Nans autorisons volontiers la publication de ce Traite DE VERA RELIGIONE, compose par un Trofesseur de noire Séminaire.

Gestel St, Micliaölis, EX TYFOGRAPHIA DICECESIS BUSCODUCEKSIS IN IISSTITUTO SURDO-MUTORUM.

Antequam hujus Tractatus lectionem aggrediaris , amice Lector, liceat nobis nostram raentem aperire et totius operis propositum patefacere; hoe forsan tibi nee inutile, nee injucundum erit: paucis itaque verbis to-tum rei ordinem, qusestiones disputatas, methodum ad-hibitam nee non et dicendi genus nota faciemus.

Ordo generalis. Hoc potissimum egimus ut varife hu-jus ïractatus partes valido nexu inter se concatenaren-tur, ut a generalioribus ad i)articulai\'ia gradatim et sine seusu deveniatur; hsec mentem in ordine se oblectan-tem recreant, hiec memoriam juvant; hsec igitur stu-diose diligenterque servanda curavimus, et servata pu-tainus; ideoque totius operis synopticatn tabellam de-lineare, ad libitum, facile poteris. Qusedam tarnen re-peries alio remittenda si cuncta dialectice componeren-tur , id iibenter fatemur , et incunctanter praetermissa fuissent si prse oculis solos incredulos habuissemus; at non cum deistis, bene vero cum junioribus clericis res perticere amamus; et idcirco eorum utilitati, potius quara strictse rerum evolutioni, consulentes , propter materife connexionera, ne qusestiones incorapletse ac ve-luti mutilatse remanerent, plura addidimus quae appri-mam materiarum dispositionem tantulum offendunt. Sic etiam quandoque, licet rarissime, theses, ut eorum vis major accresca!, Scripturae sacrae textibus fulsimus , quam-vis librorum sacroruni auctoritas nondura fuerit demon-strata; hoc quidem logicam perturbat; attamen. Lector benevole, te misericordem et benignum fore confidimus.

Qucestiones disputatce. Omnes curas contulimus ut praesens Tractactus sit omnibus partibus absolutus; multa igitur invenies in aliis operibus desiderata, vel his ul-timis diebus tantum agitata. Et sit saltem praesentis li-belli meritum ut novissimae hujus sevi disputationes in eo reperiantur.

Methodus. Scholastics methodo sollicite adhaesimus: theseon claritati ac firmitati totis viribus incumbentes, in illarum probationibus recondidimus quae in objectio-num solutionibus reponi solent; liic agendi modus ma-Kimse utilitatis nobis visus i\'uit, turn quia theses vali-diori fundamento solidatse apparent; turn quia proba-tiones et adnotationes, quae alioquin post objecta es-sent sicuti absconditae, sedulius ediscuntur, ac memo-riiE magis inculcantur. Experientia enim teste, difficul-tatura solutiones leviter attinguntur et quasi per trans-ennam elaborantur, sed quod in jirtesenti fevo omnia quibusdam incommodis subjacent, dices fortasse these? prolixiores evadere; nec diffitemur, sed huic inalo, in quantum licuit, occurrimus theses partiendo et sub va-riis titulis argumenta ordine collocando.

Genus dicendi. Stylus erit simplex, sermonis nam-que luciditati non concinnitati consuluimus. Nec si-lentio prsetereundum nos non erubuisse a theologis vita t\'unctis, ut a theologe Rothomagensi, Duvoisin, Iloock et aliis, ea quae egregie pulchreque dixerunt mutuari, et de verbo ad verbum aliquoties exsenbere. Semel hoc dictum sit, exscripta in posterum non indicabimus.

Et nunc opusculum nostrum sanctae Romanae Eccle-siaB subjicimus, toto corde testiticantes nós Surami Pon-tificis judicio libentissime esse obtemperaturos, et si quid est in praesenti ïractatu tidei adversum, quod Deus avertat, si quid minus cautum aut rectum, sta-tim illud ex animo damnamus, quia Ecclesiae filius hu-

millimus, nee non et subjectissimus, et vivere et mori efflagitamus. Et te etiarn, amice Lector, non pudeat dicere quid tibi in isto opere a vero alienum, quid omissum , quid e contra intempestive prolatum videtur; et tua monita, de hoe ne dubites, gratissimo et amau-tissimo animo suscipiemus, et occasione data, pluri-mum illis tribuemus.

Libellum istum, pro Dei honore et clericorum utili-tate vulgatum, Jmmaculatse Virgini, Cleri Dominae, hoereseon Debellatrici, in testimonium obsequii nostri amanter dicamus; et tibi, amice Lector, in Jesu et Maria vale, et misericordife Matrem etiam pro me ora.

1. Coinperta est hujusce de Religione ïractatus uti-litas, ne dicatur uecessitas, versatur quippe/fnn^ cul-tum Deo summe sancto et optimo ex hi bend urn .^11 illo exponunlur ac confutantur objectiones quas vanissimi homines contra revelationem congerunt. Discant igitur apprime omnes clerici quip^Jn^ eo^volvuntur, ut^, juxta Apostoli monitum, infirmos in fide assumant, ac po-tentes sint exhortari in doctrina sana, et eos, qui con-tradiciint. artruere. (Tit. i, 9.) ^

Plura de religione in cursu philosophico, ubi de Deo ejusque cultu disseritur, stabilita fuerunt, et ideo^reli-gionem in genere paulisper tantum in capite prae^io at-tingemus/:\'de religione revelata in specie potissimum acturi.

4. Religionis nomen ven it a religare, ex eo, C|jK)(l re- ^ ligio sit vinculum homines Deo religans.j)/

Religio definitur, Complexio dogmatum et nfficiorum ad legitimum Bei cultum pertinentium.

Explicatur: Complexio, id est, collectio sen corpus quoddam dogmatum et officiorum; — dogmatum, id est, veritatum ab inteliectu credendaruin; et officiorum, seu actuum a voluntate perticiendorum. Hsec officia simt dogmatis iueluctabile corollarium : cum , v. g., agnosca-tur Deus omni perfectionum genere donatus , necessaria consecutione est laudandus ac amandus. — Ad legitimum Dei cultum pertinentium, ut excludatur omnis su-

gionis, quae est virtus moralis inclinans hominem ad le-—^itimum cultum Deo exhibendum; — 2° a cultu, qui est

/jtisuj \'7^w^^Uan ^¹¹⁶ ^^amen eultui, juxta vulgarein usum, religio-nomen dabimus, ut ex adjunctis facile patebit.^ Percelebris est divisio religionis in naturalem et ^ J suTpernaturalem . et non modica orta est hac de re inter auctores controversia, quae, ut facilius intelligatur et fe--ï^i^/licius solvatur, religionem sub duplici respectu conside-^-«vi^rare necesse est.

. ^^1quot; fiespectu objecti quo etformatur religio. — Inter !/ dogmata et officia\'^/alia sunt quae ratio nostra agnoscit

ut fundata in natura seu in essentiis rerum, sic, v. g., detegit Deum esse ens supremum eique adorationem de-beri;Oalia vero non apprehenduntur ab inteliectu hu-mano tanquam in rerum essentiis fundata, sed ab eo judicantur spiritu liumano majora, ut mysterium sanc-tissimae Trinitatis , vel a solo Dei beneplacito provenien-

externa mamtestatione % Deer tacta , et tunc mperna-^ turalis et revelata nuncupatur.

quelse necessitatem quae saltern indirectam inducit reli-gionis revelationem, quatenus nempe nulla religio absque sermone inveniri queat.— 2quot; Menesiani, cum ete-nim in illorum systemate ratio individualis, sibi dere-licta, certitudinis acquirenda; incapax sit, nulla religio certitudine pollere ac proinde vi obligatoria gaudere valet quin fulciatur auctoritate generis humani, quod et ipsum totam vim suam depromit a Deo protoparenlibus revelante. Insuper , inquiunt, admissio religionis sola ratione cognoscibilis indifferentiae et atheismo suffraga-tur, quia cum omnes homines habeant jus aequale affir-mandi quod suae rationi verum videtur, tarn valebit re-

rentiam et atheismum, deveiutur^—,3° Traditionalist, luxta quos iiinilKquot;est certum rextra traditiones generales a Deo profluentes. Coeterum, reponunt hi omnes , hsec religio mere naturalis iu nulla hypothesi exstitit; cum fatentibus omnibus, Deus a principio plura prseceperit quae ideo non ad religionem naturalem, sed positivam referri debent, ut interdictio fructus arboris scientiae boni et mali protoparentibus a Deo facta [Gen.w, 17); — ut, post peccatum Adatni, pvohibitio carnem cum san--^y^tguine edendi {Gen. ix, 4).

A^/ XJno verbo , sic exponuntur illius sententiae rationes: /^^illa distinctio inter rel^ionem naturalem et rauelatain ^{n0n lt;}^^e^^et qufeytavet incredulis, et quaefpraetice ^^{ec exst}i^ti^{t nec} etiam existere potest : porro lisec dis-

I \\

. c

\' • gt;,

tinctio practice non exstitit; in nullo quippe temporis

\'JCA,

spatio fuit mera religio naturalis; imo nec existere po-test, ob motiva superius data^favet autetn incredulis lia;c distinctio , quia ex ea multi solius religionis naturalis sufficientiam deducunt.

Communiter tarnen theologi et apologistae hanc dis-tinctionem retinent, arbitrantes praesentem quaestionem

. -fk th*. U f \'fd i\'/ f \' . , .

non ratione\' existennse, nec ratione modi quo mnotes-cit hsec religio naturalis, bene vero ratione objeeti seu dogmatum et officiorum, solvendam esse. Cum quibus sit sequens

ASSERTIO.

8. Etiamsi omnia dogmata et officia religionis nou inno-tescerent nisi revelatione , admit li posset et deheret distinctio inter religionem naturalem et revelatum.

I\'

Frob. Illa distinctio admitti debet quseMiindamentum reale habet, quse^-implicite a sanctis Patribus traditur,

quee^\'ad incredulos confutandos inservit, quae tandem nulla ratioM^^ravi impuguatur. Porro talis est prsesens distinctio : — habet fundamentum reale . etenim etiamsi omnia dogmata ac officia religionis sola revelatione in-notescerent, inter ilia dogmata et. officia. alia appre- _ henduntur tanquam in rerum essentiis fundata, vyg.,

Deus est virtutis remunerator ac criminis vindex, ado^^Tj^^ ratio est Deo persolveuda; alia dogmata sunt rationi impervia, v. g., rnysteriunx sfinctissimse Trinitatis, et alia officia quae a sola Dei/voluntate proveniunt, v. g.,

sacrificium missae. Jam vero id plane sufficit ad reale discrimen inter utriusque generis dogmata et officia as-signandum: porro priora dogmata et officia ad religio-nem naturalem, posteriora vero ad religionem revela-tam vel positivam referuntur; ergo praedicta distinctio reali fundamento innititur. — Implicite a sanctis Pa-tribus traditur quia saepe saspius sanctissimae Ecclesise doctores incredulos confutando, fateniur quiclem quae-

dam religionis dogmata esse rationi impervia, sé mul asserunt quamplurima esse hominilrationi omnHio conformia: porro hocce procedendi modo praedictam dis-• tinctionem non nomine quidam, sed re profitentur.— cji\'/j\'jnservit ad incredulos refellendos, nam a facilioribus ad difficiliora procedeutes, stabilitur primo contra incredulos agnoscendam saltern esse religionem naturalem;

ista semel admissa, ulterius proceditur, et nitidis de-monstrationibus ostenditur Deum potuisse hominibus quaedam revelare seu possibilem esse religionem revela-tam , ac proinde illam esse inquirendam et servandam si detegatur. — Et vero sic progrediendo, ad fidem felicius perducuntur increduli; rebellaret quippe eorum animus si, juxta adversariorum vota, ab eis statim ex-postularetur proprias rationis humilis subjectio auctori-

tali cujus jura argumeutis non astruerentur, sed primi principii instar darentur. — Nulla demum gravi ratio-J/J ne impugnatur, ul videre facile est ex dictis.

_ £ y? k t/jéluj¹/tut officia non innolescerent nisi revelaiioiiëf ut in praesenti abstraliamus turn a systemate D. de Bonald circa loquelae necessitatem; turn a doctrina traditiona-listarum circa veritatum trausmissionetn.

\\Q. Religionis necessitas investigari potest vel relati-ve ad hominem privatum, vel i-filativR ad soriptatpm.

Prol. Illa dogmata sunt admittenda quae invictis argumeutis demonstrantur, quorum fides est homini per-utilis, denegatio autem valde nociva: porro dogmata de quibus loquimur, scilicet: Existit Deus, est sum-me bonus, Justus, providus, virtutis remunerator ac criminis vindex, adest discrimen essentiale inter bonura et malum, futura est altera vita, et alia similia, — 1quot; invictis argumentis demonstrantur, uti videre est in Theodicea ; — 2quot; eorum fides est homini perutilis, ei enim ia miseriis undique scaturientibus dulce solatium deliciosamque spem confert; credit namque is in-feiix homo existentiam Dei benigni, providi, benefici,

creaturae suae amantis et remuneratoris; quo igitur gra-viores suut iniseriae quas experitur, eo majorem, sive in pnesenti, sive in future seculo exspectat remunera-tionem. — 3quot; Horum dogmatum denegatio est homini valde nociva, nam — omne solatium verum in miser lis aufert\\ undenatn quippe veniret? a Deo? Sed forsan non existit, aut saltern rebus humanis non providet:

ab hominibus? Sed homines debili potestate donantur ad succurrendum miseris, et debiliori voluntate. — \'Nullam vera felicitalis spew, relinquit, nam haec vera feli-citas non speranda est in altera vita quae non existit;

nec etiam in ista vita: semota namque religione nus-quam inveniri potest: non in diviiiis qute a multis frus-tra exspectantur, injucunde possidentur et facile amit-tuntur; non in honorihis qui difficillime et raro acqui-runtur, brevique evanescunt; non in voluptatibus quae mentem\' aggravant et corpus imbecille reddunt; non in Icetilia bona conscientice quae merum est figmentum in sententia adversariorum; non in scientia, turn quia intellectum et non cor hominis satiat, turn quia pau-ca sciuntur dura multo plura ediscenda supersunt.

tens, creator, summe perfectum, beneficum, providum...; porro has perfectiones necessario ab homine exigunt, ut omnibus mauifestum est, adorationem pro supremo do-minio, reverentiam pro omnipolentia, dilectionem pro summa perfectione, gratitudinem pro beueficentia, fi-CldZ duciam pro providentia...

, t /■ . 2quot; A natura hominis. Homo a Deo donatus est in-Be* ^.^tellectu ut percipiat, voluntate ut agat, corde ut amet;

has facultates ei largitus est Deus propter gloriam scilicet, intellectum ut divina sua attributa coe-noscat, voluntatem ut ei tamuletur, cor ut mum totis viribus diligat: vel enim hunc finem sibi proposuit, vel nullum , vel creaturas; at duo posteriora absurda sunt: nihil in agendo sibi proponere non sapientissimi entis, sed insipientis est; creaturas pro fine ultimo habere est in finito et imperfccto quiescere, quod Deo in-dignum est; quinimo nec ipsi viri pii in actibus suis creaturse laudes et non Dei honorem sibi proponere va-lent quin eos conscientia remordeat.

Nota. In Deo duplex est gloria, essenlialis una, ac-cidenlalis altera : essenlialis est ipsamet suprema Dei per-fectio, prout ab intellectu divino apprehenditur; acci-dentalis est eadem summa perfectio a creaturis agnita et cum honore habita; — gloria essentialia seu interna est quid necessarium quod nec augeri, nec minui potest; non ita autem gloria acciclentalis seu externa. Cre-ando Deus hanc accidentalem seu externam gloriam necessario proposuit nec sibi non proponere potuit: licet etenim Deus in creatione perfecte liber sit, ita ut, pro libitu, mundum creare vel non creare potuerit, in hypo-thesi tamen creationis, gloria ejus essentialis seu sum-ma perfectio necessario ab eo expostulat ut propter se, seu propter suam gloriam accidentalem , creaturas condat.

fi. in qua de necessitate cultus interni, nou autem de variis illius officiis, agitur, ilia tamen expendere, data

■a- „ spire. Mais comment Dieu me sauvera-t-il ? sera-ce „ par un miracle en suspendant Faction des lois sur

;r- „ même mon esprit. Je demande a Dieu de me faire ;i. I „ trouver une branche secourable au lieu de me laisser

aliquam gratiam a Deo postulare , forel vel in ordine physico vel in ordine morali; porro in neutro ordine licet: — 1° Non in ordine physico, nam postulatio gra-tise in illo ordine esset\'T mversi\'onis ordinis a Deo con-stituti, sen potlus deordinationis postulatio, quod sane Deum dedecet nedum ei placeat ; insuper hujusmodi deprecatio supponit haud levem in orante praesumptio-nem, cum nihil aliud sit quam postulatio alicujus mi-raculi;— 2quot; non in ordine morali, nam postulare mu-tationem cordis, passionum refrenationem, virtutis ac-quisitionem .... est petere id prsecisè quod Deus a no-bis merito ac rigorose exigit; pd quid insulsius?

iResp. I ~Ilia deprecatio\'^-^V comprobatur consensu et praxi omnium populorumj semper enim et ubique videmus populos Deum in rniseriis implorantes, ut ab ipsius largitate. calamitatum cessationem vel nova bene-ficia obtineant.— 2 Innititur sensu hominum mBftto; ubi est ille qui in morbo vel naufragio ad Deum non clamet? at quomodo actus comprobatus consensu et praxi omnium populorum, ac sensu hominum innato dici posset ^jllicitus et Deo injuriosus?

Resp\'. 2. \'^Pro deprecalione in ordine physico.— 1° Aliud est destructio ordinis, aliud derogatio ordini; prius postulare est quid deordinatum, non autem posterius. — 2quot; Saepe soepius objectum deprecationis obtineri potest intactis legibus naturae et a fortiori absque miraculo : quo nomine communiter intelligitur aliquis effectus ex-ternus, rarus, stupendus, sic, v. g., aliquando suffi-cienter exauditur segrotus sanitatem postulans, si medicus moveatur ad morbum attentius examinandum, ad tale vel tale remedium in ista vel in ilia circumstan-tia ministrandum. Sic in exemplo a D. Simon allato, abentis deprecatio exaudietur si Deus eum inclinet ad

jg equidem ab homine expostulat vitii fugam et virtutis observantiam eumque adjuvat ut possit; sed cur homo,

_cj injuriam hero suo infert servus ille qui eum supplici-ter deprecatur ut ipsi auxilium prsestet in ferendo onus

_x_ dere animo revolvit, vel non; si prins, minime neces-saria est deprecatio; si posterius, etiam inutilis evadit.

₀₎ tur; sed voluntas Dei conditionata jam aliquo modo ab orationibus nostris pendet et determinatur: porro talem

esse multoties Dei voluntatem comprobant tuin consensus omnium populorum qui seepissime ad deprecationem confugerunt, tum sensus inuatus cujuslibet hominis, tum aliquo modo mutuse illse relationes dependentiie et benevolentiae quae Creatorem inter et creaturas exis-tere debent.

Secunda sic proponitur: Vel conveniens est id quod a Deo petimus, vel non; in priori casu. Deus illud absque deprecatione concedet; in posteriori, non est postulandum. Totum illud ratiocinium in aequivocatio-ne nititur, vel per illud conveniens intelligitur aliquid necessarium, vel aliquid tantum utile aut utilius. Si prius, equidem illud concedet Deus; si posterius, po-test illud concedere, potest etiam denegare; hac ex-plicatione prsemissa, adimitur difficultas et deprecatio-num nostrarum objectum ac utilitas statim percipiuntur.

4 i^^«^40fEcia externa sunt qusedam signa sensibilia, v. g., vo-ces, oculorum elevatio, gestus, corporis motus... quae in Dei honorem efficiuntur/^

iii_{a 0}ffi_ci_{a sun}t Deo persolvenda^quae a con--/q,.^^dj-^tione hominis requirunturf\'ab officiis internis exigun-turf\'quae illorum sunt appendix necessaria et^tmanimi ^ominum praxi comprobantur: porro illa officia exter-S Iquot; a conditione hominis requiruntur; etenim homo constans corpore et anima, Deum honorare debet cor-pore sicut et menie: porro officia externa sunt hi ho-nores quos homo, quatenus corpore donatus, Deo per-solvit.— 2quot; Ab officiis internis exiguntur; nam ita sunt

homines constituti, ut indigeant verbis signisque exte-rioribus velut totidem adminiculis, quae pios erga Deum affectus suscitent et foveant, alioquin sensim langues-cerent et exstinguerentyiv— 3quot; Suut officiorum inter- _r* ,

rire, quin statim illos externe manifestet.— 4quot;Unani-: mi hominum praxi comprobanturf ubique terrarum et : in omnibus seculis homines ilia officia externa seu cul-tum externum Deo reddiderunt.

!8. Non defuerunt increduli contendentes religionis dogmata esse potius nociva quam utilia societati; imo eo usque deliravit Baylius ut asserere ausus fuerit societatem veris christiams constantem esse merum fig-mentum et in praxi impossibilem. Contra quos sit

• Prob. Dogmatum religionis necessitatem\'probat aucto-ritas^\' firmat experientia ët^demonstrat ratio.

1quot; Probat auctoritas. Legenti historias patebit omnes legislatores omnesque philoapphos necessitatem horum J, flogniatum,Agnovisse: sic Numa, ^ol^ Lictfrgus , Con-rucius, Zoroastres, Plato, Cicero...., uno verbo, om-nes doctores et sapientes.

2 Firmat experientia. Factis inconcussis ac ubique compertis constat eo rariora esse facinora quo vividio-ies sunt religionis sensus ; eo autem crebriora evenire quo magis evanescit e civium mentibus religionis inti-ma convictio. Quid ergo, si prorsus annihilaretur? Con-

„ sous l\'empire immédiat de ces êtres infernaux qu\'on „ nous peint acharnés sur leurs victimes.quot; — 2° Sine religione non subsistit subordinatio in subditis. Etenim cum homines sint inter se natura aequales_, unus su-

Officia Deo reddenda a societate sunt cultus publi-cus ipsi nomine societatis persolvendus.

Prob. Cultus publici convenientia et utilitas aucto-ritate et experientia comprobantar.

1° Auctoritate. Si perlegantur omnes populorum an-nales, deprehenditur hunc cultum publicum fuisse a legislatoribus et doctioribus valde commendatum imo et prseceptum.

2quot; Experientia. Constat enim gentes apud quas nullus aut exiguus existit cultus publicus , in gravissimis erroribus versari, et ordinarie in luctuosa morum de-pravatione vivere, ut plenius sequo ostendunt illi infe-lices Oceaniae insularum incolee. Nee objiciantur abu-sus ex superstitione suborientes; quam pauciores quippe et quam minimi sunt ut innumeris malis ex cultus publici neglectu provenientibus aequiparari queant.

Confirmatur prsesens assertio commodis quse in cultu publico viri eximio judicio perspiciunt : Cultus publicus, inquiunt, cives inter se colligat, mores informal, artibus et commercio favet. — 1° Cives inter se colligat , scilicet cives regni, quia iste cultus est novum vinculum unionis, nihil religione fortius ad animos coadunandos; cives unius pagi vel vici, quia occasione illius cultus publici in unum congregantur, simul con-fabulantur et sic nutriuntur caritatis sensus. — 2° In-format mores tum religiosos tum politicos seu civiles: mores religiosos, quia cultus publicus est quasi philo-sophia sensibilis, est muta quidem sed viva prsedicatio

omnium captui accommodata, in omnium mentibus ideas honi et mali, Dei summe boni et jusii revocans. In-format pariter mores politicos seu civiles, turn quia cultu publico a terrenis materialibusque rebus, ad spi-ritualia eriguntur animi, turn quia concivium concursu vitae amcenitas efformatur, tum quia contemplatione ri-tuum sacrorum pulchri sapor oritur... Quibus omnibus facile carent qui rebus agrestibus omnino dediti, cum brutis animantibus semper vivunt et illis quodam modo similes fiunt. — 3° Artibus et commercio favet : arti-bus quidem in aïdibus sacris tedificandis ornandisque ,

in vestimentis sacris aureis sericeisve condetidis...; commercio pariter, quia multi, vel religionis causa ut de-center templum Dei adeant , vel honestatis causa ut convenienter coram concivibus appareant honestiori modo vestiuntur et multa emunt quae alias non emerent. Vide Tim on [Cormenin), Enfretiens du village, § 8.

societatis etAi fine hominis; atqui talis est cultus pu-blicus. — 1° Fluit a natura societatis ; societas etenim

est corpus aliquod vel persona moralis qutev^ona a Dgo accipit et mala timenda habet : a Deo accipit belli ces-sationem , victoriam ab hostibus , principis incolumita tem , reipublicae tranquillitatem , aëris serenitatem et fructuum abundantiam____; plurima mala timenda habet ; seditiones , pestes , terrae sterilitatem , tempesta-tes —; sed si ita sint, pro beneficiis gratiarum actio-nes sunt Deo persolvendse, et deprecationes faciendse ut mala vitentur. — 2quot; Postulatur a fine hominis; finis

e^y^jiUcUi^ est gloria Dei et homiuutn felicitas per cultum turn -^WJ?^⁶¹quot;^1111111 ^^U[n externum Deo exhibendum procurandaï;

vy4^ propter aliud motivum condita non fueri/p jam vero ^s\'^ne ^^rev^ debilitajjir . imo et ^vanescit

. habet characteres rerum adinventarum; quod — 2quot; ab essentia, rerum procedit; quod — 3° factis demonstratur innatum. Atqui — 1° rehgioni desunt characteres rerum inventarum; j^s enim ab hominibus inventae non semper exstitere, non ubique gentium viguere, et ordinarie lapsu temporis labuntur; sed religio semper in honore fuit apud populos cultos et sylvestres , in locis remotissimis sicut in civitatibus frequentatissimis. Nominent adversarii le-gislatores qui eam adinvenerunt ; designent populum apud quem primario incccpit; tempus, locum, circum-stantiasque istiusmodi inventionis assignent. Quinimo omnia monumenta , prEesertim vetustissima , omnesque annales populos exhibent cultu divinitatem prosequen-tes et religionem sectantes. — 2° Religio ab essentia rerum, Dei scilicet et hominis procedit, ut fuse super abundanterque in praecedentibus assertionibus ostens^im^ fuit. — 3quot; Religio factis demonstratur hominibus -wag- ^ ta: constat etenim in naufragio vel in aliis istiusmodi periculis extremis, homines, etiam sese atheos et deistas jactitantes , ad orationem confugere solitos esse; qui id fieri possit, si religio sit figmentum humanum et non potius res divina a mundi creatore in singulis hominum cordibus insculpta, explicent adversarii. Unde

Tertullianus has oratiuuculas sponte a corde humauo in subitanea necessitate profluentes, testimonium ani-mse naturaliter christiaiiae luculenter appellat.

Vrob. — 1° Ex dictis , religio fluit ab ipsa rerum natura, ab attribntis divinis necessario expostulatur; ergo non a plebe tantum, sed a divitibus etiam sedu-lo excoli debet. — 2quot; Ex dictis, religio pariter ita est societati necessaria , ut sine ipsa stare nequeat ; jam vero si res ita sit , et pauperes et divites religionem sectari necesse est, ut eruitur ex constitutione seu natura, tum societatis, tum hominis.— 1quot; Ex constitutione societatis ; nam societas ex divitibus et pauperi-bus coalescit, imo potius ex divitibus quam ex pau-peribusj^nam divites, si non numero preestent, saltern sunt societatis pars principalis , pars in qua ordinarie eliguntur magistratus, et quae maximo donatur influxu in alteram partem , unde si religio societati necessaria sit, earn divites prsesertim amplecti debent.— 2quot; Ex constitutione hominis. Ita sunt enim pauperes a natura constituti, ut si divites religionem negligant, et ip-si brevi nullam profitebuutur, tum quia divitum et op-timatum exempla quam maxime trahunt; tum quia pauperes divitibus similes fieri amant, et, si pecunia illis sequiparari nequeunt, doctrina et moribus inferiores ap-parere nolunt^ turn, quia cum ad religionis officia im-plenda, cupiditates refrenare, vitia exstirpare, virtutes colere ac proinde multos efficere conatus necesse sit, quis cum semetipso prseliare sataget ut a philosophis ac divitibus contemnatur ac plebeii viri nomine de-signetur ?

24. Revelatie generatim sumpta deliniri potest: Ma-nifeslalio alicujns veriiatis supernaturaliler a Deo facta. — Dicitur supernaturaliler , quia non ea fit via quam Deus elegit ut homines ad veritatis agnitionem deve-niant^liinc revelatio proprie dicta vocari non possunt illfe manifestationes primariae protoparentibus factse et omnino necessarioe, turn in eorum doctrina qui homini loqueke adinveniendae facultatem denegant, Dei inter-ventum ad id requirentes; turn in systemate illorum qui nullius veritatis certitudinem, si a Deo non fuerit primitus manifestata, et nobis mediante perpetua tra-ditione transmissa, agnoscunt.y

In hac definitione revelationera relative ad Deuin re-velantem consideravimus, neglecta objecti revelati na-tura; si autem ad illam objecti revelati naturam atten-dere velimus, ex communi loquendi modo , illud ob-jectum esse debet vel Veritas rationi impervia, ut mys-terium sanctissimee Trinitatis , vel aliquod officium po-sitivum, id est, a rerum natura minime profluens.ut, v. g., in antiqua lege dies sabbati cultui Dei conse-crandus; ratio est quia si illud objectum naturaliter cognosceretur , jam mSfficse\' utilitatis vicjeretur,, revela-

tio divina, et ideo revelatioms nomine commumus in-telligitur ; Manifestatio alicujus veritatis rationi impervia, vel officii positivi a Deo facta.

36. Religio revelata duphci modo accipitur sicuti^^^,^ ^ ip«a revelatio, generatim scilicet et speciatim. Beligio ^csA-^ZZT revelata\'\'■/jenerallter sumpta est complexio dogmatuin et officiorum qua, sive naturaliler cognosci potuissent, -live non, a Deo fuerunt revelata. Speciatim sumpta est complexio dogmatum rationi imperviorum, ac officiorum po-sitivorum qnce a Deo fuerunt revelata. Attamen ut aliqua religio merito dicatur revelata, non requiritur ut omnia ejus dogmata sint supra rationis captum posita, nec omnia ejus officia positiva; id vero satis habet dum hu-jusmodi siut quaedam et prsesertim praecipua ejus dogmata et officia, sicut in religione mosaica et Christiana videre est.

37. Quae de religione revelata in genere vel de reve-: latione dicenda habemus, ad quatuor puncta reducere

^licet; an possibilis sit revelatio, an necessaria, an in-quirenda et quibus signis detegenda : quae in quatuor capitibus persolvemus, quorum — l^um de possibilitate revelationis;— 3^um de necessitate;— 3^um de inquisi-tione; — 4^um de characteribus seu notis.

38. Revelationis possibilitas sub triplici respectu in-vestigari potest, scilicet: — 1quot; In se et, ut ita dicam,

Investigare an revelatio sit in se possibilis, est quae-rere an Deus possit homines alloqui, an in illius in-finita potentia sint media quorum ope qua«dam verita-tes certo hominibus manifestare queat. Qusestio sic pro-posita evidens videtuv, et in dubium revocare licet an exstiterint homines, tam sensu destituti, ut talem po-tentiam Deo denegare ausi fuerint. Unde potius expli-catione quam probatione iudiget sequens

Prob. 1. ratione. lllud est Deo possibile quod facil-lime interius ac exterius fieri potest; porro revelatio fieri potest — 1° interius; nam Deus sine strepitu ver-borum hominibus veritates manifestare valet ita men-tem eorum illustrando lumine supernaturali, ut indubi-tanter credant Deum voluisse ipsis talem vel talem ve-ritatem significare. Quid Deo facilius ? Nonne multas homini propensiones ineluctabiles concessit ? Et, si fides sanctis adhibenda sit, baud raro internis verbis dare nitideque loquitur Deus, ut pluries experti sunt; — 2\'\' exterius; locutio externa consistit in quadam aëris commotione apta ad sensationes auditus in aures itn-primendas : porro qui fieri posset Deum omnipotentem, rerum omnium creatorem et motorem , non posse has commotiones in aëre producere ? procul dubio qui id denegaret velut delirans habendus esset.

Proö. 2. persuasione generali hominum. In omni tempore et loco, ut testimonio historiee compertum est, gentes universas firmiter crediderunt et Deum ipsas al-loqui posse et realiter allocutum esse.

30. Ostensa intrinseca possibilitate revelationis, inquirendum venit quonam modo, in hypothesi revelationis, Deus. veritates praedicare debeat. Duplex datur

via , una qua omnibus et singulis hominibus seque et immediate divinse voluntates manifestantur; altétif^?^öa\'^vDeus electis quibusdam hominibus veritates detegit ea lege ut cseteris hominibus illas testificentur. Prioris vije possibilitas seu legitimitas a nemine denegatur, contra secundam plurimi insurrexerunt et imprimis Civis ge-nevensis {Emile , liv. iv), his verbis: „ Ou toutes les „ religions sont bonnes et agreables è, Dieu, ou, s\'il „y en a une qu\'il prescrive aux hommes, et qu\'il les „ punisse de méconnaitre , il lui a donue des sigaes „ certains et manifestes pour être distinguée et counue , „ pour être la seule veritable. Ces signes sont de tous „ les temps et de tous les lieux, également sensibles „a tous les hommes, grands et petits, savants et ig-„ norants , Européens , Indiens , Africains , Sauvages;quot; Itaque juxta Philosophum genevensem, omnibus hominibus cujuslibet setatis, loci ac seculi revelationis signa cequcditer patefieri deberent. Contra quem sint

31. Deus in h jpolhesi revelationis ctqualiter et immediate omnibus hominibus veritates manifestare non tenet nr.

recte scilicet et indirecte; sed nee directe nee indirecte Deus omnibus et singulis liominibus seque ac immediate veritates revelatiouis manifestare adstringitur. 1° Non directe-, etenim hsec obligatio directa non oritur ex naiura hominis, cum homo ex se nullum jus ad ullam revelationem habeat, et revelatie sit donum gra-tuitum , hominis naturae ac essentise prorsus extraneum; nec oritur etiam a natura divina , turn quia Deus est omnino liber in creando, turn quia, data hominis crea-tione, divina attributa haec duo tantum requirunt, scilicet , gloriam Dei externam tanquam ilnem ab homine prosequendum, et media ad hanc gloriam procurandam juxta gradum a Deo intentum; at, ut haec duo asse-quantur, minima necessaria est revelatio omnibus aeque et immediate facta, uti vel tantisper attendenti patet; ergo gratis illius revelationis necessitas asseritur. — 2° Non indirecte-, hsec indirecta obligatio proveniret es eo quod Deus homines divinse revelationi non obtempe-rantes ad supplicia seterna damnans, omnibus hanc reve-lationem manifestare teueretur, ne injustus evaderet er-ga eos qui invincibili ignorantia laborarent: sed una-nimi ore profitentur theologi Deum poenas non repete-re ab iis qui in invincibili ignorantia versantur; quia Deus impossibilia non jubet, sed summe Justus et sapiens usuram solummodo talenti commissi exacturus est. ^Certe felicitate seterna , quae in visione intuitiva consistit, privabitur infideiis; sed felicitas haec est beneficium mere gratuitum, supernaturale et creaturae rational prorsus indebitum ; igitur in illius denegatioae nec umbram quidem injustitiae excogitabit etiam perversa deistarum ratio.|

32. Via revelationis mediata, qua quibusdam hominrhus . I fit veritatum manifestatio ut ah eis alii edoce-antur, gravibus ralionibus commendatur.

n; quae— 1quot; hotninis ingenio magis congruit;— 2° or-est dini consueto Providentise divinaa in mundi regiraine con-ea- formior est; — 3quot; pluribus commodis ortum prsebet j — ci- 4quot; fanatico furori felicius viam prsecludit. Porro hsec ne omnia in via revelationis mediatse reperiuntur. im Iquot; Hominis ingenio magis congrait.— Ita enim ho

se- I; mines sunt a natura conditi ut ad alios homines uatu-ue rali propensione confugiant, et apud eos ignotam veri-it; tatem discere ament. ^ //lt;r

2° Ordini consueto Providentise diviute in mundi rees gimine conformior est, etenim in mundo animadverti-)e- raus:— 1° I-nBequalitatem donorum. Luce meridiana dare- rius est Deum in ordine providentise naturalis quandam er- inter homines inaequalitatein statuisse ; ingenii enim fa-ia- cultates, animi dotes, corporis qualitates hominibus inae-te- jqualiter distribuit; alii sunt acuto ingenio praediti, alii lia obtuso aggravati; alii viribus corporeis prsecellunt et 5a- ^! alii semper imbelles erunt; alii prseclara sanitate gau-us 5i dent, dum alii in perenni infirmitate versantur; jam va vero huic insequalitati naturalium bonorum consociatur )e. in ordine supernaturali via revelationis mediatae, in ilia ._a. scilicet quidam a Deo prmdilecti immediatam, revelatio-nem accipiunt, dum alii, non nisi mediantibus prio-_;r. ribus, ea fruuntur.— 2quot; Dependeutiam mutuam inter-homines. Ut facilius in perpetua societate versarentur homines, hunc ordinem elegit Deus in quo alii ab aliis

pendent; pauperes a divitibus , debiles a fortioribus, rudes a doctioribus. Huic autem ordini rursus confor-mior est via revelationis mediatse.

3° Pluribus commodis inservit: — 1° Ex ea oriuntur in hominum mentibus vividiores erga Deum gratitudinis sen-sus; nam homines, ii prassertim qui a parentibus revelatio-nem ignorantibus edocti fuerunt et in erroris tenebris vi-xerunt, suam indigentiam facilius agnoscunt, disquisitio-num suarum vanitatem perfectius apprehendunt et majori pretio revelationem habent, sicut sol post tenebras magis effulget et pluris sestimatur.— 2° Arctius fit inter homines unionis vinculum, cum alii aliis indigeant in rebus ordinis turn naturalis turn supernaturalis et revelati.

4quot; I\'/natjurorf/vtam felicius prsecludit; nam data revelatione communi omnes obligante et publicis signis; comprobata, facile redarguuntur impostores sibi quaedam a Deo revelata fuisse falso jactitantes ; non ita autem in alia hypothesi; quodnam enim daretur medium hos impostores\' confutandi? Non ratio, quia res revelata ra-tioni non subjacet, ut infra dicetur; non revelatio aliis facta, quia quamvis unusquisque ea tantum credere te-neatur quae Deus ipsi immediate revelavit, non inde sequitur Deum aliis plura sibi ignota non revelasse; non demum miracula, quia infinita numero propemo-dum necessaria forent, et inde non amplius ut miracula, sed ut soliti naturae eventus haberentur; ergo, nisi fingantur homines impeccabiles, quamplurimi erunt impostores, nec aderit via tuta ad eos refellendos. Cae-terum argumêntum ineluctabile subministrat Frotestan-tium historiaj cum isti pseudo-reformatores auctoritatis viam seu revelationis communis rejecissent inspirationes privatas agnoscendo, inuumeri in Germania ei Anglia prodiderunt impostores.

or- „ Apótre de la vérité, qu\'avez vous done k me dire dont „je ne reste pas le juge? Dieu lui-même a parlé; écou-

e ; Hanc celebrem Civis genevensis objectionem retuli-10- mus, ut videatur quam speciosa sint verbis, et vacua ra- solidis rationibus illius sophismata. Sic enim dialecti-ce o , proponi potest praecedens argumentatio : In hypothesi int revelationis necessario ab omnibus admittendee, Deus lae- tenetur singulis hominibus immediate et aequaliter ve-Lftquot; ritates suas manifestare; etenun — Iquot; si^aliquibus lot\'s qijitur Deus, cur non omnibus?— 2quot; Non Deo dif-

les ncilius est jomnibus quam aliquibus tantum revelare ; |,ia gauaio magno exsultassemf si mihi pariter revelasset! —

bori non mcumberem.fet non minon araore lih servirem.^ 4° Revelatio mini non innotescit nisi mediantibiis plnnbus hommibus; porro^llquot ërroris seductionfsque\'Pontes.[/ Totius illius sophismatis vitium patebit, si sequens principium sedulo perpendatur: Homo ex se omni jure destituitur, ipsius natura nihil amplius requirit quam ea quae ipsi necessaria sunt ut finem creationis suse as-sequatur et Dei mandata exsequatur; quidquid amplius homini conceditur ex mera Dei liberalitate procedit. Itaque in hypothesi revelationis qua obstringerentur om-nes homines, Deus tenetur tantum ilHs suppeditare mo-tiva certa quibus indubitanter constet revelationi^exis- -tentiaj sed, hoc concesso , ad nihil ulterius adstringi-tur et perfecte salva sunt omnia ejus attributa. Nec inquirendum an faciliores et jucundiores , sed utrum certissimse sint vise quibus revelationis Veritas detegi valet. Nec postulandum pariter cur aliis potius quam mihi revelaret, statim enim respondetur: Quia voluit, quia est liber, quia est donorum suorum perfecte dominus.

34. Veritates credendse et officia adimplenda sunt ob-jectum revelationis. De illis seorsim agendum.

Veritates revelatse aut revelandoe sunt vel rationi nos* tree accomodatse, vel ipsi impervise seu supra illius cap-tum positse, et dicuntur mysteria. De prioribus non movetur qusestio; de posterioribus agendum. Itaque sit

35. Deus potest hominihus revelare mysteria seu veritates supra rationis caplum posiias.

buendum est id omne quod impossibilitatem non in-volvit; porro hsec revelatio mysteriorum nullam impossibilitatem involvit; e triplici tantum fonte praedicta im-possibilitas oriri posset, videlicet, vel ex eo quod myste-ria, seu veritates rationi humanae imperviaj non existerent, unde impossibilitas in existentia mysteriorum; vel ex eo quod harum veritatum revelatio sapientiam Dei dedece-ret, unde impossibilitas ex sapientia divina; vel demum ex eo quod Deus obligationem huic revelation! assentiendi imponere non posset, seu impossibilitas in obligatione: at hae omnes impossibilitates nullatenus existunt.

I. Non adest impossibilitas in existentia mysteriorum, seu, aliis terminis, dantur mysteria seu veritates supra hominis captum positse. Id probatione indigere non vi-detur et uniuscujusque sensus intimi testimonio com-probatur; attamen, ne aliquid dubii remaneat, existen-tiam mysteriorum probamus. — lquot; Uatione. Sunt spiritus varii ordinis, alii aliis superiores; spiritus humanus est finitus. Deus vero infinitus; ergo plura cognoscit Deus quam mens humana; ergo sunt veritates supra captum humanum positse, ergo et mysteria. — Et vero si in-/;er homines natura sequales, plures sunt veritates doc-tioribus faciles et rusticanee mentis vim fugientes, quanto plura Deus agnoscit quae ingenii humani acuitatem excedunt! — 2° Experientid. Scientia nulla est quae sua non habeat mysteria. — Philosophia. Quot inscru-tabilia prsebet circa divina attributa, animam huma-nam , corporis ac animse conjunctionem ! — . Physica. Quis explanare valet mundi creationem, materiae essen-tiam, motum , leges quibus mundus physicus regitur? — Medicina. Quis unquam agnovit morborum omnium naturam , causam, efFectus ac remedia?— Physiologia. Plures adhue ignotee remanent corporis operationes et

inter alias perpetui tnotüs sanguiuis causa.— Mathesis. In ipsa adhuc plura supersunt insolubilia problemata. — Quid dicemus de geologia, linguistica, chymia, astronomia .... et aliis pluritnis scientiis ? Unde Pascal: „ La derniere demarche de la raison est de connaitre ,, qu\'il j a une infinite de choses qui la surpassent; „ elle est bien faible si elle ne va pas jusque la.quot; Pensees, pai-t. 2, art. 6. — 3\'\' Adversariorum confessione saltern indirecta; ipsi deistse, quos prsecipue adversaries habemus, non pauca agnoscunt mysteria; credunt ete nim Dei aeternitateui, imraensitatem, simplicitatem, li-bertatem et immutabilitatem . .. . ; sed dicant quomodo peternitatem et iinmensitatem explicent; quomodo immutabilitatem cum libertate , prasscientiam divinam et libertatem humanam dilucide concilient. — Imo et ipsi athei, materialistae, fatalistse, sceptici plurima mysteria in suis systematibus involvunt; sic admittere co-guntur motum sine motore, entia contingentia sine ente necessario, formas variabiles et essentiam immutabilem ordinem sine ordinatore . .. quae omnia sunt incompre hensibilia et vera mysteria. Unde merito Bossuetius: „Pour rejeter d\'incomprehensibles verites , ils se pré-„ cipitent dans d\'incomprehensibles erreurs.quot; Ergo in-dubitanter existunt mysteria.

36. II. Non adest impossibilitas in revelatione ex park sapiential divina, — seu revelatio mysteriorum Deum non dedecet. Etenim si Deum dedeceret, id fieret, vel— 1° quia Deus sibi contradiceret, rationem ho-mini concedendo et mysteria revelando; vel— 2quot; quia mysteria nihil homini éxhiberent prseter verba inania et sensu vacua; vel — 3° quia nulla darentur motiva revelandi veritates rationi impervias seu mysteria: porro nihil horum dici potest.

et nifestatur: ergo admittenda sunt mysteria a Deo revelata. ay_S. 2° Mysteria non sunt tantum verba inania et sensu

in- vacua, si menti nostras objectum reale, distinctum et clare apprehensible exhibent, si ex illis plures exi-

3ito Trinitatis per enuntiationem scimus adesse in Deo uni-z^^v y cam naturam et tres personas aequales; in mysterio In- -

carnationis discimus naturas humanam et divinam in Christo subsistere sub unica Verbi divini persona; in inpterio Eucharistiae cognoscimus Christum Dominum esse vere, realiter et substantialiter praesentem sub speciebus panis et vini, et sic de aliis mysteriis; sed quis negare audebit his mysteriorum enuntiationibus dari ideas claras, distinctas, sb aliis facile secemendas ? At res longe aliter se habet ubi de natura intrinseca seu de dilucidatione mysterii ipsius agitur. Si enim a nobis quseratur quomodo in Trinitate sint tres personae et unica natura, quomodo in Incarnatione duse naturae et unica persona , . .. tunc ignorantiam nostram , ra-tionisque nostrae imbecillitatem fateri cogimur; in his etenim consistit mysterium. — 2quot; Ex mysteriis plures eximiaeque veritates ac consecutiones deducuntur; sic ex mysterio sanctissimae Trinitatis Dei incomprehensi-bill\'s majestas, ex mysterio Incarnationis summa erga homines misericordia, ex mysterio Eucharistiae iueft\'a-bilis bonitas commendantur, ex mysterio Eedemptionis dignoscitur tum peccati gravitas, tum dignitas anima-rum nostrarum; exemplis, vita et morte Hominis-Dei ad vehementiorem Dei amorem accendimur, ad mala hujus vitae aequo animo toleranda excitamur, et ad exi-mios actus virlutum exercendos inflammamur. Et sic ap-paret quomodo mysteria non directe quidem , sed indirecte ad mores infonnandos serviant.

3quot; Plurima excogitari possunt motiva mysteriorum revelationis ; etenim mysteria — 1quot; exhibent summair Dei majestatem ita eximiam , ut omnis spiritus aciem fugiat. Nee forsan Deus satis suae infinitae scientiae prc-videre visus esset, si nulla mysteria, sed veritates sola ratione cognoscibiles tantum revelasset. — 2quot; Homims superbiam refrenant ostendendo quam multa sint quae

ejus rationem superant. — 3quot; Eximiis virtutum actibus locum praebent, v. g., fidei, obedientiae, humilitatis, charitatis, ut satis apparet, et ex modo dictis conclu-dendum est. Inde videtur quam sophistice loquatur Romseau his verbis: „ A l\'égard des dogmes , ma rai-„son me dit qu\'ils doiveut etre clairs, lumineux, frap-„ pants par leur evidence. Si la religion naturelle est „insuffisante, c\'est par Tobscurite qu\'elle laisse dans „ les grandes vérités qu\'elle nous enseigne ; c\'est a la „ religion de nous enseigner ces vérités d\'une manière „sensible a 1\'esprit de l\'homme , de les mettre a sa por-„tée, de les lui faire concevoir , afin qu\'il les croie. „ La foi s\'assure et s\'aftermit par rentendement; la „meilleure de toutes les religions est infailliblement la „ plus claire : celui qui charge de mystères, de contra-„ dictions, le culte qu\'il me prêche , m\'apprend par „ cela même a m\'en défier.quot;

37. III. Non ad est impossihilitas in ohligatione, seu Deus potest assensum hominum exigcre circa mysteria; etenim illum assensum exigere valet Deus qui illius do-minio subjicitur et nihil contradictionis involvit: porro ^talis est assensus de quo agitur. — 1quot; Dei dominio subjicitur; quarc enim Deus qui omnia condidit, qui nos e nihilo creavit, non posset requirere assensum nostrum circa veritates ab ipso revelatas ? Nonne quotidie sic agunt homines erga concives? Nonne indignaretur ille cui factum enarranti fides non adhiberetur?— 2° Ille assensus circa mysteria nihil contradictionis involvit , nam aliud est credere absurdum, aliud credere incom-prehensibile : absurdum in manifesta contradictione ver-satur , v. g., circulus est quadratus , idem est et non est; Deus autem nee revelat absurdum, nee erga illud assensum requiritj at mysteria minime sunt absurda. In-

comprehensibile vires hutnanae rationis superat et ab ea non percipitur nee quatenus conveniens, uec quatenus contradictorium; hujusmodi sunt mysteria, v. g., Deus est unicus in natura et trinus in persona. Porro ratio-nabiliter agens homo non potest admittere vel rejicere directe incomprehensam propositionem , quia ex eo quod incomprehensa supponatur, rationes directae vel intrin-secee affirmationis aut denegationis desunt; et ideo vir prudens assensum vel dissensum suum cohibet, donee ad assentiendum vel dissentieudum auctoritate sufficien-ti moveatur. Sic plurima in scientiis, in astronomia, v. g., et physica seu chymia , nobis quidem impervia, sed a doctioribus certiorata credimus; sic csecus a nativitate, concivium testimonio permotus, colores ill: vere incomprehensibiles admiltil; ergo a fortiori Deo mysteria revelanti rationabiliter creditur; ergo Deus hominis assensum circa mysteria exigere valet. Ergo in-sulse dixit Rousseau: „ De quoi puis-je être coupable „en servant Dieu selon les lumières qu\'il donne a mon „esprit, et selon les sentiments qu\'il inspire a mon „coeur? Q.uelle pureté de morale, quel dogme utile a „ 1\'homme et honorable a sou auteur, puis-je tirer d\'une „ doctrine positive que je ne puisse tirer sans elle du „ bon usage de mes facultes ?quot;

Abstinemus ab objectionibus discutiendis, quia earum solutio vel in thesis probatione reperitur, vel infra ubi de concordia rationis et revelationis evolvetur.

3S. Deus potest prcecepia positivo, seu a lege naturah minim.e prascripta hominilus imponere.

^ea dominium non excedit, quod quotidie ab hominibus ^1US fit, quod taciendum piurimae indicant rationes , quod ^BUS demum nullam injuriam homini infert; porro revelatio ^tl0\' praeceptorum positivorum — 1quot; non excedit Dei supre-^ere mum dominium. Deus est supremus omnium entium do-^L0^ minus, pro libitu homines condere vel ad nihilum re-^lnquot; digere valet; ergo et illos quibusdam prseceptis positi-^Vlr vis ligare potest. — 2quot; Quotidie reges legi naturali le-^lec nes positivas superadduni, ita in oinni loco , tempore ^en\' et natione factum est , imo sapientes legislatores tan-^la\' quam societatis benefactores ubique habiti sunt, cur ^la gt; ergo Deus non poti^isset ^uaedam prsecepta hominibus ^a imponere?— \'èquot; Udnc^revelationem plurima rationes ex-postulare videutur, scilicet: — 1quot; Manifestatio supremi Dei dominii; — 2° Uniformitas cultus divini, ut ubi-^:us que gentium idem religionis actus, v. g., sacrificium, ^nl\' Deo exhibeatur. Hac uniformitate admissa, homines pe-ble regrini non sunt cultui divino variarum regionum ad ⁰¹¹ quas transeunt, et disceptationibus circa cultuum dis-^on parium excellentiam aut legitimitatem prorsus occurri-^a tur.— 3quot; Dignilas cultus divini, ut nempe cultus Deo ^;ne (dignus ipsi persolvatur, et honores majestati divinse ^¹¹ reddendi uniuscujusque tum hominis, tum societatis arbitratui non relinquantur. — 4quot; Exercitium virtutum; ¹¹¹¹ revelatis quibusdam praeceptis, eliciuntur actus obedien-\'bi tise , subjectionis , dependentise , voluntatis proprise ab-negationis. — 5quot; Legis naturalis observantia. Sicut enim quaedam leges civiles conduntur ut facilius observentur legis naturalis mandata, sic Deo plura pracepta positiva , revelare licet.— 4quot; Demum ea revelatio nullam injuriam

homini infert, quia Deus injustus non est, nihil prsecipit vires humanas superans, adjuvat in adimpletione man-im datorum suorum , et obsequentes liberaliter remunerat

39. Obj. 1° Deus nequit homines exponere majori peccandi periculo: atqui id efficeret preecepta positiva naturalibus superaddendo, cum homines non solis na-

K^tt^Resp. 1quot; Nego maj. , nam non inquirendum est an novis prseceptis homo exponatur majori periculo pec-^se^ ^u*^rum\' omnibus pensatis, possit adhuc pec-/iLamp;f ^f^ca^^um fugere et Deo servire , nihil amplius Dei attri-/j. buta requirunt, aut saltem illud non probabitur. — ^m^ⁿ\' Deus revelando nova prsecepta hominem Jkft ^ ^maj^or\' P^eri^cul⁰ peccandi exponit et simul novas am-

gt;/^^?^£,P^^orei5(l^ue g^ra^^as l^argitur, ac majora prsemia promit-\'tit, conc.-, secus, ueg. Patet responsio.

40. Obj. 2° Nullius peccati reus est qui Deum juxta rationis et conscientiae dictamen edit: porro qui omnia legis naturalis praecepta implet, Deum colit juxta con-scieutiie et rationis dictamen; ergo.

■ ^\'cLe vat, Deum colit juxta rationis et conscientise dicta-^men\' ^s\' ^vincibiliter ignoret prsecepta a Deo revelata, conc. ; secus , nego. Distinctionis legitimitas ex dictis sat aperta videtur , ut in illius probatione non immo-remur. Aliis terminis potest adhuc solvi praefata ob-jectio, distingaendo scilicet majorem hoc mode : Nullius peccati reus est qui Deum colit juxta owne dictamen rationis, concedo; juxta aliquod dictamen, nego; eodem sensu distinguitur minor. Nec obscura est responsio , quia ratio non praecepta tantum legis naturalis, sed mandata etiam divina servare jubet.

41. Ex hue usque dictis erui potest quomodo fides^ et ratio simul consocientur. Hanc concordiam uno ore

proclamant theologi omnes et SS. PP. Pius IX in En-cycl. 9 nov. 1846, banc propositionetn rursus a Con-gregatione Indicis traditam, die 15 jun. 1855, emisit: / * .ny l „ Etsi fides sit supra rationem , nulla tamen vera dis- ^

„sensio, nullum dissidium inter ipsas inveniri unquam^/ ^y „quot;potest, cum ambse ab uno eodemque immutabili ve- ^

„ ita sjbi mutuam opem ferant.quot; Sed in tam gravis momenti quaestione, utile erit, ut mens uberiori lu- \' /

mine illustretur et increduli confutentur, novis modis fusius exponere fidei et rationis concordiam, osten-dendo videlicet quid pqstulet ratio , quid fides; quid concedat fides, quid ratio: hsec in sequentibus punctis perficientur.

42. I. Juxta fidem admitti debent veritates supra rationis captum positse; non abnuit ratio humana, dum-modo repellantur propositiones quae contra ipsius lumen naturale forent, quod libenter concedit fides.

Itaque sedulo secernendee sunt propositiones supra rationem a propositionibus contra rationem. — Propositiones supra rationem illae sunt quae rationis captum , superant, ut ista propositie : Deus est unicus in na-tura et trinus in persona , vel propositiones qujedam mathematicae pro rustico. — Propositiones vero contra rationem illae sunt quarum falsitalem clare nitideque apprebendit ratio humana, ut, v. g. , ista propositio :

Pars est toto major; his positis , humana ratio propositiones contra rationem admittere omnino recusat; at simul agnoscit plures veritates supra ipsius captum po-sitas , ac proinde ratio assensum suum non denegat veritati ipsi imperviae , dummodo sufficient]quot; auctoritate fujciatur; sic quotidie creditor astronomo praedicenti eclipsim , quamvis ipsius argumenta apprehendere ne-

queamus ; a fortiori, ipsa ratioue duce , Deo veritates revelanti fidem adhibemus. — Ex adverso , fides requirit equidem assensum mentis omni veritati a Deo revelatae licet ab iutellectu non percept® , sed simul contendit Deum nihil posse contra rationem revelare ; et proba-tio in promptu est, uam^iiumana ratio a Deo provenit, Deus ipse est suprema ratio, sibimetipsi non contra-dicit, unde propositiones contra rationem ab ipso nec revelantur, nec revelari possunt. Jam vero mysteria, uti definitione constat , sunt supra rationem et mini-me contra rationem , et idcirco falso ab incredulis jac-titatur rationem rebellare contra mysteria : non rebel-lat ratio, ut ex dictis patet, sed rebeilat superbia hu-mana quae mysteriis atteritur; rebeilat autem ratio ad-versus incredulos quorum systemata absurditatibus redundant.

I^Revelatio, inquit D. Pcrrone, ac naturalis ratio nonne Deum pariter habent auctorem ? Nonne duo veluti radii ejusdeni luminis indefectibilis, duo veluti rivi ab eodem inexhauribili fonte manantes ? Quinam igitur pugnautes inter se poterunt esse? Quomodo Veritas ve-ritati unquam poterit contradicere ? aut Deus sibi ipsi contrarius esset ut coutraria per diversa ilia media nos doceat? Certum igitur est nulla divina dogmata adver-sari rationi posse : tali nempe rationi quae recte et ex lege naturae suae procedat, non vero quae utcumque quae-que contra rationales suas leges temere peccet. [De loch theol. pars 3, sect, i, cap. 2, art. 2. Edit. Miyne, t. 2, col. 1377.)

Et vero sedula attentione distingui debent inintelli-gibilia et contradictoria; inintelligibilia rationis captum superant , dum contradictoria aliquam contradictionem a mente apprehensam supponunt: idcirco nedum ratio

cum sufficienti auctoritate fulciuntur, sed toto nisu tradictoria rejicit tanquam absurditatem involventia: jam vero fides in iis a ratione non disseutit. Nam in mys- 0^

teriis nulla deprehendi potest contradictio. imo con-^^vC^/h^X^è traria assertio realem contradictionem involverefc^Etenim r/^^4z/h^s deprehendi nequit contradictio inter attributa alicujus rei quin percipiatur vera et proprie dicta repugnantia inter illius rei attributa, ac proinde quin rei istius ac eius attributorum habeantur idese clarae et distinctae; sed 1 U- il, J AjU-i. i^-in mystems non dantur ideaecfara et di^tincffe(5 quin-imo illud supponere contradictionem includit, cum ex una parte haberetur mjsterium seu res obscura et supra rationem posita , et ex altera parte darentur ideas clarae et distinctae; ergo in mysteriis nulla absurditas vel contradictio nee percipi , nee etiam sine manifesta contradictione supponi potest.

Plura opponuntur. — 1° Tarn deprehendi potest in mysteriis discrepantia quam convenientia : sed theo-logi quotidie demonstrare satagunt mysteriorum conve-nientiam ; ergo et discrepantia demonstrari valet. —^

Duplex distinguenda est convenientia ; alia intrinseca qua nitide ostenditur alicujus mysterii conformitas cum ratione; alia, ut ita dicam, extrinseca, quae sita est in quibusdam respectibus remotis, vel comparationibus aut/^C^²^^^ similitudinibus quibus subindicatur mysterium conve-

nire aut potius rationi non contradicere. Porro prioris , convenientise demonstratio est impossibilis, nec unquam £ in theologorum mente fuit; non autem idem dicendum \'^ ^ de posteriori convenientia, ut patet; sed si in eo sensu _; ^ datur convenientia, fatemur dari pariter posse discre-^ pantiam seu minorem conformitatem cum ratione. — *7 2° Circa mysteria ratiocinamur, couclusiones educimus,

haereticos damnamus, quid igitur vetat ne contradictio-nem inveniamus? — In mysteriis duo sunt adhuc accurate distingaenda ; existentia nempe mysterii seu re-velationis illud mauifestantis, et natura ipsa mysterii; jam vero prsedictse operationes fiunt circa mysterii re-velationem et illius enuntiationem, non autem circa ipsius naturam; aut si fiant, non nisi imperfectissimo et dubitativo modo, veluti circa res captum rationis superantes.

43. II. Juxta fidem admittendse sunt veritates qua-rum conformilfas^^owStione non detegitur ; ratio huic principio non contradicit modo prsebeantur probationes invictse factum revelationis stabilientes. Id ex dictis evidenter sequitur, et inde patet quam irrationabiliter agant impii cum requirant conformitatem mysterii cum ra-tione, et mysteria negent praecise quia banc conformitatem non percipiunt.

44-. III. Juxta rationem admitti nequeunt verba ina-nia, sensu vacua et nuilam ideam exhibentia; at in hoc concordat fides rationi, nam ex probatis in thesi, nedum mysteria sint tantum voces inanes, sensu vacuse et nullam ideam prse se ferentes, e contra menti objecta /-\'-realia , distincta , clare apprehensibilia, ex quibus plures eximiseque veritates ac consecutiones eruuntur, exhibent.

45. IV. Juxta rationem rejici debent propositiones quee Insolubilibus objectionibus impugnantur, quia ob-jectiones vere insolubiles thesium falsitatem aperte declarant. Nee in hoe rationi refragatur fides, simul con-tendens non dari contra mysteria objectiones proprie insolubiles. Quse ut intelligantur, notandum objectionem duplici modo solvi posse, scilicet directe seu intrinsece, id est argumentis a visceribus rei deductis, et illo modo, ut libenter fatemur, non omnes solvi possunt ob-

jeciiones; hujusmodi quippe solutio supponit cognitionera intrinsecam seu perceptionem veritatis impugnatae, qu£e nec datur nec dari potest in mysteriis, ut patet. Solvitu objectio indirecte vel extrinsece quando ostenditur cd

clusionera latius patere quam prsemissse, praemissarum uuam esse falsam aut saltern dubiam, ac proinde ex ea iinmerito erui conclusionem certain; porro semper una ex his viis solvuntur objectiones contra mysteria; imo et necessario solvi debent, alioquin mysterium nou esset supra rationem positum, cum oppugnaretur vera de-monstratione, quaï sine rei perceptione esse nequit.—

Nola. A raysteriis sedulo secernenda sunt systemata theo-logorum; ista adinventa fuerunt ut aliquantulum lumi-nis in has veritates projiceretur. Sed etiainsi evanesce-reut omnia ilia systemata, non inde rueret mysterium.

46. V. Fides rationi nonnullas operationes circa mysteria permittit, quibus haud parum firmatur fides. !■-

Heec inter alia operatur ratio circa mysteria. — 1quot; Os-tendit mysterii possibilitatem. — 2quot; Revelationis pos- ! vAjy \'f³.3 -//4; sibilitatem, utilitatem, illique adha3rendi necessitatem gt;lt; in, /,

Catholica enim fides habet auctorem ipsummet Deum, cfa?⁷nimirum scientise fontem ac largitorem uberrimum, qui scienbarum Bonnnm voluit appellan (I Ueg. n, 3); qui cum inexplebilem veri assequendi cupiditatem bomini

ingesserit, tunc ilium in sacris Litteris ad scient.iam ac sapientiam sibi otnni labore ac studio comparandam continenter excitat [Eccli. i, 1; Prov. u, 6 , xm, 23, atque alibi ssepe); qui a sacerdotibus suis ut scientiatn custodiant, et cum aliis diligenter communicent, re-quirit. Quid arctius igitur cum scientia quam vera fides, catliolica nempe, copulatuin est? Quod firmius dari potest vinculum ad scientias omnes in unum veluti corpus colligandas, easque incorruptas servandas quam vera fides? Hiuc ubicumque fidei hujus splendor eft\'ulsit, sta-tim animi ad omnem vitse cultum, ad politiores artes atque optimas quasque disciplinas excitati, hinc Ro-mani Pontifices, ipsius fidei custodes ac vindices, nil unquam habueruut antiquius quam una cum fidei amore studia litterarum scientiarumque undique fovere, vetera illorum monumenta studiose colligere ac inter tot temporum clades servare, sedemque saam non modo religionis centrum, sed etiam bonarum artium ac dis-ciplinarum velati domicilium efficere. Perrone (Be locis theol., p. 3 , sect. 1 , cap. 2, a. 2. propositio 2. — Migne, t. 2, col. 1386.)

i/ / \'«a,,/-48. In hypothesi destinationis hominis ad finem su-pernaturalem necessaria est evidenter revelatio; sine ipsa etenim homo nec ilium finem, nec media ilium asse-quendi cognovisset. Prsesens itaque qusestio in eo sita est an, abstrahendo a fine supernaturali generis Jiuma-ni, homo, ut nunc est, valeat detegere, propriis viri-bus et secluso special! Dei auxilio, banc dogmatum et officiorum collectionem, quse ad rectam vitse institutio-nam petitur. Agitur ergo de quodam doctrinaj corpore

detegendo, ad quod |)roinde requiruntur non tantum prima principia legis naturalis collective , non autem distributive sumpta, sed primarire etiam consecutiones ex his principiis deductte.

Revelatio potest esse vel absolute vel tantum mora-liter necessaria. His positis, sic solvi potest proposita quaestio.

49. Admissa etiam rationu mfficientia ad detegeudum corpus docirbtcB mo rum informationi necesnarium, ni/ti-/0min us valde utilu et optanda fuissel revelatio.

Frob. lllud est perutile et valde optandum quod , statim ac sine ullo errandi periculo, nos certo edocet inulta maximi momenti, cognitu difficilia imo et im-possibilia: porro, revelatio nos edocet certo et statim , id fatentur omnes et per se patet; itaque ostendendum remanet quod , ipsa deficiente , multa superessent maximi momenti, cognitu difficilia, imo et imnossibilia. Qua;-dam satis sit eligere puncta; sic— Lquot; circa Deum \\ reve-lati ¹ \' - - naturam ac attributa, cultuui

sunt maximi momenti, et tamen non nisi difficillime deteguntur ab homine tot prsejudiciis imbuto , ut luc-tuosa ante Christum constat experientia: quot enim fue-runt dubia, cavillationes, errores !— 2quot; Circa finem nostrum ; ratio quidam praedicat futuram esse aliam vitam in qua erunt justo mercedes et irnpio poenee; sed circa alia siLetneacit horum suppliciorum et prasmiorum na-turaniTet durancmeffi j ne\'smt an haec vita futura sit aïterna vel temporalis : porro haec iterum sunt maximi momenti. — 3° Circa jnstificationem; quotidie leges Dei infringimus; ut probant conscientise stimuli; quid ergo

evit nobis ? Sane vindictam pro peccato rependet Deus , _fcsed quousque? Possumusne pro peccato Dei justitise sa-^tv^-r/(S^t^- tisfacere? Quid operandum ad hanc satisfactionem pro-merendam ? Rursus circa haec tam coguitu necessaria , silet ratio.— 4° Circa morum principia; error in hu-\' jusmodi quaestionibus est gravissimus et tamen facilli-mus ob cupiditates et pravitatem cordis humani; ob preeoccupationes, laboves et innumeras sollicitudines hu-jus vitae; ergo rectissime in assertione dicimus : Etiam admissa rationis sufficientia ad detegendum corpus doctrinal morum informationi necessarium, nihilominus valde uli-lis et exoptanda fuissel revelaiio. Unde D. Frajssinous (Confer., J.-C. bienfaiteur du genre humain.) „ Prenez „dans une nation chrétienne le plus simple villageois, „ interrogez-le sur Dieu, sur la vie future, sur tous „ les points de la morale, et vous le trouverez plus „.instruit que ne 1\'etaient tous les sages de la Grece en-„ semble. Oui, le Pasteur du village, avec ces instruc-„ tions familières, fait plus de vrais sages que n\'en „ put faire Platon avec la pompe de ses discours.quot;

50. Revelaiio fuil saltern rnoraliter necessaria ad detegendum corpus doctrince morum informationi sufficiens.

Prob. Revelatio fuit rnoraliter necessaria, si insuffi-ciens fuerit turn ratio unicuique homini propria , turn prsecellens philosophorum ratio: porro rem ita esse facile demonstratur.

I. Insufficiens est ratio uniuscujusque hominis. Ete-nim ut conveniens sit medium quo mores informentur, debet esse facile, alioquin multi ab illo deterrerentur; accommodatum omnibus, ut ab omnibus assumi possit; cerium, ne dubium remaneat; promptum, ne homines

per diuturnum tempus sine morum principiis vivant : at ratio unicuique homini propria his dotibus caret. — 1° Non est medium facile; nam ut cognosci possint omnia principia corpus doctrinfe efformantia, requiruntur atteutio sedula, judicium rectum doctrin.ne a praeiudiciis immune, et constautia non mediocris; sed omnia hsec reperiri nequeunt in majori hominum parte, multitude enim est in rebus spiritualibus sedulse atteutionis in-capax, prsejudiciis obceecata, destituta sufficienti con-stantia. — 2quot; Nou est omnibus accommudaiuni; demus multitudinem donari dotibus requisitis, Jpsi desunt otium et tempus in iis studiis insumendum; cum de-beant homines propriis et fatniliae necessitatibus inser-vire ; agriculturse , commercio , artibus vacare, et, ut fert adagium : Primo vivere, deinde phiiosophari. — 3quot; Non est cerium; cum agatur ei de primariis principiis et de consecutionibus sat numerosis ut vita recte infov-metur, haud difficile error irrepere potest. — 4° Non est fjromptinn ; quia non nisi innumeris investigationibus et diuturno tempore hsec principiorum et consecutio-num certa notitia obtineretur, praesertim ob curas et sollicitudines hujus temporis; inde sffipe insfaret senec-tus et mors ipsa, priusquam constitutum esset quomodo vivere deceat.

Ceeterum hsec rationis individualis insufficientia plus aequo experientia ostenditur.

51. II. Proecellens philosophorum ratio fuit pariter ad corpus doctrinse moralis detegendum insufficiens. Ete-nim comprobata remanebit hsec assertio, si duo sequen-tia demonstremus; — 1° philosophos non impediisse ne genus humanum in gravissimos errores incideret; — 2° philosophos impares fuisse ad genus humanum ab his erroribus retrahendum.

1. Nou obstantibus philosophis, genus huinanum in gravissimos errores incidit, scilicet circa Deum , pro-

\' ximum et seipsum. — 1quot; Circa Deum. Coluit genus luunaiuun deos innumeros, omnibus vitiis deditos. im-becilles ac ignaros, genios, dietnones, astra, arbores, omne feraruin genus, uno et ipsa hortorum leguinina. Unde Juvenalis ;

Porrura et ccepe nefas violare ac frangere morsu : () sanctas gentes , quibus liaec nascuntur in hortis Numiua !

Hesiodus Iriginta miliia deorum recenset , et ideo Bossuetius ail ; „ On adorail jusqu\'aux bêtes et aux „reptiles, tout était Dien, excepté Dieu.quot; [Uisl. nnui., chap. 3, part. 2.) Ritus quibus hos deos colebat erant crudeles, impuri , superstitiosi. Humana sacrificia diis offerebantur etiam apud Grsecos et Romanos, licet cse-\' \' \' \'Lomse sublata est haec barbaries,

Quid de bacchanalium , saturnalium et floraliuui tlagi-tiis dicemus ? Bbrietas sub Bacchi , impudicitia sub Veneris , furtuin sub Mercurii nominibus consecraban-tur. Quid oraculorum et divinationis, auguriorum et aruspiciorum vanitatem memorare opus est ? Ergo ve-rum est gentium omnium theologiam ineptis fabulis, ab^urdis superstitionibus, immauibusque sacrificiis fuisse deturpatam.... — 2° Circa proximum. Quid magis naturae repugnat quam filios suos mactare et flammis com-burere, Phcenicum et Chananaeorum more; humana came vesci ad normam Scytharutn ; communitas uxorum ; liberorum prsefocatio pro nutu parentum ; gladiatormn bella ; jus vitse et necis concessum in servos ? Circa servos hajc docebant philosophise parentes, teste Trop-

long apud Nicolas {Etudes, t. I, 269, 2 edit.) „ Platon disait; Si un citoyen tue son esclave, la loi „ declare le meurtrier exempt de peine, pourvu qu\'il „se purifie par des expiations; uiais si tin esclave tue „ son maitre, on lui fait subir tous les tourments que „ 1\'on juge a propos, pourvu qu\'ou no lui laisse pas „la vie {Des Luis, liv. ix).quot; Aristote allait plus loin, „ s\'il est possible, dans sa théorie de 1\'esclavage: „II „ y a peu de difference entre les services que Fhomme „fire de l\'esclave et de I\'animal. La nature même le „veut, puisqu\'elle fait le corps des hommes libres dif-férent de celui des esclaves, donnant aux uns la force „ qui convient a leur destination, et aux autres une „ stature droite et élevée.quot; Puis 1\'illustre philosophe „ conclut ainsi: ,, II est done evident que les uns „ sont naturellement libres, et les autres naturellement „ esclaves , et que pour ces derniers I\'esclavage est „ aussi juste qu\'il est utile.quot; — 3° Circa seipsum. Ne-dum ambitio , ira, vindicta, superbia , coeterseque cu-piditates frenarentur; e contra pabula eis praebebantur turn in festis, turn in ludis , turn in comcediis publi-cis, turn in ritibus sacris, turn demnm in vita et exem-plis deorum. Ergo philosophornm ratio prsecellens non iirpedivit generis hnmani errores turpissimos.

