewezen, alleen de vennooten in de firma met name
genoemd, in solidum en de overigen slechts tot hun inbreng aan-
sprakelijk zouden zijn 4). Hij schijnt de uitdrukking: ,/Quum
sub ejus nomine expresso vel tacito sit contractumquot; zoo te
willen verstaan, dat alleen die vennoot aansprakelijk is, onder
wiens naam hetzij op zijn uitdrukkelijken, hetzij op zijn
stilzwijgenden last is gecontraheerd; maar, dat het voor deze
aansprakelijkheid noodig is, dat hij in alle gevallen met name
genoemd worde. De stilzwijgende volmagt, om in naam van
dien vennoot te contraheren, werd volgens hem, naar het
schijnt, hieruit afgeleid, dat deze door zijn handelingen te
kennen had gegeven, dat hij inderdaad ook de vennoot was,
dien de firma als zoodanig met name aanwees

Wanneer deze stelling van erémery juist ware, dan zou
men daaruit de gevolgtrekking kunnen maken, dat iemand,
aan wien al de regten van een gewonen vennoot toekwamen
en die zich ook geheel en al als zoodanig gedroeg, niet aan-

1) 0. 1. pag. 39 et suiv. — 2) Du contrat de Société N®. 361 et suiv. pag
145 et suiv. — 3) Dec. XXXIX. Nquot;. 9. — 4) Pag. 42. not. 2. — 5) Pag. 40
not, I. pag. 59 et 60.

Prakelijk was, indien maar zijn naam in de firma niet gebe-
. Werd. Dit jg steUig onwaar. In de boven aangehaalde
rukking der JDecisio leest feémery dan ook geheel iets
and^^^\' ^^^ ^^ eigenlijk staat; goed vertaald wil zij niets
zeggen, dan dat de socius tegenover de crediteuren
aansprakelijk is, daar er in zijn naam uitdrukkelijk of stil-
^wijgend gehandeld is, of, om nog duidelijker te spreken, ieder
«o^Ms ig^ ig aansprakelijk, daar er in alle gevallen,
® at hij socius is, ook in zijn naam gehandeld is, hetzij die
quot;aam Uitdrukkelijk genoemd is of niet, in welk laatst geval
IJ stilzwijggji(j onder den gebezigden begrepen is. Deze, de
^®est natuurlijke verklaring, die men aan de bedoelde uit-
^ king kan geven, is ook de eenige, die met het in de
ecmo behandelde geval overeen te brengen is.
De onjuistheid van het beweren van feémery, als zou
socius uitdrukkelijk met name genoemd moeten zijn, om
^®gens derden aansprakelijk te zijn, en als zouden de socii in
^e formule N. et socii niet met name genoemd, slechts voor
inbreng aansprakelijk zijn, blijkt onder anderen ook nog
^ eene plaats eener andere Decisio, welke verklaart, dat onder
Woorden et socii in de formule N. et socii //VIRTualiter
^Lii Continentürquot; en het voor den crediteur dus voldoende
^s te weten, dat er socii zijn, om hen jegens zich verbonden
® hebben, zonder dat hij daarom hun namen of zelfs hun
aantal behoeft te kennen i).

Intusschen heeft ook bij ons M^ kist 2) de meening van
j^KEMERij overgenomen, zich op dezelfde bronnen als deze
floepende, met bijvoeging nog van een andere plaats der
_ ecistones 3) aldus luidende: ,/quando duo espendunt nomen
insiniul, quilibet tenetur in solidum.quot; Dergelijke uitdrukkingen

1) Dec. XIV. Nquot;. 100. alwaar voor deze uitspraak paül de castro geciteerd
t- Zie ook voor dezelfde uitspraak stkaccha de Cont. Merc. nquot;. 17. die
^artolus citeert. — 2) O. 1. pag.83 en vv. — 3) Deo. XXX. N». 6. De aan-
voor^nbsp;not. 3 van Dec, xlv, 4 amp; 5 schijnt een drukfout, waar-

men Dec. xlvi, 4 en 5, reeds door fremery aangehaald, schijnt te
\'quot;oeten lezen

komen meermalen voor, maar ook even dikwerf andere, die
aan de formule A^. et socii dezelfde kracht toekennen. Het
eene behoeft het andere niet uit te sluiten.

Met betrekking tot den uitwendigen vorm der Commandi-
taire Vennootschap in Italië heb ik nog kortelijk bij een ander
punt sÜl te staan. Ik bedoel de publiciteits-maatregelen.
Zoodanige maatregelen bestonden er ook reeds in Italië voor
eigenlijke handelscompagnieschappen en in een florentijnsche
verordening van 1408 wordt die publiciteit gevorderd i). Het
is mij echter niet gebleken, dat men ook elders de openbaar-
making vorderde, ofschoon men daartoe, wanneer men het
wilde, in het algemeen wel gelegenheid schijnt gehad te heb-
ben. Zoo bestond in Genua het Officium S. Georgii, welks
registers uittreksels bevatten uit het Giornale (Journaal) der
kooplieden en kracht van openbaar bewijsmiddel hadden
Maar van eene uitdrukkelijk bevolene openbare bekendmaking
der akten van compagnieschap heb ik nergens in de Deci-
siones eenige melding gevonden.

In lateren tijd en wel in dien van ai^saldus schijnen
de fransche begrippen zich in Italië meer verbreid te heb-
ben. Deze schrijver immers maakt melding van een edict
van den kardinaal HONüphriüs, volgens hetwelk de bepalin-
gen en overeenkomsten der societates en accomanditae moes-
ten overgeschreven worden bij de magistratuur van Florence,
bij welke daartoe registers werden gehouden, die in de ar-
chieven der stad bewaard werden

De jaarmarkten van Brie en Champagne lokten de italiaan-
sche kooplieden reeds vroeg naar Frankrijk waar zij nevens

1) Holtius Voorlezingen. D.,I. pag. 125. — 2) Dec. R. G. XXVI N». 28.
CXXXVIII N». 1. CLXXIII N». 1. — 3) Ansaldüs schreef op het laatst der
17® eeuw. — 4) Ansaldüs Disc. XLVI N». 30 et seqq. Disc. LI Nquot;. 8. —
5) Frbmeey O. 1. pag. 14.

^en wissel, de assurantie enz. ook de commenda als terleen-
geving bekend maakten.

Aanvankelijk vonden die contracten geen gereeden ingang
lil Frankrijk. Het denkbeeld, dat er woeker in verscholen
^^g, was hiervan de oorzaak. Nogtans vergunde lodewijk X
italiaanschen kooplieden het sluiten van zulke contracten
en verklaarde in een ordonnantie van het jaar 1315 i), dat zij
riiet als woeker aouden beschouwd worden, iets, waartoe hij
Welligt verleid werd door de groote voordeelen, die de schat-
kist daarvan genoot. De italiaansche kooplieden toch moesten
quot;^an alle contracten, die zij aangingen, aanzienlijke regten be-
talen, gelijk men uit vermelde ordonnantie kan zien. Zijn
eigene onderdanen echter schijnt lodewijk te heilig te hebben
geacht, om hun het sluiten van diergelijke contracten, welke
evenzoo veracht werden, als zij, die ze aangingen, te vergunnen,
Deze ordonnantie, die onze instelling met den naam com-
\'\'^tande aanduidt, bevestigt overigens de meening door mij
hierboven uitgesproken, dat er namelijk nevens de commenda
^Is lastgeving, die men in de zee-costumen der middeleeuwen
behandeld vindt, nog een ander contract als een soort van
terleengeving van geld in Italië bestond en dat men dit con-
tract insgelijks met den naam van commenda bestempelde,
^elke aanleiding kon er anders voor den koning geweest zijn
OQi te twijfelen, of er hier al dan niet woeker achterstak ? De
\'^onimenda der zee-costumen kan door hem niet bedoeld zijn.
Waarom zou hij het aangaan daarvan aan zijn onderdanen
Verboden hebben? De costumen van Provence en Languedoc
hadden dit contract reeds gewettigd en de kruisvaarders, die
onder Godfried van bouillon uit Frankrijk naar Jeruzalem
togen, bragten het met hunne gebruiken en wetten naar Pa-
lestina over, gelijk het dan ook in de Assises des Bour-
t)eois werd opgenomen Dit alles zou toch niet plaats
hebben gevonden, wanneer er omtrent deze commenda zelfs

1) Ordonnances des Eoys de France de la troisième race. Ed. par dk lau
Paris, 1723 T. i pag. 585. — 2) Zie boven bl. 21.

maar twijfel had kunnen bestaan, of zij een bedekt woeker-
contract was.

De gelijkheid van benaming en de uitwendige gelijkheid
der beide comme/iJa-contracten zijn ook in Frankrijk niet zon-
der invloed gebleven op de ontwiki^eling der commandite.

Toen namelijk de florentijnsche kooplieden — want deze
vooral zetteden zich in Frankrijk neder i) - de accomandita
aldaar hadden ingevoerd en dit contract meer en meer in ge-
bruik was geraakt, ontstond ook daar dezelfde verwarring
als in Florence tusschen de commenda als lastgeving en dit
als terleengeving, tusschen welke beide menquot;het \' verschil
niet begreep.

Dit had ten gevolge, dat men de commandite, die eigenlijk
een soort van terleengeving was, ten onregte als eene last-
geving beschouwde. Deze opvatting vinden wij later bij alle
schrijvers. Zoo zegt b. v. savary „celui qui donne ses
deniers est toujours le maître.quot; Hij heeft het vermogen om
bevelen te geven {commander) en de wet te stellen aan den
bewindvoerder 3). Bij de boutaeic lezen wij : ,/Commen-
dite ainsi appellee suivant la conjecture de quelques auteurs,
du vieux terme commendat, dont se servent les coutumes pour
exprimer les charges, c^u\'on donne d\'acheter ou de négocier
quelque chose: Commissa rei gerendae potestas.quot; Wijsselijk
maakt zich de botjtaeic van de verantwoordelijkheid voor
deze afleiding af, door te zeggen, dat zij slechts op eene gis-
sing van sommige schrijvers berust.

Ten gevolge van deze verwarring beschouwde zich de kapi-
taalverstrekker natuurlijk als meester en eigenaar van de on-
derneming, waaraan hij zijne gelden had gegeven. Dit maakte
dat hij ten aanzien der winstverdeeling niet als particeps werd
aangemerkt, en misschien lette men in Frankrijk in het geheel
niet op het onderscheid tusschen den socius en den particeps.

1) Frémeet O. 1. pag. U. - 2) Parfait Négociant Paris. 1777 I. pag. 356. -

3)nbsp;Zie ook jacqoes savaet, Dictionnaire de Comm. Amst. 1726 V«« société. —

4)nbsp;Explication de l\'ordonnance de Mars 1673. Toulouse 1743 pag. 30.

Bij deze valsche opvatting der zaak zelve begreep men dan
ook niet, waarom de commendans bij het bedrijf slechts een
Verlies kon lijden, dat, niettegenstaande hij winsten genoot,
tot het door hem verstrekte kapitaal beperkt bleef. Men dacht
niet aan, dat de aard der overeenkomst dit medebragt en
meende, dat het alleen het gevolg kon zijn van een opzet-
telijk beding. Zoo werd van lieverlede de commenda in Frank- i
iquot;ijk eene vennootschap, wier bijzondere aard daardoor bepaald ^
Werd, dat de kapitaalverstrekkende vennoot bij de overeen- i
komst bedongen had, dat hij ii) geen geval voor meer, dan ^
Zijn ingebragt kapitaal aansprakelijk zou behoeven te zijn.
Daarbij had men bij de oorspronkelijke commenda waargeno-
nien, dat de naam van hem, die het kapitaal verstrekt had
en die beperkt aansprakelijk was, niet tegenover derden ge-
noemd werd; men hield zich hieraan dus ook, wanneer men
eene vennootschap had aangegaan, waarbij de geldschieter het
zoo even vermelde beding had gemaakt. Naar andere ver-
eischten vroeg men niet, want men beschouwde, zooals wij
zeiden, de commandite ten onregte als een ware vennootschap.

Dit eenmaal zoo zijnde kon zich de geldschieter, daar hij
toch vennoot was, als een gevolg hiervan ook teregt de
bevoegdheid toeschrijven, om in het bedrijf, waarvoor hij zijn
geld gegeven had, werkzaam te zijn, en hij behoefde dus
ook niet, zooals oorspronkelijk, uitsluitend iemand te zijn, die
om de een of andere reden hetzij in het algemeen geen han-
del kon drijven, hetzij zich meer bepaaldelijk niet met de
Werkzaamheden van het bedrijf, waarvoor hij zijn geld ver-
strekt had, kon inlaten; maar hij kon ook iemand zijn, die aan
de uitoefening van het bedrijf werkdadig deel nam. Zulks
Vond dan ook inderdaad plaats.

Zooals van zelf spreekt, ontbrak het intusschen ook niet \\
aan partikulieren, die contracten van commandite sloten met
een koopman, en, omdat zij zich met het drijven van handel
niet konden inlaten, ook bleven, wat zij dienden te zijn, een- |
voudig kapitaalverstrekkers en niets meer.

Zoo ontstonden er in Frankrijk twee soorten van sociétés en
commandite, zooals de Accomandita of de societas per viam acco-
manditae daar te lande genoemd werd: de société en comman-
dite de commerçants à commerçants en de commerçants à par-
ticuliers.

Natuurlijk gaf dit aanleiding tot allerlei verwarring, tot
schandelijke bedriegerijen en ongehoorde misbruiken, die ein-
delijk behoefte deden gevoelen aan verpligte openbaarheid der
akten van vennootschap.

Zoodanige openbaarmaking werd het eerst bevolen door
hendrik* iii bij de zoogenaamde Ordonnance de Blois van
het jaar 1573 i).

Art. 338 dezer ordonnantie luidde als volgt:

//Voulons que toutes compagnies jà faites ou qui se feront
cy-après, entre les estrangers estans en notre royaume soient
inscrites et enregistrées aux registres des baillages et sénes-
chaussées et hostels communs des villes, où ils seront tenus
nommer et déclarer tous leurs participans et associez sur peine
de faux. Ordonnons que ceux, qui auront les banques et
sociétez, ne puissent avoir aucune action l\'un contre Vautre
s\'ils n\'ont leur enregistrement contenu cy-dessus.quot;

De vreemdelingen, in dit artikel bedoeld, waren vooral de
Italianen. Een sterk vooroordeel tegen hen maakte, dat men
hen aan strengere wetsbepalingen onderwierp, dan de fransche
onderdanen zeiven. Wat hiervan zij, uit de bepaling, dat
zij, die het voorschreven gebod vernalatigden, met falsarissen
gelijk zouden worden gesteld, blijkt in elk geval, dat er^
zoo als wij zeiden, schandelijke bedriegerijen te keer moesten
worden gegaan. Had men zich aan de oorspronkelijke be-
ginselen omtrent de commandite gehouden en die omtrent
de societates niet daarmede verward, dan zou de openbaarmaking
en de strenge straf, op het verzuim daarvan gesteld, zeker
minder noodig zijn geweest. Doch thans was deze noodig,
omdat zoodanige vennooten, die eigenlijk in solidum aan-
1) FeémjÉrt O 1. pag. 46,

sprakelijk dienden te zijn, en die de crediteuren werkelijk als
zoodanig beschouwden, zich bij faillissement der vennootschap
aan hunne aansprakelijkheid onttrokken, omdat zij, volgens
de overeenkomst, associés en co^nmandite waren. Over het-
zelfde misbruik wordt nog in lateren tijd door savary ge-
klaagd , ofschoon er toen sedert lang een latere wet bestond,
lt;iie de openbaarmaking beval, maar die ongelukkig niet
Werd nageleefd. Ik bedoel art. 414 der ordonnantie van het
jaar 1629.

De aanleiding tot het vaststellen dezer wetsbepaling was de
quot;volgende: De Ordonnance de Biais was nooit behoorlijk na-
gekomen, waarschijnlijk om de onhandige wijze, waarop de
wetgever daarbij te werk was gegaan. Al te strenge straf-
bepalingen bereiken vaak haar doel niet. Zoo had ook hier
de gelijkstelling met falsarissen waarschijnlijk ten gevolge, dat
de regter huiverig was om de wet toe te passen. Bovendien
moet ook de ontzegging eener actie aan den eenen vennoot
tegen den anderen stuitend zijn geweest voor het zedelijk ge-
joel der natie. //Nihil enim tam congruum fidei humanae,
quam pacta servari.quot;

Zoo bleef het kwaad, dat men wilde tegengaan, voortduren.

Ongeveer vijftig jaren later, in het begin der zeventiende
eeuw, vroeg daarom de Raad van Koophandel te Parijs eene
hernieuwing van het wettelijk voorschrift en dat dit zoowel
~^oor de fransche als voor de vreemde onderdanen verbindend
zou worden verklaard i).

Aan dezen wensch nu werd gehoor gegeven door de boven-
genoemde ordonnantie van 1629, genaamd Ie Code Michaud.

//Voulons,quot; zegt het reeds vermelde artikel 414, //que l\'article
338 de l\'ordonnance de Blois, touchant la publication des asso-
ciations entre marchands, et désistements d\'icelles, ait lieu entre
quot;os sujets, ainsi qu\'il est ordonné pour les étrangersquot;

Uit een en ander is op te maken, dat ook onder de Fran-

i) Feémeut O. 1. pag. 47. — 2) Dalloz, Jurisprudence Générale. V\'\'^
ociété NO. 30.

sehen zeiven het kwaad bestond, dat men tot nog toe alleen
aan de vreemdelingen had toegeschreven en dat ook eerstge-
noemden een diergelijk bedrog pleegden bij het oprigten van
vennootschappen.

Wat er van zij, de nieuwe ordonnantie verbeterde hare
voorgangster slechts in zooverre, dat zij de openbaarmaking
alleen beval van sociétés entre marchands ;quot; de Commanditaire
Vennootschap de commerçants à particuliers was dus niet onder
hare bepaling begrepen.

De hoofdgebreken der vroegere bepaling verbeterde zij ech-
ter niet, zoodat men over \'t algemeen slechts weinig met de
nieuwe wet ingenomen was. Zij onderging daarom ook het
lot harer voorgangster; men volgde haar niet op, en de mis-
bruiken en kwade praktijken, wel verre van af te nemen, na-
men integendeel toe. De toestand van vóór de ordonnantie
van 1573 keerde met volle kracht terug. Savaky, die er
ooggetuige van was, deelt het mede i).

Intusschen had de handel in Frankrijk onder de regering
van lodewijk XIV een hooge vlugt genomen. Men had dit
vooral te danken aan de bekwaamheid van colbert, die sedert
1661 den koning in het staatsbestuur ter zijde stond. De
geest, die de staatkunde van colbert bezielde, is bekend.
Hij meende door geen middelen de welvaart des lands meer
te kunnen bevorderen, dan door eene politiek, waarvan de
bescherming van handel en nijverheid den grondslag uitmaakte.
Om dit doel te bereiken moesten alle krachten ingespannen
worden. Het beginsel, dat de handel van de noodige kapi-
talen voorzien moest worden, stond daarbij natuurlijk op den
voorgrond, en hiertoe was geen beter middel, dan het oprig-
ten van vennootschappen. De belangrijkste kapitalen bevonden
zich tot nog toe in handen van den adel. Zooals in het
oude Rome en het middeneeuwsche Italie, rekende ook de
edelman in Frankrijk aan zijn stand te kort te doen, wanneer
hij aan den handel deel nam. Vandaar dat een aantal kapi-
1) Parf. Neg. T. I. pag. 350 et 366.

talen, die in den handel aangewend, tot bevordering der
algemeene welvaart hadden kunnen medewerken, dood en
onvruchtbaar bleven liggen. Om nu, in het belang van den
handel, den adel van dit vooroordeel terug te brengen, vaar-
digde LODEWIJK in Augustus 1669 een Edikt uit, waarbij te
kennen werd gegeven, dat de adel zoo aan den zee- als aan
den land-handel deel kon nemen: //sans que pour raison de
^ö) ils soient censez et réputez déroger a noblessequot; i).

Men schijnt hierbij voornamelijk op het oog gehad te heb-
ben eene deelneming door middel der Commanditaire Ven-
nootschap.

