■ \\

t.quot;! » -ff* , ......

mïin\'i?w o\'UiÂf^.iyj\'i omr\'^\'im \'\' -

PHIL. THEOS. MAG. LITT. HUM. ET JUK. UTKIÜSaUE DOOT.
IK FAC. LITTEKAMA PEOP. OBD.

8}nr/{gt;îr rjoir/gt;\') HPiJOdAnbsp;ino\')At

•r, . \' . ■ .nbsp;■ ■ ■ /

-TO«:*\'. .»^it^x x 6,..quot;î.n,\'f .»/-w .sv/Sjirnbsp;■
.îfa»J .lt;»fgt;tS AKi.\'.üX\'Wi-\'! .\'JJ-\'i ■M

raoT^iP (ürrsT^fxj omjimm

-i-.iûTïiT\'i/jr/yi/!. (rr8[5inö usât

Est sane quod doleam me adspicere finem curriculi aca-
demici, quod animo eommoto ante quinquennium, ingressus
sum. Undique enim tunc temporis mihi artes litteraeque
expositae er ant, quas penitus cognoscere voluptati maximae
duceham, quas recte perspicere flagrantissim,a cupiditate
semper volebam, quarum ad cuJmen pervenire jam ab omni
spe destitutus eram. Ilanc oh causam mihi optime com-
pertum haheham ilia Pauli verba vera esse: ix f/Jpouq yacp
O^iyvcciTKOf^sv, quorum veritatem ab eo inde tempore magis
magisque agnovi. Vehementer igitur ex commutatione futura
doleo, quum mow aderit tristissimus dies, qtw valedicere
cogor nrbi, quae omnibus, intra muros vitam degentibus
ttc scientiamm bonarumque artium laudem cupientibus pa-
laestra est, et gloriam amantibus viam ad summos munit
honoresquot;. Sapientiae palladio relicto, quum degimus mtam
lods longinquis, tarn multa desunt, quae subsidio nobis
sunt, ut nulla dilatione scientiae operam impendere possi-
nus, effati Longfellowis mem,ores „excelsior!quot; Eemoti
ab alma Matre carissima, disdpuli facti magistri de

summis bonis kumani generis disserentes non amplins audi-
mus. Hi enim nobis amor em sapientiae excitant, praeire
dignantur et rerum, quae nobis indagandae sunt fontes
aperimnt, quaestionem, cujus investigationi noUlissima sem-
per ingénia operam dedere omnem, „quid sit Veritas?quot;
solvere conantes.

Est sane igitur quod doleam lane palaestram, relicturus,
ut ipse alibi, quorum lie coUegerim messem Jructus seram.
Sed pUira dantur. Aeademiam qui relinquit et amicos amittit,
consuetudinem saltern continuam eorum, quibuscum eonsuetudo
hie ei fuit. Jmenes, quod jam eleganter dictum est, jmenes
videmus quorum studia in contraria scinduntur. Hie enim
Evangelium annuntiare cupit ae de verbo Dei eos certiores
facere homines, qui nondum ipsi illud intelligere didicerunt ;
ille pro miseris causam dicere et oppressorum jura defendere ;
alius naturae leges, Summi Numinis immutaUles testes
ac sempiternas, investigandi amore flagrat ; vitam pro-
ducere cupiunt alii et aegros restituere a limine mor-
tis, vel pueris praccepta dare sapientiae, si ea ipsi siU
comparare jam didicerunt. Fans, qui exhauriri nequit,
vita est academica. Ibi enim variorum accipimus cogita-
tiones, de rebus, quae nostra magnopere intersunt, doctos
audimus viros disserentes. Si amicorum consuetudine nos
implicemus, illiberalitatis et errorum jugo animus noster
liberatur, si consuetudinem cum aliis jungamus, nos in-
vicem adjuvemus necesse est.

Attamen gaudâi laetitiaeque fans adest, si virorum cla-
rorum mnlta nomina in mem.oriam revocem, quae grato
animo prosequi debeo, et qui hortantes et docentes optime
de me meriti sunt, atque ante oculos ponam eorum seriem,
quorum amicitiam condliare miU contigit.

Haec vero laeütia mn integra est. Nonmdli enim jam
nos reliquere, nunc jam munere publico fungentes; pauci
etiam, quos mors atra stistulit, parentibus atque amicis exempti
sunt. (Quorum inprimis numero annumerare mihi liceat
caßolüm annabum gbrhardum mellink, juvenem honae
spei eximiaeque virtutis, summis latidihus jam Theologiae
Candidatum. Gnaviter dies noctesque stucliis incumhe-
lat, sed quum non procul a meta, quam sibi proposuerat
animoque desideraverat appetere, abesset, venit inexorahilis
mors, quae Patri probum filium, nobis sineerum amicum
eripuit. Neque mea, et mihi persuastm est, nee vestra,
amid! umquam memoria excidet ille.

Vobis, Praeceptores carissimi! permultum debeo; non pos-
sum. non alta voce gratum erga vos testari animum. Vos nomi-
natim. appellare supervacuum puto: me vos gratum. semper
fuisse, omnes sdtis. Vestro ex numero tibi inprimis mihi
liceat gratias referre Gl. doedes, promotor aestumatis-
sime! Quamquam nondum äuorum per annorum spatium
cognitione tua fruor, tot tuae erga me beuevolentiae testi-
monia accepi, ut dolore affectus et te relinquam., Si enim
veterrima religionis Ghristianae w-onumenta quam aecura-
tissime te explicantem audire soleamus, ad Apostolormn
mentem penetrantem videamus, si excitare soleas apud nos
amorem erga Dominum, quid mirum, quod et te amoreprose-
quimur, qmm neminem catenis vindas ut tibi assentiretur,
neminemqtte quum eogas acdpere quod acdpere nequit, sed
cuicumque praebeas loquendi Ubertatem, ut de veritate omni-
bus perswasum sit. Praesertim tibi gratias ago singulares
quum non tantum lectionibus publicis studia adjuveris mea,
sed etiam operam contuleris permultaw, koc in spedmine
scribendo, viam mihi monstrans, quam sequi debebam. Tu

praeterea, Vir CL! me egregk adjmisti etiam in diffieul-
tate mperanda, qua sermone uti dehebam Latino. Animum
meum gratum etiam postea demonstraturus omnes vires
intendere volo, ut, in quaerenda veritate nullius hominis
auctoritati cedens, nomine dignns sim quo tuus disdpu-
lus voeer.

liaudigitur sine causagravissima est, quod doleam ex com-
muiatione futura, praeceptores et amicos relicturus, absque
eoTum auxilio atque admonitionibus viam secutunis. Non
facile sane eepissem consilium proficiscendi in vitam pubU-
cam, sed certo certius eo vocor — illuc igitur vestra mepro-
sequatur henevolentia, et omnia, quae a vobis didicerim.

Vestras colere amicitias atque vestra erga me in memo-
riam revocare officia, o socii sodalitiorumnbsp;, „Sttidiis

Fovetur Ingeniumquot; et „Dieendo JDicere Diseuntf wÂhi
gratum munus est. Mihi optime memini horaram, quas
Unguis Orientalibus, Homileticae, arti Oratoriae consecra-
vimus, quarum m.emoriam numquam oUivione tempus dele-
bit. Quocumque me mea fortuna ducat, dubitare noUte me
recordari vestra nomina, ut fortunae prosperae symbolum.
„Vivat, Flor eat, Crescattoi locis quot festis laeta
nostra fuit exclamatio, quae vota etiam nunc imo ex
pectore nuncupare liceat.

Amicorum nullius obliviscar, et mei memoria ne delea-
tur: qua de re quum mihi persuasum sit discessus quo
afficior w.oerore magnopere adimitur.

De Jesu Christo Avct/xaprTqTca variae opiniones per saeeulorum
decursum................. ^^ 70.

DUBIA HISTOEICO-caiTICA.
§ I. Argumenta ex effatis Jesu hausta.
§ II. Dubia ex factis Jesu petita.
§ III. Expositio critica.

Theologiae ratione habita saepius a partibus diversis
enuntiatum est, aetatem quam vivimus transitum esse
ad cognitionem meliorem et clariorem. Optatio illa —
haec enim persuasio, quae et mea, mihi est deside-
rium, magna e parte oritur ex hodierna theologiae condi-
tione, e relatione quae inter varies intercedit theologos.
Siquidem Lessingii parabolam partim nostros in usus
convertimus, ut relationem illam ac conditionem per-
spicue illustremus, sine dubio incendium horrendum —
utinam esset incendium purgans — adspicimus, quod
ubique aedificium agg-ressum est, imo fundamenta
suffodit ac subruit. Quod Lessingii diebus minime in-
cendium dici potuit, etenim nihil aliud erat quam lux
polaris, haud ita his nostris diebus. Vel firmissima
fundamenta in eo sunt ut evellantur, et, cum semper
bonum sit rem publice profiteri, sine causa nequaquam
metuunt ne cum forma et materia periclitetur. Aliquot
ante annos quanquam in patria nostra unus ex prae-
cipuis theologis consensum universum invenire posset,
quum (et hoc ipsum efifatum ab eo nuperrime repeti-
tum est) sibi persuasum esse declararet fore ut, licet

critice, quod vero fieri eo saltern judice nunquam pos-
set, originem religionis Christianae historicam infir-
mam redderet, credentes tarnen, ratione habita illius,
qui religionem veram patefecit, Deo adhaerere, spem
ponere in aeternitate pergerent, spiritum acprincipia,
religionem denique Jesu conservare et tanquam veram
agnoscere, haec, dico, persuasio omnium esse desiit.
Sunt qui aggrediantur spiritum, principia, religionem
Jesu armis scientiae, ea habeant tanquam non am-
plius universe utilia, dicant obsoleta, notent religio-
nem Christianam tanquam cadaver, ut historicum spe-
ctrum, quod praeteriit, uno verbo, qui eximere co-
nentur personae Domini nostri àvci[/.ix.prvi(Tlcamp;v suam, pu-
ritatem suam moralem. Christi perfectionem non tantum
armis e phiiosophia petitis impugnant, longius proce-
dunt, argumentis historicis diruere volunt, quae vel
historice firmissima viderentur. Secundum Evangelia,
sie raulti hodie, Jesus Christus amp;va,[jMpTv,Tog non fuit,
e quorum numero inprimis Pecautius nuperrime huic
opinioni favit. Hujus liber permagnum effecit rumorem
famamque multam. Ubique fere voces auditae sunt
apologeticae, vel elicuit problema theologicum, quod
posuit societas Teyleriana, ita ut pateat Pecautii ope-
ris, anno jam praeterlapso, impressionem nequaquam
languisse.

Nemini igitur mirum videbitur, me, ut argumenti
mei optionem defendam, provocare ad Pecautium. Quae-
stionem ab eo totque aliis nostro tempore agitatam,
esse e gravissimis, quam maxime memorabilibus quoad
rem theologiae spectant, quaestionem, cui religio Chri-
stiana enixe est conjuncta, demonstratione baud indi-

get. Neque temporis opportunitas demonstranda est.
Quid enim magis maturum did potest quam instituere
disquitionem de Domini nostri perfectione, quae ar-
gumentis ex Evangeliis haustis, et hic nostra in pa-
tria, et alibi in dubium vocatur? Siquidem ilia per-
fectio, ex propug-naculis, quae theologia sic dicta
recentior se posse ac debere defendere opinatur, prae-
cipuum, vel Evangeliorum accurata perquisitione ne-
ganda videretur, statirn religioni Christianae hora ad-
esset suprema; transiret spes, Christo posita, quippe
qui nos peccato, et morte peccato elfecta liberaret ; eva-
nesceret pax animorum, ab illo nostro in pectore effusa ;
diruta esset atque exemta exspectatio, quae nos no-
stra in imbecillitate adjuvare solebat, humanum genus
baud destinatum esse ad interitum peccato ac morte.
De temporis igitur opportunitate vel de argumenti
gravitate dubium esse nequit. Difficultates vero, huic
argumento inseparabiliter conjunctae, mihi ipse equi-
dem baud dissimulo. Multae sunt, quas enumerare
necesse non est. Urgere tamen juvat, ubi adhuc
disputatur de indole ac notione r^q xvizf/^apri^criag Jesu,
causam hujus eflfectus videri esse quaerendam in dis-
quisitione hujus doctrinae, hucusque minus accurata,
neque omnia librorum N. T. eflfata complectente ac
comprehendente. Quare contendo disquisitionem de
Jesu âviZf/MpTijT^ perquam necessariam esse. Edito ali-
quot annis ante, illis diebus egregio, opere Ullmanni
hac de re, licet multi putarent professorem Heidel-
bergensem rem suam sufificienter defendisse, fiducia
in bonitate operis ejus gravissime languit evanuitque
coQclusionum causa, quas in medium protulit Pecau-

tius. Percrebruit omnium sermone opinio, disquitionem
hac de re aecessariam esse, theologorum societas operi
manus admovit ut earn acquireret; alibi etiam tales
enuntiatae sunt voces.

Mihi proposui disquisitionem instituere de quaestione,
utrum Jesus Christus revera fueritnbsp;i), necne.

üt hac de quaestione sufficienter agere possimus, ac-
curatissime fontes consulamus qui nos illius certiores
facere possunt. Partis I Sectio I continet igitur dis-
quisitionem exegeticam de librorum N. T. doctrina de
Jesu âvafMpT^TCfi, quae doctrina criticae subjecta nos
ducet mediam in quaestionem. Sectio II conspectum
praebet critieum opinionum variarum de Jesu âviZf^xp-
Tî^Tçj per saeculorum decursum, quae opiniones conclu-
sione jam acquisita probentur, Postea agere mihi est
propositum de pretio historicorum dubiorum ac phi-
losophorum.

Impedimenta varia quominus nunc de toto hocce
argumente agerem, me prohibuerunt, meum vero est
consilium totum quam citissime, et quidem lingua
vernacula edere: quod nunc offertur attamen per se
spectatum opus est absolutum. Eatio denique, qua
argumentum tractavi, ceteroquin satis superque pate-
bit ex disquisitione ipsa.

1) Jesus à-miiamp;pTtiroi i. e. ab omni peccato qualicnmque, quippe quod
ex incredulitate contra Deum originem ducat, liber fuit.

„De Jesu Christo àva.i/.v.p\'zriTwquot; me acturum esse dicens respesi ad
Joh. VIII : 7, locum in N. T. unicum , ubi vox ilia occurrit. Haec vos
licet ibi minime indicet mulierem , cujus mentio fit, liberam esse ab omni
peccato, attamen quominus illam vocem hoc sensu adhiberem, non dubitavi.

Tota sua amplitudine notio, verbo „dmfAizpTijrogquot;
tribuenda, demum religione Christiana nobis est allata.
Mundus paganus notione definita Sancti carebat, imo
ideam rei, quam de ivoii^apr^Tc^ propugnabat, in homine
finite ac mortali inveniri posse fortiter negabat. Nota
sunt verba in epigrammate apud Demosthenem de
Corona:

df^apTsTv hr) hüv KM Tnivra, zoiTopÖovv
\'Ev ßiOT^, ßoipav cv Ti (pvysiv arspov.

quum nobis inprimis Epicteti etFatum videatur memo-
randum, dicentis: T/ c^v; Suvätcv ävxizäpTVjTov slvcamp;i
iAA\' sKsm \'BVVXTÖV , irpoi ro (yj^ xi^^p-

ràvHv TSTxtrêM S/jjvfjcâç. Haec erat antiquitus persua-
sio universa, quam inter alios et Cicero enuntiavit.
Frustra ut haec nostra sententia evellatur sententiae
memorantur Cynicorum et Stoicorum, frustra provo-
catur ad notum Socraticum testimonium, frustra ad
vitam Apollonii Tyanensis. Verum est nuntiare Laër-
tium in Menedemo, Cynicos vocasse ä^ispxfXTov rs róv
a-o0ov Kûù xT/oifuxpryiTûv, et in Zenone Stoicos \'docere
Töü? o-o(pcbg âvxfzapTJÎTûvç r^ /ZTrepiTTrccroug ehxi dßacprii-
l^ixri, sed vel cognitio defunctoria eorum doctrinae
sufficit qua convincamur haecce effata minime habere
hane significationem absolute moralem, quam demum
religio Jesu Christi attulit. Idem valet de testimonio
a Xenophonte^) de Socrate dato: Oy^f}? Si ttcotots
\'ZcûKpxTûvç où^h ä^eßlq cySè àvéfTiov ovrs irpxTTOVTOç sï\'Bsv,
ovTs KsyovToç yjKovfrsv. Statim enim patet hic tantum-
modo esse sermonem illius rei, quae externe est con-
spicua, prineipia vero prorsus neglecta esse. Philo-
stratus vero in vita Apollonii describere conatus est
in heroe suo hominem perfectum, qui ad consilia no-
bilissima ac purissima semper vias eligit optimas et
morales, qui nulla motus cupidine, nulla agitur animi
concitatione, de quo dici non potuit peccati halitum
etiam caput ipsius tetigisse. Haec autem adumbratio
jam a Baurio jure meritoque est condemnata 3). Patet

3)nbsp;„Apollonius von Tyana und Christus, oder das Verhältniss desPy-
thagoreismus zum Christenthum. Tüb. 1832 p. 162. „ An die Stelle dessen,
welchen das Christenthum als den wahrhaft erscheinenden Welterlöser
vor Augen stellt, tritt hier nur ein durch Lehre und Beispiel wirkender

igitur sententiam, qua paganismus, cui sine dubio et
Judaismus addi potest, statuitur negare, homines esse
absolute morales ac religiöses, nullis refutari argu-
mentis, eo nomine saltern dignis. Hoc autem effatum
pugnare quidem videtur multis V. F. locis gravissi-
mis, quibus nitentes contendunt nonnulli, secumferre
rei indolem, verum Dei servum, vicarium Sanctis-
simi in Tbeocratia turn demum esse posse Messiam,
quum in omnibus perficeret mandata divina, pec-
cato ac culpa prorsus esset liber. Ilia vero effata
nequaquam probant, quod in lis inesse censetur. Se-
cundum V. F. auctores Messias Justus erit, rex in
metu Dei 2 Sam. XXIII: 3, doctor justitiae Joel II:
23, perficiet jus et justitiam in terra Jer. XXIII: 5, 6,
ornabitur nomine „ Domini, nostrae justitiaequot; Jer.
XXXIII: 15, 16, et „Servatorisquot; Zach. IX : 9. In eo erit
Spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spi-
ritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et metus
Domini, aget justitia atque aequitate. Justitia et Ve-
ritas erit balteus lumborum ipsius Jes. XI: 2, 4, 5,

Weiser, aber auch dieser ist, was der Hauptgesichtspunct sein muss,
keine lebendige Gestalt, sondern nur ein der selbständigen Realität und
der Wirklichkeit des Daseins ermangelndes Bild, nur der Seh wache
schattenähnliche Reflex eines lebensvollen Originals, ohne welches jenem
Bilde sogar der schöpferische Gedanke, der es hervorrief, fehlen zu müssen
scheint. Ist in Christus Göttliches und Menschliches, Urbildliches und
Historisches zur vollkommensten Einheit des Wesens vereinigt, so steht
dagegen, was in Apollonius Wahrheit und Wirklichkeit hat, tief unter
der Idee, welcher es nach gebildet werden soll, und was in ihm dieser
Idee sich anzunähern versucht, hat sich als bald von dem Bodem der
Wirklichkeit, auf welchem es als lebenskräftiges Princip wirken soll,

solium ejus thronus erit benignitatis, quaeret jus
atque erit paratus ad justitiara Jes. XVI : 5. Haec
omnia etfata videmus tantummodo spectare ad ratio-
nem, qua regnabit rex pacis, nullam omnino fieri men-
tionem indolis ejus moralis atque perfecte religiosae.
Nihilominus haec effata, a me memorata, unica sunt
quae hanc ad rem saltern quodammodo valent. Tria
alia Jes. XLH:!, 3; LII : 13 et LUI : 7, 9, 11, in-
veniuntur Jes. XL—LXVI, in opere magni Ignoti,
libro de Hin\'\'nbsp;Utrum hie IDJ^ revera sit Mes-

sias nec ne, problema est magni momenti, cujus so-
lutio omnes auferens difficultates nondum est allata.
Qui réfutant sententiam sub ^^^ esse intelligendum
Messiam, contendunt significari partem meliorem po-
puli Israelitici, cui sententiae equidem puto argu-
menta favere pauciora quam alteri. Contrarium autem
licet verum esset, absque ullo dubio analogia adest
Dei servum inter et Messiam secundum auctorem
Jes. XL—LXVI. Primus sc. locus nos docet
a Jahve adjuvari Ejusque esse electum, quem et
Hie diligit. Ei dedit Jahve Spiritum suum. Jus ille
populis annuntiabit. Quassatam arundinem non franget
linumque vaporantem non exstinguet, veritate jus do-
cebit. Locus secundus eum acturum esse prudenter
et exaltatum iri ; tertius denique, qui et gravissimus,
eum iu perpessionibus patientem fore, subjectum atque
obedientem, nullomodo acturum esse injuste, nullam
tandem fraudem in ejus ore inventum iri.

Hisce etiam eflfatis sententiam Vetus Foedus Mes-
siam tanquam äva.ßd.pTgt;iTov proponere, nullomodo afiSr-
matur, tantummodo ejus fit mentio ut regis justi.

qui passus est pro injnstis et hac in passione se sub-
jectum praestitit. Quam sententiam longe abesse ab
idea àvxiyMpTi^uixq demonstrare non opus est. Ne-
quaquam negatur jam antiquitus inveniri verba àvxi^àp-
t^toç et àvxi^xpTmtoi, sed statuendum est ea, etiam
ubi ad moralitatem pertinent, neutiquam exprimere
perfectionem moralem, quam iis tribuit religio Christi-
ana. Argumentis, quae banc in opinionem prolata sunt,
jam refutatis ioca praeterea adsunt probantia. Usur-
patur apud Herodotum V, 39 vox hauaprviroq de
muliere, quae contra maritum snum non peccarat, et
1, 55 de urbe, quae omni suspicione perfidiae prorsus
erat libera. Apud Xenophontem et Platonem âvocfMp-
r\'^Tûq partim ille est, qui peccare nequit, partim is, qui
revera non peccat, uterque vero haud sensu stricte
morali, quum tantum spectat ad externa muneris officia.
Prima signiticatione ait Plato\'): UoTspov àva.i/,àp-
Ti^Tol shiv 01 âpxoPTsç, ^ ohl T£ Kcc) àij.ccpràvsiv ; altera
Xenophon : \'Opcó yàp tZv âvôpccTruv où\'èsvûc âyx,ua.pryirov
^lûCTsKovvroi. Longinus utitur voce ävcif^xpryiTog sensu
eodem quo Kxôxpég et âa-^^xx^ç. Apud Diogenem Laër-
tium et Epictetum invenitur quam maxime definita
sensu morali, hic inprimis saepius voce illa utitur, sicut
I- 4, 11: h opixx~ic y.xi âCpopiyMÏç àvxyApryjToq. IV, 8,6:

^ Tov CpiKQdéCpûv TrpêXi^-^iç kx) éTCxyyaKtx, hxpixprgt;iTOV
atque inprimis loco jam laudato IV. 12, 19^).

4)nbsp;Cf. Stephan. Theaaur. Ling. Gr. Vol. II. p. 1920 ed. Lond. et Uli-
mann die Sündl. Jesu. Ed. VI, 1853. p. 130,

Hisce omnibus satis superque nobis patet mundum pa-
ganum cum caruisse notione stricta rcîi dvufMpTi^rou
ipsius, turn negasse hominem esse posse sine peccato.
Nulla unquam religio, Christiana excepta, in propugna-
torum sive auctorum suorum ordine àvxf/Mprwov indi-
care potuit; nunquam vel ardentissimus sectator reli-
gionis Judaicae Mosi hancce proprietatem tribuit, et
jure quidem, Exod. IL 12, 14 enim, quominus pe-
titionem suam argumentis fulciret, prohiberet. Nunquam
etiam Mohammedi hocce beneficium postulaverunt.
Dettingerum et Gerockium audiamus, quorum ille i)
declarat notionem rijg àvxi/.o!,pTyiiTioiç, in hominem rela-
tam, ab Chorâno esse alienam, peccatum magis tan-
quam actionem externam quam ut conditionem in-
ternam proponente. Hie 2) autem locos ex Chorâno
laudat ut probet Mohammedem ipsum baud proponi
tanquam âva^dpr^iTov, quia nonnunquam peccata ei con-
donari dicuntur. Neque Christus proponitur a religionis
Islamiticae auctore xvx^oipT^Tog.

Quaque igitur ab religione, Christiana excepta, idea
roll xviXfixpT^iTov prorsus aliéna est, quatenus realiter
prodiit : nulla gens, nulla religio viribus destituto indi-
care potuit exemplar splendidissimum, quod omnia
revera perficit quaecunque alibi non perficiuntur, re-
ligioque Christiana modo sua vocare potest. Quare
saepius hoc beneficium, idque mea opinione jure, in
lucem protractum est. Apostoli enim quia minime ut
philosophi pagani moralitatis religionisque doctrinam

anuuntiarent, sed Christum, hominem qui loqui solebat
sicut in terra nemo adhue erat looutus, cuivis ante
oculos describerent; quia praedicarent expletionem
eorum, quae cujusque in pectore tacite laterent, ecce,
hoc erat unum e fortissimis incitamentis, quae religioni
sui abnegationis victoriam attulerunt de colendis viri-
bus physicis, de sequendo passive principio arido ac
legali.

in ecclesia Christiana basis erat, qua nitebatur pondus
totius religionis: quid eveniret, si succumberet; quid-
nam aedificio accidit, cujus diruuntur fundamenta?
Doctrinam de Jesu avizfixpri^rcc fictam esse, cui facto
nulla adsunt argumenta, contenditur, affirmatur aviris,
qui scientiis eminent. Attamen ab iis, itemque ab
omnibus, qui jam contra hos pugnarunt, neglecta
est disquisitio gravissima, saltem haud tractata tali
diligentia, quali dignum est rei monentum. Hucusque
a nemine exposita est totius Novi Foederis librorum
doctrina de Jesu iviX^^s/jTjjr^j, in qua omnia effata apo-
stolica ac testimonia quoad banc rem spectant diju-
dicantur \'); nihilominus nemini unquam continget sol-
vere sufficienter hancce quaestionem, cujus speci-
men dare nobis est propositum, nisi banc per viam;
nunquam cognoscentur accurate omnia dubia, hoc
saeculo et praecedenti prolata in Domini nostri in-
dolem moralem ac religiosam, ante quam habemus
definitionem, in qua omnes receptae sunt enuntiatio-

1) Conf. Opus periodicum „de Gidsquot; ra. .Tun. 1860, et ibi Dr. Pierson
»Misverstandquot; pag. 814,

nes, hucusque magis quam par est neglectae, sicut
Hebr. 11:10; V:8; Luc. 11:52 al. Variis autem e
partibus contendunt multi, primum nos scire debere
quid sit ipsum peccatum, antequam explorare possi-
mus quid sit intelligendum sub t^ avxiMprnaia. Quam
ob causam hac de re paululum disputare mihi liceat.
In N. T. libris peccatum variis nominibus insigni-
tur, quorum xvoyJtx, xStnix,, txa-sßsioi, 7rizpoivof4,lx, Tvcipix-
ßoitTig, TcapikTtTtäp.«,, ^psu^og, quam maxime usitatasunt,
quae omnia indicant contrarium ejus quod est legale,
jus, officium, verum, quo in violando S. Scriptores
peccati characterem quaerendum esse opinantur. Ubi-
cunque peccati indolem quaerendam esse statuunt, sive
in seditione et concitatione contra Deum, sive in vio-
landa lege morali, sive in saucianda conscientia —
hoc certe constat iis auctoribus eum, qui peccat, aber-
rare, aversari a sua destinatione, remanere ignominiose
a fine ac consilio indolis suae moralis atque religiosae.
Quominus hoc uberius exponamus prohibent limites
nostri argumenti. Ut Novi T. notionem rm xf^aprUq
accurate exponeremus, voluminis spatium nostrum
esse deberet. Effata autem supra jam dicta sufficiunt
quae nos adjuvent longius procedentes. Unum locum
tamen quasi in transitu urgere volo. E ratione, qua is
qui facit (ximprixv, in N. T. proponitur, satis patet
ejus tantummodo fieri mentionem in conditione qua sui
conscius est. Recte etiam observatum est cum in Vetere
tum inprimis in Novo Foedere illustrari vinculum
peccatum inter et incredulitatem, fidem et sanctitatem,
ethicum momentum inter et religiosum. Judicio S.
auctorum aizaprio;, est conditio hominis sui conscii, in

qua incredulitate contra Deum Jesunique motus violât
legem a Deo datam externe s. interne. Supponas
hisce peractis nos perfecte scire quid sit intelligendum
voce âfiixpTÎa,, num hoc nobis lumen sufiSciens praebet in
exponenda definitione tj?? xvczf/^xpryjo-lsic? Videtur qui-
dem ita esse, quia jjnbsp;potest definiri conditio,

in qua nulla invenitur äßxprtx. Sed revera immerito
videtur ita esse. Obliviscuntur enim in exponenda hac
definitione plus quaeri, quam enuntiationis tantummodo
versionem. Quaenam sint indicia conditionis, in qua
nulla invenitur xßxprix, quaeritur: illi quaestioni re-
spondeat N. T. doctrina de Jesu xvxf/jxpri^rqj. Disquisitio
exegetica accurate instituta omnium efifatorum, quae
hue pertinent, banc nobis praebere potest responsionem.
Huic operi nunc manus admoveam. Singulatim expo-
nere jnvat primo Jesu ipsius, postea cuj usque S. au-
ctoris *de Jesu dvxy^xprj^rcp ideas, quo facto si pateat
eas, quanquam forma diversas, sine vi, sine harmo-
nistica q. d. artificiali — omnis exegeseos interitu, —
posse conjungi, doctrinam, de qua acturi sumus,
paucis complectemur.

Campum Ingrediens jam ante nos tam saepius per-
aratum, tria praemittere cogimur, quae observanda
nobis videntur. Multa exponentur a nobis Jesu ipsius
effata, quae consilio nostro parvi sunt moment!, quae,
si oriunda essent ore s. calamo alio, tacite certe trans-

iissemus; quia vero ad classem pertinent testimo-
niorum ab ipso editorum, hac re ipsa jam magni
sunt momenti. Altera observatio haec est: testi-
monium a quodam de se ipso editum non valere
contendunt. Per se spectatum hoc verum esse constat.
Sine dubio autem alia est res in dijudicandis vita
moribusque, qui si omni tempore omnibusque partibus
testimonio conveniant de se ipso edito, esse desinit
quodvis funda.mentum quo ipsum testimonium in dubium
vocaremus. Denique multa, quae nostris a praecesso-
ribus satis superque sunt exposita praeterimus, indi-
ciis nonnunquam allatis. Jesu effata de se ipso edita,
vel quatenus ad nostrum argumentum spectant, admo-
dum sunt frequentia, quod momento haud caret. Ab
uno ad alterum escendentes ultimo loco de effatis
agemus gravissimis, inter quae et recipiantur lucem
effundentia de Jesu izvaiMpr^rc^. Conspectus criticus
in fine ponatur.