52. 2quot; Prorsus inhabilis fuit philosophia ad populo-rum errores depellendos. Ilia enim philosophia fuit in-Iiabilis cui defuerunt scientia , unaniinitas, certitudo, zelus, auctoritas et methodus. — 1° Quidem philoso-phis defuit scientia. (Jmnes philosophorum scholffi,aca-demia , lycseum , porticus. in gravissimos errores abie-runt; multa citantur Platonis, AnsCotelis , Zenonis in rnorum doccrina deliramenta: sic D. Plato uxorum com-munitatem permittebat, imo et coramendabat ; fornica-

tionem, iufantium expositionem non damnabat; in templis obscocnas deorum imagines, in festis Bacchi ebrie-latem tolerabat; et generatim hi omnes phiiosophi circa matrimonii sanctitatem , castitatem , servitutem gravis-sime errarunt. Cfeleruin , etiamsi daretur omnes verita-tes fuisse sigillatim detectas a variis philosophis, non inde sequeretur corpus doctrinse iminaculatum ab ali-quo prsBcelienti philosopbo eft\'ormari potuisse. Unde enitn illi tanta scientia, ut in diversis operibus veritates tuta manu selegisset, relictis erroribus; et tanta peritia, ut sese a propriis erratis immunem servasset?— 2quot; Uefuit unanimilas. Sic Tullius: „Plerique, quod maxime veri-„ simile est, deos esse dixerunt; dubitare se Protago-„ras; nullos omnino esse Diagoras et Tlieodorus puta-„ verunt : qui vero deos esse dixerunt, tauta sunt in „ varietate ac dissensione constituti, ut eorum molestum sit numerare sententias.quot; [he nntura deorum, lib. 1.) Porro in hac doctrinse varietate, quomodo phiiosophi populos edocere circa naturam divinam potuisseni ? Nonne unus contradixisset alterius documentis ? — 3° Defuit cerlitvclo seu conscientia veritatis detectse, ip-simet phiiosophi sane de aliquo dogmate sentientes, non ideo ab omni dubio liberabantur; veritatem non dilu-cide, sed semper velamine obtectam videbant; ac tunc quomodo populorum doctrinam certo efformare poterant? — 4quot; Defuit zelus veritatem caeteros edocendi. Constat nimirum philosophy duplicem habuisse doctrinam, ex-teriorem unam tS*pj}blicanr^A\'pro vulgo , privatam vero alteram et secretam prl^MisaTtcipulis; publice super-stitionibus favebant quas secreto deridebant: sic, v. g., Tullius qui ait mirari se cum Catone , quid non ride-ret Aruspex , Aruspicem cum videret : jubet tamen in religione servari pontificum et aruspicum institute, fmo

apud ipsos diffamabatur istud principium : Expedite falli in retigione civita/es. Hinc patet philosophos non fuisse satis, aut intrepidos, aut hnmani generis aman-tes, ut ipsmn a superstitionibus avocarent; sed, ut ait Apostolus, veritat«*in in injustitia detinuisse. [Bom. i, 18.) — 5^U Defuit auctorilas. sive quod essent inter se per-petuo divisi ; ac sui iuviceui detractores; sive quod vitiis ipsi dediti , prfeceplis efficaciam omuein morum licentia tollerent. „ Videre est alios , inquit Tullius , „ tanta levitate et jactatione, ut iis fuerit non didicisse „melius: alios pecuniae cupidos , glorise nonnullos; „ multos libidinum servos, ut cum eorum vita mirabi-„liter pugnet oratio.quot; (Tuscul., disp. lib. II, cap. 4.) Et inde non obtinuerunt apud vulgus earn virtutis et scientiee opinionem , quae venerationem conciliaret, pos-setque vim cupiditatum , praejudiciorum et consuetudi-nis pravse, frangere ; testis est adhuc Tullius , Tuscul. lib. i. et n. — 6quot; Defuit methodu». Nedum enim ad-hibuerint methodum simplieem , claram et vulgi inge-nio accommodatam ; a principiis abstrusis , intellectu difficillimis, procedere solebant et iude per longas dis-• putationum ambages ad morum rdigionisque principia deveniebant. Ergo

Cseterum tola hagt;,c secunda propositionis pars ipso phi-losophorum consensu comprobatur; agnoverunt eriim obscuratum esse lumen naturale , et homines ad Deum rite colendum , honesteque vivendum extraneo auxilio indiguisse. Democrites veritatem in puteo retrusam as-serebat ; Socrates de se bonorificentius non judicabat , nisi quod clarius quam alii se nihil scire intelligeret; Tullius status praesentis pravitatem et rationis humanee intirmitatem verbis depingit, qute aperte demonstrant auxilii coelestis indigentiam ; Plato ait neminem posse

pietatem edocere, nisi Deus ipsi iliuceat. Ita etiam cen-suerunt qui post Christum vixere philosophi : Porphy-rius, Jamblicus , Apelles. Demum legislatores omues .• Minos , Lycurgus , Numa, se a diis inspiratos dixerunt, et suain religionem ut coelestem tradidernnt; igitur ip-sis persuasum erat, sine afflatu divino, vero vel ficto, nullam religionem firmiter stabiliri posse. Hanc philosophise impotentiam egregie his verbis asserit D. Vil-lemain {du Polythéisme, p. 10G) : ,, Le monde romaiu „s\'agitait de toutes parts, et mürissait pour un grand „changement, les hommes u\'y svjfimient pas. lis com-„ mentaient d\'auciennes fables au lieu d\'y croire. lis „ vieillissaient le paganisme pour le rajeunir; tnais ne „ faisaient qu\'ajouter au chaos des opinions, sans trou-„ ver une croyance qui put ranimer 1\'esprit de 1\'hoin-„ me et lier les nations entre elles. Le Christianisme „ seul eut cetle puissance.quot;

53. In propositione dictum fuit revelationein fuisse mor a liter necessariam, et merito quidem, nam impoten-tia moralis idem sonat ac maxima difticultas: porro ex dictis in dubium revocari nequit hsec maxima difficul-tas.^Utrum autem absolute fuerit necessaria, non ita patet nee inquirere utile est ad scopum nostrum, ideo-que illud uniuscujusque judicio remittimus. At certum est revelationein fuisse nhsolule necessariam , saltern ut cognosceretur an et quale existeret peccatorum expia-tionis medium , cum illud a mero divino beneplacito pendeat. A fortiori omnino necessaria esset revelatio in hypothesi destinationis hominis ad finem supernatura-lem , uti superius notatum est.j

54. Oh}. 1. Rationis sufficientia ratiocinio cornproba-tur, nam— 1° Deus homini rationem concessit eo fine ut ab ipsa in actibus suis duceretur; ergo ei sufficit

ratio. — 2quot; Deus ab omnibus et semper legis natu-ralis observantiam exigit; ergo cum Deus impossibilia non jubeat, ab hominibus deiegi potuit. — 3quot; Si legi? naturalis cognitio fuisset moraliter impossibilis , Deus , multis seculis, id est usque ad Christum Dominum , homines in impossibilitate morali cbtinendi finem suum reliquisset, quae suppositio, utpote Deo injuriosa pro-ciil rejici debet. — 4quot; Hodie innuraeri homines legis naturalis mandata transgrediuntur, et ex hac infidcli-tate non conciuditur revelationis imperfectio ; ergo a pari ex erroribus ante Christum vuigatis rationis insufti-cieutia affirmari nequit. — 5quot; Vel iste error circa legem naturalem est vincibilis, vel invincibilis; si prius, ergo sufficit ratio; si posterius, non adest peccatum ac proinde non est necessaria revelatio.

55. Sesp. Singula sigillatim expendendo. — Ad l^umDeus homini rationem concessit ut ab ipsa in actibus suis duceretur, dint, ab ipsa adjuvante revelatione, cove.-, ab ipsa sola sine revelatione, auhdhl. duminodo ratio humana in eodem statu remaneat ac fuit a Deo con-dita, cunc.; etiamsi ratio humana fuerit peccato o\'onu-

• bilata, nelt;j. Itaque dici potest rationem homini fuisse concessam ut ab ipsa in actibus duceretur adjuvante revelatione, non autem sine ejus auxilio, et teste tra-ditione, ab origine exstitit revelatio; sed quidquid sit, probandum ab adversariis esset hanc rationem non fuisse a peccato tenebratam , turn a peccato originali , quod exstitisse definivit Ecclesia et suspicaverunt. multi an-tiqui, turn a peccatis actualibus ; si enim his peccatis mens humana crassis fuit circumfusa tenebris, minime mirum est quod ab eis emergere, proindeque veritates detegere, absque speciali Dei auxilio non possit.

ralis mandatorum observantiam, id est, nunquam per-uiisit horum prseceptorum violationem , cone. ; id est , illorum inobservantiam semper punivit, mg. Sic Oeus nuuquam permittit mendacium officiosuoi, et tamen eos qui boua fide sic meutiuntur non puniet. Hac exposi-tione evanescit objectio.

57. Ad 3^,lm disl. majorem. Et ilia impotentia non provenit ex defectu mediorum quibus Deus liominem ini\'truxit, convedo •, et ilia impotentia tribuenda est cau-sis extrinsecis, puta peccatis originali et actualibus , subdist.-, et admissa hac impotentia, finis creationis a Deo inlentus potuit tarnen imperfecte obtineri, in iis scilicet qui bona fide egerunt j quia lumen naturale sequendo in multis Deum legitime coluerunt, et in aliis ilium ob errorem invincibilem non ofFenderunt, conc. ■, et ille finis nullo modo etiam imperfecte potuit obtineri, neg. Sic hodie etiam apud idololatras gentes reperiuntur homines, quamvis paucissimi numero, qui Deo toto corde serviunt , licet quamplurima et quidem gravissima circa ipsum , illius cultum iegemque natu-ralem invincibiliter ignorent.

58. Ad 4^um resp. 1° Qui assereret eamdem esse in christianismo morum corruptionem ac in paganismo, sese ab historia alienum ostenderet. — 2quot; Magnum datur inter utrumque discrimen; in christianismo adest regula publica morum , constituti sunt pastores qui il-lam predicant, eis non obtemperantes publice arguun-tur et seipsos interius reprehendunt ; dum in paganismo aberat haec norma morum , ipsa instituta publica fcedata erant, unde in lanta multitudine non nisi pau-cissimos reperire erat qui recte honesteque viverent.

59. Ad 5^um In duplici hypothesi revelatio dici potest moraliter necessaria, — si error est vincibilin, quia

quamvis absolute Veritas reperiri possit , attamen ob difficultates ex omni parte orieutes, fere nulla esset illius delegendse probabilitas, et sic moraliter necessaria evadit revelatio; si error est invincibilis, non ideo inu-tilis est revelatio, quia violatio etiam materialis prae-ceptorum est gravis deordinatio, vergit in detrimentum cultus divini, societatis et privatorum : sic, v. g., nemo negabit veritatis cognitionem esse utilem , sed potius eaui moraliter necessariam omnes diceut, judici qui bona fide et invincibiliter innocentem morte est dam-naturus.

60. Obj. 2. Ex eo quod morum regulae non fuerint ab autiquis repertsG , nihil in favorem necessitatis re-velationis erui potest, nam — lquot; quotidie quod ab uno defectum non fuit ab alio detegitur. — 2° tempore quo christianismus prodiit, non spernendi facti fuerant circa veritatis detectionem proaressus; sic deridebatur polytheisuuis, eximise tradebantur a Tullio .\'j Senéöa ,

.^ jLpictefë^ MarccT Aiïrelfo.... morum Regulse. — 3quot; in ^^amnibus scientiis physicis miree conspiciuntur et spe-rantur adinventiones . cur non ita foret in scientiis moralibus ?

61. Hesp. ad l^ura Si fides experientiee, mores apud populos eo deteriores fiunt quo magis ab eorum incu-nabilis receditur; consulantur historise Persarum, Grse-corum , Romanorutn , civilisatio seu urbanitas artibus et scientiis non autem moribus favet. Sinenses, quo rum imperium in seculorum nube caput suum celat , pluribus artibus ac scientiis gaudent et tamen in suis superstitionibus et morum pravitate permanent; quotidie in majorem corruptelam impingunt, nedum melio-rentur.

atheismus praedicabatur; eximise morum regulae quas publice in scholis philosophi tradebant, illas vita sua deturpabant, et sic morum pravitas de die in diem crescebat; cseteruui philosoplii zelo, auctoritate destitue-bantur. — Et vero plura quse iu Seneca ef Marco Au-relio reperiuntur facile a christianismo fontem suum habetit, isti enim philosophi christianorum doctrinam hand ignoraverunt, et de illis dici potest quod de no-vissimis philosophis aiebat Rousseau-. „ Je ue sais pour-„ quoi on attribue au progrès de la philosophic la belle „morale de nos livres, cette morale tirée de I\'Evau-„ gile était chrétienne avant d\'etre philosophique.quot;

63. Ad 3^um 1quot; Historia constat scientiam moralem aliter progredi quam scientise physicee , crescentibus istis , ilia ordiuarie decrescit. — 2quot; In rebus physicis experientia dnce proceditnr, priores inventiones sedulo in scientife thesauro colliguntur, novis investigationibus inserviunt et sic progressus indefinite crescunt; non ita in rebus moralibus : Veritas a philosopho propugnata, ab alio haud raro obnubilatur et a tertio denegatur, et ssepe quo numerosiores sunt scriptores, eo densiores evadunt tenebrse. — 3° Experientia recens invictam sup-peditat probationem. Quid prseterito seculo docuerunt pseudophilosophi, quid etiam nunc docent plures? At-heismum , pantheismum , materialismum. Queenam doc-trina morum proedicata fuit in luctuosa perturbatione gallicana ? Proh dolor ! Meretrix in templo Dei vivi sedit, ipsi houores divinos persolverunt, earn Deam liaiionem vocantes hi sapientes sua in vana scientia stulti.

64. Revelatio ex dictis est possibilis et moraliter necessaria ad eflormaiidum corpus doctrinse quo recte informentur homiuum mores; itaque unice inquirendum superesse videretur qua via , qua metliodo tute detegi possit hsec revelatio si existat ; attamen cum quidam negare non veriti sint revelationis inquirendae obliga-tionem , duo sunt a nobis expendenda , nempe : —

1quot; An sit obligatio inquirendi revelationem ?— •2quot;\' qua metliodo ad banc inquisitionem procedendum ?

quin eo ipso rejicienda sit indifferentia religiosa; qua-propter hse duse qusestiones arcto vinculo inter se con-nectuntur el unius solutio alterius enodationem inducit.

Duplex est autem indifferentia sen tolerantismus, scilicet, — V Boclrinarum seu reiigionutn , et vocatur iu-

\' differentia doctrinalis seu philosophica vel theologica ; — 2° Personarum falsam quot;cToctrujam profitentium , et dicitur personalis. Ue utraque seorsim agendum est.

scilicet — (jeneralUsima, omnes absolute religiones sine( ^ ullo discrimine permittens; — generalis, docens religioj nem naturalem perfecte sufficere, nullum dari revelationis sequendse prseceptum , nec Deum esse puniturum eos qui dictammi natural! obsequentes, religionem na-

turalem , neglecta omni revelatione , observarunt; — ■specialis detnum, iila est quae, agnita Christi revelatione , non inquirit inter varias sectas, nomine Christi gloriantes, earn quse veram Christi doetrinam retinuit, sed omnes feqnali amore prosequitur. De hac ultima indifferentia convenientius in Tract, de vera Christi Ec-clesia\'/\'agetur, ac proinde illatn prfetermittimus, de dua-bus aliis locuturi. Cum iilse duae species indiflerentise sint inter se valde affines ac similibus confutentur ar-gumentis , ob rerum connexionem , illas simul unica assertione profligabimus. Unde sit sequens

videamur, audiantur ipsi. „Nous accueillons toutes les „religions, Edgard Quinet. — Toules les religions ont „le même prix ou ])lutót n\'en ont aucun, Bouiller. — „ Le cardinal et le quaker sont egalement chrétiens, „ Lherminier.quot; Vide Monopole unwersitaire, p. 99, et CatêcJmme de 1\' Universiié, c/i. ix. — Ipse Rousseau hsec habet apud ÜD. Gousset, Th. dog., nquot; 484: „ Le sort „ t\'a-t-il fait naitre dans une coutrée pai\'enne ? adore „les dieux de ton pays; sacrifie a Jupiter, a. Mars, „ a Priape, a Venus, initie pieusement tes filles aux „ mystères de la bonne déesse. Tu rendras en Egypte les „ honneurs divins aux crocodiles sacrés et au dieu Apis; „ chez les Phéuicieus, tu offriras tes enfants a Moloch; „au Mexique , tu prendras les armes pour conqucrir „ des victimes humaines a raffreuse idole qu\'on y ré-„ vère; ailleurs, tu te prosterneras humblement devant „ un tronc d\'arbre, devant des pierres, des plantes , „des debris d\'animaux, restes impurs de la mort. As-tu „ vu le jour a Constantinople ? Repete du fond du „ coeur : Dieu est Dieu , Mahomet est son prophete. „ A Rome, tu mépriseras ce même Mahomet comme ¹ „ un iraposteur.quot; Quot insanise ! quis suspicasset tanta deliramenta in ingenio tam aliunde acuto ?

68. 11. Est homini valde periculosa. — Etenim ilia doctrina est sane homini periculosa, qua admissa, homo sese periculo omnium^ maximo scienter et imprudenter expouit; porro talis est indiffereutise doctrina; nam , ilia admissa, homo — 1° Periculo omnium maxuno sese expomt.iFien enun potest Deum quredam dogmata et prac-cepta hominibus revelasse ea lege ut qui culpa sua ilia non crediderint vel non adimpleverint, aeternis suppli-ciis addicantur;/{)Ossibilis est hsec hypothesis et nun-

quam illius repugnantiam demonstrabunt adversarii; at, data illius existentia, viri indifferentes infando suppli-cio sese devovent. — 2quot; Scienter sese exponit. Non tantum quia revelationis possibilitatem cognoscens merito damnationem sibi tribuere debet, si media saltem com-munia ad illius inquisitionem adhibere negligat; sed etiam quia gravissima; rationes pro illius existentia militant, nam ipsis priesto est relig;\'quot; fatlmli™ jira-stnn-tissiims signis coruscans . baud spernendis probationi-bus praefulgens , antiquitate , universalitate , doctrina glorians, virosque eximios sanctitate ac ingenio patro-nos invocans ; porro in his rerum adjunctis quoraodo 4^ I. a ^ indifferentes ab omni dubio circa revelationem eximi

(_\' u ch(,h prudenler sese exponimt. bi sunt emm motiva quibus \\ \' süam ralionem agendi fulciunt ut imprudentiae notam

inaniter mox videbitur. — 1quot; Diclamen conscientioe , inquiunt, est lumen homini a Deo concessum quo bac tenebrosa via dirigatur; ergo sufficit obedientia ei^, prsestila ; ergo revelationem inquirere minime necesse est. — Sed bujus rotionis futilitatem nemo non videt; equidem lumen naturale Deus homini concessit eo fine ut ab eo dirigeretur, sed num idcirco sibi potestatem dogmata et prsecepta revelaudi ademit ? Si autem luxe

inquirendi an facta fuerit hujusmodi revelatio ; equidem J- homo varias orbis partes non lustrabit ut revelationem v- detegat, sed media communia et ipsius facultatibus pro-

^ tus ei«t, inquiunt adhuc, et Deus Justus nova saluti ^¹ quot;impedimenta non affert, nec ea solutu impossibilia red-

dit; ergo rejicienda est revelationis existentia quj\'us exploratie majori hotninnm parti esset impossibilis, et qua novum et insuperabile impcditnentiuri eorum saluti adderetur; „Je rejettc,quot; inquit Rousseau, „ 1\'obligation „de counaitre la revelation, parce que cette obligation „ pretendue est incompatible avec la justice de Dieu , „et que loin de lever par la les obstacles au salut, „ il les eut multiplies et les eüt rendus insurmonta-„bles pour la plus grande partie du genre humain.quot; Hajc ratio possibilitatern revelationis directe impugnat et imbelle telum contra prsesentem thesim projicit. A^rul-lus quippe a Deo damnatur quia invincibiliter revela-tionem ignoravit, sed quia illam culpabiliter non in-quisivit, vel quia ejus mandata cognita non adimple-vit. Cieterum non inquirendum an revelatio obstacula salutis adaugeat, sed potius utrum, omnibus expensis , non multo tnajora et faciliora sint post revelationem quam antea salutis media.

69. III. Falsis nititur rationibus. Htec sunt silicet hujus detestabilis systematis momenta:— 1quot; Unusquis-que patriae su;e religionem, leges, institutaque servare debet; etenim obligatio certa incertae semper est ante-ponenda: porro leges patriae certo obligant, et revelatio incertis tantum fundamenfcis nititur, sic Rousseau-. „Gardons l\'orde public; dans tous les pays respectons „les leis; ne troublous point le culte qu\'elles prescri-„ vent ; ne portons point les citoyens a la desobéis-„sance, car nous ne savons point certainement si e\'est „un bien pour eux de quitter leurs opinions pour d\'au-„ tres , et nous savons très-certainement que e\'est un „ mal de désobéir aux lois.quot; [Ém\'de , liv. iv.) Si valeret ilia ratio , sequeretur — 1quot; Leges civiles esse unicam actjonum nostrarum regulam , et cum illaj leges varia-

biles sint, divers®, et inter se contradictorise pro regio-num varietate , dicendum foret nullum dari discrimen essentiale inter bonum et malum , nee existere legem

auctoritate — Sic ergo distinguenda est prsefata ratio: leges patriae certo obligant dummodo nec juri natural!, nec juri divine contradicant, conc.; absolute et semper, nego. — Nec dicatur semper dubia esse revelationis signa ; nam asserendo revelationi potius quam legi ci-vili obteraperandum esse , supponuntur revelationis in-dubise probationes, et hsec suppositio cum Dei omnipo-tentis idea perfecte concordat, nedum repugnet. Itaque merito prsedicta Russeei propositio a Facultate theolo-aica Parisiensi danmata fuit tanquam blasphematoria ad-versus Christum, qui apostolos suos misit ut renovarent faciem lerrae; injuriosa apostolis et missionariis, ut pa-tet; impia cum redarguat implicite primos christianos patriis superstitionibus valedicentes; crudelis quia eo tendit ut justificentur Nero et scelesti imperatores, ad-yersus christianismum ssevientes.

2^a Ratio. „Un enfant doit être élevé dans la reli-gion de son père ; toute fille doit avoir la religion „ de sa mère, et toute femme celle de son mari. Quand „cette religion serait fausse, la docilité qui soumet la „mere et la fille a 1\'ordre de la nature efface auprès „de Dien le peche de I\'erreur.quot;— Ex hac ratione ab-surda ista profluunt scilicet : — 1quot; Filii tenentur reli-gionem mutare pro nutu parentum; mulier quse successive pluribus maritis conjungitur varias potest et debet profiteri religiones, imo omnes sequaliter despicere si maritus atheus vel materialista existat. — 2quot; Filii non sicuti patres, nec uxores sicuti mariti a Deo ratione

sed ut earn plane et in omnibus patri vel viro submit-tant. — 3quot; Patri vel viro potius obtemperandum est quam Deo revelanti et praecipienti , sive expresse per proprie dictam revelationem, sive implicite ope rationis.

„ de police.quot; 4A Resp- Quamvis cultus internus in Dei PU-iCit servitio praecipuas partes teneat , non ideo ab eo exclu- ti dendus est cultus externus; nam iste cultus, in ge-nere spectatus , est cultus intemi appendix necessaria ,

seu in quibusdam actibus determinatis, ille cultus externus non est quidem a lege naturaii praescriptus, sed jus naturale ab eo excludere jubet quidquid vel ievitatem, vel superstitionem, vel immoralitatem redoleret, et e contra adamussim adimplere quidquid a summo Deo institutum fuisset: idcirco dicere non licet indiscrimi-natim observari posse omnium religionum ritus et cul-tum externum totaliter ad meram politiam pertinere.

4^a Ratio. „ Un prince n\'est il pas honoré de tous „ les honneurs que nous faisons a celui que nous pre-„ nons pour lui-même ? Notre méprise peut-elle affai-„blir notre mérite a ses yeux, puisqu\'il voit en nous „ le même dessein, la même droiture que dans ceux qui,

„ mieux instruits, s\'adressent a la personne? Je ne vois „ point de raisonnement plus fort contre 1\'intolerance.quot;

Haec ratio quae tanti ponderis est pro Give genevensi non gravis videtur. Equidem princeps de quo agitur irrationabiliter irascitur sequentibus datis conditionibus,

scilicet: Si non leviter et absque ulla indagatione ho-nores alieno principi reddantur, si in his honoribus

exhibitis nil indecorum et inhonestum reperire sit ; si ritus ab ipso prsescripti 11011 fuerint oraissi ; at raerito indiijnabitur deliciente una ex his coinlitionibus. Ita et Deus non irascitur si error sit invincibilis, si defectu revelationis ve! cognitionis ejusdem cultus quern prce-scripsit ei non reddatur, dummodo in honoribus ipsi persolutis vel persolveudis omnia decenter et secundum rationis dictamen fiant : sed longè abest quin life om-nes conditiones requirantur a Give geuevensi, et sic tota illius argumentatio falso innixa principio ruit.

70. IV. Prava inducit_consectana nani — \\quot; Alheis-mum fovet ut ratio et experientia testantur. — Baiio. Nam si omnes religiones sunt indifferentes, si unicui-que licet earn de religione, de dogmate, de cultu tenere sententiam quam ei libuerit, apertissima via omnibus erroribus patet, nec deerit qui, ceeteris audacior et utens jure sibi concesso, Deum a natura penitus toilet, hoc indifferentium principio innixus quod omne dogma obscure notum rejiciendum sit, unde Bossuetius : „ Le „ deisme n\'est qu\'un athéisme déguisé.quot; — Ëxperien-tia. Praeteriti enim aevi philosophi , tolerantismi prse-coues strenui, postquam iu plurimos gravissimos erro-res impegissent, eo demum devenerunt ut Dei existen-tiam palam negarent. -- 2° Mores subverlit. Mores sunt appendices dogmatis, si igitur licitum sit pro nutu tale vel tale dogma admiltere , licitum erit pariter istud vel illud morum principium rejicere. — 3° Societaiem destruit. Tolerantismus evertit dogmata, cultum , mo-rum principia ; porro luce meridiana clarius est socie-tatem, his sublatis, existere non posse; et rursus id luctuosa experientia constat; quid enim in Gallia nostra evenit quando pseudophilosophi ad imperii fasti-gium pervenerunt!

71. Hanc doctriuam his verbis comprobat Greg. XVI in Encyclica diei 15 aug. 1832; „Alteram nunc per-„ sequimur causam malorum uberrimara, inclifferevtis-,,mum scilicet, seu pravam illam opinionem, quse im-„ proborum fraude ex oinni parte percrebuit, qualibet „ fidei professione seternam posse animpe salutein com-„ parari, si mores ad recti honeslique nortnam exigan-„ tur. At facili sane negotio in re perspicua, planeque „ evidenti, errorem exitiosissimuin a populis vestr» „ curae concreditis propeiletis.quot;

72. ObjicU. cum Rousseau-. „ Considérez, mon ami, „dans quelle horrible discussion me voila engage (pour „ connaitre la revelation); de quelle immense éruditiou „j\'ai besoin pour remonter dans les plus hautes anti-„ quites, pour examiner, peser, confronter les prophé-,, ties, les revelations, les faits, tons les monuments „ de la foi proposes dans tous les pays du monde, „pour en assigner les temps, les lieux, les auteurs, „ les occasions! Quelle iustesse de critique m\'est necessaire pour distinguer les pieces authentiques des „pieces supposees; pour comparer les objections aux

I „réponses, les traductions aux originaux; pour juger „de 1\'impartialité des témoins, de leur bon sens, de „ leurs lumières; pour savoir si on n\'a rien supprimé, „ rien ajoute, rien transposé, change, falsifié; pour leaver les contradictions qui restent; pour savoir quel ,, poids doit avoir le silence des adversaires dans les „ faits allégués contre eux; si ces allegations leur ont „ ete connues; s\'ils en ont fait assez de cas pour dai-,. gner y répondre; si ces livres étaient assez communs „pour que les notres leur parvinssent; si nous avons „ ete d\'assez bonne foi pour donner cours aux leurs „ parmi nous, et pour y laisser leurs plus fortes ob-

„jections, telles qu\'ils les avaient iaites. Voila bien „des difficultes, mon enfant, et ce n\'est pas tout. „ Paniii tant de religions diverses qui se proscrivent „et s\'excluent mutuellement, une seule est la bon-„ ne, si taut est qu\'une Ie soit. Pour la connaitre il „ ne suffit pas d\'en examiner una, il faut les examiner „ toutes... II faudrait être bien simple pour croire qu\'il „suffit quot;d\'entendre les docteurs de son parti pour „ s\'instruire des raisons du parti contraire. Ou sout „les théologiens qui se piquent de bonne foi? Oü sont „ ceux qui, pour réfuter les raisons de leurs adversai-„res, ne commencent pas par les afi\'aiblir? Chacun „ brille dans son parti; mais tel an milieu des siens „est fier de ses preuves, qui ferait un tort sot per-„ sonnage avec les mêmes preuves parmi des gens d\'un „autre parti. Voulez-vous vous instruire dans les li-„vres? Quelle erudition il faut acquerir, que de Ian-„ gues il faut apprendre, que de bibliothequesTTTTaut „feuilleter, quelle immense lecture gt;1 faut faire! Qui „ me guidera dans ce choix ? Difficilement trouvera-t-„ on dans un pays les meilleurs livres du parti con-„ traire, a plus forte raison ceux de tous les partis; „quand on les trouverait, ils seraient bientot refutes. „L\'absent a toujours tort, et de mauvaises raisons di-„ tes avec assurance eff\'acent aisément les bonnes ex-„ posées avec mépris. D\'ailleurs souvent rien n\'est plus „trompeur que les livres, et ne rend moins fidèlement „les sentiments de ceux qui les ont écrits... Combien „de grands peuples n\'impriment point de livres et ne „lisent pas les notres! Comment jugeront-ils nos opi-

„ trois revelations (la judaïque, la clirétienne et la ma-„hométane), les livres sacrés sont ecrits en des lan-

„ gues incounues aux peuples qui les suivent... On tra-„ duit ces livres, dira-t on; belle réponse! Qui m\'as-„surera que ces livres sont fidèlement traduits, qu\'il „est raeme possible qu\'ils le soient ?quot; {Entile, I\'m. iv; Cours cumplel de théologie, t. n, col. 1154). — Hfee verba integre retulimus ut perfecte intelligatur prseci-pua indifl\'erentium ratio quss tota in impossibilitate revelationis detegendae nititur.

73. Kesp. 1quot; Si valeret preefata argumentatio, plura ^^ ^ absurda sequerentur, ha3C, scilicet: — 1quot; Rejicienda \' fiyviiJ

ratione consulendi essent haruai veritatum impugnato-res , videlicet athei, materialistae , polytbeistfe, epicurei,

pyrrhonii; perlegenda omnia eoruui opera, in lingua nativa, aut in eorutn versionibus a;gre admodum per omnia si nee ris; et sic nataret omnis Veritas et brevi in pyrrhonismum universalem deveniretur: porro systema \' quod tales admittit absurditates et ipsum absurdum est. — 2° Sequeretur omnes gentes, omnesque populos,

uno verbo, genus humanum errasse circa qufestionein prsesentem; nulla quippe reperilur natio quse aliq\'uam revelationem veram aut falsam non admittat; ergo juxta generis humani sensum ad revelationis certam notitiam pervenire possibile est, et ideo, aut non est necessaria, aut non est adeo difficilis discussio qure in objectione memoratur.

tiamur, cunctas religiones expendere minime necesse est, sufficit ut unius Veritas nobis eonstet; qua enim

certo comperta, statim concludere tuto jiossuinus fal-sas esse omnes alias, qiue illi opponuntur; cum Veritas yerilati non adversetur et Deus contradictoria non rejfe-let. Nec paritev omnia credibilitatis motiva scrutandi incumbit necessitas, sed inerito asseutimur si vel unum incoucussum apprehendatur. Et ideo ad dijudicandam alicujus religiouis veritatem non perlegendi sunt omnes libri, sed illam firmiter asserere possumus veram quam fundamento inexpugnabili, etiamsi a puero ostensuui fuerit, stabilitam deprehendimus. Sic si alicujus dog-inatis praedicator doctrinam suam miraculo incoucusso probaret, absque ulteriori examine ei adhterendum esset, quia Deus miraculi primarius auctor mendacio favere ne(|uit; sic adhuc si reperiatur aliqua religio innumeris iniraculis initio illustrata, mirabilius vulgata et serva-ta, absque tnediis humanis, aut potius, ex omni parte exsurgentibus difficultatibus, obstaculis ac impedimen-tis, cur aliiB religiones expenderentur ? Num Deus sibi-met contradicere valet?

75. Rezp. 3quot;. Si quidam demum reperiantur ita. idiotae vel hebetes, vel extra societatem positi ut nec verre religionis probationes agnoscere, nec earn a fal-sis secernere valeant,^ad infantium classem revocandi sunt;] non damnabuntur ob revelationis ignorantiam eis prorsus invincibilem, Deus enim impossibilia non ju-bet; sed juxta legem naturalem et proprise conscientise dictamen judicabuntur. Ceeterum hsec exceptio syste-mati indifferentiifi religiosse nou favet, nec illorum ignorantia revelationis vitio, bene vero eorum ingenii tarditati et circumstantiis peculiaribus in quibus ver-santur tribuenda est.

76. Tnslab. cum Give genevensi dicendo revelationis cognitionem non esse tantum imperviam ac impossibi-

lem quibusdiitn hominibus. sed iis omnibus gentibus quibus prima vice prsedicatur, cum habere neciueant motiva ciuibns ])rudenter hnic revelaiioni assentire va-leatit; scd ipsum audiamus^ ,, Quand les rnimstres de „ 1\'Evangile se sout fait entendre aux peuples eloigner, „que leur ontils dit qu\'on put raisonnablement ad-„ mettre sur leur parole , et qui ne demandat pas la „plus exacte verification? Vous m\'annoncez un Dieu „ né et mort il y a deux mille ans , a 1\'autre extré-„ mité du monde, dans je ne sais quelle petite ville , „et vous me dites que lous ceux qui n\'auront pas „cru a ce mystère seront damnés. Voila des cboses „ bien étranges pour les croire si vile, sur la seule

„Vous sentez bien qu\'il faut necessairement que j\'aille „en Europe, en Asie , en Palestine, examiner tout par „ moi-même , il faudrait que je fusse fou pour vous „croire avant ce temps-la.quot; [Conns cowple! de lheol.,i. „n, col. 1178).

7 7. Ke*p. Iquot; Bxperientia constat non paucos infide-les, auditis Evangelii praticonibus, religionem christia-nam , derelictis idolis ac superstitionibus , amplexos fuisse, imo ipsos tam finniter ei adhsesisse ut. pro fide cruciatus et mortem subire non dubitaverint: iiorro vel ilia adhfesio fuit uaturalis vel supernaturalis ; si prius causam habemus, illis motiva sufficientia suppeditave-rant prpedicatores; si posterius, ergo ista religio a Deo venit; ergo ex hac conversione novum pro incredulis fidei motivum exoritur.

7 8. Resp. 2quot; Evangelii prfecones sufficientia motiva infidelibus propouunt; sic enim procedere solent : ab expositione primorum legis naturalis principiorum inci-piunt, hsec principia infidelibus ignota , aut saltem in

naturali dilucide ostendant , infideles ab admiratione teraperare sibi non poterunt; et attendentes missionarios nulla spe lucri, nullo terreno motivo moveri, con-siderantes eorum vitae honestatem, morum sanctitatem, virtutum bonum odoremquot;, judicant, ipsa natura duce , hujusmodi prsedicatores nec deceptos nec deceptores ■ esse , itaque eorum doctrines firmiter ac prudenter ad-haerent. Nec parum roborabitur prseconum Evaugelii auctoriias si quosdaro habeant socios , si Europae navi-gatores eorum testimonium confirment, si gratia mira-culorutn donati illam in confinnationem doctrinse ap-pellent , si demum sanguine suo veritates quas prsedi-cant confirment. Cseterum alise sunt vise Dei, aliae ho-minis; Deo innumera sunt media ad cor attrahendum, et nemini dubium quin ignotis sed miris rnodis possit in mente immotam ingerere persuasionem; quod etiam virtutibus, fidei firmitate fidelium, recenter ad reli-gionem conversorum, patefit.

79. In prsesenti paragrapho expendendum venit quo-modo sese gerere debeat civis erga concivem in falsa religione versatum , an ei liceat tolerantiain profiteri

vel circa doctrinam a concive admissam, vel cii-ca con-civem ip?um et illius bona.

89. Rejici debet iolerantia doclrinalis inter cives seu vera religio est uecessario inlolerans ratioue doclrince.

Nolo,. In assertione agitur de doctrina habita ut essential!, nou autem de meris opinionibus.

Proh. 111a intolerantia admitti debet qua3 — 1quot; A uatura verfe reiigionis fluifc. — 2° Est veritatis indicium. — 3quot; Nec charitati nec justitiae opponitar. —

4quot; A civium bono requiritur. — 5quot; Et deraum in omnibus artibus et scientiis reperitur; atqui talis est proe-fata doctrinae intolerantia.

Iquot; A nalura vera reiigionis Jluit. Vera enim religio semper et ubique profiteri debet se in rerum essentiis fundatam esse , vel a Deo summe vero et veraci reve-latam fuisse ; ergo oinnes doctrinas sibi repugnantes tanquam falsas et a veritate alienas procul a se repel-lere debet. . . . Sic data veritate christianismi Christum ut Deum adorantis, anathemati necessario devoveri de-bent et Mabumetismus Christum ut merum hominem quamvis prseclarum prophetam colens , et Judaismus ilium tanquam impostorem iuipium detestans.— Est.

indicium verilatis. Etenim societas quae certo et fiducial iter aliquam veritatem credit et earn in symbolo reposuit, non potest non rejicere doctrinam ei opposi-tam ; et si earn toleraret , id ex hoc duplici tantum fonte proveniret, vel quia Deum ipsum indifferentein . .. i, , , , i. judicaret circa vanas religiones , quod absurdum esse demonstravimifs; vel quia erga praefatam propositionem non plena polleret certitudine, aliquo adhuc dubio re-manente: sed in hac ultima hypothesi incaute, impru-

denter et non Dei Spiritu afflata , illam in symbolo ^ fidei recondidisset; ergo ex quocumque fonte procedat

„ hssc tolerantia doctrinfe, nedum admitti val eat, est e contra falsitatis evidens signum.X „ Toute religion ,

officia generatim preEscrihit.

Prol. l^a Pars , scilicet : Privatis prohibentur omnes ivtoleranlia actus erga concives. Etenim nullus homo in alium hominem potestatem habet, omnes sunt natura sequales, ergo ut intolerantiae actus in hsereticum, v. g.. exerceri a privatis possent, requirere-tur ut illis aliquod no\\uni jus concederetur vel a Deo, vel ab ipsamet veritatis natura: porro illud jus non est a Deo concessum, cum nullibi reperiatur talis conces-

apertis exprimi debuisset; nec jjrocedit a Datura veri-tatis, Veritas namque est mendacii initnica , sed silet circa personas et bona eorum qui mendacium docent ; aut potius docet Deum esse conscientiarum supremum judicem et solum cordium scrutatorem. — Nec dicatur multos autumare prsefatam potestatem sibi ab Ecclesia datam fuisse et exinde intestinas secretasque persecu-tiones suboriri ; nam qui sic autumant in errore ver- , santur^ fclcclesia enim non judicat de\'his qui foris\'supt, et si de haereticis sermo sit, nullum videre est cano-nem quo privati hsereticorum inquisitores constituantur.

82. Pro/j. 2^a Pars, videlicet, charilaüs officia genera-li tn erga concives errantes prcescribi, etenim lucc officia prsescribuntur si supersint innumera dilectionis moti^a; at rem ita esse nullus negabit, supersunt nempe : — lquot; Motiva uaturaha, v. g., propinquitatis, affinitatis, qualitatum naturaliter honestarum , et potissimum crea-turse ad imaginem Dei conditae, hsec quippe Dei amabi-lis imago in mcnte etiam errantium superest. — 2quot; Motiva civ Hi a urbanitatis, societatis, familiaritatis; omnes _l aeque sumus membra ejusdem familiae civilis seu impe rii. — 3quot; Motiva etiam supernaturalia gratia, quia for-san error est in ore et non in corde; aut si in corde for-san invincibiliter; aut si vincibiliter, quis scit an non emiserit actum contritionis aut caritatis, et ut ait Apostolus : Tn quis es qui judicas a lien urn servum? Domino sua slat aut carlit: stabit attlem: polen» est enim Deus slalnere ilium. (Rom. xiv, 4.) — Unde supersunt motiva prsedestinationis sive ad gratiam, quam consequi potest et mox fortasse consecuturus est, sive etiam ad gloriam in futuro seculo, quis enim cognovit consilia Dei et quis fuit illius consiliarius ? Divus Apostolus ex blasphematore et persecutore vas electionis factus est.

Falso igitur dixit Civis genevensis: „ La distinction „ entre la tolerance civile et la tolerance religieuse „est puerile et vaine, ces deux tolerances sont inse-„ parables et Foil ne peut admettre I\'une sans I\'autre. „ Des anges même ne vivraient pas en paix avec des „ hommes qu\'ils regarderaient comme des ennemis de ,, Dieu.quot; [Emile, liv. iv.J^Demum experientia assertionis nostrfe Veritas demoustratur, viri enini pietate conspi-cui nou tantum officia civilia haereticis sed et exiraise caritatis exercitia praestiterunt. Sanctus Franciscus Sa-lesius Deo et hominibus etiaui in hseresi degentibus carus fuit, sanctus Vincentius a Paulo nullum a caritatis suse visceribus exclusit, et hodie in exercitibus et xenodochiis illius filise, nuncupatae caritat.is puella, catholicis, heterodoxis, Turcis et infidelibus omnibus pie ferventerque opitulantur. Ergo baud immerito baec habet D. Frayssinous in collatione circa tolerantiam: „ Ennemie inflexible de I\'erreur, la religion chrétienne „ ne saurait s\'allier avec aucune autre. Sous ce rapport „ elle est exclusive, on peut 1\'appeler intolérante-, mais „ son intolerance ne tombe que sur les mauvaises doc-„trines: en même temps son caractère distinctif est „ 1\'amour de tous les hommes, même des ennemis: „elle enseigne qu\'en Jésus-Christ il n\'est ni Juif ni „Gentil, ni Grec ni Barbare, ni maitre ni esclave, „ qu\'en lui tous les hommes sent frères, et que la cha-„ rité a fait tomber le mur de division qui pouvait les „ tenir séparés. Sous ce rapport la religion chrétienne „ est de toutes la plus indulgente ; on peut l\'appeler „ tolérante, mais la tolerance ne regarde que les per „sonnes; tel est done son double esprit.quot;

83. Dicitur in assertione — 1quot; Privotis prohibet, quia alibi de principibus. — 2quot; Omnia c/iaritatis officia, non

vero officia religionis, quia participatio cultui false vel superstitioso prohibetur. — 3 \' Generatim , ob paucos casus excipieudos. — Iquot;⁸ casus est iirohibitio a superiore facta cui obtemperandum est pi-0])ter obedientiam ei debitam : hinc dim cominercium etiam civile cum excom-municatis non licebat. — 2^US casus est scandalum pro infirmis oriturum : malum est fratrem suum scandalizare. — 3^US casus est periculutn pL\'0|)riiE subversionis, si nempe timendum asset ne, ob illas mutuas amicitise et societatis relationes, fides paulatim a corde extraheretur et in errorem inducercmur. — 4^US casus est confirmatio erroris. si ex hac communicatione aliquis infidelis vel hoereticus inagis ac magis in suo errore fmnaretur.

84. Notanda. 1quot; Duplex est inethodus, rationis uua. auctoritatis altera. Methodi rationis objectum est doctrina ipsa qute revelata M^onitur, in eo consistit quod ,

I ratione duce , inquiratur utrum doctrina, de qua lis movetur, dotibus doctrinae revelata; prsefulgeat. — Me-thodus auctoritatis non circa doctrinam ipsam versatur, sed circa factum revelationis. aut saltern circa factum divinee auctoritatis doctrinam aliquam approbantis.

85. 2° Methodus rationis duplici modo intelligi potest , scilicet : in sensu catholicorum vel rationalista-rum. — Rational!sta; omnem revelationem rejicientes , contendunt Deurn non posse hominibus mysteria revelare nee officia positiva eis imponere, et ideo in ratione sola ponendatn esse credendonun et agendorum regulam. Ita-que tnta eorum methodus sita est in discussione variarum

religionum inter homines habitarum, quas rationis tru-tina pensant, eas omnes rejiciendo in quibus aliquid reperiunt non tantum contra, sed supra rationem, illam e contra adraittendo, tanquam a Deo revelatam, quiE eorum menti pulchriora dogmata eximioraque moralis praecepta ostendit; h^ec methodus est, ut patet, superbae et incredulfe rationis methodus. — Catholici e contra agnoscentes Deo potestatem revelandi religionem supra rationem, attendunt tamen utrum in religione, quae ut re-velata proponitur, non sint characteres evidenter affirman-tes falsitatem vel veritatem hujus prtetensEE revelationis.

86. 3quot; Methodus catholicorum duplici modo adiiiberi potest, nempe positive et negative; modo negativo adhibetur quando in discussione objecti revelati ingenii acies eo potissimum dirigitur ut detegatur an sit ali-quid in ulo qu^ód üeum dedeceat, cum iirmo proposito hanc revelationem statim denegandi. — Modo auten* positivo adhibetur prsefata methodus quando expenditur utrum doctrina revelata tanto lumine fulgeat, tantaque sublimitate polleat, ut non potuerit ab hominibus ex-cogitari, datis saltern circumstantiis in quibus ejus auctor vel auctores vixerunt.

His praehabitis , quid de his variis methodis sit sen-tiendum sequentes assertiones aperient.

Prob. Ilia methodus est rejicienda qua3 est impia , in praxi plerisque hominibus impervia et fini intento non satis consentanea : atqui methodus rationalistarum

1quot; Est impia ; supponit quippe Deo jus non compe-tere revelandi mysteria et praecipiendi officia positiva ;

jam vero hsec duo sunt falsa, absurda et impia, ut supra ostensum est; ergo hsec methodus impio uititur principio.

2quot; Est plerisqne hominibns impervia-, nam juxta illam methodum omnes veritates alicujus religionis revelatae jjonderandae suut, nee admittend» antequaui eorum con-forraitas cum ratione perfecte apprehendatur; quinimo

utrum pulchriora et eximiora prsecepta ac dogmata una ex illis non contineat, si res quippe ita esset , huic ultimae tanquara revelatae adhserendum esset : porro il-lius examinis plerique homines incapaces sunt.

3° Est fini intento non satis conscntanea •, etenim nms intentus est detegere factum revelationis; porro si Deus revelasset doctrinam quidem sanctarn , sed nec exitniam , nec vires ingenii hutnani superantem , quis , adhibita rationalistarum melhodo , istam doctrinam a Deo pro-venire cognosceret?

88. Methodus rationis, seusu catholico iniellecta, et ne-gative sum}) I a, vero nititur principio, est aliquando

Prob. 1° Vero uititur principio. Etenim in ilia me-thodo Deo agnoscitur jus revelandi mysteria legique natural! superaddendi positiva praecepta, et simul as-seritur Deum non posse revelare absurda, impia , ob-scena vel evidenter contra ratiotiem ; unde concluditur religionem talia proferentem a Deo summe sancto ac sapiente ortum ducere nou posse; porro principium istud verum est et a nemine sano denegatur : ergo.— 2quot; Est quandogne utilis, in iis scilicet casibus in qui-bus absurditas vel obscenitas alicujus religionis quasi primo intuitu aspicitur; tunc, cognita hac absurditate

vel obscenitate, ulterius non progreditur, nec expen-duntur iliius pra;tensae revelationis fundameiita; sic ex absurditate doctrinaj confutantur polytheismus, sabajis-mus, mahumetismus. — Squot; Est sape periculosa , quia seepe locus est tiraendi ne propositio captum rationis tantum superans tanquam illius dictamini evidenter repugnans rejiciatur. Itaque preefata methodus non nisi caute est adliibenda.

89. Methodus rationis sensu catholico intellecia, el positive sumpla, est legitima, sed pluribus viliis laborat.

Pro/j. 1quot; Est legitima, si enim clare perspicitur ali-quam religionem esse tam sanctam, tam sublimem, tam eximiam, ut, omnibus attentis, nuilo modo ab homi-nibus excogitari potuerit, merito concluditur illam Deura auctorem habere; sic infra ex excellentia religiouis chris-tianae, ex sanctitate ac charactere Christi Domini divini-tas religionis christianse eruitur. Nec forsan desunt homines qui hac via ad veritatis cognitionem adducti sunt.

2° Hrec methodus pluritjus vitiis laborat. — 1quot; Est difficilis multisque impervia , nam^ex una parte expen-dendum est quid possit ingenium hunianum sibi dere-lictum, ex altera autem investigandum^an ilia doctrnTa, quaj revelata praadicatur, ita sit sancta, sublirais ac proecellens, ut hominum vires penitus superet: jam vero ista discussio est difficilis et quamplurimis hominibus impervia. — 2quot; Haec methodus est periculosa, nam fieri potest ut hasc doctrinse sublimitas , quae tanquam increataj Sapientise sigillum habenda erat, ab imbecilli ratione humana ut confusa et perturbata oratio habea-tur; unde quod erat Spiritus sancti signaculum fit ci lapis olfensionis et petra scandali. — 3° Hsec metho-

dus est ssepe insufficiens, nam mens humana, preejudiciis at cupiditatibus obcrecata, lianc divinam religiouis re-velatse praeeellentiam forsan non deteget, et tunc ad veritatis cognitionem homo non veniet. Sicque insuffi-ciens evadit ad verse religionis adinventionem rationis methodus etiam catholico sensu intellecta.

Prob. Ilia methodus est anteponenda cjueb est magis congrua naturae veritatis inf|iiiveTid!P; Jjifiljor, brevior, secunor et omnium captui accomuiocfata: porro talis est auctoritatis methodus. — l^u Magis congruit naturce veritatis requirenda; nam ilia veritas quterenda est re-velatio, seu factum, factum aliquod liberum omnino; aï existèntia alicujus facti nou ratiocinio sed auctori-Jate et testimonio comprobatur. — 2quot; Est facilior; si-quidem .in haq methodo totfi disquisitio versatur circa taclum reveiatièms^quöa quibusdam testimonns clans , perspicuisque fecile demonstrari valet. — 3° Est Irevior; probata enim semel veritate facti revelationis, nihil amplius inquirendum est, statim probatum remanet nihil falsi aut absurdi adesse in ista revelatione; dum in altera methodo, uti dictum est, saepe non ita prse-fulget religionis revelatEe sublimitas, ut nullum in men-te supersit dubium; unde ordinarie, post praedictum examen, sedula attentione factum revelationis expen-dendum est. — 4quot; Est securior; quia si semel demon-stretur factum revelationis. huic doctrinse revelataR tnto corde adhasrere possumus sine ulla errandi formidine; dum in altera methodo rarissime ita res effulgent ut nullus remaneat erroris pavor. — 5quot; Est omnium cap-

tui accommodaia; nam in hac methodo auctoritatis sul-ficit ut revelationis factum demonstretur ; illud autem factum miraculis probatur; uude expendenda est mira-culorum Veritas; jam vero iiecc Veritas hand eegre ab omnibus apprehendi potest, seu est omnium captui ac-commodata, ut in capite sequenti ostendetur; ergo auctoritatis methodus est anteponenda.

Dictum fuit generatim loqueiido ob exceptiones in preecedentibus assertionibus expositas. J 5 v⁰; • ^

91. In prfeterito capite tria demonstrata fuere: U-num, possibilem esse revelationem seu religionem revela-tam; alterum, in illius revelationis hypothesi viam quam ■varii homines a varii? hominibus docerentur a Deo eligi posse; tertium, banc viam consueto naturae ordini et hominum indolis conformiorem esse. Inquirendum itaque superest quibus signis vera religio a falsis secerni queat: htec signa muncupantur nota revelationis. Notse igitur sunt characteres quibus vera religio insignitur.

9 2. Nota est positiva vel negativs. — Nota neg all ca est character essentialis, sed non proprius verse religio-ni. — Nota pontiva est character proprius verse religio-ni, illi proinde soli competens.

Nota positiva duplex est, scilicet: facti et juris. Nota juris est character proprius et essentialis verse religion!; proprius ita ut nullo modo falsee religion! com-petere valeat\'; essentialis, quia illo carere non potest vera religio. — Nota facti est character verse religioni proprius, sed non essentialis.

93. Plures dantur verse religionis notse positivse, quae ad unicam revocari possunt, scilicet: ad miraculum seu

jam vero miraculum seu factum divinum triplicis est generis, videlicet; miraculum seu factum divinum in Wy qrdine physico, quod est derogatio legibus naturse cor- \'

poreae; hoe sensu acceptum dicitur simpliciter miracu-lunn, v. g., suscitatio mortui; — miraculum seu factum divinum in or dine inlellectuali, v. g., prophetise,

sublimitas doctrinEe.— miraculum seu factum divinum in or dine morali, v. g., sanctitas Christi, marty-rum oonstantia, diftusio et stabilitas religionis christia-nEe, conversio S. Pauli... Haec duo ultima genera merite miracula nuncupantur, quia in illis adest vera de-rogatio legibus naturae intellectualis vel moralis; sed cum difficultates versentur potissimum circa miraculum physicum et prophetias, de illis agemus separatim in duplici articulo. Cseterum hsec distinctio inter miracula ordinis physici, intellectualis et moralis non est obli-vioni tradenda, sed ssepe saepius in decursu Tractatus erit in memoriam revocanda.

94. Plurimse etiam dantur notse negativae quae pa-, riter ad unam revocari queunt, scilicet deeentiam revelationis, ita ut nihil in revelatione detegatur Deo evidenter indignum. Triplici autem modo considerari potest haec decentia, nempe rationa objecti, finis et ininistri seu mediorum. — 1quot; Eatione objecti, unde in illa revelatione nihil sit evidenter absurdum, obscenum aut contradictorium sive cum seipsa, sive cum verita-tibus antea certo revelatis. — 2quot; Ratione finis, ita ut inserviat sive ad promovendutn Dei honorem, sive ad componendos hominum mores. — 3quot; Ratione minütri,

unde ex decentia revelationis praeco eximia sanctitate pollere, et ex necessitate omnia media illicita, impia,

ilia patent, fusiori explicatione non indigent. Cseterum confirmantur ex his quse dicta fuere supra ubi de me-thodo rationis quacuin maxi i am affinitatem habent.

95. Quie de miraculis dicenda habemus ad quatuor puncta reduci possunt, ideoque quatuor emu in illo articulo paragraphi. — Iquot; De definitione miraculi. — 2quot; De ejus possibilitate. — 3quot; De certitudine. — 4° De ejus auctoritate seu vi probante.

Dicitur: — Iquot; Opus sensibile, id est externum, ap-prehensibile, quia miraculum hie considerainus tanquam notam revelationis, seu signum quo revelationis divinae existentia demonstratur. — Leyibus naiiira derogaus, quibus verbis intelliguntur opera homiuibus impossibi-lia, quamvis ab agente hominibus superiori, v. g., ab angelo vel dfemone , legum naturalium applicatione pro-duci valeant. Quando autem dicitur miraculum esse de-rogationem legibus naturaB, non putandum omnej, sed quasdam tantum leges naturae immutari, in aliquo casu particulari. — 3° Dicitur derogans legibus natura corporece, quia hie miraculum in sua stricta significatione sumimus et quatenus est factum divinum in ordine physico.

Nota. Si miraculum in se generatim sumeretur, in-dependenter a quolibet ordine, definiretur; Opus semi-

hïle legibus natura derogans; facta enim divina in ordine iutellectuali et morali esse uequeunt quin fiat deroga-tio in legibus quibus uaturse intellectuales, seu spiritus, et naturae morales, seu homiuum corda diriguntur.

97. Piurima ex hae miraculi definitioue corollaria sequuntur. — Hinc 1quot; effectus stupendi qui a peritis artis pliysicae vel chymicae aut a proestigiatoribus pro-ducuntur non sunt miracula.

Hinc — 2quot; Miraculi nomine non designantur illi omnes eft\'ectus miri et stupendi quorum causa in scien-tise latebris adhuc latet.

Hinc — 3quot; Non valet miraculi definitio ab Hutte-villio tradita; juxta ipsum miraculum est opus rarum et stupendum, profluens ex naturali legum generalium harmonia, sed incognita, vel ex copulatione legum generalium cognitarum cum incognitis, ita ut connexio illius operis cum causa humanam excedat intelligentiam. Nimirum Deus omnia sic ab exordio ordinavit, ut ex legibus generalibus sponte oriantur non solum pliseno-mena ordinaria, sed extraordinaria, quibus ad confir-mandam revelationem opus esset; sua quippe sapientia postulat ut viis brevioribus et simplicioribus utatur: porro brevius, simpliciusque est leges generales quibus regitur orbis ita Deum attemperasse, ut ex iis dima-nent effectus qui dicuntur miracula; hoc enim uno et eodem actu perficitur; in sententia vero opposita duo requiruntur actus, alter quo Deus leges naturales con-stituit, alter quo legum istarum interruptionem decre-vit. Ex qua Huttevillii explicatione sequitur miraculum ad prophetiam, et prodigiorum patratorem ad prophe-tam revocari, et ideo vim miraculi mutari sed non tol-li. At infeliciter hanc miraculi notionem exposuit Hut-tcvillius. — lquot; Quia non satis videtur Scripturse sacrse

loquendi modo conformis, in ilia quippe qju^mirBcula opevantur exhibentur tauquam eorum veri auctores et non prophetae, sic Christus discipulis suis aiebat; In-firinos curate, mortuos suscitate, leprosos inundate, dnemones ejicite. {Matlh. vm, 10.) — 2° Quia coin-muni hominum sensui opponitur. — 3quot; Quia i\'utili ni-titur fundamento, supponendo scilicet Deum teneri vias simpliciores eligere, et viam a se propositam esse sim-plicioreui; quasi Deus uno eodemque decreto quo talem legem statuit, non potuisset etiam veile ut in deter-minatis circumstantiis eflectum non sortiretur. — Eam-dem fere definitionem miraculi ac Huttevillius tradit Bonnet {Falingénésie philosophiqué), juxta ipsum eteniui miracula non sunt equidem ignotis legibus tribuenda, sed ordini cuidam speciali ab ordine naturali prorsus distincto; itaque in illius opinione Ueus ab initio du-plicem ordinem physicum constituit, unum pro phae-noraenis physicis ordinariis comtnunibusque, alterum pro factis mirabilibus seu miraculis.

98. Celebris est apud auctores distinctio inter miracula primi et secundi ordinis; de illa proinde pauca dicere necesse est. — Miracula primi ordinis sunt effec-tus sensibiles ita derogantes natune legibus ut vera de-tur harum legum infractio, v. g., creatio alicujus en-tis, resurrectio mortui, quia post separationem animse a corpore humano, nulla lege physica, sed tantum be-neplacito divino anima huic corpori denuo devinciri potest. — Miracula secundi ordinis sunt effectus sensibiles qui, tametsi derogent legibus naturEe ita ut lio-minibus sint prorsus impossibiles, tamen ab entibus homini superioribus sola legum naturalium applicatione obtineri valeant. Itaque illa miracula non sunt absolute contraria legibus naturae, sed relative et defectu

mediornm cjuibus illee leges applicentur. Porro liujus-mofli miracula secundi ordinis quadruplici modo jjotis-simum perficiuntur.— 1quot; Per tramlationem, id est per raotum localem citissimuin , v. g., si liber aliquis Pa-risiis Massiliam una hora transferretur, quia hoimni desunt media quibus una hora luec percurri posset dis-tantia. — 2° Per alterationem , mutando qualitates seu-sibiles corporum, scilicet: calorera , saporem, figuram... — 3quot; Per applicationem, vis homini superioris, v. g., si mola asinaria in aëre suspensa remaneret. — 4quot; Per transformationem, applicando activa passivis, et partes unius corporis loco partium alterius corporis. — Nou nisi segre adinodum miracula primi ordinis a miraculis secundi ordinis secernuntur, desunt quippe utriusque speciei signa certa, non est proinde in hac distinctione immorandum; attamen de ilia paulisper, data occa-sione, usuri suinus.y

99. Miraculi possibilitatem negare ausi sunt Spiuo-sfi, B ding broke, Hume, Voltaire qui ait: „ Un miracle „est la violation des lois mathematiques. divines^ im-„ muables; par ce seul énoncé, un miracle est une „ contradiction : une loi ne peut être a la fois immua-„ ble et violée.quot;

Proh. Illud est possible quod: — 1° Non repugnat in se , — 2quot; Non contradicit attributis divinis, — 3quot; Possibile declaratur ab omnibus populis, — 4quot; Mul-tum inservit in hypothesi revelationis: atqui tale est miraculum. —Iquot; Non repugnat in se, nam ex dictis

miraculum non est, ut falso contendit Voltarius, vio-latio legum matliematicarum , divinarum et immutabi-liuin, sed derogatio legibus naturae positivis seu a libera Dei voluntate constitutis ; porro quomodo legibus libere a se stabilitis Deus derogare non posset ? — 3° Non contradicil atiributis divinis, videlicet, — Poten-tia, qui potuit enim hunc ordinem constituere et illi derogare valet; — Sapientm, quia miraculum non est deordinatio vel confusio , sed momentanea derogatio naturse legibus ob graves eximiasque rationes facta; — Immutabilitati, quia Deus ab seternitate has derogatio-nes praescivit et decrevit. — 3quot; Possibile ab omnibm gentibus declaralur, nam miraculum semper et ubique fait agnitum a doctis pariter et iudoctis. — 4⁰ Mullum imervit iv hypothesi revelationis, etenim in hypothesi revelationis requiruntur notae seu media quibus revelatio hominibus certo constet: porro miraculum est medium eximium , utpote medium facile, siquidem in omni loco ac tempore adhiberi potest; medium clarnm, est enim omnium etiam rudium captui accommodatum ; medium cerium, ut ex infra dicendis patebit; medium denique efficax, cum homines, natura duce, fidem miraculo concedant. — Hinc apparet quam merito dixerit J. J. Bousseau: „ Dieu peat-il faire des miracles, c\'est-a dire, „ Dieu peut-il déroger aux lois qu\'il a etablies ? Cette „question, sérieusement traitée, serait impie, si elle „ n\'était absurde: ce serait faire trop d\'honneur a celui „qui la résoudrait négativement, que de le punir; il „ suffirait de I\'enfermer.quot;

est : factum est res externa sensibus apprehensibilis, v. g., in resurrectione inortui, factum est mors antece-dens, vita praesens et modus adhibitus in vita obtinenda: porro hujusmodi facti existentia certissime constare potest sicut et aliorum factorum Veritas ; hominum nempe ac sensuum testimonio comprobatur an talis homo realiter inortuus fuerit, an nunc vivat, an in ipsius resurrcctione adhibita fuerint sola verba, an signa, an queedam alia media. — Miracidositas seu supernaturalitas facti est ipsamet proportionis naturalis absentia inter effectum productuir. et media adhibita , aliis terminis, est effectus productus absque sufficientibus mediis naturalibus, seu per realem legibus naturte derogationem. Circa banc miraculositalem baud levis adest difficultas nunc expen-denda et in assertione sequenti solvenda.

102. Existentia miraculi tanQuam m.iraculi seu mira-culositas alicnjus facii (lu.andoque constare potest.

Pro/j. 1. Auctoritate generali. Omnes populi semper aliqua miracula admisere iu favorem sute religiouis; ergo ipsis persuasum erat media adesse quibus alicujus facti miraeulositas demonstraretur.

Proh. 2. Ratione multiplici. — i_;l Ex notione miraculi. Ex definitione, miraculum est derogatio legibus naturae, illius igitur existemia seu facti miraeulositas czTiü erit si probetur : — 1quot; Adesse leges universales et conslantes quibus regitur orbis universus; — 2quot; Ali-quam derogationem his legibus factam fuisse ; tota proinde difficultas sita est in discutiendis his duobus , quae seorsim sunt examinanda.

1quot; Adsunt leges universales et constantes quibus re-gitur orbis universus et illud probatur : — 1° Doetorum

consensu. Nullum dubium hac de re inter eos movetur, omnes quippe , in scieutiis naturalibus et physicis docti, agnoscunt leges certas perpctuasque quarum ope multa indubitanter asserunt ut, v. g., eclipses, siderum mo-tus... Ergo. 2quot; Proviilenlia diving. Necesse est homines /*■ \'^l\'^Hx perpetua anxietate , perpetuisque timoribus non angi : porro id fieret si uunquam in rebus naturalibus dari fU. l^)OSSe\'\' certitudo legis constantis ac perpetuee; quomodo

semen in terram injicerent, si terra fructus suos dubie tantum produceret, si sol eras oriturus nou esset, si pluviae amplius terram non essent fecundatura ? Unde Bergler ■. „Si par une loi physique inconnue, un „ homine jjouvait marcher sur les eaux , voler dans „les airs, pénétrer les autres corps, quelles barrières „ pourraient assurer notre rejios ? Si le cours des astres „ pouvait naturellement être suspendu, quelle regie „ aurions-nous pour distinguer les temps, pour arran-„ ger nos devoirs, pour mettre de I\'ordre dans la so-„ ciété humaine ? Je suis convaincu qu\'en vertu d\'au-„ cune loi physique, une vierge ne peut être mere, „ paree que ce miracle devenu naturel donnerait at-„ teinte aux lois du mariage, qui est un des priuci-„ paux liens de la société.quot; — 3° Experientia perpetua (fy a mundi origine; sic inter alias non possumus non

i 0*4 1$ agnoscere has duas leges physicas. — Primam : Causa ^ t¹ f physica in iisdem circumstantiis physicis existens eos-

2° Constare potest aliquam derogationem legibus na-turae factam fuisse ; nam semel perfecte cognitis natu-rse legitmsquot; et earum effectibus , facile est deprehendere an illi etfectus vel contrarii ettectus eveneriut. — Sic

adest ignis solito more accensus, quo video lignum com-buri; ad quem si accedam, calorein experior et forsaa adustionem, certo certe teneo ibi non adesse umbram ignis, sed realitatem; deinde in eumdem ignem proji-citur homo, quem novi passibilern et igni non imper-vium, quem ex iraproviso deprehensum , scio non pro-videre sibi potuisse de mediis (si qua3 sint) , quibus inter medios ignes staret iilfesus, ex iisdem sanurn ve-getumque prosilire; aliud exemplum : supponantur duo libri eodem modo confecti, ex eodem papyro efformati, iisdem mediis prseparati et in eumdem ignem simul projecti; si unus non comburatur dum alter statim ilammis uritur; in hoc duplici casu a-foise. miraculosilaiem seu derogationem naturae legibas merito concludo ex prima lege, scilicet: Causa physica in iisdem circum-^tantiis physicis existens eosdem effectus physicos pro-ducere debet. Hanc pariter miraculositalem ex secunda lege deduco in facto quo Christus in deserto, cum quin-que panibus et duobus piscibus quiuque millia hominum , exceptis mulieribus et parvulis nutrivit , adhuc super-\' stitibus duodecim reliquiarum cophinis [Matl/i. xiv). Non adest enim proportio inter causam et effectum ; (juia, datis rebus ut sunt in ordine natural!, quinque panes, etiamsi ingentes snppoueventur , nequeunt quiuque millia hominum, exceptis mulieribus et parvulis, sa-turare, et adhuc fragmentis duodecim cophinos implere.

2^a Ex propens\'t.one hominum iunala. Omnes homines a natura, aut potius a Deo naturae auctore, propeu-sionem innatam et ineluctabilem acceperunt ad fidem adhibendam testimonio eorum qui miraculis verba sua confirmant : porro si nullum daretur medium quo mi-racula vera ab eorum apparentiis secernerentur, haec ])i\'opensio vel inutilis, vel enoris tons fieret. Et vero,

at merito notat theolog. Tolos., etsi miraculum foret ett\'ectus naturalis leguin plane homini incognitardm , cum rairaculi certitudo hie nou consideretur nisi tan-quatn contirmatio alicujus doctrinre qua? ut reveiata tra ditur, evidens est quod prBedicator ilie qui, quot;in illis civcumstantiis , effectum prorsus ignotum certo et praecise praenuntiaret , scientia divinitus concessa dirigeretur; proindeque loco miraculi physici quod rejicitur, efllo-resceret, miraculum intellectuale.

3^a Ex renelationis possihilitale et convenientia. Ex dic-tis possibilis est revelatio moraliterque necessaria, ex dictis pariter adesse debent media quibus certo vera revelatio distinguatur; jam vero media alia, a miraculis distincta , ii^dem ac gravioribus incommodis subjacent ac miracula ; ergo ne homines in errorem inducantur , ne illis desit medium quo revelatio certe constet, re-quiruntur signa miraculi existentiam affirmantia; ilia autem signa facile reperiuntur ope legum naturalium , ut superius expositum fuit.

Diximus in assertione quandoqnc, quia non difllte-tnur pluribus in casibus valde difficile esse vera miracula a factis naturalibus secernere, magna itaque pru-dentia diligentique examine procedendum est. Et hie notandum non necesse esse ut omnium miraculorum existeutia demoustretur; nam, detecta quorumdam miraculorum veritate, statim tuto Veritas religionis in cujus favorem patrata fuerunt stabilitur; quoad autem alia miracula in privatorum coramodum concessa, et verse religionis demonstrationi minime necessaria, non tanti interest eorum probatio.

103. Ohj. 1quot; Quod ajqualibus motivis probatur et denegatur affirmari nequit ; atqui tale est miraculum, nam affirmatur certitudine morali seu testimonio iiomi-

num, denegatur certitudine physica seu legibus naturre physicae , et illaj duée certitudines inter se sunt requa-les ; ergo.

Hesp. Neg. mm. et ejus probationem ; nam certitudo ])liysica non negat absolute et simpliciter iniraculi exis-tentiam, sed conditionaliter tantum et sub ea clausula quod nulla facta fuerit legibus naturae imrautatio : porro certitudo moralis asserit banc conditionem non existere, sed datarn fuisse aliquam naturae legibus de-rogationem ; ergo certitudo physica nec miraculi exis-tentias, nec certitudinis moralis testimonio contradicit. — Caeterum quocumque se vertant adversarii, miracu-lum admittere coguntur; sic supponatur, v. g., Lazari resurrectie a mille testibus asserta; si testes illi verum dicant, adest miraculum, puta Lazari resurrectio; si falsum dicant, vel quatenus deceptores, et tunc admit-tendum est miraculum ordinis moralis, quia itnpossibile est mille testes, debitis dotibus vestitos, simul conspi-rare in mendacio adstruendo; vel quatenus decepti, et tunc adest miraculum physicum, quia absque miraculo inille testes decipi nequeunt circa factum tain sensibus obvium ac inortui resurrectionem , patratum iis rerum in circuinstantiis quae in Evangelio narrantur. „Et, „ voila comment, inquit I). Frayssinous, pour vouloir „ rejeter le miracle unique de la resurrection , on est „force d\'admettre tout autant de miracles que de te-„moins; c\'est-a-dire pour ne pas être croyant on tombe „ dans le dernier exces de crédulité.quot;

104\'. Obi. 2quot; cum Rou/tseau-. „ Puisque un miracle „est une exception aux lois de la nature, pour en „juger sainement il faut connaitre toutes ces lois; „car une seule qu\'on ne connaitrait pas, pourrait, en

„ certains cas inconnus aux spectateurs, changer Teffet „ de celles qu\'on connaitrait. Ainsi celui qui prononce „ qu\'un tel ou tel acte est uu miracle , declare qu\'il „ connait toutes les lois de la nature, et qu\'il sait que „eet acte en est une exception. Newton luimême ne ,, se vantait pas de les connaitre. II est tout aussi na-„ turel qu\'un homme guerisse , qu\'il Test qu\'il tombe „ malade; il peut aussi bien guerir subitement que „ mourir subitement.quot;

Reap. 1quot; Ut miraculum a naturse legibus distingua-mus, seu ut judicemus aliquem eflectum legibus istis esse contrarium , necesse non est ut leges omnes notas habeamus, sed sufficit ut qusedam nobis sint cognitse; tunc enim asserere possumus talem etfectum esse illis oppositum, seu esse illarum interruptionem. Quis, v. g., licet omnes naturte leges non noverit, statim non ju-dicet resurrectionem Lazari esse effectum contrarium legi natiiraj constanti juxta quam cadavera jam fetentia et a quatuor diebus sepulta non reviviscunt ? — Et ipsemet Rousseau: „ II y a pourtant des choses qui „ m\'étonneraient fort si j\'eu étais le témoin , ce ne se-„ rait pas tant de voir marcher un boiteux qu\'un hom-„ me qui n\'a pas de jambes, ni de voir un paralytique ,, mouvoir son bras , qu\'un homme qui n\'en a pas re-„ prendre les deux.quot; Kt reipsa nulla adhuc cognoscitur naturas lex qua homo statim vel duo crura, vel duo brachia reciperet. — Insulse autem dicit Civis genevensis tam naluralem esse homini sanitatem subitaneam quam improvisam infirmitatem : in hoc enim minime sita est quaïstio, sed an media adhibita naturalem habeant con-nexionem cum sanitate recuperanda necne j si prius , nullum aderit miraculum , bene vero si posterius.

dia detegeudi , aut saltern suspicaudi, uaturalitatem facti ut verum miraculutn habiti, nam Deus inviucibi-liter homines in errorem inducere nequit: porro id fie-ret cum ex una parte eis dedisset innatam propensio-nem ad adhserendum doctrinse miraculo confirmatse, et ex altera parte nullum illis concessisset medium quo detegeretur, vel saltern suspicaretur, naturalitas facti quod omnes ut verum miraculum haberent.

105. Ohj. 3quot; Historia constat omnes populos errasse in admittendis falsis miraculis pro veris; ergo nulla fides veteribus miracula narrantibus adhibenda est.

Hesp. Neg. cons. Si valeret enim praefata ratio , se-queretur nullam haberi posse veritatem historicam, cum multa falsa ab historicis narrentur; nec dari monetam vera m , cum ssepe sEepius a falsariis fuerit adulterata; at omnes ab hujusmodi consectariis refugiunt; et ideo id unum concludendum, scilicet non esse admittenda miracula in variis operibus relata, nisi caute et post matu-rum examen.

10G. Ohj. 4lt;quot; Miracula non sunt derogationes naturae legibus, si magnetismo tribui possint: porro quis con-trarium asserere audebit, cum magnetismi scientia ad-huc in incunabulis tam mirabilia operetur, et illius li-mites prsefiniri nequeant: cum aliunde nullus ignoret occultas scientias olim sedulo excultas fuisse ?

Besp. Quamvis non nisi subobscure cognoscatur nova hajc magnetismi scientia, asserere licet miraculis nec existentise certitudinem nec auctoritatem auferendas esse. — Id concluditur: — 1° Ex aaalugia. Quoties nova prodiit scientia, statim conclamarunt pseudophilosophi miraculorum originem detectam esse, quod potissimum evenit quando vis electrica reperta fuit; verum, matu-riori dato examine , brevi 1ilt;bc incredulorum spes eva-

nuit. — 2° Ex Providenlia clivina. Deus hominibus in-natam propensionem ad fidem adhibendam doctrinse pro-digiis confirinatee dedit ; ergo et media certa prsepava-vit quibus vera miracula a falsis secernerentur.— 3° Ex ratione. Miraculum prsecise consistit in eo quod ob-tineatur effectus absque mediis proportionatis, et ideo miraculum definitur derogatio legibus naturte, quia in natura nihil fit sine ratione sufficienti; ac proinde factum quod est naturale in quibusdain circunastantiis, in aliis tniraculosum esse potest; sic e ripa ad ripam Rhodani trausmeare est quid facillimum data navicula, sed idem efficere psdibus siccis sine ullo medio humano est quid tniraculosum. Itaque , etiamsi miracula ope magnetismi efficerentur, quid contra nos si haec prodi-gia a magnetismum ignorautibus darentur ? Quid etiam si a magnetismum scientibus producerentur, sed ne-glectis illius scien.ti£e secretis? Sic quotidie docti ope physicorum instrumentorum multa naturalia operantur quse sine his instrumentis non nisi per miraculum ef-ficerentur. — 4quot; Ex ipsamet magnetisantium coufesaione; contitentur enim una voce quamplurima esse prorsus ipsis impossibilia, ut, v. g., mortui resurrectio, membri procreatio, panum multiplicatio. . . . Ergo si ha3c den-tur , aderunt miracula.

107. Maxima auctoritate sen vi probante gaudent miracula, modo ilia duo certa sint:— 1° Miracula di-vina auctoritate summa pollere. — 2quot; Miracula a Deo venientia ab illis quae ipsum auctorem non habent posse, saltem quandoque, tuto secerni; porro hajc duo tacile probabuntur.

108. Miracula a Deo provenieidia ceilo doctrina verita-tem in cujus graliam efficiunlur üabiliunt.

Proh. 1quot; anctoritate. Omnes populi, uti historia no-tum est, miraculo viin niaximam inesse ad probandam veritatem doctrinfe in cujus favorem efficitur credide-runt, et ideo omnes diversarum religionuin auctores ac sectatores in earum confirmationem miracula produ-cunt, quse, sive vera, sive falsa sint, persuasionem generis humani testantur.

Proh. 2quot; ratione. Illud doctrinse veritatem certo ad-struit quod est testimonium entis summe veri et summe veracis: porro miracula a Deo provenientia, et in favorem alicujus doctrine facta, nihil aliud sunt quam testimonium Dei seu entis summe veri et summe veracis. Ergo. Sic D. La Luzerne: ,, Quand on voit un „ envoyé se presenter de la part de son prince avec „ des lettres de créance authentiques, on croit d\'abord „ qu\'il est en effet l\'envoye de ce prince. Le miracle „ est la lettre de créance de Dieu, et certainement la „ lettre de créance la plus authentique qui puisse exister.quot;

109. Nunc inquirendum venit quandonam miracula in favorem alicujus doctrinee efficiantur; cui quifistioni respondetur dicendo miracula in confirmationem doctrinse fieri duplici modo. — 1quot; Directe. Si nempe ante rniraculi perpetrationem Deus positive invocetur tan-quam testis et assertor doctrinse preedicatse ; sic Christus Lazarum e mortuis suscitaturus Deum Patrem sua; missionis testem appellat his verbis : Pater gratiafs ago tihi quoniam audisii me. Ego autem sciebam quia semper

me audis, sed propter populnm qui circumslat, dixi: id credanL quia lu me misisti. Urec cuui (lixisset, pergit evangelista, voce magna clamavit: Lazare, veni foras. Et statim prodiit qui fuerat mortuus. (/ööw. xi, 41-44). — 2quot; Indirecte, quaiido Deus c[uiclem expresse non iiivocatur ut testis, sed, omnibus pensatis circumstan-tiis, iniracula eo prajcise tendunt ut prsedicantis doc-trina confirmetur, uude audientes naturali propensione et quasi ineluctabiliter, inducautur ad fidem huic prse-dicatori faciendam, ita ut error, si esset, merito in üeuin refunderetur. Sic ipse Civis genevensis: „ Qu\'un „ liomme vienne nous tenir ce langage: Mortels, je vous „annonce la volonté du Tres-Haut; reconnaissez a ma „ voix celui qui m\'envoie; j\'ordoune au soleil de chan-„ ger sa course, aux étoiles de former un autre arran-„gement, aux montagnes de s\'aplanir, au flot de s\'é-,, lever, a la terre de prendre un autre aspect: a ces „merveilles, qui ne reconnaitrait pas a l\'instant même „le maitre de la nature? elle n\'obéit point aux im-„ posteurs!quot;

Plura objiciuntur, sed vel minima sunt ut in iis solvendis immoremur, vel ex antea dictis soluta ma-nent, vel ex dicendis soiventur.

Sfxïio li. — De distinctione iniraculorutn divinorum a miracuüs non divinis.

110. Non agitur in prsesenti sectione de angelicis miraculis, quia sanctorum augelorum iniracula, non in erroris, sed in veritatis contirmationem perficiuntur. Itaque de solis diabolicis miraculis qusestio esse po-test. Sed prius investigandum an angeli mali seu d;e-mones miracula patrare valeant.

