SPECIMEN PHIIOLOGICO-THEOLOGICUM

ONKELOSI CHALDAICA PENTATEUCHI
VERSIONE.

gt;

ä«

SPECIMBS PBIlOLflfilCfl-TflBOlOGICeM

DE

Ottosi CBAIDAICA PlTATEeCHI

mifll,

QTJAM

ANNUENTE SUMMO NUMINE,

iSX AUCTOBITATE EECTOKIS MAGNISICI

christophori hewrici diderici buijs ballot

MATH. MAG. PHIl. NAT, DOCT. ET PROF. OBD,
NEC NON

amplissimi senatus academici consensu

ET

NOBILISSIMAE pacultatis theologicae decrbto,
^^tro ^^rabtt ^^ocforaftts

SUMMISQUE IN

theologia honoeibus ac privilegiis
ACADEMI4 RHENO-TBAIECTIIVA

KITE BT IJEGITIME CONSKQUENDIS ,

publico examini submit tit

In pago Hall s. s, antlstes,

we ix mbnsis octobms anni mdccclxiii hoba i.

Traiectt ad Ehenum,
apud J. H. S I D D E E.

MDCCCLXIII.

Ex ulTicina tvpograpliica Andritîssen amp; Smit Kkvisisga.

i^kaefatio.

oOo----

Specindne ueo aä fineu peräucto, panca r^uaeda^^

P-aefari animm invat, 8i c^uh putat, lac du^vAntione,

omnia, ^uae de Onlelosi venlone did possunt, iam dicta

esse, egregie fallitur. Ut statine oUervat lector,

perpauca tantum in medium protuli de modo, quo interpres

poëtica Pentateuchi fragmenta tractavit. Si vero D. 0.

M. vires mihi concedit copiamque, postea kacderefusins

acturus surr., uU et de statu, quo versatur versionis

te.tus. Magni enim nomenti esse puto iu disciplina

cum e.egetica, tnm critica V. T. rersionnm antiquarnu

Mnm. nccopus est ut moneam lectorem opusiuvenUe
sub oculos habere.

Non possum quin omnes compellam, quibus gratias agere
quam maximas imperat animus. Tu pater carissime,
accipe gratlas meas pro singulari, qua semper me obser-
vasti cura. luxta Pattern benignissimum coelestem tibi

debeo omnia, quihus nunc gaudeo bona. Numquam tuus
mihi di/uit amor ; nihil aliud praeter liberorum Jelicitatem
te spectare luculenter mihi prohasti. Quod ego tibi
r emuner are nunquam potens ero, tibi remmer et Deus!
Matri meae desideratissimae concessum non est ut
illorum omnium sit testis. Mors inexspectata mature
earn, arripuit. Tu vero, qui matris locum occupas,
coque modo ut vix aut ne vix quidem sentire possum
te matrem non esse germanam, noli credere me unquam
benignitatis tuae erga me immemorem fore. Diuturnam
tibi vitam concédât Beus !

A parentibns ad praeceptores me converto. Primo
quidem tibigratias off ero meas Clarissime Doedes, Promotor
aestumatissime, pro egregia tua institutione. In eadem,
qua tu olim Euangelium nuntiasti, Ecclesiae Ckristianae
parte, nunc mihi praeclare hoc opus mandatum est.
Noli credere vir clarissime adulatoris me agere partes
si tibi affirmo te in muUorum illius socii memhrorum
cordibus grata memoria etiam nunc vivere. Pater coelestis
te conservet Ecclesiae Christianae, cui tantopere iam pro-
fuisü et opere et scriptis tuis, quantopere vix enarrari
potest.

Vir Clarissime ter Haar, tibi quoque gratias meas

Offerte animo cog or. Magna semper pit tna erga me lenevo-
lentia. Siquidem potens ero Christi socios ad vitam
Ckristianam agendam adkortari, tuis hoc deheo eximiis de
^thce Christiana lectionibus. Si meae in ie gratiae
non tales sunt, quales esse deherent, ctede mihi hoc
nnice inde repetendim me, quod henificia tna gratiis
meis sunt maiores.

Tui immemor esse non possum, Clanssime Bouman,
veneraUlis. Etiamsi rude sis donatus, nunquam
tames haesitasti auxilium praehere omnibus id a te rogan-
tibus. Gratias accipe meas ex imo pectore profusas pro
omnibus, quae hie enumerate etiamsi vellem non possum.

Doleo me gratias agere non posse Clarissimo Vinke.
Morte Academiae et Ecclesiae ereptus, beatorum socio
annumerandus est. He illo omnino valere dictum illud:
Mav.aqto(i o Uvlog mtlvoi ov il^wp Ó xv\'Qiog avrov
tVQiatl ovT(og noioivva , nti et: Maxccgioi oi vikqoI ol
tv XVQICO dnoamp;vijaitovTfg aV aQTi non est nt dubitemus.

Tua institutione mus non sum Clarissime van
Oosterzee. Ättamen crede mihi me diligenter semper
copiam arrepturum esse e scriptis tuis egregiis discendi.
Longa tibi vita Academiae et Ecclesiae Christianae in
usum sit concessa.

Num, tili oUivîscerer Clarissime Millies ? Procul alsit!
Taiita semper tua erga me fuit henignitas, ut fere duhi-
fareni an praeceptorem potins te dicerem an amieum.
Tu mihi speciminis mei praehuisti argumentum ; tu im-
primis V. T. studii amore me imhuisti. Gratias tibi ago
et pro lectionibus et pro auxilio in specimine hoc elaho-
rando. Fropitius tibi sit B. 0, if.

Hon possum, quin te compellam Amice Schröder, in
pago Kronmenie Euangelii interpres. Tu ad Academieam
institutionem dux mihi fuisfi ; tili quoque deleo quod
nunc ipse homines ad Christum evehendimunere fungor.
Noli recusare gratias meas tibi oblatas. Ämicitiam
tuam me semper maximi facturum esse persuasum tibi sit !

Vos denique Amid, quibus per Academicam vitam
amicitiae vinculis eoniunctus eram, etiamsi diversis regioni-
lus nunc plurimi versemur, intégra semper maneat amicitia
nostra. Valete omnes. Melius tibi vofum apprecari
non possum quam Paulimm illud: ij X\'^Qig tov kvqIov
quot;Ifjcsov Xoiarov Kai dyani] tov d\'iov xßt xoipcovia
TOV ayi\'ov irveifi^ccvos jXiTa nàvTtav vficov !

Scripsi Trai. ad Rhenum
die V. mens. Octobris.

•-PROOEMIUM,-

-De Onkelosi Chaldaica Pentateuciii versione exposituri
ea, quae ad eius vitae historiam pertinent, silentio fere
praetermittere possumus. De hac enim satis disputatuDi
est hoc ipso saeculo a Winero in Dissertatione de On-
keloso eiusque Paraphrasi Chaldaica édita Lipsiae anno
pag.nbsp;. porro a viro docto Judaeo Samuele

Davide Luzzatto in praefatione operis quod inscripsit
^^n D^bpji« Di^-in bv \'TnDnbsp;nj nm^, cui titulo

titulum adiecit Latinnm : Philoxenus, sive de Onkelosi
chaldaica Pentateuchi versione Dissertatio hermenentico-
cntica, Viennae apud Ant. Nob. de Schmid 1830 j im-
Primis a B. Angero in disquisitione de Onkelo, Chaldaico
quem ferunt Pentateuchi Paraphraste, Particula II.
psiae apud P. Euckmaniium 1846. Qui hoc de viro

1

ante saeculum nostrum dispatarunt auctores laudantur
apud Winerum 1. c. pag. 6. in nota, apud Angerum
passim iu notis, — Ex his omnibus palet de tempore
quo vixerit interpres noster nihil certi constate. Angerus
de eius vita disputans tres refert sententias, at satis
mirum omnino prorsus in medio relinquit quaenam potis-
simum araplectenda videatnr \'). Winerus verosimile
admodum esse putat eum aetate Gamalielis senioris, quo
amico tunc usus esset et praeceptore, vixisse^). Ut do
eias aetate sic de regione, qua vitam degerit, dlssentiunt
viri docti. Alii in Babj^lonia, alii in Palaestina eum
vixisse putaut. Illam sententiam amplexi sunt Eich-
hornius, Bertholdus, Morinus, alii, quibus acriter
impugnavit huius sententiae fautor Winerus. Sed hac
de re infra plura monenda erunt. Anteqoam vero ad
ipsam rem traotandam transeamus, pauca quaedam de
Chaldaeis Y. E. Versionibus D-^r^iain (vevsiones, iater-

M) 1. 1. Part. II pg. 13 sq.

2) ]. 1. pg. 10.

3)nbsp;Einl. I $ 221 sq.

4)nbsp;Hist. krit. Einl. etc. Pars II pag. 575 sq.

5)nbsp;Excrcitt. eceles. ct biWicae. — Quod ad eius actatem eiiam hie
memoranda est seiitcntia, qiiam protnlit vir doctus Judaeus L. llerzfeld
in opere: Gescliichte des A\'\'olkes Jisrael von der Volleiidung des zweiieir
Tempels. Pars II, Pag. CI seq. Onkelosura sc. vixisse saeeulo
exeunte 2quot;.

pretatioues) dictis in universum, uti et de Onkelosi vita
quid potissimum statuendum videatur inonere kbet.

Non multa de versionibus dicemus; in quovis enim
«pere de Isagoge in libros Veteris Foederis agente par-
^lus vel fusius de iis exponitur \'). IJaec in memoriam
levocare sufïlciat. ludaei ex captivitate Babylonica reduces
linguae Hebraeae cognitionem sensim paullatimque amr-
, iijigjj^ quippe utentes, quam in Babylonia
\'^ge\'ites addidicerant, Chaldaica vel, ut in V. F. nun-
cipatm- Aramaea (n^q-i^ Dan. II: 4. Ezr.IV: 7. alibi),
ex re sponte factum est ut libros suos sacros
® raice conscriptos legendi facultate seusim destitue-
^nbsp;igitur remedia refugiendum erat.

ita est consuetudo ut aliquis libros sacros Hebraeo
\'\'t-imone praelegeret, quam lectionem sequebatur inter-
pretatio Aramaea. Qui hanc in se susciepiebat inter-
Pretationemnbsp;^el ïpj-iinp dicebatur. Eiusmodi

iwterpretatio postea quoque litteris mandari solebat.

uoclque haud ita multum post factum esse exinde
^^ igi heet, quod medio saeculo primo p. C. n. mentio
e versione vel paraphrasi libri lobi litteris mandata,
de antiquioribus etiam sermo est parapln-asibus

\'east.. Vorträge der Juden, pg. 61 sqq.

Y. C. libn Estherae. Rectissime ammad ver tisse videtur
Zunzius 1. L pag. 63: //Da man wohl nicht mit Hieb
;/ den Anfang gemacht haben wird so lässt sich mit
/, Wahrscheinlichkeit, für die ersten Uebertragungen des
„ Gesetzes ein noch höheres Alter voraussetzen. quot; Quo
tempore autem paraphrases in lucem edi coeptae sint
effici non potest. Barum magnum adfuisse numerum
idem testatur Zunzius. Sic praeter Onkelosi Pentateuchi
versionem alia exstat, quae Pseudoionathani cuidam ad-
scribitur et vulgo dicitur Targum Jeruschalmi ; satis
constat illas non esse paraphrases diversas, sed eiusdem
paraphrasées diversas recensiones. — Prophetarum para-
phrasin dedit Jonathan ben Uzziel saeculo p. C. n. pximo.
Quem supra memoravimus Targum Jeruschalmi nonnulla
ex Hagiographis etiam complexus esse videtur, uti et
Prophetas ; hoc effici posse videtur ex eo quod hand
semel sermo est de Prophetarum Paraphrasibus a Jona-
thanis Paraphrasi diversis.

Nunc si quaeritur quaenam harum versionum sit
indoles, respondendum est earn diversarum variam ad-
modum esse. VersioOnkelosiana, ut recte monet Winerus\'),

1) 1, 1. pg. 27. „Egoquot; inqiiit „ uon possum Ms assentiri, qui
„chaMuicam liane versionom paraphrasiti quam traiislationem appellare
, malint.quot;

paraphrasis diconda est. Idem fere
-^let de Jonathanis Prophetarum versione, quamquain
l^^gan non possit eum Onkeloso liberius agisse. A qnibus
-gBdaffert paraphrasis Hierosolymitana, quae commen^
tanus maiore iure quam yersio dicitur.

üt indole sic aetata etiam longe discrepant Targumim

^««^thanem uti monuimus primo post Christnm saeculo
suum confecisse nemo ni fallor in dubium vocat;
« Onkeloso non omnes sic conyeniunt, attamen con=

tuur\'

^^îsse Legem. Paraphrasis Hierosolymitana septimi p.
• saeculi opus esse videtur.

eti!^\' P^^aphrasibus Ohaldaicis praemonitis nonnulla
verslnbsp;exponemus, antequam ad eins

qlT\'\'nbsp;de tempore

\'liverlaTnbsp;P^\'orsus missas faciemus

^^^ ^sas quae de eo memorantur narrationes fabulasve

fratre \' \' Postquam hereditatem paternam cum

2 velnbsp;divisisset, partem saam in mare

\'ortnm^ abiedssp n TT

nihilnbsp;narrationes rei nostrae

P^\'osunt et num de eodem viro an de eiusden»

\'nbsp;Be.. CM. . po.0 p.., „ ,

Hominis pluribas valeaut adhnc dubitatur. Nec etiam
nostra interest qnaetiam interpretis fuerint fata, sed quoad
fieri possit solvenda est quaestio de tempore quo vixerit.
Iam memoravimus in varias partes virorum doctorunr
hac de re sententias abire. Quam supra laudavimus
Wineri sententiam etiam amplexus est Luzzattus, qui
anno p. C. n. circiter 40mo vel 50mo eum vixisse
statuit, insuper Zunzius in opere citato eodem fere
tempore eum exstitisse censet. A quibus ut novimus
admodum differt doctissimus lierzfeld. Optionem facere
satis difficile est, omnibus autem bene et serio perpensis
potissimum faciendum esse mihi videtur cum Herzfeldio
exeunte secundo p. C. saeeulo eum vixisse statuente.
Porro si quaeritur quanam in regione vitam degerit,
respondeo mihi adhuc argumenta, quibus probetur in
Babylonia eum floruisse, satis valida non obvia fuisse.
Puto igitur eum in Palaestina exeunte altero p. C.

saeeulo vitam degisse.

Haec quidem de eius vita monuimus, ut aliquantulum
definiri possit tempus quo orta sit eius versio. Eefuta-
tione enim non eget fabula, quam in Talmudis tractatu
Kidduschin, Pol. 49 relatam legimus, Ontelosum seil,
versionem in monte Sinai a Deo sibi traditam et postoa

1) v. supr. pag. 2 nota 5.

l^emoria consevvatam litteris mandasse, quam senten-
est Abarbanel in Numer XY- 13

.tl ^^^nbsp;«pi-O

Onkeli\' \'\'\'\'\'\'\'\'\'\'\'nbsp;P^^¹

oronbsp;exaratam, antea vero

^^^ traditam

quot; popuil memoria remansisse gt;). Quo

diu incorrupta in populi memoria
remanere notnif ^

tariis? Vnbsp;commen-

hac\'\'dnbsp;Hieronymi

^dmoruj\'\'\'\'quot;\'\'\'nbsp;moneamus leve

argumentum, viri illi
non quot;quot;nbsp;Chaldaei inscitiam de versione loqui

laldaici, Luzzatti hypothesi quominus fave-
Pi-orsus iinpediente.

lain vero nrl \'

, \' ^ rem transeuntes periculum faciamus
\'nstoriam Y quot;P ; j.

priorinbsp;disquisitio nostra. In parte

Onkelosianae

verstnbsp;h\'^benda

■ \' ^^^ vero, quod nonmillis pkcuit, statuendum sit

1nbsp; Praefationo pag. ix.

cam ex undique collatis fragmcntis esse corapositam. lii
parte posteriori agetur de versionis indole atque exhi-
bentur leges herineneuticae, quas sequendas sibi propo-^
suit Onkelosus.

ONKELOSI VERSIONIS INTEGRITATE.

Disquisitio haec perquam necessaria est. Si enim,
quoa nonnnlli contendunt, versio non unins viri opus
® » sed contra e diversis fragmentis, in synagogis Baby-
meis obviis, conflata esse censeri debet, sponte in-
elligitur disquisitionem de eius indole supervacaneam
P orsus esse vel potius fieri non posse. Estne autem
sententiae assentiendum ? Audiamus quid singuli
nam sententiam defendendam in medium proférant,
primis bic in sensum veniunt quae hac de re monue-
^«nt Bertholdus,!) Richardus Simon,Hoornbeckius,s)

^olfius4^ n

^ )• lt;siuae contendit Bertholdus hue fere redeunt,

2? Hisi-krit. Eial. s. w. Th. II S. 576 seq.
g D^^qiisit. Critic. Cap. XIII p. 100.

De convincendis Judaeis prolegg. no. Ill p. 47 sqq.
^^nbsp;Pars II pag. 1152.

Onkeiosum versionis esse collatorem, eumque quae collegit
fragmenta emendasse et ad maiorem extulisse perfectionem
atque ita effecisse, quod ad dictionem pertinet, ut unam
eandemque semper exkibeat indolem. Quae contendit
omnino, non vero probavit, Sed concedamus, ita recte
eum iudicare, nonne aptissime tune applicari possunt
Wineri verba : „ Quam (parapbrasin) si inde ortam
„ esse dicas quod Oiikelosus omnia ista fragmenta emen-
V dasset penitusque refinxisset, vereor ne Tiominibus
// illudas, nam si boe factum, omnis translatio verum
„ Onkeiosum auctorem habet, nee attinet quaerere unde
ffhauserit primam explicationis materiem, quemadmodum
// in textilibus non quaerimus unde prima opifex sumserit
stamina./\'P Ut pat et. Berthol dus iufelix suae caussae
exstitit patroims. Neque felicius ante eum quos supra
memoravi rem suam defenderunt. Sic enim loquitur
Hieb. Simon : ,/Yerosimile est itaque Doctores quosdam
tt Scholarnm Babylonensium in usum gentis suae dictiones
// Hebraïcas Cbaldaïce exposuisse, ex quibus longo post
,f tempore Integra demum Paraphrasis composita fuerit. quot;
Si quaeritur quibusnam ad banc defendendam sententiam
utatur argumentis, patebit unum tantum idque leve
admodum eum adbibere. „Et ut ita sentiam quot; sic

1) ]. 1. p. 11.

pergit „ facit Chaldaeus semo pums et non inqmnatus,
\'/^quo scripta sunt. // Estne hoc autem argumenti nomine
digimm? Nonputo. Chaldaeus sermo purus efc non
mquinatus potius contra Simonis liypothesin argu-
mentmn mihi yidetur. ™ Hoornbeckius , longe post
// Christi et Apostolorum tempora, dispersamque Judae-
vorum gentem, quando ab ultima templi desolatione
\'/Plerique eorum in Babylonia commigrarunt, ibique
quot; ^^^ linguae consuetudinem redire coacti cele-
//bres ac diuturnas constituerunt scholas, Babylonenses
// Judaeos velut Masoram ac Talmud ita pariter Targu-
\'/mim composuisse// arbitratur. Statuit ergo, quod
nduin probatum est, versionem nostrani in regione
l^^lonica esse ortam, quod ei non concede. - Quae
deniquemonetWolfius fuse hie exponere opus non est;

cem fere redeiint quo ceterorum virorum quas me-
moravi seiitentiae.

Quid autem, si et ßich. Simon et Hoornbeckius et
^Volfiusin errore versantur, tandem est statuendum?
^ nice hoc, versionem Chaldaïcam Oiikelosianam unum
eiindemque habere auctorem. Argumentum, quod ad hanc
^ententiam tuendam afferri potest, haud facile refelli
posse mihi videtur. Ad externa argumenta ne provo-
licet enim in multus Judaeorum sci\'rptis de
nkelosi versione meutio flat, nec sermo in iis sit de^

— —

ea non intégra, pnto tarnen ea testimonia ineertiora esse
quam quae fide digna habenda sint, atque ergo arti
critica© quam minime inservire. Alia igitur potius argu-
mentatione utamur. Yideamus quomodo voces formulasve
aonnullas plus semel occurrentes diversis locis reddiderit,.
atque primum d« iis agemus, quas eodem semper modo
redditas invenimus, deinde eas tractemus, quas variis
transtulit modis interpres.

A. Non, ut sponte intelligilur, omnes bic recensemus
voces vel formulas eodem ubivis modo redditas ; de
nonnullis tantum agemusi

mnquot;\' D\'i\'B ï^T formula quae iuTenitur Genes. lY: 26;

XII : 8 ; XIII : 4 ; XXI : 33 ; XXYI : 25 , non aliter
ab Onkeloso redditur nisi XDÏ?quot;:! (precari in no.-
mine Jahvae).

D^-b^n n^ ■•^Vnnn Genes. Y: 22, 24; YI: 9, in
versione semper legitur ^nbni;! quot;rj^n (ambulare in
timore Jabvae). Hie addi potest formula, qua idem fere
exprimitur: nrP ^^qb l^nnri, quaeoccurritGen.XYII: 1;
XXY : 40 ; XL Yin : 15 , et quae constanter vertitur
,, Q^p (servire Jabvae vel laborare coram Jabve).
quot;nbsp;Exod. XXIX : 18 , 25 , 41 ; Levitic. II :

12 ; III i 16 ; lY : 81 ; YI : 8 , 14 ; YIII : 21 , 28;
XYII: 6; XXIII; 13; Numer. XY: 24, 37;

XXVIII: 2, 6, 13-, 27; XXIX: 6, 8, redditur

^^nbsp;N^\'jSpnï^b (ut cum delectatione accipiatur);

^eteris locis ubi haec formula occurrit, exceptis Geu.
. ^^ etLevitic. XXVI: 31, ubi aliam sequi debuit
^^terpres ratio.em, legiturnbsp;(quod cum

delectatione accipitur.)

nnbsp;^nbsp;IX:

\' ; X : 1, 32 . XI: 10 ; apud Onkelosum
--per legiturnbsp;(diluvium).

