L e I D E N , den 18⁽\'^,\'ⁿ April 1867.

J. J. PRINS.

W. HUURLING.

H. G. J. VAN DOESBURGH

HOOFDSTUK I.

Geslachtregister van Jezus Christus (vs. 1 17). Zijne geboorte uit de maagd Maria (vs. 18 25).

1. Geslachtboek van Jezus Christus, zoon van David, zoon van Abraham.

2. Abraham verwekte Jzaiik , en Izaiik verwekte Jakob, en Jakob verwekte

3. Juda en zijne broeders, \' en Juda verwekte Peres en Zera bij Thamar, en Peres verwekte Hesron, en Hes-

4. ron verwekte Ham , \' en Ram verwekte Amminadab, en Amminadab verwekte Nahesson, en Nahesson verwekte

5. Salmon, \' en Salmon verwekte Boas bij Eachab, eu lions verwekte Obed l)ij Until, en Obed verwekte Izaï,

6. en Izaï verwekte David, den koning.

En David, de koning, verwekte

7. Salomo bij de vrouw van 11 du, \' en Salomo verwekte Rehabeam, en lle-habeam verwekte Abla, en Abia ver-

8. wekte Aza, \' en A/a verwekte Joza-fat, en Jozafat verwekte Joram, en

9. Joram verwekte Uzzia, ¹ en Uzzia

Vs. 1 17. Luc. 111 :23 38. — Vs. 2 O. (ion. XXI ; I 3. XXV .-20, XXIX; 35, XXXVIII: 29, 30 ; 1 Kron. 11:1 12; Until IV : 18 22.

verwekte .Totham, en Jotham verwekte Aehas, en Achas verwekte Hiskfa,

10. en lliskfa verwekte Manasse, eu Ma-nnsse verwekte Anion , en Amon ver-

11. wekte Jozfa, \' eu Jozia verwekte Je-ebonia en zijne broeders, ten tijde der wegvoering naar Habel.

12. En na de wegvoering naar Habel verwekte Jeehonia Sealthiël, en Seal-

13. thiël verwekte Zerubbabel, ¹ en Ze-rubbabel verwekte Abiud, en Abiud verwekte Eljakim, en Eljakim ver-

14. wekte Azor , \' en Azor verwekte Zadok, eu Zadok verwekte Achim, en Achim

15. verwekte Eliud, \' en Eliud verwekte Eleazar, en Eleazar verwekte Mat-thiin, en Matthan verwekte Jakob,

Ifi. en Jakob verwekte Jozef, den man van Maria, uit welke geboren is Jezus , genaamd Christus.

17. Al de geslachten dus van Abraham tot David zijn veertien geslachten, en van David tot de wegvoering naar Habel veertien geslachten, en van de wegvoering naar Babel tot Christus veertien geslachten.

Vs. 6. 2 Sam. XII ; 2 . — Vs. 7 12. 1 Krnn. Ill ;

10 19; Kzr, III ; 2. — Vs. 16. H. XXVII : 17, 22.

0. de vrouw van Uria, d. i. die vroeger de vrouw van Uria geweest was, t. w. Bathséba. Uit Davids wettig huwelijk met deze, na den dood van Uria, is Salomo geboren. Zie 2 Sam. XII: 24.

8. Joram- Vzsia. Hier zijn drie koningen, eu daarmede drie geslachten overgeslagen, t. w. Ahazia (3 Kon. VIII : 2\'1lt;), Joas (2 Kon. XI : 2, 12) en Amazia (2 Kou. XIV :1). Zoon en opvolger van laatstgenoemde was Uzzia, ook wel Azaria geheetcn. Vgl. 1 Kron. Ml : 11, 12; 2 Kron. XXVI: 1.

11. Jozia Jeehonia. De zoon van Jozi\'a was Jo-jakim, en deze de vader van Jeehonia (l Kron. lil: 15, 10).

zijne broeders. Waarschijnlijk zijn bedoeld de broeders van Jojakim, 1 Kron. Ill: 15 vermeld.

wegvoering. Gr. verhuizing.

12. na de wegvoering, d. i. ten tijde van de babylo-nische ballingschap.

Sealthiël — Zerubbabel. Volgens I Kron. 111: 17 10 heette de zoon van eerstgenoemde Pedaja, en was deze de vader van Zerubbabel. Van dezen Pedaja wordt echter ook Ezr. 111:2, llagg. 1:1 geen gewag gemaakt.

1(5. Christus. Dit woord is de grieksche overzetting van het hebreeuwsche Messias (Joh. 1:42), en be-teekent gezalfde. Deze naam, oudtijds aan de israëlie-tische koningen wegens hunne zalving gegeven (1 Sam. XII, XXIV: 7, II), was, vooral naar aanleiding van Ps. 11:2, bij de Joden in zwang gekomen, om den grooten heilvorst uit Davids stam aan te duiden, wiens komst de profeten hadden aangekondigd.

17. veertien geslachten. Aan de derde reeks ontbreekt één geslacht. Dit moet waarschijnlijk daaruit verklaard worden, dat Jeehonia, met wien de tweede eindigt, nog eenmaal geteld wordt aan het hoofd der derde.

JS. De geboorte nu van Jezus Christus was aldus. Toen namelijk Maria, zijuc moeder, 7net Jozef ondertrouwd was, werd zij, eer zij waren sanieugeko-uien, zwanger hevondeu uit den llei-19. ligeu Geest.\' Jozei\' nu, haar man, daar hij rechtvaardig was en haar niet wilde ten toon stellen, vatte het voornemen O]), haar heimelijk te verstoord. ten. \' Doch terwijl hij hierover dacht, zie, een engel des Heereu verscheen hem in den droom, zeggende: Jozef, zoon van David! schroom niet Maria, uwe vrouw, tot n te nemen; want hetgeen in haar is verwekt geworden, is uit den Heiligen Geest.

21. I\'m zij zal een zoon baren, en gij zult zijnen naam noemen Jezus; want hij zal zijn* volk behouden van

22. huiuie zonden.\' Deze geheelc zaak nu is geschied, opdat vervuld zou worden hetgeen de Heer gesproken heeft door

23. den profeet, die zegt: \'Zie, de maagd

Vs. 18 25. Ijiii\'. 1:3(1 35, 11:4 7, 21. — Vs. 12. Uiiiid, IV : 13, V: 31. — Vs. 23. Jra. VII : II.

18. geboorte. Elg. wording, oorsprong. Gcw. t, ver wekking.

eer zii samengekomen, d. i. nog vóór de Im-welijksvoltrekking.

zwanger uil den Heiligen Geest. Hot bleek, dat Maria zwanger was, zonder dat Jozef nog wist, wat hem eerst later werd bekend gemaakt (vs. 20), dat bare zwangerschap aan (Jods onmiddellijke werking moest worden toegeschreven. Vgl. Lue. 1 ; 31\', 35.

li), haar man. Verloofden droegen in Israel, nu nog onder de. Joden, den naam van man en vrouw. Vgl. vs. 20.

rechtoaardig. Vgl. Luc. 1 .■ rt.

heimelijk, d. i. wel door middel van een sclieid-hrief (Peut. XXIV ; 1), doeh zonder opgave van redenen, en althans met vermijding van alle opzien.

20. engel des Herren, liet woord engel, aan de grieksche taal ontleend, beteekent oorspronkelijk bode of afgezant, in \'talgemeen versta men dus onder drt engelen Gods, in de Schrift, dienende geesten, welke God uitzendt om zijn wil op aarde te volbrengen (Ps. Cl II : 20, (quot;IV : ]•; llehr. 1 ; H). De uitdrukking engel des Herren, die meermalen iu het O. T. (bijv. Gen. XIV: 7; Kxod. XXXI1 :31\') en ook in bet N. (vgl. INlattb. 11 : 13, ID; Hand. V : 10) voorkomt, kenmerkt den hier bedoelden hemelbode als den vertegenwoordiger van God. Vgl. Kxod. XXII1 : 20, 21.

21. Jezus. Deze naam, eig. Jezua, een latere vorm van het vroegere Jozua (Kxod. 111:2, vgl. llagg. I : 1), beteekent Jehova is hulp, en moest dus dienen, om Maria\'s zoon te kenmerken als dengone, door wien God hulp en verlossing zou teweegbrengen.

zijn rolk zonden, d. i. verlossen van hunne zonden en bevrijden van de daaruit voortv loei jende ellende. Door zijn rolk wordt bier Israël bedoeld.

22. opdat vervuld zou worden. Dc/e uitdrukking, die In hot K. T. en vooral in dit Ev. dikwijls voorkomt,

zal zwanger worden en ecu zoon baren,en men zal zijnen naam noemen Iminaiiuël, dat is, overge-21\'. zet: God met ons. \' Jozefdan, uit den slaap ontwaakt zijnde, deed, gelijk de engel des lleeren hem bevolen liad, en nam zi jne vrouw tot zich. 2.quot;). Ku hij bekende haar niet. totdat zij haren eerstgeboren zoon gebaard had, en hij noemde zijnen naam Jezus.

HOOFDSTUK 11.

Komst van eenige oostersche wijzen (vs. 1 — 12). Vlucht van Jozef mot Maria en het kind Jezus naar Kgypto (vs. 13 -15). Kindermoord to Bethlehem (vs. U) 18). Terugkeer van Jozef mot de zijnen uit Egjpto, en zijne vestiging te Nazaret (vs. li) 23).

1. Toen nu Jezus geboren was te lieth-lehein in Jndéa, in de dagen van koning Herodes, zie daar kwamen wijzen van het Oosten te Jeruzalem

2. en zeiden: Waar is de koning der

Vs. 1. Luc. II ; 4. — Vs. 2. Num. XXIV : 17; Jnz. LX ; 3.

geeft te kennen, dat men eeno gebeurtenis niet voor toevallig hield, maar haar beschouwde als door (Jod beschikt en, dien overoonkoinstig, door do profeten te voren aangekondigd.

25. bekende haar niet, d. i. hield geen hnwelijksge meenschap mot haar. Vgl. Luc. I : 3 !•.

haren eerstgeboren zoon. And. lez. rrnen zoon.

1. Bethlehem in Ju dra , dus aangeduid, tor onderscheiding van oen ander Helhlohem in den stam \'/olm-Ion (Joz. XIX: 15). Het lag op ongeveer twee uren afstands ten zuiden van Jeruzalem.

koning li erodes. Deze eerste Vorst uit hot ge-sla-cht der llerodesson was geboortig uit Askalon, en word, hoezeer Idumoör van afkomst, door de Komeinen tot koning over hot joodsoho land verheven. In weerwil van den eernaam do grooto, hem wegens groote bekwaamheden door zijne hovelingen gegeven, hooft hij zijne rogooring geschandvlekt door vele daden van dwingelandij en onmonscholijke wreedheid.

wijzen, eig. Magiërs. Zoo werden oorspronkelijk bij do Perzen en Mediêrs, en later ook bij do Babylo-niërs, de loden oenor in hoog aanzien staande jyiestor-kasto genoemd, die zich met wetonschappclijke onderzoekingen , vooral op het gebied der natuur- en sterre-kunde, bezig hield. Van haar is die naam in vervolg van tijd op alle oosterlingen overgegaan , die zich aan do beoefening dier vakken toowi|ddon, ook op hen, die, hunne meerdere kennis en ervaring aan winzueht dienstbaar makende, van de oone plaats naar do andere trokken, om door tooverkunst en sterrowigebolarij do zinnen der menigte te begoochelen (vgl. Hand. VIII: i)—U, XIII :0, 8). De overlevering, die do namen der hier bedoelde wijzen noemt en zegt, dat zij drie in getal en van koninklijken rang geweest zijn (vgl. Ps. LXXII : 10), verdient geen geloof.

van het Oosten, d. i. afkomstig uit oen land of landen , oostwaarts van Palestina gelegen.

Joden, (Ho geboren is? Want wij hebben zijne ster gezien in haren opgang, en zijn gekomen om ons voor

3. hem neder te buigen. \' Koning 11e-rodes nu hoorde dit en ontroerde,

4. en gansch .lernzalem met hem. \' Kn hij riep al de overpriesters en schriftgeleerden des volks samen, en vroeg hnn, waar de Christus zou geboren

5. worden. \' En zi j zeiden tot hein: Te Bethlehem in Judéa; want zóó is ge-

(S. schreven door den profeet: \' Kn gij, Bethlehem, land van .luda! zijt geenszins de minste onder de vorsten van .luda; want uit n zal een heer seller voortkomen, die mijn volk Israël weiden zal.

7. Toen riep Herodes heimelijk de wijzen , en vernam van hen nauwkeurig den tijd van het verschijnen der

S. ster. \' En hij zond hen naar Bethlehem, zeggende: Gaat heen en doet nauwkeurig onderzoek naar het kind, en wanneer gij liet gevonden hebt, zoo boodschapt het mij, opdat ook ik

9. kome en er mij voor nederbuige. \' Zij nu, den koning gehoord hebbende, gingen heen. En zie, de ster, die

Vs. 5. 0. Joh. VU : 42; Mich. V : I.

2. zijne nier, d. i. do stor, die door haren opgang of eerste versehijning aanduidt, dat zijne geboorte heeft plaats gehad. Bedoeld wordt eene of andere glansrijke ster, vroeger door de Magiërs niet waargenomen, in welker verschijning zij, volgens hunne sterrekundige berekeningen, het teeken gezien hadden, dat de koning dër Joden, wiens komst verwacht werd, geboren moest zijn. in haren opyany. And. in het Ouden., ons neder Ie hniyen, d. i. hem hulde te brengen. Zie verder op vs. 11.

•1\'. de ooer/jrieslers en sehriftyeleerden. Tot de over-priesters behoorden in Israël, met den hoogepriester, allen, die de hoogepriesterlijke waardigiieid bekleed hadden , alsmede, naar \'t schijnt, de hoofden der vier en twintig orden of klassen, waarin de priesters verdeeld waren (1 Kron. XXIV; !lt;; 2 Kron. XXY1; 14. Vgl. Luc. 1 : 5). Aan de schriftyeleerden , ook wel leeraars der wel genoemd, was de verklaring der 11. Schriften opgedragen. Overpriesters en seh riftyeleerden maakten te zamen, met de oudsten des volks, de groote raadsvergadering uit (vgl. II. XXVII ;l; Mare. XIV: 53; Luc. XXII; GO,, die den naam van synedrium of sanhedrin droeg. Zie op II. V : 22.

0. de vorsten, in het Hebr., even als in de gr. vertaling, de duizendtallen , d. i. de onderafdeelingen , waarin de israëlietisehe stammen gesplitst waren, en die elk hare hoofdplaatsen , gelijk ook hare bijzondere hoofden of aanvoerders, hadden. Hier is aan laatstgenoemden gedacht.

zi j in haren opgang gezien hadden, ging hun voor, totdat zij kwam en stond boven de plaats, waar het kind 1(1. was. \' Toen zij nu de ster zagen, verheugden zij zich met zeer groote 11. vreugde. ¹ En in liet linis gokouien, zagen zij het kind met Maria, zijne moeder, en violen neder en bogen zich voor hem; en zij ontsloten hunne schatten en brachten hem gesehen-ken, goud en wierook en mirre. 1^. En nadat zij iu den droom eene godspraak ontvangen hadden, om niet tot llerodes terug te keeren, vertrokken zij langs een anderen weg naar hnn land.

13. Toen zij nu vertrokken waren, zie, een engel des Heeren vorscheen in den droom aan Jozef, zeggende: Sta op, en neem het kind cn zijne moeder met u, en vlucht naar Egypte, en wees aldaar, totdat ik het u zeg; want Herodes zal het kind zoeken, 1 k om het te dooden. \' En hij stond op, en nam het kind en zijne moeder quot;s nachts met zieh , en vertrok ua|| 15. Egypte, \' en was aldaar tot den dood van Herodes; opdat vervuld zou worden hetgeen de Heer gesproken heeft

Vs. 11. Jez. LX; 6. — Vs. 15. Iloz. XI . 1 , Exod. \\ V: 22.

0. weiden. Beeldspraak, aan hot herdersleven ontleend, waardoor het bestuur van vorsten over hunne onderhoorigen wordt voorgesteld. Vgl. 2 Sam. V;2, Jer. XXlll: 2, 4, Ezech. XXIV ;2; Mich. V ; 3.

8. hij zond Bethlehem, d. i. llerodes zelf deed , na ontvangen inlichting, hun de noodige aanwijzing omtrent hunnen verderen tocht, met bevel om zich derwaarts te begeven.

9. de ster yiny hnn voor. De voorstelling is deze, dat de ster bun op hunne reis bij nacht tot gids verstrekte.

11. zayen. Gew. t, vonden.

vielen neder. Naar oostersch gebruik bewees de mindere zijnen meerdere, inzonderheid de onderdaan zijnen vorst, hulde, door zich voor hem op de knieën te werpen en het aangezicht naar den grond te bui

gen.

schatten Eig. schiatkojf\'ers, d. i. de groote re of kleinere kistjes, waarin hunne kostbaarheden vervat waren.

yesehenken. In het Oosten placht men geen ko mug zonder een geschenk te naderen. Vgl. Gen. X LI 11 11,1 Sam. X : 24; I Kon. X : 2.

youd mirre, de kostbaarste voortbrengselen van hun land. Vgl. Jez. LX : G.

12. lanys een anderen wey _y t. w. dan over Jeruzalem

13. Jïyyple. .Dit nabijgelegen land bood voor het kind eene veilige wijkplaats aan. Een ander doel van deze vlucht wordt vs. 15 vermeld.

door den jjvofeet, die zegt; Uit Egypte lieb ik mij li en zoon geroepen.

16. Toen werd Herodes, ziende dat hij door de wijzen bedrogen was, zeer vertoornd, en hij zond heen en bracht om al de jongskens te Hethlehem en in die gansclie landstreek, van twee jaren en daarbeneden, naar den tijd , dien hij van de wijzen nauwkeurig

17. vernomen had. ¹ Toen werd vervuld hetgeen gesproken is door den pro-

1S. feet Jeremia, diezegt: ¹ Eene stem werd te Ra ma gehoord, geween en veel gekerm: Rachel beweende hare kinderen, en wilde n i e t v ertroost w o r d e u , omdat zij niet meer zijn.

1!). Toen nu Herodes gestorven was, zie, een engel des Heeren verscheen in den droom aan Jozef in Egypte,

20. zeggende: Sta op, en neem het kind en zi jne moeder met u, en ga naar het land van Israël; want die de ziel van het kind zochten, zijn dood.

21. En hij stond op, en nam het kind en zijne moeder met zich, en kwam

Vs. 18. J or. XXXI : 15. — Vs. 20. Exod. IV ; 19.—

Vs. 23. Je/.. XI: 1; Zach. 111:8, VI: 12; Joh. 1;

48, W.

15. Uil Eyyplc geroepen. lu deze woorden, door Hozéa gesproken met het oog op het israêlietisehe volk, dat ook elders (Exod. IV: 22) de eerstgeboren zoon des Heeren heet, ziet de evangelist eene profetie aangaande Jezus, die de Zoon van God bij uitnemendheid was.

10. dal hij bedrogen was. Eig. dat de spot met hem gedreven was, daar de wijzen niet terugkeerden, om hem hun wedervaren mede te deelen.

hij zond heen en bracht om, d. i. hij liet door zijne afgezondenen om bi cngen.

naar den lijd vernomen had. Vgl. vs. 7.

17. door den profeet Jeremia. Door dezen wordt Kachel, de stammoeder van Benjamin, voorgesteld als treurende over het lot harer kinderen, omdat zij in ballingschap werden weggevoerd. Dit treuren koii te eerder op de vermoording der kinderen te Bethlehem toegepast worden, omdat Rachel nabij deze stad begraven lag. Zie Gen. XXXV: 19.

IS. geween. Gew. t. geklag en geween.

20. de ziel van hel kind zochten, d. i. het kind naar het leven stonden. Bedoeld worden Herodes en zijne handlangers.

22. Ar (\'helaim koning was. Ofschoon Herodes aan hem het koningschap had vermaakt en hij dus ook aanvankelijk als koning optrad, gaf Augustus hem slechts, onder den titel vim ctilliarHi, hot bewind «ver Iduméa, Judéa en Sanmrië.

rnrsih\' hij, omdat het bekend was, dat Arehelaiis in gruwzaamheid naar zijnen vader geleek.

(if slrcl\'cn ran Gal\'ÜKa. Deze stonden onder liet liestnnr van ileroiles Antipas, een anderen zoon van Herodes, die van zachter geaardheid «as dan Arehelaiis.

22. in het land van Israël. \' Maar toen hij hoorde, dat Arehelaiis over Judéa koning was, in de plaats van zijnen vader Herodes, vreesde hij daarheen te gaan; docii nadat hij eene godspraak in den droom ontvangen had, vertrok hij naar de streken van (Ja-

23. liléa. \' En hij ging wonen in eene stad , genaamd Nazaret, opdat vervuld zbu worden hetgeen gesproken is door de profeten, dat hij de Na-z a r e n e r heeten zon.

HOOFDSTUK III.

Optreding en prediking van Johannes den doopcr (vs. I 12). Ook Jezus wordt door hem gedoopt (vs. 13 17).

1. In die dagen trad Johannes de doo-per op, predikende in de woestijn

2. van Judéa \'en zeggende: Bekeert u ; want het koninkrijk der hemelen is

3. nabij! \' Want deze is \'t, van wieu gesproken is door den profeet Jezaja, die zegt: De stem eens roependen in de woestijn: Bereidt den weg des Heeren, maakt

Vs. 1 12. Marc. 1:1 8; Luc. 111:1 18; Joh. I : O - 8, 1!) 28. — Vs. 2. Joh. 111:3; Hand. 11:38.— Vs. 3. Jez. XL: 3; Joh. I :23; Matth. XI: 10.

23. de JSazarener. Het blijkt niet met zekerheid, welke profetiën hier bedoeld zijn. Meestal wijst men op Jez. XI : 1 (vgl. Zach. 111:8, VI : 12), waar het hebr. woord nezer, d. i. spruit, van den Messias gebezigd wordt, terwijl de stad Nazaret aan datzelfde woord haren naam schijnt ontleend te hebben.

1. In die dage». Men verstaat deze onbepaalde tijdsopgave het best van de dagen, toen Jezus met zijne ouders te Nazaret woonde (11. 11 .-23).

Johannes de dooper. Als voorlooper van den Messias, moest hij het israêlietisehe volk op zijne komst en de oprichting van zijn koninkrijk voorbereiden (zie vs. 3; Marc. 1:3; Luc. Ml : 4; Joh. 1:21 23). Hij kreeg van zijne tijdgenooten ter onderscheiding den bijnaam van de dooper, naar den doop, dien hij, in verband met zijne prediking, bediende. Vgl. Matth. XXI : 25.

de woestijn ran Judéa, d. i. de rotsachtige , \'seha irs bewoonde streek, die zich langs de westzijde der Doode Zee tot aan den mond der Jordaan uitstrekte.

2. Bekeert n. (Jr. Verandert uwen zin, d. i. komt tot inkeer en betert u.

het koninkrijk der hemelen , d. i. het van ouds beloofde koninkrijk van den Me.sias, dat bij Mattheüs het koninkrijk der hemelen heet, omdat het van hemelsehen, d. i. goddelijken , oorsprong was en zich kenmerken zou door de bereidvaardigheid zijner burgers, om den wil van God te volbrengen, gelijk dit in den hemel geschiedt. Vgl. 11. VI: 10.

3. De stem eens roependen enz. Bij Jezaja zinnebeeldige voorstelling van een heraut of voorlooper, die voor Jehova, Israels koning, uitgaat, om hem eene waardige ontvangst te bereiden.

4. /, ij u c |):i(l(\'ii veclit! ¹ .lolmnues uu liini een kleed ann van kemelshaar, en een lederen gordel om zijne lende; en zijn voedsel was sprinkhanen

5. en wilde honig. ¹ Toen ging tot hem nit Jernzalem en geheel .Tndéa en de

lt;i. geheele omtrek der Jordaan; \' en zij werden door hem gedoopt in de Jordaan, belijdende hunne zonden, 7. Toen hij nn velen van de Fari-zeërs en Saddueeërs tot zijnen doop zag komen, zeide hij tot hen: (Üj adderenteelt! wie heeft n aangewezen, dat gij den toekomenden toorn ont-s. komen zult? \' Brengt dan vrucht voort, 9. der bekeering waardig! \' Kn meent niet bij u zeiven te kunnen zeggen : Wij hebben Abraham tot vader; want ik zeg u , dat God uit deze steenen Abraham kinderen kan verwekken. 10. Fm reeds ligt de bijl aan den wortel der boomen. Iedere boom dan, die

Vs. 4, H. XI : 7 », is. — Vs. 7. II. XII;3|., XXIII :33. — Vs. 8. II. ViligO, XIT;33; l.uc. Vl:43, I k — Vs. O. Joh. VIII : 3!). — Vs. 10 II. VII ; 1!); Joh. XV ; (I.

4. Johannes nu. fir. Hij uu, Johannes, d. i. dio Johnniios, van wion gesproken is.

een kleed. . . tuin kemelshaar. Zulk eon ruw opperkleed, vroeger door de profeten C/aeli. XIH :4), wellicht in navolging van Klia (3 Kon. 1:8), gedragen, deed, evenals de lederen gordel, die het om zijne heupen samenbond, Johannes ook uitwendig kennen .»ls den boetprediker, die kwam in den geest en de kracht van Klia. Vgl. II. XI ; 14; Luc. 1 ; 17.

sprinkhanen. Ken in het Oosten niet ongewoon en bij de wet veroorloofd voedsel van arme lieden (Lev. XT : 22).

Wilde honig. De honig van in \'t wild zwermende bijen, die vooral in boomstammen en rotsspleten gevonden werd (Richt. XIV l Sj I Sam. XIV : 25 27). Volg. and. zeker zoet vocht, dat uit palm- en vijgebooinen druipt.

5. de (jeheele onttrek der Jordaan, d. i. de geheele vlakje, door welke de Jordaan vloeit.

H. (jedoopt. Mig. in- of ondergedompeld. De reiniging des ligchaams door water was een licht verstaanbaar zinnebeeld van de reiniging des gemoeds door de vergeving der zonden. Vgl. Ezech. XXXVI : 25 27.

7. Fari:evrs en Saddueeërs: twee machtige partijen onder de Joden, die elkander het hoogste gezag in het godsdienstige en in het burgerlijke betwistten. De eersten hadden hunnen aanhang meest onder het volk. Tot de anderen behoorden de meer aanzienlijken. Kene derde, uitsluitend godsdienstige partij of sekte, die der Esseórs, wordt in het IS¹. T. niet vermeld.

Gij adderenleelt, d. i. gij giftig ras, vol van bedrog en arglistigheid!

aangewezen, d. i. geleerd of het uitzicht geopend. Vgl. II. XXIII: 33.

den toekomenden toorn , d. i. het strafgericht, waarmede de Messias, als hij komt, togen Gods vijanden zal ; optreden. Vgl. vs. 12, II. XXII 1:33; 1 Thess. I : lU.

geen goede vrucht voortbrengt, wordt omgehouwen en in het vuur gewor-

11. pen. \' Ik doop u wel met water tot bekeering; maar die na mij komt, is machtiger dan ik, wiens schoenen ik niet waardig hen aan te dragen : hij zal u doopen met heiligen geest en

lü. vuur. \' Zijne wan is in zijne hand, en hij zal zijnen dorsclivloer zniveren, en zijne tarwe in de schuur verzamelen , maar het kaf met onuitblnsch-baar vuur verbranden.

I-\'J. Toen kwam Jezus van Galiléa aan de Jordaan tot Johannes, om door

14. hem gedoopt te worden. \' Doch Johannes hield hem tegen , zeggende ; I k heb noodig door u gedoopt te

15. worden, en gij komt tot niij\'r¹ \'Maar Jezus antwoordde en zeide, tot hem : Laat thans af! want zóó betaamt liet ons alle gerechtigheid te volbrengen.

I li. Toen liet hij van hem af. \' En ge-

Vs, 11. Joh. 1:15, 2(i 33; Hniid. 1:5, XI; 16 XIII ; 25. XIX ; K — Vs. 12. Mal. IV: I 3; Matth. XI 11:30, 3!) kJ. — Vs. 13 17. Mure. I : !l II; l.uc. 111:31, 23; Joh. 1:31 31. — Vs. 15. ]|. V: 17; Gal. IV : k — Vs. 10. Jez. XI : 2.

8. orurht. Gew. t. vruchten.

der hekeerinlt;j vmardiy, d. i. waaruit blijkt, dat gi| waarlijk tot inkeer zijt gekomen.

meent mei zejijen, d. i. weest niet zóó hoogmoedig, dat gij u gerust zoudt stellen door de glt;!(lachte.

want ik :etj u verwekken. Al zijt gij door afkomst kinderen der belofte, gij zult zonder oprechte bekeering het dreigend strafgericht niet ontkomen, terwijl het Gode, in weerwil daarvan, aan geene middelen zal ontbreken, om zijne beloften gestand te doen, zelfs al moesten deze steenen der Jordaan tot dat einde in kinderen Abrahams herschapen worden.

10. reeds ligt hoornen, d. i. alles is gereed tot het strafgericht, dat de onbekeerlijken bij de komst van den Messias wacht. Gew. t. ook ligt reeds enz.

11. tot bekeering, d. i. opdat gij u bekeeren zoudt. schoenen aan te dragen. Het aanbrengen en

vastbinden of losmaken der schoenen was in het Oosten het werk der geringste slaven.

doopen met heiligen geest, d. i. met den Geest van God vervullen en daardoor reinigen van de zonde.

ouur. Beeld van de straf, die de Messias over de onboetvaardigen brengen zou. Vgl. vs. 12.

12. wan, of wan schop, liet wannen plaeht in het Oosten te geschieden met een schop, waarmede men in de open lucht het koren opwierp, opdat het kaf door den wind meegevoerd en er van afgezonderd zou worden.

tarwe ... kaf. Beeld van goeden en hoozen, vooral met het oog op het lot, dat hen wacht. Vgl. II. XIII : 38 , 40 ; Jez. V : 24 ; Mal. IV : 1.

14. hield hem tegen , d. i. wees hem , niet enkel met woorden, af en trachtte hem alzoo te weren.

15. Laat thans af _y d. i. Houd thans op , mij als uwen meerdere te behandelen en mij op dien grond den doop te weigeren.

alle gerechtigheid, d. i. al wat niet Gods wil overeenkomt en daarom betaamt.

doopt /.ijndc, klom Jezus terstond uit het water; en zie, de hemelen werden hem geopend, en hij /.iig den Geest Gods nedevdaleu gelijk eene duif, en 17.0]) hem komen. \' En zie, eene stem uit de hemelen, zeggende: Deze is mijn geliefde Zoon, in wien ik welbehagen heb!

HOOFDSTUK IV.

Jezus wordt vorzoolit in do woestijn (vs. 1 11), vestigt zich te Kapmiaüm en van^t er zijne prediking aau (vs. 12 17», roept een viertal leerlingen (vs. 18 22) eu wordt door groote scharen gevolgd (vs. 23 -25).

1. Toen werd Jezus door den Geest heengevoerd naar de woestijn, om door

2. den duivel verzocht te worden. \' Kn nadat hij veertig dagen en veertig nachten gevast luid, hongerde hem

3. ten laatste. \' En de verzoeker kwam tot hem en zeide: indien gij Gods Zoon zijt, zeg, dat deze steenen

4 brooden worden. \' Doch hij antwoordde en zeide; Er staat geschreven; De m e n s c h zal niet b ij brood a 1-

Vs. 17. I\'s. 11:7; Jtv.. XUI. I ; Matth. XII: 17, 18, XVII: 5; Luc. IX: 35; Joh. XII: 28 ;«».

Vs. 1 11. Mare. I : 12. 13; Luc. IV : 1 13.

Ifi. hemelen. Zie over het meervoud, waarin dit woord meennalen voorkomt, op 2 Kor. XII: 3.

werden yeopend. Niet ongewone voorstelling, die ook Ezech. 1:1, Joh. 1:52, Hand. VU: 56, X: II , Openb. XIX: II voorkomt.

hij zag. Dit schijnt, evenals het voorafgaande hem y op Jezus, volg. and. op Johannes, ie slaan.

gelijk eene duif, d. i. volg. sommigen: in de gedaante van eene duif, vgl. Luc. 111:22; volg. and. op de wijze van eene duif.

17. mijn Zoon. De henaming Zoon van God was door de Joden aan Ps. 11:7 ontleend, om den Messias aan te duiden als den vertegenwoordiger van God onder zijn volk. Ook hier heeft zij, gelijk doorgaans in de drie eerste Kvv. , deze heteekeuis.

1. Toen , d. i. Nadat Jezus gedoopt was (II. Ill : Ui 17, vgl. Luc. IV: l).

den Geest, d. i. den (Jeest (Jods, die op hem was nedergedaald (II. Ill : 10), vgl. Hand. VIII : 30.

heengevoerd. Eig. opgcooerd, i. w. naar de hoo-ger gelegen woestijn.

de woed jn. Naar \'i schijnt, dezelfde, die II. Ill : 1 vermeld is. Eene latere overlevering wees daarvoor de woeste bergvlakte aan, die zich ten noordwesten vs;n Jericho uitstrekt, en gaf haar den naam van (lua ranlania.

den duivel. De duivel komt in den Bijbel voor als het hoofd der boozc geesten. Het gr. woord betee-kent lader aar, en dien naam draagt de duivel als de vijand der mensehen , hier en daar ook als hun aanklager bij God. Zie verder op vs. 10.

2. gevast had, d. i. van het gebruik van alle spijze zich onthouden had. Vgl. Luc. IV: 2.

leen leven, maar bij alle woord, dat den mond Gods uitgaat.

5. Toen nam de duivel hem met zich naar de heilige stad, en stelde hem

(!. op de tinne des tempels,¹ eu zeide tot hem; Indien gij Gods Zoon zijt, werp u naar beneden; want er staat geschreven, dat li ij zijne engelen aangaande u bevel zal geven, en dat zij u op de handen zullen nemen, opdat gij uwen voet niet soms aan een steen

7. stoot. \' Jezus zeide tot hem; Wederom staat er gesclireven; Gij zult den Heer uwen God niet ver-

8. zoeken. ¹ Wederom nam de duivel hem met zich naar een zeer iioogen berg, en toonde hem al de koninkrijken der wereld en hunne heerlijk-

i). heid , \' en zeide tot hem; Dit alles zal ik u geven, indien gij nedervalt

10. en mij aanbidt. \'Toen zeide Jezus tot hem; (Ja weg, satan! want er staat geschreven; I) e n 11 e e r u w e n G o d zult gij aanbidden, en hem a I-

11. leen dienen. \' Toen liet de duivel

Vs. 2. Kxml. X XXIV: 28; I Kon. XIX: 8. — Vs. 4. Dent. VIII : 3. — Vs. O. I\'s. XCI : I I , 12. — Vs. 7. Dcut. VI : 1«. — Vs. 10. Dcut. VI : 13, X : 21).

3. Gods Zoon. Toespeling op de getuigenis aangaande Jezus, 11. lil : 17 vermeld.

\'l. alle woord uitgaat, d. i. al hetgeen God door zijn scheppend en gebiedend woord tot voedsel voor den mensch hesehikt. Mei dit woord laat Jezus de zorg voor zijn onderhoud aan God over. Volg. and. heeft Jezus hierbij gedacht aan al wat God spreekt tot open baring van zijnen wil.

5. de heilige stad, i. w. Jeruzalem, dus genoemd als zetel van den tempeldienst (II. XXVI I : 53. Vgl. 2 Makk. IX: U; Openb. XXI :2, 10).

de tinne des tempels. Eig. den vleugel des heilig doms. Waarschijnlijk is iiier de geveltop van hei tempelgebouw zelf bedoeld. Volg. and. de top van een der tot den tempel behoorende bijgebouwen , en wel van de dusgenaamde galerij of voorhof van Salomo (Joh. X:23; Hand. 111:11, V:12), die njet hare oostelijke zijde aan den rand van een steilen afgrond stond.

0. er staat geschreven enz. De aangehaalde psalm spreekt, in \'t algemeen van Gods getrouwe zorg voor zijne vrome dienaren.

7. verzoeken, d. i. Gods macht en gezindheid , om op wonderdadige wijze te hulp te komen , roekeloos op de proef stellen.

8. al de koninkrijken der wereld. De heidenwereld , met al de daartoe? behoorende rijken en staten, werd geacht aan de heerschappij van den duivel en zijne trawanten onderworpen te zijn.

10. satan. Dit hebr. woord beteekent tegenstander, en drukt dus ongeveer hetzelfde uit als het gr. woord, door duivel vertaald. Zie op vs. 1, en vgl. Job II :3; Zach. 111:1; l l\'etr. V:8; Openb. XI 1:1).

van hem nf\', en zie, er kwamen engelen tot hem en dienden hem.

lii. Toen hij mi geiioord luid, dat Johannes was overgeleverd, vertrok hij

I.\'5. naar Galiléa. \' Kn hij verliet Nazaret en ging wonen te Kapérnaüm, dat aan de zee ligt, in de landstreek van

14. Zébulon en Nal\'tali; \'opdat vervuld zou worden hetgeen gesproken is door

15. den profeet Jezaja, die zegt: \' liet land Zébulon en het land Naf-tali, den weg langs de zee, a a li (1 (! o v e r z i j d e d e r .) o r d a a n , liet Galiléa der heidenen;

10. het volk, dat i u duisternis zat, heeft een groot lie lit gezien, en dengenen, die zaten in een land en schaduw des doods, hun is een licht opge-

17. gegaan. \' Van toen af begon Jezus te prediken en te zeggen: Bekeert n; want het koninkrijk der hemelen i.s nabij!

IS. Kn langs de zee van Galiléa wandelende, zag hij twee broeders, Simon, genaamd Petrus, en Andréas, zijnen broeder, die het net in de zee

Vs. 12. H. XIV ; 3; Jlurc. 1 : I Is Luc. Ill : 10, 20.

IV; 14. — Vs. 13. Luc. IV: in, 31. — Vs. 15, 10.

Sn. VIII.-23, IX; 1: Luc. I : 7H. — Vs. 17. Marc.

1 ; 14, 15; Luc. IV : 16 21.

11. dienden hem. Eig. bedienden hem, d. i. voorzagen in zijne behoeften.

12. overgeleverd₎ t. w. in de gevangenis.

13. Kapérnaüm. De naam selnjnt eig. K cj)har-na hnni geweest te zijn, gelijk nog vele IIss. hier en elders lezen.

de zee) t. \\v. van Galiléa. Zie op vs. 18.

M\'. die zegt enz. De streken van noordelijk Palestina , die jezaja opnoemt, hadden vreeselijk geleden dooiden inval der Assyriërs. Wat de profeet van hare herleving voorspeld had, zag de evangelist vervuld, toen Jezus onder hare hewoners optrad, om te midden van hunne duisternis het heerlijkst lieht voor hunnen geest te doen rijzen.

15. den weg langs de zee, t. w. de zee van Galiléa, langs welker westkust het voormalige stamgebied van Naftali zich uitstrekte, (ir. den weg der zee.

hef Galiléa der heidenen. Een gedeelte van Galiléa, dat ten noorden aan Fenieië grensde?, en reeds tijdens het O. V. door eene gemengde bevolking van Joden en heidenen bewoond werd.

10. in een land en schaduw des doods, d. i. in een stikdonkeren naeht van geestelijke biindlieid en ellende.

17. Bekeert u enz. Zie op II. 111:2.

18. de zee ran Galiléa, elders ook genaamd de zee van Tihérias (Joh. VI : l). Zij was in het binnenland gedegen en dus eig. een meer, gelijk zij dan ook Lue. V : 1 genoemd wordt het meer van Gennézaret.