Niet lang daarna verscheen de ordonnantie van Maart 1673.
Bescherming van den handel lag ook aan haar ten grondslag,
gelijk de Préambel uitdrukkelijk te kennen geeft. Deze or-
donnantie is de eerste wetgeving in Frankrijk, die de Com-
manditaire Vennootschap uitdrukkelijk onder de door haar
erkende regtsinstellingen heeft opgenomen. Zij noemde haar
^ociété en Commandite en behandelde haar in den Titel des
Sociétés (Titel IV).

Uit de wijze, waarop deze Vennootschap in de ordonnantie
geregeld werd, blijkt het ten duidelijkste, dat men alle andere
beginselen wilde opofferen, wanneer de handel maar gebaat
en beschermd werd. Men erkende dat de beperkte aanspra-
kelijkheid van den associé en commandite tot het beloop van
ingebragt kapitaal (zooals bij art. 8 Titre IV dezer or-
donnantie uitdrukkelijk bepaald was) wel inbreuk maakte op
de algemeene regtsbeginselen, maar dat zulks ten beste
Van den handel geschieden moest. Deze vennootschap was
daarom de uitzondering, de andere, waarbij een onbeperkte
aansprakelijkheid der vennooten plaats vond, de regel. Daar-
oni noemde men deze laatste société générale of ook wel or-
dinaire.

Wat voorts de afzonderlijke bepalingen der ordonnantie
Omtrent de société en commandite betreft, zoo schrijft in de
1) Jacqües savart Diet, de Comm. V«« Noblesse.

eerste plaats art. 1 van den genoemden titel voor : //Toute
société générale ou en commandite sera redigée par écritquot; no-
tarieel of ook wel onderhandsch. Hieraan sluit zich art. 2 ^
//L\'extrait des sociétés entre marchands et ne\'goqians sera regis-
tre au greffe etc......le tout à peine de nullité des actes

et contrats passés tant entre les associés, qu\'avec leurs cré-
anciers et ayans-cause.quot;

In dit laatste artikel zien wij de boven gemaakte onderschei-
ding volgehouden tusschen ^sociétés en commandite entre mar.
chands et ne\'gocians en entre marchands et particuliers.\'\'\' Bij de
laatste bestaat er geen verpligte openbaarheid i).

Dat de ordonnantie werkelijk de onderscheiding in het oog
hield, blijkt verder uit de Parères van savart, den bekwa-
men bewerker zeiven der ordonnantie, die in Parère 23 de
société en commandite beschrijft als de zoodanige, waarbij de
geldschieter van alle werkdadige deelname aan het beheer
uitgesloten blijft, terwijl hij in eene andere Parère een con-
tract van Commanditaire Vennootschap voorlegt, waarbij ieder
geassocieerde op eigen naam handelt, en het beheer te gelijker-
tijd door allen gevoerd wordt. Het laatst vermeld contract
is namelijk van den volgenden inhoud : FouRNlER, koopman
te Parijs, langlois frères, kooplieden te Lyon, en dela-
marre vereenigen zich tot het fabrikaat en den verkoop van
zijde, enz. De hoofdzetel der vennootschap is te Parijs,
alwaar delamarre, de eenige, die geen kapitaal heeft inge-
bragt, zich met de leiding der zaken zal belasten. Langlois
frères zullen in Italie de benoodigde inkoopen van zijde enz.
op hunnen naam doen, en eoürnier is belast met den ver-
koop te Parijs, mede onder zijn naam. Men is verder over-
eengekomen, dat geen der vennooten voor de handelingen
door den anderen verrigt boven zijn inleg aansprakelijk
zal zijn.

Oogenschijnlijk is er derhalve strijd tusschen het algemeene

1) De boutaric Explio. de l\'Ordonnance, pag. 26. — Joüsse, Commentaire

Ordonnance ed. par kecane, Poitiers, 1828 pag. 83,

beginsel door savary voorop gesteld en de zoo even vermelde
vennootschap, die door savary ook met den naam van com-
ïïianditaire wordt bestempeld. Inderdaad echter is het niets
anders dan de toepassing van het beginsel in de ordonnantie
öedergelegd, of liever door deze overgenomen uit de praktijk.

De noodzakelijkheid der openbaarmaking der akte van zulk
een vennootschap laat zich dan ook ligt bevroeden, en de
Commanditaire Vennootschap op deze wijze aangegaan, is daarom
de eenige, die de ordonnantie op het oog heeft, in navolging
van hare voorgangster van 1629.

2ij ging echter verder dan deze laatste, wat de nietigheid
der akten bij gebreke van openbaarmaking betreft; die nietig-
heid, gelijk wij uit het aangehaalde art. 2 zien, zal ook plaats
hebben ten opzigte van de contracten aangegaan met de schuld-
eischers en belanghebbenden. Hierbij behoort ook art. 6.
//Les sociétés n\'auront effet a 1\'égard des associés, leurs
veuves et héritiers, créanciers et ayans-cause, que du jour
qu\'elles auront été registrées et publiées etc.quot;

Zeker wijze, maar gestrenge bepalingen. Het gevolg
was dan ook, dat noch art. 2, noch art. 6 in de praktijk
eenige toepassing vonden i).

Men registreerde de acten niet en de regter sprak geene
nietigheid uit. Savabij hieromtrent geraadpleegd, zegt dan
ook, dat de acte niet nietig wordt bij gebreke van regis-
tratie, want ware dit de geest der ordonnantie, dan zou zij \'
onbillijk en onredelijk zijn 2),

Verder behelst die ordonnantie niets, dat voor ons van
eenig gewigt is. De hoofdinhoud harer bepalingen omtrent
de société en commandite komt dus kortelijk hierop neder,
^at zij deze Vennootschap in het algemeen erkent als de
zoodanige, waarbij de associé en commandite tegenover der-
den slechts tot het bedrag van zijn inbreng aansprakelijk
is; dat zij voor iedere société en commandite eene schriftelijke
akte vordert, doch de openbaarmaking der akte alleen be-
t) De boutaric, pag. 25, 28. — Joüsse.. pag. 84 en 91. — 2) Pakèee 40.

veelt voor de société en commandite tusschen marchands en
négociants.

Daar zij alzoo deze laatste soort van commandite stilzwij-
gend erkende, werd zij verder zoo uitgelegd, alsof zij ook
stilzwijgend het beheer van den Commanditairen Vennoot
toeliet. Dit gaf, bij het ontbreken van waarborgen voor dit
geval, aanleiding tot de schandelijkste bedriegerijen.

Vooral ten tijde der Revolutie zag men een tal van ver-
eenigingen ontstaan, waarin men dolzinnigen handel dreef en
roekeloos waagde, onder schijnbare aansprakelijkheid van den
een of anderen bediende, een //homme de paille,quot; zonder
middelen en zonder naam. Liep de onderneming kwalijk af,
dan bleken de vennooten slechts commanditairen te zijn; de
crediteuren konden zich aan den gérant houden, die niets te
verliezen had. Het stilzwijgen der ordonnantie belette echter
niet, dat de hoven en regtbanken er op uit waren, zulke
schandelijke praktijken tegen te gaan. Zoo besliste onder
anderen het Hof van Cassatie op grond der algemeene regts-
beginselen, dat de werkdadige deelneming aan het beheer
der vennootschap niet in overeenstemming was met eene
société stipulée simplement en commandite, en haar deed ont-
aarden in eene société simple i). De bevoegdheid tot het voe-
ren van beheer was echter in de praktijk zoo algemeen aan
den geldgevenden en beperkt aansprakelijken vennoot, den
accomendans, toegekend, dat men dezen, die, tot kort vóór
het aannemen van den Code de Comm., altijd met den naam
van associé en commandite was aangeduid, nu commanditaire
noemde, naar aanleiding van het vroeger gebruikelijke woord
accomendatarius als benaming voor hem, aan wien, zooals wij
gezien hebben, het kapitaal toevertrouwd werd en die inder-
daad tot het voeren van beheer geregtigd was.

Als een ander belangrijk gevolg daarvan, dat men in
Frankrijk eene Commanditaire Vennootschap had geschapen,
die geheel en al van de beginselen der italiaansche Accoman-

1) Arrêt du 16 Germinal an XI.

dita afweek, heeft ook van lieverlede het gebruik veld ge-
wonnen, om een raison sociale : N. et Compagnie voorde
commandite te bezigen. In een werk in 1762 te Lyon gedrukt
onder den titel : Manuel historique, géographique et politique
des négocians, vinden wij als formule eener commanditaire
vennootschap de raison sociale: joseph galliet^ et Comp. i).
Nog bij de beraadslagingen over den Code de Comm. in
den franschen staatsraad, verzette een der leden zich hier
tegen. Hij betoogde het verkeerde van een raison sociale
voor de Commanditaire Vennootschap, en wees er op, dat het
gebruik daarvan ten onregte in sommige handelsplaatsen was
ingeslopen 2).

Dit lid, het was de groote merlin, die zich ook tegen de
openbaarmaking verzette, had in beide deze opzigten volkomen
gelijk, wat de oorspronkelijke italiaansche Accomandita betreft,
maar hij vergat, dat de fransche commandite geheel iets anders
geworden was.

De ontwerpers van den Code wilden blijkbaar de Comman-
ditaire Vennootschap, wat haar aard eii vorm betreft, geheel
laten, zooals zij tot nog toe in de praktijk bestond; maar zij
wilden tevens voor goed een einde maken aan de schandelijke
opligterijen en het bedrog, dat men er mede pleegde. Zij
zagen in, dat de verkeerde denkbeelden, die men zich van de
zaak gemaakt had, tot de allernadeeligste uitkomsten hadden
geleid en dat daardoor eene instelling, die anders zoo goed
en nuttig voor den handel had kunnen werken, integendeel
een bron was geworden van verderf, schade en schande. De
oorzaak hiervan lag kennelijk in het beheer, waartoe zich de
commanditaire geregtigd waande. Daaraan moest een eind komen.

In het ontwerp van den Code de Commerce, die in 1807
werd aangenomen, luidde Art. 17. ,/L\'associé commanditaire
ne peut concourir comme gérant, aux achats, ventes, obliga-
tions et engagements concernant la société.quot;

1) Merlin. Répertoire de JurisprudeBce Paris 1815. V^^ Société T. XII p.
672. — 2) Id. pag. 673.

Art. 18. ,/En cas de contrevention... l\'associé commanditaire
est obligé solidairement... pour toutes les dettes de la société.quot;

De gevoelens der hoven en der regtbanken over dit ontwerp
hepen zeer uiteen. Er waren er, en dit was de minderheid,
die aan het verbod een zeer wijde strekking wilden geven,
en zelfs de deelname aan de vergaderingen en beraadslagingen
aan den commanditairen vennoot wilden ontzeggen niet alleen i)
maar ook verhinderen dat hij iets zou doen, .qui tende à aug-
menter le crédit de la société soit par lettres soit par tous
autres actes 2).quot; Anderen 3) daarentegen klaagden luide, dat
tengevolge dezer artikelen aan den commanditairen vennoot,
tegen het eeuwenheugende gebruik in, de bevoegdheid werd
ontnomen, om als zaakgelastigde van den gérant op te treden.
Hun klagt was misschien niet ongegrond. De commissie tot
herziening sloeg er echter geen acht op, doordrongen als zij
teregt was van de noodzakelijkheid, om die gevaarlijke ver-
eenigingen te breidelen.

Deze gedachte bleef ook voorheerschen in den staatsraad
die de aanmerkingen der Hoven niet eens onder de oogen
schijnt te hebben gekregen. Hetgeen die Hoven door hunne
aanmerkingen trachtten te keeren, werd zelfs nog krachtio-er
m het Art. 27 C. d. Comm. uitgedrukt:

//L\'ass. en commandite,quot; zoo luidde het, /^ne peut- faire
aucun acte de gestion ni être employé pour les affaires de
la société, même en vertu de procuration.\'\'

Het artikel 18 van het ontwerp werd in art. 28 C. d. C.
onveranderd overgenomen.

Gedurende meer dan een halve eeuw bleven deze bepalin-
gen van kracht. Talrijk waren de geschillen , die er in dit
tijdsverloop uit ontstonden en die voornamelijk de vraag be-

1) Cour de Cassation (zie tkoplong o.In». 422,pag. 163, not. 2, _ 2) Tribunal
d appel de Bruxelles. (Zie Eod.) _ 3) Tribunal d\'appel de Douai. Trib d\'app d\'Or
kans. Trib. de Commerce de Clermont-Ferrand. Trib. de comm. de Genève
Tnb. de Havre. Trib. de comm. de Lyon. Trib. de comm. de Marseille. Trib
de comm. de Strasbourg. Trib. de comm. de Toulouse. (Zie Eod)

troffen: Qf (Jaden van toezigt, van deelname aan de be-
^aadslagingen, van het verleenen van raad en het geven van
Wenken als beheer moesten aangemerkt worden en waar hier
® grenslijn was i). 2«. of onder het verbod //d\'être employé
pour les affaires de la sociétéquot; ook de handelstransactiën be-
g^epen waren, die de Vennootschap voor afzonderlijke rekening
^et den Commanditairen Vennoot en omgekeerd, deze met de

Vennootschap sloot.

I^eeds werd in 1809 de Conslt;?z7 d\'Ztoi geroepen om hierover
® beslissen en een Avis van 29 April van dat jaar gaf te ken-
dat de bedoelde artikelen slechts toepasselijk waren op
^^Ike daden, ten gevolge waarvan de Commanditaire Vennoot
® Vennootschap als gérant vertegenwoordigt.

Cm deze beslissing nu juist te kunnen beöordeelen, dienen
quot;WIJ de geschiedenis van het artikel nog nader na te gaan.

Reeds hebben wij gezien, hoe de redactie van het oorspron-
®bjk ontwerp luidde Daarop was in het Tribunaat het vol-
gende amendement voorgesteld: //L\'associé commanditaire ne
peut faire aucun acte de gestion ni y être employé mè,me en vertu
une procuration.quot; Deze redactie vond men echter te onwel-
luidend, en verkoos daarom in plaats van ni y être employé
Woorden: ni être employé pour les affaires de\'la société.

Men heeft bij deze verandering dus alleen het oog gehad
•^P nieer welluidendheid, maar in geenen deele heeft men den
van het oorspronkelijke willen wijzigen, die duidelijk
genoeg aan den Commanditair verbood, zich zelfs als gevol-
niagtigde voor het beheer te laten gebruiken, zooals dan ook
e bijvoeging même en vertu d\\me procuration slechts strek-
nroest tot opheldering van het voorafgaande: ni y être
^quot;^iployé. Om deze redenen en in overeenstemming met de reeds
®®degedeelde beslissing van den Conseil d\'État -mQnuiin vele
schrijvers, zooals teoplong^), de bédakeide^), dalloz

1) Dalloz, O. 1. nquot;. 1350 et suiv. — 2) Zie boven Mz. 47. — 3) O. 1. n».
^ et s. pag. 171 et s. — 4) Des Sociétés. Paris 1856. N»,253 et s. T. I, pag.
03 et s. — 5) O. 1, nquot;. 1352. et s. ct 1272 et s.

en anderen, dat hier alleen zoodanige daden verboden zijn,
waarbij de Commanditair als beheerend vennoot de Vennoot-
schap vertegenwoordigt.

Anderen daarentegen, zooals pardessus i) en delangle 2),
zijn van eene geheel andere meening.

Daar het derhalve voor den Commanditairen Vennoot hoogst
moeijelijk is, om te weten, wat hij al dan niet doen mag, of
hij, zonder iemand te bedriegen, een waakzaam oog op zijn
belangen mag houden, in een woord, hoever hij bij het ver-
rigten van werkzaamheden voor de Vennootschap gaan mag,
valt het niet te ontkennen, dat de bepaling van art. 28
uiterst hard is. Of welken anderen naam verdient het te dra-
gen, dat een Commanditair, wien men het voorregt van be-
perkte aansprakelijkheid eenmaal heeft toegestaan, enkel op
grond eener handeling zonder beteekenis, zonder schadelijke
gevolgen voor derden, die volkomen op zich zelve staat en
hoogstens het gevolg kan zijn van eenigen ondoordachten
ijver, even als een gewone vennoot voor alle verbindtenissen
der Vennootschap aansprakelijk wordt, als had hij voorbedach-
telijk gehandeld, met het doel om zich van het beheer mees-
ter te maken en zoodoende de voorwaarde, waaronder hem
het bedoelde voorregt door de Wet vergund wordt, met
opzet te schenden?

Om deze hardheid weg te nemen, werd in Januarij 1863
bij het Corps législatif een wetsontwerp ingediend, tot wijzi-
ging van Art. 28 C. de C. Dat ontwerp luidde aldus:

,/Article unique. L\'article 28 du Code de Commerce est
modifié ainsi qu\'il suit:

Art, 28. En cas de contravention à la prohibition men-
tionnée dans r article précédent, l\'associé commanditaire est
obligé, solidairement avec les associés en nom collectif, pour
toutes les dettes et engagements de la société qui derivent
des actes de gestion qu\'il a faits on auxquels il a pris part;

1) Cours de droit commercial, n». 1030. — 2) Des Sociétés commerciales.
Bruxelles 1844; n». 398 et s. pag. 160.

il peut, suivant le nombre et la gravité de ces actes, être
déclaré solidairement .responsable avec les associés en nom
de toutes les dettes et engagements de la Société.

De commissie van onderzoëk, door het Corps législatif be-
^oemd, stelde op deze bepaling drie amendementen voor;
het eerste daarvan strekte ter afschaffing van Art. 27 C. de 0.
\'^■\'ooi\' zooverre dat artikel aan den Commanditair verbiedt
d être employé pour les affaires de la société.

Men wees op de behoeften van den handel, die sedert lang
®en toestand had in het leven geroepen, die met de bestaande
Wetsbepaling

in strijd was. Men betoogde voordeden van
dien toestand en achtte het daarom noodzakelijk, eene wets-
bepaling, welke het voor ieder, die bij eene handelszaak de
eene of andere betrekking vervult, onmogelijk maakt, om
daarin Commanditair te worden, als verouderd, nutteloos en
onhoudbaar af te schaffen.
Het

tweede amendement strekte, om tot wet te verheffen,
Wat reeds voorlang door de regtsspraak was aangenomen, te
Weten, dat daden van controle en toezigt, het geven vau
^aad en advies van geen invloed zouden zijn op de regts-
betrekking van den Commanditair tot derden. Werd dit be-
ginsel bij de wet vastgesteld, dan zou een Commanditair niet
\'^eer aan de willekeur van den gérant zijn overgelaten, en
^en er daarom eerder toe overhellen, om zijne kapitalen ter
beschikking der nijverheid te stellen.

Het derde amendement eindelijk werd voorgesteld, om de
tweeërlei aansprakelijkheid, die door het ontwerp aan den Com-
manditair, die zich met het beheer inlaat, werd opgelegd en
Waarvan de eene, ten gevolge der woorden: le Commanditaire
obligé^ verpligtend, de andere door de woorden: peut
déclaré, facultatief was gesteld, tot ééne zamen te smel-
Welke door den regter facultatief uitgesproken zou
kunnen worden.

Alleen dit laatste amendement werd door den Conseil d\'état

verworpen.

Het ontwerp werd daarop, behoudens eene kleine wijziging
en aanvulling aan het slot van het artikel, met de beide
eerste der door de Commissie van Onderzoek voorgestelde
amendementen door het Corps législatif aangenomen en afge-
kondigd als:

,/Loi du 6 Mai 1863 tendant a modifier les artides 27 et
28 du Code de Commerce.quot;

En hiermede hebben wij de geschiedenis van ons instituut
in Frankrijk zoo veel noodig geschetst. Doch ook de ge-
schiedenis van andere landen levert daarvoor nog menig be-
langrijk feit op. Vooral Duitschland, dat door zijne nieuwe
wetgeving de aandacht van den wetenschappelijken beoefenaar
des handelsregts van zelf tot zich trekt, mag hier niet met
stilzwijgen voorbij worden gegaan.

Reeds in het. Privilegie van Keizer feedeeik IH voor
Neurenberg van 1464, vinden wij een soortgelijk contract als
de Accomandita omschreven. Men verstrekt namelijk aan ie-
mand kapitaal voor diens bedrijf, draagt daarmede in de ver-
liezen en deelt in de winsten. Zulk een contract komt ook
voor in de Nürnberger Reformation van 1564 en evenzoo in
de Frankfurter van 1611 en eindelijk in de Lünehurger van
1670.

