^ l-4v - Ml\' 1 Jl \' 11 ■-----^^
(iESCHIEDEMS OER IVEDERLAiVDEIV,
ten dienste der Scholen voor gewoon !ager onderwijs.
VIERDE DEXK.
TIL B U K G ,
Ter Drukkerij van het li. Iv. Jongens-quot;Weeshuis. 1 8 8 2.
—........... .. . .
CESCHiEDEiVIS l)ER NEDERLANDEN,
ten dienste der Scholen voor gewoon lager onderwijs.
VIERDE DUVKy
TILBURG,
Ter Drukkerij ran liet E. K. Jongens-Weesliuis. 18 8 2.
Prses. Sem. Lib. Cens.
Datum in Haaren , 21 Junii 1882.
Gesdiiedenis ia het verhaal van hetgeen gebeurd is. Men kan verhalen, wat geschied is met een persoon, met een volk, mot het geheele menschelijke geslacht, en zoo verkrijgt men de geschiedenis van een persoon , persoonsgeschiedenis, van een volk, bijzondere geschiedenis, van de wereld, algemeene geschiedenis.
Men verdeelt de geschiedenis ook in gewijde en ongewijde geschiedenis.
De vaderlandsche geschiedenis is het verhaal van die gebeurtenissen, welke plaats gehad hebben op onzen geboortegrond.
De geschiedenis heeft tot hulpwetenschappen:
1°. De Chronologie of tijdrekenkunde, die den tijd leert bepalen, wanneer de gebeurtenissen zijn geschied.
2°. De Geographie of aardrijkskunde, die ons de plaats leert kennen, waar een merkwaardig feit is voorgevallen.
3°. De Genealogie of geslachtrekenkunde, die ons bekend maakt met de familiebetrekkingen der vorstelijke personen.
Van grooten invloed op een volk is de inrichting van zijn staatsbestuur.
Het kan zijn ;
I. Monarchaal of eenhoofdig.
a. Oiibeperkt. De vorst alleen geeft wetten en voert ze uit zonder de onderdanen te raadplegen.
1. Aisoluut (volstrekt). De vorst alleen regeert, doch naar vastgestelde wetten.
2. Despotisch (willekeurig). De staatsinstellingen schrijven de medewerking eener macht niet voor, of zoo zij dit wel doen, worden zij niet door den vorst geraadpleegd. Zijn wil is wet. Hij beschikt willekeurig over zijne onderdanen, hunne goederen en vrijheden.
h. Beperlrt (constitutioneel). De vorst deelt de wetgevende macht met een of meer vereeuigingen van personen (volksvertegenwoordigers).
II. KePUBLIKEINSCH of VEELHOOFDIG.
a. Aristocratisch. Wanneer slechts een deel van het volk, het aanzienlijkste (rijkste, machtigste) het gezag uitoefent.
b. Democratisch of volksregeering. Het volk kiest de regee-ringsperaonen uit zijn midden.
Men verdeelt de geschiedenis in tijdvakken, teneinde de gebeurtenissen gemakkelijker te kunnen overzien.
Een tijdvak is de tijdruimte, waarin eenige gebeurtenissen hebben plaats gehsd. Het begint of eindigt gewoonlijk met een merkwaardig feit.
De geschiedenis van ons land kan men gevoeglijk in zes i:ulke tijdvakken verdeelen:
I. Van de komst der eerste bewoners tot den inval der Franken, 280 v. C. — 260 n. C.
II. Van den inval der Franken tot het begin der grafelijke regeering 260 — 922.
III. Van de grafelijke regeering tot de afzwering vanFilipsII, 922 — 1581.
IV. Van de afzwering van Filips tot de Franschc overheer-schiug , 1581 — 1795.
V. Van de Fransche overheersching tot de stichting van het koninkrijk der Nederlanden, 1795 — 1815.
VI. Van de stichting van het koninkrijk der Nederlandan tot op onzen tijd, 1815 — heden.
Aanmerking. De feiten en aanteekeningen, met kleine letter gedrukt, zijn bestemd, om het overzicht duidelijker en vollediger te maken, niet om door de leerlingen woordelijk van buiten geleerd te worden, ,
VAN DE
De oude bewoners. InTloed der Romeinen
280. De Kelten en Kimbren eerste bewoners van ons land.
l)e Kimbren, mei de Teulouen vereenigd, verhuizen naar zuidelijker landen. Marius en Sylla verslaan de Teutonen onder Teutobochus bij Aix en de Kimbren onder Bojorix bij Verona.
100. Komst der Batavieren en Friezen in ons land.
De Batavieren woonden tuaschen Maas, Waal en Rijn; de Groote Friezen in Friesland, Groningen en Drente; de Kleine Friezen (Frisiabonen) in Noord-Holland; de Brukteren in Ooer-ijsel; de Tenkteren in het Z. O. van Gelderland; de Kaninefaten in een deel van Zuid-Holland; de Marezaten in Zeeland; de Taxandrïérs in Noord-Brahant en Zeeland.
6
J. v. C.
54. Julius Cesar onderwerpt Gallic. De Batavieren sluiten een verbond met hem. Kattenwald. Zij volgen Cesar in zijne oorlogen tegen Pompejus. 10. Drusus onderwerpt de Friezen.
Hij bestrijdt de Cherusken en breidt bet rijk tot de Elbe uit. Dijken en kanalen. Maastricht, Nijmegen, Wijk bij Duurstede, Utrecht, Leiden, Voorburg, Groningen. Tiberius verschijnt in deze gewesten.
J. n. C.
9. Varus wordt in het Teutoburger(woud door Herman of Ar-
minius verslagen.
16. Germanicus. Hij overwint de Cherusken, Marsen
en Katten. Cariovaldo.
28. Olennius. Opstand der Batavieren. Apronius.
De Friezen verslaan de Romeinen in het Baduahennerwoud. •30. Corbulo bedwingt de Friezen.
69. Claudius Civilis. Opstand der Batavieren. Brinio.
70. Castra-Vetera door Civilis veroverd.
7.1. Cerealis onderwerpt de Batavieren. 86. De Batavieren helpen de Romeinen onder Agri-cola eene volkomene overwinning op de Britten bevechten.
120. De Batavieren volgen keizer Hadrianus naar het Oosten.
Vestiging en heerschappij der Franken.
260. Inval der Franken, Saksers en Allemannen.
De naam der Batavieren verdwijnt langzamerhand uit de geschiedenis.
3S6. Julianus de Afvallige strijdt met voordeel tegen de Allemannen en Saksers.
:!75. Groote volksverhuizing. Hunnen, Gothen, quot;Wandalen, Franken, Bourgondiërs, Anglen en Saksers.
7
450. Friezen, Anglen en Saksers naar Engeland.
181. Clovis. Zijne overwinningen en overgang tot liet Christendom. Hij vestigt de heerschappij der Franken.
511. Dood van Clovis. Verdeeling van het rijk onder zijne vier zonen. Zijn jongste zoon, Clotarius I, vereenigt de deeleu (558); nieuwe verdeeling (561).
613. Clotarius II hereenigt de deelen andermaal. Hij staat Austrasië af aan zijn zoon Dagobert 1. Pepijn van Landen, hofmeier.
600 — 800. Invoering van het Christendom. Dagobert I sticht de eerste Christen kapel te Utrecht.
Seevatius , Amandus , Lambektus , Hubektus , Etiaius , Livt-nus en Chislinus prediken voornamelijk in Brabant en Vlaanderen.
wllfkidus, wulebannus, suitbebtus, WlLLlBBOEDUS en Bonifaciüs verkondigen het geloof in Friesland.
695. De H. Willibrordus, eerste Aartsbisschop van Utrecht.
De Frankische hofmeiers Pepijn van Herstal, Karel Martel en Pepijn de Korte ondersteunen de zendelingen in het verbreiden van het Geloof.
