w

Misc. doctr.

J

■ ■ gt; ■ \' -

.5.
jf

\'t

\'SiS

\' \'nbsp;\' ^ -■ •vi. quot;

SPECIMEN HISimiCO-POLITTOUM INAUGUllALE

de

JACOBO HOP

LEGATO BATAVO^

QUOP,

favente; summo numine,

EX AtJCTORITATE RECTORIS MAGNIPICI

JACOBI ADOLPHI CAROLI ROVERS,

tHII.. THEOR. MAO, . LITl\'. lUIM. ET JÜR. ROM. ET HOD. DOCT., IN PAO. UTT. PROF. OHD.,

AMFLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU

sroBiLissiMi ORDINIS JURIDICI deceeto,
PRO GRADU DOCTORATUS,

summisquh in tube komano et hodierno honobibxis ac privilegiis

IN ACADEMIA RHENO-TEAJECTINA

BITE et LBÖITIMB CONSEQUBTOIS,
PUBLICO et SOLEMNI examini submittit

^ICOLAIJS JACOBIJN DE^ TEX,

A MSTELODAMENSrS

A. D. XXVI M. JÜNII, MDCCCLXI, HORA I.

AMSTELODAMI,
APUD JOANNEM MULLER.

MDCCCLXI.

.nnr/\'*\'quot;^—------M,nbsp;\\ -

JACOB HOP,

GEZANT DER VEREENIGDE NEDERLANDEN.

M

JACOB HOP,

GEZANT

VEREENIGDE NEDERLANDEN.

AKADEMISCH PROEFSCHRIFT

N. J. DEN TEX.

AMSTERDAM,
JOHANNES MULLER,
1861.

«KÜRUKT BIJ C. A. SPJN ZOON.

AAN

MIJNE BROEDERS EN ZUSTERS.

Hij de uitgave van ons proefschrift willen we, ouder ge-
woonte, eenige woorden daaraan vooraf doen gaan.

Allen, die hunne studiën aan een der Athenaea in ons Va-
derland volbrengen, zijn verpligt, ter verkrijging van den
doktor alen graad, een proefschrift te schrijven. We herin-
neren hier aan deze bepaling der wet, niet om ons daarover
te beklagen, maar alleen om ons optreden als schrijver te
quot;^verontschuldigen. Bestond deze bepaling niet, toe hadden
niet geschreven; maar nu we dit gedaan hebben, nemm we
alle verantwoordelijkheid op ons. We zijn gedwongen ge-
worden, deze dwang was ons misschien niet onaangenaam,
maar hoe ook, het blijft onze daad en de gevolgen daarvan,
moeten wij dragen. Had de ivet het ons niet bevolen,
^e zouden het niet hebben gedaan, en toch zouden ive
een groot genoegen gemist hebben; ivant den tijd, welken
quot;\'e besteed hebben aan de bewerking van ons proefschrift,
n\'ekenen we veilig onder de aangenaamste oogenblikken van
^ns leven. We hebben daarin nader kermis gemaakt met
het tijdvak van bloei der Nederlandsche Republiek; we
hebben den grooten Staatsman, Willem III, des te beter
leeren ivaardeeren; we hebben eindelijk in den persoon van
wn zijner dienaren een van die forsche, wel wat geivigtige,

\'inaar heldere, verstandige en nijvere mannen keren kennen,
die het type van den Hollander uitdrukken en de traditie der
grondleggers van de Republiek der Vereenigde Nederlanden
voortzetten. Wanneer we er in geslaagd zijn om die per-
soonlijkheid in een helder daglicht te stellen; wanneer het ons
gelukt is de onderscheidene tooneelen, welke zijn leven ons
aanbood, levendig weder te geven; wanneer men iets nieuws,
al is het nog zoo weinig, in onze mededeelingen vinden zal,
dan is onze moeite meer dan beloond* Alaar wanneer het-
geen we geven nog nieuw is, dan is dit alleen te wijten aan
de onbekendheid der bronnen welke we gebruikt hebben, en
te danken aan hen, die ons deze hebben verstrekt. We zijn
in dezen zin veel verschuldigd aan de Heeren Mr. van Pabst
tot Bingerden, die ons de familiepapieren van het geslacht
Hop, in zijn bezit, met buitengewone welwillendheid heeft ten
gebruike afgestaan; aan Dr. Seheltema, Archivaris der stad
Amsterdam, die ons gedurende de weinige uren waarop we
toegang tot het Stedelijk Archief konden verkrijgen, met groote
vriendelijkheid de stukken, welke loe noodig konden hebben,
aanwees; eindelijk, aan Dr. R. C. Bakhuizen van den Brink,
Rijksarchivaris, die ons met zijne bekende hulpvaardigheid
het verblijf in het rijks-archief aangenaam en ons onderzoek
gemakkelijk heeft gemaakt.

Men zoeke in dit proef schrift geen geleerd, diepzinnig betoog,
men merke het niet aan als eene poging om de wetenschap een stap
verder te helpen. Daargelaten toch dat de wetenschap noch zoo
jong, noch zoo oud en caduc is dat zij geene schrede zonder
steun of leiding zoude kunnen doen, gelooven we niet dat van
jeugdige beoefenaars als wij, iets van dien aard gevergd wordt,
maar veeleer dat zij eene proeve geven van de wijze waarop zij
een zelfgekozen onderwerp weten te behandelen. Het is op dezen
grond dat men den jeugdigen schrijver, die den doktor alen-
graad in de regtsgeleerdheid wenscht te verkrijgen, uit de vele
vakken, \'welke zich onder hare vleugelen scharen, vrijlaat kie-

■

zen, Wannee?\' we, van deze vrijheid gebruik makende, om
onderwerp gekozen hebben uit de Geschiedenis der Diplomatie
ran ons Vaderland, dan deden tve zvlks omdat dit ons het
meest aantrok. Behoeven ive nog de aanleiding tot onze keuze-
te melden; te zeggen dat de in de laatste jaren herleefde be-
oefening der Vaderlandsche Geschiedenis die heeft uitgelokt
en dat daarop de lezing van een iverk, waarvan een ieder
telkens de vervolgdeelen gretig aangrijpt, grooten invloed ge-
had, heeft ? Moeien wij onze keuze wettigen ? we gelooven
het niet, maar gedachtig aan de spreuk quot;in dubiis abstinequot;,
herinneren we alleen dat, waar de keuze van het onderwerp
vrijgelaten wordt, men regt heeft des te strenger de wijze van
behandeling te beoordeelen. Deze stoffe kozen we, deze behan-
delden we met liefde, de uitslag alleen is voor onze rekening.

Doch al zijn we onafhankelijk geweest in de keuze en be-
handeling van ons onderwerp, we hebben in de bewerking
niet alleen op eigen krachten vertrouwd; den invloed, welken
daarop de ivelwillende raadgevingen en opmerkingen van an-
deren gehad hebben, zal inen ligtelijk bespeuren; de hulp welke
\'we ondervonden hebben, de aanmerkingen ons medegedeeld,
— in den beginne niet altijd met een geheel open oor aangehoord
maar toch later zorgvuldig opgevolgd, — zijn ons tot groote
ondersteuning geweest.

Wanneer we van ondervonden hulp, van steun en voor-
lichting spreken, zal een ieder, die eenigzins met het hooger
onderwijs te Amsterdam bekend is, terstond kunnen zeggen
van loien loe die in de ruimste mate ondervonden. Wanneer
ik U, Hoogleeraar de Bosch Kemper noem, dan weet ik
dat zeer velen mij reeds voorgekomen zijn in het uitspreken
van Uwen naam. U den dank toe te wijden dien ik U schul-
dig ben, is eene moeijelijke taak; mijne verpligtingen je-
gens U zijn veelvuldig en kan ik hier niet alle opnoemen.
Toen ik het eerst tol U Imam had ik het niet noodig Uive
ivelwillendheid voor mv) iyi te roepen. Gij ivildet den zoon

xtr

toonen dat Uive vriendschap voor zijn vader eene ware vriend-
schap was, welke ook na diens dood voortduren bleef en dat
Gij die met den zoon wildet voortzetten. Gij waart voor mij
niet alleen de Hoogleer aar, door loien ik in het ruime veld
der wetenschap iverd ingeleid, waarvan Gij mij zoovele vak-
ken deed overzien, opdat ik vrij en met kennis van zaken
zelf eene keuze zoude kunnen doen; Gij waart voor mij de
vaderlijke vriend die met raad en daad mij terzijde stondt
waar mijne krachten te kort schoten, mij ter egt hebt gewezen
waar ik dwaalde. Heb dank, Hooggeleerde Heer \', daar-
voor en veroorloof mij dat ik op de voortduring van Uive
vriendschap en \'welwillendheid blijf rekenen.

Bij het terugzien op de afgeloopen studiejaren kan ik
U, Hooggeleerde Heeren des Amorie van der Hoeven en
Boot, niet voorbijgaan zonder ü een ivoord van dank toe
te brengen \'ooor de moeite, welke Gij U gegeven hebt om
de verschalende vakken van loetenschap, waarin het mij te
beurt is gevallen Uw hooggeacht onderwijs te volgen, ook voor
mij duidelijk te maken en de geheimen van het regt en
de oude letterkunde mij te ontsluiten. Wanneer het ver-
blijf aan het Amsterdamsche Athenaeum \'vruchten dragen
zal, hebben toe dit in niet geringe mate ook aan U te
danken.

We breken nu ons verblijf aan dat Athenaeum af; wan-
\'neer we ons daar gelukkig voelden en eene aangename her-
innering van de vervlogen dagen ivegdragen, danken we
zulks aan onze vrienden\', ik kan hun niet allen meer
vam\'wel toeroepen, \'verreiveg de meesten zijn mij voorgegaan
en wanneer ik aan mijne simdiën een einde maak, moeten
zij mij veeleer het welkom bieden.

Terwijl we het Athenaeum verlaten, heerscht onzekerheid
over de toekomst van deze instelling, waarop de stad Am-
sterdam regt heeft trotsch te zijn, waarvan alle hare oude
kmekeli\'ngen eene hoogst aangename herimiering hebben \'weg-

--xrii

gedragen. Zij heeft der Stad en den Lande altijd tot eere
verstrekt; zij heeft aan beide mannen geleverd kloek van
verstand en krachtig van hand; zij heeft gedurende haar
jarig bestaan naast de akademiën van ons Vaderland,
eene eerste, luisterrijke plaats ingenomen. Het was om
haar deze voortdurend te blijven verzekeren dat Curatoren
van deze instelling — en Uw naam ontvalt mij hier van
zelf, Hooggeachte Mr. P. J. Teding van Berkhout, die
als voogd mij zoozeer aan U verpUgt hebt — dat Cura-
toren zeggen ive, haar uitbreiden en aan haren bloei de
rijke hulpbronnen, welke Amsterdam aan de wetenschap
biedt, dienstbaar maken wilden. Hun wensch is echter niet
vervuld; het eerste artikel van een met hun overleg gemaakt
voorstel, luidende: er is te Amsterdam een Athenaeum, is in
de raadsvergadering van den 29sten Mei afgestemd; en dat
die hvestie van uitbreiding waarlijk de kwestie van zijn of
niet te zijn is, begreep de raad toen hij zich er tegen ver-
klaarde, dat men zeggen zoude: er is te Amsterdam een
Athenaeum. We hopen echter dat deze de bedoeling niet is,
dat de toekomst van het Athenaeum gunstiger zijn zal dan
zij zich nu laat vooruit zien, en dat men daarin een van
de monumenten, door den verlichten geest onzer voorouders
gesticht, op waardige loijze zal behouden. We gelooven niet
dat ive door de uitdrukking van deze hoop eenigzins den
eerbied vergeten, welken wij verpligt zijn voor de besluiten
der overheid in het oog te houden. Wanneer d.it echter,
tegen ons vermoeden, het geval mogt zijn; wamieer men de
uiting van onze meening laakt, dan ver geve men dit -aan
eenen die van zijne jeugd den naam dier instelling heeft hoo-
ren verbinden met dien van zijn vader en geleerd heeft een
deel zijner achting voor dezen op haar over te d.ragen.

Wanneer het Athenaeum met opheffing bedreigd blijft, zul-
len voorzeker velen naar de Hoogescholen in ons Vaderland,
vertrekken. De, meesten hunner zijn daar niet geheel on-

Ukend, zij hadden reeds gelegenheid om de humaniteit op
prijs te stellen, waarmede de Hoogleeraren aan die Akade-
mien hen ontvingen, loanneer zij zich, nog onbekend en zoo
korten tijd, aan hun proevend oordeel kwamen onderwerpen.
Wij zelve mogen die niet met stilzwijgen voorbij gaan, maar
noemen hier alleen U Hoogleer aar Vreede; ook U zeggen
we dank voor Uwe welivillendheid en de hulp welke Gij ons
bewezen hebt. Het was ons niet gegeven om Uw onderivijs
te volgen, maar hoeveel we aan U verschuldigd zijn, hoe-
veel we uit Uive werken geleerd hebben, kan menige blad-
zijde van ons proefschrift getuigen.

INHOUD.

Blz

INLEIDING............... ................................. I

EERSTE HOOFDSTUK. Het twintig.!amtg bestand........... 13,

TWEEDE HOOFDSTUK. Gezantschap naar eerlijn 1688. —

Preuminaik verdrag met denemarken...................... 79 .

DERDE HOOFDSTUK. Gezantschap naar weenen 1689. — Het

groot verbond............................................. 111.

VIERDE HOOFDSTUK. Gezantschap naar en verblijf in

engeland 1689—1692....................................... 145.

VIJFDE HOOFDSTUK. Gezantschap naar koppenhagen 1692;
naar hamburg en de kleinere dtjitsche hoven 1693; tot de

pinnenbekgsche conebrentie 1696........................... 181 .

ZESDE HOOFDSTUK. Gezantschap naar weenen 1698. —

Regeling der spaansche successie.......................... 215.

bijlagen................................................ 265.

ïpJO^Tïnbsp;^3llFT^lt;rilKgt;H aCKGT/n^^^^^^^^

, .-jï/.jfi.. ■ ■ ■

»r .-ïia»

k^if. ... - -----aiEgt;»J£Agt; TS JPWJ,nbsp;^

INLEIDING.

Het geslacht Hop is een van die geweest, welke in ons
vaderland eene lange reeks van jaren aandeel gehad heb-
ben aan \'s lands hooge regering; het bekleedde gedu-
rende anderhalve eeuw onder onze Nederlandsche staats-
lieden eenen eersten rang. Uit Amsterdam afkomstig,
bleef het deze stad langen tijd tot sieraad strekken en
genoot daarin groot aanzien.

Het geslacht der Hop\'s heeft gedurende een honderd
vijftig jaar gebloeid; van 16.66 tot 1675 was Cornelis
Hop pensionaris der stad Amsterdam, later raadsheer in
den Hoogen Eaad; zijn zoon Jacob werd in 1680 pensio-
naris, was van 1687 tot 1700 gezant der Vereenigde
Nederlanden en daarop tot zijnen dood in 1725 Thesau-
rier Generaal der Unie. Diens beide zonen waren ge-
zanten; de jongste, Hendrik, als Generaal Majoor van
de kavallerie gestorven, was in 1723 gezant in Engeland;
de oudste, Cornelis, was ambassadeur aan het hof van
Frankrijk van 1718 tot 1725, en plenipotentiaris op
het congres te Soissons in 1729, terwijl hij tot zijnen
dood in 1762, verschillende stads- en landsposten be-
kleedde. Jan Hop, een zoon van Jacob\'s jongeren broe-
der, was Secretaris van den Raad van State in 1748 en
Thesaurier Generaal van 1753 tot 1769, terwijl nog een
Hendrik Hop, naar ik vermeen zoon van den Generaal

1

Majoor, gedurende eenige jaren gezant in de Oostenrijk-
sche Nederlanden was tot in 1794 ^ En wij hebben nog
maar de voornaamste genoemd, de familie was zeer tal-
rijk en wijdde hare diensten veelal den lande. Dat ech-
ter die genoemde personen belangrijk aandeel hadden aan
de gebeurtenissen, zeggen wij niet enkel na op gezag
van biographen, die eene verzameling beroemde mannen
hebben aangelegd, maar weten we zoowel uit de vader-
landsche geschiedenis als uit de belangrijke verzameling
brieven enz., welke het geslacht Hop heeft nagelaten ^

In dit geslacht hadden wij dus keus genoeg, zonder
gevaar te loopen, dat het belang van des gekozene
levensgeschiedenis ons zeer tegenvallen zoude en wij zijne
verdiensten veel te hoog zouden schatten. Wij hebben daar-
uit Jacob, den pensionaris en gezant gedurende het merk-
waardig tijdvak van 1684 tot 1700, gekozen, en de re-
den van deze onze keuze was niet zoozeer de voorrang
dien hij als vader, oom enz. boven de overigen had, maar
veeleer omdat hij waarlijk zooveel belangrijker rol ge-
speeld heeft, en vooral omdat hij aan onze aandacht was
aanbevolen door de Inleiding tot eene geschiedenis der
Nederlandsche diplomatie van den Hoogleeraar Vreede,
eene autoriteit waarvan allen die zich met de Vaderland-
sche geschiedenis bezig houden, de waarde zullen erken-
nen. Het belang van Hop\'s leven alleen zou ons mis-

1 Over het geslacht der hops zie men de biographische woorden-
boeken van sohbltema en kok; van kampen, quot;Karakterkunde;quot; over
hendrik hop, den gezant in de Oostenrijk sehe Nederlanden, sprak
van dee palm eenige loftuitingen uit. Zie v. d. palm\'s redevoering
bij de orde der Unie, bij gelegenheid der algemeene vergadering van
de ridders der Unie (1809), quot;Redevoeringenquot; enz., Dl. V, pag. 210,
uitgave van beets. Leeuwarden 1846.

- Het grootste gedeelte van deze is in 1842 te Amsterdam publiek
verkocht, haar belang blijkt reeds uit eene vlugtige inzage van den
catalogus dier verkooping.

schien spoedig afgeschrikt hebben. Gedurende 45 jaren
toch was hij onafgebroken een der\' eerste dienaren van de
republiek, en om dit geheele leven eenigzins naar eisch
te behandelen was zelfs voor jeugdige krachten, die
^^00 gaarne zware lasten opnemen, te zwaar; en hoe-
wel er op rekenende dat ons veel, waarin wij te kort
komen, zou vergeven worden, wilden wij toch het niet
alleen op dat vertrouwen laten aankomen. Maar ook dit
lgt;ezwaar werd ons weggenomen, èn in zijne Inleiding èn
in de quot;Correspondance diploniatique et militaire de Marl-
borough, Heinsius et Hopquot; % heeft de Hoogleeraar Vreede
de laatste 25 jaren van Hop\'s leven genoeg toegelicht,
dat wij ons daarmede niet alleen niet behoeven in te la-
ten, doch ook dat onze nieuwsgierigheid naar de 20 vroe-
gere gewettigd werd. Zoo werd ons plan rijp om die
vroegere periode te behandelen en ons aan te sluiten aan
hetgeen reeds gedaan was, en al mogt ons de schroom
voor de vergelijking die wij daardoor zelve bijna uitlokten,
wederhouden, het genoegen bij de behandeling van het
onderwerp ondervonden, wakkerde onzen moed weder op.

