■t. \\

\'\'.X-i^\':: ■ -t. ■ /

. . . -

ji- r , ■ \'

\'\' - •• s:.. --nbsp;. ^

si--: ^

* •• ••

•«im.

l-fenbsp;. ■ ■ ■nbsp;tJ-i■ .v\'-- ■nbsp;■nbsp;ii^ . ■ -

■ Ä. ■ •,
....... ■ - •

m \'

■ i - .

fi- : A

DISPÜTÄTIO PHILO LOGIC O - TURIDICA

DE UTILITATE ET AUCTORITATE
POESEOS ET POETARUM IN TU-
. RISPRUDENTIA, NEC NON DE
UTILITATE JURISPRUDENTIE
IN LEGENDIS ET EXPLICAN-
DIS POETIS,

FAVENTE DEO lER^\'oraMO MAXIMO

Ex Auctoritate Magnifici Rectoris

GISBERT! BONNET,

S. S. Theol. Doft. amp; Profeflbris Ordinarii,
NEC NON
AmpUsßmi Senatus KcMmmQi confenfu ^ amp;
Nohilisßmce Facultatis Juridic^ decreto.
PRO GRADU DOCTORATÜS,
Summisque in ÜTROQÜE JURE Honoribus amp;
Privilegiis rite ac legitime confequendis.
Publico Examini Suhmittit
WILHELMUS CORNELIUS ^CKERSDYCK,
SYLVADUCENSIS.

4d Dim xiii. Decmhm mdcclxxix, K L. Q» amp;

TRAJECT! AD REENUM, ^
Ex offieina ABRaHAMI VAN PADDENBURG^
ACAIgt;EMIAE TYPOGRAPHI, mdcclxxix.

aiBLIOTH££K OER
RUKSUNiVEF^SlTEfT
u t r e c h ti

NOSILJSSIMJS JTOÜE

amplissimis vi£ïs

D. WILHELMO CORNELIO
ACKERSDYCK, f/.

CIVITATIS SYLVADUCENSIS NUPER SCABÎNO,
NUNC VERO SENATORI, A TQUE IBIDEM
CAUSARUM PATRONO ÎNCLYTO, PRUDEN-
TISSIMO; PATRI OPTIMO CARISSIMO, PER
TOTAM VITAM DEBITA PIETATE et OBSE^
QUIO COLENDO.

D. PETRO JOANNI FRANKEN,

EJUSDEM CIVITATIS OLIM SCABINO, NUNC
SENATORI; AVO OMNI AMOKE ET REVE-
RENTIA PROSEQUENDO.

NEC NON

B. HENRICO JACGBO ACKERSDYCK,

VIRO LITERATISSIMO.

D. CORNELIO LAMBERTO
ACKERSDYCK, J, U. D,

EXSCABINO, et SENATORI CIVITATIS SYLVA-
DUCENSIS, IBIQUE CAUSARUM PATRONO
DISERTISSIMO CELEBERRIMO.

D,

D. LEONARDO FRANKEN, % U. U.

EJUSDEM CIVITATIS ANTEA SCABINO, TAM
CAUSARUM PATßONO INTE.

mus PATRUIS, HUIC AVANCULO\'
^STIMATISSIMIS MAGNO HONORE.
ET VENERATIONE COLENDIS.

Manc dtsputationem^ quik
äecet^ grati animi re*
Ugiom amp; ohfermntiai,

D. D. D.

W. C. AGKERSDYCK,;

A U C X O R,

DISPU

E c ï O

s A L U T E M.

oient iilî^ qui opus aïiquod in puhîi-
cam lucem emittunt ^ de eau ft s,
quibus adfcrihendum impulfifunt,
prafari ; hac lege me non exime-
rem, ni fi vel ipfe mu lus caujfam
hujus opufculi edendi tihi Jatis undique indica-

ret.

Hocce opusculum^ (jquod Sylv£-Ducis, in
nrhe patria , mihique prlt;z ceteris cariffima ,
Trajeclo juffù par ent um, ne contagia morhi vi-
cini Icederent, profugus, maximam partem com-
po fui amp; totum in ordinem digejfi) in duas par-
tes diftrihuere vifum eft,

arte prior e paucade artis poetics origine
dignitate, de legislatoribus po\'étis, de affinitate
inter Jurisprudentiam amp; poé fin, narrabo; turn
mul tos JCtos itjfos poétas fuijfe ^ aut faltem po-
et as magni ctftimaje ^ eorumciue carminihus fa-
pe ufos fuijfe^ demonftrabo ; e contrario poétas

Anbsp;muh

muJtos invent ri JCtos, eosve inpoematihus fuis
fpecimina Jurisprudentie ecUdijJe, oflendam ;
ipfos Imperatores ^ poftquam JCtorum munere
in refcriptis funamp;i funt, nonnunquam expoéta-
mm fcriptis fapuijfe^ prohareconahor^ quo jure
JCti poeUirum teflimoniis ufi fmt^ eaque Jujîi-
manus in corpus juris retulerit, inquiram ; de-
nique rationem conjïitutionis Phiîippi Imp, con-
tra poétas perfcrutahor.

Hi fee hréviter disput atis ^ ad partem alteram
tranfeo , cui prsmittam prolegomena, quibus
poetarum de Jurisprudentia amp; jCîis fententim

Ipfam hancce partem in tres fedtiones divifiy
prima feamp;ione diamp;a poetarum, qim loca juris\'
variis modis expUcant; fecunda, locapo\'ètarum ^
qua ex jure illuftranda funt; tertia fententias
poetarum, quae aperte cum fententiis JCtorum
vel Imperator um conveniunt, recenfebo, eaque,
quce ipfe legendo obfervavi^ vel ex aliis didici^,
fro ingenii paupertate explicare conahor*

o

L O J

Omnia autem loca 72on nifi ex poitis Latinh
qui ah an. ante Chr. nau 189. usciue ad an
pojt Chr, nat. 405. vixerum, defimita funt]
roget forte quis, idque merito, cur non etiam
loca ex poetis Qracishuc retulerim\'. refpondeo
me, non nifi ex poet arum Latimrum fcripth
Jententias, huic materia apt as., colle^iffe, quia
eorum tantum leamp;ione otia ter ere confueveram,

etiZfn\'^\'\'^\'\'nbsp;ftudiorum tempus

Adhucefl, quod te, Candide LeBor, mone-
cm; omnes verfificatores nomine poet arum in-
jtgmvi, non quod mihi omnes hoc nomine dimi
vifi ßm, fed quod putem , fermone plane

\'rtrnbsp;cui publica forma

eiL {tit an QiuntiUßnusy Seculum autem eß

omnes canninifices poetas vocare; prMereahac

m re definienda judicium, mihi credere minimt
aiifnn.

\\

Denique, ß in hoc meo opuscuh vaiios em-
res fapwscule ofendas, me non tantura homi-

E 4 ]

mm, fed admodum juvenem, imoinftudiisHrö-

nemelTe. memineris^ obnixe rogo,

^nbsp;Vak,

DISPU^

DISPUTAT 10 PHILOLOGICO
J U II I D I C A

D E

UTILITATE ET AUCTOPxI-

TATE POESEOS ET POE-

^I^^V^yr^ IN TURISPRU-
DLNTIA, NEC NON de u-

TILITATE JURISPRUDEN-
TIE IN LEGENDIS ETEX-
PLICANDIS POETIS.

pars prior.

CJPUr PRJMUM.
§ i-

oëfis ars illa Divina, hominum Drvumque voluptar,quot;
a plerislt;3ue omnium ardum antiquiffima habetur^
amp; quidem adeo, ut non tantum nonnulli, miffis
Ethnicorum fabulis, ejus originem ad Mofera, Divinura illum

A 3,nbsp;HebrmT

lt;5nbsp;D î S P U T A T I O

Hebrœorum ducem amp; legislatorem, référant, fed etIam ab
ipfis reriim incunabulis repetere aufi fine, idque non tantum
Philofophorum placitis, fed etiam eo, quem Chriftiana religio
probac, modo, afleri pofle, üatuerunt (s). Nullo enim allo
pa6lo cœleftes illas catervas, Divorum choros, inter fe moda-
lationibus concinere , quam hac ipfa cœlefti poèTi amp; harmonia ;
Deum itaque Optimum Maximum hanc artemipfum raortalibus
largitum elle,

§ U. Certe poêTîS ab omni @evo apud omnes populos in tanto
honore fuie, ut laudes Deorum, leges populo ferendas, nulla
alia, quam hac arte componerent.^ Unde Mofes, David, Salo-
mon, viri seque Dec dilefti, ac populo Israëlidcolegislacores
fapientiffimi, poëcas fuerunt.

§ Hî. Apud Grsecos Solon îeges metro compofitas tulit, eu-
Jus legislatoris verfus nonnulli adhuc producunîurnbsp;Ter-

pander leges Lacedaemoniorura verfibus confcripfic (c). Tha-
ïes, qui leges condidit, amp; preeceptor Lycurgi fuit, poëmata
Jyrica fcripfic (i), prseterea Crecenfes jufferunt, libères fuos

leges

(a) Vid. Gyraldus, Bial. I. de poStarum hiftoria\', Tom. II. Oper.pag.
30. litt. C, feqq. ; amp; Rollin maniéré d\'enfeigner amp; d\'etudier les belles let-
tres, Tom. I. Lib. II. cap. I. Art. i.

(amp;) Vid. Clemens Alexandrinus Lib. I. ftromat. pag, 380. edit. Col.
1588., amp; Suidas in voce Solon, Videat. etiam Clarkius ad Homeri iliad.

Lib. ÎI. vs. 558-
(C) Vid. Clemens Alexandr. Lib. I. flrom, pag. 308.
(i) Legator Cragius de Republ. Laced. Lib. Ill cap, L

PHILCLOGICO - JURIDICA.nbsp;^

leges ediscere, idque cum quodam concentu (e); nimirum
carminum iüecebris in ipfa impolitarum gentium peflora fuavi-
tas quidam ülabitur, qua , fj quis in legibus rigidus amp; acer
fpiritus adiic, feu qusdam neceffiariafervitus, mitis redditur amp;
amabilis, libenter accipitur, amp; diudflime fervatur.

§ IV. Sed ne nimis a propofito diveüar, niillis alils populis,
ad Romanos tranfeam; mi apud Gmm antlquiffimum efl e doBis
genus peetarum, ita Romanos a Gtcscis äoärina ^ omni Hterarum
Cicero demonarat (ƒ), quiaRomani ferius pëtu
™ac^™,nequehuicgenen honorem fuifTe, Catonem enim

M. NobilUri pr.brur» ohjecijn ^W • • •
tngt; ^-n-. /■ \\nbsp;ts inprovinctam pQé-

tas duxijjst , narrac.nbsp;^

. S ^\'i^ilominus in ipfis Urbis incunabulis folebant in epu-

lis de clarorum hominum vinutibus canere. Ipfos quoque le-
gislacores Romanos primis temporibus poëtas fuifle, nonnulli
e.xiflimarunt, quia Cicero dicit: difcehamus pueriLegem XII tab.
ut camm necejarium Q), Idem fere de pueris Varro narrat: aiü
enim, morem/uijre, in conviviïs pueri modeßi ut cantarm carmt-
na antiqua, in qmkus laudes erant Tnaprum, B qfa wee ^ cum
tibime (i)s inter qum carraina Lex Xlf. tab. forfan etiam fuic.
__Con-

Ce) Vid. iEÜanus Variar. Hiftor. Lib. II. cap. 39.
(/) Lib. I. Tufcul qusft. cap. j.
(g) Ibid, cap 2.
W Lib. IL de Legib. cap. 23.

Romani, in edit. optima J. Scaligeri, Iter«!»
rechu 1619, in ftagmenUs, pag. 62. num. 15.

fnbsp;D I S P ü T A T I O

Contrarium tarnen putavit amp; demonflravlt Cl, E. Otto jaas
egreglus (k).

VL Jam ante legem illara carraina fatis erant nota, iroo
mali honiinis iis jam abuti cospifle videntur, malum enim car-
men ibi prohibetur, de quo loco Scipio Gentilis muka conges\'
fit (O, amp; quantam vim eo tempore carminibus trlbuerint, in-
de patet, quod ibi posna ftatuitur illïs, qui aliis incantationibus
Kocerent, de quo loco alibi plura dicemus.

CAPUT II.

§. I.

Uti poè\'Iis legislatoribus, fic amp; omnibus, quibus leges in-
terpretari amp; explicare mandatum efl, Juris Confultis ni-
mirum, profuit; magna quippe jurisprudentiam inter amp; poë-
iln alSnitas eft, quam eleganter Scipio Gentilis deraonilra-
vit («).

f. II. Sicut enim poëcarum propofitum efl, homines in ci-
vitate reddere meliores, ita quoque Poliuca, cujus prscipua

pars

(fe Jn prafat., qus tomo tertio Thefauri Juris E,oiaani prsmittkur,
ibique pag. 5-

(/) Lib. II. Parergor. cap. 30, Tom. II. oper. pag. 403. Qus Parerga
eïiam mveniuntur in Ottonis Thefauro Juris Romani Tom. IV. pag. 1269.

ia) Lib. JI. Parergor. cap. 30. Tom. II. Oper. pag. 403.

PHILOLOGICO . JURIDICA.nbsp;5

pars Jurisprudentia eft, idem traftat, „nde, ut poet® Mufa

ru^ fic JCcI,nbsp;facerdotes dicuntur\', p^Tell^\'t;

JCtun Jurasprudenti® definitione ad eam requirunt Dhii^arZ
6 humanarumnrum noüHüam, jufii B injufti fikntiam (i), eo-
dem modo Horatins, poêeam omnibus numeris perfeaum de-
imbens, m eodefiderac, ut miofcphiam, Ehjuemiam, Reipu-
fKcmana, Jurispuimtiam, mem militarm calleat

Jnnbsp;Qüintilianum ait, hSmm p^U-

ZZT ^nbsp;\'nulmfeim, Qoin-

pmsmconrnpeu, prccpueque, vilut attrila quomar,, .Z foLf,
mgmia optmii remm talium blandhk repami (d).

§■ IV. C. van Eek egregius ille vir, Academis TrajeSinaj
bondam ftrnma cum laude AnteceOor, hanc fentenüam fuam

tatemßhn . • ^ ^\'^^erdu^wnem pati malle, quamnecefß-

ä non Uceret, auando.ue hunc pulverern innbsp;nis porcis

jpatiis excutere {e); idquefemper cum ßmmo amp; incredibiliußi fm-

U 10. §. I. ff. j^fti^j,

W In arte Poëtica VS. 300__qrc

t^! Lib. X. inft O

WlnO.aUo^^

^cudio rodiices conjangendo cum Studio Juris Ci-

Bnbsp;vi-

DISPÜTÄTIO

Buqus conjunBum ejje i affirmat, amp; alibi demonßrat (ƒ)•
mirum poè\'tarum ieélione vita, mores emendancur, amp; petitis
ex eorum ingenü monuraentis fapientiss praeceptis animi compo-

ni poffuDt.

§. V. Sed quidam rigidi morum cenfores hic nobis contradi-
cent amp; argumentabuntLir es Quintiliano (g), PoSßn folam pe^
tere voluptatem; addent multos poè\'tas efle morum corruptores,
quippe obfccenis füis carminibus nihil praeter turpitudinem do-
centes, Catullura, Tibullum, Propertium, nonnunquam Ovi-
dium, Martialem nequitiis fcatere, ideoque eorum leftionem
vitandam efle, fi non eaftreniurj id eil nervis ac genio priven*
lur,

g. VI. Hsec eft febrlculofa fuperftitio male feriatorum cen-
forum, fic Frandscus Sacchinus Jefuita Italus Perufinus, Mu-
tio Vitellesco, Societatis Jefu prsepofito (ut dicunt) generali,
quondam afecretis habuic, Romse an. 1(503. Oradonem

äs

vills Franequerse an. 1693. habita pag. milii 26 amp; 27. in editione, qua
eum compendio iF. prodiit. Trajefti ad Rhenum an. 1697. in 8. quem
virum eruditifliraum mihi inter agnatos , quinto gradu mecum conjunftura,
^uippe patris mei avunculutn magnum, numerare licet.

(ƒ ) In oratione altera de eadem materia habita Trajeai an. ißpj. pag.,
jnihi 61.

ig) L Supra Î.

{h) Vid. Witte diarium Biographic, ad d. 26. Pecembr. an. 1Ö25, quo
tempor« Sacchinus mortuus eß.

PHILOLOGICO . JÜRIDIC.\'^.nbsp;u

de \'oitanda ïihrorum moribus noxiorum leBione ubi fevere
vererum poëcarum, pauds esceptis, kaionem prohibet; fed
hsc fecundum genium iiiorum hominum, qui fifta pietate poè\'.
mata nequitiis firaulque genio fuo privare folent, amp; Chriftiano-
rum quorundam minorum gentium verfificatorum ineptias,
Romanorum poemaiibus fapientia, ingenio , dofilrina plenis
pr^fsrre non erubefcunt.

% VIL Ejusmodi quoque efl Tanaquilli Fabri, Tanaquilli iU

Jius celeberrimi jfilii, Anna^que Dacierise fiatris germani, It-
de ftitiliiate poëtices de cujus iibelii ipfius futilitate

^nbsp;l^ck hisce cenfonbus objicic, hiftoricos fcrip-

tores

(0 Qua cum alio ejusdem viri libeüo de ratione libm cum profeamp;it

legendi prodiit LipGs 17U. in 8. qua editio mihi fuppetit, memoratuc

alla Rom^ 16S0. in iz. édita, amp; libris rarioribus adnumeratur a Vogtio
in Catal. Iibror. rartor. pag. mihi 594.

(k) Editus eft iile iibeüus Anifterodami an. 1697 in 8
(/) In Polynmore Tom. I. Lib. VII. Cap. I. § x. p^g. „.ihi 1003.
[\'■n, HOC tarnen obfer.em , praîfaîionem parum huic iibello aptam efTe,
mnxiiüa enim ülius materia eft, au^orem fata fua quen, pr^fenîm, flbie
Gaiha in Helvetiam, amp; inde in Bataviam profugo,perconventum paftoruta
Gailica lingua concionantium, non liceredifpenfare facramenta, erat enira
verbi Di.ini inidder. Contra hunc librum peculiarem dilTertationem a
rjr Pnbsp;LipOs an. 1698. eruditoruni exaraini expofitam effe, do-

ce buddeus io Ifagoge Hiftorico Theologica Lib. L Cap. iV. §. 12. pag

^-»/entfioc Î776. pag. 26.

B 3 .

I S P U T A T î O

tores Taciturn, Suetonium amp; aüos earidem ob caufara non es-
fe legendes, fsepe il!os flagitia tam aperte narrare, ut vel ea
docere videantur, imo in ipfo corpore juris Juflinianei crimina
prohiberi, quorum le6lio noxia quoque foret leèloribus. Non
autem huic argumentationi fatis ponderis inefle mihi videtur
jlli enim le£lores magis ab iis criroinibus deterrent, quam ad
ilia alliciunt, quod prsefertim in legibus obtinet, poëtae vero
turpitudinem mira venuflate tegunt, eamque ledoribus amabi-
lem efficere ftudent, nee icaque in eo conveniunt.

g. IX. Merito autem Vir idem celeberrimus afferere vide*
ïur, non adeo mores hac Jeélione corrumpi, inquirenda aatem=

omnia , bona fequenda , mala fugienda, fi quis vero, utroque
cognito, malum fequatur, error ille non in inquifitione boni amp; ma«
Hjfed in ipfo homine, ve! per imprudentiam, vel per malitiam
errante, quaerendus efl:.

Non poflum non verficulos Hugonis Grotii, egregii illius
Jurisconfulti amp; P\'oëta;, Batavia decoris, qui mihi modo fuc-
currunt, hue referre; nimirum epigrammate, cujus titulus efl:.;
Libri an puelUs danài, canit:

Cnäz nihil noßris, aut omnia crede pueïlïs \',

Leâlricis mores pagina nulla facit,
Quce caßa eß\\ totmn leget incorrupta Catullum,
IlUnUmumeßj qucs eapit, Scapitur («}*

Atque

(n) Lib. ï- Epigramtnat. pag. mihi 346. edition, a GuiJielmo. GrotiO K
Hugonis fratre, cura:®, L. B. an. 1637, in 8.

FHILOLOGICO . JÜRIDICA.nbsp;^^

Atqtse hac non tantum de puellls; fed de omnibus ïeaoribus
affirmare nulJüs dubito (o). Neque etiam poëc® ob figmenta^
amp; fabulas cuipandi funt, fub iis enira res egregias comprehen-

derunt, Cl. Eek hac de re plura memorac (p) , idecquemis-
lam facio.

XXXXXXXXXXXXX)

CAPUT IÎÎ.

§ I.

H

. poeiarum leamp;oms, ut omnibus hominibus, Cc quoL
Jtüs ut.l,ffin,a, enarrati5, nemo ngt;ir«.r multos JCtos anti-
SMs.velipfos poëtasfuiffe, vel faltem poêtamm fcripta fummo
m honore habüifle, eorumque kSione otia terere folitos fuifle.
0«dius Servu cujusdam carminum me.tionem facit, canens:

Nsc mnus Hmenß.ne. fu„, ,ninus i„,prolaSer^l
Carmina ----------, ,

—— Cf)\'
Quem Servium JCtum fuiffe Cicero docet, „„ enin. chjuen.

tics

(0) Hac de re, ut amp; de poëfl in genere multa profert Budd^us Lib. î
«. L jquot;nbsp;154. amp;R.Lowth. in Ont. d, poftic^ fine é

(p) Orat. altera, pag. y^^Sj.

ii) Lib. II. Trift, v,, amp;

3

D ISPUT ATI O

iï^ tantum qfimfijfs aic, ut jus chik facik poffel tuerl (r),
ideoque jurlsprudenlice maxlmam lucem attüli[fe

S H, Leguntur tetrafticha quinque, quorum primum pr^fa»
tionem, fequentia fingulorum librorum Georgicon Virgiiü arga-
menta continent, quorum quatuor po{leriora in antïqua qua-
dam operum Virgilii editione (t) fingulis libris georgicon prs-
mittuntur (y) cum hoe titulo : H^c funt carmina Ovïdii, in ap.
pendice Virgilii a jof. Scaligero edita (iy) incerto poëtae tri-
buuntur (a;), cui etiam adfcribuntur in editione Petr Burraanni
a Petro Burmanno juniore curara (y^ Horum autem carrai-
num ModeÜinus JCcus auflor habetur ab J. A. Fabricio (s),
idem Sdpio Gentilis (ö), B. Rutilius (3), J. Bertran\'

_________dus

(r) In Bruto Caput- XL.

(j) Ibid. Cap. XLL de hoe Servlo poëra amp; Jureconfulto vid. Otto in li.
bro fingulari de vita Sexvii Sulpitii Cap. IL 5. Invenitur autem hic li-

Iser in Thefauro Juris Tom. V. pag. 1555-i6jo,

(t) Qu® prodiit Narnberg® i(75penfis Anthonü Koberger. an. 1492. in
fol. Suppetit mibibaïc editjo. Videatur de hac editione Cl. Heynem E-
lencho edition. Virgüü, qiii Tom. J. pag, XLIH—CXIV. editicn. Ope-
rum Virgilii Lipfi® an. 1767. ab eo curat® in?enitur ibique, pag. LVL
amp;!naddendis.qua3 Tomo IV. pag. 193. amp; feq. inveniuntür ibique pag. 2:1.
(■!;) SciUcet fol. 25, 41, 55 amp; 66.
(») Lugd. IS73. in S.
(x) Pag. IS5,

iy) Tom. I. ante ipfum opus pag. 27,

(2) In Biblioth. Latina ab J. A. Err.eai L\'pSs an. I77gt; edita. Tom. 1.
Lib. I. Cap. XII. pag. 311.
(0) Lib. IL Parerg. cap. 31. pag. mihi 405. amp; 405.
0) Cap. pag. 189. in vitis tripartitis JCtortinj veierum paree J.

dus (c) amp;Eckius id) aiïerunt, Ciofanus vero eadsm Ovidio
Nafoni ob titulum amp; prffifadonem adfcrlpfit Petrus Bur-
mannus major (ƒ), amp; Heineccius (5) incerto Grammatico,
Wielingios (è) vera Modeftino Grammatico, a Modeftino no-
ilro JCtodiverro, tribuunt; qiisenam autem fententia vera ha-
benda fit, doélorum judicium edo, Scipio Gentilis tamen fiemi\'
Tiem JCtonm Modeßino pc\'étka laudeprejerendum ejje, putavit

§ in. Idem Scipio Gentilis, genium poëticura multis JCtis
proprium amp; poëtarum leaionem ufitatam fuiße , etiam inde
probat Qk^, quodin fragmentisScsevolss, Javoleni, Pomponii,

Caji, Tryphonlni , UJpiani, PauH, Marcianiamp; Modeftini,,

qu® in digedis obvia funt, verficuli occurrant, quorum loca
accurate indicat: doaiffimus HommeliDS ProMor Lipfienfis
filegantlffime mukös jCtos poëias fuiüe demonüravit (/).
JurisCtos auteiB pcëtarura fcripta leSlitafle aperte patet, ubi

easdem

(c) Cap. XXXI. pag. 151. ibid. parte II.
(fif) In Orat. priori pag. 15.