^^i^Pan 1 notio) vicesies et quater in Pentateucho legitur
semper ab Oukeloso redditurnbsp;quod verbum

H^braeo satis bene respondet. quot; quot; = \'

Haec formula in Pentateucho vicesies et
fo^unbsp;^^^ ^^ constanter transfertur D^p lU (secare

V^ sequentepraepositione n ubi de personis adhibetur

quot;^^l^bus quam.fornmlam praeter\'locnm, quem^^cita-

^\'\'imus Genp^j YTT O •

jgnbsp;■nbsp;insuper exhibet Genes. XVIII:

hiscenbsp;4 ; XXVIII : 14, omnibus

formulam ^^^ (benedicere

ubi verbum hoe adhibetur de communitate
quot; muliere, et occurrit Genes. IV : 1, 17,251

XIX : 5, 8 5 XXIV : 16, XXXVIII : 26;Numer.
XXXI : 17, 38, 35, eodem semper redditur verbo,
quod Hebraeus habet textus, (cognoscere).

bn« no: Genes. XXII: 8 j XXVI: 25 ; XXXIII:
19 ; XXXV : 21 ; Exod. XXXIII : 7 semper red-
ditur aeque ac formula, quae semel occurrit atque idem
significat bnbïnbsp;per formulam Cbaldaeam p^p D^D

(expandere tabernaculum).

ip^Q Deuteron. X : 16, quae loquendi

formula semamp;l tantum eaque simpliciori forma nn?
occurrit in eiusdem libri Gap. XXX : 6 optime
explicuit nb nWpn ^im (removere duritiem cordis).
rjriQ quae vox uno loco, Num. XVIII: 6, excepto

TT\'

semper legitur in numero plurali ubivis occurrit trans-
fertur pnn {dona, munem). Geteri quibus verbum
invenitur^loci sunt Genes. XXV : 6; Exod. XXVIII:
38; Numer. XVIII : 11 , 29 ; Deuteron. XVI : 17.

pip. Hocce vocabulum septuagesies et ter in Pen-
tateiïo obvium nullibi aliter translatum invenitur nisi
per accurate verbo Hebraeo respondentem vocem j^ip ,
vel ut etiam in scriptura voealibus carente exprimitur
(cf- liac de re Winer, Grammat, des bibl. und
targumischen Cbaldaismus, pag. 18 § 4).

rn lri nm ^e cuius sacrificii genere mentio fit Levitic.

VIl\\ 12,13, 15; XXII : 29 in Gbaldaïca versione
exprimitur ^niin nDD3 (sacrificium gratiarum).

a^ûb^p-nbsp;De hoc sacrificio in Pentateuchi locis

tnginta et novem loqnitur legislator. Interpres noster
^««ione sua eodem semper modo reddidit nODj
î\'ppip (sacrificia sanctitatis).

nbr, quae vox centies et quadragesies in lege obvia
««t^a Chaldaeo constanter transferfcur (holocaustum).

nf X (sacrificium accendendum) , quod sexagesies et
ter memoratur non aliter vertit quam f^i^ip.

^\'i^^^^agiûta locis adest. Transfertur tricesies et
per vocemnbsp;(libamen) Ceteris locis dicitur

qaod idem ac significat. Loci, quibus haec
repentur versio, sunt Levit. XXIII : 37; Numer.
XXVIII : 60.

^\'quot;î^M \'^nx omnibus locis quibus obvium est hocce

reddiL\'\'\'quot;quot;\' ^nbsp;^ adlitteramfere

b^n^nnoquot;!nbsp;(tabemaculum testimonii).

niîQn non, formula obvia Levitic. IV : 3, 14, 33,
^ = 10, 13; XIX : 23; Deuteron,
is, in Chaldaea versione eadem semper formula
^Sin ü^^n (peccare peccatum),
^^Hmusmodi exempla vocum vel formularum, quas

Tur\'nbsp;^nodo redditas invenimus, multis etiam

^^yiplicari possent. Nonnulla eorum sequantur.
semper verbo redditurnbsp;quindecim locis

^»\'Uiïi; liabet Onkelosus Si\'^\'ipû (sanctuarium);

quae trigesies et quinquies oecurrit vos -^^n
versione sonat xn-^T (habitaculum proprie, deinde

T : T

etiam atrium). nDIS ab interprété semper exprimitur
ïînDnD (velum, auleum) aeque ac ^dç, vigesies et bis
obvium-, reddidit kd^D (velum) et -pSD non aliter
transtulit nisi nKDin (tegumentum). Sic porro, ut

T T

exempla etiam afferamus quomodo expresserit nonnulorum
tabernaculi vasium nomina, nnlJQ semper vertit s^niJQ

T :nbsp;Xnbsp;i

(candelabrum) ; îpïî non aliter quam m^N» (cista, area);
ei vocabulo si accedit definitio per nni^ velnbsp;in

versione legimus pro hoc ï^r^^p (foedus}, pro illo i^nilijD
(testimonium). Quod arcam tegebat rTl\'D2 recte et ad
litteram semper reddidit i^nniDS (operculum) ; qui porro
operculo illi insculpti erant n^nins continue apud inter-
prétera eodem gaudent nominenbsp;vel, si in textu
Hebraeo nomen per n demonstrativum definitur, Onke-
losus perpetuo statum exhibet empbaticum q. v. ïT^nns-
Locus, quo area eiusque utensilia morabantur, ^quot;^p
O^^\'lp ab interprété , ubivis de eo mentio fit, vocatur
^-^p (sanctum sanctorum). — In transferendis
festoruni sacrorumque temporum nominibus satis assidue
quoque sibi constitit interpres noster. Festum Paschatis
nDS Onkelosus vocavit j^nps vel uno loco Exod.
XXXIV : 25 ubi legimus noSquot;

(festum Paschatis) , ubi in Pentateucho alio

iiomine vocatur n^Qn Jn semper legimus in msione
Clialdaicanbsp;^^^nbsp;azymorum). Festum

Pentecostes, ubi Hebrdce dicitur m^^Dl^\' jn, ab Onke-
loso vocaturnbsp;K^an (festum hebdomadum). Cetera

festi nomina Q.^^.n et THpn .in semel

q^ippe occurrentia, boc Exod. XXIII : 16\\ illud Nnm

XXVIII • 2fi 1.- •

■ mc in sensum venire non possunt,

. ^^nbsp;maiorum nomen n ispn JH, nbicunque

\' ^^ Chaldaea versione redditur

festum tabernaculorum); aliud huius festi\'nomen Jn
H\'DK^n, quod legimus Exod. XXIII: 16; XXXIV :
expxessit interpres ^^^p» i^jn {festum collectionis). Mensis
septimi dies decimus/dies expiationisnbsp;dictus,

tionisT\'\'quot;^nbsp;^^dditur ï^n^MTnbsp;expia-

clv^it \' ®abbathici nomen n^Q^\' Onkelosus indi-
^^ \' nomen, quod idem ac vox Hebraea significat
0 em fere mo^g ^^^^^^ S^nior^üquot;, annus tandem Jubi-
rj\' Hebraice velnbsp;n^\'Z^^el dmpliciter Sdt dictus,

«ontinuo indicatur eodem modo atque in textu Hebraeo

EadJ^nbsp;K^bv (Jubilaeus).—

^jjm constantia observatur in trankrendis sacerdota-

- nomimbus, quorum denique pauca tantum in

^Idir^^nbsp;Nomen ubicunque occurrit

locinbsp;K^llDX; sic vocabulum j^n omnibus

s vertitnbsp;(q^o^ convenit cum Hebraeo et aequo

.3

/■ y

atque illud originem debet stirpi Arabicaenbsp;(bonus,

pulcber, elegans fuit) ; in sermone Arabico eadem vox
exstat (pulcbritudo); patet igitur nomen //pectorale^\',
quo vulgo vocatur, probari posse omnino quia Cboscben
illud sacerdotis pectori affixum erat ; melius tarnen exprimi
,/ornamentum/\', tribus locis quibus additur vox üGt\'Dn
vertit stjir] (Cboscben iudicii) ;nbsp;D\'^IIK denique

perpetuo vocatnbsp;ï^n^K (luces et perfectiones).

Sed baec nunc quidem sufficiant exempla. Magnum
sanC: pro versionis integritate nobis praebent argumentum,
sed nondum satis validum. Si quidem omnes voces
dicendique formulas eodem semper modo conversas repe-
riremus supervacaneum esset omnino banc in rem ulte-
rius inquirere. At obiici posset ab adversariis : „ Quae
f/ allata sunt exempla his de vocibus valeant formulisve,
,ƒ valeat etiam de pluribus eas eodem modo continuo
,/esse redditas, negari autem non potest de omnibus
//hoc non valere. Quam multa enim obvia sunt exempla
// vocum formularumque hoc loco quam illo prorsus aliter
„ translatarum ! Conferantur e. g. Genes. 1: 2 et Deuter.
f, XXXII ; 11 ; utroque loco legitur verbum r]m ?
n utroque loco occurrit in eadem specie Phiquot;el,
//priore vero redditur (flare), altero autem PjD\'^n
„ (tegcre) ; conferantur porro Genes. XV : 1 et IS\'umer.
,/XXIV : 4, 16, tribus illis locis adest vox plîn?:),

^^^^^^ferturnbsp;(Visio), in illo nïSO^

\'/(prophetia), quae exempla multis aliis augeri possent;
^imm ^ ex his quoque pro integritate petes argumentum ?

egari non potest eiusmodi diversitatis exempla haud
Pfiuca reperiri, at num quaeso ex iis statim argumenta

LlLÎu\'nbsp;integritatem? nonne rectius, priusquam

^^ leium faciamus, examen instituemus, nonne idoneis

caussis fortasse explicari possit cur multa saepius
obvia non A

eoüem semper modo reddiderit? et eius-
modi Gauss-

SI adsint, num ex illa discrepantia
tune probari r i j.

^nbsp;\'lii potest quod probatum volunt adversarii ?

affirm!/\'\'^\'\'\'\'nbsp;integritate protulimus sententiam

patebil^- ^^^^^^nbsp;^^^^ ^^^^

secundnbsp;^^^^ inconsiderate egisse, at contra

perfecilquot;quot;?nbsp;proposuerat leges opus suum

dum^^^^-¹^quot; ^^^nbsp;^^^^^^ ^^^^ ^^^ ^^ ^^ statuen-

nni, eiusmodi examen instituere ne moremur.

1nbsp; Antequam ad ipsum opus transeamus monere lubet

Uos liQQnbsp;•

posse-nbsp;nondum omnes diiScultates solvere

quamnbsp;\' non sunt nisi praemissa,

nobisnbsp;«lisquisitiouis parte instituendam

tbodlnbsp;âisquisitione de interpretandi me-

il- \'nbsp;Onkelosus. Ab allatis igitur

\'\'\'P^ß^ns exemplis.

nsmD Genes. I : 2 vertitnbsp;(partic. act. in

Phaquot;ei, flabat) pp-^) Deut. XXXII: 11 reddidit r]DlnnD
(obteget). Prioxe loco riDniQ est praedicatum subiecti
atque ideo bocce praedicatum aliter quam
transferre non ausus est (cur ita infra patebit) ;
altero loco Jabve comparatur cum aquila supra pullos
volitante, quod Onkelosus verbo r^Dlnnp eommode reddere
potuit. Verbo autem quominus uteretur ipsa eum
impedivit imago. Nonne enim ineptmn admodum esset
loqui de aquila supra pullos spirante, ad alterius erga
alterum amorem indicandum? Hand igitur gravissima sine
caussa utroque loco diversum adbibuit verbum.

,-nTnQ Genes. XV: 1 vertitnbsp;(propbetia). Numer.

XXIV : 4, 16 conservavit im (visio). Geneseos
Capite XVto memoratur promissio divinitus Abrabamo
facta de futura posteritate numerosa; quae igitur
Abrabamo dicuntur quasi vaticinio eontinentur, atque
ergo suo iure Onkelosum scripsissenbsp;nemo non

concedet. Numerorum Capite citato contra, quo con-
tinetur Bileami historiae pars, ratio pbilosopbica eum
probibuit quominus eadem uteretur voce; est enim
bis colis obiectum verbinbsp;(vidit). Num

autem vaticinium vel propbetia annumerari potest rebus
spectandis ? Et quid igitur aptius erat quam quod
ad litteram vocabulum redderet?

n^n IDp} vel n^nn Genes. 1: 20 , 21, 24: 11 -ID-
IX Inquot; T ~ - Vnbsp;\'nbsp;jnbsp;,

= 12, 16, accurate reddidit j^pi^nnbsp;(anima

viva) Genes. II : 7 autem prorsus aliter formulam reddi-

dit scil.nbsp;^^^^ (spiritus loquens). Quae diversitas

lilde explicari potest, quod iis, quos priores ordine

Posuimus, locis sermo est de animalibus, homine excluso,

Genes. II. 7 , t .

^ • \' contra de homme tantum cogitari potest ;

^ IS locis de entibus ratioue non praeditis, altero

^ ^ ente rationali mentio fit ; quod discrimen melius et

^^^^ quam Onkelosus indicavit revera indicari non

pot ait. gt; )

^^^ Gen. VI: 17; VII: 21; Numer. XVII: 28;

^^ • 29 transtnlit niD (mori) Genes: XXV: 8,
XXXV : 29, XLIX: 33 pro eadem voce legimus
(substractus est, sublatus est). Neque est quod
iniremur sic eum egisse, nam Gen. XXV : 8. vertenda

.nbsp;Quid autem legisses,

^^ consnetam conservare voluisset versionem nonnisi
»-me sensum ineptum atque indecorum DmIDK^ n-\'fûl
mortuus est et mortuus est Abrahamus) ? Nonne
^öitui usitatae formulae aliam substituere coactus erat P
valet de sectione 17% ubi de Ismaële iis-

Cf. Luüüattus 1. L

dcm verbis memoraturnbsp;uti et de Capitis

TT ~nbsp;~ : \'

XXXYi sectioue 29», a verbis incipiente pn^i jJi^l
n?^\'\'!- Deilique vox occurrit Num. XYII : 27, qui
autem locus bic in sensum vernirc non potest, quippe
qui illustratum et explicitum potius quarn translatum
ante oculos se nobis praestet. Eiusmodi locos ad litem
de integritate dirimendam niliil quidquam valere sponte
intelligitur.

133 Genes. XIII: 10, 11, 13; XIX: 17, 25,

T •

28 , 29 ; Deuteron. XXXIY : 3 vertit n^^Q (planities,
vallis) Exod. XXY: 39; XXXYIl : 24; XXXYIII:
24, 25, 27, 29 reddidit 132 (massa, deinde talentum).
Nee mirum. Locis enim, quibus priorem ordine positam
vocem adliibuit, vocabulum Hebraeum locum indicat
quendam planum, et ubique, licet diserte non indicetur,
intelligenda est vallis Jordanensis atque ideo vocis
optio baud infelix dici potest. Ceteris autem locis
indicatur quantitas auri vel argenti vel aeris ad boe
illudve conficiendum adbibenda. Nunc si observemus
vocabulum Hebraeum proprie significare „ orbem«, deinde
„massamquot;, et postea adbibitam fuisse de massa quadam
constituta, de talento scilicet, facile quoque perspiciemus,
quanam caussa ductus non verteritnbsp;; haec enim

vox locis secundo ordine allatis nequaquam commodum
praeberet sensum.

î^^n: ubi de Jahve adhibetur Genes. YI : 6, 7 in-
terpretatus estnbsp;^^ (rcdiit in verbnm suum, b.

in se ipsum) Exod\'. XXXII : 13, 14 simpliciter
expressit (rediit). Locos Nunaer. XXIII: 23 et
l^outeron. XXXII : 36 explicuit et illustravit potius
\'juam vertit; hi igitur de integritate iudicandi norma
^Çc\'Pi nequeunt. Exod. XXXII memoratur Israëlitas
^itulum fecisse aureum, quo facto Jalivae ira in eos ac-
^ ^ ita ut gravissimas de populo poenas se accep-
^^ _ nunaretur, Moyse autem pro gente sua intercedente
ini iram Eiusque fervorem placatum esse. Sectione 13a
1 ecatur Moyses Dominum poeniteat de malo in populum
^^faitato, seet. 14a legimus Jaliven révéra propter

\' quod se populo infecturum esse minatus erat,
Pociutuisse; utroque colo legimus formulam nn^
(^oio l3o in Imperat. 14o in Imperfecto speciei
Pia). Optime igitur sibi constitit interpres red-

J-nbsp;^^^ = ^^ illustravit iV^S T\'

^x^o^lere manum ad precandum) Gen. XLI : 44 ; Exod^\'

(extnbsp;^^ \' ^^ simpliciter vertit an^

^\'j ollere manum). Quod sic sese liabet. Gènes. XIV

d^\'r^\'nbsp;Sodomae regem ab Abrahamo

^^ cum limic orasse ut vitae parceret suae. Gui

\'nbsp;respondet sese manum extulisse ad Jaliven

— âé —

L,^nbsp;sic loquitur) atque igitur promisissè

•Tnbsp;■ \'

vel potius iurasse ne calceamenti corrigium quidem se
a rege accepturum esse. Propter quae leguntur verba
L,^ interpres putavit indicare Patriarcham se
coram Jabve preces effusisse, ex quo explicandum quod
addiderit illnd (^lt;1 precandum). Exod. XYII inde a
colo 180 memoriae traditur, quod cum Amalekitis gesserunt
Israëlitae bellum, quo bi victoria gaudebant Moyse
in altum tollente manus, ad versa autem fortuna ute-
bantur eo paullum tantum manus remittente. Potuit
ergo hie simplicissima uti versione Qin^ atque eo maiore
iure, quum in textu Hebraeo non sequitur nlH\'\' vel
formula similis. Denique Num. XX : 11 occurrit
narratio de Israëlitis propter aquae inopiam murrau-
rantibus, quare Jabve Moysem iugsit populum in manum
sumpta virga congregare, ex rupe porro exire aquam
inhere. Moyses vero in populum indignatus manum
sustulit in altum et deinde rupein virga bis percussit.
In textu Hebraeo cum legimus : m DI^Ij facile
intelligitur Moysen ad precandum non elevasse manum.
Aptiorem igitur quam praebuit versionein ri]

(et Moyses extulit manum suam) adbibere eum non
posse nemo omnino negabit.

(non de unico Dei sed de deastris ubi adbi-
bctur) Genes. XXXI : 30, 32 ; Exod. XII : 1, 4, 31 ;

XXXIV : 17 ; Levitic. XIX : 4 ; Deuteron. XXXII : 17,
Onkelosus reddidit p^qi (propr. timorés, deinde id
qiiod timorem praebet, idola); Exod. XII: 12; XXIII:
32, 33; XXXIV : 15, 16; Numer. XXV : 2;
Deuteron.VII:16,25;XII: 2,3,30,

^^ • ^^ \'labet ^i^to (errores) ; Exod. XXII : 20;
= XIII : 7; XXIX : 18, 26 legiturni^îO
Deuteron.IV : 7,
adh\'b ^^^nbsp;interpretatione cernitur régula :

^ ubi intelligenda sunt idolorum simulacra, pi;et
rnra (hoc ubi Hebraice legitur Q^nXnbsp;vel

etiam övvv,,-. . .!nbsp;■■•iT • v.

«em 1 \' quot; quot; ^^nbsp;^^^ formulae

^ _ tantum adsunt) si non de idolorum imaginibus sed

ipsis idolis est cogitandum. Quid vero statuendum de

Deuter. IV • 7 p tgt; , ,

• \' r rotestne ab eodem interprete, alias
temper DPIquot;nbsp;.

nomen vitare consueto, hic quoque locus

^^ -^atus esse? Certe. Hoc enim loco gentium diis,

tanf ^^^^^ Israëlitarum prae ceteris gentibus praes-

.nbsp;i^dicaret, ipsnm Deum substituit. Legiraus

^II^^^^Hebraco:

_ r..\' f\'uius interrogationis sensus perspicuus est et clarus
«nc rediens • n

cui •nbsp;^^^^^ gentes est gens ilia magna,

sui appropinquent sicut Israelitarum Deua
^ appropinquat suae? Onkelosus tarnen boc modo

--»m «dMit:nbsp;,, ,, ,, ,,,

(nam quis [est] populus magnus cui [sit] Deus appropin-
quans?) ita ergo iiitellexit: //Quaenam gens iam magna est,
quae digna habeatur cui Deus appropinquet, sicut facere
soletlsraëlitis?quot; Hanc versionem cum interpretis metliodo
hermeneutica amice conspirare infra patebit. Observandum ^
denique est eum locis Exod. XX : 3 et Deuteron. Y : 7
(loci paralleli primum decalogi mandatum continentes)
formulam \'sînbsp;non solito more, sed ad litteram

transtulissenbsp;iînbï« (Deus alius). Cur ita fecerit

\' t -:nbsp;tt ■■•:

baud difacile intelligitur. Totam quaestionem solvit
Luzzattus rogans : (1. 1. pag. 2)nbsp;ïîb n??«

? 1-nbsp;(animadvertendum enim reddi-

disse eum boc mandatum : „ Non erit tibi Dens alius
praeter me.quot;) Interpretem numero singulari usum esse
neque ut in textu Hebraeo pluralem adbibuisse numerum
dogmatica ex caussa est petendum, qua de re mox
agetur.