Strijd van de Franken tegen de Friezen en Salsers. Kabel Martel en Radboud.
718. Dood van Kadboud, koning der Friezen.
752. Pepijn de Korte wordt koning van Frankrijk.
755. Bonifaciüs door de Friezen te Dokkum vermoord.
768 — 814. llegeering van Karei den Grooten.
771. Oorlogen tegen de Friezen en Saksers.
804. Onderwerping der Friezen en Saksers. Eadboud II. Wittekind.
Uitbreiding van het Christendom en der beschaving. Stichting van kerken en scholen. Handel.
810 — 900. Invallen der Noormannen.
814 — 840. Kegeering van Lodewijk den Vromen.
8
826. Heriold, koning der Denen, en zijne broeders Eoruk e« Hemming zoeken eene schuilplaats in liet Frankische rijk. Kennemerland. West-Friesland. Walcheren.
834. Geweldige invallen der Noormannen. Wijk bij Duurstede. Utreclit. Tiel. Antwerpen.
843. Verdrag van Verdun tusschen de zonen van Lo-dewijk den Vromen.
Nederland tusschen den jn, de Maas cn de Schelde komt aan Lotharing en. Later (879) kwamen deze landen gedeeltelijk aan Frankrijk, gedeeltelijk aan Duitschland, waartoe ook de landen noordwaarts van den Mijn gerekend werden.
880. Lodewijk de Jongere, koning van Frankrijk, verdrijft de Noormannen van zijn grondgebied. Nijmegen.
881. Nieuwe inval der Noormannen onder Siegfried en Godfried. Haslou (Elsloo). Karei de Dikke.
891. Geweldige nederlaag der Noormannen bij Leuven door Arnulf, koning van Duitschland.
Het Leenstelsel. Nederland onder hertogen, graTcn en andere heeren.
900. Inrichting en uitbreiding van het Leenstelsel.
Koningen. Domeinen. Allodiale goederen. Vrije mannen. Lijfeigenen.
Leengoed of feudaalgoed. Achterleen. Zwaardleen. Spilleleen. Leenmarken.
Leenheer. Leenman of vasal. Achterleenmannen of valvassoren.
Hertog, graaf, baron, kastelein.
Schouten, baljuw, schepenen; potestaten, grietmannen.
Geschillen tusschen den leenheer en zijn leenman werden bijgelegd door eene vergadering van ten minste vijf leenmannen, die nagenoeg in macht en aanzien gelijk waren met de daarin betrokkenen , vandaar : fares (fairs, gelijken , evenboortigen).
Erfelijkheid der leenen onder keizer Koen raad II. (1037).
9
|
Hollandsche Huis. 922 — 1299. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
heide van. Kleef hare dochter Ada , gehuwd met Lodewuk van Loon, te doen opvolgen; doch de machtige edelen, met Willem I aan het hoofd, beletten zulks. |
J. n. C.
922. Dirk I door Karei den Eenvoudigen met het graafscliap Holland begiftigd. Abdij van Egmond.
Den 15 Juni 922 begiftigde Kakel de Eenvoudige Dikk I met het graafschap Holland, Eerst in de elfde eeuw komt het onder dien naam voor. Het strekte zich, naar men gist, van Zuid-( Beveland tot Alkmaar uit, en bepaalde zich enkel tot de kusten ;
anderen beweren, dat het de landen van den mond der Maas tot den Fliestroom (den noordelijksten arm van den lijn) omvatte.
985.
993.
1015.
1043.
104,7. 1049. 1061.
Begin van den oorlog tussclien Holland en West-Friesland.
Arnoud sneuvelt bij het dorp Winkel in een tocht tegen de West-Friezen.
Dordrecht gesticht door Dirk III. Tol op de Merwe. Oorlog met Adelboldus, bisschop van Utrecht. Godfried van Lotharingen.
Begin van den oorlog tusschen Holland en Vlaanderen.
Dirk IV in oorlog met bisschop Bemulfus.
Dirk IV te Dordrecht door een Keulenaar vermoord. Overwinning van Floris I bij Neder-Hemert. Hij wordt door Herman van Knik vermoord. Minderjarigheid van Dirk V. Godfried de Bultenaar. Robert de Fries.
CH. 2*
10
1073. Delft, gesticht door Godfried den Bultenaar.
1077. Dirk V neemt den titel aan van graaf van Holland. Friesland van Holland afgescheiden. 10S6. Hendrik IV, graaf van Leaven, neemt den titel aan van
graaf van Brabant.
Van Boesblen uit Zeeland, Brederode en Van Aekel uit Holland, de Forteman\'s Bothnia\'s en Galama\'s uit Friesland volgen Godfried van Bouillon naar het H. Land.
1099. Gerhard I, graaf van Gelder.
1106. Godfried I, graaf van Brabant, wordt hertog van Neder-Lotharingen en wordt sedert ook hertog van Brabant genoemd. 1118. Vereeniging van Gelder en Zutfen.
1132. Dirk VI beoorloogt de Weat-Friezen. Floris de Zwarte. Alkmaar.
1157. Floris III. Tol te Geervliet. Oorlog met Vlaanderen. 1170. Groote watervloed in Holland en Friesland.
1189. Floris III volgt keizer Frederik Barbarossa op zijn kruistocht.
1190. Floris III sterft te AntiocMë aan de pest.
1195. Dirk VII en zijne gemalin Aleid van Kleef slaan de Vlamingen en West-Friezen.
Willem (later Willem I) met West-Friesland beleend. 1203. Oorlog van Holland en Gelderland tegen Utrecht en Brabant. Dirk VII en Otto van Gelder door Hendrik I verslagen en gevangen genomen. Holland gedurende tachtig jaren leenroerig van Brabant. Dood van Dirk VII. Strijd om de opvolging.
1219. Willem I. Zijn kruistoclit. Slag bij Alcassar in Portugal. Inneming van Damiate.
1220. Opkomst van den burgerstand :
In Holland: Willem I. Floris IV. Willem II. Floris V.
„ Gelderland: Otto I. Eeinoud I. Keinoüd II.
„ Brabant: Jan I. Hendrik II. Hendrik III.
Krachtig werkte tot de opkomst van den burgerstand mede de toenemende invloed van het Christendom, de Kruistochten en het eigenbelang der vorsten.
11
Privilegiën, keuren, blijde inkomst, hanilvest, poorters, vroedschappen. Opkomst der gilden.
1234. Kruistocht tegen de Stadingers. ïloris IV.
1235. Floris IV komt te C\'orbië in een steekspel om het leven.
1247. Willem II, Eoomsch-Koning.
1253. Willem II overwint de Vlamingen bij West-Kapelle.
1256. Hij sneuvelt in een toolit tegen de West-Friezen.
1277. De Dollart ontstaan. Torum en 33 dorpen vergaan,
1285. De landtaal in staatsstukken ingevoerd.
1287. Floris V eindigt den Westfriesclien oorlog.
1288. Slag bij Woeringen. Jan I, liertog van Brabant. Vereeniging van Brabant en Limburg. Eeinoudl, graaf van Gelder.
1296. Dood van Floris V. Dirk van Kuik, Gijsbreelit van Amstel, Gerard van Velzen, Herman van Woerden. Jan II, Wolfert van Borselen.
1299. Vereeniging van Holland, Zeeland en Henegouwen.
Huis van Henegouwen. 1299 — 1354.
Jan II. . . 1299 — 1304. Willem IV. . 1337 —1345.
Willem III. 1304 — 1337. 1 Margaretba. . 1345 —1354.