Inveniuntur in Evangelio Matthaei aliquot effata quae
referenda sunt primam ad classem. Breviter ea explo-
remus. Primum III: 15 est Domini nostri dictum,
enuntiatum ad tollendam dubitationem Johannis, qua
hic quominus Jesum baptismo initiaret prohibebatur.
Respondet Jesus: ciipsg amp;pr{\' ovtco yap Trpsmv hrh
■yrXvjpäorcit TTxaoiv ItKcciooo-vvvjv: nunc remittas, sie enim
decet, aptum est nobis (tibi et mihi), perficere, exse-
qui omnem justitiam, omne quod jus est, quod a
Deo poscitur. Ad quaestionem, quare tandem de-
ceret Jesum initiari ab Johanne baptismo, postea,
de dubiis contra hxy^apr^dm Jesu prolatis agens
redibo. Hic monere sufficiat jure hunc locum plerisque

ab interpretibus proponi tanquam problema de Jesu
avoißoipT^TCfi tantum leviter tangentem, quum primo
enuntiatio spectet non ad Jesum solum, verum etiam
ad Johannem; deinde vocis ttpsttov sensus quominus
de quadam re absolute necessaria cogitemu? probibeat;
denique quum hisce ex verbis potius adversus Jesum
amp;m[jMpr^Tov argumentum peti posset. Hoc autem certum
est, efficere haec verba memorabilia, quodmagni facia-
mus eum, qui adeo tenacissime sibi proposuisset per-
ficere quodcunque esset jus atque officium. Eandem
invenimus sententiam, V:17, ubi verba TcKvipoódai rov
wßov interpreti varias praebet difficultates. Sunt, qui
opinentur, hisce verbis exprimi Jesu consilium legis
Mosaicae omnibus in articulis complendae i). Opinan-
tur autem obstante omnino totius orationis montanae
indole ac consilio. Jesus contra bic tantum proponit
adventus sui consilium, minime ut evellat legem
Mosaicam, sed ut principium, hac in lege conspi-
cuum, patefaciat et ad majorem ducat perfectionem,
ut veram religionem, jam Veteris Foederis tempore
patefactam eximat forma sua temporali involucrisque

1) Haec opinio refatari nequit provocando ad thesem, qaa alibi ho-
mines facere dicuntur, quidquid hie tanquam Jesu consilium proponitur.
Gal. VI: 2 sc. illi, ad quos mittit epistolam suam Paulus apostolus, mo-
nentur ferre onera sua invicem, et rbv vójj.ov vou Tpiu-zou ävxnlvjpouv,
quum alibi Rom. XIII: 8 qui proximum amat legem complevisse dicatur.
Attamen conclusio mihi videtur non justa, hisce duobus locis aeque ac
Matth. V : 17 significari legem Mosaicam, Pauli enim mea sententia con-
silium esse nequit defendere opinionem eum prorsus complevisse legem
Mosaicam, qui amore proximum prosequitur; Gal. VI: 2 lex defiuitur
tanquam Christi. Conf. inprimis Gal. V: 14.

symbolicis, quo in conamine sine controversia spiri-
tum valde religiosum Jesu admirari possumus

Alibi memorat Mattheus, XI: 29, Jesum sibi tribu-
isse lenitatem et humilitatem, idque ex pectore, sin-
cere, in oppositione Pharisaeorum doctorumque legis,
qui licet esse viderentur, tamen minime lenes atque
humiles erant, docente Jesu alibi XII: 50, eum, qui
Patris sui obsequitur voluntati, esse suum fratrem, suam
sororem ac matrem, i. e. ab ipso magis quam illos
aestimari et diligi. Haec quidem testimonia efficiunt ut
quam maxime admiremur indolem moralem ac re-
ligiosam ejus, qui ita loquebatur, ita agere solebat,
nos vero non eo ducunt, ut ilium agnoscamus hominem
supra omnes infinite sublimem. Neque hujus rei men-
tionem faciunt efiquot;ata Job. IV: 34, VII: 17 et X : 30.
Suum esse cibum, munus ac votum, perficere volun-
tatem Patris, exsequi Ejus opus, Jesus declarat. Quo-
nam tandem sensu haec verba explicentur, sive hisce
exprimatur consilium agendi secundum dignitatem Mes-

1) Interpretationis historia loci alius ex Matthaei Evangelio, qui VII:
11 invenitur, nos docet, quaenam olim argutiae scholasticae valerent in
interpretatione. In verbis enim Jesu: „siquidem vos, qui estis mali,quot;
oppositionem se invenire contendebant, quum, Jesus nisi fuisset
TJJT05, dicere debuisset: „siquidem nos, qui sumus mali.quot; Sicut saepius,
latus veritatis unum videbant, ita vero ut alterum prorsus obscurum
maneret. Constat sane hisce verbis inesse oppositionem, sed minime
adversus se ipsum, adversus Deum Jesus describebat males homines.
Jure jam Chrysostomus: Txutx Ss e).eysv au hccßaXXav r^v AvBpaTzhov
fuciv, oyS; xaxi^oiv z6 ysvog, dXXa -Kpb; cJvTtSiaffToAijv tjJs Ayx66r-fiTG; tvj?
«ÜTOu, (sc. Tou Tjjv fUOQ-vopyiav tvjv Ttarpix^v -novripMvnbsp;Quam

sianam, sive expositionem simplicem principii vitae,
hoc certe constat, Jesum hie indicari tanquam ilium,
qui omnibus viribus Deo obtemperare Eique obsequi
studebat i)

Tanquam veritatis doctrinae suae prot)ationem in-
dicat Jesus, VII: 17, Dei voluntatem perficere. Quae
verba testantur Jesu persuasissimum fuisse de veri-
tate doctrinae suae, eum semet ipsum habuisse perfecte
religiosum, et cum liceat concludere e vinculo inse-
parabili religionis ac moralitatis, etiam perfecte mo-
ralem. Est tamen argumentum q. d. indirectum.

„Ego et Pater unum sumus: iyh ica) o Tnzrhph ia-fisv,
haec verba gravissima et significationis causa omni
tempore lis tributae, et ob doctrinae formulas, iis su-
perstructas, deinde in censum veniunt. Quibus verbis
auditis Schleiermacheri recordamur testimonii 2) ^ quo
simul nobis depingitur momentum plerisque a theologis

]) Optime Lückius: „Weisse würde, wie er sagt, vorziehen, diese
Worte in einem anderen Zusammenhange gesprochen zu denken, da sie
ihm bey Gelegenheit der Ablehnung einer wirklichen Speise einen Bey-
gesehmack von Prahlerischem zu enthalten scheinen. Prejdieh, setzt er
hinzu, kann von diesem Scheine der Joh. Christus überhaupt nicht frey-
gesprochen werden. Allein so kann nur der vorurtheilsvollste Widerwille
gegen das Joh. Ev, sprechen. Die Bildlichkeit des Ausspruchs ist eben
so natürlich, als gewöhnlich. Oder gäbe es überhaupt kein menschliches
Gernüth, welches in Demuth und Gehorsam über der himmlischen Speise
des göttlichen Wortes und Willens die irdische Speise vergässe und zu-
rücksetzte? Wehe, wenn wir den Philosophen, geschweige den Eeligiösen
beym Worte nähmen!quot;

S) „Wie könnte der, in welchen auch nur die leiseste Spur voä Sünde
übrig ist, sagen, dass er eins ist mit Gott, dem Vater des Lichts, dem,
der allein gut und rein ist, und dem alles auch nur nahet in dem Maasse,
als jeder am Guten und Reinen Theil nimmt?quot;

huic effato tritautum. Tribus modis haec unitas cum
Patre explicari solet, 1°. tanquam unitas voluntatis
sive consilii, 2°. tanquam unitas potentiae, 3°. tan-
quam unitas essentiae, quarum trium explicationum
nulla per ge spectata mihi saltern satisfacit. Quod
attinet ad primam , Jesum hie modo docuisse eonsensum
suum perfectum cum Dei consiliis, mente ac voluntate,
ilia defendi nequit provocando ad XVII : 21, 22 , oratio-
nisque coutextui pugnat. Dominus enim probat nemi-
nem manu sua posse eximere oves sibi datas, vs. 28.
Quod ut assequatur propositum hac argumentatione
utitur :

Ego et Ille unum sumus i. e. potentiae, quapropter
nemo eas mihi potest eximere. Ex ilia unitate po-
tentiae etiam unitas essentiae s. naturae ac mentis
sequitur. Jesus hie igitur perspicue rationem habet
arctae conjunctionis, cujus tanquam naturae divinae
socius, quamquam homo simul, esset particeps. Conf.
Joh. 111:13, X: î8, XIV:10, et inprimis 1:51.
Hae tres interpretationes, supra laudatae, minime ergo
separandae, sed arete conjungendae sunt. Quid vero
sequitur nostro ex elFato hac ratione explicate ? Primo
Dominum nostrum hic unitatem cum Patre sibi tri-
buisse sensu, quo nemo mortalium eum sequi potest,
deinde haec verba sensu tripartito nobis facem prae-
ferre in nostra disquisitione. Jesu semper eadem mens
erat, eadem voluntas quae et Deo, exercebat eandem
potentiam moralem, unus erat cum Deo natura, Infi-
niti cognitio ei perfecte erat propria, sicut enim Paulus

ait Coll. II : 9, 10 : in eo zarotzsT tîxv ro TrÀsîpca/i^si rvjc
ùsérnroç ffccfy^xTiaZg, plenitude, ad quam ecclesia et om-
nes credentes pervenire debent, qui itidem a Paulo
dicuntur, Eph. 111:19, ■yrXi^pMÜïjvai slg ttccv rè TAj^/Jojptiz

Locis innumeris Jesus Deum Patrem suum dicit, quod
demonstrare haud necesse est, quia omni dubio majus
est, hoc alio prorsus sensu intelligendum esse, quam
quum et homines eodem nomine uti dicantur. Deus
enim Pater Jesu esl, hominis vero fit Matth. V:9,
45, Luc. XX: 36. Multa alia testimonia, sicut „in
me crédité,quot; „venite ad me omnes, qui fatigati estis
et onerati, et ego efficiam ut requiescatistaliaque
multa nobis s. mediate s. immediate conditionem in-
dicant relig\'iosam et moralem, cujus alios apud ho-
mines sermo fieri nequit. „Omnia mihi a Patre meo
tradita sunt, ac nemo seit, quisnam sit Filius, quam
Pater, et quisnam sit Pater, quam Filius, illo tantum
exeepto, cui revelaverit Filius,quot; haec Jesu verba,
Luc. X:22, commentarium vocare vellem in omnia
effata, e quibus nobis patet perfectio Jesu moralis.
Quum enim religio vinculum est, quod homini cum
Deo intercedit, cujus viuculi conscientia apud eum
plenissime adest, qui novit Patrem, inde sequitur nos-
trum Dominum fuisse in vera relatione cum Deo. Pec-
care — jam vidimus — est Dei mandata violare,
aversari a Deo, peccatum igitur religionem excludit,
sicut et haec cum illo jungi prorsus nequit. Quavis
fere in pagina Evangeliorum effata invenimus, ubi Do-
minus sibi conscientiam tribuit relationis suae cum
I^eo, eoque ipso ergo significans peccatum a se esse

alienum, quippe qui perfecte esset religiosus. Quam
autem observationem etiam alibi afifirmatam videbimus.

Disquisitionis nostrae ratio nos ducit ad effata gra~
viora, in quorum interpretatione eundem quem antea
ordinem servare volumus. Primo loco bic in censum
venit testimonium, quod invenitur Job. XVI: 9, 10,
ubi aifirmat Dominus Paracletum, cum venisset, mundo
pereuasurum esse peccati, quia in se ipsum non
crederet, ac justitiae, quia abiret ad Patrem suum,
illique ipsum non amplius viderent. Quod dictum a
plerisque quidem continuo proponitur tanquam ad rem
nihil Valens, quum ut obscurum plures praebeat inter-
pretationi difficultates, perperam vero, tum demum
enim, quum prorsus intelligi non posset, excludi debe-
ret, nunc autem, inter recentiores Beza, Bengelio,
Moro, Tittmanno, Lückio, Fritzschio, et inter anti-
quiores Chrysostomo, Theophylacto, Euthyraioque con-
venientibus, excludi non licet. Videamus, quid Jesus
hisce verbis significet. Paracletus, quem mittet Pa-
ter, convincet = lAiyl« mundum, eos qui coelorum
regni cives non sunt, peccati, cui vs. 9 rm ovttkxtsv-
óvTcüv, justitiae, cui f^ov, judicii, cui rov âpxovTog roü
}cû(7f/.ov TovTov addendum est. Spiritus igitur S. cre-
dentes convincet Jesu justitiae, minime Dei justitiae,
ut contendit Grotius, neque \'ènconos-vvyjg rov Qsoü sensu
Paulino, ut Cyrillus, Augustinus, Erasmus, Lutherus,
Melanchton, Calvinus, interprétés plerique saeculi XVI
et XVII, Calovius etiam, Lampius, Michaelis, Stor-
rius; neque „ejus, quod jus et fas est, quod fieri debet,quot;
ut Soeiniani et Kuinoel, sed hzociocrw^g, quae jam sua
erat, sed quam tum demum homines agnoscerent. Tes-

timoniam igitur edit quoad conditionem suam spectat
tanquam ^izxioc, quo nomine eum saepius vocat Johan-
nes hujus fortasse effati ratione habita. Ad quaestionem,
utrum hoc testimonium, quod Dominum depingit tan-
quam ^iKtziov, contineat indicium certum, postea re-
dibo, Apostolis testibus auditis. Nunc autem nobis
observatio sufificiat, omnes, qui in Jesum credunt,
quod ipsi Domino proprium est, eo auctore id fieri
posse; ex quo magnum sequatur discrimen Jesum
inter et alios necesse est.

Aliud Domini nostri eiFatum nostro consilio aliquid
momenti itidem habere videtur : kx) vvrsp oiurSiy iydi
xyiä^cc êfzûiuTov, Joh. XVII: 19, de quo adsunt in-
terpretationes multae diversae, quarum nonnullae ad-
modum perversae. Kuinoelii interpretatio : „equidem
me ipsum pro iis consecravi tibi, ut hi quoque per
veritatem (tuam doctrinam propagantes) tibi consecrati
essent,quot; tanquam fundamento carens omnino rejicienda
quia 1°. âyiâ^a est tempus praesens, non perfectum,
2°. perperam (toi ab eo interpolatur, 3°. sv àhytôsicf. mu-
tatur cum sv rp àxviûsicf.. Interpretatio a Chrysostomo,
Euthymio, Lilckio, Meyero, Fritzschio defensa: „et
pro iis, in eorum emolumentum, ego memet ipsum
consecro, nempe me victimam praebendo, h. e. et pro
eorum commodis vitam ipse meam profundoquot; regulis
grammaticae quidem non pugnat, sed accipi nequit
verborum ratione habita: vm aÙTo) umv vjytaa-f/Jm
èv âÂijôsM, nisi saltem sumatur hocce ^yim[jJwi alio
sensu quam quod immediate praecedit àyià^œ. Pro-
pugnatores suos enim ad dilemma cogit, sive Dominum
hora vitae suae ultima usum esse verborum praestigiis,

sive eum hic proponere tanquam adventus sui consilium
suorum mortem. Quapropter equidem puto hic valere
signiticationem nativam vocis âytd^cc, quae in ver-
sione räv LXX congruit Hebraico Ö^lp indicatque
„sanctum facere.quot; Et Ullmannus hanc amplectitur
sententiam. i) Adversus hanc interprétâtionem i. al. a
Fritzschio tria prolata sunt dubia: 1°. earn pugnare
loquendi usui, âytà^ca if/MVTOv t5 ôeœ nunquam enim
significat: „vitara meam Deo consecro,quot; semper: „me-
met ipsum Deo consecro.quot; Quae observatio meam ad
interpretationem non spectat. 2°. nostra expiicatione
iv àXvjûsicf. sumendum esse tamquam èv r^ xKyjésinf,, quod
grammaticae pugnat, sive tanquam „vere,quot; quod nul-
lum praebet sensum rectum. Contrarium demonstrabo.
3°. tum non intelligi, quare Jesus hic proponatur
tanquam semet ipsum etiam atque etiam sanctificans,
ille qui mox esset moriturus. Quod argumentum iti-
dem adumbrabo.

Interpretatio mea non pugnat Novi Foederis usui
loquendi. Conf. Matth. VI :9, Luc. XI : 2, Matth. XXIII :
17, 19, 2 Tim. 11: 21, Joh. XVII: 17: âyixt^ov i. e.
sacros fac ccùrohg iv t|? xat^üsI^ trou : in veritate tua pro-
paganda, Hebr. II : 11 al. Omnibus perspicuum est
omnes significationes derivatas, ut „consecro, purgo,
morti me devoveoquot; proprie nil alind significare quam
ipsum „äyiov facioquot; ; „consecroquot; idem est quod „Deo

1) „Der Ausdruclc ôytciÇstv bezeichnet entweder die Selbstaufopferung
Jesu, oder, insofern es auf sittliche Weise geht, eine solche Heiligkeit,
die, wenn gleich in Christo ihre lebendige Quelle findend, doch auch bei
den Aposteln erzeugt werden kann, also nicht bei dem Erlöser einziger
Art wäre.quot;

sacrum facioquot; ; purgo est ciyiov facio, liberum e. g.
a mendis; morti me devoveo tamen est explicatie,
non vero significatio verborum âytx^a sßocurov. Quum
inprimis postea multi succumberent martyres religionis
Christiauae, martyres sensim paulatimque ^Jiyixcrf/Jvot
vocati sunt; Deinde illi tantum, quum qui verus es-
set Christianus diceretur amp;yiog, et haec actio, siqui-
dem hic se Christi causa morti devoveret, ut res
summe religiosa consideraretur, soli dicti sunt ^yix-
(Tf/Jvoi titulo honorificentissimo, sicut Paulus e. g. ab
Ignatio dicitur. Significatione vocis âyix^a exposita
attamen cetera Fritzschii dubia vi probandi haud or-
bata sunt. Videamus, utrum Jesu effatum, sensu supra
dicto acceptum, orationis contextui quadret nec ne.
„Eos sanctifices/\' hoc votum eloquitur Servator nos-
ter ad Patrem suum, „ut liant idonei ad propagan-
dam veritatem Tuam, annuntiandum verbum Tuum,
verbum Tuum enim est Veritas — et me ipsum san-
ctifico, propono me sanctum, idque mea morte in eo-
rum commodum, in mundi salutem, ita ut illi san
ctitiant revera.

Utroque effato praecedenti testimonium ipsius Jesu
acquisivimus, eoque nomine nobis majoris momenti,
de se ipso ut hmîcp et txykp ; progrediente disquisitione
nostra testimoniorum vim identidem augeri videbimus,
magis magisque admirabimur majestatem ac splendo-
rem illis ex effatis profluentem. Summa certe imbui-
mur veneratione quum Dominum atfirmantem audia-
mus se loqui non tantum veritatem, se afferre non
tantum lucem vitamque, sed etiam se esse viam ac
veritatem, omnesque, qui quaerant veritatem eamque

ament, ipsum talem agnoscant, Joh. VIII: 40, XIV:
6, XVIII: 37, se esse lucem ipsam VIII: 12, IX: 5,
vitam V:26, XIV: 6, vitae cibum VI: 35, 54. Sem-
per Domino erat persuasissirnum, omni tempore Pa-
trem se audire XI: 42, quia agebat, faeiebat, loque-
batur quidquid gratum esset Patri Matth, 111:17,
XVII : 5. Quare relatio ejus cum Deo arctissima esse
debuit, vinculum quod ei cum Deo intercedebat inse
parabile, unus prorsus tandem cum Patre coelesti —
qua ratione aliter explicanda illa alta, omnernque om-
nium saeculorum superans cognitio Dei religionisque,
effata illa, ut: TTVSVf^iCi O @£0Ç, KÛCl TOÙç TTpOUKUVOUUTCCg
xùrûv h TTvsùp^iZTi VMI âxyiûsii^ quot;èsï \'Trpoamvüv, taliaque
quae ante eum a nemine adeo perspicue enuntiata,
post eum hucusque summa fuerunt m religione Veri-
tas? Haec unitas igitur Domini nostri cum Deo a
nullo qui novit generis humani historiam, atque ita
etiam memoria tenet omnes illos tristissimos errores
morales ac religiosos, negari potest; quod si verum et.
conclusio absque ullo est dubio summam moralitatem
nomenque honorificum âvxijApTviTOç ei fuisse,

Hanc eum Deo unitatem perfectam memoratam in-
venimus verbis: \'o kopcLxhq £gt;£ Upot^xa tov Troirsp«., in
quorum interpretatione perfectum êcopaxâç nimis ne-
glectum est, magis saltern observari debuerat. Siqui-
dem enim Jesus, rogante Philippe ut sibi Patrem
ostenderet, tantum se ipsum indieasset ac dixisset
eum, qui se ipsum videref, et Patrem videre, nullam
sane difficultatem verba afferrent, sed respondet Je-
sus quicunque ipsum viderit, antea ergo tempore nunc
jam praeterlapso, eum et Patrem vidisse. Lückiu^

diffioultatem haud fugit contendens hocce perfectum
eodem sensu sumendum esse quo vs. 7, quia prae-
sens tanquam finis s. conclasio praeteriti summum
est cogitationis. Hoc autem neqnaquam e verbis se-
quitur. Videamus quid Jesus significare voluerit quum
diceret in ipso conspicuum fuisse Patrem, mox hujus
èccpxKÓc sensus nobis fiet clarior. Sicut ex rei indole
satis superque patet, Dominus haud indicat in sua per-
sona fuisse conspicuum Patrem, ipsum fuisse imagi-
nera vivara Dei naturae corporaliter, quae opinio neU-
tiquam a S. auctoribns affirmatur, ac rejicienda est ut
per se spectata parum verisimilis. Novimus eum itaque
tantummodo ex ejus actionibus, operibus, effatis. Tota
enim ejus vita, quam jam egerat, iis erat imago in-
delebilis, speculum, ut ita dicam, e quo Dei Spiritus
iis obviam ibat. Nos autem, ipsi imperfectissimi, in
speculo Jesu verborum actionumque, Dei imaginem
videmus eatenus, quatenus sinunt scientiae nostrae
fines. Tantum quod praeteriit observari potest; quam-
diu praesentia sunt praesentia, tamdiu nullius partis
studio observari nequeunt — banc ob causam Jesum
perfecto tempore usum esse puto. In his verbis vide-
mus ergo effatum gravius de Jesu cum Deo unitate,
Quicumque eum vidit ac novit, qui ex actionibus ejus
ac verbis imaginem ejus hausit, vidit et novit Deum,
quia Jesus Deum perfecte norat, quia perfecte omnino
religiosus erat. Conspicua est omnibus Dei imago
quam exhibet Christus, quippe qui in sua vita osten-
deret sanctitatem perfectam, et religionem veram pa-
tefecerit. Quia igitur vita Christi Dei ipsius san-
ctitatem et justitiam pure ac splendide bominibus

patefecitj nemo ad Patrem pervenire potest, nisi per
eum, Joh. XIV : 6, ipseque est dux sumrans fidei,
quam ad finem perduxit. Conf. Hebr. XII : 2. Ipse
dixit Jesus Dei conscientiam tanquam naturae spiri-
tualis ac Patris perfecte ac perenne vivere in se ipso.
Quaestio oritur num revera hoe etfatum vita ejus ac
moribus non tantum, sed etiam imprimis testimoniis
ipsius comprobetur. Num revera in Evangeliis effata
invenimus, quae talia de vita ejus testantur religiosa,
quaecunque de nullo alio mortalium affirmant ? Num
revera nobis obviam eunt effata, quae demonstrant
vitae religiosae in iilo loquenti habitare copiam, quae
alibi sine spe, sine exspectatione quaeri debet ?
Hisce quaestionibus quum affirmantes respondere debe-
amus, illum, qui ilia enuntiavit dicta (et quamuam
tandem ob causam quis dubitaret quin Jesus ea fuerit
elocutus ■?) etiam esse qui normam praebet in reli-
gione ac moralitate, eum nostrum esse Magistrum,
apud eum inveniri totam probationem raDnbsp;,

Se veracem esse, nullamque in se esse injustitiam,
declarat Dominus, Joh. VII: 18, in labernaculorum festo,
quippe qui minime suum quaereret honorem, sed Patris,
quem se colere ipse profitetur, VIII : 49, se semper
facere Patris voluntatem, VIII : 29, affirmat atque esse
liberum peccato loco celeberrimo Joh. VIII : 46, qui
accuratius paululum indagandus est. Rogat Dominus :
tIç f\'l àxsyxsi Ttsp) dfiaprioiç ; eoque ipso testi-
monium directum de se ipso edens. Vocis, de qua Iis
adhuc sub judice, sensus quatuor diversis modis sumi-
tur, a Webero intelligitur ut peccatum intellectusque

error, a Fritzschio ut fraus, ab Origene et Kypkio
ut error intellectus, a Chrysostomo, Theopbylacto, Eu-
thymio Zigabeno, Ltickio, Olshansenio, de Wettio,
Meyero al. ut error ethicus s. peccatum universe
Eorum opinioni, qui àizxpriav hic notari errorem
intellectus contendunt, Novi Foederis usus loquendi
pugnat, cui interpretationi vero quum orationis con-
textus favere videatur, memoria teneatur peccato tacite
aberrationem a vero et recto includi, quod et oratio
circumjecta hic docet. Postquam vs. 44 et 45 Diabo-
lum et Judaeos sibimet ipso opposuit, postquam eos ut
mendacii et peccati amatores, ut non credentes vero
ac recto, notavit, seque indicavit talem, qui loqueba-
tur veritatem, sie progreditur Dominus: equidem veri-
tatem dico, attamen mihi non creditis. Quare non
creditis? Siquidem jure non credatis, afferre potestis
argumenta me non loqui veritatem. Quis vestrum me
peccati convincit : quis vestrum argumenta proferre
potest me violasse veritatem, me aberrasse a vero et
reeto, a divino? Siquidem hoc facere non possitis,
si quidem me jure accusare non possitis veritatis vio-
latae, peccati perpetrati, atque ipsi affirmare debeatis
me loqui veritatem, quare mihi non creditis? Jure
huic effato magnum tribuitur pondus, quum — sup-

1) Hasius in libro de Vita Jesu observât: „Er hat dieses Selbstbe-
wusstsein (se sc. esse sine peccato) ausgesprochen : theils in der Aufforderung
(Joh. VIII : 46), ihn einer Sünde zu ziehen, die sich zwar zunächts auf
Irrthum und Täuschung bezieht, doch gründlieh betrachtet und nach
hellenistischen Sprachgebrauche mit der Reinheit des Herzens zusammen-
hängt, und durch denselben Apostel überliefert ist, der bei allen anderen
äas Ableugnen der Sünde für Selbsttäuschung erklärt 1 Joh. 1:8.quot;

positio enira simulationis saeculo praecedenti est pro-
pria — testimonium edat de conditione Jesu perfecta
atque impolluta. Praeterea ratione habita doctrinae
S. auctorum, qua semper peccatum describitur ut pro-
fluens ex incredulitate, hoc effatum effieit, ut perfecti-
onem moralem religiosamque agnoscamus videamusque
praestantiam ejus.

