BIBLIOTHECA REFORM ATA.

VOLUMEN PRIMUM.

_L.________ __ .

I). I-II ANC I SCI JUNII

o r U S C U L A T 11 l i O L O (j I C A S E L K C T A

KECOGNOVIT l /l\' I\'KA l^FA\'l\'US ICS\'l

I). A B K. K IJ Y V I\'] R IT S.

BIBLIOTHÊKK NED. HERV. KERK |

AMSTELODAMI, MDCCCLXXXII.

APUD FKEDERICUM MULLER CUM SOC. ET JOANNEM ITERMANNUM KRUYT.

LIPSIIS apud F. A, Brockhaus, Querstrasse 29. — LONDINII apud Williams et Norgate, 14 Henrietta-Street, 88. — PARISIIS apud G. Fischbacher, 33 Rue de Seine. — EDINTiURGI apud T. et T. Clark, 38 George Street. NEO-EBORACI apud R. Westernann cum Soe. 838 Broadway. CAP1TISTADII apud J. C. Juta, Wale-Street.

P R A E F A T I O.

L. S.

Duplex praecipue, Bencvole Lector, cumuplex praecipue, Bencvole Lector, cum ad agendum nos impellere solet vis, tuin in agendo urgerc mentem; rerum gestarum incmon\'A altera, altera propriae cogitationis incitamento optimum quemque exstimulans; haec imaginatio, illa historiac genius, docto philosophorum loquendi usu, passim antiquitus appellata. Nimirum fontem, unde hauriatur ea, qua rcrum indolem, rationem, finem, momentum perspicias, sapientia, aut foris ad se manantem excipit, aut, in semetipso adopertam opinans, recludcre conatur quicumque in rerum contemplatione studia, sive in earundem mo-deratione ingenii ponit dexteritatem. Pendet hoc a Creatore quem adores. Nam penes quem creatricis potissimum tibi residet virtutis pollentia, in ipso quoque collocabis summum rerum arbitrium atque supremam aucto-ritatem. Quare qui Deum Optimum Maximum rite rcrum omnium Opificem atque Creatorem agnoscit, facile is se Deo docilem praebens in timore Domini libenter omnis verae sapientiae ultro ponct principium. Qui contra Naturam, ut cum Hieronymo loquar, deificat camque avroxxfairiv sibi fingit, non potest non omnem scientiam humanam ad legem vitae insitam reducere. Qui denique, infelicis Pelagii subdola lustrans vestigia, semetipsum sui dementat unod-twaei, suam necessarie ipsius Cogitationem omnis ge-nuinae sapientiae aestimabit scaturiginem, eque temeraria hominis voluntate, tum omnem eliciet ad agendum impetum, tum primordialem repetet cuiusvis rei gestae causam. Deo Optimo Maximo pii omnes omnia per saecula; naturae

P R A E F A T 1 O.

Icgi superbum maxime philosophorum genus; hominis vcro arhitrio frivola plc-rumque plebis insolcntia imperitique vulgi rabies cursum rerum atque even-tum moderatori assignant. Hinc ante saeculum fere atrox ista diraque in Gallia rerum exstitit commutatio quae, omnia humana divina susque deque vertens, non tantum rem civilem, at vero universam humanitatem, sic revoluta pertur-bavit rota, ut in reublica populi arbitrio, in vita morali sensuum dictamini, in societate certamini commodorum, in sacrosanctis denique rationis placito, diiudicandi ius inviolabile et moderamen concederetur. Etenim hoe maxime et unice fere huius conturbationis duces, cum inter civilcs, tum inter philosophos spectabant, ut ex humanae voluntatis radice eque mortalium ingenii principio tanquam iiovus procrearetur mundi aspectus, nova omnino pro hominis lubitu conderctur societas, nova denique oriretur theologia, in cuius templo, pulso prorsus mirifice fallaci, ut aiebant, de peccato somnio exstincto-que Christi lumine, Rationis Htnnanac humana perfectione praecinctae col-lucerent lampades. Quid mirum talem amentiam iamiam cuique optimo inexorabile sui instillavisse odium? Fragili scilicet atque perpetuo mobili imposita volubilis arbitrii axi bene placideque conquievisset universitas rerum! Profecto nimis haec insaniam mentisque perolebant delirium quam ut ingenuis diutius probarentur. Hinc mox ab „imaginationequot;, de qua diximus, ad historiam undecumque recursus. Sufficiat in memoriam inclyta Burkii et Gentii, Niebuhrii et Savignyi , Halleri et Steinii, aliorum, revocare nomina, ut novae dehinc „historicaequot; quae celebratur scolae intaminatus uni-cuique renideat splendor.

II. Errant tamen , quibus, ut a facie coniiciunt, omnes iam qui pristi-nam faciem societati reponere studeant, idcirco unam quoque eandem-que sibi traxisse videntur faciem. i?^^öspiciunt quidem omnes, omnes presso pede minusve .eeleri gradu r^/rfgradiuntur ipsi secumque ducere re-trorsum minis, illecebris, scriptis, suam conantur aetatem, — alii vcro alio citati stimulo, alio alii spectantes. Imo quadripertita commodissime historica haec quae appellatur scola dividitur aut spontc potius dilabitur ipsa. Sunt enim qui ad populariuvt, sunt qui ad chrisiianismi, sunt qui ad classicae aetatis, sunt denique qui ad totius univcrsi origines reflectunt. Illi quos primo nominavi loco, e mundanis, qui erant, patriae amore imbuti, clamitant populares, ne, totius orbis incolae, suae gentis cives esse desinant, linguam interim patriam, patria iura atque instituta, proavorum facinora, dulce natale solum ne negligcre, imo despicere, pergant, obtestantes. Quos contra politissima potius antiquitatis pellicit venustas quam penatium impellit studium, ii, ultra gentis origines, Athenas nos Romamque rcducunt, ut in suavi ilia ct amoena, qua Areopagus olim Forumque fructa sint, vitae urbanitate nobis quoque vitae perfectum exhibeant, commendent, imponant exemplar. Altius etiam viam rcpctentes ultimae, quam significabam, classis homines ad ipsius naturae rerumque omnium deveniunt origines, ut, Stoïcoium instar

vete-

I\' R A K Pquot; A T I O.

veterum, to nptvun tpöiijxov argucntcs, sive Epicuro duce rjöoprjv venantcs xmct-(Jirifiatix/jv, in Pantheismi sivc Materialismi nos cum posteris ferventem penitus deiciant abyssum; sive ornne quod e spiritu spirituale orsum constipando in materiem, siveomne, quod e materiei natura solidum est, in nimbosas resolvendo nebulas, omnc quod palpabile cxstat, in volatiles vacuasque diluendo auras; Fichtio Hegclio illi, hi Helvetio, Comtio, Schoppenhaverio addicti magistris.

III. lam restant Christianismi, quos cogitatc modo transibam, fautores, qui Ictali pantheismo Triunius Dei cultum, classicae venustati pacem tran-quillitatcmque rcdemtorum, terrestri denique solo cocleste Christi, quem adorant, anteponendum aestimant regnum. Dilabuntur autem ct hi ipsi fere tri-partito, prouti Romae, Wittcnbergae aut Genevarum iis arridet urbs. Parvulum quidem initio huius saeculi momentum, per lacta Syncretismi somnia, diversas ecclesias in unum Christi ovilc mox recolligendas sibi decreverant adlectantium imaginum amabilissimi adumbratores, mox tamcn perincommode suo perspcc-turi detrimente inanibus hiscc et mendacibus insomniis se „inciderc in Scyllam, vitare cupientes Charybdimquot;, nec aliud sic agi, nisi ut iterum historiae rupto obsequio, Roussavii generaliores de re civ Hi ad rem ecclcsiasticarn ac-commodarentur pensiles titubantcsque opiniones. Quicumque scmel per historiae incedere viam sibi decrevit, ipso propellente historiae genio, is praeceps a a generalioribus ad specialia, a vagis ad concreta, a vacuis ad solida vi irresistibili prorsus rapitur. Hinc nostri quoque aevi Christiani, dolosis propere Syncretismi habenis abiectis, iamiam ab arboris genere quod extra speciem nusquam, ad fagum, ad ulmum, ad qucrcum redeuntes, suas quique sacras repetiverunt aedes, romanumqne rursus et IntJieranum ut et reformatum, praeclaris maiorum martyriis inclytum, sibi restituerunt, imo revindicavere, nomen.

IV. üe papistarum ecclesiae in suis restaurandis consilio, conatu, molimine, progressu vix est, quod moneam. Propalam haec sunt et quasi in oculos in-currunt. Fervet Curiae Romanae fervens indefessusque labor. Clamat Concilium oecumenicum, quod magna voce Papain infallibilem nuncprimum proclamavit. Clamat Brittannia, ubi nobiliores e nobilissimis ad se rapuit familias.Clamat Ger-mania, ubi Galliae subegit invictum victorem. Clamat patria, ubi cpiscoporum reposucruntsedes. Clamat America! Clamat Asia! Clamat orbis universus 1 — Nec magis latet quid apud Gcrmanos perfecerint Luthcri asseclae (baud nomen, quod absit, sed hominis secuti confessionem) qui sub Villmario in Hessia, sub Kliefothio aliis in Horussia duce puram putam suae nativam ecclesiae renovavere faciem, inque dies magis vires sumentes, adaugent continuo, qua iam pollebant, auc-toritatem. — Quod vero ad rejormatas attinct ecclesias, haud infitior, eas ob suam per varias plagas dispersionem tardiores pro tempore venisse; nunc autem hasce quoque ecclesias prompte et alacriter per eundem historiae tramitem cum magna incedere confidentia, egregie gaudent laici, theologi, libcralium artium cultores omnes quibus, bene ex animi sententia ecclesiis

nostris

P II A E F A T I O.

nostris cupientibus, hoc in paucis invicte persuasum est, numquam tumidum rationalismi torrentcm, qui per tot iam armos sata laeta ecclesiae pastorum-que labores stravit, coerceri posse aut perdomari, nisi iure postliminii spreta dudum proavorum confessio ad os e corde redeat, inque templis e labiis ministrorum circumtonet iterum intaminata, quam in Scripturae atrio olim proavi exciperant, dulcis aeque atque acerbae pura veritatis vox. Indicia huius rerum conversionis undequaque colligas 1 Prostant in ecclesiis liberis sic dictis, quas lactas aspicit Helvetia, Gallia, Belgia. Obvia sunt in ecclesiis separatis, quae solido antiquae confessionis fundamento innituntur, cum in Scotia, tum apud nostratcs. Sunt indicio ecclesiae Frisiae orientalis et Bent-hemii comitatus, ut et ecclesiae rijc diacf/roQcci; in Germania, ea praesertim quam apud Elberfeldcnses condidit piac memoriae praestantissimus Kolil-bruggius. Sunt argumento ecclesia in Ungaria, in Bohemia cumprimis quae nuper insigne liberationis festum laete ac solemniter celebravit. Argumento magis etiam concilium ccclesiarum presbyteriali regimine gandentium, quod, bis iam coactum, mox iam tertium in Islandia conveniet, et non poterit non e debili externae politiae convenientia brevi ad stabiliorem spiritualis professionis adscendere concentum. Argumento denique, si hoe addere licet, nova libera universitas nuper apud Amstelodamenses condita, quae reformatum sortita et titulum et indolem et legem, proavorum pellucidis adhaerendo formulis tam immota quam immobilia sibi posuit Sacrae Scripturae fundamenta, et cuius ordo theologorum reformatam hanc, quam praefari mihi iam contingit, bibliothecam edendam curavit.

V. Quid ad tale molimen scolae nostrae theologorum ordinem impulerit, facile perspicitur. Historiae semitam legens per tumulos incedis et sepulcra, nee vivi voce sed e cippis te maiores alloquuntur. Ad coelestia migraturi, ex asse nos scilicet patres ecclesiae instituerunt ingentium, quibus ditaverat cos gratia Domini, divitiarum heredes nobisque fidei suae atque doctae persevcrantiae ut et stupendae eruditionis perennia legaverunt monumenta, e quibus omnis dehinc aetas etiamnunc excipcret eximium plane atque sublime, quo spirati fuissent, genium. At, etsi illaesa utcunque atque inco-lumia ad aetatem nostram eximia illorum scripta ad nos pervencrint, neque in corrosis monumentis evanuerint inscriptioncs, dolet tamen ecclesia exiguam paucitatem exemplarium, quae invidiam temporis tulerunt. Vix credibile quot quantosque thesauros quantumque studiorum supellectile per haec tria continua saecula edax iam perforaverit vermis, molarum in pistrino contuderint rotae, in saccellos perdiderit pistularius, ancillave caminum incensura in fumum verterit et flammas. Sat superque hanc paucitatem optimorum libro-rum evincunt bibliopolarum quos cum pretiis promulgare solent catalogi. In plenioribus etiam locupletioribusque bibliothecis publicis, omnium gentium, omnium aetatum thesauris refertis, reformatae praesertim ecclesiae patrum libri aut nulli sunt aut rarissimi; in privatorum scriniis, si unum excipis Calvi-

num,

1\' R A K F A T i O.

num, vix ullum reperies; et si usque ad alumnoruni descendas forulos, in vacuum impinges satis completum. Tali autcni tantacque cgestati subvcni-cndum erat ! Nou potest penitus historiam scrutari defuuctorumque sibi renovare faciem, qui , ad relata ab aliis ablegatus, ipse propria situla quo-minus hauriat a foutibus prohibetur. lam gaudent papistic! theologi nitidiore sua patrum, scolasticorum, sanctorum editioue. Sua etiam gaudent é Lutheri ecclesia fratres ccclesiasticorum emissione. Sola nostra reformata ecclesia ad lumc usque diem opimae suae atque pretiosissimae pristinae eruditionis usu caret atque fructu. Idcirco theologorum nostrae universitatis ordo censuit, novam praestantissimorum e nostris quoque virorum adornaudam esse opus-culorum editioncm, cuius primitias atcpic vcluti specimen nunc iam ecclesiis reformatis ut et orbi litterato offero, dico, commendo. Et haec quidem de bibliothecae origine hactenus.

V. De consilio nostrae bibliothecae nomiisi paucissima addam. Prouti vires ferent et emtorum corona susceptum in foro librario probabit, prelo serie submittentur opuscula pretiosiora Zwinglii, Calvini, Bullingeri, Mus-culi, Martyn\'s, Knoxii, ]5ezae, Hyperii, Zanchii, Perkinsii, Ursini, Oleviani, Trelcatiorum, lunii, Gomari, Altingii, Walaei, Riveti, Voetii, Rutherfordii, aliorum. Quotannis unum in lucem prodibit volumen. Charta adhibebitur digna in quam vermes suam exerceant voracitatem. Tegumentum membra-neum erit. Forma nitidior. Ouippe digni cxcellcntissimi viri, quos iam ex indigna expergefacimus oblivione, talesque vidcbantur a quorum monument is omne quod incultam redoleret rusticitatem, quantumpote arceretur.

VI. A Francisco lunio inchoabitur bibliotheca nostra. Ouodsi rogas, cur tale instituamus exordium, idem respondeatur tibi quod inquirenti olim de gentium ordiue in navium apud Homerum catalogo : „Sin ab alio, rogasses quini ah illo !quot; Nee desunt tarnen plausibiles, cur in lunii potius illapsi simus messem , atque probabiles rationes. Ubique lunius docuit. In Gallia, in Helvetia, in Germania, in Belgia, apud nostrates. In paucis vir primarius fuit et palmarius fere, de quo intermortuo lumen suae aetatis, Scaligerum volo, tristi cecinit carmine „duabus horis post mediam noctem de lectuloquot;, ut addidit ipse :

„Te moerens scola flet suum magistrum

Orba ecclesia te suum Farentem

Doctorem gemit orbis universus.quot;

Ouibus accedit, lunium ex iis fuisse, qui quamvis strenue et firmiter doctrinae Augustini sive Calvini nomine divulgatae addicti, tamen nondum inevitabilia prorsus augurahantur discrimina rerum atque pericula, quae mox a Grotio, Arminio, Episcopio cum ecclesiae, turn patriae imminerent. Mine factum est, eius nomen non tantum apud Calvinistas, verum etiam apud Remonstrantes bene semper audivisse audireque etiamnunc. Nondum via Ecclesiae tunc in di versas sc scinderat partes. Stabat lunius etiam citrabivium. Ilinc eximium, quo ecclesiam consolatus, hortatus est Ircidcum. Hinc et nominis collaudati bibliothecam nostram quo ordiremur commendatio. VU. Quod

PRAK F A T I O.

VII. Quod ad auctoris vitam, nil dabo practer brevissimum, turn cursus incisionum maxime memorabilium, turn fontium conspectum.

Kal. Mai. nalus est Fianciscus lunius in (ialliac oppido Bilurigi.

Domi pater filium trivium et quadrivium docet.

Nomen lunii inscribitur in album academiae Biturica.

Operam dat iurisprudentiae, ducibus Duareno et Donello.

l]yzantium abiturus Lugdunum profieiscitur ibique sistit gradum.

Genevas mittitur, ubi vidit, visit et audivit Calvinum per duos fere annos.

Medio mense Aprilis Genevensi scolae valedixit, Antverpiam vocatus , ut sacro ibi defungeretur ministerio.

Per Belgiae urbes atque oppida lOvangelium annunliavit, continuae inseetationi ut et vexationibus periculisque expositus.

m. Aprilis, Hcidelbergam vocatus Schonaviam mittitur ut exsulibus belgicis pastoris praestet officium.

Matrem visit Biturigi: concionatoris militaris tituli principem Arausiae trans Mosam sequitur: reditque Schonaviam.

Und cum Tremellio, sub Electoris auspiciis, lleidelbergam migratus, Sacrae scripturae latinitate donandae studium impendere coepit.

Neostadii munus adit academicum.

m. Novembr. Otterburgiam mittitur ut novam ibidem instituat modereturque eccle-siam. Per octodecem Otterburgiae commoratus menses.

m. Maio, munus academicum Neostadii resumpsit. Lugdunum Batavorum al) Academiae Curatoribus sollicitus , repulsam iis misit.

Pridie Kal. Dec. munus academicum inaiispicatus est Heidelbergae.

Pridie Kal. Aug., Lugdunum Batavorum advectus est, munus primarii in ordine theologorum professoris aditurus.

Vil Kalendis Novembris, misere eum necuit lamentabilis pestis exitiosa lues.

Ceterum lectorem ablegamus ad sequentia:

Aiitohiogi\'aphia, cur. Merulae edita. — Epistolae liic illic dispersae. — (Jomari, oratio in Ohitum yunii L. li. 1602. — Meursii, Athenae Batavae^ II. f. 149 en 163, el Alma Ac ad. Leid. p. 36, — Vossii\'s., dc hist, latin, in praefatione; eiusdem Ars historica. Amst. 1699. passim, j. Verhrydrn, Imagines^ p. 157. Brandt, /list. der reformatie. T. I et II, v. nomen in indice. — Trigland, l\\erl\\ historiën, p. 289 alibi. — Bayi.k, Diet. hist, et Crit. T. III. 510—515. — Saxe, Onomasticon, III. 555. - Adamus, vitae exterornm Theol., in voce. — Freherus, t/ieatrum virorum illustr., in voce. — Nicion, Mémoires, T. XVI. p. 171. Soermans, Acad, register, p. 34, 72. Regenbogen, hist, der Remonstranten, l. 63. — Ifooc.straten. Woordenboek, in voce. — Kok, Vader 1. Woordenboek_t D. VI. ]gt;. 136. — Van Kampen, Gesch. d. Ned. lelt. en ivetensch. D. I. p. 293. — Vpev en Dkrmout, Gesch. der Ned. flerv. /\\erk, I. p. 173. ^l79i 305- Aant. n®. 106. — SlEGENBEEK, Gesch. U. Leidsche Ihogeschool, I. p. 54,68, 72. 202. 11. Bijl. p. 75. — De Crane, Oratio dc Vossiana et Jimioruni familia, Gron. 1821. 40. p. 47i (1lasius, Godgel. Nederland, 11. 196—211. — la France protestante, W. —390. — I Ierzog,

Real-EncycL, t. Vil. p. 315. — Janssen, Kerkhervorviing te Brugge, II. p. 253—5. — G. de Féuck, 1 lis to ire des Protestants de France, Paris 1850. — Muller, Bekenntnisse merkwürdiger Manner, II. 179—286. — Tiele. Bibl. v. Pamfletten n^ü. 876. — De Navorscher, IX. p. 130,259,272,349.— Fr. Muller, Catalogus van portretten, in nomine. — II. C. Rogge, Caspar Coolhaas, et Cat. Bibl. Rem. Amst. p. 16, 36, 42, 63, 64, 66, 83. — Van der Aa, Biogr. Woordenb. der Nederland. IX. 258: et porro praeter epistolaria Scaligeri, Vossii, Grotii al., cum primis J. Rkitsma, Franciscus lunins, Een levensbeeld uit den eersten tijd der Kerkhervorming, Groningen 1864.

VIII. Operum ipsius syllabum, 11011 id quidem omnibus uumcris cxpletam, attamen satis copiosam, reperics in dorso eitis Autobiographiae, a lunio ipso

compilatam ,

r R A K l-\' A T 1 O.

compilatam, tt quae in editione Lugduno-Batava anni 1595 pagcllas 69—72 huiuscc libclli sortita est. Terminus in anno millesimo quingentissimo nonnage-simo tertio. Ulterioris aetatis scripta, ut res ipsa clamat, desunt. Contra etiam anecdota hic recensentur 1). Hac decurtatum, ilia autem parte pleniorem eius operum catalogum primus dedit MeursIUS, in Athcnis Bat avis _f II. 149, quem secutus est Verheydenius. Inferioris notae catalogum scripsit Glasius in Godgel. Nederland, in voce. Conspectus iam uberior reperitur in Van der Aa, Bibliogr. Woordenboek, IX. 250. Veri nominis autem bibliographiam lunii operum nemo hucusque molitus est practer unum Hagium, \'m la Franee protestante , in voce (Tom. II, p. 338—390), opus laude dignius. Nee tarnen propterea acu ille per omnia rem tetigit, quod facile mihi credet qui tenet, Hagium ne ipsius quidem lunii conspectum unquam habuisse ob oculos. Idcirco pro virili errores quos etsi loviores commisit infra ipse iam expurgare conatus sum, ut tandem satis accurata nobis exstaret lunii operum tabula.

1) Series operum ct opusculorum, quae pro vilae brevitate, perturbatione cl perpelua commu-lalione erebro mirum numero coneinnavit lunius, in dorso autobiographiae ipsius sic se habet in exemplari, quod etiamnune conservat Bibl. Rem. Amsl.:

»Anno do. Io. lxi. Ciceronis De legibus libros Galileos feel, cl au\\i nolis: scd ij in bellis civilibus Galliae, ut alia multa, perierunt.

Anno cId. Id. i.xiii. Epltomen scripsi Chrislianae Inslilutionis loannis Caluini: quam Michacli Nigro seruo Dei dedi:. non exslat.

do. Io. lxv. Oralionem scripsi Gallicc ad Regem I lispaniorum pro defensione lielgij.

cId. Id. lxvt. Confessionem Belgicavum Ecclesiarum recognoui.

Ureuem scripsi Confessionem ex Scripturae verbis concinnalam. Nobililali Helgij apud Centronas exhibendam. non exslat.

Concionem habilam in campo liimburgensi ad allum Dei monlem pagum : et defensionem illius adversus Leodiensium Franciscanorum clamores: non exslat.

Responsum ad fratres Zandwicenses in Anglia, de imagine Christi.

cId. Id. Lxvii. Breuem traclatum de ritibus ia Ecclesia conformandis : cl ccrla capita sive arliculos do regimine Kcclcsiac: ([iiod scriplum Gcneuae el in Heluelia quidam pro suo venditavit. non exslat. Defensionem aduersus fratrem Nalalem Chrislianum Icsuitam apud Limburgenscis. non exslat. Narralionem breuissimain calamitatum 1 gt; el gij. non exslat.

cId. Id. Lxix. et sequentibus, Methodum analylicam in Psalmos, nescio cuius in manus venerit. Commentarium in 10 capil. (Jenes. non exslat.

cId. Id. lxx. Examen dialogist. De fide, non exslat.

cId. Id. lxxii. Grainaticam linguae Gallicae. non exslat.

cId. Id. lxxiii. Translationem veteris Testamenti coepi cum 1). Immanuele Tremellio.

Anno cId. Id. lxxvi. Acta Apostolorum transluli ex Arabico.

cId. Id. lxxvii. ICpistolas Pauli ad Corinllüos transluli ex Arabico.

Confessionem fidei l\'rederici III Elect. Palatini feci Gallicam.

Primam loannis Epistolam transluli ex Arabico. non exslat.

cId. lc. Lxxviii. Oralionem De lingua 1 Eebraea.

I. Üodini Daemonomaniam Latin am feci. Germanorum Poslulalo.

cId. Id. lxx1x. Apocryphos libros transluli, el inslruxi nolis.

Joannem Tilium. De regibus et regno Gallorum Latinum feci, bistoriae sludiosorum quorundam poslulatione.

cId. Id. ixxx. Grammalicam Hebraeae linguae edidi.

cId. Ic. i.xxxi. Ecclesiaslicum. Lalinè et Galice.

vSpecularium Immanuelis Tremellij aduersus Gencbraidum.

cId. Id. lxxxii. Oraliones duas Francolaliae habilas ad lectionem veteris Testamenti.

cId. Id. Lxxxm. Oralionem. De vila el obilu Zachariue Ursini.

In

1\' R A E K A T 1 O.

IX. Adccrtas rcdacta classes auctaque iis quae automiseratluniusaut posthac edidit, typograph icis notis adspersis, itafereoctogintaoctolunii opera sequuntur.

A. OPERA TIIEOLOGICA.

1. Exegetici argumenti:

1. Hibliorum pais prima id est quinque labri Moschis lalini reccns ex licbraco facli, brcvlbn^qnc svlioliis illuslrali al» Iminanuele Tremeliio ct F. Junio, Francof., 1575^ in-fol. l\'ars 11, id est lahri iiislorici, Fran co f., 1576, in-fol, - Pars III, id est Libri poetici, Franco f., 1579\'» in-fol. Pars IV, itl est Libri prophetici, Franco f., 1579, in-fol. - Libri apocryphi sive appemlix\'rcslamenti veteris ad canonem priscae Ecclesiae adjecta, latinaque recens c graeco sermone facta, cl notis brevibns illustrata per F. Junium. Francof., 1579, in-fol.

2. Acta Apostolorum et Epistolae duae S. Pauli ad (Jorinthios ex arabica translatione latinc reddita, cum notis Jean Maiescbal , s. 1., 1578\', in-80. Teste Lelon^io, iterum prelo submissa Franef. 1596, in-So, additis l\'\'pistolis ad Galatas ct ad Ilcbraeos ex ejusdem vcrsionc.

3. In Fpistolain S. Judae apostoli perbrevcs notae, Anlv. 1584, in-8^w ; [llcidclbergae] Sancta Andrea, 1598, in-8⁰; insertae in eins Opera omnia. T. ï, p. 1266. 4.

in anathematismmn Gregorii Mil. aduersus Gebluardiim Colonicnsem Archiepiscopum. In Epistolam ludae Apostoli.

cl.). I ). ia\'Xxiv. Ad Apologiam Erfordicnsem. non exstat.

lt; I.). I.). 1 xxxv. Orationes (|iiatiior ad lectionem veteris \'restamenti.

\\lpcKciTd(èh)i/jict in ([iiatuor primos Psalmos Dauidis.

De baptismo Christiano in dissentientibus Ecclesiis, tractatus. non exstat.

cio. Io. Lxxxvi. Apologiam catholicam Latinam feci.

Lexicon Hebraicum cocpi.

(rrammaticae Ilcbraeae cditioncm secnndam.

Indicemexpurgatorium prodidi in luccm Admonitioncm Christianam contra loannem Haren, Gallicè.

lt;1.). Io. Lxxxvii. Academia.

Curopalates cum notis, Graecè et Latinc.

Kpistolas duas Regis, et imam Plcssaei Latinam feci.

E/echiel. Propheta cum commentario. non exstat.

cb. Ij. i.xxxvni. Paralleli sacri. Practexta jiulla in obitum Principis Anhaltini.

lt; I.) 1c. 1,xxxix. UpcéTiKTKrici in 3. capita Geneseos.

(\'onfutatio argnmentorum in historiam creationis.

Notae in Apocalypsim.

clo. I.). xc. Bibliorum editio secunda.

Manilius cum castigationibus et notis.

Prima defensio doctrinae catholicae de Trinitate.

cTo Jj. xcr. Secunda et tertia defensio doctrinae [catholicae de Trinitate.

In Danielem commentarius.

La confession du Roi de France.

( [3. Id. xcii. Libitina in obitum. loannis Casimiri Comitis Palatini.

In Psalmum 101. commentarius.

Exposition de 1\'Apocalypse.

In lonam Proplietam commentarius.

y\\nalysis in Genesiu.

M. T. Ciceronis espistolae ad Atticum ct Q. fratrem cum emendationibus ct notis.

Defensio catholicae doctrinae de natura ct gratia.

do. Ic. xciii. Eirenicum.

Le paysible Chrestien.

De politiae Mosis obseruatione.

T)c rheologia.

Oratio in lesuitas Latina facta.

ICtiainnum hic catalogus reperitur in fine Junii autobiographiae, qualis prodiit no. croloxcv Lugduni Halavorum ex officina Plantiniana, apud Franciscum Raphelengiiim, p. 60—72. Reperitur quoque in vcrsionc belgica huius autobiographiae, quam manuscriptam asservat Bibliotheca Re-monstr. eccl. Rotterdam., nunc translata Amstelodamum.

1\' K A IC )■ A T 1 O.

•1. ad Vciciis Tcslamcnli inlcrprclationcni. Oialiuncs de Tcblanicnlu Vcicii. De

Psalniurum cxegesi. Ifcidclb., 15^5, in-4quot;.

5. Sacrorum pa rail clu rum lib. 111. id est, comparalio locorum Scripturac sacrac. qui c\\ Vclcii Tcblaniculu in Nuvo adducuntur , sunimiiin ulriusquc in vcibis cunvcniejui;.m. in iclnis coiiMnsiuu, in nuilalionibus fidem vcrilalemque. brcvilcr ex fonlibus Scripluiac sacrae ^cnuinaque lingiiarum hebracae cl graeeae conformalione monstrans, Ileidelb., 1588. in-40. 1610, in-4u: ct Londini 158811180. secundum Watt. Inseiti in cius Opera omnia, T. I.p. 980. Libei tertius continet Mpistolac ad llebracos justum et methodicum commentarium.

6. Grammatica hebracae linguae, i^ft editio a. 1580: 2^a cd. a. 1586: 3⁰. cd. a. 1590. iu 80. Haag nonnisi tertiam novit apertique evincitur erroris catalogo vitae Juni! adiccta.

7. Apocalypsis methudied analysi notisque illustrata, Ileidelb.. I599i in-8u; Basil.. 1599 in 80; Opcva* Tom. I.p. I306gallica facta ab auctore, s. 1. 1592; iterum edita 1598. in-12. et secundum Watt cliam 1-ondini 1592, in-8o, Anglica versio huius opusculi edita Lond. i59²i iu-4u: Camb. 1596. in-40; Lond., 1616, in-80.

8. rrophetae Danielis expositio, ex publicis praelcctionibus exccrpta, Ileidelb., 1593- in-40; Lugd. Bat.. 1594, in-40; Opera. T. I. p. 964.

9. Pentateuchi explicaliones analyticae. [Ileidelb.] Sanct Andrea 1594.5 vol. in-40; 1604, in-4⁰, ct secundum Watt etiam, Gcnev., 1609. in-40; Cï. Öpera\'VA. \\). 122, Niunerorum cxplicatioseparatim Lugduni IJatavorum typis expressa est aⁿ. 1600. in-4⁰.

10. Methodica c[uatiior Psalmorum 1, II, III. IV cxplicatio. Praeinittuntur in librum Psalmorum prolegomena, Ileidelb., 1594. in-4⁰ : Cf. Opera. Vol. I. p. 626.

11. Lectioncs in Jonam, [Ileidelb.] 1594. in-4u, Cf. Opera I. p. 940. Cum conunentariu in partes Cfcnescos et Exodi mixtus apparuit hie liber sub titulo Jn Ir ia priora capita Geneseos, Exodis el yonac. Sanct-Andreanus et Plantinius. 1594 1597—^03, in-4⁰. Recensetur in Cal. Igt;ibl. Gencvensis.

12. Expositio Exudi. Lugd. Bat., 1597, in-4⁰.

13. Methode des lieux communs de la Sainte-Ecrilure, disposez selon Ford re des chapitres (pie Calvin a suivi en son Institution. Leyde, I599gt; ^,n

14. Cummcnlarius in Ezechielcm prophetam, quem scripsit a^o. 1587. Gen. 1609, in-fol.; 1610. in 8°. Cf. Opera omnia Voluminis III, p. 1.

15. Scripsit praeterea, quamvis non prodierint. Analytica expositio secundum Mattluieum et Marcum, et fortasse cliam, quod tanien minus constat, in lohancm Evangclistam. Testanlur hoe Mciirsius, i ui Ikles haud dubie habenda, ut et Lelongius.

16. Observationes in Prophelas minores. non exstant. Teste Lelongio.

17. Lexicon hebraicum, testibus Meursio in At/ienis Ba tav is et Adamo in vitis ext, Theolog. in voce. Asservatur hoe lexicon a littera —p in tabulario Oxlordiano, sub n⁰. 2372.

18 Methodus analytica in psalmos. Periit.

19. Oratio de linguae Hebracae antiquitate ac praestantia Cf. Opera Vol. I. p. 1—13.

20. Oratio de adiunctis legis et partibus veteris Testamenti. Cf. Opera. Vol. 1. p. 31—59.

II. Script a dogma tica,

yirgumenti generalis.

t. Libellus de theoloirid vera, ortu, natura, formis. partibus ct modo illius, Lurd. Bat., 1594, in 8°. Cf. Opera. Vol. I. p. 1370.

2. Examen cnunciationum et argumentationum (jnas Gratianus Prosper adv. doctrinam de Deo, baptismo et aliis quibusdam capitibus pro exemplis logicis adduxit in suo libello an. I58() impresso. Lugd. Bat.. 1596, in-8⁰.

3. Theses Theologicac Leidenses , Opera. Tom. 1. p. 1592.

4. Theses Theologicac Ileidelbergenses. Ibidem.

5- Animadversioncs ad controversiam primum ehristianac fidei, de verbo 1 )ci scripto et non scripto , ([uam Rob. Bellarminus exaravit adv. hujus temporis hacreticos, s. 1., 1600, in 8quot;. Ad controversiam secundam, de Christo capite totius Ecclesiae, s. 1. G. Raphelingius, [Lugduni Bat.] 1600, in-8⁰. Ad controversiam quartam, de conciliis et Ecclesia militante 5 de Ecclesia liber singularis, Sanet-Andreana [1 leidclbergae] 1602., in 8°. — Ad controversiam quintum, de mem-bris Ecclessiac militantis, s. 1., [Ileidclbergae] Commelin , 1602, in-8⁰. Ad controversiam sextain de purgatorio; item ad Appendicem controversiae teniae, s. 1. St.-Andrea 1603, [Ileidclbergae] in-8⁰.—

V K A !■: F A T I O.

, [Ilcidt\'lhcrgae] iii-8⁰. - Ad controvcrsiam scptinmni de Kcclesia liimnplianle; acccdunt Oialiuiits dc linguae hcln aicae anli([uitalc et ])racslai)li;1 promissione , fucdcrc ct adjunclis; item SpL\'Cularius cuntia GencLrardum , s. 1.. Com mei in, [Ueidelbergae] 1O08, in-8⁰. Cf. Ópcra. Vul. II, ]). 1 s(|(j. ct Voluminis II appendicem.

6. Quacstiones Theologicae al). F. v. Junio. M. .S. exstant in Bibl. Genev.. in convoluta I9^f/^ma. in-4⁰.

7. Epitomeu 1. Calvini Inst. rel. Chrislianac, non cxstat.

8. Indicium Facultatis Theul. Leidensis in causa Cornclis Wigeri, d. a⁰ 1595; bclgice versum cl typis cxpressum a⁰ 1O12 Dclphis apud J. Andries. Fr. lunius primus signavit. Inscrtum quo([uc in Tkiglandi, Kerk. hist.-, p. 249—256.

Dc Deo ct deer eth.

1. Dcfcnsio catholicae doctrinae de S. Trinitate personarum in imitate cssentiac Dei «adv. Samo-satenicos errores specie inanis philosophiac in Polonid exundantes, Ilcidelb., 1590. in-4⁰: 1592. in-4⁰. Defensio sccunda. lleidelb.. 1591, in-4⁰. — Defensio tertia, Meidclb., 1591, m-4^w; Cf. Opera. Vol. II. p. 1.

2. Dc aetorna Dei praedestinatione, Lu_ti;d. 1\'at.. 1O02, in-4o.

3. I )isquisiiio ad IVtii liaronis Summam trium senlintiannn tic praedestinatione, sinml cum Baroni gt; tractatu edila. Hard. 1613, in-8«. Separata editio ex aminadversionibus adversus Bellarminuin.

4. Epistola de a 07it ad Bezam. M. S. cxstat in Bibl. Genev. Coll. Lat. n^ü. 123.

De homine et peecato.

1. n£e*Togt;tT(7i* sen crcalionis a Deo faclac ct prioris Adami cx crcatione integri et cx lapsu corriij)ti liistoria, cum tabula chorographica Babyloniae. Item in tria capita prima Geneseos prac-lectiones. Item confutatio argumentorum XXII, quae olim a Simplicio in sacram Mosis historian! de crcatione fucrunt proposita, lleidelb., 1589, in-4⁰; Cf. Opera, Vol. I. p. 1.

2. Catholicae doctrinae de natura hominis jaceutis in peccato et gratiae Dei ex peccato cvocantis omnes comnumiter, el suos excitantis singulariter, collatio cum doctrind libelli recens cditi eui titulus: De Christi servatoris efficacitate in omnibus et singulis hominibus, Lugd. Bat., 1592, in-8⁰.

3. De peccato primo A l ami et genere causae qua ad peccandum adductus est. Lugd. Bal. 1595, in 805 1604. 4°; Cf. Opera. Vol. I. p. 1430.

De via satutis.

t. De justificatione hominis coram Deo, Lugd. Bat., 1599 et 1602, in-4⁰.

2. De resipiscentia, Lugd. Bat., 1602, in-4⁰.

3. De sanctorum invocatione, Lugd. Bat., 1597• \'^ll 4° •

4. Examen dialogisticum de fide, non exstat.

5. Oratio de promissione et foedere gratioso Dei cum Ecclesia. Cf. Opcra^ Vol. I. p. 23.

(). De foedere ct Testamento in veteri Ecclesia. Cf. Opera^ Vol. I. p. 22.

7. Amica cum J. Arminio de praedestinatione per litteras habita collatio. Lugd. Bat. 1613. in-8⁰.

De Ecclesia.

1. Ecclesiastici, sive dc natura ct administrationibus Ecclesiae Dei lib. III, Francof., . in-8⁰ ; 1596, in-8⁰. Cf. Opera, T. I. p. 535, gallice versa sub titulo : Ecclesiastic on de l\'état et des administiations de LEglise de Dieu. Francf.. 1581 , in-8⁰.

2. Ei^MUKÓv sive de pace Ecclesiae catholicae inter Christianos quamvis diversos sententiis religiose procuranda, eolenda atque continuandd. Meditalio in Ps. CXXIf et CXXIII, Gen., 1593^ \'u-8⁰. Cf. Opera, T. I. p. 678; gallice ab ipso authore versa sub titulo: »le Paysible Cbrétienquot;, et edita Lugd. Hat. anno 1593. in-Squot;. Per compendium Belgice versa, at mutilate ac minus correcte, par j.de la I layc (Arminii fautorem) sub hoe titulo : den vr eed samen Christen, Amst. apud E. Cloppenburgh. 1(312.

3. De ecclesia liber singularis. Gen., 1600, in-8⁰ ; inserta in eiusscripto adversusBellarminum5 (Jf. Opera, Vol. 11. p. 997.

4. Dispulationum theologicalum repetitarum quinqimgesima quintas de ministerio ecclesiastieo, sub praesidio F. lunii propugnanda, Lugd. Bat., 1600. in-4^u.

5. Two Letters to the English church at Amsterdam, Lond., 1C0

6. Deconciliis, synodis et synodalibus iudiciis, magistratüsque summi in talibus iure atque officio, Francq., 1Ó14. in-8⁰. Belgice versa prodiit Amst. a⁰ 1610 sub titulo : Verclarin^he van twee vraghen.

7. De observatione politae Moysis, quid in populo Dei observari, quid non observari ex ea oporteat, Lugd. liat.. 1593, in-8⁰; Gen., 1600, in 8°. Cf. Opera_} T. I. p. i|74*

8. Animad-

P R A E F A T I O.

8. Animndversioncs ad K. Bcllaiminum, dc tran^lalionc imperii romani ad Francos, s. 1. Sancl-Andreana. 1602, in-8⁰, Cf. Opera VII. p. 879.

9. Urevis tractalus dc ritibus in Ecclesia conformandis; et ceila capita sive arliculi regimine ecclesiae, non exstal.

Dc Sacrciwcntis.

1. De sacramentis in gene re, Lugd. Bat., 1601 et 1602, in-4⁰.

2. Dc baptismo Christiano in dissentientibus ecclesiis. non exslat.

Dc Novissimts.

1. Dc statu animae a corpore separatae post mortem, Lugd. Bat., 1598, in-4⁰.

B. OPERA PHILOLOGICA.

1. Ciccronis de Legibus libros gallicos fecit et auxit notis : perierunt.

2. Ciceronis cpostolae ad Atticum et O. Fratrein, cum emendationibus et notis.

3. Sapientissimi (leorgii Codini Curopalatae de Officialibus palatii constanlinopolitani el officiis magnae ecclesiae, graecè et latine, cum notis et indice, [Lugd. Bat.] 1588. in-8quot;: Ilcidelb., 1596, in 8°. Prior editio apparuit sub tecto nomine Nadabi Agmonii; Ilcbralca versio gallici nominis Dn Jon. In secunda editione nomen suum reposuit.

4. Manilii astronomicón lib. V, cum Variis lectionibus et notis, Ileidelb., I59⁰i in-8⁰.

5. Academia, ubi dc academiarum ortu et honorum gradibus tractatur. Item academiarum totius Europae scu orbis chrisiiani catalogus, Ileidelb., 1587. in-4^ü.

6. Oratio panegyrica de ratione academiarum, Lugd. Rat., 1600, in-4quot;.

7. Terlulliani vila et notae in opera eins, Ileidelb., 1593. in-fol.; Franeq., 1597« in-fol.

8. Psalmus CI sen principis christiani institutio, aperta analysi commodacpie ad rationes nostro-rnm tempo rum commentatione ill ust rata, Ileidelb., 1592, in-8^u. Cf. Operas Vol. I. p. 652.

9. Grammatica linguae Gallicae. non exstal.

C. OPERA ARGUMENT! HISTORICI.

1. Oratio gallica ad regem llispaniarum pro defensione Belgii.

2. Recognitio Confessionis Belgicae.

3. Brevis Confessio ex Scripturae verbis coneinnatam, nobililati Belgii apud Ccntronas exhibenda. non exslat.

4. Coneio habita in Campo Limburgcnsi ad Altum Dei Montem, et defensio illius ad ver sum Leodiensium Franciscanorum clamores. non exslat.

5. Responsum ad fratres Zandwichenses, de imagine Christi.

6. Defensio adv er* us fratrem Natalem Christianuin lesuitam. non exstal.

7. Narratio brevissima calamilatum Belgii. non exslat.

8. Specularius Immanuelis Tremellii adversus (Icnebrardum. Apud Commelium llcidelbcrgac, 1608, in-8⁰; Cf. Opcra^ Vol. II. p. 1749.

9. Index expurgatorius. s 1. 1586. in 16°.

10. Admonilio Christiana contra Joliarmem Haren. Clallice.

11. Praetexta pulla in obitum Principis Anhaltini.

12. Libitina in obitum loannis Casimiri Comilis Palatini.

13. Amiable confrontation de Ia Minple vcrilé de Dieu, comprise ès lOcritures saintes, avec les livres de M. Pierre Le Charron, parisien, ciui sont intilulcz, Pun: Les trois verile/. etc.. Paul re : La réplique sut Ia réponse faite a sa troisieme verité. Ley de, 1599. in-4⁰.

14. Vita l\'rancisci Junii Bituricensis, ab ii)si) nuper conscripla et edita a Paulo Merula, Lugd. Bal., 1595 (non 1594 ut Haag opinatur) in-4⁰; • Opera. Vol. Led. 1607. ]gt;. 1, c. 13 et Vol. 11. ed. 1618, p. }. Befgice versa a 1). Bedrog, m. scripta exstal in bibl. rem. Amsl. Gkkdksius lunii vilani inscruit suo scrln. atitiij,^ Vol. 1. p. 202; calalogo operum aulem e Meursii calalogo variato.

15. Epistolae, Cf. Cal. Hacnelii bibl. Basileensis. Aliae (iiiaedam asservanlur in collectione Dupuy, vid. n⁰. 103- 105 el n⁰. 268; in coll. Harleiana, Mus. Brittanici, vid. n⁰. 7001,7011. 7012, et in Ms.s. Burn. n®. 369 et 371.

16 In Anathematismum Gregorii xni adversus Gebhardum ColonicnsemEpiscopum. Cf. Gkrdks, Scr. ani. 1. 2O8. 17. Oratio

K A 1-; V A Tl O.

i\'/. Oratio in funere Lucae Trelcatii. Leydenfis tlieologi. In Tülil.CATn, Ofusculis Iheologicis. Lugd. Bat. ]). 1C14.

D. OPERA ALIÜRUM AB EO LATINA FACTA,

1. Juannis Uodini lt;lc Magorum daemonomania lil). IV, c gallico in latinum vcisi a Losario Philopuno, Uasii., 15S1, in 4quot;; L\'i\'ancf. 1590, in-8quot; ; Argent., 1638. in-S⁰.

2. Joannis Tillii commcnlariorum ct disquisilionmn de rebus gallicis lib. II, nunc primum latinè rcdditi Francf. 1579, in-fol.

3. Antonii Arnoldi, advocati parisiensis, actio pro academia parisiensi actiicè contra Jcsuitus loos. l.itterae regis de homicidio in ipsum attentato, et cousultuni iudicatum parliamcnti contra J. Castellum ex gallico, latinè. Paris. 159S, in-8⁰: Opera. Vol. II. p. I7²3\'

4. Confessionem fidei Frederici III Electoris Palatini\' fecit Gallicam 1577.

5. Primam Joannis epistolam ex Arabice transtulit. non exstal. 1577.

6. Apologiam catholicam Latinorem fecit a. 1586.

7. Epistolas duas regis et unam Plessaei latinam fecit, a. 1587-

X. Ex parte liaec opera, quoad theologici sint argumenti, congesserunt Caldorianae, quae tunc temporis Genevis florebat, typographiae moderatores. In luceni eorum editio emissa est anno MDCVII sub hoctitulo: „Francisci lunii IMturigis, sacrarum litterarum in Academia Heidelbergensi et Lugduno Hatava Professoris eruditissimi, opera theologica, duobis Tomis, ordine commodissimo, nempe exegetica primo, elenctica altero, comprehensa et nunc primum digesta. Praefixa est primo Tomo Vita auctoris. Subiuncti sunt denique ad calcem utriusque Tomi septem indices. Genevae, sump-tibus Caldorianis MDCVIJquot;. Repetita est haec Genevensis editio a. MDCXI1I. Continet Tomus prior columnas mille septingentas octoginta quinque, pos-terius volumen mille quingentas Septuaginta quatuor. Usus sum exemplari Dibliotlieeae novi collegii Edinensis Ecclesiae Liberae Scoticae, liberalitate viri plurimum venerandi summaque mihi colendi observantia, Kennedii, qui dictae 15ibliotliecae praeest, in usum mihi tradito.

XI. Quod autem inprimis observandum est, secunda sive tertia, si itavis, huisce eiusdem operis editio eaque baud ita paucis adaucta e typograpliia Sanct-Andreana iam anno sequent!, i. e. a⁰ MDCVIII, Heidelbergae exicrat, cuius ipse possideo exemplar Ferthunc titulum: „Opera Theologica Francisci lunii Biturigii, sacrarum litterarum professoris eximii, quorum nonnulla nunc primum publi-cantur. Praefixa est vita auctoris. Omnia cum indicibus VII accuratissimis. In Officina Sanct-Andreana. MDCVIIIquot;. Commeliani et Bonutiani qui tunc Sanct-Andreanae typographiae praepositi erant, banc secundam editionem „conse-crandamquot; censuerunt Senatui Ecclesiastico Electoris l\'riderici IV. Data est illorum dedicatoria epistola Heidelbergae m. Martio MDCVIII, tota vero ex fraude et fallaciis constat. Etenim fraudulenter se gerunt Commeliani Bonu-tianique, eorum socii, quasi primi suis ipsi prelis, in urbe Heidelbergae, liane lunii operum collectionem submisissent. Simulant nempe novam prorsus editionem in lucem se edere; dolo Genevensem editionem prorsus reticent; sibique fucatam expostulant gloriam , se omnium primos eximii Theologi elucu-

brationes

P R A E F A T T C).

brationes rcipublicac littcrarum in communiorcm suppeditavisse usum; quum certo tarnen certius constct, corum Sanct-Andrcanani cditionem nihil prorsus aliud esse quam cmissionem in Germania aliquot Genevensis editionis cxcm-plariutn, alio ornatorum titulo, adauctorumque quibusdam lunii anecdolis. Scilicet non tantum similia, sed cadem prorsus est opcrum lunii tyi)is expressio. Non adulterina sive supposita, at fucosa omnino fallaxque editio. Eaedem quippe litterarum notae, tam minutae, quam maximac; cadem columnarum lineamcntorumquc incisio; ncc differunt abbreviationes; neque diversa sunt Graccorum typorum aut llcbraïcorum compendia; imo, (juod certius etiam fraudis Commelianos evincit, sphalmatum quoque in utraque editione cadem plane facies; ita ut et apiculorum levissimorum differentia, litterarum pinguior tenuiorvc ductus, quin imo typorum detrimentum, obturatio, redundantia utrobique ne vel hilum ab altera editione recedat. Coluinnae I — 17S5 prioris ut et columnae 1 — 1574 posterioris voluminis, quales in editione Genevensi reperiuntur, tales quoque ipsum corpus editionis Heidelbergensis constituunt. Ouod interest inter utramqu^ cditionem hue redit: 1°. nova est in editione lleydelbergensi tituli pagina; 3°. praefixa est epistola dedicatoria; 3⁰. vita lunii ex introitu voluminis prioris in propylaeum posterioris Tomi migravit; 4°. addita sunt, nova pagellorum serie, in introitu prioris voluminis quattuor orationes, quas lunius habuit; a. de linguae Hebraeae antiquitate ac prae-stantia; de promissione et foedere gratioso Dei cum ecclesia; c. de foedere et testamento in veteri ecclesia; et //. de adiunctis legis et partibus veteris Testamenti; [in fine Tomi prioris iam adspersae erant Theses Heydelbergenses]. et 5°. ad calcem Tomi posterioris sub novo titulo tertium quoque annexum est volumen, cadem tarnen paginarum serie procedens, cum suo typographiae emblemate et hanc portans inscriptionem : „Ex officina Sanct-Andreana MDC1Xquot;, quo continentur, a. Animadversiones in Roberti Bellarmini contro-versiam septimam, de ecclesia triumphanti, sive de gloria et cultu sanctorum , et Spccularius contra Gebhardum. Notandum denique duobus hisce volu-minibus et dimidio volumini a Commelianis eodem anno MDCIX adiectum fuisse tertium sive quartum, quamvis parvulum, volumen, hunc gerens titu-lum : „Francisci lunii Biturigis commcntaria in Jechezkelem Prophetam, nunc primum in lucem post auctoris obitum emissa; lemma Commeliana; in bibliopolio Commeliano MDCIXquot;. Ordinibus Frisiae hunc commentarium dicavit loannes Casimirus lunius, Francisci filius. Explct paginarum numerum trecentesimum nonagesimum.

XII. Ouodsi quis post dicta etiamnunc haesitaret, Commelianos spuriam istam procurantes editioncm in fraudis fallaciarumque vocare insimulatio-nem, is inspiciat velim lunii ad praelectiones in tria priora Geneseos capita praefationem. Scilicet in Genevensi editione haec pracfatio, ut fas erat, in ipsarum praclectionum collocabatur introitu; ita ut, medium inter lunii vitam Geneseos-que praelectiones sortita locum, eidem itnpressa inveniatur scidae, quae lunii

ex hi bet

P R A E F A T I ü.

cxhibet autobiographiam. Nunc autcm lepidissimi isti praedestigiatores, om-ncm hanc pracfationcm coeca practcreuntcs stupiditate, chartac scidam bis tcrquc stultc ita absciderunt, ut pracfationcm in Genesin un4 cum vita lunii in postcrius migrare iusserint volumen; cjua stoliditatc factum, ut lunii prac-Icctiones in Gcnesin nunc sua careant pracfatione, et praefatio in Genesin, vel ut i saxum crraticum, praecipitata sit media inter lunii autobiographiam eiusdemque ad Bcllarminum animadversiones. Exhilarans ccrto atque haud infacctum dementati falsarii documentum i) 1

XIII. E longa ac fcre immensa hac serie nostrum volumen hacc quinque exhibebit opuscula : 1°. lunii autobiographiam; 2°. Tiactatum dc vera thco-logia; 3⁰. Theses dogviaticas Leidenses et Heidelbergcnses; 4⁰. de Politia 11 0sis; et 5⁰- eius Irenicum. Rationes, cur missis ceteris ista quinque seli-gerimus opuscula, hae sunt. Opcruin editionem, quam perperam bibliopegus in tegumenti dorso signavit, prohibebant loei angustiae; quare opusculis cditio crat finienda. Inter opuscula autem locum nullum sortiri poterant ea, quae litteras humaniores potius spectabant, quippe in volumine ecclesiae cum-primis destinato. E theologicis vero opusculis ea omnia absque ulla seposuimus haesitatione, quae operam navabant sive in interpretatione singulorum sacri Codicis librorum, sive in redarguendis adversariorum lucubrationibus; haec enim absque contrariorum, quibus opponuntur, lectione vix ac ne vix quidem intellegerentur, illa nonnisi scripturae interpretibus, sensu praegnanti ita dictis, destinata. E reliquis denique volumini nostro iam inseruimus eius vitaiu, ut vir virique pietas; encyclopacdiani (tractatus de vera Theologia), ut viri pellucidi methodus; dogmaticen (Theses), ut eximii theologi orthodoxia; politiam, ut optimi civis de rei civilis fundamento opinio; et irenicum, ut placidus tune temporis reformatoris animus, Tibi, candide lector, vcluti uvvónvt], ex ipsis ultro affulgeret documentis.

XIV. Textum secutus sum ex Genevcnsi editione eius Opcruin omnium, quem a musco innumerabilium typrographorum errorum pro virili portione interpur-gavi, praetereaque emendare conatus sum in locis sequentibus :

Emenclavi p. 3. 1. 20. tanli. tanlis; p. 6. 1. 11. committenlur. comilantur; p. 9. 1. 23. vila. vilac; p. 15. 1. 42. N. Tullii. M. Tullii5 p. 16. 1. 15. coepta. coepto ; p. 20. 1. 31. mc a deret. me audercl.; p. 35. 1. 17. agnum. aegrum; p. 50. 1. 41. nostrac. nostra; p. 65. 1. 14. a. s. proptctca. propterea. p. 67 1. 17 a. i. jjeifeclis. imperfectis. p. 67 1. 14 a. i. sua. suae. ]gt;. 68 1. i a. s. opere. opera. p. 08 I. 9 a. s. fuissent principia. fuissent, non fuissent principia. p. 68 1. 2 a. i. communi. eoinmunia. p. 71 1. 5 a. s. ipse, ipsum. p. 72 1. 6 a. i. liabct, mutationeinque. habet naturam, mutationemque. p. 73 1. 18 a. i. modum, modus. p. 76 l 3 a. s. praebendum utililatem. praebendum in ulilitatem. p. 82 1. 19 a. s. eius, eis. ]gt;. 89 1. 16

a. s.

1) Caldoriani suo marte poenas a Conimelianis expelivisse videntur. Nimirum in Bibliotheca municipali Amstelodamensi exemplar Caldorianae exslat edilionis, (juu tum Qua (nor hm}} orationcs^ tuin Aniinadversionnm coutra Bellanninum supplementuin in fine secundi tomi, e Conuneliana editione (lesumpta, lectori exhibentur. aOrationesquot; typographice nil prorsus a Commeliana emissione differunt. »Animadversionum supplemcntum^M contra diversum perolet prelum, uti videndum e. g. in ultima pagina, ubi vocabulum finis ^ quod deüst in editione Hcidelbergensi, additum est; et sphalma foliorum numeri a dextra emendatum , rediit in numero columnac sinistrae.

V R A E F AT I O.

a. s. vila. via. p. 89 1. 19 a. i. conlemperata. contemperatam. p. 95 1. 18 a. s. Domino. Domini, p. 99 1. 4 a. i. quae quae. quae. p. 108 1. 20 a. s. iudicium. indicium, p. 108 1. 15 a. i. Tre-phaniae. Zcphaniae. p. 117 1. 19 a. i. Canonum. Canonem. p. 117 1. 1 a. i. paterna, interna, p. 118 1. 21 a. s. S-ioTvtuffrov. S-tÓTrvivrToy. p. 120 I. 22 a. s. fulei. ficlem. p. 121 I. 11 a. i. assequuntur. asscquantur. p. 124 I. 5 a. s. amp;iiorn(. S-i/trhc. p. 133 1. 9 a. s. ad gloriam suam bonam i)onus, bene. ad gloriam suam, bene. p. 143 1. 12 a. i. ne. nee. p. 151 1. 17 a. s. spacio. spatio. p. gt;53 b 1 «1. b mdicatur. imiican/nr. p. 156 1. 19 a. s. Christum. Christus, p. 156 1. 18 a. i. iucidissimum iincundissimum. lueidissimum iucundissimum. p. 156 1. 6 a. i. et feccrunt. dcfeeerunt. p. 158 1. 9 a. i. uno. suo. p. 174 i. 9 a. s. amittimus. admittimus. p. 180 1. 27 a. s. si. hi. p. 180 1. 19 a. i. quam. qucm. p. 180 1. 11 a. i. ciuitates. eiuitatis. p. 185 1. 20 a. i. pro. post. p. 186 1. 8 a. s. moriturus. meriturus. p. 186 1. 22 a. s. idololatria. idololatriae. p. 187 I. 13 a. i. hominis. homines, p. 189 1. 13 a. s. analogicae. analogiee. p. 194 1. 17 a. s. at. ad. p. 194 1. 2 a. i. amp;twrpil)iroo. étavamp;parou. p. 195 1. 19 a. s. meditationis. mediationis. p. 196 1. 3 a. s. meditationis. mediationis. p. 197 1. 5 a. i. est. et. p. 201 1. 5 a. s. intreatur. intrieatur. p. 201 1. 12 a. s. Kom. Kuin. p. 201 1. 13 a. s. takats. iahats. p. 201 1. 4 a. i. Dictum, dierum. p. 203 1. 16 a. i. Jesus. Jesu. p. 203 I. 16 a. i. more. mors. p. 204 1. 7 a. s. bonis, boni. p. 204 I. 4 a. i. quae. qua. p. 206 I. 3 a. s. affecta. effcctu. p. 20O 1. 15 a. s. qua. quam. p. 206 1. 20 a. i. xóamp;po. bórfiotY. p. 206 1. 6 a. i. gestus. gustus. p. 207 1. 20 a. s. Acmtinae. Acmnnah, p. 207 1. 20 a. s. Omen. Avion, p. 207 1. 23 a. s. acquiescentis. acquiescentia. p. 207 I. 1 a. i. privins Dei, «piae. primus est gloria Dei, quae. p. 208 1. 6 a. s. Kffec/a. q. KJfecta. p. 208 1. 10 a. s. nostrae, vt. nostrae natura, vt. p. 208 1. 15 a. i. qua. quia. p. 210 1. 22 a. s. Neccacsar. Nazianl. p. 210 I.3 a. i. patit. parit. p. 214 1. 17 a. i. qixaLvSpttricfi. p. 214 1. 15 a. i. apprehensam, Hrevius. Oecumenius. Appre-

hensam. Brcvius oecumenius !gt;. 215 1. 7 a. i. ipsa, ipsam. lt;1.219 ^{2 a}\' \'• 4¹¹\'* ^fl^l\'i^ p. 219 1. 1 a. i. alia. alio. p. 220 1. 8 a. s. et. est. p. 220 I. 20 a. s. appllicantur. applicaretur. p. 220I. 24 a. i. feccatoris, feccatorcs, p. 221. 1. 9 a. s. consistant. consistat. [gt;. 222 1. 4. a. s. respicil. respiciunt. p. 222 1. 17 a. i. vei. ut. p. 226 1. 10 a. i. aeternam. externam. p. 227 1. 17 a. s. odorant. adorant. 6. 232 1. 18 a. s. Dei. Deo. p. 232 1. 10 a. i. imperandae. impetrandae. p. 233 1. 2 a. s. aut uno. aut abuno. !gt;. 234 1. 6 a. i. desirantur. desiderantur. p. 237 1. 3 a. s. qua. quae. p. 237 1. 25 a. i. fui. fuit. p. 238 I. 11 a. i. probis. nobis, p. 238 1. 24 a. s. esset. esse, p. 239 I. 7 a. s. pancitate. pancitatem. p. 241 1. 14. a. i. eflicia. efficacia. p. 248. 1. 23 a. i.pro-lligamus. profligcnius. p. 249 1. 20 a. s. Truvorhl*. TntvorXd!. p. 253. I. 11 a. i. 2 Cor. 10. 1. Cor. 10 1.9 a. i. separatum, sed separatum, p. 257 1. 10 a. i. oscuia respuii. oscula non respuit. p. 258 1. 3a. *.fidci t\'oluif. fulei nti voluit, p 259 1. 4. a. i. i. 2. p. 262 1. 3 a. s. internam, J\'lx ter no. internam. Extcrno. p. 262 I. 24 a. i. sino. suo. p. 264 1. 9 a. s. necessum, necesse. p. 267 1. 14 a. s. qui foedere. qui in foedere. p. 269 I. 18 a. s. utranque. utiamlt;iue. p. 274 I. 4 a. i. vitetur. vitentur. p. 276 1. a. i. Preto loannis. 1\'resbyteri loannis. p. 278 1. 17 a. s. fuirtiyt/jilAt. /ui)aiiyuiuieic- p. 279 1. 6 a. i. J\'.phc. 32. Ephc. 5. 32. ]). 282 1. 19 a. s. onimoc. animo. p. 285 1. 12 a. s. affectionum. affectionis. ii)id. actionum. actionis. p. 287 1. 16 a. s. caedem. eaedem. p. 287 1. 22 a. i. dogmata recipi-mus. dogmata non recipimus. p. 288 1. 2 a. i. animat. aninam. p. 293 1. 21 a. s. 20.29. p. 294 1. 25 a. s. Kadem. Eodem. p. 300 1. 12 a. i. gloriae gratiae. gloriac ac gratiae. p. 304 1. 3 a. s. partialibus. partilibus. p. 304 1. 22 a. i. Ecclcsiac. Ecclesia, p. 304 1. 14 a. i. declaramus. decla remus. p. 306 1. 16 a. s. clepositariam. depositarium. p. 306 1. 19 a) i. se. sed. p. 312 1. 10 a. i. ne. nee. p. 319 1. 19 a. i. ob. ab. p. 327 1. 4 a. s. ab. ad. p. 331 1. 20 a. i. amoris. amores. p. 335 1. 5 a. s. vi. ut. p 337 II a. i. nostaum. nostrum, p. 346 1. 17 a. s. positum. positam. V- 354 \'• 5 ^a* ^s\' pertinent, pertineant. j). 357 b 12 a. i. Legislatoris. Legislatores, p. 357 1. 9 a. i. narrationis, rationis. p. 359 1. 18 a. i. Sic. Si. p. 360 1, 24 a. i. Thes. Thes. 1.6. p. 370.1. 13 a. i. scandalo offensioni. scandalo amp; offensioni. p. 371 1. 13 a. i. pertinenti. pertinent, p. 371 1. 23 a. i. secundum, secundus. p. 372 1. 19 a. s. faeere, possumus. facere possumus. p. 374 1. 12 a. i. rata. rara. p. 380 1. 1 a. i. faces, facies, p. 380 1. 11 a. s. su. fugae. p. 386 1. 12 a. i. particulari, iuri. particularis iuiis; p. 396. 1. 18. vestra. vestrae; p. 398. 1. 5. miserationem. miserationum; p. 403. 1. 6. defeclu, defectum; p. 419. 1. 19. esset. essent; p. 460. 1. 6. geniturac nostra, 1. genituram nostram; et p. 492. 1. 19. abiectissimae, I. abiectissima.

XV. Quod tandem supercst, viris doctissimis Guilielmo van den Bcrgh apud reformatos Schaarsbergiae pastori, ct Frederico Ludovico Abresch, Gymnasii Amstelodamensis praecoptori, qui in pcrlustrandis plagulis officiose

me

PRAEFATT O.

me sublcvavcrunt, gratias habeo atque honores ; iamque tenues hascc bibliothecae reformatae nostrae primitias theologiae doctoribus, alumni,s, ecclesiae reformatae fautoribus, ea qua par est humilitatc offero deque meliore utpote nota committo confidentcr. Ouas si ecclesiae nostrae adop-tant, mox dcpcrditas olim suas obductasve, proh pudor! gemmas laete recuperaverint. Sin minus, nee institutum improbabit invidia temporum, nee proavorum gloriam corrodet occultus epigonum livor. Hoc unum pateret, nondum in reformata, sic ut iam in romana ut et lutheranorum ecclesia, dclumbatam tantorum thcologorum progeniem ad pristinam maio-rum recreatam exsurrexisse virtutem.

XVI. Hoe tandem adicio , si quis, in scriptis saeculi sedecimi minus versatus, miretur forsan, lunii frcuicuvi, nunc iam, post trium feresaeculorum silentium, meis quidem in lucem prodire curis, cuius pertinax neque facile interrumpenda iurum ecclesiae contra pseudo-Ircnicos hodiernos defensio nee me pudore affi-cit, nee rite celanda est, huius memoriam excitare lubct ad id quod Junius de suae aetatis haereticis et senserit et scripserit. Quod ad primum, Oste-rodum, qui in Confessione Trinitatis titubabat, nec domi ad disputationem recipere voluit lunius nec commendare magistratui, chartamque cui libellus Osterodi impressa erat quasi contaminatam sordidaque commaculatam faece indignabundus profudit. Scripsit praeterca in primordio opusculi, quo alterum Operum editor inchoatus est volumen, „sc horruisse totum ex animo ct vehc-vicnter fnissc adfcctmn gravissimis dc causis\'\\ simulatque Osterodi libellum inspexisset, inque fine eiusdem opusculi hisce fere adversaries obtestatur: „Misereatur tui summe misericors Deus, et quam diu in via erroris permanetis, animam tuam, in exitium ruentem, gratia tua amplecteturquot;. Addo, una cum Gomaro, in causa Wiggeri lunium quoque viam stravisse, ad haeretici ministri condemnationem. Quantum denique moribundus iam de Arminio praemonuerit Academiam, Gomari testimonium monet omnes.

Ouare sub fine praefationis, in affinis cum palmario viro spiritus com-munione, supplex Deum oro, ut omnes omnium fidelium Christi servorum in Ecclesia stabilienda conatus ad fcliccm gratiose perducere velit exitum, talesque collapsae ecclesiae suae largiri ipsi libeat doctores, quos ncc pacis sincero amore lunii Ircnicuvi, neque inexpiabili haereseos odio lunii de Osterodo indicium longius quam par est egrediatur. Tunc iterum fratres se ut olim invicem adamabunt; Veritas stabit; vapulabit mendacium; florcbit ecclesia; et honos erit laus ct gloria Domino nostro Christo lesu , una cum Patre et Spiritu sancto collaudando in aeternum. Amen.

Nomine Ordinis theologorum Universitatis Liberae,

Dabam Amstelodami ,

Pridie Kal. Lanuar. a. MDCCCLXXXII. APR. KUYPERUS ,

Thcologiac doctor ct professor ordinarius.

I.

FRANCISCI J UNI I AUTOBIOGRAPHIA, MERULAE CURIS EDITA.

P R A F, F A T I O.

me sublcvavorunt, gratias habeo atque honores ; iamque tenues hasce bibliothecae reformatae nostrae primitias theologiae doctoribus, alumnis, ecclesiae reformatae fautoribus, ea qua par est humilitate offcro deque meliore utpote nota committo confidentcr. Quas si ecclesiae nostrae adop-tant, mox deperditas olim suas obductasve, proh pudor! gemmas laete recuperaverint. Sin minus, nee institutum improbabit invidia temporum, nee proavorum gloriam corrodet occultus epigonum livor. Hoe unum pateret, nondum in reformata, sic ut iam in romana ut et lutheranorum ecclesia, delumbatam tantorum theologorum progeniem ad pristinam maio-rum recreatam exsurrexisse virtutem.

XVI. Hoe tandem adicio , si quis, in scriptis saeculi sedecimi minus versatus, miretur forsan, lunii Trcnicuin, nunc iam, post trium fere saeculorum silentium, meis quidem in lueem prodire curis, cuius pertinax neque facile interrumpenda iurutn ecclesiae contra nseurlo-Ircnicos hodiernos defensio nee me pudore affi-cit, nee rite celanda est, buius memoriam excitare lubet ad id quod lunius de suae aetatis haereticis et senserit et scripserit. Quod ad primum, Oste-rodum, qui in Confessione Trinitatis titubabat, nec domi ad disputationem recipere voluit lunius nec commendare magistratui, chartamque cui libellus Osterodi impressa erat quasi contaminatam sordidaque commaculatam faece indignabundus profudit. Scrips it praeterca in primordio opusculi, quo alterum Operum editor inchoatus est volumen, ,_rsc horruisse totum ex animo ct vchc-mcnter fnis so adfcctuvi gravissimis dc causis\'\\ simulatque Osterodi libellum inspexisset, inque fine eiusdem opusculi hisce fere adversarios obtestatur: „Misereatur tui summe misericors Deus, et quam diu in via erroris permanetis, animam tuam, in cxitinm rucntcm, gratia tua amplecteturquot;. Addo, una cum Gomaro , in causa Wiggeri lunium quoque viam stravisse, ad haeretici ministri condemnationem. Quantum denique moribundus iam de Arminio praemonuerit Academiam, Gomari testimonium monet omnes.

Quare sub fine praefationis, in affinis cum palmario viro spiritus com-munione, supplex Deum oro, ut omnes omnium fidelium Christi servorum in Ecclesia stabilienda conatus ad felicem gratiose perducere velit exitum, talesque collapsae ecclesiae suae largiri ipsi libeat doctores, (^uos nec pacis sincero amore lunii Ircnicum, neque inexpiabili haereseos odio lunii de Osterodo indicium longius quam par est egrediatur. Tunc iterum fratres se ut olim invicem adamabunt; Veritas stabit; vapulabit mendacium; florebit ecclesia; et bonos erit laus et gloria Domino nostro Christo lesu , una cum Patre ct Spiritu sancto collaudando in aeternum. Amen.

Nomine Ordinis theologorum Universitatis Liberac,

Dabam Amstelodami ,

l\'ridie Kal. lanuar. a. MDCCCLXXXII. A15R. KUYPERUS ,

Theologiae doctor ct professor ordinarius.

1.

FRANCISCI JU Nil AUTOBIOGRAPIIIA, MERULAE CHRIS HDITA.

VITA N013IUS ET ERUD1TI VIRI

FRANCISCI IVNII, S. TMEOLOGIAE DOCTORIS, ET IN ACADEMIA LVGDVNENSI PROFES-SORIS DIGNISSIMI:

/I!) ipso conscripta, in lit con verb cdita AB

PAVLLO G. F. l\\ N. MERULA , IC.

Historiarum ibidem enarratore.

PAVLLVS G. F. P. N. MERVLA, I. C. ECCLESIIS PER BELGICAM GALLICANIS S. DICO.

SUB 111 non Ha fir idem animum meum cogitatio, viri Chrislianissiini, h/rfie esse amp; indignum ho mine, quern, cum aliis, turn iuuandcic patriae, fecit Dens, res ab liomanis, Grace is, aliisque ante multa secula ges tas ad vngucm scire: ca verb, quae do mi amp; in patria proximis annis pat rata, foedl non so linn ig nor arc, sed etiam insuper habere 6° auerso vultu contemnere. Ea macula nc viderer ego cum multis aliis adspersus, amor em cepi ante biennium omnia, quae ad kmc nostrac reip. statuin, quaeque ad helium, quod geritur, partim imprcssa scripta partim pub lice priuatimquc, vndique eonquirendi: conquisita legendi: lecta in Annalium Co die em, or dine obseruato diligentissirnc, carptim breuibiisquc verbis, nerttosis tamen, referendi: fine taut is sumptibus tantlsque molestiis proposito, qui lapsu temporis, cum Deo, parebit. Natura autem (quod lubens fateor, non eni/n hoc vitio dandum) ita mihi semper fuit comparatum, vt nunquam or³ nusquam meis votis atque co ptis satis fiat. Multa in multis (quorum numerus septem millium , 6° quod excurrcbat) leger am: infinita ex tanta c?⁵ Aetorum amp; Auetorum copia enotaram; amp; iam obrutus immensa

iacebam

4

iacebtwi cnotatonim mole; lt;//////// ipsissimos vndanim ciuilinm, quibus tricesimum fcrc Op annum immanc qinintum voluimur, fonlcs vixdum cognosccrcm. Itnpulil haec me net cawisa, vt varios, quibus memincram initia hacc ad amussim comperta, quósiinc loc singulari praeditos auctoritate in ca moliendo tnagnam partem inaudieram fuissc, aic aeccsserim, consuluerim 6° quidquid primorum motuuin notum lis esset, henignc mihi Bi apcrirent, rogarim. In hormn numero facill princeps (f. i.) fuil V.N.FRANCIS- qquot; CVS IVN1 VS. Ads titer at enim hie ^ vt multl adfinnahant, ipsis turbarum fan- op tibus, 0° accuratissime notarat qnantis tempestatibus, in qtthm magno procelloso Hi pelago iactata fuerit nauis, qua franquillb iam amp; fanm abest extra diseri- gc wen omne, vehimur, sedente ad clauum Gubernatore peritissimo, cuidsque oeuli in (ii omnia intenti. Aiieo, compello, prccor, quantum memoria suppeditabat, nonnihil Ulo- \'i\' rum cxponeret. Quod quaerebam, /;«//lt;/ difficulter ah humanissimo viro er* docendis dgt; a His vert nato, sum adseqmius. Disserebat vir magnus fideliler amp; absque fuco de liver a ó-¹ principe grauissimi belli caussa: dc inquisitionis in Hispania, quum Ferdi- \'1 /I an dus r eg nar et, natiu itate: dc eiusdem, Sixti iiij. opera, incremento: de rigido in p Liber tatein, Priuilegia, Plehem, Procercs, Reg em etiam ipsum imperio : dc lata j denique eius extra vastos Iberorum fines propagatmic. Narrabat multa dc imvw- I der at a Edictorum accrbitatc aduersum cos, qui Reformatam redigionem projitebantur: t dc illoruin prornulgatione, tmllo expcctato Ordinum adsensu; dc crudeli Exsecutione, i qua miser or um fortunac expilabantur, qua excruciabantiir conscientiae, qua Ciui- \' tales Priuilegiis suis fraudabanlur, qua omnes omnium ordinum, habita vix aetatis ,

nulla auturn sexus rationc, ad lanienam, tormcnta, siipplieia raptabantur: qua car cere, vineulis, eqnuleis, fcrro, crucc, Jlamma, defossionibus, mersionibus, in vniucrsos, indieta caussa, diebus omnibus, sacpe etiam intcmpcsta nocte, immanem in modmn saeuiebatur. Commemorabat infinita dc speeioso conseruandae Religionis Catholicac velo, Nouorum Episeoporum, qui fidei Inquisitores agerent ó- Gladij potestater/i oecuparent, institutione, vcsciente aut eertb non animaduertente Regc, contra omnes Maiorum ritus consuetudines, contra veter urn Abbatiarum funda-tiones, contra reliquorum Episcopatuum iurisdictiones: infidis omnia Granuellani (qui nihil non volcbat, nihil non polcrat in Belgarum perniciem) artibus. Addcbat, his omnibus tandem aliquando Procercs intercessissc, qui non obscuris indiciis videbant, nisi principiis occiirreretur, 0° inaturl prouidcrctur, plebcm, quae alioqui patientissima erat lt;3° stii principis amantissima, non posse diutius in officio contincri, amp;gt; cladem aliquant toll Bclgicae certain instare; ab Us nihil vi, nihil malis artibus (quarum hand hire insimulabantur) tentatum; missum in Hispaniam Baronem a Montigni, Edictorum. acerbitatem dcprecaturum; cum paullo post, re infecta, obsesso ab Inquisitoribus cf in ambiguum lacerato boni principis animo, rediisse: detcstatus subinde perfidiam in Regent pdacidissimum, fraudem in Nobili-tatem, contemtum amp;• calumnias in liber as ciuitates, crudelitatem in obscquentem 0° imperij patientem. Populum, coniurationem denique fiaucorum non solum ad oppri-mendam Belgicam, verumetiam ad exstinguendas omnes reliqui or bis Christiani pacis cr» tranquillitatis reliquias. Adiiciebat, cnitente magis magisque suum Nouorum Episeoporum foetum Granuellano, iterum in Hispaniam missum, eonsilio Gubernatricis amp;

Optimatium

j

5

\'i fcrc Opliuiatiuni, Arntcutentm /Hspauiim, qui Principcni doceret non pussc diutius reti-

ic me. ncri plcbcm in officio, nolle ctiam Proccrcs postilla suum in lie ruin administreitionc

ósque locum tueri, nisi effraenis Granuelleini audacia cohiberctur: hanc Lcgationem eas

tisse, aicbat habuisse vires, vt homo, dolis consucndis admirabiUs, a Principe ftier it ex

mihi Belgica reuocatus. Fracdicabat viri, mag nas tragoedias molientis, discessu nonnihil

quot;IS- quidein respirasse Belgas-, sed, vix paucis mensibus inter icctis, iter urn coactum fuissc

fon- optimum Principcm, suis Inquisitionis iugum imp er ar e : Episcopos, Edicta, Consi-

\'lloso Hum etiam ^rIridentimun vrgere: atrocium suppliciorum genera, in eos, lt;7«/ Euan-

\'scri- gelicae doctrinae erant addicti, decernere: in his praeuisam fuissc ab omnibus grauem

li in aliquam populi seditionem, 6° extremam totius Belgicae cladem: cui auerruncandae

Ulo- ablcgatum fuisse in Hispaniam, nomine Praefectae Pr imor urn, Comitem Egmon-

\'ndis danum, operant daturum animo Principis placando, Edictorum acerbitati paulum

0 de leniendae, Inquisitioni dcniqttc tollendac. Principcm per Egmondanum benignc respon-

\'rdi- disse: omnia Belgicae cans sa fuisse pollicitum: negocium demandassc if si totius

\'0 in prouinciae Summatibus, vt sedulo, nc quid Kesp. detrimenti caper et, vide rent, Cs*

lata formulam aliquam praescriberent, qua posset iri obuiam tantis periculis saltia Catho-

wto- Hca Religione. lieuerso in Belgicam Egmondano, concreditam fuissc tribus Episcopis,

\'.ur: totidem Theologis, tribus item Juris Canonici, totidémque Ciuilis pcritis formulae

vie, concipicndae cur am. Hie omnia fuisse turbata h Pontifcis, Granucllani, Inquisi-(i. 2.)

7///- torum factionibus : ex tor las Regi postremum litter as, quibus suprcma quasi voluntate

lis , imperabantur per totam Belgicam Inquisitio, Edictorum ad apicem obseruatio, Epis-

qua coporum in omnibus Ciuitatibus Inauguratio, Consilij Tridentini Dccrctorum edictio

in promulgatio, Scrmoni Jine/n imponens, hittc ortas praecipuc tam multas adsercbat

ion lacrumas: ab hac maximl linca incepisse summam omnium consternationcm, imnicn-

\'nis sain singvloruin acgritudincm, d^-0 publicain Provinciarum mocstitiam: hiitc proces-

idij sisse varios NobiUum Conuentus, Confoederationcs, Suppliccs Libellos, Bella denique

«e, • haec funestissima, flusquam ciuilia, J!ace amp; alia, quae long mn esset scribe re.

ila- me admirante amp;• oculis in cum defixis, rccenscbat. Rog anti ccqiiid Iwrum haberet

mi in scriptis, sub neg aba t: innuebat tan ten nonnihil no tatum in brcui quo dam Co inm en-

at , tariolo, quod M. AEmilium Scan runt inagnósque antiquioris ami viros sequutus dc

■Us sua vita quondam scripserat. Qtiu/n cognosceret meum e\'tus videndi inspiciendi

tae obiter desiderium, qua est humanitate, protulit, pro lati exordium ita f lac uit, vt

cio illud in paucos dies rogatum impctrarini, Legi, relcgi, hand oscitantcr omnia exfettdi:

hi I vnius ho minis vit ant ita variatam adiniratus, Obstupebani dura tanti viri initia ;

int tantis mails agitatam puerilem aetatein, transactam tain fericulosl adolescentiahi, ab

re Diabolo etiam ciBtCav 111 olie/tie iinpetitain : iuven em foro fcrc mancipattini, die alum

0, ab Deo secret inn suae Ecclesiae: virinn iain in arenain vocatum ; tain fi deli ter

li- 0° pracsenti animo sese gessisse, verae de Deo doctrinae notitia nomtios animos

y» inibucndo, omnium virtutum exemplis suis Auditoribus praelucendo: tandem verb

i- durissima certamina cluctatum 6° mirificc saeuissintl niultarum calamitatum oceano

is ereptum. Dolcbam tantoruni Dei beneficiorum, quae in vintin hominem collata, scien-

f- tiam apud vnuut dclitesccre, eadêtnque a tain inultis ignorari. Scriptum a me reddi-turn repetij, non alio fine, quant vt all is e\'tus legendi facer cm copiam: dc Editione

lt;it ne

6

nc verbum (jiudeni comnunicans cum ipso snam vitam scribentc: nc si abnuissct, iactu-ram hanc pati coacta fuisset Ecclesia Christiana, cuius maxime refert haec non ig nor are : néve si adnuisset, propriam hic gloriam venatum viruvi optimum mak-voli obiicerent. CerU docebuntur inde varia varij, Deprehendent viri Principes, nostrorum corporum Tutor es, r er unique nostrarum Curator es, quantis cum pericuUs iacta fuerint fundamenta pulcherrimo huk acdificio, cui sar to tecto conseruando omnem adhibent diligentiam: deprehendent quanto fastigium emoliendum const iterit sanguine: deprehendent quanto studio omnia fere elementa in Fahrorum perniciem ér exstirpationem fuerint concitata, Videbunt animarum Pastores quantis difficultatibus educentur Ecclesiae Minis tri; videbunt quanta discrimina, quantae miseriae, quantae calumniae comitentur cum omnem, tum Ecclesiastkam gubernationcm: videbunt hic tamquam in speculo praecipuam Ministrorum virtutem, Fidelitatem : huius quasi tres Gemmas, ver am Dei Agnitionem, quae virtutum omnium fons 6° nor ma, Constan-tiam ar Diligentiam in inunere exsequendo, haec omnia iuuari ab sunimo Diuinae Gloriae zelo, amp;⁰ ardentissimo isti promovendae Desiderio, Intelligent Parentes quid sui ofjicij in educandis Liberis: cos veram Religionem esse docentlos, et ad divinum cultum ante omnia instruendos, ut et Religioni honorem habeant, amp;• de Deo verba facere ci primis annis discant: cos ab iurandi consuetudinc continendos, ab verbis factisque obscoenis custodiendos, ab Malorum consortia arccndos, honestis moribus imbnendos esse Assuefaciendo, Admoncndo, Exercendo , Exemplis: intelligent eorundem, quum prouectioris aetatis eer to vitae generi erunt consecrandi, per ten-tanda diligenter Ingenia, cognoscendam Naturam. ér discernendam Indolem, quo mag is illorum inclinent Animi: intelligent qua aetate pueri discendis Littcris adhi-bendi, quanto discendi labore grauandi, qualibus erudiendi Paedagogis amp; Mag is tr is committendi. Discent hinc Liberi A/nore quodam Reuerentia Parentibus, eorümque iudicio volentes sese sabiicere: discent praestare iis Obcdientiam ó-quot; gratitudinem: discent patientia tolerandos eorum esse naevos amp; infirmitates, Cognoscent Praecep-tores, eos, quos curae suae commendatos acceperunt, omni cura ór amore prose-quendos: opus esse, vt profundius maiore cum fructu Doe trina rerümque vari-arum cognitio tenellis ingeniis instilletur, or dine in Artibus tradendis: Repetitiones cr Examina s trie te seruanda, ut ludicia illorum fonnentur 6° firmentur, Ingenia aeuantur, Me mor ia iuuetur, studiorum cursus intra eer tas metas contineatur er assuefiant Discentes, omissis Inutilibus, Vtilia discere; cognoscent moderath omnia esse exigenda, tie Studiorum ponder e grauati corruant; cognoscent abstinendum esse ab inferendis .Plagis: (f. 3.) nou esse exfandescendum, non cum Orbilio saeuiendum, nimia enim (quae Culpae adsignari so let) sneu it ia vitia Discipuloruni indurari, virtutes languescere ac per ire: seueriorem Disciplinam remouendam: Errata illorum, frae-sertim qui mansuetioris Ingenij: saepiiis dissimulanda, vel leniter emendanda, flaci-dóque vultu corripienda, ne acrior reprehensio Litter arum amor em imminuat, amp; despcrationem adferat adsequendi, quo egregia se Indoles attollebat, odiunique eius, cujus summo ante anwre fag rabat. Miituabuntur ex hac quasi offcina Discipuli Amor em Litter arum 6° Praeceptorum Diligentiam , Adsiduitatem, Labor em, Obcdientiam, Gratitudinem denique in Praeceptores, quorum Opera Cy Fide facti Meliores, amp;

Doctrinain

7

Doctrinam acceperunt. Conspiciuntur etiam hic Coniugwn officia, At/tor, Fides, Socictas, 0° similia. Haurimt, ut fancis die am, hinc omnes exempla sibi virtuium maximarum, Piëta fis , lustitiae, Sedulitaiis, Grauitatis, Modestiae, Gratitudinis, Patientiae, Fortiiudinis , Candor is , Hmiianitatis , Castitatis , Pudoris , Temper antiae , Moderati Linguae vsus, Comitatis amp; c eter arum. Ex quibus omnibus viderc licet, quantum inter sit, vtrum ei us edatur vita, qui priuatiui semper egit: an verb, cui vel in Ecclesia, vel in Politia publicum munus imposuit Deus. Priorum nonnulli ita se gesserunt 6^ gerunt, vt illoruin Actio nes sint dignae, quae ab mult is noscantur; pos ter lores verb tales, vt quidquid fere ab Us actum, sciri sit nee esse: vet ad imitandum, si bomnr., si retectum, si aequitati honestisque moribus consentaneum: vet ad fugiendum, si seats, Operatur Deus aliter in Priuatis, aliter in Publicis, quorum Acta per linere vult ad omnes,. Et vtinam plura einsmodi serif ta in lucem pro-dirent, maiora cerfc videremus diuinae in Ecclesiam Benignitatis indicia, tamen nusquam non conspicimus maxima. Ad vos autem mitto, viri Christianissimi, ^w/ vester, qui apud vos natus, qui vohis, summe fericlitabaniini Dux

fuit Pastor, cuius oferam fecit claram amp; illustrem magnus Hie Pastor in Ecclesia refonnanda, 6^ omni humana faece purganda. Vos boni consullte, Debque precibus vestris obferte cum, qvi mittitur, amp; qui mittit. Valete.

Lugduni Batauorum Eid, Decembr.

do. Id. x civ. (f. 4.)

fe

FRANCISCI JUNII VITA.

Miseiiaïiones Domini narrabo, quum rationes narrabo miserae vilac meae, vt glorificetur Dominus in me, qui fecit me. Tu autem, Domine, aperi labia mea, vt os meum annuneiet laudem tuam: dirige spiritnin meum, vt luc amp; in tota vita mea testatam faciam fidem amp; veritatem tuam. De me dieam, Domine, coram te; ac potius de te dicam, Domine. agente in me, amp; enunciabo veritatem, quam singulari gubernatione tua voluisti explicatam in me pro misericordia infinita tua, vt amp; amici rogantes videant, amp; liberi quos dedisti mihi recordentur praestitam illam erga me veritatem tuam, amp; omnes pij implorantes illam misericordiam tuam, qua affecisti me, deducantur mecum in adyta veritatis tuae. Pertexam inde a maioribus ortum vitae meae; amp; ad stamen vsque praesentis horae continuabo tramam illius, te vidente qui omnia vides, vt singulare apud filios tuos exstet a me benignitatis amp; gloriae tuae argumentum.

Amis mihi fuit Guilhelmus loannis F. Guilhelmi N. Dominus Boffardineriae ad Vxellodunum (Issoldunum Sigebertus vocat, quemadmodum amp; vulgus) qui in custodia amp; equili Ghristianissimi Francorum Regis Ludouici xn. ministrauit, amp; bello Nauar-reno ante annos lxxxf. nauiter operam dedit, quum Ferdinandus Hispaniae Rex, fretus anathemate publici illius incendiarij lulij II. Pontilicis ereptam loanni Albretano ditionem Nauarricam bona ex parte occupasset: quorum officiorum nomine collatus a Rege in avum familiamque ipsius nobilitatis honor. Auitae autem expeditionis illius puer adhuc monimenta vidi, posita in summo Vxellodunensi templo (quod S. Cyri nominant) donaria. Tres huic fuerunt filij, amp; filiae duae. Filiorum natu maximus, loannes, vitae militari, quam non feliciter admodum exercuit; secundus, Franciscus, Ecclesiasticae: tertius, Dionysius litterarum studiis politiaeque dicatus est: quemadmodum per illud tempus in amplis familiis maiores filiis suis plurimüm solebant consulere. Dionysius mihi pater fuit; qui per celebreis Galliae Academias, Biturigibus, Pictauij, Tholosae luris studio operam dabat, libenter quidem, sed indiligenter tamen, aliena culpa. Nam vt homo erat inuictus animo, corpore firmus, manu promptissimus, vix vlla erat inter iuuenes controuersia, quó non raperetur imprudens, aut etiam inuitus; quum modó hi, modó illi socium illum sibi ad suas pugnas adiungerent; qua de iniuria saepe grauitérque\'audiui querentem patrem. Hincab auo solennis litterarum, quas Dionysio filio mittebat, amp; salsa inscriptio, Dionysio dilecto filio, misso ad stndcndum, pro eo, quod alij vulgo inscribunt, studenti. Tandem Licentiae (vt vocant) gradum Tholosae adeptus pater, vbi reuertisset domum, ad ciuileis honores imprudens, sed prouidentia Dei mirificentissima traductus est.

2 Occasionem

PR A NCI SC I JUNI I VITA.

Occasionem rei narrabo, prouidentiae dminae testem, quae patrem hac occasione afllixit pariter, amp; commendauit maxime.

Est Vxelloduni (hoc nomen secundarij apud Biturigas opidi vino lanitióque Celebris) in suburbio coenobium Franciscanorum: cui pater Gardianus (vt appellatur vulgó) praeerat quidam frater Tossanus, vir impurissimi oris amp; corporis, amp; ad omne flagitium paratissimus. Iste autem de Nauarrena Regina Margarita, sorore Francisci primi Regis (quae dux erat quoque Biturigura) palam concionari non dubi-tauerat, Lutheranam eain esse, dignam quae obuoluta sacco in profluentem iaceretur, amp; alia id genus. Haec quum diutius Gardianus iste, quamuis monitus, pergeret pronunciare, non potuit magistratus loci bona fide dissimulare factum. Quaestio habetur: audiuntur testes: ad Regem perscribitur. Hie Rex indignari; hominem ad supplicium, cui sororem addixerat, plane deposcere: rescribere Magistratui, vt comprehendatur amp; quamprimüm adducatur ad se. Regina pro sua dementia inter-cessit, suppliciümque lenius in hominem pessimè de se meritum statui procurauit. Sed qui eum de regno illo claustrali auderet ad Regem rapere, praesertim opidana plebe furenter monachi insaniam approbante, non inueniebatur quisquam. Saepius itaque frustra appellate per stipatores Regios amp; diplomata grauia Magistratu; pater (qui fortè sub illud tempus aderat nouus è scholis aduena, nee rudis armorum, nee rerum ante se gestarum immemor) stipatoribus confidenter spondet se rem certó effecturum, si decretum Regis nominatim mittatur ad se. Quod vbi relatum est, fit in eam sententiam perscriptio: Vxellodunum mittitur: in Coenobium venitur: Franciscanus ille comprehenditur, amp; vix extra plebis insanae manus, tumultus amp; lapidationem importunissimè excitantis, abducitur, vt biennium remigio daret in mari mediterraneo ex decreto Regis.

Atqtte haec quidem prima fuit actio, quae in gratiam Regis, soron\'sque Reginae insinuauit patrem; sed apud illam inconsultam plebeculam amp; Franciscanorum ordinem odia perpetua conciliauit; indignissimdsque calumnias, minas, criminationes, persecu-tiones, danina, cruentam denique caedem patri apportauit: felicius certé vtiliusque politicos honores gesturo amp; remp. administraturo, si post tam forte ausum, honesta amp; cauta migratione (quam saepe fieri Nauarrena Regina amp; nonnulli proceres cupi-uerunt, vt alibi reip. inseruiret pater) sibi prospexisset.

Vxorem duxit lacobam Hugaldam: honesta familia, virginem honestissimam, com-positissimo ad pacem ingenio foeminam; ex qua liberos nouenos sustulit, filios quatuor amp; filias quinque. Duas quum sustulisset lilias, fructum audacis illius facti percepit iniucundissimum; nam amp; Franciscanorum arte, amp; plebis imprudentia odióque maximo pressus est sub religionis specie amp; Lutheranismi (vt turn vocabant) accu-satus, subornata ad eam rem ancilla, quae domi seruiuerat. Ea patrem se visum, quum diebus vetitis carnes ederet, pro testimonio dicebat falso; vt matrem saepe audiui confirmantern. Quo nomine profugit pater, ne ex carcere caussam dicere, omnibus adeó infestis, cogeretur; amp; a Regina ilia Nauarrena ad annum ferè susten-tatus est. Interea in bona paterna inuolant: praesertim ex agnatis quidam, specie pecuniolae, quam fugienti suppeditauerant; rem faciunt diligentissimè, anteuertentes fiscum, magno suo, nullo patris commodo. (f. 6.) Dum abest exacto biennio, aniari Franciscanus redit: summa acclamatione amp; applausu ordinis amp; plebis excipitur: amp; prae foribus paternae domus accurritur: aftligitur afllicta mater, grauidaque; praesertim quum in aures illius certatim ciamarent multi, liediit sancius ille vir, rediit: diabolus sederatos, qui contra ibant, exportauit; amp; id genus alia. Accedebat alterum incommodum, quod vrgebat matrem non mediocriter. Nam profugus pater clam ad matrem semel redierat: hinc grauida facta mater proscindebatur £i vulgo,

tamquam

f r a n c i s 0 i j u n 1 i v it a

tamquam si prostituta fuisset puclicitia illius. Vtroque hoe inconunodo sanctae illius foeminae animus oppugnabatur, obiicientibus malignè quam plurimis turn Franciscani illius reuersionem, tum grauiditatem (vt aiebant) impudicam matris.

