A

over

Prosopalgia fothergillii.

over

fßOSOPALGIA FOTHERGILLII.

0p gezaamp; van ben rüctor magniïicus

Dr. G. J. LONCQ,C.J.Zquot;.,

dEWOON HOOGLEEEAAR XNquot; DE GENEESKUNDE ,

oestemming van den academischen senaat

quot;Volgens besluit van de geneeskundige faculteit,

tee vbkkkijging van den geaad van

(9^

■aan de hoogesohool te uïebcht,

TE VEEDEDIGEN DOOE

AfiOlPH WIJHAND ANTON EllERBECK,

GEBOKEK TE EIJEEaGEJf,
quot;» Äaturdag 5 JulU 18««, des namiddags ten are.

—---

utrecht,
j. van boekhoven,
1863,

»isTSin m

. ,nbsp;............. \'V

.^^^-.iisjïyi mu mmif m

AAN

mijne dierbare ouders.

voorwoord.

^^^^ aan de begeerte om te schrijven, maar aan

die de wet mij oplegt, om den graad

* Geneeskunde te kunnen erlangen,

^^^ hoekje zijn ontstaan te danken.
G

intusschen, neem ik deze gelegenheid te

haat

\' aan mijne waarde leermeesters, de Hoog-
^^eraren

■i-oncq,, van goudoever en dondbes, Openlijk

^\'^jnen i •

^i^nigen dank te betuigen voor het grondig

onderrigt van hen genoten. Vooral aan mijn Hoog
Geachten Promotor, den Hoogleeraar loncq, die wi^J
in hel samenstellen van dit proefschrift zooseer ^^^
zijde stond, reken ik dezen dank in de hoogste mat^
verschuldigd.

Mijnen vrienden roep ik een hartelijk vaarwel toe.

hoofdstuk i.

Hegripsljepaliisg-.

Onder Prosopalgie, afgeleid van de woorden nQÓmnov,
^^ngezigt^ enaX/og , pijn, verstaat men eene meer of min-
hevige pijn in het aangezigt, welke haren zetel heeft
^^ de haan van den nervus trigeminus, als de eenige
Sevoelszeny^jy^ welke daar ter plaatse verloopt, terwijl de
^ervüs facialis slechts daarin kan deelen, in zoo verre hij
zijne talrijke verbindingen met den nervus trigeminus ,
Voor een deel gevoelszenuw is geworden.
^ ^en heeft ze prosopalgia \'JFothergillii genoemd naar
^othergili^ aan wien de eerste meer naauwkeurige
ennis van dezen ziektevorm te danken is. De na-
neuralgia frontalis, supra- en inframaxillaris die-
slechts om den vorm , waaronder de neuralgie van
en nervus trigeminus zich vertoont, nader te bepalen,
het nooit voorkomt, dat alle takken van den
l^ervus trigeminus op gelijke wijze van hunne normale
^\'\'^etie afwijken

Xyl)^ Collection of T other gill\'s works by Letsom. London
vol. II. Samml. auserl. Abh, zum Gebr. pract. A. B.HI. S 149.
gg^ aaam Tic douloureux, door Nicolaus Andre daaraan
is in Ifrankrijk tot nog toe behouden gebleven.

1

hoofdstuk ii.

Verscïiijnselen.

Het eerste en voornaamste verschijnsel van deze ziekte
of, zoo men wil, van dezen ziektevorm is, zoo als ik reeds
zeide, de pijn, welke ik, even als die bij andere neU\'
ralgien, in twee soorten meen te moeten onderscheiden:

A.nbsp;pijn, Avelke zich slechts voor een oogenblik en dan
verschietend doet gevoelen ;

B.nbsp;pijn, die aanhoudend, knagend en immer op de-
zelfde plaats gezeteld is.

A. Gewoonlijk gaan aan dezen vorm van prosopalgia
voorboden vooraf, bestaande in een gevoel van gloeijing\'
spanning, trekking in de gelaatsspieren, jeuking, eene
soort van aura, koud zijn , rilling, mierenkruipen enz-;
in zeldzame gevallen een gevoel van angst in den scrobi-
culus cordis.

Leeken, met de ziekte nog onbekend, meenen bij der-
gelijke verschijnselen , dat ze aan kiespijn lijdende zij^^\'
Al spoedig wordt de pijn heviger, schiet van de eene
plaats naar de andere, schijnt soms zeer diep onder de
huid te verloopen, als eene knagende beenpijn, met g^\'
voel van snijden , steken, scheuren, ja zelfs verbrijzelen \')•

1) Met regt roemt Romberg voor de symptomatologie
juiste beschrijving van den predikant Barth. Mehrjährige sorg-
fältig angestellte Beobachtungen über den Gesichtsschmerz. rJ®
Yorwort von Prof. Dzondi. 8. Leipzig. 1825.

Somtijds blijft de pijn eene balve minuut op eene plaats
^tationnair, veispxeidt zicb in een oogenblik door de ge-
eie Wang, de slapen, den neus en den mondhoek,
^oodat het geheele gelaat als bet ware van een dreigt te
euren. De meeste patienten knnnen dan aan de fol-
terende pijnen naauwelijks weerstand bieden en barsten in
jammerlijk geschreeuw uit. Na verloop van een halve
twee minuten neemt de pijn plotseling af; bet nog

S^oeijende

en trekkende gelaat houdt een gevoel van doof-
id en vermoeijenis over. De pijn is dan nagenoeg ge-
^^eken, om na korten tijd haren vorigen aanval te hervatten.

l^ïeestal

bestaat een paroxysme uit dergelijke kleine aan-
Vallen, die of met kleinere of met grootere intermissies
ziekte tot eene der pijnlijkste en betreurenswaardig-
st® ttaken.

T

gevallen, waar de voorboden voor eenen aanval wor-
gemist, treedt de pijn plotseling, zonder de minste

^^niielijke

aanleiding, in de haar eigene hevigheid op.
^ ï^e minste drukking of aanraking schijnt de pijn ge-
^ïende het paroxysme te vermeerderen, ja , is in som-
l^^ge gevallen gedurende de intermissie in staat, de aan-
_^^^ug te worden voor een nieuwen aanval. Daarom ook
de zieken, hoewel ze hun hoofd steunen gedurende
aanval, zeer op hunne hoede niet in het minst de
Pijnlijke plaats aan te raken.

I^fenigmaal zag Eomberg\') en ook anderen, hoe het
^^ijven, het afdroegen des gelaats, of het scheren van
baard een aanval te voorschijn riep.

« . M.

Remberg, Lehrbuch der Nervenkrankheen, Bd. I,

Sommigen verhalen zelfs, hoe het spreken (onder ande-
ren op den kansel), volgens Y a 11 e i x, het vertrekken der
mondspieren, de draaijing van het hoofd, de jammerlijk\'
ste en pijnlijkste gewaarwording ten gevolge had.
voorbeeld daarvan, ook in andere opzigten belangrijk;
door mijn Promotor, den Hoogleeraar Loncq, waarge-
nomen, zal in het laatste gedeelte van dit proefschrift
vermeld worden.

Tot bevestiging van het medegedeelde en om de juist-
heid der beschrijving meen ik een geval te moeten verba\'
len door Pothergill waargenomen. Het gold eene vijf-
tigjarige dame van een sterk en volbloedig gestel.

„Ik was ,quot; zegt Pothergill, \') „bij haar ontboden;
„wegens eene hevige pijn, welke zich aan den éénen
„kant des hoofds en gelaats, van af den bovensten rand
„des musculus temporalis tot aan de tandenrij uitstrekte-
„Naauwelijks had ik twee minuten bij haar doorgebragt»
„of ik kreeg reeds uit de hevige draaijingen en bewe-

„gingen van het gelaat en van haar geheele ligchaani

„vermoeden, dat hare ziekte van dien aard was, waar-
„van hier sprake is.

„Deze draaijingen berusten niet op spastische spier\'
„contracties of geschieden ondanks den wil der zieken?
„maar behooren tot diegene, welke hevige pijn dikwijl®
„veroorzaakt, wanneer we ons inspannen om het gevoel va»
„pijn gedeeltelijk daardoor te verminderen, dat we een
„ander deel dan het pijnlijke of ons geheele ligchaam
„sterk bewegen.

