IN HET NEDERD�ITSCH OVERGEBRAG�

-e^t*wl(s4JU/a) Gvo^

Milton's meest uitgebreid gedicht, het verloren Paradijs
getiteld, is onbetwistbaar ��n dier meesterstukken van
po�zij, die sedert zij ontstonden, de bewondering en
hoogschatting wegdroegen van ieder, die smaak en ge-
voel voor dichtkunst heeft. Immers terwijl vele andere
uitgebreide dichtstukken slechts enkele schoonheden
aantoonen, bestaat de voortreffelijkheid bijzonder van
dit dichtstuk daarin, dat de Dichter ons doorgaans op
dezelfde hoogte van denkbeelden houdt. Zijne snaren
zijn bijna altijd gespannen, en bijna overal paart zich
bij hem aan eene edele conceptie, eene niet minder
edele uitvoering. Daarenboven is het onderwerp geno-
men uit het middenpunt van hemel, aarde en afgrond,
rondom hetwelk geheel de raad Gods, het lot der
menschheid en der gevallen Engelen, de komst des
Zoons Grods in lijden tot heerlijkheid, in ��n woord,
de Schriften van Oud en Nieuw Verbond zich bewegen.
De Dichter van deze grootsche zangen betoont zich
dan ook geheel doorvoed te zijn van de Schrift, van
welker denkbeelden en uitdrukkingen hij doorgaans eene
levende echo is, zoodat men hem den roem van po-

silief protestantsch Bijbelsch Dichter, nu reeds gedurende
bijna twee eeuwen niet heeft kunnen betwisten. Na een
belangrijk maatschappelijk leven in de hoogste kringen
der maatschappij (Milton was Secretaris van Staat on-
der den Protector Olivier Cromwell) blind van zijn
vier en veertigste jaar af, van zijne inkomsten beroofd
en verlaten na Cromwell's dood, bepaalde hij � welligt
met de gedachte aan zijnen lotgenoot Homerus � al
de krachten van zijn gemoed en geest op een groot
onderwerp, en gaf negen jaren v��r zijnen dood, in
bijna zeven en vijftigjarigen ouderdom, der wereld deze
rijpe vrucht. Dat deze vrucht velen tot verkwikking
heeft gestrekt, dat zij bijzonder in vele jeugdige dichter-
lijk gestemde zielen, door hare bijbelsche hoogheid en
zuiverheid een afkeer heeft verwekt van die onheilige,
lage en alledaagsche po�zij, die der kunst tot oneer
en de harten tot schade strekt, � hiervan mag ik een
medegetuige zijn. Nooit zal ik den magtigen en weg-
slependen indruk vergeten, dien de eerste lezing van
Milton's meesterstuk op mij als jongeling maakte; en
ik vernam, dat het ook bij anderen dien indruk gemaakt
heeft. Daarom voldeed ik gaarne aan het verzoek van
den eigenaar der niet onverdienstelijke en geheel uit-
verkochte prozavertaling van Reisig (in 1791 te Zutphen
bij A. van Eldik uitgekomen), om bij de nieuwe, met
platen verfraaide uitgave, de doorgaans zeer vrije ver-
taling van Reisig, welke, zoo als mij gebleken is,
meestal de Hoogduitsche vertaling van F. W. Zacharia
volgt, met de naauwkeurigste en volledigste uitgave, die
er in het oorspronkelijke bestaat (die van Sir Eger-
ton Brydges, Bart; bij William Tegg & Co. te Lon-
den 1848) te vergelijken, en haar te verbeteren, waar
zij verbetering behoefde; alsook om v��r het werk
bij des Dichters beeldtenis en facsimile een korte schets

zijns levens te geven, en achter het werk enkele aan
teekeningen te laten volgen, die tot regt verstand van
Milton's veelvuldige en soms diepzinnige aanhalingen
en toespelingen onmisbaar zijn. Ik twijfel niet, of een
werk als het onderhavige zal zeer welkom zijn bij ieder,
die naast de waardering boven alles van de volstrekte
waarheid, bij welke de ziel door het geloof leeft, �
ook .plaats kan geven aan de vrije vlugt en spelingen
van genie en fantaisie, welke aan verstand, gemoed en
verbeelding, door de zuiverste indrukken, de edelste
genoegens verschaffen.

Wat nu het door mij geleverde betreft, niemand kan
meer overtuigd zijn van de onvolkomenheden, die er
nog in overgebleven zijn, dan ik zelf. Genoeg echter
zoo ik door deze vernieuwde uitgave de belangstelling
van den HoUandschen lezer voor dit voortreffelijk
dichtstuk een�gszins heb mogen verlevendigen. Voorts
is het iederen deskundige bekend, dat het terug geven
van verzen vooral van hooge vlugt, in proza, tamelijk
gelijk staat met het uitvoeren van cavalerie-manoeuvres
en evoluti�n door voetvolk. Het kan niet anders, of
eene menigte dichterlijke schoonheden moeten door zulk
eene vertaling verloren gaan; alleen de denkbeelden,
niet de muziek of de harmonische bewegingen van
het lied zijn in proza terug te geven.

Voorts bestaan er over het dichtstuk zelf in onder-
scheidene talen eene menigte redeneringen en aantee-
keningen, die te uitvoerig zijn om slechts voor een
klein gedeelte te worden overgenomen, en die ik ook
eigenlijk onnoodig acht. Het dichtstuk is op zich zelf
duidelijk genoeg te verstaan; alleen de vele aan-
halingen en vreemde namen eischen eenige ophel-
dering, die ik, om den lezer het npslaan in woorden-
boeken te besparen, zoo veel binnen mijn bereik

was, heb laten volgen. Milton heeft namelijk van zijne
grondige bekendheid met do meesterstukken der ou-
dere en latere Dichters en proza-schrijvers eene menigte
bewijzen gegeven, welke aan zijn dichtstuk, vooral aan
geletterden, die op gelijke hoogte van kennis met hem
staan, eene verhoogde levendigheid bijzetten; immers
hij opent met elke aanhaling van, of' toespeling op feiten
of denkbeelden uit gewijd en ongewijd gebied, voor
zijne lezers eene nieuwe wereld van gedachten, omdat
met het aangehaalde al het daarmede onmiddellijk ver-
wante zich in de verbeelding van den lezer vernieuwt.
Zeker heeft men onder de gebreken van Milton's mees-
terwerk ook juist die veelvuldige vreemde benamingen
en vooral zijne gedurige vereeniging van Bijbelsche en
Mythologische personen en zaken gesteld. Men heeft
het eerste een ijdel vertoon van geleerdheid en het
andere eene ontheiliging van het heilige genoemd. Het
zij ver van mij (om op het laatste het eerst te ant-
woorden) dien zin te willen veroordeelen, die zich uit-
sluitend bij schriftuurlijke waarheid wenscht te bepalen;
doch, zoo deze zin niet uit beperktheid van kennis
ontstaat, is hij de vrucht van gedachten of ondervin-
dingen, die niet in ieder Christelijk leven vallen. Het
is hiermede als met andere, stoffelijke dingen. Er zijn
mensehen, die, in hunne eenvoudige burgerkleeding, eene
aekere antipathie hebben tegen de meer opzigtige, soms
prachtige militaire kleeding, en haar beschouwen als
niet veel meer dan ijdelen pronk. Is hun oordeel
juist? Het zij verre. Zij oordeelen partijdig, eenzijdig,
bekrompen. Er zijn andere menschen, die zoodanig
gewoon zijn aan een burgerlijk eenvoudigen disch, dat
zij aan de tafel des rijken zittende, zich zeer ergeren
aan de velerlei geregtcn, die er worden opgedragen,
iets, dat zij onnoodig en overbodig achten, oordeelende

dat het beter ware, dit verkwiste geld den armen of
aan nuttige inrigtingen te geven. Is dit oordeel billijk?
neen, het is eenzijdig. Een rijk man heeft een geheel
ander begrip van den maaltijd dan een burgerman.
En kan, ja moet dat wel anders zijn ? Doch zelfs ook
onder de schatrijkste lieden zijn er, die zonder moeite
en als van zelven z�� eenvoudig kunnen leven, dat zij
zich in alles tot het volstrekt noodige bepalen, zonder
daarom gierig te zijn, terwijl er andere rijke lieden zijn,
voor wie zulk eene eenvoudigheid eene onmogelijkheid is;
voor wie het integendeel eene volstrekte voorwaarde om
zich gelukkig te gevoelen is, dat zij zich ruim bewegen en
zich goed van hunne middelen bedienen, zonder daarom
verkwistend te zijn, al heeft hunne handeling daarvan
ook soms den schijn. Een rijk man van het karakter
der laatsten was Milton op letterkundig gebied. Hij
had groote kapitalen van kennis, waarover hij naar
goedvinden kon beschikken, en hij beschikte er ruim
over, ze allen dienstbaar stellende aan de opluistering
van ��ne groote schriftuurlijke waarheid: den val der
engelen en der menschen. Onophoudelijk grijpt hij
als het ware met de regter en linkerhand te gelijk, als
in zakken met nieuwe en oude, soms zeldzame gouden
penningen en werpt ze daarheen, voor wie ze wil
hebben. En toch weet men ten slotte eigenlijk niet
wat men meer bewonderen moet: Milton's mildheid of
Milton's soberheid. De meeste van de in zijn gedicht
voorkomende zaken en gebeurtenissen noemt hij alleen,
of roert hij slechts even aan, alsof hij gedurig vreest
te breedvoerig te zijn. Trouwens de omvang van zijn
onderwerp is zoo ontzaggelijk groot, dat, zoo hij geen
weerstand geboden had aan de anders voor een Dich-
ter zoo verleidelijke gelegenheden tot uitbreiding en
uitweiding van nu slechts aangestipte bijzonderheden, �

zijn gedicht de maat overschreden, en aan kracht ver-
loren hebben zou, wat het aan uitgebreidheid had ge-
wonnen.

Wat nu verder de beschuldiging van het ontheiligen
der geheiligde dingen door Milton's vermenging van the-
ologie met mythologie betreft, � het is moeijelijk om dit
voor ondichterlijke verstanden te regtvaardigen. Vooreerst
is het geene vermenging, maar hoogstens eene verge-
lijking van de waarheid met de fabel en dikwijls eene
tegenoverstelling van beide, wat wij bij Milton aantref-
fen; en ten andere is de godenleer als het ware de
kern van de po�zij der niet-Isra�lietische volken. Hare
figuren zijn niet enkel hoogst bevallig of vreeselijk,
maar ook schatrijk in leering. De geheele wijsheid der
Heidensche oudheid schijnt er als in zamengevat; van
daar dat zoo vele groote Dichters van alle latere tijden
humie krachten aan het uitwerken van die figuren ten
koste gelegd, en niet weinige er tot aanbiddens toe
mede gedweept hebben. Men kent het lied van Von
Schiller: »Griekenlands goden.'' En men zou het dan
Milton ten kwade duiden, dat ook hij van dit schoon
en veel zeggend beeldschrift heeft gebruik gemaakt?
Zeker kon hij er spaarzamer mede geweest zijn; doch
ieder toont gaarne en bij herhaling, waar hij het meest
in te huis is, en zoo deed ook Milton. Meer verwon-
dering moet het baren, dat Milton op den reeds ge-
vorderden leeftijd, waarin hij "het Verloren Paradijs"
dichtte, nog zoo veel prijs kon stellen op zoo veel fi-
guurlijke schoonheid^ iets dat meer in Dichters van
jeugdige jaren valt; doch het bewijst de jeugdige kracht
van zijnen dichtgeest. Toen Milton zijn meesterstuk
zamenstelde, waren zijne krachten blijkbaar nog in al-
les friseh. Zes jaren later (1671) gaf hij zijn ander
heldengedicht "het Paradijs herwonnen" uit, en ieder,

die beide gedichten kent, moet terstond toestemmen,
dat het laatste veel minder schoon is dan het eerste.
»Het Herwonnen Paradijs" is veel te kort en te be-
grensd van gebied, om met de uitvoerige, schoone, en
rijk gestoffeerde tafereelen van "het Verloren Paradijs"
te kunnen wedijveren. Trouwens, hoe zou ook ��n
mensch twee gelijk voortreffelijke heldendichten kunnen
maken! Nogtans schatte Milton zelf zijn laatste werk
hooger dan zijn eerste. Was dit een bewijs van die-
pen val in zijn smaak en oordeel, zoo als sommigen
dit hebben willen doen voorkomen? Geenszins; dit raad-
sel is zielkundig ligtelijk op te lossen. Milton was, na
»het Verloren Paradijs" voltooid te hebben, grootelijks
vermoeid van de uitstorting zijner vindingskracht en van
zijn schoonheidsgevoel; en nu verkregen de waarheid en
de werkelijkheid bij hem het hoogste regt en de hoogste
aantrekkelijkheid. Reeds in den laatsten zang van "het
Verloren Paradijs" zien wij het plooijen der vleugelen
van den adelaar, nedergedaald uit zijne zonnige hoogte,
op den top der rots, ook nog wel hoog boven de op-
pervlakte der aarde, maar toch op vasten grond. Mil-
ton laat, ten slotte, den Engel aan Adam de komst des
Heeren in het vleesch aanzeggen in bewoordingen,
die weinig van het verhaal des Evangelies verschillen.
Zeker is er iets waars in hetgeen de schrijver van de
voorrede der fransche vertaling in verzen door Dellille
(blind als Milton).zegt, "dat Milton's kleuren bij dat verhaal
verflaauwden, door het bezingen van een onderwerp, dat
zijne verbeelding niet had voortgebragt" ; doch nog iets
anders was hiervan de reden, en wel de voornaamste
reden: zij bestond in de behoefte aan waarheid en en-
kel waarheid. Milton gevoelde, dat hij juist door eene
bijbelsche waarheid voor te stellen in het kleed der
verdichting, gevaar liep van mis verstaan te worden en

dat hij door sommigen geacht zou kunnen worden de bij-

belsche waarheid zelve in verdichting te veranderen. En
bij sommigen heeft zijn werk dat uitwerksel; zij beschou-
wen het bestaan van den duivel en zijne verleiding
als eene fictie, en den duivel zelven als een dichterlijk
persoon, en vinden daarom "het Verloren Paradijs," uit-
nemend schoon als de dichterlijke uitvoering van een
dichterlijk denkbeeld, zonder de waarheid als grondslag
van beiden te erkennen. Mliton echter heeft voor zulke
lieden niet geschreven, om hun bedorven verstand te voe-
den, maar om het weg te nemen. En hij heeft dit be-
wezen in zijn ander gedicht: "het Herwonnen Paradijs,"
alwaar hij den Satan stelt tegenover Christus, Gods
Zoon, en God te prijzen in der eeuwigheid, doch nu
niet als de Zoon van God alleen, maar tevens als de
Zoon der mensehen. Doch tegenover deze hoogst-
hecrlijke persoonlijkheid, die Zijn wezen, en de open-
baring van Zijn wezen uitsprak in de woorden: nik
ben de weg, de waarheid en het leven, verliest de po�zij,
ook de hoogste po�zij, voor zoo ver zij vinding is, hare
kracht; alleen de po�zij, voor zoo ver zij de hoogste
vorm van opvatting der waarheid is, kan zich tegen-
over Christus stellen. Van daar dat Klopstock zich in
zijne Messiade te vergeefs heeft uitgeput in verhevene
bewoordingen. Inderdaad, hij geeft niet veel meer dan
bewoordingen; de verhevene denkbeelden zijn uiterst
schaarsch. Wie in hoogdravende uitspraken zijn vei'maak
vindt, moge Klopstock's Messiade een voortreffelijk
dichtstuk heeten; wien het te doen is om eene dich-
terlijke verheerlijking van het eenvoudig proza der
geschiedenis, die acht dit werk als heldendicht mis-
lukt. Milton heeft in »het Verloren Paradijs" zulk
eene verheerlijking geleverd, doch »het Herwonnen
Paradijs" is meer eene dichterlijke uitbreiding of om-

schrijving van de verzoeking, door den Heer in de
woestijn van den Satan geleden en door Hem zege-
pralend afgeslagen. Als zoodanig is het zoo geheel
waarheid, dat Milton daarbij al de schoonheden dei-
vinding van f»het Verloren Paradijs" van geene betee
kenis achtte; doch alzoo oordeelt de lezer van dit
laatste gewijd heldendicht niet. Immers ook daarvan
is waarheid de grondslag, niet enkel van den hoofd-
inhoud, maar ook van de episoden of tusschenverha-
len; doch het is juist het gemis van schitterende epi-
soden, dat »het Herwonnen Paradijs" voor den lezer
als een minder voortreffelijk dichtstuk kenmerkt.
Daarom heeft ook een zijner beoordeelaars opgemerkt,
dat Milton tot punt van uitgang van «het Herwonnen
Paradijs," niet de verzoeking in de woestijn, maar de
opstanding des Heeren had moeten nemen, om daarna
�n de genoemde verzoeking �n de rijke tafereelen dei-
Nieuw Testamentische Schrift als episoden op te nemen.
Wat de overige beschuldigingen aangaat, die tegen
Milton's meesterstuk in het midden zijn gebragt, ik
noem er nog slechts twee van, omdat zij de partijen
der uiterste naauwgezetheid en der uiterste ligtzinnig-
heid vertegenwoordigen. Men heeft het namelijk
Milton euvel geduid, dat hij den Satan en des Satans
engelen dingen laat zeggen, die oneerbiedig en somtijds
lasterlijk zijn tegen God. Met name Ds. Clarke heeft
zich daartegen uitgesproken. En zullen wij het ver-
dedigen? Neen, maar toch het oordeel er over ver-
zachten. Van zelven moeten de satanische magten in al
hare woorden en daden voorgesteld worden als ge-
kant tegen God; doch hierop ziet de beschuldiging niet,
maar bepaald op die woorden, die de Satan en zijne
engelen gebruiken om hun gevoel van minachting en
hunne lastering der Hoogste Majesteit uit te drukken.

Kon Milton deze niet weggelaten of door andere min-
der aanstootelijke uitdrukkingen vervangen hebben, zon-
der zijn werk te beuadeelen? Zeker. Doch Milton's
werk is ook niet zonder gebreken. Hij rangschikte deze
uitdrukkingen zelf wel niet ouder de gebreken; doch
sommigen zijner lezers doen het, en ik meen met
regt; doch in allen geval, zoodanige uitdrukkingen zijn
weinig in getal, en hoe moeijelijk is het, om in zulke
uitgebreide gesprekken, als de duiveleu in dit dichtstuk
houden, altijd den dichtgeest te houden binnen de
grenzen, die door den Heiligen Geest worden voor-
geschreven !

De andere beschuldiging, die der uiterste ligtzinnig-
heid, dat Milton's dichtstuk een veel te ernstig boek is
om schoon te zijn, daar het schoone enkel tot vermaak
moet dienen, en dat de zonde te maken tot het tragisch
centrum van zijn gedicht en van de geschiedenis der
menschheid, meer een theologisch dogme dan eene na-
tuur- en zedekundige waarheid is � is zoo nietig, dat ik
van haar zelfs geene melding zou gemaakt hebben, wan-
neer zij mij niet gelegenheid had gegeven, het schoone
antwoord van Vinet (Etude sur la litt�rature francaise.
Tom. 1 p. 550) hier af te schrijven:

»Of het erkend wordt of niet, dit onheil bestaat en
het is onder duizenderlei gedaante in gruwzame wer-
king tegen het menschelijk geslacht. Als eene opene
en altijd versche wond van den enkelen mensch en der
volken; als een vergif in alle inrigting tot onderwijs
en kunst; als de melaatschheid der aarde, de erfenis der
eeuwen, de krankheid der maatschappij: het ongeluk te
midden van het geluk, de dood te midden van het le-
ven, behaalt de zonde eene laatste zegepraal, wanneer
zij het z�� ver brengt, dat men hare uitwerksels ont-

kent. Trouwens dat is ook het doel, waar zij op dui-
zenderlei wijze naar streeft en dat zij maar al te dik-
wijls bereikt. De raensch, die zich over andere diu-
gen zoo gaarne beklaagt, en die van zijne tranen een
beker der dronkenschap maakt, � de mensch verhardt
zich tegen het denkbeeld van een oorspronkelijk be-
derf, waarvan hij het beginsel en niet het geneesmid-
del in zich draagt, en waarvan hij te gelijk de oorzaak
en het slagtoffer is. Hij wil niet gevallen zijn. Hij
meent te staan en verheugt er zich in. En welk ver-
maak zou nu iemand, die zoo denkt, vinden in het lezen
van een boek, dat hem willende vertroosten over zijnen
val, hem eerst heeft moeten voorstellen als gevallen?" �

Ik eindig met een blik op het leven des grooten mans,
wiens po�zij zijnen lezers zoo vele oogenblikken van hun
leven heeft verhelderd en veraangenaamd.

Milton (in zijn doopregister wordt hij Mylton genaamd)
ontleent zijn naam aan de kleine engelsche stad Mil-
ton in het graafschap Kent, van waar zijn oud en aan-
zienlijk geslacht afkomstig was. In de oneenigheden
tusschen de huizen York en Lancaster hadden zijne
voorvaderen hunne vaste goederen verloren en waren zij
tot de minder hooge kringen der maatschappij afge-
daald. Zijn grootvader was opzigter over het bosch
van Shotover nabij Halton in het graafschap Oxford. De
familie gestreng roomsch zijnde, zoo onterfde genoemde
grootvader zijn zoon John, omdat deze, na te Oxford
gestudeerd te hebben, tot de protestantsche geloofsbelij-
denis overging. Deze onterving noodzaakte den vader des
Dichters om een minder aanzienlijk beroep te kiezen, dan
hij anders wel zou gedaan hebben, en hij vestigde zich als
notaris te Londen. Wij weten geene andere bijzon-
derheden van hem, dan dat hij een uitmuntend muziek-
speler moet geweest zijn. Gehuwd met Sara Gaston,

afkomstig vau eene familie uit' Wallis, verkreeg hij op
reeds meer dan gemiddelden leeftijd drie kinderen: on-
zen Dichter, naar zijn vader Jonk genaamd; Christoffel,
die regtsgeleerde werd, aan het koningschaps getrouw
bleef en onder Jacobus den tweede tot aan zijn dood het
ambt van regter bekleedde; en eene dochter met name
Anna.

Onze dichter werd geboren den 9^en December 1608 in
het kerspel All Hallows, Bread Street te Londen. Zijn
vader, die zich reeds toen een eervollen naam en een ta-
melijk vermogen had verworven, zag met groote vader-
lijke vreugde in hem als knaapje reeds vroeg een meer
dan gewoon verstand ontluiken, en besloot aan zijne opvoe-
ding en vorming niets te laten ontbreken. Waarschijn-
lijk werd hij in bepaald puriteinsche beginselen opgevoed;
zijn vroegste leermeester althans (zekere heer Young)
was van schotsche afkomst en een puritein. Er komt
echter in zijne vroegste gedichten menige bijzonderheid
voor, die het in twijfel stellen of hij wel als jongeling met
deze beginselen instemde. Zijne hooge ingenomenheid
met classieke en po�tische studie, benevens zijne groote
liefde tot den schouwburg en tot de lectuur van romans,
welke laatste hij vooral in zijne jengd als verslond, bene-
vens zijne overhelling tot alles wat ridderlijk groot was,
komen hier ook niet mede overeen. En toch komen er
ook enkele plaatsen zelfs in zijn vroegste gedichten voor,
die werkelijk aan eene puriteinsche rigting doen denken.
Zooveel is zeker, dat er bij Milton eene doorgaande vrees
is voor Gods Woord en waarheid, en eene eerbiediging-
van alles wat heilig of schriftuurlijk is, gepaard met eene
kennis der schriftuurlijke waarheid, die men als eene zeld-
zaamheid bij de meeste Dichters moet beschouwen. En
dit alles kan wel de liefelijke vrucht van de gestrenge
godsdienstige vorming zijner jeugd geweest zijn.

Met een dichterlijk karakter gaan fierheid, zucht tot
vrijheid en afkeer van elke onderdrukking gewoonlijk
hand aan hand, en dat mag wel als de voorname reden
beschouwd worden, waarom hij in tegenstelling van zij-
nen broeder Christoffel, tegen de slecht monarchale rege-
ring der Stuarts, en een voorstander der Cromwelsche
republiek was. Ieder toch draagt eene el bij zich, waar-
mede hij alle dingen meet, en deze el is zijne eigene per-
soonlijkheid. En wie zelf vrij is, laat ook anderen vrij,
maar wie zelf gebonden is, wil ook anderen gebonden
hebben. Toen Koning Jacobus 1 den 27 Maart 1625
stierf, was Milton nog slechts een jongeling van zestien
jaar; doch vatbaar voor belangrijke indrukken gelijk hij
was, konden de regering van dezen vorst en de toenmalige
gesteldheid van het hof, hem niet anders dan haat en af-
keer voor beide inboezemen. Door de latere gebeurte-
nissen werden deze indrukken nog meer bevestigd, en
spoedig wijdde Milton zijn verworven krachten tegen de
onderdrukkers en v��r de vrijheid van zijn vaderland.

Tot zijn vijftiende jaar ontving Milton onderwijs in het
ouderlijke huis, en legde hierbij zulk eene onvermoeide
arbeidzaamheid aan den dag, dat hij na den geheelen dag
gearbeid te hebben, nog gewoonlijk een groot gedeelte
van den nacht besteedde in herlezen of afschrijven. Dit
maakte hem niet enkel onderhevig aan veelvuldige hoofd-
lijn, maar verzwakte ook zijn gezigt uitermate, zoo dat
reeds toen de grond werd gelegd tot het onheil zijner
volslagen blindheid in lateren leeftijd, aan welke wij in-
tusschen misschien alleen "het verloren Paradijs" te dan-
ken hebben. Na zijne jeugdige vorming werd hij op St.
Paul's school gelegd, om zijne bekendheid met de classie-
ken onder de leiding van Dr. Gill te volmaken. En in
zijn zestiende jaar (Februarij 1624) gmg hij naar Cam-
bridge op Christ-College en studeerde aldaar in de lette-

ren en werd Baccalaureus, een academische graad die
het meesterschap of de doctorale waardigheid voorafgaat.
Doch reeds v��r dat hij naar de hoogeschool ging, had
hij zich van eene gunstige zijde als Dichter doen kennen
door de fraaije overbrenging van de Psalmen CXIV en
CXXXVI in engelsche verzen. Gedurende zijne studie
te Cambridge vervaardigde Milton verscheidene andere
verdienstelijke gedichten, zoo wel in het Latijn als in het
Engelsen, en allen waren doorgaans van eenen bijbelschen
geest doorademd.

Waarschijnlijk omdat Milton bij het hoog gevoel van
zich zelven, zich niet aan de soms kleingeestige academi-
sche tuchtregelen wilde onderwerpen, ging hij van de
hoogeschool af, nog voor zijn studietijd ten volle verstre-
ken was, en keerde in 1632 op 23 jarigen leeftijd terug
naar zijn vader, die intusschen Londen verlaten en een
landgoed te Horton nabij Colebrook in Middlesex be-
trokken had. Aldaar gaf hij zich geheel over aan de
afzondering en aan zijne geliefkoosde letterkundige
studi�n, zich altijd meer aansluitende aan de dichter-
lijke school van Dante, Petrarca, Ariosto, Spencer en
Shakespeare. Slechts bij enkele gelegenheden kwam
hij naar Londen, om den schouwburg en zijne vrien-
den te bezoeken. Reeds in dezen tijd dacht hij aan
de vervaardiging van een uitgebreid heldendicht, waar-
van koning Arthur of eenig ander held uit de Britsche
historie de hoofdpersoon zijn zou, doch het was toen
nog maar een denkbeeld; de krachten waren er nog
niet voor aanwezig, en toen zy er voor aanwezig waren,
hadden de denkbeelden ten opzigte van het onderwerp
van zulk eenen zang groote veranderingen ondergaan.
In dien tijd schreef hij echter zijne meest beroemde
juvenalische gedichten.

Dertig jaren oud zijnde stierf zijne moeder (in 1638) en

nu vergunde zijn vader hem een reisje naar Frankrijk, Ita-
li�, Griekenland en Sicili� te doen. Hij bezocht Parijs, Ge-
nua, Florence, Rome, Napels, Veneti� en Gen�ve, en
maakte bij deze gelegenheid persoonlijk kennis met de be-
roemdste geleerden en geletterden van dien tijd, onder
anderen met Grotius, Galileus, Manso de beschermheer
van Tasso), Diodati en Spanheim, en bestudeerde intus-
schen bijzonder de Italiaansche letterkunde in Itali� zelf.
Aldaar liep hij in den beginne eenmaal groot gevaar van
vrijheid of leven, doordien hij vermeende v��r de deur
van het Vatikaan even zoo vrij over de godsdienst te
kunnen redetwisten als in zijn vaderland, doch hij werd
nog tijdig genoeg door een vriend gewaarschuwd en
aan het gevaar onttrokken. In Itali� zag hij ook eene
tooneelvertooning waarin Adam en Eva de hoofdper-
sonen waren, in welk stuk, bij vele vreemde zaken, veel
goeds voorkwam, dat sterke indrukken achterliet bij
Milton en bij hem den grond legde, om hetzelfde
onderwerp te nemen voor het groote heldendicht, dat
hij voornemens was te eeniger tijd zamen te stellen.
Het «verloren Paradijs" had zelfs eerst bij hem een
dramatischen vorm en zou een treurspel geworden zijn
in den smaak der ouden, later echter werd dit door
hem veranderd. � Vijftien maanden (andere berigten
noemen achttien maanden) had hij voornamelijk in
Itali� doorgebragt, toen hij door de onlusten in zijn
vaderland uitgebroken, genoopt werd om van zijne
reis naar Griekenland en Sicili� af te zien en over
Zwitserland en Frankrijk naar Engeland (in 1639)
terug te keeren. Hij vond het in verwarring en bloed.
Tot verwondering van ieder vatte hij, die bekend
stond voor een man van het zwaard, (dat hij
gaarne en meesterlijk behandelde) en v?n moed (daar
hij tegen den stoutsten kampvechter niet opzag) nog-

tans de wapens niet voor zijn vaderland op, maar
belastte zich met het onderwijs van zijne twee neven
John en Edward Philip Milton en andere jongelieden.
Waarschijnlijk is de groote eerbied voor zijnen vader
hiervan de reden. Later zou hij echter met een veel
magtiger werktuig dan het zwaard, met zijne weiver-
sneden pen de zaak van zijn land dienen. Het onderwijs
dat hij intusschen zijnen kweekelingen gaf', was in hoo-
gen stijl en onderstelde groote vatbaarheid. Zeker had
Milton dit onderwijs op zich genomen, om zich zelven
te oefenen, gelijk groote mannen meermalen doen.