Tandem filium enixa est Februario mense, cui nomen loannis impositum; quo tempore interuentu Reginae illius Nauarrenac apud Franciscum primum Regem procurabantur ros patris. Liberatus ab accusatione pater auctoritate Regis, patrium solum repetit, atque immigrat in Biturigum metropolin, vbi cum lande ad exitum vsque vitae Consiliarij Regij amp; pro Tribuno militum honoribus a Kege collatis dc-functus est: praeter alia commoda honoraria, quaeaReginasororeillius amp; Biturigum Duce aeceperat.

His parentibus genitus, in illa celcbri Biturigum vrbe primum in banc lucem veni, ipsis Kalendis Maiis, sub horam septimam vespertinam, anno cId. Id. xlv. aegra tuatre aeger partus, de cuius vita vel ad horae spatium spes nulla esse videbatur. Itaque statim ac tumultuariè de baptismo infantis (vt opinio erat) moribundi actum. Repentè aóvcsxvoi, (quos vulgó dicunt Compatres) qui me ad sacrum baptisma siste-rent, aduocantur duo; Franciscus Albaspineus, qui pro singulari in meos parentes amicitia id sibi depoposcerat iamdiu, amp; Franciscus Behaldus Chantillius: quorum alter vitam suam traduxit in amplissimis Regni Gallici honoribus, donec moerore post illam infaraem lanienam anni do. io. lxxii. exstinctus est, vt alij boni quam-plurimi: alter in otio amp;quiete honestissima apud nostrates vitam vixit iucundissimam. liis ego testibus sponsoribüsque fui in aede, quam 3. Medardi vocant, codem vespere baptizatus.

Prouehentem me\\puerulum vari plurimüm afllixerunt: qui quura me tertia vice tam grauiter infestassent, vt perdiu nee aures, nee oculi officium facerent, omniiimque rerum fastidium ex diuturno cubatu mihi attulissent, tum intempestiuè praeposteram erga me damnosdrnque misericordiam exercuerunt ancillulae. Durantibus enira adhue exanthematis, ine in caelum liberius exportarunt: quo factum est, vt repressis (S: repereussis acre frigefaciente varis, defluxus gravis in sinistrum pedem ineumberet. Ex co defluxu malignum vicus enatum media tibia vix semianni spatie curatum est: amp; postmodum reliquo vitae curriculo, si quod me inuasit malum, id in cundem plerumque ])edcm exundauit.

Elementa coepi discere, vt primum excessi quinquennium blandissimu docente patre, quoties vacabat reuerso peregrc, vt infirmitati meae consuleret, nam cram admodum valetudinarius. Sexennis coepi scribere, amp; inclinationes naturae meae ingenii\'que modum plurimüm ostendere. Inerat mihi a natura iucunditas festiua quae-dam, cuius dictis puer saepenumeró recreabam patrem ab occupationibus seriis ablu-dentem: sed banc educatio, occupationum moles, eonversatio amp; studia retuderunt plane, adeó vt, si quid nunc a me festiuum proficisei oporteat, ipse mihi videar indignè repuerascere. Inerat incredibilis honoris appetentia: animus ad iracundiam praeceps: indicium pro ilia aetate graue; quod interdum ferens iniquè mater per ludum obiiciebat, me sapientem Socratem alterum esse veile: voracitas nimia, credent! (quod famuli nonnumquam persuadebant) ingesto cibo curatum iri infirmitatem corporis mei: pudor summits, qui me ad banc vsque aetatem sic pressit, vt rusticus magis ad omnia, quam vrbanus meritö haberi possim. Nam amp; publicis amp; priuatis in rebus, etiam iis qae inter familiareis exerceri solent familiarissimè, pudor ille metis aeqtiè mihi atque aliis molestus est; mdq. ab officiis praestandis non raró deterrct, qui ad ea praestanda solet acttere. Hoc immoderato pudore ita sum affectus puer, vt numquam vel erga matrem familiaris esse pottterim, quin pudentiore quadam reuerentia semper earn compellarem. Quod indignata mater, postquarn saepius prolatis fratrum

amp; sororum

fr a nci sci j unu vita.

amp; sororum excmplis curare voluisset frustra, tandem eó acklucta est, vt se a me uou amari aliquandiu crediderit, donee postrerao congressu meo (qui fuit anno db. lb. lxvii) ita esse animaduertit naturam meam, amp; infirmitatem istam meam (cuius me tam pudet, quam alium quemquam) excusauit condemnauitqUe. Quid dicam ? nisi impudentem fermè pudorem esse, qui me tantopere impeditum distinct, ut vix sine pudore uxori res vulgareis enunciem, vix iam domi seruitio imperem. Ex pudore haec consequuta sunt inde ti puero, quód mihi semper sim diflisus; quód aliorum factis audiendis, sermonibus obseruandis, amp; aduertendis in vsum meum studuerim; plus in audiendis aliis fructus perceperim quam in dicendo aliis attulerim; tardus ad loquendum certo consilio, nisi me inconsulta abriperet animi perturbatio; denique licot honoris appetens, aliis tarnen semper amp; libente animo primas honoris in dicendo aut rebus gerendis con-cesserim: quae res ad peritiam quantum mihi praebucrit adiumenti, iudicari per alios malim, quim ineptè b. me praedicari. Hoe autem eo libentius praedico de infirmitate mea, vt iuuentus ab exemplo meo praeceptum hauriat tausivoipyoaijvijs atque modes-tiae, vt certum fructum peritiae certo iudicio assequatur. Id enim testor, nihil mihi secundum benedictionem Dei tam commodauisse in rebus omnibus, quam illam de me ipso diffidentiam ex conscientia infirmitatis amp; pudoris mei, amp; studiosamaliorum, quibuscunque adfui, obseruantiam. Praeceptoribus vsus sum cüm in litterario ludo communibus, tum priuatis semper domi amp; singularibus, donee annum aetatis duode-cimum excessissem, quo tempore lectionibus publicis incepi dare operam. In ludo litterario hi praeceptores mihi fuerunt plurimtim, quibus gratiam referri aequtlm est a discipulo non ingrato, loannes (f. 7.) Popardinus, loannes Morcllus, amp; Henricus Pampul-furius natione Germanus, vir singulari humanitate, amp; gratia in docendo maxima, domi. Petrus Galerandus, Dionysius Burgcnsis, quem póst Canonicum factum fuisse audio, amp; Petrus Barba, qui commendatione patris, post quam k nobis discessisset, Aduoc-tus Regius apud Molinnas Borboniorum effectus est. His praeceptoribus alifsque ego amp; frater natu maior cui nomen loanni, fuimus instituti: fclicitérque beneficio Dei ad litterarum studia prouectus sum, cüm fidem in docendo praestantibus illis tum natura me puerum ad honoris amp; laudis appetentiam plus satis accedente. Sic enim mala radix ilia t\' yilouuicf.g in me germinabat, vt nec alienam laudem ista aetate aequo animo ferre possem miser, nec in mea existimatione ilia conquiescere, quam mihi conciliabam pertinacissima diligentia. Atque his malis seminibus Deus prouidentissimè ad bonum vsus est, misertus mei. Accedebant ad commtmia ilia domi forisque studia frequentes admodüm patre grauissimo amp; summi iudicij viro, occupationes, quibus me ad rerum humanarum peritiam cum studiorum cultu coniungendam, tenellaadhuc aetate informabat. Nam quotiescunque me contingebat vacare a studiis, operam meam in reis audiendis, quaestionibus perscribendis, formandis capitalibus sententiis, consi-liis coram cognoscendis, amp; obseruando rerum ciim aliarum omnium, turn veró capitalium ordine adhibebat: amp; me in arcanis actionibus scriba vtebatur, nequid emanaret foras. Ego veró fidem amp; diligentiam meam in studiis rebüsque procurandis laetabar maximè probari patri: amp; ab aliis viris magnis quum audirem commendari, assentabar ipse mihi, amp; ad maiora in dies contendebam vehementissimè, Sed huic instituto meorttm studiorum cursui duo impedimenta aduersata sunt maximè: liinc durissima praeceptorum quorumdam iniquiorum in me acerbitas, illinc spes amplissi-morum honorum in Gallia consequendorum plus satis ostensa. Etenim ambitiosos illos innatos in me igniculos sic ante oculos multorum excitatos adaugebat procerum aliquot opinio, qui per illud tempus in regno Galliae poterant gratia amp; auctoritate plurimüm. Hi enim apud patrem instabant saepenumeró, vt me rebus maioribus ad-diceret, atque ad eas aetate ista sineret praeformari. In iis principes erant tres fratres

Albaspinei

rUANClSCI J UNI I VITA.

Albaspinei, famüiae nostrae amantissimi, amp; cum parentibus meis r.oniunctissimi: qui honorum amplissimorum spem ostentabant amp; faciebant certain, si consilio ipsorum importunissimo acquieuisset pater. Semel paratus fui illis auctoribus, vt in Germaniam venirem puer, sermonis addiscendi caussa: semel in Rhoetiam; bis accinctus, vt Constantinopolim proficiscerer, amp; in honorario Legati llegij comitatu agerem, qua de re saepius interpellauit patrem: saepius admonitus, vt in aulicum ministerium aliquod aut in rationes regni discendas amp; cognoscendas me darem, amp; Cameram (prout appellatur vulgo) auratam, quae Lutetiae est, frequentarem. Inter caetera consiliorum istorum argumenta memini hoc aliquando Francisco Albaspineo me audiente, adduci, quod vulgó in Gallia dici solet, viani scholac esse longissimatn; quern sermonem ille sic interpretabatur, vt alias artes, scientias, occupationes onmes breui spatio disci amp; teneri posse a iuuentute ostenderet: in studiis verö plurimos ante consenescere, aut etiam immori quam fructum aliquem optatum studiorum aut ipsi caperent, aut in alios (vt par est) transfunderent. Hie veró pater nutare, assentiri, dissentiri, magnoriimque virorum auctoritati, consiliis, promissis modó cedere, modó renuere: donee tandem, explorato naturali pudore meo amp; rusticiore illo ingenio sim-plicitatem colente, vitamque aulicam amp; politicas stropbas atiersante, constituit plane faciendum, ne ab illo instituto meorum studiorum cursu (qui perplacebat ipsi) abdu-cerer. Sed quantum me istae res ad curanda magis prouehendaque studia, contra quam putabant illi, invitarent sollicitaréntque, est incredibile. Etenim honestam vitam cum otio negotiorum illorum molibus anteponi ducebam oportere, conscius naturae amp; infirmitatis meae. Natura simplicitatem amabat, fucum amp; fallaciam oderat quae res in omnibus fermè humanis consiliis, quibus interfui, ingratum me atque inuisum reddidit; quum, abiecta omni ngoaMnoh/ifiia, vaii^rjalav simplicem statuerem esse fidei meae in consiliis testem oportere. Infirmitas veró pudore illo quem ante dixi, con-stricta, i Sole aulico sibi iam tum, vt cïiin maximè, metuebat. Atque hoc consilium meum adiuuabat vehementissimè patris (quem reuerebar plurimüni) auctoritas. Nam ex quo statutum habuit de me in studiis inceptis fouendo, amp; auocamentis omnibus, vtcumque ampla amp; speciosa essent, negligendis: non destitit (dum domi erat) me amp; maiorem fratrem monitis grauissimis, rationibus, exemplis, auctoritate, minis ad ca-pessenda studia diligentissimè adhortari. Solebat ille acumbens ad mensam pro re nata adstantes nos officij commonefacere: praesertim si quid contra ius rationèmqtie in administratione publica commissum animaduerteret, cuius nos capaces arbitraretur fore. Docebat prophetico ferine (vt nunc mihi quidem videtur) spiritu Galliam in-justitia confertam esse: non posse eos , qui jus amp; aequitatem bona conscientia cupiunt colere, in Gallia deinceps honores capessere; vniuersalem esse quandam pestem atque (vt ille indignans loquebatur) phthiriasin foedissimam, qua regnum consumatur: fieri non posse, quin grauissima acerbissimaque Dei flagella superueniant. Quapropter non esse, cur aut nobis confideremus a bonorum copia, quam nobis paraturus esset in ea regione, cuius horendas calamitates animo praeuidebat; nec esse, cur de in-eundis in ea honoribus cogitaremus; ;\\ quibus, si bonitatem conscientiae integrae seruatam cuperemus, fugere me amp; fratrem quam longissimè oporteret: Monere se, vt ralionem plane diuersam ineamus: haereditatem scicntiae vt comparemus, nobis videndum esse: quae firma futura sit, amp; certissima honestissimaqüe vitae nostrae dux amp; magistra: hac haereditate instructos qtiocunque Hbuerit, nos liberè ac sine im-pedimento profecturos esse: si qua apud Principem vllum aut rempub. conditio non placebit nobis, facilem nobis atque expeditura (f. 8.) alio receptum fore, peregrinante nobiscum haereditate nostra, cum honore amp; gratia apud omnes bonos. De his rebus grauiter disserentem patrem vix vnquam sine lacrymis audiebam: ita me vehementer

afficiebat

FRANCIS Cl JUNI I VITA.

afficiebat rei argumentuin, amp; dicentis auctoritas. Atque haec quidem omnia ad studia litterarum stimulabant valclu anitnum meum, honesti otij amp; tranquillitatis amantem quam proponebat pater. Sed me in diuersum paenè retrahcbat incrcdibilis quorundam praeceptorum durities amp; insolens carnificina (quorum nominibus parco) méque a studiorum deterrebat instituto. Id enim persaepe vno amp; eodem die frangebat animum meum, litterarümque amorem minuebat; quum meum immerentis corpus conscindi flagris septies aut octies in dies singulos, contundi baculis, amp; nudum in terra distralii Scythico more, indignarer. Quoties coactum mendaciter confiteri factum, cuius mihi ne in mentem quidem venerat, poenas mendacij me oportuit luere, dicente, amp; vere turn dicente Orbilio, a se non eó me caedi, quöd fecissem, sed quód mentitus essem; Quoties figurae argumentorum in Dialectica Trapezuntij positae, fuerunt tyrannicae illius impotentiae argumcnta: Si B crat, indicabat me in mensa plus satis bibisse; in schola batuisse, id est cum altero sodali pugnauisse: si C, me clamores excitauisse: si D, me hoc aut illud dixisse: ita insanae stultitiae hominis poenas dare oportebat simplicitatem meam. Innumera in hunc modum fuerunt commenta, quibus dies amp; noctes miserum corpus meum fiebat ludus amp; pila homini, corpus stium exercitanti in meo corpore, amp; animum pascenti indignissimè malo meo. Haec fratris mei ingenium adeo fregerunt, vt semel extra se raptus sit miserrimè; postea in vniuersum studiis renunciauerit. Haec eadem transversum quoque me abripuissent, nisi certa Dei reuerentia inhibuisset me, amp; patris, cuius afficiebat me maxime auctoritas. Eluctabar itaque per Dei gratiam durissima ilia certa mina, quanta vix vlli puero memoria nostra crediderim oblata esse; amp; constanter dissimulans dolorem meum, ne matri quidem indulgentissimae aut amantissimae sorori apericbam verbo aut significatione vlla. Videant parentes, quorum fidei committant liberos: videant praeceptores, quo studio, qua arte, qua aequitate amp; moderatione animi iuuentutem sibi creditam informent: equidem nunquam tot periculis circumsideri pue-ritiam tenerAmque aetatem illam pvtauissem, nisi me imprudentem atque immerentem exercuissent saeuissimè.

Agens tertium amp; decimum aetatis annum, me ad degustandam iuris scientiam con-tuli, quum vindemialibus feriis Hugo Donellus studiosae iuventutis caussa ex Insti-tutionibus lustinianeis titulum de actionibus interpretandum suscepisset: quem ante paitcos annos in lucem edidit. Non displicebat studium; vt qui ex priuatis scholis nihil aut perparum fructus ad me sentirem peruenire; ad illius autem studij aditum eo mihi faciliorem patere viam, quód domesticam exercitationem amp; nyoyvfivuaun quoddam annos ampliiis quinque patre in politicis capitalibüsque caussis consc-quutus essem. Itaque biennium fermè in eo studio comsumpsi, quum in Academia docerent Franciscus Duarenus, Hugo Donellus, amp; buius sgja^UAos Antonius Concius, Ludouicus Russardus, amp; i ij magni in sua professione viri.

Tandem apud me cogitari coepi, qn;\\m multa adhuc me in litterarum humaniorum, linguarum, amp; historiae maximè cognitione deficerent: qiias res ciim ad veram iuris, tum ad aliorum quoque studiorum intelligentiam videbam pertinere. Reputante me ista, ecce nouus nuncius ad patrem Lugduno, de noua Legatione a Rege Constanti-nopolin ad Turcam profectura; opus esse, vt quam primum Lugduni adsim, cum Legato mei amante profecturus. Instabat maximè Uteris vir doctus, patris necessitu-dine. Legato familiaritate summa coniunctissimus, Bartholemaeus Anulus qui tum vrbis Gymnasio praeerat. Tum de sententia patris Lugdunum peto; seriiis tamen Legati illius, amp; Anuli. amp; patris expectatione: iam nempeiter in Italiam fecerat. Itaque Lugduni iubeor subsistere, dum se aliqua¹ iusta commoditas ad profectionem offerat. Is autem mihi liber secessus fuit ad quaedam studia opportunissimus, amp; iucunda commo-

ratio;

FRANCISCI JüNII VITA.

ratio; vbi amp; librorum copia abundabam amp; variaillastudia, quorum desiderio flagrabat animus, citra impedimentum excolebani. Ibi quum ad variam multiplicémq. lectionem insaturabili animo attenderem, optime sanè atque tempestiué (quod dictum adolescentiae volo) eruditus ille vir obseruato ingenio meo consuluit mihi de studiorum meoruin tota ratione, dicens videre se quam multas amp; varias lectiones instituerem sine modo amp; sine fine : expertum se magno malo suo, mihi auctorem esse, vt id ne facerem : nón nempe ittuari hoe pacto, sed perturbari studia, amp; ingenia obrui: id mihi potius curan-dum esse, vt eertum aliquem studiorum meorum scopum ante oculos ponerem ipse mihi, in quem vnicè amp; semper eollimarem; cüm omnibus simul studiis nee vita, nee mens humana queat sufficere: alia veró studia amp; alterius argumenti libros sic traetarem, vt ancillaturos mihi ad scopum meum contendenti. Hoe ego doeumentum reipsa comperi in tota vita perutile. Sed in his tamen principiis duo grauissimi peri-culosissimiq. scopuli offenderunt adolescentiam meam; quorum altero perualdè exerci-tatus sum, altero penè oppressus. Nam (vt maxima est illius vrbis amp; ineredibilis plane licentia) faeminae amp; pueilae aliquot, cfj ufa^eiu litantes, ruebant certatim in me, vt meam aetatem cornunperenta\'dq.eorum ipsorum consilio, a quibus mihi optime consultum iri confidebat pater. In horum numero facilè princeps quidam nihil dissi-mulans, impudenter obiurgabat me quotidie, affirmans nunquam me comem aut vrbanum fore, donee operam dare coepissem (vt aiebat ille) amoribus, amp; multis sermonibus, artibüsque in perditionem animam meam sollicitans. Itaque dies amp; noctes appetebant eanes illae promiscue, nescium quidsibi vellent,amp;grauitatishonestatfsque illius, quam in domo paterna videram, subinde recordantem. Neque id seorsim ten-tabant singulae, verumetiam ternae aut quaternae simul consertis manibus in me irruebant immodestissimè, vt perducto ad suam impuritatem animo meo de spoliis pudoris mei triumpharent. Tandem veró adeó me puduit illarum impudentiae, vt quum vna multis spectantibus me amatoriè esset adorsa palpo, ego contra colaphum grauem ei impegerim:quem illa addubitans vtram in par(f. 9.)tem acciperet, defixis oculis attenta respexit ad me, aliquantisper obseruans aliquam mei animi significationem: vt autem rem seriam a me esse vidit, turn illa vociferationibus amp; eiulatib. impleuit domum, omniümque risum imprudens in sese, stultorum odia in me concitauit. Atque hae quidem tentationes crebrae ita me exercuerunt, vt de me clanculum subducendo insalutatis hospitibus persaepe cogitauerim, amp; recipiendo in paternani domum. Sed aliae ex aduerso me cogitationes inuitum detinebant: praesertim quód reputatis amp; subduetis cum animo meo rationibus fore statuerem, vt illi ipsi hospites (qui gratia apud patrem, vnus etiam auctoritate valebat plurimüm) malefacta sua mille artibus excusantes adducerent me in odium patris, qui illorum iudicio magis esset crediturus quam aetati meae, aut alieniorem certé animum ipsius eificerent. Inuictus ab ista peste adolescentiae per Dei gratiam, alteri malo succubui planè, atque in eo iaeui, donee misertus est mei optimus ille caelestis Pater, qui me elegit in Christo ab aeterno secundum beneplacitum voluntatis suae. Illud malum est udsoj/jg, malum grauissinium, in cuius consensionem amp; approbationem sensim perductus sum aliena audacia, amp; im-prudentia mea. Memini, quum libros M. Tullij de legibus per illud tempus, auctore amp; suasore Anulo (de quo ante dixi) expenderem, amp; notas quasdam in eos animad-uersionésque colligerem, venire hominem ad me, amp; illa Epicuri verba quae libro primo exstant, nihil curare Deum nee sui, nee alieni, multis quam diligentissimè confirmare; ad quae ego non ratione iudicióque certo respondebam: sed assensionem paulatim adhibéns, sentiebam venerium serpens, quod imbiberam, confirmari in me: amp; cum auctoritate hominis, tum argutiis dictorum eius praeceps eó deferebar, vt meus animus in isto malo haerens occallesceret, totüsque fieret avataamp;ijtds. Recordatus

es,

FRANCISCI JUNII VITA.

es, Domine Deus mi, serui tui, amp; pereuntem miserè facto meo, servasti gratiosé mi-sericordia tua. Ista horribili impietate constrata erat quotidie mensa, personabat domus, circumstrepebant omnia aureis meas, adeo vt iamque ad alia omnia obsurdescerem. Nam quum omnibus horis aliquid atrociter fieri videmus, aut audimus, (inquit Tul-lius) etiam qui natura mitissimi sumus, assiduitate molestiarum sensum omnem huma-nitatis ex animis amittimus: quum impiè fieri aut dici, pietalis sensum. Ex isto autem immani perditionis barathro mirificè me eripuit Deus, postquam amplius annum his perditissimis luxuriassem deliciis. Nam quum excitato Lugduni tumultu ad S. Nicasij, die festo (vocant) corporis Domini siue Sacramenti, strages passim atque promiscua in altervrbis parte, quae interfluenta Rhodani Ararissita est, ederentur; coepit furi-bunda plebs hos illos etiam domo rapere, amp; domum ipsam in qua tum agebam cir-cumsidere arctissimè, commota Sacrificuli nonavoipÓQov verbis: qui praedicabat falsó, e domo eadem exiuisse hominem qui vim ipsi attulerat, amp; Sacramenti sui delubrum elïregerat. Tegebat autem sacrificus hac defensione imprudentiam suam: id enim ipse fecerat, quum attonitus eorum numeris qui ex tumultu alibi coepto obuiam accurrc-bant ad arma, eósque inimicos ratus, se in domum quam primam apertam vidit proripuisset, suümque delubrum vel sacrarium, quod gestabat manibus, ad portam domus impetu magno allusisset. Atque hoe mendacium multis permagno constitit: B. Anulo érepta vita, amp; aliis aliquot: Anu\'i vxor parum abfuit quin a plebe in vVrarim proiiceretur, nisi interuentu Catharini loannis Praefecti amp; Angariorum equorum epistatae liberata fuisset abductaque in carcerem: domus nostra armatis circumclusa, amp; pressa, tamquam in hostico. Prospectans quidam è muro molitor minatur mihimie a se notum praedicat: non effugiturum è suis manibus pronunciat; de summo pariete cui instabat contatur hasta, vtrüm commodè in aream cum hastae suae fulmento insilire posset: ita exarserat in me, vt exspectare non posset dum ad se apportarentur scalae. Ego, qui iam ter antica amp; postica porta fueram conatus effugere, vt vidi insanum hominem in me cogitare infestum irruere, adeo ad anticam portam, quam turn furiosi illi minimè obseruabant, confidentes armatorum ordinibus, qui totius illius vici (novum appellant) latera tegebant confertissimi: edque porta effugio: per medios numeros armatorum currens, verberatus, pulsus, ex priuatis aliquot aedibus, ex curia eiectus, tandem trans Ararim venio in alteram partem oppidi, vbi silebant omnia, tumultu vacua atque clamoribus. Aberat tum ab vrbe vir optimus Leonardus Por-nasus Piemantae Dominus, ad quem certis de causis recipere me consilium erat. Qui gerebat negotia illius dubitans, re cognita, vtrum ipsis aut mihi statio illa per illud tempus tuta futura esset, commodato me pallio instruit: ad Curionem S.Irenaei, honestum amp; humanum virum, me deduci curat:vbi me iubet ad horam vnam aut alteram subsistereunde extra oppidum abducor a quodam paedagogo, cui Georgio Colino nomen amp; circumspicio vtrum ex amicis quemquam ruri inuenturus essem. Postquam vero ieiunus plus satis oberrassem frustra, in aedes rustici cuiusdam venio, non proeul ab insula quae in Arari supra Lugdunum est: cibarii aliquid peto opponi nobis:rusticus ille excipit humanissimè. Hic(ó sapientiam Dei admirabilem) optimam scholam Christianitatis Dominus mens mihi parauerat. Rogat rusticus, quid rerum agatur Lugduni: narramus. caussam sciscitatur istorum motuum: religionem dicimus, quaestiones de religione amp; controuersias. Ille tum animo attentissimo percunctatur de nobis, atque examinat, quid dicant ad haec Pontificij, quid Hugonoti regerant. Ad singula respondebam vtcunque poteram: prout sciebam ex aliis, non ex animo sentiebam. .Sic effecit Deus admirabiliter, vt bonus rusticus sanctissimum zelum, quem habebat, operante Domino, mihi quasi instillaret: ego veró malus Christianus, siquidem Christianus, ei scientia praelucerem. Vna amp; eadem hora suam gratiam in

vtroque

F RAN Cl SC I JUNII VITA,

vtroque explicauit amp; ostendit Deus: i me scientiam rustico, ab illo zeli semina quae-dam mihi ingenerans. Ita mutati in melius alter ab altero aliquo pacto discessimus. Etsi ne eo quidem ipso tempore in me sic praeualuit zelus, vt multum prolicere ant praestare in religionis causa adhuc cogitarem: sed haerebat tamen in mente fixa mirabilis rustici illius recordatio amp; visa pietas illius me ab impietate diu hausta per-saepe reuocabat, donee reuerso ad parentes domum Deus occasionem nouam (f. 10.) obtulisset. Lugdunum reuersus eo ipso die res meas recipio quascunque manus furum integras mihi roliquerant; «.V salutatis amicis, post alif|Uot hebdomadas, rebüs-que conuasatis reuenio domum. Euenerat autem, idque mirifica Dei prouidentia, vt ante menses aliquot pater regia auctoritate compulsus nobiles quosdam viros ex Burgundici Ducatus agro comprehensos Lutetiam deduceret: ex quibus, prout ser-mones vitro citroque in expeditione ilia habebantur, pater cognouerat illorum ntfsÓTr/TM deploratissimam, quibus adolescentiam meam commiserat; quae res sol-licitum eum efficiebat amp; cruciabat plurimiim. Laborabat enim maxiraè dc ratione certa, qua amp; me ex peslilente illo consortio honestè eximeret, amp; animum meum a mortifero illorum veneno, si quid fortè infudissent illi artificio sue, liberaret. Prius ergo postquam Dominus praestitisset, méque reduxisset domum; dabat pater operam, si qua ratione obtineri posset, vt tum mentem meam in pietatis amp; religionis causa ac sensum cognosceret, tum curaret, leniter amp; imprudente me, siquid haesisset mihi de ista lue perniciosissima. Visitabat libros, studia recognoscebat, consortia obser-uabat: aliorum quos mihi familiares putabat fore, operam adhibebat, vt de meo sensu per illos fieret certior, ciim praesertim cerneret me natiuo illo pudore detineri, ne quid praesente aut audiente ipso liberiiis dicerem. Tandem eó deuenit, vt me ad nniiiiijn\'av aliquam prouocaret vitro. Ducebat me iam ea aetate esse, qua de isto pudore inurbano decidi aliquid oporteret: si qui in mensa sermones habebantur, tempus esse vt interdum aliquid de meis studiis amp; obseruationibus modeste conferrem in medium, neque ad omnia obmutescerem: si fecero, ipsi amp; aliis de studiorum meorum profectu constiturum, amp; me habitum meliorem in dies mihi ad iustum illorum studiorum vsum actionésque, in quibus laus virtutis consistit, paraturum. Crebris amp; amantissimis monitis adductus confirmaui ipse me, vt interdum mensam paternam sermone aliquo, sed paucissimo, aspergerem. Breui assequutus est quod volebat pater: non enim diu continui me, quin specie inanis scientiae sermonem aliquem de foetidissima ilia atisórt/tos faece euomerem. Hie veró, Deus bone, qua gratia, qua auctoritate inconsideratum meum sermonem repressit pater, non obiurgans aut inuehens in me, non de re disputans; sed piè, sanctè, doctè, lenitérque docens to snéxeiv in iis rebus quae nondum satis mihi cognitae aut exploratae essent, amp; doctorum hominum indicia antè audienda quam prodendam temerè inscientiam; ita me grauiter compressit, vt ex eo tempore legem snoxgt;jg mihi fermè semper in-dixerim sermonibus iudich\'sq. omnibus, donee rem cognouissem penitus. Demosthenem narrant, quum adolescens quidam inter pocula nugaretur multis amp; tacere noliet, dixisse percommodè, Heus tu adolescens, quomodo non didicisti ab eo tacere,quo didicisti loqui? Vtrumque me optimè hoe pacto docebat pater. Sed iam alter illi amp; grauior restabat labor, vt grauissimum istud retectum in me amp; compertum curaret malum. De curatione cogitantem diligentissimè, aliud agente me, leuauit modo extraordinario Deus. Nam cüm eodem anno publicae conciones haberi coepissent in Gallia, accidit vt magnus ille lurisconsultus lacobus Cuiacius (ad cuius lectionem audiendam de more properaueram) die quodam praepeditus certis occupationibus lectione ordinaria abstineret. Erat autem mihi è scholis redeunti domum faciendum iter ad aedes illas in quibus erat plurimum concio: ingressns concionem, perfunctoriè

3 audio,

l8 FRANCISCI JUNII VITA.

audio, nee inde proftcio nihilum. Regredior domum, incertus quidagam, quidlegarn, quo studio occuper. In nouum Testamentum imprudens incido, quod pater legebat frequens, amp; in conclaue illud subiecerat oculis meis legendum (fi fortè gratiam Deus hoc modo faceret) prudentissimè mentem suam de me amp; animum suum dissimulans, ex (juo letalia impietatis illius semina, quae antè radices egerant in me, animaduer-terat. Sciebat enim vir sapientissimus, non intrudi pietatem, sed instillari mentibus; non impingi, sed infundi: non imperari, sed doeeri; non cogi, sed suaderi veile: ac propterea cum silentio amp; dissimulatione incredibili procurabat omneis vias quibus me ad verum castae religionis sensum amp; pium cultum adduceret. Hic ergo nouum illud testamentum diuinitus oblatum aperio: aliud agenti exhibet se mihi aspectu primo augustissimum illud caput loannis Euangelistae amp; Apostoli, In principio erat Verbum, amp;c. Lego partem capitis, amp; ita commoueor legens, vt repente diuinitatem argumenti, amp; scripti maiestatem auctoritatemque senserim longo interuallo omnibus eloquentiae humanae fluminibus praeeuntem. Horrebat corpus, stupebat animus, amp; totum ilium diem sic afficiebar, vt qui essem, ipse mihi incertus viderer esse. Recor-datus es mihi, Domine Deus mi, pro immensa misericordia tua, ouemque perditain in gregem tuum recepisti. Ex eo tempore, quum in me Deus tam potenter Spiritus sui virtute irruisset alia frigidiüs negligentiüs legere amp; tractare coepi: de his vero quae ad pietatem pertinent cogitare ampliüs, amp; ardentiüs in eis versari. Atque hoe quidem studium vt animaduertit pater non medioerem ex eo voluptatem cepit; tantum de meo regressu ad pietatem sibi gratulatus, quantum ex discessu transfugióque ad impietatem doluerat. Sed tarnen vir bonus res humanas spirabat semper, amp; me ad eas adspirare in hoe meo literarum studio cupiebat. ostendi per amicos, quorum in-teruentu explorandae voluntati meae vtebatur pater, mihi animum esse ad linguarum amp; aliorum adiuraentorum studia, antequam me totum vlli studio grauiori transdarem. Placuit consilium: datur mihi a patre optio, vtrum Lutetiam Geneuamne proficis-cerer: amp; in hac deliberatione aliquid temporis consumitur, illo rem iudicio meo permittente: me totum iudicium illi, vt debui, deferente. In vtramuis partem multi suasores mihi amp; hortatores aderant, quorum hi huius, illi autem illius stationis com-moditates qiu\\m diligentissimè praedicabant. Lutetiana commoratio duabus maxime de causis turn mihi commendata est: vna, quód expedita ad notitiam, existimationem, amp; honores via munita mihi esse videretur: altera, quód ibiessentfrequentialiterariae scientiae lumina, viri longè doctissimi, quorum auditione amp; consuetudine suauissima (fol. ii.)amplius exeoli animus melis posset, quam aut Geneuae autalibi vsquam. In hoe consilio fermè erat princeps D. Ludouicus Russardus IC. quo vtebar familiarissimè. Commouebat me interdum, quum tam multa celeberrimorum virorum nomina recen-seret, amp; sgiaTmovg «ywmj, quibus turn feruebant literati lAitetiae, exponeret: Lutetiam esse t oixov/jévr/s striTofiiJv, literates illos amp; magnos viros esse illius sidera; eorum veró certamina esse perpetuos doctrinae reconditions imbres, quibus iuuentus cum vtilitate summa imbuitur. Geneuensis commoratio ab aliis quidem laudabatur; sed nee ea arte, nee adeó frequentium commodorum amp; adiumentorum aceumulatione locupleta-bantur sermones qui apud me de ea habebantur. Dum haec geruntur domi, patre cupiente cognoscere consilium meum, méque acquiescere voluntati patris; priuatis de causis repentè pater celeribus equis Lutetiam petit; postquam in mandatis dedisset matri, vt me sineret in vtramuis partem proficisci, prout animus futurus esset. Itaque ineunte Martio, commodum rebus meis comitatum nactus antè domo Geneuam qu:\\m Lutetiam proficiscendi, annuente matre amp; probante, reliqui paternam domum, vt Geneuae linguas (quarum incredibili studio tlagraueram inde a puero) diseendi facultas esset. Discedenti mater non amplius fermè quam viaticum dederat, prope-

diem

FRANCISCI JUNII VITA.

diem futurum diccns, vl domum reuersus pater tantum ad me pecuniae transmit-terct quantum ex vsu ipsi videretur. Vt autem primum Lugdunura veni, lam typis expressam offendi primam protestationem Principis Condensis foederatorumque illius arm?, conclamantium, amp; dc iniusta vi armata caedibusque atrocissimis, quas Gui-siana factio iamque patrauerat, conquerentium vehementissiniè. Quae res aliquantisper ita me commouit, vt parttm abfuerit quin ab instituta profectione illa retraheret. Perrexi tarnen auctore amp; duee Domino, amp; die xvn. Martij veni Geneuam incoluniis. De hospitio amp; victu quum mihi prospectltm esset, libros in vniuersum quatuor mihi comparaui (plures enim tum non poteram, impeditus pecuniolae meae angustia) de aliis emendis insuper tum demum statui, quum regressus domum Lutetia pater iustam pecuniam ad me transmisisset. Hoe autem Deus ille opt. max. amp; sapien-tissimus pater ad meum commodum ordinauerat prouidentia infinita sua: qui in librorum copia fuissem euagaturus promiseuè, in copia autem pecuniae etiam librorum copiam sine iudicio certo procurassem: fecit autem pecuniae inopia, vt illis solum quatuor libris, ac non alio vllo, amplius annum vterer diligentissimè. Tum momento vno bellici furores Gallia tota inarserunt, occupatae vrbes, obsessa itinera, nuncij intercepti, patratae caedes, vastati agri, cruentata omnia. Quamobrem noui (juidem rumores Geneuam quotidie adferebantur, sed paucissimi ex eis certi, pecunia planè nulla: ac ne mandata quidem a parentibus aut amicis vlla, quibus pecunia mihi curaretur. Hoc pacto me ad sinistram tentatio pergrauis, vrgens duris in rebus egestas, aggressa est, postquam dextrorsum tam variae tentationes, quas antè exposui, irruissent. Hanc egestatem meam duo imprudenti auxerunt incommoda: vnum, quód intempestiuè illo tam calamitoso funestóque tempore ab honestis adolescentibus alijs quibuscum versabar, appellatus atque adductus sum, vt Heluetici tractus inuisendi causa me sibi comitem adiungerem, quum iam penè exhaustus essem: alterum, quód pro ea amicitia quae mihi fraterna intercedebat cum Delphinate quodam, cui a S. Ferreolo nomen, optimo viro amp; pietate instructissimo, communicaui cum eo libera-lissimè quicquid in aere fuit, donec coronatits vnus aut alter restitisset. Inuitus annui, et profectionem Helueticam suscepi: pudebat recusare, praesertim quum illi contubernales mei omnem operam, fidem, auxilium in rebus omnibus sponderent qtiam humanissimè. Hebdomadas quasi tres in profectione illa suscepta consump-simus: amp; Musculum, Hallerumque Bernae: Martyrem, Bullingerum, Gualterum Tigttri: Neoeomi Farellum, alios alibi salutauimus, quo tempore de Turonum, Pictauifque deditione, amp; obsidione ciuitatis meae nuncij adferebantur. Postea ad hospitem nostrum desiderio suinmo reuersi sumus, pertaesi itineris amp; sumptuum, quos opinione maiores feceramus. IIie quatuor illis lucernis meis, id est, libris illustro tenebras meas amp; solor egestatem meam, legens amp; expendens qua poteram diligentia: Biblia perlegi aliquoties: Institutionem Caluini consimiliter cum lectionibus concionibus eiusdem alifiuoties contuli: de Institutione excerpsi ad vsum meum secundó aduersaria, tertio epitomen quamdam, quam post illud tempus D. Michaeli Nigro fideli seruo Dei (quern nunc in Heluetia agere audio) dono dedi a nobis discessuro. Confessionem Bezae, velut indicem ad Caluini opus frequenter adhibebam: in Grammaticam He-braeam Ceuallerij meo Marte incumbebam, dum praeceptor defuit: tum enim aliud publicè docebat Ceuallerius. post veró priuatim Philippits Bignoneus, natione Aremo-ricus (qui nunc Rupellae viuit) cum aliis candidatis Hebraeae linguae me coepit instituere. Quaerens in his studiis fallere tempus, amp; deuorare taedium egestatis meae, calamitatis publicae, amp; priuatae sollicitudinis de parentibus fami!id(|Ue vniuersa iiostra, tandem eó deueni angustiae, vt mihi Octobri mense (qui tum frigidus admo-dum exstitit) nee vestium. nee pecuniae commodis instructo, in vniuerso aere nihil,

praeterquam

FRAMCISCI JUNII VIÏA.

praeterquam solidi septerndecim Geneuenses, fierent reliqui, amp; vidercntur praeclusae omnes emergendi viae. Pudebat quemquam in illa inopia mea accerserc: ignotos nunquam ausus fuissem pulsare ignotus: eos qui amp; noti amp; aniici erant parentibus meis, adire taedebat magis, vel eo nomine quod a nonnullis refugi animaduerterem congressum meum. Exeuntem enim è templo rogabat nonnunquam vnus aut alter, numquid de patre? aut a patre? Neganti ad me fuisse allatum quicquam, Rem miram, inquiebat ille, amp; in turbam se proripiebat, silente me, nee de rerum mearum diffi-cultatibus per significationem vocis aut gestus, ne minimam quidem, conquerente. Vt ita vidi fieri saepius, amp; me frigore vehementissimo non posse durare sensi, vestitum lineo thorace solum, amp; brevi pallio circumtectum, certum deliberatum-qtie erat hebdomade proximè sequutura, omissis humanis illis (f. 12.) auxiliis (quae ex huiusmodi signis arbitrabar tacitè negata esse) alternos dies in egerenda terra ad fossam vrbis, amp; in studiis operam consumere Cleanthis exemplo, ut leuarem inopiam meam, Sed respiciens ad me amp; meam infirmitatem Deus prouidentissimè, ex improviso submisit curatoren! fidelissimum vitae meae; cuius ojiera omnes rationes consiliaque mea in diuersum planè mutata sunt. Is fuit iuuenis optimus, cui Guilhelmo Burdoni nomen. Erat hic Burdo Biturix, ciuis meus, parentibus tenuissimis ortus, cuius mater iam olim vidua amp; onttsta numerosa prole, in angiportu quodam secundum paternam domum habitabat, vt amp; aliae aliquot; ad quas mater faemina religiosissima amp; humanissima, de quotidiano prandio solebat iuris aliquid, vel offae, panis, amp; carnium, prout res erant, missitare, tenuitatémq. viduarum istarum paruulorümque subleuare commodis de domo. Sartoriam puer didicerat, amp; Geneuae quasi biennium operam suam ad opificium illud locauerat. Orto in Gallia ciuili bello, militiam iuuenis eodem anno petiuerat: quae quum ad Matisconem Burgundiae opidum Arari lluuio impositum: infeliciter ei suecessisset, ille se ex ea clade Geneuam itertmi ad stationem pristinam receperat. Dum itaque cum animo meo consilia ilia agitarem, singulari Dei prouidentia haud dubiè accidit, vt Guilhelmus iste inihi è condone per posticulam aedis, quam S. 1\'etri vocant, exituro, insperatus insperato veniret obviam. Hic ego agnoui statim de facie iuuenem; non autem ille me, quamuis defixis in me oculis respiceret. Quapropter obstupefactus ille praesentia mea, amp; incertus vtrüm me auderet pro eo qui eram compellare, sine mora reflexit iter, amp; ad alteram eiusdem loci posticulam reuertit qutim velocissimè, vt mihi posset in os occurrere, amp; indicium de me ab aspectu facere certius. Sic iterum mihi factus est obuiam, accedit, aggreditur coram; amp; aliquid excusationis praefatus, videri sibi dixit me ab se aliquando visum. At pudebat me illius egestatis amp; nuditatis meae: ideóque hominem circumducebam, vt poterara, sermonibus, ne indicarem quis aut vnde essem. Diutius tergiuersante amp; dissimulante me, nomen meum enunciat, rogat an non is sim cui hoe nomen impositum, quem Biturigibus cognouerit. Annui. Turn ille miratus plurimüm miseram conditionem meam, quam adhuc apud omneis pudore nimio dissimulaueram, omne officium raihi spondet defértque liberalissimè pecuniam, quam praesentem habebat, pollicetur curandis vestiljus, operam victui procurando, amp; communem secum habitationem, vt minoribus sumptibus posset leuare difficultates meas, amp; minore suo incommodo. Ego constanter recusare ac pertinaciter: ille con-stantiüs ac pertinaciüs instare, ostendere se ad vtrumque nostrum frugaliter amp; paree alendum lucri facturum satis, agnoscere officium suum erga me pro meritis familiae nostrae, scire se futurum vt omnia per me refuadantur sibi. Acquieui pudens oppor-tunissimae flagitationi ipsius, méq. cum leuiore sarcinula rerum mearum ad ipsum contuli; ad filium viduae memorem beneficij, quem mihi Dominus hospitem praepa-rauerat. Sic ad menses ferme septem illius opera fui educatus; donee pace in Galliis

constituta,

FRANCISC1 JUNII VITA.

constituta, pecunia ipsi per me, quani pater curauerat, refusa esset. Duin haec ab illo tam fideli amp; laboriosa cura erga me gererentur, variae me torquebant angustiae, quas dissimulabam cum apud omneis, turn apud hunc mcum hospitem diligentissi-mè;aduersa valetudo, wyxoirov cuiusdam prae sordibus non admodüm grati consuetudo, loci incommoditas ad studia amp; meditationes sacras, amp; alia multa, quae consultó praestat reticeri. Sed omnium maxime animum meum sollicitudo isthaec cruciabat, ne grauius hospiti meo tam studioso amp; liberali erga me, onus importarem. Quum itaque de hoc metu pudentissimo, amp; de commoda studiorum meorum ratione saepe multümque cogitassem, vitro ad menses quatuor ieiunium ipse indixi mihi, amp; horam prandij in ambulatione, legens amp; memoriam colens, mcditans, orans occupaui: vespere autem coena frugali vsus sum, plurimüm sorbens bina oua, amp; mediocrem vini cyathum hauriens. Sed ex diuturna ista amp; peruicace inedia paulatim me inuasit tabes, amp; ita exedit grauiter, vt vires omnes exhaustum corpus deficcrent. Quod malum turn demum sensi, quum instantibus amicis amp; tabem meam ex vultu recogno-scentibus, ad maiorem cibi copiam sumendam veni, amp; viuere institui liberaliiis; nam vel indusij solius onere praegrauati mihi esse humeri videbantur. Sed confirmans me Deus post illud tempus, lentó restituit valetudinem, quam tabe lenta imprudons afllixeram. Interea metuens pater ne ad literarum sacrarum studia animum plane adiicerem, confecta pace in regno Galliae amp; publicis rebus vtcumque constitutis, pecuniam mihi Geneuae numerari iubet, certisque literis imperat, vt dissoluto aere alieno res meas comportem, amp; quamprimüm ad se reuertar domum, propterea pecuniam reliquam ad viaticum solum numerari mihi voluisse. Erat quidem pergratum patri, vt pietatem haberem apud me : sed me earn docere, amp; vocatione certa profiteri, viuus non fuisset passus, quemadmodum postea ex matre didici: praesertim quod diceret, si quod munus subirem eiusmodi, se nihil vnquam voluptatis ex me per-cepturum. Ego autem, cuius animum diuina mantis antegressis rebus malitiam huius seculi, contemptum mundi, amp; crucis Euangelicae Christianarum mentium avvTyóyov vtilitatem docuerat, in sententia eram plane diuersa sententia patris. sed quid agerem? hinc iussus amp; imperium patris, illinc studium amp; conscientia quaedam voluntatis Dei me quasi diuersum distrahebant: nec via facile aperiebatttr mihi, qua studio meo satisfacerem, amp; mandato patris. Commode autem per illud tempus D. Claudius Preuotius, vir doctissimus amp; patri iam olim familiaris, in patriam proficiscebatur, Vxelloduni functurus ministerio verbi:hunc ego literis instruxi ad patrem, quibus me ;quot;i commoditate studiorum meorum excusabam patri, rogans ne diuturniorem meam commorationem Geneuae ferret iniquiüs, sed illud rationi studiorum meorum amp; postu-lato meo pernecessario indulgeret: cuius rei D. Preuotium testem fore locupletissimum. Ecce autem, profectus inde Preuotius antequam fines Biturigum destrinxisset, pater cruenta raorte occiderat. (f. 13.) Caedis haec fuit occasio. Vxelloduni quo die celebra-batur festum corporis Domini (vt vocant) post supplicationem publicam (vulgo Proces-sionem dicunt) animus quorundam Pontificiorum malè feriatorum exarsit adeó, vt tumultu iniquè praeter pacis recentis leges excitato in Ecclesiasterium siue proseucham nostrorum irruerent, ferróque amp; llamma grassarentur promiscuè. Hoc facinore ad Regem perlato, placuit consilio quaesitionem haberi amp; cognosci de eo per patrem iudiciümque de auctoribus ad exemplurn statui plena potestate amp; auctoritate regia. Diploma accipit pater in banc sententiam. Ille consilium suum dissimulans, ac ne matri quidem metuenti amp; sollicitae de hac re explicans, cum suo comitatu Vxello-dunum venit, vt saepe fecerat. Satellites extra opidum hue illuc ablegat, tamquam aliud agens: ipse in hospitio velut responsum exspectans subsistit, tribus solum de comitatu asseruatis. Hie plebs repente exsurgere: curiam, fora, portas opidi occupare:

hospitium

FRANCISCI J U N11 VITA.

hospitium obsidere: in quod tertio die mendaciter intrornissi trucidarunt imlignissimè patretu sicarij, amp; corpus semianime per fenestram deiectum toto opido diuexarunt, laniandum canibus obiecerunt, amp; sepeliri interdixerunt publicè. Etsi hoc postremum humanitatis officium, quod vir nullus audebat, foeraina procurauit, amp; collectum corpus de nocte sacello familiari condidit, quod in coemiterio Franciscanorum est de nostro nomine. Haec caedes consilium Regis commouit plurimum; amp; decretum de labefactandis muris totius opidi in eo factum, propter atrocitatem sceleris, amp; periculosissimum exemplum illius. Sed postea conuersa est factionibus tota ratio consilij; turn propter Sipierrij Gubernatoris amp; nonnullorum ex nobilitate procerum inueterata odia, turn propter religionis Pontificae zelum, cuius odio indesinenter flagrauisse inde ab annis amplius viginti quatuor criminabantur patrem. Itaque caedem illara necesse habuit mater in Regis consilio persequi ex eo tempore; quo facto, cüm ipsa in se multorum concitauit odia, turn omnia fermè commoda cjuae ex bellica licentia, furtis, rapinis, grassationibiisque restabant ipsi, in hac persecu-tione occupauit. Hoc autem tristi accepto nuncio, ab antecedente ilia quam dixi sollicitudine sic fui liberatus, vt aliae grauiores animum meum incesserent. Turn veró indignatus propè ingratae patriae renunciaui, amp; animum abieci reuisendae illius, quae bonos exederet, amp; sinu foueret malos. Statui cum animo meo prospicere, ne matri molestus essem, quando optimè atque ex veritate perpendebam quantum onus afflicta mater in se reciperet, amp; quam multos sumptus factura esset. Itaque pedem Geneuae fixi, matrem rogaui Uteris ne de me laboraret, docendaeque iuuentuti operam malui priuatim dare, quim a loco amp; ab incoeptis studiis discedere. Hac condicione apud virum pietate amp; doctrina praestantem D. Ludouicum Enocum Mini-strum verbi fidelissimum ad menses viginti duos habitaui, Latinè, Graecè, amp; Hebraicè plerumque docens diebus singulis, amp; me in studio sacrarum literarum linguarümque exercui diligentia quam potui maxima. Agebat tum in iisdem aedibus mecum Ste-phanus Grossius Geneuensis, iuuentutem docens, quicum mihi suauissima erat con-suetudo, tum propter pietatem amp; simplicitatem utinKov ingenij, tum propter incredi-dilem amp; indelassatam eius in studiis diligentiam. Memini tum inter nos pacisci, vt Muséo communi de nocte vteremur alternis: ille a vespera ad mediam vsque noctem, aut horam primam proximè sequentem peruigil esset in studiis, ego veró illi cubile ])etituro ad studia mea\' succederem, quum mihi lampada tradidisset. Id r.os familiari sennone nostro Castorem amp; Pollucem agere dicebamus. In hac conuentione nostra constanter perseuerauimus, donee hyems ilia grauissima superuenit, quae cessatiouem ab illis peruigiliis imperauit. Quamquam me iniuria illius frigoris non potuit deterrere ab instituto meo; qui ad noctem intempestam vigilans sic curaui animum amp; auxi studiis, vt corpus neglectum vernante coelo in multa incommoda incident. Ego iuuentutem exemplo meo laborem doceri velim, si cupit fructum verum illius: sed improbitatem laboris improbo; ex qua corpori meo ku/sSm* , animo awxovla quaedam ad labores ingenerata est, aliis morosa, amp; mihi ipsi, quotiescunque ad me respicio, molestissima. Sed adeo it teneris assuescere multum est, imó veró mihi toturn. Accidit autem sub illud tempus, vt Gymnasiarchus Geneuensis scholae de vita decederet. Huic quum alter suffectus esset qui in Nosocomio Geneuensi defunctus erat ministerie, honorificè per 1). Enocum hospitem meum agi mecum Ministri amp; Synedri Ecclesiae curauerunt, vt habita praesentis clifficultatis ratione, in ministerie illo Nosocomij succederem ad spatium sex hebdomadum, donee de certo ho-mine commodè prospectum esset. Egi gratias pro eo honore cS; iudicio ipsorum, causatus institutum studiorum meorum cursum, quern ante cuperem absoluere. Etsi reuera altera causa suberat: id enim cogitabam, non modó aditum, sed

potius

FRAMCISC1 JUNII VITA.

potiiis nexum amp; obligationem forc ad suscipiendavn in eo tractu functionem ministerij, quam semel ingressus non possem referre pedem. Ego autem quicquid mihi contrahebam mali peruicacissimo laborc mco, id lotum coclo Geneuensi, velut aduersanti naturae meac, imputabam, non facto meo; ideóque migrarc c loco rebus meis confectis statueram. Post illud tempus ex Belgio aduénit nuncius Aprili mense, vt Ministrum aliquem diuini verbi, ad Ecclesiam Gallicam, quae turn Antuer-piae erat, impetraret. Narrabat ille, xnt jiaXn. naftr/iixMS, quanta raritas amp; inopia Ministrorum hac lingua vtentium essetin tanta regione, tanta frequentia bonorum, tantóque studio. Accedebant ad haec monitores optimi, ïoannes Crispinus, Stephanus Mermerius, amp; alij boni. Commouit me turn illa necessitas, vt operam meam Ecclesiae Antuerpianae sermone Gallico vtenti condicerem ad necessitatem illam (quam grauis-simam audiebam esse) alleuandam, si a conuentu fidelium seruorum Dei, qui in vrbe erat, idonetis iudicarer. Placuit: confecta res est. Salutatis bonis Geneua discedimus, ego Antuerpiae, amp; Peregrinus Grangaeus Delphinas (qui peregrinationem huius vitae sanctissimo martyrio terminauit) Valentianis administraturus sacrosanctum Dei verbum in clan(f. i4.)destinis (vt tum erant tempora) Ecelesiis. Hactenus me, Domine Deus mi, diuersissimis modis fabricasti prouidentia tua, vt me ad fabricam domus tuae infirmo seruo pro sapientia tua amp; gratia singulari erga me vtereris. In transcursu Metensem Ecclesiam salutauimus, ordinémque illius vidimus libentissimè, quem fideles Dei serui ïoannes Garnerius, ïoannes Taffinus, Petrus Colonius, amp; alij pietatedoctrinAq. insignes viri obseruabant religiosissimè. Eo tum fortè venerat nuncius Malmedirio (bic pagus est Arduennas) rogans piorum incolarum nomine, vt Metenses fratres aliquem de suo numero ablegarent eó, qui praedicatione verbi consolaretur ipsos, amp; coetum aliquem ad puriora Christi lesu signa colligeret. Hlc fratres Metenses paucitate eorum qui Ecclesiae suae inseruiebant exposita, rogauerunt nos, vt Malmedirio iter faceremus, quandoquidem non procul a loco transeundum nobis esse cognouerant, amp; populo loei illius sitienti Euangelicae praedicationis, prout ex vsu videretur fore, ferremus opem. Eó quum primüm veniraus, exeepti humanissimè, instante vehementer populo, conciones duas palam in priuatis aedibus habuimus, vnam sub vesperam, alteram meridiano postero; adacti a circumstrepente amp; conue-niente certatim populo, quamuis dissuadentibus nobis amp; de pcriculo inde euenturo praemonentibus diligentissimè. Atque baec paulo póst, prout eis praedixeramus, ita omnino acciderunt, Abbate amp; Domino loei miseros populareis eam ob causam infestante: vnde colonia primüm in coenobium Palatinatus, quod S. Lamberti dicunt, non procul Neostathmo in montanis situm, transmigrauit. Leodium praetergressi, incolumes Dei beneficio Antuerpiam venimus, quo tempore soluebat classis Lusita-niam petitura, amp; sponsam nouam ad Alexandrum Farnesium Principem Parmensem adductura. Erant autem per idem tempus in Brabantia Elandriaque hilaria amp; festiua omnia, animis in spem optimam rerum suarum excitatis, recente aduentu Comitis Egmondani; quem in Hispaniam ablegatum, Rex amantissimè exceperat, omnibus postulatis fecerat satis quam prolixissimè, eumque amp; omnes Principes (c[ui antè Car-dinalem Granuellanum hominem versutissimum conuenerant) amplissimis magnificentis simfsque promissis impleuerat, summfsque beneuolentiae amp; gratiae significationibus exsaturauerat; quos nempe commodüis suo tempore, vt aues altiles è saginario, con ficeret. Simulatque Antuerpiam venimus, varij me labores amp; grauissimi exceperunt. Nam primüm haerebat plerisque in animo bellorum aduersus Gallos iam olim gesto-rum recordatio: quae imperitos homines ita affligebat, vt me, quamuis ad sanctum ministeriiim bono ipso rum missum amp; av^mmots idoneis instructum, non secus obser-uarent quam si venissem exploraturus, aut nullas planè syllabas (vt Imp. vocat) aut

testimonia

PR AN CIS Cl JUNI I VITA.

testimonia perscripta ab Ecclesia certa habuissem. Quapropter saepe, omissa quauis defensione gentis, quam audiebam interdum culpari vehemenliiis sine vllo raerito ineo, coactus sum in haec verba erumpere nrifhiiixwxRynv: »Reni profecto mirandam! tantum potuisse Satanam in mentibus hominum, vt per insaniam Regum ac princi-pum odia tam aspera indere eis potuerit; nunc veró, quum omnes conuocamur vnü ad Euangelij salutis praedicationem, non posse tantum apud nos ilium sanguinem Christi, qui mundat nos ab omni peccato, vt ista odia eximat, amp; nos conipingat in sanctam spiritus vnitatem!quot; Ita acquiescebant omnes sermoni meo, efficiebatque Dominus, vt illud malum de quo mihi constabat ex significationibus amp; oratione multorum, patientia amp; fide superarem. Hoc malum necdum confectum erat, quum alia onera successerunt, quae in me i collegis amantissimis Carolo Nielio amp; Stephano Mermerio, amp; horum postulatu ab Ecclesia ipsa, turn a finitimis quoque Ecclesiis, alifsque deuoluta sunt; quae ego tum mei conscientia turn probationum anteceden-tium recordatione abnuebam, amp; refugiebam diligentissimè; sed vicit numerus senten-tiarum, (jui me laboribus iis scripturarum amp; responsionum faciendarum damnauit, a quibus antè excusatum habuerat. Septembri mense accessit teraporum iniquitas, quum aduentu Lusitanae illius sponsae magnus Inquisitorum numerus ab Hispania, amp; diplo-mata Philippi Regis de stabilienda dnetganijrae in Belgio Inquisitione simul aduecta essent: quo facto commoti vehementissimè amp; vulnerati fuerunt animi omnium, ad securitatem suam libertatémque ab Inquisitionis iugo contendentium. Ante omneis veró ex Nobilitate pauculi de causa religionis amp; bono publico solliciti diem inter se dixerunt, qua consilium commune de re tota capturi essent. Fuit autem dies ilia Octobri ineunte, qua die Parmensis Principis nuptiae cum Lusitana celebrandae erant. Ad illam ipsam diem Bruxellas vocor Antuerpia: in conuentum venio perexi-guum, vbi viginti ad summum nobilia capita: concionem habeo amp; concipio preces: res a precatione in consilium mittitur: de federibus domi forlsque decernitur contra violentam istam atque barbaricam Inquisitionis tyrannidem ineundis, taccnte amp; audiente me. Haec in aedibus Cullemburgicis ad forum equarium Bruxellis contra Inquisitionem primum fundamenta iacta, propter quae post biennium truncati capite fuerunt duo fratres Cokij nobiles viri, qui incolebant domum, tota domus aequata solo, amp; area eius sale cum diris exsecrationibus conspersa adDucis Albaniimperium. Post triduum reuerti Antuerpiam, me communicationibus illis defunctum gratulans, in quas nescius deuaneram. Sed ex eo tempore longe majores curae fugientem me oppresserunt. Nam amp; multae ad Ecclesiam literae atque etiam ad me adferebantur in dies singulos, amp; praeter responsa prodibant a me perscriptiones multae, prout ex vsu esse videbatur, quarum perscriptionum ego solus plerumque conscius (nam erant manu mea) amp; alter mecum Antuerpianus ciuis, nomine loannes de Lalbois, qui Trelonus ab origine dicebatur vulgo, cuius viri optimi fidem in quam plurimis amp; grauissimis rebus expertus sum. In perscriptionum istarum numero fuerunt aliquot monita politica, rationibus humanis amp; exemplis ab historia sumptis confirmata, quae Bruxellas transmissa curabamus in Curiam amp; summum consilium clanculiim subiici, vt Principes (f. 15.) qui in Consilio erant, de rebus ad pacem amp; tranquillitatem reipub. spectan-tibus cogitarent, sublata animorum amp; conscientiarum peruestigatione, qua tranquil-litas publica funditus euertitur. Probabant omnes summopere, amp; afficiebantur hoc scriptorum genere: amp; ille ipse quem ante dixi. Comes Egmontanus laudabat, donee me, id est, Galium auctorem esse cognouisset. Qua propter saepe a Magistratu quaesitus, saepe edicto appellatus sum, saepe praeconis voce denuntiationes in me Antuerpiae pro Curia factae, saepe creata pericula, a quibus me sola Dei proui-dentia, suos optime ac fidelissimè curans, vindicabat. Mandatum aliquoties audiente

me,

FRANCISCI .fUNII VITA,

me, amp; ante Curiam promulgatum, vt quisquis auctorem Ijreuis vnius scripti, quod mea manu eral, cognouisset, indicium faceret Magistratui: amp; pro indicio hoc fiorcni trecenti, quadringenti pronunciabantur. Tandem vero per exploratores amp; emissarios consilium istud procuratum. Venerat sub finem anni Ludouicus Comes Nassauius Antuerpiam, amp; do oratione quadam per me scripta ad Hispaniarum Regem pro libertate publica amp; abrogatione Inquisitorij edicti nobiscum clanculum contulerat. Id emissarij canes odorati, commodissimam rationem excogitauerunt, vt dc me certó cognoscerent. Submissus enim est quidam Bruxellensis pictor, qui studium religionis per belle simulans, venirct Antuerpiam, «.t sese nostris adiungeret. 1 lie suis partibus quam diligentissimè defunctus est. Nam amp; conuentibus aliquot me vidit, obserua-uitque diligentia summa, amp; vestigia mea tam accurate insequutus est, vt de habita-tione mea cognouerit. Turn imago mea per hominem ilium Bruxellas ad Margaritam Parmensem, quae Belgio praefecta erat, amp; ad consilium delata est, amp; inde ad Mar-chionem Antuerpianum missa, vt me comprehenderet. Res Praetori demandatur, qui rem exploraturus certó ancillam domus in qua habitabam accersit ad se; nam ea Praetori non ita pridem ministrauerat. Nec blanditiis, ncc promissionibus, nec minis ex ea expiscatus est quicquam. Facturus itaquc quod in mandatis acceperat, veniam i Consule (vt priuilegiis cauetur loci) consequitur ad domum ciuis pcrscrutandam , méque apud ciuem ilium quaerit vbi hospitabar. Seil anteuerterat hominem ilia Dei opt. max. prouidentia, mihi amp; meo hospiti consulens opportunissimè. Fecit enim, vt ego excederem domo, Ecclesiam Bredanam inuisurus, ante semihoram fermè quam aduentaret Praetor ad lustrandam domum: itemque vt hospes incus statim a discessu meo per quemdam amicum de vniuerso consilio fieret certior, amp; rebus meis abden-dis aut deportandis, non sine difficultate prospiceret. Quum autcm per celebrem illam nobilitatis Belgicae coronam libellus supplex cum postulatis amp; causarum enar-rationc ad Regem mittendus antepaschali tempore oblatus esset, tum grauiores motus negotiaque difficilora in dies oborta sunt, quibus me iactari jiraeter alios in Belgio oportuit: vnam ob causam maximè, quèd non essem indigena. Aliis enim fratribus, Dei semis amp; Ministris Euangelij licebat tutiiis versari, amp; agere quaecunque ad ministerium sacrum pertinebant; sed in mcum caput Parmensem illam Gubernatri-cem scripta antecedentia semper excitabant, dum priuatae condones fuerunt habitae. Quamobrem etiam nouus in me Insulis (Flandriae est opidum celebre) consutus dolus. Fuerat enim plebs Flandriae vicis quamplurimis diu ante ansa conciones habere palam frequentia maxima, qu;\\m in Brabantia fieret; siue freta numero, siue feruen-tibus animis ad conciones accurreret non accersita, vt Antuerpiae quoq.experli sumus. Hac occasione fuit inuenta ratio vt in publicum imprudenter productus comprehen-dcrer. Praeerat vrbi nobilis quidam de Rassenguien, qui Egmontano Comiti ministrauerat. Hie agens cum altero quodam nobili in vicinia versanti, cui Caubckio nomen, bellissimè se veile simulat de religione nostra cognoscere, colloquium audire Ministri alicuius cum suo Sacrificulo, ad veritatem optima fide attendere; qua cognita, fore vt nulla auctoritate, ne regia quidem, ab eo colenda abducatur; amp; similia multa. Hic Caubekius spem aliquam de eo conciciiens, se curaturum spondet. Statim nun cius cum Uteris aduolat Antuerpiam; eo quód Ecclesia illapraecaeteriscommoditate Ministrorum abundare videretur. Re in consilium missa. Ecclesiae placuit vt eo proficiscerer, quamuis praemonente me (vt euénit) rem istam non sic abituram. In-terea Rassenguianus certior factus omnia comparat; amp; specie infantis quem habebat baptizandum, Tornacessem Episcopum accersit ad se, vt eo solennior esset dispu-tatio. Simulac Insulas veni, dux itineris me in quoddam oenopolium ducit causa simulationis, prout exteri aduenae solent sese ex itineris labore reficere. Nondum

4 attigeramus

FR/VNCISC1 JUNII VITA

attigeramus vinum, qiiurn hospes a foribus aduolat, ccrtiores nos facit sex lictores in propinquo esse venientes ad nos, postico iubet migrare alió, amp; nostrae saluticon sulere. Ita hue illuc de domo in domum fui circuraductus, vt fraudes istorum homi-nvm amp; vim iniustam effugerem. Haec sub Pentecosten gesta, quum adhuc in tota fcrmè Brabantia conciones nostri haberent clanculum, multis reclamantibus, amp; igna-uiam, inuidentiam boni publici, inanem raetum, diffidentiam Christiano quouis indig-nam criminantibus. Sed cum auctore maximè amp; artifice Viglio Zvvichemo Consilij Burgundici praeside, post illam nobilitatis Belgicae postulationem, cuius antè memi-nimus, nouae leges in religiosos amp; pios homines veritatis amantes cuderentur, spe-cioso Moderationis nomine exornandae, quae tamen nihil de atrocitate planè nisi in speciem remittebant, tum grauissimo piorum adeóque Ecclesiaruni vniuersè peri-culo cognito, amp; conuentibus aliquot expenso (quibus etiam bis per illud tempus Antuerpiae Philippus Marnixius S. Aldegondius interfuit) visum est necessarium ad praeuertenda grauiora Ecclesiaruni incomnioda, vt quemadmodum Flandri iamdiu fecerant, ita nos publicè Ecclesiam colligeremus, concionésque in propatulo habe-remus, cüm Antuerpiae tum vbicumque futura esset colligendarum Êeclesiarum per Euangelium Christi commoditas. Quo tempore Confessionem Relgicarum Ecclesiaruni de Synodi, quae ineunte Maio habita fuerat, sententia recognitam ad fratres Geneuenses misi, vt h se probatam excudi (f. 16.) sinerent, si videretur vtile, amp; institutum illud nostrum Deo precibus commendarent. Sic amp; Moderationis illius consilium lunio mense euersum est, amp; Ecclesiae ad miraculum coeptae propagari. Etsi autem reliquorum fratrum qui in Belgio seruiebant Domino, secura turn ab hostium telis vita amp; functio tota vide-batur, mihi tamen infida oninia:quia Gubernatrix ilia Parmensis omnia per Ecclesiam Gallicam, quae tum erat Antuerpiae, Ecclesiam per me commoueri arbitrabatur falsö. Nam etiam quum nouo commento publicos coetus nostros cupiens dissoluere, pro-missis amp; minis sollicitaret Ecclesias, vt saltern ad hebdomadas sex omitterentur conuen-tus, dum mitigato Regis animo aliquid boni responsi ex Hispania adferretur, Antuer-piam mittebat ad nos, futurum rata, vt quicquid per nos fieret, in eo alij acquies cerent sine controuersia. Quam ad legationem plurimüm opera Francisci de Hames, viri non illiterati, periti, amp; in dicendo grauissimi, aliquoties abusa est. Huic persequutioni contra me institutae species erat amp; dabalur titulus, mea peregrinitas. Sic vbiq. fermè periclitatus sum, Antuerpiae, Gandaui, Brugis, amp; aliquot praeterea locis. In lulio Gandaui fui postulante Ecclesia loci, quo tempore Iconoclastae nobis incogniti praeter sententiam nostram, ab imprudentibus (opinor) aut etiam maleuolis per vicos amp; pagos Elandriae submissi, in templa amp; signa templontm omnia irruebant. Testes appello eos qui tum versabantur in suramo Consilio (vt vocant) Flandriae, quam fidem rebus gerendis adhibuerim, quum auctoritate amp; mandato illius Consilij ad Iconoclastas illos compellandos amp; cognoscendum de instituto ipsorum viri aliquot ex numero nostro fuimus ablegati, Nunquam mihi profectó violenta eiusmodi et araxin consilia placueruntmec puto vnquam apud me fuisse quemquam, cui istiusmodi actiones vel minima significatione placere mihi ostenderim. Hoe testimonio amp; meam ipsius amp; piorum collegarum meorum (nam HiaxroOviag avxoxQrtioyng nihil moror) fidem publicè testatam volo. Post Antuerpiam redij, vbi Synodus sub finem mensis eiusdem habebatur. In ea breui seripto de fide ex disertis Scripturae verbis exarato, placuit vt duo ex nobis Centronum opidum (S. Trudonis vocant) peterenius, vbi principum aliquot ac Nobilitatis Belgicae conuentus indictus. Ego, amp; sanctissinia illa placidis-simrtq. anima, Peregrinus Grangaeus, recusantes amp; inuiti delegati sumus. Venimus, vidimus, nihil effecimus, importuna cuiusdam intercessione: cui ignoscat Dominus. Antuerpiam regresso vix pedem licuit in loco figere, quum ü Gandauensibus fratribus

repetor.

FRANCISCI JUNI I VITA.

rcpctor. Ad eos vt prirnüm veni, ccce repentè nuncius Antuerpia adfertur ad nos , sisjna omnia in templis opidi fuisse corrupta; amp; tolam noctcm tubis organicis Antuerpia allatis plateae personabant. conuenit aliquot plebeiorum manus, amp; de imagi-nibus tollendis consilium capit tumultuariè. Locus ad coitionem dicitur in sequentcm diem, piscarium forum, ex quo lustrandis singulis templis amp; decutiendis signis certo ordine occupentur. Dum haec geruntur, tertia forte hora antequam ferueret opus, aduenit ad me Leuinus ilk, cuius in Martyrologio Gallico facta est mentio , amp; consilium sciscitatur, vtrum Gandauensi plebe ad Antuerpianorum exemplum signa corrumpente ipse operam suam quoque adhibiturus esset ad eam rem, nécne. Re-spondi ex tempore, nihil nisi ex vocatione ^ nobis faciendum esse; non esse ipsi vocationem ordinariam, vt qui non magistratus esset, nec vlla auctoritate ordinaria instructus: non esse quoque extraordinariam, vt qui ex me consilium peteret, séque eo ipso facto non esse vocatum extra ordinem ad banc rem ostenderet. Dissuasi itaque homini: amp; ille acquiescens responsioni meae, dum malum nescio quod publicum voluit praecauere, seipsum perdidit. Omnino tamen ab omnibus propè aduersariis, quamuis dehortarer publicó ab ipsis actionibus populum, nec sine offensione ipsius, earum habebar amp; dicebar auctor; quemamodum in os mihi post quatriduum quim disiectae fuerant è templis imagines, Gandauensis quidam sacrificulus, argenteum maius sigillum Capitularium S. loannis ex me impudenter repetens, non dubitauit obiicere. Itaque partim gentis amp; functionis odio, parti\'mquc falsis de me suspicionibus amp; criminationibus obruebar; frequentia intendebantur mihi pericula, amp; in me tam-quam ex condicto irruebant omnia; praesertim ex quo nobilis ille apud Centronas conuentus obiiciente Gubernatrice consenserat, nequis extraneus Minister in Belgio perferretur. Quam in rem nisi consensissent, metus erat certissimus, vt conuenisse cum extero, maxime veró cum Gallo, odiosissimo iam olim (vt illi aiebant) hoste dicerentur. Scilicet tanquam si aut ego consiliis de repub. adhiberer Principibus exteris (quae consilia semper refugi memor vocationis meae diligentissime) amp; emis-sarius atque incendiarius in Belgium immitterer, aut illi ex vnici capitis mei defen-sione potuissent euinci illius criminis. Sed ita discindit Satan etiam bonos, vt coagmentationem Christi soluat inter omneis pios ex quauis gente procurandam: quam fraudem plerumque non animaduertimus stollidi, aut etiam inuidi. Turn sum-mus Praefectus Flandriae, Dominus de VVackenheim, semel hospitium meum vespere ingressus est, vt me clam comprehenderet, quum vix ante horam Bruxellas disces-surus exiuissem loco. Semel quum de prehendendo me extra coetum amp; frequentiam populi Praefectus idem cogitaret, promulgari iussit, nequis nauigio ad Garthusianos (hie suburbanus locus, vbi conciones haberi solitae) exiret, speciosam occasionem causatus interdicti, ne forte hoc praetextu anna exportarentur in concionum locum. Id autem insolente hora fuit promulgatum, quo tempore apud Petrum de Rijck Gandauensem Aduocatum sumebamus prandium. Parato ad profectionem nauigio, aliquid nobis de interdicto significatum est; hie bonus vir negare. hanc. n. pronun-ciandis interdictis horam insolentem esse. Hac itaq. fiducia receptae apud Gandauenses consuetudinis, iubeor nauigium conscendere. Prouehimur ad fossam vrbis vsque, aream Carthusianorum petituri. Interea ad portam opidi obseruabat de ponte Praefectus ille, armato satellitio amp; numeroso instructus; qui è longinquo videns ad ripam occur-rit nobis. Hac re perculsi omnes nostri de me mus(f. 17.)sant, quid me misero futurum esset, quid fieri a se oporteat; ego veró ope Dei fretus iubeo vt bono animo sint, quae imperabuntur faciant, nihil laborcnt de me, nec ad me respiciat quisquam; denique ita se gerant singuli vt si abessem loco. Vt propius aduenimus, Praefectus magna voce contendens rogat, annon de interdicto audiuerimus ? cur ergo nauigio

deuehamur?

FRANCISCI JU NU VITA.

dcueharaur? momentóque vt exscendamus imperat. Exiraus omnes (eramus autemad capita viginti quinque) amp; ego meo ordine quasi medius per satcllilium transeo, salu-tato Praefecto, duin ille exequo, cui insidebat, demittens sese perualde obseruabat in omneis partes diligentissimè, num quis porró in eo nauigio (nam tectum erat) latitaret. Confidite prouidentiae Domini, qui ministratis Domino, amp; in certissima illius veritate ac fide conquiescite; nam fidelis est Dominus, custos Israelis. Quid Brugis accidit? festiuum est quod narraturus sum de rebus meis, quum Brugas inuitus postulante Brugensi Ecclesia, suadente amp; hortante Gandensi, transiuissem. Venerat Brugis Gandauum fidelis Dei semus loannes Muntcnsis, quem paulo antè Hispani aliquot Brugarum incolae a concione abreptum miserè diuexauerant; amp; spectactor auditórque fuerat in conuentu quodam suburbano a Gandauensibus fratribus habito, quum vulnus pergraue Ecclesiae Gandauensi per imprudentiam factum Deus aliquo pacto, ope, consilio, amp; opera nostra curari voluisset. Hic exposita rerum Brugensium difficultate rogabat sibi aliquera adiungi, qui Ecclesiam Gallicam Brugis solaretur verbo, amp; opere adiuuaret. Gandauensibus ab inopia Ministrorum se excu-santibus, amp; me reuersionem ad Antuerpianos vrgente, vtrique institerunt, vt Brugas iter facerem, amp; dierum aliquot vsuram Ecclesiae illi tribuerem. Negaui factumm. Muntensis ex tempore nescio qua auctoritate armatus ita me compellauit, vt insolen-tem hominis sermonem admirarer, amp; me vltro subiicerem voluntati ipsorum. Sic Brugensem Ecclesiam visitauimus. Concionem ad vrbem duo habuimus: alter ser-mone Flandro, amp; ego Gallico. Erat opinio ciuium, non autem mea, vespere nos in vrbem facilè regressuros: amp; Angli aliquot, qui mihi aderant, futurum pro certo confirraabant. Redituris in vrbe ciuibus, Magistratus ad portam venit; ciues intro-mittit: collegam, quem certo consilio praeire iusseram, sistit, pedémque referre iubet: ego quum id è longinquo vidissem (nam vir erat adeó procerus, vt omneis ferme\'; toto capite superaret) valedixi Anglis aliquot qui me prosequuti fuerant proximè, ac non accessi ad vrbem propius. Turn duces nobis clantur c[ui praeirent iter, amp; de statione nocturna prospiccrent in propinquo: maximè cüm sequens dies esset Domi-nicus, quo die iterum in loco habenda concio. Vtcunque autem de hospitio fuit ab illis laboratmn, nos lucente Luna amplius dimidium noctis oberrauimus, eo quód singuli nos excipere hospitio metuerent, reliquam partem noctis, tuguriolum precario nacti quieuimus. Postero die, concionibus ad vrbem habitis, de communi Ecclesiae Brugensis consilio in propinquum opidum abducimur, cui nomen est Dam, nescio qua crucifixi (vt vocant) historia iam olim celebratum; vbi ad biduum quieuimus, amp; honestè excepti sumus. Erat autem die altero Comes Egmontanus Gubernator Flandriae aduenturus Brugas, vt ea in vrbe componeret, quae religionis causa scissa videbantur: quapropter in antecessum pridie (is dies erat Lunae) Brugis edictum est mandato illius in caput meum promulgatum, si quis me viuum traderet, ei florenos 800. sin mortuum, 400. (si bene memini) numeratum iri. Egmontani in vrbem aduen-tu coeperunt laborare nostri, incerti quid qua ratione cum illo agerent, eo quód nemo turn aderat, cuius operam in hac re cum fructu (vt putabant ipsi) occupare possent. Capto itaque cum Gandauensibus consilio, quos in pari causa ante dies pau-culos adiuueram, placuit omnibus me in vrbem, si qua ratione fieri posset, reuocari ad se: nuncius ablegatur. Interea dum haec gererentur Brugis, Dammensis Magistratus nos accersit ad se in Curiam. Ex collega primüm, qui amp; cuias esset, sciscitantur; cognito Brabantinum esse, dimittunt liberum. De me percunctantur plurima; ad omnia simpliciter, ex veritate rerum amp; sensu meo respondi. Turn illi capitibus diu inter se collatis, honestissimè alloquuti sunt me in hanc sententiam: nolle se vt in periculum facto ipsorum incidam ; amp; se vicissim confidere, non alium

fore

FR ANC I SC I J UN II VI Ï A. 29

fore raihi crga ipsos rémque ipsorum publicam amp; ciuitatem animum: celare non posse, edictum pridie fuisse Brugis in sua metropoli aduersum me auctoritate regia pronunciatum: se, taraquam viros mei amp; publicae quoque vtilitatis studiosos, mihi auctores esse, vt intra eum diem de loco discederem: postridie edictum illud se esse promulgaturos: quód si consilium Brugense tarditatem increpet ipsorum, excusaturos edictum seriüs ad se perlatum esse, ac propterei fieri non potuisse vt edicerctur temporiüs. Spopondi eis me cessurum loco, amp; gratias egi humanitatis illius nomine. Sed torquebatur animus in co loco vehementissimè, cüm nee linguam callerem, nee ducem haberem itineris in solo incognito; adeó vt iam deliberatum esset noctem in palude proxima vbi pridie fueram, transigere. Haec cogitante me, ecce Brugensis ille nuncius aduenit, rogans communi Ecclesiae nomine in vrbemveniam, amp; exponens postulati causas. At ego contra de alia via aliqua consulebam, ne mihi Brugas eun-dum esset. Amplius instante nuncio, amp; per Deum auctorem vocaticnis huius obse-crante, victus importunitate hominis, respondi me scire periculum, quod ille negabat constantissimè : si qua tamen commoda ratio inueniretur dissimulandi mei amp; vrbis ineundae, me potius in iter daturum esse, quim commissurum vt causa publica propter absentiam meam deserta esset. Ille exhilaratus promisso rimabatur omnia, amp; modó hue, modó illuc sese conuertebat, vt viam aliquam, si forte, aperiret. Tandem cum caementario structore, qui in propinquo caedebat lapides, paciscitur, me vestcs meas in loco relicturum apud hospitem, amp; commodato vestibus ipsius abusurum. Ita ornatus, cum illo duce itineris, excurri Brugas diligentissimè (nam ingruebat ves-pera) amp; intromissus in vrbem portula pertransiui vtramque custodiam, seruiturus structu-rae templi Domini. Commodissimè veró inter \'custodias illas Deus prospex erat de (f. 18.) artifice quodam (vt opinor) Brugensi ciue: qui viam sternebat imprudens, vt citra quaestionem aut controuersiam per eas transmitterer. Ille enim alteram me esse ratus, vicinum credo, aut plebeium sibi familiariter notum, Flandro sermone voce maxima acclamauit, bonain vesperam, compatcr: amp; falsus opinione imprudénsque fefellit custodias, magno Ecclesiae commodo. Ita superueni fratribus haerentibusmei exspectatione, amp; rebus ipsorum consului, prout gratiam nobis est largitus Deus. Apud Brugas diebus aliquot consumptis, salutaui fratres, amp; Antuerpiam euersus sum: vbi praeter opinionem me exclusum comperi ab Ecclesiae illius ministerie. Nam cüm inde ab Augusto mense, quo Iconoclastae passim irruperant, seditionum amp; pugnarum metus impendéret, fuerat Gubernatoribus singulis mandatum, vt commoda transactione tranquillitati publicae consulerent. Hoc consilio Aurasiorum prin-ceps, Burggrauius (vt vocant) seu Vicecoines Antuerpianus, certa capita conuentionis inter dues vtrimque fieri curauerat, transactioncraque statui, cujus transactionis habetur exemplum integrum in Gallico Martyrologio. Nam ex eo tempore nón licebat Ecclesiae Antuerpianae nostrae plures duobus Ministros habere, eosque indigenas, aut ciuitatc donates aliqua in Belgio, amp; qui stipulanti Principi dedissent fidem: qua lege ij qui turn in loco aderant, prius quam reuertissem Brugis, vocati ad Principem, iusiu-randum fidei in transactionis leges iurauerant. Quum itatjue dies alic^ot in loco otiosus vixissem, neque moram in otio (quod rogabant illi) ferre bona fide possem; Ecclesia postulante ne saltern ex regione Belgica, vt metus erat, excederem, in agrum Limburgensem veni Octobri mense, de Antuerpianorum fratrum sententia, tota inea supellectile libraria ac vestiaria apud illos asseruata: ex quo deinde factum, vt vniuersam illam amitterem. Dies agebatur Octobris decimusquartus, quum 7\\nt-verpia profectus sum: postridie in agrum Limburgensem veni, vbi me varij lluctus exceperunt. Nam primum vt pedem Heruae posuimus (is pagus est laude caseorum in Belgio amp; Germania Celebris) tumultus in vico exortus est; sed continui me ab

eo

i

FRANCISCI JUNII VITA.

eo tumultu, amp; oumeis lt;|ui domi erant compescui. Postridie Litnburgum abductus sum, vbi Magistratus operara ineam se auctore negauit occupandani. Indignantibus bonis, in pagum reraeo qui dicitur Summanium. Die Veneris, qui dies erat OctobrisXVIII. primam apud Limburgenses concionem habui in campo non procul Herua, qua itur Leodium, satis magna frequentia: vbi vir quidam adstitit ü tergo mihi, qui arma-tus venabulo ante iurauerat me a se occisum iri, si vel ad longitudinem sui venabuli me posset accedere. Hominem fregit Deus integro venabulo, adeó vt tranquillè inente composita sermonem ipsius audiuerit. A concione Hernam pransuri venimus, quasi 130 viri: eodemque Limburgensis Legatus aduólat cum satellitio, vt me com-prehendat, si pote: signümque dari ex aede iubet, arma publicè conclamari, plebem accurere ex propinquis pagis. leiuni adhuc procedunt nostri, mensa relicta, ad quapi coeperamus accumbere; strepitus editur: in armis stant prae foribus amp; omneis aditus circummuniunt, ne quam vim paterer, aut pateretur domus. Ego veró bonos, qui ad me vicissim aduentabant intro, nonnullos moneo, si qua alia ratio inueniri potest, prouideant diligentissimè, vt pugna abstineatur grauissimis malis omneis aftectura: id potiüs dent operam, vt honestè de loco abeamus antè, quam veniatur ad manus. Placuit res vni, amp; item alteri: qui postico egressi abrumpunt sepem, amp; nobis egres-sis alios inclamant accinctos pugnae: ostendunt nos recü\\ Limburgum proficisci: consultius fore, vt me frequentes prosequantur. Itaque sequuntur omnes illicó, méque Limburgum deducunt incolumem, vbi in templo die Dominico, qui XX, erat Octobris, conciones habere coepi, demirantibus Pontificiis, amp; Anabaptistis quoque (hi enim permultas pias animas in loco turbauerant) ringentibus. Post concionem manè in templo habitam, sine mora ad duo ferme milliaria ab vrbe proficiscor in locum qui vulgo Alius Dei mons appellatur, Leodium versus, vt ibi iterum concio haberetur. Indictus autem fuerat ille concionis locus ad diem illum temerè, incon-sulto me atque improbante factum. Sed quia populus ex regione tota conuenturus frequentia maxima (vt fecit) dicebatur, quamuis de periculo factus impendente certior, nolui desiderari officium meum, aut aspergi mihi labem ignauiae, in ministerium Euangelij, quod mihi concreditum est, recasuram. Habentibus itaque concionem nobis, vniuersus populus se bis in fugam dedit, licet reuocarem eum serió: bis a me recollectus est, quum fuisset primüm concitatus incerto rumore ac nuncio puerulo, deinde veró adspectu conterritus, quód equitatum satis numerosum (nam quasi 80. fuisse dicuntur) in armis Leodiensi Episcopo submissum ad comprehendendum me, amp; iam descendenten! in vallem subiectam ad nos animaduerterent. Plurimüm die illo me Deus, plurimüm populi illius animum, ad me immotum respicientis, confirmauit; adeó vt quum eques ad tergum meum secundum spem accessisset, illi contra in armis obstarent ad sepem restituri, quibuscunque fuerunt arma. Etiam lapidationem facminae multae minabantur (nam iter erat angustum equitatui amp; praeceps) amp; fuissent facturae, nisi vnius aut alterius viri nobilis, qui turn adfuit, detinuisset auctoritas. Sic illi re infecta abiuerunt ïi nobis, amp; ego reveni domum ad hospitem meum Lim-burgensem, vbi maxima cum voluptate quasi ^emiannum aedificaui domum Domini. Huic veró confirmationi sancti ministerij post hebdomadas quasi duas alterum quoque signaculum adhibuit Deus, admirabili prouidentia. Erat in pago Leodiensis (opinor) agri cui A valle Dionysiana nomen, faemina quaedam anus, habens numerosam pro-lom, quae cum desperatione grauissima conllictabatur, se amp; liberos suos a Deo esse damnatos in maledictionem aeternam praedicans. In hac autem desperatione iam ad annos amplius treis amp; decern immersa fuerat: ideóque saepius exorcismis amp; baptisteriis velut daetnoniaca per Sacrificulos ttntata, sacpe vincillis per vicinos verberibüsque cruciata. Vagabatur ilia cum feris per siluas, amp; congressum (f. 19.) omnium fugiebat:

vincula

FRAN CISCI JUNII VITA.

vincula perrumpebat: denique ita se gerebat, vt omnibus persuasum esset earn ;ï daemone grauissimè agitari. Quum autera vcsperc quodam viri aliquot boni ex Ver-veriano vico Limburgum venturi foeminam vidissent latitantem, appellant earn blandis verbis, amp; ita demulcent commodè, vt se ad me adduci pateretur. Admissa, primum mussabat fremens, amp; mihi ad postulata non respondebat quicquam; sed in eos qui adstabant circumiiciebat oculos silentio. Id vbi obseruassem, exsurgens monui in aurem vnum aut alterum astantium, me nihil ex foemina coram testibus adeomultis exoraturum esse: rogare itaque vt alij post alios discedant de loco, post horam vnam aut alteram iterum ad nos reuersuri. Dictum, factum. Turn ilia cum spatio animum colligens quaerenti respondet se iam annos amplius tredecim ita afflictam esse : in causa fuisse vicinarum circumstrepentium sermones, quae ipsam increpabant olim, amp; damnatam esse confirmabant, quum ilia recens viduata viro innouenis suis liberis curandis, iisque omnibus paruulis, sic distineretur, vt non vacaret seruire Deo: id autem est (aiebat ilia) officio Missae, vt vocant, interesse. De liberis idem a se quoque indicium fieri: nam ex serpentibus serpentes generari: ideóque horrerc se ab aspectu illorum. Htc ego re cognita, amp; tentata vt potui diligentissimè, foeminam institui paucis: non illud Dei seruitium (vt loquuntur) esse quod illae yicinae putauerant; sed ipsam verè Deo atque ex voluntate illius seruiuisse piam seruitutem, quum suos orphanos curauisset mater, prout veram religionem lacobus descripserat. Acquieuit ilia breui, eodémque vespere animo tranquillato a nobis abiit, Deo gra-tias agentibus amp; admirantibus singulis. Atque ex eo tempore verbo Dei reuerentia maior in tractu habita, auctaq. Ecclesiae celebritas; adeó vt multi ad me, quamuis contra docentem atq. obiurgantem inscientiae nomine, sanandos aegrotos adduce-rent magno dolore meo. Duo mihi per illud tempus impedimenta remorantia cursum Euangelicae praedicationes obtigerunt, Anabaptistae amp; Pontilicij. Anabaptistas im-prudenteis accessi aliquoties, amp; amice cum eis contuli: qua ratione optatos ipsorum amp; iamiam certos progessus inhibuit Deus, minuens numerum, auctoritatem, amp; gra-tiam ipsorum. A Pontificiis primüm vanae in absentem vociferationes, póst speciosae aggressiones extiterunt. Vociferationibus templa vrbis Leodiensis personabant: sed quibus magis excitarent quiim minuerent auditorium meum, Vnus Franciscanus, qui apud Veruerianos concionabatur, nostrorum importunitate adductus, recepit se in condictum locum ad disputationem publicè venturum esse: postquamp;m veró se in iter dederat, excusauit se alicuius rei obliuione, pedémque retulit domum. Ridiculum est quod dicam; sed tamen indicium horum simplicitatis, amp; mendacissimae illorum impudentiae. Quum in campo essemus, Franciscani illius adventum exspectantes, vir quidam senex frequentiam illam maximam quae turn aderat perrumpens, copiam sibi fieri videndi mei postulauit. Audito strepitu rogabam, quid rei esset. Cognito hominem esse mei videndi cupientem, monui vt daretur homini ad veniendum locus. Turn ille demisso vultu inde a pedibus ad verticeni vsq. obseruans diligentissime con stitutionem meam, erupit in haec verba: eho, iamiam video non esse id verum, quod mihi de te fuerat enunciatum. Me autem dicente, quid ergo illud est? tibi, inquit, pedes fissos esse. Postquam veró infecta re ex loco excessimus, alterum qtioq. ridiculum factum est a quodam superstitioso homine consecutum, quod cespitem seuglebam effodit illius soli, in quo pedes mei Franciscanum expectantis ad disputationem con-stiterant. Sed vbi perdiu longinquas illas vociferationes suas nihil efficere cognouerunt, turn certo ordine duo me ex Pontificiis aggressi sunt, praesertim cum audirent Sacra-mentum Coenae Domini post dies pauculos administrari in Limburgensi Ecclesia opor-tere: Franciscanus vnus, amp; alter lesuita. Hi communicatis consiliis amp; condicta die sub vesperam Limburgum aduenerunt, vt me postridiè ad disputationem suis conditioni-

bus,

F R A N C I S C I J U N I I VITA.

bus, id est iniquis prouocarent. Postera igitur luce Legatus, qui arci praeerat, in curiam aduenit. Consilio exponit paratos illos venisse ad colloquium habendum in religionis causa. Consilium de me vocando in curiam egit. Legatus restitit, volens vt de Consilio aliquis potius ad me allegaretur. Praetor mihi rem exponit con\\m; re-spondi placere mihi, nee refugiturum esse: de loco, tempore amp; modo ipsi dispi-cerent. Responderunt per Legatum duo antagonistae, amp; se facturos, si modó in arce habeatur inter nos disputatio. Super hac conditione roganti Magistratui ostendi me palam docuisse; veile me, amp; oraneis exspectare, vt eam doctrinam quam palam docui, defendam palam; amp; tandem expensis omnibus respondit Magistratus vrbis, me in arcem auctore se non esse ingressurum. Obiicientibus populo sibi periculum futurum esse, spopondi me vltró, si quis in ipsos tentaret quicquam, corpus meuin ante ipsorum corpora stiturum esse excipiendis populi iniuriis. Tandem postulaue-runt, vt campo ad quintum a Leodio lapidem institueretur colloquium: quibus id vnum responsi dedi, cüm iam in loco essent amp; sibi commodo, iniquè de loco altero amp; incommodo laborari. Ita rettersi sunt vterq. Franciscanus amp; lesuita in stati-ones suas, amp; nunciauerunt suis me euictum ab ipsis profugisse, vt periculum capitis, cui me praefidenter subieceram ipse, effugerem. Atque hie rumor vbi percrebruit (nam in partes diuersas iuerant) multo plures ([iu\\m anté concurrerunt ad conciones l.iinburgum, amp; mendacio illorum viso zelum sanctum ad amplectendam Dei veri-tatem in Christo induerunt. Quum autem Aprili ineunte amp;: antepaschali hebdomade illius, nonnullae equestres copiae ex Gubernatricis Parmensis auctoritate submissae cis Traiectum ad Mosam essent, quae me interciperent amp; Limburgensem populum infestarent; visum est magistratui, vtilius fore cüm mihi tum reipub. si loco cederem opportune, quam si importune pertinacitérque subsisterem. Consilio in eam senten-tiam habito, vnus c Scabinis sub vesperam me familiariter compellat ambulans, amp; rem totam aperit. Itaque eadem nocte, quum fermè vndecima esset, cum bona Magistratus venia ex vrbe exeo, imbre vehementissimo; extraque fines agri Limbur-gensis abducor, vt me in Germaniarn liberc aut quocunnue animus esset, recipe-rem. Póst iumento commodo in agrum Comitis a Geroldstein ad me per Limbur-genseis misso, Heidelbergam veni: vbi gratiosè a Fri(f. 2o.)derico Comité Palatino exceptus aliquantisper haesi, amp; Scoenouiensem Ecclesiam, quae ad Heidelbergam in montanis collecta est, libentissimc salutaui. Inde proficiscenti ad matrem lïiturigas Scoenouiensis Ecclesia, me imprudente inuitóq. submisit comitem, cum mandatis vt me reduceret. Ille vt in mandatis acceperat, nolentem me domum prosequutus est : quapropter illi de equo prospexi, amp; sumptus maiores in iter facere coactus sum. Biturigibus apud matrem haesi ad mensem sesquialterum: a matre Igt;utetiam profectus Franciscum ilium Albaspineum (cuius ante memini) Silva-nectum, vel Samlisium (vt vocant) inuisi. Lutetia petiui Sedanum, Sedano Metim, vbi ad menses propè duos substiti, quum frater minor natu, quem studiorum causa mecum abduxeram, ex peste obiuisset. Heidelbergam reuersus, apud Scoenouienses functus sum ministerio Euangelij inde ab Octobri mense. Postero anno grauiter Ecclesiam illam florentissimam aftlixit pestilentia: quo tempore inuitum amp; obnitentem me subtraxit loco Fridericus Elector, amp; in castra misit Aurasiorum Principis, quum funestam illam expeditionem (qua vix vllam miseriorem hoe nostro seculo fuisse arbitror) in Belgium instituit. Erant proditiones intus: foris calamitosa amp; aduersa omnia. Fugiebant omnes ü copiarum nostrarum aduentu: commeatus nullus aderat: interuertebatur omnis moletrinarum commoditas\'; hostis mutilabat observans è propin-quo, amp; nunquam praelij faciens potestatem; frigus inediaq. enecabant; corrumpebant pluviae. Hic ego penè triduum sine pane amp; cibario vixi, tertia demum vespera

herba

FR ANC IS Cl JU KI I VITA. 3^

herba virentc pastas: in Campania congelui frigore: in Lotharingia ereptns equus, quem per militem curabam duci ne discalceatum diutius offenderem; omnia deniq. circurn-uenerunt me incommoda. Quapropter omnino constitueram ex castris excederc,amp;rae (|Uocun([. periculo in Germaniam proripere. Sed parantem abitum dctinuit Aurasiorum 1\'rinceps, vt sibi a concionibus cssem: perinuitus substiti, donee in Germaniam cum copiis appulissem. B.euersum Argentinam benigne excepit me Elizabetha de Merodc vidua Baronis Malbergij, amp; quae mihi opus erant curari voluit diligentissimè: nam cxhaustus amp; nudus veneram. Sed nolui abuti illius benignitate: quin potiüs\'vbi cx sermonibtis illius difficultates aliquas didicissem, in quas Ecclesia Scoenouiensis a ineo discessu inciderat, in viam statim me conieci vltró, insalutato Aurasiorum Principe (nam ad Ilipontinum Tabernas montanas iuerat) vt laboranti illi Ecclesiae suc-currerem. I^ecit gratiam illi Ecclesiae Deus, vt rixae conquiescerent aduentu meo, quae corpus illud me absente cruciauerant. Tum ab Electore aliquoties accersitus, reuerti iubeor ad Aurasiorum Principem; nee audiuntur excusationes meae, aut querirnoniae, Prospexit Deus, méque a reuisendo bello excusauit. Nam quum postremo ad Principem excusaturus Scoenouia accurrerem, canis mihi grauiter admordit dex-tertim pedem, non proeul ab Heidelbergensi ])onte. Sic me ])eus ille Pater sapien-tissimus, praeter opiuionem omnium, amp; Principis illius optimi voluntatem, Palati-natiu ad annum vsque i59²- vindicauit. In eo primüm Scoenouiensem Ecclesiam docui ad annum ysque do. Jo. lxxiii. Quo anno, ex auctoritate Eriderici Electoris 1 leidelbergam migraui, cum D. Inimanuele Tremellio versurus Testamentum vetus. Anno clo.io lxxviii. me excepit Neostathmus, vbi amp; in Lambertano docui ad menses quatuordecim. Inde Otterburgum mandato Principis ablegatus ad nouam coloniam eo in loco statuendam, Ecclesiae Otterburgensi inseruiui annum sesquialterum. In-eunte Maio^ Neostathmum ad professionem reuocatus in Schola docui, donee me Palatinus Comes loannes Casimirus Tutor amp; Administrator Electoralis Palatinatus euocasset Heidelbergam, vt operam darem Academiae: in ea statione, qtiam mihi Dominas coramiserat, permansi, donec reuisendae Galliae obiiceretur mihi necessitas. Earn Ducis Bullonij aduentus attulit: qui gratia amp; auctoritate effecit vt sectim in Gal-liam abducerer inuitissimus; quia amp; recente dilectissimae vxoris obitu, amp; valetudine aduersa, amp; liberorurn paruulorum cura, amp; meae starionis publicaeque aedificationis studio (quam inter arma negligi sum expertus iamdiu) afficiebar plurimüin. Inuisi tarnen, amp; salutaui Regem, mandatóque eius quum in Germaniam reuertissem, acquiescente Principe, Academiae renunciaui, amp; cessi Palatinatu, altera patria mea: cui vt optime cupio, ita faciat Dominus optime. Profecturus ad Regem iter facere l\'elgio constitueram, duabus de causis: tum quia res liberorum ita postulabant, tum quia certior amp; commodior esse via mihi videbatur, aut transeundi ad Regem, aut de voluntate illius quamprimüm cognoscendi. Post mensem itaqtte quèm Pleidclberga pro-fcctus eram, Lugdunum Batauorum cum familia vcni die 20. lulij, amp; benignè a Ma-gistratu. Academia, atque amicis acceptus sum. Rogantibus autem illis, vt pedem hie ligerem operamque meam Academiae addicerem. Quod res erat respondi: me ex Germania discessisse mandato Regis, amp; transeundi in Galliam animo, quia sic in man-datis esset: gratins me agere de honore quem mihi aliquoties ante habuerint ,amp; adhuc habeant; oportere, ne quid contra honestatcra officiumque facerem, ante ex Legato Regis qui in his^ partibus versatur ediscere, siquid fortè in mandatis :i Rege haberet fie me; amp; si nihil haberet, indicium ipsius de rebus meis cognoscere. Prob.uierunt omnes, amp; cum Legato egerunt de postulatione sua, itemque ego de officio meo. Ita consentientibus iilorum omnium iudiciis substiti in hac Lugdunensi Academia: cui bene-dicat Dominus, amp; mihi prö tenui facilitate mea commodis publicis in ea seruienii.

