SPECIMEN LITTEEAEIUM INAUGUEALE

DE

ï\'rincipiis eloquentiae
e sententia platonis

gt;1

• quot; î^Â

SPECIMEN LITTEEAEIUM INAUGUEALE

DE

PRINCIPIIS ELOQUENTIAE
E SENTENTIA PLATONIS.

QUOD,

ANNUENTE SUMMO NUMINE,

ex auctoritate recïoris magnificl

GOZEWINI lANI LONCQ, C, I. FIL.,

KEC NON

AMPLISSIMI SEMTÜS ACADEMICI CONSElü

ET

^iöBlLISSIMAE FACmTATIS PHIL. IHEÖR. ET LITL HÏM. ÜECRETO,
PRO GRADU DOCTORATÜS

SUMMISQUE IN PHIL. THEOR. ET LITT. HUM. HONOMBÜS ET PMTILEGIIS
EITE ET LEGITIME CONSEQUENDIS,
IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA

eruditorum examini submittit

Arnold us henricus de hartog,

E PA.GO TALBTJE.G.
D. II DECEMBRIS A. MDCCCLXII. HORA III.

trajecti ad ehenum;

A. VAN D O E S T E N, Jii.

mdccclxii.

ïypis P. W. TAN DE WELIEB, Utrecht.

PARENTIBUS CARISSIMIS

G. DE HARÏOG ET H. SPEIJERS

GRATUS EILIUS.

mmm^mssm^

AMIGO J. J. VAN GEUNS

S. p. D.

A. H. DE H AET O G.

Qîiid me movent, %t dissertationem scriberem de argu-
^enlo, qimd Jmjus UheUi titulus prae se fert, jam statim
hdjet ingenue tibi a^erire, qui prae multis cams mihi
exstitisti sodalis. Bene nosti, quanti jam dudum tuam
aestimem amicitiam, quantumque apud me valeat tmm
judicium. cujus sanitatem atque dxoißdap saepissime
expertus sum. JËo lulentius autem mtnc quaedam ad te
scribere institui, quia ipse adhuc in tuo conscribendo
^peciminc academico occîtpatus es.

Tu sane continuo me intelligis, si ingenue tibi fatear
multis modis fluctuasse in eligendo argumenta, qiwd
^pecimini materiem praeberet. Primum quidem valde mihi
\'^fridebat disquisitio de musices instrumentis apud
Graecos; argumentum vero pluribus egehat monum^ntis
auxiliis quam quidem mihi concessa erant; té brevi
\'\'\'\'nielligerem huic materiae meas non sufficere vires. - Ecce
materia, quae mihi primo obtutu valde placelat

et in qua elahoranda qwdammodo etiam
studiis meis theologicis : coUigere miJii proposui quae m
scriptis dementis Alexandrini exstarent ad illustranda
nonnulla Platonicae pHlosophiae capita. Sed matenae
magnitudinem concesso mild teni])ons spatio metiens, et
lianc mittere coactus sum. Deinde animum adverti ad
argimentuim, quod sane jucunditate aeque atgiie ntilitate
volde se eommendahat; per aliquod hehdomades occupais
fui in perlegendis comicorum graeeorum fragmentis, nl
inde efficerem, quomodo a comicis Graecis philosophia
in scena exagitata sit, Sed, eheu me fluctuantem ! etiam
Ue animadverti, gravissimum argmnentîim, ut rede tfo^\'-
taretur, nequaqmm eo temporis spatio absolvi posse, ^ntra^
neeessario alsolvendtm rnihi erat.
Mox vero reverti ad Flatonem, certo sperans fore
ut philosophia ejus tam late patens suppeditaret sen-
lendi materiam quae omni ex parte mihi arrideret.
evenit.

In Tlalone legendo saepius animadverteram sententias
de vera eloquentia et de arte oratoria, inprimis
Fhaedro, Gorgia aliisque ejus liiris passim dispersas.
Quid, si hasce colUgerem et in ordinem qnendam redt-
gerem? Quid, si scriberem de principiis eloquentiae
e mente Platonis? Placuit argumenlum, ineepi et ad
finem qualicumque modo perduxi in lihello hocce. Bationeni
et viam, qua materiem tractandam susceperim, index
ireviter indicabit.

Hogo te, amice, ne nimis severe hoc opusculum judices!

Fermulta certe insunt, quae diutius a me perpensa mehns
exposita forent, muUa, quae clarius perspecta, ordine luci-
diore disposita essent; probe scio, quantum et subt/dionamp;

\'doctrime et évitions sermonis scriptioni meae desit.
Mtamen uli tempus urgebat, nwm talia mihi magnopere
\'gt;^itio danda sunt? Fraeterea, ne multis te mor er, bene-
volvm te scio lectorem. —■ Hguidem me aliquem fructum
pereepisse confido ex opera, quam huic opusculo impendi,
D\'ropterea etiam, quod tam arcte cohaeret cum munere
^acro quod mox auspicaturus sum. Quid opus est tibi
àicam, de quo saepius collocuti sumus, me in studiis
titterariis praecipue animum attendisse ad vinculum,
îiiod est inter litter as humaniores atque theologiam, cujus
^iscipUnae gravissima capita eoplenius et clarius explicari
posse mihi videntur, quo magis quis litteris eruditus
Nimc autem tractanda hac quaestione nonne
quot;\'^iquantum consuluisse tibi videor studiis homileticis,
quae principem sane tenent locum in theologia practica ?
^90 certe clarius nunc judicare mihi videor de sana
^loqrientia quam quidem antea ; rhetorica non amplius
»terra incognitaquot; mihi est. Quod si forte fiat, ut aliis
^tiam aliquantulum prosim labore meo, pulchrius sane quid
^i-hi eveniet quam ipse sperare ausim.

Plv/ra de dissertatione tibi dicenda non habeo. Be
^\'\'da autem academica, ad cujus calcem jam perveni,
est quod multa tibi scriham, cui satis cognita sunt
^\'\'^aecwtnque in hoc curricula vel laeta vel tristia mihi
*^lt;^lt;Aderunt. Atque noti swnt tibi praeceptores, quorum
\'\'•\'^stitutione hic uti mihi licuit, sive in, litteris et philo-
^ophia sive in theologia. Probe scis me fréquentasse
^^ctiones solidioris doctrinae plenas viri dar. kaesten.
Hic promotor meus aestumatissimus, cujus domus quotidie
nthi patuit, quum ad dissertationem conscribendam me
\'^ccinxi, qua est comitate, non tantum consiliis dandis, sed

etiam liiris suppeditandis, aiixilio mihi fuit. Neqiis
ignoras, amicissime commilito, guam multum debeam egre-
giis lectionihus eximiisque praeceptis viri clar. royers,
neo quantopere equidem turn hos viros venerer, turn etiam
virum clar. opzoomer, qïd ctm discendi amorem in me
ahiit, turn studium veri,p�hri ac honi in me corroboravit.
Quod vero hand mihi contigit, secus atqtie optaveram, vt
ntilissimas frequentarem lectiones virorum clarissimonwi
millies et brill, causa fuit ipse st^diorum meorum cursus.

Ex theologiae professoribtis, quorum e numero nuper v%r
clar. VINKE morte ereptus est, gralias maximas deleo vins
cla/rissimis et plurimum venerandis bouman et ter haAR j
non minus pro fructihus, quos ex eorum institutione per-
cepi, quam pro humanitate, qua uterqtie eorum me exceptt.

Benique, quae a singulis praeceptoribus accepi, sunt ea
ejusmodi, tit hand sciam an juveni meliora contingere
possint. Gratwn iis animum praestare semper sancttm
mihi erit officium!

Tu, dilectissime van geuns, per gas amicitia tua me
ornare: idem semper mihi maneas, qui fuisti, quim Tra-
jeeti ad Ehenum pulcherrimo amicitiae vincido conjunct^
eramus; ego ex intimo pectore te eadem colam amicii\'iO\'
et fide. Quaecumque tili accidant, seu laeta sint sive
adversa, amicum tu me habebis semper tili addictum.
TJtinam et tili et ceteris commilitonilus, quibuscum
hac alma Musarum sede dulces annos peregi, omnia v»\'
posterum fausta eveniant! Vale, vir conjunctissime; ego
tui ceterorumque sodalium per totam vitam memor erof

Trajecti ad Bhenum, d. xxvii m. Novenihris, mdccclxH.

conspectus.

PAES PRIMA.
De principiis eloquentiae.

^^P- I. De principiis eloquentiae

universe spectatis.....1

II. De vero, pulcliro a c bono, .nbsp;7

^\'■ip- III. De sancto et divino ....nbsp;31

-igt;ogt;8lt;oc-

PAES SEGÜNDA.

l^e principiis eloquentiae applicatis

ad geatorem.

--

^P- I. De iis, quae in oratore re-
quiruntur secundum prin-

cipia eloquentiae.....34

II. De natura, doctrina, exer-

citatione.........37

^P- III. Orator vir bonus dicendi

peritus.........51

---oOgt;elt;fgt;egt;——

PAES TERTIA.

de principiis eloquentiae eelatis
ad artem ehetoricam.

Cap. L De initiis et progressibus
rhetoricae apud veteres .
Cap. IL De rations, qua baeo disci-
plina tractata sit a recen-

tioribus........

Cap. IIL De usu rhetoricae, nec non
de vera ejus methodo . .

PIES PRIMA.

Î3E PRINCIPIIS ELOQUENTIAE.

CAPUT I.

I^E PBINCIPIIS ELOQUENTIAE UNIVERSE SPECTATIS

Tendat homo ad virtutem, ut summo,
quod ipsi propositum sit, officio fungatur,
ßoque fungendo perveniat aliquando ad beati-
tudinem, summum bonum. Virtus enim sola
quae viam sternit ad beatitudinis sedem.
^I\'avissimi hujus moniti ut conscius fiat
^loDQo, necesse est mentem intendat in aureum
l^oc praeceptum: yvwamp;i aeavrôv ■. noscat semet-
ipsum et probe sciat in ipso inesse facul-
tatem adsequendi verum, pulchrum et bonum,
quorum complexus quid aliud est quam
Ipsa virtus?

Jam veteres banc esse animi naturam quo-
dammodo perspexerunt, iidemque agQoverimt
quam obtusae et debilitatae sint hae animi
facultates, quo fiat, ut raro quaerant et se-
quantur summum illud et extremum quo
tendere debent. Prae ceteris memoratu dignus
Platonis Socrates, qui secundum Cicero-
nem pliilosophiam devocavit de coelo et m
urbibus collocavit et in domos etiam intro-
duxit, et coëgit de vita etmoribus rebusque
bonis et malls quaerere 1). Comparat ille
alicubi animum bumanum cum Glauco marino,
cujos membra partxm fracta sunt, partim
contrita et corrupta sordibus quae ei adhae-
rent, conchyliis, alga, lapillis, ut potius
ferae speciem prae se ferat quam germanani
pristinae naturae imaginem : ita animus huma-
nus inquinatus est vnó uvq\'wjv xavMv. Quodsi
Glaucus ille in pristinam conditionem restitui
posset, quam pulcbram sui imaginem conspi-
ciendam praeberet ! 2) Conemur ergo animum
nostrum emendare, purgare ab omni contagio,
omnibus sordibus, ope verae pliilosopbiae;
hacnbsp;ut cum Socrate loquar, probe

1)nbsp;Tusc. quaest. 5. 4; cff. Tusc. quaest, 3. 4, Acad. !■ 4
Apol. Socrat. p. 28 E.

2)nbsp;Plato de Eep. X, 10. p. 611.

peracta, cognoscere liceret iiitaminatam aiiimi
naturam; turn elucesceret ipsius sanitas,
pulchritudo et intégra forma ac figura (J\'yuia,
^àlÏMg aal tvÉ^ia), in quibus virtus cernitur ;
turn demum ad verum, pulchrum, bonum,
^-tque ita ad sanctum atque divinum escendere
posset.

Docet nos anthropologia, in animo humano
tria haec distinguenda esse; facultatem intelli-
gendi, facultatem sentiendi et facultatem
s-ppetendi; quarum prima nos ducit ad verum,
altera, ratione modérante, ad pulchrum, tertia,
^ixa prioribus, ad bonum. Sic liomo evehitur
^(J id in quo est quasi complexus veri, pulcbri
boni, ad sanctum et divinum. Haec si
probe perspicimus, et simul omnem operam
intendimus, ut bisce facultatibus, divinitus
nobis inditis recte utamur, tum sane sordes
^stae animo adspersae paullatim evanescent,
turn virtutem amplectemur atque via ad
beatitudinem aperta nobis erit.

Jam vero, si hoc est extremum et summum
lt;luo tendere omnes oporteat homines, idem cuivis
populo, idem universo propositura esse debet
generi humano, ut ingrediatur viam, cujus
tanquam ultimus finis beatitudo divinitus nobis
^st proposita. Nonnulli jam veterum aliqua-
tenus eandem tenuerunt sententiam, quam

1*

clara in luce posuit religio Christiana, ostendendo
quid sit propositum tanquam summum bonum
tam singulis hfjminibus quam universo generi
humano. Haec religio, quae jure dk^Oncc
vocatur, quia aperuitviam ad vitam vere vita-
lem, est religio gentium recentiorum, ej usque
conditor, qui vere de se praedicavit:
ij óëóg, i alrid-cia y.ai o ßiog, nullam reliquit
dubitationem de gravissima quaestione, tarn
singulis hominibus quam omni generi humano
proposita, quid sequendum, quid faciendum
sit? Non in obscuro latet responsum. Inves-
tigemus veritatem et confirmemus eam in
societate humana; sequamur id quod vere
est pulchrum vereque bonum, in omni vitae
conditione, in omnibus actionibus!

liic est scopus et finis educationis generis
humani, quae varias habet partes et variis
ex fontibus adjumenta haurit. Magna sane
hac in re vis est vocis et orationis bumanae,
muneris illius generi humano divinitus dati,
quo commune continetur animorum vinculum
atque instrumentum, quo nosmet invicem tan-
quam fratres adjuvemus, erudiamus, doceamus.
Quo clarius autem religio christiana ostendit,
quid cuique propositum sit quo tendat, eo ple-
nius intelligere oportet omnes, qui Christo
nomen dederunt, quantam vim in hominum

societate habeat serrrio ex imo pectore pro-
ficiscens.