„Het spreken en kaauwen van spijzen, ja zelfs de miH\'

1) Op de aangehaalde plaats.

aanraking der huid of der aangedane zijde, werd
quot;Spoedig door pijn gevolgd, welke na een kwart of halve
•\'Uiinmit allengs verdween, tot dat eene nieuwe beweging
quot;quot;^veder als aanleiding voor een volgenden aanval plaats

^^^quot;^balve de hevige pijnen, vertoonen zich nog ge-
^^ rende een aanval de volgende verschijnselen : de gelaats-
^ eur IS veranderd, de lijdende gezigtshelft rood gekleurd,
e nialen met roode strepen voorzien, verhoogde tem-
P rabuur. Verscheidene patiënten gevoelen daarenboven
klo

\'ppen in het gelaat en is ook het pulseren der
en en het gezwollen zijn der aderen voor den
Waarnemer duidelijk.

het^^^*^^^ bemerkt men trekkingen in de aangezigts-spieren,
voorhoofd gefronst, den m. orbicularis palpebrarum

\'\'\'^ingetrokken en den mondhoek scheef staande. Bii
Zeer Lp •nbsp;. .

levige accessen breiden zich deze trekkingen nog

\'CX\'cipv\' /-s Tnbsp;t

op de ademhalingsspieren nit en kunnen ze tot
^ gemeene krampen stijgen.

an het gelaat af stralen, nog schietende pijnen uit
^^ar den nek, de borst en den rug. Meestal zijn handen
^ Voeten koud, het lijf met een koud zweet bedekt en
kan ^^^^ daarbij eene algemeene hyperaesthesie. Ook
du^ ^^ ^^^^ veranderd klinken. Eomberg vond ge-
ende het acces een versnelde en gedurende de inter-

lïiissig

^lerkt ^^^ verlangzaamde pols. Andere waarnemers be-

üiaa ^^ ^^ dezen opzigte juist het tegenovergestelde,

^^ bet zou niet te verwonderen zijn, dat dit moest
worden t,nbsp;.

het ■ ge^ehreven aan de remedia sedantia, welke bij
Versnbsp;van een acces werden toegediend. Dat de

\'^elde pols ggjjg typische prosopalgie als hoofd-

symptoom voor de diagnose geldt, wordt door verschil
lende auteurs bevestigd, doch we komen hierop nog
ter terug.

Ike

Yalleis meent, dat de directe verhouding,
bestaat tusschen den graad der paroxysmi en de hevig
beid van de oorzaak, die daaraan te gronde ligt, blijk^
uit de volgende feiten:

t-

1quot;. De aanvallen van snijdende pijnen kunnen on
breken in het begin en op het einde van het proces?
dat is te zeggen, wanneer dit niet meer in zijn

hevigste»

graad bestaat; maar, zoo dit wel het geval is,

ontbreken

zij nooit.

2°. Juist in ligtere gevallen treden de schieten
pijnen het laatst te voorschijn.

B. Eene knagende en aanhoudende pijn vertoont
in zeer hardnekkige en chronische gevallen.
gaat echter deze vorm nog met aanvallen van verheffii^S
gepaard, welke evenwel zeldzamer zijn en waarbij dop^^J^
nimmer tot die hevigheid klimt, welke onder den sub ^
vermelden vorm beschreven is. Het is hier meer een®
onaangename, knagende, dolfe en pijnlijke drukkmg\'
die de patienten doet lijden. Van daar, dat dergelijk®
lijders, meestal in eene melancholische stemming, ^^
meer over het akelige en voortdurende hunner kwaal?
dan wel over het ondragelijke der pijn klagen.

Het is dus ook niet te verwonderen, dat de eeuWig®
gedachte op deze foltering gevestigd, de meeste Hjd\'^\'^®
voor eiken ernstigen arbeid ongeschikt maakt en slecht®
menschen met eene overgroote wilskracht het zoover kun-
nen brengen, dat ze daardoor niet geheel en al i» ^^
vervulling van hunne beroepspligten gestoord worden-

Sieboldi) heeft een dergelijk geval waargenomen en
Vermeldt van dien zieke, dat hij gedurende twee maan-
den, wegens de drukkende pijn, niet den minsten slaap
^eer genoot. De graad der pijnlijkheid evenwel kan
onder dezen vorm zeer verschillend zijn en staat in .
directe verhouding tot de hevigheid der ziekte en de
menigvuldigheid der aanvallen van verheffing.

Onder de verschijnselen, die enkele malen beide vor-
Baen vergezellen, zoude ik nog kunnen aanhalen, hoe
^alleix in twee gevallen, als afwijking in de functie
der borstorganen, duidelijke en uitgedrukte verschijn-
selen van emphysema pulmonum waarnam. Ik meen
rntasschen dat men hier aan complicatie, niet aan oor-
zakelijk of eenig ander verband moet denken.

Hetzelfde geldt van eene abnormiteit der spijsverte-
ringsorganen , die, niettegenstaande zij door de herhaalde
\'Aanvallen, zeer weinig schijnen te lijden, onder de 15
gevallen door Valleix waargenomen, tweemaal is voor-
gekomen. Meermalen trouwens zag men gedurende een
aanval oprispingen, gasontwikkeling der darmen, ja zelfs
bnikloop te voorschijn treden, die men wel degelijk als
gevolgen van de irritatie van den nervus trigeminus langs
den weg van irradiatie en reflexie moest beschouwen.

Zetel der pijn en verschijnselen aan
deze verbonden.

Zoowel in de regter- als in de linker-aangezigtshelft

S i e b 01 d , doloris fac. morbi rarioris atque atrocis obsev-
^^tionibus illustrata adumbratio, Wirceb. 1796,,

kan prosopalgie liaren zetel hebben^). Zeer zelden vertoont
ze zich aan beide kanten en nooit worden, zoo als ik
mijne begripsbepaling reeds vermeldde, alle drie takken
van den trigeminus op gelijke wijze aangedaan. Gevallen,
waar de neuralgie in twee takken optrad, worden vermei^
in grooten getale. Evenwel deed zich het meest de pij^
in het verloop van den tweeden tak van het par quintunij
den nervus maxillaris superior, gevoelen. Alsdan wordt
de neusvleugel, de bovenlip, de bovenste tandenrij der
aangedane zijde pijnlijk en verspreidt zich de neuralgie
verder in het verhemelte en de neusholte. Het is jni^^
bij dit verloop der pijn, dat zich motorische stoornissen
voordoen, wegens de menigvuldige anastomosen van de
gevoelszenuw met den nervus facialis in den pes anse-

nnus.

De ramus ophthalmicus neemt de tweede plaats in, en
wel in het bijzonder de voorhoofdstak. Hierdoor ontstaan
schietende pijnen naar het voorhoofd en de wenkbraan
wen ; van daar naar den éénen ooghoek, in de caruncul»
lacrymalis, ja zelfs, in het inwendige oog. Meestal g®^
deze neuralgie van tranenvloed en somtijds van gezigt®\'
stoornis vergezeld.

Ingeval de neuralgie den ramus maxillaris infenoT
aandoet, hetgeen aanmerkelijk zeldzamer geschiedt, dan
verbreidt zich de pijn in de onderste tandenrij, de kin?
de onderlip. Nog zeldzamer volgt zij het verloop van
den ramus lingualis. Was dit het geval, dan had m^n

1) Canst att meent, dat de regter aangezigtshelft meer_ de
zitplaats is der neuralgie dan de linker. Handb.\' der med. KHo^^
durch K. Canst att Bd. III, P. Abt.

PiJü langs den rand en de spits der tong. Gewoonlijk
speekselvloed hiervan het gevolg en werd daarbij
stotteren waargenomen.

Eenige schrijvers, waaronder Boaillaud, spreken nog
Van eene neuralgie van die takjes, welke in de dura ma-
ter verloopen. In elk geval moet deze uiterst zeldzaam
daar zij in gevallen ontbrak, waar de oorzakelijke
aandoening den geheelen stam van den trigeminus had
getroffen. Hiertoe behoort het bekende geval\' van Eom-
b ® ^ g , waar bij de lijkopening eene belangrijke destructie
der schedelbeenderen, met een groot aneurysma en absces
der hersenen in het verloop van den trigeminus werd ge-
vonden, zonder dat de lijder, gedurende zijn 36jarige pro-
^\'Opalgie ooit over hoofdpijn had geklaagd.

In zeer zeldzame gevallen wordt er van overspringing
der neuralgie van de eene naar de andere zijde gewag
geroaakt. Vallei x, kende hiervan één geval, terwijl
dergelijke reeds tweemaal door Lent in en Pujol be-
schreven waren. Ook mijn Promotor intusschen heeft dit
\'Meermalen waargenomen.

dit beknopte overzigt, acht ik het niet van belang
°ïitbloot, te vermelden, dat Valleix s) nog in den loop
va^ den trigeminus punten aannam, wier willekeurige
drukking gedurende de accessen de pijn vermeerderde
en ook in de intermissies van meer of minder pijn ge-
volgd werd, ja soms oogenblikkelijk een aanval te voor-
riep.

Romberg, dissertatie specim. neuralg. n. quinti o. tabul.
Eerlin 1840.

V a 11 e i X, traité des nevralgies ou affections douloureuses
nerfs. Paris 1841.

Als zoodanig worden door hem 13 punten aangenomen\'
en zidks op grond van 35 gevallen, waarvan 14 door bei»
zelven en de overige door anderen zijn waargenomen-
De drukking veroorzaakte meestal pijn op die punten»
waar ze ook als het ware van zelve, dat is zonder kenne-
lijke aanleiding, bij de zieken een aanvang nam. In
dere gevallen echter, nam de zoogenoemde spontane pij^^
eene andere plaats in , dan die bij drukking werd opgewekt-
De volgende tabel geeft hiervan een overzigt:

Spontane pijn en pijn bij drukking in hetzelfde p^quot;^^

vereenigd......................36.

Pijn bij drukking zonder spontane pijn terzelfder

plaatse....................... 4-

Spontane pijn zonder pijn bij drukking. . .

te zamen . . . 35.

Plaats der pijnlijke punten.