5 Restat

FRANCISCl JUNI I VITA.

Restat vt duo seorsim explicem. de coniugiis, amp; de scriptis meis, quorum recen-sioncm ex me aliquot boni petiuerunt. In coniugiis varié me duriterque exercuit Dominus. Nam quatuor vxores duxi hactenus: adeo me (qui pruts propter canum impiaxttm sceiera a faeminis abhorrebam, amp; functionis meae studio coniugium refugiebam peruicacissiraè) castigauit Dominus, praeposterum indicium meum tacitè exprobrauit, amp; periucttnda optimarum fidelissimanimque coniugum consuetudine euicit peccatum, indignamque de sexu foemineo toto opinionem meam. Primae vxori nomen fuit Agne, natae Guilhelmo Champion Actuario vrbis Leodiensis, Consulari viro: secundae Eliaabethae loanne Corputio natae Actua(f. 2i.)rio Bredano amp; Con-sule; tertiae, loannae natae Simone Lermita Domino in Betinsart, Antuerpianae reipublicae Scabino: quartae Mariae, natae loanne Glasero, qui olim gemmarius Antuerpiae fuit percelebris. Harum primam iniuria obstetricis è vita sustulit, quum ita corruptus in obstetricatu fuisset illius vterus, vt annos amplius septem indesinente sanguinis profluuio afflicta sit atque cxhausta, incredibili cruciatu ipsius, amp; labore meo. Secundam, febris ardens die quinto, grauidam; tertiam hydrops. Hae tres sanctissimè obdormiuerunt in Domino, amp; sanctissimam sui recordationem superstiti reliquerunt. Ex prima gemelli vix viderunt lucem : ex secunda liberi quaterni fuerunt in lucem editi, c quibus superstites loannes Casimirus filius, amp; filiae duae, Maria, Elisabethaque: ex tertia bini, loanna amp; Franciscus.

Recordare mei, Doinine Deus mi; pro misericordia tua, amp; gresstts meos dirige in veritate tua, vt doceam 61 faciam quod iubes, amp; aedificetur Ecclesia tua per tenue ministerium nostrum amplissima benedictione tua in Christo iesu Domino nostro.

SEQUITUR H RE VIS NARRATIO UE MOR HO ET PLACIDO. D. FR. JUNII OJUTU i).

Quid felicius esse potest homini Christiano, quam vt jiia vita, ad piam migra-tionem, quocunque tandem casti aut morbo pertingat? Omnibus enim cü cculem lethi via, non tamai vnns est vitae cunctis exitiique modus. Et vt varij variis temporibus morbi grassantur, notum est, proh dolor! quam longè latéque pestis contagio vbici. serpat ac saeuiat, quam improuiso amp; vehementer qtiosuis inuadat: (jua Deus Optimus Maximus amp; impios ferit, vt iustè aflligat; amp; pios exercet, vt aut corrigat, aut (punita mundi ingratitudine, malisquc ingruentibus ereptos) ad meliorem vitam traducat. Ac vix [tienquam ex indigenis aut incolis (Lugduno-Batauis) esse arbitror, quin iacturam aliquarn ab hac contagione in se, aut in suis sentiat: ita ut eorum temporum, quibus Cyprianus vixit, amp; multa pioruni millia hac lue absumpta sunt, expressam compe-riamus imaginem. Hoe etiam morbo, non mirum (quo amp; Dauid amp; Ezeehias olim fuerunt tacti) correpta prius, quam fallacis huitis mali speciem senserit, honestissima

matronavxor

i) Desumpia e funcbri Oratione 1). Franc. Gomari quam habuit cl. VII Kal. Novernbris anno Cfo TjC ii in auditorio publico Leydcnsi.

F RAN Cl SC I JUN1I VITA.

matrona vxor Junij charissima, qudmq. ob pietatem, prudentiam amp; in se ac suos amorem singularem maximi semper fecit. Hinc, vt ignota amp; negleeta solent incendia sirmcre vires, contagio morbi marilum prins inuasit, quam periculi magnitudinem satis cognosceret, amp; post bidtuim sub meridiem diei Octobris (nouo stilo) vigesimi, qui fuit Dominicus; tanquam caelestis Domini nutu amp; nuntio, ad Domini sui requiem clarius fuit inuitatus. Sensit imperterritus clementem Domini manum; amp; vt constanter vxoris dilectissimae morbum tulit, ita suum pertulit animi robore solito amp; inuicto. Nam, vt ciuem ac vicinum honestissimum Fabianum amp; me, qui pro amoreamp; officio lunium eodem die inuisimus, praetermittam, id norunt honorandi Domini collegae, doctores Vorstius, Bontius, Pauius: quorum humanitatem ac fidem in aduersis, vt grato animo aegrum praedicantem audiui amp; coniugem; ita silentio praeterire nec possum, nec debeo. luuat me etiam recordatio constantiae illius, qua, quum meam avjinuamp;eiav illi, praesente lohanne Casimiro filio, cognato meo charissimo, expli-carem, sedato amp; leni vultu; Vü\'k est, ait, vt grato animo Dei pair is ferulae manum submittamus: videt itle amp; curat, quod nobis est salutare. Altero die, qui fuit Lunae, morbus, qui pridie se bubone patefecerat, intus amp; foris ardore amp; languore acrius instare coepit, adeó vt aegrum iam prostratum lecto fortius affixerit; sed aninutm illius, fidei amp; spei ancliora fultum, non deiecit nec imminuit; sed (vt gubernatorem tempestas amp; militem acies probat) fortem amp; inuictum demonstrauit. Norunt id domi-stici amp; alij qui accesserunt. Nam mane amp; vesperi adeuntem me amp; concurrentem symmystam charissimum D. Trelcatium, morbi importunitas exclusit: vnde vna ad reuerendum senem amp; Ecclesiae pastorem D. Thomam Spranchusium (nunc quidem beatum in caelis, sed tunc cum eodem morbo conflictantem) inuisendum, defleximus. Norunt, inquam, domestici amp; alij nonnulli, quanta tranquillitate, neglecta rerum terrenarum cura, sese totum illo die composuerit ad vitam caelestem. Norunt, vt nostrates sileam, illius populares, iuuenes orr.atissimi, qui ex vniuersa Gallia, lunij fama amp; amore accensi, frequentes in banc Academiam, tanquam ad bonarum literarum mercatum, confluxerunt, amp; vt parentem alteram colentes, obseruantiam ac fidem suam consolatione ac praesentia sua comprobarunt. Porró die Martis grauius etiam morbo saeuiente laborare coepit atq. amplius affligi, luis vehementia omnem medicinae opem pertinaciter respuente, attamen tortissimus noster athleta in hoc duro conflictu non victus, sed probatus, nullis vsus querimoniis aut motu, rupis instar indomitus, fractis morbi fluctibus, in Deo amp; Seruatore suo acquieuit. Nam quum sub meridiem ipsum salutarem amp; paucis consolarer, respondit: se in Deo acqitiéscere; Demi quod esset salutare, clementer perfecturum ad gloriant suam. Sciebat enim aureum illud antiqui ac pij doctoris dictum esse verissimum, Mortalitas ista, vt ludaeis, Gcntilibus 6° Christi hostibus pestis est; ita Dei scruis salntaris excessus est. Sciebat, pro sua sapientia amp; pietate singulari, nihil esse stultius, nihil indignius, quam ad praemia caelestia non obsequio voluntatis adcurrere, sed necessitatis vinculo inuitum trahi. Quamobrem eadem vsus animi tranquillitate ac fidei constantia ad posterum diem Mercurij in caloribus illis perdurauit, morbo magis magfsq. inualescente. Aduersus quem insomnis partim verbi diuini gladio (quem ex sacro Psalmorum amp; primae ad Corinthios epistolae armario, per ornatissimum amp; fidelissimum iuuenem Samuelem Riuerium curauit depromi), partim pio precum ardore; quem manibus iunctis, vultu ad caelum sublato amp; coniunctis suspiriis testatus est; lota ilia nocto con-certauit. Illud mihi tunc incommodi acciderat, quod (quum pridie diei Martis, intem-pesta nocte, rogatu coniugis illius afflictae, ad earn, licet in fide amp; spe constantem amplius saeuiente mor(f. 22.)bo consolation© subleuandam, essem accitus) rogerer, nocturna caeli intemperie offensus, sumpta postmodum medicina, die Mercurij, domi

me continere.

FRANC I SCI J UN 11 VITA.

me continere. Ne tamen officio deessem, vocauiadme, pro famiüaritate nostra, D. Lu-cam Irelcatium, ac rogaui, vt pro sua constantia acbeneuolenlia, measapudaffinem grauiter aegrotantem partes subiret, amp; vltiimim illtu! viro eximio optiméque de Gallica Ecclesia nierito praestaret officium. Non grauatus annuit, amp; vitro (pioq. eo propen-dens adiit; sed (partim, quod aegcr quietis amans consolatoris fidelis ac pij adhuc piaesentis sermonibus detineretur; partim quöd amp; ille amp; coniunx hoc scduló semper curarunt ne non necessaria visitatione contagio serperet latins, praescrtim in uiros Ecclesiae adeo necessarios) monitus est non esse opportunum. Hoc nuncio ad me perlato, officij conscientia iV amoro accensus, malui me caeli inclementis ac pro-cellosi iniuriis exponeie, qiitlni yt summum virum amp; affinem optime de me merittim, cogmto periculo, in extremo desererem. Accessi igitur, amp; i\\ filio intromissus, vacuum a salutantibus amp; vultu constanti praeditum reperi; sed viribus prostratis. Monui, non opus esse multis verbis, quód scirem ipsum reconditum et instructissimum habere apud sese consolationum penu; inde, quae aliis totics exposuerat, sibi apponeret, u\'scjue in aduersis sese confirmaret. Meminisset se Deum habere propitium in caelis patrem, Christum Seruatorem, caelum patriam amp; haereditatem, arrhabonem illius in corde Spiritum sanctum, mortem ad caelum amp; vitam immortalem esse viam. Plac tide, hac spe se sustentaret. Ibi vir constantissimus respondit, corum quae alios (-oansset probe esse métnorem amp; obsemantem: in Dei gratia se ontnino aequieseere: Deinn quae^ ipsi esseut salutana perfeeturuut. Ita lubenter amp; iisdem consolationum capitibus, diuersis temporibus repetitis, se ad mortem, imó ad vitam meliorem com-paiauit. Rogatus i\\ me, num quid vellet de liberis aut aliis rebus significare ac mandarer excepit, se de rebus cadueis eo tempore minimi eogitare. Vnum tan turn telle /nonere, se sua omnia studia ad bonum publicum direxisse: vidcre laboraturdiii graiussinte fucultatem iiostrani; ofpiciuvi facerein dtligeuter ac fideliter: 0° si in consilium ab illiistribus .Domi/iis Ordinibus aut Doniinis Curatoribus adhiberer, aut cos eompcluxiuli esset occasio, sinccrc ac sancte indicium exponerem, ac rogarciii, 7;/, ad maxima m vtihtateni honor em Academiae, facultati nostrae iS^ Acadeniiae pros-pueretur. Jiehqua diuinae prouidentiae committer em. Ita, ne in vitae quideiu tcrmino, reipublieae jimantissimus, Academiae curam abiecit. Vt meritó, si verum esi illud Comici, rooi } qc/ to ov/ i.nviö) ^ccv ftóvov, lunium, dum vixit, verè vixisse dici [lossit. Hisce absolutis, amp; promisso officio, obseruantia crgamaiores amp; fideergapublicum, arrepta languente amp; iam frigida manti, moestus (quod venenum ad intima cordis penetralia se recipere persentiscerem) ac sumpta medicina domum retractus, valedixi sub meridiem. Paulo post spiritu bis terue leniter attracto, anno aetatis quinquage-stn.10 septimo animam placidissimè efflauit, amp; in Dei, ad requiem suam aeternam euocantis, manus libens reddidit. Haec D. F. G omar us. Migrauit D. lunius ad Christum, die xm. Octobris, anno 1602.

IJ.

l\'RANCISCI JUNI1 DE VERA TMEOLOGIA TRACTATUS.

THEOLOGIA VERA

ORTU, NATVRA, FORMIS, PARTIBVS, ET MODO ILL1VS,

LIBELLVS: OVO OMNES CHRISTIAN!, DE SVA DIGNITATE; ET THEOLOGI DE GRAVITATE SVI MINISTERII secunclüni Deum admooeutur.

Editio secunda, ah ipso Au tore, ante Ohitum suinn,

rccognita 6^ emendata.

Nohilivsimis Aitipliftsinm viria,

O O M I N I S

CVRATORIBVS ACADEMIAE, ET CONSVLIBVS CIVITATIS LVGDVNENSIS APUD BATAVOS

F R. I V N I V s S. F.

t\' i e n n i u m est ipsum, Nohilissimi amp;gt; Amplissimi viri, Domini absent audi, quuiu wc Deus Opt. Max. aliud agentem, êr» alio ex superior is potestatis voluntate O» lussu cogitantein, stitit admirabili consilio suo in hanc jlorentissimam vcstram Aca-demiam, 6° operam mcam in ipsa voluit occupari. Ad illud consilium accessit codem tempore lllustrium Ordinum auctoritas, voluntas vest ra: qui ine hgt; naoócio} stringer e cog iteintem fines regionis vestrae, pedeiu iussistis figcre quern to Heb am migraturus, ó-¹ in hoe portu conquieseere ad mare, quo me iaetari cum fam ilia iamiam oportehai. JIoc Dei consilium sapientissimum, hanc gratiosissimam Ordinum vestrdnique erga mr voluntatem agnosco eer te ac praedieo lubens mcritbque; amp; si quod a me officium in hac mor tali vita proficisci potest ^ quo gr alias aliquas voids omnibus refer re possim , dabo operam vt labor es mei, tanquam foetus animi illius mci, exspectationi vestrae, aut ccrte of (f. i ^(tg.^ficio tnco amp;• facultati rcspondeant. Aon sum neseius multa interdum

frustra

40

frustra m exspectatione hoinimiin esse, amp;gt; opinionem ingenerari facile, cunt aliorum persudsione simplice. tuut vana Ihrasontivi cècpeiccXóyMV ntultorum arrogantta. De me, neutrum ainattirus sum, nee amatti vnquam. Ittittriant faciunt, qui siln de me spondent qttod non est penes me; amp;• ntihi tacitly dunt bene sent ire putant, expro-hrant inscientiant infinmtatem vteam. Qttod si ego multa assumens ntihi praedi-cattero, grattiorent ntihi ipsi amp; vol/is inittriant fecero, tanquant si nesciam me ipsnm metiri modulo ac pede meo aut rationcm mei officij ergo. dignitates vestras explo-rare. Fecit tanten opinio vestra de me, fecit alietta {vndecunqtte ea sit) persttasio, vt meant ahsentis operant desideraretis, 6^ ea praesentis vteremini. lluinaitant illam vestram m opmtone de me concipienda, bondmque faciUtatem, cxcepit tnea in acqtti-escendo facilitas. Non quo ntihi confidercnt me exspectationem desiderij illitts vestri explere posse: sed potius ita cum ani(J. 1370.)/«^ meo statuebam, men ut obsequium {ytvt tenue) testem esse aninti 6- voluntatis nteae oportere; qttawuis ah opinione ittdi-cioque praeeepto vestra absit longissime. llaqtte in hac celeberrittta vestra Jlorcntis-stmdque Acadentia constitutus de sententia vestra, cum prittalis studiis scriptioni-btisqtte, turn lectionibus o⁰ exercitamentis publicis non cessatti Spartam colere, qttant nacttts sum voluntate Dei judicuhque vestro; qua in Sparta eo me Ubentius occttpo, quo alias occupationes inde h multis annis didici fttgere diligentius. Horret aninttts occupationes alias: praesertim conscitts me ad has, non ad alias voeatum esse; ac forti etiant ingeniunt ad has esse qttant ad illas aptius. Ilttius rei vos afpcllo testes, testem Academiam, testem iuuentutent, quae nteis lectionibus adhuc non infreqttens interfuit. Quid plnra? httnc ipsttm libellum ad vos allego testem, reus promittendi facttis tam biennium ferme totuni, bono rum quorumdam amantissimorum colle-garnnt nteorttm postulatione, In hoe emm Itbello qtnd liieologia sit (cuius nos sacer-dotes stmtis) 0° quid Theo log tts, co or dine explico, edqite via persequor, vt non possim qtiin exclantem, dum argumentttm eins dignitatémque recolo, Et ad haec quis \'uloneusr Htc communis dignitas Chris({. 1371 fstiauorum omnium, hic singularis digmtas administrorum dittinae sapientiae, hic rcrtttn diuinarum maiestas exposita, quant .Deus tti vascttlorunt yoiy.oop testari\'nnqne infirmitate voluit depositam. Christi-anis omnibus constare etipio de. dignitate sua in Chris to lestt; Theologis verb amp; a tint mistris omnibus, tie stti ntttnerts gravitate: vt illi ad suant dignitatem contendant, hi attendant ad dispensationeni sibi concreditam, ab aliis rebus velut scopulis perictt-losissimts Syrtibiisque caueant, amp; m his dies noctésque coram Domino (qui haec per spirittim consulentes ae relegentes docet) ver sentttr religïosissimc. Vos oro, Nobi-ltssinu Amplissimi viri, pront ntihi huius rei tradendae in hac vestra Acadentia principes auctor es fuistis, ita hoe principium disciplinae meae in eadem traditum vobis oblattnn accipiatis aequo animo, tanquam fidei meae pignus, ér» studij pro-pensissinn erga vos vestramque Academiam (cuius ine partem voluistis esse) doen-ntentum, Valete. NobiUssimi 6° Amplissimi viri, 6^ ver am pietatem, Academiam pirtatis ctGxqtijQiov , me amp; literatos omneis , pietatis, veritatis , c- hitmanitatis alttnt-nos, amare pergite, Lugduni Batauornm, xim. Kal. Sextil. cId Ia xciv.

THESES XXXIX I IOC TRACTATU 1LLUSTRATAE

Thcologi a ant sennonem Dei ipsius, ant dc diuinitate sermonctn rationimue significat, vt Angustini viamur verbis, lih. 8. de Ciuit, Dei^ eap. i. Nos dc pos-teriore significatu dicturi stonus. Cap, i.

2 Esse an tern Ihcologiam res ipsae, Cs* consensus oinniunt popular urn docent: Res; nam 6° Dens est, 6° idem principium est oninis boni in reruni natura, amp;•\' loquitur, amp; agit Deus. Consensus; nam omnes ita esse agnoscunt naturae luce.

3 Etsi aulctn ah omnibus creditnr esse Ihcologiam, in vulgo tam en o/irnvvfiMg dicitur: est enirn haec vera, ilia falsa orquot; opinabilis.

4 Falsa Thcologia est duplex; vna vulgaris, altera philosophica: Vulgaris, quae in principiis naturae nostrae imperfectis subsidens non assurgit altihs ratiocinatione: Philosophica, quae ratiocinationis err ore in falsas conclusiones dif/Iuxit, fabulo-sam, naturalem, ciuilemque ex principiis ill is procreauit.

5 Iheologia est sapientia reruni d\'minarum Cap. n.

6 Haec ant est doyjxvnoc, nimirum Dei ipsius sapientia; ant est I\'xrvnoc, It Deo informata. Cap. m.

7 Thcologia dcr/Jvvnoc est diuinarum rerum diuina sapientia. Hanc verb nos adoramus^ ac non inuestigamus. Cap. iv.

8 Theologia I\'xrvnoc, sine simpliciter (ut vocant) sine secundum quid conside-rata, est sapientia diuinarum rerum h Deo ex archctypo ipsius inforniata(i. 13 7 ¹ •) per communicationem gratiae ad gloriam ipsius. Cap. v.

9 Atquc haec quidem Theologia simpliciter dicta, est tota sapientia rerum diuinarum cum re crcata communicabilis pro conimunicantis mo do,

i o Theologia verb secundum quid, est sapientia rerum diuinarum cuni creaturis communicata pro mo do ipsarum, Communicatur autem vnione, uisionc, aut rcuelationc.

ii Theologia quam vnionis appellamus, est tota sapientia rerum diuinarum, cont-municata cum Christo xt-savD-Qmno), id est, quh Sermo caro /actus est, seennditm hunianitatem eins. Cap. vi.

12 Theologia visionis est, quae communicata est cum Angel is, 6-\' spiritibus sanctorum consecratorum, sen perfectorum in caclo. Cap, vn.

6 13 Theologia

42

13 Iheologia reuelatwnis est, quae hie conwmnieatur eurn humano genere: quam etiam non ineommodï 2heologiam nostrum appellaueris. Cap. vin.

14 hst autem duplex Theologiae eommunieandae modus, natura ar¹ gratia; ilia, velut internum prtncipiim eommunieationis: haee, velut prineipium externum illius. Ex quo fit, vt Jheologia vna dicatur naturalis, supernaturalis altera. Cap lx.

15 Theologia naturalis est, quae proeedit ex prineipiis secundum se not is natir rah intelleetus humani lunnne, pro rationis humanae modo. Cap. x.

16 Huius Theologiae naturalis in intellect 11 humeino notio versatur in rebus eom-munibus, 0° obscura, 0° imperfecta est; eoque nee esse habet a super naturali susci-pere perfectionem suam (f. 1372.)

17 Haec conditio full Theologiae naturalis in Adamo, natura Integra: quam ex prineipiis communibus, obscuris, imperfectis eoli 6° augeri oportebat ratiocina-tione, (Sr* gratia per fie i,

18 Postquam vero natura haec corrupta fuit, illa quidem ipsa principia in singulis permanserunt, eommunia, obscura, atqne imperfecta; sed in sese corriiptissima,

inter se conturbatisshna, tanquam rudera naturae noslrae, vitiositate nostra.

19 Itaque haec Theologia nihil omnino ad perfectionem potest perducere, neeper-ducit vnquam: ae ne perfectionis quidem est per seipsam capax superuenientis h gratia.

20 Quapropter supertienire homini oportuit illam Theologiam inspiratam; quam ab ortii ems supernaturalem appellamus; 0° Theologiam reuelationis, a eommunieationis modo. Cap. xi.

21 Est autem Theologia supernatiiralis sapientia reruni diuinarum , quae proeedit ex prineipiis secundum se notis super tor is scientiae lu/nine, supra humanae rationis moduni.

22 Hmus Theologiae supernatiiralis duplex est ratio: nam aut absoluta est amp; secundum se, pro modo communieantis; aut secundüm quid, pro modulo eorum ad quos peruenit conmunicatio.

23 Theologia nostra- absolute dicta, est sapientia renim diuinarum seeiindiim veri-tatem diuinam ti Deo inspirata, amp;• per enuneiatiuum sermonem in Christo commissa serins ems, atque in testamento veter e nouo per Prophet as, Apostolos amp; Euau-gehstas consignata, quantum ems hie nobis expedit reuelari ad gloriam ipsius amp; electorum bo num. Cap. xn.

24 Materia Theologiae est, diuinarum re rum: nimirum Deus, quaecunque ad Deu/n ordinata sunt; prout disciphnatn Dei de natura, operibus 0° iure ipsius tradi oportuit. Cap. xm.

2 5 Porma Theologiae est diuina Veritas: quae in Theologia bifariam consideratur. Nam aut tola, vel pars totius aliqua simplieitcr in sese; aut partes aliae cum aliis inter se eonsiderantur iusta comparatione. Cap. xiv.

26 Haec Veritas sancta, iusta, atque perfecta est: quippe quae nihil profani, iniusti, rmperfecti docet, nihilque sancti, iusti, perfecti non docet; vt ad sanctimo-niam in nobis, nistitiam erga omneis, er* perfectionem per omnia quani perfectissime dirigamur.

27 Itaque haec Theologia vna est, aeterna, 6° imniutabilis: nam quod verum est necessanb, idem est necessario vnum: quod iustum, amp;• sanctum, id iustum o-

sanctum

43

sanctum nunquam esse non potest: quod denique perfectum secundum Deum, idem est omnino ac semper immutabile. (f. 1373.)

28 Caussa efficiens nostrae Theologiae duplex a nobis ponitnr; vna principalis, cj⁰ instrumentalis altera. Cap. xv.

29 Principalis caussa efficiens amp;• ahsoluta nostrae Theologia, est Deus Pater in I\'ilio per Spiritum suum inspirans earn: vt qui unieus est, auctor, lt;2^ effector sum-mus ac perfectissimus sapientiae huius in semis suis,

30 Instrumentalis caussa est huius sapientiae, Aóyog TtQoyoQixoc, velsermo cnun-ciatiuus Dei: turn spiritualiter, tuin corporalis ^ corporaliter.

31 Finis duplex est Theologiae: nam vnus remotus est vel summus: alter verb propinquus secundarius ab eo, ac suhordinatus (vt loquuntur) ei. Cap, xvi.

32 Primarius finis vel summus Theologiae, est gloria Dei: hanc enim Theologia omnibus spectandam exhihet, 0° omnes etiam boni vsu sapientiae huius legitimo earn testatam fiaciunt, prout sapientia iustificatur a filiis suis.

3 3 Secundarius finis Theologiae nostrae vel subordinatus, est electoruni bonum praesens amp; futurum: nam horuni pietati factae sunt promissiones huius amp; venturae vitae: haec autem Theologia est pietatis verae sapientia.

34 Theologia nostra secundum quid, sine Theologia in subiccto dicta, est ilia eadem sapientia rerum diuinaruni, niodificata pro ratione conini hominum quibus inest, cr ex qua Theologi appcllantur, Cap. xvn.

3 5 H\'ujus Theologiae in subiecto modus circumscribi non potest: quia in vno-quoque variat, amp; inter omneis est dinersissinius,

36 In vnoquoque uariat: quia inest vnicuique principium duplex natur a amp; gratia: qua rum illam diniinui, hanc auger i necesse est de gloria in gloriam virtute spiritus uf³ efficacc Theologiae cominunicationc.

37 Inter omneis variat: quia plus in his quam in illis natiira mimiitiir, intialescit gratia: etsi hie nemo ex omnibus totam formam nostrae Theologiae perfecte per omnia comprehendit.

38 Etenini totam quidem perfectamque formam huius Theologiae perccpertint Prophetae Apostoli, at non perfect}, in sese: eamque totam tradiderunt singular 1 virtute spiritus reliqui omnes: nee totam , nec perfecti,

39 Itaque forma Theologiae nostrae in se quidem vna est, vt anti diximus, sed in nobis mo do est multiplex, atque futura est, donee concurrentes in vnitatem fidei

cognitionis Filij Dei, fiamus vir perfecties, euehamurque vna ad mensuram staturae Ecclesiae, quae est complementum Christi, Cap, xvm. (f. 1374.)

T R A C T AT U S DE VERA THE O LOG IA.

CA F V T J.

Ju sil Theo log ia.

Dictvri de Theologia, comimmi thesauro diuinac amp; salutaris Sapientiae, primüm Deum optimum maximum, lt;[uo omnis Sajjientia iV donatio bona proficiscitur, oramus supplices, vt in sanctissimo hoc argumento praelucere dignetur nobis aeterni Spiritus sui luee, amp; nos in omnem vcritatem deducere, ex promissione sua in Christo lesu: Deinde veró, vt si quid per Dei benedictionem inhac causa adferimussalutaris amp; boni, eamdem benedictionem suam omnibus iis cpü lucubrationem hanc nostram lecturi sunt, exhibeat salutarem: quó gloria ipsius in nobis omnibus stabiliri, amp; nos in ipso possimus augescere, donec assurrexerimus in staturam illam iustam viri perfecti, amp; assequuti fuerimus complementum Christi.

Quia veró in onini re quae agitur primüm videndum est vt definiantur voces rerum amp; res vocibus significatae, ne fortè ab institute consilio temerè discedatur; vtrumque paucis in hoe capite facturi sumus, antequam de re ipsa instituamus dicere; nam hac via veluti strata, amp; patefacto aditu commodo ad eas res de quibus dicturi sumus, omnia Lectori longe euidentiora fore confidimus.

De nomine itacpie Theologiae hoe modo statuimus: Thes. i. Theologia aut scr-nionem Dei ipsius, aut de Diuinitale sermonem rationemque significat, vt Angustini vtamur verbis, lib, 8. de ciuit. Dei, cap. i. nos de posteriore signijicato diet mi sumus. Duplex igitur est huius nominis significatio, si ad etymon ipsius attendamus; vtraque recepta consuetudine sermonis Graeci. Vt enim êsonyontov oraculum est quod enunciat Deus; amp; t5«o(Ty,lt;iÉ(-a, significatio quam Deus exhibet, sic etiam Theologia sermo est quem Deus ipse in rebus creatis enunciat. Verümtamen altera illa significatio ex vsu magis fuisse videtur semper sermonis Graeci; vt sermonem ipsum qui de Deo enun-ciatur, aut rationem rerum diuinarum intelligamus Theologiae appellatione: quemad-modum etiam orthodoxis Patribus, Ssoaotf ia Sapientia rerum diuinarum fuit appellata. Atque haec quidem duo ad iustam Naturam Theologiae non solum conuenire pos-sunt, verumetiani conuenire per se amp; simul a/uyisus esse necesse est. Sed quia non potest proprie vtraque interpretatio huic nomini eodem in loco tribui amp; contineri vi (vt appellant) vocis; posteriorem signilicationem deinceps instituimus explicare: praesertim cum multa etiam locutus sit antehac, aut loqui possit in posterum Deus, ipiaeadsuh-

stantiam

DE VERA ï H E O L O G I A.

stantiam Theologiae minime pertinent. Est enim Theologia, vt scientia omnis, rerum communium, Dei autem sermo in rebus etiam particularibus non raro occupatur.

De hac igitur Theologia. prima haec quaestio videtur nobis expedienda esse, An aliqua sit ea quae Theologia è nobis vulgo nominatur. nam cum eorum cjuae nominan-tur sermone nostro, alia sint, amp; alia non sint in Natura rerum; alia sciri possint amp; alia non possint; frustra de ea re ;\\ nobis ageretur, quae nee esset ipsa, nee ab homine sciri posset. Thcs. n. Esse autem Theologiam Res ipsae amp; consensus omnium populorum docent; Res: nam Deus est, amp; idem principium est omnis boni in rerum Natura, amp; loquitur, amp; agit vt Deus: Consensus; nam om nes ita esse agnoscunt Naturae luce. Pluribus quidem argumentis rerum, eisque luculentissimis, demonstrari posset Theologiam illam esse ex veritate, cuius significationem modo circumscripsimus. Sed haec duo in praesentia posse videntur ad sermonem institutum nobis sufficere; reliqua in aliud tempus (si Deus volet) reiecturis. Prins (f. 1375.) argumentum est res ipsae. i. subiectum ipsius Theologiae: Posterius consensus populorum omnium, amp; scientia Naturalis illins subiecti, quatenus illud subiectum in cognitionem hominum venire potest. Non est autem dubium, quin eorum quae sunt habeatur aliqua scientia: cV Scientia eorum sit in ijs qui sciunt, pro modo amp; captu ipsorum. Si ergo Deus est, amp; sciens est, Deum certe scientem sui ipsius esse dicamus pro modo ipsius necesse est; ld est autem, infinitum, ac scientem sui infinita amp; plane diuina scientia. Si Deus principium est omnis boni in Natura rerum, optimè ex eo concludimus, omnes creaturas, quae bonum intellectus atque scientiae ab illo principio vniuersali obtinent, aliqua saltem Dei amp; Theologiae scientia esse praeditas, dfia agnoscant singulae illud principium suum vnde processerunt. Si Deus loquitur, amp; loquitur non res solum particulares, sed amp; communes ad veram ipsius cognitionem pertinentes; Si denique agit vt Deus erga creaturas omnes, quarumhis obscura vestigia maiestatis suae, illis certain imaginem impressit in natura ipsarum omnino Theologiam oportet esse, quam amp; res creatae percipiant communicatione, amp; Deus possideat in sese tanta perfectione, vt neque apprehendi, neque enarrari possit pro dignitate ipsius, sed destringi soliim pro modulo infirmitatis nostrae. Quemadmodum autem argumentum subiecti illius admirabilis Theologiam esse confmmmus, sic etiam argumento nostri ipsorum amp; naturae nostrae omnes Theologiam aliquam esse agnoscimus. Nam siue Naturam secundum rationem communem spectes vniuersitatis istius, haec profectó enarrat gloriam Dei, amp; quasi proclamat voce, exsertoque digito commonstrat sermonem illum rationemque de diuinitate, quam Theologiam appellamus; sine Naturam communem spectes humani generis: tanta est in eo naturae lux, amp; communis adeó ingenerata notio, ut omnes homines tam docuerit esse Theologiam aliquam Diuinamque sapientiam, quiYm docet esse Deum; Siue denique nos ipsos récognoscamus singuli, amp; (juasi peruestigemus ])enitiüs tortuosa ilia penetralia amp; abditissimos recessus mentis nostrae. Nihil in nobis futurum est quod non ostendat Theologiam esse, amp; con tra-dicentes euincat manifestissimè. Tanta est Naturae vis, Tanta veritatis.

Atque haec quidem sic in communi nota sunt, amp; singulis Deo exposita, vt nemo homo, quamuis rudis aut ferus amp; ab omni humanitate alienus, ignorare possit, illam, de qua dicimus, Theologiam exsistere. Sed quae in communi docemur insita Naturae luce, ea particularis Naturae in singulis caecitate amp; infinnitate obscurantur, amp; prae-stinguitur quodammodo acies mentis nostrae, ne id ipsum ()Uod Natura communis docet, rectè percipiat particularis in vnoquoque nostrüm. ex quo lit, vt Veritatis aliquid tamquam jjer vmbram è longinquo videamus: sed per tenebras innatas amp; circumstantes nos, non nisi falsó videamus illam ipsam, quam videmus, veritatem Dei. Id nos enunciamus in hunc modum, Thes. 111. Etsi autem ab oninibus credifur

esse

DE VERA T H E O L O G I A.

esse T/ieologiant, in vulgo tarnen oj; dicitur. Est enint haec vera, Ilia falsa amp;

opinabilis. Aequiuocationem istam, quam hic statuimus, efficit rei Veritas cum falso corruptoque nostro iudicio amp; sensu comparata. Nam ex rei Veritate quidem est, vt sit sapientia rerum diuinarum, qtialiscunque illa tandem amp; cuitiscunciue sit, etiamque vera dicatur esse: ex iudicij veró nostri depratiatione, amp; quasi pituita sensum spiritualis gustus mentibus nostris adimente est, quöd in hac quoqtie (vt in caeteris) causa grauissima falsum pro vero amplectamur. Ita(f. i376.)que secundum Veri-tatem rei, dicitur aliqua omnino vera esse Theologia, vniuoce appellata; secundum veró opinionem; quam deprauato amp; obstupefacto iudicio nostro concepimus, est amp; Theologia dicta aequiuoce, quam falsam ér opinabilem appellamus: falsam, quia toto coelo (quod aiunt) abest a Veritate subiecti propriè ad Theologian: perti-nentis: Opinabilem veró, quia opinione solum consistit (si quidam illud est con-sistere) in mente amp; imaginatione nostra, somnia mera atque ludibria pro veritate, amp; idola atque tragelaphos pro Deo vero confingente. Ac de falsa quidem Theologia amp; opinabili non est consilij nostri vt dicamus multis; quandüquidem in vera asse-quenda labor est perutilis, amp; perictilosus error; in falsa perscrutanda labor inutilis, amp; error A periculo graui alienissimus. sed tarnen vt strictim aliquid de ea dicamus, quantum ad istius hononymiae demonstrationem pertinet, Ita statuimus; Thes, mi. Falsa Theologia est duplex-. Vim vulgaris. Altera Fhilosophica; Vulgaris, quae in principiis Naturae nostrae imperjeetis sulgt; si dens non as sur git altius ratiocinatione: Philosophica, quae ratioeinationis err ore in falsa s conclusioncs diffluxit, amp; falmlosain, naturalein, eiuilemque ex prineipiis illis proereauit. His paucis, turn vnum veluti corpus falsae Theologiae circumscribi putamus posse; turn singulas partes ac membra ipsius seorsim demonstrari. Etenim falsae Theologiae istius radix (ut ita dicamus) amp; caput illud est, quod Theologiam vulgarem appellamus: Corpus situm est in philosophica, quae exinde in tres ramos luxuriata est amplissimos, amp; siluescentes pluri-mum. Vulgarem Theologiam appellamus eam, quae communis est omnium, ut sunt principia eius notionesque amp; praeceptiones communes in mentibus nostris adum-bratae; amp; quae nee ratioeinationis cultura subigitur (vt ita dicamus) nee superueniente aliunde adiumento augescit; sed in ilia sua conditione notionibusque imperfectis conquiescit, amp; tanquam in faece imperfectionis amp; corruptionis suae naturalis desidet. Philosophicam vero dicimus eam, quae cultura amp; aceessionibus intus amp; forisadillam Vulgarem adjectis, ratioeinationis errore amp; quasi maeandro mentis nostrae extollit sese ad conclusiones de diuinis rebus omnino falsas, ac proinde tum i\\ veritate illarum, turn ab officio pietatis in Deum nostrae alienas. Ex quo autem hic truncus quasi a radice ilia vulgaris Theologiae coepit procedere, statim diffusa est haec philosophica in tres ramos illos, qtios suis nominibus ante distinxiimiH,/rt/v//wrt\'« puta, Naturalein atque ciuilem Theologiam; Quemadmodum ex Varrone amp; Seneca Augustinus lib. 6. de ciuit. Dei, cap. 5. explicauit. Mythicum siue fabulosum dixerunt illi, quo maxime vtuntur poetae ad theatricam voluptatem: Naturale vel physicum genus Theologiae, quo philosophi ad mundi interpretationem amp; veri naturalis peruestigationem, in suis diaetis atque encycliis: politicum denique vel ciuile, quod potentiores adhibuerunt, vt ciuitatum rerumque publicarum leges quaedam Religionis auctoritate stabilirent; primum, Voluptas; secundum, studium Naturale: tertium, publica peperit vtilitas in societate hominum posita. Atque haec tria genera incredibile est, quantis amp; quam variis erroribus omni tempore amp; loco difiluxerint, donec Veritatem suam gratiosc aperuit Deus. sed quia hoc loco minimè statuimus de falso agere, ac nobis potiüs exponere est animus salutaris illius Theologiae Veritatem: praesertim cum totam illam siluam falsae Theologiae auctores quam plurimi putauerint diligentissimè; amp; tribus

libris.

U E VERA T H E O L O G I A.

libris, sexto, septimo, octauo, de ciuit. Dei Augustinus sanctissimè amp; diligentissimè subuerterit: omisso sermone de falsa Theologia, quae nihil aliud est quam opinio amp; vmbra Sapientiae aliud quiduis pro rebus diuinis prehendentis, igitur omisso falso ad Veri definitionem amp; inuestigationem Deo auctore, transibimus.

CAPVT 11.

Quid sit Theologia.

Vera igitur Theologia, cüm sapientia summa sit, summae amplitudinis amp; dignitatis in se, summaeque in nobis vtilitatis, si modó cum humilitate mentis amp; conscientia tenuitatis nostrae percipiamus ipsam Domino, varijs modis (vt fecerunt multi) defi-niri potest. Sed quoniam ex tam multis definitionibus ea demum maxime probanda videtur es(f. 1375.)se, quae totam rationem amp; Naturam rei simplicissimis legibus artis ex veritate exprimit: nobis hie Theologiam definiri placet secundüm genus amp; differentiam ipsius, verbis numero quidem paucissimis, (si fieri potest) sed tamen significantissimis argumento. Cüm enim omni quaestioni simplici c|uae agitur, propriam suam definitionem optimi auctores iubeant adhiberi, secundüm genus amp; differentiam (vt vocant) specificam ipsius; hoe vtrumque conuenientissimè tradi in hunc modum iudicamus posse; Thcs. v. Theologia, est sapientia reruni diuinanm. Est enim sapientia genus verae Theologiae. Differentiam veró statuimus rerum Diuinarum, quae quidem verè diuinae sunt, appellatione. Ac primüm quidem Theologiam sapientiani eó api)el-lamus, quèd omnes omnino proprietates ad intellectum, scientiam, amp; vsum salutarem pertinentes, ex Natura amp; supra Naturam, modo planè excellentissimo in sese complectitur; velut cevtissima principiorum index, amplissima scientiarum omnium

fiwiit/iiKwt\' xni nQaxuxiuv princeps, amp; sapientissima omnium actionum rationumque arbitra, omni exceptione maior. Haec enim simplicia quaeuis principia nobis siue inge-nerata a Natura, siue per Dei gratiam inspirata, amp; quidem immediata (vt dicuntur vulgè) immota, atque necessaria docet nos apprehendere: Haec eadem apprehensa compo-nere atque dividere: Haec item ex compositis amp; diuisis ratiocinari diuino modo: Haec ratiocinationibus ad scientiam ipsam assurgere summa necessariara, certissimam, amp; sola Veritatis aeternae immutabilis amp; constantissimae contemplatione contentam. Cur enim Sapiens non acquiesceret diuina ilia certitudine, quae inest cum rebus ipsis, quas Theologia tradit ut sunt: turn ipsi animo scientis, prout sunt diuinitus ab eo per Theologiam cognitaef Atque hae virtutes omnes, quas modo diximus, in Intelligentia positae, scientiis illis fere aptari salent, quae contemplativae vulgo dicuntur. Haec eadem osten-dit optime modum necessarium verae sanctitatis amp; iustitiae nostrae modum (inquam) certum xal avxayxégmov: Haec finem summum cum in Natura, turn supra Naturam rerum exponit in oculis nostris; qui finis supernaturalis verè solus est Naturae propositus; aut (si fortè alios insuper fines placeret apponere) Finis longe praestantissimus dicendus est; quibus in rebus onmis laus scientiarum consistit, quae actiuae nominari solent. Haec denique germana illa scientiarum mater atque regina est, quae quidem verè scientiae sunt atque appellantur; amp; principiorum, et ratiocinationum, amp; conclusionum ex eis, amp; scientiarum, amp; vsus, amp; actionum, amp;iudiciorum omnium, amp; totius rationis ad haec omnia pertinentis summa perfectio, quaecunque ab intellectu, amp; ratione, amp; scientia sunt, perfectissime iudicans, amp; ordinans sapientissime. Quapropter iniuriam faciunt verae

Theologiae

DE VERA T H E O T. O G I A.

Theologiae quicunque intellectus solum, aut scientiae, aut artis nomine earn defi-niunt: cum intellectus in principiis duntaxat positus rationem fundat, amp; opus ipsum rationis, quod appellaraus ratiocinationem, exerccat; Scientia ex principiis ratione iusta suas conclusiones faciat: Ars vero ab intellectu scientiaque proficiscens in aliquo opere terminetur. At haec omnia simul Theologia nostra comprchcndit; prin-cipiorum intellectum, conclusionum determinationumque scientiam, amp; operis nostri, quatenus ad Deum contendimus, artem saluberrimam: quae omnia nihil planè, prae-terquam sapientia, iudicare cei tó ]iotest, aut commode ordinare, aut praestare salu-tariter._ Quae cum ita sint, non potest Theologiae statui vllum aliud genus, quam sapientia, de principiis scientiarum in Intellectu, amp; de conclusionibus earumiudicans, amp; omnia vi sua complectens quae ad perfectionem omnis boni sunt necessaria, amp; iis omnibus vtens sapientissimè.

Huic autem generi differentiam suam amp; propriissimam (vt ita dicamus) certevide-mur adhibere, quum earn dicimus esse Diuinarinn rcnun sapientiam. Diuinas res quuin appellamus, triplicem (vt ita dicamus) virtutcm conditionemque admirabilem ia eis complectimur. Primum, quod obiectum diuinum est, circa quod versatur Theologia: Deinde, quod modus sapientiae illius diuinus est; Turn denique, quod finis etiam diuinus est ac ])erfectissimus. quas tres virtutes siue conditiones simul in rationem iustam cum scientiarum omnium ©ewgi/itKwc xnl nyaxiixdii\', tum sapientiae huius, earum omnium facile principis, opus est concurrere. Nam sive ad obiectum matc-riamve huius sapientiae respexeris. Deus est, amp; quicquid Dei est, amp; quicquid iiDeo est, atque ad Deum ordinatur: siue ad modum illius, divinus est principio, actione, ac effectu suo; non huraana solum omnia transcendens (f. 1376,) in infinitum, sed amp; Natu-ram hanc vniuersam quam longissimè praeteruolans: sive ad finem ipsum, Deusfinis illius est, amp; salutaris illa atque gloriosa Dei ipsius visio, ad quam hac sapientiaduce contendimus. Ad quot;nunc finem, quotquot promissionis spiritu obsignati sumus per Dei gratiam, ita currimus vt non in incertum curramus; Ita pugilatu exercemus lacertos nostros, ut aérem non caedamus: 1. Cor. 9. 26. Denique obliuiscentes ea quae i tergo sunt, amp; pertendentes serió ad ea quae ante nos sunt, scopum versus indesinenter ferimur ad praemium supernae vocationis Dei in Christo lesu seruatore nostro. Philip. 3. 14.

C A P V T III.

Quotuplcx sit Theologia.

Etsi ex iis quae modó ostendimus, informata esse videtur ó\'xtttsij èv 1 inw, ratio verae Theologiae, de qua instituimus hoe loco dicere; tamen nomim illi augustissimo Theologiae, eiusque delinitioni, qua modó vsi sumus, quaedam accidit acquiuocatio; quae distinguatur antè necesse est, quim ad Theologiae huius quae agitur fusiorem explicationem veniamus. Tanta enim est amplitudo eius, vt neque eadem voce res adeö differentes commodè satis denotari possint, neque vno genere eae disparatae res com-prehendi, quas vna voce significauimus. Quapropter vt res quae Theologiae nomine exponuntur, secundum Naturam amp; conditioncm suam genere toto difterunt, soil analogia quadam inter se aptè communicant: Ita amp; vocis statuenda est homonymia, siue (vt vulgö loquuntur) acquiuocatio. Quamuis acquiucationem ipsam priiis tjuoque nobis distingui hoe loco necesse est; quia haec non pura est aequiuocatio, sed

7 analogica.

DE VERA THEOLOGIA,

prout in scholis appellatur vulgó. /Equiuocationem puram nominamus earn, in (|iia earum rerum, quae dicuntur aequiuocè, ratio planè amp; totaliter diuersa est: sic enim liceat dicere scholasticorum modo. Analogicam veró , in qua earum rerum, quae dicuntur aequiuocè, ratio ex parte vel secundum quid eadem, atque ex parte siraul diuersa est: cuiusmodi aequiuocatio in enunciandis rcrum diuinarum humanarümque nominibus plurimiim solet accidere.

Secundum hanc ergo homonymiam, quam analogicam dicimus, duplex Theologiae modus nobis statuitur, his verbis; Ilaec avt est Ky/écvnos nimii\'uin Deiipsius sapien-tia, aut est txrvno;, a Deo ivf onna fa. Huius diuisionis analogicae primüm sententia nobis exponenda est, deinde veró mónstranda ipsius necessitas. Sententia haec est: Theologiam, quae dicitur sermone nostro, vnam esse oviriuiii/ y.n) uxctgov, id est, essen-tialem atque increatam, quam nos docendi causa deinceps hoe libello nostro dQ/Juvnov sine TTgtiiióivnov dicturi sumus: Alteram veró, a-vupudi/xvinp xn). xtcgi/i\' id est, acci-dentanam amp; creatam, sine habitualem, quam Hxtvnov etiam commode dixeris, velnt expressam quamdam ac potüis adumbratam formalis illius Theologicae diuinae amp; essen-tialis imaginem. Ac mihi quidem videtur yjivnni illa Theologia ab orthodoxis Fatri-bus exemplaris olim appellata; ad cuius exemplar diuinum amp; immutabile, altera haec conformata est a Deo pro creaturarum captu: recentiores vero illdm Theologiam secundum se, hanc Theologiam secundum quid appellarunt. Est autem illa Theologia, eadem ipsa inlinita Sapientia, quam Deus de seipso habet rebusque omnibus, vt sunt ad ipsum necessario, proprie, amp; per se relatione perpetua ordinatae, secundum rationem infinitam ipsius: Haec veró Theologia, illa est sapientia, quam Creaturae de Deo habent pro modo ipsarum, deque rebus ad Dettm ordinads, per communicationem ipsius.

Atque haec quidem genera duo Theologiae ita disparata sunt, vt ad vnum aliquod certum caput amp; genus commune ex Veritate referri non possint, lila nempe Theologia, quam diuinatn amp; ngMTÓrvnov appellamus, nee generis huius est, nee vero vllius. Non esse communis generis cum hac creata Theologia natura docet huius, amp; illius. Illa enim Theologia dyxsrvnoi essentialis est naturae Dei, amp; pars (vt ita dicamus) scientiae illius infinitae, quae in Deo essentialis est: quicquid autem essentiale est, id propriè contribui eidem generi constat cum essentia ipsa cuius id essentiale est, vt partem toti, amp; membrum corpori dicimus ounysvhg, cS; genere communicans: Deus (1\'. 1377) autem supra omne genus, ovain insQoimog, vt Sancti Patres optimèappellarunt. Haec veró Theologia non est essentialis eorutn ad quos pertmet; sed iis accidit tanquam habitus, essentiam eorum quasi circumvestiens: ac proinde ab illa tantum abest (vt cum vulgo dicam) ovnv ovgnvo; sg\' dnó yonjg. Non esse illam vllius generis (quod secundo loco dicebamus) Natura ipsa amp; ratio demonstrant luculen-tissime. Etenim si essentialis est, vt est, eoque Naturae Dei üfioynvtjg, eadem certè illius ratio ac Diuinae essentiae futura est. Cum autem illa Diuina sine essentia, sine Natura verè sit vnsqouaiog, nulloque communi cum re vlla genere propriè aut impro-priè, simpliciter aut per reductionem concludatur, optimè certè hanc Theologiam vTxsQovaiov esse praedicamus. Haec veró creata nostra Theologia amp; commumcata illius (inofyor}, cum nihil sit aliud què.m sigillaris imago quaedam impressa ab essen-tiali illa, non est pvofecto communi cum illa genere, nec eo concludi potest; sed aliquam solum habet ab illa amp; cum illa analogiam: quemadmodum imago picta hominis non est homini d/jnysvijf, sed ratione tantum analogica appellationem hominis obtinet aequiuoee. Quapropter recte Apostolus hanc cum illa comparans 1. Cor. 3. Nullus seipsum seducat, inquit: si quis sibi videtur esse sapiens in hoc seculo , stultus fiat vt fiat sapiens. Sapientia enim mundi huius, stultitia est apud Deum: nam scrip-turn est, Carpit sapientes in versutia ipsorum: amp; rursum, Dominusnouit cogitationes

sapicntum

DE VERA T H E O L O G I A.

sapientum esse vanas. Stat igitnr illud necessario lt;|Uod ante dixitiius, non nisiaequi-uocatione, f|uaii) vucant uruloyo// vtranique simtil \'riieologiani :\\ nobis appellari.

C A i\' V T III I.

Dc Theologia archetypa.

Postquani ab illa Theologiae Sacrae homonymia nos expediuimus, Nunc deimim de vtraque seorsim tradi a nobis oportet ea quae sunt instituti nostri. Ac primüm quidem dc Theologia archetypa dicturi sumus panel\'s, quae hliitis loci videntur esse: Deinde veró liberius diflundemus altcrius Theologiae éxtivinv explicationcm. De archetypa autem Theologia dicturi, quid dici a nobis possit, amp; quid item non possit, 1 treuiter thesi vu. comprehendimus: Theologia archetypa est iliuinarinn rerwu diuina Sapient ia. liane verb nos adorannis, ac non innestigainus. l\'riore niembro, quid dtci a nobis dc ea possit; I\'osteriore, quid non possit, religiose discludimus.

Quid ergo dc hac dici possit, propria dcscriptione (nam Infinitum dcfiniri profectó non potest) vtcunque demonstramus, rerum communium quas Natura amp; scriptlira docet enunciatione, quum archetypam siue nsjonÓTvn-ov Theologiam nihil esse aliud dicimus, quam diuinarum rennn diuinam Sapientiam: Quibus verbis non definitioncm statuimus: sed quasi definitioncm, siue descriptionem quandam analogam ex rerum nostrarum exemplo, amp; sermonis nostri conformatione aliqua ad res diuinas applicata. Nam huitis Theologiae non est genus sapient ia, sed quasi genus ponitur docendi causa; nisi fortè (vt placet scholasticis, idque omnino rectissimè) sapientiam praedicari de Deo dicamus vniuoce, dc nobis veró aequiuocè. Hac autem ratione sapientia non genus est, sed adacquatum (vt vocant) proprium, summè propriè Deo attributum; quod inde ad res creatas nostro sermonc transfertur aequiuocè. Similiter quod nobis est differentiae loco, id in Deo ncc est, nee facit differentiam: nam quómodo sim-plicissimae illi esscntiae amp; ab omni compositionc quam alienissimae differentia tribui ])osset ? cum differentia constituat rationem suae speciei, vt forma rationem materiae suae: Deus veró essentia simplicissimus vsque adco sit, vt nec per cogitationern quidem probabilem compositio vlla ipsi attribui possit: Non materiae amp;formae, non partium, non esscntiae amp; esse, non subiecti amp; accidentium; quia in Deo quicquid est. Deus est.

Atque haec causa est, cur restrictionis causa, siue loco (vt vtilgo appellatur) specificae differentiae, Sapientiam banc diuinain esse adiecimus, vt essentialem Dei, supereminentem, cS: extra supraque oninc genus eucctam sapientiam hie agi nobis doceremus. Non enim est sapientia, prout sapicntiae genus Philosophi distinxerunt (f. 1378.) Nam sapientia illa hi|mana ortum habet aliunde, velut accidentaria: Habitus est: principiis gignitur; intellectu componente amp; diuidente alitur; rationes consent: conclusiones ex eis nectit: scientiam effirit: arbitra est amp; index istorum omnium: amp; partes constituit ordinemque partium, quae sapicntiae humanae subiectae sunt. Haec veró sapientia aeterna est, essentialis, adeoque essentia Dei: cui omnia non ex vllis principiis, compositionc, amp; diuisione intellcctus, ratiocinatione, conclusionibus, scientia, iudicatione, amp; ordinatione sunt praesentissima: sed simplicissimè, vnico omnium simul intuitu, ac non successiue, vt fit creatis rebus: haec principia gignit

ex se,

DE VERA T H E O L O G I A.

ex se, non ex eisgignitur; haeclntellectum, rationem, conclusiones, scientias, sapien-tiam ipsam in aliis efficit, in se iinnuUabilis amp; inuariata permanens: haec deniquein alüs extra se omnia, partibus, ordinc, amp; successione varians, tanquam vniuersale immo-tumque principium principiorum, intellectuum, rationum, conclusionum, amp; scientiarum omnium est, sapientia mater omnis sapientiae. De qua verissimè cum lobo dixeris cap. 28. Est qtiidem argento eductio, amp; locus auro quod liquant metallarij; femnnèpul-uere sumitur, amp; lapide funditur aes, amp;c. At illa sapientiavndeinueniretur?amp;vbinam csset locus inteiligentiae? Non nouit mortalis aestimationem eins, neque inueniturin terra viuentium. Abyssus dicit, non est in me: amp; mare dicit, non est penes me; tkc. Solus Deus intelligit viam eius, amp; ipse scit locum eius. Nam ipse in extremitates terrae intuetur, sub omnibus coelis videt, amp; quae sequuntur. Hinc si ad differentiam venturi sumus (si quidem differentia potest appellari) non solum obiecto, mode, ac fine ipsius res diuinas sciri, iudicari, atque ordinari hac sapientia animaduertemus: verum etiam subiecto ipso (liceat enim Deum nobis, quamuis simplicissimum, docendi causa subicc-tum dicere) sapientiam diuinam esse, cpiae res omnes diuinas amp; singulas indesinenter capit vna, vnico intuitu atque infinito, sine partibus rerum, sine ordine partium, sine niotu amp; successione temporum (vt scholasticorum sermone vtar) Totum simul,atque totaliter. Nam propterea etiam Diuinam pronunciamus esse liane sapientiam, propria ac non figurata significatione, vt extra supraque omnes res humanas, amp; temporarias, amp; creatas animos nostros semper attollamus; quum de hac sapientia habetur sermo.

Id autem vt melius possit intelligi, agedum, attributa quaedam huius Theologiae adferamus, ex quibus discrimen ipsius internoscatur ü creata nostra. Est igitur dyxéivnog haec Theologia, sapientia increata, formalis, absoluta, infinita, tota simul; incom-municabilis, amp; sui imagines aut etiam vestigia cum rebus creatis solum communicans. Increata est: nam principium ab vllo non habet, aut vllum principij vel creationis modum, imo ne speciem quidem vllam habet principij: nam principium ipsum principiorum est, pertingens fine vno ad alterum fortiter, amp; disponens omnia vtiliter, Sapient. 8. Formalis est: nam essentialis est formae diuinae, siue Deitatis, adeoque ipsa essentia Dei: prout Deus est omnibus numeris simplicissimus, cuius esse, amp; uapere, amp; scire idem est, quamuis secundum rationem in mentibus nostris ea distin-guamus. Absoluta est amp; perfectissima, nihil deficiens, nihil redundans, nihil varium continens, sed omnis in sese defectus, profectus, aut incrementi, amp; mutationis expers. Infinita est: Nam ad omnia pertendit vniuersè amp; singulariter, vt principium omnium: nec quicquam est (vt verbis vtamur Apostoli Jlehr, 4: 13.) quod sit occultum ab ipsa, omnia nuda amp; manifesta sunt ante oculos illius. Tota simul est, pro ratione spiritualis illius irwe/éms siue continuitatis, quam ipse quoque Aristoteles lib. 2. de anima nominauit. Nam neque per partes, neque successiuè inest Deo, aut in sese variat: sed pro modo ipsius Dei est: cuius cum essentia sit tota simul, xni

uvaMoimcos, eadem plana ratione expers est partium, amp; successionis, amp; motus omnis aeterna illius sapientia. Incommunicabilis est: nam Deitatis propria: ac proinde cum nulla re creata communicari potest: aut cum vllo ex facto communicata est, quod aliud sit è Deo. Nam profecto horum neutrum fieri vnquam potest, vt aut Deus ipse alteri cedat banc gloriam suam, qucmadmodum per Prophetas dim suos est loquutus, aut alius cam assumat, habeatque sibi. Postremo communicatiua est non sui ipsius propriè, sed cum maximè suae duntaxat imaginis. Nam illius inacessae, infinitae, amp; üxatnXijTrrov sapientiae (quam sustinere nulla creatura, ne(f. i379.)dum capcre potest) illius, inquam, imago ad res creatas transmittitur, atque in eis imprimitur, «7iO(j(iogt;/ deriuatur, refulget unnvynnjia., amp; quasi dnocrnairitdxiov ad illustrationem ipsarum deciditur; verumtamcn illo exemplari sutnmo, amp; fonte, amp; sole, amp; trunco

(vt ita

t) r vera t ii e o l o g i a.

(vt ita dicamus) seu corpore intcgro permanente. Nam penes Deum (inquit lob. cap. ia v. 13.) est sapientia, iv forliludo; illius est consilium amp; intelligentia. De liac ergo infinita amp; admirabili sapientia Dei, quid porro dicturi sumus? cum ante dixeri-mus vno verbo, hanc non peruestigari a nobis, sed potiüs adorari. Quicquid dicere de ea possumtts, prac ea nihil est: quicquid ilia est, infinituni est, quod dici non potest; in se admirabile, amp; suspiciendum a nobis Religione summa; quo argumento Sapiens testatur honorem Dei in co positum esse, quod abscondat rem, amp; tenuitatem nostram eo ipso argumento testatam faciat; quia gratiosus pater eam liberis abscon-dendo consulit imbecilitati nostrae. Proucb. 25. z. Quapropter raptus in sapientiae buius admirationcm Apostolus, exclaniabat vehementissiniè: 6 profunditatem diuiti-arurn sapientiae, amp; cognitionis vel scientiae Dei 11. 33. amp; nos quoque nioytfénes liic gradum sistimus. nam quia abyssus illa est sapientiae, praestat iam ad riuosper eam communicatos, amp; ex ea profluentes veniamus; no tenuitatem nostram, si nos demus in istud pelagus, amplitudo eius absorbeat.

CAPVT V.

Quid sit Thcologia ty.ivnog, amp; quotuplcx.

Primariae illius Theologiae, quam adorari, non inuestigari ;i nobis opus est, vt ante diximus, foetus est secundaria illa Thcologia, quam txtvnov appellamus: Cuius latissimum vberrimumque campum, quam breuissimè fieri poterit, circumdatis cancellis certis decurremus. Huius definitionem commodè sic tradi posse iudicamus, T/ks. viii. Thcologia txivuoe sine simp lie iter (vt vacant) slue secundum quid consider ata, est sapientia diuinarum rennn a Deo ex archctypo ipsitts informata per covnnuniea-tioncm Gratiae ad gloriam ipsius. Nam liac defmitione cum antecedens genus amp; differentia, turn causae ipsae exponuntur ad iustam constitutioncm Theologiae perti-nentes. Genus enim est sapientia, qua principia omnia cum naturalia, turn superna-turalia, amp; ratiocinationem ipsam componentem atque diuidentem, amp; conclusiones determinationesqne exinde procedentes, amp; earum reruni omnium scientiam, amp; vsum iudicio ac ordinatione temperatum vna complectimur. Differentia quoque amp; species eius, rennn diuinarnni appellatione, vt ante, constituitur. Rerum autem diuinarum appellatione tum Veritatem eorum quae sunt atque scienda sunt, turn ius eorum quae facienda amp; fugienda sunt complectimur. Cum enim scientia haec omnibus numeris in se perfecta sit; ad iustam autem perfectionem bonitatemque huius diuinae imaginis vtrumque sit opus, quod verum, amp; quod iustum: omnino in hac sapientia vtrumque statui oporttlit, to faMtii/Tixoy, xnt. ió iiyfty.Ttiiiv^ vnum in veri contemplatione, alterum in scientia iusti amp; iniusti vtili positum, quae nihil habeat cum falso amp; iniusto commune, aut habere possit. Atque has quidera res omnes, prout in Theologia expli-cantur, diuinas esse agnoscimus, non solum obiecto amp; modo, quibus in rebus scientiae hominum contemplatiuae videntur repere; verum etiam fine amp; vsuipsarum, quae duo in actiuo scientiarum genere a Sapientibus solent obseruari, prout ante capite 2. demonstravimus. Atcpte haec de genere differentiaque commuui Theologiae. Nunc ad causas defmitione expressas veniamus. Principem ergo causarum locum in nostra definitione obtinet, quod a Deo infonnatam esse banc Theologiam praedica-

mus.

DE VERA T H E O L O G I A.

mus. Est enim Deus ipse solus, non autem res creata vlla, efficiens causa istius habitus, quem Theologiani appellamus, Etenim dim Deus solus sit vera Lux amp; substis-tens per se, nee tenebrae sint in ipso, vt S. loannes loquitur appositissimé; i.loan. i. 5. denique cum Deus ipse, sit avToq.üt/g, vt eleganter orthodoxiPatres apud Grae-cos enunciauerunt; ridiculum fuerit, si (|uis rebus creatis aliunde lucem, quani ab eo qui ipse est «vtogsws, credat accidere. Quemadmodum igitur Sol Lunae foeneratur luccm; sic Deum in quo est lux, eaquelux vera (f. 1380.) illuminans omnemhominem venientem in hunc mundum, loan. r. q. luci esse rebus creatis, amp; suam lucem cum eis communicare, notamque facere in coelo amp; terra nolvniilxtldv sapientiam suam, certó ex verbis Apostolorum eius statuimus. Mp/ws. 3. 10. Jacob. 1. 18. Cumhaceffi-ciente causa amp; altera coniungenda est, quam final em vulgo appellamus. liane vcro in definitione ilia expressimus, dicentes Id a Deo fieri ad gloriam ipsins. Vt enim Heus ipse principiunv est amp; causa efficiens potentissima, ita etiam est «i tKyxtgrt\'t;;, Ex quo fit, ut finem consiliorum actionumque suarum in rerum natura, aut in Gra-tiae suae dispensatione, extra se nunquam statuat; cum nullius rei indigeat extra se; sed omnia ad ipsum, tanquam indiga ipsius, ordinentur. Nam ex eo, amp; per cum, amp; in ipsum quoque sunt omnia, inquit Apostolus: Ipsi gloria sit in secula. Amen. Rom. ir. 36. Materiam vero istius sapientiae satis pro instituto paulo ante declara-vimus, quum Diuina, sine res diuinas, in quibus versatur Theologia, traderemus. Restat ergo locus grauissimus dc forma amp; modo illius: quae duo in definitione nostra distincte paucis destrinximus, dicentes esse Theologiam ex archctypo ilia injonnatam per comniunicailoncni Gratiae. Nam forma proprie, a quocunque fiat artifice, duplex statuitur: Vna mente artificis; Altera, in opere. Ac proinde quemadraodum actus internus amp; externus in rebus nostris consideratur, ita amp; forma duplex, interna amp; externa. Internam appellamus ilium veluti conceptum aeternum diuinae voluntatis amp; Gratiae in ipso Deo consideratum. Extern am verö, illius aeterni conceptus, vt ita dicamus, factam suo tempore in alia intluentiam. Vtroque modo informat Deus, intus Consilio sapientissimo, foris opere potcntissimo banc Sapientiam. Sed quia duplex baec forma est, in Deo, tanquam in fonte, subsistens; in alia, tanquam in lacus, deriuata: bine illud consequutum est, quod recte amp; conuenienter duplexbuius sapientiae ratio a doctis semper est obseruata: Vna, absolute, sine in fonte ipso sapientiae, quam vulgus scholasticorum Theologiam simpliciter; Altera, relate, siue tanquam in lacubus amp; conceptaculis ipsius residens, quani Theologiam secundum quidnunca-parunt. Quae quidem distinctio in omni disciplina diligentissimè est obseruanda; sed in hac maximè, in qua aberrare i vero pcriculosissimum. Nos autem in bac quaes-tione non tam Theologiae illius simpliciter dictae, quam Tbeologiae secundum quid rationcm liabituri sumus: quia baec nostra est maximè Theologia, cuiuscommunica-tione omnes haurimus de plenitudine Dei in Cbristo Icsu. loan. 1. i6. Nam si de Theologia ilia simpliciter dicta, quae quidem ectypa est, quisquam rogauerit quaenam ilia sit Theologia, buic omnino responsurus sum vestigia sequendo illius antegressae definitionis. Thcs. ix. Aiqne haec quidem Theologia simplici/er dicta^esttota Sapien/ia nrum Diiiinarum cum re creata communicabilis pro communicantis modo, Hanc Theologiam qtiis homo capere mente, aut sermone describere possit? cum haec quodam-modo proximè respondeat illi archetypae, quam cap. 4. descripsimus: amp; nihil plane sit aliud quam ilia tota interna forma amp; conceptus, quem Deus habet in sese de communicanda sapientia sua, non pro modo creaturae buius aut illius; sed pro modo communicantis Dei, amp; formam modumque suae communicationis gratiosa voluntate sua praescribentis de sua plenitudine. Atque haec causa est, cur definientes hanc Theologiam, potius communicabilem, quam communicatam diximus: quia hoc nomine

volumus

DE VERA TH EO LOG I A,

vülumus comprehendi non solum quicquid iam ex facto cum rebus creatis communi-catum est; sed etiam quicquid vnqtiam communicari potest cum rebus creatis, in hoc amp; in venturo seculo. Ne plura, ilia Theologia est totius diuinae tam com-

municabilis, quam propriae amp; incommunicabilis sapientiae infmitas; Haec Theologia est tamquam penus plenissima, de infmitate ipsius apild Deum recondita, omnis spiri-tualis Sapientiae amp; Inlligentiae: ex qua penu ac plenitudine promuntur thesauri cum creaturis Deo communicandi per gratiam: Qui thesauri dum in penu sunt, com-municabiles: dum in creaturis sunt, communicati appellantur. Quapropter in eumdein cjuoque modum Theologiam secundum quid definiri a nobis necesse est. Thcs. x. Kst cnim haec Theologia Safiicniia renim diuinarum cum creaturis communicatapro modo ipsa runt. Commnnicatur autevi vuione^ visionc, amp; reuclatione. In hac autem defini-tione primum non addo, lotavi; quia partialis est (vt loquitntur) semper haec Theologia, praeterquam in Christo Seruatore nostro. Praeterea (f. 13S3.) non dico, vt ante, coininunicabilcm, sed actu, coinniunicatain; quia tum demtim fit illius secundum quid determinatio, quum est communicata a Domino. Postremó nec illud subiicio, pro comimmicantis modo; sed tantum,ipsarum crca/urarum modo, quae commu-nicationem percipiunt illius. amp; hie modus quantulus est, obsecro, si cum ilia infmitate non dico ipsius Deitatis amp; dyxBtonov illius Theologiae, sed etiam diuinae illius penus, quam modo attingebamus, comparetur? Atque haec duo genera deinceps eui-dentiae caussa certis nominibus designabimus: Prius quidem, Theologiam in sc; Posterius vero, Theologiam in subiecto nuncupantes.

His omnibus commune illud est, quod Sapientiam esse diuinituS sine communica-hilem sine commnnicatam agnoscimus; quibus verbis principium eius in Deo, ortum a Deo, educationemque in suis subiectis contemplamur, secundum communicationem diuinae Gratiae. Hanc enim Sapientiam Natura subiecti nec fundit actualiter (vt more scholasticorum loquar) nec habet virtualiter (quanto minus formaliter ?) Ncc capit potentialiter suo naturali lumine: sed Deus ipse indit amp; inspirat lumine suo superna-turali, amp; gratia educat ad gloriam suam: Denique ortum, progressus, amp; complc-mentum ipsius integrum sibi vindicat, vt quisquis gloriatur, glorietur in Domino. 1. Corinth. 1. 31. Attributa autem httius Theologiae maxime ab iis diuersa sunt, quae ante Theologiae illi archetypae assignauimus. Haec enim creata est; habitualis est; nec nisi suo modo absoluta, finita, discreta, communicata diuinitus; tamquam vera certaque imago illius, quam increatam, essentialem siue formalem, absolutissimam, infmitam, simul totam, amp; incommunicabilem esse docuimus. Creata est: nam non est Creatoris in ipso; sed Creatore est in subiecto, quod creauit ipse. Habitualis est: nam integro subiecto potest accedere per Dei Gratiam, amp; de eodem discedere per uacuitatem Gratiae. Similiter Absoluta est secundüm se, amp; eius cui inest subiecti modum, non autem absoluta secundum illam perfectionem Dei longissimè omnia per omnia superantem: quandoquidem sapientia, cognitio, amp; scientia omnis vlli cognoscenti amp; scienti non inest aliter, quam pro ipsius cognoscentis amp; scienlis modo. Finita est: cüm non aequè ac diuina ilia omnino protendatur ad omnia, eaque per-tingat; sed optimè suis linibus sit limitibusque circumscripta. Ncc tola simul est, sed amp; partibus distincta, amp; sticcessionibus rertun quasi per vices vitro citroque commc-antium infesta, amp; mutationibus ac rnotui obnoxia. Ac proinde (quod postremo loco diximtts) Tota per paries est communicabilis, amp; ex facto etiam per partes communicata, prout lucem gratiosam suam in rebus creatis suis vult Deus membratim, successiue mutabiliterque acccndere.

Cognito quid sit in gcnerc ectj\'pa haec Theologia: iam quotuplex eadem sit, vidc-amus. Etsi antequam istud exponimus, meminisse velimus Lectores probè distinction is

DE VERA THEOLOGIA.

tionis illius quara pauló antè posuimus; Duplicem esse rationem in contemplanda hac Thcologia adhibendam: Nam amp; Theologiam in se considerari amp; Theologiam in snbiecto, quasi determinatam, amp; modificatam pro modo subiccti, cui incst haec Sa-pientia. De Theologia in se non addemus plura: ad Theologiam in snbiecto sequentia pertinebunt. Hanc ergo Theologiam pro ratione siue subiectorum, siue modi communis atque singularis, quo Deus cum subiectis earn communicat, in tria genera disting-uimus. Primum est Theologia Christi Asnv^Mnov amp; Mediatoris nostri; Secundum, Theologia spirituum in coelis: Tertium denique, hominum in terris Theologia, quae tria genera, pro conditione modi in communicando ab auctore omnis sapientiae vsttr-pati, appellantur quoque aliis tribus nominibus adaequata significatione: Primum enim, Theologia vnionis: Secundum, Theologia visionis, Tertium, Theologia reuelationis fuit A nonnullis dictum. Prima Theologia summa omnium ac plenissima est, dequahau-rimus omnes; Joan. i. 16. estijiic in Christo secundum humanitatem eius. Secttnda, plena, qua spiritus beati gloriosam Dei visionem obtinent in coelis, amp; nos Deum sicuti est visuri sutnus: i. loan. 3. 2. Tertia denique non est plena re ipsa, sed potius per reuelationem Fidei, sic instructa principiis eiusdem Veritatis, vt plena respectu nostri commodè dici amp; perfecta possit: quamuis imperfecta, si cum illa coelesti qttam sperainus, coinparetur, vt Apostolus Corinthios docuit. 1. Cor. 13. 12. Atque liaec nostra demum est Theologia. De his itaque deinceps ordine dicturi sumus. (f. 1384.)

CAPVT VI.

De Theologia vnionis in Christo.

Primum genus ectypae illius Theologiae, quod singulare est lesu Christi Domini amp; Seruatoris nostri, plenissimum est ac perfectissimum omnium quae in rem creatam venire possunt. Nam amp; conditione sua hoc genus proximum est ilü «y/eiwryi, ac coniunctissimum in vnitate subiecti, id est personae Christi; amp; in illo subsistit velut principio suo inseparabili. Est autem haec (Thes. xi.) Theologia, quant vnionisafpcl-lantus, tota sapientia reruin diuinarum eommunicata cum Christo iïsnrilQMnv, id est, qua sermo Caro factus est, secundiun humanitatem eius. Atque hanc quidem Theologiam esse in Christo lesu Mediatore nostro, amp; discerni ab illa archetypa Theologia oportere, quae incst ipsi communiter cum Patre amp; Spiritu sancto secundum naturam diuinam ipsius in vnitate essentiae, tribus argumentis demonstrari potest: Ratione vtriusque naturae in persona Christi, Vnionis personalis earum in Christo, amp; salutis nostrae. Etenim si ad naturam diuinam respexeris, quae est simplicissima, idem est scire Naturae diuinae quod esse; Quód autem nos ea distinguimus, ratione solum distinguimus, quae sunt vnum reipsa ac simplicissime. Esse autem eius, est plane incommunicabile: Kt scirc igitur eius incommunicabile dicamus necesse est. Hoc verö dininum scire, quo Deus res diuinas nouit diuinitus, vel secundum modum infinitae perfectionis suae; hoc (inquam) scire, est illa ipsa Theologia essentialis atque proto-typa, lt;le qua ante dicebamus. Piaeterea si ad naturam humanam transiucris, haec certè non magis est in seipsa capax diuinae illius scientiae, quam diuini esse. Capitur autem illa diuino esse; non autem esse infinitum capit; quia est angusta inse,ncc finiti ad infinitum dari proportio potest. Ergo diuinam illam scientiam atque arche-typam natura humana non capit in sese; cum amp; diuinae perfectionis sit, non posse

communicari;

DE VERA THEOLOGIA.

communicari; amp; humanae tenuitalis, non posse ea capere quae perfectionis diuinac Simt. Turn ipsa quoque personalis vnio Naturarum duarum in Christo rem ita sese habere euincit necessitate absoluta. Non enim personalis vnio aut confusionem efficit, aut trans-fusionem proprietatum ad banc aut illam Naturam pertinentium; scd saluas vtriusque Naturae proprietates seruari praecipit in communi supposito amp; operationibus istius. Itaque in homine mens intelligit, non corpus: Corpus ministrat menti instrumentaliter, ac non mens corpori: Communiter veró, amp; intelligenter simul amp; instrumentaliter agit suppositum illud ex corpore amp; mente constitutum, quod hominem appcllamus. Quckl si mentis proprietas integra menti permanet, nee corporis esse potest, eademque; proprietatum corporearum ratio (iam enim si contra statuerctur, non foret proprietas), quid de diuinate, aut ea scientia formali, quae summè propria diuinae essentiae est, aut alia quauis proprietate, statuamus ? Postremö non potest aliter id ipsum poni, si integram constare volumus rationem salutis nostrae. Nam salus nulla homini potest a Christo lesu contingere, nisi ponatur ilia voluntaria dispensatio. secundum quam Christus (vt in rebus vtamur Apostoli Philip. 2. 7. Ucb. 2. 14. amp;4. 15.) ipse inaniuit sese, forma serui accepta, similis hominibus factus, etiam per omnia fratribus similis amp; tentatus in omnibus similiter, sed absque peccato. Quód si per omnia similis: ergo amp; per scientiam, quamuis alioqui disparem amp; longe superiorem nostra scientia omnium, similis nobis dicendus est. Quid plura? quicunque scientiam Christi qua homo, non putantdistin-guendam ab eiusdem scientia qu;\\ Deus, ij profecto paulatim licet imprudentes, in Apol linaris castra delabuntnr. Vt enim personae diuinae substantia non tollit animae humanae in Seruatore nostro veritatem (quod Apollinari videbatur) sic diuina ilia scientia , quae essentialis est proprietas Deitatis in persona Christi, non perimit scientiam, quae proprietas humanitatis est; Sed concurrit vtraqtie in vnitatem suppositi, amp; seruatvtraque in eodem Christo veritatem suam. Scientia diuina est in Christo incommunicabilis; sed sui tamen dnnvydtrfimos communicatiua. Quod (inaiymTjia siue resplendentia inest naturae humanae Christi plenissimè amp; perfectissimè. Quapropter omnis plenitudo Deitatis habitare dicitur in ipso corporaliter; amp; ex ea plenitudine consequi gravissimè prae(f. i385)dicat Apostolus, quód sumus in eo completi, qui est caput omnis imperij amp; potestatis amp;c. Colos. 1. vs. 12. Est igitur in Christo haec Theologia, quam Vnionis appellamus. Quid sit autem, ex antecedentibus est fermó cognitum, quoad eius in halt; nostra infirmitate cognosci potest. Est enim haec Theologia omnino adaequata illi, quam proximè praecedente capite diximus Theologian! simpliciter vel in seappellari; quam latè patet Theologia simpliciter dicta, creata (inquam) amp; communicata seu participata ilia, tam latè patet Christi seruatoris nostri Theologia secundüm humanita-tem ipsius: Nihil est in rebus creatis, nisi ab hac Theologia Christi, ratione vlla ftsoï-ayov. Hanc ille Theologiam accepit i\\ Patre propter nos, amp; nos ab illo: Plenus graliae veritatis est, amp; nos omnes accipimus de eius plenitudine. loan. 1. 16. Demonstrat illud quod dicimus, iusta comparatio vtriusque Theologiae secundum definitionem ipsarum. Nam de ilia diximus praecedente capite, Theologia simpliciter dicta est Ma Sa/uentia remm diuinarum cum re creata communicabilis pro commnnicantis inodo. lam ad h;inc oculos amp; cogitationem conuerte; omnia eadem planè esse in vtraque videbis, si deler-minationem actus, amp; subiecti excepcris; quum dicimus, Theologia Vnionis est Sa-pientia tola rerum divinarum, cominunicata cum Christo CBavamp;qdmtp, id est, ijiia Sermo Caro factus est, secundiwi humanitatem eius. Nam pro eo quod ilia c out mutt r cabilis dicebatur, nimirum potentia (vt ita dicamus) indeterminate, hie determinato actu communicata dicitur. Tum pro eo quod subiectum nullum aderat in definitione illius, eo quod simpliciter amp; in se considerabatur; hie subiectum amplissimum \\ incomparabile adhibetur, dicendo hanc cum Christo HenvHtiumuy contmunicatant esse:

8 Quod

DE VERA THEOLOGI A.

Quod perinde est atque si dixeris, Theologiam illam in potentia simpliciter conside-ratam, eamdem totam in Christo demum actu esse terminatam. Verumtamen si quis fortè aliter desideret, age, Theologiam hanc Vnionis tentemus secundum causas defi-nire. Est igitur haec Theologia, Sapientia rerum diuinaruni, in spiritu Dei sine men sura cum hom ine communicata diuinitus, ad eorum omnium qui secundum ivmgi-nem Dei creati sunt, illustraiioneni. Haec est ilia Theologia in se: quae si in subiecto (prout opus est) cernitur, eadem est Theologia solius Christi Seruatoris nostri, secundum humanitatem ipsius: non Angeli vllius in caelis, aut hominis cuiusqu.un alterius. Cüm enim scientia diuinitatis sit fens inaccessus amp; abyssus magna: Sapientiam certè humanitati, quam assumsit Deus, subministrari oportuit, velut riuum abundantissimum, sed rebus creatis commodum, vnde hauriemus omnes: quem-admodum aquam a fonte inaccesso manantem, de castello aut lacu hauriendam praebent sitientibus aquileges. In hac autem definitione Genus est, vt antè, Sapientia: per causas ponuntur differentiae. Materia rerum diuinaruni est, nempe quatenus com-municari possunt, amp; nobis omnibus exponi opus est in Christo. Forma est Spiritus Dei sine mensura datus. Etenim (vt suis respondebat loannes, loan. 3 ; 34.) filius quem misit Deus, verba Dei loquitur; non enim huic Spiritum admetitur Deus: Pater diligit filium, amp; omnia dedit ei in manum. Efficiens est Diuina communicatio: tum qua Deus Pater communicat cum filio Spiritum exinanito secundum humanitatem diuinam ipsius, cum Spiritum communicat cum humanitate sua per vnionis gratiam vt appellant Scholastici, amp; efficacitatem illius. Idem enim Christus vngens amp; vnctus est; Vngens, secundum diuinitatem: vnctus secundum humanitatem suam, in vnitate personae. Finis est, illustratio eorum qui secundum itnaginem Dei creati sunt. Plane enim illustrationem percipiunt in coelis Angeli amp; beati, praesente visione Dei; hie veró in terris fideles, eiusdem reuelatione, velut absentes a Domino. Quanquamnon longè abest ab vnoquoque nostrum, vt optimè demonstrat Paulus: Actor. 17 : 27. Sed tamen dum hie commoramur in corpore, peregrè absentes a Domino, singuli per fidem, non per aspectum incedimus. 2. Cor. 5; 7. In Christo itaque Redemptore nostro duplex est Sapientiae Theologicae modus: Vnus diuinus, secundum Deitatem: Alter quasi diuinus secundum humanitatem eius. Hie autem quasi diuinus modus, tum diuinus est in aeterno principio suo , aeternumque permanens in vnitate personae; tum quasi diuinus vel proximè diuinum, secundum modum ipsius. Nam vtrumque simul in Christo mediatore nostro esse oportuit: vt diuina hoc pacto consociaret adunaretque humanis, Deum conciliaret hominibus, hominesque ad Deum adduceret: Vnicus nimi-rum Emanuel, Verbum caro factum amp; Deus factus in came perspicuus, in quo (f. 1386) sunt omnes thesauri Sapientiae amp; scientiae absconditi, amp; qui nobis factus est h Deo Sapientia, vt docet Apostolus. Isaiae 17 : 14. loan. 1 : 14. 1 ^rTimotli. 3: 16. Colos. 2: 9. 1 Corinth. 1: 30. Atque haec Theologia, prout in Christo ipso consideratur absolu-tissima, distinguitur etiam ab ilia Theologia archetypa, de qua primüm diximus, iis ipsis modis quos capite 4. constituimus. Nam etsi vnum est commune vtriusque subiec-tum sine suppositum, vt vocant, scilicet persona Christi: ilia tamen archetypa Theologia ah aeterno est increata: essentialis siue formalis, vna eademque Patris, Filij, amp; Spiritus sancti: in sese absolutissima, vt quae habeat in se omnia de suo lumine: infinita: simul tota, atque incommunicabilis. Haec veró ectypa Theologia creata est, amp; coepit in tempore: habitualis est: absolutissima secundum naturae creataemodum, vt quae habeat in persona de lumine naturae alterius personaliter adunatae, velut simplicissirao amp; absolutissimo principio suo: Eadem quasi infinita est amp; infinitac proxima, adeó vt diuerso respectu infinitam amp; finitam non incommodè dixeris: In-riniiam si cum mensurata amp; exigua scientia nostra: finitam, si cum ilia essentiali amp;

infinita

DE V Ë R .A T H E O T, O G I A.

infinita Dei sapientia comparaueris. Nee tota simul est haec, sed vioium mutationum-que amp; successionis particeps: nee incomniunicabilis est, cum rebus ereatis, amp; ex facto conimunicato secundum demensttm donationum eius. Atque haec de Theologia Vnionis in Christo Seruatore nostro ad sakitem omnium exposita.

C A P V T VII.

De Theologia visionis in Caelis.