(e) In notis ad Lib VI. Metamorph. O^idii vs. 117. in edit. Eurmannt
Tom. ILpag. 390,; vid. etiam Fabric. Eibl. Lat. Lib, L Cap XIL pag. 378.

(/} InAntiioiog. Veter. Poerar. Latin. Amftel. 1759. Lib. II. epigr. igg,
Tom. L pag. 372, amp; ep. 189 pag- 374-

(g) In Hift. Jur. Rom. Lib- I. Cap. IV. 350. in notis. pag. 457.edit»
Lug Bat 1748-

In Jurispr. reftit. in Ind. JCtor. Älphab. pag. LXXXIV.
(«■) Loco laudato.

(fe Lib. II. parerg. cap. 31. Totn. IL Oper. pag. 407.

(/) In Literaiura Juris in edit. Lipf. 1761. Lib. I. cap. ip, S pagS-

j,6nbsp;DISPUTA T Î O

-easdem res iisdem verbis amp; fententiis, ac poëtje proponunt 6c
explicant, quorum exempîa nonnulla parte alcera hujus disputa-
tionis enarrabo amp; quantum in me eft, inter fe conferre amp; es-
plicare conabor.

§ IV. Muko autem honore poê\'tee a JCtis habiti funt, eo-
rum auéloritas admodum in jure valuit, prsedpue Homeri, uq-
àe Papinianus, Gajus, ülpianus, Paulus, Marcianus, Saîur-

uinus, amp; Modeftinus Homerum ejusque poëmata paffim lauda-
runt, quœ ioca accurate adnotavic Sdpxo Gentilis Qn).

Inde etîam darifîîraus Petrus Fermatus Toîofanus, teflanti-
bus Menagio (k) amp; Januario (ö), idque fecundum prion\'s viri

ïeftimonium diligentiffime, ôc muite diligentius Sdpioae Gen-

tili,

,60_374.; in editione veroLipf. I7?9. Lib H- cap. 3. pag. 280—294.gt;

videatur eUam Schroderus Obfervat. Jur. civil. Ufa. IV. cap. 4. pag. 333-
edit. Härder. 1754.

(«) Lib.II. Parergor. cap. 5—^y- Tom. II. Operum pag. 357-S/P-Äc-

cufatur tarnen aMenagio, in Amoeniut. Jur. Civil, cap. 43. pag. mihi
459. edit. Parifienf. 1677. in 8., unutn iocum Pspiniani, fcilicet 1. 9. f r«
IF, de Supellea, legata, oraifilTe, quam tarnen vir ille doSiffira. in mea
editione , cap.. IX. pag. 365. , explicat, forfan in aliis editionibus bsc de-
fiderantur, eft autem mea Neapolic. anni 1763- De Homeri auftoritate
prsfertim apud Papinianum videatur Otto in Papiniano Cap. I. 4- pag-
mihi 34—35.. edit. Lugd. Bat. 1718.; nec non Klotzius in Mifcellan.
critic. Cap. II. pag. 11. amp; 12. edit. Trajecl. 1763. amp; Schroderus Obfervat.
Jur. Civil. Lib. I. Cap. Vlll. in fine pag. 61.
(n) L. L.

{0) In Repübl. JCtorum pag. 342. nunquam autem mihi hanc DifTata-
jiojiem videre licuit.

m, necnon Jo. Henricus Schlegelius (p) differtationes de au-
^loritate Homeri apud JCtos fcripferunt.

Poroponius JCtus Ennium laudavit (g), Marcianus amp; Flo*

rentinus Virgilii loca allegant, fed de his parte altera agernus.

C A P U T IV,

gt; §

T Ta JCtos faepe poetas fuifTe vidimus, ita etiam multi poets
^ junsprüdentlamcaïluerunt; Gellius narrat,

quendam m-Jus mnnuUos Ennilnon apoeiis ^ fed a Jurh perit\'n ex^

\'plkandos ejfi, quippe non ex litem poëtîcœ , fed ex jure petîtos, pw

tajje, (a) unde etiam C. W. Küflnerus vir do6ciffimus Chre-

ftomatiam juris Ennianam fcripfic {b)i Erh.Reufchius Profeflbr
. _—

. (p) Vir i!Ie art. lib. mag. amp; Jur. Utr. Candid, hanc Differtationem prie-
rem prœfide F. Strunzio Poëf. P. P. publice Vitenberg^e menfe Januario
A. 1717. defendit, poüffimum autem in grajcis verfatur, neque ullum lo-
•cum ex posta Latino defumtum non ubivis obviutn eîîplicavit, aut re-
cenfuit, licet rubrum differtationis fit de poetarum figilatimque Homeri
Euaoritste hujus vero differtat. notitiam debeo Viro Confult. Hierony.
mo van Alphen, cujus ingenium, doftrinam amp; virtutem femper mirabor,
«Elijas humanitatis, dum vivam, grata anitno recordabor.

(9) L. a. ç. 38 fF. de Orig. Juris j vid. Sdp. Gent. 1.1. Cap. XX. pag. 357,
(a) Lib. XX. cap. 10.

(p) qm chreHomathia cum elegamiffima pr^fatione prodiit UpÜ3H]62.

ÎB

disputatio

Eieq. amp; Poef. Heïmfladii fingulari disquifitioneprobare cona-
tus efl, Virgiliura JCtus fuiile (O: J- G. Eltor, JCtusamp;An-
tecelTor de jurisprudentia Horatii Flacci egit

§ ÎÎ. Ovidium, licet Masfon , eumcauffidicum nonfui{re,de»
monflrct, (e) jura tarnen fatis novifle ex eo patet,quod amp; pu.
blicl 6c privati judicis perfonam egerit (ƒ), Siliura Italicum
JCtum fuilfe, fatis es verfibus hifee Martialis apparet:

Uunc mïratur adhiic centum gram hafta morum,

Hunc loquitur grato plurimus ore diens,
EmeritosMußs ^ Fbœbo îr adîdit annos,

Proque fuo célébrât nunc Heîîcûtta foro

Juris

în 8. hunc Ubelluin mecum communicavit CL Saxius Pricceptor meU3, cujug
egregiatn dodrinam, acrejudlcium, amp; in juventute inftruenda accuratam
diiigentiam miror, quem deme optime meritum feraper grato animo colam.

(c) In difquifit. de lP. VïrgiUo Marone JureconJuHo ex Ed. IIJ.vs. 17—24.
injïituta HelmfladU an. 1728. quam mihi CL Saxius etiam fuppeditavit,
ï-ecenfetur autem illa in Operibus Virgilii ab A Kriegel cumNotisGer-
manico idiomate fcriptis fecundum edition. F. Burroanni Francof. amp; Lipfis
Î778. in 8. editis, ibique in prsfat. prima, pag. (fi ab initie numcres) 9.

id) In Praïfatione ad L. A. Harabergi opuscula ad elegantiarem Juris-
pittdentiam pertinentia. Jenœ amp; Lipfiae An. 1740- edita, ibique pag,
VIII-EIV.

(0) In vita ejus pag. 88.
(ƒ) Videat. Idem ibid. pag 63-
fg) Lib. VIL Epigr. 63\'

PHILOLOGICO . jURIDICA.

Juris peritia horum amp; aliorum poëtarum patebit ex locis poë-
tarum, qu3B vel necefiario ex jure expiicari debent, vel cum eo
plane conveniunt, quss parte altera explicate ftudebo.

In republica JCtorum venufto illo amp; elegante opere a Jofe-
pbo Aurelio dejanuario, quifuitadvocatusNeapolitanus, con-
fcripto, roulti quoque poëtas prodeunt (/;).

Non femper itaque verum efl:, quod canit Fauftus Audreli:
nus;

Litlgiofa fugit fiudiofus ^urgia \'vates,

JNon amat infanum mufa quieta forum (i).

CAPUT V.

§ I.

Poftquam Imperatores ipfi in refcrjptis fuis de jure refpoii-
dere cceperunt, JCtorum formulis ufi funt, neque tamen
exjllis folis, fed etiam es phiiofophorurn amp; poetarum fcriptis
multa ad refcripca fua retulerunt, unde tot fententis poeticse,
aequein legibus ab Imperatoribus latis, ac in refponfis JCtorum

inve-

(ö) Pag. 345—3^9.

(«) In diftichis ejus una cum Pifloni, Verini, Dardani, B. Jovii amp; La«
sarelü carminibus Baü!. apud Frobenium A. 1518. in 4. edit, pag, 84»

C a

D ï S P U T A T I O

inveniantur, quarum nonnullas Vonckius (a) amp; ex eo Putroan-
21US (h) aonotarunc; qaasdam edam pane altera dispuîaiionis
producam.

§ II. Juftînianus Imp, in ïnditutîonibus, poflquam dixiflet,
jus civils ah unaquaque civïtate appeJIari, qmties ven nomen non adf
dîîur jus civile Romanum inteUigi^ illud exemplo illuflrac, nîi
fîures funt Poëta apud Grœcos Romanos , tarnen fapius poëtam
tantum did, atque tum apud Grœcos egregîum Homerum , apud Ro\'
manos Vîrgîlium înteUigî (t). - Vides, quanto in honore eiiara
Iraperatorille nofler postas habuerit,ut velab eorum norainibus
exempla deducat.

(«) In Obfervaîioaib. Mifceîlaneis Cap^ XXXII. pag. mihi 123—127.
(h) Lib. II. Probabii. Jur. Civil, cap. 4- pag. mihi 34—3lt;5. ex hoc li-
beîlo nonnulla, huic roateris fatis apta , ad hanc difputationem conferre
licuit, idque benigna humanitate M. Tydemanni Promotoris , amp; antea
PtîBceptorIs mei fumme venerandi, cujus inftitutiones egregias, amp; pluria«.
in me colfata bénéficia femper grato anirno referre conabor,
(c) f. 2. Iml. de Jure Nat. Gent. U Civili,

C A-

PHILOLOGICO • JURIDICÄ.

CAPUT VL

§ I\'.

p\'c paucis inquirendum cenfeo, quibus in rebus poëtarum
fcripta JCtis potiffimum ufui veniant j quo jure JCti eo-
rum teflimoniis afi fint, amp; JuÜinianus Imp. ea in Corporejuris
refervaveric.

OfEcium JCti tribus prœcipue rebus abrolvitur: legis fenfu

eruendo; fadis ad earn applicandis ; cafibus dubiis in ipfa lege
îion expreffis eruendis.

§ IL In ipfa lege explicanda fsepe verborum fignificatio mul-
tum explication! prodeft; Schlegelius in hac re poëtarum aufto«
ritatem rejidt {aquot;), quia Quintilianus, non ab Ulis. JedabOra-
îorîbm âf Fhîlofophîs au^orîtatem petendam ^ ait (h}, Sed Schle-
gelius fequentia Quîntiliani verba omifit, addit nimirum, in
Ulis, ubîfatis pateî poëîas nulla metrî neceßtate coaäosejje, eoruni
auâoriîatem non reprobari; prasterea Quintiiianus Joquitur de
auftoritate poëcarum ad vocum amp; fententiarum ufum proban-
dum allegata; nihil itaque vetat veram vocum fignificationem

(a) In DifTërtat. fupra laud. psg. 21
Qîj Lib. I. intiit. Orator, cap. 6.

C 3

D î s p u T A T I O

€x îods poëtarum eruere, idqae fspe roagnam îucem legi es-
plicandas afFerre poteft; quod fore, ut es quibusdam locis,
parte altera recenfendis, fatis pateat, fperö.

g m. Etiam «bi de vera legislatoris fententia dubium efl:,
illud ex poetarum fcriptis determinari poteft, ubifcilicet mores
fuorum temporum fine ulla fiflione décantant, aut exempla,
quibu» legis efîe£lus apparent, proferunt; atque fie etiam Doél,
Huberus cenfuic^f) , exempla quoque parte altera qusedam inve-
nientur. In applicandis faélis ad ipfam legem mukum etiam
poëtae conferre pofiunt, idque etiam parte altera probare co-
îiabor.

§ IV. C^uantutn vero auQioritas poëtarum in caflbus dubiis,
neque a lege decifis, valeat, exempla, in annalibus Taciti (J)
amp; variis Digeftorum locis obvia, fatis undique demonftrant,
atque itaJCti non immerito poëtarum locis ufi funt, quod etiam
Mornacuis (0 amp;Schilterus (f) JCtiaffirmant; afl faiis ridicuia
videtur argumentatie, ex verbis Ulpiani: cmque în fua arte ne-
que in ûîîa credendum ejjè (g), defumca, quam profert Regne-
rus ab Oofterga (h).

Neqoe

(C) Ad Tit. laft. de poena temere litigant, n, s.
(d) Lib. IV. cap. 43.

(#) Ad L. un, IF. ds Off. qusft. pag, mibi 61.

(ƒ) In esercitationib. ad iF. exerc. IV. 5« pag. ffllhi 46.

(g) L. I- pr. iF. de Infpic. Ventre.

{b) Cenfuza JBeigica ad L. i-S, j.iF. de coatr. eropt. pag. tnihi 43=.

PHILOLOGICO . JüRIDICÄ.nbsp;23

Neque qu\'cquam caufse video, cur Juftinianus Culpari queat,
quod illa teftimonia poëcarum in corpore juris refervari concefle-
rîtî fic enim fundamenta, quibus JCtorum fententias niteban-
tur, innotescunt; neque cuiquam meriîa laus negatur, qu»
nonnunquam poètis debetur, ex quibus JCci Jaepe fapuerunt.

üiilitatem autem hanc amp; au61:oritatem poëcarum parte altera,
quafi tacite ,multis locis,ex eorumfcriptîs petitis,afierere apud
animum conftitueram, unde quoque ea pars in multo majorem
molem excrefcat necefle eft.

CAPUT VIL

§ I-

Adhucinvefligandummihifuperefl, quare, cum apud Le-
gislatores amp; JCtos poetarum auftoritas tanta fueric, ^
tones eorum nomina amp; fcripta in jurenoftro obferventur, privi-
iegia tarnen iis omnino ßnt denegata.

Scilicet Philippus, ab a. poft Chr. nat. 24.4. usque 249. Im-
perator , lege fua pronunciat: Po\'étis nulla immunitatis pmrogaquot;
tivajuvantur (a).

Quod mirandum, pifloribus etiam, qui femper cum poetic

con-

(fl) L. 3\' Cod. de prof. amp; med.

D î S P U T A T î O

conjungùntur, privilégia data funt ; eftne itaque refpondendam,
mulca a majoribus elFe fcripta, quorum ratio reddi neqinC?

§ II. Mukse hujus conflitudonis rationes, a virisdo£lis ex-
COgitatee, contrarium docent ; Magnus ille Cujacius dixerat,
îmmunîtatm bk pëth âmegan^ non quia non inereantur, fed quia
lex deficiat.

Non autem hinc ratio legis explicatur; Philippus enini,
quippe ipfe legislator, leges, qose nondum in gratiam poëcarum
erantlataï, ferre poterat, Honorius amp; Theodofius Irapp.nova
lege riova privilégia Grammaticis, Oratoribus amp; Philofopbis
dederunt Qb), cur Philippus idem de pcëtis non fecit, id enïm
eft inquirendum.

§ III. Scipio Gentilis ait, hac lege non tampo\'eßn^ quam otium de vita
tolli {c); quibus verbis indicare videtur, illos homines privile-
giis privari, qui, poefin colentes, otio vitara degunt, non nifi
convivia Scapulas fréquentant, qui, poëOn fibiignaviaî veniam
iropetrare, putantes, nihil commodi patri», âtque non 5 Kîfî
incommodnm civibus afFeruot : poëtis autem jam olim inertiam
probro objici folere, ex verbis Ovidii patet :

Quid mihi livor edax ignams ohjîch arms ^
fj;nbsp;Ingenîîqué vocas carmen inertis opus

Sei

(b) L. IÎ\' eo\'^«
... .(c) Lib. II. parerg. ap. i. Tom. II. Oper. pag. 351.
(dj Lib. I. Amor. El. XV. V. i amp; 2.

Sed nullum difcrlminis inter otiofos poetas amp; ingenuos Mu»
farum facerdotes veffigium in liac legecernitur.

Odiofe forent hae rationes, fivers, quodpcèTis, ut mathe-
matica amp; harufpicina , di^na vifa fuiflet, quœ tali lege, quafi
tacite amp; republica eliminaretur, aut quod pcè\'fis, seque ac
hidrionia, potius cum nota ignominigs ferretur, quam bono-
raretur.nbsp;\'

5 IV. Gratiofior ratio efl, quam profert Perezius (e) , fcill«
cet, poè\'tas f laude îmmortaU contentos, nulla privilégia cui ar? ^
idea iis privari quoque facile pqffe , fed idem de Oratoribus amp; aliis,

quibus privilégia concefTa runt, verum eft , atque hoc îTsagisTo-

latium poeds, quam rationem hujus legis proferr.

Aliam tamen Perezius (ƒ) amp; Bronemannus (g) proferunt ;
fcilicec arîem ilk tempore non magno honore fuiffe babiîam, fed de
hac fententia agemus infra.

§ V. Eckius hasce rationes addit (Ä); unam, tot jam egregtos

poëtas Romanos f rifcis temporibus furffi, m nihil eo tempore novis
verßficatoribus opus efet^ qui tum judicto plane cormpto cerîe prißini
temporis pcëtas non fuperajfenï, fed ne cum iis quidem mquam
conferri poîwffent.

Ita

(e) Ad Tit. Cod. de prof. amp; med. n.24. pag. mihi 750.
f/) Ibid.

Ad d. L. 3. pag, mihi 1223.
{bj In Orac. priori pag. 33-36,

D

DISPUTAT 10

Ita noflrîs temporibus ratiocinari poflumus, non autera putem,
Philippum Imp. tam probe corruptelam judicii, qusipfius tem-
pore vigebat, novifle, ut in eadera opinione ac Cl. Eckiusver-
iatus fuiflec.

§ VI, Altera, quam profert, eflhsc: poeùas eo tempore îam
parvo numero JwJfe (i), lit vix de po\'étis aliquïd conjiîtuere opères-
preîium ejjety legislator autem non cogitât nifi de iis, qua phrimim
accidunt, ut ait Pomponius JCtus (ky.

Sed hsec fibi ipfa funt contraria, fi enim ob parvum poëta-
rum numerum legislator in eorum gratiam non cogitaflet, etiam
jegera poëtis odiofam non tulilFec.

§ VII. Sed idem Eckius (/) amp; Brunemannus {m) adhuc
wzm caufam proferunr, fcilicet privilégia omnibus omnium fera
artimi ac difciplinarum Profejorihus datum, non quia do^i, fed doilo-
fes illarwn funt f poëfin auîein a Profejforibus doceri nec fokre nec

PJJ^-

Ad hancrationeraconÊrmandara,Cl. Eckio probandumforet ,,
jîon nifi profefToribus privilégia concefla elle 5. fed contrarium

patec

(i) Satis hoc apparebit, fi quîs onomafticon Ce!. Saxü ad hsc tempora
infpiciat, nullum eniai nifi Modeainum, verfificatorem invenieî.
(k) L. 3- ff- legib.
(i) In Orat. pr. pag. 38.
I (m) Loco fupra jm laudato..

PHILOLOGICO - JURIDÏCA.nbsp;17

pates: es verbis Gaji JCti (/î)» omnes cnim pi£lores non tan-
tum artis iilius profeflbres , gaudent hac exceptione, ut tabula
alterius, in qm per errorem. pinxerunt, eorum piclurae cé-
dât, non piclura tabulée, idque contra juris régula m, qua id,
quod rei primariae acceffit, ei cedit, non res primaria ipfirei,
qucG Uli acceffit, amp; fecundum quam neceffariopiäura , tanquara
res acceiToria, tabulae tanquam rei primaria cedere deberet.

§ VIÎL Maxime autem arridet hœc ratiocinatio D06I, Eckii (0):

Fhilippum Imp., quem, ß Cbrißiancs rsligioni nomen mn dederit,
Uli tarnen favijje fatis confiât, in hac lege contra poëtas ferenda, in

COnßlium forfan adhibuiße perfuaßonem iUampupularem , quœ animas

Cbrißianorum impleverat; kä\'iQns poetarum animo s Cbrïflianos veri
Dei Myßerlis initiatos corrumpi depravari; hœc Eckios.

§ IX. Gerte fuperilitio Chridianorum , ü non illis, falcemfe-
quentibus temporibus, eo (lultitis progrefla eil, ut poetarum
Ethnicorum poëmata legere Chriftianis probrofum imo illicitum
effe patarentj fatis hoc patec ex hisce di61is Hieronymi: Sacer-
dotes y Dei o?7iiJps Euangeliis amp; Prophetis, videmus ^ comœdlas le-
gere , amatoria Bucolicoruni Derfumn verba caners, Firgilium tenere
^ id quod in piieris necejßtalis efl , crimen in fe Jacere volupta-
îis; NcC non ex verbis ifidori: Probibetur Chrißianis figment a

legere

in) L. 9. §. 2. fF. de scquir. rer. domin. addatur» §.34. ]nft. eodemi
(9; Loco proxiiiie laudaio.

D 2

DISPUT

hgere poëtarum, quia per ohleäamenta inanhm fabidarum mentem
excitant ad incentha îibîdinum ; non enim folum thiira offer endo öV-
monibus îtnmolaîur, fed etiam eorum diSla Ubcntius capiendo. Imo
Carmen coroponere in vitiis poficum fuifle ex aliis Hieronymi
verbis apparet : nonne vobh in vanîîaîe fenfus S obfcuritaîe-
mentis îngreài videîur, qui jamhum ferit (ita enim legend um
non ferveî neque ßruit) qui tanîam metrorum fylvam in fuo ßudio*
fus corde dißinguit tS congerît. Atque hsec omnia, a Gratiano
monacho in colleflionem fuam relata, in parce prima corporis
Juris Canonici inveniuntur Q) , indeqoe audloritate Pontificis
Masimi vim legis habenr.

Homines tarnen illi fuperflitiofi verfificatores Chriüianos, fal-
tem nonnuîlos, non fpreviffe videntur} Geiafius enim fcribic:
Venerabilis viri SeduUi pafchale opus, qiiod herolcis (olira legebatur
hmeticis) (q) defcripßt verfibus, infigni laude proferimus, item
Juvenci nîbïlominus laboriofum opus non fpernimus fed miramur^

quae

ip) C. 2. 3. amp; IS. D. XXXVII.