Itaque, si tantis jam laudibus eloquentiam
celebrarunt veteres, quibus pro parte tantum
saluberriraam ejus vim agnoscere licuit, quanti
pretii ipsam aestimare decet nos christianae
veritatis luce illustrates? Quod si ita est,
videretur omnino probabile, hac in parte nos
Q\'b illis nihil addiscere posse ; contrarium vero
obtinet. Oporteret sane nos plenius et rectius
quam veteribus concessum fuit, ilia perspi-
cere-, attamen res non ita se habet. Quare, quae
ï^imis saepe negligimus vel obliviscimur, ea
revocari nobis in mentem possunt ab ipsis illis
Veteribus, qui pro summo, quo ducebantur,
veri amore, acriter rem perspiciebant, quae
ipsis maximopere cordi erat, ut in illorum
lt;loctrina, tanquam in speculo, nosmet ipsos
mtueri liceat. Forsitan accidet ut subinde
erubescamus, si cum illorum principiis nos-
tram consuetudinem comparernus.

Veteres quum dico, prae ceteris intelligo
Socratem, qui, ut Cicero ait, omnium erudito-
testimonio, totiusque judicio Graeciae,
quurn prudentia tum vero eloquentia omnium
fuit facile princeps 1). Hunc igitur ex anti»

1) Cic. de Orat. 3. 16.

quitate testeni adhibebo, quum mihi propo-
suerim de eloquentia scribere et osfcendere,
principia quibus nitatur nulla alia esse posse
nisi verum, pulchrum et bonum, sanctum atque
divinuni, si revera futura sit ^pvyaycayia ng.
Ordine igitur acturus sum: 1. de vero, 2. de
pulchro, 3. de bono, 4, de sancto et divino,
Conabor ita, pro meâ virium tenuitate, osten-
dere, quibusnam principiis eloquentia, quae
quidem ubivis et omni tempore valeat, nitatur.
Quodsi fiat ut labor meus proposito minus
respondeat, consolabor me eo quod juveni
quondam dixit Julius Florus : »ne quid melius
dicere (adde : et scribere) velis quam potes.quot; 1).

1) Quinctil. Instit. 10. 3, 3.

----o-o;:lt;3tiOO

CAPUT II.

DE VERO, PÜLCHEO AC BONO.

§ 1. D e V er 0.

Veritatern sequare in omnibus quae clicas Î
en primum eloquentiae officium. Mendacium
et fallacia procul absint ab oratione ; to xpwSog
ne pectus a vero abducat. Veritas ante-
ponenda honori, gratiae, pecuniae; verum
sequare prae omnibus! His dictis indicatur
quid sibi velit illud, eloquentiam niti prin-
cipio veri. Idem praecepit Socrates, qui
amorem veri, velut scintillam, diu oppressam
falsis opinionibus, excitavit adolescentum in
animis, quum in arenam descenderet ut veri
propugnator contra versutos oratores et so-
pMstas, gloriantes se posse probare opposita
et contraria iis quae modo défendissent.

Necesse igitur iis erat ut alterutro loco non
vera, sed falsa tuerentur, vel potius, ut
utraque vice cpapTaajxaru, r2Xl^ovx ovra perseque-
rentur. Existimabant isti, se fore eo niQ^a-
vcovaQovg, quo minus TÓ dXi]d-tg in quaque re
curarent. Sic eloquentiam censebant nHd-ovg
bijidovQyóv riva, qua tanquam reges vim et
auctoritatem apud populum, sibi compararent,
(xh léytiv tcoihp rjamp;iXtjaai\', oï ocp 80QV(f0()tiP
avvoTg mg ^aaiXwaip èamp;éXcoai 1).

In Platonis Gorgia, ubi Socrates suscipit
disceptandi partes deinceps cum Gorgia, Polo
et Callicle, tribus sopbistis, qui magno erant
in bonore apud populum Atbeniensem, stre-
nuus ille ver it at! s vindex ostendit iis, vel
potius ratiocinando eos fateri cogit, nullam
exstare eloquentiam absque vera notionejusti
et injusti, et in toto sermon e vindicat aur earn
banc sententiam: veritatem tueatur orator,
alioquin boe nomine indignus est futurus.
Initio dialogi Gorgias gloriatur se esse bonum
oratorera; at Socrates: »nequaquam tales
estis nee tu, nee Polus, nee Callicles, neque
ceteri vestri similes, sed ostendam vobis,
quaenam vera sit eloquentia, quis vere elo-

1) Pliaedr. p. 266 C; cf. de Ecp, p. 490 D—496 A, locus
piilcliemmus de sopliistis.

quens.quot; Continuo monet illos, ut quid verum
sif attendant, utque animadvertant, si forte
inter colloquendum ipsi aliquid excidat, quod
sit minus vere dictum.

In colloquio cum Gorgia pulcherrimam
hancce sententiam enuntiat: »ego sum in
eorum numero, qui libenter redargui se patian-
tiir, si quid dicant quod non sit vere dic-
tum; libenter etiam redarguant, si quis quod
non verum sit dicat-, non minus autem libenter
redarguantur quam redarguantquot;... »nullum
autem censeo malum homini esse tantum,
inantum judicium falsum de quacunque re,
Praesertim vero de rebus magni momentiquot; 1).

In tractanda quaestione, quam turpe sit
injuste uti potestate, sermonem interrumpit
Polus conviciis: »nonne vel puer, inquit,
te refellat, non vera te dicere probans

quae Socrates: »magnam inquit, puero
gratiam habiturus essem, aequalem vero tibi,
SI me redargueris et a nugis dicendis libera-
Veris!quot; 2). Eidem sophistae mox testes citanti
ex historia, ut sententiam a Socrate defensam
Jefellat, hic respondet: »muitos contra me
falsos testes excitans conaris me dejicere de

1) Gorg. p. 458 A. B.
Gorg. p. 470 C,

eo quod per se verum estquot; 1). Ac paulo
post: »todXtjd-ti nunquam refelli potestquot; 2).
Polo coacto fateri, neminem fore qui mallet
TO uSmhp quam to ddixiiaamp;m, ille velut triumphans
prae veri amore exclamat: »vera ergo sunt

quae dixif 3).

Ita Socrates contradicentes sibi sophistas
identidem velut de gradu dejicit, eosque cogit
fateri suam sententiam unice valere, atque dictis
identidem tanquam epilogum haecaddit; »en,
habetis documentum me vera loquiquot;, tanquam
si diceret: rCo dXijO-et vixm.

»Non decet, itaipsum audimus praedicantem
in Theaeteto, ^pwSóg ra avyymQtjmi JC«t
dcpavioaiquot; 4). Idem coram judicibus causam
dicens profitetur officium esse oratoris

Uynv 5). In Symposio autem, ubi in postrema

dialogi parte de amore loquens inducitur,
facete tangens eos, qui in laudando amore
omnia pulcra et praeclara de eo praedicassent,
»arbitrabar, inquit, in laudatione vera proferri
oportere, atque ex bis eligenda esse quae in rem,

1)nbsp;Gorg. p. 472 B.

2)nbsp;Gorg. p. 473 B.

3)nbsp;Gorg. p. 475 E.

4)nbsp;p. 151 C.

5)nbsp;Apolog. p. 18 A.

quam laudare quis vellet, convenirentquot; 1). Ve-
rum quid plura testimonia afferre opus est? satis
önim superque quasi Socratis ore vindieavi
sententiam supra positam: t6 dlTjOè? prima-
rium esse debere eloquentiae principium atque

fundamentum!

Videamus deinceps, quomodo Socrates elo-
quentiam suo tempore vigentem a sordibus
adhaerentibus liberare et puram reddere
conetur a falsis opinionibus quibus nitebatur
^tque ab inani specie quam venabatur pro
quot;^öro; ut ita, illius ductu, ab hac etiam parte
quod primum est eloquentiae oiFicium
illustremus. Evolvamus denuo Gorgiam, et
deinde audiamus quaa in Phaedro docet Socrates.
quot;Secundum vestram sententiam, dicit ad

r \'nbsp;•

^oi\'giam, non necessarium est oratori scire
ipsas, quomodo sc habeant, sed artifi-
^lum aliquod persuasionis {urjiamjv xivu nnO-ovi)
^nvenisse oportet, quo insciis videatur melius
res scire quam periti sive ii qui tó dXijO-ès
cujusque rei norintquot; 2). Quae quum Gorgias
^pprobavit, mox, ut suae sibi facultatis et digni-
tatis consci us, exclamat: »nonne praeclara tibi
i\'es videtur, Socrates, omnes tali modo vincere?quot;

p- 199 a.
2) Gor^. p. 459 n. D.

quibus ex verbis efficere licet, quam tristis eo
tempore esset Athenis eloquentiae conditio.
Ad haec Socrates ostendit, quam turpibus
et futilibus principiis nitatur istiusmodi elo-
quentia, quae pro vero speciem venatur.
Vocat earn gratiae et voluptatis conciliandae
peritiam(fgt;7T£t5»t£{/^ yàQivàgnvoi xali]dopfjg du^Q/aatctg),
et Polo roganti, num pulchra ipsi videatur
talis eloquentia, quae gratificari possit homi-
nibus, jocose Socrates respondet, similem
eam sibi videri obsoniorum conficiendorum
peritiae; utrumqne efficere partem ejusdem
instituti {èTriTtjdnfaicog), quod propositum sibi
habeat adulationemnbsp;quamdam, Exis-

timat illorum eloquentiam simulacrum esse
partis cujusdam politices {eïdwXoi^ noXiTrAfjgyoQiov).
Ut clarius ostendat, quid sibi velit, exemplo
quodam utitur: fieri potest, inquit, ut ali-
quis sano corpore esse videatur, at revera non

sit, quod a nemine dignoscatur nisi medicinae

perito; hic probe novit, quinam cibi prosint
aegrotanti, quinam noceant, quoniam unus
hac in parte verum videt et vero tantum
consulit. Sed artificium coquinarium subrepit
in locum medicinae, destitutum hac in re
cognitione veri, plane ignorans quinam cibi
sint optimi, tantum sibi proponens adula-
tionem quamdam. Jam vero eadem ratio

mtercedit inter coquinariam et inedieinam,
Q-tque inter eloquentiam vestram et germanam
^loquentiam. Sophistarum eloquentia parti-
cula quaedam est tmTijSithicog, cujus propositum
adulatio aliqua: taiem ergo eloquentiam
jactantes nullius pretii esse videmini, quia
obscurare vultis veri amorem, ipsi falsis
Iiitentes principiis. 1)

Alibi Socrates objicit Gorgiae, quod ea
CL^am profitetur eloquentia sit tantummodo
Persuasionis opifex, fidem, non scientiam
©fficientis (neiamp;ovg SijiiiovQ/óg iari niarivrix^g, dXX\'ov
«^uUff^aAix^); fities falsa esse potest, non vero
scientia, quae solum vero nititur; oportere
ergo eloquentiam unice vero niti 2).

Ita Socrates per totum librum se opponit
sophistis, quorum eloquentia a falsis profi-
ciscebatur opinionibus, neglecta veritate. Si
^^is optime posset ducere et fallere multitu-
ciinein specie quadam veritatis, hunc tam-
quam optimum oratorem honoribus, gloria
et opibus cumulabant, Ita omnes audiendi
cupidos imbuebant vanis falsisque opinionibus,
olifuscabant in omnium mentibus amorem
^eri. Sic agendo aliter fieri non potuit quin

1)nbsp;Gorg. p. 463, 464.

2)nbsp;Gorg. p. 455

graviter nocerent tam singulis, quam uni-
verso omnino populo. Tales erant sopliistae,
quos redarguere et ad meliorem sententiam
addueere Socrates conabatur.

Ingressus est arenam tanquam athleta
veritatis ; ubique conatur ex intima animi
sententia homines a falsis vanisque opinio-
nibus liberare; omni ope, omnibus viribus
nititur rfj dhjd-éîa victoriam vindicare.

In Pbaedro, postquam Socrates, Lysiae
rhetoris exemplo, facetam orationem babuit,
qua Amorem tanquam insanam cupiditatem
vitupérât, mox reprehendit se et palinodiam
canit, ostendens in ^\'Eqcotcc se contulisse ea, quae
tantum in amorem navStmop conveniant, omnium
vero minime in amorem oiçâpiop, quem omnis
boni, pulcbri et veri auctoremetducempraedicat.
Postremo deum baec precatur : »Lysiam avoca
ab istiusmodi scribendis orationibus (cujus
generis exemplum initio dialogi propositum
est) eumque ad pbilosophiam, ad quam
Polemarcbus ipsius frater se applicuit, con-
verte, ne Pbaedrus, ipsius amasius, amplius
fluctuet, uti nunc , sed sincero animo se appli\'
cans ad amorem l^erä (fdoaoqcov Uywp rov ßiOp

TTOi^xaiquot; 1),

1) Phaedr. p. 257 B.

Persuasura ei erat, si amor sapieutiae, cut
propositum est verum noscere, Lysiam Phae-
drumque velut divino afflatu teneret, revera
eloquentes eos evasuros, relictis declamationi-
bus, quas commentis et fallaciis plenas ad hoe
usque tempus habuissent. Sic enim existima-
bat Lysias, item ceteri sophistae: »haud
necesse esse veram habere scientiam justarum
rerum vel bonarum, vel etiam hominum ita
lt;ft\'sH ij TQoq)fj comparatorum, ei qui cupiat
idoneus orator existere; universe enim in
Judiciis non veritatem curare quemquam,
sed probabilitatem (tovto d\'dvai tó ehog). Itaque
quot;^erisimilia dicenda esse tam in accusatione
quam in defensione, et in omni causa sec-
^ïindum esse verisimile, multum valere jubenti
yeritatemquot; 1). Socrates vero, »Noli, inquit,
juvenis dilectissime, ita judicare; caveas ab
istorum eloquentia, contra vero animum in-
tendas ad dialecticam, quae quam efficax sit ad
quot;^eruni inveniendum, ostendere tibi lubet.quot; Ita
r*haedrum hortatus dialecticam eum edocet.
^lagrabat igitur Socrates ven amore, qui ipsum
^Xcitabat, ut tam vehementer oratores sui
^evi vituperaret. Eandem ob causam repre-
hendit pictores et poëtas, ipsum adeo Home-

1) Pliaedr. p. 272 ü, E.

rum, quippe qui rt]? dltjO-Hag oir/, dmovrai, atque
adeo componant om ovxa rfj dXyd-da 1). Possem
plures etiam locos citare, sed ii, quos attuli,
sufficiant, ut intelligamus, quam acriter So-
crates falsam oppugnarit eloquentiam.

Sophistis praecipue erat propositum, ut
gloriam venarentur honoremque apud popu-
lum, ut potestatem obtinerent in civitate,
ut divitias sibi compararent 2); haec ut
adipiscerentur, infitiari tó d^d-ég, si necesse esset,
parati erant, veritatern pro nihilo ducebant.
Hippias felicitatis fastigium attigisse sibi vide-
batur, quum in conventu Olympico ipsi
orationem declamanti, at simul veritatern
conculcanti, euncta Graecia plauderet. Gorgias
eo honoris venit, ut Delphis aurea statua ipsi
poneretur, quam sane non meritus erat ob
veri amorem. lidem, alios docendo artem
istam TceiO\'ovg 8i]g,iovQy6v, fallaci nitentem splen-
dore, mercede et opibus se locupletabant,
ut nemo magis.