, ubi indicat posteritatem, Genes. III : 15 ; IX : 9 ;
XII:7; XIII:15, 16 ; XY : 5,13, 18 ; XYI : 10 ;
XYII : 7 , 8, 9 ,10 , 13,19; XIX : 33, 34; XXI : 12;
XXII : 17, 18; XXIY : 60; XXYI : 4, 24;
XXYIII:4, 13, 14; XXXII: 12; XXXY : 12;
XLYI : 6 ; XLYIII : 4, 11, 19; Exod. XXYIII : 43 ;
XXX : 21;XXXII:13;Levit.XYIII:21;XXI:17;
XXII : 3 ; XXIY : 7 ; Numer. XIY : 24 ; XYIII : 19 ;

Xxiv : 7; XXV : 18; libri Deuleronomii tandem,
quibiiscanque locis ea significatione vox obvia est, trans
^ulit (fllii) .nbsp;XXXVIII : 8, 9 ; XLVI : 6

: 2, 3, 4; XXI : 21; XXII : 4
burner. XVII : 5 habet (semen) ; Genes. IV : 25

XXI : 13 ; XXIV : 7 ; XXVI : 3, 4 ; Exod. XXXIII : 1

Levitic XITtt

■^Aii : legitur (filius); deniqne Genes

occnrrit versio ^bl (proles, natus). — Quen

^nbsp;^eceusuimus locam primum tractemus. Anim

tenduoi autem solitam versionem essenbsp;cu

quot;|erdum substitutam invenimus ; quaestio erit

jgitur quidni semper adliibueritnbsp;Quae hoc

oco adhibetur versio aptissima omnino est dicenda ; si

euim Abraliamus ab Onkeloso propositus esset dicens :

Înbsp;K^b (non mihi dedisti filios), statim quis

posset : „ Quod necessarium non erat, unus

euim fihus ad genus procreandum sufficit//; si voce

1:2 Usus esset, eodem modo in medium proferri posset :

\'/num Igitur filia ei erat?// Dum autem verterit

VI) Iinbsp;*nbsp;TT

la amum mdicare se progenie prorsus esse destitutum

omni ciubio maius est, licet negari nequeat eum verbum

quoque adhibere potuisse. Quod ad aliam, quam

adhibmt versionem, ^^ attinet, opus est disquisitione

J^^gulis de locis instituenda. Accurate qui legit Genes.

facile assentietur iaterpretem numero plurali

quominus uteretur ipsius narrationis, qua vox occur-
rit, indole prohibitum fuissej vix enim Heva, nato
sibi Setho, cuius filii nominis hoc loco interpretatio
proponitur, dicere potuit : // Dens mihi dedit filios
alios.quot; Genes. XXI : 13 Jabve de Ismaële loquens
Abrabamo dicit : t^^nnbsp;quot;quot;3 j nec dubius haerere

potuit interpres quomodo sensum redderet. Cap.XXIV: 7.
Abrahamo divina fit promissio nlm ^^^
ne autem versionis lector imperitus cogitaret etiam de
filiis ex pellicibus natis, Onkelosus necessariam duxit
interpretationem per verbum numero singulari positum, ita
ut statim cogitaret de filio kut tto%r]v, de filio promisso,
de Isaaco, Genes. XXYI : 34, Jahvelsaaco pollicetur
Cananaeam se regionem ei posterisque eius daturum esse
eiusque genus se multiplicaturum esse; hoc loco interpres
numerum adbibuit singularem ne forte quisputaret
promissionem ill am ad Esavum aeque atque ad Jacobum
spectare. Levitic. XXII: 13 eadem fere valent, quae de
Genes. XY : 3 diximus : observandum tamen est hie

XT

non legi sed -12; sic optime fortasse interpretis mentem
percipimus, si sensum hoc modo expressum proponamus :
,/Et sacerdotis filia, vidua si erit et repudiata neque
unus quidem ei erit filius, h. e. et prole erit destifcuta./\' -
Difficilius investigatur caussa, cur etiam Exod.XXXIII: 1
exhibeat in fortasse latet quod Jabve Israëlitis

m memoriam révocet promissum, quo pollicitus est se
terram Cananaeam daturum semini Abraliami, Isaaci et
Jacobi; quianbsp;iuterpres nunquam de Abrabami et

aaci prole, terrain promissam semel possessura, numero
plurah loquitur, bic quoque ne a consuetudine recederet
iiecessarium uidicasse censendus est. In usu verborum

certa, quam secutus videtur, norma investigari

nequit • «nTi

\' omnino loei quibus ^n) occurrit, earn ut

^tet ob caüssam, quod pj^l vel vel e. g. Genes.

^XXYIII. ß Qnbsp;quot; quot;quot; .

• ® J y, ut quisque statim perspiciet, sen-

piaeberet magis minusve ineptum; in universum
mteipies inter verba pj^ et nonnunquam baesitasse
\' q.Lionam vocabulo uteretur (conferatar e. g.
XX : 2, 3, 4, cum XVIII : 21). Hoc vero
onstat eum nusquam adbibuisse ubi melius

tnplici vertit modo p^p (urbes, civitates),
^Porta) et p-,nbsp;^^^^^^^ iudicii). Huius

versitatis caussa in promptu est. Quae primo loco in-
^jatur versio occurrit Genes. XXII : 17; XXIV :
(his locis Hebraice usurpatur numerus singularis
Exod. XX : 10; Deuteron. V : 14; XII: 12,
18, 21; XIV : 21 , 27, 28, 29; XV: 7,
23; XVI : 5, 11, ig ; XVII: 2, 8 ; XVIII: 6,
^XIII : 17; XXIV : 14; XXVI : 12; XXVIII :

52, 55 , 57 , XXXI : 12 (his locis Hebraice
nomen legitur numero plurali cum affixo pronomine
masculino 2ae personae singularisnbsp;Yersio

ordine memorata secunda legitur Genes. XIX : 1;
XXIII : 10; XXVIII : 17; Exod. XXVII : 16;
XXXIII : 26, 27 ; XXXIX : 40; XL : 8, 38;
Numer. IV : 26; Deuteron. VI: 9; XI: 20; XXII:
24 gt;); vocabulum denique p-jnbsp;invenitur Deuteron.

XVII : 5 ; XXI : 19 ; XXII : 15. — Qaod ad
locos attinet, qui versionem exbibent I\'lTlp lt; P^tet
accurata instituta lectione vocem improprio sensu
esse sumendam et significare territorium, quapropter etiam
interpres, sibi si vellet constare, vix accuratius vo-
cabulum illud reddere potuisset quam ,, civitates, vel
,/urbes,/gt; Locis, quibus vertit i^in, verbum Hebraeum non
alium nisi proprium sinit sensum; significat ,/ianuam\'\'
seu I, valvam quot; ; et his igitur locis quam accuratissime
egit. Ceteris tandem locis, quibus obvia est vox,
interpretem baud ex arbitrlo, sed contra, optimi
interpretis partes egisse iterum patebit, si bene locos

I) His locis non iadicavimus utrumsingulari occurrat numero an plurali,
quia singularem numerum interpres reddidit per singularem, pluralem
per pluralem. Locis autem Genes. XXII : 17 et XXIV : 60, etsi
teitus Hebraeus numerum eshibeat sing\\ilarem, aeque atque ceteris locis
reddidit pTip. Non neeessarium videtur indicare quam ob caussam
ita fecerit.

illos perspexerimus. Deuteron. XVII : 5 prae-
cessit mandatum de vitanda idololatria uti et in-
«licatio de modo, quo agendum sit cum iussum hoc
Tiolantibus. Vir vel mulier, eiusmodi si perpetraverit
scelus, educeturnbsp;ubi lapidibus obruetur. Hie

locus est intelligendus , quo de reis
poenae sumuiitur; quo igitur meliore modo interpres ex-
pnmere eum potuisset quam pr;nbsp;portam

domus vel loci iudicii, loci, quo iudicium exercetur?-
^ap. XXI : 19, agitur de filio in parentes rebellante,
quot;lomtis parentum non auditis, educendo ad urbis
Proceres et i^-ippnbsp;^^, ubi, aeque atque qui

öiemorantur XVII : 5 idololatrae, lapidibus obruetur;

Igitur et hie est locus, quo poenae a reo sunt
®olvendae, atque ideo facile perspicitur cur hoc quoque
loco interpres noster vertendum esse statuerit prj
^pite tandem XXII : 5 Onkelosum etiam rectissime
\'^ndem adhibuisse vocem, quicunque accurate pericopen,
ina obvia est, legerit lubentissime concedet.

quod vocabulum in Pentateucho semel et
\'ities occurrit, in Onkelosi versione centum locis
tianslatum legimusnbsp;(castra, turma vel acies ;

respondet Hebraeo), uno autem loco Num. XIII:

castra et muuimenta, quam antithesin libera inter-
pretatione Chaldaeus expressit pn^D et , pagos et
urbes munitas. Caeterum Onkelosum a versione interdum
Uberrima haudquaquam alienum fuisse in altera huius
speciminis parte fusius indicabitur,

î2£\'\'D apnd Onkelosum semper diciturnbsp;(taber-

t : ■nbsp;x : : -

naculum), excepto loco Num. XXIV : 5 , ubi habet
ÎT^S (domus planitiei). Quod mirum videri non

T :

potest dummodo animadvertamus eum huius loci, Bileami
verba continentis, commentarium potius quam versionem
dedisse.

Hnbi Gren. IV : 20 reddiditnbsp;(tabernacula) ,

Genes. IX : 21 ; XIII : 5 ; XVII : 1, 2, 6, 9 ,
10; XXIV : 6, 7; XXXI : 33, 34; Exod. XVI:
16; XVIII : 7; XXXIII : 8, 10; Levitic. XVI:
8 ; Numer. XI : 10 ; XVI : 26 , 27 ; XIX : 14 ,
18; Deuteron. I : 27 ; V : 30 ; XI : 6 ; XVI : 7
vertit p\'^Q (tabemaculum) Genes. XXV : 27 i^jsbix
(domus doctrinae) Num. XXIV : 5 (terra). —
Genes. IV : 20 numero plurali reddidit, quia in voce
tp^-ji^ notio collectiva perspicua est; Cap. XXV : 27
sibi opponuntur Esavus et Jacobus; ille dicitur

1) Observandum est hoc loco aeque atque eiusdum libri Cap. XVI : 24 ,
27 de Sanctuaria mentionem fieri.

t^k Wc autemnbsp;nW^ dh

sionemnbsp;originem debere Jacobi attributo

T T :

Dn ^\'-\'ii affirmare non dubito; si enim solitam etiam bic

t

adbibuisset vocemnbsp;facile quisrogaret: //At in qua-

nam re perspicua erat Jacobi probitas? Eaue, quod
tentorium babitabat? Non probabile est.quot; Jam vero eum
reddidit ,/domum doctrinae\'\', nemini non patet car Jacobus
homo dicatur probus. Denique ad versionem Num.
XXIV : 5 conferatur quod supra pag. 30 monuimus
de vocis versione . Accedit quod colum hoe
ad locos pertinet, quos liberrime vertit interpres.

iiti adbibetur de tabernaculo, omnibus, quibus
occurrit locis, redditum invenimusnbsp;(tabernaculum),

exceptis Exod. XL : 19 et Numer. III: 25, ubi legimus
vocem (tentorium, auleum). Accurata horum locorum

T :

lectio huius agendi rationis caussam statim iiidicat.
Concurrit utroque loco quot;^nx cum -jst??:, ita ut interpres,
nisi ineptam praehere vellet versionem, coactus esset
aliud adhibere verbum.

quot;pnx- Centies tricies bis hoc vocabulum in
Pentateucho obvium est, et, duobus locis exceptis,
semper redditurnbsp;(tabernaculum conventus);

proprie significat tempus constitutum, aeque atque
Hebraeorumnbsp;deinde locum, quo stat ut o tempore

congregantur (cf. Buxtorfii Lexicon Cbaldaïcum, Tal-

5

mudicum et Rabbinicum pag. 675 sq.). Loco Exod.
XXXIII : 7, ubi nomen bis occurrit, in versione legitur
K\'îsblï«nbsp;(tabernaculum domus institutionis), —

Quod hoc loco ita vertit sine dubio cohaeret cum eo,
quod sectione exeunte memoratur quivis Jahven quaerens
ad tentorium conventus sese contulisse. Quivis Jahven
quaerens, niquot;^nbsp;abOnkeloso proponitur tanquam

^^ D-p ÎÇ ÎD^^K» (quaerens doctrinam a Jahve) ; illi
sese contnlerunt ad tabernaculum, quod ergo ex
Onkelosi mente erat locus, quo doctrina comparari
poterat, domus igitur doctrinae; itaque iure suo
a consueta recessit versione et reddidit, sicut in-
dicavimus,nbsp;Cur Jahven quaerentes

tanquam ab Eo doctrinam petentes proponantur hic ex-
ponendi locus non est; infra patebit.

n^ï? Genes. II : 2, .3 ; Exod. XVI : 80 ; XXIII :
12; XXXIV : 31; Levitic. XXIII : 33 transfertur
n^j (quiescere). Genes. VIII : 23 vertitur (cessare),
Levitic. XXV : 2 ; XXVI : 34, 35 redditur vel
(dimitti vel intermittere). x Postquam egerimus
de interpretatione verborumnJlnS\'^ nS\'^y, quot;jln^\'^^
facile perspici poterit huius agendi rationis caussa.

Exod. XVI : 23, 25, 26 , 29; XX : 10;
XXXI : 15, 16; XXXV : 12; Levitic. XIX : 3,
30; XXIII : 3, 33, 38 ; Num. XXVIII : 10;

Deuteron. V : 14 redditum invenimusnbsp;(sabbathus),

Levitic. XXIII : 11, 15=gt; legimusnbsp;(c^ies

bonus); ibid. colo 15b, ißnbsp;(bebdomas), Gap.XXYI:

2 b^^üü quot;\'GV (dies sabbathorum), colo 34, 35 i^^p^.
(intermissio). Cur Levitic. XXIII : 15=^ verterit v
facile perspicitur; eundem enim, quem sect, lia,
intelligamus Sabbathum necesse est. Quod autem vs. 11
eadem usus est versione inde explicandum videtur, quod
Jahve de Sabbatho Paschatis festo praeeuute loqueus in-
ducitur. Pacilius investigatur, qua ductus caussa sect.
15b et 16 expresseritnbsp;Israëlitae inde a

Paschatis Sabbatho, ab illo die, quem interpres vocavit
i^niO XGl^ numerare nlns^quot;nbsp;h. e., ut,?ponte intel-

quot;r Tnbsp;Tnbsp;•

ligitur, Septem dies Sabbathicos cum intercedente tem-
pore, Septem igitur hebdomades. Num ergo versio
i^yinï;quot; iudicat a diversis viris originem repeter e versi-

Tnbsp;:

onem? Nonne potius magnum pro integritate praebet
argumentum? Sed etiam videndum est de versione
quam adbibuit Levitic. XXV : 34 , 35. — Hoc loco
Jahve loquitur de Sabbatho, quo terra gaudebit, eiectis
ex illa malum in Se molientibus, quem Sabbathum
interpres nou alium esse putavit nisi Sabbathum post
annos septem universae terrae redeuntem, qui Hebraice
etiam vocatur nominenbsp;(Deuteron. I : 2, 9;

XXXI : 10). Levit. XXVI : 2 iubentur Israëlitae

observare SabbaÜios, b. e. quemvis Sabbathicum diem,
quod verti igitur potuit ï-^-^^ïynbsp;— Denique

eiusdem vocis semel occurrit translatie n\'^^j (quies),
Levit. XXIII : 43. Hoe loco liuius vocis usus
tribuendus videtur interpretis studio textum Hebrae-
utn quam accuratissime reddendi, In textu Ilebraeo
legitur formula nsns\'^\'nbsp;verbumnbsp;^\'ero

redditur idque optime pn^jn (quiescetis), qua versione
coactus fuit alteram vocem, si voce sono praecedenti
simili esprimere earn vellet, transferre

Exod. xxxi : 15; xxxv : 2;

T - r. -

Levit. XVI : 31 ; XXIII : 3, 32 ab Onkeloso redditur
vel (apocopata littera n j quod in sermone Chal-
daeo saepius fit, cf. Winer, Grammat. § 6 lit. c. 1)
(Sabbathus Sabbathorum)] Levitic. XXV :
4nbsp;(quies, remissio). Altera haecjersio facile

ex calarao ei effluere potuit. Levit. XXV enim agitur
de anno Sabbathico, qui, ut iam saepius memoravimus,
etiam vocatur nomine rw^i!:^\' Quam ordine priorem
indicavimus versionem ne quis miretur; non est nisi
verborum Hebraeorum quam accuratissima translatio.

Lxod. XVI : 23 reddidit 5 Levitic.
XXIli : 24, 39; XXV : 5 habet xnoïiïï?\' (remissio)
Priore loco ad literam vocabulum reddidit. Levitic.
XXIII : 24 agitur de novilunio festo septimi mensis,

quo die, aeque atque Sabbatlio, omnis probibitus erat
labor; erat igitur non Sabbatbus ordinarius sed potius
laboris intermissio; merito ergo buius diei nomen
expressitnbsp;Sectione 39 agitur de festi taber-

T : • :

naculorum die primo et octavo, quibus etiam diebus
omnis remittendus erat labor; eadem ergo voce uti
potuit interpres, qua usus est sectione 24. Capite denique
XXV eiusdem vocabuli usus intelligitur e mentione,
quae hoc loco fit de anno Sabbathico.

Hancce vocem quadruplici modo vertit Onkelosus.

Genes. XIV : 12 reddiditnbsp;(minister), Genes.

XLVII : 32, 26 vertit, 2 (sacerdosidololatricus).
Genes. XLI : 51; Exod. II16; iii : 1 ; XVIII :
1 (princeps, praefectus), ceteris denique locis, numero
ducentis octoginta, eodem utitur atque Hebraeus vocabulo
Xec in tenebris latet cur ita egerit. Genes. XI\\ :
18 narratur Melchisedecus fuisse fi^bj; bxV in\'3 ^ l^o
loco optime reddere potuit ^BJ^Jil- Genes. XLVII :
23 , 26 mentio fit de Aegyptiorum Sacerdotibus, ergo
de ministris idolorum. Eecte igitur adhibuit verbum
, quod non usurpatur nisi de eiusmodi Sacerdotibus
(cf. Buxtorf. Lexic. pag. 1052 et 1053). Genes. XLI
narratur Josephus uxorem duxisse Asnetbam, filiam Poti-
pherae, p:« ; Exod. II : 16; III : 1 ; XVIII : 1
mcmoratur Jethro, p-jr: ]rQ- Etiam hic nonnisi On-

kelosi opus nos habere patet; nequaquam enim vim

intulifc voci Hebraeae derivatae a stirpe, in ipsa lingua

Hebraea non obvia, sed in lingua Arabica usitata

(praesagivit) ; vocabulum jns, quod forma plane
s --

convenit cum Araborurn (Partie, act. Coniug. Imae),
.proprie indicat praefectum, principem. Quaenam igitur vox
vocabulo ad notionem accurate reddendam aptior est?
Ceterum optime intellexisse mihi videtur Onkelosus Poti-
pheram praefectum potius quam sacerdotem esse habendum.
Ceteris locis, quibus reddidit jn3,non intelligendi sunt
nisi sacerdotes e stirpe Aäronis, Si quis rogat quidni
etiam Melchisedecum jn^ vocaverit respondemus nos
totum aenigma solvere non posse nisi altera disquisitionis
parte.

Jm3,-; Num. XXXV ; 25, 28 redditur
(sacerdos magnus) Levitic. XXI : 10 i^^nn^l

- t : • ; t T

(sacerdos, qui magnificatur). Prioribus locis versio pro-
ponitur litteralis. Loco Levitici textus Hebraeus habet
vn^;:nbsp;Îm3m , quod ad litteram quidem vertere

potuissetnbsp;(sacerdos fratribus suis

maior), quae constructio sermonis Chaldaei indoli mi-
nime répugnât, cS. e. g. loci Genes, III : 1 ; IV :
13; XXXII : 11 aliique (v. Winer. Gramm. § 58),
sed, quo nunc translatum legimus modo,

T - : ■ : T T

(sacerdos, qui magnificatur, h. e. qui magno

in honore habetur, qui ma gnus est prae fratribus suis),
dietionis elegantia haud parum augetur.

nmD Genes. IV : 3, 4, 5 j Numer. XVI : 15
vertit\'i^^T.p (oblatio), Genes. XXXII : 14, 19, 21,
22; XXXIII : 10 ; XLIII : 11 , 15, 25, 26 reddidit
iîr^n\'npri (munus), ceteris locis numero 82 exhibet
quod Hebiaeo plane respondet. Locis, quos

T ; : •

ordine recensuimus secundo, dona memorantur homini-
bus oblata, non Deo, quae Chaldaice optime reddis
Knnnpn (Alexandrina versio his omnibus locis exhibet
ôtooa). Geneseos Cap. IVto facile intelligitur quidni
nniî; reddiderit per i^nnr:- Probabile est eum hanc vocem

Tnbsp;T ; ; ■

adhibere noluisse, ubi de cultu Mosaico non agitur.
Difficilior tamen est quaestio cur etiam Numer. XVI :
15 exhibeat ïîjsi^p. Exinde fortasse explicari potest

T T : \'

quod verba, quae eodem loco praecedunt,nbsp;bx vertit

b\'^DH (uoli cum delectatione accipere), cum
qua formula vox i^^Tp saepissime coniuncta occurrit,

T T :

ubi adhibetur pro Hebraeonbsp;(v. supra pag. 15).