111. Anrjeli mali seu dcemones quadam miracula operari valent, etiam in erroris confirmationem.

Prob. 1quot; Script. S. Exod. vu, 12. Projecerunt sin-guli virgas suas, quae verssa sunt in dracones, — fe-ceruntque similiter malefici ^lgyptiorum incantalioni-bus suis. — Cap. vm, 7. Fecerunt autem et malefici per incantationes suas similiter, eduxeruntque ranas super terram iEgypti. — Apoc. xm, 13. Dicitur de An-tichristo seu de Bestia quod fecit signa magna, ut etiam ignem faceret de coelo descendere in terram, in con-spectu hominum. Et seduxit habitautes in terra propter signa. — Maith. xxiv, 24. Surgent pseudochristi et pseudoprophetse: et dabunt signa magna et prodigia: porro heec omnia saltern miracula secundi ordinis indicant. — 2° Tradiiione quae hac de re unanimis est. — 3° Ratione.. Dcemones sunt hominibus superiores, eos viribus prsestant, ergo et multa operari possunt quae juxta consuetum naturae ordiuem, hominibus sibi de-relictis , non evenirent, ac proinde potestas qufedam miracula efficiendi ipsis competit.

112. Dicitur etiam in erroris confirmationem, illud constat turn textibus Scripturas sacrae modo relatis\', turn sanctorum Patrum et theologorum unanimi testimonio, tum ratione; nam, diffitente nemine, Deus diabolum naturali sua virtute in bonorum tentationem abuti per-mittit; quae quidem tentationes non sunt probationis tantum, sed etiam seductionis, immittendo scilicet pra-vas cogitationes, suggerendo prava sophismala...: porro pari ratione diabolum abuti potestate sua naturali patrandi mirabilia permittere potest: omnino accurata est paritas. Deus enim non minus est sanctus quam

verax. Cseterum lisec potestas quam habent dtemones operandi uiiracula certis quibusdam limitibus valde con-stricta est, alioquin pravam voluntatem sequentes omnia pertuvbarent, nee ullum contra eoruin malitiam subsidium superesset.

Si autem daemones miracula quredain, etiam in er-roris confirmationem, perpetrare possunt; ne homines in errorem inducantur, aliqua esse debent sigua qui-bus diabolica miracula a divinis secerni queant. Ex his signis alia miraculum diabolicura, alia divinum arguunt.

1quot; Si miraculum sit evidenter ridiculum, si habeat aliquid crudelitatis, obscenitatis, vel fraudis ac inen-dacii admixtum, certo diabolicuin est: adversatur enim divinse Majestati ridiculum, bonitati crudelitas, sanc-ti\'tati obscenitas. — 2quot; Si personee quse miraculum ope-rantur mentis alieuatione laborent vel a diabolo pos-sideantur, non quidem moraliter per peccatum mortale antea cornmissum et nondum remissum, sed per veram ac realem possessionem. — 3quot; Si miraculum fieret usur-pato medio illicito vel superstitioso; nisi forsan in bona fide res perageretur, ut olim quandoque in tentamine aquse et ignis, „les épreuves par le feu ou par I\'eau.quot; — 4quot; Si doctrina in cujus favorem fit miraculum sit evidenter impia, bonis moribus ad versa; quia Deus nec impietati nec morum dissolution! Favet. — 5quot; Si miracula aliis miraculis nuinerosioribus et splendidioribus clare et evidenter impugnentur: Deus quippe sibi con-tradicere nequit. Hinc diabolica erunt miracula ab an-tichristo patranda; quia efficientur in destructionem religionis christianae cujus sauctitas et perpetuitas innu-meris et splendidissimis Christi ac apostolorum miraculis comprobantur.

1quot; Ex online physico. Plura danlur a theologis signa, sed cum alia sint dubia, alia slut coguitu difficilia, non omnia referemus, sed qusedam prsestantiora selige-raus. — 1quot; Animalium admirabilis structura, v. g., eductio infinitse multitudinis ciniphum ex pulvere per virgse coutactum, ut fecit Moyses. — 2quot; Membri procrea-tio, si, v. g., vir, a lougo tempore, bracliiis orbatus, ilia subito reciperet. — 3quot; Mortui resurrectio, quia liajc resnrrectio in nova unione mentis cum corpora sita est, ac proinde aliquod dominium in mentem huma-nam supponit: jam vero tale dominium dffimoni compe-tere non videtur. Hsec miracula et similia exhibentur commaniter a theologis tanquam dsemonis potestatem excedentia; cseterum si aliquod remanet dubium, pror-sus tollitur charactere ex ordine morali deducto mox exponendo, et dicendo ])eum, ob propensionem in ho-minum cordibus innatam, nunquam permissuruin diabolo hiec miracula peragere.

2quot; Ex ordine morali unicum, sed permagnum datur miraculi divini signum, scilicet: Quoties omnibus at-tentis, sive rei natura, siye circumstantiarum adjunc-tis, adest miraculum certum in favorem alicujus doc-trinse elicitum, et nullum datur signum diabolicaï ope-rationis, miraculum istud divinum dieendum est. Ete-nim Deus in errorem homines inducere nequit; atqui id fieret si non valeret prsedicta regula, nam ex una parte Deult; hominibus ineluctabilem propensionem ad fidem miraculo faciendam dedisset : ex altera autem parte nullum esset, ex hypothesi, signum quo judica-retur illud miraculum a diabolo prodire ; ergo eos in

errorem ineluctabilem induceret. Sic in casibus subse-queutibus, natura duce, iinpelluntur iiomines ad ju-dicandum miraculum esse divinum, nisi in contrarium sint probationes certae. — Iquot; Si adsit suspensio ordinis mirabilis qui elucet in exercitibus cceli, ut miraculum Josue solem sistentis, Christi in obitu suo soiem ob-seurantis. Tino etiainsi haec dicerentur apparentia3 mere opticse, nimii momenti est in mundi administratione, turn physica turn morali, constans lucis ac tenebrarum successio , ut alii quam Deo tribui queat, quamvis hsec inversio naturalem diaboli potestatem nou supc-raret. — 2quot; Si miracula darentnr splendida, si innu-mera , pro circumstantiarum varietate varia , semper occasione data opportune et statim facta; alioquin, ha-bita ratioue imperii quod is miraculorum auctor in naturam exerceret, Deus mundi habenas diabolo per-mittere diceudus esset. — 3quot; Si doctrina quam miracula confirmant, ad Dei gloriam , ad realem hominum felicitatem, ad suadendam virtutem manifeste tendat, aliter regnum Satanse in se divisum esset. — 4quot; Si miracula sint aliis in contrarium allatis et numerosiora et splendidiora.

115. Circa quse notandum. — 1quot; His signis et si-milibus ordinarie secerni possunt miracula divina a dia-bolicis, nec necessarium est ut semper secernantur; nam non requirunt sapientia et providentia Dei ut in omni casu Veritas aut falsitas miraculi aperiatur, sed in iis tantum adjunctis in quibus cseteroquin in errorem invincibiliter homines inducerentur.

2quot; Quamvis miracula quandoque in confirmationem doctrinas, et doctrina in confirmationem miraculi ap-pellentur, non statim concludendum est adesse circulum vitiosum , sed ad heec sedulo attendendum : — lquot; Si

iniraculum est dubie diviuum doctrinaque pariter du-bia, tune uec miraculutn nee doctrina probata remanent.— 2° Si doctrina est evidenter pia, sancta,.... et miraculum dubium, valde probabile est propter ra-tionem mox allatam , divinum esse iniraculum de quo controversia movetur. — 3quot; Si miraculum est eerto divinum et doctrina dubie revelata, doctrina miraculo coinprobatur. — 4quot; Si miraculum sit dubium et doctrina evidentur imp ia, superstitiosa , immoralis , non Deo sed diabolo praedictum miraculutn tribuendum est.

116. Corollakia.— Ergo: 1quot; Miracula apud paga-nos patrata, data eorum veritate . quae communiter de-negatur, in paganistni favorem nil probant. — Ergo : 2quot; Haeretieorum, et prsesertim diacoui Paris, miracula nil pariter faciunt contra Ecclesiam catholicam, etiamsi eorum Veritas, a multis denegata, inconcussa t\'oret.— Hific corollaria facile a principiis expositis eruuntur, nee in eorum discussione immorandum judicaraus.

117. Esedem cjuajstiones faciendse veuiunl ac pro mi-raculis, itaque agemus:— 1quot; De prophetise definitione ; — 2quot; De ejus possibilitate; — 3quot; De certitudine; — 4quot; De auctoritate seu vi probante.

118. Prophetise nomen a duabus grsecis vocibus or-tum dueit -po, ante, et oYjfii dico.

Prophetia generatim surnpta definitur: Beclaratio certa aiicujuH erentus in ca us is notnralibus a meute humana minime cognoscihüis. — Dicitur : — lquot; Beclaratio , id est, manifestatio , exhibitie, affirmatio.— 2quot; Certa, id

est , non conjecturalis tantum. — 3quot; Alicujus eventus sive cogitationis, loquelee, aut facti. — équot; A mente hmnana , ut abstrahatur a mente divina et angelica. — 5° In causis naturalihus miniwe cognoscibilis, et ha3c est esentia prophetic generatim sumptie; non attenditur etenim utrum eventus iste sit prseteritus, aut prse-sens , aut futurus , sed an obsóurus et cognitu impos-sibilis.

cuius eventus fuluri ab inielligentia humana in causis na-turalibiis miuime cognoscibilis.

1 19. Duplex distinguitur prophetia sicut et miracu-lum , alia primi , alia secundi ordinis. — Prophetia primi ordinis est praedictio certa eventus futuri a nulla intelligentia creata in causis naturalibus cognoscibilis; bujusmodi sunt libera Dei decreta. — Prophetia seenn-di ordinis est prajdictio certa eventus futuri in causis naturalibus human» intelligentise impervii, sed ab intelligentia creata homini superiori cognoscibilis, v. g., in ordine physico quidam terree motus cujus caus® ab hominibus prorsus ignorantur; in ordine morali quidam eventus brevi I\'uturi. — Ad hoc postremum prophetise genus referuntur declarationes eventuum prfeteritorum vel pnesentium , sed hominibus actualiter saltern non cognoscibilium. Talis fuit pro rebus prajteritis declara-tio a Joanna Anglorum victrice {Jeanne d\'Arc) , regi Carolo VII facta alicujus eventus ipsi proprii, et sub sanctissimo silentio servati; talis esset pro rebus praj-sentibus narratio facti hie et nunc in regno Sinensi vel Peruano peracti.

Ut possibiles sint prophetite tria requiruntur:— lquot; E-veutus futuri in causis naturalibus ab hominibus mi-nirae cognoscibiles.— 2quot; Horum eventuum cognitio certa ex parte Dei. — 3\'\' Facultas in Deo hos eventus ab ipso cognitos et hominibus impervios revelaiuli: porro heec tria evidentissime constant; primum negare insa-nise cumulus esset; secundum in phiiosophia invicte demonstratur; tertium ex idea Dei seu entis omnipo-tentis necessario Huit. Ergo possibiles sunt prophetise.

Proh. Ut certo cognosci seu demonstrari queat ali-cujus prophetite existeutia vel realitas , tria sufficiunt. — 1quot; Frsedictio ante eventum certa et tirraa. — 2quot; E-ventus prtedictiouem certo subsequens, eique perfecte consentaneus.— 3quot; Prjedictio a causis naturalibus non provenieus, nec eventus cum prophetia casu mere for-tuito concordans ; porro htec tria quandoque cognosci et demonstrari valent.

1quot; Quidem cognosci potest certo an prophetia even-turn praecesserit; nam prophetia est factum ab aliis factis non dissimile, cujus proinde Veritas testimonio hominum et aliis characteribus historicis dignoscitur. Nec difficilius cognoscitur an eventus aliquis ante aut post ejus adimpletionem narratus fuerit.

eventu ; etenim juxta oinnes dantur media quibus de-tegitur an veraj sint historiee ab auctoribus narratse, sed quare hsec media prophetise veritati non applica-rentur? quid est bistoria, nisi narratio facti prseteriti, dum prophetia est facti futuri expositie ? Hinc imme-rito dixit Rousseau: „ Aucunes prophéties ne sauraieut „ faire autorité pour moi , parce que pour qu\'elles le „fissent, il faudrait trois cboses dont le concours est „impossible, savoir, que j\'eusse cte térnoin de la pro-„ phétie, que je fusse térnoin de l\'événement, et qu\'il „ me fut démoutré que l\'événement n\'a pu cadrer for-„ tuitement avec la prophétie.quot; In iiis verbis duo falsa assent scilicet:— Unum : Plus requiri ad prophetise quam ad alterius facti certitudinem demonstrandam ; — Alte-rujn: Haec tria qute exigit nunquam simul reperiri posse.

3quot; Constare demum potest eventura prsenuntiatum, nec in causis natu\'ralibus prsevisum , nee casu fortuito adimpletum fuisse; in sequentibus scilicet casibus in quibus agitur; — 1quot; De divinis consiliis seu de illis quaj extra naturae ordinem solo Dei beneplacito contiu-gunt, sicut Christi vel Lazari resurrectio; — 2quot; De fulnris hominum actionibus omnino liberis, post diutur-uum tempus peragendis et a multiplici causa libera pendentibus; sic Daniëlis prophetifE circa Babylonio-rum , Persarum , Grtecorum , Romanorumque imperia absurde casu fortuilo vel meris conjecturis tribueren-tur. — Sic etiamsi alicujus eventus substantia in causis naturalibus prsevideri possit , si qiiampluriinse ad-dantur circumstantise minutissimse circa tempus, locum, personas , modum ...; merito boec facti prsedictio prophe-tiaj nomine donabitur , quia hsec levissima adjuncta a liberis causis pendentia . nec in causis prsevideri, nec casu fortuito adimpleri queunt. Itaque ssdulo atten-

denda et expendenda sunt omnia etiam tenuissima pro-phetiarum puncta, constituunt enim totidem facta quae, si collective sumantur, omnem animi solertiam evidenter superant. — Si autem , his uon obstautibus, pro-phetia vel ejus adimpletio tribueretur casui fortuito, inde sequeretur inutilem et iliusoriam fore propensio-nein, quae, viso prophetiae eveutu , nos ad praedictio-nem in Deum refundendam impellit; atque proinde falsum esse moralem hominum sensum unanimemque consensionem , cujus tamen in rebus ejustnodi summa auctoritas ab omnibus proclamatur.

122. Ante eventum unicus est verse prophetiae character oinuino certus, scilicet miracula divina; quidam addunt prophetiam anteriorem et adimpletam, sed cum verus propheta impeccabilis non sit et, post primam prophetiam divinam , multa ex vana gloria vel pravo alio motivo prfedicere possit, prophetia antecedens est subsequentium prophetiarum veritatis signum quidam probabile sed non inconcussum, nisi ipsa prima prophetia tanquam probatio subsequentium data fuerit.

Quae de prophetiis hoc in paragrapho sunt stabilien-da , haud aliena suut ab iis quis superius ubi de mi-raculorum auctoritate dicta fuerunt; itaque ne eadem mutatis terminis, tempus terendo, exponere videamur, paucis verbis prsefatam doctrinam coarctabimus.

123. 1quot; Prophetise a Deo certo provenientes doctri-naj veritatem in cujus lavorem eliciuntur stabiliunt.— Illud constat auctoritate et propensione generis humani, necnon ratione , quia hujusmodi prophetise habendae sunt tanquam testimonium entis summe veri et summe veracis, et quia sunt verum miraculum in ordine intellectuali.

1^4). 2quot; Angeli mali seu diemones quasdara proplie-tias efficere valent etiam in erroris contirmationein. — Iquot; Quasdatn prophetias edere valent ; cum enim augeli mali sint preestautiori ingenio donati quam homines , eo ipso plurima, hominibus prorsus ignota , eis pate fiuut. De illis erga homines ratiocinandum eodem modo ac de peritissimis in scientia, v. g., astronomica relative ad ignaros; doctores quippe multa praedicant, scilicet eclipses, siderum conjunctiones, ac motus, quae pro ignaris sunt totidem prophetiee. Itaque non dubi-tandum non pauca a daeinonibus agnosci , in ordine turn physico tum morali, hominibus prorsus ignota, et ha3C toiidem prophetiarum objectum fieri; attamen non omnia norunt diEinones , sed multo plura illis latent, v. g., divina decreta. — 2quot; llujusinodi prophetias edere pos-sunt dasmones etiam in erroris confirmationem et hue recurrunt, argumenta superius evoluta ubi de miracu-lis a malis angelis seu dtemonibus patratis.

125. 3quot; Dantur characteres seu signa quibus ordi-narie prophetite diabolicie a divinis secernuntur. — Inter illos characteres alii diabolicam prophetise origi-nem testantur, uti videre est superius ubi de miracu-lis; alii e contra divinam locutionem manifestant, sive ex prophetite natura : si prajdictus eventus a solo Dei beneplacito oriatur, ut miraculum divinum, vel a tot liberis voluntatibus pendeat ut dasmon , cujus perspi-cacia quibusdatn limitibus semper est coarctata, ea in-telligere non valeat; sive ex ordine morali,. seu ex pro-videntia divina, ob illam ineluctabilem propensionem qua homines ad credenda ea qute prophetiis firmantur, impelluntur. Dicitur ordi narie, quia non necesse est ut in omni prorsus casu prophefia diabolica a divina se-cernatur.

126. Corollarium. — Ergo paganorum prophetiae in paganismi favorem elicits^ nihil probaut.

Etenim, — 1° earum prophetiarum existentia ordi-narie incerta est; nam vel dubitative vel ab historicis fide indignis narrantur; — 2° Ilia; prophetiae plerum-que obscuritatem et amphibologiam redolebant, sicut ista Pyrrho contra Romanos pugnaturo a Deiphico ora-culo facta; Dico te, fflacide, Romanos vincere posse; — 3quot; Ilia oraculorum responsa proveniebant stepissime e fraudibus et astutia sacerdotum, qui variis artibus a consulentibus discebant secreta quae postea, ipsis mirantibus, publice manifestabant; — 4° Saepe saepius non circa futura, sed circa praeterita vel prassentia secretissima fiebant; — 5quot; Tn confirmationem doctrinae evidenter falsae et impise efficiebantur; — 6° Quoad Sibyllarum oracula de Salvatoris adventu, plures aucto-res tenuerunt illas non nisi mediante prophetico Domini spiritu prolatas fuisse; alii e contra eas diabolo tribuere; sed quid mirum cum Messiae adventus sacris litteris noa obscure praesignabatur!

127. Expositis religionis revelatee possibilitate et ne-cesjitaie, inqnit i). de Verdos [Synopsis, n. 29), illius inquirendse obligatioue et metliodo, illius reperiendfe mediis seu notis prsecipuis, applicandae sunt illse notse variis religionibus quie tanquam revelatse prsedicautur, ut Veritas discernatur. At om nes illpe religiones in mul-tis evidenter sibi contradicunt, et Deus contradictoria non revilat. Ergo ex veritate probata unius sequetur faisitas csEterarum, qiiarura uTterius examen non erit ampiius necessariura, sed tantum pro cirumstantiis utile. Hinc, brevitatis causa, prius expendi debent religiones quae prie se ferunt tnajorem veri speciem. Religio autem cliristiana ex antiquitate, diffusione et effectibus suis illam habet prne caeteris verisimilitudi-nem. Ab illius ergo inquisitione opus est aggredien-dum. Cum tarnen ipsa sese praebeat ut compleinentum et adimpletionem antiquae religionis judaicaB et pri-raK^vÈéT^aïTistis quasi ab ejus introductione est incipien-dum Unde agemus in prima dissertatione de religione revelata primaeva; in secunda dissertatione, de judaica; in tertia dissertatione, de cliristiana.

128. Religio primseva, prout hie sumitur, est com-plexio dogmatum et officiorum qua Deus ah initio lomr-nibus mo do supernaturali manifestavit.

1 29. Circa religionem ])rimi3evam trra quséri solent.— An, quousque exstiterit et quodnam ejus objectum, unde triplex erit caput; — 1quot; De existentia religionis primsevie; — 2quot; de ejus objecto; — 3quot; de ejus dura-tioue.

130/^Alii-existentiam religionis pi\'imsevse\'prorsus de-negarunt f aln e contra non hujus religionis solum „exis-tentiam admiserunt, sed ejus etiam necessitatem\'pr\'ocla-marunt; alii quasi media via ii^adentes, ejus existen-tiam agnoscentes, necessitatem^rejeceruntgt;-QuEe quoes-tio ut solvatur duo .erunt articuli, quorum primus de huj us revelationis existentia, secundus vero de necessitate tractabit.

131. Religio dici potest revelata duplici titulo, ra-tione objecti scilicet et modi. — 1quot; Ratione objecti, si aliqua saltern hujus religionis dogmata sint supra ra-tionis captum posita, vel si qusedam ejus officia non in rerum essentiis, sed in voluntate Dei positiva fun-dentur, uti ineunte Tractatu expositum fuit. — 2quot; Ra-lione modi, si cognitio illius religionis, quodcumque sit ejus objectum, non naturali sed supernaturali via acquisita fuerit.

132. Rel\'tgio primrera fait superna/uraUs ratione modi, f ) sen Dens religwnem priwar.am protoparentibus revelaoiL

\'\' Explicatur asscrtio; neglectis traditionalistarutn et fideistarum doctrinis, de quibus in sequenti articulo, dicimus quod, supposita in protoparentibus possibihta-te loquelae detegendse, certitudinis possidendoe et reli-gionis inver.ienda;, hi primi generis huinani parentes de facto priuiievam religionein non invenerunt, sed earn a Great ore supernaturaliter acceperunt.

St: Hie confutandos hlbetnuT\'non paucos pseudophiloso-phos, inter quos elninet Civis genevensis, contendentes hominem e manibus Creatoris prodiisse cum sola cogi-tandi et ratiocinandi facultate, iliumque soli ration! su« fuisse permis-uin. In hac igitur sententia homines debuerunt propriis viribus ideas intelleciuales sibi ef-formare, sennonem instituere, societatem intre, ad no-tionem divinitatis et cultus illi exhibendi devenire. Hinc non pauci docuerunt primsevam religionem fuisse feti-quot; quot;chismum r\'ea^scitTcet ratione innixi quod homo, sen-sibilibus rebus commotus, non nisi diuturniori tempore ad spiri\'ualia, et Dei simplicitatein ac unitatem ass urge re debuerit. Ita San^imoniani et Pantheistae quorum systemata, infra exeunte 0^Tractatu, expendemus.

Prub. Inccncussa erit pra;cedens assertio si hsec duo probentur: — lquot; Homines propriis viribus derelictos, seu revelatione destitutos, non nisi post diuturnis-simuin tempus sibi religionem efformare potuisse; Sr~Repugnare hunc hominis sine religione statum dm-tuinum; poiro haec duo baud difficile stabiliuntur.

I3:i. I. Homines sine revelatione non nisi post tem-pus diuturnum religmaenT sibi efformassent, et id de-

monstratur ratione, experientia^ ac consensu adversario-rum.— \\^a Balione-, religio complectitur dogmata et officia ; dogmata, videlicet Dei existentiam ejusque infi-nita attributa, alterius vitse cerlitudinem, boni uiali-que discritnen, aniinue spiritualitaiem , liberlatetn , alia-que quatnplurima; continet etiam officia non patica erga Deum , erga seipsum , erga proximuui ; jam vero quis noa videt has^ omnes cognitiones non aliquot diebus, sed post longas temporis moras acquiri posse, praeser-tim si attendatur primaevos homines fuisse omni scien-tia, doctrina, philosophiaque destitutos et in maxima rerum vitae necessariarum inopia, ita ut ante omnia ipsis comparanda erant quae ad victum , quae ad vesti-tum , quae ad habitationem omninp, requirebantur ? — Hue redeunt insuper probationes allatié snperius et qui-bus nt-cessitas revelationis ad corpus doctrinae efforman-dum demonstrata est. — 2quot; Esperieutia veterum scili-cet philosophorum qui in gravissimos errores circa re-ligionem impegerunt, ut in eadem supradicta tbesi os-tensum fuit; expej-ientia adhuc popuiorura barbaroruui, in variis orbis pariibus degentium, qui numquam sine institutoribus ad humanitatis normam [cimlimdioii), ne-

3quot; Cun^misu ndrersariorun inter quos Baylum et Hu-mium citare juvat ; ergo inconcussum manet homines , sibi derelictos et revelationis auxilio destitutos, non nisi post baud exiguum temporis curriculum sibi religionem efformaturos fuisse.

IS^. II. Homines sine religione per diuturnum tempus non exstiterunt; illud enim attributis divinis ac histcriae repugnat.

1quot; Illud contradicit dininis aHribnth, scilicet:— 1° 5a-pienlia. Postulat sapientia ut media fini coaptentur;

sed creationis finis primarius est Dei laus a creaturis intelligentibus, ab homine videlicet reddenda; finis au-tem secundarius est houiinis in Dei servitio felicitas ; jam vero absurde supponeretur ordo in quo hi duo fines non nisi post diuturnum tempus obtinerentur. 2° Providentice divince. Providentia illud est attributum quo Deus creaturarum suaruui memor , ipsis necessaria confert; ergo cum Deus hominem condiderit ex anima et corpore constantem, ei necessaria tuin ad vitam cor-poralem , tum ad vitam intellectualem et moralem con-cedere debuit; at principia morum et religio sunt ad vitam intellectualem et moralem omnino requisita, iis igitur per diuturnum tempus homines rursum carere non debuerunt. Si analogiam interrogamus, nullum hac de re supererit dubium , nam omnes historise narrant omnesque populorum traditiones testantur hominem cum corpore perfecto, in matura setate creatum fuisse; ergo et anima fuit perfecta; ergo et homini a principio morum regulfe religionisque institutio traditse fuerunt. 3quot; Bonitati divinat. Religio christiana , cujus divinitas infra patebit, tanquam dogma revelatum , tenet homines ad visionem Dei intuitivam procreatos fuisse; at proto-parentes moralitate et religione destituti, juxta ejusdem religionis principia, in absoluta impossibilitate^ banc bea-tam (fitam promerendi fuissent versati; eorum sors pro-inde nepotum suorum sorti longe inferior exstitisset , quod quamdam barbariem redolet.— Nee dicatur idem argumentum a statu infantium ante rationis usum dece-dentiuin exsurgere, quia hi infantes in nova lege bap-tismo , in veteri circumcisione aut alio remedio adjn-vantur et sic eorum sorti sufficienter providetur; ideo si sint qui his remediis orbati morianfur , illud casu\\ fortuito et causis secundariis tribuendum est, dum in

sententia quani impugnamns infelix protoparentum sors ex ipsompt online a Deo constituto directe proveniret.

2quot; Contradicit hi^toriae ac populornm traditionibus, nam — 1° omnes In^torifE, prsesertim Moysis Penta-teuchus, et ipsa Mythologia nobis homines primfcvos cum diis colloquentes exhibent. — 2quot; Tn omnibus his-toriis homines, etiam a societatum incunabulif, per-hibentur tanquam Deum agnoscentes, alteram vitam pluraque alia hujusmodi dogmata profit,entes, nee us-quam prcedictorum dogmatuin inventor, vel inventionis locus designatur. — 3\' Si historiae sedulo perlegantur, in iis videre est homines, in primis temporibus viven-tes, a vitiis magis alienos, vitne simplicitate magis con-spicuos, in Dei providentia fidentiores, idoloiatriam et polytlieismutn magis aversantes; unde temporum decur-su non meliores sed pejores evenerunt, nec purior sed deterior apparet religio: porro luec omnia revelationem priuieevam cuique attendenti demonstrant.

135. Dens von lantum proloparmlïhns reiïginnew. natura-lem dedit, xed qncedmn dvgmata el officia revelanit.

Proo. r libro Geneseos cujus mox auctontatem in-victe stabilieir us, et verba in capite sequenti referemus.

Pruh. 2quot; Historia. Si annalibus jjopulorum fides sit adhibenda, haec apud omnes populos reperimus: — 1quot; Speun Messise seu futuri Redemptoris; — 2quot; Sanc-tificationem unius diei in hebdomada, illiusque cultui divino consecrationem; 3quot; Sacrificioruin u-\'um; porro sine spcciali revelatione primaevis parentibus facta , non viderelur quomodo haec tria ubiqne et semper apud varios populos reperirent ur, uti pro sacrificiis in SS. Eucharislise Tractatu ostenditur.

136. In capite secundo primfe partis hujusce Trac-tatus profligavinius pseudophilosophos, nimis rationi tribuentes, et contra eos statuimus revelationem fuisse moraiiier necessariatn ut efforuiaretur doctrinae corpus quo mores recte instituerentur; nunc sub alio respectu rem aggredimur et quserimus an et quatenus revelatie fuerit necessaria ad prima religionis principia detegenda ac demonstranda. Illius absolutam necessitatem affirmant traditionalistae, quorum doctrina partim ad tlieo-logiam, partim vero ad philosophiani attinet; in hujus doctrinEE discussione, nunc frequenter agitatse, paulo diutius quam in aliis immorabimur, plura tamen prse-termittentes.

137. Traditionalismi nomine designatur eorum doctrina, qui, in rebus ad revelationem proprie dietam non pertinentibus, rationi pauciores, aucloritati seu traditioni plures partes concedunt, contendentes cog-nitionum nostrarum certitudinem non in evidentia, sed in traditionibus a Deo provenientibus, quserendam esse.

1quot; Traditionalismus benignus qui et Bonaldismus nuncupatur, sive sit sententiae illustrissimi D. de Bo-nald adsequata expressio, sive tauturo per appropriatio-nem sic nominetur: profitetur vocum necessitatem ut idese habeantur, unde tritum in ea sententia, effatum; „ L\'homme pense sa parole avant de parler sa penseequot;; sed cum voces, idearum signa, cognosci nequeant nisi mediante loquela, et loquela loquentes supponat; inde fit ut homo sibimetipsi derelictus nunquam ideas pro-prie dictas obtinuisset; ergo eum iis fruatur, iLlas ha-

buit neces^ario a protoparentibus, qui et ipsi eas a Deo acceperunt; ergo omnino uecessaria est revelatio, saltern ad loquelain et ideas acquirendas.

2° Traditionaliï-mus rigidus. Juxta hunc traditionalis-mum, homo loquela seu sermone donatus, multa ad-huc detegere non potuit, et in primis, ordiuis religio-si vel moralis veritates primarias, ut sunt, v. g., Dei existentia, animae spiritualitas ac iramortalitas, sed eas a traditione habuit; his autem veritatibus semel accep-tis, earum cum ratione conformitatem demonslrare, ex eis corollaria deducere, secundariasque veritates inve-nire potuit.

3quot; Traditionalismus rigidior ulterius progreditur, ne-cessitatem traditionis nou tantum requirit ad loquelam habendam, ad primarias veritates religiosas et morales obtinendas, sed et etiam ad illarum veritatum veram demonstrationem. Juxta illius opinionis patronos, adeo debilis est ratio sibi derelicta, ut nullo modo queat harum veritatum invictas probationes praebere; ac proin-de omnino ad traditionem recurrendum est, ut in ea, velut iu anchora firma, tute confidere possimus: fides itaque rationem preecedere debet; quaenam sit autera fides ista, estne naturalis au supernaturalis, nqn sat explicant? Est sane ad minus necessaria fides naturalis qua credimus Dei existentiam, divina attributa, generis humani infallibilitatem in transmissione veritatum quas Deus beneficus primis parentibus commisit eo fine ut ad ultimos posteros transmitterentur; sed adhuc, juxta quosdam, necessaria est fides supernaturalis, quia veritatum naturalium demonstratio „depend encore, a „quelqne degré, ut aiuni, de la foi surnatureliequot;: quo sensu et quo modo id fiat, non sufficienter osten-dunt. Nec tamen ex ea doctrina sequitur auuihilatio.

rationis; hax enim, inquiunt, semper inservit turn ad detegendam concordiaiu revelationis seu tradilionis cum lumine naturali homini concesso, turn ad demonstran-dain objectionum ab atheis vel rationalistis confictarum falsitatem, aut saltern ineiliam et futilitatem seu in-sufficientiain.

138. His omnibus expositis, mentem nostram circa banc intricatissimam qnsestionem sequentibus assertioni-bus aperiemus; abstrahentes tamen a Boualdismo, qui polius philosophorum quam theologoruin est. Vide, si lubet, circa ilium plura egregie dicta a P. Chantel in opere cui titulus : üe la vuleur de la raisou lumaine , passim et prsesertim in parte II.

Pr oh. Ilia sententia esl omnino rejicienda qune sys-tema D. Bnulain renovat, quae credibil\'tatis motiva in actu fidei tollit, quffi in circulo vitioso versatur et tandem sanis principiis philosophicis contradicit ; atqui talis est doctrina quam impugnamus.

1quot; Eenovat systema D. Bantnin. Docuerat D. Bau-lain fidem esse criterium certitudinis ac proinde nihil certi extra fidem dari, et hie fuit illius error. Scd as-serere fidem supernaturalem esse omnino necessariam , saltern ex aliqua parte, ut certo cognoscantur et de-monstrentur veritates naturales , quid aiiud est quam prascedens systema renovare ? Nonne sic denuo asseri-tur non dari sine fide omnimodam certitudinem ?

2° Motiva credibilitatis ab actu fidei suslollit ; ilia motiva credibilitatis sunt rationes seu momenta quibus talem veritatein fuisse vere a Deo revelatain demonstra-

tur: sine his motivis actus fidei non est actus humanus, seu actus elicitus cum intellectus cognitionc, voluntatis propensione et libertate; porro si ratio hutnana sibi derelicta nihil certi cognoscere valet sine fide su-pernaturali, nec ista motiva credihilitatis sine fide su-pematurali appreheiulere potest; ergo. „ Falsum est, „ inquit conc. Ambianense, cap. xvi, in. Be p/tHoso-„pltin, non esse qufedam fidei prfeambula , qute natu-„ raliter cognoscuntur, et non esse motiva credibilita-„ tis quibus assensus sit rationabilis.quot;

3° In manifesto circulo vitioso versatur. Si enim nulla datur ccrtitudo extra revelationem, tunc Dei existentia divinaque attributa certo non cognoscuntur nisi per revelationem, id lubentur fatentur adversarii : sed credere Dei existentiam , ejus veracitatem quia ipse dixit, quia ipse locutus est , manifestos est circulus vitioMis.

4quot; Sanis principiis philosophicis contradicit. Ab omnibus nunc scholis rejicitur menesianum systeraa tan-quam rationi adversum : ])orro quam profligamus sen-tentia iisdeni imo et majoribus incommodis subjacet ac menesianum systema, in illo quippe systemate denega-batur rationis individualis auctoritas, dum maximi pretii erat generis humani testimonium ; at in fideistarum doctrina pariler procul mittitur individualis ratio, et insuper de generis humani auctoritate multum ambigi-tur, aut haec potius rejicitur, si abstractive a divina revelatione sumatur.

140. Htec assertio sacr® Congregationis Tndicis auctoritate fulcitnr, nam die 15 Junii anni 1855 emisit sequentes propositiones subscribendas a D. Boneity, quas promovente episcopo Argentoratensi , jam 8 sep-tembris 1840 subscripserat D. Battfain. „ Ratiocinatio, „Dei existentiam, animfe spiritualitatem , hominis li-

„ bertatem cum certitudine probare potest. Tides pos-„ terior est revelatione , proindeque ad probandam Dei „ existentiam contra atheum, ad probandam animse ra-„tionalis spiritualitatem ac libertatem contra naturaiismi „et fataiismi sectatorera allegari convenienter nequit.quot;

Et : „Raiionis usus fidem prsecedit, et ad earn ho-„ minem ope revelationis et gratiae conducit.quot; {dmi de „la Religion, torn. CLXX, p. 709; 2,% dec. 1855.)

141. Homo solis virihus naturalibns don at us p lares veritates cerlo demount rare potest.

Explicatur assertio: aliud est invenire veritates, aliud eas demonstrare; mens invenit veritatem quoties rem antea sibi ignotain spontanea intuitione percipit et af-firmat, vel eatndem ex ideis jam habitis deducit. De-monstratio autem in eo consistit, quod , cognita jam veritate, assignetur fundamentum rationale quo baec Veritas nitatur et certa fiat. In pnefata igitur assertione abstrahimus omnino ab inventione veritatis, conten-dentes tantum veritates jam cognitas (quonam modo parvi interest), posse sola ratione demonstrari; imo quibusdam veritatibus religiosis et moralibus assertio-nem nostram restringiunus, de omnibus veritatibus lo-qui non intendentes.

14-2. Pro/j. 1° auetoritale et quidem multiplici. — 1quot; Catechismi cone. Trid. in prooemio, n. 1, legitur, „ Ea est humanae mentis et intelligentiae ratio, ut, „cum alia multa quae ad divinarum rerum cognitio „ nem pertinent, ipsa per se , magno adhibiio labore „et diligentia, investigaverit et cognoverit, maximam „tarnen illorum partem quibus seterna salus compara-„ tur ..., naturae lumiae illustrata cognoscere aut cer-

„ nere nunquam potuerit.quot; — 2quot; Conciliorum noviter in Galliis habitorum. — Sic conc. Turonense , Rhedonis celebratum, decret. xxm: „lis quibusdam recentiorum „ libris adhuc non pauca repenre est illius fallacis sys-„ tematis (menesiani) vestigia , illorum scilicet quibus „ adeö placet, sicuti dictitant, auctoritas , ut, iUd fa-„ cen/e, nulld certiludine gandere andennt , quique dum „ fidem sustollunt et rationem plus aequo deprimunt, „ fidei sirnul et rationis fundamenta convellentes, rui-„ nam utrique luctuosissimam parant.quot; — Sic et concilium Remense Arnbiani habitum : „Hominem ratio-„ nis exercitio fruenfetn, hujus facultatis applicatione „ posse percipere aut etiam demonstrare plures verita-„ tes metaphysicas et morales, inter quas existentia „ Dei , aniinne spiritualitas , hbertas et immortalitas , „atque boni et mali essentialis distinctio , etc., etc., „ annumerantur, constante scholarum catholicarum doc-„ trina compertum est. Falsum est rationem solvendis „his qufestionibus esse omnino impotentem, argumenta „quae proponit nil certi exhibere, et arguinentis op-„ positis ejusdem valoris destrui.quot; (Conc. Ambianense, cap. xvi, in, De philosophia.) — 3quot; Totius fere cleri gallicani in censura 56 propositionum e doctrina me-nesiaua excerptarum, inter quas citatur propositio 24^a: „ Ce n\'est pas la foi qui nait de la raison , c\'est la „ raison qui nait de la foi.quot; Quae in censura dicitur absurda, et vera religioni, quam ad merum fanatismum reder/it, admodum injuriosa.

— 1° omnem certitudinem evertit; quod — 2° iisdem subjacet difficultatibus ac systema menesianum; quod

— 3quot; plurima parit incommoda : atqui tale est tradi-tionalistarum systema.

143. I. Omnem evertit certitudinem. Ruit eteuim omnis cerlitudo ubi nullum datur certitudinis princi-pium : porro nullum afferunt traditionalistee principium certitudinis; etenim si quod darent certitudinis prin cipium , foret traditiones generales generis humani; at ill;e traditiones nequeunt esse istud certitudinis principium; nam istae traditiones certitudinem generare non possunt nisi antea qufcdam constant, scilicet : Deum existere , esse summe veracem, ipsum locutum fuisse , genus humanum errare non posse in traditionibus di-vinis manifestaudis...: porro hsec omnia, cum sint ve-ritates ordinis religiosi et moralis quae per se ipsas non sunt evidentes, ratione individuali demonstrari non possunt, juxta traditionalistarum doctrinam; ergo.

nismus, etenim prsecipua mcnesianismi difficultas con-sistit in assiguanda ratione fundamentali adhwsiouis testimonio generis humani, et in exhibendo medio certo quo verus consensus a falso secernatur; sed hae difti cultates hie pariter reperiuntur. — Prima uti ex pro-batione prsecedenti facile eruitur; secunda , quia cum sint verse et falsae traditiones , si daretur aliquod medium ad legitimas traditiones a falsis secernendas , foret vel natura ipsa rei traditae, vel examen lestium; at neutrum dici potest : nun ipsamet natura rei tradita; a ratione individuali apprehensa, cum in sententia traditionalistarum ratio individualis nullius veritatis moralis certitudinem vel evidentiam a seipsa habere pos-sit; — nou examen lestium , nam hujusmodi examen supponit in discutiente aliquarum veritatum moralium certitudinem , cujus tamen possidendae incapax est homo individualis; supponit scilicet adesse discrimen essen-tiale inter bonum et malum , hominem esse natura-

liter veracem et boni amatorem , errorem testimonii humani quibusdam vestiti conditionibus esse in Deum referendum .... quae omnia sunt totidem veritates or-dinis moralis homini individuo imperviEe.

145. III. Plunina gravia incommoda inducit. — 1quot; Philosophiam a theologia non secernit, cum, admisso traditionalismo , princi|)ia fundaraentalia philosophiaj sicut et theologite a revtlatione deveniant; porro se-dulo philosophia a theologia secernendu est, turn quia id eö\'ecerunt sancti Patres, si non verbis expressis, saltern sequivalentibus; turn quia ex alia methodo in-dignarentur scientiae humanse seotatores et ab Ecclesia removerentur. — 2quot; Scholis catholicis injuriam infert earumque auctoritatem subruit. Etenim in scholis catholicis semper admissa fuit distinciio essentialis inter theologiam et philosophiam , semper a demoustratione naturali existentise Dei, et possibilitatis revelalionis, progressi sunt doctores ut revelationis factum et ei obsequendaj obligationem ostenderent : porro hsec ad-mitti nequeunt in systemate traditionalisnii , ut primo aspectu patet et fatentur traditionalistae. Ergo errave-runt in sua methodo schol® theologicie a pluribus se-culis; jam vero ex illo errore non modica absurda se-quuntur, scilicet: a pluribus seculis Ecclesiae ministros didicisse vanam philosophiam , apologistas infirmis de-monstrationibus catholica dogmata lulcisse; tideles non habuisse nisi tidem minime fundatam et facile exsuf-flandam; tanta mala Ecclesiam invaluisse coimivemibus episcopis, imo et summis Pontiticibus, qui praefatam scholarum calbolicarum methodum ignorare non potue-runt. — 3quot; Contemptum et odium in ipsam Ecclesiam inducit. Dutn enim exaggerat infirmitatem rationis hu-manae, praibet rationalistis occasionem suggillandi theo-

logiam catholicam ipsamque Ecclesiam ut rationi ini-rnicain et omnis philosophise irapotentein. Imo eo us que procedunt pseudophilosnphi ut dicant theologos sic de ratione humana loqui, quia nullo modo queunt ar-gumenta contra religiouem proposita solvere. „ Le grand „ argument de Técole théologique, inquit Cousin , est „ Timpuissance de la raison.quot; — 4quot; Viam aperit ad excusaudos turpissimos errores. Etenim si ratio indivi-dualis sit incapax veritatis moralis detegendae, non potent certo malitiam idololatrise, anthropophagiae . . . . , apprehendere; ergo incusandi non sunt qui ab idolola-tris vel anthropophagis ortum ducentes, in hsec labun-tur crimina, nulla enim eis major suppetit auctoritas quam parentum et gentis suae; ergo merito dixit Rousseau Turcae filiura tain pulchre patris sui religionem pro-fitendo agere quam catholici filius; sed haec omnia com-muni scriptorum loquendi modo ac sanctorum Patrum, theologorumque, nee non sensui communi repugnant.

146. Duae potissimum efficiuntur objectiones, scilicet; — 1° Religio, historia teste, purior sanctiorque fuit apud varios populos initio quam delapsu tempo-rum , quo enim magis receditur a prioribus traditioni-bus in graviores errores incidunt populi; — 2° philo-sophi inter se non concordant circa ipsa argumenta Dei existentiam fulcientia , argumentum invictum juxta unum philosophum, ab aliis futile et vanum judicatur; porro haec duo non evenirent si quaedam yeritates sola ratione demonstrari possent. Ergo.

lies p. Neg. min. ejusque probat,tones et ad l^am. Ex as-sertione praecedenti sequitur homines primaevam religionem a Deo accepisse ; ergo non melioriari, sed vitiari tantum potest decursu seculorum; haec autem minora-tio facile prsejudiciis cupiditatibusque explicatur.— Ad

2^am omnes philosophi, dera))tis pyrrhoniis, in asserendo qufedam dari, et quidem invicta, Dei existentise argu-menta couoordant; fere omnes vim ineluctabilem quorumdam argumentorum ex ordiue physico , morali, et prsesertitn metapbysico, deductorum agnoscunt, et si quidam, pauci numero, dissentiant, quid inde? Nonne sunt quidam athei ? Nonne quidam pyrrhonii ? Nonne quidam dantur qui traditiones etiam generalissimas ab-negant ? Nonne ideo rejiciendee sunt illsR traditiones ? Respondeant traditionalista;!

147. Homo, solo lumine naturali illmlratm, quasdam ver Hates dogmalicas el morales detegere poled.

Explicatur assertio. Agilur de quibusdam tantum ve-ritatibus dogmaticis et moralibus, quia superius, cap. ii. n. 50, demonstratum fuit revelationem esse morali-ter necessariam ad detegendum corpus doctrines morum infonnationi sufficiens.

Nola.— Cum hie a Bonaldismo abstrahamus, hominem proinde omnibus conditionibus ad cogitandum et ratiocinandum requisitis vestitum supponimus : „Cum loquimur, inquit Perrone {De loch theol. part, in, sect. 1 , c. 1), de facultate qua pollet humana ratio Deum cognoscendi ejusque existentiam demonstrandi, eam significamus satis exercitam atque evolutam,. quod fit ope societatis atque adminiculorum quae in societate repe-riuntur , quaaque eerie sibi comparare haud potest qui extra caeterorum consortium nutritur et adolescit.quot;

148. Prob. 1° Script. 6\'. — De Deo et ejus attribu-tis. Sap. xiii, 4: Inielliganl (homines ab operibus inun-di), quoniam qui hcec fecit fortior est illis; a magnitu-

(line eumi specie/\' et creaturtii cognoscibilitet\' pott\'/\'it cTect-iot\' horutn videri.— Rum. I, 20: InvisibiLia enitn /pstus a creutura ynundi, per ea qux facta, sunt, iutellecta con-spiciuntur ; sempilerua quoque ejus virtus el divinilas ; ila ul siuf inejccusahiles , quia cum cog navissen t Deum , non sicnl Deum. glorificaverunt. Ex his textibus manifes-tum est homines posse quasdam invenire veritates, mode hffic tria constent: — 1quot; hominem posse certo cognos-cere Dei existentiam; — 2quot; per medium diversum a ira-ditione;— 3quot; etiamsi hanc existentiam antea non cog-novissent et a societate non accepissent : porro duo priora clare in preefatis textibus exponuntur, tertium probatur tum auctoritate omnium interpretum , imo et sanctorum Patrum, „ uno siquidem animo omnes pror-„sus docent hominem ex creaturis bene ratione uteu-„ tem potuisse ac debuisse de Deo ejusque unitate cog-„ nitionein sibi comparare.quot; Perrone (apud Migne, t. n, col. 1283 ; De locis theol. , part, in, c. 1 , prop. 1) ; tum ex generalitate verborum nullam conditionem ex-primentiura; tum discussione textus in quo dicitur Deum cognosci posse ex his quae videntur bona, videri coguos ciblliter a magnitudiiie speciei et creaturse, ejus attri-buta invisibilia inlelligi el conspici per ea quae facta sunt, et hiuc eos qui Deum non admittuut , vel qui falsos agnoscunt deos esse inexcusabiles. Ergo. Hoc sensu sanctus Augustiuus interpretatur verba Pauli, de Civil. Dei, lib vm, c. 12: „ Uudecumque ille (Plato)

„ ista didicerit, sive prsecedentibus eum veterum libris, „ sive potius quomodo dicit Apostolus; quia quod no-„ tum est Dei, manifestum in illis; Deus enim illis „ manifestavit; invisibilia enim...quot;

II. De lege naturali. Quicumque enim sine lege pec-caoerunt, sine lege peribwd; el quicumque in lege pec-

caverunl, per legem jndicahuntur... Cum euim gentes qua legem non habenl, naturaliier ea qiue legn sunt faciunl, ejus modi legem non kaben/es, ipsi si bi mnt lex: qui os-tenduni opus legis scripluni in cordibus sitis, testimonium reddente illis conscientia ipsorum, et inter se invicem co-gitationibus accusantibns, nut etiam defendeulibus (Rom. ii, 12, 14, 15). Sane hfec verba sensu obvio et na-lurali intellecta non favent traditionalistis, agitur enim de gentibus quae legem nou habent, quae naturnliter faciunt ea quae legis sunt, quae ipsi sibi sunt lex, quae ostendunt opus legis scriptam in cordibus suis, et difficile clarius loqui poterat Apostolus nisi rem ipsam apertis vocibus definiisset. Nec aliter Apostoli texturn intellexerunt SS. Patres et interpretes; sic S. Justinus, Apol. ii, n. 8. „ Slo\'ici in his saltern quaj de moribus „dixerunt, prasclare sese habuerunt, id quod poëtis „interdum contigit propter insitum rationis semen;quot; et n. 13: „ Omnes enim scriptores per insitum ratio-„ nis semen potuere illi quidem verum dicere, sed sub-„ obscure.quot;

Froh. 3quot; a SS. Patribns. Citatis SS. Aug. et Justi-no, reterre sufficiat S. Chrys. Hom. xiii ad pop. An-iioch. n. 3, 4: „Ut sciamus quod bonurn est t\'empe-„rantia, non opus habemus verbis, neque doctrina; „nam in uatura cognitionem banc habemus... Sic et „adulterium malum esse putamus, et neque hie la-„boribus et disciplina nobis est opus ut peccati hujus „ malitia noscatur, sed omnes in hujusmodi sententiis „ sumus per nos ipsos docti.... Sicut igitur dixi, ho-„ rum quidem amborum cognitio in omnium hominum „conscientia insita est, nec ullo indigemus praeceptore „ad ha8c discenda.quot;

notatum fuit. Asserit Catech. conc. Trid. rationem in-dividualein plura jier se cognoscere posse.

Proh. 4quot; cognitionibus veterum. piilosophorum. Cerium est veteres philosophos multa prïEclare scripsisse circa üeum et legem naturalem : porro tninime probabile est omnes has notiones ab ipsis depromptas fuisse in tra-ditionibus populorum valde tune obscuratis, nee in li-bris judaicis non multum vnlgatis, et SS. PP., de nis philosophis sermonem babentes, asserunt tantum quas-dam sublimiores, non veio omnes veritates morales, ab eis in sacris codicibus depromptas fuisse.

149. Multa contra prsesentem thesim objiciuntur, inter quae — alia sunt qufe utilitatem educationis com-probant, quod quidem minime negamus, sed eo quod ordinarie et facilius idese proveniant ab educatione , exin-de non sequitur illas ab eo fonte semper oriri, et a fortiori hominem sola ratione non posse quasdam adin-vemre veritates. — Alia deducuntur ab experientia, ex-eo quod scilicet homines sibi derelicti et a societate alieni, omni idea omnique moralitatis notione destituti reperti fuerint: sed etiamsi ilia facta, a pluribus in dubium revocata, admitterentur, nihil ex eis deduci posset contra nos, cum initio assertionis hominem in societate degentem supposuerimus. — Alia eo tendunt ut probetur hominem individuum necessario a societate , et nullo modo a seipso ideas habere; verum si stric-te sumeretur hsec assertio, nimis probaret, cum exclu-deret etiam nativam illam, licet occultam, veri cogni-tionem, qua prorsus indiget homo individualis ut veri-tatem formaliter, seu ut veritatem, possideat, banc enim sub hoc respectu a societate recipere nequit; nam so-cietas transmittit singulis hominibus tam falsa quam vera judicia, non dat neque dare potest ullum signum

quo alia ab aliis secernantur; ergo necesse est ut homo habeat in se unde ea discernat; sed non posset vera a falsis secernere nisi ope alicujus veritatis quae sit apud ipsum anterior saltern logice, et quacum judicia ilia saltern mediate conferat. Nec invocetur aucto-ritas generis huinani, illi veritatem testificantis; quo-modo enim sciet homo iudividualis societati docenti adhserendum esse? „ Caveant (philosophiee professores) „ ne quid dicant quo negaretur aut negari videretur „vis interna per quam mens veritatem percipit, et „ sine qua ipsa quidera signa intelligi nequirent (Cone. „ Ambianense).quot; Cseterum haec potius ad discussioneni Bonaldismi quam proesentis thesis attinent.

151. I. Dogmata. Omnium dogmatum priinum erat fides anius Dei, rerum omnium conditoris ac supremi moderatoris; alterum , hominis creatio ad imaginem et similitudinem Dei {Genes, i, 26). Postea lapsis proto-parentibus manifestatus est futurus Redemptor {Genes. in, 15). Inimicitias ponam inter te et mulierem et semen tuum et semen illius, ipsa (ipsum juxta textum hebrajum) conteret caput tuum ; hrec autem non in sensu litterali seu de serpentis occisione, sed de hominis liberatione a potestate diaboli intelligenda sunt. Prior enim sensus nec Deo dignus, nec traditioni conformis est; deinde lapsu temporis heec Messiae futuri promis-sio clarioribus verbis patriarchis revelata fuit.

152. 11. Cultus. Prfedictis dogmatibus conjuncti e-rant religiosi ritus; quiuam vero fuerint, saltern omnes,

definire non adeo promptum est, — 1quot; Tamen constat exstitisse cultum externum, quo prse cseteris se com-mendavit Ênos, qui, Gene*, iv. 26, capit in vocare no-men Domini, determinando nimirum colendi Numinis tempus, locum, caeremonias, munerum ei offerendorum speciem et naturam. — 2quot; Fuisse definita quirdam cev-taque tempora speciatim cultui divino consecrata, de-monstrat religiosa sabbati observantia; ubique gentium hebdomadarius dierum ordo fait semper servatus, et una dies intra hebdomadam Deo dicata, qufe sane ex eo provenit quod Deus benedixerit dTei septimo, eumque sanctificaverit [Gen. H, 3), et idcirco in preeceptis De-calogi dicitur; Memento, quod anteriorem sabbati sanc-tificationem plane supponit. - 3quot; Inter primarios ritus cruenta sacrificia adhuc numerantur, ea porro usuipa-tTWlueTequot;sola natura duce , sed inspirante Deo , nec enim mors belluEe cum gratitudine propter beneficia per-cepta, vel expialione peccati, ullam habet naturalem connexionem; nec unquam in vita civili, ad placandos hostes honorandosque dominos vel principes, ratio quid simile suggessit, Dum inter ea sacrificia, et exposita sup/nus de perditione et redemptione hominis dogmata, maxima latebat conveuientia. Mors peccaton debita in\' victimam transfertur et ejus sanguis loco sanguinis humani effunditur. — 4»^Aderat etiam aliquis ritus specialis, seu sacramentum, quo in infantibus di-luebatur peccati originalis labes; ille ritus, juxta pro babiliorem et communiorem theologorum sententiam, situs erat in quodam signo externo quo filiorum parentes fidem suam in Messiam venturum profitebantur; _at hujus signi natura et circumstantioe eoram libertati permittebantur. — 5quot; Circumcisionis ritus, Abrahse et ejus posteris, fuit prsescriptus in signum foederis spe-

cialis , quo Deus sibi hujus Patriarcbse familiam adjun-xerat; et ideo ad primaevam religionem simpliciter dic-tam referendus non est.

153. III. PrcP.cepta. Quaedam pariter prsecepta posi-tiva primis parentibus tradita l\'uerunt: sic — l^u Pro-bibitio edendi de fructu arboris scientise [Gev. n, 17). — 2° Prohibit,io polygami?e ac dissolutionis matrimonii {lb. ii, 24). — 3° Obligatio sabbati sanctificationis, ut indicant mox allata Decalogi verba: Memento... — 4quot; Prohibitio sanguinem cum came comedendi (6\'e«. ix , 4). — 5quot; Pro populo judaico circumcisionis prsB-ceptum {Gen. xvn, 9).

154. Praecepta, dogmata aut ritus religionis primse-vse quae ad legem naturalem pertinent, ac proinde in ipsa rerum essentia fundantur, semper exstitura sunt, ut omnibus notuin est; quod enim in rerum essentiis nititur mutationem vel abrogationem pati nequit. His positis,

155. Religio primava, quatenus posiiiva, usque ad Christum perseverarit, et post sufficientem Eoau-

Proh. l^a pars. Vel religio primaeva usque ad Christum perseveravit, vel, promulgafa religione mosaka, adfuit praeceptum generale, id est pro omnibus j⁷quot; earn amplectendi : porro hcec obligatio omnino rejicienda est; — 1quot; ex modo loquendi Scripturse sacree quae nullibi, nec leviter quidem, banc obligationem legis mosaicae amplectendae indicat; — 2quot; ex-natura hujus

legis, lex enim mosaica ita circumstantiis personarum locorumque alligabatur, ut ejus observantia, in punctis etiam gravissimi momenti, aliis gentibus in orbe ter-rarum sparsis, omnino impossibilis evaderet, ut infra ostendetur; — 3quot; exe:iipHs sanctorum quorum plures extra foedus Abrahamiticum vixerunt, ut Melchisedech , Loth, Abimelech, Job aliique non pauci.

Prob. 2^ pars, nempe religionem primsevatn quatenus posihvam fuisse per evangelium abrogatam. btenim sut-ficit ad salutem consequeiidam adimplere ea omnia quae in evangelio prsescribuntur: Qui crediderit, inquit Christus Dominus, et baplizatus fueril, salvus erit (Marc. xvi, 16). Id insuper constat tota traditione, perpetua Ecclesiae doctrina et unanimi theologorum sensu; porro si sub aliquibus respectibus adhue vigeret et obligaret religio pritnseva,, non sufficeret evaugelii adimpletio, ut per se patet.

156. Dixi in assertione post sufficient em Evaugelii \'promulgationem, quia quatnvis religio primseva, sicut et judaica, abrogata fuerit in actu primo, seu in se, per mortem Christi, observari potuit, lino et debuit, usque ad Evangeüi promulgationem, nulla quippe lex obligat quin promulgetur. Quandonam autem facta fuerit hfec promulgatio legis novae, non liquet, et in varias eunt, partes theologioe magistri; sed hujus qusestionis solutio non praesentis est proprie^ discursus, et rectius expen-ditur in Tractatu de Legibus, ubi ex professo de nova lege et ejus promulgatione agitur.

157. Triplici capite prsesentem dissertationem absol-vemus; dicemus in — 1quot; de fnndamentis religionis judaicse, seu de variis fontibus e quibus avgumenta re-ligionem judaicanu fulcientia depromuutur; in — 2quot; de illius religionis divinitate; in — 3quot; de illius duratione sen abi\'ogatione.

DE FUNDAMENTIS RELIGIONIS JÜDAIC/E, SEÜ DE VARIIS FONTIBUS E QÜIBÜS ARGUMENTA RELIGIONEM JÜDAICAM FULCIENTIA DBPROMUNTÜR.

158. Fontes e quibus argumenta in favorem religionis judaicse prolata depromuntur, ad quatuor reduci possunt — Iquot; Yetus Testamentum seu libri religionis judaicse in quibus reperiuntur ea quae ad banc religio-nem et populi judaici historiam pertinent; — 2¹\' tra-ditio oralis per prophetas, pontifices, patresfamilias vel synagogam^perpetuo servata; — 3quot; varia scripta a veteri Téstamento distincta, v. g.. paraphrases, Jose-

phi histonse, novum lestameDtum; — V sunt monii-menta, sive physica; ut templum hierosolymitanum, populus ipse judaicus; sive moralia, v. g., festa.jeju-nia, sabbatum et varii ritus Jndseorum, adhuc inter illos usitati. — In tribus posterioribus discutiendis non immorabimur, quia nec tanti momenti sunt ac libri veteris Testamenti, nec difficile eorum valor eruitur ex his quae in logica exponunt.ur. Itaque veteris Testamenti, ac potissimum Pentateuchi auctoritas vindicanda est, quod efficietur illius authenticitatem, integritatem et veritatem stabiliendo; inde triplex articulus.

159. Liber authenticus dicitur is qui est auctoris cui adscribi solet., aut, si nomen auctoris desideretur, qui ea setate\'ad quam refertur vere scriptus est; spurius vero vel supnositus ille est qui eum non habet auctorem cujus nomine pervulgatur, vel non ea eetate qua pu-tatur in lucetn prodiit. Inde liber anonymus non sem-per apocryphus vocandus est.

Pentateuchi authenticitatem negarunt Spinosa, Mob-bius , post ipsos Voltarius et tota pseudophilosophonun caterva, nee non multi hodierni Germanise scriptores, Water, de Wette. Hartmann. His comata est singu-

laris Richardi Simonis seatentia; existimat Moysen commentaria de rebus sua a3tate gestis scripsisse vel scribi curavisse, institute scilicet scribarum ordine, qui publicos eventus in acta publica referreut, et Penta-teuchum nunc existeutem esse breviarium quoddam et epitoraen tabularum publicarum post captivitatem ba-bylonicam adornatam et publica confirmatam auctoritate.

Prob. Ille liber est authenticus qui habet omnes au-thenticitatis notas turn directas extrinsece vel intrin-sece, tum in directas: atqui talis est Pentateuchus.

I 60. I. Pentateuchus habet omnes aulhenticHatis notas directas extrinsece: etenim ille liber his notis prafulget quern certo nominatoque aucton adscribit gens Integra, traditione auctori coseva et non interrupta, prse-sertini si auctor apud concives sit celeberrimus, si liber ille sit usifatissimus et ab aliis scriptoribus huic

1quot; PentateucLus Moysi ab integra judaica gente buitur, nam nemo nescit a Judaeis omnibus non alium appellari Pentateuchi auctorem quam Moysen , ilium ipsum a quo leges et rempublicam accepissa se cre-dunt; factum illud in conspectu at communi omnium notitia versatur. Ea autam persuasie non nisi a rei va-ritata ortum habuit; quo anim alio motivo potuissent ,

sub nomine Moysis accipare at tanta veneratione ser-vara librum sibi probrosum, quo caetaris exhibantur ut populus rhra: cervicis at ingrati animi, ad rabaliionem at idololatriam continuo pronus.

Ptolomei Philadalphi quo facta fuit Celebris lxx inter- , pratüm\'quot;^afTsfatK)^ ^vconstans fuit Judaeorutn traditio sad at antea constantar viguit, ut manifestum fit per-^/t,^^

Esdras, Nahemias, Daniël, Ezechiël, Isaïas... auctoras librorum Paralipomenou, Regum, Judicum at Josua:

porro in aorum oparibus ssepa mantio fit da lege Moysis, da libro Moysis, at multa memorantur siva facta,

sive leges, consuatudines at cseramonisa, quae evidenter Pentateuchi librum tanquam Moysis genuinum opus sup-ponunt, cum nullus alius detur liber ad quam beac omnia refarri valeant.

liher ritualis , codex legum, genealogiarum instramentum, hcereditalum tabula, divina adoptionis monumentum el pignus\\ unde omni sevo inter Judseos vulgatissimus ne-cessario fuit; scilicet prse manibus sacerdotes, judices, patresfamilias habere debuerunt.^^/^-

4quot; Moysen apud suos celeberrimum fuisse quis du-bitat? Ipsum semper habuemnt et nunc habeut ut Dei leg alum , pTophetam , prodigiorum insignem pair at or em , le-gislatorem instinctu Dei afflatum. Atqui, hsec opinio summam in observandis ejus operibus et scriptis atten-tionem, in accipiendis venerationem, in asservandis di-ligentiam , accendere debuit; nee e manibus ejus, duin viveret, quidquam excidere potuit, quod ignotum oc-cultumque mansisset.

5° Pentateuchum Moysi quamplurimi auctores et gen-tes tnbuunt. —- 1quot; Samaritani, Judaeorum bostes infeu-sissimi, qui Pentateuchum ut genuinum Moysis opus venerantur, quanquam posteriores Judceoram libros res-puant. — 2quot; Constans est et aperta Christianorum in eadeiu tide traditio. — 3quot; Confitentes habemus profanos auctores, qui variis in regionibus ac temporibus Moy^ sis meminerunt veiuti Judseorura doctoris et legislato-ris. Alii sunt quorum opera jam uou exstant, sed ex-stabant EetateSïo\'sephi, Philonis, Justini, dementis Alexandrini, Eusebii, Photii, a quibus contidenter lau-dantur, quales sunt Polemon, Hellanicus, Philochorus, Berosus, Eupolemus, Artapanus, Alexander Polyhistor et alii. Inter scriptores quorum opera ad nos devenere, Moysis meminit Diodorus Siculus, Justinus, Strabo, Ju-venalis, Tacitus, Plinius; imo Porphyrins ipse, Jambli-cus , Julianus Apostata, Judaeis minime faventes.— 4quot;De-nique idem confitentur in Alcorano suo Mahumetani.

rectas intrinsece. Illse uotae ex ipsoinet libri examine de-ducuntur, ex styli colore, rerum materie et narrationis ordine quae si in Pentateucho expendantur, illius an-tiquitatem testantur. — 1quot; Slj/li color qui est simplex et candidus, in quo deteguntur plurima verba antiqui-tatem redolentia et a])ud posteriores scriptores haud usitata. Unde D. Glaire dieere minime dubitavit : „ Nous defions les Hébraïsans les plus habiles de nous „ démentir, quand nous afBrmerons que dans le Penta „teuque, les couieurs de la narration portent le cachet „ de la plus haute antiquité. . . On y remarque des „ archaïsuies ou expressions primitives qui ne se ren-„ contrent pas dans les livres postérieurs {Introduction , „ t. in, p. 41).quot; — 2quot; Scripti materies. Ita ingenuis et convenientibus remotissirase aetati coloribus adum-brantur Patriarcharurn mores, nobilis vitse simplicitas, hospitalitas, daj)es et convivia, mulierum officia, fune-rum ritus, fcederum caeremoniae, monumentorum, alta-rium et sacrificiorum usu?, ut sic ad verum ea exprimere non potuisset recens auctor. — Deinde in Exodo aliis-que libris singula ita minutatim narrantur, tantaque est in designandis Israelitarum castrametationibus, texendis genealogiis, omnibusque describendis et exponendis dili-gentia, ut dubitari minime possit auctorem rebus singulis inter fuisse. — 3quot; Narrationis ordo ; facile apparet libros Genesi posteriores^ similiores esse diario quod singulis diebus et raptim pvout se dat occasio conficitur, quam histories sedulo elaboratae; ibi leges referuntur sine ordine, nee sub certis capitibus sunt dispositse, sed factis sunt permixta;: porro eo scribendi genere con-fnso et perturbato non usus fuisset historicus auctore seu Moyse posterior, sed sigillatim facta , sigillatim vero et cum ordine leges retulisset.

162. III. Penlateuchus hahvt onines au/kent,icilatis ug-tas indirectas-, illse notae sitfe sunt turn in impossibili-tate assignandi tempus suppositionis, turn in repugnan-tia imposioris fingendi, quse duo pro Pentateucho re-periuntur.

1° Rationi repugnat suppositionis Peutateuclii figmeu-tum e.v parte temporis, nulla enim appellari potest epo cha verisimilis qua res succedere potuerit.— Nam 1quot; nou ab anno ante ceram vulgarein 250 , ob percelebreui Peutateuclii in linguam grsecam sab Philadelpho PtolomaBO translationem , quffi suppositioni ineluctabile obstaculum afferebat. — 2quot; Non a morte Esdraï qui florebat anno 460 ante Christum , quia ipse Esdras de lege Moysis loquitur , et siepe stepius illius existentiam supponit. — 3quot; Non ipso Esdrae tempore (quod tarnen post Spino-sain dicere amant adversarii), nam— Samaritaui quorum Esdras in se coneitaverat odia , eos infaines et rebelles declarando , nunquam a Judaïis accepissent Pen-• tateuchum, quem vel Esdras vel alius quivis eo tempore confixisset et sub ementito Moysis nomine vulgasset. — Judtei ante Babylonicam captivitatem exstabant, gentem numerosam proprus legibus rectam, propria religioue constantem efformabant; porro qui Esdras illis persua-dere potuisset librum a se eonfictum esse ipsum Moysis librum, a tota gente cum magno honore semper ha-bitum , et diu noctuque in sacerdotum aliorumque ma nibus versatum? „Esdras, dit M. Glaire, p. 44, aurait „ écrit un roman, et il aurait dit a ses concitoyens : „ Voilh, 1\'histoire de votre legislateur et de vos Pères, „ voila le code sacré du gouvernement et de la reli-„ gion de vos ancêtres; le livre que Moyse a laisse a „sou |)euple , que tous vos historieus et vos prophè-„ tes ont cité d\'age en age , que vos pères , vos rois

brum esse, sed ut ita dicam , tam practicum ut tota . ,lt;«/ . . . \\ gens israeiitica ui ipso tundetur et sine ipso tuin in

2quot; Eationi repugnat suppositionis Pentateuclu fig-inentum ex parte auctons; si supponatur Pentaleuchum esse supposititium , duplex tantum datur hypothesis : vel — 1quot; nee lex, nee Moyses exstiterant, ita ut omnia fuissent ab impostore supposita, vel — 2quot; Moyses exstitit^ lex quoque ejus . sed verbis , non scriptis , tradita ; unde impostor varias leges memorise hominum commendatas in corpus juris coadunavil, et simul mi-raculosa portenta a plebeiis viris narrata collegit, auxit,

ordine disposuit et sic hodiernum Pentateuchum effin-xit. Porro ntraque hypothesis repugnat , ut probatur summatim — 1quot; quia talis impostor non tantum Pentateuchum fingere, sed et alios etiam libros pluves ve-teris Testamenti, scilicet libros Josue, Judicum, Ruth, Regum , Paralipomenon , Psalmorum, Isaïoe , Jeremiaj, etc., pariter supponere aut saltern adulterare debuisset; al hujustnodi suppositio vel aduiteratio sine ullo illius indice superstite prors \' Reperiuntur

ac proinde impostori prophetiae donum Deus largitus fuisset, quod plane repugnat.

Speciatim confutantur prsedictse hypotheses. — Prima. — Praïfatus impostor nee Moysis nomen, nec legem adinvenire potuit, id constat — natura fadorum. Pentateuchus frequens est in referendis et redarguendis Israelitarum delictis , seditionibus , ingrato animo , in Deutn rebellionibus, in idololatriaiu propensione ; — na.\' inra proeceplorum.. Leges turn civiles, turn cseremoniales Judasis gravissimum jugum imponebant ; aderant prse-cepta infante? circumcidendi , sacrificia multiplicia offerend! , caeremouias propemodum infinitas servandi , extranea conjugia vitandi , et alia quamplurima obser-vatu difficillima, circa, v. g., animalia munda et im-tnunda, lepram vestium , domorum , etc. Porro qui fieri potuisset impostorem , etiam maxima solertia donatum , hebreeo populo persuasisse ut hujusmodi librum tanquam diviuum acciperet et servaret cum hac intima persua-sione ilium sibi a patribus fuisse transmissum ? — Se-cunda hypothesis non minus absurda est; etenim non paucse reperiuntur in Pentateucho prsescriptiones infra dxptonlncheet quibus Moyses diu operis conservationi invigilat ; sed impostor peritia vulgari donatus, has

preescriptiones, quibus facile medium fraudis detegendse prsebebatur, nunquam effecisset; jam vero de summa astutia impostoris, de quo qusestio versatur, uullus da-tur ambigendi locus. — Tnsuper, cum Pentateuchus semper habitus fuerit ut liber sacer, codex ritualis ,

legum diploma, adoptionis diviiue pignus; cum sine ipso prorsus inexplicabiles evadant populi israelitici mores, consuetudines, quin iino et tota historia, quis impostor mutationem alicujus momenti feliciter facere potuisset? et sic rursus autheuticus remauet Pentateuchus.

163. Ob). 1quot; cum Voltario: „ Du temps de Moyse „on n\'ecrivait qu\'en hiéroglvphes: or, en employant „ ces caractères on ne pouvait ecrire (jue la substance „ des choses que 1\'on voulait transmettre ii la poste-„ rité, et non pas des histoires suivies et détaillées ergo Pentateuchus nou est authenticus.

assignata; turn ^juia in vetustissima antiquitate ,repe-ritur hsec scriptura, et suo more sibi contradicit Vol-tarius asserens ex una parte alphabeticam scripturam^

niatum vixisse Moysis temporibus et characteribus alpnabeticis usum tuisse. 2° JJat^i hac ignorantia scrip-turse alphabeticse, non ideo impossibilis fuit Moysi Pentateuchi compositio prsesertim ob ipsius brevitatem ,

cum Sinenses alphabeticis characteribus non utantur et non paucos tamen libros in lucem edant.

nife criticis: Pentateuchus omnia prse se fert signa ope-vis ex variis fragmentis oonfecti. quot;Stylus est quandoque concisus, quandoque prolixus; in eo plu res ejusdem faoti nairationes inter se non concordesfrequentes ti-tuli conclusionesque reperiuntur; quee omiua ma^iifeste ostendunt Movsen non esse Pentateuchi auctorein_.

Resp. 1quot; Hrec styli varietas, ut notat Ros\'enmüller, non necessario arguit auctorum varietatem, cum et exi-mii scriptores, variis temporibus scribentes, banc styli incequalitatem ostendant, quod potissimum reperire est in Moyse qui legislatoris, judicis ac principis supremi munera simul exercuit. — 2quot; Non mirum si qusedam repetitiones, nullam contradictionem involventes, de-tegantur; Moyses enim in decursu quadragjnta jmrup-rum quibus genti subb prsefuit, potuit et debuit quas-dam leges itefato promulgare; potuit etiam, historico-rum more, compendii vel explicationis causa, factum jam narratum , in lectorum memoriam revocare. — Quoad autem frequentiores titulos vel conclusiones nihil certi objici ab adversariis potest.

1° auctoris mors narratur; in quo — 2° reperiuntur nomina non nisi post auctoris mortem usitata, et va-riaj annotationes necessario auctorem posteriorem sup-ponentes: porro hsec omnia in Pentateucho deteguntur, ut facile ostenderetur exemplis, si brevitati non esset consulendutn.

Resp. ad lquot;quot;¹ Critici sacri coramuniter agnoscunt duo ultima Deuleronomii capita referenda esse ad Josue, qui ea Deuteronomio adjunxit ut in isto libro tota Movsis historia contineretur.

Resp. ad 2^mu Omnia quae hie conjiciuntur, circa ac-cidcntalia nou vero circa essentialia versantur; non dil-

fiteinur autem quredam leviora menda in Pentateuchum irrepsisse. Sio egregie Bossuetius : „ Que dit on pour „autoriser la supposition du fentateuque, et que peut-„on objecter a uue tradition de trois mille ans sou-„ tenue par sa propre force et par la s^uite des choses ? „Kien de posilif, rien d\'important; des chicanes sur „des nombres, sur des lieux ou sur des noins, et de „telles observations qui, dans toute autre matière, lie „ passeraient tout au plus que pour de vaines curio-„ sites, incapables de donner atteinte au fond des cho-„ ses, nous sont ici alléguées comme faisant la déci-

„ ^ oyons done ce que 1\'on oppose. Est-ce quelque loi „nouvelle on quelque nouvelle cérémonie, quelque dog-„ me, quelque miracle, quelque prediction qui ait été „ajoutée au texte même de Moyse? On n\'y songe jias „seulement, il n\'y en a pas le moindre soup9on , ni „le moinde indice. . . . Quoi done? On aura continué „peut-êlre une généalogie commencée, on aura peut-être „expliqué le nom d\'une ville changé ))ar le temps.... „Quatre ou cinq remarques de cette nature faites par „Josué ou par Samuel, ou par quelque autre prophéte „d\'une pareille antiquité, paree qu\'elles ne regardaient „que des faits notoires, auront passé naturellement dans „ le texte; la même tradition nous les aura appor-,, tées avee tout le res te : aussitot tout sera perdu! „ A-t-ou jamais jugé de 1\'autorité, je ne dis pas d\'un „ livre divin , mais de quelque livre que ce soit , par „des raisons aussi légères ? Mais e\'est que l\'Ecriture „est un livre enuemi du genre liumain, il veut obli-„ ger les hommes a soumettre leur esprit a ]gt;ieu, ct „a reprimer leurs passions déréglées: ii faut qu\'il pé-„ risse ; et, a quelque prix que ce soit, il doit être

sacrifie au libertinage.quot; {Discours sur l\'histoire uni-vers. 2quot; part. ch. xxvm.)

ICfi. Liber ille dicitur intes;er qui neque per addi-tionem neque per detractionem adulteratus est; id au-tein duplici modo fieri potest , vel iu essentialibus et gravioris momenti, vel in levioribus. Liber insuper potest vitiari vel ex industria ad confirmandum errorem ,

clutm levioribus quibusdam mendis , ut modo diceba-mus , ex amanuensium incuria aspersum esse non infi-ciamur, cum ha3c sit sors omnium librorum qui ssepe transcript! sunt, nec alitcr res esse possit absque mi-raculo quod Deus non effecit, utpote baud necessarium ad finem propter quera conscripti fuerant hi libri. Heec autem menda istiusmodi sunt, ut aiebat Bossuetius; nempe: Qusedam explicationes ad marginem positaj quse in textum irrepserunt, qusedam autiquata urbium nomina derelicta pro nominibus recentioribus usurpatis;... negamus vero Pentateachum in essentialibus Ijjiaafejcor-ruptum, miracula , v. g. , aut facta alicujus momenti fuisse ei superaddita.