Qvemadmodum creatae illius sapientiae amp; habitualis Christi, quam Vnionis Theo-logiam appellamus, licet modo planè singulari, tamen commune principium est illa prototypa amp; essentialia Dei sapientia, quam primo loco posuimus; sic etiara ectypa illa Theologia Vnionis in Christo Seruatore nostro, commune est principium reliquae Theologiae, quae turn a beatis illis Spiritibus in coelo, tum hic in terra ab hominibus miseris percipitur. Illa archetypa matrix est omnium: haec veró ectypa in Christo est reliquarum mater; Illa fons omnium: haec commune quasi castellum seu concep-taculum. De huius autem salutaris conceptaculi diuina plenitudinc res creatae duobus modis hauriunt: Vnae visione coram; Alterae reuelatione, absentes videlicet ac pere-grinantes a Domino. 2. Corint. 5 ; 6,7. Ex his duobus modis reliqua illa duo Theologiae ectypae genera processerunt: quorum alterum Theologiam beatorum, Alterum viatorum orthodoxi Patres appellabant. Itaque secunda forma Theologiae ectypae, Theologia beatorum seu excelsa; Tertia, viatorum, sine humilis dici a nobis potest. Atque hanc vtramque formam Theologiae Christus sanctificauit in persona sua: quandoquidem cüm humili Theologia vsus est in humilitate carnis: tum excelsa vtitur in illa exaltatione sua, qua nunc exaltatus est supra omne nomen: videlicet vt commune principium vtriusque Theologiae sibi inesse ostenderet. Thes. xn. Est autem Theologia visionis _l quae coinmunicata est cum Angelis amp; Spiritibus Sanctorum con-secratorum seu pcrfectorum in coclo. In hac definitione certo consilio genus amp; differentiam communem omisimus, quia vtrumque idem est quod in proxima superiore Thesi fuit expositum: nempe hanc esse diuinarum ren/m Sapicntiain, Restat itaque vt de propria differentia, atque (vt vocant) specifica huius Theologiae videamus. Earn veró determinauimus his verbis definitionis nostrae, quibus co/umunicatam esse cum Angelis amp; Spiritibus iustoruni consecratoruut, seu perfectorum in coelo pronunciauimus. Nam hisce verbis paucissimis singularem Theologiae huius circumscriptionem statuimus, triplici argumento: Primum est, respectu modi, qtiod Visione communicatam dicimus: Secundum, respectu subiecti, quód communicatam cum Angelis Spiritibusqvciustorum: Tertium denique, respectu circumstantiarum, ac praecipuè loci, quod communicatam in coelo. quibus rebus haec Theologia tum ab antecedente, quam Vnionis appellamus, tum a sequente quam reuelationis, distinguitur euidentissimè. Ac primum quidem in modo communicationis maxima sita est differentia, quod Visione communicata dicitur haec Theologia. Etenim cum rerum Spiritalium non possit esse communicatio nisi spiritalis, nee, spi(f. i387)ritalia a. spiritalibus nisi spiritali modo videri possint, (juia res spiritales sua ipsarum essentia, potentia, operibus, amp; perpessionibus omnino sunt simplicissimae; propterea hunc modum Theologicae communicationis spiritalein esse

statuimus,

DE V 15 R /\\ T H E O L O G I A.

statuimus, ac simplicissimum. ex quo sequitur hanc Theologiam esse lumen intellec-tuale, permanens, amp; perfectum, per modum infusi habitus communicatum, quo lumine caele/es illae creaturae vident creatorem suum, sicuti est, Visione cum ipsis communicata (le Christi plenitudine, quam praecedente capite breuiter perstrinximus. Ktsi nulla ratione haec Theologia cum antecedente potest comparari: quia Theologia Christi est habitus intellectualis luminis permanens amp; perfectus a se amp; in se, qua est persona eius ftsavftgconoe, subsistit in illa archetypa diuinaque Theologia, est que plenitudo habitualis de plenitudine illa infmita amp; essentialis Deitatis, quae carnem assumpsit in vnitatem personae. Haec autem Theologia etsi habitus est intellectualis luminis permanens, amp; suo modo perfectus; tarnen nee permanet, nee perfectus est, ac ne ortum quidem habet ;Y se ipsa; sed principium ortus amp; naturae totius suae b. Christo habet Seruatore nostro: nee aliunde, quam vi Christi Seruatoris nostri, habet sui conseruationem. Quod autem subiecta duo Theologiae huius praedicantur, Angeli (K: Spiritus lustoruin, id sententiam nostram confirmat vehementissimè. nam neq. Angelis sua est in coelo Theologia, neque spriritibus qui cum Angelis in gloriam recepti sunt; nisi secundum ilium communicationis modum, quern pauloantècircum-scripsimus. Nec obstat, quod Angeli simplice visione lumen illud diuinum assequuti sunt; homines verö quasi per ambages amp; anfractus multos principiorum, ratiocina-tionum, conclusionum, amp; scientiae multiplicis, tandem eó prouecti sunt. Id enim nihil ad rei differentiam pertinet, quia in vtrisque habitus est intellectualis permanens, it suo modo perfectus, gratiae amp; gloriae communicatione facta a Domino. Non enim hie de modo rei imperfectae amp; contendentis ad perfectionem agimus (hoc enim de ratione est Theologiae in subiecto consideratae, de qua suo ordine dicturi sumus;) sed de conditione perfecta eius; quemadmodum perfectam esse demonstratlociipsius circurnstantia: quandoquidem quae in coelo sunt, ea perfectionem suo modo singula obtinent, suntque ab omni imperfectione alienissima: Quapropter etiam Apostolus ad llcbraeos spiritus iustorum mislmmukvAv appellauit, id est, consecratorum, vt vulgo exponitur, siue (quod fortasse magis conuenerit) ad perfectionem euectorum bene-ficio Dei. Hebrae. 12; 23. Id enim Graeca voce commodè significatum est. Quod veró hanc Theologiam in coelo demum, ac non in terris esse statuimus, id dignitatem illius optime demonstrat. Est enim coelum domicilium Dei patris nostri, amp; Filiorum eius haereditas. Tantisper dum hie sumus, a patre absumus, siue (vt ait Paulus) peregrè absumus a Domino; per fidem, non per adspectum ambulamus, amp; ad locum haereditatis nostrae contendimus. 2 Corinth. 5: 6,7. Vt igitur longè praestat illius conditio, qui apud patrem in deliciis est amp; perfruitur domicilio ac haereditate sua, amp; cognitio eiusdem maior, quam eius qui longissimè abest, amp; sola imaginatione aut cogitatione animi ferine res illas comprehendit: Ita in diuinis illis rebus amp; spiri-talibus, Theologia quae in coelo est, huic Theologiae quae in terris, anteponenda est. Quod si quis ampliorem huius Theologiae definitionem cupiat, nunc alteram quoque secundum causas adferemus in hunc modum: Theologia beatorum siue excelsa, est Sapientia rcrum diuinarum in spiritu Dei communicata ex demenso Christi cum iis qui in coelo degunt, sccundhm quam visione Dei acterna, gratiosa, 6° gloriosa perfntuntur ad gloriam illius. Hie causas omnes ad huius Theologiae definitionem pertinentes breuiter coniunximus. Ac tria quidem ista sunt communia cum antecedente illa Christi Theologia; quód haec Sapientia^ quód rerum diuinarum^ amp; quód (ommunicata est: prout vniuersè capite quinto statuimus. Sed alia omnia modificata angustius constituunt speciem huius Theologiae. Nam efficientem causam non obscure annotauimus, dicentes Communicari hanc in Spiritu Dei, id est, virtute Spiritus aeterni, spiritualia dona cum electis communicante: amp; huius efficientis causae effectum

manifestissimum,

DE V K R A ï H E O L O G I A.

manifestissimum, sed longè inferiorem sua causa, ac minimè adaetiuatum ei expres-simus, cliccntcs hanc esse communicatam cx demenso Christi: huic enini Deus non admetitur spiritum secundum mensuram: Joan. 3 : 34. sed Christus nobis dispensat pro mensura donationis suae, amp; quid, cui, quando, quantum vult, largi(f. i388.)tur gratiosè. Ephes. 4. 16. Materialis causa, siue (vt in rebus spiritualibus obseruari solet) subiectum huius Theologiae indicatur his verbis, cum Us qui in coclo dequnt^ puta sine Angelis, siue hominibus, eo subuectis per gratiam, vt praccedente nostra defi-nitione distinximus. Forma veró sequentibus verbis exponitur, quando subijcimus seatndüin hanc sapientiam aeterna Dei visione amp; gloriosa coelestes animas perfrni. Id autem est, vt commodè ad intelligentiam enunciemus: Essentialis forma huius Theologiae est in relatione posita, siue ordination e amp; applicatione rerum coelestium ad Deum, tamquam principium amp; exemplar sutun absolutissimum ; a quo tota lux, gratia, amp; gloria in res creatas diffunditur, amp; qui idem qtioque finis ipsorum est, amp; rei ere atae omnis: quem finem solum perstrinximus in defmitione, dicentes Ad^loriam illius. Haec igitur illa est Theologia visionis, quam speramus, quam credimus, in qua per fidem conquiescimus, amp; tamen ad earn contendimus, cupientes dissolui amp; viuere cum Christo, qui lux est, vita, gloriaque nostra: amp; cum quo, vbi patefactus fuerit secundo aduentu suo, patefiemus nos quoque in gloria absolutissimè.

CATV T VIII.

Dc Theologia Rcuelationis in hac vita.

Hactenus de intellectuali Theologiae lumine diximus, permanente perfectot[ue in singulis iis quorum est Theologia. Nam amp; permanens atque perfecta est perfectione infinita essentialis illa Theologia Dei, quam archetypam appellauimus: amp; permanens item atque perfecta est perfectione quasi infinita, Christi Theologia habitualis, illa quam vnionis appellamus; amp; perfecta denique ac permanens illa \'Theologia visionis, quam Angeli in coelo amp; spiritus iustomm obtinent, perfectione amplissima secundum modum ipsorum. Expositis itaque illis permanentibus Theologiae verae formis,nunc ad veram Theologiam, quamuis non permanentem, veniamus opus est; vt modum Sapientiae nostrae aliqua circumscription e melius possimus assequi. Rectissimè enim ad Corinthios scribens Apostolus, Prophetiae^ inquit, reddentnr inutiles. tk linguae, eessabunt, amp; cogniüo ipsa: Ex parte enim cognoscinius^ amp; ex parte prophefanivs, postqnam autem aduenerit quod est perfectum, tunc quod ex parte est aholelntiir. Qiium essem infans, vt infans loquebar, vt infans cogitabam, vt infans sentiebanr. postquam autem factus sum vir, vt inutilia sustuli, quae infantis erant: cernhntis enim nune per speculum amp; aenigma, tune autem in os cernemus coram: nunc cognosco ex parte, tunc verb cognoseam prout etiam sum agnitus, 1. Cor. 13. 8. 9. he. Non quod Theologiam hanc nostram, de qua deinceps dicturi sumus, ex vlla imperfectione secundum seipsam iudicemus laborare: nam in eo ipso quod habet, quicquid habet, est perfectissimum. Sed perfectio eius cum nostra tenuitate amp; imperfectione contemperata est: quia prin-cipia soliim perfectissimae illius in coclo Theologiae comprehendit; quibus principiis perfcctis quidem in se ipsis, sed imperfectis secundum quendam modum, ad perfec-tionem coelestem euehimur. Quemadmodum enim naturae nostrae principia insunt,

quae

HE VERA THEOLOGI A.

quae procedente tempore rationis cultura assurgunt ad conclusiones amp; determinationes iustae scientiae pro naturae humanae modo: sic etiam in opere gratiae, Deus naturae ordinem imitatus a principiis gratiae amp; sapientiae illius exorditur; quae principia nobis in vita hac per gratiam infusa irrigantur amp; augescunt eadem virtute, donee comple-mentum gloriosa Dei visione amp; communione in coelis obtineamus. Sunt igitur principia haec, siue semina: argumentum Theologiae illius, quam Theologiam reuelationis appellamus. Thess. xin. Est autfim Theologia reuelationis quae hie eommunicatur eum humano genere-. quam etiam non incommode Theologiam nostram appellaueris. Quum reuelationis Theologiam dicimus, non obscurè idem ostendimus quod pauló ante dice-bamus. Nam homini in hac vita solet accidere respectu salutaris gratiae, prout aciei oculorum nostrorum in rebus r.ernendis accidit. Res longinquissimas, quamuis am-plissimas, oculus non videt, quia debilitatur hebescitque vis ilia oculorum nimio rerum interuallo: propius accedentibus res videntur obscurae, ac non internoscuntur ; proximè veró admotae amp; pro conditione visus nostri, cognoscuntur planè. Eadem ratio est in comtemplatione amp; communicatione gratiae: etenim gratiam illarn lucem-que re(f. 1389.)™™ diuinarum, velut quam longissimè supra nos amp; res omnes positam, videre nemo nostrum potest; praesertim cum caecitas mentis nostrae eo accesserit, qua impedimur in contemplandis diuinis rebus, etiamsi per se possent eae percipi contem-platione nostra. Quum autem Deo visum est res illas supernaturales admouere propius oculis mentis nostrae per Theologiam hanc, quam reuelationis appellamus, tum quasi è longinquo videntur ilia beneficia gratiae, amp; videtur Deus tantorum beneficiorum auctor: sed ita tamen vt communiter adhuc, amp; obscurè, amp; imperfectè videamus, vt qui paulatim accedunt propius ad rem oculis suis expositam videre solent. Sed vbi curriculum vitae istius, in qua peregrinamur i Domino, emensi fuerimus, idque prae-lucente reuelationis face, quam docet haec Theologia: tum cominus visuri sumus,amp; perfectionem cognitionis in Christo adepturi, quae Theologia visionis appellatur. Hanc veró Theologiam reuelationis, quae etiam nostra dicitur, eodem planè ordine defi-niraus quo antecedentem fecimus. Sunt enim genus amp; differentia communis eius, •Sapiéntia rerum diuinarum-. quas voces ideó non expressimus, quia ex praecedentibus aperte intelliguntur. Singularem veró differentiam huius Theologiae ab aliis illis,quas ante adumbrauimus, his verbis demonstrauimus: quae hie eoinviunicaia cum humano genere. Modus est communicationis: Subiectum ad quam haec communicatio pertinet hunianum genus statuitur: locus amp; tempus definiuntur voce, hie, id est, in hac statione amp; praesente seculo. Quibus ex rebus conficitur illud necessariö, quod antè perstrinximus: nimirum lumen intellectuale huius Theologiae non permanens, sed tran-siens: non perfectum simpliciter, sed tantüm perfectum amp; absolutum secundum quid appellari posse. Nam siue modum communicationis spectemus, reuelatio est, qua Heus non totum obiectum Theologiae, prout est, aperit: sed prout ab homine in hac statione amp; infirmitate eius comprehendi potest: Siue subfectum ipsum respexeris, nihil certè hoc ad infinitam obiecti illius amplitudinem, de qua ne per somnium quidem in mentem homini venire potest: Siue denique animo amp; cogitatione contem-pleris hanc stationem nostram longissimè a Deo dissitam, amp; breuitatem vanitatemque istius aeui nostri, fieri profectó non potest, quin tenuitatem horum principiorum agnoscamus k summa perfectione coelestis illius Theologiae plurimüm dissitam: Vt eó religiosius per haec tenuia diuinae gratiae documenta contendamus ad summa ilia, enitamurque singuli diligentissimè. Quod si quis tamen alteram huius Theologiae delinitionern per causas postulauerit, vt antehac fecimus in persimili argumento, baud scio an haec commoda sit futura: Theologia nostra est Safiicntia rerum diuinarum, reuelatione per Spiritum Dei communicata naturae huius aut gratiae benefieio cum Us

qui in

DE VERA THEOLOGIA.

qui in terra degunt; secundum guam baninc intellectualis rationc tarnen transeunte atque imperfecta, contemplantur Deunt amp; res diuinas ipsius per sua increnienta, donee perfectam visionem eius consequaniur ad gloriam ipsius. In hac definitione cxposito communi genere amp; differentia ad definitionem iustam pertinente, singulae causae codcm ordine traduntur, quern ante sequuti sumus. Nam primum causa efficiens nominatur Dens per spiritum reuelatione communicans, amp; quidem naturae huius nostrae aut gratiae benefuio erga eos homines qui in terra degunt, vocati Sancti amp; promissionum salutarium haeredes in Christo lesu. Turn materia ostenditur, siue obiectum, quod Theologia nobis sistit apprehendendum fide: nempe Deus amp; res diuinae ipsius. Deinde forma exponitur, quod secundum hanc Sapientiain lumine intel-lectuali per gratiam naturalem aut supernaturalem accenso in nobis contemplaniur illud obicctum nostrum, sed transeunte tamen hunine a/t/uc imperfecto: ac proinde (vt Pauhis loquitur) tum temporis demum abolendo, quum id quod est perfectum aduenerit. quam quidem perfectionem exspectantes adolescunt pij per sua incrementa in viruni perfectum ad mensuram staturae adulti Christi, assurguntque ad perfectam visionem eius, Ephes. 4. 13. Postremó finis totius huius Sapientiae Gloria Dei, hie primum fidei nostrae, id est, credentium exposita; pést autem in coelis quam perfectissimc perfruenda in Deo Patre amp; Domino lesu Christo.

C A F V T I X.

Quotuplex sit Theologiae communicandae modus.

Ex iis quae antè dicta sunt, vniuersam Theologiam distingui duobus modis ani-maduertimus(f. 1390.); nam vna infinita, altera finita dicenda est. Ac infinitam quidem propriè simpliciterque eam esse credimus, quae uy/etuTio* amp; Dei essentialis est; infinitam veró secundüm quid (vt loquuntur) amp; respectu nostri, habitualem illam sapien-tiam Christi, omnes thesauros Sapientiae amp; cognitionis salutaris complectentem: finitam consimiliter eam Theologiam propriè simpliciterque appellari, quae cum rebus creatis communicata est; siue perfectè in caelesti gloria, siue imperfectè in hoc ter-restri stadio, in quo lumine gratiae suae nobis praelucet Christus Dominus amp; Seruator noster. Sed quia haec nostra Theologia, quemadmodum amp; coelestis ilia ad creaturas pertinens, certa via amp; ratione a Deo communicata est: antequam de reue latione Theologiae dicamus accuratiüs, videndum nobis est, vt modos communicandae cum rebus creatis Theologiae, quam euidentissimè fieri poterit, distinguamus. 7Vies. xiv. /\'Jst igitur duplex Theologiae comnmnicandae modus, Natura gratia: ilia, velut interntnn principium conmunicationis; haec * velut principium externum illius, ex quo Jit vt Theologia vna dicatur naturalis, amp; Supernaturalis altera. Hanc com-municationis distinguendae viam tam aperte nobis aperuit Paulus quum ad Romanos scriberet, cap. 1. vt negari a nemine sapiente possit. Nam quum omnes homines imbutos aliqua Dei amp; sui ipsorum cognitione pronunciat, primum quidem naturae luce, deinde veró auctoritate scripturae; ex quibus testimoniis vel vnum sufficit ad praeripiendam omnem peccatoribus excusationem peccati sui; omnino duplicem con-stituit modum communicationis, qua Theologiae huius effecti sumus participes. Est igitur duplex principium communicationis illius, ex quo duplex item procedit com-

municationis

DE VERA T H E O L O G I A.

municationis modus, horum principiorum vnum est, quod naturam; alterura, quod gratiam appellamus. Ac naturae quidem, aequè vt gratiae, commune principium est Deus, omnis boni auctor in natura rerum; siue secundüm naturam, sine supra naturam exstiterit. Sed quia gratiosè visum est Domino, in ipso creationis tempore non-nullas de creaturis suis donare naturali aliqua Theologia, eiusque principia in earum intellectu conserere; hanc certè gratiam, quamuis naturalem, si omiserimus, ingrati in Deum futuri sumus. Etsi hanc gratiam, eo ipso quod naturalis est, meminerimus oportet esse illi reuelationis gratiae oppositam . ex qua Theologia nostra reuelationis appellatur. Ab hoe principio communi principium illud internum amp; singulare natura ingeneratum est: quod imaginem Dei appellamus; secundüm quam imaginem in hac vita constitutus Adam respexit ad Deum, tanquam ad exemplar suum, proprio amp; interno motu, cuius motus Deus in natura eius singulari, amp; natura communi omnium, principium commune ingenerauerat. Ad hoe autem principium internum in natura hominis constitutum (quod naturalem gratiam appellamus) alterum Theologiae communicandae modum semper oportet accedere; quem patres orthodoxi nuncupa-bant supernaturalem gratiam: quia naturale illud principium tum demum in nobis stetit, quum supernaturali principio amp; externo illi adhaereret: quum autem primiim ab eo auertit sese, corruptum fuit atque miserrimum. Hinc ergo factum est, vt Theologia duplex analogicè statuatur: quarum vna dicitur naturalis, amp; supernaturalis altera. Naturalem quum dicimus, hoc in loco nolumus accipi ea significatione, quam ex Varrone amp; Augustino supri capite primo ostendimus: sed proprio sensu atque simpliciter, vt mox (si Deus volet) definituri sumus. Hanc autem analogicè in diui-sione nostra supernaturali illi Theologiae amp; reuelatae opponimus, non autem propriè: quia reuera toto genere inter se differunt. Queinadmodum enim supernaturale illud principium Deus cum naturali principio, id est, intellectu nostro, in commune aliquod genus includi non potest, sic etiam actiones propriè ex vtroque principio protluentes non cogi in aliquod commune genus a nobis possunt, sed disparatae sunt planè, amp; toto (quod aiunt) coelo differentes. Quae autem ita se habent inter se, ea non possunt dvnduiqiifiévwg diuidi; cüm alterum sit altero superius omnibus numeris: nee ratione generis vllius communis, nee ratione speciei cum altero aequari possit.

CAPVT X.

Dc Theologia naturali, \'Ihes. xv.

Theologia naturalis est, quae proeedit ex principiis secundüm se notis, naturali intellectus humani lumine (f. 1391.) pro rationis humanae modo. In hac definitione nostra non genus ponimus, non differentiam; ne forte haec Theologia communicare genere aut differentia cum anteeedentibus videretur. Neq. enim haec Theologia secundüm genus appellari potest Sapientia, nisi aequiuocè; nee res diuinae, ex quibus differentiam constitui necesse est huius Theologiae, propriè simpliciterque huic Theologiae attribui possunt, sed pari homonymia. scientiam fortasse, aut etiam (si ita videbitur) conscientiam generis loco posueris; at sapientiam minimè omnium, res veró diuinae, quarum ratio constituit differentiam verae Theologiae, hic partimpropriè, partimque impropriè amp; ex opinatione appellantur. Dicatur tarnen scientia rerum

diuinarum

DE VERA THEOLOGlA.

diuinaruni per me licet, vt alicjuod genus huius Theologiae, quamuis aequiuocum, inter omnes constare possit. Singularis verè Theologiae istius circumscriptio secundum causas a nobis posita est in antecedente illa defmitione nostra. Nam causa effi-ciens huius Theologiae est natura ipsa, amp;■\' lunicn nahiralc intclkctus nos/ri: materialis, rerum diuinarum principia secundum se nota^ in quibus Theologia haec naturalis consistit atque occupatur: forma est, c|Uód cx il/is principiis proeeïüt haec Theologia pro ratio/iis humanae modo. Define adhibendo non laborauimus, quia natura docente certus est, amp; tarnen non magnopere ad definitionem hanc nostram visits est perti-nere. Est igitur causa efficiens huius Theologiae, non ars, non casus, aut quiduis aliud; sed natura ipsa, quam Philosophi principium amp; catisam motus amp; (juietis eius in lt;|Uo est, primo ac per se, esse tradiderunt. hoe principium commune, quo naturalis haec Theologia singulariter in vnoquo^ue homine impressa est. sed cjuia commune principium istud ita in singulis agit, vt ad singulas functiones suas certa quae-dam adhibeat instrumenta, ac velut partes naturae toti ministrantes; proptereü intel-lectus humanus, velut subiectum proprium huius Theologiae, substernitur; cuius luce naturali turn principia cernuntur, tum etiam processiones ex principiis consequuntur iusto naturae ordine. Principia appellamus, quae per se nota sunt naturae luce, quae immediate nota sunt, amp; quae immota sine immutabilia, vt ex iis tandem certa scientia consequatur. Ex his principiis certos processus, tanquam ex fontibus riuos, deducit ratiocinatio; principia naturae comparat cum rerum veritate, aut ea inter se disparat; causas cum effectis iungit, atque ex iis concludit; res communes amp; singu lares determinat; denique sic omnia ordinat, vt scientiam adipiscatur earum rerum omnium tjuas ratio hominis inuestigare amp; consequi potest. Sed quia perangustus est rationis humanae modus, propter debilitatem intellectus nostri, qui ad res naturae manifestissimas non secus se habet, quJim oculus noctuae ad lumen solis, vt prae-clarus ille Philosophus Aristoteles in metaphysicis agnoscebat; idcirco formam totius huius cognitionis visum est his verbis circumscribere, pro rationis humanae modo. Etenim ex eo illud necessarió conficimus, si humana ratio in rebus non solum humanis, verüm etiam naturalibus adeè infirma est, multo magis angustos fines ratiocinationis nostrae in rebus, quae supra naturam sunt, ponendos esse: ne forte in rebus tam arduis, quarum occultatione gloria Dei emicat luculentissimè (vt olim docebat Sapiens) naturalis homo sibi indulgere amp; assentari audeat. Atque hoc quidem vniuersè dictum, nemo vel mediocri ratione praeditus infitiabitur: ([uia amp; notiones communes a natura progeneratae id docent, amp; omnium seculorum hominumq. euincit experientia. verumtamen vt commodiüs rem ante oculos ponamus omnium, tria nobis in quaestione hac videntur ordine explicanda. Primüm enim videndum nobis est, lt;iuae amp; cuiusmodi principia illa sint quae nobis i natura haerent: Deindeveró, quaenam sit naturae huius ratio, in qua, tanquam in subiecto suo, principia ista ingenerata sunt: postremó autem, quod opus amp; quae effecta naturae illius principio-rumque sint, aut esse praeterea possint, cüm in rerum humanarum amp; naturalium, tüm in diuinarum inuestigatione amp; coinprehensione, humanae rationis nostrae adiumento.

Principiorum igitur quae in nobis sunt, commoditatem his paucis verbis describi-mus, Thes. xvi. Huius Theologiae naturalis intcllcctu humano notio versatur in rebus communibus, iS?» obs\'cura, imperfecta est: idcoque nccesse habet h supcrnalurali suaui perfectionem susciperc. Etsi autem pro ratione argumenti, quod instituimus in hoc loco explicandum, pvopric agimus dc rationis nostrae ad res diuinas secundüm naturae vim ordinatione: tamen eaquae(f. 1392.) hie de principiis naturae nostrae praedicantur, communiter etiam quodammodo ad res omnes humanas, praesertim veró morales accom-modari possunt: vt hac via cognitionem naturae nostrae, quantum quidem ad hocar-

9 gumentum

nu VERA T H E O L O r/l A.

gumentum pertinet, consequamur. Principia itaque illa, de quibus agimus, denotamus notionis voce; quemadmodum h. Tullio quam plurimis locis appellantur: Graeci amp; xniuHijifieis dixerunt. Recte id quidem: nam cüm intellectus mentis nostrae, pront a Physicis rationi opponitur, sit pura puta principiorum naturaliura sedes, quae principia in vniuscuiusqtie intellectu sic haerent, vt simpliciter in eo sint citra rerum quae foris sunt, contemplationem: rectè (in(|Uam) haec principia notiones seu praeceptiones appellantur. nam haec notitia simplex intellectus nostri, sic intus a natura est, vt aliam omnem notitiam soleat anteuertere; adeóque notitiae cuiuis, velut fundamentum commune, substernatur. Huius veró notionis, horümque principiorum commoditas tribus modis circumscripta est, verbis illis nostris; cüm notiones illas conwmncs, 6° ohscuras, 0° imperfectas appellamus in l\'heologiae argumento. Tria enim ad iustam rerum comprehensionem, opus sunt: vt subiectum quod agitur verè comprehendamus, vt perspicuè, vt plenè. Nam si pro subiecto vero respiciamus ad falsum aut opinabile; quemadmodum ferè fit, vt verum quidem in communi agnoscamus, in particulari autem a vero aberremus, falsa est principiorum accommodatio. si ex principiorum luce non satis subiectum aut actiones eó pertinentes videamus, notio obscura est. sin autem eas res quas spectare opus est, non nisi ex parte possumus intueri, notio imperfecta est. exempli causa, principium naturale est, ius suum cuiqtie tribui oportere. bic tribus modis in vtendo principio hoe plerumque fallimur. nam quod natura dictat commu-niter de vnoquoque, nos refringimus exceptionibus, amp; principia illa notionesque communes singularibus nostris conclusionibus, obscuritate mediorum, amp; imperfectione iudicij nostri velamus. Denique (vt in quaestione ipsa, quam instituimus, figamus pedem) dictat principium naturale cuiuis, Deum colendum esse: Sed hoe principium amp; commune in vnoquoque, amp; obscurum, amp; imperfectum est. commune, quia Deum non docet singulariter, tanquam si digito indicaret hunc Deum ipsum esse: obscurum, quia id ipsum ([Uod nobis indicat, non tamen ostendit perspicue: Imperfectum denique, quia non ostendit plenè. Id autem ita se habere luculentissimè demonstrat Apostolus, quum Lystrensibus diceret sacrificare volentibus ipsi, cur ista facitis? nos qiwqvc sumus homines, iisdevi juihns vos obnoxii affectionibus, annunciantes vt a van is is/is rebus coniierialis vos ad Deiiiu ilium viuum, qui fecit coelutn, o⁰ terrain, 0° mare, amp; omnia quae in iis sunt; quique practeritis aclatibus siuit onines genies suis ipsaruni tiis incedere: quanquam non passus est expertem se esse testmonii, hona tribuendo, dans nobis coclitus pluuias, ac tempora fructibus c dendis apta, imp lens cibo amp; lae til ia corda nostra. Actor. 14 z». 15, 16, 17. Nam communem fuisse notionem illis omnibus de Deo impressam; ac non singularem illam qua hunc verum Deum esse cognoscerent, Lystrenses ipsi demonstrant facto amp; Paulus arguit. Obscuram esse demonstrant argumenta illius; cüm nihil Apostolus nisi naturae testimonia, aut res in natura a Deo gestas, adferat, vt declaret Dei illius summè adorandi veritatem: Haec autem tenuissima vestigia sunt duntaxat veri illius amp; viuentis Dei, quae non id quod Deus humano generi inde a principio est, sed quod Dei est, potiüs testifi-cata sunt. Eadem quoque ratione principia haec imperfecta sunt; quae si quid de Deo testantur (vt profecto faciunt) testantur imperfectissimè, amp; a perfectione illius absunt longissimè. Eiusdem generis illud est quod enunciabat Apostolus, (|uum Athe-nienses ab idololatria reuocaret: pertransiens, inquit, 0° conletnplans sacra vestra, inueni etiam ar am, cm inscriptum er at, Ignoto Deo: quem ergo ig nor antes colitis, hunc ego vobis annuncio. Deus ilk qui fecit mundmn, amp;= omnia quae in co sunt, cum sit coeli amp;■ terrae Dominus, in mannfactis templis non habitat, amp;°c. Actor. 17. 23, 24, Quibus conditionem principiorum illorum naturalium declarat luculentissimè; cüm nee Deum singulariter nouerint, quem principia communia docent colendum

communiter;

DE VERA T H E O L O G I A.

communiter; nee euid enter nouerint, vt cjui in temporibus ignorantiae dissinuilatis vixissent: nee denique nouerint perfeete, cüm Deus dicatur omnibus vitam dare, amp; halitum, amp; omnia, fecisset(|ue ex vno sanguine totam gentcm hominum, vt videlicet (|Uaererent Dominum, si fortè palpando cum inuenturi essent; amp; caetera, quae illic grauissimè h Paulo afferuntur. Quapropter optime idem Apostolus affirmat Retegi iram Dei c coelo aduersus omnem impietatem amp; iniusütiam hominum, vt //ui (f. J393.) veritatem iniusfc detineant; juoniam id quod de Deo cognosci potest naturae facilitate amp; ordine, nianifcstum est in ipsis: Deus enim eum mani/estum fecit, nam inuisibilia ipsius iaui inde a condito mundo ex rebus factis intellecta peruidentur, aetenia videlicet cius potentia atque diuinitas, nempe eommuni illo ex ij)sis principiis naturae, amp; obseuro, amp; imperfecto modo. Ro/n. 1. 19, 20. Quemadmodum autem communis haec principiorum, amp; obscura, amp; imperfecta ratio in peruestiganda rerum veritate, diuinarum maxime, cognoscitur, adeó vt si quid veritatis de Deo per rationem inuestigatur, id a paucis tantum, amp; per longum tempus, amp; cum errorumplurimorum mistura liomini proueniat: lla etiam in eo iure peruestigando accidit, quod Apostolus ibidem xö mt) tfnoO appellauit. Nam siue ius ordinationemque cliuinam de

omnibus rebus in se amp; inter se factam contempleris, siue ius morale ad creaturas pertinens, qtias fecit ad suam imaginem; nihil est omnino, quod non facilè eadem ratione euinci jiossit istius incommodi. Quapropter omnibus expensis optime conclu-dimus, nee perfectionem his principiis amp;; notionibus inesse capacem rerum diuinarum, nee habilitatein aut potentiam vllam vllo modo, ad peniestigationem rerum illarum feuscipiendarn, sed earn necesse habere plane, vt a supernatural!\' gratia, turn perfectionem suscipiat (si lt; |Uam susceptura est) turn potentiam deximtjv, id est, aptam ad suscipiendam perfectionem illius; vslt;|Ue adeó inepta est tolius huius naturae nostrae acies ad peruidenda amp; percipienda ea, quae supra naturam sunt a Deo posita.

Diximus de principiis. lam de natura ipsa tota, in qua, velut in subiecto suo, ingenerata sunt principia ista, videamus. Naturae igitur nostrae, in qua principia haec^ amp; notiones communes insunt, ratio duplex est a nobis obseruanda. Nam aut secun-düm se consideratur natura haec, prout a Deo creata fuit, aut secundum accidens illi peccatum amp; corruptionem consequutam ex primorum parentum lapsu. De priore modo amp; conditione naturae primigeniae nostrae, principioriimque inditorum ipsi, statuimus in hunc modum, T/ws. 17. I/aec conditio fuit Theologiae naturalis in Adamo natura inteer a, quam ex principiis communibus, obscuris , 6° imperfectis coli 6-quot; auger i ratiocinatione oportebat, amp; gratia pcrfici. Non sum quidem nescius id nouum [)er-multis amp; inauditum videri quod modo dicimus; naturam integram, prout in Adamo a creatione fuit, his quasi finibus Theologiae suae fuisse praeditam, nee vlteriüs secttn dtim naturam processisse. verumtamen desinent mirari, (opinor) r|uicumque haec duo, quae iam dicturi sunius, eadem opera expenderint. Vnum est, eo ipso (|uód Theo-logia naturalis dicitur, excludi supernaturalem sapientiam, velut toto genere differen-tem: nec posse alteram confundi cum altera, quin statuatur oppositum in opposite (vt Scholastici loqnuntur) amp; rnanifestissima duorum membrorum inter se contractio: lt;|Uod ab omni scientia est alienissimum. Alterum est, non propterea tolli rationem incrementi, quod homo natura Integra ex principiis fuisset assequuturus, donee per-liceretur supernaturali gratia; amp; ad fastigium illius euectus esset. Nam cfim natura hominis ita comparata sit, vt principia quidem in se habeat, progressum veró ratiocinatione amp; studio assequatur, donee ad iustam scientiam peruencrit; ncmini dubium esse potest, quin communis etiam in Adamo fuerit naturae ratio; cV in posteris ipsius fuisset futura, si in ilia integritate primigenia sibi constitissent. Habuit ergo Adam principia incorrupta, prout naturae sunt: turn ex horum principiorum cum rebus amp;

signis

DE VERA T H E O L O G I A.

sigiiis comparatione potuit successiuè ratiocinationis opera componere, diuiclere, con-cludere, amp; determinare, etiam secundum naturam, quicquid facilitate illius in rebus diuinis assequutura natura fuit; denique scientiam aliquam rerum diuinarum cornparare secundum integrae naturae modum. sed supra naturam non potuit transcendere, quia stius fuit amp; singularis modus facultatibus singulis ipsius; extra quem modum fuerat quidem assurrecturus Adam; sed supernaturalis gratiae benelïcio, non autem virtute naturae suae. Nam erant integra amp; incorrupta in illo omnia; sed contenta naturae iinibus, non supra naturam euagantia. Krant igitur principia in ipso communia: si enim singularia fuissent, non fuissent principia, sed concltisiones amp; determinationes rationis ad veram iustamque scientiam pertinentis. Erant eadem in ipsoobscura: si enim fuissent clara amp; euidentia planè, non iam principia fuissent soliim, aut etiam meritó dice-rentur; sed media quoqtie infuissent ei: Quae media propriè non ad intellectum, velut principiorum sedem perpetuam, sed ad ratlonem consensu omnium pertinent. Erant deni([ue eadem imperfecta, non perfectione vitiosa, aut imper(f. i394.)fectione naturae (nam imperfcctionem naturae ex creatione obtinebat) sed imperfectione secun-düni quid (vt vocant) id est, comparatè ad illam infinitam perfectionem Dei, rerüraque diuinarum; ad quam perfectionem nulla res creata potest vi naturae suae attingere, quam nulla per se comprehendere. Haec autem principia amp; quasi semina in aruo intellectus humani deposita, coli amp; atigeri oportuit similiter, naturae opera principiis accedente. Naturae veró operaria est ratio in homine ad imaginem Dei condito; cuius rationis cultura prouelii principia ilia oportuit, a communitatc ipsorum ad opera singularia, ab obscuritate in luccm, ab imperfectione in alilt;|Uam perfectionem secun-diun naturalis facultatis modum: vt conficeretur ex princi|;ioium sernine amp; rationis cultura in mente hominis scientia. Quid ergo? scientiane potuit rerum diuinarum in homine integro perfici his naturae velut instrumentis? minimè vcru. Nam ratio ipsa non potuit nou laborare ex obscuritate amp; imperfectione, cum materiam non aliunde quam ex principiis ad scientiam gignendam habuerit; qiiandoquidem in principiis (vt recentiores Philosopbi lolt;|ui solent) omnia insunt virtute communiter, quae ratione amp; scientia hominum comprehenduntur singulariter. Ex (|UO id continuo sequitur, non potuisse, ne in natura quidem hominis integra, rationem, ad amplius humanae scientiae fastigium ascendere, quam superstruere posset principiis, amp; ex principiis ipsius. His positis, rectè concludimus, etiam in ipsa natura hominis integra non potuisse Theologiam perfectam esse, secundum perfectionem naturae humanae sim-pliciter; sed eain Theologiam gratia supernaturali Dei fuisse perficicnciam, vel potiüs perfectione ingressa in locum ipsius quasi abolendam; vt Theologia supernaturali homo locupletatus permaneret, cS: supernaturali virtute ad beatam illam conditionem transmitteretur per gratiam, in cuius spem viuam regeniti sumus k Domino, i Pcir. 1:3. Neque est cur miretur quisqtiam, quod Theologiam naturalem abolendam fuisse supernaturali dicimus. Nam ita nos docet Apostolus dicendum esse, lt;|uum de Theologia hac nostra, amp; ilia futura in coelis loquitur; Ex parte cnim cognoscimus, inquit, 0° ex parte yrophetamus: qmna au tem vcnerit perfection tunc quod ex parte est abolc-bitvr, amp;c. i Corinth, 13; 9. Ilia iinctaaywyij forrnae non modó alterius, verüm etiam alterius generis amp; perfectissimi, hanc formam Theologiae nostrae quasi absorptura est, amp; vindicatura in perfectionem illius.

Atque haec de conditione Theologiae naturalis in natura hominis incorrupta satis: de conditione illius, ex quo vitiositate corrupta est natura videamus, T/ics. xvm. Postquam verb natura haec corrupta Juit, illa quidem ipsa principia in si/tgulis per man-serunt, communia^ obscura, ahjue imperfecta: sed in sese corruptissiina, inter se con-turbatissima, taaquam rudera naturae nostrae vitiositate nostra, Non est hic consilij

nostri,

DE V K R A T H K O L O G I A.

nostri, vt de corruptione naturae nostrae agamus singulariter, aut de ortu amp; modo corruptionis illius: id tanlüm in praesentia agemus, vt modum seu conditionem naturalis illius Theologiae, ex quo in pcccatum homo misère lapsus est, cognoscanuis. Notum autem est illud in vulgo ((|üod optime orthodoxi Patres, amp; Scholastici vestigia illorum sefiuuti, tradiderunt) nempe naturalia dona corrupta esse, amp; supernaturalia amissa. Ex hoe dicto ita statuimus Theologian! supernaturalem, velut abdicatam amp; repulsam indignissimè peccato hominis, hinc se in coelos recepisse: Theologiam veró naturalem, vt caetera omnia fjuae ex natura sunt, fuisse corruptam. Etenim quomodo incorrupta potuisset in subiecto corrupto omni ex parte permanere? Istius veró corruptionis modus bifariam obseruandus est: primüm in constitutione subiecti ipsius singulariümque partium illius: Secundo in subiecti amp; partium eius inter se atque ad alia omnia ordinatione. In subiecto igitur (vt ante dicebamus) incrant ista: in inlel lectu principia, amp; in mente ratio, vnde scientiam aliquam naturalis homo potuit acquirere. Sed cilm ea principia in natura hominis integra ex incommodis suis labo-rauerint, itenilt;iue pro condilione principiorum non fuerit mutabilitatis expers humana ratio; certè haec incommoda non potuit curare superueniens hominis corruptio, non seruare in eodem statu; non denique a diminutione vlla ipsoruin delendcre. Itaque si ante communia fuerunt in singulis, etiam communia permanserunt, sed infestante vilio; si obscura fuerant, etiain longè obscuriora effecta sunt; si denique im(f. i395.)perfecta, omnino in grauiorem rnulto imperfectionem corruerunt; ac proinde non potuit ratio hominis in peius non ferri, amp; grnuissimè turpissimeque vitiari. Qua-])roptcr verissime illud de natura hominis praedicari potest, vt naturam totam, sic etiam principia eius omnia fuisse in seipsis corruptissima; praesertim veró quae ad Theologiam spectauerunt, cuius subiectum supra totam naturam est rerum creatarum omnium; nee a natura ipsa integra aliter prehendi potest; quarn pro naturae ipsius modo. Neque solum ijisa in sese fuerunt corruptissima, sed (qtiod amplius est) ab omni iusto ordine amp; relatione conueniente inter se alienissima: nam quid magis unty.iov seu inordiuatum cogitari ])otest, qtlam si (|uis nee cum toto suo, nee cum partibus totius illius sui, nee cum aliis extra totum suum, ordinem debitum obsertiauerit? Eiusmodi autem in homine lapso ilia ipsa principia statim comperta sunt: manserunt principia eadem fundauiento, sed modo diuersissima; cum nee in se ipsa, nee inter se, aut cum aliis potuerint tenere modum. Atque haec causa est, cur ipsa inter se fuisse dicimus conturbatissima, tanquam rudera naturae iacentis, amp; miserè prostratae graui casu nostro. Quemadmodum enim domus elegantis, si grauissimo casu detur-babitur, amp; vi maiore alicjua corruet momento vno, omnis forma disperit; iV igt;artes, quamuis affabre faclae, siipra(|ue modum speciosae, afflictae, corruptaeque iacent,amp; latent sepultae in aceruis ruderum: Ita etiam quiequid in natura humana fuit elegans, abiit, amp; tanquam in molc indigesta amp; incomposita vitiositatis nostrae sepultum est. lam postremum restat, vt de opere effectisque naturae illius ])rincipioruni natura-lium in ea videamus. Certè si principiorum amp; naturae totius nostrae iamvsqueadeó exile opus est, etiam in iis rebus ad quas natura potest assurgere; multó magis in Theologia naturali infirmitas tV imbecillitas naturae principiorumque illius tenenda est: cüm subiectum Theologiae a natura hac non possit comprehendi; sed naturam totam, ac non soliim hominis cuiusque infinitum superet.

De Theologia itaque naturali, si ad opus ipsius effectaque respiciamus, ex antece-dentibus ita concludimus. 7\'/u\'s. xix. Jtuquc hacc Theologia nihil omnino ad pcrfec-tionern potest per due ere, nee perdue it -en quant: ae nc perfee tionis quideni est per se ipsani eapax, supernenientis a gratia. Tria sunt breuiter hoc loco de Theologia naturali a nobis enunciata; prout periti scientiarum secundum essentiam rerum de quibus

agitur,

DE VERA THEOLOGIA.

agitur, tria expendi praeceperunt Süvauw, \'ifiyov. xal naiïni, potentiam, actionem, perpessionemque ipsarum. De jiotentia igitur huius Theologiae dicuntur ista: Hacc Theologia nihil otHnino ad perfectioncm potest perducere. nee minim, cüm ipsa ad perfectionem venire non possit, alios quomodo prouehat ad perfeetionem iustam r De opere siue actione, diciraus hanc non perducere vnquam ad perfectionem quicquam; quae res apud omnes ratione iudicioque praeditos extra controuersiam omnem futura est; praesertim si cogitauerint ex causa imperfecta, adeoque imperfectissima, non posse effectus alios quam imperfectos exsistere; alioquin enim (quod est absurdissi-mum) perfectos fmetus arbor imperfecta proferre diceretur. Tertius veró locus, quem de naturali hac Theologia affirmamus, fortassè nonnullis grauior amp; difficilior creditn esse videbitur, qui non possunt ferre, vt naturae nostrae derogentur omnia, amp; gloriosae Dei gratiae arrogentur. dicimus enim naturalem banc Theologiam per seipsam nc per-fectionis quidem sibi superucnientis a gratia, capacem esse: Id est, nullam per se natura aut virtute sua affectionem, aut relationem ordinatam, aut dispositionem (vt vocant) habere, qua suscipiat illam perfectionem, quae superfunditur coelesti gratia. Proinde vt quiduis in natura amp; a natura suscipiat secundum genus illud potentiae, quod passiuum vocant, ex habilitate amp; dispositione naturae nostrae: tamcn si ad fructum perceptionemque respexeris coelestium illorum spiritualiumque donorum, quae Deus reuelatione singulari cum hominibus communicat, huic Theologiae nulla estpotentia passiua per se, nulla susceptiua, nulla obedientialis (vt vocant Scholastici) nulla denique dispositio, qua naturalis Theologia supernaturali communicet. Est quidem commune vtrique subiectum, circa quod versatur: Sed vtraque haec Sapientia inter se differunt (vt ita loquanmr) totalitate naturae suae. Necjue enim scientias facit con-generes subiecti eiusdem communicatio, sed modus ipsarum; qttemadmodum in nu-meris communiter occupantur Musicus amp; Arithmeticus, sed tractationis mo(f. i396.)do inter se differunt. Demonstratur istud vel vno comparationis inter haec ipsa argu-mcnto: Natura enim non nisi ex materia prius existente dispositionem elicit. Spiritus autem Dei omnia in omnibus operatur. Itaque ad Theologiam naturalem, natura amp; intellectum adhibet, amp; principiorum sernina ad dispositionem illius occupat; Ad illam veró supernaturalem, Spiritus Dei omnes partes sibi omnino vindicat, vt omni iure supernaturalis appelletur.

CAPVT XI.

De Theologia supernaturali.

Exposita infirmitate huius naturae nostrae, ex qua Theologiae naturalis modus certn deprehendi iwtest; Nunc nobis videndum est, quid sit quod natura appetat, amp; vnde modus assequendae rei eius, quam appetit, possit contingere. Naturam igitur nostram, siue communem species, qua omnes bonum appetunt communiter, siue etiam singularem, qua singuli ad hoc aut illud appetendum pro conditione ipsorum traducuntur, videmus eo semper ferri, vt bona sua assequatur, amp; fugiat contraria. Atque hoc naturae studium taut opere in rebus etiam leuissimis emicare solet, vt nemo vel imperitissimus non sentiat, natura duce bonum appetendum esse. Cüm autem in rebus omnibus nihil tantae necessitatis, vtilitatis, dignitatfsque esse videatur, quam vt homo in hac vniuersitate rerum princeps constitutus, ad bonum suum eue-

hatur,

r)E VERA THE OtOGIAi

hatur, quo nec facultate naturae, nec arte humana, nee rei creatae villus acliuinentis, potest assurgere: Propterea necesse fuit, aut hominem ipsum investigare modis omnibus, sicundè viam rationémque boni istius obtinere posset, aut eius qui conferre potest beneficio ad cognitionem apprehensionémque viae illius perduci, qua asseque-retur bonum. Vt autem homo ipsum auctorem sui illius boni, vidmque ad ilium, amp; boni percipiendi modum viribus naturae suae, aut arte vlln subsidióve rei creatae cognosceret; nunquam profectó fieri potuisset: nam quomodo perdita in so creatura amp; ab auctore boni sui iusto iudicio abiudicata, ad eum fuisset peruentura ? quomodo caeca visura inuisibilem? quomodo mortua apprehensura amp; institutura viam, qua ad bonum (quod quidem verè sit bonum) fpieal contendere?

Tkcs. 20. Quafiropier supcrucnire hotuini oportuit illain Theologiam inspiratam, (/nam ah oriu eius supernaturalei/i appellamvs, amp; Theologiam reuelationis a gratioso coiiimunicationis mode. Alio(|uin nunquam fuisset futurum, vt mens hominis ex sensu mali sui emergens, ad spem certain apprehensionémque boni deueniret. Auctorem itaque boni ad miserum abicctümque hominem oportuit accedere, cum nulla ratione homo potuerit ad ilium conscendere. Accedit autem Deus, auctor omnis boni, variè ad homines pro vario operationis modo; sed si vlla nobis salutaris est. dum in hac vita degimus, donum certc cogitationis est, c|Ua Deum, prout sumus ab ipso cogniti, discimus cognoscere. Hoc illud bonum est, quod Theologiam inspiratam appellamus; nam inspiratione nos cognoscit, vel potiüs cognitos sibi esse testatur Deus; Theo-logia veró, quam inspirat nobis, cognoscimus Deum, prout ab ipso fuimus cogniti. i lane veró salutarem Dei inspirationem cognitionémque communicatam beneficio eius, có superuenire dicimus, quia nec in nobis, nec penes nos, nec penes ea quae cir-cumstant nos, nec in tota rerum vniuersitate principium vllum, aut semen istius boni exstare potest ad salutem hominum efficax; sed Deum ilium auctorem boni, qui in omnibus est, amp; per omnia, amp; supra omnia superfundere salutarem illam gratiam necesse est, éamque inde superuenire nobis; vt possimus credere dicenti coelestia, qui ne terrena quidem dicenti credebamus. Ortum, naturam, modum totius huius mysterij supernè effici oportuit: Hinc illud natum est, quod hanc Theologiam inspiratam, ab oriu supernaturalem; a gratioso modo, reuelationis Theologiam ap-peUauimus: quandoquidem ortu, amp; na(f. i397.)tura sua, amp; communicationis modo demonstrat potentissimè, nihil in hac re Deo non peruenire; amp; virtute diuina per-fici. Id tamen obseruandum est, ([uum hacc Theologia reuelationis appellatur, dici Km\' fSox\'jv, amp; angustiore significatu, quam capite octauo amp; nono fuit proposita. Illic enim \'Iheologiam reuelationis dicebamus earn, quam Deus htc cum homine com-municat, sine naturali, siue supernaturali gratia: Htc veró reuelationem supernaturalis gratiae cum natura amp; bonis naturae comparantes, amp; statucntes earum inter se oppo-sitionem de supernaturali solum reuelatione, amp; gratioso modo communicationis insti-tuimus dicere.

Thes. 21. A\'iV autem Theologia supernaturalis, sapientia rerum diuiiian/m, quae pro-cedit ex principiis secundum se notis, superior is mentiae lumine, supra humanae ratio-iris modum. His verbis sequentes vestigia definitionis, quam de naturali Theologia ante tradidimus, paucis Theologiam supernaturalem definimus. Ac genus quidem amp; diffen-rentiam huius Theologiae ex antecedentibus omnes facile intelligunt. Est enim genus, Sapientia: non ilia quidem archetypa, de qua principio dicebamus, (nam haecprincipium vniuersale est, ideóque nullo genere concludi potest) sed sapientia aequiuocè dicta, ex vniuersali illo principio defluens per Christum lesuui, in quo omnes thesauri sapien tiae amp; intelligentiae sunt absconditi. Differentia per causas certo ordine exponitur: nam causa efficiens huius Theologiae est Deus infundens superior is illius seientiae lumen;

Materialis

DE V F, R A T H E O L O G I A.

Materialis est, priucipiorum secundum se notoruin in rebus diuinis: Formalis deniq.: ([uód ex illis principiis lumine illo superiore proceditur supra /mmanac rationis inodum. Ac Deum quidem infundentem lumen illud superioris scientiae vel Sapientiae ad haec principia, velut efficientem causam, hoc loco ponimus; Quia (vt antè dicebamus) in hac gratiae communicatione vnus est demum Spiritus, qui omnia operatur in omnibus prout vult, luménque superioris illius amp; coelestis scientiae, illustratione virtutis suae, communieat. Nam cüm omnes scientiae ita comparatae sint, vt lumen suutn per se natura habeant, aut ex alia superiore scientia mutuentur; haec autem scientia, alias omnes quae sciuntur, quaeque sciri possunt, omnibus in nuiïieris superet; Prop-terea superiorem scientiam comparatè visum est appellare, vt ostenderemus liane scientiam caelestem esse, superiorem omni terrae huius aut mundi totius scientia; aut (si ita placet) supremam omnium, quae vnquam sciri ab hominc amp; apprehendi possunt. Quid? quod hac ipsa appellatione admirabilem hanc scientiam non solinn superiorem aliis scientiis, verüm etiam nobis ipsis, amp; natura nostra, amp; ipsa vniuer-sitate rerum, praedicamus? Ita fit vt quam longissime abducti ab harum rerum con-suetudine amp; cognitione, praetercurramus omnia quae sunt in rebus creatis, amp; sursum ad lumen illud inextinguibile, nulh\'sque mutationibus aut vmbraculis infestum, id est, ad Deum ipsum transuolemus. Ex hcc igitur lumine, quod singularigratia nobiscum Deus communicatum voluit, id nobis contingit, vt materiam supernaturalis Theolo-giae comprehendamus, nimirum res diuinas^ hoc est, Deum ipsum, amp; quaecunque sunt, quti ad Deum ordinata sunt: prehendamus, inquam, pro iustissimo sanctissi-móque subiecto huius sapientiae, amp; intus principia ilia caelestia per se nota, quibus illustrauit nos hie Deus, pro instrumentis habeamus, ad comprehensionem diuinarum rerum necessariis. Hinc forma sequitur huius Theologiae, diuinaeque Sapientiae, posita in actu cognitionis illius nostrae, (]uum statuimus procedere Theologiam hanc supernaturalem in cognitione rerum diuinarum, ex principiis diuinitus inditis, supra humanae rationis, adeóque omnis creatae intelligentiae modum. Enimueró si a Deo lumen est superioris scientiae, si principia illius luminis, si progressus luminis; etiam progressum vel processionem nostram in apprehensione rerum diuinarum supra cap-tum rationis nostrae, acceptum eidem ferri necesse est.

Thcs. 22. Huius Theologiae supernaturalis duplex est ratio: nam autabsoluta est, ef secundum se,pro mo do communicantis; aut secundum quid, pro modulo eorum, ad (/uos pcruenit communicatio. Quod dicimus hoc modo se habet, quaecunque scientia aut sapientia in quaestionem venit, ea consideratur aut prout est natura amp; genere suo , simpliciter; aut prout non est natura amp; genere suo, simpliciter, aut prout non est natura amp; genere, sed quodam concreto modo, composite, (f. 1398.) Id (|Uod est natura, amp; quod est in genere, abstractum appellatur: quod secus, concretum. Verbi gratia: lustitia esse natura dicitur; lustum, in quo iustitiacum subiecto haeret, non esse natura: quia non est vnum quid propriè amp; per se. Omne autem quod est, eo ipso quod est, vnum est. Id autem quod est natura, amp; in genere, praestantius est eo, quod concretum est: quia natura sunt, amp; in genere sunt quaecumque pura amp; absolutasua natura constant, nec quicquam habent commixtum amp; concretum, dispar sui atque dissi-mile. lustitia enim semper est vna amp; eadem, in nullis personis, temporibus, locis mutabi-lis: lustus mutabilem habct naturam, mutationémque suscipit, cuius est iustitia expers. In hunc modum dc Theologia dicturos opus est circumspicere, nc forma Theologiae secundum naturam amp; genus ipsius, prout est integerrima amp; corruptissima, admixtione vllius rei concretae deformetur adulteretiirque, aut fiat (ut ita dicamus) Nam si id

lt;|Uod subiecti est, aut secundum subiectum illius, cum sanctissima ilia amp; intemerata matre amp; indice salutis nostrae (si ita appellare licet) confuderis, neutrum horum profectó rectè

assequuturus

D E VERA T H E O L O G 1 A.

assequutunis es, nee dignitatem Theologiae, nee veritatcm snbieeti, quodbaee Theo-logia generat, amp; qutcum Deo communieata est. Omnino itaque duplicem Theologiae rationem constitui nobis necesse est, quandoquidem ipsa in se ex natura essentiaque sua aliter obsematur, qu^ini in subiecto illo tenui infirmóque hominum, qui ex pereeptione amp; comprehensione illius Theologi aj)pellantur. Priorem modum \'l\'heologiae cüm nominibus ipsius, turn eerta determinatione circumscribimus, dicentes, esse absolutaui hanc Thcologiam, Theologiam secunduui se, pro commmicantis modo. Absolutam enim quum dicimus, consilium nostrum esse ostendimus agere de Theologia absolute simplicitérque considerata, citra admistionem rei alterius, siue subiecti, siue aliarum, vndecunque sint, ad eam accedentium. Quapropter eiamhaec Theologia secundum appellari solet, id est, secundum naturalem conditionem, i)ro-priamque essentiam (vt vocant) ijjsius: Ita vt nihil alienum in ea sit, amp; nihil suum non sit in ea, prout est Deo infonnata. Huius veró determinatio pauculis illis verbis a nobis posita est, pro modo communicantis. Nam cüm earum rerumquaeab aliena virtute amp; eflicacia procedunt, modus ab effcctore sit: Theologia autem, argu-racntum in rebus creatis, amp; supra res omnes creatas, dignissimum, non possit casu aut temerè ad nos delata esse: rectè omnino faciunt atque sapienter, quicunque ab effectore ipsius percipiunt ipsius modum. Est autem earum rerum, quasvis aliena efficit, duplex modus: Unus adaequatus virtuti efficientis causae, quemadmodum homo ab homine generatur: Alter, inferior ac minimè adaequatus, vt fit in rebus quam plurimis. Ncquc enim opera artificum adaequantur suis artificibus, neque externa opera internis opcribus, quae artificis vokintate consilióque in animo informantur. Est autem nostrae Theologiae auctor amp; effector Deus, qui ipsam gratiosc cüm genere humano communi-cat, fdque pro modo suo: verumtamen non illo adaequato, id est, pro modo essentiae suae, quae infmita est, sed modo non adaequato, id est pro modo voluntatis suae, reuelatioues suas temperantis ad commoditatem conditionis nostrae. nam Sapientia adaequata ea est quam Theologiam archetypam siue prototypam appellauimus, ad quam proximè accedit Theologia vnionis in ChristO lesu: secundüm hanc Theologia visionis in Sanctis caelestibus; tertium denique locum haec nostra Theologia obtinet. quae si cum Theologia sanctorum in coclis minimè est comparanda, longè profectó iniquius futurum esset, si quis eam cum Theologia vnionis, iniquissimum si cum Theologia ilia archetypa amp; essentiali vellet committere. Est igitur modus absolutae huius Theologiae i communicante datus, pro modo sapientiae amp; bonitatis ipsius, certa voluntate consilioque eius, (juo revelationes suas conteniperauit conditioni nostrae, amp; sese accommodauit vitro ad rationem hominum, salutémque Ecclesiae suae.

Haec ilia est absoluta Theologia, totam rationem perfectam perfecte coniprehen-dens, quam Deo placuit reuelare in commune, ad laudem gratiae gloriosae suae in Christo Tesu. Ex hac autem diuina planè perfectdq. Theologia communitati hominum per Dei gratiam exposita, profluxit altera ilia ratio Theologiae, quam secundüm quid appellamus. Etsi non est cogitandum, quum (f. 1399.) modificari Theologiam illam diuinam praedicamus, nos de veritate illius quacunque de causa velle detrahere; nam Theologiam illam veneramur, colimüsque religiosissimè, amp; lugemus potius infirmita-tem nostram amp; angustias mentis nostrae, quam vt de sanctissima ilia, amp; pcrfectis-sima Theologia tantulum detrahamus. Sed quia virtutes omnes (vt ante diximus) a natura longc sunt praestantiores in seipsis, qiu\\m in subiecto vllo suo, quemadmodum aliud est iustitia in se, aliud iuslitia hominis cum restrictione dicta: eo fit vt Theologiam secundüm quid appellamus eam, quae in homine est, amp; secundüm hominem, cuius forma simplex, Theologia absoluta nobis dicta est. Est igitur Theologia ilia absoluta, velut forma purissima: Theologia veró secundüm quid, velut forma

10 materiae

de vera theologia.

materiae superaddita, amp; pro conditione materiae suae deterrainata angustius, finitóque facta. Constat autem, quo angustior amp; indignior materia ilia est, eo angustiorem effici formara, quae ilii accesserit. Cüm itaque subiectum huius Theologiae homo sit, qui ex comprehensione cius Theologus appellatur, atcpie hoe subiectum summo-l)ere vanitate amp; infirmitate circumtluat, \'1\'heologiam certè secundiim lt;|uicl a Theologia absoluta distingui aceuratissimè interest plurimüm, tum veritatis diuinae, tum institu-tionis nostrae. Est enim Theologia absoluta, conceptus quidam purus Deo oblatus; Theologia vero secundiim quid, est conceptus ab homine apprehensus, sed impu-ratus conditione illius, amp; impcrfectus redditus. Quo magis iniqui videntur esse in Ecclesiam Dei, quicunque in hoc tempore non aliam nouerunt Theologiam, quim-quae secundum homines, amp; ab hominibus est, amp; qui ab hominum iudicio atque auctoritate in hac causa perinde pendent, ac si purus ille conceptus formaque diuina Theologiae, quam absolutam appellamus, aut euanuisset plane, aut in manus po-testatémque hominum mancipij lege deuenisset. Est enim ilia forma, est ille conceptus permanens, non autem ad voluntatem hominum mutabilis, cui omneis homines oportet credere, non autem illam hominibus ignorantibus amp;infirmiscedere. Huius veró Theologiae, quam secundum quid nominamus, determinatio, (vt vocant) vel circumscriptio his verbis a nobis expressa est, pro modulo eontm, ad quos pemenit communicatio. Alius est dantis, alius accipientis modus: nam qui dat amp; subministrat Theologiam, Deus est, nos subministratam a Deo percipimus. Qui dat, sapientissimè donum suurn, id est, Theologiam nostram absolutam ita contem-perauit, vt quicquid necesse est in commune Ecclesiae suae, profuderit gratiosissimè, amp; communi hominum exposuerit: sed qui accipiunt, hi ab eo percipiendo quod Deus in commune confert, absunt longissimè. Nam amp; vnicuique suus est modulus, amp; toti Ecclesiae in vnaquaque aetate suus, amp; pro ignorantia, infirmitate, ac tenuitate omnium, imperfectissimus. Quapropter insignis est, amp; intoleranda eorum hominum in Deum contumelia, amp; iniuria in Ecclesiam eius atrocior, qui in vasis tam infirmis amp; ineptis plenitudinem incredibilis istius thesauri, in hac misera amp; mortali vita, residere posse arbitrantur. Atque haec ia genere de Theologia supernaturali satis. Nunc ad defmitionem amp; singularem expositionem eius, Deo auctore, transeamus.

CAPVT XII.

Quid sit Theologia absolute dicta. T/ics. xxm.

Theologia nostra, absolute dicta, est Sapientia reruvi diuinaruin, secundum veri-tatem diuinam h Deo inspirata, per enuntiatiuuvi sermoncm in Ghristo commissa seruis eius, atque in Testamento vetere amp; novo per Prophetas, Apostolus, 6° Jinan-gelistas consignata, (juantnin eins hie nobis expedit reuelari ad gloriant ipsins , Of elcctorum bonuni, Etsi aliqtia nostrae Theologiae absolutè dictae ex antecedentibus defmitio haberi potuit, tamen visum est hoc loco necessarium paulo ampliorem amp; accuratiorem adhiberi, vt de singulis rebus ad essentiam eius, verdmque naturam pertinentibus commodior exstet dicendi locus. Nam quemadmodüm iusta definitione essentiam rei, quae agitur, opus est contineri: ita etiani h definitione iusta, singula quasi (f. 1400.) semina definitae rei petenda sunt, ex quibus sigillatim loci defmitiones explicentur. Antequam veró de partibus huius definitionis dicere instituimus, ordinis

causa

DE VERA\' THEOLOGIA.

causa exponi necesse est, quibus veluti cancellis hacc Theologia nostra absolute dicta, discludatur ab illa altera, qtiam Theologiam secundum quid diximus appellari: vt hac ratione amp; via constituta, de vtraque deinceps suo ordine videamus, prout natura huius amp; illius postulauerit. Vtriusq. ergo \'Fheologiae terminos, breuitatis causa, ponemus binos, ex quibus naturam illarum quodammodo saltem cognoscamus. Nam Theologiae absolute dictae (quam Deus generi humane offert donum purissi-mtim atque incorruptissimum, amp; tradit Ecclesiae suae) termini propriè duo sunt: Vnus est subiecti, de quo agitur hac nostra Theologia; alter est modi ad Theologiam hanc amp; sapientiam diuinam pertinentis pro captu naturae amp; ratione salutis nostrae. His duobtis expositis, ad terminos quoque Theologiae secundum quid dictae statuen-dos venturi sumus. Subiectum ergo, de quo Theologiae huius nostrae documentis homines instituuntur, vnum est amplissimum, adeóque infinitum Deus: qui vniuersale principium est, amp; exemplar, amp; finis rerum omnium quae fuerunt adhuc, aut sunt in hoc tempore, aut vnquam futurae sunt; Infinitus in se, suamque infinitatem in rebus omnibus testificans, araplissimis essentiae, virtutis amp; operationum communium singulariümque argumentis; quae nulla planè ac ne caelestis quidem creatura potest opere ipso ad perfectionem, ex facto percipere, aut sermone exprimere, aut com-plecti intclligentia. Quapropter ciun infinitae illius essentiae, maiestatisque compre-hendendae, ac velut definiendae per mentis, sermonis, naturaeque huius angustias, ratio nulla inueniri a rebus creatis aut excogitari possit; nulla profectó Dei illius nostri (vt infinitus est) scientia aut comprehensio aliqua in rebus creatis exstitisset, nisi Deus ille optimus maximus sese, quamuis infinitum, aliquo pacto finiuisset vitro: vt scientia eius amp; sapientia certa de ipso ad res creatas perueniret. Sic prospexit Deus, priraum vt it Christo seruatore nostro in gratia vnionis secundüm naturam humanam ipsius comprehenderetur, quantum quidem potest natura creata ad summum amp; incomparabile sapientiae fastigium euecta capere per singularem illam Theologiam, quam vnionis propterea appellauimus. Sic eadem prouidentia effecit amplius, vt ab Angelis amp; spiritalibus intelligentiis, praesens A praesentibus, visione quadam perci-peretur, pro eo ac essentiae illae caelestes visione Dei praesentis gloriosa fruipotue-runt: vnde \'I\'heologia visiouis item appellata. Sic denique eadem quoque prouidentia, sed [icr amplissimam amp; nunquam satis laudatam misericordiam, prouidit atfiue prae-stituit ille sapientissimus miserationum Pater, vt in oculis generis humani singularc quoddam exstaret speculum amp; singularis forma a Deo communicata: qua ipse, quam-uis infinitus per omnia, quasi finito modo, se creaturis inferioribus spectanduni, cognoscendum, sciendum, amp; sapiendum (vt ita dicamus) exhiberet per Theologiam reuelationis, quam amp; nostram appellamus, Quapropter cum subiecti illius modus, prout infinitum est, capi quoquam non possit, de modo Theologiae, id est, Sapientiae illius, qua se infinitus quasi definitum extarc voluit, videndum est. Ac modum quidem huius sapientiae, quam Theologiam nostram sine reuelationis appellamus, minimè adaequatum esse subiecto, aut esse vnquam ex facto posse, ratio ipsa docet, amp; nostra natura postulat. Quid enim magis ex ratione est, quam vt intelligamus vnum infinitum esse: amp; cum eo vno quod infinitum est, nihil comparari aut adae-quari posse? Alioquin perire naturam vtriusqtte ex illo quaia\' concursu ipsorum opor-teret, infinitümque esse desinere, t|uia alterum altero finiatur. Naturam vero nostram non ita comparatam esse, vt Deum infinitum aut res etiam infinito proximas com-prehendat, quisquis nescit, naturam communem nescit, amp; seipsum nescit,Praesertim veró, si id cogitemus, Deum sapientiam suam bonitatémque cum humano genere com-municatam voluissc ; cuius rei perficiendae nulla vnquam exstitura fuiaset ratio, nisi modum contemperatum modulo naturae amp; conditionis nostrae, Ecclesiaeque suae,

eadem

D E VERA T H E Ü L O G I A.

eadem sapientia amp; bonitate praestitisset: certè nemo homo futurus est, qui non statuat modum sapientia illius amp; bonitate communicatum longó inferiorem ac minimè adaequatum infinitati illius, fuisse praebendum nobis in vtilitatem nostram. Atque haec causa est, amp; cur illam communicationem sapien(f. i4oi.)tiae suae re ipsa amp; modo constituit captui honiinum electonimque suorum, amp; Ecclesiae suae commodissimam. Etenim re, quaecunque sunt opus cognitu, declarauit: quaecunque veró, aut non opus esse vidit, aut communicari vtiliter nobiscum non posse, ea dissimulauit sapien-tissimè, In modo vero illustrem gratiam suam effecit, quum res diuinas, spiritales, amp; caelestes, modo humano, corporeo, amp; terrestri circumuestiuit (vt ita dicamus) ne quid nos fugeret earum rerum (plas nostra scire interfuit. In primis autem singulare illud est in huius diuinae communieationis modo, quód diseiplinam illam gratiae salutaris ordini naturalium scientiarum, disciplinarümque conformauit, naturaeque nostrae accommodauit doctrinam gratiae. Quemadmodum enim ad perceptionem hu-manae cuiuscpie disciplinae, principiis opus est, ratiocinatione tanquam medio ex principiis exsurgente amp; conclusionibus determinationibüsque ad iustam scientiam dis-ciplinarum, quae inter homines sunt, pertinentibus: Ita etiam in caelesti ilia disci-plina cum humano genere communicanda, prouidit Deus Opt. Max. de principiis ex superiore gratiae illius lumine, tanquam caelesti face, institutis: ex quibus mentes nostras ratiocinatione diuina imbueret, viamque aperiret ad conclusiones amp; determi-nationes caelesti scientiae conuenientes, amp; pro conditione Ecclesiae electae ipsills sapientiam illam coelestem in terris adumbrantes salutariter. Id quidem verum est, rerum illarura coelestium, quas docet haec sapientia, perfectionem infmitam esse, neque fieri potuisse vt perfectionem rerum assequeretur verborum, quaecunque tandem ea sint, perfectio: sed tarnen gratiosissimè sapientissiméque effecit Deus, vt nihil perfectum quod quidem scitu nobis opus esse, non exprimeretur, amp; nihil inesset imperfectum in Theologiae illius communicatae, per Dei gratiam, veritate. Perfectionem, inquam, rerum, quas Deus praeparauit timentibus ipsum (quod quidem satis esset) exhibuit Deus Theologiae huius communicatione, prouidens sapientissimè, vt rei perfectissimae singula capita necessaria communicatione Theologiae diuinae per-fectissima haberentur. Perfectissimum igitur subiectum, sed perfectione infinitum: sapientia perfectissima, sed perfectione fmita: Modus denique sapientiae perfectissi-simus, sed perfectione analoga cum veritate illius Sapientiae, quam Theologian! nostram absolute appellamus.

Atque haec quidem ipsa quibus Theologiam absolutè disclusam esse demonstra-uimus, secundum rationem commttnia sunt reuera cum altcro illo genere Theologiae, quam Theologiam secundum quid appellamus. subiectum enim commune, amp; modus sapientiae, scientiaeque illius, est in substantia idem; nam Theologia plus vna esse non potest, secundum essentiam ipsius, amp; rei in se veritatem. sed quia Theologia ilia altera, quam secundum quid appellamus, nescio quid permixtum amp; coniunctum habet, idque (si propriè loqui volumus) quasi materiatum in subiecto suo, propterea ad rationem Theologiae illius secundum quid appellatae duo consimiliter accessere termini, sine quibus nunquam Theologia secundum quid commode tradi potest, aut percipi salutariter. Nam ilia Theologia absolutè dicta, verè forma essentialis est, ad Dei Ecclesiam pertinens communicatione diuina: haec veto secundum quid veluli materiale est, cui forma ilia non potest sine obseruatione terminorumistorum adhae-rescere. Prior terminus est subiecti, in quo haec Theologia residet communicatione diuina: posterior est modi, cuius agglutinatione diuina Theologia absolutè dicta, cum subiecto hoc quamuis ineptissimo per se, compingitur. Subiectum est (ne diu haere-amus) homo, animal donis quidem naturae ornatum amplissimis beneficio Dei, sed

corruptis

DE V li It A T JI E O L O G 1 A.

corruptis viliositate ipsius, quae tarnen dona (etiam in statu integritatis illius) min-quam, nisi cfficiente singulari Dei amp; supernaturali gratia, ad fastigium salutis amp; gloriae coelestis hominem extulissent. fuerunt itaque in isto subiecto secundum natu-ram ipsius sua instrumenta, ad disciplinas percipiendas commoda, sed quae nunquam non subsfderent de rebus naturalibus, atque in eis consisterent; fuerunt principia par-tim sensu percepta foris, parti\'mque intellectui nostro intus adhaerentia atque ingenita: fuit ratiocinatio ex illis principiis cogitationcs colligens, comparans, constituénsque: fuerunt conclusiones amp; determinationes ex principiis certa ratiocinatione erutae: fuit denique scientia; sed naturalis, terrena, carnalis, amp; naturalibus (f. 1402.) modis im-perfectissimis ita constituta, vt ad nihil supernaturale, nihflque perfectum assurgcret; ac ne sensu quidem vllo afficeretur supernaturalium amp; perfectarum rerum. Etenim, vt inquit Apostolus, animalis homo non est capax eorum, quae sunt spiritus Dei; sunt enim ei stultitia, nee potest ea cognoscere. r Cor. 2. 14. Quamobrem, quid huic termino longissimè rebus diuinis dissito cum sanctissima illa Theologia absolute dicta? aut quid castissimae illi Theologiae cum homine impurissimo amp; ineptissimo, nisi optimus ille amp; coelestis Pater, qui modum communicandae Theologiae illius absolute dictae suppeditauerat, idem gratiosissimè modum applicandae Theologiae secundüm quid nobis concinnasset ?

Atque bic est terminus alter ad percipiendam Theologiam secundüm quid neces-sarius, quem antè statuimus; nimirum modus applicandae vtiliter illius scientiae, ad infirmum illud miserümque subiectum, de cjuo breuitor modó agebamus. Modum itaque applicandae illius scientiae pcrfectissimae ad subiectum istud imperfectissimum Gonstituens Deus, pro infinita ilia sua misericordia diuinum hanen coelestis gratiae praebuit hominibus, (|Uo per virtutem Spiritus omnia in omnibus perficeret, quae ad salutarem hanc applicationem praestationémque sunt necessaria. Ac propterea quic-quid in natura humana est ad perceptionem rerum ingeneratum, id Deus virtule Spiritus sui ita occupauit, vt cum singulis naturae bonis dona gratiae, quae respondent ipsis, coniunxerit. Nam principiis in intellectu a natura positis agglutinauit principia gratiae: rationi ex principiis assurgenti incremcnta luminis sui diuini superstruxit; conclusionibus amp; dcterminationibus, quas ratio consequuta est imperfectissima naturae luce, demonstrationes supernaturales ct perfectissimas sttperaddidit, ex quibus scientia coelestis in mente piorum constitueretur: denique tum obiecta caelestia proposuit sentienda menti amp; voluntati nostrae coelesti modo, tum eamdem voluntatem ad apprehensionem obiectonun illorum excitauit. Ili ergo duo illi snnt modi, quos singulariter adhibendos esse sapientia Dei iudicauit, praeter eas res quas dc Theologia absolute dicta exposuimus; vt Theologia altera haec, quam secundum quid appellamus, commode apud homines versari posset, vtilitérque ab iis percipi. Alio-lt;iuin nec subiectum adeó alienum vt homo est, fuisset futurum sapientiae illius coelestis capax; nec sapientia coelestis vestigio vel tenuissimo ad homines tam ineptos vnquam peruentura. His positis, quae ad rationem huius Theologiae ab ilia discer-nendam pertinent; videndum nobis est, vt deinceps online de vtraque pro instituto nostro dicamus, quae ad rem praesentem videntur pertinere. Theologiae igitur nostrae absolutè dictae defmitionem principio capitis expressimus, genus illius (vt in antecedentibus) amp; differentjam per caussas exponentes. Est nempe genus sapientia^ amp; vere quidem sapientia, non autem xntn/Qt/sixuls, aut ex opinione hominum (vt lit plurimum) appellata. Causarum veró ad differentiam Theologiae pcrtinentium singuli loci communi ordine percurruntur. Nam primüm efficientem causam, amp; quaecunque ad earn pertinent, declarauimus, dicentes hanc Theologiam a Deo inspiratam esse, amp; per ennnciatiuum sermoneni in Christo coininissaiu sen/is cuis atque in testamento

vctcre

DE VERA T H E O L O G 1 A.

vetere amp; nouo per Prophetas, Apostolos ^ amp;gt; Euangelistas consignatam. Matcriain, rcrum diuinarum appellatione conclusimus; formam, Vcritatis; finem denique quan-turn eins nobis hie expedit reuelari ad gloriam eins, 6° electorum bonum. Itacjue amp; locum hunc concludamus paucis, genus amp; differentia communis est huius Theologiae quae reruin diuiuarura dicitur (vt ante) sapientia: singularis veró differentia per causas sequentibus explicatur. Quamobrem de illis, agedum, ordine eodem videamus, amp; omisso genere diffcrentulque communi, aggrediamur causarum eius explicationern.

CAPVT XIII.

De caussa materiali nostrae Theologiae.

Etsi omnes causas quae ad iustara definitionem Theologiae nostrae absolute dic-tae sunt opus, certo amp; vulgari ordine naturae in definitione collocatiimus; placuit tarnen, ad commoditatem docendi priüs de causis internis cV essentialibus Theologiae dicere, quam de iis quae fo(f. i403.)ris sine extrinsecus cum ea coniunctae sunt. In ternas causas appellamus eas, quae essentiam rei constituunt illius de qua habetur sermo; cuiusmodi sunt in rebus omnibus materia amp; forma: Externas veró, quae-cunque, tanquam externa quaedam, rei constitutae adhaerescunt, siue ad generatio-nem ipsius, vt efficiens causa; siue ad operationem amp; effectura, vt finis, Huncordi-nem ratio disciplinae magis postulat; illum obseruat natura. Quapropter internas causas priore loco aggressuri sumus; externas veró in posteriorem reiecturi. Vt ergo de materia primüm videamus sacrae Theologiae; materiam eius, vestigiis scripturae, naturae quoque ipsius insistentes, exponimus in hunc modum, Thes. 24. Materia Theologiae est diuinarum reruin: nimirtim Deus, quaecunque ad Deum ordinata sunt^ front disciplinam Dei de natura^ operibus, o-⁵ iure ipsius tradi op or tuit. Hanc ergo siue materiam, siue subiectum, siue obiectum appellemus, prout, respectu vario nomina haec de argumento Theologiae praedicari possunt, definimus rerum diuinarum appellatione. Res autem diuinas hoc loco volumus accipi, quae quidem aut verè diui-nae sunt; aut, si ad rerum naturam pertinent, ad Deum tarnen aliquo pacto ordinan-tur, quam rem nonnulli ex orthodoxis patribus volentes exprimere, materiam Theologiae sic definiuerunt, vt id totum in materia Theologiae habendum praedicarent, quod aut Deus est recto casu (ut loquuntur Grammatici) aut quod obliquo casu Dei, Deo, ad Deum, aut a Deo esse dici potest; quod denique secundüm omneis casus (ut Grammaticis appellantur) suam certam ad Deum habet relationem ordinationémque, Ac propriè quidem simplicitérque Deus subiectum, seu materia est Theologiae; quem-admodum vniuscuiusque scientiae, siue disciplinae vnum aliquod certum definitümque subiectum, siue materiam haberi necesse est. Perinde enim subiectum in vnaquaque scientia se ad scientiam habet, vt obiectum se habet ad potentiam naturalem vel habitum nostrum. Constat autem propriè illud obiectum potentiae siue habitus humani assignari sub cuius ratione omnia ad suam potentiam siue habitum referuntur: quem-admodum (exempli causa) sermo articulatus amp; fragor referuntur ad auditum, qua sonora sunt; quia sonus vel res sonora qua sonora est, proprium est obiectum auditus nostri: similitérque homo amp; bestia referuntur ad visum, qua colorata sunt; quia color vel res colorata est objectum visus nostri, Sed omnia tamen in Sacra hac Theologia tractantur sub ratione Dei, tanquam propriae materiae, quae agitur in

Theologia:

D E VERA T H E O L O G I A.

Theologia: quia aut Deus ipse est de quo agitur, aut res sunt ad Deum ordinatae, vt ad principium vniuersale, amp; fineui ipsarum. Att|uc hanc ipsam quoque rationem sancti Apostoli, aut proximi tempora illorum viri Apostolici in sancto symbolo obser-uarunt, quum subiectum principiorum, in quibus tota scientia virtute continetur, posuenmt Deum esse; amp; articulis de Deo, certa capita de Ecclesia, diuinis erga earn beneficiis subiecerunt; vt principia priore loco posita, id quod subiectum est per se, Theologiae nostrae ostenderent; posteriore veró, quae ad subiectum singular! modo se habent, amp; affecta sunt, tenerentur.

Harum autem rerum, quae diuinae appellantur, duplicem ordinem, ex iis quae modó diximtts, constitui sequitur oportere: Vnum de Deo, quo nos oportet frui; Alterum de rebus Dei, quibus nos oportet vti secundum Deum: vt Augustinuslib.I. de doctrina Christiana copiosè explicauit. Ad locum autem de Deo simpliciter haec duo pertinent; ratio naturae, amp; ratio voluntatis eius. Naturae; sine secundum essen-tiam in tribus personis subsistentem; siue secundum distinctionem personarum spectes in imitate essentiae. Voluntatis autem; turn eius quae vniuersè ad res omnes creatas fertur quodammodo: turn illius quae communis est, communitérque exposita in genere humano : turn denique huius, quae singulari ratione gratiae in Ecclesia ipsius expo-nitur. Ad alterum veró locum de rebus ad Deum ordinatis, tria fermè pertinent in scripturis sacris exposita: Nempe rerum natura, qiu\\ ad Deum ordinata est; opera Dei in illis; amp; ius illis i\\ Deo assignatum. Naturam autem rerum disciplina Theologiae Sacrae dicimus explicari, non quidem simpliciter qua sunt (hoc enim scrupulosè ves-tigare, amp; recognoscere, amp; tradere, physicorum, medicorum, amp; philosophorum est, sese in perscrutnndis amp; recognoscendis naturae operibus sine modo amp; line immer-gentium); sed tantum secundum id, quod (f. i4⁰4-) suam relationem stuimque respectum ad Deum habent necessitate naturae, amp; Deus ad illas libertate voluntatis suae. Etenim nec Angelorum naturam docet Theologia, vt faciunt Metaphysici; nec animantium aut rerum elementarium, vt Physici; nec xijv ucpm^éirsmg^ vt mathematici: sed naturam conditionémque tradunt singulorum (^uae ad hanc disciplinam pertinent; pro vt ad Deum referuntur, surtque affectione ad ipsum ordinantursolum. De operibus quoque, iudicium idem: Etenim opera Dei in rebus creatis omnibus, praelucente Theologiae diuinae fivce, ita obseruantur; vt non ea simpliciter in rationem veniant atque vniuersè, quae praestat in eis Deus; sed tantummodó ea quae secundum hanc ordinationem quam modó expressimus, aut Deus agit in illis, aut illae agunt secundum Deum. Agit autem Deus liberrimè Uberrima voluntate sua, aut vniuersè, cüm ordinariè secundum naturam, tum extra ordinem secundum prouiden-tiam ipsius: aut communiter, secundum vocationem communem salutaris gratiae omnibus expositae; aut denique singulariter, secundum vocationem singularem salutaris gratiae electis ipsius inditae per spiritum sanctificationis ad vitam aeternam. E diuerso autem illae agunt ministranles ordinationi Dei, aut vniuersè, naturae vniuer-salis instinctu, amp; communi lege obsequentes naturae amp; prouidentiae illius; aut communiter respicientes ad communem illam vocationem omnibus expositam communi modo: aut denique singulariter, multiplicem amp; admirabilem sapientiam eius ad salu-tem ipsarum efficacissimam omni honore amp; obsequio, vt par est, prosequentes.

Sed quia omnis laus virtutis in actione consistit, vt aiebat Tullius; ea autem demum vera laus est, quae non ab hominibus iudicio falsis, studióqtie instabilibus; sed Deo ipso proficiscitur: Propterea euidentissimus materiae locus, in quo Theologia Sacra solet insistere, is est, quem Paulus aliquoties tó (hxaioifin too tisoS ap-pellauit Rom. i. 32. Nam ius certum est nAturae Deo impositum, amp; ius certum gratiae; quod ius cüm principiis naturae hie, tüm veró supernc principiis gratiae a

Deo

de vera theologia.

Deo communicatis asseritur. Est cnim rectitudo duplex, siue «móijxlwiin amp; officium a Deo generi humano constitutum; vnum, commune, bona ex parte cum rebus caeteris quae in hac vniuersitate sunt; nempe ius naturae, quod docemur instinctu illius: Alterum, singulare humani generis, vtpotè quod solüm ad imaginem Dei creatum est; ius morum, seu morale dictum. Ex illo iure bona amp; mala secundum naturam, ex hoc bona amp; mala secundum mores, id est, virtutes vitiaque censentur: Ilia ;i principio communi, quod naturae instinctum aut voluntatem naturalem vocant; haec principio singulari internöque, quod mentcm, id est, rationis voluntatisque fontem dicunt, proficisccntia. Hoc veró ius morum, quo homines ad Deum oportet accedere, amp; sacrae voluntati cius, quam maxime fieri potest, conformari, Sacra Theologia exponit perfectissimè; naturalia principia vitiositate nostra in nobis obrura, quasi refodiens amp; perfectione donans; gloriamque supernaturalem tanta luce, fide amp; virtute exponens ante oculos nostras, vt nihil ad banc sapientiam caeterae. Haec igitur certissima est materia, in qua Theologia nostra Deo auctore amp; duce occupa-tur, amp; in qua, si nos occupabimus, vere fururum est, vt retecta facie gloriam Domini tanquam in speculo intuentes, in eamdem imaginem, tamquam a Domino spiritu transformcmur. 2 Cor. 3. 18.

C A P V T X 1111

Dc causa for mali Theo/ogiae nostrac.

Postqvam inter nos de Theologiae nostrac materia conuenit, ad causam alteram internam eius recognoscendam veniamus necesse est, vt essentialem constitution em eius cerlo teneamus. Ea autem est forma, sine qua omnis materia quasi infmita est, amp; uxatdkt/nTos, amp; per quam materiae superadditam rei riatura tüm in se ipsa consti-tuitur, tum vera percipitur intellectu nostro. Formam igitur Theologiae absolute dictae paucis verbis circumscribimus in hunc modum, T//es. xxv. Forma Theologiae est Veritas dwina; quae in Theologia hifariam considcratur: nam aut tota^ vel pars to tins alijna simplicitcr in sese^ ant partes aliac en in aliis inter se considerantur insta eoniparationc. His au(f. i405.)tem verbis duo breuiter i nobis exponuntur, in hoc instituto maximopere necessaria; Vnum est, quaenam sit in seipsa formae huius ratio: Alteram, quae ratio eiusdem nobis exponendae, ct percipiendae, secundum illam disciplinam salutarem quam Deus per gratiam in homines collatam voluit. Rationem igitur huius essentialis formae definimus dicentes, forma est diuina Veritas: alteram locum sequentibus verbis exponimus. Ac veritatem quidem Theologiae absolute dictae formam essentialem esse, nemo vir pius est dubitaturus: si quidem Christo summo prophetae amp; Doctori nostro crediderit dicenti, Sanetifica cos veritate tna: Verbum tnum est Veritas. loan. 17. 17. Sed quia veritatis nomen, quod in vulgo promiscuè dicitur, non tam ferme\' intelligitur mente quam circumfertur in ore omnium, decla-rationem eius in hoc tempore paucis adferemus. Veritatem igitur optime veteres cum Ente, (vt vocant) id est, cum eo quod est, conuerti amp; aequipararipronunciauerunt: nam quicquid est, eo ipso quod est. verum est: amp; contra quicquid verum est, co ipso est, quo verum est. Haec ita necessario semper inter se cohaerent, reciprocan-türque, amp; inter se commeant, vt nihil plane in rerum natura, aut supra naturam

adferri

DE VERA THEOLOGIA.

adferri possit, quod non vtraque lilt;ac lege (-011111111111 teneatur. Seri tarnen elsi hae duae leges in omnibus sunt perpetuae, ad omnia perpetuo adhibendae: tamen diuersa ratione vtrumque dicitur. nam si quid esse dicimus, id in re contemplamur, sin autem verum esse pracdicainus, contemplamur id quod est in intellectu nostro. Est igitur Veritas turn corum quae sunt, turn etiam signorum quibus ea quae sunt dicun-tur esse: slue (vt breuiiis dicamus, ac forte euidentiüs,) Veritas est rerum, aut orati-onis de rebus enuneiatae. Earum verè rerum ((iiae sunt, duplex est ratio; nam aliae in re sunt, aliae in intellectu. In re sunt rd y.ni1\' ÉWgre, id est, singularia amp; indiuidua, pro vt ea sunt quae percipiuntur sensu; in intellectu veró, sunt formae, ciim earum rerum quas sigillatim sensu percepimus, turn aliarum omnium, quas alio quocunque modo. Ac proinde Veritas rerum (vt vocantur vulgo) intelligibilium, siue quae cadunt in intellectum nostrum, longc dignior atque amplior est, quam earum rerum sit Veritas, (|iiae in re percipiuntur foris. Nam amp; eó amplior est, quöd singularia aequt; ac communia in se complectitui: amp; eo dignior est, quo res communes digniores singularibus, amp; formae a, materia abstractae at(|Ue dcpuratae digniores materiatis rebus, (|iiarum generatio amp; constitutio ex differcntibus principiis inter se composita, manifesto clamat, 11011 esse penes eas res propriè (fc per se veritatem.

Etsi autem ita se habet Veritas, quae humano intellectu prehendi potest, tamen longissimc supra veritatem banc, quam omneis natura docet, extollit sese Veritas ilia, quam (Uainavi appellamus. Nam singulari bac appellatione veritatem formalem Theo-logiae vindicamus ab omni mutatione amp; mutabilitate naturae, amp; supra naturam liuius vniuersitatis renimque omnium, quae in vniuersitate sunt, earn efferimus. Est enim diuina Veritas, 11011 ea soltim ([iiae ortum a Deo veritatis habet (nam etiam Veritas naturae intellectüsque naturalis a Deo orta est) sed ea demum Veritas diuina stio quodam, proprio ac singulari iure nobis appellatur, quae reipsa ,amp; ratione sui, amp; modis omnibus, in se amp; in partibus suis omnibus, amp; in qualibet ordinatione ipsius, diuina est. Cuni autem diuina Veritas duobus modis se habeat: infinitè, (|ua in Deo CKsentialis est, amp; finite, qua cum rebus creatis a Deo communicata est, vtruni([ue i nobis diligentissimc in Theologia nostra absolute dicta opus est obseruari. Nam amp; veritatem infinitam, vt archetypum immutabile, formdnique primam veritatis in ea rccognoscimus, amp; veritatem communicatam, velut speculum, expressamqueimaginem illius archetypae coliinus religiosissime. Quapropter in Theologiae liuius defmitione non fuit simpliciter a nobis dictum Theologiam sapiontiam esse rerum diuinarum, aut sapientiam diuinae veritatis; seil coniunctim vtrumque expressimus, hanc sapientiavi esse rennn dit/inamm sccundiim veritatem dininam a Den iuspiratam, Cyc. I lac enim ratione relationem (|uamdam necessariam expressimus, quae inter veritatem sese expri-menteni, amp; veritatem expressam intervenit. Veritas sese exprimens, est conceptus ille form.\'ujuc immutabilis in Deo, ()uani pic adoramiis; Veritas autem expressa nihil aliud est, qu;\\ni imago quaedam amp; speculum primae illius atque acternae veritatis, quod, quale, quantum, quo denique modo comniuni(f. i4o6.)cauit nobiscum Deus, ad tes-tificandam laudcm gratiae gloriosae suae, amp; ex])onendani salulem nostram. llaec Veritas secundum illam est, perfectus riuus de perfecto fonle, perfectiisque radiiis de ])crfeclo sole veritatis, perfecta denique imago expressa in speculo verbi veritatis, quae imago tantisper micatura est, dum jieruenerimus omnes ad principium illud veritatis in coelis.

Quod autem de ratione veritatis liuius dicebamus, earn bifariam considerari in Theologia nostra, id per se est nianifestissimum. Etenim ita comparati sunius n:\\tura nostra, vt, quocunque se mens nostra amp; cogitatio conuertit, obiectum intellectus nostri, id est, veritatem, aut vniuersc in toto aliquo conteniplemur simpliciter, aut lt; omparationeni huius totius cum illo instituamus. Quemadmodum si quis, exempli

11 causa,

DE VERA THEOLOGIA.

causa, Ecclesiam vniuersalem consideret absolutè, aut earn cum mundo reliquo com-paret, aut si quis totam veritatem diuinam nostra hac Theologia expressara seorsira in se velit expendere, vel cum veritate naturae nostrae ad sui institutionera amp; ampli-ficationem diuinae gratiae committere. Rursum veró eius ipsius rei, cuius in solidum consideratur veritas, partes eodera modo nobis exponuntur, amp; expositae a nobis explorantur, tanquam si vnaquaeque totius pars totum aliquod per se constitueret; quemadmodum si quis Ecclesiam Corinthiorum aut Philippensium, aut aliam quam-libet in particulari (vt loquuntur) considerandam susciperet. Cüra autem partium, quae considerantur intellectu nostro, comparatio fiat exploretürque i nobis inter se secundum rationem totius vnici, aut etiara diuersorum, propterea harum quoque rerura inter se comparandarum veritas iustdque ratio Theologia eadem ostenditur, ne quis i veritate diuina, quae sola salutaris est ac certa veritas, aberrare possit. quemadmodum si quis, verbi gratia, beneficium creationis cum prouidentia in natura rerum, aut beneficia naturalia cum beneficiis a gratia profisciscentibus comparet, ad inuesti-gandam amp; assequendam magis magisque veritatem. Huius autem veritatis diuinitus expressae in Theologia nostra, certa quaedam attributa sunt, quae propriè in ipsa obsignauit Deus, vt earn i consortio relicjuae veritatis, quae in natura rerum obser-uatur, potentissimè vindicaret. Etsi veró istius generis quam plurima adferri possunt, ex eis tarnen praecipua\' quaedam et summa capita vna aut altera Thesi complexi sumus, ex quibus piae amp; prudentes animae alia id genus, si qua sunt, ex Dei doc-trina perfacilè assequentur. Sic enim statuimus paucis, Thes. xxvi. Ilaec Veritas sancta, insta, atque perfecta est, qnippc quae nihilprofani, iniusti, imperfecüdocet, nihilque sancti, iusti, perfecti non docet, vt ad sanctimoninm in nobis, iustitiam er ga omnes, iS⁰ perfectionem per omnia quam perfectissime dirigamur.