In 1643, op 35 jarigen leeftijd huwde hij met Maria
Powell, dochter van Richard Powell van Foresthill nabij
Shotover in Oxfordshire, een ijverig koningsgezinde, die
weelderig en prachtig leefde. Ieder stond verbaasd over
dit vreemde huwelijk van den republikein metderoyaliste.
Het viel ook slecht uit. Hij had deze dame gekozen om
hare schoonheid, doch hij bevond dat haar verstand noch
haar humeur hiermede overeenstemde, en ookzij was spoe-
dig onverschillig jegens hem. Gewoon aan een gedurig
talrijk en vrolijk gezelschap ten huize haars vaders, ver-
veelde haar weldra zijn studerend leven in het boekver-
trek en het stille huisgezin. De voorname reden was ech-
ter dat zij tegen haren zin was gehuwd. De vader van Mil-
ton had in 1627 aan den heer Powell vijfhonderd ponden
Sterling (�6000) op schepekennis, als Kapitaal van zijn
zoon John, geleend; deze verpligting, en om haren vader
te believen, had haar het gevraagde huwelijk doen aangaan;
doch reeds een maand na het huwelijk verzocht zij haren
man om haren vader te mogen gaan bezoeken, en bij dezen
lijnde, keerde zij niet terug, maar bleef er den geheelen
zomer, geen acht slaande op haar mans vertoogen, ja zelfs
niet eens zijne brieven beantwoordende. Dit ontstak
Milton zoodanig, dat hij besloot zich van haar te laten

scheiden, en ten einde dien stap voor anderen te regt-
vaardigen, gaf hij een paar opstellen over de echtscheiding
in het licht. Ook werd de naam reeds genoemd van
haar, welke zijne toekomstige echtgenoot worden zou,
en eene schoone verstandige persoon was � toen zijne
vrouw, zulk eene ontknooping niet willende, hem ten
huize van een zijner vrienden opwachtte, hem ont-
moette en te voet viel, met tranen vergeving vragende
voor het gebeurde. Milton was een edel en gevoelig
mensch, en zoo werd haar terstond van harte alles ver-
geven, en zij kwam niet alleen in zijn huis terug, maar
hare ouders en hun huisgezin, door den val des ko-
nings van alle inkomsten beroofd, werden ook door hem
in huis genomen en verzorgd, tot dat hij hunne zaken
bij de zegepralende partij had in orde gebragt. Nog-
tans schijnt zijn huwelijk niet regt gelukkig te zijn
geweest; zijn schoonvader stierf'te zijnen huize in 1647,
doch met zijne schoonmoeder kon hij het niet vinden,
en was hij in gedurige vete, ook bepaald over de goe-
deren, welke voor de genoemde geleende gelden verpand
waren. Ook ontving Milton nimmer de duizend pon-
den Sterling ( � 12000) welke hem als huwelijksgoed
zijner vrouw beloofd waren. In 1653 stierf Milton's
gade in het kraambed, nadat hij zelf het jaar te
voren op 44 jarigen leeftijd geheel blind was ge-
worden. - Hij verkreeg uit dit huwelijk drie doch-
ters: Anna, welke eenigszins misvormd was en ��k
in het kraambed stierf; Maria, die ongehuwd stierf,
en Debora, die met Abraham Clarke, een meester-ver-
wer in Spitalsfield huwde en op zeventig jarigen leef-
tijd overleed. Milton had zijne twee oudste dochters
gedeeltelijk zelf en gedeeltelijk door anderen onderwe-
zen in de uitspraak van het Hebreeuwsch, Grieksch,
Latijn en de moderne talen, zoodat zij hem al de

plaatsen, die hij uit zijne schrijvers wilde opgeslagen
hebben, konden voorlezen, zonder ze evenwel te ver-
staan, dat zeker geene aangename bezigheid was. Al wat
bloot werktuigelijk is, isgeest-uitblusschend en uiterst ver
velend en vermoeijend. De opvoeding die hij aan zijne
dochters gaf, werd dan ook gestreng genoemd, zoodat
deze zijne kinderen hem meer met ontzag dan met liefde
gehoorzaamden. Evenwel hadden zij ook, vooral gedu-
rende zijne blindheid, een ander deel in zijnen arbeid;
want behalve dat Milton een amanuensis of secretaris had,
dicteerde hij ook aan zijne dochters zijne verzen, en ook
"het verloren Paradijs" schreven zij althans gedeeltelijk op
uit zijnen mond, van welke bijzonderheid nog eene schil-
derij bestaat, geteekend door Ange Francois, en eene
fraaije plaat, gelithografieerd door C. Billoin, met het
onderschrift; "Milton."� Milton dichtte meestal des nachts
zijne verzen, terwijl hij te bed lag, en bewaarde ze,
door een uitmuntend geheugen geholpen, tot den mor-
gen, als wanneer hij ze aan zijnen schrijver of aan
zijne schrijfsters dicteerde.

Intusschen had Milton zich sedert 1641 in de staatkun-
dige en godsdienstige twisten van zijnen tijd gemengd, en
voortreffelijke brochures in den geest der puriteinsche
republikeinen geschreven. Het was echter ten koste van
zijnen dichterlijken arbeid, die gedurende twintig jaren
stil stond. Hij woonde alstoen te Whitehall, doch zijne
' gezondheid eisclite een ruimer genot van lucht, en zoo
verliet hij dat paleis, en betrok eene woning, die in
St. James park uitkwam. � Door zijn aanhoudend schrij-
ven over de vragen en belangen van den dag verkreeg Mil-
ton spoedig een aantal vrienden, in wier geest hij geschre-
ven had, en in het bijzonder was Cromwell zoodanig voor
hem door het lezen zijner schriften ingenomen, dat
hij niet zoodra het bestuur in handen had, of hij droeg

hem het secretariaat van staat in de Latijnsohe taal
en zijn priv� secretariaat op, met eene jaarwedde van
«�' 288.18.6 of circa 3500 gulden, welke eerste betrek-
king Milton (na zijne blindheid met een onder-secre-
taris) tot in 1659 bekleedde; toen onttrok hij zich.
En in deze gescheidenheid van het woelig staatkun-
dig leven, twee jaren v��r het herstel van Karel II,
begon hij »het Verloren Paradijs," dat hij in 1665
voltooide. Eerst twee jaren later vond hij er een uit-
gever voor, die een contract met hem maakte (welk
contract gedateerd is 27 April 1667), dat Milton voor
elke dertien honderd exemplaren_; die verkocht wier-
den � 5 of 60 gulden zou ontvangen. In de eerste
zeven jaren nu waren er nog geen drie duizend exem-
plaren van verkocht, zoodat Milton bij zijn leven slechts
� 10 of 120 gulden voor zijn onschatbaar werk ver-
kregen heeft. Hoe onbegrijpelijk dit schijnt, daar Milton
toch reeds zoo lang als Dichter van den eersten rang
bekend stond, en ook in zijne eenzaamheid door al wat
op letterkunde prijs stelde, bezocht werd; � het feit
is daar, en niet te wederspreken. Tot verklaring van
dit verschijnsel diene evenwel, dat Milton's meester-
werk geen populair geschrift was; het onderstelt ge-
oefende lezers. Milton was, zoo als alle eminente Dich-
ters, meer een Dichter voor Dichters, dan voor het ge-
woon lezend publiek; van daar dat zijne en hunne werken
slechts door weinige kenners en hoogschatters gekend en
gelezen worden. Milton zelf verwachtte en wenschte niet
anders (zie den aanhef van den zevenden zang); doch
dit verwacht en wenscht een uitgever anders. «Het Verlo-
ren Paradijs" is geen klein gedicht, maar beslaat een ge-
heel boekdeel. De uitgave is dus kostbaar, en wie zal
zulk een groot diehtstuk koopen van een man, die
in den haat der bovendrijvende partij, dus van het

algemeen vervallen is, en die, daarenboven gedurende
twintig jaren niets van zich heeft doen hooren, dan
wat politieke en kerkelijke zaken betreft? Eerst veer-
tig jaren na zijn dood, toen het levend geslaeht met
zijne driften en twisten was voorbijgegaan, kon het
werk zijnen meester prijzen. Addison maakte alstoen
in eene breedvoerige beschouwing, zijne landgenooten
opmerkzaam op de veelvuldige schoonheden van Mil-
ton's voornaamste werk, en nu leerden velen het waar-
deren; en de oplagen er van in het oorspronkelijke
en de vertalingen er van in andere talen zijn niet
meer te tellen, terwijl de Dichter den titel van "de
Britsche Homerus" verkreeg.

Intusschen had Milton, niettegenstaande zijne blind-
heid, in het jaar 1656 een tweede huwelijk aange-
gaan met eene dochter van Kapitein Woodcock van
llackney. Ook deze zijne vrouw stierf en wel reeds
het volgend jaar, in het kraambed. In 1665 huwde hij
voor de derde maal met Elizabeth, dochter van Ed
ward Minshall van een oud ridderlijk geslacht in
Cheshire, welke vrouw hem geene kinderen baarde
en hem vijftig jaren overleefde.

Tot in het laatste jaar van zijn leven was Milton
werkzaam voor de pers. Nu echter werden de aanval-
len van jicht, waaraan hij gedurig geleden had, zoo
geweldig, dat zijn einde naderde. Hij ontsliep zeer
kalm te Bunliill nabij Londen op Zondag 8 November
1674; eene maand voor de vervulling van zijn 66^B jaar,
en werd begraven naast zijn vader, in het koor van de
S'. Gilles kerk, Cripplegate, te Londen.

Milton moet in zijne jeugd zeer schoon van gelaats-
trekken zijn geweest, iets, dat meermalen valt in men-
sehen met ligt bruin haar, gelijk hij had. Zijn gezigt
echter was zwak. Zijne gestalte was van gemiddelde

grootte; hij was vlug en levendig van aard; gelijk-
matig en zachtzinnig van humeur; eenvoudig in zijne
manieren en in zijne huishouding; en geen beminnaar
van wereldschen pronk; zelfs had hij van het geld en
van alle bloote geldraagt en heerlijkheid een zekeren
afkeer. Trouwens, hij was te hoog geplaatst naar
geest en gemoed, om aan het bloot stoffelijke eene meer
dan stoffelijke waarde toe te kennen. Hij had zich
dan ook zelf geene rijkdommen verworven, hetgeen in
eenen troebelen tijd, als waarin hij leefde, hem zeker
ligt zou gevallen zijn, wanneer hij het gezocht had.
Nog voor zijnen dood verkocht hij zijne boekerij,
die zeer kostbaar mogt genoemd worden, en nogtans
bedroeg zijne nalatenschap niet meer dan j� 1500 of
achttien duizend gulden. Zeker is dit veel, voor velen,
doch men bedenke, welk een hoogen post in den Staat
Milton een reeks van jaren bekleedde en hoe ingetogen
hij leefde. Hij was in alles een voorbeeld van matig-
heid, uitgenomen in zijne studi�n, aan welke hij zich
van zijne kindschheid af onbepaald overgaf. Nogtans
was hij ook een vriend van het gezellig verkeer, en
in het gesprek was hij open en deelde hij aan zijne
vrienden gaarne het goede en schoone mede, dat hij
gevonden, of door eigen arbeid en nadenken verkre-
gen had. Gewoonlijk bragt hij den avond door in het
midden der zijnen en zijner vrienden in muziekoefe-
ningen. Milton was namelijk gelijk zijn vader een groot
liefhebber en beoefenaar der muziek, en om zich te
ontspannen, was het bespelen van het orgel zijn liefste
vermaak.

Wat zijn innerlijk leven betreft, ik heb geene be-
scheiden gevonden, die mij op dit punt genoegzaam
op de hoogte stelden. De beschouwingen van Milton
als Dichter kunnen boekdeelen vullen; doch als Chris-

ten moeten wij hem uit zijne «igeu voortbrengselen lee-
ren kennen, of wij kennen hem als zoodanig in het
geheel niet. Ongetwijfeld stond zijn hart in overeen-
stemming met zijne po�'zij, want hij was een eerlijk
man en uit de vrucht wordt de boom gekend. Een
zijner levensbeschrijvers zegt van Milton: «Toen hij
»het Verloren Paradijs" zamenstelde, streed hij met de
engelen, en leefde hij in Edens hof." Ik geloof het
gaarne, want ik heb niet de minste reden om er aan
te twijfelen. Want om te zeggen, dat dit alles enkel
verstandswerk was, en buiten bekeering en wederge-
boorte is omgegaan, acht ik vermetel en in lijnregten
strijd met het Woord des Hoeren: Oordeelt niet. Zeker
kunnen wij door iemands woorden en werken diep in
zijn hart zien, doch niet in de diepste diepte van zijn
hart. Daarin ziet God alleen, en daarin kan nog iets
wezen, dat, bij allen uiterlijken schijn van het tegendeel,
��n is met God, en door den Heiligen Geest gewrocht
is. Ik eindig daarom deze opmerkingen het liefst met
eene getuigenis van Milton zei ven over zijne gemoeds-
stemming als Dichter van "het Verloren Paradijs" (te
vinden in het tweede boek van zijn werk "Reformation
of Churchgovernment," in 1641 uitgekomen) een getuige
nis, dat tevens eenig licht werpt over den oorsprong van
zijn meesterstuk en van zijn gezegde bij den aanhef
van den negenden zang: «lang door mij gekozen en
laat begonnen." Zijne woorden luiden aldus: "Ik meen
dat ik mij niet behoef te schamen, wanneer ik met den
kundigen lezer een beding maak, om mij nog eenige
jaren uitstel van betaling te geven voor hetgeen ik
thans reeds schuldig ben, omdat het geen werk is, dat
moet voortkomen uit de drift der jeugd, of de dam-
pen van den wijn;gelijk zoo menig werk, zonder ergens
toe nuttig te zijn, uit de pen van een verliefde of uit

de opgewondenheid van een rijmend tafelvriend te
voorschijn komt; en ook geen werk, dat verkregen
moet worden van het geheugen en zijne bevallige
dochters, maar door het ootmoedig gebed tot den eeu-
wigen Geest, die ons met alle kennis en elke uitdruk-
king kan begiftigen, en die Zijnen serafijn uitzendt
met het geheiligd vuur van Zijn altaar, om de lippen,
van wien Hij wil, aan te roeren en te reinigen. Hierbij
moet gevoegd worden eene naarstige en uitgezochte
lectuur, eene bestendige opmerking en een vasten en
helderen blik in alle daarbij passende edele kunsten en
zaken."

I. Satan en zijne Engelen in den afgrond .... ?>

II. Satans togt naar de aarde.........35

III. De Zoon van God..........75

IV. Het Paradijs............105

V. De mensch, door God gewaarschuwd.....147

VI. Beschrijving van Satan's val, aan den mensch, door

den Engel.............183

VIL Beschrijving der Schepping, door den Engel . . .219

VIII. De mensch zich zelven in zijne heilige natuur en
staat beschrijvende aan den Engel...... 245

IX. De val van den mensch.........273

X. Het vonnis over den Satan, de straf van en de
belofte aan den mensch.........321

XI. Den mensch het Paradijs ontzegd......365

XII. De Engel doet den mensch in het verschiet de beloof-
de verlossing aanschouwen........401

Aanteekeningen...........427

HET VERLOREN PARADIJS.

Zing van des menschen eerste ongehoorzaamheid en
van de vrucht des verboden booms, waarvan de doo-
delijke smaak den dood en al onze ellende, met het
verlies van Eden in de wereld bragt, tot dat een groo-
ter mensch ons herstelde en de gelukzalige plaats her-
won, � gij, hemelsche zangster! die op den gewijden
top van Horeb of van Sina� dien herder bezieldet, die
het allereerst het uitverkoren zaad leerde, hoe in den
beginne hemel en aarde uit den Chaos voortkwamen;
of indien Sions heuvel en Siloas beek, wier wateren
snel vlieten, door het Woord van God, u meer beha-
gen, dan smeek ik vandaar uwe hulp tot mijnen ge-
waagden zang, die voornemens is met geene middelmatige
vlugt, boven den Aonischen berg te stijgen, waar hij
naar dingen streeft, in rijm noch onrijm ondernomen.

En boven alles Gij, o Geest! die een opregt en zuiver
hart boven alle tempelen waardeert, onderwijs mij,
want uwe is de wetenschap. Van het begin af waart

Gij tegenwoordig, en, de magtige vleugelen uitgespreid,
eener broedende duive gelijk,zwevende boven den onmeet-
baren afgrond, deedt Gij hem zwanger worden. Verlicht wat
duister in mij is; wek op en onderschraag wat in mij
neergebogen is: opdat ik, op de hoogte van dit groot
onderwerp gestegen, de eeuwige voorzienigheid beves-
tigen, en de wegen Gods met de menschheid regtvaar-
digen moge.

Zeg eerst � want de hemel noch de diepe uitge-
strektheid der hel houdt iets voor U verborgen � zeg
eerst, welke oorzaak onze stamouders bewoog, om in
dien gelukkigen staat, door den hemel zoo hoog be-
gunstigd, van hunnen Schepper af te vallen_; en van
wege een enkel verbod, zijnen wil te overtreden, daar
zij, dit uitgenomen, heeren der wereld waren? Wie ver-
leidde hen het eerst tot zulk een onzinnig wederstreven?
De helsche slang, de gevallen engel. Hij was het, wiens
list door nijd en wraakzucht aangehitst, de moeder des
menschdoms misleidde, toen zijn hoogmoed hem uit den
hemel geworpen had, met geheel zijn heir van afvallige
engelen, door wier bijstand hij streefde, om zich in heer-
lijkheid boven zijns gelijken te verheffen, zich verzekerd
houdende, den Allerhoogste, wanneer Deze zich verzette,
te kunnen evenaren; en, aangedreven door eerzucht tegen
den troon en de alleenheerschappij van God, eenen god-
deloozen krijg en eenen trotschen strijd, door eene ijdele
poging, in den hemel verwekte. De gramschap van den
Almagtige stortte hem eensslags, gelijk een' bliksem, met
eenen ontzettenden ondergang in vreeselijke wanorde van
het azuur gewelf in het grondeloos verderf ter neder,

opdat hij, die den Alvermogende had durven uitdagen,
aldaar zou wonen in onslaakbare ketenen en straffend
vuur.

Negenmaal het tijdperk, dat den stervelingen dag
en nacht afmeet, lag de afgevallene, met zijne afgrij-
selijke bende te schande gemaakt, in den vuurklomp
wentelend, overwonnen, hoewel onsterfelijk. Doch zijn
vonnis bewaarde hem tot meerdere wraak; want nu
martelde hem de gedachte aan het verloren geluk en
de eeuwigdurende pijn. Hij sloeg zijne oogen in het
rond met blikken, die getuigden van de ijselijkste el-
lende en van de uiterste wanhoop, vermengd met hard-
nekkige trotschheid en eeuwigen haat. Op eens overziet
hij, zoo uitgestrekt als engelen kunnen zien, de over-
droevige plaats, zoo wild als woest: een akelig hol,
rondom hem brandende als ��n groote vlammende oven ;
nogtans geen licht brak door uit deze vlammen, maar
veeleer zigtbare duisternis, doorzigtig alleen tot ontdek-
king van tooneelen vol ijselijkheid, van gewesten vol
ellende en treurige schaduwen, waar vrede en rust nim-
mer woning kunnen maken, en de hoop, die tot ieder
levende komt, nimmer nadert, maar eindelooze pijniging,
gevoed door eeuwige wroeging heerscht, te midden van
eenen vurigen vloed, van eeuwig brandende en onverteer-
bare sulferstof. Zulk eene plaats heeft de eeuwige gereg-
tigheid voor deze wederspannigen bereid; hier, in de ui-
terste duisternis, heeft zij hunne gevangenis verordend,
en hun deel zoo ver van God en het licht des hemels
gesteld, als driewerf het middenpunt der wereld ver-
wijderd is van hare uiterste pool. O, hoe ongelijk

aan de plaats, van waar zij vielen! � Welhaast onder-
scheidde hij aldaar de medegenooten van zijnen val,
overstort met vloeden en wervelwinden van stormend
vuur; en onder dezen, aan zijne zijde wentelend, ��nen,
hem z elven het meest nabij in magt en in overtreding,
(langen tijd daarna in Palestina bekend en Be-elzebub
genoemd) tot wien de aartsvijand, sedert in den hemel
Satan geheeteu, met vermetele woorden de vreeselijke
stilte afbrekende, aldus begon:

trWanneer gij het zijt, o hoe zijt gij gevallen! hoe ver-
schilt gij van hem, die, in de gelukkige gewesten van het
licht, met schitterenden luister bekleed, boven myriaden �
engelen, hoe glansrijk ook, uitblonk; wanneer gij het zijt,
die door eene wederzijdsche overeenkomst, door veree-
nigde gedachten en daden, door eenerlei hoop en kans in
de roemrijke onderneming aan mij verbonden waart, en
wien thans de ellende in een gelijk verderf met mij
vereenigt, � dan ziet gij in welk eenen afgrond en van
welk eene hoogte wij zijn nedergestort. Z�� duidelijk
bleek het, dat Hij met zijnen donder de sterkste was.
Doch wie kende ook vroeger het vermogen van zijne
gruwzame wapenen? Maar noch ter oorzake van dit, of iets
anders, waarmede de magtige overwinnaar mij in zijne
woede zou kunnen vervolgen, zal ik, ofschoon in uitwen-
digen luister veranderd, berouw hebben, of verandering
brengen in mijne standvastige gedachten, en hooge veront-
waardiging door het gevoel mijner geschonden verdien-
sten, die mij aandreven om den Magtigste te bestrijden,
en tot dezen moedigen strijd alom eene ontelbare magt
van geesten te wapenen, die zich tegen zijne heer-

schappij verzetten, mij als hun opperhoofd verkiezen,
en zijner hoogste magt, eene magt durfden tegenstellen,
die in een twijfelachtig gevecht, op de vlakten des he-
mels, zijnen troon deed beven. Wat is het echter,
ofschoon het veld verloren is? Nog is alles niet ver-
loren. De onoverwinnelijke wil en het peinzen op wraak,
de onsterfelijke haat, en de moed van nimmer te bukken
of te buigen, blijven, en wat is er niet nog meer, dat
niet kan onderdrukt worden! Dezen roem zullen zijne
grimmigheid en magt mij nimmer ontwringen. Te bui-
gen en op gebogen knie�n om genade te smeeken, en
diens magt te vergoden, die door den schrik voor dezen
arm, nog onlangs waggelde op zijnen troon, � dat ware
eerloos, dat ware in waarheid eene laagheid en eene
meer vernederende schande dan onze diepe val.
Sinds het noodlot de sterkte der goden en hunne
hemelsch vlammende zelfstandigheid onwankelbaar
maakte; sinds wij door de ondervinding van deze groote
gebeurtenis, tot den strijd niet onbekwamer werden, en
meer in voorzigtigheid toegenomen zijn, mogen wij met
gelukkiger vooruitzigt het besluit nemen, om, door ge-
weld of list, eenen eeuwigen en nimmer verzoenbaren
krijg te voeren met onzen grooten vijand, welke nu ze-
gepraalt, en in overmaat van vreugde, zonder mede-
dinger regerende, de tiranny in den hemel in stand
houdt."

Dus sprak, ofschoon te midden der kwalen, de af-
vallige engel, luid pralende, maar door diepe wan-
hoop gefolterd; en snel antwoordde hem zijn vermetele
medegenoot:

ff O Vorst! o hoofd van zoo vele op troonen zetelende
magten; die onder uw geleide de ten strijde toegeruste
Serafs te velde voerdet, en door vreeselijke helden-
daden, onbevreesd, den eeuwigen Koning des hemels in
gevaar bragt, en beproofdet of zijne oppermagt door
sterkte, door het toeval of door het noodlot werd staande
gehouden � te wel zie en beklaag ik den vreeselijken
uitslag, die met eene treurige nederlaag en schandelijke
vlugt ons den hemel deed verliezen, en ons magtig
leger zoo diep nederstortte, als goden en hemelsche zelf-
standigheden nederstorten kunnen; want zeker, gemoed
en geest blijven onoverwinnelijk, en onze sterkte keert
spoedig terug, ofschoon al onze luister uitgebluscht, en
onze gelukkige staat hier in eindelooze ellende ver-
keerd is. Maar hoe! wanneer Hij, onze overwinnaar,
van wien ik thans geloof, dat zijne magt almagtig is,
omdat niets minder eene magt gelijk de onze, kon over-
weldigen, � ons dezen onzen geest en onze kracht enkel
geheel behouden liet, om met al die krachten te lijden
en onze folteringen te verdragen? Om aldus zijne
wraakgierige gramschap te voldoen, of om Hem, als zijne
slaven, door het regt des oorlogs verkregen, magtiger
diensten te bewijzen in wat Hij ook te verrigten heeft;
om hier, in het hart der hel, ons in het vuur te doen
arbeiden, of om zijne boodschappers in dezen duisteren
afgrond te zijn, � wat kan het ons dan baten, dat wij
onze sterkte onverminderd gevoelen, of dat wij eeu-
wige wezens zijn, om eeuwige straffen te ondergaan?"

Hierop antwoordde hem de aartsvijand, met haastig
uitgesprokene woorden:

"Gevallen Cherub! in doen of lijden is zwakheid el-
lendig. Wees verzekerd, dat het minste goed te doen, nim-
mer onze taak, maar altijd kwaad te doen ons eenig
genoegen zijn zal, omdat juist dit in strijd is met den
almagtigen wil, dien wij wederstreefden. Wanneer nu
zijne voorzienigheid uit ons kwaad het goede zoekt
voort te brengen, dan moet onze arbeid zijn, dit oogmerk
te verijdelen, en in het goede nog middelen ten kwade
te vinden; dit zal, wanneer ik niet dwaal, ons dikwijls
gelukken, Hem verdrieten, en zijne geheimste raadsbe-
sluiten verhinderen hun oogmerk te bereiken. Zie
toch! de toornige overwinnaar heeft de- dienaars zijner
wraak en vervolging naar de poorten des hemels te-
ruggeroepen; de hagel, met vlammende zwavel ge-
mengd, die stormend op ons neder schoot, is door de
winden verwaaid; de vuurstroom, die ons van de tran-
sen des hemels in den afgrond ontving, wordt kalm,
en de donder, bevleugeld met roodschitterende bliksems
en toomelooze woede, heeft mogelijk zijne pijlen ver-
spild, en laat nu af door den oneindigen en ongemeten
afgrond te loeijen. Laat ons deze gelegenheid, ons door
de verachting of den verzadigden toorn van onzen
vijand vergund, niet verzuimen. Ziet gij ginds die vree-
selijk woeste en ledige vlakte, den zetel der wanhoop,
van licht beroofd, uitgenomen dat, hetwelk de flikkering
dezer loodkleurige vlammen bleek en schrikvol van zich
afwerpt? Laat ons uit de slingering dezer vurige gol-
ven derwaarts ijlen; daar rusten, wanneer eenige rust
d�a> eene haven vinden kan; en, ons verslagen leger
verzamelende, raadplegen, hoe wij voortaan onzen vijand

allermeest kunnen beschadigen, ons eigen verlies her-
stellen, onze vreeselijke ramp te boven komen ; � welke
versterking wij uit de hoop mogen putten, en zoo niet,
welk een besluit de wanhoop ons zal ingeven."

Dus sprak de Satan tot zijnen naasten eedgenoot,
het hoofd boven de gloeijende golven geheven, met
oogen van vonkenuitstortend vuur. Zijne overige leden
lagen zwemmend op den vloed, en strekten zich, in
lengte en breedte, vele meetroeden uit. Zij hadden de
gedrogtelijke grootte van de Titans in de fabel ver-
meld, van de geborenen uit de aarde, die met Jupiter
oorlog voerden, van Briar�'us of Typhon, die zich in
de spelonk bij de oude stad Tharsus ophield; of van
Liviathau, het zeedier, dat God, van alle schepselen,
die den oceaan doorzwemmen, het grootste schiep. Wan-
neer de loods van een klein schip, door den nacht over-
vallen, hem in de Noorweegsche golven sluimerend
aantreft, ziet hij hem vaak voor een eiland aan, werpt,
gelijk de schippers verhalen, het anker in zijne ge-
schubde huid, en hecht zich aan zijne zijde onder den
wind, zoo lang de nacht de zee bedekt, en de ge-
weuschte morgen vertoeft. Z�� groot in lengte lag
de aartsvijand in de brandende kolk geketend uitge-
strekt, en ware ook nimmer daaruit opgerezen, noch
had zijn hoofd weder opgeheven, zoo de wil en het
hooge verlof van den albeheerschenden hemel hem
niet ten volle aan zijne eigene helsche plannen had
overgelaten, opdat hij, door de herhaling zijner euvel-
daden, terwijl hij anderen zocht te verderven, zijne ei-
gene verdoemenis zou verzwaren, en in woede mogt on-

dervinden, hoe al zijne boosheid alleen strekte, om
oneindige goedheid, genade en barmhartigheid over den
door hem verleiden mensch te brengen, terwijl hij op zich
zelven driedubbelen smaad, toorn en wraak ziet uitgestort.

Nu hief hij zich met zijn magtig ligchaam opwaarts
uit den poel; aan beide zijne zijden weken de vlammen
terug, bogen hare spitse punten naar beneden, en, tot
baren opgehoopt, lieten zij eene vreeselijke valei in
het midden. Met uitgespreide vleugelen rigtte hij zijne
vlugt naar de hoogte, en zweefde op de donkere lucht,
die eenen ongewonen last gevoelde, tot dat hij op het
drooge land nederstreek, wanneer het land kon heeten,
dat eeuwig door een onvloeibaar vuur, gelijk de poel
door vloeibare vlammen brandde, en eene gedaante en
kleur had, gelijk een door de woede van onderaard-
sche winden, van den Peloro gescheurden en verplaat-
sten berg; of gelijk de afgebrokkelde zijde van den don-
derenden Aetna, wiens met zwavel gevulde ingewanden,
nu door vuur bezwangerd, met een onderaardsch ge-
weld uitbarsten, en, door de winden geholpen, eenen
verzengden bodem overlaten, met enkel stank en walm
bedekt. Zulk eene rustplaats vonden de voetzolen der
onzaligen. Zijn naaste medepligtige volgde hem, en
beiden beroemden zich den Stygischen vloed, niet door
toelating der hoogste magt, maar als goden, door
hunne eigene herwonnen krachten te zijn ontworsteld.