Hoc Capite facinus memoratur trium rebellium Korachi,
Lathani et Abirami ; eorum sacrificium, nn^r: dictum ,
quod, ne a Jahve observetur, precatur Moyses, révéra
non erat nisi sacrificium igneum. Recte interpres
^ ÎSn explicuitnbsp;b^pD N\'b- Quid autem facilius

nunc fieri posset quam quod etiam hoc loco cum formula

ista sponte eóniungeret voeem jst;^, atque eo magis.,
cum omnes assentiri debeant vocem hanc praebere inter-
pretationem baud ineptam p

Difficultatem quandam parere vocabula HiJJIquot;!?! et nC\'JPj

T jnbsp;T :

quod ad versionem attinet, negari non potest. Hoc enim
vocabulum constanter redditur J^-tniJi\'iïsï vel

t \' t -1nbsp;t\'t\'

(elevatio, sacrificium elevationis) uno loco excepto;
illud semper vertitur itniï/lCK (separatio) uno loco
excepto. Esod. XXXVII : 24 autem nDIJI^ redditur

t ;

^tnvi/^DK, Exod. XXXV: 24 redditur

^ ^ =nbsp;t :nbsp;t t

Videtur mihi hie adesse nodus non bene solvendus. Num
autem hoe tanquam argumentum contra integritatem in
medium proferri potest ? Non credo. Quam vidimus ver-
sionem, alias eandem semper indolem offerentem, atque
inde ab eodem viro profectam esse merito concludimus,
uno hocce loco in fragmentorum compilationem trans-
formari nequit, Ita fortasse aliquando nodum solvemus,
si aecipimus Onkelosum textu usum esse, quo hisce
locis pro \'nn legit \'jn et pro \'an quot;in. Fatendum quidem
in editione Kennicottii horum verborum non indicari
varias lectiones, at certissime codex, quo Onkelosus
usus est, omnibus Keaiiicottii codicibus antiquior erat.
Quomodo inter se permutata sint verba facile intelli-
gitur, quia Synonyma fere sunt habenda, de eodem
sacriflcio adhibita. Quae coniectura eo magis sese

eommendat, quo magis persuasum nobis est de versione
unius viri calamo profecta, quo magis etiam constantem
interpretis observamus consuetudinem nDIJr! semper
vel iïniDnxV alterum illud nr-lin semper

tt—,nbsp;t tnbsp;t :

ïtni\'i^nDX reddendi. Fieri etiam posset ut librariorum incuria

T T : -

vocabula inter se essent permutata, quodmendum in omnes
deinde transiit codices postea scriptos. Hoe loco autem nibil
certi statuo. Observandum est insuper interpretem i^r^i^i
reddidisse, ubi riDI^F) obiectum est verbi (excepto
uno loco Levit. YII : 30, ubi alteram habet vocem) uti
et Levit. XIV : 21, ubi construitur eum npb- De-
nique Num. XV: 20a liberius vertit verba

p: pernbsp;irpnbsp;i«^? («^t l\'^ae separan-

tur ah area); etsi hic non solito more verbum reddiderit,
tarnen ex Participio pc-\'iDD satis perspicue patet eum
baudquaquam illud neglexisse, sed optime ad ipsum
verbum respexisse.

nXLDnj ubi significat //sacrificium pro peccatoquot; nona-

t -

gies et quinquies occurit redditum ïsniïi|n, cui voci
eadem ac Hebraeae inest notio, excepto Num. XV : 25,
ubi redditur J«lt;n1n (culpa). Huius diversitatis caussa
mibi non perspicua est; latet fortasse in utriusque
vocabuli significatione synonyma.

nni et D^nni Genes. XLVI : 1; Exod. XII : 27;
XXXIV : 25^; Levitic. XVII : 27; Numer. XXV :

2 vertit nn^ , ^nni (victimae) ; Exod. X : 35 ; XVIII :
13; Levitic. XVII : 8; XXII : 37; Numer. XV :
3, 5, 8; Deuteron. XII : 6, 11, 37; XXXIII : 19
reddiditnbsp;piQ^j (hostiae sacrae) ; Exod, XXIII :

18; XXXIV : 25a transtulit nOD (Pascha); loci denique
Genes, XXXI :• 54 ; Levitic. VII : 16,17; Deuteron.
XXXII : 38 habentnbsp;(hostia). Omnes difficul-

tates hic e medio tolli nondum possunt. Animadvertendum
est omnibus locis, quibus vox coniuncta occurrit cum

t

iisque tantum , interpretem adhibere versionem, quam
ordine indicavimus secundam. Exod. XXIII :
18; XXXIV : 25a legitur mandatum: nSTD xb
•\'nni D^ fçn (pro nsin legimus Cap. XXXIV
quod eodem tamen redit). Hoc igitur iussu vetatur
Paschatis sacrificio immisceri quodcunque fermentatum
est ; interpres vocumnbsp;(Hebr. |gt;?2n, permutata

littera cum ;;) et nD3 antithesin dedit; nos enim
omne excludit fermentatum. Difamp;cilior autem est quae-
stio , cur etiam in versione adhibuerit vocabula et
XD3J- Si observamus verba ilia esse symonyma, difficultas

Tl\'

aliquatenus non prorsus disparet; rogare enim quis
posset: //Qua de caussa nova haec introduxit vocabula ?
quidni servavit vel nni vel pt^^p nODJ üt iam
observavimus, posteriorem vocem non adliibuit, nisi pDT
cum nbi^ coniunctum sese offerret. Excipitur quidem

Deuteron. XXXIII : 19 , sed locus ille poëticus ad-
modum, quem, ut cetera carmina, liberrime vertit, iudi-
candi normam nobis praebere non potest. Ceteris locis
nill cum nbli; non coniungitur, quapropter additamentum
fi^llp omisit interpres. Ergo facile intelligitur quare
i^DIJJ cum synonymo saepius permutaverit, imprimis si
observamus eum boe modo eiusdem vocis frequentem
repetitionem vitasse, et sic pulcbriorem et elegantiorem
praebuisse versionem.

nibp Exod. XXX : 1, 8, 9, 27, 35, 37; XXXI:
8; XXXV : 15a; XXXVII : 25; XL : 5 ; Levitic.
X : 1; XVI : 13s- Num. VII : 14, 20 , 26 , 32 ,
38 , 44 , 50 , 56 , 62 , 68 , 74 , 80 , 86 ; XVI : 7 ,
17, 18, 35; XVII : 5, 11, 12; vel sequente D^ISD
Exod. XXV : 6; XXX : 7; XXXI: 11; XXXV:
8, 15b, 28 ; XXXVII : 29 ; XXXIX : 38 ; XL :
27; Levitic. IV : 7; XVI : 12 reddidit nillDp
(suffitus aromatum); uno loco Levitic. XVI :
13b simpliciter vertit KPP.\'óp- Qnod boe modo ex-
plicari potest. Sponte intelligitur qua de caussa
locis, quibus adestO\'^QD^ reddiderit pDDvZ nilCp ; est
versio litteralis. Ut vero indicaret de eodem suffitu
sermonem esse, ubi vox ilia deëst, ibi quoque adden-
dum esse putavit p\'OQ-iS. Aliter autem res sese
habet in loco, quem ultimum laudavimus, quo bis

de eodem suffiraento lit meiitio. Legimus : |ri:i

- t.

^T^ÛpÛ\'ï^^

n^n^ xbl mirn bl? nnssn-nï^, quam sententiam sic

t-nbsp;:nbsp;■• t -nbsp;t -: v - -

reddidit Onkelosus : D-pnbsp;bv S^\'t^DIS ri^lLDp n;;

(Et ponet sufBtum aromatum in ignem coram Jakve et teget
nubes sufamp;tus illius operculum, quod in testimonio [h. e. in
area testimonii] est, nec morietur). Non opus ergo fuit
ut etiam altera vice indicaret quinam kic memoretur
suffitus ; vox KniîOp posita in statu empliatico, qui

T : -

status, ut novimus, prorsus eandem habet vim ac Hebrae-
orum n demonstrativum, satis perspicue indicat eandem
hic memorari rem, quam eiusdem coli initio vocavit niltOp
ïî\'^T^DIS\' Interpres ergo, ut vulgo sic quoque nunc,

T - :

plane sibi constitit, nec ulla adest caussa cur inter-
pretandi methodum, hoc loco adhibitam, argumentum
diceremus contra versionis integritatem.

Genes. XXYI : 11; Levitic. V ; 6, 7;

t x

Numer. Y : 7,8, vertit ï^^ln (culpa) ; Levitic. V :
15, 16, 18, 19, 25; VI : 10; VII : 1, 2, 5,7,
37; XIV : 12, 13, 14, 17, 21, 24, 25, 28; XIX:
21; Numer. VI : 12; XVIII : 19 reddidit Dt?\'« (ob-

TT

latio pro reatu). Ubi hanc adhibuit vocem, in textu
Hebraeo semper ei sacrificii pro peccato inest notio ;
ubi versionem habet ïtn\'in j vox Hebraica nonnisi per

,/Culpam/\', //reatumquot; exprimi potest, unum si excipias
locum Levitic. V : 6. Quod tribuendum videtur simili
vocabulo in sectione septima obvio, quod, si constare
sibi vellet, nonnisi per i^iin exprimere potuit, quo ergo
facile in errorem duci potuit.

Exod. XX : S4 ; Levitic. YI : 4 ; YII :
13, 14, 15, 33; IX : 4 , 22 ; Numer. YI : 14;
XY : 8 ; XXIX : 39 ; Deuter. XXYII : 7 Onkelosus
reddidit p^\'ip nODJ (bostiae sacrae); Exod. XXXII :
6nbsp;(kostiae). Cur ultimo loco attributum illud

omiserit baud difficile indicatur. Memorantur sa-
crificia ab Israëlitis , non unico, vero Deo, sed vitulo aureo
oblata. Interpretem sensu religioso impeditum fuisse
quominus sacra ea sacrificia vocaret sancta, infra indi-
cabitur.

Haec nunc quidem sufficiant exempla ad quaestionem
de Onkelosionae versionis integritate dirimendam. Om-
nibus bene perpensis non credo de bac amplius nobis
superesse dubitandi caussam; obvia nobis erant omnino
verba, quorum in versione diversitatem non plane explicare
potuimus ; haec autem pauciora erant numero quam quae,
ad originem ah eodem interprete in dubium revocandam,
quid ponderis baberent. Ex iis igitur, quae tractavimus,
iure \'meritoque hoe concludi posse censeo : Versio On-

kelosiana neqimquam, sicut nonnulli putant, ex diversis
undique coUatis fragmentis originem ducit, sed uniiis
viri optis lidberi debet.

lam vero oritur quaestio utrum versio, sicut ad
nostram pervenit aetatem, incorrupta remanserit au
vero corruptione non immunis nobis accesserit. Ex
variis lectionibus, quas variae editiones exhibent, quid
statuendum sit sponte patet. Et sic etiam sponte rogamus :
//Num prorsus vacet interpolatione ?Cui quaestioni
omnes, qui de Onkelosi versione mentionem faciunt
auctores, quorum mihi in manibus fuerunt opera,
negando respondendum esse ceiisuerunt, licet de locis
additamenta habendis non conveniant. Quantum
novi interpolation es habentur Genes. XLIX : 18
secundum Winerum (1. 1. pag. 30) et Carpzovium
(critica sacra Veteris Testament! Ed. altera pag.
456), Numer. VI : 24—^26 secundum Luzzattum (1. 1.
pag. 61), XXXII : 3 sec. Luzzattum (1.1. pag. 67) et
Zunzium (1. 1. pag. 62), XXI : 19 sec. Carpzovium
(1. 1. pag. 456).

Genes. XLIX : 18 interpolatum esse statuerunt
Winerus et Carpzovius. Arctissime haec quaestio cohaeret

I) Ut sponte intelligitur hic in sensum venire non possnnt
♦ auctores, qui versionem fragm.entorum collationom esse contendunt.

cum altera quaestione de loei in textu Hebraeo
authentia, quae, si negaii debet, certe in versioue
etiam occurrere non potest; si autem probari uon
potest esse spurium, ilium locum non video quidni etiam
in versione legi possit, immo debeat; atque eo magis
quum buius loci versio est simplissima n^lpD
(liberationem tuam exspecto, o Jahve !).

Numer. YI : 24—26 benedictionem continet Aäro-
niticam. Luzzattus hunc locum in versione Chaldaea
non adfuisse censet, quia memoratur sacerdotum bene-
dictio , quae interpretanda non erat. Ingeniosius ut puto
hoc contendit quam verius. Ex mea sententia Onke-
losus si, quod recte animadvertit Luzzattus, versionem
suam confecit non doctorum sed indoctorum in commo-
dum, ipso interpretationis consilio coactus erat verba
haec Chaldaice reddere. Erant omnino a sacerdote pro-
nuncianda, verum etiam, ut nemo non sentit, a populo
intelligenda; si autem in versione omissa essent indocti
nescirent quantam ipsis sacerdos apprecaretur benedic-
tionem.

De loco Numer. XXXII: 3 haec animadvertenta sunt.
Non dubito eum esse interpolatum. Celeberrimus Jarchi,
in Commentario ad Pentateuchum, hunc locum non in

1) 1. 1. pag 1.

Onkelosi versione adesse contendit. — Deëst etiam in
Codice MS, quem Luzzattus in dissertatione sua in-
dicat signis -i\'xquot;\' \')• — In editione Buxtorfü horum
nominum litteralis occurit versio, unum si excipias vo-
cabulum ü], quod vertit r^ïl^\'Dquot;! ïimiDp (sepulchrum
Moysis). — Codex, quem Luzzattus vocavit -j^\'ï?::! pro
bis nominibus habet \'ijnnbsp;p^i^n. Quac omnia mihi

persuadent Luzzatti hoc de loco sententiam amplecti.
Ex una alterave paraphrasi (Luzz. putat e Targum Jeru-
schalmi) bic locus in Onkelosi versionem transiisse videtur.

Num. XXI : 19. Hunc locum interpolatnm esse
statuit, ut dixi, Carpzovius, merito ut puto. Tam multum
enim ab Onkelosi solita interpretandi methodo discrepat,
ut ex alia Paraphrasi in huius versionem transiisse
videatur.

Alii loei mihi noti non sunt, qui a viris doctis
tanquam spurii reiiciuntur ; neque etiam ego inveni,
quos additamenta habendos esse censeo.

1)nbsp;Est versionis Onkelosianae Codes auni 1450 , quem Luzzattus
invenit inter Chartas, quas ohlivioni traditurus erat. Totum continet
Pentateuchum. Cf de hoe Cod. Lhzz. 1. 1. pag 26.

2)nbsp;Codex and 1284. Continet Pentateuchum cum versione Chal-
daica et Masora, insuper quinque Megilloth. Deest Gen, 1:1—
XXV : 18. Conservatur nunc in urhe Triest a Rabbi Uri Chai Saravel
cf Luzz. ibid.

S) Vid, pag 46.

rAJElS T^OSTERIOK;.

DE ONKELOSI YEESIONIS INDOLE.

Absoluta disquisitione de Onkelosi Versionis Integritate,
quae disquisitio de uno tantum interprete cogitandum
«sse nos docuit, in versionis indolem nunc inquiremus.
Ut supra (pag. 4) diximus, versionem potius quam para-
phrasin Onkelosi opus vocamus; in universum dici potest
versio satis Melis et accurata. Attamen ex nonnullis
locis, in priore huius disquisitionis parte allegatis,
patuit interpretem non semper a liberiore paraphrasi
eavisse. Huius rei quaenam sit caussa si quaeritur,
respondemus eam in consilio, quod sibi cum hac
versione proposuit Onkelosus, latere; quod recte
indicavit Luzzattus \') hisce verbis : nï^J^J ió Dl^in
niïDi^nnn mni^n xbïï D^r^^nnnbsp;h. e. Targim.

^on äoctorum sed indoctorim in gratiani confectus est.

. 1) 1. 1. pag. i.

Versio igitur locis numero hand paucis a textu Hebraeo
discrepat. Interpretem gravissimam semper caussamha
buisse cur liberius verterit Luzzatto assentiri non ausim
Potius statuerem eum nonnunquam egregie fefellisse
ludicet lector ex bis exemplis. Genes. XVIII : 33
Abrabami verba nson r]Kr1 vertitnbsp;^jn^r

(num ira [ductus] destrues etc.). Licet huius dkti sig
nificationem baud male expresserit, perspicuum tamen est
eum errasse si ad verlorum significationem attendimus.
Non coniunctionem sed nomen substantivum esse putavit
vocabulumnbsp;Hoc autem ita si esset, procul dubio

in textu Hebraeo legeremusnbsp;vel saltem ;

certe praepositio 3 adesset ante vocabulum Eundem
errorem commisit eiusdem Capitis sectione sequente. -
Genes. XXIX: 19 verbum rû^D\' reddidit (reverte),
quam interpretationem oratio contexta non sinit; Jacobus
enim a Labane nondum profectus erat, hic igitur ut
secum reverteretur ilium rogare non potuit. Interpretis
error inde ducit originem, quod nni2? non a stirpe
sed a derivavit, quod quomodo fieri posset facile
intelligitur ex scriptura signis non praedita. — Exod.
I : 9 r\\Vn reddidit {ç\'^isn (sapientes). Sponte patet
obstetrices Aegyptiacas, de quibus sermo est, indicare
non voluisse mulierum Hebraearum sapientiam vel
astutiam sed valetudinem, quippe quae sine obste-

tricis auxilio liberos parerent. Exod. XXXV : 19
verba i-i\'^i?,quot;! reddiditnbsp;quot;»tl/ub (vestes miiiis-

T : - •• : ■nbsp;T •nbsp;:

terii), quod vestium iudicat consilium, non tamen verbi
est versio. In errorem fortasse ductus verbo
sequenti nn\'i?quot;^ permutavit stirpem ni:? (consult) cum

•• T :

riTi? (ministravit), quae permutatio facile locum habere
potuit, quum litterae i et n sono persimiles sint
et in scriptura signis carentenbsp;facilius cense-

atur essenbsp;quam minus usitatum U?. Eodem

modo feiellit Cap. XXXIX : 1, 41. — Exod.
XXXVI : 29 QDï^ln vertit j^pprp (dispositi). Confudit
ergo vocem cum D^pn- Legit fortasse DDilt;n omissa
littera unde facile apud eum oriri potuit opinio lit-
teram X non pertinere ad stirpem sed matris lectionis
munere fungi ad sonum a indicandum, sicut crebro
lit in operibus Eabbinorum. Eiusdem generis errorem
commisit Numer. XXIII : 22, ubi nxi vertit acsi deri-
vatum esset a stirpe oil- Dictum lb m\'D^ln;!
sic reddidit :nbsp;XGiquot;)] b^ppin (robur et altitudo

est ei), quae versio nec verborum significationem, nec
dicti sensum reddit. Idem valet de versione loci Num.
XXIV : 8 et, quod ad vocabulum DXn attinet, de
Deuteron. XXXIII : 17.

Quae hucusque attulimus exempla eiusmodi comple-
ctuntur errores, qui facile ex unius verbi cum altero permu-

tatione explicari potuerunt. Patet autem insuper inter-
pretem verborum sensum interdum non intellexisse, Quod
probent Iiaec exempla. Genes. IV : 33 Lameclii carminis
haec duo membra: \'\'nnsnb ib^ ^.F^PÏ\'
Onkelosus hoe modo interpretatus estnbsp;ió

., .1 .nbsp;t : - t

•• : - T ••nbsp;T \' - :nbsp;•nbsp;■■ Tnbsp;TTnbsp;.....

quot;»j;quot;)!nbsp;(virum non interfeci quia propter eum ego

culpam fero; neque etiam iuvenem laesi quia propter
eum posteri mei exstirpantur). Si ad litteram verba
Hebraea reddidisset eiusmodi errorem non commisisset.
Huius effati character poëticus fortasse eum seduxit ut
in interpretando liberius ageret, qua autem in re tam
infeliciter versatus est, ut textus originalis contrarium
prorsus lectoribus praebuerit. —- Genes. XIV : 33.

^nbin redditur ibiJS iiquot;\'nbsp;(extuli manus ad

precandum). Interpretem hoe modo verborum sensum male
reddidisse patet ex iis, quae supra pag. 34 animadver-
timus ad diversas formulae -r» Qnn interpretationes. —
Genes. XXIII : 64. Vide de hoe loco quot;VVineri dissert,
pag. 38. — Egregie fefellit Onkelosus in interpretando
Genes. XXV : 37 ^ quo loco lacobus dicitur

t

D^briKnbsp;Onkelosus eum vocatnbsp;D^b\'if

ïîJsbiïî (virum perfectum domum institutionis mi-
nistrantem). Erravit formulamnbsp;epexegesin esse

statuens formulae on sed etiamsi recte hoe existimasset.

rogari posset num patriarchae tempore iam adessent
cui quaestioni sine ullo dubio negando
respondendum est. Hoe autem Vibïnbsp;epexegesin

habendum non esse, ex eo patet, quod omnes

non necessario dicendi sunt homines perfecti
vel probi. — Quaenam propria significatio sit vocis
^^^^ (Gen. XXYII : 4) non patet. Quidquid
veroquot; sibi proposuerit Isaacus de filio Esavo vota pro-
nuntians, non cogitavit, sicut voluit Onkelosus, de
huius posteris, tum demum Servitute liberandis quum
legi obsequerentur\') quot;iQ^ns bjjnbsp;pin^l quot;!?

(et accidet quum eins filii agent secundum verba

legis). Quamlibet enim proponas lectionem, sive cum
textu recepto legas mn, sive cum Samaritano quot;iii^n, sive
cum Capello (Critic. Sacr. pag. 785) mDj harum lec-
tionum nulla sensum praebet, quem Onkelosus proposuit.
Nee felicior est huius interpretatio si verbum referri debet
ad stirpem quot;quot;quot;i vel ad , quod autem, ut mihi videtur,
nullo nititur fundamento. — Haec vero specimina
sufficiant ad indicandum interpretem in opere suo perfi-

1) Perperara Bustorfius legit rnnyquot;^ (transgredienl). Pugnat cum
viri Ividaei reiigione ut putaret populos extraneos domiüione liberatum
iri lege Mosea (in scriptis Chaldaicis bi^^llS^ dictam) trausgre-
dienda.

cieudo non omnes locos recte convertisse vel inter-
pretatum esse. Exponamus mine, quoad nobis licet,
Versionis Onkelosianae indolem, a, v. examen de Onkelosi
interpretandi methodo nunc instituamus. i)

In interpretandis locis magis minusve obscuris interpres
ita versatus est ut

I.nbsp;Verbum tantum mutaverit h. e. pro voce Hebraea,

non adhibuerit vocabulum Chaldaicum, eandem
exbibens notionem-, sed aliud, alium prorsus
sensum praebens ;

II.nbsp;Verbura sententiae addideritj

III. Commentarium fere vel paraphrasin praebuerit.

CAPUT I.
Loci, quos Oinkblosus veebo tantum

mutando illustravit.

Hi loci aptissime in quatuor classes dividi possunt.
1, Voci obscurioris significationis verbum substituit
clarioris notionis;

1) Sponte intelligitur hos locos nobis esse ante oculos, qui a
teitu Hebraeo magis minugve discrepant.

2.nbsp;a. Hic illic verborum lusum, paronomasiam q. v.,

neglexit ;

h. Hie illic verborum lusum, paronomasiam q. v.,
quaesivit ;

3.nbsp;Sustulit figuras ;

4.nbsp;a. Verbis genus indicantibus substituit speciem

indicantia \\

h. Verbis speciem indicantibus substituit genus
indicantia.

§ 1.

Voci obmwmk significationis siihfMuit clarions
notionis verhim.