His paucis verbis essentiales aliquot proprietates diuinae veritatis visum est exponere, antequam de virtutibus eiusdem veritatis exinde consequentibus diceremus, quod Thesi proximè sequente facturi sumus. tria igitur attributa sunt, quae de veritate hac a nobis praedicantur; nimirum quód sancta, insta, atque perfecta est. Etenim sirectam alicuius doctrinae constitutionem rectè placebit explorare, omnino tria haec o])ortet obseruari; Vnum, vt in se bona sit: Alterum, vt erga alios: Tertium, vt per omnia sit bona. Nam si quid horum desiderabitur in doctrina vlla, non potest meritó recta pronunciari illius constitutio. Ad haec igitur officia respicientes, totidem attributa veri-tati diuinae arrogauimus, quum earn sanctam in sese, iustam erga omnes, amp; perfec-fam esse per omnia diceremus. Etenim quid sanctum, iustvm, amp; perfectum in rebus humanis aut creatis vllis affirmari posset, obsecro, prae ilia veritate, quae i Deo,amp; secundüm Deum est ? nam siue archetypam veritatem spectes, fons est perennis sanc-timoniae, perfectionisque: siue communicatam illam a Deo veritatem amp; humano generi expositam, sanctissimura est, iustissimum, amp; perfectissimum (vt cum artificibus loquar) castellum fontis illius, siue conceptaculum amp; caput aquae salutaris, vnde hauriamus omnes sanctimoniae, iustitiae, perfectionisque doctrinam certissimam, cui nos religiosè conformemus, exspectantes praemium fidei nostrae, id est, salutem animarum nostrarum. i Petr. i. 9. Horum veró attributorum, quae hire meritissimo veritati diuinae tribuimus, modus i\\ nobis dupliciter ostenditur, amp; coraprehenditur, nempè substantia, amp; effectu veritatis illius. Ad substantiam diuinae veritatis secundum haec attributa inter (f. 1407) homines demonstrandam duo sunt opus: Vnum quicquid his attributis aduersatur, planè remoueri: Alterum, quicquid de ratione horum est attributorum, id de veritate diuina plane confirmari. Prius his verbis expressimus, diuina veritate nihil prophani, ininsti, amp; imperfecti doceri: posterius illis, nihil sancti iustiperfecti, quod qmdem sit fiitinxinv fini)t/T(gt;y, id est, quod docen, disci, atque sciri possit, ea

non

DE VERA T HEOLOGIA.

non rloceri, Atque hae quidem virtutes ita doctrinae veritatis insunt, vt nihil planè in rebus creatis amp; quae intellectu percipi ab eis possunt, cum hac veritate comparari possit. Nam si ad sanctimoniam doctrinae vllius in se respexeris, quae tandem sane-timonia 11 rebus prophanis? si ad iustitiam, quae iustitia i\'i rebus iniustis ? sin ad perfectionem, quae perfectio a rebus imperfectissimis proficisci possit ? quemadmodum in libro lobi legimus: quis edat mundum ex immundo ? ne vnus quidem. /oh. 14.4. Causarum certè singularum natura propria ex qualitate virtutis, virtus ex effectionibus ipsarum cognoscitur : nee fieri vnquam potest, vt causae a suis effectis superentur, nisi aliac superiores causae insuper accesserint, quarum efïectus impropriè solum causis inferioribus tribuitur. Cüm autem omnis humana doctrina ab homine prophano, amp; iniusto, amp; imperfecto sit, meritó doctrinam quamque aliam his attributis carere iudicamus. Sola haec doctrina, quae Deum sanctissimura, iustissimum, perfectissi-mi\'imque auctorem habet, his elogiis exornatur. Aliae doctrinae omnes, etsi a Deo sunt, tarnen ab instrumentis sunt aliqua prophanitatis, iniustitiae, amp; imperfectionis labe inquinatis: Imó nihil tam sancti, iusti, aut perfecti docent, quin vitium aliquod ipsis semper ab auctore, a natura doctrinae, a ratione, aut mode illius adhaerescat. Haec autem doctrina veritatis, sanctitatem a Deo habet: eamque sic in Deo docet, vt ab omnibus rebus creatis. adeóque ab ipso homine eam abiudicans, in Deo solo demonstret obtineri. Iustitiam veró, qua suum cuique redditur, Deo secundum pietatem, hominibus secundum naturam amp; iura communia, ac singularia ipsorum, nulla doctrina sic docet ab hominibus tradita, quin de iure Dei officióque in illutn deminuatur plurimum, amp; (quacuncpie specie id accidat) a recta ratione humani iuris dellectatur, siue quid iustum non praecipiatur, quod praeci])! oportuit, siue statuatur iuiustum, quod ojjortuit praecaueri. Quapropter etiam humana quaeuis doctrina imper-feclione sua abundat semper, atque circumfluit: Cüm neque in ratione sanctitatis, neque in ratione iustitiae, neque in ratione omnium earum rerum quae ad perfectionem sanctitatis, iustitiae, aut ordinis amp; conuenientiae omnium rerum inter se opus sunt, exhibeat perfectionem illam, quam Deus, natura, ordo desiderant. In hac vcró doctrina nihil eiusmodi exstare potest: nam amp; ab auctore sancto, iusto, atque per-fecto est, amp; secundüm auctorem, iustum, sanctum, atque perfectum est: amp; in co velut exemplari semper est, qui ipse est sanctitas, iustitia, atque perfectio. Ex quo fit, vt nihil mali insit, amp; nihil non insit omnino boni in ea doctrina quam veluti speculum sui ipsius aeterna illa Dei sanctitas, iustitia, atque perfectio in gen te hominum in-desinentcr repraesentat, in quam defixis oculis attentissimè religiosissiméque haereamus.

Ex hac veró contemplatione diuini huius amp; salutaris speculi, sua effecta conse-quuntur in hominibus, quibus ante oculos oblatum est, attributis illis respondentia. Nam cum haec doctrina veritatis sancta, iusta, atque perfecta fit, causam bonarn edere fructus bonos necesse est, amp; quidem in co solo edere, in quo per voluntatcm Dei plantata radicatur. Est autem haec doctrina ad homines allata coelitus, qui ager Dei, aedificium Dei, amp; agricolatio Dei appellantur. 1 Corinth. 3. 9. Hos itaque effectus exposuimus, dicentes. propterea hanc doctrinam fuisse datam, atque Deo informatam, vt in sanctimoniam in nobis, iustitiam erga omncs^ 6° pcrfectioneni jber omnia quam pcrfcctissimc dirigamur: Videlicet tanquam fiice ante oculos nostros a Deo deposita, vt ea praelucente indesinenter in via vèritatis illius, ambulemus. Etenim quid tam necessarium homini esse potest, quam vt Deum cognoscat, si non pro vt est, saltem vt cognosci potest? Quid tam vtile, qiu\\m vt Deo, quem cognoscit, prout cognoscit homo, ac potiüs prout sc Deus cognoscendum yiraebet, conformetur? Quid tam gloriosum, quèm vt salutari hac conformatione ad Deum contendat, vt perennem fontem sanctimoniae, (f. 140S.) iustitiae, amp; pcrfcctionis

suae,

DE VERA THEOLOGIA.

suae ? Quam ad rem tria sunt in horum effectorum declaratione paucis comprehensa; genus, modus, atque duratio. Genus effectorum triplex; Sanctimonia, in nobis ipsis, per Spiritum sanctificationis a Deo repraesentata: iustitia erga omnes, suum Deo, suum cuique tribuens; amp; subiecti, effectorümque in subiecto congrua perfectio. quam nos hie quidem desiderare in praesens, sper are in futurum possumus; sed non ante ex facto plenè assequemur, quamp;m migrauerimus ad Dominum auctorem sanctitatis, iustitiae, amp; perfectionis nostrae. Modus est: quód perfectissimè face ilia perfectissima veritatis diuinae ad effecta ilia dirigimur, deducimürque virtute Dei, omnia in omnibus operands, i Cor. 12. 11. Duratio veró amp; perpetuitas istarum virtutum eó demon-stratur, quód haec attributa effectrfqtie doceri per omnia dicimus hac nostra Theolo-gia, quae sola uerè est sapientia.

Sed de hoc loco Thesi xxxn. proximè sequente dicturi sumus. Ea sic habet; Itaque haec Theologiae vna est, amp; aetcma, lt;2^ inunutabilis: nam quod verum est necessarib idem est necessarib vnum; quod iustum amp; sanctinn^ id in stum 6° sanctum nunquam esse non potest ^ quod denique perfectum secundum Dcuin, idem est om-nino ac semper immutabile. Hanc conclusionem quaestioni de forma Theologiae nostrae idcirco atteximus, quod naturae amp; conditioni eius haec tria conueniunt neces-sarió. Primum, quód vnica est haec Theologia, non autem plures illius formae. Secundum, quod aeterna est duratione, non autem (vt cognitioni ac scientae cuiuis humanae accidit plurinuim) temporaria. Tertium, quód amp; in se, amp; in omnibus suis partibus, adeóque singulis est immutabilis: non autem infesta ex vllo casti mutatio-nibus. Etenim, vt antè dicebamus, res quidem concretae misturaque aliqua compo-sitae variant numero, tempore, amp; mille mutationibus; res veró abstractae, sine formae rerum in abstracto dictae, supra omnem mutationem longissimè euectae sunt: verus enim mutatur, sed nunquam Veritas, amp; Theologus mutatur, sed nunquam Theologia. Homo quum verus, aut Theologus appellator, aut iustus, aut sanctus, amp;c. rationem habet materiae mutabilis, qua homo; sed formam solum accidentariam habet veritatis, Theologiae, sanctimoniae, iustitiae amp;c. purae autem illae formae, ex quibus veri, amp; Theologi, amp; sancti, amp; iusti denominantur, ab omni vitio incorruptae sunt: singulae vnum sunt aliquid per se, singulae aeternae amp; immutabiles. Ratio huius affir-mationis nostrae, ex natura illius formae quam Theologiae adscripsimus, amp; conditio-nibus adiunctis, petenda est. formam, vt ante dicebamus, Theologiae nostrae attribui-mtis veritatem diuinam; cuius veritatis tres conditiones adiecimus necessarias, nempè iustitiam, sanctitatem, amp; perfectionem. Ex istis singulis ducuntur argumenta, quibus unitas, aeternitas amp; immutabilitas Theologiae huius confirmatur. Ex veritate argumen-tum dticitur huiusmodi: Quod verum est necessarió, idem necessarió est vnum, aeter-naeque, amp; immutabilis veritatis: Veritas autem vera est necessarió: Vna est igitur, aeterna, amp; immutabilis. Quid enim verius veritate ? aut quid tam verum necessarió, quam Veritas? Necessarió, id esse dicimus, vt Aristotelis vtamur verbis, quod semper ita est vt est, nec aliter se habere potest, sine contingere: necessarium enim tw ivSa/o^kvif), contingenti est oppositum. Verum autem appellamus quicquid est, prout in nostro intellectu est, sine intellectum re ipsa, sine (ut ita dicamus) intelligibile. Cüm autem Me agamus non de ea veritate, quae percipi humano intellectu potest, sed de veritate diuina, infinitè modulum intellectus nostri superanle: Res veró diuinae, prout diuinae sunt, omnino in se necessitatem habeant diuinae veritatis: multó magis illud sibi pro-fectó vindicant quod de veritate naturae, aut veritate creata statuitur, nempè vt quod verum est necessarió in hoc genere diuiuae supernaturahsc[ue veritatis, idem sit necessarió vnum , amp; aeternum, amp; immutabile vnitate, aeternitate, amp; immutabilitate simpli-cissima, quia diuina est, Quemadmodum autem haec ratio Theologiae nostrae confirmatur

de vera t h e o l o g i a.

matur argumento diuinae veritatis, ita etiam iustitiae , amp; sanctimoniae. Nam quod iustum amp; sanctum est absolute, id nunquam iustum tS: sanctum esse non potest: lustitia, amp; sanctimonia iusta est, amp; sancta absolutè: Nunquam ergo esse potest, quin eadem iusta, amp; sancta sit, ac proinde vna, aeterna, amp; immutabilis. Sed iustitia amp; sanctimonia, si qua vera est, ea demurn vera dicenda est, quae iustitia est, amp; sanctimo(f. i409.)nia diuinae veritatis: quae supernaturalis est in se, amp; attributis suis omnibus,amp; quae forma diuina est, quam Deus expressit vnam, aeternam, amp; immutabilem in nostra hac Theologia. Postremó cüm ad haec omnia sit quoque necessaria conditio ilia perfec-tionis, quam antè dicebamus, equidem ita iudico, perfectionis illius, quae non humana, aut humanitus informata, sed diuinitus in veritate Theologiae expressa est, vnitatem certam, aeternitatem, amp; immutabilitatem certó demonstrari ilia perfectionc, quam Theologiae nostrae assignamus. Quod enim perfectum est secundum Deum, idem est omnino, amp; semper vnum, aeterni\'imque, amp; immutabile: praesertim cüm haec Theologia nostra nihil sit aliud, quam expressa quaedam delineatio illius vnicae, aeternae, amp; immutabilis perfectionis, qua Deus est pertectissimus. Est autem non solum perfectus Deus, sed ipsa perfectio essentialis, amp; perfectionis omnis caussa, amp; exemplar, amp; finis constantissimus. Restat igitur vt ex iis, quae modó dicta sunt, concludamus, hanc Theologiam vnam esse, aeternam, amp; immutabilem, i\\: esse veritatis iustae, sanctae. perfectaeque indicem perfectissimum, quem ad exemplar suae veritatis Deus communicatum uoluit cum humano genere ad gloriam suam, amp; salu-tem animarum nostrarum in Christo lesu.

CAPVT XV.

Dc causa efficiente nostrae Theologiae,

Diximvs ad hunc vsque locum de partibus cssentialibus, (vt dicuntur vulgo) amp; causis internis Theologiae nostrae. Nunc ad eas causas est veniendum nobis, quae externae sine extrinsecae appellari solent. Eae sunt efficiens, amp; finis, quas iusto ordine, (puim breuissisimè fieri poterit, prosequemur. Thcs. xxvm. Causa efficiens nostrae Theologiae duplex a nobis ponitur; Vna principalis, amp; Instnimcntalis altera. Quotiescunque de causa efficiente rei alicuius agitur, id maxime solemus obseruare, vtrum caussa efficiens sua ipsius vi efficiat, nec ne? Vtrum efficiat totum, an ex parte? Vtrum denique rem efficiat essentialiter, an veró accidentarièf Haec in rebus omnibus amp; naturalibus amp; humanis oportet i nobis obseruari, vt verani scientiam earum rerum assequamur, quas suae caussae efficiunt. Hie veró quum de Theologia, id est, sapientia ilia diuinae veritatis agitur, quam nulla creatura, ac ne ipsa quidem vniuersitas comprehendere aut assequi potest, profectó hunc eundem modum in recog-noscenda Theologia nostra diligentissimè opus est obseruari amp; videre, quid earn sua vi, totam aut ex parte, essentialiter, aut accidentariè effecerit; quid adiumenti ad earn efficiendam accesserit. Cüm autem hanc sapientiam, de qua nunc agitur, Theologiam nostram appellemus, quarum vocum prior nomen est generis, posterior distinguit genus, amp; speciem constituit illius; Haec demum certissima ratio videtur fore ad peruestigandam efficientem causam, si ex ipsa generis iv speciei ratione deprehendi potest. Genus est Theologia, id est, sapientia seu ratio rerum diuinarum. res autem

diuinae

DE VERA ÏHEOLOGIA.

diuinae omnibus modis naturam nostram amp; huius vniuersi totius superant. Quapropter cüm nee a nobis, nee a natura amp; vniuersitate naturae comprehendi possint: eertènec in homine, nee in re ereata vlla, ac ne in tota quidam hac uniuersitate eaussa effi-ciens Theologiae quaerenda est. Cur enim quaeratur in re eiusmodi, vbi nee est, nee vnquam inesse potest interna vi, aut facilitate ipsius? Genus supernaturale est, non igitur a caussa naturali, nee ab ipsa quidem natura profieisei potest. Quin etiam vsque adeó supernaturale est, vt ó, Deo solo, velut efficiente caussa amp; principio, produci possit, quia fornias supernaturales solus producit Deus, non forma vna alteram. Secundum genus itaque quum de Theologia nobis dicendum est, vniea est amp; singularis caussa efficiens illius. Sed quia speciem Theologiae circumscriptam quae-rimus, amp; caussam efficientem illius, prout Theologiam hanc nostram appellamus, ideó caussam quidem Theologiae absolutae nostrae vnatn principalem dieimus esse: Alteram verb instrumentalcm; quia certo quasi instrumento Theologia ilia, quae purè a Deo profecta est, efficitur nostra, amp; (f. 1410.) quasi in familiam transit humani-generis. Sic duplicem caussam efficientem esse Theologiae asserimus: Vnam, principalem, quae Theologiam vi sua informauit sola: alteram instrumentalem, quae sapien-tiam illam diuinitus informatam aptauit amp; accommodauit ad captum nostrum. Quam-obrem de vtraque suo ordine deinceps acturi sumus.

Thes. xxix. Principalis efficiens* 6° ahsoluta caussa nostrae Theologiae est Deus Pater in Filio per Spiritum sinnn cam inspirans, vt ipii vnicus est actor, 6° effector siimmus, ac perfectissimus sapientiae huius in seruis suis. Quotiescunque rerum effec-tarum causae ordine expenduntur, (ordo autem inter plures simul efficientes obser-uari debet) id semper necesse est, vt ejus causae, quae principalis est, ratio princi-paliter habeatur, quaecunque tandem sint ad vnum effectum concurrentes. Sed quia in rebus creatis plurimüm accidit, vt causis pluribus inter se coordinatis, singulae partiales sint (vt vocant) amp; pro sua parte in communi effectu operentur: contra veró, quae causae solae sufficientes per se efficiente\'sque sunt, eae dicantur absolutae: propterea de rebus diuinis acturi, quae toto genere amp; modo ab efifectione rerum crea-tarum differunt, duo attributa simul coniunximus, quum simul principalem causam efficientem, 0° absolutam nostrae Theologiae diceremus. Principalem vel praecipuam eo appellamus, quód causae vnius cum altera ad eundem effectum pertinentis fit compa-ratio. Absolutam veró, quód sine alia vlla adiuuante, praestat effectum suum vi sola amp; facilitate sua. Etsi autem duo haec in rebus creatis non possunt facilè concurrere: tamen in rebus diuinis vtrumque simul propterea coniungimus: turn quód Deum credimus vt causam efficientem absolutam, in omnibus, etiam in subordinatis causis operari, turn quia si quas causas ampliüs adhibet, semper principalem inter omnes causas obtinet, quibus sapientissimè iustissiméque vtitur, vt perficiat voluntatem suam. Quód si res vlla est quae caussa admirabili amp; potentissima opus habuerit, ea certè est Theologia, quam homines non a natura, sed a gratiae soliim communicatione habere possunt, ex quo Theologia nostra, id est, humana fuit appellata. Nam si nemo cognouit ea quae sunt hominis nisi spiritus hominis, qui est in eo: certè hanc sapientiam quae est sapientia diuini spiritus, nemo homo fuit cognitums, nisi superue-nisset aliunde apud homints reuelatio. Quapropter caussam efficientem huius Theologiae statuimus esse Deum Patrem in Filio per Spiritum suum, id est, vnumverum aeterniimqiie Deum, amp; in vnitate esSentiae tres personas, communiter operantes in hac communicatione gratiae. Quis enim reuelet ea quae sunt Dei, etiamprofundissi-ma, nisi Spiritus Dei? amp; in quo, aut a quo Spiritus idem reuelaturus est, nisi in Filio mediatore nostro, amp; a Patre, qui filium dedit Prophetam amp; magistrum vnicum Ecclesiae suae.

liuius

DE VERA THEOLOGI A.

Huius autem communicationis modus diuinus, est inspiratio. Nam etsi multiplex est docendi modus, quo Deus erga res creatas vtitur, tk res creatae omnes secun-düm Deum: tamen in caelestis huius amp; spiritualis gratiae communicatione spiritualem modum seruari oportuit: turn propter rei naturam quae agitur: turn etiam propter naturam eius qui rem banc communicat. spiritualis etenim boni huius a spirituali auctore proficiscentis non nisi spiritualem decuit esse communicationem. Quinetiam vt rem corporalem nom nisi corporali modo communicari natura sinit: ita rem spiritualem communicari per modum spiritus praecipit gratia. Sed illüd in primis ostendit, spirituali communicatione, quam inspirationem dicimus, fuisse opus, quod Deus huius communicationis auctor est, amp; quód effectionem illius summam ac per-fectam, velut opus diuinae suae gloriae proprium, sibi soli vindicat: nam rem spiritualem, eamqüe tantam quis nisi Deus ille vnicus auctor ipsius fuisset collaturus? rem omnium summam, amp; quae superat naturam vniuersi dignitate sua, (|uis exposi-turns, nisi ipse naturae auctor amp; vindex per gratiam exundasset? rem perfectam atque adeó perfectionis omnis caelestis indicem salutarem, quis nisi perfectissimus vnquam docuisset? Hie ergo ille est auctor nostrae Theologiae amp; caelestis sapientiae, quam effecit in semis suis amp; ingenerauit pro demenso donationis suae: ita vt singuli qui-dem suas partes h Deo perceperint auctore Theologiae, sed omnibus tamen commu-niter perfecta huius Theologiae forma, a Deo sit proposita.

Ac summum quidem eum appellamus auctorem effec(f. 141 i.)torémque huius sapientiae, quum eundem medias causas adhibentem contemplamur ad banc communicationem gratiae. Vnicum vera atque perfectum auctorem esse effectorèmque eum adfirmamus: quia is idem unus est, qui omnia in omnibus, turn nobis electis, turn mediis assumptis ad vocationem nostram operatur. Quod si omnia, ergo idem perfecte operatur: aut nusquam perfectionem esse, si in Deo amp; a Deo non erit, dicendum est: quam rem a nobis pietas vetat praedicari. In banc sententiam Apostolus prae-cipiens tenuissima etiam rudimenta caelestis huius Sapientiae in pretio haberi, amp; tanquam diuina ab omnibus foueri amp; coli, scribebat Corinthiis, Notum vobis facio, nullum per Spiritum Dei loquentem dicere lesum anathema: amp; neminem posse dicere lesum Dominum nisi per Spiritum sanctum. 1 Cor. 12. 3. 4. amp;c. Deinde vero a minimis illis principiis ad maiora nssurgens, ac potiüs ad omnia vniuersè, subdit: dis-tinctiones autem donorum sunt, sed idem Spiritus: amp; distinctiones ministeriorium sunt, sed idem Dominus: amp; distinctiones operationum sunt, sed idem est Deus, ea omnia efficiens in omnibus. Et paulo póst, omnia haec efficit vnus ille amp; idem Spiritus, distribuens priuatim ea singulis, sicut vult. Quemadmodum ante etiam Christus exultans Spiritu dixerat_v omnia mihi tradita sunt a Patre meo: amp; nemo nouit quis sit filius, nisi Pater: amp; quis sit Pater, nisi Filius, amp; cuicunque filius voluerit rete-gere: eóque nomine gloriam Deo amp; Patri tribuerat. Matt. 11. 27. Luc. 10 21.

Nunc de altera causa, quam instrumentalem appellant, videamus. Thes. xxx. Instrumentalis causa est huius sapientiae P.oyo; nun-soutxog, vei senna cnnnciativus Dei: turn spiritualis, perceptus spiritualiter^ turn corporalis ^ corporaliter. Non sum quidem nescius Instrumentalem caussam earn proprie ab artificibus appellari, quam principalis agens (vt vocant) tanquam instrumentum adhibet extrinsecus ad producen-dum effectum qui ex instituta actione processurus est: ac proinde sermonem enunci-atiuum, si quando immediatè Deus ipsum occupauerit, causam instrumentalem propriè non posse appellari. sed quia communis quaedam est rerum spiritualium cum corporeis analogia, secundum quam etiam res spirituales analogicè appellantur vocibus adres corporeas propriè pertinentibus: vtrumque commode ad genus instrumentalis caussae referimus, Spiritualem puta, corporalcmque sermonem. Haec enim analogia quaedam

inter se

DE VERA ï H E O Tj O G I A,

inter se communicant, secundüm quam Deus nobiscum sermone spiritualiter amp; corporaliter, prout ipsi visum est, vtitur ad institutionem nostram: amp; instrumentalis causa de vtroque commodè, tanquam genus quoddam analogicum, praedicatur. Neque veró aduersatur huic rationi nostrae, quód sermo corporalis foris instrumenta adhi-bet, quorum ratione videtur instrumentalis dictus: nam idem etiam sermo instrumenta sua vsurpat intus, ex quibus aequè instrumentalis est, atqiie appcllatur. Instru-mentorum enim, quae ad actiónes nostras adhiberi sclent, alia coniuncta principali caussae, alia separata sunt: quemadmodum in agendo manus coniunctum instrumen-tum: baculus, saparatum est: In loquendo lingua, palatum, dentes, coniuncta: aër quern verberamus, separatum est instrumentum. Vtrumque autem modum in spirituali serraone suo vsurpat Deus analogicc: siue sermone suo, tanquam instrumeno ana-logo , vtatur solum : siue sermonem Angelorum, siue nostrum ipsorum occupare intus volueris. Stat igitur illud axioma firmum ; Instrumentalem causam huius sapientiae esse sermonem Dei, quemadmodum instrumentalis causa sapientiae in rebus humanis est hominis sermo docentis amp; instituentis alterum. Est autem sermo hominis multiplex: Vnus innatus, quem orthodoxi Patres siue Vvantov appellarunt. Atque hie

sermo est intellectus nostri apud se. Alter inditus, quem illi dixerunt ZvSiaüsiov: quem sermonem concipit ratio ex rerum foris perceptarum coniunctione, diuisione, ratiocinatione, amp; conclusionibus inde existentibus. Tertius deniqtte enunciatiuus, qui vulgo TiQittpooiy.óg: quo homo conceptum mentis suae siue ingenitum in intellectu, siue ratione perceptum foris, cum aliis communicat. Horum sermonum primus natu-ralis est: eóque semper est actu in subiecto suo. Secundus ab alio efficitur in subiecto. Tertius in alio efficit. Cum itaque hie de eo sermone sit quaestio qui causa efficiens amp; quasi instrumentalis est, aut (vt paulo antè diximus) qui instrumentalis est analogicè: profecto nec sermonem ilium «nyvtov intelligi hoc loco oportuit: nam sermo tpywos est immanens (vt loquuntur Scholastici) amp; (f. 1412.) non transit ad alium. Nec sermonem quoque Hvdidftmov oportet intelligi; cum hie passiuus, non autem actiuus sermo sit, nec vnquam Deo ex veritate attribui possit. Deo enim nihil plane accidit, nedum passio, Maiestate Dei indignissima. Restat igitur, vt sermonem ilium Dei, quem instrumentalem huius sapientiae appellamus, definiamus esse ngotpciQixov siue enunciatiuum, prout in ilia Thesi nostra ante posuimus. Meritó id quidem. Etenim si nemo nouit quae sunt hominis, nisi Spiritus hominis qui est in ipso, amp;cuicunque homo sermone suo enunciatiuo, aut signo aliquo ipsius voluerit exponere; quanto magis sermone Dei opus habuimus, vt res diuinas, coelestes, supernaturales, quas homo, terra, amp; natura tota vniuersitatis capere non potest, aliquo pacto caperemus ? Hie igitur sermo nyncfoqwos a Deo ipso fluit, amp; per fluxionem quandam siue pro-cessionem ab illo (vt ita dicamus) producit effectum suum in iis qui audiunt.

Hie autem sermo Dei enunciatiuus in duo genera distinguitur, pro ratione amp; modo ipsius: nam aut sermo spiritualis est quo Deus vtitur, aut etiam corporalis. Spiri-tualem sermonem appellamus, qui sine corporis instrumento enunciatus est: Corpo-ralem, qui etiam admoto corporis instrumento insonat. Haec duo sermonis genera tribus modis inter sc distinguuntur: Principio, amp; obiecto, amp; modo ipsorum. Prin-cipio: nam spiritualis sermo fluit a Spirituali essentia solum: Corporalis autem a corpore, aut etiam d Spiritu per corpus, tanquam instrumentum ipsius; siue coniuc-tum, vt corpus hominis, quod animae ipsius est personale organum; siue separatum, vt aer, tubus, amp; similia, quemadmodum ante ostendimus. Objecto: nam spiritualis sermo fertur ad spiritum, nec ab alia essentia quim spirituali potest vnquam percipi: Corporalis autem a corpore percipitur, aut etiam d spiritu per corpus tanquam vas suum res aliunde infuSas sibi amp; iniectas imbibens. Modo denique: quia spiritualis

sermo

DE VERA t H E O L O G I A.

sermo non nisi spiritualiter editur ab eo qui sermonem habet, amp; ab eo qui audit percipitur spiritualiter: Corporalis veró, quamuis ü, spiritu, vt suo principali agente, profluens, non nisi corporaliter habetur amp; comprehenditur; vt per instrumentum corporis, ac velut infundibulum, in secessus amp; penetralia spiritus deriuetur. Vtrumque hunc modum sanctissimè occupauit Deus, cüm coelestern hanc sapientiam supernè visum est in genus humanum defundere. Nam multifariam atque multoties alloquutus est Patres per Spiritum, per spectra, per instrumenta alia quam plurima, amp; per prophetas suos; Deinde veró his temporibus per Filium suuni exhibuit amp; communi-cauit plenitudinem illius sapientiae, quae postmodfim fide certissima monumentis literarum per Apostolos amp; Euangelistas fuit consignata. Sed de his suo tempore dicturi suraus, iuuante Domino.

CAPVT XVI.

De Fine Theo log iae nostrae.

Hactenvs de Theologiae nostrae materia, forma, amp; efficiente caussa protulimus, quae ad institutum nostrum videntur pertinere. De fine autem proptereè consultö in hunc locum (|Uaestionera reiecimus, quod commodissimum hac via transitum ad alterum Theologiae modum, quae secundum quid appellatur vulgè, fore putauimus. Nam cüm earum rerum, quae ad certum finem ordinatae sunt, natura ea sit, vt quo maiorem cum fine proportionem habent amp; analogiam, eo maiore virtute amp; dignuate sint; profectó Theologiam hanc nostram absolutè dictam omni sapientiae atque scien-tiae anteponamus necesse est, quia beneficio diuinae gratiae perfectissimam habet cum fine suo conuenientiam, totamque disciplinam suam ad finem diuinum ordinat perfectissimè. Non ita quidem, vt totam perfectionem diuinam diuinae sapientiae secundum modum conditionémque ipsius explicet; sed potiüs contemperatam quodam-modo rationem cum tenui conditione nostra exponat secundum veritatem, quantum eius veritatis sapientiaeque nobis hie expedit reuelari ad gloriam Dei amp; electorum bonum, prout capite 12. antè statuimus. De Fine igitur quae sunt opus paucis con-cludemus, (f. 1413.) certiscjue axiomatis; vt tandem faciamus finem huic argumento. Primum axioma est huiusmodi, Thes. xxxi. Finis duplex est Theologiae\'. nam vnus remotus est vel suinmus; Alter verb propinqnus 6° secundarius ab eo, ac subordinatus {vt toi]uuntur) ei. Hunc ordinem finitim distinguendorum natura docet euidentissimè. Nam in rebus omnibus actionibusque tam naturae, quam voluntatis, id semper obtinet, vt ad finem aliquem contendatur: quem natura vnum constanter proponit sibi, Voluntas eligit mutabiliter. Ac earum quidem rerum quae aguntur naturae instinctu solum sine voluntatis motu, ratio est eiusmodi vt ipsae i fine, quem natura instituit, nun-quam aberrent aut abalienentur per se: quae autem praeter instinctum naturae suae aguntur appetitus amp; voluntatis motu, eae ad fines complurespro ratione principiorum, quibus aguntur, solent contendere. Ita fit, vt ex natura finem naturalem: ex volun-tate veró singulae voluntarium, siue consultum, siue inconsultum persequantur ; Consul-tum iusta ordinatione consentientis naturae atque voluntatis : Inconsultum veró, iniusta perturbatione accidente.

Hic autem, quia de fine Theologiae nostrae citra rationem subiecti instituimus

12 dicere,

T H E O L O G I A.

dicere, sic earn contemplamur, vt solam naturam Thcologiae suo proprio fine fini-büsue instrui oporteat, qui proprius finis ad Thcologiae naturam pcrtinct. Atque haec quidem, cum supernaturalis sit, etiam finem supernaturalem amp; naturae suae conuenientem postulat. Necessarió autem nos aut finem vnicum, aut duos ad summum attribuere oportet Theologiae: quia non diffluit in varios terminos, tanquam si incerta esset instabih\'sque sapientia; sed aut finem vnicum statuit illa suuminsub-iecto suo circa quod versatur, aut (si alter quoque finis adiiciendus est) hic vnus tarnen in omnibus aliis rebus ad subiectum proprium ipsius ordinatis finis constan-tissimè fururus est, ac non plures vnquam. Est autem subiectum idem omnium commune, propriümque Theologiae nostrae. Deus; ad ipsum homines, Theologiae alumni, ordinantur ipsius. De hominibus veró, qui ad communionem huius singular! beneficio Dei vocati sunt, longè aliud indicium fieri necesse est: quia non natura solüm ad finem contendunt sibi propositum, aut voluntate naturali amp; reformata per gratiam: sed etiam voluntate consulta inconsultaque promiscuè, vt suo loco dicturi sumus. Duo igitur (si ita placet) fines ponuntur Theologiae: Vnus atque primarius, ad Deum respiciens; alter, secundarius, ad nos amp; vniuersum humanum genus: De quibus ordine deinceps agendum est. Ad primum finem hoe axioma pertinet; Thcs. xxxii. Primarius finis vel sumvius Thcologiae, est gloria Dei: hanc enim Theologia omnibus spectandam exhibet, 0° omnes etiam boni vsu sapientiae huivs Icgitimo earn testatam faciunt^ pront sapientia iustificatur d filiis suis. Alatt. n. 19. Nemini dubium esse potest, (vt antè dicebamus) quin rerum fines eó digniores sint, quo digniora objecta sunt, ad quae, tanquam ad finem iustum, iustè contenditur: prae-sertim cüm certitudo finis ad dignitatem ipsius accedit. quibus duabus in rebus maximè posita est scientiarum omnium, actionümque praestantia at(|Ue auctoritas. Est autem hic Theologiae objectum Deus, nam propterea Theologia appellatur; et quidem Deus verus, nam proptereü Theologia reuelata vel inspirata dicitur: quem-admodum antè ostendimus eamdem esse Theologiam reuelationis ac nostram. Cum itaque amplissimum illud objectum sit, quo Theologia nostra occupatur, rectè prima-rium vel summum finem ipsius gloriam Dei esse praedicamus: quia nihil de caetero ipsi per nos potest accedere, sed tantum ipsius gloria nobis innotescere, amp; apud ves creatas illustrari sapientiae huius reuelatione. Atque haec ita se habere duobus argu-mentis quim euidentissime demonstramus: quorum vnum est i natura ipsius Thee lo-giae petitum; alterum ab effectis consequentibus in iis quos Deo placuit aspergere Theologiae huius communicatione. Etenim ex natura est Theologiae, quód httic finem, Dei gloriam omnibus coqnoscendam exhibet-. amp; tanquam Sol quidam a coeli vertice banc sedem inferiorem nostram perlustrans. Sic gloriam illam exponit ante ora amp; oculos omnium, vt si qui non credunt, de iis statui oporteat quod dicit Apostolus 2 Oor. 4. 3. 4. Si tecta est Theologia, iis qui pereunt tecta est, in quibus Deus huius seculi excaecauit mentes, nempè in infidelibus ne irradiet eis lumen Euangelij gloriae Christi, qui est imago Dei, siue (vt idem alibi loquitur Ileb.i.T,.) resplendentiagloriae ipsius. Quod si ;ï natura est, colorem lucémque i coeco, aut (f. 1414) sonum a surdo, aut odórem ab emortuo minimè percipi (quae tarnen res naturales sunt) quia facilitate naturae ad haec percipienda carent; eadem certè, ac maiore potiüs argumento impares esse ineptósque homines percipiendis rebus diuinis, amp; supernaturalibus cre-dendum est; cum omni facilitate vacent non ipsi solummodo, sed tota ipsa rerum natura, qua facultate res illa diuinae amp; transcendentes vniuersitatem naturae, prehendantur.

Sed longè euidentius alterum illud argumentum in genere humano emicat, quod ab effectis peti docuimus. Nam res quidem illae supernaturales ac diuinae videri ab hominibus nec secundum ipsas, nec secundum communicationem ipsartim per gratiam

in electis

DE VERA T HE0L0G1A,

in electis possunt: cum vero res illae, quas oculus humanus non capit, spiritualcis fructus suos radicatae intus per Dei gratiam cmittunt foras, amp; quasi faces operum praelucentes exhibent; vt qui cas vident, Patrem nostrum qui in coelis est glorili-cent; Alalth. 5. 16. turn profcctó amplissimum est illius Theologiae in electis viuentis atque agentis eflicacissirac documentum. Nam turn illi ipsi qui Theologiae partici-pationem adepti sunt, conscij sunt cum animis suis accensae intus lucis, virtute spiritus, turn libero apertoquc vsu amp; obsequio eiusdem lucis circumspectantium fra-trum excitant at(|ue illustrant conscientias; vt Dei opus in eis, efficacitatem Theologiae in operc, Deumque ipsum in efficacitate illius contemplentur. Est enim certissimum Dei opus, longéque operum omnium (]Uae hie praestari possunt amplissimum; quód Theologiae huius communicatione caeci vident, surdi audiunt, adeoque mortui ad vocem filij Dei reuiuiscunt, veramque vitam ac aeternam in communione eius asse-quuntur. loan. 5. 15, Est in isto opere magnificentissima sacrosanctae illius Theologiae efficacitas, quód ex cadauere vitales opcrationes, tanquam ex trunco intcr-niortuo amp; igni destinato (nam homo naturalis vel ijivxixós ita est) vberrimos vitae illius fructus in tantis impedimentorum molibus, quas obiicit caro, peccatum, mun-dus, amp; Satanas, tantaque infirmitate, protrudit Theologia. Est denique manifestissi-nnim Dei praesentis amp; assistentis argumentum, quód istn omnia in suis perficit Spiritus sui communicatione, donatque pios hac gratia, vt cum timore amp; tremoresuain ipsorum salutem conficiant. Philip. 2. 12. Deus enim is est, qui in nobis eflicit vt amp; velimus amp; efficiamus pro gratuita beneuolentia sua; qua gloriam suam adeó potenter omnibus testatam facit, vt multiplex illius sapientia iustificetur filiis suis, quod dicebat Christus, Matth. 11. 19. Ita enim Deo amp; Patri placuit euangelizari inter homines imperuestigabiles illas opes Christi quae illius Theologiae penu contentae sunt, amp; in lucem proferre omnibus quae sit comrnunio mysterij quod erat abscon-ditum A seculis in Deo, qui omnia haec condidit per lesum Christum: vt nota fiat per Ecclesiam imperils atque potestatibus quae sunt in coelis, multiformis ilia Dei Cipientia, secundum propositum aeternum quod constituit in Christo lesu Domino nostra, amp; Apostolo confessionis nostrae, quam de plenitudine Theologiae illius hau-simus ad gloriam Dei. Ephes. 3. 9. 10. 11. Sequitur iam finis alter, quem sccun-darium amp; subordinatum appellauimus. Ilunc veró breuiter . destringemus propter facilitatem argumenti.

\'Hies, xxxiii. Secundarius finis Theologiae nostrae vcl subordinatus est dec to rum bonum praesens, 0⁰ futurum; nam horum pietati factae sunt promissiones huius Cs* venturae vitae: haec autem Theologia est pietatis vcrac sapientia. Postquam de fine vltimo vel summo diximus, qui conditionem rerum creatarum omnium exsuperat, eternümque superaturus est; nunc demum venimus ad finem coniunctum, atque in nobis indesinenter constiturum maximo bono nostro. Quemadmodum igitur natura propriè amp; per se, bona semper appetit, communis communiter, amp; singularis singu-ariter: naturalis autem ordo istius appetentiae ita est comparatus vt singuli bonum suum velut proximum, amp; bonum commune velut summum (in quo singulorum commune bonum consislit) appetant; ita etiam Deus in ratione salutaris gratiae commune bonum, atque singulare in bono communi consistens, luce Theologiae demonstrauit. Commune est, Dei gloria; in hoc vcró communi positum est singulare nostrum, ncmpc quód gloriflcandi sumus in Dei gloria, amp; omne bonum a gloria ipsius amp; ad gloriam ipsius percepturi. Quaproptcr vt Dei gloria in hoc seculo amp; futuro constanter per-manet, estque fons peremnis boni ad res creatas omues pertinentis; ita etiam statuamus oportet cum animis nostris, su(f. i4i5.)pernaturalis illius causac semper agentis, liberrimae, amp; non impeditae vnquam, eft\'ectum semper existere, nec vnquam, facto

vllius

DE VERA T H E O L O G I A.

villus intermoriturum esse. Concludimus ergo non posse interire vnquam rerum cre-atarum bonum, quas Deus vnicus salutis auctor ad participationem gloriae suae effi-caciter vocauerit. Cümque hae creaturae non aliunde sint quam ab electione Dei; amp; proposito gratiae distinctae electorum bonum, sine Angelorum in coelis, siue hominum in terris (cüm fundamentum suum in gloria Dei habeat, éaque innitatur) aeternura amp; immortale esse statuimus. Sic ad bonum commune, id est, Dei gloriam contendentes, ad bonum singulare, id est, salutem nostram deducimur. Cur autemf amp; quomodo? nempè promissionibus gratiae, amp; Theologiae reuelatione. In causa enim est sola Dei gratia, promissionesque gratiae, cur ad hoe vtrumque bonum perducamur. Modum veró eadem gratia omnibus exhibet, nobiscum Theologiam communicans. Causam porró quum Apostolus afferret, dicens 2. Timot. 4. 8. faetas esse pietati pro-missiones huius amp; venturae vitae, duo effecta ex diuinis illis promissionibus praedi-cabat obuentura; quorum vnum est, quód Deus ipse nos informal gratiosè in con-ditione iusta quae haeredes ipsius decet: Alterum, quód disponit bona haereditaria. lusta conditio haeredum est in vera pietate posita, quam pietatem circumscribit Cha-ritas ex puro corde amp; conscientia bona amp; fide non ficta. 1. Tim. 1. 5. Bona veró haereditaria in vita quidem ilia ventura sunt: sed tarnen iam in hac ipsa vita ex facto communicantur , percipiuntürque per fidem, donee possessionem plenam in vita ilia futura assequamur. Vtriusque Deus effector est; amp; pietatis in nobis haeredibus; amp; haereditatis in coelis, propter eos qui haeredes salutis futuri sunt. Addo etiam com-modorum effectorem esse, quae ad capessendam haereditatem sunt opus, tantisper dum in via sumus contendentes ad Dominum. Huius veró causae praestandae amp; per-cipiendae modus salutaris nullus esse potest, qu;\\m reuelatio diuinae illius sapientiae; quae sapientia non est seculi huius, neque Principum seculi huius quiabolentur, sed sapientia est Dei in mysterio , sapientia ilia occulta, quam praefinierat Deus ante secula ad gloriam nostram, amp; quam nemo Principum seculi huius cognouit, sed Deus solus retegit per Spiritum. 1. Corinth. 2. 7. 8, Haec ilia vna est sapientia, quae amp; pietatem in nobis generat futuris regni coelorum haeredibus, amp; promissiones omnis boni docet pios, amp; omnia bona haereditaria salute\'mque aeternam fidei ipsorum exhibet ad gloriam Dei. Atque haec de Theologia nostra secundum se, tanquam forma incorrupta coe-lestis sapientiae Deo exhibita. Restat vt de Theologia secundum nos (quam alij Theologiam secundum quid, alij Theologiam in subiecto vocant) eodem ordine amp; modo pauca adferamus.

CAPVT XVII.

Dc Theologia in subiecto.

Illivs ergo Theologiae, quam Deus perfecte exhibet nobis gratiosa communica-tione, forma quaedam imperfecta est nostra haec Theologia quae subiecto humano inest, qua huic subiecto inesse potest. Quemadmodum enim omnes illae actiones Dei quae ab ipso purè sunt formam perfectam sui constitutionémque momento vno inde ab ortu ipsarum obtinent; ita è diuerso quaecunque actiones communiter a. Deo hominibüsque proficiscuntur, amp; in quibus homines Deus quodammodo (rvveyyovs sibi esse voluit, eae tantisper dum in hac vita sumus, forma quadam imperfecta in suis subiectis insunt, nee in hoe seculo obtinent perfectionem suam. Et quemadmodum

natura

DE VERA TH E O L O G I A.

natura ab impcrfectissimo gradu incipiens paulum contendit ad perfectionem sui, ita etiam hae actiones a tenuissimo imperfectóque ])rinci])io per suos gradus atque in-ciernenta in aliquam perfectionis suae imaginem paulatim virtute Dei perducuntur. Quapropter haec quidem Theologia in subiecto appellata secundum gradus perfectionis aut imperfectionis nunquam definiri potest: quia tam est varia, qiu\\m varia sunt subiecta quibus inest per Dei Gratiam, secundümgradussingulosimperfectionisipsius. Verumtamen quia haec ipsa Theologia, vtvt in quocumque est, non est magis in hoe Theologia quam in illo, sed tantum maior aut minor consideratur pro ratione (f. 1416.) singulorum captus: Quemadmodum (exempli causa) breuem quercum non minus,sed minorem esse quercum dicimus, quam altera procerasit; Propterea Theologiam in subiecto secundüm essentiam ipsius licet alif|Uo pacto deiinire citra imperfectionis huius dif-ferentis comparationem. Nam etiam docuit nos Christus fidem, quae cum Theologia hac relationem habet necessariam, non plus aut minus fidem, sed maiorem aut minorem pro ratione subiectorum esse, cüm diceret Apostolis, si habeatis fidem quan-tulum est granum sinapi, dicetis huic monti, transgreditor hinc illue, amp; demigrabit, amp;c. Matth. 17. 20. Hanc itaque rationem prudenter obseruantes, Theologiam hanc nostram (quae Theologia in subiecto dicitur) definimus in hunc modum. Thcs. xxxiv. Theologia vostra secundhm quid due Theologia in subiecto dicta, est illa eadem sapienta rerum diuinaruin, modificata pro ratione co rum hominum quihus inest ^ amp; ex qua The-ologi appellantur. Ex hac delinitione facilè cognosci ])Otest, quid huic Theologiae cum illa nostra absolutè dicta commune sit, amp; quid ab ea discrepet. Etenim com-munia ponuntur duo, genus amp; communis, vt vocant, differentia. Genus est sapientia, de quo in capite secundo iam ante diximus. Communis differentia est, quod rerum diuinarttm est sapientia: de quarum rerum natura, constitutione, formis amp; ordine, quantum ad hoe institutum videtur pertinere, paucis destrinximus cap. 13.

lam itaque ad differentiam propriam nobis est veniendum. Hanc duobus modis euidentiae caussa proponimus: secundüm naturam siue essentiam, amp; secundüm signum ipsius. Ad differentiam huius Theologiae secundüm essentiam ipsius, haec verba pertinent, quod modificata dicitur esse, pro ratione eorum hominum quibus inest. Differentiam veró ii signo denotauimus illis verbis, ex qua Theo log i appellantur. Ad differentiam essentialem (vt ita dicamus) nostrae huius Theologiae probe obseruan-dam, necessarium est haec duo concurrere: subiectum, rationémque ipsius, amp; donum sapientiae in subiecto haerens. Nam cüm subiecti huius natura semper imperfecta sit, nihil reuera perfectum potest per se capere; aut, si quid perfectum per Dei gratiam (vt facit) capit, id tamen perfecte capere non potest. Atque haec illa ratio est, quam in subiecto semper animaduerti volumus, vt de dono vel gratia accedente ipsi commode iudicemus. Est enim subiectum duplex secundüm rationem conditio-némque ipsius: vnum, in natura; amp; in gratia alterum. Subiectum autem in natura sua neque actu, neque potentia, neque dispositione vlla ad potentiam potest rem perfectam capere; aut etiam perfectè. Idem veró subiectum in gratia consideratum, siue (vt loquuntur) in statu gratiae, dum htc est, donum quidem perfectum amp; bonam donationem a Deo venientem (vt lacobus loquitur cap. 1. v. 17.) percipit. Sed quia semper in aliqua naturae imperfectione haeret, amp; agitur tantiun inchoatione gratiae, donum illud perfectum bonamque donationem Deo proficiscentem perfectè non potest capere: quamuis a singulari gratia interdum contigerit, vt id donum homo Dei perfectum caperet. Ex hac itaque subiecti ratione procedit illa Theologiae nostrae modificatio: quia etsi Theologia in se perfecta est, in subiecto tamen (vtcunque perfecta sit) mutilata est quodammodo imperfectione subiecti. Ac proinde Theologiae in se forma perfecta est; Theologiae veró in subiecto forma imperfecta, quia haecpurae

est in

DE VERA ï II E O L O G I A.

est in nobis inchoationis per gratiam. Huius autem modificationis argumentum est a signo, quod sub finem definitionis attulinms. Queniadmodum enim qualitatem esse volunt, ex qua dicimur quales: ita etiam Theologiam oportet dici, ex qua Theologi appellantur. f2st autem conditio Theologorum huiusmodi, vf; subiecto quidemconue-niant inter se qua homines sunt; sed ratione plurimüm discrepent; quia his plus, illis minus videmus inesse Theologiae. Nam si quis tyronem adeó sapere Theologiam putet, quam lohannes aut Paulus fecerit, aut cumdem hominem Theologum tantum-dem praestare posse quum prima Theologiae elementa discit, qu:\\m quum propter diuturnum habitum sensus habet exercitatos ad discretionem boni amp; mali ex Canone verae Theologiae, is profecto ad agnatos (quod aiunt) amp; gentiles fuerit bonorum iudicio relegandus. Quapropter antecedenti definitioni pauculas notas amp; praeceptiones de huius Theologiae modo subiici oportuit amp; causis illius; Vt ab extreme vtroque vitio (in quorum alterum vulgus facilè delabitur) certa religione prudentiaque caueretur.

Sunt enim qui, ex quo primüm aliquem gustum (f. 1417.) vel minimum imbiberunt huius sapientiae, se puros putos esse Theologos, amp; nihil non Theologum crepare putant; quos évamp;ovaiaqdg veriüs merito ipsorum appellaueris. Sunt contra, qui animad-versa exilitate nostrae huius Theologiae in subjecto suo, amp; Theologorum multorum (proh dolor) vanitate, nihil putant non esse qui homines certatim ruunt

in nefariam düeóamp;rjxa, dum in suis illis cogitationibus euanescunt: Ad haec mala religiose amp; sancte praeuertenda, necessarium visum est pauca quaedam capita de modo huius Theologiae adscribere, vt rei diuinae quantumuis obscurae Veritas a men-dacio hominum vindicetur. Primum est huiusmodi, Thcs. xxxv. Huius Theologiae in subiecto circumscribi non potest modus, lt;/i/ia amp; in vnoquoque variat^ 6° inter 0nines est diuersissimus. Modum hoc loco appellamus, non formam rei (nam forma Theologiae in omneis gradus ipsius semper diuina est) non viam c.omprehensionis amp; per-ceptionis illius (nam hacc quo(|ue diuinum opus est amp; gratiae diuinae signaculum) sed quantitatem (vt ita dicamus) comprehensionis amp; perceptionis illius, quae ad hominem peruenerit. Nam vt vasis pro quantitate ipsorum plus liquoris, aut minus infunditur, ita etiam animae hominum plus aut minus dilatantur virtute Dei, vt fiant capaces ciun aliorum donorum spiritualium, tiim huius ipsius sapientiae. Quapropter circumscribi non posse huius Theologiae modum, vel potius hominum hanc Theologiam participantium. recte affirmamus. Cüm enim scientia sit vniuersalium, modus autem istc indiuiduorum sit (vt vocant) singularium, cribro citiüs hauseris Oceanum, quam certam vllam huius rei scientiam adipiscaris. Huius autem varietatis innumerae primüm causae videndae sunt, deinde certa quaedam capita (si fieri potest) demon-stranda, quibus aliqua saltern huius rei quae agitur, ratio demonstrari possit ad commoditatem instituti nostri. Ac causae quidem in ipsa Theologia minimè resident: cüm ipsa per se vniformis plane sit, nec diuersis modis se habere possit. In subjecto igitur ipso causas, quaecunque illae sint, deprendamus oportet. Sunt autem duae omnino causae è conditionc subiecti procedentes: Vna, quod singulare subiectum, id est, homo vnttsquiscjue in se tam variat quam quod maxime, innumerisque muta-tionibus infestus est: Altera, ,quód alia ab aliis maximoperè sunt differentia. Cüm enim adeo sit varia ac multiplex subiectorum tum in se ipsisv, turn inter se ratio, omnino etiam variare opus est modum huius sapientiae subiectis tam mutabilibus in se ac inter se differentibus inhaerentis. De priore mutationis modo ita statuimus, Thes. xxxvi. In vnoquoque variat Theologia; quia inest vnicuiqueprincipiudi duplex, natura o\'⁰ gratia: quaruui illam dindnui, hanc augeri nccosse est, de gloria in glo-riant virtute Spiritus, ^ efjicace Theologiae connnunicatione, Mutari in sese vnum-quemque, ac proinde in eodem mutari modum Theologiae, communis experientia

testatur

DE V K R A THEO t, O G I A.

testatur luculentissimè, amp;: omncs vident vel sensus communis testimonio: sed caussas non peraequè vident. Nam cüm mutationis caussac sint in principiislhuius sapientiae, ex quibus homincs Theologiae scientes constituti sunt, eorum autem principiorum duo sint genera: è quibus vnum, videlicet Natura, principium eorum est qiuï homincs sunt; alterum, puta gratia, principium eorum est qua praediti sunt supra suae naturae moduni hac sapientia: Certè fieri nullo pacto potest, quin variis mutationibus amp; per mutationum gradus ad comprehcnsionem sapientiae huius perducantur. Naturam, (juia principium est commune omnium hominum, omnes sentiunt esse mutabilem ,amp; quasi volui perpetuis gyris ac mutationibus. Gratiam veró per mutationum gradus in homi-nibus agentem, propriè non alij vident, qiuïm quorum ontlos Deus collustrauit gratia: Signa veró illius gratiae interdum etiam videre possunt homines i\\ gratia ilia alienissimi. Horum vero principiorum in vnum idemque subiectum vni concurrentium, effectus planè diuersus est. Nam vt natura subiecti per se ad interitum fertur, hominem naturalem siue externum hominem nostrum minui atque corrumpi necesse est; internum veró, quem agit gratia, in dies augeri atque renouari. 2. Cor. 4. 16. Quo fit, vt nos omnes, quos Deus gratiosè Theologiae suae alumnos fecit, retecta facie gloriam Dei vt in speculo intuentes, in eamdem imaginem transformemur ex gloria in gloriam, sicut :ï Domini Spiritu. 2. Cor. 3. 18. Sic naturae infirmitas per se in dies eó magis deficit, quo magis proficit gratiae efficacitas, cuius gratiae auctor est Spiritus virtute sua: (f. 1418.) Spiritus, inquam, ille Dei, qui omnia haec in omnibus efficit, distribuens priuatim singulis sua dona sicut vult, 1. Cor. 12. n. amp; Theolo-giam vel diuinam hanc sapientiam non communiter solum, sed etiam seorsim ac singulariter cum vnoquoque herede diuinae gratiae, communicat efficacissimè.

Quemadmodum autem in vnoquoque membro Christi, sapientiae huius coelestis participe, certus non potest dari modus Theologiae: sic etiam incertum planè esse modum statuamus necesse est, si rationem tam multorum hominum quos Deus par-ticipes eftecit Theologiae, inter se comparabimus: quarn rem altera hac xxxvn. Thesi visum est exponere. Inter omncs var ia t haec Theologia ^ quia plus in. his qnani inillis natura minuitur, amp; inualescit gratia: ctsi hie nemo ex omnibus totam formam nostrae Theologiae perfecte per omnia comprehendit. Huius propositionis tam etiidens ratio est, vt explicationis egere minimè videatur. Nam quemadmodum ex duobus illis principiis, (piae antè statuimus, mutationem in seipsis experiuntur singuli: ita etiam ab iisdem principiis factum est, ut sapientiae huius modus inter omnes homines sit diuersissimus. Etenim, vt de natura dicamus priore loco, bifariam considerari ;i nobis eam necesse est; qua communis omnium, amp; qua singularis acvniuscuiusquepropria, siue (vt Patres dixerunt) /\'iony.iyyiqtxij. Quód si proprium amp; /(ttjrtx 1 tjoicixi^v singu-larémque naturam suam vnusquisque hominum obtinet: quis iam ex eo non videat, natura quidem communi omnes habere inter se conuenientiam, singulari veró ar propria differentiam intercedere ex necessitate naturae? Ergo vt secundum naturae communis mutationes, omnes homines subeunt mutationis leges communiter; ita quo-que sectindüm naturae particularis propriaeque rationem suas mutationes fert quisque singulariter. Et sicut in rebus corporeis natura hominis cuiusque suas vices amp; suc-cessiones rerum obiens paulatim minuitur ac tandem interit; tali profecto iure in rebus ad animum nostrum pertinentibus mutationem deminutionemque naturae agnos-cimus. Quod autem in ratione singularis naturae ad deminutionem interitumque suum contendentis, idem ex diuerso in ratione gratiae in Dei seruis amp; püs omnibus auges-centis, atque ad perfectionem suam feliciter assurgentis, opus est contemplari; quia decrementum illius est huius incrementum. Tantum hac in re discrimen est, quod illa decrementa deminutionésqtie naturae ex vi gratiae aduersantis, tandéraque expug-

naturae

DE VERA T H E O L O O t A.

naturae earn, amp; superaturae, proficiscuntur: Incrementa veró sola uirtus gratiae effi-cacitasque perficit. Atque hinc etiam consequitur discrimen alterum, vel potius (si ita did placuerit) effectus ex antecedente discrimine proueniens; quod prout in men-tibus piis effertur amp; assurgit gratia, pari modo, ac velut contrariis (vt loquuntur) gradibus naturo deprimatur. Pari passu procedunt illae; haec deficiens; illaque profi-ciens: Perinde ac siquis dolium vtrinque pertusum infernè deplens supernè impleret liquore altero, qui inferiorem detruderet; aut aliqttem impurum liquorem subsidentem puro Spiritu supernè immisso deturbaret.

Venuntarnen vtcunque homines instructi Spiritu Dei proficiant in gratiae illius com-municatione; id semper apud oinnes bonos amp; veritatis amantes constitutum est, neminem ex omnibus post omnem hominum memoriam totam formam nostrae huius Theologiae perfecte per omnia vnquam comprehendisse, aut hoc tempore vita in hac comprehendere, aut vllo seculo comprehensurum esse quemquam, dum in hac statione misera per fidem incedimus, ac non per speciem obtinemus finem huius Theologiae fidefque nostrae. Nam (vt inquit Apostolus, i. Corinth. 13. 12.) cernimus nunc per speculum amp; per aenigma, tunc autem coram cernemus; Nunc cognoscimus ex parte, tunc veró cognoscemus prout fuerimus cogniti. Ac proinde gradus quideni in modo Theologiae nostrae sunt innumcrabiles; nempe quantum ab imo illius gradu qui nihilo est proximus, ad summum gradum quem homo nunquam potest contingere, interuallum accidit amp; graduum differentia: sed tarnen ne ille quidem ipse (quisquis est qui dari potest de hominum numero eiusmodi) in quo natura summopere minuta sit, amp; quam maximè gratia increuerit inualueritque: Igitur ne ille quidem ipse qui per gratiam Dei eó euectus est, totam formam nostrae huius Theologiae sic asse-quutus est, vt perfecto modo secundum iustam comprehensionis legem, aut per omnia quoque secundum omnes Theologiae nostrae partes perceperit, ea perfectione quae cum diuina forma Theologiae nostrae (f. 1419.) conuenientiam habet. Profectó enim si qui sunt (nam de persona Christi hoc loco nihil dicimus, cuius propria Theologia est unionis, velut fons inexhaustus, unde nostra haec Theologia deriuatur) eum certè hominem de numero Prophetarum aut Apostolorum fuisse oportet, in quem singularia dona contulerit Dominus pro singulari vocatione iS: administratione ipsius, ad Spiritus illius amp; sapientiae diuinae demonstrationem. Quód si tarnen Eliam aut Elisaeum de Prophetarum choro: si lohannem Baptistam, quem maiorem Prophetis Christus ipse pronunciauit; si Petrum, lacobum, lohannem, aut Paulum respiciamus, ne in his quidem, aut vllo horum hominum Dei, perfectio illa fuisse dicenda est: sed ita statuendum, quemadmodum in ratione vitae Deus gratiam suam voluit sufficere, nostra infirmitate uirtutem suam perfici; ita etiam fuisse Consilium eius caussa fidei, vt gratia ipsius cuique sufficeret amp; Veritas ipsius in illa seruorum ipsius tenuitate conquiesceret.

Hanc rem paucis verbis ita conclusimus, Thes. xxxvni. Etcnim totam quidem per-fectamque formain huius Theologiae perceperunt Prophetac amp; Apo stalij at non perfecte in sese: camque totam tradiderunt singulari virtuie Spiritus: reliqui omnes nee totam. nee perfecte. Totam formam Theologiae appellamus, quae omnes essentiales (vt ita loquamur) partes illius complectitur: perfectara veró quae verum modum, iustumque ac imperfectione carentem capit, secundum ipsam, amp; secundum partes singulas ipsius. Hanc igitur Theologiam nostram totam perfectamque hoc sensu appellatam, a ple-risque negamus totam, aut perfecte fuisse comprehensam; sed si qui earn perceperunt, eos solüm fuisse Prophetas amp; Apostolos, ad quos perfecta communicatio nostrae huius Theologiae inspiratione singulari amp; reuelatione peruenerit. Itaque vt demus sanc-tissimos illos Dei seruos, Prophetas amp; Apostolos, totam formam huius Theologiae percepisse, id secundum principia ipsius Theologiae intelligendum est: quemadmodum

Mosem

T) E V E R A T H TC O f. O G I A.

Mosem iidelem Dei senium in tota domo ipsius credimu;; totam hanc forma in a Deo traditam acccpissc, eamdcmquc perfectam, vt acceperat a Domino, literis consig-nassCj v. canonem diiunum priscac Ecclcsiac Iradidissc. \\aui in lus printnons tota natura \'1\'heologiae virtute contfnetur, quae principia summi illi viri singulari quadam amp; extraordinaria virtute sibi per Spiritum indita prehenderunt. Atque hoe respeetu non tergiuersamur, quin illi totam perfeetamque formam huius Theologiae fuerint assequuti: tarnen perfectè in sese obtinuisse miniinè statuimus; sed suo modo, amp; reuelationis sibi factae modo: quae duo ad demonstraudam imperfeetionem huius communieationis sunt satis. Etenim si ad modum ipsorum respiciamus, homines fuel tint intesti iisdem ac nos inlirmitatibus, iisdemque tenuitatis augustus cireum-elusi, pro humana sorte; ([iiae vsque atieö imperfecta est, duin hie peregrinatur a Domino, vt icm perfectam perfecte nequeat capere. Nam efiiciens eatissa imperfecta, ecquando ellectns gignat, obsecro, qui perfecti sint, aut merito suo perfecti habe-mitui . alienum est ccrtc^ si cjuis n,rbitnibitur cx impcrfccl;i cnnssa, perfcctos gigni nut consequi effectus posse. Quod si quis dixerit, non eos quidem ipsos pro suo modo perfect^ id piaestitiase, sed Deum fuisse perfectionem hanc in ipsis operatumi ad hoe respondimus etiam altero membro, quum \'L\'heologiam hanc ne modo quidem reuelationis perfectè ab ipsis comprehensam fuisse diceremus. Nam est quidem perfectus reuelationis auctor, perfectumque opus illius in sc ipso, ac proinde perfecta secundum se, quamcunque fecerit, Dei reuelatio; sed longè alia est reuelationis diuinae in sese latio, alia in nocttia sine in nyctalope amp; vespertilione, ac luscioso, qui nescio quid solum, ac pauculum de ista luce potest accipere. Quód si virtute diuini spiritus, l\'rophetarum amp; Apostolorum mens fuit (|Uasi dilatata amp; ampliüs illustrata supra modum nostrum amp; rationem communem illius (fuit autem certc) non tarnen ex eo con cludi potest fuisse earn in infinitum, vel infinita quadam perfectione dilatatam, vt perfectionem huius sapientiae perfectè possent capere. Totam quidem amp; perfectam omnisque imperfectionis expertem credimus ab eis acceptam esse; sed perfectè, tan-tacpie perfectione vt perfectionem huius sapientiae in ipsa illi quoque in seipsis adae-(|uauerint, minimè affirmamus, nee pium fuerit affirmare. Cur enim de electis illis Dei instru(f, i42o.)mentis aliud aut sentiamus cum animis nostris, aut apud alios praedicemus; quam quod ipsi de se diuina veritate amp; iusta humilitate enunciauerunt ? De se enim communiter cum alüs dicebat Patilus: Ex parte cognoscimus, ex paite prophetamus. cerninuis nunc per speculum amp; per aenigma, tuije autem coram, i. Cor. 13. 9. i2. iv ad Tiniotheum filium suum germanum in fide Scribens, non alio cor.silio lectionem scripturae sacrae aliquoties commendauit , quam vt tenuitatem illam nostram, imparem capiendae perfection! rerum diuinaruni ostenderet sancta lectione, precibus, nieditationibusq; in toto curriculo huius vitae oppugnandani esse, donee felice migratione ad Domintim plenam victoriam de nobis ipsis, i\\; infirmitate nostra simus assequuti.

Quemadmodum autem totam hanc sapientiam percepenint illi, ita etiam prouidit Do minus Ecclesiae suae, vt eadem tota perfectaque traderetur singttlari virtute Spiritus: qui non vnius opera solum ad totam hanc perfeetamque doctrinam Iradendam in Ecclesia vsus est, sed ex tota illa perfectaque doctrina omnium effecit, vt perfectum coipus 1 heologiae in scripturis sacris ex labore illorum omnium Dei seruorum con-signatis, perfeetamque formam huius sapientiae totam perfectè haberemus expositam. (^uo lit, vt optin.è dicat Apostolus totam scripturani diuinitus inspiratam esse, vt perfectus sit homo Dei ad omne opus bonum perfectè instructus; 2. \'fiinoih. 3. 16. 17. quia sciiptttra est perfectum instrumentum nobis a Deo praebitum, quniiiuis simus singuh imperfec li ex omni parte operarij.

\'3 Hi

D K VERA THEO L O G I A.

Hic veró quaestio incidit, quae rudiores fortasse scripturae sacrae operam dantes comraouere possit. Cum enim scripturam perfectum esse dicamus Theologiae instru-mentum; Prophetas auteiu amp; Apostolos interdum dixisse amp; scripsisse videamus quaedam, c\\ veritate quam Deus reuelat discrepantia, quomodo fieri jiossit vt Scripturam hanc perfectum instrlimentum dicamus esse? Exempli caussa; DicebatSamuel, cüm videret Eliabum fratrem Dauidis maximum, hic vtique coram lehoua est vnctus ipsius. i. Samvcl. 16. 6. dicebat item Nathan Regi aedificationem domus sacrae cogitanti, quicquid est tibi in animo fac, nam lehoua adest tibi. 2. Samuel. 7. 3. Scribebat Paulus se profecturum in Hispaniam, amp; ea profectione ad Romanos ven-turum esse. Rom. 15. 24. Idem Corinthiis amp; Thessalonicensibus. Cüm ergo falsum dixerint illi, aut etiam scripserint, quomodo (dixerit quispiam) scriptura perfectum instrlimentum appellari potest, in qua responsa amp; promissa falsi comperta sint ? Istius dubij solutionem ctsi ex ipsa Theologiae nostrae definitione, quiuis potest cognoscere, qui animum diligenter ad earn aduerterit; tamen ne quid in mora sit imperitioribus, earn paucis hoc modo proponemtls. Aliud est igitur rerum diuinarum scientia; aliud, consiliorum amp; voluntatis aut iudicij humani nostri. In rebus diuinis eas numeramus non solum quas Deus facit, verüm etiam quas testatur sermonesuo, sine per modum communis verbi, siue per singularem reuelationem. Contra veró in consiliis aut iudiciis humanis ea complectimur omnia, quae citra testimonium commune aut singulare Dei ab hominibus, quamuis sanctissimis sanctissimóque consilio, proferuntur, authumano quocunque iudicio. Eiusmodi fuerunt ilia Samuelis atque Nathanis indicia, quum Deo inconsulto secundüm opinionem suam minimè malam contra statuerent, quèm Deus arcano suo iudicio defmiuerat. Neque enim, quia Prophetae erant, homines esse de-siuerant: sed vtrumque genus actionuin ab illis exercebatur; humanum secundüm naturam; propheticum veró secundüm relationem gratiae, quae ad naturam accesserat. Atque hoe falsum indicium illorum ex veritate scriptura narrat; quod fides historiae desiderat.

Sed grauius exemplum Pauli videtur esse; propterea quód nemo pius aliud cum animo suo statuit, quam certo dictamineSpiritussancticonscriptasfuisseApostolorum sanctorum epistolas, lt;|Uae in canonem Ecclesiae Christi relatae sunt: amp; tamen aliud sermone promittebat Paulus, aliud instituto Dei est euentu consequutum. Verumtamen si rem penitiüs introspexerimus, parui interesse illud videbimus, vtrum dixerint an scripserint quae ad rationem sui ministerij arbitrati sunt pertinere. Nam aequè in sermonibus ac in scriptis illorum, qua quidem ministerium Apostolatus luit ab illis praestitum, virtutem Spiritus illis praefuisse constat, omniaque moderatum esse. Itaque ne in epistolis quidem reprehendi potest quicquam hoc nomine: nee hire videtur posse. Nam primum nihil ad doctrinam fidei modumque (f. 1421.) pertinens vsquam reprehendi potest, nee veró continuó sequitur, si quid humanum dicitur scribitüme, quod pietati, aut veritati fidei, sanctimoniaeque minime aduersetur rerum diuinarum quae traduntur atictoritatem interire: quia illud ipsum non est Theologiae quod dicitur humanitus, nee magis alienum est a Theologo humanitus loqui aut scribere, quam alienum est ab homine versari in hae sapientia, quam Theologiam appellamus. Imó veró id magis conueniens videtur esse: nam vt natura homo est, sic natura agit quod est hominis proprietate naturae: vt autem per gratiam Theologus est, non agit quod Theologi est, nisi singularitate gratiae. Quin etiam visum est sapientiae Dei testatum palam hoc modo lacere, humanas opiniones, indicia, volun-tates, quae ad pietatem amp; charitatem pertinent, quamuis effectus earum arcana Dei voluntate sit aliter eonsequuturus, a Deo probatas amp; sanctificatas esse. Et harum tamen exempla si nulla exstavent, proeuldubió nonnullorum superstitiosorum hominum audacia,

amp; multorum

Tl E VERA T H E O T, O G ) A. qO

amp; multorum iraprudentia iniquè de hoe genere scriptorum consiliorümque indicaret. Nam, quis ex Catonum istorum numero non esset reprchensurus humanas illas amp; blandas salutationes, quas in fine epistolarum adtexuerunt Apostoli, aut illam Onesimi ad Philemonem commendationem, nisi Apostolos, amp; nominatim Pallium ita scripsisse cogitaret, Deumque auetoritate sua in Thesauro Ecclesiae suae humilia haec deposuisse humanitatis argumenta? In eum igitur modum, liumanitatis studio, reuelationisparti-ciilaris conscientia, se Paulus aduenturum Romanis, Corinthiis amp; Thessalonicensibus promiserat, certa fiducia diuinae gratiae, quae promissa haec humana probat; etsi, vt praestentur minimè perficit; nam Deus solus promittit in certitudine veritatis; homo veró promittit in veritate mentis, permittens Deo rei totius certitudinem. Quemad-modum lacobus in e[)istola monet, cap. 4. 15. amp; Paulus nominatim exprimit ad Romanos scribens, cap. 15. ik 32. Atque haec causa est, cur Paulus promissiones Dei in Christo ab omni ista incertitudine vindicat studiosissimè: 2. (\'orint. 1.17. iS. 19. 20. c. humanas veró i se amp; aliis factas demonstrat sua semper incertitudine coniunctas esse, quae ad promissiones Dei nihil omnino attineat. Sic enim disserit eo in loco, excusaturus factum, quodspem fecissetaduentussui, nee lamen aduenisset: Gloriatio nostra haec est, inquit, testimonium conscientiae nostrae, quód cum sim-plicitate amp; sinceritate Dei, non cum sapientia carnali, sed cum gratia Dei versati sumus in mundo, potissimüm autem apud vos. Deinde, itaque hac fiducia priüs volui venire ad vos (nam veile se litteris docuerat) vt secundam gratiam haberetis: amp; per vos transire in Macedonian!, amp; rursum a Macedonia venire ad vos, amp; a vobis deduci in ludaeam. Hoe igitur quum deliberarem, numquid leuitate sum vsus ? (nempe turn quum promitterem, inconsiderate promittens) aut num, quae delibero (nimirum hoc ipso tempore, quo consilium aliud ineo) secundum carnem delibero, vt sit apud me etiam amp; non? id est summatim, an turn fui leuis, aut etiam nunc leuis sum in hoc tempore? respondet: imó fidelis Deus mihi fidem facit sermonem nostrum apud vos non fuisse etiam amp; non, id est, me semper in sermonibus mihi constitisse. Quia veró duo sunt ab Apostolo sermonum genera, qua legatus Dei, amp; qui homo sine certo expressóque Dei mandato loquens humanitus; propterea dc vtroque distinctè subiicit. Primüm enim dc sermone ministeriali Apostolatus sui magnificè enunciat ista: nam Dei filius lesus Christus, qui inter vos per nos praedicatus est per me, amp; Silu-anum, amp; Timotheum, non fuit etiam amp; non, sed fuit etiam in ipso. Hanc affirma-tionem probat vniuersali enunciato, dicens, quotquot enim sunt promissiones Dei. in ipso sunt etiam amp; in ipso Amen, ad gloriam Deo per nos tribuendam. Subiicitur confirmatio duplex: vna, qui autem nos confirmat vobiscum in Christum, amp; quive-xit nos. Deus est: Altera, qui etiam obsignauit nos, indidltque cordibus nostris arrhabonem spiritus. Postea ad alterum genus sermonum transiens, religiosa Dei appel-latione se purgat, dicens: Ego veró testem 1 )eum inuoco in animam mcam, me nondum venisse Corinthum, vt vobis parcam: amp; quae sequuntur eodem capite amp; secundi parte. Quae cüm ita sint, omnino stauimus Apostolos ita fuisse admihistros caelestis istius sapientiae, vt eam perfecte lu\'dcsiac Dei tradidcrint; nee propterea impeditos fuisse, quin humanitus consilia eö (f. r.^z.) spectantia, C|uamuis euentu alio, ex charitatis officio entmciarenl scriberentque: nee tamen vitio ülis verti posse, si non omnia sciuerint quae scit Deus, aut simpliciter voluerint (|Uae non vult volun-tate absoluta Deus; quia id scire amp; veile diuinitatis est: humanitatis, non ampliüs de eis scire aut voluntate definita veile, quam prout ipsis a Deo per Spiritum eius fuerit reuelatum ad gloriam suam,

C A P V T

D )•; V E llt; A THE O L O G I A.

CAPVT XVIII.

Conclusio op er is.

Ex his omnibus quae ante dicta sunt, argumentum vniuersum istud concludimus quodam velut corollario, in hunc modum, T/tes. xxxix. Itaque fonna Theologiac nostrae in se quidcm una est, vt ante diximus: sed in nobis modo est multiplex, atque fnti/ra est, doncc concurrentes in vnitatem fidei, amp;quot; cognitionis filij Dei, fiamus vir perfcctus, euchannirque vna ad ntensuram statu ra e Ecclesiae, quae est coinpleinenlum Ghristi. His enim vocibus primüm naturam \'I\'heologiae nostrae, deinde finem ex verbis Apostoli ipsius statuinms. Ad naturam enim attinet (prout ante fuit expositum) Theologiain nostram, quam gratiosè nobis reuelat Deus, ita se habere demonstramus, vt in se quidem Theologia, suo instrumento Sacrae scripturae per Spiritum Dei perfects comprehensa, formam vnam essentialem habeat, totam perfectam, totam per-fectè expositain, totamque in se omnibusque suis partibus constantem amp; immutabilein: sed in nobis, qui transformamur in dies a Domini Spiritu, nec formae illius totius modum totuni, nec cum perfectum, nec perfectè inesse aut inhabitare: sed tantum partes illius, ear,que imperfectas, amp; imperfecte a nobis percipi: sicut reuelationum suaruni modum conteniperat Deus modo tenuitatis nostrae, ad declarationem lucis admirabilis amp; laudeni gratiae gloriosae suae. Etsi autem eiusmodi est in praesentia communicatio huius sapientiae per gradus amp; incrementa prouehens; non tamen conii-cicndum fieri vnquam posse, vt ad fastigium illius conscenclamus, dum in hac mortali vita considemus; neque putandum perfectionem huius sapientiae ad nos peruenturam: sed potiüs ita cogitandum, quemadmodum toto curriculo istius vitae minuitur nostra inlirmitas amp; inscientia suis progressionibus: ita sapientiam banc ex contrario suo ordine amp; gradu in nobis increscere. Nec veró aliter potest nobis contingere: nam cüm Theologia haec nostra, quae quidem in nobis inesse potest, sit Theologiae illius particula, quam in scripturis perfectè expressit Deus: ilia veró Theologia in scripturis reuelata symbolum sit amp; aenigma illius, quam visione Dei coram in caelo adepturi sumus: certè fieri non ])otest (juin toto miserae huius vitae curriculo, quo magis prouehimur, eó magis inscientiam amp; tenuitatem nostram sentiamus: nósqtte ipsos taedeat istius tenuitatis nostrae, vt vera humilitate, quae primas adeóque singulis partes in Theologia obtinet, ad celsitatem illam coelestium diuinarümque rerum assurgamus, amp; totam aciem mentis nostrae in cum finem defigamus studiosissime.

Est autem finis duplex nobis coniunctissimus (nam de fine summo nihil hie dicturi sumus) quorum alteram in hoc seculo aliquo pacto attingimus, alteram in venturo periectissimè assequemur. Finis in hac vita propositus est vnitas üdei 6° cognitionis jitij Dei, ad quam vnitatem in communione sanctorum concurrere omnes necesse est, omnésque nemos, quam maxime possumus, ad capiendum fructum illius contendere. Fides ea est qua prehendimus Christum voluntate amp; studio religiosissimo, amp; per quam (f. 1423,) motu vniuerso ad ipsum ferimur: Cognitio est, qua Christus seipsum nobis cerncndum exhibet, amp; intiis habitat in mentibus nostris. Ho rum donorum vnitas inter nos omnes, quotquot Christiani sumus, finis est proximus amp; coniunctissimus, ad quern in hac vita collimandum est; vt cognitione Christum sentiamus: fide ad Christum moueamur, feramur, rapiaimirque; motu sanctissimo, vt in nobis verum sit illud Christi dictum, vim fieri regno coelorum amp; violentos esse qui rapiunt ipsum. Mat. 11. 12. Ex hoc fine proximo, ad quem singulos nostrum attendere pietas in Deum iubet, alter illi finis communis omnium non potest in venturo seculo non

exsistere

DE VERA T H E O L O G I A.

cxsistere virtute Dei: nempe quod onuics vna vir perfectus efficimur in Christo lesu: Ephes. 4. 13. Cüm enim Christus sit caput nostrum, in quo per omnia oportet nos adolescere,amp; ex quo totum corpus congruenter coagmentatum per omnem commis-sitram suppeditationum ipsius, secundüm vim agentera pro mensura vniuscuiusque mcmbri incrementum capit huic corpori conueniens, ad sui ipsius aedificationem in charitate: certè quod naturali corpori Deus per naturam praestari voluit, idem corpori huic mystico per gratiam admirabilem ipsius instituto, praestiturus est secundum ordinationem ipsius. Ac propterea tum hoc beneficium in Christo capita nostro nos assequuturos esse credendum est; tum veró toto huius vitac mortalis tempore sic vtendum sancta Euangelij praedicatione, vt omnia ad hanc coagmentationem sanctorum, ad opus hoc ministerij, amp; ad aedificationem corporis Christi conferamtis, donee euehamur vna ad iustam illam mensuram spiritualis staturae, quam Deus 1\'xclesiae suae in Christo praeparauit gloriosissimam. Huius enim respectu Ecclesia tota, quae corpus est Christi, plenitudo vel complementum ipsius appellatur. Ephcs, i. 6- 4. Atque haec quidem gloria est amplissima, (|Uam nobis verbo Theo-logiae suae reuelauit Deus, amp; virtute spiritus sui consummaturus est, quód Christus ille aeternus Dei filius, in quo Pater voluit habitare omnem plenitudinem Deitatis corporaliter, tantani nobiscum dignatus est communionem statuere, diuino beneficio suo, vt nos in Ipso compleamur, qui est caput omnis imperij atque potestatis; amp; vicissim ipse in nobis coraplemcntum suum obtineat in ea gloria quam aeternüm sibi, amp; nobis in se conseruaturus est.

Quae cüm ita sint, sapientiam illam salutarem, quam Theologiani appellamus, maximi a nobis fieri necesse est, amp; insigne illud Apostoli exemplum nobis ante oculos indesinenter versari; vt dicamus cum eo omnes certa spiritus testificatione: Quae mihi erant lucro, ca dixi damnum esse propter Christum, quin etiam certè duco omnia damnum esse propter eminentiam cognitionis Cliristi [esu Domini mei; propter quem omnibus istis rebus, quas mundus colit, meipsum multo; éasque duco pro stercoribus, vt Christi lucrum faciam, amp; comperiar in eo non habens meam iustitiam quae fit ex operibus, sed quae per fidem Christi: lustitiani, inquam, (piae ex Deo^ est in nde; vt cognoscam eum, amp; vim resurrectionis ipsius, amp; communionem perpessionis ipsius, dum conformis iio ipsius morti; si quo modo peruenturus sim ad resurrectionem mortuorum, in quam Christus praeiuit nobis ad iustificationem nostram. Plulij», 3. 7. 8. amp; c. Deus illeoptimus, maximus, qui filium suum aeternum lesum Christum redemtorem nostrum genuit generatione aeterna, amp; praedestinatione aetcrna nobis sanctifuat, vt sil sapicntia, iustilia, sanctilicatio amp; redemptio nostra; idem nos qtioque spirilu donet sapientiae, vt virtute ipsius proficientes in thesauris salutaribus huius cognitionis amp; sapientiae augescamtis in vnitatem fidei amp; agnitionis ipsius, donee efficiamur vir perfectus ad iustam mensuram illius staturae, quae am-plissimum illud corpus ac gloriosissimum decet in Christo lesu capite amp; seruatore nostro ad gloriam ipsius. Amen, (f, 1424.)

HL

THESES THEOLOGICAE LEYDENSES ET 1IEYDELBERGENSES.

T II USES T II E O L O G I C A E

quae

IN INCLYTA ACADEMIA LVGDVNOBATAVA AD EXER-CITIA PVBLICARVM DISPVTATIONVM,

PRAESIDE D. FRANCISCO IUNIO VARUS

temporibus a Thcologiac Candidatis aduersus oppugnantes propugnatae sunt.

PRAEFIXAE SVNT DE FIDEI IVSTIFICATIONE THESES inaugurales eiusdem D. F R. I v N 11.

DE IVSTIFICATIONE FIDEI, THESES INAVGVRALES,

I). FRANCISCI IVNII, DE QVIBVS PVELICI IN SACRA THEOLOGIA TKSTIMONII, SECVNDVM LEGES HEIDELBERGENSIS ACADEMIAE, SUSC1PIENDI GRATIA,

pridiè Cal. Decemb. 1584 in Schola Theologica, interrogantibus satis-facerc studuit: Praeside D. Ioanne Iacobo Grynaeo,

Facultatis Theologicae Decano.

1. Ivstificatio est actio, qua Deus hominem ex impio iustum facit, secundum beneplacitum voluntatis suae, amp; sine vllo merito ipsius ad salutem.

2. Huius ergo diuinae actionis partes sunt duae: vna, quae hominem impium absoluit k peccatis ipsius, remissio peccatorum: altera, qua iustum eundem efficit in Christo lesu iustitia nostra.

3. Causa efficiens vnica iustificationis est Deus vnus amp; trinus, Pater, Filius, amp; Spiritus sanctus.

4. Finis iustificationis nostrae proximus quidem est salus nostra amp; vita aeterna: summus vero, non alius quam Dei gloria, a (|Uo est iustificatio.

5. Materia iustificationis est Mediator Dei amp; Hominum, verus Deus amp; verus Homo

in vnitate

theses t h e o l o g i c a ë.

in vnitate personae, Christus lesus: in quo, tanquam Seruatorc perfecto, exsistunt omnes iustilïcationis causae; qui dilexit nos, factus est Immanuel Nobiscum dëvs, amp; seipsum tradidit pro nobis.

6. Forma est, quód Filius Dei secundum Spiritum vel Deitatem suam totus in nobis habitat, sudmque iustitiam amp; obedientiam nostram facit, non solüm imputaticne coram Deo: sed etiam applicatione remissionis peccatorum, iustitiae amp; reconcilia-tionis gratuitae in sese.

7. Diuinum horum signaculum est Spiritus sanctus a Patre amp; Filio procedens, per quem Dei Charitas in cordibus nostris diffunditur, amp; nos in omnem veritatem ex promissione Filij deducimur.

8. His denique prehendendis amp; pcrcipiendis commune piorum est instrumentum fides: qua iustificati pacem habemus cum Deo in Christo lesu, amp; sine qua placere Deo non possumus.

9. Quamobrem etsi figuratè, conucnienter tarnen amp; verc dicimus, nos fide solo iustilicari, facta eius comparatione cum operibus amp; mcritis: amp; non ex operibus T.egis, sed ex fide gratis in Christo lesu Domino nostro (f. 1592.)

I. D E V E RA T H E O LOG 1 A.

T h e s e s.

1. Cvm vox Theologiae non vno modo sumatur in vsu communi, eius homony-miam tolli oportet antequam ad rem ipsam veniatur. Accipitur autem tripliciter. Aut pro sermone ipsius Dei, aut pro sermone de Deo, idque aliquando propriè pro eo sermone qui de Deo solo, eius essentia amp; attributis agit. Aut latiüs amp; synecdochicó pro eo, qui non tantüm de natura Dei, sed etiam diuinis omnibus, id est, relatione creaturarum ad Deum agit. quo significato hie a nobis accipitur,

2. Esse autem earn si quis negat, amp; lumen illud in animis hominum a primo ortu accensum pariter extinguat, amp; Deum ipsum è medio tollat necesse est. Cüm amp; omnes ita esse agnoscant naturae luce, amp; Deus non sit Deus, nisi amp; sui ipsius sit aciens pro modo ipsius, amp; ab eo onmis boni defluxus procedat.

3. Est autem 7heologia, Sapientia rerum diuinarum. Sapicntiam appello, quia solo hoe genere optime eius vis exprimitur: vt pote certissima principiorum index, amplis-sima scientiarum omnium princeps, amp; sapientissima omnium actionum, rationümque arbitra. Diuinarum rerum adiectione, amp; objectum eius diuinum indicatur, amp; modus eius supernaturalis principio, actione, amp; effectu suo notatur, ac denique finis eius perfectissimus significatur.

4. Diuiditur avaXofi/xüs in dyxervnov ïy êxTvnov. Illa est ipsius Dei, qua seipsum amp; omnia Diuina Diuino amp; ineffabili modo intelligit. quae (vt amp; omnes Diuinae pro-prietates) cüm increata sit, simplicissima sit, infinita sit, non magis communieari cum creatura potest, quam (f. 1593-) ipsa diuina essentia. Haec veró Éxiurroj, ex illa priore per gratiosam communicationem expressa atque informata est, ad communi-cantis gloriam.

5. Exivnog autem haec communicatur tripliciter, vel per vnionem naturae diuinae cum creata, (|iialis est in Christo iteetptyomo) secundum humanitatem, quae licèt alia sit a superiori, vt pote eius increatae, infinitae, amp; essentialis unnóynirfKt creatura,

linitum

THESES THEOLOÓICAE.

finitum amp;\' habituale: in se tarnen considerata, plenissiraa amp; perfectissima est ,amp; quanta i creatura comprehendi potest: cum aliis vero comparata ctiam infinita quodainmodo, fonsque ac scaturigo inexhausta omnis, quae in alias creaturas dcriuatur, sapicntiae: vt pote^ quam propterea a Patre accejnt sine mensura, vt fideles ab illo, certö demensó, singuli acciperent pro capacitate sua.

6. Alter communicationis modus est per visionem, qua beali Angeli amp; spiritus Sanctorum, qui corpore soluti cum Angelis in coelo recepti sunt, spiritual! modo creatorem suum vident, vti est, lumine intellectuali, perfecto amp; permanente, ad id ipsis communicato, de Christi plenitudine.

7. Tertius communicationis modus, qui nos potissimum in liac vita constitutos respicit, est per reuelationem, quae reuelatio aut secundum naturam contingit ex principiis homini congenitis ortum ducens, amp; Theologia naturalis dicitur. Vel secundum gratiam supernaturalem, ex principiis secundum se notis superioris scientiae lumine procedens, supra humanae rationis modum, amp; supernaturalis appellatur.

8. Harum prior cüm etiam citra imperfectionem homini velut suo subiecto praesens, ilium tamen supra naturam per se extollere non potuerit, nisi adminiculo superioris gratiae accedentis: quanto minus iam collapsa, amp; tantum non ruinae humanae rude-ribus sepulta, hominem ad aliquem eminentioris perfectionis gradum psrducat? prae-sertim cum ne se quidem, quantum in se est, ad ilium perduci sinat. quapropter superioris superuentu vt collapsam restituat, amp; restitutam supra ipsam euehat, omnino est opus,

9- Supernaturalis autem hacc spectatur tum absolute in se amp; causis suis, amp; I heologia abstracta dicitur, tum relate ad subiectum ctii inest, amp; Theologia concreta appellatur,

10, In se amp; causis suis simpliciter sancta, iusta amp; perfecta est, sine causam efficientera, primariam quidem Deum ipsum reuelantem, instrumentalem verósermo-nem Dei nqoyoqwov, partim spiritualem, partim corporalem spectes: siue materiam, Deum ipsum, iv res omnes ad Deum ordinatas: siue formam, dittinam veritatem toti amp; omnibus partibus aequaliter infusam consideres: siue deni(|ue ad finem priraarium Dei rectè agniti gloriam, amp; secundarium salutem nostram praesentem amp; futuram, animum aduertas.

11, llieologia veró cum subiecto suo concreta est quidem eadera diuinaruni rerum Sapientia (vna enim tantum est in se, aeterna amp; immutabilis) sed ])ro rationetamen hominum (juibus inest variè modificatur. Iris amplius, illis paucitis de ea capientibus: prout corrupta natura magis vel minus, gratia Dei superuenientc, ab inscientia sua vindicatur, adeo vt, cüm summo ad imum infiniti sint gradus, certus eius modus nullus assignari possit.

12, hst autem vera haec 1 heologia (vtrouis modo acceperis) vera diuinaruni rerum Sapientia communicata diuinitus ad Dei gloriam, Cumqtie omnis Sapientiae ea sit ratio , vt facultatem amp; operationem sui Sapienti praestet, rectè huic Sapientiae sua factdtas amp; operatio ex sacris Scripturis tribuitur. Est enim facultas eitis, cognitie Dei amp; nostri, quae ita inter se cohaerent, vt neutram sine altera possimus assequi: operatio yerö, ])ia amp; fidelis actio, f|ua itaec cognitio sanctè occupatur apud Deum amp; Ecclesiam i])sius in omnibus pietatis, iustitiae, sanctimoniae amp; veritatis officiis secundum Deum,

J1. I) E

theses t h e o l o g i c a e.

11. DE SACRA SCRIP T V R A.

Sacrae Scripturac consideratie vti inter disquisition• ^I594-)«^.s TIicolo-gicas niaximi est monienti, ita plnribus hodie controuersiis imp li cat a; co diligentius est instituenda, quoniam ah ca pendent caetera, neque enim de religione tut ins amp; certins qnam ex hac indicc diuinac veritatis dininitus, defmire possnmus, amp; debcmns: euni semel jenestra aliis rebus praetcr ipsam patcfacta magnus crrorilms patcscat aditus: quare in ipso disputationnm Theologicarum principio de ipsa, auxilio ciusdcm Spiritus qui ipsam dictauit, dispicicndum esse indie animus.

Thesis I.

De instrumento supernaturalis, coelestis amp; diuinae illius disciplinae, quam Deus verbo suo nobiscum communicat, acturis, duplex se nobis offert eius consideratio. Prior, qua est in se, Altera, quatenus a nobis percipitur amp; ad vsum nostrum accom-modatur. Ad priorem considerationem pertinent esse eius, Auctoritas amp; perfectio: Ad alteram veró perspicuitas amp; interpretatio. Sacrae Scripturae essentia tota in relatione consistit ad verbum, cuius Scriptura est, est enim instrumentumvisibile, verbiinuisi-bilis; ideóque secundum relationem illam ita definimus; Sacra Scriptura est Verbum Dei h Deo per ministros suos Ecclesiae in Vetere amp; Nouo Testamento scripto traditum amp; consecratum ad gloriam ipsius amp; electorum bonum. 2. \'rim. 3. 16. In hac defi-nitione causas omnes breuiter complexi sumus, turn internas, Materiam, amp;Formam: turn externas, Efficientem amp; Finem.

2. Materia huius Scripturae eadem est quae Verbi Dei, nimirum quicquid de Deo amp; rerum ab Deum ordinatione hominibus scire expedit ,amp; Deus ipsos vult cognoscere. Commune enim subiectum verbi, tum qua enunciatum est, tum qui scripto compre-hensum est. Deus ratione primaria: Secundarió veró Ecclesia amp; quaecunque ad Deum, siue ad Ecclesiam secundum Deum ordinationem habent. Omnia enim quae in Scriptura continentur conuenientem ad Deum ordinationem habent, etiam quae videntur ab eo esse remotissima iudicio nostro.

3. Forma Sacrae Scripturae dupliciter consideratur intus amp; foris, ex quo internam amp; essentialem, aut externam amp; accidentalem dicimus. Interna Scripturae forma in relatione consistit. Scriptura enim, verbi emmciati Scriptura est; itaque quae est forma verbi ea etiam Scripturae secundum relationis fonnam censenda est. Verbi autem essentialis forma est diuina vcritas, totum subiectum amp; singulas eius partes informans; loan. 17. 17. Eadem ergo amp; Scripturae forma tota in toto amp; in singulis eius par-tibus contenta.

4. Huic formae essentiali accedit forma externa amp; accidentalis cum interna ilia modificata: nam sicuti intus diuina ilia est veritas sancta iusta atque perfecta, ita etiam foris in singulis Scripturae particulis eadem est diuinitus expressa, ita vt nihil planè in ea possit animaduerti, quod non summam habeat cum veritate diuina conue-nientiam. Cui formae externae accedit dictio qua primarió expressa est, quaeinveteri quidem Testamento Hebraica, in nouo Graecaest: vnde non immeritó illis editionibus tanquam prototypis, ab ipsis Prophetis amp; Apostolis instinctu expressis, omnia tribuimus.

5. Efficiens causa Scripturae duplex obseruari potest, Principalis amp; secundaria.

Principali

THE0L0G1CAE.

rincipalis est Dcus Pater in filio per Spiritum sanctum. Secundaria sunt ministri Dei, Prophetae amp; Apostoli, quos Deus tanquam notaries publicos adhibuit, qui verbum suum obsignarent, obsignatum Ecclesiae traderent. Se veró Scripturae auctorem esse olim testatus est, amp; quotidie testatur ordinariè amp; extraordinariè, communiter amp; sin-gulariter. Communiter testatur Deus se authorem Scripturae esse aut secundum ortum Scripturae semel: aut secundum actum perpetuum in Ecclesia sua. Secundum ortum, Scripturae Deus se auctorem asseruit, stante quidem area per fumum, amp; illo ordinario indicio per Vrim amp; Tummim: sublata area multis aliis modis, adeo vt nihil aucto-ritatis post Symbolieas illas significationes (f. 1S95-) sublatas, reliquis scriptis deesset. In Nouo Testamento se auctorem coram testatus est, amp; Apostolos notarios suos agnouit.

6. Quotidie veró idem testatur in Ecclesia sua, maiestate quadam ex ipsa Scripturae simplicitate relucente, Euentorum con-ecutione, singularurn partium inter se harmonia, denique Ecclesiae contestatione quae auctorem Scripturae Deum accepit olim ex perpetuo lapsu temporis agnouit, amp; constantissimè tuetur, denique consensu piorum alioquin etiam inter se de aliis dissidentium. Omni veró exceptione mains est singulare testimonium Spiritus Sancti, qui in cordibus fidelium fidem facit Scripturam sacram a Deo authore emanasse: i. Cor. 2. 12. loan, 16. 13. 1. loaun. 4. 1. licet enim ilia testimonia in se clara sint, tamen nequaquam permouent necessarió nisi Deus ipse cor nostrum disponat ad eorum apprehensionem amp; fidem.

7. Finis Scripturae duplex est, vnus remotus vel summus: alter propinquus amp; priori subordinatus. Primarius seu summus finis est gloria 1 )ei (omnia enim facit Deus propter seipsum) idque duplici argumento: vno, a natura ipsius Scripturae sumto, qua Sapientiam Dei reriunque diuinarum tradit: altero ab effectis eiusdem qua reuerentiam cordibus nostris ingenerat maiestas ilia diuina, sole clamis in Scriptura Sacra elucescens. Secundarius veró finis est electorum bonum, quod consistit in con-formatione nostri cum Deo, quae ex communieatione verbi amp; interna Spiritus opera-tione existit; loan. 20. 31. Etenim hac Scriptura duce ad bonum commune, id est, gloriam Dei contendentes, ad bonum singulare salutem nostram deducimur quem finem eleganter expressit Apostolus Paulus dim dieit nos conformandos imagini Filij Dei. l?om. 8. Et Petrus cüm nos consortes diuinae naturae effici dicit. 2. Pet. 1. 4.