De Commanditaire Vennootschap vond echter in Duitsch-
land zeer weinig toepassing. De reden daarvan is mij onbe-
kend. Waar men haar echter gebruikte hield men zich
steeds aan de italiaansche beginselen omtrent de accomandita.
De société en commandite, zooals die in Frankrijk bestond,
heeft in Duitschland nooit het burgerregt verkregen. Eerst
toen in sommige gedeelten van dit land de Code ingevoerd
was, werd daarmede natuurlijk ook de fransche Commandi-
taire Vennootschap overgebragt.

In den tijd van büsch, den bekenden duitschen schrijver over
de handelswetenschap, die op de laatste helft der voorgaande

eeuvf leefde, was de commandite in Duitschland nog zoo
Geinig bekend, dat men nog niet eens namen had, om er de
Verschillende betrekkingen der partijen bij deze overeenkomst
^ede aan te duiden, Büsch i) stelt daarom voor, om naar
analogie van mandataris, commissionair enz,, hem, die de com-
öiandite aanneemt, //Commanditairquot; of //Commanditariusquot; en
\'^en kapitaalverstrekker, naar analogie van het woord Bode-
\'^rist //Commanditistquot; te noemen. Hij zag niet eens in, dat
y zoo juistere benamingen voorstelde, dan die in Frankrijk
gebruik waren. De benamingen zijn sedert door de duit-
sche regtstaal aangenomen. Alleen noemde men, om de ver-
quot;^arring te voorkomen, die naar aanleiding van den Code de
^^ntnerce uit de benaming commanditair zou kunnen ontstaan,
ontvanger van het kapitaal gewoonlijk, zoo als elders

quot;Complementairquot; 3),

I^ÜSCH schijnt zijn denkbeelden omtrent de Commandite
de fransche schrijvers ontleend te hebben. De overeen-
oaist beschrijvende, zegt hij: //Der eigene Handel wählt
^ t den Weg, dass ein Kaufmann in einem fremden Handels-
z eine Handlung unter dem Betriebe eines von ihm aus-
gewählten und für zuverlässig gehaltenen Mannes mit seinem
elde und für seine Rechnung errichtetquot;
^ aar deze voorstelling is de commandite dus eene soort-
^lijke betrekking als die van den praeponens tot den institor.
^quot;^nimanditen evenwel, die feedeeik de geoote in 1766
clement te Berlijn, wuemb te Hamburg, gebroedees
^^ zaanen te Amsterdam en de zomer te Cadix aanging,
henbsp;Büsch ons als voorbeeld aanhaalt zijn van ge-

^^^ anderen aard. Althans uit hetgeen büsch ons daarvan
eelt zou men opmaken, dat die complementarissen,
quot; B alleen uitgezonderd, allen reeds gevestigde kooplieden
in wier handel eeederik zijn kapitaal vruchtdragend

pag^nbsp;lt;ïer Handlung; 2«. Ausg. Hamb. u. Lübeck. 1800. Zusätze III,

hm ^ ■nbsp;Brinckmanït. Lebrb. des Handelsr. Heidelberg 1860, pag. 206 ,

\' ■ 3) Darstellung L pag. 197 — 4) O, 1. Zusätze L pag. 264 u. ff.

wilde maken, terwijl wurmb zelfstandig, ofschoon met het
geld hem door fkederik verstrekt, handel dreef. Frede-
rik de groote stond, mijns inziens, in geen andere betrek-
king tot de bedoelde handelshuizen, dan in die van een ge-
wonen geldschieter Hoe slecht de koning bij deze comman-
diten overigens gevaren is, wordt ons door büsch vrij
uitvoerig verhaald.

In het Alg. Preuss. Landrecht i) vinden wij de commandite
behandeld onder den naam van stille Gesellschaft en de kapi-
taalschieter zelf wordt door dit wetboek stille Gesellschafter
genoemd. Ook het Oesterr. Gesetzbuch 2) behandelt deze over-
eenkomst en noemt de kapitaalschietende vennooten geheime,
in tegenoverstelling van de hundgemachte Mitglieder, met
welken naam de gewone vennooten bestempeld worden. Beide
deze wetboeken beschouwen den Commanditairen Vennoot
blootelijk als iemand, dié tegen aandeel in winst en verlies
kapitaal in eens anders bedrijf geeft en niet verder, dan tot
het bedrag daarvan in de verliezen draagt, mits zijn naam
niet in de firma voorkomt, noch hij zich zeiven op andere
wijze als vennoot bekend gemaakt hebbe.

Wij zien dus, dat de commandite, die in Duitschland be-
stond, en onder den algemeenen naam van stille Gesellschaft
aldaar doorging, meer overeenkomst bezat met de italiaansche
Accomandita, dan met de fransche société en commandite. Als
zoodanig bleef diO stille Gesellschaft in Duitschland, tot op de
invoering van het A. D. H, G. voortbestaan. Evenwel was in
sommige streken van Duitschland, en wel in de provinciën
aan den linker Rijn-bever en in Baden de Code de Comm.
als wetgeving van kracht gebleven en mitsdien bestond aldaar
de Commanditaire Vennootschap zooals zij door dit laatste
wetboek geregeld was. Bij het ontwerpen der nieuwe handels-
wetgeving voor Duitschland, waren daar alzoo twee stelsels
van Commanditaire Vennootschap in werking.

Het pruissische ontwerp, ter gunste van de praktijk ge-

1) \'§§ 651 en 652. — 2). Art. 1204.

stemd, verlangde het stelsel van den Code. De Nenrenberger
commissie daarentegen, die de wetenschappelijke beginselen
meer op den voorgrond plaatste, wilde de stille Gesellschaft
behouden zien. Aan beide partijen gaf de wetgever toe: hij
erkende twee soorten van commanditen; de eigenlijk gezegde
société en commandite (Kommandit-Gesellschaft) en de stille Ge-
sellschaft. Eerstgezegde wordt geregeld bij art. 150 en v.
de laatste bij art. 250 en vv. A. D. H. G.

Geheel anders, dan in de tot hiertoe behandelde landen, is
het met de zaak in Engeland gelegen. De engelsche natie
heeft zich tegen het invoeren der Commanditaire Vennoot-
schap altijd krachtig verzet. Om welke reden is moeijelijk
te zeggen.

Velen beweren, dat de natuurlijke ligging van Engeland er
toe heeft bijgedragen, om het aan uitheemsche invloeden te ont-
• trekken, zoodat het in alle zaken zich steeds zelfstandig en
eigendommelijk ontwikkeld heeft. Feémeey beroept zich zelfs
op het getuigenis van den romeinschen dichter : //Et penitus
toto divisos orbe Brittannos.quot;

Dit alles moge waar zijn; niet minder waar is het, dat,
zoo zich in Engeland gelijke omstandigheden als elders had-
den voorgedaan, men ook gelijke of ten minste gelijksoortige
gevolgen zou hebben waargenomen. Doch de omstandigheden
Verschilden.

Het kanonieke regt heeft in Engeland zijn invloed nooit
ten volle doen gelden i); men kon zich dus daar te lande
steeds matige interessen voor ter leen verstrekte gelden be-
dingen 3). Later werd wel een . rentestandaard bij de wet
vastgesteld; doch deze was in den aanvang vrij hoog. Onder
de regering van heisdrik viii werd een rentebedrag van
tien percent \'s jaars geoorloofd verklaard. Evenzoo onder

J) Blackstoke: Commentaries on the Laws of England. Ed. by kerk. Lon-
don 1862 vol. I, pag. 13 amp; 63. — 2) ld. vol. IL pag. 466.

elizabeth. Natuurlijk was dit voldoende, om den liandel de
noodige kapitalen te verschaffen; het is dan ook hekend, hoe
onder laatstgenoemde koningin de handel bloeide. Onder
latere regeringen werd de rentestandaard langzamerhand ver-
laagd, en onder koningin anna zelfs tot vijf ten honderd
gebragt, maar dit was dan ook het uiterste i).\' Die vermin-
deringen waren echter niet belangrijk genoeg, om den
handel de noodige kapitalen te onttrekken. Welligt waren
de gevaren, waaraan men zijn geld blootstelde, niet zoo
groot meer als vroeger, en bovendien was de geldvoor-
^ raad zelf vermeerderd. Het kan niet betwijfeld worden, dat
\' er onder zulke omstandigheden in Engeland minder behoefte
bestond aan eene instelling als de Commanditaire Vennoot-
schap, dan elders. Doch men houde dit niet voor de eenige
oorzaak, dat zij daar te lande buiten toepassing bleef; zulks
staat ook nog met andere feiten in verband. Ongetwijfeld heeft
men de Commanditaire Vennootschap in Engeland steeds als
eene instelling van franschen oorsprong beschouwd, en haar
mitsdien ook naar de fransche denkbeelden beoordeeld, zoodat
men deze instelling ook daar voor eene ware societas hield.
Nu heeft het engelsche regt, hoezeer het over het algemeen
slechts weinig den invloed van het romeinsche ondervonden
heeft, zich ten opzigte der institoria evenwel blijven houden
aan het hoofdbeginsel daaromtrent, wel in \'t algemeen door
de natuurlijke billijkheid voorgeschreven, maai toch voor-
namelijk door het romeinsche regt gehuldigd; .^Equum esse,
sicuti commoda sentimus ex actu institorum, ita etiam obli-
gari nos e contractibus ipsorum et conveniri.quot; Daar dit
beginsel nu ook toepasselijk is op de verbindtenissen, die er
voor den eenen vennoot uit de handelingen van den anderen
tegenover derden ontstaan, en men de dormant of sleeping
partnership, gelijk de Commanditaire Vennootschap in Enge-
land heet, aldaar, zooals reeds gezegd is, voor een ware Ven-
nootschap hield, zoo was deze, met beperkte aansprakelijkheid
1) Idem L. 1. pag. 473,

Van den dormant partner, volgens engelsch regt ook onmo-
gelijk. Wanneer men in Engeland algemeen zou hebben
ingezien, dat de fransche denkbeelden omtrent de Comman-
ditaire Vennootschap niet de ware zijn, maar dat deze be-
staanbaar is naar geheel andere beginselen, die volstrekt geen
inbreuk maken op die, welke het engelsche regt gehuldigd
heeft. dan zou men haar welligt reeds lang het burgerregt
hebben geschonken. Toen dit door sommigen erkend werd,
quot;Werd dan ook inderdaad een poging in het werk gesteld, om
de Commanditaire Vennootschap in Engeland in te voeren.

In het jaar 1855 werd namelijk de woekerwet in Engeland
afgeschaft i). Daarna gebeurde het meermalen dat men aan
kooplieden geld ter leen gaf, en daarvoor in plaats van inter-
essen een zeker aandeel in de winsten van hun bedrijf bedong.
I^e regering besloot met het oog hierop eenige wijziging te
brengen in de op het stuk der Vennootschappen van koop-
handel bestaande wetten.

Zij begreep terègt, dat zulke terleengevingen tegen een
aandeel in de winsten der ondernemingen, in plaats van tegen
interessen, in het wezen der zaak met dat al terleengevingen
hieven. De voorsteller der wet, Mr. lowe, deed dit zeer juist
opmerken en beriep zich daarbij op het gevoelen van twee
gezaghebbende schrijvers, Mr. Baron bramwell en Lord
Elbon, die beide, ofschoon langs verschillende wegen, tot
hetzelfde resultaat kwamen. Dit nu aangenomen, scheen het
onregtvaardig de dormant partners nog langer solidair aan-
sprakelijk te stellen. Het strekte ook ten nadeele der nijver-
heid, die onder zoodanige omstandigheden gedwongen zou zijn,
®et tijdelijk voorgeschoten kapitalen te werken, die de ver-
liezen niet mede zouden dragen, en daarvoor hooge inter-
essen te betalen. De regering wilde daarom beperkte aan-
sprakelijkheid voor de dormant \'partners invoeren, mits zij
^ich buiten alle beheer hielden en voor het publiek onbekend
hieven. Geen commandite, zooals die in Frankrijk bestond,

1) Idem. L. 1. pag. 474.

wilde men invoeren, maar wel de dnitsche stille Gesellschaft.
Den 1 Februarij 1856 werd liet hiertoe strekkende wetsont-
werp: Partnerships amendment Bill tegelijk met de Joint-Stoch
Companies Bill, waarvan wij in het tweede gedeelte van ons
geschrift zullen spreken, in het House of Commons ingediend i).
Het eerstgenoemde wetsontwerp werd echter den 10 Maart
wegens een verzuim in den vorm weder ingetrokken, onder
belofte evenwel van de regering, dat zij de zaak later op nieuw
bij het Huis aanhangig zou maken

Aan deze belofte werd op den 7 April voldaan
Bij de behandeling van het toen ingediende ontwerp, dat
nu ook nog andere punten de Vennootschappen betreffende
regelen zou, werd de Clausule n^. 3, waarbij de beperkte
aansprakelijkheid der sleeping partners werd vastgesteld, van
vele zijden hevig aangevallen.

Men dacht, zooals ik boven reeds opmerkte, uitsluitend
aan de Fransche commandite; men wees op de ordonnantie
van lodewijk XIV, op den Code de Commerce, op de ge-
schriften van TEOPLONG waarvan het systeem (vooral wat
de beide eerstgenoemden betreft) niet zeer geschikt is, om de
zaak in een gunstig daglicht te stellen voor hen, die de begin-
selen van billijkheid en regtvaardigheid wenschen te behouden
als de grondzuilen van alle regtsinstellingen.

Wel trachtte de Regering het Huis te overtuigen, dat het
hier niet de fransche commandite gold; dat de wet slechts
beoogde, om aan de burgers de vrijheid toe te kennen, om
gelden ter leen te geven en te nemen onder zulke voorwaar-
den, als zij voor zich zei ven het raadzaamst achtten. Doch te
vergeefs. De oppositie hield vol en maakte er vooral een grief
van, dat er geen openbaarmaking der akte van Vennootschap be-
volen was. Zij wilde maar niet inzien, dat hiertoe geene
aanleiding bestond, hoewel onder anderen Lord palmeeston
haar tartte een afdoenden grond op te geven, waarom het

1) Zie de redevoering van m. lowe in de Times 2 Febr. 1856. — 2) Times
11 Maart. — 3) ld. 8 April. — 4) ld. 15 Julij. Redevoering van m, cakdwell

publiek meer gevaar liep bij terleengeving tegen aandeel in
de winsten, dan bij terleengeving tegen vaste interessen, al
waren die ook nog zoo boog i). Het House of Commons was
niet over te halen en pisraeli prees het hemelhoog om zijn
praktische wijsheid, die het land behoedde voor de tallooze
gevaren van een zoo heilloos voorstel s). Zeker was ook hier
weder partijzucht niet de minst krachtige drijfveer der oppo-
sitie. — Sedert dien is er, voor zoover ik weet, geen veran-
dering in deze zaak gekomen.

Toen ten gevolge der staatkundige gebeurtenissen in het
begin dezer eeuw met de fransche overheersching ook de
fransche Wetgeving en regtslitteratuui in onderscheidene lan-
den van ons werelddeel zegepraalden, bekwam de Société
,en Commandite overal, waar dit plaats vond, een wettig
bestaan.

Sedert heeft men haar in die landen behouden, hetzij dat
men bij het weder onafhankelijk worden den Code de Com-
merce liet blijven gelden, zooals in België, sommige landen
van Italië, enz,, hetzij dat men tot het daarstellen van een
eigene wetgeving overging, en daarbij meer tot de oorspron-
kelijke beginselen omtrent de commandite terugkeerde, zooals in
Spanje 3), alwaar men den geldschieter comparte noemt, in
tegenoverstelling van den socio, waarmede de gewone ven-
noot bedoeld wordt; verder in Portugal in onderscheidene
staten van Italië en in Hongarije 5). In dit laatste land heeft
men zeer eigenaardige benamingen voor den Commanditairen
en den gewonen vennoot in tegenstelling tot elkander uit-
gedacht; volgens de beste duitsche schrijvers 6) luiden deze

1) ld, 15 Julij — 2) ld. 26 Julij. Eeview of the Session. — 3) Codigo de
commercio. Sedert 1 Januarij 1830. Art. 284-292. - 4) Codigo commercial
Portuguez. Sedert 18 .September 1833. Art. 580, 585, 600. - 5) Ungrische
Gesetzes-artikel, sedert\'1840. XVIII G. A. § 2. — 6) Joseph oroszr Gesets-
artikel des Ungarischen Reichstages, 1839 bis 1840. üebersetst und mit den
nöthigen Erlaüterungen versehen, Pressburg bei anton üulek vojj schmid,

benamingen in bet Hoogduitsch vertaald: äussere Gesellschaf-^
ter voor den Commanditair en innere Gesellschafter voor den 1
gewonen vennoot. De eerste benaming zouden wij in het
Nederduitsch vertolken door buitenstaand vennoot en de laatste
door vn^ierlißen vennoot. De benamingen zijn ontleend aan
het wel begrepene onderscheid tusschen de verhoudingen van
den commanditairen en den gewonen vennoot, die wij in het
volgende Hoofdstuk nader zullen leeren kennen.

Wat ons land betreft, zullen wij eenige geschiedkundige
beschouwingen aan de behandeling onzer positieve Wetgeving
doen voorafgaan.

Ook in Noord-Amerika werd de commandite op den grond-
slag van den code de commerce aangenomen, en dit verdient
vooral daarom onze aandacht, omdat dit in de geschie-
denis der wetgeving van de Vereenigde Staten, wat New-
York betreft, het eerste voorbeeld is, dat men het regt van
eenig ander land, dan Groot-Brittannie heeft nagevolgd i).
In den civü code of Louisiana werd de Com\'manditaire
Vennootschap opgenomen onder de benaming van partnership
in commendam. In de overige staten heet zij partnership with
a restricted responsibility en de Commanditaire Vennooten
limited of ook wel special partners, dit laatste in tegenover-
stelling van de general partners, waarmede de gewone ven-
nooten bedoeld worden

De Commanditaire Vennootschap in Amerika is, gelijk
wij zeiden, hoofdzakelijk gevormd naar de fransche wet.
Opzigtelijk de vereischten tot het bestaan eener zoodanige
vennootschap is men voornamelijk daarin van het fransche
wetboek afgeweken, dat het aannemen van een nom social
niet alleen niet noodig, maar zelfs bepaald verboden is 4).

Het resultaat dezer geschiedkundige schets van ons insti-

1) James kent. Commentaries on American Law; 8 Ed. New-York 1854
vol. in. p. 36. - 2) Art. 2810. - 3) Kent, ib. p. 34 amp; 35.-4) Id. pag. 35.\'

tuut is nu het volgende: De Commanditaire Vennootschap l
is een geheel oorspronkelijk contract, dat in de middeneeuwen 1
door den italiaanschen handel in het leven werd geroepen, \\
als een middel, om de kapitalen der partikulieren, die men,
wegens het bestaande verbod van terleengeving op interessen, ,
anders niet ter beschikking van den handel kon stellen, aan
dezen dienstbaar te maken.

Dat contract, uit hoofde van het toevertrouwen van kapi-
taal, hetgeen daarbij plaats vindt, met den daarvoor algemeen
gebezigden naam commenda, en later met dien van acco-
mandita bestempeld, in Frankrijk door de italiaansche koop-
lieden zeiven bekend gemaakt, ontwikkelt zich aldaar van
lieverlede tot eene Vennootschap met beperkte aansprakelijk-
heid van den kapitaalverstrekkenden vennoot. Als zoodanig
wordt het, met het oogmerk om den handel te bevorderen,
onder den naam van société en commandite in de Ordonnantie
van 1673 gewettigd, en daaruit weldra in andere wetgevin-
gen overgenomen.

TWEEDE HOOFDSTUK.

REGTSKAEAKTEE DER COMxMANDITAIEE VENNOOTSCHAP.

Bij de vraag naar liet regtskarakter van de Commanditaire
Vennootschap moet men, zoo als wij hierboven hebben be-
toogd, wel onderscheiden tnsschen twee contracten, die wel
uiterlijk met elkander overeenstemmen, maar innerlijk in aard
en regtsgevolgen geheel van elkander verschillen.