ProL Credendum est testimonio gentis universse as-sereutis apud se exstare opus sincerum et incorruptum, maxime\'si opus illud sit gravissimi momenti, in om-nium manibus positum , in magna veneratione semper habvtum , ae summa cura conservatum; ^prsesertim si corruptioni obstabant rerum narratarum substantia, ac

alioruin librorum existentia; si deinum absque repug-nantia nee auctor , nee teiïipus depravatioiiis assignari queant: porro talis est Pentateuchus, ut per partes os-tendendum est.

1° Pentateuchus integer proclainatur a tota gente, judaica scilicet, quae perpetuo una voce eum ab omni depravationis macula immunem vindicavit. Judaicse genti toto corde consentit christianus populus.

2quot; Pentateuchus est maximi momenti; ex d^ct is enim ab eo pendent israelitici ])opuli religio, leges, jura, familiarum genealogia;, mores, ipsamet societatis con-stitutio; unde tanti momenti est liber iste pro judaica gente ut sine illo nec esse, nec concipi valeat.

3quot; In omnium inanibus reperiebatur Pentateuciius, nam — 1quot; ilium diurua manu versarc debebant sacer-dotes pro cseremoniis et ritibus, judices pro legibus, magistratus pro politia externa, reges pro populi regi-mine, patresfamilias pro genealogiis, leyitse pro privi-legiis, omnes pro religione; — 2° quolibet septennio lex coram omni populo rursus promulgabatur [JJeut. xxxi, 10); quolibet sabbato legis aliqua pars legebatur ; quilibet rex illam propria manu transcribere tenebatur [Deut. xvii, 18). — 3quot; Quamplurimi Judan Imjus libri exemplaria prte se ferebant, quotidie meditabantur, in tnanibus ac fronte prsecipuos textus geslabant. Ergo.

4° In magna veneratione semper habitum ac sum-ma cura conservatum, nam — 1quot; ipsum autographum Moysis in foederis area ut res sacra et omnibus veue-rabunda servabatur {Dent. xxxi^-^B;. — 2° Tanta fuit •Tudajorum erga suos libros veneratio ut, teste Josepho, nou litteras solum et. vocabula in iis contenta nume-raverint, sed observaverint etiam quoties, quo ordine eadem littera legeretur. Pro defeusionis religionis ac suo-

rum librorum mortem oppetebant: quis autem creclide-rit librum cujus integritati gens tota tantis curis in-vigilabat, licet multa sibi indecora et probrosa conti-neret, t\'nisse in essentialibus teuieratum, ejusmodique adulterationem a gente tanto zelo accensa admitti po-tuisse ?

5quot; Corruptioni obstabant et substantia rerum in Pen-tateucho narratanim et aliorum librorum existentia. — 1quot; Substantia rerum, nam Pentateuchus tribus confla-tur, historia, miraculis et preeceptis: porro hsec tria ita sunt inter se concatenata , ut unum immutari ne-queat quin et alia duo pariter aliquam mutationem pati debeant. Sic ut unum prfe aliis exemplum eligatur; exitus populi iaraelitici ab iEgypto necessario plagas aegvptiacas, transituvn maris Rubri, in deserto manna supponit; et hoc factum haecque miracula confirmant agni ])aschalis , jirimogenitique oblationis prsecepta; ergo si uno loco adulteratus fuit Pentateuchus et neces\'-sario in pluribus, sed quo plura erunt adulterata eo absurdior Pentateuchi interpolatio evadit. — 2quot; Aliorum_tibrorum Scriptnr 12 sacra\' existentia ) ut enim pau-

lisper attendenti patet, posteriores libri Pentateuclmm actualem praesupponunt, nnde temerari nequit Penta teuchus quin et alios temerare necesse sit; sed quis tain solers temerator qui sic omnes Scripturae libros adulterare queat?

6quot; Istius depravationis et auctorem et tempus assig-nare repugnat. — 1° a net or em, violator iste fuissef vel Judaeus, vel Samaritanus, vel christianus, vel paganus. Non Judïeus, ob nimiam venerationem a Judieis huic libro semper praestitam; Judaeus iste insuper procul du-bio tot genti suae probrosa sustulisset, et demum in dissimulandam fraudem concives adducere non potuis-

setf Non Samaritanus, iiropter easdem rationes; aliunde contra eum reclamassent Judeei. Nou christianus qui sparsa apud Judéeos et Samaritanos exemplaria in sua potestate non habuisset , et ccntra quetn una voce Jn-dfei et Samaritani conclamassent. Non paganus qui Ju-doeorum ac Samaritanorum exemplaria depravare non potuisset, quique miracula e Pentateucho expunxisset , nedum adjecisset; quippe quae Judceorum causae fave-ant et paganis officiant.— 2° Tempus-, illud enim tempus rejjeriri nequit neque ante , neque post schisma Santfaritariorum. Non ante , turn quia per istud temporis intervallum, quod fuit (a Moyse computando) quin-gentorum circiter annorum, recentior erat inemoria fac-torum in Pentateucho relatorum , ({uam ut in iis mutatie fieri potuerit; turn quia per illud temporis curriculum sibi successerunt multi pii judices, v. g., Josue , Samuel , David et alii viri religiosi qui corruptioni ob-stitissent, aut si jam facta fuisset, detexissent et os-tendissent; tum quia Samaritani , post suum schisma , depravationem, quam ignorare non potuissent, Judaeis objecissent. — Non post schisma facta est hsec adulte-ratio; tunc enim Judaei non potuissent vitiare exemplaria Samaritanorum , quae in manibus nou habebant, Samaritanique ipsis infensissimi reclamassent. Idem di-cendum de Samaritanis , si Pentateuchum violare at-tentavissent. Ergo.

Caeterum bibliographia novum et insperatum argu-mentum Pentateuchi authenticitatis subministravit: „ Un „simple prêtre , Bernard de Rossi, de la ville de Par-„me,quot; in quit DD. Wiseman, 10\' discours, p. 1, „est „parvenu a se procurer 680 manuscrits hébreux. II les „a compulses et d\'autres savants aussi: or, le résultat „ bien remarquable de ce travail est què les dirtéren-

„ces du texte laissent intactes les parties essentielies „ de chaque phrase et n\'ont de rapport qu\'a des points „ d\'une importance secondaire.... Dans ces derniers „ temps , le docteur Buchanan apporta en Europe un „ manuscrit dont se servaient les Juifs de race noire, „ établis dans l\'Inde de teinps immemorial et depuis „ des siècles séparés de leurs freres des autres parties „ dn monde. C\'est un fragment d\'un immense rouleau „qui devait avoir, lorsqu\'il otait dans sou entier, 90 „ pieds de long. Les lettres sont tracées sur des peaux „ teintes en rouge. Ce fragment contient une partie „considerable du Pentateuque. M. Yates l\'a publié, et „ il résulte de son travail qu\'il n\'existe pas entre les „deux textes plus de differences, dont aucune

168. Ohj. 1quot; Helcias sacerdos reperit librum legis, quem sibi legi curavit pius rex Josias, quo audito, ex-pavit et flevit, videns Judseos multum a lege defecisse, Ünde sic argumentantur increduli : Liber ille dicitur repertus, ideo statim refertur ad regem ut res nova et incognita; rex ad ipsius lectionem obstupuit et flevit; ergo\'-exemplar illud unicum erat/^ac proinde ab Helcia et Josia facile supponi vel adulterari potuit.

Resp. 1quot; Falsum est exemplar illud esse unicum, nam imposgt;ibile est omnia legis exemplaria ab impiis regibus Amon et Manasse fuisse deleta, indubitanter plura in manibus piorum fidelium remanserant. Insuper Samaritani, qui a Judinis discesserant , suum habebant Pentateuchum. Expaverunt itaque Helcias et Josias quia

illud exemplar fuerat propria Moysis manu scriptum ([I Par. xxxiv, 14), ac proinde summa veneratione dig-num. HiEC itaque ingens populi et Josia3 trepidatio non ex ignorantia aut oblivione legis profecta est, sed ex

eo quod ipse Moysis codex autographus, teinporibus im-piorum regum deperditus , repertus jam nunc erat. Frte-cepit autem rex ut codex ille populo congregate legere-tur, quia credebat banc legis lectionem in ipsomet Moysis autographo, majorem populo revereutiam Deique ti-morem esse daturam, quod revera evenit ut exoptaverat.

liesp. 2quot; Falsum est librum ilium, quamvis unicum fuisset illius exemplar, potuisse inlerpolari, turn quia reclamavissent Samaritani; turn quia multi inter Jiuheos id pariter non sinissent, cum lex mosaica nullo modo in omnium animis oblitterari potuerii.

169. Obj. 2quot; Tria babemus Pentateucbi exemplaria: hebrseum , samaritanum et grfecum gt;eu lxx interpre-tuin; quae quidem in computandis Patriarcharum annis ita discrepant usque ad Abraham tempora, ut ab orbe condito usque ad diluvium effluxerint juxta Hebra3os 1656 anni , juxta Samaritanos 130^-, juxta Grajcos a diluvio autem usque ad Abrahse vocationem , apud Hebrfeos anni apud Samaritanos 1017,

apud Grsecos 11^7: atqui lisec interpolatio a meditato quodam interpolationis consilio , et veluti e systemate proficiscitur, ut fatetur ipse sanctus Augustinus. Nimi-rum tola ratio diversitatis in eo est, quod centum an nos, ptus et minus Hebraeis , numereut lxx interpre-tes; plus ante genitum filium, minus post filii genera-tionem, v. g., juxta Hebrteos, Adamus dicitur genuisse Seth anno vitae 130 et postea vixisse 800; et juxta Grsecos genuit anno 230 et vixit postea annis 700 ; cum autem hsec inversio in septem primis generationi-bus antediluvianis , et pluribus postdiluvianis re))eria-tur, errori quamdam veluti constantiam praestat , qufB casum non redolet sed industriain : atqui Pentateuchus in uliis sicut in cbronologicis adulterari potuit.

Kesp. Neg. min. el parUatem. Multiplex est enitn dis-paritatis causa:— 1quot; Kx parle Judteorum , omnes at-tendebant ad factorum legumque integritatem, cum in his fundabantur et religio, et societas, et mores; sed perpauci numeros considerabant ; quid enim eorum in-tererat au Adam genuisset Seth, v. g. , auno retatis sure 130 an vero anno 230 ?— 2° Ex parte temerato-ris, nam sola iinpietas factum aut legem adulterare po-tuit, dum chronologire adulterationem facile pepererunt inscientia aut temeritas. Itaque longe probabilius est veris Patriarcharura annis numerum centenarium addi-tum vel detractum fuisse a sciolo quodam, qui mendo-sara arbitratus antiquam et sinceram lectionem, animum-que aflerens prsejudiciis chronologicis occupatum, veros numeros immutavit , sicque suam Mojsi chronologiam restituisse temere existimavit , cum tamen eam adulte-ra?set. Illud unanimiter admittunt chronologi , etsi aliunde diversa circa veriorem textum opinantes. Quae-nam autem anteponenda, qusenam rejicienda sit chro-nologia, non est hie expendendi locus.

170. Liber verus vel veridicus ille est in quo facta perinde ac evenerunt narrantur.

Vroh. Tenenda est illa thesis quae probatur;— 1quot; in-trinsecis demonstationibus ;— Z⁰ monumentis ;— 3quot; populorum Iraditionibus;— 4quot; statu praesenti scientiae.

llle liber nil nisi verum refert, eujus auctor non po-tuit decipi, net! voluit deciperc, nee potuisset decipere etiamsi voluisset ; atqui talis est Pentateuchi auctor, scilicet Moyses, ut per partes osteudetur.

171. I. Moyses nou potuit decipi. Qusestio expen-denda est vel quoad quatuor posterTores Pentateuchi li-bvos, vcl quoad Genesim : atqui Moyses nec quoad il-los, nec quoad istam decipi potuit.

1quot; Moyses non potuit decipi quoad quatuor Pentateuchi libros posteriores. Etenim facta in illis libris narrata, sunt facta obvia sensibus, publica, a Moyse vel ipsius jiissu ordinarie gesta , aut saltern ipso pnesente , et quodam modo sub illigs oculis peracta, ut, v. g., plag.T Eegyptiacae, transitus maris Rubri, legis proinul-gatio ; porro si Moyses decipi potuisset circa hujus-modi facta, jam in mundo nihil certum foret, ut in logica ostenditur.

2\' Moyses non potuit pariter decipi quoad facta in Genesi narrata, quia ipsi pra;sto fuerunt multa; via; certo veritatem cognoscendi, scilicet; traditio oralis, tiaditio scripta, monumenta et ipsa revelatio.— 1quot; Traditio oralis, nam quinque tantum generationes ab A-damo ad Moysen nuraerantur: Moyses enim diu cum avo suo Levi conversatus erat, hie vero cum Isaac; porro Isaac Sem , filium Noë, viderat; Noë, Mathusalem jjer sexcentos annos: Mathusale vero ducentis annis A-dami comes fuerat. Adde facta in Genesi narrata esse numero pauciora, et ob eorum gravitatem memoriter retentu facilia. Adde homines et prsesertim senes, na-tiva propensione esse laudatores temporis acti; vix alia fuisse de quibus parentes cum filiis colloquerentur. —

2quot; Traditio scripta. Valde probabile est adfuisse memo-rialia in Patriarcharura familiis tunc Deo dicatis ser-vata, saltern adfuerunt cantica his temporibus apud Judseos et alias etiam gentes in commendationem fac-torum memorabilium valde usitata; hsec in festis et pu-blicis conventibus decantabantur, cujusmodi duo me-minit Moyses, et alia plurima verbis tantum initiali-bus quasi populo satis nota laudat [Nnmer. xxi, 14, 17, 27).— 3quot; Monumenla. Adhuc videbatur area diluvii insigne; erat in usu circumcisio foederis cum Deo initi testimonium; ostendebantur loca in quibus Patriarchse tentoria fixerant; putei quos eflbderant; sepulchra in quibus conditi jacebant; quinimo ipsa illorum nomina ad indolem, ad aliquam, nativitatjs aut vitse circum-stantiam referebantur; Noe enim, Abraham, Isaac,.... sunt nomina t.otidem significativa. — 4° Revelatio cli-vina. Equidem hsec revelatio hie appellari non deberet cum Movsen ut profanum auctorem consideremus; at-

tamen cum ex infra dicendis patebit divina ipsius mis-sio, divinum illud auxilium quod ipsi scribenti preesto fuit, omnino prtetermittere non licebat.

17 2. 11. Moyses alios decipere noluit. Ille enim ine-rito alios decipere noluisse dicitur qui^-ojnnes characte-res impostoris procul a se repellit; talia est autem Moyses, nam hie est impostoris agendi modus:— l⁰Non candido ac simplici, sed obscuro ac intorto utitur stylo; — 2quot; Facta remota, in angulo peracta, levioris-que momenti refert; — Squot; A designandis locis, temporibus personisque sedulo abstinet; — 4quot; Populo, maxime optimatibus, blanditur; — 5° Propria delicta et sibi probrosa caute tegit; — 6quot; Se suosque magnopere extollit et publicee potestatis participes reddit: porro iu Moyse ne minimum quidem ex his characteribus re-

perire est, uti haec omnia summatim attingendo pate-bit.— 1quot; Moyses simpliciter ingenue, non oratorio modo scripsit, facta candide, sine ulla ambiguitate, narrat, v. g., transitum maris Eubri, miracula montis Sinai et alia in deserto peracta, et licet de Deo sublime loquatur, nullibi humauae eloquentise industrias ad auditorum captandam benevolentiain adhibet. -— 2° Facta ilia non obscura, vel recondita aut levioris momenti erant, sed splendida, mauifesta ac gravissima : quid enim notorium magis et momenti majoris quam plagse quibus /Egj\'ptus percussa est, immunis autem omnis Hebraeorum habitatio, quam mannae e coelo delapsus, ae praesertim legis promulgatio, micantibus fulguribus, ccelo tonante, clangente buccina, monte fumante et den-sissima nube cooperto {Exod. xix, 16)? — 3° Loca , I\'amilias, personas, tempora minutatim exprimit, He-brseorum mansiones fideliter enumerat, universam gen-teni tanquam horutn factorum tcstem fidenter invocat : Oculi vestri, inquit, viderunt, omnia opera Domini magna qua fecit [Deut. xi, 7). — -l!quot; Genti sute non blau-ditur; totam tribum Ruben contumelia aflicit, crimen patris illius narrando , et maledictionem qua eum pu-nivit Jacob pater suus; idein_;. efficit tribui Juda, inces-tum Judae cum Thamar\' exponendo; perpetuas populi hujus seditiones, rebelliones, murmurationes refert; eum multoties appellat populum dura cervicis et incircumcua mentis. Non ila agit qui veritatis sincerus amator non est: sic Josephus, in suis Antiquitatibus judaicis , nec Judte peccatum, nec vituli aijrei^adorationem, nec pec-cata Israelitarum cum iiliabus Madian refert; sic et Eabbini nihil non moliuntur ut hrec omnia oblivioni tradant.— 5° Propria delicta et sibi probrosa uon ta-cet Moyses , sic bis aut ter loquitur de peccato cujus

rat.— 6° Tandem se suosque inagnopere non extollit, nee public® potestatis participes reddit. Moyses imperium non affectavit, sed diu niullumque luctatus , ju-bente Deo, onerosutn suscepit imperium; sacerdotium, summum in republica inunus, Aaroni el ejus posteris contulit, propriis filiis in inferiori levitarum ordine re-lictis; divitias non acquisivit, filios divites non reli-quit , ipsis nou su pre mam auctoritatein tribuit, cum Josue ex alia tribu ortuui elegerit ut potestatis sua; successor fieret. Ergo nullus ex impostoris characteri-bus Moysi competit; ergo Moyses noluit decipere.

Pro/j. 1quot; pro quainor pusterioribus Penlalevchi libris. Etenim Moyses posteros lallere non potuisset nisi vel Juda;os coastaneos fallendo , vel cos vana gloria aji si-mul fallendum inducendo; jam vero utraque hypothesis repuguat. — lquot; Moyses Juda;os cosetaneos fallere non potuit; quomodo enim gens tota ita ab impostore de-cipi potuisset , ut crederet se per Uubnun mare sicco pede transiisse, manna manducasse, columnatn igneam ductorem habuisse... cum nihil ex his evenisset? proeul dubio nihil absurdius supponi valet. — Non minus est absurda hypothesis uiutuie conspirationis Moysen inter et gentem israeliticam ad alios popalos vauitatis causa decipiendos , talis scilicet conspiratio repuguat : — 1° 04 difficult atem comensus mui ui ; absurdum est enim dicere conspirationem luisse unanimem , et nullum repertum fuisse Judteum qui fraudem liliis suis de-

texerit, sed omnes ita mendaces fuisse ut facta gravis-simi moraenti et evidenter falsa referant, ita blasphe-uios ut Deum dogmata praecuptaque revelantem ac pro-digiis impostores confirmantein inducant. — Zquot; Ob ren cotUumeliosas relalas; si value gloriiB causa conspira-vere in fraudera Moyses et Judsei, cur tain contuine-liosa genti judaic® in Pentateucho refert Moyses? cur tain acriter populi duritiam, idololatriam, ttagitia se-ditionesque enumerat? cur tarn frequenter ilium per-duellem et dura cervice appellat ? An sic aguut qui verbis suis populi favores com parare desiderant? — 3quot; Oh I eg urn gravitatem; leges populo israelitico traditai erant nuraerosse, difficiles , operosai, gravissimse , v. g., circa distinctionem animalium mundorum et immundo-runi, cseremonias, sacrificia; poense insuper durissimse delinquentibus infiiguntur, saepissime ipsis mors ipsa imminet: porro absurduin est supponere Moyseu et populum hrec omnia mutuo consensu efl\'ecisse, nimis enim sunt populo onerosa: et si dicatur Moyseu sua potestate suprema usuni fuisse, jam evanescit laudatus consensus. — 4quot; Ob .tolcinnilaleif et inlimam populi per-sucahnem ; Moyses festivitates iustituit ad servandam horum factorum fictitiorum memoriam. life festivitates semper observatae fuerunt, et si quando violatoe, sta-tim omnis populus Deum sibi effingit iratum et seevi-entem ob praedictas solemnitates neglectas; quae omnia vel absurda sunt, vel luce meridiana clarius ostendunt quam fictitius sit mutuus ille couseusus ab incredulis tam fidenter jactitatus.

Prob. 2quot; pro Geuesi. Si Moyses decipere potuisset in iis quae Genesis continet, error fuisset circa facta ante vel post Abrahae aetatem peracta; porro neutrum dici potest : — Et 1° quidem non deceptio lieri potuit in Abra-

hae ejusque posterorum historia ob rationes in praece-denti probatione expositas, nimis enim recens erat et vulgata hsec historia, ut tali imposturre felix exitus suc-cedere potuerit; — iquot; Nec etiam quoad facta aute Abrahamum patrata et in xi prioribus Genesis capiti-bus relata, hfec enim sunt numero parva , gravitate in-gentia, ut creatio, diluvium, cqgnitu facillima: porro deceptio circa hujusmodi facta est impossibilis; nec etiam supponi potest ex parte Moysis qui, maxima donatus sapientia, non facile cosetaneorum ludibrio sese expo-suisset, et quidem gratuite, cum potuisset vel ha3c prse-tevita tempora omittere, vel generalioribus tantum verbis ea exprimere, prsesertim cum error in hujusmodi fac-tis sua non interesset.

174. Omnis fere Moysis historia ita est in publicis et antiquissimis monumentis descripta et exarata, ut sint quasi ilusc historias populi israelitici, una in libris scripta, altera in cseremoniis, legibus ac eultu publico quasi insculpta. Sic Pascha iustituitur in a3ternam com-inemorationem exitus de iEgypto; consecratio primo-genitorum in memoriam internecionis primogenitorum yEgypti; Gomor in area repositum exhibebat mannae delapsum; dua3 tabulte ibi servatee, legis divinam pro-mulgationem ; virga Aaron , miraculosam illius electio-nem in Sacerdotio obeundo ; solemnitas tabernaculorum , peregrinationem in deserto ; locus sepulcra concnpiscen-iia dictus, murmuratorum culpatn poenamque loqueba-tur; laminibus aureis altari affixis, supplicium Core, Dathan et Abiron commemorabatur; serpente a;ueo , ad-huc Ezeehise tempore superstite, plaga divinitus inflicta et medicina simul asserebantur; ergo populi israelitici

historia et scriptis et monumentis confirmatur, et inex-plicabilia supersunt tot tantaque monumenta si falsa sint qua3 in Moysis Pentateucho referuntur.

175. Fere nullum est egregiuni factum in Pentateucho relatum cujus memoria non exstet apud quosdatn saltern antiquitatis populos; hsec inter alia breviter in-vocari possunt: — 1° creatio hominis in omnibus his-toriis reperitur cam indicetur primarius populorum parens; — 2° creatio intra sex dies et sanctificatio diei septimi inveniuntur pariter apud omnes populos, et u-bique unus dies intra septem Dei cultui mancipatur; — 3° status innocentiae et lapsus protoparentum viguit in traditionibus gentium; exponit DD. Gousset, Th. dog. nquot; 582, varios ritus quibus apud paganos infantes recenter nati justificabantur, quae justificatie lapsum antecedentem necessario supponit; — 4quot; diluvium. Veterum populorum traditiones circa diluvium mani-festse sunt et viguerunt apud Grsecos et Romanos, As-syrios et Persas, Indos et Sinenses, nec abnegant Mexican! et Peruani, ut ex eorum fragmentis historicis colligere fas est; — 5quot; inebriatio Noe; hujus facti memoria apud Indos servatur;?— 6quot; turris Babel, cujus meminere Abylene, Eupolemus; — 7quot; Sodomorum in-cendium , quod referunt Strabo, Tacitus et alii; — 8quot; lin-guarum perturbatio; — 9quot; vita Abrahami quam memo-rant Hecates, Berosus, Eupolemus; — 10quot; sacrificium Abrahami, et Josephi vita de quibus loquitur Alexander Polyhistor; — 11quot; maris Rubri miraculosus transi-tus narratur a Diodoro siculo et Artapano; — 12quot; pes-tis et ulcera iEgypti quibus Justinus alludit ; —

13quot; aquce e rupe scaturientes; illorum meminit Tacitus, licet tniraculum illud fabulosa narratione deturpet. Plurima alia facta reperiri possent, licet adulterata iu populorum annalibus; quinirao uon pauci fuere doctores qui contenderunt gentium mythologiain nihil aliud esse quam ipsam mosaicain historiam multis vitiis fe-datam; circa quse videri potest Guérin dn Rocher {His-loire des temps fahuleux).

176. Hodierna scientia in favorem mosaicae veracita-tis validum argumentum prasbet: si enim Moysis narratio omnino conformis sit hodiernis experimentis, et id contra rerum apparentias ipsi prorsus oppositas, contra prfecedentium historicorum asserta Moysis narratio-ni adversantia. contra spem delusaun incredulorum qui multoties, rebus non adhuc mature expensis, concla-marunt Genesim et scientite documenta secum pugnare, raerito concluditur Moysen in scribendis libris solam veritatem ])riE oculis habuisse: jam vero, plaudentibus non piis fidelibus solum, sed magistris etiam scientiae, nulla pugna, sed e contra stupenda concordia inter scientiam et mosaicam narrationem d^tegitur; quod brevi sermone pro quibusdam praecipuis punctis, osten-dendum est. Qui plura cognoscere cupit, adeat DD. Wiseman {Discours sur les rapports entre la science et la religion révéléè); — D. Nicolas [Etudes sur le chriitia-nisme); — D. Maupied [Dieu, l\'homme el le monde).

j\\ 177. Moyses, ut merito notat P. Perrone, nullibi mundi aetatem dedit, nullibi illius chronologiam con-texuit, sed hominis historiam endterans, annos Adami

computentur, preesentis HHmat aetas e^it circiter sex mille annoruin juxta Hebrseoruin^\' septem mille juxta lxx interpretum computura ; anno autem mundi circiter juxta Hebreeos , 2200 juxta Grsecos evenit diluvium generale quod totam terrse faciem subvertit. Jam vero et scientia ipsa banc assertionem chronometris firmat, et testatur prsesentem mundi statum ad multo remotiora tempora retrogredi non posse. Chronometra sunt quaedam phsenomena terrestria qua? ab initio tem-porum incipientia, et progressmn continuum proportione quadam habentia, facili supputatione mundi setatem ostendunt, cujusmodi sunt/terra vegetalis^ palustres \' ,

„été la victitne d\'une grande et soudaine revolution, „dont la date ne peut pas remonter beaucoup plus „ haut que cinq a six mille ans.quot;

178. Hsec dicit Moyses: Factum est diluvium qua-draginta diebus super terrain, et multiplicatas sunt a-quse, et omnia repleverunt in superficie terrae, et prse-valuerunt nimis super terram , opertique sunt oinnes montes excelsi sub universo coelo. Quindecim cubitis altior fuit aqua super montes quos operuerat [Gen.vw, 17 et seq.). Nihil non nioliti sunt increduli ut illius facti impossibilitatem demonstrarent; at infelix fuit eorum improbus labor, et hodie uno ore fatentur geo-logi nullum dari contra diluvium Moysis argumentum invictuin; quinimo quam plures qusedam signa agnos-cunt, juxta illos inexplicabilia, si rejiceretur diluvii historia, quasque idcirco vocantur diluvii exuviae, reliquiae diluviauae: praecipua enumerare juvabit:— 1quot; Re-periuntur lapilli silicei, veluti arenae, glareae... et alia hujusmodi. „Ce sont des terrains meubles, de la marne „ tendre , du sable , du gravier , des cailloux roulés , „ renfermant ou accompagnant presque partout les os-„sements des grands mammifères.quot; Quae, supra altis-simos montes posita, cum ab his montibus non pro-veniant, illuc necessario translata fuerunt : porro hu-jusmodi translatio possibilis non videtur nisi violenta supponatur aquarum inundatio. Ita de la Biche, WisemanMaupied, t. iii,p. 775. Sic dux Mac Elure terras Americae septentrionalis explorans ait: „ A environ „500 pieds au-dessus de la mer, nous découvritnes une „rangée de collines composées d\'amas de bois a tous „ les états , depuis la petrification jusqu\'au copeau in-

„flammable, et de plus un bivalve grand comme une „ huitre. Je regarde cela comme une nouvelle preuve , „s\'il en etait besoin, du deluge universel; car ces bois „et ces coquilles n\'appartiennent pas ïl ces mers; car „le plus grand bois ici est le saule nain, dont la tige „ est de la grosseur d\'un tuyau de pipe, at sert de „ nourriture aux daimsquot; {Ami de la religion, t. clxii , p. 802);— 2° rupes erraticce-, quo nomine intelligun-tur variffi rupes quarum alise aliquibus decimetris, alise vero etiam 1500 metris cubicis constant, quae, in ma-ximo numero dispositae juxta liueas parallelas aut el-lipticas, longissime a montibus e quibus extrahi debue-runt distant; jam vero earum praesentia talibus in cir-curnstantiis explicari non valet, nisi per violentam aqua-ruin inundationem , ita generatim geologi; — 3quot; valles denudatiouis; sic designantur valles inter duas colles ejusdem naturfE positae et probabiliter ab aquis fluen-tibus excavata3, et cum nunc nulla detur aqua in his vallibus fluens, facile tribuuntur diluvii aquis euntibus et redeuntibus juxta narrationem mosaicam ; — 4quot; spe-luncce, in quibus varia animantium ossa reperiuntur cum limo et aliquibus aliis substantiis supponentibus aqua-rum prseseutiam; cum autem iioe speluncee detectse fue-rint in plurium montium cacuminibus, hujus limi exis-tentia non explicatur nisi diluvio generali omnia aquis replente. — Verum non est diffitendum duo signa pos-teriora quosdam contradictores habere, inter quos C. Frevost , vir scientia illustris et diluvii existentise mi-nime infensus; haec sunt illius verba-: „ Cependant je „ne suis pas moins dispose a reconnaitre avec de Luc, „avec M. Cuvier, avec le professeur Buckland, qu\'un „ grand nombre de faits géologiques vienneut appuyer „ lea traditions liistoriques de presque tous les peuples,

„ et nous apprendre que certaines parties des terres „ decouvertes out été uiomentanement ravagées par de „ grandes inoudations , qui out certainement fait périr „ des milliers d\'animaux terrestres, et saus doute une „ grande partie des homines, sur les points oü ils étaient „ établis.quot;

179. Narrat Moyses a Deo creatos fuisse tautum-inodo Adamuin et Evam ex quibus orti sunt omnes homines qui in terris postea degerunt. Hanc uuitatem primitivam hominis denegarunt quidam recentiores scrip-tores , iunixi hoc duplici pnecipuo argumento quorum — l^um deducitur ex corporis organismo, scilicet ex capitis potissimum conformatione et pellis colore ; inter homines etenim alii albi, alii nigri, alii cuprei de-teguntur;— 2^unl eruitur ex linguarum varietate, tanta nitnirum reperitur inter varia linguarum genera dispa-ritas, ut haec idiomata ab uno stipite oriri non potue-rint, et cum supponi nequeat aliquos homines primitivam linguam penitus oblitos esse, et novam adinve-nisse, inde sequitur plurimam et non unicam fuisse ab initio hominum linguam, ac proinde homines comtnu-nem non habuisse originem.

Hse qusestiones hand brevem requirerent discussio-nem, hujus Tractatas limites excedentem, sufficiat igi-tur qufedam puueta breviter attingere, et eos qui plura scire volunt remittere ad auctores specialiter hac de re disserentes, v. g., Wiseman, Maupiecl.

1quot; Circa diflerentias in corpore humauo detectas apud varios orbis incolas , hsec certa videntur:— 1° Nulla usque adhuc reperta fuit differentia specierum discri-men essentialiter aifirmans, sicuti assignatur inter aui-

mautia. — 2quot; Inter ejusdem speciei vegetalia dantur dis-crimina relative majora quam inter varies orbis populos. — 3quot; Pariter animantia ejusdem classis, v. g., canes , no-tabiliores exhibent differentias quam homines. Vide Maa-pied, t. ii, p. 350.— 4quot; Varietates cranii vel colons explicari possunt variis circumstantiis educationis, ali-mentorum, climatis... aut saltem harum explicationum absurditas non adhuc fuit demonstrata. — 5quot; Populi a se invicem corporis structura valde dispares, sunt e contra ratione linguae affines et sic communis eorum origo sat indicatur. — 6° Puere quidam homines quorum origo perfecte nota est, et qui tamen singulari-tates haud leves prse se ostenderunt, inter quos emi-net familia Lambert vulgo dicta homo histrix {liommc porcépic), ex eo quod verrucas tenues et oblongas ad instar spinarum haberet. Hajc familia in Anglia sub fine ultimi seculi degebat, ut videre est aqud DD. Wiseman, 3° discours, 1quot; part., in fine.— 7° Demum hanc unitateni speciei humanee formaliter agnoverunt multi scientiarum naturalium perilissimi. Sic D. Floti-reus-. „ L\'anatomie comparee de la peau nous donne la „ preuve directe de l\'origine commune des races hu-„ maines et de leur unite premiere. L\'homme est done „ essentiellement, primitivement un; Tetude de la peau „le prouve (apud DD. Bouvier).\'quot; Anno 1850, D. de IroLerville scientiarum academise capita veterum /Egyp-tiorum et Australiensium sexagenas formas exhibentia dedit, et D. Serres in hujus facti relatione, cujus con-clusiones ab academia fuerunt approbatse, aiebat: „ Plus „ on etudie sous le point de vue d\'ensemble les races „ diverses dont M. de Froberville a moulé les types, „ plus 1\'unité d\'origine de l\'homme se dégage scientifi-„ quement (Univers, 2 juillet 1850).quot;

2quot; Circa linguisticam seu varia populorum idiomata refert DD. IViaeman ab ethnographis hodiernis has duas conclusiones tradi, scilicet: — 1° Primitus unica fuit lingua generis humani; — 2quot; idiomatum multiplicatio violenter et subito evenit. Sic Herder: „ D\'après 1\'exa-„ mei des langues, il est clair que la separation de „ l\'espèce humaine doit avoir eté violente; non pas en „ vérité que les hommes aient change volontairement „leur langage, mais ils out éle violerament et soudaine-„ ment séparés les uns des autres.quot; Quae duo mire mo-saicaun narrationem et unitatem generis humani demonstrant. Unde Schlegel-. „Ma conviction est que la filia-„ tion des langues justifie la conclusion que toutes les „families de peuples sont issues d\'une même souche, „ et qu\'elle la justifie d\'autant plus qu\'elle est plus „ examinee.quot; — Vide Wiseman , 1quot; Disc. 2^C pari.; Nicolas , Eludes, liv. n, ch. 2.

18Ü. Juxta Moysen, tempore diluvii omne genus hu-manum aquarum inundatione interiit, exceptis Noëejus-que familia; itaque populorurn annales incipere neque-unt nisi a diluvii tempoiibus, sed. ipsum Noe, varus nominibus designatum seu deformatum, tanquam fun-datorem et primum principem gentis, exhibere possunt. Jam vero supputatis Patriarcharum annis, diluvium evenit juxta textum hebrceam anno mundi 1656, ac pro-inde ante Christum Dominum anno 234)8; juxta vero lxx interpretes, diluvium fuit anno mundi 2262, ante Christum 3058. Porro populorum antiquitas ultra id tempus non progreditur, et qute in contrarium alle-gantur ex chronologia vel ex astronomicis observationi-bus probationem certam efficere nequeunt; quod quidem

demonstrari valet turn monumentorum discussione, turn doctorum auctoritate; hanc posteriorem viam utpote bveviorem et clariorem eligimus.

Iquot; De chronologia. Populorutn annales, aliquali fide historica diguae, non progrediuntur ultra tempora mo-saica, quod antiquitatis populorum appellatione pate- / / .

„ Aucun d\'eux ne peut offrir avant cette époque, ni „ même deux ou trois siècles depuis, une série de faits „Hés ensemble avec quelque vraisemblance.quot; —-^Pro /Egyptiis. Sic Champollion; „Je démontre qu\'aucun „monument égyptieu n\'est réellement antérieur a 1\'au „ 2200 avant notre ère. C\'est certainement une tres-„haute antiquité, mais elle n\'offre rien de contraire „ aux traditions sacrées, et j\'ose même dire qu\'elle les „conflrme sur tous les points.quot; —^ Pro Indiarum inco-lis. Sic William Jones: „Admettant 1\'antiquité jusqu\'a „l\'époque a laquelle on peut, avec une apparence de rai-„ son , faire remonter les annales de l\'Indoustan, nous ne „ voyons pas de gouvernement établi dans ce pays avant „les 2000 ans qui ont précédé l\'ère vulgaire, c\'est-ïl-„ dire avant l\'age d\'Abraham.quot; Et Heeren ■. „ Nous trou-„ vons avec Jones que le temps d\'Abraham est 1\'épo-„ que historique la plus ancienne d\'une organisation „ politique dans 1\'Inde.quot; —^ Pro Sinensibus. Klaproik tidenter negat dari aliquam certitudinem historicam in imperio Sinensi ante annum 732 Christi venturi. Ahel Rémusat admittit equidem facta historica certa usque ad annum 2200, et probabiles traditiones usque ad annum 2637 Christi venturi; sed quid inde contra Moy-sen, cum juxta lxx interpretes a diluvio ad Christum

3058 etïluxerint? Ergo verse populorurn traditiones his-toricoe non contradicunt mosaicEe clironologiae; sed au-diamus Fréret hac de re nequaquam suspectum : „Je me „ suis attaché a discuter, a éclaircir Tancienne chrouo-„ logie des nations profanes, j\'ai reconnu par cette idee „ qu\'en séparant les traditions véritablement historiques „anciennes de toutes celles qui sont manifestement faus-„ ses, fabuleuses ou même nouvelles, le commencement „de toutes les nations, même de celles dont on fait re-„ monter le plus haut 1\'origine, se trouvera toujours d\'un „ temps oü la vraie chronologie de l\'Ecriturc montre „que la terre était peuplée depuis plusieurs siècles.quot;

11quot; De astronomicis observationibus. — „ Les tables „ astronomiques des Indous, dit Klaproth, auxquelles „ on avait attribué uue antiquité prodigieuse, ont été „ construites dans le vuquot; siècle de 1\'ère vulgaire, et ont „été postérieurement rapportées par des calculs a uue „ époque antérieure. IFiseman (8\' disc., 2^C par/.).quot; Cham-pollion et //e^-oMf^deinonst^arunt duos zodiacos e locis oegyptiacis Esneh et extracios et in Galliam

adductos, quibus remotissima antiquitas tribuebatur, in temporibus Antonini Pii imperatoris deüneatos fuisse. Unde sic concludit Cuvier: „En voiltl sans doute au-„ tant qu\'il en faut pour dégoüter un esprit bien fait „ de chercher dans 1\'astronomie des preuves de 1\'anti-„ quité des peuples; mais quand ces prétendues preu-„ ves seraient aussi certaines qu\'elles sont vagues et dénu-„ ées de résultat, qu\'en pourrait-on conclure contre la „ grande catastrophe dont il nous reste des monuments „bien autrement démonstratifs ? II faudrait seulement „admettre, avee quelques modernes, que 1\'astronomie „ était au nombre des conuaissances conservées par les „ honjtnes que cette catastropiie épargna.quot; Apud DD.

Bouvier. Ergo status hodiernus scientise perfecte uarra-tionem Moysis comprobat.

181. Hie, semota quEestione super inspiratione Bi-blise librorum, adnotare juvat Pentateuchum non esse librum vulgarem, sed opus aliquod eximium, quod in quibusdatn suis partibus non nisi auxiliante Deo scribi potuit; id patebit si attendatur turn ad sublimitatein doctrinse, uti i\'ntfa\'\'exponetur; turn ad donuu? propfie-tise et miraculorum in Moyse Pentateuchi auctore exis-teus ; turn ad hsec verba , seepe sa;pius repetita ; ILtc clicit Dominus Beun, quae vere a Deo prolata fuerunt, cum Pentateuchi auctoritas invicte probata sit; sed, bis breviter enuutiatis, Pentateuchi sublimitatein ex statu hodierno scientise concludere liceat; etenim Pentaleuchus non vulgaris liber dicendus est, sed Deo specialiter auxiliante vulgatus, modo htec tria constent:— 1quot; Moy-sen nihil scientiis hodiernis contradicens, e contra plu-rima illis stupendum jn modum concordantia, scripsis-se. — Tenipore quo scripsit Movses . has scientias esse prorsus ignotas et illarum fere omnia documenta tanquam absurda rejecta fuisse. — 3quot; ScientiEe peritos etiam nunc in gravissimos errores^ incidere: porro hsec tria certa sunt. — 1quot; Moyses nihil scientiis hodiernis contradicens scripsit. Quamvis enim primitus omnes scientia: Moysi contradicere viderentur, ita ut jubilu-rent increduli, re maturius expensa, evanuit eorum triumphus. Sic de Férussac : „ S\'il est aujourd\'hui une „ vé\'rité généralement sentie , e\'est que le progrès des „ connaissances positives a tout a fait éloignë de nous „eet esprit prétendu philosophique dont on fait en-„core en certains lieux tant d\'etat. Quel est maintenaut

„ le géologue qui ne sourirait de pitie aux argumen-„ tations de Voltaire contre la Genese ?quot; Sed nedum scientiae experimeiita Moysis assertis repugnervt^ ilia e contra mirifice confirmant; illud supra ostendimus agendo de orbis antiquitate, diluvio, unitate speciei humanse, populorum setate, baud pauca alia addere possemus circa geologiam, bistoriam naturalem, sed sequens suf-ficiat exemplurn : Genes, i, 3, Dixit Dens: Fiat lux, el facia est lux-, deinde \'f. 14^Jsermo est de sole et luna. Quibus verbis ostenditur lucem non esse corpus speciale natura sua splendens ac_ micans, sed corpus raotu donandum ut fulgeat, et idcirco dicitur fiat, et non creavH-, ostenditur insuper solem , saltern tanquam lu-minis motorem, esse illi poster\'orem ac proinde lucem a sole perfecte distingm. Jam vero bsec duo non nisi bis c^!-H ultimis temporibus, et praeter omnium exspectationem, detecta fuere. Demum, ut innuit Maupied, t. i, legon 8, pag. 253 el suiv., et expresse dicit Chaubart, vox genesiaca indicat lucem ac calorem esse quid idem, ut nunc asserere incipiunt pbysici. „ C\'est un fait bien „digue de remarque,quot; inquit Chaubart, „que le sens „ de calorique et celui de lumière se trouveut exprimés „dans la Bible par un seul et même mot, comme étant „ une seule et même chose. On doit done comprendre „ dans le sens de 1\'hébreu, non seulement la lumière , „ mais encore le calorique. II faut done traduire le mot „ avor par lumwre-calorique, ce qui correspond a notre „ agent chimico-électro-magnétique, pour ainsi dire ne „d\'bier; la Bible était done ici en avant de la science „ de plus de trois mille ans.quot; Caeterum circa illam concor-diatn scientiarum cum Genesi audiamus Cuvier-. „ Moyse „ nous a laissé une cosmogonie dont l\'exactitude se vérifie „ ebaque jour d\'une manière admirable.quot; — 2quot; Moyses

scripsit eo tempore quo illas scientise penitus erant ig-notae, et earum fere omnia hodierna documenta tan-quam absurda rejiciebantur, illud liistorice certum est. — 3° Scientise periti in ^ravissimos errores quotidie in-cidunt. Sic Cuvier: „ Le nombre des systèmes de géo-„ logie s\'est telleraent augmenté qu\'il y en a aujour-„ d\'hui plus de quatre-vingts.quot; Et hsec omnia systemata, et ilia quae a Cuvier temporibus excogitata fuere, non tantum sese invicem falsitatis negative arguunt, qua-tenus nempe sitnul esse vera nequeant, sed positive etiam erroris convincuntur, nam, teste D. Glaire, ex-perimenta noviter facta manifeste demonstrant systemata edita a Chalmers, Buckland, de Lnc, Dolomieu , Curder, Ampère, Marcel de Serres et aliis haud exiguse scientise scriptoribus, graves continere errores: porro si tot tantique nominis docti graviter errarunt, qui fieri potuit, sine Dei inspiratione , nullum adhuc errorem in expositione mosaica deprehensum fuisse ? ld Moysis detractores explicent.

Dei auxilium Moysi scribenti prsestitum libenter ag noscunt scientiarum magistri.— Linnées: „II est ma-„ tériellement démontré que Moyse n\'a écrit et n\'a pu „ écrire que sous la dictee même de 1\'auteur de la na-„ ture , neuliquam suo ingenio , sed altiori duclu.quot; — Ampère : „ Ou Moyse avait dans les sciences une in-„ struction aussi profonde que celle de notre siècle, on „ il étail inspire.quot; — Demerson : „ Nous ne pouvons „ trop remarquer eet ordre admirable parfaitement d\'ac-„ cord avec les plus saines notions qui forment la base „ de la geologie positive; quel hommage ne devons-nous „ pas rendre a l\'auteur inspire ?quot; — Marcel de Serres : „ Si l\'on considère que la geologie n\'existait pas £l l\'é-„ poque a laquelle a été écrit le récit de la creation,

„ et que les counaissances astronomiques etaient alors „ jieu avancées, on est porte a conclure que Moyse n\'a „ pu deviner si juste que par suite d\'une revelation.quot; — Néré Bonhée : „ Puisque un livre écrit a une épo-„ que on les sciences naturelles etaient si peu éclai-„ rees , renfcrme cependant en quelques lignes le som-„ maire des consequences les plus remarquables aux-„ quelles il ne pouvait être possible d\'arriver qu\'après „les imroenses progrès amenés dans la science par les „ xvriiquot; en xixquot; siècles ; puisque ces conclusions se „ trouvent et rapport avec des faits qui n\'étaient ni „ connus ni mêtne soupgonnés a cette époque, qui ne ., i\'avaient jamais éte jusqu\'^ nos jours ... on est oblige „ d\'admettre qu\'il y a dans ce livre quelque chose de „ supérieur a riiorame, quelque chose qu\'il ne voit „pas, qu\'il ne conQoit pas, mais qui le presse irrésis-„ tiblement.quot; Ita et alii inulti quos referre locus non sinit. Vide Nicolas {Etude», t. i).

18^-2. Ex hue usque dictis efflorescit religionis mo-saicEe divinitas , quam ut perfecta luce fulgeat notis turn ^fe^nis tum internis duplici articulo comproba-turi sum us.

183. Nota; externse sunt quidam characteres extra religionem inosaicam positi et ejus divinitatem proban-tes; illorum praecipui sunt, miracula et prophetise : de illis separatim agetnus in duobus paragraphis.

184. Miracula quEe afterri possunt, alia a Moyse ])a-trata fuerunt, alia post ipsum evenerunt.

1quot; Miracula a Moyse patrata slabiliunt divinitatern religionis judaicae, nam — 1° sunt vera et indubitata, utpote in libris fide dignis relata, talia sunt plagae, Jïgypti, transitus maris Eubri, mannae per qnadraginta annos e ccelo delapsus, Core, Dathan et Abiron per-duellium punitio, sanatio Israëlitarum solo aspectu aenei serpentis, aquarum copia e rupe a Moyse virga percussa statirn fluentium, et alia plurima in quibus evidens adest consuetarutu naturae legum derogatio. — 2quot; Haec miracula sunt vere divina, ipsis etenim com-petunt signa pro miraculis divinis assignala et superius e/p^ita. — 3quot; Tn favorem religionis judaicae fuerunt /edita, nam omnia heec miracula indirecte saltern , quae-

₍^UErra autetn direct^, divinam Moysis legationem demonstrant, v. g., miraculosa Marine lepra et ejus sanatio {Nvtn. xn), virga Aaronis efflorescens in testimonium legitimse illius electionis in sacerdotem Domini {Num. kvii), Core, Dathan et Abiron punitio {Num. xvi). Porro ([use divinam Moysis legationem stabiliunt, et illius religionis divinitatern necessario comprobant.

2quot; Miracula post Moysen elicita nimis multa sunt ut omnia enumerari possint, splendidissima referre suf-ficiat. Tix obierat Moyses , cum, duce Josue, Jordanis a tota Hebraeorum gente trajicitur; incenia Jericho, clau-gente buccina, concidunt; stat sol; exercitus Jabim la-

vocatio et victorise totidem fuere miracula; subsequun-tur ob spretam arcae majestatem, dira in Philistiim et Bethsamitas flagella, turn prodigiosa sanatio; in con-

secratione templi se exhibet Dei prsesentia; Jeroboam altare in Bethel impio consilio consecrans castigatur; sub Achab et Jezabel Blias toti naturae imperat; Elisei corporis tactu cadaver reviviscit; sub Ezechia, Assyrio-rum exercitus divinitus interimitur; sol retrogreditur; denique in Babylone impietatis et idololatriae sede, tres pueri in fornacem projecti medias inter flammas illaesi deambulant; aliaque in gratiam Judseorum rairacula patrantur quae a superbissimis Nabucliodonosore et Dario potentiee Dei Judasorum confessionem extorquent...: porro haec miracula gaudent qualitatibus supra enume-ratis, sunt etenim certa et inconcussa, sunt verejjivina. sunt demum in confirmationem legis mosaicse edila, cum populo judaico banc legem strenue observanti faveant. Ergo.

183. Quasdam ^fequiruntur conditiones ut ex prophe-tiis ineluctabile deducatur argumeutum, scilicet: — 1quot; Ut ante eventum certo editse fuerint; — cup^,

eventu perfecte concordent; — 3° ut omnem Iwmaftftffl solertiam excedant; — 4quot; ut earum adimpletio casui fortuito tribui nequeat; — 5quot; ut in favorem alicujus religionis vel facti directe aut indirecte prodierint. Illfe autem omnes conditiones reperire facile est in prophe-tiis in libris sacris relatis et quae sive ante Moysen, sive a Moyse^ sive post Moysen prolatffi sunt. Ex tri-plici illo vaticiniorum ordine, brevitati consulentes, pauca seligemus, sed tam perspicua, ut praefatarum conditionum inquisitio seu applicatio minime necessa-ria nobis videatur; de ilia igitur prorsus silebimus.

Iquot; Ante Moysen duo duntaxat commemorabimus. — lquot; Genes, xv et xvn, promittit Deus Abrahamo jam setate provecto semen quod innumerabile erit sicut coeli

stellse, ex quo egredientur regen , quod peregrrnum futurum sit hi terra non sua, servitnti subjectum et afflic-tum quadrvigentis annis, sed unde eductum habebit ler-ram a Jluvio JEgypti usque ad fluïdum, magnum Euphra-tem. Quae protnissiones Isaaco et Jacobo renovantur.— 2quot; Genes, xlix, Jacob morieus filiis suis fata prsedicit, Ruben licet primogenito exiguam progeniem prsenuntiat, dum Judse, inter filios numero tantum quarto, specia-lem supra fratres promittit excellentiam , donee venial qui mitt end us est, qui ipse erit exsjoectatio gentium.

2quot; A Moyse quatuor potissimum data fuere valicinia.— VlSum. xiv, 22, Moyses Israëlitis, quos in diffiden-tiam ac desperationem projecerant decem exploratores e terra Chanaan reduces, prresagit nullum fore, prae-ter Caleb et Josuë, qui terrain Chanaan ingrederetur, id est, prsesagit omnem hanc multitudinem innumeram sine, belle immatura morte sublaturara esse, ita ut nullus eorum , qui viginti annos tunc natus erat, preeter Caleb et Josue, terram Chananseorum Judseis promis-sam ingressurus sit. Quod adimpletum videre est Num. xxvi, 65; Leut. i; Jos. xiv.— 1quot; Num. xx, 12, propter petram animo diffidenti bis percussam, Moyses re-fert hanc sententiam in se fratremque suum a Deo la-tam fuisse: Non introducetis hos populos in terram, quam daho eis. Et reipsa ambo trans Jordanem mortui sunt. — 2)quot; Num. xxv, 13, solemni vaticinio Phineës ejus-que posteris perpetuum promittitur sacerdotium, quod eventu completum esse habemus. Ps. cv, 31; Ecdi. xlv , 30; I Machab. n, 54, et ex Judseorum historia constat summo pontificatu semper functos fuisse posteros Phineës, si brevissimum tempus excipias, quo Heli ejusque liberi dignitatem hanc obtinueruut.— 4quot; Deut.

xvni, 15, legitur: Prophetam de gente tua et de fra-trihus tuis shut me, suscitabit tihi Dominus Deus iuus : ipsum audies-. atqui sive locus ille intelligatur de mag-no illo propheta, novi Testamenti mediatore Christo; sive de prophetis quibtn fere nunquam caruit respu-blica, plenissimain habuit completionem.

3quot; Prophetifp, post Moysen editee sunt quasi innume-raf, quasdam delibare sufficiat: Ahias prEedicit regnum Salomonis dividendum et Jercboam decern tribus in sua dorainatione habiturum; regni israëlitici vastationem et destructionem Oseë et Amos quadraginta annis ante eventum pvcenuntiant. Sed adhuc stupeudiores sunt pro-phetias qute babvlonicam ca])tivitatetn spectant; hfe enim et tempus illius captivilatis et ipsum liberatorem Cyrum nomine suo determinant ; Isaïas, Jeremias et Daniël Babylonis eversionem, Jerusalem reaedificationem et im-periorum fata sic describunt, ut rem prEeteritam narrare potius quam prophetiam scribere videantur; ita ut Porphyrius asseruerit has prophetias aut saltern ex illis plures post eventum , minime vero ante, delineatas fuisse. Legantur Rollin {Hist, anc.t.u); Bossuet {Hist, univers. 2 part. ch. vj.

186. Notae interuse in ipsamet religionis natura sis-tunt j illas detegemus tria expendendo: — 1quot; formam generalem religionis;— 2quot; leges speciales; — 3quot; sanc-tionem hujus legis vel religionis.

187. In forma religionis mosaicee tria rursus sunt consideranda : — lquot; forma gubernii ; — 2quot; separatio

populi judaici ab aliis gentibus; — 3quot; promissio novi prophetoe vel legislatoris.

I. Forma gubernii erat. theocratica ; tbeocratise nomine intelligimus Dei monarchiain , quae in naturalem et civilein distribuitur. Monarchia Dei naturalis est il-lud supremum dosninium c uod Deo competit jure crea-tionis et omuipotentife , quod semper exercuit semper-que exercebit. Civilis Dei monarchia est imperium il-lud quod speciali titulo tanquam rex habei aut habere potest in aliquam gentem determinatam. Porro dubi-tandum non est theocraticum iuisse Israëlitanim gubtr-nium , omnia enim regis civilis muni a Deo compete-b.iiit; — 1quot; ipse solus pot estate legidativa , quae est supremse auctoritalis p.irs prsestantissima, potiebatur. Dent, iv , 1 : Et nunc Israël audi prcecepta et judicia qua egu doceo te. Nou addelts ad verbum quod vobis lo-jnor, nee anferetis ex eo. Qui£ ultima verba, omuem mutaiiouem probibeutia, valde sunt notanda;— -lquot; con-iroversias omnes graviores responsis ex propitiatorio da-lis dirimebat. Num. xxvn, 4; — 3quot; jure regio sibi mi-nistros eligebat, scilicet judices, prophetas , et deinde reges quos arbitrio suo per prophetarum miuisterium instituebat vel exauctorabat; — 4° militia Deus ipse prseerat, signo columnse ignete exercitum in deserto du-cebat, non nisi consulto Domino committebatur prte-lium aut refugiebatur, sicuti palet ex universa historia praeliorum Moysis, Josuë, Debboraj, Gedeonis, Jephte, Samsonis, Davidis... Ergo vere theocraticum erat Israë-litarum gubernium. Ex hac autem regiminis toima plura sequebautur, scilicet: tabermculum et deinde templum quod erat quasi regis palatium, cujus thronus erat area ex qua edita et responsa de reipublicse negotiis redde-bat; levila autem erant palatii regii custodes; Deo

tanquam regi civili vectigalia persolvebantur, scilicet dimidiutn sioli [E.rod. xxx , 13); idololalria non tantum erat peccatuin adversus religionera, sed habebatuv tanquam crimen adversus regiam majestatem, et ideo idololatrise rei ac fautores morte plectebantur.

II. Separatio populi judaici ab aliis^^entibus. Tota cura Moysis in eo est ne populus judaicus aliis genti-bus misceatur;— sic— Iquot; semper exhibetur tanquam populus specialis, supra alias gentes exaltatus, Deo specialiter carus et ad magna constitutus. Erilis mihi in peculium de cuncih populis (Exod. xix, 5).— Te elegit Jjotninus Deus luus, ut sis ei populus peculiaris de cunc-tis populis qui sunt super terram (Dent, vn, 6). Sic — 2quot; natura cultus banc populi judaici separationem t\'ovebat; sacerdotes ex stirpe Aaron esse debebant; in solo tabernaculo vel templo Deo sacrificare debebant; ter per annum omnes masculi Jerosolymam convenire jubebantur {Exod. xxxiv, 23). Multae praecipiebantur expiationes a solis sacerdotibus faciendse; demum ut abo-minationes et immumlitise circumstantium populorum religiones tradebantur. Sic — 3quot; prcecepta legis huic gentium societati obstabaut. Omnibus Judseis et pro-selytis prsecipiebatur circumcisio , cseremonia dolorosa et contumeliosa; incircumcisi autem dicebautur profani et populo Dei extrauei; prohibebantur connubia cum alienigenis, quo nomine saltern Chananaei intelligendi sunt; aderat preeceptum abstinendi a cibis immundis , id est a quampluribus aniinalibus quibus aliense gentes vescebantur; qufe omnia multum impediebant ne Judaei cum aliis gentibus societatem inirent.

III. Promissio novi propbetse et legislatoris; heec enim habet Moyses: Prop he tarn de gente tua et de fra-Iribus tuis sicut me, suscitabit tibi Do minus Deus turn •

ipsnm auclies-, et paulo post dicit Deus: Qui aniem verba ejus, qua; loquelur in nomine meo, an dire noluerit, ego Mor exutam (TJenl. xvm, 15, 19).

188. His omnibus positis, sic argumentari licet : Moyses, nt omnes novevuufc, fuit vir prudentia solertia-que valde conspicuus: porro nisi a Deo fuisset inspira-tus in supradictis punctis, non vulgaris sapientiae dic-tamen tantum infregisset, sed etiam stultissime egisset.

1quot; Quoad legislativam potestatem. Omnibus fatenti-bus, accommodari debent leges morurn , opinionum et necessitatum circumstantiis , variantur igitur pro variis rerum adjunctis, et quod merito prseceplum fuit tempore, v. g., Ludovici IX, vel Francisci I, vel etiam Ludovici XVI , inepte hodie prreciperetur. Jam vero quid effecit Moyses ? Vetat oranem mutationem : Ron acldelis ad verbum quod robis loqnor, uec auferelh ex eo , et illius leges sunt numerosissimse et res minutis-simas attingunt! ergo vel vulgarem sapientiam contemp-sit, vel revelatione prEemonitus scivit Deum legum hu-raanarum inconstantiam esse suspensurum , aut res hu-manas ita esse temperaturum ut nulla ex hac prohibi-tione mala orirentur.

2quot; Quoad gentis separationem. Prudentia humana dic-litat gentes mutuo subsidio vel commercio subsistere et florere, nec diu stare posse parvam gentem quae in se provocaret omnium populorum invidiam : atqui tarnen hoc prudentiae dictamen non secutus est Moyses, cum legibus suis commerciii^saltem peregrinos^Judseis interdixerit, subsidium vicinarum gentium contra insur-gentes hostes implorare vetuerit, religionis alienas de-testationi habere prseceperit, quo certe nihil aptius erat ad excitandam gentium in suos invidiam; unde Jose-phus non ausus est rem, ut erat, narrare, sed tinxit

leges legibus Moysis o|)])ositas nt. minueret gentium adve.rsus Juclfcos invidiam.

3quot; Quoad prophetam futurum. Non parvae insanife erat hoc vaticiniuin, illo cnim via sternebatur homini-bns ambiriosis leges ab eo latas evellendi et totam retnpublicam penitus perturbandi. Sic tempore quo ven-turus erat Messias , innumeri prodiere pseudopropbetas hoc ministerium iin])ie usurpant-.s. Ergo vulgaris sa-pientire legibus nou obternperat qui institutorum suo-rum etjam in levioribus punctis iimnutationes damnat, qui genti suse omne cum extraneis commercium pro-hibet sicque earn omnibus exosam reddit, qui dernum futurum legislatorem praenuntiat; ergo dicendus est Moyses vel iusanus vel a Deo inspiratus: jam vero omnia Moysis facta et dicta prius dicere vetant. Ergo posterius admittendum est; ergo divino nfflatu locutus est Moyses; ergo divina est ejus religio.

189. In religione mosaica triplicis generis jirmcepta distinguuntur: mor alia quibus mores informantur ; . ri-tualia quibus cultus divini ritus determinantur; ririlla quibus res politicfe reguntur.

Prob. Ut ex preeceptis mosaicis demonstretur illius reiigionis divinitas , duo requiruntur ac sufficiunt : — lquot; haec prsecepta esse excellentissima ; — 2quot; banc ex-cellentiam non nisi Deum auctorem habere posse. Usee duo sunt seorsim expendenda.

clarius appareat, separatim de prseceptis inoralibus, cfe-reraonialibus et politicis sen civilibus agendum est.

191. Excellentissima est lex moralis JudEeorura sive consideretur respectu Dei. vel proximi, vel sui i|)sius. — 1quot; Bespeclu Dei.: exhibet sanam de Deo doctrinam , docendo scilicet Deum esse unicum, vi naturae suae exis-tentem, reternum, imrautabilem, summe perfectum , omnium rerutn creatorem ac moderatorem , omni demuin sanctitatis, virtutis ac perfectionis genere pollentem. Quid sublimius hac Dei definitione a philosophis ifjsis laudata : Ego sum qvi utm\'? „ Moïse , dit M. Glaire , „Introduction, t. in, donne de 1\'essence de Dieu une „definition si juste, si grande et si sublime, qu\'il ne „saurait evidemment 1\'avoir inventée, et qu\'il ne peut „la tenir que de Dieu lui-meme: Eyo sum qn\\ sum. 11 „ peint la toute-puissance de Dieu dans un langage non „ moins noble et non raoins eleve ; Dieu dit que la „ lumière soit, et la lumière fut.quot; Nee minus sublirais est mosaica lex relative ad cultum Dei exhibendurn ; prsecepit erga illum officia interna amoris, reverentise , obsequii... bis et aliis verbis: Diliges Duminvm Deum tuum ex toto corde Uw, et es tola anima tua, et ex Ma Jortitudine tua-, omnia quoque externi cultus officia ju-bet, videlicet reverentiam divino nomini exhiiiendam , votorum fidelem adimpletionem, sacrificiorum cum animi puritate ac etiam corporis castimonia oblationem ; pro-hibet autem quidquid est cultui divino injnriosum ; hinc leges contra idola , auguria , superstitiososque ritus. — 2quot; Ttespecfu proximi: providetur justitise ve-tando ne vel opere, vel ore, vel menie , pravis scilicet desideriis, cuiquam injuria liat. Cbaritati pariter

192. In his prsBceptis inira elucet sapientia , quae, nihil continentia nec absurdi, nec indecentise, propter exirnios fines quos feliciter jjrocurare ])ossunt, condita fuerunt; jam vero ita esse leges ca:remoniales seu rituales Judseorum facili examine constabit, fines istos reiigiosos, politicos, medicinales ac raysticos percurrendo et simul finium ac mediorum seu leguni proportionem ostendendo.

I. Fuernnt fines religiosi quorum praecipuus, de cu-jus excellentia nemo dubitabit, est veri Dei notionis verseque religionis conservatio. Ad hunc autem finein eximium procurandum — iquot; instiluuntur ritus Dei beneficia ac uiiracula in memoriam revocantes; sic: Sab-batum, Circumcisio, Pascha, Pentecostes.— iJ⁰ Ordina-tur maxima in cultu exteriori pompa ut animis vivi-dior imprimeretur divinae Majestatis sensus.— 3quot; Plu-rima prsecepta ritualia directe constituuntur ad idolo-latriam vitandam, ilia omnia scilicet quae eo diriguntur ut Judsei a ceeterarum gentium idoiolatrise deditarum consortio removeantur , talia sunt Circumcisio , discri-men animalium raundorum vel immundorum , unitas sacerdotii, ministerii sacri, et loci pro victimarum im-molatione , variae species munditiarum vel immunditia-rum sive personarum sive rerum.

II. Fuerunt fines politici. quot;Voluit Moyses Hebraeoruni animum in servitute iEgyptiorum depressum erigere , charitatem fraternam fovere, amorein patriae instillare et praesertim in Deum tanquam terrenum regein gen-tis fiduciam et reverentiam promovere: porro his finibus providerat mirum in modum Moyses, statuendo tanquam centrum reipublicse tabernaculum ad quod ter in anno omnfis Tsraëlit e convenire jubebantur , levitas singulis

tribubus quasi seminando , t.otque ritus statuendo qui bus populus judaicus habebatur ut. populus specialis , a Deo electus, supra cfeteras gentes exaltatus.

TIL Adfuerunt etiam fines medicinales, seu Moyses gentis sufe sanitati favere ab eaque morbos abigere prae-ceptis suis voluit. Hinc interdictio quorumdam ciboruin insalubrium j hinc varise immunditiaruin species ex ca-daverum tactu , lepra, leprosorum cohabitatione prove-nientes; hinc tot proecepta ad purgandas et everreudas domos quas habitaverant leprosi, iliasque societati res-tituendas.

IV. Tandem fuerunt fines mystici , videlicet : — Iquot; sanctificatio populi israëlitici qui quatenus gens specialis, beneficiis cumulata a Deo, ipsi chara et dedita, ad eximiam vitae informationem ac morutn integntatem diligentius quarn cietera^ gentes insudare debebat. — 2° Praefiguratio Christi religionisque ab eo promulgandse. Porro hi duo fines egregie adhuc procurantur legibus a Moyse institutis, ut ex saperius expositis facile col ligitur; ergo leges mosaicaj propter eximios fines reli-giosos. politicos, medicinales et mysticos conditne fuerunt et eorum preescripta perfecte cum fine intento concordant ; ergo in legibus cseremonialibus vel ritualibus Moysis mira elucet sapientia.

193. Non inediocris pariter apparet sapientia in Moysis legibus politicis seu civilibus; de forma generali il-lius gubernii jam supra egimus, de ilia nunc silendum ; inter autem alia mosaicae legisiationis puncta qusedam pauca numero eligere sufficiat.

1quot; Nihil sapientius excogitari potest rationa juris di_:cendi inter cives , nam Moyses in singulis civitatibus

judices, qui quotirlianas lites cognoscerent, et in urbe principe synedrium supremum ad quod causae ambigusc et difficiliores deferrentur, constituit. Judicibus mandata eequitatem redolentia prfescribit ; debent judicare quod jusltim est, inunera non accipere , personarum acceptionem non facere, mulierum propter levitatem ,

mancipiorurn propter humiiem animuin testimonium re-cusare, unicum testem non audire, faisos testes punire,

cum ipsismet reis et condemnatis non immisericorditer agere, et alia multa non minus sapienter statuta ser-

patrimonium amitterent et divites finitimos agros pro-priis conjungerent, atque ita immensürn cum paupe rum detrimente fortunam snam amplificarent , unoquo-que anno septimo eelebrabatur annus sabbatiens quo servos raanumittere ac debita omnia relaxare oporte-bat; anno autein qninquagesimo , qui jubilseus diceba-tur, umisquisque bonorum abalienatorum possessionem ])lcno jure reenperabat.— 2quot; Ne commisceretur posses-sio fïliorum Israël de tribu in tribum , vetitum erat ne familiarum patrimonia ad feminas transirent\', nisi defieientibus ex eadem stirpe masculis; quo etiam in casu filiabus non licebat viris alterius tribus nubere. —

3quot; Ne deleretur nomen alicujus in Israël, si quis absque liberis mortuus fratrem superstitem reliquisset, is fratris suis viduam ducere tenebatur ut nomen ejus in Israël suscitaret.

— 1° Erga cives. Quamvis enim ornnis civis constiTue retur miles , a militia tamen eximebantur qui redifica verat domum et non dedicaverat , qui plantaverat vi-neam nrc fructum ejus comtnunem fecerat.qui despon-

saverat uxorem nec earn acceperat, qui demum fortnido-losus erat et corde pavidus.— 2quot; Erga hostes, eorum infantes, uxores, prsedia, priEclare inulta prsescribebantur de quibus supra dixiraus ubi de legibus circa proxiraum.

194. Ergo mira elucet in legibus Moysis sapientia; jam vero hsec supereminens prudentia divinam Moysis legationem seu divinitatem religionis judaicae arguit.

Profj. Divina est legatie Moysis si sapientia, quae in illius legibus elucet, non nisi a Deo venire queat. Porro res omnibus manifesta esse debet, etenim vel venit a Deo, vel earn ab extraneis didicit Moyses, vel in po-pulo suo deprehendit, vel in seipso adinvenit; sed omnia posteriora absurde dicuntur:— 1quot; Moyses illam ab extraneis non habuit, videlicet a Chananaeis et iBgyptiis, etenim Moyses , cui fides adhibenda est ex dictis, le-gislationem horum populorum nobis exhibet velnt in-formem , moribus adversam, ritibus crudelibus et impu-ris permixtam, ut idololatria fundatam. . . Illud autem Moysis testimonium historiae profanre fragmentis qme supersunt confirmatum est. Krgo.— 2\'Non a sua gente didicit, nam israëlitica gens rudis , abjecta, servitutis amans, ac semper ad idololatriam proclivis , hunc le-gum codicem tam sanctum tamque perfectum suo duci preebere non potuit, ut per se patet. Nec invocentur hominum traditiones generales, quinque enim aut sex tantum doctrinse prsecipua capita videntur ab bomini-bus servata ; quanta autem distantia inter ilia paucis-sima puncta et illud completum corpus doctrin® et le-gislationis a Moyse traditum! — 3° Non iu seipso adinvenit. Nam historia constat homines praestantissimos, Lycurgum . Solonem , Numam , Socratem ac Platonem in gravissimos errores impegisse; sed qui fieri potuerit unum hominem absque ullo librorum usu, vel doctorum

rnagisterio, solum, ingenii sui viribus derelictum, om-nes errores devitasse, ad summum sapienliae et doctrinee fastigium peivenisse , leges tam eximias condidisse ut per secula quindecim nulla rautatione indiguerint, prse-sertim si attendatur huic homini defuisse expertentiam longo tempore ac variis tentaminibus partam , cum sta-tim ab egressu desevii Madian , in quo quadraginta annis commoratus fuerat, legum suarum codicem edi-derit; defuisse scienliam locorum in quibus degere de-bebat gens hebraea, scilicet Palsestinse ipsi prorsus ig-notee; defuisse tempus cum ab exitu ex /Egypto usque ad legem promulgatam effluxere tnntum circiter duo menses , in quibus totus fait Moyses sive in itineribus perticiendis et dirigendis, sive in rebellionibus sedan-dis sive in Amalecitis debellandis. Ergo Moyses, etiam acutissimo ingenio prseditus, Judaeorum legem a seipso adinvenire non potuit; ergo earn a Deo accepit; ergo divina est JudEeoium legislatio; ergo et religio.

195. Sanctio legis est ea legis pars quae mercedem aut poenas decernit illam custodientibus vel infringen-tibus. Duplex est: alia spiritualis, cuiae in prsemiis vel , in poems altenus vitae sistitfy alia temporalis, \'quae in ^ bujus vitae poem\'s vel remunerationibus reponitur.

19ö. Frob. Ilia religio est sane divina quae sanctio-nem spiritualem retinens , sanctionem temporalem ma-nifeste divinam habet. Porro ita est religio tnosaica , uti per partes ostenditur.

I. In mosaica religione reperiebatur sanctio spiritua-lis ; haec assertio est contra Deistas, qui animam im-mortalem rejioientes, pro se Moyseu appellant, dicentes ilium dogma iinmortalitatis animse nou teuuisse, cum nullibi de sanctione spirituali loquatur; itaque si |)i\'o-betur Judasos cognovisse dogma anima; immortalis , eo ipso probatum remanebit adfuisse sanctionem spiritua-lem, et revera, data hac immortalitate, manifestum est animam puniendam vel reumnerandam esse prout legem servaverit vivens vel neglexerit.— Quidam etiam Angli, at Warburton , Spencer, in hoc pseudopliilosophis con-cordes, quamvis diversa ratioue , denegant pariter sanctionem spiritualem legi mosaica;, quia nempe credunt Judaeis ignotam fuisse animre immortalitatem.

Porro id dogma immortalis animse pluribus Judaïo-rum libris comprobatur. Htec quippe in illis leguntur: — Multi de his qui dormiunt in terra pulvere, einjilabunt; alii in vil am atieruam, el alii in opprobrium ul cideanl semper (Dan. xu , 2). — Fih \'t sanctorum sumus, dice-bat Tobias, el vil am it I am exspectamus quami Deus datums est Us qui Jidem suam nunquani mutant ah eo (ir, 18).— Memento Creatoris tui in diebus juventulis luce,,. antequam reverlatur pulvis in terram suam uude erai, et spiritus redeal ad Deurn qui dedil ilium [Eccle. xu, 1, 7). Quibus verbis perfecte distinguitur corpus quod perit ab anima qua; ad Deuin revertitur. — Lies peregrina-tionis mece, inquiebat Jacob, parvi et mlt;xli) atqui hsec, pergit Apostolus ad Hebr. xi, 1-i, 15, 16, signijicanl se patriam inquirers. El si quidem ipsius meminissent de qua exierunt , habebanl utique tempus reverlendi : nunc autem meliorem appetunt, id, est, ccelesiem.— Job ajebat: Scio quod Redemptor mem vioil, et in novissimo die de terra surreclurus sum, el rursum circumdabor pelle me a,

tl in came me a vnleho Ileum menm (xix, 25). Demum in Deut. xvm, 11, dicitur : Nec inveniatur in te qui (jiuerat a mor luis veriialem : qu;c ultima verba clare su p-ponunt dogma alterius vitte; non enim consuluntur qui nullo modo existere creduutur. Ergo Judsei alteram vitara agnoscebant.

Casterum non mirum si Moyses uullibi sanctionem spiritualem expresse proponat , tum quia illud dogma iminortalitatis , perpetua ac universali traditioue traus-missum, a Judseis admittebatur; tum quia nullus adc-rat tirnor oblitterationis illius dogmatis commercio alia-ruin gentium quee illud profitebantur; turn quia ab hac sanctione spiritual! divinitas religionis mosaicre sicut a sanctione temporali uon demonstrabatur.

19 7. II. In lege mosaica reperiebatur sanctio temporalis manifeste divina, sive Usee sanclio geueratim consideretur , sive speciatim ])ro quibusdam legibus.

1° iSanctio temporalis quot;eneratim considerata fuit evidenter divina , etenim lex mosaica sancita erat poenis et praemiis temporalibus , ut constat:— Iquot; Tenure rer-tjorum: legantur proesertim Deut, xxvin, et Levit, xxvi, et ibi reperientur benedictiones et maledictioues; be-nedictiones sunt longsevitas, firma valetudo, pax, copia, potestas, gloria, frugum abundantia ...; maledictiones vcro sunt mors, morbus, fames, pestis, bellijm, servi-tus, egestas...; quae metaphorico tantum sensu intelli-gere esset omnem pervertere Scripturam. — 2quot; Frop/ie-larnm interpretalione. Prophetse enim pariter in prsemiis et pcenis temporalibus positam esse sanctionem legis do-cent; nempe Josuë in confirmatione foederis (xxiv, 20), Salomon in oratione quam fudit pro dedicatione teui-pli {III Reg. vm). — Idem videre est apud Jerem. vin; Ezechiel xvm ; Isaiam , xxx. — 3quot; Nalura fee-

der in. Cum enitn Deus erat dux gentis et rex temporalis, genlis quatenus gentis prosperitati invigilare debuit, quod prsestare nou potuit, nisi terrena felicitate, cum in altera vita gentes amplius non existant. — 4quot; Hislo-ria. Historice quippe cert urn est gentem judaicam bonis teuaporalibus cumulatam fuisse dum legem mosai-cam observavit, malls e contra gravatam cum ab ea re-cessit. Sic, mortuo Josuë, filii Israël ducunt uxores filias Chananoeorum , faciunt mala in conspectu Domini, iratusque contra Israël Dominus tradidit eos in manus Chusan (Jail, in, 7). Delictis dolentes clamant ad Do-minum qui statim suscitat eis liberatorem Othoniël. Postea denno delinquunt, et tradidit illos Deus in manus Eglon, regis Moab ; rursus ad divinam misericor-diam recurrunt, et dat eis salvatorem Aod. Sic susci-tantur Sangar, Debbora, Barac, Gedeou, Jephto, Samson, Samuel. Nee aliter sub regibus res eveniunt; obli-viscuntur Israëlitfc legis Domini , et statim ad fores adsunt ultores, peccatorum suorum illos pcenitet et il-lico ab inimicis vindicantur. Quae specialis providentia tam nota fuit, etiam apud exteras gentes, ut Achior, Ammonitarum dux, Holopherni dicere non dubitaverit: Ubicumque ivgressi sunt sine arcn et sagiUa et absque scuto et gladio, Dens eorum pugnavit pro eis, et vicit, et non fuit qui imultaret populo isti, nisi quaudo reces-sit a cultu Domini Dei sui. Quotiescumque autem ■prater ipmm Deum suum , alterum. coluerunt , dati sunt in pratdam, et in gladium , et in opprobrium.. Quotiescumque autem poenituerunt se recessisse a cultura Dei sui,

domine , perquire si est aliqua iniquitas eorum in conspectu Dei eorum ; ascendamus ad illos , quoniam tradens tra-det illos Dens eorum iibi, et subjugati eruut sub jugo

potenlice tua. Si vero non est offensio populi hnjxis coram Deo sua, non poterimus residere illis: quoniam Dens eorum defendet Mos : et erimus hi opprobrium unirersfB terra {Judith, v, 16, 17, 18, 19, 24, 25). Porro qui Moyses nisi insanus vel a Deo inspiratus potuerit hujusmodi sanctionem lepi suae tribuere ? Qui fieri po-tuisset sine speciali providentia sanctionem istam ab eventu rnnfirrnatam fuisse ? Ergo. — Caet.erum hsec sanctio temporalis potius gentem quam eives continge-bat, ut ostenditur turn natura pacti, quod Deum inter et gentem initum fuerat, non autem inter Oominum et singulos eives; turn natura prsemiorum vel pocnarum quae directe ad societatem attinent , ut bella , servi-tus...; tum quia ex historia compertum est fausta et infausta fuisse omnibus communia, sic Tobias in capti-vitatem redactus est; alioquin duplex fuisset necessaria providentia seu miraculum , una pro gente, alia pro unoquoque cive.