8. Ex his itaque constat Sacram Scripturam, materia, forma, efficiente amp; fine, diuinam esse, vnde necessarió consurgunt duo: Authoritas Scripturae omni exceptione maior, amp; perfectio incomparabilis. Authoritas quia i\\ Deo est, cuius velutiPrincipis, turn in omnes iure naturae, tum veró in Ecclesiam iure gratiae, summa amp; plena est potestas, ideóque rescripta eius sola quot;authoritatis summae, amp; absolutae sunt. Dcut. 4. 2. Sicuti autem auctoritas Scripturae in se summa est, amp; irrefragabilis, ita illam nobis Deus eisdem indiciis testatam facit, quibus se auctorem profitetur; ita vt nullo modo sit necessarium vt aut Ecclesiae auctoritas earn nobis commendet, aut conciliorum decreta stabiliant, quorum vtrorumque munus est auctoritatem ii Deo inditam tradere amp; propagare: non ei maiorem adstruere, vt perperam opinantur Pontificij: Eccius, Enchir. de auct. Script. Eodem modo amp; Scripturae perfectio ex antecedentibus elucet.

9. Haec Scriptura ita constituta, appellatur Canon Fidei nostrae, id est indubitata regula, eorum omnium quae fidem nostram amp; vitam concernunt. Sed quoniam hodie magna de Canone amp; partibus eius controuersia est, dum aduersarij nostri nimis late fimbrias eius extendunt. Bell. libr. 1. cap, 4. Inc quoque de eo paucis dispiciendum. Duplex itaque a prisca Ecclesia Canon fuit obseruatus, proprius cV aequiuocus : August, tie chut. Dei, libr. 18. cap. 26. siue vt dinstinguit Athanasius in Synopsi. Uomoxavuiv y.*l JeviBqomvwv. Proprij Canonis dicti vniuoce duae sunt conditiones inseparabiles, quód veritatem diuinam continet diuinitus materia amp; forma, amp; quód

auctoritate

THESES T IJ E O L O G I C A E.

auctoritate Diuina est publico Ecclesiae datus amp; sanctificatus, vt sit canon siue regula ipsius; Ir en. praefat. lib. 3. Atque hic verè diuinus est canon, ex iis libris solum-modo constans, quos Deus per seruos suos ab ipso ixmioMviue scripsit: Hic habet zó avtómdTov propria quarto modo, amp; obstringit fidem, nee ab Ecclesia definitus, sed k Deo ipso traditus amp; obsignatus est.

ie. Alterius canonis aequiuocè dicti conditiones diuersae sunt: nempe quod secundum eius partes singulas vniuersè, neutra conditionum earum, quas thesi antecedenti posuimus ipsi conuenit; sed contra quaedam humano modo amp; instituto sunt partes illius, quas non exhibuit Deus. Atque hic canon humanus est vel Ecclesiasticus, turn ex libris diuini canonis constans, turn aliis, quos ab hominibus scriptos Ecclesia accenseri putauit oportere, accensos per manus accepit amp; auctoritate humana con-secrauit, non tarnen vnquam eadem auctoritate habuit qua illos, qui a Deo ipso in Diuino canone sunt consecrati.

11. Causa huius facti triplex adferri potest: Occasio, quód Ecclesiae Christianae Scripturam ita auctam ab Ec(f. i596.)clesiis ludaeorum Hellenistarum accipientes, libros illos adiectos sine graui offensa resecare non poterant: praesertim cüm argu-mentum esset de rebus sacris ac non profanis: denique secundarius k diuino esset, librisque Canonicis intelligendis inseruiret; quare placuit patribus coniunctos quidem Diuino Canoni haberi, sed inferiore longè auctoritate: cuius prudentiae patrum amp; priscae Ecclesiae vel illud indicium est clarissimum, quod hi libri in Ecclesia quidem legerentur, sed de gradu lectorum, cüm illi diuini Canonis libri de Ambone, id est gradu Episcoporum amp; Presbyterorum, ab ipsis Episcopis amp; Presbyteris Ecclesiae praelegerentur, cum veneratione diuinae auctoritatis simpliciter amp; propriè appellatae. August, lib. i. de praedest. cap. 14.

12. Canon itaque diuinus continet in se libros veteris amp; Noui Testamenti, illos quidem llebraicos, hos veró Graecos; his enim duabus linguis Deus verbum suum Ecclesiae suae consecrauit: vnde quoque argumentum est euidens, eos libros qui veteri Testamento Graecè scri])ti accensentur, canonis diuini minimè esse. Verüm singulos libros suo ordine recenseamus ad maiorem euidentiam. Libri veteris Testamenti Canonici hi numerantur, quinque libri Mosis, liber losue, ludicum, Ruth, duo libri Samuelis amp; totidem Regum, liber Estherae, duo libri Chronicorum, liber Esdrae, Nehemiae: Turn lob, Psalmorum libri, Prouerbia, Ecclesiastes amp; Cantictim Canticorum Schelomonis: Prophetarum libri, leschahiae, lirmeiae, lechezkelis, Da-nielis, Hoschehae, Toelis, Amosi, Hobadiae, lonae, Mi\'cae, Nachumi, Chabakkuki, Zephaniae, Chaggaij, Zecariae, Maleaci.

13. Hi omnes libri amp; soli in ludaeorum Ecclesia a Deo fuerunt sanctificati, amp; in area siue capsa Ecclesiastica repositi, vt auctor est Epiphanius, qui reliquos ab eis exterminat, inquiens neque in Aaron, neque in Testimonij area fuisse repositos: lib. dc mensuris amp; ponderibus. In area autem testimonij nihil fuit repositum praeter tabulas legis, vt patet ex diuina historia: 1. Reg. 8. 9. Dent. 31. 25. In area veró omnia Canonica scripta Hebraicè, vt patet ex praecepto Dei: quae duo repositoria Pontificij causae suae seruientes confundunt. Be liar. libr. 1. cap. 10. His diuini Canonis libris adiecti sunt illi quos Apocryphos appellamus, quod abfuerint a sancta ilia crypta amp; Thesauro Ecclesiae Dei: vel vt ait Glossa, quorum author ignoratur, id est quorum auctorern nescimus esse Deum, vel potius scimus non esse Deum, licet nomen hominis auctoris constet. In hac classe sunt, septem postrema Estherae capita, quae sunt in editione vulgata, non Hebraica: Tobiti liber, oratio Menaschis, ludith, Cartic, Epistola leremiae, adiectiones ad Danielem, Hezrae lib. 3. amp; 4. Machabaeorum libri: Sapientia, Ecclesiasticus. August, libr. 2. in epist. Gaudent. cap. 23.

14. Libri

THESES THEOLOGICA E.

14. Libri noui Testamenti canonis diuini sunt hi, Quatuor Euangelia: ActaAposto-lorum; Epistolae Pauli numero quatuordecim, nam etiam Epistolam ad Hebraeos comprehendimus: lacobi Epistola vna, Petri duae, loannis tres, ludae vna: quibus accedit Apocalypsis loannis, tanquam clausula toti diuino canoni addita, in fine totum ipsius corpus grauissima contestatione muniens, cum inquit, Contestor cuiuis audienti verba prophetiae. libri huius, si quis adicccrit ad haec imponct ei Deusplagas scriptas in libro isto: Et sujuis abstulerit aliquid ex verbis libri prophetiae huius, auferct Dens partem cms e libro vitae, amp; c. Apoc. 22. 18.

15. Etenim Apostolus loannes relitpiis omnibus superstes, rogatu Ecclesiarum Asiae, fines Scripturae canonicae diligenter circumscripsit mucrone Apostolico alia configens omnia, nequid credentes falleret nlt;toeAlt;twy.iov. vt testatur Hieronym. in prooem. comment. in Matt. amp; alij. amp; exemplum nobis reliquit Tertullianus, qui de Quintillanis ita ait: Quod si quae Pauli perperam scripta legunt, exempltim Teclae ad licentiam muliertm doccndi tinguendique defeudunt: sciant in Asia Frcshyteru/u, qui earn scrip-turam construxit quasi tit ulo Pauli de stw cumulans, conuic turn apud loannem atque confcssum id se amorc Pauli fecisse loco dccessissc. lib. de Baptis. cap. 17.

16. Hactenus de Scriptura in se vidimus, nunc de eadem applicata ad vsum nostrum videamus; vbi duo consideranda veniunt, perspicuitas amp; interpretatio. Ad perspicuitatem quod attinet Sacram Scripturam veluti Solem quendam spiritualem, claram esse per se nemo bonus infitiari potest: Psal. 19. 9. Dent. 30. 11. Sed ea claritas non videtur nisi ab iis quorum oculi interna luce Spiritus S. sunt illuminati: Rom. 10. 6. Heb. 8. 10. nam, vt inquit Apostolus; Tectum est Euangelium nostruui i/\'s (f. 1597.) qui pereunt, in quibus Deus /luius seculi excaecauit mcntes ipsorum ne irradiet cos lumen Euangclij gloriae Christi. 2. Corinth. 4. 3.

17. Scriptura ita(iue semper in se perspictta est, sed nobis difficilis amp; obscura est duabus de causis: propter earum rerum quae traduntur difficultatem, amp; nostram corruptionem. Res quae traduntur difficiles sunt, turn propter obscuritatem vt res futurae: turn propter maiestatem earum aut mysterium Trinitatis. De vtrisque agit Scriptura modo attemperato, amp; si quam habet obscuritatem earn non habet :Y se, sed a rerum quas tractat excellentia amp; sublimitate. Deinde claritas ilia Scripturae ne-quaqtiam apparet hominibus, quandiu in peccatis suis iV corruptione sepulti iacent, turn propter intercurrentes tenebras mentis nostrac; turn propter externas amp; aduenti-tias a Principe tenebrarum offusas: nos denique in vitio sumus, quod Scriptura obscura audit. Eplies. 5. 8. 2. Cor. 4. 4.

18. Haec Scripturae perspicuitas iis demum illucescit qui a Deo regenerati per Spiritum, oculos mentis habent illuminatos, cüm Deus dispellens tenebras superioris luce gratiae, nobis earn reuelat; primum intus, luce interna Sp. S. 2. Cor. 12. 7. secundó; foris luce externa vcrbi sui amp; Scripturae sacrae, locum vnum altero expli-cantis, amp; tenebras illustrantis. Vtrumque enim necessarium illustratio interna Spiritus amp; Scripturae fax foris, prout in tenebris lucerna foris opus est, intus oculorum luce. Quae duo Scripturae inteliigendae subsidia, Dominus noster amp; Apostoli eius multis locis inculcant: amp; hac de causa Christus Spiritum sanctum suis pollicetur: amp; Ajios-tolus Petrus tam studiose propheticum verbum commendat. Joan 16. 2. Pet. 1. Nihil enim ad fidem salutarem pertinet, quod non clarè in Scriptura reperiatur comprc hensum.

19. Scripturam Sacram in se perspicuam esse ostendimus: sed quia pauci Hebraeum sermonem aut Graecum intelligunt, quorum ille numquam communis fuit nisi ludaeis, hie iamdudum communis esse desiit, necessarium fuit ad fidelium aedificationem vt Scriptura in communes linguas aut vulgares vniuscuiusque gentis fideliter transfunde-

retur,

theses t h e o l o g 1 c a e.

rctur, ne diuino instrumento homines destituerentur, sed omncs, quod iubebat Christus, Scripturas scrutari possent, loan. 5. 39. amp; pro demenso donationis eius ex ea fructum percipere.

20. Hac necessitate Sacra Scriptura in communes linguas primo, puta Graecam amp; Latinam: deinde etiam in vulgares translata est ad vsum vniuscuiusque. Sed hic duo errores diligenter notandi. Primus, quod Pontificij ad Latinam versionem,quam vulgatam vocant, cunctos adstringi volunt, cüm iam vix centesimus eam intelligat, amp; Scripturam vulgaribus linguis a quibusuis legi prohibent. Bell. lib. 2. cap. 11. Alter, quod translationem suam cum ipso fonte conferunt, imó interdum praeferunt, fontem lutulentum fiuere arguentes: Bell. lib. 2. cap. 15. quod qiu\\m sit iniquum, ne dicam absurdum, videbunt ij qui sine praeiudicio rem animaduertent.

Concludo igitur Prophcticos 6° Apostolicos llbros, secundum mentem Dei per Spi-ritum in niinistris eins agentem conscriptos amp;⁰ Ecclesiae sanctificatos, vnicam, certain ts* otnni exccptionc maioretu rcgulam Jidei nostrae conlinerc, hlqucperfectissinic: Atqne adeo solem ilium spiritualem esse omnibus hominibus proposilmi a Spiritu sancto in cor dibits fidelium cxpositum^ benign Hate coe testis it lilts Patris, cui cum Filio amp; Spiritu sancto sit laits 6° gloria in aeternum. Amen,

III. THESES E L E N C TI C A E DE SCRIPTVRA SACRA.

Qnandoqiddau Pontificij, videntes sua dogmata in Scripturis sacris non inodt) non Jundaincntum habere, sed ctiavi cis aperte falsi la tis argui, in hoc niaxivic laborant, vt carum autoritatevi amp; perjcctionem elctiantes, comment a sua stab Hire possint; acqmnn est etiam vt 110s qui sub Christi vexillo ;«/(f. i $()^i)iitanius, ad Antiehristi regnunt euertendnm, amp; Christi firmandmn , hoe Dei verbum ab illortirn erroribns asserere amp; vindicarc stndeamus.

Thesis prima.

1. Vt igitur ad rem accedamus, in tribus praecipuè capitibus errare grauiter Pontificios asserimus, I. cüm de S. Scripturae authoritate, 2. cüm de interpretations, 3. cüm de eiusdem perfectione agitur.

2. Ad authoritatem eius quod altinet, cam palam profitentur, quoad nos, ab Ecclesiae testificatione pendêre primarió, ac si ob solius Ecclesiae testimonium nobis pro diuina amp; canonica esset habenda. Per Ecclesiam autem intelligi volunt non eam quae proximè secuta est tempora Apostolorum, sed suam illam Rom. Hierarchiam, quam Pontifex cum suo clero constituit; imó saepius solum Pontificem, qui est Ecclesiae Rom. velut quaedam epitome.

3. Omissa verè quaestione ilia, an Ecclesia Rom. sit vera Ecclesia, statuimus S. Scripturae authoritatem non pendêre propriè, etiam quoad nos, ab Ecclesiae, licet verae, testimonio: sed Deum ipsum diuinam authoritatem omni exceptione maiorem ei indi-disse, quam palam tcstatus est Ecclesiae suae, sermone, signis, amp; miraculosis operi-

bus,

THE S E S T H E O L O G I C A E.

bus, eimque priuatim in animis nostris obsignat amp; confirmat interno Spiritus sui testimonio.

4. Nobis igitur certö constat hasce Scripturas ;\\ Deo prodiisse, amp; esse vcrè iïso-nvsóarovg, turn ex illarum materia amp; forma, cüm nihil nisi diuinum materia amp; forma in Scriptura deprehendi possit, amp; libris eius singulis canonicis: turn ex testimonio Dei per spiritum, quod in nobis ipsis habemus, si in Christum credimus, 1. lok. 5. io. Spiritus autem ille nos docet omnia. Ibidem ?. 27. amp; loh. 6. 45. aures nostras aperiens, quo vocem pastoris nostri dignoscere peregrindmque fugere: lohan. 10. amp; gustum indens quó diuina ab humanis, vera a falsis, singuli pro modulo nostro diiudicare possimus. 1. Cor. 10. 15. lohan. 7, 17.

5. Accedit secundarió Prophetarum amp; Apostolorum (tanquam publieorum Nota-riorum Dei, amp; Ecclesiae) authoritas, qui velut siyllo suo apposito testantur, omnia quae in his scripturis continentur ipsissimum esse Dei verbum: non qua Ministri Ecclesiae simpliciter, sed qua certissima organa S. Sancti ad hoc munus inde ab vtero sanctificata. lev cm. 1. 5. Quare illorum testimonium, non est humanae rationis, sed diuinae authoritati tribuendum est.

6. Posteriorem locum obtinet authoritas Ecclesiae, quae inde a principio hunc Canonem per manus posteris tradidit, contestans certitudinem illius, sincerósqtie amp; Germanos libros discernens ab adulterinis amp; supposititiis, fdque pro officio suo in deposito conseruando. Non enim discreuit olim Ecclesia libros Canonicos ab Apocry-phis sola authoritate sua; sed potius diuina authoritate discretos, fide amp; prudentia, amp; ed qud pollebat sacrarum rerum intelligentie amp; diiudicatione affirmauit.

7. Certitudinem ergo aliquam nobis de S. Scriptura non negamus accedere ex Ecclesiae testantis authoritate; sed externam tantum, non talem quae nos per se sola adducere possit ad credendum. Dei authoritas est primaria amp; formalis, Ecclesiae veró subordinata amp; ministerialis.

8. Vocatur quidem Ecclesia 1. Tim. 3. 15. s»Aos veritatis: nempe quia Ecclesia est tanquam colurana cui adpensam voluit Deus voluntatem suam (quemadmodum olim leges columnis publicis) vt scilicet coram omnium oculis proponatur amp; inno-tescat salutaris haec Veritas.

9. Vocatur etiam itiyitiotitn, id est, sedile firmum veritatis, quia in Ecclesia velut in throno vel basi sedet, in ea conseruatur amp; ab hominum corruptelis vindicatur. Haec Dei Veritas. Sed hoc nihil facit contra sententiam nostram, cüm in eo debitum officium, amp; ministerium, non Ecclesiae commendetur authoritas.

10. Imó Ecclesiam superstructam esse super fundamentum, id est doctrinam Prophetarum, amp; Apostolorum, existente imo angulari lapide Christo, asserit Apostolus, Ephes. 2. 20. amp; ipsam veritatem columnam esse, amp; firmamentum Ecclesiae, dicere Chrysost. non dubitauit Hom. 11. in 1. ad Timoth.

11. Primo errore diluto, sequitur secundus qui in (f. 1599.) interpretatione S. Scripturae consistit. Cüm autem interpretationis duo sint genera, vnum linguae ver-bommque, alteram rerum, quae verbis tanquam symbolis exponuntur: in vtroque crrare Pontificios demonstraturi sumus.

12. Ipsi enim (vt de primo agamus) fontes primarios S. Scripturae, Hebraeos quidem V. T. Graecos veró N. respuentes, Latinam suam vulgatam (vt vocant) ver-sionem in publicis lectionibus, disputationibus, praedicationibus, pro authentica haberi voluut; ita vt nemo earn quouis praetextu reijeere audeat aut praesumat. Cümtamen apud omnes bonos amp; pios constet, illud magis esse authenticum quod A Deo prodiit amp; rc amp; modo, quam quod ab humane ingenio, purioremque esse fontem quam riuulos qui ex eo deriuantur.

15. Licet

THESES THEOLOatCAE.

13. Licet igitur versio ilia vulgata esset emendatissima amp; purissima; non debet lamen aequari, nedura anteponi primario illi Canoni, cuius amp; res amp; verba ji Sp. S. dictata sunt, qulque ideo est uvn^aititjios: Cüni è diuerso tralationes reliquae quae ex illo Canone deformantur in alias linguas, iudicio humano probari, emendari, amp; mutari possint ex fide Canonis primarij, cui omnia tribuimus, quia est prototypus üiuinae veritatis ü Deo per Amanuenses suos traditus. Reliquas translationes humani operis, i. imperfecti agnoscimus,

14. Etsi nihilominus ex interpretationc humana posse homines assequi quod ad salutem eis sufficiat afllrmamus, modó respondeat dignitati authentici fontis secundum partes essentiales, licet in minutioribus quibusdam non respondeat.

15. Nec valet quod de antiquitate illius tralationis suae causantur, cüm in hoc ab ipsis fontibus superetur; nec quod de eiusdem puritate, cüm in multis locis sit cor-ruptissima: nec denique quod asserunt necesse esse vt ad dirimendas in Religione controuersias sit quaedam absolutè sine exceptione vlla authentica editio, cui tutó stare Ecclesia possit; cüm ipsum Canonem primarium habeamus, ad quem in locis controuersis securé possumus confugere.

16. Nam quod ad Concilij Tridentini decretum attinet, illius authoritatem parui facimus, vt amp; conciliorum omnium, quae sine Dei verbo quicquam audent de fide in Ecclesia Dei decernere.

17. Huius prioris membri appendix est interdictum illud, quo negant populo lectionem Scripturae S. lingua vernacula, ne scilicet possit animaduertere quam mi-serè in errore ab illis detineatur; cüm tarnen sub V. T. Deus voluerit leges amp; statuta sua quotannis legi publicè coram viris, mulieribus, paruulis, sends, amp; peregrinis ipsis; Deut. 31. 12 Nchem. 8. 3. amp; Christus iubeat vt Scripturas scrutemur in quibus vita nostra consistit: loll. 5. 39. Deut. 32. 47. Apostolüsque velit, vt verbum Dei habitet copiosè in cordibus nostris. Col. 3. 16. quo velut gladio quisque fidelis debeat Satanae obsistere. Eph. 6. 17.

18. Nec aliquid faciunt quum dicunt, 1. Non committendam Scripturam indoctis, cüm doctrina sit quae doctos faciat, imó sub N. T. ipso Bellarmino teste, etiam rus-tici amp; mulieres intelligant mysteria Redemptionis. JJc verbo JJci^/. 3. c. 2. in orgnM. q.

19. Secundó, Scripturae lectionem gignere haereses, cüm id fiat per accidens. Caussa enim proxima quae haereses peperit, hominum vitiositas amp; caecitas in rebus diuinis. Non esse autem impediendum commodum bonorum si qui abutantur bono, amp; Scriptura docet, amp; apud omnes pro confesso est. Apoc. 22. 10.

20. Tertio Scripturam esse obscuram, cüm contra amp; sit in sese clarissima, amp; illustret oculos. Si quae obscura videantur, id fit vitio aut caecitatis nostrae aut infir-mitatis, quia in tantum capimus in quantum illuminati sumus, hoc est inchoatione amp; ex parte. 1. Cor. 13. 12.

21. Nec solüm in verborum sed in rerum etiam interpretatione errant Fontificij, qui statuentes non posse ex Scripturis dirimi controuersias, nisi de authentico illarum sensu constet nobis: hunc solum verum esse Scripturae sensum asserunt quem Pontifex Romanus cum Concilio tradiderit amp; calculo suo probauerit.

22. Nos veró asserimus omnia fidei dogmata, quae ad salutem necessaria sunt, clarè amp; perspicuè in Scripturis proponi amp; ex locis posse erui quorum sensus per se sit facilis, amp; euilibet obuius, nisi fortè iis quibus princeps huius seculi excaecauit oculos ut non obtemperent veritati. 2. Cor. 4. 4.

23. Etsi autem fatemur necessarian! esse Scripturae interpretationem in Ecclesia Dei, vt mysteriorum quae nobis (f. 1600.) in ilia exhibentur accuratiorem intelligen-tiam assequi possimus: tamen negamus hoc ius pertinere ad solam Rom. Ecclesiam,

sed ad

THESES T H E O L O G I C A E.

sed ad quemlibet verum Ecclesiae Pastorem vocatione publica instructum publicè, interpretari inquam Scripturas non ex sensu s«o, amp; pro arbitrio, Nehcm. 8. 9. sed ex ipsa scriplura iuxta fidei analogiam, sine loci faciles amp; clari ad obscuriorum diluci-dationem adferantur, siue ipse locus ex suis circumstantiis amp; authoris scopo exponatuv.

24. Nec solum hoc, sed etiam statuimus singulos pios modulo suo amp; dimenso gratiae Christi, posse priuatim Scripturam interpretari, amp; locos comparare ad veri-tatem inuestigandam; imó paston\'s sui interpretationem examinare ad lydium lapidem S. Scripturae. Act. 17. 11. tanquam oues Christi discernentes pabulum ipsius ex com muni sensu amp; gustu fidei in ipsis, sic vt fide veritatis diuinae non specie authoritatis humanae singuli acquiescant.

25. Ambiguam esse Scripturam S. clamitant, ita vt varios sensus sibi inuicem in specie repugnantes possit admittere idéoque ab haereticis ipsis adduci ad crrorum suorum confirmationem. Nos verö respondemus Scripturam millo mode esse ambi guam, sed indoctos panimque stabiles sibi nouos sensus affmgere, scripturasque dctor-([iiere, suo ipsorum iudicio. 2. Pet. 3. 13. Nec minim si haeretici scripturis abutantur, cum Satan ipse illis voluerit oppugnare: sed gladio ipsius verbi Dei nos posse amp; debere ilium expugnare Christus author est: qui iisdem armis ipsum profligauerit. Alatth. 4.

26. Non ergo ambiguitas Scripturae, sed ipsorum caecitas malitiosa aut caeca est cur Euangelium sit illis odor mortis ad mortem, 2. Cor. 2. 16. quod tamen potentia Dei est ad salutem omni credenti. Rom. 1. 16.

27. Nec facit quod afferunt, nisi (ptis sit index siipremus cuius interpretationi standum sit, amp; ([ui possit cogere pro imperio, numquam finem habituras haereses, cüm hoc non sit vnqiiam futurum in hoc mundo, vtomneshaeresestollantur. \\.Cor. 11. 15. Adde ([Uod Sp. S. in scriptura (quem supremum iudicem asserimus,) cogit (piidem sancta violentia, sed intcrno motu conscicntias, vt agnitae veritati obscciuantur ex fide, idqtte in iis solum in qilibus cüm efficacia operatur. Externa autcm coac-tione posse adduci conscicntias ut credant, negamus, cüm fides pendeat non ab humana authoritate, sed a Deo, liph. 2. 8. in cuius manu sunt hominum corda; (|Uü|Uc potest ea quó vult inclinare. Proit. 21. 1.

28. Volunt aduersarij nostri Pontificem suum non tantum Petro, sed etiam Mosi successisse saltem in officij gradu, vt sit ipse sumnius in Ivdesia Dei index, qtialis erat Moses in populo Israëlitico. Verüm, Mosis vocationeni fnisse extraordinariam amp; immediatè i Deo respondemus, Pontificis veró Rom. (vt hoc ci demtis) mediatam, amp; ordinariam. Aaronis quidem vocatio erat ordinaria, sed legalis, amp; typica, nec ad Euangelij tempora pertmens. Dent. 17. 11. Num. 15. Adde quod amp; Moses amp; summi Sacerdotes non pro arbitrio absolutè iudicabant, sed ex lege Dei. Vbi autom non erat lex, aut non animaduertebatur, Deum ipsum consulebant, qui responsa dabat.

29. Petrum veró fuisse summum Iudicem controuersiarum in Ecclesia Dei, amp; Petro hac in re successisse Rom. Pontificem, vtrumque negamus, cüm nihil eiusmodi doceat Scriptura, nec aliunde probari possit.

30. Sed iam tempus est vt ad Tertium caput accedamus, quo (mperfoctionis amp; (vt ita dicamus) insufficientiae Scripturam arguentes, ei volunt tüm traditiones qiias uerbi non scripti nomine donarunt, assuere, de quibus posted; tüm libros quos semper Ecclesia vocauit Apocryphos («ti unt/anv nno ti/s ay 1«, a sancto illo thesauro Dei) pro Canonicis obtrudere, vt scilicet possint ex illis aliquid decerpere ad suoserrores fulcicndos.

31. Bed illi] ipsi libri sese satis arguunt, X\' non esse iï/tonr/ivgovg testantur, cüm longè absint i diuina ilia perfectione veritatis, amp; maiestate, quae in verc diuinis scriptis elucet; multdque in illis nec Scripturae sacrae respondentia, nec bene inter se consonantia reperiantur.

,5 32. Adde

THESES THEOIOGICAE.

32. Alt;ide quod nec lingud Prophetic^., stilóque diuino scripti, nec atithoritate diuina Ecclesiae dati, sanctilicati, nec ii ludaeorum Ecclesia agniti in Hebraeo canone, nec a Christo amp; Apostolis, qui nulla inde testimonia vt ex verè iJsotivsvsoi.s libris hauserunt, ad veritateni doctrinae suae demonstrandam.

33. Obijciunt Pontificij decreta quaedam Conciliorum, sed vt in quibus praefuerit non Spiritus Christi, sed hominum, non ex verbo Dei, sed contra ver(f. i6or.)bum Dei sancita sunt dogmata. Probandum igitur illis foret, haec sua vera esse concilia; deinde omnia quae legitima Concilia decernunt, sine controuersia amp; diiudicatione esse rocipienda: Quod negamus.

34. Patres quidein fatemur hausisse quaedam ex illis libris, sed ad mores informan-dos, non ad lidem confirmandam; idque; non vt ex Canonicis, sed vt ex Ecclesiasticis scriptis. Hoc igitur ad rem nihil facit, cüm Apostolus ipse citet versus ex prophanis authoribus. Act. 17. 28. Tit. 1. 18. quorum tarnen libri ideó Canonici non habentur.

35. Vocant etiam Patres aliquando libros illos sacros, imo Canonicos, sed aequi-uocè amp; comparatè ad reliqua humana scri])ta, non autem propriè amp; vniuocè, vt libri Prophetici amp; Apostolici: quos ipsi TrycuroxcD\'ovixoi\'s, alios (Jsi/ts^oxikvowxoi\'s nuncupare solent, vt quibus proximus post Canonicos inter humana scripta debeatur locus; quem etiam illis libenter concedimus, sed pari gradu cum Canonicis recipiendos negamus.

36. Ad Traditiones veró quod attinet, notandum est luc agi de traditionibusquae ad fidem amp; mores pertinent, nec fundamentum habent in Scriptura sen directe, sine ex iusta consequentia: Quas tamen volunt Pontificij pari pietatis gradu amp; religione a nobis recipi amp; coli ac ea quae expressè docentur in verbo Dei.

37. Nos autem asserimus ea omnia quae nobis credenda amp; facienda sunt ad salu-tem, pcrfectè in sacris Scripturis contineri, vt in quibus planè voluntatem suam nobis reuelauerit Deus, (]Uae nos ])ossint sapientes reddere ad solutem, 2. Tim. 3. 15. amp; extra quas non sit (ideli sapiendum. 1. Cor. 4.6. Stat enim sententia, si quis ex Apostolis vel Augelis aliquid euangelizauerit praeter id quod accepimus, hunc esse Anathema, Gal. i. 18.

38. Fatemur quidcm Apostolos non omnia numero scripsisse, tiun quae Christus fecit amp; dixit, loh. 20. 30. tiim quae ipsi praedicauerunt: (omnia enim singula mundus ipse ferre non potuisset, neduni capere,) sed eadem ratione, omnia turn vniuersalia amp; communia quae Deus reuelauit, turn ex particularibus qtiaecunque ad salutem scire expedit., perfecte in Scripturis nobis exhibuisse asserimus, sigillatim quidem quae ad fidem amp; mores spectant. Ritualium veró legem generalem dedisse, vt omnia fiant SV(Txrjixdvtug xnl ««tol rd^iv. I. Cor. 14. 40.

39. Traditiones ergo omnes, sine quae Apostolicae, siue quae Ecclesiasticae nun-cupantur, si conueniant cum scriptura admittimus, si dissentiant reiicimus, si neutrum liberas relinquimus; vt verbi gratia B. Mariam semper mansisse virginem, ante partum ([uidem, credimus ex Scriptura. Malth. 1. 25. post partum verè tenemus non vt dogma fidei, sed vt assensione dignum.

40. Itaque frustra laborant Pontificij vt probent, verbum non scriptum eiusdem esse authoritatis cum verbo scripto, quandoquidem vnus est vtriusque author; cüm jiriiis fuisset probandum esse aliquod eiusmodi verbum non scriptum, amp; quaedam credenda praeter ea quae continentur in Scripturis: quod negamus.

41. Ecclesiam dicunt errare non posse, ideóque statuta Ecclesiastica esse admit-tenda; sed negamus Ecclesiam non posse errare, cüm constet ex hominibus ex parte tantum regeneratis. Imó licet daremus Ecclesiam veram non posse errare, negamus tamen sequi earn aliquid posse statuere praeter ea quae in Scriptura continentur: cum Apostolis ipsis (quos falli in doctiina non poluisse apud omnes pro confesso est,)

Galat, i.

THESES theoi. OGICAE.

Galat. i. Paulus fortiter neget licuisse quicquam docere in Ecclesia praeter ca (inae a Christo acceperant.

42. Scripturam igitur esse adaequatam regulam fidei noslrae, esse lydiuiii lapidern ad quern omnia probanda, vt quod bonum est retineamus: non licere vlli creaturae quicquam de ea detrahere, aut ei adiicere, concludimus amp; constanter asserinuis. Dent. 4. 2. Apoc. 22. 18.

IV. DE AVTHORITATE SACRA E SCRIPTURAE.

1. Cvm Deum (vt est summum bonum) nobiscum per gratiam salutariter communi-casse constet: modi\'imque communicationis vel sermonem, conceptus diuini, vel scripturam, sermo(f. r6o2.)nis dinini diuinum symbolum atque instrumentum esse superiori disputatione demonstratum sit; necessarium est vt eius Scripturae authoritas apud omncs deinceps stabiliatur, cum ad reuerentiam illi conciliandam, turn veró ad animos con-stanti certitudine amp; solida securitate obfirmandos. Vt veró certitudo eius (V hominum pectoribus commodius asseratur, primó constare debet illam in se diuinam esse, deinde veró in nobis diuinam confirmari. Illud in hunc modum secundum omncs caussas demonstramus euidentissimè.

2. Caussae autem ])rout sunt, vel externae qualcs sunt, efliciens amp; finis: vol in-ternae, quales materia lt;V forma: ita omnes diuinam esse Scripturam euincunt certis-simè. lifjiciens caussa est Primaria amp; Secundaria. Primaria Deus Pater, Filius amp; Spiritus sanctus: qui quicqilid agit, loquitur, amp; scribit, connenienter suae naturae agit, loquitur, amp; scribit, id est diuino niodo amp; infallibili veritate, 2. Tim. 3. 16. Secundaria caussa sunt serui publicè diuina authorita supra Ecclesiam reliqtiam. 2. Petr. i. 21. amp; donis ad vocationem hanc singularem amp; extraordinariam necessariis in Ecclesia instructi: Qui velut notarij publici iï/ionveigojg perscripserunt, amp; taiK|uam in tabulas publicas retulerunt omnia, quae Spiritus Dei illis in mandata dederat. llaec autem tam vera, amp; certa sunt, quam verus est Deus, qui per illos loquutus est, amp; scri])sit.

3. Caussa externa altera est finis, qui vel primarius, gloria Dei, vel scciini/ariiis, salus nostra, diuinitatem scripturae satis arguit. Nam reliqua scripta pleraque ple-runque gloriam suam sibi proponunt. 2. Tim. 3. 13. nulla ad aeternam salutem amp; veram beatitudinem adsurgunt: nulla eiusmodi finem intendunt, nulli per ea conten-dunt: omnia ad haec naturalia nos deuehunt, isthic subsistunt; sola sacra scriptura ad finem supernaturalem subuehit lt;S: transuehit, sola transcendit. Diuina ergo.

4. Sequuntur caussae internae duae: Materia cS: forma, quae certitudinem eius liquidó conuincunt. Materia est Deus ipse, amp; res omnes ad Deum ordinatae: quae omnia ciuu sacra Scriptura tractet diuina certitudine, tam certa sunt, quam certum est esse Deum. Reliqua alia scripta nihil nisi hominem sapiunt. Nihil spirant aliud aut inspirant aliis nisi humana. Et ciim eorum scriptores huniana tantfim mente con-cipiaut, alij ab iisdem humana tantum accipiunt, nisi quatenus scripturam sequuntur pedetentim, sed pedibus (vt sic loquamur) lutulentis, (|ui suis commentis eam con-spurcant, at(iue ita ex diuina humanam faciunt aliiiuo modo.

5. Forma duplex; interna vna, externa altera, facit ad asserendam Scripturae diuinitatem. Interna forma est diuina Veritas, insta sancta, perfecta, cum homine com-municabilis amp; cum ipsa Scriptura uviig(Jolt;fog: quam cum nullum ali.id scriptum

exprcsserit

T H E S E S T H E O [, O G I C A E,

cxprcsicrit (qui eaiui exprhnat, cjaam in se impressam nou h.ibei?) seciuilur Scriptu-rani in sc ouinimodo diuinam esse. Coarguit idem amp; externa forma (modum alij vocant) quae est oratio. Haec vt contemperata est amp; dicentis maiestati, amp; rei dicen-dau dignitati, amp; captui illorum quibus dicitur, ita summam ostendit diuinitatem, amp; incomparabilem de se prodit maiestatem.

6. Haec de certitudine Scripturae in seipsa. Nunc videndum, qua ratione, quae in se certa est, nobis certa esse possit, nósque certó persuadeamur haec omnia a Deo profecta esse.

7. Hoc lit duobus modis: a Domino, amp; ab Ecclesia eius. ADomino testilicatione Spiritus amp; ipsius Scripturae. Spiritus enim Sanctus vt Veritatis author in Scriptura, ita eiusdem effector gratiosus in nobis. 1. Cor. 2. 12. 6° 1. loaun. 5. 6. Is igitur est qui cam certitudinem scripturae totius amp; partium eius supernaturali luce sua ita obsignat intus pectoribus amp; persuadet, vt plenam amp; indubitatam apud nos inueniat lidem amp; ineluctabilem illani Alterum veró testimonium est Scriptura ipsa, quae luculentas notas prae se iert, amp; confert iis, quorum oculi mentis luce supernaturali sunt illustrati: sicut lux suo splendore iis se prodit, quorum oculi corporis luce naturali sunt praediti. 2. Pelr. 1. 19.

8. Haec testimonia vt per sc efficacia sint ad astruendam plenè fidem Sacrae Scripturae, alia tarnen cum eis coniuncta suppetunt argumenta ad eius authoritatem magis faciendam in animis nostris. Illa vel sunt insita, amp; ipsi rei inhaerent, vel ad-sita amp; extrinsecus adhaerent. (f. 1603.) Quae sunt in reipsa, vel a materia sumuntm vel a forma. A materia, ijuód doctrinam contineat planfc plenéque coelestem,amp; captui humano non ita peruiam. A fonna, tum interna diuinae veritatis: ad qtiam pertinent pracdictiones amp; earum euentus certissimi: Quales sunt de semine contrituro caput serpentis. De sceptro a lehuda non remouendo ante nasciturum Messiam. De abduc-lione populi ludaici in captiuitatem Babylonicam, amp; reductione eiusdem, ductu amp; auspiciis Cyri, cui nomen hoe ali(iuot annos antè, quam natus esset fuiuinditum. Et aliae similes totis scripturis sparsae prophetiae, cum earum complementis. Tum externa: Apta structura orationis amp; rerum, pulchra partium omnium inter se consensio, incredibilis sub abiecta verborum humilitate vis amp; efficacia, quae lectorum aniinos ita rapit amp; afficit, vt Ethnicorum vel eloquentiae laude clarissimorum iïsivuiiji prae ca sordeat.

9. Testimonia extrinsecus adiuncta sunt: I. vel antiquitas scripturae. Libri enim Mosis omnium hominum scriptis anti()uiores sunt: vt qui historiam suam inde a cre-atione mundi deductam contexit, quam alij scriptores aut ignorarunt prorsus, aut hinc acceperunt (vt fatentur Aegy[)tij, teste Diodoro Siculo) aut fabulis multis adsperse-runt: prout homo imagine prior est: amp; probus nummus adulterino. II. Vel inuiehnn robur veritatis: (juae vt saepius diabolo amp; hostibus Ecclesiae sit impetita, inex-pugnabilis tarnen perstitit, amp; superior euasit. III. Vel consensus piorum etiam alio-(|ui inter se dissidentium, qui earn admirabili Dei prouidentia hactenus conseruatam receperunt: amp; receptam sanguinis profusione obsignarunt.

10. Est praeterea aliud testimonium ministeriale Ecclesiae ipsius, quae scripturae authoritatem hanc non indit, sed inditam professione amp; consensione fidei agnoscit, agnitam commendat amp; promulgat, promulgatam conseruat ad gloriam Dei amp; bonum suum. Nam voluntatem suam Deus principali authoritate, Prophetae amp; Apostoli Secundaria in Scripturis obsignarunt. Ecclesia teste, amp; ad rei apud nos testimonium Deo authore obligata.

11. Errant ergo Athei, Marcionitae, Manichaei, Valentiniani: quorum illi sacram Scripturam in vniuersum negant: Hi partem eius in dubium vocant. lit Papistae, qui authoril item eiusdem doctrinae ab Ecclesia, eiüsque certitudinem ab hominum

asseueratione

»

T H E s E s T H E O L O g I C A E. i 17

asseueratione pendere statuuut. QuoJ dogina vl supiirioribus ratiomljui abmulc rcfu-tatiun est, ita vaiiitateiu eius sequcntia argumcnta magis (leinoustrant,

V. 1) E V E R B 1 D K I A V C 1quot; O R I T A \'l\' E , 1\' E R F li C1\' I O N E.

Qnuni- Sacro-sauctum Dei Verbum sit proprium principium amp; norma vcrae amp; pcrfcctac Thcologiae, cx quo omncs dcmonstrationcs peti amp; depromi debent, amp; si/w quo nullum fidci dogma, liquidb djiniri potest : non im-mcritb eius traetationem lanqu.im fun iamentum eaeteris futuris diap/tta-tionibus substernimus.

\'i\' ii e s 1 s 1\' k 1 m a.

1. Verbum Hoi intelligiiaus non Verbum aetermun (\'\'ilium aetenii l\'atris, nempe lóyov ipigaftsvov, sed Verbum exlenumi a Deo s metis, amp; certis iioininibus inspira-tum; Jfehr. j. j. 2. Tim. 3. 16. 2. Pet. 1. 21. amp; per eosdem in libriü (\'auutiiria Veteris amp; Notii Testamenti conscriptuiu; vt Dei Veritas ab oinui obliuione amp; eorrup telis vindicaretur, amp; ICcclesia perfecte iustitueretur ac conlirmaretur in omnibus iis quorum cognitio amp; fides ad salutem aeternau» est necessaria. 2 Petri 3. 2. Pr ok. 30. 6. Luc. i. 4. 2. Tim. 3. 16.

2. Hoc Verbum Dei, Sacra Scriptura, amp;,K«r\' Scriptura dici solet, item amp; Scriptura Canonica, cjuo nomine oimies illos lum Veteris turn Notti Testamenti libros complectimur qui in Bibliorum voluraine continentur, ijs exceptis, qtios, etiamsi libris Propheti(f. (6o4.)cis¹ adiunctos, tarnen quia nee a!) aliquo I\'ropheta sunt scripti, nee Prophetarum lingua editi, nee in Canonem llebraeorum viiquam admissi, nee a veteri Ecclesia pro talibus agniti, nos Propheticos esse negamus. vt sunt. Historici, liber Tobiae, Oratio Menaschis, liber luditae, liber Baruci, Epistola lereniiae, 3upi)lementuin Danielis, liber tertius amp; quartus Esdrae, Supplementum listherae amp; Tres libri Macchabaeorum, Didascalici, liber Sapientiae amp; Ecdesiastieus seu Syracides. (^uos omnes, quia etiam praeter illud quod diximus multa absurda amp; pugnantia tra-dunt, nos pro üsonvBiisoiï nou habeunis, amp; tanquaiu Spurios amp; Apoeryphos ad lidei dogmata probanda non valere contendimus: quamuis tamen legi posse ad Ecclesiae vtilitatem concedamus.

3. Ad reliquos vero Bibliorum libros quod attinet; eorum nos (vt vei\'ó rfsonvcrgov amp; Canonicorum) Primo, Irrefragabilem esse authoritatcm^ excellentiainque sacratissi-inam, amp; ])lanè diuinam asserimus, adeó vt quicquid, quomodoctmque amp; (Hiacuuquc de re isti libri amp; testificentur amp; pronuncient, id omne pro certissimo Dei verbo amp; infallibili Veritate absque vlla tergiuersatione, erron\'suc sus])itione sequamur amp; amplectamtlr.

4. Sccundo, Tantam esse perfectionem, vt perspicttè amp; sufficienter contineant omnia, turn ad saluificam (idem, turn ad vitam Deo placentem informandam pertinentia; vt citra apertum illorum testimonium nihil admittendum sit in religione tanquam neces-sariuni, vel ad credendum vel ad faciendum.

5. Ac prior quidem propositio turn certissimis testimoniis, turn argumentis firmis-simis conlirmatur. Testimonia sunt aut interna aut externa. Internum testimonium

omni

THESES T H E O L O G I C A E.

otntii alia authoritate praestantius, amp; sine quo reliqua omnia testimonia amp; argumenta nullius, apud nos, ponderis aut momenti futura essent, est Spiritus sancti intus animum nostrum allocjuentis amp; lios S. Scripturae libros iJsonvsrcoi/f, id est, a se dictates esse, spiritui nostro testantis amp; quasi obsignantis : atque huius S. Spiritus interno lumine illustrati, amp; arcano testimonio eflicaciter persuasi non solum certó credimus diuinitus dictatum esse quicquid in his libris continetur; sed etiam hosce libros a nothis amp; adulterinis sj)irituali iudicio discernere amp;anspiritum Dei redoleant diiudicare possumus.

ó. Externum Testimonium est, i. Ipsius S. Scripturae, sett potius Dei nobis in S. Scriptura loquentis, amp; se eius authorem esse asserentis. Rsa. 58. 14. Ezech. 12. 25. 23. 2. Tim. 3. 16. 2 Petri 1. 21. 1. Cor. 2.13. 2 Prophetarum amp; Apostolorum, quos diuina auctoritate, virtute, amp; dictamine instruxit Deus, vt Ecclesiae traderent, tamquam legati Dei amp; notarij publici Ecclesiae dati, quod a Domino per Spiritum eius acceperant. 3. Ecclesiae Catholicae, cuius constanti amp; perpetuo consensu, plu-rinuim quidem nos moueri libenter agnoscimus, sed ita tamen vt eius testimonium, amp; authoritatem postponamus infallibili Sp. Sancti testimonio, cuius solius testimonium efficit, vt quemadmodum S. Scriptura in se est canonica atque authentica, sic nobis quoque videatur; amp; sine quo Ecclesiae testimonium mutura prorsus atque inualidum esse censemus.

7. Argumenta porró ex quibus etiam de huius Scripturae auctoritate concludi potest, vt quae certissimó eain verè deónvevsov esse euincunt non pauca affern pos-sunt. vt Quod a viris sanctissimis scripta; quód tam coelestis vbique amp; nihil tcrre-num redolens doctrina: quód tam pulchra omnium inter se partium consensio: quód, vel ipsorum Ethnicorum testimonio, antiquissima: quód, licet inculta amp; sennonis simplicitate constans, tamen in hominum animis sit efficacissima viuidéque eorum animos afficiat: quód vaticiniorum euentu amp; complemento comprobata: quód sola liberationem a peccato amp; morte ostendat: quód multis amp; insignibus miraculis sancita: quód licet toti mundo amp; inuisa tamen inuicta perstet, amp; mirabilisuccessutriumphet; quod sanguine tot martyrum obsignata: Denique quód eius contemptores atrociter a Deo puniti sunt, vt Pharao, Achab: lezabel, Sennacherib, Antiochus, Herodes, Nero, Domitianus, amp;c. Quae omnia argumenta, licet indicium nostrum constringant amp; cogant, amp; Scripturam hanc verè Diuinam esse validé euincant; tamen nunquam firmiter id nobis persuadere possunt, nisi accedat Spiritus Sancti testimonium, qui solus illis argumentis vim addit; nee tantum cogit amp; premit, vt ilia, sed etiam totam mentem ad assentiendum excitat, amp; (f. 1605.) animos nostros mirifica quadam (pottifii complet, facftque vt S. Scripturam, tanquam vere ftBi\'mvevsov, amplectamur.

8. Posterior (quae de S. Scripturae perfectione erat) propositio, practer innumeras alias rationes, probatur, I. Ab ipsa definitione perfecti; quod scilicet illud omnino perfectum sit in suo genere, cui nihil in eo genere addi aut diminui potest: talem autein esse S. Scripturam liquet ex Deuter. 4. 2. Non addetis ad Verbum^ amp;c. amp; ibidem cap. 12. vers. vlt. Quod praecipio tibi, hoc tantinn facito, amp;c. Si autem non licuit ludaeis addere ad scripta Mosis, mulló minus iam licebit nobis addere ad scripturae canonem tot libris auctum. liquet item ex Galat. 1. v. 8. vbi omnes utgt;fitgt;8f*.lt;tLi.tiuoCgt; rci iudicantur quicunque evuyyelitovtiti. praeter illud quod scriptum est. 11. A causa efficiente simul amp; finali S. Scripturae. Deus hanc Scripturam Patribus inspirauit amp; per eosdem in libros retulit amp; scripsit, vt in iis quae pietatis sunt in-sirueremur ad salutem, vtipie ea ratione obuiam iretur corruptelis amp; adulterationi vorae doctrinae: Luc. t. 4. Ergo Scriptura ita est perfecta, vt nihil in ea possit desiderari quod ad salutem amp; vitam aeternam pertineat; alioquin enim accusaretur

Deus

THESES T H E O 1, O G I C A Ë.

Dells aut inscitiae, quod nesciuerit perfectam dare, aut inuidiae, quod noluerit, aut impotentiae, quod non potuerit. III. Ab effectis S. Scripturae, vt, quod facial sapien-^ tern ad salutem, 2. Tim. 3. 15. hominem ad bonum opus perfecle inslruat, ibuleni; regeneret, 1. Pet. 1. 23 saluel. Rom. 1. 16. liberet ;\\seruiiuie peccali,/^//. 8. beatum efficiat, Ps. 1. 1. 2. amp; denique cum Deo, amp; Chrislo viuat, 1. Joh. 1. Perfecta ergo, quum nihil praeterea desideremus aul opus habeamus nd salutem aeternam conse quendam. IV. Ah iis S. Scripturac locis qnibus Traditiones nfyntfoi, expresse dam-nantur, vt Matlh. 15.(1)6. amp; Marc. 7. 13. amp; Esa. 29. 13. Frustra mc colunt^ seruantc.s, amp;c. amp; Gal. i. 20. Paulus ait se (ante conuersionem suam) fuisse acmulatoron patcr-nnrum Traditionnm amp;c.

9. Quid? quod non alia de caussa Canonicae dicuntur Scripturae quam quód (vel ipsorum Pontificiorum testimonio) pietatis amp;^r Religionis Canoncm. hoc est, regulam alque normam è coelis stimmo Dei beneficio ad nos delatam contineant amplissimaiu; quo certè manifestissimè eius pcrfcctio arguitur, quum nihil aliud sit «nvthv quam (vt definil Varinus) (léiqov dSuiysvczov ntornv nyi aftetTiv xai a^uiynriv dnoSe/ófisvov.

10. Adde quèd, nisi S. Scripturam ea omnia perspicuè amp; perfecte continere agnoscamus, quorum cognitio amp; fides ad salutem nostram est necessaria, sed etiam traditionibus Pontificiorum non scriptis opus esse concedatmts, necessariè etiam con-cedendum erit I. Apostolos omnia ad salutem necessaria aut non debuisse scriberc, aut noluisse, aut non poluisse, quum tamcn in omnem veritatem Spiritu Sancto deducti fuerint. Joh. 16. II. Scripturam Veteris Testamenti esse Noui Testamenti Scriptura, perfectiorem, quum nihil possit adferri extra illam Scripturam, quod ])iis maioribus sub Veteri Testamento constitutis fuerit ad salutem necessarium. III. Sacra Biblia non respondere suae inscriptioni timfajxr);: si quidem liceat hominibus addere diuinae (hnfttjxrj IV. Eandem fidem esse scripus veterum adhibendam quae S. Scripturae; immó. V. certam esse fidem adhibendam in iis rebus de quibus certó non constat: quid enim magis varium amp; incertum est istis traditionibus, quibus Pontificij defectum Scripturae supplere volunt? I)eni(|iic VI. sequetur Apostolos alio Spiritu fuisse locutos quam quo scripserint, quae omnia qu;\\m absurda sint amp; aflnoXoyu nullus est (|ui non videat.

11. Errant igitur l.ihertini 6^ Aiialuiplishic ^ caeterfque id genus hacretici, (pii S. Scripturam pro fabula habentes, multisque probris impudenter afficientes, Spiritum nescio quem Enthusiasticum iactant.

12. Errant item amp; Pontificij, I. quód non contenti iis voluminibus, quae in Vetere Testamento edita sunt h Prophetis, in Nouo ab Apostolis atque Euangelistis, ad integerrimum hoc Canonicae Scripturae opus etiam illos quos initio Apocryphos pro-bauimus, adiungunt. II. Quód Scripturae authoritatem ex voce testimonióc|Ue Ecclesiae pendere statuunt, amp; quoad nos Scripturam non esse Scripturam i. veruni Dei verbum, nisi propter Ecclesiae sententiam, docent. III. Quód doctrinam Scripturarum ad salutem nnn sufficientem, immó apertè mutilam amp; mancam esse blasphemantes, ei innumerabiles traditiones uytidyovg, c|uarum nulla sit (f. 1606.) in Scripturis mentio, non modó coniungunt, sed etiam dignitate, authoritate, vsu, fide, necessitate, exaequant.

VI. DE

THESES T H E O L O G I C A E.

VI. DP: TRADITION IB VS.

1. Verbum Dei aut \'éyyynpov est, aut dyjjnQop. Scripturam sacram verbum esse iyyynyov, auctoritate, perfectione, raodo amp; line suo diuinum amp; canoneni aulhenticum, liactenus fuit denionslratuni. lam de uyouyo), siue non scripto, nobis vidcndum est, quod nomine traditionum donarunt multi.

2. Traditionis vox latius, aut angustius sumitur. Priore modo significat doctrinam (luamlibet scriptam, aut non scriptam in Testamento N. amp; V. vt 2. \'J\'hcss. 2. Po-steriore veró significat cam, quae non :i Prophetis aut Apostolis scripta est, sed ab iis viua voce dicitur exposita. Hanc affirmant Pontificij; nos distinguimus, quae non satis aptc aut verc ab illis obtenduntur.

3. Ktsi autcm Traditiones illi in Diuinas, Apostolicas, amp; Kcclcsiasticas solent distinguere, ab authoribus ipsarum: tamen quia illud nihil ad rem praesentem facit; alterum distinctionum genus, quod materia ducitur, in hoc loco satis futurum con-fidimus. Sunt enim traditiones aliae facti, puta historicae; aliae iuris, puta quae ad fidem, mores, aut disciplinam pertinent.

4. Traditiones bistoricas appellamus eas, quibus historiae narrantur a Christo, Prophetis, Apostolis, aut Euangelistis ipsius gestae, quorum nulla tamen in scriptura Canonica habetur mentio. Nam alias praeterea fuisse gestas (|tu\\m quae scripturis con-iinentur cum ipsa docet ratio, turn lohannes testatur euangelio suo cap. 20 amp; 21. Ivirum vero narrationes (nam habentur quaedam apud orthodoxos Patres) si cum illo canone conueniunt, suscipimus; si dissentiunt, improbamus, si non dissentiunt, in medio relinquimus, nemini fidem praescribentes.

5. Traditionum vero illarum quae sunt in iure positae ratio est multiplex. Nam aliae ad rationem fulei propriè iv per se pertinent: aliae ad rationem morum, amp; in-stituendae vitae; aliae denique ad rationem disciplinae ceremoniariimque illius. De his online videamus.

6. Traditiones ad rationem fidei pertinentes aliquas esse, amp; esse necessarias affirmant Pontificij, nos negamus. Nam Scriptura S. instrumentuni est diuinum diuina perfectione amp; modo continens perfecte regulam fidei, quae vnica est, eadémque semper, amp; sola immutabilis, cui nihil addere, demere, notiare fas, atque (vt iertul-lianus loquitur) irreformabilis; cjuorsum igitur Traditiones? Turn a sola authoritate Dei est fidei auctoritas, éaque adeo in S. Scripturis obsignata, vt deletum iri pro-nuncietur eum qui addiderit, minuerit aut mutauerit in ea quicquam. Itaqtie tantum abest, vt traditiones de fide nobis sint necessariae, vt contra omnino sit necessa-rium, ne traditiones de fide habeamus in Ecclesia Dei.

7. Sed quia traditionum harum auctoritatem amp; exemplum nullum adferre possunt qui eas praedicant, solent Pontificij ad traditiones quae aut de moribus, aut de dis-ciplina sunt, aut de historia, confugere. Nam quód (verbi gratia) de beatae virginis i9sot(/xov perpetua virginitate asserunt, amp; nos minimè negamus, id traditionis est historicae: caetera fermè omnia è disciplinae traditione sunt. Hoc yerö alienum est, quod ex vna specie alteram probare volunt, amp; uavlhiyiqiov. De traditionibus historicis in thesi 4. praescripsimus; de aliis itaque videamus.

8. Traditionum quae ad mores pertinent auctoritatem aut ex Natura, aut ex Scriptura peti necesse est, fdque simpliciter primo amp; per se, aut etiam analogicè, per spicuè aut obscure. Nam si quid vel Ecclesia tota, extra, praeter, aut. contra hanc authoritatem, vel allerius harum statueret, pios certè ne ipsi quidem Ecclesiae aus-cultare oporteret.

9. Ciini

THESES T 11 E O T, O G I C A E,

9, Cum autem ex natura sit morum naturalium nostrorum, ex Scriptura vero sit supernaturalium morum amp; ad vitam aeternam pertinentium auctoritas, ccrtc ipsa Naturae cum Scriptura S. com[)aratio (le(f. i6o7.)monstrat, vt nihil morum naturalium extra, praeter, aut contra naturam, adeóque nisi a natura docetur, ita supernaturalium, qui ad vitam futuram spectant, nihil extra, praeter, aut contra Scripturain, nihil nisi ex Scri[)tura doeeri debere aut posse: nisi (|uis fortè naturam in suo gcnerc perfectam, Scripturain veró minus igt;erfectam statuat, ac proinde magis in natura Deum, quam in Scriptura sapuisse.

10. Earum vero Traditionum, (piae ad disciplinam pertinent, distinctiones iliac sunt propriae, quae a Fontificiis in hac caussa adferri solent. t. has esse perpetuas, vt (exempli caussa) sacros coetus haberi, amp;c. illas temporarias, vt haberi in publico, aut secreto, ante meridiem vel post amp;c. 2. has vniuersales esse, amp; particulareis illas. 3. alias esse Necessarias, amp; alias Liberas. Nam quaecunque lidei amp;; morum sunt, ea propriè sunt necessaria, aut primo amp; per se, aut secundarió. quae ordin.ihic sunt ad principium suum immutabilitcr.

it. Cimi autem disciplina nihil sit aliud cpiam iusta auxiliatrix, atque administra fidei amp; morum, certa hie distinctio a nobis slatuitur. Nam quaecunque documcnta disciplinae sunt, quae genere, specie, amp; fine suo perpetuam, vniuersalem amp; ncces-sariam ordinationem coniuiutionchnque habent cum regula fidei amp; morum, eorum non est traditio: nam in Scripluris sacris comprehensa sunt expresse aut aualogicè. (Quaecunque veró in circumstantiis posita sunt, eorum traditiones in Ecclesia esse aut esse posse, verumtamen temporaleis, particulares, amp; liberas agnoscimus.

12. Atque harum quidem traditionum quae in circumstantiis, versantur l(;x fertur a Paulo 1. Cor. 14. 70 avaxt/iioy, xit\'i n) natri tuStv, iionestum decus amp; oi\'do, (plae in singulis Ecclesiis i)ro commoditate ipsarum procUïantur atque ordinantur in re praesente, vt idem Apostolus (licit 1. Cor. n. A^r(n/i (ait optimè Seneca Epistola 22.) (]uaciliini non, nisi a praesente monstrantur. JS/on potest medicus per epis tolas cibi an I batnaei tempus eligcre: vena taugenda est. Fetus prouerbium est, gladiator cm in arena capcrc consiliuni. Sed harum tamen traditionum certus modus atque duratio tenenda est. Modus, vt externum hominem dicantur abligare ad iustum ipsarum vsum in veritate, amp; simplicitate, sine superstitione, sine tyrannide, id est permanente libera interni hominis conscientia: duratio vero, vt tantisper in Ecclesia obtineant, dum verum, sanctum, iustum legitimtimque finem suum assequantur, statu veró mutato abrog\'utur, ne vero, sancto, iusto, legitimóque praeiudicent, vt serpente aeneo factum fuissc legimus a rege Ezecliia. 2. Reg. 10.

Vil. DE TRADITIO NIB VS.

Thesis prim a.

1. Traditio quae Graecis nuyidoais, Hebraeis Lckac, id est, perceptio, general i significatione omne id complectitur, quod scripto vel sine scripto ad nos peruenit: plerumque tamen de doctrina non scripta, sed ore tantum amp; quasi per mantis tradil a in vulgo accipitur.

2. Traditio itaque definitur, verbum Dei quod non fuit ab authore scriptum, id est, a Deo, aut ab eo homine, abs quo primum fuit Ecclesiae traditum.

16 3. Traditionum

T H E S E S THEO LOGICA E.

, Traditionura multiplex diuisio pro vario respectu in vulgo traditur. Commu-niter tarnen ad duo genera reuocari solent: nam aliae ab auctoribus, aliae materia denominationem habent. Ab auctoribus: nam omnes tradittones vel a Deo, vel ab homine dicttntur profectae. Iliac diuinae, hae httmanae traditiones appellantur. A materia: nam aliae dogmaticae, aliae Ethicae appellantur: amp; in ytroque generecluae quodammodo species diffusae sunt, quas non incommode historicas amp; ceremomales

dixeris. . . , ,, ,

4. Diuinae traditiones vocantur quae A Deo amp; è. Clinsto immediate, I lophetisqtii amp; Apostolis sine scripto Ecclesiae primüm nascenti traditae fuenmt; quae ciim scnptis hodie sint comprehensae, traditiones ilia generali significatione appellantur; httmanae veró, (ittae nttda homintim voluntate excogitatae sunt.

5. Dogmaticas sitte Ethicas Traditiones vocamus (f. 1608.) illas, quae ad (idem, slue ad mores pertinent. Hartifft perfecta ratio in Sciipturis a Deo nobis traditaest, vt qui totura consilium sttum, sibi gloriostim, nobis salutare, quoad eius hen .1 nobis potest amp; expedit, scripto communicauit, Quapropter nullas in hoe genere traditiones admittimus, quia Scriptttra est iïp.ónvhvqoi amp; vtilis tota, vt integer sil homo Dei, ad omne opus bonuni comparatus, ac proinde omnia in se complectitui expressè aut analogicè quae ad eam rem sunt necessaria.

6. Humanas ergo traditiones de sacra doctrina iV moribus, vt quae ab humano ingenio excogitatae, nee in Scripturis expressae sunt, nee pie ex iis dednci possint, sed vel directó vel obliquè cum iis pugnent, merito reijcimus.

7. Historicae Traditiones appellantur, rerum a Christo amp; Ajiostohs dictarum ge-starimique narrationes. Harum cptae in verbo non continentur, pro humams scnptis habendae sunt, ac non veritate amp; auctoritate cum Canoniris compaiandae.

8. Tine autem narrationes ab üuangelistis iv Apostolis ideo omissae sunt, tuin quia capi h nobis (si perscripta fuissent omnia) nunquam potuissent, tuni quia iatio communis earitm perfectè Scripturis continetur, vt credamtts Iesum esse Chrisium (ilium Dei, eredentesque vitam habeamus per nomen eius.

9. Ceremoniales traditiones vocantur ritus (piidam non senpti ad ordmem amp; decorum pertinentes. In his duo consideranda; vmim essentiale ceremomaium, illtic honestttm amp; ordinatum quod in ritibus est, vtpote ipsa vtilitas amp; aedificatio proximi. Alterum accidentale, id est, ipsae circumstantiae, modus, tempus, locus, personae, gt;v c.

10. Ipsttm essentiale decori amp; ordinis (nam ceremonias Testamenti Veteris (igurales

antiquatas constat) quia rebus dogmaticis, ethici\'sque coniunctissimun, amp; sectindum genus ipsius in verbo Dei perscriptum est, aeternum est atque immutabile. 1. 6^. 14-vers. 40. nuvtn avaxr/nóvrns xni xmd yevsuftii). Accidentale (id est, ipsa circtim

stantiarum ratio) varium est amp; mutabile. ... , .

11. Ceremoniales autem qttaecunque sunt, rectè in tria genera distribui a nobis possunt: Vnttm bonarum est, alterum malarum, tertium indifferentium amp; mediarum.

12. Bonae dicuntur eae, quae cum sanctitate, aequitate, veritate, honestate, ordine coniunctae sunt. Malae dicuntur, quae cum rebus lisdem pugnaut. Mediae quae pro ratione personarum, locorum, amp; temporum cum iisdera rebus modó cohaerere, modo pugnare comperiuntur.

VIII.

T H E S E S \'I II K O I, O O 1 C A K.

Vlll, DE ESSENTIA UE1 ET ATTRlüUTIS II,MUS.

De diuinac illius sapientiae, quain nobiscim comvmnicat Deus, instru-m in to, Scriptlira Sacra scilicct, achiin est hacteima, ratio ordinis nunc postuiat vt de froprio sapientiae iliius siihiecto dieainus; quod Deus est. Quia verb Deus consideratur, vel esseiitialiter, qua essentia vims, vel persona liter, qua personis triuiis; nos tantum de priori inodo ageinus, de essentia Dei, amp; attributis illius.

T II E S I S P U 1 M A.

De Deo diclm i, priiuordia clicciidi eapienius a vulgata illa cuiusdam veteris Patris sententia, ik Deo ctiain ver urn iliccrc ■pcricutosinu est, vt consoij cum aniuiis nostris. Deuni, ob incomprehensam perfectionem suam, mentis nostrae infirmitatem, sermonis indignitatem, prout in se est, a nobis mente concipi, quod de ipso mente concipimus tlicto exprimi non |)Osse: in tantum velimus de essentia eins cognoscere iV dicere, c|uantum pro modulo nostro cognosci a nobis amp; enuntiari voluit: amp; eo modo, quem nobis praescripsit, qui duplex est.

2. Duo sunt enim documentorum genera, cpiibus ail sui cognitionem nos ad-ducit, pro numero scilicet respectuum, quos habent ij, (piibus se salutariter cogno-(f. i6o9.)scendum praebere decreuit. Hi autcm duo sunt, homines ö-⁵ Christiani: qua homines enim; Deus Naturae documentis nos informal in essentiae suae cogni tione. Kom. i. 20. qua Christiani veró, Scriirturae, vndc videmus tum gratiam non tollere naturam, sed contra naturam perficere, amp; naturam supra naturam eueliere, turn naturam Scripturae subordinatam esse: per conseqtiens pessimè facere eos, qui natura, aduersus authorem naturae, amp; adtiersus Scripturam ([Ua perficitur, abu-tuntur. ex natura igitur amp; Scriptltra, Detim esse, amp; essentiam esse, amp; qualis sit essentia 1 )ci videbimus.

3. Ksse Deum, Natura declarat abundè, tum quatentis spectatur in comrnuni. i. qua res omncs, quae sunt tam in coelo quam in terra complectitur, tum qua spectatur in singttlari, amp;■ dicitur natura^ cum adiectione hum ana.

4. In natura ilia communi, luctilentissimè testantur rerum causae amp; motus, qui non possunt esse in infmitum, sefl requirunt nec.essarió causam vnam primam, quae sit causa omnium (|Uae sunt, a nullo sit, amp; primum mouens vnum, quod omnia moueat, quae mouentur, amp; a nullo moueatur; lt;|Uod Deum appellamus.

5. In natura nostra humana, communes notiones amp; principia, (piae omnibushoini-nibus, etiam barbaris, innata sunt: quae eorum, qui inter humanas atbei maximè videri volunt, vellere aurem non desinunt: quae ipsis volentibus ex mente amp; corde ipsorum euelli non possunt: perspicuè demonstrant Deum esse, qui tales in ipsis ciet motus, quibus redduntur «mTioAoyiyiot, amp; omnes homines docentur Deum esse.

(■gt;. Quaerere, an esse Deum Scriptura testetur, ineptum amp; impium est, cum pagella sacrorum Bibliorum nulla, locupletissimis super bac re testimoniis vacet, quibus Christiani homines, de veritate Dei plenè persuasi esse possint.

7. Cognitio ex naturae documentis, quod Deus sit, ex iisdem patet Deum essentiam esse, quia omnibus consentientibus, essentia prior amp; nobilior, est accidente, amp; Deus prima caussa essentiarum, amp; primum mouens omnium est, ex thes. 4.

8. Qui

THESES T H E O L O G 1 C A E.

8. Qui Sacris Uteris aliquid delulerunt, de co, an Deus sit essentia, nusquam qtiaestionem mouerunt, sed de eo tantiim, an essentia de Deo enuntiari possit, cinn (vt dicebant) nullam essentiae Dei mentioncm Scriptura faciat; verum qtiamuis voca-bulum essentiae, totidem literis non exprimeretur in Scriptura ((|tiod falsum est, Prou. 8. 14.) tamen, quia aequiualenlia reperiuntur, vt Kom. 1. 20. tfeoö lt;fiólt;Tig, Gal, 4. 8. noQytj F/ii/. 2. 6. amp; coniugata ipsius vocabuli, vt sunt nomina Dei, lehotta, lahj Eheie, wy, siue aiiowv] dicinnis sanctè amp; piè in hoc mysterio, oliin a Dei seruis, vocabulum Essentiae vsurpatuni esse amp; nunc vsurpari.

9. Quód si Natura homines qnosuis alilt;iuo modo doceat Deum esse, amp; essentiam esse primam, seqtietur, simul docere eos, Dei essentiam esse aliam ab omnibus cssentiis, tam mctaphysicis (juam physicis, quia (vt reliqua antiquitalis testimonia taceam) hae principium amp; finem, iliac principium habent, Dei veró essentiam quum dicimus primam, nullo principium habere dicimus, (|uia nihil prius primo. Si aliam ab omnibus essentiis, amp; primam essentiam esse, turn ei tribui oportere omnes per-fectiones, quas in creaturis animaduertimus, quod fecerunt Ethnici sola naturae luce, scientias, artes, amp; quicquid alicuius pretij videbant esse, ad Dctim referentes. Si ei tribuere omnes i)erfecliones edocemur, tum non humano, scd diuino, non nostro, sed suo supereminente, amp; perfecto modo enunciari debere simul edocemur, amp; repu-tare perfectionis vmbram, quae in creaturis cernitur, esse ab ipso, qui vniuocè per-feclus est: quod fecisse Ethnicos videmus ex natura.

jo. Idem amp; eodem ordinc Scriptura nobis tradit. 1. essentiam Dei, longe aliam esse ab omnibus essentiis, £str. 40. 18. 25. £sa. 46. 9. 2. nostri caussa, quia magnum esse, amp; excelsum, perfectionis alicuius videtur esse, Deum magnum amp; excelsum, innumeris in locis nuncupat, Dent. 7. 21, Esa. 57. 13. postremó Deum esse magnum amp; excelsum diuino modo, non humano nostro. Job. 11. 8. Esa. 56. 8. 9. amp; causam omnium entium, amp; omnium, in omnibus entibus perfectionum, Rom. 11. 36. lacob. i. 17. Quamobrem etiam Scriptura enunciat Dei attributa in abstracto.

11. Ex supradictis colligitur methodus, qua Deus per naturae amp; Scripturae docti-menta, ad vneqovalov ovaiag suae cognitionem deducit. Illius Ires sunt partes vel gradus. Primus est negationis, quando de Deo non valentes scire (f. 1610.) quid sit, quid non sit consideramus, remouendo quae ei non conuenire videntur. Secundus est, quum ob eandem infirmitatem nostram, vt aliqualem aliam, quam negatiuam, Dei cognitionem habeamus, quicquid videmus prae se ferre aliquam nobilitatem, Deo tribuimus. Postremus est, quum scientes quae Deo tribuimus, non posse ei inesse, vt nobis insunt, quicquid enunciamus de Deo, enunciamus vniuocè.

12. luxta hanc methodum vidimus generatim amp; confuse thesi nona amp; deciraa, (|ualiter a nobis ex natura amp; Scriptura, essentia Dei cognosci [jossit. Nunc sigillatim idem videndttm est, tum deum aliqualiter describendo in hunc modum (Deus est essentia prima, simplicissima, infinita, vnica, immutabilis, viuens, intelligens, omni-potens, amp; perfectissima) tum attributa, ex qtiibus descriptionem contexuimus, accti-ratitis explicando, in quorum cognitione consistit essentiae Veritas.

13. Quando dicimus attributa essentiae, demonstramus nos ncc de iis, quae ad creaturas respectum habent, vt creatio, amp;c. verba facere, nec de iis, quae dicuntur personalia, amp; sunt proprietates personales, tiuae in vnitate essentiae, personasdeterminant in se, amp; distinguunt inter se: sed de iis, quae enuntiantur, non de vnatantiim persona, sed de tribus personis, vno, solo, amp; vero Deo benedicto in secula.

14. Praeterea, attributum, hoc in loco, non pro praedicato accipimus quouis, quod posset de Deo praedicari, sed pro proprietatibus Deo propriis quarto modo, soli amp; semper, quibus essentiae Veritas in se innotescit, amp; ab ahis distinguitur.

15. Hue

THESES T H F. O I- 0 G I C A E.

15. Hae veró proprietates, sic essentiam Dei ab aliis dislinguunt, vt nec ab essentia Dei, nee inter se, realiter distinguantur, non ab essentia: nam sic sunt in vna essentia, vt sint ipsa essentia: quia quieqnid in Deo est, non inter se, sed simpliciter est: Deus enim esset diuiduus, quod naturae amp; Scripturae repugnat.

16. Quod autem in Deo plura numero attributa considerannis, id ex Dei bonitatc est, qui voluit nos, (juos sciebat per successus omnia cognosccrc, amp; per consequens per partes, ideóque non posse essentiam suam impartibilcm nosse, considerare in eadem essentia sua, quasi partes, amp; quae tantum dicuntur partes jier analogiam.

17. Vocantur vcro partes illae analogicae amp; imaginariae, a nobis,attributa,ciuia, vt nobis magis patefieret Deus, Scriptura éas, nostri caussa, Deo attribuit. De his igitur attributis videamus iuxta Ires illos gradus, secundum quos dc Deo aliquid cnun-ciari posse diximus.

18. Ad primum gradum, scilicet rcmotioncm eorum, quae non conueniunt Deo, pertinent, simplicissima, infmita, vnica, immutabilis, quia haec attributa negant de Deo Categoriam substantiae, amp; qliantitatem amp; qualitatem, quae ;i substantia eumnant, prima secundum raateriam, altera secundum formam. Ad secundum referimus ea, quae de Deo affinnatiuè cnunciamus. Ad tcrtium vltimum attributum pcrfcctissinia^ quod denotat modum supereminentem, quo debemus existimare inesse, omnes proprietates, de Deo, tam affirraatiuè, quam negatiuè enunciatas.

19. Simplicitas, primüm est, quia eximit I)eum i\\ categoria substantiae, quae ordine prima est. eximit autem, quia vtraque substantia dc ([Ua praedicaturpraedicamentum illud, composita est, vna, ex materia amp; forma, quae constituunt corpus, \\ ex par-tibus quantitatiuis, compositione corporum propria, altera non compositionc corpo-rum, sed tamen ex essentia amp; esse, substantia amp; accidente: Deus autem nec corpo-reus est, purus actus, omne vcro corpus in potentia: amp; est Spiritus; Job, 4.24. qui opponitur corpori. Non compositus ex Essentia amp; Esse: quoniam si Esse sinuu non esset idem quod essentia sua. Esse suum se haberet ad Essentiam suam,. vt actus ad potentiam cüm Esse, (vt loquuntur) sit actualitas omnis formae sett naturae. At in Deo nihil est in potentia, sed omnia sunt actus.

20. Secundum, est injinitas, quo docemur, Deum, quantitatis categoria comprc-hendi non posse; quia vero duae sunt quantitatis species, continua amp; discreta, ad inlinitatem additur vnitas, f|uae est tertium attributum. Rursum quia ad continuam quantitatem, pertinent categoriae vbi amp; quando. i. loci amp; temporis, infmitatis nomine duo complectcmur, incircumscriptioncm amp; indelinitionem (vt ita ilicamus) a loco, (juam innnensitatem, amp; a tempore, quam aeternitatem appcllabimus.

2 j. Jmmensitas de Deo cathegoriam vbi negat, (ptia cüm sit Spiritus non potest esse in loco circumscriptiuo, (f. 1611.) vt corporea quae cainuntur a loco suo cor |)oreo, diuisibili per partes suas quantas iV- diuisibilcs: nec in loco definitiuo, vt sunt formae intelligentes, quia licet locus ipsarum non sit corporeus, iv quoad nos circtim-scriptus, tamen in se definilus est, ita vt forma vna intelligcns non possit duos locos simul delinire. i. in duobus locis simul operari. Deus veró infinitus est, quia est pri mum principium vniuersalc, effectiuum rerum, quod i])si 1\'hilosophi, licet circa natu-ram principij errarent, dixerunt debere esse infinitum: est supra omnem locum, nusquam comprehensus, 1. Reg. 8. 27. in omni loco replctiuc, lercm. 23. 24. iV vbique in omnibus, Prou. 15. 3. Acl. 17. 2. 28,

22. Est in omni loco rcplctiuc^ non sicut corpus quod replere suum locum dicitur, dicitur, (|uatcnus impedit, ne in loco, a quo capitur, locctur aliud corpus, sed sicut dans omni loco, vt sit locus, amp; vt conseruet locatum amp; efficicns vt omnia sint in loco, amp; locum suum pro modo naturae suae, cosv acnUias repleant.

23. £s/

THESES THEOLOGICAE.

23. Est vbi]ue in omnibus rebus: per csscntiain, non vt pars essentiae, aut accidens in subiecto, sed vt principium amp; caussa vniuersalis efficiens, amp; consemansadest rei, quam effecit, amp; agens ci in quod agit per praese.ntiam, quatenus omnia sunt nuda, ab aeterno in aeternmn, coram oculis eius, Hehr. 4. 13. per potentiam, quatenus omnia ei subiecta sunt, per gratiam, communiter, in omnibus creaturis rationalibus, quatenus intelligentes creaturae, sciunt Deum esse amp; agere: singular Ha- vera, in sanctis, quatenus sancti, amp; Deum esse Deum stumi, operari bonum suum amp; tacere, vt omnia cooperentur ad salutem suam, verè norunt, amp; firmiter credunt.

24. Infmitatis altera s])e(\'ies est aclcrnitas, qua eximitur Deus a categoiia quando ^ id est, temporis, c|uia, ciim Deus sit primum mouens, quod omnia quae mouentur, moueat, amp; a nullo moueatur, sequitur non esse tempori obnoxium, quod est numerus motus per prins tSr posterius. Et lioc bellè cum Seriptura conuenit, quae Deum aeternmn, Gen. 23. 35. habitatorem aeternitatis vocat, Jisa. 57. 15.

25. Discretae quantitatis Deum expertem esse doeet,\' vnica. Dicimus veró vnicam, vt demonstremus nos non loqui de vno, quatenus est principium numeri, amp; habet se relatiuè ad alios sequentes numeros, sed quatenus comtertitur cum elite non addit ad Ens rem aliquam, sed tantüm negat de eo diuisionem omnem. Quod vero Dei essentia sit vnica, satis patet ex ante dictis. Si enim est in Anita, est vnica, quia duo infinita esse non possunt. Si Deus primum mouens, amp; prima caussa rertun est, vnicus est, quia a duobus essentia diuersis, omnia, secundum idem, siinul, eodem modo iv tempore, efAci amp; moueri nequetint. Respondent huic naturalium argumen-torum veritati, innumeri loci Scripturae. ex ciuibus constat Deum vnum esse, non analogia, genere, aut specie, sed indiuiduo. Deut. 6. 4. 1. Tint. 2. 5.

26. Vltimum negantium attributum, est iinniuiabilis, qua Deus, ex categoria qua-litatis eximitur, amp; omnis motus negatur de eo, quod facile probari potest, percur-rendo omnes sjiecies motus. Generation! amp; corruptioni non esse subiectum, docet aeternitas, de Deo enunciata. Auctioni amp; diminutioni, sitnpruilas^ lt; |Uae Deum pro bat non esse compositum ex partibus ((Uantis, secundum (puis At augmentum amp; dimi-initio. , id est inotui locali, JnJuntas^ quia Dens, ctnn omnia conipreliendat, non potest pertingere ad illud ad lt;|Uod nan pertingebat ante, quae conditio est omnium loco motorum. Alterationi secundum c|iialitates. hoc attributum, quia, ciim nihil sit accidens in Deo, qualitas vero sit accidens, non potest statui in Deo, alte-ratio secundum qualitates, quae non sunt. Accedit ad haec argumenta, omnium consensus, Deum esse primum principium, amp; primum mouens immobile. Idem quod natura de Deo; de se testatur Deus apud Malacbiani, Mai. 3. 6. amp; lacobus do Igt;00, lac. 1. 15.

27. Hactenus de primo genere attributorum, quo de Deo negauinius, quod ei non competebat. ad 2. propositus ordo nos deducit, quo docemur, perfectiones, quae sunt in creaturis, analogicè de Deo afArmari. Quoniam vero nullae sunt nobiliores iis, (juas ad imaginem suam condidit Deus, ex fonnarum intelligentium natura, de Deo enunciabimus, intelligent, omnipotens.

28. Res omnes quae in mundo sunt, aut animatae aut inanimatae sunt, his illae praestant, omnium calculo. Vita igitur de Deo debet enunciari. Si enim aeternus est, viuit, cum aeternitatis deAnitio sit, (vt affertur a Boethio) interminabilis vitae, tota siinul, amp; perfecta possessio; quod conArmat Seriptura, Deum viuentem. Gen.. 10.14. Rom. 9. 26. fontein vitae, amp; vitam nuncupan(f. i6x2.)do. Ps. 36. 1 o. 1, loann. 5. 20.

29. Quia veró vita vegetatiua plantarum, amp; sensitiua animalium, corporea est, Deus, qui est Spiritus, nec vitam plantarum nec animalium, viuere dicendus est: potius, ciim vita fonnarum intelligentium nobilissima sit omnium, per analogiam, vitam intelligentcni Deo tribuemus.

30. Sectin-

THESES T It E O I, O G T C A F..

30. Secundum eandem analogiam, quoniam videmus ex vita Angelorum, emanare tanquam ex fonte duplicem operationem, quarum vna manet ii\\ operante, vt intel-ligore, amp; veile, altera, procedit in exteriorem effectum; de Deo primum intclkctum

volunt. \'km affirmabimus, postea potentiani, quae consideratur, vt ])rincipium ope-rationis, in effectum exteriorem procedentis.

31. Esse in Deo intelligentiam, ordo rerum sapientissimus, qui a natura bruta esse non jiotest, satis demonstrat. Simplicitas Dei, qua scimus esse actum purum simplicissimnm, amp; per conscquens remotum ab omni materia, Deum esse intelligen-tera docet, cnm pro certo constet ex natura, quo magis sunt formae iiiimateriales, co magis esse intelligentes. Scriptura ctiam Deum, sapientem, scientcm, fontem sapientiae vocat, Rom. 16. 17. i. Sum. 2. 3. Ps, 36. 10. amp; altitudinis scientiae Dei meminit. Rom. it. 33.

32. Huius scientiae Dei, quamuis qualitas non sit, selt;1 ipsa Dei essentia vna in se, iV indiuifiibilis, duplicem statuimus modum, infirmitatis nostrae leuandae catissa. Vnus est, quo Deus habet sui aequalem notitiam, scit adaequatè quód est: amp; est, quod scit esse se; nouit seipsum per seipsum. t. Cor. 2. 11.

33. Alter est, quo, vno actu, non successiuè, aeternum, non in tempore, per essentiam suam, non per receptioncm specierum intelligibilium, immutabiliter, non contingenter, quae sunt, amp; quae adhuc non sunt, sed futura sunt, scit scientia visi-onis, id est videt tanquam sihi praesentia. quae etiam non sunt, nee futura sunt, nouit, (|uatenus scit quaecumque i[)sc facere potest, amp; quae a creaturis, ipsius per-missu, fieri possunt: omnia bona, «ni nqtni.Kdi, omnia mala quae a creaturis fuint, yvm^üis tantiim; ordinem tam bonorum quam malorum ad bonum fmem, hvKoyi/n./.w;. Quod autem cognoscat tain bona, quam mala, satis patet ex eo quod est vniuersale principium omnis ortus, amp; actus, qua bonus est: Dominus vniuersi-tatis, in qua si veré Dominus, nihil fit ins\'cio ipso. Quod Scriptura ctiam innuit, multis in locis. 1. J\'rou. 15. 3. Hcbr. 4. 13.

34. Quoniam vero, vcru/n est obiectum intcllectus proprium ,amp; Deus est intellectus c[ui adaequatum obiectum, veritatcm esse de numero attributorum Dei sequitur, quod etiam Scriptura demonstrat, quando Deum, Deum veritatis appellat, Ps. 31. 6. tV Christus se in ea veritatem vocat. Joh. 14. 16.

35. Hactenus de intellectu, sequitur voluntas quae de Deo praedicari debet,ciim intellectum ei tribuerinius, vt enim res naturales habent incliriationem naturalem, animantes instinctum seu appetitum animalem, quo quaerunt bonum suum, amp; in eo inuento acquiescunt, ita res intelligentes, voluntate qua volunt liberè, quod sibi bonum putant, praeditae sunt. Sacrae literae ipsae de Deo similiter voluntatcmeriun-ciant infiniter. Psalm. 115. 3. Rom. 9. 19.

36. Huius voluntatis Dei (vt fecimus scientiae) infirmitatis nostrae caussa, duplicem statuimus modum. Vnus (cui respondet aliquo modo, voluntas naturalis nostrae qua volumus esse amp; viuere) quo sese vult, voluntate aequiparata, quod vult aeternum amp; immutabiliter se esse, amp; vult immutabiliter amp; aeternum se esse, quod est.

37. Alter est, (cui respondet voluntas nostra, »* ngoniyijirnng) quo alia a se omnia vult propter se, sapientissimc amp; liberrimè , bona quidem etlicere, mala permittere, bona amp; mala ad finem bonum, gloriam suam, amp; suorum salutem perducere, non vult enim permittere mala Deus, nisi quatemts ex malis se bonum elicere posse scit amp; vult.

3cS. Ex eo quod modó vidimus, scilicet, Deum non veile permittere malum, nisi boni ratione, patet obiectum voluntatis diuinae esse bonum, amp; sequitur bonitatem Deo attribui debere; quia Deus, est voluntatis suae perfectae adaequatum obiectum, quod amp; alio argumento natura confirmat, docens, Ens amp; bonum connecti, amp; Scriptura

THESES TH EO LOGICA E.

tura innumeris in locis, Mare. 10. 18. Atque haec de intellectu amp; voluntate, sequitur potentia, quae exequitur, quod voluntas imperat, amp; ad quod intellectus dirigit (f. 1613).

39. Potentiality quando dc Deo affirmamus, non intelligimus potentiam, ([tiae est sccunda species qualitalis, qua, qtiis est aptus amp; habilis ad aliquid; nee de habitu, qui est potentia, proximè determinata ad agendum; nee potentiam passiuam, (|tiae propria est materiftorum projiter materianr. c|uia nihil in Deo materiale, nihil habi-tuale, nihil potentiale, nihil nisi actnale. Sed intelligimus principium agendi in aliud : amp; quia secundum quod aliquid est actu, secundum id est principium actiuum alicuius, dicimus potentiam illam actiuam maxime conuenire Deo, qui est maximè Actus, quod contestatur Scriptura toties, quoties potens aut omnipotens in ea vocatur. Kom. 4. 21. Luc. 1. 37.

40. Potentia illa Dei spectatur duobus modis; aut absolute, aut secundum rela-tionem ad omncs proprietates cjuas statuimus in Deo secundum potentiam illam abso-lutam. Deus omnia potest, quae sunt potontiae, non impotentiae, vt malum, quae implicant contradictionem. Sed quia nunquam illa potentia separatur ab aliis attributis Dei, dicimus Dei potentiam vt infinita sit, nunquam tamen agere, nisi prout i sapientia amp; voluntate modificata est.

41. Hactenus de primi amp; secundi generis attributis. sequitur tertium genus, in quo vltimum tantum posuimus, ([uia perfectissimum complectitur quic(|uid in tertio illo gradu desiderabamtts. Misso. n. eo quod comprehendit in se omnia attributa antece-dentia, (ob quam caussam, vltimo loco, tanquam (irnxtiifnlnluHTiv collocauimus) est modus ille superemiuens (de quo thes. 8 amp; 10.) secundum quern, omnia quae de Deo enunciantur, Deo insunt, qtium. n. dicimus, Deum esse simplieem, superemi nente modo amp; infmito, idem est, ac si diceremus, perfecto: quia, si modus ille, quo proprietatis Dei Deo insunt, non esset supereminens. i. si non superaret perfec-tiones creaturarum, amp; moduni ipsa rum, non esset perfectus, nee Deus ipse; cum aliquid creaturis, amp; modo ipsarum perfectius iniaginari possemus, amp; illud perfectius in Deo desideraremus: perfect! vero definitio, sit, in quo nihil desiderare possis (t cui nihil potest accedere.

42. Quando etiam dicimus, perfectissimo modo inesse Deo, attributa de quibus supra vniuocè dicimus incsse, quia (ciun de prima vniuoci conditione thesi proximè praecedenti dictum sit) si Deus non esset ita bonus, vt etiam bonitatis quae est in creaturis caussa esset, non esset perfecte bonus, cum bonum natura sua sit commu-nicabile, amp; illam ipsam communicationem in Deo desideraremus.

43. Concludimus igitur Deum esse in se, amp; se, diuino, supereminente amp; inconv prehenso modo, perfectissimun, amp; perfectionis omnis, (|uac emicat in creaturis nobi-lissimis, causam vnittocam. creaturas veró, non perfectione, sed perfectionis vmbra, praeditas esse. Nam vt de negatiuis attributis Dei taceam, quae nusqttam posse communicari creaturis, in confesso est apud omnes, ipsaaffirmatiua illis insunt secundum similitudinem tantum: Deus veró solus verè sapiens est amp; verè bonus, 1 Tim. i. 17. A/arc. ro. 18. Huic sit laus in secula.

IX. D E

t h 15 s e s t h e o (, o o i c a e.

IX. 1) E A T T R I B V TI S D E I.

Thesis PRIMA.

Atïribvtvm sumitur vel latè, vt aequipolleat praedicato; vel strictè, pro rei pro-prietatibus, quae cüm attribuuntur quarto modo, simpliciter attributa per excellen-tiam vocari solent. Priori modo infinita Dei attributa sunt, nee omnia huius loei: Quicquid enim de Deo dicitur, per enunciationem attributum eius est; Posteriori veró non item, sed ea tantum quae propriè. Quorum alia Substantialia sunt, alia Actiua. Substantialia sunt ipsius Dei in se, amp; Deus ipse. Actiua autem respectu cre-aturarum, quae habent se ad ilia, vt emanantia ad formam, vt Creatio, Prouidentia, amp;c. de quibus singulatim suo loco. Cüm veró Substantiale in Deo, vel absolutum sit, ■X quo Essentia; vel relatiuum, i quo personarum hypostases; Attributorum quoque substantialium, alia Essentialia sunt, alia personalia. Et personalia quidem, Idiomata sunt Characteristica, amp; determinatiua Personarum; vt Paternitas, Filiatio amp; Processio, de quibus abundè in mysterio Diuinae Trinitatis. supersunt tantum Essentialia, de quibus breuiter hac disputatione volente Domino, (f. 1614.)

2. Atque haec quidem non sunt quid aliud ab ipsa Essentia, aut ei superadditum, aut ab ea emanans: sed eiusdem tantum, per sttas quasi partes, accuratior descriptio. Deus enim, amp; quicquid Dei, Essentia simplicissima est, amp; praeter earn nihil. Sed cüm cognitio nostra successiua sit, nec vnius actus; Esse veró Dei indiuiduum atq. iinpartibile: non potest certè ratione alia a nobis cognosci, cjuam per partes analo-gicas. Quae cüm partes propriae non sint, vocantur Attributa: turn quód ea sibi attribuat Deus caussa nostra, turn quód iis magna ex parte respondeant, quae in nobis accidentia atq. attributa sunt. Quandoquidem autem solus Deus Ens est vniuocè; totidem sunt proprietatum diuinarum genera, quot potissimum Transcendentia: Esse,

Vnum, ó-¹ Bonutn: Quorum Vnum, amp; Bonum se habent ad Esse, vt adiuncta ad fundamentum suura. Et quamuis vt in Deo ipso, nec partium ordo, nec prius aut posterius est; sed vnum omnia: ita quoq. in attributorum eius consideratione, quolibet posito consequantur reliqua, nec vnde incipias multum intersit: agemus tamen de iis ex ordine transcendentium, referentes singula ad suum genus quam fieri poterit commodissimè.

3. Et primó quidem: Proprium vnius Dei est Essc^ qui solus est qui est, o wv, amp; avToihy, id est lehoua, £x. 3. 14. A foe. 1. 4. Quicquid autem entitatis est (vt ita dicamus) in rebus omnibus, 1. ab ipso, atq in ipso. In eo enim viuimus, nio-uemur amp; sumus: i quo, in quo, per quern, amp; propter quem sunt omnia. Act. 17. 28. Rom. 11. 36. Quin imo, ita peculiare Deo est Esse, vt ne quidem essehabeat, quod proprium creaturarum est: sed sit Esse ipsum. Vnde passim, non tam concreta de Deo praedicantur quam abstracta; vt lux, Veritas, sapientia, amp;c. Huius autem Esse Dei triplex attributum est, Intellectus, Voluntas, amp; Potentia: quae simul iuncta in Deo vitam eius quasi constituunt. 1. Sam. 15. 29. loan. 14. 6. 1. loan, 1. 5.

4. Intellectus seu Scicntia Dei, est actus indiuiduus, cognoscens omnia ))erfectis-simè, amp; diuino modo. Rom. 11. 33. Psal. 147. 5. Actus quidem, cüm habitualis cognitio in Deum non cadat: Indiuiduus autem, cüm successione careat amp; discursu. Huius obiectum duplex. Entia, amp; non Entia. Entia quidem, vt Deus ipse amp; extra Deum vniuersa amp; singula, quae sunt, fuerunt, aut futura sunt, sine bona, sine mala, sine contingentia, sine necessaria. Non Entia autem, quae etsi nec fuerunt, nec futura sunt, cüm tamen sint in potentia vel Dei, vel creaturae, cognoscuntur quoque ab

1 7 ipso,

THESES THEOLOGICAE.

ipso, cuius est scire omnia, quae sum quocunque modo. Atque ex duplici hoc obiecto duplex quoq.quot;quot; Dei scientia est; Visionis, amp; simplicis intelligentiac. Quae. n. non existunt reipsa, solummodo intelliguntur: Entia autem omnia Deo aspectabilia sunt; sine praeterito aut futuro, ratione aeternitatis: sine contingentiarespectuprimae causae, etsi ratione secundae amp; fieri possint amp; non fieri. Medium autem intellectus diuini, (si medium dici uvukóyoie potest) non species intelligibiles, sed ipsa eius essentia est: in qua praeexistunt omnia supereminenter: vt Deus amp; seipsum noscat in seipso, amp; caetera omnia in seipso; Bonum quidem primariö, Malum veró reductiuè per oppositum Bonum. Quod enim sciat Deus, non est a speciebus rerum, sed res quód sint a, scientiil Dei determinata per voluntatem.