Omnia, de quibus hucusque egimus, effata etiam
saepius sunt traetata, multisque locis recipere pote-
ramus aliorum conclusiones, provocare possumus, quoad
res, quas praeteriimus ad antecessores: ad aliam clas-
sem nunc transeamus, cujus effata quum praecedentia
docerent positive Jesum fuisse âmf/J.pTgt;iTov, negative
excludunt quod ad notionem Tgt;jç tzy/zi^aprmiizq non
pertinet nostroque ergo consilio itidem magni sunt
momenti. Horum dictorum primum invenitur Job. V :
19, coll. V : 30, ubi Jesus affirmat se nil facere posse

quid enim facit Pater, idem facit Filius oixoicog. Sunt
versiones, quae reddunt illud rt in apodosi per „ illudquot;,
ita ut sensus sit: quid facit Pater, etiam Filius imi-
tari potest, s. a. v. exemplaria facere Filius potest
Patris sui operum. Illud effatum singulare sane ha-
beremus, siquidem regulis grammaticae illo sensu
intelligi deberet, methodus vero tantum remissa inter-
pretandi hancce approbabit versionem. Verborum sen-
sus hie est: Filius potest — utrum hie significetur
potentia moralis an physica, adhuc in medio relinqui-
mus — facere nihil (sive factum unum per se spectatum
intelligitur sive universe omnis actio), a se ipso, a
Patre separate, nisi facientem Patrem videat quiddam,

s. vocem s. actionem, quod enim Ille facit, idem
et facit Filius itidem, eadem ratione, iisdem motus
principiis. Opinioni qua où ^vvzrxi sensu physico su-
mendum esse statuitur oratio pugnat contesta ac men-
brum alteram. Accusatur a Judaeis Jesus 1quot;. violati
Sabbathi, et 2° blaspbemiae semet ipsum Deo similem
faciens. Ut propulset crimen primum, provocat ad
Deum, Patrem suum, qui operatur semper, etiam die
Sabbathi, mentio igitur nulla fit potentiae physicae,
rationis tantum, qua illam exerceat vim ; propulsari
crimen nequit provocando ad Deum qui easdem facit
actiones, sed modo ad Eum, quatenus eandem agendi
rationem sequitur, iisdem addictus est ethices princi-
piis. Quod pertinet ad alterum, crimen ei fere eodem
modo respondet. Unoquoque in actu, unoquoque verbo
Deus patefacit — ecce Domini nostri argumentatio-
nem — eadem prineipia; apud Eum, ut naturam ab-
solute perfectam, cuivis actioni adest eadem causa,
nominis sui e. g. gloria creaturarumque salus. Idem
invenitur apud Filiuni qui cum Pâtre est unus. Poscit
itaque orationis contextus interpretationem hujus où Su-
vxTxt ethicam. Sed etiam membri alterius sensus hoc
postulat. Nisi Filius Patrem hoc illudve facientem vi-
deat, etiam ipse nihil facere potest, omni in actu s. verbo
primum observare debet, qua ratione agat Pater ut tum
demum, quidquid viderit, imitetur — num revera hoc
Dominus significare voluerit ? Potius hoc significat :
nihil facere potest Filius a se ipso, quum tantum agat
suis e principiis, nihil enim ut Patris consilia promo-
veat (hic tum eandem reperimus oppositionem quam
et in precibus: „Pater! non mea voluntas fiat, sed tua!quot;

Lue. XXII: 42), siquidem Patrem faeientem aliquid
videat, observet principia, quae Pater in omnibus,
quae perficit, sequitur, etiam ipse potentia frnitur
ethica patefaciendi itidem in omnibus eadem prin-
cipia, quidquid enim, ecce hujus effati fundamentum,
facit Pater o/mIccc facit et Filius. Quid nunc e verbis
Jesu sequitur hac ratione intellectis\'? Affirmat Jesus
Patris principia se novisse officiumque suum morale,
eo ipso ipsi impositum, secundum ea agendi, ita ut
nulla necessitate magica esset coactus ad obediendum
voluntati Dei, sed sponte anirni sui ac conscientiae
suae vocem sequi posset. Sed plura etiam huic ef-
fato insunt. Nisi Patris sui opus videat, nisi nove-
rit principia, quibus Pater ducitur. Dominus nihil
facere potest a se ipso. Ilia cognitio igitur ei ne-
cessaria erat ut bene agere posset: an esset super-
latio, si contendimus huic cognitioni adplicanda esse
quae alibi invenimus, eum in valescere, augeri croCpl£gt;i
Luc. II : 52, magis magisque corroborari Trvsvf/Mri
Luc. II: 40 ? Effatum illud si quam maxime me-
morandum est, itidem gravissimnm est dicendum,
quod legitur Joh. X: 18. Ibi declarat Jesus nemi-
nem sibi eximere -^uxj^v suam, sed se ipsum eam
deponere, quia eam et deponere et iterum recipere
optime potest. Affirmat Jesus frui se potentia ut de-
ponat vitam, et vitae suae finem imponat. Sen-
tentia qua hic Jesus significare voluisse statuitur se
manu ipsius sua interfectum iri, refutatur oratione
circumjeeta, quae nos docet priora verba ita esse in-
telligenda, ut Jesus declaret se frui potentia morali,
qua Patri in mortem usque obediret, Eique in omni-

bus obtemperaret. Cujus potentiae moralis indoles
addito amp;7r sfzxvTOv quodammodo illustratur. Illa enim
vis ethica Domino haud erat quaedam res extrinsecus
mechanice allata, in ipso contra potentiae erat fons,
qua fidei suae probationem mundum superantis praebe-
ret. Verba, quae sequuntur, quibus affirmat Jesus se
frui potentia qua iterom reciperet vitam, non signifi-
cant ilium contendere se e mortuis semet ipsum posse
recuscitare, sed se vitam posse recipere. Sicut autem
enuntiatio „vitam deponerequot; non vitae propria manu
finem imponere indicat, sed modo aliis necantibus ta-
citam subjectionem, sic et „vitam reciperequot; haud sig-
nificat resuscitationem e mortuis propriam, sed alio,
Deo sc., reddente vitam, acceptionem illius ex manu
Ejus. Hoc modo tantum tov amp;vx[zciprviTOv loqui posse,
nullum e mortalibus hac re eum posse imitari, absque
ullo est dubio. Sed attendamus ad lucem, quae hisce
verbis Domini indolem nobis depingit. Illa mihi indi-
care videntur, praestantiae ejus moralis fundarnentum
haud esse tribuendum causis q. d. supranaturalibus,
natalibus e. c. e Spiritu S., tantummodo puritati ejus
morali, illudque derivandum esse ex ejus perfectione
ethica ac religiosa. Opinionem qui contrariam defen-
dendam statuont, attendant ad vocem a^ovtr\'nz, quae vulgo
continuitas dicitur vitae moralis, et ad paraphrasin, ut
ita dicam, quam nostrum in etfatum vs. 17 invenimus.
Ibi affirmat Dominus se amari a Patri, quia deponit
vitam suam, quia non resistit, sed obedientem se subjiciit
voluntati Dei sibi notae. Rei ex indole sequitur hujus
amoris continuo desinere fundarnentum, quod si non
vis ethica a Jesu ipso acquisita, sed vis mechanica,

supranaturalis eum coëgerit ad bonum. Haec obser-
vatio affirmatur verbis ultimis commatis 17: quot;va, ttxKiv
Kdßcc ûiÙT^y : ita ut, vita deposita, ad earn recipieudam
sit idoneus, aptus. Sequitur hisce eum amari a Deo,
non quia vitam deponat, sed quia hac ratione depo-
nat, eadem enim ratio eum aptum reddit ad eam re-
cipieudam e manu Patris sui. Num ilia vis moralis
quo vis vitae ejus tempore eadem fuisset, an vero cre-
visset annis defluentibus ? Hoe j ure efficitur ex amore
a Deo Jesu praestito: et ille amor aenigma erat atque
omnino fundamento carens, quod si illa vis moralis,
illa continuitas extrinsecus esset allata, copia quae
sine explicatione semper est eadem. Efficiebatur ilia
perfectio, ut ex rei indole sponte sequitur, primo loco
hujus potentiae moralis ac religiosae, ei natura pro-
priae, conjanctione cum mundo ejusque consuetudine,
promovebatur, perficiebatur, omnino perfecta reddeba-
tur pugna cum peccato mundoque ineunda. Hoc enun-
tiatum est S. auctorum effatis , quorum Veritas Jesu
testimoniis ipsius est conspicua, atque itidem ab au-
ctore epistolae ad Hebraeos docetur, quum contendat,
Jesum patiendo didicisse obedientiam. Respicio locos,
quales Joh. XH : 27 ; Luc. XH : 50 ; Matth. XXVI : 38,
39 et 42 ; Luc. XXII : 42. Apud Johannem dicit Do-
minus: „nunc mea anima est commota, et quid di-
cam: Pater! me hac ex bora eripias? Sed propterea
in banc horam veni.quot; Hoc dictum nobis ostendit
Dominum pugnantem cum impetu sensibilitatis, quae
eum adhortabatur ut mortem effugeret, quam mortem
Dominus norat necessariam esse in mundi salutem.
Mortis inetus eum aggressus est, idque quam gravis-

sime Satis superque igitur patet Dominum no-
strum, antequam victoriae partieeps fieret, graviter
pugnare oportuisse. Quam autem pugnam, praeter
victoriam, etiam alios, imo majores tulisse fructus,
e ratione sequitur qua quodvis considerandum est proe-
lium contra incredulitatem et peccatum. Secundum
Lucam afßrmat Jesus: „baptismo autem initiandus
sum, et quomodo commoveor donec sit perfectus.quot;
Quod „commoveriquot; (Tuvexoyt^xi non est intelligendum
tamquam cupiditas, sicut putavit Euthymius Zigabe-
nus, sed tamquam metum exprimens humanum, qui
metus vero supponit pugnam. Qua in pugna postquam
reporta vit victoriam, aucta est subjectio ejus ac pa-
tientia. Hicce effectus proelii, a Domino in terra con-
tra peccatum et sensibilitatem ineundi, splendide con-
spicuus est victoria egregia, quam reporta vit secundum
relationem puguae in horto Gethsemanitico, cujus pu-
gnae ratione habita attendamus ad totam Domini nostri
vitam. lila enim vita, qualem primo loco nobis de-
pingunt Synoptici auctores, deinde quarti Evangelii
auctor, nobis praebet fontem uberrimum, e quo Jesu
characterem cogaoscamus.

„Mundus ut sciat,quot; sic loquitur Dominus, „Patrem
a me diligi, et me facere, sicut mandavit mihi Pater,
surgite, ut hinc abeamus,quot; quae autem verba in-
scriptionem vocaremus totius ejus vitae. Parentibus
ejus subjectus puer et juvenis, Deoque obtemperans

1) Jure Lückius: „Denit man sich den Tod des Erlösers zugleich als
die Spitze seines Kampfes mit der sündigen Welt, so bekommt er selbst
ür das heilige Gemüth eine erschütternde Gewalt.quot;

provectus est ad aetatem, qua magnitudo ejus ethico-
religiosa quam maxime egregia in lucem prodiret. Bap-
tismo cum initiaretur sese praestitit paratum ad exse-
quendum omne quod jus est, quo facto eum implevit Dei
Spiritus corroboravitque. Viribus etbico-religiosis valde
explicitis et patefactis inimico, qui eum mox fortiter
aggressus est, Matth. IV, resistere potuit, elade in-
tégra ei allata. Quum nequaquam venisset, ut legem
redderet infirmam, impuberibusque annuntiaret anar-
chiam, regni coelorum adventum praedicans, legem
ipsam eximere studebat forma ejus temporali, revelare
principia ejus, ita ut homo, liberatus a vinculis legis,
liber factus veritate, lubens sponte exsequeretur Dei
voluntatem. Ubique, inprimis tamen ethice ac religiose
lucem attulit, reduxit hominem ad veram relationem
cum Deo, effecitque ut postea versari posset in con-
suetudine cum Patre Coelesti, ei attulit peccatorum
condonationem, justitiam, sanctificationem. Omnibus
favens totam regionem perlustravit, evspysTÖiv. Nemo
qui eum relinqueret inauditus, nullus omnino dies, quo
unquam erat otiosus. Mundus peccatumque quum eum
aggrederentur, stetit, nihil prorsus recessit, imo, hora
sua quum venisset constituta. Patri ad finem usque obe-
diens, quominus perpessionum calicem ad fundum ex-
hauriret, baud recusavit. Valde eum premebant tenta-
tiones, inprimis ea nocte, quae morti praecessit. Gra-
vissimae postquam tentationi, in qua a Deo petiit ut
passionis calix a se removeretur, gloriose restitit, nullo
omnino temporis momento amplius dubitavit quin Illi se
subjiceret, qui sibi imponeret passionem. Licet ei cru-
ci fixo mortis passio querimoniam: „Deus mi, Deus mi !

quare me cleseruisti?quot; eliceret, reverentia et venerati-
one eum admiramur, quippe qui vel illis perpessioni-
bus non succubuerit, sed vim mortis gloriose vicerit.
Haec omnia si optime memoria teneamus, cum Ca-
japba, alium autem prorsus ad finem, profiteamur ne-
cesse est: r/ sti ïxoiJ.amp;y .uxpruplscg zpsitzv, quum ex ore
Jesu ipsius audierimus, Deum ipsum in se conspicuum
in lucem prodiisse. Quorsum plura ? Num necessarium
est quamvis vitae ejus partem indagari indeque colligi
argumenta quibus probetur Jesus fuisse âvoifA,àprgt;]Toç
Graviter me fallere possem, sed tot antecessorum ra-
tione habita haud opus est. Afferri quoque possent
inimicorum ejus odium, qui puritatem vitae ejus ag-
gredi non auderent, Pilati, Joh. XVni:38, XIX: 4,
uxorisque ejus Romanae testimonium, militis apud cru-
cem dictum darum, Judae desperatio, quibus addatur
totius Jesu individualitatis q. d. impressio Joh. XVII: 4.
Ille vero, qui fiducia magna änderet rogare: quis ve-
strum me peccati convincit? haud enim metuens, ne
quis eum fialsi convinceret, eoque ipso omnium obtu-
raret adversariorum os, critica sane haud eget pusilla
actionibus suis. Vertimus argumentum omnesque ro-
gamus ut ostendant, Jesum revera peccasse : argumenta
eorum qui hoc contendunt postea accurato examini sub-
jiciemus. Nunc autem ad doctrinam No vi Foederis
scriptorum de Jesu Christonbsp;nos conferimus;

persuasissimum enim nobis est de tali argumento apud
eos haud frustra quaeri effata.

Saepius observarunt varii in Pauli apostoli epistolis,
quae aliis sane comparatae extensae sunt, pauca nobis
obviam ire, quae certe ac definite ad Domini nostri per-
sonam pertineant, quia quod lectoribus suis commone-
faceret hac de re, parum haberet iis ignoti. Eomajoris
aestimemus qüodcunque adest, eo accuratius attendamns,
ut nil nos effugiat etiamsi per se spectatum nullum ha-
beat pretium singulare Haud necesse est, ut repe-
tamus, etiam hic semper eundem citandi ordinem servari.

Justus declaratus èu TTveiißari dicitur Jesus 1 Tim.
111:16, cujus effati sensus hue redit, adversus in-
credulitatem Dominum probatum esse justum, idque
spiritu. Haec autem juétitia, illa conditio, quam ho-
minem decet Deusque poscit, conspicua est ex iis,
quae Jesus perfecit ac passus est amore motus humani
peccantis generis, Eph. V:2, semet ipso offerendo
Deo sacrificio et victima in nostram salutem. Secun-
dum Rom. XII: 1 in omnibus nostris Deo offerendis con-
tinetur cultns Dei, tradendo ei omni, nulla omnino
posita conditione, quodcumque nobis sit car um jucun-
dumve. In Christo igitur quippe qui sacrificium per-

1) Effata ex Evangeliorum auctoribus ipsis petita, nee non auctoris
actuum apostolorum singulatim non indagabimus. Modo conferantur Act.
III: 14, VII: 52.

feetum, vitae suae sacrificium Deo obtulit, vera per-
fectaque religio humano generi patefacta est. Hanc
Deo sacram Jesu vitam apostolus Rom. VI : 101) oom-
parat cum ra semel peccato mortuum esse, quo e
parallele satis superque Domini character perfecte mo-
ralis in lucem prodit. Hanc vero sententiam VIII : 3
sic exprimit, Dei Filii adventum in carne peccati se~
cum tulisse condemnatlonem, quod autem effatum omni
sua probandi vi omnino careret, nisi ille adventus ple-
num posuisset antitypum peccati. Quo effato effecta
impressio etiam affirmatur atque augetur verbis illis claris
epistolae ad Corinthiacos secundae V : 21 : rh yàp i/,n
yvcvrat, ä\'JMpr\'ixv, ÙTrsp ^[jmv à[/,ocpriixv èmi^jo\'ev, quorum
pars ultima interpretibus attulit labores permagnos gra-
vioresque. Qua de parte comparata cum Gal. 111:13:
Xpiaro; -^fiZg ê^wôpcx^sv êx rijg xaràpag rou voßou, ys-
vSßsvog ÙTTspnbsp;zardpx egerunt multi, inter quos

duos fere ante annos vir cl. Hoekstra. Quaestioni,
quali ratione dicatur Jesus a Paulo mnipa, et â^xprix,
respondet, Jesum, ut nos a legis exsecratione servaret,
non tantum devotum factum esse, sed quod gravius etiam
est, ipsum exsecrationem , ita ut ^moiiotrvvn ùsov nos fiere-
mus in Christo, quem ad finem non tantum peccator
factus est, sed quod etiam gravius est, peccatum ipse
persona sua. Quod attamen ei tantum ita esse vi-

1) Licet Apostolus alibi (Rom. VI: 3) affirmet se et alios, quippe qui
per fidem, Cbristo babitam venissent in veram relationem cum Deo,
itidem peccato mortuos esse, nostra haec sententia non evellitur. Etiam
ex hoc loco patet, Jesum perfecte moralem ac religiosum fuisse e mente
Pauli; contendit enim apostolus, per Christum demum nos idem fieri
posse.

detur, qui adhuc agens cogitansque ex legali conditione
unumquemque, qui homines legis vinculo liberare eam-
que efferre cupit ad principium spirituale, considerare
solet quasi factus sit peccatum ipse persona. Talis
enim non tantum unum s. plura legis mandata violare
censendus est, legem violât ipsam, lingua humanano-
men non habet eo dignum, qui tali ratione peccato
semet similem redderet. Aliam nostri efifati interpreta-
tionem defendit cl. Scholtenius, qui illud df^aprixu
sTTomêv hoe sensu explicat: Fecit Deus Jesum pecca-
tum i. e. quasi ipse esset peccator, peccatum imo per-
sona sua, miseriae, quae peccato humano generi est
allata, simul subjectus. Idque ut vivens ac moriens ve-
ram justitiam, quae Deo valet, in lucem ederet, nos-
que in eo i. e. in consuetudine ejus fieremus justitia
Dei, participes verae, Deo valentis, justitiae. Quo
facto Deus, sanctitate sua illaesa, nos tamquam justos
considerare potest.

Harum utrique interpretationum argumenta in me-
dium proferri possunt, quamquam contra illam hoe
pugnet, Jesum non dici factum esse peccatum, sed
id factum esse a Deo, quo hoc oritur dilemma sive
significari peccatum realiter Deo existens, sive modo
specie, quasi esset peccatum. Utram autem defendi-
mus, minus ad rem refert, hoc enim constat Paulum
dicto suo, Jesum nullum novisse peccatum, docuisse
hunc nullum fecisse peccatum.

Qualis ille est, qui nullum unquam novit pec-
catum, qua ratione proponendus est? Ut aliquid cog-
noscamus, indagare debemus naturam ejus; ipsi id
primum videre sive experiri debemus, de quo ex-

perientia docti jadicare poterimus. Quod si universe
verum est — vel in factis dijudicandis historicis, quae
ad praeteritum spectant, experientia desiderari nequit —
itidem est verum, si animus cujusdam criticae subji-
ciatur. Nullum Jesus noverat peccatum, quia de eo
sua doctus experientia judicium ferre non posset, vo-
cesque illecebrarum apud eum semper fuissent inauditae,
peccatique blanditiae mundique praestigiae apud eum
haud resonarent. Hoc testimonium apostolicum nobis
magni est momenti, docet enim, Dominum non tantum
évitasse omnes actus pravos, impia verba et sententias
improbandas, sed etiam, quod simul majorem dénotât
vim moralem, omnes suffocasse cupiditates pravas in
ipso ortu, vi privasse omnia arma sensibilitatis pec-
catique, nil omnino inimico reliquisse, jure meritoque
igitur a Paulo nobis proponi tamquam eum, qui nullum
prorsus noverit peccatum. Quam veritatem aeque gra-
viter enuntiat apostolus Gal. 11:17. „Siquidem nos,quot;
ait, „qui in Christo justorum ordine collocari cu-
pimus, et ipsi reperiamur peccatores, num ergo Christus
peccati servus est?quot; „Procul absit, fortiter respondet
talem conclusionem statim arcens. Sine peccato vixit
Christus, menda, quae omnes polluit, eum modo non
polluit. Sed plura etiam in censum veniunt. Fides
quam maxime perfecta habitabat in animo Domini.
Iterum Paulus hujus mentionem facit. „Sicut enim
illius unius hominis inobedientia multi collocati sunt
peccatores, ita et multi unius obedientia justi colloca-
buntur.quot; Adami inobedientia, de qua hic sermo est,
si de uno facto intelligenda esset, et e vi parallelismi
etiam Christi obedientia de uno tantum facto singulari,

illud sane effatum probandi vi universa careret, absque
vero dubio norma universa, principium significatur, quo
uterque in agendo ducebatur. Sicut Adam notus est
inobedientia sua ~ et, licet S. Litterae nullam faciant
mentionem actionum plurium inobsequentium Adami,
hoc saue certum est hominem, qui adhuc peccato ej usque
vi ducitur, tantum notari incredulitate — sic et prin-
cipium vitae Jesu, omni omnino tempore conspicuum,
plena erat subjectio Patris voluntati, et, quamquam
illi subjectioni atque obedientiae praeire deberet pugna
gravis ac molesta, nihil ei gravius erat sive difficilius,
causa enim constantiae ejus fides erat invincibilis.
Conf. Rom. 111:22, Gal. 11:16, 20 ; Phil. III : 9 colL
Jac. II : 1, Hebr. XII : 2. Ut summa hujus fidei, illius
obedientiae, religionis Jesu denique consideranda est
mors ejus Phil. 11:8, quum haec mors sacrificium esset
obedientiae perfectae et subjectionis Dei voluntati. Verae
religionis character perfecta est sui abnegatio, ut peccati
natura studium sui. Quam nobilem sui abnegationem
in vita Domini omnibus numeris splendentem videmus.
Vita illius, qui non venerat, ut ipsi alii servirent, sed
ut ipse aliis serviret, tota erat ad ultimam usque ho-
ram passionis pugnaeque scena. Corpus ejus dicitur
Tîjg trxpyjç ~ quatenus Eduardus Reuss hanc Pauli
doctrinam exposuit, ei plane assentior — Coli. 1:22
colL Rom. 1:3, VIII: 3, 1 Tim. 111:16, quo ipso plena
indicaretur corporis ejus cum nostro similitude et facul-
tatum et egestatis. Cujus corporis effectus etiam âa-êevem,
2 Cor. XIII : 4, suae erant, quibus non tantum poterat

patij sed universe omnibus subjectus erat corporis in-
digentiis. Quam ob conditionem subactus erat legis
jugo, Gral. IV:4, morti, Phil. 11:8, et passioni 2
Cor. 1:5, Phil. 111:10, Coli. 1:24, idque non modo
animi concitationum, sed universe omnium dolorum,
injuriariim et persecutionum, ei a mundo imposito-
rum. Hisce omnibus se subjecit amore ductus erga
genus humanum, Eph. V:2, ut homines a Deo justi
possent considerari, atque existeret peccatorum nostro-
vum remissionis cautio. Ab illo, hornine perfecto,
tantum una proprietas, peccatum, aliéna erat, religio
enim perfecta ejus illud omnino excludebat. Vita ejus
perfecte pura ac religiosa, quae nobis patefeeit Pa-
trem, perfecta erat imago Illius majestatis. Nos au-
tem decet ei similes fieri fide in eum, Rom. VIII:29,
2 Cor, III: 18, ut igitur sit primogenitus fratres inter
multos, quod enim Jesus unitate sua cum Deo, vin-
culo arcto, quod ei cum Patre suo intercedebat, jam
actu perficere potuit, ad idem nos, apud quos tantum
adest potentia, consuetudine ejus educere paratus est.

Eoganti, quosnam fructus nobis attulerit persuasio,
qua Paulum Jesum habuisse âvocf/Mpryirov statuimus,
quum consuetudinem cum Jesu non junxerit illumque
non noverit, hoc respondendum esse duco : 1° Occasio
Paulo satis superque oblata erat sibi comparandi omnia
quae scitu digna censeret ; fontes, ex quibus peti potuit,
ei copiose fluebant\'); 2° Paulus cum sciret (et ex
epistolis ejus optime scimus, hoc ei fuisse notum)
Christum homini attulisse in religione novam lucem et

euro religionem patefecisse in sua persona, etiam ei,
quippe qui e nexu inseparabili religionem inter et
moralitatem conclusiones efficeret justas ac rectas,
haec Veritas revelata erat Christum jure dici ethice
patefactionem summe perfectam, in vita ejus ae per-
sona Deum in lucem prodiisse. Quibus observatis om-
nibus patet, quare Pauli testimonium nobis summi sit
momenti.

Altius indagare Pauli apostoli Christologiam, consilii
nostri habita ratione, non necesse habeo. Propositum
nostrum assecuti sumus. Paulus nos docuit Christum
fuisse xvoiuÂprvjTov, eum fuisse sanctum et justum,
quippe qui in vera relatione cum Deo esset, subjectum
Patris voluntati, etiamsi banc voluntatem tantum pu-
gnando exsequi posset, verbo denique, tanquam Dei
imaginem 2 Cor. IV : 4, Coll. 1: 15.

Disquisitionis nostrae ratio nos ducit ad auctorem
epistolae quam maxime memorabilis ad Hebraeos mis-
sae, quae e Pauli schola oriunda sibi proposuit consi-
lium, ut Judaeos ac Judaeo Christianos certiores faceret
Paulinismi. Postquam ostendit Vetus Foedus tan-
tum esse praeparationem, ducem, typum altioris
patefactionis religionis, docet deinde altiorem illam
patefactionem prodiisse in Jesu Christo, quem dicit
etfulgentiam gloriae Dei characteremque personae Illius
1:3. Rerum tot gravium causa, quas hic invenimus,
effata quae pertinent ad nostrum argumentum singula-
tim accuratius indagabimus.

Exspeetatio nostra, loco jam citato effecta, nostrum
scriptorem Domini personam ethice et religiose quam
maxime facere, satis superque affirmatur testatione gra-
vissima Dominum fuisse sine peccato, IV : 15, alioque
dicto, Vn:26, 27, quo Jesus affirmatur fuisse ocriog,
kxavag, äßixvTog Ksx^purf/Jvog Atto tSov xi/^oiprccKaiv, cui
nequaquam necesse erat, sicut Pontificibus, quotidie
pro propriis peccatis prius offerre victimas, deinde
pro populi peccatis, quia hoc enim semel fecit quum
semet ipsum obtulerit. Sanctus dicitur Jesus, sine ne-
quitia, impollutus, quorum verborum illa minorem usum
quam hoc praestant, primum enim Tit. 1:8, secundum
Eom. XVI: 18 occurrit etiam de hominibus, quare
nobis parum praestare possunt auxilii, quamdiu sal-
tern non prius demonstratum est, verba, ut limiog.
o(Tiog, ayiog, a.mKog al,, ubi usurpantur de Jesu, aliam
habere significationem, quam ubi tanquam hominum virtu-
tes enumerantur. Sejunctus, separatus a peccatoribus
dicitur Jesus praeterea in nostro effato, quod a Kuinoe-
lio e. g. „a peccatoribus sejunctus, a ceteris homini-
bus peccatoribus diversissimus, non ex eorum numero,quot;
explicatur ac comminuitur, epexegesis enim verborum
inprimis, quae sequuntur, nobis indicant separationem
definitam, non tantum idealem, eorum, qui peccatis
essent polluti.

Religionem saepissime proponi sub imagine sacrificii ut
exponamus, non necesse est, Inprimis instat scriptor
noster, ubi Veteris Foederis scriptores veram religionem
ostenderent typice, symbolice ac profetice, hanc veram
religionem realiter prodiisse in Jesu Christo, quippe qui
perfectum sacrificium, totius suae vitae sacrificium Deo

Haec imago, ex sacrificiis Lausta, satis superque osten-
dit Jesum, auctoris nostri judicio, perfecte fuisse purum
liberumque ab omni peccato. Peccato tantum excepto
ceteroquin in omnibus nobis similis factus est 11:17,
in qua re igitur cum Paulo congruit. Scriptorem ergo
bujns epistolae Jesum agnovisse tamquam xvxfjMpryjTov,
argumentis non amplius indiget, absque ullo sane
est dubio. Itidem iis con venit, quae jam ex ore Do-
mini ipsius didicimus, hunc sensim sensimque crevisse
etbice ac religiose, nonnullisque Evangeliorum eflfatis.
„Infans,quot; inquit Lucas 11:40, „crescebat, se corpore
suo explicabat, atque skphtohdvto ttvsvizxti, et alibi
11: 52 : Kxi \'iviffouç TrposxoTrrs (To^p\'icf xx)nbsp;xx) X\'^pm

TTxpcc ôs^ xx) rMpûmiç. De natura spiritus absoluta
num revera edi potest testimonium eam corroborari
spiritu, earn augeri spiritus explicatione? Num rationi
congruit assertio, qua natura statuitur, in qua quod vis
momentum etbico-religiosum adest omni tempore abso-
lutum, haec attamen crescere gratia apud Deum?
Utrique quaestioni cum sit negative respondendum,
sequitur, scriptoris nostri judicio, Jesum etiam semper
non fuisse absolutum, perfectionem ejus explicationis

1) Quam enuntiationem ut bene omnes intelligant, hoc dictum est:
si quis TW Avccftxprristas absolutae mentionem facit, eam describere
potest, s. eo sensu, ut indicet, Jesum nulla omnino fecisse pec-
cata, s. ut proponat Jesu âvx/ui^pTYinxv tamquam eonditionem, quae sine
explicatione, sine pugna inde ab initio vitae ejus semper eadem erat.
Quae sententia Jesum umquam revera fuisse tentatum et ad peceatum
sollicitatum fortiter negat. Jesum fuisse absolutenbsp;affirman-

fuisse effectum. Quum virtus, pugna acquisita gra-
vissima, multo majoris facienda sit, quam quae abs-
que pugna est impetrata, quanti igitur Dominus aes-
timandus est, quippe qui unamquamque post pugnam
victoria, quam reportarat, ad novam pugnam admo-
neretur, quovis in proelio vineeret, eoque ipso cre-
sceret gratia apud Deum \'? Num Dominus nullam novis-
set pugnam, num vere voces illecebrarum ab eo, tanquam
a petra levi, nullam omnino ad pugnam coacto, essent
delapsae, an quaeque peccati tentatio ab ipso, se ne
minime quidem defendente, arceri potuisset? Sunt,
qui contendant, sed contendunt, obstante omnino Novi
Foederis librorum doctrina de Jesu âvxfixpnÎTcc.

Scriptores enim, qui nobis descripserunt Cbristi per-
sonam eumque nobis, sicut esset, proposuerunt, lo-
quuntur de pugna gravi ac difficili, quae ei pugnanda
erat, de sudore, qui hanc per pugnam magnae gut-
tae tamquam sanguinis ab facie ejus in fundum de-
fluebat, loquuntur de precibus perpetuis atque arden-
tibus, ut instrumente contra tentationem, Luc. XXII :
44, in qua eodem narrante ab angelo corroborabatur.
Matthaeus, XXVI : 37, nobis nuntiat de Jesu :
KvTTsïdôai Kx) xhßovsJv, quae enuntiatio lis aenigma
est inesplicabile, qui negant pugnam in Jesu fuisse,
quae autem negatio forrnam accipit opinionis praeoc-
cupatae, si consulamus nostrae epistolae scriptorem.
Hic scriptor, qui inprimis de vinculo, sacriticia in-
ter Veteris Foederis munusque sacerdotale Christi agit,
ubique fortiter tamquam sententiam exprimit suam,
Christum nobis factum esse in omnibus similem, omnia
quae humana sunt eum passum esse et expertum.

peccato tantummodo excepto, etiam ill um fuisse
subjectum tentationi atque illecebris, qualicunque
forma prodeuntibus. Eatenus gravissimum, inveni-
mus effatum, IV: 15, nos docens Christum Ponti-
ficem magnum posse affici sensu nostrarum infirmi-
tatum omnium, eumque, nos si dolore afficimur et
opprimimur, vulnera nostra bolide metiri posse, atque
aestimare, novisse illum amaritudinem calicis passio-
nis, qui nobis imponitur, idque, quia in omnibus
eadera, qua nos, ratione tentatus est, ad peccatum
sollicitatus, sed sine peccato, in omnibus factus est
homo, humana natura omni cum sua infirmitate, an-
gustiis ac passione etiam sua erat, peccati vox ab eo
tantum numquam fuit audita, et in vita ejus nulla
aderat hora, in qua victus est peccato. Quorum verbo-
rum auctor igitur sine dubio contendit, Jesum omnibus
etiam numeris illecebris ad peccatum fuisse sollicita-
tum, quae sententia tacite supponit. Dominum revera
sollicitari potuisse, quod itidem includit, in pectore
ejus adfuisse attingentia, quibus adhaerere poterat
peccatum. Talia quidem attingentia vulgo supponunt
peccati copiam, quae jam adest, peccatis coacervatam,
hic autem alia est res. Sensibilitas nota est humanae
naturae, cui juncta peccata quidem efficit, sed ipsa
peccatum non est. Quum Christus, peccato excepto,
omnibus numeris esset homo, etiam sensibilitas ejus
erat, etiam eum sollicitabat ad peccata sensibilitas.
Contra earn etiam ille pugnare debuit, graviter pn-
gnare, donec perfectam victoriam reportasset. Quum
nobis in omnibus similis factus sit, etiam vires ejus
se explicabant; auctis illecebris, etiam simul altius

crevit perfecta puritas ejus et obedientia Deo prae-
stita, ad altitudinem usque, quam nos tantum ad-
mirari possumus. Res, qua illius perfectionis moralis
ac religiosae particeps fuerit factus, secundum Novi
Foederis librorum doctrinam passio ejus fuit, ea in-
primis quae eum ad Golgotham duxit, idqne autem
non solum. Tota vita ejus pugna dici potest pas-
sioque continua, ei enim praeter dolores corporis gra-
vier etiam passie erat imposita, animi passio. Nonne
animus ejus gravissiine commoveretur, quum Uli,
erga quos semper testimonia sincera amoris ac be-
nevolentiae ediderat, qui hucusque sui fuerant, eum
relinquerent, modoque remanerent apostoli? Quum
e discipulis unus, cui prae caeteris laborem operamque
impenderat, ab ancilla interrogatus, eum socerdia ab-
negaret, affirmans se eum hand novisse? Sufficit
autem. Jesu passio, ecce quod statuimus, ei via
erat ad perfectionem, ad explicationem. Haec etiam
opinio est auctoris nostri, dicentis H : 10: sTrpsvrs yxp

TTixê-^f/MTccv TsXéiSuToci. Discriincn sTrpsTre inter et M ut
exponamus non necesse est, quia, etiamsi non esset ab-
solute necessarium Dominum fieri passione perfectum,
hoc tamen effati nostri auctoritate revera factum est.
Nostra in disquisitione modo explorandum est, quid-
nam factum fuerit revera, num, et qua ratione fuerit
Christus izvix.ixxpTwo?, baud vero, utrum deceret Deo,
an esset necessarium, Christum id fieri hoc illeve
modo. Christus igitur passione sua pervenit ad perfe-
ctionem , passione perfectus est. Quae autem sententia,
licet sit quam maxime simplex, licet Novi Foederis

auctoribus de ea sit persuasissimum, a multis negata
est, atque negatur. Assentiuntur quidem, mortem
Domino transitum fuisse ad gloriam splendidam, mor-
tem demum ei stravisse viam ad gloriam, sed agno-
scere recusant illam mortem illamque passionem, quae
morti praecessit, praeparationem fuisse necessariam,
qua banc reportaret victoriam plenam de peccato, qua
hancce assequeretur perfectionis moralis ac religiosae
copiam, quia hac opinione honorem statuuntcomminui,
Domino tribuendum. Sententia, propter fundamentum
quo nititur — amoris ac venerationis Domini — magni
aestimanda, attamen banc ob causam defendi nequit, quia
Jesu character nequaquam moralis ac religiosus esse desi-
nit, etiamsi dissentiant de via, qua eum assecutus sit.
Quod praeterea refert, num speremus, fore ut afferat
hoc illudve effatum quandam conclusionem, quae nos-
trae conveniret sententiae, si Novi quidem Foederis
auctores ubique adeo perspicue enuntient contrarium?
Nusquam tamen magis perspicue, quam Hebr. V : 8 :
KcitTTsp amp;v vToq, SIJ.XÙSV icp\' Siv sTTxôs rijv vTraxo^v, ubi
nobis tamquam in speculo Domini explicatio moralis
sensim sensimque progrediens clare depingitur. Auetor
postquam vs. 7 exposuit pugnam gravem, a Jesu cum
sensibilitate initam, Deo lacrymis precibusque oblatis,
aflSrmat vs. 8 eum, etiamsi revera esset Dei Filius,
attamen ex passione didicisse obedientiam. Quodcun-
que quis discere, assequi debet, nondum suum erat
in conditione anteriori. Si vero quis ex hac veritate
argumentum efficere vellet, Jesum igitur tempore vitae
suae anteriori non praestitisse obedientiam, opinor tum
sensum illius vTrxKov; magis quam par est determinari:

vox enim tsasiuôs\'iç in vs. 9 mihi indicare videtur, in
vs. 8 significari obedientiam in omnibus rebus vitae
absolutam, nulla omnino pugna amplius acquirendam.
Talis obedientia passioni non praeeessit, sed effectus
ejus fuit. Illa obedientia summa praestantia est
moralis et religiosa, quam Jesus secundum hoc te-
stimonium assecutus est, quam vero assequi non po-
tuisset, nisi passione mortis obedientiam praestitisset
summam.