In het verloop van den ramus ophthalmicus :
a. het palbebraalpunt, ter plaatse van den uitwendige^
hoek van het bovenste ooglid, in het verloop van de»
tak des nervus lacrymalis,
l. het supra - orbitaalpunt, gelegen aan de opening Y^®
het foramen supra - orbitale, in het verloop van de»
nervus frontalis, voornamelijk den externus.
tf. het nasaalpunt, gelegen aan het bovenste gedeelte van
den neus, onder den binnensten ooghoek , in de uit-
breiding van den nervus nasalis; het heeft een miii\'
der vaste plaats dan de andere.
In de baan van den ramus maxillaris superior :
a. het tempore-malairpunt, gelegen in de m^angspieren.

het inwendige auriculair-punt, gelegen in het inwen-
dige oor, ter plaatse, waar de nervns petrosus super-
ficialis zich met den facialis vereenigt en de chorda
tympani een aanvang neemt. Hoewel dit punt zich
niet in bet zachte verhemelte doet gevoelen , is het toch ■
Van niet minder belang, omdat de zenuwtak eigenlijk
van een anderen stam zijn oorsprong neemt,
het supra - alveolairpunt j gelegen waar de nervns alveo-
laris superior te voorschijn komt. Daarenboven kan
ßien voor eiken alveolus een eigen punt aannemen,
üiaar zijn deze minder standvastig dan de eerste.
In de baan van den ramus maxillaris inferior:
liet temporo-malairpunt, gelegen, waarde nervus mas-
setericus zich om de incisura sigmoïdea der onderkaak
buigt

liet labiaalpunt is niet met juistheid te bepalen, doch
gelegen in de lipspieren.

iiet auriculo-temporaalpunt, gelegen aan den gehoor-
gang, \'vvaar de nervus auriculo-temporalis en vooral de
temporalis tusschen de articulatie der kaak met het
®laapbeen te voorschijn treedt.
• iiet linguaalpunt, tusschen de glandula sublingualis
en de tong.

liet kinpunt, een der meest belangrijke, ter plaatse

quot;^vaar, aan de voorzijde der onderkaak, de nervus den talis

inferior door het foramen mentale te voorschijn treedt,

éindelijk voegt Yalleix, hoewel buiten de baan van

^en trigeminus , nog daarbij het pariëtaalpunt, gelegen aan

^ achterste gedeelte der sutura sagittalis , onmiddellijk

^\'^en de tubera parietalia. Het is een vereenigingspunt
Van

een tak des nervus frontalis met den ramus tempora-

iis superficialis en den ramus occipitalis major en minor-
Onder deze menigte punten waren het echter vooral de
drie volgende, welke als plaatsen van aandoening werden
waargenomen: het supra - orhitaalpunt, het infra-orbitaa^\'
punt en het kinpunt; het laatste wel het meest.

Even als in die gevallen, waar het kaauwen, slikken,
niezen, bewegen van den romp, van het oog, van de
tong enz. de prosopalgie in het verloop eener zenuw op-
wekt, wordt ditzelfde door Valleix voor de punten be-
vestigd en kwam het niet zelden voor, dat te gelijker tijd
meerdere punten in deze pijn deelden.

Wat nu over het algemeen de opvatting van Yallei^
dienaangaande betreft, meen ik hier eenigzins in kritiek
te moeten treden. Dat de plaatsen waar de zenuwen door
openingen uit het been te voorschijn treden, pijnlijke!
zijn dan elke andere, is ontegenzeggelijk toe te schrijven
aan het meerdere effect, op die plaatsen door drukking te
weeg gebragt. Daarenboven leerde de lijkopening,
deze kon geschieden, dat juist op die punten eene ano-
malie van het been bestond, waarop we nog later terug-
komen. Wat alzoo het aantal betreft, heeft Vallei^
zich zeker te ver laten vervoeren en we aarzelen niet ons
met de meening van Hasse \') te vereenigen, dat men
niet zulk eene groote waarde kan hechten aan de points
douloureux als Valleix dit doet, omdat ze in zeer vele
gevallen zelfs geheel ontbreken. Ik zelf nam dit reeds
bij twee patienten waar.

1) Hasse, Handbuch der speciell. Pathol, u. Therap. redig-
Ton R. Virchow. lY Bd. Erlangen, 1856.

hoofdstuk hl

Verlooi» eö uitgang der prosopalgie.

Prosopalgie behoort tot die ziekten, waar én bet ver-
hoop én de uitgang in verschillende gevallen zeer uiteen-
ioopen. De typische vorm alleen maakt hierop eene uit-
zondering; daarbij volgt op een aanval van zeer verschil-
lenden duur een tijd van rust, die één of twee etmalen
inhoudt, om dan door een nieuw paroxysme te worden
opgevolgd. Blumenbach vermeldt het geval van een
jongeling, die plotseling eiken nacht ten twaatf ure
door neuralgia trigemini uit den slaap gewekt, gedurende
tierx achtereenvolgende uren door de hevigste pijn gekweld
^vejd, waarna hij weer tot bedaren kwam en de patiënt
zich het overig gedeelte van den dag nagenoeg in norma-
ien toestand bevond.

De uitgang van dezen vorm, waarbij de periodiciteit
c^r bet steenkleurig bezinksel der geloosde urine eigenaar-
dig zijn, is meestal gunstig , vooral in die gevallen, waar
ten gepasten tijde de hulp van een bekwamen arts wordt
^^geroepen. Zeer zelden zal zulk eene neuralgie van zelve,
de meeste gevallen daarentegen voor eene groote dosis
eHïiine wijken.

Ia de andere vormen komen de aanvallen zeer onregel-
matig en hangt dit veel van uitwendige invloeden af. INlu
®ens is er slechts intermissie van eenige uren, dan weer
verloopen. dagen, ja soms maanden zonder acces.

i^iet zelden neemt men bij vrouwen gedurende de menses

één of meer aanvallen waar, die na liet eindigen van
den stondenvloed ophouden. De meeste patienten zijquot;
de intermissies geheel en al van pijn bevrijd. Sommige
klagen dan nog over een onaangenaam gevoel van druk-
king , waarbij zich ligtere doffe pijnen kunnen voegen-
De duur der accessen verschilt van één of weinige minu-
ten tot tien ä twaalf uren. In enkele gevallen worden
slechts van tijd tot tijd eenige voorbijgaande snijdingen
gevoeld. De opmerking, dat over het algemeen in den
nacht zich meer paroxysmi vertoonen dan gedurende den
dag , verdient nog nadere statistische bevestiging, ofschoon
ze zich aansluit aan hetgeen men bij andere ziekten waar-
neemt.

De uitgang der prosopalgic in het algemeen genomen j
mag niet ongunstig genoemd worden. Het is niet juist?
wanneer men staande houdt, dat prosopalgic zeer dikwijls
éénsldaps een einde neemt. Dit komt wel is waar voor,
doch meestal vertoont zich de verbetering grootendeels
daardoor, dat de accessen met grootere intermissies terug-
komen en in korteren tijd afloopen.

Enkele malen zag men prosopalgic eindigen met phleg\'
moneus worden der wangen. Dat de neuralgie somwijlen
door eene soort metastase of crisis, als jicht, haemoirboï-
den , terugkomenden huiduitslag , gonorrhoea enz. kan ver-
dwijnen , willen eenige schrijvers betwijfelen. In meerdere
gevallen intusschen werd dit waargenomen; we bebben er
reeds een voorbeeld van bijgebragt en meenen daarom , dat
de critici van den nieuweren tijd in dien twijfel te ver gaau-
Tegenover de gunstig verloopende gevallen staan daar-
entegen een aantal andere, waar de ziekte, trapsgewijs toe-
nemende, eindelijk na langdnrige uitputting een einde

zeer^^ ^^^nbsp;patiënt. Dit zijn meestal

oudnbsp;gevallen, waar de patiënten eenen lioogen

ngt;indnbsp;, zonder dat er zich eene blijvende ver-

^^ enng ^er symptomen openbaart. Gewoonlijk wordt

quot;.i\'^iwiiv.\'uuiic , uvjux Dtuuiiii» uci iuuuuriöuae

eennbsp;^^^ verschrikkelijker en volgt ten laatste

^^ stand , waarin de patient zijne nog overige levens-

nee:^^ ^^ grootste smart en ellende slijt. Te regt

na (Je2e ziekte dan ook eene eerste plaats in onder de
cruces m ^ ■

een ■ ^nbsp;Niet zelden maakten de patienten zelve

einde aan hun leven. Hal ford haalt eenige geval-
j Waar prosopalgic in apoplexie eindigde. Ook
eene in het laatste hoofdstuk te vermelden waarne-
van mijn Promotor was dit het geval. De vraag
^ ^ntüsschen, welk verband er tusschen de oorzaak der
®ch\'l ^ ^^^ en der apoplexie bestond? Dat zal zeer ver-

^ end wezen en ook geheel kunnen ontbreken,
ak r ^^^ voorbeeld te geven, hoe prosopalgic in alle
kan ^^ ^^^ optreden , ja de helft eens menschenlevens
tennbsp;\' i^een ik nog in het kort terug te moe-

,nbsp;op het reeds meermalen van Eom berg aan-

e geval. Hier vinden we een toestand beschreven,
quot;aar een ■

^Is ht ^^ ^^^^^ ofschoon rijk bemiddeld, zijne dagen

gennbsp;gelijk een verlatene heeft moeten doorbren-

terwijl hij bijna immer door de zwaarste folteringen

gg^ \' ^yne huisgenooten dagelijks deed vreezen voor

zichnbsp;na verloop van 25 jaren vertoonde

^nbsp;merkbaar verval van krachten en werden ver-

ijnselen van verlamming van den sphincter vesicae waar-
geiiomen tpn ^

, len gevolge waarvan incontinentia urinae ont-
^lond quot;nr, V

■uaarbij voegde zich nu en dan duizeling, welke

den patiënt soms onder het gaan overviel, zoodat bij
naar den linkerkant - aan welke gezigtshelft ook de neu-
ralgie zetelde - dreigde omver te vallen, Tien dagen
voor zijn dood vertoonde zich voor het eerst ischurie?
waarop de aangezigtspijn verdween, maar de lijder in sopor
en convnlsies zijn leven eindigde.

hoofdstuk iv.

lÄe oorzaken desr prosopalg\'ie.