Illos vero reprehendens Socrates: »nonita,
inquit, viri regii! — regii profecto, quia regia
accipitis dona^—non ita! ante omnia Veritas; hac

1)nbsp;De Eep. p. 599 A. — 600 E.; cf. de sopMstis Symp-
p. 198 D. — 199 B.

2)nbsp;Cf. Pliaedr. p. 258 B. C.

nixi etiamsi orationibus habendis populi favo-
rem amittatis, etiamsi non amplius fluant
divites illi fontes bonorum et opum, imo
vero etiamsi morte afficerernini propter veri
amorem, Veritas ante omnia! »Nonne turpe
\'^st, dicit alicubi, consilium dare nolle, nisi
lt;luis numeret pecuniam?quot; 1) De se ipso
Ita testatur coram judicibus: »ubivis audire
licuit in sermonibus vera dicentem, eti-
amsi propterea mors mihi immineretquot; 2). Et
quod summum ipsi erat, abstinebat a men-
daciis, ne in deos peccaret, dum honorem
apud homines sibi quaereret 3).

Plura alFerri possent e Platonis scriptis,
q.uae testantur, quam fortiter Socrates ro âXrjamp;tg
tutatus sit, vir ille, qui, etsi nostrae religionis
succo et spiritu carebat, tamen tam magnifice
his rebus sentiebat, ut omnino non sine
fructu ipsius praecepta ad nostram eloquen-
tiam adhibere possimus,

■Propugnavit sane praeclaram causam vindi-
cando in eloquentia principium veri, quo ilia
pliirimum conferre potest ad beatitudinem
tarn singulorum hominum quam totius generis

1)nbsp;Gorg. p. 520 E.

2)nbsp;Apolog. passim.

3)nbsp;PHaedr. p. 242 D.

Iiumani, Nos vero, qui luce gaudemus ejus
religionis, quae j übet to «â^flf? tueri, cogitan-
do, agendo, eloquendo, laudes negare Socrati
baud possumus, qui, quantum posset, veritatis
regnum praeparavit et fallaces sopbistarum
rhetorumque argutias confutavit ; qui denique
persuasum sibi babebat, sanam eloquentiam
non nisi e pectore proficisci veri amore im-
buto. Haec reputantes nonne fateamur nobis
Cbristianis omnino dedecori fore, si abjec-
tius et bumilius sentiremus quam prisci gen-
tiles de eloquentiae proposito et fine? Imo
sic potius existimandum nobis est, tal em
eloquentiam, quae non nitatur veri principio,
recentioribus gentibus prorsus esse indignam
neque posse constare nisi in detrimentum
societatis human ae.

§ 2. De pulchro.

Omni aevo difficillima et gravissima babita

est quaestio, quae saepe agitata est, quid sit
pulcbrum? Sapientes studiose operam dederunt
ut justam pulcbri definitionem invenirent. In
bac autem quaestione animadvertimus agi
plerumque de pulcbro quod sensibus per-
cipitur, atque diversas doctorum definitiones

ad pulchrum sensibile referri. Est vero
etiam aliud pulchrum, quod non patet sen-
sibus, quod non invenitur in mundo ad-
spectabili, pulchrum dico intelligibile et
morale.

Duplex igitur pulchrum distinguimus, illud
quod sensibus percipitur, vulgo aestheticum
dictum, et praeclarius quoddam, quod animo
et mente cernitur. Quum autem homines ita
comparati simus, ut per sensus ad coelestia
et divina escendamus et per mundum adspec-
tabilem evehamur ad mundum intelligibi-
lem 1), aliter fieri non potuit, quin voca-
bula, quibus utimur de rebus voi]To7g,
deriventur a mundo óqutw.

Licet nequaquam negemus pulchrum aes-
theticum multis partibus affine et cognatum
esse alteri illi quod est celsioris naturae,
jure tamen statuendum videtur, aestheticam
disciplinam versari in mundo cciad-ijrœ.

Non est hujus loci et multum meas ex-
cederet vires, inquirere in diversas pulchri
definitiones ; sufficiat mihi exponere quae
de pulchro disseruit ille, cujus aetas pro-
tulit perfecta pulchri exemplaria, quae

1) Cf. Sympos, p. 210—212 E.

posteriores aetates nunquam superarunt,
forsitan ne aequipararunt quidem.

Secundum Platonem igitur pulchrum effi-
eitur fierQiÓTTjTi quadam et avii-i^itQici 1), est
Tihiov XI 2) atque unice vero nititur 3). Quae
si pulchrum efficiant in mundo sensibili,
cadunt etiam in pulchrum morale, Ita So-
cratem audimus in Protagora dicentem de
pulchritudine in animo humano:nbsp;6 §iog

Tov dvd-Q(X)nov iVQVamp;iiictg xe kuI tvaquosriag Bhtui\' 4).
In Theaeteto idem nobis proponitur artis
fiauvTimig ope animum pulchrum efficiens et
tanquam harmoniam atque ßvficpcoviav 5) in eo
restituens. Ita Socratem videmus iisdem fere
verbis pulchrum morale definientem, quibus
pulchrum alafytjTov describit.

Duplicis illa distinctio pulchri, ejus quod
corporis oculis cernitur, et ejus quod cer-
nitur oculo mentis, amplam praebet cogitandi
materiem. Quomodo fieri posset ut homo, qui
eo maxime praestat bestiis, ut nonadterrena

1)nbsp;PMlel). p. 64, E.

2)nbsp;Timaeus, p. 30, C.

3)nbsp;PMleb. p. 28—30.

4)nbsp;p. 326, B.

5)nbsp;Artes, secundnm Platonem, hoc sibi propositum ha-
beant, ut efficiant animi ci)pwSp.tav xai apf/ovt«v nat svux^iioawnv
y.a.1 crufip-cTptav (Cf. de Eep. lib. 3.)

tantum natus sit, unice animum adverteret
ad pulclirum sensibile? Imo, quum velut incola
sit utriusque mundi, votjvov et aiaamp;tjtov, nihil
in terris pulcbrum aestimare potest, nisi quod
non pugnet pulcbro coelesti, quod congruat
cum virtute. Maximo igitur jure affirmare
nobis licet, Socratem, quum ró nalóv définit
iVQvd-fiiav et waQixoadav, egregie virtutis notionem
expressisse 1). Quid enim aliud est artis-
simus ille connexus inter quattuor illas vir-
tutes cardinales, oocplecv,- dvSQHccv, amcfQoavvtjv,
SixaioatffTjp, nisi âQnovia interna, nisi tvQvamp;iûa
rov ßiov in animo humano, quo nihil sane
pulcbrius ars bumana efticere possit?

Quum ergo primum eloquentiae principium
sit TO àlijamp;èg, alterum non minus oratori neces-
sarium habendum est ro v.akàv, et quidem du-
plex: alterum positum in orationis forma, alte-
ram in rebus et cogitatis. Sopbistae et oratores
sopbistarum similes non curabant formam vere
pulcbram ; conabantur tantum flosculis passim
sparsis orationem adornare, verborum pompa
sententiarum ornatu aures delectare, sum-
ïnum denique et extremum, quod sectabantur,

erant rà -/.ofixjià rfjg rtivrj;. At illud quod vere

1) Cf. de Lcgg. p. 653, A.

pulclirum est, quod cernitur in simplicitate,
perspicuitate, claro rerum et cogitationum
ordine, interna denique orationis harmonia
ac symmetria, hoe iis deerat.

Alia plane forma orationis utebatur So-
crates. Evolvamus commentarios illius a
Xenophonte scriptos, qui nobis incorruptam
atque sinceram ipsius eloquentiae speciem
praebent; statim nos advertit et capit sim-
plicitas quaedam, sine fuco, sine ampullis, in qua
nihil deest, nihil abundat, omnia lucido ordine
procedunt justoque nexu cohaerent. Sed haec
melius et plenius persentiri possunt ipsum
Xenophontem legenti, quam ut pluribus hic
verbis opus sit.

Quam acri Plato valeret sensu pulchri
et quam ardenti ejus amore flagraret, testan-
tur ipsius scripta, quibus quid pulchrius,
quid omnibus numeris perfectius, quod attinet
ad formam, excogitari potest 1) ?

Jam vero illud pulchrum, quod a diis
precatur Socrates, quum sedens ad ripas
Ilissi Phaedro ostendit viam, quae ad veram
eloquentiam ducit: ugt; tflXe IIamp;v re xal äXloi

1) „Plato longe omnium, quicumqiie scripserunt aut loouti
sunt, suavitate princeps.quot; Cic. Orat. 19. „ Jovem adeo dicebant
Teteres philosopM, si graece loqueretur, sic loqui.quot;
Orat. I, 32.

ôffoe TfjSi \'ùioi, boitjxt fioi xalw yeviaamp;ai ràpôod\'iv 1),
internum illud pulchrum primarium sane
in eloquentia tenet locum, namp;g 6 ßlog xov
^vQ-QÎanov tvqvamp;niug rtnbsp;ivagfioatiug Shtcci, ut

hac ratione homo XQrjffii^og fiat iig tó U/hv.

Hujus pulchri amor inflammaveratSocratem,
ut per sermones suos tôxop tov dXijd\'iyov xaXov
gigneret in adolescentum animis, Ejusdem
pulchri amore mentem imbuerat Platonis,
ut, quod Socrates lubentissime adspicere
optabat, pulchrum animum in corpore pul-
chro 2), id intueri liceat in Platonis scriptis:
quae pulcherrima specie et forma enuntiant
cogitata et sententias pulchro ex animo
quasi profluentes, adeo ut inter orationis
formam atque ipsas res et cogitata natu-
rale quoddam sit vinculum et necessitudo
artissima (*).

1)nbsp;Pliaedr. p. 279 B.

2)nbsp;De Eep. p. 402. C.

(*) Ne quia miretur me justo brevius tractasse locum de
pulchro, tanquam principio eloquentiae e mente Platonis.
Nam quaecumque de pùlcàro docet, continentur noti-
oaibus quas attuli, hic illie dispersis. Hippias major, in
Vio dialogo ex industria de pulchro disputatur, non ipsius
Platonis sententiam de pulchro exponit, siquidem ibi id
a-git, ut refellat falsas quorundam opiniones, quae vigebant
äevo, TO xxVov nihil aliud esse nisi to Tipinov, vel to
XP\'^\'iTii^-iv, Tel etiam to Mfùvj-iv. ISTegando igitur in hoc

§ 3. De bono.

Duo jam statuimus eloquentiae principia.
Haec tarnen ei non sufficiunt. Uti enim Veritas,
q^uam homo mente perspexerit et tum demum
animi studio et amore amplexus sit, (quo
animi pulchritudo efficitur,) non sufficit ut
vitam agat vere vitalem, sic etiam praeter
duo illa eloquentiae principia tertium adhuc
requiritur. Quemadmodum in homine accedat
necesse est, ut veritatem in hominum socie-
tatem proférât et ad vitae actionem traducat,
haud secus eloquentia tertium requirit prin-
cipium, quod est to âyaamp;àv.

Est autem tó dyaamp;óv nihil aliud nisi verum,
quod quis, postquam illud plane perspexit et

dialogo quaestionem tractat: indicat quam difficilis sit dis-
quisitio de pulchro, et quae pulchri definitiones secundum
ipsius sententiam improbandae sint 1). Quodsi propositum
mihi fuisset data opera inquirere in notionem pulchri, plura
certe attulissem, atque diversa Piatonis dicta in systema quodquot;
dam redigere conatus essem:. opus dificile quod meas excederet
vires! Nunc vero quum agerem de principiis eloquentiae, atque
his adnumerarem 70 hxaóv, meum erat indicare quomodo
Plato Tindicaverit hoe principium eloquentiae, de quo
plura quam equidem citavi apud ipsum non occurrunt.
Haec ergo sufEcere debent.

1) Cf. W. G. Teuucniann, Sy(5tlt;;in der Plulonisdicn riiilosopUio, Tom, 4 p. 266.

penitus amplexus est, in hominum vitam ac
societatem transfert {realiseerf). Tendit genus-
humanum ad meliorem conditionem pedeten-
tim progrediendo ad finem divinitus ipsi des-
tinatum, Hinc multiplices illi conatus, qui id
sibi propositum habent, ut emendentur et
provehantur omnia quae pertineant ad veram
hominum ac generis humani salutem, ad
illam beatitudinem quam capere possit.

Attendendum hic nobis est ad notionem
TOV dyaamp;ov universam, quae complectitur omnia
ea quibus hominum vita revera melior red-
datur. Hinc intelligitur, quare id, quod
bonum appellare solemus, variis appelletur
vocabulis, pro diversa rerum conditione
ad quas referatur. Est enim iusium nihil
aliud nisi ro dyad\'ôv, quatenus id spectet ad
ea quae hominibus et societati humanae con-
sentanea sunt 1), complectiturque illud » suum
cuique tribuere.quot; Bonum, si refertur ad vitae
usum, utile dicitur. Idem, quum refertur ad
internam hominis conditionem, oîîiçii hones-
iurn. Si igitur aliquem audimus propugnatorem
toni, angustiore sensu, huncmerito confidere

1) Cf. Gorg. p. 507 A. Teneamus vocabulum J\'txatov
^atiore etiam sensu oocurrcre apud Platonem, atque idem
S\'gnilicarc ac -ro àya5ôv.

licet, si a parte ad totum traducatur, vindi-
cein fore rov dyaamp;ov, sensu latiore.

Jam vero non mirandum, e mente Socratis
et Piatonis, non minus tertium hoc princi-
piiim quam duo illa priora vindicari debere
eloquentiae, si quidem baec eo spectet ut homi-
nes ad veram adducat humanitatem, Quodsi hoc
sibi propositum habet, aliter fieri non potest,
quin ipsa quoque principio boni nitatur. Qui
enim eloquentia ad bonum adduceret, si ipsa
mali quid cogitaret? Qui impelleret nos ad
decorum, si ipsa turpitudine aliqua maculata
esset? Num justi amorem excitaret, si
ipsa niteretur injusto? Num impelleret ad
utile, ad honestum, ipsa contrario gaudens?
Profecto inanis foret ac mortua eloquentia
quae proficisceretur e fonte lutulento et tur-
bido, Quare penitus persuasum hoc nobis sit,
eloquentiae principiis annumerandum ess3

TO dyaamp;ôf.