Pel ras. Zie op II. XVI ; 18.

het net. Men denke hier aan zekere groote soort van trek- of worpnet, terwijl vs. 2U en 21 van netten iu \'ti algemeen gesproken wordt.

uitwierpen; want zij waren visschers. 19. Kn hij zeide tot hen: Komt achter mij, en ik zal u visschers van men-2(1. schcn maken. \' Zij dan verlieten ter-slond de netten, en volgden hem.\' Ül. Kn vandaar voortgegaan zijnde, zag hij twee andere broeders. Jacobus, den zoon van Zehedciis, en Johai -ncs, zijnen broeder, die in het schip met hunnen vader Zebedeüs hunne netten verstelden, en hij riep hen.\' 22. Zij dan verlieten terstond het schip

cu hunnen vader, cn volgden hem. 2.\'i. Kn Jezus trok geheel Galiléa rond, leerende in hunne synagogen, en predikende het evangelie des kouiiikrijks, en genezende elke ziekte en elke 21. kwaal ouder het volk. ¹ Kn het gerucht van hem ging nit in geheel Syrië, en men bracht tot hem al de kranken, lijdende aan allerlei ziekten en pijnen, en bezetenen, en maanzieken, cn verlamden, en hi j 25. genas hen. \' Kn hem volgden vele scharen van Galiléa en Decapolis en Jeruzalem en Judéa en de overzijde der Jordaan.

Vs. 18 22. Mure. I : 10 -20; Luc. V ; I 11; Jok 1 ; 35 43. — Vs. 23. H. 1X ; 35. — Vs. 24 , 25. Marc. 111:7, 8; Luc. IV : 14, VI ; 17.

10. Komt achter mij, d. i. Wordt mijne leerlingen. visschers van menschen. Figuurlijke besebrijving van de taak dergenen, die anderen voor het godsrijk zouden winnen. Vgl. II. XIII : J\'7 50; Spreuk. XI: 30.

21. den zoon van Zebedeüs. Dit wordt er bijgevoegd, om dezen Jacobus te onderscheiden van een anderen Jacobus, den zoon van Alpheus. Vgl. II. X:2, 3.

23. sgnagogen. Godsdienstige vergaderplaatsen, waar de Joden, sedert den tijd der baby Ionische ballingschap, op feest- en sabbatdagen bijeenkwamen tot het gemeenschappelijk gebed, en waar bepaalde gedeelten uit de wet en de profeten voorgelezen en verklaard werden.

het evangelie des loninlryks , d. i. de blijde bood schap aangaande het welhaast op fe richten koninkrijk der hemelen. Vgl. op li. 111:2.

21\'. bezetenen , t. w. door booze geesten , aan wier invloed verschillende ziekten , inzomlcrheid de dusgenaamde; vallende ziekte en krankzinnigheid, werden toegeschreven. Vgl. II. V111 : 28 , I X : 32 , X11 : 22 , XVII : 15; Luc. IV : 33 35, XIII: 11.

maanzieken , d. i. lijders aan vallende ziekte. De verschi;nselen dezer ziekte werden geacht met het was sen der maan in lievigheid toe te nemen. Vgl. II. XVII : 15.

verlamden of geraakten , die, ten gevolge van eene beroerte of andere soortgelijke oorzaak, bet ge bruik van een of meer ledematen verloren hadden. Vgl. II. IX: 1 «.

25. Decapolis. Benaming van een tiental steden, op eene enkele uitzondering na in het Overjordaansohc gelegen en schier uitsluitend door heideuen bewoond.

HOOPDSTUK V.

Bergrede (11. V Vil). De gelegenheid, waarbij zij gehouden werd (11. V : 1 , 2). Zaligsprekingen (vs. 3 12). Hooge roeping van \\s Heeren volgelingen (vs. 13 1G). Blijvende waarde der wet (vs. 17-20). Ongeldigheid j der overlevering ten aanzien van verschillenUe geboden en wetsverklaringen (vs. 21 48).

1. Toen hij nu de scharen zag, klom hij den berg op, en nadat hij zich had nedergezet, kwamen zijne leer-

ii. lingen tot hem. \' En hij opende zijnen mond en leerde hen, zeggende:

3. Zalig de armen van geest, want hunner is het koninkrijk der heme-

4. len! \'Zalig die treuren, want zij zul-

5. len vertroost worden! \'Zalig de zacht-moedigen , want zij zullen het aardrijk

6. beërven! \' Zalig die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, want zij

7. zullen verzadigd worden! \' Zalig de barmhartigen, want hun zal barm-

H. V. VI, VlI.Luc.VI : 17 -l!), XI ; 2 4, ü 13, xn ; 22 31. — Vs.3, 4. Luc. VI : 21). 21. — Vs. 3. Jcz. LXVl : 2. — Vs. 4. Luc. XVI : 25 ; I\'s. CXXVI : 5 ; Jez. LX 1:2. — Vs. 5. I l\'etr. Ill ;4; I\'s. XXXVII : 11. — Vs. O. Luc. VI : 21 ; Joh. IV ; 14, VI : 35, VII : 37; Ps. XL II : 3. — Vs. 7. Jac. II : 13.

8. hartigheid geschieden I \' Zalig de rei-nen van hart, want zij zullen üod K. zien! ¹ Zalig de vredelievenden, want zij zullen zonen Gods genoemd wor-

10. den! \' Zalig de vervolgden om der gerechtigheid wil, want hunner is het

11. koninkrijk der hemelen! ¹ Zalig zijt gi j, als men u smaadt en vervolgt en, liegende, allerlei booze woorden

lü. tegen u\'spreekt om mijnentwil! \'Verheugt u en weest blijde, want uw loon is groot in de hemelen; zoo toch vervolgde men de profeten, die vóór u geweest zijn.

13. (jij zijt het zout der aarde. Indien nu het zout smakeloos wordt, waarmede zal liet gezouten worden ? Het deugt tot uiets meer, dan om buitengeworpen en door de mensclien

14. vertreden te worden! \' Gij zijt het licht der wereld. Eene stad, boven

Vs. 8. Ps. XV : I , 2, XXIV ;3 - n, LI : 13, LXXI1I: 1, 28; Hobr. XII: 14: 1 Joh. 111 : 2, 3. — Vs. O. Kom. XII : 18 21; Hehr. XII : 14. — Vs 10. I Petr. Ill : 14. — Vs. 11, 12. Luc. VI :22, 23; Joh. XVII : 14; 1 Petr. 11:20, 111:14, IV : 14. — Vs. 12. II. XXII1 : 37; Hioid. VII : 52. — Vs. 13. Marc. IX :50; Luc. XIV: 34, 35. — Vs. 14. Fil. It: 15.

nings werd toegelaten (vgl. Gen. XL1 :14), zoo wordt hier den reinen van hart het voorrecht van Gods gemeenschap toegezegd.

9. vredelievenden. And. vredestiehters.

zonen Gods (jenoemd worden, d. i. den eertitel dragen van zonen Gods wegens hunne gelijkvormigheid aan den God des vredes (l Kor. XIV: 33; 2 Kor. Xlll:ll), en daardoor in de nauwste betrekking tot God blijken te staan. Vgl. Ef. IV: 32. V:l; llebr. Xll: 14.

11. lie (jen de . . . woorden. Onechte bijvoegsels volg. sommigen , die , met weglating daarvan , vertalen : allerlei kwaad te (jen u spreken.

12. uw loon hemelen , d. i. bij uwen Vader in de hemelen is een overvloedig loon voor u bestemd en gereed. Vgl. II. VI : 1.

de profeten , die vóór u geweest zi\'ni. De leerlingen van Jezus worden hier, met hooge onderscheiding, als opvolgers der vroegere profeten voorgesteld.

13. het zout der aarde. Zoo worden zij genoemd, om hunne kracht tot wering van het geestelijk en zeaelijk bederf, waaraan de menschheid ter prooi was.

smakeloos wordt_y d. i. zijne prikkelende en bederfwerende kracht verliest; iets, voor den Oosterling niet ondenkbaar wegens de vreemde bestanddeelen, waarmede liet door hem gebruikte zout doorgaans vermengd was en die overbleven, wanneer de eigenlijke zoutdeelen waren verloren gegaan.

waarmede worden , d. i. hoe zal men aan het geen geen zout meer is, de kracht van zout terugge ven? Vgl. Mare. 1 X : 50.

14. het licht der wereld. Zoo worden zij genoemd , omdat zij, door de kracht der waarheid, de duisternis van dwaling en zonde, die over de wereld lag uitgespreid, verdrijven zouden. Vgl. Fil. II : 15; Joh, VI11 : 12.

op een berg gelegen, kan niet ver-15. borgen blijven. \'Ook steekt men geen lamp aan en zet linar onder de korenmaat, maar op den Inciiter, en zij schijnt voor alien, die in het hnis I 0. zijn. \' Zóó schijne uw licht voor de men-schen, opdat zij uwe goede werken zien en uwen Vader, die in de hemelen is, verheerlijken.

17. Meent niet, dat ik gekomen ben, om de wet of de profeten te ontbinden. Ik ben niet gekomen om te ontbinden, maar om te vervullen.\'

18. Want voorwaar, ik zeg u, totdat de hemel en de aarde zijn voorbijgegaan, zal er van de wet niet één jota of één tittel voorbijgaan , totdat

19. liet alles is geschied. \' Wie dan één van de minste dezer geboden ontbindt en de inenscheu aldus leert, zal de minste genoemd worden in het koninkrijk der hemelen; maar wie ze doet en leert, die zal groot genoemd worden in het koninkrijk der heme-

Vs. 15. Mare. IV; 21; I.uc. VIII; 10, XI :33. — Vs. 16. I Petr. 11:12. — Vs. 18. Luc. XVI: 17; (liil. 111:21..

15. lamp. And. Icaars ; (loch hot gebruik van kaarsen sfihijnt toen nog onbekend geweest te zijn , en het gr. woord heelt eene meer algemeone boteekenis.

16. vw licht y t. w. het lieht, dat in u is; het in n, als mijne leerlingen, ontstoken lieht (vs. 14).

17. de wH y d. i. de wet van Mozes, vervat in de boeken , naar hem genoemd. Er wordt hier op den ze-del ij ken inhoud dor wet gedoeld.

de profeten , d. i. hetgeen de profeten, als handhavers van den geest der wet, van Godswege getuigd en gesproken hebben. Onder de uitdrukking de wet en de profeten , waarbij Lue. XXIV:\'14 de. psalmen gevoegd worden, heeft men doorgaans den geheelen inhoud van de Schrift des O. V. te verstaan. Vgl. II. VII; 13, XXII; 10; Lue. XVI: 10,31, XXlV;27; Mand. XXVIII : 23.

te ontbinden, d. i. van verbindende kracht te be-

rooven.

om te ontbinden. And. om ze te ontbinden, te vervullen, d. i. te voltooijen of volledig te maken. Op de wet en de profeten toegepast, gelijk hier, beteekent dit; de wet, gelijk zij door de profetie nador is verklaard en toegelicht, naar beider geest en bedoeling te doen konnen en betrachten.

18. voorwaar. (Jr. amen , een woord, uit het llebr. overgenomen , en van oudsher onder do Joden ook bij lofzegging, gebed en zegensprauk in gebruik.

jota, hier genoemd als de kleinste letter van het grieksche Alfabet, evenals de Jod van het hebreeuwsche.

tittel. And. stip of let ter streep. Er wordt gedoeld op kleine haakjes of streepjes , waaVdoor somm ige hebr. medeklinkers van elkander onderscheiden worden, j Tittel en jota beteekenen , in het verband dezer rede , 1 het schijnbaar geringste deel van den inhoud der wet. j

19. ontbindt, d. i. verwaarloost, zich en anderen er , van ontslaat.

20. len. \' Want ik zeg u, dat, zoo uwe gerechtigheid niet overvloediger is dan die der schriftgeleerden en Farizeërs, gij het koninkrijk der hemelen niet zult^ ingaan.

21. (Jij hebt gehoord, dat den ouden gezegd is: (Jij zult niet doodslaan; maar wie doodt, zal s c li u 1 d i g zijn vo o r h e t g e r i c h t.

22. Maar fk zeg n, dat ieder, die op zijnen broeder toornig wordt, schuldig zal zijn voor het gericht; en wie tot zijnen broeder zegt: Raka! zal schuldig zijn voor den grooten raad; en wie zegt: (Jij dwaas! zal schuldig

23- zijn tot het helsche vuur. \' Zoo gij dan uwe gave bij het altaar brengt en daar indachtig wordt, dat uw broe-21. der iets tegen n heeft, \' laat uwe gave daar vóór het altaar, en galleen, verzoen n eerst met uwen broeder, en kom 25. dan en oller uwe gave. ¹ Wees haastig welgezind jegens uwe tegenpartij, Ier-wijl gij nog met hem op den weg

Vs. 21. Exod. XX : 13; I,ev. XXIV; 17; Hout. V; 17.— Vs. 22. Ef. IV : 20; 1 Joli. 111: 15. — Vs. 23, 24. II. VI : Ms Miirc. XI : 25. — Vs. 25, 26. Luc. XII : 5S, 59; Miittli. XVI11 :31..

10. de minste. Gr. een minste of zeer (j erin ye, d. i.

een, die nauwelijks in het koninkrijk der hemelen

wordt toegelaten. Vgl. II. XI ; II.

20. schriftgeleerden en Farizeërs. Zie op II. II ; 4,

111:7.

21. den ouden , d. i. den voorvaderen. And. door de. ouden , d. i. door de oude leeraars. Zoowel bij de eene als bij de andere opvatting stelt Jezus zijne uitspraken hier tegenover die der oude overlevering.

(jericht, d. i. hier, evenals in het volgende vs., waar het tegenover grooten raad gesteld wordt, zulk eene lagere rechtbank, als er, volgens Dent. XVI: 18, in elke stad van Palestina gevonden werd.

22. die op zijnen broeder. Gew. t. die zonder reden op zijnen broeder.

Raka ! Een scheldwoord , toen iu gebruik, ont eig. leef/- of slechthoofd beteekent.

(/rooien raad. Gr. sj/nedrium , d. i. het joodsche Sanhedrin of opperste gerechtshof. Zie op II. 11:4.

dwaas, d. i. naar hebr. spreek manier (vgl. Ps. XIV; H, (joddelooze of booswicht.

tot het helsche vuur, d. i. om daarin geworpen te worden (vgl. vs. 2!), 30). Kig. tot de (jehenna des vuurs. Gehenna of, zoo als het oorspronkelijk luidde, Ge-llinnom, was de naam van een dal nabij Jeruzalem , waar oudtijds den Moloch was geoiïerd (2 Kon. X X111 :10 , Jer. VII: 31), en waar ook later nog lijken zijn verbrand geworden. Dit afschuwelijk oord had in het toenmalig spraakgebruik zijnen naam geleend aan de plaats, voor de pijniging der goddeloo-zen bestemd.

23. iets tcijen u heeft, d. i. zich over u te beklagen heeft.

25. terwijl op den wej zijl, d. i. eer gij met uwe

tegenpartij bij den rechter komt, dewijl daarna alle inin-nelijke schikking onmogelijk en strenge voldoening der schuld onvermijdelijk is.

zijt, opdnt niet misscliien de tegenpartij ii overlevere nnn den rechter, en de rechter n overlevere nun den dienaar, en gij in de gevangenis ge-

26. worpen wordt. \'Voorwaar, ik zeg n, gij zult daar niet uiikoinen, vóórdat gij den laatsten penni;)g betaald hebt.

27. Gij hebt gehoord, dat er gezegd is: G ij zult geen overspel doen.

28. Maar ik zeg u, dat ieder, die eene vrouw aanziet om haar te begeeren, reeds overspel met haar gedaan heeft

29. in zijn hart. \' Indien uw rechteroog u ergert, trek het uit en werp het van u; want het is u goed, dat één uwer leden verloren gaat, en niet uw geheele ligchaain in de bel gewor-

80. pen wordt. \' En indien nwe luchterhand ii ergert, houw ze af en werp ze vau u; want het is n goed, dat één uwer leden verloren gaat, en niet uw geheele ligchaam ter helle vaart.

31. Er is ook gezegd : W i e z i j n e v r o u w verstoot, geve haar een schei d-

Vs. 27. Exod. XX ; H; l,cv. XX : 10; t)eut. V : 18. — Vs. 28. Job XXXI : 1 ; Jixod. XX : 17. — Vs. 29. 30. H. XVIII ; 8, I); Marc. IX; 3 8, — Vs. 31. Dent. XXIV: I ; Matth. XIX ;7. — Vs. 32. II. XIX. 9, Marc. X; II, 12; Luc. XVI ; IS; I Kur. VII . 11).

23. pemihiy. Gr. kodrant, cene romeinschn munt, waarvan vier de waarde hadden van den penning, II. !X : 2i) vernield. Zie de Aant. aldaar.

37- (jexeyd is. Gew. t. den ouden (of door de ouden) gezegd is.

28. aanziet hegeeren _gt; d. i. met onkuische blikken gadeslaat.

29. rechteroog. Het oog wordt, evenals vs. 30 de hand, genoemd als werktuig van den hoozen lust, en wel liet rechteroog en de reeh terh and , omdat deze geacht worden boven het linkeroog en de linkerhand in waarde veel vooruit te hebben.

ergert, d. i. tot zonde verlokt.

trek het int, even als vs. 30 houw ze af, \'eene beeldspraak, die te kennen geeft, dat wij het lie lute en kostbaarste eer moeten prijs geven , dan te luisteren naar de stem van den in ons opgewekten zondigen lust. Vgl. Gal. V : 24-, Kol. 111:5.

hel. Gr. gehenna. Zie op vs. 22.

30. ter hette vaart. Gew. t. in de hel geworpen wordt.

31. Dit gebod, dat oorspronkeli|k strekte, om het door de gewoonte den man toegekende recht tot verstooting zijner vrouw te regelen en te beperken, werd door latere schriftgeleerden in den ruimeren zin verklaard, dat het den man vrijstond, zich, om welke reden ook, van zijne vrouw te ontdoen, mits de wettelijke vormen slechts door hem werden in acht genomen.

Vgl. II. XIX: 3-8.

32. die maalt overspel doet, t. w. indien zij een ander trouwt, daar toch het huwelijk met haren wettigen man niet als verbroken kan worden aangemerkt.

33. geen valsele eeden doen, of niet ratsrhelijk zwc

32. brief. \' Maar fk zeg u, dat, wie zijne vrouw verstoot, anders dan ter zake van hoererij, die maakt, dat zij overspel doet; en wie eene verstootene trouwt, doet overspel.

33. Wederom hebt gij gehoord , dat den ouden gezegd is; (jij zult geen v a 1 s c h e e e d en d o e n , in a a r d e n

34. II e e r u w e e e d e n v o 1 d o en. \' Maar Ik zeg ii: /weert in \'t geheel niet; noch bij den hemel, want hij is de

35. troon Gods; \' noch bij de aarde, want zij is de voetbank zijner voeten; noch bij Jeruzalem, want bet is de stad

30. des grooten konings; \'/weert ook bij nw hoofd niet, want gij kunt niet

37. één haar wit of zwart maken. \'Maar uw woord zij: Ja, ja; neen, neen, wat meer is dan dit, is uit den booze.

3S. (ïij hebt gehoord , dat er gezegd is : Oog om oog, en tand om tand. ¹

39. Doch fk zeg u: Wedersta den booze niet, maar wie u op de rechterwang

Vs. 33. Lov. XIX; 13; Hout. XX111 ; 21, 23. — Vs. 34 37- l.ic;. V ; 12; Matth. XXIII : Ifi 22.— Vs. 34, 35, lez. I.XVI ; 1 ; II,nul. VII ; H ; I\'s XI,VI11; 3. — Vs. 38. lixoil. X X I : 2 I ; I a v. X X IV; 20; Deut. XIX ; 21. — Vs. 39,40. 1 Kor. VI ; 7; Luc. VI ; 2U;Si)r. XXIV ; 29.

ren , t. w. met het bedriegelijk voornemen, om n aan uwe eeden niet te houden.

33. den Heer. Het schijnt, dat de joodsche leeraars van dien tijd een even spitsvindig als willekeurig onderscheid maakten tusschen verbindende en niet verbindende eeden, en die, waarbij de naam des Heeren niet genoemd was, voor niet verbindend verklaarden.

uwe eeden, d. i. uwe meteen eed bekrachtigde geloften.

35. des (jrooten konings, d. i. van Jehova, wiens tempel te Jeruzalem stond.

30. gij kunt - malen , d. i. gij kunt niet eens over de kleuren van uw hoofdhaar beschikken, veel minder over uw hoold zelf. Om de betrekking, waarin het hier opgenoemde stond tot God, was het even ongeoorloofd, daarbij gezworen hebbende, den eed te breken, als wanneer die bi| God zei ven gezworen was. Vgl. II. XXIII ; 10 - 22. quot; ^

37- uw woord zij enz., d. i. gebruikt geen andere woorden ter bevestiging of ontkenning dan een eenvoudig of herhaald Ja en Neen. And. uw woord ja zij ja , neen zij neen.

is uit den hooze, d. i. heeft zijn oorsprong uit hem, die Joh. VIII Hl- de rader der teugenen genoemd wordt. Vgl. I Joh. 111:12 en op 11. VI : 13.

38. Oog om oog , en tand om tand. Het recht van wedervergelding, in deze woorden uitgesproken als het richtsnoer voor den rechter, werd door de latere leeraars geacht aan ieder de vrijheid te geven, om zijne persoonlijke wraakzucht in te willigen. Daartegenover dringt Jezus aan op zelfverloochening, die liever onrecht verdraagt, dan kwaad met kwaad vergeldt.

39. den booze, d. i. den boozen , u vijandigen mensch.

slaat, keer heul ook de andere toe; 40. en wie met u wil rechten en uwen rok nemen, laat hem ook den man-II. tel; \'en wie u prest voor ééne mijl, 42. ga met hem twee. \' Geef aan wie u vraagt, en wend u niet af van hem , die van n leenen wil.

4;j. Gij hebt gehoord, dat er gezegd is: Gij zult uwen naaste lief-li el) ben, en uwen vijand haten.\' 41\'. Maar ik zeg u: Hebt uwe vijanden lief en bidt voor hen, die u ver-45. volgen; \' opdat gij zonen moogt zijn van uwen Vader in de hemelen; want hij doet zijne zon opgaan over boezen en goeden, en regent over reeht-■!•(!. vaardigen en onrechtvaardigeu. \' Want indien gij liefhebt die n liefhebben, wat loon hebt gij? Doen de tolle-47. naars ook niet hetzelfde? \' Kn indien gij alleen uwe broeders groet, wat doet gij bijzonders? Doen de heide-4S. nen ook niet hetzelfde?\' Weest gij dan volmaakt, gelijk uw hemelsche Vader volmaakt is!

Vs. 42. Luc. VI: 35; Lev. XXV; 30; Dout. XV: 8. — Vs. 43. Lev. XIX: 18; Luc. \\:27; Jac. II: S. _ Vs. 44 48. Luc. VI: 27, 28, 35, 32 34, an. _ Vs. 44. Luc. XXIII: 3 ; 1 Pctr. 11:23; Haiiil. VII; 5!), 00; I Kor. IV: 12.

40. rokmantel gt; van elkander onderscheiden als onder- en bovenkleed. Het opperkleed, dat de arme ook tot dekking bij den naeht gebruikte, moeht, volgens de wet, niet langer dan tot zonsondergang in pand gehouden worden (Exod. XXI 1:20, 37).

41. prest. 1 Iet gr. woord, dat ook II. XXVI 1:32 voorkomt, is aan de perzisehe taal ontleend en besehrijft den dienst, welken perzisehe onderdanen verplicht waren aan doortrekkende hof beambten te verleenen, hetzij door hen een bepaald eindweegs te begeleiden, hetzij door hun de noodige vervoermiddelen te versehaflen.

42. u rraayl, t. w. om eene gunst of dienstbetooning. leenen wil. Vgl. Exod. XXII : 25, Lev. XXV ; 37.

43. en uwen vijand halen. Deze woorden werden in do wei niet gevonden. De latere schriftverklaarders echter, het woord naaste opvattende, als ware het gelijkbeduidend met vriend, leidden daaruit bij tegenstelling af, dat haat jegens den vijand geoorloofd, zelfs plichtmatig was. Vgl. Luc. X ; 29 37.

44. HeU vervolgen. Gew. t. Heil uwe vijanden lief _y zegent wie u vloeken, doet wel aan wie u haten, en bidt voor hen, die u smadelijk bejegenen en u vervolgen. Vgl. Luc. VI; 27, 28.

45. zonen. Zie op vs. I?.

46. liefhebt, d. i. bij uitsluiting alleen dezulken liefhebt. wal loon hebt gij? d. i. wat doet gij, dat u,

wegens zijne voortrelfelijkheid, loon kan doen verwachten ?

tollenaars. Benaming van hen, die door de Ko-meinen tot het innen van tolgelden en andere belastingen waren aangesteld, en die den haat, welken zij als dienaars eener gehate overheersching ondervonden, niet

HOOFDSTUK Vt.

Vervolg. Waarschuwing tegen uiterlijk vertoon bij de beoefening der godsvrucht (vs. 1), in \'t bijzonder bij het geven van aalmoezen (vs. 2 4), bij het bidden (vs. 5 15) en het vasten (vs. KJ 18). Waarschuwing tegen aardsehgezindheid (vs. 11) 23) en tegen wereldsche bezorgdheid (vs. 24 - 34).

1. Neemt u in acht, dat gij uwe gerechtigheid niet doet voor de men-schen, om van hen gezien te worden; anders hebt gij geen loon bij uwen

2. Vader, die in de hemelen is. \' Wanneer gij dan eene aalmoes geeft, bazuin niet voor u uit, gelijk de geveinsden doen in de synagogen en op de straten, opdat zij door de men-schen mogen geprezen worden. Voorwaar, ik zeg u, zij hebben hun loon

3. weg. \'Maar als gij eene aalmoes geeft, zoo wete uwe linkerhand niet, wat

4. uwe rechter doet, \'opdat uwe aalmoes in \'t verborgen zij; en uw Vader, die in \'t verborgen ziet, die zal het u vergelden.

Vs. 48. Lev. XIX : 2; Kf. V: 1.

Vs. 1. II. XXIII : 5. — Vs. 2. Kom. XII : 8. — Vs. 4. II. XXV: 34, 0; Luc. XiV : 14.

zelden bevorderden door hun onrechtmatig winstbejag en zedeloos leven.

47. groei, d. i. vriendelijk bejegent.

de heidenen. Gew. t. de tollenaars.

hetzelfde. Gew. t. zoo.

1. gereehtigheid. Jezus spreekt hier van de godsvrucht in \'t algemeen, en noemt dan vs. 2, 5, iö de voornaamste handelingen , waarin de Joden haar gelegen achtten, afzonderlijk op. Gew. t. aalmoes.

voor, d. i. voor het oog van.

2. eene aalmoes geeft. Gr. barmhartigheid doet, waarbij echter bepaaldelijk aan het uitreiken van liefdegaven gedacht moet worden. Ook ons aalmoes ^ slechts eene verbastering van het gr. woord , dat barm h artigh eid beteeke n t.

bazuin niet voor u uit. Meer figuurlijk dan letterlijk op te vatten , in dezen zin : Maak er geen noc-deloozen ophef van, zoek de; aandacht niet op u te vestigen.

geveinsden. Eig. toon eels peters, die, om toejuiching te verwerven, in eene ol andere rol optreden. Zoo noemt Jezus hen, die om den lof der menschen den schijn eener godsdienstigheid aannamen, die hun niet eigen was.

zij hebben hun loon weg , d. i. zij hebben op niets meer te hopen boven het loon, dat hun van de zijde der menschen ten deel valt.

3. zoo wete doet. Spreekwoordelijk gezegde, op te vatten alsof er stond : Zoo geschiede zulks zooveel mogelijk onopgemerkt.

4. vergelden. Gew. t. in 7 openbaar vergelden. Zoo ook vs. (\'), 18.

5. En wanneer ijij bidt, wees niet gelijk de geveinsden; want zij staan gaarne in de synagogen en oji de hoeken der straten te bidden, opdat zij den mensehen in \'t oog mogen vallen. Voorwaar, ik zeg u, zij hebben hun

G. loon weg. \' Maar gij, wanneer g\'ij bidt, ga in uwe binnenkamer, en sluit uwe deur, en bid tot uwen Vader, die iu \'t verborgen is; en uw Vader, die in \'t verborgen ziet, zal het u vergel-

7. den. ¹ En als gij bidt, zoo gebruikt geen omhaal van wooulen, gelijk de heidenen; want zij meenen, dat zij om hunnen woordenvloed zullen ver-

8. hoord worden. \' Wordt dan niet aan hen gelijk; want uw Vader weet wat gij van noode hebt, vóórdat gij hem

9. bidt. \' (Jij dan bidt aldus: Onze Vader, die in de hemelen zijt! Uw naam

10. worde geheiligd! \'Uw koninkrijk ko-me! Uw wil geschiede, gelijk in den

11. hemel, zoo ook op aarde! ¹ Geef ons

12. heden ons dagelijksch brood! \' En vergeef ons onze schulden, gelijk ook

Vs. 5. Luc. XVIII: 11. — Vs. 6. Hand. X: 4. — Vs. 7. J02. 1 ; 15; Sinich VII : 14: I Kon. XVI11 : 2«. — Vs. 0 13. Luc. XI: 2 4. — Vs. O. Jez. VIII: 13, XXIX: 23. — Vs. 10. Ps. CIII:20; Matth. XXVI: Slt;J, 42

5. op de hoeken de)\' stralen , waar zij nog meer da» elders in het oog vielen.

7. yelyk de heidenen, van wie het bekend was, dat zij door limine lang ge rekte gebeden, vol van herhalingen , de Godheid zochten te vermoeijen en langs dien weg tot verhooring te bewegen.

9. Gij , in tegenstelling van de (jeoeinsden eu heidenen , vs. 5 en 7 genoemd.

aldus, d. i. op deze wijze en in dezen geest. worde geheiligd, d. i. worde erkend en geëerbiedigd als de ééne heilige naam, die aller aanbidding waardig is.

10. koninkrijk. Zie op II. 111:2.

in den hemel, d. i. door de engelen en hemel-selie geesten. Vgl. I\'s. C11I : 21. De zin der bede is, dat Gods wil, die in den hemel op volmaakte wijze geschiedt, evenzoo door de burgers van het godsrijk op aarde volbracht worde.

11. heden. Dit woord sluit de bezorgdheid uit, waarvan Jezus spreekt vs. 25 31.

dagelij kuch. And. dal tol morgen strekt, liet gr. woord is van onzekere beteekenis, doch geeft waar-.scliijnlijk te kennen hetgeen toereikend is ruor ons onderhond.

12. vergeren. And. lez. vergeren hebben.

13. in verzoeking, d. i. in omstandigheden des levens, waardoor wij licht tot zonden zouden vervallen. Vgl. II. XXVI: li, 1 Kor. X : 13 , Jae. 1:13 15.

verlos, d. i. red ons van het gevaar, dat ons dreigt. den booze, d. i. den duivel of satan , die geacht werd zijne vijandschap tegen do mensehen ook daardoor te toonen, dat hij hen tot het kwade zoekt te verlokken. Zie op II. I V : I , M), V: 37 , en vgl. Joh. Wil : 15, I Joh. II : 13, 11-, V : IS. And. hel booze.

13. wij vergeven onzen schuldenaren! \' En leid ons niet in verzoeking, maar ver-li. los ons van den booze! * \'Want indien gij den mensehen hunne overtredingen vergeeft, zal uw hemelsehe 15. Vader ook u vergeven. \' Maar indien gij den mensehen hunne overtredingen niet vergeeft, zal ook uw Vader uwe overtredingen niet vergeven 10. En wanneer gij vast, ziet niet somber gelijk de geveinsden; want zij maken hun aangezicht onkenbaar, opdat de mensehen mogen zien, dat zij vasten. Voorwaar, ik zeg u, zij heb-

17. beu hun loon weg. \'Mi tar gij, als gi j vast, zalf uw hoofd en wasch uw aan-

18. gezicht, \'opdat niet de mensehen zien dat gij vast, maar uw Vader, die iu \'tverborgen is; en uw Vader, die in \'tverborgen ziet, zal het u vergelden.

1!). Verzamelt u geen schatten op aarde , waar mot eu i\'pest vernielt, en waar dieven doorgraven en stelen;

13. Gew. t. * Want u is het koninkrijk, en de kracht, en de heerlijkheid tot in eeuwigheid. Amen!

Vs. 11. Spr. XXX: 8. — Vs. 13. H. XXVI : 41.— Vs. 14, 15. Marc. XI : 25, 20; Matth. XVIII: 21 35. — Vs. 16. Jez. LVIU :5; Matth. IX: 11-. — Vs. 19 21. Luc. XII : 33, U; Matth. XIX: 21; Jac. V : 1 — 3; 1 Tim. VI: 17 -11».

13. [want— Amen. Deze woorden ontbreken in de beste 11 ss. en oudste vertalingen. Geen der latijnsche en slechts enkele grieksche kerkvaders hebben ze gekend of althans als echt gebruikt. Ook Luc. X1 : \'J- komen zij niet voor. Men houdt ze daarom thans vrij algemeen voor een oud en eerwaardig bijvoegsel, dat aan het kerkelijk gebruik van dit gebed iu vroegeren tijd zijn oorsprong verschuldigd is.

hel koninkrijk, d. i. de koninklijke heerschappij. Amen. Zie öp 11. V : 18.]

1G. vast. De wet schreef geen ander vasten voor dan op den grootcn verzoendag; maar de Farizeërs vastten tweemaal \'s weeks (Luc. XVII 1:12), en wel op donderdag en maandag, omdat Mozes op genen den berg Sinaï bestegen zou hebben, op dezen vandaar zou teruggekeerd zijn.

zij maken •— onkenbaar, t. w. door al hetgeen zij doen, om zich het voorkomen van rouw en droefheid te geven. Daartoe behoorde, dat zij hoofd en aangezicht met asch bestrooiden, en een rouwkleed aantogen , waardoor het gelaat grootendeels bedekt werd. Vgl. 1 Kon. XX : 38 , Jez. LV111:5, LX1:3, Jer. VI:2«.

17- zalf vw aangezicht y d. i. bereid u voor, als gingt gij ter maaltijd. Vgl. Ps. XXIII: 5, Luc. VII : 4ö, XI: 38. De zin is: Geef u zooveel mogelijk het voorkomen van vreugde en opgeruimdheid. Vgl. 2 Sam. XII: 20.

18. vergelden. Zie op vs. 1.

11). Verzamelt — aarde, d. i. Laat het verkrijgen en vermeerderen van aardsche goederen uw levensdoel niet zijn. Vgl. Luc. XII: 10 21.

roest. (Jr. inrreting. And. schietworm. doorgraven , I . w. om de onderaardsche schatkamers te berooven.

20. maar verzamelt u schatten in den hemel, waar noch mot, noch roest vernielt, en waar geen dieven doorgm-

21. ven of stelen; \' want waar uw schat is, daar zal ook uw hart zijn.

!i2. liet oog is de lamp van het lig-chaam. Zoo dan uw oog zuiver is, zal uw geheele ligchaam licht zijn;

2:5. maar zoo uw oog slecht is, zal uw geheele ligchaam duister zijn. Indien dan het licht, dat in u is, duisternis is, hoe groot is die duisternis!

24. Niemand kan twee heeren dienen; want hij zal of den eenen haten en den anderen liefhebben, of den eenen aanhangen eu den anderen verachten. (Jij kimt God niet dienen en Mam-

25. inou. \'Daarom zeg ik u, zijt niet bezorgd voor uw leven, wat gij eten en wat gij drinken zult, noch voor uw ligchaam, waarmede gij u kleeden zult. is niet liet leven meer dan het voedsel, en het ligchaam dan het

26. kleed?\' Ziet op de vogelen des hemels , dat zi j zaai jen noch maai jen, noch in schuren verzamelen, en uw hemelsche Vader voedt ze; gaat gij

Vs. 22 . 23. Luc. XI; 3i - 3«. — Vs. 24. Luc. XVI :

13; Jiic. IV; I; 1 Joh. II; 15. — Vs. 25 33. Luc.

XII: 23-31; Fil. lV:fi; 1 1\'clr. V ; 7.

20. in dm hfimd, waar den godvruchtige liet loon der gerechtigheid is weggelegd. Vgl. 11. V : 12, VI : 1 , Luc. XII: 21.

22,23. Het vermogen van den menschel ijken geest, om d(5 waarheid te verstaan (/iel licht in u) , wordt hier bij het oog vergeleken, dat van nature bestemd is, om de lichtstralen van buiten op te vangen. Van de gesteldheid van het oog en van de wijze, waarop het dien ten gevolge aan zijne bestemming voldoet, hangt af, of de mensch het licht ziet, dan wel of hij in den blinde rondtast. Zóó is het ook tot de kennis der waariieid volstrekt noodig, dat het verstaud niet door aurdschgezindheid beneveld zij.

22. zuiver of onheiloroen. And. eenvoudig,

23. slecht, d. 1. in slechten staat en daardoor onbruikbaar.

duisternis is, d. i. in duisternis veranderd is. hoe groot is die duisternis, t. w. waarin ini dan verkeert!

2k Niemand dienen, d. i. zich geheel toewijden aan den dienst van twee meesters, die strijdige bedoelingen of belangen hebben.

Mammon. Een chaldeeuwsch woord, dat rijkdom , en hier, door verpersoonlijking, den lt;jod des rijkdoms beteekent.

25. Daarom , t. w. omdat men God niet kan dienen en te gelijk een knecht van Mammon zijn.

hezoryd, d. i. angstig bekommerd.

Ie een. (Jr. ziel, welk woord echter niet zelden als gelijkbeteekenend met leven gebezigd wordt. Vgl. op II. li; 20.

Js niet hel leren enz. , d. i. Zou hij, die u het

27. hen niet verre te boven? \' Wie tocli van u kan, door bezorgd te zijn, ééne el aan zijnen leeftijd toevoegen? \'

28. En wat zijt gi j bezorgd over kleeding? Let op de leliën des velds, hoe zij wassen; zij arbeiden niet en

29. spinnen niet, \' en ik zeg u, dat zelfs Salomo in al zijne heerlijkheid niet gekleed was, gelijk ééne van deze.

80. Indien nu God het gras des velds, dat heden is en morgen in den oven geworpen wordt, zóó kleedt, zal hij \'t niet veelmeer u doen,

31. gij kleingeloovigen ? \' Weest dan niet bezorgd, zeggende: Wat zullen wij eten, of wat zullen wij drinken, of waarmede zullen wij ons

32. kleeden? \' Want dit alles zoeken de heidenen; want uw hemelsche Vader

33. weet, dat gij dit alles behoeft. \'Maar zoekt eerst het koninkrijk Gods eu zijne gerechtigheid, en dit alles zal

34. er u worden bijgevoegd. \' Weest dan niet bezorgd voor den dag van morgen; want de dag van morgen zal zijne eigene zorgen hebben. Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad.

Vs. 26. II. X: 31; Job XXXIX: 3. — Vs, 30.

Ps. XC;,¹), (i. —Vs. 33. 1 Kon. Ill ; 13,- I\'s. XXXVII

25; I Tim. IV : 8. — Vs. 34 Jac. IV: 13, Ik

meerdere, het leven, gaf, u niet tevens het mindere, het voedsel, geven, waardoor dat leven onderhouden wordt ?

26. en — voedt ze, d. i. toch komen zij niet van gebrek om ; want God voorziet in hun onderhoud.

27. leeftijd. Deze wordt hier als een baan of weg gedacht, alsof er stond: Wie van u kan de dagen zijns levens ook maar met de kleinste maat verlengen ? Vgl. Job XIV:5, Ps. XXXIX: 5,(5. And. ligchaam s lengte, in welke beteekenis het gr. woord soms (bijv. Luc. XIX: 3) voorkomt. Vgl. Luc. XII: 25, 20.