Hujus epistolae ratione habita satis patet illius au-
ctorem optime fuisse versatum in rebus theologicis,
utpote qui, licet in nonnullis Paulo cedere debeat,
attamen alte penetraverit in veritatem Christianam
sibique comparaverit magnam doctrinae copiam. Quis-
nam fuerit nescimus, sed ratione habita illius operis
testimonium, quod de Jesu Christo dmßxpri^TC;} impri-
mis edidit, nobis summi est momenti, significationis
permagnae.

Ex conditione miseriae, in quam delapsum est genus
humanum, hominem a Christo servari, et morte ejus
liberari, docet Petri epistola, imagine sumta ex Ve-
teris Foederis sacrificiis, quae sine vitiis esse debebant.
Respicio testimonium, I: 19, ubi mentio fit Christi ut
à!J.vov äiJt,üßov Kx) ixtjTrlXou. Qui a,ßcc(/.oi; dicitur, pu-
rus est omnino atque immunis omnibus vitiis, quavis

1) Ad primam tantum respicio epistolam Petrinam, quia altera nihil
exhibet, quod in nostros usus convertere possumus.

macula, labe s. vitio, quod alibi Eph. 1:4, Colh I:
22, Jud. 24, Apoc. XIV : 5 eadem voce de credenti-
bus affirmatur. Idem indicat vox xctttiKoc. Hoc loco
Jesus igitur dicitur liber omnibus maculis ac vitiis,
quemadmodum debebant esse victimae secundum legem
Mosaicam. Indicatione non indiget saltum a puritate
externa, quemadmodum debebant esse victimae, quae
ad sacriiicium destinatae erant, ad iuternam puritatem
et sanctitatem semper audacem esse, immunitatem ex-
ternam per se spectatam nequaquam semper internae
junctam esse. Petro tamen fuisse persuasissimum in
Jesu adfuisse hanc puritatem internam e notis verbis
111:18 sequitur, ubi legimus Christum etiam semel
passum esse pro peccatis, just,um pro injustis. Ex
oppositione sequitur vis illius effati. Dominus etiam
alibi vocatur illo nomine, in epistolis Johanneis,
in act. app. Ill : 14, VII : 52, Luc. XXIH : 47.
Hum vero illis testimoniis, quae nobis proponunt Do-
minum ut dimiov et , certa designantur indicia,
quum etiam alii ab s. auctoribus dicantur his nomi-
nibus, Josephus e. g., Matth. 1:19, lixa,wç, et Chris-
tiani in Achaea ayioi, 2 Cor. 1 : 1 ? Haec effata,
per se spectata, multum nostrae inquisitioni valere illi
statuunt, qui asserunt haec verba ubi de aliis usur-
pantur, absque dubio habere sensum multo arctiorem.
Sed asserunt, non probant. Quodsi vero ilia confe-
rimus cum testimoniorum aliorum copia, consilium
s. auctorum satis superque videmus. Ubique enim
character Jesu moralis ac religiosns ab iis describi-
tur, non, qui ei extrinsecus mechanice afferebatur,
non ut faetoris supranaturalis effectus, contra ubique

tamquam ei natura proprius, humanitatis verae et per-
fectae effectus. Quod imprimis observari potest, quo-
niam omnes proprietates morales ac religiosae, quibus
Jesus distinguitur, dicantur in consuetudine ejus et
in alios posse transire. Nos possumus fieri
voi, sed Jesus est b ayiät^m ; ille o äßTsKog, nos ™
zA\'Iwäto; ab eo et in consuetudine ejus fimus Dei li-
beri, ille tamen non fit, sed est S uiog ; bomines âvccôsv
yswmrxi, ille «m\'öfv sp^srai-^ nos fieri debemus
lijixioi et ocrioi, ille nulla prorsus vitae suae bora hoc
non erat. Qua in re igitur discrimen quaerendum est,
alios fieri debere et posse in consuetudine ejus quod
ille est — discrepant ergo ethice ac religiose gradu,
non specie. Haue ob causam nobis non persuasum est,
has proprietates, Novi Foederis auctorum judicio, sensu
absoluto Jesu tribuendas esse, illas ei fuisse proprias,
omni omnino exclusa explicatione. Jesus sanctus erat,
Justus, purus, quod nullus s. scriptorum negat, sive
in dubium vocat, occasione contra oblata hoc, ut
sententiam suam positive indicare soient. Qui vero
contendunt ex his etiam sequi, eos sibi proposuisse
has proprietates totam per vitam ejus absolutas, om-
nibus numeris, sensu vocis latissimo, sine quavis ex-
plicatione, negligunt sane contra hanc opinionem, pa-
rallelum praeter alios homines inter una, Jesumque
altera parte, quatenus illi illisque nomina tribuuntur
ayioç ac ^\'iKxioç, etiam obstare effatorum copiam, quae
explicationem Jesu moralem religiosamque satis su-
perque docent.

Aliud effatum, II : 22, partem désignât gravem nostrae
inquisitionis de Novi Foederis auctorum de Jesu

Christo âvxfcxpT^ru doctrina. Consulentibus orationem
contextam, nobis videtur in Petri argumentatione in-
veniri nota certa, quae indicat virtutem voluntariam,
victoriam de malo, factoribus externis exclusis. Chri-
stus vs. 21 proponitur ut exemplum, cujus vestigia
nobis premenda sunt ; continuo exemplum vim suam
amittit, quod alii assequi nequeunt; nunquam, ludi
brio nisi adhibito acerbo, bomini objicietur lapis ut
constantiae imago. Ex argumentatione apostoli sequi
ergo videtur, eum dicto „qui nullum fecit peccatumquot;
altam suam notare admirationem Domino, quippe qui
semper reportasset de peccato victoriam splendidissi-
mam, de quo affirmari vere potuit eum nulla omnino
vitae suae parte sensibilitati satisfecisse, spiritu sem-
per carnis cupiditates victas esse. Nulla inventa erat
in ore ejus fraus, nullum mendacium labia ejus inqui-
naverat: purum immuneque semper fuerat eor ejus^).
Vis hujus effati augetur in vs. 24, ubi Christus dici-
tur in cruce tulisse peccata nostra i. e. nostrorum
peccatorum, ipse enim xvxfnzpTJiToç erat, poenam. In
fine dicti, de quo jam egimus. III : 18, dicit apostolus
Domini passionem mortemque fuisse victoriam de carne,
vitaeque spiritualis explicationem. Recte Griethuyse-
nius verba Petri sic explicat: „necatus ita, ut caro

1)nbsp;Hasius vnlgo parvi faciebat haec taliaque testimonia apostolorum
de Jesu charactere, quippe qui tantum observare potuerint Jesu vitam
externam, neque vero ipsum characterem examinare. Sed memoria tenea-
tur S. scriptorum effata tantum inservire ut référant impressionem, quam
accepissent a Domino discipuli.

2)nbsp;„De notionibus voc. aû^« et sâp^ in N. Ï. intrep. distinguendis
p. 67. Cf. J. I. Doedes „Exegetische studiën over 1 Petr. Ill: 18—
IV : 6.quot; (Jaarboeken voor Wet. Theol. VI. p. 323.)

vivendi prineipio ei non amplius esse posset; in vi-
tam restitutus, ut Spiritus vivendi prineipio nunquam
ei esse non posset, sermone vernaeulo voor het vlee-
schelijke et voor het geestelijke.quot;

Ita vixit Christus, sic passus est, sic mortuus, ut
ipse sanctus cum esset nos duceret ad Deum.

Disquisition i de theologia Johannea, sive de ea aga-
tur universe, sive de parte quadam,semper difficulta-
tes obstant variae, quarum e numero haec est gravis-
sima, nostrum esse ut sciamus, quaenam ab auctore
ipso sint oriunda, et quatenus illius auctoris sint verba
et effata, quae ut a Jesu dicta memorat. Alia est dif-
ficultas, nos pancissima tantum certo scire de quarti
Evangelii epistolarumque auctore; observatio denique
vera est, saepius Johannem theologum succedere Jo-
hanni historico. Quorum autem disquisitioni nunc
operam impendere non possumus, nostro quum prae-
terea consilio sufficiat observatio opera Johannea nobis,
qualicunque considerata modo, depingere altissimae
explicationis Christianae conditionem atque effectaesse
impressione, quam a Christo sui accepissent.

Evangelium Johanneum ubique depingere nobis Do-
minum tamquam âvxpoâpryirovsanctum et purum, no-
bis jam patuit, Jesu ipsius effatis rite perpensis, prima
etiam epistola Johannea (aliae autem hac de re tacent)
nil aliud docet. Jesus Dei ejusdemque gloriae imago
personalis, in quo vita erat, Lux hominum, I : I—4,

Melis est, Justus, sanctus et purus, 1:9, II: 1, 20, 29;
III: 3, 7; quod III: 5 et magis accurate defiuitur te-
stmionio: Km i^^pr/« iy ociirZ ouz hrt. Procnl dubio
multo gravius est affirmari posse de quodam, nullum
omnino in eo esse peccatum, quam eum nullum fecisse
peccatum, nullam perpetrasse actionem pravam. Ubi-
cunque hominis serrno fit, in quo nullum est peccatum,
absque dubio significatur nulla in eo habitare principia
impia, fundamentum quo actiones ejus oriuntur, baud
impurum esse et pollutum, sed perfecte omnino purum,
nullam incredalitatem vitam ejus spiritualem subruere.
Auctores enim Novi Foederis revera docere videntur
discrimen adesse peccatum inter, hominis corruptionem
internam, ac peccata quae peccati sunt effectus. Hanc
qui corruptionem internam omnibus impedire posset par-
tibus, ut rei ex indole sponte sequitur, etiam nulla
faceret peccata. Nostrae scientiae de Jesu
nova igitur addita est nota; non tantum ó hocfyJ.pTViroc
nulla facit peccata, sed praeterea a conditione prava
liber est, a principio quocumque impio, quo ad agen-
dum ducitur, ab eo prorsus alienum est studium sui.

Quorsum tamen laudemus effata singularia, toto
enim Evangelio, consilioque epistolae, prologo impri-
mis celeberrimo satis superque exhibentibus praestan-
tiae divinae Domini indicia, et adeo perspicue notas
puritatis perfectae Jesu tribuentibus ? Quod ut pro-
barem haud necesse esse igitur duxi effatorum eligere co-
piam. Nonne videmus, quacumque in pagina. Verbum,
auctoris nostri judicio, quod erat apud Deum Deusque
erat. Verbum, cujus mentionem fecerunt Prophetae ac
Poëtae diebus Veteris Foederis, quod vero exprimere

tantum potuerunt imperfecte, prodiisse in Christo enu-
cleate hominibus, caro cum factum esset? Nonne
ubique legimus, in Christo demum perfectam esse uni-
tatem Dei cum homine? Quod cum verum sit, ut
probemus Johannem habuisse Jesum àvs(,,uàpTVirov, ef-
fatis baud indigemus. Nobis enim jam notum est —
alioquin nos ipse docebit Johannes — peccatum esse
injustitiam, 1 Job. 111:4, V:17, eumque, qui divi-
nitus natus est, 1 Job. 111:9, atque igitur in vera
cum Deo relatione est, illiusque relationis perfecte est
conscius, non peccare, vel, quod gravius est, peccare
non amplius posse. Quae observatie nos ad quae-
stionem ducit, utrum, secundum duo elfata 1 Joh.
111:9 et V:18, Dominus potuerit peccare nec ne?
Priori loco Johannes affirmat, eum qui divinitus natus
est non peccare, quia Dei semen in eo est, eumque
non posse peccare, quia divinitus natus est, quod
loco altero sic exprimitur, eum, qui e Deo natus est,
se conservare, eumque non capi malo. Quodsi tamen
bis ex effatis quis probare studeat Jesum tamquam
divinitus natum peccare nunquam potuisse, plus quam
par est probat, eoque ipso nil probat; conclusio enim
tum continuo sequitur non Jesum tantum, sed etiam
alios, quippe qui ex Deo nati dicantur, V : 19, nun-
quam potuisse peccare. Quum autem quis ex Deo
natus esse dicatur, ex Johanneo usu loquendi non
intelligitur descensus localis, mutatio loci ex coelo in
terram, verum conditio tantum moralis cordis. Hic
enim verborum, de quo agimus, sensus est: unus-
quisque, qui ex peccati Servitute liberatus, peccato vi-
vere desiit, qui principiis ducitur puris indolisque

tantum est utrum ea per vitam ejus, in terra actam,
esset sua, cui vero quaestioni illi auctores negantes
respondent. Postea plura hac de re dicturi sumus.
Qui TC non posse peccare Jesu tribuendum esse do-
cent , significant sanctitatem et perfectionem absolu-
tam, impeccabilitatem. 2°. ille est ävxßäpTi^Toc, qui
unumquodque peccatum omittere, peccato omnino liber
esse potest. Quod si ille peccare dicitur, qui trans-
greditur conscius sui mandata moralia, haec proprietas
absque ullo dubio omnibus, nemine excepto, homini-
bus in abstracto attribuenda est, in concreto vero
Jesu soli. Haec conditio dicitur to posse non pec-
care. 3°. ille est di/xf/Mpn^Tog, qui realiter non pec-
cavit totam per vitam suam, atque omnino liber est
omnibus peccatis, sicut id tantum invenitur in vita
prorsus pura sancteque peracta. Quam conditionem vo-
cavit Hieronymus impeccantiam.

Utrumque hoc momentum conjungentes Jesum fuisse
äväißäpry,Tcv N. T, auctores nobis proponunt. Sponte se-
quitur primum momentum duobus aliis prorsus pugnare.
Novi Foederis auctores quatenus mentionem faciunt de
Jesu àvûii/MpT^Tc^, ei non tribuunt rè non posse peccare.
Peccare potuit, sed vere nunquam peccavit. Quamdiu
certe aflfirmamus, Jesu adventum fuisse adventum peni-
tus humanum, quamdiu a Docetismo alienissimi contendi-
mus Jesum fuisse revera hominem, tamdiu negare non
possumus eum potuisse peccare. Hoc effatum ubique
Novi Foederis auctorum nititur testimoniis. Nobis in
omnibus similis factus est, sollicitatus formis variis,
saepissime ei pugnanda erat pugna gravis ac difiScilis,
et reportanda de peccato victoria ardua. Idem nos do-

cet tentationis historia Matth. IV, qua vero ih historia
agnoscere manum oriiantera traditionis, quae populi
idearum erat particeps, hand est difficile. Quam ten-
tationis historiam ex argumentis validis un um conside-
ï\'amus, pugnans pro nostra opinione, qua Jesum po-
tuisse peccare statuimus. Praeterea etiam mentio fit
virtutem Jesu imitandi, qui nobis reliquit exemplar,
ut subsequeremur vestigia ipsius. Supponas Jesum
non potuisse peccare, continuo ille et nos non amplius
differimus gradu, re differimus specie, mandatum imi-
tandi Dominum ironia fit, ludibrio in miseriam hu-
manam adhibito. Quorsum insuper — etiam enim
plura ex hypothesi, quam rejicimus, profluunt — vir-
tus Domini nostri a discipulis laudibus in coelum ef-
fertur, verbis venerationis altissimae memoratur, effatis
honorificentissimis nuntiatur? Num homo forte lau-
dandus est, qui, quum furari non potuerit, non furatus
est, num laudibus effers infantis virtutem, qui quum
loqui nondum posset e. g. non blasphematus est? Prae-
cipuum argumentum opinioni, Jesum potuisse peccare,
ut jam ostendimus, in facilitate quaerendum est, Jesu,
S. auctorum judicio, propria, qua potuerit sollicitari
ad peccatum. Discrimini ab Ullmanno institute inter
ré posse sollicitari ac corrumpi, equidem non subscribe,
quatenus contendit hoc supponere attingentia cum malo
in pectore Jesu, illud non ita. Jesus enim si peccare
potuerit, et attingentia adesse debuerunt, quibus adhae-
rere potuit peccatum, sensibilitas. Sensibilitatem ipsam
non esse peccatum, peccatum quidem etficere, jam
demonstravi. Ex sententia, quae, Jesu eximendo hu-
manitatem suam, eo ipso gloriam illi tribui contendit

tantum est utrum ea per vitam ejus , in terra actam,
esset sua, cui vero quaestioni illi auctores negautes
respondent. Postea plura hac de re dicturi sumus.
Qui TÛ non posse peccare Jesu tribuendum esse do-
cent , significant sanctitatem et perfectionem absolu-
tam, impeccabilitatem. 2°. ille est âmi^dpri^roç, qui
unumquodque peccatum omittere, peccato omnino liber
esse potest. Quod si ille peccare dicitur, qui trans-
greditur conscius sui mandata moralia, haec proprietas
absque ullo dubio omnibus, nemine excepto, homini-
bus in abstracto attribuenda est, in concreto vero
Jesu soli. Haec conditio dicitur to posse non pec-
care. 3°. ille est âvcùfiàpT^ro!;, qui realiter non pec-
eavit totam per vitam suam, atque omnino liber est
omnibus peccatis, sicut id tantum invenitur in vita
prorsus pura sancteque peracta. Quam conditionem vo-
cavit Hieronymus impeccantiam.

Utrumque hoc momentum conjungentes Jesum fuisse
dvaif/Mprgt;;Tci^ N. T. auctores nobis proponunt. Sponte se-
quitur primum momentum duobus aliis prorsus pugnare.
Novi Foederis auctores quatenus mentionem faciunt de
Jesu âvaiaûcpti^tcfi, ei non tribuunt tô non posse peccare.
Peccare potuit, sed vere nunquam peccavit. Quamdiu
certe affirrnamus, Jesu adventum fuisse adventum peni-
tus humanum, quamdiu a Docetismo alienissimi contendi-
mus .Jesum fuisse revera hominem, tamdiu negare non
possumus eum potuisse peccare. Hoc elfatum ubique
Novi Foederis auctorum nititur testimoniis. Nobis in
omnibus similis factus est, sollicitatus formis variis,
saepissime ei pugnanda erat pugna gravis ac difficilis,
et reportanda de peccato victoria ardua. Idem nos do-

cet tentationis historia Matth. IV, qua vero in historia
agnoscere manum ornanteni traditionis, quae populi
idearum erat particeps, hand est difficile. Quam ten-
tationis historiam ex argumentis validis unum conside-
ramus, pugnans pro nostra opinione, qua Jesum po-
tuisse peccare statuimus. Praeterea etiam mentio fit
virtutem Jesu imitandi, qui nobis reliquit exemplar,
ut subsequeremur vestigia ipsius. Supponas Jesum
non potuisse peccare, continuo ille et nos non amplius
differimus gradu, re dilferimus specie, mandatum imi-
tandi Dominum ironia fit, ludibrio in miseriam hu-
manam adhibito. Quorsum insuper — etiam enim
plura ex hypothesi, quam rejicimus, profluunt — vir-
tus Domini nostri a discipulis laudibus in coelum ef-
fertur, verbis venerationis altissimae memoratur, effatis
honorificentissimis nuntiatur? Num homo forte lau-
dandus est, qui, quum furari non potuerit, non furatus
est, num laudibus effers infantis virtutem, qui quum
loqui nondum posset e. g. non blasphematus est ? Prae-
cipuum argumentum opinioni, Jesum potuisse peccare,
ut jam ostendimus, in facultate quaerendum est, Jesu,
S. auctorum judicio, propria, qua potuerit sollicitari
ad peccatum. Discrimini ab Ullmanno institute inter
TO posse sollicitari ac corrumpi, equidem non subscribe,
quatenus contendit hoc supponere attingentia cum malo
in pectore Jesu, illud non ita. Jesus enim si peccare
potuerit, et attingentia adesse debuerunt, quibus adhae-
rere potuit peccatum, sensibilitas. Sensibilitatem ipsam
non esse peccatum, peccatum quidem efficere, jam
demonstravi. Ex sententia, quae, Jesu eximendo hu-
manitatem suam, eo ipso gloriam illi tribui contendit

majorem, quam opinione, qua ipsius perfecta humanitas
omni suo pretio agnoscenda esse statuitur, contra haue
rei proponendae rationem argumenta sunt prolata. II-
lorum sententia, quae magis magisve accedit Docetismo,
negat apud Jesum vinci potuisse spiritum carne, ne-
gat in eo fuisse explicationem, eoque ipso sibi proponit
Christum, qui fortasse syllogismis potest commendari,
nunquam vero JSfovi Foederis auctorum testimoniis de-
fendi.

Ut recte autem intelligar, hac de re uberius agam.
Nequaquam contendo, Jesum unoquoque temporis vitae
suae puncto libertate absoluta eligere potuisse bonum
inter et malum, ét in fine ét initio curriculi sui itidem
hoc illudve velle potuisse. Ab hac sentiendi ratione
Pelagianorum mea opinio quam maxime differt. Assumi
potest in Jesu vita temporis punctum, quo liber bo-
num eligeret, quanquam contrarium eligere tunc tem-
poris sane potuisset, quod dictum esse ex usu loquendi
volo. Hac victoria de malo orta est vis moralis, exstitit
vitae moralis continuitas, quae sensim sensimque au-
gebatur, unamquamque post pugnam, quam sequebatur
triumphus, crescebat, quamque post victoriam invale-
scebat, et ex rei indole etiam to posse peccare de-
finiebat magis magisque. Quare probabilem habeo
sententiam. Dominum temporis vitae suae puncto, quo
tentationem gravissimam, mortis metum, qui eum ul-
tima nocte et in cruce omnibus viribus aggressus est,
subjectus Patris voluntati, perfecte vicit, sibi acquisi-
visse potentiae moralis copiam summam, qua acquisita
TO posse peccare tunc temporis apud eum revera non
amplius exstitit. Paulatim, quemadmodum omnis alia

explicatio, etiam illa vis moralis crescebat potentia in-
terna, exercebatnr unoquoque impetu, unaquaque pugna,
quae eam delere s. subruere studebat. To posse peccare
etbicum Jesu igitur, quatenus cresceret explicatio ejus
moralis ac religiosa, eatenus magis magisve eva-
nuisse statuendum esse puto. Quod vero attinet ad
non posse peccare pbysicum Jesu, hoc mea sal-
tem opinione apud Dominum non erat factor efßciens
ethicus. Quod si enim Jesus magis magisque peccare
non posset, et victoria de quavis pugna sequenti tri-
umpho pugnae anterioris semper fieret facilior, hoc
tantum tribuendum est potentiae morali, natura ei pro-
priae, triumpho mali acquisitae, baud vero effectui su-
pranaturali. Quod si verum esset, Jesus non amplius
esset factus fratribus in omnibus similis, experientia
non novisset naturae humanae imbecillitatem, neque
sensisset, neque expertus esset humanae naturae glo-
riam et miseriam i).

Hanc ob causam tamdiu de hac nota rïig äv^iJ^ocpTna-ia.:
egi, quia omnino gravissima est, et indolem Jesu per-
fectionis, explicationem humanam, nos perspicue docet.
Fini quum nostri consilii jam accedentes operi ma-
nvis admoveamus, ut breviter et enucleate Novi Foe-
deris auctorum doctrinam de Jesu dvafixpr^^Tcp, om-
nibus quae hue referenda sunt locis bene perpensis,
exponamus, primum quaestioni est respondendum,
utrum, nullo sane modo adhibita harmonistica ar-
tificiali, jungenda sint Domini effata et s. scriptorum

!) Kantins inprimis hoc egregie explicnit in opere : „die Religion in-
uerhalb der Grenzen der blossen Vernunft.quot; Bd. 1793. II. 1. p. 73 sqq.

nee ne. Novi Foederis scriptorum nonnulli de hoe
argumento tacent, ut Jacobus, Judas, Petrinae II
ep. auctor, auctor Apocalypseos ; alii eam rem tantum
obiter tractant, alii uberius. Hic clarius loquitur, ille
interdum subobscure, sed ex iis nemo sententiam fovet,
quae aliorum opinionem réfutât sive excludit: cum
sibi invicem, tum Jesu effatis in summis conveniunt.
Quod quum ita sit Novi Foederis librorum doctrinam
de Jesu Christo âyizy.ûipTTÎrc,j breviter exponere possumus.
Primum ergo nos docent s. auctores Jesum non pec-
casse, nullam omnino actionem pravam eum fecisse\'),
nullam in ore ejus fuisse inventam fraudem 2), nullum
in eo peccatum s), peccatum iilum non novisse , nul-
las maculas, nullaque vitia eum polluisse s), quippe
qui, a peccatoribus seperatus«), non, ut Pontifices,
primum pro suis peccatis victimas sacrificare deberet ,
quia omnibus prorsus vitae suae momentis perfecte esset
purus ac sanctus eadem, quae Pater sequitur, prin-
cipia et ipse observaret Docent unumquemque quum
eum, qui professus est se et Patrem unum esse
adspiceret, et Patrem vidisse, quum ipse Patrem om-
nino perfecte patefaceret ^i), ac neminem eum potuisse
convincere ullius peccati, quia religio quae peccata
excludit, vitae ejus norma esset

Porro docent hanc puritatem et perfectionem tam
quam pugnae et proelii effectum ab eo esse acquisitam,
eumque igitur sollicitari et tentationi succumbere po-
tuisse, Matth. IV, Hebr. IV: 15, Matth. XXVI: 37,
Luc. XXII : 42. Praeterea docent vitam et passionem
etiam illi fuisse viam ad. perfectionem, explicationem
ejus ergo moralem ae religiosam fuisse plane humanam,
in qua vox quidem peccati inaudita erat, sensibilitas
vero sollicitare ad peccatum, tentare ad malum nun-
quam desiit ; Jesum itaque in hac passionis schola di-
dicisse subjectionem suam perfectam Patri i), et perfe-
ctum esse passionibus , ac crevisse annis defluentibus
gratia apud Deum et homines, sapientia et statura s),
debuisse pugnare vitae horis memorabilibus gravissime
ac difficiliter*) atque tentatorem non tacuisse ante,
quam illud „rétrocédé, Satana!enuntiatum esset.
Tandem docent earn explicationem magis magisque
crescentem semper altius duxisse Dominum, omni tem-
pore effecisse ut in conditione altiori versaretur morali
ac religiosae, qua iu conditione denique ré posse
peccare tunc etiam temporis, ri deflectere ab iis quae
sensus moralis tanquam vera annuntiat, existere de-
nique penitus omnino desiit.

1°. Jesum nullum omnino commisisse peccatum, quia
nulla incredulitate contra Deum moveretur,

2°. Vitam ejus justam fuisse, sanctam, Deo dicatam,
3°. Facultatem, qua omnes possunt peccare, ei ne-
quaquam exemptam fuisse,

4°, Explicationem ejus moralem ae religiosam hu-
manam fuisse, sensim paulatimque se patefacientem,
Apud eum, passionibus perfectum, vita tota
exercitum, ró posse peccare existere penitus desiisse,
6°. cujus tandem conditionis causam habendam esse
arctam conjunctionem Jesu cum Deo.

Verus homo corpore et animo quum Jesus esset, etiam
apud eum, quemadmodum apud alium quemvis homi-
nem, post illam periodum, qua homines sui nondum
conscii esse solent, conscientia sui exstitit, qua autem
conscientia experrecta omnes ortae sunt vires morales,
quae eum totarn per vitam semper altius explicarent
atque educerent. Haec conscientia sui sicut vulgo ori
tur, quum res externae progressionem vitae animalis
impediant inturbatam, sive quum non amplius adsit
satisfactie sufificiens indigentiae et egestati, absque ullo
dubio etiam hoc apud Jesum locum habuit. Quo facto
sicut sensibilitatis vox actutum tentât ad peccatum,
continuo etiam Jesu exstitit necessitas pugnandi ad-
versus illam sensibilitatem, fructusque, quos efficit.
Etiam ille conscius sui illam vocem exaudire et sinere
potuit, materiem et carnem reportasse triumphurn de spi-
ritu, etiam ille conscientiae vocem violare victimarn-
que potuit offerre ei, quem ut penitus deleret venerat
in mundum. Illud autem posse apud eum numquam
reale factum est, nulla in vita ejus bora indicari po-
test, qua vel uno momento sensibilitati permitteret,
ut sua uteretur potentia. Hanc vero ad rem pugna

opus erat, in palaestra exercitio, cujus proelii etfe-
ctus explicatio erat sensim progrediens. Quum infans
augeretur potentia morali, ad altitudinem perveniebat,
quam infans assequi potest. Juvenis adeo explicatus
erat, quemadmodum illa aetate esse potest, vir adeo
perfectus, adeo sanctus, quemadmodum viri viribus
congruit ; quaevis conditio sequens praecedentem ethice
et religiose superabat. Hypothesis, homines tantum
peccatis perpetrandis, effatis sensus religiosi revera
violandis, posse augeri explicatione, iis vera est, qui
etiam peccatum dicunt factorem necessarium in expli-
cationis serie, et rejiciunt sententiam peccato progres-
sionem moralem praesertirn ac religiosam, nisi penitus
divelli, saltem prohiberi. Illa autem opinio defendi
nequit, quare statuendum esse putamus explicationem
etiam fieri posse , licet homines non peccent, vel quod
majus est, eos potius non peccando quam peccando
promoveri. Quaestioni qua tandem ratione Jesus sese
explicuerit, respondeatur, hoc praesertim factum esse
perpessionibus. Idque non tantum ultima passione;
tota enim vita ejus ei palaestra erat, exercitium. Si
quis putet talem pugnam non cogitari posse, nisi lapsu
interdum repetito, nisi clade interdum accipienda, ne-
gligit sane, secundum Novi Foederis auctorum doctri-
nam peccatum praesertim esse incredulitatem in Deum,
quae se patefacit in violandis mandatis ethicis. Talis
incredulitas in Jesu non aderat, fidei principium in
eo plane conspicuum erat, quum conscientia relationis,
quae ei cum Deo intercedebat, apud eum plane ades-
set. Qua ratione ad hanc unitatem cum Deo perve-
nerit, huic quaestioni existimo nullam adhuc datam

esse solutioneiïi; quae omnes difficultates tollit. Quae
res autem ipsa gravior est, quam ut de ea, quasi
obiter, nullis allatis argumentis, dijudicarem. Nobis
igitur suffioiat probari posse, humanae naturae legi-
bus, quatenus nobis notae sunt, sententiam non pu-
gnare, qua statuimus explicationem moralem ac reli-
giosam fieri posse, etiamsi homines non peccent. Uni-
verse enim verum est, uniuscujusque vim moralem
augeri, dummodo omnes tentationes, quibuscumque
formis prodeuntes, fortiter averruncet. Idem apud Je-
sum. In via passionis crescebat perpetuo vis ejus
moralis, etiam tentationes enira vi invalescebant. Quo
vis gradu crucem versus magis periculosae gravio-
resque fiebant illecebrae, quae gravissimae erant ultima
vitae ejus hora. Sed et gravissimae averruncantur,
tentatio ultima gloriose arcetur. Ultimae denique pu-
gnae finis imponitur, caput lassum pugnando et pa-
tiendo, humum versus inclinât; perfectionem moralem
summara, quatenus hominis finiti limitibus definiri
potest, assecutus est, et ultimo halitu verba: „perfec-
tum estquot; — vitae ejus sigillum — labia ejus effluunt!