1300. Amsterdam tot eene stad verheven. Twist om de opvolging. Jan van Eenesse. Wikolaas van Putten.
1302. Sporenslag bij Kortrijk. De Franschen worden door de Vlamingen verslagen. Jan van Oostervant sneuvelt.
1304. De Vlamingen dringen tot in Holland door. Witte van Haemstede. Het Manpad. Slag bij Zierik-zee. Willem van Oostervant.
De steden geraadpleegd over regeeringszaken. Eerste bede. Jan II, hertog van Brabant, vaardigt de Kortenbergsche wetten uit. 1312.
1315. Verschrikkelijke hongersnood en pest.
1323. Einde der oorlogen tusschen Holland en Vlaanderen. De graaf van Vlaanderen staat zijne aanspraken op Zeeland af.
12
1339. Gelderland tot een hertogdom verheven door keizer Lodewijk van Beieren onder Keinoud II.
1345. \'Willem IV. Oorlog tegen Utrecht en ïriesland. Hij sneuvelt bij Stavoren.
1350 — 1500. Oorlogen tusschen den adel en burgerstand: Hoeksche en Kabeljauwsche twisten in Holland, de Schieringers en Vetkoopers in Friesland, de Heeckerens en Bronckhorsten in Gelderland, de Lichtenbergers en Lookhorsten in Utrecht. Het eerste gebruik van buskruit en vuurwapenen in ons land.
1351. Slagen bij Veere en Zwartewaal.
1354. Margaretha verzoent zich met haar zoon Willem V.
Huis van Beieren. 1354 — 1433.
Willem V. . 1354 — 1388. Willem VI. . 1404 — 1417.
Albrecht. . . 1388 —1404. Jacoba. . . . 1417 —1433.
1360. Willem Beukelz. vindt het haringkaken uit.
1361. Eduard en Keinoud III van Gelder. Slag bij Tiel.
1370. Gerardus Magnus. Stichting van de Broeders des Gemeenen Levens. Floris Radewijns. Thomas van Kempen. Oprichting van scholen in de steden.
1396. Albrecht beoorloogt de Friezen.
Willem van Oostervant huwt met Margaretha van Bour-gondië. 1399.
1407. Oorlog met Jan van Arkel.
1416. Eerste groot haringnet te Hoorn gebreid. De gebroeders Van Eyk schilderen met olieverf.
1417. Dood van Willem VI. Jacoba\'s twist om de opvolging.
1420. Jan van Beieren, oom van Jacoba, wordt door Jan van Brabant als ruwaard van Holland erkend.
1421. St-Elisabethsvloed. De Biesbosch ontstaan.
1423. Arnoud van Gelder als hertog erkend.
1434. Inneming van het slot te Schoonhoven. Dood van Albrecht Beiling.
13
J. n. C.
1428. Filips de Goede, hertog van Eoui\'gondië, ruwaard
van Holland, Zeeland en Henegouwen. 1429. Ridderorde van het Gulden vlies.
1433. Jacoba geeft hare reoliten aan Filips van Boui-gondii; over. Frank van Borselen.
Huis ran Bourgondië. 1433 — 1482.
Filips I. . . 1433 —1467. Maria. . . . 1477 —1482. Earel I. . . 1467 —1477.,
1437. Bloeiende liandel. Maclit ter zee. Strijd met de
Oosterlingen. Hanze.
1443. Filips de Goede vereenigt de meeste Nederlanden. 1456. David van Bourgoadië, bisschop van Utrecht.
1464. Eerste vergadering der Algemeene Staten te Brugge. Toenemende macht des volks.
1465. Ontaard gedrag van Adolf van Gelder. Arnoud. 1473. Karei de Stoute bemachtigt Gelder en Zutfen.
Zijne mislukte poging om zich tot koning van Bourgondic te verheffen. Frederik III. Lodewijk XI. Strijd met de Zwitsers. Slagen bij Granson en Mürten.
1477. Karei de Stoute sneuvelt bij Nancy.
Oprichting van een staand leger. Accijnsen, verponding. 1477. Maria van Bourgondië. Lodewijk XI maakt zich van Bourgondië meester. Groot Privilegie. Huwelijk van Maria met Maximiliaan van Oostenrijk.
Huis van Oostenrijk. 1482 — 1581.
Filips II. . . 1482 — 1506. Filips III (II). 1555 — 1581. Karei II (V). 1506 —1555.
1482. Filips de Sehocne onder voogdij van Maximiliaan. Gent. 1482. Jan van Schaffelaar. Maximiliaan wereldlijk voogd
van Utrecht. Jonker-Fransen oorlog. Botterdam verrast.
14
1492. Albreclit van Saksen. Kaas- en broodvolk bedwongen. Einde der Hoekscbe en Kabeljauwsclie twisten.
Albrecht, erfpotestaat van Friesland. Oorlog tusschen Gelder en Holland. Karei van Egmond. Maarten van Rossum. 1494. Filipa de Schoone aanvaardt de regeering. Hij vernietigt
het groot Privilegie.
1496. Huwelijk van Filips met Joanna van Arragon 1500. Karei V te Gent geboren.
1504. Filips de Sclioone wordt koning van Spanje. 1506. Karei V onder voogdij van Maximiliaan. Margaretha van Oostenrijk landvoogdes. Herhaalde strooptochten van Karei van Gelder.
1515. Karei V aanvaardt de regeering in de Nederlanden.
1516. Karei V , koning van Spanje.
1519. Karei V, keizer van Duitscliland.
1522. Paus Adriamis VI.
Hervorming 1517. Oorlogen tusschen Kakel V en Fkans I, koning van Frankrijk (1520 —1543). Vrede van Kamerijk. 1529.
Kakel V, heer van Friesland (1517) wereldlijk vorst %an Utrecht (1528) van Groningen en Drente (1536) en erfgenaam van Gelder (1538) Oorlog met Willem van Gulik— 1543.
1543. Karei V vereenigt al de Nederlandsohe gewesten onder één bestuur. Bourgondisclie cirkel.
1555. Afstand van Karei V. Filips II.
1556. Hij schenkt hem ook de kroon der Beide-Siciliën. 1558. Dood van Karei V.
Filips II in oorlog niet Hendrik II, koning van Frankrijk. Slagen hij St.-Qnentia en Grevelingen.
1559 Vrede van Cateau-Cambrésis.
Filips II regelt het bestuur in de Nederlanden. Zijne zuster Makgaketha van Farma wordt tot landvoogdes aangesteld. De verschillende gewesten krijgen stadhouders: Willem van Oranje (in 1533 te DUleniurg geboren) over Holland, Zeeland en Vtrecht, Lamokaal, graaf van Egmond, over Vlaanderen en Atrois, Filips, graaf van Tïoorn, over Doornik, e. a. Hij stelt in den Kaad van State
15
met kardinaal Gbanvelle, den Raad van \'Financiën met Baklaimont, en den Geheimen Eaad met Viglius Ayta als voorzitter. Oprichting van 14 nieuwe bisdommen.
J. n. C.
1559. Filips II vertrekt naar Spanje.
Ontevredenheid in deze gewesten. Graavelle verlaat de Nederlanden. 1564.
1565. Verbond der edelen. Compromis. Marnix van St.-Aldegonde. Hendrik van Brederode. Lodewijk van Nassau.
1566. Smeekschrift der edelen. Geuzen. Beeldstormerij.
1567. Alva in de Nederlanden. Oranje en vele andere edelen verlaten deze gewesten. Eaad van Beroerte. Egmond en Hoorn in hechtenis genomen. Tilips Willem.
1568. Begin van den taclitigjarigen oorlog. Slag bij Heiligerlee. Adolf van Nassau en Aremberg, beiden sneuvelen.
Dood van de graven van Egmond en Hoorn. Slag bij Jemmingen. Oranje trekt met een leger over de Maas. Bosch- en Watergeuzen.