30. hel gras des velds. Hieronder zijn de in \'t wild wassende leliën des velds (vs. 28) mode begrepen.

in den oven geworpen wordt. Bij gemis van hout en andere brandstoüen bedient men zich in het Oosten niet zelden van hooi en stoppelen, om er den oven mee te stoken.

32. want heidenen. Men voege hier in gedachte bij : zij doen zulks , omdat zij God niet kennen.

33. zoekt — Gods, d. i, streeft eerst en vooral naar het burgerschap van Gods koninkrijk.

zijne gerechtigheid, d. i. Gods gerechtigheid, of de vroomheid, die aan God behaagt en den burger van zijn koninkrijk kenmerkt. Zie verder op II. 111:2, 15, V : 6, VI: 1.

dit alles, t. w. wat gij voor hot aardsche noodig hebt (vs. 31 , 32).

bijgevoegd, t. w. bij het koninkrijk Gods en zijne gerechtigheid , als toegift.

3k Elke dag. (Jr. De dag.

heeft kwaad, d. i. brengt moeiten en lasten genoeg aan, om deze niet met die van den volgenden dag nog te vermeerderen.

1!) VOLGENS ]

HOOFDSTUK Vil.

Vervolg. Vermaning om anderen niet te oordeelen (vs. 1 5), en om bedachtzaam te zijn in het spreken over het heilige (vs. 6). Opwekking tot het gebed (vs. 7 11), tot liefde jegens den naaste (vs. 12) en tot het betreden van den weg des heils (vs. 13, 14-). Waarschuwing tegen de valsche profeten (vs. 15 20) en tegen eene bloot uitwendige belijdenis (vs. 21—23). Besluit der bergrede (vs. 24 27). Haar indru\' op de hoorders (vs. 28, 29).

1. Oordeelt niet, opilut gij niet ge-

2. oordeelt! wordt; \' want met liet oordeel, waarmede gij oordeelt, zult gij geoordeeld worden, en met de maat, waarmede gij meet, zal u toegemeten

3. worden. \' En wat ziet gij den splinter in liet oog nws broeders, maaiden balk in uw oog bemerkt gi j niet ?

4. Of lioe zult gij tot uwen broeder zeggen; Laat toe, dat ik den splinter uit uw oog wegdoe, en zie, de balk

5. is in uw oog! \' Geveinsde! doe eerst den balk uit uw oog weg, en dan moogt gij den splinter uit liet oog uws broeders zien weg te doen.

6. Geeft liet heilige niet aan de honden , en werpt uwe paarlen niet voor de zwijnen, opdat zij die niet misschien met hunne voeten vertreden, en zich omkeeren en n verscheuren.

7. liidt, en u zal gegeven worden; zoekt, en gij zult vinden; klopt aan,

Vs. l-e. Lue. VI; 37-42. — Vs. 1. Kom. 11:1,— Vs. 2. Marc. IV: 24.. — Vs. 0. Spr. IX: 8, XXIII: i); Mutth. X : 11—14; 2Petr.Il:21, 22. — Vs. 7 11. Luc. XX :« 13. — Vs. 7. 11. X.\\I:22; Marc. XI: 24; Joh. XVI: 23; I Joh. Ill: 22. — Vs. 8. Spr. VIII; 17; Jcr. XXIX: 12, 13; 1 Joh. V:^, 15.

lATTHEÜS. Itoofdst. Vit.

8. en u zal opengedaan worden. \' Want een ieder, die bidt, ontvangt, en die zoekt, vindt, en die aanklopt,

9. dien zal opengedaan worden. ¹ Of welk meuscli is er ouder u, die, als zijn zoon hem om brood vraagt, hem een

10. steen zal geven, \' of ook, als hij om visch vraagt, hem een slang zal ge-

11. ven? \' Indien dan gij, die boos zijt, goede gaven weet te geven aan uwe kinderen, hoeveel te meer zal uw Vader, die in de hemelen is, goede gaven geven aau degenen, die hem bidden!

12. Alles dan, wat gij wilt, dat de menschen u doen, doet gij hun ook zoo; want dit is de wet en de profeten.

13. Gaat in door de enge poort; want wijd is de poort en breed de weg, die tot het verderf leidt, en velen

14. zijn er, die daardoor ingaan. ¹ Want eng is de poort en smal de weg, dio tot bet leven leidt, en weinigen zijn

15. er, die hem vinden. \' Doch neemt u in acht voor de valsche profeten, die in scliaapskleederen tot u komen, maar van biuiien roofgierige wolven zijn.

16. Aan hunne vruchten zult gij hen kennen. Men leest tocli van doornen geen druif, of van distelen vijgen?

Vs. 11. Jac. 1:5, 17. — Vs. 12. Luc. VI .-31; Matth. XXII: 39, 40; Gal. V:14; Jac. 11:8. — Vs. 13. Luc. XIII: 24. — Vs. 14. Hand. X1V:22. — Vs. 15. H. XXI V: 4, 24j Hand. XX: 29; Uoh. IV: 1; Dent. Xlll: 1 3; Jer. XXIII: 14. —Vs. 16-20, Luc. VI: 43 , 44. — Vs. 10. Jac. 111:12.

broodkoek iets van een steen. Vgl. 11. IV: 3. Dat sommige soorten van visch naar slangen gelijken, is bekend.

11. die hoos zijt. De zondige menseh wordt hier geplaatst tegenover den volmaakt goeden God. Vgl. 11.

XIX: 17.

die hem hidden. And. die er hem om bidden.

13. de wet en de profeten , d. i. de inhoud en geest van wet en profetie. Zie op 11. V: 17.

14. smal. Eig. benauwd of gedrongen. Het beeld is ontleend aan een weg, die tusschen hooge rotsen heenloopt.

15. valsche profeten. Volg. sommigen: valse ha leeraars, die later in de gemeente zouden opstaan (2 Petr. II : 1); volg. and. volksverleiders, zooals Theudas en Judas de Galileër (Hand. V : 36, 37), of bedriegers, zooals Simon de Magiër (Hand. VIM : 9 , 10) en Bar-Jezus (Hand. XIII : 6).

in schaapskleederen, d. i. onder den uiterlijk schoonen schijn van oprechtheid en zachtmoedigheid.

roofgierige wolven , d. i. door baatzucht gedreven zielemoordenaars. Vgl. Joh. X:l, 8, Hand. XX : 29.

10. Aan hunne vruchten , d. i. Aan de strekking en uitwerking hunner leeringen , en aan hunnen wandel.

2*

17. Zoo brengt icdevc goede boom goede vrue.hten voort; iiiiüir do slechte boom J S. brengt sleclitc vruchten voort. \' Een goede boom kan geen slechte vruchten voortbrengen, en een slechte boom kan geen goede vruchten voortbren-10. gen. \' Iedere boom, die geen goede vrucht voortbrengt, wordt omgehon-

20. wen en in het vuur geworpen. ¹ Zoo zult gij hen dan aan hunne vruchten kennen.

21. Niet ieder, die tot mij zegt; lieer, Heer! zal het koninkrijk der hemelen ingaan, maar die den wil doet

22. mijns Vaders in de hemelen. \' Velen zullen te dien dage tot mij zeggen: Heer, lieer! hebben wij niet in uwen naam geprofeteerd, en in uwen naam booze geesten uitgedreven, en in uwen

2:5. naam vele krachten gedaan? \' Eu dan zal ik bun verklaren: Ik heb u nooit gekend; gaat weg van mij, gij die de ongerechtigheid werkt!

24. Ieder dan, die deze mijne woorden hoort en ze doet, dien zal ik vergelijken bij een wijs man, die zijn huis

25. op de rots gebouwd had. \' En de regen stroomde neder, en de stortvloeden kwamen, en de winden bliezen en sloegen tegen dat huis aan, en liet viel niet; want het was op de

Vs. 17. 18. H. XI1: 33. — Vs. 10. H. Ill ; 10; Luc. Ill :!), XIII ; 7. — Vs. 21. Luc. VI ; Mi; Kom. II : 13; Jnc. I ;22 25. — Vs. 22, 23. Luc. XIII : 25 27. — Vs. 22. 11. XXIV : 21.; Luc. IX: 40; Hand. XIX; 13.

17. (If slcclde hoont. Eig. do. vermolmde of verrotte hoorn, Hcilucld is iodtro boom, die, ten gevolge van ouderdom of kwaadsappigheid, geene andere dan voor het oog en den smaak onaangename vruchten kan voortbrengen, en daarom zijne ])ljuits nutteloos beslaat (vs. 19).

21. die tot mij zeyl: Heer, Heer! d. i. die voor de mensehen mij ais Heer belijdt.

22. te dien dage, d. i. in den dag des oordeels. Zie op vs. 2.

in meen naam. Wie iets in iemands naam verricht , geeft zich daarmede, te recht of ten onrechte, het voorkomen van, op een ontvangen last, en in liet belang zijns lastgevers werkzaam te zijn. And. door uwen naam, d. i. door de kracht of met behulp van uwen naam.

booze (/eesten, liet gr. woord, hier en elders gebezigd, Inidt eig. démons.

krachten , d. 1 buitengewone of wonderbare daden.

23. verklaren. (Jr. bekennen , er voor uitkomen.

ik heb u nooit gekend, d. i. Tusschen u en mij bestond nooit eenige gemeenschap.

25. .stortvloeden. In Palestina plegen , vooral inden regentijd , geweldige waterstroomen van de bergen af te dalen, die, door «Ie winden voortgejaagd, groote verwoestingen aanrichten.

20. rots gegrond. ¹ En ieder, die deze mijne woorden hoort en ze niet doet, zal vergeleken worden bij een dwaas man, die zijn huis op het zand ge-

27. bomvd luid. \' En de regen stroomde neder, en de stortvloeden kwamen, en de winden bliezen en sloegen tegen dat huis aan, en het viel, en zijn val was groot.

28. En liet geschiedde, toen Jezus deze woorden geëindigd had, dat de scharen verslagen stonden over zijne leer. ¹

2!). Want hij leerde hen als machthebbende, en niet gelijk de schriftgeleerden.

HOOFDSTUK VIII.

Jezus geneest een melaatsche (vs. I 4), den knecht vaneen heidenschen hoofdman te Kapcrnaiim (vs. 5 13), de schoonmoeder van Petrus (vs. 11-, 15) en een aantal andere lijders (vs. 1G, 17). Hij vertrekt naar de overzijde (vs. 18 22), stilt een storm op liet meer (vs. 23 27), en geneest twee bezetenen in den omtrek van (Jadara (vs. 28 — 34).

1. Toen hij nu den berg was afgeko-

2. men, volgden hein vele scharen. \' En zie, een melaatsche kwam en boog zich voor hein neder, zeggende: Heer! indien gij wilt, gij kunt mij reini-

.\'5. gen. \' En Jezus strekte de hand uit en raakte hem aan, zeggende: Ik wil, word gereinigd! En terstond werd

Ys. 23. H. XXV : 12, 41; Ts. VI ; !). — Vs. 24 27. Luc. VI: 47 4«. Vs. 27. Ezech. XIII: II. — Vs. 28, 29. Mure. 1:22; Luc. IV: 33. — Vs. 29. Luc. IV; 22; Joh. VII: 40.

Vs. 1 4. Marc. 1:40—45; Luc. V:12 —15.

29. ah machthebbende, d. i. als een, die toonde, door de waarheid van hetgeen hij leerde, recht van spreken te hebben, zonder zich op het gezag van anderen te beroepen, zooals de schriftgeleerden gewoon waren te doen.

1. den berg. Zie op II. V ; 1.

2. een melaatsche. De melaatschheid was eene afzichtelijke huidziekte, die nog dikwijls in het Oosten voorkomt, /ij was overerfelijk en werd besmettelijk geacht ; waarom ook de wet de melaatschen uit het maatschappelijk leven verbande en hun eene kenmerkende kleederdracht voorschreef. Doorgaans had zij na vele smarten den dood ten gevolge. Mocht iemand hersteilen, dan moest de priester hem, na gedaan onderzoek, voor rein verklaren en hij een olfer brengen, vóórdat hij weder in de maatschappij werd toegelaten. Zie Lev. XIII en XIV.

boog neder. Het gr. woord doelt op de, in het Oosten gewone, plechtige begroeting, waardoor, zoo als bijv. 11. 11:2, 8, II, de mindere zijnen meerdere eer bewijst, of waarmede, zooals hier, de smeekeling dengene nadert, van wien hij hulp begeert of verwacht.

3. raakte hem aan , terwijl anders reeds de nabijheid eens melaatschen geschuwd en zijne aanraking liesniet-tend en verontreinigend gerekend werd.

I. /ijiic, molnatsclilu\'id gcroinigd. \' En .Icy,us zcide tot hem: /ie toe, dut g-ij \'t uiemnud /egt; )nilal^, ga heen, vertoon u aan den priester, en oHer do gave, die Mo/,es geboden liecl\'t, liun tot eene getuigenis.

5. Mn toen hij Kapemaiim ingegaan was, kwam tot hem een hoofdman,

0. die hein bad \' en zeide: neer! mijn knecht ligt te Imis verlamd neder en

7. lijdt vreeselijk. \' En Jeuns zeide tot hem: Ik zal komen en hem gene-

8. zen. \' En de hoofdman antwoordde en zeide: Heer! ik ben niet waardig, dat gij onder mijn dak binnentreedt; maar zeg \'t slechts met een woord, en mijn knecht zal gezond worden.

9. Want ook ik ben een mensch, die onder anderen sta, en heb zelf krijgsknechten onder mij. En ik zeg aan dezen: ga! en hij gaat, en aan een anderen: kom! en hij komt, en aan mijnen dienstknecht: doe dit! en hij

10. doet het. \' Jezns nu hoorde dit en verwonderde zich, en zeide tot hen, die volgden: Voorwaar, ik zeg n, zoo groot een geloof heb ik zelfs in

11. Israël niet gevonden. \' Doch ik zeg u, dat velen van Oosten en Westen zullen komen, en aanliggen met Abra-

Vs. 5 10,13. Lm-. Vil ; 1 10; Joli. IV : 48 Sk — Vs. 11, 12. Luc. Xlll :28, 2«. — Vs. 11. Joh. X; 10. —Vs. 12. II. Xllt: 3S, 43, 50, XXI:43,XX1I: 13, XXIV: 51, XXV : 30; Luc. X1U;28.

4. de gaoe. Zie Lov. XIV; 10 volgg.

hun lot ceuc neluiyrnis. Mon donkc hierbij of aan de priesters, of liever aan do menschen iu \'t alge-ineen, die geen melaatsehe rein zouden geaeht hebben, voordat hij aan het voorschrift der wet voldaan had.

5. hoofdman , die, zoo als het gr. woord aanduidt, honderd man onder zijne bevelen had. Hij was een heiden (vs. 10), en stond in den dienst van llerodos Antipas.

8. zc(j woord. Gew. t. spreek slechts een woord.

!). die. sla. Eig. onder gezay, d. i. die eene ondergesehikte betrekking bekleedt en dus weet, wat gehoorzamen is.

10. in Israel, d. i. onder de Israëlieten, van wie dit eerder te verwachten geweest ware.

II. van Oosten en II es ten. (Jr. van den opgang en den ondergang der zon , d. i. uit alle deelen der (hei-denkwereld. Vgl. Jez. XLVrO, Mal. 1:11.

aanliggen. Jezns vergelijkt hier, evenals elders (Luc. XIV ; 1(5 2i«, XVI vgl. Openb. XIX ;0),

de zaligheid van liet godsrijk bij de vreugde van een gastmaal. Men was in het Oosten gewoon zich, in half liggende houding, op rustbedden of matrassen om den disch te scharen. Vgl. Joh. XIII ; 23.

13. de kinderm des koninli\'iil\'s, d. i. de Joden, die, wegens hunne afkomst van Abraham, tot het burgerham en Izaiik en .Takob in liet ko-1Ü. ninkrijk der hemelen; \' maar de kinderen des komnkrijks zullen uitgeworpen worden in de duisternis daarbuiten: drtdr zal het geween zijn en 13. het tandengeknars. \' En .Tozus zeide tot don hoofdman: Ga heen, en n geschiede gelijk gij geloofd hebt! Kn zijn knecht werd te dier ure gezond. 11. En toen Jezus iu het huis van Petrus gekomen was, zag hij diens schoonmoeder nederliggen met de 15. koorts. \' En hij vatte hare hand, en de koorts verliet haar; en zij stond op Ifi. en bediende hem. \' En toen liet avond geworden was, bracht men vele bezetenen tot hem. En hij dreef de gees® uit met een woord, en al de kranken

17. genas hij; \' opdat vervuld zou worden hetgeen gesproken is door den profeet Jezaja, die zegt: Hij heeft onze krankheden op zich genomen en onze ziekten gedragen.

18. Toen nu Jezus vele scharen rondom zich zag, beval hij naar de over-

1!). zijde af te varen. \' En een schriftgeleerde kwam tot hem en zeide : Meester ! ik zal u volgen, waar gij ook 20. henengaat. \' En Jezus zeide tot hem; De vossen hebben holen en de voge-

Vs. 14 10, Mare. 1:29 34; Luc. IV: 3S 41.— Vs. 17. ,1c/.. 1,1 II ; 4, — Vs. 18, 23—27. Jliirc. IV: 35 41; Luc. VIII: 22-25. — Vs. 10 22. Luc. IX : 57 (iO.

schap van het godsrijk oorspronkelijk bestemd en geroepen waren. Vgl. Joh. IV; 22, Kom. I X ; 1-, 5, XI; 10, 17.

12. de duisternis daarbuiten. Buiten het koninkrijk, hier met eene verlichte feestzaal vergeleken, heerscht eene donkerheid als van den nacht.

het geween en het tandengeknars. De bittersto smart en het vreeselijkst naberouw worden hierdoor aangeduid.

Ik diens sehoonmoeder. Dat Petrus gehuwd was, blijkt ook uit l Kor. IX; 5. lt;

15. bediende hem , d. i. richtte de tafel voor hem aan. hem. Gew. t. hen.

10. met een woord, d. i. door zijn bevel alléén, zonder eenig uitwendig hulpmiddel, waarvan de toenmalige duivelbanners zich bedienden.

17- die zegt enz. De aangehaalde plaats wordt, buiten haar verband , in letterlijken zin opgevat. Hij heeft gedragen beteekent hier; Hij heeft, door medelijden gedreven, zich den last getroost, om overal, waar zijne hulp voor zieken werd ingeroepen , deze ook te verleenen.

18. de oo er zij de, d. i. de oostzijde van het meer Gennczaret, aan welks westelijken oever Jezus zich tot hiertoe had opgehouden. Zie verder op II. IV; is.

It). Meester. Het gr. woord, hier en elders voorkomende , beteekent eig. 1 e e r a a r.

leu des hemels nesten; inanr de Zoon des meuscheu lieeft niet, waar liij liet

\'21. hoofd nederlegge. \' En een ander zijner leerlingen zeide tot hem: Heer! sta mij toe, eerst heen te gaan en

22. mijnen vader te begraven. \' Maar Jezus zeide tot hem; Volg mij, en laat de doodeu linniie dooden begraven.

2:5. En toen hij in het schip gegaan was, volgden hem zijne leerlingen.

21. En zie, er ontstond groote beweging in de zee, zoodat het schip door de golven bedekt werd; doch hij sliep.

25. En de leerlingen kwamen tot hem en wekten hem, zeggende: Heer, help!

20. wij vergaan! \' En hij zeide tot hen; Waarom zijt gij vreesachtig, gij klei n-geloovigeu? Toen stond hij op en bestrafte de winden en de zee, en er

27. kwam groote stilte. \' En de mensehen verwonderden zich en zeiden: Welk een is deze, dat ook de winden en de zee hem gehoorzamen!

28. En toen hij aan de overzijde gekomen was, in het land der Gadare-nèrs, ontmoetten hem twee bezetenen, die nit de grafsteden kwamen en zeer woest waren, zoodat niemand langs

2!). dien weg voorbij kon gaan. \' En zie, zi j schreeuwden, zeggende: Wat hebben wij met u te doen, Zoon Gods? Zijt gij hier gekomen, om vóór den

30. tijd ons te pijnigen?\' Daar was nu

Vs. 28 34. Marc. V : 1 20; Luc. VIII : 20 30.

20. nesten. Gr. woonplaatsen of verhlijvcn.

de Zoon des mensrhen. Ecne benaming, waarmede Jezus, volgons de Evangg. (met bijzonderen nadruk H. XXVI : 6\'Jlt;), gewoon was van zich zelven te spreken , maar die elders in liet N. T. alleen Hand. Vil : 50 voorkomt. Zij is waarschijnlijk ontleend aan Dan. VII: 13, waar men den Messias zag voorgesteld, als in de gedaante van eens me use hen zoon (d. i. in menschelijke gestalte) op de wolken verschijnende. And. zijn van oordeel, dat Jezus zich daardoor aanduidde als een mensch gelijk andere menschen, of wel als den mensch bij uitnemendheid.

heeft niet — neder ley ge, d. i. heeft geene rustplaats ; wordt, ter vervulling zijner taak, geroepen om rusteloos voort te werken.

21. leerlingen. Hier, evenals vs. 23 en meermalen elders, in ruimeren zin te verstaan van hen, die Jezus volgden, om zijn onderwijs te hooren.

22. de dooden, d. i. in onderscheiding van de lig-chamelijk dooden, terstond daarna bedoeld, dezulken , die door onverschilligheid of onvatbaarheid nog in geestelijken doodslaap verkeeren. Vgl. Ef. 11:1, 1 Tim. V • 0, Openb. 111 : 1.

24lt;. beweging, ten gevolge van een plotseling opgestoken storm.

ver van hen eene kudde van vele

31. zwijnen, weidende. \' En de booze geesten baden hem, zeggende: Indien gij ons uitdrijft, zoo sta ons toe in de kudde zwijnen te varen.

32. En hij zeide tot hen; Gaat! En zij, uitgevaren zijnde, voeren in de kudde zwi jnen. En zie, de geheele kudde zwijnen stortte van de steilte af in de zee, en zi j kwamen in de wateren

33. om. \' En de hoeders vluchtten en gingen naar de stad, en berichtten alles, ook wat er met de bezetenen geschied

31\'. was. \' En zie, de geheele stad liep uit, Jezus te gemoct; en hem ziende, baden zij, dat hij van hun grondgebied mocht weggaan.

HOOFDSTUK IX.

Jezus geneest een verlamde en vergeeft hem de zon-den (vs. 1-8); roept Mattheüs (vs. t) 13); geeft reden, waarom zijne leerlingen niet vasten (vs. 14 17); wekt de dochter van een overste op, en geneest eene vrouw, die aan bloedvloeijing lijdt (vs. 18 26); geeft aan twee blinden het gezicht (vs. 27—31) en aan een stomme de spraak terug (vs. 32—34); gjuit het land goeddoende door en is bewogen met den verlaten toestand der schare (vs. 35 — 38).

1. En in het schip gegaan zijnde, stak hij over en kwam in zijne stad.

2. En zie, zij brachten tot hem een verlamde, die o]) een bed nederlag. En Jezus zag hun geloof en zeide tot den verlamde: Zoon, wees goeds-

Vs. 1 17. Mare. 11:1 22; Luc. V: 17 30. — Vs. 1. Marc. V : 21. — Vs. 2. Joh. V; 14, IX; 2.

2ö. bestrafte, d. i. beval hun op dreigenden toon te bedaren. Vgl. II. XX: 31.

27. de menschen, die met de leerlingen in het schip waren.

28. Gadareners, d. i. inwoners der zuidoostwaarts van bet meer Gennézaret gelegen stad Gadara met haren omtrek. Gew. t. Gergeseners. And. lez. Geraseners.

grafsteden. Men denke hier aan grotten, die, hetzij door de natuur gevormd, of kunstmatig in de rotsen uitgehouwen, tot rustplaats voor de dooden gebruikt werden.

bezetenen. Zie op II. IV : 24.

21). Wat — te doen? d. i. Wat moeit gij u met onsP Zoon Gods? Gew. t. Jezus, Zoon Gods?

vóór den tijd, t. w. van het strafgericht, door den Messias te houden.

30. Uit den inhoud van dit vs. schijnt te blijken, dat de bewoners dezer landstreek heidenen waren. Vgl.

Low. Xi:7.

31. booze geesten. Zie op II. VII : 22.

1. zijne stad, d. i. Kapernaüm, waar hij zich metterwoon had nedergezet. Zie II. IV : 13.

2. hun geloof _y d. i. het geloof zoowel van den lij der als van zijne dragers.

moetls! uwe zonden zijn vergeven.

.\'5. En zie, sommige der schriftgeleerden zeiden bij zicli zelve: Deze

4. lastert God.\' Eu Jezus, hunne ge-dachten ziende, zeide; Waarom denkt

5. gij kwaad in uwe harten? ¹ Wat toch is lichter, te zeggen: nwe zonden zijn vergeven, of te zeggen: sta op en

6. wandel?\' Doch opdat gij moogt weten, dat de Zoon des mensclien macht heeft, om op aarde zonden te vergeven — toen zeide hij tot den verlamde : Sta oj), neem uw bed op en

7. ga naar uw huis! ¹ En hij stond op

8. en ging heen naar zijn linis. \' De scharen nu, dit ziende, werden bevreesd en verheerlijkten God, die zulk eeue macht aan de menschen gegeven had.

9. En Jezus ging vandaar weg en zag een mensch aan het tolhuis zitten, Mattheüs genaamd, en zeide tot hem : Volg mij! En hij stond op en volgde

10. hem. \' En het geschiedde, toen hij in het huis aanlag, dat, zie, vele

Vs. 3. Luc. VII: 4a, — Vs. 10. 11. Luc. VII .-SI., XV ; 2.

2. vergeven. Ocw. t. u vergeven.

3. zeiden bij zich zelve. Oostcrschc spreekwijze tor aanduiding, dat iemand gedachten koestert, zonder ze uit te spreken.

Deze lastert God. Jezus werd van godslastering beschuldigd, omdat men meende, dat hij zich een recht aanmatigde, hetwelk dode alleen toekwam.

4. hunne yedachtcn ziende, t. w. op hun gelaat. denkt gij kwaad, d. i. voedt gij zulke booze gedachten.

5. liet tweede was inderdaad niet lichter dan het eerste, omdat het door eene daad van buitengewone macht onmiddellijk gestaafd moest worden.

G. de Zoon des menschen. Zie op 11. VIII: 20. macht heeft, d. i. door God in staat gesteld en gevolmachtigd is. Vgl. vs. 8.

8. werden bevreesd. (Jew. t. verwonderden zich. aan de menschen. J)e omstanders, in Jezus .één

hunner ziende, beschouwden ook de gaven en krachten, die zij hem zagen ten toon spreiden , als in \'t algemeen aan het mensehelijk geslacht, waartoe hij behoorde, door God verleend.

9. tolhuis, d. i. het huis, dat, aan den ingang der stad gelegen, bestemd was voor de ontvangst der tolrechten en andere belastingen. Dat Mattheüs tot den stand der tollenaars of tolbeambten (vgl. 11. V : 46) behoorde, blijkt ook uit II. X : 3.

Mattheüs. Waarschijnlijk dezelfde, die elders (Mare. 11 : I J-, Luc. V : 27) onder den naam Levi voorkomt. Geen der apostellijsten vermeldt echter dezen naam (11. X:3, Mare. 111:18, Luc. VI; 15). Men vermoedt, dat de voormalige tolbeambte, bij zijne intrede in den kring der apostelen, den toenaam Mattheüs verkregen of aangenomen heeft, en daaronder sedert bekend is gebleven.

l\'oly mij. Waarschijnlijk hetzelfde als; Word tollenaars en zondaars kwamen, en met Jezus en zijne leerlingen aanla-

11. gen. \' En de Earizeërs, dit ziende, zeiden tot zijne leerlingen: Waarom eet uw Meester met de tollenaars en

12. zondaars? ¹ Doch Jezus hoorde dit en zeide: De gezonden hebben geen geneesmeester noodig, maar de kran-

13. ken. \' Maar gaat heen en leert wat het zegt; Barmhartigheid wil ik, en niet offerande; want ik ben niet gekomen om rechtvaardigen te roepen, maar zondaars.

14. Toen kwamen tot hem de leerlingen van Johannes en zeiden: Waarom vasten wij en de Earizeërs veel, maar vasten uwe leerlingen niet? \'

15. En Jezus zeide tot hen: Kunnen wel de brniloftsgezellen treuren, zoolang de bruidegom bij hen is? Maar er zullen dagen komen, dat de bruidegom van hen is weggenomen, en

16. dan zullen zij vasten, Doch niemand zet een stuk van een ongevolden lap op een oud kleed; want het ingezette

Vs. 13. Hot.. VI ;0; Mich. VI; 7, 8; Mnttli. XFI ; 7, XXIII : 23; Luc. XIX: 10; 1 Tim. I : irgt;. — Vs. 14. Luc. XVIII ; 12. — Vs. 15. Joh. 111:2».

mijn leerling. Vgl. Lue. V ; 27 , 28.

10. aanlag, d. i. het middagmaal gebruikte. Zie op H. VIII; 11.

zondaars y d. i. zulken , die om eigenlijke zonden of doorgaande overtreding van de voorschriften der wet, niet minder dan de tollenaars, met wie zij te gelijk genoemd worden, door de Farizeërs werden geschuwd. Vgl. VS. 11.

12. De gezonden enz. Spreekwoordelijk gezegde, door het slot van vs. 13 verklaard.

13. wat het zegt enz. Jezus beschaamt met deze woorden menschen, die, in eigen oog rechtvaardig, niet bedachten , dat hunne oilers Gode een gruwel moesten zijn , zoolang zij, in hoogmoedige zelfverblinding, den plicht der barmhartigheid jegens dwalenden of gevallenen nalieten.

zondaars. Gew. t. zondaars tot bekeering.

I k leerlingen van Johannes, den dooper. Vgl. Hand. XIX; 1.

veel. Zie op H. VI : 10.

15. bruiloftsgezellen. (Jr. zonen der bruidskamer, d. i. vrienden of speelnooten van den bruidegom.

de bruidegom — weggenomen. Zinspeling van Jezus op zijn eigen heengaan, en op het gemis, dat zijne leerlingen daardoor gevoelen zouden.

dan zullen zij vasten , d. .i. dan zal de tijd voor hen gekomen zijn , om de treurige stemming huns ge-moeds door vasten te openbaren.

10. van een ongevolden lap, die nieuw en nog aan krimping onderhevig is. Jezus achtte (vgl. vs. 17) het een dwaas en ijdel pogen , zijne leerlingen aan de voorschriften eener verouderde overlevering omtrent vasten en dergelijke te binden. Zijne leer toch was te geestelijk van aard, om zich met farizcschen letterdienst te kunnen verdragen.

ingezette stuk. Eig. aanvulsel daarvan.

Vs. 18 20. M:irc. V ; 2 Vs. 20 22. Marc. V Mi 48. — A\'s. 21. 11. Ys. 22. Luc. VI 1:50, XI : 11.

3- 43; Luc. VITI: 40 56.— : 25 34; Luc. VIII : 40, X J V : 36; Marc. III: 10. — XVII : 11). — Vs. 24. Joh.

Vs. 30. II. XII ; Ifi; Marc. I : 14. — Vs. 32 34. II. XII : 23 24; Mare. 111:22; l.ne, XI ; 14. 15.— Vs. 35. II. IV: 23; Mare. Vl:«; Hand. X ; 3S. — Vs. 36. Num. XXVII .-17; Jer. L:0, 7; Marc. VI: 31\'; 1 Petr. 11:25.

17. sakken, In lief Ooston werden, on worden nog, zakken, nit geitenvellen vervaardigd en met de rnwe zijde naar binnen gekeerd, tot bewaring en verzending van wijn gebruikt.

18. een overste, t. w. der synagoge, d. i. één van ben, aan wie (zie Hand. XIII : 15) het opzienersambt in de godsdienstige vergaderingen was opgedragen.

20. den kwast. (jr. zoom of boordsel. Naar\'t schijnt, is één der vier kwasten bedoeld, die de Jood, tot aandenken aan de wet Gods, aan de boeken van zijn bovenkleed dragen moest (Num. XV : 38 , 39). Vgl. II. XXIII : 5.

23. de JlnUspelers. Volgens een gebruik, door de Joden aan de (irieken en Komeinen ontleend, mochten dezen bij geene begrafenis ontbreken.

cle jammerende menigte. Men denkc niet slechts aan de schreijende verwanten «mi vrienden, die in het sterfluiis bijéénwaren , om den lijkstoet te volgen , maar inzonderheid aan de dusgenaamde klaagsters of gehuurde vrouwen, die bij eene begrafenis, op het geluid der treurmuziek , klaagliederen aanhieven.

27. Zoon Davids! In den mond dezer blinden doelt deze benaming minder op de afkomst van Jezus, dan op zijne waardigheid als Messias.

28. dit doen kan , t. w. u genezen.

33. Zóó — yezien. Het uitdrijven van booze geesten was den Joden op zich zelf niet vreemd, omdat zij meenden, dat sommigen het vermogen daartoe bezaten; j maar dat Jezus dit deed zonder bezwering, alleen door de macht van zijn woord , dit wekte de algemeene verwondering.

31. Door. (Jr. In, d. i. in de gemeenschap met, of met de hulp van. De Farizecrs verwijten Jezus, dat hij zijne macht niet van God, maar van den overste der booze geesten (volgens H. XII : 24 Beclzebul) ontvangen zou hebben, en dus een bondgenoot van (U-zen zijn zou.

35. etke kwaal. Gew. t. elke kwaal onder het colli.

ren zag, werd liij innerlijk met hen bewogen, omdat zij gekweld en uit-gepnt waren, glt;^,li,jk seliapen, die geen 37. herder iiebben. \' Toen zeide hij tot zijne leerlingen: De oogst is wel groot, maar de arbeiders zijn weinige. .\'5S. Bidt dan den lieer des oogstes, dat hij arbeiders in zijnen oogst uitzeilde.

HOOFDSTUK X.

Jezus zendt zijne twaalf apostelen uit (vs. I 0); geeft hun zijne bevelen (vs. 7 IS); spreekt tot hen over de bezwaren, aan hunnen arbeid verbonden; bemoedigt hen tot den strijd, die hen wacht, en spoort hen tot volharding aan (vs. 1G -42).

1. En hij riep zijne twaalf leerlingen tot zich, en gal\' hun macht over onreine geesten, om ze uit te drijven en elke ziekte en elke kwaal te ge-

2. nezen. \' De namen nu der twaalf

Vs. 37, 38. Luc. X;3; Joh. IV.-35.

Vs. 1. Marc. Ill; 1 , 15, VI : 7; Luc. VI: 13, IX : 1.— Vs. 2 — 4. Marc. Ill; 16-19; Luc. VI ; 14 Ifi; Hand. 1: 13. — Vs. 6. H. XV .-2 ; Hand. Ill :2fl, XIII : 10.

30. gekweld. Gew. t. vermoeid,

uitgeput. Gr. neder geworpen, t. w. door vermoeidheid. And. verstrooid. De volksmenigte, door hunne leeraars verwaarloosd en aan zich zelve overgelaten , vond geen bevrediging voor hunne hoogere behoeften , en was dien ten gevolge aan allerlei geestelijke ellende ter prooi, ja , een geheel verderf nabij.

37. Dc oogst — groot, d. i. er is wel veel te oogsten. oogst. .. arbeiders. Beeld van de menigte dergenen , die rijp waren voor liet messiasrijk, en van de leeraars, die de boodschap des heils tot hen moesten overbrengen.

38. den Heer des oogstes, d. i. God. Vgl. 1 Kor. lil : 9. uitzende. Gr. uitdrijve, waardoor de dringende

behoefte aan arbeiders te sterker wordt uitgedrukt.

1. hij riep. De eigenlijke roeping der apostelen, ofschoon slechts van sommigen hunner vermeld (11. IV: 18 23), wordt hier, waar van hunne uitzending sprake is, ondersteld reeds geschied te zijn. Vgl. voorts H. IX: 30 38.

onreine (t. w. in zedelijken zin), d. i. booze. Vgl. 11. Vil : 22.

2. apostelen, d. i. gezanten of zendelingen. Vgl. Luc. VI : 13.

de eerste. Hiermede begint eene telling, die niet wordt voortgezet.

Petrus . .. en Andreas. Vgl. II. 1V : 18, en de Aant. aid.

Jacobus ... en Johannes. Vgl. II. IV: 21 en de Aant. aid.

3. PhHippus. Vgl. Joh. I: lt;14.

Barlholomeüs, d. i. zoon van Tholmai. Zijn eigen naam was, naar \'t schijnt, Nathanaël. Vgl. Joh. I : 10 , XX: 3.

Thomas. Ken naam, die Gr. Didymus, Ned. tweeling luidt. Zie op Joh. XI: 10.

de tollenaar, d. i. die vroeger to.leambte was geweest. Zie op II. IX : 0.

Alpheus. Volg. sommigen dezelfde als Klopas. Vgl. II. XXVII: 50, Joh. XIX: 25.

apostelen zijn deze: De eerste; Simon, genaamd Petrus, en Andréas zijn broeder; Jacobus, de zoon van Zebc-deüs, en Johannes zijr broeder; \'

.\'5. Philippus en Bartholomeiis; Thomas en Mattheüs de tollenaar; Jacobns, de zoon van Aipheüs, en Lebbeiis,

4. bijgenaamd Thaddens; \'Simon de Ka-naneëi\' en Judas Iskariot, die hein ook heeft- overgeleverd.

5. Deze twaalf zond Jezus uit quot;ii gaf hun last, zeggende: Gaat geei. weg op tot de heidenen, en treedt geen

6. stad der Samaritanen in; ¹ maar gaat veeleer tot de verlorene schapen vin

7. het huis Israels. \' Gaat heen en predikt, zeggende; liet koninkrijk der

8. hemelen is nabij! \' Geneest krankeu, reinigt melaatschen, drijft booze geesten uit. Om niet hebt gij het ont-

!). vangen, geeft het om niet. \' Voorziet u niet van goud, of zilver, of koper

Vs. 7. II. 111:3, IV : 17; Luc. IX:3, X;U, II. — Vs. 8. Marc. VI : 13, 13; Luc. IX ; 0. — Vs. 9 15. Marc. VI: 8 — 11; Luc. IX: 3-5, X : !lt; 12, XXII: 35.

3. Lebbeüs. Deze komt Marc. 111:18 onderden naam van Thaddeiis, Luc. VI : 10 en Hand. 1:13 onder dien van Judas, de zoon van Jacobus _y voor. Vgl. Joh. XIV: 22.

bijgenaamd Thaddeiis. Volg. sommigen een onecht toevoegsel.

4«. de Kananeèr. Gew. t. de Kananiter. Deze bijnaam , aan Simon gegeven, om hem te onderscheiden van Simon Petrus , schijnt in beteekenis overeen te komen met dien van de IJveraar, waarmede Lucas hem noemt (11. VI: 15.)

Iskariot. Men leidt dit woord af van Kariot, eene stad in Juda, of van een hebr. woord, dat ver-worging beteekent, of van nog andere woorden.

5. Gaat heidenen , d. i. Betreedt geen weg, die naar de landen der heidenen leidt. Deze hist w;is geen voor alle volgende tijden geldend gebod (vgl. II. XXVIII: 19, Hand. 1:8), maar had alleen ten doel, om do leerlingen bij de taak te bepalen , die op dit oogenblik voor hen geschikt en met den aard der tijden en omstandigheden het meest overeenkomstig was.

der Samaritanen, d. i. der bewoners van het voormalig rijk der tien stammen, voor een deel oorspronkelijk Israëlieten, voor een ander deel afkomstig van de heidenscho volkplantelingen, door den koying van Assyrië derwaarts overgebracht (2 Kon. XVII: 21\' volgg.). Ofschoon zij de wet van Mozes hadden aangenomen , werden zij door de Joden met de heidenen gelijk gesteld, en daarom na de ballingschap van den tempelbouw uitgesloten (Ezr. IV). Hieruit ontstond een onverzoenlijke volkshaat, ten gevolge waarvan nog in Jezus\' tijd de joden geen de minste gemeenschap niet hen onderhielden (Joh. IV: 9), en ieder blijk van toenadering tot hen als eene beleediging van het nationaal gevoel aanmerkten (Joh. VII 1:48).