Sed revertamur ad Socratem, qui probe scie-
bat se cum paucis tantum suorum civium, vel
potius solum, rfj cog dX\'ijd\'êg QtjtoQiKjj èm%HQiif-
In Gorgia rursus disserentem eum audiamus,
quum tanquam propugnator boni in arenam des-
cendit contra tres illos sopbistas, qui maxima in
admiratione erant apud populum Atbeniensem

In primo colloquio Gorgiam cogit fateri,

si quis eloqueus esse cupiat, necesse esse
ut iioscat quid sit justum. Deinceps ita pro-
greditur disputatie:

Socr. Tu si oratorem reddere aliquem
velis, scire illum necesse est quae justa sint,
quae injusta, sive prius sive postea id a te
discentem. Gorg. Sane quidem. Socr. Quid
autem? qui artem tignariam didicit, num faber
tignarius est, an non? Gorg. Vero, Socr.
Nonne item, qui musicen dicicit, est musicus ?
Gorg. Ita. Socr. Et qui medicinam, medicus,
eodemque modo cetera se babent, ut, quam-
cunque quis artem didicerit, talis futurus
sit, qualem scientia aliquem efficiat (d/nf^taö-i/zcós

fxaarcc roiovxóg èovLV, oïov ij tniar^fitj exaazop dniQya-
UtcKi-) Gorg. Certe quidem. Socr. Nonne
liac ratione etiam is qui justa didicit, justus est?
Gorg. Ita prorsus. Socr. Justus autem j usta
nimirum faciet.Gorg, Ita. Socr. Nonne necesse
est propositum esse justo justa facere? Gorg.
Manifestum id quidem. Socr. Nunquam igitur
propositum erit justo injusta facere. Gorg.
Ita necesse est. Socr. Ex hac igitur disputa-
tione necesse est oratorem justum esse. Gorg.
Ita. Socr. Nunquam ergo propositum erit
oratori injusta facere. G o r g. Haud sane vide-
turquot; 1). — Neque multo post Socratem audimus
1) Gors. p. 460, A—C.

haec dicentem: »Positum est a nobis, eloquen-
tiam versari in disserendo de j usto et inj usto ;
qui ergo fieri posset ut eloquentia esset res
injusta, quippe quae semper de justitia verba
faciatquot;? 1)

Postquam Gorgiamrefutavit Socrates, discep-
tandi partes suscipit Polus, at non meliore for
tuna e certamine discedit quam alter. Ex ultima
hujus disputationis parte nonnulla delibemus.

S oer. E praegressa disputatione, inquit,
sequitur, ad defendendas injurias vel suas
vel parentum vel amicorum vel liberorum
vel patriae injusta facientium minime, o Pole,
utilem esse nobis eloquentiam; imo potius
contrarium quis arbitretur, oportere nempe
quemvis accusare primum se ipsum, deinde
etiam familiares ceterosque, quicunque injusti
quid fecerit, neque occultare, sed in lucem
proferre malefactum, ut poenas det atque ita
salvus evadat ; cogere etiam et ceteros et
se ipsum, ut, deposito omni timore, se
oculis clausis ac fortiter quasi medico tradat
ad secandum et urendum, bonum solum ac
pulchrum spectans, nullam vero rationem
habens doloris, ut, si quid fecerit plagis
dignum, ad verberandum se dedat, si vinculis,

1) Gorg. p. -460, E.

ad vinciendum, si muleta, ad solvendam haiic,
si exsilio, ad exsulandum, si morte denique,
ad moriendum, ipse primus accusator et sui
ipsius et ceterorumfamiliarium,nec parcens iis,
sed ad hoe utens eloquentia, ut patefactis
maleficiis liberetur maximo malo, injustitia,
Ita dicamus, Pole, annon? Pol Absurda
quidem, Socrates, mihi baec videntur, prae-
gressis tamen baud dubie quadrant (quibus
praegressis ipse Polus assensus erat). S oer.
Itaque vel illa redarguenda sunt vel haec
consequantur necesse est. Pol. Sane ita se
habet 1).

In colloquio quod deinceps sequitur cum
Callicle, eo tendit Socratis oratio, ut demonstret
necesse esse eloquentiam in eo versari ut
bomines quam optimos reddat, cogitque Cal-
liclem confiteri, eloquentiam tali nisam prin-
cipio aequalibus suis deesse ; borum enim elo-
quentiam comparari posse cum arte tibicinaria,
citharistica, vel cum poësi dithyrambica,
tragica, quae artes omnes non nisi voluptatem
aliquam sectentur; atque talem fuisse elo-
quentiam Themistoclis, Cimonis, Miltiadis,
Periclis, quorum per eloquentiam cives nun-
quam meliores facti sint.

1) Gorg. p. 480.

Haec, quae attuli, ad propositum meum
sufficere arbitror. Unum addere lubet dic-
tum e Phaedro, ubi Socratem audimus aperte
sic praedicantem : ro yàç d/ponv vnaq re xai ovaQ
diitaicop t£ XCÙ aSii/ioJV niqi xccl xccxcóp zal dyaamp;wv ovx
iifcpev\'yfi rfj dXijamp;HCf firi ovx ènoyecdisrop tivui 1), b. e.
nullum revera majus est homini probrum
quam si, seu vigilans seu dormitans,justum
et injustum, rectum et pravum prae inscitia
confundat.

Qui vero plene cognoscere cupiat Socra-
tem rov dyaamp;ov principium oratori vindicantem
sua disserendi arte et cum ea qua pollebat
ironia ac dnvórijn^ evolvat Gorgiam, quo le-
gendo, quam pectore conceperit boni notionem,
confirmabit ; legat Apologiam, quae eximio
nos docet exemplo, quantopere eloquentia,
quae nixa sit justitia, audientis animum
permoveat; legat Menexenum, ubi exemplum
proponitur popularis eloquentiae (ut omittam
multa alia apud Platonem,) quibus perlectis
agnoscet, quam disertus in causa nostra testis
sit Platonis Socrates.

1) 277 D; cf. etiam 278 A, B.

-00gt;«!lt;ckgt;-

CAPUT III.

DE SANCTO ET DIVINO.

-»o^iStJoo-

Quum TO offiov appellemus id quod in rebus
humanis ab omni vitio et pravitate remotum
est, facile intelligitur notione rov ódov contineri
verum et pulchrum et bonum, una notione com-
prehensa, quemadmodum tó nvtvfia 1) una et
concreta notione continet ea quae sejuncta ra-
tionem, conscientiam, voluntatem moralem ap-
Pellare solemus. Uti nvw^a vocamus quasi ady-
quot;tum animi, ita non minore jure tó oaiov tanquam
trium illorum principiorum complexum sta-
tuere licet. Per sanctum evehimur ad divinum
^jusque amore incendimur et exardescimus :
9^Uousque si pervenire alicui contingat, is
®ummum attigerit etiam in eloquentia fastigium.

In Socrate nihil est quod magis elucet

1) Hoc est nostrum yemoe«?, quasignificationevocabulum
\'\'^\'^svfj.ix primum occurrit apud scriptores Christianos.

quam eximia reverentia toü amp;eiov, cum ardente
studio animum evehendi ad ea quae divina
sunt. Et tamen quam longe aberat ab ea
rerum divinarum scientia, quam Christianae
doctrinae lux sequentibus aetatibus ostendit?
Quanto majorem ergo vim nostra haberet
eloquentia, si, rovamp;eiov amore flagrantes, ante
omnia sectaremur divinum tanquam summum
eloquentiae principium; tum certe illud in
dicendo consequeremur, ut verba nostra velut
viventia ac spirantia essent.

Hanc quidem perfectam eloquentiae speciem
mente complecti Socrati non licuit; attamen
si ad ipsa principia attendimus, quorum ille
auctorem et magistrum se praebuit, ea hac
etiam in parte prodesse aliquantum nobis
poterunt. In meraoriam revocemus, quae e. g.
in Gorgia dicit, aliquando se venturum ad
tribunal Dei, eamque oh causam malle se hac
in vita injuria afôci quam afferre injuriam
aut agere vel dicere quidquam, quod non
placeat Deo; ■— quae in Apologia tam fortiter
loquitur, oculum animi intendens in ea,
quae, secundum ipsius sententiam, diis pla-
ceant ; ■— quod denique saepius precatur, ut
in animo suo alatur rov amp;eiov amor, qui ipsum
regat dicentem, agentem, mentemque, ad
sancta et divina evehat. Ita saepius Socrates.

Quibus si adjungimus ea quae Christianae
religionis conditor divinitus nobis praecepit,
illud assequi licebit, ut sancti et divini amore
imbuti tali utamur dicendi genere, in quo
bonestatis lumen eifulgeat ac splendore suo
audientes ad virtutem, bonestatem, sanctita-
tem alliciat et erudiat, eoque ad summum
quod mortalibus destinatum est bonum, b. e.
ad veram beatitudinem, adducat.

-^ïeio

PAES SECÜNDA.

DE PRINCIPIIS ELOQUENTIAE APPLICATIS
AD ORATOREM,

CAPUT L

DE IIS QUAE IN OEATOEE POSTÜLANTUE
SECUNDUM PEINCIPIA ELOQUENTIAE.

Jam deinceps principia eloquentiae, gene-
ratim exposita, referamus ad oratorem. Non
mirandum sane, quum vera eloquentia his
nitatur principiis, Ciceronem dicere, nunquam
se vidisse oratorem, in quo perfecta cerne-
retur eloquentiae effigies, sed mente tantum
ejus speciem efficere posse 1). Talem igitur

1) Vdd. de Orat. 1. 28, Brut. 87, Orat. 5, 29.

De paucitate eorum, qui revera oratores nuncupari possunt,
cf. quae dicit J. H. van der Palm in orat. cui titulus:

Over de wehprehendheid vaa Cicero.

oratorem quum exprimere sibi proposuerit
in scriptis suis rhetoricis, illius judicium in
quaestione, quam mihi tractandam sumsi,
magni sane pretii aestimandum erit, eoque
niagis, quoniam semet ipsum fingens et for-
nians secundum doctrinae suae praecepta talis
exstitit orator, qui omnes longe post se
reliquerit, uno excepto fortasse Demosthene.
Jam vero, si alibi usquam, certe in libris
ejus oratoriis e Platone tanquam ex sacro
quodam augustoque fonte oratio manavif; hic
certe se ostendit (piXoTrldTcava.

Socrates, una cum Phaedro sedens ad ripas
Ilissi sub platano patulis diffusa ramis, docet
eum tria requiri in oratore: (pv\'aiv, imavijfnjPj
fidertji/. Eandem sententiam non semel iisdem
fere verbis enunciat Cicero, »Sit orator doc-
trina liberaliter institutus, imbutus usu, satis
acri ingenioquot; 1). Alio loco de semetipso
testatur: »nos in eloquentia versamur tantum,
q.uantum possumus, quantum ingenio, quan-
tum mediocri doctrina, quantum usu vale-
lïiusquot; 2). Quintilianus idem praecipit, quum
scribit: »facultas orandi consummatur natura,

1)nbsp;De Orat. 2. 39.

2)nbsp;De Orat. 3, 20.

arte, exercitatione\'\'1); et alibi: quot;in oratione
praestat omnia, cui aiFuerint natura, doctrina.
studiumquot;.

Itaque de tribus his deinceps singulatim
0,gamus.

1) Instit. 3. 5, 1.

--

CAPUT IL

t

DB NAïURA , UOCTRINA , EXERCITATIONE.

§ 1.

De natura.

Si in oratore gji/iJis postulatar, eo indicatiir,
ut sit q)dóGoqjos rfj cpv\'aéi. Relegi saepius in
dialogo Phaedro pulclierrimiim illum ^^.vamp;op de
pristina animi conditione, ac, quomodo animus
quasi e coelesti regione in terrenam sedem
delapsus, vno rov ovQttviov eQojTog rursus eveliatur
ad verum, pulchrum et bonum. Poëtica haec
imago artissime mihi videtur cohaerere cum
sequentibus Socratis praeceptis de arte rhe-
torica et de oratore. Si enim verum est,
eloquentiam spectare verum, pulchrum et
bonurn atque ita ad sanctum tendere et divi-
nuni, ipsamque bisce principiis nixam esse,

inde vinculum, quod inter earn atque rov f^cor«
ovQàvtov intercedit, manifesto patet.

Et profecto, quum Socrates (fv\'aiv inesse
velit in oratore, liujus (çxjstojg ille maxime
particeps erit, qui studio ardet assequendi
aliquando quod verum, pulchrum et bonum est;
qui rov i\'Qootos ovçgt;aviov afflatu incitatus tria ilia
appetat; cujus denique animus in agmine deorum
tiIhotcc îdœv cpvviv\'n elg yovrjv ap^Qog yepijaoiiévov
(piXoaófov ri (filoviàlov rj fiovGixov ripog x«t i^coxcxov 1).

Saepius Socrates loquitur de indole ilia
philosopha, quae studio cognoscendi m 6vra
nihil non quod cognitu dignum sit con-
tinuo arripiat et investiget; qua indole qui
praediti sunt, horum animus similis est tabulae
cera obductae profunda, levi, tenera, quae
signa impressa dare distincteque recipit et
diu servat (unde jocans aéaQ, cor s. animum,
a K^og, cera, denominatum facit) ; suntque illi
primum dociles, tum memores, tum etiam acres,
qui non confundant sensuum indicia sed
vera a falsis acute discernant 2).

Haec est igitur philosophia rfj (fv\'an insita,
quae cernitur in iis qui sunt t^g dl^d-eiccs
(ptXoQ\'ià/iovig 3) : qualia ingénia facile ac prompte

1)nbsp;Phaedr. p. 248 D.

2)nbsp;TKeaet. p. 19 C, D.

3)nbsp;De Eep. p. 475 D, E.

nullam non disciplinam degustare cupiunt et
lubenter ad discendum aceedunt nee satiari
discendo possunt 1). Talem indolem animad-
vertebat Socrates in Isocrate: qpfWt y^Q, ait,
i\'peavi Tig q)iXoaoq)icc Tij tqv dv^Qog diavoia 2). Ean-
dem Plutarchus tribuit Ciceroni: »fuit ille,
wOTTcß óUXaTcov «|toi TfjV qiiXoiiaamp;ljiialifiXóaoqiovffiv\'aiv,
oiog danatiad-ai nap fiaamp;fjfia xai (.iTjêèv Xóyov {i\'gt;]8è
nai8dag dniJulHv dSogquot; 3). Cui assentitur Eras-
mus: »niulto maximam eloquentiae suae par-
tem (Cicero) debuit naturae, quam nemo sibi
dare potestquot; 4). Eandem (pv\'aiv agnoscebat Cicero
in Hortensio, in M. Pisone, in C. Licinio Calvo,
aliisque oratoribus. Quintilianus in prooemio
operis pulchram liancce enuntiat sententiam;
ei, cui deerit ingenium, non magis haec
scripta sunt, quam de agrorum cultu steri-
libus terris.quot;

Ubi ergo talis indoles aberit, si cui deest
ingenii acumen, quo ad veri Cognitionen! per-
veniat, si caret pulchri sensu, si non habet
animum propensum ad honestatem, talem
hominem si videmus, summo jure statuere
licebit: hic nunquam vere eloquens evadere

1)nbsp;De Eep. p. 475 C.