1569. Belasting van den tienden, twintigsteu en hondersten penning.
1570. Herman de Ruyter verrast Loevestcin. Allerheiligenvloed. 1572. De Watergeuzen veroveren den Briel. Lumey.
Treslong.
Vele steden in Holland en Zeeland zooals: Vlissingen, Zierikzee, Enkhuizen, Dordrecht, Gorkum, enz. scharen zich onder de vanen van Oranje. Lodewijk van Nassau bemachtigt Bergen in Henegouwen ; Ai,va herneemt het.
1572. De Martelaren van Gorkum.
Zutfen en Naarden. Beleg van Haarlem. Don Frederik de Toledo. Eipperda.
1573. Beleg en ontzet van Alkmaar. Slag op de Zuiderzee. Bossu gevangengenomen. Alva vertrekt. Don Louis de Eequesens volgt hem op.
1574. Inname van Middelburg. Slag op de Mookerheide. Valdez en D\'Avila. Dood van Lodewijk en Hendrik van Nassau. Beleg en ontzet van Leiden. Valdez.
16
1575. Holland en Zeeland zoeken tevergeefs hulp bij Elizabeth, koningin van Engeland, en Hendrik III, koning van Frankrijk. Hoogeschool te Leiden. Tocht naar Schouwen.
1576. Dood van Eequesens. Spaansche Furie. Antwerpen geplunderd. Pacificatie van Gent:
De Spaansche troepen zouden het land verlaten. Bijeenroeping der Algemeene Staten. Handhaving van den katholieken godsdienst bniten Holland en Zeeland. Vernietiging van de tegen de
ketters en van de hevelen van Alva. Teruggave van goederen; vernietiging der vonnissen, zuilen, enz. van Alva.
1577. Don Jan, landvoogd. Eeuwig edict.
Verrassing van het kasteel van Namen. Oranje, ruwaard van Brabant.
Matthias van Oostenrijk. Willem van Oranje, raadsman en stedehouder. 1578.
1578. Amsterdam verlaat de Spaansche zijde. Alexander Farnese. Slag bij Gemblours. Dood van Don Jan. De Staten zoeken andermaal ondersteuning in Frankrijk en Engeland. De hertog van Anjou en Joh. Casimir in ons land. Godsdienstvrede. Malcontenten.
1579. Verdrag van Atrecht. Kort daarop verzoenen zicli de Zuidelijke provinciën met Filips. Unie van Utreclit. Jan van Nassau. Scheiding van Noorden Zuid-Nederland.
De Unie van Utrecht legt den grond tot de republiek der veree-nigde Nederlanden: Elk gewest behoudt z\\]nf:privilegiën. Regeling der belastingen. Geen vrede sluiten dan met aller toestemming. De Stadhouders beslissen bij verschil van meening. Geen afzonderlijke verdragen sluiten met vreemde vorsten. Regeling der krijgsmacht. Vrijheid van godsdienst beloofd buiten Holland en Zeeland.
1579. Verovering van Maastricht en \'s-Bosch door Parma.
1580. Banvonnis van Filips tegen Oranje. Zijne Apologie.
1581. Afzwering van Filips. De hertog van Anjou. Matthias van Oostenrijk verlaat deze gewesten.
17
De Republiek der Vereenigde Nederlanden.
Stadhouders
van Friesland, Groningen en Drente.
Willem Lodewijlc 1584-1620. Ernst Casimir. . 1620-1632. Hendrik Casimir 11632-1640. Willem Frederik 1640-1664. Hend. Casimir II 1664-1696.
van Holland, Zeeland, enz.
Maurits. . . . 1585-1625.
Frederik Hendrik 1625-1647.
Willem II. . . 1647-1650.
Eerste stadhouderloos bestuur. 1050-1672.
Willem III. . . 1672-1702. Joii. Willem Friso 1696-1711. Tweede stadhou- Willem Karei
derloos bestuur. 1702-1747. Hendrik Friso. 1711-1747.
Erfstadhouders van alle gewesten.
Willem IV (Willem Karei Hendrik Friso). 1747 -1751. Willem V.............. 1751-1795.
De Kepubliek bestond uit: Rolland, Zeeland, Gelderland, XJtrecht, friesland, Ooerijsel, Groningen (Stad en Lande); verder Drente, dat wel geen deel had aan \'t algemeen bestuur, maar toch, onafhankelijk van de Algemeeue Staten, zijne inwendige belangen regelde, en de Generaliteitslanden: Staats- Vlaanderen, Staats-Braiant, Staats-Limiurg, Staats-Opper-Gelder en Westerwolde, onder het onmiddellijk bestuur der Generale Staten.
1583. Jan Jauregui doet een aanslag op \'s prinsen leven.
1583. Franscbe Furie te Antwerpen. Oranje wordt de grafelijkheid over Holland en Zeeland opgedragen.
1584. Willem I door Baltliasar Gerards vermoord. De hertog van Parma maakt groote vorderingen in de Zuidelijke Nederlanden.
1585. Antwerpen door Parma ingenomen.
De Staten bieden Hendkik III, koning van Frankrijk, tevergeefs de heerschappij aan ; zij wenden zich tot Elizabeth, koningin van Engeland, welke hulptroepen zendt onder Leicester. (1585).
18
1585. Leicester in de Nederlanden. Oldenbarnevelt \'s lands advocaat. Prins Maurits Stadhouder, Kapitein-Generaal, Admiraal.
1586. Grave en Venloo gaan verloren. Maurits verovert Axel. Leicester verlaat ons land (1587).
1587. Inrichting der Staats-Stadhouderlijke regeering.
De Provinciale Staten bestonden uit afgevaardigden der daartoe bevoegde steden en uit de edelen of ridderschap , die het platte land en do kleinere steden vertegenwoordigden. Bij hen berustte de oppermacht, nochtans hadden zij buiten hun gewest geen gezag.
De .A-lgemeene staten waren afgevaardigden uit de Provincialti Staten. Zij vertegenwoordigden de geheele Kepu-bliek ; raadpleegden en besloten over de algemeene belangen, over vrede en oorlog, kortom tgt;ver alles, wat de Republiek in \'t algemeen betrof. Zij zonden gezanten naar vreemde mogendheden en sloten verbonden met andere landen ; tevens hadden zij het oppergezag over het krijgswezen, de geldmiddelen en kerkelijke zaken; ook gaven zij plakkaten.
Elk gewest had een Staclhonderquot;, die een ambtenaar was der Provinciale Staten. Hij zorgde voor de handhaving van het gerecht, mocht verschillende ambten vergeven en kon in eenige gevallen vermindering of kwijtschelding van straf verleenen. Hij had het opperbevel over de,krijgsmacht der provincie met den titel van Kapitein-Generaal en Admiraal. Bovendien was hij heiast met het bijleggen der geschillen tusschen de provinciën onderling. Hij bezat de uitvoerende \'.nacht.
De steden werden bestuurd door de Vroedschap, bestaande uit de burgemeesters van 2 — 4 in getal, de schepenen en den raad. De Stadhouder benoemde de regenten der steden. Zij werden voor een bepaalden tijd gekozen. In sommige gevallen kon de ze afzetten en door anderen vervangen.
De Raadpensionai-is (vóór 1621 \'s lands-advocaat) werd voor vijf jaar aangesteld, maar kon onmiddellijk herkozen worden. Hij was belast met de leiding der zaken in de vergadering, gat raad, nam de stemmen op en maakte daaruit een besluit, tevens was hem de onderhandeling met vreemde gezanten opgedragen , ook hield hij briefwisseling met de gezanten de Eepubliek.
19
De Jtjuul van State was belast met de-regeling der oorlogszaken en het invorderen der gelden voor het leger.