Wij willen dit thans nader betoogen.

Wij moeten onderscheiden in de eerste plaats de Comman-
ditaire Vennootschap, zooals deze in Italië ontstaan is en
zich aldaar ontwikkeld heeft, de Accomandita, en in de tweede
plaats de Commanditaire Vennootschap, zooals deze van Italië
naar Frankrijk over gebragt, in dit land verbasterd is, de fran-
sche société en commandite.

Deze laatste is eene overeenkomst, waarbij twee of meer
personen zich onderling verbinden, dat één of meer hunner
hun arbeid en vlijt en één of meer anderen een zeker kapi-
taal tot de uitoefening van een handelsbedrijf in gemeenschap
zullen brengen, om de daaruit ontstaande voordeelen met el-
kander te deelen. Bij deze overeenkomst bedingen zij, die
alleen hun kapitaal verstrekken verder uitdrukkelijk, dat zij
voor de verbindtenissen door de anderen, die hun arbeid en
vlijt aanbrengen, ten behoeve der onderneming met derden
aangegaan, tegenover deze laatsten niet verder aansprakelijk
zullen zijn, dan ten beloope der gelden, die zij hebben inge-
bragt of nog moeten inbrengen.

Deze overeenkomst draagt dus het volle karakter eener so-
cietas quaestuaria, zooals ons deze uit de romeinsche regts-
l^ronnen bekend is i) en de bepalingen van het romeinsche regt
ten aanzien van de societates zullen mitsdien ook hier van
toepassing zijn. Het is echter een bijzonder kenmerk van de
hier bedoelde overeenkomst, dat van de algemeene regels om-
trent de institoria actio in het romeinsche regt gehuldigd, voor
zooverre deze, wanneer één of meer der vennooten met het
beheer belast zijn, ook voor societates gelden, in zooverre
wordt afgeweken, dat de kapitaal aanbrengende vennoot niet
volgens den regel: vaequum est, sicut commoda sentimus
ex actu institorum, ita etiam obligari nos e contractibus ip-
sorum, et conveniriquot; onbeperkt en met zijn geheel vermo-
gen aansprakelijk is voor de schulden en verbindtenissen door
den beheervoerenden vennoot met derden aangegaan, maar
integendeel, door de handelingen van dezen laatsten niet ver-
der verbonden wordt, dan tot het bedrag der gelden, die
hij in de Vennootschap heeft ingebragt of moet inbrengen.

De aard der overeenkomst wordt evenwel door deze be-
perkte aansprakelijkheid volstrekt niet veranderd en blijft
steeds die eener Vennootschap, waarin de beperkte aanspra-
kelijkheid slechts als eene onregelmatigheid voorkomt. Iedere
poging, om hiervoor een afdoenden regtsgrond aan te geven,
IS geheel vruchteloos. Wel heeft men gemeend uit het ro-
nieinsche regt en bepaaldelijk uit den titulus Dig. de tributo-
actione s) deze beperkte aansprakelijkheid te kunnen ver-
klaren en het kapitaal van den beperkt aansprakelijken
\'Vennoot als een geheel op zich zelf staand vermogen te moeten
beschouwen, dat van het overige vermogen van dien vennoot
afgescheiden is, even als het peculium bij de Romeinen door
den meester aan zijn slaaf gegeven met de overige bezittingen
van eerstgenoemde volstrekt in geenerlei betrekking staat en,
Zooals de Duitschers dit noemen, een //Sondervermogenquot;

1) Zie o. a. C. I. Cod. IV. 37. — 2) L. I Dig. XIV, 3, — 3) XIV. 4 —
4) Lipman. O. 1. pag. 14 en aant. op art. 19, w. v. k.

daarstelt; doch deze meening, vroeger ook door thÖl voor-
gestaan 1), is geheel onjuist, zooals later door dien schrijver
zei ven erkend is

Immers, daargelaten nog, dat iedere beschouwing, die onze
nieuwere regtsinstellingen uit beginselen wil verklaren, die
alleen aan het romeinsche regt eigen zijn, uit den aard der
zaak gezocht is, omdat de romeinsche regtsbeginselen natuur-
lijk aan eigenaardig romeinsch-maatschappelijke toestanden ont-
leend zijn; de verhouding van den Commanditair tot derden
met betrekking tot zijn Commanditair kapitaal is bovendien
een geheel andere, dan die van den meester, met betrekking
tot het peculium, dat hij aan zijn slaaf gegeven heeft en
waarmede deze laatste handel drijft, In het vorige Hoofdstuk
hebben wij getracht het onderscheid uiteen te zetten tusschen
het geval, waarin iemand een slaaf of een ander als institor
in zijn bedrijf heeft aangesteld, en dat, waarin een slaaf met
weten van zijn meester handel drijft met het peculium, dat
hem geschonken is. De omvang van den wil des meesters
is in beide deze gevallen de maatstaf, waarnaar diens aan-
sprakelijkheid voor de handelingen van den slaaf tegenover
derden bepaald wordt. quot;Wanneer de meester uitdrukkelijk ge-
wild heeft, dat de slaaf voor hem handel zou drijven, zoodat
de handelingen, die er verrigt zijn, slechts als een gevolg
der wilsuiting van den meester moeten beschouwd worden,
en zonder deze wilsuiting niet zouden hebben plaats gehad,
is de slaaf een institor en zijn meester als praeponens voor alle
verbindtenissen door hem aangegaan met al, wat hij bezit,
aansprakelijk, en kan tot de nakoming zijner verpligting
met de actio institoria gedwongen worden, //quia ex voluntate
domini contrahi videtur.quot; Geheel anders is het daaren-
tegen, wanneer een slaaf met zijn peculium handel drijft;
in dit geval is het drijven van handel niet aan te merken als
de uitvoering van den wil des meesters. \' Wél kan de slaaf

1) Das Handelsrecht Aufl. Göttingen 184-1. § 41. — 2) ld. 4« Aufl. 1862.
§ 41, not. 2. — 3) Zie boven bl. 17.

dit niet doen, zonder dat zijn meester er van weet, en dit op
den voorgrond stellende mogten de crediteuren, die met den
slaaf gehandeld hebben, het er ook voor houden, dat deze
met toestemming zijns meesters het peculium aan hen kon
verbinden, maar in alle gevallen ook niet meer, dan hetgeen
zich daarin bevindt. De meester moest dus het peculium of
dat gedeelte daarvan, dat tot het drijven van handel afgezonderd
was, aan de crediteuren overlaten of trihutim onder hen ver-
deelen, al naardat hij met de actio de peculio of met Aamp; tri-
iiitoria aangesproken wordt: //sciente domino negotiabatur.quot; i)
De beide gevallen, dat, waarin aan de crediteuren de instito-
ria en dat, waarin hun de trihutoria verleend wordt,quot;hebben
dus niets met elkander te maken; waar de institoria gegeven
wordt, valt aan de trihutoria, en waar deze gegeven wordt,
aan gene niet te denken; gezamenlijk kunnen deze actiones
niet gegeven worden. Een van beide zou dus hier toepassing
naoeten vinden en nu zal wel niemand het in twijfel trekken,
dat de gegevens bij de hier bedoelde Commanditaire Vennoot-
schap alleen passen voor het geval, waarin de institoria en vol-
strekt niet voor dat, waarin de trihutoria verleend wordt,
^an den kant van den commanditair bestaat er niet alleen
een medeweten dat de complementair met zijn kapitaal handel
drijft, maar hij geeft hem het kapitaal zelfs opzettelijk, om er
handel mede te drijven, en daar nu de commanditair socius
IS, valt er niet aan te twijfelen, dat de handelingen van
den complementair als de uitvoering van den wil des Com-
manditairen Vennoots beschouwd moeten worden.\'

De gelijkstelling van het commanditaire kapitaal met het
Peculium van den slaaf of met de merx peculiaris getuigt bo-
quot;^endien nog van een groote verwarring van denkbeelden,
löimers, men kan den complementair bij eene Commanditaire
Vennootschap niet gelijk stellen met een romeinschen slaaf,
^ie geeu regtspersoonlijkheid heeft, die zelf niets schuldig is
tegenover wien ook niemand verbonden kan zijn. //Nee
1) Cf. GaJüS IV § 71—74. — § 2—5. Inst. IV, 7.

servus quidquam debere potest, nee servo potest deberi.quot; i)
Daar nu de verbindtenissen door den slaaf aangegaan ook niet
ten laste van zijn meester komen, en.alleen uit het pecu-
lium van den slaaf moeten gekweten worden; daar verder
alles, wat de slaaf te vorderen heeft, een vordering is van
zijn peculium en alleen ten bate daarvan komt, zoo stelden
de Romeinen èit peculium, als zelfstandigen drager van regten
en verpligtingen, gelijk met een mensch, omdat het inderdaad,
even als deze, eerst ontstaan moet, daarna aangroeit, en af-
neemt en eindelijk vergaat. ,/Peculium simile est homini;
nascitur, crescit, decrescit, moritur.quot; Nu moge ook het
commanditaire kapitaal op dezelfde wijze ontstaan, aanwassen
verminderen en ondergaan: als een afgezonderd vermogen,
dat men, als zelfstandigen drager van regten en verpligtingen,
met een mensch gelijk kan stellen, is het niet te beschouwen.
De dragers der regten en verpligtingen, die een gevolg zijn
der handelingen van den complementair, zijn óf de comple-
mentair alleen, óf de complementair en de commanditair. Déze
zijn in hun eigene goederen aansprakelijk voor de kwijting
hunner verbindtenissen, al is de commanditair dan ook niet
verder aansprakelijk dan tot het bedrag van zijn gestort ka-
pitaal, en al, wat derden hun verschuldigd zijn, vermeerdert
als bate hunne bezittingen. Wanneer nu hierdoor ook het
commanditaire kapitaal toeneemt, afneemt en vernietigd wordt,
moet dit toenemend of afnemend kapitaal noodzakelijk óf het
eigendom van den complementair alleen, óf wel gemeenschap-
pelijk eigendom van hem en den complementair zijn. Ook
voor den Commanditair blijft het steeds een deel van zijn
vermogen uitmaken, maar is ten zijnen aanzien volstrekt
niet, zoo als het peculium voor den meester van den slaaf,
een op zich zelf staand vermogen, dat met zijn overige bezit-
tingen in verband noch betrekking staat.

De poging, om de beperkte aansprakelijkheid van den Com-
manditair uit de beginselen des romeinschen regts omtrent de

1) L. 41 Dig. XV, 1. — 2) L. 40 Dig. eod.

tributoria te willen verklaren, is dus als vruchteloos te be-
schouwen. De fransche Commanditaire Vennootschap is eene
societas en de gérant is de institor societatis.

Dit wordt dan ook algemeen door de fransche schrijvers
erkend. Nogtans meenen sommigen hunner, en met name
delangle 1) in den aard der overeenkomst zelve een grond
voor de beperkte aansprakelijkheid van den Commanditair te
vinden. In overeenstemming met hetgeen door m. crÉtet
bij de beraadslagingen over den Code de Commerce werd aan-
gevoerd, meent delangle, dat, daar de commanditair zich
zelf van alle beheer moet onthouden, en hij dus als lastgever
nadeelige gevolgen van de handelingen zijns lasthebbers te
dragen heeft, men om deze hardheid hem niet verder, dan tot
bet bedrag van zijn ingebragt kapitaal aansprakelijk heeft ge-
maakt. Deze redenering is evenwel onjuist, om niet te zeg-
gen ongerijmd.

In de eerste plaats behoort het niet zoozeer tot den aard der
fransche Commanditaire Vennootschap, dat de Commanditair
alleen kapitaal inbrengt en zelf geen beheer voert; het verbod
om beheer te voeren is veeleer als een bijzondere bepaling
quot;^an positieve wetgeving te beschouwen, die bij een juridieke
Verklaring van het contract buiten aanmerking moet blijven.
Het contract, dat wij behandelen, is eene societas en de be-
paling, dat de Commanditair alleenzijn kapitaal zal inbrengen
en zich buiten het beheer zal houden, is even als altijd bij
societas, zoo ook hier, geheel en al een zaak van onderling
goedvinden tusschen de socii, die daarom quot;den aard der over-
eenkomst noch de gevolgen van deze kan veranderen.

Ten andere bewijst de door delangle aangevoerde grond veel
te veel en daarom niets. Immers, men zou op dezen grond
lederen lastgever slechts beperkt aansprakelijk moeten stellen
Voor de handelingen door zijnen lasthebber verrigt. Een ieder,
die zelf iets niet wil verrigten of verhinderd is om het te
verrigten, geeft daartoe aan een ander last en moet zich als-

1) O. 1. no. 323 et suiv.

dan op de kunde en goede trouw van zijn lasthebber verlaten.
Wanneer deze, ofschoon binnen de grenzen van zijn mandaat
gebleven, de zaken van zijn lastgever slecht heeft waargeno-
men, zal deze daardoor natuurlijk schade lijden, maar moet
het alleen aan zich zeiven wijten, dat hij een onkundigen of
onbekwamen of trouweloozen lasthebber gekozen heeft; derden,
die met den lasthebber gehandeld hebben, hebben er geen
schuld aan en mogen dus verlangen, dat zij schadeloos ge-
steld worden voor de verbindtenissen, die de mandataris bin-
nen de grenzen zijner bevoegdheid met hen heeft aangegaan.

Te vergeefs zoekt men ook elders naar eene ratio juris
voor de beperkte aansprakelijkheid van den Commanditair; er
bestaat daarvoor geen andere grond dan eene ratio utilitatis
en deze is, de begunstiging van den handel.

De beperkte aansprakelijkheid vloeit dan ook volstrekt niet
voort uit den aard der overeenkomst, die eene societas is,
maar heeft alleen plaats, wanneer de vennooten onderling bij
hunne overeenkomst uitdrukkelijk een daartoe strekkend be-
ding gemaakt hebben. Zoo heeft men het dan ook vroeger
in Frankrijk steeds begrepen, en hierom zegt JOUSSE^): //On
met ordinairement cette clause dans 1\' acte de société en
commandite, comme une des premières conditions de cette
société.quot; Dit is ook zeer natuurlijk; want ook bij een ge-
wone Vennootschap kunnen één of meer der Vennooten bloote-
lijk hun kapitaal inbrengen en een of meer anderen uitslui-
tend met het beheer belast zijn, zonder dat dit op zich
zelf voldoende is,quot; om hen, die alleen hun kapitaal hebben
aangebragt, een beperkte aansprakelijkheid te doen genieten
voor de verbindtenissen door de andere vennooten aangegaan.
Men wist in Frankrijk dan ook zeer goed, dat de beperkte
aansprakelijkheid van den Commanditair inbreuk maakt op de
algemeene regtsbeginselen, maar men heeft haar toch gewild,
om ter bevordering van den handel de kapitalisten door de
kans van onbeperkte winsten, met zekerheid tevens, dat de

1) O. 1. pag. 06 et 97.

schade, zoo zij die mogten lijden, steeds beperkt zou zijn,
uit te lokken, om hun vermogen ten dienste van den handel
te stellen.

Ziedaar wat wij, ter juridieke verklaring, van het wezen
der fransche Commanditaire Vennootschap meenden in het mid-
den te moeten brengen. De slotsom is dus, dat het karakter der
hier bedoelde overeenkomst dat van eene sgd^^ is.

Toch is eene overeenkomst, waarbij uiterlijk hetzelfde plaats
vindt, als bij die, welke wij behandeld hebben, ook denk-
baar, zonder dat zij het karakter van societas aanneemt.\' Dit

is het seval met de italiaansche Accoma^idita.

ö .

Deze is een contract, waarbij iemand aan een ander, die
een bedrijf uitoefent, daarvoor een zekere geldsom ver-
strekt, onder voorwaarde, dat hij die na een bepaalden tijd,
of, wanneer degeen, die haar ontvangen heeft, ophoudt met
de uitoefening van het bedrijf,. zal kunnen terugvorderen,
lïiet dien verstande evenwel, dat de terugvordering zich nim-
mer verder zal uitstrekken, dan tot het bedrag, dat er na
aftrek van een evenredig aandeel in de verliezen, door het
bedrijf geleden, overblijft, en dat daarentegen, op zekere tijd-
stippen, door den eigenaar van het bedrijf een evenredig ge-
deelte der winsten, die daaruit voortvloeijen, aan dengeen,
die hem de geldsom verstrekt heeft, zal worden uitgekeerd.

Dit contract is dus eigenlijk niets anders, dan eene gewij-
^^igd mutuum. De wijziging bestaat daarin, dat hier niet,
zooals bij een gewoon mutuum, aan een persoon, alleen met
het oog op diens persoonlijke hoedanigheden, maar ook met
het oog op het bedrijf, door hem uitgeoefend, en aan dit
hedrijf zelf crediet wordt gegeven, met andere woorden: men
Waagt, ten gevolge van dit contract, zijn geld aan den handel;
hij een gewoon mutuum daarentegen, waagt men het alleen
aan een persoon.

De vorm, waarin zich de handeling bij deze overeenkomst
voordoet, geeft evenwel aanleiding deze voor eene societas te
houden en gelijk te stellen met de fransche. Commanditaire

Vennootschap. Dit heeft dan ook bij de meeste schrijvers
plaats gevonden; doch geheel ten onregte. De italiaansche
Accomandita is geen societas, maar een geheel eigenaardig
contract. Men verkrijgt daarmede in hoofdzaak wel dezelfde
uitkomsten, als met de fransche Commanditaire Vennootschap;
maar het maakt niet, zooals deze, inbreuk op de algemeene
regtsbeginselen.

De italiaansche school zelf treedt meermalen in zeer dui-
delijke en juiste beschouwingen omtrent den aard der acco-
mandita. Wij zullen de voornaamste daarvan hier mededeelen
en, waar dit ter verduidelijking noodig is, er hier en daar
eene enkele opmerking aan toevoegen.

In de eerste plaats verdient hier ééne der Decisiones Rotae
Genuae onze aandacht. Deze Decisio i) treedt in een onder-
zoek omtrent het verschil tusschen den socius en Aen parti-
ceps commendans. Ofschoon, zegt zij, de particeps {commen-
dans, committens, deponens et mutuans) in vele opzigten,
en vooral wat het deelen in de winsten betreft, gelijk
staat met een socius, zoo is deze gelijkenis toch niet vol-
doende, om hem eenvoudig als zoodanig te beschouwen; ,/per
omnia enim socius non est.quot; Wanneer men toch op grond
dezer punten van overeenkomst, Aqparticeps vféi met een socius
gelijk stelde, zou men een argumentum de secimdum quid ad
siwpliciter gebruiken, en dit verdient in regten afkeuring.
In vele opzigten toch bestaat er onderscheid, en wel in de
suhstantialia der zaak, //quae differentia commtjnis observantia
(a qua recedere non licet) et eori mercatorii indübitata
constjetübo, utique servanda, introduxit.quot;

En waarin bestaat nu dit voorname onderscheid? De De-
cisio formuleert het aldus: //Socius agit contra sociales
debitores et a socialibus creditoribus convenitur, quum sub ejus
nomine expresso vel tacito sit contractum,quot; dewijl er name-
lijk altijd in den naam van een socius gecontraheerd wordt,
hetzij die naam uitdrukkelijk genoemd, hetzij hij stilzwijgend
1) Dec. XXXIX.

onder de gebezigde uitdrukking begrepen is; maar indien
iemand blootelijk particeps en geen socius is, dan kan bij
noch tegen de schuldenaren ageren, noch door de schuld-
eischers aangesproken worden, omdat men met hem niet ge-
contraheerd heeft. Dit zegt de Decisio; maar wij moeten
daarbij doen opmerken, dat dit nog geen verschil in substan-
tialibus, maar alleen een verschil in sommige gevolgen is.^ De
particeps is niet particeps, omdat hij niet aansprakelijk is
en niet tegen derden kan ageren, en de socius niet socius,
omdat hij wel aansprakelijk is en wel tegen derden kan
ageren; maar er bestaat geen regtsbetrekking tusschen der-
den en den particeps, ómdat deze slechts particeps is, terwijl
er tusschen derden en den socius wel een regtsbetrekking
bestaat, omdat deze socius is. Dit is hetgeen de Decisio wil
zeggen. Zij drukt dus het verschil tusschen den socius en
den particeps, dat zij teregt zegt in suhstantialibus te bestaan,
alleen door de gevolgen uit, en niet door ons de substan-
tialia van elk in het bijzonder aan te wijzen. Gelijk wij zoo
aanstonds zullen zien, ligt het onderscheid tusschen den socius
en den particeps dan ook inderdaad dieper, dan door de
Decisio is aangewezen. Wij moeten derhalve de oorzaak opspo-
ren, die het verschil in gevolgen te weeg brengt, en de
reden nagaan, waarom er wel altijd een regtsbetrekking be-
staat tusschen den socius en derden, maar niet tusschen den
particeps en derden. De Decisio zelf wijst ons hierbij den weg.
//Socius, zegt zij, administrationi negotiationis formam dare
potest;quot; als socius heeft men het regt om te beschikken en,
daar dit van den socius in tegenstelling tot den particeps ge-
zegd wordt, mag men hieruit afleiden, dat Aq particeps het
regt ^m te beschikken niet heeft. Ook dit is, wel is waar,
slechts een verschifin de gevolgen; maar het brengt ons
toch eenigzins nader tot het terrein, waar wij heen willen;
Want, wanneer wij op den voorgrond stellen, dat een ieder,
die eigenaar eener zaak is, ook het regt heeft om daarover
te beschikken, zoo leiden wij uit het gezegde, dat de partóceps

geen regt heeft om te bepalen, op welke wijze het bedrijf be-
stuurd zal worden, ook teregt af, dat hij niet, zooals de socius,
mgenaar van dat bedrijf is. De Decisio beweert dan ook, dat
iemand, die aan eene Vennootschap tegen een aandeel in de
winsten, een zeker kapitaal toevertrouwt, tegenover hare leden
staat even als ieder andere vreemde, die tegenover hen zekere
regten kan doen gelden. Zoo kan hij b. v. afrekening ver-
langende daarvoor ieder der socü, wien hij ook verkiest,
aanspreken en hij behoeft daarbij niet te vragen, wie hunner
met het beheer belast is, daar dit slechts een zaak van onder-
ling goedvinden tusschen de vennooten zelve is, waarmede
derden niet te maken hebben.