198. 2quot; Sanctio specialis quarumdam legnm inter-ventum divinum evidenter arguit; sic — 1quot; Levit. xxv, 4, legitur : Septimo autem anno Sabbatum erit terra, requietionis Domini; agrum non seres et vine am non pn-tabis; qua spoute gignet humvs non metes: et uvas pri-mitiarum tuarnrn non colli ges quasi vinderniam.; et infra, jf. 20 : Quod si dixeritis: Quid comedemvs anno septimo, si non sever imus, neque collegerimus fruges nostras ? Daho benedictionem meam vobis anno sexto, et faciei frvc-tus trium annorum : porro sanctio ista et lex sunt vel stulti, vel inspirati viri, cum terra post quiuque annos culturse infirma ac habeta esse debeat nedum trium annorum fructus producat. — 2° Exod. xxxiv, 23, di-citur: Tribus temporibus anni apparebit omne masculinum

iuum in conspedu omnipoteniis Dei Israel. Cum enim, tuier o gentes a facie lua et dilaiave.ro terminos tuos, nullus insidiabUur terra tua ascendente te et apparente in con-spectu Domini tui ter in anno. Rursus Moyses sic loqui non potuit nisi vel somniando, vel Deo inspirante.— 3° Num.. v, loquitur Moyses de aquis zelotypife quae castis uxoribus erant innoxiaj, adulteras vero inflate ventre, et putrescente femore interficiebant : porro ite-rum sine Dei revelatione lex ista absurdissima fuisset et Moysen impostura facile arguisset. Ergo sive consi-derentur sanctio religionis inosaicae, vel ejus praecepta, vel illius forma generalis, manifestum remanet Moysen fuisse Dei legatum et ciivinam esse illius religionem.

199. Hue usque Judfeis auxiliariis adversus incre-dulos acriter pugnaviraus , nunc autem contra Judaeos arma conversuri sumus , et inquiremus : — 1° an re-ligio mosaica abrogari debuerit; ■— 2quot; an realiter jam abrogata fuerit.

200. Religio mosaica, ut ex dic^s^perspicuum est, triplici parte constabat, scilicet morali, judiciali et cae-remoniali; duae ultimae partes legem mosaicam proprie constituebant et de his nulla gravis oriri valet contro-versia; cum enim illae leges judiciales et riluales a mero beneplacito divino procederent, Deo pariter volente abrogari potuerunt; ideoque unura inquirendum est, utrum nempe Deus harum legutn abrogationem decre-verit. Major adest difficultas pro parte morali, utpote

in rerum essentiis fundata, et commnniter dicunt auc-tores hanc partem non fuisse abrogandam. Verum ut res dilucidius dirimatur, sub duplici respectu Usee pars moralis legis mosaicse consideranda est, scilicet /•_;quatenus est naturalis seu in rerum essentiis fundata, et sub hac ratione nunquam est delenda , ut patet, quia semper et ubique Deus est adorandus, colendus, amandus... Si autem hsec pars moralis spectetur quate-nus pars legis mosaicse, uti aliquid legi naturali addi-tum, jam dicendum est illam sub hoc respectu abro-gari potuisse ; aliis terminis, obligatio naturalis quóe in Moysis legibus moralibus reperitur adhuc subsistit, sed obligatio positiva ex lege mosaica, quatenus mo-saica, deducta amplius non superest ; unde si Moyses obligationi naturali, v. g., Deum colendi, novam obliga-tionem positivam addidit; prior equidem remanet et in peternum erit, nullo mode autem posterior. His positis,

Prol. Multse dantur prophetiae : — 1° circa novam legem et novum legislatorem; — 2° circa gentium vo-cationem; — 3° circa specialem proecipuorum legis mosaicse rituum revocationem : porro ex his omnibus pro-phetiis futura legis mosaic® abrogatio concluditur.

202. I. Ex prophetiis circa novam legem et novum legislatorem. Si nova lex novusque legislator sint prae-nuntiati, clare apparet Moysis legem finem habituram esse : porro manifesta sunt prophetarum oracula. — 1° Circa novum legislatorem. Sic enim Moysi Deus loquitur, Dent, xviii, 15-18: Prophet am mscitaho eis de medio frairum suorum similem tui, et ponam verba mea

in ore ejus, loqueturqne ad eos omnia qua pr(Keepero Mi: qui aulem verba ejus qua. loquetur in nomine meo audire nolueril, ego nllor exist,am : quibus in verbis valde at-tendendum est agi de \'prophela , prophetam snscilabo-, de propJiela unico, quinquies enim in singulari numero appellatur; de prophela eximio, cum similis debeat esse Moysis qui talis fuit ut non surrexit ultra propheta in Israël sicut Moyses [Deul. xxxiv, 10); de propheta legislature, si etenim similis Moysis futurus est, has certo dotes habebit quibus Moyses ceteris prophetis prsestat; erit itaque legislator, novi foederis mediator, miraculorum insignis patrator, Dei amicus ac familia-ris. Et vero propheta iste verba Dei loquetur, id est, Dei leges promulgabit. Leges quippe verborum nomine designari solent; sic decern decalogi prsecepta decern verba dicuutur {Deut. is, 13; x, 4-). Demum hunc pro-phetam fore verum legislatorem his verbis asserit Isa-ïas, xlii , 1 , 4, 6 ; Ecce servus mens, suseipiam eum ; eleclus mens ... judicium genlibus proferet .. . legem ejus insula expectabunt.. . Decli te in feed us populi, in Luc em gentium. — 2quot; Circa novam legem. Jer. xxxi, 31 , ait : Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et feriam domui Israel et domui Juda fcedus novum ; non secundum pactum quod pepigi cum patribus eorum... sed hoc erit pactum quod feriam cum domo Israel post dies illos , dicit Dominus : dabo legem meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribam earn: et ero eis in Demi, et ipsi erunt mihi in populum. Hac prophetia perspicuum est abrogandam esse legem mosaicam, Deus nempe ferire debet cum domo Israël fcedus novum (dicendo novum, ait B. Paulus, Heb. vin, 13, vetera vit prius), fcedus omnino diversum a fcedere judaico, noji secundum pactum quod pepigi cum patribus eorum, — fcedus prastantius ratione efficacise,

omnes euim cognoscent Donnnum a minimo usque ad maximum jf. 34. — Foedus postremo varium ratione inscrip-tionis; vetus erat scriptum in tabulis lapideis, novum in cordibus et in visceribus. — Hiuc patet quain absurde Judsei banc prophetiam de renovatione foederis sub Esdra explicent.

203. II. Ex prophetarum oraculis circa vocationem gentium. Nihil tarn frequentius in sacris valibus occur-rit quam haec gentium conversio ; sequitur ex prorais-sione Abrahamo aliisque patriarchis ssepius facta quod in eorum. semine henedicerenlur omnes gentes terra; et in psalmis multoties exprimitur ; Posttila a me, et dabo tibi gentes hcereditalem iuam [Ps. n , 8). — Adorahuvt enm omnes reges terra, omnes gentes servient ei (Ps. lxxi , 11). — Benedicentur in ipso omnes tribus terra, omnes gentes magnificabunt eum [Ps. lxxi, 17).— Omnes gentes (juascumque fecisti venient et adorahunt coram te, Domine, et glorificabunt nomen tuum [Ps. lxxxv, 9). Et Isa\'ias clamat, xnx, 6 : Paruw. est ut sis mihii servus ad suscitandas tribus Jacob et faces Israël convertendas; ecce dedi te in lucem gentium ut sis salus mea usque ad ultimum terra... Dedi te in foedus populi, ut suscitares terram et possideres Acereditates dissipatas. Accedunt alii prophetae, Jer. m, 17; Oseë, n, 24; Soph, n, 11; Zachar. ix. Ergo sacri vates uno ore testantpr populos omnes ad veri numinis cultum adducendos esse ; ergo nova lex est hominibus danda, siquidem prorsus obser-vatu impossibilis est lex mosaica pro omnibus gentibus. Quomodo enim, v. g., omnes gentes ter in anno possent ascendere Jerosolymam in diebus Paschatis, Pen-tecostes et Tabernaculorum, uti prcecipitur [Exod. xxxiv, 23)? Quomodo pro purificatione facienda post partum omnes orbis mulieres possent stare ad ostium taberna-

culi in Jerusalem et ibi oblationem facere [Lev. xii, 6)? — Porro si nova lex divina est gentibus prsedicanda, inutilis fit lex mosaica ; ergo ex gentium vocatione me-rito legis mosaicse abrogatio eruitur.

204. III. Ex prophetarum oraculis circa futuram quorumdam rituum abrogationem. Érat profecto abroganda lex mosaica, si novum sacerdotiura, nova sacrificia, arcse oblivio, templi eversio sempiterna praedicta fuerint; haec sunt euim veiuti legis mosaicse columuse: porro haec omnia in Scripturis praedicta reperiuntur.

lquot; Novum sacerdotiura. Ps. cix, 4 , legitur : Jura-vlt Dominus et non pee uit ebt l eum; Tu es sacerdos in oiler num. secundum ordiuem Melchisedeck. In his verbis ju-rat Dominus Messiam in seternum fore sacerdotem non juxta ordinem Aaron, sed Melchisedech gentilis. Ergo non tantum extra familiain aaroniticam, sed extra etiam israëliticum populum erunt sacerdotes, quod clarius ad-huc exprimitur ab Tsaïa dicente: Et assumam ex eis [gentibus] in sacerdotes et levitas, died Dominus (lxvi , 21): porro, translato sacerdotio, necesse est ut et legis translatio fiat, ait Apostolus (Heb. vu, 12).

2° Nova sacrificia. Mal. i, 10; Non est mihi voluntas in vobis, et munus non suscipiam de manu vestra; ah ortu enim solis nsque ad occasum, magnum est nomen mevm in gentibus: et in omni loco sacrifcatur et offertur no-mini meo oblatio munda , quia magnum est nomen meun. in gentibus, dicit Dominus. Jam vero si futurum est tempus in quo Dominus non suscipiet munus a sacerdoti-bus ex Aaronis stirpe oblatum, id est sacrificia, ut ex contextu patet; si illi offerenda est oblatio munda, non in templo solo Jerusalem, bene vero in omni terrarurr loco, evidens est vetera sacrificia esse abolenda et nova instauranda. — Hanc autem veterum saciificiorura abc-

litionem ante Malachiam prpedixerat Dauiël , ix , 27 : In medio hebclomadis dejiciet hoslia et sacrifcium.

3quot; Arcae oblivio. Dabo vobis pastures juxla cor meum . . . non dicent ultra : Area testamenti Domini: neque aseendel super cor, neque recordabuntur illius : nec visi-tabitur, nec fiet ultra (Jer. ni, 15, 16).

4quot; Templi eversio sempiterna. iaciam domui kuic, in qua invocatum est nomen meum , et in qua vos habetis fiduciam, et loco quern dedi vobis, sicut feci Silo, et pro-jiciam vos e facie mea {Jer. vn, 14, 15); et apud Da-niëlem, ix, 26 : El civitatern et sanctuarium dissipabit populus cum duce venturo, et finis ejus vastitas, et post finem belli staluta desolatio.

205. Objiciuutur piures textus Scripturse sacrse in quibus lex vocatur legitimum semprternum [Lev. xvr, 29). — Dicitur mansura usque in sempiternum [l)eut. xxix, 29). — Nulla oblivione delenda [Deut. xxxi, 21). — Hsereditatis iustar posteris transmittenda. — In ater-num fundata {Ps. cxvin).— Taindiu permansura quam populus ipse judaicus {Jer. xxxi, 36). Sed quam im-merito ex his textibus inferatur religiouis mosaicse per-petua duratio seu illius non abrogatio hac unica ob-servatione apparebit: ilia verba in sempiternum, in a-ternum, non possunt sumi in sensu stricto de vera ae-ternitate, ut patet, ergo de indefinita et longa dura-tione; jam vero illius temporis finis ab aliis pvophetiis clare exprimitur et prsefinitur diebus adventie Messiee, qui cum non venerit nisi decern seculis post Davidem et quindecim post Moysen , sufficiens praebet temporis iutervallum ut objecta verba cougruam explicationem accipiant.

Praesenti qutestioni optatam solutionem dabit, ut pu-tamus, sequeus a nobis stabilienda

Haec assertio duplici demonstratur argumento: unum ex praesenti Judseorum statu, alt arum ex prophet ijs de-ducitur.

Pruh. Illud fcedus abrogatum est cujus conditiones a Deo non observantur, et quas Judaei, etiamsi velient, ininiine observare possent: atqui tale est foedus mosai-cum.

1» Ulius conditiones a Deo non observantiir. Foedere enim illo sese obstrinxerat Deus ad tuendam illam gen-tem, eamque speciali providentia regendam, leges dando, ministros constituendo, bonis temporalibus illam cu-mulando, ea conditione ut j)opulus pro viribus_ legem custodiret, vel violatae legis eum pocniteret {Deut. xxviii et xxx) : porro a decem et octo seculis plane res hujus populi deseruit Deus, nulla apud illos eai-diT^mTraciTla quibus ad se suorum animos solebat con-vertere; nullos misit ad eos prophetas; urbis et tem-pli destructionem, cultus abolitionem, universae gentis oi^ ^sexcidium passus est, nec adhibuit ad recreandos Judae-orum animos solatium ullum^ nullam dedit restitutionis spem . . . . ; et tamen non videmus Judaeos idololatriffi deditos fuisse , sicut in antiquis diebus , infantes sues Moloch non sacrificant, Beelzebub non colunt, sed unius

Dei dogma retinent, eumque pro viribus adorant, le-gis mosaicee prsecepta oblivioni uon tradunt, puncta-que miuutissima non negligunt; ergo dicenduni super-est foedus illud abrogatum fuisse.

Imo non solum non servat Deus foederis in monte Sinai initi conditiones, ssd in Judseos tanquam in per-duelles a 1800 annis animadvertit, ac pluribus prodi-giis significavit invitum sibi esse eorum genus et in-grata munera, miseram et ignobilem vitam agunt, pa-tria terra abjecti, sine principe, sine sede fixa, omnibus geutibus in opprobrium facti. Sed quaedam signa indignationis Dei sunt narranda. Dum adhuc staret tem-plum jerosolymitanum, quadraginta circiter annis ante excidium , visa esse in templo spectra, resque prodi-giosas referunt judsei doctores; auditam vocem a sacer-dotibus in festo Pentecostes , narrant Joseplius et Tacitus, a Sancto sanctorum prodeuntem et clare claman-tem : Exeamus, exeamus. ■— Non est omittendum factum illud mirabile a Josepho narratum , de quodam homine, Jesu nomine, qui incessauter tribus annis eju-lavit: Vse Jerosolymis, vae, vse civitati; et postea de-mum exclamavit: Vse etiam mihi, et statim lapide ab liostibus misso perculsus, exspiravit. — Quis nescit quam lamentabilis fuerit Judseorum sors in Jerosolymo-rum obsidione in qua undecies centena millia periere , et sub Adriano qui sexcenta eorum millia dccidit? — Sed nullum est argumentum illustrius divinae in istam gentem irse quam eventus ille quem temporibus Juliani Apostatse contigisse referunt omnes historici christiani, ethnici et judeei. Pernotum est Julianum voluisse in-staurare templum Judaeorum et a flamma divina exsur-gente et opera operariosque consumptos ac devoratos fuisse.

2^,, Judfei, etiamsi vellent, foedus illud observare non possent. Ut enim observetur lex mosaica, requiruntur tabernaculuoi in quo sacrificia offerantur; illud autem tabernaculum Jerusalem , ubi solum immolare licet, si-tum esse debet; distinctio tribuum ac familiarum, cum in templo Dei sola tribus Levi servire, et sola domus Aaron sacrificare posset j inhabit alio terrte Clianaan, ut ter in anno Jerusalem convenire possent Judsei...: at ex quo Jerusalem capta est,dirutuin templum, sublata omnis tribuum distinctio, Judsei ubique terrarum exu-les,ha;c prtescripta et alia hujus cultus prtecepta, nullo modo observare potuerunt.

Nec dicatur Judeeos pariter tempore babylonicae cap-tivitatis, civitate, templo, sacrificio . . . caruisse, et tquot;a-meu mosaicum foedus semper permansisse. Maxima est inter utrumque tempus discrepantia, quinimo et illo-rum comparatione firmatur pra;cedens argumentum. Nam — 1° si durationem spectamus utriusque calamitatis, nulla proportio; ilia non nisi Septuaginta annis dura-vit, heec obtinuit jam annis mille octingentis, id est, diuturnum magis temporis intervallum , quam steterat Judajorum respublica. — 2° Tempore Nabuchodonosoris remansit Jerosolymis magna pars populi, etfecitque di-vina Providentia ut nullse ibi transferrentur colonise; e contrario, post ultimum excidium Komani novam ur-bem ^Eliam nomine condiderunt, ad quam accedere sub poena capitis Judseis omnibus vetitum erat. — 3quot; Dis-par valde sors Judaeorum fuit: in Babjlone Judices ha-bebant qui secundum legem mosaicam jus dicebant; in prsesenti vero dispersione, in toto orbe ne unam qui-dem habent civitatem, sed ubique obtemperant legibus alienis. — 4° In captivitate babylonica addebant Ju-dseis animos clarissima prophetarum vaticinia : septua-

ginta annos captivitatis determinaverat Jeremias, Isaïas liberatorem Cyrum nomine designaverat; ex quibus omnibus certo apud Judeeos constabat se aliquando in pa-triam reducendos esse. Sed quam dispar rerura iu hac captivitate species ! Nullis recreantur promissionibus di-vinis, alienam gentem sua possidere cernunt , uoraeu suum omnibus populis invisum sentiunt , suis conati-bus Deum obstare semper experti sunt: ergo nulla paritas banc inter et illam captivitatein.

Patriarcha Jacob morti proximus sic filium suum Juda alloquitur: Juda, te laudabunl fratren tui...; odora-hunt te Jilii patri,i tui. . . . Non aufcretur sceptrum de Juda, el dux de femore ejus, donee veniat qui mitten dus est, et ipse er it exspectalio gentium {Gen. xlix , 8, 10).

Ex hac prophetia sic datur argumentari: Ex articulo prfecedenti probatum fuit, adveniente Messia, legem mosaicam abrogandam esse ; ergo et ipsius abrogationem jam factam esse constabit, dummodo hsec tria probeu-tur: — 1quot; Prophetiam Jacob esse absolutam et non conditionalem; — 2quot; In ipsa sermonem esse de Messia; — 3quot; Tempus pro Messia; adventu assignatum jam efflu-xisse. Hrec igitur tria sunt ostendenda.

1quot; Prophetia Jacob est absoluta. non conditionalis, id est, illius adimpletio a Judseorum fidelitate minime dependebat. Id eruitur — lquot; ex verbis ipsis qua3 absoluta sunt nec ullam conditionem redolent; — 2quot; ex comparatione cum aliis prophetiis, quando enim factae fuerunt prophetia; couditionales , sedulo conditio expri-mitur aut facile ex natura rerum deducitur, cujusmodi est prophetia Davidi facta, Ps. cxxxi, 11: Juravit Do-

minus David veritatem et non frmtrabitur earn: de fructu ventris tui pon am super sedem t.uam. Si cuslodierint filii tui testamentum meum . . . et filii eorum usque in secu-lum , sedebunt super sedem tuam ; — 3° ex fine Mes-sitE qui non pro Judseis tantum, sed pro omnibus etiam populis venturus erat; unde uon judicandura erat, nisi id expressis terminis fuisset enuntiatum, Judseorum in-fidelitatem universo hoininum generi nocituram fore; — 4\'\' ex scopo Jacob qui non tam Messise adventum, plu-ries Abrahae el Isaac praedictum , preenuntiare, quam illius adventus tempora praïfinire voluit. — bquot; Etiamsi concederetur hanc prophetiam fuisse conditionalem, tota adliuc probatio subsisteret; etenim prophetia ilia non erat tempore captivitatis babylonicae evacuata, cum de Messia futuro omnes hujus retatis prophetse mentionem faciant; at post captivitatem certo certius fuit adim-pleta conditio, siquidem hsec conditio nequit esse alia quam fidelitas populi judaici praeceptis Dei sui. Porro nemo neseit post captivitatem babjlonicam nullum ido-lolatrise signum exhibitum fuisse.

2quot; In ilia prophetia agitur de Messia. Nam ille qui praedicitur erit — 1quot; gloria et honor Judae; dicit enim Jacob: Juda, te laudabunt fratrep tiii ... adorabunt te filii natris tui. — Vjllle qui mutendus est, per emnha-sim, vet, ut alii vertun t ,lt;fpacificus ,t films ejus*, xne cui reservatur regnum. — 3quot; Exspectatio gentium, vel obe-dieutia populorum. Jam vero haec omnia non nisi Mes-siae conveniuut et insulse de alio aliquo praedicarentur, ut ex toto Scripturarum contextu manifestum est.

3quot; Tempus in prophetia assignatum jam a multo tempore effluxit. Etenim ille de quo loquitur propheta veniet quando auferelur sceptrum de Juda et dux de femore ejus; sed sive per sceptrum intelligatur regale

diadema, vel virga potestatis, wl i-egnum, vel princi-patus, vel distinctio tribus, ducta metaphora a baculo quo caput familise uti solebat in signum suse auctori-tatis; sive etiam per ducem de femore ejus intelligatur legislator aut magutratm, certum est hsec a diuturno tempore amplius non existere in Israël , ac proinde tempus a Jacob assignatuin pro Messiae adventu jam effluxisse.

ix, 23-27 : Septuaginta /lehdomades albremata sunt super populum tuum el super urbem sanctam tuam, ut con- \'\' summetur preevaricatio, el finew nccipial peccatum, el delealur iniquitas, el adducalur jusliliq sempilerua, el

wtpleatur msto, el propheha, el ungalur bauctus sanctorum.. Scilo ergo, et animadverte .• Ab \'ejnïu\' sermonif/\'ui \' *quot; \'■

e/\' rursum cedijicabilur plalea , et mun in angustia tern-porum, et post hebdornades sexaginta duas occidetur Chris-tus : .et now erü ejus populus . qui eum neqaturus est, . r^.

cium: et ent in templo abominatio desolationis; et usque ad consurnmaliovem et jinem per sever abit desolalio.i*~*^^\'^^Jw

Ex ilia prophetia demonstratur jam abolitam esse le gem mosaicam , modo ille de quo loquitur propheta,— 1° jam advenerit;— 2quot; sit Messias. His duobus posi-tis, cum ex innumeris aliis oraculis ostendatur Messiam novam legem daturum esse, et in isto etiam Daniëlis

vaticinio dicatur: Confirmahit pactum, mullis, evidenter sequitur abolitam esse Moysis religionem: porro heec duo facile ostenduntur.

1° Ille de quo loquitur Daniël jam advenit, nam — 1° ah enln sermon is ut it e rum adijicetur Jerusalem usque ad Christum due em , hehdomudes septem el sexaginla ducR esse debent; at qualiscumque sit hie sermo seu edictum regum Persarum ut Eedificetur iterum Jerusalem , quovis modo intelligantur hse hebdomades, sive de hebdomadibus dierum , sive annorum , evidens est tempus prsefinitum a multis annis prseteriisse. — •2quot; Venire debuit ante ejusdem civitatis et templi ruinam, prius enim Christus dicitur occidendus quam subjunga-tur : Et civitatem et sanctuarium dissipabi! populus cum dnce venturo. — 3quot; Venire debuit ante mosaicorum sa-erificiorum abrogationem ac abominationem desolationis in templo conspiciendam; Confirmahit (Christus) pactum multis hehdomuda una , et in dimidio hebdomadis deficiet hostia et sacrificium, et erit in templo abominatio desolationis. Ergo cum a pluribus seculis diruta fuerit Jerusalem , eversum teinplum , cessaverintque mosaica sacrificia, luce meridiana clarius est eum de quo loquitur propheta advenisse.

2quot; Ille qui a Daniële prsedicitur est Messias. Ille enim per antonomasim vocatur Christus, dicitur dux, Sanctus sanctorum, veniendus est ut consummetur pra-varicatio, et finem accipiat peccatum, et deleatur iniqui-las , et adducatur justitia sempiterna, et impleafur vi-sio et prophetia, et nngatur (ipse) Sanctus sanctorum. Demum pactum multis confirmaturus est : porro hi om-nes characteres soli Messise competere queunt, ut ipsi-met in Scripturarum lectione tirones agnoscunt. Ergo est Messias.

Aggseus ista prsedicit, cap. n, 7 , 8, 9 , 10: Hac (licit Duminui eTerci/uum : Ad hue unnm modicum, est , ei ego commovebo cmlnrn et terrain, et mare, el aridam, et moveho omves gentes, et v.niet Demleratus cunctu genti-bm: et implebo doinum int am gloria, dicit Dominus exer-cituum. Mevm est argentum et mewn est aururn, dicit Dominus exerciluum. Magna erit gloria domus illius no-vhsima plus quam prima, dicit Dominus exercituum: et in loco is to dabn pacem , dicit Dominus exercituum. Hnec autem habet Malachias, cap. m , 1 ; Ecce ego mit\'.n angelum menm, et praparahit viam ante faciem me am. Et statim rev jet ad templum smnu Dominator quern vos guar? lis , et angelus test am en ti quern vos vult is , ecce ve-nit, dicit Dominus exercituum.

Ex his prophetiis sic argumentari licet: Certum est templum a Zorobabele post captivitatem denuo fedifica-tum . multis abhinc seculis penitus dirutum esse: uude si Messias templum illud prsesentia sua venerabile red-dere debuit, jam dudum advenit : atqui ex prophetiis Aggsei et Malachise demonstratur Messiam templum a Zorobabele constructum visitare debuisse; in his siqui-dem prophetiis agitur : — 1quot; de templo a Zorobabele aedificato ; — 2quot; de Messia venturo.

1^u Qaidem agitur de te[n|)lo a Zorobabele construc-to, non de aliquo tertio templo, ut quidam Judoei som-niarunt. — Iquot; Ex verbis quibus utitur Aggseus : domum istam, domus illius, loco isto; istse autem voces clare designant templum praj oculis positum, quod exstrue-bant Judtei , et cujus exiguitatem in comparationem prioris flentes aspiciebant. — 2quot; Ex fine et scopo Ag-gaei ; ut confortaret Judseos mcerore confectos , eosque

in sedificandcquot; templo excitaret, Aggseus in nomine Domini prophetizat dicens : Magna eril gloria domus Hints novissima plus quam prima : sed quid solatii accepis-sent Judaïi , si de tertio templo in decursu temporum fedificando loqueretur ? — 3quot; Ex Malachia; propheta iste rem tanquam prsesentem complectens quia brevi futura erat, exclamat : Ecce ego milto angelum me urn , el slatim veniet ad lemplum suum Bum\'inator. Ergo.

2quot; Ille de quo agitur est Messias. Ille enira qui prse-dicitur est Desideralus cunctis gentibus, Bator pacis, Dominalor quem Judsei quserebant, Angelus leslamenti ad quem suspirabant; sed hsec omnia soli Messiie in-dubitauter competere possunt. ■— Et vero undenam major illius templi gloria, nisi ex Messiae prsesentia et majestate ? An ex ampliori magnifieentia? Sed quanto splendidius fuerit templum Salomonis testificantur Es-dras, 1,111,12; et Aggseus ipse,!!,quot;!! Aliunde Deus his verbis : Meum est argentum, meum est aurnm satis indicat sibi nullius pretii talem opulentiam esse. An ex duratione ? Sed quid sunt erga Deum 170 anni quibus posterius templum priori supersedit ? An ex celebritate quam apud exteras gentes habuit, et eximiis donis quae in ipsum contulere Darius Hystaspis et Ar-taxerxes Lougi-manus ? Sed iterum hsec non curat Deus. Deinde his muneribus compensari non potuerunt direp-tiones, pollutiones, aliajque injuriee quibus secundum templum obnoxium fuit, neque enim suppleri potuere res sanctissimee ac maxitni ad religiouem momenti, area testamenti, tabulse foederis, virga Aaron, aliaque quibus caruit posterius templum , priori proinde longe in-ferius, nisi Messise adventu nobilitatum fuerat. Ergo in his prophetiis agitur de Messia; ergo a diuturno tempore lex mosaica abolita remanet.

211. Esedem qusestiones pro religione Christiana ac pro religione judaica traotandte veniunt ; hanc igitur dissertationem in tria pariter capita partiemur: age-mus in — 1-\' de fundamentis religionis christianae seu de variis fontibus e quibus argumenta religionem chris-tianam stabilientia depromuntur ; in — 2- de illius religionis diviuitate; in — 3quot; de illius duratione seu abrogatione.

DE FUNDAMENTIS RELIGIONIS CHIUSTIANJE SEU DE VARIIS FONTIBUS E QUIBUS ARGUMENTA RELIGIONEM CHRISTIANAM STABILIENTIA ERUUNTUR.

212. Fontes e quibus depromuntur argumenta in fa-vorem religionis christianfe ad quatuor merito reducun-tur.— l^us est nojum Testamentum seu libri illi in quibus facta ac dicta Christi Apostolorumque contiuentur. — aquot;\' Traditio oralis per summos Pontifices et episco-pos congregatos aut dispersos; per pastores inferiores et parentes in toto orbo christiano; per hajreticos ipsos, Judseos ac paganos transmissa. — Squot;⁸ Varia scripta a novo Testamento distincta, nempe acta conciliorum , opera sanctorum Patrum, historia ecclesiastica, historia profana, opera ipsorum haereticorum , Judfeorum et paga-norum.— 4^US Monumenta sive physica, ut loca sancta, vera crux, reliquiae, inscriptiones, numismata, templa, altaria, tumuli...; sive moralia, ut sacrificia, sacramenta, festa, varii ritus...; vel etiam martyrum constantia, pro-

213. Plena sane auctoritate gaudebunt libri novi Testamenti, si eorum authenticitas, integritas ac Veritas demonstrentur. Id igitur in triplici paragrapho perfi-ciendum est.

214. Libri illi sunt numero viginti septem. Inter illos quidam reperiuntur circa quos difficultates non-nullse factae fuerunt; has sigillatim suggillare non in-tendimus, sed argumento generali at invicto librorum novi Testamenti et prajsertim quatuor evangeliorum au-theuticitatem demonstrare in meute nostra est.

Proh. Illi libri sunt authentici qui habent omnes no-tas authenticitatis sive directas extrinsece vel intrinsece, sive iudirectas : atqui tales sunt libri uovi Testamenti. Cum autetn nota; directse intrinsece nihil aliud sint quam accurata operis convenientia cum circumstantiis alias cognitis temporum , locorum, personarum, morum atque auctorum,et ideo potius in argumentum negate vum quam positivum resolvantur, illas indicasse satis erit nec in illis immorandum, sed fusius notas turn directas extrinsece tum ihdirectas evolvere juvat.

215. I. Libri novi Testamenti habent omnes authenticitatis notas directas extrinsece. Etenim illi libri omnibus notis extrinsecis authenticitatis gaudent qui certis norainatisque auctoribus adscribuntur a gente integra, tradilione antiquissima, constante, uniformi, ab extra-neis confirmata , maxime si illi libri sint maximi mo-menti, si semper publicij si auctores magni momenti et auctoritatis apud societatem fuerint; vel enim libri hujusmodi sunt authentici, vel de cujuslibet libri au-thenticitate omnino desperandum est : atqui tales sunt libri novi Testamenti.

1° Quidem certis et nominatis auctoribus tribuuntur ut omnes sciunt, et hoc a gente integra et quidem numerosissima, scilicet Christiana quae trecenties mille millia subditorum numerat, qusenam unquam alia na-tio istam numero vicit ?

2quot; Traditione antiquissima; fatentur namque increduli traditionem certain esse a tertio seculo (asserit quippe Tertullianus (de Prcescript. c. 36) ipsa Apostolorum au-tographa sue tempore exstitisse), sed non minus certa

est in duobus prioribus seculis. In seculo secundo , sanctus Irenseus, discipular sancti Polycarpi qui et ipse sancti Joannis, expresse dieit quatuor ease evangelra, nec plura, nee pandora, et alio in loco propriis nominibus appellat sanctum Matthasum, sanctum Marcuin, sanctum Lucam, sanctum Joannem tamquam evangeliorum aueto-ves, nec ulium alium prseter ipsos designat. Citari ad-huc possunt sanctus Justinusquot;, martyr, Atliena?oras, Clemens Alexandrinus;— in primo seculo nominantur Clemens romanus Petri successor in sede romana, sanctus Ignatius qui Christum post resurrectionem in carne viderat, sanctus Polycarpus, Papias qui nominatim me-morat evangelia a sancto Mattheeo et sancto Marco con-scripta; porro quamvis hi omnes non nominent evangeliorum auctores, ilia tamen ut authentica tenebant, cum eorum textus quoad sensum et ssepe quoad verba referant, eos vocantes divina oracula et aliquoties ad-dendo; „Ait quippe Dominus in Evangelio.quot; Nec prse-tereunda praxis legendi scripta Apostolorum simul cum prophetarum oraculis, die dominica, in publicis chris-tianorum conventibus; quem morem suo tempore usur-patum, non tamen ut aliquid novi jam memorabat sanctus Justinus in Apologetica.

3° Traditione constanti et unanimi; constant! qui-dem, cum nullum intermissioms tempus suspicari de-tur. Unanimi, ita ut ubicumque occurrant chrisliani, ibi quoque occurrit authenticitatis librorum novi Testa-menti persuasio; ita enim tenuerunt Ecclesife omnes per Europam, Asiam aliasque regiones dispersse.

4quot; Traditione ab extraneis confirmata, id est, ab iis qui extra Ecclesiam degerunt, nam posteriora secula derelinquentes pro prioribus, ab incunabulis Ecclesias deprchendimus Cerinthianos , Carpocratianos, Valentinia-

nos , Ebionitas . . . qui, toste sancto Irenaeo , admitte-bant omnia aut fere omnia evangelia , imo potius vi-dentur sensum aut auctoritatem quam horum librorum authenticitatem impugnasse. Nominandi sunt etiam pa-gani nascentis Ecclesia! liostes infensissimi, Celsus, Porphyrius, Julianus Apostata qui nunquam christianis exprobrarunt novi Testamenti libros fuisse post Apos-tolorum mortem suppositos.

5° Libri illi sunt momentosi, et cum prodiere, omnium saltern christianorum attentionem commovere de-buerunt; quippe quod Christi, quem a Deo missnm et üeum venerabantur, vitam , facta dictaque exhiberent; quod strictam credendi regulam, rigida morum praj-cepta, felicitatis perpetuse promissa, pcenarum seterna-rum miuas continerent; quod in persecutionibus et op-probriis solatia prseberent, et omnia despiciendi terrena pro coelestibus uecessitatem ostenderent. Nam uumquid Grsecis et Romanis similes libri unquam fuere ?

6quot; Passim disseminati sunt illi libri, sua namque erant sectis exemplaria, sua omnibus ecclesiis ad usum lectionis publiese, sua plerisque fidelibus ut ad eorum prffiscripta vitam componerent; hinc innumera describi debuerunt exemplaria ; hinc a principio illorum varias in linguas translationes exstitere.

7quot; Apostoli eorumque discipuli in summa veneratione versabantur, habebantur a fidelibus ut Dei legati, Ecclesiae auctores et rectores, fidelium omnium patres et magistri; unde qnis animo concipiat quanto studio eorum scripta collecta, servata propagataque fuerint! quanto scrupulo examinatum ac discussum quod sub eorum nomine vulgabatur ! Ergo in gratiam librorum uovi Testamenti cumulantur omnes extrinsece directae au-thenticitatis notse.

216. II. Lihri novi Tedamenti halent authenlicUatis notas indirecias , id est, prorsus repugnat horum libro-rum suppositie. Etenim si libri novi Testament] sub nominibus Apostoiorum fuissent confecti, vel viventibus adliuc Apostolis, vel iis mortuis; atque utrumque re-pugnantiam involvit.

1° Primum quidem, ut constat:— 1quot; Ex absurdilate hypothesis, Q.uis eniiii_ ausus fuisset tale facinus sub ip-sis Apostoiorum oculis aggredi?— 1quot; Ex reclamaiioni-bus Apostoiorum. Non passi fuissent Apostoli christia-nos, quos immensis laboribus Christo pepererantj ab impostoribus sua auctoritate abatentibus decipi; sic sanc-tus Paulus in suis Epistolis ssepe pseudoprophetis ob-stitit. — 3° Ex disposilionibus christianorum. Nimia si-quidem admiratione venerabantur Apostolos christiani , ut non sedulo exquirerent qusenam erant eorum scripta. Fingamus ambas ad Coriuthios Epistolas, v. g. .nonab ipso Paulo Ecclesise Corinthi fundatore, sed ab alio sub ementiti Pauli nomine scriptas fuisse; quis ciedat Co-rinthios tali mendacio fuisse deceptos; Pauli, quem diu et saepe in civitate sua viderant ac audierant, stylum genusque scribendi ignorasse ; imposturam saltern non suspicasse et suspicionem ab ipso Paulo solvendam ne-glexisse? — 2° Secundum pariter repugnat, seu libro-rum novi Testamenti suppositio mortuis Apostolis fieri non potuit; fraus enim brevi detecta fuisset, etenim illi libri doctrinam Apostoiorum documentis oppositam continuissent, alioquin ad quid incredulis inserviret praedicta suppositio ? Porro si doctrinam Apostoiorum preedicationibus contrariam exlubuissent , sane primi christiani, qui ssepe Apostolos de Christo et ejus doc-trina disserentes audierant, nunquam admisissent tan-quam ab Apostolis scripta, doctrinam ac facta quae ab

eis nunquain acceperant. Et si invalescere non potuit impostura, cum recens adhuc esset Apostolorum memo-ria, deinceps eo minus valuit, quo magis ab ea setate receditur; turn quia crescebat in dies numerus christia-norum, et difficilius est infiuitse multitudini quam non ita raultis hominibus imponere; km quia varise pul-lulaverunt haereses, quarum principes fraudem istaui aut ignorare aut silere non potuissent. Ergo librorum novi ïeNtamenti suppositie , vita functis Apostolis , repug-nat. Ergo.

217. Obj. 1quot; In primis Ecclesiae seculis non pauca fuerunt evangelia apocrypha quorum aliqua a sanctis Patribus laudabiliter citantur; ergo pariter actualia evan-gelia quamvis apocrypha ut authentica haberi potuerunt.

Resp. 1quot; ad anteced. Duplicis generis sunt evangelia apocrypha, alia ab hsereticis exarata, vel quidein ab Apostolis primitus confecta, sed ab hsereticis vitiata, ut ipsis ssepius exprobrarunt sancti Patres, et ista evangelia uunquam fuerunt a sanctis doctoribus laudata; alia fuerunt evangelia apocrypha eo sensu quod veri-(atem quidem continentia, a fidelibus erant scripta, et in lucem edita sub ementito alicujus Apostoli nomine ut major illis obtineretur reverentia; erant igitur opera pia, veritati conformia , sed non ab Apostolo cujus nomine insigniebantur confecta ; ideoque non mirum si quaidam ex ipsis a sanctis Patribus laudentur, non quidem ut authentica vel inspirata, sed tanquam opera pietatem redolentia. — Cseterum , non ita plura erant hsec evangelia apocrypha quam suppónit objectio et assent Eabricius, illorum diversos quinquaginta titulos enu-merans; nam, ut agnoscunt periti, idem evangelium , v.g., sancti Matthsei, diversis donabatur nominibus, scilicet Ce-rinthi, Carpocratis... pro variis quas subierat mutationibus.

Heup. 2° Neg. conseq. et paritaiem. Etenim authenti-citatem librorum novi Testamenti eruimus eo quod illi libri certis auctoribus tribuantur traditione antiquis-sima, constanti et uniformi; porro traditio in favorem librorum apocryphoram non est antiquissima, ultra enim medium seeuli secundi non retograditur; nee unifor-mis, multi quippe authenticitati eorum contradicèbanl, nee demum constans cum paulo post ab omnibus fue-rint hrec evangelia rejecta tanquam apocrypha. Ergo.

218. Obj. 2quot; Evangelia sancti Matthasi, saneti Marei et sancti Lucee non sunt tria evangelia distincta, sed unum evangelium paucis mutationibus variatum : nimiae siquidem sunt concordantiaj vocales ut ista evangelia tribus auctoribus distinctis tribui queant. Ergo. Ita Eichorn, Gemier, Mars.

Resp. 1° Minimo numero sunt illae concordantiee vocales, seu quoad verba, ut exinde concludi possit unicum primitus exstitisse evangelium; demptis enim ser-monibus Christi quos unusquisque evangelista de verto ad verbum, in quantum potuit, referre conatus est, vix in historicorum navratione qusedam voces communes apud sanctum Lucam reperiuntur, non efformant apud sanctum Matthseum nisi quinquagesimam partem et tri-gesimam apud sanctum Marcum. — 2quot; Etiamsi nume-rosiores forent concordantise, quid indé? Nonne potuit sanctus Marcus plura a sancto Matthseo extraliere ? nonne id authenticitati alicujus libri contradicit ? Liber au-thenticus ille est qui ad eum auctorem pertinet cujus nomine insignitur, sed quot hodie videmus opera in lucem edita, a nominatis auctoribus, in quibus non pauca reperire est ex aliis scriptoribus deprompta ? Ergo.

Merito his verbis coucludit Duvoisin: „ Ou les livres „du nouveau Testament sont authentiques, ou il n\'est

„ aucun monument uu peu ancien dont 1\'authenticité „ ne piiisse être contestée. Prenons pour example les „poésies cTHomere, les harangues de Demosthenes. 11 „est evident que Touvrage d\'un poëte, d\'un orateur, „d\'un historiën, quelque célébrité qu\'ii ait, ne peut „soutenir ie parallèle avec des livres qu\'une société „immense a constamment reveres comme le code de la „ foi, de sa morale, de sa discipline. Plafons a, cóté „des Evangiles les Pandectes de Justinien et suppo-„ sons que vous ayez a combattre un sceptique qui en „ nie l\'authenticité, oii chercherez-vous de preuves pour „combattre ce sceptique téméraire? Dans la tradition „universelie et constante des penjiies, dans les témoi-,, gnages exprès des auteurs contemporains ou subsé-„quents, dans le caractère même des pièces contestées, „ dans les absurdités innombrables qu\'entraine le para-„ doxe de votre adversaire. Eh bien ! toutes ces preu-„ves, je puis m\'en emparer et les tourner contre Fin-„ crédule qui ose me disputer l\'authenticité des Evan-„ giles , bien assure qu\'elles auront en faveur de ma „ these autant ou plus de force qu\'en faveur de la sienne.quot;

219. Duplex est, ut superius dictum fuit, integritas librorum : substantialis una, accidentalis alte.ra. Hic agi-tur de integritate substantiali, utrum nemque libri novi Testamenti sic integri ad nos perreneriiit , ut nullam alicujus momenti mutationem subierint : non movetur autem qusestio de levibus quibusdam mendis, quae ama-nuensium incuria vel etiam ignorantia peperit. Neque casum hunc a sacris codicibus avertere debuit divina Pro videntia, qui sine perpetuo miraculo prsecaveri non potuisset, quiquc Scripturarum integritati non officii.

llh libri sunt integri qui üt tales ab innumerosis-sima gente traduntur .^qui maximi sunt moaienti /summa veneratione servati.^\'ubique diffusi et\'quorum deprava-tionis nee auctor nee tempus sine manifesta absurditate assignari valeut: porro tales suntlTBrFnovi Testamenti.

1° Ut integri traduntur a numerosissima gente, Christiana scilicet, cujus constans et universalis traditie semper fuit hos libros integros et incorruplos permansisse; atqui traditioni tam universali, tam constanti refragari non licet, nisi aperta adulterationis argumenta suppe-ditentur : porro nihil habent deistse quo suatn opimo-nem non modo certam, sed etiam probabilem reddant; et quod mirum est, licet exemplaria novi Testamenti sint innumerabilia, licet complures existant et olim exstiterint versiones, in illis tamen nulla deprehendi-tur alicujus valoris variatio. Ergo.

2quot; Libri novi Testamenti sunt maximi momenti, ut in prsecedente assertione ostensum fuit./,^

3quot; Summa veneratione servabantur, etenim in his li-bris Ghristi et Apostolorum oracuIiTcontineri credeban-tur; hinc proconsul africanus Scillitanos martyres sic interpellabat: Qui sunt hi libri quos legistis adoranles? Hinc apud Graecos in tabernaculo prope sanctissimam Eucharistiam reconduntur. Hinc in conciliis super thro-num excelsum ponuntur tanquam exortarum controver-siarum judices. Hinc cum , jubente Diocletiano , sacri codices in domibus et ipsis Ecclesiarum sacrariis dili-gentissime conquirerentur, pluritni christiani ne libri isti iu manus infidelium venirent, mortem subire uon dubitaverunt; eorum vero traditores non nisi post diu-

turnam poenitentiam ad Ecclesiae communionem admissi fuerunt; porro is esse debuit primus potissimusque il-lius erga sacros codices venerationis fructus , ut chris-tiani studiosissime provTderent ne quis eos , vel incu-ria, vel animo fallendi , corrumperet. Unde refert So-zomenus in templo quodam plebem universam commo-tam fuisse eo quod Triphyllus episcopus hunc textum evangelii explicans ; Tolle grabatum tuum et ambula [Joan, v, S), inani elegantise studio vocem scimpodnm grabati loco sufficere ausus erat , et sanctum Spiridio-nem viriliter interpellasse oratorem ab eo quserentetn num evangelista doctior esset, et protinus exiisse.

4° Novi Testamenti libri erant ubique diffusi, statim enim atque in lucem prodierunt, vulgatissimi fuerunt, varias in linguas translati et famiiiari christianorum usu triti , in omnium fere manibus reperiebantur et pu-blice ac privatim legebanjur. Porro quis potuisset omnes hos libros variis in regionibus sparsos simul colligere et adulterare? Si enim quidam eorum tantum corrupt! fuissent , jam fraudis detegendae latus aditus patebat.

5quot; Nee tempus nee auctor illius depravatioms sine manifesta absurditate assignari valent. — 1° Non tempus. Istud quippe tempus fuisset vel viventibus Aposto-lis , vel ipsis e terra sublatis; sed neutrum feliciter dici potest: non viventibus Apostolis qui statim fraudem detexissent et ipsi obstitissent; non Apostolis e terra sublatis, tum propter sacrorum codicum per orbem universum diffusionem, tum propter christianorum reveren-tiam erga Apostolos et sacras Litteras, tum propter hae-reticos jam in primo seculo scaturientes, ut fuere Va-lentiniani, Ebionitae.— 2° Non auctor. Iste enim fuisset vel Judseus, vel paganus, vel christianus; atqui nullus horum id peragere potuit. — Non Judeeus, qui pro-

cul dubio tot geati suae indecora, tot Christo ejusque discipulis faventia sustulisset, qui aliunde omnia Evan-geliorum exemplaria non habebat et cujus proposito una voce christiani contradixissent. — Non paganus, cujus religio libris evangelicis, quales exstant, penitus con-vellitur. — Non christiani-, si enim corruptionem ope-rati fuissent christiani, yel plures vel pauci: non prius, quia repugnat tot homines in variis mundi partibus disperses uno animo in fraudem consentire et earn felici-ter exsequi. Nonne saltern apostatse hanc machinatio-nem pravam revelassent ? Nonne Celsus et Porphyrins hanc detexissent et exprobrassent? Non posterius; quippe pauci omnia exeinphuia in manibus christianorum et ex-traneorum colligere non potuerant nec adulterare, quia

321. Obj. Milhus, doctor anglus, triginta millia va-rietatum inter diversa novi Testamenti exemplaria nu-meravit, et ipso vita functo, sexaginta usque millia va-rietatum reperta fuerunt: porro liber qui tot varieta-tes passus est, integer dici nequit.

Resp. Nego min.— 1quot; Nam illse varietates non sunt substantiales sed accidentales tantum, et primaevum sen-sum nullo modo adulterantes; eadem dogmata, easdem inorum regulas exhibent, et integritati proinde substantial] non obstant; sunt videlicet diversitates accentuum vel interpunctionis et similium, quae eo frequentius con-tingere debuerunt, quod per multa secula solis ab ama-nuensibus exemplaria multiplicari poterant.— 2quot; Longe graviores sunt variationes profanorum operum quae tarnen ut Integra habentur , sic Bentley, qui praeclaram Terentii editionem vulgavil, viginti millia varietatum numeravit in variis hujus operis exemplariis, paucis tamen prae novi Testamenti exemplariorum numero ; unde

concludere non dubitat; „Je suis moralement assure que „ meme sur la moitie moins d\'exemplaires que n\'en a „compare M. Mill, les variantes de ce poëte monte-„ raient a cinquante mille.quot; ^

Quoad objectiones speciales aliquem textura Scripturae spectantes, ne hujus Tractatus limites excedamus, illas praetermittimus, ad auctores quae speciatim de variis libris Scripturae sanctae tractaverunt remittentes.

222. Cum libros novi Tesiamenti bic ut libros mere humanos consideremus, veracitas substantialis, seu prae-cipuorum factorum Veritas, est sola a nobis demonstran-da. Itaque sit

Ptoh. Illi libri sunt veraces qui conscripti fuerunt a scriptoribus omni fide dignis, qui nee decipi potne-runt, nee decipere voluerunt, nee decipere potuissent etiamsi voluissent : porro tales sunt librorum novi Tes-tamenti auctores.

224. 1° hon potuerunt decipi ; illi quippe auctores decipi non potuerunt qui numero plures facta maximi momenti et cognitu facilia referunt; porro.in his con-ditionibus versantur auctores saeri.

225. I. Sunt numero plures, octo videlic^, quatuor evangelistae: sanctus Matthaeus, sanctus Marcus, sanctus Lucas et sanctus Joannes; nee non sancti Petrus, Paulas,, Jacobus et Judas qui eadem facta quocl substan-tiam referunt aut ea suppouunt.

226. II. Facta narrata maximi sunt momenti, sive considerentur in se, sive in suis consectariis, sive re-

lative ad Apostolos. — 1quot; In se considerata, ut patet sunt portentosa , atque adeo ad omoium attentionem admirationetnque excitandas idonea. Quid sunt etenim ? Christi nativitas in urbe Bethlehem , angelorum concen-tus, apparitio stellse et Magorum adventus Jerosolymam, horribilis infantium a bimatu et infra csedes, stupendae sanationes solo tactu vel motu frequenter editse, panum repetita multiplicatio , suscitatio Lazari; turn passio , crucifixio, mors terras motu, solis eclipsi, plurimorum mortuorum suscitatione comitata; ipsa Christi resurrec-tio et in coelos ascensio; Sancti Spiritus in Apostolos illapsus, eorumque praedicatio et miracula coram infi-nita Judeeorum multitudine peracta; atqui hoec facta in se considerata maximi momenti esse quis non intelli-git? — 2quot; In suis conseclariis majoris adhuc ponderis erant: pro Judceis agebatur de Messia a prophetis prae-nuntiato, a tota gente ardenter exoptato et his signis dignoscendo; quoad paganos, de abjiciendis idolis re-ligioneque sensibus et cupiditatibus blandiente ; quoad omnes , de amplectenda sub poena damnationis seternse religione nova, inaudita , omnibus praejudiciis et cupiditatibus adversa. — 3quot; Relative ad Apostolos, rursus maximi erant momenti; si enim falsa fuerint, jam non Prophetae ac miraculorum operatoris dicendi erant dis-cipuli, sed impii cujusdatn et blasphematoris a quo in-digne fuerant delusi; ipsos insuper raanebat furor Ju-daeorum quorum religionem et sacra destruebant, et quorum principes publicae indignationi immerito devovebant.

227. III. Ilia facta erant cognitu facilia, erant quippe splendida, sensibus obvia, publica.— B.atione sui ■ quid enim splendidius quam vita ac mors Christi, ipsius miracula, caecorum , claudorum, paralyticorum sanatio, tnortuorum resurrectio, trium ac quinque millium homi-

num cum paucis panibus nntritio ... ?— Tta.lione loci; neque enim in occulto vel in angulo quidquam horum gestura est; sed in nobilissimis Palsestinee pagis et ur-bibus, Jerosolyuiis in diebus festis, in foro, in tern-plo ipso. — Ra/ione iesfium; patrata scilicet fuere non coram uno vel duobus, sed coram omnibus adstantibus, id est, plebe universa, coram tribus ant quinque milli-bus ut inultiplicatio panum in deserto; nou coram pie-bejis et obscuris , sed coram sacerdotibus et principi-bus Judaeorum ; non coram amicis et familiaribus tantum , sed coram Sadduceeis et Pharisaeis qui Christum rlt; ipsiusque doctrinam implacabili odio prosequebantur.—

Ratione Aposlolorum seu scriptorum novi Testamenti; ex his scilicet quinque, nempe sancti Matthseus , Joannes, Petrus, Judas, Jacobus cum Christo conversati sunt, testesque oculati fuerunt et quandoque ministri factorum quae in eorum libris comraemorantur , ita ut cum Joanne dicere possent, I Ep. I, I : Quod andivi mus, quod vidimus oculis nvstris, quod perspectimus et tnanus nostra contrectaverunt de verho vita, hoc annunliamus I vubis. Tres vero alii, sancti Lucas, Marcus et Paulus

illis factis co£evi fuerunt, in regionibus ubi vixerat Christus nati sunt, et millies Apostolos et alios Christi miraculorum testes audierunt. „ Us ne disent point , ^inquil Bossuet : Nous avons pensé, nous ■ avons mé-„dité, nous avons conclu; leurs pensees pourraient être „ fausses , leur meditations mal fondées , leurs consé-„ quences mal prises et défectueuses. lis nous disent : „Nous avons vu, nous avons ouï, nous avons touché \\ ,, de nos mains. S\'ils disent la verite, que reste-t-il a,

228. aquot; Scriptores sacri nolneruni decipere; illi enim nolunt dccipere a quibus omnis fraudis suspicio exsulat

sive expendatur eorum conditio, sive dicendi genus et deceptionis motivum excutiantur ; porro tales sunt scriptores sacri.

229. I. Apostolorura conditio omnem fraudis suspi-cionem ab eis removet : videlicet — Genus. Apostoli erant viri rudes, plebeji, sine litteris, tardiorisque in-genii, uno Paulo excepto : atqui repugnat hujusmodi hominibus orbis universi decipiendi propositum tribue-_re. — Mores. Apostoli vitam egerunt integerrimam, a dolis et mendacio alienam , sute doctrinse perfecte con-sentientem , sdeo ut in iis ne vel minimum vitium observaverint Julianus, Celsus. Atqui hsec omnia meutes ab omni fraude et mendacio alienas demonstrant. — Doctrina. Apostoli severam de moribus doctrinam , mys-teria altissima vixque credibilia in scriptis suis con-signant; qui autem alios decipere volunt, illis blandire solent. nec inveteratis prsejudiciis opposita , nec cupi-ditatibus adversa proponunt.

230. II. Aposiolorum dicendi genus nedum fraudem redoleat, illam prorsus eliminat, siquidem in scripto-ribus .s.acris deprehenduntur — Simplicitas eximia; sine animi motu loquuntur, Chnsti miracula et supphcia, mortem et resnrrectionem eodem affectu referunt; non effervescunt in eos a quibus Christus et ipsi contume-lias, carceres , flagra et alia supplicia passi sunt, de dolorosissima Christi morte siinpliciter dicunt : Ibi cru-cijixerunt eum; uno verbo videntur a vitiosis aliorum atfectibus liberi , et nisi aliunde noscerentur eorum sensus, vix ex eorum narratione colligi posset utrum e Christi potius quam Judaeorum partibus steterint. Sicne agunt impostores ? legantur apocrypha evangelia. — Ingenuitas stupenda, sua vitia, suam ignorantiam , suam in credendo tarditatem, sua inter se jurgia, pu-

sillanimitatem, fugam , Christi denegationem candide referunt. Num tanta ingeuuitas cum decipiendi orbis universi consilio conciliari potest ? — Fidelilas in nar-ratione; describunt vel levissimas circumstantias , tempora, loca, personas, sacerdotes, praesides romanos; at vero ab iis omnibus se abstinent qui alios decipere volunt, ne scilicet fraus aperta fiat. — Linparitas scrip-torum inter se; scriptores sacri inter se conveniunt in rerum substantia, sed valde discrepant in factorum ordine, circumstantiis et aliis pluribus : porro si decipere voluissent, hanc inter se differentiam , ex qua non paucse suboriuntur difficultates, non permisissent : sic enim agere solent impostores ne eorum testimonio fides denegetur; dum veraces scriptores de rerum veri-tate certiores facti, accessorias differentias quae in variis rerum relationibus dantur in levi habent. „L\'ecrivain „que dirige et qu\'inspire la verite, inquit Duvoisin , „rapporte ce qu\'il sait sans avoir besoin de s\'informer „de ce que I\'on a dit avant lui; il ne craint ni de-„menti, ni contradiction. Si dans son récit, compare „avec les autres, il se rencontre des variantes diffici-„les tl concilier, il se met au dessus de ces minutieu-„ses critiques, et se repose sur la vérite elle-même, „du soin de résoudre des difficultés qu\'il n\'a pas daigné „ prévoir.quot;

231. III. Absentia motivi Apostolos ad fallendum impellentis omnem fraudis ideam ab eis depellit. Nemo gratis mendax, ut fert adagium; ergo si Apostoli decipere voluerunt, aliquod deceptionis motivum in ipsis reperiendum est; porro nullum excogitari valet; si enim aliquid ex deceptione sperassent Apostoli , vel in proe-senti vita vel post mortem : non in pr-cesenti vüa , si-

quidem attentis odio, potentia et numero inimicorum quos habebant, nihil cos manebat pi\'ceter contumelias , supplicia , conscientiajque remorsus ; non poamp;l mortem , quia sub Deo justo non speranda erant prsemia , sed ipsis imminebant terribilis judicii exspectatio et setemis suppliciis addictio. Nec dicatur Apostolos forsan egisse ob gloriam ipsis in decursu seculorum obventuvam, nam futura gloria, praesertim incerta et tormentis acquiren-da, parum animos movere solet; et insuper si homines rudes, illiterati sicut Apostoli, mediis perseculio-nibus , hanc futuram gloriam certo prfeviderunt, nihil clarius hac praevisione divinam inspirationem, teste Bos-suetio, patefacit. „ Si le monde veut s\'imaginer, inquil „ illusirissimus Hie prasnl, que le désir de se signaler „dans 1\'histoire ait été de flatter ces esprits grossiers „jusque dans leurs bateaux de pêcheurs, je dirai seu-„ lement ce mot; Si uu Pierre, si uu André, si uu „Jean, parmi tant d\'opprobres et de persecutions, ont „ pu prevoir de si lom la gloire du christianisme et „ celle que nous leur donnons, je ne veux rien de „ plus fort pour convaincre tous les esprits raisonnables „que c\'étaient des hommes divins, auxquels et 1\'esprit „de Dieu, et la force toujours invincible de la vérité, „faisaient voir, dans l\'extréinité de l\'oppression , la „ victoire très-assurée de la bonne cause.quot; (Panegyri-que de saint André.)

232. 3quot; Scriptor es nod Tedamenli decipere non po-hnxsent etiamsi voluissent, ut evidens est ex natura Ju-daeorum , ex conditione discipulorum, ex charactere Chris-ti, ex numero et qualitatibus priinorum christianorum, ex inonumentis facta evangelica firmantibus, et tandem ex concordia cum antiquitatis scriptoribus.

potliesis redditur impossibilis ex parte Judseorum , si — 1° Jadseorum masni intevfuerit factorutn veritatem ex-pendere; si — dato examine Veritas facile detegi potuerit : porro lisec duo certa sunt. — 1quot; JudEeoruin magni intererat veritatis iuquisitio, turn quia tempus a prophetis pro Messise adventu determinatum illuxerat, ac itaque na Dei proraissis infideles essent, gravis eis iucumbebat obligatio expendendi an Jesus, qui se Dei legatum jactitabat et de quo quamplurima prpedicaban-tur tniracula, non esset Messias a Deo electus et a prophetis praesignatus ; turn quia probatis semel prodi-giis quse Apostoli de Christo publicabant, evidenter se-quebatur Judajos esse hornicidas, blasphematores et Mes-siaj occisores, quod quidem ipsis aperta voce exprobra-bant Apostoli. Viri Israelite, inquiebat sanctus Petrus [Ad. ii, 22, 23), audile verba hac: Jesum Nazarenum, virum approlatum. a Deo in vohis, virhdihus, el procli-giis, el signis, quce fecit Deus per illnm in medio ves-tri, sicul et vos scitis.. .. hanc per rnanus iniqnorurn affli-gentes interemislis, quem Deus suscitavit. — Et sanctus Stephanus [Act. vu, 5 2): Quem prophetarum non stmt persecuti patres ves\'ri? Et occiderunt eos qui pranuntia-lanl de adventu Justi, eujvs vos nunc prodilores et ho-wieidce fuistis... Ergo ad lias exprobrationes convellen-das njhil non moliri debebant ut veritatem .detegerent et manifestam facerent.— 2° Dato examine, ad verita-tem facilis aditus patebat, agebatur quippe de factis obviis, cosevis, innumeris, coram maxima multitudine peractis, quorum testes in omni setate, qualitate et conditione versabantur : at vero circa hujusmodi facta, dato examine, non diu celari potest veiitas.

234. II. Ex conditione djscipulorum. Ut scriptores aacri alios decipere potuissent, duo necessario fuissent

requisita; consensus mutuas et perseverantia in consensu seu in falsi assertione. Istud posterius eviclens est, quibusdam etenim in primis assertis non perseve-rantibus , statim fraus aperta fiebat; nee minus neces-sarium erat prins, scilicet mutuus consensus in fraude lacienda, non tantum ex parte scriptorum qui octo erant numero, sed ex parte aliorum Apostolorum, imo septua-o-inta discipulorum, imo etiam innumerabilium aliorum qui Christum sequebantur et illius operum testes fue-rant; porro hoec duo prorsus repugnant.— 1° Consensus iste mutuus repu^nat sive ex numero personarum, quEe tot erant ut inter illos fingi non possit ista fraudis consensio; huic scilicet obstabant diflferentia EEtatis , dissimilitudo indolis et cogitationum , varietas demum comrnodi ac affectionum ; sive ex fine qui tam odibilis tamque Deo injuriosus erat ut in quorumdam tantum perversorum liominuro mentem venire potuerit; iste finis erat quippe destructio legis patern®, scilicet mo-saicre, imposturse propagatio ac glorifica.tio^ seductoris tandem adoratio; sive ex defeclu \'nfotivorum , nullum videlicet excogitari valet motivum quo atTFanc falla-ciain tot homines inducti fuissent, nec humanum pro prfesenti, nec divinum pro futura vita. — 2quot; Perseve-rantia in isto consensu non minus repugnat, tum ex parte cowcientue, \\ nonne in hac multitudine nullus re-pertus fuisset qui remorsibus conscientise, timore Dei, ad meliorem frugem tandem adductus fuisset et myste-rium iniquitatis revelasset ? turn ex vieLu et injlklione poenarum et mortis : omnes sciunt Apostolos et primes christianüs viacilia, carceres , omnia suppliciorum genera acerbissimamque mortem subiisse, et in assertione ve-ritatis factorum evangelicorum spiritum emisisse ; at vero Iieec in tormentis mentis perseverantia non nisi a

rei veritate vel a Deo miraculorum auctore procedere valet; unde Pascal: „Je crois volontiers ies histoires „ dont les témoins se font égorger.quot;

235. III. Ex charactere Christi. In Christo elucent tain eximia erga Deum religio , in fratres dilectio, in inimicos mansuetudo; tanta in actibus sanctitas, in doctrinis sapientia, in morte resignatio et charitas, ut quidquid de viro probo finxerunt antiquitatis philoso-phi procul a Christi charactere exsnlet, uti infra expo-it⁰-netur: porro si hsec ita sint, qui fieri potuit ut Apos-toli, viri rudes, illiterati, servilibus operibus dediti , talem perfectionis archety])uin adinvenerint ? Audiaraus Civem genevensem; „ Oni, si la vie et la mort de Socra-

„ te sent d\'un sage, la vie et la mort de Jesus sont „ d\'un Dieu. Dirons-nous que I\'histoire de I\'Evangile „ est inventée a plaisir ? Mon ami, ce n\'est pas ainsi „que Ton invente... Au fond,c\'est reculer la difficulté „ sans la détruire. II serait plus inconcevable que plu-„ sieurs hommes d\'accord eussent fabrique ce livre, qu\'il „ ne Test qu\'un seul en ait fourni le sujet. Jamais des „auteurs juifs n\'eussent trouve ni ce ton, ni cette mo-„ rale, et I\'Evangile a des caractères de vérité si grands, „si frappants, si parfaitement inimitables, que l\'inven-„teur en serait plus étonnant que le héros.quot;

236. IV. Ex^numero et qualitatibus eorum qui in primis Ecclesife seculis religionem chrisfianam amplexi sunt. Tot homines ex Judfeis et gentilibus ab incuna-bulis Ecclesife ad fidem christianam conversi sunt, ut eorum numerum Dei solius scientia coliigat ; sed hfec notanda sunt : — 1quot; Inter eos plures erant docti, ita Ignatius, Irenseus, Justinus, Tertullianus... — 2° Non nisi post maturum examen facta evangeüca admittere debuerunt ob rei gravitatem. Numquid Judfei et genti-

les avitam religionem ejnrassent, legemque novam, cu-piditates refrenantem , praxi difficillimam, sine ullo examine fnissenl amplexi ? — 3° Pugnantibus praesertim ex adverso multis prajjudiciis, nempe qui Christo nomen dabant, in alia religione fuerant instituti, multis prse-judiciis contra religionem christianam erant imbuti, suae fortune et vitoe periculum faciebant.

237. V. Ex monuinentis evana;elica facta firmantibus: scilicet ab Ecclesiae exordio celebvata sunt testa Pascha-tis , Pentecostes, Epiphaniae, Ainiuntiationis , Assump-

viguit semper consuetndo in publicis conveutibus fac-torum evangelicorum memoriam ipsornm lectione et sym-boli recitatione renovare ; frequens fuit ab initio reli-gionis crucis usus, probrosus sanè.nisi creditum esset ejus ignominiam in triutnphum Ghristi resuirectione versam fuisse ; ubique cruces erect® sunt; caeremonise hebdomadis sanctae totam passionis historiam rememo-rant ; quotidie et millies offertur sanctae Missae sacrifi-cium quod nihil aliud est quam crucis sacrificiuin me-moriale; quot alias enumerare liceret antiquos ritus ad Evangelii iacta non minus expresse attendentes, v. g., baptismi caeremoniae! Jam vero quis nescit quantum ad veritatis confirmationem valeat erectio monumentorum factis ipsis coaeva ?

238. VI. Ex concordia cum antiquitatis scriptonbug. Facta quippe evangelica in pluribus sunt confirmata ex-traneorum testimonio. — 1quot; Sub Augusto imperatore totius imperii censum praescriptum fuisse (cujus merai-nit Luc. ii, iTö) colligitur ex Tacito, Suetonio, Dione Cassio; — 2quot; De sidere_quod Christi uativitatem il-lustravit, et de Magorum adoratione , sic habet Chal-cidius, philosophus platonicus in¹ seculi; „ Est quoque

alia sanctior et venerabilior historia quae perhibet ortu steil® cujusdam , non morbos mortesque denuntiatas, sed descensum Dei venerabilis ad humanEe conservatio-nis rerumque mortalium gratiam : quam stellam cum nocturno itinere inspexissent Chaldseorum profecto sa-pientes viri et consideraticne rerum ccelestium satis exercitati, qutesiisse dicuntur recentem ortum Dei, re-pertaque ilia majestate puerili veneratos esse , et vota Deo tanto convenientia nuncupasse.quot; — 3quot; Puerorum innocentium caedem velut rem omnibus notam refert Macrobius his verbis : „ Cum audisset Augustus inter pueros quos in Syria Herodes rex Judteorum intra bi matum jussit interfici, filium quoque ejus occisum, ait: Melius est Herodis porcum esse quam filium.quot;— 4° Pa-rentes Jesu ipsi fuga consuluisse ac secessisse in /E-gyptum, Celsus atque Judsei Christo exprobrant; eum-que accusant quod ibi eommoratus magicam discipli-nam didicerit; iisque artibus ad coniliandam sibi di-vinitatis famam abusus fuerit , postquam reversus est in palriam. quot;Vide Origenem contra Celsum. — 5quot; In-numeros segros a Christo sanatos fuisse, aliaque paracta prodigia confitentur Celsus, Hierocles , Julianus. — 6quot; Pontkm Pilatum fuisse Judaese proefectum , et ex ejus sententia Christum cruci fuisse affixum memorant Tacitus, Celsus, Julianus.— 7quot; Christum multa prsedi-xisse quae postea contigerunt, scripsit Phlegon, Adriani imperatoris libertus; idem stupendam solis defectionem , et terrsemotum quae moriente Christo advenerant, sic memorat : „ Quarto autem anno ducentesimae secundfe olympiadis (qui est ipse annus mortis Christi) magna est et praecellens inter omnes quee ante earn acciderant defectio solis facta : dies, hora sexta , ita in tenebro-sam noctem versus , ut stellce in coelo visae sint, ter-

rseque motus in Bithynia Nicseae urbis multas sedes subvertit.quot; Eamdem eclipsim inemorat Thales , et Ter-tullianus sic Romanos interpellat: „Eum mundi casum in archivis vestris relatum habetis.quot; Et Lucianus, presbyter et martyr, ajebat; „Consulite annales vestros, et invenietis Pilati temporibus, dum pateretur Christus , media die fugatum solem et interruptum diem.quot; — 8° Christum tanta fama, etiam apud exteras gentes et Romam ipsam, floruisse , ut eum in numerum deorum Tiberius retulisset , nisi renuisset senalus ; ut impera-tores Adrianus et Alexander Severus templum ei dedicate , et veluti numen venerari voluerint; testis est Lampridius in Vita Alexandri: „Templuin Christo fa-cere voluit Alexander , eumque inter deos recipere : quod et Adrianus cogitasse fertur, qui templum in omnibus civitatibus sine simulacris jusserat fieri: quoe ho-die, quia non habent nomina, dicuntur Adriani; sed prohibitus est ab iis qui, consulentes sacra, repererunt omnes christianos futuros esse si id optato evenisset , et templa reliqua deserenda.quot; — Multa alia, brevitati consulentes, omittimus paganorum testimonia quoe legi possunt prsEsertim apud Bullet (Hisloire de l\'élabl\'use-ment du clristianisme, tirée des seuls auteurs juifs et paietis) et in Theol. Rothomag.

239. Allatis auctoritatibus adjungi possunt:— 1° postateB qui ratione sua agendi veritatem Evangelii con-firmaruntj cum enim non pauci reperirentur, a paga-nis interrogabantur, ut refert Plinius, et veritatem Evangelii denegare eorum intererat ut ignaviam suam excu-sarent et paganorum ac Judoeorum favores sibi obtine-rent , inauditum tamen est aliquid ab ipsis fuisse de-claratum qupd historiae evangelicse veritati noceret; — 2° Ilmretici primaevee Ecclesise setatis , qui facta evan-

Judaeorum animo perseveranter incredulo, infra ubi de Ac/ /\\U. ■ -divinitate religionis christianse opportunius solventurr /etL,/™**

Satvacloris et Straussii, his ultimis temporibus prodie-rint, illa in tribus paragraphis seorsim expendemus.

f24l.24l. Dupuis, tt Voltarii schola , sexdecim annis felici labore insudavit ut prelo inandaret ingens opus, t /( \' J. i triplici volumine in-4⁰ constans , cui titulus; Origine

de tons les culles ou Religion nnioerselle. Totus in eo opere fuit ut omnes populos ostenderet naturam , sole et luna exhibitam, adorantes, Persas scilicet, Grsecos, Eomanos, Scythas, Germanise nee non et Americas in-colas, Peruvianos , Mexicanos et alios.

Ipsimet christiani, juxta Dupuis, ab aliis populis non realiter discrepant, et in Christo Domino solem naturae symboluin venerantur. Id autem constat, inquit, sive consideretur\'-fundamentum cui christianismus inniti-tur, sive-\'\'attributa Christo Deo assignata expendantur. cuil^hristianismus, cujus prsecipuum dogma est Verbi incarnatio, fundamento omnino ruinoso innititur, situs est enim in Adami ac Evae lapsu: porro tota haec narratio non historica est, sed metaphorica , Zoroastro et Persis mutuata. Omnia in ea repugnant; Deus est in-visibilis et tamen ambu 1 at^ \'loqüif/r ; mulier cum ser-pente familiariter confabulatur; malum punicum ab Eva et Adamo manducatum totius generis humani ruinam generat ; dolores mulierum in partu tamquam peccati , pcena exhibentur, perinde ac si animalia in dolore non

stantiis patet ; nam peccatum istnd committitur sua-deute diabolo, toti naturae nocet, eique mortem infert, homini demum vestimentornrn necessitatem revelat; at-tamen peccatum istud non est irreparabile, promittitur salvator serpent-is caput contriturus. Ita pro hieme; in veteribus cosmogoniis traditur tanquam a serpente, id est a malo genio, proveniens, toti natur® nocet, ipsa namque regnante omnia in mortis statu apparent, homo novis vestimentis indiget; non est tamen semper reg-natura hiems, exspectatur salvator, id est sol, hie-mis caput calore suo contriturus. His omnibus , quae fusius evolvi possent, inteliigitur peccati bistoriam lio-minisque lapsuro meram esse allegoriam , ac proinde principium fundamentale Christi existentise prorsus cor-ruere.

2quot; Innumerse inter Christum et solem dantur simili-tudines. — 1quot; Christus dicitur lux oriens ex alto, lumen de lumine, illuminans omnem hominem venientem in hunc mundum ; quae omnia evidenter soli compe-tunt.— 2quot; Christus nascitur die 25^a decembris, id est, in solstitio hiemis, quo scilicet tempore sol ad nos re-dire et dies crescere incipiunt. — 3quot; Christus ex vir-gine nascitur, sed die et anno assignatis pro Christi nativitate signum virginis supra lioi izontem ascendebat, et ideo virgo pro matre Christo data fuit; imo anti-quis sphceris signum virginis infantulura in ulnis suis defert.— 4quot; Magi, stella duce,veniunt a Persia Chris-stum adoraturi eique aurum, thus et myrrham oblaturi; at stellae solis ortum praesagiunt; Persise magi erant solis cultui valile addicti, et aurum , thus et myrrha semper in antiquis ritibus soli dicabantur.— 5quot; Usque ad resurrectionis diem Christus in angustiis, doloribus vitam transegii, post resurrectionem vero semper glorio-

sus apparet; usque ad sequinoctium veris solera uubes tempestatesque insequuntur, post sequinoctium sol tan-quam triumphator in coelo videtur; Eomani et plu-res antiquitatis populi die 25^a martii victoriara solis , hieme devicta, celebrabant sub Christi Jesu nomine.— 6quot; Christo fuerunt duodecim Apostoli , soli duodecim zodiaci signa.— 7quot; Christo 72 discipuli tribuuntur; ille numerus semper fuit soli sacratus. /— 8quot; Christus ,sep-

tem instituit sacramenta , solem septeusT sequuntur pla-netse. — 9° Christus dicitur agnus paschalis , homines vivificans carne sua ; tempore paschatis sol ingreditur in signum arietis quod dicitur signum agni apud Per-sas, et calore suo naturas novam vitam prsestat.— 10quot; In medio mensis augusti fit solemnitas triumphi Virginis in gloriam Filii sui assuinptse , et paulo post, initio septembris, celebratur nativitas ejusdem quot;Virginis; at in eodem tempore signum virginis est veluti absorptum a sole ejus filio , cujus gloria seu radii impediunt ne virgo videatur; sed paulo post, sol ad aliud signum transiens, virgo elucescere incipit. Multaj alise enume-rari possent similitudines quibus constat evidenter Christum esse meram solis allegoriam.