(J Vid. Strauchii amoenitat. Jur. Eanon. Ed. VI. cap. 4. pag. 141. edit.
Jen. 1675., Arntzenius in fpecimine obfervation. quod pod Sedulii-
edition. Leovard. 1761. invenitur ibique cap. X. pag, 70 amp; 71., C. Bufi
mannus ad Vitx Hadriani VI. a P. Jovio confcriptas cap. XV., in
Analea. Hirtoric. de Hadriano VI. Trajefti 1707. editis pag. 133. ;
Idem ad J. Pierii Valeriani Lib. II. de Infeiic; Literar, pag. 148, ibidem
p-g, 429. ;amp; P. Vlaming ad Lib. QI.Epigr. 4- Sannazarii, pag. 268—270.
edition. ArafteL 1-728., ubi fimul oftenditur, quantum Hadrianus VLj
S\'ontifex Masimus, arti poscics ej\'asque cultonbus adverfatus fuerit..

PHILOLOGICO « JUHIDICA.nbsp;^p

qiias verba qiioque in Decreto, quae e(l psrs prima corporis Ju-
ris Canonici, Jeguntur (r). Si quis piura de lege Philippj
capiat Jegere adeat Schroderum (s) amp; Putmannum (t).

(r) C 3, 2S amp; 26. D. XV.

(f) Obfervat. Jur. Civil. Lib. IV. cap. 4. pag. 330—334.
(t) Adverfariorum Juris uniyerfi Lib, II, cap. 2, pag, 37.
Lipliffi 1778.

PARS

D î S P U T A T 1 O

PARS ALTERA

PROLEGOMENA.

Priusquam ad recenfendos varios Poëtarum locos pergara,
placet hic eorundem de jurisprudentia, jurisconfultis amp;
fore Romano fen ten lias praemictere,

§ I. Admodum acerbe in jurisprudentiam Ovidlus invehi-
tur, canens:

Quid mihi Hvor edax îgnavos objicis annos

IngenUque quot;accas carmen înerîïs opus ?
Non me verhofas leges ediscsre: mc me

Ingrate vocm proßltuijjs foro.
Mortale eß^ quod quœrts, opus: mihlfamaperennïs.
Oimrltur, m toto ßmper ut orbe canar (a).

Quid acerbius? Quid vehementius escogitari pofTet? Sed non
quidquîd a qmvis oratore amp; poêla, qui in uîramque partem difpuîare,
^ xotTt^^n movere ßlent, in utiUJßmam îllam amp; pukbcrrimam ar-

tem

(a) Lib. L amor. El. XV. vs. i, a, 5—

^ PHILOLOGICO - JÜRIDICA.

Um jurlspruientîam diäum eß, avide arrîpîendum ejje, vir conful-
tiffimus Joannes Luzac eleganter demonftravit (b^.

Solent Foëix, non tantum veteres ; fed amp; recentîores artenj

Rodram perftringerej fic Psiingenius verfificator Italas canit:

Fix paucis novllJe datum, quo tendere tiitim,
Qua ßt iter, per quod vera amp; bona Jumma petantun
Non docet hoc gemini nodofa fcientia juris,
Non Rhetor ^ non Grammaticus ^ fapientïa Jola
Hoc aper it f fida hcec hominum dux atque magißra (c).

In di£lJs autem OvJdü magnus irse impetus cernitur, neque ve-
nuftum illum poëcam Jürisprudentiam femper iprevifTe conftaCg

fuit enim Decemvir, uc ipfe teftatur.

Inter bh quinos ußis honore viros Qd),

amp; itaque judicis officio fun£lus efl, teflante enim Pomponio
JCto, Decemviri litibus judicandis crani conßituti {e): alibi quo-
que fe judicem privatum egiflTe ait:

Res

(h) In Specimine Academico eshibente obfervation. nonnuilas apolo-
geticas pro JCtis Romanis ad Loc. Ciceron. in Orat. pro Murena csp.

XI—XIII- Lugd. Bat. 1768. in prcieg. i-6.

(c) In Zodiaco vitis Lib. II. Tauro vs. 62,. feq^ decujus auéloris noimnej
vita amp; fcriptis quae ^am non ubivis obvia coUigere iicuit,
(rf) Lib. IV. faftor. vs. 384.
(î) L. 2. §» 29. fF. de Orig. Jmîs,

janbsp;DISPUTAT!©

Res quoque privat as ßatui ßne rrimine pide^ ,
Dcqus rneafäjja eß pars quoque viäa ßäe ( ƒ).

Notandom etiam Ovidium hoc acerbura de jurisprudentia judi-
cium adhuc juvenem fcripfifle, libros enim amorum anno seta-
tis viceümo o£lavo edidit.

§ ÎÎ. Virgilius, ipfo Juftiniano împeratore telle (g) , per
minentiam Latinorum Poëia , jus Romanum culpare videtur,
jus ferreum vocans (A); quod Servius re£le per vocem durus
expücare videtur, fic faUem Cicero: Ferreus ejfemy ß tenon
amarem Çiy

Aft forfitan non îmmerito poè\'ta jura illoram temporum dura
nominavit ; ex Lege,emm XIL tabl, teftante Pomponio JCto
legis aMones , quibus inter fe homines dijcepîarent ^ compofitce fue-
fUnî, easque, ne populus y pro ut velkt, illas inßitueret, folemnss
ejje voluerunt , de quibus Cicero: lia jus civile habemus conßitu.
tum, ut cmfacadat is, qui non, quemadmodutn oportet, egerit (1):
Quintilianus: Eß cerîe fermius aâcertafe -oerba adßringendt, eß
etiam pericuhfum, cum, fi in um verbo fit erratum, tot a caufa ce-

cidijje

if) Lib. II Trift, vs. 95. amp; 96.

§. 2. Infi, de Jure Nat. Gent. amp; ci7,
(b) L:b. II. Georg, vs. sor.
(j. Lib. XV. Epift. ar.
{fe) L. 2. § 6. ff. de Orig. juris,
(i) De invent. Lib. 11. cap. 19.

ààijje vîdeamur (tn): amp; Seneca: Quid enim aliud agiiis^ cum

sum, quem interrogans, fdsnxcs in fraudem inducitis, quam ut jor^

inula cecidiße videatur (n):

Hafce duras ineptias Theodofias amp; Valeniianus Imperac.
demum prorfus fufluierunt (o).

PrBEfertim autem hsec jura erant ferrea ruflicis, nam de illis
hoc loco canic Virgilius, diserat qaippe: Fortunatus amp; iUe,
Decs qui novit agreßes (p),\'his enim, certe plerisqiie, cum Gri-
po pifcatore apud Plautum Çq) dicendum foret; Neque ego ißas
voßras kges urbanas fcio,

§ IIL Placet hie varia fori, cujtis crebra apud poetas mejï»

tio, epitheta recenfere.
Ah Ov\'idio vocatur plenum :

\'nbsp;Dîâa tibi pleno verba diferta foro (r).

Idem Iitigiofum\'nomina.t.

Eîfora Marte fuo liîîglofa vacent

Eodem

(m) lib. VII. Isft. Orat. cap. 3- 1« I7-
in) epift. xlvill.

(o) l. 2. cod. de formal. amp; impequot;. adion. fublat.
(p) l. l. vs. 493-

(?) in rudente a. iv. sc. HI. vs. 85.
(r) ep. ex ponto lib. lit- ep. v. vs. 8.
(j; lib. iv. faa. vs. 188.

E

34nbsp;D I S P Ü^ T A T X O

Eodem modo Mariiaîis cecinit:

Fora litîhus omnia fervent:

Ipfe potes fieri Marjya Caiifjîdicus (f).

Id efl: in foris adeo difputatur, ut ipfa Marfyae flatua, què
in foro erat ereóla, nifi auditu careret cauffidicus fieri poâet.
Apud Ovidium quoquem^i?/«/» audit:

Fortia verhofi nutîus ad arma fort (f).

Et rurfus ?

Cedunt verlfofi garrula verba fori {w).

Pro quo Seneca rabulas forenfes perftrin§enamp; dixit elamofmn^,
hoc raodo;

Hie clamofi raUofa fori
Jurgia vendens improbuSy iras
Et verba Jocat •——---(a;).

Didc etiam Nafo forum ingratum.

(Î) Lib. IL Epig. 65.

{V) Lib. III. ex Ponto Ep. V. vs. 8.

{■») Lib. HI. Trift. El. XIL V5. j3.

{x) In Hercule Furente A* I. vs. i^i-iu

PHILOLOGICO . JURîDiCA.nbsp;35

Ingrato vocem proßltulß: foro (y).

Fortafle, quia opus, quod in foro peragitur, mortale efle, ne-
\' que per iliud opus famara perennem acquiri monuerat ; fed de
hoc loco fupra egimus.
Idem iile Poeta forum argutum vocavit :

Flammaque in arguto ßepe reperta foro (s).

Efl autem hoc fenfu argutum idem ac refonans, quod ftrepi-
tura facit fic Silius Icalicus :

Circum arguta cavis tinnîtibus cera, ßmuique
Certähant muco refonantia tympana pulfu Ça).

Indeque ferra ob ingratum ilridorem a Virgilio argutum dici-
tur (i); forum autem ob frequentem vocem JCtorum hoc no-
mine inllgnitur, fic Megaronides fenes apud Plautum garrulita-
îem argutam vocat:

Nihil tnendäciloquius y neque argutum magis^
Quam urbani aßdui cives^ quos fairras meant (lt;?).

(y) Lib. 1. Amor. El. XV. vs. 6.

Os) Lib. I. de Arte Ara. vs. 80.

(a) Lib. xvn. vs. 18 6c 19.

(Ô) Lib. 1. Georg, vs. 143.

{€] Iq Trinummo A. L S. U. vs. 163 amp; 164.

E a

DîSPUTATIO\'

A Virgîlio denique nominaîur injanum:

Infanumque forum popuU îahularia vidit (i).
Eodem modo Fropertius canit :

Tum mibi pauca fuo de cartnlne dïàat Jpollof
Eî veîaî înfano verba mare foro Çe\').

Servîus ad locum Virgilii înfanum explicat per migiofurn, alFo
]oco (ƒ) per magnum; forum autem infanum dici putem, quod
promifcuo eoque ingentifonitu, indegueinfano, frémit: eodem
modo Poëta hac voce de flu£tibus ufus efï:

-ait-: .

Hue ades, mfani ferlant, fine ^ lîttora pMiis (g),,

Et Tibullus de ventîs.\'

Stare vsl infants c aut es ohnoxîa quot;oentis (è).

Neque immerito Virgiiius amp; Propertius hoc fenfu forum infanum
îîominafle videnturj proflat enim exemplum ejusmodi infaniae

apud

(d)nbsp;Lîb. II. Georg. vs. 502.

(e)nbsp;Lib. IV. El. I. in fine.
(ƒ) Ad Ecl IX. vs 43.
(g) Eod. loco.

0) Lib. II. El. IV. vs. g.

PHILOLOGICO . jfURîDICA.

2\'pud Ciceronem in caufa Müonis, ubi prasfldia miliîum forum
tuebantur, ut non modo ausiJium defcnfioni Ciceronis ferrent,
fed etiam filentium efficerent (f).

Ovidius vero res raagis gratas de foromemorat, illudque vel
amori convenire venufte difierit, quem locum toturadefcribere
lubet.

Et fora conveniunt (quis credere poffet^ amori y

Flammaque in arguto fœpe rcperta foro,
llh fœpe lm capitur ConfuUus amors,

Qiiique aliis cavet non cavet ipfeßbl.
lïlo J\'iBpe- loco de/unt fua verba difert 01

Resque nova: veniunt, caufaque agenda fua eß.

Eunc Vmm e templis, qucs funt confinic^^ ridety
Qtii mode patroms nunc cupit ejfs cliens {ky.

Nimirum JCtus ibi fœpe amore capitur, amp; qui cHentibus fuis,
illis defendendis, cavet, fibi ipfi ab amore cavere nequit, dé-
funt tunc JCto, alioquinin caufa perorandadiferto, verba apud
amicam proferenda, res novse non, quae ad forum pertinent,
fed ad amorem, ipfi agendas veniunt ; Venus, cujus ftatua in
templis prope forum inveniebatur, huncce JCtum ridet, qui
modo clientum fuorum patronus fuerat, nunc cupit efle diens^
Veneris : Hic videtur fenfus verfuum Ovidii.

■ Solene^

{i) In Orat. pro Mllone cap. L. n. 3.
(amp;) Lib. I. De Arte Am. VS. 79quot;-86.

E 3

DISPÜTATIO

Solent autem poëtse ad agricolarum bonam fortunam referre,
^uod forum vitent: Sic Virgilius de ejusmodi homine canit:

Quos rami fruêiîis f quos îpfa volenîîa rura
Sponte tulere fua^ carpßt^ nec ferrea jura
Infanumque forum, nec popuU tabuîaria vidit (/}.

Et Horatius :

Beatus ille, qui procul negotUs,quot;

Uf prifca gens mortaîium.
Paterna rura èohus excercet fuis.

Solutus omni fanore,
Forumque vît at, 6? fuperha eîvîum
PoîenîÎ0rum îîmina (m),

S IV. Videamus quoque, num ipfijCti Poëtarum carminibus
Biemorentur. Horatius de illis cauit:

-- Confuhus juris ê? aBor

Caufarum mediocrls abeß virtute diferti
MeffaJœ, nec fcit ^ quantum Caffelîus Aulus:
Seâ tarnen In pretio eß-- --- («).

Poëta

(J) Lib. n. Georg, vs. 500-

(KJ) Epod. Oda IL vs. i-4, 7

{n) In A. Poät, vs. 365. feq.

Poefa hic oflendie reße medium amp; tolerabile in quibusdam
rebus concedi, fic JCcum amp; adlorem caufarum mediocrem in
preîio efle, fed poëcas mediocres effe, non Decs, non homi-
nes, non columnas concedere, cujus difFerentise rationem fie
demonftrat; ut fymphonia discors, cralTum unguentum, amp;pa-
paver cum melle fardo inter gratas menfas ofFendunt, quiacoe-
nafine ifiis duci poteft, fie poëma natum amp;inventum juvandis
animis, fi paulum a fummo deceffit ad imum vergit; quod in
jurisprudentia non obtinet, non enim vita fine ilia , ut menfa
iine cantu amp; odore, duci poflet, neque ea, utpoefis, ad ju-
vandos animos, Ted ad utiHratex« generis I^umanlnataamp;ifiventa

eft, ejus artis peritia a fumma decedere potefl, Jicecnon ad
imum flatim vergat j mediocribus itaque effe JCtis amp; Dii ho-
mines concefTerunt.

Ovidius docec, illos, qui jurisprudentie ftudent, decere bo^
uas artes addifcere, can ens:

Difce honas artes Çmoneô) Romana jmentus.

Non tantum trepîdos ut tue are reos.
Quam populus, juâexque gravis, käusquefenatus.
Tam dabît eloquio viäa pueîla manus {d),

I-

I

Quem tamen locum male intellexi/Te videtur Joannes Jacobut
Mauritius elegans verfifiicator Batavus, qui hosce verfus ver-

(aj Lib. I. de Arte Ara. vs. 459-40«,

tit (ƒ»), quafi Ovidius dhiiTet; non tantum difce, Romana
ju?entus, quornodo trepidos tueare reos, fed difce etiam bonas
artes: Senfus autem hic effe videtur: difce bonas artes, Ro-
mana Juventus, non tantum, ut trépides tueare reos, fed sque
pueila , ac popuius, judex atque fenatus, eloquio vifta manus

dabic,

Horatius perverfa tempora mores queerens priftinum idque
îaudabiJe JCtorum inftitutum memorat, canens :

B-omce dulcs dm fuit, S folemne recJufâ
Mans domo vîgilars, cHênîi promere fura (q).

Ad quem JCtorum tïjorem Tibullas. venuflus ille amp; nativa
aliqua elegantia preeditus poëta , refpiciens, fe quafi confultum

^ amorum praîdicat;

Gloria cuique ßaeß^ me ^ qui fpermntur, amantes
Confultent, cunclis janua noßra patet (r).

PJerumque JCti apud poëtas maie audiunt, Lucilius, cujus
non nifi fragmenta fuperfunt (s), verfibus apud LacUntium ob-
vils (0, cani: ;

Nunc

{f) Dîcbtlievende Uitfpanningen Amfterd. I75i- pag. 96.
(î) Epia. Lib II. Ep. I. vs. loj amp; 104«
(r) Lib- L El. IV. vs. 77 amp; 7amp;\'

f/) Quse édita funt, fimul cura Cenforinl libro de die nataîi a S. Ha^
srercampio Lu^^d. Bat 1742, in 8.
(fj Divin» inftit. Lib. V. cap. IX,

/Nunc vera a mane ad noäem, feflo atque profeßo^
Toto itidem parîterque die, populusque patresque
JaBare indu joro fe omnes, decedere nusquam.
Uni fe atque eîdem fiudlo omnes dedere S art! :
Ferba dare ^ ut came pcjfim, pugnare dolofe;
Bîandîîia certare , bonum fmulare virum fe ;
Infidias facere, ut fi hoßibus ßnt omnibus omnes (v).

Hunc locum Diodorus Tuldenus magnus jlle JCtus laudavit,
eleganter explicavit, amp; ad fua tempora accommodavit (îy).
Quae Horatius de JCtis canit:

Agricolam laudat juris legumque peritus
Sub Gain cantmn conjuhor ubi oßiapulfat Çx),

Non tarn in dedecus JCtorum, quam totius generis humanî dlc-
lüra eft, poflea (y) tarnen JCtum perßdum cauponem nominat

_____________• P^®

\'{v) Videatur Editio Havercampu pag. 192.

(w) In libris de Jurisprudentia extemporali Lib. IL cap, pag. 221. edit
Lovan. 1643. in 4., quem egregium virura Patris oies civem effegaudeoi
gloria enim Syiyaducenfium dici raeretur, quippe Syira-duds natiis. edu\'
catus amp; ejusdem urbis Senator fuit, vid. Valerii Andrtœ Bibl. Belg. pag.
1S3 amp; J84. Foppens Bibl. Belg. Tom. 1. pag. 239 amp; 240. amp; Witte Diar.
Biograph, ad d. 12. Dec. an, 1645. ejus opera in foî, quatuor codicibus
Lovanii an. 1701 amp; 1701. édita fatis funt nota amp; a viris doél^s laudata.
Vid. etiatn de Tuldeno ejusque operibus J. F, Juglers Beyirage zur Jw
rißijcben Biographie dss dritten Band, erßes Stuck, Lîpfi® 1777. pag. ÎI8—-124.
{X) Lib. I. Sat. J. vs, 9 amp; IQ,

(ï) Vs. 29\'

F

4» disputatio

pro quo Schroderus legit promàus cauîor (s); Taepius \\\'ero ob
garrulitatem raemorantur, unde Juvenalis feminam garrulam
defcribens, addit:

Quœ cum discmnhere cœpît.

Turba tacet, nec cauffldicus nee pmco loguatur

Quo etiam refpicit Martialis canens:

:nbsp;..._—, Res eji magna tacere Mathon Qquot;)*

Erat enim Mathon cauffidicus, ut difdmus ex Juvenalij

Cauffidlci nova cum venïat Mica Mathonîs (c)

• Atque ob idem illud vitium a verfificatoribus recentioribus
culpantur ; unde Benediaus Jovius talediftichonin malum caus^
iidicum compofuit:

Te clamante fomin rehoat, fuhfeUîa nutant,
Pmterem obîmdls gàrrule caujjîdîce (ds).

(a) Lib. Emendation, cap IV. edit. Leovard. 1776. pag 68-7i- . d®

qua conjeaura Schroderi vid. Eiblioth. Critica parte iV. pag. sja.
(a) Sat. VI. VS 438.
0. Lib. IV. Epigr. 8t.
(c) Sat I. vs. 30—34-

{i) Yid. ejus difticha Bafilesg A. 1518. isi 4» ®dita pag. 55,

PHILOLOGICO . JÜRIDÏCA.

Ob loquadtatem JCti apu3 Martialem rauct âlcuntut : poft-
quam enim dixerax, quid prima fecunda hora fieret, ^ergiç
ad tertiara amp; ait :

Excercet raucos tert\'ia caujjldkos (e),

De eadem parte diei ait Juvenalis:

--- Dmdâ Jorum jurhque peritus Jpolh (ƒ}.

De quo loco ubi Apollo jurisperitus dicitur varise funt inter-

pretationes ; vetus SchoJiafles quatuor hujus fencentias rationes
profert: aut quia juxta JpoUinis templum Jurîsperîtifedebant ^

traitahant\'y aut, quia Auguftus in tempio Jpollinis Palatini biblio-

îbecam juris dmlts àedicavit ; aut, quia Cicero domum Sasmlce ora-

culum dixit-; aut denique, quia tarn dubia juris peritorum refponfa

Juntf quam Jpollinis.

Prim am amp; ultimam rationem lepide conjungit amp; probat Jo-

fephus Aurelius de Januarionbsp;dicens; Delos infula hahet

iemphni JpoUini facrurn, hoc veneraturi adeunt JCti, for/an txfuo

injli-

ks) Lib. IV. Ep. 8.
(ƒ) Sat. I. vs. 128.

{g) In repubi. JCtorutn pag- mihi 93o videatur etiam ad huuc locnm
S. Lurfenius de tempio^ BiblM. Jpollin. Palat. cap. XXil. edit. Franeq.
î7i9., amp; S. T. Siccama de judicia centumvkali Lib. II. cap. 2. edit Ha!»
17

F 2

inßituto, nam ex \'oeterî Jubenalis Scboliaße dediciflb, jam dluimquot;
rem apud hos obttmiße, ßdendl B traàmdî juxt a Jpoïïmls tem-
plum^ cujus inftituti hanc rationein profert, mnabsreidfaäum-,
musquîsque enim callet, quantum în augurlo païens fit hoc numeu ,
ideo colunt Jurisperiti^ cum artîs fua partem potior e m in conjeSturis,
in quibus augurem fi gerere oportet, coUocent ; quamobrem propitium
fibi ApoUinem obfequio comparant, ne in dißcÜtnegotio inepte harioquot;
lentur, tum etiam lit aganî grates Uli ob nav at am forte fdicit er ope-
mm buic ßuii\'Q.

P A R-

PHILOLOGICO - JURIDICA;nbsp;45

XXXXXXXXXXXXXXXXXXï^CXXXXXXXXXXXXXXXX

PARTIS ALTERIUS.

SECTIO PRIMA,

CAPUT PRIMUM

Ex Plauto Teremzo^.

Pra^mifijs hifce prologoraenis ipfum opus aggredior, fcilicet
aliquot diftorum Poëcarum colleólionem proferam (a}.

f I. -

Quid r% adduco tuwn cognatum huc a navi Naucraten ,
Qui mecum ve^us ejt una navi: atque is f% denegat
FaSta, quce tu jaSta dicis, quid tibi cequum ejl fieri?
Numquid caufam dicis, quin te boe multem matrimonia.

in Amphiir* A. IL S. IL vs. 319-

Haec

(a) Idem propofitum fuilTe Cl. HomraeÜo, fcilicet fcribendi Jurispruden*
tiam poëticam, cujus etiam fpecimen quoddam exhibet, poftea cognovi vi-
deatur oronino ejus Litteratura Juris Lib. I. cap. 19. pag, 371, edir.priÓgt;
ris, Lib. 11. cap. 3. §. g, pgg. 2Sgt;3. edit, poflerloris.

F a

DiSPUTATîO

Hsec funt verba Âniphitruonis ad Aicuraenam nxorem fuam;
fciJicet Amphitrüo per très menfes bello occupaîus Thebis abe-
Tat, Jupiter interim forma Amphitruonis, quem Mercurius
Soß^ fervi perfonam agens comitabatur, ad Alcumenam vene-
rat, amp; ab ea tanquam maritus laete acceptus, cura illa concu-
buerat, qui cem mane profeélus erat, redit ipfeAmphitruocura
Sofia fervo fuo, uxorem frigidam nullo gaudio Iseti adventus
marid fui affeclam, fed perhibentem, fe mantum mos dimifis-

fe, inveniens flupulc, de usoris infania aut furore nullo modo
dubitana perfuadet ei, ut totam ipfius adventus, quem prasfe-
rebat, hiftoriam diffinSle narraret, quod cumfeclflet,|fequecum
illo concubuilTe aperte demorilraflet, Amphitruo fuccenfuit,
uxorem fuam flrupratam efle, fed ne injnfte agere videretur,
jllifa nihil mali perpetrafle, fed cum illo ipfo marito fuo rera
habuifleperhibend, proponîc arbitrum, nimirum feaddufturum
Naucraten Alcumenœ cognatum, nullius fraudis confcium, is fi
faéla, Amphitruonem fcilicec prasterita ncéle apud uxorem fuis-
fe, denegaret, Alcumena aperte adulterii convi6ta foret, nul-
laque fupereflet caufa dicenda, quin Amphirruo Alcumenam
hoc maîrîmonîo multaret.