Niettegenstaande al het gezegde hebben wij nog maar alleen
de gevolgen en niets dan de gevolgen leeren kennen van het
onderscheid tusschen den particeps commendans en den socius,
en men mag dus nog steeds vragen naar de oorzaak van al
dit onderscheid in gevolgen, daar toch de particeps commen-
dans zoowel als de socius iets inbrengt voor een bepaald be-
drijf en in de winsten, die daaruit voortkomen, aandeel heeft.
De Decisio geeft de oorzaak niet uitdrukkelijk aan; maar, na
het verschil in de gevolgen tusschen de betrekking van den
particeps commendans en die van den socius te hebben aange-
wezen, gaat zij over tot de behandeling der vraag naar den
juridieken aard der verhouding van eerstgenoemden met be-
trekking tot het aandeel, dat hij in de winsten van het be-
drijf heeft.

Wanneer het nu vaststaat, zoo vervolgt de Decisio, dat de
aangenomen gevolgen, die uit de hoedanigheid van den jsar-
ticeps voortvloeijen, afwijken van die, welke men bij den
socius waarneemt, zal men vragen, waaruit die vreemde
verhouding van den particeps tegenover de vennootschap ont-
staat, en naar welk contract men haar beöordeelen moet. Om
tot de oplossing dezer vragen te komen, beschouwt de Decisio
den Commanditair op niet onaardige wijze als een soort van
Hermaphrodiet, een tweeslachtig wezen, die aan den eenen

kant te beschouwen is als iedere andere derde, die crediteur
is der vennooten en wien het bedrijf niets aangaat, aan den.
anderen kant als iemand, die een gemeenschappelijk belang
met hen heeft in het welslagen van het bedrijf, in zooverre
als hij in de voor- en nadeelen daarvan met hen deelt. Even-
zoo als men nu den Hermaphrodiet beoordeelt naar het ge-
slacht, dat het meest ontwikkeld is i), zoo moet men ook
den commanditair beöordeelen naar datgene, wat het meest
hij hem wordt opgemerkt en wat zijne hoedanigheid meer in
het bijzonder bepaalt. Dit nu moet men wel voornamelijk
zoeken in de verdeeling der winsten. Dewijl nu de Decisio
het contract, waaruit deze vei\'houding ontstaat, niet onder
de benaamde contracten kan rangschikken en toch geoorloofd
acht, beschouwt zij het als iets nieuws, dat door de handelsprak-
tijk zoo is ingevoerd. vParticipem vero sola introduxit Praxisquot;
en dit is ook niets vreemds; immers, reeds ülpianus heeft
gezegd: //plura esse negotia, quam a legislatoribus adinventa
vocabula.quot; 2).

Ziedaar, hoe men te Genua dacht over het contract, dat
wij als de italiaansche accomandita hebben leeren kennen.
Hiermede stemt casaregis geheel overeen. Deze schrijver
tracht vooral te doen uitkomen, dat de accomendantes geen
eigenaren zijn van het bedrijf, maar daarbij slechts een inte-
\'i\'esse hebben, omdat zij naar verhouding van hun gestort
kapitaal er deel aan nemen. Om deze reden heeft de acco-
\'\'nendatarius dan ook alleen het regt om beheer te voeren.
Want hij alleen is eigenaar. Daarom alleen handelt de acco-
fnendatarius in zijn eigen naam, en niet ten gevolge eener
Uitdrukkelijke of stilzwijgende lastgeving van de accomendan-
tes, Er bestaat dan ook tusschen dezen en derden geen vincidum
juris, zoodat de accomendantes geenszins tegenover derden of,
omgekeerd, deze tegenover de accomendantes verbonden zijn,
en dit alles, omdat deze laatsten geen socii, maar blootelijk

1) L. 10. Dig. I, 5. — 2) L. 4, Dig. XIX, 5.

participes zijn i). Ansaldus deluca en J0Rl0^),zijn
allen van dezelfde meening, en het komt mij voor, dat die
volkomen juist genoemd mag worden. De accomendans is
geen socvus, niettegenstaande hij in de winsten van het bedrijf
deelt. De reden daarvan is hierin gelegen, dat er geen ani-
mus contrahendae societatis bestaat 5). Wij willen trachten dit
te verduidelijken, en als voorbeeld wijzen wij op eenige ge-
vallen, waarin, evenals bij de accomandita, de een met het
kapitaal des anderen arbeidt, en de winsten onderling ver-
deeld worden, zonder dat er daarom een societas ontstaat.

Wij vangen aan met op de verhouding te wijzen van den
commis intéressé tot den eigenaar van het bedrijf, waarin hij
werkzaam is. Zal men den cototow als een vennoot beschouwen,
omdat hij een tantième van de winsten uit het bedrijf van
zijn principaal geniet? In geenen deele; zijn overeenkomst
blijft een soort van verhuur van diensten; in plaats van een
vast, geniet hij een onbepaald en voorwaardelijk loon; het is
zoo goed, alsof de eigenaar van het bedrijf tot hem gezegd
had: ik zal u voor uwe diensten als loon zooveel geven,
als met een zooveelste van de winsten, die mijn bedrijf mij
jaarlijks opbrengt, gelijk staat. De eigenaar wil zich daar-
door volstrekt niet in de verhouding van vennoot met den
commis plaatsen; want deze is zijn ondergeschikte, die zijn
diensten verleent, en die, al geniet hij ook een aandeel der
winsten, daarom volstrekt het bedrijf niet mede uitoefent.
De principaal kan hem, om dezelfde redenen als andere be-
dienden, uit zijn dienst ontslaan, zonder dat dit eenige veran-
dering in het bedrijf te weeg brengt. Dit alles zou het geval niet
zijn, wanneer er een aniynus contrahendae societatis bestaan had.

Ook ten aanzien van den hail h cheptel, het contract, dat wij
hierboven reeds beschreven hebben, valt hetzelfde te zeggen,

1) Disc. XXIX, no. 24-26. ~ XXXIX, n». 30-32. - 2) Disc. XCVIII
n». 59. - 3) De Credito. Disc. LXXXIX, n». 7. ~ De locato Disc. XXVII. J
4) Aangehaald bij teoplong, O. 1., n». 385. — 5) L. 44 Dia XVII 2 —
6) bi. 19.nbsp;. 6- . , .

Hoe naauw dit contract ook aan dat van Vennootschap ver-
want is, toch wordt het in de wetgevingen, die het regelen,
niet als zoodanig, maar veel meer als huur en verhuur be-
handeld 1). Ik meen dan ook, dat men het alleen dan als
vennootschap zal kunnen beschouwen, wanneer de animus
contraliendae societatis aanwezig is

Hetzelfde heeft ook plaats bij het contract tusschen den
dominus fundi en den colonus partiarius, waarbij laatstgenoemde
van den eersten een akker in pacht neemt, onder voorwaarde,
dat hij hem, in plaats van een pacht in geld, een zeker deel
van den oogst zal uitkeeren. Ook hier maakt het verdeelen
van den oogst de overeenkomst niet tot eene Vennootschap.
Gajus zegt wel ten opzigte van den colonus: //Quasi societatis
jure et damnum et lucrum cum domino fundi partiturquot;
maar voor socii houdt hij beide niet, anders zou hij niet ge-
zegd hebben: Quasi societatis jure. Hij heeft maar alleen
willen te kennen geven, dat hier evenals bij eene societas
winst en verlies verdeeld worden. De dominus fundi en de
colonus partiarius staan in een geheel afgezonderde betrekking
tot elkander, anders zouden zij niet ieder in het bijzonder
genoemd zijn.

De slotsom, waartoe wij komen, is deze : verdeeling van
winst stelt nog geen societas daar ten opzigte van de zaak,
waaruit de winsten voortkomen. Zal er eene soa\'éiïas bestaan,
dan moet de wil van beide partijen er bepaaldelijk op gerigt
zijn, om de zaak in gemeenschap te bezitten, en het bedrijf
gemeenschappelijk uit te oefenen, en in dit geval is de ver-
deeling der winsten, die- behaald worden, een noodzakelijk
gevolg der overeenkomst van societas, maar niet de societas ze\\i.

Dit alles vinden wij volkomen bewaarheid bij de Acco-
mandita. De accomendans stelt, als kapitalist, zijn kapitaal
ten dienste van een onderneming en ontvangt, als vergoeding

1) PoTHiEB, Oeuvres. Paris 1S44. Tome V. Traité des cheptels § II, nquot;. 4,
pag. 259. — Zie art. 1711, 1800 et suiv. Code Napoléon. — 2) Conf. c. 9. Cod.
II, 3 met 1. 52 § 3 in fine. Dig. XVII, 2 — 3) L. 25 § 6. Dig. XIX, 2.

daarvoor, een deel der winsten, die zij oplevert. Daarbij heeft
hij evenwel volstrekt de bedoeling niet, om het bedrijf mede
uit te oefenen; dit is juist, hetgeen hij niet wil. Zijn stand,
zijn gebrek aan kennis van hetgeen er toe behoort, om de
onderneming, waarin hij zijn geld steekt, mede te besturen,
kortom, alle omstandigheden geven klaarblijkelijk te kennen,
dat hij zelf geen handel wil drijven.

Ook de eigenaar van het bedrijf wil van zijn kant nie-
mand naast zich dulden, aan wien, als socius, dezelfde regten
zouden toekomen, die hij zelf heeft, wanneer deze niet tevens
de noodige kennis bezit, om de belangen der onderneming-
te bevorderen. Wanneer dit niet het geval is, wil hij
vrij en onbelemmerd zijn, om al datgene te verrigten, wat
hij zelf dienstig en nuttig oordeelt. Hij wil alsdan alleen en
zelfstandig het bedrijf uitoefenen en zich daarin niet afhan-
kelijk stellen van iemand, die er geen kennis van heeft. Hij
wil zich met den kapitalist in geen naauwere betrekking
stellen, dan voor zooverre deze in staat is hem van dienst
te wezen, d. w. z., hem de noodige fondsen te verschaffen,
die voor de onderneming vereischt worden.

De accomendans wil het bedrijf dus niet inede uitoefenen;
de accomendatarius wil hem daarin ook niet toelaten, zoodat
de animus contrahendae societatis tot het uitoefenen van een
bedrijf by beide ontbreekt.

De verdeeling der winst alleen kan den kapitaalschieter
dus niet tot socius maken, maar geeft hem alleen de eigen-
schap van een pabticeps.

Uit dit alles zal het duidelijk worden, waarom de italiaan-
sche schrijvers verklaren, dat de accomendans tegenover der-
den niet verbonden is, of omgekeerd, ook dezen tegenover
hem niet, niettegenstaande de accomendans, als in de winsten
deelende, ook belang heeft bij de onderneming. Het is een-
voudig, omdat er geen handelingen hoegenaamd van den
accomendans uitgaan. Niets van hetgeen de accomendatarius
ten behoeve van het bedrijf verrigt, is als de uitvoering van

den wil van den accomendans te beschouwen, want deze heeft
geen wil ten opzigte der onderneming te doen gelden en
kan zulks ook niet.

De accomandita, van dit ware standpunt beschouwd, maakt
dan ook volstrekt geen inbreuk op het algemeene regtsbe-
ginsel: //ex cujus actu quis lucrum capit, ejus factum prae-
stare debet,quot; hetgeen bij de Romeinen als ^eqtjissimum, als
de hoogste mate van billijkheid, gold i). Alle grondslag
ontbreekt hier namelijk, voor de toepassing van dezen regel.
Die grondslag toch ligt in de omstandigheid, dat de handelin-
gen, die verrigt zijn, de uitvoering zijn van den wil van
dengenen, dien men daarvoor aansprakelijk wil stellen. wQuum
enim ex voluntate patris dominive contrahi videatur, aequis-
imum praetori visum est, in solidum actionem dariquot;

Ook kan men hier niet uitgaan van het beginsel, bij het
romeinsche pecidium ten aanzien van de scientia van den
dominus des handeldrijvenden slaafs aangenomen Men kan
niet op grond van het medeweten van den accomendans
een regtsband tusschen hem en derden aannemen. Want de
accomendans weet, wel is waar, dat de accomendatarius han-
delt, maar zijn weten is zoo goed als zijn niet weten; hij
kan zich namelijk in diens verrigtingen niet mengen en
heeft de magt niet om ze tegen te gaan.

Het is dan ook zeer juist, dat de italiaansche regtsgeleer-
den verklaren, dat de accomendans in het geheel niet, zelfs
niet beperkt tot het bedrag van zijn inbreng, tegenover der-
den aansprakelijk is. Wanneer men desniettemin hier en daar
bij deze schrijvers mogt gezegd vinden, dat de accomendans of
particfps niet verder, dan tot het bedrag van zijn inbreng
verbonden is, dan geldt dit alleen met betrekking tot den
accomendatarius, die niet meer kan vorderen, dan hem uit
kracht zijner overeenkomst met den accomendans toekomt.

Vraagt men ons nu, nadat wij de Accomandita in haren
oorsprong, hare ontwikkeling en haren innerlijken omvang
1) Gajus IV, §71.-2) Ibid. — 3) Zie boven bl. 16 en vv.

hebben leeren kennen, onder welk contract van het romein-
sche regt wij haar zouden rangschikken, zoo moeten wij ver-
klaren, dat de accomandita, onzes inziens, ouder geen dier
contracten gerangschikt kan worden. Wij houden ons geheel
aan de oplossing door de Dec. XXXIX Rotae Genuae gege-
ven, die wij zooeven i) hebben medegedeeld, en zeggen, evenals
zij, ten aanzien der Accomandita //sola eam introduxit peaxis.quot;
De behoeften van den handel en de tijdsomstandigheden deden
haar ontstaan; de onderscheidene bestanddeelen, waaruit het
contract is zamengesteld, waren, wel is waar, in het romein-
sche regt bekend, maar een zamenstelling van dien aard, als
bij de Accomandita plaats heeft, vinden wij in het romeinsche
regt niet terug. //Plura sunt negotia, quam a legislatoribus
adinventa vocabula.quot;

De door ons medegedeelde denkbeelden der italiaansche
schrijvers zijn in het algemeen door de auteurs over de Com-
manditaire Vennootschap te weinig in het licht gesteld. Be-
vreemden kan ons dit niet. Immers de algemeen verspreide,
doch verkeerde meening omtrent den oorsprong der accoman-
dita; de verwarde denkbeelden daaromtrent; de verbastering,
.die de zaak [in Frankrijk ondergaan heeft; dit alles maakte,
dat men ook de italiaansche schrijvers, uit wier werken men
de accomandita anders het best had kunnen leeren kennen,
niet regt begreep.

Werkelijk zien wij de uitspraken dier schrijvers door de
meeste der latere auteurs, die ze vermelden, zeer verkeerd
uitgelegd.

Zoo is onder anderen brinckmann 2) bet, wel is waar,
met hunne beschouwingen in vele opzigten eens, maar toch
heeft hij hunne bedoeling niet overal goed gevat.

Hij beweert namelijk dat de commandite wel eene societas,
doch geen gewone societas is, maar dat zij zich van deze
onderscheidt, doordien zij slechts van binnen eene societas h,
die zich tot de verdeeling van winst en verlies bepaalt, om-
1) Boven bl. 70 en vv. — 2) L. 1.

dat de accomendans jegens de schuldeischers niet aansprake-
lijk is en de schuldenaren niet kan vervolgen. Hij meent
verder deze beschouwing aan de italiaansche juristen te kun-
nen ontleenen, en beroept zich daarvoor op casaregiS, uit
wiens geschriften hij het volgende aanhaalt: //Maxima est
difFerentia inter socium et participem et sic diversi in jure
producuntur effectus, quorum .praecipui sunt, ut participes
non teneantur, nisi ad ratam capitalis, pro qua participant
in negotio. Neque ipsi agere possunt contra debitores socie-
tatis, neque conveniri valent a creditoribus societatisquot; i).

Wij meenen tegen deze argumentatie het volgende te moe-
ten doen opmerken.

Vooreerst dat eene societas in alle gevallen niet blootelijk
in eene verdeeling van winst en verlies kan bestaan. Tot
eene societas toch is wederzijdsche inbreng, noodig. Wanneer
nu het kapitaal des eenen en de arbeid des anderen als zoo-
danigen inbreng moesten beschouwd worden, zou de Acco-
mandita eene gewone societas zijn, en dit is zij, volgens
brinckmann zelven, niet.

Ten andere verwart brinckmann hier de oorzaak met het
gevolg. De italiaansche juristen, althans de meest gezag-
hebbende , hebben nooit beweerd, dat de particeps geen socius
is, omdat hij tegenover derden niet aansprakelijk is, of ook
deze tegenover hem niet; maar wel, omgekeerd, dat er geen
regtsbetrekking tusschen derden en den particeps bestaat,
omdat deze, niettegenstaande hij in de winsten deelt, geen
socius is. - Dit vloeit duidelijk genoeg uit de bewoordingen
van casaregis voort; hij beschouwt het gemis aan vinculum
juris tusschen den particeps en derden als een der effectus van
het onderscheid tusschen den socitis en den particeps. De
socius is aansprakelijk ómdat hij socius is, de particeps is niet
aansprakelijk, ómdat hij geen socius is In alle gevallen
is het ook verkeerd, onderscheid te willen maken tusschen
een Vennootschap naar buiten en een Vennootschap van

1) Disc. XXXIX. n». 30—32. — 2) Zie ook ansaldus 1. 1.

binnen; want eene Vennootschap bestaat altijd alléén van
binnen en heeft dan, als zoodanig, gevolgen naar buiten.

Een andere opvatting, die zich van het denkbeeld, dat de
commandite een vennootschap is, niet kan losmaken, maar
toch in de zaak zelve een verklaring tracht te vinden voor
de beperkte aansprakelijkheid van den Commanditair, is die
van ladenburg 1). Deze schrijver tracht onderscheid te
maken, of iemand als vennoot zijn persoonlijke bekwaamheden
en zijn arbeid, dan wel alleen een gedeelte van zijn vermogen
inbrengt. In dit laatste geval, acht hij, is de aansprakelijk-
heid van dezen Vennoot voor de verbindtenissen der Vennoot-
schap als van zelf tot zijn inbreng beperkt. De diepe en
ingewikkelde beschouwingen, waarin deze schrijver, tot staving
zijner meening, treedt, acht ik volkomen nutteloos; inbreng
is inbreng; wanneer de animus contrahendae societatis bestaat,
zijn de gevolgen voor al de vennooten dezelfde. Van de
vraag, of deze animus bestaat, zijn alle andere afhankelijk.
Wil men het criterium omtrent de al- of niet, of slechts
beperkte aansprakelijkheid in den aard van den inbreng zoe-
ken , dan dient ook de commis intéressé volgens ladenbüeg
voor de verbindtenissen zijns principaals aansprakelijk te wor-
den gesteld.

