TREKPROEVEN BIJ PAARDEN

EEN ONDERZOEK NAAR DE TREKKRACHT EN HET
ARBEIDSVERMOGEN VAN PAARDEN IN NEDERLAND,
MET BEHULP VAN HET TOESTEL VAN PROF, VISSER

F. J. J. VAN RIJN

(

\'l

• -
. V

W\'mM

A \' 1

il-

TREKPROEVEN BIJ PAARDEN

een onderzoek naar de trekkracht
en het arbeidsvermogen van paarden
in nederland, met behulp van het
toestel van prof. visser

universiteitsbibliotheek utrw

3969 4207

TREKPROEVEN BIJ PAARDEN

EEN ONDERZOEK NAAR DE TREKKRACHT EN HET
ARBEIDSVERMOGEN VAN PAARDEN IN NEDERLAND,
MET BEHULP VAN HET TOESTEL VAN PROF. VISSER

PROEFSCHRIFT
ter verkrijging van den graad van doctor

in de veeartsenijkunde aan de rijks-
universiteit te utrecht, op gezag van
oen rector-magnificus dr. h. th. obbink,

hoogleeraar in de faculteit der god-
geleerdheid, volgens het besluit van den
senaat der universiteit te verdedigen
tegen de bedenkingen van de faculteit
der veeartsenijkunde op donderdag 31
januari 1929, des namiddags te 4 uur, door

h. veenman amp; zonen - wageningen - 1929

BiBUOTHEEK OER
Ry KSüMl VERSf\'s, gg^
MMiOlälir

iS\'i-.. -nbsp;■ ■

■ . r.j

ft-\'

Aan mijne Vrouw
en mijne Moeder

het voltooien van dit proefschrift, is het mij een aangename taak,

Hoogleeraren en Docenten van de Veeartsenijkundige Faculteit,

mijn dank te betuigen voor het onderwijs, dat ik van U genoten heb.

n het bijzonder dank ik U, hooggeleerde Kroon, hooggeachte

romotor, voor de welwillende hulp mij bij de bewerking van dit

proetschrift geboden en voor Uwen steun verleend, om mij de verde-

igmg van dit proefschrift nog vóór mijn vertrek naar Insulinde,
mogelijk te maken.

rechr^ E^\'^ellentie Lambooy en U, Excellentie Insinger, mijn op-
en dank, voor Uwe toestemming, ook militaire paarden voor
mim onderzoekingen te mogen gebruiken.

oor Uwe zeer op prijs gestelde belangstelling in mijne proeven,
excellentie Kan, mijn welgemeenden dank.
^ Hooggeleerde Visser, niet alleen Uwe bereidverklaring het door U
docr-\'^^rnbsp;onder2:oekingen te mogen gebruiken,

med fnbsp;de wijze waarop U steeds met mijn werk hebt

mij 1nbsp;opofferingen welke U dch getroost hebt, om

IpJ a ^nbsp;te zijn en mijn werkzaamheden te bevorderen, zul-

ien door mij nimmer worden vergeten.

gelee\'^dnbsp;het gebruik maken van Uwe terreinen, Hoog-

achte^n-nbsp;^^ gewaardeerde medewerking van U, hoogge-

Bestuinbsp;Folmer, alsook die van U, zeergeacht

Kleinvquot;quot; quot;quot;foo«nbsp;Tentoonstelling van Rundvee, Paarden en

Ook n tnbsp;^^ ten zeerste op prijs gesteld.

Uwnbsp;Collegae Brands en Van de Plank dank voor

Den ^ gastvrijheid.

paarden, die mij deze dieren belangeloos ter

^aamheden stt hir\'^\'^^ T

steun hebben verleend, mi)n hartelijken dank.

\' lnbsp;- r -

„When animals are viewed from the standpoint of
machines they are wonderful mechanisms. Not only
are they self-feeding, self-controlling, self-main-
taining and self-reproducing, but they are far more
economical in the energy they are able to develop
from a given weight of fuel material, than any other
existing form of motor.quot;

F. H. King.

mtm

INLEIDING.

ot voor enkele jaren werd aan de bepaling van het trekvermogen
ken landbouw- en trekpaard weinig of geen aandacht geschon-
den, niettegenstaande sedert eeuwen voor ren- en remontepaarden
Staan^^^^^^^^^ doelbewust fokken, in de gewenschte richting, heeft

Men beperkte zich tot het beoordeelen van het exterieur, zoodat
panbsp;onderzocht, of de physieke toestand van het

tó^dnbsp;^^^ quot;^en redelijkerwijze kon verwachten, dat het

Reh Id^!!^^^\'^^ eischen zou kunnen voldoen. Veelal werd de meening
Lud ^^^ type, —zijnde dit een bepaalde harmonische ver-
boom^quot;^ tusschen de verschillende afmetingen, gewrichten en hef-
WeP voldoende waarborg gaf voor het verrichtingsvermogen,
ingest IfT^^^^quot; verschillende concoursen verrichtingsproeven
ware \\ ^^ eischen welke men daarbij aan de paarden stelde
beeldquot; u \' algemeen niet van dien aard, dat men daardoor een juist
oefener^ ^^^^ ^^ trekkracht, welke het dier in staat was uit te

m^rnbsp;toename van het gebruik van den motor en het meer en

oorzaak^ d quot;nbsp;tredende gevoel voor het technische, waren

gestuurdnbsp;vergelijk tusschen machine en dier werd aan-

tie^rmo^^ kaatste tientallen van jaren aan de controle op het produc-
ten, ~ men dnbsp;huisdieren steeds meer aandacht werd geschon-
legcontrôlTdeT^kquot;^^^^\'^^^^^^quot; ^^ melkcontrôle van onze koeien en de
aan het be ^^ i?oo werd langzamerhand behoefte gevoeld
voert STEDiNG^mrquot; ^^^ trekvermogen van het paard; terecht
bouwpaard to h \' ^^^ ^^^ gebruiksdoel van het trek- en land-
lasten en la db hoofdzaak bestaat uit het voorttrekken van
voor het tul^pa^rd!^^\'\'^\'quot;\'^®\'\'\'nbsp;gewijzigden zin ook geldt

beantwoorden der vraag in welke richting zich de
acenj moet bewegen, omtrent het verband dat er bestaat tusschen

den lichaamsbouw en het grootst mogelijke trekvermogen, is het ge-
lijk Tänzer (24) opmerkt, van zeer veel beteekenis, dat zooveel moge-
lijk die gegevens worden verzameld, waardoor het prestatievermogen
kan worden beïnvloed.

Tevens dienen, en dit is van groot belang voor de fokkerij, binnen
bepaalde rassen die dieren te worden uitgezocht, welke uitmunten
door trekkracht, snelheid en arbeidsvermogen.

Mede te werken aan het verzamelen van deze gegevens, en zoo mo-
gelijk te komen tot het aangeven van een meer juiste beoordeelings-
methode, is het doel van mijn arbeid.

Naast deze werkzaamheden, heb ik mij tot taak gesteld een op zoo-
veel mogelijk proeven gebaseerde meening te uiten, omtrent de deug-
delijkheid en de eventueele praktische toepassing van het door Prof.
Ir. M. F. Visser, Directeur van het Instituut voor Landbouwwerk-
tuigen en -gebouwen te Wageningen, ontworpen toestel, den
Rem-rosmolen. —

hoofdstuk i.
LITERATUUR-STUDIE.

Exterieuristische beoordeeling en verrichtingsproeven,

^^Dat men zich ook in vroegere jaren niet bevredigd gevoelde met
schi^S^^^^^^quot; metingen, zooals die door Cl. Bourgelat (1), ge-
^ le den, die in samenwerking met den schilder Vincent in 1769
wam niet de schabionen theorie, het modelpaard dat een monstrum
RoS (T^ ^^ vaststelling van de „Goldene Schnittequot; door
di d^^ unbsp;blijken uit de geschriften van P. Adam (3),

debnbsp;proportie-leer verwierp en in 1882 verkondigde, dat

Sen ^^^^^^nbsp;P(^ard steeds op zuiver mechanische grondsla-

verrihr^^^^nbsp;^^^ èeireMrn^ tot bepaalde dienst-

paardnbsp;gesc/iieifen. Hij wees er op, dat het gewicht der

den b^d^^quot; g^oote rol speelde, zoowel door de meerdere wrijving met
een z ° d\' ^^^ ^^^ gevolge van den minderen spierarbeid, dien
van g ^^ behoeft te verrichten bij het in beweging brengen
het tuig legtnbsp;geheele gewicht bij het aantrekken in

treffen°d^ dnbsp;Chelkowski (4) de theorie verkondigde, dat be-

paard er j/^^^^^^^^heid en het uithoudingsvermogen van een
omvang ^^d ^^^^^^^ verhouding moest bestaan tusschen den borst-
pijn dan de t ^nbsp;— de eerste moest 13 tot 20 cmgrooter
der BrandV^^^\'^^\' paarden o.a. gemeten bij de paarden

gehuldigd d^^^ ^^^^^ ^^

mie te Bredrquot;quot; ^^^^^^^ (5) in zijn lessen aan de Militaire Acade-
niet alleen in r^Tefnbsp;Chelkowski reeds, dat een paard

ganz besonders in IT fnbsp;beoordeeld,,,sondern auch

ThätiPlcpif ,1.nbsp;^^^langten Dienstart des Pferdes entsprechenden

und IZLa rVT\'\'nbsp;^\'Sriff vom Baue, von der Kracht

-- dann,

NaX F Tnbsp;B^^\'ëung gesehen hatJ\'

iNadat F. Laheris (6) in 1911, na meting bij 250 troepenpaarden.

tot de conclusie kwam^ dat naast de gebruikelijke beoordeeling deze
meetproef in twijfelachtige gevallen den doorslag moest geven, en
H, Magerl (7) in hetzelfde jaar door vergelijking bij 130 cavallerie-
paarden, uit de ligging en verhouding der lengten van de ledematen
en de hoeken der gewrichten trachtte te komen tot een betere beoor-
deeling, — zien wij steeds meer en meer op concoursen, keuringen en
tentoonstellingen verrichtings- en later ook trekproeven op het pro-
gramma verschijnen.

De verrichtingsproeven vormen als het ware den overgang tus-
schen de zuiver-exterieuristische wijze van beoordeeling en de trek-
proeven»

Hoewel ik niet te kort wil doen aan deze verrichtingsproeven, welke
m het algemeen bestonden uit het laten trekken van een matigen last
over een bepaalden afstand, toch zijn deze proeven voor mijn doel
niet van dusdanige beteekenis geweest, dat een uitvoerige bespre-
king noodig geacht wordt. Teneinde echter het aandeel, dat ook Ne-
derland in deze richting heeft gehad, nader bekend te maken, ver-
meen ik, dat eene korte vermelding van eenige dezer proeven, hier op
zijn plaats is.

Als eerste trekproeven vind ik vermeld, die, welke in 1911 te Venlo (8)
werden gehouden, waar hengsten van het Belgische ras werden ge-
spannen voor een ijzeren wals, welke met zand gevuld, een gewicht
van 850 kilogram had. Gedurende een uur lang moest deze wals
worden voortgetrokken. — Voor merries werd de trekkracht beoor-
deeld naar het voortbewegen van een weide-egge.

Te Stadskanaal (9) (1912) werden de paarden gespannen voor een
Veenkoloniale wipkar, beladen met 600 kg zakken zand, in stap voort
te trekken op den gewonen veenbodem. Voor dravend werk werd deze
last verminderdop 400 kg. Enkele paarden konden in draf den wagen
met 700 kg voorttrekken. Uit de resultaten van deze proeven is geble-
ken, dat de zwaarste paarden lang niet altijd de grootste lasten konden
trekken.

In 1916 werden te Zevenbergen (10) trekproeven genomen overeen
afstand van 2000 meter, met zwaren last. De beste prestatie, beoor-
deeld naar den tijd, was 16^ minuut.

Vanwege de Provinciale Regelingscommissie, werden in 1921 te
Groningen (11) verrichtingsproeven georganiseerd, waarbij de paarden
werden beproefd voor een kar of wagen, beladen met 500 kg vracht,
welke getrokken moest worden over een afstand van 800 tot 900

meter, waarbij ook de wijze van aan2;etten en de manier van trekken
in aanmerking werden genomen.

Deze proefnemingen stelden aan de paarden matige eischen, daar
een wals van 850 kg op een niet al te slecht terrein, bijvoorbeeld
een weiland slechts een trekkracht van (850 x 0.06 50 kg tot

O knbsp;^^ ^^ voTdcrU

ok de wipkar met 600 kg vracht op veengrond eischt maar 50 tot

kg trekkracht.

tenbsp;meerdere andere proeven zijn echter geen conclusies

temi^n h^ï ^^^ nadere gegevens ten eenenmale ontbreken. Niet-
meernbsp;^^^^ proeven ten gevolge, dat aan dit onderwerp

Paard\'^^quot;nbsp;geschonken. Zoo vinden wij reeds in „Het

van \'nbsp;en 1913 vele ingezonden stukken en een polemiek

ling ^^ tegenstanders. Als oorzaken van de geringe belangstel-
^^^^ proeven wordt in de eerste plaats genoemd de weinige
vernl\'^h ^^^^^ fokkers aan deze proeven hechten; verder het niet
^^P ichtend gesteld zijn van de verrichtingsproeven voor het te pri-

aannbsp;vrouwelijk fokmateriaal, eindelijk het gemis

beoo^d^nbsp;en de weinige zekerheid aangaande de wijze van

der tr k ^^ redactie van Het Paard wijst op het groote belang
^eker^ \'a \'^^^^P^\'oeven, „want voor de gebruikers zal juist een
, °quot;itrent de gebruikswaarde van het paard den doorslag bij

kunnen geven.quot; -
doet^onbsp;^^^ 19den jaargang van bovengenoemd tijdschrift,

men ^d f ^^^^^nbsp;^^^^^^^^ (^2) tot de conclusie ko-

voorheng^^ ^eizrm^ op exterieur, de verrichtingsproeven vooral
zijn:\' -- ^^^ hunne groote nakomelingschap, van groote beteekenis

^^^^ vinden we een grooten tegenstander van de
pelijk begrin^r anbsp;^^^^^^ Zonder eenig wetenschap-

prestatieve\'-m u conclusie komt, „dat hetzelfde type, hetzelfde
breekt voor d quot;nbsp;\'\'\' ^^^^ ..Tipperaryquot; (14) een lans

1924 door Lako Jj^^^^^^^^^g^P^^oeven van het koudbloed, waarna in
geach™

tt praktisch onuitvoerbaar worden

on^oTpX^weTkenbsp;trekkracht van paarden, zijn toestellen

waarbij de trekkL^h?nbsp;verdeelen; ten eerste die,

creKKracht wordt gemeten met behulp van een speciaal

daarvoor ontworpen toestel, en ten tweede die, waarbij men tusschen
trekboom en wagen of landbouwwerktuig een veelal kleineren trek-
krachtmeter aanbrengt.

B. Proeven, waarhij de trekkracht wordt gemeten met speciaal daarvoor
ontworpen toestellen.

Overgaande tot de bespreking van de eerste groep, vindt men in de
literatuur als eerste poging om de trekkracht van een paard te meten
steeds vermeld, een door Watt in samenwerking met Boulton (16)
verrichte proef, dateerende uit het midden der zeventiende eeuw. Een
door Prof. Visser ingesteld onderzoek, geeft echter omtrent de juist-
heid dezer beschrijving, geen zekerheid. — Voor den uitvinder der
stoommachine was het noodzakelijk het arbeidsvermogen dezer ma-
chine te vergelijken met dat van het paard, daar vóór dien tijd de
meeste arbeid werd verricht door paarden.