0. verlorene schapen. Vgl. IT. IX : 30.

huis, d. i. geslacht.

8. melaatschen. Qèw. t. mclaatschcn , wekt dooden op, hebt gij hel ontvangen , t. w. de gaven civ krachten , vs. 1 bedoeld.

10. in uwe, gordels, \' of reiszak, ol\'twee rokken, of schoenen, of staf; want de arbeider is zijn onderhoud waar-1 1. dig. \' En in wat stad of vlek gij komt, onderzoekt, wie daarin waardigis; en 12. blijft aldaar, totdat gij weggaat. \' En als gij de woning inkomt, zoo groet i;5. haar. \' En indien die woning \'t waardig is, zoo kome uw vrede over haar; maar indien zij \'t niet waardig is,

14. zoo keere uw vrede tot u terug. \' En wie u niet ontvangt, noch naar uwe woorden hoort — schudt, bij het weggaan uit die woning of die stad,

15. het stof uwer voeten af. \' Voorwaar, ik zeg li, het zal voor liet land van Sodom eu Gomorra dragelijker zijn ten dage des oordeels, dan voor die stad.

l(i. Zie, ik zend u uit als schapen te midden van wolven; weest dan voorzichtig als de slangen, en eenvoudig

17. als de duiven. \' En neemt u in acht voor de mensclien; want zi j zullen u aan rechtbanken overleveren, en in hunne synagogen zullen zij u geese-

18. len; \' en ook voor landvoogden en

Vs. 10. II. IX :38; 1 Kor. IX ; 14; I Tim. V : 18. — Vs. 14. Hand. XIII :51, XVIII ;(i. — Vs. 15. H. XI: 24. — Vs. 16. Luc. X : 3. — Vs. 17. 11. XXIII : SI, XXIV:!), 10; Luc. XXI:I3; Joh. XV1:3. — Vs. 18. Hand. IX: 15.

9. yordnls. Voor joodscho reixigors do gebruikelijke bewaarplaats van liet geld , dat zij bij zieh droegen.

10. twee rokken, d. i. een ander kleed {rok heet bepaaldelijk het onderkleed, zie op 11. V ; 40) dan dat, hetwelk door hen gedragen werd. Ook buiten de schor-nen , die zij aan hunne voeten hadden, mochten zij geeno andere met zich nemen, en evenmin een staf buiten dien , waarmede zij den toeht zouden aanvaarden.

11. waarduj, t. w. om u te ontvangen. Jezus wil, dat de door hem uitgezonden boden hun intrek zullen nemen bij mensclien, wier vatbaarheid voor de prediking des heils hun gebleken was. Vgl. II. Vil : 0.

wet/fjaal, d. i. die stad of dat dorp verlaat.

12. (jroet haar. De gewone groet, waarmede de Israëlieten elkander tegenkwamen of eene woning binnentraden , was: Vrede zij u lied en I Vgl. Gen. XL11I:23, llicht. XIX : 20, Luc. XX1V:36, Joh. XX;19,26.

13. Jezus wil zeggen : Naardat de door u binnengetreden woning dit waardig is of niet, moge de haar gebrachte zegenwensch (uw vredegroet) al of niet vervuld worden.

I k sehudl.., hel stof uwer voeten af_t d. i. breekt de gemeenschap met de bewoners zoo geheel af, dat geen spoor daarvan overblijft. J)e oorsprong dezer zinnebeeldige handeling ligt hierin , dat ijverende Joden , als zij eene heidensche plaats betreden hadden, zich zelfs door het stof, dat aan hunne voeten kleefde, verontreinigd rekenden.

10. ik, d. i. met nadruk: 1 k ben \'t, die u zend, en als m ij n e gezanten zult gij met veelvuldige bezwaren te kampen hebben.

koningen zult gij gebracht worden om mijnentwil, hun en den heidenen

19. tot eene getuigenis. \' Doch wanneer zij u overleveren, weest niet bezorgd, hoe of wat gij spreken moet; want het zal u in die\' ure gegeven worden

20. wat gij spreken zult; \' want gij zijt het niet, die spreekt, maar het is de Geest uws Vaders, die in u spreekt. \'

21. En de broeder zal den broeder ter dood overleveren, en de vader zijn kind, en de kinderen zullen tegen hunne ouders opstaan en hen dooden.

22. En gij zult van allen gehaat zijn om mijnen naam; maar wie ten einde toe volhardt, die zal behouden worden.

23. Wanneer zij u dan vervolgen in de eene stad, vlucht naar de andere; want voorwaar, ik zeg u, gij zult de steden Israels niet ten einde zijn, vóórdat de Zoon des mensclien ge-

24. komen is. \' Een leerling is niet boven zijn leermeester, noch een

25. dienstknecht boven zijn heer. \' Het zij den leerling genoeg, dat hij worde gelijk zijn leermeester, en de dienst-

Vs. 19, 20. Marc. XIII: 11; Luc. XII: II, 13, XXI : 14, 15; lliind. IV: 8, VI: 10. — Vs. 21, 22. Marc. XIII : 12, 13; Luc. XXI : 16, 17. — Vs. 22. li. XXIV: 13. — Vs. 23. II. XXIV: 30. — Vs. 24, 25. Luc. VI: 40; Joh. XIII: 10, XV : 20. — Vs. 25. II. 1X : 34, XII : 21; Joh. VIII : 48.

10. eeuvoudiy, d. i. wars van alle valsche streken , oprecht. Jezus wil, dat zijne gezanten eene wijze voorzichtigheid tegenover de mensehen zullen in acht nemen, zonder zich daarom van kunstgrepen te bedienen, die den toets der waarheid en zedelijkheid niet kunnen doorstaan.

17. rechtbanken. Gr. synedriè\'n. Zie op II. V : 22.

aeeselen. Eene straf, ter zake van ongehoorzaamheid aan het gezag der oversten destijds meermalen opgelegd, en vooral ook op de volgelingen van Jezus toegepast. Zie Hand. XXI 1:19, XXVI : 11. Vgl. Hand. V:40, 2 Kor. XI: 24.

18. landvoogden. And. stadhouders. Het gr. woord, dat op zich zelf eene meer algemeene beteekenis heeft, doelt hier bepaaldelijk op gezaghebbers, als Pilatus, Sergius Paulus , Felix en Festus, die het bew ind voerden over een der wingewesten van het romeinsche rijk.

koningen. Men denke bijv. aan Agrippa , Hand. XXVI: 1.

hun getuigenis, d. i. om voor Jood (vgl. vs. 17) en heiden van mij te getuigen.

21. De zin is, dat de teederste banden den haat niet zouden keeren , dien de belijdenis der waarheid voor volgelingen van Jezus zoute weeg brengen. Vgl. vs. 31- 30.

23. gekomen is. Men denke aan zijne komst in heerlijkheid , waarop ook elders het uitzicht gegeven wordt. Vgl. 11. XVI : 27,28, XXIV : 3, 30, XXVI : 6k

24. is niet hoven enz., d. i. heeft geen rechten boven , mag voor zich niets beters eischen dan te beurt valt aan enz.

25. dat hij worde, d. i. dat het hem ga.

kueclit gelijk zijn lieer. Indien zij den lieer des huizes Beclzebul hebben bijgenaamd, hoeveel te meer zijne

26. hnisgenooten! \' Vreest hen dan niet; want er is niets bedekt, dat niet ontdekt zal worden, en verborgen,

27. dat niet bekend zal worden. \' Wat ik tot u zeg in de duisternis, spreekt dat in liet lieht; en wat gij in \'t oor

28. hoort, predikt dat op de daken. \' En vreest niet voor hen, die het ligehaam doodeu, doch de ziel niet kunnen dooden; maar vreest veeleer hem, die en ziel èn ligehaam kan verderven in

29. de hel. \' Worden niet twee ninschjes voor een penning verkocht? En niet één van hen zal ter aarde vallen zon-

;}(). der uwen Vader. \' Doch van u zijn zelfs al de haren des hoofds geteld.

31. Vreest dan niet! gij gaat vele musch-

32. jes te boven. \' Ieder dan, die mij belijdt voor de menschen, dien zal ik ook belijden voor mijnen Vader in de

33. hemelen. \' Maar wie mij verloochent voor de menschen, dien zal ik ook verloochenen voor mijnen Vader in de hemelen.

31\'. Meent niet, dat ik gekomen ben

Vs. 26 33. Luc. XIl ; 2 9. — Vs. 26. Marc. IV: 23; Luc. VIII:17. XU:2; Jol)Xll:22; Dan. It; 22. — Vs. 28. Jnr. I; 8; Hand. IV : 10, V ; 2!).— Vs. 30. Luc. XXI; 18; Hand. XXVII;»!; 1 Sam. XIV: 45. — Vs. 31. H. VI; 20. — Vs. 32, Rom. X ; 9, 10. — Vs. 33. 2 Tim. II; 12; Luc. IX; 26.

25. heer des huizes . . . huisgenooteu. llionnedo bedoelt Jezus z i e li z e 1 v e u en de leerlingen, die met en om hem waren.

Betizehul. Zie op H. TX:3k And. lez. Beelzebub , d. i. Vliegengod, oorspronkelijk de naam van een afgod der Ekronieten.

bijgenaamd. Gew. t. geheeien.

27. in de duisternis, d. i. in het verborgen.

in hel lieht, d. i. in liet openbaar.

in V oor hoort, d. i. zóó hoort, dat gij alleen het verneemt.

predikt dat op de daken , d. i. maakt dat allerwegen en aan allen bekend. Men denke aan liet platte, van leuningen of borstweringen voorziene dak van een oostersch huis. Vgl. 2 Sam. XI: 2, Hand. X ; 9.

28. De leerlingen moesten eene keuze doen tussehen de menschen, die hun het prediken verbieden zouden , en tussehen God , die \'t hun beval, en daarom wél bedenken , wat zij bij ongehoorzaamheid aan genen of aan dezen te wachten hadden.

29. musritjes. Eig. kleine vogeltjes in \'t algemeen. penning. Er wordt hier eene romeinsche munt,

een as, aangeduid, destijds ook in Palestina gangbaar, die vroeger bijkans vier, later ruim twee centen gold.

zonder uwen Vader, d. i. zonder den wil of het toedoen van uwen hemelschen Vader.

31lt;. het zwaard, d. i. twist, verdeeldheid, strijd, liet onvermijdelijk gevolg van de komst van Jezus zou verdeeldheid onder de menschen zijn (vgl. Luc. II ; 31-),

om vrede te brengen op aarde; ik ben niet gekomen om vrede te bren-

35. gen, maar liet zwaard. ¹ Want ik ben gekomen om te verdeelen den zoon tegen zijnen vader, en de dochter tegen hare moeder, en de schoondochter tegen hare schoonmoeder.

36. En \'s menschen hnisgenooten zullen

37. zijne vijanden zijn. \' Wie vader of moeder li(jfheeft boven mij, is mijns niet waardig; en wie zoon of dochter liefheeft boven mij, is mijns niet

38. waardig; \' en wie zijn kruis niet op zich neemt en mij volgt, is mijns

39. niet waardig. ¹ Wie zijn leven vindt, zal het verliezen; en wie zijn leven verliest om mijnentwil, zal het vin-

40. den. \' Wie u ontvangt, ontvangt mij; en wie mij ontvangt, ontvangt hem,

41. die mij gezonden heeft. ¹ Wie een profeet ontvangt om zijn naam van profeet, zal het loon van een profeet verkrijgen; eu wie eeit- rechtvaardige ontvangt om zijn naam van rechtvaardige, zal het loon van een recht-

42. vaardige verkrijgen. \' En zoo wie aan één van deze kleinen slechts een beker koud water te drinken geeft om

Vs.34 30. Luc. XII; 9, SI 53; Midi. VII ; (1,— Vs. 34. Luc. II; 31, 35. — Vs. 37. H. XIX; 29; Luc. XIV; 2«. — Vs. 38. H. XVl;2 j Luc. XIV; 27. — Vs. 30. 11. XVI ; 25; Luc. IX ; 24. XVII ;33i Joh. XII :25. — Vs. 40. Joh. Xlll ; 20; Luc. X; 16. — Vs. 42. Marc. IX:-U; Matth. XXV;40.

Ofschoon door de zonde der menschen veroorzaakt, was zij echter niet in strijd met den r.iad van God , die ook het kwade aan de zegepraal van het goede dienstbaar maakt.

35. .zoon. Gr. mensrh.

de schoondochter. Eig. de verloofde of jonggehuwde vrouw.

38. zijn kruis niet op zich neemt, d. i. zich niet bereidwillig aan alle lijden onderwerpt. De beeldspraak is aan de gewoonte ontleend , dat de misdadiger zelf zijn kruis naar de strafplaats dragen moest.

39. zijn leren vindt, d. i. door schikken en plooijen naar den zondigen eisch der wereld, zijn leven heeft weten te redden.

zal het verhezen, d. 1. zal zelf oorzaak zijn van zijn verderf, daar hem het eeuwige leven ontgaat.

zal het vinden , d. i. zal het ware , eeuwige leven deelachtig worden. Vgl. II. XIX: 29.

41. om zijn naam van profeet, d. i. omdat hij datgene is, wat de naam beduidt, t. w. een profeet. Vgl op Hand. XI : 27.

het loon van een profeet.. . van een rechtvaardige , d. i. het loon , dat in het messiasrijk voor een profeet, voor een rechtvaardige is weggelegd.

42. kleinen. Zinspeling op den geringen staat van \'s Heilands vroegste gezanten, en op de verachting, die zij van den kant der wereld ondervinden zouden.

een beker koud water , hier genoemd als de allergeringste weldaad, die men iemand bewijzen kan.

/.ijn iiamn van leerling, voorwaar, ik zeg n, hij zal zi jn loon niet verliezen.

HOOFDSTUK XI.

Nsiai\' iianlcidin^ (•ener vraag van Joiiannos den dooper (vs. I 3), Uigt Jezus getuigenis af aungaando /.ieli /.elven (vs. J- (1), zijnen voorlooper (vs. 7 15), zijne lijd- en landgenooten (vs. 10 2-1\'\'). 11 ij prijst het wei-heilagen zijns Vaders (vs. 25 27), en roept vermoeiden tot zieli (vs. 28 30).

1. Kn .liet geschiedde, toen Jezus ge-eindigd had last te geven aan zijne twaalf leerlingen, dat hij vandaar vertrok, om te leeren en te prediken in hunne steden.

2. Johannes nu, toen hij in de gevangenis gehoord had van de werken van den Christus, zond zi jne leerlin-

ü. gen en liet hem zeggen: \' Zijt gij degene die komen zou, of hebben wij

4. een ander te verwachten? ¹ Eu Jezus antwoordde en zeidc tot hen: Gaat heen en bericht aan Johannes hetgeen

5. gi j hoort en ziet. \' Blinden worden ziende, en kreupelen wandelen; ine-laatsehen worden gereinigd, en doo-ven hooren; dooden worden opgewekt,

Vs. 2 10. Luc. VIT: 18- 35. — Vs. 2. II. IV: 13, X1V;3. — Vs. 3. Mal. 111:1. — Vs. 5. 11. XV : 30; Jc2. XXIX : 18, XXXV:5. LX1 : 1.

en annen hooren het evangelie ver-

(i. kondigen; \' en zalig is hij, die zich aan mij niet ergert.

7. En toen dezen heengingen, begon Jezus tot de scharen te zeggen aangaande! Johannes; Wat zijt gij in de woestijn gaan aanschouwen ? een riet, dat door den wind geschud

8. wordt? \' Maar wat zijt gij gaan zien? een inensch, in zachte kleederen gekleed? Zie, die zachte kleederen dragen, zi jn in de huizen der koningen.

!). Maar wat zijt gij gaan zien? een profeet? Ja, zeg ik u, nog meer

10. dan een profeet! \' Want deze is \'t, van wien geschreven staat: Zie, ik zend mijnen engel voor uw aangezicht, die u wen weg voor

11.n uit bereiden zal.\' Voorwaar, ik zeg u, onder die van vrouwen geboren zijn, is er geen meerdere dan Johannes de dooper opgestaan; doch de minste in het koninkrijk der he-

12. melen is meerder dan hij. \' Maar van de dagen van Johannes den dooper af tot nu toe wordt aan het koninkrijk der hemelen geweld gepleegd, en

13. geweldenaars roovcn het weg. \' Want

Vs. O. II. XIII; 51. 57. — Vs. O. Luc. 1: 7«. — Vs. 10. Mal. 111:1; Ware. I : 2. — Vs. 11. II.XUl: 1«, 17; 1 i\'ctr. I : 1U 13. — Vs. 12, 13. Luc. XVI: 1(1.

8. een men se h — (jckleed. Schots van een hoof-schen pronker, vol ijdclheid en zucht naar weelderig genot.

in de huizen der koninyen , en dus niet in de eenzaamheid en te midden van de ontberingen eener woestijn.

10. engel, d. i. hier: een afgezant of bode van God in \'t algemeen. Zie verder op II. 1 : 20.

11. die van vrouwen ychoren zijn. Omschrijving van de menschen in \'t gemeen, gedacht naar hunne ligeha melijke afkomst en de beperkingen, waaraan zij dien ten gevolge onderworpen zijn. Vgl. Job XIV: 1.

yeen meerdere. Johannes wordt hier als de grootste der stervelingen aangeduid, omdat hij niet alleen den weg voor den Messias had gebaand , maar ook helderder inzichten, dan één zijner voorgangers, had in den aard van het messiasrijk.

de minste hemelen _y d. i. die, wat zijne ontwikkeling in den geest van Jezus betreft, beneden de overige burgers van het godsrijk staat.

is meerder dan hij, d. i. staat nogtans hooger dan Johannes, die geen burger van het godsrijk was naar den geest en de bedoeling van Jezus.

12. yeweld jepleeyd, t. w. door dezulken, die, zonder den geestelijken aard van het door Johannes aangekondigde koninkri|k der lienielcn te verstaan , dit aanstonds en met geweld wilden zien opgericht. Ten onrechte denken sommigen aan de vervolging, waarmede dat rijk van den aanvang af zou te kampen gehad hebben.

rooven hel wey, d. i. vallen er roofgierig op aan , om het in hun bezit te krijgen.

al de profeten en de wet hebben tot

14. o]) Johannes geprofeteerd. ¹ En zoo gij \'t wilt aannemen, hij is de Elia,

15. die komen zou. \' Wie ooren heeft, om te hooren, die hoore!

I(i. Doch waarbij zal ik dit geslacht vergelijken? Het is gelijk aan kindoren , die op de markten zitten en 17. hunnen makkere toeroepen, \' zeggende: Wij hebben voor u op de tlnit gespeeld, en gij hebt niet gedanst; wij hebben klaagliederen gezongen, en gij IS. hebt geen misbaar gemaakt. \' Want Johannes is gekomen, noch etende, noch drinkende, en zij zeggen: Hij

10. is bezeten! \' De Zoon des menschen is gekomen etende en drinkende, en zij zeggen; Ziedaar een brasser en zwelger, een vriend van tollenaars en zondaars! En de wijsheid is gerechtvaardigd geworden van hare kinderen.

2(J. Toen begon hij de steden, in welke zijne meeste krachten geschied waren.

Vs. 14. Mal. IV: 5; Matth. XVII: 10-12; Luc. 1:17; Joh. 1:21. — Vs. 18. II. 111:4. — Vs. 19.

11. IX: 10, 11; Luc. XV: 2; Joh. 11:2 10. — Vs. 20 24. Luc. X : 12 15.

14. aannemen , d. i. erkennen. De letterlijke opvatting der profetie , Mal. IV : 5 , was oorzaak, dat \'s Hee-ren tijdgenooten , zonder in Johannes den beloofden Elia te zien, de wedorverschijuing van dezen godsgezant bleven verwachten. Vgl. op II. 111:4\'.

15. Door de hier gebezigde spreekwijze zocht Jezus meermalen (H. XIII .*9, -KS en elders) zijne hoorders tot ernstig nadenken over het gesprokene op te wekken.

Ifi. clit geslacht. Jezus doelt bepaaldelijk op diegenen onder zijne tijdgenooten, die zoomin aan zijne prediking , als aan die des doopers, gehoor gegeven hadden.

Het is (jelijk aan kinderen , die enz. Jezus wil zeggen : liet is hun niet naar den zin te maken, zij verlangen een Messias naar eigen smaak ; daar die smaak echter strijdig is met het welbehagen Gods, zoo kunnen zij daarvoor ook geen bevrediging vinden in hetgeen hun van Godswege, hetzij op strengen of zachten toon, verkondigd wordt.

17. ywn misbaar gemaakt, als bij de begrafenis van een doode, gelijk door de kinderen in hun spel werd voorgesteld. Gr. niet op de borst geslagen , d. i. het gebruikelijke teeken van rouw en droefheid niet gegeven. Zie verder op II. IX ; 23.

18. noch etende, noch drinkende, d. i. door strenge onthouding zich kenmerkende als boetgezant. Vgl. 11. Ill ;4.

hy is bezeten. (Jr. /lij heeft een boos en geest.

19. etende en drinkende, d. i. deelnemende aan de genoegens van het gezellig verkeer , en zelfs aan de bijwoning van gastmalen zich niet onttrekkende. Vgl. II. JX : 10 , Luc. Vil ; 30 , XIV : 1 , Joh. 11:1 10.

de wijsheid, d. i. de wijsheid Gods, gelijk zij in de zending van Johannes en Jezus, en in de wijze van beider werkzaamheid gebleken is.

van hare kinderen , d. i. van de zijde van hen , die; innerlijke verwantschap met haar hadden en daarom naar hare stem wilden hoorei» (vgl. Joh. VII : 47, XVIII : 37). Door dezen werd de wijsheid , in weerwil van hare miskenning bij anderen, gerechtvaardigd, voor zoover zij haar bereidwillig erkenden. Vgl. Joh. VII : 17.

te verwijten, dat zij zich niet be-

21.kecrd hadden. \' Wee u, Chorazin! wee u, Bethsaïda! Want zoo in Tv-rus en Sidon de krachten geschied waren, die in u geschied zijn, zij zouden zich reeds lang in zak en asch

32. bekeerd hebben. \' Maar ik zeg u, het zal Tyrus en Sidon dragelijker zijn

23. ten dage des oordeels, dan u. \' En gij, KapcH-naüm! die tot den hemel toe verhoogd zijt, tot het doodenrijk toe zult gij worden nedergestooten; want zoo in Sodorn de krachten geschied waren, die in u geschied zijn, het zou tot op den dag van heden

24. zijn blijven staan. \' Maar ik zeg u, dat het den lande van Sodom dragelijker zijn zal ten dage des oordeels, dan u.

25. Te dier tijd antwoordde Jezus en zeide: Ik loof u, Vader, Heer des hemels en der aarde! dat gij deze dingen voor wijzen eif\' verstandigen

Vs. 21. Jer. VI: 20; Jon. 111:5. 0. — Vs. 22, 24. Joh. XV : 22 2k — Vs. 23. II. IV : 13; Je/.. XIV : 11, 12. — Vs. 24 II. X : lü. — Vs. 25-27. Luc. X : 21 ,

22. —Vs. 25. U. V:3; 1 Kor. 1 : 26, 27; Jez. XXIX: 14.

21. Tyrus en Sidon. Twee voormaals zeer bloeijende steden van het naburig Fenicië (Jez. XXIll , Ezech. XXVI, XXV11), hier als hcidensehe steden genoemd naast plaatsen, die, als Chorazin en Bethsaïda, in \'s Heilands eigen vaderland gelegen en van zijne werk zaamheid getuigen waren.

m zak en asch. Als treurgewaad bezigde de Oosterling een zwart kleed van grove stof, dat, van armsgaten in plaats van mouwen voorzien, veel naar een zak geleek. Vgl. Jer. VI : 20, Jon. 111:5, 0. Over het zich met asch bestrooijen tot teeken van droefheid zie op II. VI : lö. Zich in zak en asch bekeeren beteekent: het berouw, dat men gevoelt, op ondubbelzinnige wijze aan den dag leggen.

23. iot den hemel toe verhoogd, d. i. boven alle andere steden met eere gekroond , als de woonplaats van Jezus en het schouwtooneel zijner werkzaamheid. Vgl. IT. IV: 13.

het doodenrijk. And. de hel. Gr. Hades, d. i. de verblijfplaats der afgestorvenen. in de benedenwereld, hier gebezigd voor de diepste diepte.

worden nedergestooten. And. lez. nederdalen. Vgl. Jez. XIV: 12-15, Ezech. XXXI : KI.

25. antwoordde. Antwoorden wordt hier en mepr-malen elders gebezigd van het opnemen van het woord naar eene of andere aanleiding. Welke die aanleiding hier was, is onbekend.

deze dingen, d. i. den inhoud van het evangelie aangaande Gods koninkrijk.

voor wijzen — hebt. Men versta onder kinder kens eenvoudigen, die niet veel zijn in eigen oog en zich niet laten voorstaan op hetgeen zij zijn , en onder wijzen en verstandigen zulken, die wijs en verstandig meenen te zijn en daardoor in hunnen hoogmoedigen waan onleerzaam zi n. Jezus erkent daarin Gods wijsheid en liefde, dat het evangelie, terwijl het voor dezen eene verborgenheid bleef, daar zij het miskenden, voor genen duidelijk werd , daar zij het naar eisch waardeerden.

verborgen en ze aan kiiulerkens ge-

2fi. openbaard hebt. \' Ja, Vader! want zoo is het uw welbehagen geweest.

27. Alles is mij overgegeven door mijnen Vader, en niemand kent den Zoon dan de Vader, en niemand kent den Vader dan de Zoon en wien de Zoon

28. het openbaren wil.\' Komt tot mij, allen die vermoeid en belast zijt, en

Ïi9. Ik zal u rust geven. \' Neemt mijn juk op ii en leert van mij, want ik ben zachtmoedig en nederig van hart; en gij zult rust vinden voor uwe zie-

30. len. \' Want mijn juk is zacht, en mijn last is licht.

HOOFDSTUK XIT.

Jezus verdedigt zijne leerlingen (vs. 1 — 8) en zich zei ven tegen de beschuldiging van sabbatschennis (vs. {) 14-); gaat met weldoen voort (vs. 15-21); weder-legt den boozen laster (!er Farizeërs (vs. 23 - 37); weigert hun het gevraagde teeken (vs. 38 42); richt eene ernstige waarschuwing r,ot zijne hoorders (vs. \'1\'3 - 45), en verklaart zijne leerlingen voor zijne geestelijke maagschap (vs. 40 — 50).

J. ïe dier tijd ging Jezus op den sabbat door het korenveld; en zijne leerlingen hadden honger, en begon-

2. nen aren te plukken en te eten. \' De Farizeërs nu zagen dit en zeiden tot

Vs. 27. II. XXVIII: 18; Joh. 1:18, 111:35, VI: «, XVII: 2; 1 Kor. XV; 27; Kf. I ; 23. — Vs. 28. Jez. LV : 1 3. — Vs. 20. Jer. VI : Ifi. — Vs. 30. U. XXIII; 1 Joh. V : 3.

Vs. 1 8. Marc. 11 : 23 28; Luc. VI: 1 5.

25. (jeopenhaard. Zie op Hom. 1 ; 17-

20. want enz. Men vuile in gedachte in: ik loofu, want enz.

uw welbehagen. Gr. het welbehagen voor u.

28. vermoeid en belast. Jezus denkt aan hen, die zich , in liet smartelijk gevoel hunner zonden, tot hunne schriftgeleerden gewend en delasten, door dezen opgelegd (H. XXII 1: 4, Hand. XV: 10), gewillig op zich genomen hacden , maar onbevredigd gebleven waren.

29. Neemt mijn juk op u, d. i. Onderwerpt u aan mij als uwen leidsman, en volgt mijne voorschriften gewillig op.

zaehtnweduj _t d. i. niet hoerschzuchtig, als de hoogmoedige, op hun gezag naijverige schriftgeleerden.

30. zacht.. . licht, omdat het, in tegenstelling met liet hatelijk en zwaar te dragen juk der schriftgeleerden (zie oj) vs. 28), aan hunne hoogste behoeften volkomen beantwoordde.

1. sabbat, d. i. rustdag, waartoe de zevende dag der week geheiligd was (Exod. XX : 8 1U). het korenveld. Gr. het gezaaide.

aren te plukken. Uit Deut. XXII 1:25 blijkt, dat zulk aren plukken op zich zelf niet ongeoorloofd was.

^x2. niet geoorloofd, t. w. naar de bekrompene wets-duiding der schriftgeleerden, die hot gebod, om op sab-hem: Zie, uwe leerlingen doen wal niet geoorloofd is te doen op sabbat. \'

3. Doch iiij zeide tot hen: Hebt gij niet gelezen, wat David deed, toen hij honger had, en zij die met hem

4. waren? \' hoe hij in het huis Gods ging, en de tooubrooden at, hoewel het hem niet geoorloofd was die te eten, noch hun die met hem waren,

5. maar den priesters alleen? \' Of hebt gij niet in de wet gelezen, dat op den sabbat de priesters in den tempel den sabbat ontheiligen, en toch on-

6. schuldig zijn?\' En ik zeg u, meer

7. dan de tempel is hier. \' Maar zoo gij begrepen hadt, wat het zegt: Barmhartigheid wil ik, en niet offerande, gij zoudt de onschuldigen

8. niet veroordeeld hebben; \' want de Zoon des menschen is heer van den sabbat.

9. En hij ging vandaar weg en kwam

10. in hunne synagoge. \' En zie, daar was een mensch, die eene stijve hand had. En zij vroegen hem, zeggende: Is het geoorloofd op den sabbat te genezen? opdat zij hem mochten aan-

11. klagen. \' En hij zeide tot hen: Welk mensch zal er onder u zijn, die één schaap heeft en, als dit op den sab-

Vs. 1. Deut. XXIII: 25. — Vs. 3. 1 Sam. XXI: 1 6. — Vs. 5, Num. XXYUl: 9, lü; Joh. VII: 22, 23. — Vs. 0. H. Xll:41, \'12. — Vs. 7. Ho?.. VI;«; Matth. IX: 13. —Vs. 9 14. Marc. Ill: 1 0; Luc. VI: Ö 11, —Vs. 10. Luc. XIII: 14, XIV : 3; Joh. V : 10.

bat geen werk te doen (Exod. XX: 10), tot de nietigste zaken , o. a. ook tot zulk aren plukken, uitstrekten.

4. het huis Gods, d. i. de heilige tabernakel of tent, die zich destijds te Nob bevond.

de toonbrooden. Benaming der twaalf broodkoeken , die, als een offer aan den lieer, op eene tafel in hot heilige nedergelegd en op iederen sabbat door andere vervangen werden. Zie Lev. XXIV: 5 — 9.

den priesters alleen. Volgens Exod. XXIX : 33, 31*.

5. ontheiligen , t. w. door het verrichten der werkzaamheden , dio hun door de wet zelve zijn voorgeschreven.

ö. meer. Gew. t. een meerdere. Jezus wil zeggen : Met hoeveel te meer recht mag hij voor onschuldig gehouden worden, die den sabbat ontheiligt in de vrije natuur, dan die het doet in den tempel.

7. barmhartigheid enz. Zie op 11. IX: 13.

8. is heer van den sabbat, d. i. staat boven den sabbat, zoodat de geboden, tot de sabbatsviering betrekkelijk , niet voor hem geschreven zijn. Zie verder op vs. 0, vgl. vs. 12. Gew. t. is heer ook van den sabbat.

10. stijve. Gr. dorre of verdroogde. Vgl. 1 Kon. XU1 :4.

aanklagen, t. w. van sabbatsehennis. Vgl. Joh. V : 18, IX : 10, Luc. XIII : 14.

bat in een knil moclit vallen, liet niet zal grijpen en er uit halen?

1Ü. Hoeveel clan gaat een menseli een schaap te boven! Het is dus geoorloofd op den sabbat wèl te doen.

13. Toen zeide hi j tot den inensch: Strek uwe hand uit! En hij strekte haar uit, en zij werd weder gezond gelijk

14-. de andere. \' De Earizeiirs nu, uitgegaan zijnde, beraadslaagden tegen hem,

15. om hem te dooden. \' Maar Jezus bemerkte dit en vertrok vandaar.

En hem volgden vele scharen, en

16. hij genas hen allen. \' Eu hij gebood hun, dat zij hem niet openbaar zon-

17. den maken; \' opdat vervuld zou worden hetgeen gesproken is door den

18. profeet Jezaja, die zegt: \' Zie, mijn knecht, dien ik verkoren heb, mijn geliefde, in wien mijne ziel welbehagen heeft! Ik zal mijnen Geest op hem leggen, en h ij zal den heidenen het

19. recht verkondigen. \' Hij zal niet twisten noch schreeuwen, en niemand zal op de straten

20. zijne stem hoor en. \' Het geknakte riet z a 1 h i j n i e t v e r b r e-ken, en de rook en de vlaspit niet u i t d o o v e n, totdat hij het recht gebracht heeft tot over-

21. winning. \' En op zijnen naam zullen de heidenen hopen.

Vs. 14. Joh. V : IS, IX: 10, XI: 53. — Vs. 16. II. IX : 30; Mare. ¥111:30; Luc. V; 14. — Vs. 17 21. Jez. XLII: 1—4. — Vs. 18. 11. 111:17, XVII: 5. — Vs. 20. H. XI: 28, 29; Luc. Vn:3\'J, 48, XX1I1:40 43.

14-. uitgegaan zijnde, t. w. uit de synagoge.

Ie dooden , of le verderven , d. i. in het verderf te storten.

15. hen allen, d. i. al de kranken, die ouder hen waren.

18. het recht verkondigen, d. i. het recht of de geboden Gods bekend maken. And. het oordeel aankondigen.

20. hel geknakte riet... de rook en de vlaspit. Beeldspraak , op hen toepasselijk , die, schoon geestelijk arm, toch nog eenige hoop op redding gaven. Hoe flauw die hoop mocht wezen , de knecht des 11 e e r e n (d. i. de Messias) zou toch , wel verre van hen hoogmoedig te verwaarloozen, in liefde werkzaam zijn tot hunne behoudenis. Vgl. op Hand. 111:13.

totdat tot overwinning, d. i. totdat hij aan het recht fJods de volkomene zegepraal over allen tegenstand verschaft heeft. And. totdat hij het oordeel heeft uitgebracht ter overwinning , d. i. volkomen heeft uitgevoerd.

21. op zijnen naam, d. i. op hein, die is, wat zijn naam aanduidt, knecht des II eer en. And. m zijnen naam.

22. Toen werd een bezetene tot hem gebracht, die blind en stom was; en hij genas hem, zoodat de blinde en

2.\'5. stomme èn sprak en zag. \' En al dc scharen ontzetten zich en zeiden: Is deze misschien de Zoon Davids? \'

24. Maar dc Earizeërs, dat hoorende, zeiden; Deze drijft de booze geesten niet uit dan door Beëlzebul, den

25. overste der booze geesten. ¹ Doch Jezus, daar hij hunne gedachten wist, zeide tot hen: leder koninkrijk, dat tegen zich zelf verdeeld is, wordt verwoest; en geen stad of huis, dat tegen zich zelf verdeeld is, zal staande

20. blijven. ¹ En indien de satan den sa tan uitdrijft, zoo is hij tegen zich zeiven verdeeld; hoe zal dan zijn ko-

27. ninkrijk staande blijven?\' Eu indien ik door Beëlzebul de booze geesten uitdrijf, door wien drijven uwe zonen hen dan uit? Daarom zullen die uwe

28. rechters zijn. \' Doch indien ik dooiden Geest Gods de booze geesten uitdrijf, zoo is dau het koninkrijk Gods

29. tot u gekomen. \' Of hoe kan iemand in het huis eens sterken komen en zijn huisraad wegrooven, indien hij niet eerst den sterke bindt? en dan

30. zal hij zijn huis berooven. \' Wie niet met mij is, is tegen mij, en wie niet

31. met mij verzamelt, verstrooit. \' Daarom zeg ik u, iedere zonde en laste-

Vs. 21. Kom. XV : 12; Hand. XI : 18. — Vs. 22 30. Luc. XI: 14-23; Marc. 111:22-30. — Vs. 22. H. IX: 32. 33. — Vs. 24. 11. IX: 34. — Vs. 25. II. IX: 4. — Vs. 27. Hand. XIX : 13. — Vs. 30. Marc. IX: 40; Luc. IX: 50. — Vs. 31. Marc. 111:28, 20.

23. Is deze misschien de zoon Davids? Uit de vraag spreekt een onwillekeurig opgekomen, maar nog met veel twijfel gemengd vermoeden, dat Jezus de Messias kon zijn.

24-. door Beclzehul. Zie op II. IX : 31, X: 25.

25. huis, d. i. huisgezin. _i

20. de satan den satan, d. i. niet; de eene satan den anderen , maar; de satan zich zeiven, voor zoover hij vertegenwoordigd wordt door de booze geesten , die zijne dienaars zijn.

27. uwe zonen , d. i. uwe leerlingen. Men denke aan joodsche duivelbezweerders, zooals Hand. XIX : 13 vermeld worden. Vgl. Luc. IX: 19.

uwe rechters, die, niet door u gewraakt, u wegens laster veroordeelen. Als dezen toch zonder Beëlzebul booze geesten kunnen uitdrijven hetgeen gij niet ontkennen zult — waarom zou ik het niet vermogen ?

30. verzamelt, verstrooit. Het beeld is ontleend aan eene kudde, die bij verstrooijing aan het verderf is prijs gegeven.

ring zul den menschcn vergeven worden; maar de lastering van den Geest zal den inenselien niet vergeven wor-;5-2. den. \' En wie een woord, spreekt tegen den Zoon des menschen, het zal hem vergeven worden; maar wie het spreekt tegen den Heiligen Geest, het zal hem niet vergeven worden, noch in deze eeuw, noch in de toekomende. .\'}.\'5. Of houdt den boom voor goed, en zijne vrucht voor goed; of houdt den boom voor slecht, en zijne vrucht voor slecht; want uit de vrucht wordt .\'54.de boom gekend.\' Gij adderenteelt! hoe kunt gij liet goede spreken, daar gij boos zijt? want uit den overvloed 35. des harten spreekt de mond. \' De goede mensch brengt uit den goeden schat bet goede te voorschijn, en de boozc mensch brengt uit den boozeu 3fi. schat het booze te voorschijn. ¹ Doch ik zeg u, elk ijdel woord, hetwelk de menschen spreken, daarvan zullen zij rekenschap geven ten dage des

37. oordeels. \' Want uit uwe woorden zult gij gerechtvaardigd worden, en uit uwe woorden zult gij veroordeeld worden!

38. Toen antwoordden hem sommige der schriftgeleerden en Farizeërs, en

Vs. 32. Luc. XII: 10; Hebr. X;2r); 2

I\'etr. 11:20; 1 Joh. V: If). — Vs. 33 37. Luc. VI : 43-4.5; Matth. VII: 17 -20. — Vs. 34. II. Ill ; 7. — Vs. 35. 11. XV : 1!). — Vs. 36. llf. IV : 2!). — Vs. 38 42. Luc. XI: 2« 32.

31. zal ver (j en en worden, omdat daarbij do moge-Jijkheid van bokoeriug, on dus ook van vergeving, overblijft.

de lasleriny van den Geest, d. i. de zonde dergenen , die uit boos opzet, tegen beter weten aan, de werking van Gods Geest loochenen of miskennen , en waar deze zich openbaart, door woorden of daden van hunnen afkeer en haat doen blijken.