2)nbsp;Phaedr. p. 279 B.

3)nbsp;Vita Cicer.

Vid. ejus Dialogus qui inscribitur: Ciceronianus.

poterit. Hanc enim facultatem nemo adipisci
potest, qui non natura ita formatus sit, ut
a tenera inde aetate, antequam quid bonum,
quid malum sit, discernere potest , sponte sua
e rebus pulcbris et bonis voluptatem, contra
e turpibus et pravis dolorem capiat 1); qui
non sit (pv\'aainbsp;evfiaamp;rjg, fie/aXoTTQarvrjg, tvy^uQig,

(piXóg T£ \'/.cd ^vyyavijg dXijamp;eiccg, Si-AaiQßvprjg, dvSQtiag,
GmpQOövpTjg 2). Hec sane mirum nobis accidit,
quaiido Socratem ita disserentem audimus,
quam ille in oratore postulat qiv\'aiy, banc unice
fere cerni in ea animi conditione qua ad
optima quaeque aptus sit.

Ne tamen obliviscamur latius etiam patere
eam quae in oratore requiritur cpv\'aiv. Etenim
non ei sufficiet tali natura et indole ad virtu-
tem praeditum esse, nisi accedat ea ingenii
facultas, quae necessaria est ut munere oratoris
recte perfungi quis possit: dotes illas dico
naturales, quae, ut ceteris artibus et operibus
singulis, ita oratoriae quoque arti privae ac
propriae sunt.

Doctrina (ait Horatius) vim promovet insitam 3).
Nec minus recte ad Pisones scribit:
Ego nec studium sine divite vena

1)nbsp;Cf. de^Legg. p. 653 A.

2)nbsp;De Ilep. p. 487 A.

3)nbsp;Carm. 3, 4, 33.

Nee rudè, quid possit, video ingenium 1).
f/V(Tiff excolenda est disciplina, ut praecipit
Socrates. De hae igitur parte deinceps vide-
amus.

§ 2.

De doctrina.

Scientia oratoris proprie duplex est, altera
rerum, altera artis oratoriae, quaruni hanc
dialectica niti debere in Pbaedro Socrates osten-
dit; de qua quidem in sequent! parte accu-
ratius dicam. Quo majore autem rerum scientia
praeditus erit orator et quo interius in
doctrinarum adytum penetraverit, eo melius
opere suo ac munere fungetur. Quodsi eo
nsque procedere liceret, ut jure de eo prae-
dicari posset, quod scholastici gloriabantur,
se quidquid scibile est scire, hac sane in
parte perfectus orator esset. Id vero quum
Vires humaiias superet, tamen, quacunque in
causa orator rostrum conscendere veilt, ne
^ggrediatur rem tractare ipsi incognitam, nisi
lö graves et justas prudentium incurrere
velit vituperationes.

Quod de Socrate dicit Xenophon, eum

1) Ars poet. 409 sq.

arbitrari solitum illos, qui cognitam haberent
rem, de qua dicturi essent, etiam aliis diserte
explicare eam posse, qui vero ignorarent, falli
ipsos et fallere audientes 1), aurea sane est
sententia, nobis etiam nostrisque temporibus
non negligenda; imo vero dictum hoc quasi
criterium haberi potest quo dijudicemus, quis
hac in parte sit vere orator, quis non sit.

Quum igitur »scribendi rectequot; (ad de et di-
cendi), ut Horatiano dicto utar, »sapere sit
principium et fons,quot; inde sequitur oratorem,
qui non probe norit rem, de qua verba facturus
sit, vehementer peccare contra principium
veri, quoniam destitutus scientia, res non
tractabit e veritate, sed dó^av tantum et spe-
ciem sectabitur.

Plato, qui Socratis vestigia secutus acerri-
me adversatus est sophistis probabilia tantum
venantibus, propriam oratoris educandi et
formandi methodum secutus est. In aditu Aca-
demiae, ut ferunt, liane sententiam scripserat:
«ovdds ayeai{iéTQi]Tog daitoj,quot; quae verba egregie
omnino exprimunt Platonis mentem et institu-
tionem. Eloquentiae studiosus, qui ab illo
discere cuperet, ante omnia geometriae
disciplinam degustare debebat. Huic adjun-

1) Memorab. 4. 6.

genda erat arithmetica, grammatica, dialec-
tica, tractandae secundum eam methodum, quae
Platonis ex mente unice ad verum duceret 1).

Denique applicet se futurus orator ad artes
liberales tanquam veram (Aovar/.7]v, ut ita evloyia
ital tvuQitoGxLa \'Aai tvGitjfioG^vr] aal iVQVamp;nia dxolovamp;jj
Tfj iV7]amp;eia, li. e. rfj ég dXi]amp;agt;g tv re xat xaXag
TÓ naTeQuevaGiiévr} diavoic} 2), ut ita adducatur
ad ideam pulchri.

Postremo, pertractatis artihus et discipUnis,
oportet eum veluti coronam operi imp on ere
doctrinas, ut ita orator probe eruditus fiat in
iis, quae sibi tractanda sumturus sit, Prae-
cepta eo spectantia cum passim dispersa
sunt in Platonis operibus, tum data opera
exponuntur in Republica, ubi Socratem in-
ducit praecipientem Glauconi et Adimanto
necesse esse, ut percurrat triadem hanc
artium, disciplinarum et doctrinarum, si
quis vere cpiUaoifog fieri velit et deinceps vere

1)nbsp;Quinctilianus praecipit: „nisi grammatica oratori futuro
fundamenta fideliter jecerit, quidquid superstruxeris corruet.quot;
Instit. Orat. 1. 4, 1. — „Greometria et musica necessariae
sunt oratori futuroquot; cff. 1. 7, 8, 9. Locum etiam vindicat
liistoriae: „Apud rlietorem (oratorem) initium institutionis sit
Wstoria, tanto robustior, quanto Terior.quot; 2. 4, 1. Cicero:
«Nemo in oratomm numero liabendus, qui non sit omnibus
artibus libero dignis perpolitus.quot; De Orat. 1. 16.

2)nbsp;Cf, de Eep. p. 400 D.

eloquens, in quem conveniat illud »copiose
dicere cum sapientia.quot;

Prae ceteris suae aetatis oratoribus longe
excelluit Pericles scientia; audiverat nimirum
Anaxagoram, qui eum pbilösopbiam edocuit.
«Quum enim incidisset, ita Socrates in Phaedro,
in Anaxagoram, virum celso ingenio prae-
ditum, sublimium rerum studio et scientia
instructus, et ad rectam rationem idque quod
buic contrarium est perspiciendum adductus
{tni (fv\'aiv vov ts aal dvoiag dcfmoiièvog), quibus de
rebus copiosius disputabat Anaxagoras, binc
ad ^rjroqix^v aclhibuit quae huic convenirentquot; 1).

In eodem dialogo praecipiens Pbaedro quae
orator necessario scire debeat, ducit ipsum ad
graviores dialecticae quaestiones. »Qui orator
sit futurus, eum scire oportet, animus quot
species habeat; hae autem sunt diversae nu-
mero et forma [rósa aal róaa, aal roXa xai rota)?
unde bi tales, illi tales exsistunt; quum liao
species ita distinctae sunt, orationum quoque
tot sunt species et unicuique sua est forma.
Jam tales homines tali oratione banc ob causam
ad hoc faciles sunt adductu (evrrnamp;Hs), tales
vero hanc ob causam difficiles; oportet ergo
illum, quum haec omnia mente teneat, deinde

1) Pliaedr. p. 270 A.

eadem in vita rebus que agendis animadver-
tentem acuta perceptione posse assequi {oUm
rfl cciaamp;ijGH Sv\'fccsamp;ai èTray.olovd-Hp)-^ alioquin nihil
ei profutura sunt quae olim audiverat magistro
usus. Quum vero probe poterit dicere, qualis
homo quali oratione ad persuasionem addu-
catur, praesentemque aliquem adspiciens sibi
ipse poterit monstrare tal em esse talique natura
praeditum, perfectus erit dicendi artifexquot; 1).

Haec atque alia, quibus describendis super-
sedeo, pulchre vereque de scientia, quae in
oratore requiritur, enuntiat Socrates.

Jam audiamus Ciceronem, apud quem plura
animadversa reperiuntur, quae probe teneamus
oportet, veluti haec: »nemo disertus in eo,
quod nesciatquot; 2)-, »quae sunt in hominum vita,
omnia quaesita, audita, lecta, disputata, trac-
tata, agitata esse debent (futuro oratori)quot; 3);
apud homines nulla res (est), quae plura
adjumenta doctrinae desideretquot; 4).

Lubet his testem addere recentioris aevi,
^lUi, quaerens de institutione oratori necessaria,

1)nbsp;Pliaedr. p. 271 D — 272 B.

2)nbsp;De Orat. 1. 14.

3)nbsp;Be Orat. 3. 14.

4)nbsp;De Orat. 3. 22. Off. de Orat. 1. 13, 1. 18, 2. 24, 2.85,
2-89, 3.31, 3. 34, 3. 35. Brut. 6, 93. Orat. 3,4, 21, 33, 34.
Quintil. Instit. Orat. 1. 2; 5. 10, 1,

dare edocet, oratorem scientia destitutum
nihil esse nisi y alms fiiamp;v fj xv\'fi^ctlov okaiM^ov.
Erasmus in dialogo, cui titulus : Ciceronianus,
colloquentes inducit Boulephorum, Nosoponum
et Hypologum. Disputandi partes praecipuas
tribuit duobus prioribus, quum postremus inoU-
yov tantum cujusdam vice fungatur. Nosoponus
gloriatur se esse oratorem Ciceronianum ; nulli
scriptori locus est in bibliotheca sua, praeter-
quam uni Ciceroni; ubique habet imagines illius
belle pictas; Ciceronem totum prope edidicit;
omnes voculas in ipsius libris exstantes digessit
in lexicon, notavit formulas loquendi Ciceroni
proprias, congessit pedes omnes, quibus Cicero
utitur, commata, cola, cetera ; exquisivit quo-
tuplici sensu occurrant compluria apud eum
vocabula, annotatis pagina, latere, versu; ope-
ram intendit ad deflexa, derivata et composita;
talibus instructus praesidiis jure se dici posse
Ciceronianum existimat, tam in scribendo
quam in dicendo. Lepidum sane ingeniumi
Plane alia ilium, docet Boulephorus, qui nullius
vel certe exigui pretii putat opus illud labori-
osum, quo aliquis orator vere Ciceronianus
evadat. Statim incipit a scientia, quippe quae
sola oratorem vere sic dictum efficere possit,
atque in sermone suo pulcherrimam hanc
enuntiat sententiam, quum de oratore sacro

loquitur: »Qui puri studio sese exercebit in
cognitione philosophiae christianae, quo Cicero
se exercuit in profana. Qui eo alfectu imbibet
psalmos et prophetas, quo ille hausit poeta-
rum libros; qui tanta vigilantia studebit co-
gnoscere apostolorum décréta, ecclesiae ritus,
primordia, progressum ac deliquium reipu-
blicae christianae, quanta ille laboravit urbis
romanae, provinciarum, municipiorum et socio-
rum jura legesque perdiscere; turn qui quod
his omnibus studiis comparatum est ad res
praesentes accommodabit : is poterit aliquo
jure Ciceroniani cognomen ambire!quot;

Audivimus nonnullos, quorum testimonia
hac in causa maximi sunt ponderis, de neces-
sitate Tjjg emfjTjjfit^s testantes; possem plures
addere, sed quid opus est ? Quod ex illorum
sententia oratori imponitur onus, est sane
Magnum et grave, sed non nimium ei qui eo
nititur ut aliquando escendat ad eloquentiae
fastigium; is enim penitus persuasum sibi
habebit, quanti pretii scientia existimanda
Sit futuro oratori, cui continget Horatianum
illud:

dene provisam verba non invita sequeniur.

Ille ergo, qui vere eloquens fieri studet,
fugiat inanem speciem, non elFundat verba
î\'ebus sententiisque inania, tendat ad verita-

tern, cujus ad penetralia una ipsum adducet
scientia; bene persuasum sibi habeat »ne-
minem posse de ea re, quam non norit,non
turpissime dicerequot; 1).

§ 3.

De exercitatione.

»Si ingenium tibi tribuit natura, orator
praeclarus evades, si ingenio adjunxeris
doctrinam et exercitationem ; barum partium
in aliqua si defeceris, mancus et imperfectus
eris oratorquot; 2), Ita Socrates. De natura et
doctrina egimus; nunc agendum de exercita-
tione sive nelerf]. Haec duplici sensu hoc loco
ponitur: exercitatio nempe eorum, quae sci-
entia acquisivimus, et exercitatio memoriae;
etenim vocabulum fidarav saepe significat
exercitatione aliquid menti imprimere, quod
idem notât atque memoriae mandare. Jure
igitur, ut mihi videtur, vocabulum fielerii
duplici illo sensu accipi potest.

Jam vero, quum Socrates saepius agat de
(pvaei ilia et de scientia, aliquantum sane
miremur eum nusquam data opera exquirere

1)nbsp;De Orat. 2. 24.

2)nbsp;Pliaedr. p. 269 D.

49

ea quae ad exercitationem ac meditationem
pertinent, Sed etiamsi silentio id praetermis-
sum est, nonne necessario sequitur, si philoso-
pha cpdaiq sit quasi fundamentum quo nititur
doctrinae aedificium, ut exercitatio ^ veluti
coronam imponat operi, atqua ita sit abso-
lutum .et omnibus numeris perfectum?

Nam etiamsi quis optima indole ad pbilo-
sophiam praeditus sit omnique scientiae copia
instructus, ingenium doctrinamque exerci-
tatione corroboret necesse est, ut quae didicerifc
et cogitaverit in promptu habeat, cogitata lucido
ordine disponat, aptis verbis eloquatur et velut
Clara forma ante oculos ponat; ceteroquin
eloquens dici nequaquam merebitur. Licet
omnes doctrinae fontes exbausisset, tamen
qnaesitae opes, nisi usu et exercitatione firma-
tae sint, effluerent et e memoria elaberentur;
Itaque semper ei opus foret litteras scriptas
adhibere, quae essent veluti carmen et lexquae-
_ am orandi. Quare nisi in promptu sint copiae
^ lae quas doctrina peperit et ratio ordinavit,
^equaquam nomen vere eloquentis tueri licebit.
Quae didicimus et cognovimus, memoriae,
anquam thesauro cuidam eloquentiae 1)\'

1) Quinctil. Instit. Orat. 11. 2; cf. Cic. de Orat. I. 5.