In de techniek gebruikt men als eenheid van arbeidsvermogen de
paardekracht, waarmede men bedoelt den arbeid, welke noodig is om
een gewicht van 75 kg in 1 seconde, 1 meter hoog te heffen. (75 kgm
per seconde). Ter voorkoming van misverstand bij het gebruik van
het woord „krachtquot;, zij hier uitdrukkelijk vermeld, dat in technischen
zin, de paardekracht is een effect (arbeidslevering in de tijdseenheid),
en geen kracht in engeren zin,

In tegenstelling met de algemeen aangenomen opvatting,was Watt\'s
berekening van de kracht van een paard niet één Horse-Power, zooals
die eenheid door hem was vastgesteld, maar slechts twee-derde
daarvan. Watt liet, volgens de in de literatuur verspreide meening,
door eenige paarden van de Brouwerij Barclay en Perkins te Lon-
den, een gewicht, opgehangen aan een kabel via twee katrollen uit een
put optrekken en bevond, dat een paard gemakkelijk een gewicht van
100 Engelsche ponden (d.i. 45.36 kg), kon ophalen met een snelheid
van mijl per uur, of wel 220 feet (67.056 meter) per minuut. Dat
is dus 220 maal 100 of 22000 foot-pounds per minuut. Watt nam
echter met het oog op de wrijving in zijn stoommachine èn om ruim
aan de maat te zijn, empirisch, 50 procent méér, aldus vaststellende
33000 foot-pounds per- minuut, is 550 foot-pounds per seconde
(76.04 kilogrammeters), als eenheid van paardekracht. Deze eenheid
wordt thans algemeen gebruikt, als maatstaf ter beoordeeling van
het vermogen van motoren en machines.

Deze wijze van trekkrachtmeting moge origineel zijn, praktisch is
zi] niet, daar de afstand waarover wordt getrokken, beperkt is tot de
diepte van den put.

In verband met verschillende voederproeven ontstond behoefte
aan het bepalen van het arbeidsvermogen, dat een paard gedurende
een bepaalden tijd kan leveren. Hoewel het doel dezer proeven dus
met in de eerste plaats was, het vaststellen van de trekkracht, zoo zijn
de daarbij verkregen resultaten van veel beteekenis geweest voor mijn
studie, zoodat het mij gewenscht voorkomt enkele dezer belangwek-
kende onderzoekingen nader te bespreken.

Voor zijne studie over den invloed van de spierwerking op de af-
braak der voedingsstoffen, construeerde Oscar Kellner (17) in 1897
«en t,Bremsgöpelwerk,\'* dat door hem genoemd werd Pferden-£gt;;;na-
mometer, welk toestel als volgt wordt omschreven:

Het aangrijpingspunt voor de trekkracht was het uiteinde van een
IJveren rechthoekigen arm, welke draaibaar in het hoekpunt, hori-
2;ontaal was bevestigd aan het uiteinde van een houten trekboom
van een „soort rosmolenquot;. De andere arm van den rechthoek was door
middel van een kabel, welke evenwijdig aan den trekboom, naar het
centrum van het toestel verliep, verbonden aan een arm van een twee-
lt;ien rechthoek, welke draaibaar in het hoekpunt was bevestigd aan
^n vertikale staaf in het middelpunt van de loopbaan (26.39 m).
Deze vertikale stang is vastgeklonken op een deksel, dat doof den
trekboom wordt rondgedraaid. De tweede arm van den middelsten
rechthoek draagt een weegschaal, waarop men gewichten kan plaat-
sen. Het paard trekt dus als het ware de bascule omhoog, zoodat uit
et aantal benoodigde gewichten de trekkracht kan worden berekend,
d V ^tnbsp;loopt op een ringvormige onderlaag, terwijl tusschen

e se en onderlaag ijzeren ringen van verschillende breedten kun-
nen worden aangebracht. Door breedere ringen te gebruiken en daar-
as gewichten te plaatsen op het deksel kan men den wrijvings-
weerstand vergrooten en zoodoende meerdere trekkracht van het
paard eischen, welke weer in evenwicht wordt gebracht door het aan-
tal gewichten op de bascule te vermeerderen.

J^ellner nam proeven met een elfjarigen ruin, welke bij den aan-
vang der onderzoekingen een lichaamsgewicht had van 534 kg. De
proeven waren verdeeld over vijf perioden van veertien dagen; het
gewicht van het paard werd opgevoerd tot 560 en later tot 570 kg.

Voor de eerste en vijfde periode nam hij dezelfde trekkracht en gelijken
af te leggen weg; voor de tweede en derde periode werd met dezelfde
trekkracht, de af te leggen weg met drie honderd ronden verhoogd,
terwijl voor de vierde periode de last werd verdubbeld. De bereikte
resultaten zijn samengebracht in onderstaande tabel;

Door het ruksgewijze trekken liet zich de arbeidslevering, bij ge-
brek aan registreerapparaten niet absoluut juist vaststellen, hetgeen
door Kellner in zijn later gepubliceerde werken werd erkend.

Een zelfde toestel, in de literatuur bekend als ^foAenÄefmer Dyna-
mometer werd gebruikt door Wolff, Sieglin, Kreuzhage en Meh-
lis (18), voor hun „Versuche über die Leistungsfähigkeit des Pfer-
des, bei Stickstoffreicherem und Stickstoffarmeren Futterquot;. Als
voorbeeld hunner wijze van berekening moge paard No. 1 worden
besproken: Per dag werden met een trekkracht van 75 kilogram vier-
honderd ronden afgelegd. Als resultaat wordt aangegeven 1.065.822
kilogrammeter.

In het midden van de loopbaan gemeten legt het paard per ronde
26.39 meter af. Per dag bij 400 ronden 10.556 meter. Deze afstand
vermenigvuldigd met de, direct aan den dynamometer afgelezen
trekkracht van 65 kilogram, geeft per dag 791.700 kilogrammeter.
Waar het paard echter niet loodrecht op den trekkabel trekt, maar in
afwijkende richting, zoo moet eene correctie worden aangebracht
welke door schrijvers werd berekend op 1.0937, zoodat het aantal
kilogrammeters wordt verhoogd tot 791.700 x 1.0937 = 865.882.

Hieraan moet echter nog worden toegevoegd de arbeid, welke \'door
het paard wordt verricht door het verplaatsen van zijn lichaam, alsook
die voor het medeverplaatsen van alle tuigdeelen.

Met behulp van de door Kellner aangegeven normen, bereken-
den schrijvers voor 100 ronden gemiddeld 50.448 kilogrammeter,
daarbij uitgaande van een gemiddeld lichaamsgewicht van 475 kg
en een gemiddelde snelheid van 56 minuten.

Voor gemakkelijke berekening nemen zij aan 50.000 kilogramme-
ter per 100 ronden, dus voor 400 ronden 200.000 kilogrammeter.

De totale dagarbeid wordt hierdoor verhoogd tot (865.882
200.000) = 1.065.882 of afgerond op 1.066.000 kilogrammeter.

Later verhoogden zij het aantal ronden tot 500 en ten slotte tot 600
^^IfHnbsp;^^^^^ ^^^ lichaamsgewicht, bij toediening van het-

zelfde voedselrantsoen, achteruit. Door langzamerhand het aantal
ronden te verminderen, bereikten zij bij 525 ronden den evenwichts-
es and, waarbij dus voor den verrichten arbeid het geheele nuttige
eet van het voedselrantsoen benoodigd was. Dit evenwicht werd
ereikt bij een dagprestatie\' van 1.400.000 kilogrammeter.

Om te komen tot een vergelijking tusschen het verstrekken van
en meer extensief voedsel, volgden Wolff (19) c.s. in
uit d ^^^ ^\'^^ere berekening van den dagarbeid, welke dus bestaat
j^^^J^^.^\'^^e^^slevering aan het toestel plus die benoodigd voor ejgen-

^ Voor de berekening van den eersten arbeid, namen zij weder coëffi-
ciënt 1,0937 aan, en komen dan voor 1000 ronden tot een totaal-
e rag van 1.154.510 kilogrammeter, bij een trekkracht van 40
^ogram (1000 ronden is 26.390 m; 26.390 x 40 kg = 1.155.600
^Sm^ dit maal 1,0937 is 1.154.510 kgm).

oor de berekening van den arbeid verricht voor eigen lichaams-
aan^^^ï-^\' quot;^o^gden zij niet de methode Kellner, doch namen zij
^ Ji, at bij eiken pas, de geheele voor de bewegende kracht benoodig-
energie, moet worden geproduceerd. — De voortbewogen massa

(m) berekent hij met de formule m = waarbij P het gemiddelde

lichaamsgewicht is en g de aantrekkingskracht (9.808), aldus is:

=nbsp;48.735 kg

oor 1000 ronden is de tijdsduur: 515,2 min. - 30.912 sec.

De snelheid pernbsp;„ 26390 (meter) .

per seconde: v = 309|2(sec.) = ^^^^^ P^^ sec.

Het arbeidsvermogen berekend naar de formule: è m v^ =

v^^. ^ / ^nbsp;X (0,854)2 _ 17^764 ^

Voor den geheelen tijd wordt dit dus:

vror .. .u ^^^^^ ^ ^^\'746 == 549.121 kgm
voor voortbewegen van eigen lichaamslast.

In totaal is dus een arbeid geleverd van L154.510 549.121 =
1.703.631 kgm per dag.

Bij deze wij^e van berekening van den voor de vooruitbrenging van
eigen lichaamslast benoodigden arbeid, nemen zij als het ware aan,
dat bij iedere stap het arbeidsvermogen van beweging, i m v^, tot
nul wordt gereduceerd, terwijl zij dan nog de, uit m = ^ en de snel-
heid per seconde, berekende Jm v^ niet vermenigvuldigen met het
aantal stappen, maar met den tijdsduur in seconden.

ZüNTZ en Hagehann (20) we^en er reeds op, dat de^e berekening
veel te hoog was genomen.

In opdracht der „Compagnie générale des voituresquot; werden in de
tachtiger jaren te Parijs voederproeven genomen door Grandeau en
Leclerc (21). Met behulp van een „namaak Hohenheirmr Dynamo-
metef% ^ welke alleen zoodanig werd gereconstrueerd, dat ook
paarden in draf konden worden onderzocht, — bereikten zij resul-
taten, die vrijwel gelijk waren aan die van Wolff c.s.

Zij namen drie paarden van het gewone koetspaardtype, met veel
temperament en tamelijk snelle gangen. Deze paarden moesten voor
den dynamometer een bepaalden last trekken, of wel werden achter
den trekboom vastgebonden, zoodat zij alleen hadden mede te loopen
zonder te trekken. Op deze eenvoudige wijze konden Grandeau en
Leclerc beoordeelen, hoeveel voedsel noodig was voor het voortbe-
wegen van het eigen lichaamsgewicht. De paarden hadden een ge-
wicht van 400 tot 450 kg, en moesten voor het toestel dagelijks een
afstand van 18 tot 21 km afleggen, waarvoor in stap 4 uur en in draf
2 uur noodig was. De trekkracht werd vastgesteld op 20 tot 21 kg
Zijnde dit de trekkracht noodig om een toenmaals gebruikelijk
rijtuigje op een asfaltweg voort te trekken. De arbeid werd berekend

tV^J kgm vermeerderd met die voor eigenbeweging is

570,000 kgm, en in draf op 1.100.000 kgm.

De paarden, welke een dag niet behoefden te werken, werden af-
gestapt over een afstand van 4 km, gedurende 1 uur, d.i. 99.320 kgm.

De resultaten zijn aangegeven in volgende tabel:

Rustdag .... * afstappen 4 km, 1 uur 99.320 kgm.
Eigenbeweging: achter toestel gespannen: a. in stap . 570.000 kgm

,, ..nbsp;in draf 1.100.000 „

Voor rijtuig.. :voot toestel gespannen: a. in stap 1.100.000

ö. in draf 1.600.000 „

tpnbsp;proeven van Watt, namelijk om gewichten

^erten, zijn m Amerika vele toestellen geconstrueerd.
CoLLiNs en Caine (22) gebruikten een aardig toestel ter bepaling
an de trekkracht van een paard — een slededynamometeu — Zij namen
^oor de voortbeweging van een met ballast beladen slede, drie paar-
en, waarvan de twee buitenste rechtstreeks voor de slede gespan-

moesr\'^^quot;\'/^\'\'\'^\'^^ ^^^ middelste zijn kracht, via twee schijven,
uitoefenen, en daarbij een gewicht in de hoogte trok.

schil il t tv ^^nbsp;paarden het voortdurend varieerend ver-

wrijviner f?quot;?^^ de slede, - veroorzaakt door het verschil in
trekkracht va ^ tusschen slee en grond, - opnemen, blijft de
toestandnbsp;Zoolang het gewicht in zwevenden

Het nadeelnbsp;constant,

paard, steeds t^^quot; ^^^nbsp;^^^ onderzoek van één

siede daardon ^^^nbsp;modig zijn, en tevens, dat de belasting der

aanmerkelijk grooter moet zijn, dan noodig is.

veSreflTonr^^\' tevreden met de resultaten met deze slede
station tenbsp;^^ trekproeven van het Landbouwproef-

2onderlük ^Z^u^quot;quot;nbsp;^^^ P^^\'i ^^^ «P^« een af-

J opgenangen gewicht moest opheffen. De gewichten waren

weer opgehangen aan kabels, die door katrollen beweegbaar be-
vestigd waren aan eene balkenconstructie, welke was geplaatst op een
wagen.

Bij deze door hen genoemde „First Dynamometerquot; (22) was de trek-
kracht, -- het resultaat van het opbeuren der gewichten — eigen-
lijk te groot om den dynamometer op normale wijze vooruit te
bewegen; daarom was het noodig meer weerstand te verkrijgen ten-
einde den wagen, als het ware tegen te houden. De gewenschte
weerstand werd opgewekt door op ingenieuze wijze een roteerende
pomp in te schakelen.

De achterwielen van den wagen werden door middel van twee
drijfriemen verbonden aan de pomp. De afvloei van het water dezer
pomp kon men, door het aanbrengen van een klep, reguleeren, en hier-
door dus meer of minder weerstand (der pomp) verkrijgen; doordat
deze pomp in verbinding staat met de achterwielen regelt de klep dus
ook den weerstand van de achterwielen, respectievelijk-van den wagen.
Door de klep zoodanig met de trekkabels te verbinden, dat zij beïn-
vloed wordt door de hoogte waarop de gewichten worden getrokken,
maakte men deze regulatie automatisch.

Wanneer de gewichten op den bodem van den wagen zijn (het
^aagste punt), — dus wanneer zij niet worden opgebeurd door de trek-
bri^V ^^^ paarden —, is de klep gesloten en zijn de achterwielen ge-
otkeerd. Al naar mate de gewichten opgetrokken worden, gaat de
^ steeds verder open, totdat, wanneer de gewichten geheel zijn op-
ge eurd, de klep wijd open staat en de pomp een slechts zeer geringen

weerstand veroorzaakt.

voM^^^^^\'^ tweespan trekt, kan deze automatische regeling er-
,nbsp;dat de dynamometerwagen juist snel genoeg vooruit ge-

en wordt, om de gewichten in zwevenden toestand te houden,
nen ^nbsp;^^^ oppervlak, noch de helling van den weg, oefe-

vo gens Colons en Caine eenigen invloed uit op het totale ar-
eiasvermogen, dat door het tweespan wordt geleverd. De toestand
en weg veroorzaakt alleen, dat meer of minder weerstand moet
woeden geleverd door de pomp.

aan d ^^^^^^^^^^nbsp;bet tweespan geleverd is constant en gelijk

aaie ^nbsp;gewichten welke opgeheven gehouden worden. — In

^ ze IS e kracht, noodig om den dynamometerwagen voort te bewegen

doornbsp;\' ~ ^^ kracht noodig om den weerstand veroorzaakt

or e pomp te overwinnen-- {eveneens variabel)-^gelijk aan de trek-
M Anbsp;^^^ tweespan - {constant),

totnbsp;^^^^^^kelijk lichte toestel kunnen trekkrachten van 21.21

g kg per paard worden gemeten,
^en Qnbsp;wij dit toestel kritisch, dan heeft het praktische gren-

schên ^ , ^^^^^ wegen is het moeilijk om voldoenden weerstand tus-
quot;itgh\'cT ^^ wegoppervlak te verkrijgen; in welk geval de wielen
de gew\'^h ^^ ^^^\'^oende het tweespan minder arbeid levert, dan door
Zandwe*^ ^^^ ^^^ worden aangegeven. — Op steile hellingen en zware
grooterdand ^^ ^^^^kracht, om den dynamometer voort te bewepn.
Zeer groote ^ ^^wichten kunnen aangeven, daar de gewichten bij die
tegen dennbsp;^^^ hunner geleiders hebben bereikt en

a k aankomen, welke hun maximum hefhoogte bepaalt.

dere dvn^^ g^ootere trekkrachten te kunnen meten, werd een zwaar-
^gt;Firstnbsp;gebouwd, welke beschreven wordt als

vaardigdnbsp;Deze wagen werd uitsluitend ver-

onderzoek A ^nbsp;op hunne maximum-trekkracht te kunnen

In orinnbsp;^^

P cipe 13 deze wagen gelijk aan den vorigen, doch verschüt in

capaciteit en constructieve details. Als wagen werd een Nash-chas-
sis gebruikt. Door middel van een hefboom kon men gewichten van
250,500,1000 en 2000 pounds, één voor één aan den kabel toevoegen.