Wij spraken van het merkwaardig tijdvak van 1684
tot 1700, en hoewel niet bevreesd dat men deze kwali-
ficatie bestrijden zal, moeten wij toch eenigzins nader
zeggen hoe wij deze begrijpen. Natuurlijk blijven wij
daarbij altijd eenzijdig en beschouwen de zaken van het
standpunt dat wij als biograaf van Hop eens ingeno-
men hebben. Ware het Hop en zijn tijd die wij be-
schrijven wilden, we zouden van zijnen tijd een duidelijk
beeld moeten weergeven, maar dezen als bekend veronder-
stellende, zullen wij de plaats die Hop daarin besloeg,

^ Te Amsterdam, in 1850, bij Schleuer verschenen. Zij bevat de
brieven door den Hoogleeraar vreede op de verkooping van pabst
van bingérden aangekocht.

de punten van aanraking die hij tot de gebeurtenissen
had, aangeven. Van 1684 tot 1700 nu was Hop bijna
uitsluitend in diplomatische betrekkingen werkzaam en
behandelde hij, naar verschillende zoowel groote als kleine
Europeesche hoven afgezonden, de gewigtigste zaken der
Europeesohe politiek. Deze zaken willen wij achtereen-
volgens behandelen, en beginnende met het twintigjarig
bestand in 1684 in den Haag gesloten, hetgeen Hop als
een der afgevaardigden van de Staten-ö-eneraal mede on-
derteekende, de verdere kwestiën waarvan de oplossing
hem vooral toebetrouwd was, zijn aandeel in het sluiten
van het Groot Verbond en het onderhandelen over de
Spaansche successie, uiteenzetten, deze als zoovele licht-
punten nemende, waarom in elk hoofdstuk de zaken van
minder aanbelang zich komen schikken, In het eerste
hoofdstuk zullen wij daarenboven de zaken nog wat hoo-
ger moeten ophalen, en ons ook bezig houden met veel
wat Hop als pensionaris van Amsterdam verrigtte.

Hop was gezant der Nederlanden in het laatst der ze-
ventiende eeuw; hij was echter niet datgene wat men
tegenwoordig onder eenen diplomaat verstaat. Daargela-
ten nog de vereischten van geslepenheid, list en eene
zekere mate van bedrog ■— vereischten welke gewoonlijk
alleen in de verbeelding van het groote publiek bestaan —
veronderstelt men toch gewoonlijk onder de benaming
van diplomaat de verdienste om door het goed gebruiken
van deze of gene gunstige gelegenheid eene zaak te doen
gelukken; men veronderstelt bij eenen diplomaat meer
initiatief dan bij eenen gezant. Hop nu kon of liever
mogt bijna niet het initiatief nemen, en dit kwam voort
uit de inrigting onzer republiek, waarin toch ook de
leiding der buitenlandsche zaken aan de Staten-G-eneraal
behoorde; de missiven der gezanten werden op rapport
der Heeren tot de Buitenlandsche Zaken door den Grif-

fier naraens de Staten beantwoord, die de resolutie daarop
genomen, moest mededeelen. Nu is het eene eigenaardige
hoedanigheid van talrijke vergaderingen dat zij zich ver-
beelden alle wijsheid in pacht te hebben, en dit gebrek
bezaten de regeerende ligchamen bij ons in hooge mate,
de volijverige regenten regelden en arresteerden alle za-
ken, van de gewigtigste tot de geringste, met gelijke
zorg en beleid, gedachtig aan de spreuk: quot;den wijzen
IS niets gering.quot; Zoo ging het ook met de buitenland-
sche zaken, niet alleen dat zij gaarne van alles tot in
^bijzonderheden onderrigt werden, maar zij wilden zelve
de leiding van al die zaken in handen houden, en schre-
ven hunnen gezant dus voor wat hij bij elk voorval doen
of zeggen moest, zoodat deze, al had hij nog zoo ampele
instructie van de Staten ontvangen toch bijna niets zon-
der hunnen uitdrukkelijken last doen kon. Hoe die toe-
stand onhoudbaar geworden was, hoe de gewigtige zaken
welke spoed en geheimhouding eischten buiten de Staten
om naar hunnen Eaadpensionaris en den Prins van Oranje
gingen, is bekend, maar dit hulpmiddel door den drang
der omstandigheden ingevoerd, veranderde niets aan de
grondregeling der republiek, in naam bleef bij de Staten de
leiding der buitenlandsche betrekkingen. De Stadhouder
gaf zijn hoogwijs advies en consideratiën en de Eaadpen-
sionaris kon de zaak in de vergadering leiden en voor-
dragen. Ware de grondregeling der republiek trouw ge-
handhaafd \'— dat wel onmogelijk was —• dan zouden onze
gezanten weinig op den gang der zaken hebben kunnen
inwerken, zij zouden hebben moeten spreken en handelen
alleen naar hetgeen hun uit den Haag werd aangeschre-
ven, zonder bijna ooit van korte, gunstige oogenblikken
een gelukkig gebruik te kunnen maken. Door dit hulp-
middel was echter het onderhandelen in den vreemde
mogelijk geworden, maar ook niet, veel meer dan dit,

want omdat de uitslag der onderhandelingen nog altijd
door zoovelen moest goedgekeurd worden, moest men
daarin uiterst behoedzaam te werk gaan, en zich zooveel
mogelijk binnen die grenzen houden, waarbinnen men
bijna zeker weten kon dat de Staten alles goedkeuren zou-
den. Wanneer dus de Stadhouder of de Raadpensionaris
grooten invloed in de Nederlanden uitoefenden, konden
de gezanten der republiek vrijer handelen, en op de ver-
houding van de Nederlanden tot vreemde mogendheden
werkte deze toestand terug. In den tijd van de groot-
heid van Willem III werd echter het voordeel dat men
daarvan altijd had gehad, wel verminderd door de om-
standigheid dat Willem III meestal in Engeland was,
dat daarom de gezanten der republiek, die aan Heinsius
inlichtingen of orders vroegen, langer wachten moesten
op het antwoord van den Koning, want hoewel Heinsius
spoedig genoeg zijn persoonlijk gevoelen overschreef en
dit veelal met dat van den Koning overeenstemde, zou
de gezant zich niet hebben kunnen verantwoorden, zoo
hij alleen op order van Heinsius gehandeld had. Wan-
neer dus bij tegenwinden de posten tusschen Engeland
en Holland opgehouden werden, kon het soms vijf ä zes
weken duren, voor Hop te Weenen antwoord ontving op
hetgeen hij gevraagd had, hij moest dan dezen tijd bijna
ongebruikt laten voorbijgaan en mogt zich gelukkig
rekenen zoo niet door nieuwe incidenten de zaken nog
meer gecompliceerd werden.

Hop was gedurende circa 14 jaren gezant, doch altijd
buitengewoon gezant, zijn karakter was altijd dat van
Extraordinaris Envoyé, gedeeltelijk omdat dit minder
kostbaar ^ was, gedeeltelijk ook wegens de toenmalige

1 De kosten der verschillende gezanten werden geregeld bij resolutie
der Staten. Den 26 Julij 1700 werd een reglement vastgesteld op

inrigting der vertegenwoordiging in het buitenland. Vaste
gezanten, ambassadeurs, liadden de Staten — voor zoo
verre ons bekend — slechts in drie ® plaatsen, Londen,
Madrid en Parijs, en in de laatste stad door de her-
haalde oorlogen met Frankrijk altijd maar voor zeer kor-
ten tijd. Aan de andere hoven hadden zij residenten.
Zoo was in Hop\'s tijd te Weenen Hamel Bruyninok, in
Berlijn Ham, te Koppenhagen Robert Goes, in Zweden
Rumpf en in Brussel Hulst. Deze waren voor het on-
derhouden der gewone betrekkingen, tot het berigt over-
zenden van hetgeen in den vreemde voorviel ■— de in-
forinatiën van de toen reeds bestaande couranten betee-
kenden nog weinig — voldoende, doch hun diplomatisch
karakter schoot te kort wanneer eene zaak van belang,
b. v. een tractaat, moest behandeld worden en dan zon-
den de Staten eenen buitengewonen gezant. Tot zulke
zendingen hadden zij eenige weinige personen beschik-
baar, Hop, van Haren, van Heemskerck, van Ameron-
gen en Dijkveld, zoo men wil, die van het eene hof
naar het andere gezonden werden, waar hunne diensten
noodig geacht werden, terwijl alleen van Citters te Lon-
den en Schonenberg in Madrid blijvende waren. Het is

de ambassaden en andere commissiën zoo buiten als binnen \'s lands.
Zie vkeedb, quot;Inleiding enz.quot; II, Bijlage Nquot;. 14, pag. 32—46. De
gewone bezoldiging van hop was ƒ 50 daags, ƒ 400 voor eenen Secre-
taris voor de eerste 6 maanden en verder ƒ 40 per maand; over de
presenten, briefport, verlies op den wissel mogt hij declareren. Zie o. a.
de resolutie van H. H. M. van 28 April 1691 , bevattende het regle-
ment , gearresteerd voor van haken, van heemskeeck en van ameeongen.

^ Ook in Constantinopel was sedert 1689 een ambassadeur. Jacob
COLTEK werd in dat jaar tot dien rang bevorderd, en bleef aldaar tot
zijn dood in 1725. Die bevordering had plaats gehad omdat de Porte
het beneden zich achtte om met eenen resident zich veel in te laten.
Of na colybe te Constantinopel een ambassadeur benoemd is, dan
wel een diplomaat van minderen rang, is ons onbekend.

dus niet te verwonderen dat de levens van deze mannen
zooveel verscheidenheid van belangryke zaken opleverden,
gezanten die aan een hof vast verblijf hielden, keken
wachtende uit naar gewigtige zaken; de andere echter
konden hetgeen zij onder handen hadden dikwijls niet
spoedig genoeg afdoen, omdat nieuwe —en in dezen tijd
van de gewigtigste — hunne tegenwoordigheid elders
soms dringend eischten.

Het stelsel dat de politiek van Europa beheerschte,
was datgene waaraan de naam van Willem III zoo naauw
verbonden is, het systeem van politiek evenwigt Het
bestond reeds vóór hem, maar onder zijne leiding kreeg
het eerst die ontwikkeling, waardoor het beroemd gewor-
den is. Frankrijk alleen stak verre boven zijne oude
mededingers uit en deze, tot nog toe gescheiden, moes-
ten zich nu vereenigen omdat zij elk afzonderlijk moei-
jelijk tegen Frankrijk meer bestand waren. Vroeger
hadden Spanje en Oostenrijk afzonderlijk en bij afwisse-
ling met Frankrijk om den voorrang gestreden, nu kon-
den zij zelfs vereenigd aan Louis XIV niet meer wederstaan
en hadden de hulp van Willem III noodig wilden zij niet
ten onder gebracht worden. Willem III werkte de gege-
vens die hij vond, uit: sedert lang was in Europa de
gedachte levendig, dat voor de rust van allen noodig
was dat geene magt overheerschend werd en had telkens
wanneer zulk een gevaar dreigde, de mededinger van
den staat, die de anderen te veel overtrof, bij tijds dat
voorkomen, maar de gedaante van Europa was langza-
merhand veranderd, vele kleinere staten waren in magt

^ Over de ontwikkeling der Europeesclie politiek zie men het werkje
van den abt demablij: quot;des principes des Negotiations.quot; Wij herinne-
ren ons weinig boeken die kernachtiger zijn dan dit; elke zin beleekent
veelj het kan, gelooven wij, niet genoeg gelezen en tierlezen worden.

toegenomen en biiiten de twee wedijverende machten waren
andere opgekomen die, vereenigd met een van beiden,
de schaal ten voordeele van deze konden doen overslaan.
Willem III stelde zich aan het hoofd van deze derde
partij en was alleen op deze wijze in staat om Frankrijk,
dat Spanje en Oostenrijk verreweg te machtig geworden
was, het hoofd te bieden. Daarin lag de groote kracht
van Willem III, dat hij de elementen die hij vond, wist
te ordenen, met zijn genie te bezielen en dienstbaar te
maken aan het groote doel, dat hij zich voor oogen gesteld
had: verzekering van de rust en veiligheid in Europa
tegen de gevaren, waarmede het door de overmagt van
eenen vorst bedreigd werd. Aan dat doel heeft Willem III
^yn geheele lev.en besteed en hij heeft eene taak op zich
genomen die i-euzenkrachten eischte. Het gold namelijk
om de eendragt tusschen alle vorsten bijna zonder onder-
scheid te bevorderen, hen tot dezelfde inzigten te bren-
gen en oni hunne zamenwerking tot het groote doel niet
alleen te vragen maar ook in werkelijkheid te verkrijgen.
In het stelsel van evenwigt moesten alle vorsten, over
hoe geringe magt zij ook beschikken konden, medewer-
ken, en soms werden tot de overreding van eenen duit-
schen vorst, die over een 2000 man troepen beschikken
kon, even lange en moeijebjke onderhandelingen gevoerd
als bij de grootste potentaten tot de meest gewigtige
tractaten noodig waren. En wanneer men die kleinere
heeren nog overreed had moest bijna altijd de zaak we-
lt;ier ab ovo behandeld worden, wanneer het er op aan-
kwam dat zij hunne beloften vervullen zouden. En
^vanneer dit gedurig onderhandelen, telkens hernieuwen
van tractaten enz. eene der keerzijden is van het stelsel
van evenwigt, moet men niet over het hoofd zien welk
^^elangrijk voordeel er in gelegen is dat alle staten mede stem
hebben, waar het de algemeene belangen van Europa

geldt en dat deze niet, zooals tegenwoordig geschiedt,
tusschen vijf groote magten worden afgehandeld, terwijl
de andere kleinere, wier bestaan toch ook van den loop
die aan de zaken gegeven wordt, afhankelijk is, te huis
gelaten worden ^ Wij kunnen niet over de al of niet
mogelijkheid beslissen dat ook die kleinere weder zon-
der onderscheid tot de Europeesche congressen worden
toegelaten, maar deze gedachte, door eenen Franschen
publicist nog onlangs geuit, lachte ons wel toe.

Willem III ging de andere met de vereenigde magt
van Engeland en den Staat der Nederlanden voor en legde
daarmede een groot gewigt in de schaal. Namens deze
beide knoopte hij overal onderhandelingen aan en vormde
zoo om deze een groep, welke, zoolang zijn geest hen be-
stuurde, groote kracht kon ten toon spreiden. Maar het was
de Staat der Vereenigde Nederlanden dien hij daarbij, vooral
in den beginne, den voorgrond deed innemen. De Ne-
derlanden waren toen onder de staten van den tweeden
rang een van de magtigste; zij waren de anderen in
ontwikkeling verre vooruit en terwijl de krachten, die
deze later zouden bewijzen te bezitten, nog sluimerden
waren die der Nederlanden reeds in volle werking; alle
hulpbronnen, waarover zij beschikken konden, kenden
zij niet alleen, maar gebruikten zij ook. Zoo later de
Nederlanden dien voorrang niet konden blijven behouden,

1 In een werk van grooten omvang — het bestaat uit 8 cleelen —
van den Baron de grovestins: «Histoire des luttes et rivalités des
puissances maritimes avec la France au 17lt;îe siècle, Paris 1852,quot;
vindt men naast veel oppervlakkigs enkele juiste opmerkingen.

Zoo zegt hij in Dl. VI, pag. 290: quot;Un fait de nature à frapper à
l\'époque actuelle on la décision des questions de haute politique est
devenue peutêtre trop exclusivement à certains égards le privilège des
grandes puissances du continent, c\'est la part que les souverains du
troisième et dernier rang en Europe avaient alors aux affaires generales.

liioet dit met aan hunnen achteruitgang toegeschreven
worden, naaar veeleer daaraa,n dat de andere mogendhe-
den, die vroeger achter hen stonden, zich begonnen te
ontwikkelen en ras hen voorbijstreefden, omdat zij over
zooveel meer inwendige krachten beschikken konden. De
Nederlanden waren reeds vroeger niet magtiger geweest
dan zijj maar hun voorrang had gelegen in de prioriteit
imiiner ontwikkeling.

Willem III dan opende de phalanx der bondgenooten
met den Staat der Vereenigde Nederlanden en dit blijkt
vooral daaruit, dat met en door de Nederlandsche gezan-
ten en voornamelijk den Raadpensionaris Heinsius de
diplomatieke onderhandelingen gevoerd werden. Meestal
Werd het lot van Europa geregeld op de conferentien in
den Haag, die bij afwezigheid van Willem III door zij-
den trouwen vriend en dienaar Heinsius geleid werden,
maar wanneer het noodig werd om de vreemde vorsten
in hunne hoofdsteden zelve op te zoeken en tot de groote
zaak te bewegen, dan werden de gezanten der Republiek
gebruikt. Hop kon met regt zeggen: quot;quorum magna
pars fui,quot; hij toch was niet alleen de eerste die zijnen
naam onder het G-root Verbond teekende, maar was ook
tot de uitbreiding daarvan langen tijd werkzaam.

Niet alle zijne zendingen zijn voor ons echter even
belangrijk meer, wij hebben het reeds gezegd; maar dit
^^g aan het politiek systeem van evenwigt, dat den ge-
kant die aan het Weenerhof b. v. triomfantelijk geslaagd
was, blootstelde om het hoofd te stooten voor eenen twist
tusschen twee hertogen van Brunswijk Luneburg gerezen.
^ ij zullen ze echter alle behandelen en trachten bij\' onze
behandeling hetgeen nog belang kan inboezemen op den
voorgrond te stellen. De bron, waaruit wij putten, zul-
len zijn \'^Hop\'s Verbalen.quot; Bij elke zending hield hij
trouw kopy, niet alleen van de brieven die hij afzond,

maar ook van die, welke liij ontving en van al hetgeen
op zijnen last eenigen invloed uitoefende. Op deze ver-
halen hebben wij ons bijna alleen gesteund; zij gaven ons
echter niet alleen alles wat wij mededeelen zullen, maar
nog veel daarboven. Niet alles echter hebben wij der
moeite waardig geoordeeld om mede te deelen; veel is
er nog waarmede wij ons niet ingelaten hebben, omdat
het ons plan niet is om eene inhoudsopgave van die ver-
balen te schrijven, maar alleen om datgene wat Hop ver-
rigtte, aan den dag te brengen. Wij brachten hetgeen
wij van Hops daden en woorden vonden tot eenige hoofd-
rubrieken terug, alles mededeelen de wat tot opheldering
daarvan dienen kon en terwijl wij dus eenige aanspraak
maken op de verdienste, dat wij, wat wij geven, zoo vol-
ledig mogelijk geven, beweeren wij volstrekt niet dat wij
alle onderwerpen, die de verbalen van Hop bevatten,
hebben uitgeput K

En na deze herinnering gaan wij tot ons eerste hoofd-
stuk over.

Zie Bijlage I.

EERSTE HOOFDSTUK.

het twintigjabig bestand van 1684.