Ad locos, quos haec classis amplectitur, referimus Genes.
XIII : 10, ubi 13:3 (vide in partepriorepag. 22 qui
hoc verbum exhibent locos) vertitnbsp;(planities), etsi

salva verbi notione etiam adhibere potuisset -133. Hoc
autem vocabulum, licet omnino planitiei notionem exhibeat,
propriam habet significationem orlis, massae, eius quod
conglomeraUm est. Facile ergo fieri posset ut in errorem
ducerentur lectores, quod prorsus vitari potest si, ut
fecit interpres, vertitur , cui verbo non alia niamp;i
planitiei inest notio. — Cap. XX : 6 Narratur Abime-
lechus Abrahamo adimisse uxorum, quam, fraude deceptus,

huius sororem esse putavit; in somnio autem percepisse
rem non sese habere, sicut Abrahamus earn proposuerat.
//Proptereainquit Deus, î^^rinj xb h. e. tibi non
permisi ut illam tangeres. quot; Verbo |nj Onkelosus
substituit , ita ut in versione legimus rjnpll\'»^\' xb
(non reliqui te). Integer is legitur sensus -^npn^\' xb
nmb inpob (non reliqui te aceedendo illi). Licet in
versione optime uti potuisset verbo JDJ, sponte tamen
patet alteram illud sensum praebere magis per-
spicuum. — Ibid. sect. 16. nb\'ii virtit mnnxi (et
recreati sunt). Propter Abimelechi scelus Deus sterilitate
visitaverat uxorem eius et pellices. Postquam verorex
Abrahamo uxorem reddiderat omnes iterum sanati sunt,
ita ut gignendi et pariendi facultas iis reddita sit
atque adeo ipsi recreati sint. Ad hoc indicandum
interpres sufficere putavit memorare eos esse recreatos,
ex quo necessarie sequitur eorum sterilitatem sublatam
fuisse. - Ad Cap. XXIV: 60 conferantur quae pag. 29 sqq.
de verbonbsp;monuimus. — Cap. XXVl : 11 idem,

quod Abrahamo accidisse narratur Cap. XX, memoratur
de Isaaco. Detecta vera rei conditione Abimelechus
Isaaco uxorem reddit et sic alloquitur populum : //Certe
morietur, qui virum ilium aut mulierem illam tangit
Oiikelosus autem illud ^jsn magis definite
et dare vertit pij\'\'^ (qui laedet). Vertere omnino

potuisset , quippe quae vox laedendi quoque habet
notionem ; hoe vero si fecisset, non omni dubio maius esset
utrum tangendi tantum an etiam laedendi voci Hebraeae
inesset notio. lam vero adhibendo pï3 omne dubium
sublatum existimare potuit. — Cap. XXX : 30
iV^lb Onkelosus reddidit ibns (propter me). Haud
male ut mihi videtur. Monet enim lacobus Deum Labano
benedixi: sse h, e., ut satis bene versio Latina Vulgata
habet, ad introitum meum, ab eo inde tempore, quo
ingressus sum domum tuam. Ex quo facile suspicari
potest propter lacobum Labano prosperam fuisse for-
tunam. — Cap. XXXII : 10 haud religiosa sine
caussa DQ^ reddidit pi^o (henificia), quo sensu tarnen
optime reddi potest. Eodem colo \'\'bpr-2, cum baculo
meo, h. e. nihil praeter baculum possidens, bene vertit
(solus), nihil, quod possiderem, mecum habens. -
Can. XXXVII

= 4 i\';);^quot;! vertit nu (uon volu-

:itnbsp;\' t t t

erunt). Spectat ad losephi fratres, qui, postquam hic
a patre tunicam accepisset, ei salutem dicere non amplius
potaerunt, prae invidia ut facile intelligi potest. Ut autem
eo magis pateat banc fratrum animi conditionem originem
debere invidiae, verbum »i\'^i^i paullo magis definite et

: IT

accurate expressit ptj. — Cap. XXXIX : 33 verbum

TT

-q^jïq ab Onkeloso redditur {nilD (vitium, perversitas).

T :nbsp;=

Hanc versionem suo iure adhibuit ut sponte patet ex

8

^ Ö8 —

accurata loei disquisitione. losephus falsa Potiphari
uxoris criminatione in carcerem ducitur. Praefectus autem
captivorum, sic legimus, Ti^n nDINQTiX nx\'l Ï^X- Ne

t :nbsp;t t

lector aliquis putaret hoe quot;Xü ad litteram esse intelli-
gendum ei substituit fnilD- — Exod. XII : 46 voca-
bulum redditur nnin (familia). Licet eodem
iure adhibere potuisset n\'^2, quia textus Hebraeus
de domo aeque atque de familia cogitare sinit, negari
tamen non potest verbum, quo usus est interpres, magis
ad auctoris mentem accedere. — Levitic. XX : 3 dictum
■»JD-nî;? înx in versione legitur inin rii ÎDÏ« (ponam
iram meam). Huius dicti sensum optime reddidit.
Vetantur tum Israëlitae tum inter illos versantes advenae
prolem suam Molocho idola proiicere. Si autem in
eorum medio quis invenitur hoc mandatum transgrediens
u contra virum illum quot; inquit Jahve ijQ-riK ^ni«. Hoc
vero quid aliud significat nisi : „ Viro isti praeclare os-
tendam iram meam\'\'? Cap. XXV : 47 non
solito more vocabulum ^^ transtulitnbsp;sed adhibuit

verbum bni? (praeputiatus). Ne miremur. Non agitur
de advenis ius civile iam adeptis, sed de iis, qui-
bus cum populo Israëlitico nihil commune erat. —
Deuter. VII : 5 n2]Q non reddidit n^lD sed
quia hoc loco sermo est de idolorum altaribus, quae
Chaldaïce nunquam eodem verbo indicantur, quo arae

uni Deo consecratae, sed alio illo vocacabulo -jijx, quod
non adbibetur nisi de idolorum aris.

Quae ad banc classem referri possunt minoris momenti
mntationes inveniuntur : Genes. XXXI : 21, ubi, u
^ndicaret ad quemnam fluvium confugisset lacobus, inj
expressit niD, nomen ia Y. T. ciebro occuirens. Ibid.
VS. 33 nlnoi« et Gap. XXXII : 22 nlnD\'Ü,qnae voca-

Inbsp;.j.nbsp;T ,

bula, ut satis superque notum est, insermoneHebraeo
significant ancillas, ab Onkeloso dicuntur xnrnb {concu-
Unae), quae vero interpretatio ex historia optime defendi
potest. —• Sponte patet ex iis, quae pag. 37 sq. memo-
ravimus, cur Cap. XLI : 45, 50 |n3 verterit
(praefectus). Adomnem ambiguitatem tollendam, quae
inhaeret verbo DNlbs«, Exod. YII : 1 (Deus monet se
Moysem posuisse ü^nbü super Pharaonem), lioc verbum
reddidit ni, qnae auctoris sentenMiiam in obscuro nou
relinquit.

§ 2.

De ratione, qua versatns est Onkelosus in interpretanda
verhorum lusu, paronomasia q, v.

In interpretanda paronomasia non semper eadem ratione
egit Onkelosus. Plerumque verborum lusum perspi-

cuitatis caussa sustulit; nonnunquam tamen, licet
rarissime, nomina propria mutavit ut paronomasiam,
quam Hebraeus offert textus, conservaret.

quot; ~nbsp;ctgt;. Paronomasiam neglexit.

Pauci tantum loei hue referri possunt. Praecipui
sunt : Genes. IV : 25 , ubi Heva dicitur tertium filium
vocasse n^quot; //nam// inquit n^r\'b^ m\'. Haud

v: •nbsp;T

dubium est auctorem huius filii nomen derivasse a stirpe
rr^^;. In versione Onkelosiana autem huius derivationis
ne minimum quidem adest vestigium. Legimus enim
Hevam dixisse \'1:11 nn;\'(«i^ mihi etc.). Quodprocul
dubio ex eo explicandum est., quod stirps T\\W vel n^\'i;
cum significatione ponencli deest in lingua Chaldaea. -
Cap. XVI : 11 Hagar, Sarae ancilla, filii nomen
vocare ab angelo iubetur A/quia//, sic pergit angelus,
\'i:n mnquot;quot; i^mf- Onkelosus vero habetnbsp;(quia

accepit lahve). Vox enimnbsp;licet in sermone Chal-

daico, aeque atque in lingua Hebraea adsit, rarissime
tamen a Chaldaeis usurpatur in auscuUandi vel potius
oUemperandi significatione, quod nusquam fit, ubi Deus
preces auscultare dicitur, ne interpres nimis anthropomor-
phistice de Numine supremo loqui videretur. Cap.
XXV : 30 Esavus lassus venatione rediens lacobum

rogat: da mihi comedendum nin Di^n
propter eius nomen dicerent qik- Apnd Onkeiosum
cibi, quem lacobus praeparaverat, nomen legitur is» j^iDp
(rubrum), quod accurate quidem verbo Hebraeo respondet,
non autem indicat unde Edomi nomen sit derivatum. -
Cap. XXIX : 34 Lea tertii filii nomen dixit
ff nam// inquit ^hii r^h] Dil^Dij nn^- Accurate
omnino Onkelosus r^h^ vertit isnn^ sed, ut ceteris locis,
non exposuit nominis Levi derivationem. Erustra quoque
bac in versione nominis iïc\'k quaerimus derivationem.

•• t

Loco, quo textus Hebraeus eam exbibet, Genes. XXX:
13, verbanbsp;etnbsp;vertit mn xnSï/in (laus

• ; t ;nbsp;• : •nbsp;■nbsp;tnbsp;tt.

est mihi) et ijj\'inS^\'quot;\' (me laudabunt).

è. Paronomasiani quaesivif.

Hancce metbodum tribus tantum locis applicuit:
Exod. XYII : 7; Num. XI : 3 et 34. Nomina propria
his locis obvia non conservavit, sed ita mutavit ut lecto-
ribus baud dubium esset unde loca Massa et Meriba,
Tab\'era et Kibrotli Tha\'avah nomen habeant. Exod.
XVII : 7 -QQ etnbsp;vocavitnbsp;(tentatio) et

(litigatio). Num. XI : 3 nirpn vocavit b^np\'^bT,
quae vox idem significat atque verbum Hebraeum; sect.
^^ mxn m\'inp reddidit quot;»bxt\'D-? nnp, quod accu-

rate Hebraeo respondet. Huius agendi rationis caussa esse
videtur quod interpres necessarium putavit ad populinbsp;|

notitiam pervenire, quaenam propria horum nominum
esset vis et significatio.

§ 3

Tropi in Versione Onkehsi snblati.

¥

Pervenimus nunc ad tertiam classem, qua, ut ab indoctis
auctoris mens bene perciperetur, tropos hic illic obvios
e medio sustulit. Qui praesertim hic in sensum veniunt
loci sequantur.

Formula 0quot;)\'gt;n D^\'D, Genes. XXVI : 19, in Onkelosi
versione dicitur pjy^j pi^ (aqua scaturiens, ebulliens).
Verebatur interpres ne lectores indocti nescirent quid
formula aqua vim significaret; vitae enim mortisque
notio in aqua non cadit. Si autem sublato tropo propriamnbsp;^

adhiberet formulam, metus non exstabat ne auctorisnbsp;i

mentem indocti non perciperent. Inde explicari debet
quod in versione legitur aqua ehuUiens. — Verba
nb Genes. XXX : 20, 26, 27 ^xo^xie et rapuit
cor, magis perspicue expressit jq ïojt (et sese abscon-
didit ab [alqo]). Imperitus lector baud facile intellexis-
set dictum rapmi cor. Si vero legitur sese aiscondidii,

h. e. clam awjugît, optime ab unoquoque dictum
intelligi potest. Magis accurate omnino egissetjsi in-
terpretatus esset clam aufugit, sed, summa erga Patriarcbas
veneratione ductus, baud facile aliquid minus bonorificum
iis imputaret. — Exod. YI : 12 Moyses, coram
Pbaraone verba facere divinitus mandatus, hoc autem
metuens, caussas, quibus ductus eo munere liberari posset,
qnaerit seseque vocat DTlD\'ïï? Haec imago quid
significet facile intelligitur. Interpres tamen eam sus-
tulit et reddidit bbpp (difficulter loquens), quod
indocto nullum relinquit dubium. Eandem de prae-
putio desumtam figuram prorsus alio modo sustulit
Levit. XXVI : 14, ubi hy^ reddiditnbsp;(fatuus).

Sermo est hoc loco de poenis, legem Domini non
servantibus immittendis, ad quas etiam pertinet ut in
hostium terra humilietur eorum nsb- Quisque videt
eum rectissime figuram interpretatum esse
(cor fatuum). Èodem modo egit Deuteron. X : 16, ubi
reddidit ii^^\'oto (stultitia). Insuper hic referri
potest Deuteron. XXX : 6, quo loco eadem de re
agitur sed alia adbibentur verba. Fon agitur deprae-
Pntio removendo a corde, sed de corde eircumcidendo.
Legimus Upb-mXT ^j^nb-nx niu^ bçi ^ quod
dictum Onkelosus sic expressit jnit^DO IT^ \'^nbbî quot;\'li*\'\'!

: - - \'ttv: t: ••-!-:

ii^b TiW\'t^^g n^l ^sb (Et lahve, Deus tuus, removet

duritiem cordis tui et duritiem cordis filiorum tuorum).
Num. XIII : 32 emissi in terram Cananaeam exploratores
ex itinere ad suos reversi, multa hac de regione infausta
eommuniearunt ; inter alia regionem esse nDl^\'iquot;\' ribiDN-
Verbum ribDiî tropice adhibitum esse interpreti per-
spicuum erat, quam ob rem, ne prodigia de terra prom-
missa cogitarent lectores, illud reddidit jibtSpD (interfi-
ciens). Non prorsus quidem sermo figuratus est remotus ;
terra etiam nunc activa tanquam persona proponitur.
Eecte autem vidit interpres necessarium non esse in
indoctorum gratiam etiam banc tollere figuram, - Sequitur
Deuteron. XXVIII : 44. Universo hoc Capite 28mo
recensentur praemia legem servantibus, poenae earn non
servantibus afficiendae. Inter poenas etiam numeratur fore
ut advena Israelita maior esset, quod his annunciatur
verbis nJlS n\\-!n nmi t^-\'XnS nin^ Hanc figuram,
ne in errorem quis duceretur, Onkelosus ita expressit
^\'bn i-n r^^pn iîin (ipse validus s. potens erit,
tu autem debilis eris).

Veriîs genus indicantihus substituit
verba speclem indicantla.

Ne, quod sibi proposuit auctor, lateret versionis lec
toribus, interpres nonnunquam rem, quam in genere ille
memoravit, in speciem indicandam esse duxit. Quod
vero paucis tantum locis fecit.

Genes. XV : 9 Abrahamus, postquam signum rogasset,
quo certior fieret posteritatem suam aliquando terram
promissam esse possessuram, iubetur inter alia sibi sumere
Vox ilia in universum indicat omnis generis avium
pullos, Onkelosus autem magis definite indicavit cuius-
nam avis pull um sibi proposuit labve et vertit

T

(pullus columbae). ~ Exod. XXV : 31 inter ea,
quibus ornari debebat sanctuarii candelabrum, etiam
recensentur niniDj quod vocabulum ƒom in universum

* T :

désignât. Sed interpres scripsit pjîy\'i^\' (lilia). Obser-
vandum est versionem Alexandrinam hoc loco habere
^Qivu et Vulgatam lilia. Hic addi possunt loci, quibus
lahve dicitur vocem alicuius audire. Vox Hebraea \'pfp
continue his locis redditur nl^a (preces).

Verbis speciem indicantibus substituit
verba genus indicantia.

Quam hie Onkelosus secutus est agendi ratio non ad
auctoris verba magis minusve illustranda attulit sed
contrarium prorsus effecit. Sufficiat locorum recensio
atque verborum indicatio. Genes. XV : 11 quae
vox avem indicat rapacem, reddidit (avis, volucris
[quod nos dicimus \'t gevogeUe\'\\)-, Cap. XXV : 27

expressit ipi^^\'ni ipp (vir otio orbatus), non
indicavit caussam, quae otio Esavum orbaret. Cap.
XXVII : 28 ^quot;iirij mustum, vinum recens expressit
per nomen generale -)?:)ngt; quod vinum in universum

t

indicat. Cap. XXXI : 19, 34, 35.nbsp;reddidit

• t :

i^n^bu (imagines, simulacra). Exod. XXIII : 35 Qnb
et n^D reddidit ^Dquot;\'?:) (cibus) et m^q (potus). Ibid,
□quot;quot;quot;ip^\'ï::nbsp;\'nbsp;a^niygdalornm exUhentes figuram,

in Onkelosi versione dicuntur p-i^HQ pl^bs scyphae
ßguratae; figuram quandam exhibentes, quae notio vaga
admodum et incerta est. Cap. XXX : 35 nbcDj sale
commixtum, legiturnbsp;commixtum. Cap. XL : 31

verbum lunn Onkelosus reddiditnbsp;(et sancti-

ficati sunt). Non indicavit modum, quo sanctificati sunt.
Levitic. XI ; 14 nomen nquot;!^ vertit nn^DIO (a^\'is rapax),

t-nbsp;t • t t ^

Num. XVIII : 13 nbn reddidit n^o (bonum); sect.
29, 30, 31 eandem vocem reddidit (pulchritado). -
Hie quoque referendum est quodnbsp;^np] semper,

et D\'^niiT saepissime vertit per verbum magis
generale p^\'ilp TiDD}.

Negari non potest Interpretern bac agendi ratione
obscuriores potius quam clariores reddidisse locos tractatos
(unum si excipias Exod. XXXIII : 25, ubi rectissime
panem et aquam recenseri putavit ad universam comedendi
et hiiendi notionem indicandam). Consilium, quod sibi
cum versione proposuit (vid, pag. 49), his locis non
assecutus est. Cuius rei caussa videtur quod ipse fortasse
haesitavit quod ad verborum illorum significationem at-
tinet et propterea notioni sibi ignotaee ertiorem, licet
magis generalem, substituit.

CAPUT IL

Looi, QUOS InTBRPKES ILLUSIRAVIT VEEBO
SEHTENÏIAB ADDENDO.

Onkelosus in opere suo perficiendo multa procul dubio
in Pentateucho invenit, quae ad litteram si convertisset,
lectori indocto non perspicua fuissent. Eiusmodi difficultates

ut e medio tolleret, locos illustravit hic illic verbo
mutando. Hoe modo autem non semper consilium
assequi potuit. Qua de re aliis locis addidit, quae
textui Hebraeo deesse viderentur. Eiusmodi additamenta
numero haud pauca inveniuntur.

Genes, 1:14 memorantur lumina coelestia creata esse
eo etiam consilio ut essent u^w\'] D^^^b. Quid hoc signi-
ficet nobis intellectu haud difficile est. Interpres autem,
metuens fortasse ne lector imperitus cogitaret lumina illa
revera dies esse annosque, ante ipsa verba addidit ijj^b
nquot;nn (ut per ea numerentur), quo additamento accurate
sensum expressit. Legitur in textu Chaldaeo «ijpb —

î^ûli îinn (et sint — ut per ea numerentur dies
et anni).

Cap. VII : 12 occurrit narratio de diluvio et me-
moratur diluvium descendisse in terram per centum et
viginti dies noctesque. Sic exprimitur in textu Hebraeo
\'m l^l^n Dî^\'^nnbsp;In versione Chaldaea autem

magis definite et accurate hoc exprimitur:nbsp;s^i^T

.nbsp;T : - T-:-

b^ nquot;gt;n3 (et pluvia erat descendens in terram).
Pluvia enim non adest -in terra sed de coelo in terram
descendit; postquam in terram cecidit aqua dicitur.

Propterea fortasse Onkelosus verbum riTlJ addidit._

Cap. VIII : 21. Diluvii aquis exsiccatis, Noachus
sacrificium ofi\'ert Deo, qui pollicetur se nunquam denuo

terram esse vastaturum Q-j^n quot;iin^S- Facile intelligitur
quid illud Vnnbsp;significet. Nihilominus tamen

interpres utile admodum et necessarium esse putavit
omne dubium, quod superesse posset indoctis (verba
citata enim sie e. g. intelligi possent acsi terra diluvii
aquis deleta esset quia homines in ea vivehant), removere.
Quod optime perfecit vertendonbsp;quot;^ün (propter

hominum peccata). — Cap. IX : 4 (coll. Deuteron.
IX : 1) memoratur homines turrim esse aedificaturos,
de qua turri etiam volunt essenbsp;IC\'bîquot;!. Quisque

• - T ~

sponte intelligit hic non indicari homines istos voluisse
ipsam turrim in terris, cacumen autem in coeloversari
ab ipso aedificio separatum; sed turrim eam habituram
altitudinem ut cacumen eius coelum tangeret. Sic
etiam Onkelosus rem intellexit, sed necessarium esse
putavit in versione hoc indicare; vertit itaque

quot;ij; (eius caput perveniet ad ƒusque
coeli), Observandum insuper illudnbsp;rT\'H; turris

cacumen non coelum perforabit ut facile suspicari posset
ex Hebraeonbsp;sed fanget tantum. Loco, quem

conferendum indicavimus, Israëlitis promittitur eos inter
alia urbes habituros magnas Qic^\'snbsp;Etiam hic

Onkelosus eandem ob caussam scripsitnbsp;quot;i?. -

Cap. XVII : 4 ^nnp n^M. Sic Deus Abrahamo
alloqui incipit multa magDaque illi pollicens. Quod

m

autem dictum interpreti non satis definitum videbatur,
quapropter vertit acsi in textu Hebraeo adesset vox î
hoc modo sensum expressitnbsp;KH (ecce,

foedus meum ineo tecum). — Ibid. sect. 6 Abrahamo
promittitur ex eo proventuros esse D\'^pbc; interpres hoc
verbum reddiditnbsp;(^eges m populos

regnantes). Hoc additamentum adbibuit ad indicandum
non tantum Israëiitarum sed etiam aliarum gentium reges
.ex Abrahamo proventuros esse. Textus Hebraeus utramque
sinit interpretationem. — Ibid. sect. 20nbsp;verbum

Dei ad Hagaram, quid significet baud obscurum est ;
attamen Onkelosus magis perspicuum dictum reddidit
vertendo quot;^nlblî Ti\'^blp (audivi preces tuas). Cap. XVIII :
22 Abrahamus dicitur esse m-i ijsbnbsp;Hoc dictum

î\'d litteram si reddidisset, facile quis e lectoribus rogare
posset : n At quis dici potest non coram lahve stare ?
quis Domino occultus est?/-\' Ut igitur, quid narraverit
auctor, lectoribus pateret, verbum quot;irji; mutavit in
(ministrans) et porro addidit vocem (pi\'ecibus), ita
ut sic in versione legiturnbsp;IV DmSS^\'l

~ tt:-;

Dip (Et Abrahamus adhuc precihis ministrans erat
coram lahve).