¹ T 242. Haec sunt deliramenta ingenii aliunde non exi-gui ; in illis sigillatim convellendis tempus terere non licet, pauca contra prsefatum systema adnotare sufficiat. — 1quot; Refellitur invictis argumentis quibus stabilita fuit auctoritas librorum veteris vel novi Testamenti , isti quippe prorsus intacti supersunt. — 2° Factis im-pugnatur, tria tantum enumerabimus.— l^um est factum propagationis christianae religionis acriter reluctantibus Judöeis et paganis; utquid haec acerrima pugna , si omnes unicum cultum , videlicet solis , agnoscebant ? — 2^am est factum multitudinis et constantise martyrum.

Numquid imiumeri homines dirissima supplicia, mor-temque ipsatn , patiuntur pro diurno et annuali solis cursu testificando ? — 3^um est factum perpetuitatis re-ligionis christianoe cujus sectatores, etiatn vulgatis ho-diernse philosophise radiis, non solem sed Deum ipsum adorare credunt.— 3quot; Monumentis evertitur: ostendun-tur adhuc hodie Chvisti crucis paries , corona spinea ,

nis mentio sit ? — 4° Generis humani sensu confuta-tur; ipsi religionis hostes infensissimi erubescunt et Bupuis systema vulgare non auden\'. — ö^-quot; Nullo fun-dainento stabilitnr; sed quidquid in Evangeliis suo systemati favet avide arripit Bupuis, quidquid autem nocet explodit vel prsetermittit; silet de Annuiitiatione Domini die 25^a martii, et de Prsesentatione ejusdem in templo, de descensu Spiritus Sancti, et prsesertim de morte Christi seu solis, quce non triduo ante resur rectionem seu aequinoctium, sed ineunt^l^ieme evenire debuerit. — 6° Notionibus certitudinis historicEE evel-iitur; omnes certitudinera historicam agnoscunt, sed de ilia actum est, admissis Bupuis principiis, nam facile erit quasdam similitudines inter imperatores et solem reperire, sicut et Bupuis inter Christum et solem ad-invenit; sic asserere licebit Aiexaudrum vel Carolum Magnum ab ipsomet sole, natura humana donato, non discrepare, et ut merito notat D. de Bonald, dari po-terit liber cui titulus ; Origine de \' loules les so nét és j imo his ultimis temporibus vir acuti ingenii, omnibus Bupuis argumentis innixus, osteudit Napoleonem I , Francorum imperatorem , esse ipsummet solem quibus-dam symbolis adornatum.

Circa Dnpuis systema audiamus Montferrier in opere cui titulus : Diclionnaire des nciences malhématiques, art. Astronomie. „ Tl n\'y a pas de doute que toutes les an-„ cienues cosmogonies, uue seule peut-etre exceptee , „ ont plus ou moius pour base les observations astro-„ nomiques .... et 1\'on peut a 1\'aide d\'une facile erudi-„ tion , retrouver dans 1\'histoire des civilisations pas-„ sees un norabre considerable de ces rapports etranges „ entre les phénomènes celestes et les tbeogonies; mais „ il faut se garder , comme d\'uue erreur dangereuse, „ de donner une extension sans bornes a cette hypo-„ these historique. C\'est une erreur soutenue avec la ,, persistance la plus aveugle, qui a malheureusement „ inspire un livre moderne , ou la science et la raison „sont continuellement sacrifices a des appreciations „ arbitraires , exposées dans l\'intérêt d\'un coupable sys-,. tème. Nous voulons parler de \\\'Origine de tons les „culles, production oü 1\'audace du mensonge colore de „ toutes les- seductions d\'un style simple et peu scien-„ tifique, met les fausses idees de sou auteur a la por-„ tee de toutes les intelligences. Le plan de Dupuis „fut évidemment d\'achever l\'oeuvre encyclopeiique, en „ prouvant que la religion chrétienne n\'avait¹ d autrcs „ bases que celles empruntées a Tobservation du mou-„ vement des astres par les anciennes cosmogonies, et „ qu\'en consequence le christianisme n\'etait, lui aussi , „ qu\'un fait astronomique. L\'extravagance des suppo-„sitions oü l\'auteur est entrainé pour coordonner tou-„ tes les parties de son absurde système , aurail du nous „ dispenser d\'en parler dans cette partie d\'un travail „ sérieux ou la science semble n\'avoir a remplir qu une „ mission spéciale.quot;

243. Salvador, Judaeus natione, rationalistarum ac prsesertim Civis ge^neven^i^ circa evangelica facta expli-cationes in opere suo cui titulus : Jésus-Christ et sa doctrine , renovavit. Docet Evan^elia esse authentica et ab auctoribus quorum noinine insigniuntur conscripta: non tarnen, inquit, credendutn est quidquid in illis contine-tur; nam ex una parte evangelia referunt impossibili-tates, videlicet miracula, exhibent veras contradictio-nes, et demum qusedam allegorice dicta sine sufficien-ti monitione memorant; sic erraret qui panum multipli-cationem in sensu reali intclligeret; hsec eaim multipli-catio non est factum reale, sed allegoria sapientiae in-exhaustfe animas enutrientis. Ex altera parte, in omnibus veridici non sunt eva»gelistfe , turn quia in mul-tis a Christo fucrunt decepti; turn quia, magistro suo nirnis addicti, facilius sibi persuadentes quasdam pro-phetias in Christo fuisse adimpletas , tantillum narra-tionem suam moderarunt, ut illarum prophetiarum adiin-pletio apertior fieret. His positis, en illius systematis summarium.

1quot; Cum Jesus Marise filius in mundum prodiit, Ju-dfea sub Romanorum imperio gemebat, indignanter illis tributum persolvebat et vehementi animo promissum Salvatorem exspectabat ; Jesus , vir acutissimi ingenii, rerum adjuncta in proprium cotnmodum callide vertens, liberationis tempora advenisse seque liberatorem esse pradictum audacter nuntiavit, prophetarum explanavit oracula, quibus tamen non terrestrem sed coelestem, non prnesentem sed futuram post mortem perfectionem tribuebat. — 2quot; Üt sibi Judseorum ac paganorum ani-mos conciliaret, compendiosam Orientis doctrinam circa

dogmata et mores praedicavit. — 3° Ad firmandam suam auctoritatem, potentiam patrandi miracula sibi arroga-vit; sed miracula quae peregit nihil aliud erant quam actus bonitatis et charitatis, ope scientiarum natura-lium, ipsi valde familiarium et suis discipulis prorsus iguotarum, editi. — 4quot; Ex lectione Scripturarura di-dicerat Jesus Messiam passurum esse, et postea a mortuis surrecturum , oppetiit itaque mortem et nihil non molitus est ut in se vindictam Judaeorum exci-taret, et inde juste et secundum leges ad mortem dam-natus est; cfeterum Evangeliorum scriptores ejus op-probriis et suppliciis multa addiderunt. — 5quot; Post ejus mortem Apostoli quibus seepe futuram suam resurrec-tionem nuntiaverat, hanc realiter evenisse facile credi-derunt, prtesertim cum_ ejus corpus, ab aliquo furatum, in sepulcro non i?periissent/^L 6quot; Christi doctrinoe consecutiones sanctus Paulus eruit , ac illius veluti poeta fuit sanctus Joannes; illi tunc non pauca, et potissimum. Trinitatis dogma, ab iEgyptiorum religione mutuata, addiderunt. — 7quot; Christianismus qui erat Orientis ac /Egypti religionum quasi compendium, qui-que praestantiora libertatis, fraternitatis, aequalitatis .... praecepta continebat, paulatim orbem universum invasit et usque ad hodiernam diem permansit. Attamen plura praï se fert incommoda, quotidie accrescentia, jam generis humani necessitatibus non suflicit et a pluribus gentibus deseritur; cum autem prophetarum oracala nutneris omnibus non fuerint absoluta, adhuc libera-tionem felicitatemque hominibus promittunt; unde exi-mia populo jndaico credita est missio, ipsius namque. est cseteras gentes in viam pacis, prosperitatis ac inde-ficientis gaudii introducere, et sic liberatoris promissi munia exercere.

Prob. Illud systema rejiciendum est quod — 1quot; rui-nosis innititur principiis,— 2quot; rati one nulla stabililur,

1quot; Supernaturale non existit , et quidquid supra natu-ram prsesentem declaratur, absque ulteriori examine pror-sus rejiciendum est. — 2quot; Religio Christiana est com-pendiosa expositio Orientis doctrinarum : jam vero haec duo quae principiorutn instar tradit Salvador, omnino falsa sunt, ut alibi invictis ratiociniis demonstratur.

2° Nulla ratione stabilitur. Multa quippe asserit, sed nihil probat Salvador; sic juxta ilium, baud paucis in locis , Evangelia allegorice scripta fuerunt, v. g., in multiplicatione panum; en assertio, ubinam vero de-monstratio, nisi quia litec multiplicatio foret evidens miraculum, et explodenda sunt omnia miracula? Sic ad-huc plurimas dari contradictiones inter auctores sacros affirmat et non demonstrat, et infeliciter probare co-

naretur , cum^ inter /Evangelia non sint oppositiones ^quot; \' \'\' \' \' sed vanetat\'es; \'^fnde Evangeliorum concordiam critici sacri lucide vindicant.

virum solertia non mediocrem , voluisse populo blan-diri , ejus favores sibi conciliare , et simul affirmat ilium non naturaliter, sed spiritualiter ac metaphorice prophetias intellexisse. Sed quid utilius ad populi judaic! animos captandos quarn promissio terrenorum bo-norum ad quae tam vehementer suspirabat ? Nonne Ju-

deei prophetarum oracula in sensu terrestri et obvio accipiebant ? — 2quot; Jesus in confirmationem doctrinse futuram suam resurrectionem appellat, et ideo mortem quaerit et juste a principibus gentis damnatur; at hsec omnia sociari nequeunt; si enim eximia mente dona-tus fuerit Jesus, ut fatetur Salvador, quomodo in testimonium divinse missionis suae dare potuit signum quod certo sciebat non eventurum? Si autem insana mente, unde illi tot prodigia ac scientia tanta? Caaterum fal-sum est Christum juste fuisse cruci affixum , id est, juxta legis, tum mosaicae, tum naturalis, principia, nt nitide exposuit D. Lupin. Vide Demonstrations énangé-liques. Migne, t. xvi, col. 7 27.— 3quot; Salvador rejicit omnem ordinem supernaturalem, et simul agnoscit pro gente sua singularem missionem prophetiis annuntia-tam. Qui, quseso, haec duo secum conciliari valeant?

4quot; Impossibile declaratur scilicet, — 1° scriptorum sacrorum testimonio; ruit etenim omne Salvadoris sys-tema si Apostoli nec decepti , nec deceptores fuerint, uti in prsecedentibus thesibus sat superque demonstra-tum fuit. — 2quot; Pactis ; propagatione nempe religionis christianse, constantia et multitudine martyrum , per-petuitate ejusdem religionis, quae facta a nemine ratio-nabiliter negari queunt et Salvadoris systema prorsus evertunt. Ergo.

Circa methodum a Salvadore servatam, alium Ju-dseum patria, moribus et religione audire juvabit: „ Cette „ méthode est très-facile , elle consiste seulement a ne „ pas savoir lire les originaux; a ne vouloir pas dis-„ cuter la valeur des documents qu\'on cite , ni 1\'épo-„que de leur composition; a mêler , jeter et remuer „dans le même sac tous les temps, tous les lieux. E-„ loignez tous les passages qui peuvent vous nuire , et

„ ne negligez pas le moindre iota qui vous soit utile, „ et, en tous cas, versez du baume sur vos propres „ blessures, et du venin sur celles d\'autrui. Avec de „ tels moyens, ayez le talent de grouper avec esprit les „faits, de répandre avec habilité les jours et les om-„bresjselon l\'effet que vous voudrez produire, et vous „ ferez pour le mahometisme , le bouddhisme et le fe-,j tichisme, ce que notre chrislophobe coreligionnaire a „fait pour le judaïsme. Toutefois, après avoir admiré „1\'éloquence de l\'écrivain , la logique du penseur, la „science de 1\'érudit, vient le bon sens avec sa grosse „ voix qui crie a tue-tête : Et pourtant cela n\'est pas „ vrai.quot; {Bible de Ca/ien. Apud D. Marei, Ess ai sur le Pauthéisme, ch. ix.)

245. Duae in hoc paragraplio erunt sectiones ; in prima Straussii systema exponetur, in secunda confutabitur.

246. Agemus: — 1quot; de S3\'mboli definitione ac divi-sione; — 2° de illius historia;— 3quot; de criteriis ejus-dem; — 4quot; de Straussii methodo.

247. Symboli nomine exprimimus vocetn gallicatn Mythe , qufe provenit a voce graeca (j.u6o; /\'haec vox apud Graecos aliquam rei enuntiationem sive veram sive fal-sam designare solebat j^-postea illo tantum usurpata fuit seusu quo significabatur idea vel Veritas aliqua modo fictivo exhibita; vera erat rei substantia, falsa vero forma qua exhibebatur; sic dicebantur jiuftoi iEsopi fabuiae.

Tholuck , dicere haud facile est, alii illud , alii istud intelligentes, attaraen sequens definitie coinmuniorem sensum esprimere videtur: Symlolum est narratio seu ex-positio alicujus idea vel facti ad veleres popidi traditionex perlinentis, et lap.m temporum multis accessor Us a do mala.

Multiplex datur symbolum, historicura scilicet, phi-losophicurn, poeticum et mixtuin. — 1quot; Symbolum his-toricum est narratio alicujus veteris facti, veri ac rea-lis, sed itnaginatione , patriae amore ... pluribus miris inauditisque circumstantiis adornati; sic Herculis labo-res, Ulysseos pericula, heroum facta sunt symbola historica. Si symboli originem quaeras, banc hand segre invenies : antiquitus facta non scriptis , sed memoriae mandabantur ; filii ilia a patribus accepta nepotibus trans-mittebant , et cum senes , natuva duce , sint temporis acti laudatores, multa bona fide superaddiderunt, et sic temporum lapsu factum mere naturale supernatura-lem formam induit. — 2quot; Symbolum pbilosopbicum est expositio alicujus idese, vel opinionis, vel ratiocinii sub forma historica. Decurrentibus seculis forma haec historica , in sensu vero et reali, pro alicujus facti narrations accepta fuit; sic philosophi expendentes quaestio-nes de mundi auctore ac rectore, de hominis nativa con-ditione, de mali origine..., illis historico modo solu-tiones dederunt ex quibus plurima symbola prodierunt. — 3quot; Symbolum mixtum seu histonco-philosophicum illud est quod ex symbolo historico ac philosophico co-alescit, exprimit factum et simul ideam philosophicam; tale est, juxta Schelling, tetatis aureae symbolum, in quo reperiuntur et factum reale sed adornatum, nempe felicitas protoparentum, et explicatio illius facti historico modo exhibita ; sub his quippe figuris veris aeter-ui_; arborum fructus semper producentium , significantur

vera causa priorum hominum felicitatis , illorum videlicet innocentia et sitnplices mores. — 4quot; Symbolum poeticum est factum a poetis adinventum , aut saltern pluribus circumstantiis, deliberata mente , adauctum ; hujusmodi sunt facta ab Homero et Virgilio narrata.

248. Edgar Quinet tradit Origenem tanquam systematis symbolici protoparejitem , ex eo quod plurima facta Scripturse allegorice\' fntó^retetur et facilis sit ab alle-goria ad symbolum transitus. Sed quamvis Origenes ultra debitos limites allegoriam protraxcrit, multum abest quin symbola admiserit. Itaque Semler (1769) merito hujus systematis pater diceudus est, nam cum expen-disset similitudines quasdam quae reperiuntur inter diluvium Noë et Deucalionis, turris Babel aedificatores et gigantes filios derrse . . . , concludit hsec omnia ab eodem fonte procedere et esse poetarum foetum. Multi illi adhseserunt et Heyne sequens posuit principium : Historia et philosophia omnium populorum a symbolis incipiunt. Hoc principio seniel posito, Bauër et alii non pauca in Pentateucho repererunt symbola; imo Vatfer Moysis existentiam negavit , contendens illius historiam, legis promulgationem et alia in Pentateucho relata, adinventa fuisse ad explicandam populi judaici originem , et esse proinde symbolum philosophicum aut historico-pbilosophicum.

Hue usque intactum manserat Evangelium , symbolum quippe historica tempora abhorret; at Schelling as-seruit symbola etiam in temporibus historicis reperiri posse, dummodo facta non statim scriptis mandata, sed per aliquod tempus traditione orali servata fuerint; qua via aperta Krug (1803), Host, Gabler contenderunt sym-

bola historica in Evangelic reperiri ; Hegel existimavit doctrinam Hominis-Dei esse symbolum philosophicum quo unio finiti cum infinito sub forma historica exhi-betur. Demum Sfraussius, Hegelis discipulus, anno 1835 vulgavit librum cui titulus : Vie de Jésus, in quo do-eet Evangelia symbolis scatere, et eo usque devenit ut assereret evangelica facta falsa esse , si homini indivi-duali tribuantur; vera autem , si de humanitate prsedi-centur. De hoc opere hsec habet P. Lacordaire in col-latione data die 20^a dec. 1846: „ xA pres avoir dévoré, „la sueur au front, quatre gros volumes d\'un ennui „transcendental, comme disent les Allemands, j\'atteig-„ nis enfin le dernier chapitre intitule: Conclusion.quot;

249. Symboli criterium est jjgnjim symbolum demon-strans; duplicis generis sunt criteria: alia negativa, quse veritatis absentiam ac proinde symboli possibilitatern aut etiam probabilem existentiam denotant y alia posi-tiva , quae directe symboli prsesentiain significant. clcI/\'y-Duplex est criterium negativum : —v/Primum sic ex-primitur: factum non est historicum seu reale , quo-ties legibus naturalibus generaliter agnitis et admissis contradicit. —quot; Secundam : factum non est historicum, quando inter varias illius narrationes reperiuntur con-tradictiones. Hinc nulla aut exigua alicui facto fides, — 1quot; si contradictio sit in rebus essentialibus, si, v. g. , unus scriptor neget quod affinnat alter; — 2° si sint discrimina inter has relationes relative ad tempora, loca et personas; — 3quot; si una narratio sileat quod refert altera, dummodo constet primum auctorem nou siluisse has-circumstantias si eas cognoverit et cogno-visse si realiter exstiterint.

Ct.c/^v Duo pariter dantur criteria positiva: — l^um factum est symbolicum, quanrlo facti auctores, attentis eorum indole et circumstantiis, cum majori enthusiasmo quam agere deberent operantur ; — 2^um factum potius symbolicum quam historicum est dicenduta, quando con-forme est ideis et opiniouibus in illo tempore receptis, ita ut prsesumi possit has ideas in illius facti narratio-nem influxisse. Sic ex eo quod Judsei tempore Christi Messiam exspectabant, timendum est ne ea quse de Christo referuntur potius sint symbola quam historica facta. — Horum criteriorum rationes sunt evidentes et evolutione non indigent.jn\'-Sff-

250. Straussius, sicut et alii systematis symbolici fautores , Evangeliorum authenticitatem negat; ipso eniin fatente , admissa Evangeliorum autheuticitate, nulla datur ratio symbola admittendi, non est siquidem pro-babile Evangelistas , quorum bona fides in multis ap-))aret, symbola in Christi vita finxisse ; deest insuper tempus requisitum pro symbolorum efformatione.

Evangeliorum authenticitatem rejicit Straussius, quia nulla illius datur sufficiens probatio nee interna nec externa; imo, inquit, probabile non est Apostolos E-vangelia scripsisse, sive quia hac de re nullum prce-ceptum a Christo acceperant, sive quia statim post Ascensionem quocumque gentium dispersi sunt. Igitur factis, simpliciter ab Apostolis narratis, multa eorum discipuli addidere, et sic usque ad medium vel finem secundi seculi quo tempore scripta fuerunt Evangelia , et sub ementitis Matthaei, Marci... nominibus vulgata , ut major illis veneratio conciliaretur. gt;1\'

scripfa fuerint, adest tempus sufficiens ad symbolorum introductionem ; itaque inquirendum est utrum revera existant hsec symbola. Unumquodque factum expendit Straussius et, illo discusso criteriorum ope, concludit symboli prEesentiam. Sit in exemplum illius methodi factum adcrationis Magorum et occisionis pnerorum ab Herode apud sanctum Matthaeum, n, 1-18.

1° Adsunt, inquit, in illo facto criteria negativa.— l^um : Factum non est historicum , quoties legibus na-turalibus generaliter admissis contradicit: porro factum de quo agitui adversatur — 1° legibus physicis, nam datur stella nativitatem Pueri indicans, stans, progre-diens , Magos ducens ; duo sunt somnia prophetica, Josepho unum , Magis alterum...; quae omnia juxta leges physicas non eveniunt; — 2quot; legibus^ morali^us, nam — Herodes primum diligenter didicit a Magis tempus stellse quae apparuit eis : porro haec qusestio natu-raliter primo loco fieri non debebat, cum ex sancti Matthaei narratione eruatur Herodem propositum ne-candi infantes tunc tantum efformasse cum se a Magis delusum vidisset. — Insuper si jam hoc propositum Con-cepisset, statim debuisset Bethlehem mittere spiculato-res qui Infantem trucidarent, ne Magi, illius pravas dispositiones his qusestionibus suspicantes , Infantem e periculo eriperent; ergo rursus naturalis non est He-rodis agendi ratio. — 2^um negat. criterium : Factum non est historicum, quando varias inler illius narrationes re-periuntur contradictiones: porro adest manïfësta contradictio inter Evangelistas, seu conciliari nequit adora-tio Magorum cum praesentatione Domini in templo; nam hsec praesentatio ante Magorum adorationem fieri non__potuit, cum expresse dicat sanctus Lucas, n, 39: Et id perfecerunt omnia secundum legem Domini, reversi

sunt in Galilaam, in civilalem suam Nazareth ; ergo non Bethlehem, sed Nazareth ire debuissent Magi. Nec facta fuit preesentatio post TVlagoriim adorationem, quia sanc-tus Matthseus ait, n, 13: cum rece-mssent (Magi), ecce angelus Domini op par uil in snmnis Joseph dicens: Surge, et accijoe Puerum et matrem ejus, et fuge in jE-gyp turn. Qui consurgens accepit Puerum et matrem ejus, et secessit in JEgyptum. Et vero Joseph us, qui pluri-mas imperii Herodis circumstantias refert , silet circa infantium cnedem : porro id factum nimii momenti est ut illud Josephus ignoraverit, et cognitum praeterire potuerit. Ergo adsunt criteria negativa.

2\'\' Adsunt pariter criteria positiva. — l^um ; Factum est sj\'mholicurn , quando narratio poesim redolet ; sed ilia historia quid poeticum magis ? Stella duce. Magi ab Oriente veniunt, pretiosa munera Infanti in cunis posito offeruntur, infantes a bimatu et infra cseduutur, dantur prophetica somnia.. .— 2^um : Factum narratum probabiliter symbolicum dici debet, quando conforme est opinionibus et ideis temporis ad quod refertur : jam vero stellae idea ex Balaami oraculo excerpta fuerat, et insuper veteres populi ssepe ssepius rebus humanis astra miscebant; in Oriente apparet haec stella, quia orientales populi astronomiee erant valde dediti; ab ea stella Magi ducnntur, sicut ^Eneas ab Ilio egreditur, stella faeem ducente, sicut Thrasibulus et Timoleo ab ignibus coelestibus ducuntur ; Magi veniunt Jesum ado-raturi, quia Isaïas, c. lx prsedixerat populos ventures esse Jerusalem ad Deum colendum ; Magorum in civi-tatem ingressus fingitur, ut ordinaretur infantium csedes excogitata quo venerabilior redderetur pueritia infantis Jesu, divina Providentia eum ab imminentibus periculis liberante; ita Cyrus, Romulus, Moyses e periculis in

infantia subortis miraculose subducuntur. Demum fuga in iEgyptum inveiutur in siinilitudinern fugse Moysis in Madian , et ob verba ista Oseë, xi, 1 : E* JEgypto vocavi Jilium meum. Sic Straussius cum singulis factis criteria sua confert.

Non sui systematis tantum expositionem exhibet Straussius , sed aliorum etiam confutationem pnebet, prsesertim cum de aliquo obscuriori textu vel facto agi-tur , tunc a confutatioue rationalistarum et «apoFiiatu -ralistarura incipit, ut , illis devictis, facilius ipsius systema admittatur.

Talis est methodus quam in toto operis sui decursu immutabiliter insequitur Straussius; illius astutiain , po-tissimum pro Germania ubi animi omni vento doctrinae fluctuant, nemo sane negabit.

251. Straussius his omnibus investigationibus perac-tis, et historicis factis r.b omni symbolo sedulo sejunc-tis , ad has circa Christum conclusiones devenit: Jesus erat vir judseus , pius , simplex , legis hand ignarus ; discipulus fuit Joannis , et ab eo baptisma suscepit ; postea in desertum secedens, Joannisque vestigia insc-quens, baptismum poenitentise in remissionem peccato-rum et ipse preedicavit. Deinde excogitavit se forsan Messiam esse, quod brevi in intitnam cordis convictio-nem versum est; tunc pauca Joannis doctrinas addens, palam populum docuit. Illius acerbiores praedicationes in Sadducseos et Pharisaeos, amor quo populus eum prosequebatur, in ilium concitaverunt optimatum gen-tis animos , qui fraudibus suis ipsius damnationem a Pilato obtinuerunt ac demum cruci affixerunt. Jesu mor-tuo, illius resurrectionis fama vulgata est, a pluribus praedicata et mox ubique tcrrarum diffusa, ideoque multi ejus doctrinae adhaeserunt. Nec credendum est tamen

omnem doctTinam evangelicam a Christo fuisse disci-pulis suis traditam ; multa equidem et eximia morum praecepta eis dedit, sed non nisi decursu temporis , non pauca addentibus discipnlis, illud doctrinse corpus , quod in Evangeliis hodie reperitur, absolutum fuit. Talis est , teste Straussio, totius Evangelii sum-mavia Veritas: quidquid superadditur ad symbola et tra-ditiones referendum est.

252. -Hif positis, ulterius adhuc progreditur Straus-sius et singularia despiciens, unoque intuitu totam his-toriam evangelicam complectens, detegit eximium sym-bolum philosophicum, humanitatem scilicet sub Christo velatam : „Tout ce que 1es auteurs sacrés racontent du „Christ, in quit, doit être entendu de 1\'humanité ; le „ Dieu devenu homme qu\'annoncent les évangiles, c\'est „l\'humanité, car elle est l\'union du principe divin et „ du principe humain; cet enfant de la mere visible et „ du père invisible , c\'est l\'humanité procédant de 1\'es-„ prit et de la matière; c\'est l\'humanité qui est 1\'être „ doué d\'un pouvoir miraculeux , car dans ie dévelop-„ petnent de son histoire on voit se manifester toujours „plus l\'etnpire de 1\'esprit. sur la matière; c\'est elle qui „est la creature sans peche et sans tache, car mar-„ chant toujours au perfectionneraent, elle est a 1\'abri „de tout reproche, la faute reste a I\'individu, elle dis-„ parait quand on envisage l\'espèce ou I\'histoire de I\'es-„ pèce; c\'est elle qui meurt, ressuscite, monte au ciel, „en tant que, se depouillant par la mort de son en-„ veloppe grossière, elle atteint a une vie spirituelle plus „noble, plus digne d\'elle, et, se détachant desentra-„ ves qui 1\'attachent a la terre, s\'unit a I\'esprit infini „qui règne dans les cieux.quot;

sium, vim suam dogmaticam amittit: mirabilis nativi-tas, miracula, resurrectio, ascensio et alia sunt vera, non quidem in Christo, sed in humanitate. Nec mirum si Christo tribuantur, nam populorum ac prsesertim Judaeo-rum animi rudes ac tavdi, hfec non intellexissent si abstractive, sen de humanitate in genere, dicta fuissent, ergo symbolice et de homine individuo praedicari debue-runt : porro Christi electio tanquani hnmanitatis sym-bolum valde conveniens fuit , ob ejus sanctitatem ac doctrinam. Intelligatur itaque de idea humanitatis quid-quid Christo tribuitur, et veram nitidamque habebimus Bvangelii explicationem. Et hsec est totius Straussii systematis compendiosa expositio; quid autem de illo sentiendum sit in sequenti sectione exponetur. Vide Mussard, Examen critique du systhne de Strauss. — Annates de philosophie, t. vi, 3^C serie.— Démon sir. evang. torn, xviii, col. 581.

253. Nota. Ex dictis, Nquot; 250, Straussius Evangelio-rum authenticitatem duplici de causa negat:— lquot;quia cum Christus non mandaverit ApostoHs. ut facta evan-gelica scriberent, dicendum foret illos proprio motu egisse , quod nullo inodo supponi valet; — 2\'\' quia Apostolis deerat tempus sufficiens, cum statim post Ascensionem quocumque gentium difFusi sint. Porro nihil his rationibus futilius reperire est, integrae proinde supersunt omnes probationes quibus heec authenticitas lucide stabilitur; jam vero cum symbolicum systema, demonstrata Evangeliorum authenticitate, ruat, hie supersedere possemus. Attamen , ut plenius perniciosum istud systema convellatur, sit sequens

254. Prob. Illud sjstema est rejiciendum quod — 1quot; falsis nititur criteriis, — 2quot; symboli conditionibus adversatur, — 3quot; absurda includit, — 4quot; ad pyrrho-uismum ducit; atqui tale est symbolicum systeraa.

255. I. Falsis nititur criteriis; symbolici systema-tis criteria hsec sunt : — l^um criterium negativum : Factum non est historicum seu reale , quando legibus naturalibus generaliter agnitis et admissis contradicit; at istud criterium plane falsum est, fuuda,tur guijope in impossibilitate miraculi, quod possibilé^invi^ta\'argu-menta demonstrant. — 2^um criterium negativum : Factum non est historicum, quando inter varias illius nar-rationes reperiuntur contradictiones. Kursus illud criterium manifeste falsum est, nam juxta sensum com-munem, quando inter varios auctores idem factum re-ferentes dantur contradictiones suhstantiales, nil circa facti naturam vel existentiam asseri potest. Sed si illfe contradictiones sint tantum acculentalh , facti Veritas in dubium non revocatur; a fortiori si plures illud as-serant et unus taceat.— l^um criterium positivum; Factum istud est poeticum, cujus narratio est poëtica vel cujus auctores, attentis eorum indole et circumstantiis, cum majori enthusiasmo quam agere deberent, operan-tur. In illo criterio qufedam sunt vera, qusedam autem falsa : verum est factum poetice relatum in legitimam falsitatis suspicionem deveuire, falsum est vero illud esse semper adinventum , saltern substantialiter j sic in-dubia est Joannse Anglorum debellatricis historia, et tamen multoties poetice fuit narrata. Verum est pariter, factum cujus auctores, attentis eorum idole et circum-

stantiis, agunt cum majori enthusiasmo quam agere deberent, verum est, inquimus, istud factum indicia falsitatis prae se ferre; ast falsum est hujusmodi factum ab imaginations scriptorum et quoad substantiam et quoad accidentalia necessario provenire. Caeterum istud criterium est practice impossibile, aut saltern valde in-certum, periculosutn ac omnibus erroribus viam aperit, nam nunquam aut fere nunquam certo cognosci valet quandonam , omnibus attentis, facti auctores cum en-thusiasmo indebito operantur. — 2^um criterium positi-vum : Factum istud potius sjmbolicum quam historicum judicandum est, quod conforme est ideis et opinioui-bus in hoc tempore receptis, ita ut praesumi possit has ideas in illius facti narrationem influxisse. Eadem fere observatio ac pro criterio praecedenti hue recurrit. Verum est factum de quo agitur non nisi post maturum examen esse admittendum , falsum est autem illud esse necessario adinventura, quinimo eo facilius evenire po-tuit quo ideis receptis conformius erat. Unde criterium prsefatum , sicut et praecedens , nedum sit veritatis re-gula certa, multum errori favet.

256. II. Symboli conditionibus adversatur. Illae con-ditiones respiciunt tum tempus, tum ideas necessarias ad efformationem symboli.

1° De tempore. Ex parte temporis duo necessario re-quiruntur, scilicet tempus traditionale et tempus diutur-num : atqui haec duo desunt. — lquot; Tempus traditionale omnino necessarium est, etenim tempus traditionale illud est in quo facta memorise , non scriplis mandantur, factis nempe semel in historia aliqua consiguatis , im-possibilis evadit symboli efformatio; ex dictis siquidetn symbola effinguntur ex eo quod factis, viva voce narra-tis, subsequentes generationes bona fide multa super-

crypha veris Evangeliis in pluribus essentialibus confor-mia; dantur Epistolse et Actus Apostoiorum de quibus ait Guizut-. „Les temps anciens ne nous ont laissé que „ peu d\'ouvrages dont 1\'authenticité soit aussi bien con-„ statée que celle des Actes des Apótres quot; et quorum authenticitatem ipsemet Straussius agnoscit ; sed si Epis-tolarum et Actuum Apostoiorum authenticitas agnosca-tur, non videtur ubinam sit tempus traditionale; nam illi libri prsecipua evangelica facta referentes aut sup-ponentes, symbolorum efformationi obstant.— 2quot; Tempus diuturnum pariter requiritur, cum enim symbola non prava intentione sed bona fide efformentur, non nisi labentibus annis eorum introductio locum habere potest; at in efformandis symbolis evangelicis omnino defuit tempus sufficiens : juxta nempe Straussium , Evangelia labente aut ad summum exeunte secundo seculo scripta fuerunt, juxta ilium pariter symbolorum introductio non nisi mortuis Apostolis incoepit; ergo quin-

2° De ide\'n necessariis ad efformatwneni symboli. Symbola aliquam relationem cum ideis vulgo receptis, in tempore quo efformantur, habere debent, illud ultro admittunt adversarii et ex eorum principiis necessario fluit; symbola enim naturaliter et sine ulla arte vel intentione effingi nequeunt quin ideis receptis confonnia sint: atqui symbola evangelica conforraia nonj:ran_tjdeis Judseorum qui Messiam tanquam regem temporalem ,

gloriosum, victorem , triumphantem sibi reprsesentabant; unde crux fuit Judseis scandalurn, et duo discipuli di-cebant Jesu : Nos antem sperabamus quia ipse esset re-demplnrns Israël {Lvc. xxiv, 21). Nec coiiformia^erant ilia symbola ideis gentilium; gentiles quippe bona ter-restria, famam, divitias, honores anhelabant, et Christus humilitatem , paupertatem , mortificationem , cruces praedicat; unde Evangelium ipsis in scandalum versum est , et inde persecutiones quibus Judsei et gentiles christianos insecuti sunt.

1quot; Evangeliomtn adiuventionem ; Evangelia quippe, juxta Straussium, non continent facta historica , sed symbola in duobus prioribus chistianismi seculis effor-mata: porro hsec adinventio repugnat in se etquot;^Jin suis auctoribu^.— 1quot; In se, sive Evangelii facta, sivedoc-trina considerentur; facta quae tales veritatis characte-res prae se ferunt ut ilia supposititia esse nullo raodo excogitari possit, unde Ronssenv •. „ L\'Evangile a des „ caractères de vérité si grands , si frappants , si par-„faitement inimitables, que l\'inventeur en serait plus „ étonnant que le héros.quot; Doclrina pariter sjablimior est quam ab hominibus adinveniri potuerit; si enim spec-tetur relative ad intellectum, sunt mysteria incompre-hensibilia, et eximia circa Deum et homines documen-ta; relative ad Kolunlatem, frenatur amor sui ac glo-riae; relative ad sensibilitalem, prohibentur omnes car-nales et terrestres delectationes: porro rursus hujusmodi doctrinae homines inventores non sunt. — 2quot; In suis auctoribus, si fides sit Straussio , hsec tam excellentia symbola ab innumeris hominibus omnino diversis natio-ne, genio, educatione, preejudiciis et cupiditatibus effor-mata fuissent, et id naturaliter, sine ulla conspiratio-

ne; at evidenter talis explicatio reuugnat. Audiamus D. Quinel {Annales de philosopkie, torn, xm, p. 428): „ Acceptons-nous, pour tout expliquer , la tradition „populaire, c\'est-il-dire le melange le plus confus que „ I\'histoire ait jamais laissé paraitre, un chaos d\'He-„breux, de Grecs, d\'Egyptiens, de Romains, de gram-„mairiens d\'Alexandrie, de scribes de Jerusalem, d\'El-„léniens, de Sadducéens, de Therapeutes, d\'adorateurs „de Jehovah, de Mitra, de Serapis? Dirons-nous que „cette vague multitude, oubliant les differences d\'ori-„gine, de croyances, d\'iustitutions, s\'est soudainement „ reünie en un seul esprit pour creer de rien, pour „rendre palpable a tout le genre humain , le caractè-„ re qui tranche le mieux avec fout le passé et dans „ lequel on reconnait l\'unité la plus manifeste? On „ avouera au moins que voila le plus étrange miracle „ dont on ait jamais entendu parler, et que 1\'eau chan-,, gée en vin n\'est rien auprès de celui-la.quot;

2° Luctam acerrimam contra nascentem christianis-mum. Historice constat orientem christianismum undi-que impugnatum fuisse a Judfeis primum , deinde a gentilibus; ilium omnibus scientiee argumentis philoso-phi appetiverunt, legibus suis proscripserunt imperato-res, ac dirissimis suppliciis ipsaque morte christianos punierunt; nec ilia fuere sola christianismi\' prfelia , ex-stiterunt adhuc intestina bella cum hpereticis, schisma-ticis et apostaticis : porro haec omnia in Straussii sys-temate prorsus sunt inexplicabilia; ,vel enim symbola evangelica conformia_erant ideis ubique sparsis, vel non; si prius, explicet hanc luctam Straussius; si posterius, quomodo^ illorum symbolorum etformatio fuit possibilis ?

einio et factis. — 1° Ratiocinio. Hoc sysiemate semel adtnisso, ut etiam leviter attendenti patebit , omnis historica certitudo fluctuat; nullum quippe factum su-peresse potest integrum si criteriorum mode exposito-i\'um regulis subjiciatur.— 2quot; Factis. Plurimi auctores, ad Straussii systema confutandum, principiis et me-thodo Straussii utentes, optime demonstrarunt facta ab omnibus admissa, ut transitus Alpium ab Annibale, et mors Caroli Temerarii Burgundiae dacis, esse mere symbolica. Wurms ulterius progressus, totam vitam Lutheri symbolicam esse ostendit, idem effecit auctor anglus erga Napoleonem Francorum imperatorem, imo Keyserling probat Straussium ipsum esse ingens sym-boluin : jam vero quodnam est illud systema quod talia inducit consectaria ?

•259. Demonstrari potest retigionis christianse divi-nitas probationibus externis et internis ; ideo duplex articulus.

260. Probationes externis religionis christians sunt prnjhp.tKP, miracula et quoedam facta; de illis in toti-dem paragraphis agemus.

261. Prophetife quce in favorem religionis christianse proferuntur, sunt alias in Christo impleta;, alias a Christo editfB : unde

Nota. Tn enucleandis et exponendis prophetiis, si paucse gravioris ponderis excipiantur, non immorabimur; sed relatis veteris Testamenti oraculis , statim Bvange-liorum loca adimpletionern prsediclorum vaticiniorum os-tendentia ret\'eremus ; non enim e memoria excidendum est libros veteris et novi Testamenti omnimoda aucto-ritate pollere, ut ex superius demonstratis constat.

263. Ad Messise ortum pertinent — 1° tempus il-lius nativitatis, — 2quot; origo ipsius, — 3° generationis modus, — 4quot; locus et circumstantise nativitatis.

Prophetioe quaj tempus nativitatis Messiae determinant sunt prophetise Jacob, Daniëlis, Aggtei et Mala-chise. Ha; dua; ultima;^aSi™ant tantum Messiam, prse-sentia sua, maximum decus novo templo, a Zorobabele tedificato, prsestiturum esse, et videmus Christum mul-toties in templum ingredientem, et Deo Patri sue exi-mium honorem prsestantem. Itaque de vaticiniis Jacob et Daniélis dicendum remanet.

264. Ex Jacob vaticinio demonstratur Christum esse Messiam, modo heec tria probentur; — 1quot; Christum ve-nisse tempore prrefixo; — 2quot; Christum donari characteri-bus in prophetia expressis; — 3quot; Nulli prceter Christum hsec omnia competere; quae tria seorsim sunt expendenda.

1quot; Christus venit tempore praeflxo. Vaticiuium Jacob duo importat, scilicet — 1° sceptrum permansurum esse in Juda usque ad Messise tempora; — 2quot; illo veuiente, auferendutn esse : porro heec duo setate Christi vera fuere. — 1quot; Sceptrum permansit in Juda usque ad Christi tempora : nam juxta communem eruditorum sen-sum, sceptrum quod praedicit Jacob inteiligenduin est de eminentia seu autonomia tribus, et vox ista dux de fernore ejus significat optimates et judices supremse auc-toritatis participes; unde sensus vaticiuii est ; Tribus Juda semper erit prsecellens, nee deficient ex ea optimates et judices supreraae auctoritatis participes, donec veniat qui mittendus est : atqui haec perfecte exstite-runt usque ad Christi tempora. Quis nescit quod sub Moyse, sub judicibus, sub Saüle ipso semper prseemi-nens fuerit tribus Juda, et quod unaquseque tribus judicibus suis regeretur? Tempore Davidis et usque ad baby-lonicam captivitatem floruit regia potestas, ac proinde nulla suböriri potest difficultas; tempore captivitatis, ex Susannae historia constat Judseos apud Babylonem servasse formam communitatis, quse proprios optimates et judices haberet, et posset capitali sententia reos pleetere. Soluta captivitate , sola tribus Juda proprias in sedes rediit, toti regioni Judseoe nomen dedit, ac legibus suis et ^rojjjijs inagistratibus obedire pennissa est. Tandem Assamonseorum , Herodis et prsesidum ro-manorum temporibus, civilem quoque jurisdictionem et legitimse reipublicse formam retinuit; sub AssamonEeis quidem, qui libera electione populi constituti, non nisi cooperante populo ac senatu publica negotia gerebant, ut videre est in libris Machabseorum; sub Herode, qui gentem secundum leges Moysis semper gubernavit, st fuit religioni publicse semper addictus ; sub ipsis pree-

fectis romanis, qui in antique religionis et instituto-rum civilium usu videntur nihil itnmutasse. Et si di-ceretur suprematn potestatem fuisse ablatam quando imperium ad Herodem alienigeiiam transmissum fuit a Romanis , et genti judaicae sublatum jus vitee et necis juxta hsec verba Judseorum Pilato : Nobis non licet in-lerficere qnetnquam, quid ad nos? semper certum est il-lam potestatem usque ad Christi tempora permansisse.— 2quot; iEtate Christi ablatum fuit illud imperium sive a Pompejo , ut modo dicebatur, sive paulo post mortem Christi, in ultimo urbis Jerusalem excidio, Tito exer-citum romanum ducente.

2quot; Chnsto competunt omnes characteres in vaticinio Jacob \'Mjpressi: — 1quot; quidem Christus merito dici potest exspectatio gentium, nam Christus Dominus, evan-gelistis testibus, bona innumera Judeeis ca5terisque ho-minibus contulit, infirmitates omnes sanando, legem perfectissimam instituendo, doctrinam eximiam docendo, gloriam Dei promovendo, populos ab idololatria retra-hendo et illis saluberrima salutis media prsestando.. — 2quot; Tisdem de causis Christus dici potest per antonoma-sim ille qui mittendus est, quia omnibus prophetarum oraculis fuit prsenuntiatus, et Dei legatus ac filius ab infinitis propemodum miraculis demonstratur.

3° Nulli praeter Christum competunt prophetise Jacob characteres; tempore enim prsefixo, quando scilicet ablatum fuit sceptrum a Juda, nullus citari valet pro-pheta vel vir insignis cui lue dotes applicari possint. Ergo vel vaticinium Jacob fuit in Christo completum , vel inaniter fuit prolatuin ; at id posterius repugnat; Deus etenitn inania oracula non profert. Nee conditionalis dici potest hrec prophetia, ut superius probatum fuit; ergo fuit adimpleta, ergo Christus Dominus est Messias.

265. Eadem veniunt demonstranda ac in pnecedenti Jacob vaticinio, nempe — 1° Christum venisse tempore prsefixo; — 2quot; Christo competere dotes in prophetia desig-natas; — 3quot; Nulli alii praster Christum competere posse.

1quot; Christus venit tempore prpefixo. Hfee Daniëli dicit Angelus: Scilo ergo et animadverte. Ah exitu sermonis, ul ilerum adijicetur Jerusalem , usque ad Christum, du-cevi, hiehdomades septem , et hebdomades sexaginla du en erunt; et rursum adificahitur plate a, et muri in anyustia temporum (Ban. ix, 25). In quibus verbis duo atteu-denda sunt: — 1quot; In sermone de quo inentio tit agi-tur de muris et plateis Jerusalem aedificandis, non de templo; sermo autem iste est sermo efficax, publicus, producens hanc resedificationem , ac proinde esse debet edictum aliquod solemne. — 2quot; Ab illo edicto usque ad Christum occidendum dantur Septuaginta hebdomades, id est anni quadringenti et nonageni, non agitur quippe de hebdomadibus dierum, cum quadringenti et nonageni dies, proesertim si a die edieti numerentur, evidenter non sufficiant pro fedificandis muris: atqui, his duobus attentis, Christus tempore prsefixo in mun-dum venit, nam iste sermo vel edictum non sunt duo rescripta Cyri in quibus de templo et non de moeuibus qusestio est; nee est etiaoi probabilius primum rescrip-tum Artaxerxis Longi-mani , anno regni septimo vul-gatum , in quo de templo, de sacrificiis, de sacerdoti-bus a tributis eximendis , aliisque privilegiis fuse dis-seritur, et ne ullum quidem verbum de moeuibus ex-struendis reperitur; nee dicatur in illo contineri ser-monem implicitum de hac reiedificatione facienda. Plu-res enim rationes, quas enumerare inutile est, hanc

sententiam confutant; er^o a sec undo Arlaxerxis rescri))-to, anno illius regni vigesimo, supputanda; sunt heb-domades; et reipsa in illo decreto dalur licentia de moenibus Jerusalem denuo sedificandis , et computantur Septuaginta hebdomades prfedictse usque ad Christum necandum : „Les docttis font difterentes supputations, „inquit Bossuet (Discours uur Vhi*t. vviv., part, n, nb. „ 9) , pour faire cadrer ce temps au juste ; celle que „j\'ai proposee (de la vingtième année du règne d\'Ar-„ taxerxe Longue-Main) est sans embarras. Loin d\'ob-„ scurcir la suite des rois de Perse, elle Feclaircit; „ quoiqu\'il n\'y aurait rien de fort surprenant, quand it „se trouverait quelque incertitude dans I\'histoire de „ces princes, et le peu d\'annees dont on pourrait dis-„ cuter sur un compte de quatre cent quatre vingt-dix „ ans ne ferait pas une importante question. Mais pour-„ quoi discouvir davantage ? Dieu a tranche la difficultu, „ s\'il y en avail, par une decision qui ne sonffre au-„ cune réplique. Un événement manifeste nous met au-„ dessus de tous les raffinements des chronologistes , et „la ruine totale des Juifs qui a suivi de si pres la „ mort de notre Seigneur fait entendre aux moins clair-„ voyants 1\'accomplissement de la prophetic.quot;

2quot; Christo Domino conveniunt characteres in Daniëlis prophetia enumerati; hi sunt: dicetur et erit Christus, dux, Sanctus sanctorum, iniquitatem deleturus, adduc-turus justitiam sempiternam, a populo suo negandus , occidendus , vetera sacrificia aboliturus , novum foedus confirmaturus , omnem visionem et prophetiam imple-turus; denique post ejus mortem civitas et sanctuarium sunt dissipanda a duce venture, templum abominatione desolationis contaminandum, et desolatio usque ad consummationem ac finem perseveratura : porro heec om-

nia in Christo Domino reperimus, ut attendenti etiam paulisper manifestum est. Ergo

8quot; Nulli prpeterquara Chi\'isto coiupetunt prgedicti cha-racteres, nullus quippe citari valet his signis tantisper pnefulgens; ergo vel Jesus est Messias a Daniële prse-ilictus, vel vana fuit ejus prophetia, quod nullo pror-sus modo de vaticinio tot singulis adjunctis ornata sine evideuti repugnantia dici potest.

266. Abrahifi promissura fuerat quod in ejus semine benedicerentur omnes gentes terras (Gen. xu, 3). Hanc promissionem in posteris JudiB implendam fore subin-dicaverat Jacob in celebri vaticinio : Juda, te laudahnnl fratres tui (Gen. xLix, S); earn tandem familise Davi-dis affixerant prophetise posteriores [Is. xi, 1): Egre-dielur rirga de radice Jesse, et flos de radice ejus asceu-det, et requiefcet super eum spiritus Domini-, et quot;f. 10: In die ilia., radix Jesse, qui stat in signum popnlorum, ipsum gentes deprecabuntur; quae quidem ad Messiam pertinere probant et contextus, et consensus paraphras-tarum , et ipsa confessio Judaeorum apud sanctum Mat-theeum, n, 6; xxu, 42; sanctum Joannem, vn, 42; atqui Jesus Christus natus est ex tribu Juda. Manifestum est, inquit Apostolus [Hetjr.wx, quod ex Juda ortus sit Dominus nuster , et ex familia David. Matth. i,l; Litjer generationis Jesu Chrisli filii David, filii Abraham.

267. Messias ex virgine nasciturus erat. Is. vn, 14, legitur; Ecce virgo concipiet et pariet filiiun , et vocabi-tnr nomen ejus Emmanuel. Ünde sic arguere licet ; Ibi

Messias praedicitur ex virgine generandus , modo prophets virginem parituram praenuntiet , et Etntnanuelis iiomine Messias designetur: atqui haec duo carta sunt.

1° Propheta pramuntiat virginem parituram, nam — 1quot; quoties in Scripturis vox almah legitur, semper de-signat virginem intactam , nec exemplum oppositum Judaei laudare possunl. — 2quot; Non est alia vox apud Hebrseos quae constanter virginem designet.— 3quot; Par-ticnla ah voci almah prsefixa, emphatica est, ideoque de virgine prsestantissima est intelligenda.— 4quot; Evidenter confirmatur contextu , nam Isaïas promittit grande prodigium; dixerat ad Achaz : Pete tibi ngntim a Uo-mitw Deo hio in profundum rnferni, sive in excelsum supra-, et recusante Achaz, addit : Andite ergo, domus David: propter hoc dahif Bominm ipse vobis signum. Ecce virgo concipiet. ■ .. Ergo non de puella, sed de virgine paritura loquitur; demum suffragantur lxx interpretes. Vide Per rone, de Incarn. part, n, cap. 2.

2° Emmanuelis nomine_Messias in hoc oraculo desig-natur; nam — 1quot; vox ista Emmanuel significat Nobis-cum I)ens.— 2quot; De Emmanuele dicitur , Is. vm, 8 : El eril exlensio alarum ejus , int pi ens latitvdinem t err re tu(B (id est, Terrse sanctse), o Emmanuel.— 3quot; Juxta veterum rabbinorum interpretationem et seriem contex-tus, ille Emmanuel idem est ac ille de quo Isaïas iu oapite sequente loquitur et qui vocatur ; Admirabilis, Deus, Forlis, Paler fuluri seculi. . . . Porro hi charac-teres perfecte Messise competunt et de nullo alio juste praedicantur : a fortiori de Jasub filio Isaïas et de Eze-chia filio Manasses, qui non nascituri , sed jam nati erant, dici nequeunt.

268. Obj. Tria reperiuntur in illo vaticinio quse Mes-sise ideam prorsus removent. — 1° Puer ille datur in

signum Achaz : Propter hoc dahit TJominus ipse vobis signum-, porro qui Messias post septem secula veuturus, signum pro Achaz esse potuerit ?— 2° Butyrum et mei comedere debet ut sciat reprobare malum et eligere bonum , quod Messiae summa sapienta prsedito conve-nire nequit. — 3quot; Antequam puer iste sciat reprobare malum et eligere bonum, seu antequam puerulus ratio-uis usum attigerit , prsedicit propheta liberandam esse civitatem: sed haec ridicula esset si de puero, post septem secula venture, ageretur.

Ttesp. Propheta, orationis exordio, refri Achaz offert signum ex quo intelligeret liberandam esse. Jerusalem (vu, 11): Pete tibi iignum a Domino-, Achaz vero in-credulus illud despexit. Hinc Isaïas regem illum et to-tam simul domum Davidis increpat his verbis (vu, 13): Audile ergo, domus David... Quasi diceret propheta zelo succensus: Deum et ipsius prophetas contemnitis, non erit vobis signum e coelo mode vobis oblatum , quo confirmetur. urbem esse liberandam; sed Deus prodigium mirabilius operabitur, nempe liberationem generis hu-mani per Messiam ex virgine nasciturnm : Dahit Donünus ipse vobis signum: Ecce virgo. ..— Haec autem verba: Bntyrum et mei comedet... significant Christum ut hominem comesturum esse atque in scientia , ut ajunt, profecturum, quem profectum theologi liben-ter agnoscunt Demum quod additur: Antequam puer... significat liberationem urbis sine temporis designatione, et reipsa liberata est Jerusalem antequam Messias sci ret reprobare malum , imo antequam nasceretur. Insu-per sic intelligi potest ille textus: Antequam ille qni nunc puer existit , sciat reprobare malum , seu antequam puer, qui nunc nasceretur, perveniat ad hanc aetatem in qua possit eligere bonum et reprobare ma-

lum, id est, ad aunos discretiopis seu circiter intra sej)-tennium, liberabitur Jerusalem et fugabuntur hostes. Ita Boss\'tel.

Alia explicatio apud de La Hogue reperitur : hsec innixa super istis Isaïie verbis, vm, 18: Ecce ego et pueri mei, quos ded\'U mi hi Dnminus in. signum et in por-f.enlum. Ltruël a Domino erercHnum, tres pneros in hac prophetia distinguit , Emmanuel quem respiciunt ista: Ecee rirgo... . Jasub filiuin Isaïte , quein secum ducere jubetur propheta, et de quo, eura indigitando , dicit ; Butymm. et mei comedet... Deinde alterum filuim C|uein ex prophetissa suscepturus erat Isaïas, vm, 4, et ad quem ista referuntur : Antequam sciat pner reprobare malum..... Hsec explicatio minus est recepta. gt;

369. Loc na. — Mich, v, 3: Et tu Bethlehem Ephrata, parvulus es (locus) in millibus Juda; ex te mihi egre-dietur qui sit dominator in Israël, et egressus ejus nb initio, a diebus aternitatis... Hsec de Messia dicta fue-re,quia ipse solus fuit ab initio, a diebus aterni talis... Sed Jesus Bethlehem natus est : Cum ergo natus esset Jesus in Bethlehem Juda (MaUh. u, 1)-— Adoratio Ma-gorum. — Ps. LXXI , 10, 15; Beges Thar sis et insula; mnnera offeren!, reges Arabum ei Saba dona adducent., et vin et, el dabitnr ei de auro Arabia. Is. LX, 6: Om-nes de Saba venient, aurnm et thus deferenles, et lau-dem Domino ann anti antes. — Matth. n , 11; Et Magi intrnntes dorrunn , invenerunt puerum cum Maria matre ejus, et procidentes adoraverunt eum; et aperlis thesau-ris suis, oblulerunl ei munera, anrum, thus et myrrhiam. En prophetiaj expletio.

Pauca prophetarum oracula ex preecipuis Messiani spectantibus seligemus, statim eorum adimpletionetn lo-cis novi Testamenti demonstrando.

270. In prsedicatione, Messias prsecursorem habere debuit. Ma lach. in, 1: Ecce ego milto angelum mevra , el prapnrabit viam ante faciem rneam. — Joannes Bap-tista fuit Jesu praecursor, eutnque digito suo monstra vit, dicens : Ecce Agnus Bei (Joan, i, 36). — Viam salutis hominibus debuit prsedicare. Spiritus Domini super me, ul pradicarem caplivis indulgenliam el clansis a per lion em ; ul pradicarem annum, placahilem Domino [Is. lxi , i, 2).— In omni Judfeoe regione homines, prae-sertim pauperes, evangelizavit Christus... Circuibat Jesus omnes civilales el caslella, docens in synagogis eorum, et. pradicans evaugelium regni [Mallh. ix, 85). — Messias debuit miracula operari. Is. xxxv, 4: Dens ipse veniel el salvabit vos; tunc aperienlur oculi ccecorum. et. an res surdorurn pale bunt; tunc saliet sicut cerous claudus, et a pert a evil lingua mutorum. — Mallh. xi, 4, 5 : Eunles annvnliate Joanni qua audi,slis et vidistis. Caci indent, claudi ambulant, leprosi mundantur, svrdi audiunt, mor-tui resurgunl, pauperes evangelizantur.

271. Tempore passionis , Messias debuit ab amico tradi. Ps. xl, 10: Homo pacis mece in quo speravi, qui edebal panes meos, magnificatnl super me supplanta-lionem. Christus fuit a discipulo suo Juda traditus. — Messias debuit vcndi triginta argenteis, postea in tem-plum Domini ad statuarium projiciendis. Et appende-runt mercedent meam triginta argenteos; el dixit Dominns ad me, projice illud ad statuarium , decorum pretium , quo appreliatus sum ab eis : et luli triginta argenteos, et

project illos in domum Domini ad slatuarium [Zach. xi, 12, 13). Judas Iscariotes ait principibus sacerdotum : Quid vullit mild dare, et ego vobis eum tradam ? At Mi constitueruiü ei. iriginta argenleos [Malik, xxvi, 15). Judas ant em projectis argenleis in templo , recessit (Mallh. xxvxi, 5) — Messias debuit a falsis testibus accusari. Insurrexerunt in me testes iniqui [Ps. xxvi, 1 2). — Qua-reha.ut falsum testimonium contra Jesum... el nun inve-nerunl, cum multi falsi testes accessisseni [Malt/i. xxvi, 59). — Messias accusatus silere voluit. El non aperuit os suum : sicut ovis ad occisionem ducelur, el quasi agnus coram tondente se ohmutescel (/n. liii , 7). — Sur gens prin-ceps sa.cerdotvm ail illi; Nihil respondes ad\' ea quce isti adversum te tesiificanlur ? Jesus autem lacehat (Matth. xxvi, 62, 63). — Messias erat conspuendus , caedendus, contumeliis et sputis afRcieudus. Corpus meum dedi per-cutienlihus el genas me as nellentihuf, ; faciem mearn non averti ab increpanldms et conspuentibus in me [Is. l,6). habit percutientibus se maxillam , satnrabitur opprobriis (•/e/^-., Thren. in, 30).— El (milites) exuentes eum, chla-mydem coccineam circumdederuul ei, et plectentes corona m de spinis , posnerunt super caput ejus , et arundi-nem, in dexlera ejus. El genu Jlexo ante eum, illudebant ei... dicentes ; Akc , Rex Judaorum , el exspuentes in eum , acceperunt arundinem el perculiebant caput ejus [Matth. xxvii, 28, 29, 30). — Messias debuit crucem subire. 1\'oderunt manus meas et pedes meos, dinumerave-runl omnia ossa mea (P«. xxi, 17,.18). Quid sunt plagce istce in medio manuum tuarum ? [Zach. xm, 6) — Sceleratis annumerari. Cum sceleratis repulalus est [Is. liii, 12). — Felle et aceto potari. Dedervnt in excam meaiti fcl, et in siti mea polaverunt me acelo [Ps. i.xvm, 22). Sed lisec omnia Christo evenerunt: crucifixus est, sceleratis an-

numeratus est. Crucifixi sunt cum eo duo latrones, unus a dextrin et unus a sinistris (MattJi. xxvn , 3S). Felle et aceto potatus est. Dederuut ei innum öibere cum felle rnixtum (Malth. xxvu , 34). Currens unus ex eis accep-tam spovgiam implevit aceto , et imposuit aruudini, et dahat ei bihere {Matth. xxvu , 48). — Super Messiae vestas sors erat mitteucla, dum ipse pro persecutoribus orabat. Diviseruut sihi vestimenta mea et super vestem meam m. hermit sort em (Ps, xx.1, 19). Pro transgressori-l/us rogavit [Is. lui, 12). — Bixerunt (milites) ad in-vicem: Nou scindamus earn (nempe tunicam ejus), sed sortiamur de iUa cujus sit [Joan, xix, 24). Divine runt vestimenta ejus, sur tem miltentes [Matth. xxvir, 35).

272. Post passioi\'ein a mortuis resurgere debuit Messias , juxta hanc prophetiam Psalmistae: Caro m.ea re-quiescet in spe , quoniam non derelinques anirnam, meam in inferno, nee dabis sanctum tuum videre corruptionem {Ps. xv, 9. 10). Et oinues Evangelistse Christi resur-rectionem p\'rsedicant.

Prob. Divina merito dicenda est religio Christiana, si in ejus fundatore adimpletse fuerint prophetise vere di-vinae ejus missionem adstruentes; atqui in Christo Domino christianre religionis fundatore adirapletse fuerunt prophetise vere divinse ejus missionem adstruentes; de posteriori puncto, scilicet quod hse prophetise, si divinse sint, missionis Christi veritatem comprobent, nullus datur atnbigendi locus. Hfe quippe prophetise divi-nam Christi missionem adstruunt, quse eum exhibent tanquam Dei legatum , eximiis virtutibus ac potestate donatum, characteribus sublimioribus insignitum, gen-

tium exspectationem ac doctorem, demum ita Deo cha-i\'Uin ut miuutissimas ejus uativitatis , vitse et mortis circumstantias praeconibus suis prsedixerit. Itaque in-vestigandum supere^t an prsefatee prophetise siut vere divinse: porro id perficietur inquirendo an illis prophe-liis conveniunt characteres prophetiae vera divinse, scilicet: 1quot; au ante eventum certo factse fuerint: 2° an pertecte impletse; oquot; an eventus prjedicti naturahter nec prsevideri nec adimpleri potuerint : atqui his doti-bus prsefulgent prophetise de quibus loquimur, saltern si collective sumantur. — 1quot; Ante eventus annuntiatte fuerunt, ut constat ex Judseorum libris longe ante Christum conscriptis et summa cura servatis; — 2° ad amussim impletse fuerunt ilia; prophetiie in Christo Domino, ut ex modo dictis patet; — 3° eventus praenun-tiati naturaliter nec preevideri nec evenire potueruut. Illud libenter omnes admittent , si attendatur : — ad naluram factorum ; ex his quippe factis praenuntiatis plurima, ut prodigia et Christi resurrectio , solo omni-potentis Dei interventu fieri potueruut, alia a libera horainum voluntate pendent; — ad factorum praedic-torum circumstantias temporis, loci, ac personarum quae multitudine propemodum infinita, gravitate in multis pene nullae, et prorsus arbitrariae fuerunt;— ad temporis inlervnUam quo prophetiae ab eventu sejunguntur, aliae trecentis, aliae quingeutis et amplius annis a Christo distant. Ergo.

Prophetiae a Christo editae spectant;— 1 ipsumraet Christum;— 2quot; Apostolos;— .\'5quot; religionein ab ipsis praedicatam; — 4- gentem judaicam.

da... Amen dico vobis quia unns vest rum me Iraditurus est... Respnndens autem Judas qui tradidit eum, dixit: Num. quid, ego sum, Rabbi? Ail illi: Tu dixisti (Matth. xxvi, 21 , 25); — 2quot; passionem suam ac resurrectionem. Matth. xx, 17-19: El ascend,ens Jesus Jerosolymam, assumpsit duodecim discipvlos secreto, el ait illis: Ecce ascendimus Jerosolymam, vl Fili.us homims tradetur prin-cipibu» sacerdatum, el scribis, et condemnabunt eum mor-le: et tradenl eum gentibus ad illudendum, el, flagellan-dum. , et crucifigendum ; et tertia die resurgel. Matth. xii, 39, 40: Generatio mala et a dutte ra signum quarit; et signum nou dabitnr ei, nisi signum Jones prophetce. Sicut etiim fv.it Jonas in venire cell tribus diebus ei tribus noctibus, sic erit Filins hominis in curde terra tribus diebus et tribus noctibus. — Vide etiam Matth. xvi, 21 ; xvn , 21 , 22.

275. II. Frophetia Christi circa disci/) ut os suos. Prse-nuntiavit Christus:— 1quot; Judae proditioneui, ut supra, Matth. xxvi, 21; — 2quot; triplicem Petri negationem, Matth. XXVI, 34; Alt illi Jesus: Amen dico tibi quia in hac nocte anlequam gallus cantet, ter me negatjis; — 3\' fugam omnium discipulorum , Omnes vos scan datum patiemini in me, in isla nocte ; scriplu m est enim: Percu-liam paslorem, et dispergentur oves [Matth. xxvi, 31); — 4quot; discipulorum suorum afiiictiones et tribulationes, Tra-dent, vos in conciliis , et in synagogis suis flagellabunt vos , et ad prtzsides et reges ducemini propter me in teslimo-nium illis et gentibus ... el eritis odio omnibus propter nomen meum {Matth. x, 17, 18 , 22). — Vide Joan, xxi, 18.

276. III. Pronhetia; Christi erga relitjionem suam. Prs-dixit ; — 1quot; Religioiiem suam in universum muudura pnedieandatn esse : Et prmdicabitur hoe Evangelium regni

in universo orbe, in testimonium omnibus gentibus [Matth. xxiv, 14); — 2° ipsum in cruce elevatum ad religio-nem suam gentes esse pertracturum : Nunc judicium est mundi, nunc princeps hujus mundi ejicietur for as. El ego si exnllatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum, {Joan, xii, 31, 32).

277. IV. Prophetice 7«« spectant cladem Judceorum. Plura circa Judajorum cladein vaticinatus est Christus :

— 1quot; Signa prajvia , scilicet : pseudochristos , fames , bella, terrores: Videte ne quis vos seducal; multi enim venieni in nomine meo dicentes: Ego sum Christus; et muitos seducent. Andduri enim estis prcelia et opiniones pr alio rum. Consurget enim gens in gentem, et erunt pes-tilenlim, et, fames, el terrcemotus per loca [Matth. xxiv, 4-7). Sur gel gens contra gentem, et regnum adv er sus reg-num. FA lerrcemolus magni erunt per loca, et pestilen-tice, et fames, terroresque de coelo , et signa magna erunt {Luc. xxi, 10). Qufe omnia perfecte impleta fuerunt : pseudochrisli exstitere , talis fuit Theudas prsestigiator, qui , sub Claudio imperatore , cum magna sectatorum strage, captus a Fado, capite poenas luit; tales illi qui sub Felice procuratore plebem seducebant; talis iEgyp-tius quidam, qui, contractis triginta millibus homi-num in monte Olivarum ab eodem Felice fugatus est.

— Gens contra gentem surrexit; quod evenit per me-morabilés bellorum tempestates inter Othonem et quot;Vi-tellium, Vitellium inter et Vespasianum. — Fames. Fit mentio famis. Act. xi, 28, per tqtum orbem sub Claudio, et pestilentiarum quaj famem naturali nexu se-quuntur. — Terramolus qui, Neronis temporibus, fuerunt in Greta, Smyruse, Sami, paulo ante Jerusalem eversionem , ut meminit Philostratus. — Terrores de

ccelu. Anno fere continuo qui obsidium antecessit, teste Josepho, visa ruSphS^e coelo urbi imminens; flamma in teuiplo et circa Aram subito collucens; janua orien-taiis , ponderosa licet et prsegrandis, repente aperta; audita vox humana major , exclatnans : Migremus , si-tnulque exeuntium sonitus. Demum homo, cui nomen Jesus , per annos pluriinos incessanter clamaus : Vee, vee templo, va urbi, va populo! — 3° Jerusalem ob-sidionem : Fenient dies in te, et circumdalunt le inimici tui vallo, el circumdahunt te , et coangustabunt te nndi-que [Luc. xix, 43.) Quae completa sunt sub Tito qui vallo et arcibus circumdedit Jerusalem; et talis fuit fames in ista civitate, ut, refeiente Josepho, reperta fuerit mulier quae propiium occidit infantem ut ejus carne vesceretur. — 3quot; Destructionem urbis et templi cujus remanere non debet lapis super lapidem: Cadent in ore gladii; et caplivi ducentur in omnes gentes , et Jerusalem calcabitur a gentibus, donee impleanlur tempora natiovum (Luc. xxi , 24). Videtis hac omnia? amen dico vobis, non relinquelur hie lapis super lapidem qui non destruatur {Matth. xxiv, 2). Et ad terram pro-slernenl le, et filios tuos qui in te sunt, et non relin-quent in te lapidem super lapidem {Luc. xix, 44). Amen dico vobis, quia nan pr ate ribit g ener alio hac, donee omnia hac fiant {Matth. xxiv, 34). Porro isla ad lit-teram completa fuere, nempe vivente ista generatione, diruta est Jerusalem, capta fuit enim a Romanis anno septuagesimo aeree vulgaris, id est triginta et septern annis post Christi mortem. Septem mensibus quibus duravit obsidio, fame et bello perierunt 1,100,000 Judaïi: Tunc enim, ait Josephus, tota gens velut in carcere conclusa erat; captivorum autem numerus erat 97,000. Juveues pulcherrimos servavit triumpho Titus,

alios vendidit. Tandetn Christi dictum : Non remanebit lapis super lapidem, ad apicem impletum est; nam, ex Josepho, urbs radicitus ab ipsis fundamentis eruta est,

muri parte tantum et paucis turribus exceptis. Templum autem non modo incendio consumptum est,vetante et totis conatibus obstante Tito, nulla ejus parte servata ;

sed loco quo stabat aratrum indactum est a Turno sen Terentio Rufo, qui dux militise a Tito relictus est. Ac ne veritati prsedictionis divinse aliquid deesset, Juliano imperatori templi reffldificationem aggredi permissum est, sed quantum et non ultra quam necesse fuit ut lapides, qui aliis alii superpositi in fundamentis reman-serant, etfoderet hinc et inde disjiciendos; flamma urente impediente ne quid amplius sedificaretur.

Proh. eodem modo ac supra. Diviua est religio Christiana, si ejus fundator prophetias vera divinas in illius favorem emiserit. Atqui — 1quot; Manifestum est yere divinas esse laudatas prophetias, ipsis quippe conveniunt inuio?. omnes dotes verse prophetiae. Ante eventum certo editse \' fuerunt, et in omnibus suis partibus etiam minimis im-pletae, demum eventus priedicti naturaliter nee cognosci nec evenire potuerunt, ut leviter etiam attendendi pate-bit. — 2quot; In favorem divinitatis relisionis christian®

emissse fuerunt illse prophetise turn indirecte , turn directe;— indirecte, quia eo tendunt ut Christus habea-tur tanquam varus propheta, Dao charus, qui proinde in raligionis promulgatione impostor ac saductor esse naquit, alioquin Deus mendacio, seductioni ac impos-

turse faveret; — directe, ut praedictio suse resurrectio-nis datse tanquam signum supernaturalis missionis; praedictio conversionis gentium; praedictio calamitatum Ju-daeis imrainentium in perduellionis poenam; praedictio perpetuEe eversionis templi hierosolymitani quod erat mosaicae religionis veluti ceutruin ac typus.

•279. Miracula quibus religionis christianae divinitas fulcitur innuraera sunt : alia in Christo fuerunt edita, ut stupenda ejus nativitas stelld prasnuatiata vel mors tot prodigiis praefulgens ; alia a Christo patrata sunt; alia ab Apostolis, umbra etiam Petri infirmos sanante ; alia, labentibüs seculis, in Ecclesiae Christi favorem vel a sanctis Dei amicis facta videmus; alia in ordine phy-sico, ut mortuorum suscitatio ; alia in ordine morali, ut Pauli conversio. Rursus miracula vel generatim vel seorsim considerari valent. Cum autem haec omnia coin-pendiosi Tractatus limites excederent, duo tantum hic expendemus , scilicet miracula Christi activa generatim sumpta, et insigne illius resurrectionis lactum.

280. Ex miraculis Christi generatim sumptis reliyionis christians divinitas demonstratur.

Prob. Illa miracula religionis christianae divinitatem demonstrant^/:quae vera et carta sunt ^quae Deum solum auetorem habere possunty quae tandem directe in favorem illius religionis fuerunt edita : atqui talia sunt Christi miracula ; de eorum veritate et certitudine non datur dubitandi ratio, cum in libris omnimoda fide dignis

referantur; expendendum igitur superest an sint divina etA-an in religionis christian® favorem patrata.

281. 1° Miracula a Christo edita sunt divina: id cer-tum est sive in ordine physico aut in seipsis conside-rentur, sive in ordine morali aut in eorum influxu in hominum mentes spectentur.— 1quot; Phi/sice considerata. Hsec sunt quippe miracula a Christo edita : aqua in vinum convertitur, morbi etiam inveterati curantur, paralytic! sanantur, deemones ejiciuntur, cseci vident, ciaudi ambulant, surdi audiunt, leprosi mundantur, mortui resurgunt, cum quinque panibus quinque rnillia hominum, exceptis mulieribus et parvulis, saturantur..., et hsec efficiuntur non semel et iterum, sed miilies,in omni occasione, loco et tempore, derepente , solo ver-bo, tactu, nutu.... sine ulla prseparatione, machina-tione, mediis physicis, chymicis . . . : porro hujusmodi miracula sunt divina ; vel enim sunt divina vel diabo-lica, absurde quippe arti praestigiatoris vel magnetisatoris tribuerentur, cum nondum preestigiatores et magnelisa-tores potestatem raortuos resurgendi, septem rnillia vi-rorum cum paucis panibus salurandi sibi vindicaverint. Jam vero non sunt opera diabolica, quomodo etenim Deus talem et tantam potestatem diabol^ prsestitisset ut possint, quolibet instanti et pro nutu , leges naturae physic» prsestantissimas infringere, caecum anativitate, v. g. ,sanare, mortuos suscitare ? Ergo.— 2quot; Non mi-nori fulgore coruscat divinitas horum miraculorum, si moraliter considerentur, quia tarn eximia tamque repe-tita fuerunt Christi miracula, ut, ab eo tanquam Dei legato et propheta habendo, nullus abstinere potuerit; sic cemimus Judseos mirantes, stupentes super his mi-raculis. Sic post multiplicationem panum, homines cum vidissenl quod Jesus feceral signum, dicehant: Quia hie

eat vere prophela, qui ventums est in muudum [Joan, vr, 14); et volebaut eum regeiri facere.— Sic mull) vene-runt ad Jesum, el diceharit: Quia Joannes qui den) signum fecit nullum. El mulh crediderunl in eum {Joan. X, 41 , 42).— Sic ctecus a nativitate Jurlseis ajebat: A seculo non est audilutn, quia quis ape ruit ocnlos ccrci nati. Nisi esset a Deo, non potend facere quidquam (Joan, ix, 32, 33).— Sic post Lazari resurrectionem, multi. e.r Judais qui viderant qua fecit Jews, crediderunl in eum. Et Pon-tifires et Pharisai dicehanl: Quid facimus, quia hie homo multa sigua fact\' f Si dimitlimus eum sic, omnes credent in eum [Joan, xi, 45-4S). Porro in his circurastantiarum adjunctis, in his spectatorum dispositionibus, prsesertim Christo Dei Patris sui testimonium invocante, Deus ta-lem diabolis concedendo potestatem falsitati tavisset, homines fefellisset et in errorem ineluctabilem induxisset, quod de Deo summe vei\'o et bono dici minime potest.,nWquot;

282. 2quot; Christi miracula in confinnationem christians religionis directe fuenmt patrata , nam multoties Christus Patrom suimi doctrinse sum patronuin expresse invocat^ Mattk. ix , 6-8; paralyticum sanat, ut scialis, inquit, quia lilins horninis hahej potestalem in terra di-mittendi peccata. Videates turLre timuerunt, el ylorifica-verunt Üeurn.— Discipuli Joannis a Christo qua;rentes an esset Messias , responsionis loco plurima edidit miracula, dicendo : Euntes renunliate Joanni quce audwlis et vidistis. Cceci videnI, claudi ambulant, lepras\' mundan-tur, surdi a/idiuiit, mor ltd resurgunt [Mattk. xi, 4,5). — Post sanationem ceeci nati, Judieis circumdantibus Jesum eique dicentibus : Qtwusque animam noslram tol-lis ? si tu es Christus , die nobis palam. Respondit eis Jesus : Loquor vobis el non creditis. Opera, qua ego ja-do in nomine Patris mei, hac testimonium perhibent de

me [Joan.\'s., 24, 25). Et paulo post {f. 38) eos rursus adinonet his verbis: Si mihii non vullis credere, operibus credite, ut cognoscalis el credatis quia Paler in me est el ego in Palre.— Et Lazarum suscitaturus hsec ait Christus: Paler, ego aulem scieiam quia semper me aud\'ts; sed propler popnlurn qui circumslal, dixi; id credanl quia In me misisli [Joan, xi, 41, 42). Ergo Christi miracula directe in confinnationem ejus doctvina; fuerunt patrata.