32. hel zal hem vergeven worden, omdat het niet voortspruit uit boos opzet, maar uit dwaling des ver-stands , zinnelijk vooroordeel, of dergelijke oorzaken, die nog tijdig overwonnen kunnen worden.

deze eeuw... de toekomende. Benaming der twee tijdperken, waarin de Joden van dien tijd de wereldgeschiedenis verdeelden, en waarvan het eerste {(leze eeuw) al de tijden omvat, die juin de oprichting van het mes-siasrijk voorafgingen , het laatste (de toekomende eeuw)quot; al de tijden , die daarop volgen zouden. Vgl. II. XXIV : 3, 30 39, l Kor. XV; 3*2, 1 Thess. IV: 15 17, 2 Tiiess. 11:1, enz.

33. Jezus wil zeggen : Een goede boom en goede vruchten behooren even onafscheidelijk bijéén , als een slechte boom en slechte vruchten , en hij doelt daarmede op het nauwe verband, dat er is tusschen de gesteldheid van \'s menschen hart en zijne woonhui en daden.

35. den (jueden schut. Men versta onder schat (eig.

zeiden: Meester! wij wilden van u

39. een teekeu zien. \' Maar liij antwoordde en zeide tot hen: Ken boos en overspelig geslacht verlangt een teeken, en er zal geen teeken aan gegeven worden, dan het teekeu van den pro-

40. feet Joua. ¹ Want gelijk Jona drie dagen en drie nachten in den buik van den visch was, zoo zal de Zoon des menschen drie dagen en drie nachten in het hart der aarde zijn.

41. De mannen van Ninevd zullen in het oordeel opstaan met dit geslacht, en zullen het veroordeelen; want zij hebben zich bekeerd op de prediking van Jona — en zie, meer dan Jona

42. is hier! \' De koningin van bet Zuiden zal in het oordeel opstaan met dit geslacht, en zal het veroordeelen; want zij is gekomen van de einden der aarde, om de wijsheid van Salomo te hooren — en zie, meer dan Salomo is hier!

43. Wanneer de onreine geest van den mensch is uitgevaren, trekt hij door dorre plaatsen, zoekende rust, en

44. vindt haar niet. \' Dan zegt hij ; Ik zal wederkeeren naar mijn huis, vanwaar ik ben uitgevaren. En als hij komt, vindt hij het ledig, geveegd

Vs. 38. Luc. XI: 10; Miitth. XVI : 1; Mare. VIII:

II; Luc. XXII 1:8; 1 Kor. 1:22. — Vs. 30. II.

XVI: 4; Luc. XXIII : «. — Vs. 40. Jou. I : 17. —

Vs. 41. Jon. 111:5. — Vs. 42. 1 Kou. X: 1 - !). —

Vs. 43 45. Luc. XI : 24 20.

schatkamer) het gemoed van den mensch. Zie verder op vs. 33. Gew. t. den goeden schal des harten.

30. ijdel. Eig. werkeloos (t. w. ten goede) d. i. onnut , schadelijk , kwaad.

37. Do woorden , die de mensch spreekt, maken , als de tolken van zijn gemoed , don grond uit, waarop hij vrijgesproken of veroordeeld zal worden.

38. een teeken , d. i. een wonder, waardoor de goddelijkheid uwer zending bowozon wordt. Zie verder op II. XVI : 1.

39. overspelig. Eig. naar het spraakgebruik des O. T. afgodisch , en vandaar goddeloos. Vgl. E\\od. XXXIV : 15; Lev. XVII: 7; Ps. LXX111: 27 ; Joz. XX1I1:17; Jer. 11 : 32 , 33 , enz.

40. visch. liet gr. woord wordt gebruikt van elk groot zeedier in \'t gemeen.

41. zullen het veroordeelen, t. w. door hun voorbeeld.

42. De koningin van het Zuiden , d. i. de koningin van Scheba in Zuid-Arabic.

do einden der aarde. Overdrachtelijk voor: zeer ver verwijderde oorden.

43. dorre plaatsen. Zulke streken dacht men zich ten tijde van Jezus als de woonplaats van boozc geesten. Vgl. Openb. XVII1 : 2.

41\'. ledig, geveegd en versierd, dus in zoodanigeu staat, dat hij het gaarne op nieuw gaat betrekken.

45. en versierd. \' Dan gant hij heen, en neemt met zich mede zeven andere geesten, boozer dan hij zelf, en zij gaan binnen en wonen daar; en het einde van dien mensch wordt erger dan het begin. Zoo zal het ook zijn met dit boos geslacht.

40. En terwijl hij nog tot de schare sprak, zie, zijne moeder en broeders stonden buiten en zochten hem te

47. spreken. \' Eu iemand zeide tot hem: Zie, uwe moeder en uwe broeders staan buiten en zoeken u te spreken. \'

48. Maar hij antwoordde en zeide tot dengene, die hem dat zeide: Wie is mijne moeder, en wie zijn mijne broe-

49. ders? \' En met zijne hand uitgestrekt over zijne leerlingen, zeide hij: Wc-daar mijne moeder en mijne broeders! \'

50. Want wie den wil doet mijns Vaders iu de hemelen, die is mijn broeder, en zuster, en moeder.

HOOFDSTUK XTIT.

Jezus onderwijst de scharen door gelijkenissen, en geeft reden daarvan (vs. 13, 10 17. 31«, 35, 51, 52). Gelijkenis van den zaaijer (vs. 3 {), 18 - 23), van het onkruid onder de tarwe (vs. 24 30, 30 43), van het mosterdzaad (vs. 31, 32), het zuurdeeg (vs.

Vs. 45. 2 Petr. 11 : 20. — Vs. 46-50. Marc. Ill ; 31 35; Luc. VIII; 19 —21. — Vs. 50. Luc. XI : 27, 28; Joh. XV: 14.

45. hot einde. Eig. /irt laatste, d. i. de toestand , waarin hij eindigt; hel hey in , eig. het eerste gt; d. i. de toestand , waarin hij vroeger verkeerde, toen hij slechts door mi boozen geest bezeten was. Jezus wil te kennen geven, dat wie van de waarheid, waarvoor hij gewonnen was, weder afvalt, in nog dieper bederf verzinkt dan vroeger. Vgl. 2 Petr. 11:20, Ilebr. VI ; 4 - 0.

\'Aóó — geslacht, d. i. Het zal voortgaan van kwaad tot erger.

40. broeders, \'d. i. broeders van Jezus uit het huwe lijk van Jozef niet Maria geboren. Vgl. 11. I : 25, XIII: 55 , 50. And. verstaan er bloedverwanten van Jezus in \'t algemeen onder.

buiten. Jezus was derhalve in een of ander huis binnengegaan. Zie Marc. Ill :20, vgl. Mafth. XIII ; l.

zochten enz. , d. i. deden vergeefsche moeite, om tot hem door te dringen, ten einde hem te kunnen spreken. Vgl. Lue. V1I1:19.

48. Jezus verklaart in dit en de beide volg. vss., dat hij voor zijne wezenlijke verwanten erkent, wie met hem overeenstemmen in gehoorzaamheid aan den wil zijns hemclschen Vaders, en dat van do behartiging hunner belangen gcene nardsche banden , hoe teeder ook, hem mogen aftrekken.

1. aan de zee _y d. i. aan den oever der Galilcsehc Zee. Vgl. 11. IV; 13, IX; l.

2. zoadat enz. Jezus ging in het daar aanwezige 33), den schat in den akker (vs. 4t), de parel (vs. 45, 40) en het vischnet (vs. 47 50). Jezus treedt te Nazaret op (vs. 53 58).

1. En te dien dage ging Jezns het huis uit, en zette zich neder aan de

2. zee. \' En er verzamelden zich tot hein vele scharen, zoodat hij in het schip ging en zich nederzette; en de ge-heele schare stond op den oever.

.\'5. En hij sprak veel tot hen in gelijkenissen , zeggende:

Zie, een zaaijer ging uit om te

4. zaaijen. \' En terwijl hij zaaide, viel een deel bij den weg; en de vogelen

5. kwamen, en aten liet op.\' Eu een ander deel viel op den rotsgrond, waar het niet veel aarde had: en het kwam terstond op, omdat het geen

0. diepte van aarde had. \' Doch toen de zon was opgegaan, verschroeide het, en omdat het geen wortel had, ver-

7. dorde het. \' Eu een ander deel viel op de doornen; en de doornen seho-

8. ten op en verstikten het. \' Eu een ander deel viel op den goeden grond en gaf vrucht, het eene honderd-, het andere zestig-, het andere der-

9. tigvoud. \' Wie ooren heeft om te; hooren, die hoorei

Vs. 1-23. Marc. IV: 1-20; Lnc. VIII;4-15. Vs. 4 8. 11. XIII : 18-23.

vaartuig, om den aandrang der menigte te ontwijken en te beter door allen verstaan te worden.

3. gelijkenissen, d. i. verdichte verhalen, door Je zus aan de natuur of het dagelijksche leven ontleend , of ook , in ruimeren zin , allerlei figuurlijke gezegden , strekkende om de verborgenheden van Gods koninkrijk aanschouwelijk voor tc stellen , tot eigen nadenken daarover te nopen, en zóó den indruk van zijn onderwijs te bevorderen.

4. bij den weg. Men denke aan het harde voetpad , dat langs of door den akker heenliep.

5. den rotsgrond, d. i. een bodem, waarvan de rotsachtige ondergrond slechts met een dunne laag teelaarde bedekt is, en die daarom, ofschoon voor bebouwing niet ongeschikt, spoediger dan andere van de zoinerhitte te lijden heeft. Vgl. Luc. VI11 :0.

7. op de doornen, d. i. op een plek met wortels van doornstruiken bezet, die , eerst niet zichtbaar , straks weer zouden uitloopen.

8. op den — grond. And. in de — aarde. Kr is hier echter sprake van de meerdere of mindere deugdelijkheid van den goeden grond of bodem, die van de samenwerking van verschillende omstandigheden afhankelijk is. In deze gelijkenis wordt ondersteld, dat de grond (if platgetreden, of te arm aan aarde, of met doornen bezet, of eindelijk juist geschikt is voor den wasdom van het zaad.

9. Wie hoorei Zie op 11. XI : 15.

:j

ring zal den tnenschen vergeven worden ; maar de lastering van den Geest zal, den tnenschen niet vergeven wor-^2. den. \' En wie een woord spreekt tegen den Zoon des menschen, het zal hem vergeven worden; maar wie het spreekt tegen den Heiligen Geest, het zal hem niet vergeven worden, noch in deze eeuw, noch in de toekomende. \' 33. Of houdt den boom voor goed, en zijne vrucht voor goed; bf houdt den boom voor slecht, en zijne vrucht voor slecht; want uit de vrucht wordt 84. de boom gekend. ¹ Gij adderenteelt! hoe kunt gij het goede spreken, daar gij Uoos zijt ? want uit den overvloed

35. des harten spreekt de mond. \' De goede mensch brengt uit den goeden schat het goede te voorschijn, en de booze mensch brengt uit den boozen

36. schat het booze te voorschijn. \' Doch ik zeg u, elk ijdel woord, hetwelk de menschen spreken, daarvan zullen zij rekenschap geven ten dage des

37. oordeels. \' Want uit uwe woorden zult gij gerechtvaardigd worden, en uit uwe woorden zult gij veroordeeld worden!

38. Toen antwoordden hem sommige der schriftgeleerden en Earizeërs, en

Vb. 32. Luc. XII! 10; Hebr. VI: 4-8, X:26; 2 Petr. 11:20; 1 Joh. V:18. — Vs. 33-37. luc. VI: 43—45; Matth. VII: 17-20. — V». 34. H. III : 7. — V«. 36. H. XV: 19. — Vs. 36. Ef. IV: 29. — Vs. 38 42. Luc. XI : 29- 32.

31. zal - vergeven worden, omdat daarbij de mogelijkheid van bekeering, en dus ook van vergeving, overblijft.

de lastering van den Geeü, d. i. de sonde dergenen , die uit boos opzet, tegen beter weten aan, de werking van Gods Geest loochenen of miskennen, en waar deze zich openbaart, door woorden of daden van hunnen afkeer en haat doen blijken.

3*2. het zal hem vergeven worden, omdat het niet voortspruit uit boos opzet, maar uit dwaling des ver-stands, zinnelijk vooroordeel, of dergelijke oorzaken, die nog tijdig overwonnen kunnen worden.

deze eeuw ... de toekomende. Benaming der twee tijdperken, waarin de Joden van dien tijd de wereldgeschiedenis verdeelden , en waarvan het eerste {deze eeuw) al de tijden omvat, die aan de oprichting van het mes-siasrijk voorafgingen, het laatste (de toekomende eeuw) al de tijden, die daarop volgen zouden. Ygl. H. XXIV: 3, 36-39, 1 Kor. XV: 32, 1 Thess. IV: 15-17, 2 Thess. II.: 1, enz.

33. Jezus wil zeggen\': Een goede boom en goede vruchten behooren even onafscheidelijk bijéén, als een slechte boom en slechte vruchten, en hij doelt daarmede op het nauwe verband, dat er is tusschen de gesteldheid van \'s menschen hart en zijne woorden en daden.

35. den goeden achat. Men versta onder schat (eig.

zeiden: Meester! wij wilden van u

39. een teeken zien. \' Maar hij antwoordde en zeide tot hen: Een boos en overspelig geslacht verlangt een teeken, en er zal geen teeken aau gegeven worden, dan het teeken van den pro-

40. feet Jona. \' Want gelijk Jona drie dagen en drie nachten in den buik van den visch was, zóó zal de Zoon des menschen drie dagen en drie nachten in het hart der aarde zijn. \'

41. De mannen van Ninevé zullen in het oordeel opstaan met dit geslacht, en zullen het veroordeelen; want zij hebben zich bekeerd op de prediking van Jöna — en zie, meer dan Jona

42. is hier! \' De koningin van het Zui- • den zal in het oordeel opstaan met dit geslacht, en zal het veroordeelen; want zij is gekomen van de einden der aarde, om de wijsheid van Salomo te hooren — en zie, meer dan Salomo is hier!

43. Wanneer de onreine geest van den mensch is uitgevaren, trekt hij door dorre plaatsen, zoekende rust, en

44. vindt haar niet. \' Dan zegt hij: Ik zal wederkeeren naar mijn huis, van- -waar ik ben uitgevaren. En als hij komt, vindt hij het ledig, geveegd

V». 38. Luc. XI: 16; Matth. XVI :1; Mare. VIII\':

11; Luc. XXIII: 8; 1 Kor. 1:22. — Vs. 30. H.

XVI:4; Luc. XXIII: 9. — Vs. 40. Jon. 1:17.—

Vs. 41. Jon. III: 5. — Vs. 42. 1 Kon. X : 1-9. —

Vs. 43-46. Luc. XI: 24-26.

ichatkamer) het gemoed van den mensch. Zie verder op vs. 33. Qew. t. den goeden echat de» harten.

36. ydel. Eig. werkeloos (t. w. ten goede) d. i. onnut, schadelijk, kwaad.

37. De moorden, die de mensch spreekt, maken, als de tolken van zijn gemoed, den grond uit, waarop hij vrtjgetproktH of veroordeeld zal worden.

38. een teeken, d. i. een wonder, waardoor de goddelijkheid uwer zending bewezen wordt. Zie verder op H. XVI: 1.

39. overspelig. Eig. naar het spraakgebruik des O. T. afgodisch, en vandaar goddeloos. Vg). Exod. XXXIV: 15 ; Lev. XVII: 7; Ps. LXXII1: 27; Jen. XXIII: 17; Jer. II: 32, 33, enr.

40. visch. Het gr. woord wordt gebruikt van elk groot zeedier in \'t gemeen.

41. tullen hel veroordeelen, t. w. door hun voorbeeld.

42. De koningin van hel Zuiden, d. i. de koningin van Scheba in Zuid-Arabie.

de einden der aarde. Oveidrachtelijk voor: zeer ver verwijdenie oorden.

43. dorre plaatsen. Zulke streken dacht men zich ten tijde van Jezus nis de woonplaats van booze geesten. \'Vgl. Openb. XVIII: 2.

44. ledig, geoeegd en versierd, dus in zoodanigen staat, dat hij het gaarne op nieuw gaat betrekken*

45. en versierd. \' Dan gaat hij heen , en neemt met zich mede zeven andere geesten, boozer dan hij zelf, en zij gaan binnen en wonen daar; en het einde van dien mensch wordt erger dan het begin. Zóó zal het ook zijn met dit boos geslacht.

46. En terwijl hij nog tot de schare sprak, zie, zijne moeder en broeders stonden buiten en zochten hem te

47.spreken. \' En iemand zeide tot hem; Zie, uwe moeder en uwe broeders staan buiten en zoeken u te spreken. \'

48. Maar hij antwoordde en zeide-tot dengene, die hem dat zeide: Wie is mijne moeder, en wie zijn mijne broe-

49. ders? \' En met zijne hand uitgestrekt over zijne leerlingen, zeide hij; Ziedaar mijne moeder en mijne broeders! ¹

50. Want wie den- wil doet mijns Vaders in de hemelen, die is mijn broeder, en zuster, en moeder.

HOOFDSTUK XIII.

Jeius onderwijst de scharen door gelijkenissen, en geeft reden daanran (vs. 1- 3, 10—17 , 34., 35 , 61, 62). Gelijkenis van den zaaijer (vs. 3- 9, 18-23), van het onkruid onder de tarwe (vs. 24 - 30 , 36 - 43), van het mosterdzaad (va. 31, 32), het zuurdeeg (vs.

■ Vs. 46. 3 Petr. II: 20. — Vs. 46-50. Mare. Ill :

31-36; Luc. VIII; 19—31__Vs. 60. Luc. XI: 27,

28 j Joh. XV: 14.

46. \\el einde. Eig. het laaltte, d. i. de toestand, waarin hij eindigt; het begin, eig. het eertte, d. i. de toestand; waarin hij vroeger verkeerde, toen hij slechts door één hoezen geest bezeten was. Jezus wil te kennen geven, dat wie van de waarheid, waarvoor hij gewonnen was, weder afvalt, in nog dieper bederf verzinkt dan vroeger. Vgl. 2 Petr. II: 20, Hebr. VI: 4-6.

Zéé — getlachl, d. i. Het zal voortgaan van kwaad tot erger.

46. broeder», \'d. i. broeders van Jezus uit het huwe lijk van Jozef met Maria geboren. Vgl. H. I; 25, XIII: 65, 66. And. verstaan er bloedverwanten van Jezus in \'t algemeen onder.

buiten. Jezus was derhalve in een of ander huis binnengegaan. Zie Mare. 111:20, vgl. Matth. XIII: 1.

tochten enz., d. i. deden vergeefsche moeite, om tot hem door te dringen, ten einde hem te kunnen spreken. Vgl. Luc. VIII: 19.

48. Jezus verklaart in dit en de beide volg. vss., dat hij voor zijne wezenlijke verwanten erkent, wie met hem overeenstemmen in gehoorzaamheid aan den wil zijns heraelschen Vaders, en dat van de behïHiging hunner belangen geene aardsche banden , hoe teeder ook, hem mogen aftrekken.

1. aan de zee, d. i. aan den oever der Galilésehe Zee. Vgl. H. IV : 13, IX : 1.

2. zoodat enz. Jezus ging in het daar aanwezige 33), den schat, in den akker (vs. 44), de parel (vs. 45 , 46) en het vischnet (vs. 47-50). Jezus treedt te Mazaret op (vs. 53 - 58).

1. En te dien dage ging Jezus het huis uit, en zette zich neder aan de

2. zee. \' En er verzamelden zich tot hem vele scharen, zoodat hij in het schip ging en zich nederzette; en de ge-heele schare stond op den oever. \'

3. En hij spiak veel tot hen in gelijkenissen, zeggende;

Zie, een zaaijer ging uit om te

4. zaaijen. \' En terwijl hij zaaide, viel een deel bij den weg; en de vogelen

5;kwamen, en aten het op. \' En een ander deel viel op den rotsgrond, waar het niet veel aarde had; en het kwam terstond op, omdat het geen

6. diepte van aarde had. \' Doch toen de zon was opgegaan, verschroeide het, en omdat het geen wortel had, ver-

7. dorde het. ¹ En een ander deel viel op de doornen; en de doornen scho-

8. ten op en verstikten het. \' En een ander deel viel op den goeden grond en gaf vrucht, het eene honderd-, het andere zestig-, het andere der-

9. tigvoud. ¹ Wie ooren heeft om te hooren, die hoorei

Vs, 1-23. Marc. IV: 1-20; Luc. VIII:4-15__

Vs. 4-8. H. XIII: 18-23.

vaartuig, om den aandrang der menigte te ontwijken en te beter door allen verstaan te worden.

3. gelijkenissen, d. i. verdichte verhalen, door Jezus aan. de natuur of het dagelijksche leven ontleend, of ook, in ruimeren zin, allerlei figuurlijke gezegden , strekkende om de verborgenheden van Gods koninkrijk aanschouwelijk voor tè stellen, tot eigen nadenken daarover te nopen, en lóó den indruk van zijn onderwijs te bevorderen.

4. iy dm weg. Men denke aan het harde voetpad, dat langs of door den akker heenliep.

5. den rohgrond, d. 1. een bodem, waarvan de rotsachtige ondergrond slechts met een dunne laag teelaarde bedekt is, en die daarom, ofschoon voor bebouwiri^ niet ongeschikt, spoediger dan andere van de zomerhitte te lijden heeft. Vgl. Luc. VIII: 6.

7. op de doornen, d. i. op een plek met wortels van doornstruiken bezet, die, eerst niet zichtbaar, straks weer zouden uitloopen. _v

8. op den — grond. And. in de — aarde. Er is hier echter sprake van de meerdere of mindere deugdelijkheid van den goeden grond of bodem, die van de samenwerking van verschillende omstandigheden afhankelijk is. In deze gelijkenis wordt ondersteld , dat de grond 6f platgetreden, 6f te arm aan aarde, üf met doornen bezet, of eindelijk juist geschikt is voor den wasdom van het zaad.

9. Wie — hoore! Zie op H. XI : 15.

10. Eu de leerlingen kwamen tot hem en zeiden: Waarom spreekt gij tot

J 1. lien in gelijkenissen? \' En hij antwoordde en zeide tot hen; Omdat het u gegeven is, de verborgenheden van liet koninkrijk der hemelen te verstaan, maar hun is liet niet gege-

12. ven. \' Want wie. heeft, dien zal gegeven worden, en hij zal overvloed hebben; maar wie niet heeft, van dien zal ook hetgeen hij heeft wor-

13. den weggenomen. \' Daarom spreek ik tot hen in gelijkenissen, omdat zij ziende niet zien, en hoorende niet

14. liooren noch verstaan.\' En aan hen wordt de profetie van Jezaja vervuld, die zegt: Met het oor zult gij hooreu, en niet verstaan; en ziende zult gij zien, en niet

15. opmerken. \' Want het hart van dit volk is verstompt geworden, en met de oor en hebben zij bezwaarlijk gehoord, en hunne oogen hebben zij toegesloten; opdat zij niet soms met de oogen zien, en met de oor en hoo ren, en met het harte verstaan, en zich bekeer en, en ik hen gene ze. \'

16. Doch zalig uwe oogen, omdat zij zien, en uwe ooreu, omdat zij hoo-

17. ren. \' Want voorwaar, ik zeg u, dat

Vs. 11. Joh. VI; 05; 1 Kor. II ; IJ., 15. — Vs. 12. II. XXV; 39; Marc. IV:25; Luc. V111;1S. XIX; 20; Joh. XV; 2.

11. Onulal hel ü geyeven is, t. w. door God, die hen daartoe in staat gesteld had.

de ver hor genheden van hel koninkrijk der hemelen , d. i. de godsdienstige waarheden, tot welker kennis men vroeger niet was doorgedrongen, en die ook nu nog verborgen bleven voor /.oovelen, als het nog aan de vatbaarheid daarvoor ontbrak. Zie vs. 13.

12. wie heefl, dien zal gegeven worden enz. Eene spreuk , niet sleehts op het dagelijksehc leven met zijne stoüelljke belangen , maar ook op het gebied des gees-tes van toepassing. Aanvankelijk bezit van kennis leidt tot steeds helderder inzichten.

15. verslompl. (Jr. vel geworden, en daardoor in een staat van gevoelloosheid gebracht.

opdal zij enz. l)e oorzaak, dat zij zagen noch hoorden, lag dus in onwil, die uit onverschilligheid voor de waarheid was voortgesproten.

10. zalig uwe oogen enz. Levendig schilderende uitdrukking voor : Zalig gii, om dal gij enz.

zien ... hooren , t. w. zóó , dat gij het verstaat.

17. hel geen gij ziel. . . hel geen gij hoorl, t. w. de verschijning en prediking van hem , die gekomen is, om de door (lod beloofde heilsordening tot stand te brengen. Vgl. I Petr. 1 : lü— 12.

vele, profeten en rechtvaardigen verlangd hebben te zien hetgeen gij ziet, en hebben \'t niet gezien, en te hooren hetgeen gij hoort, en hebben \'t niet gehoord.

18. (iij dan, hoort de gelijkenis van

19. den zaaijer! \' Als iemand het woord des koninkrijks hoort en niet verstaat, zoo komt de booze en rooft weg hetgeen in zijn hart gezaaid was. Deze is het, die bij den weg is ge-

2(1. zaaid. \' En die op den rotsgrond gezaaid is, deze is het, die het woord hoort en het terstond met vreugde

21. aanneemt; \' doch hij heeft geen wortel in zich zeiven, maar is voor een ti jd; en komt er verdrukking of vervolging om des woords wil, dan er-

22. gert hi j zich terstond. \' En die in de doornen gezaaid is, deze is het, die het woord hoort; en de zorg der wereld en de verleiding des rijkdoms verstikt het woord, en hij wordt on-

2-\'}. vruchtbaar. ¹ Eu die op den goeden grond gezaaid is, deze is het, die het woord hoort en verstaat; die al-zoo vrucht draagt en voorbrengt, de een honderd-, de ander zestig-, de ander dertigvoud.

24. Eene andere gelijkenis stelde hij hun voor, zeggende: Het koninkrijk der hemelen is gelijk aan ecu mensch,

Vs. 14. Jisz. VI 10; Joh. XIl: 40; Hand. XXVIII;

2fl, 27; Kom. XI ; 8. — Vs. 16, 17. Luc. X ; 23, 2 ;

1 1\'etr. I; lü 12. — Vs. 22, 1 Tim. VI;

* 18. Gij dan, hoorl enz. Toespraak aan de leerlingen , waaruit schijnt te blijken , dat dezen met hunne vraag vs. 10 ook de bedoeling hadden , om Jezus tot eene verklaring van den zin der gelijkenis uit te lok ken. Vgl. vs. 30.

lü. hel woord des koninkrijks, d. i. het evangelie. Deze — gezaaid_y d. i. deze is het, bij wien als aan den weg gezaaid is. Jezus bedoelt zul ken, wier ongevoeligheid hen onvatbaar maakt, om het woord ter harte te nemen.

20. mei vreugde, omdat de beloften des evangelies hem bekoren.

21. hij . . . is voor een lijd, d. i. hij blijft aan het woord slechts voor een tijd getrouw. Vgl. Luc. VIII ;13.

ergert - ierslond. Omdat zulk een mensch den geestelijken aard van het aangekondigde heil niet heeft verstaan, maakt de tijdelijke druk, die hem wedervaart, hem terstond afvallig.

22. der wereld. (Jr. der eeuw. (Jew. t. dezer eeuw. de verleiding. Gr. hel bedrog, d. i. de bedrie-

gelijke glans , waardoor de rijkdom het hart verlokt.

vershkl, d. i. verhindert den wasdom van enz.

24. is gelijk aan , d. i. het is er mede gelegen als met enz.

die goed zaad zaaide in zijnen akker.

■25. Doch terwijl de inenschen sliepen, kwam zijn vijand, en zaaide onkruid midden onder de tarwe, eu ging heen.

\'2(i. Toen nu het kruid opschoot en vrucht voortbracht, toen openbaurde zich ook

Ü7. het onkruid. \' Eu de dienstknechten van den heer des huizes kwamen en zeiden tot hem; lieer! hebt gij niet goed zaad in uwen akker gezaaid? Vanwaar heeft hij dan onkruid? \'

2S. Eu hi j zeide tot hen: Een vijandig mensch heeft dat gedaan. En de dienstknechten zeiden tot hem; Wilt gij dan, dat wij heengaan en het bijéén-

29.lezen?\' Doch hij zeide; Neen! opdat gi j niet soms, het onkruid bijééu-lezende, te gelijk daarmede de tarwe

30. uittrekt. ¹ Laat beide te zamen opwassen tot aan den oogst; en in den oogsttijd zal ik tot de maaijers zeggen; Leest eerst het onkruid bijéén en bindt het aan bossen, om het te verbranden; maar verzamelt de tarwe in mijne schuur.

31. Eene andere gelijkenis stelde hij hun voor, zeggende; liet koninkrijk der hemelen is gelijk aan een korrel mosterdzaad, die een mensch nam en

32. in zijnen akker zaaide; ¹ \'t welk wel het kleinste is van al de zaden, maar wanneer het is opgeschoten het grootste is van de tuingewassen en een boom

Vu. 31, 32. Marc. IV; 30 33; Luc. Xl II : 18, 19. — Vs. 33. Luc. XlUiiJO, 21.

25. onkruid. Eig. zhamnm, cene grassoort met aren, die dikwijls ouder de tarwe gloeit en daarop in den aanvang zeer gelijkt.

20. openbaarde zich , t. \\v. aan de vrucht, die van de goede tarwe eenigs/.ins verschilt.

30. in den oojsltijd. Dan eerst zouden onkruid en tarwe met zekerheid kunnen onderscheiden worden. Zie op vs. 20.

IH. Do gelijkenis van het mosterdzaad wijst op de groote uitgebreidheid , die het koninkrijk der hemelen , hoe klein ook in aanvang, verkrijgen zou ; die van het zuurdeeg (vs. 33) op de verborgene, alles door driagejide kracht, die het bezit en uitoefent.

32. hel kleinste. De kleinheid van het mosterdzaad was onder de Joden tot een spreekwoord geworden. Vgl. II. XVII: 20.

de tuingewassen, tot welke, in onderscheiding van de eigenlijke veldgewassen, de mosterdplant hier gerekend wordt.

een hoorn wordt. Sommigen denken hier aan den zoogenaanulen mosterdboom, die in het Oosten zou

wordt, zoodat de vogelen des hemels komen en in zijne takken nestelen.

33. Eene andere gelijkenis sprak hij tot hen: liet koninkrijk der hemelen is gelijk aan zuurdeeg, hetwelk eene vrouw nam en onder drie maten meel verborg, totdat het geheel gezuurd was.

34. Dit alles sprak Jezus tot de scharen in gelijkenissen, en zonder gelijkenis

35. sprak hij tot hen niet; \' opdat vervuld zou worden, hetgeen gesproken iu door den profeet, die zegt; i k zal mijnen mond opendoen in gelijkenissen; ik zal dingen uitspreken, die van de grondlegging der wereld al\'verborgen zijn geweest.

30. Toen liet Jezus de schare van zich, en ging naar huis. En zijne leerlingen kwamen tot hem en zeiden; Verklaar ons de gelijkenis van het

37. onkruid des akkers. \' Hij nu antwoordde en zeide tot hen; Die het goede zaad zaait, is de Zoon des

38. mensehen; \' de akker is de wereld; het goede zaad, dat zijn de kinderen des koninkrijks; het onkruid zi jn de

39. kinderen des boozen; \' de vijand, die het gezaaid heeft, is de duivel; de oogst is de voleinding der eeuw, en

10. de maaijers zijn engelen. ¹ Gelijk dan het onkruid bijééngelezen en met

Vs. 34. Marc. IV: 33, 34. — Vs.35. Ps.LXXVlU: 2. — Vs. 38. 1 Kor. 111:0; 1 Joh. 111:8.

voorkomen. Maar Jezus bedient zich hier met opzet van eene sterke bewoording, en in Palestina bereikte de mosterdplant eene veel aanzienlijker hoogte dan hier te lande.

33. maten. Er wordt eene inhoudsmaat bedoeld , die de Joden scab noemden, en die het derde van een epha was. Vgl. Gen. XVIII ;fi, Kicht. VI : I!). \'

31\'. sprak hij niet, t. w. bij deze gelegenheid. Men meene daarom echter niet, dat ai de gelijkenissen , in dit liooWst. vervat, door Jezus terzelfder tijd zouden zijn uitgesproken.

35. die zeyt gt; t. w. Azaf, die 2 Kron. XXIX : 30 de ziener genoemd wordt.

die verhor yen geweest zijn. Zie op vs. 11.

30. naar huis. Vgl. vs. 1.

38. de kinderen des koninkrijks. Hier de echte burgers van het inessiasrljk, en dus wèl te onder scheiden van de II. VI11 : 12 bedoelden. Vgl. de A.mt. aid.

de kinderen des hoozen , d. 1. de burgers van hel rijk der duisternis, waarover de booze beerseht.

39. der eeuw. Zie op 11. XI 1:32.

vuur verbrand wordt, 7.66 zal het zijn

41. in do voleinding der eeuw. \' De Zoon des mensehen zal zijne engelen uitzenden, en zij nullen uit zijn koninkrijk bijéénlezen al wat ergernis geeft, en hen die de ongerechtigheid doen,

42. en zullen hen in den vuuroven werpen ; daar zal het geween zijn en

48. het tandengeknars. ¹ Alsdan zullen de reehtvaardigen schitteren gelijk de zon, in liet koninkrijk huns Vaders. Wie ooren heeft om te hooren, die hoore!

44. Wederom is het koninkrijk der hemelen gelijk aan een schat in den akker verborgen, welken een mensch vond en verborg; en in zijne blijdschap gaat hij heen, en verkoopt al wat hij heeft, en koopt dien akker.

45. Wederom is het koninkrijk der hemelen gelijk aan een koopman, die

40. schoone paarlen zocht. \' Toen hij nu ééne zeer kostbare parel gevonden had, ging hij heen, en verkocht al wat hij had, en kocht haar.

47. Wederom is het koninkrijk der hemelen gelijk aan een sleepnet, dat in de zee werd geworpen en van allerlei

48. soort samenbracht. \' En toen het vol geworden was, trokken zij het op den oever, cn nederzittende lazen zij het goede in vaten bijéén, maar het slechte

49. wierpen zij weg. \' Zóó zal het zijn in

Vs. 41. H. XXIV; 31, XXV : 33. — Vs. 43. ü. VIII ;13. — Vs. 43. Dim. XII : 3. — Vs. 44. Fil. 111:7, S.

40. (/rr er uw. Gew. t. dezer eeuw,

41. al wal ergernis geeft. (Jr. al de ergernissen, (1. i. bepaaldolijk degenen, die door woord of voorbeeld underen van liet geloof aftrekken, in onderscheiding van hen, die, daardoor verleid, de ongerechtigheid doen.

42. vuuroven. Gr. oven des vuurs, d. i. de geheim a of hel. Zie op II. V : 22. Vgl. Dan. 111; 6.

het geween enz. Zie op II. VIll:12.

43. schilleren gelijk de zon. Beeld der heerlijkheid, die de vromen wacht.

44. Deze en de vs. 45 , 40 volgende gelijkenis stellen beiden de alles overtreffende waarde van liet godsrijk in liet licht; maar in de eene staat het ongezocht vind e n , in de andere het ij v e r i g zoeken en daarop gevolgde vinden van het begeerde heil op den voorgrond.

in zijne blijdschap. And. van blijdschap over denz elven.

47. een sleepnet, d. i. een net, hetwelk langs den bodem der zee wordt gesloopt, en op deze wijze alles opneemt, wat zich daarvoor bevindt.

de voleinding der eeuw; de engelen zullen uitgaan, en de boozen afscheiden uit het midden der rechtvaardi-

50. gen, \' en zullen hen in den vuuroven werpen; daar zal het geween zijn en liet tandengeknars.

51. Jezus zeide tot hen: Hebt gij dit alles verstaan? Zij zeiden tot

52. hem: Ja! \' En hij zeide tot hen: Daarom is ieder schriftgeleerde, die een leerling geworden is van het koninkrijk der hemelen, gelijk aan een heer des huizes, die uit zijnen schat nieuw en oud te voorschijn brengt.

53. En het geschiedde, toen Jezus deze gelijkenissen geëindigd had, dat hij

54. vandaar vertrok. \' En in zijne vaderstad gekomen, leerde hij hen in hunne synagoge, zoodat zij verslagen stonden en zeiden: Vanwaar heeft deze die wijsheid en krachten?

55. Is deze niet de zoon des timmermans ? Heet zijne moeder niet Maria, en zijne broeders Jacobus, en Jozef, en

56. Simon, eu Judas? \' En zijne zusters, zijn zij niet allen bij ons? Vanwaar

57. heeft dan deze dit alles? \' En zij ergerden zich aan hem. Doch Jezus zeide tot hen: Een profeet is niet ongeëerd dan in zijne vaderstad en in

58. zijn huis. \' En hij deed daar niet vele krachten wegens hun ongeloof.

Vs. 40. Spr. V11I:11. — Vs. 53 58. Miiro. VI: 1—8; Luc. IV: 10 30; Joh. VI;\'IS. — Vs. 57. Joh. IV ; •14,

48. het slechte. Men denke aan allerlei onbruikbare visch en ander gedierte, dat in het net werd opgetrokken.

51. Ja. Gew. t. Ja, Heer!

52. Jezus wil zeggen: Daarom is ieder, voor het koninkrijk der hemelen opgeleid, zooals gij, bij veel omvattende schriftkennis daarvoor zuó werkzaam, dat hij oude en nieuwe denkbeelden voortbrengt, of ook de oude in nieuwe vormen kleedt, en daardoor aan zijn onderwijs de vereischte verscheidenheid bijzet.

schal. Gr. schatkamer.

54. zijne vaderstad, d. i. Nazaret.

55. Jozef. Gew. t. Jozes. And. lez. Johannes.

57. zij ergerden zich aan hem, d. i. zij weigerden hem geloof, omdat zij zijne aanspraak daarop met zijne nederige afkomst en opvoeding niet wisten overeen to brengen. Vgl. op II. XI : 0.

in zijn huis, d. i. onder de leden van zijn geslacht.

58. wegens hun ongeloof. Door hun ongeloof begeerden zij evenmin zijne wonderdadige zegeningen , als zij vatbaar waren om ze te ontvangen.

HOOFDSTUK XIV.

Het gcruclit van \'s Hoeren wonderdaden verontrust Herodes (vs. 1, \'2), die Johannes den dooper liad laten onthoofden (vs. \'ó 13). Jezus spijzigt vijf duizend niensehen (vs. 13 21); wandelt op de zoe (vs. 23 33), en is werkzaam in het landschap Gennézarct (vs. 31lt; 30).

1. Te dier tijd hoorde de viervorst

\'2. llerodes liet gerucht van Jezus. \' Eu hij zeide tot zijne dienaars: Deze is Johannes de dooper; hij is van de dooden opgewekt, en daarom werken die krachten in hem.

3. Herodes, namelijk, iiad Johannes gevat en gebonden, en hem in de gevangenis gezet, om Heródias, de vrouw van Philippus, zijnen broeder. ¹

4. Want Johannes had tot hem gezegd: liet is u niet geoorloofd haar te lieb-

5. ben. ¹ En hij wilde hem ter dood brengen, maar vreesde de schare, dewijl zij hein voor een profeet hiel-

(I. den. \' Doch toen liet geboortefeest van llerodes gevierd werd, danste de doch-

Vs. 1, 2. Marc. VI; 14 10; Luc. IX ; 7 0. — Vs.

2. II. X VI: l\'k — Vs. 3 12. Marc. VI: 17 2». —

Vs. 3. II. IV: 12; Luc. 111:10, 20. — Vs. 5. 11. XI :!), XXI : 26.

ter van Heródias in het midden, eu 7. behaagde aan Herodes;\' waarom hij haar met een eed beloofde te geven, S. wat zij ook vragen mocht, \'/jij nu, opgezet door hare moeder, /.eide: («eef mij hier op eeu schotel het 9. hoofd van Johannes den dooper! \'En de koning werd bedroefd; doch om de eeden en de discligenooteu gebood hij, dat liet gegeven zou worden.