De ïtelcenlcaiiier had het bestnur over de geldmiddelen. De -A-dmiraliteitS-Collegfiëii bestuurden de zaken, die op de vloot betrekking hadden.
De Gredeputeerden. te \'velde vertegenwoordigden de Algemeene Staten bij het leger.
1588. Onoverwinnelijke vloot. Medina-Sidonia. Howard.
1590. Verrassing van Breda. Herangière.
1591. Manrits bemachtigt Zutfen, Deventer, Delfzijl, Nijmegen en Hulst.
Petkus Eknst, graaf van Mansfeld, Ernst van Oostenrijk en Fuentus volgen elkander (1593 — 1596) als landvoogden op. Verovering van Steenwijk, Koeoorden ea Geertruidenherg (1593).
1594. Groningen bemaclitigd. Vereeniging met de Unie. Zeetocht naar het Noorden. Barends, Heemskerk en Rijp.
1595. De gebroeders Houtman doen een tocht naar Oost-Indië. Cadix door de Engelschen en Nederlanders veroverd. 1596.
1596. Albertus van Oostenrijk, landvoogd.
1597. De Staten sluiten een verbond met Frankrijk. Slag bij Turnliout. Varax.
1598. Afstand der .Nederlanden aan Albertus en Isabella. Mendoza. Dood van Filips II. Filips III.
Olivier van Noord doet eene reis om de wereld.
1599. Mendoza valt in Gelderland. Manrits.
1600. Slag bij Nieuwpoort. Mendoza gevangen genomen. 1601 — 1601. Beleg van Ostende. Spinola.
1602. Oprichting der Oostindisclie Compagnie. Olden-barnevelt.
De Compagnie kreeg octrooi voor 21 jaren; zij bezat een kapitaal van 6 y4 milliocn gulden. De aandeelen bedroegen ƒ 3000. Zij was in zes kamers verdeeld: Amsterdam, Rotterdam, Dordrecht, Middelburg, Enkhuizen en Hoorn; had 73 bewindhebbers, waaruit eene kamer van Zeventienen gekozen werd. Weldra vormde de Compagnie een Staat in den Staat. In 1610 werd Pieter Bom als eerste Gouverneur-Generaal van Neerlandsch Indië aangesteld met een hem ter zijde staanden raad.
20
1606. Veldtocht van Spinola. Eeiaier Klaassen sneuvelt bij kaap St.-Vincent.
1607. Jacob van Heemskerk sneuvelt bij Gibraltar.
1609. Het twaalfjarig bestand te Antwerpen gesloten. De Vereenigde Nederlanden worden als onafhankelijke landen erkend.
1610. Maurits ondersteunt den keurvorst van Brandenburg. Le Maire doet eene reis om de wereld. 1614.
Remonstranten en Contra-Bemonstranlen. Aemisius en Gomarus. Oluenbabnevelt en de Stalen van Holland sluiten zich aan bij de Remonstranten. Maurits vereenigt zich met de Contra-Uemorstranten.
1617. Scherpe resolutie. Indienstneming der waardgelders.
1618. Afdanking der waardgelders. Oldenbarnevelt , Hugo de Groot, Hoogerbeets en Ledenberg gevangen genomen.
1619. Dood van Oldenbarnevelt. Synode van Dordrecht. J. P. Koen verwoest Jacatra. Stichting van Batavia.
1621. Einde van het twaalfjarig bestand. Westindische Compagnie.
De Westinclisclxe Compagnie opgericht voor Amerika en de Westkust van Afrika , bekwam octrooi voor 24 jaren, bezat een kapitaal van 7 millioen gulden, met aandeelen van ƒ 6000. Zij was verdeeld in vijf kamers: Amsterdam, Zeeland, de Maas, het \'Noorderkwartier en Friesland met Stad-en-Lande. Zij had 74 bewindhebbers, waaruit eene kamer van Negentienen gekozen werd , belast met de leiding der zaken.
1622. Spinola belegert Bergen-op-Zoom. Maurits.
1623. Aanslag op het leven van Maurits.
1625. Dood van Maurits. Frederik Hendrik. Verovering van Breda door Spinola.
1627. Frederik Hendrik verovert Groenlo.
1628. Piet Hein bemachtigt de Spaansche zilvervloot.
1629. Verovering van \'s-Bosch door Frederik Hendrik.
Intusschen vallen Monxecuculi en de graaf Van den Berg met een Spaanseh-Oostenrijksch leger in Holland: doch door de verrassing van Wezel worden zij genoodzaakt terug te trekken.
21
J. n. C.
1631. Overwinning op het Slaak. M. H. Tromp.
1632. Eoemrijke veldtocht langs de Maas. Verovering van Maastricht. Geheel Limburg komt in de macht der Staten.
1633. Dood van Isabella. De Zuidelijke Nederlanden weder onder Spanje. Filips IV stelt den Infant Ferdinand als algemeen landvoogd aan.
1635. Verbond met Frankrijk.
1636. De hoogeschool van Utrecht gesticht. Joh. Maarita maakt zich meester van Brazilië.
1637. Frederik Hendrik verovert Breda. Dwaze tulpenhandel.
1639. M. H. Tromp slaat de Spanjaarden bij Duins. 16441. Verovering van Sas-van-Gent.
1645. Hulst ingenomen. Zeeuwsch-Vlaanderen met de Eepubliek vereenigd.
1647. Dood van Frederik Hendrik. Willem II.
1648. Munstersche vrede.
De koning van Spanje erkent de Vereenigde Nederlanden als eene vrije Republiek. In Oost- en Ifest-Indië behoudt elk, wat hij op het oogenblik bezit. De Staten verkrijgen het recht, om de Schelde gesloten te honden.
1650. Binnenlandsche twisten. Loevesteinsche factie. Jacob
de Witt. Mislukte aanslag op Amsterdam. Dood van Willem II. Eerste stadhouderlooze regeering.
1651. Groote vergadering te \'s-Hage. Jacob Cats.
De Vnie, de godsdienst en het krijgswezen waren de hoofdpunten van beraadslaging, doch men kwam tot geen besluit.
1651. Navigatie-akte, uitgevaardigd door Cromwell.
1652. J. A. van Riebeek sticht eene kolonie aan de Kaap de Goede Hoop.
1652 —1654. Eerste Engelsche oorlog. M. H. Tromp. Witte Cornelisz. de Witt. Jan en C. Eversten. M. A. de Euyter. Slag bij Plymouth.
1653. Tromp. Driedaagsche zeeslag. Blake. J. van Galen sneuvelt bij Livomo, Tromp bij Katwijk. Jan de Witt, raadpensionaris.
22
J. n. C.
1654. Vrede te Westminster. Akte van Seclusie. Verlies van Brazilië.
1658. Toolit naar de Sont onder Wassenaar. De Buy ter.
1660. Vrede van Koppenhagen.
1601. Vrede van Olinda. De Nederlanders staan aan de Portugee-zen hunne aanspraken op Brazilië voor 8 millioen gulden af.
1662. Jan de Witt sluit een verbond met Lodewijk XIV, koning van Frankrijk , en Karei II, koning van Engeland.
1664. De hertog van York bemachtigt onze koloniën op de westkust van Afrika en verovert Nieuw-Nederland met Nieuw-Amsterdam (New-York). De Ruyter herneemt deze bezittingen.
1665 — 1667. Tweede Engelscie oorlog. Oorlog met den Bisschop van Munster, Bernard van Galen.
1665. Slag bij Lestoife.
1666. Vierdaagsolie zeeslag. Roemrijke terugtocht van De Euyter.
Verbond met Denemarken, Brandenburg en Brunswijk-Lunenburg (Quadruple-alliantie).