Ibid. sect. 29 Abrahamus pro Sodoma intercedit
coram Deo rogatque ne deleatur urbs si quadraginta in
illa adsint probi. Eespondet Deusnbsp;Quaeri

autem posset: //quid non faciet Deus, uïbi parcere an
earn delere?/\' Licet ex oratione contexta satis super-
que pateat quid facturus sit Deus, tarnen ipsis verbis
nto^X uon satis accurate indicatur. Onkelosi inter-
pretatione autem omne dubium sublatum est. Addi-
«iit scilicet interpres verbumnbsp;(vastatio). Nulla

nunc amplius superest diificultasj legimusnbsp;i^b

... - .j.

(non faciam vastationem), quaestioni igitur: //quid
non faciet Deus ? quot; respondendum est: // non deleturus
est urbem. — Cap. XX : 16 Abimelecbus Sarae
narrat se Abrabamo dedisse rjDp r^bii h. e. mille nummos
argenteo3. Nummorum species non indicata est ita
ut quaeri posset: quinam erant nummi illi ? Onkelosi
versio buic quaestioni respondet, quippe quae exbibet
inter nomen numerale et substantivum p;gt;bDj quod verbum
semper usurpatur ubi Hebraice legiturnbsp;— Cap.

XXXII : 11 lacobus audito fratris Esavi adventu
exercitum suum in duas di visit partes, postea Deo
alloquitur et dicit: \'iJi DiTOnn-b^D quot;\'nïüp. Interpres
autem timens ne hoe dictum male ab indoctis intel-
ligeretur, verbum iriJbp reddidit per baec duo verba

• : r

quot;\'npï pi^T (parva sunt merita mea), h. e. merita mea
parva sunt et non tanti aestimanda ut tot tantisque digna
haberi possint beneficiis. — Ibid, sect. 13 lacobus divinum
recordatur promissum fore ut semen ipsius esset □\'\'n bln^.

Imaginera hanc spectare multitudinem nemo non videt;
interpres autem ne maie et perverse intelligeretur addidit
Î^K\'^^D (multi). lacobi posteri erunt igitur multi ut
maris arena.

Cap. XXXIV : 35 scelus, quod commiserant
Simeon et Levi, lacohi filii, in Sichemitas, hoc ipso capite
memoriae traditur. Sichemitae se circumcidi passi sunt,
at repente, ipsis nil mali suspicantibus, Simeon et Levi
arma susceperunt et porro, sir narratur, venemnt bv
non M. Hoc loco adest difîicultas. Quaeri potest utrum
ad personas urbem occupantes spectet atque ergo
cum Vulgata vertendum sit: ingressi sunt urbem confi-
denter vel cum versione Alexandrina: ilgijXamp;op eîg Tf}v
nàXiv daqiulwg] an vero ad urbem, ita ut haec cogitanda
sit nil mali suspicans esse. Onkelosus dubium illud e
medio sustulit; in versione scripsit: S^nn^l bv

t : it :nbsp;t :-nbsp;- :

ÎHnnb (et accesserunt urbem, confidentersedentem.) Non
quaerimus an recte sic interpretatus sit necne, ex eius
versione patet eum quaestionem hic obviam vidisse et
solvere conatum esse. — Cap. XXXV : 6 Esavus,
postquam duxerat uxores Cananaeas, migravitnbsp;bx

np^;. Verbum illud in textu Hebraeo valde
indefinitum est, ita ut non satis pateat quaenam terra hic
memoretur. Quod interpres vidit atque ideo magis definite
sensum expressit et sic reddidit \'i;-) ipniK K^nN\'b (in

«^«W terram). - Cap. XLI : 35. loseplius, Pharaonis
somnia interpretatus, regi suadet ut tempore, quo abun-
^aret cibus, frumentum colligereturnbsp;nnïï, sub

manu b. e. sub directione Pharaonis, moderante Fharaone.
In Onkelosi versione autem legimus losephum regi sua-
sisse haec omnia fieri ni^lDnbsp;nInn (sub direc-

tione fidelium Pharaonis). Statuit for tasse interpres aut
parum convenire cum dignitate regia ut ipse rex eiusmodi
curam et directionem in se susciperet, aut harum
omnium rerum curam regi quidem commissam esse, non
ita tamen ut his in rebus aliorum auxilio careret. —
Ibid. sect. 44 inter maiores, quibus gaudet losephus
apud Pharaonem honores, etiam memoratur post regem,
praeter losephum, nulli licere ut moveret manum vel
pedem :nbsp;^^nbsp;^^^ q^^^

non intellecturos esse indoctos lectores iure statuit inter-
Pi\'es, quapropter verba nonnulla addidit. Legitur in
versione:nbsp;^^^^nbsp;n^T n^?.:!

.^^DID b^) (nemo manum movebit ad arma capienda nee
pedem ad equitandum). — Ibid sect. 57 narratur
m Aegyptum ex omnibus regionibus homines venisse
quot;lü\'^\'b. Facile intelligitur ad quid emendum venissent.
Ut omne vero errandi periculum tolleretur, Onkelosus
addidit, quod deësse ei videbatur, obiectum. Versio
îlunc exhibet textumnbsp;(ad emendum \'proven-

tum [hami seil]). Cap. XLTII : 16 (coli XLIV : 1,
4.) losephus, inter fratres altera vice redeuntes, Benia»
minum videns verba fecit bv Ip^b. Hoc spectare
ad viros, apud losepbum uno alterove\'munere fungentes,
nemo in dubium revocabit. Interpres autem, verens ne
ab uno alterove ad aliam rem hoc referri posset, vertit
^^ «^^pa (iis, qui domus praefecti erant). -
Ibid. sect. 18 losephi fratres se timere dicunt ne
Aegypti dominus consilium moliatur D^in^b ^Jnxnnpb
IJnpn-n^y Infinitivus nnp , ut patet, duo habJt obiecta
i:3niî et iriOT. In versione autem Chaldaea dictum
paullo magis perspicuum se nobis offert; legitur ^jp^b

î^^?^^ (nt nos vendai servos et
ut [nobis] adîmaû asinos nostros). — Cap. XLYIII : 17
losephus, patrem dexteram imposuisse manum Ephra-
imi, sinistram Manassae capiti animadvertens, dexteram
prehenditnbsp;D^pïî b^D \'T\\ii i^orb.

Breviloquentiam huic dicto inesse facile perspicitur;
auctor etiam hoc modo scribere potuisset : nnx TDnb
quot;JQ mi bv -nx DVï^bl quot;idï« wai- Eodem modo On-
kelosus breviloquentiam sustulit et vertit nn^ nMlj;^^

rmm n^\'ki b^ quot;p\'npxb o^ip^i i^mi bm^ (uteam
removeret a capite Ephraimi uf eam imponeret capiti
Manassae). — Exod. XI : 5 (coli, XII : 29) décima,
quae Aegyptiis immitteretur plaga, ut notum est, fuit

cuiusvis primogeniti iiiteritusj ne primogenito filio quidem
ïegis ij^p^ ^^nbsp;parcitum est. Verba ^tn n\'i^\'Ti rem

futuram proponunt tanquam praesentem. Nam regis
filius maior natu, ipso regnaute, thronum nondum occu-
pabat. Onkelosus autem praesentis temporis notionem
sustulit addita voce T^n^-j (qui paratus est vel potius
qui ßiturus est, ó fiéUcop) ; verbum magis definivit
fiddendo (imperium). Integrum dictum sic expli-
catum invenimus n^ioba ■\'D113 bv nn^öb l^n^l (qui
sedeèit in solio mperii eius). — Gap. XX : 5. ,/Ego quot;
inquit labve „ego lalive, Deus vester, Deus sum ae-
inulator, visitans patrum scelus dij^i bi\'-\'\'\' Num igitur
I^eus poenis afficit filios propter parentium peccata.?
Haec quaestio facillime oriri potest. Interpres boe videns
vocabulum magis definivit et dictum, quod lau-
lt;lavimus, ita interpretatus est: //visitans parentium scelera
V\'jyz b^ (apud filios rebellantes). Post verba
insuper haec leguntur in versione: pnbli^D 12
ïl\'nnnnb? -inn quot;quot;Dnr^b (si peigunt filii peccarepost
patres). Eodem modo interpretatus est Deuteron. V :
— Gap. XXIII : 7 legitur mandatum: //innocentem
ct iustum ne interficias.\'\' Verba j quae interpres addidit
postnbsp;procul dubio auctoris mentem plane

indicant. Eiusmodi certe innocentes et iustos sibi pro-
posuit auctor, quorum innocentia et iustitia in iudicio

— re

patuit. Onkelosus hoe videns addidit verba psj^
i^ri ïp (qui purus exit ex iudicio). — Ibid. sect. 27
Deus Israëlitis pollicetur se interfecturum esse omnes
gentes, Qnnnbsp;b. e. contra quas venies, quibus

obviam ibis. Interpres baud male consilium, quo contra
gentes sese congregarent Israëlitae, bis indicavit verbis
ï^raKb (ad bellum gerendum). — Cap. XXIV : 8
Moyses in montem adscensurus iubet Israëlitarum iuvenes
bolocausta lahvae offerre. Victimis immolatis, sanguinis
dimidiam partem immisit crateribus, alteram partem di-
midiam fudit super al tare. Deinde coram populo, se
lahvae obedientiam praestiturum pollicente, legem reci-
tavit. Tandem sanguinem, quem crateribus immiserat,
sumsit Di^n hvnbsp;Haec verb» sic interpretatus est

Onkelosus bv iï^S^b\' b^n^na bv PUl (eteffusitm

T- - TT-: T::- -\'-:

altar e ad expÏandum populum), ex qua interpretatione
apparet eum praepositioni bv non tribuisse significationem
localem, sed, quam hoc loco revera habet, notionem
praepositionis propter. Simul indicavit locum, in quem
et consilium, quo sanguinem effusit Moyses. Gap.
XL : 38 narratur nubes lahvae diu tabernaculo in-
cubuisse, noctu autem ignis forma apparaisse, quod
his indicatur verbis ü nb^bnbsp;Haud male

T : -nbsp;V : ISnbsp;.. ;

verbum in versione Chaldaea ita exprimitur ipn
xn^y\'x (visio ignis); columna enim ignis non erat, sed

ignis speciem, eamque noctu tantum, viatomm oculis
obtulit.

Num. IV : 15 mirum videri potest, quod hoc
loco ^riDI vertit pniC^ (et non morientur). Bene
autem et attente si verba legerimus et omnis diffi-
cultas sponte sublata erit, et pariter Onkelosum accu-
ratissime sensum reddidisse patebit. In textu Hebraeo
legitur: nee tetigemnt sanctum, ^noi- Particula T hoc
loco non tam habet vim copulativam quam consecutivam
et vertenda est ita ut. Sic igitur sensus exprimi debet :
nec iangant sacrum ita ut monantur vel : ita ut mori
possint (optime versio Latina Vulgata habet: M non
tangent vasa Sanctuarii ne moriantur). Onkelosus in
versione particula negativa addenda hand parum auctoris
mentem illustravit j hune enim offert sensum : non
tangent sacrum pn^Qquot;\' i^bl, tune sic enim aptissime
verti potest particula quot;i ■— non morientur. Eodem modo
egit vs. 20. — Cap. XVI : 10, quod in fine legitur
verbumnbsp;interpres noster reddiditnbsp;KMinp

(dignitas pontificalis). Additamentum ï^rûl, licet error
non sit habendum, supervacaneum tamen est, ut oratio
contexta diserte monet. Exprobrantur enim Corachitae,
maiora quam quae sibi erant munera petentes; defuit
autem ipsis munus sacerdotale, erant enim Levitae.
Patet ergo additamentum laudatum hic abundare. Ori-

ginem debet fortasse verbis sect, lima obviis : p\'iniil
rb^nbsp;x^n nc. — Gap. XVII : e populus

Israëlitarum, rebellantibus mortuis, murmuratur inMoysen
et Aaronem dicendo : nin^nbsp;Dnoü QPi«. Brevi-

loquentiam hic adesse ex ipsis verbis satis superque patet.
Nee Moyses nee huius frater rebelles interfecit. Hanc
breviloquentiam Onkelosus e medio sustuHfc interpretando
xa^ n^DTnbsp;(Vos effedstis lit mortuus

sit populus lahvae). Quicunque rebellium historiam,
Gap. XVI memoriae traditam, legerit, sponte animadvertit
Onkelosi interpretationem accuratissimam esse habendam.-
Cap. XX : 18 Edomitae, postquam iis veniam terram
ipsorum transeundi rogassent Israëlitae, his respondent
quot;ib^n kV. Ambiguitas, quae huic inest dicte,
in versione Gbaldaea prorsus sublata est. Legitur xb

t

■^ï^innanbsp;(non transibis termmos meos). — Gap.

XXIII : 2. Ut ex prima huius Capitis sectione patet
verbumnbsp;quod in sect. 2dae fine legitur, inter-

pretandum est in quovis altari. Quod bene et probe
intellexit interpres Chaldaeus, qui verbum laudatum
accurate transtulit KnpiD-b hv- ~ Gap. XXV : 4.
Verba oni\'ïï j;p1,-i in versione Ghaldaea sic reddita in-
venimus: biLDp n^ni blüpl pi (iudica et interfice eum,
qui impie egerit, interfice [eum]), Procul dubio sic
vertit ne lectores, verba male intelligentes atque ad

litteram reddentes, eo percipereiit sensu acsi oraues
populi duces interficiendi essent.

Quae praeterea ad lianc classem referri possunt, minoris
fflomenti mihi visae sunt, Brevis earum sufficiat re-
censie.

E lilro Geneseos. Cap. X : 6. Nimrodus narratur
fuissenbsp;Onkelosus insuper ei tribuit epitheton r|quot;ipri

(durus, robustus). — XIV : 6 memoraturnbsp;b\'X

quot;l^iannbsp;Verbo -i^i?}^ (vel potius litterae -[

relativae, ut Ohald. dicitur) verbum addidit quot;ijipp. Sen-
tententiam igitur exhibet pleniorem : quae ad desertum
namp;que sese exten dit. Ibid. sect. 7 OD^\'p reddidit
Jllbs (vallis distribufionis iudicii). - XXIII :

16

Abrahamus Ephroni pro agro, quem ab illo eme-
rat, solvisse narratur 400 siclos argenteos nnsb ,
quod in circuitu accipiebatur, ut nos dicirjius : in die
streben gangbaar. Onkelosus verbum mutavit in
(quod accipiebatur, et in fine addidit verba
ï^nrir-SDIi (in tota regione). — XXXVII : 8.
losephum, postquam somnia narraverat, fratres ita allo-

quunturMJS St^\'pn Sl^\'Q Df^ irS^ -^quot;bpn quot;^SDÜ.

Hanc utramque quaestionem Onkelosus paullisper illu-
stravit utrique uno addendo vocabuloj sie vertit

T^D nts îtiSî^quot; IX ~ \'1:1 ^ain (num certe

puiaÈ etc. - vel imperaiido cogitas etc.). - XXXVIII:
26 verba nplï, quae luda de Thamare loquens
adhibet, Onkelosus, ut pateret illum non de alia nisi
de Thamare loqui, ita reddidit:nbsp;■\'3Q nXS\'(iustior

T : - • ■nbsp;T T- ^

quam ego est gravida illa). — XL : 14. Voce
hoe loco obvia, intelligitur domus, qua losephus in-
clusus fuit. Ut hoe quoque lectoribus pateret, interpres
noster reddidit n^DÏ^ (domus capiivornm). —
XLI : 36 incipiens a verbis ]n)gt;pS\'t\'DXH
verbum illudnbsp;reddidit Ki/INi f^ajib ^(pjpllo

• T\' Tnbsp;T;^-;nbsp;y ^ ,

terrae). —- Ibid. sect. 47 pjsn î^^nT in versione On-
kelosiana exprimiturnbsp;^yjnbsp;(et collegerunt

terrae incolae [c. f. sect 52])/porro in fine

•nbsp;• T ; -

vertit p-itji^V ïiil^i; (proventusnbsp;[destinatus]). -

sect. 56, Exorta fame in terra Aegyptiaca, losephus
aperuit nrù -l^\'X-bSTlX. Haec formula ab Onkeloso

••■ T- V -, T

redditur îinn H^J^-b^ ^ {thsauros omies, in
quibus esset proventus). — Cap. XLIV : 8 ^ni TX r^ps
accuratius in versione Onkelosiana dicitur T^t rjppT pjQ
DûTl (vasa argentea vel msa aurea).

!e libfo Exodi. Cap. I : 12nbsp;Huius verbi

subiectum in textu Hebraeo non exprimitur, quia facile
subintelligi potest. Auctor versionis Chaldaeae autem
tutissimum esse duxit subiectum indicare. Ipsum verbum
paullisper mutavit et subiectum expressit. Haec verba

apud eum leguntur: ^Ki^Db flp^l (et angustiae fait Aegyp-
tiis), Sect. 23 memoratur Pharaonis mandatum |3nquot;b3
quot;1:11 Tl\'?quot;quot;. Quod hic tacetur vocabulum; hand difficile
subintelligitur ; regem spectare ad filios Israëlitarum
memorari opus non est. Nihilominus Targnmista illud
indicaie haud supervacaneum duxit et scripsit
quot;•K-irr^b l\'^Vni^\'l (quivis tllius nascetur ludaeis). - VIII :
19 ineunte leguntur verbanbsp;niDTitf^V

Duobus verbis addendis Onkelosus hoe dictum, licet
per se obscurum vocari non possit, paullisper illus-
travit. Hoc modo interpretatus est: jpiiDquot;»^lï/MI
Nna quot;\'ïï^\'ï^nbsp;(et liberationem dabo populo

meo, sed populo tuo plagas immittam).quot;KSJhlQ,
31. Quod hoc loco legitur verbumnbsp;interpres

noster fusius expressit vertendonbsp;quot;quot;33D (anima

h. e. homo ex Israëlitis), — Sect. 35, riDHTlX in
Onkelosi versione redditum inveniturnbsp;quot;\'Q\'i t)quot;^

{sanguinem mortui). — XXVIII : 11, 21, 36 quot;TlinD
Qnh apud Onkelosum, additis verbis nonnullis, ita
vocaturnbsp;nnD ï^no quot;jn^ (lapis pre-

ciosus [cum] scriptura perspicua sicut annuli sculp-
tura).

E libro Levitici. Eiusmodi deflectiones numero
paucîssimae in libro Pentateuchi tertio adsunt. Cap.
IX : 19 verbo (idem quod Hebraeorum

\'t ; \\nbsp;t ;

11

anteposuit vocabulum si^jT (et dorsum). — XI : 16
r^n^y- vertit tsanï^\' ish (avis larus •)).—. XVI: 1 DDnipS
interpres ea indicavit, quae coram lahve appro-
pinquarentur, ü^-^iyj Knü\'X (ignem peregrinum).

H lidro Numerorum. Cap. II : 13, 20, 27 verbum
expressit pernbsp;TP^DO (qui positi sunt super

eum). ~ V : 10 (cf. Deuteron. XXVI : 13) a^\'^p
exprimiturnbsp;{decima jsar« sancta).VI: 18

npj nnn Onkelosus habet DDDJInbsp;ninn

(sub olla sacrificii sancti, b. e. sub olla, in qua
servatur sacrificium sanctum). — VII : 14 ^HT habet

T T

nnni pyba [skU aurei). XXXII: 1,4 njpao^p?:: \'
in versione Chaldaea vocaturnbsp;n^^S mx

(locus pecudis domui, h. e. stabulo aptus). Sect, 20
mn^ Onkelosus habetnbsp;Q-,p (coram populo

lahvae).

E lih

V Deutefononm. Cap, 1: 6, niin Onkelosus

t

N IsblK (docfrina legis). — Sect. 32 z\'ü et fjr,»
apud Onkeiosum dicunturnbsp;^^^^ [columna ignis)

et XJJ^ Tisr {columna nubis). — Sect. 45 verba: nee
auscultatm est vohis Onkelosus expressit: nee anitnum ad-

1) Significatio lari magis cum verbo Hebraeo conveiiire videtnï quani
^uae a nostratibus exhibetur, cucuU. Versio Alexandrina habet Xamp;QOS-
Vid. porre Bi^helsch TFoordmib. II, pag. 350,

vertit VERBA vestra. - XXI sectioni B^e praeposuit verba
ïni^^quot;quot; X^^ns (sacerdotes dicent).

His nunc ad finem perductis agendum nobis est de
alio deflectionum genere. Loquamur iis de locis, quos
interpres Chaldaeus explicuit potius quam vertit, quo-
rum liberam exhibuit paraphrasin.

CAPÜT III.

Loci , qtjoeum Onkelosus Commen-

tariüm dedit.

Qui hoc deflectionum genus amplectuntur loei, ad duas
potissimum classes referri possunt, quarum altera illos
continet, quos ad perspicaitatem augendam mutavit,
consilii, quod versione sibi proposuit, memor; altera
eiusmodi amplectitur locos, quos quominus ad litteram
redderet, dogmatica sua opinione prohibitus est.

§ 1.

Loei, quos perspicuitatis caussa mutavit.

In Pentateucho multi adsunt loei intellectu diffici-
liores, qui non satis illustrantur unius alteriusve verbi

mutatione vel additamento, ideoque, ut ab omnibus
intelligi possint, totius fere sententiae indigent muta-
tione. Quomodo Onkelosus illos tractaverit ex sequen-
tibus pateat.