I^e persoon wiens leven wij gaan beschrijven, was een
Amsterdammer en wel een uit de zeventiende eeuw. Deze
vermelding is reeds genoeg om het belang van ons
onderwerp te doen kennen. De 17\'^e eeuw was die waarin
onze republiek het toppunt van hare grootheid be-
reikt, zij was tevens de gouden eeuw van Amsterdam;
geopend door den slag van Nieuwpoort, waar Prins
Maurits zijnen roem als veldheer vestigde en waarin
hij den oorlog buiten zijn vaderland bragt, — ge-
sloten door de alliantie van de grootste mogendheden in
Europa, het werk van Willem III, waarbij over het lot der
Spaansche monarchie door hare oude onderdanen werd be-
schikt. En wat ligt daar niet tusschen. In de eerste helft de
strijd voor de onafhankelijkheid, in de tweede een zoodanige
snelle vooruitgang, dat de republiek, die in 1648 eerst
haar zelfstandig bestaan erkend zag, reeds in 1668 door
de Triple Alliantie den zegevierenden Louis XIV tot
staan bragt, en in 1672 weder aan den rand des ver-
derfs gebragt, bij den vrede van Nijmegen in haren
onden staat hersteld, echter in 1697 den vrede zoo in hare
banden had, dat zij hare bondgenooten hiertoe dwingen
kon door zelve dien te teekenen. Wij gaan met stilzwij-
gen van Oldenbarnevelt, Maurits, Frederik Hendrik, den

grooten de Witt en zijn waardigen leerling Willem III voorbij;
alleen bet noemen bnnner namen reeds geeft ons een indruk
van de grootheid , welvaart en magt der republiek, welke
die van vele andere landen verre overtroffen, en waarvan na
baar verval—door overspanning van krachten veroorzaakt—
nog zoo schoone en zoo grootsche overblijfselen gebleven zijn.
Op het einde van de zestiende eeuw werd de republiek
ondersteund door vreemde mogendheden, op het einde
der zeventiende salarieerde, subsidiëerde — of hoe men
het zenden van groote sommen gelds ook noemen wil —
zij vreemde vorsten en prinsen, tot zelfs den Keizer in-
cluis , en betwistten de vreemde gezanten in den Haag
elkander hare alliantie ^. De hartader nu van die republiek,
was Amsterdam, de bron van haar groote welvaart Amster-
dams handel. Daar heerschte het groote verkeer, daar was
de groote ma,rkt van de produkten uit alle werelddeelen;
naar Noord en Oost, naar Zuid en West, overal zond
de Amsterdanische handelaar zijne schepen heen, en alom
deed hij zijnen naam weerklinken. Amsterdam werd
zoo rijk dat het dikwerf bijna alleen de geheele lasten
betaalde of voorschoot, en het aandeel dat het daardoor
soms aan \'s lands regering kreeg, moest wel daarmede
evenredig zijn. Met Amsterdam vermögt men alles,
zonder Amsterdam weinig of niets — wij zullen nog ge-
legenheid hebben dit te zien. De personen die de stads

1 Wat is Hollant in comparatie van het geheel en toch wat en
doet het niet, is het dat niet dat tegenwoordigh geheel Europa soude
salveren, indien het met eenicheyt al sijn trachten wilde employeren?
quot;Historie der france ydele en in slaepwiegende beloften \'t zedert de
Perineesche Tractaten, waerdoor niet alleen de kroon Spangie, maar
meest alle vorsten en Republycque in Europa zijn misleydt.quot; A». 1684.
58 pag kleinnbsp;Dit flink geschreven pamflet is uit het fransch

vertaald. De schrijver schijnt iemand van aanzien geweest te zijn.
Zie pag. 21, 35, 45 en vooral 53.

regering uitmaakten, hadden groot aanzien en werden
om hunne magt niet alleen door hunne medeleden der
Statenvergadering, maar ook door buitenlandsche po-
tentaten gevleid; van daar ook dat die regering eene be-
teekenis kreeg welke een onderzoek naar hare inrigting,
daden en geest voor velen noodig maakte , De inrig-
ting dan dier regering is bekend, hare daden meldt
Wagenaar, maar haar geest begrijpt niet iedereen op
dezelfde wijze. Dit echter, geloovenwij, staat vast, dat
de geest welke haar bezielde die was van eene geld-
aristocratie, met alle bijzondere karaktertrekken van dien.
I^e toegang tot het regeringsgestoelte was alleen open
voor degenen die bemiddeld waren; in de handvesten
leest men dat de schepenen b. v. gekozen moesten wor-
den uit de rijkste, eerbaarste en notabelste poorteren, eene
bepaling welke onmogelijk kon overtreden worden, omdat
de bezoldiging aan dit en alle andere ambten verbonden,
te gering was dan dat iemand die onbemiddeld was, zelfs
er aan denken kon om daarnaar te staan. Eene aristo-
cratie van het geld heeft iets eigenaardigs; waar die van
de geboorte erfelijk is, wordt deze het alleen zoolang
bet geld in dezelfde familie blijft; het verkrijgen van rijk-
dom opende den toegang tot het Amsterdamsche raad-
huis, maar ook het verlies daarvan deed de noodza-
kelijkheid geboren worden om het kussen te verlaten en de
familie, welke eens mede in de zalen van het achtste
Wereldwonder het lot van Europa had bestuurd, werd
eene dient harer vroegere standgenooten. Dat dit systeem

^ Bij zult een onderzoek, gebruik e men (vast goens) quot;Politiet vertoog
over het waar systema van de stad Amsterdam enz. 1781,quot; een boet
dat zeer partijdig is en in der tijd tot heftige tegenspraak heeft aan-
leiding gegeven. Des schrijvers oordeel over het systema van A. is dat
liet \'m de meeste gevallen niet dan zeer nadeelig voor de Republiek
uitvallen kan. Zie pag, 1.

van regering a bon marché dikwijls duur kost, is bewezen
en bewijst de gescMedenis van Amsterdam ten overvloede;
de rijken kennen te veel de waarde van het geld, dan
da,t zij zich voor de enkele eer afsloven zouden, zij willen
wel het aanzien genieten, maar zoo weinig mogelijk van
het werk aan het ambt verbonden doen; deze was de reden
waarom enkele leden der regering zoo grooten invloed konden
verkrijgen; hunne ambtgenooten waren geneigd om veel
uit hunne handen te geven en lieten daardoor het bestuur van
den geheelen gang van zaken soms aan een hunner over.
Men heeft dikwijls zijne bewondering uitgedrukt over het
aantal groote mannen dat ééne stedelijke regering ople-
verde, maar, daargelaten nog diegenen die men wegens
geüsurpeerde reputatie, als b. v. N. Witsen i, daarvan
moet aftrekken, die bewondering zal bedaren, wanneer
men de regeringslijsten inziet en, bemerkende hoe velen
in het raderwerk der regering deel hadden, slechts wei-
nige namen daarvan kent, zoodat over de massa genomen,

1 Witsen wordt veel geprezen en, naar wij gelooven, waar het zijne
bekwaamheden als staatsman geldt, ten onregte. Hij maakte in 1688
deel uit van de deputatie aan willem Hl in Engeland gezonden, en
zijn aandeel daarin is niet schitterend. Hij stond kleingeestig op de
herroeping der navigatieakte, toen hij den Koning zou aanspreken
moest hij dit een ander overdragen, want hij verstond geen engelsch,
sprak slecht fransch en was schroomachtig, en toen de Koning hem
tot baron wilde maken bedankte hij, alleen omdat hij bang was voor
hetgeen men daarvan zeggen zou. Wagenaak, XVI, 27, 32, 48. Daar-
gelaten nog dat zijne zenuwen niet sterk waren ; in 1688 door den
Prins om raad gevraagd, was hij zoo benaauwd dat hij ging schreijen.
Wagenaar, XV, 428. Van eene andere meening is Mr. j. t. bodel
nyenhuis, die aan witsen grooten lof toezwaait. De bijzonderheden
die hij omtrent witsen in het Xe deel van nyhofe\'s Bijdragen, pag.
240—269, bijbrengt, bewijzen echter naar ons inzien alleen dat witsen
wegens zijne geleerdheid bijzonder geëerd en beroemd was, en niet dat
hij ook een groot staatsman geweest is.

het getal beroemde mannen eigenlijk gering is. Niet dat
wij aan de verdiensten dier weinigen te kort willen doen,
maar wij kunnen de opmerking niet onderdrukken, dat
het getal van die met regt beroemde mannen klein is in
verhouding tot het geheele getal regeringspersonen.

Buiten de vereischten om lid der regering te kunnen zijn
IS er nog eene omstandigheid welke haren aristocratischen
aard bewijst De aanvulling der opengevallen plaatsen
geschiedde door coöptatie, vandaar dat het bewind in han-
den van eenige familiën gekomen, zoolang daarin bleef.
Nti zoekt men wel te betoogen dat hier van geene fami-
lieregering sprake zijn kan, omdat er verboden was dat
nabestaanden, tot zelfs in verre graden, leden van het-
zelfde collegie werden, maar dit neemt niet weg dat bij
de afhankelijkheid van het eene collegie van het andere,
en bij de suprématie over allen van dat van Burgemeesteren
de verschillende leden van eene familie allen een plaatsje
vinden konden en, vooral, dat de zoon den vader op-
volgde. Dit was een algemeene regel, waarvan eene der
grootste fouten is dat daarmede een geest van routine

^ Over de aristocratie in het algemeen heeft men de der Drie
quot;Voorlezingen over de voorname staatspartijen in de Nederlandsche Re-
publiek, door Prof. TTDBMAN. Leiden 1849. De Amsterdamsche aristo-
cratie behandelde Prof. van Lennep in eene onnilgegeven redevoering,
lioudende bedenkingen omtrent den aard en den geest der voormalige
legering te Amsterdam, welke ons door een zijner zonen goedgunstig ter
\'ezing Is verstrekt. Over: quot;Familieregeringen inde Republiek der Veree-
nigde Nederlandenquot; schreef Prof. vkbede een opstel in zijne quot;Geschied-
en Letterkundige Herinneringen.quot; 1836. II, 28—73, waar de verklaring
^\'an joachim eendobp is aangeliaald, die erkende aan niemand ver-
pligting te hebben dan aan zijn vader en aan zijn oom. Het ergste was
dat de jongelieden zelden eene opvoeding genoten die lien tot het staats-
l^estuur eenigzins geschikt maken kon. De mindere standen waren wel
\'liet door de wet uitgesloten, maar door de feiten en vooral de wijze
\'^an verkiezing. Prof. vreede, loc. cit. pag. 57 volg.

20

en van vastlioudendlieid gepaard gaat, de zoon mag niet af-
keuren wat zijn vader misschien voor verkeerds gedaan heeft,
en komt hij met nieuwe inzigten voor den dag, zijne oudere
amhtgenooten, welke nog met zijnen vader gezeten hebben,
schrikken hem bij tijds van zijne zucht naar nieuwighe-
den terug. Het was moeijelijk om deel te krijgen aan de re-
gering, maar was men er eens in, dan was men met zijne
kinderen geborgen. En anders dan het ging kon het
niet gaan; had men alle posten alleen aan erkende verdien-
sten willen open stellen, men had de ge heel e inrigting
van de republiek moeten veranderen, en daaraan werd
niet dan zeer laat behoefte gevoeld. Alleen bij groote crisen
in onze geschiedenis deed de burgerij hare stem hooren en
eeuwen lang, zoo dikwerf niet de kwestie van stadhouder-
looze of stadhouderlijke regering behandeld werd, was zij
gedwee in het opvolgen der bevelen van het gezag, en be-
moeide zij zich niet met de regeringszaken. quot;Wat de Hee-
ren wijzen, dat moet men prijzen.quot; Het staatsburger-
lijke leven — dat nu nog dikwijls dommelt ■—■ was toen
■nog niet ontwaakt. De burger nam zijne bijzondere be-
langen waar, en zoolang het hem goed ging bekommerde
,hij zich niet om de regering; eerst wanneer die bijzon-
dere belangen van zeer velen gekrenkt waren, kon de
massa hare stem verheffen; dat ieder burger dit alleen
niet zou beproeven, daarvoor was gezorgd. Dezen rege-
ringsvorm slecht te noemen, is in het algemeen even on-
juist, als wanneer men zegt dat hij uitmuntend was. In
de eeuw werkte hij zeer ongunstig, in de 17\'^\'e gunstig,
de middenweg is daarom de beste: hij had beter kunnen
zijn. Die wijze om de regering zamen te stellen leidde
tot routine, maar zoolang de repu,bliek nog niet gevestigd
was en, eerst om haar bestaan, later om haren rang kampen
moest, behoefde men nog geene routine te vreezen omdat
.nieuwe toestanden telkens andere regelen van gedrag eischten.

Zoolang Amsterdam door handelaars werd bewoond heerschte
daar een geest van vooruitgang; de handelaars openden zich
telkens nieuwe wegen, zij kwamen met nieuwe menschen
lil aanraking, hun geest werd wakker gehouden en leven
heerschte in alle standen van den sjouwerman tot den re-
gent, die hun aller belang beschermen en in \'s lands verga-
derzaal voorstaan moest, ten einde vreemde mogendheden te
dwingen aan dien Amsterdarnschen handel zijne vrije ont-
wikkeling te laten, en zijne grootheid in de 17lt;^e eeuw
had Amsterdam alleen aan den wakkeren geest zijner
burgers te danken. Het behandelen van groote zaken ge-
Woon, verkregen zij dikwijls een ruimen blik als weinige be-
zaten, en waren zij bekwaam geworden om eene eerste plaats
onder de Europeesche staatslieden in te nemen; door den
handel met vreemde gewesten waren zij met vreemde vol-
ken en toestanden bekend geworden, hadden de voordee-
len van kennis en beschaving op prijs leeren stellen, zoo-
dat de vaders, terwijl zij zagen wat hun ontbrak, niet
wilden dat hunne zonen zulks missen zouden en lieten
dezen dikwijls eene geleerde opvoeding geven, waardoor
met geleerden niet alleen wedijveren konden maar hen
sonas overtroffen j en naast de groote handelsinstellingen
^erd te Amsterdam eene plaats aan de wetenschap inge-
ruimd, waar zij den luister der stad zeer verhoogen zoude.

Amsterdamsche burger van de 17^6 eeuw was een
^Dver en kloek man, die geene moeite spaarde waar het
zijne welvaart betrof en ook de wetenschap eerde en op
P^ijs stelde. Maar toen in de 18lt;5e eeuw de handelaren
van het tobben en zwoegen magtig en rijk geworden,
Van groote oorlogen afkeerig, in kapitalisten verander-
den werd de Amsterdamsche beurs eene fondsenbeurs en
de rustige rust begon.

Met dien treurigen overgang willen wij ons echter niet
hezig houden. Ons onderwerp is uit de 17f\'e eeuw, en

daartoe moeten wij ons bepalen. Wij haasten ons liever
om na deze uitweiding u den persoon voor te stellen,
wiens rol in de Geschiedenis wij willen beschrijven \\

Jacob Hop werd den SO^tennbsp;1554 geboren uit

Antonia Cloeck en Mr. Cornelis Hop. Het geslacht zij-
ner moeder was te Amsterdam een der aanzienlijkste en
vermaagschapt aan dat van Hooft. Dat van zijn vader was
echter nog weinig bekend, het was door den handel rijk
geworden maar nog niet onder de aanzienlijke opgenomen.
Mr. Cornelis Hop was de eerste die een aandeel in de
regering verkreeg. Door zijn vermogen, door zijne groote
regtsgeleerde bekwaamheden en ook door zijn huwelijk was
hij bekend geworden en tot den post van Raad en Pen-
sionaris der stad benoemd in den jare 1666. Door de-
zen post kwamen de meeste geslachten in de regering;
daartoe werd bekwaamheid en vooral ijver vereischt,
welke een novus homo dikwijls meer dan een patriciërs
kind toonde ^ In de troebele tijden van 1672 werd
Cornelis Hop, terwijl hij nog dit ambt bekleedde, daar-
enboven tot gedeputeerde te velde met van Beverningh
benoemd; in deze tijden voerde hij met Willem III brief-
wisseling, waarvan ons echter de aard onbekend is. In
1675 werd hij tot Raadsheer in den Hoogen Raad be-

^ Afzonderlijke levensbeschrijvingen van jacob hop in de quot;Levensbe-
schrijving van eenige voorname meest Nederlandsche mannen en vrou-
wen,quot; Dl. V, pag. 37—50. A». 1778. Kok, quot;Vaderlandsch Woorden-
boekquot; in voce. Van kampen, quot;Vaderlandsche Karakterkunde,quot; 1,396.
J. scheltbma, «Staatkundig Nederland,quot; I, 489.

2nbsp;De grootvader van Mr. cohnelis hop was een voornaam koop-
man, jan hop, en omstreeks 1620 als zoodanig bekend.

3nbsp;Niet alleen in Amsterdam was dit aldus, ook in Rotterdam b, v.
zoo als de Heer m. l. van deventek. quot;Gedenkstukken van j. van
oldenbaenevelx, ctc.quot; 1860, in zijne inleiding, pag. xxv, zegt, die
het over de politieke beteekenis van dit feit, naar wij vermoeden
met ons wel eens is.

noemd. Zijn zoon Jacob was toen 21 jaren ond en dus
nog te jong om liem in de opengevallen betrekking op
te volgen. Hij promoveerde te Leiden, zette zich te
Amsterdam als Advokaat neder, maar schijnt zich wei-
nig op de praktijk toegelegd te hebben, ten minste wij
weten dat hij bij de langdurige vredehandeling te Nijme-
gen als Edelman van het gezantschap tot het gevolg
van van Beverningh behoorde en dus ook met hem dien
keer naar het kamp van Louis XIV nabij Gent deed,
welke van zoo grooten invloed op het sluiten van den
vrede was. Dit feit is niet onbelangrijk, want het was
op zijn later leven van grooten invloed; toen hij zelf
gezant der Republiek werd kon hij zich steunen op het-
geen hij onder leiding van van Beverningh in de Gelder-
sche stad geleerd had, waar de gezanten van bijna alle
Europeesche Staten op olïicieusen voet zeer intiem met
elkander omgingen. Na den vredehandel keerde Hop te
Amsterdam terug, waar hij weldra (19 Julij 1680) tot den
post van Raad en Pensionaris der stad voor den tijd
van 5 jaren benoemd werd. In deze kwaliteit moest hij
1°. Burgemeesteren en Vroedschap des verlangd dienen
van advies, vooral in regtszaken, (daartoe konden ook
de Schepenen hem oproepen); 2°. de bevelen der Burge-
ttieesteren ten uitvoer leggen, en ten derde de zittingen van
de Staten van Holland namens zijne stad bijwonen; hij
Was de eerste der dienaren van de Burgemeesteren, die
door zijn advies, zijne uitvoerende magt en dikwijls door
het stellen van memorien als anderzins, een niet gering
aandeel hebben kon aan de leiding der zaken. Het was
een gewigtig ambt en Wagenaar zegt zelfs dat in hag-
chelijke tijden die post niet zonder gevaar was; de waar-
beid van welke bewering met Jacob Hop bleek ook in
ïitót hagchelijke tijden. Hij had pas drie jaren zijne be-
trekking vervuld, toen in den Staat een geschil ont-

stond, waarin de stad Amsterdam betrokken was en
waarbij de Pensionaris voor zijne stad zeer op den voor-
grond kwam. Volgens ons plan zullen wij ons daarmede
nu bezig houden; het was een geschil over eene werving
van 16000 man, welke de Prins van Oranje zeer onder-
steunde doch welke Amsterdam zocht te verhinderen, en
waarvan het twintigjarig bestand afhankelijk was.