Beackenhoeft , de commandite niet onder dq. benaamde
contracten van het romeinsche regt kunnende terugbrengen,
meent zijn toevlugt tot de onbenaamde te moeten nemen.
Zijne redenering is, in het kort, deze: Daar de complemen-
tair alleen eigenaar is van het bedrijf, is de verhouding van
den Commanditair tot hem niet die van een socius, de com-

1) Ueber Handelsgesellschaften, in goldschmidt\'s Zeitschrift für das ge-
samrate Handelsrecht Bd. I. S. 132—141. — 2) In weiske\'s Rechtslexikon,
Leipzig 1844, Bd. V. pag. 80.

plementair wil door het drijven van handel, de Commanditair
door het geven van zijn kapitaal, op dezen handel winst be-
halen. Het fonds moet aan den Commanditair teruggegeven
worden vermeerderd met de winst of verminderd door het
verlies, hetzij langzamerhand bij gedeelten, hetzij in eens in
zijn geheel. De winst en het verlies, welke ,op het comman-
ditaire fonds naar verhouding der hoegrootheid daarvan val-
len, komen voor den Commanditair alleen; dit ten minste ligt
in het karakter der verhouding.

Met betrekking tot zijne vordering tot teruggave van het
vermeerderde of verminderde fonds is de Commanditair cre-
diteur van den complementair; voor zooverre hij zich echter
tegenover dezen tot geldschietingen verbonden en die nog niet
gepraesteerd heeft, is hij zijn debiteur. De verhouding is ten
volle en wezenlijk bilateraal, tot de kategorie do ut facias
behoorende, waaruit voor den complementair niet alleen een
actio mandati contraria voortspruit, maar ook een directa
{praescriptis verbis) actio.

Ik kan deze meening van brackenhoeft volstrekt niet
deelen. De voorstelling, die hij ons van de zaak geeft, komt
eenvoudig hierop neêr, dat de Commanditair, om winst te
erlangen, aan den complementair last heeft gegeven, om te
handelen, en hem daartoe een kapitaal ter hand heeft gesteld.
Maar dan is de complementair niet, zooals brackenhoeft
meent, eigenaar van het bedrijf, maar ondergeschikt; want
hij handelt, om aan de verpligting, die hij, als lasthebber,
tegenover den Commanditair op zich genomen heeft, te vol-
doen; hij moet dan handelen, zooals hij in het belang van
den Commanditair het meest geraden acht. De actio mandati
contraria, die brackenhoeft aan den complementair toe-
kent, moet dan strekken, om den Commanditair te dwingen,
hem schadeloos te stellen voor de nadeelen, die hij bij de
Volvoering van zijn last, ter goeder trouw, geleden heeft, en
die schadeloosstelling brengt uit den aard der zaak mede,
dat de Commanditair meer zal kunnen verliezen, dan het door

liem aan den complementair toevertrouwde bedrag, gezwegen
nog, dat derden tegen hem, als lastgever, een actie zullen
hebben Voor de verbindtenissen, door den complementair
jegens hen aangegaan.

Maar er is meer: de bilaterale verhouding van een do ut
facias vordert een wederkeerige praestatie; voor hetgeen de
eene partij voor de andere doet, moet deze haar iets geven.
Nu zoeken wij te vergeefs naar de praestatie van den Com-
manditair jegens den complementair. Men zegt, hij geeft
hem het geld; maar dit geschiedt, zooals brackenhoeft de
zaak voorstelt, niet, om den complementair een dienst te be-
wijzen , maar om dezen in staat te stellen, voor hem, Comman-
ditair zeiven, een dienst te verrigten. De Commanditair geeftj
volgens beackenhoeft, den complementair het geld, opdat
deze, na er mede gehandeld te hebben, het vermeerderd door
de winsten, of verminderd door de verliezen, aan hem terug-
geve, Wanneer dit een do ut facias is, dan is het evenzeer
een do ut facias, wanneer ik u een boek geef, om het voor
mij in te binden. Brackenhoept heeft bovendien ook de
Pandekten- plaats i), waarop hij zich beroept 2), niet wel ver-
staan; daarin toch wordt geen contractus van de kategorie do
ut facias, maar een do ut des bedoeld.

Wij moeten ten laatste nog bij een andere beschouwing over
de commfindite stilstaan, die wel op oorspronkelijkheid en
genialiteit, maar geenszins op juistheid aanspraak mag maken.
Deze beschouwing, die, zonder onderscheid, zoowel de fransche
als de italiaansche commandite betreft, is van thöl s) afkom-
stig, die daarvoor zijn vroegere heeft laten varenZij wordt
ook door M^ kist toegepast bij de verklaring der bepa-
lingen onzer positieve wetgeving op de commandite.

In het aigemeen beschouwt thöl de commandite als eene

1) L. 13 § 1. Dig. XIX, 5. — 2) L. 1. not. 187. — 3) O. 1. 4« Aufl. 1862.
§ 41 amp; 42. — 4) Zie boven bl. 64.— 5) O. 1, blz. 149.

societas. De vraag echter of\' de Commanditair als sodas, als
\'Aandans, of als mutuans te beschouwen zij, acht hij op zich
^elve nutteloos; ,/sie kann nur mit Rücksicht auf bestimmte
gefragte Wirkungen beantwortet werden.quot; In strijd met het-
geen door cropp 1) beweerd wordt, meent thöl, dat het
aan een mandatum van den kant van den Commanditair vol-
strekt niet ontbreekt. Het ontbreekt aan een mandatum, om
Op een bepaalde wijze en wel om ook in naam van den
Commanditair te contraheren; daarom is de Commanditair
tegenover derden niet verbonden voor de handelingen van
den complementair. Thöl stelt dus de verhouding van den
Commanditair tot den complementair gelijk met die van den
committent tot den commissionair, die op eigen naam handelt.

De beroemde schrijver heeft echter bij al zijne beschouwin-
gen de fransche Commanditaire Vennootschap met de itali-
aansche schromelijk verward; dientengevolge kon ook hij,
evenmin als andere schrijvers, die dit gedaan hebben, een
bevredigend resultaat verkrijgen. Hij gaat uit van het denk-
beeld dat de Commanditair mede handel drijft. //Die Gesell-
schafter treiben Handel.quot; Dit is echter alléén waar volgens
de beginselen, die men voor de fransche Commanditaire Ven-
nootschap heeft aangenomen ; bij de italiaansche Accomandita
evenwel is het niet zoo; wij hebben dit, dunkt ons, voldoende
uiteengezet. Thöl heeft dan ook van den aard der accoman-
dita, zooals deze ons door de italiaansche schrijvers wordt
Voorgesteld, geen juist denkbeeld. Dit blijkt daaruit, dat hij
dezelfde fout begaat als brinckmann. Ook hij verwart de
oorzaak met het gevolg. Uit zijn beschouwing vloeit, gelijk
^\'an zelf spreekt, voort, dat de Commanditair tegenover der-
den slechts beperkt en niet regtstreeks aansprakelijk is, en
niet het oog hierop zegt onze schrijver: //Wegen dieser be-
schränkten und indirekten Haftung kann man sagen : der stille
Gresellschafter ist nach aussen hin nicht Gesellschafter d. h.
l^ein eigentlicher Gesellschafterquot;, terwijl hij vervolgens in een

1) Gutachten über der Entwurf der Frankfurter Wechselordnung. Seite 6.

6*

noot daar bij voegt: //Dalier sagen die altern Juristen: er sei
particeps, aber nicht socius, denn er hafte nur ad ratam capi-
talis, und könne direkt weder klagen noch belangt werdenquot; i).
Thöl beroept zich voorts op denzelfden tekst van CASARE-
Gis waarop ook bkikckmann zich beroepen heeft. Daar
wij nu de dwaling van dezen laatsten schrijver reeds meenen
te hebben in het licht gesteld, zij het ons vergund, tot weder-
legging ook van thöl, naar ons vroeger betoog te verwijzen.
Wat nu verder thöl\'s gevoelen betreft, dat de Commandi-
tair tegenover derden niet aansprakelijk is, omdat hij, wel
is waar, last heeft gegeven aan den complementair om te
handelen, maar niet om ook in zijn naam te handelen, hier-
tegen meenen wij te mogen aanvoeren, dat het, om de niet
aansprakelijkheid van den Commanditair uit den vorm der
lastgeving van dezen aan den complementair te verklaren,
eerst bewezen zou moeten worden, dat er hier van zulk een
lastgeving sprake kan zijn. Dit bewijs levert thöl niet, en
toch wordt het bestaan van een lastgeving juist door cbopp,
wiens meening thöl wederleggen wil, ontkent; ook de itali-
aansche juristen ontkennen dit, gelijk wij gezien hebben, en
naar mijn oordeel teregt. De eigenaar van het bedrijf han-
delt niet voor den Commanditair, zooals de commissionair
voor zijn committent; want hij zou, zoo hij zich maar langs
een anderen weg de noodige fondsen kon verschaffen, dezelf-
de handelingen verrigten, als thans, nu die fondsen hem door
den Commanditair verstrekt zijn. De commissionair daaren-
tegen zou niets verrigten, zoo hij niet voor zijn committenten
handelde. De complementair handelt dus voor zich zeiven,
en aan de resultaten van dien handel neemt de Commanditair
ten bedrage van het door hem verstrekte kapitaal deel.

De slotsom, waartoe wij in dit Hoofdstuk gekomen zijn,
is alzoo deze, dat de juridieke aard der fransche Comman-
1) O. 1. § 42. S. 253. — 2) Boven bl. 79 woordelijk aangehaald.

ditaire Vennootschap zich van dien der italiaansche onder-
scheidt, en dat dit onderscheid alleen gezocht moet worden
in de innerlijke bedoeling, die aan partijen bij elk dezer
overeenkomsten in het bijzonder wordt toegeschreven, daar
de beide Vennootschappen uitwendig volkomen aan elkander
gelijk zijn. De italiaansche Commanditaire Vennootschap is
het oorspronkelijke contract, de fransche daarentegen het ver-
basterde, Het eerstgenoemde is een contract van geheel eigen-
dommelijken aard, dat geheel op zich zelf staat, zonder met
de algemeene regtsbeginselen in strijd te zijn; het laatstge-
noemde, daarentegen, maakt op die beginselen inbreuk. Beide
contracten beantwoorden aan een en hetzelfde doel; zij zijn
beiden een middel, om de. kapitalen der particulieren ten
dienste van handel en nijverheid te stellen. Welk van beide
Contracten de voorkeur verdient, kunnen wij niet hier, maar
beter aan het slot van het volgende Hoofdstuk onderzoeken,
nadat wij eerst zullen hebben nagegaan, in hoeverre de beide
overeenkomsten ook in de gevolgen van elkander afwijken.

Alvorens dit Hoofdstuk echter te besluiten, moeten wij
nog een en ander doen opmerken.

In de eerste plaats wenschen wij er op te wijzen, dat de
benamingen, die men in sommige landen aan de Comman-
ditaire vennootschap, of aan de personen, daarin voorkomende,
gegeven heeft, geheel en al beantwoorden aan onze beschouwin-
gen over de italiaansche commandite. Zoo beteekent de naam
Van stille Gesellschafter, in Duitschland aan den geldschieter
geschonken, niets anders dan een persoon, die even als een
Gesellschafter in de winsten en verliezen deelt, zonder dat hij
evenwel de regten van een gewonen Gesellschafter verkrijgt, of,
als deze, op de uitoefening van het bedrijf eenigen invloed
kan doen gelden; hij is een stille compagnon, met het oog
op de betrekking, waarin hij tot de onderneming staat.

Hetzelfde geldt van den naam, dien men, zoo als wij boven
gezien hebben, in Hongarije aan den Commanditair gegeven
heeft. Die naam, in onze taal overgebragt, zou moeten lui-

den buitenstaand Vennoot, dit wil zeggen, iemand, die even
als een vennoot in de winsten en verliezen deelt, zonder
daarom met de overige Vennooten of met den eigenaar des
bedrijfs in een vennootschappelijke betrekking te staan.

Een andere opmerking nog is deze, dat iemand, die geen
kapitaal, maar alleen arbeid aan den eigenaar van het bedrijf
verstrekt, tot dezen in dezelfde verhouding kan staan als een
geldschieter bij de Commanditaire Vennootschap. W ij heb-
ben hier namelijk eene vraag op het oog, die, naar het ons
voorkomt, door onze auteurs nog niet met de noodige klaar-
heid behandeld is, te weten : of een handelsbediende, die een
tantieme der winsten in het bedrijf zijns principaals geniet,
de commis intéressé der Franschen, als Commanditaire Vennoot
is te beschouwen i). Wij gelooven die vraag aldus te moe-
ten beantwoorden:

Wanneer wij de beide commenda-cohtva.ct(iï\\, die wij hebben
leeren kennen, de commenda als lastgeving en de commenda
als terleengeving, met elkander vergelijken, dan zien wij,
dat bij de eerstgenoemde de accomendaiarius, en bij de laatst-
genoemde de accomendans de particeps of de persoon is, die
voor de dienst, die hij aan den eigenaar der onderneming be-
wijst, daaruit een zeker deel der winsten geniet. Bij de
commenda als lastgeving is de accomendatarius als de ver-
huurder van zijn diensten, bij de commenda als terleengeving
als de huurder van zaken, en hier bepaaldelijk van een kapi-
taal, te beschouwen. Een accomendatarius kan dus zoo-
wel huurder als verhuurder zijn, even als de conductor bij
de Romeinen. De accomendatarius is dan ook evenals de con-
ductor steeds iemand, aan wien iets toevertrouwd wordt, hetzij
een werk, hetzij een zaak, en de accomendans steeds iemand,
die iets toevertrouwt. Bij de commenda als lastgeving heeft
tevens een toevertrouwen van kapitaal plaats; maar dit ge-
schiedt alsdan, om den accomendatarius in staat te stellen,

1) Pardessus, Cours de Droit Comm. nquot;. 969 ji^\'o nquot;. 1030. — Bkikckmann,
O. 1. § 54, pag. 207.

een dienst aan den eigenaar der onderneming te bewijzen; bij
de commenda als terleengeving bewijst de accomendans aan
den accomendatarius, die hier de eigenaar der onderneming is,
ï^elf een dienst, door het vertrouwen dat hij hem schenkt,
^u zijn beide, de accomendatarius bij de commenda als last-
geving, en de accomendans bij de commenda als terleengeving,
zooals wij gezien hebben, ten opzigte der belooning, die zij
respectievelijk, voor het verleenen van hun dienst aan den
eigenaar der onderneming, erlangen, als participes, en niet
als socii te beschouwen. De commis intéressé nu fs volkomen
gelijk te stellen met den accomendatarius bij de commenda
als lastgeving.

De verhouding van den commis intéressé tot den eigenaar
des bedrijfs verschilt dus van die van den Commanditairen
Vennoot, en komt er mede overeen in dezelfde opzigten, als
waarin de verhouding van den accomendatarius bij de com-
menda als lastgeving verschilt van, of overeenkomt met die
van den accomendans bij de commenda als terleengeving.
Dit wil zeggen, de commis intéressé verhuurt zijn diensten,
en de Commanditaire Vennoot leent geld aan den eigenaar
eens bedrijfs; beide ontvangen eene, belooning, die in een
deel der winsten bestaat, en beide zijn dus participes, geen
socii. Wanneer men nn de verklaring, die wij van het woord
nstille Gesellschafl^ gegeven hebben, nagaat, wordt het dui-
delijk, waarom ook de commis intéressé in Duitschland met
den naam van stille Gesellschafter, dus met denzelfden naam,
dien de Commanditaire Vennoot draagt, bestempeld wordt i),

1) Büsch, O. 1. Zusätze II, s. 46.

DERDE HOOFDSTUK.

DE HEDENDAAGSCHE NEDERLANDSCHE WETGEVING OMTRENT
\'DE COMMANDITAIRE VENNOOTSCHAP.

Na ons in de beide vorige Hoofdstukken met den oorsprong,
de geschiedkundige ontwikkeling en den juridieken aard der
Commanditaire Vennootschap te hebben bezig gehouden, zou
ik thans moeten overgaan tot verklaring der beginselen door
onze positieve wetgeving ten aanzien der bedoelde regtsin-
stelling gehuldigd. Vooraf echter acht ik het noodig eene
korte schets te geven van de geschiedenis der instelling bij
ons te lande vóór de invoering der Codificatie van 1838.
Daaraan wil ik eene afzonderlijke afdeeling van dit Hoofd-
stuk toewijden.

AFDEELING I.

geschiedenis der commanditaire vennootschap in de nederlanden
vóór de invoering der tegenwoordige wetgeving.

Al wat er ten aanzien van de geschiedenis der Commandi-
taire Vennootschap hier te lande te zeggen valt, komt in
hoofdzaak hier op neer, dat, zoo er hier oudtijds al van deze
regtsinstelling gebruik gemaakt werd, hetgeen wij nader zul-
len zien, dit in ieder geval meer van het contract mag gelden,
dat wij als de italiaansche in tegenstelling tot de fransche
Commanditaire Vennootschap hebben leeren kennen.

Alvorens dit nader uiteen te zetten, acht ik het noodig aan
te toonen, dat nu vierentwintig jaren geleden door een schrij-
ver over ons onderwerp ten onregte beweerd is, dat onze
Voorouders aan hunne eigene regtsbeginselen een contract
hebben ontleend, hetwelk met de fransche Commanditaire Ven-
nootschap overeenkomt. Ik bedoel M^ ameshoff, die in zijne
Dissertatio Mstorico-juridica inauguralis de societate Comman-
ditaria i) de door mij gewraakte meening, met beroep op voet\'s
Commentarius ad Pandectas (L. XVII, Tit. 2 nquot;. 15), heeft
verdedigd

De bedoelde plaats van voet heeft ook de aandacht van
M\'. kist tot zich getrokken; doch deze schrijver\'is met
nieer voorzigtigheid te werk gegaan, dan Mquot;^. ameshoef, daar
hij, wel inziende dat een slotsom, als waartoe deze laatste
komt, niet met zekerheid kon worden aangenomen, het in
alle gevallen nog twijfelachtig rekent, of voet werkelijk het
oog heeft op een Commanditaire Vennootschap. De plaats
schijnt hem te duister, om daaruit eene stellige beslissing af
te leiden.

Om de bedoelde plaats van voet juist te verklaren en
tevens om aan te toonen, dat daaruit ten onregte door M\'.
AMeshoff het resultaat is getrokken, dat met ons beweren
m strijd is, zal het noodig zijn eenige oogenblikken stil te
staan bij de beginselen, die oudtijds in ons vaderland omtrent
de exercitoria en de institoria gegolden hebben, iets wat bo-
vendien ook voor de geschiedkundige behandeling van ons
onderwerp vereischt wordt.

Men had reeds vroegtijdig bij ons aangenomen, dat reeders
{^xercitores), die gezamenlijk eenen schipper (magister navis)
hadden aangesteld, niet, zooals in het romeinsche regt, ieder
afzonderlijk in solidum, maar slechts naar evenredigheid van
hun aandeel in de reederij voor de handelingen van dien
schipp er tegenover derden aansprakelijk zouden zijn. Dit

Te Leiden verdedigd en uitgegeven te Amst. 1840. — 2) Ibid. pag. 66
et seqq. _ 3) 0. 1. pag. 125 not. 3.

vinden wij o. a. in een ordonnantie der stad Amsterdam ge-
zegd, die volgens verwee i) en pardessus 2) tot het mid-
den der 15^ eeuw behoort. Het zelfde treffen wij ook aan in
het Wisbuysche Waterrecht van 1541.