De maximum trekkracht voor dezen dynamometer bedraagt 1859,76
kg, het totaal gewicht van wagen en gewichten 4536 kg.

De ftSecond Large Dynamometer\'* (22) was eveneens bestemd voor
het bepalen der maximum-trekkracht. Werd deze dynamometer^
— gebouwd op een Ford-truck, —- niet gebruikt, dan kon bij zich op
eigen kracht voortbewegen, hetgeen natuurlijk een groote verbetering.

was.

De gewichten waren hier niet aan een hefboom bevestigd, maar be-
stonden uit ijzeren disci van 250 pounds (113,4 kg), welke op het stan-
daardgewicht konden worden aangebracht.

Er wordt getrokken in achterwaartsche richting; kettingen om de
achterwielen en een slede onder de voorwielen van den truck, zorg-
den voor een voldoende wrijving met den boHem.

Aan dezen Second large dynamometer is een overbrenging door
middel van een katrol aangebracht, waardoor het opheffen van een
gewicht van 250 pounds gelijk staat met een trekkracht van 500 pounds^

Plaat I

a. Amerikaansche Dynamometerwagen

Was de trekkracht voor dit toestel nog te groot, dan werden per-
^nen op den auto geplaatst. Deze wijze van handelen geeft volgens
^anzer (24) een onjuiste beoordeeling, hetgeen echter door mij niet
wor t ingezien, daar zulks van geen invloed is, zoolang de gewichten

Delnbsp;gehouden.

waarop de gewichten worden geheven, hangt volgens
de opgeh quot;nbsp;^^ ^^ snelheid van het span, van het totaal van

schrijvTr gewichten en van het wegoppervlak, hetgeen volgens
pitV.^^nbsp;^^^^ beteekenis is „as long as the weights are not touching

Voor d

weiiüe^- ^ ^®houden wedstrijden, -- waaromtrent in de literatuur
1927- ivV^ vinden, in 1926: 188 proeven met 1550 tweespannen; in
ka zeernbsp;voorbereiding in 16 staten — bestond in Ameri-

een ve kl^nbsp;belangstelling, hetgeen moge blijken uit

ndat de Anbsp;Amerikaanschen Minister van Landbouw,

lijkekr^ «lerikaansche boer ongeveer een derde meer oorspronke-
1nbsp;^^ industrie; deze energie wordt hoofd-

Bi d ^nbsp;paardenquot;,

nomen^^dstrijden werden de volgende voorschriften in acht ge-

kmden^^^^^^nbsp;gewichten steeds in zwevenden toestand

paarden moeten, voor den dynamometerwagen, den geheelen

anneer het span bij de eerste proef weigert, mogen nog twee

d,nbsp;Aa^T-quot;quot; denzelfden last geschieden.

e.\'nbsp;Dequot;nbsp;2weep, of aanroepen is niet geoorloofd.

\'nbsp;worden in twee, hoogstens drie groepen verdeeld;

sse I: onder 3000 pounds gewicht.

- II: boven 3000 „

gt;gt; lil: boven 3500

ƒ♦ Vooraf wordt

Alle dier K geneeskundig onderzoek ingesteld.

eerste pro quot;fnbsp;^^^ denzelfden last. Doorstaan zij deze

^^ Alleen waVnbsp;^^ ^^^^ telkens met 25 pounds verzwaard,

getrokken quot;k^^^ ^^^^nbsp;geheelen afstand is voort-

paardendénze^^nbsp;^ aanmerking. Kunnen twee

ook de e / ^ ^ ^^st trekken, dan tellen voor de beoordeeüng
gelijk ^^ , ^^^^^ afgelegde proef mede. Zijn ook deze

geü)k, dan eerst beslist de tijd.

Bij deze proeven kwam reeds tot uiting, dat het paard bij het
trekken van den maxirrmm last, niet den meesten arbeid (hp) ont-
wikkelt, want hoe zwaarder de last, hoe langzamer het paard zich
voortbeweegt.

Als recordtrekkrachten van de Iowa State Fair in 1925, vinden we
vermeld:

Ter verklaring van den gekozen afstand van 27,5 feet, diene, dat
daardoor een eenvoudige omrekening van pounds en feetinpaar-
dekrachten mogelijk was:

1 pound (in kg) X 27i feet (in meters)

Ter vergelijking der trekkracht van span 6, (1553 kg), zij vermeld

dat dit overeenkomt met het aantrekken van een last van 20.466 kg
op een keiweg.

Uit deze tabel blijkt ten duidelijkste, dat de proeven alléén geba-
seerd waren op de maximum trekkracht, want paard no.1 krijgt den
zesden prijs, doch heeft op één na het hoogste arbeidsvermogen gele-

Het record 1925 is voor geheel Amerika geweest, het span: Cap
enKing,Eigenaar: Clarance Bugh, Cheerokee, Iowa, beiden ruin, 10
en 11 jaar oud, met een gezamenlijk gewicht van 3700 pounds (1668

sttd\'var275\'feerquot;\'nbsp;^^^^ ^^^^^ ^^^

ovSÜ m\'nbsp;Gewicht 839kg;Trekkracht788kg

Dit span wordt geacht te zijn het sterkste span, datbekend is en be-
stond volgens Clyde (25) uit een zwaar type koudbloedpaard.

Als mterpretatie van de verkregen resultaten, wordt aangegeven,
dat de proeven hebben geleerd:

dat training van groote beteekenis is,

dat een goede conditie van het paard noodzakelijk is,

dat het gewicht van heel veel belang is,

dat het haam goed gereinigd moet zijn, niet te nauw en goed
sluitend, op de goede plaats aan den schouder aangelegd,
dat goede voormanschap veelal den doorslag geeft.

* *
*

Bu\'t^ vif^^quot;\'^ Large Dynamometer van Collins en Caine is in
daarmedg^\'^\'n^porteerd geworden. Er zijn in den loop van dit jaar
■ . ® proeven genomen, waarvan echter tot op heden slechts
img is bekend gemaakt. De verkregen resultaten, o.a. bij de Kreuz-
18,50nbsp;(23) 20,94 Zentner (1047 kg) en in Magdeburg (26)

I entner (925 kg), blijven nog ver onder de Amerikaansche re-
Zal waarbij echter het „niet-getraind-zijnquot; wel een groote rol
bek ^ ^u *nbsp;Amerika werden eerst in den loop der jaren de

trekkrachten bereikt. Overwinnaar in Weimar in Kreuz,
weihet op één na zwaarste span.

doonbsp;toestel naar waarde te kunnen beoordeelen werd het

anzer (24) aan een gegronde kritiek onderworpen, welke critiek
tSTnbsp;geeft tot nadere bespreking:

ennbsp;^^g^\' \'^^t aan de horse-power berekening van Collins

defi V^^ Anbsp;gedachtengang ten grondslag ligt. Volgens de

con^nbsp;^^ paardekracht gelijk is aan 550 footpounds per se-

17 3 f\'nbsp;^^^^^^ ^^^ paardekracht beteekenen: 550 x

vannbsp;seconde. Wanneer dit gelijk ware aan den last

bracht onbsp;^^^ ^P^\'^^ (^us 900 Ibs voor elk paard) terugge-

seconde^^ seconde, dan moesten die 1800 Ibs door het span per
Ibsnbsp;^^ ^^^^ opgetrokken (voor elk paard dus 900

wagen stil ^ ^^^ ^^^ 2;eggen, dat de paarden, wanneer de
ten aflegp tT ^^^ seconde ongeveer 10 feet hadden moe-
maakt is w \'dnbsp;bepaald systeem, dat niet nader bekend ge-

katmllen ^^hijnbaar de hefhoogte verkleind. Wanneer hiervoor
span verooTzIlLltr\'^\'\' ^^^ \'ie door de trekkracht van het
dering van henbsp;moeten in een ver wij-

?ulks isechterlilfhetg^va?\'\'\'\'\'^\'^nbsp;Dynamometerwagen;

•Oaar bij het heffen van gewichten mechanische arbeid wordt ver-

richt (arbeid = kracht X afgelegden weg), 200 is, bij de beoordeeling
van de door het span geleverden arbeid, de bereikte hef hoogte van de
gewichten niet zonder meer te verwaarloozen. Want hoe sneller en
hooger de gewichten tijdens de proef worden opgetrokken, des te
grooter is de geleverde arbeid geweest. Zulks is vooral van veel be-
lang bij de berekening van het door het span geleverde arbeidsver-
mogen.

Het voortzetten der proeven zal de moeilijkheden voor een nauw-
keurige berekening volgens de methode Collins en Caine, in ver-
band met de voortdurend afwisselende hefhoogte van de gewichten,^
meer en meer op den voorgrond doen treden.

Tänzer\'s slotconclusie is dan ook vernietigend voor dezen Ameri-
kaanschen dynamometerwagen: Das Problem, was offenbar bei der
Konstruktion der Dynamometerwagen vorgeschwebt hsidt, den zu der
Bestimmung der Leistungsfähigkeit der Zugpferde beim Heben von
Lasten erforderlichen, durch Rollen in wagerechte Richtung verlegten
Weg durch Montage auf ein fahrbares Gestell abzukürzen, darf ah
nicht gelungen bezeichnet werden.

Naar mijn meening heeft de dynamometerwagen, ook al kan men
de berekeningsfouten elimineeren, alléén beteekenis voor het bepalen
van de maximum trekkracht, dus over korten afstand (tot nu tot over
ruim acht meter). Het ontgaan van de berekeningsfouten zal eenige
moeilijkheden opleveren, daar juist over korten afstand, de opmer-
king van Tänzer over de verticale verplaatsing van het gewicht van
veel belang is.

Dat deze proef alleen den doorslag zou mogen geven voor de beoor-
deeling van een paard ais werkpaard, vermeen ik ten zeerste te moe-
ten betwijfelen. Als zoodanig zijn de Amerikaansche proeven dan ook
van zeer weinig belang voor de fokkerij. — Het groote nut van deze
proeven ligt echter in de bijzondere belangstelling, welke zij hebben
gewekt, voor het taxeeren van een paard naar de innerlijke waarde en
niet meer zooals tot heden, uitsluitend naar het exterieur.

Deze maximum proeven kan men volgens Steding (23) evengoed
nemen, door het laten trekken van een wagen op harden weg, door,
uitgaande van een bepaalden last, de vracht zoolang te verhoogen, tot-
dat de paarden den wagen niet meer vooruit kunnen krijgen.

Ook het Colorado State College (22) construeerde een dergelijken
dynamometer, gemonteerd op een Ford-truck. Echter bracht dit

College een drieversnellings-hulptransmissie aan, waardoor eene be-
ter bruikbare methode van aandrijven der pomp werd verkregen.

Een laatste toestel, hetwelk alleen theoretisch is vastgelegd,
lt;loch nog niet aan de praktijk is getoetst, werd ontworpen door
Von Horstig (27),

Het paard trekt in een rosmolen
ßiet langen trekboom. De rosmo-
len (G) brengt een dynamo (E,M,)
in beweging. De stroomkringloop
van dezen wordt gesloten door een
i\'eguleerweerstand (R). Verder zijn
lö de leiding aangebracht: een
Volt- (V) en een Ampèremeter (A),
I^e Voltmeter geeft gedurende het
trekken de spanning aan, de Ampère-
gieter de stroomsterkte. Het product van spanning (E) en stroom-
sterkte (i) geeft den geleverden arbeid van het paard aan:

L -- E X i.

Bij den.aanvang der proef moet de weerstand geheel ingeschakeld
Door den hoogen weerstand ondervindt het paard bij het aan-
trekken bijna geen tegenwerking en begint rustig. De weerstand
wordt nu meer en meer verkleind, zoodat het paard tengevolge daarvan
«leer moet trekken. Dit verkleinen van den weerstand heeft zoolang
plaats, totdat het paard het toestel niet meer in beweging kan brengen.

Een groot bezwaar van dit toestel is m.i. de geringe weerstand bij
liet begin van het onderzoek, daar een niet al te kalm paard, bij
de geringste afwijkende beweging, kans heeft den trekboom tegen de
achterbeenen te krijgen, met alle nadeelige gevolgen daarvan.

Ook wordt door Von Horstig geen rekening gehouden met het nuttig
effect van den rosmolen en den dynamo. Tevens geven de diagram-
berekeningen groote moeilijkheden. Naar mijn meening biedt dit
toestel geen enkel voordeel en is deze methode praktisch onuitvoer-
baar.

C. Proeven met kleinere trekkrachtmeters, tusschen trekboom en wagen
of landbouwwerktuig aangebracht.

Naast de totnutoe besproken methoden van onderzoek, zijn nog
een groot aantal proeven genomen met de, in het algemeen klei-
nere toestellen, trekkrachtmeters genaamd, welke in den regel bestaan
uit een sterk gebogen veer, die door vormverandering een wijzer
in beweging brengt. Deze geijkte instrumenten kunnen veelal zonder
gecompliceerde berekeningen tot bepaling van de trekkracht worden
gebruikt, vooral dan, wanneer zij 2;elfregistreerend zijn. De trekkracht-
meter is als regel vast aan den wagen of landbouwwerktuig verbon-
den, terwijl aan den vrijen haak de trekkabel wordt bevestigd.

Op een schaalverdeeling kan de trekkracht in kilogrammen worden
afgelezen.

In de literatuur vindt men vele trekkrachtmeters beschreven.
Ik zal echter alleen die toestellen nader bespreken, welke gebruikt
zijn om de trekkracht van paarden te bepalen.

De instrumenten, welke uitsluitend gediend hebben, om de trek-
kracht te bepalen, welke wagens en landbouwwerktuigen van het paard
vorderen, zullen buiten beschouwing worden gelaten.

Morin (24) maakte voor meting over langen afstand gebruik van
een Zähldynamometer, waaraan de som der geleverde trekkrachten
direct kon worden afgelezen. Omtrent de inrichting en de resultaten
heb ik echter in de literatuur geen gegevens kunnen vinden.

De door Reinhardt (28) voor zijn proeven gebruikte trekkracht-
meter is bekend onder den nnam Fränkelsche Dynamometer, aan
welk eenvoudig toestel door Steding (23) evenveel waarde wordt ge-
hecht als aan de latere zeer kostbare Amerikaansche dynamometer-
wagens.

Volgens de beschrijving van Reinhardt, ging Frankel uit van de
overweging, dat de uitzetting, respectievelijk de inkrimping van vee-
ren geen regelmatige is, waarom hij een zooveel mogelijk homogene
stalen staaf nam, waarvan men weet dat zij zich, binnen hare elas-
ticiteitsgrenzen, bij een bepaalde belasting steeds over een bepaald
aantal lengte-eenheden uitzet. Deze voor het oog zeer kleine lengte-
veranderingen, laat Frankel door middel van een uiterst vernuftig
geconstrueerd hefboomensysteem, vergroot op een papierfilm zon-

der einde overdragen, door den eindarm te voorzien van een schrijf-
stift. De papier-trommel wordt door een uurwerk in beweging ge-
bracht. Alle phasen van uitzetting der staalstaaf kwamen in vergroo-
ten toestand tot uitdrukking in een diagram.

De gelijkmatige uitzetting van de staalstaaf veroorlooft, uit de hoog-
ten der curve van het diagram, resultaten te boeken betreffende de
grootte der geleverde trekkracht; alsdan moet de gemiddelde hoogte
der diagramcurve in direct verband staan met de gemiddelde hoogte
van de geleverde trekkracht. Het diagram is geijkt; de berekening
daarvan leidt door planimetriseering, tot de bepaling van de gemid-
delde trekkrachtlevering.

Deze berekening van de diagramcurve was echter zeer tijdroovend
en stond dan ook een bepaling over langen afstand niet toe. Het
grootste bezwaar tegen deze methode van trekkrachtmeting is, dat de
niaximum afstand, waarover de proef zich kon uitstrekken, was be-
perkt tot 10 meter.