»Is dit het land, deze de grond, het gewest," zegt
de verloren aartsengel, "deze de verblijfplaats, welke
wij voor den hemel moesten verwhselen? Deze zwarte
duisternis voor dat hemelsche licht? Het zij zoo! nu

Hij, die thans alleenheerseher is, kan beschikken en ge-
bieden naar het Hem goed dunkt. Niets is beter, dan
allerverst van Hem verwijderd te zijn, wien de natuur
aan ons gelijk maakte, maar de magt boven zijns ge-
lijken verheven heeft. Vaartwei, gelukkige velden, waar
de vreugde eeuwig woont! Weest gegroet, verschrik-
kingen! Wees gegroet, onmeetbare afgrond! Gij diepste
hel, ontvang uwen nieuwen bezitter; hem, die een hart
met zich brengt, door tijd noch plaats te veranderen!
Het hart is zich zelf eene plaats, en het kan in zich
zelf de hel tot eenen hemel, en de hemel tot
eene hel maken! Wat zegt het mij, w&ar ik ben, wan-
ik in alles dezelfde blijf, die ik zijn moest, en alleen
minder ben dan Hij, wien zijn donder grooter maakte!
Hier ten minste zullen wij vrij zijn; de haat van den
Almagtige zal ons deze gewelven niet betwisten; Hij
zal ons van hier niet verjagen! Hier kunnen wij veilig
regeren, en naar mijn gevoelen is te regeren, ofschoon
in den afgrond, onzer eerzucht waardig. Beter is het in
de hel te gebieden, dan in den hemel te dienen. Doch
waarom onze getrouwe vrienden, de medgezellen en
deelgenooten in ons verlies, in den poel der vergetel-
heid aan de wanhoop ten prooi gelaten? Waarom roe-
pen wij hen niet, om deze ongelukkige woningen met
ons te deelen, of om, met vereenigde wapenen, nog
eens te beproeven, wat er in den hemel weder te ver-
overen, of in de hel nog meer te verliezen zij?"

Dus sprak Satan, en Be-elzebub antwoordde hem:
«Bevelhebber dezer luisterrijke helden, die door niemand
dan door den Almagtige verslagen konden worden,

wanneer zij slechts ��nmaal uwe stem weder hooren, �
in vrees en gevaren de levendigste steun hunner hoop,
zoo dikwijls in den uitersten nood gehoord, aan de
spits van het gevaarlijke, meest woedende gevecht,
in alle aanvallen, hun zekerst veldteeken, � dan zal hun
moed ras terugkeeren en herleven, schoon zij zich
thans zinneloos en zonder gevoel, gelijk wij nog on-
langs, in den vuurpoel rondwentelen; geen wonder, na
van eene zoo verpletterende hoogte te zijn neer-
gestort !"

Naauwelijks had hij ge�indigd, of de vorst der
duisternis wendde zich naar den oever des vuurpoels.
Zijn schild, hard als het firmament, zwaar, groot en
rond, wierp hij naar achteren op den rug; de breede
schijf hing over zijne schouders, gelijk de maan, welker
volle gedaante de �oscaansche sterrekunstenaar des
avonds, door het vergrootend glas, op den top van het
hooge Fi�sole of in Valderno beschouwt, om in haar
gegroefd gelaat nieuwe landen, bergen en stroomen te
ontdekken. Zijne speer, waarbij de hoogste den op de
Noorweegsche bergen tot den grooten mast van een
admiraal-schip gehouwen, vergeleken, slechts eene kleine
roede was, strekte hem tot wandelstaf bij zijne bezwaar-
lijke schreden over de brandende klei. Hoe ongelijk
aan de stappen op de azuren gewelven des hemels! En
de verzengende lucht, met vuur overwelfd, wierp daar-
enboven hare vlammen over hem heen. Doch trotsch
en alles wederstaande, naderde hij den oever dezer
brandende zee, en riep de gevallen engelen, zijne le-
gioenen, die onbewegelijk, digt op elkander lagen,

als de bladeren van den herfst, wanneer de beken in
Vallombroza daarmede opgevuld zijn, over welke de
Hetrurische bosschen, hooghangende pri�elen welven;
of als de schelf die aanspoelt, wanneer Orion, met
orkanen gewapend, de kusten van het roode meir
zweept, welker golven Busiris met zijne Memphische
ruiters verzwolgen, toen zij met eenen trouwloozen haat,
de bewoners van Gozen vervolgden, die weldra aan
den veiligen oever hunne drijvende lijken en gebroken
wagenraderen zagen, �ja, z�� digt op een gestrooid,
neergeworpen en verloren lagen zij, den poel be-
dekkende, en geheel verbijsterd door hunne vreeselijke
verandering; en tot deze riep hij, zoo luide, dat de holle
spelonken der hel weergalmden:

^Vorsten, monarchen, helden, sieraden van eenen hemel,
nog onlangs de uwe, maar thans verloren, in zoo verre
deze ontzetting eeuwige geesten kan aandoen! Of hebt
gij deze plaats gekozen, om, na de moeite des gevechts,
van uwe heldendaden te rusten, en is die rust u hier
zoo genoegelijk als in de valeij�n des hemels? Of hebt
gij in uwe vernedering gezworen, den overwinnaar te
aanbidden, die nu den Cherub en Seraphijn, met weg-
geworpen wapenen en vanen, in den vloed ziet wente-
len? Straks bemerken de snelle vervolgers uit den he-
mel hun voordeel, dalen haastig neder, en stooten ons
met hunne voeten nederwaarts, terwijl wij hier moedeloos
liggen; of kluistei'en ons met aaneen gesmeede donder-
kloten op den bodem van dezen afgrond. Ontwaakt,
staat op, of � zijt voor eeuwig gevallen!"

Zij hoorden hem en werden beschaamd. Hunne vleu-

gelen uitspreidende, sprongen zij op, gelijk menschen,
wier pligt het is te waken, en die, slapend gevonden
door iemand, welke zij vreezen, opschrikken en voort-
tuimelen, eer zij regt ontwaken. Ook waren zij naau-
welijks hunnen onzaligen toestand bewust, of gevoelden
zij hunne snerpende pijnen. Nogtans gehoorzaamde dit
onnoemelijk aantal welhaast aan de stem van hun leger-
hoofd. Gelijk toen de magtige staf van den zoon van
Amram over de zeekusten werd gezwaaid, in de ver-
schrikkelijke dagen, die Egypte troffen, en eene pek-
zwarte wolk van sprinkhanen, op de vleugelen van den
oosten wind gedragen, opriep, die over het rijk van
den goddeloozen Farao hing, en, gelijk de nacht, ge-
heel het land aan den Nijl verduisterde, � zoo zag
men de gevallen engelen, even ontelbaar in menigte,
zwevende op hunne vleugelen onder de gewelven der
hel, boven en onder en aan alle zijden met vuur om-
ringd, tot dat de opgeheven speer van hunnen grooten
gebieder, zwaaijende, het teeken gaf tot rigting hun-
ner beweging, en hen op den brandenden zwavel-
grond in orde deed legeren, waar zij de geheele vlakte
vervulden; eene menigte, zoo als nimmer het volkrijke
Noorden, om Rijn of Donau over te trekken, uit zijne
koude lendenen heeft geschud, toen zijn barbaarsche
zonen, gelijk een zondvloed, naar het zuiden kwamen,
en zich van Gibraltar tot aan de Lybische zand-
woestijnen uitbreidden.

Nu ijlden de hoofden en aanvoerders van iedere
slagorde en van elke bende naar de plaats, waar hun
groote gebieder stond. Goddelijke gedaanten en ge-

stalten waren het, die der menschen verre te boven stre-
vende; vorstelijke waardigheidbekleeders en magten, wel-
eer in den hemel op troonen gezeten, ofschoon, door hun-
nen opstand, hunne namen in de registers der hemelen
thans niet meer gedacht werden, uitgedelgd zijnde uit
het boek des levens. Ook hadden zij de nieuwe namen
nog niet verkregen, die hun in later tijd door de zonen
van Eva werden gegeven, toen zij, door de hooge toelating
Gods, tot beproeving der menschen, het aardrijk door-
wandelden, en door valscuheid en leugen het grootste
gedeelte der menschen verleidden om God hunnen
Schepper te verzaken; om de onzigtbare heerlijkheid
van Hem, die hen gemaakt had, te veranderen in de
gedaante van een onvernuftig dier, in eene wellustige
godsdienst met ijdele pracht en goudglans opgesierd,
en om duivelen voor Godheden aan te bidden; �toen
werden zij, onder menigerlei namen en als menigerlei
afgoden, in de heidensche wereld bekend.

Noem hunne toen bekend geworden namen, mijne
zangster! Wie rees het eerst, wie het laatst van deze
vuursponde op uit den slaap, toen, op de stem van
hunnen grooten beheerscher, ieder in zijnen rang,
naar het dorre strand een voor een toetrad en bij
hem stond, terwijl de gemengde menigte nog van
verre staan bleef? Zij waren de hoofden der geval-
�len engelen, die lang daarna buiten den afgrond der
hel op de aarde omzwervende en prooi zoekende,
hunne zetels naast den zetel Gods, hunne altaren naast
zijne altaren plaatsen durfden, als goden onder de vol-
keren aangebeden werden, en Jehova, donderende uit

Sion en tusschen de Cherubims ten troon gestegen,
trotseerden; ja, niet zelden hunne gruwelen en afsehu-
welijkheden in zijn heiligdom stelden; met vervloekte
gebruiken zijne heilige plegtigheden en gewijde feest-
dagen ontheiligden, en zijn licht met hunne duisternis
waagden te besmetten. De eerste was Moloch, een
gruwelijk koning, overgoten met het bloed van men-
sehelijke offeranden en ouderlijke tranen, ofschoon
de ouders, door het luid geschal van trommels en
pauken, het geschrei hunner kinderen, die den grimmi-
gen afgod door het vuur naderden, niet konden hooren.
De Ammoniet vereerde hem in Rabba en in zijne wa-
terrijke vlakten, en ook te Argob en Bazan tot aan de
uiterste boorden van den Arnon. Niet te vreden met
zulke stoutmoedige onderdanen, vervoerde hij door
list het wijze hart van Salomo, om, op den heuvel der
ergernis, hem eenen tempel tegenover den tempel Gods
te bouwen, en het woud, de vermakelijke vallei Hinnoms,
sedert Tophet of het zwarte Gehenna genaamd, werd
tot eene beeldtenis der hel. Na hem volgde Kamos,
het ontuchtige schrikbeeld der zonen van Moab, die van
Aroer tot aan Nebo, in de woestijnen van het zuide-
lijkst Abarim, in Hesbon en Horonaim, in het rijk van
Sihon, tot beneden in de bebloemde dalen van Sibma,
met wijngaarden versierd, en te Eleale, tot aan de
Doode zee regeerde. Peor was zijn andere naam, toen
hij Isra�l in Sittim, op hunnen togt van den Nijl, aan-
dreef om hem onbeschaamde offeranden te brengen, die
hun veel rampen bewerkten. Van daar breidde hij zijne
wellustige feesten uit, tot aan den heuvel der ergernis,

langs de bosschen van den moordenden Moloch, waar
wellust en bloeddorst naast elkander troonden, tot
dat de vrome Josia hen van daar ter helle dreef. � Met
hem kwamen zij, die van den grensstroom des ouden
Euphraats af, tot aan den vloed, die Egypte van de Sy-
rische landen scheidt, met de algemeene namen, Baal
en Astaroth genoemd werden; sommigen van het vrouwe-
lijke en sommigen van het mannelijke geslacht; want gees-
ten kunnen naar hun goedvinden ��n der beide geslachten,
of wel beiden aannemen, zoo teeder en ongemengd is hun
zuiver wezen; niet met gewrichten of ledematen zaam-
gehecht of zaamgeweven, noch op de brooze sterkte
van beenderen gebouwd, gelijk het logge ligchaam van
vleesch; maar in'welke gedaante zij verkiezen, in eene
uitgebreide of zaamgedrongene, eene blinkende of duis-
tere, kunnen zij hunne verhevene ontwerpen uitvoeren,
en hunne werken van liefde of haat volbrengen. Voor zoo-
danige wezens verzaakte het volk Isra�ls menigmaal zij-
nen levenden, sterken God; liet het zijn heilig altaar onbe-
zocht; boog het zich diep voor dierlijke afgoden, waardoor
het den hals even diep in den krijg buigen, en door de spie-
sen vaa verachtelijke vijanden sneuvelen moest. Met deze
menigte kwam ook Asthoretk, de koningin des hemels, of
de maan met wassende hoornen, door de Fenici�rs Astarte
genoemd. Aan haar beeld, in den nacht, wanneer de
maan het bestraalde, betaalden de Sidonische maagden
hare gelotten in gezangen, die ook in Sion niet ongezon-
gen bleven, alwaar haar tempel op den berg der terging
gebouwd werd, door dien verwijfden koning, wiens hart,
anders zoo wijd van begrip, door de lonken van afgo-

dische vrouwen verleid, tot de schandelijke dienst
der afgoden verviel. Haar volgde Thammuz, wiens ver-
wonding jaarlijks de Syrische vrouwen op den Libanon
verzamelde, om in verliefde gezangen eenen geheelen
zomerdag zijn noodlot te beweenen, terwijl de zacht-
vlietende Adonis purperverwig uit de rots zijner ge-
boorte zeewaarts vloeide, vermengd, gelijk zij waan-
den, met het bloed van Thammuz, jaarlijks op nieuw
gewond. Dit liefdesverhaal besmette ook de dochteren
Sions, wier onkuische drift Ezechi�l in het heilige
voorhof zag, toen hij, in een gezigt, de snoode afgo-
derijen van het afvallige Juda aanschouwde. Hem
volgde een afgod, die in ernst treurde, toen de over-
meesterde verbondsark zijne dierlijke gedaante schond,
hem, in zijnen eigen tempel, hoofd en handen afbrak
op den rand van den dorpel, waarop hij nederviel, tot
beschaming zijner aanbidders. Dagon was zijn naam,
een zeemonster, van boven mensch en van onderen
visch. Nogtans verhief zijn tempel zich hoog in de
stad Asdod, en werd hij langs de geheele kust van
Palestina, te Gath, Ascalon en Akkaron, tot aan de
grenspalen van Gaza gevreesd. Hem volgde Bimmon,
die zijnen bekoorlijken zetel in het bevallige Damascus,
aan de vruchtbare oevers van twee klare stroomen,
Abana en Farpar, geplaatst had; ook deze trotseerde
het huis des Heeren, en voor een' melaatsche, dien
hij uit zijne dienst verloor, herwon hij een' koning,
Achaz, zijnen zotten overwinnaar; dezen overreedde
hij om het altaar Gods gering te achten, en een ander,
naar Syrisch gebruik, daarvoor in de plaats te stellen,

op hetwelk hij zijne gehate offeranden ontstak, en de
goden, door hem overwonnen, aanbad. Achter dezen ver-
scheen eene menigte, die, onder de oude beroemde namen
Osiris, Isis, Orus en hun gevolg, met hunne gruwelijke
gedaanten en tooverijen, het dweepend Egypte en zijne
priesters verleidden, om hunne wandelende goden veel
meer in misvormd dierlijke, dan in menschelijke gedaanten
te zoeken. Ook Isra�l ontkwam deze besmetting niet,
toen het, van geleend goud, het kalf op Horeb zamen-
stelde, en de afvallige koning daarna deze zonde te
Bethel en Dan verdubbelde, toen hij zijnen Maker in
eenen grazenden stier afbeeldde, dien Jehova, die in
��nen nacht, toen Hij van Egypte uittrok, in het voor-
bijgaan, alle eerstgeborenen des lands, �n zijne loeijende
goden, in ��nen slag verdelgde.

Ten laatste kwam Belial. Een meer onzuivere en
zinnelijke geest, die de zonde meer om der zonde
wil beminde, viel niet uit den hemel. Geen tempel
was voor hem opgerigt, en geen altaar brandde ter
zijner eere; maar wie wordt meer dan hij, in de tem-
pelen en op het altaar geheiligd, wanneer de priesters
Godloochenaars worden, gelijk de zonen van Eli, die
het huis Gods met onreinheid en geweld vervulden?
Ook aan de hoven, in paleizen en in weelderige steden,
waar het geraas der drinkgelagen, der geweldenarij en
der kwaadwilligheid boven de hoogste torens stijgt, voert
hij het gebied; en wanneer de nacht de straten ver-
duistert, zwieren de zonen van Belial, dronken van wijn
en moedwil, daarin rond; getuigen de straten van So-
dom en de nacht te Gibea, waar men eene vrouw

buiten de gastvrije deur stelde, om erger kwaad te
verhoeden!

Deze waren de voornaamsten in rang en magt. Aan
de overigen te gedenken zou te wijdloopig zijn, hoe-
wel zij wijd en zijd beroemd waren. Zoo als de Ionische
goden, voor wie Javans nakomelingen altaren bouwden,
lang echter nadat zij hemel en aarde, als hunne doorluch-
tige voorouders vergood hadden. Titan, de eerstgeborene
des hemels met zijn reuzengeslacht, door Saturnus, zij-
nen jongeren broeder, van zijn geboorteregt beroofd;
deze werd door den magtigen Jupiter, zijnen eigenen
en Rhea's zoon, op zijne beurt verjaagd, en aldus be-
magtigde Jupiter de opperheerschappij. Zij waren eerst
te Creta en op den Ida bekend; daarna regeerden zij in
de wolken, op den kouden top van den besneeuwden
Olimpus, hunnen hoogsten hemel, of in de grot van
Delphi of in Dodona, en langs al de grenspalen van
het Dorische land; anderen vloden met den ouden Satur-
nus over Adria naar de Hesperische velden, en zwier-
ven over de Celtische ge .vesten tot aan de afgelegenste
eilanden.

Deze allen en nog meer anderen kwamen bij menigten,
maar met nedergeslagen oogen en duistere blikken; nog-
tans begon er een flaauwe straal van vreugde in te flikke-
ren, toen zij hunnen geleider, niet geheel in wanhoop ver-
zonken, en zich zelven, bij het verlies, niet verloren zagen.
Doch hen z�� te zien, bewolkte zijn gelaat met eene ver-
schietende verw. Welhaast echter zijnen gewonen hoog-
moed hernemende, rigtte hij hunnen zinkeixden moed met
pralende woorden, die den schijn der verhevenheid na-

bootsten, doch de wezenlijkheid misten, alleugskens
weder op, en verjoeg de vrees uit hun hart. Vervol-
gens beval hij terstond, onder het krijgsgeschal van
klaroenen en trompetten, zijne magtige standaarden op
te rigten, welke hooge eer door Azazel, eenen rijzigen
Cherub, als zijn regt voor zich ge�ischt werd. Schie-
lijk ontplooide deze, van den blinkenden staf, op
het gegeven teeken, de rijksbanier, die, hoog opge-
heven, gelijk eene schitterende luchtverheveling, op den
adem der winden golfde. De wapenen en zegevanen
der Seraphijnen blonken van edelgesteenten en goud,
waarmede zij rijk omzet waren. Intusschen bliezen
de schelle trompetten hare oorlogstoonen, op welke
geheel het leger antwoordde door een algemeen veld-
geschrei, waarvan de diepe hel dreunde, en dat, daar
buiten, het rijk van den Chaos en den ouden nacht
met schrik vervulde. In hetzelfde oogenblik zag men,
door het nevelachtige licht, tien duizend banieren in de
lucht opgeheven, golvende met al de kleuren van
het oosten; te gelijk rees een hoog woud van speren
op; aaneensluitende helmen en schilden vertoonden
zich, in digt 'gesloten slagorde, in onmeetbare reijen.
Nu begonnen zij hunnen optogt, in volmaakt vierzijdig
ineengeslotcn gelederen, onder het liefelijk geluid der
fluiten en andere zachte speeltuigen naar Dorische wijze,
zooals dat, waarmede de ten veldslag gewapende helden
der oudheid ten top van bedaarden moed werden opge-
voerd; in plaats van woede, wekte zulk eene muzijk be-
daarde dapperheid, standvastigheid en onverschrokken-
heid op, welke de vrees des doods en van eenen schande-

lijken aftogt verbanden. Ook bezat zij het vermogen om,
door hare verrukkelijke toonen, onrustige denkbeelden te
verzachten en te stillen, en angst, twijfeling en schrik en
vrees en pijn, uit den boezem van sterfelijken en onster-
felijken te verwijderen. � Aldus ademende in vereenigde
magt en met ��ne bepaalde gedachte, rukten zij, onder
het streelende geluid der schalmei) en, dat hunne pijnlijke
schreden langs den brandenden bodem verzachtte, in
stilzwijgen voort. Tot de plaats der wapenschouwing ge-
komen, vormden zij eene vreeselijke slagorde van onaf-
zienlijke lengte, en, gelijk de helden der oudheid, in oog-
verblindenden wapendos met schilden en speren, in ��ne
rigting gehouden, wachtten zij de bevelen van hunnen
magtigen gebieder. Deze laat zijne geoefende blikken
langs de gewapende gelederen gaan, en spoedig heeft hij
het geheele leger overzien. Hij slaat de strijders, hunne
orde, hun gelaat en houding, als die van goden, gade,
en ten slotte berekent hij hunne getallen. Nu zwelt zijn
hart van hoogmoed, en, zich verhardende in zijne sterkte,
draagt hij roem op zich zelven. Want sinds der menschen
schepping, was er nimmer een heir, dat zich bij dit verge-
lijken kon, dan misschien dat uitgestrekte leger van
klein voetvolk, dat eertijds door de kraanvogels beoor-
loogd werd. Al werd het geheele geslacht der reuzen
van Phlegra, met al de helden, die te Thebe en llium
streden, en op beide zijden met hulpgoden vermeerderd
waren, tot ��n leger bijeenverzameld; benevens al die
Britsche en geblazoende ridders, die, volgens de fabelen
der romanciers, den zoon van Uther omringden, met
alle anderen, gedoopten en ongeloovigen, en allen die

zich naderhand in Aspremont, Montalban, Damascus,
Marocco en Trebizonde, door hunne wapenen be-
roemd maakten, met hen, die uit Bizerta van de Afri-
kaansche kusten kwamen, toen Charlemagne met al zijne
vorsten bij Fontarabia geslagen werd, � dit leger ging
nogtans alle sterfelijke krijgsmagt ver te boven. En ech-
ter had het zijne oogen alleen op zijnen gevreesden
gebieder gevestigd, die, in gedaante en houding fier bo-
ven allen uitblinkende, als een toren v��r hen stond.
Zijne gedaante had nog niet al haren oorspronkelijkeu
luister verloren, en toonde niet minder dan eenen gevallen
aartsengel, dan eenen bovenmatigen glans, die omneveld
is; even als wanneer de opgaande zon, door de mistige
lucht hare stralen schijnt verloren te hebben; of als wan-
neer zij van achter de maan, door hare gedeeltelijke ver-
duistering, eene onheilspellende schemering op de helft
der volkeren vallen laat, en den ontroerden monarchen
eene staatsverandering vreezen doet. Z�� verduisterd
blonk echter de aartsengel nog verre boven al de an-
deren uit. Maar op zijn gelaat waren de diepe lidteekens
van getroffen donderslagen zigtbaar, en de zorg zetelde
op de bleeke kaken; maar onder zijne wenkbraauwen, die
onbevreesden moed en op wraak wachtende trotsehheid
uitdrukten, stond zijn oog grimmig; nogtans gaf het
blijken van knaging en droefgeestigheid, bij het gade-
slaan van zijne medepligtigen, of liever van zijne na-
volgers in de misdaad; van die engelen, vroeger op geheel
andere wijze in zaligheid aanschouwd, maar thans ge-
doemd tot eeuwige pijnen; van die millioenen geesten,
wegens zyne misdaad uit den hemel verdreven, en om

zijnen opstand uit de eeuwige heerlijkheid verstooten.
En nogtans �hoe getrouw stonden zij bij hem in hunnen
benevelden glans! Zoo staan, wanneer het vuur des
hemels de eiken der wouden of de dennen der bergen
getroffen heeft, hunne statige stammen met verzengde
toppen, ontlooverd op de verschroeide vlakte.

Nu nam hij de houding aan tot spreken; en hunne
verdubbelde gelederen zwenkten van vleugel tot vleugel,
en sloten eenen halven kring om hem en al zijne rijks-
grooten heen. De opmerkzaamheid sloot aller lippen.
Driemaal wilde hij aanheffen, driemaal borsten hem de
tranen, zoodanig als engelen die storten, in spijt zij-
ner trotschheid, uit de oogen; eindelijk vonden de
woorden, afgebroken met zuchten, eenen weg, en hij
zeide:

nO Myriaden onsterfelijke geesten! o magten, bij geen
wezen dan bij den Almagtige te vergelijken! En zelfs
met Hem was de strijd niet zonder roem, ofschoon de
uitkomst noodlottig was, gelijk deze plaats en deze
ontzettende verandering met afschuw getuigen; maar
welk eene kracht van geest kon, door vooruit te zien
of door voorspelling, uit de diepte der kennis, zoo van
het verledene als van het tegenwoordige, eene reden ge-
vonden hebben tot de vrees, dat eene vereenigde magt
van goden, zoo onwrikbaar pal staande als de onze, ooit
zoude kunnen worden terug geslagen? En wie kan nog,
ondanks dit verlies, gelooven, dat het al deze niagtige
legioenen, wier verbanning den hemel ontvolkt heeft,
mislukken zal, om door hunne eigene krachten der-
waarts weder op te stijgen, en den zetel hunner geboorte

te hernemen? Wat mij betreft, al de heiren des hemels
mogen mij tot getuigen zijn, dat noch een misslag in be-
raadslaging, noch het vermijden van eenig gevaar door
mij, onze verwachting heeft doen verloren gaan. Doch Hij,
die als Monarch des hemels regeert, zat, opgehouden
door eene oude achtbaarheid, door toestemming of door
gewoonte, tot dusverre gerust op zijnen troon; zijne
koninklijke heerlijkheid deed Hij ons ten volle blijken,
doch Hij verborg voor ons zijne magt; dit deed ons den
aanslag beproeven, en was de oorzaak van onzen val.
Thans kennen wij zijne magt, en kennen wij ook de
onze. Wij moeten Hem nimmer ten strijde uitdagen,
maar ook niet vreezen, wanneer wij tot eenen nieuwen
strijd uitgedaagd worden. Een beter deel is ons over-
gebleven: om door bedekte aanslagen, door list en be-
drog te bewerken, wat der magt niet gelukt is, opdat
de Gebieder des hemels ten laatste aan ons ondervinde,
dat hij, die zijnen vijand door geweld overwint, hem
slechts ten halve overwonnen heeft. De ruimte zal
nieuwe werelden voortbrengen, en reeds verspreidde
zich het gerucht in den hemel, dat Hij voornemens is
eene aardsche wereld te scheppen, en daarin een geslacht
te planten, dat door zijne bijzondere liefde, niet minder
dan de zonen des hemels zoude begunstigd worden.
Derwaarts heen te gaan, al is het maar om die Aarde te
zien, zal mogelijk onze eerste onderneming zijn; daar of
elders moeten wij heen, want deze brandende poel zal
onze hemelsche geesten niet eeuwig kluisteren, noch de
afgrond ons langdurig met zijne duisternis bedekken.
Doch eene volledige raadsvergadering moet deze ge-

dachten doen rijpen; het denkbeeld op vrede is verlo-
ren, want wie kan aan onderwerping denken ? Oor-
log dan, openlijke of heimelijke oorlog � daartoe moet
besloten worden!"

Dus sprak hij; en als bevestiging zijner woorden
glinsterden millioenen zwaarden, door zoo vele
magtige Cherubijnen uit de scheden getrokken; deze
plotselijke schittering verlichtte de hel in het ronde;
zij schreeuwden hunne woede tegen den Allerhoogste
uit, en sloegen met toomeloos krijgsgeraas hunne wape-
nen tegen de klinkende schilden, hunne lasterlijke uit-
dagingen opzendende naar de gewelven des hemels.

Niet verre van daar stond een berg, wiens ontzet-
tende top rook en vlammen spuwde; overigens scheen
hij geheel met eene doorschijnende korst bedekt, een
ontwijfelbaar teeken dat in zijne ingewanden metaal-
erts, het gewrocht der zwavel, verborgen lag. Derwaarts
spoedde zich eene talrijke bende op snelle vleugelen,
gelijk wanneer scharen van loopgravenmakers, gewapend
met spaden en houweclen, uit een koninklijk leger op-
rukken, om een veld af te palen of eene schans op te
werpen. Mammon voerde hen aan; Mammon, de minst
verheven geest, die van den hemel viel; want reeds
d&ar waren zijne blikken en daden altijd nederwaarts
gekeerd, en bewonderde hij meer de rijkdommen van
het met goud gedekte plaveisel des hemels, dan al wat
er heiligs en Goddelijks in het beschouwen der zalig-
heid te genieten is; door zijne ingeving werden de
menschen hem gelijk, en leerden zij het middenpunt der
aai'de plunderen, met eerlooze handen de ingewanden

hunner moeder doorwroetendo om schatten te verga-
deren, die beter verborgen gebleven waren. Spoedig
had zijn legertros in den berg eene diepe groef ge-
houwen, eu ribben van goud daaruit gedolven. Laat
het niemand verwonderen, dat de rijkdommen in de
hel groeijen; deze grond verdient het best dit kostbaar
vergif te bevatten. En laten zij, die hunnen roem in ver-
gankelijke dingen zoeken, en met verwondering van
Babel, en de werken der Memfische koningen spreken,
leeren, hoe de grootste gedenkstukken van hunnen
roem, van hunne sterkte en kunst, zonder moeite over-
troffen worden door afgevallen engelen, die in ��n oogen-
blik verrigtten, wat ontelbare handen, met onophoude-
lijken arbeid, in eene geheele eeuw naauwelijks tot stand
brengen.