Lipfius notât hic non tantum divortjum, fed edam retentio-
nem dotis intelligi, quod tamen non reélediélumputatPutman-
nus (Z;), qui hoc non nifi de divortio explicat, quafi Amphi-
truo dixiffet, fe diverfurum five divortium ab Alcumana faftu-

rum.

iP) Lib. II. Probab. Jur. Ciy. pag. 168 amp; 169-

M

PHILOLO^iCO - JIJRIDICA.

ram, aut earn repudiacurum effe; idqae eodem, modo, quo
patria muBari ; in exilium mitti; lonh mul6tarï: bona adimi
quod duobus exemplis (c) hic non defcribendis demonürat.

Optime itaque ingeniofus Gendenvüle hœc verba fie reddidit:
Mlegerez vous encore quelques ratfons, pourfoutenîr, quevousn\'avez
pas merité la repudiation ( lt;f). Multis adhuc exemph\'s illuftrari
poœft, quibus inter alia hase quoque verba Arrii Menandri
JCd: Qid filium Juiim fuhtrabit miliîicB belli tempore, exilio
honorum parte muUandus efi (e), explicantur.
Sic apud Livium: agri partemulftare C/), apudSuetonium:

parricidas bonis mnnihus reliquos dhnîdta parte muBavit (g);
prsedœamp;agri tertia parte mulftare (/^i grandi pecunia muJdta-
re (i); amp; apud Nepotem faepius»

Sed, ut ad poëtas revertar; eodem modo VirgîHus:
Prospexiî trijli muiaatard morte Camïllam {K)»

Ec

(c) Priap. Carm. LV. amp; Cicer. Tufcul Quœft. Lib V. cap. 37,

(dj In Libei. Les comedies de Pkute nmvellement traduites, Tom. I. pag,

Î41.

(e) L. 4- §■ II. ff- de re mil.
(ƒ) Lib. I. cap. 15.
Cs- In Julio Cœf. cap XUI.
{h In Cîsf. cap, l.XX,
(j; In Auiîufto cap. XiJ.

(i) Lib. Xi .^n, vs. 83S,

DISPUT A TIO

Mulamp;ata cadavera cade (J).

Et alibi:

MuIStantur cominus uno

Exitïo

Sic enim utroque loco legendum putat Do£l. Drakenborgïus.
MuBm itaque t^ipunïre, pœnas kers,

S IL

De. Figinti jam u/u jïlïo argenft mmas.
Face, id ut paratumjaln fit. Li. unde gentmnf
De. Me defraudato. Li. maxmas nugas agis.
Tene ^go defraudem , quoi îpfi nihil efi in manu ?
Nifi , quod tu porro uxorem defraudaveris.

De. Qua me, qua uxorem, qua tu fervomSauream
Pûtes, circumduce, aufer, promitto tibi
Non offuturum, fi id hodie efi-eceris,

Tibi optionem fumito Leonidam
Fabricare quid-is, quidvis comminiscere,
Perficito, argentum hodie ut habeatfilius.
Amices quod det.lÀ. Quid ais tu Demanete?
Qüid fi, forte in infidias devenero ?
Tu redîmes me, fi me hufies intejceperïnt?

De. Rediman. .......

In Afiinar. A. L S. L VS. 77^ 8ï -85, 88-91.

Hoe

(1) Lib. X. VS. 463-
(fs; Lib. XFII, vs. $00,

PHILOIOGÎCO - jURIDlCÂ,

Hoc inter Demœnetum fenem amp; Libanum fervum rarum
quendara cafum offer:, quo quîs non ignorans dolo futuro re-
nunciat; ejusmodi tamen exemplum quoque învenitur apud
Terentiurn, ubi Chreroes fenex Menedemo confilium dat, ne
filio pecuïîiara det, fi autem dare ei velit, potius:

Fer alîum qumvh ut det ^ fallî fefinat^
Technîs per fermlum ---(ß\')quot;

Quod confiUum Menedemo placet, qui ftatim, ut fe deci-,
piant, confentit, dicens:

Id ut tnaturent facere^ cup\'xo Uli dare ,

Quod mit -----CO-

Neque tali renuntiationi jure Romano efFeaus denngatur;
negat quidem Paulus JCtus ulla paâione effici poß ne dolus pra^
ßetur (p) amp; Uipianus, mn probandum, putat, ß convenerit,
dolum non eJJe praßandum Cq) y Celfusque, ut idem teflatur,
cenfebatnbsp;conventîonem non valere (r); fed hsc esplicanda

videntur de eo, qui doium commiffum vel commictendum igno-
ravit fi vero quis fcivit fe deceptum effe, dolo renunciarepo-

tefl.

(n) Tn Heautont. A. lU. S. I. vs. 6i amp; 62.

(0) Ibld. vs. 86 amp; 87.
(P) L. 27. î- 3. ff. de paais.
(?; L. 1. g. 7. iF. de reb. credit.
{f) L. 24. iF. de reg. Jur.

d i s p ü t a t i

îeft, imo ilquis fcivitfedeceptura iri, quemadmodum Demœne-
tos apud Pjautum, amp; Menedemus apud Terentium, renunci-

tlatio ejus valere videtur; ajunt enim Diocletianus amp; Maxiral-

anus Inip.p,,nbsp;mlenfdnis dulim înferri (f).

§ IIL

Jam quîdcm bmk ad prcsîorm te rapiam. —~

în Auhilar. A. IV. S. X. vs. so.

Kgt;

Hœc Euclio fenes Lyconidt adoîefcenti dicit, idque iratusamp;
perEurbatus , ut adnotat Lanibinus, non enim id facere ei lice-
bac, nifi antea illi anteflatus eOèt, cette hoc verunij. potuilTec
tamen id fobioteliigere.

Nimirum Lex. XiF. cabî. permiferat unicaique privata auéto-
îitate adverfarium in jus vocare» fequi debebatadverfarius duo-
bus cafibus exceptis, ur ait Gajus JCtus {t), fi alius eum dcfcn*
dere paratus effets fi illico eum auBore tranfigereî^ prœter hosce
cafus fî non iret in jus, tum in jus vocanshomines próefenres tes-
tes advocabat, eumque obtorto collo in jus rapere poterat; id-
que non tantum in vilioribusâ vadimoniidefertoribuslocur^ha^
bebat, fed in omnibus,, quod variis, prœter huncPlauii, Jocis
probaripoflet; poëtarumteftimoniatantumproferaœ.- SicPhrœ-
dromus apud Comicum noftrum Theraphontigono ait: ambulc^
in jus\', ille vero: non eOi tune alter: licetne antefiaù cet. (ü) ;

eodem

(f) L. 34\' C. de transaifc.
(t) L. 23, § I. ff. de in jusvocandoi
In CurcuUone A. V. S. II. vs. 23,

PHILOLOGICO . JURIDICA.nbsp;51

eodem modo alibi ipfe Theraphontigonus loquitur (ïü); idem
eft colloquium apud eundem inter Saturionem Parafitum amp;Dor-
d^kimLenonem (a;); fed, quia Bachoviusrejidt(3?)argumenta

ex comicis poet is petita , neque ipfe Huberus ilia multum pro-

bat (s), quoniam eorum comœJise plurimum moribus Grascis

funt accommodate, videamus locum Horatii.

Apud Fiaccum fa) fcilicet hominicuidam cum ipfo poetaambu-

laati cafu obvius venit gdverfarius, comes poetse magna voce

ejcclamat : quo tu turpifflme I Horaiiumque rogat : licet ne anteßari ?

Horatius opponit auriculam, id eft , fe teftem offert, reüm in jus

vocatum elîe^ adverfarius rapit ream in jus; clamor fit utrmque,
maique conciirfus,

Patet hic mores temporis fimpliciter proponi fine ulIaÊclione.
Sed nonne ipfa Gaji JCti verba, dicentis: plerosque putasfi
nullum de domo ^ in jus vocare licercj quia domus cuique tutijjîmum
refugium receptaculnmßt, mmque, qui inde in jus mcaret, vim
inferrevideri(b),fatisdemon{lTmt, cuique aßori in jus vocanti
reo invito vim inferre licere ; Paulas quoque JCtos id aperte
teftatur, narrans; alîquem, qui domi eß, interduminjusvocari
p(JJe, de domo tmen fua neminem extrabi dehere (c); ergo alio
loco qtiisque, qui non fponte fequitur in jus trahi poteft; fed
_nbsp;__rouka

(w) Ibid. S. HI. vs. 45.

(X) In Perfa A. IV. S, IX. vs. 8. feq.

(y) Ad Tit. Inft. de Adtion. f 12.

poena tem. litigant, n. 5.

(aj Lib. I. Sat. IX. vs. 74-78.

(/;) L. 18. fF. de in jus vocando.
(c^ L. 21. eod,

G a

niuîta Doa. Huberus hac de re contra Bachovium, aliter fen-
tîenteoî (i), fcripfit (Oî ideoque miffam facio.

§ IV.

Fe DiioUe ijlum: fi non fequitur, raplîe fuhlhnem foras.
Facite inter terrain atque cœlum ut médius fit, dlfcîndue.

Py obfecroherckPeripMomene. Pe. nequicquamberck obfecras.

ride ut ifilc tibi fit acutus, Cario, culter probe,

Ca. Quin jam dudum gefiio moecho hoc abdomen adîmere.

Py. pin, Ca. baud etiam numeroMc éicis. Jam ne in to,mnan rnvola.

Pe Imoetîampriusverbereturfuftibus. Ca. muhum qutdem,

Venbsp;Cur esaufus fubagitare alienamuxorem, tmpudem.nbsp;\'

StTrTncPhythiasfervaapudTereniiumC/Jnarrat, juvenem,

quendara Thaidem vitiafle ftairern Thaidis faclum ulcum eflé-

atque de eo ait:

_ Colligavit prîmum sum miferis modit,

__— Nunc minatur porrofefe id, quod moechis fokt,

Quod ego nunquam vidi fieri neque velim - te). ^^^^

U) Ad Tit. Inft- àe Adion. f. 12,

(e)nbsp;Ad Tit. Inft. de poena tem. liiigant. n. S»

(f)nbsp;In Eunucbo, A. V. S. V.

\\g) lü Emucio A. V. S\' V. vs. 13. i5 ^ i®.

PHILOLOGICO - JURIDICA. \'

Idem etiam de moechis narrat Horatius :

lUts multo corrupta dolore voluptas.

Hic fe prcecipitem tefto dedit; ille fl a gclU s
jld mortem ccefus: fugiens hic decidit acrem
Prcsdonum in turbam: Jedit hic pro corpcre nummos,
Ihne p\'mninxsrunt cahnes : quin etiam illud
Accidit, ut cuidam tefles caudamque falacem
Demetsret ferrum : jure omnes; Galba negahat (l^.

Ntmpe omnes jure faaum effe putabant, Gaiba vero, quia

ipfe moechus erat, negabat.

Valerius Maxiinus referc, quosdam eos, quos in adulterio depri\'
bender ant ■ flagellîs cecîdijje ^ alios nervîs contudijje, alios caßrajfe,

alios families ßuprmdos objecijfe , idque illis fraudi non fuifje (i).
Geliius ex îibro Varronis profert, SaUußium ab Annio Mtlone in
adulserio deprebenfum loris bene cafmi, amp; quum dedijjet pecunimn

àimiffum effe (k)*

Et hœc qnidem Jure fîebant; licebat enim patri amp; maritofiüsß
aut oxoris adulterum fa^o deprebenfum ocddere, ait vero Pa-
pinianus: qui occidere poteß aduherum, multo magis contumeliam
poterit jure adjicere (/); iniellexifle itaque videtur per contume-
liam. ea, quibus moechos affcftos efïe locis laudatis vidimus;.

non?

{b) Lib. L Sat. H. vs 39. —40.
(i) Lib. VI. cap I. exemp. Ro®- ^S-

Lib Xvni. cap iS
{I j L. 22. g. 3. ff. ad h, Jal- d- as^-

G 3

DISPUTATIO

non autem putem Papinianum omnia illa, quae habuimus ob
oculos habuifle amp; probaffe, fcilicet unum ex Horatio (m)amp;
ultimum ex Valerio Maximo («), licet Doél. Colerus id etiam
ad contumeliara, quam Papinianus moechis fieri permittit, re*
ferat (o).

Lucrum tngensfaEbo, prœteraumi mtbî meus pater
Dédit izftimatas mer ces, ita peculîum

ConficÎQ grande. --- --- -- -

In Mercaîore in prologo vs. 94—9lt;?.

Patet hinc peculium profediitium jam tempore Reipublicse
Romanse in ufu fuilîe, licet peculium adventitium poteftea fit
conftitutum, eoque tempore, qmcquid lihrt acquîrebant, id patri
acquirebant^ excepta pecuïio caßrenß, docente Jufliniano Imp (/gt;),
nec non dote adventitia, utargumento verborum Ulpiani (§)
patet.

§ VI.

-- Si vir fcortum duxit clam uxorem fuam,

Idfirefcimt uxor, împune eß vir9.
Uxor viroß clam domo egreßa eß foras.
Vira fit caufa exigitur matrimonio.
Utinam Lex eßet eadem, qucs Uxori eß ^ vîroî

Ibidem A. IV. S. VI. vs\'. 3—7.

Ex

(m) L. L. vs. 44.
(«) L L.

(ö) Ad L. L, Valerii Maxiini.

ip) §. I. Inft. per quas perfon. caiq. ac^uir.

ff) L. 2, §. i. ff. foluto matriflionio.

PHILOLOGICO . JURIDICA.nbsp;^^

Ex hoc loco fads apparet, divortium.quod primum Sp. Carvi-
lius Ruga anno ab U. C. 519. itaque 42. aonis ante œtatem\'
PJauti Ob uxorisflerilitatem fecit, teftanteGeUio (r), tempore
Plauti, quamvis etiam fine ulla caufa fieri pofiet, folis tamen
marins non uxoribus licuifie; tandem tamen etiam iixoribusfuic
permiiTum fic Juvenaiis de muliere impératrice canic :

Sed mox bcsc regna relînquît^

Permutatque domos ^ flamme a conteriî: inde
Advolat B fpreti repetit veßigia kBî.
Sic crefcîî numerus, ßc fiunt oBo marîti

Quinque per autumnos . titulo res digna fepukhri (sy

Et Seneca narrat, Wußres quasdam 6? nobiks fceminm non con^
Juhm numero, fed maritorum annos fuos computare, eas exire ma*
trimonii caufa nubere repudiîÇt^^ Martialis vero matrimonia The-
lefinasper dies numerac, canensr

Jut minus, aut certe non plus, triceßma lux eß^

Et nubit decimo jam Tbelefina viro,
Qu(S nubit toties, non nubit: adultéra lege eß^
Offendor moecha fimpliciore minus (©}.

(f) Lib. XVIL eap. ar.
{s Sat. Vi. vs. 224—225, 229 amp; 230,
{t) Lib. III. de Benefic. cap. 10,
(y) Lib. VL Epig. 7,

U T A T I O

§ VII.

PL Roga me vigîntî minas.

Ut me effeäurum tibi, quod promiß, Jetas i

Roga obfecro hercle geßio promittere.

Ca. Dabis ne argenti mihi hodie viginti mtnas?

Pf. Dabo --- —---\'nbsp;\'

In Pfeudolo A. I. S. I. vs. 112—n6.

Pfeudolus fervus Callidoro vulcpromittere, fe ei daturum vi-
ginti minas, prius autem rogai Callidorum, uta fe ftipuietur,
tunc demum congrue refpondens promittit.nbsp;^ _

Eodem modo agit ßallioLeno, ut promittat Sinoni femviginti

minas i di^__^^^^ ^^^

Rogaîo hercle ohfecro: geßio promittere;

Omnibus rnodis tibi effe rem ut Jalvam Jetas

Si. Nullum fericuJum eß, quod/mm, ßipulmen

Ut concepißi verba: viginti minas

Dabin, Ba. Dabuntur---- (®gt;

Sic etiara apud Juvenalem:

Quamîum vis ftipulare Sprotinus aceips, qudd do (x\').
Nimirum Romani, quando fefe alicui ferio obaringere vole-
bants nonfm pUciterpollicerifolebant, talis enim promiffio non
foret jure Romano valida, nuda enim pa^o non pant amonem,

excep •

(w) In Pfeud. A. IV. S. VI. vs. 8. ih 12; 14. amp;
ir.) Sat. VII. vs. 165.

PPÎILOLOGICO - JÜRIDIC^.

excsptîonem quidem, teflante Ulpîano (y\'); fie Romani, ut lid-
bus caufam plurimam tolierent, confiituerunr, utcertae tantum
eflent caufse, quibus obligationes amp; aftiones orirentur amp; toile-
renturj Jt\'ipulaîîones itaque, ut idem Uipianus teflatur (s) , f«*
terpùnuntur paäis, ut quis iis interpoßtis cautior B fecunor fit,
eamque ob caufam quoque Ballio apud Plautum Ç^a\') earn Jnter-
poni volebat, ut Sino rem fibi omnibus modisfaîvam effe fciret;

Atque ex his exempîis mos ftipulandi cognofci amp; legibus lus
afferri poteft.

§ Vin.

Diî hnmortahs , aurîchalco contra non CäTUm fuît
Meum mendacium ! hic modo quodfuMto commentusfui.

Ibid. A. il. S. IIL vs. 22. 23.

Plautus hic vocem comminïfci pro excogitarù ^ effirgt;gere\\iÇ\\xï^ztt
fie ^aQ(\\^xQdolml comminïfci (b), apud Terentiurn
amp; Pomponius Mela narrat, Fhxnices liuras Q liter arum operas,
aUasque etiam artes, maria navibus adiré, cîajfe cofifiîgere , imperl-
tare gentibus ^ regnum praliumqus commentas effe {d), Uipianus
quoque, ubi loquitur de eo, qui rogavic alios, uc aliquem de-
tinerent vel abducerent, ne judicio fiftat, ait, cum dob malo id

feciffs

(y) L. 7- I- 3- ^^

(2, L. 1.nbsp;ft. ds fifpul. prst.

(a) Loco proxime laudato.

(Ö) Ibid. A. IV. s. vn. vs. 64.

(c) Heautont. A. ÏV. S. Vi- VS. 8.
{d) Lib. L cap. 12.

feciße piîtarî, five Uli, quos ad id rogavii fdcnîes fini ßvs ignoraU\'
tes, quidejjet, qiiûdcommlniseeretur (e) : licet aliiibilegant commit\'
îereîur-, eadem vo-x ufurpatuj a Valente, Gratiano (amp; Valentîano
Imperat.-jubentibus : omnes, qui Jcripturas fufpcamp;as commhùscun-
îur i cum qiildin jiidicîo prompfer\'mt ^ nifi ipß ddfiruxerint Veritäteni ^
ut nef aria fcnptura rcos â? quafi falfarios ejjedetinendos (f). Sed
hunc iocum Perezius (g} Se aiii ita explicant, quafi impp.
illos intellesilTent, qui adverfarii infcrumenta falfitatisinjudicio
accufant.

Ex raultis vero prolatis exemplis, quibus vox commînifci nihil
aliud, quam conficere, eßngere, cet. fignifîcac, patet aliorum
interpretum fententiam, qui id de illis ipfis, qui falfa inflru-
menta conficiunc, explicant, prsevalere»

§ IX.

Pro herlli noßro quceßufatis bene ornâtes fumus.

In Pœnuk. A. I. S. lî. vg,

. Ex hoc loco D06I. PüCmannus (/;) verba Pauli JCti: Nonnun-
quam pro frequenîia admijjbrum judicantis fententia temperatur
explicavit, amp; contra Do£l. van de Water demonflravit , nihil
in kftione mutandum efle, particulam enim pro iei eodem mo-
do,

(e) L. I. I. fE de eo per quem hamp;, erit.

(ƒ) L. 24. C. de. probat.

(g) In prœleél. ad G. ad h. tit. n. 11. in fine.

Lib. IL Probab, Jur, Giv. cap XV. p. H? à. HS»
(Î) Ree. fent. Lib. V. Tit. IIL 5.

PHILOLOGICO . JURIDICA.nbsp;59

do, quo apud Plautum denoîare proportîonem , quod pîuribus
esemplis adftruit.

Vir tarnen ille Cel. non tam certis argumentîs fententîam fuam
probaiTe videtur, quin objici poflet, ci adhuc neceflario pro-
bandum efle, vocemfrequcntiam,qu3eapudPaulumobvia,aeque,
ac: herilis [2\' noßerqu^ßus apud Piautum , copia apud Livium (^k),
modus litis apud Ulpianum (/) , amp;faculîaîes amp; dispoßtie defunSti
apnd eundem (w), efle vocem mediam, nempe tam proparvo,
quam magno numero fumi, id enim in omnibus allegatis exem-
plis obtinet, in altero tarnen Joco Ulpiani (0), ab illo allegato,
idem de voce : facundia quneri poflet.

§ X.

Sa. VädaUiT hic ms. Pœ. Uiinam vades deßnt, in carcere ut fis.

In F erf a A. II. V. vs. 18.

Es hoc loco ubi P^gniura puer optât, ne Sagariüiofervus vades
inveniât, ut itaque in carcerem detrudaïur, Do£l. Rsevardus
primum obfervavic, reu m in jus vocatum, fi fatisdare non

poterat in carcerem dejici.

Piara hac de re Cl. .Noodt (0) amp; Schu![ingius(p) fcripferunr.

\'§ XL

(k) Loco ab eo laudato Lib. XXXVI. cap. 10.
( i j L, ab eo L. i. 10. ft. de estr. cogn.
(m) L. ab eo L. S- iF. de ann. Ieg:it.
(\'2) L. I. 12. ft. de extraord. cognit.

(0 Lib. IL Obferv. pag. mihi 34« amp; 341» Totîi. I: Oper.
(p) In enarrat. part, prima: ff. ad Tic. qui fatisd. cogant. §. 4. pag.\'
mihi 231 amp; 232..

H 2

DISPÜTÄTIO

§ xr.

Nam ego îllam Uber alt ojjtro caufa manu

6o

Nunc Vide uîrum vis, argentum accipere, an caujam meditari tuam^

DsUberahoc, dumegoredeo, Leno.—\' x--— -

Terentius in Adelph. A. II. S. 1. vs. 40—42.

/Efchiniis permiitic hic Sannioni deliberandi facukatem.
Non autem aclor L. Xll. tbl. coaftus erat reo in jus vocato
actionem edere , Lex enim reum ftatim fequi jubebat, amp; editio
apud praetorem fieri poterat, quo modo etiam agebat Satuno
apud Plautum (g); qui vero honefte rem gerebant, videnturin.
dicaffe reo, quid amp; quare peterent, utilii hoc modo deliberandi
copia daretur; fed jure novo illud mutatum, amp;, Ulpiano tenan-
te CO ,nbsp;aStionem, qua agere vslit, edere debet, ut fic reus

fciat utrum cedere an contendere mailt, fi contendendumputet, venial
kjlruaus ad agendum , cognita a^ione qua convenitur.

Plura hac de re videri pofFunc apud SchultingîUm. (0.

^ XIL

—-—— Omnes focrus oderunt nurut^

In Hecyra A. 11. S. I. vs. 4-

Si hgec verba Lachetis fenis, ad Softratam uxorem, vera

fint non facile locus erit donacioni, a focru nurui faftae, amp; fine
, \' *nbsp;ullo

(3) In Perfct A. IV S. IX. vs. 8 amp; 9.