Hanc descriptionem quamquam longius exteudere
nolim, quaedam tamen dé fonte, e quo dyxfj^apryjirlx
Jesu derivanda videtur, addenda sunt. Nostris diebus
saepius affirmatur, nos de Jesu vita non habere fontes
authenticos, ea vero, quae supersunt, testimonia tan-
tum praebere pauca indicia. Itane vero? Concedamus
multa narrari, quae traditioni tantum ornanti originem
debent. Quid remanet? Evangeliorum, ita sententiae,
quae multa in iis ut spuria rejicit, propugnatores lo-
quentes audimus, axiopistia universe accipi potest.

Impressio generalis Domini absque ullo dubio vera
habenda est, omnino vera relata. Nonnulla indicia iis,
quae jam aderant, traditione addita esse, etiam mibi
persuasum est, quod postea animadvertam. Num vero
hanc ob causam imago personae Domini ticta est?
Fidem brutam probare, decretis subscribere Nicaeae
omnibus eorumque consequentiis mallem, quam frau-
dem videre in imagine ejus, qui e S. auctorum mente
effulgentia est gloriae Dei et character personae illius,
cujus naturae et ipsi samus, cujus imago in nostro
animo impressa est, imagini conveniens ab Evange-
liorum auctorum calamo rudi et carbone designatae.
Critica, nullius partis studio ducta, historica nobis
imaginem ejus eximere nequit, cujus gloriam admirari
solebat Rosseavius, cujus in honorem et nos, sicut
Romani inculti, imo ex pectore affirmari volumus :
„numquam homo locutus est, quemadmodum hicce
homo.quot; Imago Christi, quae nobis in Evangeliis con-
servata est, Paulum a via sua revocavit et Petram
movit, ut erga Dominum, quem prius abnegaverat,
deinde per totam suam vitam se fidelem praestaret,
cujus in honorem, traditionis judicio, humum versus
capite inclinato cruci fixus est, veritatis argumenta
interna satis superque secum fert. Idem judicium,
quod hanc imaginem veritate destitutam esse statueret,
criticae interitum efficiet. Ejusmodi enim in criticaaccep-
tis principiis, veritas non amplius inveniri poterit. Sed
pugno, licet mibi non propositum sit pugnare neque
defendere quod nemo aggreditur. Quod non negatur,
argumentis non indiget. A partibus variis agnoscitur
omnem cogitationem superans eximiaque praestantia

atque perfectio divina Servatoris hominum. Hanc per-
fectionem Dominiporro probare haud necesse habeo. Is,
qui dubitat accuratius Novi Foederis scripta indaget.
Quod si oculorum usu fruitur, dubium ejus desinet.

Hucusque universe id saltem concedere omnes sole-
bant; eum, qui N. F. auctorum fidem historicam uni-
verse agnosceret, in dubium revocare non posse Jesum
revera fuisse âvaf/Jprwov. Nostris vero diebus contra
hanc rem argumenta prolata, alia renovata sunt. Pe-
cautius praesertim omnem impendit operam ut Jesum
non fuisse ävicf/^xprurov historice ac philosophice pro-
baret. Quae dubia vero si excitentur studio veritatis —
quod Studium semper nobile dicendum est, qualescun-
que proférât conclusiones ea quam accuratissime
examinanda sunt. Judicium Pecautii pusillum et anxium
dici potest, quod probare nullo modo haesito; vel sic
tamen explorandum est. Dubia, quae protulit, prae-
sertim historica, postea exposituri sumus.

Hisce nunc peractis nos probasse contendimus, se-
cundum Novi Foederis auctorum doctrinam Jesum
âyayMprvirov fuisse, ac statuimus historico-critico nullo
partium studio ducto Jesum talem agnoscendum esse.
Duae autem tantum rationes criticum, hac disquisitione
ad finem perducta, quominus hoc agnoscat, prohibere
possunt, 1°. opinio, qua in relationibus Evangeliorum
de vita Jesu inveniri statuuntur vitia moralia, quam
sententiam Pecautius defendit; 2°. sententia, qua Jesu
ävxßücpTwi\'^v miraculum esse censetur, quod accipi ne-
quit quia miracula fieri non possunt.

De bis dubiis Parte II. nostrae disquisitionis acturi
sumus quam partem postea editurus sum. Qua parte

édita expositionem criticam Novi Foederis auctorum
doctrinae de Jesu Christo xvoif^xpTi^rc,: nos absolvisse
putamus. Nunc vero ad historiam progredimur, spe
ducti fore ut fructus disquisitionis jam peractae nobis
inserviant.

Describere historiam opinionum variarum de Jesu
Christo àvcc[j.o!,pTi!^TCfi multis sane nominibus grave ac
magni momenti est. Quod si universe verum est, his-
toriam facem nobis praeferre quavis in disquisitione,
cujus luce interdum contingit problemata difficiliora
ducere ad conclusionem sufficientem, itidem omni dubio
majus est, quum doctrina auctorum Novi Foederis de
Jesu àvxfjMpr^Tcf jam a nobis tractata sit, nos in-
venire posse causas errorum, quos in exponenda hac
doctrina varii commiserunt. Talis tamen historia, quam
nog significamus, nondum integra adest, quare non
opus est, quemadmodum alias saepius fieri solet, ali-
orum recipere divisiones aut refutare. Divisionem vero
rectam afferre historiae argumenti nostri, haud sane
leve est. Vix enim observatur in historia hujus doctrinae

explicatio perpetuo progrediens, quia neque defensio,
neque impugnatio rijg âvxi^xprijcrlag Jesu periodis certis,
arcte definiendis, dividi potest. Metliodi variae,quam
cum defensores, tum irapugnatores secuti sunt, ad
tres quidem classis reduci possunt: ad hisloricam,
dogmalkam, philosopham. Nullum vero saeculum, quo
de hac doctrina egerunt, notatur .suamethodo. Ratione
tamen habita indolis rei, historia opinionum variarum
de Jesu àvxyMpT^ra dividenda esse videtur in quatuor
périodes, quarum initium ac fines et universe et seor-
sum notantur suis opinionibus.

Prima periodus a Patribus apostolicis inde ad Scho-
lasticos usque decurrit, qua in periodo imperium fere
singulare methodi dogmaticae videmus. Impugnatores
tantum paucos novit.

Secunda periodus ad Reformationem se extendit. Con-
silio apologetico imprimis in usum venit methodus phi-
losopha, etsi haec periodus nullos fere noverit impu-
gnatores.

Tertia periodus ad ultimam saeculi antecedentis par -
tem usque decurrit, et editionem fragmentorura Guel-
pherbytanorum, quorum auctor tviv âmftxprwîoiv Jesu
armis historicis impugnare conatus est.

Quarla periodus terminatur libro Pecautii et cona-
mine societatis Teylerianae eliciendi disquisitionem de
hac quaestione. Haec imprimis periodus multis diver-
sis notatur opinionibus, quas accuratius dcscribere
nobis propositum est.

Priori bus ecclesiae temporibus a Christianis ipsis
neque s? dyaf^xprmlx Jesu, neque pretiurn ejus singu-
lare in dubium vocata sunt. Persuasio alta et viva,
quam hac de re induerant Christiani, ex eo facile pa-
tet, quod voces, quae dubia in medium proferentes e
Paganismo surgerent, tantum contemtu acceptae sunt.
Jesum revera dvafMpn^rov fuisse, discipulis ejus omni
dubio omnino majus erat\'); hoc tamquam verum an-
nuntiabant, applicandum, et explicandum primis eccle-
siae doctoribus relinquebant. Patres apostolici hanc ob
causam nullo omnino modo argumentis indigebant q. d.
positivis, quippe qui divinum atque humanum tam arete
in Christi persona junctum sibi proponere solerent, ut
unum alteram subaudiret. Inprimis hic praeterea in
censum venit, primos ecclesiae doctores, quia Jesum
haberent Messiam, eo ipso ei et tribuisse r^v dvoc-
l^xprmlccv\'^). Statuebant enim neminem alium, quam

1) In Sectione I quum uberiorem de N. P. doctrina de Jesu ijv«/.«^-
TijTO disquisitionem instituerimus, hic sufficiat observatio, apostolos Je-
sum talem agnovisse, ratione habita arctae relationis, quae illi cum Deo
intercedebat. Weberus, de quo postea agam, eos propter Jesu miracula
de amp;vay.apry!7icc ejus persuasissimos fuisse contendit, provocans ad Matth.
XI: 2 sqq.; Joh. XV: 24; Act. II .-22; X : 38 sqq.; XIII: 30-40;
2 Petr. 1:19 sqq., Rom. XV:J8 sqq.; I Cor. 11:4—13- 2 Cor\'
XII: 12; Hebr. 11:3, 4.

hominem, qui ipse fuerat sine peccato, servatorem ho-
minum peccatorum esse potuisse.

Ecclesiae doctor hippolytus^) et Clemens alexan-
DRiNus primi usi sunt voce ävccyMpTViTog de Christo,
quae vox autem a Clemente mutatur cum äveirMi^virog,
quod vocabulum vim etiam majorem dénotât. Quibus
testimoniis assentitur justi nüs maktyk dicens: quot;O

XpitTTOg , OCT a àvûC^àpTVjTOÇ CCV, Ktz) Ouèci(JMÇ TTiXpxßxg TOV
vûiJ.\'.v, ovTS ^tsTrpà^XTO Tl diopôâc/sccg ^eófzsvov

Deus ex machina marcioniticüs peccati particeps
esse non poterat, vel quod gravius est, neque aptus
neque idoneus erat, qui habitaret in bumana natura,
quippe quae peccato et miseriae subjecta est. Clemens
Alexandrinus testimonia exhibet memorabilia : Bpx-
^sTx yvcctjiç, ßsTXVOix \' yvSia-ignbsp;TrpuT\'/i âi/x,ua,pTgt;iiTix,

et alibi : \'H ttsvIx t5v xvxyKxloov, r^g ôsapixç Xsycü ,
Kxi TY^g Jixôxpxg äyxßxpT^(Tixc, a-TTxaxoXslv ßix^srxi rî^v

\'i^uxhv,nbsp;TOVÇ TTÛPITP\'.ÛVÇ quot;^IXTpißsiV S:,VX,\'yilt;,xt^OV(TX , TOV

f-cil oP.ov sxuTOv S/ xyxTTijc àvxTeûsiKÙTX, t5 ôeu, quibus
e verbis patet dementem r^v xvx!^apT^(yixv non tanto-
pere habere impeccantiam, quam potius cessationem
a consuetudine peccandi, quatenus hoc patitur natura
humana. Ab eo Christus dicitur ß) : Mévog àvxfixpTi^-
Tog xùrog S Koyog \' to ßh yxp è^xfzxprxvsiv Tixuiv spiÇiu-
Tûv Kx) xoivév. Jesu Tcp ixvxfzxpTt^Tcp alibi jus tribuit

judicii generis humani. Ex loco jam citato sequi qui-
dem videtur dementem tantum Verbum habuisse âvx-
[jMprvjTov, quum tamen Verbum et humanam naturam
Jesu se invicern recipere doceat, concludere licet eum
itidem Jesum considérasse tamquam dvxyMpr^irov.

Nequaquam igitur fundamento historico, e libris N.
F. petito, quatenus ei saltem innotuerant, construxit
Clemens t^v àva!JMpTmitx.v Jesu, sed potius illius natura
divina. Christum, utpote qui divinitus natus esset,
etiam xuxf/Mpr^^rov fuisse statuit Clemens, in qua argu-
mentatione nimis ex opinione q. d. praeoccupata pro-
gredi videtur. Haud enim dogmatice, sed historice
âvxf/.xpTgt;i(xix Jesu probanda-est.
Idem Vitium logicum commisit tertullianüs. Unum
Deum sine peccato esse afifirraat, et unum tantum homi-
nem sine peccato Christum, quia Christus etiam Deus
est 1). Alibi contendit nihil magicum, nihil huma-
num , praestigiosum, aut subdolum, nihil fraudis deli-
tuisse in Christo. Quibus ex efiPatis aeque atque e
tota Christologia Tertulliani satis superque nobis pa-
tet, etiam hunc Patrem ecclesiae tviv âvajxxprmiav Jesu
probandam esse statuisse ex illius ortu divino. Haec
vero argumentatio, ét propter alias causas haud adhi-
benda, ét per se spectata minus approbanda est, quia
non valet ad omnes convincendos. Fundamentum enim,
quo nititur, etiam tunc temporis a nonnullis in dubium
vocabatur.

ejus dialectica, quodammodo sceptica, optime perspexit
tales argumeiitatiouis tortas esse, tales conclusiones
non posse defendi. Hanc ob causam pedem hue non
movit, tantum agens de parte philosopha probîematis.
Novi Foederis doctrinam de Jesu à-uxiJMpTnrcç duobus
explicuit nominibus. Tijv âvxf^xpTgt;;(Tloiv explicuit tam-
quam virtutem naturae hnmanae Christi, et exposuit,
eam considerandam esse ut virtutem singularem, pro-
priam animo hiimano Jesu, quae virtus, quum exsti-
tisset voluntario et inturbato amore erga divinum ac
bonurn, Jesum reddidisset dignum, qui perfecte verbo
divino aeterno jungeretur. Christus, eo auctore, ra-
tione prorsus propria ac singulari âvizixàpr^Toç est, sicut
vas ipsum, ait^), quod substantiam continet unguenti,
nulio genere potest aliquid recipere foetoris, hi vero
qui ex odore ejus participant, si se paulo longius a
fragrantia ejus removerint, possibile est, ut incidentem
recipiant foetorem, ita Christus velut vas ipsum, in quo
erat unguenti substantia, impossibile fuit, ut contrarium
receperit odorem. Participes vero ejus quam proximi
fuerint vasculo, tam odoris erunt participes et capaces

Sentiendi ratio Origenis ex iis, quae antecedunt,
nobis jam patet. Eandem invenimus rationem in co-
namine ejus solvendae difficultatis, quae oritur acci-
pienda âvmfixpn^G-lc^ Jesu absoluta ab una parte, et illius
expiicatione ab altera parte, hoc modo : verum quoniam

2)nbsp;Conf. contra Geis. I, 69, ubi citantur Hebr. IV: 15, 1 Petr.
11:22, 2 Cor. V:21.

3)nbsp;Homil. XII iu Lev. et vepi àpyoM II c. 6. ^ 5, 6 Bd. de la
Rue t. I. p. 91.

boni malique eligendi facultas omnibus praesto est,
haec anima, quae Christi est, ita elegit diligere ju-
stitiam, ut pro immensitate dilectionis inconvertibiliter
ei atque inseparabiliter inhaereret, ita ut propositi
firmitas et afïectus immensitas et dilectionis inextin-
guibilis calor omnem sensum conversionis atque im-
mutationis abscinderet, et quod in arbitrio erat positura,
longi usus affectu jam versum sit in naturam, ita et
fuisse quidem in Christo humana et rationabilis anima
credenda est, et nullum sensum vel possibilitatem eam
putandum est habuisse peccati. Conf. q. seq. in § 6.

Methodus illius itaque non sola dogmatica est,
quemadmodum Tertulliani ac Clementis, sed potius
philosopha. Haec methodus quidem procul dubio digna
est, quae probetur in principio, et melius de nostra
re actum fuisset, si multi successorum ejus hanc me-
thodum jpropugnassent, sed multis nominibus perverse
ab Origene applicata est,. quocirca effecit, ut parvum
praestare potuerit usum, quo solveret, imo illustraret
multa problemata.

Antequam disquisitioni aliorum doctorurn eorumque
methodi ante et post concilium Chalcedonense operam
impendimus, primum quasi obiter methodum referre
volumus virorum, qui dubia protulere in opinionem uni-
verse fere receptam: pokphyrii et gnostici basili-
Dis 1). Ille e. g. mendacio, quod Jesus Joh. VII: 8, 10
committere videtur, tamquam argumente in dvoipcapn^-

1) Conf. de Celso, Luciano, Philostrato (Vita Apollonii Tyanensis),
Porphyrie, Hierocle al. Baur „das Christenthum und die Christi. Kirche
der drei ersten Jahrh.quot; Ed. II. 1860. p. 383—428.

alav Jesu usus est. Hic impetus itaque argumente
nitebatur bistorico. Porphyrii ratione habita, observât
Hieronymus\'): „Iturum se negavit et fecit, quod
prius negaverat. Latrat Porphyrins, inconstantiae ac

Quod attinet ad Basilidera, constat sane eum om-
nem impendisse operam, qua servaret rîjv àvaiJMpTVidixv
Jesu, sed si institisset systemati suo, earn rejecisset.
Quo in systemate enim haec norma constituta erat,
qua unusquisque, qui calamitatibus afificiebatur, bis
affici censebatur pro suis peccatis, quam normam etiam
ad Jesum applicare solebat. Qua ex hypothesi quum
Jesum peccasse sequeretur, eum aequiparat Basilides
infantibus, qui non afißciuntur poena pro peccatis jam
commissis, sed animi cupiditatum causa, quae in iis
absconditae sunt. Nemo, affirmat Basilides, sine vitiis
est, Deo excepto, Hiob XIV : 4. Neque in systemate
Ebionitico-artemonitico negatur Jesum revera fuisse
àvx[jJpT^rov, attamen ex eo non sequitur. Theodorus
MOPSUESTENüS âvx[/.oipTyi(Tiav Jesu limitibus cir-
cumscripsit, negans igitur eam absolutam fuisse.

Inter eos, qui saecuiis sequentibus dogma de Jesu
àvxiJMpTViTcfi magis explicarunt, sive saltem, ut expli-
caretur, effecerunt, certe primum locum tenet episco-
pus Laodicaeae Apollinaris , idque sua Christologia.
Profectus ex assertione : ottov reäaog xvópccrrog , ev.sï
xcci âi^prix, licet Christum fuisse sine peccato ei per-
suasissimum esset, necessario negare debuit illum om-
nibus nominibus verum fuisse hominem. Eo auctore

vita inteilectualis, quae vulgo spiritus dicitur, apud
Jesum a Divinitate, quae in eo habitabat, superva-
canea reddita erat, quocirca Verbum ut vaü? (ishq lo-
cum cepisset rationis bumanae.

Contra hanc opinionem, in Concilio Constanlinopoli-
lano tamquam haeresin condemnatam, crebrae surrexe-
runt voces, inter quas athanasii et utriusque g.ke-
gorii. Jure suo ostendebant, hac opinione accepta,
Jesum ei non amplius verum esse hominem, revera,
quamquam aliquot dubia contra tviv izvccßocpri^a-Iizv Jesu
prolata tollerentur, in hac re desiderari momentum
necessarium. Probare ergo conati sunt praeter et juxta
naturam divinam etiam naturam perfecte humanam in
Christo adfuisse.

Athanasius in opere, quod contra Apollinarem com-
posuit, quem tamen, consanguineum suum, non no-
minabat, exposuit peccatum, licet ubique adsit, non
pertinere ad naturam humanam, cujus nota potius
ävxßxpry/ijlüi est. Quod si verum est, sequitur Jesum
naturam perfecte humanam assumere potuisse, licet
hac re nequaquam se peccato subjicere debuerit, vel,
quod gravius est, assumpsit nostram naturam, ut osten-
deret baud opus esse, ut homo perfectus peceet. Hu-
jus rei euim contrarium contenderat Apollinaris. Con-
spicuum est banc opinionem Apollinaris e spe originem
suam duxisse, fore ut prorsus, quominus in posterum

àva,[ixpTnoîûc. Jesu in dubium vocaretur, impediret.
Consilii, quod assequi studebat, ratione habita, argu-
mentatie ejus nobis memorabilis est. Eo auctore ani-
ma Jesu proprie non humana erat, sed excepta a
Verbo divino, quod per vim, ei divinitus propriam,

quominus Jesus peccasset, prohibuerat. Divinitate sua
igitur Jesus peccare non poterat, origo ejus divina
eum âvizyMprwov fuisse probat. Haec metbodus do-
gmatica jam supra a nobis improbata est, quippe quae
per [j.£T0.ßüclt;Tiv sk âxxo ysvóg probare conatnr Jesum
fuisse sine peccato. Huic opinioni Apollinaristicae con-
sequens est statuere, Jesum non verum esse homi-
nem, eum esse liominem tantum specie, revera Deum.
Negatur simul conjunctie naturae Jesu humanae ac
divinae, eoque ipso Docetismus in Christologia accipitur.
Licet Athanasius, pater orthodoxiae, orthodoxus esset
in sententia Apollinaristica impugnanda, neutiquam
orthodoxus fuit in exponenda sua doctrina de Jesu
àvx(zûcpTyjTw. Antisthenis et Zenonis vestigia pre-
mens contendere videtur, etiam alios homines asse-
qui posse altitudinem illam moralem, quam Christus
assecutus erat. Non tantum affirmat\'): s^ xpxm f/Jv
OÙK Kxzix\' cOys ykp oùSè viiv h róïg âyloiç ettlv ,
Qvlquot; o?,coc KXT xùtSv vTTapx,£i xuT\'/j, scd ctiam alibi satis
enucleate tamquam opinionem suam exponit , etiam
muitos Patriarchas, Apostolos, Prophetas et Martyres
ethice unum cum Deo fieri posse, Ei prorsus similes
et misericordes ut ipsum Patrem Coelestem.

Athanasium vero huic opinioni, unumquemque ho-
minem Christo prorsus similem fieri posse, firmiter
adhaesisse non constat. Loco enim 1. vox kxkIx ni-
mis indefinita est atque incerta; deinde observandum
est eum hanc thesem tantum adbibere, ut adminicu-

2)nbsp;Contra Arianos, Orat. IV. t. I. ]). 4,^5, ot imprimis 4fi3, 463,
edit. Colon.

lum dograaticum, cujus vero consequentia neutiquani
ipse accipit. Qualicumque vero ratione sumpta haec
verba perspicue indicant, eum notionem rïjg àvi/MMp-
rmxi; débilitasse, quod autem in eo, fundamento
praecipuo orthodoxiae Catholicae, jure miramur. Ve-
stigia illius prementem ecclesiarn Romano-Catholicam
postea videmus, Sanctos enim ecclesia tamquam per-
fecte sanctos agnoscit.

Ecclesiam Eomano-Catholicam et antea Atbanasium
notionem r^g àvoiyMpTY,rTixç adeo fluctuantem et incer-
tam propugnasse videntes, jure statuimus, indicia t^û
äi/izpixpry/fTixg nulli Patrum ecclesiae veteris satis inno-
tuisse. Quodsi enim rationem a se ipsis subduxissent,
quaenam res praecipue in censum venit ad explicandam
TÏjv âvoif/Mpryjo-iizç Jesu, procul dubio talis opinio ab
iis non defensa fuisset. Eorum methodus non satis
erat definita, neque certis nitens principiis; externo
sono vocis „ dvx^aprmtocquot; ad immunitatem omnis pec-
cati singularis significandam adhibitae adhaerebant,
sed neutiquam accurate explorabant, quid peccato in-
telligendum esset e mente Jesu et apostolorum.

Multo acutius quam Athanasius Basilius m. defendit
àvxy,ûùpTyi(jlûiv Jesu. In oratione de poenitentia eum
dicentem audimus : àvépÛTrav ouBsig àyaixàpTViTOç • Iw yhp
f/MpTupsÏTxi, oTi â/j^apriav oùx sTrolyjcrs. Quorum verborum
primis verbis etiam subscripsit gregokius nazian-

zenus\'): TO ttävtfa«? àvOiyàpTVlTÛV, VTTSp T^V XVÔpCûTfhyiV
CpVtTlVnbsp;Ô Ù£Ôg.

tem magis quam a pelagianis debilitabatur. Quod si
enim Jesus viribus, quae praeter eum etiam omnibus sunt
bominibus, prorsus a peccatis liber esse potuerit, quodsi
verum est, quod contendebant, nonnullos homines jam
ante adventum Christi in terram et post eum xwßücpr^Toug
fuisse, justa etiam conclusio est, hanc doctrinam de Jesu
non amplius momentum grave esse in re-
ligione Christiana, praestantiam igitur Christi moralem
ac religiosam flatum tantum vocis esse. Historia vero
generis humani modo quam maxime tristissimo con-
trarium nobis exhibet. Etiamsi enim Augustinus se-
mitis dialecticis aberraverit, hoc sane constat doc-
trinam ejus potius quam Pelagianam defendi posse.
Illi assertioni Pelagii ae conclusionibus, quas ex ea
deduxerit, ut operani impendamus non necesse est.
Haud impune hac ratione negliguntur omnia, quae
nos docuit experientia nostra spiritualis. Quod attinet
ad methodum, qua Pelagius et socii ejus âyx,u,xpTgt;i-
tIxv Jesu defendendam esse statuerunt, illa revera
indigna est, quam talem haberemus. Quod si enim
quaeras, quaenam methodus ab iis ad defensionem
adhibita sit, eos hac in re nullam omnino secutos
esse methodum optime videmus, quippe qui tv,i/ âvx-
[jMprw\'ixv, quae inter homines uni Christo propria fuis-
set, non agnoscerent, systematice igitur debilitarent
notionem, quam privarent significatione nativa. Au-
gustini opinionem a Pelagiana quam maxime diversam
esse, in oculos incurrit, etiamsi unum tantum locum
laudemus. „In Christi non tantum divinitateait\'),

Eandem assertionem propugnasse nestokium for-
tasse inmerito contendunt. Naturam Jesu humanam
a divina sejungendam esse statuit, atque rijv âvocfxap-
rwloiv considerandam esse tamquam naturae humanae,
a divina sejunctae, proprietatem. Cui sententiae qui-
dem consequens est, etiam alios homines posse asse-
qui praestantiam illam moralem ac religiosam, quam
assecutus erat Christus, attamen, licet haec conclusio
jure etfici possit ex hypothesi, a Nestorio ipso pro-
posita, sententiam ejus non complectitur. Neque illum
vero in opinionibus suis, quoad hanc rem spectant,
fluctuasse vel haesitasse, satis superque patet.

Clarius sane sententiam suam exprimit Cyrillus
alexandrinüs hiscc verbis 1): quot;Ea-riv xvocf/^xproeTrm o
Kvpiog, vm) êsoq ck xK^ésix. Itidem thbodoretus dicens®) :
Móvog b \'èsa-mrviq XpKrróc, xa) éc amp;vôpu7rog, xMwçêsbg,TO
xficcf/.ov sxsi. Cum illi, tum Basilius etGregorius, quos
jam laudavimus, opinionem amplecti esse videntur, qua
e divino Domini ortu explicationem ejus moralem effi-
ciendam esse statuitur, quam autem methodum idcirco
improbamus, utpote quae ex re nondum probata aliam
probare studeat. Haud enim e Divinitate, sed ex
conjunctione naturae humanae ac divinae ^ âvûif/Mpnj-
(TÎûc, Jesu explicanda est.

Praeter illos, jam laudatos, Patres ecclesiae inpri-
mis AMBROSIUS omnibus restitit, qui vel aliquatenus

Jesu debilitarent, sive debilitare cona-
rentur. Praesertim contra haeresin Apollinaristicam
argumentatur. i) Rogat, quo tandem cumque modo a
Jesu nulla humana natura accipi potuisset, num forte
sic loquantur, timoré commoti, Christum aliter labi
potuisse, ut hominem ? Postquam hunc timorem nullo
niti fundamento ostendit, rogat, num sententia illade-
fendi possit, qua ille, qui alios carnis vinculo liberarat,
carnis vi vinci potuisse censetur? Qui alios regebat,
ita loquitur, se ipse regere non poterat? Desinantni-
mium solliciti isti tamquam Christi paedagogi vereri,
ne etiam in ipso concupiscentia carnis legem mentis
oppresserit, quae non oppressif in Paulo legem mentis,
sed tantum contra eam repugnavit. Non ipse Deus
verbum pro anima rationali et intellectus capaci in
came sua fuit, animam vero rationalem et intellectus
capacem, et ipsam humanam et ejusdem substantiae,
cujus nostrae sunt animae, et carnem nostrae similem,
ejusdemque cujus caro nostra est, substantiae susce-
pit. Deus enim verbum, perfectus etiam homo fuit, sine
ulla tamen labe peccati, quia peccatum ipse non fecit,
sed pro nobis peccatum factus est, ut nos essemus
justitia Dei in ipso, 2 Cor. V : 21.

Dogmatice igitur ex opere salutis Christi Ambrosi-
um concludentem videmus ad conditionem Jesu mora-
lem ac religiosam, quae vero methodus haud omnibus
nominibus probari potest.

1) De rncamationis dominicae Sacramento c. VII. t. II. Couf. Wal-
ther, 1. 1. p. 19, 30.

puncto temporis dividenda esse videtur in duas par-
tes, quarum prior, ad annum 451 usque decurrens,
conamina complectitur varia, ab ecclesiae doctoribus
adhibita, ut esplicarent et constituèrent doctrinam
dmyMpTwî^quot;? Jesu. Quae doctrina in quarto concilio Oe-
cumenico Chalcedonensi fonnulam acquisivit, sibi pro-
priam. Leonis Magni epistola, ad Patriarcham Flavianum
missa, tamquam basi posita, concilium decrevit Chris-
tum fuisse verum Deum, et verum hominem, secun-
dum Divinitatem ab aeterno generatum, et Patri in
omnibus similem, secundum humanitatem in tempore
e Maria natum, virgine et matre Dei {ôsotokc^) ac
nobis hominibus in omnibus similem , sed, sine peccato,
deinde post adventum ejus in mundum existere uni-
tatem personae e duabus naturis, quae junctae sunt
àffvyzvTooç, ärpsTTTcog, tzBixipèrccg,nbsp;Quo decre-

to ecclesiae haec doctrina immutabilis constituta erat,
nulli omnino mutationi amplius subjecta. quot;Av/Zß/zpr^-
aiäiv Jesu ab una parte, humanitatem ejus perfectam
ab altera parte, utriusque nexu neutiquam explicate,
deinde agnovit ecclesia.