1667. Tocht naar Chattam. Vrede van Breda. Kieuw-Nederland verruild tegen Suriname. Eeuwig edict.
1668. Drievoudig verbond (Triple-alliantie) tusschen de Republiek, Engeland en Zweden.
Frankrijk sluit te Aken vrede met Spanje.
1672. Frankrijk, Engeland , Munster en Keulen, beoorlogen onzen Staat.
Cokdé , Turenne, Luxembubg, Vauban. De Fransehen dringen
tot bij Holland door. De Munstersehen vallen in Overijsel, Drente
en Groningen. Rabenhaupt. Aardenburg door den vaandrig Beekman verdedigd. Slag bij Solebaij. De Euttek.
1672. Willem III, stadhouder. Jan en Cornelis de Witt vermoord. Willem III verovert Charleroi.
1673. De Ruyter slaat de Engelschen en Franschen bij Schooneveld en Kijkduin. Beleg van Bonn.
1674. Vrede te Westminster met Engeland, Munster en Keulen. Slag bij Senef.
23
1676. Strijd bij Stromboli. De Kuy ter sneuvelt bij Syracuse.
1677. Slag bij Mont-Cassel.
1678. Vrede van Nijmegen. Slag bij St.-Denis.
1682. Verbond tussclica Zweden, de Republiek, Spanje en den
keizer van Diütsehland.
1684. De Staten brengen troepen ter been om de Spanjaarden te ondersteunen. Gaspar Fagel, raadpensionaris (1673 — 1688.) 1686. Verbond van Augsburg tusscbeu de Republiek, keizer Leopold, Spanje, Zweden en eenige vorsten van bet Duitscbe rijk-
1688. Willem III landt in Engeland. Hij verjaagt zijn schoonvader Jacobus II.
1689. Willem III, koning van Engeland. Frankrijk verklaart den oorlog aan Holland, Engeland en Spanje. Groot verbond van Weenen tassehen Spanje, keizer Leopold, Duitscliland, Zweden, de Republiek en Engeland.
1690. Slag bij ïleurus. Zeeslag bij Bevesier.
1692. Ierland aan Willem III onderworpeü.
Vernietiging der Fransebe vloot bij kaap La Hogue. De Duinkerker kaper, Jan Bart. Slag bij Steenkerken.
1693. Slag bij Landen en Neerwinden.
1697. Vrede van Hijswijk. Willem III als koning van Engeland erkend.
Czaar Peter I bezuekt ons land. In 1716 kwam hij andermaal in deze gewesten.
1700. Spanje wordt bij een geheim tractaat verdeeld. Spaansche Successie-oorlog.
1701. Haagseh verbond tusseben keizer Leopold I, Engeland, de Republiek , Portugal, Pruisen en het Duitscbe rijk.
1702. Dood van Willem III. Tweede stadhouderloos bestuur. Antonius Heinsius, raadpensionaris. (1689 — 1720). Slag bij Vigos. Almonde.
1704. De Hollanders en Engelschen veroveren Gibraltar.
1706. Slagen bij Eamellies en Turijn.
1708. Overwinning bij Oudenaarden. Verovering van Rijssel.
1709. Slag bij Malplaquet. Bouflers.
Ecge.nius van Savoi\'éen JIaklborough. Jan Willem Friso. Ouwerkekk en Coeiiooiin. ViLL.vKS, Vendóme en Vauban.
24
J. n. C.
1711. Jan Willem Friso verdrinkt bij het overvaren van het
Hollandsche diep, bij den Moerdijk.
1713. Vrede van Utrecht. De Spaansclie Nederlanden aan Oostenrijk. Venloo en eenige andere plaatsen in Ópper-Gelder worden aan de Republiek toegekend.
1715. Barrière-tractaat, te Antwerpen gesloten.
De Staten bekwamen het recht, bezetting te leggen in Namen, Doornik, Meenen , Veurne, Warneton, Ypet en, het Fort De Knohke en Dendermonde.
1716. Buitengewone vergadering der Algcmeene Staten.
1718. Verbond tusschen Frankrijk, Engeland, den Keizer en de
Kejiubliek tegen Spanje.
1720. Joh. Law, actie-handel.
1722. Karei VI riclit eene Ooatindisch.e Compagnie op
te Ostende.
1726. Verdrag met den Dei van Algiers.
1731. Karei VI heft de Compagnie op. De Staten erkennen en waarborgen de Pragmatieke Sanctie. 1740. Oostenrijksche Successie-oorlog. De Staten ondersteunen Maria Theresia.
Slagen bij Fontenoi (1745) en bij Rocoux (1746).
1747. De Franschen vallen in Staats-Vlaanderen. Willem Karei Hendrik Friso (Willem IV) erfstadhouder van al de provinciën. Verlies van Bergen-op-Zoom. Cronström.
1748. Vrede van Aken.
De Republiek bekomt alle op haar gemaakte veroveringen terug. Partijschappen. Onlusten. Belastingen: pachterijen.
1751. Dood van Willem IV. Willem V. Zijne moeder, Anna van Engeland, gouvernante. De hertog van Brunswijk-W olfenbuttel.
Oorlog tusschen Frankrijk en Engeland (1755 — 1763). De Staten besluiten tot de onzijdigheid. D\'Afry. 1759. Dood van Anna. De hertog van Brunswijk-Wol-
fenbuttel, voogd.
1766. Willem V aanvaardt de regeering. Akte van Consulentschap.
25
1773. Willem I, koning der Nederlanden , geboren.
1780. De Amsterdamsche koopliedea sluiten een handels- en vriendschapsverdrag met de Vereenigde Staten van Noord-Amerika.
1780. Vierde Engelsche oorlog.
1781. Slag bij Doggersbank. J. A. Zoutman. Parker. Keizer Jozef II vernietigt het Barrière-traetaat. Opening der Schelde.
1784 Vrede van Versailles. Verlies van Kegapatnam. De hertog van Brnnswijk-Wolfenbuttel verlaat ons land.
1785. Geschillen met Jozef II bijgelegd.
Afstand van Lillo en Liefkens-hoek. Sluiting der Schelde tegen betaling van 9 y2 millioen gulden.
Uitbreiding der partijscliappen ; Patriotten en Prinsgezinden. Oprichting van vrijkorpsen. quot;Willem V in zijne waardigheid geschorst.
1787. De prinses wordt aan de Goejanvervvellesluis aangehouden. Inval der Pruisen. Willem V in zijne waardigheid hersteld.
Vele patriotten zoeken eenc schuilplaats in Brabant en ïrankrijk.
1788. Akte van garantie. Het stadhouderschap wordt door alle gewesten als eene deel der Unie verklaard. Groote Staatsomwenteling in Frankrijk (1789.)
1792. De i\'ranschen veroveren de Oostenrijksche Nederlanden. De Westindische maatschappij vernietigd.
1793. De Fransohen verklaren den oorlog aan den Stadhouder der Keptvbliek en den koning van Engeland. Dumouriez rukt in Staats-Brabant: Breda, Geertruidenberg, Klundert, Willemstad. Nederlaag der Franschen aan de Maas. De Franschen uit België verdreven.
1794. Herovering van België door de Franschen. Pichegm verovert Staats-Brabant en neemt Nijmegen in. Daendels.
1795. De Franschen in Holland. Willen V wijkt naar Engeland. Onze vloot in handen der Franschen. Bataafsche Republiek.
26
Frankrijk erkent de Bataafsche Republiek. Betaling van 100 millioen gulden, afstand van Staats- Vlaanderen , Staats-Limlurg met Venloo en Maastricht en vrije vaart op de Schelde, de Maas en den Rijn; onderhoud van 25,000 Franschen.