4

mandari oportere merito oratori praecipit Ci-
cero 1).

Accédât oportet, ut exercitatione régulas
amplectamur, quas praescribit ars oratoria,
tum eas quae ad compositionem orationis,
tum quae ad actionem et pronuntiationem
pertinent, Haec enim facultas non nisi assidua
exercitatione comparari potest. Cujus rei egre-
gium nobis exemplum praebet Demosthenes,
qui assidua exercitatione, natura reluctante
potius quam adjuvante, ad principatum in
eloquentia pervenit.

1) CfF. de meditatione et exercitatione quae dicit. Cic. de
Orat. 2. 30, 2. 35, Brut. 60, 61, Quinctil. Instit. Orat. 3. 5.1.

CAPUT III.

OEATOß VIR BONUS DICENDI PERITÜS,

-»o^ck

Ergo posita sint tria haecce: »yt/ffi?, tmanlutj,
(liltrri: quorum quo magis quis compos fuerit,
eo propius aberit ab illo eloquentiae fastigio,
quo tendere oportet. Perdifficile sane opus ;
lit non mirandum quod Cicero de Romanis
dicit: »volo enim sciri in tanta ac tam vetere
republica (Romae), maximis praemiis elo-
quentiae propositis, omnes cupisse dicere,
uon plurimos ausosesse, potuisse paucosquot; 1).
Attamen tria haec si quis propria sibi dicere
posset, nondum sufficerent. Accedat oportet
^Ilud, quod recte veteres censuerunt primum
ultimum esse in oratore, ut hoc nomine
rêvera mereatur: »sit orator vir bonus.quot;
Qui enim fieri possit ut, quod quis non

1) Brut. 49; cff. Brut. 8.7, de Orat. 1. 28, Orat. 5, 29.

penitus animo sentiat, mente comprobet et in
vitae actione sequatur, id cum aliis diserte
communicet? Quomodo is, cujus facta tes-
tantur contra justitiam, idem laudator et
vindéx justitiae esse poterit ? Num improbus
de virtute verba facturus est pro rei digni-
tate ? Num pulchrum bonumque vere laudare
poterit ille, cujus pectus non flagret honest!
amore? sgt;Pectus est quod disertos facit.
Aurei hujus dicti veritatem historia et vitae
usus satis probant, et sane, nescio quomodo,
gaudio afficimur legentes apud Ciceronem:
»Jam antiquitus iidem erant vivendi praecep-
tores atque dicendi, ut apud Homerum
Phoenix, qui a Peleo pâtre Achilli juveni
comes datus est ad bellum, ut illum efficeret
oratorem verborum actoremque rerumquot; !)•
Ergo jam tum existimabant, eum, qui aptus
sit ad reddendum aliquem bonum civem,
eundem posse etiam oratorem efficere; agnosce-
bant arctum esse vinculum inter facta ver-
baque. Socratis exemplum satis superque
nobis ostendit, eum maxime eloquentiae vim
qua valebat hausisse e virtute. Demosthenes
non aliam ob causam tanta auctoritate m
dicendo valuit, nisi quod ejus oration es quasi

1) De Orat. 15.

impressae erant virtutis sigillo 1). Ejusdem
sententiae auctor est Cicero tarn in orationi-
bus quam in operibus rhetoricis; neque
aliter Quinctilianus, cujus praeclara sunt
haec praecepta: »Neque enim esse oratorem
nisi bonum virum judicoquot; 2). » Auctoritatem
ante omnia mereri debemus vitaquot; 3). »Non
igitur unquam malus idem homo et perfectus
oratorquot; 4).

Si ad Christianos oratores animum conver-
tere lubet, Chrysostomi, Augustini, Bernhardi,
atque, ut complures alios omittam, Lutheri
eloquentia, etsi aetatis quo vixerunt maculis
haud immunis fuit, nonne tamen maxime nite-
batur ipsorum virtute? Quid? Paulus, heros
ille rfj niavH, nonne idem per nianv heros in
eloquentia exstitit 5) ? Quid autem dicam de

1)nbsp;Vid. Tlieremm in libro: Bemosthenes md Massitlon. Cf.
ejusdem seriptoris: Bie Beredsamlceit eine Tugend.

2)nbsp;Instit. Orat. 1. 2, 1.

3)nbsp;Ibidem 4. 2, 6.

4)nbsp;Ibidem 11. 1, 2; cff. 2. 21, 2; 2. 22, et praecipue libri
principium.

Vir bonus quid etficere dicendo possit, pulclire describit
Virgilius Aen. 1. 55 sqq.

Turn pietate gravem ac meritis si forte virum quem
Conspexere, silent, arrectisque auribus adstant.
_ Ille regit dictis animos, et pectora mulcet. —
a) Eg^i quidem, quamquam et studium meum et docendi

ipso Christo? Serrno illius, non magis spiritu
quam forma et colore inimitabilis, nonne
illustri exemplo nobis ostendit, pectus omni
labe purum et integrum maximam dignitatem
atque vim conciliare orationi? Ipsius sermo-
nes, velut puro et limpido e fonte profluentes,
divinitatis effigiem prae se ferunt j eloquentia
ejus omnis nititur sancti et divini principiis;
quo fit ut cum simplici illius oratione cete-
rorum, quotquot unquam locuti sunt, oratio
ne comparari quidem possit.

Quodsi verba nostra forent veluti speculum
animi puri et sinceri; si eloquentia nostra
fulta esset vitae honestate ; si omnibus in rebus
maxime proposita nobis essent divina et
sancta tam in cogitando quam in agendo,
tum sane progrederemur ad ideam perfecti
oratoris !

professio ita fert, ut verborum bonorum et ipse in dicendo
studiosus sim, eorumque curam commendem et laudem et

defendam : tamen me fateor.....malle Pauli illud ardens pro

Dei gloria et veritate atque virtute pectus eet.quot; J. A. Ernesti
in orat. : Pechis est gmd disertos facit.

PAßS TEETIA.

DE PEINCIPIIS VEßAB ELOQUENTIAE
EELATIS AD AETEM EHETOEIGAM.

CAPUT L

DE INITIIS ET PEOGEESSIBUS EHETORICAE
APÜD VETEEES.

Quum agebamus de scientia quae in ora-
tore requiritur, duiolicem eam statuimus:
scientiam rerum et scientiam artis. Eestat
igitur ut de arte rhetorica nonnihil adji-
ciamus.

Antiquo jam tempore acuti homines inter
Craecos ex usu régulas quasdam collegerunt,
secundum quas oratio fingi posset et formari ;
quae regulae paullatim collectae et dispositae
constituerunt illius disciplinae quasi corpus
quoddam, quod Qi^roQDtij, ars oratoria, appel-

latur 1). Attendentes nempe, quam viam clari
oratores ingrederentur, et animadvertentes,
quem ad modum illl lucido cogitationum ordine,
delectu verborum, apta divisione vim orationis
augerent eoque multum praestarent ceteris,
quorum oratio nitore illo et lumine careret,
animadversa notarunt et collegerunt, ut bis
instruct! paratius ad dicendum accederent.

Itaque sicut alia quaevis theoria, ita rbeto-
rica quoque exstitit paullatimque increvit et
aucta est. Ars enim tum demum nascitur,
quum ea, quae ratione, usu, experientia didi-
cerimus, ad certam formam et metbodum redigi
coepta sunt. Nee subito, quasi uno impetu, et
invenitur et perficitur ; babet rudia et exigua
initia, deflexus, errores; paullatim autem
maturescit sensimque eo tendit ut consum-
metur et ad perfectam artis formam accedat.

Haud igitur miremur, si apud Platonem,
qui plane intelligebat, quaenam sint verae
principia eloquentiae, incunabula tantum
atque primordia reperimus illius disciplinae,
cui propositum est, ut viam monstret iis qui
aliquando rostra adscendere cupiant.

1) Graeci vocabulo pnxopty.-h duplici sensu utuntur, elo-
quentiae nempe et artis oratoriae. Deinceps vox Rhetorica
posteriore tantum significatione usurpari solita est.

In sermone Socratis cum Phaedro, in quo
huic praecipit, qua via et ratione aliquis vere
orator evadere possit, quum hic cuperet
discere, quae sit vera rhetorica, mirum
nobis accidit ubi Socratem audimus graviora
quaedam e dialecticis petita ei explicantem.
Phaedrus attentus ad ea quae audit ex homine,
quem unum maxime veneratur, et exspectans
inox etiam rhetorices praecepta se auditurum,
spe frustratus tandem erumpit in haec verba :
quot;Hanc quidem artem recte mihi videris appel-
lare dialecticam, rhetorica vero mihi videtur
adhuc nos fugere.quot; Cui Socrates ironice, ut
solebat : »Quid dicis? pulchrum sane erit nego-
tium, quod dialectices expers arte tamen per-
cipiaturj non tamen prorsus est negligendum
illud tibi et mihi ; sed dicamus, quid tandem
sit rhetorices illud quod reliquum estquot; 1).
Deinceps enumerare incipit singula.ria quaedam
complurium rhetorum inventa, gxwtctcou avrà,
in reliquo autem sermone perpauca tantum e
rhetoricis memorat, rediens inter sermoci-
nandum ad dialectica.

Caveamus vero, ne jocosum illud Socratis re-
sponsum nos decipiat ! Indicat tantum sapientis

1) Phaedr. p. 266. C. D,

consilium, id efficere studentis , ut discipulus
probe intelligat, ne primo loco attendat ad
artificia sopbistarum et rhetorum, quasi haec
maxime necessaria sint ad eloquentiam; sed
ut ante omnia discat recte cogitare, alioquin
omnia dicendi artißcia fallacia esse ac nullius
pretii 1).

Hoe consilio examinat cum Phaedro oratio-
nem quandam Lysiae, qua bic demonstrare
Gonabatur, feliciorem praedicandum esse eum
qui non amore captus esset quam tov iQoiTixóp,
propter multa et magna damna quibus amor
amantes afficiat; quae oratio, artificioso nitore
splendens et flosculis ornata, carebat sana

1) Quomodo dialectica praeparet ad rtetoricam Socrates
praesertim ostendit in Phaedr. p. 271A. B. C. : „eiïïcit ut probe
animum cognoscamus, num \'év zat b/^otov sit, an vero, xara
crû^axoç f/,opy/iv Tzolvsi^éç. Deinde ostendit, quid cuique
facere et quid a quoque pati natura possit (qtm ti trotstu «
Tzxäsiv {JTTO rov TTgyuüsv). Tertio, dispositis orationum et
animi generibus eorumque affectionibus, persequitur omnes

causas, suam cuique adjungens, atque docens, qualis animus

qualibus orationibus quam ob causam necessario vel in persua-
sionem adducatur vel non adducaturquot; (Cf. porro 271 D—273
C. 273 D—274 B. 277 B. C.) — De necessitudine inter
dialecticam et rtetoricam vid. Cic. Orat. 113 : „Zeno, quum
compresserat digitos pugnumque fecerat, dialecticam ajebat
ejusmodi esse; quum autem diduxerat et manum dilataverat,
palmae illius similem esse dicebat eloquentiam (b. e-
rbetoricam).quot;

ratione omnique arte dialectica. Ostendit igitur
Socrates primum, deesse in oratione Lysiae
definitionem rei, de qua agitur; deinde,
neglexisse Lysiam, quod orator animadvertat
oportet, id de quo disceptaturus est sitne
afiqiiaßi]T7jGiii02gt; necne. Deinceps sie pergit :
»Attende, o Phaedre, ad hanc orationem et
vide, quomodo Lysias non ab initio exorsus, sed a
calce argumentum quasi retrorsum transnare
conetur,\' atque exordiatur ab iis quae in fine
demum orationis amator amato dicturus erat.
Praeterea, nonne temere disjectae tibi viden-
tur ceterae orationis partes? Nonne oportet
quamque orationem ita compositam esse uti
^^ov; suo quasi corpore et figura praeditum, ut
öec capite careat nec pedibus, atque media et
extrema habeat inter se et cum toto conve-
nientia apteque descripta?quot; 1) Denique, oratio
Lysiae comparari potest cum epitaphio Midae
Phrygis :

1) Cui haecce legenti non in mentem venit locus Horatii
quot;1 Epist ad Pisones princ.

Humano eapiti cervicem pictor equinam
Jüngere si velit, et varias inducere plumas,
Uadique collatis membris, ut turpiter atrum
^ Desmat in piscem mulier formosa superne etc.
rhetnbsp;^nstot. Poet. 8, § 3, Dionys. Halicarn. Art.

^ ® • 10, § 6, Quinctil. Instit. Orat. 7. praef. § 2.

Aenea sum virgo atque Midae incumbo monumento,
Dum manatque latex arborque umbrosa virescit,
Aeternum Mc adstans lacrymosi in mole sepulcri,
Nuncio praetereunti Mc esse Midam tumulatum.

In quo epigrammate nihil interest, utrum
primo an ultimo loco versus aliquis ponatur.
Jam conferatur cum illa ipsius Socratis oratio.
Hic primum définit, quid sit amor, quem ostendit
esse i^apiav quandam-, deinde distinguit duo
genera fiaviag, quorum alterum denuo dividitur
in quatuor species, et ita porro progreditur,
ut animadvertere liceat, quomodo in oratione
sua separando et jungendo, i, e, dialectica
via, rem declaret 1). Ex hoe exemplo optime
discere Phaedrus poterat, primum esse rhe-
torices praeceptum, ut perspicuae sint senten-
tiae, lucido ordine et nexu inter se junctae.
Brevius et clarius id explicare Socrates non
poterat, cui nequaquam erat propositum brevi
sermone disciplinam comprehendere, cujus
perfectum elaboratumque systema non nisi
multorum seculorum opera perfici poterat.
Inde probe intelligere possumus, cur apud
Platonem inveniamus principia tantum verae

1) Phaedr. p. 263—266 C.

eloquentiae et sanae rhetorices, quas veri-
tate niti in Phaedro, pulchro autem et bono
in Gorgia docet Socrates; simul autem
intelligirnus, cur praecepta rhetorices, quae
ibi traduntur, maxima pro parte characterem
habeant negativum, Nimirum necesse erat ut
rhetorum et sophistarum officinae velut Augiae
stabulum sordibus et fallaciis purgarentur,
quibus erant oppletae, utque claris osten-
deretur argumentis, quomodo verborum et
figurarum illi magistri superficiem tantum rei
tangerent, non vero ad nucleum penetrarent.
De hoe etiam breviter videamus.