10. En hij zond heen en onthoofdde Jo-

11. hannes in de gevangenis. \' En zijn hooft! werd op ecu schotel gebrachl eu aan het meisje gegeven, en zij

12. bracht liet aan hare moeder. \' En zijne leerlingen kwamen en namen het ligchaam weg, en begroeven het; en zij kwamen en berichtten het aan

13. Jezus. \' En Jezus hoorde dit en vertrok vandaar afzonderlijk te scheep naar eene woeste plaats.

En toen de scharen dat hoorden, volgden zij hem over land uit de ste-

14. den. \' Eu uitgegaan zijnde, zag hij

Vs. O. llicht. XI: 35. — Vs. 13 21, Marc. VI; 80-44; Luc. IX: 10 17; Joh. VI: 1-13; Matth. XV: 33 3». — Vs. 14. 11. IX: 30, XV: 33.

4. /let is u niet (jeoorloofd. llerodes had zijne wettige vrouw, eene dochter van den arabisehen koning Arotas, te haren gevalle verstooten, en was niet haar gehuwd, terwijl haar echtgenoot nog in leven was. Vgl. Lev. XV111:10.

0. de dochter van Heródias, t. w. uit haar huwelijk met Philippus. Volgens Josephus heette zij S a 1 o m ó.

in het midden , t. w. der feestzaal of der gaston. Men donke hier aan oen dans, die door Salomo alleen uitgevoerd werd.

9. de koning. Deze titel wordt oneigenlijk aan Herodes gegeven. Zie op vs. 1.

werd bedroefd. Door hartstocht verblind , had llerodes don vrijmoedigen prediker eerst willen tor dood brengen (vs. 5), doch was daarvan teruggehouden ook door do achting, die hij zijnen gevangene nog toedroeg. Vgl. Mare. VI : 20.

10. onthoofdde. Vgl. Marc. VI .*27,28.

13. vertrok vandaar enz. Jezus achtte het raadzaam, ten einde de lagen van Herodes (vs. 1 , 2) te ontgaan, tijdelijk do wijk te nomen naar eene strook, die n\'ic\\ tot het gebied van llerodes, maar tot dat van zijnen broeder Philippus behoorde.

vandaar, t. w. uit Nazaret of den omtrek dier stad, waar Jezus zich destijds ophield. Zie H. XIII : 5k afzonderlijk, d. i. door geene anderen dan zijne leerlingen vergezeld.

eene woeste plaats. Volg. Luc. IX: 10 do om-stroken der stad Bethsaida.

over land _y langs do oevers van het meer Geii-nózaret, dat Jezus overgevaren was.

uit de sleden , t. w. van Galiléa.

11-, uit (j en aan , of uit het schip , d. i. bij zijne komst aan wal ; of liever uit do eenzame verblijfplaats, die hij zich gekozeu had. Vgl. Joh. VI: 1 — 5.

eene grootc schare, en hij werd innerlijk met hen bewogen en genas

15. hunne kranken. \' Eu toen het avond geworden was, kwamen zijne leerlingen tot hem en zeiden: De plaats is woest, en de tijd is reeds voorbij; laat de scharen van n, ojulat zij naar de vlekken gaan en voor zicii zelve

16. spijzen koopen. \' Maar Jezus zeide tot hen: Zij behoeven niet heen te

17. gaan: geeft gij hun te eten. \' Doch zij zeiden tot hem: Wij hebben hier niets dan vijf brooden en twee vis-

18. schen. \' En hij zeide: Brengt ze mij

19. hier. \' En nadat hij de scharen geboden had zich neder te zetten op het gras, nam hij de vijf brooden en de twee visscheu, en zag op naar den hemel en dankte; en de brooden gebroken hebbende, gaf hij ze aan de leerlingen, en de leerlingen aan de

20. scharen. \' En zij aten allen en werden verzadigd. En zij namen het overschot der brokken op, twaalf korven

21. vol. \' Zij nu, die aten, waren omstreeks vijfduizend mannen, behalve de vrouwen en kinderen.

22. En terstond dwong hij de leerlingen in het schip te gaan en hem vooruit te gaan naar de overzijde, totdat hij de scharen van zich gela-

215. ten had. \' En nadat hij de scharen van zich gelaten had, klom hij afzonderlijk den berg op, om te bidden. En toen het avond was geworden,

24. was hij daar alleen. \' liet schip nu was reeds midden in zee en werd

Vs. 22 33. Marc. V I : 4-5 52; Joh. VI: U 21.— Vs. 23. Luc. VI; 12. — Vs. 26, Luc. XXIV; 37.

15. avonds d. i. tusschcn drie on zns uur in don namiddag. /Ac. op vs. 25.

word, d. i. nict; dor on onvruchtbaar, maar oonzaam on onbowoond. Vgl. Joh. VI : 10.

lü. zich neder lc zeilen. (Jr. aan le liyyen, als tot don maaltijd.

dankle. (Ir. zegende, t. w. door hot vóóraf uit-gosprokon dankgobod.

brooden. Mon donko aan broodon, dio ongovoor do dikto van con duim on don omvang van con tafelbord haddon.

20. zij namen, t. w. de loorlingen. Vgl. Joh. VI: 12, 13.

25. de vierde nanhlwake, d. i. dos morgens tussebon drio on zes uur. Naar romoinsoh gebruik verdoolden do Joden van dien tijd don nacht, die gerekend word dos

door de golven geteisterd; want de

25. wind was tegen. \' En in de vierde nachtwake kwam hij tot hen af, wau-

26. delende over de zee. \' En de leerlingen, hem op de zee ziende wandelen, ontroerden en zeiden: I Iet is een spook! en zij schreeuwden van vrees.

27. Maar terstond sprak Jezus hun toe en zeide: Weest goedsmoeds, ik

28. ben \'t, vreest niet! \' En Petrus antwoordde hem en zeide: Heer! indien gij \'t zijt, zoo gebied mij tot u

29. te komen over het water. \' En hij zeide: Kom! En Petrus klom af van het schip en wandelde over het

30. water, om tot Jezus te komen. \'Doch toen hij den sterken wind zag, werd hij bevreesd; en toen hij begon te zinken, riep hij, zeggende: Heer,

31.behoud mij!\' En Jezus strekte terstond de hand uit, greep hem ey zeide tot hem: Gij kleingeloovige!

32. waartoe geweifeld? \' En toen zij in het schip gegaan waren, bedaarde de

33. wind. \' Zij nu, die in het schip waren , kwamen en bogen zich voor hem neder, zeggende: Waarlijk, gij zijt Gods Zoon!

31. En nadat zij overgestoken waren, kwamen zij in het huid Gennézaret.

35. En toen de mannen van die plaats hem herkenden, zonden zij naar dien geheelen omtrek, en brachten al de

30. kranken tot hem. \' Eu zij baden hem, dat zij maar den kwast van zijn kleed mochten aanraken; en zoovelen dien aanraakten, werden gezond.

Vs. 31. II. Vlll; 26, XVII; 20, XXI; 21; Jac. I — Vs. 34-30. Marc. VI; 53—56. — Vs. 30. II. IX ; 3U—22.

avonds to zos uur aan te vangen , in vior dusgenaamde waken, elk van drie uren. Vgl. Marc. Xil 1:35 en do Aunt. aid.

31. geweifeld, t. w. in liet geloof aan do mogelijk beid, om datgene te volbrengen, wat gij op mijn woord ondernomen bobt.

33. hogen zieh voor hem neder, omdat zoowel zijn wandelen op de zee, als bet plotseling bedaren van don storm hen getroffen had.

Gods Zoon. Zie op H. 111 : 17.

/ 31*. het land Gennczarel. Benaming van eene strook lands, die zicb langs den westelijken oever van bet moer uitbreidde.

35. de mannen , d. 1. de bewoners.

hem herkenden , d. i. bemerkten, wie hij was.

ÖG. den kwast van zijn kleed. Zie op II. IX: 20.

HOOFDSTUK XV.

Jezus voort mot do schriftgoloordon on Pari zoors strijd over hot oton mot ongcwassciion handon (vs. I 20); vorhoort do hodo oonor fonicischo vrouw door do gonc-zing haror dochter (vs. 21 28); gonoost allorloi lij-dors (vs. 21) 31), on spijzigt vior duizend menschon (vs. 33 39).

1. Toen kwamen tot Jezus de sclirift-geleei\'dcn en Farizoërs van Jeruzalem

2. en zeiden: \' Waarom overtreden uwe leerlingen de overlevering der ouden? want zij wasschen limine handen niet,

.\'5. wanneer zij brood eten. \' Doch hij antwoordde en zeide tot hen: Waarom overtreedt ook gij Gods gebod om

4. uwe overlevering? \' Want God heeft geboden, zeggende: Ee r n w v a d cr en moeder! en Wie vader of moeder vloekt, s t e r v e den

5. dood! \' Maar gij zegt: Zoo iemand tot vader of moeder zegt: liet is eene oflergave, wat gij van mij zoudt kunnen genieten. . . en hij zal zijnen vader en zijne moeder niet eeren. ¹1\'ln

0. gij hebt de wet van God krachteloos

7. gemaakt om uwe overlevering. ¹ G ij geveinsden! te recht heeft Jezaja van

«S. u geprofeteerd, zeggende; \' Dit volk eert mij met de lippen; maar hun hart is verre van mij.\'

i). Docli te vergeefs ver eer en zij mij, daar zij leeringen leer en, dio geboden van menschcn 1(1. zijn. \' Kn hij riep de schare tot zich

Vs. 1 20. Marc. VU;!- 23. — Vs. 4. Exod. XX: 12, XXI : 17. — Vs. 5. Spr. XXVIII ; 24. — Vs. 8, O. Jca. XXIX : 13.

en zeide tot hen; Hoort en verstaat!\'\'

11. Niet wat den mond ingaat, verontreinigt den mcnsch; maar wat den mond uitgaat, dat verontreinigt den menseh.

12. Toen kwamen zijne leerlingen tot hem en zeiden; Weet gij wel, dat de rarizeërs, dit woord hoovende,

13. zieli geërgerd hebben? \' Doch hij antwoordde en zeide; Iedere plant, die-mijn hemelsfche Vader niet gej.lant

11. heeft, zal uitgeroeid worden. \' Laat ze varen! Het zijn blinde leidslieden van blinden. Indien nu de blinde den blinde leidt, zullen beiden in

15. den kuil vallen. \' En Petrus antwoordde en zeide tot hein; Verklaar ons

16. deze gelijkenis! \' En Jezus zeide; Zijt ook gijlieden nog onverstandig? \'

17. Begrijpt gij nog niet, dat al wat den mond ingaat, in den buik komt en in de heimelijkheid wordt uitgewor-

18 pen? \' Maar hetgeen den mond uitgaat, komt voort uit liét hart, en

19. dat verontreinigt den menseh. \' Want uit het hart komen voort booze overleggingen , moord , overspel, hoererij, diefstal. valsche getuigenis, lastering.

20. Deze dingen zijn \'t, die den menseh verontreinigen; maar het eten met ongewasschen handen verontreinigt den menseh niet.

21. En Jezus ging vandaar heen en vertrok naar de streken van Tyrus en

Vs. 11. Hand. X:14, 15; Kom. XIV: 14; Tit. I; IB. — Vs. 14. II. XXIU; 16; Luc. Vl:3»; Rom. II : li). — Vs. 21 28. Marc. VII : 24 30.

6. de wet. Gow. t. het gebod.

7. Ie recht geprofeteerd, d. i. wel past op u hetgeen Jczaja eertijds gezegd heeft tot zijne tijdgc-nooten.

8. eert mij. Gcw. t. genaakt mij met den mond en eert mij.

9. te vergeefs mij, d. i. hunne godsvereoring, hoe schijnbaar nauwgezet, is ijdel, zonder waarde of vrucht. quot;

12. dit woord, d. i. do uitspraak, in vs. 11 vervat.

13. plant, lig. voor leer. Van deze zegt Jezus ver-dor , dat, zoo zij niet uit God is, zij eenmaal te niet zal gedaan worden.

11\'. Laat ze varen! d. i. Stoort u niet aan hen, noch bekommert u over hunnen tegenstand !

zullen beiden — vallen. Voorganger en volgeling loopen beiden in hun verderf.

15. deze gelijkenis, t. w. do eenigszins raadselachtige en verbloemde uitspraak in vs. 11. Zie op II. XIII: 3.

1{). moord. In hot Gr. staat dit, evenals de, volgende woorden, in hot meervoud, tor aanduiding, dat Jezus do bijzondere gevallen bedoelt, waarin de door hom opgenoemde zonden in daden te voorschijn treden.

eene groote schare, en liij werd innerlijk met hen bewogen en genas

15. liuunc kranken. \' En toen liet avond geworden was, kwamen zijne leerlingen tot hem en zeiden: De plaats is woest, (in de tijd is reeds voorbij; laat de scharen van u, opdat zij naaide vlekken gaan en voor zich zelve

16. spijzen koopeu. \' Maar Jezus zeide tot hen: Zij behoeven niet heen te

17. gaan: geeft gij hun te eten.\' Doch zij zeiden tot hem: Wij hebben hier niets dan vijf brooden en twee vis-

18. schen. \' En hij zeide: Brengt ze mij

19. hier. \' En nadat hij de scharen geboden had zich neder te zetten op het gras, nam hij de vijf brooden en de twee visschen, en zag op naar den hemel en dankte; en de brooden gebroken hebbende, gaf hij ze aan de leerlingen, en de leerlingen aan de

20. scharen. \' En zij aten allen en ■werden verzadigd. En zij namen het overschot der brokken op, twaalf korven

21. vol. \' Zij nu, die aten, waren omstreeks vijf duizend mannen, behalve de vrouwen en kinderen.

22. En terstond dwong hij de leerlingen in het schip te gaan en hem vooruit te gaan naar de overzijde, totdat hij de scharen van zich gela-

23. ten had. \' En nadat hij de scharen van zich gelaten had, klom hij afzonderlijk den berg op, om te bidden. En toen het avond was geworden,

21. was hij daar alléén.\' Het schip nu was reeds midden in zee en werd

Vs. 22 33. Marc. Vt ; 45 53; Joh. VI ; 11. 21. — Vs. 23. Luc. VI ; 12. — Vs. 26, Luc. XXIV: 37.

15. avond_y d. i. tusschcn drie on zos uur in don namiddag. Zio op vs. 25.

worst, d. i. nict: dor on onvruchtbaar, maar coiuaam on onbewoond. Ygl. Joh. VI : 10.

1!). sirh neder te zeilen. Gr. aan tc liggen, als tot don maaltijd.

dankte. Gr. zegende y t. w. door hot vóóraf uit-gosprokon dankgohod.

brooden. Mon donko aan broodon, dio ongovoor do dikto van oon duim on don omvang van oon tafelbord haddon.

20. zij namen, t. w. do loorlingon. Vgl. Joh. VI: 12, 13.

25. de vierde nachtwake, d. i. dos morgons tussohon drio on /.os uur. Naar romoinsch gebruik vordooldon do Jodon van dion tijd den nacht, die gerekend word des

door de golven geteisterd; want de

25. wind was tegen. \' En in de vierde nachtwake kwam hij tot hen af, wan-

2fi. delende over de zee. \' En de leerlingen, hem op de zee ziende wandelen, ontroerden en zeiden: Het is een spook! en zi j schreeuwden van vrees.

27. Maar terstond sprak Jezus hun toe en zeide: Wcest goedsmoeds, ik

28. ben quot;t, vreest niet! \' En Petrus antwoordde hem en zeide: Heer! indien gij \'t zijt, zoo gebied mij tot u

2Ü. te komen over het water. ¹ En hij zeide: Kom! En Petrus klom af van het schip en wandelde over het

30. water, om tot Jezus te komen. \'Doch toen hij den sterken wind zag, werd hij bevreesd; en toen hij begon te zinken, riep hij, zeggende: Heer,

31. behoud mij! \' En Jezus strekte terstond de hand uit, greep hem eji zeide tot hem: Gij kleingeloovige!

32. waartoe geweifeld? \' En toen zij in het schij) gegaan waren, bedaarde de

33. wind. \' Zij nu, die in het schip waren , kwamen en bogen zich voor hem neder, zeggende: Waarlijk, gij zijt Gods Zoon!

34. En nadat zij overgestoken waren, kwamen zij in het land Gennézaret.

35. En toen de mannen van die plaats hem herkenden, zonden zij naar dien geheelen omtrek, en brachten al dé

36. kranken tot hem. \' En zij baden hem, dat zij maar den kwast van zijn kleed mochten aanraken; en zoovelen dien aanraakten, werden gezond.

Vs. 31. II. V111 ; 2fi, XVII : 20, XXI:2I; Jnc, I ;fi. — Vs. 34-30. Mure. VI ; 53-5«. -- Vs, 30. II. 1X : 30—23.

avonds to zos uur aan te vangen , in vier dusgenaamde waken, elk van drio uren. Vgl. Marc. XI11:35 en do Aant. aid.

31. geweifeld y t. w. in hot geloof aan do mogelijk hoid, om datgene te volbrengen, wat gij op mijn woord ondernomen hebt.

33. hogen zich voor hem neder, omdat zoowel zijn wandelen op de zoo, als hot plotseling bedaren van den storm hen gotrolfon had.

Gods Zoon. Zie op II. 111 : 17.

/ 31\'. het land Gennézaret. Benaming van eene strook lands, dio zich langs den westelijken oever van het moor uitbreidde.

35. de mannen , d. i. do bewoners.

hem herkenden , d. i. bemerkten , wie hij was.

30. den kwast van zijn kleed. Zie op II. IX: 20.

HOOFDSTUK XV.

Jozus voert mot do sohriftgoloordou ou Furizoörs strijd ovor hot oton mot ongowassohon liandon (vs. 1 20); vorhoort do bode ooiior fenicisehe vrouw door do genezing harer doohter (vs. 31 38); geneest allerlei lijders (vs. 29 31), on spijzigt vier duizend mensohen (vs. 33 3⁽.)).

1. Toen kwamen tot Jezus de schrift-geleerden en l\'arizeers van Jeruzalem

2. en zeiden: \' Waarom overtreden uwe leerlingen de overlevering der ouden? want zij wassehen hunne handen niet,

;i. wanneer zij brood eten. \' Doch liij antwoordde en zeide tot lien; Waarom overtreedt ook gij Gods gebod om

4. uwe overlevering? \' Want God heeft geboden, zeggende: E e r u w v a d e r e n m o e der! en W ie vader o 1\' moeder vloekt, sterve den

5. dood! ¹ Maar gij zegt: Zoo iemand tot vader of moeder zegt: 1 Iet is eene offergave, wat gij van mij zoudt kunnen genieten . . . en hi j zal zijnen vader en zijne moeder niet eeren. \' En

0. gij hebt de wet van God krachteloos

7. gemaakt om uwe overlevering. \' CJ i j geveinsden! te recht heeft Jezaja van

8. u geprofeteerd, zeggende: \' Dit volk eert mij met de lippen; maar hun hart is verre van mij.\'

!). Doch te vergeefs vereeren zij mij, daar zij leeringen 1 eeren, die geboden van mens c hen 10. zijn. \' En hij riep de schare tot zicli

Vs. 1 20. Marc. VII; 1-23. — Vs. 4. Exod. XX: 13, XXI; 17. — Vs. 5. Sjir. XXVIII ; 21. — Vs. 8. O. Joz. XXIX: 13.

en zeide tot hen: Hoort en verstaatIquot;\'

11. Niet wat den mond ingaat, verontreinigt den menseli; maar wat den mond uitgaat, dat verontreinigt den mensch.

12. Toen kwamen zijne leerlingen tot hem en zeiden: Weet gij wel, dat de Earizeërs, dit woord hoerende,

13. zich geërgerd hebben? \' Doch hij antwoordde en zeide: Iedere plant, die mijn heinelsehe Vader niet geplant

14\'. heeft, zal uitgeroeid worden. ¹ Laat ze varen! Het zijn blinde leidslieden van blinden. Indien nu de blinde den blinde leidt, zullen beiden in 15. den kuil vallen. \' En Petrus antwoordde en zeide tot hem: Verklaar ons Ki. deze gelijkenis! \' En Jezus zeide:

Zijt ook gijlieden nog onverstandig? 17. Begrijpt gij nog niet, dat al wat den mond ingaat, in den buik komt en in de heimelijkheid wordt uitgewor-18 pen? ¹ Maar hetgeen den mond uitgaat, komt voort uit Het hart, en

19. dat verontreinigt den mensch. \' Want uit het hart komen voort booze overleggingen , moord, overspel, hoererij , diefstal, valsche getuigenis, lastering.

20. Deze dingen zijn \'t, die den mensch verontreinigen; maar het eten met ongewasschen handen verontreinigt den mensch niet.

21. En Jezus ging vandaar heen en vertrok naar de streken van Tyrus en

Vs. 11. Hand. X ; M, 15; Kom. XIV:!*; Tit. t: 15. — Vs. 14. H. XXI11 ; 16; Luc. VI: 3«; Rom. 11 _; ij), _ Vs. 21 28. Marc. VU : 21- 30.

fi. de wel. Gew. t. het gebod.

7. te recht geprofeteerd, d. i. wel past op u hetgeen Jezaja eertijds gezegd iieoft tot zijne tijdgo-nooten.

8. eert mij. Gew. t. genaakt mij met den mond en eert mij.

9. te vergeefs mij, d. i. hunne godsvereering, hoe schijnbaar nauwgezet, is ijdel, zonder waarde of vrucht. ••

12. dit woord, d. i. de uitspraak, in vs. II vervfit.

13. plant, lig. voor leer. Van deze zegt Jezus verder , dat, zoo zij niet uit God is, zij eenmaal te niet zal gedaan worden.

li. Laat ze varen! d. i. Stoort u niet aan hen, noch bekommert u over hunnen tegenstand!

zullen beiden vallen. Voorganger en volgeling loopon beiden in hun verderf.

15. deze gelijkenis, t. w. de oenigszins raadselachtige en verbloemde uitspraak in vs. 11. Zie op 11. XIII : 3.

19. moord. In het (Jr. staat dit, evenals de volgende woorden, in het meervoud, tor aanduiding, dat Jezus do bijzondere gevallen bedoelt, waarin de door hem opgenoemde zonden in daden te voorschijn treden.

22. Sidou. \' Eu zie, eene kanitnósclic vrouw kwam uit die landstreek en riep luide tot hem, zeggende: Ontferm u mijner, lieer, Zoon Davids!

23! mijne dochter is erg bezeten. \' Doch hij antwoordde haar geen woord. En zijne leerlingen kwamen tot hem en baden hem , zeggende : Laat haar van

24. u! want zij roept ons na. \' Doch hij antwoordde en zeide: Ik ben niet gezonden dan tot de verlorene scha-

25. pen van het liuis Israels. \' En zij kwam en boog zich voor hem neder,

26. zeggende: lieer, help mij! \' Doch liij antwoordde en zeide: Het past niet het brood der kinderen te nemen en den hondekens toe te werpen.

27. Maar zij zeide: Ja, Heer! want de hondekens eten ook van de kruimels, die van de tafel hunner mees-

2S. ters vallen. \' Toen antwoordde Jezus en zeide tot haar: O vrouw! groot is uw geloof; u geschiede, gelijk gij wilt! Eu hare dochter was genezen van die ure af.

2!). En vandaar weggegaan, kwam Jezus aan de zee van Galiléa; en hij klom den berg op en zette zich daar

30. neder. \' En tot hem kwamen vele scharen, bij zich hebbende kreupelen, blinden, stommen, lammen en vele anderen; en zij wierpen hen neder aan zijne voeten, en hij genas hen;

31. zoodat de scharen zich verwonderden, ziende, dat stommen spraken, lammen gezond waren, kreupelen wandelden en blinden zagen. En zij verheerlijkten den God van Israël.

32. Eu Jezus riep zijne leerlingen tot

Vs. 24. II. X : C; Mand. XIII ;46. — Vs. 28.

II. VIII : 10, 13. — Vs. 20-30. Marc. VII :3I;

VIII: 1 10.

23. hanancschc. Do*inwoners van Feniciö, waartoe Tyrus on Sidon bnhoonlcn , werden nog vaak Kanaanie-ten genoemd , omdat zij geheel of ten deele van dozen volksstam afkomstig waren.

21\'. Ik hen nicl yczondrn enz. Jezus wijst hiermede op de roeping, die hem door God gegeven was, om bepaaldelijk aan do behoudenis zijner landgenooten te arbeiden.

20. kinderen .. .hondekens. De joden waren gewoon zieh zelve te beschouwen als kinderen des huizes, d. i. van God, van wege hunne afkomst uit Abraham (zie op II. 111 : {)), terwijl zij de heidenen verachtenderwijze met den naam van honden bestempelden.

27. Ja, lieer! want enz., d. i. liet zou gewis niet billijk zijn, den hondekens ook nog het brood der kin-zich en zeide: Ik ben innerlijk bewogen met de schare; want liet is reeds drie dagen, dat zij bij mij blijven, en zij hebben niet te eten; eu ik wil hen niet nuchter laten gaan, opdat zij uiet misschien onderweg

33. bezwijken. \' En zijne leerlingen zeiden tot hem: Vanwaar bekomen wij in eene woestijn zooveel brooden, om eene zoo groote schare te verzadigen ? \'

34. En Jezus zeide tot beu: Hoeveel brooden hebt gij ? Zij nu zeiden: Zeven, eu eenige weinige vischjes. ¹

35. En hij beval de scharen zich neder 30. te zetten op den grond. \' En hij nam

de zeven brooden en de visschen, en nadat hij gedankt had, brak hij ze en gaf ze aan zijne leerlingen, \'en

37.de leerlingen aan de schare. \' En zij aten allen en werden verzadigd. En zij namen het overschot der brokken

38. op, zeven manden vol. \' Zij nu, die aten, waren vier duizend mannen, behalve de vrouwen en kinderen. \'

31). En nadat hij de scharen van zich gelaten had, ging hij in het schip en kwam in de landstreek van Magdala.

HOOFDSTUK XVT.

Jezus bestraft de Farizeërs en Saddueeërs, die een toeken uit den hemel vragen (vs. 1 \'!lt;); waarschuwt de twaalve voor hunne loer (vs. 5 13); prijst Petrus zalig wegens zijne belijdenis van hem als den Christus (vs. 13 20); maakt zijne leerlingen met zijn aanstaande lijden en sterven bekend, en roept hen tot zelfverloochening (vs. 21 28).

1. En de Earizeërs en Saddueeërs kwamen tot liem , eu hem verzoekende

Vs. 31. II. XI; 5. - Vs. 32- 39. H. XIV: 15-22; Joh. VI: 5 13.

Vs. 1, 4. Marc. VIII: 11—13; Matth. XII : 38, 3fl.

deren te geven; maar de kruimels plegen hun toch ten deel te vallen. De vrouw ontleent juist aan de vergelijking, waardoor Jezus hare bede scheen afgewezen te hebben, den grond harer hoop op de gewenschte hulp.

30. lammen. Eig. gekromd of samengetrokken (bijv. door jicht); elders verminkt.

39. Magdala. Een vlek, aan de westzijde der Gali-lésche Zee gelegen. And. lez. Magadan.

1. de F ar het rs en Saddueeërs. Zie op II. 111:7. Hunne onderlinge geschillen voor een oogenblik vergetende , hadden zij zich nu vereenigd tegen Jezus. Vgl. II. XXII : 15 volgg.

hem verzoekende, d. i. iets van hem verlangende , dat strijdig was met zijne roeping.

vroegen zij hem, lt;liit hij Imii een toeken uit den hemel toonen zou.

2. Doch hij antwoordde en zeide tot lien: Des avonds zegt gij: Schoon weder,

!3. want de hemel is rood; \' en des morgens : Heden storm, want de hemel is somber rood. Gij geveinsden! het voorkomen des hemels weet gij wel te onderkennen, en kunt gij \'t de

4. teekencn der tijden niet?\' Een boos en overspelig geslacht verlangt een teeken, en er zal geen teeken aan gegeven worden, dan liet teeken van Jona. En hij verliet hen en ging weg.

5. En naar de overzijde gaande, hadden do leerlingen vergeten brood mede

(i. te nemen. ¹ En Jezus zeide tot hen: Ziet toe, en wacht u voor het zuurdeeg dor Earizeörs en Sadduceërs!

7. En zij overleiden bij zich zelve, zeggende: Het is, omdat wij geen

8. brood modenamen. ¹ Docli .lezus bo-morkto dit en zeide; Wat overlegt gij bij u zelve, gij kloingeloovigon,

11. dat gij geen brood modonaamt? ¹ Begrijpt gij het nog niet, en herinnert

Vs. 2, 3. Luc. XII: 54 58. — Vs. 5 12. Mare.

Vlllili 21. — Va. 6. Luc. XII :1; 1 Kor. V:fij

Gal. V:!). — Vs. O. 11. XIV: 18 30. — Vs. 10. 11.

XV: 32 38.

gij u niet de vijf broodou der vijfduizend , en hoeveel korven gij op-

10.uaamt?¹ noch de zeven brooden der vierduizend, en hoeveel manden gij

11. opuaamt? \' Hoe begrijpt gij niet, dat ik niet van brood tot u sprak, toon ik zeide: Wacht u voor het zuurdeeg der Earizeërs en Sadduceërs!

12. Toen begrepen zij, dat hij hui\' niet zeide, dat zij zich zouden wachten voor het zuurdeeg des broods, maar voor de leer der Farizeërs en Sadduceërs.

13. Toen Jezus nu in de streken van Cesaréa Philippi gekomen was, vroeg hij zijne leerlingen, zeggende: Wie zeggen de menscheu, dat de Zoon des

14. menschen is? \' En zij zeiden: Sommigen : Johannes de dooper; anderen: Elia; anderen: Jeremia, of een der

15. profeten. \' 1 lij zeide tot hen: Maar gij,

16. wie zegt gij, dat ik ben? \' En Simon Petrus antwoordde en zeide: Gij zijt de Christus, de Zoon des levenden

17. Gods! \' En Jezus antwoordde en zeide tot hem : Zalig zijt gij , Simon , Bar-Jo na ! want vleesch en bloed heeft u

Vs. 11. Vs. 8. — Vs. 13 16. Marc. VIII : 37 31);

Luc. IX ; 18 30. — Vs. 16. Joh. VI : 88, 8!). — Vs.

17. II. XI: 25; Gal. I; 18; 1 Kor. II : 10, H.

12. de leer der Farizeërs en Saddurecrs, door Jezus met liet zuurdeeg vergeleken van wego haren bedekten, doch krachtig werkenden invloed.

13. Cesaréa Philippi (d. i. van Philippus). Eene stad in het noorden van Palestina, niet ver van de bronnen der Jordaan gelegen , en naar den romcinschen Cesar of keizer Tiberius aldus genaamd door den viervorst Philippus (zie op II. XIV; 1), die haar uitbreidde en verfraaide. Over een ander Cesaréa, aan de Mid-dellandsche Zee gelegen, zie op Hand. VIII : 40.

dat de Zoon des menschen is ? Gew. t. dat ik, de Zoon des menscheu , hen ?

14. Johannes de Dooper. Vgl. II. XIV : 2.

een der profeten , d. i. in \'t algemeen een van de profeten. De joden van dien tijd verwachtten, dat hetzij Elia, hetzij de niet minder in aanzien staande Jeremia , of althans een der voormalige godsgezanten als voorlooper van den Christus zou wederkomen.

10. des levenden Gods. Leven, d. i. waarachtig zijn en werken , werd aan God toegekend , in tegenstelling van de afgoden der heidenen, die dood werden genoemd, omdat zij alleen in de verbeelding hunner vereerders bestonden. Vgl. op Hand. XIV : 15.

17. Bar-Jona , d. i. zoon van Jona. Vgl. Joh. I ; 43 , XXI; 15,10,17.

vleesch — geopenbaard, maar enz., d. i. mensehen hebben u dit inzicht niet gegeven, maar in uw eigen hart is het, door de werking van Gods Geest, ontstaan, ten gevolge van hetgeen gij van mij gezien eu gehoord hebt. Door vleesch en bloed worden ook elders mensehen aangeduid , vooral als zinnelijke wezens (Vgl. Gal. I : 10 , Ef. VI; 12).

dat niot geo))cnbaai^-(l, maar mijn Ya-18. der in de liemeleu. \' Mn ik zeg n ook: Gij zijt Petrus, en op deze petra zal ik mijne gemeente bouwen, en de poorten van het doodenrijk zullen JU.liaar niet overweldigen. \' En ik zal n geven de sleutelen van het koninkrijk der hemelen, en wat gij op aarde bindt, zal in de hemelen gebonden zijn; en wat gij op aarde ontbindt, zal iu de hemelen ontbonden zijn. \'

20. Toen gebood hij den leerlingen, dat zij aan niemand zonden zeggen, dat hij de Christus was.

21. Van toen af begon Jezus aan zijne leerlingen te toonen, dat hij naar Jeruzalem moest gaan, en veel lijden van do oudsten en overpriesters en schriftgeleerden, en gedood worden, en ten derden dage worden opgewekt. \'

22. 1\'ïn Petrus, hem tot zich nemende, begon hem te bestraflen en zeide; God zij u genadig, lieer! dat zal u

Vs. 18. Joh. 1:43; 1 Kor. 111:11. — Vs. 10. H. XVIII ; 18: Joh. XX.-23. — Vs. 20. Marc. Vlll: 30; Luc. IX ; 21. — Vs. 21 23. Marc. Vlll: 31 33.

IS. Petrus... petra. Bcido woorden strekken in het Gr. tot overzetting van het aramésehe Kef a, d. i. rots. Zie verder op Joh. I : 43.

o/) deze petra, enz. Men meent, dat Jezus of met den vinger op zich zeiven gewezen, of de door Petrus afgelegde belijdenis bedoeld , of van zijnen leerling als rotssteen der gemeente (zie hierond.) gesproken heeft. Naar laatstgenoemde opvatting, de (\'énige, die in den samenhang past, wordt te kennen gegeven, dat Petrus, door al de apostelen in de prediking van het evangelie vóór te gaan , de christengemeente op aarde grondvesten zou , gelijk hij dit nu door zijne belijdenis van Jezus als den Christus had voorbereid.

m\\jne gemeente, d. i. de vereeniging van \'s Hee-ren geloovige belijders, hier voorgesteld onder het beeld van een gebouw.

doodenrijk. Gr. Hades, d. i. liet rijk van den dood , en daardoor ook van alle andere God en den meiiKch vijandige machten in de benedenwereld. Vgl. op II. XI; 23 , Luc. XVI: 23, I Kor. XV: 55. De uitdrukking poorten des doodenrijls, die gelijk staat met macht der duisternis, is aan oostersehe steden of paleizen ontleend, in welker poorten men gewoon was te beraadslagen, en vanwaar dus ook alle plannen, tegen een vijand gesmeed , geacht werden uit te gaan.

zulten overweldigen. Eig. zullen niet sterker of machtiger zijn dan zij. De bedoeling is, dat, inden strijd tusschen liet rijk des lichts en het rijk des doods of der duisternis, liet laatste in zijne machteloosheid openbaar zou worden.

19. de sleutelen van enz. Fig. voor: de macht, om den toegang tot hrt koninkrijk der hemelen te openen of te sluiten (vgl. Luc. XI : 52). Het beeld is ontleend aan de hofmeesters of huisverzorgers der israrlietische koningen (Jez. XXII: 22. Openb. 111:7). Elders worden de apostelen, de opzieners, en zelfs de christenen

23. niet gescliiedcn. \' Doch hij keerde zich om en zeide tot Petrus: Ga weg, achter mij, satan! gij zijt mij eene ergernis; want gij bedenkt niet hetgeen Gods, maar hetgeen dermen-

24. schcn is. \' Toen zeide Jezus tot zijne leerlingen: Zoo iemand achter mij wil komen, die verloochene zich zeiven , en neme zijn kruis op en volge

25. mij ! \' Want wie zijn leven wil behouden, zal het verliezen; maar wie zijn leven verliest om mijnentwil, zal

20. het vinden. \' Wat toch baat het een mensch, zoo hij de geheele wereld wint, maar zijn leven er bij verliest? Of wat zal een mensch geven in ruil

27. voor zijn leven? \' Want de Zoon des mensehen zal komen in de heerlijkheid zijns Vaders met zijne engelen, en dan zal hij een iegelijk vergelden

28. naar zijn doen. \' Voorwaar, ik zeg u, er zijn sommigen van die hier staan, die den dood niet smaken zul-

Vs. 21. Luc. IX : 22; Matth. XV11;22, 23. XX:

IS. — Vs. 24 28. Marc. VI11 : 3|. IX : 1 ; Luc. IX :

23 27. — Vs. 24. 25. II. X^S, 3!). — Vs. 26. Ps.

XL1X : 7 11. —Vs. 27. II. XXV: 31 33; 2 Kor. V: 10.

in \'t gemeen, uitdeelcrs der verborgenheden Gods (1 Kor. tV : 1), huisverzorgers Gods (Tit. I : 7) en uil-deelers der menigerlei genade Gods (1 Petr. IV: 10) genoemd.

19. bindt. . . ontbindt. Volg. sommigen hetzelfde als verbieden , geoorloofd verklaren ; volg. and. te verstaan van het niet of wél vergeven der zonden (vgl. Joh. XX : 23). J)e macht, hier aan Petrus verleend, wordt II. XVIII : 18 aan al de apostelen toegekend.

20. de Christus. Gew. t. Jezus de Christus.

21. te toonen, t. w uit de Schriften, die alleen op zulk eene wijze vervuld konden worden. Vgl. Luc.

XXIV: 20, 27.

endsten — schriftgeleerden. Zie op II. 11:4.

22. tot zich nemende, d. i. ter zijde nemende.

God zij u genadig! d. i. daarvoor bewaren God! And. Wees u genadig\', d. i. spaar u zeiven.

23. satan, d. i. wederpartijder of tegenstander. Zie op H. IV: 10. Vgl. 2 Sam. XIX: 32.

gij bedenkt niet enz. Jezus wil zeggen: Gij bedoelt, zoo sprekende, niet de vervulling van hetgeen God in zijnen raad heeft bepaald, maar hetgeen aan menschen , op hun beperkt standpunt en naar hunne zinnelijke begeerte, noodig of wensehelijk toeschijnt.

24. achter mij wil komen, d. i. mijn leerling wil worden. Zie verder op II. X : 38.

verloochene zich zeiven , d. i. achte niet op eigen tijdelijk belang, noch plege raad met eigen zin of lust, maar onderwerpe zich gewillig aan hetgeen hem door zijne roeping wordt opgelegd.

25. Zie op II. X : 39.

2(5. in ruil voor zijn leven, d. i. als losprijs, omzijn leven , wanneer hij het ver.oren heeft, terug te koopen.

27. in de heerlijkheid zijns Vaders, d. i. bekleed met de macht en majesteit zijns Vaders.

28. hier staan , d. i. hier tegenwoordig zijn.

leu, totdat zij den Zoon des meii-sclicu hebben zien komen in zijn koninkrijk.

HOOFDSTUK XVTT.

Jezus wordt verheerlijkt pp den berg (vs. 18); beantwoordt eene vraag omtrent de komst van Elia (vs. ü 13); geneest een maanzieken knaap (vs. M- 18); bestraft het ongeloof der leerlingen (vs. 19- 31); kondigt hun zijn dood en opstanding aan (vs. 23, 23), en voldoet de van hem gevraagde tempelschatting (vs. 21. 37).

1. En na zes dagen nam Jezus met zich Petrus en Jacobus en Johannes, zijnen broeder, en bracht hen op een

2. hoogen berg, afzonderlijk. \' En hij werd van voorkomen veranderd voor hunne oogen, en zijn aangezicht glinsterde gelijk de zon, en zijne klec-deren werden wit gelijk het licht.