5. Et haec quidem dc intellectu. Voluntatem videamus, quae intellectum conse-quitur. vt enim naturalia appetitum naturalem habent, animalia aniinalem: ita amp; intelligentia voluntatem. Voluntas autem vel de Deo dicitur essenlialiter: quae propriè eius voluntas est, amp; cuius actus nunquam non expletur efficaciter; vel figuratè; quam voluntatem signi, amp; inefficacem appellant, vt praecepta atque interdicta; quae cum nec fiaiit semper, nec fieri quidem velit Deus, iuxta decretum voluntatis suae; referri certè ad illam propriè non possunt. amp; de hac quidem nihil hoc loco. Matt. 6. 10. Essentialis est actus in Deo liberrimus, atq. inde pendens: quo vult bonum vt finem. amp; ad bonum omnia. Obiectum eius bonum est, vt Verum intellectus, vt. n. intel-iigit omnia, ita haec ea determinat. nihil volens nisi bonum: Malum autem non nisi ratione boni. Bonum autem duplex est: Summum, vt ipse Dens; amp; Subordinatum, vt reliqua praeter Deum omnia, ordinata ad ipsum vt media ad suum finem, lllud primarium, hoc secundarium voluntatis obiectum est: amp; vtrique sua respondetactio; cüm finis appetatur, media veró eligantur: libcrrimè quidem vtrumque in Deo; sed diuerso tarnen modo. Vult enim Deus seipsum, amp; gloriam suam, ex necessitate natuiae: media autem iuxta arbitrium voluntatis, sine vlla necessitate, praeterquam hypotheseos, quae propria immutabilitatis est. (f. 1615.) Cüm autem Mediorum alia absolutè bona sint, alia male secundum quid: ilia quidem Deus vult effectiuè, quae voluntas beneplaciti est: haec veró permissiuè tantum, substrata ordinationi ipsius, quam placiti nuncuparunt. Ad potentiam veniamus, quae voluntatis quodammodo instrumentum est.

6. Potentia autem alia passiua est, amp; uJwauia^ potitis qu;\\ni dwci/iews, * de qua nihil hoc loco: alia actiua, quae in Deo eminentissima: amp; quidem absoluta vel ordi-naria. illatth. 19. 26. 2. Tim. 2. 13. Absoluta est actus essentialis, quo potest omnia simpliciter possibilia, quae contradictionem non implicant; pauciora quidem quJim intelligit, inter quae amp; mala sunt, plura tarnen qiu\\m aut vult aut facit. Ordinaria autem actus Dei successiuus est, efficientis suo tempore ea omnia amp; sola qiu\\m poten tissimè, quae voluntate sua determinauit ab aeterno. Ilia essentialis, haec actualis est: amp; secundum vtrumque omnipotens Deus, sed secundum illam maximè quae voluntatis decreto non circumscribitur. Et haec quidem de Jïsse, sequitur Vnvvi.

7. Est autem Deus maximè vntis, Dent. 6. indiuisus in se, amp; diuisus ab omni alio. Qtiid(|uid autem vnitatis est in creaturis, id est ab ipso, quarum partes diuer-sissimae non conueniant in vnum, nisi ab vno ordinatae. Vnus autem Deus est non analogia, aut genere, vel s))ecie, horum enim nihil in Deum cadit, sed numero atque indiuiduitate. Cüm enim Deus sit ipsum suum esse, sequitur certè vt ipsum diuinum esse vnum sit ió Je tl, atque indiuiduum. Vnum autem duplex est: aliud Simplicitatis, quod pro|3riè, amp; per se vnum est: aliud compositionis, quod per acci-dens, atque ab alio. Quorum vt hoc creaturarum est, ita illud solius Dei: cuius sola est absolutissima sintpluitas, quae nec ipsa in sese composita est vllo modo, aut in

compositionem

THESES THEO LOGICA E.

compositionem alterius v«nire jiotest. Est enim actus purus, amp; forma per sc subsi.s-tens, amp; seipsam indiuiduans: loan. 4. 24. quae vt maximè eiïs est, ita amp; maximè Vnum. Neque enim cadit in Deura compositio, aut Substantiae amp; accidentis, aul materiae amp; formae, aut actus, amp; potentiae: imó ne quidem essentiae amp; existentiae, aut naturae amp; suppositi. Omne enim compositum, qualecunque tandem sit, posterius est suis componentibus, amp; ab aliis dependens: amp; causam habeat necesse est, ciim diuersa non coeant in vnum, nisi per causam adiuuantem. Quae cüm in Deo locum non habeant, oportet certè omnia in ipso vnum esse, per inodutn ineffabilem diuinae simplicitatis. Et cum Deus causa omnium efficiens sit, primum agens, amp; purus actus, non potest quoque in alterius compositionem venire, vt aut materia sit, aut forma, amp; haec de Vno: sequitur Bonum.

8. Bonum soli Deo essentiale est: creaturis autem accidentarium, amp; per partici-pationem. Matth. 19. 17. Nemo bonus nisi vnus Deus. Quicquid veró bonitatis est in rebus creatis, id est ab ipso, de cuius plenitudine haurimus omnia. Bonus autem Deus est amp; efficienter, amp; essentialiter, amp; finaliter. Efficienter quidem, cüm ab ipso omnia defluant: Essentialiter, cüm A seipso perfecte bonus sit: finaliter autem, cüm ad eum omnia referantur, è quo amp; propter quem sunt omnia. Atque hac ratione Deus finis vltimus est, ad quem omnia contendunt: amp; summum bonum tuin ipse sibi, tum extra se vniuersis, Sed de his alibi. Bonitatem Dei essentialem videamus, illius vtriusque fundamenttim: quae propria est huius loci. Est autem ea, summa diuinae essentiae perjectlo, quae est in sese perfectissima, nviaomii amp;- uvsvSèt/g, Cüm autem Deus sit esse ipsum, non potest quicquam eo esse perfectius, vt nec calore ipso quicquam calidius amp; cüm rerun» omnium caussa efficiens sit, necesse est earum perfectiones praeexistere in ipso, secundum modum supereminentiae.

9. Atque huius quidem perfectionis Diuinae mensura Infmitas est: cüm nullis finibus determinata sit, ac circumscripta: sed exuperet omnia in infinitum. Infinitas autem alia est ipsius essentiae in sese, alia respectu extentionis. Essentiae in sese est, tum supereminentiae ratione, turn virtutis. Supereminentiae: qua oiaUt vmgoiiatoi dicitur, quae Categoria omnes amp; rerum aliarum dignitatem infinitè transcendat: ex-pers omnis materiae, amp; potentiae passiuae, quae entium ignobilissima sunt. Ratione autem virtutis, qua Deus intelligit, amp; potest infinita, amp; reipsa efficit. Atque haec quidem infinitas ipsius Essentiae est. Extensionis autem, alia est secundum locum, quae immensitas dicitur: alia secundum Tempus: quae .^Eternitas: quarum haec dura-tionis, ilia dimensionis est reductiuè.

10. Immensitas in Deo est actus infinitus, quo amp; nus(f. i6i6.)quatn est circum-scriptiuè: rcpletiuè autem in omnibus, amp; vbiquc totus per essentiam, amp; in rebus ipsis per praesentiam amp; virtutcm. Ps. 139. Jcsa. 66. 1. Icr. 23. 23. Est enim Deus amp; in omnibus, amp; extra omnia: continens vniuersa, amp; contentus nusquam: quemadmodum de sphaera extima dicitur, cuius spatium vbiquc est, circumferentia nullibi. JEtcrnitas autem actus est infinitus, atque impartibilis, quo Deus est quod est, immutabiliter in aeternüm. Tria autem aeternitati essentialia sunt. 1. vt careat principio, amp; fine. 2. amp; tota continua sit, amp; praesentanea, \' 1. Tim. 6. 16. 17, sine ; uccessione par-tium praeteriti aut futuri, amp; prioris, Apoc. 1. 4. aut posterioris. 3. vt hoc quod est, sit immutabiliter. Atque hcc vltimum illius vtriusque fundamentum est: quod enim mutatur praeteritum hnbet, amp; futurum, amp; quiddam prius, quiddam posterius. Atque vt motus ad mutationem, mutatio autem ad generationem, amp; interitum ducit: ita amp; contra immobilitas ad aeternitatem.

11. lac. i. 17. Est autem Deus maximè immutabilis amp; in seipso, amp; in operibus suis. In seipso quidem: cüm immobilis sit, amp; ratione amp; essentiae simplicissimae amp;

perfectissimae:

THESE» T II BO I. O G I C A 15,

perfectissimae: amp; ratione loci: quia immensus est, atque implet omnia. Tn operibus autem, citm omnia -dlecreuerit ab aeterno vniformiter, amp; exequatur exactissimè suo tempore, iuxta immutabile consilium voluntatis suae. Atque baec etiam de Bono.

12. Quamuis autem haec attributa omnia Deo essentialia sint, communicantur tarnen cum ereaturis analogieè, amp; suo modo; Et cireumferimus ipsi eorum imaginem in animabus nostris: quae comparatè ad corpora, essentiae purae sunt, simplices amp; bonae, ingenerabiles, amp; incorruptibiles: quae suo modo intelligunt, volunt amp; possunt, amp;c. Perficientur autem haec omnia in nobis in futura vita, in qua Deus erit omnia in omnibus. Amen.

X. DE A ETER NA DEI P R A E D E S T 1N A T I O N E.

Chm ex actcrna pracdcstinationc Dei lanqunm foute perenni, totnm salulis nostrae my ster item, amp; omnia diuina beneficia flnant; qui salutts suae pia aliqua tanguntur cnra, quid de ca sit tenendum amp; sentiendnm, summo cnm studio, sed amp; summa cmn c anti one exqnirerc debent. Quod vt commode faciainus, de ca a li quid dicturi, confusionis amp; obscuritatis vitandae canssd; methodo, qua vti conncncrnnt rcruvt nataralinm indagatores, in re omina nat nr alia longè stip er ante, vtemnr; videndo prlmhm an res de qua qnae-ritur sit, 2. quid sit no mi nis, 3. quid rei, 4. propter quid sit res, id est, quae sint caussae illius.

Thesis P K 1 m A.

1. Devm sapientissimum, apud se ab aeterno deereuisse, quid vno quuque homi-num (de his. n. solis agendum nobis proposuimus, do Angelis nihil dicturi) fieri vellet quoad communicationem, tS: non comnumicationeui gratiae, cum pene innu-meri S. Scripturae loci id asserant, nemo qui Christiamis videri volucrit, inliciabitur; cüm principia naturae id vtrunque doccant, nemo nisi etiam hominis nomine indigna negabit.

2. Tale decretum, Praedcslinalionis nomine exprimimus, ex vsu Ecclesiae amp; ortho-doxorum Patrum, Aug. de ciuit. Dei^ lib. 15. 1. Fidgent. lib. 2. ad Monint. qui de electis amp; reprobis verba facientes, praedestinationis vocern vsurparunt, quamuis interdum fdque saepius ad electos restrinxerint, vnde orta diuisio in generaleni amp; specialem. Nos in thesibus generalius semper accipieinus, quoties non ei adiecerimus particulara hanc Sanctonun, sed videamus etymon iS: signilicationem vocis.

3. Graecis nyootjiZsip, vnde n^ooQiaftoi^ idem est quod V.ainnspraei/cs/iiuire^ vnde ■praedestinatio, vox enim amp; Graeca amp; l.,atina signiticat amp; determinare rem antequam liat, amp; segregare factair., ad hunc vel ilium vsum. vtra(|Ue signilicatio hie locum habet.

4. Indicatis etymo amp; vocis signiticatione, defmidonem aggrediamur. Est itaque Praedestinatio, generaliter accepta, simplicissimum, iustissimum, sapientissimum, liberrimuni amp; immutabile Dei decrstum, quo apud se, ab aeterno, statuit gratiam adoptioni;; in filios largiri aliis, aliis non largiri, pro placito voluntatis suae, amp; sic gloriam suam sapientissimè illustrare (f. 1617).

5. Praedes-

T H K S l£ S T H K O I, O G I C A E.

5. Pracdestiiiationis sic definitae duae sunt partes. Eicctio^ amp; ei opposita contra-dictoriè non-electio, sou Rcprobatio, de quibus sigillatim dicemus, quum aliquid, turn de caussis ipsi electioni amp; reprobationi communibus, turn de quibusdam adiunctis, itidem communibus electis amp; reprobis dixerimus.

6. Causa Praedestinationis efftciens, est Deus essentia vnus, personis trinus, Pater, Filius, amp; Spiritus Sanctus. Impulsiua^ quae ad efficientem reductiuè pertinet, est sola Dei voluntas.

7. Finalis, Dei gloriae illustratie; cui coniuncta est electorum salus; omnia, n. amp; bona amp; mala, ad gloriam suam, bené ordinat Deus, amp; facit vt suis in bonura cooperentur.

S. Genus, quod vicem materiae obtinet est Consilium, seu decretum, cuiusnatu-ram, epitheta quibus vestitum est abundè declarant.

9. Forma est gratiae (vt ita loquamur) filiationis communicatio amp; non-commu-nicatio, siue abstensio, quam reprobationem dicimus.

10. Commune obiectum circa qiiod versatur, est vniuersum genus humanum. i. ouines amp; singuli homines, a Deo communiter considerati, secundum vniuersam ratio-neiu ipsorum, amp; omnium teniporum: nonduin conditi, conditi, lapsi.

11. Sic enim oportuit homines a Deo considcrari, quia apud illum non est, fuit aut erit, sed esse permanens, totum simul, atq. interminabile. nam scientiae Dei nihil latest aut accedere, aut decedere: quia si ab aeterno in aeternuni nonvidet, desinit esse aeterna: si partibus definitur, desinit esse infinita: quod dicere impium amp; blas-phemum est.

12. Nee tarnen propterea dissentimus a piis amp; doctis illis viris, qui statuunt Deum contemplatum fuisse hominem in praedestinando, antequam conderetur, neq. ab iis, lt;|ui conditum amp; lapsum Èi Deo consideratum fuisse asserunt: quod. n. amp; bi amp; illi verè dicunt, sancte profitemur; vtrumq. n. dicimus.

13. Et vt nos ab vtrisq. non dissentimus in rei substantia, sic inter se illi non dissentiunt, affirmant, n. vtriq. constanter amp; piè (vt amp; nos) causam praedestinationis esse Deum solum, pro placito voluntatis, nullam, extra Deum, vel in honiine vel alibi inueniri; amp; ])raedcstinationem ipsam non esse in tempore factam, sed ab aeterno. Quod veró ad circumstantiain attinet, qua vestitur homo alia atq. alia, eius ratio propriè non pertinet ad praedestinationis causam.

14. Neque etiam in circumstantiarum ratione ita discrepant, vt arbitrantur multi, nam quum hi dicunt hominem a Deo praedestinante consideratum fuisse lapsum, ad causam electionis, reprobationisq. non respiciunt propriè, sed ad ordinem seriémc[. causanun, ex quibus damnatio consequuta est. Deinde hoe non dicunt, exclusisaliis hominis statibus, sed singulari amp; non improbanda de caussa: scilicet vt petulantia carnis in Deum proteruè se erigentis facilius compescatur, quod fit ctim omnes homines ex aequo peccatores, Deo praedestinante consideratos fuisse scimus. Quando veró illi Deum in praedestinando, hominem nondum conditum spectauisse asserunt; Deum propterea a lapsus hominis consideratione non avcent, sed tantum illud volunt, vt causa omnis praedestinationis in Deo, nulla extra Deum in homine reperiatur. Sic conucm\'unt in re: rei explicandae modus est diuerstts.

15. Inde patet nullum singularem hominis respectum exclusiuè, sed couununeui in praedestinationis argumento poni oportere. Ita vt emn nondum conditum, conditum, lapsum, tarnen in conspectu Dei praesentissimum omni ex parte ab aeterno, intelligamus; adeo vt in electione concurrant gratia «JtiAwï, in hominem inlus consideratum, qualis est ea quam communicauit Deus cum Angelis suis qui non defece-runt. In lapsum verè hominem amp; peccatorem, gratia coniuncta misericordiae. In

reprobatione,

theses t h e o i, o o i c a e.

reprobatione, non gratia simpliciter. in hominem simplicitcr consideratum; in lapsnni veró, amp; peccatorem, non-misericordia. amp; haec lt;le caussis. lam ad adiuncta de quibus dicere proposuimus thesi 5.

16. Adiuncta communia tam electis quam reprobis (antequam aut illi reapse donentur Christo per fidem, aut hi malitia amp; incredulitate Christum amp; beneficia eius respuant) sunt ii Deo optimo amp; maximo optimè amp; potenter creari; deinde, è iusto iustè sini labi in peccatum.

17. Optimè creantur ii Deo omnes amp; singuli homines, turn quatenus Adamum (qui consideratur vt omnes homines) imraediatè, in integritate, ad imaginem suam creauit Deus, Gen. 1. 16, tum quatenus omnes posteros Adami, creanit, creat, amp; creaturus est vsque ad finem mundi, bené amp; inculpatè per naturam, quae ex insti-tuto, sine vllo suo vitio, hominem per hominem fundit. (f. 1618.)

18. Iustè permissi labi in peccatum dicuntur, tum quatenus Adamus vniuersutn genus humanum in lumbis suis gestans, bona voluntate instructus, in re naturali, sibi suaeque naturae concreditus, sibi amp; posteris suis lapsus est. Gen. 3. 6. Tum quatenus iusto Dei iudicio, omnes homines a peccatoribus parentibus, peccatores, tanquam elephantici ab elephanlicis generantur, amp; peccato (vt vocant) orginario inquinati ab vtero, Gen. 8. 21. fs. 51. 7. morti aeternae obnoxij sunt, ytom. 5. 12. 14. quod enim quidam non moriuntur, hoc fit beneficio electionis, de qua videndum ordine nobis proposito.

19. Elcctio ab eligendo dicta, vt sxXoytj «710 too txXéyxiv, quae verba significant tum Graecis tum Latinis, vel ex duobus vnum, vel ex pluribus vnum aut multa sibi separare, sibi assumere amp; retinere.

20. Electio in Scripturis vocabulum est Tjolvatjuov. Significat enim vel electionem singularem, qua Deus sibi quosdam in filios separauit ab aeterno. Eph, 1. 4. aut istius electionis ab aeterno factae, in tempore executionem: I oh. 15. 19. vel significat electionem communem, qua corpora nationum separantur ab aliis corporibus, amp; sanctificantur Domino: quadam vocatione communi, tanquam medio ad singularem vocationem ordinato, vt praedicatione verbi, amp; Sacramentis: Dent. 7. 8. 6° 26. 18. significat praeterea electio, electionem ad munus aliqucd in Ecclesia, Luc. 6. 15. Act. i. 24. aut Politia. 1. Paral. 28. 4. Nos de electione in prima significatione agemus: tertió, amp; quarta, tanquam proposito nostro non convenientibus reiectis: secundae, in explicatione effectorum electionis aeternae, reseruato loco.

21. Electio in hac significatione prima accepta, re idem est cum praedestinatione, cum adiunctione Sanctormn. si enim praedestinatio seorsim ab electione ponatur, re idem est ac electio: amp; contra. Si verè sibi inuicem opponantur, ratione differunt: praedestinatio enim totum ordinem gratiae amp; gloriae, quam cum suis electis commu-nicat Deus, complectitur. Electio veró, est primus terminus gratiae, amp; resyicit tan-tiim personam in Christo, velut in capite: hoc obseruato, praedestinationis Sanctorum scu electionis defmitionem videamus ipsissimis Pauli verbis delineatam. Eph. 1. 4. 5.

22. Praedestinatio Sanctorum, est decretum, quo Datls Pater Domini nostri lesu Christi, pro beneplacito voluntatis suae, ab aeterno nos praedestinauit (id est quosdam ex hominibus) sibi ad {uotisainv in Christo, ad laudem gloriae gratiae suae.

23. C\'Uisam vfficicntciii denotant verba. Deus Pater, amp;c.. Jmpiilsiiiaui, pro beneplacito, amp;c. de qua cum dixerimus (nihil autcrn diximus ««ta sed solum xm\' nQai,v) causas, ([uae afferuntur aliae, fictitias esse demonstrabimus amp; tollemus.

24. Christi ipsius meritum non potest dici causa: quia est rernedium morbi nostri, morbus veró ordine praecedit remedium: quanto magis electio Dei, quae nos ante morbum vidit, amp; ad curationem morbi nostri merito Christi vsa est? Non voluntas

hominis.

THKSES THE O LOGICA E.

honiinis, quia non est volentis nee currentis. Rom. 9. 16. Non fides praeuisa, quia electi sumus vt credamus, amp; credimus quia electi sumus, Act. 13. 48. Non bona opera praeuisa, quia id Apostolus expressè negat, Rom.y. 12. De finali causa dixinms supra, amp; adhuc earn in definitione posita verba (ad laudem) gloriae luculenter notant.

25. Materia Klectionis circa quam, propria amp; adaequata, sunt ornnes amp; singuli electi, amp; pauci, habita rationc innumerae reproborum multitudinis, Matth. 20. quot;16. banc designat Apostolus dicendo, nos. Forma propria est discretio amp; designatio si,-

ïgt;K)#eaiav èv Xyigo).

26. Addidit Apostolus ir Xyigoj, vt duo doceret, nimirmn amp; vinculo opus esse tanquam intennedio, cpio Deus electos sibi adiungeret, cjui in se, amp; ex se vioftsain^ incapaces erant: amp; Christum i9savamp;(ioinop fuisse vinculum illud, quo vnio nostri cuui Deo facta est. haec de definitionis anaiysi. lam adiuncta videamus amp; elïecta.

27. Duo sunt adiuncta praecipua. primüm, (piód sit gratuita. 2. quód sit certa. esse gratuitam cx supradictis patet: de certitudine superest dicendum.

28. Electionem certain esse dicitur dupliciter, vel in se, vel in nobis. Certani in se amp; iinmutabilera, cüm ex Deo, immediate procedat, nemo negabit, nisi qui Deiun mutabilem fingere velit, contra Scripturas. Alalach. 3. 6. lac. 1. 17. amp; sensum com-rnuneni dictantem nobis aeternitatem simplicem non esse tempori aut mutationi obnoxiam, nee esse posse, (f. 1619,)

29. Certa igitur est electio amp; immutabilis, respectu eaussae suae, amp; per consc-quens eleetorum numerus eertus, turn numcrans (vt eum Scholasticis loquar) tuin numeratus.

30. De numerante etsi non debeanms (curiositati nostrae nimitim indulgentes) magnopere esse solliciti, nerao est tarnen qui non teneatur credere certum amp; linmim esse, amp; ita, vt nee augeri, minui, aut mutari possit.

31. De numerato, id est, qui sint ij omnss quos Deus digit, turn Dei voluntas, turn nostra incapacitas scire non patitur. Scrii)turac, quae tantum voluntatis Dei, quantum ad nostram salutem est satis, continent; docent solum, ita firme amp; immu-tabiliter electos esse quicumq. electi sunt, vt impossibile sit fieri eos reprohos, aut contra, reprobos fieri electos.

32. De numero numerato isto eleetorum se esse omnes quotquot sunt in mundo homines, credere debent ex Dei mandato: etiam si soli electi hane fiduciam sibi applicare possint, amp; reuera applicent, amp; in hac fiducia acquiescant. Non eniin certa solum est amp; Deo, amp; in se electio, sed amp; electia Deus pro sua bonitate certain reddit testimoniis luculentissimis.

33. Quae sunt, primo, Testinioiiium Sp. Sancti, de quo Paulus disertè in Epist. ad Rom. cap. 8 ver. 14. amp; sequentibus, vbi sic concludit. Spiritus S. testalnr vuè cum spiritu nostro, nos esse Jiiios Dei. Idem habetur ad Galatas cap. 4. ver. 6. \'l\'ale de electione \'l\'estimonium, electis solis proprium, reprobis incommunicabile, loii. 14. 7. indubitatum amp; certum est, immotum aduersus omnes afllictiunum amp; tentatio-num moles.

34. I\'romissiones Euangelicae, sine nudae, siue Sacramentis vestitae, secundum obtinent locum, omnibus quidem in communi propositae, sed quae efficaciter ad solos electos pertinent, quas soli electi sibi vera amp; vitui fide appropriant, quarum fructum soli percipiunt, amp; quibus sibi appropriatis, de sua electione certi indubitató fiunt, amp; non possunt non esse certi.

35. Tcrtió, electionis ipsius effecta, lt;|uae nihil aliud sunt, qiu\\m electionis aeternae executio, in tempore; sed antequam de modo quo nos certos reddunt de electione nostri ab aeterno facta, dicauuis, quae amp; c|Uot sunt, est videndum.

36. Effecta

THESES TH EO I, C) G 1 C A Ë.

36. Effecta electionis trium sunt generum. Primutn est, causa omnium sequentium proxima amp; meritoria. Quae secundi generis, pertinent ad viam, per quam ambulare debemus in hoc mundo. Tertium, est termini quern nos assequuturi sumus post emensum iter.

37. Primum itaq. effectum est Christus, quem Pater misit, vt qui credit in eum non pereat, loh. 3. 16. quem misit Uua/iov pro peccatis nostris. loh. 4. 10. Ex quibus locis duo, quae ad institutum maxime faciunt, colliguntur. 1. Donum, quo nobis donauit Christum Deus, esse effectum electionis, qua nos pro beneplacito voluntatis suae elegit ante secula. 2, Christum nobis promeritum fuisse beneficia, quae in sequentibus, inter efifecta electionis recensentur.

38. Efifecta ilia quae pertinent ad viam, amp; ad terminum viae, Apostolus Paulus ordine recensot ad Rom. cap. 8. ver. 29. nos eius ordinem sequemur.

39. Secundum itaq. electionis effectum est vocatio efficax, qua Deus siue per Sp. S. interne soliim, seu per Spiritum, amp; verbum reconciliationis simul, quosdam ex hominibus ad se vocat, amp; ad regnum filij sui, vt Christo inserantur, credant Euan-gelio, illiidq. tam ore quam corde profiteantur.

40. Tertium est iustificatio, qua vocatis Deus Pater non imputat peccata, sed imputat gratis amp; sine operibus iustitiam filij sui, tanquam iustos habet in conspectu suo, éosque donat verd amp; viua fide, qua iustitiam hanc Christi imputatam sibi applicare possint. Rom. 3. lt;3^ 4 cap. Gal. 2. 6° 3 cap.

41. Quartum (quod Apostolus non exprimit, sed voce iustificationis conprehendit propter indiuiduum earum nexum) est sanctificatio; qua Deus in iis quos iustificauit, mortificat veterem hominem, vt Scriptura loquitur, amp; viuificat nouum, pedetentim, amp; per momenta vsque ad mortis momentum, haec de adultis intelligi debent, infan-tium enim sanctificationis alius est modus.

42. Vltimum quod potest dici terminus ad quem, est glorificatio; hoc beneficium nobis confert Deus, quando deposita carne, quae est terrenum tugurium nostrum, animas nostras in domicilium non manu factum euehit, 1. Cor. 5. 1. amp; beatitudinis gloriosae facit consortes, donee rursus eodem corpere vestitas plenius glorificet, vt eum etiam plenè amp; perfecte anima amp; corpore in aeternum glorificemus. (f. 1620.)

43. Effecta haec, quae sunt viae amp; termini, varias sortiunturappellationes;dicun-tur enim media idque turn respectu sui inter se, i|uatenus vnum ad aliudest medium, vt vocatio ad iustificationem, tum respectu finis summi Dei gloriae: ratione enim illius, glorificatio etiam est cum vocatione, amp;c. medium ad finem.

44. Dicuntur etiam fines, non propriè, sed tantum respectu eius vel eorum quae praecedunt. vt exempli causa, iustificatio dicitur finis vocationis, quia iustificatio sequitur immediate vocationem; ob eandem rationem sequentes aliae aliarum dicuntur causae; quod xnxaxgr/giKMg effertur, si ad efficientem respicias: si vero causae dicuntur pro eo quod antecedentia dici deberent, vel si causae sine quibus non, per nos liceat: qui a koyouaxinn abhorremus.

45. llis mediis ad salutis nostrae unoxéXBvpa dupliciter vtitur Deus; nam 1. per ea, omnes amp; singulos electos ad finem summum deducit, gloriam suam; qtiapropter amp; electioni tamquam fini, amp; inter se ita cohaerent, vt nullo modo nec a principio, nee i fine, nec a se inuicem separari queant: ita vt quicumque est electus, vocetur saltern internè per Spiritum, iustificetur remissis peccatis, saltem originali, vt in infan-tibus, sanctificetur k sordibus suis. loan. 3. 3. 5. glorificetur a Deo,glorificetDeuni.

46. Ne quis tamen putet nos necessitatem cogentem velle statuere in Deo, mediis eum adstringere, liberlateni ipsius tollere, amp; sic fato Stoico patrocinari, Detim enim liberum asserimus, lt;S: sedere eum in coelis, vbi quaecunque vult facit, ex Scriptura

compertuni

THESES T H 15 O T, O G I C A E.

compertum habenms; sed tantum nos mediis bisce alligatos esse volumus, amp; ita vt quicumque, iis neglectis, in secrcta Dei irrumpere velit, aut negatis, ad fineni se peruenire posse asserat, eum in Deum blasphemum, ingratum, amp; toto coelo errare, dicere non vereamur.

47. Secundó, mediis istis amp; effectis electionis vtitur, vt certos nos reddat de nostri eleetione. Sunt enim ex ipsius Dei institute, eftecta causae suae aiptvSéqajn, ita vt qui se vocatum efficaci Sjjiritus virtute senserit, se electmn dicere possit; c|ui iustitiam Christi sibi a Deo imputatam amplexus fuerit, se vocatum esse dicere non dubitet; qui studium bonorum operum in se vigere nouerit, se iustificatum, vocatum, electmn esse, sanctè gloriari (jueat, amp; per consequens se certo glorificatum iri. Ille est tertius modus quo certi reddimur de nostri eleetione, de quo paucula diximus thes. 34.

48. Omnes igitur, amp; singuli, qui tales amp; tantae notae testes electionis suae habent, quales sunt Sp. S. applicatio proniissionum Euangelicarum, eftecta ilia electionibus supra enumerata, statuere debent, nec se nec electmn quenquam finaliter amp; totaliter defi-cere posse. Illos veró pro electis habere tenentur ex Dei mandate, in quibus testimonia electionis animaduertent, idque ex iudicio charitatis, indicium veritatis Deo xotQihoyvux;*] relinquentes. De iis vero, in quibus talia non videntur signa, desperare non debent, Deum esse misericordem scientes, qui hora nouissima quos vult vocal.

49. Hactenus de eleetione, iam de reprobation e. lieprobationis nomen est etiam noXóut/ftop\', dicitur enim vel communiter, vel singulariter. Communiter dicitur,quum iS: non-electionis decretum, amp; damnationem simul complectitur. Singulariter dicitur, idque duobus modis; primus est, quum reprobatio electioni opponitur, eaque signi-ficat partem diuini decreti, quae vocatur non-electio vel praeteritio. Secundus est, cimi reprobatio pro damnatione vsurpatur. Nos, primo significato (propter ambigui-tatem quae ex decreti non-electionis amp; damnationis confusione oriri posset) amp; tertio (propter y.niuxijijaiv) reiectis, medium magis probamus; tum (|uia ISimtbqov est, amp; magis nostro proposito conueniens, tum quia vox id reuincere videtur: nam anoSoxifiuZm. quod verbum est Latine reprobo, sigmficat Budaeo, practereo: sed ad delinitionem accedamus.

50. Reprobatio seu praeteritio est aeternum Dei decretum, quo Deus secundum propositum voluntatis suae, ante omne tempus, decreuit maiorem hominum partem non praedestinare ad viodeaiav, non misereri, sed sibi ipsis amp; in natura sua relinquere, ad illustrationem gloriae suae, amp; perfectionem nolvnoutUov sapientiae suae declarandam.

51. Reprobationis nullam esse causam impulsiuani praeter voluntatem Dei, demon-stratum est supra, amp; definitio demonstrat, quae voluntatis solius meminit. Omnes igitur quae afferuntur aliae, commentitiae sunt: nam non est mali arbitrij vsus, quia sic esset vasis se discernere, non figuli, quod absurdum; non mala opera, i. peccata, quae si essent causa reprobationis, bona opera essent causa electionis, quod falsum, vt rectè monet August, torn. 4. li. 1. g. ad Simpl. col. 630. (f. 1621.)

52. Obiectmn adaequatum reprobationis, sunt omnes amp; singuli reprobi. Forma, non designatio slg iioamp;eainv, amp; relictio in natura sua. Finalis causa, vt supra dictum est, est sapientiae Dei illustratio.

53. Reprobationem infallibiliter consequuntur peccata, amp; poenae peccatorum. Infallibiliter dico, tum respectu scientiae Dei, quam nulla rerum i|Uae sunt amp; hunt in vniuerso latet: tum quia lumine gratiae salutaris reprobi destituti, tenebris immer-guntur, amp; sic non possunt non peccare, nec tamen ita infallibiliter patrantur peccata, quin vitro liberdque voluntate, qui peccant, |)eccent.

54. Peccata reprobationis consequentia dicimus, non effecta, quia d( cretum Dei non efficit vt homines peccent, nec talem sibi Deus proposuit fmem, quumciuosdam

18 homines

T H E O 1, O G 1 C A E.

homines reprobaret: iustus enim est Deus, amp; non anians iniquitateni. Quare homo voluntata sua libera author est peccati, non Deus reprobans.

55. Consequens alteram reprobationis dicimus esse pocnas, quia Deus qui non potest esse non iustus, iustè, propter peccatum, quod ab aeterno praeuidet, hominem peccatorcm, ab aeterno praedamnat: amp; reipsa propter peccatum, in tempore, damnationi aeternae addicit, quod decretum praedamnationis, magna cum Religione a decreto reprobationis distinguendum est.

56. Doctrina de electione amp; reprobatione, quamuis aduersus earn ratio humana audacter insurgat, non solum doctis proponenda, sed amp; populo etiam in concionibtis, cum explicatione ex ipsis Sacrae Scripturae fontibus desumpta. Quia Christus id facere non est veritus in concionibus suis ad populum. /lt;)//. 6. 43. 45. Quia Apostoli epistolas in quibus praedestinationis mentio sit, ad solos doctos non scripserunt. 7vVw. 9.

57. Veriim proponi debet sobriè, prudenter, amp; ad aedificationem. Prudentiae vero amp; sobrietatis regula est, si Deo os suum in Sacra sua Scriptura aperienti, auras nostras praebeamus, eum tanquam verbo praeeuntem sequamur, eóqtie tacente loqui desinamus, arcana Dei inscrutabilia ne scrutari velinius, sed potius ea, conscij nostrae imbecillitatis, ter amp; quater miremur, adoremus.

58. Hoc si fiat, tantiim abest vt doctrina de Praedestinatione sit saluti perniciosa, veluti homines aut in desperationem conijcicns, aut in salutis incuriam, quin potiüs salutaris, fructuosa, amp; consolationis plena futura est.

59. Hac enim ad jireces, ad bona opera omnia accendimur, quia scimus eaesse media, per quae vult Deus nos ad finem deducere, amp; vt ad fmem sic ad media 110s praedestinasse. Hac, ex medlis diaboli tentationibus victores euadimus, de nostra electione plenè persuasi. Denicjue discimus veram humilitatem profiteri, amp; omnia quae ad salutem nostram pertinent soli Deo tribuere, amp; accepta forre.

XI. DE DIVINA PRAEDESTINATIONE.

1. Praedestinare, ngooyitisiv est aliquid ad certum finem vsiimque deputare amp; ordinare. Rom. 8. 29. Aeterna igitur Praedestinatio Dei, generatim loquendo, est decretum Dei aeternum, quo omnia ab aeterno apud se praeordinauit ad eos fines, per quos glorificaretur. Act. 4. 28. 1. Ti. 5. 21. Ea duplex est. 1. Rerum. 2.Per-sonarum. Ciim a. hae personae (vt rerum praedestinationem missam faciamus) sint Angeli amp; homines, nos de Praedestinatione hominum potissimum instituimus dicere.

2. Praedestinatio igitur hominum est aeternum, simplex amp; absolutum, firmum amp; immutabile, sapiens amp; liberum Dei decretum, quo apud semetipsum ab aeterno con-stituit, quid de vnoquoque coram fieri vellet, quod ad communicationem gratiae amp; gloriae ipsius. Partes sunt tres, destinatio principij, mediorum, finis. Speeies duae, electio amp; reprobatio, si ad summum eius principium respexeris: quibus inulta sunt communia. Nam vtriusque eadem est causa efjiciens, Deus: amp; eadem causa unpiilsiua^ placitum Dei: vtraque facta est ad gloriam Dei amp; salu(f. i622.)tem electorum. Vtriusque subiectum est genus humanum, quatenus per lapsum futurum erat corrup-turn, amp; in mortem aeternam propria culpa praecipitatum. Vtraque facta est ab aeterno, vtraque firma, inuuutabilis amp; inuariabilis. Adiuncta item communia clectls amp; repiobis

communia:

T H E O L O G I C A K.

communia: creari, sini labi in peccatiun, amp; in mortem, vocari cxtcrnè. Disparitas amp; rlissimilitiulo, quae est inter illas in sequentibus apparebit.

3. Electio, est pracdcstinatio, (|ua Deus decreuit ab aeterno apudse, eorumquos ad vioftBuiav deslinauit, misereri in Christo, amp; eos donare contiersione, lide, iustitia , amp; tandem vita aeterna. Esse autem Idectionem, Prophctae, Apostoli, necnon ip.se Christus passim doeet. Esa. 41. 8. 9. liogt;n. 8. 29. Ëp/ies. 1. 4. Matth. 20. 16. r\'.ius partes duac sunt, praeparatio gratiae amp; gloriae.

4. Electionis huius nulla extra Dcum causa efficicus aut impulsiua in ipsis homi-nibus statuenda, a qua praeuisa permotus fuerit Deus ad noscligendos: non voluntas liominis, non fides praeuisa, non bona opera, non dignitas generis, aut vllius alterius praerogatiuae, non meritum Cbristi pracuisum, non denique finis electionis; sed solum diuinae voluntatis beneplacitum {aviSoxiuv Scriptura voeat) in gratuita eius dilectione fundatum. fto///. 9. 16. Act. 13. 48. Rom. 9. it. De ut. 7. 7. Ephes. t. 5. Vnde lit vt otnnino certa amp; firma, nullaque conditione dubia sit nostra electio, quippe quae nee in nobis, nee i nobis mutabilibus, sed a Deo, amp; in Deo iminutabiii sit lota posita.

S- Quoniam autem electione facta est vnio nostri amp; coniunctio cum Deo eligente, aliquo medio opus fuit, (pio tam diuersae naturae coniungerentur: quia in nobis ipsis non eramus tantae excellentiae capaces. Ifleo in Christo electi sumus, it praestituti in adoptionem filiorum Dei: non vt purus Deus est, hac enini ratione ipse quoque nos elegit: nee vt simplex homo, sic enim idoneus non essct in quoeligereinur: sed qua flsoivdQunos, caput nostrum, amp; mediator noster aeternus est. Kphes. 1. 4.

6. Quamuis autem quotquot ad vitam aeternam praedestinati sunt, absolute, simpliciter amp; immutabiliter praedestinati sint, sunt tamen certa media, quibus Deus silos electos ad salutem perducit: amp; quicunque ad finem illum seu vitam aeternam electi sunt, ij etiam omnes ad illa media sine quibus finem consequi non possunt, electi sunt, ita vt nusquam ad finem perueniant, qui per media ad finem ordinata non ambulant. Nam amp; gratiam viae, amp; gloriam metac vnicus praestat Deus.

7. Omnia autem, tam finis quam media, effecta sunt electionis. Est enim aeterna Praedestinatio omnium Dei saluificorum beneficiorum (ons amp; fundanientum. Priinum Dei beneficium amp; electionis effectum, est, ciuód Christus cum ipsius scilicet obedientia, meritis, morte, resurrectione, gloria, datus est nobis, amp; nos ipsi, constitutus mediator inter Deum Patrem amp; nos, amp; caput omnium electorum, loan. 3. 16. Per Christum autem reliqua omnia praedestinationis effecta in nos transfunduntur. liacc tria sunt praecipua quae ab Apostolo online enumerantur. Rom. 8. 30. 1. Ellicax vocatio ad Christum. 2. lustificatio. 3. Glorificatio. Sunt autem effecta praedestinationis ita inter se ordinata, vt priora amp; praecedentia vt pleraque sint causae eflicien-tes, vel potius instrumentales posteriorum amp; insequentium, non contra.

8. Obiectum electionis sunt homines, non omnes amp; singuli, sed pauci, si cum magno reproborum numero conferantur. Matth. 7. 14. «Sr³ 20. 16. Eorum (vt amp; reproborum) numerus amp; numerans (vt loquuntur Scholastici) amp; numeratus ita certus est apud Deum, vt is neque augeri, neque minui, neque alterari possit. loan. 13. 18. 2. Tim. 2. 19. 1. loan. 2. 19. Neuter veró nobis certó compertus est. De numero numerante non magnopere solliciti esse debemus. Ad numerum numeratum quod attinet, vt quisque niandato Dei tenetur credere in Christum, ita etiam se in Christo electum fuisse credere debet, 1 Cor. 13. 7. sed maximè Christianus, qui praeterea etiam de aliorum fratrum electione confidere debet, de aliis non desperare, nisi manifesta signa ostendant, quód peccent ad mortem, quamuis nullo modo id praestare possint reprobi, sed soli electi, qui quidem omnes suo tempore in hoe

mundo

T [115 S E S TIIEOLOGICA E.

mundo de sui ad adoptionem in Christo praedestinatione amp; electione reipsa certi flunt, idque ex Spiritu Sancto testante amp; regenerante, ex Euangelij praedicatione amp; ex electionis effectis; vt etiam illi soli de alterius electione iudicare possunt.

9. Reprobatio est praedestinatio, qua Deus aliorurn non (f. 1623.) misereri de-creuit, amp; adoptare in Christo, sed eos in peccatis relinquere amp; propterea iustè damnare. Esse autem reprobationem è verbo Dei manifesté liquet. VAmpartes duae sunt. 1. Non-electio, quae etiam derelictio, sen praetcritio dici potest. 2. Pocnae praepa-ratio. lerem 6. 30. Rom, 9. 13. Priorem partem Scholastici vocant negatiuam amp; passiuam reprobationem: posteriorem affirmatiuam amp; actiuam; etsi reuera vna sit numero aeterna reprobatio.

10. Reprobationis, siue negatiuè, siue affirmatiuè accipiatur, praeuisa irnpiorum peccata causa dici non possunt; etsi executionis illius decreti, id est, damnationis, causa sint: alioqui omnes fuissent reprobati, nee exclamare oportuisset Apostolum, O homo, tu quis es qui responsas Deo? Rom. 9. 11. amp;, O altitudo diuitiarum, amp;c. Nee odium Dei aduersus reprobandos! sed solum aeternum, iustissimum amp; liberri-mum diuinae voluntatis placitum. Neque nobis longius progredi, aut altius ascendere licet: sed Mc est subsistendum, quuin voluntas Dei sit omnis iustitiae regula. Rom. 9, 18. Reprobationis autem cüm haec sint, 1 Priuatio gratiae salutaris: 2. peccata, cpiae necessariè priuationem gratiae sequuntur, etsi ea sponte, liberè, non coacti, rei^robi admittant: 3. poenae peccatorum. Ad gratiae priuationem amp; poenas pecca-torum, qua poenae sunt, reprobi ab aeterno destinati amp; praeordinati sunt: ad peccata veró, quatenus actiones malarum voluntatum, ab eo ordinantur, amp; destinantur poenae peccatorum praecedentium, quatenus ex iis gloria Dei bonitale ipsius Dei illustranda erat amp; illustratur.

n. Finis tum electionis tum reprobationis propriè est gloria Dei eligentis attjue reprobantis, cui fini coniuncta est electorum salus in Christo Icsu. Vtilitas jiorró ex tota hac doctrina de praedestinatione multiplex amp; maxima emergit: sed in hos duos vsus ad portum salutis capiendum necessarios potissimüm ordinate est. 1. Vt de aeterna nostri salute in Christo certó persuasi desperationem amp; diffidentiam de con-sequenda salute ii rebus aduersis vt plurimum excitatam vitemus. 2. vt omnem nostrae dignitatis meritorümque confidentiam exuamus, amp; totam nostram salutem vni gratiae Dei in Christo acceptam feramus.

12. Duo hominum genera in hanc doctrinam impingunt: Curiosi, amp; perperara modesti. Illi, dum in sublime sese proripientes, arcana Dei, quae in seipso abscondita esse voluit amp; vult, scrutantur, amp; euoluere teutant. Hi, dum huic malo mederi volen-tes hanc doctrinam aut nullo modo attingi voluut, aut saltern plebi in concionibus proponendam esse negant. Media via nobis est tenenda, amp; doctrina haec non in scholis tantüm inter doctos explicanda, sed etiam in concionibus ad populum expli-canda: veriim sobriè amp; prudenter, eo([ue ad aedificationem id fieri debet. Hie autem optimus sobrietatis terminus erit, si in discendo amp; docendo praeeuntem semper sequamur Deum, amp; ipso finem docendi faciente sapere veile desinamus. Nam, vt optimè ait Tertullianus, nihil praeterea scire, omnia scire est. Ipsi trino amp; vni Deo sit omriis honor amp; gloria in sempiternum. Amen.

Xll. DE

TUBS E S T II U O l. O G I C A K.

XII. DE T RIN [TATE PERSONA RVM IN V N A ESSENTIA DIUINA.

1. Cvm tantuin sit Trinitatis mysterium vt nullibi aut periculosius cireliir, aut laboriosius quaeratur, aut infructuosius aliqtiid inueniatur: consentaneum est ordini institute), vt, postquam vcri Dei essentiatn vnicam amp; naturam eius cognouimus, de ratione personali in essentia Dei, prout per S. literas nobis patefactuin est sedulo inquiramus. Id autem vt melius videri possit, hisce duabus partibus hoc loco defi-niemus. Primum enim de vocibus ipsis ac modo loquendi, quibus pro captu nostro vtirnur in hoc mysterio, quantum nobis ex sacra Scriptura licet, videbimus. Postea voró, quid de re ipsa tenendum sit, ex eadem crasse generati\'mque proponemus.

2. Voces, (juibus in hoc mysterio explicando vtimur, magis obuiae sunt, persona, Diiooumo;, essentia, vnitas, tri(f. i624.)nitas. Personae vox, quam Graeci ni/iaMnov ver terunt, non significat in hoc negotio qualitatem, seu adiunctum aliquod: vel potius (vt lioetius definit, amp; boni ctiam authores definitionc quandoque vtuntur) naturae ratio-nalis subsistens indiuiduum: quae etsi totidem Uteris in S. Scriptura non extet, ei tamen aequiualens vox Hypostaseos Hcb. 1. hoc sensu reperitur amp; Elohim passim in Veteri Testamento; quarutn posterior etsi primariö personam non significat, nun-(piam tamen nisi de personis vsurpatur, vt cum Angelis, hominibus, Diis falsis tri-buitur. Maluere autem orthodoxi patres vti voce personae quam vnosaamog in hoc negotio duabus de caussis: turn quia minus aequiuoca est: cum hypostaseos vox tain primis quam secundis substantiis competat, ac proinde tam de essentia, quam de persona dici possit, haec veró solis primis. tum etiam quia hypostaseos vocem (vt amp; ifi^nfièvcw amp; suppositi) omnibus indiuiduis, tam rationalibus quam irrationalibus communem, ad sola rationalia restringit.

3. Vox essentiae naturam illam simplicem amp; infinitam tribus personis communem notans turn exjiresse S. Uteris de Deo enuntiatur: tum veró ei laoSvvaiiovvvn repe-riuntur: ac denique eius etymologia in ea disertissimè continetur. Expresse traditur lob. 12. vers. 16. Prou, 8. 14. Esa. 28. 29. nam cum in re qualibet modus opera-tionum sequatur modum tou tiivm illius, (juis neget hos locos ad essentiam Dei per-tinere? \' faoSufn^ioOvin sunt tteiócijg, Rom. 1. 20. tfcoO ywts, Gal. 4. 8. 2, Petr. 1. 4.

fhou, Philip. 2. 16. Etymologia denique eius disertè continetur ipsis etiam ludaeis fatentibus, tum nominibus propriis Dei, lehouah, Lah; Eheie, quae coniugata sunt, amp; Tct- ó\'fia seu avtóovia significant, Apoc. 1. tum praedicationibus de Deo, vt Esa, 43, 44 amp; 45. Ego sum, amp; non est alius praeter me, vbi vox sum i\'aayxiutu), sumitur. Mine optima ratione u/*oovlt;tLov vox deriuata identitatem, aequalitatem, iV coaeternitatem deitatis filij cum deitate Patris amp; Spiritus Sancti, cum vtriusquc deitate, amp; vicissim demonstrat.

4. Vocis veró Vnitatis amp; Trinitatis ratio ita manifesté ex ea deducitur, vt nihil supra, quid enim frequentius Scripturae inculcant qiuïm lehouam Deum vnum esse, non esse alium praeter ipsum, amp;c. an veró vnius, non est vnitas? De Trinitatis voce eadem est ratio: vbi enim tres distinctè nominantur, an eorum non est Trinitas? at frequenter tres ilti nominantur, vt Maf. 3. 16. amp; 28. 19. jfoa/i. 1. 33. amp; 15. 26. 24. 25. amp;c. tres veró etiam numero numerante recensentur. 1 lohan. 5. vnde optima ratione haec deducitur. Reliquae veró voces aliquot, quales sunt, proprietas personae, relatio, tydno; vncig^ecag, ytxoQKTfut seu uotio, etsi Scripturarum nomina non sint: tamen ex reipsa consequentia euidentissima colliguntur: vt qtiiuisexsignificatione earum cum explicatione rei ipsius comparata facile videre potest.

5. Nunc

T H K S E S THEOt, OGIC A R.

5. Nunc ad rem ipsam explicand.\'iin vuniamus, in qua tria in priruis dcclaranda sunt. Primo, quod essentia diuinn in pluribus, id est tribus personis stibsistat demonstrandum. turn earum inter se tó ó^ooumon ostendendum. Ac denique distinctio ipsarum personalis ac operutn personalium, videnda est.

6. Essentiain diuinam in pluribus personis subsistere, ratione non probamus, quia supra rationem est: exemplo non comparamus, quia singulare est, (etsi etiam simili-bus animae, constantis ex sua essentia amp; duabus suis facuttatibus: Solis, excorpore splendore amp; calore: Arboris, è radice, trunco, amp; rarais mysterium hoe crassè,non incommode tarnen aduinbretur). probationes ex Scripturis generales quidem (nam speciales singulanun personarum aliis rclinquiraus) liae sunto. Ex veteri Testamento. Primo nomina quae Scriptura habct ad significandum Deum: quorum cüm plurima sint singularis numeri: duo tamen, quae relationera quandam amp; ordinationem nostri ad Deum significant plurali numero enunciari solent; Ëlohim puta, amp; Ado nat, quorum hoe dominum, illud verö Principem, magistratum sen iudicem significat, vt Paulus interpretatur. Act. 23. 5. nimirum quia in ilia relatione amp; ordinatione Deus sese creaturis aperit, (|uam euidentissimè. Secundó, attributa pluralia quae per modum qualitatis de Deo enunciautur, cuiusmodi est cum Deus viuentes, aut sancti appel-latur, li rem. 10, 10. Tertio, multó etiam manifestius vbi diuinae actiones, siue a Deo ij)so, siue ab aliis de Deo, numero plurali praedicantur, vt exempli caussa. Gen. 1. 26. dixit Elohim, faciamtis hominem ad imaginem nostram, amp;c. Et Esa. 54. 5. nam coniuges tui factores vel opifices tui, cuius nomen lehoua exercituum, quarum similes lo(f. i625.)quutiones in Scripturis saepeoccurrunt, ex quibus non potuit prisca Itldaeorum Ecclesia non cognoscere personarum pluralitatem in vnitate essentiae.

7. Tn nouo Testamento loci sunt in ore omnium: tres nobis his satis futuri sunt. Primus est de Baptismo Christi: vbi tres personae distinctae fuerunt positae, tum in promissione loann. 1. tum veró in exhibitione Matth. 3. Mare. 1. 6^ Lite. 3. Secundus est in promissionibus spiritus veritatis a Christo factis loann. 14. Tertius denique in Baptismi institutione solemni, (jua Patri, Filio, amp; spiritui saucto nomen dedimus. Qui loci non tantüm tres personas in deitate esse docent: sed etiam quaenam illae sint per proprietates amp; relationes ipsarum ad se mutuó explicant. Pater scilicet, füius, amp; spiritus sanctus, cpiae in veteri Testamento lehoua. Verbum amp; spiritus, item lehoua, Angelus faciei, amp; spiritus passim appellantur. 2. Sam. 7. 21. 2. Chron. 17. 19. Esa. 63. 9. 10. Hag. 2. 5. Quód veró tres hi vera sint vif i^anRva., patet, amp; quia ita in Scriptura nominantur vt supra audiuimtts, amp; quia in Deo nihil est quod non sit aut essentia, aut persona: denique quia actus personis proprij, singulis iis passim in S. Scriptura tribuuntur.

S. Quod veró tres hac personae vna communi essentia concludantur, demonstrant infmiti ferè Scripturae loci, qui Deum lehouam, amp; xcqi, v vnum esse testantur, acce-dunt expressi etiam eins rei alij, qualis 1. loan. 5. 7. /res sunt qui testificantur in coelo, Pater, Sernw, amp; spiritus seuietus, 6° hi tres vnwn sunt. Item loan. 10. Pater ^ 0° ego vnum sumus^ nam quod de essentiae communitate loqttatur Christus, ostendit primum loci ipsius scopus (caussam enim communis potentiae in serttandis electis reddit Christus) secundo ludaeorum ipsorum acceptio, amp; Christi ad illam silentium: denique ipsa Christi ipsius explicatie vers. 23. eiusdem capitis.

9. Nec ob hoc verae hypostases esse desinunt, quia vna numero essentia tota in singulis amp; omnibus tribus personis simul eadem subsistit. quandoquidem vt tres illae vera sint vQigafievt», haec duo tantum requiruntur: primüm vt ita vere per se subsi-stant, vt vna non sit in alia tanquam accidens in subiecto: deinde ita inter se distinctae sint, vt vna non praedicetur de altera, quód veró praeter haec duo in rebus

creatis

T H E S E S T H E O I. O G I C A E

creatis hypostases a se diuisae sunt, id condition! ipsaruni finitae tribuenduni est; infinita veró essentia, si diuideretur secundum pcrsonas, lain ex facto infinita esse desineret: contra verö quia infinita est, persona vna est in altera quemadmoduni dicebat Christus. loan. 14. Ego sum in Patrc, ê⁰ Pater in me: quam rem Graeci patres , Scholastici mutuam circumincessionem appellarunl.

10. Vnde certó constat personas non esse diuisas 11 se, sed distinctas soUim. Atque distinctio haec vel est personarum respcctu essentiae, vel personanim inter sc, vel denique acluum personalium. Personae ab essentia, vbi cum essentia tantummodo comparantur, ratione tantum differunt; nam persona in Deo nihil aliud est qua in ipsa essentia Diuina, sed in proprietate sua characteristica, amp; distincto vnuylawj r(jótko considerata. Personae \\ cro inter se non ratione tantum, sed reipsa distinguun-tur, in qua distinctione reali fundantur ilia omnia de quibus diximus, proprietates, relationes, yvioyiir/iutet, amp;c. dislinctionem hanc ostendunt plurima S. Scripturae loca, Prou. 8. 24. Joan. 5. 18. 23. 26. Hebr. 1.3. loan. 15. 26. Primo ea quae originein Filij a Patre, amp; spiritus sancti ab vtroque testantur. non potest enim idem a se ipso produci. Secundó, in quibus personae a se aliae vocantur, vt loan. 5. Pater alius testis, a filio, spiritus sanctus alius nniidxh/toi ab vtroque, loan. 14. Denique formac loquendi, vbi iilius dicitur apud pattern, in sinu Patris, Cum patre, amp; similes. At qu;\\m ineptè forent hae loquutiones, si (quod olim nugabatur Sabellius) haec tantum diuersa essent vnius rei nomina?

11. Actus personales (lt;[ui ad intra vocantur) non magis communicari aliis personis possunt, quam persona vna fieri potest alia, quales sunt Patris gignere amp; conspirare, Filij gigni amp; conspirare, spiritus sancti procedere ab vtroque, vt Latini loquuntur, vel i Patre per filium, vt Graeci. Vnde sequitur hos actus non deliberantis esse voluntatis, sed naturae, si enim deliberantis voluntatis essent, iain non ad intra, sed ad extra: non proprij personis, sed communes essentiae: non necessitatis naturalis sed potentiao liberae euadent; ex quibus Filium, ac spiritum sanctum, amp; creaturam esse, amp;etiam non esse posse sequeretur. Ex vtroque autem hoc etiam necessario colligitur, actus hos tam ratione principij, quam finis (f. 1626.) esse aeternos amp; indesinentes. Si enim finem habuerunt, quomodo non fuerit tunc aliqtiod quo producta perfectionem esse sui habere coeperunt? quomodo quod finem habet non potuit etiam habere initium? quomodo denique non fuerit Dei producentis amp; producere desinentis mutatio? Nec ideo tamen successiui sunt actus hi: quia amp; aeternitati id repugnat quae tota simul est quod est: tSc naturae rei simplicissimae, cuius productio in effectione perfecta,in effectu veró perpetua est, nam si esse successiuum haberet, iam necessario simplex esse desineret.

12. Est amp; aliud genus actionum diuinarum, per quod personae nobis distinguuntur in S. Uteris, earum scilicet quae nec merè essentiales sunt, nec mere personales: quia a communi termino, essentia scilicet, ad communem terminum, creaturam puta, communiter non desinunt: sed medij generis sunt, quae quidem in terminum communem, id est creaturam deferuntur, amp; in quibus principium actus est virtus diuina communiter se ad omnes personas habens, sed tamen terminus principalis, per quem effectus illi quasi foras promanant, est persona, qua ratione patrem creatorem: filium incarnatum seruatorem amp; redemptorem: spiritum sanctificantem appellamus: amp; similia multa. Est amp; tertia ex his personarum distinctio, quod secundum ordinem essendi illamque paternam uixovo^iav vnius ab alia, ita etiam ordo numerandi personas in S. Scriptura ferè obseruetur.

Asserimus ergo amp; voces suprapositas, ciim eae partim Scriptura sint, partim veró necessaria ratione inde deducantur, in hoc mysterio ad detectionem haeresium,

amp; rei

T II F, S E S THEOtOGICA E.

amp; rei ipsiits aliquam explicationem religiose esse in Ecclesia seruandas; amp; doctrinam banc, vt oninibus seruandis necessariam, contra omnium tam vetcrum quam recen-titim haereticorum blasphemias toto peetere amplectcndam. Cui vni amp; Trino Deo Patri, Filio, amp; Spiritui Sancto sit honos amp; gloria.

XIII. DE PERSONA PAT RIS amp; FILIJ.

Vnitatcrn essentiae in personis tribus subsistentis, trinitatem per sonar uvi in sc, non extra essentiae vnitatcrn snbsistentium, vidimus comvumitcr: or din is instituti ratio postulat, vt quo plcnius, amp; planius, quae de material/ Thcologiae nostrac caussd in 7\'. N. amp; V. nobis rcuclata sunt, exph-e emus, dc tribus personis dcinceps agamus singular it er.

Thesis I.

t. PatKli est persona prima S. Trinitatis, ^ ^{se nori a}b alio existens, per

se, in se, in vnitate essentiae f\'ilium, imaginem suam, aeternüm gignens, amp; cum Filio Spiritum Sanctum spiralis.

2. Putre/n cüni dicimus, non respicimus (vt ex descriptione hac qualicumque patet) relationem, cjuam creaturae habent ad creatorem suum (ea enim est ad Deum Patrem essentialiter, vt Deus vnus est essentia, personis trinus, Pater, Filius amp; Spiritus Sanctus) sed relationem quam babet filius aeternüm genitus ad Patrem personaliter. Hoe monemus, quandoquidem baeretici onmes, qui Filij amp; Spiritus sancti deitatem oppugnant, posteriorem banc relationem negantes, cüm Patrem solum verum Deum esse asserunt, licet nobiscum consentire videantur, reuera tarnen aequiuocatione fal-lunt; neque enim nomine Patris personam certam, quae cum Filio amp; Sp. Sancto solus verus Deus sit, intelligunt: sed ipstim communem omnium Deum, in quo, per qtiem amp; propter quem sunt omnia, eumque solum, exclusis Filio amp; Sp. S. lehouam esse asserunt. Nos veró Patrem (sed cum Filio amp; Sp. Sancto) solum verum Deum esse, amp; personam a Filio, amp; Spiritu Sancto realiter distinctam, sanctè amp; religiosè ex Sancta Scriptura affirmamus.

3. Patrem verum Deum esse, edocente hoe Scriptura S. testimoniis infinitis, cüm profiteantur omnes (licet (f. 1627.) alia atque alia ratione) nee negent, nisi ij, qui nee naturae, nee Scripturae quiequam tribuentes Deum esse negant, non demon-stramus. Personam veró esse a Filio realiter distinctam testimonio amp; ratione proba-nitts, sed verbo tantüm vno.

4. Personam esse docet Apostolus ad Hebr. 1. cüm fllium (licit xnyitxti^m ny,-i\'jioqiio-sos toO natqóq. Similiter ratio ex definitione personae desumpta. Detinitur veró peisona subsistentia, quae proprietatibus suis cbaracteristicis seu indiuidualibus in vno aliquo indiuiduo intelligente est determinata, ita tarnen, ut alterius non sit pars. Haec veró definitio cüm Patri conueniat, quidni Patrem personam dicimus?

5. Personam a Filio distinctam esse (non secundum esse, quod commune, sed subsistere, quod cuiusque personae proprium) Scriptura itidem multis in locis docet clarissimè, Joan. 1. t. 18. lt;2^ 14. 10. atque adeo in iis omnibus, in quibus Pater

alius

THE ES THEOLOG1CAE,

alius a Filio dicitur. loan. 5. 32. vox puta alius distinctionem in persona designat: distinctio vero qua persona vna ab altera distinguitur, realis est. Ratio idem asse-rens haec est, quia Filius suum subsistere a Patre accepit, vt i principio personali-tatis suae; Principium veró amp; principiatum re idem non sunt.

6. Primam S. Trinitatis personam Patrem appellauimus, quandoquidem (vt de ordine in operationibus nihil dicamus, qui hoc secundum oeconomiam diuinam exigit necessario) ille se talcm praedicauit, cum Patrem dixit, ncque enim Filius Patre prior est, puta ab eo genitus, neque Spiritus S. qui ab vtroque procedens vtroque posterior est.

7. Addimus esse «Va^ov, 6° a sc cxistcrc, quandoquidem persona Patris secun-düm nullam sui considerationera, vllum habet principium, siue ortus, siue actus, siue temporis: neque enim secundum considerationis rationem communem in essentia, qua Deus est: essentia puta, qua essentia, nullum habet principium; neque secundum singularem absolutam in persona, qua subsistit in vnitate essentiae quia in se amp; per se ab aeterno subsistit: neque secundum relatiuam, quae est in distinctione amp; ordine ad personas reliquas: secundtim hanc enim reliquarum in Sancta Trinitate personarum principium est.

8. Secundüm dttas priores considerandae personae rationes a se esse tribus per-sonis commune est: essentia enim, quae tota Patris est, tota simul est lilij, amp; tota Sp. S. qtiam Pater in vnitate essentiae in se amp; per se subsistunt, secundum vltimam veró l\'atri proprium est: ille enim filij, amp; cum Filio Spiritus Sanctus principium originis est.

9. A se autem cüm Patrem aut lilium esse dicimus, non intelligimus a se esse propriè amp; absolute xiktoi gt;\'H:rnv sine ortu, siue actu, quod se producantur, amp; :ï se snbsistant: sed figuratè x«(\' uurtiQuiriv^ quod non producantur aut subsistant ab alio vllo.

10. In se veró quia subsistit ab aeterno amp; filius, non actu, aut tempore principium ipsius Patrem dicimus, sed ortu tantum, quia a sc in vnitate essentiae aetcrnum ipsmn genuit (inquam) non genitura praedicamentali (quae rerum corporearum, igt;er se amp; de se extra sc per potentiam similem sibi substantiam corpoream producentium) non transcendentali (quae spiritum per se, in se, per naturam facultatem gignentium) sed diuina piano, per se, amp; in se, per naturam similem personam.

11. Suprema igitur haec generatio, vtvt natura creaturum rerum ex parte adum-brata est, infinitis tamen modis propter infinitam similium inaequalitatem earn superat: Verbi gratia, gignit Pater per se similem, vt omnia corporea natura gignentia, persona, personam, vt homines: non tamen extra se, quia essentia est infinita, simplex ac pura: non essentiam, quia vnica: gignit in se per naturam, vt Spiritus, sed non facultatem, quia purus actus est.

12. Diximus gignere personam Patris^ personam Filij in vnitate essentiae vt quoad fieri potest in profundo, amp; imperscrutabili mysterio loquamur propriè: extra essentiam enim Patrem generare non potuisse vidimus, thesi praecedente: ex essentia ge-nuisse si dicas, figuratè loqueris, non ad positionem materiae vllius (cüm Deus sit immateriatus) sed ad negationem omnis vniuersè: prout ex nihilo omnia esse dicimus, cüm materiam remouemus: amp; Deum a se esse cum omno essentiae (vt diximus) principium negamus.

13. Gignere aeternhm, quia natura Pater gignit; quippe (f. 1628.) ea cüm aeter-nüm sit, aetcrnum gignit, aeternus pater aetcrnum filium: adeó vt cüm aeternitas sit uitae tota simul amp; perfecta possessio, filius semper sit a Patre genitus, amp; semper perfectè cum Patre, Pater tamen filium semper gignat, sed exclusa successione amp; imperfectione omni: quippe prout etiam in Metaphysicis a perfecto subiecto terminus perfectus semper generatur, amp; semper itidem perfectus est, sic etiam actus genera-tionis in Patre amp; filio in effectu perfectus, in etfectione perpetuus consideratur.

19 14. Ex

THESES THEOLOGICAE.

14. Ex iis quae de Patre dicta hactenus, liquent etiam ea quae de filio dicenda restare videntur; ea verè (pront :Y nobis iam factum est, cum de Patre agebamus) quae de Filio nobis in S. Scriptura reuelare Deo placuit, qualicumque descriptione comprehendimus. Filius est secunda S. Trinitatis persona, semper a Patre generata, cum Patre Spiritum S. spiralis, Patri ói-Kioumog, amp; cum Patre amp; Spiritu Sancto solus, verus amp; aeternus Deus.

15. Filium personam esse dicimus, quia non essentiam, sed personam in vnitate essentiae Patrem genuisse vidimus. Secundum, quia Patrem, qua pater est, filioprio-rem esse docuimus, respicientes non ad temporis, sed ad originis prioritatem: amp; in ea non ad essentiam, sed ad personalitatem: neqtie enim essentia, qu;\\ essentia, principium habet, sed persona filij, qua genita amp; filiata (sic dicamus) habet princi-pium a patre, essentiam, vitam, amp;c. Secundum essentiam itaque Filius est «vió^sos, secundum personalitatem a, Patre.

16. Semper generatum cüm dicimus, secundum Augustini amp; Gregorij placitum, (qui vt filius semper generatus esse quiim semper gencrari diceretur maluerunt) ad aeternum, indesinentem, amp; sine successione, amp; innouatione continuum generationis actum (de quo egimus) respicimus, secundum quern Filium semper generatum esse, generari, amp; generatum iri verè dici potest: quandoquidem aeternitas (absolutam dico) interminabilis est, amp; ab ante amp; a post (vt loquuntur scholastici) amp; sine innouatione tota simul.

17. Distinctam esse a persona patris personam Filij vidimus, cüm illam ab hac distinximus realiter: a Spiritu etiam Sancto distinctam esse turn superior docuit dispu-tatio, turn etiam docebit is, qui de Spiritu Sancto acturus est singulariter.

18. Patri ótiowTtoy esse ostenderimus, si eum cum Patre amp; Sp. Sancto solum Deum esse demonstreinus: hoc demonstrauerimus, cum verum Deum esse euicerimus: Deus enim noster Deus vnus est; Deut. 6. 4. Verum autem Deum esse, non ex omnibus, sed ex praecipuis quae ex Scriptura S. petuntur argumentis, probauimus.

19. Primüm itaque hoc ostendimus ex nominibus propriis, quibus persona Filij in S. Sacra insignitur, non nisi ei, qui verè Deus est competentibus, vt puta. 1. quód Filius in Scriptura appellatur: neqtie enim institutione, prout electi, amp;c. Filius dicitur, sed Natura; Natura verö eura dici filium ex eo euincitur, quód non absolutè Filius dicitur, sed I. proprius, Rom, 8. 32. proprius autem filius is est qui natura est: qui veró institutione, figuratè schim Filius dicitur. II. Dicitur vnigenitus, Joli. 1. 18. institutione verè si Filius esset, nec genitus, nisi aequiuocè, nec vnigenitus vllo modo esset. III. Dicitur omnis crcaturae primogenitus, Col. 1. 15. igitur antequam tempus in aeternitate coepit fiuere genitus: ab aeterno autem institutione filius nullus fuit. Nec obstat si primogenitum figuratè dicas, pro eo qui primas partes tenet in creaturis omnibus: hunc enim honorem pater nemini nisi Filio vnigenito largitus est, Hehr. 1.5.

20. Deinde, quod passim lóyos appellatur: non enim solum respectu officij amp; operationum sermo dicitur relate, videlicet qua arcanum Dei patris de nostra salute consilium nobis reuelauit, adeoque omnia mandata paterna exposuit: verum etiam respectu naturae absolutè, vt patris aeterni aeternus est Filius; sapientia puta (sic eadem, qua sermo ratione dicitur) Pronerb. 8. 22. ab aeterno se genitam esse dicit: si veró genita, natur;\\ talis, amp; absolutè. Praeterea si filium rel at è soltim lóyov dixeris, aut internum amp; absolutum sermonem non habet Deus, tantoque intelligentes creaturae sunt praestantiores (quod absit) creatore suo, qui eum habent: aut si internum habet qui non sit Filius, Deo sermones rcipsa duo sunt; ideoque Deus non est simplicissimus.

21. Denique dicitur imago Dei inconspictti. Col. 1. 15. duplici quidem respectu: sed ex vtroque natura Dei filium, verumqtte amp; aeternum Deum esse concludimus

necessariö.

THESES THEOLOGICAE.

necessarió. Prior respectus personae est, qua perfecta Dei (f. 1629.) Patris imago est, perfecte ipsuin exprimens: imago veiè perfecta essentialis est, amp; in identitate naturae posita, ideoque Filius ([Ua imago filius quidem est, iS; alius secundum personam a patre; qua veró imago perfecta, Filius est naturalis, nec secundum essentiam aliud.

22. Posterior respectus operationis est, qua filius, imago essentialis patris, nos renouans in spiritu mentis nostrae, facit vt omnes retecta facie gloriam Domini, vt in speculo intuentes, transformemur in eandcm imaginem (sed pro conditione nostra) de gloria in gloriam. 2. Cor. 1. 18. Respectus autem huius prior principium est: bic enim ex proprietate personae vt principio, tanquam actus profluit.

23. Non est autem quod ftlium perfectam Dei patris imaginem esse negemus, (|uia sc patre minorem dicit: nequc enim minorem se patre secundum diuinitatem natura, sed aequalem praedicat; sed secundum humanitatem in vnitatem personae assumptam, simpliciter. Deinde veró etiani ratione diuinae naturae, in persona: nempe vt per voluntariam dispensationem inaniens se assumpsit carnem amp; mediatoris partes suscepit.

24. Propriae appellationes diuinitatem filij confirmarunt hactenus, agedum eandem ex appellationibus tribus personis communibus, amp; de Deo essentialiter enuntiatis dernonstremus. Ac primo quidem vocantur lehoua, vt patet ex iis locis N. T. in quibus filius dicitur, qui in V. T. dicebatur lehoua, amp; quae de essentia Dei com-muniter praedicabantur, ad determinatam in persona filij aptantur. Dicitur lehoua in quo lehoua nos seruauit, Os. 1 . 7. Esai, 43. 10. loann. 4. 42. qui est sponsus Ecclesiae, Os. 2. 19. 6° loann. 3. 29. effudit Spiritum suum super omnem carnem, loci. 2. 28. 6°\' loan. 5. 29. Act. 2. 6. auctor est foederis, Icrcni. 31.31. Heb. 8. 8. quem in deserto tentarunt, amp; contra quem murmurarunt Israelitae, Num. 14. 27. i. Cor. 10. 9. qui primus est amp; nouissimus, Esa. 41. 4. Afoc. 1. 11. amp;c. lehouae veró nomen absolutè amp; propriè soli Deo competit. nulliqlte creaturae est communi-cabile, sicubi enim area, lerusalem, amp;c. lehoua dicuntur, non dicuntur absolutè vt recto casu: sed lehouae, puta area, ciuitas, amp;c. sXlsimwamp;s. II. Dicitur Deus, loan. 1. 1. Deus nobiscum, Esa. 7. 14. Matth, x. 23, fortis, 1. loan. 5.\'20, magnus. Tit. 2. 13. verus, 1. loan. 5. 20. benedictus in secula. Kom. 9. 8. 111. DiciturRex Regum, Dominus dominantium: Apoc. 19. 6. 17. 14. hoc autem soli Deo competit. 1. Tim. 6. 15.

25. Dominium autem amp; regnum Christi (vt hoe adijciamus, antequam transeamus ad attributa) duplex est: adeó vt duplici etiani ratione Rex amp; Dominus dicatur. Est regnum commune totius diuinae essentiae, quo tres personae, aequali potentia l gloria, in vnitate essentiae, amp; operationum communium, in omnibus amp; super omnia, infinite, amp; immutabiliter, ab aeterno in aeternum regnant. Est regnum singulare personae duavftQutnov temporarium, quo persona Christi demittens sc propter salutem nostram (integro seruato communi deitatis regno) secundum vtramque naturam in vnitate personalium operationum, voluntaria dispensatione regnat in omnibus,amp; super omnia, in Ecclesia, regno proficiente amp; mutabili, cuius administrandi principium amp; finis in tempore, opus veró seu unotü.mïf a. in gloria aeterna amp; salute Ecclesiaeper-fectissimum. Ratione prioris modi, Filius Rex est secundum naturam: ratione poste-rioris, secundum voluntariam dispositionem: ratione vtriusque verus Deus: neque enim posteriori amp; abiectiori regni modo regnare posset, si Deus non esset.

26. Nunc ad attributa transeamus, ab his transituri ad opera. Sic autem conclu-dimus. Cui essentialia attributa tribuuntur omnia, immó vel vnicum, ille verus Deus est: essentia enim amp; attributa omnia amp; singula re idem sunt, essentia vnica: Essentialia autem attributa tribuuntur Filio: verus igitur Deus est. 1. Vnitas secundum

essentiam

THESES T H K O L O G I C A E.

essentiam cum Patre amp; Spiritu S. loan. 10. 30. II. Infinitas, turn ratione loci, cum imrnensus, Matth. 18. 20 6° 28. 20. id est, extra supraque omnem locum essentia, potentiaque sua vbique esse dicitur: turn ratione temporis, cum aeternus, Hcb. 13.8. Esa. 9. 6, qui est, qui erat, qui venturus est, Apoc. 1. 8. hoc est, sine tempore semper esse dicitur. III. Immutabilitas, turn ratione essentiae in sese, Hcb. 1. 12. 6° 12. 8. turn ratione veritatis in verbo amp; promissionibus. 2. Cor. 1. 20. IV. Om niscientia, loan. 2. 24. 25. amp; 6. 64. qua se amp; omnia diuino nouit modo, omniumque corda amp; renes scrutatur. Apoc. 2. 23. (f. 1630.)

27. VI. Gloria amp; maiestas religioso cultu ^ nobis colenda (de naturali amp; essential! loquor, quae personae est secundum diuinitatem per se, secundum humanitatem per vnionis gratiam: non de dispensatiua amp; habituali quae est naturae humanae, amp; priore minor, vt pote ex habituali gratia) qui ex inandato Diuino in Filium credimus loan. 14. i. (atqui maledictus qui conficit in homine). Icr. 31.5. in nomen eius baptizamur. Mat. 28. 19. (atqui non sumus in nomen Pauli, id est, creaturae baptizati) 1. Cor. i. 13. eum inuocamus, Heb. 1. 6. 2. Cor. 1. 2. (atqui Deum nostrum adorare, ipsique soli seruire debemus Mat. 4. to. summa, aequales cum Deo Patre honorcs ipsi deferimus, loan. 5.23. atqui gloriam suam alteri Deus non dat, nisi Deus sit, Esa. 42, 8.

28. Ac de attributis quidem hactenus, praeter haec omnes operationes diuinae (intellige eas quae essentiales sunt, amp; extcrnae dicuntur, quód foris perficiantur) Filio etiam attribuuntur; Verus igitur Deus est cum patre amp; Sp. Sancto: qui enim opera-tione diuina vnum sunt, essentia vnum sunt. Tribuitur autem fdio. 1. Mundicreatio. loan. i. 3. Heb. 5. 10. II, eiusdem gubernatio, Hcb. 1. 3. Co. 1. 17. III. Electio fidelium, loan. 13. 18. Redemptio. 1. Oar. 1. 30. lustificatio, Mat. 9. 6. Sanctificatio, Ephes. 5. 26. vitae aeternae donatio, loan. 6. 3. iudicium, loh. 5. 22. diuinitateprin-cipaliter, humanitate instrumentaliter ab ipso exsequendum.

29. Caeterarum operationum ad extra ciini eadem sit ratio, plures non adduci-mus; hoc ad argumenti confirmationem addimus: Patrem quidem personaliter crea-torem, Filium redemptorem, Spiritum Sanctum sanctificatorem, in Scripturis S. dici; non ea tamen ratione, vt bae operationes secundüm se inter personas diuidantur, ac si simpliciter personates essent, amp; vnius personae propriae, neque essentiales, iV tribus personis communes, hoc est, a communi termino essentia diuina profluentes: sed vt adhibeatur tantüm in iis distinctio secundum principalem ipsarum terminum, qui secundum oeconomiam diuinam aliqua est persona: nam communitas operationis non tollit singularem dispositionem personarum inter se ad singularem dispositionis illius terminum in vnaquaque, licet communi, operatione.

30. Vtvt autem hae operationes communes sint patris, Filij amp; Spiritus Sancti, non vnius personae singulares: nihilominus tamen (vt hoc etiam moneamus obiter) earum vnaquaeque vna numero est: vt enim actio vna numero sit, non requiritur, vt vna sit hypostatico principio (caussa enim efficiens de substantia actionis non est) sed haec tantüm, vt vnus sit actus siue communiter, sine singulariter, vnus effectus amp; modus. In his veró operationibus haec ita se habent, vt patet ex verbis Christ!, eadem se operari dicentis, quae operatur pater, 1. loan. 5. 19. eadem (inquam) numero actus, effectus, amp; modi. Immó amp; praeter horum vnitatem vnaquaeque harum operationum etiam vna est communi principio quod est essentia diuino.

31. Ex his quae Ji nobis dicta hactenus, colligimus Patrem amp; Filium distinctas esse vnosxams, vnius tamen eitisdemque essentiae: ideoque sicut pater verus ac aeternus Deus est, sic amp; filium verum aeternumque Deum esse, in omnimoda naturae identitate patri Ujuooumoi\', amp; coaequalem vtrumque, Deum vnum amp; solum. Restaret, vt patrem a filio proprietate tum interna, tum externa amp; ordine in subsistendo, amp;

operando

THESES THEOLOGICAE. 149

operando distingueremus pleniüs, sed ciuandoquidem hoc superior egit disputatio, actum nou agimus. Deo vni amp; trino patri, Filio, amp; Spiritui S. sit houos amp; gloria in secula. Amen.

XIV. UE CREATIONE MVNDI.

Hactemis de priori Prouidcntiac parte scilicet Dccreto Dei actum est. nunc ordo Disputationum postulat, vt ad executionem illius Dccrcti Irans-eamus. Ea cnim est altera Prouidcntiac Dei pars, qua Dccrctuvi illud potcntissimè ad suam gloriam omnino exequitur. Nam i. Cüm Dcus oiu-nipotens sit amp; immutabilis (Psal. 115. 3. amp; 33. 9. Esai. 40. 28.) omnia quae voluit fccit sine vlla difficultate aut mutatione sui. //. Chin illud (f. 1631.) Dei Dccrctmn optimum sit, sapicntissimum, iustissiinum, henig-nissitnum, neccssc est cius quoque similcrn esse executioncrn: vnde finis idem Dccreti amp; cxecutionis rcrum cmcrgit. Huitis a tit cm exccutionis dtiac sunt partes, creatio amp; guhernatio. Dc priori nos hac Disputationc disseremus.

THESIS I.

Cruare igitur, Hebraeis Blt;ira, polysemon est, tria enim in Sacris Uteris (teste Basil, in Hp is tot.) significat. t. Producere rem aliquam secundum totam suam sub-stantiam ntillo praesupposito, ([Uod sit increatum, vel ab aliquo creatum, Gen. 1.1. II. Rem aliquam mutare in melius, non secundum substantiam, sed secundum quali-tates. Psal. 1. 12. III. Viuificare sou resuscitare è mortuis, vt cmittcs Spiriium luum 6° crcabuntur, Ps. 104. 30. Hoc est, vt exponit Basilius, quae ante erant mortua recipient vitam. Primo modo hie accipimus.

II. Creatio est pars executionis Decreti seu prouidentiae Diuinae: qua Deus im-mediatè coelum amp; terram, secundum Decretum aeternum, sapienter, liberc amp; potenter in principio, momento temporis, ex nihilo, suo verbo produxit: amp; deinde ex eis res alias omnes, conuenientissimo ordine, propter suam gloriam amp; hominis vtilitatem, condidit valde bonas. Gene. 1. 1. amp;c.

III. Causa igitur Creationis efficiens est FJohim, hoc est Pater, Filius amp; Spiritus Sanctus. Est enim Creatio opus Trinitatis ad extra (vt loqtiuntur Scholastici) coque indiuisum amp; indistinctum, h. e. tribus personis commune, seruato interim ordine ac modo in operando. Nam quemadmodum personae ipsae ordine ac modo inter se sunt distinctae, sic etiam personarum opera licèt non quoad effectionem, tamen quoad efficiendi modum distinguuntur. Creat ergo pater i se per filium amp; Sp. Sanctum, filius ii patre, Spiritus S. denique a patre amp; filio. Soli quidem patri in Scriptura haec Creatio saepius tribuitur: sed hoc fit, quia potcntissimè in eius persona terminatur, vt Redemptio in filio, amp; Sanctificatio in Spiritu Sancto. Ministram veto causam in hoc opere nullam extra Deum agnoscimus, turn quód ante pnncipium praeterDeum nihil fuerit, turn quód ad omnipotentem tantum naturam, quae soli Deo propria, haec productio iot) navn\'jf i non esse ad esse accommodari potest.

IV. Subiectum,

THEOLOGICAE.

IV. Subieclum, seu materia circa qilam, est mundus: (jua voce in hoc argumento non coelum (vt veteres nonnumquam xui\' sHoxtjv) amp; terrain simul, aut homines trita synecdoche, sed rerum vniuersitatem seu vniuersam coeli solique, amp;quaecimque eorum complexu continentur compagem ornatissimam amp; inanimem intelligimus. Materia veró ex qua Deus mundum effecit, nulla fuit. Sed ipse vastam illam, rudem amp; indigestam molem, quam Moses (vl analogicè (licamun) tohu amp; bohuwocvX^ de nihilo creata, vniuersa quae sunt in hac natura amp; existunt, sex diebus condidit amp; effor-mauit. Non quód egeret tempore ad efformationem rerum, aut quöd alioqui virium defectu defatigaretur; verum vt cum ccrto consüio, ratione amp; sapientia fecisse appa-reret. Praeexistentem veró nullam agnoscimus: quia cüm Deus solus aeternus amp; immu-tabilis sit, omniaque sine exceptione eoque amp; materiam condiderit, sequitur mundum non ex materia aliqua aeterna, multo minus ex Dei essentia, vt pote sirnplicissima, infmita, immutabili, sed c nihilo, tanquam termino, potentia Dei extitisse. llaque quicquid est illud, aut immediate vt coelum, terra, anima, Angeli, aut mediate aliae res omnes, ratione primae materiae, promanant ex nihilo. Quare tritum illud axioma philosophorum, lix nihilo nihil fit, hue non quadrat: quia principium illud de ordine naturali verum est in natura constituta, in constituenda minimè. Nam omnia principia ad constitutionem vniuersitatis huius, sola sua potentia effecit Deus propter boni-tatem suam.

V. Forma est innumerabilis ilia multitudo, admirandus ordo, pulchraque distinctio ac diuersitas omnium essentiarum, ab vno ente primo, perfecto, summo, sapicn-(f. i632.)tissimo, pro libera ipsius voluntate, amp; infmita bonitate sapientiaque perfecta. Consistit autem haec forma vel internè in abdita vniuersi natura, vel externè in dis-putatione omnium partium, turn in se, tum inter se ornatissima: vnde xo\'o/toj Graecis appellatur, nn^a TO xonixnlv 6 re ndyiu sv éavtfi tXquot;ⁿ\' MBKoafiriflÉva. Rtymol. magn. Aristot. dc Mundo. amp; quemadmoditm Graeci «naiiov ornamenti nomine appellauerunt: ita nos, A perfecta absolutaque elegantia, Mundum. Flin. lib. 2. c. 3.

VI. Creationis porró duae sunt partes, productio amp; dispositio sapientissima. ex quibus admirabilis Dei Creatoris bonitas, sapientia, potentia elucent, quorum agnitio amp; celebratio finis Creationis m seu vltimus existit: respiciunt enim gloriam Dei, ad quam omnia quae condita sunt amp; fiunt, imo etiam salus electorum, referuntur. Finis deinde ov seu proximus, est, vt mundus esset perfectus, eoque ad proprium generis humani, praecipuè veró Ecclesiae seu electorum vsum accommodatus eorumque saluti inseruiens.

VII. Effecta Creationis duüm sunt generum. Alia sunt dógatn, alia iiontd. \'Aóguta sunt quae nec sensibus obnoxia, nec extra verbum Dei an sint, vbi, quid, amp;qualia sint rectè sciuntur: vl domicilium beatorum, h. e. vt Scriptura loquitur, locus ille vorjiog primo die a Deo creatus, incorporeus, amplissimus, purissimus, lucidissimus, ntllli mutationi obnoxius, destinatus electis Angelis amp; hominibus, vbi Deus ipse se conspiciendum praebet de facie ad faciem. De Angelorum Creatione, etsi neque apud Mosem, neque in toto V. T. expresse fiat mentio, tamen sub nomine caeli illos com -prehendi dicimus. Sunt autem hi, Si^iritus, Psal. 104.4. Hcbr. 1. 14. magno numero, Dan. 7. 10. Malik. 26. 53. Jfcb. 12. 22. amp; certo ordine, Ephes. 1. 21. Goloss. 1. 16. 2. The. 4. 16. primo die, ex nihilo ü Deo creati, Job. 38.4.7. Psal. 14. 8. 2.3. praediti tum eximia facilitate intelligendi, amp; iudicandi, tum vi liberè eligendi amp; respuendi vel bonum vel malum, immutabiles secundum essentiam, amp; mutabiles secundum esse vel qualitates ipsorum. Hi aut boni sunt, aut mali. Illi sunt qui in veritate, in qua fuerunt a Deo creati, perstiterunt, Dei gratia tunc sic firmati, vl verum amp; bonum Untüni constanter amplecterentur, amp; nunc ita confirmati, vt iam

deficere

THESES THEOLOGICAE.

deficere a vero amp; bono nee possint, Matth, 6. 10. ncc velint, perfectissima Dei cognitione amp; dileclione pleni, obsecpiio amp; laudibus Dei semper incurnbentes Psa/ 103. 20. ita vt in omnibus viis Christo amp; Ecclesiae alacriter ministrent, Psal. 34. 8.\' 0° 91. 11. Dan. 10. 12. Matth. 18. 10. Heby. 1. 14. amp; nialis poenas iussu Dei infli-gant, 2. Reg. 19. 35. Hi veró Deo rebellantes, veritate amp; vita exciderunt, menda-césque homicidae facti sunt; loan. 8. 44. 2. P,V. 2. 4. lud. 6. sine vlla spe recon-ciliationis cum Deo: quorum potentia amp; furore Deus vtitur in exercendis piis amp; im])iis cruciandis: lob. 1. 12. 2. Cor. 12. 7.

VIII. \'Oqma veró sunt quae sub sensum cadunt, vt mundus elementaris lt;|ui est vel Superior, vel Inferior. Per superiorem intelligimus aetheream mundi regioneni hoc est firmamentum cum reliquis orbibus caelestibus in circulum mobilibus amp; muta-tioni obnoxiis, Psal. 152. 27. Atque hie quidem mundus primo die, ex eadem materia prima, vt etiam reliqtta elementa, a Deo formatus est amp; pcrfcctus.

IX. Inferior est, cuius ambitu continentur corpora, tum simplicia, vt Elementa, tum ex eorum coagmentatione mixta. Elementa sunt corpora simplicia in quae alia corpora diuiduntur, in quibus insunt aut potentia aut actu: ipsa veró dittidi non possunt, Ordo veró, quem Deus obseruauit in eorum creatione, hie est: vt primó creauerit ignem, deinde descendent ad constitutionem aëris qui in vastissimo illo spaüo amp; media ilia regione sedem habet: ita vt ibi sit tanquam Jult;x,nnxoigt; inter aquas superiores amp; inferiores, Gencs. 1. 6. 7. Constitutis hisce corporibus aquam amp; terram for-mauit. Cüm veró haec duo vnum quasi globum inter se constituerent. Deus antiis certa conceptacula amp; alueos destinauit, atque illas co coegit: amp; siccum terram vocauit\'. Gen. 9. 10.

X. Composita corpora sunt, quae ex simplicibtis corporibus constant. Haec sunt aut perfecte mixta aut imperfecte. Perfecte mixta sunt, ([Uae quoad materiani ex omnibus raiscibilibus constant, amp; quo ad formam veram (f. 1633.) eorum liabent vnionem, ita yt ex pluribus formis sit vna forma, amp; è plurimis naturis sit vna natura. Imperfectè mixta, quae non ex omnibus elementis constant, etsi ex pluribus; amp; in quibus indistinctae miscibilium naturae seruantur, vt Meteora, sic dicta, tum quód pleraque nascantur in stlblimi loco, ibique conspiciantur, tum quód animos hominum sollicitos atque suspensos reddant, propter rerum futurarum euentum, amp; sui admi-ratione ciuasi in sublime trahant. Arist. lib. 1. Meteor, cap. 1.

XI. In perfectorum Creatione Deus primüm creauit ea quae sunt necessaria ad vitam animantium alendam, vt sunt plantae, amp; ad commoditatem ornatumque huius domicilij, ut sol, luna, astra amp; stellae, quae sunt conceptacula amp; instrumenta primo die creatae lucis, idque ad distinguendum tempora, annos, menses, ac dies amp; ad indicandum hominibus tempestates.

XII. Hactenus de domicilii constitutione, ad quam pertinent ea i. quae esse habent. 2. quae praeter esse etiam habent viuere. Sequuntur iam huius domicilii incolae, in quorum creatione Deus hunc ordinem seruavit, vt primó creauerit ca quae _ praeter esse amp; viuere etiam habent sentire, vt sunt bestiae, eaeque aquatiles\' yolatiles amp; terrestres. Deinde ea quae praeter esse, viuere amp; sentire, etiam habent mtelligere, vt homines, qui co duce ilia omnia amp; se ipsos referunt ad Deum autorem tantorum bonorum. Hoc itaque mode sex diebus fecit Deus coelum, terram amp; qtiae-cunque in iis sunt, dein requieuit die se|)tirao. sanctificauit amp; bencdixit. \'

XV. DE

T H E S E S T H E O L O G I C A E,

XV. DE CREATIONE MVNDI.

1. Sicut in hominibus duplex actionum genus obseruarunt Philosophi; vnum quod praeter actionem nullum post sc opus relinquit ad agentis perfectionem pertinens: Alterum quod opus post se relinquit, estque rei factae potüis quam agentis perfectio; quorum hoe externi, illud interni operis nomine significarunt: ita etiam vtrtimque in Deo contemplari licet, cüm amp; lehoua sit amp; actus purus, qui ab aeterno semper intelligat, velit, amet: amp; rerum omnium\'conditor amp; princeps. De quorum primo cüm superioribus thesibus actum sit, ordo institutus postulare videtur vt ad operum Dei extemorum con-templationem, quibus sese amp; suam naturam nobis cognoscendam exhibuit, transeamus.

2. Operum Dei externorum duo sunt prima amp; praecipua genera; quorum vtrumque in varias porrö species distribuitur. Prioris generis opera sunt ilia quae dicuntur Creationis amp; Conseruationis mundi in natura rerum; posterioris opera redemptionis amp; gratiae ad Ecclesiam pertincntia. Opera Creationis vel sunt og«»«, ut hie mundus siue natura inferior; vel aoymn, vt coelum bcatorum, Angeli, animae hominum: de quibus, quatenus sub considerationem creationis cadunt, ex verbo Dei acturi sumus.

3. Creatio, est actio Dei externa, qua immediatè per se res non esse ad esse, sine altcratione, pro sua libera voluntate produxit: idque aut nulla prorsus praeexis-tente materia fundens per verbum: aut in materiam iam se creatam formam è nihilo creatam inducendo.

4. Caussa Creationis Efjicicm est Deus, vt principium externum agens, mouens, exemplarc, amp; finale rerum omnium. Pater, Filius, amp; Spiritus Sanctus essentiavnus, pcrsonis trinus. Finis duplex: alius ov cuius, alius lt;0 cui: ilium finem operis, hunc finem operantis vocant scholae. Finis Creationis 01 naturalis est, nempe vt commodè secundum naturam se habeant omnia: Finis m Coelestis amp; Diuinus, vt singula quae-que in natura Dei gloriae inseruiant.

5. Materia Creationis non nisi huius mundi, est ingens ilia massa, quam dixerunt chaos informis, omni virtute intus vacua, amp; indigesta moles: iï Deo ex nihilo con-dita solo potente verbo, ex qua visibilia omnia educerentur ex priuatione in formam naturalem suam. Forma est modus, multitude, diuersitas, ordo rerum omnium in mundo existentium, ab vno, primo, summo amp; perfectissimo Ente, pro libera ipsius uoluntate amp; infinita bonitate sapientiaque profecta.