Çr) L ff de edendo.

fo) Ad Tit. f. de edendo. §. i. pag. mihi 261 amp; 252^

PHILOLOGICO . JURIDICÄ.

u\'?o meta foturi derrimenti leges talem donationem permlttere
potuerunc, ak enim Uipianus: Socruï a rairu vel contra donarînon
fjï prohibitum (f); ne autem hanc veram hujus licentiee caufam
effe pûtes5 addit enim idem JCtus: quia bic jus poîefiatisnon ver.
titur banc enim caufam effe, cur focer genero donarenon
poffit, antea dixerat (id).

CAPUTH.

Lucretio amp; TihullQ,

§ I-

längere enim B tangi nifi corpus nulla potefl res.
Inbsp;Lucretius Lib. I vs. 305.:

Lambinus adnotat ad hunc locum, unum ex principiis amp;fen.-
tentiis ratis amp; fisis Epicuri effe hoc: quicquid tangere B tangi
p-oteß id corpus efij unde Lucretius alibi, ubi conjunélum ideße
ait:

—------— Quod nunquam fine perniciali

Difcidio potis eß ßjungi, feque gregari (a).

Exem»

(0 L. 7. §. 7. fF. de donat. int. vir. amp; uxor.

C^) Ibidem.

(w) L. a. §. 6. eod.

(a) Lib. I. vs. 452 amp; 453.

H 3

DISP UTATIO

Exempîa conjuncloriim proferens, inter alia hoc ponit:
Ta^us corporîbus c .nBïs, întaBus înanl (k).

Scilicet conjunflus eft: Inde etiam intelligitur fententia Gaji
JCti, qui res in corporales amp; incorporales dividens, corporales
cas ejje, ait, qua îangîpsjjunt, incorporales, qua tangî nonpojjl^m (tr) j
quem in fua defînitione Tribonianus fecutus eft (d).

§ IL

Jut juvat egreâîens genlîales per Veneris res.

Lib. IL vs. 443.

Sic etiam alibi:

Qu^ quoi jun^a mrô fit famp;mîna psr Fenerîs res (ey

Scipio Gentilis JCtus putat, Lfjcretîum bisce in locis tes Vene-
ris appellare eas partes corporis, quitus viri ^ fœnnnœ funt {f);
fed nullam hujus interpretatîonis rationem invenire poiïlim, in
akero loco non efl: necefîaria, in akero plane abfurda; res vero
Veneris hic idem fignificant, quod apud Ulpianuni, dlcentem :
pomponius fcrlbit in ipfis rebus Vernis ieprebsnfum occidi, ho:
ejl, quod Solo ^Draco dicunt è\'v layia (gj : nimirum ipfum concubi-
turn, atque,hoc etiam es pluribus locis a Scipione Geniili omis-
fjs patet J fie Philofophus noiler :

Ipfaque

(b)nbsp;Ibîd. vs. 45S.

(c)nbsp;L. I. I. fF, de divif. rer.

(ii I amp; 2. Inil;. de reb. corp. amp; ilicorp.

(c) Lib. IV. vs, 125-8.

(ƒ) Lib. IL Parerg cap. 23.

(£) L, 23. I. fF. ad L. Jul. de adult.

Ipfa que àeduch dux n^itcs hlanda voluptas,
Ui res per Fenerîs hlanàhîm feda propagent Q).

Et alibi :

\'^lïîceî ut nsqueanî homines armenta ferceque

Inter fô nullum rem gignere conveniendo y

Per Veneris res, extra homines, armenta feras que (i)

X)enique ait : portents non pojfe:

»

--- Reperire cibum, nee jungi per Veneris res

Ovidias iisdem verbis ilc utitur :

Hie quod f a Veneris rebus furgsn\':e puellâ,
Vidit in immundo figna pudenda toro (/).

Merito autem JCtus notât, idem a Nafone (m) mnoris opus
dici J addi poteft , Sulpiciam pro rebus Veneris disiffe cupidœVs\'^
neris gaudia: hoc modo:

Nec Veneris cupidcs gaudia turbet aper (n).

Quid vero per gaudia Veneris intelligat, ex prascedentibul
patet: diseratenim:

Sis

ib) Lib. n. vs. 177.

to Ibid. vs. 920-922,

Cki Lib. V. vs. 848.

(;) In R tned. Amor. vs. 431 amp; 432.

(m) Epift. Heroid. XV. vs. 45.

(h) InTibulli Eieg. Lib. Iv. Carm. III. vs. jg.

Sic lus mea tecum

Arguar ante ipfas concuhuijje plagas (o)
Eodem raodo Aufonius rogat;

Imperium, litem, Venerem, cur una notet res (p).

5 IIL ^

Quo magis in duhiis hominem fpsäare periclis

Convenit, adverfisque in rebus noßere, quid ßt.

Nam verce voces turn demum peäore ab imo

Ejiciuntur, £f eripitur perfona manet res.

Lib. iil. vs. 55--5S.

H^c quidem plerumque vera funt, pro^cipue in mortis peri-
culo, non vero Temper id obtinet; Tacitus emm deTibeno
Imp. narrar,: Jam Tibmum corpus, jam vires, nondumdijßmulatio
äeßrebat, eet. (,) fides-tarnen vccibus ab homimbus, quum m
anguftiis erant, emiffis magna haben folet, non antem lemper,
fragilitas enim bumana mortis cogitatme \'perturhata minus memoria
res plures conjequl potest ut refte obfervat Juftinus Imp. (r); mit
pree tumuitu mortis angißiatus mult arum rsrum non memoratnr, uti
^icTuaimanusln.p. (0, Weoque Uipianus docet; domino nm

(ol Ibid. vs. isamp; 16.

(p) In Te,:5nop^gn. Edyll. XII. ibique in Gramma icomaa. pquot;g. 496.
edit. Tollii Amft. 1671.
(g) Lib VL Anna!, cap. 50.
(r) L. 8. C. qui teftam. facere pcff.
if) Nov. XVIIi. cap.

PHILOLOGICO - JURIDICA.nbsp;gj

tß credendum ^ ß morîens dixit, a fervo vim mortis allai am ejjeßbi^
nifi B potuerit probari (t).

§ IV.

Nam certe ex vivo Centauri non fit imago ^
Nulla Juit quoniam talis natura animalis.

Lib. IV. vs. 743, 6c 744,
Lucretius ubi de rerum fimulacris agit, ait hie inter alia, ima»quot;
ginem Centauri, fie oriri, ubi equi amp; hominis imago cafii con-
venit, facile ex teraplo hasrefcit propter fubtilem naturam amp;te-
nuia texta , nunquam enim Centaurum in rerura natura fuifle^

fie etiam alibi:

Sed neque Centauri fuertnt, r.eque tempore in ulk
EJJe queat duplici natura amp; corpore hino
Ex allenigenis membris co?npaäa poteßas (p\').

Eodem modo Tribonianus Hippocentauram (eundem ac Cen-
taurum) elTe non poffe affirmât (w), eumque qui Hippocentaurum
ßpulatuseßj rem, qucs in rerum natura mneß, aut ejfe poteß,
ßipulatum fuijje B itaque ftipulationem eJJe in utilem.

Tribonianus vero culpari poffet, quod hœc, quafi fine ullo
dubio vera, proponat, cura amQuVVinm, fe Centaurum in melle
ex Mgypto allatum vidifief narrat (â)î fed, preeterquamj quod

vidi\'

(ï) L. 3. §. I. fF. de SCto Silaniano.

{V) Lib. V. vs. 378-880.

iw) §• I. Inft. de inutil, flipul.

(k) Lib. vn. cap. 3.

disputatïo

vidimus Lucretiuro in eadem opinione, ac Tribonianus, ver-
fari, Palœphatus quoque Centaures fuiffe negat amp; argumentis
fenîentiarn lu a m adftruit, cujus verba Grseca ilc vertit Tollius:

Si quis itaque perfuafum habeat ^ ejusmoâi heßiamfuiße , impojfibî-
lihus credidit : neque enim natura equî hominisque inter fe conveniî |
mque alimentum fimile; neque per os B guttur humanum, equi nu-
îrimêntum poteß de [eendere : fi autem forma talis tum exßitiffet,
etiam num fupereffet (j), hue usque Pâlsephatus, Tollio inter-
prété; defcripferat autem fupra Centaurum, imqxxzm feratn ad
equorum modum totam formant habentem excepta capite: Seneca rC\'
fert etiam , Centaures ad ea, quce in rerum natura, non funt. fed
qucB, falfa cogitatione formata, habere aliquam maginemccsperunt,

quamvis non habeant fubßantiam (s).

Satis undique fententiam JCci contra tefliraonium Plinii, qui
in mendacia pronus eft, defenfam vidimus.

§ V.

Tu procuï hinc ahfis, cui firmam vendere cura*

Tihuïlus Lib. L Kl. IX. vs. 51.

Dubitaverat Amplifl*. Vonckius an non verba refcriptî
Diocletiani amp; Maximiniani fmpp*, qu£E fîcleguntur: Quœfiru-
pro tibi cognita eß, Êf venalcm formam exhibuit, adulter H crimen

m

(y) De Incrediiibus cap. II. pag. mihi —quot;ir*
(S) Epift. LVIII. in med.
(a) Obf. Mifc. c. 32. p. nC.

meacej]at (5), ita effent mutanda: amp; venaleni fammn exbibuit;
recepta tamen leftio firmari ipfi videbatur ex hoc JocoOvidii •

Et faciem lucro pro/îiîuîjje fuam {c),nbsp;]

Sed quid fl verfus Tibulli allegatus illi ob oculos veniflet? cer-
te nulla de ufu hujus dièlionis dubitatio fupereflepotuiflet; quid
enim magis convenit, quam venaîem exbihere formam, ven»
dere formam.

§ VL

Quisque adeji , faveat fruges lufiramus S agros,
Ritus ut a prifco traditus exflat am.

L^ce facra requiefcat bumus, requiefcat arator ;

Et grave fufpenfo vomere cejjet opus.

Sohîîe vin\'cla jugis ; nunc ad prœfepîa debent
Plena coronato Jlare bûves capits.

Omnia fint operata Deo ; non audeat uUa
Lanificam penfis impofuijje manum.

Lib. IL El. L vs. I, 2, 5—Î0.

Defcribit hie TibuIIus ferias Divinas, quibus omnes judices ur-
hanaque plebes cunBarum anium officia quiefount {d^nuhis mhp-
îaîîbus ocçupmîury neque ullis exaBionum vexationibusprofanantur ( e),
haecquidem poëta de feriis Ethniciscanit, fedlmperatoresidetn
de feriis Chriftianis, prseferdai de venerabili die foJis, quem
Dominicum vocant, flatuerunt.

L. 22. Cod. ad L. Jul. de adult.
(O Lib. L Amor El. X. vs. 42.

L. 3. Cod. de feriis,
(«) L. U. Cod. eod.

C A.

disputatio

CAPUT IIL

Ex Firgilio..
§ I-

Unàlque îotîs

Usque adeo turbatur agris

Bucol. Eel. I. vs. II. amp; 12.
Melibœus déplorât publicationera agrorura, de qua etiam
Propertius:

JbJluUt excultas pertka tri/iis opes (à).
Valerius Cato ejusmodi quoque publicationem diris devo-
vit (b), quas diras olim falfo Virgilio adjudicarunt, in quibuamp;

eodem fere modo, ac Propertius, canit:

Pertka, quce nofiros metata ejl împîa agellos (/).

Merito autem Îrîjîîs à. împîa dicitur; ruüicus enim innocent
impie deftituitur agris, non fine magno labore excukis, quae
eî, quippe qui nihil amplius poffidet,. funt, ut régna régi, un-
de ait Melibœus:

Fofi

Qa) Lib. IV. El. L in fine.

(6) Quœ inveniïi poCTunt in Appendice Virgilii ^ Jof. Scaligero edita pag.

_68. Et ejusdem Viri in easdem natss pag. 433~~quot;446., amp;in AnthoL

I^at. L. VL Tom. IL p, 647. fiq*
(û ¥s. 45*

Poß aliquot mea régna vîdens mirabor arißas (ß),

Eamque ob caufam JCd putarunt, venditorem, cujus ager

vendicus, nondum traditus, publicatuf, qui fecund um reguîam

generaiemtenereturvenditor! prseftareid, quodintereft, quippe

reemptaeviaa(0,eroptorifatisfecifle, fi pretium pro re empta

traditum reddat, neque teneri ad interefle, quia prociil uîla cuf-

pa agrum fuum amittit, nam iniquum foret talem rufticumtam

mifere, ut ex Jocis Jaudatis vidimus, belli incommoda feren-

tem, ad hue ad intereife teneri amp; hœc fane fententia Afriani
videmr

§ II.

Nonne ego te vidi Damonis pejjlme capriim-
Excipere infiä\'m, multmn Îatranîe Lyclßa ?
Et quum clamarem : Quo nunc Je proripit ilîe\'è
Tityre, cogepecuSy tu pofl careäa latebas.

Ecl. IIL vs. 17-20.

Menalcas optime hic defcripfic furtum manifeftum, vidit-s/uf^,
tum committentem amp; clamavh: hssc enim ad furtum iTianifeftura
requirunt Uipianus JCtus (g) amp; Juflinianus Imp.
merito quoque Servius obfervavit: Gellius idem hoc modo ex.
Maffurio. defcripfit Qy. furtum manifeßum eß, quod deprehendu

ur

(.à) Virgil. Ed. I. vs. 70.

CO L. 60. ff, de eviéïionib.

lt;/) L. 33. fF. locati condufti.

ig) L. 5. L. 7. 2. iF. de furtis.

3. Inft. de obiig. qijjg es deliao».

(î). Lib. XI. cap- i8»

mr, dumfii. vel poilus, mnfurînipjofurto, vsîcumrernfurîîvam
tenet per dominum aut per alium in publico vel pmato acclamando vel
accurrenäo, priusquam eo , quorem furtivamilhdie deferre ^deponere
fibi prepofusrat, pervenerit, deprehsnditur. Fallebatur autem Me-
nalcas putans Damœtam bic révéra furtum coramifilTe, ut alio
loeo videbimus.

S

Matri longa decern tukrint faßidia menfes.

Ed. IV. vs. Ör.

Tempus partus humani hic definitut per decern menfes; fie

etiam Plautus:

------- lila, quam comprej]erat,

Decumo poß menfe exa^o^ peperic filium

Gdsfimus Parafitusin lepidiffima illa oratione apud eundem:

Eam mihi mater nunquam rettulit gratiam,
mm me illa in alvo menfes geßavit decern (/gt;

Sofia fervus apud eundem :

-- Ad aquam prcehendam commo gt; veni domum,

Beclmo poß nienje ut rationem te di£iare mtellego

Et Csecilius apud GelHum:

Infohtne mulier decimo poß menfe parers
Fol nono, etiam ßptimo amp; oSèavo («gt;

Ita

(k) In Cißell. Ä. L S. III. vs. 14 amp; 13-
(l) In Sticio. A. I. S. I. V8. 4SC 5.
(m) In AmpUtr. A. II. S. II. vs. 37 amp;
(fi) Lib. Iii. cap. 1(5.

Ita quoque Propertius;

Non^ Non humani partus funt t alia äona^
Ifia decern menfes non peperere bona (o)»

Et Ovidius.\'

Tempora dirigeret cum conditor urbis, in anno ^

Conßituit jnenjes quinque bis ejfe fuo
Quod fatis eß, utero matris dum prodeat infansy
Hoc anno ßatuit temporis effe Jatis (p),

Atque in eadem fententia fuerunt JCti, qui tempus partus ad
minimum feptem menfium , uti etiam Macrobius (q), ftatiï*
unt (r), idque intra decern menfes coarCtanc Çs) • male itaqtis

Aufooius ceclnit:

Juris idem tribus eß, quod ter tribus cmnls In ißis
Forma hominis incipit plenique exaSiio partus (.?gt;

Optime autem Plinius dixifle videtur î Cceteris ünimanïibusßa-
tum 6f parîendi amp; partus gerendi tempus eß , homototo éf incertß:
gignitur fpatio (v\'),

§ Wi

io) Lib. IL EI II vs. 37- amp; 38.
Cp) Lib. I. Faft. vs. 27, 28, 33- amp; 34-
(f) Lib. I. Somn. Scipion. cap. 6. in med.
CO L. 12. fF. de ftatu homin.

CO L. 3 g II. fF. de Suis amp; legitim. hered.Ä Nov. XXXVHL csp.Si
(0 Edyu. XL vs. 4 amp; 5-j quo loco etiam alibi agemw.
(y) Lib. VU. cap. sr.

JMnbsp;DISPUTATIO

5 IV.

\'AIUf ah undmmo tunc me jam cepmt annus.

Ed. VIH. vs.

Verba alter ah undecimo Servius esplicat tertius decimus, utunus
ah undecimo fit duodecimus, alter, tertius dçcîmus ; hsec enim in edi-
tione Burmanniana addita leguntur (w).

Ita quoque Donatus ad ilia verba Terentii: amans accejßt unus
B alter ; a; ), obfervaî alter pro duobus dici ; quem fequitur
Gothofredus (y), fententias Virorum doaorum invenias apud
Taubmannum ad hunc locum Virgilii C^î), apud Cortium ad
Ciceronem (a), apud Drakenborgium ad Livium (h), apud
Verheykiura ad Entropium (lt;r), apud Barthium, ad ilium ver-
fum Paulini:

Altera ah undecma annorum currente meorum
Ehdomade ----— --

Apud Briflbmnm CO amp; Gesnerum in Lexic\'s (f).

(lt;io) Tom. I. pag. 130.

(5?) In Jndr. A, I. S. L vs. 50.

ty) In animadverf. Jur. Civil. Cap. XVI., Tom. III. Thefauri Jur«
Eom. Ottonis. pag. 317.
(s) In edit. oper. Virgil. An. 1618. pag. 81 amp; 82,
(a Ad Lib. XII. Epift. ad DiverTos Epift. 25.
(6) Ad Epitom. Lib. XLIX. Tom. V. pag. 949-
(c Lib. I. cap, 18.

(d) Ad Euchariftici vs. 12. pag, 261, edit. Lipf. lôSî.
{e) Ad vocem Alter,
if ) Ad vocem Jlter,

Merito tamen vir Do6l. Perizonîus , andquiores interprétés
fecutus, Servii amp; Donati esplicationem rejicere videtur C^),
apud Virgilium annwn duodedmum inteliigi, apud Terentium vero
mus ^ alter pro numero incerto diélura elTe perhibens, ServioiSc
Donato objicit verfum Virgilii, ubi Menaica Mopfo dicit :
........... Tu nunc eris alter ah illo {h).

Scilicet a Daphnide, fecundum illorum explicationem id fig-
nificaret: tertius ab illo ; fed quis tum fecundus?

Eodem modo nonnulli Interprétés voluerunt, in hifce verbis
Juliani JCti: ita ut alterfemis inter eum^ qui dominus injiituti here-
dis fuerît iS fubjîîtuîum ceqitîsportîonîbus dîuîdatur alter femîs^
duo femijfes fignificare, inter quos Janus a Cofla (^)j fed etiam
hofce viros errafle crcdiderim ; quid enim, û eorum fententia
valcret, opus foret addi cequïs partibus; imo quomodo duo fe-
iKiiïes in duas partes dividi poflunt, cum as jam divifus fit;
fententia itaque Cujacii, fummi illius JCti, praiftare videtur,
qui pro alterfemts, as legi maluit.

% V.

Qiûppe etiav/i fejîîs quœdam exercere dithis
Fas êf jura fmunt. - —--—•

Géorgie. Lib. L vs. amp;6S. amp; 26p.

Nimi-

(g) In Animadverfion, hifloric. cap. VIL pag. mihi 282 amp; 283.

(by Ed. V. vs 49.

(») L, 40, ff. de hered, inftit.

(i.) Ad Tit. Inft. de vulg. fubfîit. §. 4. pag. 267., edit, ab J. vaiî ds
Water curatse L. B. 1719,

K

Nimirum juradivina, quœ fas, jurahumana, qusefimpliciter
j-.tra vocar, finunt, ea, quae neceflaria funt, etiamdiebusfeflis
fieri, prsecipue, quae verfibus fequentibus deagricultura recen-
fet, quseque Cato etiam per ferias licere ait (/) , amp; CoiumelJa,
hoc loco Virgilii allegato (m), nec non Macrobius duobus lo-
eis («) gt; tibi eosdem verfus Virgilii laudat amp; eleganter explicac,
profertque aptifllmum di6lum Scaevole,fcilicec, illum rogatum,
quidßriis agi liceret? refpondifîe: quod pmtermijfum noceret* Pli-
nius ait: malum patremfamîlîas effe, quuqmsinterdîufaceret, quoi
îicflu pojfet , fiîfi intempeßate cœU i pejorem, qui projeßis diebus
ûgeret, quod feriaîis deheret (0).

Neque foiis Ethnicis iicuit, necefi\'ariis ad hominum falutem
operibus diebis feflis vacare; fed etiam ipfis Judaeis permifilam
fuit, m ex verbis Jefu Ghrifti generis huraani Servatoris Optimi
Maximi (f), patet ; ecfi ne agriculturam quidem, licet anni tempo«
ra ipficolendœ eflèntapta,peragere dieSabathiîHcebat (ç) , quam
tamen legem non adeo durara ftlifle, pfO regionis fi:atU demon-
ürat doaisfimus J. D. Michaelis (?) ; hœ autem leges de Sabatho

die

(i) de Re Ruftica cap. II, n, 4..
(m) Lib. IL de Re Rufiica cap. 22.
(fîi Lib, L Saturnal. cap. 16. amp; Lib. III. cap, 3.
(9) Lib. XVIIL cap. 8. § i-nbsp;^dit., qus eft cum notis J. Har-

duinl Paiifiis 1741, in fol. in aliis cap. (5.
if) In Euang. Divi Matthœi cap. Xii, §• H-
(q) Lib. II. Mo fis cap, XXXIV. §. 21.

(f) Mofdfcb Recht, »f de ziel der mttenvan Mojesuit het HoogduUßb ver-
taald, Tom IV. pag. 131. feq., edit. Harlem. 1775,

die coîendo, populo temporibus amp; regioni, quibus ktse funt,
accommodât®, num ad nos Chrißianos pertineant, vehemen-
ter dubito. Conftantinus Imp. legem ferens, qua primom ob-
fervatio diei Dominici publice fancita effe videtur, ftatuit, m
omnes judices, urhanaque pJebes ^ cünäarum artium officia vms\'
rabîîi die Jolis quiescerent, fimulque juffie, ut rurîpoßti agrorum
cultum liber e Ucenterque tarnen infirment, quoniam Jrequenter eve\'
niât, ut non aptius alio die frumenta Juki s, aut vineœ Jcroîihus
mandentur, ne occafione momenti pereat commoditas Ccsleßiprovifiom
concejfa (0-j funt hœc verba Imperatoris.

S VI.

Media Jert îrifies fuccos tardumque Japorem
Felicis tnali, quo non prœjentius ullum.
P\'jcula ß quando Jcsvteinfecere noverca,
Mijcuerunîque herbas ^ non innoxia verba,
Juxilium venit, ac membris agit aîra venena.

Lib. IL vs. 116—13c.

Pce ta Ijic narrat in Media felicia mala nafcî, quibus nullum
praefentius auxilium venit, fi quando fgevae noverc^ pocula in-
ftcerunt, herbasque amp; non innoxia (id efl: valde noxia) verba
miscuerunt ; illud ad veneficium, hoc ad magiam referendum.

Efl autem Magia, definiente Leyfero (t), crimen, quo quis

JaäQ

C^\' L. 3. c. de feriis, qus iataeft, fl bene computaverim die 7. Martii
anno poa. chr. n 331.

(t) Tom. IX. méditât, ad ff. pag. 630.

Ks

faBù diaove a\'iquldconîra naîum oràîmm fine divina auitorltate op-
ratur B effidî; roagia icaque fit vel faöo Vel diao.