De oorzaak tot dezen twist gaf Frankrijk door een in-
val in de Spaansche Nederlanden te ondernemen. Frank-
rijk streefde naar de politieke overmagt in Europa en het
middel, waardoor het dat doel zocht te bereiken, was ver-
grooting van zijn grondgebied K Het politiek evenwigt
in Europa was langen tijd in handen van twee mogend-
heden geweest, van Spanje en van Frankrijk. Aardig
is het te zien hoe in de IB\'^e en in het begin van de
17de eeuw, telkens wanneer de strijd tusschen deze twee
mogendheden was uitgebroken, de overwonnene, bijge-
staan door de andere kleine magten, die hun gewigt in
de schaal legden om te verhinderen dat de overwinnaar
te magtig werd, bij den vrede betere voorwaarden bedin-
gen kon dan zij had mogen verwachten; zoo kwam
b. v. Frans I uit Karel\'s handen vrij op zulke gunstige
voorwaarden als hij niet had kunnen hopen. Langen tijd
werd het evenwigt aldus behouden, hetgeen toen gemak-
kelijk was omdat Frankrijk en Spanje door binnenland-
sche onlusten dikwijls verhinderd werden om naar buiten te
handelen. In Frankrijk kwam men die echter langzamer-
hand te boven; de inname van la Eochelle, onder Ri-
chelieu, bragt den ondergang der protestanten mede en
redde het koningschap; de latere Fronde, eene laatste

1 Wij ontleenden deze beschouwingen aan de quot;Consideratiën over
den toestant der tegenwoordige staatszaken in Nederland.quot; Amst. 1684,
maar vooral aan de quot;Historie der fran9e ijdelequot; enz. Zie Noot op
pag. 16.

stuiptrekking van den adel tegen de op naam des Ko-
nings gevoerde administratie, was de laatste verdeeldheid
die Frankrijk kende, en toen Louis XIV de regering
aanvaardde, kon hij over een magtig, onverdeeld rijk
beschikken. Naar mate Frankrijk vooruit ging, in die-
zelfde mate verzwakte Spanje; de oorlog in de Spaansche
Nederlanden verslond zijne beste keurbenden en rijkste
schatten, en het was wel de guerre lasse dat deze mo-
gendheid in 1648 den vrede sloot. Spanje\'s handel kwijnde,
en in het binnenlandsch Bestuur heerschte eene bekrom-
penheid, welke alle levenskrachten uitdoofde. Zijne uit-
gestrekte bezittingen — het onderkoningrijk Napels en
de Nederlanden b. v. ■— werden beheerd door Spaan-
sche grooten, die geheel aan zich zeiven overgelaten een
bijna onverantwoordelijk beheer voerden, omdat nooit
eenige klagten over wanbestuur tot den Koning, die als
omheind was door zijne grandes, konden doordringen,
ße Spaansche Nederlanden waren uitgeput door den oor-
log en konden daarvan niet weder opkomen; Spanje on-
dersteunde hen niet en Frankrijk ondermijnde hen. Frank-
rijk, welks begeerte zich zelfs tot de republiek der Ne-
derlanden uitstrekte, zag in de Spaansche Nederlanden
eene niet te versmaden provincie; die landen, bij Frank-
rijk gevoegd, zouden zijne magt aanmerkelyk vergroo-
ten Maar de bezwaren die deze annexie in den weg
stonden waren groot; het belang dat de republiek der
Vereenigde Nederlanden had bij het behoud der Spaan-

1 De achterdocht over de eerzucht van Frankrijk dagteekent eerst
van later tijd; quot;het was te dier tijdt (1657) lichter als tegenwoordigh
geweest otn aenslagen te formeeren, omdat niemant sijn maght alsnog
kennende, yder sonder geallarmeert te zijn, sijn doen aansagh. De
«eerste voncke die van sijne ambitie sigh openbaerde, welcke tegenwoor-
^ich gereet is om geheel Europa te consumeeren, was in 1667, als
gt;vanneerquot; etc, «Historie der ijdelequot; enz., pag. 3 en 7.

sche Nederlanden zoude haar en misschien zelfs Enge-
land bewegen om zich tegen Frankrijks plannen te ver-
zetten. Het beste daarom was deze twee magten met
elkander in oorlog te brengen zoodat zij elkander ver-
zwakten \', zelf ondertusschen grond te winnen, maar
voetje voor voetje, en dan den grooten coup te wagen:
quot;divide et impera.quot; Dat programma werd goed uitge-
voerd en wat de Spaansche Nederlanden niet al te lijden
hadden, is moeijelijk te beschrijven. Na herhaalde aan-
vallen sloot Frankrijk eindelijk eens voor goed vrede
in 1659, bij welken vrede, de Pyreneeschegenaamd, het
belangrijke aanwinsten in de Spaansche Nederlanden ver-
kreeg, waartegen Louis XIV zwoer van de regten zijner
gemalin op die Nederlanden voor goed afstand te doen.
Die eed werd zoolang gehouden als noodig was. In 1667,
na den dood des Konings van Spanje, beweerde men dat
die afstand niets gold; een parijsch advokaat maakte
daarvan een manifest op en de Koning begon met
een leger in Vlaanderen te ageeren. Van de Spaan-
sche zijde werd dat manifest beantwoord door den baron
de Isola quot;en het interest van Spanje daarbij zóówel
quot;beweerd, dat als die Kroon soldaten had gehad, die
quot;het soo wel gedefendeert hadden als de baron de Isola
quot;had gedaan, het hadde met al sijne vijanden gelachen.quot;
Maar het was minder het gebrek aan moedige soldaten,
dan wel dat aan soldaten in het algemeen, dat Spanje
aan Prankrijk\'s willekeur overleverde. Het behoud van
Spanje hing af van het belang dat de naburen er bij had-
den , dat Frankrijk zich niet al te veel vergrootte, en quot;alsoo
quot;gedreven door denselven geest, die haer soo menich-

1nbsp;Zie quot;Advies van de Liomie van Juni] 1666, Consideraticn van Staats-
zaken,quot; pag. 63. Ook l. van aitzema, Dl, XII, folio 583.

2nbsp;Vbeede, quot;Inleiding,quot; 1, 229.

^\'^mael de partije van Frankrijk tegen de Spaanschen had
ƒ doen aannemen, namen zij alsnu de partij der Spaan-
quot;schen tegen de Franschen aan.quot; En wat deden zij?
2ij sloten de Triple Alliantie. De Fransche Koning ging
naar Versailles terug en teekende een vrede waarbij hij
veel behield en alleen Aalst terug gaf, maar waardoor hij
zeer weinig bevredigd was i. Het struikelblok moest nu
uit den weg; hoe Frankrijk de Triple Alliantie ontbond,
ingeland kocht, tegen Zweden Denemarken ophitste en
zelf de Vereenigde Provinciën ging kastijden, is bekend.
\'Spanje, aanvankelijk buiten den oorlog, moest zich scha-
i\'en aan de zijde van den Staat; het leed veel overlast
van de Fransche troepen\', welke over zijn grondgebied
trokken; het had van nature sterke antipathie tegen
^^rankrijk en daarenboven oude grieven; tot belooning
Voor zijne hulp werd de oorlog in zijne gewesten over-
gebragt. De Hollanders, door de reeks van fouten % die
de Franschen begingen, het meest gered, werden den
oorlog moede, toen hun land vrij was, en quot;daar zij onder
\'de partij van de geallieerden de magt hadden die de
quot;Jezuïten^ aan den Paus toekennen, dat is, van te bin-

^ Hij liet dit reeds dadelijk blijken, en deed voor de ratificatie quot;eene
vilauiye, dewelcke de posteriteyt uaaulyckx sal kennen gelooven.quot; Zie
11. De «posteriteytquot; kan veel gelooven wat uit dien hoek komt.
^ ^ Vranckryck dat sich machtig gevoelde maakte alle dagen aanvaJ-
en aen al de werelt. quot;Historie der ijdelequot; enz., jMg. 13.

De franschen verloren op een leger van 120,000 man geen 2000.
^ an MOMEAS sjwekende, zegt de S, van quot;de historie der ijdelequot; enz.,
hij geen lache of onkundige in sijn Amhagt was, \'t geen ick, om
e»^ plaisir te doen, wel wil imagineeren, hij was ten minste scluil-
i\'ch aan verraderije,quot; pag. 22.

denbsp;verhaal van de wijze waarop de Keizer door

telnbsp;ingepalmd, door een van zijne ministers werd omgedraaid

Vrlife\'^\'\'\'quot;^quot;^\'^\'nbsp;»«^quot;quot;jl den Coninck van

gt;7ck voor de front van sijn leger gantsch Duytschlandt aan de Rhijn

quot;den en te ontbinden, omdat zij den sleutel hadden,
quot;niet dien van den apostel, maar dien van de geldkist
quot;(ick verstae dat zij het lootje quamen te leggen), seyden
quot;nu dat zij den oorlog moede waren, dat men moest
quot;tracteeren, soo niet dat zij niet meer hadden waarvan
quot;zij zooveel kosten konden fourneeren.quot; Getracteerd
werd in Nijmegen en voor alle landen de vrede gesloten,
alleen voor de Spaansche Nederlanden niet. Deze had-
den voortdurend ontzaggelijk veel van de fransche pre-
tentiën te verduren; Gend werd niet dan na lang dralen
en het betalen van eene groote schatting terug gegeven;
onder voorwendsel van dependentie van de fransche be-
zittingen werden Dinant, Charlemont, enz. genomen;
op de conferentie, te Kortrijk aangesteld om tot een
einde met die vorderingen te komen, eischte Frankrijk eerst
dat Spa.nje afstand deed van den titel van Hertog van
Bourgogne en kwam telkens met zooveel nieuwe vor-
deringen op dat, daar men elkander niet kon verstaan,
die zaak bleef hangen. Zoo ging het tot in 1681, toen
het, om zijnen eisch op het land van Luxemburg te krij-
gen, het beleg voor de hoofdstad sloeg. Dit beleg werd
later opgebroken, hetzij wegens de vertoogen die de Koning
van Engeland daarover deed, hetzij omdat Louis XIV, den
Turken beloofd hebbende in Duitschland te vallen, het
noodig achtte zijne troepen aan de grenzen van den Elzas
bijeen te trekken. Deze laatste onderstelling is zeer aan-
nemelijk, vooral wegens de ontdekking die men uit on-

geleghen, dede daveren, om in sijn cabiuet een airtje van devotie te
doen singen, omringht van 20 Jesuiten die rechters van de melodye
waren, en die niet raanqueerden om die waardiche occupatie van den
Keyzer te prijsen,quot; pag- 16, quot;als hy Pater emmekick gesproken had,
soo was hy niet meer die gene die men hem een oogenblick te vooren
gesien hadt,quot; enz.

derschepte brieven te Weenen van die verstandhouding
deed. Alles wat Frankrijk tegen Spanje gedaan had
was in vollen vrede geschied, het volgde een systeem van
annexie, dat, hoewel nog primitief, toch de beste uit-
werking had, het nam eens anders grondgebied, onder
een glimp van regt uit oude papieren aangetoond; het
volk alleen werd nog niet naar zijn gevoelen gevraagd.
quot;De Franschen weten hunne quaat uitmuntende daden
en bedrijven met een schoonschijnenden dekmantel te ver-
mommen en alles met een verkeerden naam tot hun
voordeel te doenquot; i; zoo noemden zij de plimdering van
Lotharingen eene broederlijke correctie, hunne gedurige
sinistre praktijken een noodpligt om den Munsterschen
vrede te maintineeren. Zij zeggen den vrede te willen,
niaar, zelfs de regtvaardigheid der pretention nog eens
daargelate n, uit den tijd waarop en de wijze waardoor zij
•lie verkrijgen willen, blijkt ten duidelijkste dat dit niets
dan onwaarheid is; zij kwamen daarmede op toen de
geheele Christenheid groot gevaar van den Turk dreigde
Duitschland, daarmede de handen vol hebbende, Spanje

^let kon helpen: zij zochten ze te verkrijgen door plunde-
ring

en brandschatting. Spanje zag eindelijk in dat hunne
begeerten nooit voldaan waren en het ergste vreezende,
Verkoos het liever den oorlog te verklaren dan om nog lan-
ger zulke ergerlijkheden te moeten dulden. Het handelde
lt;iaarmede overijld, maar wie kan hem dit ten kwade duiden?
het had reeds lang genoeg Frankrijks grillen ingewilligd.

Deze oorlogsverklaring geschiedde den 26s\'en October
1683 en Spanje gaf daarvan terstond aan de Republiek der
Vereenigde Nederlanden kennis met de uitnoodiging om
hem in (jg handhaving van zijne regten te ondersteu-
nen. Innbsp;Spanje met de Republiek eene of- en

Aanhaling uit de quot;Consideratien van Staatszaken.quot;

defensieve alliantie \' gesloten, waarvan het it^e artikel be-
paalde dat diegene der bondgenooten, die niet was aan-
gevallen , den aangevallene terstond 8000 man hulptroepen
zon zenden en ook zelf na 3 maanden den bespringer
den oorlog zou moeten verklaren; in dien tusschen tijd
konden echter alle mogelijke pogingen tot herstel van
den vrede aangewend worden. Aan de eerste alinea was
terstond voldaan, doch daar men den oorlog vreesde,
wilde de prins dat het leger met eene nieuwe werving-
van 16,000 man zoude vermeerderd worden, ten einde voor
alle eventualiteiten gereed te zijn. Daartoe werd eene pe-
titie door den Eaad van State bij de Staten-Generaal in-
gediend en deze, verzonden ® aan de Staten der provinciën,
ondervond in Holland alleen bij de stad Amsterdam ® een
zoo hevigen tegenstand, dat men na te vergeefs alle ge-
wone middelen van overreding te hebben gebezigd, en toen
een brief van den Raadpensionaris aan de vroedschap van
Amsterdam gechreven en daar den lO^\'-en November in de
vergadering der Vroedschap gelezen, in plaats van gun-
stig te werken, de gemoederen verbitterd had, tot een
middel de toevlugt moest nemen, hetwelk alleen in uiter-
sten nood gebezigd werd en meer op eene bedreiging
geleek dan op overreding \\ De 17 leden van Hol-

^ Deze alliantie is gesloten te \'sHage, 30 Augustus 1673. Zie du-
MOMT: quot;Corps Diplomatique, VII, p. I, pag. 240.

2nbsp;Resolutie Staten-Gen. van 29 September 1683.

3nbsp;De Edelen en meeste steden hadden daarin reeds bewilligd. Zie
Resolutien van Holland, 15 October 1683 en ook die van 11 Nov. 1683,
toen Amsterdam de redenen van zijn verzet opgaf.

i Als de raddraaijer in deze zaak werd door den Prins en zijne
partij de Burgemeester van beuningen beschouwd. De Prins verklaarde
zich niet door deze stad te willen laten ringelooren en dat hij nog veel
minder zich zou vleijen naar de caprices van van beuningen. Over dezen
liet hij zich dikwerf zeer ongunstig uit, zoodat van beuningen, van des
Prinsen ongenoegen bewust, zich bevreesd maakte voor een aanslag op
zijn leven. Deze vrees ging zoover dat hij eenige ongewone en vreemde

land, die tot de werving consenteerden, besloten \' naar
de wederspannigen eene deputatie te zenden en verzochten
den Prins van Oranje zich daarbij aan te sluiten. Deze
bezending, bestaande uit den Prins, den Raadpensionaris
Gaspar Fagel, drie edelen en van de negen steden elk
twee leden, kwam dennbsp;November met groote staat-

sie ® op het stadhuis te Amsterdam en na de solemneele
ontvangst begon de Raadpensionaris eene aanspraak,
Waarbij hij de grieven tegen de stad en de noodige gron-
den tot overreding ® voordroeg. Hij dan sprak aldus:

quot;De werving, waarop het consent van Üw-Ed,-Achtb.
gevraagd wordt en waartoe deze bezending zal trachten
Ü over te halen, zoowel door voordragt van de redenen
die de overige leden der staten daarvoor aanvoeren, als
door de oplossing van de bezwaren die Gij daartegen hebt
om, de ongegrondheid van deze aangetoond hebbende,
Ü te doen toetreden tot een besluit, dat de overige leden
onzer vergadering genomen hebben, — de werving, zeggen
wij, is noodzakelijk tot ondersteuning van Spanje en de

bezoeken van zekeren van banchem, afgezetten schout uit \'s Graven-
\'lage, als bedoeld tegen zijn leven aanzag en hij daarvan zooveel gerucht
maakte, dat de regering eene publicatie uitvaardigde, waarbij eene
l\'elooning voor de ontdekking van die misdaad werd beloofd. De zaak
\'iep daarmede af.

^ Zie Resolutien Holland 11 November 1683,
^ Wagenaae , quot;Amsterdams Geschiedenissen,quot; 43., Dl. I, pag. 673.
^ Wij geven hier een uittreksel van deze aanspraak, welke met de
antwoorden, re- en duplieken in 1684 uitkwam onder den titel
van: Propositie gedaan door den Heer Raatpensionaris Fagel aan de
ï\'d.-Gr.-Achtb. Heeren Burgemeesteren en Vroedschap der stad Am-
sterdam, nevens het antwoordt van Hun-Ed.-Gr.-Achtb. en \'t geene
\'^\'ö\'ders is gepasseert,quot; kl. 4»., 126 pag. Deze verzameling heeft
officieel karakter. De daarin medegedeelde stukken zijn de notu-
der vroedschap, in extenso meestal medegedeeld, en afschriften der
veitoogen dour de bezending aan de Vroedschap ingediend. Daarbij
gevoegd de Resolutie der Staten van Holland van 26 November.

bescherming zijner Nederlanden Dat wij Spanje on-
dersteunen, vorderen zoowel ons eigenbelang als onze
pligt. Doch ons eigenbelang het eerst. De Spaansche
Nederlanden scheiden ons van Frankrijk af en zijn ons
als zoodanig van zoo groot belang, dat van hun behoud
het onze afhangt. De vrees voor Frankrijks nabuurschap
is een der grootste drijfveeren van onze politiek geweest;
wij behoeven dit U niet te herinneren ^; de vrede van
Munster werd gesloten, opdat wij met Spanje bevriend,
Frankrijk wederstand zouden kunnen bieden; het was
vooral Amsterdam dat op dezen grond zoo krachtig tot
den vrede medewerkte en het is sedert van dezelfde mee-
ning gebleven, zoodat later, toen in 1679 Frankrijk zelf ons
eene alliantie met hem aanbood, deze zaak afsprong om-
dat Amsterdam vooral haar ontraadde. Dat Spanje onze
natuurlijke bondgenoot is tegenover Frankrijk, onder-
vonden wij in 1672, toen ons land door de Franschen
overrompeld en bijna geheel ten onder gebragt, van alle
bondgenooten verlaten was en in dien tijd, toen dit waar-
lijk niet begeerlijk was, sloot Spanje eene alliantie met
ons, waarvan het gevolg was dat het tooneel des oor-
logs uit onze provinciën naar de Spaansche Nederlanden
werd overgebragt. Willen wij onze vrijheid en religie,
waarvoor onze voorouders alles veil hadden, handhaven,
dan moeten wij den grootsten vijand van deze beiden zoo
ver mogelijk van onze grenzen houden en voor die Bar-
rière waken, welke wij bij den vrede van Nijmegen met
zooveel moeite door Frankrijk erkend zagen. Het was
deze meening die ons noopte de ratificatie van onzen

1nbsp;Ook op het gemoed der Heeren van Amsterdam wordt gewerkt;
hun wordt voor oogen gehouden hoe groote vreugde bij de vijanden
deze oneenigheid in het land moet veroorzaken.