Op de vraag naar de oorzaken der prosopalgic kan i»
het kort geantwoord worden, dat alle prikkels , welke eene
hoogere werkdadigheid in het gevoelsgedeelte van den ner-
vus trigeminus opwekken, deze neuralgie te weeg bren-
gen. Willekeurig kunnen we reeds deze werkdadigheid
in de zenuw opwekken, door aanwending van koude, hitte»
drukking, electriciteit enz,; maar nog duidelijker wordt
ons die zaak bewezen uit de proeven van Valentin;
van Magen die en later nog van Bérar d , waarbij bet
doorsnijden der zenuw, als het irritam.entum bij uitne-
mendheid , zoowel binnen als buiten den schedel van een
hond, met hevige pijn vergezeld ging.

Later zijn ons nog eenige gevallen medegedeeld van
chirurgische operation , waar de noodzakelijkheid de door-
snijding der zenuw vorderde, in welke juist het treffen

1) Sur les fonctions du nerf facial, vol. IV, 1835—36.

^ een tak des trigeminus het pijnlijkste oogenblik voor
patient was. Een schoon voorbeeld biervan geeft ons
Blomberg, die dit waarnam bij het wegnemen van
\'spekgezwel uit de bovenkaak door Dieffenbach.
Hjderes zegt Romberg , „hield zicb heldhaftig •
op hg^ oogenblik, dat bij het doorzagen van het
»quot;eeu, de

zenuw onder de oogholte werd doorgescheurd.

en gii^g 2ij het uit en sprong van pijn van haren
^\'Stoel op.quot;

^^ Ik ineen de prikkels , waardoor prosopalgie ontstaan kan,
snoeten onderscheiden in de zoodanige , welke in het
en in die, welke aan den oorsprong der zenuw
\'i^en zetel hebben. Hun aard ligt in menig geval nog
het duister en we bcM\'egen ons hier nog op een onze-
terrein, dat we eenmaal door zuivere observaties, sta-
i^-tiek, enz. hopen te verkennen.

et kan iiitusschen niet geloochend worden, dat de
^^«tornischg pathologie reeds vele feiten aan den dag bragt,
ons op den weg der oorzakenleer voorlichten. Be-
^ e ontstekingachtige processen en ontaardingen der ze-
^elve, nam men veranderingen in bare omgevingen
^^^ gt; als: verdikkingen van het neurilema, strakke lik-
enen, waardoor eene trekking werd te weeg gebragt,
^ ^ten van de beenderen van het aangezigt en van den
Zett^ • ostitis , periostitis , caries , hypertrophic ; uitge-
bloedvaten : aneurysmata, varices gezwellen: scir-
fibroïden, exostosen, polypen enz. Ik wil eenige
quot;quot;quot;^^heelden bijbrengen.

■ Sprengel vond in een geval van proso^Jalgie het

^^ ^P de aangehaalde plaats.

neurilema der aangedane zenuw verwijd en met serniB
gevuld; Cruveilhier in een ander het peripheri®\'\'^^
gedeelte van den facialis verdikt en als door een carcino-
mateuse schede omsloten. Ook F other gill had reeds
in een geval scirrheuse zwelling der glandula sub-maxil\'
laris opgemerkt.

Sir Hal ford zag reeds verscheidene malen verdikki^^\'
gen van bet voorhoofds- zeef- en wiggebeen, afschilfei^\'^^
van de wortels der tanden, afschilfering van een been-
stuk der bovenkaaksholte, exostose van een tand als oor-
zaak der neuralgie. Ook Br o die maakt gewag van twee
gevallen van prosopalgie, waarbij deze vergezeld was Die^
ziekte der bovenkaak, die men voor oorzaak mogt houden-
In het ontleedkundig museum van het Guy\'s bospit^^
te Londen wordt een schedel bewaard van een lijder ^^^
prosopalgie, waar de geheele binnenvlakte van het oS
temporis sterk is gebypertropbieerd. In den schedel v»n
den beroemden Pemberton, welke aan neuralgie onder
de linkeroogholte geleden heeft, was het os frontis verdik^
en stak een beenachtig concrement in het sikkelvorUii»
verlengsel van het been uit. Dit geval wordt door Tra-
vers medegedeeld.

Bright vond ontaarding van den sinus sphaenoïdabs
en fungeuse gezwellen, welke de dura mater juist ondeï
het voorste gedeelte van den linker lobus medius , ophie^-
Haygate verhaalt een geval, waar een scirrheus g®\'
zwel aan de basis cerebri oorzaak der prosopalgie was.

Thibault en Maréchal namen een kankeracWig
gezwel waar ter regterzijde der protuberantia annvdari®\'
welke den oorsprong des nervus trigeminus omgaf.
delijk meen ik nog het aangehaalde geval van Romberg

mededeelen. Hier wees de sectie op eene de
^^^^^^tie der hersenvaten met ziekelijke iiitzetting daar-
\' op eene sterke verdikking der schedelbeenderen, op
^ Pquot;ie der aangedane zenuw en partiële verweeking der

Bquot;

hu\' ^^ voorbeelden van vreemde ligchamen onder de
Vonden we een merkwaardig geval, door Jeffreys
■\'\'d, Waar gedurende 14 jaren een porseleinen scherf
j,quot;\' meisje de hevigste prosopalgie had veroorzaakt.\')
Om ^^^ slechts eene insnijding ter verwijdering noodig,
m de patiënte, na verloop van twee maanden, zonder de

^ O pijn in haren vroegeren toestand te herstellen.
^ aarentegen worden nog een menigte gevallen vermeld,
^ eariense tanden, maar vooral ligte erosies en zwel-
lat^ ^^^ ^^^ been, ter plaatse van de foramina ter door-
der zenuw, oorzaak waren der hevigste pijnen.
^ aangetoond te hebben, wat de pathologische
Zak ^^^ aanzien van ziekteprocessen en andere oor-
^^ en, ^ig jjg zenuw, zoowel in baren loop als aan haren
.^quot;Prong^ pijnlijk hadden aangedaan, geleerd heeft, meen
thans te kunnen overgaan tot die gevallen, Avaarom-

^ent 1 t-

ina ontleedmes nog geen uitsluitsel heeft gegeven,
quot;^\'e toch door empirie, op zuivere waarneming ge-
^^eds in staat zijn, eenig waarschijnlijk vermoeden
kan echter niet geloochend worden, dat
^og ÏQnbsp;gevallen ons daarmede moeten te vre-

^^^ «tellen.

oven allen twijfel verheven schijnt de invloed der
^^a te zijn. Er is eene typische prosopalgie , wier

^^ ^^ Lond. jued. a. phys. Journal 1833. March.

so

aanvallen op gezette tijden, hetzij dagelijks, hetzij om
den anderen, hetzij om den derden dag terngkeeren, die
zich nu eens als fehris larvata, dan weder als febris co-
mitata vertoont op plaatsen, waar tasschenpoozende koort-
sen endemisch zijn, die wijkt voor chinine en andere
zoogenaamde antitypica, welke men met het volste regt
aan de werking dier malaria toeschrijft. Eene epidemie
van dezen ziektevorm, in het jaar 1835 te Parijs voor-
gekomen, is beschreven door Sandras.

In noordelijk gelegen landen komt de ziekte meer voor
dan in het zuiden; bij eene koude, vochtige weersgesteld-
heid meer dan bij eene warme en drooge. In den zomer
— de ervaring van goede waarnemers heeft het geleerd
is het aantal lijders aan prosopalgie veel geringer dan in
de andere jaargetijden. Op zich zelf bewijst dit reeds,
dat koude onder de oorzaken vau prosopalgie moet
geteld worden. Het wordt bevestigd door de waarheid,
dat prosopalgie zeer dikwijls ontstaat, als de peripherie
van den nervus trigeminus aan den invloed van
tocht is blootgesteld geweest. Hasse noemt dao
ook verkoeling een der veelvuldigste oorzaken van
prosopalgie.