Si quis putaret prima octo saeeula, quod attinet ad
doctrinam de Jesu ävciiAxpr^Tc^ quam maxime fuisse
convenientia et quieta, historia hujus periodi eum
contrarium docebit. Ad concilium Chalcedonense usque
tres factiones semet invicem impugnantes videmus.
Prima factio severe dogmatica, quae firmiter senten-
tiam defendebat, qua Jesum absolute âvxiJMpTViToy im^BQ
statueretur, victoriam reportavit, quum haec opinio
doctrina facta sit ecclesiae. Arma, quibus usa est,
tantum dogmatica erant. Secunda factio aliquatenus

conservaliva q. d., quae sicut saepius accidit, creber-
rima erat, doctrinae vero copia et ingenii acumine a
prima superari solebat. Hanc factionem ad medullam
tbeologiae pénétrasse, patet ex loco gravissimo Hie-
onymi^): „multis et de toto hue orbe confluentium
turbis, et sanctorum fratrum monasteriique curis oc-
cupatus, eommentarios in Hieremiam per intervalla
dictabam: ut quod deerat otio, superesset indus-
triae: cum subito haeresis Pytbagorae et Zenonis
xTTûiôsixç xx) àviZfnaprmi^? i- e. impassibilitatis et im-
peccantiae, quae olim in Origene et dudum in dis-
cipulis ejus Grunnio Evagrioque Pontico et Jovini-
ano jugulata est, coepit reviviseere, et non solum in
Occidentis, sed et in Orientis partibus sibilare, et in
quibusdam insulis, praecipueque Siciliae et Rhodi,
maculare plerosque et crescere per dies singulos, dum
secreto docent, et publice negant. Cui respondere
diu tacens, et dolorem silentio devorans, crebra fra-
trum expostulatione compulsus sum: nec tamen hu-
cusque prorupi, ut auctorum nomina ponerem, malens
eos corripi, quam infamari. Nec enim hominum, sed
erroris inimicus sum.quot; Quibus verbis multa sane minus
probanda observamus, inprimis in iis, quae motusodio
Occidentali effatur in Origenem et illius diseipulos,
summa autem, etiam tune temporis magnam factionem
exstitisse talium hominum, omni dubio majus est. Quae
factio, ut jam dixi, maxiine generalis erat; argumenta
ejus magna ex parte philosopha erant, ex indole naturae
humanae petita, partim fundamento nitentia sceptico

et historico. Factio denique terlia, quae tantum pau-
corum fautorum petita est et nullam partem consti-
tuere potuit, tota sceptica erat. Rejiciebant diserte
Jesu xvxßxpT^(jioiy, sive saltem propugnabant systema,
quo accepte Jesus âvtx^àprviTûc esse desinit. Argumenta
eorum dialectica erant et historica.

Quamquam jam multi magnam navarint operam,
ut illustrarent notionem ryjç àvizi/.oipr^(7ia., eam recte
definire e doctoribus nemo potuit. Synodus Chalcedo-
nensis dogmatis utramque partem implacatam et inex-
plieatam accepit. Nullum amplius exhibetur conamen,
quo uberius exponeretur vinculum inter xvaiJMprmlocv
Jesu et naturam ejus perfecte humanam, eoque ipso
quaestionem, quaenam, e mente S. auctorum, indicia
essent t^ç âvxfnxpr^fTiaç, nullus Patrum luculenter sol-
vit. Plerorumque doctorum vitium in eo quaerendum
est, quod ratiocinarentur ex non intellectis, quibus con-
firmarent doctrinam, quam constituerat ecclesia. Hujus
rei unum afferre exemplum sufficiat. Chrysosto-

mus TOV ÙTTSp ixf4,izprcjkûv àTTûûv^tTKOVVX, iuquit, tZVTOV
àvoifJMprnrov quot;héï slmi \' stts) si km ocvroq âf/Mprdvei, ttôôç
ÙTTspnbsp;dfMprccÀûv iy.Troôxmroii si yccp vvrsp â/zap

TiMV âx?,ccv àTckùocvsv, àvcitJMpr\'ATQg m àitkèotvèv. Con-
silio quidem quam maxime probando cognitione Do-
mini, quam de eo ex Evangeliis petierant, construxe-

1)nbsp;johannes damascenus opere celeberrimo „de fide orthodoxiaequot; III.
c. 2—4,, ut illustraret relationem utriusque naturae Jesu, humanae ac
divinae, accipiebat communicationem idiomatum {rpéirm Avri^àssas) et
immeationem {mptxeóp-n\'Ttv). Conf. de co Hagenbach „Dogmengesch.quot;
§ 179, I.

runt perfectionem ejus, sed magis quam par est huic
illive formulae adhaerebant, non ad summam escen-
dentes.

Grato animo sumus laboris et operae causa, quae primi
doctores impenderunt ecclesiae i), ut rem ipsam tutam
redderent, inconcussam in posterum constitueront. At-
tamen rem minime absolvisse videntur, quippe qui for-
mulas dogmaticas implacabiles, certe disjungendas con-
junxerint. Quid mirum? Methodo enim proposita sua
attingere non poterant, finis enim alius erat generis
quam studium. Periodo, quae sequitur, Scbolastica me-
liorem exspectare licet methodum. Utrum haec spes
voti sui compos fiat, nunc videamus^).

A Scholasticis inde ad Heformationem usque.
Saeculo V itaque ab ecclesia doctrina nullo modo

1) Conf. de tota hac periodo Suiceri Thesaurus eocl. V. V. cJvayxa/5-
rncri« et âvu/^àp-zriTos, T. I. p. 387—289; Waltheri Tractatus de Christi
hominis lt;kva./j.a.prnlt;sia s. impeccahilitate, Tüb. aquot;. 1717, p. 4—20; Hoe-
velii Disp. de àmp.a.pTn\'sioi Christi ejusque necessitate, Hal. 1740, ré-
cusa 1749, 37 p. 4 sqq.; Hagenb. Dogmengesch. § 66, 67 al.; Uilmann,
„die Sündlosiglceit Jesu, S. 1853 p. 18—25, al. ; Baumgarten „Untersu-
chung theol. Streitigk., II p. 449, 539 sqq.; Bretschneider „System.
Enlw. § 98. al.

revocanda constituta erat, Christum tara factum esse
xciTo. vrdvTiz ofMiou yj^Iv xccpig df/Mpriac-g, quam om-
nibus certe nominibus naturam humanam aecepisse.
E quibus constitutis etiam sponte sequitur, doctrinam
ipsam eadem, qua esset, conditione in posterum fuisse,
ansa tantum data ad uberiorem expositionem. Hoc
pensum susceperunt Scholastici, praesertim quum dis-
quisitio esset, qua in dirimenda omnis postulabatur
sagax dialectica, omne acumen ingenii. Inprimis ab iis
dogma de Jesu ävecf^xpri^m quam maxime gravissimum
in re Christiana factum est, et universe acceptum,
idque non tantum a theologis et philosophis, sed etiam a
poëtis, inter quos Dantius, qui vitam Christi sine men-
dis vitiisque proponit, et Otfriedus Weiszenburgensis,
qui eum vocat „tber suntiloso man.quot;

Medio aevo mentionem factam videraus hominum,
qui Scholasticos offendentes contendere audebant Chri-
stum falli potuisse. Quibuscum in certamen venit
THOMAS BEADWARDINUS 1), qui probare conatus est
hypothesin tum saltem andiendam esse Christum pec-
care potuisse. Hoc autem proelium levis tantum erat
velitatio pugnae comparatum magnae, quae aliis nomi-
nibus THOMAE AQUINATIS SOCioS intcr et JOHANNIS
DUNS scoTi prorupit. Thomistae, Augustini asseclae
seduli, qui severius ecclesiae doctrinam amplecteban-

Sect. IV) affirmat Christum ci^pi azavpoü xal emckrou /jlst« Oecipxam
lt;Jva//.a|OTïja;as sAïjAuSevat, Eundem ibi vocat cJva^a/STïjcrïas stxóva.

1) t 1349. Scripsit „de causa Dei contra Pelagium, et de virtute
causarum ad suos Mertonenses. Libri tres. Ed. 1618 ab Henrico Savilio.
Conf. Lib. III. Cap. XI.

tur receptara, peccatum et gratiam modo quam ma-
xime Augustiniano sibi proponentes, prorsus alia, quod
ex rei natura sponte sequitur, de nostra re protule-
runt, quam Scotistae. Hi enira propugnatores sententiae
Semipelagianae acceptionis graluitae, defensores perti-
nacissirai dogmatis immaculalae conceptionis Mariae,
cujus origo et radices quaerendae sunt in anthropolo-
gia non tantum ipsorum, sed totius ecclesiae Romano-
Catholicae. Ex utriusque doctrina explicandum est
Dominicanos i. e. Thomistas pertinaciter negasse con-
ceptionem immaculatam Virginis Mariae, Francisca-
nos i. e. Scotistas contra firmiter eam défendisse, eo
ut videtur consilio, ut postquam prorsus tutam reddi-
dissent puritatem Mai\'iae, postea raeliori fundamento
etiam âmf/.xpTwiiX\'\'-\' Servatoris vindicarent. Probabilis
est sententia inprimis spem, fore ut Jesum prorsus ab
omni opinione peccati haereditarii liberarent, eos com-
movisse ad banc sedulara defensionem immaculatae
conceptionis.

Magna verborum vi et acuta argumentandi ratione
Tbomistae tbesem defendebant, qua Christum neque
ut Deum, neque ut hominem peccare potuisse statue-
rent. Fuerat itaque impeccabilis q. d., naturae ac-
ceptae ratione habita, idque non tantum ob gratiae
magnitudinem ac corroborationem in bono, sed etiam
e vi conjunctionis hypostaticae cum Verbo. Quam sen-
tentiam ita explicabant, ut contenderent humanam na-

1) Conf. de haeresi Nihilianistica, quam réfuta vit Joh. CornuHensis
saec. XI, Dorner „Entwickelungsgesch.quot; p. 112 sqq. ; de Johanne scoto
erigena ejusdemque sententia de natura Christi humana, Hagenb., Dog-
mengesch. § 179, 6 et Dorner 1. 1. p. 115 sqq.

tiirara, quamquam a Verbo in puris q. d. naturalibus
acceptam, attamen conjunctione cum Verbo sine pec-
cato fuisse. „Non est ambigu urn,quot; sunt verba tbeologi,
quem multi secuti sunt, Scholastici, petri lom-
BARDi^), „animam illam entem unitam Verbo peccare
non posse, et eandem, si esset et non unita Verbo,
posse peccare.quot; Eidem addicti erant thomas aqui-

nas, albertos magnus, bonaa^entura, richar-
dus, palüdanüs, oapreolus. Sententiam quodam-
modo diversam, quae in summa tamen Petri Lombar-
di et Thomae opinioni con venit, propugnarunt fran-

CISCUS SUAREZ, GABRIEL VASQUES, TANNERUS,
GREGORIÜ8 DE VALENTIA , MARTINUS BEC ANUS al.

Etiamsi hi demum saec. XVI et XVII vitam degerunt,
attamen eorum methodi Scholasticae ratione habita,
hue referendi sunt. Eorum methodum inprimis ag-
gressus est melghior canus.

Hanc sentiendi rationem durandus nequaquam
probavit, licet haud diffiteatur eam quam maxime
piam esse. Arbitratus est humanitatem Christi nisi
status gratiae ac salutis id prohibuisset, potuisse pec-
care, quod Unioni personali non pugnat, quum ei
non repugnet mori, et Verbum nequaquam teneatur
prohibere actionem pravam naturae liberae, quae se-
cundum conditionem suam posset peccare. Ei assen-
tiri dicendi sunt Johannes duns scotus , bassolis ,

2)nbsp;Durandus de Sanoto Porciano, Thomae discipulus, utpote qui in
opere „Super Seiitentias Lombardiquot; Magistro obloqui ausus esset, a cae-
teris defector habitus est.

Satis superque igitur patet pugnam, a theologis
Scholastieis initam, tantum speetasse quaestionem, utrum
Christus secundum humanitatem suam potuisset peccare
nec ne.. Ilium revera âvxyâpmTov fuisse constituerat
ecclesia, quapropter quod constitutum erat nullus eo-
rum probare studuit argumentis historicis, dogmaticis
sive philosophis. Ecclesia locuta erat, quo facto omne
dubium sublatum erat. Hanc ob causam in hac pe-
riodo neminem fere videmus dubia proferentem. Quam-
quam igitur pugna iniretur de re, quam fortasse die-
bus nostris parvi haberemus momenti, attamen pugna
Scholasticorum aeque escitata erat et concitata, ac
pugna, quae nostro tempore et in nostra patria de re-
bus gravissimis initur. Memoria tantum teneantur ex-
secrationes, devotiones horrendae, quas provocarunt
conclusiones Johannis de Rada, mox memorandae.
Ille, qui hac ratione locutus erat, et tales sententias
proferre ausus erat, ecce tune temporis opinionem ge-
neralem, dignus erat — qui refutaretur, nos dicere-
mus — qui vivus combureretur ! !

Accuratius nunc videamus, quaenam res in hoe
proelio summa esset, circa quam omnia moverentur.
Utraque pars perpetuo de ordine loqui solent a Deo
institute, qui vero ordo permisit, aut non permisit,
naturam Christi humanam potuisse peccare. Idem

1) Part. III Controvers, in Thom. et Scot. Super III 1. Sent. Controy,
IV, art. III,

ordo Christum hominem gratia sufficienti donasset et
afifirmasset in bono, ut nullum adesset periculum pec-
candi, quo facto neque ille potuit peccare, quemad-
modum etiam Angeli et Coelites beati non possunt
peccare. Quod si tamen, haec nonnullorum opinio
erat, Unio Verbi id non impedivisset, natura humana
Domini potuerat peccare. Audiamus conclusiones, quas
defendit Johannes de Rada :

2°. Secundum legem ordinariam non potuit esse in
Christo peccatum. Tum, quia secundum legem ordi-
nariam non potuit Christus non esse plenus gratia,
et beatus secundum animam, tum etiam, quia constat
fuisse legem a Deo statutam, ut in Christo nullum
permitteretur peccatum.

3°. Unio hypostatica, seu gratia unionis praecise
ac formaliter per se ipsam, non confert naturae as-
sumtae omnem justitiae ac sanctitatis perfectionem,
quae in homine justo ac sancto necessaria est, ut sit
omni ex parte bene affectus, praeparatus ad beatitu-
dinem, et omnem rectam operationem.

4°. Unio hypostatica ex se praecise ac formaliter
non reddit naturam assümtam, et unitam formaliter
gratam, et acceptam in ordine ad vitam aeternam,
et ad meritum ejus.

5°, Si rerum naturas attendimus, nulla apparet
contradictio, quod Christus per naturam rationalem
assumptam in puris naturalibus vel in donis Caelesti-
bus, seclusa confirmatione in bono, possit peccare.

infecta peccato originali, vel actuali per modum ha-
bitus accepte, assumatur a Verbo.

En doctrinam Scotistarum arcte compactam: Deus
naturam humanam, quae peccato subruta erat, assu-
mere potuerat, vel Christum ut peccatorem damnare.
Omnino fieri potuerat, quod persona divina personam
hominis damnati accepisset, quae tamen persona, uni-
tate illa non obstante, nihilominus damnata est. Luce
clarius patet doctrinam Scholasticorum, quatenus eam
ad dogma àvx^xprviciaç Jesu adhibuerunt, circa has
moveri theses. Scholastici pugnam gravem pugnantes
de indole vinculi naturam inter divinam atque huma-
nam Christi ipsius fere obliti sunt.

Jure exspectaveris ex omnibus partibus contra hanc
haeresin Scotisticam dubia et argumenta in medium
prolatum iri. Professus est vasquez: „mihi semper
placuit communis sententia Scholasticorum, qui asse-
runt, humanitatem Christi manentem in Verbo ex sola
vi unionis, sive quovis alio dono beatitudinis, aut
gratiae habitualis, peccare non posse.quot; Valentianüs,
Dei omnipotentiae divinae ratione habita, Christum
non potuisse peccare affirmat. Becanus observât:
„Humanitas Christi non solum ratione visionis beati-
ficae, sed etiam vi solius Unionis hypostaticae fuit
omnino impeccabilis, ita ut impossibile fuerit, ipsam
Verbo unitam peccare, etiamsi nulla alia dona super-
naturalia habuisset.quot;

Jesuita tannerus, cujus opinionum relatio huic
conspcctui explicationis, a Scholasticis allatae, finem
imponet, medium fere tenet inter partes extremas,
Thomistas inter et Scotistas. Illius opinionum co-

gnitio itaque quam maxime memorabilis est, ut reete
intelligamus explicationem, quam medio aevo do-
ctrina de Jesu Christo âmi^xpr^Tcp assecuta est. As-
sertione prima declarat: „Humanitas Christi, ob ip-
sam etiam per se unionem hypostaticam, plane fuit
vero quodam et proprio modo impeccabilis, ita ut nec
secundum absolutam quidem Dei potentiam, in ejus-
modi natura unita, peccatum esse possit.quot; Quam au-
tem assertionem secunda thesi hac ratione circumscri-
bit: „Per unionem hypostaticam constituta fuit natura
assumta simpliciter impeccabilis, remote solum et cau-
saliter, non autem immediate et formaliter.quot; In ter-
tia hoc defendit: „Natura humana Christi formaliter ac
immediate fuit reddita intrinsece impeccabilis, ipsa
visione beatifica, ac statu beatitudinis ; quae si in
Christo non fuisset, tum aliis auxiliis actualis Gratiae
opus fuisset, ad ejusmodi impeccabilitatem efficiendam,
quae proinde etiam secundum absolutam potentiam Chri-
sto negari non potuissent.quot;

Haec medii aevi saecula tulerunt de re, quam in
dagamus. Jure meritoque miramur, quod pauca tan-
tum, quae in nostros usus convertere possumus, no-
bis obvia eant ex omnibus illis laboribus et omni illa
opera, magno illo Scholasticorum studio. Neque quae-
stio de vinculo inter rî^v dm/zoiprwixv absolutam, et
naturam perfecte humanam, neque problema de no-
tione recta r^ç âvxf/^apTwIciç vel aliquatenus Schola-
sticorum conaminibus magis quam antea explicatum est.
Necesse esse non ducebant disquisitionem instituere
accuratam et criticam fontis unici, qui nobis est de cha-
ractere Jesu, quo ipso vindicassent praestantiam Jesu

moralem ac religiosam, quae praestantia norma est
omnibus, quae sequuntur, saecuiis. Facta historica
minime formulis dogmaticis, unice argumentis, ex
historia petitis, probari possunt. Quod cum Schola-
lastici prorsus neglexerint, parvi aestimandus esse vi-
detur labor, ab iis r^ AvaiJ.xprmï^ tractandae exhibitus.
Praeter hoc vero quod conclusiones, quas eorum labores
nobis attulerunt, minime approbare possumus, etiam
magnum detrimentum elïecit eorum dialectica. Methode
eorum subtili Christus ipse de honore, ei jure tribu-
endo, sensim paulatimque deturbatus est, quo facto
ei successit imago dialectica argutiarum et argumen-
tationum acutarum, quae tamen carne ac sanguine
carebat. Sicut in vita, etiam in doctrina nocuit. Fun-
damentum, quo doctrina apostolorum et doctorum ec-
clesiae nitebatur, negligebant, ut unice attenderent
ad methodum, qua, si basis adesset, aedificium con-
struendum esset.

Singulare methodi philosophae imperium observamus
hac in periodo. Dogmatica methodus partim, histo-
rica prorsus neglecta est. Tempus, quo nemo sedi-
tionis vexillum evolveret, in otio degebant theologi
inveniendis armis nitidis, procul dubio aptissimis, qui-
bus tamen hostes tantum imbecilles poterant vinci.

In fine hujus periodi multos praecursores Reforma-
tionis exhibentes videmus conatus reformatories, sed
doctrinae theologicae parvam sane habebant rationem.
Fidem vitamque mutare studebant, quaestionibus vero
absconditis, placide indagandis, saeculum fidei parum
aptum erat. Neque wycliffo , neque hussio , neque
keuchlino neque ekasmo aliquid debemus, quod in

nostros usus convertereinus. Periodus, quae sequitur,
Reformationis majores praebebit labores, majorem pro-
bîematis amorem: illue igitur lintea tendamus\').

Spiritus fortis primis decuriis saeculi XVI per Eu-
ropam transibat, qui vineula decutiebat, quibus super-
stitie et conscientiae oppressio hominem tamdiu sup-
presserant, ac Vicarium Dei in terra expellebat ut
Christum propius addueeret ad animum. Christus
per tot saecula lorica ferrea suppressus revelabatur,
liber factus ab involucris, quibus eum circumdederant
sacerdotes. Saeculum XVI saeculum erat fidei, con-
suetudinis immediatae cum spiritu Servatoris, minime
autem argumentationum intellectus, disquisitionis acu-
tae notionum. Reformatores Jesum àvxyMpTVjTov fuisse
non de industria probarunt, quia argumentis aiïerendis

1) De schola Fictorianomm conf. Dorner 1. 1. p. 142; de Mystieis
Gerardo Reicliersbergensi, Euysbroekio, Taulero, auctore anonymolibelli
„Deutsche Theologie T Wesselio al. Hagenb. 1. 1, J 179, 6; de tota hac
periodo historiae 1. 1. dogmatum, Waltheri Traetatus et inprimis Baur
„Lehre von der Versöhnungquot; p. 142 sqq., et ejusdem comm. „der Be-
griff der Christi. Phil.quot; in opere periodico „Theol. Jahrb.quot; a Zellero
edito 1846, 2.

sensum religiosum se offendere arbitrati essent. Quam-
quam itaque pauca de nostra quaestione tradiderint,
prorsus tamen non tacuerunt. In opere celeberrimo et
etiam nunc permagni aestimando, cui titulus est „In-
stitutie Christianae religiouis probat calvinus i)
Christum fuisse omnis peccati expertem. Eos réfutât,
qui turpe ac probrosum Christo esse ducebant si ex
hominibus originem traxerit, quia non potuerit a com-
muni lege eximi, quae totam Adami sobolem absque
exceptione sub peccato includit. Christum immunem
fuisse ab omni labe affirmat, quia sanctificatus erat a
Spiritu, ut sc. pura esset generatio et intégra, qualis
futura erat ante Adami lapsum. „Ae omnino iixum
hoc nobis manet,quot; sie pergit, „quoties de Christi pu-
ritate nos admonet Scriptura, notari veram hominis
naturam, quia supervacuum esset dicere purum esse
Deum. Sanctificatio etiam, de qua loquitur Johannes
Cap. XVII, in natura divina locum non haberet. Nec
vero duplex fingitur Adami semen, quamvis nulla ad
Christum contagio pervenerit, quia hominis generatio
per se immunda aut vitiosa non est, sed accidentalis
ex lapsu. Proinde nihil mirum si Christus, per quem
restituenda erat integritas, a vulgari corruptione ex-
emptus fuerit.quot;

Alibi sie disserit: „Jam ubi quaeritur, quomodo
abolitis peccatis dissidium Christus inter nos et Deum
sustulerit, et justitiam acquisierit quae eum nobis fa-

1) Lib. n qui agit de cognitione Dei Redemptoris Cap. XIIL Sect.
4. Ed. 1618, p. 163.

ventem ac benevolum redderet, generaliter responderi
potest, toto obedientiae suae cursu hoe nobis praesti-
tisse. Quod Pauli testimonio Rom V : 19 probatur.
Et sane alibi causam veniae, quae nos eximit a male-
dictione legis, extendit ad totam Christi vitam, Gal.
IV : 4. Ita in ipso quoque Baptismo asseruit irnpleri
justitiae partem, quod obedienter Patris mandatum
perageret. — Coram Pilato, omissa defensione, stetit
ad subeundum judicium. Non id quidem absque cer-
tamine: quia et infirmitates nostras susceperat, et hoe
modo probari oportuit quod Patri suo praestabat obse-
quium. Et hoe non vulgare fuit amoris erga nos in-
comparabilis specimen, luctari cum horribili forrnidine,
et inter diros illos cruciatus abjicere sui curam ut nobis
consuleret. Illud quidem tenendum est, non potuisse rite
Deo aliter litari, quam dum proprio se affectu abdicans
Christus illius se arbitrio subjecit, totumque addixit \').quot;

Patet itaque nostram quaestionem Reformatoribus
non factum prohandum, sed probalum fuisse. Si quis
ex iis argumenta petiisset, eorum animus respondisset.
Qua vero in conditione quaestio perpetuo esse non po-
tuit. Spiritu experrecto dogmatico fine saec. XVI et
initio XVII, ut prodiret expositio uberior doctrinae de
Jesu àvcofj^ocpTijTCfi, necesse erat. Quod revera a dogma-
ticis factum esse videmus, qui continuo post Reforma-
tores ipsos huic rei operam dederunt, prae caeteris a le-
ONHARDO HUTTERO 2) et S. scHMiDio 3). Antiquiores

2)nbsp;f 1616. Theologus erat celeberrimus Lutheranus, auctor operis
„Compendium locorum theo!, ex S. Scr. et libro concord, collât.quot; Vit. 1610.

omnis peccati proprii, tam originalis, quam actualis
expers fuisset, quae dvocf^xpn^irliz inhaesiva est subjec-
tiva, non imputativa. Causae, quibus Christus a pec-
cato liber esse potuit, ab illis referuntur 1° purißcatio
{xMapaig,nbsp;qua Spiritus S, Ovulum Mariae a

peccati labe purificavit et sanctificavit, 2° conservatio,
qua Deus illud Ovulum per omnes generationes a pec-
cato originali immune conservavit, 3° creatio, qua no-
vum Ovulum Deus creavit. Quoad quaestionem de tw
posse et non posse peccare, antïquiores illi dogmatici
defendunt tó non posse peccare, dogmatici vero recen-
tiores to posse non peccare, quia haec sententia con-
gruit S. Scripturae, systemati ecclesiae et immortali-
tatis analogiae.

Saeculo XVII quamquam observare possimus majo-
res labores quam antea in quaestionibus tractandis
universe theologicis, doctrinae rij« âya.f^xpTWMg exco-
lendae tantum parvam operam impenderunt Theologi.
Interea magis magisque persuasio se extendebat, do-
ctrinam de Jesu àyx^apT^TCfi significationem habere in
tbeologia permagnam, elementum esse in Christolo-
gia praecipuum, cujus in doctrina constituenda ar-
gumenta, non vero assertiones postulabantur. Ante-
quam vero opera indagamus quam maxime memorabi-
lia, ex quibus prodit haec persuasio, ut primum rem
aliam observemus necesse est, quae praesertim in no-
stra patria in Christologiam vim exercuit. Arrninia-
nismum significamus, cujus ratione habita exstitit Syn-

odus universalis Dordracena. Arminianorum doctrina,
quae invenitur in operibus jacobi arminii , si-

Christologiam, hue redit : Christus quidem ipse a pec-
cato liber erat, attamen peccare potuerat, quia unus-
quisque homo ex arbitrio suo libero peccare et non
peccare potest. Haec hypothesis unioni hypostaticae
non pugnat, quum etiam in ea natura humana per-
fecte libera erat et illaesa, indifferens ad peccandum
et non peccandum, neque coneeptioni e S. Spiritu,
neque dignitati, neque muneri Servatoris. Unoquoque
vitae suae temporis puncto Dominus igitur in condi-
tione erat, in qua perfecta libertate voluntatem suam
tendere potuit ad bonum aut ad malum. Vitae mo-
ralis continuitas iis prorsus ignota erat. Haec do-
ctrina annis quam maxime memorabilibus 1618 et
1619 a Synodo damnata est. Synodi socii quum
praecipue urgerent miseriam hominis, qua peccato af-
fectus erat, ex indole rei etiam sequitur illos non
potuisse habere t^v dvccf^oipma-ltzv tamquam etïectum
liberi arbitrii Jesu. Contrarium docuere Patres Syn-
odi Dordracenae in Canonibus Cap. II. art. IV,
sententiam exprimentes suam, mortem Christi perma-
gnum habere valorem ac pretium, quia persona, quae
eam subiit, praeterquam quod esset filius Patris uni-
genitus, simul verus esset et perfecte sanctus homo.
Satis superque enim omnibus perspicuum est, quod
si omnes homines omni prorsus tempore perfecte san-
cti et veri esse possint, etiam fundamentum sublabi,
cujus ratione habita talem conditionem magni facere-
mus. Praeterea experientia nostra quotidie contrarium

docet. Arminianorum opinio jam implicite refutata
erat ecclesiarum Belgicarum Christiana atque orthodoxa
Confessione, summam doctrinae de Deo et aeterna
animarum salute complectente. Quae confessie docet
art. XVIII Deum promissionem veteribus Patribus, per
OS sanctorum Prophetarum factam, implevisse, quum
constitute tempore Filium ilium suum proprium, uni-
genitum et aeternum, in mundum misit; qui, forma
servi accepta, similis hominibus factus est, et veram
naturam humanam cum omnibus ejus infirmitatibus,
excepto peccato, vere assumpsit, conceptus in utero
beatae Virginis Mariae, idque virtute Spiritus Sancti,
absque viri opera. Quin et non tantum naturam hu-
manam quoad corpus assumpsit, verum etiam veram
hominis animam, ut verus esset homo. ïsam cum anima
non minus quam corpus perdita esset, necesse fuit illum
utrumque assumere, ut utrumque simul servaret. Con-
fessie quum necessitatem docere videatur, qua Jesus
per Spiritum S. nasceretur extraordinarie, quo ipso
peccati potestati eximeretur, non dubitamus quin illo-
rum opinionem rejiceret, qui hominem in quavis acti-
one etiam altera ratione agere potuisse enixe conten-
debant. Idem docet Catechesis religionis Christianae i).

Saeculi XVII fine, a°. 1690, a michaöle wal-
THERO, Theologiae Doctore et professore Vitebergensi,
editi sunt duo tractatus, quorum prior agit de dis-
similitudine ortus nostri et Christi hominis, alter de
âvxfMpTyjtj-î^ Christi hominis. Hunc composuit, ut pro-
baret Jesum fuisse àvxizâpTyjTov illamque yindicaret do-

ctrinam ab argutiis Arminianis ac Scholasticis. Vari-
arum opinionum conspectum historicum, cujus magnam
partem in nostros usus convertere potuimus, uberior
sequitur atque acuta refutatio illorum errorum. Enixe
negans Jesum potuisse sollicitari, sententiae inimi-
cus est, quae Jesum potuisse peccare affirmat. Pro-
vocantes ad S. Scripturam, quae adeo perspicue ten-
tationum, quibus Jesus subjectus erat, mentionem
ubique facit, praevertens, exclamat: „equidem qui
sunt in contraria sententia, Christum tentari, et in
tentatione, non corroboratum ab Angelo, succumbere,
denique aliter quam voluit Pater Deus veile potuisse,
ex Matth. IV : 1 sqq. Luc. XXII : 43, Matth. XXVI :
39 opponunt.quot; Nos quum videamus auctorem nostrum
argumenta optime novisse, quae contra sententiam
suam pugnant, lubenter exploramus, quodcumque ad-
versus illa testimonia quam gravissima proferre po-
tuerit. „Prioribus locis,quot; ait, „nihil effici, facile in-
telligitur. Nam Christus tentatione Diabolica quidem
ad peccatum sollicitari, non autem superari atque pec-
care potuit. Nec corroboratus ab angelo fuit, ne pec-
caret; sed quod trepidaret coram judicio divino, onere
peccatorum totius mundi gravatus.quot; Ut videamus ne-
cesse est, Walther um, semet ipsum refutantem, bic
concedere videri, Christum ad peccatum sollicitari po-
tuisse, et deinde Christum revera adjuvari debuisse,
non eo consilio, ut non peccaret, sed ut non amplius
trepidaret ! !