Nabij de vlakte in vele toebereide groeven, die onder
den bodem met aderen van gloeijend vuur, uit den poel
afgestroomd, waren voorzien, smolt eene andere menigte,
met wonderbare kunst, de ruwe klompen erts, naar zijne
verschillende soorten, en schuimde de ziedende slakken
er af. Anderen hadden inmiddels verscheidene vormen in
den grond gegraven, en uit de kokende fornuizen, door
een vreemdsoortig kanaal, al de holligheden gevuld, gelijk
in het orgel ��ne windlade den wind naar al de pijpen
voert. Snel, gelijk een nevel opstijgt, i'ees, onder de aan-
gename muzijk van instrumenten en sti-eelend stemgeluid,
eene groote werkplaats, in de gedaante van eenen
tempel, uit de aarde omhoog, steunende op pilaren en
Dorische zuilen, met gouden bovendrempels, kroonlijsten
en lofwerk van prachtige beitelkunst, en met een dak van

geslagen goud. Noch Babyion, noch het groote Alca�ro
evenaarde dezen onbeschrijfelijken luister, zelfs niet in
hunne grootste pracht en eerzucht om voor Belus of Se-
rapis, hunne goden, tempels, en voor hunne koningen pa-
leizen te bouwen, ten tijde toen Egypte en Assyri� elkan-
der in weelde en rijkdom beurtelings zochten te overtref-
fen. De statige, hoog opgerezen zuilen stonden onwrikbaar
en regtstandig; en de deuren, die nu hare stalen vleugels
openden, lieten van binnen over de meest uitgestrekte
ruimte, eenen vlakken en gepolijsten vloer aanschouwen.
Van het verwulfde dak hingen eene menigte reijen van
vlammende lampen en schitterende kroonen, door magi-
sche kunst voortgebragt, brandende van Naphta en As-
phalt, en'een licht verspreidende als dat eens uitspansels.
Vol verwondering ijlde de menigte daar binnen; eenigen
prezen het werk, anderen den bouwmeester. Zijne hand
was in den hemel bekend door een aantal hoog ver-
hevene paleizen, waar geschepterde Engelen hunne ze-
tels hadden en zij als vorsten zaten, die door den op-
persten koning tot dien rang verheven waren, om ieder
in zijne eigene heerschappij, de schitterende ordeningen
des hemels te besturen. Zijn naam is ook niet onbekend, of
zonder aanbidding gebleven; in het oude Griekenland, in
het Auzonische land, werd hij Mulciber geheeten; men
fabelde van zijnen val, dat, toen de vertoornde Jupiter
hem van de kristallen tinnen des hemels had neder-
geworpen, hij, van den morgen tot den middag, van
den middag tot den dauwenden avond, eenen geheelen
zomerdag lang, gevallen, en met de ondergaande zon,
als eene vallende ster, van het opperaspunt des uitspan-

sels tot op het eiland Lemnos, in de iBgse�sche zee,
is neergekomen. Dus verhalen zij, doch dwalen, want
hij viel met dat oproerige leger lang te voren. Ook
baatte het hem thans niets, dat hij hooge zetels in den
hemel gebouwd had; met al zijne kunstige werken
ontkwam hij niet, maar werd, met zijne vernuftige werk-
lieden, ganschelijk uit den hemel geworpen, om nu in
de hel te bouwen.

Intusschen werd, op bevel van de opperste helsche
magt, door de gewiekte hei'auten, met ontzagwekkende
plegtigheid, en onder het geschal der trompetten, door ge-
heel het leger, eenen plegtigen rijksdag uitgeroepen, die in
het Pandemonium, het grootsche paleis van Satan en van
zijne grooten, zonder uitstel zou gehouden worden. Zij
riepen daartoe de, naar rang of keuze, waardigste op-
perhoofden van iedere legerafdeeling op. Terstond kwa-
men deze bij honderden, vergezeld van duizenden
hunner onderhoorigen. Aan al de toegangen was ge-
drang; de poorten en de ruime voorhof, maar bovenal
de uitgestrekte zaal, waren aan een veld gelijk, met
tenten overdekt, waarin stoutmoedige kampvechters, met
hunne wapenen uitgedoscht, voor den zetel des Sultans,
den besten der heidensche ridders tot den doodelijken
kamp, of tot den lansenrid uitdagen; alom, op den bo-
dem zoowel als in de lucht, die van het geluid hun-
ner klapwiekende vleugelen weergalmde, vereenigden
zij zich als tot zwermen. Gelijk de bijen in de lente,
wanneer de zon zich in den stier begeeft, hare talrijke
jeugdige bevolking uit den korf in zwermen uitzenden; �
tusschen frissche dauwdruppels en bloemen, vliegen zij

af en aan, of loopen over de gladde plank, nieuwelings
met balsem gewreven, als het voorplein van hare
uit stroo vervaardigde vesting, en beraadslagen da�r
over hare staatsaangelegenheden; � zoo digt wemelden
door elkander en verdrongen zich deze aetherische
scharen, tot dat een teeken gegeven werd; toen zag men
een wonder. Zij, die nog kort te voren de reuzenzonen der
aarde in grootte overtroffen, zijn thans kleiner geworden
dan de allerkleinste dwergen, en de engste ruimte bevat
tallooze legioenen. Zij gelijken nu naar dat geslacht der
Pygme�n, aan de andere zijde van den indischen berg, of
naar die tooverachtige kwelgeesten, wier nachtelijke dan-
sen de laat op gehouden landman, te middernacht, aan de
zijde van een bosch of bij eene beek, ziet of droomt te
zien, terwijl daarboven de maan als scheidsregteresse
zetelt, en haren bleek lichtenden loop nader tot de
aarde neigt. Zij willen door hunne vrolijke dan-
sen en dartele muzijk zijne ooren streelen, doch
zijn hart beeft te gelijk van blijdschap en vrees.
Aldus trokken deze onligchamelijke geesten hunne on-
gemeten gestalten in de kleinste zelfstandigheden te za-
men, en, schoon onnoemelijk in getal, zaten zij in over-
vloedige ruimte midden in de zaal van het helsche paleis.
Doch verder binnenwaarts zaten de cherubijnen en se-
raphijnen, hunne majestueuse gestalten behoudende, in
gesloten kring en in geheime beraadslaging. Een dui-
zendtal halve goden zat daar op gouden zetels. De
raad was grootsch en voltallig. Na een kort stilzwijgen
en na kennisgeving van het oogmerk dezer dagvaard,
begon de raadpleging.

Op een verheven schitterenden troon, ver te boven
strevende allen rijkdom en pracht van �rmuz en In-
di�, of waar het weelderig Oosten met volle han-
den paarlen en goud over zijne barbaarsche konin-
gen uitstort, zat Satan, door verdienste tot deze treurige
waardigheid opgeklommen. Zoo hoog, boven alle ver-
moeden door de wanhoop gestegen, streeft hij, niet
moede geworden om den ijdelen krijg met den Al-
magtige voort te zetten en niet door de ondervinding
geleerd, nog hooger, en legt hij aldus zijne hoovaardig
ingebeelde ontwerpen bloot:

i.Troonen, en heerschappijen, godheden des hemels!
want sedert geene diepte onsterfelijke krachten, hoe
onderdrukt en gevallen, in haren poel vasthouden kon,
geef ik den hemel nog niet verloren. T)e hemelsche
krachten, uit hunne nederdaling verrezen, zullen luis-
terrijker en vreeselijker dan zonder dien val verschij-
nen, en zijn bij zich zelven verzekerd dat zij dit
onheil niet ten tweeden male te vreezen hebben. Naar
het mij voorkomt, hebben het regt en de gevestigde
wetten des hemels het eerst uwen aanvoerder aangewe-

zen; daarop volgde uwe vrije keuze, met al wat daar-
enboven in den raad en op het slagveld verdienste-
lijk is tot stand gebragt; doch ons verlies, althans in
zoo verre hersteld, heeft mij met algemeene toestem-
ming op eenen veiligen en onbenijden troon te vaster ge-
vestigd. De gelukkiger staat des hemels, met de ver-
hevenste waardigheden verbonden, mogt benijding van
ieder minderen opwekken; doch wie zal te dezer plaats
hem benijden, die door zijnen hoogsten rang zich aan
de spits van uw leger, als uwe borstwering tot doel-
wit van den Donderaar stelt, en gedoemd is tot het
grootste aandeel in de eeuwige pijnen? Waar dus
geen goed voorhanden is om over te twisten, daar
kan geene verdeeldheid door partijzucht ontstaan. Want
voorzeker zal in de hel niemand den voorrang begee-
ren; en niemand, wiens aandeel in de tegenwoordige
pijnen klein is, zal uit eergierigheid naar grootere el-
lende reikhalzen. Met dit voordeel eener eensgezind-
heid, standvastige trouw, en moedige overeenstemming,
meer dan in den hemel zijn kan, keeren wij thans tot
den eisch van ons oud en regtvaardig erfdeel terug,
en zijn zekerder van den gelukkigen uitslag, dan wij
ons vroeger te midden van het geluk durfden belooven.
En welk een w*eg daartoe de beste zij: �f die van open-
lijken krijg, <5f van bedekte list, is het onderwerp onzer
beraadslaging; iedereen die raad kan geven, spreke."
Hij zweeg; en naast zijne zijde verhief zich de ge-
schepterde koning Moloch, de sterkste en heftigste geest,
die op de vlakten des hemels streed, en nu, door de wan-
hoop, nog uitzinniger. Hem bezielde de trotschheid van

te denken dat hij met den Eeuwige gelijk in sterkte te
achten was; en zoo hij minder was, meende hij niets te
zijn. Met deze inbeelding verloor hij alle vrees; van God,
of' de hel, of' wat nog erger kon zijn, nam hij geen
kennis meer, en sprak diensvolgens deze woorden:

"Mijn gevoelen is openlijke krijg; meer onbedreven
in list, roem ik daarop niet; zij mogen ze in het werk
stellen, die haar noodig hebben, en wanneer zij haar
noodig hebben, maar niet op dit oogenblik. Want zul-
len, terwijl zij daarop zitten te peinzen, de overigen,
millioenen gewapende engelen, die reeds lang met
groot verlangen het teeken tot den optogt te gemoet
zien, hier nutteloos verwijlen als vlugtelingen des he-
mels en tot hunne woning dit duister en schandelijk
hol aannemen, de gevangenis der dwingelandij van hem,
die door ons dralen regeert? Neen, laat ons veeleer
verkiezen om allen te zauien op eens met de woede
en de vlammen der helle gewapend, ons met onweer-
staanbare kracht een weg over de hoogten des he-
mels te banen; onze foltertuigen tegen onzen Pijniger in
verschrikkelijke wapenen verkeerende; zoodat hij te-
gen het gekraak zijner almagtige werptuigen den
donder der hel hoort aandruischen, en in plaats van
zijn bliksem, smokend vuur en allerlei verschrik-
king, met gelijke woede tusschen zijne engelen geslin-
gerd, ja zelfs zijn troon bedolven ziet met helsche zwa-
vel en vreemde vlammen, zijne eigen uitgevonden mar-
teltuigen. Mogelijk echter schijnt eenigen den weg te
bezwaarlijk, en te steil om hem met opstaande vleu-
gels tegen eenen hoogeren vijand _hte bestijgen ?jJDoch

lateu dezen bedenken, wanneer de slaapdronk uit
den stroom der vergetelheid hen nog niet beneveld
heeft, dat onze natuurlijke beweging ons weder tot de
plaats onzer geboorte doet stijgen; nederdalen en val-
len is ons oneigen. Wie voelde niet onlangs, toen de
grimmige vijand op onze gebroken achterhoede scham-
per aanhield, en ons tot in den afgrond vervolgde,
met welk eene bezwaarlijke en gedwongen vlugt wij
zoo diep nederzonken? op te stijgen is dus gemakke-
lijk. Men vreest den uitslag? wanneer wij den Ster-
kere Op nieuw tegen ons aanhitsen, zal mogelijk zijn
toorn nog strengere wegen tot ons verderf vinden? Ja,
wanneer er in de hel nog voor grooter verderf te vree-
zen ware! Wat kan vreeselijker zijn dan hier te wo-
nen, uitgestooten van alle zaligheid en gedoemd in
deze afschuwelijke diepte tot het uiterst verderf, waar
zonder hoop op een einde, de pijnen van een onuit-
bluschbaar vuur, als de werktuigen van zijnen toorn ons
moeten folteren, zoo dikwijls de onverbiddelijke geesel
en het uur der marteling ons oproept om getuchtigd
te worden? Nog zwaarder straf dan deze, zou ons
geheel verdelgen en vernietigen. Wat vreessen wij dan?
wat dralen wij om zijnen toorn ten uiterste te ont-
steken, die, ten top gestegen, ons geheel verteren en
dit ons wezen vernietigen zal ? een veel grooter geluk
dan als ellendigen een eeuwig bestaan te hebben! Of,
wanneer onze natuur waarachtig goddelijk is en niet kan
ophouden te zijn, dan hebben wij voor deze ergere wraak
niet te vreezen, en zullen wij door onze proefnemingen
zien dat onze magt vermogend is om zijnen hemel te ont-

rusten, en zijnen door het noodlot gedragen troon, ofschoon
ongenaakbaar, nogtans door gedurige aanvallen te schok-
ken. Is dit geene zegepraal, het is ten minste wraak!"

Hij eindigde, terwijl hij zijne wenkbrauwen dreigend
te zamen trok; zijne blikken verkondigden eene wan-
hoopige wraak, en eenen krijg vol gevaar voor minde-
ren dan goden. Aan de andere zijde verhief zich Belial
op eene meer behagelijke en meer vriendelijke wijze.
Een schooner persoon verloor de hemel niet; hij scheen
tot hooge waardigheid en uitnemende daden gevormd,
maar alles was valsch en van binnen hol en ledig, hoe-
wel zijne tong van manna droop, en hij het ergste den
schijn kon geven van het beste, ten einde de rijpste
raadslagen in verwarring te brengen en te verijdelen,
want zijne gedachten waren laag; wel was hij vinding-
rijk in kwade daden, maar tot het groote traag en be-
vreesd; nogthans streelde hij het oor, en begon met
eenen innemenden toon aldus:

"Ik zou bijzonder voor eenen openlijken oorlog zijn,
omdat ik niet de minste ben in haat, vergaderde vorsten!
wanneer de voornaamste reden, die geopperd is om tot
den krijg over te halen, mij niet allermeest daarvan afried,
daar zij over den geheelen uitslag kwade voorteekens
schijnt te verspreiden. Immers hij, die in wapenfeiten
het meest uitmunt, grondt, vol mistrouwen in hetgeen hij
voorslaat en in hetgeen het voornaamste moet zijn, zij-
nen moed op wanhoop en vertwijfeling, en stelt het doel
van al zijne bemoeijingen in eene gruwzame wraak.
Eilieve, welke zal die wraak zijn? De burgten des
hemels zijn met gewapende wachters bezet, die allen

toegang onmogelijk maken. Niet zelden legeren zich
hunne legioenen aan den oever des afgronds, of zwe-
ven zij op donkere vleugels, bespiedende wijd en ver
het rijk van den nacht, met verachting neerziende
op elke overrompeling. Al konden wij met geweld door-
breken, en de geheele hel rees op en volgde ons met
hare duisternis, om het reine licht des hemels te bevlekken,
dan nog zoude onze groote vijand onverderfelijk blij-
ven en onbesmet op zijnen troon zitten; en de hemel-
sche natuur, welke geene vlekken duldt, zou haast het be-
derf weder uitwerpen, en zich zegepralend van het onedel
vuur zuiveren. Dus teruggeslagen, zou de laffe wanhoop
onze eenigste hoop zijn. Wij moeten den almagtigen over-
winnaar tergen, om al zijne wraak aan ons te verspil-
len, en deze moet ons vernietigen; dus onze genezing
moet bestaan in niet meer te zijn! Treurige weldaad!
want wie zou, ofschoon vervuld van pijn, dit denkend
bestaan, deze gedachten, die de eeuwigheid doorwandelen,
willen verliezen? wie zou, om niet te lijden, liever willen
vergaan, verzwolgen worden en verloren zijn in den wij-
den schoot van den ongeschapen nacht, van gevoel en be-
weging beroofd? Doch gesteld, clit ware het beste;
wie weet of onze grimmige vijand dit immer geven kan
of wil ? of hij dit kan, is twijfelachtig; dat hij het nim-
mer wil, is zeker. Zal hij, die zoo wijs is, zijne grim-
migheid den schijn van onmagt geven, en bij verrassing
zijnen vijanden hunnen wensch vergunnen, en hen in
zijnen toorn verdelgen, die zijn toorn tot eindelooze
straf gespaard heeft? � Wat dralen wij, zeggen zij, die
tot den krijg raden, wij zijn tot een eeuwig lijden ge-

vonnisd, bewaard en bestemd! wat wij ook doen, kun-
nen wij meer, kunnen wij erger lijden? � Is dat daa
het ergste, dat wij hier aldus nederzitten, beraadslagen,
onder de wapenen staan? Hoe! toen wij vervolgd en
door den verpletterenden donder des hemels geslagen,
den afgrond smeekten om ons te verbergen; toen de
hel ons eene schuilplaats toescheen voor zulke slagen,
of toen wij in den brandenden poel geketend lagen, �
was toen onze toestand niet ontzettender? Hoe! wanneer de
adem, die dat grimmig vuur ontstak, zich eens uitzetfe en
het met eene zevenvoudige woede aanblies, om ons op
nieuw onder de vlammen te bedelven? of wanneer de thans
rustende wraak van boven, den bliksem weder in hare reg-
terhand nam om ons te teisteren? Hoe! wanneer al hare
schatkamers geopend werden, en de gewelven der hel al
hare vuurstroomen lieten nedervallen, al deze ons boven
het hoofd hangende verschrikkingen, die ons bedreigen,
dat zij ten eenigen dage vreeselijk op ons zullen nederstor-
ten? Mogelijk, terwijl wij eenen roemzuchtigen veldtogt be-
ramen en ons er toe bemoedigen, worden wij door een
vreeselijken storm opgenomen en elk onzer aan zijne eigen
rots gespiest, tot een spel en prooi van zwepende orkanen;
of zinken wij, in ketenen geslagen, voor eeuwig in de-
zen ziedenden oceaan, om daar cindelooze eeuwen, met
altijddurend gekerm, zonder verademing, onbeklaagd en
zonder opschorting van het vonnis te worstelen. Dit zou
erger zijn. Tot eenen openlijken of heimelijken krijg
kan ik dus mijne stem niet geven. Want wat vermag
geweld of list tegen hem, of wie kan dien verschalken,
wiens oog alles met ��nen opslag doorziet? Hij ziet en

belacht uit de hoogten des hemels al deze onze ijdele
bewegingen; even wijs om al onze ontwerpen en aan-
slagen te vernietigen, als almagtig om onze magt te we-
derstaan.� Zullen wij dan zoo verachtelijk leven? wij,
afstammelingen des hemels, z�� vertrapt, z�� verjaagd,
ketenen en eeuwige pijnigingen, verdragen? � Naar
mijn gevoelen, liever dit dan nog erger, doordien een
onvermijdelijk noodlot en een almagtig raadsbesluit, de
wil des overwinnaars, ons ten onder gebragt heeft. Onze
kracht is even geschikt om lijdelijk als om werkzaam
te zijn, en de wet, die dit zoo geregeld heeft, is niet
onregtvaardig. Waren wij wijs geweest, wij hadden be-
sloten lijdelijk te zijn, voor dat wij tegen eenen zoo
magtigen vijand de wapenen opnamen, waarvan de uit-
slag zoo onzeker was. Ik lach, wanneer zij, die zoo stout
en trotsch op hunne wapens zijn, zoodra het hun mis-
lukt, terugdeinzen en vreezen te ondergaan wat zij toch
wisten dat volgen moest, namelijk, ballingschap of ver-
smaadheid, banden of pijn, naar de uitspraak van
den overwinnaar. Dit is thans ons vonnis; kunnen wij
dit alles lijden en doorstaan, dan kan de toorn van onzen
oppersten vijand zich met der tijd verminderen; en
z�� ver van hem verwijderd, zal hij mogelijk onze be-
leediging, met de opgelegde straf voldaan, niet meer ge-
denken; en wanneer zijn adem de vlammen niet aan-
blaast, zal dit woedend vuur bedaren; ons zuiverder
wezen zal alsdan den schadelijken damp te boven ko-
men, of daaraan gewoon, hem niet gevoelen, � of door
den tijd veranderd, en met den aard en de natuur van
deze plaats in overeenstemming gebragt, zullen wij de

grimmige hitte zonder bevreemding en zonder pijn ge-
voelen ; deze ijselijkheden zullen verzacht, deze duister-
nissen tot licht worden. Behalve de verwachtingen, die
de nimmer eindigende vlugt van toekomende dagen ons
aanbrengt, is dit eene kans op verandering, wel waardig
om er op te wachten, nadat ons tegenwoordig lot, of-
schoon kwaad, nogtans gelukkig schijnt, en niet van
kwaad tot erger komen zal, wanneer wij ons zelven niet
meer ellende op den hals halen."

Dus waren Belials woorden in het sierlijk kleed der
rede gehuld, tot lage rust, en niet tot vrede, maar
vreedzame vadzigheid radende. Na hem sprak Mam-
mon aldus:

"Wanneer de krijg het beste is, dan strijden wij om den
koning des hemels van zijn troon te stooten, of ons
eigen verloren regt te herwinnen; en hem te onttroo-
nen mogen wij alleen dan hopen, wanneer het eeuwig
noodlot voor het veranderlijk toeval wijken, en de Chaos
den strijd beslissen zal. Is het ijdel het eerste te hopen,
dan vervalt het laatste. Want welk eene plaats kan
binnen des hemels grenzen voor ons overig zijn, wan-
neer wij den oppersten Heer des hemels niet overwel-
digen ? Gesteld, dat hij bewogen werd, en ons eene
algemeene vergiffenis, onder voorwaarde van nieuwe
onderdanigheid, aanbood, met welke blikken in onze
oogen konden wij in zijne tegenwoordigheid vernederd
voor hem staan, en de strikte geboden ontvangen, die
ons worden opgelegd om zijnen troon met 'ofzangen,
hoe bevend gezongen, te vereeren, en met gedwongen
Hallelujahs zijne Godheid te loven; terwijl hij, onze

benijde beheerscher, als koning verheven zit, en zijn
altaar van de welriekendste geuren en van hemelsche
bloemen, onze slaafsche offerande, omringd is? Dit
zoude in den hemel onze bezigheid en ons genoegen
moeten uitmaken. Doch hoe vermoeijend zoude eene
eeuwigheid zijn, die wij moesten doorbrengen met de
aanbidding van hem, dien wij haten! Laat ons dan niet
naar ons vorig prachtig leenmanschap streven, dat door
geweld onmogelijk terug te krijgen en, ofschoon het
in den hemel zij, uit genade aangeboden, voor ons onaan-
nemelijk is; zoeken wij veeleer ons geluk in ons zel-
ven, en uit het onze voor ons zelven te leven, ofschoon in
deze uitgestrekte eenzaamheid, nogtans vrij zijnde en aan
niemand verantwoordelijk; en dus eene harde vrijheid ver-
kiezende boven het zachte juk eener luisterrijke slavernij.
Onze grootheid zal dan allermeest uitblinken, wanneer
wij uit kleine groote, nuttige uit schadelijke, voorspoe-
dige uit onvoorspoedige dingen scheppen, en in welke
plaats het ook zij, in het kwaad groeijen, en door werk-
zaamheid en volharding, rust uit pijn te voorschijn
brengen kunnen. Sidderen wij voor dit diepe rijk der
duisternis? hoe menigmaal behaagt het den hemelschen,
alles regerenden koning, om in het midden van zwarte
en dikke wolken zijn zetel op te slaan, terwijl zijne
heerlijkheid onverduisterd blijft, en met de majesteit
der donkerheid zijnen troon te omringen, waaruit de
diepe donders loeijen, die hunne woede ten toon sprei-
dende, den hemel de hel doen gelijken? kunnen wij,
gelijk hij onze duisternis, niet zijn licht nabootsen wan-
neer het ons behaagt? ook deze woeste bodem heeft

zijne verborgene schatten, edelgesteenten en goud, en
bekwaamheid noch kunst ontbreken ons, om pracht te
voorschijn te brengen, en wat kan de hemel meer aan-
toonen ? Ook kunnen wij ons door lengte van tijd aan
de pijnigingen, als aan een wezenlijk deel van ons be-
staan, gewennen; dit doorvlijmend vuur kan ons zoo
dragelijk worden, als het thans hevig is, en onze na-
tuur kan zich in zijne natuur veranderen; dit moet
noodzakelijk het gevoelige onzer smarten wegnemen.
Alles noodigt ons tot vreedzame raadslagen en om, als
een ordelijk gevestigde staat, te zien hoedanig wij in
veiligheid onze tegenwoordige ellende kunnen verzach-
ten, steeds het oog daarop houdende, wat en waar wij
zijn. Laat ons dus alle gedachten van oorlog verban-
nen; zietdaar mijnen raad."

Naauwelijks had hij ge�indigd, toen er in de verga-
dering een vrolijk geruisch ontstond, gelijk wanneer na
eenen storm de holen der rotsen het gehuil smoren der
onstuimige winden, die gedurende den ganschen nacht
het meer hebben gezweept, en die nu den afgewaakten
zeeman door hunnen heesch geworden toon doen insla-
pen, terwijl zijne bark of boot na het onweder op goed
geluk in eene rotsachtige baai het anker heeft uitge-
worpen. Zoodanig was het geluid der toejuiching, dat
men overal hoorde, toen Mammon eindigde; zoo zeer
behaagde zijne uitspraak tot vrede radende; want zij
vreesden veelmeer voor een tweede slagveld dan voor
het verblijf der hel; zoo zeer werkte nog innerlijk bij
hen de vrees voor den donder en voor het zwaard van
Michael; en niet minder groot was hun verlangen om

dit helsche rijk te vestigen, ten einde het door beleid
te doen bloeijen, en door hetzelve na verloop van eeu-
wen den hemel na te bootsen. Be-elzebub, want, Satan
uitgenomen, bekleedde hij de hoogste plaats, dit be-
merkende, rees met eene ernstige houding op, en op-
rijzende geleek hij eenen pilaar van den nieuwen staat;
op zijn voorhoofd waren overleg en staatszorg diep in-
gegrift, en in zijn aangezigt, ondanks zijnen val nog
vol majesteit, stond de onversaagdheid van eenen
koning te lezen. Hij stond daar met eene statigheid,
als ware hij gevormd om met Atlantische schouderen,
het gewigt van de magtigste monarchi�n te torschen; zijn
blik trok aller gehoor en opmerkzaamheid, en gebood
eene stilte gelijk die van den nacht of van de lucht
tegen den middag in den zomer, terwijl hij aldus sprak:
»Troonen en heerschende magten, afstammelingen des
hemels, onstoffelijke krachten! of moeten wij dezen titel
afstaan en ons, naar eenen veranderden stijl, vorsten der
helle noemen ? Want immers de volksstem schijnt over te
hellen, om hier te blijven en een bloeijend rijk te stich-
ten; zonder twijfel omdat wij droomen en niet beden-
ken, dat de koning des hemels ons deze plaats tot een
kerker heeft aangewezen en niet tot onze veilige schuil-
plaats voor zijnen magtigen arm, om er van de heer-
schappij des hemels bevrijd te zijn, en in nieuwe za-
menzweringen tegen zijnen troon op te staan, neen! wij
zijn er om als zijne gevangenen, ofschoon zoo ver van
hem verwijderd, in de engste slavernij onder een on-
vermijdelijk bedwang te blijven. Want hij zal, weest er
verzekerd van, in de hoogte en in de diepte, als de eer-

ste en de laatste, als koning alleen regeren, en door ons
oproer zal hij ook niet het geringste deel van zijn koning-
rijk verliezen, maar hij zal zijne heerschappij over de hel
uitstrekken, en ons hier met eenen ijzeren schepter rege-
ren, gelijk hij degenen, die in den hemel zijn, met eenen
gouden regeert. Wat zitten wij dan neder om over vrede
of krijg te beraadslagen? De krijg heeft over ons be-
slist, en ons neergestooten, met een onherstelbaar ver-t
lies; met woorden van vrede heeft zich nog niemand
verwaardigd tot ons te komen; want welk een vrede zou
ons, in slavernij weggevoerden en tot eene gestrenge
hechtenis, tot slagen en willekeurige straf veroordeelden,
gegeven worden? en welk een vrede kunnen wij weder-
keerig aanbieden, daar wij niets bezitten dan haat en
vijandschap uit al ons vermogen, met toomelooze tegen-
kanting en wraak; ofschoon langzaam, nogtans altoos
zamenspannende en beramende hoe de overwinnaar al-
lerminst zijne overwinning genieten en allerminst zich
verheugen moge in die daden, die wij lijdend allermeest
gevoelen. De gelegenheid daartoe zal ons niet ontbre-
ken, en het zal niet noodig zijn, den hemel, wiens
hooge wallen noch bestorming, noch belegering, noch
overrompeling uit de laagte vreezen, met eenen gevaar-
lijken sprong te overvallen. Hoe! als wij eene veel ligtere
onderneming uitvonden? Er is eene plaats, (indien een
oud en voorzeggend gerucht uit den hemel niet dwaalt)
eene andere wereld, de gelukzalige zetel van een zeker
nieuw geslacht, waarvan het hoofd mensch geheeten is,
die omtrent dezen tijd moet geschapen zijn, en die, hoe-
wel minder in raagt en luister, ons gelijk, maar van

hem, die den hemel regeert, meer begunstigd is. Aldus
was zijn wil, uitgesproken in het midden der goden, en
door eenen eed, die de geheele omtrek des hemels deed
sidderen, bevestigd. Laten al onze gedachten derwaarts
heen gerigt zijn, om te ontdekken welke schepsels, van
welke gedaante, van welke natuur, met welke begaafd-
heden, d&ar wonen; waarin hunne sterkte, waarin hunne
zwakheid bestaat, en of geweld dan list zal gevorderd
worden, om hen te verleiden? Ofschoon de hemel ge-
sloten is, en de hooge gebieder des hemels door zijne
eigen sterkte zeker zit, zal mogelijk die plaats, als de
uiterste grenspaal van zijn koningrijk, meer voor ons
openliggen, en ter verdediging overgelaten zijn van hen
die haar bewonen. Aldaar is mogelijk door eenen schie-
lijken aanval voordeel te behalen: �f door met het vuur
der hel deze zijne geheele schepping te verwoesten, �f
door alles als ons eigendom in bezit te nemen, en de nieu-
we bewoners te verdrijven, gelijk wij verdreven zijn; of,
indien zij niet te verdrijven zijn, hen tot onze medege-
nooten te maken, door hen tegen hunnen God op te
hitsen, zoodat hij hun vijand worde, en met be-
rouwhebbende handen zijn eigen werk vernietige. Dit
zoude eene gewone wraak overtreffen, zijne blijd-
schap wegens onze verwoesting storen, en onze blijd-
schap doen geboren worden uit zijne verstoordheid,
wanneer zijne geliefkoosde kinderen in den afgrond ge-
worpen, om onze ellende met ons te deelen, hunnen broo-
zen oorsprong en hun vervlogen geluk, zoo ras vervlogen,
vervloeken. Oordeelt of dit waardiger zij te beproeven, dan
hier in de duisternis te zitten en plannen tot verkrijging

eener hersenschimmige heerschappij uit te broeden."
Aldus droeg Be�lzebub zijnen duivelschen raad voot,
door Satan eerst ontworpen, en hem afzonderlijk mede-
gedeeld; want van wien, dan van den oorsprong alles
kwaads, kon zoodanig eene diepe boosheid om het men-
schelijk geslacht in zijnen eenigen wortel te verdelgen,
en de aarde, tot hoon des grooten Scheppers, met de
hel zamen te voegen en te vermengen, afstammen?
Doch hun hoon strekt alleen om des Scheppers
roem te vermeerderen ! � Intusschen was het vermetel
voorstel ten hoogste aangenaam bij de helsche mag-
ten; bij allen flikkerde de blijdschap in de oogen, en
vol genoegen stemden allen in zijnen voorslag; waarop
hij zijne aanspraak dus vervolgde:

"Met regt hebt gij uw oordeel uitgesproken, met regt
uwe lange redentwisten ge�indigd, vergaderde goden!
en, gelijk aan hetgeen gij zelven zijt, groote dingen
besloten, die ons nogmaals, ten spijt van het noodlot,
uit deze uiterste diepte, nader tot onzen ouden zetel
zullen verheffen; mogelijk wel in het gezigt dier stra-
lende grenzen, van waar wij, met geschikte wapenen,
een gelukkigen uitval doen en den hemel weder bin-
nentreden kunnen, of anders, om in eene meer gema-
tigde luchtstreek, niet onbezocht van het liefelijk licht
des hemels, veilig te wonen, en in de schitterende
stralen van het Oosten dezen walm af te wasschen;
dt�r zal de liefelijke, zachte en welriekende lucht ha-
ren balsem uitademen, om de wonden van dit bijtend
vuur te helen! Maar wie zal de eerste zijn, dien wij

afzenden, om deze nieuwe wereld te ontdekken? wien

zullen wij daartoe bekwaam vinden ? Wie zal het be-
proeven om den duisteren, grondeloozen, oneindigen
afgrond te doorwandelen, en in het tastbaar donker den
onbekenden weg te vinden, of wanneer hij in hooge
vlugt, door onvermoeibare vleugelen gedragen, het on-
meetbaar ledig overtrekt, eer hij het gelukkig eiland
bereikt, welke sterkte, welke kunst, welke heimelijke
bedekking zal voldoende zijn, hem alsdan nog veilig
door de sterke wachten, door de van rondom digt be-
zette posten der wakende engelen heen te voeren? Hier
heeft hij alle omzigtigheid noodig, en niet minder voorzig-
tigheid vordert onze keuze; want op hem, dien wij afzen-
den, berust het welzijn van allen, en onze laatste hoop."