Men achtte dit beginsel, zooals ik bij de groot lees, meer
in overeenstemming met de natuurlijke billijkheid, dan het
romeinsche s) en paste het daarom ook toe op de institoria.
Wanneer^ verscheidene personen gezamenlijk een institor had-
den aangesteld, werden zij voor diens handelingen elk pro
rata van hun aandeel in de onderneming verbonden

Het bleef echter niet bij deze beperking der aansprakelijk,
beid van den reeder voor de handelingen der schippers, die
natuurlijk eerst dan van toepassing kan zijn, wanneer er meer
dan één reeder is. Men ging nog verder en kende aan den
reeder ook het regt toe om zich van zijne aansprakelijkheid
te ontslaan, door van zijn aandeel in de reederij afstand te
doen. Men noemde dit regt der reeders, dat hun ook vol-
gens het hedendaagsche zeeregt toekomt, het regt van afstand
of abandon.

Nog altijd ligt het in het duister, waar, wanneer en hoe
dit regt van abandon ontstaan is. Het komt mij echter voor,
dat men Holland voor het land moet houden, waar dit regt,
of liever dit onregt, het eerst gegolden heeft.

Het schijnt namelijk, dat men de beginselen van het romein-
sche regt omtrent de 7toxae datio aanvankelijk bij ons heeft
overgebragt op de ohligationes ex delicto en quasi ex rfeZecto door
den schipper bij de uitoefening van zijn betrekking aange-
gaan 6). Tot zooverre . valt er ook wel iets voor de billijk-
heid van het abandon te zeggen. Maar men ging nog verder.
Onze voorouders beschouwden den zeehande teregt als een

1) Nederlants seerechten 1736. Voorrede pag. 9. — 2) Coll. des Lois mar. I
pag. 395.— 3) Hugo grotiüs. De Jure Belli ac Pacis Lib. IL cap.IL§13.—
4) Hugo de gkoot, Inleiding tot de Hollandsche Rechtsgeleerdheid Bk. III
Dl. I, § 31. — 5) Zie boven bl. 17. — 6) Zie de Consultatien, advysen en advertisse-
menten van Hollandsche Rechtsgeleerden Ainst. amp; Ufr. 1745. Dl. III. Cons
CCCXXI van het jaar 1624. — Holxids, Voorl. Dl. II pag. 51 cu vv,

rijke bron van welvaart voor den Staat. Om dezen aan te
moedigen liet men daarom het denkbeeld, dat een reeder voor
de handelingen van zijn schipper, zooals naar romeinsch regt,
tot in het oneindige aansprakelijk is, varen en stond hem het
regt van abandon voor alle verbindtenissen toe, die, van wel-
ken aard ook, door den schipper waren aangegaan. De geoot
en de schrijvers na hem verklaren dat het regt van abandon
voornamelijk op dezen grond, d. i. dus om den zeehandel te
beschermen, te allen tijden bij ons in Holland gegolden heeft i).

Het verdient opmerking dat Engeland, voor zoover ik weet,
het eenige land van Europa is, alwaar het regt van abandon
nooit aan den reeder is toegekend, en dat de zeehandel aldaar
toch een hoogte bereikt heeft, die tot nog toe door geen
andere natie geëvenaard is. Eerst in het jaar 1834 heeft men
dit regt ook daar, en nog maar uitsluitend voor obligaiiones ex
delicto, bij Parlementsacten ingevoerd, Wel een bewijs dus,
dat daar, waar behoefte en natuurlijke gelegenheid tot de
ontwikkeling van den een of anderen tak van handel of nijver-
heid bestaat, deze geene bijzondere begunstiging noodig heeft.

Terwijl nu alle andere schrijvers er zich toe bepalen, om
als grond voor het regt van abandon alleen op het nut daarvan
te wijzen, tracht voet daarvoor ook aan de billijkheid een
reden te ontleenen : hij beweert, dat het hard zou zijn, dat
iemand voor de verbindtenissen van een ander verder aan-
sprakelijk werd gesteld, dan ten bedrage van hetgeen hij aan
dezen heeft toevertrouwd

Het zal evenwel naauwelijks eenig betoog behoeven, dat,
hetgeen door voet hard genoemd wordt, integendeel vol-

1) Grotius d. J. B. a. P. 1. 1. — Vinniüs. CommeBt. § 2. Inst. IV 7. n».
2.— ld. ad. pecku ad rem nauticam comment. Lugd. Bat. 1648. — Simon van
leeüwen. Censura Forensis. L. IV, cap. 3. nquot;. 10.— Makquakd, de Lübecker
schrijver over het handelsregt, citeert in zijn werk de Mercatura, L.I. Gap. 8,
n». 39 en 40, een vonnis van de curia et senatus van Lübeck, de beslissing hou-
dende, dat de reeder in solidum aansprakelijk is, voor de verbindtenissen van
den schipper. Ook deze schrijver beweert, dat het regt van afstand hoofdzakelijk
in Holland aan den reeder werd toegekend. — 2) Comm. L, XIV. T. I. n». 4.

komen regt en billijk is. Immers, wanneer men een schipper
het voeren van een schip toevertrouwt, weet en wil men
ook, dat deze al zoodanige maatregelen zal nemen, als tot
behoud en het goed voeren van dat schip noodig zijn. Wan-
neer derhalve de schipper, daartoe genoodzaakt, ter zake van
het schip jegens derden verbindtenissen aangaat, doet hij
mets anders, dan wat zijn reeder gewild heeft. .Qui magis-
trum praeposuit contrahi cum eo permittitquot; i).

De eigen wil van den reeder is dus de oorzaak van diens
verbmdtenis tegenover derden; overal, waar deze oorzaak be-
staat, moet men ook haar gevolgen erkennen, en nu vraag
ik, wat de waarde van het voorwerp, waarover wij aan onzen
lasthebber het beheer hebben opgedragen, toe- of af kan doen
tot de mate van onze aansprakelijkheid voor de verbindtenis-
sen, welke die lasthebber, als uitvoerder van onzen wil,
jegens derden heeft aangegaan. Waren de handelingen van
den schipper voordeelig uitgevallen, dan zou de reeder die
mogen erkennen en zich met het daaruit ontstaande voordeel
verrijken; maar zal men dan, wanneer ze te zijnen nadeele
strekken, hem de keuze laten, of hij zijne verpligtingen al
dan met wil nakomen? Zoo hij ze niet nakomt, moeten dan
derden, die te goeder trouw voldoening verwacht hebben,
het nadeel lijden, dat anders voor zijne rekening zou geko-
men zijn, en alleen hun heil zoeken in het schip, dat mis-
schien bij slot van rekening blijkt niets meer dan een wrak
te zijn? Voorwaar, dit is een onregt, zoo groot als er zich
een denken laat.

Hoe het zij, VOET dan vindt het billijk, dat men aan den
reeder het regt van abandon toestaat, omdat men iemand
voor de verbindtenissen, door zijn lasthebber aangegaan, niet
verder aansprakelijk mag stellen, dan ten bedrage van het-
geen hij aan dien lasthebber heeft toevertrouwd.

Uit de algemeenheid van dit beginsel volgde, zooals van
zelf spreekt, dat men ook aan iederen praeponens het regt
1) -L. I pr. § 2 amp; 5, Dig. XIV. I. _ Gajüs IV. § 71,

moest toekennen, om zich van de institoria te ontlasten, door
afstand te doen van datgene, waarover hij aan den institor
het beheer had toevertrouwd, evenzeer als men dit bij de
exercitoria aan den reeder toestond. Yoet doet zulks -dan
ook 1) en beroept zich daarvoor op het gebruik bij ons te
lande en op het gezag van van leeuwen. Ik vind echter
hij dezen op de door voet geciteerde plaats het regt van
abandon alleen aan den reeder toegekend

Wat er van zij, toen het beginsel, dat è.Q praeponenshetvQgt
heeft, om zich van alle aansprakelijkheid voor de handelingen
en verbindtenissen van zijn institor te ontheffen , door afstand te
doen van wat hij aan dien institor heeft toevertrouwd, een-
maal door voet aangenomen was, moest hij het, zooals van
zelf spreekt, ook op de societates toepassen, zoo dikwerf
daarbij sprake was van de institoria, onverschillig of het be-
heer aan een vreemde, die geen Vennoot was, of aan
een der Vennooten zelve door de overige werd toever-
trouwd, De Vennooten, die geen beheer gevoerd hebben,
hebben volgens voet dan ook het regt, om zich ieder in het
hijzonder van hunne aansprakelijkheid voor de verbindtenissen,
door den institor of den beheervoerenden Vennoot aangegaan,
te ontheffen, door afstand te doen van hun aandeel in de onder-
neming. Niets anders dan dit wordt door voet in Lib. XVII, Tit.

nquot;, 15 van zijn Commentarius geleerd. Wel verre dus, dat hij
aldaar een Commanditaire Vennootschap op het oog heeft, zoo-
M\', ameshoff verzekert en M\', kist schijnt te vermoeden,
denkt hij aan een geheel ander geval. De beperkte aansprakelijk-
heid van den Commanditair is een eigendommelijkheid zijner

O. I. L. XIV, T. 3. N». 3 in fine. — 2) Cens, for. 1. 1. — 3) Wij raeenen,
an ook gerust te mogen aannemen, dat de bepaling van art. IS.\'ï, W. K.
\'^\'olgens welke de reeder het regt heeft, om voor de handelingen en verbindte-
nissen van den boekhouder, die als de institor der reederij te beschouwen is, zijn
aandeel in het schip te abandoneeren, geheel nieuw is. Holtius. (Voorl. II,
P^g- 72,) acht haar bovendien minder noodzakelijk, dan die van art. 321, dat
etzelfde met betrekking tot de verbindtenissen, door den schipper aangegaan,
paalt. Zij komt ons daarom des te harder en onregtvaardiger voor. ■

overeenkomst zelve; in het geval, door voet voorgesteld , is
daarentegen de Vennoot, die het beheer niet gevoerd heeft,
wel degelijk voor de schulden aansprakelijk, behoudens zijne
bevoegdheid, om zijn aandeel te abandonneren, die echter
voortkomt uit een oorzaak, die met de Vennootschap zelve
volstrekt niet in verband staat. Men begrijpt nu ook het
onderscheid in de verdere gevolgen. Zoo kan b. v. de Ven-
noot, vóór dat hij abandonneert, reeds veel meer hebben
moeten betalen, dan zijn oorspronkelijk ingelegd kapitaal be-
droeg, iets, wat bij een Commanditaire Vennootschap voor
den Commanditair het geval niet kan zijn.

Men ziet dus, dat de heer ameshoff geen regt had zich
op het gezag van voet te beroepen. Dat overigens het door
dezen aangenomen beginsel onjuist is, en dus de daaruit door
hem afgeleide gevolgtrekkingen insgelijks falen, daarvoor mag
ik mij beroepen op van der keessel , die zich omtrent de
bewering van voet aldus uitlaat: ,/Eeliquos (sc. socios) ad
exemplum exercitorum jure hodierno posse defungi, partem
suam in societate creditoribus cedendo, illud rationi juris
prorsüs coisitrarium videturquot; 1).

De Commanditaire Vennootschap schijnt vroeger hier te
lande weinig in gebruik te zijn geweest: de oud-holland-
sche schrijvers maken er, tot op het begin dezer eeuw,
in het geheel geen melding van. Men moet hierbij in aan-
merking nemen, dat het terleengeven van kapitalen tegen
interessen bij ons steeds als geoorloofd is beschouwd, en dat
die interessen zelfs tot een vrij aanzienlijk bedrag mogten gaan.
De rentestandaard wisselde bij ons af van vijf tot acht ten
honderd \'s jaars, en karel V had zelfs, bij Edikt van 5 Octo-
ber 1540, aan de kooplieden vergund, een rente van twaalf
ten honderd \'s jaars te hefien, terwijl aan de interessen, die
men zich bij bodemerij mögt bedingen, in het geheel geen
grens was gesteld.

Van der keessel is, voor zoover ik heb kunnen ont-

1) Theses selectae Juris Hollandici etZclandici. Ed.-Nóva. Amst. 1860. Thes. 703.

dekken, de eerste onzer vaderlandsche regtsgeleerden, die
over de commandite spreekt i). Hij doet dit met aanhaling
van savary, Parf. Négociant, vol. H, L. 1. Chap. 1 amp; 2,
Het schijnt, dat hij de instelling geheel en al als van fran-
schen oorsprong beschouwt. Na een beschrijving van het
contract gegeven te hebben, die volkomen overeenkomt met
die, welke sa vary geeft van de société en commandite de com-
merçants à particidiers, en volgens welke de commandite vol-
lïomen als eene Vennootschap te beschouwen is, zegt hij :
\'/Quales societates et apud nos iniri posse ad exemplum earum,
quae in Gallia vocantur sociétés en commandite, ratio
juris docet.quot; Het ware beter geweest, zoo van der keessel
niet blootelijk gezegd had, dat er een ratio juris bestaat,
niaar dat hij die ratio juris tevens had genoenid, want nu
heeft hij zoo goed als niets gezegd.

Uit de uitdrukking van van der keessel, dat ook bij
ons Vennootschappen en commandite kunnen aangegaan wor-
den, meent M\'. kist de gevolgtrekking te mogen afleiden,
dat de Vennootschap en commandite bij ons geheel onbekend
was, vermits van der keessel slechts de mogelijkheid er
van aanneemt. Die gevolgtrekking is echter ten eenenmale ver-
keerd; want niet alleen kan in een werk, als dat van van
der keessel, dat ten titel voert: Theses juris etc. slechts
verwacht worden, dat de bestaanbaarheid der regtsinstel-
lingen wordt aangetoond, zonder dat daarbij ook vermeld be-
hoeft te worden, of er van die instellingen ook werkelijk
gebruik werd gemaakt; maar bovendien kan het verkeerde
van die gevolgtrekking ook uit feiten worden bewezen. De
Hoogleeraar de wal deelt ons in zijn onlangs verschenen
werk mede, dat van der keessel in zijn Akademische
Voorlezingen opteekende, dat hij de Thesis over de comman-
dite bij de overige voegde, omdat : ^earum (scil, societatum)
nsus apud nos hodie non est incognitus,quot; En inderdaad is

1) Thesis 704. — 2) O. 1. pag. 125. — 3) Het Nederlandsche Handelsregt_
Leiden 1864. Dl. I, pag. 98.

ons reeds uit vroegere bladzijden van ons geschrift i) een
Commanditaire Vennootschap bekend, die hier reeds in het
jaar 1766, dus lang vóór dat van van der keessel zijn
Theses in het licht gaf 2), bestond. Wij bedoelen de com-
mandite door frederik de groote met alexander en
theodoor van zaanen, kooplieden te Amsterdam, gehan-
deld hebbende onder de firma gebroeders van zaanen , aan-
gegaan. Die vermelding ontleen ik aan büsch 3), die van
den geheelen loop der zaak zelf ooggetuige is geweest, en
ons daarvan een vrij omstandig verhaal geeft. Door de ge-
broeders van zaanen werd, met het oog op die comman-
dite, een afzonderlijk kantoor opgerigt, onder de firma gebroe-
ders van zaanen amp; c°. Trederik de groote, wien men
bevreesd had gemaakt, dat zijn geld bij die kooplieden niet
voldoende gewaarborgd was, wilde tusschentijds eens beproe-
ven, hoe de zaken van van zaanen stonden, en vroeg daarom
zijn kapitaal terug. Deze antwoordden hem echter kort weg, dat
zij met den koning een contract van 10 jaren hadden geslo-
ten; dat zij na dien tijd met den koning zouden afrekenen
en hem geven, wat hem toekwam; wanneer hem dit echter
niet beviel, kon hij hen, als hollandsche burgers, voor den
hollandschen regter vervolgen, die dan, naar de wetten van
hun land, uitspraak zoude doen. De koning liet hen, na
dit antwoord, met rust. Een jaar later werd echter de firma
gebr. van zaanen amp; cquot;. insolvent verklaard, hoewel alexan-
der en theodoor van zaanen persoonlijk zich staande
hielden.

Het zal natuurlijk in ons vaderland wel niet bij die eene
Commanditaire Vennootschap zijn gebleven. Evenmin kan ik
denken, dat hier van te voren niet reeds zoodanige Vennoot-
schappen werden aangegaan. Het blijft echter zeer onzeker,
of er van die instelling hier ooit een gebruik van eenige be- \'
teekenis werd gemaakt; maar gebruik werd er van gemaakt,
zooals uit het vermelde blijkt.

1) Zie boven bl. 53. ~ 2) In het jaar 1800. — 3) Zusätze Bd. I, pag. 265 u. ff.

Wat nu den vorm betreft, waarin men de commandite hief
te lande aanging, zoo schijnt het, dat men daarbij van liever-
lede eenige fransche gebruiken overnam, en het is aldus waar-
schijnlijk, dat men ook bij ons de Commanditaire Vennoot-
schap veelal onder een diergelijke firma als N. en Compagnie
heeft opgerigt. Althans, ik meen dit te mogen opmaken uit
de omstandigheid, ons door büsch medegedeeld, dat de ge-
broeders van zaanen ter zake van de bewuste Comman-
ditaire Vennootschap bij hun naam de bijvoeging en Comp.
als firma dier Vennootschap voegden. Ook in een zeker regts-
geding, dat in België gevoerd werd over eene Vennootschap,
die onder de firma charles mokes en C°. handel dreef, vin-
den wij eene verklaring van drie voorname amsterdamsche
regtsgeleerden en eenige der meest aanzienlijke kooplieden
gedagteekend op den December 1806 en inhoudende,
dat de woorden et Compagnie zoowel eene Commanditaire als
gewone Vennootschap kunnen aanduiden i).

Meer weet ik omtrent de geschiedenis der Commanditaire
Vennootschap hier te lande vóór de invoering der fransche
Wetboeken in 1811 niet te zeggen. Door de invoering van
deze laatste kreeg de Commanditaire Vennootschap, zooals zij
door den Code de Commerce is omschreven, eene plaats onder
onze regtsinstellingen, en zij heeft die, zooals bekend is, tot
in 1838 behouden.

ATDEELING II.

de hedenüaagsche nedeblandsche wetgeving.

Alvorens tot de verklaring der bepalingen onzer positieve
wetgeving omtrent de commandite werkelijk over te gaan, vind
ik het noodig nogmaals de slotsom in herinnering te brengen,
1) Meklin. Répertoire V\'^ société, Sect. II. § III. Art. 2.

waartoe wij in vroegere bladzijden gekomen zijn, dat er onder
den naam van Commanditaire Vennootschap twee van elkander
zeer verschillende contracten bestaanbaar zijn, namelijk de
italiaansche en de fransche Commanditaire Vennootschap,
Het is ons tevens gebleken, dat het laatstgenoemde contract
eene societas is, terwijl het eerstgenoemde niet als zoodanig
beschouwd kan worden.

Die onderscheiding komt in ons Wetboek van Koophandel
niet voor : art, 14 van dat Wetboek rangschikt de Comman-
ditaire Vennootschap of Vennootschap bij wijze van Geldschie-
ting, zoo als zij eigenlijk heet, onbepaald onder de Vennoot-
schappen van koophandel.

Wij moeten daarom in de eerste plaats onderzoeken, of
onze wetgever bij deze regeling de italiaansche dan wel de
fransche Commanditaire Vennootschap op het oog heeft gehad.

Ik voor mij geloof, dat hij alleen aan de italiaansche com-
mandite gedacht heeft, en dat derhalve de Vennootschap bij
wijze van Geldschieting, zooals die bij ons geregeld is, geen
maatschap of Vennootschap is in den zin van art. 1655.
B. W. Wel bepaalt art. 1 W. v. K., dat het burgerlijk
Wetboek ook op zaken van koophandel toepasselijk isy voor
zooverre daarvan bij het Wetboek van Koophandel niet bij-
zonderlijk is afgeweken; maar uit dit artikel volgt mijns
inziens geenszins, dat, wanneer het laatstgenoemde Wetboek
aan een contract een naam geeft, die ook door een in het
burgerlijk Wetboek omschreven contract gedragen wordt, wij
verpligt zouden zijn, in beide Wetboeken aan één en het-
zelfde contract te denken.