2nbsp;Een voorslag in 1662, om de Spaansche Nederlanden tusschen
Fiankrijk en den Staat te verdeelen, was ook destijds vooial door

vrede met Frankrijk afhankelijk te maken van de resti-
tutie van de laatste plaatsen, welke het van Spanje be-
houden had. De verdediging van onze provinciën wordt
onmogelijk wanneer Frankrijk de Spaansche Nederlan-
den heeft ingenomen en, kunnen wij nu reeds moeijelijk
zijne overmagt wederstand bieden, wat zal het zijn zoo
het onze naaste nabuur geworden, zooveel te meer in
magt is toegenomen?

Maar er is nog meer. De uitdrukkelijke bepaling der
tractaten verpligt ons om Spanje bij te staan en zulks
zegt het of- en defensief verbond van 1673 in de
meest duidelijke bewoordingen. Het is dus niet de erken-
telijkheid voor de diensten in 1672 ons bewezen, noch
de herinnering dat in 1678 wij den vrede gesloten hebben
ten koste van onzen bondgenoot Spanje, ook niet ons
belang hetgeen vordert dat het zijne overige bezittingen be-
houde, maar het is de uitdrukkelijke letter der tractaten,
Welke ons verpligt Spanje te helpen en zelfs noodzaken kan
om met Frankrijk den oorlog te beginnen. Wanneer het nu
duidelijk is dat èn ons eigenbelang èn de tractaten ons
tot ondersteuning van Spanje en behoud der sterke plaatsen
in de Spaansche Nederlanden dringen, blijft ons alleen nog
te bewijzen overig dat wij daartoe eene werving doen en ons
m beter postuur van defensie stellen moeten. Door eene
Wapening zullen wij de plannen van Frankrijk, dat zelf
nog voortdurend wapent, kunnen tegenwerken. Ziet dit
dat wij bereid zijn om Spanje te hulp te komen, het zal den
oorlog minder ligtvaardig voortzetten. Maar meer nog zal
onze vriendschap met Spanje daardoor bevorderd worden,
Want wanneer het ziet dat wij van zins zijn om aan onze
verpligtingen te voldoen, zal het des te gereeder aan
onze vermaningen gehoor geven en zelf tot de verdediging
der Nederlanden meer bijdragen. De beste uitwerkinp\'
der werving zal echter zijn het verkrijgen van een se-

kuur en goed accommodement. Want het is nog niet de
kwestie of men oorlog zal voeren, maar alleen of men
zich bij tijds zal wapenen en ondertusschen alle pogin-
gen zal aanwenden om de verschillen op eene vreedzame
wijze af te doen. Tot den oorlog is eene werving van
16,000 man te gering, wanneer men aan de groote magt
van Frankrijk wederstand moet bieden moet men onein-
dig meer doen dan dat, maar tot verbetering van ons
postuur en om kracht bij te zetten aan onze vredesvoor-
slagen, zal zij zeer voldoende zijn. Frankrijk ziende, hoe-
veel wij ons gelegen laten liggen aan het behoud der
Spaansche Nederlanden, zal tot betere voorslagen komen
dan het tot nogtoe i met zooveel aandrang gedaan heeft,
want wanneer men Frankrijk tot iets zal bewegen moet
men door eenig vertoon van krachten klem aan zijne
redenen bijzetten, anders is het tot niets te bewegen; wij
hebben gezien hoe wij het moesten dwingen tot ontrui-
ming van die plaatsen, welke het volgens den Nijmeeg-
schen vrede aan Spanje moest teruggeven. Spanje ver-
der zal onze voorslagen tot accommodement een gunsti-
ger oor leenen wanneer wij ons zijne vrienden toonen;
wanneer wij het daarentegen aan zijn lot overlaten, welk
regt hebben wij dan om het tot den vrede met Frankrijk
te bewegen en wat zal het ons antwoorden, wanneer wij
van hem eischen om, zonder eenige onderhandeling, plaat-
sen af te staan, waarover wij geene beschikking hoege-
naamd hebben ? Maar wat zal het dan nog geven als een

1 De voorwaarden waarop de Fransche koning den vrede zoude wil-
len herstellen, maakte zijn gezant d\'avaüx aan de Staten bekend bij
memorie van 5 November 1680. Zie d\'avaxtx: quot;Negotiationsquot; I, 187.
(Paris: dueAND et pissot 1754). De koniug vroeg Luxemburg of
eenige plaatsen in Spanje of in Navarre, of Dixmuijden en Kortwijk.
Zie ook quot;Consideratien over den toestand der tegenwoordige staatsza-
ken van Nederlandt,quot; 1684, pag. 11.

der Fransche eischen zonder eenige onderhandeling maar
zoo terstond wordt aangenomen? Frankrijk zal er des te
magtiger door worden en ons toch naderbij komen, dus
zal juist datgene wat wij zoozeer vreezen gebeuren. En
daarenboven welken waarborg hebben wij dan dat er geene
nieuwe moeijelijkheden zullen oprijzen en dat Frankrijk
met weder met andere eischen en andere aanmatigingen
voor den dag zal komen? Welke zekerheid is er dan voor
eene goede en eerlijke uitvoering van het accommodement?
Dat Frankrijk trouweloos in het nakomen zijner verplig-
tingen is behoeven wij niet meer te bewijzen, dit is
genoeg bekend en wanneer wij, hiervan bewust, toch blin-
delings met hem een verdrag sluiten, loopen wij de kans
en die is groot — dat alle opofferingen ons niets zul-
len baten en wij later toch den oorlog zullen moeten aan-
gaan, en dan zullen wij ongewapend maar Frankrijk weder
zooveel magtiger zijn.

Uw grootste bezwaar tegen de voorgestelde werving be-
staat vooral in de vrees voor oorlog. Hoe gij de kwestie
verkeerd stelt en onze bedoelingen miskent, hebt gij uit
het bovengemelde kunnen opmaken. Het is onwaar dat
wi] den oorlog wenschen, wij willen den vrede, maar zijn
niet bereid om tot behoud van dezen ons alles te laten
Welgevallen en willen dien vrede dan toch ook zoo, dat
hij zeker zij en ons waarlijk rust geve. Gij vreest dat
Spanje halstarrig zal worden wanneer het ons bereid
ziet tot hulp en dat het dan alle accommodement, zelfs op
goede grondslagen, zal afslaan. Gij ziet daarin echter
verkeerd, buiten het bovengezegde herinneren wij U dat
Spanje niets over onze troepen zal te bevelen hebben en
bovendien zelfs verklaard heeft, tot een accommodement
geneigd te zijn, mits dat dit sekuur, generaal en regt-
vaardig zij. Tot zulk een accommodement willen wij
medewerken en, herhalen het nogmaals, kunnen dat alleen

door eene werving. Uw voornaamste bezv/aar bestaat in
de kosten dier werving, die gij meent niet te kunnen
dragen. Het is waar dat het land reeds zware lasten
draagt nog ten gevolge van vroegere oorlogen, maar
zoo ver als gij het voorstelt, is het met ons nog niet
gekomen. Men moet hetgeen men bezit trachten te
behouden en de kosten die men besteedt om dit bij tijds
te doen zijn niet alleen niet onnut, maar kunnen het
beste uitwerken en grootere rampen in de toekomst ver-
hoeden wij moeten nu onze voorzorgsmaatregelen ne-
men willen wij onze bezittingen niet later zonder be-
scherming aan roof en plundering zien blootgesteld. Eene
ware zuinigheid leert het gevaar te voorkomen en voor
het oogenblik zich geringe uitgaven te getroosten, om
plotseling opkomende, des te hoogere kosten te vermij-
den. Hiermede hopen wij ü voldoende het nut der wer-
ving te hebben bewezen, verklaren ons echter volgaarne
bereid, wanneer bij u nog bezwaren daartegen bestaan,
die te beantwoorden en op te lossenquot;

Het was twee dagen later (18 Nov.) dat de vroedschap
in hare vergadering haar antwoord aan de Commissie uit
de Staten vaststelde. Dit antwoord werd, wat den in-
houd betreft, vastgesteld, doch verder aan den Pensiona-
ris Hop ter uitwerking overgelaten, die tot deze Commis-
sie het woord rigten en haar afschrift van het gesprokene
geven zou. Hebben wij nu van de aanspraken der Bezending
de copijen, van die namens de vroedschap gehouden ken-
nen wij slechts het concept, uitvoerig wel is waar, maar
over het algemeen verward gesteld, zoodat men om

^ Men moet de dijken bevestigen voordat de storm komt.

2 Deze rede beval een zoo trouw mogelijk gemaakt uittreksel uit de
propositie van fagel; ook de re- en dupliek hebben wij op gelijke wijze
uit de officiëele bronnen opgemaakt, die ook te vinden zijn in het
vervolg van: Zaken van Staat, van oorlogh enz., van 1679 tot 1688.

den vorm alleen haast geneigd zoude zijn den Raadpen-
sionaris gelijk te geven, die sierlijk en helder rede-
neerde.

J^l dadelijk begon de vroedschap met te zeggen dat
ZIJ nog niet overtuigd vfas en dus eene nieuwe conferen-
tie wenschte. Men begeep elkander nog niet en was het
zelfs oneens over de positie der kwestie. Volgens Hun-

d--Achtbare moest er gekozen worden tusschen oorlog \'
en aanneming door Spanje van een der zes postulata,
vervat in de Memorie van d\'Avaux van 5 November.
Wanneer Hun-Ed.-Groot-Mogenden zeiden dat men zich
postuur van defensie moest stellen, begrepen zij den
staat van zaken niet en vergaten geheel dat volgens de
aanbiedingen van d\'Avaux een goed accommodement te
verkrijgen was, aanbiedingen welke men zoozeer ver-
Waarloosde dat, niettegenstaande het verzoek van Amster-
dam men daarover in de Staten-Vergadering geene deli-
heratien had willen aanstellen. De noodzakelijkheid dus
om tot Spanjes verdediging te snellen en ons te wape-
nen vervalt geheel en al, want wij kunnen vrede krij-
gen en wat behoeven wij ons te bekommeren om een
oorlog tusschen Frankrijk en Spanje, wanneer dit den
vrede kunnende verkrijgen, dien weigert? Gij zegt: ons
eigenbelang bindt ons aan Spanje en maakt dat het ons vol-
strekt niet onverschillig is wat er met de Spaansche Neder-
landen gebeurt Nu vragen wij, hoe kan men beweeren
dat wij tot verdediging van eene provincie van een vreemd
rijk in de bres zullen moeten springen en of wij niet reeds
genoeg zullen doen wanneer wy slechts op onze eigene
grenzen passen? Wat kan ons dwingen om meer te doen
Voor de Spaansche Nederlanden dan Spanje zelf doet?

^ Den oorlog met Frankrijk noemen zij niet een simpel groot quaal,
maar de zekere totale ruïne van den staat en speciaal van den handel

verliest het die, het zal zijn eigen schuld zijn. Niet-
tegenstaande onze herhaalde vermaningen en de daarop
gevolgde beloften van den Spaanschen gouverneur, bleven
de middelen van verdediging verwaarloosd i; het leger
dat men op 40,000 man zoude brengen, is nooit tot dat
getal gekomen en nu nog geen 16,000 man sterk. Wan-
neer dus Spanje lijdt heeft het dit geheel aan zich zeiven
te wijten en kan het, bij zoo groote onachtzaamheid om-
trent zijne eigene belangen, niet vergen dat wij voor hem
de lasten van den oorlog op onze schouders zullen nemen,
zonder dat wij op eenige hulp daarin rekenen kunnen, want
noch de Keizer, die reeds met den Turk de handen vol
heeft, noch Duitschland , noch eenige andere mogendheid
zal ons bijspringen. Moeten wij ons voor de verdediging
van Spanje weder de geheele magt van Frankrijk op den
hals halen en ons aan eene herhaling van de rampen van
1672 blootstellen? Vordert ons eigenbelang dat wij ter
wille van Spanje onzen handel verliezen? en dit zal het on-
vermijdelijk gevolg wezen, want Frankrijk zal onze schepen
in zijne havens nemen, de zeeën zullen voor ons onvei-
lig worden en de geheele Oostzee-handel zal uit onze
handen in die van een onzijdig land, b. v. Engeland,
overgaan, omdat Denemarken de partij van Frankrijk is
toegedaan. Waarlijk deze gevaren zijn te groot dan dat
wij niet trachten moeten daaraan te ontkomen. Maar
geldt het dan inderdaad het behoud van de Spaansche
Nederlanden en vooral van de Barrière, zoo noodig voor
onze veiligheid? Herinneren wij ons de memorie van

1 De Spaense hadden noch macht noch discipline en ondertusschen
ging haer verwaentheijt soo verre, dat sij wilden dat men haer esti-
meerde voor de ziele van de parthije, maer indien dat soo was geweest,
soo soude het eene parthije gheweest hebben, die de ziele op de lip-
pen hadde en gereet om den geest te geven. quot;Historie der ijdele\'quot; enz.
pag. 34.

d\'Avaux: Frankrijk wil geen oorlog, maar wil vrede en
om dezen te verkrijgen, stelt het Spanje 6 voorwaarden
alternativé en zal dus hij inwilliging van een van deze
de algemeene rust van Europa kunnen bewaard blijven.
De eischen omtrent den afstand van plaatsen in Spanje zal
Spanje nooit willen inwilligen. In de Spaansche Neder-
landen is Zijne Allerchristelijkste Majesteit met den afstand
van Kortwijk, Dixmuijden of Luxemburg absoluut tevre-
den. Beide eerstgenoemde plaatsen liggen in de Barrière,
maar Luxemburg? Het ligt geheel daarbuiten en is voor
onze verdediging van geen belang. Laat Spanje dat
dus afstaan en de vrede blijft bewaard. Deze eisch is niet
te groot, Spanje verliest daardoor een stuk gronds, maar
wiens schuld is dit? Wie heeft den oorlog verklaard?
Hü die den oorlog begint heeft het zich zeiven te wijten
wanneer hij dit onvoorbereid doet en dus zijne landen voor
de overmagt van zijne tegenpartij geheel open liggen.

Zullen wij nu de tractaten schenden wanneer wij bij
Spanje aandringen op de aanname van een der zes eischen?
Het verbond van 1673 verbindt ons alleen dan tot eene
oorlogsverklaring, wanneer pogingen tot accommodement
gedurende die drie maanden gedaan, vruchteloos bleven.
Wat is nu het geval? Frankrijk doet eenen voorslag tot
, vrede en daarvan hebben wij alleen te onderzoeken of
de eisch, aan Spanje gedaan, onbillijk is. Wij wezen
reeds aan hoe dit niet het geval is en hoe Spanje alleen
zich zei ven de gevolgen van den oorlog wijten kan. Maar
ten slotte: kan ooit een tractaat iemand verbinden om
voor de verdediging van de landen van den bondgenoot
lïieer te doen dan deze zelf doet, of om die geheel alleen te
verdedigen wanneer deze ze roekeloos in gevaar brengt\' ?

Wij gelooven dit niet; wij willen ons aan de tracta-

^ Men haalde hiei- den regel aan: ad impossibile nemo obligatiir.

ten naar geest en letter liouden doch ook niet meer doen
dan dit: Spanje overhalen tot een accommodement opeen
van de voorslagen door Frankrijk tot het einde dezes jaars
aan zijne keuze onderworpen. Wij zijn door geheel Europa
bekend als lieden, welke trouw de tractaten houden; wij
willen dien roem ongeschonden blijven bewaren, de trac-
taten volgen, maar ook niets meer doen dan hetgeen
waartoe deze ons verpligten.

Het doel dat Grij ü bij de werving voorstelt zal op
deze wijze niet verkregen worden. Wanneer men Frank-
rijk ontzag inboezemen wil zal men meer dan 16,000
man moeten werven. Tegen de groote magt van Frank-
rijk beteekent dit kleine getal weinig en zoo gij u ver-
beeldt daardoor betere voorwaarden te zullen verkrijgen,
dan is dit eene inbeelding; Frankrijk wil niet meer
toegeven en wanneer men zich niet haast zijne voorstel-
len binnen den bepaalden tijd aan te nemen, kunnen wij
weinig hoop meer koesteren, aangezien het zijne eischen
dan zeker verzwaren zal. Maar behalve dat de werving
Frankrijk niet verteederen zal, is daarvan als noodlottig
gevolg te vreezen dat Spanje hardnekkig wordt in zijne
weigering en, op onze hulp en bereidvaardigheid steu-
nende, de zaken tot het uiterste drijven zal. Maar hoe
zou dan de werving het accommodement sekuur kunnen
maken? Men moet Frankrijk kunnen dwingen of op zijn
Avoord vertrouwen. Het eerste kunnen wij met die kleine
werving en zonder eenige hulp uit Duitschland, niet; het
laatste, meenen wij, kunnen wij met rede doen. Frankrijk
wil den vrede, doet voorslagen daartoe en verklaart met
inwilliging van een zijner eischen zich absoluut tevreden.
Daarop komt het dus maar aan en dan is de rust verzekerd,
terwijl wij ten overvloede dat accommodement door eene
algemeene guarantie kunnen doen bevestigen, welke alle
mogendheden, die den Nijmeegschen vrede guarandeerden,

nu zooveel te eer zullen aangaan, omdat hun hierbij geene
lasten opgelegd worden en de rust van Europa onver-
stoord blijft.

Wel verre nu dat onze bezwaren tegen de werving
zijn opgelost of uit den weg geruimd, zijn zij onover-
komelijk. De kosten zijn groot, voor 4 maanden worden
zij op 2 millioen\'geraamd, maar wie zullen deze betalen?
Ons land is in zoo groot verval geraakt door den laatsten
oorlog tegen Frankrijk, dat de uitgeputte burgers de lasten
voor een nieuwen oorlog onmogelijk zouden kunnen opbren-
gen \' ; de waarde der landerijen is enorm gedaald, onze
handel kwijnt en onzekerheid heerscht in alle gemoede-
ren. Door grove achterstallen worden onze provinciën
gedrukt en Spanje zelf, dat ons nu tot onzen pligt op-
roept, blijft nalatig zijne verpligtingen te voldoen en
betaalt zijne schulden aan onze admiraliteiten niet. Op
wien zullen dan de kosten voor die werving nederkomen?
Op ons, want de andere provinciën zullen daarin niet
betalen. Van de zeven provinciën zijn Holland noch Zee-
land, Vriesland noch Groninge n tot een eenparig con-
sent kunnen komen, en zelfs dan nog wanneer allen
consenteeren zal Holland wederom, als altijd, het geld
moeten voorschieten omdat de andere provinciën het
niet hebben, en het zal zijne verschotten niet dan na
lang wachten terug krijgen. Voeg hierbij nog eens de
gevolgen van de werving, het embargo op onze schepen
in de fransche havens, het verval van onzen handel welke
naar Engeland overgaat, en kunt gij dan nog ontkennen
dat wij schade lijden zullen? Eerst moeten èn handel
èn scheepvaart weder tot hunnen ouden luister terugge-
keerd zijn voor wij genoegzame krachten hebben kunnen

1 En dat se particulierlijk soodanige fournissementen van penningen
Ikoven de gemeene contributien hebben gedaan gehadt, dat hare particu-
liere Finantien daerdoor meer dan 2i millioen toi) achteren zijn gegaen.

om Frankrijk wederstand te bieden, daartoe moeten wij
ons voorbereiden, maar niet nu en overhaast handelen i.

Het is om deze redenen dat wij nog niet in de wer-
ving kunnen toestemmen, maar veeleer vragen dat over
de memorie van d\'Avaux eene conferentie worde aangesteld,
daarin zal het zonneklaar blijken hoe wij het wel meenen
met het Vaderland, en wij maken ons st-erk dat wij door
kracht van redenen de overige leden tot onze gevoelens
zullen overhalen. Het is het ware belang van het Vader-
land dat ons terug houdt, niettegenstaande het groote leed-
wezen dat wij gevoelen, dat wij aan eene zoo luisterrijke
deputatie als^de Uwe, niet in alles ter wille kunnen zijn.