„Ultimus locus,quot; sie pergit auctor, „etsi majorem
difficultatem habet, tamen accurate consideratus, non
obest veritati nostrae doctrinae. Oravit Christus, ut

calix acerbissimae passionis a se transiret, si fieri
posset. Et optavisse videtur, Patrem suum desinere
velle, quod volebat, hoc argumento, quod posset, si
vellet. Marc. XIV : 36, Luc. XXII : 42. Verum quod
displicebat inefficaciter volenti, illud subire non de-
trectavit. Patri obediens, redemptor noster.quot; Aucto-
rem iterum alio transferre controversiam, satis patet.
Non enim causas quaerimus, quibus motus Jesus spe-
raverit, fore ut a se passio transiret, quae causae
praesto sunt, mortis sc. metus, qui omnibus certe ho-
minibus proprius est. Sed rogamus qua tandem ra-
tione, nisi in pectore Domini pugna accepta, illud
sperare potuerit. Luculenter igitur difficultates vitan-
tur, idque non tantum hoc loco, sed in toto specimine.

Hisce autem vitiis haud obstantibus Waltheri tra-
etatus multis laudibus efferebatur. Facultas theologica
academiae Eberhardinae a° 1717 decrevit, ut Johan-
nes daniel kuttge, Waltheri discipulus, hoc opus
locupletaret. Waltherus enim, ita judicabant theologi,
brevior fuerat in defendenda impeccabilitate ipsa, et
in ea vindicanda ab Arminianorum pariter ac Schola-
sticorum argutiis, quia, (quod, ut vir praeclarus ex-
cusaretur, addebatur) sine dubio gravioribus negotiis
avocatus esset, ne quisquiliis istis omni ex parte ever-
rendis diutius immoraretur.

Kuttgii methodus, qui „ accessionesquot; suas, humilitate
ductus, ipse vocat „paginas vilissimas,quot; tantum dog-
matica est, cujus argumentandi rationis hoc unum
exemplum afferam. Mentionem faciens concordiae im-
peccabilitatis et libertatis Christi „ut nihil nunc di-
cam, inquit, de necessitate consequentis et consequen-

tiae, absoluta et hypotlietica : eodem recidit distinctio
illa Sensus Compositi ac Divisi; utut haec pluribus abu-
sibus obnoxia sit quam priores. Contra quos tamen
observandum, quod quando dicimus, Christum non
potuisse velle non mori in sensu composite, bene tamen
in sensu diviso praecepti: id non sit ita intelligendum,
quasi Christus nullam habuerit potentiam non moriendi,
supposito praecepto mortis; sed saltem habuisset po-
tentiam, illo praecepto sublato : ista enim plane non
est mens nostra, sed haec: quod sc. Christus, etiamsi
vi suae irapeccabilitatis, non potuerit cum praecepto
moriendi conjungere actualem negationem mortis, tamen
etiam staute praecepto, habuerit potentiam ad nega-
tionem mortis divisam s. abslrahentem a praecepto.
Adeoque Christus durante praecepto, quo obligabatur
ad mortem, nihilominus potuit absolute velle negatio-
nem mortis, ut abstrahentem ab illo praecepto, sive
ut secundum se praecise sunitam, consequenter potuit
velle non mori, quod ad liberlalem sutficit. Interim
idem Christus non potuit velle negationem mortis, ut
conjungendam cum praecepto moriendi, sed saltem ut
abstrahentem ab illo, qua ratione salvatur cum liber-
tate, ipsa quoque impeccabilitas i).quot;

Halls a° 1740, non vero a° 1753, quemadmodum
referunt libri multi, prodiit commentatio de àvx^xpr-.\'r
dq. Christi ej usque necessitjïte, quae vulgo quidem
professori celeberrimo s. j. baümgartenio Halensi
tribuitur, sed revera illo praeside atque adjutore a
carolo lod. hobvelio discipulo ejus composita est.

Haec cornmentatio in duas partes divisa est, quarum
prior necessitatem ostendit rï^ç âvatj\'Mprmia.i; Christi,
quam constructam unioni personali humanae naturae
cum divina altera pars vindicat. Hujus operis auctor
Scholastice acutus, sagax orthodoxus probandi me-
thodum sequitur Wolfianam. Mirum igitur nobis non
est, quod hanc invenimus definitionem t^? ävxßxprij-
a-ixç : „plena nimirum absentia omnis et originalis et
actualis aberrationis actionum liberarum a lege Dei,
et omnimodae e contrario cum ea convenientiae prae
sentia.quot; Qua e definitione nobis jam conspicuum est,
etiam Hoevelium dignum discipulum fuisse Baumgar-
tenii, propugnatoris proverbii : qui bene disiinguit, bene
docet. Cujus observationis veritatem optime videmus,
illius viri divisionis t^s xvxßxpTVio-lag ratione habita.
Eam dividit in necessariam sive contingentem, hanc
in absolute sive hypothetice necessariam, illam in na-
turalem et supernaturalem, utramque rursus in ante-
cedentem et consequentem. Absolute necessaria Deo
convenit, ac dicitur sanctitas, hypothetice necessaria
tantum Christo secundum naturam ejus humanam cum
divina junctam. Quum Christus ut homo i. e. ut na-
tura finita cogitans, ac volens àvxizâpTiiToq sit, fruitur
tzuxßtzpT\'^crix contingenti ; quum ea e natura ejus possit
explicari, naturalis est, et, quia nullius omnino pec-
cati possit accusari atque ergo per totam vitam âvx-
[jJ.pT\'^TOç esset, antecedens et consequens.

Tamquam specimen methodi auctoris nostri hanc
expositionem retulimus. Conspicuum sane est, eum
sedulum asseclam fuisse methodi Scholasticae, qua
Jesum ixvoi[yMpTi^Tov fuisse se probare posse arbitratus

Etiam ex hac commentatione nobis patet, tunc tem-
poris theologos universe sententiam amplexos fuisse,
Jesum non potuisse peccare, quod ut probarent eandem
applicare solebant argumentandi methodum.
Hi scriptores tertiae periodo finem imponunt\'),

Restât periodus quarta, postquam egimus de tribus
periodis magnis historiae opinionum variarum de Jesu
àvaiJMprviTCfi. Fructus, quos disquisitio hucusque per-
acta nobis attulit, universe nobis non satisfaciunt.
Res nondum ad finem perducta est, quaestio contra
adhuc versatur in eadem conditione. Qua ratione ^
àmi/.xpT^(Tiiz absoluta concilianda sit naturae perfecte
humanae, qua ratione ^ âvaf!,ixpTgt;i(n\'ix, momentum ethi-
cum, jungenda sit momento reMgioso, quonam tandem
modo ea proponenda sint, quae ad r^jv âvafMprwIxv
spectant, harum omnium quaestionum diflScultatem
theologi hucusque vix sensisse videntur. Haec enim
problemata hucusque nondum satis tractata erant. Quum

1) Conff. porro Joh. Gerhardus (Locc. theoll. t. Ill p. 373) et Bud-
deus (Compend. theol. dogm. § 497).

sc, spiritus inquirendi ad Reformationem usque vinctus
esset, et homines vel in sententiis suis vinculis strin-
gerentur, ex rei indole sponte sequitur, illis temporibus
neminem rem indagasse, quae certo certius eonstare vi-
debatur, quia de ea ecclesia locuta erat. Post Reforma-
tionem autem theologi aliis rebus operam impendebant,
quae quum ad finem perductae essent, jam dogma-
tismus libris symbolicis magna ex parte libertatem in-
quirendi sustulerat. Ita erat ad initium usque nostrae
periodi. Tunc vero temporis lessingius prodiit, a
quo profundae quieti finis impositus est et bellum mo-
tum, quod pacern excitaret, magno quidem emptam
fructus tamen aiïerentem plurimos. Eo consilio in ae-
dificium ignem projecit, ut instrumenta quibus ignis
exstingueretur ordine meliori conservarentur, et omnia
praefringerentur, quaecumque ipsius aedificii non essent.
Quod consilium assecutus est. Fragmenta Guelpherby-
lana, ab eo édita a° 1774—1778 magnam concitarunt
seditionem, quae longe lateque se extendens omnes ad
pugnam vocavit viros armis aptos, quae pugna magna
animi concitatione pugnata est Omni sane dubio
majus est hbemannum samuelem keimarum, pro-
fessorem Hamburgensem horum fragmentorum aucto-
rem esse. Quae fragmenta religionem Christianam
universe aggressa sunt, et praesertim contra Jesu prae-
stantiam religiosam dubia protulerunt. Haec dubia hic
in censum veniunt.

fuisse docere mysteria et novas fidei formulas. Do-
ctrinam tantum docuit moralem. Neque legem Mosa-
icam abrogandam statuit Dominus, omnibus enim no-
minibus Judaeus erat. Discipulis munus demandavit
Evangelium annuntiandi Israëlitis, minime vero aliis
gentibus, diserte declarans se tantum missum esse ad
oves perditas domus Israelis. Quibus effatis pugnat
Matth. XXVIII : 19. Quodsi Jesus illud effatum re-
vera edidisset, quam tandem ob causam haesitasset
Petrus, quin ad Cornelium se conferret, cur alii apo-
stoli aegre tulissent, eum visione accepta abiisse, quare
denique non ad illud ipsum effatum Matth. XXVIII : 19
provocasset. Jesus neque ipse homines baptismo ini-
tiavit, neque ut discipuli baptizarent jussit, quia mi-
nime in animo ejus erat condere novam religionem.
Religionem Mosaicam vel uno nomine se mutare velle,
numquam Jesus significavit. S. Coena tantum Paschl
Judaicum est, quo festo celebrando Dominus suos in-
vitavit, ut sui memores essent. Quibus omnibus dictis
satis patet auctorem fragmentorum ämßxprndccv Jesu
negandam esse statuisse. i)

des Wolfenbütteischen Ungenannten. Herausgegeben von G. E. Lessing quot;
Berl, 1788, 4. p. 10—65, 66—117. sqq.

1) „Jesusquot; ita ille ratione habita Luc. XXIV: 21, „war also kein Er-
löser des menschlichen Geschlechtes, der durch sein Leiden und Ster-
ben die Sünde der ganzen Welt tilgen sollte, sondern ein Erlöser des
Volks Israel von der weltlichen Knechtschaft, welchen sie sich bestän-
dig in Jesu vorgestellet, und um so mehr an ihm gehoffet, als er
mächtig gewesen in Thaten und Worten, und auch davor bey allem
Volke angesehen gewesen. Und darin bestehet ihre fehlgeschlagene Hoff-
nung.quot; Conf. p. 116 sqq.

fragmentorum impugnarent easque plane mutiles esse
probarent, historia docet. Götzius inprimis omnem suam
impendit operam, ut consilium Reimari refutaret.

Quaestionem illis saltem temporibus minus gravem
tractavit ekbsteinius, quia° 1787 opinionem defendit,
qua Servatorem nostrum non potuisse peccare statuit,
quod DOEDERLEiNius ncgarat. Decem annis post, saec.
XVIII fine, de praestantia Jesu morali ac religiosa
ejusdemque dignitate divina edidit elegantem descri-
ptionem ph. a. stapperüs, qui sibi proposuerat mis-
sionem Domini divinam ex illius charactere probare.
De eadem fere re j. l. ewaldus egit.

Aliquamdiu ante commentationem ediderat weberus
sub titulo: „virtutis Jesu integritas neque ex ipsius
professionibus, neque ex actionibus doceri potest.quot;
Quo ex opere jure efficimus Weberum ad eos perti-
nuisse, qui Jesum potuisse peccare contendunt. Affir-
mat quidem Jesum âvx,ult;iprgt;iTOv fuisse, quod autem
probandum tantum censet apostolorum testimoniis, quippe
qui Dei Spiritu ducti, quasi Deus ipse loqueretur, ve-
ritatem locuti sunt. Apud hnnc auctorem igitur metho-
dus , qua probatur Jesum âvxfyJpr^iro\'j fuisse, alia pror-
sus fit, quam antea fuerat. Non amplius probatur e
verbis Jesu, actionibus, testimoniis de se ipso, quo-
rum Veritas tum demum plane patet, si aliunde con-
stet, Christum veritatem revera dicere potuisse ac vo-
luisse. Jesum veritatem revera dixisse Weberus itaque
ex effatis apostolorum probandum esse duxit.

Saeculum XVIII et initium saec. XIX\' certis nota-
tur indiciis. Tune enim temporis surrexerunt lUurni-
nalores, qui Ralionalisfae, EncyclopaerMslae, Deislae

dicti multa labefactarunt, quae hucusque firma visa
erant. Quemadmodum auctor fragmentorum Guelpher-
bytanorum e consilio Jesu et apostolorum argumenta
se petere posse arbitratus erat, quibus dyxfASiprwixv
Jesu posset impugnare, ita critici saeculi XIX res alias
quaesiverunt atque invenerunt, indefessi in exercenda
arte critica q. d. Eationalistica. Qua de arte critica ta-
men hie uberius agere non opus est, cum quia eorum
dubia singularia postea explorabirnus, tum quia uni-
verse de eorum methodo jam dudum sententia lata
est. Quod ergo prorogamus, properantes ad eum,
qui in tota Theologia et praesertim in Christologia
ac doctrina de Jesu Christo àvtzizxpr^^Tcp res plane no-
vas molitus est. Significamus principem theologiae
recentioris schleiekmacherdm, cujus opus „der
Christliche Glaubequot; a°. 1821, 1830, 1835 editum,
hic praecipue in censum venit. Laborum Rationalista-
rum ratione habita ei persuasissimum erat, facta, quae
a S. auctoribus narrantur, itidem igitur ävecßxpry^trlxv
Jesu, non probari posse via usitata, vulgo historica
dicta. Eo auctore ea fides periclitabatur, quae factis
nitebatur historicis, quare alia prorsus ratione cum
Christum reddere objectum fidei, tum in tuto collocare
doctrinam de Jesu âvaifzûipri^rqi speculative conatus est.
Praeterea sibi proposuit argumento gravissimo, quod
tune temporis quam maxime valens considerari sole-
bat, conscientia se. temporis sui illam probare dvx-
ßxpr-/i(Tia.y, utpote quae eo opinante caput praecipuum
erat religionis Christianae. Notionem Jesu Christi ita-
que neutiquam e relationibus aequalium Jesu petebat,
minime ex iis, quae fontem unicum vitae Domini

constituant, sed e conscientia, quae tunc temporis in-
valescebat, Christiana. Profitetur se tamquam socium
ecclesiae Christianae in se observare conscientiam
Dei tam validam, , ut eam a nullo alio derivare
possit, quam a quodam homine religiose perfecto, cu-
jus imago perpetuo ecclesiae inhaeret. Adversus hanc
assertionem nostra experientia pugnat, qua nostram
conscientiam Dei non perfectam esse videmus, quippe
quae, quodsi omnino adaequata esset naturae Dei,
statim omnibus litibus finem imponeret, quare non
absolute necesse est, ut haec nostra conscientia Dei
derivetur ab homine religiose perfecto.

Num fortasse Schleiermacheri conatus, quo necessi-
tatem probaret tzvxfMpTi^a-lai;, ei melius successit?
Affirmat, peccato, quod ab uno ad alteram transierat,
genus humanum ethice adeo corruptum fuisse, ut sibi
ipsi afferre auxilium non posset, quare, nisi inter-
ventu mirifico, etiam Servator e sinu ejus nasci non
potuit. Postulabatur itaque actio Dei ^extraordinaria
omnipotentiae, qua prodiret homo, qui universe pror-
sus a peccato liber esset. Haec explicatie suprana-
turalis rgt;jg àvûlt;,[MpT^(Tiûig nequaquam convenit Schleier-
macheri mundi contemplationi dynamicae, et nobis
ostendit eum commisisse vitium, quod evitare studuit.
Jesum enim dvm^xpri^Tov fuisse philesophice probare sibi
proposuerat, neque sequens viam usitatam historicam,
neque ad auxilium vecans factores extraordinarios ac
mechanices. Quapropter methodus Schleiermacheri, qua
Jesum âvo!,i/,ixpTyjTov fuisse probaret, improbanda est \').

Quam vero methodum, licet initio a Supranaturali-
stis et Rationalistis simul damnatam ac rejectam,mox
pluriraos secutos esse, hodieque a multis theologis de-
fendi, satis superque historia testatur. Vis enim, quam
exercuit Schleiermacherus, in multis operibus optime
conspicua est. Eam vim observare licet in commen-
tatione composita a° 1834 a j. g. RäTZio, qui Divi-
nitatem Jesu sanctitate ejus ac miraculis probari posse
censet. Quae facta autem, quia per se spectata, tam-
quam a legibus naturae deflectentia negari possint sive
in dnbium vocari, ratione habita sanctitatis, quae a
persona Jesu ac vita affulget, accipienda esse osten-
dere conatus est. Affirmat Rätzius sanctitatem in do-
ctrina et operibus patefactam, si illa principiis ethico-
religiosis intellectus congruit, quoad se ipsam refert,
accipiendam esse. Quam si quis negaret, simul con-
scientia Dei et lex moralis illi neganda esset. Simul
ac quis Christum agnovit sanctum, etiam miracula
sancta fiunt, quia Sanctus mentiri nequit.

Jam aliquot annis ante, a° 1828, prodierat in opere
periodico theologico ,..Studien und Kritikenquot; commen-
tatio memorabilis „üeber die Unsündlichkeit Jesu,quot;
quae commentatio postea Hamburgi 1833 édita,
sub titulo „Ueber die Sündlosigkeit Jesuquot; a° 1853
sexta vice prodiit. Bis in sermonem vernaculum tran-
slata est, quam disquisitionem ullmannus conscri-

nem Schleiermacheri exhibet accnratam, quam satis exquisitam habet
etiam Alex. Schweizerus. Antea (Stud, und Krit. a^ 1834) etiam hic
necessitatem tv;; amp;vc(/jLccprv]t7ias absolutae Christi probare conatus erat,
idque e notione conditoris religionis, quae destiiiata erat ad religionem
humani generis et totius niundi.

psit. Nequaquam, ut alii statuere solebant, Jesum
ävxßdpruiTov fuisse e miraculis probandum censet, ei
enim persuasissirnum erat miracula potius excitare du-
bium quam fidem. Opus suum dividit in quatuor par-
tes, quarum prior Jesum âi/iz,udpTiiTov fuisse positive
probat, altera effectus exponit religionis Cbristianae,
et illorum pretium in probanda Jesunbsp;, tertia

dubia prolata indagat, et quarta e dictis concludit ad
personam Jesu ejusdemque relationem cum bamano
genere. Operi additus est epilogus de historia tenta-
tionis. Ullmanni operis virtutes jam saepius laudatae
sunt 1), quare tantum de vitiis ejus agam. In pro-
banda âvxf/.izpTmt^ Jesu methodum usitatam historicam
secutus est, quamquam haec argumentandi ratio tan-
tum eos convincit, qui Evangeliorum axiopistiam in
omnibus accipiendam esse contendunt. Sequitur igitur
Ullmannum, si quis Evangeliorum axiopistiam negans
ab eo petit, ut sibi probet Jesum âvûiju,xfTyiTûu fuisse,
hanc quaestionem non omnibus nominibus solvere posse.
Praeterea accuratam inquisitionem doctrinae Novi Foe-
deris de Jesu âvxpixpn^rcp non institiiit, probavit qui-
dem S. auctorum ratione habita Jesum duxyj^pr^^rov
fuisse, sed non de industria exposuit doctrinam illo-
rum auctorum de hac re. Norma ejus, qua de dubiis
in medium prolatis sententiam tulit, saepe arbitraria
dicenda est, ars ejus critica defunctoria. Neque suc-
cessisse mihi videtur expositio significationis, quae ten-
tationibus ad peccatum, quibus Jesus xvx^dpri^Toç sub-

1) Conf. vir dar. J. F. v. Oordt in „Waarheid in Liefdequot; ai 1838.
Lp. 177—234.

jectus erat, tribiienda est. Denique, edito Pecautii
opere, commentatio ejus non amplius consilio satisfacit,
quod eo scribendo ipse sibi proposuerat.

Adversus üllmannum surrexit a° 1835-1837 christ.
feid. peitzschius in commentationibus de dvx^xp-
Jesu Christi IV, Halis editis. In summa We-
bero conveniens ab Hoevelio et inprimis Ullmanno
dilfert, qui, quemadmodum jam vidimus, sibi prae-
sertim proposuerat argumentis historicis probare Jesum
xvxßxpry/Tov fuisse. His autem argumentis, e quorum
numero Jesu ipsius effata priorem locum teuere sta-
tuerat Ullmannus, nullo modo hanc âvapcxpruicrixv posse
probari ostendere conatur Fritzschius. Apostolorum
vero testimoniis magnum pretium tribuendum esse con-
tendit. Quapropter efficiendum est, ut idonea argu-
menta suppetant, quibus ducti Apostolorum verbis fi-
dem habeamus. Quae suppetere affirmat Fritzschius,
si divina Servator auctoritate splendet, qui legates
suos decretorum divinorum interprétés esse voluit, ab
errandi periculo, quoniam a Spiritu divino regerentur,
liberos. Splendet autem ille divina auctoritate, si
prophetarum vaticinia et Jesu miracula idonea, qui-
bus Christi divina legatio comprobetur, argumenta
sunt. Illa argumenta idonea esse huic consilio con-
tendit auctor.

1)nbsp;Joh. Conrad. Dippel, f 1734, nomine Democritus Christianus,
mysticus erat.

2)nbsp;Pierre Poiret, f 1719, mysticus. Scripsit „Economie divine, ou
système universel.quot; V. t. Amst. 1687.

saeculo eduardüs irvingius et menkenius sen-
tentias de Jesu Christo defenderunt, quibus omnes fere
theologi oblocuti sunt. Quemadmodum omnes homines
nascuntur cum vitio peccati originalis, etiam Christum
hujus peccati universalis participem fuisse statuerunt,
ita ut etiam ei stabulum Augiae — verba sunt Baum-
gartenii-Crusii — naturae humanae purgandum fuerit.

üllmanni vestigiis partim ingressus est carolus
hasius , cujus assertio, âvxf/MpTua-lxv Jesu tantum ex-
plicandam esse e factoribus mechanicis, pugnare vide-
tur alii elFato, quo contendit Jesum, ut primum homi-
nem, labi potuisse seu victoriam reportare. Quodsi
enim ortus Jesu divinus ei attulerit tjjv àva,[/,igt;!,pTn(Tiix,v,
TÔ posse peccare ei numquam fuit. Ilia dubia, quae
contra characterem Jesu moralem ac religiosum prolata
sunt, disquisitione magis accurata evanescunt. Argu-
menta vero objective historica, pro àvxi^xpTVidio!. ejus
pugnantia, tantum vim habent mediatam. Evangelio-
rum omnia testimonia tantum probant Jesum hominem
fuisse optime probum, nil majus, quum ex indole rei
idem significent quod de Socrate etfatum Xenophontis.
Neque multum valet argumentum, ex effectu morali
religionis Christianae petitum. Magis valent Jesu ipsius
testimonia de se ipso

2)nbsp;„Homilien über das 9. u. 10. Gap. des Briefs an die Hebräer,
Bremen 1831.quot;

3)nbsp;„Streitschriften,quot; a° 1837, et „Leben Jesu.quot; Ed. la. a° 1829, 4a
a\'^ 1854.

4)nbsp;Hasius prae caeteris opinionem defendit, qua täva/ta/STvjfftav Jesu
in luce unitatis cum Deo considerandam esse statuimus. Quae unitas,

Permiüti auctores his ipsis annis et postea de Jesu
xi/iZf/.xpT]^TCf} egerunt, quos tamen magna ex parte si-
lentio praeterimus, quum idem fere référant, quod
jam alii nos docuerunt Antequam vero transimus
ad recentiores, quorum opiniones etiam nunc defen-
duntur, animadvertamus ad illos theologes, qui He-
gelii schola oriundi in theologiam magnam exercuerunt
vim. Davidem fkideeicum straussium prae cae-
teros significamus et theologes tübingenses.

Negans plenitudinum ideae in uno exemplari effundi,
omnia reducit Straussius ad totalitatem, ad ideam, quo
facto ad assertionem coactus est, eam, qui primus in
aliqua re sit, non posse esse perfectum. Praeterea
contendit ideae rationem ejusmodi esse, ut non in sin-
gulis, sed in genere tantum, (in totalitate individu-
orum tantum) consistere possit, (realis fiat) 3). Quo

quominus amor erga Deum umquam per peccatum turbetur, omnino pro-
hibet. „Diess ist,quot; ita pergit in opere „Leben .Jesuquot; p. 62, „die verbor-
gene Wahrheit in der vor Alters gewöhnlichen Ableitung der Unsünd-
lichkeit aus der Gottheit Christi, oder nach ihrer spätem Wendung aus
dem Zeugnisse Gottes für seine Sündlosigkeit. Aber wie Jesus nicht
vor dem Tode sittlich vollendet war (Phil. 2, 8 s., Hebr. 3, 9 s.) so
ist auch seine Vollkommenheit nur eine menschlich beschränkte , daher
Gott allein vollkommen gut. Mtt. 19, 16.quot;

1)nbsp;üllmann „Polemisches in Betr. d. Sündl. J. mit bes. Bezieh, auf
Fr. u. Straussquot; 1842 ; C. Tischendorf „Diss. crit. et exeg. de Mt. 19 ,16.quot;
1840; K. Wimmer „über Mt. 19, 16—22;quot; Doehner „de dictis aliquot
J. C. quae âv. ejus infringere videanturquot; 1840; Vogelsaug „de â». J. C.
testimonio Judae proditoris confirm.quot; 1839; Steinert „de indole precum
Domini Dandiran „Essai sur la Divinité\' du Caractère moral de J. C.quot; 1850.

2)nbsp;„Das Leben Jesuquot; Ed. la 1835, 3a 1838; „die Christi. Glaubens-
lehrequot; 1841.

3)nbsp;Conf. H. E. Vinke „Theol. Chr. Dogm. Comp.quot; 1854. T. 11. P.II.
Sect. II. Segm. II. § 2. p. 139.

fundamento philosophe negat Jesum âmf/JpTgt;iTûv fuisse.
Argumenta, quibus vulgo ^nbsp;probatur, nul-

lius momenti habet. Eam vulgo probari dicit ori-
gine Jesu divina, vel argumentis philosophis, vel
effatis S. auctorum. Quod attinet ad priorem metho-
dum, observât hanc originem probari non posse, et
per se spectatam, quum miraculum sit, negandam esse.
Quodsi tamen vera esset, non sequitur Jesum absolute
perfectum fuisse, si divinitus enim oriundus fuisset,
Deus fuisset, non homo. Si contra homo fuerit, non
Deus fuit, neque igitur absolute perfectus i). Neque
philosophia izvayMprijtTixv Jesu probare potest. Perfectio
enim absoluta limitibus hominis finiti includi nequit,
quare ipsa philosophia methodum damnat, quae phi-
losophice riiv âva^xprutriizv defendere conatur. Hanc
methodum secutus • erat Schleiermacherus. Quae res
illi minime cessit. Fuse Straussius exponit hujus me-
thodi vilitatem, praecipue rationem habens argumen-
tationis Schleiermacheri q. d, in circule. Hic enim con-

1) „Provocat Straussins ad röheii librum „Briefe über den Rationalismusquot;
p. 36 : „Der Supranaturalist, ita hic, wenn er consequent ist, zu welchem
werthund verdienstlosen Wesen macht er Christus nicht! Da steht dieser
Gottessohn als ein vom Himmel gefallenes Palladium in menschlicher
Gestalt, als eine von der Gottheit zugerichtete heilige Maschine, in
welcher alle geistigen Wirkungen durch einen übernatürlichen Mecha-
nismus zu Stande kommen. Was den Menschen gross, edel und erha-
ben macht, Freiheit and Selbstthätigkeit, kommt ihm nicht zu; nichts
von alle dem, was Grosses und Herrliches durch ihn zu Stande kommt,
kann ihm selbst zugerechnet werden: er ist weise, weil die göttliche
Weisheit in ihm wohnt, er handelt sittlich vollkommen, weil er nicht
fehlen noch sündigen kann.quot; Conf. kant „der Streit der Pacultätenquot;
(„vermischte Schriften,quot; III. p. 511 sqq.)

tenderat explicationem humanam omnino puram fieri
posse, quia hoc factum est in Jesu. Factum est in
Jesu, quia in eo hoc fieri dehebat. Hanc autem ne-
cessitatem revera non adesse probat Straussius, quo
ipso Schleiermacheri tota Chnstologia subruitur. Jure
statuit Straussius, methodo philosopha Schleiermacheri
deleta, ipsam illam methodum profligatam esse, quia
eam nemo melius quam Schleiermacherus ipse defendit.
Argumenta denique exegetica, pro perfectione absoluta
Jesu pugnantia, itidem parvi aestimanda sunt. Quid
enim probant effata quam gravissima Pauli, qui ipse
Jesum numquam novit? Sed minime adsunt effata
quam gravissima, adsunt tantum quaedam antitheses
rhetoricae. Assertione Jesum Christum nullum novisse
peccatum, 2 Cor. V:21, apostolus tantum significat,
Jesum non propter sua crimina morte dignum fuisse.
Neque plura insunt effatis 1 Petr. 1:19, Hebr. VH :
26 et 1 Joh. in : 5 ; spectant enim ad puritatem Le-
viticam. Effato suo „a? ài^MpTiav oùa iTroli^asvquot; Petrus
tantum adhibet Jes. LUI : 9 tamquam vaticinium Mes-
sianum. Quae effata igitur parum probant. Etiamsi
vero aeque historica essent, ut typica sunt et dogmatica,
etiamsi oriunda essent e scriptis apostolorum Jesu,
unde non orta sunt, nihil tamen magis signiflcare pos-
sent, quam illud testimonium Xenophontis de Socrate.
Numquam vero Socrati tribuerunt âmf/MpnjoUv. De
âvxpioipri^crliji sua tantum ê ävxßdpniToc ipse testimonium,
quod omnino valet, edere potest. Illud igitur testi-
monium de Jesu dvaiJ^xpT^rqi edere non potuerunt apo-
stoli; de se ipse edidit Jesus, ut e Job. VIII:46
efEcitur. Praeter quam vero quod vox âizxpTia h. 1,

tantum, ut e contextu patet, errorem significat, non
vero peccatum, hoe sane constat, experientiam Jesu
non probare posse ejus âvsifA,ûipTijiTUv. Haec ante con-
stare debet, quam scimus, utrum fortasse se ipsum
aut alios fefellerit. Eum neque se ipsum neque alios
decipere voluisse, docet Matth. XIX: 17, quod tes-
timonium multo majore fide dignum est, quam Joh.
VIII : 46.

His argumentis refutatis doctrina de Jesu Christo
âvlt;x,u,0ipr-JsTCi; dissoluta est. Quomodo sibi ipse Jesum
proponat Straussius, nunc breviter exponamus.