Genes. II : 9. Narratur Deus in horto praeter caeteras
arbores etiam posuisse arborem vitae et ^-f^
Hanc formulam non valde perspicuam essrdocent diversae,
quae de illa examp;tant, interpretationes. Quod sentit inter-
pres nosteri eamque ob caussam nou ad litteram vertit,
sed potius in lectorum commodum paraphrasi adhibenda
interpretatus est formulam hoe quidem modo: i\'j^j^rj ^^^^^

^^ ï\'? ï\'p^nnbsp;(arbor, cuius fructum coie-

dentibus inter bonum et malum distinguendi est facul-
tas}.^ ~ Gap. IV : 10. Verba \'ijtnbsp;liberrime
sic interpretatus est: Fox sanguinis familiae e fratre
tuo oriturae coram me clamat e terra. Caussa cur ita
reddiderit, in eo latere mihi videtur, quod in textu
Hebraeo non legitur Qi bip, vox ^a^ywmV, sed ipsp,
vox sanguinum. Putavit fortasse numero illi plurali
peculiarem quandam inesse significationem. ~ Cap. V : 24.
Quod hoe loco de Henocho memoriae traditur Tnbï npb
D^lbK, populo magis minusve obscurum videri posset!
Verba illa Onkelosus interpretatus est :
(lahve non sivit mortem eum subire). Quae interpre-
tatio procul dubio petenda est e verbo, quodpraecedit

Ne miremur Onkelosum hoe modo locum illum
interpretatum esse. Haec enim interpretatie eo tempore
admodum fuisse pervulgatam etiam patet ex Hebr. V;
12. — Cap. XVI : 12. Hagarae in deserto vagant!
posteritas promittitur multiplex. Ipsa de filio ex se
orituro certior fit. Pilius ille, sicut indicatur, erit
C-Ib?nbsp;Interpres Chaldaeus haec verba explicuit

scribendonbsp;mp Vi; S^lül (ipse vero erit rebellis

in homines). Quae interpretatie sine dubio inde repetenda
est, quod verba Dl^ gt; si ad literam ea reddidis-
set, sensum praeberent lectoribus indoctis intel-
lectu difficillimum. Verba, quae sequuntur eandem
prorsus rem indicantia Vsnbsp;ir j singulari

modo vertitnbsp;rm b^blDb bïnquot;\' K^l

n\'bnbsp;(ipse omnium erit indigens et etiam omnes

filii hominum [h. e, omnes homines] eo egentes erunt).
De bis verbis conf. AViner 1. 1. pag. 41. Cap. XVIII:
21. Interpres verborumnbsp;«b DXl Hberrimam

praebuit paraphrasin; vertit m xn^DJ jlna^ \'T\'?!?^?
^J\'^snK xb r^\'^Pl r^\'^ (consumam eos nisi conver-

t : : v tnbsp;; it • ;nbsp;•: t

tantur, si tamen convertuntur vindictam non sumam).
Huic interpretation! ansam dedit sine dubio textus obscu-
rus et abruptus Hebraeus, Verbum enim yii vulgo habet
obiectum, quod hoe autem loco ipso verbo continetur, etpro-
eul dubio sic exprimendum est: [i»ro5e] sciam [quid/aciam,

quid faciendum sit mihi] \'). — Cap. XXXIV : 30 lacobi
verbanbsp;quot;\'J^\'^xrinb in Onkelosi versione paullo

magis perspicua inveniuntur hoc quidem modo, jn-ij^b

1) Hoc de îoeo etiam egit luzzattus 1. I. pag. 37. Postquam
monuit editiones nonnullas omittere alterum ] et primum illud xb,
ita ut legiturnbsp;DX1nbsp;Dx xTDj llns^i^^x,

memoratur huius rei Codicis (vid. quae hoe de Codice monuimus
pag. 48) testimonium, verba Chaldaica XTQJ I\'ImQ;^
idem significare, quod Hebraeanbsp;DmÛ^ n^^I^X, sed H^y^N

nnquot;\'bD Dna^. Animadvertit porro interpretem seripsisse ■T»:};;^
(faciam cum iis), qaod ^)Iernmque in bonam usurpatur
partem, eumque, si contrarium indicare voluisset, sine dubio scripturum
fuissenbsp;(faciam in eos). Hoc si recte animadvertit

sensus erit: „Tgnoscam iis si comertuntur, sin minus vindiciam
sumani.quot; Sed huius MS. auctor errasse mihi videtur. Si enim attea-
dimus significationem stirpis T::.!, cui absohendi, perficiendi, consom-
mandi inest notio, patet verbum Xl^j;) convenire posse cum Hebr.

non tamen necessario hanc notionem ei inesse deiere, nam
stirps nbo prorsus convenit cum Chaldaeo IDJ ; nonne igitur proba-
bilius estnbsp;convenire cum nbj quam cum nnquot;\'bD ? Neqae

minus sententiae , quam protulimas, favet sect. 29, quam Onkelosus
inde anbsp;usque adnbsp;accurate reddidit. Verba autem xb

explicuitnbsp;xb. Ponamus nuncnbsp;idem

indicare quod nn^bo, nonne absurdam tunc Oukelosas praebuisset

quot;\'^n*\' pui xr^nbsp;inimicitiam ponendam

t ; -nbsp;•• : it •■nbsp;t ••nbsp;t :

inter me et inter incolas terrae). Ut patet hoe loco
ima,ginem magis mimisve obscoenam sustulit. — Cap.
XL VIII : 16 lacobus inter alia etiam hoe Manassae
et Epbraïmo nepotibus apprecatur: p^Kü ^quot;ipp n\'lb 1:quot;!;%
Haec verba sic redduntur:nbsp;r\'iïD^

t t v: • :nbsp;:nbsp;: - ■■ :

(et ui pisces maris multi erunt inter homines

t ;

in terris). Verba ^jj^iprocul dubio originem debent
Hebraeonbsp;a cuius Stirpe n:n substantivum derivatur

, quod piscem significat, — Cap. L : 15 losepbi

t

fratres, patre mortuo, metuentes ne frater de ipsis poenam

interpretationem? Quid enim? Sect. 24 Abrahamns enixe precatur ut
Deus urbi Sodomae parcat, etiamsi qiiinquaginta tantum inveniantur
iüsti; cui respondet lahve se horum quinquaginta gratia urbi parciturum
esse. Abrahamus autem verens ut quinquaginta adessent, idem fore
precatur si adsint quadraginta; cui hoe respondet Deus: „ Non faciam
(se. quod facturus sum) ob quadraginta. Num igitur verba Onkelosi
i^TD.1nbsp;vertenda aunt: Non iis ignoscam? Nonne hoe

prorsus contrarium est sententiae, quam praebet textus Hebraeus? Si
vero sic intelligimus verba: Non faciam coMumtionem, h. e. non
delelo eos, optime quadrat cum verbis Hebraeis. Hisce omnibus bene
perpensis assentiri non possum KI\'D^ i^eniae notionem exhibere, eam-
qne ob caussam Buxtorfii lectionem, snpra memoratam, tanquam genujnam
aecipere non dnbito,

sumat propter malum illi affectum, sic loquuntur:

liîOD\'î?quot;*. Haec verba, licet interpretatione non
indi\'geant, tamen magis parapbrastice nec non perspicue
reddidit Onkelosus :nbsp;-jai (ne inimicitiam

t; tt - • t : •

erga nos conservet).

Exod, IV : 25. Zippora, Moyses uxor, postquam
circumciderat filium aegrotantem, buic dixisse nar-
ratur: quot;»b nm D^DIinn. Quae verba interpres Chal-
daeus reddidit: K^b X3nn DHTlM pin ^ïïïblnm XÎ213
(sanguine buius circumcisionis sponsus nobis datus est). -
Cap. VIII : 10. Ultima buius coli pars clarior
in Versioue quam in ipso textu originali invenitur.
Textus Hebraeus habet:nbsp;Spectant haec

verba ad ranas in agris et aedificiis emortuas, quae
effecerunt ut foetor in terra oriretur, non autem ut terra
ipsa foetorem ederet, quod primo adpsectu auctor in-
dicare videtur. Onkelosus accuratius rem proposuit
vertendo: bî^lK bp IK^DI (et foetuerunt in terra),
quibus verbis non terra sed ranae enunciationis sunt
subiectum, quod plane auctoris menti consentaneum
est, — Cap. XI : 5 de regis filio natu maiore dicitur
bvnbsp;qnod dictum quominus sensu accipiamus

future nequaquam impedit sermonis Hebraei indoles.
Hoc autem linguae Chaldaeae, qua rarissimus est hie
Participii usus (cf. Winer i. L § 47. 1.), non proprium est.

— so-

llt vero omne e medio tollat ur dubium, interpres verba
citata vertit: n^^pniS bvnbsp;l^nyi (qui in solio eius

sessurus est). Cap. XVI : 21 legimus Israëlitas quo-
tidie tantum collegisse mannae, quantum satis erat. Ultima
sectionis parte inveniuntur verbanbsp;Dn% Verbi

subiectum non essenbsp;vix opus est ut moneamus ;

ex oratione contexta enim patet huius verbi subiectum
esse mannam. Onkelosus autem in versione subiectum in-
dicavit et vertit xVpn bv n^Mnbsp;il^^d,
quod ex ea [manna] supererat in superficie agti). Omnem
adeo difficultatem sustulit. — Supra (pag. 24) histo-
riam, cap. XVII : 12 memoriae traditam, narravi-
mus. — Quae leguntur verba \'quot;^T redduntur
îquot;1m1 (et fuerunt manus eius extensae
in precatione). Quae interpretatie petenda est e verbo
uJir-ï?? derivato a stirpe cui verbo credenäi, con-
fidendi inest notio, Iam vero cum legeret interpres
Moysis manus fuisse firmas, credenies, hanc firmitatem
alia ex caussa quam ex precibus derivare non potuit.
Supra (pag, 75) cap. XX : 5 tractavimus, quod ad
verborum bv interpretationem attinet. Ultima
huius coli pnrs procul dubio interpreti dura visa est,
quapropter censuit verborum sensum aliquantum esse
restringendum et mitigandum. . Idcirco huic colo addidit
verba p-nnû^K \'\\T\\2 ^cmb W-n pD^^\'r: (»i pergunt filii

\'it;\' - t quot; Vi V i T - i • ! quot; i

n

post patres peccare). Eodem modo vertit locum
parallelura Deuteron. V : 20. — Cap. XXI : 6 verba

TlDi;! Onkelosus vertitnbsp;nbs

(eritque ei servus laborans in aeternum). Exhibetur
huius Capitis sect. 2-6 lex de servis Hebraeis. Loco
laudato sermo est de servo, libertatem recuperare nolente,
atque ideo totam vitam statu servili acturo. Verba
^\'J^l interpres addidit ad textus Hebraei brevilo-
quentiam tollendam. Quod inj; reddidit nbs l^i?, et non
simpliciter iny, earn habet caussam, quod interpres pu-
tavit servum, postquam libertatem recusasset, ceterum
vitae tempus duriore Servitute acturum esse. Dis-
crimen, quod apud Onkelosum intercedit inter et
n^D 1DÎ?, idem est fortasse, quod in lingua Graeca exstat
inter amp;iQamvTijg et SovXog. Conf. e. g. Gen. IX : 25 ,
ubi verba Q-^-i:];; -j:}^ (servus servorum h. e. servus vi-

• t -1

lissimus) in Onkelosi versione exprimuntur per idem
nbo — Cap. XXIII : 5 is;; ni^^n 3 it;? iib in ver-

-nbsp;T

sione Chaldaea legitur ^nib^ -^^b^l plD^\'FI pn\'^p
(plane missum fades, quod in eum habes in
mente et cum eo liberabis [asinum]). Eecte sic inter-
pretatus est. labetur Israelita, inimici asinum sub onere
succumbentem cum videt, non ilium asinum auxilio
destitutum relinquere, sed contra eum relevare. Sie
legitur : Si vides asinum inimici tui snccumleniem

onere, num negliges huius (inimici) in commodum relin-
quere (subintelligitur lioc illudve, quod relinquendum
est, quod optime fortasse expressit versio Nederlandica
reformata: het uwe i Alexandrina et Vulgata sensum
aliquando mutarunt: illa habet ov nccQtXiifaj} cevió ,hdtec
non pertransibis) ? certe cum eo (inimico) relinquis. Ap-
tissime Onkelosus hoe explicuit: \'Removeas tuum in
eum odium, potius cum eo ad bestiam, Uberandam nanus
admoveas. — Levitic. VII : 191^. Hoe Capite leges
continentur de hostiis pro delicto. Sectione citata
vetantur Israëlitae carnem, quae impurum quid teti-
gerit, comedere) carnem autem mundam comedere iis licet.
Quod his indicatur verbis:nbsp;nlntO-bs

tt-nbsp;ttnbsp;tt-:

Verba haec, ut in textu Hebraeo leguntur, difficultatem
quandam praebent, quae autem in versione Onkelo-
siana optime e medio sublata est. Interpres ita
sensum reddidit:

(et quod ad carnem sacram attinet, quiscun-

T : \'

que expiationem fecerit apud sanctuarium, carnem comedet
sacram). — Cap. XIX : 33. Inter praecepta, quae
Israëlitae acceperunt, quod ad arbores attinet, etiam
legitur:nbsp;Dnbquot;^!;, et porro arbores per triennium

t : tnbsp;v ; —:

populo essenbsp;His verbis Onkelosus substituit

n^pK n\' i^pnquot;!nbsp;(et certe reiicietis earum fructüs)

et porro i^n^ï^b pn~iD lljb (abominandae vobis erunt,

TT-:-\' - » !nbsp;: quot;!

ita ut perdantur). Hac interpretatione satis bene auctoris
mentem percepisse mihi videtur. — Cap. XXVI: 19, Isra-
ëlitae , si legem divinam servaturi non sunt, poenis afficien-
tur. In his poenis memoratur etiam ut coelum durum
situtferrum et terra ut aes\\~in31
^^ versione Chaldaea non tantum
haec poena memoratur, sed etiam eius eftectus. Hoe
modo vertit Onkelosus: M ponam coehm super vobis
durum ut ferrum, ïte ex illo descbndaï pltjvia, et
terram infra vobis duram ut aes, ne ïeuges peodücat.
Addidit ergo duo illa membra: ne ex illo descendat
pluvia et ne fruges producat. Eodem modo sect. 25ae
initium vertit: Vobis immittam, qui glaäio ie occidant
et vindictam de te sumant, quia violastis verba legis.
Cum sectione 19» conferri potest Deuteron. XXVIII:
23. — Num. XI : 21 Mojses pro populo peccante
coram lahve intercedit. In eius precibus haec etiam adbi-
bentur verba ^rrnn •\'DilXn- Si verba respicias, Onke-
losus liberrime vertit; si autem ad verborum sensum
attendimus, versio dici potest valde accurata. Sic
legitur:nbsp;DX1 pinnbsp;(num ego

\'nbsp;quot;t t- r: tt r--:^nbsp;°

sum totius huius populi pater? num illi sunt filii
mei?). — Ad Deuteron. XVII : 5; XXII : 15 con-
ferantur quae supra pag. 30 sq. monuimus his de locis.
Satis accurate indicavi, ut puto, quanam de caussa

verbumnbsp;verterit pi r^ïï (po^^^^ domus iu-

dicii).

Ad banc classem referri possunt etiam looi illi,
quos Onkelosus vel hisiorice, vel geograpliice illustrare
conatus est.

Ad priores pertinent vaticinia , quae ex eventu inter-
pretatus est, v. c. Genes. XXYIII : 3, ubi in fine
memoriae traditur promissum divinum, lacobo factum
D^Dy bnpbnbsp;Interpres ultimo vocabulo substituit

• - - * t • t. :

vocemnbsp;(tribus). Si adhibuissetnbsp;accurate

procul dubio et ad litteram enunciationem reddidisset ;
non autem scripsisset, quod eventus docuit. Ex bistoria
enim patet unum tantum ex lacobo ortum esse populum
e pluribus existentem tribubus. En caussa, cur non ad
litteram vertit p^j;, sed potius paullo liberius ppnt\'-
Hue accedit quod, si sententiam plane reddidisset,
sicut in codice Hebraeo occurrit, vaticinium in
oculis indoctorum, quorum in gratiam scripsit,
falsum videri posset, atque ideo magna, qua Pen-
tateucbus apud populum gaudebat auctoritas, facile
imminui posset. Historice quoque Onkelosus ex-
plicuit Genes. XIII : 13. Hoc loco Sodomae viri
dicuntur fuisse n^n nin^bnbsp;D ■i;\'^. In versione

viri illi dicuntur peccassenbsp;(corpore), quod

indicat illos non tam aliis quam sibinocuisse (cf. porro

Buxtorfii Lexicon ad vocem nquot;quot;!.!). _ Porro

Cap. XIV : 18 Melchisedecus ab interprété dici-
tur fuisse rex Db^\'lT, unde patet ex eius mente
locum, qui 1.1. vocatur ob^\', eundem fuisse, qui
postea Hierosolyma dicebatur. — Cap. XLIII : 32 in
fine exponit cur non liceat Aegyptiis cum Hebraeis
comedere ; quod facit hisce verbisnbsp;XTun nx

î^bpxnbsp;pbm (nam pecora Aegyptiorum, [quae]

idola [sunt] iis, Hebraei comedunt). — Num. XXXII :
3 inJ vertit n^Dl Xnn\'ûp (sepulchrum Moyses). Addi
possunt Genes. XIV : 3, 8, 10, ubinbsp;p?;^

expressit x^\'bpn l^g (vallis agrorum), qua interpret;a.
tione indicatur huius vallis magna fertilitas.

Quod ad locos attinet, quos geograpMce illustravit,
conferri potest Wineri de Onkelosi paraphrasi dissertatie,
pag. 39 et 40. Non inveni, quae addi possunt.

Huic paragrapho addi possunt insuper hi loci: Genes.
IX : 5, ubi verba i^nxnbsp;quae non valde

perspicua sunt, ab Onkeloso redduntur: -jTi^^Vt, -i:;^

KDI n; (e manu viri [b. e. eius], qui san-
guinem fratris sui effundit). Cap. XIV : 17 Uj^
ppy N\';- nv^ in versione Chaldaea liberrime
veititur xsten KÇn inx xin Nip?: (in
valle expedita, quae est locus stadii regis). _ Exod.

IV : 13, verba nb^\'Fi T\'a iHustravit interpretando
nb^übnbsp;(manu eius, qui mittendo paratus

est). — Cap. XIV : 20 -n« quot;^^\'nn^ Pi\'H ^Tl
nb^bn- Verba haec ab Onkeloso hoe modo reddita
sunt:nbsp;nnjnbsp;^xnuab «bnpi

x: .. tnbsp;- : ■■ t : • ; -t : • : t ; . . tt-: t -t •

(et fuit nubes et tenebrae Aegyptiis, Israëli autem
lucem praebuit per totam noctem). Hoe modo rem
ipsam optime et accuratissime, lectoribus valde perspicue
indicavit.

§ 2.

Loci f quos interpres dogmaticam oi caussam
mutavit.

Ex omnibus, quae adhuc de Onkelosi versionis indole
memoravimus, patet interpretem modo baud infelici munere
suo functum esse. Sive mutaverit verbum, sive addi-
derit, sive denique huius illiusve loei non versionem
dederit, sed commentarium potius adbibuerit: semper
fere, uti vidimus, locos illos recte et accurate inter-
pretatus est (paucos si excipias, vid. pag. 50 sqq).
Dolendum sane est interpretem interdum, immo saepis-
sime, unam neglexisse hermeneutices regulam eamque
gravissimam; dolendum est illum reiigione sua plus
semel impeditum fuisse quominus textus Hebraei

redderet. Hoc valet imprimis iis de locis, quibus sermo
est de Deo, eoque modo, quo indocti minus rectas de
Illo notioues sibi fingere possent. Videamus quomodo
huic perîculo evadere conatus sit.

Primum hie in sensum veniunt loci illi, quibus
anthropomorpJiimum, q. v. et antJiropopathismum tollere
studuit. Genes. IV : 14nbsp;vertitnbsp;(coram

te); Levitic. XXIV : 12 niiT ^^ hv reddidit bj^
(ad decretum verbi lahvae) ; Numer. VI : 26
•ji^Q in versione Chaldaica diciturnbsp;(gloria sua) ;

Exod. Ill : 20; VII : 4, 5; IX : 15 quod
verbum occurrit in orationibus, quas Deus habuisse
narratur, ab Onkeloso redditur quot;\'nilDJ rin:j (plagae
roboris mei); Num. XI : 23 iHpn mnquot;quot; legitur
quot;\'quot;\'1nbsp;(num lahvae verbum morabitur?);

t - ; . t: -nbsp;t ; quot; -î

Exod. VIII : 15nbsp;redditur i-»nbsp;Xna

(plaga a parte lahvae); XXXI : 3 Q^ibx mi interpres
habet ii Dip ÎD ilï^\'uJ Kmi (spiritus prophetiae a parte
lahvae). Hisce omnibus locis diversa corporis membra
Deo tribuuntur ut fades, os, manus, digitus; etiam
Exod. XXXI : 3 prorsus ad hominem accomodatum
est, ita ut interpres verebatur ne lectores indocti,
qi^orum in gratiam Pentateuchum vertit, prorsus indignas
sibi de Deo notiones fingerent, si ad litteram omnia illa
redderet. Eodem modo illos tractavit locos, quibus

humana tribuuntur opera. Genes. VIII : amp;1 niquot;quot;!

~T ~

n\'rr\'^n rr^quot;) riï^ mnquot;quot; hoe modo interpretatus est, vel potius
mutavit: ninip Hi iil^lD quot;ii b\'^Spl (et labve cum delecta-

•■ t •. \'t - t - : t:nbsp;:

tione eius oblationem accepit); XI : 7 vertit
(revelemur); XVII : 22 □^-iSï;^ Hi\'^l et XVIII : 33
mnquot;»nbsp;redditur ii-j i^ip\'\'nbsp;(tune abiit gloria

labvae). Genes. XXI /äO, 22; XXVI : 24, 28;
XXVIII : 15; XXXI : 3; XXXIX : 2, 27, ubi
Deus dicitur esse cum aliquo riî^yel\'c D);» quod On-
kelosus transtulit quot;d(alicui auxilio); XXII : 8
mIm\'\' apud Onkelosum legiturnbsp;Dip (coram

labve revelatum est) ; eodem modo XXIX : 32 niî\'l
n Inquot;\'explicuit 11 Qlp iH: (revelatum est coram labvae),

t;nbsp;t\'i; •■ :

et ibid vs. 33 niH^ habet iz^np (auditum
est coram lahvae) ; Exod. XX : 24 î]\'St^înbsp;reddidit

quot;in^^a nS^i)\'\'« (mittam tibi benedictionem meam) ;
Num. IX : 8 DDb niÜ^nbsp;etiam sustulit notionem

acsi ipse Dominus operans cogitandus esset et vertit
îûb-l bvnbsp;jpif^sriNI MD(quodvobismandetura

parte lahvae), XXII : 13 ÎN\'D reddidit hocce
modo 11 Dipnbsp;nquot;gt;b nx (quia non acceptum est coram

x. t it; x -: -nbsp;•■ •■

lahvae); Deuteron. XXIII : 15nbsp;sic in

versione Onkelosiana legitur quot;^b i^niD^^ba quot;nD^D niDquot;»!