Dus sprak hij, en zette zich neder. De verwachting
om te vernemen wie oprijzen en de gevaarlijke onder-
neming ondersteunen, tegenspreken of op zich nemen
zoude, maakte zijn blik onzeker. Doch allen zaten ver-
stomd, en overwogen het gevaar in diepe gedachten.
Ieder las met schrik in de oogen des anderen zijne
eigen verlegenheid. Niemand onder de keur en bloem
van deze den hemel bestrijdende helden werd zoo on-
versaagd bevonden van zich aan te bieden, om onverzeld
deze verschrikkelijke reis te ondernemen. Totdat ein-
delijk Satan, wien thans eene ongemeene glorie boven
al zijne medegenooten deed uitblinken, met de trotscb-
heid van eenen Monarch, die al zijne hooge waardij
gevoelt, op zijnen zetel zittende, zonder eenige aan-
doening te laten blijken, aldus sprak:

iro Gij afstammelingen des hemels, verhevene troon-
magten! niet ten onregte heeft een diep stilzwijgen en

stil nadenken ons bevangen, zonder ons neder te slaan. De
weg, die uit de hel tot het licht opwaarts leidt, is lang-
en bezwaarlijk; daarbij is onze gevangenis sterk; dit
hoog gewelf van vuur, altijd woedend om te verslinden,
ommuurt ons negenvoudig, en poorten van brandend
diamant, achter ons toegegrendeld, betwisten ons den
uitgang. Deze doorgetrokken, wanneer iemand daar
doortrekken kan, ontvangt hem de diepte van eenen
volstrekten, van alle leven ontblooten nacht in haren
open muil, en dreigt hem, in dezen gedrochtelijken
kolk neerzinkende, met het volstrekt verlies van zijn
wezen. Indien hij van daar in eenige wereld of op eenig
onbekend gebied ontkomt, wat blijft hem overig dan
even onbekende gevaren, even bezwaarlijk te ontvlie-
den? Doch, vorsten! deze troon, deze koninklijke opper-
magt, zoo luisterrijk getooid, en magtig gewapend, zou
mijner onwaardig zijn, wanneer bij een ontwerp, het
algemeen welzijn bedoelende, zwarigheid en gevaar mij
van de uitvoering zouden kunnen afschrikken. Waartoe
heb ik de koninklijke regten aangenomen en weiger ik
niet den schepter te voeren, wanneer ik weiger een
even groot deel in het gevaar als in' de eer te nemen?
Hij, die regeert, is geregtigd en verpligt beide te aan-
vaarden en wel het gevaar zooveel meer, als hij in eer
boven de overigen verheven is. Gaat dus naar uwe
woningen, ontzaggelijke magten, die, ofschoon gevallen
nog de schrik des hemels zijt. Overweegt te huis bij u
zelven, omdat toch hier ons te huis moet zijn, wat de
tegenwoordige ellende meest verligt en Je hel dragelijk
maakt, indien er eenige genezing of bezwering mogelijk

is, die de pijnen van dit ijselijke verblijf opschorten, ver-
dooven of verminderen kan. Verzuimt niet wacht te hou-
den tegen eenen zoo waakzamen vijand, als tegen ons over
staat, terwijl ik daar buiten door geheel het gebied dezer
duistere verwoesting heen voor ons allen verlossing zoeken
zal; want niemand zal de gevaren dezer onderneming
met mij deelen.''

Dit gezegd hebbende stond de Monarch op, voor-
zigtig alle antwoord voorkomende, daar sommige dei-
hoofden, door zijn besluit bemoedigd (in de verzekering
van te zullen worden afgewezen), zich nu insgelijks
konden aanbieden tot hetgeen hen eerst had doen
schrikken, en afgewezen zijnde, zich thans als zijne me-
dedingers voordoen, en dus zonder moeite den hoogen
roem gewinnen konden, dien hij door het doorworstelen van
het uiterste gevaar moest handhaven. Doch zij vreesden
het gevaar minder dan zijne verbiedende stem, en stonden
dus alle te gelijk met hem op, en het gedruisch van dit
algemeen oprijzen was als het geraas van eenen verren
donder. M�t de eerbiedigste houding bogen zij zich voor
hem en verhieven zij hem als eenen god, den Allerhoog-
ste in den hemel gelijk, ook vergaten zij niet hem
te kennen te geven, hoezeer zij het roemden, dat hij
voor het algemeen welzijn het zijne in de weegschaal
stelde. AVant ook bij de helsche geesten zijn niet alle
deugden verloren, tot eene waarschuwing, opdat god-
delooze menschen zich niet zouden beroemen op blin-
kende daden, die uit zucht tot roem ontstaan, of door
eene heimelijke eergierigheid met den naam van ijver
tot het goede vernist worden. � Aldus eindigden hunne

in het duister tastende, weifelende beraadslagingen in de
blijdschap over hun onvergelijkelijk hoofd, even als wan-
neer duistere wolken, van de kruinen der bergen opge-
stegen, terwijl de noordewind slaapt, het liefelijk gelaat
des hemels bedekken, en de grimmige lucht sneeuw en
piasregens op het donkere landschap uitschudt, en daarna
de gouden zon Infre avondstralen met een liefelijken af-
scheidsgroet weder ten toon spreidt, waarvan het veld
herleeft, de vogels hunnen zang weder aanheffen en de
kudden hare vreugde uitloeijen, zoodat bergen en dalen
er van wedergalmen. o Schande voor menschen! Dui-
velen houden met duivelen, ofschoon gedoemd, eeue on-
verbreekbare eendragt, en ouder de redelijke schepselen
twisten alleen de menschen, hoewel zij hope hebben vau
hemelsche genade. Terwijl God vrede verkondigt, leven
�ij in haat, vijandschap en onderlinge twist, voeren gruw-
zame oorlogen, en verwoesten de aarde om elkander
te verdelgen, alsof de mensch (dit moest ons tot een-
dragt bewegen) buiten dieu niet genoeg helsclie vijan-
den had, die dag en nacht uitgaan op zijnen ondergang.
Dus werd de onderwereldsche beraadslaging gesloten,
en de helsche grooten volgden elkander naar hunne
orde, hun magtig opperhoofd in hun midden. Hij al-
leen scheen de tegenstander des hemels en niet minder,
door eene onuitsprekelijke pracht en eene nagebootste
Gode gelijkvormige omgeving, de gevreesde vorst der
hel, daar een wijde kring van vlammende Seraphijueu met
schitterende banieren en bliksemende wapenen hem om-
golfde. Thans, na ge�indigde zitting, verzochten zij
om met koninklijk bazuingeschal het g'roote raadsbe-

sluit te mogen afkondigen. Terstond bragten vier
snelle Cherubijnen het klinkend metaal aan den mond
naar de vier windstreken heen, en deden de stem des
horautenroeps hooren; de holle afgronden hoorden het
geluid heinde en verre, en al de heirscharen der hel
gaven met een oorverdoovenden kreet hunne luide toe-
juiching tot antwoord.

Nu gingen de geschaarde magten, beter te moede,
en door eene valsche, laatdunkende hoop eenigermate
gesterkt, uiteen; ieder nam zijnen bijzonderen weg,
waar neiging of treurige verkiezing hem deed heen-
dwalen, om voor hunne ongeruste gedachten ergens
eene rustplaats te vinden, waar zij de verdrietige uren
tot op de terugkomst van hunnen grooten bevelhebber
konden doorbrengen. E enige worstelden op den vlakken
grond of in de hooge lucht, zwevende op hunne vleu-
gelen, of oefenden zich in het wedloopen, gelijk in
de Olympische spelen of in de Pythonische velden; an-
dere temden hunne vurige paarden, of vermijdden
met hunne snelle raderen het doelwit, of hielden spie-
gelgeveehten bende tegen bende: even als wanneer, om
hoovaardige steden te waarschuwen, de krijg zich ver-
toont, gevoerd in de betrokken lucht, en legers op-
rukken om in de wolken strijdend op elkander aan t�
vallen; terwijl de luehtriddere om de legers aan te
moedigen aan de spits vooruit treden, tot dat de digt
gesloten legioenen de lucht van het eene einde des
hemels tot het andere door hunne losbrandingen in
vlam zetten. � Nog andere van grimmiger aard, rukten
met de ongetemde woede der �yphous rotsen en heu-

velen uit den grond, en lieten ze op orkanen door de
lucht gieren. Naauwelijks was de hel vermogend, dit woe-
dend geraas te verduren. Zoo rukte Alcides, komende van
Oeehalia. met overwinning gekroond, de werking van
het vergiftig hemd gevoelende, uit hevige smarten, de
Thessaalsehe dennen met stam en wortel uit den grond,
en wierp Lichas van den top van den O�ta in de
Eubo�sche zee. � Eenige van zachteren aard, in eene
stille vallei ontweken, stemden hunne harpen, en bezon-
gen met engelentoonen hunne eigen heldendaden en
hunnen door het verlies des strijds ongelukkigen val,
klagten uitstortende, dat het noodlot vrije deugden aan
sterkte en toeval onderworpen had. Hun zang was par-
tijdig, maar de welluidenheid van hun lied (en hoe
kon het anders, daar onsterfelijke geesten zongen?) gaf
in de hel eenen stilstand, en stortte over de zaamgedron-
gen menigte van toehoorders eene bewonderende ver-
rukking uit. In nog liefelijker zamensprekingen (want het
lied betoovert slechts de zinnen, maar de welspreken-
heid de ziel) zaten anderen, afgezonderd op eenen heu-
vel, in meer uitnemende gedachten verdiept, en ver-
heven redenerende over voorzienigheid, voorwetenschap,
wil, lot, noodlot, vrijen wil, en voorbeschikking; en vonden
geen einde, in dezen doolhof zonder uitgang verloren.
Zij spraken veel van goed en kwaad, van gelukzaligheid
en eindigende ellende, van drift en ongevoeligheid, van
eer en schande. Alles was ijdele wijsheid en valscbe
wijsbegeerte; nogthans konden zij door eene zoete betoo-
vering, de pijn en den angst eenige oogenblikken verjagen
en eene bedriegelijke hoop opwekken, of het verhard

gemoed met hardnekkig geduld als met driedubbel
staal bewapenen. � Andere verdeelden zich in talrijke
benden tot een atout waagstuk, om hunne treurige we-
reld wijd en zijd door te trekken, ten einde ergens eene
plaats te zoeken, die hun eene bekwamere woning aan-
bood. Zij namen hunnen vliegenden marsch langs vier
wegen, langs de oevers der vier helsche vloeden, die
hunne vergiftige wateren in den brandenden poel ont-
lasten. Deze zijn: de afschuwelijke Styx, de vloed van
den doodelijken haat; de droevige Acheron, zwart en
diep van ellende; de Cocytus, dus genoemd naar het
luide gekerm, dat men aan zijne akelige oevers hoort,
en de wilde Phlegethon, wiens vuurstroomende golven
zich in razendeii loop ontvlammen. Ver van deze stroomen
wentelt de langzame en stille Lethe, de vloed der ver-
getelheid, zijne kronkelende wateren voort; wie daaruit
drinkt, vergeet terstond zijnen vorigen staat en wezen,
vergeet vreugde en lijden, genoegen en smarten. Aan
de andere zijde van dezen vloed ligt een bevrozen,
donker en woest gewest, gezweept door eeuwige stor-
men van wervelwinden en ijselijken hagel, die nimmer
op den vasten grond ontdooit, maar opeengestapeld,
op de puinhoopen van vervallen zuilen gelijkt. Al het
overige rondom is diepe sneeuw en ijs; een afgrond,
zoo diep als het Sorbonische moeras tusschen Damiata,
en den ouden berg Casius, waarin geheele legers ge-
zonken zijn; de verzengde lucht brandt hier in gevrozen
toestand, met ijs, en de koude heelt de uitwerking des
vuurs. Derwaarts worden op zekere tijden al de ge-
doemden door de wraakgodinnen achter hare snelle

harpijenvoeten voortgesleept, en gevoelen zij beurtelings
de pijnlijke verwisseling van de ontzettendste uitersten,
uitersten nog ontzettender door de verwisseling. Uit
legerplaatsen van woedend vuur gerukt, om hunne
zacht aetherische warmte in ijs te doen verstijven,
moeten zij daar onbewegelijk, aan den grond vastge-
vrozen, tijden lang smachten, tot dat men hen van daar
in de vlammen terugslingert. Alleen om hunne ellende
te vermeerderen, zweven zij over den Lethestroom heen
en weder. Z�� nabij zijne oevers wenschen en pogen
zij, in het overzweven nederdalend, den aanlokkelijken
stroom te naderen, om door eenen enkelen druppel in
��n oogenblik hunne pijn en smarte in eene aangename
vergetelheid te verliezen. Doch het noodlot stelt er
zich tegen; Meduza bewaakt met hare Gorgonische
verschrikkingen deze diepte, en het water ontwijkt uit
zich zelf den mond van elk dezer levenden, gelijk het
weleer de lippen van Tantalus ontweek. Dus zwierven
deze ondernemende scharen, bleek van afgrijselijke
verschrikking, met in verwarring geraakte gelederen, ver-
loren rond; met sidderende oogen zagen zij nu eerst
hun beklagelijk lot, en vonden geene rust; zij trokken
door vele treurige en duistere dalen, door menig smartvol
gebied, over en d��r vele met ijs bedekte of vlammende
Alpen, klippen, holen, meeren, moerassen, draaikolken,
spelonken en schaduwen des doods, over en d��r een heelal
des doods, dat God in zijnen vloek geschapen heeft, en
alleen goed is tot het kwade; waar al wa^l leven heeft,
sterft, de dood leeft, en de omgekeerde natuur alles
gedrochtelijk voortbrengt: verschrikkelijke, afschuwe-

lijke en onnoembare dingen, veel erger dan de vrees
heeft voortgebragt of de fabelen verdicht hebben,
schrikgestalten, Hydras en afschuwelijke Gorgonen.

Intusschen verheft zich de wederpartijder Gods en
der menscheu, Satan, door de gedachten aan het hooge
ontwerp bezield, op snelle vleugelen, en rigt in zijne
eenzame vlugt den weg naar de poorten der helle.
Somtijds kruist hij over naar de kusten ter zijner reg-
ter, dan naar die ter zijner linkerhand; nu strijkt hij
met vlak gehouden vleugel, langs de diepte; dan stijgt
hij torenhoog op tot de vurige gewelven. Gelijk wan-
neer in zee van verre een vloot als hangende in de
wolken gezien wordt, die digt aan een gesloten onder
de linie zeilt, komende van Bengalen of de eilanden
Ternate en Tidor, van waar de handelaar zijne spe-
cerijen haalt; terwijl zij op den golvenden handelvloed
naar de Kaap door de wijde Ethiopische zee laveert
en bij den nacht, tegen stroom naar de pool haren loop
rigt; � zoo was het gezigt op den vliegenden vijand van
verre. Eindelijk komt hij tot de grensmuren 'der hel,
opgehaald tot aan haar afschuwelijk dak, en hare drie-
maal driedubbele poorten; drie van koper, drie van
ijzer en drie van diamant-rots, ondoordringbaar, rondom
met wentelend vuur omgeven, en nogtans niet te ver-
teren. V��r de poorten zat aan elke zijde eene af-
schuwelijke gedaante. De eene geleek tot op het mid-
den des ligchaams eene schoone vrouw, doch sloot
zich van onderen afschuwelijk, eene slang gelijk, in
eenen ringswijze geschubden en gekrulden staart, ge-
wapend met eenen doodelijken angel; brullende hel-

honden blaften met open Cerberische muilen onop-
houdelijk en luidkeels uit haar middel en jankten met
een ijselijk gehuil. Door eenig gerucht verschrikt,
konden zij naar welgevallen in haren buik terug kee-
ren, en vervolgden zij daar verborgen, en ongezien,
hun blaffend gehuil. Veel minder afschuwelijk was zelfs
de gedaante der honden die Scylla verschrikten, toen zij
zich baadde in de zee, die Calabri�n van den heescfa
galmenden Trinacrischen oever scheidt; en minder lee-
lijk is de nachtheks, wanneer zij heimelijk geroepen, dooi-
de lucht rijdt, gelokt door de reuk van onschuldig
kinderbloed, en met de Laplandsche tooverkollen
danst, terwijl de verschrikte maan bij hare tooverijeu
verduistert. De andere gedaante, wanneer het eene ge-
daante mag genoemd worden, wat geeno gedaante had,
en door leden, gewrichten noch deelen te onderschei-
den was; of wanneer het een wezen was, dat scha-
duw, of schaduw en wezen tegelijk scheen, � stond
daar, zwart als de nacht, grimmig gelijk tien harpijen,
verschrikkelijk als de hel; zij zwaaide eene vreese-
lijke werpspies, en wat haar hoofd scheen te zijn,
droeg de gelijkenis van eene koninklijke kroon. Sa-
tan genaderd zijnde, verhief zich het monster ter-
stond van zijne plaats, en ging hem woedend met ver-
schrikkelijke vaart te gemoet; de hel sidderde van
zijne stappen. Zonder te vreezen, verwonderde zich de
onversaagde vijand over deze ontmoeting. Grod en diens
Zoon uitgenomen, maar geen geschapen wezen vermogt
hem te doen sidderen; met verachtelijke blikken was hij
de eerste die sprak, in deze woorden: "Van waar en wie

zijt gij, vervloekte gedaante, die u, ofschoon gij grim-
inig en vreeselijk zijt, verstout mij met uwe gedroch-
telijke gestalte den weg naar deze poort te beletten,
waar ik meen d��r te trekken, zonder, zijt hiervan ver-
zekerd, uwe toestemming te vragen? Terug, of ondervind
uwe dwaasheid, en leer, geborene uit de hel! bij on-
dervinding, de geesten des hemels niet te wederstaan."
Vol woede antwoordde het gedrocht: "Zijt gij die
vervloekte engel? zijt gij dezelfde, die vrede en trouw,
weleer in den hernel zoo heilig, het eerst gebroken, en
het derde deel van de zonen des hemels, tegen den Al-
lerhoogste zaaragezworen, zoo trotseh en oproerig
met u de wapenen deed opvatten, waarom zij met u
van God verstooten, veroordeeld zijn om hier ten eeu-
wigen dage in pijn en kwalen te blijven? En gij hel-
sche doeineling, gij rekent u tot het getal der hemel-
geesten; en gij ademt trotschheid en woede, hier, waar
ik als koning regeer, en, om u nog feller in woede te
ontsteken, uw koning en uw meester ben? terug naar
uwe strafplaats, valsche vlugteling! en hecht vleugelen
aan uwen spoed, of ik laat op uw dralen eene geese-
ling met schorpioenen volgen, of door ��nen slag van
deze speer overvallen u vreemde verschrikkingen en
pijnen, u tot nu toe onbekend."

Dus sprak het afgrijselijk monster, en terwijl het dus
sprak en dreigde, groeide tiendubbel de afgrijselijk-
heid en wanstaltigheid zijner gedaante. Tegenover
hem stond echter Satan geheel onverschrokken, gloei-
jende van verontwaardiging, eene brandende komeet
gelijk, die aan den noordelijken hemel het uitgestrekte

sterrebeeld van den slangenhoeder in vlammen zet, en
pest en oorlog uit hare afschuwelijke haren schudt. De
een mikte hier zijnen doodelijken slag op het hoofd des
anderen, met helsche handen, tot geen tweeden slag
gezind, en zulke dreigende blikken wierpen zij op el-
kander, als wanneer twee zwarte wolken met het ge-
schut des hemels beladen, ratelend over deCaspische gol-
ven tegen elkander komen aandrijven; hoofd aan hoofd
gekeerd, zweven zij eene poos naast elkander, tot dat
de winden het teeken tot den aanval blazen, en het duis-
ter gevecht in het midden van de lucht zijnen aan-
vang neemt. Op gelijke wijze werd van de duister drei-
gende blikken dezer magtige strijders de hel nog meer
verduisterd, en evenzoo stonden zij als huns gelijken
tegenover elkander, want nimmer wenschte de een noch
de ander zoodanig eenen magtigen vijand weder aan te
treffen! Nu zouden er groote daden, waarvan geheelde
hel weergalmd had, gevolgd zijn, zoo niet de slangen -
staartige tooveres, die aan de poort der hel gezeten,
haren vreeselijken sleutel bewaarde, was opgespron-
gen, en met eenen afschuwelijken kreet zich tusschen
hen beiden geworpen had.

nO vader!" schreeuwde zij, «wat onderneemt uwe hand
tegen uwen eenigen zoon? Welke razernij, o zoon !
bezit u, om dezen doodelijken pijl naar het hoofd van
uwen vader te werpen? en weet gij voor wien? voor
hem die in die hoogte zit en lacht, terwijl hij u als zijn
voetveeg gebruikt, om al wat zijn toorn, dien hij ge-
regtigheid noemt, beveelt, uit te voeren; zijn toorn,
die u beiden te eeniger dage zal verdelgen."

Zoo sprak zij, en de helsche pestgestalte liet op deze
woorden terstond af, terwijl Satan haar antwoordde:

»Uw vreemd geschreeuw en vreemde woorden houden
mijnen arm terug om u mijne krachten te doen gevoe
len, totdat ik eerst van u weet, wat wezen gij zijt in
deze dnbbelvornaige gedaante, en waarom gij, daar wij
elkander in deze helsche vallei voor de eerste maal ont-
moeten, mij vader noemt, en waarom dit monster mij-
nen zoon? Ik ken u niet, en zag tot heden nooit iets
afschuwelijkers dan hem en u."

De bewaakster der hellepoort antwoordde:

»Zijt gij dan mijner vergeten, en schijn ik thans zoo
hatelijk in uwe oogen, ik, weleer in den hemel als
schoon door u geprezen ? Toen in de vergadering en
het gezigt der Seraphynen, die met u in eene ver-
metele zamenzwering tegen den koning des hemels
verbonden waren, jammerlijke pijnen u plotseling over-
vielen ; toen uw hoofd, terwijl uwe benevelde oogen dui-
zelend in duisternis verzonken waren, zware vlammen uit-
wierp, tot dat eene wijde opening aan uwe linkerzijde
mij, gewapend als eene godin, en u aan gedaante en aan-
zien volkomen gelijkvormig, toenmaals hemelsch schoon,
ter wereld bragt? ,Verschrikking overviel de heiren
des hemels; op het eerste gezigt beefden zij sidderend
terug, noemden mij zonde, eu beschouwden mij ak een
voorteeken van kwaad; doch meer bekend geworden,
geviel ik hun, en door mijne aantrekkelijke bevalligheden
won ik mijne grootste tegenstanders: gij vooral, zoo
dikwijls uwe eigene volmaakte gedaante in mij be-
schouwende, werd verliefd. En zulk eene liefde

had gij heimelijk tot mij, dat ik ontving. Intusschen
ontstond de krijg des hemels, en de veldslag, waarin
de volkomen zege � hoe kon het anders � onzen
almagtigen vijand, en ons het verlies en de nederlaag
door geheel den hemel heen te beurt viel, stortte ons
van des hemels toppunt; in dezen afgrond viel ons
leger en in dien algemenen val viel ik mede. Toen
werd mij deze magtige sleutel in handen geven, met
last om deze poorten, waar niemand, ten zij ik die
ontsluit, kan d��r komen, voor eeuwig gegrendeld te
houden. Geheel alleen zat ik hier in diepe gepeinzen
verzonken, doch niet lang was ik hier gezeten, toen ik,
door u bevrucht, in mijn ligchaam, toen ongemeen opdrag-
tig, eene wonderlijke beweging en smartelijke wee�n
gevoelde. Eindelijk brak dit hatelijk gedrocht, dat gij
voor uwe oogen ziet, uw eigen zaad, met geweld eenen
weg door mijne ingewanden; en door angst en smarte
verwrongen, werd het benedendeel mijner gestalte al-
dus veranderd. Maar hij, mijn ingeboren vijand, sprong
te voorschijn, zwaaijende zijnen onzaligen schicht, ge-
vormd tot verwoesting. Ik vlugtte, en riep luidkeels:
dood! De hel sidderde op dezen schrikkelijken naam;
zuchtte uit al hare holen, en weergalmde: Dood! Ik
vlood, maar hij, veel snelder � meer zoo het scheen
van snooden lust dan van woede ontvlamd � vervolgde
en achterhaalde mij, geheel afgemat, mij, zijne moeder.
In gewelddadige en schandelijke omhelzingen met nijg
boelerende, bragt ik uit de verkrachting de huilende
monsters voort, die mij, gelijk gg gezien hebt, door
onophoudelijk geblaf omringen! Op alle uren terug,

ontvangen en op nieuw geboren, zijn ze mij tot onein-
dige smarten; naar hunnen lust keeren zij in mijn lig-
chaara, dat hen baarde, terug, en doorknagen huilend
mijne ingewanden, als hunne spijze; dan op nieuw uit-
brekende, kwellen en omringen zij mij met de u bekende
verschrikking, zoodat ik rust noch verpozing vind. Te-
gen mij over zit de grimmige dood, mijn zoon en mijn
vijand, die hen aanhitst, en mij, zijne moeder, bij ge-
brek van andere prooi reeds lang verslonden had, indien
hij niet wist dat mijn einde het zijne na zich sleept, en
dat ik, in welk punt destijds ook, eene bittere bete en een
giftbeker voor hem zijn zal. Aldus heeft het noodlot ge-
sproken. Doch ik waarschuw u, mijn vader! wacht u
voor zijnen doodelijken pijl; koester geene ijdele hoop
van in deze uwe schitterende wapens, ofschoon ze in
den hemel verstaald zijn, onkwetsbaar te zijn, want nie
mand, dan alleen hij die in den hemel regeert, kan
de doodelijke kracht er van wederstaan.''

Zij zweeg en de listige vijand leerde schielijk de
nieuwe rol, die hij te spelen had; hij werd nu ge-
moedelijk en antwoordde vleijend:

«Gij zijt mij eene dierbare dochter! Sedert gij mij
uwen vader noemdet en mij hier mijnen schoonen zoon
aanweest, het waarde pand van onzen vertrouwelij ken
omgang in den hemel, van een genoegen, toenmaals
zoo aangenaam, maar thans te treurig om herdacht te
worden, door de gruwzame verwisseling, ons zoo on-
voorziens en ongedacht overvallen. Weet dat ik niet
kom als een vijand, maar om u en hem met het geheele
leger der hemelsche geesten, die ter verdediging onzer

regten gewapend, met ons van de hoogte vielen, uit
deze duistere eu treurige plaats der smarte te ver-
lossen. Ik verliet hen om alleen dit moeijelijke werk
te verrigten, en waag mij zelven, ��n voor allen, om
eenzaam langs de grondelooze diepte te zweven, en
door het onmeetbaar ledig heen eene plaats op te spo-
ren, waarvan de voorspelling gewaagt en die, naar de
zamenloopende teekenen, eerst nu als een groot wereld-
rond moet geschapen zijn. Eene zalige plaats, grenzende
aan het gebied des hemels, waarin een geslacht van
nieuw geschapen wezens is gesteld, om mogelijk onze
ledig gewordene plaats weder aan te vullen, ofschoon
zij lager zijn van wezen, opdat niet de hemel, met eene
magtige menigte overladen, voor nieuwe oproeren mogt
blootstaan. Tk spoed mij thans om te weten of dit, of iets
anders dat nog verborgen is, geschied zij, en hier van on-
derrigt, kom ik spoedig terug en breng u tot dat oord,
waar gij en de dood genoegelijk wonen, en in eene
aangename, met weiriekenden balsem vervulde lucht on-
zigtbaar en in stilte heen en weder zweven kunt; daar
zult gij onophoudelijk gespijsd en verzadigd worden,
want alle dingen zullen uw buit zijn."

Hij zweeg, want beiden schenen zeer tevreden, en
de dood, hoorende dat zijn honger zoude gestild wor-
den, wenschte zijne maag geluk, voor welke zulk een
gelukkig uur te wachten was, en gaf dit met eenen af-
schuwelijk spookachtigen schaterlach te kennen. Niet
minder verblijd was zijne goddelooze moeder, welke
tot zijnen vader zeide:

"De sleutel dezer onderaardsche gewelven bewaar

ik op last en bevel van den almagtigen koning des

hemels, die mij verboden heeft deze diamanten poorten
te openen; de dood staat tegenover alle geweld gereed
met zijnen schicht, onbevreesd van door eenige leven-
de magt te worden overweldigd. Doch waartoe ge-
hoorzaam ik de bevelen van hem daar boven, die mij
haat en mij, eene inwoneres en inboorlinge des hemels,
in den diepen, duisteren Tartarus heeft nedergeworpen,
en veroordeeld om hier in eene hatelijke ambtsbedie-
ning en eenen eeuwigdurenden strijd van doodsangst
en smart te leven, midden onder het gebrul en de ver-
schrikkingen van mijn eigen gebroed, dat mijn inge-
wand doorknaagt? Gij zijt mijn vader, gij zijt mijn
oorsprong, gij gaaft mij het aanzijn, wien zoude ik ge-
gehoorzamen en wien volgen dan u? Gij zult my
spoedig in de nieuwe wereld vol licht en zaligheid bin-
nen leiden, waar de goden gelukkig leven, waar ik aan
uwe regterhand eindeloos heerschen zal, wellustiglijk
gelijk het voegt aan uwe dochter en lieveling!"