Jesum neque auctorem, neque caput praecipuum, sed
tantum causam esse religionis Christianae, antea do-
cuerat. Deinde eum agnovit heroëm religiosum. Om-
nia, quae exstant, humana religio superat. Christus,
auctor religionis perfectae, omnes religionum auctores
adeo superat, ut numquam quis eum aequiparare pos-
sit. Haec autem Christi praestantia religiosa hue re
dit, eum unitatem divini atque humani omnium pri-
mum optime sensisse, ei omnium primo notionem
puram Dei fuisse.. Eatenus etiam Ullmannus hujus
notionis Christi tamquam herois religiosi particeps est,
quatenus in Homero, Sophocle, Shakespeario, Hän
delio, Gothio analogias observât, quibus praestantiam
absolutam Jesu quodammodo explicare potest. Labor
Straussii diseipulos hegelii sibi ipsis detexit. Par-

1)nbsp;Conf. „Freihafenquot; 1838, item „zwei friedliche Blätterquot; et „Leben
Jesuquot; t. II. Ed. 3a. 1838. Couf. C. Schwarz „zur Geschichte der neu-
esten Theologie.quot; Bd. 3. L. II. c. I.

2)nbsp;Conf. Strauss „Die Chr. Glaubenslehrequot; t. II. p. 219, 320 et
Hegel „Phänomelog.quot; p. 572 sqq.

tern dextrara instrnxenint göschei., sabler, bruno
bauer, medium tenuere locum schaller, roseîs--
kranz, in parte denique sinistra fuerunt michelî:t,
ERAUENSTäDT, visscher.

Inter theologos Tnbingenses hic prae caeteris in
censum veniunt baur, zeller, schwegler, planck,
quorum hic tantum de quaestione perfectionis absolu-
tae Jesu de industria fuse egit. Quod attinet ad
scholae auctorem F. Chr. Baur, quoraodo ille Christi
personam proponendam esse censeat, non constat. Hoc
autem certum est, eum ab erroribus discipulorum ad
Magistrum nolle concludi. Licet illi in suis sententiis
a vero aberraverint, Jesus non ita. Notione sua Dei
praevidit fata doctrinae suae. Verba, quae elocutus
est Dominus, verba erant vitae aeternae. Universa-
lismum q. d. tamen non docuit, quae apud eum tan-
tum potentia adfuit. Hactenus Baurii J) opinionem
E. Zeller 2) et A. Schwegler a) amplexi sunt. Zeller
Jesum agnovit personam quam maxime sublimem in-
genii animique dotibus, hominem quam maxime per-
fectum, qui nobis in historia obviam it, non tansen
eum majoris facit, quam Interpretern conscientiae hu-
manae. Schwegier tantum observât, se de industria non
fuse de persona Domini ejusdemque consilio egisse.

1)nbsp;„ Das Chrthum und die Chr. Kirche der 3 ersten .Jahrh.quot; Ed. 2.
I860, p. 8.5 sqq.

3)nbsp;„Das Nachapostolische Zeitalterquot; t. I. p. 147, 148 : „ein directer Rüek-
schliiss von der Denkweise der Apostel auf die Person Christi ist nicht
begründet.quot; Conf. D. Harting „de Tub. Godgel. School.quot; in „Jaarb. voor
Wet. Theol,quot; T, V. p. 242— 336, praecipue p. 273—278,

Uberius quam omnes theologi Tubingenses et fusius
de persona Jesu egit planck \'). Quamquam Jesus
optime videret legem Mosaicam non ubique neque sem-
per, neque omnibus posse valere, ei tarnen lex ilia
non dum conciderat tamquam norma constituens. Quodsi
enim Jesus revera tempus exspectasset, quo legem
illam Mosaicam non amplius observarent homines, hanc
sui conscientiam eloqui debuisset. Si vero Jesus
hanc conscientiam elocutus sit, Ebionitismus aenigma
inexplicabile est. Quare statuendum est Jesum ipsum
particularistam q. d. fuisse, cui cerimoniae et ritus
theocratici tamquam liacta historica omnino valebant.
Ipse sententiarum Judaicarum de ^r^pcuo-Zf Messiae par-
ticeps erat, quae simulac veniret, ét explicationem spi-
ritualem ét fata historiae continuo abscinderet.

1)nbsp;„Das Princip des Ebionitismusquot; in „Theol. Jahrh.quot; ii. p. 1 sqq.

2)nbsp;„Wenn Jesus sich seines Princips, nach dessen durchgreifendem
Gegensatze gegen das mosaische Gesetz, bewusst war, wenn er ferner
eine Zeit erwartete, wo eine von ihm gegründete Gemeinschaft ausser-
halb der Theocratie und ohne das mosaische Gesetz bestehen würde,
dann hätte er sich nothwendig darüber aussprechen müssen.quot;

3)nbsp;„Nach allem dem erhellt nun nicht Mos die Möglichkeit des Ebio-
nitismus, sondern auch seine Nothwendigkeit als erste, ursprünglichste
Form des Christenthums. Der Ebionitismus hielt unmittelbar fest an
der Form des christlichen Princips, in welcher Jesus selbst es darge-
stellt hatte; er konnte gar nicht anders, wenn er nicht das religiöse
Verhälltniss zu Jesu als seinem Stifter aufheben wollte; und überdiess
mnsste dasselbe Moment, das dem Bewusstsein Jesu seine eigenthüm-
liche Gestaltung gab, nämlich die Achtung vor dem Positiven, Geschicht-
lichen, noch ebenso in dem Geiste seiner Jünger fortwirken.quot;

En sententiara de Jesu Christo latarn ! Neque summe
moraiis fuit, neque religiosus. Tantum ille fuit, qui
speraret fore ut legis vincula frangeret ac surgeret e
particularismo. Res ei non cessit. Mors, quominus
amplius res moliretur novas, eum prohibuit qui, nisi
asseclae ejus eum immerito ad caelum usque extulis-
sent, semper oblivione contritus fuisset.

Quum jam in eo simus, ut agamus de sententiis re-
centissimis, primum indagandum est, qui fructus dis-
quisitione nostri argumenti nobis allati sint. Errores,
quos observavimus, nobis viam monstrant, qua recte
eas, quae etiam nostra aetate vim exercere pergunt,
opiniones dijudicemus. Persuasio absque dubio uni-
versa facta est, per viam, qua e testimoniis Jesu ip-
sius et apostolorum illum àvx[jMpryiTov fuisse probare
studuerunt viri docti, banc xvx,u.cipTy,crlxv non ita posse
probari, ut omnis omnino difficultas prorsus tollatur.
Magis magisque multi defendunt sententiam, qua prae-
stantiam Jesu moralem et religiosam prodiisse statuunt
non adjutam factoribus mecbanicis. Alii vero viam,
quae hac in re ad veritatem potest ducere, reliquerunt,
ut tantum e speculatione dialectica ratiocinarentur. De-
functorie agentes alii neganda esse statuerunt, quae-
cumque meliori instituta disquisitione vera habuissent.
Multi Ti^u xvxfzxprvicrltxv mechanice proposuerunt, et
quamquam nonnulli contemplationem urgerent dynami-
cam, fecerunt tamen haesitantes ac dubitantes. Quo-
modo TO non posse peccare jungendum sit t^ posse
non peccare, plerique nondum intellexerunt, dum uni-
verse minoris, quam par est, pretii explicationem Jesu
moralem et religiosam fecerunt. Hucusque nullus ad-

hue rectam opinionem de peccato proposuit, quod sc.
e notione sua Dei magis minusve vitiosa efficien-
dum sit.

Videamus utrum et quatenus illae virtutes et hi er-
rores apud recentissimos scriptores de Jesu âvx^xpryjTCfi
itidem inveniantur. In tres classes eos facile dividi
posse censeo. Priori loco in censum veniunt, qui in-
terpretationem propugnant supranaturalem, secundo qui
theologiae recentiori favent, denique qui tî^v âm^xp-
rm\'ixv Jesu de industria impugnant, inter quos Pe
cautius his ipsis diebus primas agit partes.

Fautores primae opinionis, plurimi numero, Dominum
extraordinariis natalibus e choro fratrum peccatorum
excessisse, itaque origine divina potuisse non peccare
contendunt \' ). Quaestionem, utrum Jesus, origine illa
divina invita, peccare potuerit necne, variis modis
solvere conati sunt. Qui rem arctissime stringunt,
eum peccare potuisse negant. Alii contrarium statu-
entes naturam humanam Jesu a divina natura adjutam
fuisse in pugna adversus peccatum arbitrantur. Metho-
dus , qua T^v ävxßxpnjs-lxv Jesu probandam esse censent,
non omnibus eadem est. Nonnulli quidem putant rJjf
ävxßxpTm\'ixv e testimoniis Jesu et apostolorum derivan-
dam esse, et argumentum, quod cum e factis Jesu,
quatenus e noto rerum ordine excedunt, tum ex iis,
quae ei divinitus contigerunt, atque e praesagiis vati-
einiisque efficitur, quam plurimum valens habent. Alii
contra rationem, quae e cognitione personae Domini

1) Conf. J. J. van Oosterzee, „Christologie des Nieuwen Verbonds.quot;
III. p. 189 sqq.

ad praestantiam divinam verborum ejus et actionum
concludit, alteri valde praeferendam ducunt. Hi de-
nique Domino .xvxfzxpn^trhxv absolutam adscribunt, atque
in eo omnem explicationem vel patefactionem fuisse
negant. Illi vero quam maxime urgent banc patefa-
ctionem, contendunt enim Deo soli hatyMpTviaixv abso-
lutam tribuendam esse. Omnes in eo tamen conve-
niunt, ut äväifxxprvsa-ixv Jesu miraculum, quod e legibus
naturae excedit, inexplicabile habeant, quod tantum
modo q. d. supranaturali probari potest.

Variam itidem rationem theologi, recentiores dicti,
sequi solent, quos hic nomine excipere non necesse
est. Attamen, ut eorum methodum et cogitandi ra-
tionem hac de re quodammodo exponam, perspicuitatis
causa, illos theologos laudabo, e quorum scriptis quae-
dam ad nostros usus convertere possumus, cll. schol-
tenium et hoekstra.

Scholtenius \' ) atïirmat historiam Jesum ut hominem
annuntiare, in quo imago hominis perfecte ethico-
religiosi eatenus realis facta est, quatenus explicatio
hominis terrestris perfectioni accedere potest. Experi-
entia igitur historica nitens Christianus Jesum âi/xf/J.p-
Tvirov agnoscit. Jesus tamquam dvx^tzpryiTog perspicue
probat in uno saltem exemplari generis humani ideam
hominis realem factam esse,, ut ea idea deinde sensim
paulatimque in caeteris patefieret. Illa ävccfMpr\'/i^iix,

1) „De vrije wil.quot; 1859. Gap. IV. § 5, p. 190—197. „De leer der
Herv. Kerk.quot; Ed, 3a 1855. II. p. 353 sqq. et passim. „Dogm, Chr.
Initia.quot; Ed, 3, 1858. P. M. Cap. IV. praesertim pag, 174, 175. Conf.
praeterea cl. kuenen in Oratione ecel. de Hebr. II: 10, et j. h. her-
derschee in opere periodico „Godgel. Bijdr.quot; m. Mart. 1861.

quamquam nondum satis explicari possit, in miraculum
tamen refugere nemini licet. Qda omnes peccaverunt,
nondum sequitur absolute necesse esse, ut peccet quod-
vis exemplar generis humani, nemine excepto, ut nul-
lus dvxy^ccpr^Toc posset »esse. Contra opinionem, qua
jj dvcupizpryicrlx sine miraculo fieri non posse statuitur,
pugnant, 1°. observatio, hac opinione accepta conci-
dere explicationem psychologicam, 2°. effatum anti-
quum, Gen. 111:15, in quo genus humanum vi, ei
propria, peccatum vincere posse ac debere docetur,
3°. Pauli assertio, Rom. VIII: 3, adventum rcü dvcc-
fzizpTiiTou secum tulisse condemnationem peccati.

Quum perfectio absoluta naturae finitae inesse ne-
queat, sponte sequitur etiam Jesum semper crevisse
vi morali. Historia praeterea docet Jesum ipsum ple-
nam ideae realitatem q. d. in mundo demum altiori
exspectasse, in quo, unoquoque peccati impetu victo,
in honorem Dei viveret, Rom. VI: 10, ut tunc demum
absolute et revera esset, quod poëta de idea hominis
ceeinerat

1)nbsp;„Boven die allen,quot; inquit Scholtenius pag 196 operis „de vrije
wil,quot; „staat de ware mensch, Jezus de zondelooze, maar nog niet als
de absoluut volmaakte mensch, in wien de geest heerschappij voert zon-
der moeite en strijd, maar als de edele strijder, die de kracht der ver-
zoeking bij ervaring leerde kennen, maar niet bezweek, en van de aarde
scheidende, de hemelsche mensch is geworden, in wien de geest, niet
meer iu verbinding met vleesch en bloed, maar met een organisme, dat
meer aan den geest beantwoordt {sSifj-a. tï-jsuiioltlM) , ongehinderd en
oppermagtig heerscht (1 Cor. XV : 47.).quot;

2)nbsp;„Oratio inauguralis.quot; 1857. Ed. Belg. p. 64—75. „Vrijheid in ver-
band met zelfbewustheid, zedelijkheid en zonde.quot; 1858. p. 333—345.

Nos quominus ad veritatem religiosam pervenire pos-
simus, peccatum prohibet; homo tamen absolute per-
fectus, sensu absoluto, norma est rerum omnium, cujus
ratio perfecta rationis Dei imago est. Per illum veri-
tatem invenire discimus. Eegeaeratio tune demum nobis
contingere solet, quando imago hominis absolute per-
fecti non tantum nobis ante oculos versetur, verum
quoque in anima nostra insculpta sit. Quibusnam au-
tem argumentis probanda sit perfectio illa absoluta,
quaeritur. Nequaquam construendo historiam q. d. a
priori, quod qui faeiunt ideam sive notionem quandam,
quae ut ajunt nostro spiritui propria esset, rem con-
tinere illam dicunt, quae iis illa notione necessario
postulari videtur. Fecit Schleiermacherus. Tantum
igitur aliorum testimoniis nobis persuasum est Jesum
ävxßctpTgt;iTov fuisse. Perfectio absoluta Servatoris, sensu
absolute, probari nequit, sed objectum est fidei, ver-
bis ipsis Jesu habitae. Quo sensu cl. Hoekstra aucto-
ritatem agnoscit. Testimonia Jesu ipsius vere habe-
mus, quia naturam ejus satis bene novimus, ut nobis
compertum habeamus hunc hominem minime se ipsum,
multo minus alios decipere potuisse. Constat Jesum
semet ipsum izva^dpr^Tcv habuisse. Quum autem homo
absolute perfectus, quod sponte sequitur, optimus in-
terpres sit verborum et factorum suorum, effata Jesu
de se ipso et de veritate, in ipso patefacta, in hoc
examine priorem locum obtinent. Secundo loco addun-
tur verba apostolorum, tandem sententiae profetarum,
et tota V. F. historia. Jesu effata, quae hic praeser-
tim in censum veniunt, testimonia sunt, qnibus teste-
tur se 1°. et Patrem unum esse.

3°. effigiem esse vitae perfecte bumanae,
4°. exhibere imaginem Dei perfectam,
5°. bumilem esse ac^submissum. Numquam denique
a Deo peccati alicujus veniam petiit.nbsp;^

Quaerenti quomodo Hoekstra âvx^xprwixv Jesu pro-
ponendam esse censet, baec sufficiant. Postquam osten-
dit ROMANGIO conatum, quo izvûif/.xpTi^!Tlxv absolutam
Jesu vindicaret, nullo miraculo accepte, minime ces-
sisse, causam exponit, qua motus sententiam rejicit,
quae Jesum habet heroëm religiosum. Quum tamen
consilii disquisitionis suae ratione habita quaestio xvx-
ßxpTi^crixg Jesu ipsius parvi intersit, dilemma a se
positum, non ultra explicat : aut ^ xT/xy,xpTi^(TÎix, Jesu
non absoluta fuit, non ea saltem, quae sine pêccato
facta est, aut in Jesu vires vim exercuerunt, quae
eum a quovis alio homine discreverunt. quot;Avxpi.xprmîx-
Dùxmm. absoluta unice explieari potest, si liber a prae-
dispositione ad peccandum — hoc nomine Adami si-
milis — vitam ingressus sit. Quia in mundo vitam
degit, quo antithesis boni ac mali jam in lucem pro-
dierat, ei non opus fuit, ut Adamo, utrumque expe-
riri. In anima ejus prorsus pura antitheses veritatis
atque erroris, pietatis ac peccati tam graviter se re-
flexerunt, ut liber esse potuerit ab unoquoque peccato
et errore practice.

Nobis delet, quod consilium viri cl. Hoekstra non
secum tulerit, ut etiam naturam ri^? xvxiMxpTvtTixi: in-
quireret et ostenderet, quali ratione vi xvxfMpr^ia-tx ab-

soluta concilianda sit explieationi, quam Novi Foederis
auctores Jesu adscribunt.

Ultimo loco mihi propositum est agere de iis, qui
Jesum âvixudprviTûv fuisse enixe negant, sive in du-
bium vocant. Quibus prae caeteris annumerandus est

Postquam obiter egit de conditione hodierua tbeolo-
giae in ecclesia Gallica Reformata prioribos epistolis VII,
in epistolis, quae sequuntur, XX de Codicis S. et de
Christi anctoritate loquitur. Quam accuratissime ar-
gumenta sua expouit, quibus ostendat locum, quem
Christus tenet in Cbristianorum fide, tantum errore
niti, neque probari posse. Probare conatur, etiamsi
Christus nullo omnino modo nos inter et Deum inter-
cédât ,

Quibus dictis, quum jam pateat auctoritatem Chri-
sti tantum temporalem esse, nequaquam igitur neces-
sariam, id certo certius constare observât, Jesum ab-
solute âvxf/.dprgt;irov non fuisse. Quam autem sententiam
primum argumentis philosophis, deinde historicis pro-
bat. Ut probetur ^ xvayapTi/iaioi Jesu vulgo afiferri dicit
tres argumentorum classes, quarum probandi vim pe-
nitus labelactare conatur : 2)

1)nbsp;„Le Christ et la Conscience, lettres à un pasteur sur l\'autorité de
la Bible et celle\'de Jésus-Christ, par Pelix Pécaut.quot; 1859.

2)nbsp;Jesum nonnumquam revera peccasse efficit Pecautius es Luc. II:
41—52; Matth. III: 13—17; ¥111:28—34; XV; 22—28; Luk. IX:
59—62; Matth XIX :J1, 12; Luc VI: 30, XII: 33, XIV: 13, XVI:

1°. Jesus nullum omnino peccatum commisit,
2°. Ipse ad imperium singulare religionis ac morali-
tatis provocavit.

3°. Apostoli ei attribuerunt sanctitatem.
Pluribus sane nominibus haec Pecautii impugnatio
gravis dicenda est, Hucusque in historia variarum
opinionum de Jesu Christo âvaf/,izpT4rcp nullum fere
invenimus impetum, qui tam late longeque se exten-
dens tot defensus est argumentis historicis. Nobis
munus incumbit causas indagandi, quae ut Pecautii
liber prodiret etïecerunt. Primum igitur attendamus ad
opiniones haesitantes et dubitantes de Jesu dcvai/^apr^Tc^,
hucusque a theologis defensas. Secundo observandum
est, nos nondum habere doctrinam de Jesu ii/^/iOjprj^r^,
in qua omnia effata apostolica de hac re reeepta sunt.
Terlio in censum venit ratio, qua vulgo argumenta
dijudicari solent, quibus ^ âvx[jt,ûopTntjia Jesu impu-
gnatur, Quod ut probemus provocamus ad commen-
taria in Matth. XXI: 18, 19, coll, Marc. XI: 13, 14;
Matth, VHI: 28-34, coll, Marc, V:l-17 et Luc,
VIII: 26—37; Matth. XIX: 17. coli. Marc. X : 18 et
Luc. XVIII: 19, Quarta tenendum est, defunetorie
hucusque nexum rijv iiux[/,apTgt;i(j-Mv Jesu inter ejus-
demque explicationem humanam vulgo notari, et adhuc
methodo, qua sufficienter Jesum âvxfzdprnToy fuisse
probatur, nos carere,

9, 25, XVIII: 18—27, Matth. V:3, VI:19, 31—34; Lue. X:13;
Matth. XXVII:46; deinde ex opinione, eventu decepta, se Messiam
esse; e sententiis denique ejus de lege Mosaica.

de Jesu Christo ävoißxpri^rcfi exhibens, evitare conatus
sum et deinde conabor. Utrum seu quatenus haec res
mihi cesserit, viri docti bene voie dijudicent. De in-
dustria publice profiteri non opus est, banc commen-
tationem raeam specimen tantum esse solvendae illius
quaestionis gravissimae,. de qua Iis adhuc sab judice
est, quo vero specimine me rem absolvisse minime
equidem puto. Quodsi huic rei, de qua egi, solven-
dae aliquid contulerim, non prorsus inutilem me im-
pendisse operam arbitrabor.

Disquisitio jam eo perveait, ut ejus Pars II seque-
retur, in qua omnia dubia, quae contra Jesu àv%-
fA,ûipryj(rlizv in medium prolata sunt, accurato examini
critico subjicerentur. Propositum mihi erat, quem-
admodum in conspectu indicatur, primum agere de
dubiis historicis, deinde de argumentis philosophis.
Hucusque hoc consilium non assequi potui. Quaprop-
ter iis breviter recensitis, de quibus jam locuti sumus,
principia et régulas exponemus, quorum de dubiis
judicantes rationem habebimus.

Inquisitie nostra doctrinae N. F. auctorum de Jesu
Christo âvoiyapr^^Tcp persuasionem nobis attulit, non
tantum S. auctores Jesum âviz[/,âpTgt;irov habuisse, sed
etiam eos jure suo Dominum ita proposuisse. In ocu-
los incurrit, si satis constet S. auctores Jesum âvx-
[jMprvjTov habuisse, certo certius dubia historica, qui-
bus prae caeteris Pecautius rem suam defendit, parvi
esse momenti. Non enim quaeritur, utrum S. aucto-
res, quia hoc illudve magis minusve accurate com-
municaverint, errores induxerint necne, sed quid uni-
verse significaverint rogatur.

Prioribus saeculis religionis Cbristianae Christum
tamquam Messiam etiam dvafidpmrov fuisse, e. g,
Clementis Romani quae feruntur Homiliae docent i).
tlpo^i^ti^g âkv/êsiizg èurh o tîxvtots ttxvtx allé g, rà
pih yayovótx ég iysusro, tx yivSßsvx àg yivsTXi, tx
Te è(TÓ(j,6VX ccg scrrxi, xv x f^xprtjTOg, eKsgt;ifu,ccv, [jJvog tî^v
àXTjUsixv ùcpy,y£7(TÔxi TrsTria-rsuofiéi/og. Quo argumente sen-
tentiam rejiciendam esse patet, qua nonnulli secun-
dum N. F. auctorum doctrinam Jesum non fuisse
xvxçixptvjtov Statuunt. Haec praeterea dubia, ad rem
reducta, quam revera significant, non permagni sunt
momenti. Ea objiciuntur miracula, quibus Jesus jus
mancipii violasse videtur. Quae miracula si revera
facta esse censentur, omni dubio majus est hic ma-
jorem quemdam esse quam hominem, normam igitur,
qua sententiam feramus, aliam esse debere. Si eanon
facta sint, quo tandem consilio objiciuntur? Patet enim,
quod jam supra ostendimus, S. auctores ipsos ea ha-
buisse tamquam Jesu xmfA.xpTy,a-it^ congruentia. Idem
in censum veniat quod attinet ad Judae apostoli vo-
cationem. Effata multa, ut Matth. XIX: 17, coll.
Marc. X:18, Matth, XXVI:37-M, Matth. XXVII:
46 et al,, contra Jesu xvxßxpn^ixixv minime pugnant,
quod jam sequitur ex iis, quae de illis effatis supra
dictum est

Illa dubia, quae e Jesu consilio ita dicto petuntur,
procul dubio quam gravissima sunt et permagni pre-
tii. Jesu attribuuntur effata, e quibus particularismus

q. d. Judaica prodire videtur. Quibus eifatis si nulla
alia opponi possent, hanc sententiam ferremus necesse
esset, Jesum e mente S. auctorum particularistam
fuisse. Adsunt vero illa alia effata, quae etiam in
Evangelio Matthaei inveniuntur. Quae si itidem in
censum veniant res prorsum aliam formam accipit. ■
Num praeterea ex opinione discipuli sententiam ma-
gistri tuto efiScere licet ? Quod quum certo certius
fieri nequeat, sententias Judaicas, quibus Jesu disci-
puli adhuc induti fuisse videntur, Jesu ipsi imputare
non licet. Porro tenendum est probabilem esse sen-
tentiam, qua S. auctores, quatenus ipsi quodammodo
particularistae fuerunt, ea fortasse effata Jesu et illas
actiones zxr ê^oz-\'îv enarrasse statuuntur, e qnibus
principia minus universalistica prodire videbantur.

Hoc dubiorum historicorum ratione habita dictum
est. Argumenta autem philosopha inprimis circa hy-
pothesin moventur, qua homo, nisi divinitus adjutus,
non absolute ävxßxpTVjTog esse posse censetur. Quem
effectum supranaturalem hominem umquam expertum
fuisse enixe negatur. Nobis jam notum est \') vocem
„ absolute quot; diversa usurpari significatione, dum ut
nobis persuasum habeamus quid sit dvxf/Mpri^o-ioi, si-
gnificatio vocis äßxpTia, conspicua nobis esse debeat.
Utriusque vocis significatione recta allata non admodum
ditficile esse existimamus praecipua dubia philosopha
tollere. Licet vero illam Jesu dvoiyMpTVidixv satis su-
perque probare possimus, attamen contenditur eam
miraculum esse, quod, quum miracula fieri nequeant,

non factum est. Quid sit miraculum, etiam hic in-
quirendum est. Si miraeula illa facta dicenda sunt,
quae cognitione nostra nondum explicari possunt, con-
tendere non dubito, Jesu dvxy^apr^ia-iizii miraculum esse,
quod quum ea miracula fieri omnino possint, itidem
fieri potuit. Fieri enim possunt, licet ex ordine na-
turae nobis noto excedunt. Quodsi vero miraculum
dicendum esset quodcumque a legibus, a Deo ipso
positis, deflectit, et ordinem naturae, a Deo ipso con-
stitutum, frangit, haec miracula fieri non posse equi-
dem putarem, neque igitur facta esse. Jesu dvxßxpr^-
a-Ixv hoc sensu miraculum esse, probari nequit.

Quamquam Jesu dyxpixprijfTia, miraculum sit sensu
supra dicto, attamen accipienda est, eoque magis
analogiae aliorum hominum ratione habita. Vidimus \')
etiam alios homines dici peccato mortuos esse, Rom.
VI: 2, debere ttk^pccôî^vm eig txv to ■^x-^pcoßa tou öeoü,
Eph. 111:19, peccatores fuisse, Rom. V:8, divinitus
natos, 1 Joh. V:19, sanctos justosque esse, 1 Cor.
1: 2 et al. Ita facti esse dicuntur consuetudine Jesu
Christi. In doctrina de Jesu Christo dvxfiaprjîrcç haec
analogia Christum inter et alios homines neutiquam
negligenda est. Itidem in censum venit, quod jam
contendit Ullmannus, hominem omnino perfecte mora-
lem ac religiosum necessitudine conjunctum esse cura
aliis hominibus, qui aliis nominibus altitudinem atti-
gerunt mirandam, Dante e. g., Shakespeare, Göthe,
Händel al. Deinde ad tempus, locum, populum attenda-
mus, quibus Dominus oriundus erat. Quamquam denique

explicatio supranaturalistica originis di?inae Jesu ea
forma, qua defenditur a multis, Jesu xvoif/MpT^o-ixv
probare nequeat, eam tamen aliquem omnino usum
afferre equidem puto. Quibus eausis ductus agere mihi
proposui 1° de expiicatione ilia supranaturalistica, 2°
de methodo, quam Straussius propugnat, 3° de me-
thode , quam Ewaldus defendit, qua praestantiam Jesu
religiosam explicare conati sunt.

Haec observanda esse duco, ubi manus admoveo
operi uberius agendi de dubiis prolatis. Quae autem
praecedunt per se spectata opus absolutum haberi pos-
sunt, quandoquidem iis principiis, quae laudavimus,
et ea doctrina N. F. auctorum de Jesu Christo àva,-
jjLxpryircfi, quam exposuimus, dubia historica et philo-
sopha satis solvere possumus.

Ab illis opinionibus quam maxime diversis et hy-
pothesibus tempus spectamus, quo pugna finita et pace
inita principia Jesu Christi normam constituent moralem
ac religiosam. Ad eum omnes pervenient, qui veri-
tate quaerenda lassi sunt atque defessi ; iis ille quietem
comparabit. Tune enim temporis amor non obstante
magna opiniorum varietate, quae quamdiu homines
sumus adest, non amplius damno afficietur. „Amat
enim,quot; verba laudo bernhardi clarae-tallensis,
„immensitas, amat aeternitas, amat supereminens sci-
entiae caritas, amat Deus, cujus magnitudinis non
est finis, cujus sapientiae non est numerus, cujus
pax exsuperat omnem intellectum.quot;

Jesu vita et inprimis ejus passie ei via fuit ad al-
tiorem perfectionem, quod auctor epistolae ad Hebraeos
docet statuons Jesum obedientiam didicisse âçj)quot; uv sTnxêsv.

Dogma de Immaculata virginis Mariae conceptione
radices agit in Komano-Catholicorum anthropologia.

Non recte keilius contendit Ezrae et Neheraiae
tempore collectioneni et clausnlam Codicis Veteris Foe-
deris ad finem perductam esse.

Verborum iKIpl HIH^ lÖD-Si^Ö IS^II, quae occur-
runt Jes. XXXIV: 16, primum lîî^Tl vs. 15 addendum
est, cetera legenda esse Kip\' Hin* 13DÜ recte sta-
tuerunt knobelius, hitzigius.

Discrimen, quod textum Hebraicum Jeremiae et ver-
sionem Alexandrinam inter observatur, nisi accepta
hypothesi duplicis recensionis, explicari nequit.

Synopticorum et Johannis relationes de die, quo
Jesus mortuus est, in concordiam redigi nequeunt.

Argumenta q. d. interna praestant pretio testibus in
constituendo textu N. T. original!.

Male TISCHENDOKFIÜS 1 Cor. Ill : 4 lectionem de-
fendit hôpccTTOi. Legendum est âvôpuTrou.

Codex N. F. iinicus fons liabendus est, e quo re-
ligionis Christianae cognitio historice petenda est.

Recte gust.-ad. hoff („Vie de Martin Lutherquot;) de
Luthero: „la source de sa force n\'est ni dans son
génie, ni dans son caractère, elle est avant tout dans
sa foi.quot;

Optime cl. kistius historiam religionis Christianae
ab historia dogmatum distinguendam esse statuit.

Irenaeum effato Eus. H. E. III. 18, oùU yàp irpo
ttoKKoünbsp;kcpàûvj {yi âiroicâxu^tç) àXXà cr^s\'^ov stt) tvjc

vi(X£Tspaç yamp;vsxq vrpog rw réXsi Tijg Aofz£Tixv:ü àpx^g Do-
mitianum signiticasse, minime constat.

Opinio, qua pater Jeremiae idem fuisse statuitur ac
sacerdos summus Hilkia Josiae tempore, nullo nititur
fundamento.

Sententia, qua Jesum particularistam fuisse censent,
non necessario sequitur e principiis, quae propugnat
schola Tubingensis.