Boudry (29) ontwierp de ztlhegistYeettxideZugdynamometer „In-
t^rnational**f welke werkt volgens het waag-systeem, met eenbladveer
als medium. Fabrikant is de firma Polikeit te Halle.

Deze wordt gemaakt in drie typen met een trekkrachtmogelijkheid
van 400 tot 1200,2000 tot 6000 en 3500 tot 10.000 kg. Waar de proe-
ven in het algemeen werden genomen binnen een bepaald tijdsbe-
stek, was een bodemloopwiel ter bepaling van den afgelegden weg
niet noodig.

De door de uitgeoefende trekkracht ontstane uiteenwijking van de
twee haken (A) — waarvan de rechter door middel van een kogella-
ger om zijn lengteas draaibaar is gemaakt — wordt door de messen-
lagering(b^ c^ en c^) opgenomen en doormiddel van den hefboom (c)
en het dubbele mes (d) op een ander mes (e) (met het steunmes e^)
overgedragen en eindigt met de bladveer (fg) op het driedubbele
steunsel, respectievelijk het mes (h).

Aan den linkertop der bladveer (fg) is ook de overbrengingshef-
boom (i) voor de schrijfinrichting bevestigd. Deze staat met het schar-
nierstukvan den hefboom (1) in verbinding en heeft zijn steunpunt
(k) aan de rechterzijde. Door de bevestiging van den hefboom (i) aan
het vaste deel der veer (fg) is deze gedwongen de doorbuiging der
driephaseninstelUng binnen de grenzen der trekkrachtmogelijkheid
te volgen en het resultaat aan te teekenen.

De registratie geschiedt op een, door een uurwerk aangedreven,
schrijfband.

De zelfregistreerende trekkrachtmeter met loopwiel van R.Sack (30)
geeft de momenteele trekkracht door middel van een wijzer en schaal
aan, waardoor dit toestel zoowel de weglengte als de trekkracht af-
zonderlijk noteert, op een zich vanzelf afwikkelende papierstrook.
De inrichting is dusdanig, dat de trekkracht tot een maximum van
1000 kg over langen afstand kan worden bepaald.

Beschrijving van het toestel: Een paar veeren (A en A^) is door
middel van schroeven bevestigd aan de trekhaken B en C. Door de
trekkracht worden deze veeren in de richting hunner korte as samen-
gedrukt, en wordt door middel van de veeren a en de wijzer b be-
invloed. Deze beweegt zich langs een schaal D en teekent met een
schrijfstift S de trekkracht op een strook papier e, welke zich voort-
durend afwikkelt. Een andere vaststaande stift, onder de wals O ver-
loopende, registreert de nullijn. -- Het papier wikkelt zich van de
wals P af op de wals Q, terwijl de walsen Q en Q^ geleidingswalsen
zijn. De wals Q wordt door het meetwiel, door tusschenkomst van

het kamrad K, het tandwiel L en de vierkante stang M, in roteeren-
ae bewegmg gebracht.

Deze stang M gaat los door het tandwiel L en eindigt bovenin de

- zo^f ^l \'nbsp;den meetwieldrager G,

lang de\\ verschuiving van het rad in de gleuf (dd), al naar ge-
volgen.nbsp;^^^ aankoppelingspunt boven den bodem, - kan

gen, dan m ^ quot;l^etwiel H (met een omtrek van 1 meter) voortbewo-
K, L ennbsp;^^ verhouding der afmetingen van H,

strook e -rich^m^t . ^^^ teekening zijn aangegeven, de papier-
den afïTPnbsp;snelheid afwikkelen, welke zich verhoudt tot
aen atgdegden weg als 1 : 200.

-ar:: ctrsf r^rsr«: \'\'

trekLlTltr\', quot;quot;quot;nbsp;(30), ingericht als «Ifregistreerende

^etarachtmeter, toont eveneens de afzonderlijke trekkracht en no-

teert ook de weglengte. Met dit toestel zijn de proeven van Reimanm
(31) en Teschner (32) genomen, welke later worden beschreven.

Beschrijving: Draaibaar bevestigd aan de ophangpunten voor de
trekhaken, bevinden zich de zuilen a en a^ waaraan, de — van de ge-
leiders c en c^ voorziene — balken b en b\'^, zóó zijn aangebracht, dat
zij zoowel de schrijfstift doen bewegen als de trekkracht in kg
aanwijzen.

Bovenop zuil a bevindt zich de van een schroefgang voorziene cy-
linder (f), welke een omtrek heeft van 250 millimeter.

Verder bezit de trommel een 100 tandig kamwiel. Aan de holle
as van het schroef drijfwerk, met een moet van 2| mm, is een touw-
wiel gemonteerd, dat een omtrek heeft van 500 mm.

Zoodoende laat de schroefgang e bij twee omwentelingen van het
touwwiel (is gelijk aan 1 m afgelegden weg), den cylinder 5 mm
draaien. De cylinder wordt voor het gebruik met papier omwikkeld
en dit met klemmetjes vastgezet, óf de papierstrook wordt op den
trommel geplakt. Door de schrijfstift wordt het diagram op de pa-
pierstrook geteekend.

kenXr^l?^nbsp;zoodoende een ononderbro-

t WtT\'nbsp;Op het touw-

TinL wfblrh^t^^ ^ afgewikkeld zijn. Het losse
of weldooreen stiLZ\'\'nbsp;bevestigd

trekken van wagen of fnbsp;vastgehouden, zoodat bij het voort-

van den schroefe ^^quot;^bouwwerktuig, de cylinder door middel
rondgedraaid teSnbsp;quot;quot; afgelegden weg, 5 mm wordt

Een onderbrekitianbsp;^^^ ^^ geleverde trekkracht registreert,

^ing hindert nie^ \'quot;\'P^^^evelijk stilstand gedurende de proefne-
bij het wedernbsp;^^^ onderzoekingen wordt de,

geregistreerdnbsp;geleverde, veelal vermeerderde, trekkracht

^n b-paÏ^^^ opgenomen met behulp van een chronometer.
reinsom^^t^L; u ƒ ^^^^^^^^ ^ij een normalen gang en normale ter-
van tXens fnbsp;Plaatsgewijze, bijvoorbeeld op afstanden
^ ^^ ^^^^ daartegenover op plaatsen van afwijkende
aernstructuur of heuvelterrein het toestel functioneeren. Op deze
32e kan men over nog grootere afstanden de trekkracht meten.
Sin^.; Jr ^^ ^^^^te lijn afwijkende bewe-
moS X quot; ^^^ ^PP^\'^^tnbsp;het touwwiel

voor ..Tunbsp;^^ beweging gebracht worden, waar-
vo^ een handvat is aangebracht.

die^!tnbsp;^^^^ onderzoekingen verricht door Wüst (33),

Zu^r Tnbsp;dat men met dezen trekkrachtmeter „die

kJZnbsp;2sze beurteilen kannquot;. Naar zijn berekeningen

en Lnnbsp;uitkomsten, voor een achturigen werkdag

genomnbsp;^ ^^ volgende cijfers worden aan-

xiictcifi.L erop attent dat op wc
tot op de helft wordt teruggebracht.

Bij vermindering van snelheid constateerde hij soms verdubbeling
der trekkracht.

Voor zeer korte arbeidsprestaties, bijvoorbeeld bij het aanzetten
van een zware vracht op slechten grond, kan volgens Wüst de trek-
kracht stijgen tot de helft van het lichaamsgewicht. Deze uitspraak
dateerende van 1889, is wel opvallend ten opzichte van de nieuwere
onderzoekingen van Amerikaansche zijde, welke nader zullen wor-
den besproken.

Dat bij toename der belasting de snelheid afneemt, blijkt allerdui-
delijkst uit de proeven van Zürn (34), volgens wien een middelzwaar
paard aan trekkracht kan ontwikkelen:

bij een snelheid van 0,6 m per seconde 80 kg

0,9

1,0 „nbsp;„

„nbsp;,,

tlnbsp;tt

1,8 ,,nbsp;,,

1 gt;,nbsp;it

Volgens deze opgave is een groote trekkracht naast een groote snel-
heid uitgesloten.

De verhouding der drie hoofdfactoren voor de dagprestatie, name-
lijk de trekkracht, de snelheid en de tijdsduur, is zoo, dat elk dezer
drie factoren in dezelfde mate kunnen worden verhoogd of verlaagd,
als de beide anderen samen af- of toenemen. Deze Formule van
Mascheck (33) geeft dus aan, dat, wanneer de arbeidstijd met 25%
wordt verkort, de trekkracht of de snelheid met 25 % moeten toene-
men, of wel beide met 12|%.

Berekend naar deze formule, geeft wüst nog het onderstaande
overzicht omtrent de snelheid en de dienstverrichting van een middel-
matig zwaar paard;

hef païïrZ ^Tnbsp;WÜST volkomen het recht,

genbedr^^^^^^^^nbsp;^l^^^^^bron voor het landbouwwerktui-

betriebe, weil es nicZnbsp;vorzüglichsten zumMaschinen-

sehr verschiedenen GesX/lTfsondern auch mit
Lichtere paardenTe^rln f

iets meer arbeid dannbsp;^^rhoudrng tot hun lichaamsgewicht,

gewicht (300 kg oernbsp;\' P®^ ^^^^ ^^ berekend levend

kgm is te bereiken ter V ^^^P^estatie van gemiddeld 4800.000
\' quot;^wiji voor zwaardere paarden met een gemiddeld

m

300
O. 200
700
O

gewicht van 700 ke d

P^^iöOO kg Hchaamsge^\'eS!\'\'\'\'\'\'\'\' \'\' ^^

tere paarVn^tefekenT^quot;quot;\'\' ^^^ omgekeerde het geval, daar de lich-

gewicht, meer voedsel noo?Tu aantal küogrammen levend-
warmteuitstralend oppervl t aangezien hun verdampings- en
kg ^etmeelwaarde [Kelln nnbsp;g^^^ter is. Berekend in

boven genoemd, 3,5i ^^ ^ ^^ ^^ voor de lichte paarden als
de zwaardere paarden V^fT quot;^\'^^^oen kgm gel^verden arbeid en voor

Een proef genomen quot;me dl ^ ^f^rbeidslevering.
onderstaande diagrammen (^fUo. . trekkrachtmeter, toont in de
het ploegen op lossennbsp;^ duidelijk het verschil tusschen

P lossen zanderigen kleigrond (a) en op een zwaren met

kiezelsteenen gemengde grondsoort (b). Als uitdrukking van de trek-
kracht toonen de curven de wisselingen hiervan aan, sub a uitwij-
kingenvan 100 tot 150, sub b van 150 tot 200 kg, waarbij moge worden
opgemerkt, dat de voor het aantrekken vereischte krachtsontwikke-
ling die, benoodigd voor het in beweging houden van dit landbouw-
werktuig niet te boven gaat; zulks in lijnrechte tegenstelling met
het aantrekken en voortbewegen van een wagen e.a. op harde wegen
of zandwegen.

Den door Krynitz (35) gebruikten dynamometer vinden we niet
beschreven; evenmin zijn de spaarzame trekproeven in hare rang-
schikking duidelijk verklaard.

Voor de vergelijkende proeven genomen met twee tweespannen
maakte Asam (36) in 1923 gebruik van het Schritt-uhr, een pas-tel-
klokje, dat in loodrechten stand aan het haam wordt bevestigd. Bij
eiken pas gaat het klokje één tel vooruit, waardoor schrijver het aantal
afgelegde passen kon aflezen en daaruit den afgelegden weg met inbe-
grip van alle zijwaartsche bewegingen, kon berekenen. Door verder
het gewicht van de paarden te bepalen, meende Asam voldoende ge-
gevens te hebben om den verrichten arbeid te kunnen bepalen.

De vele bezwaren, welke deze methode van berekening aankleven,
doen veel van het verder zoo belangrijke onderzoek — in hoeverre een
rantsoen voederbieten de haver kan vervangen —■ teloor gaan. Het
klokje weigerde nogal eens, zoodat na elke honderd meter moest
worden nagegaan of het niet stilstond. Ook worden passen teveel
genoteerd, daar het klokje toch bij eiken pas ook een zijdeling-
schen stoot krijgt door de beweging van het schouderblad. Ook
zijn de passen, welke een paard maakt niet altijd evengroot, men
denke slechts aan het uitglijden op modderige wegen en aan de kleine
passen, welke een paard maakt bij het beklimmen van heuvels en het
gaan om een hoek.

Deze methode lijkt mij dan ook in geen enkel opzicht bevredigend.

Bartsch (37) ging iets verder, door naast de berekening van den afge-
legden weg, een afzonderlijke berekening te maken van den verrichten
arbeid. Zijn proeven, — om te komen tot een vergelijking tusschen het
voederen van suikerbietenkoppen, gezamenlijk met ruwvoer, ter ver-
vanging van haver, — werden genomen voor een veldspoorwagentje.

U^r^^^A j • f Daarnaast was het noodzakeli k mede
-^^^dmgswaarde in aanmerking te nemen. Ditalles
Denbsp;- quot; onnauwkeurig.

xekendnLTdenbsp;- N,wordtbe-

75xr —

Zulks zoude juist ziin \'nbsp;^

in de bochten ni tnbsp;heuvelbeklimming en de wrijving

1 P.K. =: 75 k^jjJquot; aanmerking behoefden te worden genomen.

Vnbsp;__j

e gemiddelde snelheid van het veldspoorwagentje,
jjnbsp;^ -1,4 m per sec.

waarbij q = de last in kg \\nbsp;voor beladen wagen.

|2400 „ „ ledigen „

^ = de straal van de wielas =. 2,5 cm.

as^=nbsp;glijdende beweging van de wiel-

R - de straal van het lorriewiel 15,0 cm.

S\'T Onbsp;^^ rollende wrijving van het lorrie-

va^gesteld e°nbsp;^ ondervindingswaarde, welke empirisch werd

Eene rij vaquot; fnbsp;metingen juist werd bevonden,

^^legde, bochtennbsp;^^^ oneffenheden van den weg, welken het dier

de rails, onvoldnbsp;H ^^o^ten der railverbindingen, modder op

genomer. ten^»nbsp;e.a. zijn echter niet in aanmerking

Daar de wquot;gé„ S \'quot;

en geladen weer ^^ ^^^ bietenland moest worden getrokken,
erug, zoo werd als totale arbeidslevering berekend;

P = qJ™ 50o/„

p = 8600 x ajix 2.5 0-05

15

P = 172 86 = 258 kg

N —nbsp;— 258 X 1.4

75 X ^ 75x0.7 ^ pk of 516 kgm per seconde.

Het tweespan leverde dus 516 kgm per seconde; elk dier dus 258
kgm per seconde d.i. per uur 928.800 kgm. - Gemiddeld werden per

dag afgelegd28 km, waarvan dehelftmetvollen en de helft met ledigen

wagen. De snelheid was 1,4 m per seconde. Elk paard werkte 2i uur
per dag met volle lorrie, is 2.322.000 kgm; eveneens 21 uur met ledigen
wagen, is 652.000 kgm. De totale dagarbeid is geweest: 2.974 500
kgm. Bartsch gaat hier dus niet in op een poging tot berekening van
den arbeid voor het verplaatsen van het eigen gewicht.

Een studie, ter vergelijking van de resultaten verkregen door
voedermg van versch bietenblad tegenover gedroogde bladen, werd
verricht aan het Agrikulturchemische und Bacteriologische Institut
van de Schlesische Friederich Wilhelm Universität te Breslau, onder
leiding van Temper (38). Deze ging in 1927 omgekeerd te werk als
Asam en Bartsch, door eerst de gemiddelde trekkracht vast te stellen
en deze daarna te vermenigvuldigen met den afgelegden weg, zoo-
doende komende tot de bepaling van het geleverde arbeidsvermogen.
Het groote voordeel van deze wijze van berekening is, dat men bij
eiken willekeurigen arbeid, het arbeidsvermogen kan berekenen.

Temper gebruikte den trekkrachtmeter van Kraft, welkein Weenen
werd ontworpen en bestaat uit eene ellipsvormige stalen veer, welke

door een aan beide einden der lengteas te bevestigen kabel of ketting

was te monteeren tusschen wagen en trekknuppel.