\' tnbsp;t t ■• . •nbsp;: ■■

(et cesset verbum eius bonum vobis faciendi). - Anthro-
popathismus, qui invenitur Genes. VI : 6 mnquot;\' Dnr

interpretatus est hi-iq^qs ii (lalive rediit in verbum
suum, h. e. procul dubio ex mente Onkelosi ; rediit
in se ipsum) ; verba, quae in textu Hebraeo sequuntur
Isb bx Dü^rT\'lj in versione prorsus ommissa sunt.

Ex hisce exemplis patet interpretem nostrum in
vitandis omnibus, quae Deo cum homine aliquam
similitudinem tribuere possent, sive forma, sive
operibus, sive animi motibus, diligentissimum fuisse.
Praeterea quoque vitare conatus est ea, quae alio modo
Dei honorem imminuere possent. Genes. III ; 5
vertit pnmip ^li-nn* (et eritis sicut
principes). Hac interpretatione vis et pulchritudo, quae
inest sententiae Hebraeae, magna pro parte omissa est.
Bene autem observandum est interpretem veritum esse
fortasse ne litterali interpretatione indocti malas prorsus-
que depravatas de Summo Numine notiones sibi fin-
gerent. — Gap. IV ; 14 insxnbsp;Nonne haec

*■ tnbsp;\' v t »

verba aperte pugnant cum Dei ubiquitate, q. v, et
omniscientia ? Interpres noster hoe animadvertens sensum
prorsus mutavit, ita ut in versione Caini effati contrarium
legitur. Habet enim Onkelosusnbsp;ÎT^b quot;IDip

— : vnbsp;\'t t t;

(et ut a te absconditus sim ßeri non potest),

T T - \\ :

Genes. V : 22, ; VI : 9, Quomodo hos tractavent
locos, supra (pag. 13) iam indicavimus, quod item
fecimus de Genes. XVII : 1 j XXV : 40; XLVIII : 15.

Procul dubio profanum esse ceiisebat et Deo prorsus
iadignum, quod bomo cum Deo ambulatet, eiusmodi
cum Eo baberet consuetudinem acsi pares essent babendi,
auapropter potius illam rem proposuit verbo tïmere Deum
vel servïre labvae. Cap. VI : 3 uyb^ aeque atque
Cap. Ill : 5 D^ribi^ vertit K^^n^nn (principes). Cap.
IX : 13, 15, 16; XVII : 2, 10, 11, ubi Deus se
foedus inire dicit cum bomine (IX : 13, 15, 16) vel
eum Abrabamo (XVII : 2, 10, 11), formulam
constanter reddidit i-iq^d (inter verbum meum). —
Cap. XV : 1 IM vertit rjipn (verbum
meum robur est tibi). Imprimis quae leguntur Genea.
XX : 13 ab iuitio ad vocem quot;^nb« ofl\'endiculo esse possent

• t

minus doctis, praesertim quod verbum plurale ii;nri praedi-
catum est nominisnbsp;In Onkelosi versione autem tan-

topere mutatam invenimus enuntiationem, ut vix aut ne
vix quidem in hac textus Hebraei sensus investigari possit.

Sic legimus \'^rnbsp;^ - -

rr^sanbsp;quot;quot; accidit dum gentes errabant

post manuum suarum opera [b. e. idola colebant], ut
lahve me duxit ad Sui timorem e domo patris mei). — Cap,
XXI: 23nbsp;--b i^nf - redditurnbsp;quot;\'b

(iura mihi per verbum labvae), — Cap XXX : 2 nnHH
ita mutavit: ^^ Dip p K^bnnbsp;m^mn

tnbsp;- v:nbsp;t; tt: •nbsp;tt ; - .

I\'ran (num me [hoc] rogas? nonne [hoe] rogas lahven?).-

Idem dictum Cap. L ; 19 prorsus aliter vertit i^Ji^ ii-ix bm

T T T;-^ T -

(ego timeo Deum). Cur etiam hoc loco non verterit ut
fecit XXX : 3, alii fortasse caussae, mox indicandae,
originem debet. Dictum angeli ad lacobum, quod legitur
XXXII : 28nbsp;D^ nn\'li^, ad litteram exprimera

non ausus est. Quid enim? Nonne multum honoris
Deo detrectaretur, si revera cum homine, quisquis hie
sit, certasset? Et hanc et aliam quoque ob caussam,
de qua infra dicendum erit, in versione expressit nx an
^^ D1Ç (magnus es coram lahvae). —- Exod X : 4,
verba Domini ad Moysen ^I^bb^nn m, h. e. quae
intuh mala, vertitnbsp;i-;! ppj h. e. quae feci

miracula. Aperte repugnabat interpretis religioni ut
malum a Deo deduceret. — Cap. XIV : 15 i^X pj^^rrnp,
sic Deus loquitur ; haec autem quaestio apud nonnullos
excitare posset sententiam aliquam rem nescire Dominum.
Ad quod vitandum, quaestionem sustulit et sententiam ita
transtulit: ^niba n^bsp (accepi preces tuas); ibid sect.
81, quod hie legitur n^Dpl vertit nüD HK^D^ni (et
vatioinio Moysis). Ne miremur illum sic vertisse. Si
enim xarà ttóSu secutus esset textum Hebraicum, facile
Moyses indoctis videri posset eodem, quo ipse Deus
gaudere honore. Cap. XV : H, D^KD npbD
vertitnbsp;n^b (non est Deus praeter te);

eodem modo XVIII ; 11 D^bs^n-bû nrP bllJ

reddidit n\'^iQ quot;13 nbi? (non est Deus praeter ilium);
sic optimum vitare potuit omnem polytheismi speciem. -
Num. XVIII : 20 Tjnbrai ^pbn quae verba Deus
narratur locutus esse, sic transtulit n^i^ quot;^b n\'^nnquot;\' pna

it •■ -. - t : -

■^jDJOnXI quot;^pbin (dona, quae tibi dedi, baec sunt pars
tua et possessio tua). Deuteron. X : 9; XVIII : 2,
ubi eadem fere verba leguntur, eodem vertit modo :
dona, quae dedit laTive, haec sunt possessio eius. - Praeter
locos, quos hic recensuimus, in censum veniunt loci
illi, quibus nomennbsp;non de Deo, sed de idolis

adhibetur. Quomodo bis locis interpretandis egerit,
et quamnam regulam secutus sit, supra (pag. 24 sqq.)
indicavimus. Eeliquum est ut pauca quaedam moneamus
de Exod. XX : 3, eiusque loci parallele Deuteron. V:
7. Ut diximus his locis non vertit K^DîDi? Dli^Û nt

T ~ : -nbsp;T -

alias solebat, sed pniK ïiûbN\' Cur a consueta versione

t -!nbsp;t t v:

recesserit etiam satis nobis apparuit. Quaestio igitur
erit solvenda, cur interpres numero singulari usus sit
neque, ut textus Hebraeus exbibet, numero plurali.
Huius rei caussa in eo latere mihi videtur, quod vere-
batur ne, si presse secutus esset textum Hebraeum atque
usus esset numero plurali, ansam daret indoctis,
ut crederent alios praeter Deum existere deos, licet
summo Deo minus potentes. Ut hoc ergo periculum
vitaret, necessarium admodum esse duxit ut plurali

substitueret singulare; hoc enim modo periculum non
erat ne versio Onkelosiana ad polytheismum proclives
redderet indoctos.

Accuratissimus ergo erat interpres in vitandis illis,
quae uno aliove modo Dei honorem imminuere possent.
Sed insuper diligenter egit in addendis nonnullis,
quae Deo honori esse possent. Hue pertinent Exod.
rV : 20, XVII : 9, ubi verbanbsp;nisa üs verbis

interpretatus est -ii mp JQ pDÎ n^n mvmi XlO^n

\'•i .............-r :

(virga, qua facta erant miracula a lahvej ; XVIII : 5
quot;in reddidit xnp^ M\'ibr ^b^nxi XT,O

t:nbsp;tt:nbsp;t

(mons, in quo revelata est gloria lahvae), item XXIV :
13; Cap. XIX : 22 bxnbsp;habet

^^^ DlÇnbsp;(qui Deo appropinquant ad Eum colen-

dum); Cap. XXIII : 17; XXXIV : 23 îliXH
vertit xDb^nbsp;(Dominus mundi, lahve); Cap.

XXXII : 26nbsp;quot;Ȕp, Onkelosus expressit x^\'bm

ii-t (quis timet lahven?); Levitic. XX : 26 verba
Deinbsp;reddidit v^ip pnbs \\r;Db (ut sunt ser-

vientes coram me, h. e, ut me colant).

Saepissime quoque nomini Dei substituit aut Xia\'iQ
(verbum Dei), autnbsp;(gloria lahvae [convenit

cum Hebr. niiT\'nbsp;aut x^riD^quot; (inhabitatio

=nbsp;t: - T : • : ^

lahvae [cf. de hac voce Buxtorfii Lexic. col. 2394
sqq.]). Quibusnam casibus vel uno vel alter o horum

verborum usus sit indicavit Winerus in dissert, pag.
44 sq. //Utitur Onkelosus/\' sic legimus, ,/hac voce
//(■\'quot;\'l I^ID^ID) primum ubi lovae tribuuntur, quae soli
// corpori propria sunt, ut incessus, ut status, ut oculis
,/ conspici Exod. XX : 17 ; XXIV : 11; XXIV : 22;
// Deut. XXIII : 4; deinde ubi lova vidisse (Gen.
,/ XXXI : 9); verba fecisse (Gen. Ill: 8; IV : 53 (?);
„ VI : 6; VIII : 21; Exod. XV : 1; Num. XXII:
,/20; Deut. V : 21); auxilia tulisse (Gen, XXI: 20;
,/Num. XXIII : 21; XXXI : 3; XXXV : 3);
^ beneficia exbibuisse (Deut. XXIII : 14; XXIV : 19);
,/abominatu3 esse (Levit. XX : 23, XXVI : 11),
// perdere denique (Deut. IV : 24) dicitur; podremo
f, atque id saepissime pro pronomine reflexive Gen.
,/VI : 6, 7; IX : 12, 13; XVIII : 21; XXII :
XVI : 8; XXVI : 5; XLIX 24; Exod. II:
IV : 12; XXXI : 13; Levit, XXVI : 4,6;
,/Num. XI : 20; XVII : 19; Deut, XVIII : 19a. -
// Alteram vocem ii-;nbsp;v. Gen. XVIII : 33;

,/XXXV : 13; Exod. XXXIII : 5, 14 (ubi in
//Hebraicis est:nbsp;Exod. Ill : 6 (bebr.

Gen. XXVIII : 13nbsp;Gen.

(ï XXVni : 16 (mn DIpDU mn*\' ï^quot;*); et tertiam illam
1/nbsp;(e loco nobili Exod. XXV : 8; Lev.

,/XXVI : 11) ubi de lovae halitatione et praesentia

,/agitur Gen. IX : 27; Exod XV : 17; XVII : 7;
,/XXV : 8; xxxni : 8 al.//

Qui porro ad liane classem referri possunt loci,
eiusmodi sunt, quorum interpres necessariam duxit
mutationem, ut magnorum virorum eorumque familiae
honor incolumis maneret apud indoctos. Gen. XXVII :
7, postquam Eebecca filium suum lacobum incitasset
ut fraude patrem Isaacum deciperet, hic autem timorem,
ne fraus ista detegeretur, ostendisset, imprimis ne ipse
a pâtre malediceretur, Eebecca illi respondit:
■\'jpnbsp;I^ic^um hoc admodum leve esse nemo non

videt. Onkelosus illius sensum mutavit et Eebecca
dicentem facitnbsp;i^binbsp;ir^^m

(mihi nunciatum est in vaticinio non fore ut in te
mi fili, exsecratio cadat). Ibid. vs. 35. Isaacus Esavo
narrat agendi rationem lacobi, quem venisse dixit
nanpn. Nonne autem magno opprobrio esset patriarchae
si pateret eum fraude usum fuisse ? Quapropter interpres
noster illam vocem expressit ^^p^in^ (sapientia, pruden-
tia}. Cap. XXXI : 20 de lacobo dicitur ni^T h.
e. etfefellit; quod dictum Onkelosus reddidit: p
(et sese abscondidit ab [alquo]). Ubi hoc Capite Eachela
narratur idola patris clam abstulisse, quod factum in
textu Hebraeo verbo indicatur, interpres, verens \'
ne Patriarchae uxor maxime dilecta apud indoctos parvi

haberetur, quod furti rea esset, huic verbo substituit
quod convenit cum Hebr. npH»- — Cap. XLV:
27 Dpi;^ nil ^nrii vertitnbsp;it^\'-iip ilt;ni-i ni^\'i

(et Spiritus Sanctus quievit in lacobo). Quae inter-
pretatio pic fortasse originem petit : Nuntiatum est
Patriarchae losephum, quem iam dudum obiisse puta-
vit, inter vivos adhuc versari. Auctor vero, ut indicaret
quam gratum hoe nuntium ei esse debuit, de eo narrat
\'1:11 quot;\'nm, quod haud male Vulgata reddidit : et eevixit
spiritus eius. Q.uid autem? Itane filii obitus nuntium
patris mentem depressit, ut haec quasi mortua dici
posset? Hoe si verum habendum esset, Patriarcha
parum inter calamitates pietatis ostendisset. Interpres
hoe videns, maluit eius honorem servare, et, ubi fieri
posset, augere, quam ob caussam interpretationem dedit,
quam supra indicavimus. — Cap. L : 19. Dictum
losephinbsp;D^rib^ï finnn, de quo mentionem iam

fecimus supra pag 100, vertitnbsp;ii-inbsp;(timeo

ttt:-nbsp;t-:-

Deum). Hac interpretatione non tantum Dei honorem
servavit, sed etiam de losepho edidit testimonium hono-
lificentissimum. — Levitic. XÏI : 1. Moyses narratur
uxorem duxisse ni\'^l/Sj quod in oculis virorum indoc-

1) Fabellam iudaicam splritum propte ticum a lacobo recessisse
postquam de morte losephi dolere eoepit , rediisse vero cum vivere
intellexit et de nuntio illo gaudere eoepit, ab interprété boe loco nou
esse spectatam indicavit quot;Winerus I, 1. pag 11 in nptii.

torum magno sane opprobrio ei haberi debuit. Non e
sua gente uxorem sibi eligerat, sed e gente Aethiopiea,
idola colente. Hoc versionis lectoribus celare necessarium
esse putavit interpres, atque ideo n\'\'lZ/3n n^X vertit
i^^vil\'iD^:?\' XnnX (femina pulcbra).

T : • -nbsp;T , -

Multa insuper lectu dignissima hac de re memoravit
Luzzattus in dissertatione passim.

Nunc si quaeritur quomodo hac in classe interpres
noster egerit, fatendum est omnino eum locos multos
satis bene interpretatum esse. Ubi v. c. anthropomorphis-
mum tollere studuit in universum non infeliciter versatus
est. His autem locis, quibus vitare conatus est ea,
quae alio modo Dei honorem imminnere possent (v.
pag. 98 ssqq.) non semper bonum et accuratum sepraestitit
interpretem. Sic e, c. Genes. Ill : 15, mutando □\'in/X
innbsp;vim intulit dicto. Ex auctoris mente praeter

Deum neminem ante oculos habuit insidiator. Eodem
modo eius interpretatie vel potius corruptio dicti Genes.
IV : 14 prorsus alium, quam qui revera fuit, nobis
ostendit Caïnum. Porro eius conatus, magtiorum viro-
rum honorem incolumem servandi, saepe textus Hebraei
sensum torsit et efficit ut auctor dicere aut ercJere
videretur, quae nunquam dixit aut credidit (c.
quane pag. 104 sq. memoravimus de eius interpréta
locorum Gen. XXVII : 7, 35; XXXI : 20 sq.).

EPii^oaus,

Quae in altera huius disquisitionis parte attulimus
exempla ex ipsa versione desumpta, sufficiant ad operis
Onkelosiani indolem cognoscendam, Ut facile exspec-
tari potuit, non omnes citavimus locos, quibus inter-
pres a textu Hebraeo discrepat. Ne quis miretur. Non
enim deflectionum catalogum exhibere nobis propo-
suimus; consilium fuit ut versionis indoles, qualis sit
breviter exponamus, quod fecisse existimamus.

Supra (pag. 7) consilium huius speciminis bisce verbis
indicaviinus : // Ad ipsam rem transeuntes periculum
n faciamus historiam V. T. interpretationis apud ludaeos \')

1) h. e. tempore, qao Onltelosus vixit, apud ludaeos usitatissimae,
Addo hic me Senteatiam de hoc tempore, quam pag. 6 pronnnliavi ,
mutasse et cum iis fucere qui statuunt Ookel. Imo p. C. saeculo
viiisse.

m

/^paullulum illustrandi.// Quid vero disquisitio haec
ad historiam illam illustrandam attulit ? Hoe certe nobis
patuit interpretationem V. T. tune temporis apud ludaeos
satis bona frui conditione. Si enim locos inspiciamus,
quos non ad litteram reddidit, sed paullo liberius
tractavit, patebit Interpretern in universum bene munere
suo funetum esse et semper fere praecipuam observasse
hermeneutices regulam, quae efiicere iubet ut lectores
idem sentiant, quod ipse auctor, dum scribebat, sensisse
cogitandus est. Sic e. g. uno tantum verbo mutando non
solum optime textus Hebraei sensum servavit, sed etiam
quod obscurum esse debuit lectoribus illustravit (v, pag.
54 sqq.) ; idem valet de illis locis quos illustravit verbo
sententiae addendo. Neque etiam tune temporis, ut ex
eadem versione patet, interpretatio allegorica multum
invaluit. Etiam qui dicitur sensus scripturae altior
apud Onkelosum frustra quaeritur. Quod attinet ad
traditionem fabulasque rabbinicas, quas Onkelosus re-
spexisse contendit Morinus (Exercitationes ecclesiasticae
et biblicae pag. 343), hoc satis refutavit Winerus 1.1.
pag. 11 Attamen baud cum Winero dicerem eum
nequaquam traditionem respicere. Ut unum exemplum
afferam Levit. XXIV : 16, verbum ^pi, quod hoc
loco nihil aliud significat quam maledkere, ut notum
est, a ludaeis intelligitur : pronuntiare, immo hic locus

eos proHbet quominus nomen ninquot;\' pronuntient. Onke-
losus banc traditionem spectans vertit ^^IDquot;»quot;! (qui
expresserit, pronuntiaverit). Multos quoque locos acsi
Messiam spectarent interpretatus est. Sic quoque nobis
patuit interpretationem dogmaticam, q. v., apud ludaeos
boc tempore magna iam gaudere auctoritate. Cetero-
quin in universum dici potest V. T. interpretatio
pristino p. C. tempore apud ludaeos satis felici usa esse
conditione. Quae apud seriores Targumistas, imprimis
in Targumo Hierosolymitano, vulgo Targum Pseudoio-
natbani dicto, inveniuntur fabulae et nugae, frustrain
Onkelosi interpretatione quaerentur. Consilium, quod
cum Pentateucbi versione sibi proposuit, ut indoctis
quoad potuit S. S. illustraret, haud male assecutus est
interpres noster. Etiam nunc in V. T. interpretatione
versio Onkelosiana haud parum interpretibus afferre
potest commodi, ita ut huius versionis notitia cuivis
Pentateucbi libros explicare conanti haud uno nomine
commendari possit.

THESES.

I.

Onkelosi versio unius viri opus est habenda.
a

II.

Male nonnulli Onkelosi versionem dicunt paraphrasin.

III.

In

versione sua conficienda Onkelosus ad ludaeorum
traditiones vulgo non respexit.

IV.

In Pentateucho vertendo Onkelosus nonnunquam
erravit.

V.

Textus Gen. IV : 8 corruptus et habendus.

VI.

Psalmo C : 3 i^njï^ cum Keri legendum est

VII.

Luc. 11 : 14 legendum est tvànzia.

VIII.

Jesaïae vaticiniorum pars posterior (Cap. XL—LXVI)
non Jesaïae sed alii auctori tiibuenda est.

IX.

Immerito Clar. Eenanus in opere Vie de Jesus librum
Danielis apocryphis annumerat.

X.

Verba Jesu: r] ßaiSiXe\'ia rov ^tov ivrog vfiwv ianv,
Luc. XVII : 21, non significant: Imperium Dei est
in vobis, sed inter vos.

XL

Verba 1 Cor. XV : 17 el dè Xgicsrog ovx ir^/fQTui
interpretanda sunt: si Christus de morte non triumf har erit.

XIL

In Jesus Christi vita describenda Clar. Renanus nul-
lam secutus est certam methodum.

XIIL

Jesum Nazarethae natum esse non sequitur c locis,
quos pro hac sententia allegavit Clar. Renanus.

XIV.

Ol Jesus talis fuit, qualem eum descripsit Clar.
] . .s quot;0 \'-iiteger quidem vir ille dici potest.

XV.

Petrum aliquot temporis Romae degisse idoneis argu-
mentis negari iion potest.

XVI.

Apostolorum de Christi e mortuis in vitam redita
persaasio iis oriri non potuit, nisi revera Dominus e
sepulchro in terras redierit,

XVII.

Reieeta Euangelioruux axiopistia historica, argumentatio
pro Jesu Christi dpanugrtjola historica nullo nititur
fundamento.

XVIII.

Etiamsi assentiendum est Jesum edidisse miracula, in-
de tamen non sequitur homine maiorem eum fruisse.

XIX.

Causa vitiositatis universalis a Paulo non Eom. V : 12
sed ibid. I : 21 exponitur.

XX.

Placitum de perseverantia sanctorum omnino tuen-
dum est.

XXI.

Eatio humana non est fons, unde hauriri potest
cogniti Dei rerumque divinarum.

XXII.

In institutione Catechetica methodus erotematica cum
acroamatica est iungenda et, ubi fieri potest, ilia huic
praeferenda.

COBE.IGENDA.

.Mik

L

mé. : ■,