Ofschoon minder stellig bewezen , heeft men toch meer-
malen eene zoodanige afwisseling van arthritische aanvallen
en aanvallen van prosopalgie waargenomen, dat een on-
derling verband moeijelijk ontkend kan worden. Dat ge-
moedsaandoeningen , even als tot andere zenuwziekten, zoo
ook tot prosopalgie aanleiding kunnen geven, wordt door
de dagelijksche ondervinding bevestigd. Ook heeft men
dikwijls reden gehad een verband aantenemen tusschen het
plotseling verdwijnen van een huiduitslag, het onderdruk\'

^en van een habitueel voetzweet en bet optreden eener
prosopalgie. Hetzelfde geldt van een gestoorden haemor-
^\'hoidaalvloed. Mijn Promotor heeft mij een door hem
Waargenomen geval verhaald van een jonge gezonde boe-
^iu j bij welke , zoo het scheen, door het aantrekken van \'
koude kleederen de even begonnen menstruatie was opge-
houden met spoedige opvolging eener hevige prosopalgie.
^irudines ad vulvam herstelden den stondenvloed en de
aaiigezigtspijn was als weggevaagd en is niet meer terug-
§ekomen. Yan grooten invloed schijnt prikkeling van de
^\'^gana genitalia te zijn. Bij onanisten , bij hystericae , bij
Vrouwen, die organische gebreken van den uterus heh-
, is prosopalgic niet zeldzaam.

Hoogstwaarschijnlijk intusschen moet in zoodanige ge-
vallen ook eene abnormale bloedsmenging in rekening
§ebragt worden. Hoewel ook zeker volbloedige perso-
den wel eens aan prosopalgie lijden, neemt men ze toch
wieer waar bij anaemische, chlorotische individu\'s. Yalt
^ij zamen met scorbutische verschijnselen, met syphilis,
^ok dan schijnt het aannemen eener specifische dyscrasie
als eenige, of althans medewerkende oorzaak allezins ge-
^egtvaardigd.

Onder de voorbeschikkende oorzaken, die in ons zeiven
^^ggen, komt in de eerste plaats in aanmerking , de leeftijd.
Neuralgia trigemini wordt nooit gevonden bij kinderen en
^^apen. In het algemeen heerscht zij tusschen de 30 en
jaren, ofschoon er uitzonderingen op den regel zijn.
Mother gill en Pujol hadden nooit een lijder aan pro-
sopalgic beneden de 40 jaren waargenomen. Wat de sexe
Aangaat, waren volgens Pother gill de meeste patien-
cen van het vrouwelijke geslacht, Anderen, zooals Thou-

ret en Pr ank nameti meer gevallen bij mannen waar.
Bömberg vond hierin geen verschil.

Uit de belangrijke statistiek ^door Chaponnière ver-
zameld , blijkt intusschen duidelijk, dat wel degelijk het
vrouwelijk geslacht aan deze ziekte meer blootstaat da»
het mannelijke, In jeugdigen leeftijd vond hij meer
vrouwen, terwijl in den middelbaren het getal lijders van
beider sexe gelijk was.

Omtrent de constitutie vond men, dat aan de zwakke
vooral eene praedispositie voor neuralgie verbonden is j
hoewel de sterke in het geheel niet is uitgesloten; want,
volgens de verzekering van Fothergill, bezaten diens
patienten nagenoeg allen een sterk gestel,

Een grooteren invloed schijnen de temperamenten op de
neuralgie uit te oefenen. Volgens de meening van Cha-
ponnière zijn alle aan prosopalgie blootgesteld, even-
zeer het melancholische als het cholerische en sanguini-
sche temperament. Het lymphatische en nerveuse schijnt
intusschen het meest tot prosopalgie voor te beschikken-
De dispositie door herediteit iaat immer nog veel twijfel
over. Er is te dien aanzien behoefte aan strenge kritiek.
Remberg neemt ze aan, doch Valleix waagt het niet
in deze zijne meening te uiten.

1 raagt men nu, hoe de verschillende oorzaken, welke
wij buiten de door de pathologische anatomie aangegevene
hebben opgenoemd , prosopalgie te weeg brengen , dan zijn
wij niet in staat daarop een volkomen bevredigend ant-
woord te geven. Het schijnt wel, dat in die gevallen,
waar de prosopalgie niet enkel als irradiatieverschijnsel
kan beschouwd worden, zoo als men misschien bij hys-
terische toestanden, bij ontaardingen van den uterus en

dergelijke mag doen, tot eene gewijzigde voeding der ze-
zelve of van liet centrum , waaruit zij ontstaat, be.
®loten moet worden. Meer kunnen wij er ook niet van
heggen. Geconstateerd is die wijziging niet en, of zij het
Ooit zal worden, is op zijn minst genomen twijfelachtig. ;

Dat in de meeste gevallen niet in de peripherie, maar
in het centrum de aanleiding tot de prosopalgie moet ge-
Zocht worden, schijnt deels om den aard der oorzaken ,
deels om hetgeen men bij andere zenuwziekten pleegt aan
te nemen, deels eindelijk om den invloed eener tegen
i^et centrum gerigte behandeling, waarvan wij een paar
Voorbeelden zullen bijbrengen , te mogen worden aangeno-
men. Dit neemt niet weg, dat de prosopalgie ook een
peripherischen oorsprong kan hebben. Ontstaat zij bijv.
door tocht, dan houden wij het voor waarschijnlijk, dat
een ziekteproces in de peripherische zenuwen zelve is.

hoofdstuk v.

Heliaadelïïi?

Er zijn zeker weinig ziekten, waartegen zoo veel ge-
^^eesmiddelen zijn aanbevolen, als tegen prosopalgie. Ze
^iien op te noemen, ook die, welke om de gebleken
^Werkeloosheid, even spoedig in vergetelheid als in zwang
geraakt , zoude ondoelmatig wezen. Wij bepalen ons
^ het doorloopen der voornaamste en bij het aangeven
Van de beginselen , die , naar onze meening , den arts bij

de behandeling van deaen ziektevorm behooren te leiden.
Bij het groot aantal hypothesen, die omtrent den aard
der prosopalgie zijn vastgesteld geworden, kan het geen
verwondering baren, dat elke vormer vau zulk eene hy-
pothese, een in zijn oog rationeel specificum, immers eene
specifische geneeswijze, tegen deze ziekte bezat. 2oo
meende F o t he r gill, door het toedienen van cicuta
klimmende dosis, de door hem veronderstelde kankerach-
tige diathesis te bestrijden , en waarlijk mogt hij zich en-
kele malen over een gelukkigen afloop verheugen.
benstein-Loebel, een voorstander der inflammatie-
theorie, trachtte met algemeene bloedonttrekkingen, »et
hirudines, ung. hydrarg., enz. rationeel te blijven, en
ook hem gelukte het soms deze lastige kwaal te boven te
komen \'). Wie onzer intusschen zou zich thans nog al^
zijn aanhanger durven verklaren? We ontkennen niet?
dat er gevallen zijn, waarin het appliceren vau bloedzui-
gers en het inwrijven van ung. hydrarg. nuttig kan we-
zen , maar beweren, dat er eene bijzondere aanwijzig
voor moet bestaan. Hetzelfde geldt van afleidende mid-
delen , van bloedige koppen in den nek, van sterke pui\'\'
gantia, pulpa colocynthidis en ol. crotonis , door Char-
les Bell bijzonder aanbevolen.

Meerdere navolgers vond de methode van Hutchin-
son, bestaande in het geven van subcarbonas ferri in
zeer groote giften. Yooral in die gevallen, waar eene
duidelijk op den voorgrond tredende anaemie op een
toestand wijst, die in oorzakelijk verband kan staan met
de prosopalgie, kan dit medicament of wel een der

1) In H. j. 1817. Bd, XLI7. St. i. p. 47,

\'^^eie ijzerpraeparaten als geïndiceerd bescliouwd worden.
\'^P den voorgrond behoort te staan het wegnemen,
niogelijk, der oorzaken, die tot het ontstaan der pros-
^Palgie aanleiding hebben gegeven. Organische gebreken
nnen den schedel gelegen, waarvan wij er boven eenige
ben opgenoemd, laten eerstens in de meeste gevallen
^^ zejjej.g diagnose toe en zijn ten andere, ook al wor-
ze herkend, voor geen verbetering vatbaar.
Gezwellen aan de peripherie gelegen, die door druk-
\'^ng of prikkeling van een of meer takken van den tri-
-j^ßiinns^ prosopalgie schijnen te veroorzaken, moeten,
ßiogelij]j, worden weggenomen.
Ingeval vreemde ligchamen als oorzaak der prosopalgie
^^orden gediagnosticeerd, behoeft het naanwelijks een be-
^\'^g j dat daarin, zoo spoedig mogelijk, door de verwij-
^ng moet voorzien worden, zoo als ons dit in het reeds
ingehaalde geval van Jeffreys, door een porceleinen
^vordt duidelijk gemaakt.