3. En zie, hun verschenen Mozes en

é. 1\'llia, met hem sprekende. ¹ En Petrus

antwoordde en zeide tot Jezus: Heer! \'t is goed, dat wij hier zijn; zoo gij wilt, laat ons hier drie hutten maken , voor u ééne, en voor Mozes

5. ééne, en voor Elia ééne. \' Terwijl hij nog sprak, zie, eene lichtende wolk overschaduwde hen; en zie, eene stem uit de wolk, zeggende: Deze is mijn geliefde Zoon, in wien ik welbehagen

6. heb; hoort naar hem! \' En de leerlingen, dit hoorende, vielen op hun aangezicht en werden zeer bevreesd.

7. En bij hen komende, raakte Jezus

Vs. I O. Mare. 1X;2 !); Luc. IX;2S-3fl; 2 rotr. I;lö IS. — Vs. 1. II. XXVI: 37; Marc. V ; 37, XUl : 3. -- Vs. 5. H. UI; 17; D®. XVI11 :15.

28. in zijn koninkrijk, d. i. als heerseher in zijn koninkrijk , of in zijne koninklijke waardigheid.

1. na zes dagen, d. i. zes dagen mi hot onderhond tussehen Jezus en de leerlingen, 11. XVI medegedeeld. Vgl. Luc. IX; 28.

een hoogen berg. 13e overlevering noemt den Thabor. Men kan ook denken aan een anderen berg, meer dan de Thabor in den thans door Jezus bezochten omtrek gelegen. Vgl. II. XVI : 13.

4. antwoordde, d. i. brak van den kant der leerlingen het stilzwijgen af. Vgl. op II. XI ; 25.

wij, t. w. uwe leerlingen, om u de noodige diensten te bewijzen.

hullen, of loof hullen, uit takken en loof vervaardigd , en geschikt tot afwering der brandende zonnestralen.

5. overschaduwde hen _y t. w. Jezus en de beide godsgezanten, wier gedaanten thans met de wolk van licht, die hen overstraalde, schenen inéén te smelten en daardoor allengs onzichtbaar werden. Vgl. Luc. IX : 3 k

hen aan en zeide: Staat op, en vreest,

8. niet! \' En toen zij hunne oogen opsloegen, zagen zij niemand dan Jezus alleen.

!(. En terwijl zij den berg afkwamen, gebood Jezus liun, zeggende: Spreekt tot niemand van dit gezicht, totdat de Zoon des menschen uit de dooden

10. is opgewekt. \' En zijne leerlingen vroegen hem, zeggende: Wat zeggen dan de schriftgeleerden, dat eerst Elia

11. moet komen? \' En hij antwoordde en zeide: Elia komt wel, en zal alKs

12. herstellen; \' maar ik zeg u, dat Elia reeds gekomen is, en zij hebben hejn niet erkend, maar met hem gedaan al wat zi j wilden: zóó zal ook de Zoon des menschen door hen lijden. ¹

13. Toen begrepen de leerlingen, dat hij over Johannes den dooper tot hen sprak.

14. En toen zij bij de schare gekomen waren, kwam tot hem een mensch,

15. die voor hem op de knieën viel \' en zeide: Heer! ontferm n over mijnen zoon, want hij is maanziek en lijdt erg; want dikwijls valt hij in het

16. vuur, en dikwijls in het water; \' en ik heb hem tot uwe leerlingen gebracht, en zij hebben hem niet kun-

IZ.nen genezen. \' Jezus nu antwoordde en zeide: O ongeloovig en verkeerd geslacht! hoe lang zal ik bij u zijn? hoe lang zal ik u verdragen? Brengt

IS. hem mij hier! ¹ En Jezus bestrafte

Vs. 10 13. Marc. IX: II 13. — Vs. 10 12. II.

XI ; U, XVI; H; Joh. 1:21, V:35; Mal. IV; 5. —

Vs. 14 18. Marc. IX: li 27; Luc. IX: 37 42.

9. dil gezichl, d. i. hetgeen gij gezien iiebt. Vgl. Mare. IX: 9.

10. dal komen. Zie op II. 1X : 1 I\', XVI : 11.

11. wel. (Jew. t. wel eersl. Zie verder op vs. 13.

13. al wal zij wilden , d. i. al wat hun door zondigen lust en booze luim werd ingegeven.

13. Johannes den dooper. Deze toch was gekomeij , wel niet om te doen al wat de Joden van Elia bij zijne wederkomst verwachtten, maar om, door zijne werkzaamheid in den geest en de kracht van Elia, den godsdienst ig-zedelijken toestand des volks te hersteilen. Vgl. vs. 11.

15. maanziek. Zie op II. 1V :

10. uwe leerlingen, t. w. hen, die achtergebleven waren, toen Jezus met Pstrus, Johannes en Jacobus den berg beklom.

17. zeide, t. w. tot de leerlingen, gelijk blijkt uit vs. 30.

18. bestrafle hem, t. w. den boozen geest. Vgl. Luc. IX: 42.

hem; en de boo/e geest voer van hem uit, en de knaap was genezen van die ure af\'.

1\'!). Toen kwamen de leerlingen tot Jezus afzonderlijk en zeiden: Waarom hebben wij hem niet kunnen uit-

2(1. drijven? En hij zeide tot hen: Om uw ongeloof. Want voorwaar, ik zeg u, indien gij een geloof hebt als een mosterdkorrel, gij zult tot dezen berg zeggen; Ga heen vanhier derwaarts! en hij zal heengaan; en niets

21. zal u onmogelijk zijn. \' Doch dit geslacht vaart niet uit, dan door gebed en vasten.

22. Eu terwijl zij zieli in Galiléa ophielden, zeide Jezus tot hen; De Zoon des mensehen zal overgeleverd wor-

23. den in handen van mensehen, \' en zij zullen hem dooden, en ten derden dage zal hij opgewekt worden. En zij werden zeer bedroefd.

24. Toen zij nu te Kapernaüm gekomen waren, kwamen de ontvangers der didraehmeu tot Petrus en zeiden: Betaalt uw Meester de didraehmeu

25. niet? \' Hij zeide; Ja wel! En nadat hij in huis gekomen was, voorkwam Jezus hem, zeggende; Wat dunkt u, Simon? De koningen der aarde, van wie nemen zij tollen of schatting? Vau hunne zonen, of van

Vs. 10, 21. Marc. IX: 28, 29. — Vs. 20. H. XXI ; 21; Luc. XVIlifl; 1 Kor. X111: 2. — Vs. 22, 23, II. XVI: 21; M:irc. IX: 311 32; Luc. IX: 43 45. — Vs. 24. Exod. XXX: 13 16.

20. mosterdhorrd. Beeld van het kleinste, gelijk bcry vau het grootste. De zin is: Zoo gij slechts geloof hebt, al is dit nog zoo klein, gij zult de grootste dingen kunnen volbrengen.

21. dit yestacht, d. i. deze soort van kwelgeesten. (jrhrd en naden , iiier genoemd , als middelen om

aan het geloof dien graad van kracht te geven, die tot het uitdrijven van zulke machtige kwelgeesten veroischt werd.

21\'. didraehmeu. De didrachmc, d. i. dubbele drachme , liad de waarde van twee enkele drachmen of een halven sikkel. Alle Israëlieten waren van hun twintigste jaar af verplicht, jaarlijks zooveel te betalen, als bijdrage ter voorziening in de behoeften van den tempeldienst (Exod. XXX: 13 10, vgl. 2 Kron. XXX: 9). he geheele sikkel bedroeg iets meer dan l\'/j gl-

25. lollen, d. i. allerlei belasting op koopwaren en andere goederen ; schatting, d. i. hoofdgeld.

hunne zonen, d. i. de leden van het vorstelijk gezin, overgesteld tegen de vreemden, d. i. in \'t gemeen do onderdanen.

20. Zoo zijn dan de zonen vrij, en, wil Jezus zeggen, zoo behoorde dan ik ook vrij te zijn als Zoon

2(5. de vreemden? \' Petrus zeide tot hem; Van de vreemden. Jezus zeide tot hem; Zoo zijn dan de zonen vrij.

27. Doch opdat wij hun geen ergernis geven, ga naar zee, werp den angel uit, en den eersten viseii, die opkomt, haal dien op, en als gij zijnen mond opent, zult gij een stater vinden ; neem dien en geef hem aan hen voor mij en u.

HOOFDSTUK XVIII.

Aanwijzing, wie in het koninkrijk der hemelen de meeste is (vs. 1 4quot;). Waarschuwing tegen het geven van ergernis (vs. 5 11). Gelijkenis van het verloren schaap (vs. 12 14«). Hoe men zich gedragen moet omtrent den broeder, door wien men verongelijkt is (vs. 15 20). Gelijkenis van den onbarmhartigen dienstknecht (vs. 21 35).

1. Te dier ure kwamen de leerlingen tot Jezus en zeiden; Wie is toch de meeste in het koninkrijk der he-

2. melen? \' en Jezus riep een kind tot zich en stelde het in hun midden,

3. en zeide; Voorwaar, ik zeg u, indien gij u niet verandert en wordt gelijk de kinderen, gij zult liet konink-

4. rijk der hemelen niet ingaan. \' Wie dan zicli zeiven vernedert gelijk dit kind, die is de meeste in het ko-

5. ninkrijk der hemelen. \' Eu wie één

Vs. 27. II. 111:15, XXII : 21; Luc. XXII 1:2; Hom. XIII: 7. — Vs. 1 5. Marc. 1 X : 33 37; Luc. IX: 10 -AS. — Vs. 3. II. XIX; l i; 1 Kor. XIV: 20. — Vs. 4. II. XXIII: 13; 1 Potr. V;5, 0.

van hem, aan wien de tempclschaiting wordt opgebracht.

27. hun (jeen ergernis geven, d. i. de verdenking niet bij hen wekken, alsof wij den tempeldienst verachtten.

stater. Een geldstuk, dat twee didraehmeu of vier enkele drachmen gold, en dus in waarde met den sikkel gelijk stond. Zie op vs. 2k

1. Te dier ure, d. i. onmiddellijk na, en wellicht ook naar aanleiding van het verhaalde 11. XVII. Men denke aan de onderscheiding, deels aan Petrus alleen (II. XVI I: 2*1\' - 27), deels aan hom en de twee zonen van Zebedeüs (II. XVII :1) te beurt gevallen. Vgl. Marc. IX: 33, 31lt;, Luc. IX: 10.

de meeste, d. i. naar hunno bedoeling, in eer en macht.

3. u niet verandert. Gr. niet omkeert, d. i. eene richting volgt, tegenovergesteld aan den weg, thans dooi* n bewandeld.

gelijk de kinderen, d. i. den kinderen gelijk, wat eenvoudigheid en nederigheid van hart betreft.

4. zich zeiven vernedert. Vgl. Marc. IX: 35.

gelijk dit kind, d. i. zoodat hij aan dit kind ge

lijk wordt. Vgl. vs. 3.

zoodanig kind ontvangt in mijnen

0. naam, ontvangt mij. \' Maar wie één dezer kleinen, die in mij gelooven, ergert, het ware hem goed, dat hem een molensteen aan den hals gehangen en hij verdronken werd in de

7. diepte der zee. ¹ Wee der wereld van wege de ergernissen! Want het is noodzakelijk, dat de ergernissen komen; maar wee dien mensch, door

8. wien de ergernis komt! \' Indien nu uwe hand of uw voet u ergert, houw hem af eu werp hem van u! liet is u beter, kreupel of verminkt tot het leven in te gaan, dan twee handen of twee voeten te hebben en geworpen te worden in het eeuwige vuur.

i). Eu indien uw oog u ergert, trek het uit en werp het van u! Het is u beter, met één oog tot het leven in te gaan, dan twee oogen te hebben en geworpen te worden iu het helsche

1(1. vuur. \' Ziet toe, dat gij niet één dezer kleinen veracht! Want ik zeg u, dat hunne engelen in de hemelen te allen tijde het aangezicht zien mijns

11. Vaders in de hemelen. \' Want de Zoon des menschen is gekomen, om

12. het verlorene te behouden. \' Wat dunkt u? Indien eenig mensch honderd schapen heeft, en één daarvan verdwaalt, laat hij niet de negen en

Vs. 6, 7. Luc. XVII ;1, 2. — Vs. 0. Marc. IX;

43. _ Vs. 8, O, H. V : 2!). 30; Marc. IX: 3 |7. —

Vs. 10. Hand. Xll: 15; Luc. 1 : 11). — Vs. 11.quot; Luc.

XIX: 10. — Vs. 12, 13. Luc. XV ; 3 7- — Vs. 14.

2 Petr. 111:9; 1 Tim. 11:4; Ezcch. XXX11I:11.

5. etf/i zoodaniy hind, d. i. één, die in nederigheid op zulk een kind gelijkt. Vgl. vs. 0. And. willen hier tot aan vs. 14« aan eigenlijke kinderen gedacht hebben. on in au gi, d. i. zich zijner in liefde aantrekt. in mijnen naam. Gr. op mijnen naam , d. i. omdat hij mij toebehoort.

0. ergert, d. i. door woord of daad, of hoe dan ook, oorzaak is, dat hij in zijn geloof aan het wankelen geraakt en afvalt.

hel ware hem goed enz. Spreekwoordelijk gezegde, waarvan de bedoeling is: Voor hem wara \'t wensehelijk, zijn leven te verliezen , opdat hij verhinderd wierd voort te gaan met kwaad te stichten.

7. van wege de ergernissen , d. i. van wege hetgeen gedaan zal worden , om de geloovigen van hun geloof af te trekken. Vgl. op II. XIII: 41.

noodzakelijk, d. i. wegens de bedorvenheid van veler hart en wandel onvermijdelijk.

8. Zie bij dit vs. op II. V : 2!).

10. hunne engelen , d. i. hunne beschermengelen. Vgl. Hand. XII: 15. Jezus geeft hiermede zinnebeeldig te kennen , hoe hoog die kleinen bij den hemelsehen Vader staan aangeschreven.

negentig op de bergen, en gaat heen-

13. en zoekt het dwalende? \' En gebeurt het, dat hij het vindt, voorwaar, ik zeg u, dat hij zich meer verblijdt over dit, dan over de negen en negentig, die niet verdwaald zijn ge-

14. weest. \' Zóó is het de wil niet uws Vaders in de hemelen, dat één dezer kleinen verloren ga.

15. Indien hu uw broeder tegen u zondigt, ga heen, bestraf hem tussehen u en hem alleen: indien hij naar u hoort, hebt gij uwen broeder gewon-

16. nen. \' Doch hoort hij niet, zoo neem nog één of twee met u mede, opdat op het woord van twee of drie gc-

17. tuigen iedere zaak vaststa. \' En geeft hij hun geen gehoor, zeg het aau de gemeente. En geeft hij ook de gemeente geen gehoor, hij zij u als de

18. heiden en de tollenaar. \' Voorwaar, ik zeg ulieden, wat gij op aarde bindt, zal in den hemel gebonden zijn; en wat gij op aarde ontbindt, zal in den hemel ontbonden zijn.

19. Wederom zeg ik u, indien twee van u overeenstemmen op aarde, over welke zaak ook die zij mochten vragen , zij zal hun geworden van mijnen

20. Vader iu de hemelen; \' want waar twee of drie vergaderd zijn tot mijnen naam, daar ben ik in hun midden.

Vs. 15. Luc. XVII; 3. — Vs. 10. Deut. XIX: 15;

Joh. VIII; 17; 3 Kor. XUI:1; I Tim. V: 19. —

Vs. 17. 2 Thcss. 111:14; 2 Joh. 10, 11. — Vs. 18.

II. XVI; 19. — Vs. 10. Joh. XVI; 23. — Vs. 20.

11. XXVIII : 20.

10. hel aangezicht zien , d. i. in de onmiddellijke nabijheid verkeeren. Vgl. Luc. I : 19.

11. De echtheid van dit vs. is aan bedenking onder hevig. Velen meenen, dat het uit Luc. XIX: 10 is overgenomen.

15. uxo broeder, d. i. uw geloofsgenoot.

bestraf hem , d. i. breng hem zijn ongelijk onder het oog.

1G. opdat - vaststa. Uitdrukking, ontleend aan het voorschrift der wet (Deut. XIX: 15), volgens l(H-welk iedere aanklacht, om bij den rechter gehoor te vinden , door de verklaring van ten minste twee of drie getuigen gestaafd moest worden. Vgl. 2 Kor. XIII : I. op het woord. CJr. op den mond.

17. de gemeente. Zie op II. XVI: 18.

als de heiden en. de. tollenaar, d. i. als een vreemde , met wien gij geene broederlijke gemeenschap kunt onderhouden.

18. bindt... ontbindt. Zie op H. XVI : 19.

20. tol mijnen vaam, d. i. tot bevordering van de eer mijns naams.

ben ik in hun midden , t. w. in en door mijnen

geest.

21. Toen kwam Petrus tot hem cu zeide; lieer! hoeveel malen zal mijn broeder tegen mij zondigen, en ik

22. hem vergeven ? Tot zevenmaal ? \'Jezus zeide tot hem: Ik zeg u niet tot zevenmaal, maar tot zeventigmaal

2:5. zevenmaal. ¹ Daarom is liet koninkrijk der hemelen gelijk aan een koning, die wilde afrekenen met zijne dienst-21. knechten. ¹ Toen hij nu begon af te rekenen, werd er één tot hem gebracht, die tienduizend talenten schul-25. dig was. \' Doch daar hij niet had om te betalen, beval zijn heer, dat men hern zou verkoopen, en zijne vrouw eu kinderen en al wat hij had, en 2(1. dat er betaald zou worden. \' De dienstknecht dan viel neder en boog zich voor hem en zeide: Heer! wees lankmoedig jegens mi j, en ik zal u alles

27. betalen! \' En de heer van dien dienstknecht, innerlijk bewogen, ontsloeg hem en schold hem de schuld kwijt.

28. Maar toen die dienstknecht heengegaan was, vond hij een zijner mede-dienstknechten , die hem honderd de-nariën schuldig was, en hij greep hem bij de keel en zeide: Betaal

29. wat gij schuldig zijt! \' Zijn mede-dienstknecht dan viel neder en bad hem, zeggende: Wees lankmoedig jegens mij, en ik zal n betalen!

30. Doch hij wilde niet, maar ging heen en wierp hem in de gevangenis, totdat hij liet verschuldigde betaald zou

81. hebben. \' Toen nu zijne mededienstknechten zagen wat er geschied was, werden zij zeer bedroefd; en zij gingen en maakten hunnen heer bekend

Vs. 22. Luc. XVII: 4. — Vs. 35. H. V:7, VI: 15; Marc. XI: 25; Jac. 11:13.

21. Tot zevenmaal? Volgens (1« joodsche leeraars was iemand slechts gehouden tot driemaal toe aan denzelfden beleediger vergürcnis te schenken.

22. zon en Hij ma al zeoeumaal. Dit groote getal wijst aan, dat er eene onbegrensde vergevensgezindheid gevorderd wordt.

23. dienstknechten, t. w. hooggeplaatste beambten, aan wie eejiig geldelijk beheer, of wel het bestuur over een gewest was opgedragen.

24\'. talen ton. Het hier bedoelde talent bedroeg ongeveer ƒ 2500 van onze munt.

25. dat men — verkoopen. Deze maatregel tegen een niet betalenden schuldenaar was ia overeenstemming met de wet. Zie Lev. X\\V:3!), vgl. 2 Kon. IV :1.

28. honderd drnaricn. Kene waarde van ruim f 0. Zie verder op 11. \\ \\ ; 2.

32. met al wat er geschied was. \' Toen riep zijn heer hem tot zich en zeide tot hem; Cj! ij booze dienstknecht! die geheele schuld heb ik u kwijtgescholden, dewijl gij mij gebeden hebt. \'

33. Hadt gij u ook niet over uwen mededienstknecht moeten ontfermen, even-

31. als ik mij over u ontfermd heb? ¹ En vertoornd zijnde, gaf zijn heer hem over aan de pijnigers, totdat hij al het hem verschuldigde betaald zou 35. hebben. \' Zuo zal ook mijn hemelsche Vader ulieden doen, indien gij niet, een iegelijk zijnen broeder, van harte vergeeft.

hoofdstuk: xix.

Vertrek van Jezus uit Galilt\'a naar Judéu (vs. 1, 2). Redetwist met de Earizeërs over de echtscheiding (vs. 3 L2). Kinderen worden door hem gezegend (vs. 13 15). Ontmoeting met den rijken jongeling (vs. 10 22). Ernstig woord over lie gevaren van aardschen rijkdom (vs. 23 20), en belofte van de toekomstige vergelding der opofleringen, voor hem gedaan (vs. 27 30).

1. En het geschiedde, toen Jezus deze woorden geëindigd had, dat hij uit Galiléa vertrok en kwam in de landstreek van Judéa over de Jordaan.

2. En vele scharen volgden hem, eu hij genas hen aldaar.

3. En de Earizeërs kwamen tot hem en verzochten hem, zeggende: Is het een mensch geoorloofd, zijne vrouw

4. te verstooten om iedere reden ? \' Doch hij antwoordde en zeide: Hebt gij niet gelezen, dat hun Maker hen van den beginne man en vrouw gemaakt \'

5. en gezegd heeft; D a a r o m zal e e n mensch vader en moeder ver-

Vs. 1 O. Mare. X;1 12. ~ Vs. 5. Gen. 11: 21.; Ef. V : 31.

29. betalen. Gcw. t. alles betalen.

SI¹, de jtyniyers. Gerechtsdienaars, wier taak het was, kwaadwillige en hardnekkige misdadigers te pij-nigen.

lt;55. vergeeft. Gew. t. zijne overtredingen vergeeft.

1. in de — Jordaan. Even als Galiléa, strekte Judéa zich oostwaarts uit tot aan de Jordaan. Aan gene zijde lag Peréa , in welke landstreek Jezus hier gezegd wordt zicli te hebben opgehouden, vóórdat hij zijnen tocht naar Jeruzalem voortzette. Vgl. II. XIX: 15, XX : 17 , XX I: 1.

3. verzochten hem. Het gold hier eene twistvraag tusschen de twee voornaamste scholen der schriftgeleerden , die van Hi 11 cl en Schammaï, zoodat liet er op was toegelegd , om Jezus partij te doen kiezen. om iedere reden. Zie op II. V:3I , 33.

1-. van den beginne. Vgl. Gen. 1 :27.

laten en zijne vrouw aanhangen, en die twee /uilen tot

(i. één vlecscli zijn; ¹ zoodat zij niet meer twee zijn, maar één vlecscli ? Hetgeen God dan heeft samengevoegd,

7. scheide de mensch niet! \' //ij zeiden tot hem: Waarom heeft Mozes dan geboden een scheidbrief te geven en

8. haar te verstoeten? quot; Hij zeidc tot hen; Mozes heeft wegens uwe hardheid van hart u wel toegestaan, uwe vrouwen te verstoeten; maar van den

9. beginne is liet zóó niet geweest. ¹ Doch ik zeg u, wie zijne vrouw verstoot, niet om hoererij, eu eene andere trouwt, doet overspel; en die eene verstootene trouwt, doet overspel.

10. Zijne leerlingen zeiden tot hem: Als de zaak van den mensch met de vrouw zóó gelegen is, dan is het niet

11. geraden te trouwen. \' Doch hij zeide tot hen: TSfiet allen vatten dit woord,

J 2. maar zij, wien het gegeven is. \'Want er zijn gesnedenen, die uit den moederschoot zóó geboren zijn; en er zijn gesnedenen, die door de menschcn gesneden zijn; en er zijn gesnedenen , die zich zelve gesneden hebben om het koninkrijk der hemelen. Die het vatten kan, vatte het!

13. Toen werden er kiuderkens tot hem gebracht, opdat hij hun de handen mocht opleggen en bidden; en de leer-

14. lingen bestraften ze. \' Maar Jezus zeide: Laat de kiuderkens begaan,

Vs. O. Ef. V ; 28; 1 Kor, VI : Ifl, VH ; 10. — Vs.

7. Itellt. XXIV; 1; Matth. V: 31. — Vs. O. H. V;

32; Luc. XVI ; 18, — Vs. 12. 1 Kor. VII; 25 2».—

Vs, 13 16. Marc, X : 13 Ifl; Luc. XVIII; 15 17.

5. lot één vlecscli, d. i. bestemd, om als \'t ware slechts dénen mensch uit tc maken.

7. (jehoden. Omtrent dit gebod zie op II. V : 31; niet om hoererij, d. i. om eenige andere reden, dan om hoererij.

10. Als de zaak enz. , d. i. Als de man zuó onafscheidelijk aan zijne vrouw gebonden is.

11. vatten dit woord, d. i. nemen het zóu in zich op, dat zij \'t ook in beoefening brengen.

wien hel (jeyeven is. Zie op H. XIII: 11.

12. (jesnedenen. Dit woord , dat hier driemalen voorkomt , moet de laatste maal oneigenlijk opgevat worden van zulken, die uit godsdienstige beweegredenen zich onthouden van het huwelijk.

13. de. handen opleggen en hidden. De handoplegging , bij gebed of zegenspraak , was een zinnebeeld van geestelijke gemeenschap. Vandaar, dat eene buitengewone kracht aan haar werd toegekend , wanneer zij verricht werd (loor zulken , die voor bijzonder heilig en eerwaardig gehouden, of althans gerekend werden bij

en verhindert ze niet tot mij tc kcw men; want derzulken is hot konink-

15. rijk der hemelen. \' En toen hij hun de handen opgeleid had, ging hij vandaar.

Ki. En zie, er kwam een tot hem, die zeide: Meester! wat zal ik goeds doen, opdat ik het eeuwige leven

17. hebber¹ \' En hij zeide tot hem: Wat vraagt gij mij naar hetgeen goed is? Goed is er maar één. Doch zoc gij tot liet leven wilt ingaan, onderhoud

18.de geboden! ¹ Hij zeide tot hem: Welke? En Jezus zeide: Deze: Gij zult niet doodslaan; gij zult geen overspel doen; gij zult niet s t e 1 e n; g ij zult niet

11). valseh getuigen; \' eer uw vader en moeder; en gij zult uwen naaste liefhebben als u

20. zei ven. \' De jongeling zeide tot hem : Dat alles heb ik waargenomen:

21. wat ontbreekt mij nog? \' Jezus zeide tot hem: Wilt gij volmaakt zijn, ga heen, verkoop uwe goederen en geef het den armen, en gij zult een schat hebben in de hemelen; en kom

22. herwaarts, volg mij! \' Toen nu de jongeling dit woord hoorde, ging hij bedroefd weg; want hij had vele bezittingen.

2:3. En Jezus zeide tot zijne leerlingen: Voorwaar, ik zeg u, dat een rijke bezwaarlijk het koninkrijk der heme-

24. len zal ingaan. ¹ En wederom zeg ik

Vs. 14, II. XVIII ; 3, — Vs, 16 30, Marc. X;

17 31; Luc, XVIII: 18 30. — Vs. 18, 10, Exod.

XX: 1 ? 10; Dcut. V ; 10 20; Lev. XIX:3. 11,18.—

Vs, 21, II. VI: 20; Lue. Xn:33. — Vs, 24, II, XIII ;22.

God in hooge gunst te staan. Zie Gen. XLVIII ;11\', Hand. VI: 0. Vgl. Joh. IX : 31.

14. derzulken, d. i. van hen, die door gezindheid aan deze kinderen gelijk zijn. Vgl. II. XVII I : 3.

1C). Meester. Gew. t. Goede Meester.

17. Weit vraagt — één. De jongeling wilde van Jezus leeren , wat waarlijk goed was, ten einde doou de betrachting daarvan gelukkig te worden. Jezus wijst hem in zijn antwoord op God als den volstrekt goede of volmaakte , om hem te doen gevoelen, dat niets waarlijk goed kan heeten, dan wat uit onverdeelde liefde tot God geschiedt en tot gelijkvormigheid aan hem leidt. Gew. t.

If\'al noemt gij m ij goed ? Niemand is goed dan God alleen.

18. Welke? De jongeling meende, dat Jezus hot oog had op eene bepaalde, bijzonder moeilijke soort van geboden.

20. waargenomen. Gew. t. waargenomen van mijne jeugd af.

wal on three kt mij nog ? Gr. waarin , d. i. in welk opzicht, hen ik noj len achter *

ii, liet is lichter, dat een kameel gaat door liet oog eeuer naald, dan dat een rijke ingaat in het konink-25. rijk Gods.\'¹ Toen nu de leerlingen dit hoorden, stonden zij zeer verslagen en zeiden: Wie kan dan behon-2«. den worden? \' En Jezus zag hen aan en zei(l(! tot hen: Hij inenschen is dit onmogelijk, maar bij God is alles

27. mogelijk. \'Toen antwoordde Petrus en zeidc. tot hem: Zie, wij hebben alles verlaten en zijn u gevolgd; wat

28. zal ons dan geworden?\' En Jezus zcide tot hem: Voorwaar, ik zeg u, dat gij, die mij gevolgd zijt, bij de wedergeboorte, wanneer de Zoon des menschen gezeten is op den troon zijner heerlijkheid . ook gij op twaalt troouen zult zitten, oordeelendc de

29. twaalf stammen Israels.\' En al wie verlaten heeft huizen, of broeders, of zusters, of vader, of moeder, ol vrouw, of kinderen, of akkers om mijns naams wil, zal honderdvoud ontvangen en het eeuwige leven be-

30. erven. \' Doch velt\' eersten zullen laat-sten zijn, en laatsten eersten.

HOOFDSTUK XX.

Gelijkenis der arbeiders in den wijngaard (vs. 1 Ifi). Jezus zet den tocht naar Jeruzalem voort, en kondigt zijn dood en opstanding nogmaals aan (vs. 17 li\'); antwoordt op eene bede van de moeder der zonen van Zebedeüs (vs. 20 23); bestraft de ijverzucht der leerlingen (vs. 2\'1\' 28), en geneest te Jericho twee blin-«Ion (vs. 29 - 34«).

1. Want het koninkrijk der hemelen is gelijk aan een heer des huizes.

Vs. 27. II. IVi\'-JO, 22; Luc. V; 11. — Vs. 28. Luc. XXI 1:30.

24\'. mi kamrrl — eener nmld. Oostcrseh spreekwoord , ter aanduiding van iets, dat met schier onoverkomelijke zwarigheden gepaard gaat.

28. hij dc wfidcrgehoor te, d. i. bij (!(• verniouwm# (Ier wereld, waardoor liet messiasrijk in zijnen vollen luister openbaar wordt. Vgl. Hand. 111:21, 2 l\'etr. 111:13.

o/) don troon zijner heerlijkheid, d. i. als reenter op zijnen zetel met heerlijkheid bekleed. Vgl. II. XXV: 31. . _r

op twaalf troon en zult zitten enz. /ij , die nu om zijnentwil alles verlaten hadden, zouden eenmaal met hem verheerlijkt worden en deelnemen aan het oordeel over hunne ongeloovige landgenooten. Vgl. Kom. VI11 : 17 , 2 Tim. 11 : 12 , 1 Kor. VI : 2.

29. zat onhuvKjen , d. i. zal in de vermeerdering van zijn geestelijk heil en in de liefde van hen, die door hetzelfde geloof met hem verbonden zijn , de num-ste vergoeding ontvangen voor hetgeen hij om mijnentwil heeft opgeollerd.

die met den morgenstond uitging, om arbeiders te huren voor zijnen 2. wijngaard. \' Toen hij nu met de arbeiders was overeengekomen tegen een denarie den dag, zond hij hen iu .\'i. zijnen wijngaard. \' En uitgegaan omstreeks de derde ure, zag hij andere 4 op de markt ledig staan.\' Ook tot dezen zeide hij; Gaat ook gij in den wijngaard, en wat recht is zal ik

5. n geven. En zij gingen heen. \' En wederom uitgegaan omstreeks de zesde en de negende ure, deed hij even-

6. zoo. \' En omstreeks de elfde uitgegaan zijnde, voud hij anderen staan, en hij zeide tot hen: Waarom staat

7. gij hier den geheelen dag ledig? \' Zij zeiden tot iiem: Omdat niemand ons gehuurd heeft. Hij zeide tot hen:

S. Gaat ook gij in den wijngaard 1 \'Toen het nu avond geworden was, zeide dc heer van den wijngaard tot zijnen opzichter; Roep de arbeiders en betaal hun liet loon, beginnende van dc 1), laatste tot de eerste. \' Eu die omstreeks de elfde ure gehuurd waren, kwamen en ontvingen elk een denarie. \'

10. Toen nu de eersten kwamen, meenden zij, dat zij meer zouden ontvangen; en ook zij ontvingen elk een

11. denarie. \' En toen zij dien ontvingen, morden zij tegen den heer des hui-

12. zes, \' en zeiden; Deze laatsten hebben maar een uur gewerkt, en gij hebt heu gelijk gesteld met ons, die den last van den dag en de hitte gevlij. dragen hebben! \' Maar hij antwoordde

en zeide tot écu van hen; Vriend!

Vs. 30. 11. XX:lfi; Mare. X:31; Luc. XII 1:30.

30. De zin is: Velen , die het eerst in het koninkrijk der hemelen zijn ingegaan, zullen gelijk gesteld worden met hen, die het laatst daartoe gebraelit zijn. Dc geliikenis, die onmiddelli|k volgt, moet dienen, om deze uitspraak, die 11. XX:quot; Ifi herhaald wordt, in het licht te stellen.

2. denarie, d. i. ruim veertig cents van onze munt, het gewone dagloon van dien tijd.

3. de derde, ure, d. i. te negen uren m den voor-middag, daar de dag onder de Joden gerekend werd, \'s morgens te zes uren aan te vangen. Dr lesM ure (VS. 5) stond dus gelijk met ons; twaalf uren of middag; de nrnende (aid.) met ons ; drie uren , en dr rlfde^*. (lt;) met ons: vijf uren van den namiddag. Nog een uur later, en de dag was ten einde (vs. 8). Zie op 11. X1V;2B, vgl. Joh. XI:!).

0. anderen staan. Gew. t. anderen leduj daan. 7. wijngaard. Gew. t. mjnyaard, en wal reehl i.i, zult lt;jij on te an yen.

ik doe ii gcpu onrecht; zijt gij niet vooi^- een denarie met mij overeenge-

14. komen? \' Neem liet uwe en ga heen; ik wil aan dezen laatste geven gelijk

15. als aan u. \' Of staat het mij niet vrij, met het mijne te doen wat ik wil? Of is uw oog boos, omdat ik

Jü. goed ben? \' Zóó zullen de laatsten eersten zijn, en de eersten laatsten; want geroepenen zijn cr vele, maar uitverkorenen weinige.

17. Eu toen Jezus naar Jeruzalem opging, nam hij onderweg de twaalf leerlingen afzonderlijk tot zich, en

18. zeide tot hen: \' Zie, wij gaan op naar Jeruzalem, en de Zoon des menschen zal overgeleverd worden aan de over-priesters en schriftgeleerden, en zi j zullen hem ter dood veroordeelen,

10. en hem aan de heidenen overleveren, om hem te bespotten en te geeselen en te kruisigen; en ten derden dage zal hij opgewekt worden.

2(1. Toen kwam tot hem de moeder der zonen van Zebedeüs met hare zonen, en zij boog zich voor hem neder en

21. vroeg iets van hem. \' En hij zeide tot haar; Wat wilt gij? Zij zeide tot hein: Zeg, dat deze mijne twee zonen in uw koninkrijk zullen zitten, de een aan uwe rechter- en de ander

Vs. 10. H. XIX iSU, XXII : li; Marc. X ; 31. —

Vs. 17 10. II. XVI ; 31, XV1I:22, 33; .Mme. X:

»3 31\'; Luc. XVI11; 31 33. — Vs. 20 28. Marc.

X: 35 45. — Vs. 22. Joh. XVIII; II; Luc. XII:

50. — Vs. 23. II. XXV :3|.. — Vs. 25 27. Luc.

XXII: 25 27.

15. is uw oog boos, omdat enz., d. i. ziet gij \'t met een afgunstig oog aan , dat enz. ?

1G. want wr.ïn\'uje. Deze woorden, die ook II. XXII ; 14 voorkomen, worden li. t. pi. in zeer ge-aehte Hss. niet gevonden. Brengt men zo in ver-band met do gelijkenis, die voorafgaat, dan verdient liet opmerking, dat al de arbeiders {gerorpe-firn) hun loon ontvangen, terwijl slechts weinige het brengen tot oeno bijzondere onderscheiding {uitverkorenen).

17. naar Jeruzalem opying. Zie op H. XIX : 1.

19. aan de heidenen. Vgl. II. XXVII ; 2.

20. demoeder der zonen ran Zebedeüs, d. i. Salom^. Vgl. II. XXY 11:50 met Marc. XV : 40.

hare zonen , Johannes en Jacobus. Zie II. 1 V ; 31 , Marc. X : 35.

vroeg iets y«;gt;. hem, t. w. niet met woorden, maar door hare houding en gebaren.

21. in uw koninkrijk, d. i. wanneer gij uwe koninklijke heerschappij aanvaard zult hebben.

rechter . . . linkerzijde. De beide hoogste eereplaatsen voor hen, die tot een oostersch vorst werden toegelaten. Vgl. I\'s. CX : 1, 1 Kon. II : 11).

22. drinkbeker. Beeld van het lijden, dat Jezus te

22. aan uwe linkerzijde. \' Maar Jezus antwoordde en zeide: Gijlieden weet niet, wat gij vraagt. Kunt gij den drinkbeker drinken, dien ik drinken zal? Zij zeiden tot hem: Wij kun-

28. nen. \' En hij zeide tut hen: Mijnen drinkbeker zult gij wel drinken; doch het zitten aan mijne rechter- en aan mijne linkerzijde staat aan mij niet t(\'_ geven, maar is voor hen, wien hut dour mijnen Vader bereid

24. is. \' En toen de tien dit hoorden, werden zij verstoord op de twee broe-

25. dors. ¹ Doch Jezus riep hen tot zich en zeide: Gij weet, dat de oversten der volken over hen heerschen, en de grooten gezag over hen voeien. \'

2fi. Zoo zal het under u niet zijn; maar wie onder u groot wil worden, zij

27. uw dienaar, \' en wie onder u de eerste

28. wil wezen, zij uw dienstknecht; \' gelijk dt! Zoon des menschen niet gekomen is, om gedjend te worden, maar om te dienen en zijne ziel te geven tot een losprijs voor velen.

2!). En toen zij Jericho uitgingen,

30. volgde hem eene groote schare. \' En zie, twee blinden, die aan den weg zaten en hoorden, dat Jezus voorbijging, riepen, zeggende: Ontferm u

lt;51. onzer. Heer! Zoon Davids!\' En de

Vs. 20. II. XVIII : 4, XXIII: II; 2 Kor. 1:34; 1 Pctr. V : 3. — Vs. 27. Mare. IX : 35. — Vs. 28, Joh. XIII: 14; Fil. 11:7; Gal. 1:4; I Tim. 11:0; Tit. 11:14; I Pntr. 1:18, I!); 1 Kor. VI: 20; 1 Joh. 111 : 10. — Vs. 20 34. Marc. X : lü 52; Luc. XVIII; 35 43; Matth. IX : 27 30.

gemoet ging. Zie II. XXVI : 39 42. In het O. T. wordt het lot, den menschen door (Jod beschikt, vaak dichterlijk voorgesteld als een drinkbeker, die, met hetgeen hij aangenaams of bitters bevat, geledigd moet worden. Vgl. Ps. XXIII: 5 , Jez. LI: 17.

22. drinken zal? Gew. t. drinken zal, of gedoopt worden met den doop, waarmede ik gedoopt word ?

23. drinken, Gew. t. drinken, en gedoopt worden met den doop, waarmede ik gedoopt word.

maar is voor hen enz. , d. i. het staat dan mijnen Vader, over de eereplaatsen in mijn koninkrijk te beschikken.