Op dit antwoord volgde eene tweede rede van den Raad-
pensionaris in de vergadering van Haar Ed. Achtbare van
den 19\'Jei] November, en een laatste aanspraak den
bij welke gelegenheid de Prins van Oranje eenige woor-
den sprak en zijn misnoegen over het gedrag van Am-
sterdam uitte, dat zoo als het scheen alles alleen wilde
regeeren. De vroedschap bleef weigerend antwoorden en
Hop, in zyn antwoord op des Prinsen woorden, ver-
klaarde dat het hem leed deed dat hij geen beter resul-
taat kon geven en dat dit den Prins boos maakte, maar
dat regenten in gemoede niet anders konden handelen.
Men spaarde geene moeite om elkander te overreden;
van de zijde van H. Ed. Gr. Mog. bragt men nieuwe
redenen bij of wees op den drang der omstandigheden;
men bragt den Amsterdamschen regeerderen onder het
oog hoe hunne meening omtrent het aannemen van een
der fransche eischen in strijd was met de vroegere be-

1 En dat dies tijt en beter constitutie van saken moet werden af-
gewacht en gevordert om den vrede eens vastgestelt, met geruster
middelen van securiteit te conserveeren.

sluiten van H. Ed. Gr. Mog., en hoe zij door hun ge-
drag in deze de fransche partij omhelsden, ja hoe verre
hunne voorliefde voor de franschen ging, daar zij de
fransche eischen wilden aannemen als of deze het ulti-
matum waren, zonder te beproeven of niet nog minder
bezwarende voorwaarden konden bedongen worden; hoe
zij zeiven erkenden dat men niet altijd rekenen kon op
de trouw van Frankrijk in de uitvoering zijner verbindte-
nissen, en zij dus moesten inzien dat het beter was nu bij
tijds en als het ware preventivé te doen wat later repres-
sivé geschieden moest; hoe ongegrond hunne meening was,
dat Spanje de eischen van Frankrijk zoude aannemen, welke
hem toch reeds voor den oorlog gedaan en toen geweigerd
waren, en hoe weinig een accommodement zonder in-
williging van Spanje zoude baten; hoe zwak hunne uit-
vlugten omtrent de tractaten waren, hoe hunne voorstel-
ling van den nood der ingezetenen overdreven was, en
hoe verkeerd het daarenboven was uit vrees voor nadeel
in den handel zich alles te laten welgevallen, omdat
deze van den overmoed van den vijand dan alles zou
moeten verduren; hoe zij bevreesd voor den oorlog, om-
dat Frankrijk naderbij zou komen, , door een accommode-
ment juist datgene deden waarom zij den oorlog vreesden,
en goedschiks aan Frankrijk plaatsen in die Nederlanden
wilden afstaan, eindelijk hoe hunne meening omtrent de
mindere waarde van Luxemburg op slechte begrippen van
militaire verdediging rustte.

Alle deze vertoogen mogten echter niets baten, de
vroedschap bleef bij haar besluit volharden en hare mee-
ning de eenig goede noemen. Zij zeide het koste wat
het wil, den oorlog te willen vermijden, dien zonder
bondgenooten niet te willen ondernemen, en zij bleef in
het accommodement niets onbillijks zien. Toen men toch
niets kon uitwerken, vertrok de deputatie ten laatste

den 21sien November zonder afscheid te nemen, maar
niet zonder haar misnoegen over het gedrag van Am-
sterdam te laten blijken en alle verantwoordelijkheid voor
de oneenigheid in de Unie op deze stad afschuivende;
de deputatie had gedaan wat zij kon om daaraan een einde te
maken, maar nu hare pogingen vruchteloos bleven, wiesch
zij hare handen in onschuld De deputatie was te regt
ontevreden over den uitslag; haar doel was mislukt en
de Heeren van Amsterdam, in plaats van overgehaald en
overbluft te worden, werden nog stugger in hunne wei-
gering l Zij zonden den Prins eene resolutie achterna

1nbsp;Een der Burgemeesteren zou zelfs verklaard hebben quot;dat Amster-
dam niet van gevoelen veranderen zou, al ware \'t maar om aan de
nakomelingschap te toonen dat zelfs de tegenwoordigheid eens Prinsen
van Oranje niet in staat geweest ware om de vrije raadplegingen der
vroedschap te beletten,quot; een voorbeeld dat het nageslacht zeker be-
wonderen en misschien betreuren zal, dat niet altijd allen dezelfde
franke houding wisten aan te nemezi, doch waarbij tevens datzelfde na—
geslaclit den wensch niet kan onderdrukken dat de fiere Burgemeester
hem had overgelaten om de conclusie uit het gedrag der vroedschap
op te maken. Wagenaae, XV, 147.

2nbsp;In hare laatste aanspraak van 21 November protesteerde zij tot
decharge van haar gemoedt voor Godt, voor de gansche wereldt, voor
de goede Ingezetenen van den Staat, die nu zijn, ende de posteriteit
die naemaels komen sal, dat het aan hun niet lieeft gestaan dat men
tot een goed accommodement geraakte; tegen alle regelen der Unie
wilde een Lid de zaken die gemeen zijn, geheel alleen besturen en
de overige dwingen enz.

In den quot;Galante RIercuriusquot; van I — 31 Januarij 1684, leest men
het volgende versje:

in Amsterdam in Novembernbsp;doch in den Haag aldus

verspreid:nbsp;omgedraaid:

Machtigh Amsterdam, houdt moet Machtigh Amsterdam, houdt moet
Waeckt voor vrij heit, eer en goet: Werft voor vrijheit, eer en goet j
Houdt soldaten, naeckte muysen, Houdt de fransen, naeckte muy sen,
llyt uw kaeskist, kerck en huysen; Door de Prins uit \'t landt en huysen j
Want sij maecken in \'t gemeen, Want sij plundren in \'t gemeen,
Kaes tot korst en vlees tot been. Alles, tot op huyd en been. —

om, wanneer hij verslag van de bezending doen zoude,
door hunne gedeputeerden in de Vergadering van Hol-
land te worden voorgedragen, en waarin met groote
wijdluftigheid ^ de oude redenen nog eens herhaald en
breeder toegelicht werden, de houding der verschillende
mogendheden in de kwestie der Spaansche Nederlanden
werd nagegaan en de slotsom wederom nederkwam op
het aannemen van een der fransche eischen

Deze kwestie van de werving liep, zoo als men ziet,
zeer hoog; Amsterdam stond lijnregt tegenover den Prins,
en beiden gebruikten hunnen invloed om die werving
al of niet te doen doorgaan; zij lieten zich daarvan ook
niet door derden afbrengen gelijk de pogingen van Dord-
recht en Delft om de eendracht te herstellen, schip-
breuk leden. Buiten Amsterdam waren ook nog de Sta-
ten van Vriesland en Groningen en die van Zeeland
weigerachtig. In Zeeland was de tegenstribbelende stad
vooral Middelburg, waar de vroedschap, toen zij voor de
20ste maal over die werving vergaderde, besloot bij hare
weigering te volharden en daarover niet meer te beraad-
slagen, en toen de eerste Edele van Zeeland, de Heer
van Odyck, den Burgemeester van Middelburg door drei-
gementen vrees aanjagen wilde en hem zocht te bewe-
gen tot toestemming, eischte de stad op zoo hoogen
toon satisfactie voor die beleedigingen dat men toe-
gaf, uit vrees voor te hoog loopende twisten. Ook
Zeeland zocht de Prins te bewegen; eerst zond hij een
brief aan de Staten van Zeeland, later kwam hij in per-
soon de Staten toespreken, ja zelfs nam hij na de ver-

1 Wijdluftigheid is een woord van wagenaah. Voor dat wij de uit-
legging van bildkedijk, quot;Gesch. d. Vaderl.quot; Dl. X, pag. 154, als groot
gerucht makend gelezen hadden, dachten wij aan breedsprakigheid.

^ Die resolutie der vroedschap is van 23 November; in de vergadering
van Holland van 26 November deden de Gecommitteerden hun rapport.

gadering elk der leden afzonderlijk en beproefde op hen
zijne bijzondere overredingskrachten, doch te vergeefs,
en — lezen wij —■ tot tevredenheid der gemeente. Mid-
delburg bleef weigeren, Zierikzee sterade later half ge-
dwongen toe maar weigerde eenige nieuwe belasting
daarvoor in te voeren K Niets hielp hier, zij bleven de
onnoodigheid en de groote kosten der werving aanvoeren
even als Amsterdam, en daarop hunne weigering gron-
den. In Vriesland en Groningen ging het niet veel be-
ter; eene voorgenomen bezending daarheen sprong af
door het vroeg scheiden der Statenvergadering, maar de

^ Missiven uit Middelburg van 16, 22 en 23 Maart; Missive van
S. H. den Heere Prince van Orangien aen de Heeren Staten van Zee-
land, van 16 Februarij, en antwoord van de Heeren van der Goes,
van 25 Februari], te vinden in de quot;Consideratien over den toestand
der tegenwoordige Staatszaken van Nederlant, door een liefhebber van
\'t Gemeenebest.quot; 1684, onder N». 2, 5, 4 en 8. In de Missive van
den Prins leest men: quot;UEd. Mog. sullen seer licht begrijpen, hoeseer
die discrepantie in deser tijtsgelegentheyt ons bedroeven moet, ende
wy en kunnen niet anders dan voor een Sonderling oordeel van Godt
over desen Staat aanmercken, dat men in den tijt die de aldermeest
wijsheydt en cordaatheyt omtrent alle Patriotten vereyscht, onder de
regenten kan vinden menschen die liever door dispuyten en oppositie,
swarigheden en difficulteyten willen doen voorkomen in saken die van
een absolute nootsakelijkheyt zijn, niet alleen voor den dienst, maar
voor de behoudenisse van den Staet zelfs, als daar omtrent aan de rede
plaats geven.quot; Hij verklaart dat ook zijn eigen belang hem tot den
vrede neigt, maar men moest sig door dien soeten en lieven naam van
vrede niet laten verleiden. Zij moesten een goed voorbeeld geven en
eene resolutie nemen overeenkomende met de hertelijkheid der voor-
ouderen. Goes verklaarde in zijn antwoord, 25 Februarij, door de
sterk resonneerende Missive te zijn overreed, doch klaagt over de
uyterste nood: quot;in een woord het vermogen ontbreekt.quot; Zie quot;Resolutien
van Zeeland van 15, 19, 22 Januarij, 1, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 12, 21, 24,
25,26, 27 Februarij, 11, 14, 15, 16, 20, 21, 22, 23, 27, 28, 31 Maart,
1 April en 27 Junij; van Middelburg van 19 Februarij, 20 en 22 Maart;
Zierikzee 20 April.quot;

weigering der werving werd hier nog hardnekkiger omdat
zij met eene andere zaak dooreen gemengd werd. De re-
solutie der Algemeene Staten om 8000 man naar de Spaan-
sche Nederlanden te zenden, was genomen bij afwezig-
heid van Vriesland en Groningen K Zij waren daarover
zeer gebelgd, en terwijl zij het Kapitein-Generaalschap van
Z. H. niet erkenden, verzetten zij zich tegen dat besluit
omdat zij daartoe niet medegewerkt hadden en riepen
de regimenten, welke van hunne provincie waren, uit die
8000 man terug, welk besluit de Raad van State beant-
woordde met de aanschrijving dat zij diegenen welke zonder
haar verlof weg gingen, als deserteurs zou beschouwen.
Heftig werd in alle deze raadsvergaderingen gestreden,
de heeren van Amsterdam zaten niet stil maar ook de
Prins niet en hoewel de laatstgemelde feiten eerst

1 De twist met Vriesland en Groningen liep ooli nog al hoog, vooral
toen de Algemeene Staten het zenden van nog meerdere troepen, circa
6000 man, naar de Spaansche Nederlanden liadden goedgekeurd. Zij
namen alleen een einde met de trêves , die niet oneigenaardig een poel
van ongeregtigheid genoemd kunnen worden. Zie o. a. de Resolutien
van Vriesland van 22 en 25 Februarij en 15 Maart, drie Resolutien
van Groningen en Ommelanden van 31 Maart en van 12 Mei, eene
eindelijk die van H. H M. van 14 en 31 Maart en 12 Mei.

~ In de papieren van wageiiaaii, berustende op het Stedelijk Archief
van Amsterdam , vindt men een afschrift van eene eigenhandige Aan-
teekening van j. hop, van 14 April 1684. Aan Burgemeesteren was
berigt dat de Prins den Stadhouder van Vriesland den volgenden voor-
slag gedaan had, zoo hij die provincie tot consent der werving kon be-
wegen; 1°. de Prins zoude den Stadhouder uitbetalen 30,000 Rsd.j 2°. hem
doen aanstellen tot Lieutenant-Generaal van de troupen van den Staet;

hem doen hebben de verkiezing van den Magistraet in Groningen j
4». bewerken dat hij werd aangestelt tot Lieutenant Stadhouder van
de provinciën Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht en Overijssel;

hem bij testament vermaken de Baronie van Breda en het graaf-
schap Lingen. De Stadhouder had daarnaar geene ooren, en toen deed
de afgezondene des Prinsen hem een anderen voorslag — doch hier
breekt hop af.

later vooral in February en Maart 1684 voorvielen —
hebben wij gemeend ze hier te moeten vermelden, om
het belang van de kwestie en de hevigheid van den strijd
des te beter in hun geheel voor te stellen. Waarin lag
wel de hoofdoorzaak van dit verschil? Naar onze beschei-
dene meening moeten wij deze niet alleen zoeken in den
strijd tusschen de personen; de personenstrijd kwam hierbij
en werd door velen alleen gezien, — van daar de hevige
beschuldigingen in de vlugschriften dier dagen geuit, •—•
maar het groote punt van verschil was de al of niet-tijdig-
heid van verzet tegen Frankrijk\'s aanmatigingen en het ge-
vaar dat van daar steeds dreigde. Want dat men Frankrijk
vreezen moest en dat geen land slechter te vertrouwen
was dan dit, zagen beide partijen evenzeer in. Amster-
dam erkende het gelijk de partij des Prinsen, en wan-
neer het al soms eene andere meening uit, dan ontbre-
ken toch ook de plaatsen niet waar het dit zelf be-
aamt, en waar het dus bewijst alleen het tegendeel te
hebben gezegd om zijne meening door te drijven, Am-
sterdam zelf stelt ergens het doel van het accommode-
ment daarin, dat men zich tijd verschaffe om de financiën
des lands te verbeteren en te regelen, en door bevor-
dering van handel en nijverheid de welvaart te doen
herleven; zich geheel te herstellen van de vroeger gele-
dene schaden, om later Frankrijk des te beter het hoofd te
kunnen bieden en aan zijne aanmatigingen paal en perk te
stellen. De Prins daarentegen was tot in het diepste zijner

1 Velen onder de Hollanders concludeerden stracks tot den oorlog,
en dit waren ongetwijfelt de verresienste of meest verlighste, maer
d\'andere liefhebbers van de ruste en andersints meer aen de commer-
cie gehegt, sich bedienende van de tegenwoordige conjuncturen, om Ie
doen begrijpen dat men den vreede met soo een machtige croon niet moet
breecken, seyde dat haer sentiment was van de saecken tot een accom-
modement te brengen. quot;Historie der ijdelequot; enz, pag. 56.

ziel overtuigd van het groote gevaar dat uit Frankrijk
steeds het bestaan der republiek bedreigde, en begreep dat
de vijand die in 1672 hier het hoofd had gestooten, niet
voor altijd van zijne veroveringsplannen had afgezien,
maar nu omzigtiger en langzamer zou te werk gaan. De
eischen van Frankrijk waren behalve dat zij schreeu-
wend onbillijk waren, tevens voor de republiek hoogst
nadeelig, daar zij Frankrijk in de Spaansche Nederlan-
den vasten voet gaven en deze geheel voor hem open
gelegd werden. De Prins wilde Frankrijk\'s plannen tegen-
werken , zonder echter den oorlog te verlangen en meende
dat, wanneer men zich wapende, Frankrijk zelf terug-
treden zoude, omdat het scheen dat het de zaken niet
tot het uiterste drijven wilde. Hoewel in de hoofdzaak
beiden het eens waren, was de een echter van gedachte dat
men meer toegeven moest dan de ander wilde. En wan-
neer men ons vraagt hoe dan deze zaak zoo hoog kon
loopen, dan meenen wij het onnoodig hier voorbeelden
uit de geschiedenis aan te halen ten bewijze voor de
mogelijkheid dat eene nietige kwestie door bijkomenden
strijd tusschen personen, welke elkanders overwigt en magt
niet erkennen willen, hoog ernstige conflicten kan doen
geboren worden, en antwoorden verder dat de latere ge-
beurtenissen de zaken niet weinig hebben verergerd.

Terwijl partijen aldus tegenover elkander stonden,
kwam een nieuw incident op. De Ambassadeur van
Frankrijk liet de H. H. Gredeputeerden van Amsterdam
verzoeken om hem eene conferentie toe te staan en deze
had, na voorafgaande goedkeuring van Burgemeesters,
den 24sten December plaats, toen de Heeren Hooft en
Hop zich ten huize van d\'Avaux begaven K Deze begon

^ Van (Ie zijde van Amsterdam wordt beweerd dat ze sedert jaar en
d\'ig igt;\'avaux niet liadden gesproken. Deze ecliter verliaalt in zijne

met eene klagt over ongeregeldheden in de beurtvaart
tusschen Amsterdam en Rouaan, en toen de Heeren
daarop wilden heengaan beloovende dat zij daarvan aan
hunne meesters rapport zouden doen, hield d\'Avaux hen
terug, begon over de dilFerenten met Spanje te spreken
en deelde hun o. a. mede dat Zijne Allerchristelijkste Ma-
jesteit, ten bewijze van zijne vredelievendheid, besloten
had den termijn voor de aanname van zijnen eisch ge-
steld, te verlengen tot 31 Januarij 1684. Op eene vraag
der Heeren wat de Koning na dien termijn zoude doen,
zeide d\'Avaux dat als Hun Hoog Mogende met zijn
Koning wilden onderhandelen over een accommodement,
deze zich zou verbinden om zijne troepen uit de Spaan-
sche Nederlanden terug te trekken en om daar geene
vijandelijkheden te plegen, mits men hem beloofde dat
de Staatsche troepen in die Nederlanden niet zouden ver-
meerderd worden en dat ook zij geene vijandelijkheden
plegen zouden.