Prosopalgie het uitwerksel der malaria , dan komt
^ne te pas. Ik heb daarover reeds met een enkel
gesproken. Het middel heeft bij de behandeling
fejnbsp;prosopalgie, zoowel als in die der gew^one

^es intermitteaites, zijnen onden roem volkomen gehand-
• Zeer zelden liet het den arts, immers als de
gnose jnist ^as, in den steek. Waar dit het geval
^\'^gt zijn, daar kan het gebruik der solutio Fowleri,
. S^^ten van 3 tot 4 druppels met voorzigtige opklim-
l^^ng in aanmerking komen. Ook in andere vormen w^ordt
arsenicum door Eomberg onder de zoogenoemde spe-
^^ opgenoemd. Het meest en snelst gevolg zag hij
^rvan in gevallen van prosopalgie bij hysterische vrou^

wen. Hoe meer anaemisch de patienten waren, des te
duidelijker was de werking. Anaemie , met prosopalgie za-
menvalleude, - we hebben het reeds aangestipt, - ge®^^
overigens een stellige indicatie voor martialia, terwijl
tevens voor\'een krachtige voeding moet gezorgd worden-
Het bestaan van dyscrasien vordert eene behandeling»
beantwoordende aan haren aard. Zoo zal syphilis, die
door aandoeningen van het been en van het beenvlies,
welligt ook op andere wijze, prosopalgie kan te weeg
brengen , naar de bijzondere gesteldheid van het individu,
met kwikpraeparaten of iodetum kalicum moeten be-
streden worden. Is hysterie in het spel, dan komen
valeriaan, asa foetida, castoreum of zijn allerdoelmatigst
surrogaat, dat we in onze Akademische Kliniek bijna als
het antihystericum bij uitnemendheid hebben leeren ken-
nen , hyraceum te pas. Komt men tot de overtuiging \'
dat de prosopalgie van rheumatischen aard is, valt ze na-
melijk zamen met andere rheumatische verschijnselen ef
is ze ontstaan door tocht of onder den kennelijken invloed
eener koude , vochtige luchtsgesteldheid , dan zullen voor-
al diaphoretica en zoogenoemde antirheumatica , aconitnni;
guaiacum, colchicum en dergelijke bij een warm régime?
van toepassing zijn. Yooral van de tinct. guaiac. volat. m
betrekkelijk groote giften , werd enkele malen een g«®^
gevolg gezien. Heeft onderdrukking der menstruatie tot
de prosopalgie aanleiding gegeven - we hebben er reeds
een voorbeeld van bij gebragt - dan zijn voetbaden en In-
rudines ad vulvam aangewezen. Schijnt ze in verband t«
staan met het oxAouden van haemorrhoïdaalvloed, dan hirU\'
dines ad anum. In het laatste geval kan ook eene kuur
te Wiesbaden „ gelijk bij het bestaan van leverlijden eene

Karlsbad , Yicby of Marienbad , als de omstandigbeden

lijders dit toelaten, in aanmerking komen,
lijnde m.in of meer verwijderde oorzaken, die de proso-
l^^igie liebben te weeg gebragt, onbekend , dan tracht
m^n de irritatie van den nervus trigeminus te bestrijden,
Wel voornamelijk door het in- en uitwendig gebruik
narcotica, die trouwens dikwijls ook nog daar te pas
j waar men ook aan eene indicatio causalis heeft te
Voldoen. De meest aanbevolene zijn : opium , stramonium ,
^oscyamus , belladonna , aconitum , veratrum en conium
^et hunne Averkzame bestanddeelen en bereidingen. Het
®\'^^®tgenoemde schijnt als pijnstillend middel in alle vor-
Van prosopalgie nog het best te voldoen. Men moet
^^-nwel, niet kleine doses beginnende, van lieverlede
^mmen, om ten laatste zeer groote doses te geven, het-
^^ikj blijkens de ondervinding, mits er geen duidelijke
^^^^^^quot;indicatien zijn, veilig kan geschieden. Met zel-
gebeurt het, hoe moeijelijk zulks ook te verklaren
\' dat het eene praeparaat beter voldoet dan het andere.

Voorkoming van narcose is het daarom nuttig, alvo-
® sterk te klimmen , eene andere bereiding te beproeven,
oo kan men opium purum, pulvis Doveri, vinum opii,
• liq. Sydenh. en eindelijk ook morphine gebruiken.

gunstigen invloed schijnt te zijn, de verbinding
opium met andere middelen, Menigmaal werd eene
ombinatie van subcarbonas ferri, van chinine, van ipe-
^euanha met morphine nog werkzaam bevonden, waar
gelijke dosis van het laatstgenoemde middel, zonder
Verbinding van geen gevolg was. \')

^ Hud. Leubuscher, Krankheiten des Nervensystems. Leipz. 1860.

In den laatsten tijd is de morphine bij voorkeur als
anodynum aangewend, èn wegens zijne gemakkelijke toe-
diening, èn omdat het minder congestie naar de hersenen
veroorzaakt dan opium. Men kan hiermede vau Vs,
Vs, ja in hardnekkige gevallen tot V2 grein pro dosi?
tweemaal daags, stijgen.

Volgens Canstatt neemt ook het stramonium eene
eerste plaats in onder de narcotica, doch werd dit in
tere toepassing minder doelmatig bevonden. Hij bediende
zich bij voorkeur van het extractum , hoe bereid wordt
niet aangegeven, in giften van \'A tot 3 grein, dageÜjk®
driemaal genomen.

Langen tijd bekleedde ook de hyoscyamus eene voor-
name plaats in de rij der anodyna. Dit maakte het hoofd-
bestanddeel uit der zoo bekende pillen van Meglin-
E. Extr. hyoscyam nigr.

Oxyd, zinci

Pulv. rad. valer. aa. scr. j.

Succ. liq. q. suff. ut f. pill. no, xx.
te beginnen met \'s morgens en \'s avonds één pil, doch op
te klimmen tot 30 a 40 stuks daags.

Yalleix maakte van deze kuur met veel ophef gewag?
hij zag daardoor menig chronisch geval van prosopalgi®
genezen. Ook in Hufeland\'s Journal der practiscbe
Heilkunde werd de hyoscyamus in de volgende verbin-
ding zeer aangeprezen.

E. Extr. coft. aurant. dr. ij.
„ hyoscyam. gr. iv,

Aq. destill. unc. iv.

Spir. Minder, dr. ij.

s, alle Z uur één lepel.

/

^^^felana zelf en met hem Eademacher roemde
de aconit. De eerste bediende zicb van de tinct.
\'^^on. aetber. viermaal daags 50 droppels, terwijl de laat-
liet extractnm (zeker liet door uitpersing bereide) tot
® grein driemaal daass verkoos. Ook de belladonna m.ag ■

1nbsp;O

aiitineuralgicum bier niet onvermeld blijven. Yeelal
eene combinatie met opium soms zeer gunstig te

^\'erken.

E. Estr. opii

„ bellad. aa. gr. x.
Aq. laur, eer. unc. i.
s. viermaal daags 5 druppels.
I^e voornaamste medicamenten voor inwendig gebruik
kortelijk besproken hebbende , meen ik te kunnen over-
S^^ii tot diegene, welke voor uitwendige applicatie zijn
\'dienstig bevonden. Hiertoe behooren de morphine, de
•^liloroform, de

coniine, de veratrine en de aconitine.
algemeen gebruik heeft grootendeels de inwendige
\'^handeling verdrongen.
I^e morphine wordt endermatisch aangewend door mid-
Van een vesieans, door subcutane injectie of door
inenting,nbsp;j^et eerste geval wordt de tot wond ge-

J^^akte oppervlakte tweemaal daags met een mengsel van
i-% grein acet. morphii en gr, vi pulv. gumm. arab,
estrooid. Yoor de subcutane injectie bezigt men eene
oplossing van i gr. morph. op i scr. water. Yoor de in-
inbsp;gg^nbsp;speeksel vermengd. Men

niaakt daarbij 15-30 prikken in de huid.
^^ Het tweede middel, de chloroform, schijnt bij prosop-
gie de morphine in snelle werking te overtreflen. Het
gebruikt men dit als liniment:nbsp;dr. op 1 une.

ol. olivar. Ook zag men soms verligting der pijn intT^C\'
den door een stukje boomwol met een paar druppel®
chloroform er op in het oor te stoppen.

Vooral in den laatsten tijd werd de coniine tegen neu-
ralgie aangewend en ik meen, dat, wanneer ze in staat
is, bij supra-orbitaalpijn ten gevolge van de eene of an-
dere oogontsteking de pijn weg te nemen, zij niet van
minder waarde zal zijn bij de neuralgie van den trigemi-
nus, welke op zich zelve optreedt. De beste applicatie
is wel in omslagen van 1 gr. op 6 unc. aq. of wel als
liniment grein op 1 dr. ol. olivar. Inwendig, we heb-
ben er reeds gewag van gemaakt, werd het extr. conü
vroeger reeds tot 4 ä 5 grein daags voorgeschreven. P®
veratrinezalf, 1 scr. op 1 unc. axung. porei, werd in
vele opzigten, vooral door Turnbull geroemd. Men
wrijft die gedurende den aanval zoo lang op de pijnlijk®
plaats, tot dat een gevoel van warmte en prikkeling
ontstaat. Hetzelfde geldt van de aconitine, mede door
Turn buil aanbevolen en op dezelfde wijze gebruikt.

Homberg en Hasse konden aan de veratrine slechts
eene palliative werking toeschrijven.