Bij het voorttrekken van den wagen wordt de veer in de richting
harer lengteas uitgerekt, waardoor de korte as wordt verkleind. Aan
de veer is zóódanig een wijzer verbonden, dat deze zich, bij het\'leve-
ren van trekkracht door de paarden, beweegt over een vast gemon-
teerde half cirkelvormige schaal, welke in kilogrammen is verdeeld.
Aan den wijzer is een schrijfstift bevestigd, welke den uitslag
registreert op een slede, die op haar beurt in langzame op-
waartsche beweging wordt gebracht door een uurwerk.

Den weg, welken de punt van den wijzer langs den cirkelboog af-
legt, geeft de abscis aan, zoodat de afzonderlijke trekkrachten worden
vastgelegd.

Den afgelegden weg van de slede geeft de ordinaat weer, welke ons

twee waarden leert kennen, namelijk den tijd, waarin de afzonderlijke
trekkrachten worden geleverd en den afstand door het paard afgelegd

Zlffiquot;\'\'\'-!nbsp;quot;^ar boven te doen glijden,

TT tnbsp;arbeidslevering door het paard aan,

kracut bSkttn™quot;\'nbsp;^ gemiddelde trek-

tee^k/Zlrquot;\'\'\'\'\'quot;quot;quot;de eenvoudige wijze van mon-

ving gedSlnd^ knbsp;^^^^^ ^^^ ^^^ apparaat slechts een beproe-

toelaat, zoodat^nbsp;^^ 10 minuten), dus over korte afstanden

vlak, heuvels en^^^\'nbsp;in weerstand van het wegopper-

bezwaar, dat de* ïfnbsp;nemen, ^ Ook is een groot

halven cirkel word ^nbsp;en het diagram beide in een

eenvoudig is,nbsp;S^^^gistreerd, zoodat de berekening verre van

2eer dichtquot; op elkl^T ^^nbsp;componenten der curve zijn

Temper de uitkomsten fnbsp;berekeningen moest

aanbrengen, waarna T^f ?nbsp;vergroot op millimeterpapier

cidrna Ü13 de ordmaten in tien gelijke deelen splitste.

Voor het meten van denafgelegden weg gebruikte ook Tem per het
Schritt-uhr, teneinde daarna den geleverden arbeid te kunnen vast-
stellen.

Als voorbeeld van berekening nemen wij span II, dat op 27 Maart
1926 twee wagens voederbieten, twee km ver van het land had ge-
haald, en des namiddags een stuk bouwland had moeten eggen:

De ledige wagen weegt 20,6 Zentner, de bieten 63,0 Zentner; de
afstand voor den ledigen wagen was 1,8 km met de op een landweg zeer
hooge trekkracht van 50,25 kg, doordat het land zeer drassig was. De
verrichte arbeid was 18 X 50,25 = 90.450 kgm, voor den ledigen
wagen. Voor den vollen wagen werden geleverd:

352 m met een trekkracht van 184,8 kg = 65.050 kgm
1200 „ „ „ „ 92,4 ,, = 110.880 „
276 „ „ „ „ „ 167,0 „ = 46.092 „

Dus in het geheel voor eenmaal bietenhalen: 312.472 kgm;doordat

deze arbeid tweemaal werd verricht was het aantal kgm 624.944. Er

werd geëgd over een afstand van 10,4 km met een trekkracht van 55,4

kg geeft 576.160 kgm. De totale arbeidslevering was dus 1.201.103
kgm.

Er werd geen rekening gehouden met het arbeidsvermogen gele-
verd voor het voortbewegen van het eigen lichaamsgewicht en het
verplaatsen der tuigdeelen. —

Teneinde te kunnen onderzoeken in hoeverre bij voedering van
paarden, de haver kan worden vervangen door rogge, maakte Tesch-
ner (32) gebruik van de Stoszfänger van Sack, welke reeds is be-
schreven.

Voor de küometerberekening bezigde ook Teschner het Schrittuhr,
echter niet bevestigd aan het haam, doch aan het hoofdstel, waardoor
dus elke nikbeweging van het hoofd werd geregistreerd. Deze wijze
van aanbrenging van het telklokje is even goed als aan het haam, daar
de spieren van den nekbrand synchroon werken aan die van het schou-
derblad. Elke schok, verloopende in een richting van beneden naar
boven, wordt door het klokje opgeteld. Voor elk dier werd het inge-
steld naar de sterkte van de nik-beweging.

Wordt het dier in draf gebruikt, dan ontstaat echter het bezwaar,
dat voor eiken pas een stoot en een tegenstoot optreedt en het Schritt-
uhr dan het dubbele aantal passen aangeeft. In den zomer lijkt mij

dit klokje, op deze wijze aangebracht niet zonder fouten, daar ook de
afweerbewegingen om vliegen te verjagen worden opgeteld.

Ais voorbeeld wordt genoemd het mestvervoer vanaf den mestput
naar den akker. Voor de berekening van de trekkracht doet Tesch-
ner de volgende curve-opnamen:

deld^ST^kg ^^^^^^^^^^ trekkracht in vijf perioden, dus gemid-
de tijd, alsmed d ^ ^^ ^^^^^^^ algemeen gemiddelde, doch ook
Als fout biquot; d bnbsp;dienen in aanmerking te komen,

wnrril«nbsp;e berekening moet ook nog de praktische toepassing

lornbsp;^^^ de wagen steeds lichter wordt,

d!tnbsp;gedeelten lossen der vracht. Het groote bezwaar,

dat het paard telkens stil moet staan en de vLht weer op-

äXr?/nbsp;^quot;8«rokke„, wettig, den indruk, dat de

Sackxhe Sto,z anger voor dit werk geen ideaal instrument is en de

verkregenresultatenwelmeteenigereservemogenwordrbero^d^

29^ naquot; ® O.nbsp;h^t telklokje op

fÄ Sr \' . •nbsp;een arbeid 2

J.%0.000 kgm, voor de twee paarden van het span.

f™nbsp;vermeerderd met 640.000 kgm

vo^r deverplaatsmg van het eigen gewicht is in totaal 2^00

Als groote nadeelen van deze wijze van trekkrachtbepaling res-

Tmnbsp;snoer\'Zfactóg

en bi, slechte weersomstandigheden onbruikbaar is. Ook moet v^f

dk n wagen weer opnieuw de nullijn worden vastgesteld in v^rb ^d
met het gewicht en de wrijvingscoêfficienten van L en wil^ron
pervlak; terwijl dan nog slechts een meting van de trekTrach^^^r
een korten afstand (50 tot 60 m) plaats vindt quot;\'quot;quot;\'quot;eht over

Een tweede voorbeeld van een span paarden, dat \'s morgens moet
P oegen, met een arbeidslevering van 2.340.000 kgm; \'s mSll^Z

een beladen wagen naar de stad gaat over een afstand van 40,7 kS It

een trekkracht van 61 kg berekend op 2.480.000 kgmpirmZoO
kgm voor e^enverplaatsing, geeft een totaal van 000 w per
dag. Dat is dus voor één paard 3.440.000 kgm per dag.

nie?,wnbsp;« verkrijgen, ontwierp Ehkenberg (39) een

nltZ\'nbsp;dat een längeren onderzoekings ijd toe-

BrLfeuZT\'Tr\'u^^nbsp;SCHÄP.H. el Bi-

berg te Magdeburg-Buckau, bestaat uit een „Fischbauchfederquot; welL

aan hare uttemden de trekhaken n enn\' bezit, deze kumien ^den
bevestigd aan wagen en trekboom. Bij aantrekken woZ dJZm
as van het toestel verkleind.nbsp;°quot;e

Aan de eene trekstang f is een registreertoestel en een wijzer ver

schrijfstift (h). Door middel van een draaibare verbinding c fa dit
segment tevens m verband gebracht met de trekstan^h f. ,

Jäfhordrr^quot; r

stift h op den trommel i geregistreerd, welken uitslag Lnredig is aan

de trekkracht. De registreering staat dus niet in verband met den af-
gelegden weg, doch met den tijdsduur van de trekkrachtlevering.

Wanneer echter bij deze proeven met den afgelegden weg gerekend
moet worden en de snelheid gedurende een bepaalde arbeidslevering
binnen behoorlijk enge grenzen wordt gehouden, kan men de tijds-
abscis van het diagram ook als wegabscis opvatten. De daarbij begane
fout IS dan van geen beteekenis. Oorspronkelijk was een meter papier-
lengte gelijk aan een tijdsverloop van twee en een half uur, de curve
werd echter te kort in elkaar geschreven, reden waarom de draai-
snelheid van den trommel zoodanig moest worden vergroot, dat
twee meter papierlengte gelijk was een één uur trekkrachtlevering.

Hier werd gemakshalve gesproken over een papiertrommel, die in
werkelijkheid uit een walsensysteem met ingebouwde schrijfplaat
bestond. Een op bijzondere wijze geprepareerde papierstrook wordt
door een uurwerk van de eene wals op de andere gewikkeld en glijdt
op dezen weg over een schrijfplaat, onder den zilveren stift van den
schrijfarm door; zoodoende werd een doorloopende curve verkregen.

Om ook tijdens den arbeid op bepaalde oogenblikken de trekkracht
te kunnen aflezen, is het getande segment aangebracht, dat door mid-
del van een tandwiel, den wijzer 1 doet bewegen over een in kilogram-
men verdeelde schaal.

Als voordeel van dezen dynamometer moge in de eerste plaats ge-
noemd worden, de mogelijkheid om ook over groote afstanden de
trekkracht te meten en te registreeren, zoodat niet steeds met gemid-
delde trekkrachten met alle fouten daarvan, behoeft te worden gere-
kend. Wil men een gemiddelde trekkracht hebben, dan kan deze met
dit toestel nauwkeurig worden bepaald. Daarnaast komt elke toe-
of afname van de trekkracht (aanzetten, heuvelterrein, slechte ter-
remsomstandigheden, enz.) in het diagram tot uiting.

Als nadeel zij de kostbaarheid aangemerkt.

Deze trekkrachtmeter vond toepassing bij de maximum-trek-
krachtproeven van Trakehner-warmbloedpaarden, uitgevoerd door
Hilbrig (39).

De paarden werden gespannen voor een gewone slede, zooals op de
boerderij voor het vervoer van ploegen wordt gebruikt. Tusschen
trekboom en slede wordt de dynamometer aangebracht. Als terrein
werd door Hilbrig een vlakken, zooveel mogelijk horizontalen, rech-
ten weg gekozen. Het aantrekken der slede geschiedt met een belas-
ting van een persoon. Eerst wanneer eenige snelheid is verkregen.

metfereT\'-\'^nbsp;^e slede om zoodoende

wrijvmg te verkrijgen. Wordt de last voor de dieren te

dir Lev^^^^^^^^ de personen er weer af. Een fotxt in den opzet

proefneming steedïL^\'\' TvT^\'

doch Hilbrig weti.rv.^nbsp;^^n schommelingen is onderworpen,

ieren in der Belast^a d c\'fquot;quot;

ja nur der Dur^hnbsp;Schleife spiek deshalb keine Rolle, weil

küogrammzahl für d^S \'^\'unbsp;benötigten Zugkraft-

Het berekenen va dnbsp;Wichtigkeit ist.quot;

matig beeld van dquot;^quot;nbsp;vordert veel tijd en een regel-

meting niet verk ^ ^nbsp;wordt op deze wijze van trekkracht-

den last, wrijvinnbsp;cijfers met betrekking tot de grootte van

bevredigen; ook^tlli^^^^^^^\'^ lastverdeeling kunnen mij dan ook niet
ratuurenademli rquot;nbsp;van de gegevens omtrent pols, tempe-

Hilbrig alléénbsp;kritisch standpunt innemen, daar

quot; tISnbsp;quot;quot;quot;

deze°Loew ^ dnbsp;onderstaande tabel genoemd te worden, daar

zijn, met als basis een weten-
omtrent den t^hvJi quot; ^quot;^rmelding van de genoemde gegevens
Tdneind Fnbsp;toestand.

PoekWn lnbsp;te kunnen maken met andere onder-

g n, is ae trekkracht door Tänzer omgerekend naar de formule:

Kracht =nbsp;.nbsp;kracht x weg

^nbsp;^Sdhdd^of wel Verrichting = ^jd

opgenomen ^TeTquot;\'\'^\'\'\'nbsp;quot;^^^rop pols en ademhaling zijn

maximum-tWkkrachriquot;\'^^^\' verhouding tot het leveren van de
uiteen ftabel inbsp;^e cijfers van beide opgaven zoo weinig

voorkomt, dat deze ^^^ ademhaling 49 tot 90), dat het mij
ziin verricht ^Pnamen pas eenigen tijd na afloop der proeven

Hilbrig noemt dT\'^\'l™\'^\'medegedeeld,
dan ter vergelijkingnbsp;resultaten „erstaunenlichquot; en geeft

geheel dezelfde baK^quot; ^^^^^icht van een tweetal proefnemingen, op
berger Landsbeschquot;! ^^^^ genomen met de zwaardere Brauns-

Een merkwaardis vernbsp;Braunsberg (tabel II).

(span 1) de minste LkW. il\'T^ \'\' ^^^ ^^^ Zwaarste span
daarentegen de hoop.r u •nbsp;^^^ ^P^quot; (\'P^^ ^^

Om de trekkracS t V^^

te kunnen meten, welke paarden moeten

Gewicht in llt;g

paard span

Snelheid in
meters
per sec

Trek-
kracht
in kg

TRAKEHNER HAUPTSGESTÜT:

Pols

Adem-
haling

vele andere dynamometts ^nbsp;vervaardigd, dat evenals de

den wagen JspectrveS f

worpen door den Sl dbouwwerktuig. Dit toestel ont-
alsnbsp;^ ^^^ College Cürtiss (22), is bekend

s uiing traction Dynamometer {zie plaat 16).

Het instrument bestaat mV ^

kander gedrukte helften nnbsp;oP

bouwwerktuigen tot n\'nbsp;^^^ ^^quot;d-

bepaalde verhoud^^lTnbsp;trekkracht wordt een, in

segmenten veroorzaak?nbsp;uitelkanderwijking der beide

kracht een grooterenbsp;^^^ bij een grootere trek-

een eenvoudT/ \'nbsp;^^^^^ Pl^^ts vindt. Door

verwijdeZlifr?quot;\'\'^^^^nbsp;^^^ ^^^^

bovenste deel V.nbsp;aan elkander plaats heeft. --- Het

rol/h t ond Lrnbsp;b^^i^-«-g-treertrommel met papier-

eennbsp;--

de trornmerrot?/f«^^\'^del van een touwwiel
van l 7 Zt\'^7 T quot;quot;nbsp;- een verhouding

gen door oveS . \'nbsp;^et paard. Zulks wordt verkre-

r^^TdJt^T^?^. Tunbsp;een tandradstelsel.

-en zoodoende een rechte

deze\'attofrati\'.r\'^f u f omwenteling gemaakt, dan wordt
het tou^en^nbsp;einde van het koord, dat over

-denboÄ

(1133Vg)Tdoor?ii^^nbsp;maximum trekkracht van 2500 pounds
maximum trekkr.nt!/een toeslagbeugel is echter een

Ook dit ItSt^J:^nbsp;~ -gelijkgemaakt,

slechts over een \\nbsp;praktische bezwaar, dat de proeven

Collins en CaineT^ïuquot;quot;nbsp;^^ m kan plaatsvinden.

richt en daarbij goed/ t®^\'ver-
dat ploegen veel meer arb.^H verkregen. Zoo werd vastgesteld,
der landbouwwer^ 1 T fnbsp;^et trekken van eenig an-

betreft de benlo^Äk^^

4nbsp;^ weKkracht bij het ploegen, een zeer belangrijke

factor. Het aangehaalde voorbeeld, dat de 14-inch ploeg een trek-
kracht van 150 Ibs vordert, terwijl in enkele gevallen, diezèlfde ploeg
1800 pounds eischte, illustreert dit afdoende. Er toonen zich duide-
lijke verschillen naar gelang de structuur van den grond, de soort van
het gewas, den vochtigheidstoestand en de ploegdiepte, zoowel als van
den bouw en zwaarte van den ploeg.

In maisstoppel was de trekkracht 345 kg (proef 6, zie hieronder),
in lucerne daarentegen 626 kg. Vier goede paarden konden dan
ook m het eerste geval de 14-inch ploeg voorttrekken, terwijl voor
lucerne zeven of acht paarden noodig waren.