Non immerito sophistae per omne aevum
in multorum incurrerunt reprehensionem; ne
tamen obliviscamur, quod ad theoriam eloquen-
tiae attinet, illos viam aperuisse ad banc disci-
plinam, neve laudem iis eripiamus, quod primi
fuere qui rhetoricam artem componere aggressi
sunt; ita tamen, ut conatus eorum laude-
non ea quae bis conatibus efFecerunt;
laudemus studium rhetorices ab illis exci-
tatum, non vero ipsam artem quam exer-
cuerunt. Nam quid mirum, quod hi false judi-
cantes de eloquentia, quam superstruebant
e?nóvi, falsa artis praecepta promulgarint,
niagis Td doitovpva quam rd ovra sectantes ? quid
mirum, quod unice m ^jo/ti/zd tiivtiq tractarint,

Ii. e. ea quae non continent ipsam rijv tk^v^v,
sed potius w tt^o xkivrig 1)?

Rhetorices primordia reperimus in Sicilia,
Libi Empedocles primus fuit, qui hanc artem
commovit 2). Illum secuti sunt Corax et
Tisias, quorum hunc Av Ti%v7]v superstru-
xisse Tw \'ehóri Socrates testatur 3). Tisiae dis-
cipulus Gorgias rhetorices studium transtulit
in Graeciam, magistri vestigia secutus 4).
Graecia, maxime Athenae, sedes libertatis
eademque, dum libertate usa est, nutrix
eloquentiae (ubi enim libertas viget, ibi feli-
cissime floret eloquentia 5), per illud temporis
spatium, quo ad gloriae fastigium pervenit,
h. e. a pugna apud Marathonem usque ad Ale-
xandrum magnum, plurimos habuit eloquen-
tiae cultores, qui vel dicendo vel scribendo

1)nbsp;Comparat iUos Socrates cum iis, qui sciunt ri «rpo
lazpKvg agt;.)i\' ou -ra iarpwa, TÖ: irpb xpxjfoSicig, ijX oü T«
xpxyv^d, ra npo apptovta;, (klV oü to dp^ovixd. Pliaedr.
p. 268.

2)nbsp;ydd. Diogen. Laert. 8. 57, Sextua Empir. p. 370,
Quinctil. Instit. Orat. 3. 1.

3)nbsp;Pliaedr. p. 272 D, E, 273 A.

4)nbsp;Pliaedr. p. 267 A.

5)nbsp;CiF. H. Blair in opere Zessefi over de welsprekendheid,
tom. II, Cap. de historia eloquentiae, J. H. van der Palm
in oratione Over de welsprekendheid van Cicero.

vel alios docendo artem dicendi promove-
runt et excoluerunt.

Attamen fieri haud aliter poterat, quin ars
illa ita comparata, ut sophistarum e manibus
exstitit, magnum alFerret verae eloquentiae
detrimentum. Theodoras Byzantinus prae-
cipue se applicuit ad marcaGiv et èniTuidToosiv,
ad ïlty^v et iitiltktyyov, parum curans, num
argumenta niterentur vero et honesto. Parins
Evenus animum attendit ad vnodiilojßiv, ad
nuQaTraivovg et Tiaçccxpôyovg. Polus CUravit dmla-
(yioXoyiav kccI yvcofioXoyiav xcà daovoXoyiap, ovofiarcov re
yÉr4V{iVicov, ä tzHPm tdcoQijaccro, Tuçoaenoiijaev ev^rcdag.

Simili fere modo rhetoricam tractarunt Prota-
goras, Prodicus, Hippias, ceteri 1).

Quid, quaeso, istiusmodi quisquiliae con-
ferre poterant ad veram rhetoricam? Imo
potius eo valere debuerunt ut ipsam pessum-
darent. Artifices isti speciem tantum et
lineamenta artis attigerunt, ipsam naturam
et vim non perspexerunt. Sed vero, quod
gravius est, pro veritate sequentes to mO-wroy,
artem tradiderunt, quae graviter nocuit verae
eloquentiae paullatimque elFecta est mater
^oî) ipèvdovg, et suflPocavit simul amorem sen-

1) Pliaedr. p. 266 E, 267; de omnibus liisce accurate egit
Spengel in libro: SuvâywyK re^\'^âv.

sumque pulchri et boni, quia regulae, quas
tradebant, non tanquam fundamento super-
structae erant veritati. Ita magnopere et
moribus nocuit et judicium depravavit,

Summo igitur jure statuere licet maximain
rhetoricam mérita fuisse Piatonis, ex magistri
sui mente de arte praecipientis. Indicavit enim
principia, quibus ea niti debeat, atque ostendit
qualis non esse debeat rhetorica, oppugnando
sophistarum praecepta.

Hujus auditor Aristoteles bac etiam in
parte quae magister inchoavit persecutus
est. Admirabili tam doctrinae copia quam
ingenii acumine praeditus, quo metbodicae
artis princeps habendus est, id omnino aggredi
potuit, ut rhetorices systema componeret.
In libris ipsius de arte rhetorica ingenii ejus
et eruditionis effigies velut expressa cernitur ;
nec tamen, quod seculorum demum decursu
effici potuit, rhetoricam omnibus numeris
absolutam et perfectam Aristoteli scribere
licuit. Rhetoricis praeceptis inseruit logica et
dialectica, quae quidem disciplinae, aeque ac
e. g. mathesis et grammatica, singulae suis con-
tinentur finibus. Jam vero quemadmodum
logica et dialectica non efficiunt partem matbe-
seos vel grammatices, ita etiam non efficiunt
partem rhetorices. Attamen constat, neminem,

nisi probe imbutus sit logicis et dialecticis,
accedere oportere ad rhetoricam : nam recte et
ordine cogitare, sapere, hoc in omni scientia et
arte primas tenet Quare, licet Aristoteles pec-
carit logica et dialectica inserendo rhetoricis,
id tamen documento est, eum, aeque ac
Platonem et Socratem, ab arguta ista et fallaci
sophistarum rhetorica prorsus alienum fuisse.
Ceterum, quae ille in Rhetoricis disserit ac
praecipit, num plane respondeant artis hujus
notioni, atque num ea, quae apud illum
reperimus, omni ex parte approbasset Socra-
tes, id quidem inquirere a nostro proposito
alienum est; sufficiat Aristotelicam methodum
breviter attigisse.

Post Aristotelem plerique rhetores ex ejus
fontibus hauserunt ; mox tamen denuo resusci-
tatae sunt et m agis magisque invaluerunt
^ugae istae sophisticae, quae Aristotelicis
praeceptis magnopere obfuerunt, imo suffo-
carunt ea ac paene in oblivionem adduxerunt.
Huiusmodi fere fuit rhetorices conditio usque
ad Cieeronis aetatem.

Cicero ad rostra accessit, imbutus praeceptis
Academicorum et Peripateticorum ; ipse dicit
se non e rhetorum officinis, sed ex Academiae
®patiis oratorem exstitisse. Itaque omni ope
enisus est, ut dicendi facultatem cum ube-

riore artis cognitione conjungeret eandemque
popularibus suis explicaret. Quod testantur
ipsius scripta, quae de rhetorica arte composuit :
libri de Inventione, de Oratore, Orator, Brutus,
Topica, Partitiones oratoriae, de optimo
genere oratorum, In opere de Oratore ut
Socratici dialogi formam sequitur, ita in rebus
etiam et sententiis Platonem refert. Sententia
a Crasso enuntiata : dicere oportere memoriter,
cum scientia rerum, justo ordine, cum elocu-
tione elaborata et recta pronuntiatione : haec
summam continet eorum, quae in bis libris
disputantur, atque de diversis bis partibus
ita agit, ut summa diligentia tam maxima
quam minima persequatur. In pulcherrimo
hoe opere agnoscere nobis licet magnum
oratorem, qui principiis veri, pulcbri et boni
quasi superstruit facultatem oratoriam 1). — In
libro, qui inscribitur Orator, perfecti oratoris
formam et speciem exprimit, ductam illam
ex intima pbilosophia ; quo fundamento posito,
agit de tribus dicendi generibus, quae sunt

grande,tenue, medium; respondeant haec genera

oportet rebus quae tractantur, ut ita forma
plane accommodata sit ad materiem. — Brutus
continet historiam oratorum Graecorum et

1) Vid. ipsius judicium de hocce opere ad Attic. 13. 19-

Latinorum, quâ dare diserteque indicatur, quali
dicendi genere et forma usi, quibus virtutibus
et vitiis insignes fuerint singuli, quos memo-
rat, oratores. —Libros de Inventione juvenil!
aetate composuit 1); in Topicis, Trebatii in
gratiam scriptis, Aristotelem imitatus est;
sed baec ceteraque minoris pretii quam
priora illa aestimanda sunt.

Tametsi Cicero in libris oratoriis praecipue
animum attendit ad genus dicendi judiciale
ac forense, scripsitque iis temporibus, quae
a nostris longe remota sunt ac diversa,
mùlta tamen apud eum leguntur, quae
nobis, quod ad artem eloquentiae sive theo-
riam attinet, dicendi scribendique normae
esse possunt. Nec tamen Cicero omni ex parte
immunem sese reddere potuit a rhetorico-
rum argutiis et inanibus regulis, quibus
praecipitur, quibus modis orator placeat,
permoveat, abducat 2). Cujus generis sunt
exempli gratia loci Orat. § 128-—133, 138,139.
Sed quis Ciceroni has maculas vitio det, quae
maximis, quibus rhetorica ejus nitent, virtu-
tibus compensantur ?

1)nbsp;Vid. ipsius judicium de lioc opere Orat. 1. cf. Quinc-
^il- 3. 6, 58.

2)nbsp;Vid. J. H. Tan der Palm, in oratione supra citata.

Praeclara Ciceronis de eloquentia praecepta
maxima pro parte tenebris obruta erant et in
oblivionem adducta, quum Quinctilianus aggres-
sus est conscribere Institutionem oratoriam,
opus duodecim libris constans.

Nimirum e diversis imperii Romani regioni-
bus rhetores Romam confluxerant, qui pro
sana rbetorica nugas venditabant artificiose
compositas, claro ostendentes exemplo, quam
proclivis sit via a recto bonoque ad prava
et inepta: cui plurimum contulit, quod una
cum vera magnitudine et libertate vera
eloquentia ad interitum vergebat. Quam
tristis Quinctiliani aevo fuerit eloquentiae
conditio, diserte docet Labarpe in opere Lgcee,
tom. 2, init. Hic vero longe aequalibus suis
praecellens studio et diligentia palmarium opus
de rbetorica composuit. In describenda in-
stitutione, quam oratori futuro commendat,
ubivis apud eum elucent verae eloquentiae
principia. Imbutus sit orator dialectica, quae
ducit ad veritatem, quam in dicendo sequa-
tur ; eluceat in oratione bonum et honestum ;
denique tribus bisce (vero, pulchro bonoque)
tota Tê\'pï/ QijvoQMfj nitatur. Ex bis tanquam
fontibus omnia ejus praecepta derivantur, et
gravissimis sententiis Quinctiliani libri abun-
dant. Quod et ille nonnunquam pravis sui aevi

opinionibus pollutus videtur, dolendum raagis
quam mirandum aut culpandum est. Ut exera-
pla afferam, loci qui leguntur lib. 2. cap. 1,
lib. 2. cap. 18, § 6, non sincerum recti
sensum referunt 1).

Tres illi viri, Aristoteles, Cicero et Quinc-
tilianus, quasi thesaurum nobis reliquerunt
praeceptorum artis, quae omni tempore in
honore erunt. Eorum systema rhetorices,
Platonis a fonte derivatum, sicut sua cuique
domus notum esse debet omnibus, qui rite
instructi et parati ad dicendum accedere velint.
Ceterum pulcherrimos locos ex eorum operibus
oratoriis, adjectis nonnullis Dionysii Halicar-
nassensis, Longini, aliorumque animadversio-
nibus, collegit I. Hildebrand in opere : Aesiheiica
liiteraria, quod sane lectu utilissimum est.

Non est mihi propositum, in adumbranda
historia rhetorices ulterius progredi. Com-
memorandis illis scriptoribus id tantum indi-
care volui, ex eorum methodo rhetoricae
tractandae apparere, hanc disciplinam arete
Gonjunctam esse cum verae eloquentiae
principiis.

1) Vid. quae in Quinctiliano reprehendit Bernhardy in,
opere: Grundriss der Römischen Litteratur.

——«»^«iamp;o-

CAPUT IL

DE RATIONE, QUA HAEC DISCIPLINA TRACTATA
SIT A RECENTIORIBUS.

Jam si ad nostra attendimus tempora, quid
causae est, quod rlietoricae fere locus negatur
inter ceteras disciplinas, quae in scholis tractan-
tur, certe in p atria nostra? Causa rei
patebit, si animadverterimus recentiori aevo
rhetoricen denuo degenerasse in exercitati-
onem quandam et lusum, quo quis facultatem
sibi compararet persuadendi et probandi
quidquid vellet, sive bona, sive mala, sive
ut in luce poneretur Veritas, sive ut tenebris
obfuscaretur. Nil mirum ergo, ubi bic
baberetur rbetorices scopus, eam reprebensam
esse a multis, tanquam naxaioxa-^viccv, KCixore%viccv,
talem denique artem, quae blanda specie
maximum affert detrimentum bumanitati. Ita

Kantius 1), et, ut eitern auctorem minus illus-
trem , Felix Bodin 2), qui nuper quasi bellum
indixit rhetoricae, quam dicit funestam liber-
tati, justitiae, veritati; opus detestabile; pestem
denique calamitosam, quae ut in barathrum
detruderetur valde foret optandum 3).

Neque infitiandum, methodum, qua rhetorice
plerumque in scholis tractari solebat, pluri-
mum contulisse ut ipsa magis magisque in
odium et contemtum adduceretur. Pueri ad
satietatem implebantur tropis et figuris, qui-
bus fere rhetorica institutio continebatur.
Cognoscendis variis orationis ornamentis et
luminibus, discendo quid essent antonomasia et
litotes, catacliresis et liyperhole, ellipses et asyndeta,
pleonasmi et polysyndeta, exergasia et anaphora,
cetera ejus generis, discentium scilicet ingenia
obfuscabantur, quasi talibus in rebus sita
esset vis eloquentiae. Quid mirum si, taedio
alFecti propter horrida ista vocabula, ludum
relinquerent, parum perspectum habentes ,
quam utilis esset vera rhetorica.

Etsi enim tropis istis et figuris suus in arte

1)nbsp;In opere: Kritik der UrtJieikkraft, p. 216 ed 2.

2)nbsp;In opusculo: Diatribe contra Vart oratoire.

3)nbsp;„Wer die Tropen und Figuren erfand, erfand Masken*
für Diebe, Verrätber, Mörder und Ebebreclier.quot; Von Hippel,

Lebensläufe nach aufsteigender Linie.

oratoria locus concedendus est, haec tamen
non sunt praecipua vel summa. E Socratis
mente ista ad qtjroQMt^v non plus valent,
quam ad artem medicam scire calefacere
corpus et refrigare, adstringere alveum vel
relaxare ; ad artem tragicam scire de re parva
longas componere orationes, de re magna
breves ; ad musicam denique scire acutum
et gravem efficere sonum 1), ceteraque id
genus.