1795. Oorlog met Engeland. Verlies van vele onzer koloniën.
1796. De Vice-Admiraal Lucas geeft zich over. Nederlaag der Hollandsche vloot onder De Winter bij Kamperduin.
Zij bestond uit een vertegenwoordigend lichaam,. (Eerste en Tweede kamer) met een uitvoerend bewind van vijf leden. Algemeene kas voor geldmiddelen. Vrijheid van Godsdienst.
1799. Landing der Engelsohen en. Eussen in Noord-Holland.
Hunne nederlaag bij Bergen en Castricum. Story geeft zijne vloot bij Wieringen gewillig aan de Engelschen over.
1800. Oostindische Maatschappij vernietigd.
Zij bestond uit een Stuatsbewind van twaalf leden, met een wetgevend lichaam van 35 leden. Kaden voor de geldmiddelen en koloniën en van algemeen bestuur.
1802. Vrede van Amiëns. De Engelschen geven onze koloniën terug , behalve Ceylon.
1803. Hernieuwing van den oorlog met Engeland.
Al onze bezittingen gaan langzamerhand weder verloren.
1805. Derde Staatsregeling. E. J. Schimmelpenninck , Raadpensionaris.
Hij heeft de uitvoerende macht, regelt de krijgsmacht, beheert de geldmiddelen, benoemt getanten en draagt de wetten voor. Het wetgevend lichaam van 19 leden vertegenwoordigt het volk. Staatsraad.
27
Regeling der belastingen. Patenten. Wet op het Lager onderwijs. (1806),
1806. Koninkrijk Holland. \' Louis Napoleon, koning.
Ministers. Staatsraad van 13 leden. Wetgevend lichaam van 80 leden.
Het koninkrijk bestond uit 10 departementen: Amstdland, Maasland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Ooerijsel, Drente, Groningen, Friesland en Brabant.
1806. Napoleon voert het Continentaal-stelsel in.
1807. Afstand van Vlissingen. Oost-Friesland en Jever met Holland vereenigd.
leiden door het springen van een kruitschip geteisterd.
1809. Nieuw wetboek (Code Napoleon). Landing der Engelschen in Zeeland. Bombardement van Vlissingen. Walcheren, Schouwen en Duiveland veroverd.
Afstand van Brabant, Zeeland en een gedeelte van Gelderland en Holland. Fransche troepen 6000 man. Douanen.
1810. Inlijving van ons land bij het Fransche keizerrijk. Le Brun, hertog van Plaisance , gouverneur.
Indeeling des lands in 9 departementen: Monden van de Schelde, van de Maas, van den Rijn, Boven-IJsel, Zuiderzee, Monden va» den IJsel, Vriesland, IVester- en Ooster-Eems. Amsterdam, de derde hoofdstad des rijks.
Tiërceering der staatsschuld. Militaire conscriptie.
1812. Tocht van Napoleon naar Rusland.
Garde d\'honneur (eerewacht) 1813.
1813. Slag bij Leipzig. De Noord-Nederlanders schudden het Fransche juk af.
Van Hogendorp, Van der Buïn van Maasdam, Van Limburg Stïkum. Willem I, souvereine vorst der Vereenigde Nederlanden (1813 — 1815).
28
Uet Koninkrijk der Nederlanden.
Willem I.. . 1815 — 1840. Willem III. 1849 — heden. Willem II. . 1840 — 1849;
1814. Napoleon naar Elba. Congres van Weenen.
Staatsregeling- Eéne kamer door de provinciale Staten gekozen, een vierde uit den adel. Provinciale Staten, Raad van State, Rekenkamer.
Verdeeling des lands in 9 provineiën : Holland, Zeeland, Bra-lant, Gelderland, Vtrecht, Ooerijsel, Drente, Groningen en Friesland.
1815. Vereeniging van Noord- en Zuid-Nederland. Willem I, koning. Napoleon \'weder in Frankrijk. Slag bij Waterloo.
Quatre-Bras, Ligny. Napoleon, Ney, Wellington, Bliicher, Prins Willem van Oranje. Napoleon op St.-Helena.
Herziening der Grondwet. Eerste en Ticeede kamer. Provinciale Staten. De Belgen boden grooten wederstand bij de invoering der gewijzigde grondwet; zij werd met cene meerderheid van 269 stemmen op de 1323 aanwezigen verworpen. De koning verklaarde ze niettemin voor aangenomen.
De Zuidelijke Nederlanden bestonden uit: Zuid-Brabant, Limburg , Luxemburg, Oost- en West- Vlaanderen, Henegouwen, Namen, Luik en Antwerpen.
1816. Algiers bedwongen. Van der Capellen. Exmouth. 1818. Opstand van den Sultan van Palembang.
1821. Herstelling van het Nederlandsch gezag in Palembang, op
Borneo en Sumatra. De Koek.
1825. Opstand op Java. De Kook, Van Geen. 1830. De Koek eindigt den oorlog op Java. Oproer in België.
29
De veroordeeling van de Broglie (1817), de invoering der Ne-derlandsche taal in Vlaanderen ,. verschillende den Belgen vreemde Mastingen, de oprichting van het Philisophisch collegie (1825), de niet ten uitvoerbrenging van het met den Paus gesloten concordaat (1827), de drnkperswét en de belemmering der vrijheid van onderwijs waren de hoofdoorzaken van het oproer in België.
1830. Conferentie te Londen. Scheiding van Nederland en België. Bombardement van Antwerpen. Chas-sé. Koopman.
Nationaal Congres in België. Snrlet de Cholcier, regent. Leopold I, koning van Belgie. 1831.
1831. Dood van Van Speijk. Tiendaagsche veldtocht van den Prins van Oranje.
Hasselt, Leuven. — Daine. Vier en twintig artikelen. Embargo op onze schepen. Ge\'rard in België.
1832. De Fransclien bemachtigen de citadel van Antwerpen. Chassé. Koopman verbrandt do vloot.
1839. Vrede met België te Londen.
Willem I erkent België als een onafhankelijken staat, mits eene rentebetaling van 5 millioen gulden. Limburg een hertogdom.
1840. Wijziging der grondwet. Koning Willem I doet afstand van de regeering. Willem II.
1843. De graaf van Nassau (koning Willem I) sterft te Berlijn.
1844. De minister Van Hall brengt eene vrijwillige geldleening van 127 millioen gulden tot stand.
Verlaging der rente. Partijen van behoud (conservatieven) en vooruitgang (liberalen).
De kroon is erfelijk in de mannelijke en vrouwelijke linie van het huis van Oravje-Nassau.
De Itouiilgquot; is onschendbaar, de Ministers zijn verantwoordelijk voor iedere regeeringsdaad.
De Koning bezit de uitcoere:ide macht; hij heeft het opperbevel over de zee- en landmacht, het opperbestuur over de koloniën en over de algemeene geldmiddelen, verklaart oorlog en sluit vrede, geeft adeldom, benoemt tot ridder en kan gratie verleenen.
30
De ÜMinistears zorgen voor de uitvoering der wetten en stellen in naam des Konings nieuwe voor. Er zijn zeven Departementen of Ministeriën : van Binnenlandsche Zaken, Buiten-landsche Zaken, Jnstitü, Oorlog, Fiaantiën, Marine en Koloniën.
De Koning deelt de wetgevende macht met de Staten-Generaal.
De Staten-GJ-eixeraal vertegenwoordigen het ganache Nederlandsclie volk; zij bestaan uit de Eerste en de Tweede Kamer.
Het aantal leden van de rrKamer wordt bepaald naar de bevolking van het rijk; één lid voor iedere 45,000 bewoners. Zij hebben zitting voor vier jaren; om de twee jaar treedt de helft af. Aftredende leden zijn herkiesbaar. Ieder meerderjarig Nederlander, in het volle genot zijner burgerlijke en burgerschapsrechten, die eene bepaalde som in de belasting betaalt , is kiezer, d. i. hij heeft het recht, zijne stem te geven bij het verkiezen van een lid der Tweede Kamer.