Tabell. TREKPROEVEN VOOR LANDBOUWWERKTUIGEN
__OP ZWARE KLEI. ~ AMES.

14quot; Sulky ploeg.........

14quot; „ ...........

14quot; . . .........

14quot; „ „ .........

14quot;

ygt; „ .........

14quot; Gang ploeg .........

14quot; ,, „ .........

14quot; „ „ .........

14quot; „ „ .........

8\'16quot; Schijven eg .........

8;i6quot; „ „ .........

8\'16quot; „ „ .........

10quot; Schijven eg .........

10quot;

^^ » tgt; .........

9quot; Schijven eg.........

24\' Weide eg ...........

7\' Cultipacker...........

2nbsp;Row cultivator........

3nbsp;tgt; ,t ..........

5\' Maaimachine .........

5\' „ ..........

Wagen met kleine vi^ielen en
hooiwagen.............

Maisbinder..............

Enkele rij maaimachine ..
Schijveneg (10 x 8 dubbele
schijven) ......

» (18 X 7 enkele
schijven) ......

rt (12 X 7 enkele
schijven)......

6quot; diep, Soedan gras ......

Blauwgraszaad ....

\' ff Stoppel..........

Mais-stoppel......

4^ „ Weide...........

5quot; „ Maisstoppel i zelfde
5quot; „ Lucerne.... J grond

6 „ Zand ............

„ Zwarte grond.....

Maisstoppel .............

Blauwgras zode ..........

Geploegde zode..........

Stortploeg ...............

Maisstoppel ...........

3r diep.......

2f „ .....

Lichte lucerne i
Zware lucerne J

evZrnbsp;l^ebben bewezen, dat de benoodigde trekkracht

. enreaig was aan de diepte waarop werd geploegd; praktisch leveren

dCr/cnnbsp;en Caine het resultaat, dat voor

spannintnbsp;^én paard meer noodig is. Wanneer een be-

gier inch die irnbsp;genoeg trekkracht kan leveren om

vijfspan worden gLomen

vannbsp;betrekking op de trekkrachtlevering

taat van 4 ^^quot;lende landbouwwerktuigen en is het resul-
van de onderzoekmgen van Collins en Caine.

Tc

wordLTvl\'g^^^^^nbsp;overzicht, door Russell (40) verkregen,

Werktuig

Ploeg

Cultivator

Eg

Wals

Zaaimachine

Maaimachine
Binder
Aardappel-
rooimachine

Opmerkingen

Eénschaar 10 x 7:
a. zeer licht.........

i. gewoon.........\' ^

c. zwaar.......

Tweeschaar,18;5i;8pnd

9 tanden, 6\' 9quot; breed ...

a.nbsp;licht...............

b.nbsp;zwaar

7 tanden,5\'3quot; breedquot;

Gewone arbeid____

Sleep-, 7\', 30 tanden !
Zaad-, Si\', 60 tanden ..

Vlak-, 7\'20quot; .........

Cambridge-, 7\' 20quot;\' \'\'
Steerage, 600 kg, 13 rijen
njenafstand 9quot; .
Pple, 400 kg, w;\'i2
disc 6quot; apart.......

Snijbreedte 4\'6quot; \' quot;
Snijbreedte 6\'. .....

Rotatietype Freüanddrilïs

apart ...........

lt;31) ook opditgebied m^f ! 1

kingen ver^ht 117nbsp;Oost-Pruisische paarden onderzoe-

tabel :nbsp;\' ^\'^arvan de uitkomsten zijn vermeld in de volgende

Beitel cultivator ..................

Veertand cultivator.
Kunstm. strooimach. „Pommeraniaquot;

Hakmachine......................

Wagen met 3250 kg op dorpstraat\'
Zaad-eg .........................

Driedeelige eg ................. ^. ^

Ploegen met eenscharige ploeg op ge-
midd. grond, 7 inch diep, 37 cm br.
Ploegen op Zanderigen kleibodem met
eenscharige ploeg................

Door op deze wijze voort te gaan met het netnen van trekkrachtproe-
ven voor landbouwwerktuigen, zal binnen niet al te langen tijd voor
deze werktuigen de benoodigde trekkracht nauwkeurig zijn vast te stel-
len Zooveel staat echter thans reeds vast, dat de groote weerstand,
welke ploegen en andere landbouwwerktuigen in den bodem onder-
vmden, aan de paarden hooge eischen stelt, in ieder geval veel hooger
dan van paarden in het stadsbedrijf wordt geëischt.

Uitvoerige proeven tot het meten van trekkracht, benoodigd voor
het verplaatsen van vrachten in het stadsbedrijf, zijn genomen door
Collins en Caine (22). Deze onderzoekingen, verricht in Chicago,
toonen dadelijk het groote verschil tusschen het stads-en landbouw-
bedrijf aan.

Het aantrekken op goede wegen vordert een groote trekkracht is
echter eenige snelheid verkregen, dan is deze veel geringer dan in het
landbouwbedrijf, waar voor het aantrekken niet veel kracht méér

wordt vereischt, dan voor het voortbewegen (vergelijk de curven van
Reimann (31) bladzijde 37).

Voor het trekken van vrachten in het stadsbedrijf heeft het paard
dus eene groote reserve noodig voor het aantrekken, het voorttrekken
over enke e slechte gedeelten van den weg, alsmede voor het beklim-
men van hellmgen; van het landbouwpaard wordt in het algemeen

een groote kracht geëischt bij het voortbewegen van landbouwwerk-
tuigen, zonder veel schommelingen in de trekkracht

Intabel II (bladz. 53) zijn de door Collins en Cmne met medewer-
king van het Comittee on Animal Motive Power, American Society
of Agricultural Engineers en Horse Association of America, uitgevoer-

Tabel IL

TREKPROEVEN VOOR BELADEN WAGENS. Genomen door ê. V. Collins, 17—22 Sept. 1023. Illinois (Chicago).

I Gewicht,
aarde
in tuij
in kg

Aan-
tal

Gewicht
wagen

en
fading
in kg

Keien

Beton

Asfalt

Klinker

Rails

Houten blokken

Onder de letter a vindt men de trekkrachten (in kg) benoodigd voor het aantrekken van lasten (starten); sub. B die welke noodig zijn
om den wagen in beweging te houden en sub. C dezelfde trekkracht als onder B, doch berekend per ton.

de proeven, weergegeven, door mij omgerekend naar de in Europa
geldende maten en gewichten.

Bij proef 7 dient opgemerkt te worden, dat deze abnormaal hooge
trekkrachten op klinkerwegen (C : 19) worden veroorzaakt door
het zeer gladde en modderige oppervlak van den weg.

Het is jammer, dat door Collins en Caine niet wordt aangegeven,
oi de vergelijkende proeven alle op dezelfde wegen werden gehou-
den is zulks wel het geval geweest dan hebben de proeven meer waar-
de, dan men ze thans kan toekennen.

Het aantal proeven is niet groot en daardoor is niet uit te maken, of
de opvallende verschillen welke erin voorkomen, als normen mogen
worden beschouwd. Neemt men bijvoorbeeld de (over alle proeven
genomen) vergelijking van het aantrekken van den last op asfalt,
dan is deze steeds grooter dan op keiwegen, alleen bij proef 11 is
de trekkracht op asfalt kleiner. Eveneens bij proefneming no. 7
waar de trekkracht bij aanzetten op houten bestrating grooter
is dan bij eenige andere. Neemt men algemeen aan, dat de be-
noodigde trekkracht op rails het geringst is, zoo zien wij bij experi-
ment 10, dat deze op rails 372 kg en op granieten weg 362 kg heeft be-
dragen. Ook valt mij op, dat voor een last van 6486 kg op rails
(proef 4) een start-trekkracht van 386 kg vereischt wordt, terwijl
voor den anderhalf maal zoo grooten last van 9412 kg bij proef 15
slechts een begin-trekkracht van 91 kg noodig is.

Verhouden zich in het eene geval, de voor het aantrekken van den
wagen benoodigde trekkrachten op asfalt en granietkeien als 222 :
97 (pr. 8), in een ander geval is deze verhouding 454 : 444 (pr 7) De
zelfde afwijkingen vinden wij bij vergelijking van andere wegsoorten.

Gemiddeld is de voor het in beweging houden van den wagen per
ton berekende trekkracht het grootst op asfaltwegen, terwijl eerst veel
later de andere wegen volgen (graniet, hout, klinker, beton en rails).

In het algemeen was te verwachten, dat de trekkracht op asfalt het
geringst zou zijn, -- door de in verhouding geringe wrijving tusschen
wiel en weg, ^ zooals ook Ghelin (41) vermeldt.

Ook Born en Möller (42) geven voor asfalt\'een hoog aantal kg
vracht aan in verhouding tot andere wegen:

oV^Mt...............f ....... 500-1.650 kg

upaslalt., ............ 7.500 ,, Op houten weg......... 4100

Op goeden betonweg..... 5.700 ,, Op goeden klinkerweg . 3 200 quot;

Op slechten betonweg.... 2.300 „ Op slechten klinkXfg 2 100 quot;
Op besneeuwden weg____ 2.100 „nbsp;i\'^wweg . ^auu „

HÜTTM43) geef. op voor de voer,uigwriiving:

Op goeden asfaltweg ..nbsp;n ni o/

Sn quot;^^cadaLeg:::...... 00 5

De hooge trekkracht
worden voor het voortb^quot;\' ^nbsp;Collins en Caine gevonden

Tänzer (24) vermeldtnbsp;vracht op asfalt, moeten, naar

welke de paarden o d \'nbsp;toegeschreven aan de moeilijkheden,

punten te vinden te ^^^^^nbsp;\'^oor hun voeten voldoende steun-

stand van den asfaltnbsp;^^^^ ^^ betten. Daarnaast zal ook de toe-

klachten bereikten ^^^ quot;nbsp;spelen,

daar ook mij herhaaldelijk
de warme ZomermaTdnbsp;woonplaats;gedurende

dusdanig te wiizi ^ schijnt de morphologische toestand zich
waardoor denbsp;^^^ ^^^^^^ ^^^ ^^^ dik-vloeibaar wordt,

winnen - bij regnbsp;grooten wrijvingsweerstand hebben te over-

f *quot;

krijgenquot;,nbsp;hoeverre dit moeilijk „vasten-voet-

op asfaltbanen^lir trekkracht verhoogt, moet men de wielen

trekken, welke nwnbsp;P^^\'^den op een loopbaan laten

Sterknbsp;gemaakt is.

kenvaneeTvm^lir^ ^^^ aantrekken zoowel als bij het voorttrek-
CoLLiKs en CaiW T^T^^^ modderige wegen. Hieromtrent is door
gemiddelde tf^^kV..^ t.nbsp;genomen en wel met span 6. De

Is deze trekfoacht^nbsp;^^^^^^ ^ 1178,B 290, C39kg.

wegen (1089 ke^ ^erhoudmg slechts weinig hooger dan op kei-
trekkracht ner ton fP^ ^^ ^^ ^^^ voortbewegen noodzakelijke
na vier maal -oo e quot;modderige wegen aanmerkelijk hooger (bij-
dubbele V.;nbsp;dan op keibestrating,

en zelfs meer dan het

Hetnbsp;asfalt.

gmg brengen van eTn ^^^ ^^ trekkracht voor het in bewe-
geschreven aan het feit?^^ slechts voor een deel moet worden toe-
grooter zijn dan in bew ^^ ^^ wrijvingscoëfficienten uit rusttoestand
massawerking d w,znbsp;hoofdzaak zal wel zijn de zoogenaamde

nul op de gewenschte snlh^^^^* ^^^ noodig is, om de massa van snelheid
mate af van de ivijze vlTnbsp;^^^^nbsp;^^^^

Ten slotte nog eene on ^ ï
kerweg den trekweerstand

Kweerstand voor elke 100 pounds last aangeeft als volgt:

Deze proeven bevestigen de reeds genoemde uitkomsten, dat het
landbouwbedrijf grooter trekkrachten eischt dan het stadsbedrijf.

Voor het beklimmen van heuvels wordt een groote trekkracht ver-

eischt. Als voorbeeld zij het span van Olson Cartage genomen, dat op

keiwegen een last van 6759 kg voortbeweegt met een trekkracht van
77 kg.

Op hetzelfde plaveisel, echter met een stijging van 3,6 procent, zal

de trekkracht reeds oploopen tot 317 kg, dus meer dan het viervoudige.

Door de vele genomen proeven is als regel vastgesteld, dat men de
stijgingsprocenten moet vermenigvuldigen met de op gelijken weg
vastgestelde trekkracht en deze uitkomst aan de laatste moet toevoe-
gen, om de benoodigde trekkracht voor het beklimmen van heuvels te
berekenen.

Het spreekt vanzelf, dat de trekkracht op hellingen zal vermin-
deren met G sm a. Waar het paard ook zijn eigen gewicht omhoog
moet brengen, ^al op zeer steüe hellingen geen trekkracht meer
disponibel blijven. Vandaar dat, zooals ook de Amerikaansche proeven
hebben bewezen, de weerstand met elk procent stijging sterk toe-
neemt. Volgende tabel geeft de cijfers hieromtrent weer:

Wanneer men de trekkrarVn- n
delfden last voort te treVWnbsp;gevorderd worden om een

schrijft, „keine absolut stZ^n^\'^f\'\'

erkennenquot;. Hii haaltnbsp;? ^^^lehung zu der Schwere der Pferde

van Colons en Cain^JTnbsp;^

met een trekkracht van 445 Vnbsp;gewicht heeft van 1270 kg, en

een keiweg. Span 6 mnbsp;^^^^ ^^ voortbeweegt op

soort weg een last vannbsp;1588 kg trekt op denzelfden

klinkerwegen w^c ^nbsp;^nbsp;trekkracht van 1059 kg. Voor

Ook worden io:«;^quot;:^»® ^ kg.

het voortbewegen vannbsp;^n gevonden bij de gegevens omtrent

neer men de benoodinbsp;beweging zijnden last, vooral dan, wan-

gewicht van den wa ^^ ^ ^^^kkracht omrekent in procenten van het

bruikt. In Masdebmon^ Amerika zijn alleen zeer zware paarden ge-
resultaten warLechfnbsp;^\'\'\'^^er span onderzocht; de

te publiceeren h ^^^nbsp;^^^ ^^n de cijfers niet wenschte

gehuldigde oovatH^^^\'^inbsp;^^ richting van de veelal

voor het trekL»nbsp;^^ gewicht van het dier den doorslag geeft

tasten in de eerste 1nbsp;^^^^^ trekken van zware
wering ~ welke ^nbsp;^^^^ lichaamsgewicht noodig. Deze be-
grenzen en onderdennbsp;binnen bepaalde
is, ~ is tot nu Z Jnbsp;omstandigheden, zeer zeker verklaarbaar

De stellinfvarc^^\'quot;^^^^n onderzoeker bewezen,

afhankelijk is van ^nbsp;^at de trekkracht van het paard alleen
men ook kan aanto^^quot; gewicht, acht ik ten eenenmale onjuist, hetgeen

recordcijfers ov.r i oS volgende tabel, welke de Amerikaansche
aangeeft :

Ras

Percheron
Percheron
Belg
Shire
Belg

Percheron
Percheron
Belg X Percheron
Percheron
Percheron xkoudbl.

staat

Colorado

Wisconsin

Colorado

Pensylvania

Michigan

Pensylvania

^lichigan

Wisconsin

Iowa

Iowa

Gewicht van
het span,
in pounds

2885
2924
3475
2920
2905
3705
3315
4050
2915
3700

Trekkracht in
% van het
gewicht van
het span

86.7
85,5

72.0
92,4

93.8

76.9
86,7

74.1
106,3

93,9

In dezen staat ziet men, dat span 4 met een gewicht van 2920 Ibs
een trekkracht uitoefent van 2700 Ibs, terwijl span 9 met nagenoeg
hetzelfde gewicht, 3100 Ibs trekt. Span 6 met een eigengewicht van
3705 Ibs trekt 2850 Ibs, terwijl span 10 met bijna hetzelfde gewicht
3475 Ibs trekkracht levert. — Deze voorbeelden alleen waren reeds
voldoende om Steding\'s opvattingen te weerleggen. Ook de conclu-
sies, welke te nemen zijn uit de onderstaande trekproeven van 1923 te
lowa, wijzen niet in deze richting.