De aanwending van koude in omslagen van koud
ter en ijs, van koude begieting en douches is bij aange-
zigtspijn van weinig nut. Wel wordt zij soms voor een
oogenblik er door gestild, maar om met des te meer
woede terug te keeren.

Als palliatief kan somtijds de compressie der zenu^^
nog in aanmerking komen. Een patient onder behande-
ling van Hasse kon den hevigsten aanval onderdrukken,
wanneer het hem gelukte de supra- orbitaalzenuwen sterk
genoeg te drukken. Merkwaardig is het geval door Barle

Verhaald van een smid, die door middel eener stalen
Veer de arteria temporalis drukte en dan den gansclien

aan het aambeeld werken kon. Naar aanleiding daar
v^n heeft men ook aangeraden, de arteria carotis zamen

drukken.

./^an groote waarde bij de behandeling der prosopalgie
tegenprikkels. Zij worden vooral door Yalleix ge-
^oernd , die er inzonderheid bij eene acute neuralgie meestal
^ekoone uitkomsten van zag. Teel minder of geene uit-
^erking hadden zij in chronische gevallen.

quot;^Velken invloed intusschen een setaceum in chronische
gevallen kan hebben, blijkt uit de twee volgende, mij
Qiijn Promotor medegedeeld.

GEYAL L

\'eir 8sten i^Toyember van het jaar 1860 — het zijn

ae

^oorden van Prof Loncq, — kwam een veertigja-
^^ge kolenmeter uit Zuid-Holland bij mij als tot een laat-
®te toevlugt j om zoo mogelijk bevrijd te worden van
^^\'^e ondragelijke aangezigtspijn, die gedurende meer
^^ anderhalf jaar aan alle hulpmiddelen, die de
quot;^^^st had aangewend, hardnekkig weerstand had gebo-
De laatste twee maanden had hij er niets meer
doen. Zijne beurs was uitgeput, en de on-
^\'vinding scheen geleerd te hebben, dat zij7ze kwaal
^^geneeslijk was. Meermalen was hii , in een vlaag
Wanhoop , op het punt geweest zich zelven het leven

® benemen,

maar was daarvoor gelukkig nog bewaard
^\'^^orden. De man zag er allerakeligst uit. Men zoude
m eer voor iemand van zestig,. dan van veertig jaren

hebben gebonden. Zijne oogen waren bijzonder flaatt\'^\'\'
de linkerzijde van zijn aangezigt zeer ingevallen, de ï^ê\'
ter bol, eenigzins bydropisch. Er was algemeene verni^^\'
gering, een kleine, radde pols, weinig eetlust, vrij i\'®\'
gelmatige stoelgang , bleeke, geen albnmenhoudende urine;
overigens, met uitzondering van het gelaat, geene zie-
kelijke verschijnselen. De regterzijde van dat gelaat, het
regter neusgat, het regter oog, de regter helft der tong?
in één M\'oord alle bereikbare deelen, die gevoelstakken
van den nervus trigeminus ontvangen, verdroegen niet
de minste aanraking. Er was eene nimmer ophoudende,
naar de uitdrukking van den patiënt vreeselijke knaging gt;
meermalen des daags en vooral des nachts aanvallen van
woedende pijn , die wel eens slechts eenige minuten, maar
meestal een half uur en langer nog aanhielden. De
verzekerde vroeger, naar zijne herinnering, altijd gezond
te zijn geweest. Zonder kennelijke aanleiding waren die
pijnen in het voorjaar van 1858 begonnen, van lieverlede
toegenomen en binnen den tijd van zes maanden geklom-
men tot die hevigheid, welke hem alle rust en alle le-
venslust ontnomen bad en waarin hij zich thans aan mij
vertoonde.

Welke geneesmiddelen hij gebruikt had, wist hij niet?
inaar hun aantal was legio geweest. Eens had men hem
ook koppen in den nek gezet en gedurende een veertien
dagen had hij daar ter plaatse een fontenel gehad,
echter reeds sedert langen tijd gesloten. Dat ik voor mij
zei ven eene ongunstige prognose maakte , ligt in den aard
der zaak. Wel mogt ik aannemen, dat overgroote gevoe-
ligheid, door anaemie, als eindgevolg van langdurig liJ\'
den, veroorzaakt, de hevigheid der pijnen vermeerderde;

SS

^aar er moest toch een meer belangrijke oorzaak zijn,
^velke den trigeminus bij aanhoudendheid irriteerde en het
bestaan van die oorzaak maakte het zeer waarscbijn-
dat de kunst in dezen onmagtig zoude wezen. Er
maar één grond van hoop, die overbleef, de waar- ■
namelijk, dat men te weinig gedaan had tot aflei-
in de nabijheid van de waarschijnlijke zitplaats der
blekte. Xk liet een setaceum hoog in den nek zetten, be-
v^l een voedend dieet aan, schreef een zalf met aconitine
^^^^ als palliatief voor hevige aanvallen, en voor aan-
®udend gebruik lactas ferrosus met resina guajaci en
aconiti, in pillenvorm: het ijzer natuurlijk uit aan-
®ierking van de blijkbaar slechte bloedcrase; de andere
^iddelen in de veronderstelling, op den aard van \'s mans
eroep gegrond, dat er een zoogenaamd rheumatisch ele-
in het spel was.

zijn er misschien, die deze behandeling te gecom-
P leeerd noemen en ze daarom afkeuren, omdat het, bij
^^entueel gunstigen uitslag, niet wel blijken kon , of die
ontslag aan den invloed van één of van meer middelen,
Van welke moest worden toegeschreven. Ik stem het
Saarne toe. Mijne discipelen kunnen getuigen , dat zulk
^e^e behandeling ook in strijd is met mijne gewoonte,
k nieende intusschen, dat het in casu pligt was de zui-
^erheid der observatie op te offeren aan de meerdere kans
zulk een naamloos lijden spoediger te lenigen.

verloop van drie weken kwam de patiënt in veel
Verbeterden toestand terug. Hij zag er oneindig beter
^^^ ? gevoelde zich krachtiger, was uitermate tevreden en
hoop op heistel. De pols was voller en bedaarder,
® etog minder flaauw , de regter wang aanmerkelijk ge-

3

slonken. De man vertelde mij, sedert de applicatie vaD
ket setaceum zulke hevige aanvallen als vroeger niet meer
gehad te hebben. Het bewijs vond ik daarin, dat hij va»
de aconitine-zalf, die alleen voor hevige accessen was aan-
bevolen , en welke hij eerst twee dagen na zijne terug\'
komst ontvangen had, daar ze in zijne woonplaats niet
voorhanden w^as, geen gebruik had gemaakt. Wel b®\'^
hij aanvallen van pijn gehad en had die ook nog nu en
dan, maar ze waren trapsgewijze én in hevigheid én
aantal verminderd , terwijl die aanhoudende knaging sedert
acht dagen geheel was opgehouden. De hyperaesthesie wa®
niet geweken, maar toch aanmerkelijk verminderd. ^^
ried natuurlijk het setaceum te onderhouden, en niet
dezelfde geneesmiddelen en goede voeding voort te gaan gt;
met vermijding, zoo als van zelve spreekt, voor zooveel
dat mogelijk was, van de aëris injuriae.

Tegen het einde van December, alzoo een maand later,
kwam de kolenmeter berigten, dat alleen nog eenige ge*
voehgheid en nu en dan eene ligte vermaning van
was overgebleven. Het setaceum verveelde hem geweldig\'
Ik drong intusschen ernstig aan op het onderhouden
daarvan en tevens op het voortdurend gebruik der pibd^®
martiales.

In het begin van Maart ontving ik van de chirurgijn, di®
het setaceum geappliceerd had, het berigt, dat er ja nog
eenige gevoeligheid aan de aangedane zijde bestond, ^^^^
dat deze toch zoo gering was, dat de patiënt

allervriende-
lijkst verzocht het setaceum te mogen verwijderen, da^^\'^
hij met een seton in den nek geen kolen kon meten en ko-
len moest meten, om in zijne behoeften te voorzien. ^^
antwoordde, dat er tegen aangevoerde argumentatie niet®

in te brengen , maar dat ik van een geneeskundig
standpunt mij nog tegen bet wegnemen van bet setaceum
\'^oest verzetten. Ik beb er sedert niets meer van geboord
. ^ag dus veronderstellen, dat de beterschap bestendig

geweest.

GEVAL II.