Dus sprekende, nam zij den noodlottigen sleutel, het
droevig werktuig , van al onze kwalen, van hare zijde,
en zich op haren dierlijken voetstaart naar de poort
voortbewegende, trok zij de ijzeren valdeuren op,
die buiten haar al de helsche magten niet konden
bewegen, draaide den vreeselijken sleutel in de kun-
stig door elkander kruisende gangen van het slot
rond, en schoof toen zonder moeite al de grendelen van
wigtig ijzer en diamant-rots weg. Plotseling vlogen
de deuren der hel met eenen geweldigen sprong open
en een vervaarlijk gedruisch als van schorre dondersla-
gen, die den diepsten bodem der onderwereld deden
sidderen, klaterden uit hare ijzeren herren. Zij opende

deze deuren, maar ze weder te sluiten overtrof haar ver-
mogen. En zoo wijd stonden zij open, dat een leger
in volle slagorde, met vliegende vanen, aan beide vleuge-
len met ruiterij en bagagiewagens gedekt, in breede ge-
lederen, er konde doortrekken, en terwijl zij zoo
wijd openstonden, wierpen zij, gelijk de mond van
eenen brandendeu oven, dikken rook en roode vlam-
men uit. Nu vertoonde zich plotseling aan hun gezigt
de geheimenissen der afgrijselijke diepte. Het was eene
duistere, ongemetene, onbegrensde en grondelooze Oce-
aan, waar lengte, breedte en hoogte benevens tijd en plaats
niet te vinden zijn; waar de oude nacht en Chaos, deze
voorvaders der natuur, eene eeuwige regeringloosheid
handhaven, en zich te midden van het gewoel van
oindelooze oorlogen door verwarring staande houden.
Want hitte, koude, vochtigheid en droogte, vier outem
bare kampvechters, strijden hier orn de heerschappij,
en brengen hunne kiemende, nog ongeboren grondstoffen
te velde. Ieder van deze omringt den standaard van zijne
partij, en ligt of zwaar gewapend, scherp of stomp,
.-nel of traag, dwarlen zij daarheen in ontelbare hoo-
pen, gelijk het zand op den verzengden bodem van
Barca of Cyrene, dat door de oorlogende winden wordt
omhoog gevoerd, om aan hunne ligte vleugelen
gewigt te geven. Hij, wien zij ten grootste getale aan-
hangen, regeert een oogenblik. Chaos zit onder hen
als hun scheidsregter, doch maakt door zijne beslis-
sing het krakeel waardoor hij heerseht, nog meer ver-
ward. Naast hem, den hoogen scheidsman, regeert het
toeval alles. In dezen wilden afgrond, de baarmoeder
der natuur, en mogelijk haar graf, welke noch zee,

noch oever, noch lucht_; noch vuur is, maar de eerste
oorzaken van die alle in haren oorspronkelijken vorm
vermengd houdt en dus eeuwig met zich zelven in strijd
is, tot dat de almagtige bouwmeester, om nieuwe we-
relden te scheppen, de stoffe in orde schikt; in dezen
wilden afgrond, op den rand der helle, stond de om-
zigtige vijand, zag eenen geruimen tijd neder, en over-
woog zijne reize, want hij had geene enge bergpas door
te trekken. Ook werd zijn oor getroffen door niet min-
der verschrikkende en verwoestende geluiden dan als
er (om groote dingen met kleine te vergelijken) gehoord
worden, wanneer Bellona al hare stormgevaarten tegen
eene groote hoofd- en vestingstad rigt, om haar te ont-
mantelen ; of niet minder dan er gehoord zouden worden
wanneer de gewelven des hemels invielen, en de oproerige
elementen het middelpunt der aarde uit hare as wilden
rukken. Eindelijk spreidt hij zijne vleugelen als zoo vele
breede zeilen ter vlugt uit en drukt, in den opstijgenden
rook zich verheffende, den bodem onder zijne voeten weg.
Aldus stijgt hij, als op eenen zetel van wolken, stout-
moedig vele mijlen opwaarts, doch dien zetel welhaast
verliezende, ontmoet hij een onmeetbaar ledig. Oogen-
blikkelijk valt hij met fladderende wieken tienduizend
vademen loodregt naar den afgrond neder, en hij zoude
tot op dit uur nog vallen, wanneer niet de sterke ont-
ploffing eener stormwolk met vuur en salpeter gevuld,
hem door een ongelukkig toeval juist zoo vele mijlen
had omhoog geslagen. In eene moerassige ondiepte,
die uit zee noch droog land bestond, bluschte deze wolk
haren brand. Bijna een schipbreukeling, waadt Satan
den woesten modderpoel half te voet, half vliegend

door, daar zijne wieken hem beide als riemen en zei-
len te stade komen. Gelijk een griffioen den Arimasp
met gevleugelden loop over heuvelen en moerassige
dalen vervolgt, wanneer deze het goud, zijner waak-
zame zorge bevolen, hem ontroofd heeft; � zoo ijverig
vervolgde Satan over poelen en steilten, door engten
en ongebaande wegen, met hoofd, handen, vleugelen
ol voeten, zwemmend, zinkend, wadend, kruipend of
vliegend, zijnen weg. Eindelijk dringt een zwaar en
woest gedruisch van verwarde toonen en stemmen, die
door elkander razende, met een geweldigen galm de
holle duisternis doorklonken, in zijne ooren. Onver-
schrokken gaat hij af op dat geluid, om te onderzoe-
ken welk eene kracht of welk een geest des ondersten
afgronds in die schrikkelijke verwarring woont, en
hem te vragen naar den naasten weg tot de kusten
der duisternis die aan het licht grensden. Eensklaps
wordt hij den troon van Chaos gewaar, wiens zwarte
legertent zich ver over de woeste diepte uitbreidt. Naast
hem op den troon zat de 'nacht in zwart gewaad ge-
huld, de oudste der dingen, de deelgenoot zijner re-
gering. Bij dezen stonden Orcus, Ades en de vreese-
lijke naam van Demogorgon ; naast dezen het Rumoer,
het Toeval, het Oproer en de Verwarring in vollen
kamp, en de Tweedragt met duizend, alle van elkan-
der verschillende monden.

Stoutmoedig wendt de Satan zich tot hen, met deze
woorden:

«Gij krachten en geesten van dezen ondersten af-
grond, gij Chaos en oude nacht! Lk kom niet tot u als
een bespieder, om de geheimen van uw rijk te ont-

dekken of te storen; maar ik ben genoodzaakt deze
duistere woestijn door te trekken, daar mijn weg door
uw uitgestrekt gebied tot het rijk des lichts heenleidt.
Alleen, zonder geleide, half verloren, zoek ik het naaste
pad naar het punt waar uw donker rijk de grenzen
des hemels raakt, of wanneer er eenige andere plaats
van uw gebied u afgewonnen en kortelings door den
koning des hemels in bezit genomen zijn mogt, mijne
reis gaat door deze diepte derwaarts; wijst mij den weg ;
wanneer gij mij dien aanwijst, zal het u geene gerin_be
belooning aanbrengen. Want zoo ik den onregtmati-
gen beheerscher het verloren rijk weder afneem, en tot
zijne oorspronkelijke duisternis en onder uw gebied te-
rugbreng, (dat het bijzonder doel mijner reis is) en
;ildaar de standaarden van den ouden nacht wederom
oprigt, zoo zullen al de voordeden de uwe zijn; mij
alleen blijve de wraak!"

Dus sprak Satan en de aloude koning der wanorde
gaf met eeue stamelende tong en ontsteld gelaat hem
tot antwoord:

»Ik ken u, vreemdeling! gij zijt het magtig hoofd der
engelen, die onlangs zamenspanden tegen den Koning
des hemels, maar overwonnen en verstooten werden. Ik
zag en hoorde het; een zoo talrijk leger, gelijk het
uwe, vlood niet in stilte door de vreeselijke diepte met
val op val, verdelging op verdelging, en altijd toene-
mende verwarring, terwijl de poorten des hemels hare
zegepralende scharen bij millioenen uitlieten om u na
te jagen. Hier op mijne grenzen heb ik mijnen zetel
geplant, om, ware het mogelijk, nog het weinige, mij
overig geblevene, dat door uwe inheemsche oproeren

aangegrepen, en den schepter van den ouden nacht ont-
rukt is_; te beschermen. Eerst werd de hel, uw kerker,
die zich wijd en verre in den afgrond uitstrekt, ons
ontnomen; nu onlangs de hemel en de aarde eener
nieuwe wereld_; welke aan eene gouden keten boven
mijn rijk hangt tegen die zijde des hemels, van waar
uwe legioenen zijn nedergestort. Wanneer uwe reis der-
waarts zich uitstrekt, zijt gij niet ver af; doch te nader
zijt gij het gevaar; ga dan, en spoed u; roof, verder-
ving en verdelging zijn mijn gewin.''

Hij zweeg, en Satan hield zich niet op met hem te
antwoorden, maar bigde dat hij nu van zijne zee weldra
het strand zou vinden, verheft hij zie' met vernieuwde
wakkerheid en sterkte als een vurige zuil in het woeste
uitspansel opwaarts, en slaat zich door de strijdende ele-
menten, die aan alle zijden op hem aandringen, heen.
Enger ingesloten en in grooter gevaar was hij d&a> dan
deArgo, toen dit schip tusschen destootende klippen van
den Bosphorus heen stevende; of dan Ulyssis, toen, hij
aan zijne linkerhand den Charibdis vermijdde, en aan
de regterhand zich naar de andere draaikolk zag heen-
gevoerd. Z�� vervolgde dan Satan met zware moeite en
arbeid zijnen togt; hij alleen had deze moeite en arbeid,
want toen hij eenmaal doorgedrongen was, zag men
spoedig, na den val der menschen, (zeldzame veran-
dering!) de zonde en de dood uit al hunne magt (want het
was de wil des hemels) den Satan op de hielen volgen,
en over den donkeren afgrond achter hem eenen brei-
den weg plaveijen. Deze ziedende golf duldde gedwee
op hare schouderen eene brug van wonderbare lengte,
in de hel begonnen en tot aan de uiterste grenzen

van deze vergankelijke wereld vervolgd. Langs dezen
weg wandelen de booze geesten zonder moeite heen
en weder, om de stervelingen te verzoeken of te straffen,
dezulken onder hen uitgenomen, die door God en de
goede engelen uit bijzondere genade beschermd worden.
Nu werd eindelijk de heilige invloed des lichts open-
baar; van de tinnen des hemels tot verre in den boe-
zem van den donkeren nacht schoot het neder en
vormde aldaar eene schemering van den dag. Hier be-
gint natuur haar gebied uit te breiden en Chaos, gelijk
een vijand, die uit zijne laatste verschansingen geslagen
is, met minder oproerige en vijandige tegenkanting te
wijken. Nu zweeft ook de Satan met minder arbeid en
ligter op stillere golven door de schemering, en
spoedt hij zich vrolijk naar de haven, gelijk een door
het onweder getroffen schip doet, ofschoon want en
en zeilen gescheurd zijn. Thans laat hij zijne uitge-
spreide vleugelen in de ledige woestenij, die de lucht
gelijk scheen, in evenwigt rusten, om van verre
naar zijn lust den allerhoogsten hemel, uitgestrekt in
het rond of vierkant, dat onbeslist is, met zijne torens
van Opaal, en tinnen, versierd met levendig Saphier,
eenmaal zijne geboorteplaats, te beschouwen, en digt
daarbij deze zwevende wereld, hangende aan eene
gouden keten, aan eene ster gelijk van de kleinste
grootte, digt bij de maan. Daarheen neemt in een
vervloekt uur de vervloekte, vervuld van eene boos-
aardige wraak, zijnen weg.

Gegroet, heilig licht! eerstgeboren afstammeling des
hemels! of, zoo ik u een naam kan geven, die uwer
waardig is, mede-eeuwige straal van den Eeuwige, sedert
God licht is, en van eeuwigheid in een ongenaakbaar
licht woont; zoodat Hij in u woonde, luisterrijk uit-
vloeisel van het luisterrijk ongeschapen Wezen! Of
hoort gij u liever noemen bij den naam van zuiveren
hemelschen levensstroom, wiens oorsprong niemand ver-
melden kan? Eer de zon, eer de hemelen waren, waart
gij, en op de stem van God omkleeddet gij als met
eenen mantel de wereld, oprijzende uit duistere en
diepe wateren, geworden uit het ledig en vormeloos
oneindige. Tot u keer ik thans op vrijer vleugelen
weder, den stygischen poel ontvloden, ofschoon lang
in deze duistere verblijfplaats opgehouden, daar ik
in mijne vlugt, door de uiterste en middelste duis-
ternis heendringende, op andere snaren dan die van
Orpheus lier, Chaos en den eeuwigen nacht bezong,

voorgelicht door de hemelsche zangster, die deze duis-
tere nederdaling mij deed wagen, en mij leerde, hoe
moeijelijk en zeldzaam dit ook gebeurt, daar weder uit
op te stijgen. Behouden keer ik tot u terug, en gevoel
den oppermagtigen invloed uwer levenslamp; maar gij
keert niet terug tot deze oogen, die zich te vergeefs
naar alle zijden bewegen, om uwe doordringende
stralen te ontmoeten, doch zelfs geene schemering
gewaar worden; zoo geheel heeft een heldere drup-
pel het licht hunner appels uitgebluscht, of een don-
ker vlies hen omtogen. Nogtans houde ik, aange-
spoord door de liefde tot een heilig lied, daarom niet
te minder op te wandelen, overal waar de Muzen klare
bronnen, schaduwrijke boschjes, of door de zon be-
schenen heuvelen bezoeken; doch u voornamelijk, o
Sion, en de bebloemde beken, die in het dal uwen ge-
wijden voet bespoelen, en zacht ruischend daar heen-
vloeijen, breng ik mijn nachtelijk bezoek. Ook vergeet
ik veeltijds den blinden Tamyris en den blinden
Mseonides niet, deze twee, die met mij in lot zouden
gelijk zijn, wanneer mijn roem den hunnen gelijk
ware; ook gedenk ik de oude voorzeggers Tiresias en
Phineus. Alsdan voed ik mij met gedachten, die van
zelve harmonische toonen voortbrengen, even als de
wakende nachtegaal, die ook in het duister zingt, en
onder de schaduwrijkst gewelfde takken verborgen,
zijn nachtelijk lied doet hooren. Aldus keeren met
het jaar de jaargetijden weder, maar tot mij keert de
dag, noch de zachte overgang van avond of morgen,
noch het gezigt van de bloemen der lente, noch van

de roos in den zomer, noch van de driften en kudden
dej velden, noch van het Gode gelijkend aangezigt der
menschen terug; in plaats daarvan omringt rui), afgesne-
den van de aangename gezellige wegen der menschen,
eene wolk, eene altijd durende donkerheid; en voor het
prachtige boek der kennis van de werken der natuur,
voor mij uitgewischt en weggevaagd, wordt een onbe-
schreven blad mij aangeboden, en aan ��nen ingang
de wijsheid ganschelijk voor mij uitgesloten. Schijn
gij dan, liemelsch licht! zoo veel te klaarder binnen
in mij, en bestraal gij mijnen geest in al zijne krach-
ten; schep d�ar oogen, en verdrijf en verstrooi van
daar alle nevelen; opdat ik aanschouwen en verhalen
moge dingen, voor het sterfelijk gezigt onzigtbaar!

De almagtige Vader had uit den reinen hemel,
alwaar Hij boven alle hoogten zetelt, Zijn oog neder-
geslagen, om Zijne werken en de werken Zijner werken
met ��n oogwenk te overzien. Rondom Hem stonden
al de heiligen des hemels digt bij een als de starren,
en ontvingen uit Zijne aanschouwing de onuitsprekelijk-
ste zaligheid; aan Zijne regter hand zat het stralend
evenbeeld Zijner heerlijkheid, Zijn eenige Zoon. Op
de aarde zag Hij eerst op onze twee eerste ouders,
tot nog toe de twee eenige menschen, geplaatst in
den gelukkigen hof, inzamelende onsterfelijke vruchten
van genoegen en liefde, van onafgebroken genoegen
en van onbenijde liefde, in zalige eenzaamheid. Toen
zag Hij neder naar de hel en de klove daartusschen;
en op Satan, zwevende aan deze zijde van den nacht,
in de verhevene donkere lucht langs de muren des

hemels, en nu gereed staande om met vermoeide vleu-
gelen, op rappe voeten neder te dalen op de naakte
buitenzijde van deze wereld, welke vast land scheen
te zijn, zonder uitspansel er boven, drijvende (het was
onzeker te bepalen) �f in den Oceaan bf in de lucht.
God uit Zijn onmeetbaar hoog vergezigt, waar Hij het
voorledene, het tegenwoordige en het toekomende aan-
schouwt, hem ziende, sprak, voorspellende, aldus tot
Zijnen eenigen Zoon:

"Eeniggeboren Zoon! ziet Gij, welk eene woede er
blaakt in Onzen tegenpartijder, wien noch de voorge-
schreven grenzen, noch de grendels der hel, noch al
de ketenen, waarmede hij daar is vast geklonken, noch
zelfs de wijde kloven van den diepsten afgrond kun-
nen terughouden; z�� vervuld schijnt hij van wan-
hopige wraak, welke toch op zijn eigen wederspannig
hoofd zal terug vallen. En nu, door alle hindernissen
zich een weg gebaand hebbende, wendt hij zijne vlugt,
niet ver van den hemel binnen de grenzen van het licht,
regtstreeks naar de nieuw geschapen wereld en den
aldaar geplaatsten mensch, met oogmerk om te beproe-
ven of hij door geweld hem verderven, of, hetgeen nog
erger is, door eenige valsche list verleiden kan; en hij
zal hem verleiden; want de mensch zal zijner stree-
lende logen g-ehoor geven, en ligtzinnig het eenige ge-
bod, het eenige waarteeken zijner gehoorzaamheid, over-
treden; z�� zal hij vallen, hij en zijne schuldige na-
komelingen. Door wiens schuld? Door wiens, dan door
zijne eigene? Hij zal ondankbaar zijn; alles wat hij hebben
kon, had hij van Mij; Ik maakte hem heilig en regt-

vaardig; vermogend om te blijven staan, schoon vrij
om te vallen. Dus schiep Ik al de hemelsche krachten
en geesten, beide die staande bleven en die vielen;
vrij stonden zij, die stonden, en vrij vielen zij, die vie-
len. Waren zij niet vrij, welk bewijs van opregte en
onwankelbare getrouwheid, van standvastig geloof of
liefde konden zij geven? Wanneer zij alleen deden,
wat zij moesten, niet wat zij wilden, welk eene beloo-
ning konden zij ontvangen? En wat genoegen kon Ik
in hunne gehoorzaamheid stellen, wanneer beide hun wil
en hunne rede (ook de rede is keus) zonder gebruik en
niets waardig, van vrijheid beroofd en lijdelijk gemaakt,
de noodzakelijkheid dienden, niet Mij ? � Zij werden dan
geschapen zoo als het behoort, en zij kunnen hunnen
Schepper, noch hunne schepping, noch hun noodlot, �
als of eene voorbeschikking, door eene volstrekte ver-
ordening of hooge voorwetenschap bestierd, hunnen
wil overheerscht had � met grond beschuldigen. Zij
zelven verordenden hunnen eigen afval, niet Ik. Zag
Mijne voorwetenschap haar vooruit, zij had nogtans
geen invloed op hunne misdaad, welke even zeker
zou geschieden, al ware zij niet te voren geweten. Dus
overtreden zij, zonder den minsten aandrang of schaduw
van noodlottigheid, of van iets, wat door Mij onveranderlijk
vooruitgezien is. In alles zijn zij zelven de bewerkers van
hunnen val, beide in hun oordeel en in hunne keuze;
want aldus schiep Ik hen vrij, en vrij moeten zij
blijven, tot dat zij zich zelven in slavernij brengen.
Ik zou anders hunne natuur veranderen, en Mijn hoog,
onveranderlijk, eeuwig raadsbesluit, dat hunne vrijheid

besloot, herroepen moeten; zij zelven beschikten hlin-
nen val; de engelen vielen door hunne eigene ingeving,
door zich zelven verzocht, door zich zelven misleid ; de
mensch valt eerst, door hen bedrogen. De mensch zal
dan ook genade vinden, de anderen niet. Beide, in ge-
nade en in geregtigheid, zal Mijne heerlijkheid in hemel
en op aarde groot gemaakt worden, maar de genade
zal het eerst en het laatst met den meesten luister
blinken."

Zoo sprak God, en terwijl Hij sprak, vervulde een
alles in liefelijkheid overtreffende geur den hemel, en
verspreidde in de zalige uitverkoren geesten een gevoel
van nieuwe en onuitsprekelijke vreugde. Boven alle ver-
gelijking werd daarbij de Zoon van God in allerhoog-
sten luister gezien; in Hem was al de heerlijkheid des
Vaders zelfstandig uitgedrukt, en in Zijn gelaat werd
een Goddelijk mededoogen. eene liefde zonder einde,
eene genade zonder mate zigtbaar, welke Hij te ken-
nen gaf, sprekende aldus tot Zijnen Vader:

"O Vader! liefelijk was het woord, waarmede Gij Uw
oppermagtig vonnis besloot: dat de mensch genade zou
vinden; daarvoor zullen beide, hemel en aarde, Uwen
lof hoog verheffen in de ontelbare galmen der lofzan-
gen en heilige liederen, die Uwen troon omringen en U als
den Eeuwig Gezegende prijzen zullen. Want zou geheel
de menschheid verloren zijn? Zou de mensch, Uw schepsel
nog kortelings zoo bemind, Uw jongste zoon, dus door list
bedrogen, ofschoon door zijne eigene dwaasheid gehol-
pen, ten eenen male vallen ? Dat zij verre van U, verre
zij het van U, Vader! die de Regter van al het gescha-

pene zijt, eu alleen naar geregtigheid oordeelt. Of zal de
wederpartijder aldus zijn oogmerk bereiken, en het Uwe
verijdelen? Zal hij zijne boosheid volvoeren, en Uwe
goedheid te niet doen? of in hoovaardij, hoewel tot
zijne zwaardere verdoemenis, nogtans met volbragte
wraak wederkeeren, en het geheele geslacht der men-
schen, door hem bedorven, met zich ter helle sle-
pen ? Of wilt Gij zelf Uwe schepping vernietigen, en ver-
delgen wat Gij tot Uwe heerlijkheid gemaakt hebt? Dan
zouden beide, Uwe goedheid en Uwe grootheid, in twij-
fel getrokken, en zonder verdediging gelasterd worden."
Hem beantwoordde de groote Schepper aldus:
"O Zoon! in welken Ik Mijn hoogste welbehagen
heb, Zoon van Mijn hart, uit Mijnen schoot; Zoon, die
alleen Mijn Woord, Mijne wijsheid en Mijne uitvoerende
magt zijt, Gij hebt alles uitgesproken wat Mijne ge-
dachten zijn, alles zoo als Mijn eeuwig voornemen het
verordend heeft! De geheele menschlieid zal niet verloren
zijn, maar hij die wil, zal behouden worden; doch niet
door den wil in hem, maar door de genade in Mij,
welke hem vrij zal geschonken worden. Nog eenmaal
wil Ik zijne gevallen krachten, ofschoon ze verbeurd en
door de zonde aan buitensporige, onreine begeerten
verslaafd geworden zijn, hernieuwen; door Mij opge-
rigt, zal hij nog eenmaal op gelijken grond staan te-
gen zijnen doodelijken vijand, door Mij staande gehou-
den, opdat hij wete hoe gebrekkig zijn gevallen staat is,
en opdat hij aan Mij en aan niemand dan aan Mij, geheel
zijne verlossing verschuldigd zij. Euiigen heb Ik, uit
bijzondere genade, boven al de anderen uitverkoren;

dit is Mijn wil; de overigen zullen hooren dat Ik hen roep,
en in hunnen zondigen staat dikwijls gewaarschuwd
worden, om in tijds, terwijl de aangeboden genade hen
noodigt, de getergde Godheid te verzoenen; want Ik
wil hunne duistere zinnen opklaren, en hunne ver-
steende harten vermurwen, opdat zij mogen bidden,
berouw toonen en Mij de verschuldigde gehoorzaam-
heid bewijzen. Voor gebeden, berouw en betoonde ge-
hoorzaamheid, ofschoon ze slechts pogingen zijn van
een opregt voornemen, zal Mijn oor niet traag zijn
om te hooren, noch Mijn oog gesloten blijven. En Ik
wil het van Mijnentwege rigtende geweten als een gids
in hunnen boezem plaatsen. Wanneer zij naar hein
willen hooren, zullen zij licht bij licht, indien zij het
goed gebruiken, ontvangen, en, volstandig blijvende,
in het einde behouden worden! Zij, die deze Mijne
lankmoedigheid 'en den dag Mijner genade verzuimen
en verachten, zullen Mijne goedheid nimmer sma-
ken, maar zij die verhard zijn, meer verhard, en
die verblind zijn, meer verblind worden, opdat zij
nog meer struikelen en dieper vallen; doch niemand
dan de zoodanigen sluit Ik van Mijne genade uit. Ech-
ter is hiermede nog niet alles gedaan. De mensch
breekt door zijne ongehoorzaamheid trouweloos zijnen
eed van onderwerping, en zondigt tegen de ho�ge Op-
permagt des hemels; naar Godegelijkheid staande en
dus alles verliezende, is hem niets over gebleven om
zijne misdaad weder goed te maken; aan het verderf' is
hij gewijd en overgeleverd; hij, met geheel zijne na-
komelingschap, moet sterven/ hij moet sterven, �f de

geregtigheid, � tenzij voor hein een ander, daartoe be-
kwaam, geheel vrijwillig den gestrengen eisch, dood
voor dood, betale. Zegt hemelsche magten, waar zullen
Wij zulk eene liefde vinden? Wie van u wil sterfelijk
worden, om de doodsschuld van den mensch te herstel-
len, en door geregtigheid den onregtvaardige te red-
den? Woont er in al de hemelen eene zoo groote
mensehenliefde ?"

Hij . vraagde het, maar al de hemelsche koren ston-
den zwijgend; er was eene stilte in den hemel; niemand
verscheen er als voorspraak of middelaar ten behoeve
der menschen, veel min iemand, die op zijn eigen
hoofd de doodelijke misdaad laden, en zich tot een los-
geld stellen durfde. En nu zoude, zonder verlossing, ge-
heel het menschelijk geslacht verloren zijn geweest,
door een gestreng vonnis tot dood en hel verwezen, had
niet de Zoon Gods, in Wien de volheid der Goddelijke
liefde woont, Zijne gezegende tusschenkomst aldus ver-
nieuwd :

'iVader! Uw woord is gegeven; de mensch zal ge-
nade vinden; en zal de genade geene middelen vin-
den, opdat zij, als de snelste van Uwe gevleugelde bo-
den, haren weg vinde om al Uwe schepselen te be-
zoeken, en tot allen ongeroepen, ongebeden en onge-
zocht te komen? Gelukkig voor den mensch, dat zij
op deze wijze komt; want hij, eenmaal dood in zon-
den, en verloren, kan hare hulpe nimmer zoeken; hij,
met schulden bezwaard en onvermogend, kan geene
verzoening of voldoenende offeranden brengen. Zie
derhalve op Mij, op Mij voor hen; Ik bied leven

voor leven; laat Uw toorn op Mij vallen; reken Mij
een mensch te zijn; Ik wil tot zijn behoud Uwen schoot
verlaten; deze heerlijkheid aan Uwe zijde vrijwillig afleg-
gen, en ten laatste met welbehagen voor hem sterven ;
laat den dood al zijne woede op Mij uitoefenen; Ik zal onder
zijne duistere magt niet lang verwonnen neder liggen; Gij
hebt Mij gegeven eeuwig leven in Mij zelven te bezitten;
door U leef Ik, ofschoon Ik thans Mij aan den dood als zijn
schuldenaar overgeef, en zijn eisch voldoe in alles wat van
Mij kan sterven ; doch deze schuld betaald zijnde, zult
Gij Mij in het afschuwelijk graf niet laten als zijne prooi,
noch dulden, dat Mijne onbesmette ziel daar eeuwig
bij de verderving wone; maar Ik zal zegepralend ver-
rijzen, Mijnen overwinnaar Mij onderwerpen, en hem
berooven van zijnen roof, waarop hij zoo hoogmoedig
was; dan zal de dood zijne doodelijke wonde ontvan-
gen, en ontwapend, van zijnen prikkel beroofd, met
oneer nederstorten. Ik zal in hooge zegepraal, door lucht
en wolken heen, in spijt der hel, de hel gevangen nemen,
en de magten der duisternis gebonden ten toon stellen.
Alsdan zult Gij, in de aanschouwing hiervan een welge-
vallen hebbende, uit Uwen hemel met vriendelijk gelaat
nederzien; terwijl Ik, door U opgewekt, al Mijne vijan-
den zal verdelgen, en ten laatste, den dood, met wiens lijk
Ik het graf zal verzadigen. Daarna zal Ik � zoolang
afwezig � met de menigte door Mij verlost, ten hemel
weder ingaan, en terug keeren, o Vader! om Uw aan-
gezigt te aanschouwen, waarin geene wolk van toorn,
maar gevestigde vrede en verzoening zal overblijven ;

grampschap zal er dan niet meer zijn, maar eene vol-
komene blijdschap in Uwe tegenwoordigheid."