Keefer Harrisonville

C. C. Taft amp; Co., Iowa

Merch. Transfer Co.,
Iowa .............

White LineTransf.Co.,
Iowa .............

Des Moines Ice, Iowa

Merch. Transfer Co.

8 637
8 662

644
687

635
721

635
617

528
517

782
864

762
762

730
760

703
671

825
791

1616

Shire
Shire

Belg
Belg

Onbekend
Onbekend

Percheron
Percheron

Broncho
Broncho

Percheron
Percheron

Clydesdaler
Shire

Onbekend
Onbekend

Shire
Shire

Percheron
Percheron

Wel heeft hier het zwaarste span de grootste trekkracht geleverd,
(span 6 met een gewicht van 1646 kg en een trekkracht van 1043 kg).

Daartegenover haalde snar, ianbsp;...

lager was dan dat van soaffi i T» quot;quot;quot;

van span 6, „slechtsquot; een trekkracht van 953 kg.

bevindingen van WÜST
bedraagt, bevestigd.nbsp;\'^^P ongeveer 50 tot 100 kg

l^e gemiddelde trekkra^u«.
(39) aangegeven ^jg 303 k

niet geldend voor tr^kk.,nbsp;^^nbsp;^^^^^

Weiss (24) eeeftnbsp;^

350 tot 570 kg 651nbsp;Paarden met een gemiddeld gewicht van

deze gegevens zulll •nbsp;bij achturigen werkdag;

Fischer mfb r^ werkelijkheid zijn.
Oost-Pruisisch ! ^^ arbeidslevering van een middelzwaar
seconde. (Ter ITaV?nbsp;°P ^^^ pk is 82,5 kgm per

Prächtigen man, hf^ri^\'^^l^rT \'\' fnbsp;^^^ ^^^

diigt; tot pk, worden genoemd).

HOOFDSTUK IL
BESCHRIJVING VAN HET TOESTEL VAN PROR VISSER.

Terwijl, gelijk reeds in het vorige hoofdstuk is beschreven, om-
streeks 1880 eenige onderzoekingen door Wolff, Kellner e.a.
Zijn gedaan met een „soort rosmolenquot;, die volgens de beschrijving
meer bestond uit een met gewichten te bezwaren deksel, dat rondge-
draaid werd op een eveneens ronde onderbaan, (te vergelijken met
den looper van een meelmolen, draaiend op den ligger), heeft men
daarna in hoofdzaak gebruik gemaakt van veertrekkrachtmeters, en
in den allerlaatsten tijd van den Amerikaanschen Meetwagen.

In 1927 echter is aan het Instituut voor Landbouwwerktuigen en
-Gebouwen van de Landbouwhoogeschool te Wageningen, naar
aanleiding van een vraag van den Dierenarts Colsen te Hontenisse,
om behulpzaam te willen zijn, bij het nemen van trekkrachtproeven
op de Tentoonstelling te Hulst, wederom een rosmolen voor dit doel
ingericht en wel volgens de denkbeelden van den Directeur Prof. Ir.
M. F. Visser, Hoogleeraar aan de Landbouwhoogeschool, die overi-
gens onkundig was van het bestaan van het kellner\'sche Brems-
göpelwerk. Vandaar waarschijnlijk, dat in die richting zelfs niet
gezocht is; in zooverre gelukkig omdat de maximum-krachten, die
men tegenwoordig wil registreeren bezwaarlijk op die wijze, en vooral
niet met een langen trekboom, en dus zeer langzamen gang van het
deksel zelf, te bereiken zouden zijn geweest.

Prof. Visser gaat uit van een gewonen rosmolen, waarbij de klok
draait om een holle gietijzeren as. Hij laat met behulp van dezen ros-
molen een gewone smeedijzeren riemschijf in beweging brengen,
die voor de helft omspannen wordt door een riem, welke vroeger met
behulp van twee schroefbouten, maar in den laatsten tijd door middel
van een hefboom met schuifgewicht, meer of minder zwaar, tegen de
schijf wordt gedrukt.

Aldus kan men met behulp van deze „remschijfquot; het paard arbeid
laten verrichten; zou men het verschil in spanning in de beide riem-
parten met behulp van twee unsters bepalen en de omtreksnelheid

Schema van den Rem-Rosmolen van Prof, Visser

van de schijf zuiver opnemen, dan ware daaruit de netto-arbeid van
het paard gemakkelijk te berekenen. Voor den werkelijken arbeid, ver-
net door het paard aan den trekknuppel, zou men dan nog het nuttig
ettect van den rosmolen moeten kennen. Of, men zou tusschen trek-
linuppel en boom een veerunster kunnen aanbrengen, óf op de
manier van Kellner (17), (vroeger ook reeds door Mc. Gregory
aangegeven), een hefboomunster, waarbij men dan, hetzij voort-
aurend de kracht zou kunnen aflezen, óf wel met behulp van de
rem de kracht constant zou kunnen houden,
^e ontwerper heeft een iets gecompliceerder methode bedacht,
aardoor echter het resultaat verkregen wordt, dat de krachtsbepaling
iten de loopbaan (1) van het paard en naast de rem (f), tot uiting

tr WW unbsp;gebruik temaken van een hydraulischen

^_Kkrachtmeter (a) gelegen op den rosmolen. Het paard trekt door

heteild^^^ ^^^^^ ^^^ gaandt over een éénschijfsblok (e) aan
krachtm^7^quot; trekboom (b), aan de zuigerstang van dezen trek-

druk wordTgeIrSr

buisleidirnbsp;^^^^ ruimte door middel van een

ros^!^nbsp;b^l^^lP van een glan door de holle as van den

leesT den t iT ^^^ Pl^^ts van de rem, en
pel chSl niÏt quot; quot;quot;nbsp;Om de hoogte van deze

Cr^^lnbsp;ook den diameter van

i^reWrX ^^ overdrijven, zijn in den tegenwoordig gebruikten

aangeb^^^^^^^^^nbsp;«P ^e^^lf^e zuigerstang

vttmeJa inbsp;I gezamenlijk oppervlak dezer beide zuigers in dm^

I^e enTnbsp;^^ ^^ -io^i^tof in het peilglas (p),

S k^aannbsp;^^^^^^ ^^ de trekkracht

van delT\' \'\'\'\'\' ^fnbsp;g^^^jke hoogte als

streep gelijk [s 1 f^nbsp;Zoo te maken, dat één deel-

in kg aflezen.nbsp;^ oppervlak, kan men de trekkracht direct

hrtZ^\'tZtïlTT\'^\'^^nbsp;^^hter elkander zijn aange-

Waar een paard, dat voor het eerst in een rosmolen moet werken,
bijvoorbeeld tot het aandrijven van een dorschmachine, bijna steeds
moeilijkheden zal geven bij het aanzetten, is het noodig erop te wijzen
dat dit verschijnsel zich hier niet voordoet, en wel omdat een kleine
hchte remschijf gebruikt wordt. Reeds werd vermeld, dat de groote
trekkracht bij het in beweging brengen van een zwaar belasten wagen
(zie bldz: 55) grootendeels moet worden toegeschreven aan de mas-
sawerkmg. De beteekenis daarvan valt hier bijna geheel weg, omdat
de wel zware klok met bijna geen snelheid loopt, en de wel snelloopen-
de remschijf bijna geen massa bezit.

Teneinde het bezwaar te ontvangen, dat het paard door het rond-
loopen in een kleinen cirkel gehinderd zou worden in de uitoefening
van zijn trekkracht, is in plaats van de in de praktijk gebruikelijke
lengte van den trekboom ad 3,50 m, de lengte eerst op ongeveer
5 m en later zelfs op plus minus 8 m gebracht, dat wil zeggen op
een dusdanige lengte, dat één ronde van het paard, respectievelijk
30 en 50 m lang was.

De Rem-rosmolen van Prof. Visser in gebruik op de Nationale Tentoonstelling van Rundvee, Paarden en Kleinvee 1928 te \'s-Gravenhage

hoofdstuk III.

eigen onderzoekingen.

trekprïvin retds^nbsp;bespreking van de verschillende

^ ^ gewezen, dat aan het verzamelen van zooveel

A» de^ rrinbsp;»o-t worden gehecht,

trekkrachtnbsp;onderzoekingen op het gebied van de

welainde»,,nbsp;ontbreken zulke waarnemingen geheel, of

enkel rid^Ïn quot;ervS^\'n\'\'quot;nbsp;hieromtrent geen

quot;quot;\'u,noer Kan vinden.

seen TdT, ® quot;quot;^n -nede te werken, dateert van den laat-
de dl de nT \' f P\'°^faemingen van Hilbrig (39), die mededeel-
den aanir »quot;iemhaling der door hem onderzochte paarden, vóór
d«e weXfnbsp;«erd niet aangegeven, wanneer

W w^e^drv\'Tquot;\'?nbsp;«i« «i werden vastgesteld,

perimquot;nbsp;daaromtrent, bepaald na afloop zijner ex-

tut^\'ademLr\'\'nbsp;van pols, tempera-

rn^Jef nhtT\'Kfnbsp;quot;quot;»iddelHik vóór de proefnemingen

■^■^^n t^vanbsp;quot; ™ belang, of deze

dieTeê; Tnbsp;Wamieer toch een

onir\'oek rrnbsp;het terrein van

beïnvloe; l„vnbsp;gegevens daardoor worden

verrichtnbsp;P^quot;quot; ™ voren reeds arbeid heeft

gen ïs^SteÏnbsp;Tnbsp;quot;^loed zijn op de verkre-

weinig uSoooeVf, fnbsp;™ Hilbpio zoo

waarop h^ dtrTeri onf
Om deze reS„ quot;\'quot;\'erzocht, minder juist was.

der onderzoekingen ^ «nbsp;verslagen van het verloop

De ,,vragen aan den eigenaaf\' worden gesteld, teneinde later te kun-
nen beoordeelen of het paard tijdens de proefnemingen dezelfde
eigenschappen vertoont, als bij het dagelijksche gebruik werden op-
gemerkt.

Meer uitvoerig toegelicht wordt de eerste vraag „Hoe is het tempe-
ramentr aan den geleider gesteld, omdat thans nog geen praktisch
uitvoerbare methode ter bepaling van deze eigenschap van het dier,
bekend is.

Teneinde te kunnen beoordeelen, of het paard ook tijdens het onder-
Zoek even gewillig is als bij het gebruik onder normale omstandighe-
den, IS de derde vraag „/s het dier gewilligd gemotiveerd.

Amoewel aan de volgende vraag niet zooveel waarde gehecht mag
worden, toch is de informatie naar het eventueel,,hekend zijn met de
maximum vracht*\' noodig, om de uitkomsten van de proefnemingen
te kunnen vergelijken met de normale prestaties van het paard.
Onder ,Mjzonderheden\'\' worden verstaan bijzondere eigensiap-

pen,welkehetpaard tijdens zijndagelijksche werkzaamheden vertoont,

tenemde te kunnen nagaan, of deze ook tijdens het onderzoek te-
voorschijn komen. Door deze vraag te stellen, gewerden mij veelal
gegevens omtrent eenige merkwaardige verschijnselen, welke ook ge-
durende het onderzoek op den voorgrond traden.

Als voorbeeldenhiervanmogen de volgende, herhaaldelijk geconsta-
teerde eigenschappen, worden aangehaald: „Het paard staat dadelijk
stil, wanneer het bemerkt, dat het den last niet meer kan trekkenquot;, of wel
het tegenovergestelde daan^an, dat het dier buitengewone moeite doet.
den voor hem zwaren last voort te trekken. Naast deze eigenschappen
werden nog vele andere opgemerkt als: luiheid, vlugheid, meer of
minder snel reageeren op aanmoedigingen, schrikachtig zijn, enz

Deze vraag bracht ook naar voren, of het paard getraind was, of het
gewend was te werken tusschen strengen dan wel alleen tusschen de
karboomen; tevens of het dier in de kracht van zijn leven was, dan wel
reeds een vermmdering van trekkracht was waargenomen.

De omschrijving van het paard doet ons verschillende gegevens
omtrent afstamming, lichaamsbouw, voedingstoestand, enz. kennen.

Omtrent het ras was bij vele dieren niets bekend, zoodat naar het
exterieur, het dier in een bepaalde groep werd ingedeeld. Was het
paard m een der stamboeken opgenomen, dan werden deze gege-
vens geraadpleegd.

-deeld in dne groepen:

den vas^geTeld^nbsp;quot; geboortebewijzen kan wor-

De schoftho^gte wordrLr^
wordt gedragen, dat de ^i- T ^ ^^^ de galgmaat, waarbij zorg
ste punt van de srlmf/ f^quot;nbsp;^tandheeftenophethoog-

Onder ^o.fo

door met een meetlint d \'^^rstaan de maat, welke men verkrijgt
boog en over de schoft quot;nbsp;borstkas, achter den elle-

-lijking dezer afmetingnbsp;^^ bepalen. Bij de onderlinge verge-

dingstoestand van uinbsp;rekening te houden met den voe-

Het t hnbsp;paard.

behoorende ƒnbsp;ontleend aan de officieele, bij het paard

Voor de bg ^^^quot;\'\'\'\'g^bewijzen.
stamboekopgavL\'quot;geb7uikfnbsp;voorzoover mogelijk, de

pa^rf^feel^t onmiddellijk voor het begin van de proeven be-
haag op een Irn.f weegbrug der Gemeente Wageningen; in den
voor Landbou J! ^ ® transportabele bascule van het Instituut
-en geconÏS!nbsp;Wageningen en te Ede met behulp van

zijnde.

weegmrichting op het kazerneterrein aanwezig

^efke ïïk\'^ri™\'^\' vastgesteld met behulp van een bandmaat,
gedeelte van 1 ni^f^^^\'\'^quot; ^^^ bovenste en middenste een derde
band elkander passendennbsp;uiteinden van den

gelaly df sTrel\' \'\'quot;fnbsp;of zeel, de twee in ons land, naar-

vele benamingennbsp;^^^^^ikelijke tuigdeelen. Door de

l^omt het mij wenscli lnbsp;tuigdeelen in ons land bezitten,

^is een houten gordd ii tT^ ^^^nbsp;^V) te omschrijven

gedeelte van den hals - e ^ bekleed, passend om het achterste
ti^ekriem, aangebracht omP^^tV) als een breedenlederen

Voor de aanduiding v7 ^^nbsp;^^ schoudergewrichten,

aangehouden, en wel L«quot;quot; quot; quot;quot;^^dingstoestand, worden drie normen
dere deelen van het skele^^quot;!quot;^\' uitwendig de ribben en an-
neer alleen nog maar de A ^^^ ^^arnemen; normaal, wan-
2:ijn, en yet, wanneer de uit t knbsp;tusschen de ribben zichtbaar

nauwernood zichtbaar zijt^nbsp;^^^ ^^^ beenderstelsel ter-

s

Het al of niet drachtig zijn, kan alleen beoordeeld worden naar de
mededeelingen van den eigenaar.

Als „gewoonquot; wordt het beslag gekwalificeerd, wanneer de ijzers
geen afwijkenden vorm hebben; zijn de ijzers aan het einde der takken
voorzien van omgebogen gedeelten, dan worden „/ca/A:oenenquot; vermeld;,
zijn stiften of puntnagels aanwezig, dan wordt zulks aangeduid als
„scherpquot;.

Onder „bijzonderhedenquot; worden begrepen: afwijkingen van het
normale type en bepaalde interne gebreken als dampigheid en cornage;:
ook afwijkingen in lichaamsbouw, alsmede bijzondere gangen en
standen worden onder deze kwalificatie vermeld. Daarnaast nog uit-
wendig zichtbare gebreken als spat, overhoeven, schiefels.

De temperatuur wordt rectaal opgenomen met geijkte thermome-
ters, gedurende minstens drie minuten, onmiddellijk voor den aan-
vang en na afloop der proefnemingen, alsmede na 15 minuten rust.

De pols wordt zoo mogelijk opgenomen aan de Arteria Maxillaris;:
is zulks door de vele bewegingen van het hoofd niet uitvoerbaar,,
dan wordt deze bepaald door auscultatie van het hart.

Aan de beweging van den rib wand, respectievelijk die van de buik-
spieren, wordt de ademhaling vastgesteld. Deze methode van opname
moest echter spoedig worden verlaten, daar de, — vooral na de ma-
ximum trekkracht-proef optredende —■, zeer hooge ademhalingsfre-
quen tie, zich vaak manifesteerende in dispnoe, een juiste opname op
deze wijze uitsloot.