283. Obj. Gens judaica Christi miracula non adtni-sit, sed in sua incredulitate permansit. atqui haec in-credulitas inexplicabilis foret, si vera et splendida fuis-sent Christi miracula.

Resp. 1quot; Disi. naj. Gens judaica non agnovit miracula Christi tanquam divina, conc.-, non adinisit facta ipsa miraculosa , seu derogationes legibus naturalibus , nego. Itaque error gentis judaicee non circa facta ipsa portentosa, sed circa illorum causam versabatur; facta ab omnibus agnoscebautur. Unde sanctus Petrus dicere potuit, Act. II, 22; Jesum hazarenum , virum appro-hnlnm a Deo in vohis, virtulibus, el prodigiis, et sign is , qua fecit Deus per ilium in medio ventri, si cut el ros scilis. Pontifices ipsi et Phariseei dicebant: Quid faci-mus, quia hie homo (Jesus) mulla ligna facit ? [Joan, xi, 47). — Notum signum faclnm est per eos (Petrum et Joannem), omnibus habitanlibus Jerusalem.; manifeslum est el non possumus negare [Act. iv, 16). At Judaei Beelzebub principi daemoniorum tribuebant quod dex-terse Dei opus erat.— Cseterum, si gens judaica Christi miracula respuit, non pauci privati ea libenter confessi sunt, et magni ponderis est eorum testimonium ob prae-judicia et cupiditates quibus valedicere debuerunt.

Resp. 2quot; Neg. min. Hsec enim incredulitas explicari potest, itno et fuit a prophetis prsedicta : — 1quot; Ex.

plicari potest, sive preBjurliciis; exspectabatur Messias gloria et honore terresti coronatus, rex terrenus ac triumphator , nos aulem sperabamus quia ipse estsel re-demplurus Israël, inquiebant discipuli Emmaus euntes {Luc. xxiv, 21), et venit Christus inglorius, pauper et despectus ; give deliciarum amore : Judtei erant, in hoc tempore, teste Josepho, moribus perditi, et Christus cupiditatum correctionem , divitiarum contemptum, humilitatis excellentiam , inortificationis necessitatem praedicabat; sive pertinacid el dnrd cervice illius gen-tes; Christus Pharisaeos, et Sadducseos, Scribas et alios audacter redarguebat, et inde eorum in Christum furor qui eo usque progressus est ut Lazarum suscitatum a mortuis interficere cogitarent, ue bonitatis ac potentiop. Christi tanquam vivens argumentuin permaneret. — 2quot; Prsenuntiata fuerat hfec popuii judaici incredulitas. Ue Emmanuele dixerat Isaias, vm, 14: Erit in lapi-devi offensionis , el in petram scandali duahus dnmibus Israel, in laqueum et in ruinam habitantibus in Jerusalem. Et in Daniële, ix, 26: Occidetur Christus, et non eril ejus populus qui earn, negaturus est. El civilatem et sanctuarium dissipabit populus cum du.ce venluro. Vide Rom. ix, 33; I Pelr. n, 8.

284. Ex insigni miraculo resurrectionis Christi religionii christiance divinitas demonstratur.

Frob. Si Christus resurrexit, divina est illius religio: atqui Christus realiter resurrexit; ergo divinam esse re-ligiouem christianam dicere necesse est. Probandee sunt seorsim illius argumenti major et minor.

Prob. major. Scilicet: divina est reiigio Christiana, si Christus realiter resurrexit.

285. Etenim illud factum est religionis christianse invicta probatio\'quod inter iniracula praecipuuin locum tenet p\'quodque prseniintiatum fuit tanquam specialis praedictffi religionis probatio. Sane in his circumstantiis Deus impostoris fraudem ostendere tenetur, nisi ipse tanquam imposturse fautor incusari velit : porro talis est Christi resurrectio. 1quot; Inter prrecipua miracula re-ponenda est. Si enim mortui suscitaüo non commune, sed stupendum est miraculum , a fortiori portentosa erit propria resurrectio , quae post mortem immensam ali-quatenus vim activam supponit. 2 Hsec Christi resurrectio pluries tanquam divinse illius missionis speciale signum data fuerat. Dixervnt ei (Judsei); Quod signum ostenclis nobis quia hce.c fads? Respondit, Jesus, el dixit eis : Solnite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. . . die dicehat de temp to corporis sui {Joan, ii , 18, 19, 21). Turbis auieni concurrentibus cmpii dice re : Gene ratio hce.c, generatio ntquarn est. Signum queer it, et signum non dabitur ei, nisi signum J on re propheteB. Nam si cut fuit Jonas signum Isinwitis , ita erit et Filius ho-wiuis generatiojii isti {Luc. xi, 29, 30). Sicut fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus; sic erit Filius hwminis in corde terra tribus diebns et tribus noctibus [Matth. xii, 40). Quod perfecte de Christi re-surrectione intellexerunt principes sacerdotum et Fha-risaji, nam statim post ejus mortem convenernnt ad Pi-latum, dicentee: Üomine , recordati sumus , quia seduc-tor ille dixit ad hue vivens: Post tres dies resurgam. Jube ergo custodiri sepulchrum usque in diem tertium [Matth. xxvii, 62, 63, 64).

In resurrectione duo iucluduutur: mors antecedens et vita subsequens; de his duobus seorsim agendum est.

( vivAamp;r ii» %u:diW^{ulortein non tam re}P^{ente a} crucifixione produci et ideo

fuisse Apostolis qui eum in sepulchro reposuerunt, ubi loci frigiditate sensuum usum recollegit; lateris autem vulnus nihil aliud fuit , juxta vocis graecse significatio-nern , quam sumrare cutis laceratio mortis procurandse perfecte incapax.

287. Verum pluribus modis demonstratur Veritas mortis Christi.— 1quot; Auctoritate et intirna persuasione^ni-litum qui non fregerunt Jesu crura , discipulorum ac piarum multerum , centunoms et demum JudfEorum , qui ia re cognitu tam facili non decipi potuerunt, mi-litcs nempe ob usum , Apostoli ob amorem . centurio ob missionem a Pilato traditam, Judaei ob invidiam et odium.— 2quot; Tormentorum violentia; non attendendum ad crucifixionem tantum , sed ad supplicia etiam ante-cedentia, ad sudorem sanguinis in horto, ad lormenta in hac infelice nocte perpessa, ad flagellationem , spi-neam coronam . . . quse omnia celeriter mortem procu-rare debebant.— 3quot; Vulnere lateris quod tantum fuii ut in illud Thomae manum inferre permissum fuerit, et etiamsi leve diceretur, a peritis in arte medica agnos-citur, levi sanguinis effusione in animi defectione mor-talem effectum brevi producendum esse. — 4quot; Aroma-tum quantitate, teste sancto Joanne, xix, 39 : Venit Nicodemm ferens mixluram myrrhre et aloes, quasi libras

centum-, jam vero centum libra; aromatura in sepulchro reconrlitie tribus diebus et tribus noctibus cum homine in animi defectione, satis superque sunt ad mortem ineluctabilem omnino procurandain

Admittendum est illud factum quod^i testibus fide dignis fuit narratum , ef^ab ipsisinet adversariis tacile salteun agnitum : atqui tale est factum resurrectionis Christ i.

I. Refertur a teslibus fide dignis , qui nempe nec potuerunt decipi, nec voluerunt decipere , nec potuissent decipere etiamsi voluissent.

288. 1quot; Testes resurrectionis Christi non potuerunt decipi. Id constat; — Iquot; Natiira facti. Factum expen-dendum , non obscuruin vel impervium erat , sed cla-ruun et sensibus obvium; agebatur de prresentia viri ap-prime cogniti; utrum scilicet viderent, audirent, pal-parent Apostoli hunc Jesum quocum tribus annis fami-liariter conversati fuerant. — 2quot; Numero testinm ; non enim uni aut alteri visus est Christus, sed undecim A-postolis , imo et plusquam quingentis discipulis simul. — 3quot; Indole Apostolorinn qui potius incredulitate accu-sandi sunt, non nisi etenim cum maxima cautione cre-dunt et postquam viderunt, audierunt, inanibus pal-parunt , mulieribus e sepulchro redeuntibus et Christi resurrectionem nuntiantibus non credunt : Visa sunt ante il/os si cut deliromentnm verba tamp;ruhr {Luc. xxiv, 11); discipulis Emmaus idem asserentibus pariter non credunt {Marc, xvi, 13). Christus illis apparet , et du-bitant, existimabant se spiritum videre, et dixit illis: Palpate et videte quia spiritus carnem et ossa nan habet sicut me videtis habere. . . . Adhiuc anient illis non ere-

dentibus... dixit: Habelis hie aliquid, quod manducetur ? et cum manducasset, xumeas reliquias dedii eis {Luc. xxiv, 39). Aberat Thomas et co-Apostolis credere non vult: Nisi, inquit, videro in manihus ejus fixurain da-vorum, el tuit.tam rnanum meam in latus ejus, non eredam {Joan, xx, 24). Sane hujusmodi homines decipi non potuerunt. — 4° Circumslanliis resurrectionis. Christus redivivus apparuit discipulis suis non semel , sed iterum atque iterum , non cursim et puncto temporis , sed perdiu et continuis diebus : Prabuit se ipsum vi-vum... per dies quadraginta apparens eis, et loquens de regno Dei {Act. i, 3). Non noctu solum et tenebris, sed in aperta luce, foris in horto, in via Emmaus, domi in civitate ubi erant congregati, extra civitatem secas locum Genezareth, supra montem Galilaea;; cum ipsis loquitur, manducat, deambulat, illis corpus suum tan-gendum, vulnera manu pertractanda permittit.— 5quot; Gravitate facti. Si vera est Christi resurrectio, ergo Christus est Messias, Deus; ergo adorandus; ergo pro illo tormenta, ignes, cruces toleranda; ergo illius Evange-lium totis viribus ubique gentium praedicandum. Si Christus autem non resurrexit, ergo est impostor, se-ductor, impius; ergo est exsecrandus et abominandus ; ergo Apostoli ab eo decepti fuerunt; ergo illius doc-trina statim est deserenda.. .. Porro homines circa factum tanti momenti et obvium decipi nequeunt.

289. 2quot; Apostoli noluerunt decipere circa resurrectio-nem Christi, id deducitur:— 1° Ex defectu motivi. Nulla erat Apostolis alicujus utilitatis spes in hoc deceptio-nis proposito, sive in hac vita, sive in alterafb^Nulluai quidem in altera vita emolumentum sperandum habe-bant, sed timenda; ipsis erant pcense impostoribus in quavis religione reservatse^JNeque etiam in prsesenti vita

quidquam exspectare poterant, nec divitias, nec volup-tales , nec famam , nec honores ; haec enim apud quos obtinuissent, cum displicerent Judaeis, geutilibus, prin-cipibus, magistratibus , sacerdotibus quorum omnium eftrenatam libidinem coercebant, praejudicia et errores debellabant, et revera dicebat Apostolus I Cor. xv, 17, 19: Si Christus non remrrexit . . . miserabiliores sumus omnibus kominibns.— 2quot; Ex marjmludine et impiefate propositi. Quis enim in suum inducet aniunum Apostolos rudes , illitteratos , ignaros , piscatores , roeditatos esse generi humano persuadere factum tam stupendum ac mirabile quam Christi resurrectio cujus falsitas ipsis aperta fuisset ? Quis potissimum iu suum inducet ani-mum ipsos quorum probitas, simplicitas, caetereeque vir-tutes fuerunt insignes, et a paganis ipsis laudatse, taui exsecrabile animo agitavisse consilium quam destructio-nem patriae religionis, totius generis humani deceptio-nem, cultus vero Deo debiti aunihilationem, seductoris impostorisque deificationem ac idololatriam ? Quid abo-minabile et exsecrabile magis !

290. 3quot; Apostoli non potuissent decipere etiamsi voluissent. Ad hanc enim deceptionem duo requirebantur, scilicet — 1quot; mutua conspiratio cum secreto inviolabili; — 2° corporis Christi subreptio; si enim non concordant inter se discipuli, vel si secretum pr\'odunt, statim impossibilis evadit deceptio; nec minus necessaria est corporis Christi subreptio, quia alioquin corpus illud iuvictum fuisset falsitatis argumentum : porro haec duo prorsus impossibilia fuerunt.

291. 1quot; Mutua conspiratio cum secreto inviolabili, inm^ropler numerum conjuratorum , erant plusquam quingenti; fltum propter conditionem , erant ex omni aetate , sexu , indole ; iwm^nronter sedulam inquisitionem

eorum qui christianismuui amplexi sunt, cum nempe pntjudicia, cupiditates dimittere debereut, ut uovam ac asperam religiouem profitereutur, nihil npu moliti sunt ut veritatem exploratam habereut; turn propter Judseo-rum aniinositatem qui oomia media adhibuere ut i\'raus patefieret; tune Aemum\'/propter tormentorum acerbita-lem quibus inhuman iter primi christiani subjiciebantur. Porro omnibus legibus quibus regitur cor humanum re-pugnat ut inter tot conjuratos nullus exstitent qui vel aniuii levitate, vel cupiditate, vel Dei timore, vel sup-pliciorum aculeis secretum commissum non proderet.

292. 2° Corporis Christi subreptio prorsus impossibilis fuit: vel enlm illud sustulissent Apostoli dormientibus custodibus, vel illis cousentientibus et auro corruptis, vel illis obsistentibus, vel demum per vias subterraneas illud subripiendo ; atque hsec quatuor repugnant.

Primum quidem repugnat : — 1quot; Ob vigilantiam cus-todum , qui, cum Romani essent, strictioribus discipli-nee militaris regulis erant assuefacti; unde absurdus evadit ille somnus custodum, ne ullo quidem excepto;

— 2quot; Ob legum severitatem militarium, custodes dor-mientes legibus romanis plectebantur morte, et Herodes morte damnavit milites qui Petrum in carcere non serva-verant [Act. xu, 19). Qui ergo evenit ut corporis Christi custodes nulla poena mulctarentur ? — 3quot; Ob fragorem necessarium pro corporis subreptione; corpus Christi non potuit subripi, nisi frangeretur sigillum , et revolveretur lapis ingens quo corpus Christi occludebatur, quod sine strepitu fieri non potuit, qui custodes expergefaceret;

— 4quot; Ob liuteaminwu C/iristi dimissionem, iinteamir.a (erant) posila , el sudarium , quod fuerat super caput (Christi) non cum linteamini/jnd positum , ied separatim (erat) involulum in uuum locum {Juan. x.x, 6, 7). Porro

fures qui, dormientibus custodibus, Christi corpus sub-ripere enixi fuissent , illud cum sudario et linteamini-bus rapuissent, ne, interea dum ea soivissent, e somno custodes evigilassent.

Secundum non minus repugnat, — 1quot; quia si talia suspicioni potuisset esse locus, Judifii^ et milites, et discipulos ad veritatem declaraudam suppliciis adegis-sent; — 2quot; saltern Judsei id Apostolis objecissent. — 3quot; Apostoli erant omnium rerum egeni; nee eis prEesto erat pecuniaria summa ad milites subvenendos uecessa-ria. — 4quot; Ne id quidem, nisi insaniissent, pertentare ausi fuissent Apostoli, ne custodes Judaeis devoti pe-cuniam illis oblatam Pharisseis declararenl , a quibus, tali fraude revelata, multurn sperare poterant.

Tertium quoque dictu absurdissimum est. Nam — 1° quis crediderit Apostolos, qui erant ignavi et timi-di, quorum dux, ad vocem ancillse perterritus, cum juramento Dominum suum denegaverat , qui omnes, capto Christo, fugerant et se occultaverant, vi et armis ausos fuisse militum romanorum agmen oppugnare ? — 2quot; Illud consilium felicem exitum habere non poterat, nam si supervixissent milites, factum statim vulgassent. Si e contra iu praelio cecidissent, eorum eadavera praelii tanquam evidens argumentum exstitissent, et a Judeeis, propter tantum in publicam auctoritatem facinus, pro-cul dubio Apostoli suppliciis extremis fuissent damnati.

Nec quartum dici potest, — lquot; quia Apostoli frustra tentavissent sibi ad tumulum viam. subterraneam aperi-re, sepulchro in rupe exciso; — 2quot; quia procul a militi-bus iter aperiendum fuisset, ut falleretur eorum vigi-lantia: quod spatio unius diei prsestari non potuil; — 3quot; quia sine strepitu qui fraudem notam fecisset , id confectum non fuisset;— 4\' quia demum superfuissent

293. II. Judeei ipsi, Apostolorutn hostes infensissimi, resurrectioms Christi factum saltern tacite agnoverur.t. Illi etenim tacite facti alicujus veritatem fatentur qui cum—^suppositam fraudem detegere facillime possent, —^*,et illam certissime manifestavissent si^cognovissent, —^\'eam tamen nedum in publicum produxerint, e contra sua agendi rajione confirmarunt. Atqui tales fuere Judsei. — 1quot; Suppositam fraudem detegere facillime po-tuerunt: nam, ipsis postulautibus, corpus Christi mili-tum custodise fuerat commissum : hoc corpus itaque in medium proferre facile erat, et si e sepulchro sublatum iuerat , hanc subreptionem demonstrare baud aegre po-terant sive milites interrogando, sive Apostolos suppli-ciis addicendo , sive omnibus aliis mediis facilibus iis qui suprema auctoritate potiuntur. — 2quot; Hanc fraudem certissime manifestavissent Judaei si eam cognovissent, tum ypropter Dei honorem, ne impostor ut Domini le-gatus, inoo ut Deus haberetur; tum ^propter religionis honorem, agnita enim resurrectionis Christi veritate, religioni mosaic» valedicere necesse erat; tum^propter proprium, honorem , ne scilicet ipsi tanquam impii, fa-cinorosi, hotnicidse ac deicidae traderentur.— 3° Hanc fraudem nedum manifestaverint Judsei, eam e contra sua ratiqne agendi confirmarunt; etenim pauT^posFChrTsti mortem, scilicet post quinquaginta dies, ejus resurrec-tionem prsedicant audacter Apostoli. Ad hoc quid di-cunt, quid faciunt Judsei? Bolentes quod (Petrus et Joannes) clocerent populum, injecerunt in eos manus, et posuerunt eos in custodiam [Act. iv, 2, 3). Crastina die vocati in medio concilii, respondit Petrus: Non poamp;su-mus qua vidimus el audivimns non loqui. At illi commi-

■nantes dimiserunt eos; von invenienlen quomodu punirent eos {Act. iv, 20, 21). Huic mandato non obedientibus Apostolis , Judtpi injecerunt inanus in eos el posuenml in cuslodia publico, (Act. v, 18). Sed ab Angelo inde educti, intrant diluculo in templuin et docent {Act. v, 21). Denuo vocati in concilium , princeps sacerdotuin dixit eis : Fracipiendo pracepimus vohu ne docerelis in nomine into: et ecce repleslis Jemsalem doctrina vestra: et vullis inducer e super hos h an (juin em horninis is tins. Respondens aidert Petrus et Apostoli, duerurd: Obedire oportet Deo magis quam hominibus. Leus patrum nos-trorum snscilavit Jesum , quern vos interemistis, suspenden-fes in ligno ... et nos sumvs testes horum verborum . . . Hcec cum audissent (Judfei) dissecabantur, et cogitabanl interjicere illos {Act. v, 28-33). Deinde audito Gamaliële, convocantes Apostolos, ere sis denuntiaverunt ne omnino loquerentur in nomine J eau . et dimiserunt eos (quot;f. 40). Porro non ita evidenter egissent Judasij\'si Veritas re-surrectionis Christi ipsis non explorata fuisset. Ergo sua agendi ratione, tacite saltern, veritatem resurrectio-nis Christi confess! sunt Judfei.

294. Obj. Christus ad Judaeorum salutem missus , ipsis et synagogae debuisset redivivus apparcre, et non mulieres tantum ac Apostolos suae resurrectionis testes eligere; quod in suspicionem venit.

Resp. 1quot; Nostri non est vias a Deo selectas scrutari; Christus firmissimis argumenfis resurrectionem suam s(a-bilivit, id abundanter sufficit nec aliud expostnlandum superest. Alioquin cum Christus sequaliter ad omnes gentes missus fuerit, inquirendum esset cur variis gen-tibus se non praebuisset vivuin , cur non etiam nobis, cur non pseudophiiosophis quos liac visione recreasset ?

Resp. 2quot; Christus Jurlseis ac Pharisseis non immediate quidem , sed mediate inauifesta resurrectionis suae signa ostendit , resurgendo scilicet coram testibus , id est, militibus a synagoga deputatis, terrain commovcndo {Maith. xxviii, 2), sepuichrum vacuum relinquendo, pro-digia baud minima per manus Apostolorum operando.

Tt.esp. 3\'\' Coelesti apparitione Christi e mortuis redi-vivi indigni erant Judtei, nonne Christus seipsum ma-nifestare debebat Herodi incestuoso qui eum irriserat ? Nonne Pilate qui, ejus innoeentia agnita, eum tamen ad mortem damnaverat\'¹ Nonne magistratibus et prin-cipibus sacerdotum qui per invidiam ilium Pilato tra-diderant ? qui Lazaro c mortuis suscitato mortem in-ferre meditabantur ne inde Christus discipulos ad se pertraheret, quia multi propter ilium (Lazarum) abilant ex Jndceis et credebanl In Jesum [Joan, xii, 10, 11)?

Resp. 4° Frustra objicitur a Christo mulierculas quas-dam et Apostolos resurrectionis su£e solos testes electos fuisse, apparuit nempe plusquam quingentis fratribus sunul, et hi omnes testes erant fide dignissimi; ex antea enim dictis nee decipi potuerunt, nee decipere volue-runt ac potuerunt.

Cseteras objectioues deductas ex variis apparitioni-bus, contradictionibus proetentis, vel oppositionibus inter evangelistas, omittimus brevitatis causa, tum quia seduliori examine evanescunt, turn quia firmissimis pro-bationibus in thesi allatis serio opponi nequeunt.

295. Plurima sunt facta religionis christianse diviai-tatem demonstrantia, inter quae si quis ordo desidere-tur t\'fchristi religionis fundatoris character primum ex-

pendenclus venit, deinde \'religionis propagatio, tum y. numerus ac constantia martyruin qui primis Ecclesise seculis potissimum floruerunt f/\'praaterea religionis sta-bilitas, postremoMllius in socielatem influxus.

Proi. Ilia religio merito divina dicitur cnjus funda-tor non est merus homo , sed Deus aut Dei legatus :

atqui Christus religionis christiamB fundator non est merus homo, sed vel Deus , vel Dei legatus, uti ex ejus charactere desumitur, sive quoad iutellecturn, sive quoad voluntatem consideretur.

297. lquot;Ex parte intellectus. Eminentissima ac super-naturalis elucet in Cbrislo sapientia; prsetermissis enim infra dicendis de Christi religionis sublimitate , hsec sapientia eminet : ■— \\° In senfentiis, quae sunt inirse simplicitatis et tamen sensus eximii plense ; ita captui accominodatse, ut a nemine non intelligantur; ita novae, ut confestim ac proferuntur mentem admiratione per-cellant; ita verffi, ut statim animum imbuant;— 2quot;/« paralolis, quee non solum inveutionis merito et ingenui-tate styli celeberrimos antiquorum apologos adaequant, sed utilitate etiam documentorum ac sanctitate prascep-torum superant; qute praesertim tanta arte concinnatae sunt, ut simul tlieologicee sint, et propheticae, et morales ; — 3° In respomis ad insidiosa inimicorum in-ferrogata; quae quidem miram in detegendis adversario-rum insidiis perspicaciam, singulare in solvendis eorum qusestionibus acumen , eximiam in retorquendis argu-

mentis pro eorum coiit\'u^ione solertiam arguunt; iuef-fabilem simplicitatem simiil una cum modestia exhibent; in cxeniplo sint hsec: Qui sine peccnlo est vestrnm, primus in i./lani lapidem miUat [Juan, via, 7).— liecldile ergo qua sun! Cccsaris, Ccesari ; ei qute sunt Dei, Deo (Mall./i. xxn. il);— 4quot; In tolo yenere dicendi, quod simplex est, familiare, in verbis aut figuris minime exqui-situm; ita omnis artis expers, ut ab omnibus etiam sim-plicissimis capiatur; ita profundum et sensu abundans, ut quo raagis ea scrutentur praEstantissima ingeuia, eo piura admirentur et detegant; ab omni mentis festu et commo-tione alienum, vehemens tamen , lucidum, imo sublime, cui nemo contradicere aut resistere queat, quia totum in robore veritatis et rectse rationis energia positum. Ergo.

298. 2quot; Ex parte voluntatis. Non minus sanctitate quam doctrina eminuit Christus , omnes actus sui pie-tatem ac sanctitatem redolent:— 1quot; Erga Deum. Omnes Christi actiones on.iniaque ejus dicta ad Dei glo-riam referuntur; Deum spiral , ubique de promovendo Dei regno sollicitum se exhibet; hoc est opus ejus., imo opus unicum cui indesinenter vacat ; Mens cibus est, inquit, ut faciam voluntatem ejus qui mi sit me {Jonv. iv, 34). — 2quot; Erga seipsutn : fuit corde humilis et mitis, patiens , divitias aspernatus est, bonores aufu-git , asperam ac deliciU humanis alienam vitam duxit. — 3quot; Erga proximurn : summa ac universalis est ejus charitas, segrotos sanat, afflictos solatur, ignaros edocet, infirmos sublevat, nec est spiritalis aut temporalis ali-qua infirmitas cui non subveniat.— 4quot; Erga discipnlos: eos a terrena dominatione deterret, mundi contemptum , divitiarum vanitatem , honorum fragilitatem eis prasdi-cat, paupertatern , humilitatem patientiamque et dic-tis et exemplis suadet. — 5° Erga inimicos-. contuine-

liis sibi illatis indulget, super Jerusalem lacrymas ef-fundit, Judatn proditorein ainica voce conipellit; de ju-dicibus inique in cum agentibus non conqueritur, per cassus a militibus obmutescit , instar agni ducitur ad mortem; nec querimoiiiam , nec murmur, aut suspirium effundit. Pro persecutoribus orat , excusationes offert , veniam precatur et his verbis Patrem pro illis depre-catur: Pater, dimitle illis, nun enim svinnl quidfaciunt [Luc. xxiii, 34). Uno verbo , tanta fuit ejus sanclilas ut viveus Judseis oudacter dicere potuerit : Quis ex voids arguet me de peccato? [Joan, vm, 46) et moriens, non homo, sed Deus a pluribus agnosceretur. Ipsi ethnici philosophi, chrijtianismo cseterum infensissimi , Christum justum esse confessi sunt. Givis genevensis eum laudibu-s omnibus cumulat, et summopere super omnes philosophos ipsumque Socratem extollit. „ Se „peut-il que Jésus-Christ ne soit qu\'un homme? Est-ce „la le ton d\'un enthousiaste ou d\'un ambitieux sec-„ taire ? Quelle douceur, quelle pureté dans ses moeurs ! „ quelle grace touchante dans ses instructions ! quelle „elevation dans ses maximes! quelle profonde sagesse „dans ses discours! quelle presence d\'esprit, quelle „finesse et quelle justesse dans ses reponses ! Quel „empire sur ses passious! Ou est 1\'homme, oü est le „sage qui sait agir , souffrir et mourir sans faihiesse „et sans ostentation!... Quels prejugés, quel aveugle-„ ment ne faut-il pas avoir pour oser comparer le fils „ de Sophronisque au Tils de Marie ? quelle distance „de 1\'un a 1\'autre! Socrate mourant sans douleur, sans „ignominie, soutint aisement jusqu\'au bout son per-

litteris humanis, sibimetipsi derelictus, tarn sublimem doctvinam , pi-Eestautissimorum philosophorum doctrinis facile superiorem, adinveniret ? qui fieri potuit ut Jesus , seculo perditissimo vivens , vitam tarn sanctam tamque coelestem exegerit, nisi speciali divinse Provi-dentire auxiiio adjatus fuerit? Nonne quid divinum to-tus spirat Christus ? Possuntne humanse vires sibi de-relictte tain sublimem doctrinam ac perfectionem attin-gere? Ergo Christus fuit a Deo missus.

Ut ex religionis christianse propagatione illius divi-nitas demonstretur, tria sunt probanda. — 1° Hanc propagationem fuisse celerrimam;— 2quot; Earn causis na-turalibus tribui non posse; — 3° Vanissimas esse hu-jus dilfusionis explicationes a pseudophilosophis tradi-tas. Usee in triplici assertione efficiemus.

Ecangelium Chrisii,— Idem quot;testantur scriptores sacri; sanctus Justinus martyr, qui medio secundi secuii

scribebat, hsec asserere non dubitavit; „ Nullum est genus hominum , sive Barbarorum , sive Grsecorum , sive etiam aliorum populorum, quocumque nomine appellen-tur, vel in plaustris degentium, vel domo carentium , vel in tentoriis viventium, apuci quos non fiant preces Patri et Creatori omnium per nomen Jesu crucifixi.quot; Ter-tullianus, tertio seculo, his notissimis verbis imperato-res compellabat: „ Hesterni sumus, et vestra omnia im-plevimus, urbes, insulas , castella , municipia , castra , tribus, decurias, palatium , senatum , forum, sola vobis relinquimus templa.\'^]quot; Auctoribus sacri^concordes sunt profani. Tacito teste, sub Nerone\'erat chnstianorum in-gens mullitudo. Seneca apud sanctum Augustinum, ait: „ Usque adeo sceleratissimse gentis cliristianae consuetudo convaluit, ut per omnes jam terras recepta sit: victi victoribus leges dederunt.quot;— Plinins, sub finem primi secali,h8ec ad Trajanum scribebat: „Visa est milii res digna consultatione propter periclitantium numerum ; multi enim omnis setatis, omnis ordinis, wtriusque sexus etiam vocantur in periculura et vocabuntur; non civita-tes tantum, sed vicos atque agro? christianae supersti-tionis contagio pervagata est; prope jam desolata templa deorum et solemnia diu intermissa.quot; — Demum Dion Cassius sub Alexandro Severo ajebat: „ Est etiam apud Romanos genus illud, imminutum quidem ssepe, adeo tamen auctum ut vim legum pervinceret.quot; Ergo paulo post Christum religio Christiana totum invaserat orbetn, ergo celer ac stupenda dicenda.est illius propagatio.

300. Hac celerrima religionis clristiance dijfnsio non cansis naluralibun, sed solius Lei gratia est adscribenda.

vel auditorum, vel temporis et locorum, vel mediorum adhibitorum, vel demum ex parte doctrinse, ut potis-simum jactitarunt hodierni increduli: porro quain illu-sorire ac insufficientes sint praefatse causa? haud difficile deinonstratur.

301 Priini religionis christianse prEecones nullis natu-ralibus dotibus conspicui fuerunt, quibus illam humano generi persuadere possent; eteniin nee fuerunt viri no-biles, nee potentes, nee oratores, nee philosophi, nee Graeci, nee Romani, sed Judaei, cseteris gentibus invisi, contempti, rudes, ignari, piscatores , opifices , timidi, imbelles, pauperes, nulla industria, nullis pollentes doli-bus quae novatoribus auctoritatein conciliare solent; quis crediderit hujusmodi viros, nisi divina virtute fuerint adjuti, dogmata rationa inaccessa, principia raorum aus-tera persuadere potuisse; cum id nequidem exsequi possent oratores facundissimi, philosophi subtilissimi, principes potentissimi, politici sapientissimi, viri ditissimi?

302. Nedum auditorum praejudicia in favorem religionis christianae militarent, e contra huic maxime ad-versabantur; nam:— 1quot; Suadendum erat Judtcis uiv^le-gis mosaic® ritus et cneremonias quibus eraut addictis-simi, desererent/jut quem, veluti nefandum impostorem, probrosa morte damnaverant, eumdem hominem tanquam verum Deuro , genuinum Messiam et generis humani liberatorem agnoscerent , quo nihil magis a Judaeorun praejudiciis alienum erat. — 2^J Persuadendum erat pa-ganis ut idololatriam rejicerent; at multa hanc idolo latriam fovebant; earn t\'ovebat educatio quae superstitio-

ues simul cum lacte instillabat j\'/fovebant sensus, illecti cultus magnificentia, splendore sacrificiorutn, festorum ludorumque publicorum apparatu ;y^/fovebant cupiditates et preesertim in luxuriam proclivitas, cui habenas laxare suadebat deorum exemplum , et quam interdum itnpe-rabat religionis officium f\'fovebant auctoritas et exempla majorum, legislatorum , philosophorum ac fere totius generis humani consensio ;5fovebant denique varia prse-judicia, quae dictitabant in hujus religionis gratiam pa-trata miracula, edita oracula , ipsi alligatas esse impe-riorum prosperitatem et durationem. Ergu.

Christianismus ortus est in iis temporibus et locis quibus ejus falsitas facile detegi potuisset: nimirum ea aetate qua Christus apparuit, maxime florebant philoso-phia, bonfe artes, litterarnm studia, vigebat Integra ilia aetas quae Augusti nomen tantopere nobilitavit: quis vero non videt quantum hoec omnia mendacio nocere debuis-sent, quod lucem refugit, suumque prsesidium in teno-bris et ignorantia collocare amat ? In his insuper regio-nibus cocpit christianismus, qune fraudi ferendse minime idonese erant, videlicet in Palfestina, Jerosolymis, ubi certa, manifesta exstitissent fraudis indicia; ubi testes in-numeri erant qui christianam fabulam refellere potuissent.

303. Mediis humanis et naturalibus non fuit tam celeriter ))ropagatum Evangelium : non eloquentid, cum stylus Apostolorum sit simplex et quandoque barbarus, iique fuerunt rude? et illitterati ; non ratiociniorum energid, nec eniin subtiliter, nee pugnanter disputant, sed credenda simpliciter proponunt; non occult is arti-

hus, siquidem aperte, palam, ipso die Pentecostes, media in urbe, et in aliis postea locis regnum Dei super tecta annuntiant; non intempestivd leuitate sectatores allicere conantur, quippe qui neophytos diu et stride probaut , iapsos e societate ejiciunt, nisi poeniteutia delictum eluant; non ami vel argent,i largitione , cum fuerint rerum omnium egeni ; non poleüaU mnndana vel armorum terrore, ut fatentur omnes; igitur subsi-dia humana nulla omnino habuerunt Apostoli , et si vicerunt, id supremse Dei voluntati tribuendum , qtiia quod s lult urn est Dei, sapieniiui est hiominibus; et quod infrmnm est Dei, fortius est hiominibus (I Cor. i, 25).

SOi. DoctrinEe natura uedum haberet unde homines alliceret, multa e contrario exhibebat quibus offende-rentur, nimirum ^proponebat dogmata supra rationis cap-turn posita;^dogmatibus adjiciebat severiora morum prse-cepta_, bonorum divitiarumque contemptum, injuriarum condonationem , inimicorum dilectionem , jejuniorum ac vigiliarum austeritatem , cujuslibet libidinis fugam , cu-piditatum refrenationem , el alia multa quae naturam humanam exterrent nedum alliciant. Ergo mira religio-nis christianae propagatio non est tribuenda mediis hu-manis, bene vero omuipotentis Dei beneplacito ; ergo divina est religio Christiana.

305. Fanissinue sunt mira christianismi diffusionis explicationes a pseudophilosophis traditm.

Nihil non moliti sunt increduli ut illius argumenti vim eluderent et, contraria via incedentes, religionis christianae mi ram propagationem alii ejus novitati et

306. I. Be diffmione religionis christians ex ejus novilale ac pulchritudine dedvcta.

Novitas, iuquiunt aon pauci, muitos allicit homiues ad earn natura duce iuclinantur, prsesertim si novitati sublimitas ac pulchritudo adjungantur; non rairum igi-tur si plures christianismo nomen dederunt; miseri spe iramortalitatis sublevabantur, pauperes divitum abun-dantia recreabantur , et omnes fraternitatis legibus de-vinciebantur: polytheismus antem jam in odium et de-ri^um abibat; ergo nec miro, nec snpernaturali raodo vulgatus est christianismus.

Verum quam futilis sit haec diffusi christianismi ex-plicatio levi examine apparet, nam: — Iquot; Novitas equi-dem hominibus placet, sed ea conditione ut nec cupi-ditatibus, nec prsejudiciis obstet: porro quam multa in christianismo novitatis amorem compescere debebant ! ex. parte intelleclns, aderant mysteria credeuda; ex parte voluntatis, desideria cordis erant sedulo castigauda; ex parte sensibilitalis, omnibus sensuum deliciis abreuun-tiaudum et mortificationi adhoerendum. — 2quot; Hjec omnia non erant tantum praestanda a christianse religionis sectatoribus ex omni gente, tribu, Eetate, sexu, con-gregatis, sed infamia etiam , spoliationes, persecutiones , mors dirissima ab ipsis toleranda : .porro amor novitatis nunquam talia eft\'ecii. — 3° Etsi admitteretur liaec po-lyiheismi in vulgo diffamatio, quid inde ? Multum abest quin idololatrife contemptores Christi et crucis adora-tores deveniant ; late patet via deismo vel religionum indift\'erentite, ut factis ostendunt hodierni Germaniae philosophi. Inter illos nullus idolclalrise deditus est, et

pauci tamen Christo ejusque doctrinae adhserent, sed maxima pars deismi et indifferentistni vias sequuntur.

307. II. De diffusione religionis christians ex ejus conformilaie cum releribus doctrinis deducla.

Hanc causam evolvere amant quidam adversarii, inter quos erainet Ü. Pierre Leroux {Encyclopédie, art. Chrisiianisme). Christus ac Apostoli, inquiuut, doctri-nam suam ab orientalibus philosophis, nee non a Grae-cis et in primis a Platone mutuarunt, non nova sed nova dixerunt, et vulgata ac vetera sub nova inusita-taque facie induxerunt , non mirutn igitur si eorum pedibus adhsesit multitudo. ^ «

At inanitas illius praetentse causse\'ptum doctrinarum discussione^tum factfs, manifesta est.

I. Doctrinarum discussione maximum inter Christi cathedram et Orientis vel Occidentis philosophorum scliolas discrimen detegitur.

308. Nota. Haud negamus aliquam dari affinitatem christianismum inter et veteres populorum traditiones, illud e contra libenter fatemur; christianismus etenim aliquo sensu in ipsius mundi incunabulis ortum habuit. Deus siquidem plurimas iirotquaxentibus revelavit veri-tates in populorum traditionibus saltern permiste asser-vatas; pariter ex morutn principiis plura a paganis prse-via revelatione vel lumine natural! cognosci potuerunt. Porro christiani haec dogmata et has veritates morales necessario sibi vindicare debent. Hie non jacet proinde difficultatis nodus; sed quoeritur an illaj veritates dog raaticse vel morales non fuerint adulterate, superstitio-nibus vel cupiditatibus commaculatse, an christianismus nullum dogma novum vel prreceptum morale inauditum contineat. Hac observatione prsehabita , audacter dici-

mus religionem christianair. traditionibiis dogmaticis et in oral ill lis populorïïin TTörTêssë coïi formem.

309. 1quot; A dogmatibus incipiendo, paucissima, sed prsecipua puncta seligenius nt ingens illud discrimen re-veletur.— Circa Dei naturam. Priedicat religio christiana Deum essf unicum, omnipotentem , suprcinutn omnium dominnm , sumrne sanctum ac sapieulem... Porro philo-sophi omnes circa unam saltern ex iis erraverunt. Ubi-que terrarum vigebat polytheismus, valdeque dubium est an his inferioribus deis primarius ac superior ali-quis Deus agnitus fuerit ; sed quidquid sit, certum est Deum ilium primarium sapientia, bonitate, sanctitate vel providentia caruisse ; certum est pariter deos illo? inferiores habitos fuisse generaliter tanquam a supremo Deo vere genitos, ex ipsius substantia productos, quod naturae divinan repugnat. — Circa Trinitatem. Dogma christianum Trinitatis duo includit ; Trinitatem perso-narum Eequalium in omni perfectionum genere, et uni-tatem , aut clarius , si dici potest, substantia}

divinse. Jam vero si expendantur veteres theologiae, sem per unum ex his duobus deerit, vel euim Trinitatis personae non sunt reales personae, sed mera nomina et attributa, aut si sint reales, proedicantur inaequales, vel substantia divina non est numerice unica, sed in plures divisa. — Circa crealionem. Juxta catholicum dogma, creatio est e nihilo eductio, nihil erat nec in se nec in causa , et tamen aliquid tit : porro veteres theologiae vel materiae aeternitatem , vel ejus improprie dictam creationem, id est emanationem a Deo, profi tentur. „Ce que le code de Manou ottre de plus frap-„ pant, in quit ipse I). Leroux, c\'est 1\'idée pantheisti-„que de Brahma, Tetre unique, 1\'être existant par „ lui-même, dont le monde et toutes les parties qui

„Ie composeut ne sont que des emanations.quot; — Civca Dei hicarnalionem. Eqnidem multse admissse fueruut deo-rum incarnationes a paganis, sed quantum discriminis est inter paganorum et chvistianorum doctrinam ! Quis unquam paganorum audierat Deum aliquem esse pas-sum, cruentatum, morte damnatum, cruci affixum, et hoc a suis creaturis, ab hominibus? — Et plura alia addere possemus circa animam humanaai , finem homi-nis, sed hsec sufficiant. — 2quot; Quoad prsecepta inoralia. Ex D. Leroux , Christiana religie nihil aliud est quam pulchirum ideale Platonis; sed in hoc graviter errat, quia prsecepta moralia christianismi in multis et quidem es-sentialibus differunt a philosophorum prseceptis, sive hsec prsecepta considereutur quoad divinum cultum, sive quoad proximum vel seipsum ponderentur, sicut supra indicatul^èst ubi de necessitate revelationis. Ut de solo Platone sermo sit , iste eximius philosophus uxorum comraunitatem commendabat; fornicationem, infantium expositionem non prohibebat; .obscenas deorum imagines, irno et ebrietatem in Bac^iif honorem permittebat. — Cseterum si nonnulla egregia moralis praecepta in Epicteto , Seneca , Marcol^l\')A.urelio et aliis hujus sevi stoicis viris leguntur, facile e christianismo depromi potuerunt: Paulus biennio Eomse commoratur, coram areopago Christum annuntiat , Apostoii ubique prsedi-cant, et christiani in omni civitate , pago et etiam in Csesaris domo reperiuntur, non mirura igitur si stoici philosophi plura a christianismo mutuaverint.

310. II. Factis innotescit discrepantia religionis chris-tianse ab orientalibus doctrinis ; inter alia potissimum tria enumerare juvat. — 1° Certum est raagnam col-luctationem ab initio contra christianismum ortam fuis-se, undique videbantur catense, flagra, rogi, cruces...

uudenam hsec omnia, si, ut ait D. Leroux, „ie chris-„ tianisme etait complètement dans la donnée de l\'esprit „humain a cette époque?quot;— 2quot; Certum est, gnosticos orientis doctrinBe addictissimos, neoplatouicos Platonis nomine ac doctrina gloriantes, Julianum Apostatam et pliilosophos omnes, laborem onanem impendisse ad_chris-tianismum evertendum; porro qui id fieri potuerit ex-plicent adversarii.— 3quot; Videle vocationem veslram, fra-ires, inquiebat Apostolus (I Cor. I, 26), quia non mulli sapienles secwidum carnem , non multi potenles, non mulli nobiles; sed qure stall a sunt mundi elegit Deus : porro, data prsefata convenientia, contrarium visum fuisset.

811. Ab aliis praetentis causis discutiendis , utpotc futilioribus, abstinemus, ad banc quippe tarn stupen-dam religionis cbristianee diffusionem explicandam in-vocabiturne necessitas ? Sed baec necessitas est nomen sensu vacuum, et undenam proveniret ? Si necessitas ad christianismum irapelleret, quomodo fuerunt tot Ju-dseorum ac gentilium adversus christianos persecutiones, tot hsereticorum sopbismata, tot pbilosopborum objur-gationes! Diceturne cum Lherminier: „L\'bumanité est „ ainsi faite, elle se précipite avec un enthousiasme „douloureux sur les pas de celui qui la condamne, elle „ aime au fond ce qui la lieurte , ce qui la déroute , „ ce qui la contredit ?quot; aut cum Libri: „ Le cbristia-„ nisnie est une religion d\'egalite, qui promettait le „ paradis aux malheureux, et menaQait les Césars. II „ pa rait que les hommes ont besoin de croire a une „ certaine classe de faits dont on ne saurait démontrer „ I\'existence, et qui ont d\'autant plus de charmes pour „ le vulgaire, qu\'ils l\'éloignent davantage de la réalité.quot; (Caléchisme de l\' Universilé). Sed quid his causis in-sulsius ?

312. Nec opponantur mahumetismi ac lutheranismi celeres progressus; nam Mahumetis religio voluptatibus indulget,vi et annis, ac consequenter mediis humanis propagata est; lutlieranismus a viris doctis et a princi-pibus diffusus est; aliunde cupiditatibus favet, clericis uxores permittit , a votis religiosos absolvit , a confes-sione eximit, jejunia tollit, principibus bona ecclesias-tica concedit; ergo mediis humanis propagatus fuit, in eoque multum a religione Christiana discrepat.

Ut ex martyribus manifesta fiat religionis christianEe divinitas, duo prsestare debemus : — 1° exponere mar-tyrii circumstantias; — 2° ostendere illud factum esse divinum, seu solum Deum auctorem habere.

Hlé. I. Expositio martyrii circumstantiarum. Malta in martyrio christianorum sedulo sunt attendenda, neuipe : r Numerus martyruni. Quidquid in contrarium di-

xennt Dodwellus et quidam neoterici philosophi , prse-tiniri nequit martyrum numerus ; id expresse testantur Irenaeus , Tertullianus , Cyprianus , Origenes . Augusti-nus , Chrysostomus et alii. „ Dici non potest , inquit Eusebius, quot et quantos Christi martyres in omnibus locis atque urbibus cernere licuerit.quot;— Ideui confirma-tur ex testimoniis auctorum profanorum , Taciti , Dio-nis, Plinii, Celsi et aliorum.— Idem adstruunt monu menta, scilicet Acta sincera martyrum a D. Ruilnartio collecta; apologise in christianismi favorem editae; ora-tiones sanctorum Patrum ad martyres; basilicee nomimbus

marlvrum insignita?; columna in Hispaniis erects in qun legebatur: ,, Diocleti. Jovius. Maximi. Herculeus, Cffi=ar. August. Amplificato jjer orbem imperio Romano, et nomine christiano deleto qui rempublicam ever-lebunl.quot; — Demum inscriptiones in coemeteriis Romse repertee hunc ingentetn martyrum numerum testantur; legitur: „Marcella kt Chhisti martyres cccccl.quot; —

tyres Christi.quot; Hbk arithmetic»; notre juxta archeolo-gos non ordinem quemdam, sed mnn vnun niiuierum designant, ut paulo post persecutionum tempora his versibus asserebat Prudentius :

Cseterum quantus t\'uerit martyrum numerus colligi potest ex imperatorum ferocia quorum Maximianus Hercules una vice legionem integram trucidari jussit.

2quot; Co/iditio. Martyres omnis sexus, retatis, conditio-nis fuerunt; alii ignobiles, nobiles alii; multi doctrina conspicui et philosophic dediti , ut sancti Justinus , Cyprianus , Irenseus; quamplurimi autem\'illilterati ; alii liberi, alii cives romani, alii autem in servitute redacti; inter illos fuere milites, fuere magistratus, fuere cives communes; non pauci in paganismo fuerant educati , et omnibus cupiditatibus ac prtejudiciis repudiatis, ii-benter pro religione Christiana sanguinem fuderunt.

3quot; Pa/ieiUia. Auxit martyrum patientia in tormentis quae experti sunt; non enim communia, sed exquisitis-

sima passi sunt supplicia, ne suspiria quidein edendo. „ Latrones et robusti corporis viri, inquiebat Lactantius, ejusraodi lacerationes perferre nequeunt, exclamant et gemitus cdunt. Nostri autem, ut de viris taceam, pueri et mulierculae tortores suos taciti vincunt; et exprimere illis gcmitum nec ignis potest.quot; Erant igitur inartyres placidi, tranquilli, orationi dediti, pulchra de Deo, de tnundi contemptu loquentes, quiuimo pro ipsis torto-ribus Deo preces fundentes.

4quot; Marhirii objectiim..JSo\\\\ patiebantur christiani pro aliqua doctrina\'/pro iattquo phiiosophico systeinate, sed pro facti alicujus veritate asserenda : Quod audivimus, inquiebant Apostoli, quod vidimus oculis nostris, quod jiertpejrimus, et manns nod ree contrcctaverunt de ver\'/o vita;, et lexhtmnr, et annunüamtu vobis (I Joan. 1, 1 , 2), id est, Christi iniracula , mortem , resurrectionem , in coelos ascensionem. Posteriores autem martyres implicite saltern dicebaut : Audivimus Apostolos aut eorum dis-cipulos tniracula Christi enavrantes et ejus doctrinaiu prajdicantes, vidimus innumera propemodum prodigia quibus missiouem suam firinarunt, eorum divini ininis-terii coeleste sigillum et fidei nostrse principium , ha3c vidimus, hsec audivimus, ha;c testamur, hsec sanguine nostro coufirmamus.

5quot; Martyrii sen persecntionis duraiio. Non transeun-ter, una aetata christianos insecuti sunt persecutores , sed tribus seculis; fuerunt tranquillitatis tempora, ut deinceps acrior tormentorum acerbitas evaderet, nsque decies persecutionum edicta prodierunt, et plures im-peratores omni potestate sua abusi sunt ut christian urn nomen e terra penitus deierent.

6quot; Cuniectaria. Ex martyrum suppliciorum considera-tione, spectatores quadam interna et ineffabili virtute

non ad otiosam tantum admiratioriem , sed ad venera-tionem etiam movebautur, quiuimo martyrum passiones christianismi finnitatis ac diffusionis praecipua causa ex-stiterunt. Unde Tertullianus ajebat in Apologia sua : „Exquisitior quoque crudelitas vestra, illecebra est ma-gis sectse : plures efKcimur quoties metimur a vobis ; semen est sanguis christianorum.quot;

315. II. Mai\'tyrum factum est divinum , seu sine Dei interventu tot martyria in praefatis circumstantiis uxpli-cari nequeunt.

Proh. Iliud factum vere divinum est quod minime momentis humanis explicari valet: porro hujusmodi est martyrum factum; vel enim a Deo oritur, vel stupidi-tati,vel fanatismo, vel spei emolument! temporalis, vel amori famaj, vel educationi austerse est tribuendum ; jam vero haec posteriora absurde dicuntur.

Iquot; Non oritur ex siupiditate. Nam martyres permulti fuerunt ingenio non minus quam sanctitate commen-dabiles. Prseterea fieri non potuit ut homines innumeri eo stupiditatis simul devenerint, ut sine ulla causa di-rissimis cruciatibus sese devoverent; nec stupiditas in-naturn vitse araorem exstinguit.

2quot; Nou ex fanatismo. Fanatismus quippe est caeca qusedam obstinatio omui discussioni infensa; at non ita martyres ; plures ex illis scientia coruscabant, apologias aliaque scripta ratiocinii nervo non parum conspi-cua edideruut. Coeterum fanatici pro opinionibus specu-lativis, pro prasjudiciis, non pro factis sensibilibus as-serendis militaat.

4-quot; Non ex amore famct. Quis enim crediderit homines innumeros cujuscumque sexus, aetatis, conditionis, tam frivola ratione ductos, mortem laetanter oppetiisse,

5quot; Non er auslern edncalione. Qusecumque enim fue-rint educatio et vitne austeritas, fieri non potuit ut tot homines varii ordinis , sexus , setatis , dirissimos inter cruciatus, cum periculo vitse, facta, qufe ut inendacia agnoscebant , testali fuerint : hoe naturam humanam excedit; aliunde inter martyres fuerunt pueri, puellae, mulieres et alii non pauci in deliciis nati; ergo inar-tyrum fortitude virtuti divinae tribuenda est , ac inti-mre huic persuasioni quse ex facti evidentia provenit. Ergo diviua est religio christiana.

316. Ergo religionis christiantB martyribus opponi nequeunt falsarum sectarum martyres.

Quantum discriminis sit inter ulrosque martyres prifno intuitu detegitur : falsarum sectarum martyres rationa iinmeii pauci sunt, saltern relative; ratione objecti, non pro asserendis factis, sed pro meris systeraatibus mortem subierunt ; ratione temporis, per aliquot an-nos, ineunte secta, non vero per tria secula passi sunt; ratione conditionis, ad unicam potissimum ho-minum classem pertmebant ; ratione locorum, non in omnibus orbis partibus, sed in una tantum regione reperti sunt; ratione modi, patienter quidam, sed nu\'.li placida et a fortiori firmissima mente tormenta experti sunt ; ratione motivi , haud aigre excogitari possunt motiva terrestria eos impellentia, nimirum animi per-tinacia, vanse glorise aestus....; ratione demum con-sectariorum, nunquam hsereticoruin sanguis novorum asseclarum semen fuit.

317. Slabilitus el perpetvilas religionis chriüiana illius divinitattm demomtrant.

Proh. Religio Christiana nunc existit et in universo mundo diff\'unditur, existit eadetn ac fuit t\'undata , ea-dem servat sacramenta , eadem morum prsecepta , eain-dern fidem , idem ministerium , eosdern pastores , earn-dem demum substantialem disciplinam. Hoc est factum nidubium , et fuse in Tractatu de Ecclesia probaturtf^f porro factum illud est divinutn seu evenire non ])otuit sine speciali Dei interventu /\'turn ob rerum humanarum naturam turn ob specialeni illius religionis constitu-tionem^;tuni ob varios bostes contra illam debellantes , ï?tum demum ob media quibus impugnata fuit.

318. 1° Ob rerum hnmanarnm naluram. Quis enim nescit, temporis injuria cuncta devastantis, instituta vel sapientissima aliquando tandem corruere, nullumque in historiis exhiberi exemplum imperii , non modo tot seculorum lapsu florentis, sed etiam legum , morum et regiminis formam eamdem indesinenter conservantis; quid igitur si imperium istud toto orbe dilatatum esset, et partibus nullo vinculo externo colligatis constaret ?

319. 2quot; Ob ipsam specialem religionis conslitutionem. Cum eniin plena sit mysteriis, bominis vero ingenium sit novitatis amans et jugi iunpatiens , nova quotidie oriri debuerunt opinionum commenta, infinitorum dis-sidiorum causse. — Cum austera sit et cupiditatibus adversa, illius prsecepta morum facile infringi debuerunt, et inde omnis generis scandala.— Cum dignitates sacne et ecclesiastica beneficia , et honorifica , et utilia sint ,

exinde ambitio et avaritia exavdescere debuerunt. — Cum electionis, non autem liseredifatis jure, hsec tnu iiera obtineantur, liinc sedibns vacantibus fraudes, fac-tiones uecessario oriundee. — Cum Summi Pontificis diguitas sit suprema et iudependens , liinc principum adversus potestatem ecclesiasticam semulatio. cupido imperium sacerdotale imperio tem])orali conjungendi , u-triusque potestatis colluctatio. . . . Cogitetur quanta ex tiis causis perturbatio nasci debuerit!

320. 3quot; Ob variox hosier a qnibus fuit impugnata. Illi hostes sunt vel interni vei externi. — Hostes interni tuerunt omnes illi haeresiarehee qui quovis Ecclesire se-culo cum ilia bellum conflixerunt, et nulli dogmati , ne Dei quidetn existentia;, pepercerunt. Aliquse sectie pluribus seculis floruere; provincias et regna Integra ad defectionem traxere; asseclas habuere, non plebejos solum et ignaros, sed insignes viros, doctores, prresules , imperatores ipsos, qui non nihil moliti sunt ut eorum pravse opiniones prsevalerent: satis fuerit Maniclireorum , Arianorum, Nestorianorum , Eutichyanoruin , Iconoclas-tarum nomina appellasse. Et bis ultimis temporibus , quis nescit bella infensissima ([Ufe Ecclesiai intulere sectse Lutheranorum et Galvinistarum. lis addendee sunt omnes schismaticorum sectae , Novatianorum , Donatista-rum, Grsecorum, Ruthenorum, Anglicanorum. — De-mum sub silentio non est praetermittenda ingens ilia conspiratio , quam praetereunte seculo ultimo ])seud()-philosopbi orsi sunt, duce Voltario, quorum clamor mi-litaris erat: Eerasez Vinfame/ Illi eo usque delirarunt ut jubilantes victam esse Ecclesiarn Christi proclama-verint; at defuncti sunt omnes isti, et vixit in perpe-tuumque est regnatura sancta Ecclesia eorum victrix.— Hostes externi Ecclesife catbolicse t\'uere primis seculis

illi omnes Judsei qui chri\'tianos injuriis, persecutioni-bus insecuti sunt ; fuere illi imperatores roinani qui totam vim suam acuerunfc ut Ecclesiam in membrorum suorum sanguine suffocarent ; fuere philosophi ethnici qui totam ingenii sui adem contra Ecclesiam direxe-runt; et in primis ille Julianus Apostata qui crudeli-tati astutiam adjunxit; fuere illi barbari qui, e regio-nibus polo vicinis egredientes, munduni universum gia-dio et flamma percusserunt ; fuere illi Mahumetis dis-cipuli qui nihil aliud in mente versabant quam Romaj ruinam; fuere demum furiosi illi homines qui in Gal-liis seculo nuper elapso rerutn imperio potiti sunt, et bellutn atrox sacerdotio , Ecclesire , omnibusque rebus sacris indixerunt.

321. 4° Ob media quibusfnit oppngnata. Omnis quippe generis fuere ilia media; Ecclesise inimici cum ea pug-naverunt modo fraudulenter, modo subievato capita, omnia illis licebant, fraus et dolus, calumnia et men-dacium, perjuria et perfidia; eo meliora ip^is videban-tur media, quo aptius ad christianismi ruinam concur-rebant; quandoque religioni blandiebantur, quandoque autem earn irridebant, ejus pontifices in exsilium mit-tebant ac etiam morte damnabant; unde miles Summum Pontificem Pium VII captivum ducens clamabat: „ Gé-„néral, je viens d\'enlever le dernier Pape, il n\'y en „aura plus.quot; Omnes illius inimici, sive seorsim , sive conjunctis viribus, earn oppugnaverunt turn aperla vi, dirissimis scilicet in earn ejusque ministros excitatis persecutionibus , turn calami) ac publicis typis undique argumenta conquirentes, non solum ex Scriptura , vel ecclesiasticis monumentis, sed ex historia profana, chrono-logia, physica, mathesi, astronomia, therapeutica, geo-logia . . . adeo ut vix humanne scientiae aliqua sit pars

exinde ambitio et avaritia exavdescere debueruut. — Cum electionis, non autem haereditatis jure, hsec mu-nera obtineantur, liinc sedibus vacantibus fraudes, fac tiones uecessario oriundse. — Cum Summi Pontificis dignitas sit suprema et independens , hinc principutn adversus potestatem ecclesiasticam temulatio, cupido imperium sacerdotale imperio temporali conjungendi , u-triusque potestatis colluctatio. . . . Cogitetur quanta ex his causis perturbatio nasci debuerit!

320. 3quot; Ob varios hosten a qnibns fiat, impugnata. Illi hostes sunt vel interni vei externi. — Hostes interni tuerunt omnes illi hteresiarcha; qui quovis Ecclesife se-culo cum ilia bellum conflixerunt , et nulli dofimati , ne Dei quidem existentue, pepercerunt. Aliquae sectie pluribus seculis floruere; provincias et regna Integra ad defectionem traxere; asseclas habuere, non plebejos solum et ignaros, sed insignes viros, doctores, prresules, imperatores ipsos, qui non nihil moliti sunt ut eorum pravse opiniones prsevalerent: satis fuerit Manichfeorutn, Arianorum, Nestorianorum , Eutichyanorum, Icon.oclas-tarum nomina appellasse. Et his ultimis temporibus, quis nescit bella infensissima quae Ecclesiae intulere sectae Lutheranorum et Calvinistarum. lis addendae sunt omnes schismaticorum sectae , Novatianorum , Donatista-rum , Graecorum , Ruthenorum, Anglicanorum. — De-mum sub silentio non est praetermittenda ingens ilia conspiratio , quam praetereunte seculo ultimo pseudo-philosophi orsi sunt, duce Voltario, quorum clamor mi-litaris erat: Ecrasez 1\'infdme! Illi eo usque delirarunt ut jubilantes victam esse Ecclesiam Christi proclaraa-verint; at defuncti sunt omnes isti, et vixit in perpe-tuumque est regnatura sanota Ecclesia eorum victrix.— Hostns externi Ecclesife catholicae fuere primis secalis

illi omnes Judaei qui chri\'tianos injuriis, persecationi-bus insecuti sunt; fuere illi itnperatores romani qui totam vim suatn acuerunt ut Ecclesiain in membrorum suoruin sanguine suffocarent ; fuere philosophi ethnici qui totam ingenii sui ac-iein contra Ecclesiain direxe-runt; et in primis il!e Julianus Apostata qui crudeli-tati astutiam adjunxit; fuere illi barbari qui, e regio-nibus polo vicinis egredientes, mundum universum gla-dio et flamma percusserunt ; fuere illi Mahumetis dis-cipuli qui nihil aliud in mente versabant quam Romas ruinam; fuere demum furiosi illi lioniines qui in Gal-liis seculo nuper elapso rerum imperio potiti sunt, et bellnm atrox sacerdotio , Ecclesife . omnibusque rebus sacris indixerunt.

321. 4° Oh media quibus fail uppngnata. Omnis quippe generis fuere ilia media; Ecclesiae inimici cum ea pug-naverunt modo fraudulenter, modo sublevato capite , omnia illis licebant, fraus et dolus, calumnia et men-dacium, perjuria et perfidia; eo meliora ipsis videban-tur media, quo aptius ad christianismi ruinam concur-rebant; quandoque religioni blandiebantur, quandoque autem earn irridebant, ejus pontifices in exsiliutn mit-tebant ac etiam morte damnabant; unde miles Summum Pontificem Pium VII captivum ducens clamabat: „ Gé-„néral, je viens d\'enlever le dernier Pape, il n\'y en „aura plus.quot; Omnes illius iuimici, sive seorsim, sive conjunctis viribus, eam oppugnaverunt turn aperla vi, dirissimis scilicet in eam ejusque ministros excitatis persecutionibus , tuin calamo ac publicis typis undique argumenta conquirentes, non solum ex Scriptura , vel ecclesiasticis monumentis, sed ex historia profana, chrono-logia, physica, mathesi, astronomia, therapeutica, geo-logia . . . adeo ut vix humanne scientise aliqua sit pars

qua abusi non fuerint, et ex qua identidem arma non desuinpserint, ut Ecclesiie mortem inferrent, et tamen semper invicta remansit Ecciesia, et, inimicis suis vita functis, ilia superstat et Christi dilecti sponsi sni pro-missionibus innixa, omnes inferni potestates ad pugnam semper provocat, cladis nescia, sed victorias certa.

Homines vel distributive sen privatiir, vel collective quatenus societatem efformantes, considerari possunt.

3\'22. De influxu religionis chrislianfe in homines pri-vatos pauca dicemus, quamvis ex eo christianismi divi-nitas efflorescat, hsec scilicet tria ostendendo, ncmpc: imines fuisse moribus perditos oriente christianismo ;

tribus primum historice certum est et a nemine dene-galur. Secuvduw stabilitur : — 1quot; Apostolicis scriptis , ubi primi christiani angelicam vitam cum terreno cor-pore agentes deprehenduntur, et si quaedam reperiun-tur crimina, fragilitatis humanne indicia, pauca sunt numero et statim correctioni subjiciuntur;— 2quot; Scrip-toriiius ecclesiasticis. Sic sanctus Justinus martyr: „Solum unigenituui Deum per Pilium sequimur, et qui flagitiis gaudebamus, nunc castitatem solatn complecti-mur; qui magicis artibus utebainnr, bono et ingenito Ueo nos consecramus; qui pecuniarum et possessionum quiEstus prse rebus omnibus amabamus, nunc ea etiam qute habemus in commune conferimus, et cum indi-gentibus quibnscumque conferimus.quot; Tertullianus autem fidenter imperatores his verbis interpellabat: „Vestros coutestamur actus , qui quotidie judicandis custodiis

prsesidetis , tot a vobis nocentes variis criininum elogiis recensentur: quis illic sicarius, quis manticularius, quis sacrilegus aut corrupfor lavantiurn prsedo, idem etiam christianis adscribitur? De vestris semper aestuat carcer, semper metalla suspirant, de vestris semper besti® sagi-

si aliud jam non christianus.quot; — 3quot; Auctoribus profa-nis in hoc sacris concordibus. Plinius ad Trajanum scri-bebat : „ Affirmabant (desertores religionis christianse) se sacrainento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem fallerent, ne depositum appellati denegarent. Qui-bus peractis, morem sibi discedendi fuisse, rursusque coeundi ad capiendum cibum promiscuum tamen et in-noxium. Quod magis necessarium credidi , ex duabus ancillis quse ministrfe dicebantur, quid esset veri et per tormenta quserere ; sed nihil aliud inveni quain super-stitionem pravam et immodicam.quot;— Julianus Apostata Arsacio, sacerdoti idololatrse in Galalia , ita christia-norum charitatem ob oculos ponebat: „Sed quid causae est... cur non potius convertamus oculos ad ea quibus christianorum religio crevit, id est, ad benignitatem in peregrinos, ad curam ab illis in mortuis sepeliendis positam et ad sanctimoniara quam simulant? Non turpe profecto est, cum nemo ex Judfeis mendicet, et impii Galiiaei (ita ille appellabat christianos) non suos modo, seel nostros quoque alant; ut nostri auxilio , quod a nobis ferri ipsis debeat , destitui videantur.quot; Restat igitur terlium probandum , banc videlicet morum um-tationem a Deo solo provenire et proinde divinarn esse Christi religionem , sed quam feliciter id fieri possit patebit, si in memoriam revocentur quoe superius dicta fuere ubi de iHffusione religionis christianse ; vel enim

hsec tnorura reformalio dexterte Dei opus est, vel pul-chritudini iloctiinaj aliisque inediis humanis Iribuenda est : jam vero hfec medioruin humanorum inefficacia . quando de inveteratis prsejudiciis evellendis , de cupi-ditatibus coercendis agihir, satis superque probata fuit. Ergo Deo promovente baec morutn immutatio facta est; ergo diviiia est religio Christi. Itaque ad infliixum re-ligionis christianaï in societatem seu , si ita loqui fas est, in civilisationem. deveniendutn.

323. Ex influxu religionis Christiana in societatem seu in civilisationem ejus divinitas demoustratur.

Fro/). Certa sunt sequentia puncta : — 1quot; Tempore quo prodiit christianismus, in moribus aderat ssevitia.

— 3° Ubicumque prsedicatum fuit Evangelium , paula-tim hfec saevitia evanuit. — 4quot; I\'bicumque autem non fuit annuntiatura, illa remansit saevitia.— 5quot; Regiones olim a christianismo illuminatie et illum deserentes no-vis se astrinxerunt ssevitiis: atqui ex his punctis me-rito concluditur divinitas christiana; religionis ; ergo divina est religio Christiana.

Minor probatione indigere non videtur, nam si religio tot signis coruscans esset falsa, jam hsec religio niajoretn utilitatem hominibus conferret quam vera religio a Deo prodiens, quod absonum est et piarum auriutn offensi-vum; ergo si major probatur, vera erit religio christian,i; ergo et Christus Dei legatus; ergo et divina religio.

Nunc probanda est major per partes; duo priora puncta jam , ubi de revelationis necessitate , exposita fuerunt, at illorum probationes colligere utile erit, ut prsesentis thesis vis perfectius intelligatur.

324. Iquot; Tempore quo illucere incoepit cliristianis-mus , in nioribus aderat saevitia ; apud populos eniin etiam excultissiraos barbariei haud modica vestigia de-prehendere licet. Sic aderat : — 1quot; Barbaries in^ cultu divino, omnes quippe nationes, Galli et Phoenices, Ba-tavi et Scythae, Romani ac Grsei saltern in publicis periculis hurnana sacrificia Deo persolvebant;— 2° Barbaries in ludis, lum ob illam immanitatem qua, prae-sente ac plaudente populo, scelesti homines a feris de-vorandi tradebantnr; quot christiani, mediantibus leo-nibus et ursis, martyrii palmam adepti sunt! turn ob illas crudeles gladiatorum pugnas quibus dies festivi cruentabantur; sic, teste Dione Cassio, in festis a Tra-jano datis populo romano, decern millia gladiatorum inter se dimicarunt; plaudebat populus cum membra pugnantium distorquebantur ac frangebantur, exsulta-bat cum sanguis ubertiin fundebatur aut quis amabili-ter cadebat; et tantus erat populi pro illis spectaculis ardor . . . ne dicam furor , ut in calamitatibus publicis exclamaret C/rsar, pan em et cir censes; — 3quot; Barbaries in bellis: sjepe saepius usque ad internecionem fiebant bella, non milites tantum, sed et senes imbelles, etiam mulierculae et infantes lac adhuc sugentes trucidabau-tur;— 4\'\' Barbaries in regni successione ; quot bella in imperio romano ! qui fortunae filius fiebat , suos regni aemulos, eorum familiam, nee non amicos morti devovebat ; — 5quot; Barbaries erga uxorem et tilios ; hi poenis affligi, vendi et quandoque. occidi poterant. Sae|)e paterfamilias non tam patris et inariti , quam crudelis domini munia adimplebat;— 6quot; Barbaries erga servos; a domino prorsus pendebant, qui poierat pro libitu eos niorte dirissima percutere, cum lex nnu hun viles quam nul/os dicebat. „ Un seul individu , inqui! de Maistre

„[du Pape, p. 2 chap. 2), avait quelquefois tnilliers „ d\'esclaves a son service. On en vit una fois execu-„ ter 400 d\'une seule maison er. vertu de la loi épou-„ vantable qui ordonnait a Rome que, lorsqu\'un citoyen „ romain était tué chez iui , tous les esclaves qui ha „bitaient sous ie inême toit fussent mis a mort.quot;

325. 2quot; Nulla hujus ssevitias temperandse spes efful-gebat; si enim spes aliqua esse potuisset, in philoso-phia quserenda fuisset; porro philosophia hujusmodi re-foruiationis prorsus incapax erat , uti demonstrant ex-perientia et ratio. — 1quot; Experientia ; tempore Christi et Apostolorum jam floruerant in Gra;cia Homerus , Lycurgus, Plalo, Demosthenes, Socrates, Aristoteles et alii scientia et ingenio insignes. At hi omnes tenebras in quibus mundus jacebat involutus discutere non po-tuerant. — 2quot; Ratio ; philosophis quippe deerant scientia, unanimitas, certitudo, zelus, auctoritas ac metho-dus, uti ostensum est in prima parte, nquot; 52.

326. 3° Ubicumque prsedicatum fuit Evangelium , paulafim haec ssevitia evanuit. Hujus propositionis de-monstrationem ministrat historia; ipsa namque nobis testatur mores populi romani a christianismo meliora-tos t\'uisse, barbaros e lupis in agnos immutatos fuisse. Quid erant primi Sicambri, Germani, Angli, Batavi, Burgundiones, Nonnanni ? .. Quid nunc sunt? Respon-det Gibbon Galliaruin regnum ab episcopis efformatum fuisse, sicut ab apibus mellis radius. Respondet Guizol (ajiud Gosseltn, p. 380-2): „ L\'influence de 1\'Eglise sur „la civilisation a été trés grande, plus grande peut-être „que ne Tont faite même ses plus ardents adversaires, ,, ou ses plus zeles défenseurs; occupés de la servir ou „de la combattre, ils ne Tont considérée que sous un „point de vue polémique, et n\'ont su, je crois, ni la

gt;,jnger avec équité, ni la mesurer clans toute son é-„ tendue.quot; Et paulo infra : „ Le système de doctrines „et de préccptes , au nom desqueis l\'Eglise imprimait „ le mouvement, était tres-supérieur a tout ce que le „monde ancien avait jamais ccunu. II y avait a la fois „mouvement et progrès.quot; Quod in Europa raiiamur, in AmericEe et Oceanife regionibus pariter evenit; ibi silvestres homines, agentibus missionariis , agresti vita derelicta, artiuin et societatis beneficiis delectati sunt. Audiamus D. De Chdtembriand. „Ces Indiens (du Pa-„raguay) pouvaient se vanter de jouir d\'un bonheur „qui n\'avait point eu d\'exemple sur la terre. L\'hos-„ pitalité, l\'amitié, la justice et lelt; tendres vertus „ coulaient naturellement de leurs cocurs , a la parole „de la religion, comme des oliviers laisseut tomber „leurs fruits mürs au souffle des brises/\' Si de servi-tute sermonem habearaus, videmus summos Pontifices omnem cnram adhibentes ut earn peuitus aboleant; teste Voltario, Alexander III in solemni concilio primus declaravit libertatem omnibus christianis tribuendam esse; et nuperrime, anno 1839, Gregorius XVI omnibus christianis vel minimam cooperatiouem nigroruin mer-catui (vulgo traite ties motV#) prohibuit. Caeterum, hunc generalem influxum christianismi in hodiernee societatis moribus sic exprimit Montesquieu (Esprit des lois , liv. xxiv, ch. 3): „ On doit au christianisme, et dans „ le gouvernement un certain droit politique, et dan# „ la guerre un certain droit des gens qu\'on ne saurait „ assez reconnaitre.quot; Quia haec benigniora sunt hodie quam in antiquis temporibus,— Balmes, in opcre cui tilulus: he Protestantisme compare au Catholicisme dans ses rapports avec la civilisation européenne, ostendit religionis christianae influxum in populorum mores, et

deinde discrimen inter prsesentem et prieteritam hurna-nitatem , seu, ut ita dicam, civilisationem, sic exprimit: „ L\'individu enrichi d\'uu vif sentiment de sa dignite, „ d\'un fonds abondant d\'activité, de persévérance, d\'é-„uergie, et d\'un développeinent simultané de toutes „ ses facultés; — la femme elevée au rang de com-„ pagne de l\'homme, et, pour ainsi dire, rccompen-„see du devoir de sa soumission par les égards res-„pectueux qu\'on lui prodigue;— la douceur et la fer-„ maté des liens de familie protégées par de puissantes „garanties de bon ordre et de justice; — une con-„science publique admirable, riche de sublimes maxi „mes morales, de regies de justice et d\'equité, de sen-„ timents d\'honneur et de dignité, conscience qui sur-„ vit au naufrage de la moralité privée, et ne permet „pas que l\'effronterie de la corruption monte a 1\'excès „oü on 1\'a vue dans l\'antiquité; — une certaine doi;.-„ ceur générale de mceurs qui, dans la guerre, évite „de grandes catastrophes, et qui, dans la paix , rand „la vie aimable et plns paisible; — un profond ref-„ peet pour l\'homme et pour tout ce qui lui appartient, „ce qui rend très-rares les violences des particuliers, „et sert, sous toutes espèces de régimes politiques, „ comme d\'un frein salutaire pour contenir les gouver-„nements; — un desir ardent de perfection dans tou-„ tes les branches; — une tendance irrésistible, par-„ fois mal dirigée, mais toujours vive, èi améliorer 1\'é-„tat des classes nombreuses; — une impulsion secróte „qui commande de protéger la faiblesse, de secourir „l\'infortune, impulsion qui suit quelquefois son cours „avec une ardeur géncreuse, et qui, toutes les fois „ qu\'elle ne trouve point a se développer, reste dans „le coeur de la société, et y produit le malaise et 1\'in-

„quietude d\'un reraords;— un esprit cosmopolite d\'u „ niversalité , de propagande ; — un fonds inépuisable ,, de ressources pour se rajeunir sans périr et pour se „ sauver dans les plus grandes crises; — une impa-„ tience généreuse qui veut devancer l\'avenir, et d\'oü „résultent une agitation et un mouvement incessants, „ quelquefois dangereux, mais qui sont communément „le germe de grands bieus, et le symptorae d\'un prin-„cipe puissant de vie: tels sont les grands caractères „ qui distinguent la civilisation européenne ; tels sont „ les traits qui la placent dans un rang immensément „supérieur amp; celui de toutes les autres civilisations „anciennes et modernes.quot;

327. 4quot; In omnibus his regionibus in quibus pra;di-catum non fnit Evangelium, societates in hoe sievitia-rum statu permanserunt. Sic in Asia populi cseteroquin non ignobiies gravissiraos errores admiserunt. Ita Sinenses. Thibetani , Indi: apud hos populos mulieres adhuc in dura servitute versantur, non hominis socise, sed an-cillse reputantur, eas pro libitu et percutere, et vende-re, et quandoque occidere inaritis licet; in quibusdam locis, moriente marito, cum ejus cadavere comburuntur illius sponsae. Ünde Buchanan ait: „Dans tous les pays „ oü le christianisme ne règne pas, on observe une cer-„taine tendance a la degradation des feihmes.quot; Ibi infantes publice exponuntur, et, quod dictu horrendum est , quandoque immundis animantibus devorandi tra-duntur. Ibi justitia venalis est; lites non juxta aequi -(atis leges, sed juxta potentioris aut ditioris vota diri-muntur, ibi innocens poena mulctatur, si non habeat inunus judici offerendum. Sed quid plura? Si nunc ocu-los vertimus ad regiones Africa: in quibus nigri habitant, vel ad Oceanise in^ulas, quid dicemus ? quales mores!

qusenara barbaries ! quot populi qui nedum abhorreant vesci humana carne, ea e contra delectantur !