De Gedeputeerden deden van deze conferentie rapport
aan de vroedschap en kregen daarop in last om d\'Avaux te

Negociations vele, zelfs nachtelijke bijeenkomsten met die heeren, zoo
in lijnregten strijd met de opgaven der Amsterdammers, dat het moeije-
lijk is uit te maken wien men gelooven moet. Wij hellen echter nog
al over tot de zijde van de Amsterdammers; d\'avaux was een snoe-
ver, die zich gaarne gewigtig maakte en aan zijnen meester hoog opgaf
van de verstandhouding die hij met eenige hollanders hield. Dezul-
ken noemt hij altijd quot;les republicains,quot; of liever nog quot;les bien-intention-
nés,quot; maar de intentiën die hij dezen toeschrijft zijn zoo overdreven fransch-
gezind, dat, zoo zijne berigten volkomen waarheid bevatten, die quot;bien
intentionnésquot; eer landverraders, schurken, enz., dan hollanders geweest
kunnen zijn. Ik voor mij geloof dus zeer weinig van hetgeen d\'avaüx
over de drijfveeren der handelende personen vertelt. Over de waarde
van de beweeringen van d\'avatjx bestaat een boekje, aangehaald bij
Bii-DEKDijK, quot;Vaderl. Gesch.,quot; Dl. X, pag. 344, dat wij echter niet
kennen.

verzoeken orn deze intentiën des Konings aan H. H. M.
of aan meerdere leden van dien bekend te maken, om-
dat zij deze conferentie niet geheim wilden houden
eu dns anders zelve deze zaken zouden moeten open-
baar maken ter vermijding van alle achterdocht. Toen
d\'Avaux den 29sten December deze wensch werd te ken-
nen gegeven, stemde hij daarin toe, doch weigerde de
belofte omtrent het terugtrekken der troepen uit de Ne-
derlanden te herhalen, de Gedeputeerden mogten die
echter verspreiden. D\'Avaux legde bezoeken af bij de
leden der vergadering, bij den Eaadpensionaris en ook
bij de Heeren van Amsterdam en klaagde toen dat men
alle communicatie met hem had gestaakt, zijne memoriën
verwaarloosde en dat hij dus deze voorslagen van zijnen
Koning niet in eene memorie bij H. H. M. kon indienen
tenzij men hem beloofde dat daarover zoude beraadslaagd
worden. Toen de Heeren van Amsterdam dit niet konden
bewerken, zochten zij de gelegenheid om in eene con-
ferentie met d\'Avaux in bijzijn van andere leden der ver-
gadering het gesprek op de fransche voorslagen te bren-
gen en zoo doende meerdere leden bekend te doen wor-
den met de genegenheid van Zijne Allerchristelijkste Ma-
jesteit tot den vrede. Daartoe zochten zij van de gele-
genheid van eene conferentie over het schip la Règle
en bij eene deputatie tot\' gelukwensching over de ge-
boorte van den hertog van Anjou zich te bedienen. De
laatste afzonderlijke bijeenkomst hadden zij met d\'Avaux
den 8sten Januarij, toen deze hun mededeelde wat er
voorgevallen was bij dat compliment over de geboorte
van den duc d\'Anjou.

Dit is het kort verhaal der zoo beruchte conferentiën
Aussehen d\'Avaux en de Heeren Hooft en Hop die met
goedkeuring en op last van hunne committenten gehandeld
nebben. Wij volgden hierin het officiëele verhaal later

4 *

namens de vroedschap zelve uitgegeven dat in hoofd-
zaak met andere berigten overeen komt. Doch er zijn
berigten die van nog meerdere conferentiën melden en
tijd en plaats daarvan zoo opgeven dat men aan heime-
lijke bedoelingen en onzuivere handelingen zoude gaan
denken. Daarin wordt de zaak voorgesteld alsof de Hee-
ren van Amsterdam d\'Avaux het eerst hadden opgezocht,
en alsof er eene zeer vertrouwelijke correspondentie tusschen
Frankrijk en de Amsterdammers bestond. Hunne zamen-
spraken hadden zij overigens niet geheim gehouden en Hop
had zelfs in eene vergadering van de Staten, toen men
daarover sprak, verklaard dat zij zich niet zouden stooren
aan de meening der overige leden en daarmede zouden voort-
gaan , omdat zij daarmede het belang van het Vaderland
meenden te bevorderen? Hunne verhalen van hetgeen in
die conferentiën voorviel, geloofde men echter niet, men
koesterde achterdocht \'en om zich te vergewissen, wilde
men achter de verhalen komen welke d\'Avaux zelf daarvan
deed, men zocht zijne depêches magtig te worden en ver-
zocht den Gouverneur der Spaansche Nederlanden zoo mo-
gelijk die te doen onderscheppen. De marquis de Grana liet
eenen courier van d\'Avaux opligten en zond zijne de-
pêches naar den Haag, welke de gemoederen van den Prins

1 quot;Consideratien, enz., No. 14, (ofRcieel) verhaal van hetgcne voor-
gevallen is in verscheyde conversatiën tusschen den Heer Ambassadeur
van Vranckryck in den Hage en de Heeren Gedeputeerden der stad
Amsterdam enz,, overgegeven ter quot;Vergadering van H. Ed. Gr. M. van
24 Februarij.quot;

3 Staten van Holland 18 Januarij 1684, voorstel tot het stellen van
ordre op zamenspraken van Ambassadeurs met bijzondere leden der
Vergadering. In zijn rapport zeide de Raadpensionaris; quot;zij waren in
den hoogsten graad strijdig tegen de wettelijke ordre en forme van Re-
gering en praeiudiceerden inzonderheid de vrijheid van deliberatie ter
Vergaderinge.quot;

en zijne partij hevig aan het gisten bragten De strijd
verflaauwde daarom niet, de Prins kwam niet terstond
met zijnen brief op en wachtte eerst tot men de wer-
ving bij overstemming zonde hebben besloten.

Reeds in het rapport der bezending naar Amsterdam, in-
gediend den 26sten l^ovember, was gezegd: quot;Dat de voor-
schrevene werving haren voortgang behoort te hebben ook
niettegenstaande de contradictie of oppositie van Am-
sterdam en dat de defensie en noodige bescherming van
den Staat door een lid alleen niet kan worden weder-
houden.quot; Van dit rapport was den afgevaardigden copie
gegeven om de sentimenten van hnnne principalen daarop
te verstaan. De Heeren van Amsterdam namen den
2c!en December weder eene resolntie — zij waren onvermoei-
baar — en dreunden het oude liedje nog eens op. Het
mogt niet baten, hunne muziek kon de ooren hunner
medeleden niet bekooren, want na al dat geschrijf %
■— nadat nog dennbsp;Januarij door Gedeputeerden van

Amsterdam was ingediend een Summier Vertoogh van
nader redenen enz., — ging den Sleten Januarij de werving
bij overstemming in Holland door, niettegenstaande het
verzet van drie leden, waaronder natuurlijk Amsterdam,
dat den 10lt;3en Februarij daaraanvolgende protest liet aan-
teekenen waarbij het weigerde daaraan te gehoorzamen
en om ooit eenige lasten daartoe te dragen ^

1 D\'avaux beweert dat de Prins zelf door zijne soldaten die depêches
\'iet opligten.

® Ook in Zeeland werd bij overstemming in de werving geconsen-
teerd naar men zeide om den Raadpensionaris te sauveeren. Resol.
Zeel. 23 Maart. Missive uit Middelburg (dat bleef weigeren en pro-
test aanteekende) van 23 Maart.

^ Ze bepaalden hunne verdediging echter niet bij schrijven. Bevreesd
quot;»\'oor eene herhaling van den aanslag van Willem II op de stad, wier-
ven zij soldaten voor liunne eigene verdediging, sloten de poorten, lie-

Deze was de stand van zaken, toen eindelijk de Prins
met den brief van d\'Avaux voor den dag kwam. In
dien brief door d\'Avaux aan zijnen Koning gedeeltelijk
in cijfers geschreven, las men liet volgende: quot;De Heeren
van Amsterdam begeerig dat over mijne voorslagen in
de Staten-Generaal gedelibereerd werd, hebben, toen zij
van mij niet konden verkrijgen dat ik daarover eene me-
morie indiende, gezocht mij in de gelegenheid te stellen
daarover eenige leden van die Vergadering te spreken en
hen dus van den stand van zaken kennis te doen dra-
gen. Na eenige moeite hadden zij die gelegenheid ge-
vonden en wel bij eene deputatie ter gelukwensching
over de geboorte van den Hertog van Anjou, toen ik door
deze ook omtrent de sentimenten van mijnen Koning over
den vrede ondervraagd werd. Doch later in een particulier
gesprek drongen zij nogmaals bij mij aan dat ik toch eene
memorie wilde indienen en hiertoe het verlof van Uwe
Majesteit zoude vragen. quot;De Heeren van Amsterdam
quot;hebben mij ten uiterste geperst om deze permissie van
quot;ü. M. te obtineeren; en om te toonen , dat zij hun
quot;uiterste vlijt aanwendden om deze zaak hierdoor te doen
quot;gelukken, hebben zij mij verzekerd dat zij alle dagen
quot;eenige stad van Holland in hun gevoelen zouden trek-
quot;ken, en dat zij er zoo even nog eene der voornaamste
quot;op hunne zijde gekregen hadden, dat zij met allen ijver
quot;arbeidden om zooveel uit te werken dat men de Span-
quot;j aarden tot een accommodement bragt, en dat indien
quot;zulks niet geschieden kon, men in het geproponeerde
quot;middel trad om de gerustheid in de Nederlanden te
quot;mainteneeren. Zij hopen dat de Provinciën van Vries-

ten het ijs in de vesten open maken enz. enz. Zij deden daarin wel
inconsequent maar enfin, zij handelden nu ten minste natuurlijk.
Wagenaar, quot;Amsterdam,quot; I, 680 vlgg.

quot;land en van Groningen in hunne sentimenten zullen
quot;treden en hebben mij verzocht hun Gedeputeerden te
quot;spreken om hen nog meer te versterken.

quot;Eindelijk, Sire, ik kan U. M. verzekeren dat de Hee-
quot;ren van Amsterdam niets en versuimen van alles
quot;wat van hen dependeert en dat zij met een ongeloo-
quot;felyken yver en applicatie bij de andere steden aan
quot;houden.quot;

Verder meldt d\'Avaux dat Amsterdam ondersteuning
begint te vinden bij zijne medeleden in de Staten, maar
dat de Prins, verbitterd daarover, eene desperate resolu-
tie heeft genomen om tot de werving, bij overstemming,
te doen besluiten. Maar hoezeer hij en Fagel wel zulk
een besluit zouden kunnen doordrijven, zoude het hun
weinig geven, aangezien zij het benoodigde geld niet
hebben. quot;De welgeïntentionneerden vatten weder moed
en als de Prins eens iets beproefde, zoude hij wel eens
erg zijn hoofd kunnen stooten. Maar om de Heeren van
Amsterdam te stijven, zoude het goed zijn dat ik verlof
kreeg om eene memorie in te dienen of om eene confe-
rentie met gecommitteerden te vragen, hoewel de Heeren
van Amsterdam anders weinig gealarmeerd zijn over het
gerucht dat ik geene proposition doe als om hen op tuijl
te houden.quot;

Deze brief had op den prins en zijne partij gewerkt
als olie in het vuur. Zij zagen daarin het klaarblijkelijk
bewijs dat Amsterdam met Frankrijk heulde en geheel
naar de inblazingen des ambassadeurs handelde. Zij
namen over deze zaak een overhaast besluit ^ waarvan de
gevolgen noodlottig waren. In de Vergadering van de

^ Tusschen de onderschepping en de voorlezing van den brief ver-
liepen zes weken. d\'Avaux beweert dat men die gebruikte om den
brief te ontcijferen. Philalethes, in het later te vermelden quot;beiigt,quot;
Wieent dat de Prins om het gewigt van het feit lang geaarzeld had.

Staten van Holland van den 16den Februarij vroeg de
Prins het woord, om aan de Leden eene zeer belangrijke
mededeeling te doen en verzocht hij de vergadering daarom
de deuren te doen sluiten, zoodat niemand uitgelaten
mogt worden, hoewel allen vrij konden binnenkomen,
terwijl hij daarenboven twee Heeren, wien de zaak per-
soonlijk betrof, verzocht buiten te sta^n zoo lang daarover
gehandeld werd. De Raadpensionaris gelastte daarop de
deuren te sluiten — waartegen geen der Leden zich ver-
zette —■ en beide genoemde Heeren, Hooft en Hop, verwij-
derden zich in een aangrenzend vertrek, gewillig en zon -
der eenige tegenstribbeling. Daarop ging de Raadpensio-
naris over tot het voorlezen van den brief van d\'Avaux
en verklaarde de Prins zijne pligten als Stadhouder te
hebben vervuld en de zaak aan de deliberatie der Heeren
over te laten, opdat zij besluiten zouden wat in deze
tijdsomstandigheden moest gedaan worden. De Edelen be-
gonnen met hevig uit te varen tegen Amsterdam \' en
een groot rumoer ontstond in de zaal. Vele leden waren
onthutst; de zaak viel hun kond op het lijf en zij wa-
ren niet op de hoogte daarvan; velen verstonden daar-
enboven te weinig — eenigen zelfs in het geheel g\'een
Fransch ®, om den inhoud van den brief, die hun gehaast
was voorgelezen, naar waarheid te kunnen beoordeelen.

1nbsp;De Amsterdammers waren er hun dankbaar voor. In de quot;Trouw-
hertige Aanspraeck aan alle Borgers en Ingezetenen der stad Amster-
damquot; leest men: quot;Vele van den Adel die den staet jaerlycks op vele mil-
lioenen komt te staen, van welcke geen of weynigh diensten (zoo voor
\'t gemeen als particulier) en werd vernomen —in soo weynigh estime
voor den koopman hebben , dat het onverdragelyck is, ja wordt bij
hun soo verachtelyk van dezelve gesproken, alsof zij deszelfs subjecten
waren; — deze scheursiecke roofvogelen en invretende kankers van
den staet — kunnen zy wel een broek in den mondt steeken of het
moet al van den koopman afkomen?

2nbsp;Wagenaar quot;Vad, Geschied, XV, 181,

De buitenstaande Heeren kwamen in eens weder bin-
nen; zij hadden zich misschien niet verre van de deur
verwijderd i en daarbij zal hun linker oor wel wat gesuisd
hebben. Het tumult bedaarde bij hun binnenkomen niet —
en geen wonder, want om binnen te komen sprongen zij
over eene balustrade ® ■—■ velen riepen dat zij buiten
blijven moesten, anderen verzochten het hun, allen wei-
gerden in hunne tegenwoordigheid te delibereeren, en zij
zelve vorderden op hoogen toon te weten, wat men tegen
hen had en verlangden dat die brief nog eens zoude gele-
zen worden. Natimrlijk ondersteunden de andere leden
dezen hunnen eisch niet (het zou dan ook den schijn
hebben alsof zij den brief niet begrepen hadden) maar de
Heeren van Amsterdam wilden niet meer heengaan ® en
men moest in hunne tegenwoordigheid beraadslagen, welke
straf hun voor die snoode handelingen diende opgelegd te
worden \'\'. Men kon daarin echter geen besluit nemen,
omdat men in deze buitengewone zaak eerst het gevoe-
len van de leden der vergadering zelve moest vernemen,
maar terwijl de Gfedeputeerden de zaak ad referendum
namen en daartoe kopij van den brief kregen, besloten
zij de papieren der Amsterdamsche Gedeputeerden te
doen verzegelen en die in bewaring te laten van een der
burgemeesters, totdat nader daarover zou beschikt wor-
den; verder om deze geheele zaak onder belofte van
geheimhouding mede te deelen aan Burgemeesteren en

\' Dit beweert ten minste d\'avaux. Negoc. II, 196 volgg.

~ Alweer volgens d\'avaxjx die de hoogte opgeeft van 4 voet. D\'a-
vaux II, 99.

Burgemeester huydecopee wenschte hunne tegenwoordigheid j vooral
die van hop, omdat hij bij de vorige besoignes niet tegenwoordig ge-
weest was. quot;Aanteek, op Philalethes N«. 3.

Sommigen hadden aangedrongen op de inhechtenisneming der beide
Heeren.

Vroedschap, de verzegeling der papieren alleen aan Bur-
gemeesteren, hoewel Amsterdam deze ook aan zijne Vroed-
schap zoude mogen mededeelen. Na dit besluit gingen
de Heeren van Amsterdam in alle haast naar Amsterdam
om van het gebeurde rapport te doen. De Vroedschap,
hoewel niet weinig bekommerd, was echter over den aan-
gedanen hoon ten hoogste gebelgd en besloot hare gede-
puteerden niet meer ter vergadering te zenden ^, maar
alleen de secretarissen der stad aldaar te laten tot het geven
van berigt als andersints. Geheim hield ze de zaak in
het geheel niet en dit was haar niet kwalijk te nemen,
want ook van de andere zijde deed men dit niet en het
half licht, dat daarover gelaten werd, was haar ten hoog-
ste ongunstig en deed het volk aan verraad enz. denken^
hoewel de zaak op lange na die kleur niet had. Zij stel-
de daarom eene missive op, gerigt aan hare medeleden
ter vergadering, om haren nood te klagen over het aan-
gedaan ongelijk. Zij beklaagde zich over de verzegeling
van de papieren van hare gedeputeerden niettegenstaande

1nbsp;De vergadering duurde van 11 tot 7 ure des namiddags. d\'Avaüx
II , 101 , meent dat de Prins nog de keus had gehad tusschen twee
betere liandelingen, of hen te doen vatten, hun proces te doen in-
strueeren en binnen 24 uren hen te onthoofden, of om hen particulier
bij zich te ontbieden, hun schrik aan te jagen en zoo voor goed ten
onder te brengen.

2nbsp;In het jaar 1684 was witsbn Gedeputeerde in de Algemeene Sta-
ten. Met hem werden vele brieven gewisseld over deze kwestie, de
geruchten daarover, enz. Die verzameling brieven door witsen ontvangen,
bezit het Amsterdamsch Stedelijk Archief; daarin worden ook brieven
van hop gevonden, namens de Burgemeesteren geschreven — bij afwe-
zigheid van de secretarissen. — Veel nieuws bevatten zij niet, duide-
lijk echter blijkt daaruit de verbittering tusscheir de personen, daar
zoowel de Prins als de regenten aanslagen op hun leven van elkander
duchtten. Daarin wordt het onregt, Amsterdam aangedaan, genoemd
quot;de verdrukte onuoozelheyt.quot;

liunne tegenkanting en hun aanbod om zich dadelijk te ex-
purgeeren i; welke handelingen daars tellen een begin van
crimineele procedure en dan nog wel op gronden, geput
uit eenen brief, door een uitheemsch minister, geheel naar
zijne meeningen en inzigten geschreven. Zij concludeerde
tot ontzegeling van hunne papieren, omdat men hun ver-
toog van onschuld niet eens had willen onderzoeken of
beantwoorden en hun dus regt weigerde.

Ook d\'Avaux kwam tegen de uitlegging van zijnen
brief op. Den 28®\'®quot; Februarij diende hij eene memorie
in, waarin hij zijne verwondering betuigde, dat men uit
zijnen brief zooveel boosaardige dingen had gehaald 2
terwijl zijne bedoeling alleen geweest was om zijnen Ko-
ning te overtuigen van de noodzakelijkheid dat hij eene Me-
morie indiende, waarbij hij op nieuw voorslagen tot den vrede
kon doen en om van hem daartoe verlof te krijgen; dat
hij , om deze vergunning van Zijne Majesteit te verkrij-
gen , de zaken zoo had gerapporteerd als hij geloofde het
te moeten doen, zonder dat daaruit echter iets ter praeiu-
ditie van de personen, welke hij noemde, mogt opgemaakt
worden. Verder toonde d\'Avaux aan, dat men zijnen
brief slecht ontcijferd en vertaald had, terwijl op enkele
plaatsen het woordje niet uitgelaten of ingelascht en dus
de zin verdraaid was

^ Een grond voor de verzegeling zoude de hoop geweest zijn om
onder die brieven eenige van vAN beukingen te vinden en aldus ach-
ter zijn aandeel in deze zaak te komen,

^ Men zal vragen: waarom kwam d\'avaux niet op tegen het schen-
den van het volkenregt, daar men in vredestijd brieven van een gezant
van eene bevriende mogendheid had onderschept. De Fransche gezan-
ten zijn anders nog al op zulke kwestien gesteld en d\'avaux liet dit
ook alleen omdat zijn Koning het niet goedkeurde; een bewijs temeer
flal deze den vrede wel wenschte.