De Tweede Kamer ontvangt alle wetsvoordrachten; zij beraadslaagt en stemt daarover. Zij heeft het recht zelf wetten voor te stellen (initiatief), verandering in de wet te brengen (amendement), onderzoek naar regeeringsdaden in te stellen (enquête) en om inlichtingen te vragen aan een minister of aan de geheele regeering (interpellatie)_
De Eerste Kamer telt 39 leden, die door de Provinciale Staten gekozen worden uit de hoogstaangeslagenen in de directe belasting en zitting hebben voor 9 jaar ; om de drie jaar treedt een derde af. Aftredende leden kunnen herkozen worden.
De wetsvoordrachten, door de Tweede Kamer aangenomen worden door haar goed- of afgekeurd, en krijgen door de koninklijke sanctie kracht van wet.
De X£aad van State is een college door de Grondwet ingesteld om den Koning voor te lichten. Hij onderzoekt alle voorstellen van wet, eer ze aan de Tweede Kamer aangeboden worden.
De Provinciale Staten regelen en besturen de zaken hunner provincie, onder voorzitting van een Commissaris des Konings; de leden worden gekozen door dezelfde kiezers als die der Tweede Kamer. Zij hebben zitting voor zes jaar, om de drie jaar treedt de helft af. Eene uit en door hen gekozen commissie voor de dagelijksche leiding der zaken vormt de Geduputeerde Staten,
De Gremeente wordt bestuurd door een liaad onder voorzitting van den Burgemeester. De leden van den gemeenteraad, worden gekozen door kiezers, die de helft der som in de belasting
31
betalen, voor de kiezers der Tweede Kamer bepaald. De Wethouders , door de leden uit hun midden gekozen, vormen met den Burgemeester het Dagelijksch Bestuur.
Zoowel de Commissarissen des Konings als de Burgemeesters worden door den Koning benoemd.
De recliterliflie macht straft de overtreders der wetten en beslist de geschillen in de aan haar onderworpen burgerlijke zaken. Voor het geheele rijk bestaat een opperst gerechtshof (Hooge Raad) De Koning kiest de leden uit eene voordracht van vijf personen , door de Tweede Kamer opgemaakt; terwijl hij, uit de leden den president benoemt en rechtstreeks den advocaat-en den procureur-generaal aanstelt.
Verder heeft men nog:
1°. Vijf gerechtshoven, samengesteld uit een president, raads-heeren, een procureur- en een advocaat-generaal.
2°. Arrondissements-rechtbanken, samengesteld uit een president, rechters en een officier van Justitie.
3°. Kantongerechten, bestaande uit een rechter en een griffier. J. n. C.
1849. Dood van Willem II. Willem III, koning. Bali geheel aan het Nederlandsoh gezag onderworpen. Michiels. Van Swieten.
1852. Het Haarlemmermeer droog gemaakt.
1853. Herstelling der Bisschoppelijke Hierarohie in Nederland, aangekondigd door de instelling van vijf nieuwe Bisdommen.
Utrecht, Haarlem, \'s-Bosch, Breda en Roermond. Monseigneur J. Zwijsen, vierde Aartsbisschop van Utrecht. 1853. Aprilbeweging. Val van Thorbecke. Van Hall. Wet op
de kerkgenootschappen.
1857. Wet op het Lager onderwijs. Van Eappard. 1863. Kegeling van het Middelbaar onderwijs. Thorbecke. 1867. Luxemburgsche questie. Tractaat van Londen. Van Zuylen.
1872. Afstand van onze Afrikaansche bezittingen aan Engeland. Sumatra.
1873. Oorlog met Atchin. Kohier. Van Swieten. Pel. Van der Heyden.
1878. Nieuwe wet op het Lager onderwijs. Kappeyne.
De Letterkunde is de getrouwe afspiegeling van den geest des tijds en van het karakter eens volks; vandaar, dat zij met de beschaving en ontwikkeling van een volk gelijken tred houdt.
r. Oud-Nederlandsche letteren vóór het midden der 12Je eeuw.
Bernlef. Eoswitha. Hildebrands- en Lodewijkslied. Middel-Nederlandsche letteren, 1150 —■ 1550. Van Maerlant. Melis Stoke. Jan van Leeuwen. Anna Beyns. Thomas van Kempen. Erasmus.
Eederijkers in Holland. Kamers—feesten. De Kamer „ In liefde bloeiendequot; te Amsterdam.
TI. Niemce Nederlandsche letteren, 1550 — 1800. a. Gouden tijdperk onzer letterkunde, 1550 — 1675. Marnix van St.-Aldegonde 1598. Brederode 1618. Camphuyzen 1626. Hooft 1617. Anna 1651 en Maria Tes-selschade Visscher 1649. Cats 1660. De Decker 1665. Anslo 1669. Van den Vondel 1679. Van der Goes 1681. Brandt. 1685. Huygens 1087. Coster\'s Academie 1617. Vgt;. Verval onzer letterkunde, 1675 — 1800.
Luyken 1712. Ten Kate 1731. Poot 1733. Willem 1768 en Ünno Zwier van Haren 1779. Wagenaar 1773. De Lannoyl782. Bellamy 1786. Van Alphen 1803. Nieuw-land 1804 Bekker en Deken 1804. Stijl 1804. Kluit 1807. III. Nieuwere Nederlandsche letteren , 1800 — heden. Helmers 1813. Borger 1820. Feith 1824. Bilderdijk 1831. Loots 1834. Staring 1840. Le Sage ten Broek 1841. Weiland 1841. Van der Palm 1841. Siegenbeelc 1854. Van der Hoeven 1855. Tollens 1856. Da Costa 1860. Broere 1860. De Génestet 1861. Van Lennep 1868. Te Winkel 1868. Bogaers 1871. Van Dale 1873..
\'Ier Drukkerij van hel E, K. Jokgens-Weeshuis zijn ouder meer andere de volgende schoolwerkjes uitgegeven.
Lentebloesem. Leesoefeningen ter bevordering eener beschaafde uitspraak en van den goeden leestoon , ingericM voor de hoogste klasse der Katholieke inirgerseholen en voor jeugdige Kweekelingen.
Eorte Geschiedenis van het Oude Testament, ten ge-bruike van Katholieke scholen en huisgezinnen.
Dito Kieuwe Testament.
Korte Geschiedenis des Vaderlands , ten dienste van Jtatnolieke Scholen.
Beknopt overzicht en Tijdrekenkundige Tafel van de voornaamste Gebeurtenissen der Algem, Geschiedenis.
Chronobgisch overzicht van de Geschiedenis der -CSederlandeD.
De Kleine Taalvriend. Taaloefeningen voor de lagere school. 1quot; Stukje.
Taal en Stijl. Lerste Cursus, ten dienste van de laagste klasse van K. X. Opyoedingsgestichten en voor de Lagere Scholen.
Oefeningen ter herhaling en uitbreiding van Taal en Stijl, l\' Cursus.
Taal en Stijl. Tweede Cursus , ten dienste der mid-delste klasse van E. K. Opvoedingsgestichten en der scholen voor gewoon en meer uitgebreid lager onderwijs. 0
Oefeningen ter herhaling en uitbreiding van het geleerde in Taal en Stijl, 2e Cursus.
Taal en Stijl. Derde Cursus, ten dienste der hoogste klasse van E. K. Opvoedingsgestichten en voo\'\' andere inrichtingen van onderwijs.
Meetkundig leer- en rekenboek of handleiding : n de vormleer bij^ het gewoon en meer uitgebreid lager onderwijs. Eerste en tweede gedeelte.
m i
gt;?\' xmM sP-Wmmm