Sed, quod probe tenendum, immerito abusus
ejus disciplinae ipsi arti ejusque institution!
fraudi fuit. Sana et incorrupta rhetorica omni
aevo se tuebitur. Quum Rossavius vehementi
ardore inveheretur in artes et doctrinas 2),
earum abusu in perversam hanc opinionem
adductus est, quam sana ratio répudiât ; invito
illo, floruerunt artium studia etmagis magisque
augescen\'t. Parum valuerunt Encyclopaedistae
in Francia, quum deriderent religionis eifata
et cultum, nimirum simulacrum ejus corrup-
tum pro sincera specie habentes. Nihil denique
exstat pulchrum et utile, quod non ab hoe illove
acriter reprehensum sit, sed eo plerumque
efFectu, ut res ipsa clariore luce efFulserit.

1)nbsp;PKaedr. p. 268.

2)nbsp;In opere Discours

CAPCJT III.

DE USU RHETORICAE, NEC NON DE VERA EJUS
METHODO.

Jam quale erit nostrum de rhetorices
praeceptis judicium? Num regiam viam et
veram methodum, quam nobis monstrat sana
rhetorica, relinquemus, quia permulti fuerunt,
qui arte illa abuterentur aut ad inanem
verborumpompamet ostentationem, aut, quod
pejus est, ad fraudem et deceptionem? Num
regulas ab ipsa praescriptas et superstructas
Tfj dX?j9-Ha spernemus, quia complures fuerunt,
qui eam adhiberent ad nugas et fallacias?
Nequaquam; quamdiu in honore erit eloquentia,
necesse erit ut artis theoriam probe cognitam
habeamus 1); quamdiu eloquentia nobis erit
^pvyayca/ia Tig (et quidni in perpetuum talis

1) „Ceteroquin enim fieri posset, ut, si non nequidquam,
certe nequaquam bene diceremuaquot; (J. Scaliger, de poëtica,
cap. 1).

futura est?), necesse erit habeamus x^ivnv
iis fundatam principiis, quorum ope magis
magisque ad perfecti oratoris formam et
speciem accedere nobis contingat.

Magnopere igitur dolendum est, disciplinam
banc nostris temporibus neglectam jacere.
Quaeri autem possit, si restitueretur in locum
bonorificum quem antea teuere solebat, ubi
eatradenda sit, in gymnasiis an in academüs?

Non est profecto, ut bac arte imbuantur puero-
rum animi, qui in primo quasi limine disci-
plinarum stantes nec clare perspicere nec
probe comprebendere possunt veram rbetorices
vim et indolem, quae tot et tantarum artium
studiis nititur. Quomodo autem exspectari
possit, ut pueri, nondum operam dantes elo-
quentiae, ejus artis tbeoria delectentur? Quy
busnamigitur rbetorica tractanda erit? Juveni-
bus? Non est hujus loci et meas superaret
vires banc quaestionem dirimere, quae sane
non nullius erit momenti, si quando eveniet,
ut rhetorica denuo efficiat partem liberalium
Studiorum.

Alia quaestio est: quas partes complectitur
rhetorica? Inspiciamus opus notissimum G. J-
Vossii, magni inprimis viri, etiam de hac
disciplina optime meriti. Ejus praecepta
continent fere omnia, quae rbetorice complecti

possit, eaque, ut erat versatus in omni antiqui-
tate, luculentis veterum testimoniis et exemplis
illustravit. Apud Vossium profecto »rerum
pondus est signum ingenii ac doctrinaequot; 1).
Operae pretium mihi facturus videor, si,
quomodo ille rhetoricam tractaverit, breviter
resumam et conspectum Vossiani operis hic
proponam.

Praemittit tres sectiones, de fine, de defi-
nitione et de partibus rhetoricae, quam
deinceps quadripartitam tractat.

Be inventione.
Lib. I.

Quid sit inventio? de argumentis ora-

toriis, de locis.
De generibus causarum.
Genus deliberativum,

demonstrativum,
gt;\' juridiciale.

Lib. II,

De afl^ectibus,

ira, lenitate, amore cet.

1) Vid. ipsius Praef. ad lectorem.

De argumentis rjamp;ixoXg,nbsp;cap. 14.

moribus oratoris, auditorum,
civium.

De locis communibus.nbsp;» 15.

De dispositione.
Lib. III.

Definitio dispositionis.
De exordio.
De narratione.
De propositione.
De contentione (confirmatione ac

confutatione).nbsp;» 5.

De epilogo.nbsp;quot; 6.

De speciali inventione ac dispo-
sitione.nbsp;» 7,

De elocutione.
Leb. IV.

Definitio ac distributie elocutionis, cap. 1-
De compositione.nbsp;-

De periodo.
De numero.
De tropis generatim.
De tropis specialiter,

metaphora, metonymia eet.

De iis, quae falso inter tropos
reponuntur,

sarcasmo, diasyrmo eet.

Lib. V.

De schematibus generatim.nbsp;cap. 1.

De schematibus verborum,nbsp;» 2—5.

ellipsi, asyndeto eet.
De schematibus cogitationum, » 6—13.
auxesi, digressione eet.

Lib. VI

De charactere generatim.
De diversis characteribus:
de stilo grandi, tenui ac
mediocri.

De \'pronuntiatione.

De pronuntiatione generatim. cap. 8.
De pronuntiatione specialiter, » 9—IL
de voce, de motu corporis.

Epilogus.

Ad haec animadvertere panca mihi liceat.
In introitu desideratur omnino eloquentiae
definitio, quae certe requiri videtur prius-
quam ad artis theoriam accedamus. Quare
si quis denuo ad hoe opus retractandum se
accingeret, laudandus esset, si in prolego-
menis claram poneret explicationem elo-
quentiae ipsiusque principiorum.

Magnam atFerret quoque utilitatem, si rhe-
toricam praegrederetur brevis et perspicua
artis oratoriae historia, unde perspici posset,
quid aetates sibi insequ.entes ad banc artem
excolendam contulerint. Cetera, inventio,
dispositio, elocutio, pronuntiatio, cum diversis
earum partibus, tractanda sunt ad eam
normam quam Vossius monstravit.

In tractando loco de inventione maximi
erit momenti considerare, quid etiamnunc
valeant et quem usum habeant Topica. Num
jure baec ut supervacua repudiabit nostra
aetas, quae velut clara voce omnes hortatur,
ut suo quisque ingenio, suis viribus in inda-
gando utatur? An baec pars, quae continet
sedem argumentorum,locum suum etiam inpos-
terum tuebitur? In transitu animadvertatur,
quum rhetoricen iisdem atque eloquentiam
principiis niti necesse sit, manifesto id ap-
parere in loco de inventione, ubi praecipi-

tur, quomodo orator docendo, placendo,
movendo auditores flectat. Tria enim haec
respondent tribus facultatibus animi humani :
facultati intelligendi, cui convenit ro docere;
facultati sentiendi, cui convenit tó placere;
facultati appetendi, cui convenit tó movere-,
tum etiam tribus, quae cum his congruunt,
eloquentiae principiis, vero, pulchro, bono.

Dispositio, pars rhetorices magna et dif-
ficilis, digna est sane, quae majore cura et
labore tractetur quam ad hodierna quidem
tempora tractata est ; quippe quae, quum pri-
mum teneat in rhetorica locum (ut jure me
statuere existimo), minimum inter quatuor illas
partes obtinet spatium. 1). Hîc imprimis
\'^yog Uyov adjuvet, ratio auxilietur orationi:
nam hac in parte maxime cernitur vis
logices et dialectices, quibus dispositio omnis
nititur.

Quantopere oratio structa, elegans, polita
valeat ad commendandum oratorem, illustri
exemplo comprobat illa gens, cujus scriptores
apud omnes Europae populos maximis legen-
tium studiis teruntur, Francos dico. Elegans et
lucida dictio, quae ab omnibus statim intelli-

1) Praecipue in. Homiletiea.

gatur, quafacultate scriptores Francici maxime
excellunt, eorum scriptis gratiam conciliât
et famam affert auctoribus, quanta baud
facile gloriari possunt libri ulla alia lin-
gua scripti, etiamsi argumento et rebus non
minus se commendent. Apparet inde, quod
sane inter omnes constat, saltern constare
debet, omnium maxime ab oratore esse colen-
dum stilum quem appellamus. Quo majore
autem studio rem aliquam colimus, eo magis
cupimus penitus eam cognoscere; amor,
quo eam expetimus et amplectimur, haud sinit
nos desistere ab investigando, priusquam in
intimam ipsius rei naturam penetrare nobis
contigerit. Itaque orator eloquentiae amore
ardens, cui perspectum erit, quantum color
et forma orationis valeant ut propositum
assequatur, arcana stili penitus inquiret.
Hinc nascitur oratoriae artis, ut ita dicam,
anatomia, quae in stilo rimando versatur,
figuras, tropos, schemata, omnia denique quae
commendare orationem possint, diligenter
explorât. Harum rerum cognitio pueris qui-
dem intempestiva, juvenibus, qui oratores
evadere studeant, multis nominibus commen-
danda est.

Postremo, ubi agitur de pronuntiatione^
facultas memoriter dicendi, de cujus utilitate

nostris etiam diebus in contrarias partes dis-
putatur, tum etiam iTtóxQKSig, sive vocis, vultus,
gestus moderatio, fertilem sane et perutilem
disserendi materiem praebebunt.

Sed omnia veluti luce sua penetret amor
veri, pulchri et boni, quibus principiis elo-
quentia et rhetorica tanquam communi vinculo
conjunguntur, Sic demum orator eo quo tendit
pervenire potest, ut saluti consulat societatis
humanae. Sic eloquentia pro sua etiam parte
eo conferet, ut veri honestique cultu genus
humanum ad altiora evehatur summique,
quod mortalibus expetendum sit, boni parti-
ceps reddatur.

THESES.

L

Phaedrum dialogum eo maxime proposito
conscripsisse videtur Plato, ut vanara atque
inutilem esse ostenderet rhetoricam, nisi quae
cum sapientia esset conjuncta. — Gorgia
autem scribendo id maxime spectavit, ut
imaginem proponeret adolescentis perversa
rhetorum institutione corrupti.

II.

Phaedri dialogi argumentum apte cohaerebit,
si Lysiae orationem exemplum eloquentiae
incertae et confusae, Socratis vero utramque
orationem sanae eloquentiae specimen prae-
bere arbitrabimur.

Cieeronis de Oratore libri referunt et plenius
explicant eam rhetoricam, cujus fundaraenta
in Phaedro praeclare posuit Plato.

IV.

In Cieeronis libris de Oratore, si ipsius
auctoris de perfecto oratore sententiam intel-
ligere velimus, ea praecipue spectanda sunt
quae e persona Crassi disputantur.

V.

Summo jure Cicero sapientiam sine elo-
quentia parum prodesse civitati censuit, elo-
quentiam vero sine sapientia nimium obesse
plerumque, prodesse nunquam. (De Inven-
tione, 1. 1.)

VI.

Vere Quinctilianus: »Oratorem instituimus
illum perfectum, qui esse nisi vir bonus non
potest: ideoque non dicendi modo eximiam
in eo facultatem, sed omnes animi virtutes
exigimus.quot; (Jnstit. Orat. in prooemio lib. 1.)

»In (dicendi) exercitationibus, etsi utile
est etiam subito saepe dicere, tamen illud
utilius est, sumto spatio ad cogitandumpara-
tius atque accuratius dicere.quot; Cicero, de
Oratore, L 33.

VIII.

»Est haec naturae ingeniorumque lex, ut
nemo quisquam ulla in arte doctrinave excel-
lere possit, nisi cui tria haec adsint: indoles,
studium, via.quot; (Wyttenbachius, in FiVa
Jcenii, pag. 7.)

IX.

Mirabile illud artificium, quo homines per
viginti fere signa omnes suas notiones secum
communicant, facile hinc explicatur, quod
scriptura sonos, non cogitationes exprimit.

X.

Puerorum institutie id maxime spectare
debet, ut omnes animi ingeniique facultates
aequabiliter eliciantur, fingantur et exco-
lantur.

Homerum non litteris mandasse carmina
variis ex indiciis effici potest.

XII.

Facio cum Pearsono, qui in Sophoclis Ajace,
vs. 140, pro : nTTjpîjç wg o^ifia utkdag legendum
statuit cpriVTjg ég oixiAU neXeiâg.

XIII.

Locus Piatonis in Phaedone p. 69 A: i^f] yàq
uvvt] f] ij TTQOg dQ£Ti]P àXXayr], \'ijSopàg Ti^àg
ijdopàg xai Xijnag nQog Xifnag xal cpößop TtQog q)0ßop

xaraXXàTTiaamp;at, acà [lei^o} TiQÓg èXàrrœ, wGntq
voiiißnara, mutata interpunctione sic legendus
est : fii] yàQ ov/ avrijf} ij OQamp;i] lïQÔg àqtT^v, dXXayii,\'gt;jdopàg
xTi. »Non haec est vera ad virtutem (via), com-
mutatio, (nempe) voluptates voluptatibus et
dolores doloribus et metum metu commutare,
atque majora minoribus, sicut nummosquot; cet.

XIV.

In Ciceronis Tusc. Quaest. I. 30, pro
humanis vitiis Bentlejus maie immanibus vitiis
posuit.

In Ciceronis loco, Orat. 3; »Ut igitur in
formis et figuris est aliquid perfectum et
excellens, èujus ad cogitatam speciem imitando
referuntur ea quae sub oculos ipsa non
cadunt : sic perfectae eloquentiae speciem
animo videmus, effigiem auribus quaerimus :\'\'
a sensu aberrant interprétés, qui, omisso non,
legunt: »quae sub oculos ipsa cadunt.quot;

XVI

Ante Augustum fuisse censum Senatorum
effici nequit e Suetonio in vita Augmti, cap.
41, dicente, Augustum censum senatorum
ampliasse.

XVIL

Edictum Diocletiani de pretiis rerum vena-
lium non potuit non civitati vehementer
nocere.

XVIIL

Caesar non videtur particeps fuisse alterius
conjurationis Catilinariae.

Imperium Palmyreiium, quod mercatura
ad summum prosperitatis fastigium perve-
nerat, quum, Zenobia regnante, omnem Asiam
sibi subjicere conaretur, eo ipso corruit.

XX.

Etymologiae, quae exstant, nominis Palmyra,
non sufficiunt ad hujus vocabuli originem
explieandam.

CORRIGENDA.

Pag. 2 in annot. 2 : de Eep. X, 10 p. 611 leg. de Eep. p. 611.