Ad magiam , quœ fa^o perpetratur , referri poffunt verba
poër®: inifcuerunî herbas; fie etiam Amphicruo apud Plautum
queriiur, TheJJaUm veneficum pervcrfe perîurbajje mentew families
JhcB (ü); Alphefibœus apud Virgilium narrar; Marin venenis,
qua plurima najcunîur Ponto, /(Spe lupum fieri 8Je condere films,
fœpe animas imis Jepulchrîs exlre, atque fat a snufjes alio ïraducereQüi);
in iSneide narrat Poëta, Circen Picmn virga percujjum, verjum-
que venenis avemfecijfe Çx)\', Horatius loquitur de Thesfalicis ve*
nenis, quibus Jagce B magi aliquem triformi Chimères illigatumfol-
vebmt (j); ad ilia venena magica philtra five pocula amatoria
etiam referri posfunt, quae tamen plane rejicit Ovidius canens :

Nec data profuerint pallentia philtra puelUs ^

Philtra noeent animis vimque fur oris habenP (s).

Ad qu£e Propertuis edam his verbis refpiccre videtur:
Non me moribus ilia ; fed herbis improba vicit (a)\'

Ubi plura de arte magica.

De iisdem philtris Paulus JCtus loquitur, dicens: ilics qmpo--
çulum amamp;torium üliciii dant y amp; fi fine dolo faciant, tamen, quia

(V) Âmphitr. A. IV S. in. VS. 9 amp; 1°.
(w) Ecl. Vlll. vs. 95:—99.

(3?) Lib. VIL vs. 189-191.

(y) Lib. I. Oda XXVII. vs. 21—-24.
(s) Lib. IL Art, Am. vs. 105 amp; loö.
(a) Life. m. El. IV, vs. 25.

mail exempli res eß, humîliores in metalhm honeßiores in inßilam
amjjja parte bonorum relegari, fi autem homo cut, datum fit ^perierit^
[ammo fitppUcîo affici (è). Valerius Flaccus quoque in Argonaigt;
ticis venenorum roagicorum mentionem facit (c).

Ad niagiam, quœ fit difto, fpedant verba Virgilii : mifcue-
runt non innoxia verba;, fcilicet intelligit carmina amp; murmura,
magica, de quibus alibi fie canit:

Carmina vel cœlo poffant deducere lunam,
Carminibus Circe ßcios mutavit Ulyffis,
Frigidus in pratis cantando rumpitur anguis (i}»
Cum quibus fere coavenîunt verfus TibuJJii

Canîus vicinïs fruges tradmit ab agris^
Canîus S irat^ dstîneî anguis iter y
Cantus B e curru lunam deducere tentât
Et faciat, fi non eera repulfa fonent (0-

Quos verfus Sannazarius pulcherrime fie imitatur r

Carmen in accefia traducit ab îîîce glandàs,

Carmen màurncs fupprimit or a canis
Carmen B informi pallentem f anguine folem
Inficiî B lunce fißtt eunîis equos (ƒgt;

VtGZi-

ih L. 38. ffi de pœniî.
(C; Lib. VIL vs. 327—-33°\'

(i) Ed. VIII. vs. 69-71.

(s) Lib. I- El. Vin. vs. 19—-22»

(ƒ) Lib. I. El. I. VS, 67.—70.

Uterque Poëca Virgilius amp; Tibullus de incantatione angulum
Joquuncür, de qua etiam eleganter Amintas apud Tcrq-iatum
Taffum egregium illum poëtara Italum de amica fua canens :

—-----Hœc tneos fermunculos

Bïan njßmos, Juaviffttnosque deferit ,
Ut aspides ßknt fugere veneficos,

ïta enim vertic Andreas Hillebrandus (g), proprie autem
legi tur: Jugït mea dïBa, ut a/pis meant atiomm (k) ; aspidum au-
tem incantationem effe antiquiffimam patet ex verbis Salomonis
hominum fapientiflimi dicentis : ß ferpens, nondum adbibita in-
cantaime, momorderït, nihil turn vel eloquentißtna kcantaîkprod-
eß (f)\', atque de ea etiara memorat David rtx iïle amp;poes:aegre.
gius ik).

i\'ropertius de incantationibus fic canit:

O utinam magkce nojßm cantamina mufa

Et alibi:

Alldax cantates leges imponsTS Imß (ni).

Creoa

Ci?) In verfione Comcsdi® padoralis, cajus editio fecunda amp; corredior
prodiit, Franccfurti ad Mcenum Typis Wechelianis An. i£24. in 8. ibi-
que pag. 27. in fine.

{b) ÏIJ dminta A. I. S. 11. vs. 212 amp; 213. pag- niihi 42. in fine, in edi-
tione, qu2 cum Franco-Galiica Verfione prodiit Haga comit. an. 1681.
in 8.

(i) EccIeGaft. cap, X. §. 11.

Pfalmo LVIII. §. 5 amp; 6.
(O Lib. IV. El. IV. VS. 49.
{m) Ibid. £1. V. vs. 13.

Creon apud Senecam jufTus loqui Oedipo narrat denecromaîl-
thy canens:

Carmenque magicum vohit, rapldo mmx
Decantat ore j qukquid aut placat leves
Aut cogit umbras —— -— ——— (r).

De manibus carmine raagico escitis-Silius Italicus (f)^ Val-
lerius Flaccus quoque referunt ; Serenus Samraonicus minim
quid profert, canens:

Infcribis chartœ, quod dicitur Abracadabra,
Scepius amp; fubter repetis, fed detrahs fummce 3
Ut magis atque rnagis defint elementa figun\'s

Singula, qua femper rapies S cwtera figes
Donee in angufium rcdigaîur littera cènum;:
His lino nexis collum redimire memento.
Talia languenti conducunt vincula collo,
tethales abigeni (miranda potentia) morhos (g).

Magiam autem fafto amp; verbis perpetratam jungic Dido spud
Virgilium (r) , ex quo loco etiam patet, magos folere coram,
quiincantantur,fimulacrum cera vel alia materiaefHngere, unde
etiam apud eundum Alphefibœus canit:

Ter^

-5Ö3.

iii) In OEdipo A. III. vs. söi-
foj Lib. I. vs. 97. amp; feq.
Qîgt;) Lib. VII. vs. 389. feq.

(f) Pag. mihi 483. edit, R. Conflantini Lugduni 1566. in S^
^f) Lib* IV. ^Eneid. vs. 480. feq,

----Terque hcec altana circum

- ---(sy

Ovidius timet, ne membra fua langueant Thefjalîco dedofa ve-
neno, ne mifero carmen àf herba noceant, ne faga Pboenïcta nomina
cera defixe rit, ^ in medium je cur tenues acus e gerit, varia enim
carmine effici, unde etiam addi t.:

^id veîat amp; nervos magicas torpere per artes (î).

Alibi vero canit :

Nonfacientf ut vivat, amer, Meneides berbce;

Mixîaque cum magicls r.csnia Marfa fonts :
Fhafidas Mfonidtm y Circe tenuijfet Ulixen:
Si modo fervari carmine piffet amor {v),

Tibullus rogat amicara :

Num te carminibus, num têpaîlentrhus herbis
Devovit tacito tempere noBis anus (il\'},

Paulo poft tarnen addit:

Quid queror hèu mifero carmen nocuijje , quid herbas?
Forma nihil magicis utitur auxiUis (rv).

Quos verfus Sannazarius eleganter fie imitatus efl: :

Num

(J-) Ed. VIII. vs. 74 amp; 75-

(0 Lib. IIL Am. El. VU. vs, 27-35.

Lib. II. Art. Am, vs. loi--104.

Lib. L EL VIII\' vs. 17 amp; 18.
(») Ibid. VS. 23, amp; 24.

fnbsp;Num. me negleàïs devovît faga fepulchris ?

Num rumpit fomnos carmen amp; berba meos ?

Et porro:

Quid queror înfeïîx? utinam mihi fola nocerent
Car mina, nec noftro pe^ori inejfeù amor (2).

Lucanus quoque de hac arte magica multa cecinit (a). His
addi poflet magiam etiam vifu fieri, ut narrat D06I. Rhodigi-
nus ad proverbium: Mantis te vidit {h).

Ex pluribus hisce allegatis locis fententia veterum de artibus
magids colligi potefi: , indeque mihi haud parum lucis afFerri

videtur iliis locis ex Jure Romano, ubi hae artes prohibentur:

qua de re plura meraorant Brokhufius ad TibulJum Çcquot;) Idfinga
{d), Putmannus (e) amp; P. Tollozaa (ƒ). Sdlicet in Juftiniani
îrop. inftitutlonibus legimus, eos qui artibus odîofîs tam venenis,
quamfufurris magicis homines occidcrunt lege Corneliadamnari (g), ubi

eodem

{f, Lib, L El. L VS. 65 amp; öö.nbsp;\'

(2) Ibid. VS. 71 amp; 72.

(a) Lib. VI. VS. 438- amp;

(amp;) Lib. XXX. ARtiquar. Leaion. cap. 22.

(c) Ad Lib, 1. El.IL VS. 41\' fqq.

(i) Variorum Jur. Civ. Cap. XVI. pag. 134—H2. edit. Harling. 1738.
(e) In Melemat. Jur. Civil, Lipf. nit- psg- 6. fqq.
Kn Tn differtat. Academica de xMaleficis fi? Matlmntkis ^ ccEteris JimUf-.
■his. ed, L. E. an. 173Ö., eaque iavenitur in Thefauro Differtation. Juri-
dicar., feieftiffimar. ab G. Oelrich Lipfis 1769. edito Vol. L Tqm. I\'^*
psg. 213—276.
(g) 5. Inll de publ. Jud.

DISPÜTÄTIO

eodem modo ac apud pcè\'tas artes magicœ, quse faétis amp; verbîr
fiunt, junguntur; Conüantius Imp. ait, muitos fnagkis artibus^
ufo s, elementa turbare, vitam înfontium hbefaäare, amp; manibus
accitis audere ventiiare, ut quîsque fuos cohficiat malîs artibus inU
micos y hoSy quonîam natura peregrînî funt diris devovec, eosqus
feralispeßi^^bfumat y0^m(h)yCovi^kmixnm Imp. eorundem,nec
non ilîorura, qui pudicos animos ad Ubidinem deßexijfe, nimirum
phihris ftve poculis amatoriis datis, detegentur, fciemiam pimiendam
^ ßuerijßmis merito legibus puniendam ejfe, cenfuitn\'): addit au-
tem Conftantinus, nullis criminationibus impUcanda fffe remedia
humanis quisßta eorporibus, aut in agrefiibus locis innocenter adhi-
litaßiffragia; nimirum magos, qui artem ad utilitatem generis
humani exercerent non effe puniendos; fie enim merito Leife-
rus hanc legem intelügendam efie conira captiunculas aliorum
affirmafle amp; probafïe videtur Çfy Quam tamen legem Leo
Imp. jure mutavit, amp; etiam fevrere ptmiendos eßl- flatuit (/).

Quseri pofTec an ejusniodimagise fides fit habenda, an unquam
ejusmodi ars magica veros effedlus habuerit.

Ex antiquis Philofophis Seneca, caufas incantationuminquiri^
ridet, muhoque citius diäum (aitji msndacium amp; fabula eß^ rudis-
adbuc antiquitas credebat^ ^ attrahi imbres cantibus ^ repelli, quo-
tum nihil poß fieri i tam palam eje,, putat, ut hujus cauja nullius-

philo-\'

0gt;) L. 6. Cod. de Malefic,
(i) L. 4. eod.

(k) In Méditât, ad ff. Tom. IX, pag.
(J) Novella Leonis. LXV^

phîlûfophî fchola întranda fit (jn) , quo cum confentît PHnius^w^j
Seren us Sammonicus, cujus nugas antea vidimus, alibi canit:

Nam, febrem varia depelH carminepojjs^
Fana fuperßitio. credit, tremulaque parentes (0).

Ex recentioribus fcriptoribus nonnulli huic arci fidem habue-
runt ; Rhodiginus doélisfimus ille Italus, de quo modo memora-
vimus, cujus viri lahores auro contra caros^ fuo tempore mn magîs
in manibus juventutis eJJe, egregius Voffius mirabaturj imo in-
dignabatur {p), ille, inquam, Rhodiginus ait: Quaßio diu agi-
tata veteribus eß, inßtne vis aîiqua verbis, cert a quadam enunciata
formula: equidem Chrifliance veritatts cultor, qui pojjît inficiari?

Qiiando Princeps iile rer um ac fummi Patri s Filius ex vero Deus ve-
rus prcsfations facerdoîis brmjjlma fevoceîur eîiciaîurve a cœlefli
Jede (ç), haclenus ille; hanc vero fummi viri fententiam ex er-
rore Ecclefiae, ut dicunt, Romano- Catholicae oriri fatis undi-
que pater.

Doéliffimus Leiferus magno cum impetu affirmât, ß credere,
magiam dart, magos eß , harujpices effe, fagas effe, pa^a cum
diabolo inter cedere, artes., quibus modo incomprehenßbili contra na-
tura ordinem ^ leges hominibus, beßiis ^ frugibus nocetur, ut eau-

(m) Lib. IV. quœft. natur. cap, 7«
(quot;) Lib. XXVIII. cap. 2.
(0) Pag. mihi 483.

(p) Lib. III. de Hiflor. Latînis cap. 10.
(g) Lib. XVI. cap. 14,

L 3

Ja nulla appareat exercm, amp; fpeBra appame (r). Optime miht
arrident, amp; temporibus noftris aptiflimavidenturfequentia ver-
ba Leiferi, fcilicet muhos hcec hodîe non credere, pier os que, qui-
lus încredulitas bac pulchra decera vïdeîur, fe non credere, dh
cere. Ëxempla autem magorum amp; ejusmodi hominum pœnis
affli\'aorum, idque fœpiffime innocenter, inveniri poifunt apud

Robenum W, in codice FabrianoCO amp; multisalîis locis quam
plurima, ,

§ VIL

Uac omnïs quam cernïs înops înhumaîaque turba eß~,

Porîîîorille Charon, hi, quamp;s vebit unda, fepultî,

Nec ripas datur borrendas , nec rauca fluenta
\' Transporte prîus, quamfedibus offa quîerunt.

Centum errant annos mlitantque hœditma circum ;

Imn demum admis fi. ß^gna.^^\'ptatit revifunt.

Mneid. Lib. VI. YS. $25—330.

Sybiila Cumana hsec ad ^neam în inferis dicit, paîet autem-

inde, quanta fuperftltio veterum de fepulturis fuerit, quae etiam
cognofciîur ex verbis ejusdem longœvc^facerdotis, quibus Fali-
Burum alloquitur:

Unde

(f) \'ln Méditât, ad fF. Tom. IX. pag. 531,

(j) Liî). I. lerum Judicat. cap. 5.

(I;) Lib. 1X3, Tit. XII, defin. i, 2 amp; j»

Unde heeo, O Palinure tibi tam dira cupido?

Tu ßygias inhuinaîus aquas, amnemque ßverum

Eumenîdum adfpîcies? ripamve injußus ahihis.

Define fata Deum ßeäi fperare precando.

Sedßatuent tumulum S tumuloßlemnia mittent

Mternumque nomen locus Palinuri habeblt (v).

In hac fuperftitione ratio tot legum, quas funeribus favenr,
quserenda videtur, fic praetor vel raagiftratus rounicipalis di-
cuntur, quocunque modo curaturi eße ,ut defunai cadaverßpeliatur;
imo , licet regulse juris id non permittant; hoc cafu omittuntur,
uc ex verbis UJpiani patec (^iv^, fic etiam mandatum defun6li,
ut fibi monumentum fiat, obfervatur, licet mandatum alioquin

morte mandantis ceflaie foleat (a;) ßimma enim ratio eß, ut
pinianus aie (y), qucs pro religione facit.

5 VIIL

Pars mihi pacis erlt dextrani teîîgîjfe Tyrannî.

Lib. VIL vs. 2.66,
Latînus Ilioneo refpondet, invitatque Mneam , ut ad fe ve-
niât, amp; dicit, partem pacis fibi fore dextram JLaese tetigifle,
hoc explicat Vigerus (s): loco paciserit; Sevvius autem pacenp

pest

iv) Lib. VL Mn^d. 373quot;—37lt;5, 380 amp; 38X.
Cw) L. 14. I. fF. de Religiof.

L. 12. 5. 17 ff. mand. vel conrra.

(y) L. 43. în fine fF. de Religiof.

(3) De prssdpuis Graes diftioo. idiotismis cap. Iir, Seft. VIL num.

L 3

per fœdus exponit, diélo quippe confequente pro antecedente,
idem itaque e(l, ac fi diceret pars mihi fœderiserit, tunc autem
non opus ell: explicate: loco mihi fœderis erit, nam dextram
iEnese tetigifîe proprie foret pars fœderis, cura iEnea Ineundi,
folebanc enim homines inter fe contrahentes dextram fibi invi-
cem tanquara fignum fideidare, ut alio loco videbimus.

Partem tamen hoc modo ufurpari a Paulo JCto putat Nood-
tius C^j J ait Paulus; iifusfruàus in multis cafibus pars dminii
■efi quod tamen ip genere amp; proprie verum effenon po-
teft, tunc enim Paulus fibi ipfx foret contrarius, dixerat enim
alibi, ufusfruäus non dominiipars, fed fervitutis efi (c), neque
hoc cum defînitione ufusfruftu?, quam idem Paulus dederat,
conveniret, quippe, ufiisfruBus , inquit, eß jus alienis rebus
mendi, fruendi falva earum fubflintia (J), fi autem ufusfrudus
eflet pars dominii, foret jus fuis, non alienis rebus utendi, quod
falfum, indicare itaque videtur ufumfruaum, quibusdam cafi-
bus eiTe partem dominii j vei potius, fub dominü nominecom*
prshendi, veluti fundo alicui legato, cujus ufusfru£lus alienus
efl, vel heredis, heres ftriflo jure non nifi fundum legatario
deberet prseflare, legatarius enim, accepta nuda propriecate,
rem habere dici potefl, fed Lex. XIL tabl. voluit, telbatoris
voluntatem eiTe pro lege, teilator vero erga legatarium exerci-

turus

(ß) Lib. L \'de ufufruau cap. 2. Tom. IL oper, pag. 389.
(iamp;) L. 4. iF. de ufufr. amp; quemadm. caveat,
(c) L. 25. fF. de verb. fign.
L. I. ff\' de uamp;fr.

ïuros liberalkatern non videtur folum, amp; inane nomen fine uHq
emolumento ad legatarium venire voîuîfFe, ideoque Jegatarius
amp; dominium Äufamfruftum quafi dominii partem petere potefl,
ut Papinianus Julianus ( ƒ ) amp; Modeftinns (g) JCti do-
cent. Sic amp; in fiipuiationibus amp; in contraftibus, in quibus
magis contrahentium voluntas, quam fiiriftum jus, infpicitur,
nam qui fundum fiipulatur, etiam ufumfrudlum fiipulatus efîe
creditur, amp; quidem, ut Julianus ait i(^), qui ujumfruaum funäißi-
pulaîur, deinde fundum, ßmiliseßei^ qui partem fundi ßipulatiir,
deinde totum, rationem addit, quia fundus darinon intelligitur, fi-
ufusfruEtus äetrahaturf, fic etiam in venditionibus , in vendendo
enim, ceflance Pomponio (?\'), quœdam, fi non conâïcantur, prce*^

ßandafunti veluti, nefundas evincatur aut ufusfniäus efus,

§ IX.

Et vitta cmnptos voluit pretenders ramos.

Lib. VUL VS. 128.

Hsec ^neas in oratione ad Regem Latinum dicit, amp; hisce
quidem fignis petebant pacem , quippe fatendo, fe viribus ejus
efie impares à, itaque cum eo pugnare nolle, ut adnotat Ser-
vius ad hunc locum, hic mos in pancratio amp; certaminibus Grx-

cis-

(«) L. lt;56. §. 6. ff. de legatis. 2.

(ƒ) L. 6. fF. de ufufr. ear. rer. qus ufu confumunt.

L. 19. ff. ufu amp; ufufr. par legatum dstis.
(amp;) L. 58. fF, de verb, oblig.
(i) li. 65. ff. de contr. eicpt.

cis obtinuit ; ilium, qui palmam prétendit, Uipianus JCtus
■cedentem nominat {li), eumque interficere commilitoni non li-
cet, amp; fi commilUonem cedentem vulneramit erit Jquiliœ locust
wmuhm tamen in Ulis certaminîbus interficere licet, quiagloriœ can-
\'\'fa amp; virtutis, uc ait Uipianus (;/), non injuries gratia damnum
datum videtur, quod etiam voluiffe Diocletianum amp; Maximi-
anum Impp- ex eorum verbis colJigi potefl («), aft Conftanti-
Kus Imp, merito omnes gladiatores prohibait (w).

§ X.

Nympla decus finviorum animo gratiffima neßro
Seis, îittecunâis unam, quœcunque Latines
Magnanimi Jovis ingratum adfcendere cubile,
Pratulerim cœloque libens in parte locarim.

Lib. X[L vs. 142—î45-
Ha^c juno dicit ad Juturnam Turni fororem ; Servius au-
tem adnotat, hic inveniri figuram LiptOtem (feu pOtius LitO»
cen) per contrarium, plus en ira dici minus intelligi, quod fie
demonftrat, Junonem alias omnes perfecutam effe, huic libenter vu
dulfijje, amp; dicere fe hanc omnibus prœtuH[Je, quafi etiam alias in
honore habueriti aO:, figuram hanc efie litoten per contrarium ,
îion video , neque putem Junonem hic plus dicere amp; minus in-
telligerej fed minus dicere amp; plus intelligere, quod fie demon-

flrari

L. 7. 5. 4. ff* ad Leg. Äquil.
(/) L. ead.

{m) L. un. Cod. de Athîetis.

(s) L, UJi. Cod. de gladiator. p:nit. tollend.

ftrare pofle videtur; Juno dicit Juturnse, fe earn Uîiam omni-
bus prcBtuliffe, fed non tantum aliis prastuHt; afl folam earn
amavit, omnesque alias a Jove ftupratas odio perpetuo perfe-
cuta eft: nonne ergo minus eft aliquem prseferre ceteris, ma-
gis , quamcEÊteros amare ; quam aliquem folum amare, aliosodis-
fe, didt itaque Juno minus, plus intelligit, ratione quidem cœ-
terarum a Jove ftupratarum, magis dicere minus intelligere,
non negera; orationem vero non a parte caeterarum; fed a par-
te Juturnce infpiciendam effe quisque, concédât; fallitur itaque
ServiU\'3.

Cum hoc loco Servi! CI. Noodcius confert (o) verba hsec Ul-
piani: pietas parentibus , etfi inœqualîs eorwn potefias cequa debeU-

tur (p); poteftas autem patris amp; matris non eft insequalis, ma-
tri quippe nulla , patri plena liberorum poteftas eft, quod ipfe
Ulpianus (g) amp; Juftinia^us Imp. (r) docent, aliter itaque haec
verba Ulpiani explicanda funt, amp; quidem eadem figura diaio-
nis hic, qu^ apud Virgilium eft, occurrit; non autem Ulpia-
nus, ut Noodtius docet, plus dicit minus intelligit, fed e con-
trario , minus dicit, plus intelligit, quippe ait, pietatem pa-
rentibus œquam deberi, licet parentum poteftas fit insequalis,aft
non insequalis eft, fed alteri nulla, alteri omnis, quid ergo ma-
ks? quid minus? certe minus eft, insequalem efTe parencum
^nbsp;po.

Co) Lib. IL Obferv. cap. i5 Tom. L Oper. pag. 335 amp; 335.
O) L. 4. fF. de Curatorib. fur. amp; al. extra ord. dand.
Cs) L. 4. in fine fF. de his , qui fui vel alieni juris funt.
Cf^ S. 10. Inft. de adopt.