Het woord t/vennootschap\'\'\' immers, kan ook zoo algemeen
worden opgevat, dat het alle overeenkomsten aanduidt, waarbij
eene verdeeling van winst plaats heeft, zonder dat juist ieder
contract, waaraan die naam gegeven wordt, in den eigen-
lijken zin des woords, eene uvennootscliap\'\'\'\' in specie behoeft
te zijn.

, Wanneer wij het woord ook hier in die algemeene betee-

■Sb

kenis opvatten, is het zonder eenigen twijfel ook op de com-
mandite toepasselijk, zoodat wij deze niet als eene Vennoot-
schap, in den specialen juridieken zin des woords, te beschou-
wen hebben.

Na dit voorop te hebben gesteld, wil ik thans het bewijs
trachten te leveren, dat de in ons Wetboek van Koophandel
geregelde Vemiootschap bij loijze van geldschieting geene andere
is, dan de overeenkomst, die wij als de italiaansche accoman-
dita hebben leeren kennen, en alzoo hemelsbreed verschilt
van de fransche société en commandite.

De gronden, waarop mijn gevoelen steunt, zijn hoofdzake-
lijk de volgende :

1°. Dat in onze wet geene andere vereischten voor de
Vennootschap, bij wijze van geldschieting zijn voorgeschreven,
dan die, welke ook voor de accöm,andita gelden,

2°, Dat otize wetgever met opzet bepalingen heeft weg-
gelaten, die in den Code de Commerce voor de société en com-
mandite voorkomen, en die aan deze overeenkomst een van
de accomandita geheel onderscheiden aard geven. Hieruit
toch is af te leiden, dat onze wetgever de Commanditaire
Vennootschap van den Code niet heeft willen overnemen.

3quot;. Dat het verband der voorschriften onzer wet omtrent
de Vennootschap bij wijze van geldschieting met andere be-
palingen ons niet toelaten, de Vennootschap bij wijze van
geldschieting als een ware Vennootschap te beschouwen.

Ik zal thans trachten deze gronden in de volgende blad-
zijden te ontwikkelen,

In de eerste plaats dan worden in art. 19, lquot; lid. Wetb. van
Kooph. de personen opgenoemd, die in de overeenkomst kun-
nen voorkomen; aan den eenen kant één persoon of meerdere
personen, Vennooten, die hoofdelijk voor het geheel aanspra-
l^elijk zijn, dus Vennooten onder een firma {Avt. 18); aan
den anderen kant één of meer andere personen als geld-
schieters.

Het artikel wil, wat de eerstgenoemde personen betreft,

1*

niets anders zeggen, dan dat deze den handel op hunnen
naam uitoefenen i), zoodat, wanneer er slechts één persoon is,
deze alleen, en wanneer er eene Vennootschap onder een firma
is, de leden dezer Vennootschap aansprakelijk zijn, voor de
handelingen en verbindtenissen, ten behoeve van het bedrijf
aangegaan. Eén of meer aansprakelijke personen, die het
bedrijf uitoefenen: ziedaar dus bij de Vennootschap bij wijze
van geldschieting het eerste vereischte, evenals bij de ita-
liaansche Accomandita.

De andere in het artikel bedoelde personen treden op als
geldschieters. M\'. kist 2) meent, dat de wet door deze
uitdrukking niet wil te kennen geven, dat de Commanditairen
ware geldschieters, d. i. terleengevers van geld zijn; immers
dan zouden zij geen Vennooten kunnen zijn. Maar welke
beteekenis men aan het woQrd geldschieter moge geven,
het is mijns inziens duidelijk, dat de uitdrukking als geld-
schieters dient, om de hoedanigheid aan te wijzen, waarin
de bedoelde personen in de overeenkomst voorkomen. Het
is hier slechts de vraag, wat de gebezigde uitdrukking betee-
kent, en, als de wetgever nu eene uitdrukking gebruikt, waaraan
wij maar ééne beteekenis kunnen hechten, mogen wij niet
aannemen, dat hij daarmede niet zou willen te kennen geven,
wat er werkelijk staat, of wij zullen nimmer met eenige
zekerheid op de bepalingen der wet kunnen afgaan. Wij
zullen straks gelegenheid hebben te onderzoeken, of de wet
inderdaad uitsluitend den inbreng van geld van den kant der
geldschieters gewild heeft; maar zooveel is in elk geval zeker,

1) Art. ,6 van het ontwerp 1825 luidde aldus: „De Vennootschap, bij wijze
van geldschieting anders en commandite genaamd, wordt aangegaan door over-
een te komen, dat door een of meer personen op eigen naam of namen of
firma handel zal gedreven worden, en dat één of meer anderen als enkele
geldschieters een zekere som zullen aanbrengen, om de kas der Vennootschap
uit te maken, of te helpen uitmaken.quot; Hiermede was art. 6 van het ontwerp
1822 bijna volkomen gelijkluidend. Voordüin. Geschiedenis en Beginselen der
Nederlandsche quot;Wetboeken, Utr. 1840, Dl. VIII, pag. 89. — 2) 0.1. pag. 127. —
Zie ook Arrest van den Hoogen Eaad van 13 Mei 1864; infra blz. 114.

dat zij dezen ten opzigte hunner verpligting jegens de overige
in de overeenkomst voorkomende personen als geldschie-
ters wil beschouwd hebben, en hen alleen Vennooten noemt,
met betrekking tot de verdeeling van winst, daar zij onder deze
benaming zoowel de eigenlijk gezegde som als diaparticipes he-
grijpt. Het verdient voorts opmerking, dat in onze wet welde
overeenkomst zelf Vennootschap heet, maar, wat de partijen
in die overeenkomst betreft, alleen de geldschieter Vennoot ge-
noemd wordt. Wanneer men met ons aan deze uitdrukking de
beteekenis van particeps hecht, dan is dit ook zeer juist;
want hij, die het bedrijf uitoefent, en een aandeel der win-
sten hiervan aan den geldschieter uitkeert, is zelf geen par-
ticeps , en dus ook ten gevolge der overeenkomst geen Vennoot
in den hier bedoelden zin. Zoo zien wij dan ook in Italië
bij de commenda als terleengeving alleen den accomendans
\'particeps genoemd. In den Code de Comm. worden echter
beide partijen associés genoemd. Vgl. art. 23, 1\'. lid C. d. C.
met ons art. 19, l^ lid W. v. K. art. 23. 2=. lid C. d. C.

Dat het derde vereischte, het regt van den geldschieter
om zich een gedeelte der winsten te zien uitkeeren, ook hier
aanwezig is, volgt reeds uit den hem gegevenen naam van
vennoot bij wijze van geldschieting.

Van het vierde vereischte, het dragen in de verliezen,
wordt in art. 20, 3°. lid van ons wetboek, uitdrukkelijk
gewag gemaakt.

De vier vereischten, die wij hier aantreffen, zijn derhalve:
1°. één of meer personen, die handel drijven, en alleen voor
hunne verbindtenissen aansprakelijk zijn. 2° Eén of meer
personen, die als kapitaalverstrekkers optreden. 3. Deze
moeten aandeel hebben in de winsten en 4°. ook dragen in
de verliezen. Dezelfde requisita vindt men terug bij de Acco-
mandita, en al wat onze wet nog verder omtrent de Vennoot-
schap bij wijze van geldschieting voorschrijft, behoort niet
tot de vereischten, maar op eenige uitzonderingen na, tot de
noodzakelijke gevolgen der overeenkomst, Teregt werd zulkg

dan ook in art. 28 des ontwerps van 1822 uitgedrukt : ,/Het
gevolg eener societeit en commandite of societeit bij wijze
van geldschieting is, enz.,quot; waarna dan zakelijk hetzelfde
wordt opgenoemd, wat wij nu in art. 20 en 21, Wetb. van
Kooph. lezen i).

Doch hierover later. Nu worden de bedoelde vereischten,
wel is waar, ook in den Code de Commerce voor de société en
commandite gevorderd, zoodat er tot dusverre nog geen ver-
schil tusschen deze Vennootschap en de bij ons geregelde
Vennootschap en commandite is te bespeuren. Er zijn echter
verscheidene bepalingen bij ons óf geheel weggelaten óf althans
gewijzigd, en juist deze zijn het, die aan de fransche sodéié
en commandite naar buiten het karakter eener Vennootschap
geven. Tot deze bepalingen behooren de artikelen 23, 2quot; lid,
38, 39 en 42 C. d. C.

Het eerstgenoemd artikel luidt aldus : Elle (la société en com-
mandite) est régie sous un nom social, qui doit être nécessairement
celui d\'un ou plusieurs des associés responsables et solidaires.quot;
V Het is dus in de eerste plaats het vereischte, dat de Ven-
nootschap en commandite onder een nom social bestuurd worde,
wat de fransche wet meer vordert dan de onze.

Hieruit blijkt al dadelijk, dat de Code aan de commandite
den aard eener Vennootschap toekent; de voorkomende bepa-
ling toch is een gevolg daarvan. Het wordt den Comman-
ditairen verboden feitelijk mede te handelen (artt. 27 en
28), wat zij als vennooten natuurlijk zouden moeten kunnen
doen, maar fictief wordt het hun vergund, door tusschen-
komst van den complementair. En vandaar ook de vordering
van ons artikel, dat de geheele handeling zal plaats hebben
onder een vennootschappelijken naam, sous un nom social of
raison sociale (artt. 20 en 21).

Tusschen deze beide uitdrukkingen maken de fransche
schrijvers volstrekt geen onderscheid , en volgens àen Code

1) vooeduin. T. 1. pag. 90. — 2) Feémeet, 0.1. pag. 39 et suiv. — Teoplong.
O. 1. nquot;. 361 et suiv. — delangle. O. 1. n». 323 et suiv. en andere schrijvers.

bestaat dit ondersclieid ook niet, gelijk blijkt uit eene ver-
gelijking der zoo even aangehaalde bepaling van art. 23 met
art. 25. C. d. C.

Een andere vraag is het, of de nom social oide raison sociale
noodzakelijk van dien aard moet zijn, dat zij het bestaan
eener Vennootschap aanwijst. Dit betwijfel ik; onder een
nom social of een raison sociale verstaat men alleen zoodanigen
naam, waaronder verscheidene personen gemeenschappelijk han-
del drijven, onverschillig welke deze naam is, zoo er maar
alle Vennooten onder begrepen zijn. Het eenige, wat de
Code in een nom social of een raison sociale vordert, is, dat
hij geen anderen naam of namen dan die der Vennooten be-
vatten mag (art. 21 en 23. C. d. C,), met dien verstande
evenwel, dat de naam van den Commanditair in de raison
sociale niet mag voorkomen; art. 25. C. d. C.

Bij het zamen stellen van den Code heeft men waarschijnlijk
wel aan de formule N et Compagnie voor de Commanditaire
Vennootschap gedacht, maar in de wet zelve is geene bepa-
ling te vinden, die eene bijvoeging voorschrijft, waaruit men
het bestaan eener Vennootschap kan opmaken, zoodat iedere
formule, al bestaat zij slechts uit den naam van één der gere-
rende Vennooten, als een nom social der commandite kan
beschouwd worden.

Naar de italiaansche regtsbeginselen kende men aan het
al of niet voeren van den gemeenschappelijken naam geen
verschil van regtsgevolgen toe, zooals nu naar den Code plaats
beeft; maar alle socii waren gelijkelijk tegenover derden ver-
bonden, omdat er hetzij uitdrukkelijk, hetzij stilzwijgend in
hun naam gecontraheerd was //Socius enim agit contra sociales
debitores et a socialibus creditoribus convenitur, quum suh
ejus nomine expresso vel tacito sit contractumquot;

1) Dec. R. G. XXXIX n«. 8. — Vgl. ook pothiee O. 1. du contrat de
société no, 57 gt gQ. n». 101 et 102. — Teoplong, O. 1. nquot;. 361 et suiv. n®.
408 et suiv. Deze schrijver noemt de bepaling van art. 23, Code de Comm.
„Ie contrepied du droit primitif,quot; — 2ie daarentegen rKÉMEKT, o. 1. pag. 39 et

Bij de société en commandite van den Code de Comm. daar-
entegen heeft de firma eene groote beteekenis, en behoort
zelfs tot de wezenlijke vereischten dezer Vennootschap. Hier
toch is de associé en commandite mede-eigenaar van het ven-
nootschappelijk vermogen, en daar de complementair feitelijk
alleen handelt, zoo is het noodig, dat hij, om ook het aan-
deel van den Commanditair aan derden te verbinden, niet
m zijn naam alleen handele, maar onder een naam, die
ook den Commanditair omvat, zoodat er een vinculum juris
tusschen dezen en derden besta. Laatstgenoemden verkrijgen
I daardoor regt op het aandeel van den. Commanditair in de
Vennootschap; en gemeenschappelijk eigendom zou bovendien
onmogelijk op den duur kunnen .blijven bestaan, wanneer de
complementair niet alles onder een gemeenschappelijken naam
verwierf, tenzij hij alles, wat hij verkreeg, telkens op nieuw
cedeerde en overdroeg aan de Vennootschap. De duitsche
handelswetgever heeft dan ook zeer teregt bij art. 17, A.
D. H. G. voor delTommandit-Gesellscka/t, waarvan het stelsel
met dat der fransche société en commandite overeenkomt, het
voeren eener vennootschappelijke firma voorgeschreven. \'

Bij ons daarentegen is men van geheel andere beginselen
uitgegaan. Wanneer de naam, waaronder gehandeld wordt,
een vennootschappelijke is, dus de zoodanige, waaronder ver-
schillende vennooten gezamenlijk handel drijven, heeft dit
bij ons, overeenkomstig de italiaansche regtsbeginselen, slechts
één gevolg, te weten: dat alle Vennooten, begrepen onder
dien naam, die, als gemeenschappelijke naam der Vennooten,
firma genoemd wordt, ieder hoofdelijk voor het geheel tegen-
over derden aansprakelijk zijn (art. 16 j- 18, Wetb. van

suiT. - Thöl (O. 1. § I9b. m. 2) meent, dat het onderscheid tnsschen de ge-
wone handelsvennootschap en de commandite niet zoozeer gelegen is in het al of
met gebrmk maken van een gemeenschappelijke, vennootschappelijke firma, maar
m de gevolgen van het gebruik dezer firma; doch dit is alleen waar voor het
fransche regt. Hij, die den handel drijft, bezigt daarbij van zelf altijd een firma
Deze moge al een vennootschappelijke verhouding uitdrukken, of niet • vennoot-
schappelijk ter zake der commandite is zij naar ware beginselen in geen geval.

Kooph.), onverschillig of hnn naam uitdrukkelijk in de firma
voorkomt, dan wel stilzwijgend daaronder begrepen is, en
onverschillig evenzeer, of zij allen, dan wel slechts één of
meer hunner voor de anderen beheer gevoerd hebben (art, 17,
1quot; lid, Wetb, van Kooph,), Men noemt, zooals wij zeiden,
dezen gemeenschappelijken naam een firma, niet omdat iedere
firma een gemeenschappelijke naam .is, maar omdat iedere
gemeenschappelijke naam een firma is. Een firma toch is
een naam waaronder men handel drijft. Wanneer dus Ven-
nooten onder eenen gemeenschappelijken naam handel drijven,
dan is die naam, ten opzigte van ieder hunner, een firma.

Ten gevolge der overeenkomst van Vennootschap bij wijze
van geldschieting, zal dus bij ons de naam, waaronder ge-
handeld wordt, geen vennootschappelijke firma zijn, want
de Wet kent maar ééne Vennootschap, die als zoodanig eene
firma heeft, en deze is de bij art. 16 bedoelde, //Qui de uno
dicit de altero negat.quot;

M\'. kist 1) meent evenwel, dat door onze wet in art. 20
en 30, Wetb. van Kooph., voorondersteld, althans niet ver-
boden wordt, dat de Vennootschap en commandite een firma
voeren zaL Doch ten onregte; art. 20, 1quot; lid staat in ver-
band met art. 19, 2® lid, waarop eerstgenoemd artikel dadelijk
volgt; art, 19, 2\' lid behandelt het geval, dat er eene
gewone Vennootschap onder een firma bestaat, waaraan Com-
manditairen deel nemen; in dit geval, zegt het artikel, blijft
de Vennootschap ten aanzien van de gewone Vennooten
eene Vennootschap onder een firma, en ten aanzien der geld-
schieters eene commandite. Wanneer nu in art, 20, Y lid
dadelijk daarop volgende gelezen wordt, dat de naam van den
Vennoot bij wijze van geldschieting in de firma niet mag
voorkomen, is hier niets anders .uit af te leiden, dan dat
art. 20, 1quot; lid uitgaat van de vooronderstelling, dat de com-
mandite gevormd wordt door een gewone Vennootschap onder
eene firma en de geldschieters.

1) O. 1. pag. 84.

Ook uit art. 30 Wetb. van Kooph. is evenmin een grond
voor het gewraakte gevoelen af te leiden. Daar wordt
alleen gezegd, dat de bepaling van het lid van art. 20
niet toepasselijk is, wanneer de afgetredene Vennoot van
Vennoot onder een firma Vennoot bij wijze van geldschieting
wordt. Er wordt dus gedoeld op het geval, dat er reeds een
firma aanwezig is. Deze nu blijft voortbestaan, met betrek-
king tot hen, die daaronder den handel voortzetten, doch
ook alleen ten hunnen aanzien. Een Vennootschap kan tege-
lijkertijd zijn een Vennootschap onder een firma, ten aanzien
van de Vennooten onder een firma, en een Vennootschap
bij wijze yan geldschieting ten aanzien van de geldschieters,
zegt art. 19, 2quot; lid. Deze laatsten kunnen derhalve niet on-
der de firma begrepen zijn, die volgens de uitdrukkelijke bepa-
ling van dit artikel ten hunnen opzigte in het geheel niet bestaat.

De reden, waarom de naam van den Vennoot bij wijze
van geldschieting niet in de firma begrepen is, is naar onze
wet dezelfde, als die wij in het vorige Hoofdstuk, ten opzigte
van den particeps mededeelden. De Vennoot bij wijze van
geldschieting wil niet handelen; hij geldschieter, zooals art.
19, lid Wetb. van Kooph. zegt, en meer niet; er bestaat
bij hem dus volstrekt geen animus contrahendae societatis, geen
wil, om eene Vennootschap aan te gaan, tot uitoefening van
eenig beroep of bedrijf, zooals art. 1655 1660 B, W. zegt.
Duidelijk spreekt ook art. 16, Wetb. van Kooph. //De Ven-
nootschap onder een firma is diegene, welke twee of meer
personen aangaan, ten einde onder een gemeenschappelijken
naam koophandel te dktjven. Een gemeenschappelijke
naam of firma zal dus alleen ten opzigte van hem bestaan,
wiens doel het bij het aangaan der overeenkomst was, om
koophandel te deijven; de geldschieter heeft dit doel
niet, ergo handelt de Commanditair niet mede, //Sub ejus no-
mine neqne expresso neque tacito contrahiturquot; want hij is geen
socius, en hierom ook niet tegenover derden - aansprakelijk.

Bij het aangaan eener Vennootschap bij wijze van geld-

scliieting drage men dus vooral zorg, dat het niet uit de
overeenkomst blijke, dat de eigenaar des bedrijfs om het aangaan
dezer overeenkomst een firma moet voeren, of een gemeen-
schappelijken naam, waaronder gehandeld moet worden; dan
toch bestaat er ook aan den kant van hem, die slechts Com-
manditair wilde zijn, de animus contrahendae societatis voor
de uitoefening van een bepaald beroep of bedrijf; de geld-
schieter wordt dan socius, zijn naam is mede begrepen onder
dien, waaronder gehandeld wordt, en is dus ook ten zijnen
opzigte een firma, en daar er alsdan suh ejus nomine tacito
sit contractum, is hij aansprakelijk, en wel volgens art. 18
hoofdelijk voor het geheel.

Ook M\'. kist meent, dat, indien eene Vennootschap en
commandite een firma voert, zij alsdan beantwoordt aan de
wettelijke definitie van de Vennootschap onder een firma;
dat er alsdan een maatschap is, die handel drijft onder een
gemeenschappelijken naam, zoodat er dan niet eene Vennoot-
schap en commandite met beperkte verantwoordelijkheid, maar
eene Vennootschap onder een firma, met hoofdelijk aanspra-
kelijke Vennooten bestaat; art. 18, Wetb. van Kooph.