328. 5° Regiones olim a christianismo illuminataj et ilium deserentes novis se astrinxerunt ssevitiis; olim florente christianismo florebant pariter Constantinopolis, Antiochia, Alexandria, et ali® non paucae civitates, quid postea fuerunt? quid nunc sunt? Olim ^Egyptus , Asia minor, Judsea, Syria erant orbis partes excultissimaj; quid eis sub Mahumetanorum imperio contigit ? Terra defonnis remanet, artes negliguntur , nullus reperitur ordo, nullus justitiae cultus, omnia sub ferreo sceptro mahumetano prostrata subjacent, et si liodie quidam progressus tentantur, id fit principes christianos imi-tandi causa, et sic ipsi christianismi hostes , inscii il-lius beneficiis participant. Eadem Veritas clarius adliuc perspicitur in his Americse partibus in quibus, non nisi cum ingenti labore, silvestres homines in variis coadu-nati coetibus, sub paterno missionariorum gubernio, placidam vitam agebant; vi extranea sublalis missiona-riis,mox ad pristinum statum redierunt, antiquos mores sine ulla fere correctione reassumente?. Sed quid necesse est alienas terras peragere ? nonne plus tequo sufficiens subministrant argumentum quae ultimis tem-poribus in Gallia evenerunt? tunc scelesti homines re-rum imperio potiti, religionem omnem abnegarunt, se rationetn ducem sequi jactitantes ; sed quot crimina! quot caedes ! Faxit Deus hunc statum a nobis in perpetuum removeri.

Probata igitur sunt praedicta puncfa , et ideo hanc ultimam conclusionem rursus deducere licet : Ergo di-vina est religio Christiana.

329. Notae internee in ipsamet religionis natura re-peri mil ur; sitae sunt igitur in doctrinse excellentia, vel in aliis characteribus intrinsecis.

330. Ex excellentia doctrincR qvam proftetur religio Christiana illius divinitas merito concluditur.

Prob. Utinvicte prsesens stabiliatur assertio, duo sunt probanda: — 1° excellentem esse doctrinam a religione Christiana praedicatam; — 2° hanc doctrinam sublimem non homines, sed Deum auctorem habere.

331. Alicujus doctrinse excellentia deducitur ex dog-matibus, praeceptis et sanctione. Sub illo igitur triplici respectu considerandam habemus religionem christianam.

332. 1° Circa Deum. — Keligio Christiana sanctis-sima est ac praestantissima: omnia enim legis naturalis dogmata sua facit, confirmat, nova luce collustrat. Do-cet existere Deum unum, eumdemque përfectissimum, rerum omnium auctorem et arbitrum , Deum potentissi-rnum, sapientissimum , justissimum, virtutis remunerato-retn, sceleris ultorem; ipsum esse adorandum , diligen-dum. Docet omnia ejus providentia administrari. Deum exhibet humano generi amicissimum, qui cum nos natura beneficiis cutnulaverit, gratiis praeterea auxiliisque ad felicitatem teternam comparandam nos instruit.

2quot; Circa hominem. — Praecellit in iis quae ad homi-nis naturam , originem , finem attineut. Docet — 1quot; in nobis esse mentem spiritualem , liberam , virtuti natam , immortalem ; quae quidem rectse philosophise ac rationi consentanea sunt. Docet — ïquot;* nos in lueem a Deo fuisse editos, ad ejus imaginem et similitudinem procreatos, ut ipsius amore, contemplatione et fruitione beati es-semus. Docet — 3quot; parentes nostros in meliori statu fuisse conditos, e quo (et nos cum ipsis) per peccatum deciderunt; qua doctrina magnum enigma philosophis antiquis insuperabile solvitur; cur nempe tot miseriis obruti sint homines , cur morbis et serumnis obnoxii , cur ratio sit in nobis obscurata, cur tam simus ad malum proclives? Docet— 4° hominem lapsum in priori statu restitutum fuisse a secunda sanctissimse Trinitatis persona, quae naturam nostram assumpsit, pro nobis passa est, mortua est et resurrexit, nuncque sedet ad dexteram Dei ut nos in coelestibus collocet. Quse omnia peccati gravitatem , Dei sanctitatem, salutis pre-lium magnopere commendant , et nos ardenti amore erga Deum, qui prior dilexit nos, inflammare debent.

333. 1quot; Totius legis compendium habefur in \'nis duobus mandatis expressum ; Diliges Dominum Deum tuvm ex toto corcle tuo, diliges proxinum sicut ieipsum; ter-tium autem de amore nostri praeceptum minus omitti-tur quam nobis necessario inhaerens supponitur, et in his verbis diliges proximnm tuum sicut teipsum includi-tur. Cuncta igitur ad charitatem reducuntur juxta cf-fatum : Plenitudo legis est dilectio. Quo principio nihil clarius et brevius , nihil pulchrius et suavius cogitari posset. — 2° Erga Deum; omnes actus dilectionis, obe-

dieutioe, reverentise gratique animi vult ut illi prsebea-mus , exoptat ut omnes actiones nostras ad ipsum re-feramus rnotivo charitatis; omnes aft\'ectus pios ac vehe-inentes, timorem, fiduciatn, gratitudinem ac prsesertim nmorem summum ac efficacem commendat: liinc inducit ad hnuorificentissimos actus externos, ad orationem, ad publicam fidei et devotionis pvofessionem, ad valedicen-dum parentibus, amicis, vitro ii)si , si gloria Dei pos-tulet.— 3quot; Erga proximum; docet alteri non esse faciendum quod nobis fieri nollemus, aiios homines ut fratres esse habendos ac diligendos, iisque tolis viribus esse opitulandum: nemini nocendum , pro inalo bonum esse reddendum , inimicis esse condonandum ; egregias demum principibus, subditis, dotninis, servis, maritis, uxoribus, parentibus et filiis leges proponit.— 4quot; Erga seipsum ; probibet ambitionem , fastum non secus ac avaritiam ; sapientissimis prseceptis luxuriam coercet ; facultatum mentis, bonorum fortunas legitimum usum , moderatum animum , muudi contemptum praescribit, ipsam speciem mali vetat; virtutes internas requirit; si peccaverimus, exigit ut statim resipiscamus et ad Deum revertamur.— Prseceptis consilia subjungens, commendat perfectam castitatem , voluntariam paupertatem , seculo renuntiationem, et ut homines ad periectissimos virtutum actus vehementius impellat, illis divinam ori-ginem nobilissimamque destinationem prte oculis ponit, eos tanquam Dei filios , Christi fratres et membra, Spiritus Sancti templa exhibet ; et tandem divinam sanctilatem tanquam formam illius sanctitatis ad quam pertingere debent, his verbis Christus proponit: Estate ergo perfecti sicut Pater veder coelestis perfectus est. Quo nihil sublitnius reperiri valet.

sic sacrificiurn , in quo non jam oves ac boves immo-lantur, sed ipsemet Christus Deo Patri suo ottertur; circa sacramenta, fontes uberrimos gratiarum hominum necessitatibus perfecte accommodatos; circa ritus et cae-remonias cultus divini qute sanctitatem redolent et valde idonea sunt ad promovendum Dei lionorem , ad fidelium instructionem et sanctificationem ; circa deinum Eccle-sire hierarchiam , qua omnia tam suaviter ac fortiter coadunantur; sed hsec indicasse sufficiat, ut cognosca-tur quam sancte, quam exiraie, omnia in religione Christiana componantur.

334. Religionis christianae sanctio duplex est: una in praesenti , altera in futura vita reponitur. Sanctio quae homines post mortem manet, in prsemiis et pcenis seternis.ut omnes norunt, posita est; de hac sanctione saepe mentionem faciunt Litterse sacrse, loquuntur de vita Eeterna, de verme qui non moritur, de gehenca ignis inexstinguibilis; heec quasi sub oculis ponuntur in historia pravi divitis in inferno sepulti, et Lazari in sinum Abrahse ab angelis deportati. Sanctio autem temporalis non est materialis, sed spiritualis; non est terrena, sed ccelestis; reconditur quippe in pace bonae conscientiae et in gratia interior! animam collustrante ac recreante. Hinc Christus ait; BiscUe a me quia milis sum et /mmHis corde, el invenie/is requiem animabus res-tris [MaUh. xi, 29). Et Apostolus: Superabundo gaudi.o in omni triiulatione nostra (II Cor. vn, 4); et rursus Christus: Pavem r din quo vobis, paceni meam do vobis, non quomodo mundus dat, ego do vobis {Joan, xiv, 27).

Porro egregia est utraque sanctio ; temporalis qui-dem sanctio, cum deterreat a terrenis cupiditatibus, et

animos ad coelestia erigat; cum a materialibus rebus , a concivium blanditiis vel dicteriis homines avocet, ut eos ad Deum solum convertat. Nec minus eximia est sanctio futura, tum quia ab ea exsulantur vanissima ilia gaudia a veteribus religionibus tanfopere exallata ; tum quia nil nisi Deo dignum at homini natune con-forme exhibet.

335. Prob. Vel enim Christus earn doctrinam a Deo ac-cepit, vel a semetipso, vel ab aliis: atqui nec a semet-ipso nec ab aliis accepit. Non a sernetipso-, quis enim crediderit Christum ex parentibus egenis natum , in scientiis humanis minime eruditum , doctrinam adeo subli-mem, prseceptorum adeo eximiam collectionein , a sernetipso cognoscere potuisse, cum philosophi celebriores et doctiores, Socrates, Plato et alii, de iis nuuquam cogitaverint ? Non ab alio; nam nemo ante Christum doctrinam adeo praestantem tradiderat , philosophique omnes, ut antea ostendimus , sive in iis quae spectant ad Deum, sive in iis quae spectant ad mores, turpiter deliraverant. Praeterea appellent deistfe eum a quo Christus haec acceperit. Nec Judsei doctrinam hanc Moysi at-tribuant; nam quanta Christum inter et Moysen dispa-ritas! Nimirum Christus mosaica quajdain abrogavit minus perfecta, et sanxit multo perfectiora, vindictam pro-hibuit, polygamiam et divortium abolevit, sanctiora de cupidatum moderamine, temporalium contemptu , sui abnegatione prsecepta tradidit; non in timore sicut Moy-ses, sed in dilectione et charitate suam legem positam esse voluit; clariorem dedit notitiam naturae Dei, su-pernaturalis ejus erga nos beneficentiae, nostrae conditio-nis, sanctionis ejus spiritualis .. . j ergo divino lumine

fuit illustratus, sen a Deo ipso suam scientiam hausit; erga non hutnana, sed vere divina est religio Christiana.

Merito ajebat La Brvyere [Des esprits forts, c. 16) (Quod totum non minori voluptate tjuam fructu legi potest): „Si ma religion était fausse, je 1\'avoue, voila le „ piege le mieux dressé qu\'il soit possible d\'imaginer; il „ était inevitable de ne pas donner tout au travers et de „ n\'y être pas pris: quelle majesté! quel éclat des mystères ! „quelle suite et quel enchainement de toute la doctrine! „quelle raison éminente! quelle candeur I quelle inno-„cence de moeurs! quelle force invincible et accablante „des témoignages rendus successivement, et pendant trois „ siècles entiers, par des millions de personnes les plus „sages, les plus moderées qui fussent alors sur la terre, „et que le sentiment d\'une même vérité soutient dans

„l\'exil, dans les fers, contre la vue de la mort et du „dernier supplice! prenez l\'histoire, ouvrez, remontez „jusqu\'au commencement du monde, jusqu\'a la veille „de sa naissance, y a t-il eu rien de semblable dans „ tous les temps? Dieu inéme pouvait-il jamais mieux „ rencontrer pour me séduire ? Par oü échapper ? Oü „aller? Oü me jeter, je ne dis pas peur trouver rien „ de meilleur, mais quelque chose qui en approche ? „ S\'il faut périr, e\'est par la que je veux périr, il „ ui\'est plus doux de nier Dieu, que de 1\'accorder avec „ une tromperie si spécieuse et si entière: mais je l\'ai „ approfondi, je ne puis être athée. Je suis done ra-„ mené et entrainé dans ma religion: c\'en est fait!quot;

3^58. Religio duplici modo abrogari potest, directe scilicet et indirecte: directe quando Deus ita durationis

illius terminum praefinivit ut earn^ deinceps observari nolit , sicuti mpsaicse legis finem miraculis et prophe-tiis conètituerat; indirecte quatenus ex variis circum-stantiis manifestum sit Deuin ea amplias non delectari, quod adhuc duplici in casu detegitur, scilicet cum ista religio antiquatur, seu jam non sufficit hominum ne-cessitatibus ac impar fit bono societafis, et ^quando nova preedicatur religio priorem omni perfectionis ge-nere superans. Itaque agendum habemus de abrogatione directa et indirecta religionis christianae , quod duplici articulo perficiemus.

339. Multi inter veteres docuerunt christianam reli-gionem esse abrogandam, et novam religionem illius loco a Spiritu Sancto esse promulgandam, Sicut enim , inquiebant. Pater Judseis in monte Sina mosaicam religionem, severitate et timore refertam, dedit; sicut Films legem evangelicam, sapientia et majestate valde conspicuam , hominibus prsedicavit; sic Spiritus Sanc-tus, tertia sanctissimee Trinitatis persona, labentibus seculis, religionem, charitati ac amqrii^jnn^axn, promul-gaturus est. ^Ita. —7-,1° Móntanist® teneiites^\'fïr Monta-num et duas mulieres ipsi adjunctas.Spiritum Sanctum eo fine descendisse;— 2quot; Maries asserens se esse ipsum-met Spiritum Sanctum;— 3quot; Joachim, abbas Florensis in Calabria duodecimo seculo;— 4quot; Amalricus a Bena, theologus Parisiensis, David a Diuantio, üulcinus Nova-riensis, illorum discipuli et alii Pantheist® et Albigen-ses, qui omnes substantialiter quoad novam religionem a Spiritu Sancto promulgandam inter se concordabant.

Petrus Micliaël Vintras , de lt;Sïlly-tsnr-Senile, in direcesi Bajocensi, eumdem Sancti Spiritus descensuin prajdicaie inca3pit; baec est illius systematis summa.

Sicut Pater legem timoris dedit, Filius legem gratioe vulgavit, sic Spiritus Sanctus legem amoris daturus est; ante ipsius adventum bella turn externa turn intestina erunt, innumeraque mala in homines irruent; daemones nihil non inolientur ut Dei servos affligant, et eos ae-rumnis mortique devoveant; at Michael, Archangelus , Dei amicis opitulabitur, deemones refrenabit et, eo ad-jutore, plenam victoriam de hostibus consequentur. Tunc nova mysteria revelabit Spiritus Sanctus, et homines lege amoris et dilectionis s^i^jigjvinciet. In hoc minis-terio potissimum utetur Normannfffi duce, ab erroribus suis ad Deum converso, et cui imperium in ^om^i parte conspicuum reservatur; huic regi adhaerebit dux Burdi-galensis, et hi duo, quibus adjungetur sanctissimus papa venturus, regnum Spiritus Sancti summopere promove-bunt. Si interea servi Dei precibus piisque operibus in-cumbant.a Deo consequentur ut mala ipsis imminentia amoveantur, et Spiritui Sancto vias planas f\'acient. His motivis permotus Vintras, instituit Congregationem ope-ris Misericordise {oeuvre de la Miséricorde), sic dictum quia misericordia a Deo est obtinenda; fideles in ea par-tiuntur in varias congregationes quae septense [septaine*] in honorem septem donoruin Spiritus Sancti dicuntur; vil tain caeruleam [ruban bleu) quo designatur ordo funiculi caerulei [cordon bleu) in honorem B. V. Marias in-stitutus, et Vintrasio in extasi revelatus, deferre debent, hoc signum in futuris malis erit fidelibus tutamen. Da tur septena sacra, omnium aliarum gubernatrix, ex no-vem membris constans, inter quae Vintras et duo alii trinitatem aliquam ineffabilem etformant. Si huic sep-

tense sacrse adjunguntur tres inulieres venerabiles, dux Normauniae, dux Burdigalensis , et suuamns Pontifex, hi omnes erunt veluti duodecim stellse quibus coroua-tur B. Virgo, et constituent concilium supremum im-maculatae conceptionis B. Marias ac operis Misericor-diae; concilium infallibile, quod oracula sua, movente Spiritu Sancto, edet.

Si quserantur hujus doctrinse vel sectse probationes , praesto sunt; dantur quippe probationes itiierncB seu in-trinsecae e rerum consideratione deductse: Spiritus Sanc-tus Patri et Filio non est inferior, unde religionem suam Paracletus eendere debet sicut et illi dederunt. Insuper hujus novae revelationis necessitas omnium ocu-lis manifeste apparet: nam fides evanescit, boni mores corrumpuntur; clerici quae sua sunt, non quae Dei, quaerunt, et Scripturarum intelligentiam amiserunt; ipsa-met Ecclesia divino sponso fuit infidelis, tanquam me-retrix post deos alienos abiit, id est, doctrinas ab E-vangelio alienas docuit. Dantur etiam prohutioves externa, scilicet revelationes Vintrasio factse, somnia ejus extatica, signa mirabilia in illius corpore visa, nempe sanctaj crucis stigma super cor impressum, odores sua-vissimi quos ipse et alii sentiunt in illius somniis ex-taticis, colloquia fatniliaria quae cum sancto Michaele , sancto Josepho, et sanctissima Dei Genitrice habet Vintrasius, demum unguenta coelestia, ac cruces sanctis-simum Christi sanguinem continentes, et ab angelis in terras allatae.

Talis est operis Misericordiae coarctata expositio, prout colligare licuit in variis articulis insertis in diario cui tilulus : Ami de la religion.

341. Haec sunt, juxta concilium Avenionense, prae-cipua hujus impiae societatis dogmata: — 1quot; Mox fu-

turum in Ecclesia certium regnnm , quod erit Spiritus Sancti, regno Filii Dei succedendum ; — 2quot; Ecclesiain Dei novis illustrandam revelationibus, ita ut veritates evaugelica;, nondum satis ab Ecclesia explicatse, sua luce refulgeant, novaque manifestentur dogmata; — 3quot; Nullum robur habere pasiorum definitiones, nisi private rationis examine probatae fuerint;— 4° Triplicem esse angelorum conditionem , netnpe eorum qui obstinati sunt in malo et in perpetuufn damnati , aliorum anti-quam rebellionera expiantium , sanctorum denique angelorum in ccelesti gloria exsultantium; — 5quot; Triplici substantia constare liumanam naturam, nempe corpore, anima, ac spiritu angelico, supplicii el expiatiouis causa, in carnem demisso; — 6quot; Prseexistentes nostros spiritus in Adatno, et cum Adamo scienter, libere et for-maliter peccato protoparentis consensisse, et in hoc con-sistere originale peccatum;— 7° Beatissimam Virginem divinam esse, eo quod Dei Spiritus emanatio sit, et de Spiritu Dei spiritus ejus sumptus fuerit.

Illud systema tot impossibililatibus, fictionibus ac erroribus repletum , nec ullam eliam probationis um-bram prfe se habens, directe non confutabimus , id a nemine expetetur, imo esset contra omnium inentem , talis nainque doctrinse expositio pro sufficiente confu-tatione computatur.

342. Antequam ulterius progrediamur, et stabiliamus religionern christianam non esse abrogandam , sed in perpetuum mansuram , qusedam adnotare utile erit.— 1quot; Fatemur aliquam mutationem in disciplina fieri posse pro majori fidelium utilitate, disciplina quippe fuit ab Ecclesia instituta , et ab ilia temporum opportunitate immutari potest.— \'2° Aliquis progressus admitti potest in doctriuse evolutione , eo sensu quod propositiones ,

iraplicite in Scriptura vel traditione contentffi, ad no-titiam et fidem explicitam devenire possint. — 3quot; Ali-qua pariter potest fieri mutatio .in^ variis modis et me-thodis quibus religionis veritates demonstrantur; Veritas semper eadem reinanet, sed novis modis ostendi-tur, erroresque nova metliodo confutantur. De ipsa igi-tur religionis substantia abroganda agitur.

Proh. (mi^jiegativo. Ilia religio merito dicitur non abroganda cujus abrogationem nihil demonstrat: porro lalis est religio Christiana. Ejus namque abrogatio — lquot;non annuntiatur aliqua pradictione , cum nulla hu-jusmodi prophetia exhiberi valeat; — 2quot; Non fluit a rerum natura, scilicet Spiritus Sancti, aut sanctissim» Trinitatis, falso quippe illud a sauctissimse Trinitatis natura erueretur; nam cum omnes sanctissimee Trinitatis actiones extrinsecfe sint tribus personis communes. ist;t: actiones extrinsecse tam Spiritui Sancto quam Patri et Filio competunt et non nisi per appropriatiouem Patri et Filio tribuuntar ; porro, hoc posito, nunquam pro-babitur aliquam legem esse essentialiter Spiritui Sancto per appropriatiouem tribuendam. Ergo sine prtefata pr»-dictione asseri nequit futura religionis christianiB abrogatio ; — 3quot; IVon eruitur ex ejus comparatione cum tnosaica lege, nam nedum höec comparatio illius abrogationem indicet, e contra illius perpetuitati favet. Nam religionis veteris abrogatio immmeris modis prcedicta fuerat ; multoties enim praenuntiatur Messias tanquam novus legislator, nova instituta populo suo daturus; plu-ribus in loci? annuntiatur destructio earum rerum sine quibus lex vetus subsistere non poterat, scilicet templi.

sacrificiorum, sacerüotii...: porro si ita fuerit pro lege veteri quae erat egenum et infinnum elementum, umbra et figura novse legis, quomodo, uti in sequentibus puue-tis dicetur, prsedicta non fuisset hujus religicnis anni-hilatio, si unquam futura fuisset?

344. Proh. Zquot; arg. positivo. Ilia religio non est abro-ganda quse generatim asseritur in aeternum permansara, qufe speciatim non est a Spiritu Sanelo abroganda : porro ita est religio Christiana. — 1quot; Generatim asseritur in eeternum permansura.—• Malth. xxvm , 19: Eun-les ergo, docete omnes gentei, baptizanles eon in nomine Palri-i et Filii et Spiritus Sane li: docentes eos servare omnia qvcecumque mandavi vobis : el ecce ego vohiscum sum ornuihus diehus, usque ad consummaliovem seculi.— Daniël- vu, 14, de Filio hominis, id est, de Christo di-citur: Omnes populi, tribus, et Hvgncc ipsi servient: puteslas ejus , polestas a;tenia, qua nun auferetur: et regnuri ejus quod non corrumpetur.— Epk. iv, 11: Ipse dedit quusdam quid em Apostolus, quosdam ant em Prophe las, alios veto Evangelist as, alios autew, pastores et doc-tores ad consummalionem sanctorum, in opus ministerii, in mdificationem corporis Christi, donee occurramus omnes in unilatem fulei el agnitionis filii Dei. — In Apocalypsi praedicuntur quae usque ad finem mundi futura sunt, et ne ullum quidem verbum reperitur quo illud Spiritus Sancti regnum indicetur. — Ita docuerunt omnes EcclesiEe Patres et doctores.

2quot; Speciatim religio Christiana non est abroganda a Spiritu Sancto ; res certa erit si haec duo probentur, scilicet : Spiritum Sanctum prsenuutiari in Scripturis tanquam Christi religionem confirmaturum , ipsum jam advenisse a Christianismi incunabulis : porro lia;c duo certa sunt. — 1quot; Spiritus Sanctus ubique in Scripturis

prsenuntiatur tanquarn adventu suo Christi religionem confirmaturus. Sic Christus discipulos suos alloquebatur: Joan, xvi, 26: Ille (Spiritus Sanctus) vos docebit omnia, el suggeret voLits omnia qucecumque dijrero vofjis.— Juan, xv r, 12; Ad hue mul la haheo rot As dicer e ; sed nan poteslis porlare modo. Cum aulem venerit ille Spiritus veritalis, docehit vos omnem verilatem.— Joan, xv, 26 ; Cum aulem venerit Paraclelus quern ego witlam vobis a Pat re, Spirit am veritalis qui a Palre procedit, ille testimonium perhiheljit de me. — Luc. xxiv, 49: El ego mitlo promissum Patris mei in vos: vos aulem sedele in cioilate, quoadnsque i.)iduam,ini virtule ex alio. — Act. 1,8: Accipietis virtutem supervenientis Spiritus Smell in vos, et. erilis mild testes in Jerusalem. — 2quot; Ex Scrip-lui\'is advenit Spiritus Sauctus in ipsis christianismi in cunabulis. Act. u , 3 : Apparuerunt illis dispertila lingua tanquarn ignis, seditque supra singulos eornm; el repleti sunt omnes Spiritu San do , el cceperunt loqui variis Unguis pruilt Spiritus Sanctus (lab al e to qui illis. — Act. XI, 15, 16: Cum aulem ccepissem loqui , cecidit Spiritus Sanctus super eos sicut in nos in initio. Recordatus sum aulem. verbi Domini, sicut dicebat: Joannes baptizavit aqua, vos aulem baptizahimini Spiritu Sane to. — Act. xix, 6: Cum imposuisset illis man us Paul us, venit Spiritus Sanctus super eos, et loqnehantur Unguis, et pro-pletahant. — Ita omnes sancti Patres et theologi.

Ex modo dictis ruunt omnia illius systematis fundament» ; ergo respuendutn est ; fuit insuper damnatum a conciliis Parisiensi, Turouensi et Avenionensi, et ab ipsomet summo Pcntifice Gregorio XVI in brevi ad Epis-

copum Bajocensem , die 8quot; iiov. 1843 in quo legitur; „ Tertium in Christi Ecclesia regnum proponere audent, quod Spiritus Sancti regnum appellare non reformidant, ut veritates evangelic comtnissae, et nondum, quemad-modum blasphemando asserunt , satis et bene ab Ecclesia explicatse sua luce refulgeant ; nova manifesten-tur dogmata, atque Ecclesia ipsa e depravationis statu tandem emergat. Quae impia ipsius societatis commenta atque deliria plane congruunt cum mente illius perditi hominis qui false se Normannife ducem jactat, quique a catholica Ecclesia jam descivit, atque, hujus apostolicae Sedis auctoritate spreta, ambulans in abominationibus suis, eosdem prorsus exsecrabilis ejus societatis erro-res, sensus, consilia diversis modis variisque rationibus profitetur, easdemque tenebricosas insidias ac pestem Christi gregi molitur.quot; Sic concilium Avenionense, post enumerata praecipua illius sectae puncta , loquitur : „ Hanc ergo doctrinam fcedam et exsecrandam errorum collu-viem, jam prideui ab Ecclesia profligatorum , praecipue in conciliis oecumenicis iv, v, vi, et Lateranensi iv sub Innocentio III, et Tridentino , Patres synodi Ave-nionensis damnaut ac reprobant.quot;

346. Ex antea praenotatis ^liqua religio_/ duplici modo indirecte abrogatur, et^quarwïo ahtiquatur, et fifimpay . hominum necessitatibus, et^.quando nova-\' prédicatur religio priorem omni perfectionis genere superans. De utraque abrogatione indirecta agendum est.

pauci hujus setatis philosophi asseruerunt. „ Les mystè-„ res du christianisme , hiquii JoufFroy , sont une „ enveloppe usee, et comme une nue obscurcie de my-„thes, de symboles et de figures que le soleil de la „ philosophic dissipera.quot; — „ Le catholicisme ! ce n\'est „plus une religion, ce n\'est plus une philosophic, ce „ n\'est plus une poésie, c\'est 1c debris dc tout cela „ ensemble, une science sans nom, une foi sans nom , „ une poussicre divine. Pour cette poussière creusez un „ grand tombeau.quot; Edgarcl Quinet. — „ Le catholicisme „n\'est qu\'un debris; ce fut jadis une belle plante qui „souriait au soleil et purifiait l\'atinosphère, et main-„ tenant elle jonche la terre, desséchée et putride.quot; Jonnet. — „ Ne viendra-t-il pas une autre époque, „ oü une autre croyance, héritière et fille du christia-„ nisme, en reproduira les dogmes, mais sous des for-„ mes qui conviendront mieus que les précédentes a „la manière dont le monde voit aujourd\'hui les cho-„ ses ? II semble que nous ne sommes pas éloignés de „ ce moment.quot; Damrron. — „ Le catholicisme eo a en-„ core pour trois cents ans dans le ventre ; on lui tire „neanmoins très-humblement son chapean et on con-„ tinue la philosophic.quot; Cousin. [Exlrails du monopole universitaire?)

348. Antequam qusestionis solutionem aggrediamur, hsec sunt notanda. — Iquot; Assertio ilia qua affirmatur christianismum esse antiquatum est ipsamct antiquata, jam a temporibus sancti Augustini vulgata, et a sancto doctore his verbis confutata: „Non deeruut inimici qui dicant: Quando morietur (Ecclesia) et peribit nomen ejus? Id est, ecce veniet tempus ut fimantur, et non sint christiani : sicut coeperunt ex aliquo tempore, ita usque ad certum tempus erunt. Sed cura ista dicunt,

et sine fine moriuntur, et permanet Ecclesia, praedicans braclnum Domini ornni generationi superventuree.quot; — 2\'\' Certum est religionetn christianara antiquari non posse rat.iqne fundatoris, nam ratione auctoris eo tantum sensu aliqua religio antiquari valet quod exsurgat nevus legislator priore sublimior sive doctrina, sive sanctitate, sive operibus : porro evidens est religionetn christianarn hoc sensu antiquari non posse, cum nullus legislator exsur- ₎gere possit sanctior ac sapientior Christo Domino./quot;^ ¹ ^ 3° Quoestio esse nequit de dogmatibus, narn cum dogma sit Veritas, non pendet a temporibus et locis, sed semper et ubiqué idem est; att.amen aliquo sensu religio ratione dogmatis antiquari valet, quatenus nerape nova et excellentiora dogmata manifestarentur, vel quatenus mysteria clarius explanarentur; hoc sensu religio mo-saica potest dici antiquata respectu religionis evangeli-effi, sed res non ita intelligunt christianismi detracto-res.— Itaque expendendum superest utrum, in punc-tis a dogmate distinctis, christianismus sit, antiquatus , ita ut amplius impar sit bono societatis procurando, hominum necessitatibus sublevandis , et sit velut vesti-mentum vetus quod a temporum injuriis corpus prote-gere nequit.

Ut facilius appareat illius assertionis verilas , chris-tianismum expendemus in ipsius morali, ritibus, fe-cunditate ac extensione.

350. I. In principiis morum. Ilia religio in sua morali non est antiquata quaj hominibus eximia morum principia et eorum necessitatibus plane sufficientia pra3-

bet, sive considerentur seorsitn et individualiter , sive spectentur in familia cum uxore, parentibus, filiis ac servis degentes, sive apprehendantur in societate civili , cum concivibus commorantes , et contractus varios effi-cientes; quae nullam gubernii formara respuit, nec mo-narchiam, nec aristocratiam , nec democratiam , sed illis omnibus se accommodat atque multiplici modo inservit; quae demum nulla nova religione in morum principiis nec devicta nec adsequata fuit : porro ita esse religio-nem christianano ea quae hucusque dicta fuere luculen-ter demonstrant.

351. II. In cultu et ritibus. Idem argumentum ac supra pro morali redit, scilicet: Haec religio ratione cultus non est antiquata quae praescribit ritus in se optimos, hominum iadoli perfecte convenientes et ad pietatem fovendam aptissimos; jam vero hujusmodi sunt religionis christianse ritus; in se sumpti sunt egregii, ut ex antea dictis constat; relative ad homines investi-gati, eoruoi ingenio quadrant ac suaviter nee non et vehementer illos ad pietatem movent; quotidiana quippe experientia constat fideles et etiain infideles his divinis ritibus adstantes, dulciores ac fortiores religionis sen-sus experiri. Quis nescit barbaros ac agrestes populos poinpa et apparatu catholici cultus summopere com-moveri ? Cseterum nulla adhuc detecta fuit religio cu-jus caeremoniales ritus christianse religionis ritibus ae-quiparari possent.

352. III. In fecunditate sua. Quae feconditas sese ostendit : Iquot; In operihui. Mira sunt qua; quotidie opc-ratur religio sive erga privatos, sive erga societatem. — Erga privatos. — In xenodochns, ubi charitatis Puel-lae, Dei ac proximi amore excitatae, fiunt infirmorum ancillae et seipsas superimpendunt ut miseris opitulen-

tur. — In morlis publice grassavtibns, in quibus oirmis sexus omnisque generis christiani sese morti devovent ut fratribus suis succurrant. — In carceri/jvs, plures rlantur carceres pro pueris in quibus raalitia setatem prsevenit, ibi Sacerdotes, Fratres doctrinse christianse et alii omnem curam adhibcnt ut ii infelices, potius quam criminosi, infantes ad meliorem frugern redeant; quinimo iidem IVatres hominum criminibus et nloribus perditorum servitio se mancipant ut eos Deo lucrifaciant; mirabilia sunt insuper quae his ultimi-: temporibus pro retnigum salute, seepe cum affluenti gratia tentata fuere. — In juvenlutis inslitutione, nulla negliguntur molimina ut utriusque sexus pueri pie christianeque instituantur , et humanis litteris initientur. Plura alia appellare pos-semus, hie supersedemus; unusquisque ad memoriam revocet quoe vidit, quic audivü, et multa indubitanter deteget. — Erga societatem, christianismus populos adhuc informare, illos a barbarie silvestriquc statu re-ducere, in corpus civile coadunare, virtutes morales ac religiosas in eorum cordibus imprimcre valet, ut fit nostra setate in Oceanice insulis.

2quot; In inslitulis ■nds. Plurima; his ultimis temporibus fuerunt efformata; societates religiosse, videlicet socie-tas Maria;, societas Oblatorum Mariae Imuiaculatse, so-cietas parvularum Sororum pauperuin, et alia: non pau-ca:. Praeter has congi-egationes religiosas in dies cres-cunt sodalitates pise, inter illas citare juvat sodaLila-iem Sancti Vinceniii a Faulo in omnibus jam fere orbis cliristiani partibus existentem pro pauperum corporali et prsesertim spirituali sublevatione; — suclalilaiem Sancti Francisci Regis pro matrimoniis invalide contractis reficiendis; — soclalilatem Saudi. Francisci. Xaverii pro operariis in scieutiis humanis ac divinis erudiendis,..,

Porro quomodo religio quae talia operatur antiquata dici posset? Nonne pristina virtute pollet, et illius sicut aquilse renovatur juventus ?

3quot; In filiorum suorum virlutibus, inter alias eligan-tur: — charitas ; raulti bona sua in piis operibus lar-giuntur, quinimo et seipsos devovent ut miseris ser-viaut et pauperum , infirmorum ac pupillorum se servos reddant; — generositas in his Fratribus et Sororibus qui in juventute educanda vitam suam absumunt; in missionariis qui omnia relinquunt ut, in longinquas regiones euntes, Christi nomen populis in umbra mortis sedentibus evangelizent; in his Puellis charitatis et aliis quae seculi deliciis, parentum blanditiis, patris nee non matris amplexibus se subtrahunt ad militum vel infirmorum dolores sublevandos, uti nuperrime evenit in Chersoneso Taurica ac Coustantinopoli non sine magnis ipsorum Turcarum plausu ac admiratione; —fortitudo ac aniw.us invictus; religio adbuc heroibus suis gloriari potest. Sunt etenim hodie martyres, primaevae Ecclesiae martyribus non inferiores, qui superabundant gaudio in omni tribulatione sua, qui ad vincula, tormenta, mortem ipsam suspirant, mortis gladium pro victoriae corona habentes, ut videre est in Sinensis imperii et In-diarum annalibus. .

4quot; In prodigiis. Nee pauciwa, nec bhaus splendida, •fefe sunt prodigia nunc in favorem religionis christianae patrata , qpam pg-^nir in |ii-iini

üxejumi; sunt enim miracula physica, ea scilicet quae a B. Marise Virginis numismate, vulgariter dicto mi-

Marise, vel a principe de Honenlohe facta fuere , ilia insuper quae in sacellis, Sanctis ac potissimum Sanctorum Reginse dicatis, saepe saepius peraguntur. Sunt etiam

miracula moralia, Iisbc sita sunt in his inirabilibus con-versionibus quibus homines a chvistianismo alienati su-bito et improviso gratia Dei immutati, perfectionis se-mitas amplectuntur; inter ea eminent conversiones D. Rathöonne et D. Hermann nunc ad ordinem Carmeli-tarum discalceatorum pertiuentis.

353. IV. In extemione. Nedum decrescat christianis-mus, adest e contra progressus, nempe/ffrogressus p/n/-sicns. Quotidie cum ingenti gaudio Ecclesia Christo di-lecto spouse novos parit filios in Anglia, in America , in Oceania, in imperio Sinensi, uno verbo in universa terra; nunquam missiones, in variis terrse partibus sparsas, fuerunt numerosiores, nunquam regiones visse sunt tam alia ad messem, nunquam Dominus messis tot ope-rarios in messem suam misit. L nde P. Lacordaire in sua collatione, die 20^a decembris ] 846 data , post Ecclesise filiorum enumerationem, base habet de Christo qui est Ecclesiae seu christianistni viva expressio ; „ A „aucune époque l\'état numérique de Jesus-Christ ne „fut plus florissant, et il tend chaque jour a s\'accroi-„ tre par le développement des populations chrétiennes. „Tandis que les races musulmanes s\'appauvrissent et „ que les restes des peuples idolatres végètent dans leur „immobilité, le sang chrétien , bdni par Dieu , fleurit „ outre mesure, et de perpétuelles emigrations en por-„ tent au loin la surabondance, et avec elles les seraen-„ ces précieuses de ia foi.quot; —I^Progressus moralia pariter adest, ac nou nisi negata evidentia denegari valet. Ilium sic ostendit P. Lacordaire in prfefata collatione : „Au dernier siècle, Tincredulite était maitresse absolue „des esprits; elle seule tenait la plume et portait la „ parole avec éloquence; ses livres étaient des évene-„ments publics, ses grands hommes marchaient a 1\'égal

„ des vieilles families de la monarchie et s\'entretenaient, „ familièrement avec tous les rois de 1\'Europe; une „ conjuration flagrante et sans contrepoids élevait jus-„ c[ii\'au cicl toute injure contre Jesus-Christ. En som-„ mez-nous la, Messieurs, a 1\'heure oü je vous parle? „ Jésus-Christ n\'a-t-il point parmi nous ses écrivains , „ses orateurs, son parti, sa jeunesse, sa gloire; et si „ 1\'incrédulité subsiste, ne savons-nous pas bien lui faire „ baisser la tête , et marcher , dans la force de notre „ame, contre ses succes vieillis et ses espérances si mal „jnstifiées. II en est ainsi , Messieurs; le mot d\'ordre „de la foi, dans ce qu\'il y a de plus militant, part „de la France; nos Missionnaires, nos Soeurs de cha-„rité, nos Frères des écoles chrétiennes le portent jus-„ qu\'aux extrémités du monde , et quiconque aime Je-„ sus-Christ sur la terre tieut la main sur notre ca;ur „ pour y reconnaitre les pulsations de notre foi et re-„ mercier le Dien qui frappe et qui guérit.quot;

Ergo antiquatus non est christianismus, sed plenis-siina vita fruitur et magnificè vivit ; audiamus. iterum P. Lacordaire: „Jésus-Christ a done vaincu le temps; „ il a vaincu le grand ennemi , et , en le voyant au „ haut des siècles dans la serénite de sou imperturba-„ ble jeunesse, je me souviens de ce mot que saint Paul „ disait de lui dans un autre sens: Le Christ ressus-„ cite d\'entre les morts ne meurt plus. Un jour il des-„ cendit au toinbeau; mais l\'humanité, pour laqueiie „ il était mort , s\'est baissée vers lui, et, le levant „avec un amour qui n\'a jamais pu s\'éteindre, elle le „ tient dans ses deux mains ressuscité. Eegardez, Messieurs, regardez, regardez bien; il est vivant. Regardez „encore, il ne meurt plus, il est jeune, il est Dieu.quot;

§ 2. An nova religio chrhlianimo perfectinr prcedicari possil, sen de doctrina progressm.

354. Doctrina progressus investigari potest genera-tim abstrahendo ab omni speciali systemate, vel spe-ciatim systemata hue usque edita expendendo.

355. Non pauci reperiuntur sevo prsesenti homines, ingenio et doctrina baud ignobiles, qui novam exspec-tandam esse religionem christianismo perfectiorem con-tendunt; genus bumanum , inquiunt, necessarib et ex natura sua ad perfectionem tendit, novosque in dies progressus efficit; hsec est lex fundamentalis humanita-tis, et illius evolutionem totis viribus homines promo-vere debent. Hie autem progressus quandoque insensi-bili, quandoque autem sensibili modo fit, et duplex in illo distinguenda est epocha , harmonica una, critica altera; humanitas in novam phasim sine conflictu ingredi nequit, nam qui veterum idearum studio te-nentur, novis ideis acriter resistunt ; inde conflictus ; inde epocha critica: sed mox vi legis progressus inde-ficientis novse ideae ubique proevalent et iucipit epocha harmonica, in qua perficiuntur homines, et vise ad novum progressum praeparantur. Evidenter a Septuaginta annis in epocha critica versamur, brevi elucescet epocha harmonica eo proestantior quo durior fuerit conflictus ; itaque mox mirabiles progressus in artibus, scientiis ac religione fient, epocha pacis, gaudii, ineffabilisque felicitatis nos manet. Ita Saint-Simon , Lermvder , Petrus Leroux, Fourier, Buchez et omnes humanitarii et

1quot; Aualogia sive materialis sive moralis. — l^u In physicis compertmn est ex naturalibus ac geologicis docunientis legem progressus esse universalein. Sic primo et tanquam substratum , seu materia primaria, dete-guntur entia organis destitute. Deinde apprehenduutur entia organis quidem donata , sed motu et activitate carentia, scilicet herbie virentes; postea veniunt anima-lia inter quaj imperfectiora videntur prius efformata et cseteris antiquiora; demum apparet homo dux et rex creatioiiis. — 2quot; In moralibus seu in humanitate ea-dem lex progressus agnoscitur: homo familiam gignit, familia tribum procreat, tribus in populum commuta-tur; et si populus aliquis evanescit , humanitas gene-rice sumpta seu genus hnmanum semper crescit et no-vos progressus habet.

2quot; Historia. In generis huinani historia tria conside-randa sunt: religio, societas, scientia; porro hsec tquot;ia indeficientis progressus legem sequuntui\\j—^1° Religio. Prima generis humani religio fuit fetichismus, quo unus-quisque deum suum secum habet vel lapidem unum , vel arborem , vel animal aliquod ; fetichismo successit polytheismus , in quo non entia omnia, sed quaedam praeclariora tantum habentur ut dii ; inde progressus. Post poljtheismum venit monotheismus in quo unicus Deus , omnium rerum Dominus , colitur et adoratur ; ergo in religione semper fuit progressus.— 2° Societas. In principio societatum vigebat anthropophagia; liac destructa, supervenit servitus, illi suffecta est servitus improprie dicta seu famulatus [servage)-, et nunc regnum charitatis fraternaeque dilectionis elucescit; in his omnibus adhuc adest manifest us progressus.— 3° Scientise et

artes; res adeo patet, ut progressum in scientiis et arti bus demonstrare supervacuum, ne dicam ridiculum, esset.

3° lustinctus. In omnium homiuum cordibus vehe-mens ac inexpletum felicitatis desiderium flagrat, desi-derium istud cum a natura proveniat inexsaturabile esse nequit , alioquin inaniter nee non et fallaciter in ho-minuin pectoribus reconditum fuisset ; ergo saturabitur; ergo prsesens status non est ilie ad quem ultimo ten-dit natura humana; ergo exspeetandas est alius rerum ordo in quo omnia cordis desideria adimplebuntur; ergo progressüs lex agnoscenda est.

4quot; Ratiocininm , quod duplex efticitur. l^um Ad pro-gressum tria requiruntur et sufficiunt, scilicet: activi-tas constans, memoria seu recordatio prsecedentium ex-perientiarum, demum tempus sufticiens ad operandum: porro heec tria evidenter in genere humaiio reperiun-tur, fruitur perpetua activitate , tempus ei non deest et memoriam prsecedentium experientiarum servat; nam factum semel agnitum dominio generis humani in perpetuum subjacet.— 2^um Homo est ens activum, juxta leges determinatas ab essentia sua finem statutum versus operans in naturam quidem rebeliem, sed perfecti-bilem indefinite, et sedulo servantem perfectiones semel acquisitas; jam vero his omnibus concessis , confinuus progressüs necessario evenit. Vide Hiambourg, du Ralio-nalisme el de la Tradition;— Mar el, Essai sur le Pan-théisme:— Hallier. Cours de Philosophie, p. 11 , cli. 3.

Hecc sunt prsecipua momenta systematis continui progressüs, quid de illo sentiendum aperiet sequens

1quot; nitilur fundamentis aut nullis aut ei potius nocen-tibus quam faventibus ; quod — 2quot; nihil nisi vagum ac indeterminatum menti exhibet; quod — 3° omnia evertit, religionem videlicet et socielatem , imo verita-tem ac moralitatem ; porro tale est sjsterna progressus continui.

358. I. Illius fundamenta seu probationes sunt aut nullse, aut ei potius nocent quam favent.

Iquot; Analogia systemati progressus continui opponitur. Si enim attente consideretur orbis universus , ex illius intuitu deducitur omnia entia originem habere , profi-cere , postea decrescere et demum interire ; hcec est lex generalis a qua nullum ens eximitur. Ilia lex de-tegitur in plantis et arboribus ; in animalibus sive ia aquis, sive in aëre, sive super terram viventibus; in hominibus privatis, tum quoad vires corporeas, turn quoad intellectuales facultates; in familiis celeberrimis et antiquissimis; in populis ipsis qui legem progressus et decrescentise sequuntur, cur et humanitas illi ncn subjiceretur ?

3quot;Historia in favorem illius systematis non militat, nam — 1quot; Falsa sunt omnia facta ab adversariis allata. — Palsum est primos homines in barbariei statu degisse, uti demonstrant Biblia et populorum traditiones quoe tradunt protoparentes tanquam in sevo aureo viven-tes. — Falsum est fetichismum fuisse primam religionem cui ordinate successerunt polytheismus , mouo-theismus et pantheismus; nam si historise fides, primo floruit monotheismus. Caeterum has omnes religiones non secutse sunt legem progressus continui , sed simul in partibus variis mundi exstiterunt : sic hodie viget monotheismus in Europa, fetichismus in regionibus mediis Africae , polytheismus in Thibeto ac imperio Sinensi,

pantheism us in India et id a multo tempore. Et si di-ceretur hos vavios status posse quidem existere simul respectu huraanitatis in genere, quia inter populos alii sunt in infantia , alii in juveutute , aiii in matura se-tate, sed omnes populos etiam sigiliatim sumptos , huic legi obedire, responderetur Judseos per quindecim secula indesinenter a monotheismo ad polytheismum et vice versa transiisse.— Falsum est scientiis et artibus legem progressus continui demonstrari. Quoad artes illiberales sen machinales, quot olim fuerunt inventiones apud antiques notissimfe ac hodie oblivioni traditie ? Sed quidquid sit, certum est progressum ilium non repe-riri in artibus liberalibus, quae potins ab individuo ge-nio quam ab experientia pendent , v. g., in arte poëtica , oratoria, aut statuaria. — 2° Etiamsi facta ilia admitterentur, ex illis lex progressus indeficientis male concluderetur, ex eo quod enim genus liumanum hue usque progressus habuit, non magis progressus continui legem deducere licet quam ex eo quod puer per decennium , vel populus romanus per sexcentos annos crevit, concludere fas est eos indefinitive creturos esse.

3quot; Instinctus. Felicitatis desiderium homini ingeni-tuin probat quidem ilium ad felicitatem natum esse , sed tacet circa tempus et modum illius beatitudinis; utrum scilicet in preesenti vel in futura vita locum habere debeat. Quinimo potius in alterius vitje favorem militat, alioquin dicendum foret Deum , horainis con-ditorem , delusisse omnes hornines qui ab incunabulis mundi fuerunt, illis videlicet dando felicitatis desiderium inexpletum et inexplebile.

4quot; Ratiocinium. Duo ratiocinia exposita progressus continui existentiam non demonstrant.— lquot;quot;¹ nil pro-bat si de artibus liberalibus qusestio sit, ut modo die-

turn fuit; si autem de artibus illiberalibus agatur, vim habere nequit quiu ostendatur experimenta prsecedentia nunquani oblivioni tradi , quod in pluribus historicara veritatem offendere videtur. — 2^um ali(]uem valorem habet iu physicis rebus, seu in artibus illiberalibus, non autem in scientiis proprie dictis et preecipue in inoralibus , turn quia licet unusquisque ad felicitatem , natura duce, tendat, circa illius felicitatis objectum er-rare ac variare potest. Ex historia enim compertum ha-bemus posteriores morales doctrinas prioribus non semper praestare ; turn quia alicujus viri prseclarse qualita-tes ipsius partes remanent, nec successione traduntur, sic eximii oratoris aut poetse filius eloquentia et car-minibus non semper fulget, sic patris optimi natus quandoque vitio deditus est. Ergo argumenta in favo-rem sytematis progressus continui aut nulla sunt, aut potius ei nocent quam favent.

359. II. Systema progressus continui nihil nisi va-gum et indeterminatum menti exhibet.— Ubi sunt in illo systemate dogmata et eorum probationes ? Ubi prlt;e-cepta et eorum vis obligandi? Ubi Dei cultus, si tarnen Deus admittatur? Ubi virtutum incitamenta? Ubi sincerus et efficax amor proximi ? Ubi fundatorum et prseconum exempla ? Ubi sanctio ? Nihil horum clare exprimitur, sed preedicatur progressus aliquis iudeter-minatus et perfectio queedam minime definita. Audia-mus P. de Ravignau [Conférences de 1842, Ami de la relig.): „ Vous parlez de progrès: ce progrès oü est-il? „ Montrez-le! oü est votre saint Paul, votre saint Au-„gustin? Montrez-moi done enfin vos saint Louis, vos „ Charles Borromee, vos Vincent de Paul. La rédemp-„ tion fut mère dès son berceau: il y a longtemps „ qu\'elle a produit ses saints et ses héros ; avez-vous les

„vótres? lis sont toujours a venir, c\'est facheux. Trou-„ vez-moi sans Jésus-Christ les vertus sublimes a la fois „et modestes, fuyant toute gloire et toute recompen-„ se humaine : trouvez-moi 1\'apatre brülant de zèle et „ pret a affronter le martyre; trouvez-moi la vierge de-„ vouée soulager la douleur, sans rien attendre ici-„ bas pour elle-inême; trouvez-moi sous toutes ses for-„ mes la charité inépuisable , compatissante et eachee „du christianisme. On quitte Jésus-Christ, oui , je le „ sais, pour être vicieux; pour être vertueux, jamais ! „ cela suffit.

„Pour vous, raisonneurs aventureux, sans foi, sans „espérance au Rédempteur, tout est dans l\'huinanité, „dans ce je ne sais quoi que vous nommez civilisation. „ L\'liumanité! Mais sans Jésus-Christ c\'est un foyer „d\'idolatrie et de désordres affreus. La civilisation! „ mais elle suit les pas de Jésus-Christ , elle exerce „ avee lui ses vivifiantes influences, sans lui elle fait „place a la barbarie. Civilisation, progrès, ces grands ,, mots, sans Jésus-Christ, entrainent a leur suite I\'agi-„tation, la crainte, une effroyable suspension d\'avenir...quot;

360. III. Systema continui progressus omnia evertit: — 1° Otnnem religionem omneque gubernium, ut pa-tet, quia, cum ad perfectius semper tendamus, ever-tendum est quod existit ut nova oriatur religio , no-vumque exurgat gubernium veteribus perfectiora; imo qui graviores oommotiones religiosas aut politicas cx-citabit, majoris progressus zelator dicendus erit, qui autem paci. ordini, statui prsesenti totis viribus inser-viet , tanquam progressus perfectionisque humanse hostis habendus erit; qusenam doctrina ! quot clades , quot preelia ex ea necessario sequuntur ! — 2quot; Oinnein ve-ritatem evellit; nam illius systematis auctores non cou-

tenrlunt progressura in eo consistere quod iiovïe verita-tes veteribus addautui-, sicut fit in mathesi; sed docent lias novas veritates in locum veteruin esse subdendas , ((uia priores veritates veterascunt, nee sunt a\'osolutsc , sed tantum relativae veritates; jam vero haee asserere est omnis veritatis negationem profiteri. „ Y a-t-ü, inquit „Lerminier, un droit divin en ce sens qu\'une fois „tombé et formulé dans des textes éternels, i! ne chan-„ ge ni ne varie, et frappe les sociétés d\'une immobi-„ lité qu\'elles ne pourraient secouer ? Singuliere faeon „ d\'interpréter et d\'honorer Dieu que de lui prêter sur „ la terre une imperfection immuable.quot; {Marei, Essai sur le Pant./iéume, ch. l⁰\').— 3quot; Omnem moralitatem, seu boni et mali distinctionem , eadem de causa e medio tollit, et quia negata veritate absoluta, negari etiam debet essentialis boni et mali distinctio, ac ideo virtus non est pariter quid absolutum , sed relativum. Hanc impiam, nefandamque doctrinam non obscure et claucu-lum, sed aperte ac propriis terminis tenent progressus continui fautores. „ La vertu, inquit Lerminier, a changé „ de forme , la vertu antique a été supplantée par la „vertu chrétienne, et a moins de toucher a la fin „des temps, nous ne touchons pas a la fin des chan-„ gements de vertu.quot; {Marei, Essai sur le Panlhcisme). Ergo doctrina progressus continui omnia evertit; aliunde nihil nisi vagum ac indeterminatum menti exhi-bet; illius fundamenta sunt aut nulla aut ei magis adversantur quam favent. Ergo omnino rejiciendum est illud tam exaltatum progressus continui systema.

Sectio II. — De doctrina progressus in specie , seu de quibusdam progressus systematibua.

lectionibus quandoque fit, et illuc collocari posse mi-nime negamus; at cum plures ea igaorent, cumque ad sacram theologiam etiam pertineant, de illis pauca di-cere utile visum fuit, ut coguoscatur quid prsestantia hujus petatis iiigenia christian® religionis in locum suf-ficere veliut. Tria sunt systemata prsecipua paucis verbis delibanda.

362. Comes San-Simon principiis doctrinse progres-sus contiuui imbutus, novae societatis fundamenta po-nere voluit, et in hoc opere perficiendo tota acie in-genii attendentes sans-imoniani, paucissima de doctrina scripserunt; hsec tamen colligi possunt. — 1quot; Circa Deum. Pantheismi errores renovant. „ Dieu est un ; „ Dieu est tout ce qui est, in/jidunt; tout est par lui; „ tout est lui. Diea est l\'être universel qui se mani-„ feste a nous sous deux aspects principaux, comme „ esprit et comme matière.quot; — 3° Circa distinctionem boni et mali , docent malum non existere et esse tantum naturae imperfectionem. „ Le mal est purement re-„ latit a 1\'homme; c\'est ce qui a excédé ses sympathies, „ ce qui a échappé a son intelligence, ce qui, en me-„ na9ant sa vie ou son repos , a surpassé ses forces. „Or comme le domaine de rhoimne \'s\'étend tous les „jours, comme il croit sans cesse en amour, en intel-„ ligence et en force, le mal va disparaitre. Mais ce „qui a eté mal pour 1\'homme- ne Test pas en soi : an „point de vue de 1\'infini tout est bien , tout est bon , „car tout est un.quot; — 3quot; Circa hominem. „ L\'homme „est un Dieu; l\'homme est Dieu lui-meme dans 1\'ordre „ tini, mais il n\'est point Dieu tout entier, il n\'est „ point l\'être infini.quot;

Humanitas, prosequuntur, neeessario ad perfectionem tendit sive quoad reiigionem , sive quoad societatein, ut historice coinpertuin est. Prima religie fuit fetichis-mii? cui succedit polytheismus, venit deinde monotheis-inus judaicus , nunc monotheismuun christianum habe-inus; in qua serie datur evidens progressus; non minus lucet in societate civiii , primo viguit barbsries , dein servitus, postea famulatus, nunc autera fraternitas. At-tamen pnesens status non est omnium perfectissimus , uti denotant discussiones , bella , dissidia existentia in ordine sociali et religioso. Hsec autem proveniunt ex eo quod in christianismo nimis exaltetur spiritus et de-primatur caro ; in societate autem civiii nimis indm-duis, et non satis omnium congregationi tribuatur. Inde sumus in crisis statu, sed mox orietur tempus organi-cum, in quo omnia perficientur; duplex quippe tem-porum genus in humanitatis historia secernendum est, unum crisis in quo prseparatur progressui via , liarmo-nise alteruin in quo ille progressus perficitur.

Ut prsesentis ordinis vitia espungantur, in novo so-cietatis statu mox stabiliendo, hsec sancientur: — Iquot; In ordine civiii aderit consociatio universalis, unusquisque prsemium accipiet juxta laborem suum et meritum seu capacitatem ; sic erit fraternitas generalis loco distinc-tionis pauperum et divitum. In statu silvestri vigebat anthropophagia seu bellnm unius contra omnesj in statu servitutis, ac etiam in statu famulatus, quainvis res mitius composita; fuerint, major pars minori serviebat, ct sic rursus bellum partis contra partem; in statu ho-dierno quidam adhuc aliis prsevalent, divitiis, honori-bus , potentia; at in futuro statu nulla alia erit distinctio nisi meriti ac virtutis, et inde inter omnes fraterna charitas. In triplicem autem classem dividentur cives

quarum prima erit sacerdotuin, secunda doctorum . ter-tia operariorum , summus presbyter et summa presby-tera suprema auctoritate iu societate potientur.— 2quot; In ordine religiose, caro e loco infimo in quo a christia-nismo reposita fuit extrahetur, jura sua recuperabit et ideo in nova societate erunt gaudia spiritus et carnis, Magnus presbyter et magna presbytera matrimoniis rite ineundis curam prsecipuam dabunt. Pro hominibus forti ac constanti animo donatis, matrimonia indissolubilia erunt; pro aliis vero, qui leviori indole sunt, contracta matrimonia dissolvere licebit; seel quo modo id fiet , quibusnam in casibus, definire ausi non sunt san-simo-niani et mulierem futuram, inulierem Messiam, novum matrimonii codicem promulgaturam prfedixerunt. Quidam hac doctrina, bonis moribus parum consentanea, indig-nati retroabierunt ac recesserunt , inter quos Julius Chevalier, Petrus Ie roux, Ueynaud. Alii, Patri Enfan-ün fideles, toto corde ad banc mulierem Messiam an-helarunt et plures ex eis Constantinopolim usque illam queerentos devenerunt; sed infelices fuere eorum pere-grinationes, et hfec muiier tam sitienter expetita, tot-que votis exposcita nondum comparuit. Vide Maret, Essai uur le PaniJéisme, et opusculum cui titulus: Ex-position de la doctrine saini-simonienne.

363. Sufficit hcec brevis systematis san-simoniani de-lineatio ut illius vitia agnoscantur. — 1quot; Subjacet eis-dem contradictionibus ac systema progre^sus continui. — 2quot; Pantheismum aperte docet.— 3quot; Vanissima prae-dicat.— 4quot; Matrimonii sanctitatem focdat, proindeque item procul projiciendum.

deseruit ob impuram circa matriraonium doctrinain in hac secta prsedicatam, omnia progressus continui principia profitelur; ipsum audiamus : „ L\'homuie n\'est pas seule „ment un animal sociable, domme disaient les anciens, „ 1\'homme est encore un animal perfectible. L\'homrne vit „ en société et ne vit qu\'en société: et de plus cette so-„ cióté est perfectible, l/homine se perfectionne dans cette „société perfectionnée. Voila Ia grande découverte mo-„derne, voila la suprème vérité de la philosophic. (Ate „ l\'liumanUé, de son principe et de non avenir, /3.143.)quot; Non prsefinit P. Leroux usquequo extendi possit iile progressus; qusestiones originis et finis tam generis ha-maui , turn cujuslibet individui , densissimis tenebris involulse ei videntur. Attamen et illos damnat qui post praseutem vitam nihil admittunt, et simul dogma ca-tholicum audacter rejicit his verbis: ,, II faut enfin que „ rhorame renonce a une longue erreur qui lui fait „chercher hors du monde, hors ds la nature, hors de „la vie, uu paradis imaginaire. II n\'y a pas de para-„dis, il n\'y a pas d\'enfer, il n\'y a pas de purgatoire „ hors du monde, hors de la nature , hors de la vie.quot; Quid igitur eveniet homini si non annihiletur et non sint paradisus et infernus ? Homo, seu potius anima huuiana, juxta P. Leroux, post mortem corporis aliud corpus humanum assumet. Unde P. Leroux agnoscit me-tempsychosim specialem intra genus humanum, non au-tem generalem intra corpora viventia, ut docebant veleres.

Dei existentiam et attributa profitetur P. Leroux, sed Deus ille a pantheistarum Deo nou differt, ab eo om-nes creaturse proprie dicta emanatione profluunt. Quid autem sentiat P. Leroux circa religionem, illud dete-gimus in libello ab illo edito , cui titulus : Be la religion nationale-, ad hcec puncta reduci potest illius doc-trina,— 1° Religio est societati necessaria, uti histo-

ria ac experientia demonstratur; — 2° Cum religio ad bonum societatis multum conferat, munus societatis est illam constituere; — 3quot; Distinclio inter ordinem spi-ritualem seu supernaturalem et ordinem temporalem vel naturalem mere ficHtia est, et a sacerdotibus excogi-tata; unica est societas, unica pariter debet esse po-testas, alioquin discordiis, bellis, seditionibus ac schis-matibus locus daretur; — 4quot; Cum libertas ac potissi-mum liberta* conscientise sit oinnino sancta, unicuique, facultatum suarum usu perfecte fruenti, liberum erit earn amplecti religionem quam meliorem judicabit, ea tamen lege quod ejus officia privatim, non publice, adimplebit; — 5quot; Galliarum gubermo uullam nunc na-tionalem religionem prsescribente, imo omnium religio-num inditferentiam profitenie , multse pullulant secta3; hse sectfe sunt quidem malum, sed malum necessarium, quia ex una parte hominibus necessaiia religio, ct ex altera parte cum nulla sit nationalis religio, depelli neqneunt variarum religionum praecones; unde ipse P. Leroujr,om-nium, etiam jesuitarum, libertatem strenue vindicabat.

365. Hoc systema P. Leroux: — 1quot; in essentialibus san-simoniano systemati concordat; — 2quot; pantheismnm agnoscit; — 3° metempsychosim admittit; — 4quot; ordinis naturalis et supernatnralis distinctionein negat; — 5quot; principi civili religionem submittit.\'.. Ergo totis viri-bus repellendum.

366. Carolus Fourier his ultimis temporibus novum edidit systema a quibusdam magnopere exaltatum, de quo proinde aliqua dicere necesse est. Duplici parte con stat illud systema, de utraque seorsim loquendum.

existit, est ens potens, sapiens, immensum, rebus mun-danis providens, a quo omnia diffluunt; — Deus mun-dum legibus immutabilibus ac perfectissimis regit, quia nec mutationi nec imperfectioni subjacet; — 3quot; malum non a Deo optimo , sed ab ignorantia creaturarum provenit.

Circa hominem hsec prfedicat: — In homine consi-derari debent ejus natura, origo et finis.

1° Natura. Hominis natura triplex principium continet, videlicet, cupidilates principium activum et mo-vens, corpus principium passivum et motum, intelli-gentiam principium indifferens et moderator. De illis sigillatim pauca sunt, dicenda; — 1quot; intelligentia seu ratio a Deo per emanationem procedit; est infallibilis, quia alioquin homo non certo cognosceret sua jura sua-que officia: hominis jus est scire ea omnia qu£s a Deo prsecipiuntur, officium est tendere ad Deum, ilium amando eique obediendo, leges scilicet naturae adim-plendo. Rationis objectum est Veritas, Veritas autem est immutabilis et absoluta. Homo omnia intelligere potest quae desiderat, quia nullum desiderium irritum a Deo accepit. — 2quot; Corpus. Hominis corpus duplex est: ter-reuum unutn, aromale [aromal) alteram. — 3° Cupidilates. Multiplicis generis distinguuntur; cupiditas pri-maria seu cardinalis; sed haec gallice dicenda sunt ob verborum novitatem: „ La passion pivotale de 1\'hom-„ me est le bonheur universel; on peut l\'appeler uni-„ (éi-me. Elle se divise en trois passions sous-foyères, „ qui sont la tendance au luxe, aux groupes, aux sé-„ries; ces passions sous-foyères donnent lieu a douze „passions radicales; cinq proviennent de la tendance „au luxe, a raison du goüt, de 1\'odorat, de 1\'ouïe, „ de la vue et du tact; on les appelle sensitives et se „ rapportent au corps; quatre de la tendance aux grou-„pes: 1\'ambition, l\'amitié, 1\'amour, le familisme; el-

„ les sont elites aft\'ectives et se rapportent au cceur; „ trois de ia tendance aux series; la cabaliste, la com-„ posite, la papillonne; elles sont nominees distributives „ et se rapportent a 1\'esprit. Privé d\'une passion, I\'hom-„ me serait mutile ccmme s\'il était privé d\'un sens; ses „ habitudes vicieuses ne sont pas des passions propre-„ ment dites, elles proviennent des passions blessées.quot;

2quot; Origo hominis. Homo a Deo conditus fuit et pri-mis temporibus beatus. Sed crescente genere huruano orta sunt bella quae hominem ad silvestrem vitam coë-gerunt; deinde pecorum cura? se dedit, et fuit patri-archatus. Mox homo supra hominem praevaluit quem in servitutem redegit, et fuit barbaries; demum excultse fuerunt artes et exstitit civilisatio: hte sunt itaque hu-manitatis variae epochae: „ Edénisme, sauvagerie, pa-triarcat, barbarie, civilisation. Chaque époque commence, croit et vieillitj nous sommes a présent dans I\'e-poque de la civilisation. La période prochaine est celle du garantisme, mais il faut tendre de toutes ses forces a celle de 1\'harmonie qui vient immédiatement après.quot;

3quot; Finis hominis. Erit altera vita, sed longe diversa ab ea quae a christianismo praedicatur; nullus erit paradisus, nullus infernus, sed cum anima duplici corpori jungatur, mortuo corpore terreno, et in sepulcro condito, anima su-perest cum corpore aromali seu imponderabili, quo dormi-ente, novum corpus terrenum assumit et sic in infinitum.

Circa mores hasc dicit 1\'ourier: — 1quot; Omnes hominis cupiditates, utpote a Deo venientes, saturari possunt, alioquin Deus aliquid inutile fecisset. — 2quot; Primarium totius moralis principium illud est; Licet quidquid sibi et aliis utile est, prohibetur quidquid nocet.— 3quot; In statu prajseuti matrimonium perpetuum esse debet ob incom-moda ex illius dissolutioue secutura. In harmonia autem erit constans aut solubile juxta uniuscujusque indolem.

368. Duplex principium [jonit Fourier ex quibus lisec consectaria deducit: — l^m Nulla est in homine cupidi-ta», nulla inclinatio quee ad aliquid boni inservire ne-queat; quia Deus nihil inutile efecit. — 2^m Deus legem attractioms condidit tanquam legem fundamentalem totius orb;s. His positis, Fourier hominem considerat in phalange, in societate, in mundo.

1quot; In phalange. Phalanx est collectio quadringen-tarum circiter familiarum (1600 a 1800 ; ibi

omnia fient attractioue; dignitates clectione obtinebun-tur; unusquisque laborem sibi magis placentem et la-boris socios eliget; ibi non erunt pccnaj nisi iu priuuis temporibus, quia brevi ha; inutiles evadent et sufficiet attractio. Domus communis seu phalansterii formam et varias partes delineat Fourier, illius utilitatem et com-moda luculenter ostendens.

1\'. In societate. Dividit Fourier universam terrain in ducatus, regna, imperia... qua; tarnen omnia urbem principalem tolius orbis caput agnoscent. Constair.ino-polis rnerito seligetur.

3quot; In mundo universo. Juxta Fourier,— 1quot; Deus omnia pro homine creavit et legibus constantibus el universalibus gubernat; unde praesentes aëris interapes-tates sunt hominis ignorantise vel negligentife tribueu-due; at cuin in harmonia sapientissiine cuncta regentur, cessabunt temporum intemperise, nee non morbi, saltern illi qui ex accidentibus non proveniunt; non videbun-tur pariter ma he bestia;, quia omnia in ordine fient.— 2° Terra nostra est ens rationale homini simile, constat anima et corpore tum terreno tum aromali; idem de luna et aliis planetis dicendum. „ Le globe, inquit, „ est un être semblable a l\'homme, mais d\'un degré „ supérieur. L\'ame du globe serait unie a ce globe jus-

„qu\'au moment de son decès; a celte époque elle s\'em-„parerait d\'un globe nouvellement forme, entrainant „ toutes les ames humaines, qui iraient ain?i recommen-„ eer une nouvelle carrière liumanita.ire, mie nouvelle „série d\'existences.quot;— 3quot; Nostrum sjstema solare est etiam ens rationale, ita et alia systemata, et sic usque ad Deum I\'infinixers cujus corpus omnia inferiora cor pora et anima otnnes animas secundarias complectitur [Solidariié.— Vve synthétique sur la doctrine de Ch. Fourier , par Hippolyte Ilenand. — Exposition ahrégée du système phalanstérien de Fourier, par l ictor Conaidérant).

369. Satis sit de hoc Caroli Fourier systemate; qui plura cognoscere vult et prsesertim quomodo cuncta or-dinentur in phalange , in societate , in mundo , ejus opera adeat , multa in eis vehementioris imaginationis facta deprehensurus. Pro praesenti Tractatu satis, ne di-camus nimis, de hoe systemate disseruimus. Tn illo e-nim, ne umbra quidem probationis perspicitur; sed as seritur pantheismus; falsa dafur naturae humana3 expo sitio; denegatur altera vita metempsychosis inductione; adulteratur historia ; evertitur omne morale principium ; matrimonii sanctitas labefactatur ...; csetera autem omnia non nisi delusi animi insaniee sunt. Et cum nu-perrime quidam asseclse pluribus tentaminibus systema illud ad praxim deducere conati sint ; luctuose didice-runt aliter res componi in scriptis aliler in faclis, nee unquam ad simplicis phalangis efl\'ormationem pervenire potuerunt. Non diffitendum taijien non pauca in Fourier systemate reperiri circa ordinationen phalangis, adminis-trationem publicam, variarum rerum quasi mathema-ticam concatenationem , qufe ingenii acuitatem indicant. Et ideo non miramur si quidam vividiores juvenes, ve-ritatis amatores, huic systemati toto corde adhseserunt. Infelices ! principiis religiosis a tenera aetate non im-

buti, veritatem et pulchritudinem extra religionem chris-tianam, ubi solum reperiuntur, ardenter sed inaniter quserunt, similes iis naufragatis, qui in fluctibus de-mersi, quidquid illis vel levissimam salutis spem oflert acriter avideque arripiunt.

Et hiEc tarnen systemata praetensi philosophi chris-tianse religioni sequiparare non erubescunt, imo ilia tan-quam ingenii humani progressum superbe jactitaut. Vere insaniverunt; vere juxta Apostoli dictum: Evanuerunt in cogilationi/jus suis; dicentes se esse sapient,es, stuUi faeti sunt [Rom. i, 31).

370. Et nunc sit hujusce de religione revelata Trac-tatus finis. In prima ejus parte revelationis possibilitas, necessitas, characteres nee non et illius inquirendse ob-ligatio demonstrata fuere; in secunda, prsemissis quae ad religionem turn primaevam tum mosaicam spectant, christianaj revelationis studio opera quam maxima data fuit; libros e quibus arma depromit primum sedulo in-vestigavimus, postea divinam ejus originem omni argu-mentorum genere fultam deteximus, miraculis siquidetn tum physicis, turn intellectualibus, turn moralibus earn innixara reperimus, perpetuam demum ejus durationem ac simul inanitatem novorum progressus systematum eompertas habuimus. Quid igitur faciendum superest, nisi huic religioni, c(cli filise, toto corde adhserendum, gratias Deo refundentes pro illo lumine coelico quod in hujusce terras caliginosis locis illucescit, ut gressus nos-tros tuto dirigat et nos ad Beternge salutis portum fe-liciter ducat, ubi Deo Patri, et Filio, et Spiritui Sanc-to sempiterna laus decantatur, et homines suavissima dulcedine perfruuntur. Amen.

5. Keligionis sjioculative sumptye discrimen a virlule religionis et a cult a. ib.

7. Q-uid do hac divisione sit sentiendura ? 3 S. Asskrtjo. — Etiamsi omnia dogmata et officia religionis non inno-

Cap. 1. — De possibilitate revelationis. Art. 1. — De possibilitate revelationis in sc considerate. 29. Ass. - Revelatio est in se possibilis, seu Deus liomines alloqui potest. 22

32. Ass. 2.— Vis revelationis mediatae, qua quibusdam hominibus fit veritatum manifestatio ut ab eis alii edoceantur, gravibus rationi-

49. Ass. 1. — Admissa etiam rationis sufficientia ad detegendum corpus doctrinse morum informationi necessarium, nihilominus valde uti-

51. II. Praïcellens philosophorum ratio fuit pariter insufficicns. 45 54. Solvuntur objectiones. 50

Cap. III.— De inquisitione revelationis. Art. 1.— De olligalione inqnirendi revelationem.

§ 1quot;. J)e in differentia doctrinali seu theologica vel philosophic a. 60. Triplex est indifferentiee species, generalissima, generalis et specialis. ib.

81. Ass. 2. — Vera religio omnes intolerantiae actus erga concives er-rantes privatis prohibet, imo charitatis officia generatim praescribit. 70

91. Notarum defioitio et divisio. 78 93. Plures dantur notze positivie et uegativic. ib.

Art. 1.— Dó miraculis propria diciis sea fact is die if/is in or dine physico.

101. In miraculo factum ipsum et miraculositas facti suntsedulosecernenda. S4 103. Ass. — Existentia miraculi tanquam miraculi, seu miraculositas

125. Dantur signa quibus ordinarie propli. diabolic;e a divinis seceruuntur. ib.

Cap. I.— De existentia relig-ionis primcevüe. Art. 1, — JDe realitate primavce revelationis.

139. Ass. 1.— Certitude veritatum natural, a fide supernatur. minime pendet.114\' 141. Ass. 2. — Homo solis viribus naturalibus donatus plures veritates

150. In revelatione primaeva distinguuntur dogmata, cultus et prajeepta. quot;..25

Cap. I.— De fundamentis religionis judaic.®, seu de variis fontibus e quibus argumenta religionem judaicam 1\'ulcientia depromuntur.

190. Ass. — Ex praeceptis religionis mosaicae illius divinitas demonstratur. 174«

197. In mos. rel. ader. generatim legum sanctio temporalis manifeste divina. 183 19S. In mos. rel. ader. quarumdam legum sanctio temporal, manifeste divina. 185

Cap. II. — De abrogatione legis mosaicae. Art. 1. — An religie mosaica abrogari debuerii.

203. II. Ex prophetiis circa vocationem gentium. 189 204«. III. Ex prophetiis circa futuram quorumdam rituum abrogationem. 190

Cap. i. — Ue fundameutis religion is christiaiije seu de variis fontibus e quibus argumenta re-li g i o n e m ehrlstianam stabilientia eruuntur.

Art. 1. — De argumentis anctorilatem lihrorum nooi Testamenti directe probanlibiis.

232. 3° Auctor, libr. novi Test. non ))otuissent decipere etiamsi voluissent. 218

Art. 2. — De prohatiomhus indirect is quibus fulritur librorum nooi Testamenti auctor it as.

Art. 1. — De dioinilale religionis christians probatio-nibus exlernis drmonstrata.

266. II. Prophetise circa originem Christi. 256 267- HI- Prophetiae circa generatiouis modura. ib. 269. IV. Prophetiee circa circurastantias nativitatis. 259 261. Pu.nct. 2. — De prophetiis Christi vitam spectautibus. 260

290. Apostoli non potuissent decipere etiamsi voluissent. 277 293. Judaei ipsi Christi resurrectionem tacite confessi sunt. 280

296. Ass.— Ex charact. Christi religionis christiame divinitas ostenditur. 283 Sect. II. — De religionis christianae propagatione.

306. 1. De dilfusione relig. christ. ex ejus novitateac pulchritudine deducta. 291

307. II. De diff. rel. chr. ex ejus conformitate cum veteribusdoctrinis deducta. 292

Sect. IV. — Dc stabilitate et perpetuitate religionis christianHe. 317. Ass. — Stabilitas ct perpetuitas religionis christianae illius divini-

Art. 2. — De not is internis quibus demonstratur religionis Christiana divinitas.

Cap. III. — De duratione religionis christianae. art. 1. — Be ahrogatione directa religionis Christiana.

§ 2. An nou a religio christianismo perfectior pradicari pos sit, seu de doctrina progressus.

Sect. II. — De doctrina progressus in specie, seu de quibusdam progressus systematibus.