^^ de maand Junij des vorigen jaars - het zijn weder-
de woorden van Prof. Loncq - werd ik geraadpleegd
een ongehuwden geestelijke nit Gelderland, die se-
een klein jaar door een allerhevigste prosopalgie gekweld
V\'^erd. In het begin van 1860 - zoo luidde het verhaal van
reisgezel des lijders , die zelf moeijelijk spreken kon , -
ad Zich even boven de bovenlip ter regterzijde een klein,
Pijnlijk puistje vertoond. Spoedig evenwel was dit verdwe-
^^^ j maar de plaats , waar het gestaan had , M\'as de zetel
gebleven eener dikwerf terugkeerende ondragelijke pijn, die

^irnner vergezeld was van een even hevige pijn hetzij on-
hetzij boven het regter oog, ter hoogte van het
\'^\'■quot;amen supra-orbitale en op een omschreven plek boven
het hoofd , beantwoordende aan het middengedeelte van
regter wandbeen. Het oog der aangedane zijde werd
ge-harende de aanvallen van pijn zeer rood , terwijl er eene
sterke afscheiding van tranen plaats had. De aanvallen
^\'amen zeer dikwijls zonder kennelijke uitwendige aan-
maar ontstonden oogenblikkelijk, wanneer de lip
^ewogen werd, zoo als bij spreken, eten, drinken en bij
® minste aanraking van het eerstgenoemde gevoelige
P^nt. PIq^ ^jjyj. ^ggj, ongelijk ^ ook de hevigheid. In
en regel toch was die bijzonder groot. Ik drukte de ge-
^oelige plaats, ik liet den lijder spreken en zag de juist-

heid des verbaals volkorD,en bevestigd. Twee even bekwam^
als ervaren artsen badden de kunst bijna uitgeput om de»
ongelukkigen man te helpen, maar niets had mogen ba
ten. Hij was 53 jaren oud, van een rijzige gestalte?
stevigen bouw , goed gevoed , maar bijzonder zenuwachtig-
Objectieve ziekteverschijnselen , behalve de injectie der con-
junctiva en den tranenvloed bij de aanvallen , M^aren niet
te bespeuren.

De aard der oorzaak was in casü even onzeker als ba®\'^
zetel. Ze kon even goed peripherisch als centraal wezen-
De waarheid, dat de genoemde plek boven de bovenhp
altijd het punt van uitgang was gebleven, namelijk der
ziekelijke gewaarwording, en dat daar in het begin een
puistje , alzoo een exsudatieproces , geweest was, kon ^e
ker grond geven tot het vermoeden dat de oorzaak daa^
was gelegen. Maar die gevoeligheid en dat puistje,
het werkelijk in verband gestaan had met de prosopaig^®\'
konden even goed excentrische verschijnselen geweest zijö-
Omdat er nu op de bedoeld plaats niets te zien of te
voelen was, hield ik, met het oog op het temperaffle»^
des lijders en op grond van hetgeen de ervaring mij ë^
leerd had, voor waarschijnlijker, dat er een central®
ziektetoestand bestond. Ik ried een setaceum hoog in dei^
nek te plaatsen. Die raad werd opgevolgd. Zoowel de
gevoeligheid van het meermalen genoemde plekje hoven
de bovenlip als de hevigheid der aanvallen van pijn
aaus\'tonds af, verminderde hoe langer zoo meer en was m
het laatst van Augustus tot een minimum gereduceerd.
September namen de verschijnselen weer toe. De ender-
matische applicatie van acetas morphii op de gevoelig®
plaats, experimenti causa door mij aangeraden, leidde tot

Resultaat. Wij bepaalden ons dus maar bij bet seta-

Q. ■].. \' ® gevoeligheid, ofschoon in graad niette ver-

J en bij hetgeen zij voor de applicatie van dat middel

dg ^^^^nbsp;, hielden aan. Den 8sten November kreeg

half ^^ ^^^ ligten aanval van apoplexie. Hij bleef een

link ^^^ bewusteloos en bemerkte toen hemiplegie aan de

^ er zijde. Er werd geen bloedonttrekking gedaan.

^ ende twintig dagen was er geen spoor van proso-

Daarna kwam ze terug, doch in geringe mate,

va\'^ December vertoonde zich een nog ligtere aan-

is beroerte zonder verergering der paralyse. Deze

^ig^t^^^\'^ geheel opgehouden. De prosopalgie heeft wei-

. ® beteekenen, maar is toch nog altijd eenigzins aan-
ezi,cf TT

o- net setaceum wordt steeds onderhouden.

quot;v, ^^^^ve het setaceum komen in aanmerking: tinctura
siöapeosnbsp;.

Püü t \'nbsp;canthar., ung. Autenrieth., de acu-

Uur, de moxa en het cauterium actuale.
V al 1 - ■

®atio ^^^ heeft nog proeven genomen met de cautéri-
Vorraquot; ^^.^^^\'^^^quot;^ente. Hij maakte met een gloeijend mes-
Tenbsp;meerdere strepen langs het verloop der zenuw,

slanbsp;^^ ^^ cauterisatie, appliceert men koude om-

Seu en na 5 of 6 dagen verdwiint de korst zonder

®^PPuratie.

moet bierbij nog de cauterisatie met acid.
Venbsp;^^ bet bestrijken van het palatum molle met

Q \' amnxonia vermeld worden.
Venbsp;moderne middelen, die tot bestrijding van

Ook ^^nbsp;ziekte-toestanden gebezigd worden, neemt

electriciteit eene voorname plaats in. Men kan

hiervan bok bij prosopalgie zoowel in den vorm van een
onderbroken, als onder dien van een constanten stroom
gebruik maken. Physiologisch kan het i\\iet geloocaen
worden, dat wanneer langen tijd de inwerking van den,
geïnduceerden stroom de zenuw vermoeit of liever uitpikt,
de prikkelbaarheid voor een tijd lang verloren gaat en
zoo doende ook de pijn gedurende dien tijd ophoudt. Even,
wel theoretisch is het onwaarschijnlijk, dat de electriciteit
een blijvende verbetering kan te weeg brengen, en
ervaring leert ook, dat het niet zoo is. Ten slotte meen
ik nog te moeten spreken over de doorsnijding der zenu^^-

Nadat Maréchal het eerst de doorsnijding der zenu^^

als hulpmiddel tegen prosopalgie had beproefd, werd
doelmatige daarvan in discrediet gebragt. Later werd ^^
Prankrijk, maar voornamelijk in Duitschland door ^ ^ ^^^^
Bruns^) die doorsnijding op nieuw beproefd en kwam^
laatste tot de volgende resultaten: dat met uitsluitio^
der gevallen, waarin het niet slagen op een gebrek quot;
de diagnose of in de techniek berustte, en evenzeer^
die, waarin het terugkeeren der pijn niet als een reci
van het slechts sluimerend ziekte-proces, maar als een
nieuwe ziektetoestand m^oest beschouwd worden, een zeer
groot getal van waarnemingen gevonden worden,
de neurotomie deels een volkomen en blijvend, deels
minste een tijdelijk gunstig gevolg had, dat van weimg
maanden tot zelfs jaren duurde. De operatie, waarbij^\'*\'®\'
door cauterisatie of exstirpatie van een stuk zenuw^, moe-
ien zorgen, dat de beide zenuweinden, niet weer te zameD

1) Die Durch sclineiduDg der Gesichtsnerven bei

Gesichtsschmer^-

Tübingen 1862.

is volgens Bruns geïndiceerd: wanneer de pijn
vast begrensd gebied beeft; wanneer men met waar-
^^bijnlijkbeid kan aannemen, dat de focus van prikkeling
^^^^ op eene plaats bevindt, waar de zenuw toegankelijk
voor bet mes; wanneer andere kuren zonder gevolg zijn
gebleven; wanneer eindelijk de patiënt door de bevigbeid
pijn ongeschikt is geworden voor zijne beroepsbezig-
beden.

-Si

\' ■ ■ ^ \' ■ quot; - - ■

stellingen.

I.

^an eiken icterus ligt belemmerde afvloeijing der
te gronde.

II.

Xlleus ventriculi ontstaat in de meeste gevallen door

\'pping eener arterie.

III.

_ naaste oorzaak voor bypertropbie van bet bart ligt
^^ te sterke werking van dit orgaan.

IV.

Niet zoo zeer een raddere pols als wel een verhoogde
ligchaamstemperatuur is een pathognomoniscll teeken
van koorts.

V.

Tot het genezen van lalcera kan niet te zeer op e®^
ander constitutioneel lijden gelet worden.

VI.

De hydrops is geen ziekte, maar slechts een verschijnsel\'

VII.

Zoowel theoretisch als praktisch beschouwd, is het aan-
wenden van koude op de borst bij pneumonie te verwerpen\'\'

VUL

De temperatuur der huid, met den thermometer be-
paald, is het beste onderscheidingsteeken tot het stelleï^
der prognose bij typhus.

IX.

Diuretica genezen geen hydrops, ontstaan door parein
chymateuse nephritis.

X.

Opium is het beste middel bij colica saturnina.

XI.

Digitalis purpurea is een der beste antiphlogistica biJ
pneumonie.

XII.

paracentesis bij ascites is een palliatief middel.

XIII.nbsp;*

bestaat geen specifiscb teeken voor de onderkenning
goed- en kwaadaardige gezwellen.

XIV.

genezing van fistula vesico-vaginalis is de bloedige
de beste metbode.

XY.

In enkele gevallen kan bet doorsnijden van den trige-
\'^inus geïndiceerd zijn.

XVI.

Hektische koorts verbiedt de amputatie niet.

XVII.

®en chirurg, die niet tevens medicus is, verdient
vertrouwen.

XVIII.

^e punctie met injectie van tinctura iodii is bij hy-
eele te verkiezen boven de incisie.

XIX.

^ iritis is de sulphas atropini het beste antiphlogis-
wcüm.

XX.

Bij eclampsia gravidarum kan het zoogenoemde accou-
chement force geïndiceerd zijn.

XXI.

Bij terughouding der placenta is de exspectatiev®
methode af te keuren.

JI