Hier eindigde Hij Zijne woorden, maar Zijn vrien-
delijk gelaat sprak zwijgend nog, en ademde onster-
felijke liefde tot sterfelijke menschen, boven welke
alleen Zijne kinderlijke gehoorzaamheid uitblonk. Als
eene offerande, welke zich verblijdt geofferd te zullen
worden, wacht Hij naar de uitspraak van den wil
Zijns almagtigen Vaders. Geheel de hemel was intus-
schen enkel bewondering, zich verwonderende over
hetgeen dit alles beteekenen, en waartoe het leiden
zou; � doch terstond antwoordde de Almagtige aldus:

fto Gij, in hemel en op aarde de eenige vrede die
gevonden wordt voor den mensch, liggende onder den
toorn! o Gij, Mijn eenig welbehagen! wel weet Gij,
hoe dierbaar Mij al Mijne werken zijn, en de
mensch niet het minst, ofschoon het laatst geschapen,
zoodat Ik voor hem U uit Mijnen schoot en van Mijne
regterhand wil laten gaan, om, door TT eene wijle te verlie-
zen, geheel het verloren geslacht te behouden. Gij dus,
die alleen hen verlossen kunt, vereenig hunne natuur
met de Uwe, en wees zelf een mensch onder de men-
schen op aarde. Neem, wanneer de tijd zal vervuld
zijn, door eene wondervolle geboorte uit jonkvrouwe-
lijk zaad, het vleesch aan. Wees Gij, ofschoon Adams
zoon, in Adams plaats het hoofd van geheel het men-
schelijke geslacht. Gelijk alle menschen in hem verloren
gaan, zullen in U, als uit eenen tweeden wortel, zoo vele
hersteld worden als er hersteld worden, en niemand
zonder U. Zijne schuld maakt al zijne nakomelingen

schuldig, Uwe toegerekende verdienste zal hen vrij spre-
ken, die beide, hunne eigene geregte �n ongeregte da-
den, verzakende, in U overgeplant leven, en nieuw leven
uit U ontvangen. Z�� zal de mensch, gelijk het op de
hoogste wijze regtvaardig is, voor den mensch vol-
doen, veroordeeld worden en sterven, en gestorven
zijnde, weder opstaan, en opgestaan zijnde, broederen
met hem doen opstaan, als met zijn eigen dierbaar le-
ven vrijgekocht. Zoo zal helsche haat te niet gedaan
worden door hemelsche liefde, gevende zich zelve
om te sterven, en stervende om te verlossen, om z��
duur te verlossen, wat de helsche haat zoo ligtzinnig
verwoest heeft, en nog verwoest in hen, die, terwijl
zij mogen, de genade niet aannemen. Doch Gij zult,
door Uwe nederdaling tot het aannemen der men-
schelijke natuur, Uwe eigene niet verliezen noch ver-
minderen. Omdat Gij, schoon in de hoogste zaligheid ten
troon gezeten, als Gode even gelijk, en in gelijke bezitting
der Goddelijke volheid, alles verlaten zult hebben om
de wereld van het uiterste bederf te redden, en bevon-
den zijt meer nog door verdienste dan door geboorte-
regt de Zoon van God te zijn, ja, die allerwaardigst
bevonden zijt het te wezen, veel meer nog door Uwe goed-
heid, dan door Uwe grootheid of hoogheid; omdat in
U de liefde nog overvloediger geweest is, dan Uwe heer-
lijkheid overvloedig is, � daarom zal Uwe vernedering
ook Uwe menschheid tot dezen troon verhoogen; hier
zult Gij zetelen als de vleesch gewordene; hier zult
Gij regeren beide als God en als mensch, als Zoon van
God en zoon des menschen, gezalfd tot Koning over

alle dingen; Ik geef U alle magt; regeer voor eeuwig
en doe Uwe verdiensten gelden; aan U, als Hoofd bo-
ven alles, onderwerp Ik troonen, vorstendommen, mag-
ten en heerschappijen; voor U zullen zich buigen alle
knie�'n van allen, die in den hemel, op de aarde, of
onder de aarde, in de hel zijn. Wanneer Gij in al
Uwe heerlijkheid van den hemel op de wolken verschij-
nen, en de aartsengelen, als Uwe herauten, uitzenden
zult, om Uw vreeselijk gerigt aan te kondigen, dan
zullen terstond uit alle windstreken de levenden, en ter-
stond de gedagvaarde dooden van al de verloopen eeuwen
zich tot het algemeen oordeel haasten, zulk eene mag-
tige roepstem zal hen uit den doodslaap wekken. Dan, met
al Uwe heiligen vergaderd, zult Gij de booze men-
schen en engelen oordeelen, en geoordeeld zijnde, zul-
len zij met hun vonnis nederzinken; de hel, haar vol
getal ontvangen hebbende, wordt alsdan voor eeuwig ge-
sloten. Intusschen zal de wereld verbranden, en uit
hare asch zullen een nieuwe hemel en eene nieuwe aarde
ontstaan, waarin de regtvaardigen wonen, en, na al
hunne langdurige tegenspoeden, gouden dagen, vrucht-
baar in gouden daden, met de zegepralende vreugde en
liefde, �n de schoone waarheid aanschouwen zullen.
Dan zult Gij Uwen koninklijken schepter nederleggen,
want een koninklijke schepter zal dan niet meer noodig
zijn: God zal alles zijn in allen. Maar nu, al gij goden!
aanbidt Hem, die, om dit alles tot stand te brengen,
sterft; aanbidt den Zoon, en eert Hem gelijk Mij!"

N&auwelijks had de Almagtige opgehouden te spre-
ken, of al de engelen gaven hunne vreugde te kennen



			444

	Bladz. 143 Teneriffe. Vulcanisclie berg in den Atlantisclien Oceaan. n ii Gouden schalen. Dan. V: 27. ii n Astrea. Godin van het eigendomsregt, dochter van Thcmis, de godin der geregtigheid; hier een ge- sternte, gelijk de scorpioen. ii 148 Ontwaak mijne schoone. Hoogl. TI: 10; VII: 11�13. ii 154 Vijf wandelende vuren. Do vijf overige planeten: ii 157 Cycladische eilanden. Eilanden in de Ege�sche zee. ii ii Delos in den Griekschen Archipel. n ii Samos. Eiland bij de Westkust van Klein-Azi�. n ii Feniks. Een vogel zonder wedergade. De ouden ge- loofden van hem, dat hij vijf tot zes honderd jaren oud werd, en ten laatste zich een nest van kostbare specerijen maakte, die de zon ontstak en waarop hij zich liet verbranden. Uit de asch kwam dan een nieuwe Feniks, die de overige asch naar den zonne- tempel te Thebe in Egypte droeg, en aldaar begroef. n 158 De zoon van Maja. Merkurius; de zoon van Ju- piter en Maja. ii 160 Pontus: in Klein-Azi�. " n Punische kusten. De kusten van Carthago in Afrika. n n Alcinus. Koning van het eiland Corfu. ii 161 Pomona. De vruchtgodin. ii n Drie verdichte godinnen: Juno, Pallas en Venus.

#		n 162 Ida. Vermaard gebergte van Klein-Azi�.
#
		ii 163 Ambrozijn. Godenspijs. ii ii Nectar. Godendrank. ii 164 Godgeleerden. Onderscheidene Kerkvaders zijn van gevoelen, dat de engelen nooit werkelijk, maar altijd schijnbaar met de menschen gegeten hebben.





			VOORREDE.

		Milton's meest uitgebreid gedicht, het verloren Paradijs getiteld, is onbetwistbaar ��n dier meesterstukken van po�zij, die sedert zij ontstonden, de bewondering en hoogschatting wegdroegen van ieder, die smaak en ge- voel voor dichtkunst heeft. Immers terwijl vele andere uitgebreide dichtstukken slechts enkele schoonheden aantoonen, bestaat de voortreffelijkheid bijzonder van dit dichtstuk daarin, dat de Dichter ons doorgaans op dezelfde hoogte van denkbeelden houdt. Zijne snaren zijn bijna altijd gespannen, en bijna overal paart zich bij hem aan eene edele conceptie, eene niet minder edele uitvoering. Daarenboven is het onderwerp geno- men uit het middenpunt van hemel, aarde en afgrond, rondom hetwelk geheel de raad Gods, het lot der menschheid en der gevallen Engelen, de komst des Zoons Grods in lijden tot heerlijkheid, in ��n woord, de Schriften van Oud en Nieuw Verbond zich bewegen. De Dichter van deze grootsche zangen betoont zich dan ook geheel doorvoed te zijn van de Schrift, van welker denkbeelden en uitdrukkingen hij doorgaans eene levende echo is, zoodat men hem den roem van po-



			VI.

		silief protestantsch Bijbelsch Dichter, nu reeds gedurende bijna twee eeuwen niet heeft kunnen betwisten. Na een belangrijk maatschappelijk leven in de hoogste kringen der maatschappij (Milton was Secretaris van Staat on- der den Protector Olivier Cromwell) blind van zijn vier en veertigste jaar af, van zijne inkomsten beroofd en verlaten na Cromwell's dood, bepaalde hij � welligt met de gedachte aan zijnen lotgenoot Homerus � al de krachten van zijn gemoed en geest op een groot onderwerp, en gaf negen jaren v��r zijnen dood, in bijna zeven en vijftigjarigen ouderdom, der wereld deze rijpe vrucht. Dat deze vrucht velen tot verkwikking heeft gestrekt, dat zij bijzonder in vele jeugdige dichter- lijk gestemde zielen, door hare bijbelsche hoogheid en zuiverheid een afkeer heeft verwekt van die onheilige, lage en alledaagsche po�zij, die der kunst tot oneer en de harten tot schade strekt, � hiervan mag ik een medegetuige zijn. Nooit zal ik den magtigen en weg- slependen indruk vergeten, dien de eerste lezing van Milton's meesterstuk op mij als jongeling maakte; en ik vernam, dat het ook bij anderen dien indruk gemaakt heeft. Daarom voldeed ik gaarne aan het verzoek van den eigenaar der niet onverdienstelijke en geheel uit- verkochte prozavertaling van Reisig (in 1791 te Zutphen bij A. van Eldik uitgekomen), om bij de nieuwe, met platen verfraaide uitgave, de doorgaans zeer vrije ver- taling van Reisig, welke, zoo als mij gebleken is, meestal de Hoogduitsche vertaling van F. W. Zacharia volgt, met de naauwkeurigste en volledigste uitgave, die er in het oorspronkelijke bestaat (die van Sir Eger- ton Brydges, Bart; bij William Tegg & Co. te Lon- den 1848) te vergelijken, en haar te verbeteren, waar zij verbetering behoefde; alsook om v��r het werk bij des Dichters beeldtenis en facsimile een korte schets



			VII.

		zijns levens te geven, en achter het werk enkele aan teekeningen te laten volgen, die tot regt verstand van Milton's veelvuldige en soms diepzinnige aanhalingen en toespelingen onmisbaar zijn. Ik twijfel niet, of een werk als het onderhavige zal zeer welkom zijn bij ieder, die naast de waardering boven alles van de volstrekte waarheid, bij welke de ziel door het geloof leeft, � ook .plaats kan geven aan de vrije vlugt en spelingen van genie en fantaisie, welke aan verstand, gemoed en verbeelding, door de zuiverste indrukken, de edelste genoegens verschaffen. Wat nu het door mij geleverde betreft, niemand kan meer overtuigd zijn van de onvolkomenheden, die er nog in overgebleven zijn, dan ik zelf. Genoeg echter zoo ik door deze vernieuwde uitgave de belangstelling van den HoUandschen lezer voor dit voortreffelijk dichtstuk een�gszins heb mogen verlevendigen. Voorts is het iederen deskundige bekend, dat het terug geven van verzen vooral van hooge vlugt, in proza, tamelijk gelijk staat met het uitvoeren van cavalerie-manoeuvres en evoluti�n door voetvolk. Het kan niet anders, of eene menigte dichterlijke schoonheden moeten door zulk eene vertaling verloren gaan; alleen de denkbeelden, niet de muziek of de harmonische bewegingen van het lied zijn in proza terug te geven. Voorts bestaan er over het dichtstuk zelf in onder- scheidene talen eene menigte redeneringen en aantee- keningen, die te uitvoerig zijn om slechts voor een klein gedeelte te worden overgenomen, en die ik ook eigenlijk onnoodig acht. Het dichtstuk is op zich zelf duidelijk genoeg te verstaan; alleen de vele aan- halingen en vreemde namen eischen eenige ophel- dering, die ik, om den lezer het npslaan in woorden- boeken te besparen, zoo veel binnen mijn bereik



		VIII. I was, heb laten volgen. Milton heeft namelijk van zijne grondige bekendheid met do meesterstukken der ou- dere en latere Dichters en proza-schrijvers eene menigte bewijzen gegeven, welke aan zijn dichtstuk, vooral aan geletterden, die op gelijke hoogte van kennis met hem staan, eene verhoogde levendigheid bijzetten; immers hij opent met elke aanhaling van, of' toespeling op feiten of denkbeelden uit gewijd en ongewijd gebied, voor zijne lezers eene nieuwe wereld van gedachten, omdat met het aangehaalde al het daarmede onmiddellijk ver- wante zich in de verbeelding van den lezer vernieuwt. Zeker heeft men onder de gebreken van Milton's mees- terwerk ook juist die veelvuldige vreemde benamingen en vooral zijne gedurige vereeniging van Bijbelsche en Mythologische personen en zaken gesteld. Men heeft het eerste een ijdel vertoon van geleerdheid en het andere eene ontheiliging van het heilige genoemd. Het zij ver van mij (om op het laatste het eerst te ant- woorden) dien zin te willen veroordeelen, die zich uit- sluitend bij schriftuurlijke waarheid wenscht te bepalen; doch, zoo deze zin niet uit beperktheid van kennis ontstaat, is hij de vrucht van gedachten of ondervin- dingen, die niet in ieder Christelijk leven vallen. Het is hiermede als met andere, stoffelijke dingen. Er zijn mensehen, die, in hunne eenvoudige burgerkleeding, eene aekere antipathie hebben tegen de meer opzigtige, soms prachtige militaire kleeding, en haar beschouwen als niet veel meer dan ijdelen pronk. Is hun oordeel juist? Het zij verre. Zij oordeelen partijdig, eenzijdig, bekrompen. Er zijn andere menschen, die zoodanig gewoon zijn aan een burgerlijk eenvoudigen disch, dat zij aan de tafel des rijken zittende, zich zeer ergeren aan de velerlei geregtcn, die er worden opgedragen, iets, dat zij onnoodig en overbodig achten, oordeelende



			IX.

		dat het beter ware, dit verkwiste geld den armen of aan nuttige inrigtingen te geven. Is dit oordeel billijk? neen, het is eenzijdig. Een rijk man heeft een geheel ander begrip van den maaltijd dan een burgerman. En kan, ja moet dat wel anders zijn ? Doch zelfs ook onder de schatrijkste lieden zijn er, die zonder moeite en als van zelven z�� eenvoudig kunnen leven, dat zij zich in alles tot het volstrekt noodige bepalen, zonder daarom gierig te zijn, terwijl er andere rijke lieden zijn, voor wie zulk eene eenvoudigheid eene onmogelijkheid is; voor wie het integendeel eene volstrekte voorwaarde om zich gelukkig te gevoelen is, dat zij zich ruim bewegen en zich goed van hunne middelen bedienen, zonder daarom verkwistend te zijn, al heeft hunne handeling daarvan ook soms den schijn. Een rijk man van het karakter der laatsten was Milton op letterkundig gebied. Hij had groote kapitalen van kennis, waarover hij naar goedvinden kon beschikken, en hij beschikte er ruim over, ze allen dienstbaar stellende aan de opluistering van ��ne groote schriftuurlijke waarheid: den val der engelen en der menschen. Onophoudelijk grijpt hij als het ware met de regter en linkerhand te gelijk, als in zakken met nieuwe en oude, soms zeldzame gouden penningen en werpt ze daarheen, voor wie ze wil hebben. En toch weet men ten slotte eigenlijk niet wat men meer bewonderen moet: Milton's mildheid of Milton's soberheid. De meeste van de in zijn gedicht voorkomende zaken en gebeurtenissen noemt hij alleen, of roert hij slechts even aan, alsof hij gedurig vreest te breedvoerig te zijn. Trouwens de omvang van zijn onderwerp is zoo ontzaggelijk groot, dat, zoo hij geen weerstand geboden had aan de anders voor een Dich- ter zoo verleidelijke gelegenheden tot uitbreiding en uitweiding van nu slechts aangestipte bijzonderheden, �



			' XL

		die beide gedichten kent, moet terstond toestemmen, dat het laatste veel minder schoon is dan het eerste. »Het Herwonnen Paradijs" is veel te kort en te be- grensd van gebied, om met de uitvoerige, schoone, en rijk gestoffeerde tafereelen van "het Verloren Paradijs" te kunnen wedijveren. Trouwens, hoe zou ook ��n mensch twee gelijk voortreffelijke heldendichten kunnen maken! Nogtans schatte Milton zelf zijn laatste werk hooger dan zijn eerste. Was dit een bewijs van die- pen val in zijn smaak en oordeel, zoo als sommigen dit hebben willen doen voorkomen? Geenszins; dit raad- sel is zielkundig ligtelijk op te lossen. Milton was, na »het Verloren Paradijs" voltooid te hebben, grootelijks vermoeid van de uitstorting zijner vindingskracht en van zijn schoonheidsgevoel; en nu verkregen de waarheid en de werkelijkheid bij hem het hoogste regt en de hoogste aantrekkelijkheid. Reeds in den laatsten zang van "het Verloren Paradijs" zien wij het plooijen der vleugelen van den adelaar, nedergedaald uit zijne zonnige hoogte, op den top der rots, ook nog wel hoog boven de op- pervlakte der aarde, maar toch op vasten grond. Mil- ton laat, ten slotte, den Engel aan Adam de komst des Heeren in het vleesch aanzeggen in bewoordingen, die weinig van het verhaal des Evangelies verschillen. Zeker is er iets waars in hetgeen de schrijver van de voorrede der fransche vertaling in verzen door Dellille (blind als Milton).zegt, "dat Milton's kleuren bij dat verhaal verflaauwden, door het bezingen van een onderwerp, dat zijne verbeelding niet had voortgebragt" ; doch nog iets anders was hiervan de reden, en wel de voornaamste reden: zij bestond in de behoefte aan waarheid en en- kel waarheid. Milton gevoelde, dat hij juist door eene bijbelsche waarheid voor te stellen in het kleed der verdichting, gevaar liep van mis verstaan te worden en



			XII.

		f dat hij door sommigen geacht zou kunnen worden de bij- belsche waarheid zelve in verdichting te veranderen. En bij sommigen heeft zijn werk dat uitwerksel; zij beschou- wen het bestaan van den duivel en zijne verleiding als eene fictie, en den duivel zelven als een dichterlijk persoon, en vinden daarom "het Verloren Paradijs," uit- nemend schoon als de dichterlijke uitvoering van een dichterlijk denkbeeld, zonder de waarheid als grondslag van beiden te erkennen. Mliton echter heeft voor zulke lieden niet geschreven, om hun bedorven verstand te voe- den, maar om het weg te nemen. En hij heeft dit be- wezen in zijn ander gedicht: "het Herwonnen Paradijs," alwaar hij den Satan stelt tegenover Christus, Gods Zoon, en God te prijzen in der eeuwigheid, doch nu niet als de Zoon van God alleen, maar tevens als de Zoon der mensehen. Doch tegenover deze hoogst- hecrlijke persoonlijkheid, die Zijn wezen, en de open- baring van Zijn wezen uitsprak in de woorden: nik ben de weg, de waarheid en het leven, verliest de po�zij, ook de hoogste po�zij, voor zoo ver zij vinding is, hare kracht; alleen de po�zij, voor zoo ver zij de hoogste vorm van opvatting der waarheid is, kan zich tegen- over Christus stellen. Van daar dat Klopstock zich in zijne Messiade te vergeefs heeft uitgeput in verhevene bewoordingen. Inderdaad, hij geeft niet veel meer dan bewoordingen; de verhevene denkbeelden zijn uiterst schaarsch. Wie in hoogdravende uitspraken zijn vei'maak vindt, moge Klopstock's Messiade een voortreffelijk dichtstuk heeten; wien het te doen is om eene dich- terlijke verheerlijking van het eenvoudig proza der geschiedenis, die acht dit werk als heldendicht mis- lukt. Milton heeft in »het Verloren Paradijs" zulk eene verheerlijking geleverd, doch »het Herwonnen Paradijs" is meer eene dichterlijke uitbreiding of om-



			XIII.

		schrijving van de verzoeking, door den Heer in de woestijn van den Satan geleden en door Hem zege- pralend afgeslagen. Als zoodanig is het zoo geheel waarheid, dat Milton daarbij al de schoonheden dei- vinding van f»het Verloren Paradijs" van geene betee kenis achtte; doch alzoo oordeelt de lezer van dit laatste gewijd heldendicht niet. Immers ook daarvan is waarheid de grondslag, niet enkel van den hoofd- inhoud, maar ook van de episoden of tusschenverha- len; doch het is juist het gemis van schitterende epi- soden, dat »het Herwonnen Paradijs" voor den lezer als een minder voortreffelijk dichtstuk kenmerkt. Daarom heeft ook een zijner beoordeelaars opgemerkt, dat Milton tot punt van uitgang van «het Herwonnen Paradijs," niet de verzoeking in de woestijn, maar de opstanding des Heeren had moeten nemen, om daarna �n de genoemde verzoeking �n de rijke tafereelen dei- Nieuw Testamentische Schrift als episoden op te nemen. Wat de overige beschuldigingen aangaat, die tegen Milton's meesterstuk in het midden zijn gebragt, ik noem er nog slechts twee van, omdat zij de partijen der uiterste naauwgezetheid en der uiterste ligtzinnig- heid vertegenwoordigen. Men heeft het namelijk Milton euvel geduid, dat hij den Satan en des Satans engelen dingen laat zeggen, die oneerbiedig en somtijds lasterlijk zijn tegen God. Met name Ds. Clarke heeft zich daartegen uitgesproken. En zullen wij het ver- dedigen? Neen, maar toch het oordeel er over ver- zachten. Van zelven moeten de satanische magten in al hare woorden en daden voorgesteld worden als ge- kant tegen God; doch hierop ziet de beschuldiging niet, maar bepaald op die woorden, die de Satan en zijne engelen gebruiken om hun gevoel van minachting en hunne lastering der Hoogste Majesteit uit te drukken.



			XIV.

		Kon Milton deze niet weggelaten of door andere min- der aanstootelijke uitdrukkingen vervangen hebben, zon- der zijn werk te beuadeelen? Zeker. Doch Milton's werk is ook niet zonder gebreken. Hij rangschikte deze uitdrukkingen zelf wel niet ouder de gebreken; doch sommigen zijner lezers doen het, en ik meen met regt; doch in allen geval, zoodanige uitdrukkingen zijn weinig in getal, en hoe moeijelijk is het, om in zulke uitgebreide gesprekken, als de duiveleu in dit dichtstuk houden, altijd den dichtgeest te houden binnen de grenzen, die door den Heiligen Geest worden voor- geschreven ! De andere beschuldiging, die der uiterste ligtzinnig- heid, dat Milton's dichtstuk een veel te ernstig boek is om schoon te zijn, daar het schoone enkel tot vermaak moet dienen, en dat de zonde te maken tot het tragisch centrum van zijn gedicht en van de geschiedenis der menschheid, meer een theologisch dogme dan eene na- tuur- en zedekundige waarheid is � is zoo nietig, dat ik van haar zelfs geene melding zou gemaakt hebben, wan- neer zij mij niet gelegenheid had gegeven, het schoone antwoord van Vinet (Etude sur la litt�rature francaise. Tom. 1 p. 550) hier af te schrijven: De Zonde. »Of het erkend wordt of niet, dit onheil bestaat en het is onder duizenderlei gedaante in gruwzame wer- king tegen het menschelijk geslacht. Als eene opene en altijd versche wond van den enkelen mensch en der volken; als een vergif in alle inrigting tot onderwijs en kunst; als de melaatschheid der aarde, de erfenis der eeuwen, de krankheid der maatschappij: het ongeluk te midden van het geluk, de dood te midden van het le- ven, behaalt de zonde eene laatste zegepraal, wanneer zij het z�� ver brengt, dat men hare uitwerksels ont-



			XV.

		kent. Trouwens dat is ook het doel, waar zij op dui- zenderlei wijze naar streeft en dat zij maar al te dik- wijls bereikt. De raensch, die zich over andere diu- gen zoo gaarne beklaagt, en die van zijne tranen een beker der dronkenschap maakt, � de mensch verhardt zich tegen het denkbeeld van een oorspronkelijk be- derf, waarvan hij het beginsel en niet het geneesmid- del in zich draagt, en waarvan hij te gelijk de oorzaak en het slagtoffer is. Hij wil niet gevallen zijn. Hij meent te staan en verheugt er zich in. En welk ver- maak zou nu iemand, die zoo denkt, vinden in het lezen van een boek, dat hem willende vertroosten over zijnen val, hem eerst heeft moeten voorstellen als gevallen?" � Ik eindig met een blik op het leven des grooten mans, wiens po�zij zijnen lezers zoo vele oogenblikken van hun leven heeft verhelderd en veraangenaamd. Milton (in zijn doopregister wordt hij Mylton genaamd) ontleent zijn naam aan de kleine engelsche stad Mil- ton in het graafschap Kent, van waar zijn oud en aan- zienlijk geslacht afkomstig was. In de oneenigheden tusschen de huizen York en Lancaster hadden zijne voorvaderen hunne vaste goederen verloren en waren zij tot de minder hooge kringen der maatschappij afge- daald. Zijn grootvader was opzigter over het bosch van Shotover nabij Halton in het graafschap Oxford. De familie gestreng roomsch zijnde, zoo onterfde genoemde grootvader zijn zoon John, omdat deze, na te Oxford gestudeerd te hebben, tot de protestantsche geloofsbelij- denis overging. Deze onterving noodzaakte den vader des Dichters om een minder aanzienlijk beroep te kiezen, dan hij anders wel zou gedaan hebben, en hij vestigde zich als notaris te Londen. Wij weten geene andere bijzon- derheden van hem, dan dat hij een uitmuntend muziek- speler moet geweest zijn. Gehuwd met Sara Gaston,



			XVI.

		afkomstig vau eene familie uit' Wallis, verkreeg hij op reeds meer dan gemiddelden leeftijd drie kinderen: on- zen Dichter, naar zijn vader Jonk genaamd; Christoffel, die regtsgeleerde werd, aan het koningschaps getrouw bleef en onder Jacobus den tweede tot aan zijn dood het ambt van regter bekleedde; en eene dochter met name Anna. Onze dichter werd geboren den 9^en December 1608 in het kerspel All Hallows, Bread Street te Londen. Zijn vader, die zich reeds toen een eervollen naam en een ta- melijk vermogen had verworven, zag met groote vader- lijke vreugde in hem als knaapje reeds vroeg een meer dan gewoon verstand ontluiken, en besloot aan zijne opvoe- ding en vorming niets te laten ontbreken. Waarschijn- lijk werd hij in bepaald puriteinsche beginselen opgevoed; zijn vroegste leermeester althans (zekere heer Young) was van schotsche afkomst en een puritein. Er komt echter in zijne vroegste gedichten menige bijzonderheid voor, die het in twijfel stellen of hij wel als jongeling met deze beginselen instemde. Zijne hooge ingenomenheid met classieke en po�tische studie, benevens zijne groote liefde tot den schouwburg en tot de lectuur van romans, welke laatste hij vooral in zijne jengd als verslond, bene- vens zijne overhelling tot alles wat ridderlijk groot was, komen hier ook niet mede overeen. En toch komen er ook enkele plaatsen zelfs in zijn vroegste gedichten voor, die werkelijk aan eene puriteinsche rigting doen denken. Zooveel is zeker, dat er bij Milton eene doorgaande vrees is voor Gods Woord en waarheid, en eene eerbiediging- van alles wat heilig of schriftuurlijk is, gepaard met eene kennis der schriftuurlijke waarheid, die men als eene zeld- zaamheid bij de meeste Dichters moet beschouwen. En dit alles kan wel de liefelijke vrucht van de gestrenge godsdienstige vorming zijner jeugd geweest zijn.



			XVII.