^nbsp;M

poteflatem, quam alteram nullam, alterum omnem habere po-
teftatem; atque eadem explicatio in Salluftii verbis, a Servio
allegatis, obtinet, Fm/ci^m mre, ak, ejjeduldus, quamcœtera^
cum tamen fol um mare Fonticum fit dulce, csetera amara, mi-
nus certe di£lum eft, mare Ponticam caetera maria dulcedine
fuperare, quam Fonticum mare unum effe, quod dulce eft:
eadem figura litotes utiturUipianus, dicens: ferviim^ qulfeipfe
hterficere conatus efi non nihil in aliiim aufuruni (j), ubi pro non-
fiïbiî, nihiinon legendum putaverac Vryhofius (t), Fornerium Qv)
fecutus J fed Putmannus eleganter demonftravit (w) nonnibilpro
baud parum dici.

CAPUT Iin.

Ex Horatio^ Ovidio amp; Manilio.

% I.

Omnia conducts coemens ohfonia nummis.

Horatius Lib. L Sat. IL vs. 9,

Videmus Horatium dicere nummos conduflos, pro fcenori
datis; ita quoque Plautus: hcare argentinemini nummum queo {a ) ^

mers

(0 L. 23. 3. fF. de ^dilit. edia©.
{t) Obferv. Jur. Civ. Cap. II.
(b) Lib. IlL Selea:. cap. 8.
(w) L. H- Probab, Jur. Civ, cap. g,
(«) In M\'jpM. A. m. S. I. vs. 4.

merx quoque, quam Cajus C^) aiiique JCd in loçatione ufur-
pane, de fœnore dicitur, fic nofier poëta;

Quinas bic caphi mercedes exfecat -—- (c).

Et PerCus canit:

Fœnoris accédai merces, hlnc exîme fumtm (ri).

Et révéra quoque, fi non attendes ad JCtorum fubtilitaces,
fœnus locatio, mutuum commodatum eft, mukae certe difFeren-
tiae a JCtis ftint excogitate; fed, que, fi rerum fimplicitatera
quoeras, nihil obftant.

5 IL

-—^—-- Vakat pqßejpjr oportet f

Si comportatîs rebus bene cogitât uti.

Lib. L Epifl. Ii. vs. 49. amp; 50,\'

Poè\'ta ait oportere, ut polTeiror valeat, fi rebus comporta«
îîs, idefl comparatis acquifitis, bene Uti cogitat; poJJ\\(Jor-m-
que hic pro domino ufurpari manifeftum eft, fic quoque nonnun-
quam apud JCtos, ut Paulus docet COî hoc modo forfan ver-
ba Juftiniani Imp. explicari poffent, aftiones enim Pubücianam
amp; refcifforiam fic proponit ; eccc pkrumquc ita permittiturin rem
agere, ut vel aElor diceret fe quafi ufu cepiffe, q^od non ufa

cepitï

L. 2, pr. IF. locati conduét

(c)nbsp;lib. i. sat. il vs. 14.

(d)nbsp;Sat. VI. vs. 67.

(g) L. 78. ff- de verb. flgn.

M 2

cepît: veï ex dhamp;rfo pojjejjhr dicer et, adverfarium fuum non ujuce^
pijje, quod ufuceperit (ƒ), uhi pojjeßor propria fignificatione fu-
mi nequlc, non enim hsec aftio refcifloria datur pofleflbri, fed
prœfenti domino , cujus bona per abfencem ufucapta funt (g},
vel abfenti, cujus bona per prasfentem ufucapta funt eiî-
que hasc aélio prsetoria in rem.

S in.

Ah nimiumßmplex Helene, ne rußica dicam,
Hanc fadem culpa poße cdrere pûtes.

Oü/Vfwx Heroid. Epift. XVI. vs. 285. amp; 2M.

Nafo jungit vocesßmpicx amp; rußicus, ita tarnen, ut majorem
fignificationem pofterioii, quam priori tribuiffe videatur; adul-
terium culpam nominavit, quod crimen dicere potuifl\'st ; fed
Paris Helenam ad amorem peilicere cupiens, rem turpem hone-
ftiori vocabulo lenivic, atque hoc argumenco adultcrium in He-
lena crimen noE efie demonflratj. quod facies ejus tarn pulchra
fit, ut culpa carere ncqueat : unde addit:

Aut fadem mutes, dut fis non dura neceße eß (i^,

Ulpîanus quoque rußidtatemamp;.ßmplicitqtem hoc modo jungit :
qui ob fegnitiem vel rußidtatem, inertîam ßmplkltatem vel ineptîam

remo\'

Cf) S- 3\' Ini^\' ^^ Aaionîb.
(g) L. 21. §. I, fF. ex. quib. cauf. major»
{h; L I. § I. L. 2. amp; feq. fF. eod.
(i) Her. Ep. XVJ. vs. 28?.

femotus eß a îutela (k). Harum vocum %nificadonem hic in-
dagare lubet. Segnities a CÎ. Noodtio per animi hebeîaîionem ,
ßuptditatem expücatur (/); Ted apud Virgilium (m)dicitur:
feraßgnities, quia feros five tardos homines facit, ad quem lo-
cum Servius mt2it, fegnem\'eiÏQßne igne, itaque pro Jrigido, ut
ßcurm, ßne cura, unde fegnis pro lento, ut apud eundem : fu-
ga ßgnis equorum («), frigidus enim amp; »r^ faepe tarditatera
fignificant, utVirgilius ait, BrandsdextrambeUoeßefrigiäam{o);

eqmis jam annis jegnior (p). Servius itaque/egwfm merito
per frigidum interpretator, ßgnities ergo in verbis Ulpiani non
tam ad animi hebetationera, quam ad negligentiam five tardita-
tem in rebus curandis referenda videtur. Rußicitatem magis,
quam ßmpJidtatem indicate ex verbis Ovidii vidimus; rußicusm-
lem faipius po minus cuho Qzcmxii, fic: rußim es Coridon (q);
ruflidtas itaque apud Ulpianum erit, parum nitida rerum admi-

niftratio.nbsp;.. , .nbsp;r tt

Fnertiofn pro ßuhiüa ufurpaii variis locis patet, üc Hora»

îius canit;

Strenua nos exerça inertia, navibus atque
Quadrigis petimus bene vivere ——- (f).

Et

(k- L. 3. § ult. fF. de fufpea. tutorib.

{I j Lib. L probab. cap. 13. Tom. 1. Oper. pag. 30.

(m) Aen Lib. IL vs. 373- f^q^î-

(h) Lib. X. vs. 592.

(0) Lib. XI vs. 338.

CP) Lib. IIL Georg. vs. 9f\'

(q) Ecl. II. vs 5(5.

(f) Lib. L Epia. XL v£. 28 Sc 29.

^nbsp;M 3

O nurquam dolhuri, o femper inertes
- ~ -- - -- (0.

Ad quem locum Servius idem obfervat, eadem fignißcatione
lifurpata videtur a Propertio canente :

Tendis iners docio retla nota mihi

Atque idem apud JCtum noftrum figoificare videturf; ßmpHci.
tatem minus qam rußicitatem iodicareex verbis Ovidiinovimus,

iaudatur autem ßmpHcitas ut apud Horatium : fimpkx mundi-
tiis (v). Sed locus Taciti, hue referendus, pulcherrimus eft:
inerat tarnen fmplicitas Beralitas, qucs, ni adfit modus, inexi-
tium vertuntur (w); hic itaque pejore fenfu amp; pro parum cauta
tutejae adminiftratione fumitur. Ineptianbsp;qu^ aptitudini,

obftat, fignificat forfan animum, licet ad alias res fatis aptum,
adtutelam gerendam ineptum.

Senfus itaque totus amp; differentia haruffl vocuîî] crit hufus-
modi : quia tutela vel cura remotus eft, quia in gerenda- tulela
vej cura nimis erat tardus, quia ipfi non fatis erat cordi, quia
Tién fätis ad pupilJi vel aduiti commoda agilis, icaque ob fegm\'^
tiem ; vel quia propter animum ad res gerendas non fatis edoc-
turn, rufticum, parum accurate tutelam gerebat, itaque ob m-

ßicita-

(f) Lib. XL vs. 732.

(f) Lib. n. EI. XXIII vs. 70.

(v) Lib. 1. Oda V.

(w) Lib. Ill, Hiüoriar cap.

PHILOLOGICO - JURIDICA,
ß\'icUätem; vel, quia fine uîîa arte, plane in omnibus rebusilul-

tus, non erat, qui tutelam vel curam fufciperec, itaque ob/W-
tiam; veî quia aniamm fimplicem, non fatis a fraudibus alio-
rum cautum, nimis credulum, in Vitium verterat, itaque ob
pUcîtaîem; vel quia, licet ad alias res gerendas fatis aptus, ad-
tutelœ tamen vel cmes admiaiftrationem ineptus erat, itaque ob
ineptiam, intégra aeflimatione a tutela vel cura abibic. Sic for-
fan Lex illa ex poëds esplicari pofTet.

§ VI.

Ipfe mihi quoties h ata ^ adultéra ^ dices Î

0 Mit US noßro crimen ine [Je tuum.

[Epift. XVIL vs. 217 amp; 218.

Cl. Nooddus de hoc loco agic (a?), explicans verba UJpiani :
mixtum imperium eß , cui etiam jurisdiBio ineß^ addi his pofle vi-
dentur di6i:a Teren eil :

Virgo In conclavi ßäet,

Sufpe^ans tabulam quandampiäam, ubi inerat piSiura bac : Jovem
Ouopaäo Danaee miffje aiunt quondam ingremium imbrem aureum (y),

Atque hsBC optime cum diélione ülpiani conveniunc, amp; dicendi
formulam ab illo ufurpatam egregie explicant.

§ V.

(x) Lib. I. de Jurisdift. amp; imp. esp. 2. Torn. I. Oper. pag. P5,
(y) In Eununcbä A. III. S. V. vs. 35—37.

disputatio
§ V.

In vulgusque dahit fru^us, ^ mille per artes .
Vellera diverfos ex Je parientia quecftus.

Maniiius Lib. IV. vs. 130. amp; 131.

Hsec de Ariete dicit, cum fignorum cœleftiura proprietates
enarrat; patet auïem hinc, iicet proprie fruélus agrorum amp;
arborum improprie pecudum dicantur, non tamen tam abfurde
etiara fru6lus pecudum a JCtis dici, poëtas enim ea quoque
diftione ufos efle,- in JruStibus pecudum Juntlac, pilus, lana, ut
teflatur Gajus JCtus (2), imo etiam Jostus pecudum ïnjru^u
eJje, utagnos, hoedos, vitulos, equulos ^ Juccuks, CaJJius ^ Sa-
hinus, tefl:e Ulpiano (a), voluerunt, quod etiam dicunt Gajus
(amp; Juftinianus Imp. (c\\

% VL

i-_—--undamque inducere teêlis,

Ipjaque converfis adjpergere fluàibus aJlrOf
Littoribus novis per luxum ludere ponto,
Et varios Jabricare lacus ^ Jlumina fi^a.
Et peregrinantes domibus fuspendere rivos,

Lib. IV. VS. 260\'-264.

Aquarium undecimum Zodiaci flgnumhasartestribuifl\'e, ait;

non

{z) L. 28. fF. de ufuris amp; fruftib.

(a)nbsp;L. 68. S I. de ufufruft, amp; quemadmodum.

(b)nbsp;L. L.

ip) §• 37. Inft. tïe rer. divin,

mn aiitem terris fed te^îs legendum elTe Scalîger jure docet(lt;/),
Salmafius autem hos verfus plane aliter Jegebac, ut teftatur Me-
nagius (0*nbsp;veteres folere etiam rivos parietibus

imponere, qui voluptati inferviebant, fed parietibus valde no-
xia ruinam accekrabant, ideo Neratius JCtus ait, ufufruamp;ua^
rium nomm rîvum parietibus non pojje imponere (ƒ), ubi male alii
Blutant teäorium, in quibus magnum Cujacium erraffe, Meril-
liiis oftendit (g), quam legem Gl. Noodtius etiam explicat (6).

De his aquis in domos deduflis Seneca haec narrat: deßtßne
tirietas marmorum, 8 concifura aquarum cuhieulis influentium 0gt;
amp;alibi: quid perlucentes ad imum aquas ^ circumfluentes ipfa
convivia loquar (k\'); rurfus alibi: in cubili notant pïfces, Jub

ipfa menfa capitur, \'qui ßatim îransfcraîur in menfam (J). Sta-
tius etiam canit :

Jn piäurata lucentia marmora vena

Mirer an .emißis per cunäa cubilia lympbas (ni).

Meri-

(d)nbsp;M h. 1. pag. 220. comment. amp; caftigat. in Manilium,

(e)nbsp;In Amoenitac. Jur. Civil, cap. XLI.

(ƒ ) L, (Si. fF. de ufufruétu amp; quemadmod.

fg) Lib. IIL variantium es Cujacio. cap, i. Tom, IL oper. pag.

306^-308. edit. Neapol. 1720.

i/j) Idque bis iisdera plane verbis, fcilicet Lib. I. obfervat. cap. 12.
Tom. L oper= pag. 311 amp; 312., amp; Lib. I. de ufufr. cap. 12. Tom. L
oper. pag. 418 amp; 4i9-
li) Epiflola C.

W Cap. i. de tranqul!lit. aniinî.
(0 Lib. IIL Natur. quœft. cap. 17.

(m) Lib. I. Sylv. carni, 3, Tibur^îi. Manlii Vopifcî. vs» \'6 6c 37. Vi-

N

Merito autem ad hunc locum notât Gevartius, non efle hic
intelÜgendas aquas calidas, fed aquara frigidam, quam tubis
incïufam ad seflivum calorem minuendum per fiogulos cubicu«
lorum fuorum parietes deducebant, atque hunc morem adhuc
in Oriente etiam in sedificiis vulgiobtinere, docet Chardin (m).

De aqua quoque quss amœnitatis gratia in prsedium urbanum
deducitur Paulus loquitur (o), quem locum etiam Ci. Ncodtius-
traflat (/)).

CAPUT V.

Ex Juvenali amp; MartialL

5 I.

_____—. xjndß reverfi

Conäucunt forkas

juvenalis\'SâU HI. vs. 37. amp; 38,

Vetus Scboliaflies notât ad hunc locum, ßrkas eJJeßercora-
hoc eß veStigal, alios tarnen inîelUgêre tabernas foro vlc\'mas, alios

veäigai

deai. ad hunc locum J. Marklandus, qui pro lympbas nympbas legere maiîe
■videtur; in edit. fplendidiffima,qua prodiit Londini An. i72S.in4, pag.40,
(n) In libro, cujus rubrum: Voyages en Perß. a Amfterd. 1711. X^ßj,
ÎI. Ctiap. 18. pag. 79.

(0) L. 3\' pr« ff- de aqua quotid. amp; jeaiva.

Q) Lib. I. probabil, cap. 3, num. 7. Tom. I. oper. pag. 8 amp; 9.

\'vecttgal vinarium , quod ex Africa iu urbem vehebatur, alios domos
publico fumîu cedificatas ad locandum, quarum conduâîores lucrum
capiebant ; Lubinus intelligic laîrinas a fervîs împuris exbaurien-
das-, optime autem Tarteron hune locum fie Franco - Gallice
reddidiiïe videtur: Ju forîîr de là ils vont traiter amp; convenir de
prix, pour vuider des privez (a). Hune locum omittere nolui,
quippe quo fequentia verba Pauli JCti explicari poffunt: Fiscus
ex fuis contraStibus ufuram non dat, fed ipfe ûccipit : ut fokt afo-
ricariis, qui tardius pecuniaminferunt (b). Ubi JCtus eosdem ac
Juvenalis intelligere videtur.

§ II\'

Seâjacet auraîo vix ulla puerpera leSto,

Tantum artes hujus, tantum medicamina po£unt,
ßeriks facit atque homines in ventre necando

Conduçlt. -— --—\' \' ^ \'

Sat. VL vs. f94—597-

Notât infandum crimen abortus\', quod illis temporibus fspe
perpetratum effe videtur. Senatusconfuko Tertulliano tem-
pore Hadriani prEemiura datum eil iis, quse ter pepererant, uc
fciiicet prœmio quodam matres ad procreandos educandosque
liberos in vitarent, ut impiam liberorum exponendorura audadam,
nec non ut flagitia nefaria mulierum, que sbortibus operam

dabane

(«) Pag. i6i. edition. Amftel- i^öS-
(amp;) L. 17- S 5- fîquot;. de ufuris.

N S

dabant, toîlerent, SQoTertülliano confiitutumeft, ut mulisr
Kgenua, qu£s ter Jibertina, qus quaterperpererat, ad filiorum
£liarurave bona admittereturj quod tamen niutavit Juftinianus,
matrique dedit, fucceffionem, licet zngenua ter, libertina quater
mn pepererit (0» immerito antem Jaftinianus hanc conftitutio-
nem quafi impiam rejicere videtur, fuit enim plena pieca-
tatis, eo quidem intuitu, quo fpeaat Imperator, certe non ad-
modum jufium videtur, matrem puniri, quia non fads liberorum
peperic, quo tamen nihil peccavit, fed fi fic infpiciamus non
tam iniquum efTe patebit ; matri fcilicet L, Xil. tabl. non lies,
bat unquam fuccedere lib eris, quippe, quœ inter agnatos non
erat, SCtum tribuit itaque hoc privilegium, quibus voluit,,
idque non omnibus, fed ilHs tantum ingenuis, filer, libertinis,
fi quater pepererint, idque optimo confilio, ut fupra vidimus-

Merit o autem Juvenalis, quod obiter adnotem, dixit crimiT
ne abortus homines necari, homo enim quoque dicitur, licet
ncndum natus , uti a Plinio: homo incerto glgnuur JpâîioÇd),

î 111

Qui Jabat oJim

Imperium, fafces, legiones, omnia; nuncfe
Continet, atque duas tantum res anxius optat :
Panem ^ Circenfes -—^— —-----

Sat. X. vs. 78-~Sr.

Poëta.

L. 2. Cod. de jure liberor. amp; 5 4. inft. de SCto. Tertulliancu
ii) Lib. VII, cap. 5.

Poëta ait populum, qui olim omnia dabat, tempore ipfius fa
continere, amp; anxium res tantum duas optare: Panem amp; Cir-
eences id efl:, ut gratis quotidie accipiat panem, quem Imperatores-
diilribui jubebani, amp; ut ludls Circenfibus intereffe liceat. Olim
nimirum omnis poteflas erat apud populum, fed poftquam Julius
Csfar libertatem violavit, rempublicam fubegit, omoem potes-
tatem Imperatores adepti funt ; populus nullam fere fibi refer-
vavit, unde intelügi posfunt verba Modeftini JCti : legem Ju\'
Ham de ambïtu in urbs cejfare, quia ad curampmcipismagißratmm
creatio pertinet f non adpopulifavorem (e).

S IV.

SoUrpraterea teßandl militlbusjus,

Vivo patre , datur\'^ nam, qucs fmt parla labors

Milities , placidt, non ejfe in corpore ctnjus,

Omne tenet cujus regimen pater. --—

Sat. XVI» vs. 51—54.

Optime ait Juvenalis miiitibus folis effe jus teflandi, vivo
pâtre, amp; merito addit, ejus caufam effe, quod Habeant peculia
caftreofia propria, Les enim Xlf. Tabl. teftandi jus non, nifiquot;
civibus Romanis\', patribus familias, dédit, neque fiîiîs familias
dâre poterat, qui nihil fuum habebant, quippe omnia patn\'bus
adquirentes; Auguftus autem initiumilliprivilegio tribuir, quod\'\'
Uipianus (ƒ} amp; ex eo Juftinianus (g) teftantur, progrefilini

Titus

(e) L. un. ff. ad L. Jul. de ambîîU.

(ƒ) L. I. ff- de milit. tefiam.

(s) Eïinc. Inft. quibus non eft permilT. facereteftament*

N 3.

Titus amp; Domitianusdederunt, quorum licet Juilinianus oblitus
fit (/;), Ulpianus tamen raentioncm fecit (f), idque merito,
hoc enim di£tum Juvenalis oflendic, id etiara Imperat, Domi-
tiano, faltem obtinuifTe, quippe, quem fub imperio Domitiani
vixifle, plus quam verifitnile eH; confummationem vero debet
Hadriane, qui illud Privilegium antea militantibus tantum con-
ceffum, etiam veteranis dedic, tefle Juftiniano: peculium au-
tem caflrenfe Juvenalis hoc eHe ait: Quœ funt parta More mi-
litlce\'^ Macer JStus addit id, quod a parentibus vel cognatis mili^
tlam agenti dcnatumeß, fed quod, nifi militaret, acquifuurus non
sjet (k).

Î V.

Sit cifierna mihi f quam vine a, inalo, Ravenncs:
Cum poffm multo vendere phiris aquam.

Martialis Lib. IIL Epigr. $6.

Ravenna, Urbs Gallia?, inter marinas paludes fita, aqnis
dulcibus deftituu erat, ut etiam ex his verfibus Silii Italici
patet:

Qutque gravi remo limofis fegnlter imdis ,
Lenta paludofa perfcindunt ßagna Ravenna; (/).

Et ex his Sidonii Apollinaris:

Bos-

{h) Ibid.

(i) d. L. I.

(4) L. II. IF. de caftrenfi peculio.

Q) Lib. VIIL vs. lt;5oï amp; 602.

Boetinque patrkm Jsmel reUnquenf,
Undofce petnt fitim Ravenn(S (w).

Atque ex hisce ejosdem viri di£lis: te RavenfKS felktus exu-
lantern, aurïbus Padano ctdice perfojjls, mmmpallum ranarum tur-^,
ha cimimfiUt y in qua palude indefinanter rerum omnium lege per^

mrfa, muri cadunt, aquœ ftanti--Sitiuntvivi, natantfepuUl,

cec. («) ; de ranarum mukicudine quoque celebratur a Martiale
canente;

Meliusque rane garrlant Ravennates,.

Et Adriaticus dulcius culex cantet (ji),

Glaudianus eandem urbem memoravk (p^ ; ibi autem squam
ob diélam cauffam, venalera elTe Martialis aie, id quoque

iEgypti in Africa obtinuifle, Ulpianus docet (§), fi autem ibi
locorum, ubi aqua venditur, quis alicui alimentum le gat, aquam:
quoque eo legato contineri Ulpianus ait (r), fic esemplum verbis-
Ulpiani adllruiraus.

§ VL

Non efi paupertas Nefior habere nihil.

Lib. XL Epigr. 33.

Martiales negat, nihil hzUre paupert at em nominari polîe, id.

enjm

(!3) Carm. IX, vs. 298 amp; zgg.

(n-) Lib. I. Epift. 8.

m Lib. in. Epigr. 93- vs. 8 amp; 9-

(?) De VI. Confulatu Honorii vs. 494 amp;

(5) L. 14. § 3. fF. de Aliment. amp; cibar. legat.

(r.) L. I* eod. Tit.

enim egeßas nominandum efl, quae efl extremapaupertas, unde
Seneca ait: Non eß^ quod paupertas a PhUofopbîa nos removeat,
ne egeßas quidem (j) alibi: quanta verborum nobis paupertas,
moegeßasfu, nunquam magis, quam hodîerno die inîeîkxi (î).;
pauper enim didîur homo modici patrimonii, ut Modeüinus JCtus
loquitur (ü), unde etiam TibuIIus canit:

Me mea paupertas vitœ traducat inerîî (w).

Licet paulo poil addat.\'

Defpiciam dîtes iefpiciamque famem (.r).

Merito Doiîlifîimus Heyne, nevus amp; egregius hujus poê^js
ânterpres , obfervat, paupertat em priori verfu Tibulli dici de forîu-
m, ß mn lauta , at nec tenui âefpeSîa (j).

Hisce intelligi poîeft, quomodo verba Pauli fint explicanda ,
dicentis: eum, qui ex caufa donationls convenîtur, condemnarî in
quantum facere poteß, deduEto are aUeno, fed ipfi rationem ha-
bcndameJTe, ne egeat {z^ ^ nimirum Ut liber fit ab egeßate non a
paupertate.

Vox

{s) Epift. XVII.
(ï) Epift. LVIII. in initio;
■ (ü) L. 15- § 15. ff- de excufat.
(w) Lib. I. EL I, vs. S.
(x) Ib. vs. 78.