25. oversten... grooten. De eerste benaming doelt op regeerende vorsten, de tweede op ondergeschikte bewindvoerders , als landvoogden ot\' stadhouders.

20. Zóó zal het onder u niet zijn , omdat gij niet in zulk eene verhouding (van gebieders tot hunne onder-hoorigen) tot elkander geplaatst zijt.

28. om gediend te worden , gelijk de vorsten en grooten , vs. 25.

ziel, d. i. leven.

losprijs , of rantsoen. Beeldspraak , ontleend aan den prijs, die betaald werd , om een gevangene of slaaf vrij te koopen.

schare bestrafte lieu, optlat zi j zwijgen zouden. Doch zij riepen nog sterker, zeggende: Ontferm u onzer,

32. Heer! Zoon Davids! \' En Jezus stond stil en riep hen en zeide: \\\\^rat wilt

33. gij, dat ik u doen zal?\' Zij zeiden tot hem; Heer! dat onze oogen mo-

34. gen geopend worden! En Jezus, innerlijk bewogen, raakte hunne oogen aan; en terstond werden zij ziende, en zij volgden hem.

HOOFDSTUK XXI.

Intocht vim Jezus in Jeruzalpm (vs. 1 11). Uitdrijving der kooplieden en «isselaurs uit den tempel (vs. 12, 131, en verdediging zijner daden tegen de over-priesters (vs. 14 17). Vervloeking van den vijgeboora ^vs. IS 32\\ De overpriesters. door Jezus beschaamd (vs. 23 27). Gelijkenis van de twee ongelijke zonen (vs. 28 32) lt;ïn van de goddeloor.e landlieden (vs. 33 \'M). Hare toepassing op de oversten des volks (vs. 43-44), en de uitwerking daarvan (vs. 45 , 40).

1. En toen zij Jeruzalem naderden en te Hethfagé, \'aan den Olijfberg, kwamen, toen zond Jezus twee leerlin-

2. gen en zeide tot ben; \' Gaat naar het \'vlek, dat vóór u ligt, en terstond zult gij eene ezelin vastgebonden vinden, en een veulen bij haar; maakt

3. ze los en brengt ze mij. \' En indien iemand u iets zegt, zoo zult gij zeggen: De Heer beeft ze van nood\'!;

4. en terstond zal hij ze zenden. \' Deze gelieele zaak nu is geschied, opdat vervuld zou worden hetgeen gespro-

Vs. 1 11. Marc. XI: 1 11; Luc. XIX :2S 38;

Joh. Xll : 12 IS. — Vs. 5. \'/ach. IX : «: Jez.

LX11 ; 11

34«. werden zij. Gew. t. werden kunne oogen.

2. hel vlek, dal vóór u lujl, t. w. B\' hfagc. terstond, d. i. zoodra gij het zijt ingetreden,

aan den ingang. Vgl. Marc. XI : 2.

3. u iels zeyl, d. i. aanmerking maakt op hetgeen gij doet.

5. de dodder Sions. Dichterlijke benaming der stad Jeruzalem, ontleend aan den berg Sion, waarop zij voor een gedeelte gebouwd was.

aezelen ojt eene ezelin , als vredevorst. Op een paard of muildier gezeten stelde men zich den veroveraar voor, die ten strijde trok. De ezel daarentegen werd niet tot den oorlog, maar tot werkzaamheden des vredes gebruikt.

7. hij (jing - zillen. (Jew. t. zij zeilen hem er op.

8. spreidde op den weg. Een vreugde- en huldebetoon , bij de uitroeping eens konings of bij zijne verschijning in liet midden zijner onderdanen, in het Oosten gebruikelijk. Vgl. 2 Kon. IX: 13, 1 Makk. XIII: 51.

9. hem voorgingen. Gew. t. voorgingen.

ken is door den profeet, die zegt; \' 5. Spreekt tot de dochterSions; Zie, uw koning komt tot u, zachtmoedig, en gezeten op eene ezelin en op een veulen, 0. het jong van een lastdier. De leerlingen nu gingen heen, en doende 7. zooals Jezus hun gelast bad, \' brachten zij de ezelin en het veulen; en zij leiden er hunne kleederen op, en S. hij ging er op zitten. \' En de grootste menigte spreidde hunne kleederen op den weg; en anderen hieuwen takken van de boomen en spreidden die i). o]) den weg. \' En de scharen, die hem voorgingen en die volgden, riepen, zeggende; Hozanna den Zone Davids! Gezegend hij, die komt in den naam des Heeren! Hozanna in

10. den hooge! \' En toen hij Jeruzalem inkwam, geraakte de gansche stad in opschudding en zeide; W ie is deze ?

11. En de scharen zeiden; Deze is Jezus, de profeet van Nazaret in Galiléa.

12. Eu Jezus ging in den tempel Gods, en dreef allen uit, die in den tempel verkochten en kochten, en keerde de tafels der wisselaars om en de zitbanken van hen, die de duiven vei.vocli-

13. ten. \' En hij zeide tot hen; Er staat geschreven; M ij n huis zal e e n huis d e s g e b e d s g e n o e m d w o r-d e n; en gij maakt het tot een roo-

14. vershol. \' En er kwamen blinden eu kreupelen tot hem in den tempel.

Vs. 9. I\'s. CXVIII: 25, 26. — Vs. 12, 13. Marc. XI ; 15 17; Luc. XIX; 45, 48; Joh. 11:14 17. — Vs. 13. Jez. l.VI ; 7; Jer. Vil; 11.

!). ll(i:aiiii(i. Hebr. -woord, aan I\'s. CXVIII ; 25 ontleend, en overeenkomende met ons Heil!

in dm hooyr. (Jr. in lt;/r hoogde (plaatsen), i. in de hemelen. He uitroep schijnt te bedoelen , dat de hemel weerklinken moge van den heilgroet, den vredevorst op aarde toegebracht.

12. die - kochten, d. i. de handelaars m oHervee, die, met vergunning der priesters, van den tempel, d. i. het zoogenaamde voorhof der heidenen, eene soort van marktplaats maakten, waar de feestgangers zich van het uoodige tot hunne offers voorzagen.

,1e wisse/aars. Bedoeld zijn zij, die het gewone geld der feestgangers met winst inwisselden tegen de didrachme of halven sikkel, waarin de tempelschatting placht voldaan te worden. Zie op H. XVII : 24.

de duiven, het gewone offer van behoeltigcn. Vgl. Lev. V ; 7 , X11 ; 8 , Lne. 11 ; 24.

13. een rooKenhol. L\'itdrukking aan Jer. \\ 11; l i ontleend, door Jezus gebezigd om bet ergerlijke winstbejag en de bedriegerijen, die bier gepleegd werden, ten loon te stellen.

51 VOLGENS 3

15. en hij genas hen. \' Toen nu de over-priesters en de schriftgeleerden de verwonderlijke dingen zagen, die hij deed, en de kinderen, die in den tempel riepen, zeggende: Hozauna den Zone Davids! werden zij ver-

Ki.stoord \' en zeiden tot hem: Hoort gij, wat dezen zeggen? En Jezus zeide tot hen: Ja. Hebt gij nooit gelezen: Uit den mond van kinderen en zuigelingen hebt gij

17.u lof bereid? \' En hij verliet hen en ging de stad uit naar Eethanië, en vernachtte aldaar.

18. En toen hij des morgens naar de

19. stad terugkeerde, hongerde hem. \' En een vijgeboom aan den weg ziende, ging hij o]) hem toe en vond aan hem niets dan alleen bladeren. En hij zeide tot hem: Van n kome in eeuwigheid geen vrucht meer! En

20. dadelijk verdorde de vijgeboom. \' En toen de leerlingen dit zagen, verwonderden zij zich (gt;11 zeiden: Hoe is de vijgeboom zoodadelijk verdord? \'

21. Doch Jezus antwoordde en zeide tot hen: Voorwaar, ik zeg u, zoo gij geloof hebt en niet twijfelt, gij zult niet alleen doen, hetgeen met den vijgeboom geschied is; maar al zegt gij ook tot dezen berg: Hef u op en werp u in de zee! liet zal ge-

22. schieden. \' En al wat gij iu het gebed geloovig vraagt, zult gij ontvangen.

2;}. En toen hij in den tempel gegaan was, kwamen tot hem, terwijl hi j leerde, de overpriesters en de oudsten des volks, en zeiden: Door welke macht doet gij deze dingen, en wie heeft u die macht gegeven?

24. Doch Jezus antwoordde en zeide tot hen: ik zal n ook één ding vragen.

Vs. 16. Ps. VIII: 3. — Vs. 17. Marc. XI : II ,

1!). — Vs. 18 22. Mare. XI : 12 H, 30 2k —

Vs. 21. II. XVII: 20. — Vs. 22. II. VII: 7, XVIII:

]9; Joh. XVI :23; Jap. I : — Vs. 23 27. Marc.

XI : 27 33: Luc. XX : 1 8.

10. Uit — hereid. Jezus geeft te kennen, dat hij zich een lof niet behoefde te schamen, door God zeiven niet versmaad.

19. Zie op Mare. XF: 13.

23. deze dingen. Zie op vs. 15.

24. De doop van Johannes enz. De zin der vraag is: Heeft Johannes op eigen of op Gods gezag den doop der bekeering gepredikt P

32. op den weg der gerechtigheidy d. i. om door leer en voorbeeld u tot gerechtigheid op te leiden.

lATTHEt\'S. Hoofdst. XXL

en indien gij mij dat zegt, zal ik u ook zeggen, door welke macht ik 25. deze dingen doe. \' Do doop van Johannes, vanwaar was die? Uit den hemel, of uit de mensehen? En zij overleiden bij zich zelve, zeggende: Als wij zeggen: uit den hemel, zoo zul hij ons zeggen: Waflrom hebt 2tl. gij. hem dan niet geloofd? ¹ Maar als wij zeggen: uit de menschen, zoo vreezen wij het volk; want i.Hen hou-27. den Johannes voor een profeet. \' Hu zij antwoordden Jezus en zeiden: Wij weten \'t niet. Zoo zeide ook hij tot hen: Dan zeg ik u ook niet, door welke macht ik deze dingen doe. 2K. Doch wat dunkt n? Een mensch had twee zonen, en hi j kwam tot den eersten en zeide: Zoon, ga heen, 2!). werk heden in den wijngaard! ¹ Hij nu antwoordde en zeide: Ik wil niet. Doch later kreeg hij berouw, en

30. ging. \' En hij kwatn tot den anderen, en sprak evenzoo. Hij nu antwoordde en zeide: Ik ga. Heer! en

31. hij ging niet. \' Wie van de twee heeft den wil des vaders gedaan? Zij zeiden: De eerste. Jezus zeide tot hen: Voorwaar, ik zeg u, dat de tollenaars en de hoeren u voorgaan

32. in het koninkrijk Gods. \' Want Johannes is tot u gekomen op den weg der gerechtigheid, en gij hebt hem niet geloofd; maar de tollenaars en de hoeren hebben hem geloofd, en gij, dit ziende, hebt later geen berouw gehad, om hem te gelooven.

33. Hoort eene andere gelijkenis! Daar was een heer des huizes, die een wijngaard plantte; en hij zette er eene heining om, en groef er een persbak in, en bouwde een toren, en

Vs. 23. Joh. 11:18; liaud. IV : 7. — Vs. 20. II. XIV: 5. — Vs. 32. Luc. 111:12, Vil: 28, SO. — Vs. 33 40. Marc. XII: 1 12; Luc. XX:!I I». — Vs. 33 39. Ps. LXXX: 9 17; Jc7,. V:l 7; Jer. II : 21.

32. niet, geloofd, d. i. door nwe onbekeerlijkheid getoond , hem niet als godsgezant te erkennen.

33. persbal\', d. i. een in den grond gegraven bak, dienende om den most te ontvangen , die uit de daarboven geplaatste perskuip vloeide. Vgi. Openb. XIV 19 , 20, X IX : 15.

een toren, d. i. een steenen gebouw ter bewaking van den wijngaard. Vgl. bij dit gehcele vs. Jez. V : 2.

5. Doch zij sloegen ckarop geen acht en gingen heen, deze naar zijnen ak-

fi.ker, gene tot zijnen koopliaudcl. \'En de overigen grepen zijne dienstknechten , en mishandelden en doodden hen.

7. Toen nu de koning dit hoorde, werd hij vertoornd, en hij zond zijne krijgsbenden , en verdelgde die moordenaars, en stak hnnne stad in brand.

8. Toen zeide hij tot zijne dienstknechten; ])e bruiloft is wel gereed, doch de genoodigden waren \'t niet

!). waardig. \' Gaat dan naar de uitgangen der wegen, en zoovelen gij er

] II. vindt, noodigt ze ter bruiloft.\' En die dienstknechten gingen nit naaide wegen, en brachten allen bijeen, die zij maar vonden, boozen zoowel als goeden; en de bruiloft werd vol

11. gasten. \' Toen.nu de koning inkwam, om de gasten in oogenschouw te nemen, zag hij daar een mensch, die

12. geen bruiloftskleed aanhad. \' En hij zeide tot hem: Yriend! hoe zijt gij hier ingekomen zonder bruiloftskleed ?

13. En hij verstomde. \' Toen sprak de koning tot dc dienaars: Bindt hem handen en voeten, en neemt hem op, en werpt hem uit in de duisternis

Vs. 13. il. Vlll: 13, XIII : 50. — Vs. 14. 11.

XX ; 10. — Vs. 15 22. Marc, XII; 13 17; Luc. XX ; 2(1-26.

5. koophaudrl. Bedoeld is een liandei, die reizende gedreven werd, zoodat daartoe heeuyaan ongeveer iiet-lelfde is als zich voor handelsbelangen o p reis begeven.

{). dr uitgangen der wegen. Waarschijnlijk worden zulke plaatsen bedoeld, waar verschillende wegen op uitliepen of elkander sneden, en die dus het drukst bezocht werden.

10. hooxen zoowel als goeden. Spreekwoordelijk gezegde, hier niet ongelijk aan ons rijp en groen. Vgl. II. XIII : 47.

gasten. Or. aanliggenden. Zie op II. Vlll ; 11 , IX : 10.

11. bruiloftskleedy d. i. een voor de bruiloft passend feestgewaad. Volg. sommigen zou het gebruikelijk geweest zijn , dat de gastheer zijnen gasten zulk een gewaad liet aanbieden, vóórdat zij in de feestzaal kwamen.

13. de duisternis daarbuiten. Zie op II. Vlll: 13.

14. Die van Godswege, door Jezus, tot het genot van het messiasrijk genoodigd werden, worden geroepenen, die aan deze noodiging gehoor gaven , uitverkorenen genoemd. Het getal der laatsten was klein, tegenover dat der eersten.

15. met woorden te verstrikken, d. i. door middel van redewisseling hein , als in een strik, te vangen.

10. Herodianen, d. i. de aanhangers van het stamhuis van 11 erodes, die als zoodanig eene staatkundige (romeiusehe) partij vormden tegenover de voorstanders

daarbuiten: danr zal het geween zijn

14. en het tandengeknars. \' Want geroepenen zijn er vele, maar uitverkorenen weinige.

15. Toen gingen de Earizeiirs heen en beraadslaagden, om hem met woorden

Ki.te verstrikken. \' En zij zonden hunne leerlingen tot hem met de Herodianen, en zeiden: Meester! wij weten, dat gij waarachtig zijt, e.i den weg Gods in waarheid leert, en u aan niemand stoort; want gij ziet niet op

17. den persoon der menschen. \' Zeg ons dan, wat dunkt u? Ts het geoorloofd, den keizer schatting te geven of uiet? \'

18. Maar Jezus bemerkte hunne hoosheid eu zeide: Wat verzoekt gij mij, gij geveinsden? Toont mij de seh.it-

1!). tingmunt! \' Zij nu brachten hem

20. een denarie. \' En hij zeide tot hen:

21. Wiens beeld en opschrift is dit? \' Zij zeiden tot hem: Pes keizers. Toen zeide hij tot hen* Geeft dan den keizer wat des keizers, en Gode wat

22. Gods is. \' En toen zij dit hoorden, verwonderden zij zich; en zij verlieten hem en gingen weg.

2:1. Te dien dage kwamen er Saddu-ceërs tot hem, die zeggen, dat er

Vs. 15, 16. Marc. 111:0. — Vs. 21. Rom. XITI: 7. — Vs. 23 33. Marc. Xll:18 27; Luc. XX; 27 40. — Vs. 23. Hand. XXIII: 8.

van de aloude theocratie of godsregeering, waartoe ook de Farizeers behoorden. Beiden vereenigden zich editor nu in de poging, om Jezus ten val te brengen.

16. den weg Gods, d. i. den door God voorgeschreven weg, zijn wil en welbehagen. Vgl. Hand. XV111: 20.

gij ziel menschen, d. i. in dit verband: gij zegt of verzwijgt niets met het oogmerk om iemand te ontzien of te believen.

17. la het geoorloofd enz. Deze vraag werd door de Herodianen , die bij de bescherming der Uomeinen belang hadden, toestemmend beantwoord; o^ntkennend daarentegen door de voorstanders der theocratische beginselen, die zulk eene schatting of cijns aan een vreemden en heidenschen overheerserher onbestaanbaar achtten met de aan God verschuldigde gehoorzaamheid. Vgl. Dent. XVI1 :15.

18. geoeinsden. Onder den schijn van oprechte begeerte naar onderriclit, bedoelden zij Jezus iets te doen zeggen , waardoor hij of hunne verplichting tot gehoorzaamheid aan God, of die tot onderdanigheid aan den keizer scheen te loochenen.

de. schatting munt, d. i. eene dier romeinsche muntspeciën, destijds in Palestina gangbaar, waarin de schatting aan don keizer alleen betaald kon worden.

I!). denarie. Zie op II. XX : 2.

21. wal Clods is, d. i. wat Gode toekomt.

Vs. 24. ))out. XXV ; 5. - - Vs. 29, 30. 1 Kor. XV ; 50 — Vs. 32. Exod. Ill; 0; llobr. XI : l(i. — Vs. 34 40. Marc. XII ; 28 Si; Luc. X: 25 28. — Vs. 37. Deut. VI ;rgt;. — Vs. 30. Lev. XIX: 18; Matth. V : 43.

24. Mazes - gezegd om. Hot. hier bedoelde ji licht of/.wiigeihuwelijk (aio Deut. XXV:5) had ten doel, om het uitsterven der geslachten in Israël zooveel mogelijk te voorkomen. Vgl. lluth I; 11, 111:9, 12, IV: 1 10.

kroost verwekken, d. i. een zoon verwekken. Deze. werd dan ingeschreven in het geslachtregister des overledenen en trad als diens stamhouder en erfgenaam op.

25. ïVk waren er bij ons enz. Dit geval was denkelijk wel niet zóó voorgekomen, maar alcelits verdicht, om de ongerijmdheid van de leer der opstanding, zoo-als die destijds door velen werd opgevat (vgl. op vs. 29), in liet licht te stellen.

daar hij geen kinderen hail. Gr. geen kroost hehhende,

29. de Schriflen, t. w. des O. T., die, volgens vs. 31 , 32 , een leven na den dood leeren.

de kraekt Qods. Do Sadduceërs miskenden haar door uit te gaan van de onderstelling dor Farizeërs, dat do raenseh niet anders dan mot zijn aardsehe lig-ehaam kon opstaan. alsof God niet machtig ware hom een honger leven te geven. Zie vs. 30. Vgl. 1 Kor. XV: 35 10.

31. Wal aangaat, d. i. Tot uwe overtuiging, dat er volgens de Schrift, zelve, waarop gij n beroept (vs. 21), eene opstanding dor dooden is.

Vs. 40. Kom. XUliS 10; Gal. V: Ik — Vs. 41 40. Mare. XU: 35 37; Luc. XX:-11 — Vs. 42. lob. VU:42. — Vs. 44. I\'s. CX: I; Hand. 11:34, 35; 1 Kor. XV: 25; Hobr. 1:13.

32. ran dooden , (1. i. van zulken, die, na gestorven te zijn, hebben opgebonden te bestaan. Jezus bedoelt, dat de genoemde aartsvaders ook na hunnen dood niet opgehouden haddon te leven, daar God, toon hij dit zooveel later tot Mozes sprak, zieh anders jiot h u u God had kunnen noemen. Vgl. Luc. XX : 38.

35. een wetgeleerde, d. i. een beoefenaar van het recht, volgens de wet van -Mozes en de daarvan door latere\'leeraars gegeven verklaringen, con joodseh rochts-geloerde.

30. groot, t. w. bij uitnemendheid, zoodat het de ovtgt;-rigo overtreft in beteekenis en gewicht. De joodseho wetgeleerden , di-3 een vaak zeer spitsvondig onderscheid tussehen dusgenaamde groote en kleine geboden maakten, verscheden niet weinig in do bepaling, welke tot deze of gene soort behoorden.

38. het groote en eerste. Gew. t. een eerst en groot.

41), De zin is: In deze twee geboden saamgenomen staat het groote beginsel uitgedrukt, dat aan de goheolo wet ton grondslag ligt, en zonder hetwe k dus ook de rechte naleving der wet onmogelijk is.

42. den Christus, d. i. den beloofden Messias.

43. Hoe, d. i. mot welk recht? op welken grond? in den Geest, d. i. door don Geest gedreven.

Vgl. Hand. 1:1«.

44. onder uwe. Gew. t. tol ecu uoclhank uwer.

46. hoe is Iiij zijn zoon?\' I\'ln niemand kon hem een woord antwoorden, en ook durfdo niemand liem van dien dag af iets meer vragen.

HOOFDSTUK XXIIL

Oordeel van Jezus over de schriftgeleerden en Fari-zeërs (vs. 1—12), en strafrede tegen hen (vs. 13 36)« Toespraak aan het profeten doodende Jeruzalem (vs-37 39).

1. Toen sprak Jezns tot de scharen

2. en tot zijne leerlingen, \' zeggende: J)e schriftgeleerden en l\'arizeërs zijn gezeten op liet gestoelte van Mozes.

.\'5, Doet en onderhoudt dus al wat zij u zeggen, maar doet niet naar hunne werken; want zij zeggen, en doen het

4. niet. \' En zij binden zware en ondragelijke lasten samen, en leggen ze den menschen op de schouders; doch met hunnen vinger willen zij ze niet

5. verroeren. \' En al hnnne werken doen zij, om van de menschen gezien te worden. Want zij maken hunne gedenkcedels breed en de kwasten hun-

6. ner kleederen groot. \'En zij zijn gesteld op de hoogste plaats aan de maaltijden, en op de voorste gestoel-

Vs. 1. Luc. XX: 5. — Vs. 3. 11. V;!?, 20. XXIII: 23. — Vs. 4. Luc. XI: 18; Hand. XV: 10.— Vs. 5. H. VI: I. — Vs. 6, 7. Marc. XII :38. 39; Luc. XI: 3. XX: 46.

45. hoc is hij zijn zoon ? d. i. hoe kan hij dan te gelijk zijn zoon wezen P

2. zijn gezeten — Mozes, d. i. netnen, als uitleggers der wet, de plaats in, oorspronkelijk door den wetgever zeiven bekleed.

3. zeggen. Gew. t. zeggen, dat gij onderhouden moet.

4. Jïn. Gew. t. Want.

zij hinden lasten samen. Figuurlijke uitdrukking , aan verschillende pakken of bundels ontleend, die men aan elkander hechtte en op lastdieren leide. Zij duidt de eindelooze reeks van voorschriften aan, met welke de toenmalige leeraars der wet, deels op eigen gezag, deels op dat der overlevering, de gewetens der menschen belastten.

met hunnen vinger verroeren, d. i. zij zijn onwillig tot de geringste inspanning, om zelve die lasten te dragen. Zelve onttrekken zij zich geheel en al aan het doen der geboden , die zij anderen opleggen.

5. gedenkcedels, d. i. perkamenten strooken, met eenige woorden uit de wet beschreven en bestemd , om bij het gebed aan den linkerarm en aan het voorhoofd gebonden te worden. Deze gewoonte steunde op eene letterlijke opvatting van Exod. XIIT : 9, 10, Dent. VI: 8, XI :18, en schijnt, te oordeelen naar den hier gebezigden naam (die voorbehoedmiddel betcekent) in den loop des tijds een bijgeloovig karakter te hebben aangenomen.

ten in de synagogen, \' en op de begroetingen op de markten, en om door de menschen Rabbi! Rabbi! genoemd te worden. \' Doch gi j, laat u niet Rabbi noemen; want één is uw voorganger, en gij zijl, allen broeders. \' En noemt niemand op aarde uw vader; want één is uw vader, hij, die in de hemelen is. \' Laat u ook niet voorgangers noemen; want één is uw voorganger, de Christus. \' Maar de meeste van u zal uw dienaar zijn. \' En wie zich zeiven verhoogt, zal vernederd worden; en wie zich zeiven vernedert, zal verhoogd worden.

Maar wee u, schriftgeleerden en Farizeurs, gi j geveinsden! want gij sluit het koninkrijk der hemelen voor de menschen; want gij gaat niet binnen , en ook hen, die zonden binnengaan, laat gij niet binnengaan. \' * \' Wee u, schriftgeleerden en Earizeers, gij geveinsden; want zee en land trekt

14. Gew. t. * Wee u, schriftgeleerden en Farizeers, gij geveinsden! want gij eet de huizen der weduwen op , en dat wel terwijl gij voor den schijn lange gebeden doet; daarom zult gij te zwaarder oordeel ontvangen.

Vs. 0. Mal. 11:10. — Vs. 11. II. XX : 26. — Vs. 12. Luc. XIV: 11; XVIII : 14. — Vs. 13. Luc. XT : 52. — Vs. 14. Marc. XII: 40; Luc. XX : 47.

5. kwasten. Zie op II. IX: 20.

breed... groot, om des te meer in het oog ts

vallen.

. 7. Itabbi. De betcekenis van dit hebr. woord is leeraar, of eig. lieer: de titel, waarmede men degenen aansprak , die tot den geleerden stand behoorden.

8. voorganger. Gew. t. voorganger, de Christus.

9. vader. Een titel der joodsche leeraars van dien tijd. Daaraan beantwoordde de benaming zonen, aan hunne leerlingen gegeven. Zie op II. XII : 27.

13. sluit. Beeldspraak, ontleend aan de deur eener woning, waarmede het koninkrijk der hemelen hier ter plaatse vergeleken wordt.

hen , die zouden, binnengaan. Gr. de binnengaan-den, d. i. die bezig waren met of op het punt stonden van binnen te gaan.

14. [Dit vs. ontbreekt in de meeste geachte Hss., en schijnt uit Marc. XI 1:40 (vgl. Luc. XX : 47) met eenige wijziging overgenomen te zijn.

gij eet op, d. i. dringt u op allerlei wijze in de gunst der weduwen in , om u door haar goed (men denke aan giften en erfmakingen) te verrijken. Vgl. 2 Tim. 111:6.

terwijl gij gebeden doet, d. i. uwe schuld is te grooter, omdat gij, ter bereiking van uw baatzuchtig doel, langgerekte gebeden doet, ten einde u daardoor den schijn te geven eener godsvrucht, die gij niet bezit.

te zwaarder. (Jr. te overvloediger.\']

gij ïoud, om éeuen bekeerling te maken; en wanneer liij het geworden is, inmikt gij hem tot een kind der

16. helle, tweemaal meer dan gij. ¹ Wee n, gij blinde leidslieden, die zegt; Wie zweert bij den tempel, dat is niets; maar wie zweert bij het goud

17. iles tempels, die is gehouden. \' Gij dwazen en blinden! \\\\ at toch is meer, het goud, of de tempel, die het goud

18.heiligt? \' Eu: Wie zweert hij het altaar, dat is niets; maar wie zweert bij de gave, die daarop is, die is

19. gehouden. \' (gt;ij dwazen en blinden! Wat toch is meer, de gave, of het

20. altaar, dat de gave heiligt? \' Die dan zweert bij liet altaar, zweert daarbij

21. en bij al hetgeen daarop is; \' en die zweert bij den tempel, zweert bij dezen en bij hem, die daarin woont;

22. en die zweert bij den hemel, zweert bij den troon Gods en bij hem, die

23. daarop gezeten is. \' Wee n, schriftgeleerden en Karizeers, gi j geveinsden! want gij geeft tienden van de mnnte en de dille en liet komijn, en liet zwaarste der wet laat gij na, het recht en de barmhartigheid en de

Vs. 16 22. H. V; 33-36. — Vs. 23. Lue. XI: 42; Midi. VI; S. — Vs. 25, 26. Luc. XI; 39 41; Marc. VII: 4.

15. bekecrlint/. Gr. j/roseliel, d. i. een heiden, die hot geloof der Joden aanneemt.

kind der helle, d. i. die in de hel te huis behoort en waardig is, cm daarin geworpen te worden.

tweemaal meer dan (jij. Bekeerlingen onderscheiden zicli dikwijls door overdreven ijver in het belang der partij, die hen voor zieli gewonnen heeft.

10. dat is niets, d. i. die is door zijnen eed niet gebonden.

(joitd des tempels. Sommigen denken hier aan de gouden vaten en andere kostbaarheden , die tot den tempel behoorden. And. aan den tempelschat , die door de Farizeërs en schriftgeleerden uit hebzuchtige bijoogmerken als bijzonder heilig werd voorgesteld.

is (jehouden , t. w. om zijne belofte te volbrengen.

17. het yond heiliyt, d. i. aan dat goud waarde en wijding geeft.

IK. de gare _y d. i. de olferande. Vgl. JI. V : 23.

23. (jeeft tienden enz. De wet eiselite van alle velden boomvruehton tienden ten behoeve der Levieten (Lev. XXVI 1:30, Num. XVI11: 21 21-, Dent. XIV: 22). De Earizeërs en schriftgeleerden echter pasten dezen eiseh zelfs op de minste tuingewassen toe, waarmede de spijzen gekruid werden en waarvan enkele iiier door Jezus worden opgenoemd.

het zwaarste, d. i. wat zwaarder weegt, naar inhoud en strekking veel gewichtiger is.

het recht, d. i. een oordeel naar recht en billijkheid.

de trouw, d. i. de goede trouw in woorden en

daden.

trouw. Dit nu moest men doen, en

24. dat niet nalaten. \' Gij blinde leidslieden, die de mug uitzift, maar den

25. kameel doorzwelgt! \' Wee u, schriftgeleerden en Karizeers, gij geveinsden! want gij reinigt het buitenste van beker en schotel, maar van binnen zijn

2(gt;. zij vol van roof en onmatigheid. \' Gij blinde Karizeër! reinig eerst het inwendige van beker en schotel, opdat ook liet uitwendige daarvan rein wor-

27.de. \' Wee u, schriftgeleerden en Ka-rizeërs, gij geveinsden! v want gi j gelijkt op ge-witte graven, die van buiten wel fraai schijnen, maar van binnen vol zijn van doodsbeenderen en al-

28. lerlei onreinheid. \' Zoo ook schijnt gij van buiten wel den menschen rechtvaardig, maar van binnen zijt gij vol

2!). geveinsdheid en ongerechtigheid. \' Wee u, schriftgeleerden en Karizeers, gij geveinsden! want gij bouwt de graven der profeten op, en versiert de graf-

30. steden der rechtvaardigen, \' en zegt: Waren wij in de dagen onzer vaderen geweest, wij zouden hunne medeplichtigen niet geweest zijn aan het

31. bloed der profeten. \' Zoo geeft gij dan

Vs. 27, 28. Luc. XI; 44. — Vs. 20 30. Luc.

XI; 47 ijl. — Vs. 31, 32. 11. XXI ;34, 35; llimd.

VII; 51, 53; 1 Tlicss. II ; 16.

24. de nuKj uihlfl enz. Spreekwoordelijk gezegde, dut op zulke» ziet.\'die in liet klei#c uiterst nauwgezet zijn, doch lichtvmmlig omtrent hetgeen wiuirlijk groot en belangrijk is. Het mlüflm der muy doelt op hetgeen geschiedde, om iedere onreinheid , ook liet geringste iusekt, uit den wijn te verwijderen en dezen alzoo te zuiveren. Daartegenover wordt iten kameel dour-swehjen hij wijze van opzettelijke vergrooting gezegd.

25. yij reinigt enz. Vgl. Mare. Vil; 4.

eol van — onmatigheid, d. i. vol van spijs en drank, door onrecht verkregen of met onmatigheid gc-hruikt.

20. reinig eerst het inwendige enz., d. i. maak eerst, dat aan hetgeen in heker en schotel is, geen smet van roof of onmatigheid kleeft. Is diit gedaan , dan zullen ook heker en schotel zelve eerst waarlijk rein zijn , ter-wij! anders al uw wassclien u niet haat.

\'27. (jewittc granen. Jaarlijks, op een bepaalden dag, werden\' de grafsteden met kalk gewit. Zij werden daardoor niet alleen kenbaar gemaakt als plaatsen, door welker aanraking men verontreinigd werd , maar verkregen er zelfs een meer of min bevallig aanzien door.

29. gij bouwt o/;, d. i. gij brengt de noodige herstellingen aan, om die grafsteden in stand to honden.

versiert, d. i. verfraait.

der rechtoaard\'ujen, d. i. der vromen van den ouden tijd.

30. medeplichtigen. Gr. deeUjenooten.

31. \'Aoo , d. i. of door de schijnheiligl leid zelve, die uit deze uwe woorden spreekt, of door de moordenaars der profeten uwe raderen te noeinen.

u /elven getuigenis, dat gij zonen zijt van heu, die de profeten ver-32. moord liebben. \' Ook gij dan, maakt .\'5.\'5. de maat mver vaderen vol! \' (iij slangen ! gij adderenteelt! hoe zoudt gij 3 1. liet vonnis der hel ontkomen? \' Daarom , zie, ik zend tot n profeten en wijzen en sehriftgeleerden, en eenigen nit hen zult gij dooden en kruisigen, en anderen nit hen zult gij geeselen in uwe synagogen, en vervolgen van 35. stad tot stad; \' opdat op n kome al het rechtvaardige bloed , dat op aarde vergoten werd, van het bloed des reehtvaardigen Abels af, tot op het bloed van Zaeharfa, den zoon van Baraehia, dien gij vermoord hebt tns-selien den tempel en liet altaar. 30. Voorwaar, ik zeg u, dit alles zal

37. komen over dit geslaelit. \' Jeruzalem! Jeruzalem! gij, die de profeten doodt en steenigt die tot n gezonden zijn, hoe menigmaal heb ik uwe kinderen willen bijeenvergaderen, gel ijkerwijs eene hen hare kiekens bijeenvergadert onder de vleugelen, en gij hebt niet

38. gewild! ¹ Zie, uw huis wordt u woest

Vs. 33. II. HI : 7; ....... Ill : 18. — Vi. 34. U.

X : 10, 17; Joh. XVI:2j Hand. V:\'10. — Vs. 35. (Jen. IV : 8 10; 3 Kron. XXIV; 20 • 22. — Vs. 37 39. Luc. XIII: 31«, 35. — Vs. 37. Neh. IX: 20.

31. zonen, uiot ullccu door ligchamolijkn afstamming, maar ook door verwantschap naar den ^eest. Vgl. Luc. XI: 48.

33. Ook (jij dan enz. Jezus wil zeggen: Gaat ook gij dan voort op den weg der ongerechtigheid, reeds door uwe vaderen ingeslagen, en voleindigt zuo het werk, door dezen begonnen. Ken scherp verwijt, vol van verontwaardiging en heiligen toorn.

33. het vonnis der hel, d. i. de veroordeeling tot de helsche straf. Zie verder op If. 111:7.

31\'. Daarom, d. i. opdat gij den eenmaal ingeslagen weg ten einde toe zoudt kunnen bewandelen en de vruchten uwer onbekeerlijkheid inoogsten. Vgl. vs. 32.

ik zend enz. In het volle gevoel zijner waardigheid , spreekt Jezus hier onder de benamin\'gen profeten , wijzen, schriftgeleerden, van zijne toekomstige gezanten als opvolgers van heu , dio onder Tsraël deze namen droegen. Sommigen meenen hier de aanhaling eener verloren gegane profetie te vinden , waarin Ootl sprekende werd ingevoerd.

35. op u home. Zie op II. XXVII : 25.

al het rechtvaardige bloed, d. i. het bloed van al de reehtvaardigen , die om hnnno godsvrucht zijn ter dood gebracht. Vgl. I Joh. 111:12.

Abels... \'/acharia. Bezen zijn hier genoemd als de eerste en de laatste der rechtvaardigen, van wier vermoording de schriften des O. T. gewag maken. Men boude in het oog, dat de boeken der Kronieken, waarin de steeniging van Zachana wordt verhaald (2 Kron. XXIV: 20 22), in de verzameling dier schriften door de Joden achteraan waren geplaatst.

den zoon van Baraehia. Volgens 2 Kron. XXIV: 20 was hij de zoon van Jojada.

3!). overgelaten. \' W ant ik zeg n, gij zult mij van nu aan niet zien, totdat gij zegt: Gezegend hij, die komt in den naam des lleeren!

HOOFDSTUK XXIV.

Jezus voorspelt de verwoesting des iempels (vs. I , 2); beschrijft de voorteekenen der komst van den Zoon dos menseheiï (vs. 3 28) ei» die komst zei rv. (vs. 29 35), en vermaant^tot waakzaamheid (vs. 3(1 -H\'), ook dooide gelijkenis van den ontromven dienstknecht (vs. 1-5 51).

1. En Jezus ging uit en vertrok van den tempel. Kn zijne leerlingen kwamen tot hem, om hem de gebouwen des

2. tempels te tooneu. ¹ Doch hij antwoordde eu zeide tot hen; Ziet gij dit alles niet? Voorwaar, ik zeg n, geen steen zal hier op den anderen gelaten worden, die niet wordt afge-

3. broken. \' En toen hij op den Olijfberg nederzat, kwamen de leerlingen tot hem, afzonderlijk, en zeiden: Zeg ons, wanneet^1, zal dit zijn? eu wat is liet teeken van uwe komst en

I. de voleinding der eeuw? \' En Jezus antwoordde eu zeide tot heu: Ziet toe, dat niet iemand u misleide;

Vs. 39. 11. XXI ; Oj I\'s. CXVlll:20.

Vs 1 14. Marc. X1U ; 1 13; Luc. XXT ; 5 l\'J,— Vs 2. Luc. XIX: ll. — Vs. 4. II. VII: IB; ICf. V: fl; 1 Joh. IV : I.

35. tussehen den tempel en het altaar. Uet brand-ofl\'eraltaar stond in hot voorhof der priesters tegenover den ingang van het eigenlijke tempelgebouw. De heiligheid dezer plek verhoogde nog den gruwel , aan Za-charia gepleegd.

37. tot n. Gr. tot haar.

kinderen , d. i. bewoners.

bijeenvergaderen , d. i. in bescherming nemen tegen het dreigend gevaar.

38. Jeruzalem zou verwoest worden, omdat hare inwoners den Messias verwierpen.

31). totdat enz. Jezus doelt hier op den tijd, II. XXIV :3, 30 nader aangekondigd.

1. vertrok van den tempel, d. i. verwijderde zich vandaar, met het plan, om niet weder te keeren. Vgl. II. XXIII : 38 , 39.

o/n hem — loonen , d. i. om hem te wijzen tip de pracht en hechtheid der verschillendo teinpelgebon-wen , en hierdoor lucht te geven aan het gevoel van verbazing en smart, door de woorden van Jezns in hen opgewekt.

2. hij antwoordde en zeide. Gew. t. Jezns zeide.

3. komst. Gr. tegenwoordigheid of aanwezigheid. Dit woord wordt in het N. T. gebezigd van de verschijning van den Christus in den vollen luister van de hem door God geschonken heerlijkheid. Vgl. vs. 30. Onder het teeken zijner komst dachten de leerlingen zich een teeken of voorteeken , waaraan zij weten konden , dat die komst ophanden was.