Daarom werd overgegaan tot het beluisteren van de trachea, welke
methode van onderzoek verreweg de voorkeur verdient.

Het aantal roode bloedlichaampjes, wordt op de in Marek (44) aan-
gegeven wijze vastgesteld: de plaats van bloedafname —, het bovenste
één derde gedeelte van den halsadergroeve —wordt, daarde eigenaren
veelal bezwaar maakten tegen scheren of kaalknippen, gesteriliseerd
met een wattetampon gedrenkt in alkohol. Voor de aderlating wordt
eene ongeveer 6 cm lange en 11 mm dikke injectiecanule, verbonden
aan een gummieslang van 20 cm lengte en een middellijn van 5 mm,
gebruikt. — Voordat de punctie verricht wordt en ook tijdens den
bloedafvloei wordt manueel een matigen druk op de Vena Jugularis
uitgeoefend, waardoor een regelmatige bloedafname kan plaats vinden.
De eerste straaltjes bloed worden niet opgevangen, doch daarna wordt
de bij de telkamer behoorende pipet, welke vooraf met alkohol en
aether is gereinigd, aangezogen tot deelstreep 0,5. Onmiddellijk daar-

^^^^^nbsp;Wnde, tot deel-

eenige minuten word dnbsp;^qua dest. 200). Gedurende

om onmiddellijk na .fi Tquot;quot;^ verkregen, en de pipet weggelegd,
Eene bewaring gedurend°^i P^^^^f verder te worden onderzocht,
bezwaar opgeleverd — n ^ ^^^^^ slechts één geval,
lichaampjes heeft ol\'nbsp;bepaling van het aantal roode bloed-

waartoe in de bove-?^^nbsp;^^ telkamer van Bürker (45),

hokjes worden e Tih ^^ onderste telkamer telkens tweemaal 20
berekend.nbsp;daaruit het aantal per kubieke mm

vastgesteld met behulp van de
na afloop dernbsp;twee standaardkleurstaafjes. — Direct

pipet gevuld tot°nbsp;^^t instrument behoorende

kubieke mm eeb^^^T. • \'^^^^^^^eep en deze hoeveelheid bloed van 20
tot aan deelstrLn\'^n ^^ gegradueerde maatbuisje, waarin zich
chloricum beSnbsp;^^^^^^

de laatstp resten W a-nbsp;opzuigen en uitblazen worden ook

mengin/van hZTnbsp;verwijderd en aldus eene goed ver-

isnbsp;^^nbsp;I4 minuut

nmtbuisje Zo^Xt^T^fr\'druppelsgewijze het
van de beide stil J ^ .nbsp;gelijk is aan die

gebracht. De teotdenbsp;^et maatbuisje zijn aan-

licht. Hetprocentnbsp;f ^^^^hieden bij doorvallend dag-

iezen.nbsp;quot;eamoglobme kan dan onmiddellijk worden afge-

wordThtt^^ jL^S IZdeX\'nbsp;van een rondeteller

sneZAeid dooreeniuist t 1 quot;^^^keurig aangeteekend en laat zich de
De toestand van 1 ! ^^quot;quot;emet een stophorloge, berekenen,
rekening wordtnbsp;quot;^\'^er omschreven, waarbij ook

Door vrienddSe futnbsp;^^^ transpireeren.

Directeur van het Natuurkunn T^^ Prof. Dr. D. van Gulik,

school te Wageningen J Laboratorium der Landbouwhooge-
ferischen toestand, \' ^^werden mij de gegevens omtrent den atmos-

reg»,nbsp;Srir^\'^l™nbsp;-nbsp;-te

proef ook wotdt opgegev^e.\'\'lt:tf™Tn ^rlquot;\'\'

L Proevenreeks met landbouw-, stalhouders- en trekpaarden.

Voor deze eerste proefnemitigen was het toestel opgesteld in een
weide van de Landbouwhoogeschool te Wageningen. Het terrein
was vlak en de omgeving rustig, terwijl door het aanbrengen van een
dunne laag grintzand een goede loopbaan werd verkregen.

De trekboom was nog niet verlengd, zoodat het midden van de loop-
baan een omtrek van dertig meter had. —-

Het paardenmateriaal werd door de eigenaren gratis beschikbaar
gesteld.

Ten aanzien van deze eerste proevenreeks werd uitgegaan van de
gedachte, dat de werkzaamheden, welke het paard moest verrichten,
zooveel mogelijk overeen moesten komen met die, welke dagelijks
van het dier werden geëischt.

Eerst werd gedurende een half uur getrokken met een trekkracht
van 50 kg, overeenkomende met een vracht van ongeveer 1500 kg
op goede grindwegen.

Na afloop dezer arbeidsperiode, werd een kwartier gepauzeerd.
Daarna moesten de dieren gedurende dertig minuten met een kracht
trekken van 75 kg, voldoende voor een transport van 2250 kg op
goede grindwegen.

Wederom werd een rustperiode van 15 minuten toegestaan, waarna
de trekkracht langzamerhand werd opgevoerd tot het maximum
(maximum-vermogen-proef). Om zulks te bereiken werd, beginnende
met een ronde van 50 kg trekkracht, na elke geheel afgelegde ronde
van 30 m, de trekkracht telkens met 10 kg verhoogd.

Een kwartier na beëindiging der proefnemingen, werd nogmaals
de toestand van het paard beoordeeld.

Voor een regelmatig verloop van de proefnemingen, werden de
volgende bij reglement vastgelegde voorwaarden in aanmerking ge-
nomen:

1.nbsp;Het paard moest worden begeleid door denzelfden voerman, welke
dagelijks met het dier omging.

2.nbsp;Het paard mocht aan de teugels geleid worden, waartoe de voer-
man achter den trekboom medeliep; of wel het dier mocht alleen
rondloopen, van welke gelegenheid veelal, na één of twee ronden,
werd gebruik gemaakt.

3.nbsp;Alleen stappend werken was toegestaan, draven was verboden.

4, ^s tuig mocht, alnaargelang het paard gewend was, een haam of

trekzeel gebruikt worden,

^^eigen met de zweep was geoor-

6,nbsp;Wan^ d-^entegen ten strengste verboden,
oververmoeidh quot;^^^^quot;^quot;quot;^\'^^rmogen proef, het paard teekenen van
digd en werd fnbsp;mocht niet meer worden aangemoe-

7.nbsp;Teneinde ^een ^ ^^^^^^^^ gedwongen, het paard stil te doen staan,
liik npt «^», n rustige omgeving te houden, werden zoo min moge-

\' pcibonen toegelaten.

Datum: 23 Maart 1928.

Eigenaart Landbouwhoogeschool, Afd. „Duivendaalquot; te Wageningen.

Vragen aan Eigenaar:
Temperament .....: lui, flauw.

Gewilligheid ......: gewillig, mak.

Maximum vracht ..: niet bekend.

Bij2. eigenschappen: als het paard merkt, dat het niet meer kan, staat
het dadelijk stil.

Omschrijving paard :
Ras ..............: Belg.nbsp;Atmosferische toestand .\'14 uur.

Geslacht .........: ruin.nbsp;Temperatuur.....: 9,0° C.

Kleur ............: vos.nbsp;Luchtdruk ......: 74,83 cm.

Leeftijd ..........: 14 jaar.nbsp;Vochtigheidstoest .: 93 %.

Schofthoogte......: 161 cm.

Borstomvang......: 211 „nbsp;Weersomstandigheden:

Pijpomvang .......: 22 ,,nbsp;Regen...: geen.

Gewicht..........: 720 kg.nbsp;Zon.....: weinig.

Tuig ............: haam.nbsp;Wind ...: Z.W., matig.

Drachtigheid......: —

Beslag............: gewoon. Bodemgesteldheid:

Voedingstoestand ..: vet.nbsp;Iets vochtig, doch hard.

Bijzonderheden ...: geen.

STAAT vermeldende het verloop der proefneming, van 13J tot lój uur:

tJaT P^^^d heeft reeds arbeid verricht, voordat het werd onderzocht en had
^eeds eerder m een rosmolen geioopen.

Aanvang eerste proef: 14,13 uur. Aanvang tweede proef: 15 uur.
iZo?nbsp;^ 45 sec.nbsp;15,01 uur: 60 m in 50 sec.

14 30 quot; S quot; quot; „nbsp;15,09 „ 60 „ „ 52 „

14 37 quot; S quot; quot; ^^ quot;nbsp;15,16 „ 60 „ „ 47 „

£inde -\'14nbsp;quot; quot; ^^ „nbsp;15,19 „ De haak welke aan het

weinignbsp;^^^nbsp;hoofdstel is bevestigd,

breekt, daarom rust tot
15,21,30 uur.
15,25 uur: 60 m in 46 sec.
^ ^nbsp;£mde.\' 15,32,30 uur.

17 en I630 miml^^ ^^^^^ paard een rustperiode gehad van respectievelijk:

ns üe trekkracht-levering van 130 kg: 30 m in 23 sec.
Om 15nbsp;^ quot;nbsp;quot; 150 „ 30 „ „ 24 „

ësduiendenbsp;aanmoediging door roepen, 200 kg trekkracht

ïïioeite mee^^ geheele ronde bereikt. Daarna deed het paard niet de minste

lt;^oor h=t H,quot; \'nbsp;eigenschap ook in het dagelijksche werk

aier werd vertoond.

• 15 minuten.
Opname pols, temperatuur en ademhaling: 16,8 uur.

Daïum; 25 April 1928.

Eigenaar: Landbouwhoogeschool, Boerderij „Duivendaalquot; te Wageningen.

Vragen aan Eigenaar :

Temperament.......: gewoon, matig.

Gewilligheid .......: gewillig.

Maximum vracht....: niet bekend.
Bijz. eigenschappen . : geen.

Omschrijving van het paard:

Ras...............: tuigpaard (gekr. Inl.) Atmosferische toestand: 9 uur.

Geslacht ..........: merrie.nbsp;Temperatuur .,.: 16,9° C.

Kleur.............: zwart.nbsp;Luchtdruk......: 76,41 cm.

Leeftijd...........: 13 jaar.nbsp;Vochtigheidstoest: 55 %.

Schofthoogte .......: 162 cm.

Borstomvang .......: 198 „nbsp;Weersomstandigheden:

Pijpomvang ........: 21 „nbsp;Regen ..: geen.

Gewicht...........: 600 kg.nbsp;Zon.....: weinig.

Tuig..............: zeel.nbsp;Wind ...: matig. Oost.

Drachtig ..........: neen.

Beslag ............5 gewoon.nbsp;Bodemgestelheid:

Voedingstoest. .....: normaal.nbsp;Droog, hard.
Bijzonderheden geen.

STAAT vermeldende het verloop der proefnemingen van 9 tot 12 uur:

Bij
aankomst

Na 30 min.
50 kg

Na 30 min.
75 kg

Na 5 min.
max. 195 kg

Na 15 min.
rust

Ademhaling ....

Pols...........

Temperatuur....
Proc. Haemoglob.
Aantal roode bldl.
Aantal ronden ..
Snelh.: mp. uur.

„ m p. sec.
Afgel. weg in m..
Verr. arb, in kgm
Toest. v. h. paard

31
74
38,6
68
7,39
83
4980

1,4
2490
124.500
normaal

32
64
38,8
87
8,21
71
4260
1,2
2130
159.750
iets zw.

Het dier heeft nog niet gearbeid; heeft reeds eerder voor het toestel geloopen.

aan ƒbehoeft geen aanmoediging, loopt zeer regelmatig en wordt niet

u ® vastgehouden, doch loopt alleen rond. Voor de maximumproef
wordt het wel geleid.

Aanvang tweede proef: 10,15,30 uur.
10,17uur: 60min48 sec.
40 „nbsp;10,32 „ 60 „ „ 53 „

40 „nbsp;10,33 „ 60 „ „ 52 „

46 „nbsp;10,39 „ 60 „ „ 54 „

49 „nbsp;10,43 „ 60 „ „ 49 „

Einde: 10,45,30 uur.
Rust: 17,30 min.

quot;^aximum-trekkracht-proef: 11,3 uur.

begonnen met 75 kg en na elke volbrachte ronde 10 kg zwaarder

75 kg 30min21 sec.

145 kg 30 m in 23 sec.

195 „ het paard houdt stil op i
ronde en wil ook na aanroepen
niet verder.

Einde: 10,8 üur.
liust: 15 min.

Opname pols, ademhaling, temperatuur: 10,23

uur.

STAAT vermeldende het verloop der proefnemingen van 8 tot 11 uur.

Het loont aflf^quot; gewerkt, en heeft reeds eerder voor het toestel ge-
wordt het door roenpnnbsp;\'nbsp;^^nbsp;der maximum proef,

paard is ^eer moedirennbsp;^^ ^quot;dsels geleid. Het

\'jtuig en wu steeds draven.

8,30 uur.

si? quot;

p. „ 60
9,00 uur.
15,30 min.

^Tprorfnbsp;10,01 uur.

10 kg wordt verh?ol?quot;^\'\'nbsp;de trekkracht

80 ,. 30 ;;
30 „
30 „
30 „
30 „
30 „
30 „
30 „

9,08 uur.
15 minuten.

30 „ „
Op i ronde breekt het
hoofdstel en wordt 1,26
min. gerust.
30 m in sec.
30 „ „ 15 „
30 „ „
30 „ „ 15 „
30 „ „

Op I ronde staat het
paard stil en is ook na
aanroepen niet meer in
beweging te krijgen.

Datum: 11 Mei 1928.

Eigenaar: Landbouwhoogeschool, Afd. „Groenewoudquot; te Wageningen.

Vragen aan eigenaar :
Temperament....: laks, lui.
Gewilligheid .....: gewillig.
Maximum vracht .: niet bekend.

Bijz.eigenschappen: bij landarbeid geeft het paard het gauw op.

Omschrijving paard:

Ras....,........: Belg.nbsp;Atmosferische toestand: 14 uur.

Geslacht ..... ...: merrie.nbsp;Temperatuur.......: 10,6° C.

Kleur...........: vos.nbsp;Luchtdruk ....____: 76,11 cm.

Leeftijd----.....: 14 jaar.nbsp;Vochtigheidstoestand: 40 %.

Schofthoogte ....: 159 cm.

Borstomvang.....: 215 „nbsp;Weersomstandigheden:

Pijpomvang ......: 22,5 „nbsp;Regen----: geen.

Gewicht.........: 755 kg.nbsp;Zon.......: geen.

Tuig........,...: haam.nbsp;Wind.....t tamelijk, N.

Drachtigheid.....: neen.

Beslag ...,......: gewoon.nbsp;Bodemgesteldheid:

Voedingstoestand .: vet.nbsp;droog, hard.
Bijzonderheden ..: toontreder.

STAAT vermeldende het verloop der proefnemingen van 14 tot 16,15 uur:

He^U^ t^denrdrmaïLiT,^\'\'^\' gevestigd, dat het dier lui is, en langzaam loopt.

Loopt steeds aUe^n S JJ?\'^ \'\'fï
niet gearbeid, en nos n^nit\' f ^^^^^^ ^^ worden. — Het heeft dien dag nog
og nooit m een rosmolen geloopen.

Aanvang eerste proef: 14 20 u.ir

14,21 uur: 60 mnbsp;Aanvang tweede proef: 15,05 uur.

14,29 ,, 60nbsp;15,07 uur: 60 min 80 sec.

Rust: 15 min.

Aanvang rnaximum-trekkmrh,

SOkgSOm nSnbsp;15,50 uur.

^^ g^ümmSOsec.nbsp;150 kg 30 m in 31 sec.

70 „ 30;;;; 40nbsp;ijo ,,nbsp;30 „ „

80 „ 30nbsp;quot; 170 „nbsp;30 „ „ 31 „

90 „ 30 quot; 37nbsp;180 „nbsp;30 „ „

100 „ 30 ;nbsp;quot; »nbsp;30 „ „ 32 „

110 „ 30 35nbsp;Staat stil op | ronde

120 30 quot; quot; quot;nbsp;200 „ 30 m in sec.

130 30 r quot; 33 inbsp;quot; quot; » 27 „

140 „ 30 quot; quot;nbsp;220 „ Staat op J ronde stil