(y) In adnotat. ad titam Tibulli a Vuîpio confcriptasî pa£. LV. edit,
gnno 1777.
lt;2) L. Jp. ff. de re judicata.

Vos Batava arao^i^ (^quod obiterobfervem) ab\'antiquis fcrip-
toribus eodem modo, acapud Latinos , ufurpatur, amp;
ab egeflate diftioguitur, fie Coornhert Philolofophus Batavus
narrat, fe coaflum effe, viflum manibus quœrere, cujus rei
caufam addit: doort ontberen van alk myne armoede, \\x\\A armoede
fine dubio pro modico patrimonio fumitur (a), amp; magnus ille
vir P. C. Hooft eodem fenfu hac voce ufus efl: (b), irao fic
etiam a recentioribus auéloribus ufurpatur. Poot enim, venus-
tus iile pcè\'ta, canit:

\'s Mans arremostje wort van beulen enfoldaeten

Geplondcrt, gevrybuit ; de taerling deelt ^yn kleet QT).

(a) In libeüi, cujus rubrum: Tvpee-fpraack van de Nederduitfche Letter
kunst. Amfteri. 1ÖX4. prsfatione, pag. (fl ab initio numéres) 10. fol. no-
tato A. 5. verfo.
{l) Nederlandfche Hifloriesn VI, Lib. pag. 235.

(c) Gedielten vdn Hubsrt KornsUssnon Poot, tsDelf, 1722, ïn 4. pag 24
eft a-atem Tom. L

PAR-

XX)KXXXXXXXXXXXXXXX©JXXXXXXXXXXXXX^XX

PARTIS ALTERIUS.

SECTIO SECUNDI.

CAPUT PRIMU

Ex Pkuto amp; Terentio..
§ I-

Eqmdem joco tïïa dixeram dudum tm

RidicuU caufa.

Si quid di^um ejl per jocum

Non csquum efi id de ferio prœvonîer.

Plautus in Jmphîîruone h. III. S. I. vs. 35,36,39 amp; 40.

«

Jupiter agit perfonam Amphitruonis, ut Jîcumenœîntempreau-
x\'îlîum ferat, ficut ipfe ait (a), venit itaque ad illam, quse
îpfi, quafi marito fuo, injuriam fibi ab illo verbisillatam expro-
brat j dixerat %nim Aîcumenam efle adulteram} Jupiter, Airi^

phitrao»

(s) Ü. III. s. I. vs. 17.

phitruonem fimulans, veniam înjarîae impetrare conacur, pre
fe ferens, Ii®c a fe non nifi joco öc ridiculi caufa dióla efle,
neque, quod di£luni eO: per jocum, ferio accipi sequum efTe,
que régula etiam a plurimis JCtis recepta efl:, Ulpianus enim
ait : eum, qui per jocum aliquem percuîiaî non tenerî (Jb), fie quo-
que, qui lufus gratia fervum deteriorem reddit teneri negat Çc), Mo-
deilinus, lubricum linguae non facile adpœnam trabendum. effe cen-
fee {d). Non autem hec régula-adeo in univerfum tenenda,
que jocis promifcue impunitatem tribueret, ut Leiferus optime
animadvertit (e), neque etiam Alcumena hac excufatione con-
tenta ait:

Ego illud fcio^ quam doluerit cordi meo,

Ah impudicls diBis avorti volo,

Faleas, tibi habeas res tuas, reddas meas (ƒ).

Rata nimirum nemirem pœnitentia fua nocentemeffe defiifje, quod
etiam Bacchis apud Terentium cenfet, dicens:

Qui po/ifaBam injuriam expurget mihi parum profit (g^,

Poflqoam autem Amphitruo jurat, fe arbitrari uxorem fuam
cHepudicam, fi fallat, querit, ut fummus Jupiter fibi fem-
per iratus fit, hoc jure jurando, contenta addit: primum ca-

veu\'

(b)nbsp;L. 3. § 3- ff. de injurifs,

(c)nbsp;L. 3. pr- ff. de fervo corrupt

(d\'l L. 7. § ff. ad L. Jul. Majeftat.

(e) Vol Vin. meditation, ad ff. Specini. 5^9. § 26. pag. 682.

(/} A. ill. f nr. vs. 41J 46. amp; 47.

(g) In Hecyra A. V. S. I. vs. 15- amp;

O z

•omium Jmffe, ne dkeret, verum eadem, fi ihdem pur get, fibî pa-
thmda cjjs\', magis infüïens eH Sannio leno apud Terencium
dicens:

Tuquöd te pqfterius purges, nolle, hanc mjuriammM
Fad: am ejfé, hujus non fact am. Cet. iji),

§ 11.

Intern, fi nm mven\'w ego Ulasmginthninas,.
Namfimutuas non potero, certum efi, fumam fœnorei

In Afiinaria A, L S. Ilî. vs. 90. amp; pj.

Argyrippus adoJescens muiuum a fœncre plane diflinguit fie

etiam Albinovanus, Û modoAJbinovanus, neque alius auftor]
canit:

Vita data efi utenda: data eft fins fanore nobis
Mutua, nec certa perfoluenda die (I).

Idque optime, mutuum enim ufurariumprifcis KOffianisplane
incognicumAuti mutuo, quippe femper gratuito, paEtum de ufims
a^\'jm nortpofje, UJpmus odendknbsp;tamen, fiquis

convemre vellet, non nifi per fîipulationem id fieri poterat, docente
Africano (/), poftea tamen mutuum. ufurarium in ufu quoque
elle cœpir (m).

________%_JU.

0» In Adelph. A. II. S. I. vs. 8—12.

(2j Eieg. I. ad Liviam Auguflam de morte Druii Neronis vs q5o

U; L. II. § I. ff. de reb. credit.

{1} L. 24. fF. de prasfcript. verbis.

(sij Videat. Novella Juainjani XXXII. amp; Leom\'s LXXXIil.

§ UI.

Nam pecunia proham nihil habere addecet
Clamvirum, qua habet partum, ei haud commodl efi ^
(Min uro aut fubtrabat, aut flupro invenerit.

Hoc mi cenfio eJJe omne, qiddquid tuum eß.

in Caßna A. il. S. IL vs. 26—29.
Murrina haec refert Cleoftratœ, narranti de anciilula fua,
poflquam iliam rogafler, unde illa ancilla ejus, non raariti effet.
Do6l. Autem Juflus Lipfius eleganter pro: amp; quod habet partum,
ßi haud commodi eß legifle videtur ê? quod habet, partum ei baud
commode efi (;«). Ec hsec quidem egregie a PJauto di6la; ßante
Qmm maîrîmonio, uoior nihil, nifi ex re mariti acquirere poteß ^ ^

opereras cfficiales marito praß are debet, ut Hermogenianus JGttis
de cet (0), adeoque, licet quid maxime induflriacomparaverit,
id tarnen non fibi, fed marito acquirit,. indeque Quintus Mu-
cius apud Paulum JCtum (p) ait j cum in conlrovcrßam venerit ,
unde ad Mulierem quid pervenerit, exißimarl a Viro, äUt qui in po-
teßateejus ejet, ad iUam perveniße, idqnQ Paulo.videtur
to Mucio circa uxcrem probatum eße turpis quœfins gratia, ideraque
fere Antoninus Imp. Nepotîano refcripfit (g). De utraque au-
tem fententia amp;. Pkuti amp; JCtorum agit Scipio Gentiiis JCtus (r),
atque ad hunc locum Plauti Confultiff. Simon Mon fie ur difTerta-

tionens

(M) Lib. V. Antiquar, leaion. cap. L in princip,

(0) L. 43. p. fF, de oper. libert.

fp) L. SI. fF. de donat. int. vir. amp; uxor.

(^)-L. 6. C. eod.

(f) Lib. I. Farergor, cap. 19.

O 3

tioneni juridicamîn auguralem eruditorum esamini espofiuit (j).

§ IV.

Nefcto, neque ego îflas voflras leges Urbanas feto ,

Ntfi quia hum meum eJJe àîco. - ----

In Rudente A. IV. S. III. vs. 85 amp; 8â.

Plautus alludit ad formulam folemnis vindicationis; fic quoque
Virgilius:

■ Hcsc mea junt: voter es migrât e colonî (ï).
Sic Labeo JCius ait : petere poteris fervum eJJe tuum (ü) ; amp;
Ulpîanus: Si fundum vindicem meum eJJe (\'w) ; plura aucem de
hoc loco apud Do^iff. Brifibnium (x) amp; Galvanum (yj inve-
iiiri pofiîint.

S V.

Si. i- Fecî, exfervo, ut effes libertus mïhî.

Propterea, quod fervibas liberaliter.
So. In memoria habeo. Sï.baüd muto fa^um» So.gaudeù.
Terentîus m Andrîa K, I. S. I. vs. 10, 11 amp; 13.

Simo fenexait, fe faftura, fcilicet quod Sofiam antea fervum
tnanumiferac, nonmutarej rogaripoifet, an ergo mucare pote-
rat.

(O Harderovid die 6. Juliî 17(^4\'

(î) Ed. IX. vs. 4.

(v) L. 42. fF. de liber, eau fa.

(10) L. 6. g 2. fF. de confefT.

(a;) Lib. V. de formul. § 19. p. 356.

(y) In differtationib. variis de ufufruft« cap. SXV. pag. ir.ilii soi»

yac, quod fecerat ? omnino; Sofiamenim, ß ingratum erga
îpfum probafïet, in fervitutem redigere, quod Valerius Maxi-
mus jure Attico licuiiïe docec (s); atque idem apud Romanos
invaluit,\' nimirum capitis diminutio accidebat his, qui fervi po-
nae afficiebantur atrocitate fententise, vel libertis, ut ingratis
erga patronos condemnatis: vel, qui fe, ad pretium partici-
pandura , venumdari pafli erant (lt;ï):; modus primus fub-
latus eft {b^i tertius defiit quoqoe, amp; poftea plane fublatus
eft (ff) , manfit autem modus fecundus, ab Atheniefibus ortus,.
quem a Claudio Csefare introduélum efle, Tacitus docet (lt;/),
nec non Suetonius dicens: ïn gratos, de quitus patrom querequot;
penîur revocavit in fervitutem (e): ubi tarnen Torrentiusparcicu-»
]am et merito delendam efle cenfet. De hocpatronorumjure,
fervos in gratos in fervitutem redigendi Connanus multa pro-
fert (ƒ). Falfum itaque, vel faltem non omni exceptionema-
jus eft diftum Senece: Excepta Moüêdomm gente non eß in ulk\'
adverfus ingratum animum aStionbsp;Nam prStet unum, quod

apud Athenienfes (Si Romanos obtinere vidimus, alterum exem-

pium.

(a) Lib. IL cap. 6. ex. 6. amp; Lib. V. cap. 3. ex- 3.

(a) § r. Juft- de capit. deinin.

(è) Nov. XXIL cap. 8.

(e) Leonls Nov. LIX.

(.d) Lib. XIII. Annal, cap. 25.

(e) In Claud. cap. XXV.

(ƒ) \'Lih. II. Commentador. Juif\' Civ. cap. VIî. n. 4. amp; S. pag* mi^îâ;

230--232.

(g) Lib. III. de Beneficiis cap. 6.

plum in Jure Romano proilat, fcilicet, quod donaîor, fi do-
îiatarium ingratum efie probaveric, donaiionem evertere pos-
fit

§ vx.

Te ijle vlrum do j amicum^ tutor em, patrem.
Bona noftra hcec tibi permitto, âf tues mandojîdei,
Hanc înibl în manum dat ——---

Ibidem. A. I. S. V. 60—62,

Chrifis rcoriens h^c de Giycerio Pampfeilo dicit j dat eum
Glycerio virum, Giycerium ei in manum dat, elLhocfolemne
matrinionium, quoPamphüus non tantum vir, fed amp; pater fie-
tac, Glyceriumque in familiam Pamphili amp; fui heredis locum
venicbatnbsp;eratque erga raaricum , ut filia ergapatrem, bo-

na ejus permittebantnr marito, amp; quafi ejus fideimandabantur,
fui enim lieredes quafi domini cenfentur vivo etiam patre (fjj
Pamphilus tutor Giycerii fiebat, id vcro improprie amp; non fe-
cundum jCtos; optime quoque roaritus amicus uxoris dicitur;
admodum illa definitio amicitiac, quam profcrt Cicero ; omnium
Dimnarum bumanarumque rerum cum henevokntiaS cantate Jumma
conjenfio {k\'), cum defînitione matrimonii, cujus au£lor Mo-
defiinus JCtus; conjun^io maris £ƒ femincs, amp; confortium omnis

vita,

(b) L. 10. C. de revocat. donat.
(i) Gellius Lib. XVIIL cap. 6. Servfus ad
3E. Lib. IV. jEneid. vs. 103, 104, 214 amp; 215.
(k) L. II- fF- de liber, amp; poUhmn.
Q) In LxUo cap. VI.

Dhîni amp; humani juris commimicatîo Qn) , convedt, quod
CJarif. Noodîius eruditiffime aniraadvertit (n).

î Vil

Ubi te vidi animo eJJe omijjb, fuo.\'oia in prafintia

Qucs ejfeni^ prima habere-, neque confuïere în longitudinemi

Cepi rationem^ ut neque eger es, nequs uî hœc poffis per der s,

Ubi, cui decuit primo, tibi non licuit per te mihi dare,

Jbiî ad proxumos tibi, qui erant; eis commifi S credidi,

lu tace ßultitia Jemper erit preeßdiurn, Clitipho,

Viäüs y veßitus, quo in teBmn te recept es.

In Heautontim. h. V. S. IL vs. p——15-

Chremes fenex îngenium fiiii fui fie graphice defcripfic, taies
homines ii funt, quibus merito alimenta legantur, fie enim per
totam vitam illis, qui fibi ipfis profpicere noluot, profpeaura

eil, viaaveftituqaeaba!iisipfisprsebendis,/^^M, ut ait Ul-

pîanus CO, moàîco prœfenti conîentîfacîk tranßgermt, B ficpru-
àentia defun£tt eluderetur, merito itaque cautumnbsp;quis detail

legato, nlfi auäore prcctore, tranßgeret, praetor îraerveniens inter
conßntientes arbiîratur^ antransaäio, vei qu^ admittidcbeat Q\').

§ VIII.

..................Ego fpem pretia non emo.

In Adelpbis A. il. S. IL vs. II.

Syrus

(m) L. i. fF. de ritu nuptiar.

i,n) Lib. IL Probab. cap. 9 Tom. I. oper. pag. mihi 50—S^s

(0) L. 8. ,pr. IF. de transadion.

(|j Ibid.nbsp;p

Syrus fervus Sanmoni lenoni confijiumdat, ut aJiquando pe»
cuniam remitteret, id maximum interdum Jucrum eiTe monens,
Sanmorefpondet, fe fpem pretio nonemere, illam tamen emp-
uonem non elle abfurdam Jus Romanum docet. veluti
t^Jspfmm, avium veî mißlium emitur Qq) , fpes enim tune ipfa
merx eß; emptionis ejusmodi,decaptupifcium contraaœ exem-
pla Valerius Masimus (r) amp; Suetonius CO proférunt, de oui\'
bus tamen ambabus fpei emptionibus qu^ftîo orta erat. \'

§ IX.

Non mea opra, neque pd culpa evenit —___

In Eecyra A. II. S. I. vs. 31.

His verbis fe escufat Softrata apud maritum, qui illam accu-
fabat,^ ejus opera fa^um efîe, ut Philumenam uxorem Pamphili
m fui vifere non poffet,- optime autem Soflrata voces operam\'
amp; cu/pam diffinguit, ut Donatus etiam adhunc locum animad-
var.it amp; Men. .ft, acn öMOéc. non tantum fciens ei malo
Caurart non prabiu, fed neqae infda; magna enim differentia
weet operam, qu® apud JCtos dolus, amp; internbsp;q„am in

latam, -levem, amp; kviffimam dividi, cuique notum, cernitur-
licet quidem dolus amp; ia.a culpa ^qaiparent« « admodum ta\'

men

(q) L, 8. §. 1. ff. de contrah. eœpt.â: L.il^.ult. in fine ff.de aélion
eropti vendit!.nbsp;-

(r) Lib. IV. Cap. I. ExCr. Ex. i.

(s) De Claris Rhetorib. Cap. I. fin^^

(î) L. 32, ff. depofici vel contra^

men difFerunt, ut ex definitione utraque Ulpianî JCtividere
eil, (u) dolus enim fine confilio amp; animo malo efle nequit, cul-
pa vero Temper efi; absque confilio alicui nocendi, quamvis cul.
pa etiam pro crimioe ufurpetur, ut apud Virgilium:
Sanäa ad vos anima, aîque ißius inßia culpœ,

Deßendam, ------—

Turnus dubitaverat, aut faltem dubitantem egerat, quin terga
daret, fed fibi melius confulens animam fuam, ignobiiem fu-
gam averfatam, atque iftius culp^, id efl criminis, (fugere
enira viro forti crimen eft) infciam Diis manibus confecrat.

Non poflum non hic quoque loctJtn Virgilii annocare , ubi a-
gricolam, ut contagium pecoris compefcat, monens , fic ca-
nit;

Cominuo culpm ferro compeße,nbsp;(w)

Ad quem locum Servius adnotat, cuJpam morbum non effe, fed
Virgililm intelUgere culpam agricoh (quam crimen interpretatur)
cujus fe reum redderec, ü uni parcendo tO|um fuum gregera
perderet, quem contagio quoque J^fura eflet, qu^ vel vici-
num pscus lasdit, ut in notiflimo verfu Poetse :
Nec mala vidni pecoris contagio Icedent. (a?)

(u) Vide doli definitionetn L. i. §. 2. fF. de dolo malo, definitionem
culps latK L. 213. §. 2. iF. de Verb. Sign.
Cv) Lib. Xü. ^neld. vs. Ö48., vide ad hiinc locum Servium,
W Lib. IIL Georg, ys. 468.
(s; Ed, L vs. 51.

L X,

DISPUTA T I O

X.

Die quid veils dart
Tibi in manum ? ut heres his deßßat litibus.

In Pbormione A. IV. S. IIL vs. 2p amp; go,
Hssc funt verba prœvaricatoris ; prgevaricator enim is eft , qui
ipfe prodita fua caufa alteram partem adjuvat, (y) vel advoca-
tus, qui caufam dientis prodit, improprie preevaricacor did-
tur C^) amp; fit infamis. (a)

Virgilius advocatos prœvaricatores codera loco in inferis, quo
funt, qui fratribus invidi fuerant, parricides, avari, iadulterij
amp; qui arma impia fecuti, nec veriti funt dominorum dextras
falJere, pœnam exfpeflarenarrat, canens:

Hic quibus inviß fratres , dum vita manehat,
Pulfatusve parens, ^ fraus innexa cUcnti

Incluß pœnam exfpeäant —----C\'^)

Ad quem locuro Servius adnotat in L. XIL ibl. fCFiptUm fuifle:

Patronus, fi clienti fraudem fecerit, facer eßo, Gellius illos in-
famia notari docet, (c) quos tarnen hodie in Bohemia capite
pleäi Doflif. Leiferus narrat, amp; verum exemplum praevarica-
tionis pro fer t. («/)

____% XI.

(y) L. I. fF. de proBvaricat.

(2) L r. § i. L. 3 2. fF. eod.

(a) L. 4 fF, eod.

(i) Lib. Vi. iEneid. vs. 6o8, 609 amp; 614\'
(c; Lib. V. cap. 13.nbsp;\'

(d) In Mantifla Opufculor. Opufc. I- de logomachils in Jure. §. 72. psgi
3fî. à 352- Tom. Xü. Meditatioij, ad fF. edit. an. Ï774.

§■ X I.

agito ergo.

Ibid. A. V. S. VII. vs. 91.
lege agere hic fignificat, Aàimm hflituere, judicio experiri;
fic quoque Ludio fcnex apud Plautum ait: lege agito mecunuQe)
amp;\'aliislods, Uipianus eodem fenfu ait: Nemo alieno nomme a-

gsrepoteß. (ƒ) Idque hujus didi fenfam eife, Pomponius JCtus

fatis docet. (g)nbsp;.

Alibi tamen fignificat, fupplicium de aliquo fumere, lie Euti-

chus adolefcens apud Plautum leges dicit fenibus, ib) ß autem
contra fecerint, cum ih fe lege aStiirum, pronanciat , {j) amp; alllS
locis.

CAPUT IL

ExVirgilio\\

s. I.

An mihi cantandoviamp;us ncn redder et Uk?\'
Quem mea carminibus merußet fißula caprum,

Si

(fi) In JuM. A. III. S. III. vs- 10.
(ƒ) L. pr. ff.de reg. Jur«
(g) L, 2 f. 6. de orig. juquot;quot;.
ibj In Msrcat, A. V. S. iV. VS. 55- amp;

ki) Vf. 59.

P a

Slnefch meus îlle caper fuîtj S mihi Damon
Ipfe fatehalWi Jed r edder e pcfje negabaî.

Ed. III. vs. 21—24.

Damoetas hic fatis demonftrat fe furem non efTe , furtum
eß cmîraRatio frauduîofa rei alîem vel etiam t^us po/feßonisve,
hcrî faciendi gratia faBa, nemo autem rei fuEs furtum facere
poteft, neque violenta abJaîione rei fuss contreélatio rei alienee
fic, ipfe Ulpianus ait, (a) eum, qui rem venditam mndum tra^

àitamvenditori poß foluîum pretium furripit, non effe furem, fed\'
tefte Paulo, {h} prcedo eß, idque etiam de Daraoeta dicen^m.

S. U.

Ipfa; Caucafeo ßeriks de vertice ßhee
Dam alios alicefœtus, dant mile lîgnum
Navîgiis pinos domibus cedrosque cyprejfosque,

Géorgie. Lib. II. vs. 440, 44a ^

Servius ad hune locum Poëtagt; aniffiadvertit, ßkas ßeriles âi

arbores c^dantur, eagoe eaufa eft, cor Divus Hadriarl, kfte
Pomponio JCto. (0 ftatueric, cul ußs fhœ legatus, fru.
eium quoque legatum videri, nifi idem jus , quod ufufruBuarius
habet, ei concederetur,nullius momenti foret iiiud legatum.

_________________ni

(ß) L. 14. 5. I. ff. de furtis.nbsp;--------

ib) L. 5. iF. de acquirenda vel aniitteada poiTeff.
(f) L. 22. fî-. de ufu amp;. habitat.

PHILOLOGICO \' JÜRIDICÄ.
§. IIL

Jrma Firumqtis cano. —---

^iSoeid. Lib. L vs. 5.

Satis undique notura efl, non convenire inter viros doâosy
num opus iEneidos hoc verfti incipiat, an vero verliculi ilhquot;,
faris undique noti, quorum iniiium; Ilk ego, qui quondam, CQL^
prseraittendi finr. Servius hofce verfus a Virgilio compoficos,
a Tucca amp; Vario omiffbs efle, putat, recentiorcs nonnulli illos
quoque probant J Heumannus vero rejicit, addens: illosßbi û-
äeri in Bavü vel Mœviî qfficina fabrîcatos ej]e, (^d) Hein fias amp;

Burmannus opus ab armis incipere aperte etiam demonfl:rant, (e)
amp;iEneida fespius hifce verbis, ut alia quoque opera primis ver-
bis , arma virumque allegari i hac de re düFerere extra noflrum
propofitum eflfet , id tantum addere volebam, verba Fiorentini
JCti idem probare videri, ait enim, ßipulationm vakre, ^ ealt;^
qucs exßrinßcus ßnt adjeäa, pro fupervacms haberl, veluti, ßdi-
cas: arma virumque cano, f ponde 0 ; (ƒ) qu^ verba nifi expjices,
atque pro certo habeas, illum ver Aim veterum ore tritumamp; quafi
proverbium fuifl!e, facile pûtes, JCtum in re feria lufifl~e.

I V.

JuverAsque Cboroebus

Mygdonides, Ulis, qui ad Trojam forte diebus