		Met een dichterlijk karakter gaan fierheid, zucht tot vrijheid en afkeer van elke onderdrukking gewoonlijk hand aan hand, en dat mag wel als de voorname reden beschouwd worden, waarom hij in tegenstelling van zij- nen broeder Christoffel, tegen de slecht monarchale rege- ring der Stuarts, en een voorstander der Cromwelsche republiek was. Ieder toch draagt eene el bij zich, waar- mede hij alle dingen meet, en deze el is zijne eigene per- soonlijkheid. En wie zelf vrij is, laat ook anderen vrij, maar wie zelf gebonden is, wil ook anderen gebonden hebben. Toen Koning Jacobus 1 den 27 Maart 1625 stierf, was Milton nog slechts een jongeling van zestien jaar; doch vatbaar voor belangrijke indrukken gelijk hij was, konden de regering van dezen vorst en de toenmalige gesteldheid van het hof, hem niet anders dan haat en af- keer voor beide inboezemen. Door de latere gebeurte- nissen werden deze indrukken nog meer bevestigd, en spoedig wijdde Milton zijn verworven krachten tegen de onderdrukkers en v��r de vrijheid van zijn vaderland. Tot zijn vijftiende jaar ontving Milton onderwijs in het ouderlijke huis, en legde hierbij zulk eene onvermoeide arbeidzaamheid aan den dag, dat hij na den geheelen dag gearbeid te hebben, nog gewoonlijk een groot gedeelte van den nacht besteedde in herlezen of afschrijven. Dit maakte hem niet enkel onderhevig aan veelvuldige hoofd- lijn, maar verzwakte ook zijn gezigt uitermate, zoo dat reeds toen de grond werd gelegd tot het onheil zijner volslagen blindheid in lateren leeftijd, aan welke wij in- tusschen misschien alleen "het verloren Paradijs" te dan- ken hebben. Na zijne jeugdige vorming werd hij op St. Paul's school gelegd, om zijne bekendheid met de classie- ken onder de leiding van Dr. Gill te volmaken. En in zijn zestiende jaar (Februarij 1624) gmg hij naar Cam- bridge op Christ-College en studeerde aldaar in de lette- ii



			XVIII.

		ren en werd Baccalaureus, een academische graad die het meesterschap of de doctorale waardigheid voorafgaat. Doch reeds v��r dat hij naar de hoogeschool ging, had hij zich van eene gunstige zijde als Dichter doen kennen door de fraaije overbrenging van de Psalmen CXIV en CXXXVI in engelsche verzen. Gedurende zijne studie te Cambridge vervaardigde Milton verscheidene andere verdienstelijke gedichten, zoo wel in het Latijn als in het Engelsen, en allen waren doorgaans van eenen bijbelschen geest doorademd. Waarschijnlijk omdat Milton bij het hoog gevoel van zich zelven, zich niet aan de soms kleingeestige academi- sche tuchtregelen wilde onderwerpen, ging hij van de hoogeschool af, nog voor zijn studietijd ten volle verstre- ken was, en keerde in 1632 op 23 jarigen leeftijd terug naar zijn vader, die intusschen Londen verlaten en een landgoed te Horton nabij Colebrook in Middlesex be- trokken had. Aldaar gaf hij zich geheel over aan de afzondering en aan zijne geliefkoosde letterkundige studi�n, zich altijd meer aansluitende aan de dichter- lijke school van Dante, Petrarca, Ariosto, Spencer en Shakespeare. Slechts bij enkele gelegenheden kwam hij naar Londen, om den schouwburg en zijne vrien- den te bezoeken. Reeds in dezen tijd dacht hij aan de vervaardiging van een uitgebreid heldendicht, waar- van koning Arthur of eenig ander held uit de Britsche historie de hoofdpersoon zijn zou, doch het was toen nog maar een denkbeeld; de krachten waren er nog niet voor aanwezig, en toen zy er voor aanwezig waren, hadden de denkbeelden ten opzigte van het onderwerp van zulk eenen zang groote veranderingen ondergaan. In dien tijd schreef hij echter zijne meest beroemde juvenalische gedichten. Dertig jaren oud zijnde stierf zijne moeder (in 1638) en



		XIX. nu vergunde zijn vader hem een reisje naar Frankrijk, Ita- li�, Griekenland en Sicili� te doen. Hij bezocht Parijs, Ge- nua, Florence, Rome, Napels, Veneti� en Gen�ve, en maakte bij deze gelegenheid persoonlijk kennis met de be- roemdste geleerden en geletterden van dien tijd, onder anderen met Grotius, Galileus, Manso de beschermheer van Tasso), Diodati en Spanheim, en bestudeerde intus- schen bijzonder de Italiaansche letterkunde in Itali� zelf. Aldaar liep hij in den beginne eenmaal groot gevaar van vrijheid of leven, doordien hij vermeende v��r de deur van het Vatikaan even zoo vrij over de godsdienst te kunnen redetwisten als in zijn vaderland, doch hij werd nog tijdig genoeg door een vriend gewaarschuwd en aan het gevaar onttrokken. In Itali� zag hij ook eene tooneelvertooning waarin Adam en Eva de hoofdper- sonen waren, in welk stuk, bij vele vreemde zaken, veel goeds voorkwam, dat sterke indrukken achterliet bij Milton en bij hem den grond legde, om hetzelfde onderwerp te nemen voor het groote heldendicht, dat hij voornemens was te eeniger tijd zamen te stellen. Het «verloren Paradijs" had zelfs eerst bij hem een dramatischen vorm en zou een treurspel geworden zijn in den smaak der ouden, later echter werd dit door hem veranderd. � Vijftien maanden (andere berigten noemen achttien maanden) had hij voornamelijk in Itali� doorgebragt, toen hij door de onlusten in zijn vaderland uitgebroken, genoopt werd om van zijne reis naar Griekenland en Sicili� af te zien en over Zwitserland en Frankrijk naar Engeland (in 1639) terug te keeren. Hij vond het in verwarring en bloed. Tot verwondering van ieder vatte hij, die bekend stond voor een man van het zwaard, (dat hij gaarne en meesterlijk behandelde) en v?n moed (daar hij tegen den stoutsten kampvechter niet opzag) nog-



			XX.

		tans de wapens niet voor zijn vaderland op, maar belastte zich met het onderwijs van zijne twee neven John en Edward Philip Milton en andere jongelieden. Waarschijnlijk is de groote eerbied voor zijnen vader hiervan de reden. Later zou hij echter met een veel magtiger werktuig dan het zwaard, met zijne weiver- sneden pen de zaak van zijn land dienen. Het onderwijs dat hij intusschen zijnen kweekelingen gaf', was in hoo- gen stijl en onderstelde groote vatbaarheid. Zeker had Milton dit onderwijs op zich genomen, om zich zelven te oefenen, gelijk groote mannen meermalen doen. In 1643, op 35 jarigen leeftijd huwde hij met Maria Powell, dochter van Richard Powell van Foresthill nabij Shotover in Oxfordshire, een ijverig koningsgezinde, die weelderig en prachtig leefde. Ieder stond verbaasd over dit vreemde huwelijk van den republikein metderoyaliste. Het viel ook slecht uit. Hij had deze dame gekozen om hare schoonheid, doch hij bevond dat haar verstand noch haar humeur hiermede overeenstemde, en ookzij was spoe- dig onverschillig jegens hem. Gewoon aan een gedurig talrijk en vrolijk gezelschap ten huize haars vaders, ver- veelde haar weldra zijn studerend leven in het boekver- trek en het stille huisgezin. De voorname reden was ech- ter dat zij tegen haren zin was gehuwd. De vader van Mil- ton had in 1627 aan den heer Powell vijfhonderd ponden Sterling (�6000) op schepekennis, als Kapitaal van zijn zoon John, geleend; deze verpligting, en om haren vader te believen, had haar het gevraagde huwelijk doen aangaan; doch reeds een maand na het huwelijk verzocht zij haren man om haren vader te mogen gaan bezoeken, en bij dezen lijnde, keerde zij niet terug, maar bleef er den geheelen zomer, geen acht slaande op haar mans vertoogen, ja zelfs niet eens zijne brieven beantwoordende. Dit ontstak Milton zoodanig, dat hij besloot zich van haar te laten



			XXI.

		scheiden, en ten einde dien stap voor anderen te regt- vaardigen, gaf hij een paar opstellen over de echtscheiding in het licht. Ook werd de naam reeds genoemd van haar, welke zijne toekomstige echtgenoot worden zou, en eene schoone verstandige persoon was � toen zijne vrouw, zulk eene ontknooping niet willende, hem ten huize van een zijner vrienden opwachtte, hem ont- moette en te voet viel, met tranen vergeving vragende voor het gebeurde. Milton was een edel en gevoelig mensch, en zoo werd haar terstond van harte alles ver- geven, en zij kwam niet alleen in zijn huis terug, maar hare ouders en hun huisgezin, door den val des ko- nings van alle inkomsten beroofd, werden ook door hem in huis genomen en verzorgd, tot dat hij hunne zaken bij de zegepralende partij had in orde gebragt. Nog- tans schijnt zijn huwelijk niet regt gelukkig te zijn geweest; zijn schoonvader stierf'te zijnen huize in 1647, doch met zijne schoonmoeder kon hij het niet vinden, en was hij in gedurige vete, ook bepaald over de goe- deren, welke voor de genoemde geleende gelden verpand waren. Ook ontving Milton nimmer de duizend pon- den Sterling ( � 12000) welke hem als huwelijksgoed zijner vrouw beloofd waren. In 1653 stierf Milton's gade in het kraambed, nadat hij zelf het jaar te voren op 44 jarigen leeftijd geheel blind was ge- worden. - Hij verkreeg uit dit huwelijk drie doch- ters: Anna, welke eenigszins misvormd was en ��k in het kraambed stierf; Maria, die ongehuwd stierf, en Debora, die met Abraham Clarke, een meester-ver- wer in Spitalsfield huwde en op zeventig jarigen leef- tijd overleed. Milton had zijne twee oudste dochters gedeeltelijk zelf en gedeeltelijk door anderen onderwe- zen in de uitspraak van het Hebreeuwsch, Grieksch, Latijn en de moderne talen, zoodat zij hem al de n*



			xx:i.

		plaatsen, die hij uit zijne schrijvers wilde opgeslagen hebben, konden voorlezen, zonder ze evenwel te ver- staan, dat zeker geene aangename bezigheid was. Al wat bloot werktuigelijk is, isgeest-uitblusschend en uiterst ver velend en vermoeijend. De opvoeding die hij aan zijne dochters gaf, werd dan ook gestreng genoemd, zoodat deze zijne kinderen hem meer met ontzag dan met liefde gehoorzaamden. Evenwel hadden zij ook, vooral gedu- rende zijne blindheid, een ander deel in zijnen arbeid; want behalve dat Milton een amanuensis of secretaris had, dicteerde hij ook aan zijne dochters zijne verzen, en ook "het verloren Paradijs" schreven zij althans gedeeltelijk op uit zijnen mond, van welke bijzonderheid nog eene schil- derij bestaat, geteekend door Ange Francois, en eene fraaije plaat, gelithografieerd door C. Billoin, met het onderschrift; "Milton."� Milton dichtte meestal des nachts zijne verzen, terwijl hij te bed lag, en bewaarde ze, door een uitmuntend geheugen geholpen, tot den mor- gen, als wanneer hij ze aan zijnen schrijver of aan zijne schrijfsters dicteerde. Intusschen had Milton zich sedert 1641 in de staatkun- dige en godsdienstige twisten van zijnen tijd gemengd, en voortreffelijke brochures in den geest der puriteinsche republikeinen geschreven. Het was echter ten koste van zijnen dichterlijken arbeid, die gedurende twintig jaren stil stond. Hij woonde alstoen te Whitehall, doch zijne ' gezondheid eisclite een ruimer genot van lucht, en zoo verliet hij dat paleis, en betrok eene woning, die in St. James park uitkwam. � Door zijn aanhoudend schrij- ven over de vragen en belangen van den dag verkreeg Mil- ton spoedig een aantal vrienden, in wier geest hij geschre- ven had, en in het bijzonder was Cromwell zoodanig voor hem door het lezen zijner schriften ingenomen, dat hij niet zoodra het bestuur in handen had, of hij droeg



	xxi n.

hem het secretariaat van staat in de Latijnsohe taal en zijn priv� secretariaat op, met eene jaarwedde van «�' 288.18.6 of circa 3500 gulden, welke eerste betrek- king Milton (na zijne blindheid met een onder-secre- taris) tot in 1659 bekleedde; toen onttrok hij zich. En in deze gescheidenheid van het woelig staatkun- dig leven, twee jaren v��r het herstel van Karel II, begon hij »het Verloren Paradijs," dat hij in 1665 voltooide. Eerst twee jaren later vond hij er een uit- gever voor, die een contract met hem maakte (welk contract gedateerd is 27 April 1667), dat Milton voor elke dertien honderd exemplaren_; die verkocht wier- den � 5 of 60 gulden zou ontvangen. In de eerste zeven jaren nu waren er nog geen drie duizend exem- plaren van verkocht, zoodat Milton bij zijn leven slechts � 10 of 120 gulden voor zijn onschatbaar werk ver- kregen heeft. Hoe onbegrijpelijk dit schijnt, daar Milton toch reeds zoo lang als Dichter van den eersten rang bekend stond, en ook in zijne eenzaamheid door al wat op letterkunde prijs stelde, bezocht werd; � het feit is daar, en niet te wederspreken. Tot verklaring van dit verschijnsel diene evenwel, dat Milton's meester- werk geen populair geschrift was; het onderstelt ge- oefende lezers. Milton was, zoo als alle eminente Dich- ters, meer een Dichter voor Dichters, dan voor het ge- woon lezend publiek; van daar dat zijne en hunne werken slechts door weinige kenners en hoogschatters gekend en gelezen worden. Milton zelf verwachtte en wenschte niet anders (zie den aanhef van den zevenden zang); doch dit verwacht en wenscht een uitgever anders. «Het Verlo- ren Paradijs" is geen klein gedicht, maar beslaat een ge- heel boekdeel. De uitgave is dus kostbaar, en wie zal zulk een groot diehtstuk koopen van een man, die in den haat der bovendrijvende partij, dus van het

		♦



			XXIV.

		algemeen vervallen is, en die, daarenboven gedurende twintig jaren niets van zich heeft doen hooren, dan wat politieke en kerkelijke zaken betreft? Eerst veer- tig jaren na zijn dood, toen het levend geslaeht met zijne driften en twisten was voorbijgegaan, kon het werk zijnen meester prijzen. Addison maakte alstoen in eene breedvoerige beschouwing, zijne landgenooten opmerkzaam op de veelvuldige schoonheden van Mil- ton's voornaamste werk, en nu leerden velen het waar- deren; en de oplagen er van in het oorspronkelijke en de vertalingen er van in andere talen zijn niet meer te tellen, terwijl de Dichter den titel van "de Britsche Homerus" verkreeg. Intusschen had Milton, niettegenstaande zijne blind- heid, in het jaar 1656 een tweede huwelijk aange- gaan met eene dochter van Kapitein Woodcock van llackney. Ook deze zijne vrouw stierf en wel reeds het volgend jaar, in het kraambed. In 1665 huwde hij voor de derde maal met Elizabeth, dochter van Ed ward Minshall van een oud ridderlijk geslacht in Cheshire, welke vrouw hem geene kinderen baarde en hem vijftig jaren overleefde. Tot in het laatste jaar van zijn leven was Milton werkzaam voor de pers. Nu echter werden de aanval- len van jicht, waaraan hij gedurig geleden had, zoo geweldig, dat zijn einde naderde. Hij ontsliep zeer kalm te Bunliill nabij Londen op Zondag 8 November 1674; eene maand voor de vervulling van zijn 66^B jaar, en werd begraven naast zijn vader, in het koor van de S'. Gilles kerk, Cripplegate, te Londen. Milton moet in zijne jeugd zeer schoon van gelaats- trekken zijn geweest, iets, dat meermalen valt in men- sehen met ligt bruin haar, gelijk hij had. Zijn gezigt echter was zwak. Zijne gestalte was van gemiddelde



	XXV.

grootte; hij was vlug en levendig van aard; gelijk- matig en zachtzinnig van humeur; eenvoudig in zijne manieren en in zijne huishouding; en geen beminnaar van wereldschen pronk; zelfs had hij van het geld en van alle bloote geldraagt en heerlijkheid een zekeren afkeer. Trouwens, hij was te hoog geplaatst naar geest en gemoed, om aan het bloot stoffelijke eene meer dan stoffelijke waarde toe te kennen. Hij had zich dan ook zelf geene rijkdommen verworven, hetgeen in eenen troebelen tijd, als waarin hij leefde, hem zeker ligt zou gevallen zijn, wanneer hij het gezocht had. Nog voor zijnen dood verkocht hij zijne boekerij, die zeer kostbaar mogt genoemd worden, en nogtans bedroeg zijne nalatenschap niet meer dan j� 1500 of achttien duizend gulden. Zeker is dit veel, voor velen, doch men bedenke, welk een hoogen post in den Staat Milton een reeks van jaren bekleedde en hoe ingetogen hij leefde. Hij was in alles een voorbeeld van matig- heid, uitgenomen in zijne studi�n, aan welke hij zich van zijne kindschheid af onbepaald overgaf. Nogtans was hij ook een vriend van het gezellig verkeer, en in het gesprek was hij open en deelde hij aan zijne vrienden gaarne het goede en schoone mede, dat hij gevonden, of door eigen arbeid en nadenken verkre- gen had. Gewoonlijk bragt hij den avond door in het midden der zijnen en zijner vrienden in muziekoefe- ningen. Milton was namelijk gelijk zijn vader een groot liefhebber en beoefenaar der muziek, en om zich te ontspannen, was het bespelen van het orgel zijn liefste vermaak. Wat zijn innerlijk leven betreft, ik heb geene be- scheiden gevonden, die mij op dit punt genoegzaam op de hoogte stelden. De beschouwingen van Milton als Dichter kunnen boekdeelen vullen; doch als Chris-

		*



			XXVI.

		ten moeten wij hem uit zijne «igeu voortbrengselen lee- ren kennen, of wij kennen hem als zoodanig in het geheel niet. Ongetwijfeld stond zijn hart in overeen- stemming met zijne po�'zij, want hij was een eerlijk man en uit de vrucht wordt de boom gekend. Een zijner levensbeschrijvers zegt van Milton: «Toen hij »het Verloren Paradijs" zamenstelde, streed hij met de engelen, en leefde hij in Edens hof." Ik geloof het gaarne, want ik heb niet de minste reden om er aan te twijfelen. Want om te zeggen, dat dit alles enkel verstandswerk was, en buiten bekeering en wederge- boorte is omgegaan, acht ik vermetel en in lijnregten strijd met het Woord des Hoeren: Oordeelt niet. Zeker kunnen wij door iemands woorden en werken diep in zijn hart zien, doch niet in de diepste diepte van zijn hart. Daarin ziet God alleen, en daarin kan nog iets wezen, dat, bij allen uiterlijken schijn van het tegendeel, ��n is met God, en door den Heiligen Geest gewrocht is. Ik eindig daarom deze opmerkingen het liefst met eene getuigenis van Milton zei ven over zijne gemoeds- stemming als Dichter van "het Verloren Paradijs" (te vinden in het tweede boek van zijn werk "Reformation of Churchgovernment," in 1641 uitgekomen) een getuige nis, dat tevens eenig licht werpt over den oorsprong van zijn meesterstuk en van zijn gezegde bij den aanhef van den negenden zang: «lang door mij gekozen en laat begonnen." Zijne woorden luiden aldus: "Ik meen dat ik mij niet behoef te schamen, wanneer ik met den kundigen lezer een beding maak, om mij nog eenige jaren uitstel van betaling te geven voor hetgeen ik thans reeds schuldig ben, omdat het geen werk is, dat moet voortkomen uit de drift der jeugd, of de dam- pen van den wijn;gelijk zoo menig werk, zonder ergens toe nuttig te zijn, uit de pen van een verliefde of uit



	XXVII.

de opgewondenheid van een rijmend tafelvriend te voorschijn komt; en ook geen werk, dat verkregen moet worden van het geheugen en zijne bevallige dochters, maar door het ootmoedig gebed tot den eeu- wigen Geest, die ons met alle kennis en elke uitdruk- king kan begiftigen, en die Zijnen serafijn uitzendt met het geheiligd vuur van Zijn altaar, om de lippen, van wien Hij wil, aan te roeren en te reinigen. Hierbij moet gevoegd worden eene naarstige en uitgezochte lectuur, eene bestendige opmerking en een vasten en helderen blik in alle daarbij passende edele kunsten en zaken."

		#



			INHOUD.

		Bladz. I. Satan en zijne Engelen in den afgrond .... ?> II. Satans togt naar de aarde.........35 III. De Zoon van God..........75 IV. Het Paradijs............105 V. De mensch, door God gewaarschuwd.....147 VI. Beschrijving van Satan's val, aan den mensch, door den Engel.............183 VIL Beschrijving der Schepping, door den Engel . . .219 VIII. De mensch zich zelven in zijne heilige natuur en staat beschrijvende aan den Engel...... 245 IX. De val van den mensch.........273 X. Het vonnis over den Satan, de straf van en de belofte aan den mensch.........321 XI. Den mensch het Paradijs ontzegd......365 XII. De Engel doet den mensch in het verschiet de beloof- de verlossing aanschouwen........401 Aanteekeningen...........427



		,4 Gij tegenwoordig, en, de magtige vleugelen uitgespreid, eener broedende duive gelijk,zwevende boven den onmeet- baren afgrond, deedt Gij hem zwanger worden. Verlicht wat duister in mij is; wek op en onderschraag wat in mij neergebogen is: opdat ik, op de hoogte van dit groot onderwerp gestegen, de eeuwige voorzienigheid beves- tigen, en de wegen Gods met de menschheid regtvaar- digen moge. Zeg eerst � want de hemel noch de diepe uitge- strektheid der hel houdt iets voor U verborgen � zeg eerst, welke oorzaak onze stamouders bewoog, om in dien gelukkigen staat, door den hemel zoo hoog be- gunstigd, van hunnen Schepper af te vallen_; en van wege een enkel verbod, zijnen wil te overtreden, daar zij, dit uitgenomen, heeren der wereld waren? Wie ver- leidde hen het eerst tot zulk een onzinnig wederstreven? De helsche slang, de gevallen engel. Hij was het, wiens list door nijd en wraakzucht aangehitst, de moeder des menschdoms misleidde, toen zijn hoogmoed hem uit den hemel geworpen had, met geheel zijn heir van afvallige engelen, door wier bijstand hij streefde, om zich in heer- lijkheid boven zijns gelijken te verheffen, zich verzekerd houdende, den Allerhoogste, wanneer Deze zich verzette, te kunnen evenaren; en, aangedreven door eerzucht tegen den troon en de alleenheerschappij van God, eenen god- deloozen krijg en eenen trotschen strijd, door eene ijdele poging, in den hemel verwekte. De gramschap van den Almagtige stortte hem eensslags, gelijk een' bliksem, met eenen ontzettenden ondergang in vreeselijke wanorde van het azuur gewelf in het grondeloos verderf ter neder,



		6 i aan de plaats, van waar zij vielen! � Welhaast onder- scheidde hij aldaar de medegenooten van zijnen val, overstort met vloeden en wervelwinden van stormend vuur; en onder dezen, aan zijne zijde wentelend, ��nen, hem z elven het meest nabij in magt en in overtreding, (langen tijd daarna in Palestina bekend en Be-elzebub genoemd) tot wien de aartsvijand, sedert in den hemel Satan geheeteu, met vermetele woorden de vreeselijke stilte afbrekende, aldus begon: trWanneer gij het zijt, o hoe zijt gij gevallen! hoe ver- schilt gij van hem, die, in de gelukkige gewesten van het licht, met schitterenden luister bekleed, boven myriaden � engelen, hoe glansrijk ook, uitblonk; wanneer gij het zijt, die door eene wederzijdsche overeenkomst, door veree- nigde gedachten en daden, door eenerlei hoop en kans in de roemrijke onderneming aan mij verbonden waart, en wien thans de ellende in een gelijk verderf met mij vereenigt, � dan ziet gij in welk eenen afgrond en van welk eene hoogte wij zijn nedergestort. Z�� duidelijk bleek het, dat Hij met zijnen donder de sterkste was. Doch wie kende ook vroeger het vermogen van zijne gruwzame wapenen? Maar noch ter oorzake van dit, of iets anders, waarmede de magtige overwinnaar mij in zijne woede zou kunnen vervolgen, zal ik, ofschoon in uitwen- digen luister veranderd, berouw hebben, of verandering brengen in mijne standvastige gedachten, en hooge veront- waardiging door het gevoel mijner geschonden verdien- sten, die mij aandreven om den Magtigste te bestrijden, en tot dezen moedigen strijd alom eene ontelbare magt van geesten te wapenen, die zich tegen zijne heer-



			.-'■

		7 schappij verzetten, mij als hun opperhoofd verkiezen, en zijner hoogste magt, eene magt durfden tegenstellen, die in een twijfelachtig gevecht, op de vlakten des he- mels, zijnen troon deed beven. Wat is het echter, ofschoon het veld verloren is? Nog is alles niet ver- loren. De onoverwinnelijke wil en het peinzen op wraak, de onsterfelijke haat, en de moed van nimmer te bukken of te buigen, blijven, en wat is er niet nog meer, dat niet kan onderdrukt worden! Dezen roem zullen zijne grimmigheid en magt mij nimmer ontwringen. Te bui- gen en op gebogen knie�n om genade te smeeken, en diens magt te vergoden, die door den schrik voor dezen arm, nog onlangs waggelde op zijnen troon, � dat ware eerloos, dat ware in waarheid eene laagheid en eene meer vernederende schande dan onze diepe val. Sinds het noodlot de sterkte der goden en hunne hemelsch vlammende zelfstandigheid onwankelbaar maakte; sinds wij door de ondervinding van deze groote gebeurtenis, tot den strijd niet onbekwamer werden, en meer in voorzigtigheid toegenomen zijn, mogen wij met gelukkiger vooruitzigt het besluit nemen, om, door ge- weld of list, eenen eeuwigen en nimmer verzoenbaren krijg te voeren met onzen grooten vijand, welke nu ze- gepraalt, en in overmaat van vreugde, zonder mede- dinger regerende, de tiranny in den hemel in stand houdt." Dus sprak, ofschoon te midden der kwalen, de af- vallige engel, luid pralende, maar door diepe wan- hoop gefolterd; en snel antwoordde hem zijn vermetele medegenoot:



		10 � allermeest kunnen beschadigen, ons eigen verlies her- stellen, onze vreeselijke ramp te boven komen ; � welke versterking wij uit de hoop mogen putten, en zoo niet, welk een besluit de wanhoop ons zal ingeven." Dus sprak de Satan tot zijnen naasten eedgenoot, het hoofd boven de gloeijende golven geheven, met oogen van vonkenuitstortend vuur. Zijne overige leden lagen zwemmend op den vloed, en strekten zich, in lengte en breedte, vele meetroeden uit. Zij hadden de gedrogtelijke grootte van de Titans in de fabel ver- meld, van de geborenen uit de aarde, die met Jupiter oorlog voerden, van Briar�'us of Typhon, die zich in de spelonk bij de oude stad Tharsus ophield; of van Liviathau, het zeedier, dat God, van alle schepselen, die den oceaan doorzwemmen, het grootste schiep. Wan- neer de loods van een klein schip, door den nacht over- vallen, hem in de Noorweegsche golven sluimerend aantreft, ziet hij hem vaak voor een eiland aan, werpt, gelijk de schippers verhalen, het anker in zijne ge- schubde huid, en hecht zich aan zijne zijde onder den wind, zoo lang de nacht de zee bedekt, en de ge- weuschte morgen vertoeft. Z�� groot in lengte lag de aartsvijand in de brandende kolk geketend uitge- strekt, en ware ook nimmer daaruit opgerezen, noch had zijn hoofd weder opgeheven, zoo de wil en het hooge verlof van den albeheerschenden hemel hem niet ten volle aan zijne eigene helsche plannen had overgelaten, opdat hij, door de herhaling zijner euvel- daden, terwijl hij anderen zocht te verderven, zijne ei- gene verdoemenis zou verzwaren, en in woede mogt on-





		15 gelen uitspreidende, sprongen zij op, gelijk menschen, wier pligt het is te waken, en die, slapend gevonden door iemand, welke zij vreezen, opschrikken en voort- tuimelen, eer zij regt ontwaken. Ook waren zij naau- welijks hunnen onzaligen toestand bewust, of gevoelden zij hunne snerpende pijnen. Nogtans gehoorzaamde dit onnoemelijk aantal welhaast aan de stem van hun leger- hoofd. Gelijk toen de magtige staf van den zoon van Amram over de zeekusten werd gezwaaid, in de ver- schrikkelijke dagen, die Egypte troffen, en eene pek- zwarte wolk van sprinkhanen, op de vleugelen van den oosten wind gedragen, opriep, die over het rijk van den goddeloozen Farao hing, en, gelijk de nacht, ge- heel het land aan den Nijl verduisterde, � zoo zag men de gevallen engelen, even ontelbaar in menigte, zwevende op hunne vleugelen onder de gewelven der hel, boven en onder en aan alle zijden met vuur om- ringd, tot dat de opgeheven speer van hunnen grooten gebieder, zwaaijende, het teeken gaf tot rigting hun- ner beweging, en hen op den brandenden zwavel- grond in orde deed legeren, waar zij de geheele vlakte vervulden; eene menigte, zoo als nimmer het volkrijke Noorden, om Rijn of Donau over te trekken, uit zijne koude lendenen heeft geschud, toen zijn barbaarsche zonen, gelijk een zondvloed, naar het zuiden kwamen, en zich van Gibraltar tot aan de Lybische zand- woestijnen uitbreidden. Nu ijlden de hoofden en aanvoerders van iedere slagorde en van elke bende naar de plaats, waar hun groote gebieder stond. Goddelijke gedaanten en ge-



		17 Sion en tusschen de Cherubims ten troon gestegen, trotseerden; ja, niet zelden hunne gruwelen en afsehu- welijkheden in zijn heiligdom stelden; met vervloekte gebruiken zijne heilige plegtigheden en gewijde feest- dagen ontheiligden, en zijn licht met hunne duisternis waagden te besmetten. De eerste was Moloch, een gruwelijk koning, overgoten met het bloed van men- sehelijke offeranden en ouderlijke tranen, ofschoon de ouders, door het luid geschal van trommels en pauken, het geschrei hunner kinderen, die den grimmi- gen afgod door het vuur naderden, niet konden hooren. De Ammoniet vereerde hem in Rabba en in zijne wa- terrijke vlakten, en ook te Argob en Bazan tot aan de uiterste boorden van den Arnon. Niet te vreden met zulke stoutmoedige onderdanen, vervoerde hij door list het wijze hart van Salomo, om, op den heuvel der ergernis, hem eenen tempel tegenover den tempel Gods te bouwen, en het woud, de vermakelijke vallei Hinnoms, sedert Tophet of het zwarte Gehenna genaamd, werd tot eene beeldtenis der hel. Na hem volgde Kamos, het ontuchtige schrikbeeld der zonen van Moab, die van Aroer tot aan Nebo, in de woestijnen van het zuide- lijkst Abarim, in Hesbon en Horonaim, in het rijk van Sihon, tot beneden in de bebloemde dalen van Sibma, met wijngaarden versierd, en te Eleale, tot aan de Doode zee regeerde. Peor was zijn andere naam, toen hij Isra�l in Sittim, op hunnen togt van den Nijl, aan- dreef om hem onbeschaamde offeranden te brengen, die hun veel rampen bewerkten. Van daar breidde hij zijne wellustige feesten uit, tot aan den heuvel der ergernis, 2



	j;3

lijken aftogt verbanden. Ook bezat zij het vermogen om, door hare verrukkelijke toonen, onrustige denkbeelden te verzachten en te stillen, en angst, twijfeling en schrik en vrees en pijn, uit den boezem van sterfelijken en onster- felijken te verwijderen. � Aldus ademende in vereenigde magt en met ��ne bepaalde gedachte, rukten zij, onder het streelende geluid der schalmei) en, dat hunne pijnlijke schreden langs den brandenden bodem verzachtte, in stilzwijgen voort. Tot de plaats der wapenschouwing ge- komen, vormden zij eene vreeselijke slagorde van onaf- zienlijke lengte, en, gelijk de helden der oudheid, in oog- verblindenden wapendos met schilden en speren, in ��ne rigting gehouden, wachtten zij de bevelen van hunnen magtigen gebieder. Deze laat zijne geoefende blikken langs de gewapende gelederen gaan, en spoedig heeft hij het geheele leger overzien. Hij slaat de strijders, hunne orde, hun gelaat en houding, als die van goden, gade, en ten slotte berekent hij hunne getallen. Nu zwelt zijn hart van hoogmoed, en, zich verhardende in zijne sterkte, draagt hij roem op zich zelven. Want sinds der menschen schepping, was er nimmer een heir, dat zich bij dit verge- lijken kon, dan misschien dat uitgestrekte leger van klein voetvolk, dat eertijds door de kraanvogels beoor- loogd werd. Al werd het geheele geslacht der reuzen van Phlegra, met al de helden, die te Thebe en llium streden, en op beide zijden met hulpgoden vermeerderd waren, tot ��n leger bijeenverzameld; benevens al die Britsche en geblazoende ridders, die, volgens de fabelen der romanciers, den zoon van Uther omringden, met alle anderen, gedoopten en ongeloovigen, en allen die

		*