6. Rerum creatarum duplex ratio: snovyavms supercaelestis, amp; F.lementaris. Super-caelestis cüm sit inuisibilis, nec sensibus obnoxia, ex solo verbo Dei reuelato an sit, v(f.i634.)bi, quid ac qualis sit discitur. Esse Angelorum amp; beatorum hominum dorni-cilium, quod beatorum caelum appellari consueuit, nemo plus vnquam dubitauit, cum tot amp; tanta de illo in sacris literis reperiantur testimonia, vt sine summa im-pietate amp; impudentia negari non possit. Est autem hie locus vorjxöi, supra hos visi-biles amp; mobiles orbes, primo creationis die a Deo ex nihilo factus collocatus, firmatus: incorporeus, incorruptibilis, immobilis, nulli corruptioni aut passioni ob-noxius: maximus, lucidissimus, ac verus (Uvunoi. pulcherrimus, amoenissimus: omnium denique sua natura amp; per se felicissimus, quod in co Deus sese visendum praebet maximè: Incolae Angeli amp; beati omnes.

7. Elementaris mundus, vel est superior, vel inferior. Superior est visibilis ilia pars mundi, quam spectabiles orbes occupant, ex eadem materia prima, ex qua ctiam reliqua elementa, constans, amp; coelo extimo terminata: quod coelum est simplicissi-mum, praestantissimum, longeque ab aliis diuersum corpus, a Deo ex materia prima primo die creatum, alterationi amp; corruptioni per se obnoxium, ita tenue vt sit firmum,

ita firmum

THESES THEOLOGICAE,

ita firmum vt solidis cedere corporibus, si per illos transeat, possit, amp; figura sjjliae-rica omnium pulcherrima amp; capacissima praeditum.

8. Inferior haec corpora continet, vel simplicia, vel mixta, amp; ex illis composita. Simplicia corpora intra extinuun coeli ambitum comprehensa sunt quattior, lt;|uae vulgo dicuntur Elementa, ex (|uibus tamquam ex primis principiis vna(]uaequc rcs componitur, amp; in quae eadem etiam resoluitur. De his duo generaliter praemittimus: vnum de modo efficientis caussae ad generationem ipsorum, qui vnicus Deotribuitur Sermo. i. actus mandantis amp; puro suo mandato res ad esse producentis. Alterum de ordine quem Deus obseruauit in elementis constituendis: nam i. res ad esse produxit: n. productas approbauit: ui. approbatas ordinauit; iv. ordinationem in natura rerum sanciuit.

9. Ciim autem elementoruni ex le^e creationis ea sit ratio, vt superiora agant in inferioribus, inferiora patiantur a superioribus: constat elementum ignis, quod summum est, agere, non pati: elementum terrae, quod infimtim est, pati, non agere. Actio ignis perpetua, est aerem illuminare, amp; jitilsis tenebris perspictium reddere, ex primo creationis die. Actio aeris in aquis, est aquas superiores ab inferioribus suo expanso disparare, ex secundo creationis die: aquae denique in terra est terrain variare, amp; partes illius disiungere, ex tertio creationis die.

10. Corporum ex elementis compositorum alia perfecta sunt, alia imperfecta. Perfecta sunt quae omnibus suis partibus absoluta: Imperfecta quae mutila, ideo meteor a dicta, quód in sublimi amp; in aere pleraque generentur. In perfectorum creatione Deus ordine prinnnn res ad commoditatem incolarum pertinentes creauit: deinde animantes, tanquam in domicilio parato constituit. Res ad domicilij constitutionem pertinentes sunt duae. Nam primüm infra terrae fructus ad necessitatem, vtilitatem amp; commoditatem incolarum orti sunt die tertio. Secundö, supra stellarum amp; syderum ornatus ad res inferiores illustrandas, amp; modificandas appositus die quarto.

11. Quae ad ornatum huius domicilij faciunt maxime, astra sunt, amp; stellae,solo Dei verbo in ipso coelo, cum quo eiusdem sunt naturae, factae amp; collocatae: vt diem nocte, eoque lucem a tenebris distinguant: stata tempora amp; temporum totius anni vicissitudines praebeant amp; ostendant: dies amp; annos efficiant: super terrain denique luceant, amp; sua luce omnia spectabilia reddant.

12. Constitute) domicilio incolae, qui inhabitarent, immissi sunt, nimirum animalia aqtiatilia, volatilia amp; terrestria, creata, amp; in hac rerum vniuersitate loco suo con-ueniente collocata. In quorum creatione ordinem hunc obseruauit Deus, vt a minus perfectis ad perfectiora ascenderit. Primüm etenim pisces auibus in eo imperfectiores, quód muti sint, ex aquis eduxit. A ties terrestribus animalibtis inferiores secundo loco creauit, quinto die. lerrestria, quae erant rationis expertia, ante rationaliacondidit. i\'ostremó hominem raticnalem, corpori è terra formato animam è nihilo creatam, quae dignior eius pars est, inspirando, sexto die fecit. Atque ita totum creationis opus absoluit creator Opt. Max. quod sicut ;Y stimmo bono amp; perfectissimo ente pro-fectum est, ita non potest non esse summè bonum, omnibusque numeris absolutissimum : amp; Creatoris sui omnipot. snpientiam, bonitatem amp; perfectionem declamnre (f 1635).

XVI. DE CREATIONE MVNDI.

Opera Dot dnuni sunt grvcruv?: ant cnim vt interna, ant vt externa consideranitir: interna in ipsa Dei essentia ante iacta ninndi fniulamenta,

²⁰ indicantur

THESES THEOLOGICAE.

indicanUir dccreti Dei actcnii nomine: dc quo turn eommuniter, quatcnus omnia creata: turn singulariter, quatenns hominum finem concern it, singulis dispntationibus actum est: scqunntnr externa Dei opera, quae etiam duplieia sunt, naturae scilicet amp; gratiae. ad prim urn ordinem pertinent opera creation is amp; conscruationis inundi. nos l/ic de ereatione dicturi sum us, seenti nonnam verbi Dei. primuni antem voeum ainbiguitatem tollemus.

Thesis I.

1. Verbum creare, quod in libro Genes, per vocem hara cxprimitur, trifariam potissinium accipi potest (vt i\\: Rasilius in Epi. annotauit) I. pro productione rei alicuius ex nulla praeexistcntc materia. Ucn, i. i. 2. pro rei innoualione amp; muta-tione in statum meliorem. Psal. 51. 12. 3. pro viuificatione, amp; quasi resuscitatione ex mortuis, Ps. 104. 30. Te emittente spiritum tuum reereantur. prima acceptio est luiius loci. Muntlus etiam in S. Uteris tria praeciptie notat, 1. Compagem totius vni-tiersi, id est coelum, terrain, cS: quae in eis sunt, loan. 1. 10. Eph. 1. 4. 2. vitiosam cam amp; miseram conditionem complectitur, i|uae ex hominis peccato omnibus hisce rebus (in quibus manifesta atntiin amp; perturbatio) inhaeret, 1. loa. 2. 16. amp; 5. 19. 3.vnam quandam partem eamque noi)ilissimam amp; pracstantissimam inter inferiora, nimirum homines tantum, eosque vel omnes in genere vniuersc, Rom. 5. 12. aut eommuniter, Joan. 17. 21. i. loan. 2. 2. vel in specie reprobos amp; infuleles; loan. 14. 17. 22. loan. 17. 9. primo modo in sequentibus intelligi volumus tantum de vocilms, nunc ad rem accedamus.

2. Mundus hie an creatus sit, primo quaeritur: eum autem creatum esse tuni Scriptura expressa, turn argumenta alia innumera euincunt. Scriptura enim illius cre-ationem in principio (id est, primo temporis termino) factam esse (Jen. 1. proponit, amp; passim repetit: Prou. 8. Ps. 102. 104. 134. amp;c. alia veró argumenta sunt turn ex Scriptura, turn ex natura petita. ex Scriptura, in qua anni i\\ condito mundo dili genter ;ï Mose aliisque Spiritus S. instrumentis suppuumtur: ex natura autem, quöd in eo caussartun amp; effectuum progressus non est infinitus, amp; mundus etiam natura sua interitui subiacet, quod de increato dici nequit; quare Aristotelis de mundi aeter-nitate opinio (Zitgt;. 8. y^jl/y. lib. i. amp; 2. de coelo mundo) in Theologia audienda non est. Nee hinc sequitur, Deum ante mundi creationem ociosum fuisse, nam ])racter actionem hanc externam atque transetintem, est amp; aliud genus actionttm internarum, permanentium videlicet, quae Deo terminantur: suntque vel essentiales communes tribus personis, vt decretum aeternum: vel personales, personis distinctè conuenientes: vt Patris, Filittm gignere, amp; amborum, spirare Spiritum Sanctum. Hoc posito,Cre ationem definimus, primam amp; nobilissimam Dei actionem externam, qua solus ille (\'liéfTuis, per se, mundum, secundum decretum stium, liberrimè, solo nutu, absque defatigatione, Ps. 33. 9, £sa. 40. 28. in principio temporis produxit, amp; sex dierum spatio disposuit, idqtie aut nulla praeexistente materia efficiendo, aut in materiam indttcendo, ad commune bonum, amp; gloriam suam.

3. In hac definitione caussas amp; effecta a Theologo maximè consideranda expen-demus. Caussae sunt vel externae, vel internae, prout aliae sunt, intus in re, aliae foris; externae sunt, efficiens amp; finis. Effuiens caussa igitur est Deus Elohim, Pater, filius, amp; Spiritus S. (Jen. i. 1. 26. Ps. 102. 26. 6-\' 124. 8. o-y. Got. 1. 16. /let. 17, 24. i. Vet. 4. 19. (idque etiam nomen plurale verbo singulari iunctum. Gen. 1. 1.

denotare

T H ES ES THEOLOGICA F,.

rlenotarc putaimis) lt;iaippe ciim crcatio sit oi)Us trinitatis ad extra (vt vocanl) liihus (|uüque personis coiupetit, seruato tarnen ordine ac modo in operando, ita vt 1\'atcr per lilium amp; Sp. Sanctum, filius a Patre per Sp. S. loa. i. 3. Col, 1. 16. Spiritus S. a l\'atre amp; tilio creauerit. Gen. 1. 2. lob. 33. 4. Ps. 33. 6. tribuitur quidcin 1\'airi soli creatio in symbolo fidei nostrae, vt amp; filio Redemptio ,amp; Spiritui S. sanctiricatiu, (f. 1636.) sed hoc fit (|uia in eorum persona proximè illae actiones tenninantur. Sequitur Finis, qui duplex est, operis amp; operantis: op er is, vt omnia suis inseniiant vsibus, praecipuè vcró saluti aiiisque commoditatibus hominum amp; maximè eleclorum: Gen. 1. 28. I\'s. 8. 7. Heb. 2. 7. 8. Finis operantis est illius gloria, nam ex toto opere creationis admirabilis Dei bonitas, sipientia amp; potentia elucent, Gen. 1. 31. Ps. 104. 24. Pro. 16. 4. Ier. 10. 11. 12. quarum agnitio amp; celebratio, corde, lingua amp; opere, vt praecipuè hominibus amp; Angelis conuenit, ita creationis scopus vltimus existit; hominem igitur propter se creauit Deus, relilt;|Ua omnia propter hominem quae in hac vnitiersitate sunt

4. Caussae internae seqituntur, materia scilicet amp; forma. Materia praeexistens, ex qua Deus mtindum hunc creauit, nulla fuit: idque vocabulo creandi (quod in proiiri.i sua significatione productionera a non esse ad esse notat: nam cüm Deus solus acler-nus initio, fine, amp; successions carens amp; immortalis sit, 1 Tim. 6. 16. omniaque iV sine exce[)tione condiderit, sequitur, non ex materia aliqua aeterna, multè minus Dei essentia, sed è nihilo tanquam termino potentia Dei extitisse: Ps. 33. g. AW/, 4. 17. Heb. n. 3. Itaque, quicquid est, illud aut immediate, vt caelum, terra, angeli, anima: aut mediate, vt alia, ratione prima materiae, ex nihilo emanant. Nam rerum corporearum materiam (([tiani Moses tohu amp; bohu, alij chaos appellant, I,XX uxui.lt; (Txéiincop, amp; Philosophi *\'uionipini, uvaitieov^ //jU(digoi¹ noiov fuisse dixerunt) Deus ex nihilo prius in tempore condidit, vt ex ea visibilia omnia a priuatione in fonn.im naturalem produceret; vnde melius in Scriptura Deus appel lat ur noirjjrjs, qui ex niliilu aliquid facint, qUcim a Platone amp; Philosoph. firiftLovyyoc. qui ex inordinato aliud lan-tum ordinet amp; constituat. /nsl. Mart, in lib. exhort, ad Gent. Physicum vcró illud axioma, ex nihilo nihil Jit, quia Physicum tantum est, rerumque naturalium ordini constituto, non autem constituendo conuenit, hie non obtinet, vbi de cr.-atione amp; potentia Diuina (quani Philosophi ignorarunt) sermo est.

5. Nunc dc Forma videamtts. Prout igitur creationis huius duae sunt j)arie:;. pro ductio rerum, amp; sapientissima earum dispositio Deo vtraque propria, tob.^.^. lisa. 40. 22. 44. 24. Sic etiam forma duo haec complectitur, consideraturque interne amp; externè : interne in abdita huius vniuersitatis vi amp; natura: externe, in niodo,mul-titudine, diuersitate, amp; pulchritudine rerum omnium conditaruni, non tam propter coeü amp; reliquorum sublunariuni pulchram faciem, quam propter aptissimam omnium in se, amp; inter se Ei ipiUnv, amp; «oivuiviav, ab vno illo primo amp;: pertectissimo Ente liberrimè ex ipsius sapientia, bonitate amp; potentia profectam: vnde munhis ],!-tinis a puritate amp; munditie dictus est, Plin. lib. 2. cap. 3. vt amp; Graecis « irnn,. J\'Jyinol. mag. /Inst. lt;lc OlUlldo. cap. 6. nni/d tn xoirftfitV, o tri navru i- i\' t(XV KÖ ï/wv «exoa/D/liérn. Hacteiuis de caussis.

6. liffectum autem ex hisce causis productum est mundus, qui nihil est aliud, quam superiorum inferiorumque compages, amp; augt/nn ex coela, terra, amp; caeleris rebus, quae in iis existunt pulcherrimè inter se ordinatae amp; distributae, a Deo propter Deum coagmentatura amp; conseruatum. Diuisioncs rerum creatarum nunc vide aunts, vt turn huius efifecti naturam, turn efficientis excellentiam eo melius intellignmus. Partes ergó nnindi duae sunt, caelum amp; terra, prout eas passim Scriptura proponit, Ps. 124. 8. Ps. 134. 3. Es. 37. 16. iisque vocibus plerumquo m-isxdo/i res etiam

omnes

THESES THEOLOGICA E.

umnes comprehendit, quia vel caolestos sunt vel terrestros vcl ox vtrisque compo-sitac, mari itidoin (nisi disertc exprimatur) Pro. 8. 26. 27. 28. 29. sub terrae nomine coinprehenso, Ps. 146. 6. Act. 14. 15. eo quod cum ea globum vnum efficiat.

7. Deinde, hae mundi partes considerari etiam possunt vt continentes: amp; hoc sensu vniuersitas rerum diuiditur in res continentes amp; contentas, id est, domicilium amp; incolas. Domicilium hoc, respectu loci est duplex, inferius amp; superius: illud elementis duobus grauibus terrae amp; aquae, amp; suis elementatis destinatum: hoc pro suo situ triplici etiam triplex ponitur in Scriptura. I. Est coehnn simpliciter superum, (|Uod a\'crium appellatur: estque tota haec expansio aèris, atque ignis ab aquis amp; terra ad lunae vsque orbem: quod turn elementa alia duo aërera atque ignem, tuui ea quae plus aeriae naturae habent, continet, vnde aues volucres caeli a Christo vocantur. Matth. 6. 26. confer cum Genes. 1. 20. II. coelum superius comparatum cum primo, est sydereum amp; aethereum omncs coelestes orbes, amp; cum iis stellas conlinens. III. coelum, est summum illud (cmpyreum vocant) quod incorruptibile amp; immobile est; hoc etsi nulla ratio Physica esse demon(f. i637.)stret, (|Uia Physicae obiectum est cor[)us amp; affectiones ipsius, amp; caelestium corporum magnitudo ex solo motu aspectuve deprehenditur, illud autem neque vllum motum vindicat neque sub sensum cadit, sed vot/tov tantum nobis est: statuendum tamen Diuina Philosophia docet, illud vocans, paradisum, sinum Abrahae, sedem Dei, amp;c. estque omnium bcatorum habitaculum in quod Christus ascendit. Act. 1. 11. Eptws. 4. 10. amp; Paulus se raptum esse dicit. 2. Cor. 12. 2.

8. Primum illud caelum aerium ex informi ilia materia formatum esse non est dubium. Secundum aethereum quidam ex propria materia immediate ^ Deo creata con-stare asserunt, nos illud ex eadem materia informi productuin esse statuimus (licet supra reli(|ua corpora longè excellat) atque hinc est, quod omne visibile coelum alterationi amp; mutationi sit obnoxium, iuxta illud, caeli cum stridore praeteribunt, 2. Pet. 3. 10. amp; erit caelum nouuni amp;• terra noua, Esa. 15. 17. amp; 66. 22. Apoc. 21. i. amp;c. Tertium veró caelum sentimus non esse eductum ex materia informi ilia luhu 6° hohu, sod vna cum ilia (duo. n. ilia Moses per voces schamaiun, amp; Arots₎ cacli amp; terrae, Ge/i. 1. 1. exprimit) primo die ex nihilo creatum; vt situ amp; substantia ita amp; omniinoda praestantia supra caelos aspectabiles aërium amp; aetherium eminens: situ, ([tiia supra eos a Deo constitutum amp; formatum: substantia, quia incorporeuin nulli passioni amp; mutationi subiacens: omniinoda praestantia, quia lucidissimum, iucttndis-siumtu, pulcherrimum, amp;c. Haec de domicilio.

9. Incolae supremi illius domicilij (tertij scilicet caeli) sunt angeli boni: amp; homines fuleles, a morte anima, a resurrectione anima amp; corpore. 1. Angeli, horum creationem (juamuis Moses (cui praecipue visibilium creaturarum seriem pertexere propositum fuii) non exprimat, tamen creati sunt. Psa. 114. 4, Cor. 1. 7. amp; sub nomine coelorum. u\'eu. i. i. intelligi possunt. 1. Sunt autem substantiae, spirituales, simplices, indiui sibiles, per se tantum subsistentes, magno numero, Da/i. 7. 10. Mat. 26.53. amp;certo ordine. Ephes. 1. 21. Col. 16. primo die Gen. 1. 1. ó-¹ 2. 1. lob. 38. 6. 7. loan. 1. 3. Gol. 1. 16. a Deo ex nihilo ad ministerium ipsius creatae. Atque hi quidem om-nes ab initio boni Gen. 1. 31. (quamuis mutabiliter tales) creati sunt: quia tamen eorum aliqui libera voluntatc sua a veritate amp; integritate, in qua per creationem a Deo erant constituti, defecerunt: loan. 8. 44. 1. loan. 3. 9. hinc est quod isti mali appellantur, amp; è coelo illo eiecti sunt in aorem caliginosum, aeternaeque damna-tioni adiudicati; ALitth, 25. 41. 2. Vetri 2. 4. /«./. v. 6. alij autem qui in ilia sua integritate singulari conditoris gratia [)ermanserunt, amp; confirmati sunt. Mat. 6. 10. bo/ii appellantur amp; tertium illud amp; summum coelum inhabitant. Reliqui superioris

illius

T II E H E S THEO L O O I C A E. I 57

illius (lumicilij incolae sunt liiieles anima solum, postquam ea corporis sni ilomicilio segregata est: eruntquo iidem toti secundum animam amp; corpus, cüui in die iudicij a, summo illo iudice ad vilam aeternam fuerint resuscitati.

10. Inferior is domicilij incola est horao praecipuè, qui est creatura Dei rationalis, ad imaginem illius condita, duabus partibus constans, anima scilicet, quae substantia est immediate a Deo creata, spiritualis, immortalis amp;c. amp; corporc, quod ex limo terrae ab eodem efformatum est: Propter hominem etiam mcolae huius inferioris domicilij sunt animantia varia vna cum rebus omnibus ad necessitatem amp; voluptatem illius necessariis. Genes, i. 28. 29, amp;c.

11. In his autem omnibus creandis hie ordo seruatus esse videtur a Deo, quód cum alia simplicia, alia composita sint, ilia prius quam haec creauerit. Simplicia a. sunt primüm td Unovfinua, deinde coelum, amp; corpora intra extimum coeli anibitum comprehensa (|uatuor, ignis, aër, aqua, terra, quae elementa appellantur, ex quibus res omnes concretae primüm componuntur, amp; in quae vltimo resoluuntur, ipsa veró in null i se priora. Ex compositis autem, (quorum alia pcrfectó composita sunt) ilia prius creata, quae tanquam inferiora superiorib. essent inseruitura, quod sequens ille rcrum creatarum ordo quadruplex clarum faciei.

12. I. Ea quae tantum esse habent prius sunt creata, quim quae praeter esse, habent etiam viuere. II. Quae praeter esse habent viuere, prius creata sunt, quam ea quae insupcr amp; animam habent rationalem. III. quae praeter esse, viuere habent amp; sentire, ])rius creata sunt quam ea quae insuper habent animam rationalem. IV. Vltimo, creata sunt ea quae praeter esse, viuere amp; sentire, rationalem animam supernèacce-perunt, videlicet homines, vt ij ratione hac duce amp; magislra turn omnia ilia, turn seipsos referant (f. 1638.) ad sapientissiimun ilium tantorum boiiorum dispensatorem amp; auctorem Deum, nam ex 00 amp; per eum, amp; in ipsum sunt omnia. A\'om. 11. 36. Ipsi sit gloria in secula. Amen.

XVII. DE I\' R U V 11) E N T I A DEI.

Crealioncui rcrum iurc sequitur oi\'conomia, cuius arlifcx Pronidentia: nihil enim magis a ratione alienum fingi potest, quam si otiosum Domi-muu amp;■ creatorcm facias, qui semel duntaxat in prima mundi origine poten-tiam, virtutcrnque suam manifestaucrit: ncc ad Sapicntissimam atque ad-mirabilem opiflcis Pronidentiam contemplandam mentis ocnlos intendas. Quapropter cum super iorihus The sib us ^ de Great lone tot ins vniuersi satis superque actum sit, insta docendi methodus postulate vt in praesentia de Pronidentia sen Gubernationc mundi breniter avp 0iw inquirainns.

I.

i. Eleganter Aristotelcs dicit eo.s, qui viuis rationibus sibi probari cupiunt Pronidentiam aliquam esse verheribus, non verbis, carniticis, non Philosophi (addo, nec Theologi) responso dignos esse. Et reuera si iynis calor, (|uem tactu, si Mcridiani temporis lux, quam visu percipimus, demonstratione non indiget, multó niinus demon-

stratione

THESES THEOLOGICAE

stratione indigebit Prouidentia Diuina, qua türa Christianis hominibus ex Vorbo Dei, Keel. 5. 5. Sap. 8. Es. 10. 15. Mat. 6. 30. 31. 32. 0° 10. ig Ltic.12. ix. 12. turn Ethnicis, ipsisque creaturis mutis ex naturali rationis luce, Rom. 1. 10. lob. 12. 7. ó-v. Psa. 19. 1. amp; praestantissima rerum omnium dispositione, ordine, atque conser-uatione, niliil magis persuasum est, vel esse debet. Quare oinissa quaestione An sit^ transibimus ad quaestionem Quid sit: |)raemissa tarnen lt;|uaestione quid siguilicet. Prouidentiae enim appellatio nunc latius, nunc strictius accipi solet. Latius sumpta aeternum Creationis, Gubernationis, Ordinationlsque decretuin, amp; executionem illius complectitur: strictius ad solam rerum creatarum refertur oeconomiam.

2. Atque hoe posteriore sensu vocum Prouidentiae in praesenti accipimus, earnque dcfiniiiius esse Actum sunimi amp; vniuersalis Principij, nempe Dei, quo omnia singula uptime gubernantur, amp; ad suum ordinem quamuis inordinatissima, finemque perdu-cuntur, ail gloriam Dei. hie omnia causanun genera sese offerunt, quae in hoc negotio assignari possunt. Gaussa efjiciens Prouidentiae nulla dari potest, nisi fortè in ipso subiecto nempe Deo, voluntatem ipsius liberrimam pro efficiente, statuamus. /\'\'onnalis caussa est. Actus ille ])erpetuiis gubernandi ordinandique omnia. Materia circa quam, est vniuersus mundus, amp; singula quae in eo fuerunt, sunt amp; erunt. Finalis denique caussa est vt omnia asseqtiantur suos fines, stiamque perfectionem, amp; cedant ad gloriam Dei, quae vltimUS rerum finis.

3. Huius, (quam definimus,) Prouidentiae duae sunt partes: vna vniuersalis: t\'s. 104. .gt;7. I\'ron. 15. 3. Sap. 8. 1. c?⁵ 14. 3. Rom. 11. 36. crY. altera particularis; Dent. 32. 10. i. Reg. 17. 4. Psa. 23. i ó-⁵ 34. 8. 16. ó-» 119. Esa. 43. x. Mat. 6. 33. 2. 10. 30. (S⁰ 16. 19. /let. 9. 4. Ueb. 1. 14. 1. Pet. 5. 7.12. sexcentis aliis locis. 111a est, qua positum a se naturae tnm superioris quam inferioris ordinem Deus tuelur, iv vulgo conseruatio mundi vniuersalis dicitur: baec veró est, qua peculiarem vnius-cuisque Creaturae curam gerit, |)raecijgt;uè autem humani generis, amp; maximè fidelium, (pios propiore intuitu dignatur, iS: quorum bono relic]ua creauit. Hoc veró Dei opus, quod in rebus creatis secundum duplicem suam prouidentiam Deus efficit, etiam duplex est. Naturae opus amp; gratiae. Naturae opus appellamus, quod turn in natura tam superiore quam inferiore, turn in rebus naturae singulis efficit secundum ilium naturae modum, quem in natura rerum tanquam in limpidissimo naturae suae speculo expressit. Gratiae opus appellamus illud quod secundum beneplacitum voluntatis suae efficit in clectis. Naturae opus efficit secundum earn rationenx qua principium uniuer-sale est in (f. 1639.) natura rerum; gratiae veró opus singulariter efficit, qua principium est vnicum, amp; immediatum gratiae.

4. lam autem huius duplicis Dei operis varius assignari potest modus: Nam 1. est ordinarium vel extraordinarium. Ordinarium voco, quod communem naturae aut gratiae ordinem obseruat. Eqtraordinarium quod praeter communem ordinem existit:vt cum Deus Israëlitas Manna Dent. 8. 3. amp; conturnicibus: Exo. 19. 13. Eliam coruo pauit, 1. Reg. 20. 11. quibus documentis paternam erga fideles curam suam ostendit. Item cum solem subsistere in suo gradu ad preces losue, amp; in gratia Regis Ezechiae vmbram eius retrocedere fecit per decem gradus, Jos. 10. 13. z. Reg, 20. 11. quibus paucis miraculis testatus est Deus, quamuis naturaliter singulis insita sit sua proprietas, vim tarnen suam non exercere, nisi quatcnus praesenti Dei nianu dirigantur, quum nihil aliud sint quam instrumenta, quibus Deus indit assiduè quantum vult efficaciae, amp; pro suo aibitrio ad banc vel illam actionem tlectit; prout vel ipsa Temporum vicissitude demonstrat.

5. Hoc opus est mediatum vol immediatum. Immediatum est quod turn in natura vniuersi, turn in singulis partibus ipsius sine mediis seu causis secundis, amp; praeter, vel

etiam

THESES THEOLOGICAE.

etiam (vbi visum erit contra omnia media peragitur: quod opus non paruin facit ad gloriam Dei illustrandam, eiusciue potentiam manifestandani, vt quae nullis adstricta est mediis externis. Mediatum vero opus Dei vocamus, quod sit per varia media, nunc per naturam superiorem illam, nunc per hanc inferiorem, tam coinuumein quam sin gularem, nunc denique ])er singulas naturae partes secundtuu naturani, amp; supra naturam ipsam, prout visum est maiestati eins. Atque lioc singulare est bonitatis diuinae cum sapientia ilia sua TtnXvnoixUoj coniunctae testimonium, Hfihes. 3. 10. (jiiód c(im ipse vnus causa sit renin) omnium efficiens, fim-sque, fonnas, amp; ideas reruin omnium in sua ipsius habeat meute, atque iti habeat vt ad nuindum hunc vniuersum a se factum ex niliilo conseruandum, atque gubernandum ipse vnus sufficiat: voluerit tainen dignitatem causalitatis (vt ita loquar) etiam cum creaturis communicare, pro modo ipsarum.

6. Caeteriim, qui.i Mcil\'ui liaec non vnius sunt generis, ea in classes suas distin-guemus. Media alia sunt necessaria, alia contingentia. iAVAxw/\'/ri\'voco quae secundum naturam suam certum necessarió ])roducunt elfectum: Contingentia veró quae contin-genter. lila, definitae caussae: haec. indelinitae ii 1\'hilosopho hanc ob causani dicuntur. Lib. 2. Phys. cap. 5. Eorum quae necessaria vocamus, lt;lult;) sunt genera. Alia enim sunt per se amp; absolute necessaria, necessitate (vt vocant) consequentis: aliaexhypo-thesi, necessitate consequentiae. Contingentium ratio, t~\\t tó Tiisfeo», attribuitur causis amp; effectis ratione futurorum, casualium, fortuitoriimque futura omnia, vt in-certa nobis sunt, ita in suspenso habemus, ac si vtramuis in partem propensa forent. Omnium item, quae (casu vel fortuitó) accidunt, caussa est incerta : cpiippe lt;|uae possunt fieri a pluribus causis. Casus enim non est determinata causa, Arist. 2. Physic, cap. 5. Sed caussa per accidens in iis quae operantur ob finem, sed sine electione, idque in raró contingentibus. Fortuitum autem boe vno differt a casu, qtlöd sit in iis quae habent electionem.

7. Neqtie haec sententia pugnat cum prouidentia Diuina: etsi enim respectu aeterni decreti diuini tanquam causae primae amp; remotae necessaria sint omnia: haec tarnen necessitas non tollit contingentiam, quia licet stiprema causa sit necessaria, scilicet voluntas Dei; potest effectus esse contingens, propter causam proximani contingentcm iV indetei minatam. res autem denominantur magis a causa proxiina, qtiam a remota. adde, quod res magis consideranttir in se, qtlam pi out sunt in mente etiam diuina; vt lapis 11011 vocabittir immaterialis, qtiamttis sit immaterialiter in animo sen mente. Tertió, Prouidentia Dei non mutat naturas rem 111, sed res omnes gubernat iuxta earuni naturas. itaque contingentes causas amp; uoluntarias i\'.a regit, vt contingenter agant, amp; voluntariè agant. Postrenió, ea ipsa quae rebus contingentia sunt, in euni modum fuerunt Prouidentia hac ordinata: cui non sunt contingentia, sed alia aliis, licet Integra necessitate providentiae.

8. Atque haec de prima Mediorum distinctione: ad alteram transeamtis. Rurstts M(\'(iia, alia sunt Bona, tam nattiralia (vt substantiae, mottis, actiones, amp; perfectiones rertim) (juam voluntaria amp; moralia (qualia sunt virtutes ciuiles, amp; spirituales:) alia sunt Mala, amp; in se inordinata. vtraque haec Deus ordinat tam bona quam mala: nam (1640.) etsi malum non est bonum, bona est tarnen mali ad bontim ordinatio. Bona itaciue amp; ordinat amp; potenter eflicit: mala ordinat amp; permittit, non efficit. Per-inissio autem haec non est nuda, vel etiam ex impotentia, protit sunt plurimiim humanae permissiones, sed ex voluntate libera quae iuiusta censeri non potest, ciim Deus ex officio inhibere non teneatur, quia millo ittre ctiiquani obstrictus est. Nam qms dei/ii, amp; reddetur ipsi} Rom. ti. 34. 4. Sed de hac Dei circa mala Pennissione, agetur pluribus in seq. disputatione.

9. Etsi

THESES THEOLOGICAE.

9. Etsi au tem tam contingentia qitam necessaria: Exod. 21. 13. tam mala quam bona a diuma prouidentia pemlere sanctè rum Scrijitura asscramus: J\'Jsn. 45. 7. 2. Sum. \\ i. 12. ter. 50. 25. amp;■•(■. non tamen cum Stoicis (prout quidam huic doctrinae inuidiam facientes calumniantur) fatum aliquod imaginamur, aut necessitatem com-iinniscinuir ex perpetuo causarum nexu amp; implicita quadam serie quae in natura con-tineatur: sed Deum constituimus arbitrum, ac moderatorem omnium, qui pro sua sapientia inctïabili, ab aeterno decreuit quod facturus esset, amp; nunc sua potentia, quod decreuit, exequitur. Qui enim Prouidentiam Dei includunt in naturae influxu amp; fato hoc planè fatuo, ij sanè Deum sua gloria fraudant: amp; seipsos vtilissima doe trina: quia nihil homine miserius, si ad quoslibet coeli elementorümque motus expo-situs foret: adde, quod hoe pacto nee paterno Dei fauori, nee iudiciis locus relin-quitur: ac si foecunditas vnius anni non esset singularis Dei benedictio: penuria ac fames non esset maledictio, sed potius naturae inlluxus: cüm tamen Deus in lege amp; in Prophetis saepius pronunciet se his mediis gratiam suam amp; vindictam testari.

10. Non minüs insulsè doctrinam hanc oppugnant, qui sub praetextu Prouidentiae Dei vniuersalis ac particularis, omnes hurnanas deliberationes, correctionésque è medio tollimt. Aliud planè nos docet Salomon : Cw Z/ö/wV/m, inquit, rty/\'/rt/fww «ww, cj⁰ Donnmis (hrigct gressus eins. Prou. 16. 6. significans aeternis Dei decretis nos minimè impediri quo minus sub eius voluntate, amp; prospiciamus nobis, amp; omnia nostra dispensemus. Neqtie id manifesta caret ratione. Namque is qui vitam nostram suis terminis limitauit, eins simul curam apud nos de])Osuit: periculorum praescios lecit: ne incautos opprimerent, cautiones ac remedia suggessit, quibus Prouidentiae eius subseruiaraus, in propriae vitae conseruatione; quemadmodum contra neglectu amp; socordia, ea quae nobis iniunxit mala, ipsi nobis accersimus. Et ideo nos celare futura omnia voluit Deus, vt tanquam dubiis occurramus, neque desinamus parata remedia opponere, donee aut superata fuerint, aut, omnem curam superauerint.

11. Magis adhuc dilutum est amp; profanum figmentum multorum, c[ui admirabili Dei Prouidentiae velum obtendentes nudam praescientiam praetendunt, eamque a voluntate seu decreto, seu proposito Dei aeterno seiunctam causae rationem habere voluut: quae tamen per se causa rerum nullo modo esse potest; res enim non sunt futurae, quoniam Deus praesciit ilias futuras, sed quia decreuit futuras, idcirco sunt ipsae luturae, amp; ipse futuras illas praescit. Taceo Epictfeos qui Deum otiosum iner-temque somniant: aliosqtie nihilo saniores, qui olim commenti sunt Deum ita domi-nan supra mediam neris regionem, vt inferiora hacc fortunae relinqueret, si quidem aduersus tam euidentem insaniam satis clamant mutae ipsae creaturae.

12. Prouidentiae Diuinae fructus licet varij sirt, peneque innumerabiles, possunt tamen ad hos summos duos summatim reduci. prior est, quod homines inde discant satis amplam benefaciendi facultatem i)enes ipsum esse. Secundus, qtiöd securé in eius protectione quiescere licet, cuius arbitrio omnes subiacent, quae aliunde formi-dari possunt, noxae, cuius denique imperio non secus ac fraeno coërcetur Satan cum omnibus suis satellitibus. nee sanè aliter corrigi vcl sedari possunt immodici amp; superstitiosi metus, quos subinde ex periculorum obiectu concipimus, quam si me-mona semper teneamus, non erraticam vel potentiam, vel actionem, vel motionem esse in creaturis, nec enim fatalem: sed aeterno Dei consilio ita regi, vt nihil eueniat nisi ab ipso sciente amp; volente decretum. Cuius voluntas iustissima est nobis rerum omnium causa: non ilia quidem absoluta voluntas, de qua garriunt Sophistae,impio profanoque dissidio separantes (ius iustiliam a potentia: sed ilia moderatrix rerum omnium Prouidcntia, a qua nisi rectum manat quanniis nobis absconditae sint rationes eius (f. 1641).

XVIII. D E

theses theolog1cak.

XVIII. DE PRIMO ADAM1 LAPSV Thesis PRIMA.

1. Devm esse fontem omnium bonorum, imó amp; summum bonum, siiiquo com raumcatiuum, apud pios omnes extra controuersiam est, amp; S. Scriptura amp; cxperientia satis superque probatum; si quidem cum re nulla egeret, hominem ex tcrrae limo, ad imaginem similitudinemque, non vllarum mundi creaturanun, quae cius impeno subijciendae erant, scd suam ,creauit; vt creatorem Deum stium amp; Dominum agnos-ceret, coleret ac. acternüm bcatus cx omni parte viueret. Gen. i. 26.

2. Imago ilia amp; similitudo in qua factus fuit, domonstrat quanta beneficia ac.cc perit primus parens ille noster, quasi communi quodam statu inter spirituales naturas naturas amp; terrestres locatus, cum in anima eiusque partibus omnibus, turn in ccr-pore, Integritatem nimirum amp; perfectionem summam, prout potest ab eiusmodi crca tura capi. Totius itaque hominis partes omnes pulcherrima concordabant harmonia inter se, amp; superioribus inferiora in omnibus obseqtiium debitum reddebant: denique eo in statu homo nihil agebat quod voluntati diuinae minimè esset congruum, amp; bonum, amp; rectum, amp; acceptum creatori.

3. Omnimodas autem virtutes perfectionémque tantam non sibi soli, sed cV suis acccpcr.U, transmittendas ordine naturali, secundum mandatum amp; benedictionem Domini, ex ipsius Adami amp; Euae lumbis orituris videlicet, si in gratiaeillius pritnigeniao statu perstitisset: sin a recti via, in quo creatus fuerat, declinaret, mortem sibi acccr seret, amp; suos in idem praecipitium secum detruderet. Ac proinde non immutabilitcr bonus cV perfectus erat Adam conditus, sed mutabilis, prout naturae creatae consonum fuerat: bine labi potuit amp; a lusticia deuiare, amp; lapsus est, nostro amp; suo maximo niido.

4 Et qnamuis eum Deus formarit mutabilem, non tamen è bono tactus est malus, nisi inuidia Satanae, qui Euam aggressus infirmioris sexus decepit, amp; decepta ad Ada-mum debellandum vsus est. r. Tim. 2. 14. Huic veró etsi vires non deerant ad resis-tendum, si voluisset, tentationémque superandam, si Domino fidisset, non tamen stetit in gratia, sed tentationi succumbens, a praecepto Dei aberrauit, vt amplecteretur apparens bonum, mortémque ab vxore propinatam facilis accepit, excidio suo amp; suorum: turpissimcque lapsus vt apostata a Deo creatore, amp; mancipiuin Satanae, poenis aeternis amp; temporalibus subiectus est vterque miser, conditionistjue penitus deploratae, nisi creator promissione benedicti seminis, seruaturi Dei electos, vtrumque recreasset ex funesto lapsu. de cuius causis, necessitate amp; eftectis dicendum iam paucis proposuimus.

5- Lapsus igitur ille primorum parentum est actio ilia misera, qua in paradiso persuasi ii Satana, sine instinctu aut impulsu Dei, sed illius praecepto posthabito, transgress! sunt voluntariè mandatum amp; legem sibi positam, fructu velito vescentes: eoque Integritatem amp; lustitiam, turn internam, turn externam amiserunt, similitudine amp; Imagine Dei constantem, quam vt in deposito habuerant cum suis communican-dam, si perstarent, sic amp; suis amp; sibi perdiderunt, Irae diuinae rei, lilij mortis, amp; poenarum aeternarum coram lusto Dei tribunali facti.

6. 1 ransgressionis autem istius causam Efficientem, dicimus, Euae amp; Adami liberam voluntatem, sen liberae illius voluntatis abusum, quo illi credentes Tentatoris verbis, non Creatoris ])romissis, amp; minas mortis negligentes, ab hoc ad ilium defecerunt. Liberam dicimus, quod ilia ciim cogi non potuit ad peccandum amp; esse voluntas, sic peccare coacta nequiuit, alioquin ei peccatum minimè imputaretur si non consensisset.

21 Deccptus

THESES THEOI. OOICA R.

Deceptus igitur vterque a Diabolo, mandatum Dei ludificante, abusus est libera volun-tate, amp; liberè lapsus est. Ac proinde lapsus istius extra eos causa efficiens non est quaerenda, nee Satanae simpliciter, quarauis consuluerit: aut Creatori, quód permi-serit, tribuenda: quia non nisi bonorum omnium causa efficiens est Deus. Nee prop-terea dissentimus ab Augustino, lil). 12. de Ciuit. Dei, cap. 7. dicente, Nemo quae.rat efjicicntem causam ma lac voluntatis: non cnim est cfjiciens, scd deficieus: quia ncc ilia est effeclio, scd defectio.

7. Conditio antecedcns hunc lapsum est ipsius voluntatis mutabilitas, amp; dispositio naturae totius: vt praeclarc docet Aug. in Ench. ad Laurent, c. 12. Naturae omncs honac sunt^ quoniam canm conditor sunnnc bonus est: scd quia non sicut earnni con-ditor summr. atquc incommu{$. 1 (i^2.)tabiliter honac sunt, ideo in cis minui amp; anger/ potest hommt. Non quod voluntas aut quicqtiam Naturae fuerit non bonum conditum, nam vidit Dcus quae eondiderat, 6° luce cranl valdc bona. IdeO(|Ue non potuil ex bono oriri mala voluntas, quia honuni faetum est a Deo bono: scd quia denihilo factum est, non de Deo. August, de nuptiis amp; concupiscentia lib. 2. cap. 28. ac deniqtic (|uia vnicus Dcus est imntutabilis, vt idem docet lib. 12. de ciuitate Dei cap. 1.

.S. Necessitatem igitur huic lapsui a causa efficiente vllam foris allatam esse pernega-mus, sed contingenter lapsum hominem statuimus; vl pote corfstilutum in statu liberae voluntatis, quae in banc amp; illam partem flecti poterat, amp; qua abusus non stetit in felicitate: cui ciim peccare difficile non fuerit, (ait August, de corrcptionc c?* Gratia cap. 12.) non luit nessarium vt laberetur antequara lapsus esset, quód aliter fieri non pottierit. Nam Deus ostenderat Adamo dignitatem suam, amp; bona quae, si non cecidisset, pos-sessurus fucrat. Etsi non negamus, si respicias ad Dei Prouidentiam amp; Praescicntiam fuisse necessarium; siquidem omnia sunt ci praesentia, secundum modum diuintim ipsius.

9. Omnino a Creatoris parte nullam eiusmodi legem necessitatis impositam constat. aut enim a Decreto Approbante, aut Perficiente sell Efficaci, aut aPermittente: vel deni([Ue Scientia aut Praescientia existeret necessitatis Lex, a nullis aliis causis videtur pcti posse. A primo Decreti genere non est, quia illo Deus tantum quae bona sunt vult amp; probat, indicans voluntatem suam, ideoqueDecretumsignivocatur: nec fieri potest vt ab hoc sit: nam prohibuerat Dcus transgressionem mandati, gra-uesque poenas, si fierct, indixerat, qua die comcdcris vtiquc moriturus es. Gen. 2. 17.

^ Efficax item esse non potest simpliciter, quia Deus agit quaecunque bona sunt sibi placita, secundum infinitam suam potentiam ad gloriam suam: scd nihil mali aut male. His duobus gencribus Decreti docct, agitque in creaturis voluntatem suam prout vult, sine iniustitia vlla. Denique a decreto permittente quis dicat esse? eo enim agit in se solum, non extra seipsum in creaturis, sed sinit eas pro modo ipsa rum voluntates suas implere: amp; melius dicatur nostro respectu, quiescere quam age re. Qui autem non agit, causa efficiens vel agens propriè dici non potest, aut verc.

10. Scientiam veró aut praescientiam nemo iure existimauerit necessitatem huic praeuaricationi imposuisse: Nam ilia in mente diuina est, se ad res exteras minimè conferens, sed eas concipiens, ac proinde extra se non agens in cis quicquam, aut eas cogens; Estque rerum ciim aeternarum, tüm corruptibilium, veri, falsi, entis, non entis, possibilis amp; impossibilis: omnium denique quae sunt yvmqn in sc, vt scientia est. Praescientia autem est de genere scientiae, amp; ab ea tantüm differt, quia ilia ad oinnes res extenditur, haec ad futuras tantum, amp; in his quoque non agit, aut eas, sed in seipsa solfun, vt August, docct de Corrept. amp; gratia cap. 12. Pracsciuit quident Dcus quid Adam iniusth Jacturns csset: praesciuit autem, non ad hoc coigit: scd simul sciuit quid de eo faclnrus csscl instc. Adde quod vesanac impietatis csset hac necessitate Dei Prouidentiam, qua gubernat amp; ordinal res omnes, obligare.

11. Praeiiidit

T H E S E S THEOLOGICA E,

igitur Deus lapsurum hominem, non autem ad lapsuni coëgit, nut commouit ipsum, etsi omnia disponat, sed permisit ac non impediuit, non quód probaret peccatnm. (si hoe enim esset, obtrectatoribus ianua pateret,) sed ordinatiit èv disposnit fartum sapientia amp; onmipotenlia sua, Integra manenle iustilia sua. Augu. in Enehirid. (a)). 95. amp; 96. Nam cum milium malum sit tam malum, (jiiin habeat aliquid coniiinctum boni, ac nc subsistere quidem jjossit nisi in bono. Deus autem sit omnis boni auclor: profectó non potuil lapsus contingere, (juin Deus amp; honiinem sustinuerit, vt creatu-ram bonam; amp; voluntatem, vt creaturae suae bonae facultatem: iv vtrumque egerit ac mouerit bené, secundum rationem naturae quam instituit, dum homo suo ijisius, id est, voluntatis suae a diabolo illectae, motu delabebatur in nialtmi. Quo in arlu quod bonum est fecit Deus, quod malum est permisit hominis voluntati, vtrumque sapientissimè consilio arcano suo amp; iusto ordinauit, iiun vtrumq; amp; agere, iV pcr-mittere, sit penes eius ordinem.

13. Non est igitur lapsus Adam eo inscio, c|Ui omnia nouit aeternüm ante quam fiant: non probante eo, qui Deus csl non volcns iniqiiihitein: ne(|Ue tamen eoinuilo, sed non nolentc, id est permittere volente atqtie disponente. non quod vel it mala, nam id voluntatis esset malae quae eis delectaretur, aut vteretur (1643.) contra regulam Apostoli; Sed volens, permittit fieri mala ab hominibus, amp; ordinal optime quod mali faciunt male. Rom. 3. gt;S. El voluntas haec non potest esse non bona in oplimo rerum faclore amp; potenlissimo, vt sapientissimum graliae infinitae erga suos beneficium, instiliae indicium appareat.

13. lam cur permiseril honiinem tentari labi, (|Ueni ini]iedirc potuil si voluisset? Respondel August. Dc G\'cnesi ad liter, lib. 11. cap. 4. priniariani causam hniits per missionis soli Deo no tain esse; quae vt oeeulta sit, ininsta esse nequit. .Ittitndiiiem eonsdij ems penetrare non possum, inqnil, «gt; lonye supra vires //teas esse eonjiteor. amp; Kpisl. 106. ad I\'aulin. Car voluit permitteri lapsum .hlami? quis es tu qui Deo respondeasr an non liahet potestatcm Jigtilus faciendi vasa, alia in honor em, alia in eonlumeliain P

14. I\'robabiles tamen reddi posse, ait ipse alibi, rationes. De correpl. amp; Gral. cap. 10. i\\; I. Ab Onmipotenlia. Qui ereauit omnia valde bona, amp; mala ex bonis exoritura praesciuit esse., seiuit mag is ad siteim oinnipotentissimain bonitatem pertiuere etUim de malis beucfaeere, quam mala esse nou sinere. II. A I\'ronidenlia. De Ciuit. Dei lib. 3. cap. 30. Deus administrat omnia quae ereauit, amp; ita vt etiam ipsa pro prios molns suos agere simt. 111. A Misericordia amp; Iustilia. De correpl. amp; Grat. ca. 9. Peus permisit hoinincm tentari, qvem sciebat esse easuruvi, quia sunul videbal eo easu se vti posse ad Miserieordiam egt; h/slitiaui declarandam, dum ex massa dam-nata alios iustc puniet, alios misericordilcr liberabit.

15. Addil amp; duas, praeter has, rationes lib. 3. de Libero Arbitrio cap 9. I. Ab vniuersilalis pttlcriludine, iV II. ab hominis vtililate. I. Quamuis anima sit misera, praestantior tamen est (juolibet corpore, in se considerato, amp; vielius or nat locum illi pro meritis suarum actionum depulatum. De Genes! ad lit. lib. 11. ca, 4. II. Aon videtur magnac laud is futurum fuissc hominem, si prop ter ea bene viuere potuisset, quia non j\'uerit qui male viuere suaderet. De Ciuilale Dei lib. 14. cap. 27. amp; eodeni libro cap. 6. quia eonstituerat Deus maiori gloria ten tat or em vin eend uni ab hominis sendne sua gratia muni to. Ideoqtie rectè dicilur, propter peccatum nobis donaluni fuit benediclum semen, quo stiperabundet gratia vbi abundauil delictum. amp; si homo diabolica fraude deeeftus non fuisset, amp;- a lege sibi posita non deuiasset, per coneu-p/scentiam, creator mundi creatura /actus nou fuisset. Item August, sermon. 9. de verb. Apost. Nulla causa fuit Chrislo Domino veniendi, nisi peecatores saluos facere.

16. Non

THESES THEOLOGICAE.

[6. Non au tem censemus ita hunc lapsitm ad ea quae diximus necessarium, vt sine peccato amp; miseria hominis Vniuersum vllo decore ornatum non fuerit, aut Dei nomen sanctissimum per se minus celebre. Nam vt ait Idem August. Lib. 3. de liber. arbi. c. 9. si seruus purgandcie cloacae ob pcccata sua addicius peccarc uo/uissel, non propUrca domes ticac disciplinac prouisio\\ de puis set, ad cam amp; alia loca pur-ganda. Peccata enim non ornant per se ^ sed Angeli ö-\' animae, quae ob transgres-uones s/ias ad poenas ii/sto Dei iudicio ordinantur.

17, Causa adiuuans, amp; commouens praecipuè hominem ad praeuaricandum, fuit mala Diaboli voluntas, quii Benignitatem Dei Inuidiae,lustissimum iniquitatis insimu-lauit Iniquissimus, consuluit, persuasitque Euae, aut falsum fuisse, quod Deus minatus erat, aut illius voluntatem malè amp; ab ipsa amp; ab Adamo intellectam, atque! ita apos-tasiam ; Ac proinde Eua cupidine mala boni maioris commemorati, non promissi abso lutè. elata inuasit arborem prohibitam, ac coniugi fructum porrexit, vt vterque vna aut felicior, aut miserior foret.

iS. Materia peccati islius potest dici ipsa fructus vetiti apprehensioamp; esus. Forma, diuini mandati contemptus, seu consensus ille nefarius intellectualis facultatis, deceptae specie veri, ad voluntatis desiderium iam turn mala cupientis. Finis intentus, amp; non possessus, sed contra, seu obiectum quod intueri sibi videbatur, amp; quasimanupren sarc Eua, amp; Adam, erat maior felicitas acquirenda sibi amp; suis, ijuodopinione tantum vanissimA, non reipsa factum.

19. De specificando autem hoc casu miserrimo, vt quodnam sit peccatum inter-noscatur, variant sententiae, vix tarnen possis dicere defectum vnum esse solum, sed muitos credimus, cum doctis, concurrisse: Alij inteinpestiuam fructus abreptionem. Alij quod Eua ad verba Domini addiderit forte, alij quód cocperit colloqui cum serpen te initium peccati fuisse. Harum aliae absurdae amp; refelluntur satis ipsius Mosis verbis, aliae apparentes occasiones. Augustinus, Superbiam dicit, probabiliüs, (|uem multi veterum sequuti sunt, amp; Scholastici, ad vnum, ferme omnes. Alij denique Infidelitatem censent fuisse volunta(f. i644.)riam; si (juidem radix lusticiae est fides, qua stamus apud Deum: iS: ex opposito Iniustitiae radix Infidelitas. Augu. refert lib. 11. de Genes ad lit. cap. 41. Ambr. de Parad. cap. 12. Chrysost. hom, 16. in Ge nesin. August, de Genesi ad lit. lib. 11. cap. 30. amp; Enchiridio ad Laurent, cap. 45. Kt sanè non potuit Adamus peccare si credidisset, vt debuit, verbo Domini, amp; minas eins veras esse, vt postea eomperit, amp; hodie experimur, existimasset.

20. Hactenus de causis cSi necessitate, iam de Effectis. Effecta lapsus huius primi sunt mala omnia, quae posteil genus humanum inuaserunt, turn originis peccatum, turn inde sequentia actualia omnia, veluti colluuies aquarum ingens, omnem hominem uibmcraum detinens. deprauatio enim tanta mentem humanam occupauit, vt plerum-que exinde Dettm ignorarit, amp; esse negarit: amp; dum credidit esse, qtialis sit nesci-uerit: ideoque illi commenta est, pro arbitrio suo, cultum, non ex illius mandate ignara, imprudens, stupida, amp; ad omne bonum salutare bebes. Voluntas itidem adeó peruersa est, vt conforme voluntati diuinae, nihil velit, rectum nihil desideret, imó amp; omnia cupiat amp; velit contra ipsam Dei voluntatem abrepta singularibus studiis. bine homo animalis non capit ea quae sunt Dei, sed ei sunt stultitia. 1 Cor. 2. 14. amp; 1. 33. Et quod bené volumus est ex gratuito Dei beneficio. Phil. 2. 13. k quo ixnvóitjs nostra: 2. Cor. 3. 5.

21. Neque soliim ille interior animae ornatus in lusticia amp; sanctitate ad Imaginem

similitudinem Creatoris, maculatus amp; amissus est, sed amp; externus: dignitas enim

Imeumentorum corporis, amp; robur ipsius non remansit in neruis amp; membris: sed per omnia durae valetudinis legi, amp; morti acerbissimae subditus est homo. infestus aerum-

nis, doloribus,

THESES THEOL OGICAE.

nis, doloribus, tristiciae amp; inmimeris malis, quae qui volet emunerare, arenas maris amp; caeli stellas pergat in numerum referre. denique effectus corruptionis illicö post lapsum coepit sentire vtrinque amp; quotidiè mori. Rom. 6. 23.

22. Poenae etiam indé Adamo amp; Euae impositae, amp; in sobolem eorum trana-missae, graues amp; multae, cüm aeternae, tiim temporales, quarum aliae sunt sexus cuiusque propriae, aliae utrique communes, foeminei proprine, c:oncipere amp; gestare foetum cum fastidio amp; moerore, nonnuiKiuani continuo, emortuum proferre in lucem fructum: parere cum doloribus amp; malis ingeminatis; subiectam esse viro nolit velil Virilis sexus poenae sunt parare cibum sibi (S: vxori, ac toti familiae, plurimo cum labore, terrain arare, quae sterilescit, tribulos amp; spinas fert pro sementibus, ob pec-catum: cum sudore toto vitae cursu panem suum comedere, amp;c. communes sunt vtrique sextti infirmitates praeter quas modo dicebamtis, cum separatio per mortem vnius, ab altero superstite, turn vtriusque mors. Gen. 3. t6. i\'/ 18, 19.

23. Adde quod, vt quam sit graue hoc peccatum, amp; Deo exosum appareat, non tantüm in eos qui libera voluntate abusi commiserunt illud, amp; in consulentem ac tentatorem, atque instrumentum i|Uo vstis est ad decipiendum, inaledictio redundauit: sed amp; in alias etiam res. quibus imperaturus erat Adamus semper pro arbitrio, si perstitisset. Gen. 3. v. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Maledictus, inquit Dominus serpenti, prac ovini iumcnto, prac onmi bestia quot;gri, quod tllud fcccris: super venlrein tunm ito, 6- pulnerem come dito, omnibus diebus vitae tuae. Knac, Admodiun muitiplieabo dolor em tumn, etiam conceptus tui. in dolor e paries liberos taos, quiu erga viruni Ilium appetitus tuus esto, amp; ipse tibi praecsto. Adamo, Quia auscultasti voci vxoris tuae 6° dc fructu arbori eomedisti., quo interdixeram tibi ue eomcderes, maledieta esto terra propter /c, ctun dolore e.omedito prouculum eius omnibus diebus vitae tune: Eaque spinam amp; carduum proferto tibi, tu verb romedito herbam agri. In sudor* vultus tui vescitor cibo donee reuertaris in humum, amp;c, Mag no desiderio crealurae expectant reuelationem filiorum Dei, siquidem vanitali subditae sunt, non propria voluntate, sed illius qui eas subiec.it. Rom. 8. 19. 20.

24. Cum autem adeó grains hie lapsus, iV morbus turn aniinae tum corporis, ac non nisi ad mortem vtriusque, amp; viribus creattirae vllius prorsua incurabilis, nulla nisi aeternae irae amp; a summo ludicc, in |)oenis seni|)iternis, iustissiinè iudicante, expectatio esse poterat, amp; onmi vitae spe deplorata, ipse qui siucrat fieri lapsum spem fecit creattirae recreandae, primo illo Kuangelij nuncio salutari, promittens Semen benedictuni, quod contriturum esset caput serpentis, C? liberaturum populum suum a peccatis corutn. Gen. 3. v. 15. Matt. 1. 21. Luc. 2. v, 11. quod quidcin factum est suo tempore in Christo lesti Redemptorc aeterno, amp; Mediatore nostro beatissimo, filio Dilectionis, c|ui pas(f. i645.)sus est mortem vt nos in vitam redti-ceret meliorem, vnde laus illi amp;• gloria sempiterna vna cum Patre amp; Spiritu sancto in saecula. Amen.

COROLLARIA.

1. Nefaria igitur amp; maxime iiin)ia est eorum opinio qui huiusce lapsus causam lïfflcientem in Detim optimum Maximum, solum omnium bonorum factorem, regerere audeant, amp; qui quoctinque velint modo ci oblatrare, quasi iniustè actum sit cum liomine, dum arbitrio voluntatis suae permisssus est, nee impeditus no jieccaret.

2. Eorum qui cum peccati causas rirnari non possent duo commenti sunt reruni princij)ia, vnum Bonum bonorum causam, altenim malum malorum, vt Manich.

3. Ac

THESES THÉOLOGICAE.

3. Ac deniqiie eorum lt;iiii homincni rifyarunt peccasse, eo quod Apostolus dicit, Legem non poni iustis sed peccatoribus; 1. \'i\'ini. 1. 9. amp; dum fatentur peccasse adeó extenuant, vt culpae partem creatori tribuant.

XIX. UK PECC A TO ORIGIN ALL

\'I\' II ii S 1 S P U I M A.

j. Ex illo Adami lapsu, de quo proxiuic actual est, processit labes posterorum omnium, qui ex eo secundum naturam prouencrunt, amp; peccatum illud, quod origi-nale vulgo sine originarium appellamus: quemadmoclum Apostolus affirmat, dicens, per vnum hominem peccatum in hunc mundum intrauisse, amp; ita in oinnes liomines mortem pertransiisse.

2. Est autem peccatum originarium habitus vitiosus, scu vitiositas, qua posteri omnes, qui Adamo velut communi principio generis nostri secundum naturae modum propagantur, corrupt!, amp; peccatorcs ab co constituti, refque culpae amp; pocnae effecti sunt: prout notauit Apostolus, dicens, Nos natura irae lilios. Eph. 2. 3.

3. Habitus est naturalem potentiam, lt;|uae in Adamo ad vtrumuis, bonum puta amp; malum, libera fuerat, determinans conditione mali: quae conditio, non infusa est (nam Dei solius est infundere, malum autem non infundit Deus) non acquisita imita-tione (nam actiones sunt singularium, nos autem singuli non acquiriinus, lt; 11m in acquisito hoc malo nascamur) sed naturalis, siue (vt loquuntur) connata; non ex communis naturae (quae amp; Adami in integrilate fuit, Ciirisli comniunis est) sed instrumenti primigenij vitio, ex lt;1110 omnes descenderunt naturaliter.

4. Huius vitiosi habitus materia sine subiectum est homo secundum omnes facilitates eius, in Adamo, iV ex Adamo velut communi principio ac radice generis nostri descendens naturaliter. Nam in Adamo pricre tota species deposita fuerat ii Deo naturaliter, in quo omnes peccatteruni, amp; rei facti sunt, amp; fdij irae amp; maledictionis aeternac.

5. Forma est, non solum carentia puritatis amp; iustitiae (vt verbis Anselmi vtar) originalis debitae inesse, velul in primo parente acccptae (hoc enim priuationis est, quae nihil ponit, ncque agit per se) sed habitus corruptionis amp; iniustitiae ad malum duntaxat habilis, amp; aduersus acceptam illam amp; debitam puritatem amp; iustitiam pugnans; quemadmodum ait Dens Genes. 6. o-³ 8. Nam vt vita semper agit dum viuimus, sic etiam facilitates indesinenter viuunt: quae quia bono priuatae sunt, a vitiosilate actu primo (qui idem est habitus) occupantur.

6. Causa efficiens est Adam amp; Eua, primi parentes nostri. Nam. cum totius generis nostri a Deo in natura principium instrumentale Adam constitutus esset ad propagationem generis, amp; quidem instrumentum voluntarium, vt vocant Physici, id malum effici aut a Deo, aut k Natura, aut ab Instrumento singulari oportuit. Non autem a Deo, qui instrumenti voluntati pennisit vias suas, amp; rectam docuit: Non a Natura, quae fundit solum, non regit voluntarium; Igitur ab Instrumentali principio eius.

7. Modus effectionis istius ex ordine cognoscitur, quem Deus, Natura, amp; singu-lare Instrumentum Adam obseruauit. Nam Deus, prout ordine creationis suae totum humanum genus in Adamo posuerat per Naturam, ita ordine iustitiae suae toti gencri in Adamo, in quo peccauimus, dixerat, Quo die comcderis de friutu is to: vwrieris.

Natura

THESES T H E O I, O G I C A E.

Natura vero tota superior amp; inferior, in ge(f. i646.)neratione hominis operans, natu-raliter agit quod ex natura est; quam Philosophi Solis nomine designarunt, dicentes, Sol amp;_homo gignit hominem. Homo denique totus, quum fuit vitio suo a Dei iustitia amp; puritate naturae abalienatus (primus inquam homo Adam) velut corruptum naturae instrumentum, edidit hominem vitiosum; nee potest homo naturaliter nisi vitiosum edere.

8. Quapropter qui peccatum istud esse inuoluntarium simpliciter pronunciant, fal luntur plurimum, quum idem vario respectu voluntarium amp; inuoluntarium diciopor-teat; siue generationem, siue constitutionem eius respexeris. Nam amp; voluntarium fuit totius generis in Adamo peccante, ex eommuni ortu (quarnuis in singulari ortu nostro non sit voluntarium) amp; in nobis singulis, ex quo sumus, est voluntarium, quamuisa vitio naturae oblato; amp; non a voluntate ortum, id est, singularis naturae acta, non voluntatis motu.

g. Neque hie opus est, vt de traduce Animae (quod multi faciunt) laboretur: in\'iin peccatum non sit materiae aut partis, sed totius suppositi. Nam I)eustotum humanum genus in natura collocauit deposuitque, velut in radice amp; piincipio eommuni ipsius: amp; natura ex creationis lege ordinate totum genus hominum depositum penes se fundit: totum hominem, inquam, amp; totum hominis, (|uicquid naturae est: nempe (|uod materiale est materialiter, quod immateriatum est causaliter: amp; homo singularis, velut naturae instrumentum ab ea motum, hominem fundit, qui secundum naturam homo sit: secundum rationem veró particularis instrumenti, corru[)tus iV-vitiosus liomo, videlicet non amplius quam suas partes praestans ad speciei in natura depositae a Deo propagationem : quemadmodum in coordinatis omnibus, res infe riores nunquam nisi suis partibus, amp; siqjcriores, defunguntur.

10. De F/»e istius habitus in « orruptione amp; iniustitia positi, quia inordinatus est habitus, nihil propriè dici potest; ;;ed effecta pro fine illius exponenda. Sunt autem effecta tria: Actus peccati, Reatus, amp; Poena, vi corruptionis amp; iniustitiae homines singulos sine fine prosequentia, nisi per Dei gratiam liberentur.

11. De Actu peccati apud omnes constat, amp; tota Scriptura plena est. Reatum appellamus labem ex peccato amp; simul cum peccato natam, quasi vinculum ad poe nam obligans, amp; in poena i]3sa constringens reum peccati. Quae res ab exemplo peccati actualis magis illustrari potest. Nam peccatum actuale transit, sed reatum gignit vi sua permanentem, quo reus ad poenam cV in poena ipsa, donee satisfecerit, obligatur. Poena, siue (vt Apostolus vocat) stipendium peccati, est mors, cui homo peccati inancipatus est iudicio Dei.

12. Hoc autcm peccatum in Scripturis, amp; peccatum pecc.ins, amp; fomes peccati, amp; lex carnis, amp; concupiscentia dicitur. Quam rem optime Augustinus dc verbis Apostoli circumscripsit, dicens. Semper pugna est in corpore mortis huius, quod ipsa concupiscentia, cum qua nati sumus, finiri non potest quam din viuimus: lt;|UOtidie minui potest, finiri non potest. Quae autem est concupiscentia cum qua nati sumus? Vitium vtique est; quod paruulum habilem concupiscere facit, adultum etiam con-\'quot;piscent\' in reddit. Sicut enim in oculo caeci in nocte vitium caecitatis est, elsi non apparet, nee discernitur inter videntem amp; caecum, nisi lure veniente: Sic in puero uitium esse non apparet, donee aetatis proucctioris tempus occurrat. Quamob-rem pins quisque moritó excb.nat cum Apostolo (|UOtidie, mc cripict ex isto cofporc mort/s? Gnt/ilt;is lt;tgigt; Deo per texutH Chr\'ntum Dom mum nostrum.

XX. 1) K

T H I! s R S THEOLOGICA e.

XX. DE PECCATO ORIGIN ALL Thesis PRIMA.

1. Qvemadmodvm omnium bonorum caussa bonitas Dei existit: (Augusün. Rnch. c. 23.) Sic omnium malorum origo est ab immutabili bono deficiens boni mutabilis voluntas: Angcli primum, tum hominis. Adam enim bonus, scclmutabiliter(f. 1647.) bonus, a Deo creatus, bona spiritualia quae sibi amp; suis acceperat, a Deo deficiens, silii amp; suis perdidit, tot.imque uiam stirpem peccando, in se tanquam in radice vitians, poena mortis amp; damnationis obstrinxit: ut quicqilid prolis ex eo amp; simul dam nata conillge nasceretur, originale peccatum traherct, quo per errores doloresque diuersos turn ad primam tum ad secundam traheretur mortem.

2. llinc lit vt impressum stigma amp; cautcrium ipsius in Deum conspirationis nas-rentes omnes constemus, imo ante vsurain lucis, originis excipiamus iniuriam. Omnes si quidem in eo peccauimus, in ipio vnus homo omnes fuimus. Nam cpiod Peiagiani argutantur pcccatum in omnes peruasisse non originis vitio, sed imitationis exemplo. ab ipso A|)ostolo rcfellitur, qui I\'.pli. 2. 3. vocat nos natura lilios irac. Natura igitur in nobis vitio infecta est, quo amp; culpam amp; Dei iram culpae vindicem contraximus.

3. Et certè peccatum Originale esse praeter ea quae diximus euincunt: Primum effecta; peccata nimirum actualia, ex hoc non vbertatis, sed egestatis^ amp; miseriae fonte promanantia, in oinnibüs(|Ue amp; omni aetate viuentia, ab ea die qua Mc quisque concipitur, vsqtie ad eam quae in sinum matris communis recipitur. Secundó consc i|Uentia; Ipsi enim infantes daemonum incursus saepe patiuntur, saepe corporis cru ciatibus vexantur maximis, moriuntur denique. Ergo peccati rei sunt: nam stipendium peccati mors, etsi peccatum in eis sese per aetatem non prodit: Alioquin idem quod Christus paterentur infantes, scilicet innoxij peccati poenam sustir.erent, quod Christi praerogatittam eneruat. Tcrtió id ostendunt remedia ad hoc expurgandum peccatum a Deo instituta, Circumcisio sub lege. Gen. 17. Baptismus sub nouo foedere. Col. 2.. Cur enim (lagitet infans auxilium gratiae, nisi quia vitium patitur ab origine?

4. Hoc autem peccatum est vitiosus naturae habitus per Adami lapsum in omnes homines transfusus, cpio reatu ii)sius obslricti, tum originaria uistitia priuati, tum iniusti, totfque corrupti, infinitis malis, morti quoque aeternae obnoxij nascimur, nisi per Christum liberemur.

5. flab it urn vocamus non meram priuationein: nam quemadmodum peccatum actuale non dicitur in aliquo esse ex eo solo quód lustitia careat, tunc enim lapidi peccatum inesset; sed quód habeat conditionem mali, in qua cum deberetesseiusti-tia, non reperitur. Sic peccatum originale non solum iustitiae originalis priuatiuum est; sed dispositionis amp; habitus cuiusdam ad fructus iustitiae contrarios positiuum. Nec enim peccatum (vt loquuntur Scholastici) omnimodam boni priuationem inducit; sed naturae aptitudinem amp; actum aliquem relinqttit, circumstantia tamen boni moralis priuatum. Naturalem veró appellamus non quod naturae primae institutionem sequatur . sed quod naturae corruptae modum ita consequatur, vt neminem naturae ordine procreatum ii suo contagio excipiat.

6. y)/atertalc huius peccati est, (]ii^ nos attingit, ictus homo; Anima praecipuè, qua principium est actus. Corporc deinde, qui instrumentum est quo omnia agit. Ktsi non eo Illyrici sententiam ex Manichaeorum coeno haustam admittimus, qua peccatum ipsam esse animae substantiam corruptam statuit, imperitè substantiam cum affectione make qualitatis, amp; languore confundens. Formale est uvofiin siue inordi ■

nata

T H E S E S T H E O L O G I C A E.

nata dispositiu: cuius partes duae, originaria unogsyt/aissen carentia amp; priuatio iustitiae illius (|Uae debet inesse, sine auersio a bono: amp; e\'Ss contrarij quam vulgo dicunt conuersionem ad malum. Consequens est reatus seu labes communis mali, ira Dei, vindictdque poenarum turn temporalium, turn aeternarum quibus iuslo Dei iudicio homines subijeiuntur tanquam mali parentis pessima sobolcs.

7. Hoc malum ita per regenerationem exuitur, ut ipsa concupiscentia amp; peccati fomes, fons, amp; quasi materia prima adhuc acta incubet amp; inhaereat nobis (ptamdiu liic viuimus. Id Scholastici ipsi animaduerterunt etsi malè rationem poenae non culpao habere existimarint: cüm vel ex vno capite 7. Rom. concupiscentiam verc 1S1 propric peccatum esse appareat. Ncque tarnen has concupiscentiae amp; veri peccali rcliquias etiam in renatis statuentes, baptismum inefficacem dicimus. Per cum enim tollitur condemnatio, reatus, amp; dominans peccati originalis vis; etsi sensim hoc concupiscentiae vitium amp; actus illius in vetustate carnis emoritur. Nam ctim Adami lapsu non soliim inquinati, sed (f. 1648.) etiam vulnerati, amp; grauiter quassati simus (vt scitc liernardus, sermone in coena Domini) lauari cito possumus, ad sanandum vero opus est curatione multa, quae non nisi in eo loco perficitur, vbi Deum facie ad faciem videntes, praeceptum ipsius complebimus.

8. Modus propagation is variè a variis traditur. Nobis haec dc multis maximèpro-babilis scntcntia videtur. Spoliauit persona naturam dono iustitiae in Adamo, ^ natura Adami egens facta ad omnes personas, quas ipsa de sc procreat, eadem i gestatc peccatrices amp; iniustas facit, atque ita transit peccatum personale Adami in omncscpii de illo secundüm naturam personaliter propagantur. Nam cur hie de animac traduce solliciti simus, cum ad banc quaestionem satis sit, non vni homini, sed vniuersae hominis naturae quae tota in Adamo amp; nusquam extra ilium erat, originalia ill;) ornamenta tradita fuisse, quibus araissis natura inops constituta amp; intpiinata sit, pee-ratn\'xq. facta in subiectis suis peccatores gigncre non desinat? Ordine quippe naturae lit vt è semine amp; radicc vitiosa fructus putres amp; vitiosi nascantur. Sic è sulphurco fonte riuus sulphureus oritur, ex massa acida panes acidi pinsuntur, ex otto serpentis venenato venenati serpenten gignuntur.

9. Animam itaque peccato infici in coniunctione cum corpore amp; corpus in con-iunctione cum anima non inficiamur, quia peccatum est totius suppositi: tantum assc-rimus id non fieri actione vnius in alterum, sed naturae ordine, amp; Dei ordinationo ex ilia toti generi htunano prolata sententia; Quacunquc die cdmcdcris dc fmetu arbons scienhac boni amp; mali., inorte moricris; cuius sententiae efficacia substractis aliis, amp; corruptis illis originalibus donis, quibus Deus natvram instruxerat, alterum alteri coniunctum quasi mutuo contactu ilico vitiatur, amp; ita corrumpitur, vt anima propria virtute destituta carnem bene regere nequeat, nec bene caro obsequi. Hinc illud Sapientiae cap. 9- 15: Infestvm corruptioni corpus aggrauat animam, amp; terrena habitatio deprimit mentem multis curis plenam.

10. Haec de modo propagationis. Subiectum huius corruptionis seu ad quospcr-tineat ex superioribus facile colligi potest. Neminem enim ab hoc naturali contagio excipi diximus, qui naturae corruptae ordine procreatus sit, thesi 4. NamdeChristo facilis est exceptio, quia cüm ventris, non lumborum, ex gratia, non ex natura fructus sit; solus ita potuit nasci, vt ei non opus esset renasci, Etsi enim carne ab Adamo descendit, eius tamen coneeptus non lege peccati amp; concupiscentia carnis, qua sola foecunditas naturae foedatur, celebratus est, sed Spiritus Sancti operatione; noster verè coneeptus, ciun sine libidine non fiat, nec sine peccato est.

11. Neque ab hac originis labe infantes, vt supra dictum est, neque ipsam Mariam eximimus, vt quae ex concubitu maris amp; foeminae nata sit, in peccato vt alij, eóque

22 seruatorem

THESES THEOLOGICAE,

seruatorem suum agnoscat, Luc. 1. 47. ex lege purificationis suae dies impleat, Luc. 2. 22. Peccatrix igitur fuit amp; ipsa in originali conceptapeccato, etsi insignibus donis, amp; supra omnes, quotquot vnquam fucrunt, xB/nQuwfiévt/, vt Domini sui, imó Domini omnium mater esset, amp; organon Spiritus Sancti selectissimum.

12. Quamuis autem omnes qui ex Adamo ordinaric propagantur, cum vinculo peccati originalis amp; mortis nascantur; negamus tamen infantes recenter natos ante externum baptisraum spiritu immundo detineri, cüm infantes fidelium suo foederi Deus accenseat, CVv/. 17. 7. filios sues appellet, Ezcch. 16. 21. amp; Apostolus sanctos dicat, t. Cor. 7. 14. Nulla igitur caussa est cur exorcismis è Diaboli potestate eruan-tur, quorum regnum coelorum esse pronunciat Christus, Alaith. 19. 13.

) •

XXI. DE LIB E R O A R P. I T RIO.

T H F. S I S I.

1. j\'iOTVRi de Libero Arbitrio, duo in eo nobis occurrunt examinanda: Primum voces: Deinde ipsa rei essentia. Quomodo autem voces tum apud Graecos, tumapud Latinos accipiantur iam vidcamus. Graccis liberum arbitrium (f. 1649.) Hier on. lib. 3. dial. tnlt;iR^ovala dicitur, vel vt apud Phauorinum, niiid-oumov. xml i/ avTe^ovinói r/g ^ ClUam defmit 1/\'vqbqüs (ixdXvcov ni/óg uqbii,!\' ij xitxirti\' 1110 snnlvfit/TixoO yfiiov i/onijv ts xnl xlvnaiv. At cum illud nvta^oóaiov idem sit ([Uod avtoSéajioiov, tk creaturae, ([uae Deo (cui propriè tribuitur, vtpote sui iuris) omnino tneSouuiog est, non com-petat; potius ei cum sacra Sc.riptura tó éxoóai-ov in hoc argumento conuenire dicimus. Latinis porró est liberum arbitrium, idque A duplicis subiecti facilitate hue concurrente.

2. Arbitrium etcnim (ab arbitrando vel arbitro dictum) respectu rerum, quae tum in deliberationem cadunt, ad intellcctum refertur, tum (piae cadunt in electionem ex deliberatione, refertur ad voluntatcm: illo modo res intelligibiles discernit, amp; prae-existente deliberatione an verae, an falsae sint, dijudicat: hoc veró discretas amp; dijudi-catas sibique obiectas aut prosequitur ratione boni, aut fugit ratione mali, aut dubi-tando actionem suspendit. Sed cüm voluntas duplici significatione apud Scriptores reperiatur, vel pro animae facultate qua volumus lt;|Uae volumus, amp; nolumus quae nolumus, quam [ioilrjaiv vocant; vel pro ipsa voluntatis seu facultatis actione, qua sese exerit hoc vel illud prosequendo tanquam sibi placitum, amp; contra, quae 7tyo«^slt;nj dicitur; ipsa facultas praecipuè hie nobis consideratur, quae Ciceroni Voluntatis placitum dicitur,

3. Liberum verè aliquid in S. Scriptura dupliciter dicitur: modó enira seruituti, modo coactioni opponitur. Priori modo voluntas hominis natura corrupti non est libera, cüm serua sit peccati. loan. 8. 34. Posteriori tamen adeó libera est voluntas, vt non possit non liberè veile, nee futlira esset voluntas, nisi sit libera amp; spontanea etiam cum necessarió vel Dei prouidentiae inseruit, vel ipsa peceata parit, cüm liberum amp; spontaneum non opponantur necessitati, sed coactioni, adeó vt quis amp; liberè amp; necessarió quid agere possit, etsi non coactè. Liberum itaque arbitrium dicimus quatenus voluntati ex iudicio rationis agenti delectus aliquis sit adiunctus; non igitur est, aut solius mentis, cam ilia saepè iudicet amp; operetur sine voluntatis consensu; aut solius voluntatis, cüm saepe sine praeuia mente aliquid eligat vel

vituperet:

£

THESES T H E O L O G I C A E.

vituperet: sed vtriusque simul, quando voluntas sponte sequitur mentis iudicium. His itaque positis lih.criun arbitrium definitur facultas animae ab omni coactione libera, Voluntas dicta, cjuae a mentis iudiciopraeeunte, sibi omniaproijosita, tarn expetonda, quam respuenda, sponlc aut expetit aut respuit, aut inter dubitandum vtrumque suspendit.

4. Tria nobis in hac definitione occurrunt notanda: 1. Subiectum, vt Creator, Creaturae. 11. Obiectuni bonum aut malum, idqtie aut externum aut internum. HI, Actus qui consistit in ipsa electione, idque in seligendo vnum ex duobus vel pluri bus, vel amplectendo, amp; repudiando vnum aliquod i)ropositum. De Deo quotics liberum arbitrium praedicatur, aut vniuocè id fit, quia (|uicquid est in Deo Deus est, nihil accideutale, sed essentialia omnia; aut praedicatur figuratè; aut falsó, si (|uidem propriè defmitio liberi arbitrij accipiatur. Figuratè Deo tribui posse concedimus, raodó accipiatur benó: propric verö (nisi falsó) did non potest, Deus etcnim simpli-cisfimus est, amp; proinde non compositus, ne quidem ex subiecto amp; accidente; Actus simplicissimus, igitur nullam (Uloioitriv importans, vtpote aetcrnus amp; immutabilis. Est denique ipsa bonitas, non ergo bonum improbare, aut malum eligerc potest, dun seipsum negare non possit. Ad bonum igitur Deus liberrimus est, 2. \'J\'iiii.2. 13. Ad malum veró nullo respcctu liber esse potest, ciim id naturae eius perfectissima conditio exigat, vt malum bono anteponere omnino non possit.

5. Creaturae sunt aut inuisibiles vt Angeli, aut visibiles vt homines, hid. 6. 2. Pr. 2. 3. loan. 8. 44. Illorum ea fuit conditio in statu creationis vt sanctitate perfecta ornati, gratia Dei eos sustentante, tantfim in bonum procliues extiterint, eMem veró deficiente gratia a bono ad malum falsa aliqua persuasione decepti. sese insita liber-tate conuertere possint vt ex cuentu liquet) adeó vt (|Ui perstiterunt, in perfectione naturali a Deo confirmati sint, nee iam quicquam nisi sanctè Idque libert velint: llli veró ipiibus Deus gratiam suam substraxit, al) original! sanctitate deficientes, sé([lie prorsus corrumpentes, nihil non veile possint quod diuinac voluntati repugnet, idque in aeternilm amp; i)roprio suo raotu.

6. Homines dupliciter considerantur a nobis, vel vt crea(f. i65o.)ti, vel vt post creationem lapsi. Homo crcatus inter dona eximia tam corporis quam animi ci a Deo creatore collata, ea fuit arbitrij libertate praeditus, vt ex se mens amp; voluntas cum Dei voluntate plane consentire, illh\'isq. imperio sine vlla affectuum cum mente lucta amp; repugnantia omninó subijei potuerint; tamen mutabilis; ita vt semper oppo situm eius quod volebat aut faciebat veile aut facere potuerit, praeclaro mentis iudicio falsi alicuius boni obiecta specie corrupto, atque adeó sua sponte delicere; I\'osse etenim ei dederat Deus, veile autem quod posset arbitrio suo reliquerat liberum; quod vel maximè ex mandato liquet. Qua die cotnedcris^ moriendo mcrieris. Sed sibi relictus homo, desistente Dei particular! gratia efficaci, Satanasuadente, amp; Intel lectum hominis mendaciis circumueniente amp; offuscante, tandem persuasus, amp; labens Dei mandatum violando, Satanae obtemperauit, summo bono seipsum priuando mul-tis miseriis obnoxium fecit, séque amp; suum (vt loquitur Augustinus in Enchirid. ad Laurent, cap, 30.) arbitrium perdidit.

7. Post lapsum, dupliciter in homine liberum arbitrium consideratur, vel vt est in hac vita, vel vt in futura. Rursum in hac vita pro ratione subieclorum bifariam accipitur, vel vt est in hominibus regeneratis, vel in iis qui 11011 sunt regenerati a Deo. In non regeneratis adeó Dei imago, quae turn in mentis luce turn in voluntate, aliarumqtie partium rectitudine apparebat, oblitcrata est, vt sanctitate penitus deleta, dona supernaturalia, vents amor Dei, iustitia amp; similia amissa, naturalia corrupta sint. Hinc ignorantia, amp; dubitatio in mente: in voluntate odiosus conteniptus amp; con-tumacia aduersus Dettm, praua inclinatio ad malum merrtque ad bonum impotentia.

bed dim

THESES THEOLOGICAE,

Seel ciim bonum sit duplex, externum amp; internum: quomodo eius arbitrium ad vlrumque se habeat vidcamus.

8. Bonum externum vocamus vol naturale, vel morale. In illo hominem nondum regeneratum aliquid posse patet ex eo, cjuód naturalia etiamsi minim inmodumsint offuscata, non tamen ita sunt delcta, quin turn intellcctu quaedam percipere, turn voluntatc siue arbitrio quaedam percipere, turn voluntate sine arbitrio quaedam eligere ac prosequi possit, i\'dque non nisi generali Dei auxilio adiutus. In morali (respectu ..ctionuui ciuilium, oeconomicartim amp; externarum, quae cum lege Dei videntur con-gruere) tantum potest, quantum sufficit, vt incusabilis coram Deo reddatur. Rom. 2. 14. Sed in hisce etiamsi homo multa quae praeclara amp; laude digna videantur praestare possit, speciali Dei auxilio, Exod. 31. 2. Prou. 21. 2. tamen adeó vitiis sunt contaminata omnia, vt vix in iis aliquid boni eluceat (nec enim virtutes, sed virtutum simulachra reuera sunt) multo minus vt hisce se ad gratiam siue iustifica-tioncm praeparare, vel, vt Deus oculis misericordiae ipsum respiciat, efficere possit, cum nihil aliud homo sit quam peccator, -Rom. 3. 9. impius, Rom. 5. 6. peccato mortuus, Eph. 2. 1. Col. 2. 13. carnalis, Rom. 8. 5. amp;c, Praeterea ex iis quae vult aut facit, etiamsi quaedam bona sint in se, peccata tamen fiunt per accidens, cum non proueniant a bono principio, nec per bona media, nec in bonum finem; nam finibus, non actibus (vt ait Augustinus) pensantur media, hue accedunt verba ipsius Christi, Matth. 7. 18. Non potest arbor mala bonos fructus facere; amp; Pauli, Rom, 14. 23. quicquid fit sine fide peccatum est, Contri quod manifesté asserunt Pontificij, Bellarm. contr. 3. lib. 5. cap. 9. Hominem aliquod bonum morale perficere posse sine fide amp; auxilio speciali, si nulla tentatio vrgeat.

9. In internis, hoc est spiritualibus amp; supernaturalibus tanta ex lapsu sequutaest mentis caecitas amp; omnium caeterarum animae facultatum deprauatio, vt non tantum ea quae ad Deum spectant non animaduertere, probare, aut velle possit, sed vt insuper ab illis adhorreat, amp; ei sint stultitia. 1. Cor. 2. 14. 2. Cor. 3, 5. 0° 44. i. Cor. i. 18. Turpiter ergo in eo errant Pontificij dum asserunt, liberum arbitrium in iis quae ad pietatem pertinent Adami lapsu solummodo laesum fuisse, non penitus extinctum, virésque nonnullas etiam in natura cofrupta remansisse, sed sopitas amp; semimortuas. Bellarm. contr. 3. lib. 5. cap. 11. Nos contra asserimus Voluntatem hominis non regenerati esse impuram prorsus amp; propinquam potentiam seu libertateni, imó inclinationem ad malum tantum habere.

10. Sed cüm homo ex se nihil possit, nec vt ad generationem, sic ad sui rege-nerationem quicqtiam conferat, verüm sua nuditate conuictus cum Adamo Deum magis ac magis fugiat; in aeternum interire debuisset, nisi Deus (f. 1651.) ex mera misericordia cum efficaciter vocando sensim transmutaret, nouam lucem in mente prius caligine obsita, accendendo, vt quae Dei sunt amp; ad salutem necessaria possit agnoscere; Deinde voluntatem peruersam amp; a Deo auersam sic moderando, adeóque in omnibus afifectibus nouam, licet imperfectam sanctitatem operando, vt iam noua creatura factus, dum quae Dei sunt cognoscit, etiam ea velit atque ad bonas actiones alacriter feratur, Deóque cooperetur. Sed cüm non simul, nec in instanti perfecte homo in hoc seculo regeneretur amp; tam reliquias veteris, qiu\\mprimitiasnouihominis secum portet, necesse est vt duplicem habeat potentiam propinquam, vnam ad bonum, alteram ad malum, tam in rebus bonis quam malis. Rant. 6. 11. 6° 14. ad malum, qua adhuc agitur peccato in ipso habitante, ita vt caro pugnet aduersus Spiritum, amp; Spiritus aduersus carnem, Rom. 7. 21, Gal. 5. 17.

11. Duo in hoc regenerationis opere consideranda veniunt. Pfimum, quód Dells non exsuscitet liberum arbitrium in homine antea veluti sepultum, sed creet nouas,

amp; sanctas

THESES THEOLOGICAE.

amp; sanctas qualilates in iis quibus visum est, ad quas recipiendas anima se mere habct nadijtutdis: non vt truncus aut stipes, cüm remotam aliquam potentiam ei concedanius, amp; motu moueatur conuenienti eius fini ac perfectioni. Aliud est, quod banc Dei actionem sequatur ipsa conuersio nostri ad Deum, hoc est, actio proma-nans a noua creatura, cüm mentis in cognoscendo Deum, turn voluntatis in amplec-tendo eundem per Christum. Prior igitur actio (sanatio) est mere passiua. Posterior fides est cooperans. Najn (vt de tfrai. amp; lib. Arb. c. 17. August, inquit) vt Velimus Deus sine nobis operatur, tamen sine illo vel operante vt velimus, vel cooperante cüm voiumus, ad bona pietatis opera nihil valemus.

12. In futura vita liberum arbitrium hominum erit, aut bealortim, aut damna-torum. BeatorUm erit ad bonum tantüm, idcjue immutabiliter, cüm assectiti fuerint vltimam sanctitatis perfectionem ad qtiam in hoc mundo militantes adspirant. Poterat Adam liberè in primo statu non pcccare, in hoc peccare non potent: quia magis Dei imaginem referet, cüm Deus futurus est omnia in omnibus. Damnatorum veró liberum arbitrium erit ad malum tantüm, idque in aeternttm: quia Spiritu Sancto destituti de salute sua omnfque bono a I)eo procedente desperantes in pessimurn malum ruent, quo Deo voluntati\'que eius iustae ac sanctae resistere conabuntur.

XXI1. DE LIBERO A RBI TRIO.

Thesis i.

1. Libervm arbitrium (si de nominis appellatione sermo sit,) non est quid vnum, sed multiplex, vtpote ex duabus vocibus vnum de altero enunciantibus confiatum, quarum ilia attributi, haec subiecti rationem habet. Nos de vtriusqiie etymologia, amp; variis acceptionibus, quae ad institutttm praesens facere videbtinttlr, breuiter dicturi; ad essentiam rei, de qua agitur, examinandam nobis hue via commodiorem adituni faciemus.

2. Arbitrium igitur (in qualibet enim tractatione i subiecto ordiri, tüm naturae, tüm doctrinae ordo postulat) ab arbitrando dictum, si Augustino credamus. Hypo-gnast. 3 vel (vt nonnullis grammaticis placet) ah arbilro. Vtrumuis dicatur, res eodem redit, amp; vtraque denominatie genuinum vocabuli sensum manifestissimè indicat. Ciim enim Arbiter sit index ille, qui totius rei inter litigantes controuersae facultatem habet (vt inquit Festus /ii, 1. i/e verb, signif.) hoc est, qui non ex lege, aut iure stricto, sed prout iustum, amp; aequum esse censet, iudicat: Arbitrari autem sitarbitri munere fungi, seu litem ex libero voluntatis placito dirimere: hinc factum est, vt sententia, quae ab arbitro statuitur, communi omnium consensu appellata fuerit Arbitrium.

3. Illud autem, etsi forensi vsui (vt diximus) primó destinatum, ab eo tamen posted deriuari, amp; ad res qtiascunque, quae turn m deliberationem, tum vel maxime (f. 1652.) in electionem ex deliberatione cadere possunt, accommodari coepit: illarum respectu ad intéllectum, harum veró consideratione, ad voluntatem referri solet.

4. Arbitrium intellectus (quod Graecis yvtiijx// vulgo appellatur) est actus mentis, quo natura intelligens inter obiecta intelligibilia discernit, amp; praeexistente deliberatione, quae ex iis vera aut falsa sint diiudicat.

5. Voluntatis

THESES THE0L0G1CAE.

5. Voluntatis autcm arbitrium (quod Graeci nyoaiyévsug nomine a supcriori distin-gunt) est itidem actus, quo voluntas res ab intelleclu discretas amp; diiudicatas, sibiquc obiectas, aut eligit ratione boni, aut repudiat ratione mali.

6. Ideó autem huiusmodi electio vocatur Arbitrium; quód sit quasi sententia qtiaedam, amp; iudicium vltimum voluntatis; Vnde etiam vulgó dicimus hoc vel illud in nostro arbitrio esse, hoc est in nostra electione amp; potestate.

7. llaec tria sunt praecipua arbitrij significata, quorum postremum vt vsitatius, amp; proposito nostro magis accommodatum, oraissis reliquis, in hac causa tantum admittimus.

8. Libertas autem (quam proprium eius attributum esse diximus) in genere, amp; y,uft()i.uv sumpta, in has dttas Theses a Theologis diuiditur, in libertatcm scilicet ab obligatione (cjuam alij libertatern adiunctorum, seu mediorum vocant) amp; in libertatem a necessitate: quarum haec voluntatem in se, ilia cuentus, amp; consequentia respicit.

9. Libertatem ab obligatione, sine ])arte adiunctorum vocamus, secundtim quam volenti est libcrum quidlibet agere proprio arbitratu, aut motu, secundum ordinem naturae suae congruentem, absque vlla prohibitione, aut impedimento foris adueniente.

10. Quae autem a necessitate dicitur libertas, duplex statuitur, pro duplicinecessitatis modo; vel enim simplici coactioni, vel necessitati pröpriè dictae (sub qua amp; ipsa coactio comprehendi solet) opponitur.

11. Libera a simplici coactione ilia sunt, quae tametsi necessarió fiant, nee possint non fieri, voluntnriè tamen amp; èicovariw; fuint: eo libcrtatis genere voluntas nostra libera censenda est circa fines per se notos, amp; bonos: illos enim liberè appetit, sed ita tamen liberè, vt non possit non appetere. Verbi gratia, ita felices esse volmnus, vl infelices esse nullo modo velle possimtis.

12. 111a vert) a necessitate propriè dicta libera dictmtur, quae pro arbitrio possumus velle, nolle, non nolle, non velle, voluntate nostra, nulla vi necessitatis, neqtic consequent is , ncque consequentiae (quam principium vllum, siue internum, sine cxter-num, aut causa importarit) praepedita, sed ad ea mere sc habente contingenter iV liberè.

13. Vtrumqtie hoc libcrtatis genus, quod generali nomine a necessitate appellaui-mtis, voluntati tribuitur analogicè, pro conditione subiectorum volentium, obiectorum quae volumtts, amp; circumstantiarum.

14. Subiecta consklerantur duobus modis: in se, amp; vt relationem habent ad obiectum: in se considerata i coactione sola libera sunt, non a necessitate: Liberè enim, amp; interno suo principio voluut, sed necessarió, i\'dqtie ratione naturae suae, secunditm quam haec libera volendi necessitas illis imponitur: in relatione vero ad obiectum si spectentur, illud non eodem libcrtatis genere singula respiciunt. Aliter enim ad boni electionem se habet Deus, aliter creaturae.

15. Obiectorum alia sunt determinata ad vnum, natura sua, vt sunt fines illi naturales, tV per se noti (de quibtis Thes. 11.) Alia indeterminata. i. (vt loquitur Nazianzenus in Apologeticd) parem ad vtrumque motum habentia, qualia sunt omnia media, amp; quidam etiam fines subordinati, amp; incogniti: ilia coactionem tantumexclu-dunt, haec omnimodam necessitatem.

16. Ex circumstantiis veró, quae variae sunt amp; multiplices, plerumque incidunt causae, quantm superuentu mutatur voluntatis modus. Alia est enim eius libertas in homine renato, quam in non renato: amp; alia erat in Adamo in statu naturae integrae, quilm fuit post lapsum, quamque futura est in nobis in statu gloriae, vt in sequen-tibus fusiüs declarabimus.

17. His positis, libertas arbitrij non incommodc poterit definiri, facultas voluntatis discretae a necessitate libera, qua natura intelligens, ex iis quae ab intellecttt demon-

strantur,