Onder de meest ongunstige beoordeelaars der handelingen van de

De zaak had groote ruchtbaarheid gekregen. De Hee-
ren van Amsterdam lieten hunne protestation enz., druk-
ken; de vertaalde brief werd ook onder het volk ver-
spreid en deze geheele zaak, die men en familie had
willen behandelen, werd voor de publieke opinie bepleit.
Beide partijen spanden hare beste krachten in en ge-
schriften van allerlei soort verschenen in het licht. De
rei werd geopend door eene quot;Missive van een Regent ter
vergadering van H.-Ed.-Gr.-M. de Heeren Staten van
Hollandt ende West-Yrieslandt, op den 16\'^en February
1684, present zijnde geweest aan een ander regent.quot; De
schrijver noemt zich Philalethes en was in de Christelijke
kerk gedoopt als Gaspar Fagel. Deze omstandigheid was
spoedig bekend en zoo zij het niet geweest ware, zoude
men het ligt hebben kunnen gissen, want de groote hel-
derheid der brochure, de logische redeneering en vooral
het vermijden van herhalingen waren in die tijden geene
algemeene hoedanigheden en herinneren ons aan de aan-
spraken voor de vroedschap van Amsterdam door den
Raadpensionaris gehouden. De gang der brochure is
deze: Eerst worden de gebeurtenissen van Februarij ver-
haald en de grieven, daartegen door de Heeren van Am-
sterdam ingebragt, onderzocht. Deze bestaan in klagten
over 1°. het sluiten der deuren; 2°. het buiten staan der
Heeren Hop en Hooft, en 3°. het verzegelen der papie-
—■ Het eerste was niet ongewoon en de Raadpen-
sionaris had daartoe last gegeven zonder dat iemand te-
gen het voorstel iets in het midden had gebragt. Ook
het tweede was van ouds gebruikelijk, zij, over wier za-
ken gehandeld werd, gingen zoo lang buiten de verga-
dering ten einde de vrijheid van deliberatie niet te be-

regering yan Amsteiclam behoort zeker van goens: quot;Politiek Vertoog,\'
waar hij op png, 20 tot 44 deze kwestie bespreekt.

lemmeren, zelf was het wel gebeurd dat de Gredeputeer-
den eener stad zich hadden moeten verwijderen wanneer
over zaken die stad betreffende, gehandeld werd. Dat
de zaak die Heeren betrof, was zoo klaar als de dag;
d\'Avaux had ze wel niet bij name genoemd, maar had
de Heeren van Amsterdam als zijne zegslieden opgege-
ven, en de H. H. Hooft en Hop erkenden met d\'Avaux
te hebben gesproken; dat zij dus de bedoelde personen
waren was duidelijk. Tot de verzegeling was besloten
op grond van den brief. Dat deze waarheid bevat, is
aan geen twijfel onderhevig, niet alleen spreekt daarvoor
de presumtie dat een minister aan zijnen Koning de
waarheid schrijven zal omdat hij die aan dezen verschul-
digd is, al mag hij zich daaraan niet altijd houden
met diegenen bij wien hij geaccrediteerd is, maar de
daarin vermelde feiten komen met de werkelijkheid over-
een en waren reeds van vroeger bekend. De moeite die
Amsterdam bij de andere leden aanwendde om hen tot
zijne sentimenten over te halen, was bekend, het voor-
gevallene in de conferentie over het schip la Règle en
bij de gelukwensching ter gelegenheid van de geboorte
van den hertog van Anjou, dat alles kwam uit en be-
wees de intrigues der Amsterdammers nog duidelijker.
De propositiën omtrent Spanje door hen aan d\'Avaux ge-
daan , komen geheel overeen met hunne advies en ter ver-
gadering of hunne particuliere gesprekken voor het ope-
nen of na het sluiten van deze. Hunne zamenspanning
met Frankrijk blijkt dus ten duidelijkste, op de goedheid
des Konings steunende, verzetten zij zich tegen de wer-
ving, dreigden zij uit de societeit met de overige leden
te willen gaan, enz. quot;Dit dan soo zijnde, soo dient
men oock te weten of de Heeren van Amsterdam konnen
worden geseydt daarinne yets of yets groffelijcks te hebben
misdaen, ick geloove niet dat die Heeren selfs konnen

of willen in twijfel trecken dat het gundt in die voorsz.
Missive gesecht wert gedaen te sijn, niet sonde consti-
tueeren misdaden de Hoogheydt en Grerechtigheyt van
den Stat en het welvaren van dien ten nyterste quet-
sende ende capabel om de rnïne van het Landt nyt te
wercken; zij gingen in die tijden aan een Ambassadeur
ontdecken de discrepantie die in den Staet tusschen de
Leden was, over het uytvinden van middelen van accom-
modement,quot; enz. Verder wordt in de Missive elke pas-
sage van den brief van d\'Avaux uitgelegd als eene af-
spraak tusschen den Ambassadeur en de Gedeputeerden
en het misdadige van hunne beloften aangetoond. De
verzegeling der papieren was dus wettig wegens het on-
geoorloofde der onderhandeling tusschen een Lid der
Vergadering en een vreemden minister en dienstig om
te verhinderen dat de zaak groote ruchtbaarheid ver-
kreeg.

In een P.S. wordt nog over de explicatoire Memorie
van d\'Avaux gehandeld, het ongeloofelijke van zijne be-
weringen aangetoond en de onwaarheid zijner uitleggin-
gen bewezen.

Tegen deze Missive kwamen vele tegenschriffcen uit
en alle redenen, goed of slecht, zonder onderscheid,
werden daartegen te berde gebragt; de strijd werd
met zooveel hevigheid gevoerd, dat de scheldwoorden
niet achter konden blijven, eene soort van argumenten
welke de kracht der overige niet bepaald versterkt. Het
stuk had door den schrijver een officieel karakter, en
het was daarom dat men van de zijde van Amsterdam
besloot door een der hunnen de beweringen der Missive
te doen wederleggen. Deze taak nam Hop op zich en
zijn arbeid kwam uit onder den titel van: quot;Aanmerkin-
gen op de Missive van,quot; enz. Het geschrift is in twee
kolommen gedrukt, de eene bevat de missive zelve, de

andere kantteekeningen daarop. De vorm der uitgave
heeft dus voor ons weinig aantrekkelijks; wanneer men
kantteekeningen gaat maken op eens anders werk, zoekt
men te veel in eiken zin iets te berispen, en wordt
dus dikwijls verleid tot spitsvondigheden die men nader-
hand, bij een verwerken zijner aanteekeningeh tot een
geheel, zelf inzien en weglaten zoude. Maar al te zeer
is deze fout hier aanwezig; de S. weerlegt zijne tegen-
partij zoo triomphantelijk en slaat haar zoo dikwijls dood,
dat men zich begint af te vragen waarom hij haar dan
toch maar niet begraaft K In een woord: een gema-
tigder antwoord zoude meer afgedaan hebben dan deze
zoo heftig gestelde met scheldwoorden doorspekte rede-
neeringen. Wanneer hij kort en krachtig bewezen had,
hoe de door ijver verblinde Philalethes, de in den brief
van d\'Avaux gemelde feiten gansch verkeerd uitlegt en
hatelijk van correspondentie met buitenlandsche minis-
ters spreekt\'daar waar niets meer had plaats gehad, dan
het aanhooren van voorstellen van d\'Avaux en het ver-
wijzen van zijne verzoeken naar de Staten en had hij
verder de onregtvaardigheid aangetoond van de proce-
dure tegen hen begonnen met de verzegeling der pa-
pieren, terwijl men tegen alle beginselen van regt zon-
digende de beschuldigden niet had willen onderrigten
van de punten waarop de beschuldiging gegrond was en
zelfs hunne verdediging niet had willen aanhooren; had

^ Beter is quot;Amsterdam gehoont en beleediglit in hare Gedeputeerden
en papieren.quot;

® quot;Ons gesprek strekte alleen om een voorslagh tot vrede en tot de
behoudenisse van het overige in de Spaensche Nederlanden, die hij
aan haar in \'t particulier had gedaen aan de Staten en alle desselfs le-
•ien te doen bekent worden en door het overleveren van eene memorie
aan H. H. M. in ordentlijke deliberatie te doen komen.quot; Aanteekenin-
gen op Philalethes, N». 4.

hij gezwegen van dat sluiten der deuren, waardoor
hunne belangen toch in het minst niet waren gekrenkt,
hij zoude minder aanleiding gegeven hebben dat men
zeide: qui prouve trop ne prouve rien, en de houding-
die daardoor aangenomen ware had meer waardigheid
vertoond, de achterdocht die nog over hunne handelin-
gen bestond, beter weggenomen. Men moet zich niet
vernederen tot het wederleggen dier kleinigheden welke
zich zelve wederleggen.

De groote punten van beschuldiging in de missive
aangevoerd werden aldus beantwoord. Vooreerst werd
aangetoond dat het nergens verboden was dat een lid
der vergadering sprak met een vreemden gezant, dat
daarvan overigens voorbeelden uit vroegere tijden be-
stonden, en dat toen in de vergadering van Holland
eens over die kwestie was gesproken, men geen besluit
daarin genomen had De grieven tegen het gebeurde
op den 16\'ien Februarij worden nog eens breed uitgeme-
ten en de waarheid der feiten, door d\'Avaux in zijnen
brief gemeld, erkend, maar de scheeve uitlegging, welke

1 Zie Resolution Holland, 18 Januarij 1684. De kwestie blijft:
was het geoorloofd dat leden van den Staat met vreemde ministers
zamensprekingen hielden? G. van bijnkekshoek, Quaestiones Juris
Publici, Lib. II, cap. II. An singulae Provinciae foederati Belgii Le-
gates possint mittere, vel accipere? behandelt ook de voorvallen met
d\'Avaux. Hij zegt de kwestie hangt geheel af van de bewoordingen
der Unie en quot;Privatim utique licet colloqui de rebus publicis et licet,
ea audire per quae quis doctior et melior ad publica consilia accedat,
quin et, si ita videatur licebit sufFragium suum addicere ut in mune-
rum collatione passim obtinet et sine fraude cujusquam est. De re-
solutie van Holland van 28 Sept. 1662, slaat alleen op het verlee-
nen van publieke audientien niet op particuliere zamenspraken, mits
deze met de noodige omzigtigheid gehouden werden. De S. eindigt met
een heftigen uitval tegen Willem III. Vgl. vkeeigt;b, Inleiding enz., I
pag. 16.

daaraan gegeven was, gewraakt. De zaak was als het
ware op den openbaren weg behandeld, de Heeren van
Amsterdam, op last hunner stad handelende, hadden geen
geheim van de conferentiën gemaakt en hetgeen daarin
was voorgevallen had de stedelijke regering zelve, reeds
uitvoerig verhaald. De misdaden die men Amsterdam te
laste legde bestonden alleen in de verbeelding der beschuldi-
gers , zijne devoiren bij de andere Leden der Vergadering
aangewend, waren niet van dien intrigueerenden aard geweest
als voorgegeven werd, het was toch geoorloofd dat de Leden
onder elkander over de zaken spraken; in verbindtenis-
sen waren zij niet getreden noch met d\'Avaux, noch met
iemand anders , en de bewering b. v. dat zij op de goedheid
des Konings steunende zich zoo sterk tegen de werving
hadden verklaard, was geheel onwaar; reeds voor den
24stequot; December hadden zij hun consent daartoe herhaal-
delijk geweigerd, en voor dien dag was de goede intentie
des Konings hun evenmin als den anderen leden bekend.
Philalethes beschuldigt Amsterdam van misdaden tegen
de Hoogheyt en gerechtigheyt van den Staet te hebben
gepleegd; wanneer hij kan aanwijzen waarin die bestaan,
zal hij een groot werk verrigten, doch hij kan dat niet,
want daarvan is geen zweem te vinden. De geheele Mis-
sive wordt eindelijk als een zamenraapsel van logen en
verdichtselen gebrandmerkt en de schrijver daarvan be-
lioorlijk met scheldwoorden overladen, waaronder dat van
Vargas niet het minst treffend is

J Tot leconciliatie tusschen den Prins en Amsterdam zoude van
beveeningh een keer uaar Amsterdam gedaan hebben doch vruchteloos.
D\'avaux, II, 223. Uit betere bron leeren wij dat de Keurvorst van
Brandenburg naar Amsterdam von iruCHS zond, die met van bedningen
sprak; deze beweerde dat Amsterdam Z. H. zijns ondanks beliouden
wilde, die anders zich zeiven en den ganschen Staat in \'t verderf slor-
fen zou. Later sprak püciis met den Prins, met den P.aadpeasionaris

Buiten dit antwoord bestaan er nog zeer vele an-
dere S niettegenstaande den lO^en Mei een plakaat
werd uitgevaardigd tegen de libellen; doch waar de wet-
gevers bij de overtreding der wet belang hebben, zal
hunne^ bedoeling tegen hunne woorden gevolgd worden ä.
Zoo heeft men: een Antwoord door een patriot, een Brief

en ook met d\'avaux. Hij zocht den Prins van gevoelen te doen ver-
anderen, doch te vergeefs. Wagenaak, XV, 196 vlgg, Potendokf, enz.

1nbsp;Buiten nog zoo vele andere pamfletten bestaat een Berigt van een
liefhebber der waarheid — men ziet de waarheid had liefhebbers ge-
noeg, het moet haar moeijelijk geweest zijn eenen daaruit te kiezen en
met hare goede gunsten te beloonen — dat, volgens eene schriftelijke
aanteekening op een exemplaar op de Amsterdamsche Stads Bibliotheek
aanwezig, door hop geschreven zoude zijn, het is mogelijk; heel mooij
of bijzonder is het niet.

2nbsp;Doch de drift om zijne overheid door te strijken scheen aan te
wassen tegen het verbod. Men aasde er op, zegt wagenaae, Amst.,
I, 683, doch men doet, geloof ik, verkeerd met te denken dat de
burgerij tegen de regering gezind was. Wagenaar zelf zegt, t. a. p.,
dat de burgerij overtuigd was van de goede oogmerken der regenten,
en in de menigvuldige samenspraacken, schuytpraatjes, extraordinaire
couranten enz. allen meer voor het volk bestemd, vindt men van het
tegendeel geene sporen, (de meesten daarvan zijn opgenomen in het
vervolg der Consideratiën, onder de rubriek Alderhande Nou velles van
Staatszaken.) Een van de aardigste pamfletten — eene oase in die
zandwoestijn — is het Heilsaam bericht aan alle die sich buyten haar
beroep onderwinden van staatszaken te schrijven. (Vervolg enz. Nquot;. 25).
Wij lezen daaronder de volgende woordspeling: dat soo de Hoop op
geen goede Hooft gesteunt hadde, het t\'eenemaal met haar ware ge-
daan geweest. Hij vergelijkt den Staat bij een schip, de ingezetenen
zijn de passagiers, doch de stuurman alleen heeft verstand van het
stuur. Hij wijt de vele pamfletten aan te groote vrijheid daar een
ieder schrijven en zijn schrijfjeukte bevredigen kan. quot;Hoort gijluyden
het gekraay van den haan niet, die u wakker maakt? Want dewijl de
haan kraayt soo laat ons zekerlijk weten dat het dag is en dat het
hoog tijt is om te waken.quot; S. besluit met het verhaal van een
droom, waarin hij zich gelukkig en algemeen geëerd droomde toen hem
de haan wakker riep.

van een goed patriot, eene Missive van N. N. enz.,
welke antwoorden soms door repliek en dupliek gevolgd
werden, het een al heviger dan het ander. Over het al-
gemeen vallen die stukken veel in herhalingen en be-
vatten weinig oorspronkelijks, zelfs geene nieuwe scheld-
woorden. Wij bekreunen er ons dus weinig\' om. De
Heeren van Amsterdam bleven protesteeren en op de
vergadering kwamen zij niet, zonder hen kon weinig-
beslist worden, want zonder hen kon men geen geld
heffen , en dit is toch de ziel van alle dingen: werven kon
men ook niet, want op dat besluit den Sisten Januarij j^ij
overstemming genomen, wilde niemand geld schieten ^
Men stond dus tegenover elkander zonder iets te kunnen uit-
rigten; partijen waren niet weinig op elkander gebeten, en
niet het minst verbolgen was de partij van de werving, want
deze had door die verzegeling zich deerlijk de vingers ge-
brand. Zij had de publieke opinie tegen zich, welke aan het
verhaal van Amsterdam geloof sloeg en deze overhaaste daad
met schuinsche blikken aanzag terwijl men haar niet bewij-
zen kon dat Amsterdam met d\'Avaux tot ongeoorloofde
stappen getreden was, — want hoe te bewijzen dat tusschen
drie personen iets anders gesproken was dan zij zelve
zeiden en waarvan zij zeker wel geen proces-verbaal ge-
houden hadden ^ ? En wanneer men de zegels van de
papieren afnam en deze ging onderzoeken, zoude de
nieuwsgierigheid zoo groot zijn, dat wanneer men niets
van belang vond,. de teleurgestelde verwachting zich te-
gen de aanvallers keeren zou. En dat in die papieren
niets stond was te vermoeden, vooreerst omdat de Hee-
ren van Amsterdam zeer voorzigtig waren, en ten tweede
omdat zij van die conferentiën, zooveel men kon nagaan.

^ D\'avaux verhaalt dat een Israëliet suAsso zulks weigerde.
~ De ridderschap drong op het onderzoek der papieren aan.

meest mondeling rapport in de vroedschap gedaan hadden.
De stand van zaken was dus niet zoo geheel gunstig;
men had zich op een weg gewaagd, welke omzigtig be-
treden moest worden en waarvan men moeijelijk kon
afgaan.

De zaak der Trèves of vrede ging ondertusschen voort;
d\'Avaux diende onderscheidene memoriën in, de CastelMon-
cayo deed hetzelfde, de Keizerlijke en Duitsche gezanten
spraken ook een woordje mede, en aan conferentiën tus-
schen Gedeputeerden van H. H. M. en de respective ge-
zanten was geen gebrek; de zaak ging daarom echter niet
harder vooruit. Dennbsp;Februarij diende d\'Avaux eene

memorie in waarin hij de belofte deed dat de Koning
in de Spaansche Nederlanden gedurende twee maanden
niet zou ageeren, wanneer na het sluiten van een20jarige
Trèves de Hollanders Spanje ook niet hielpen. Over
het algemeen sprak hij bij deze en volgende memoriën
op grootmoedigen toon; hij stond herhaaldelijk verlenging
van termijn toe, maar leende geen gehoor aan tegen-
voorslagen en verminderde de zyne telkens een weinig;
had hij eerst goedgevonden dat de Trèves algemeen zouden
zijn met insluiting van Duitschland, later had hij op
die voorwaarde geen last meer; eerst bood hij vrede of
Trèves aan, den 29®tcn April alleen den vrede, doch
daar de Staten tot dezen minder geneigd waren, kwam
hij weder tot de Trèves terug, en wanneer men hem met
chicanes als anderzints lastig viel, dan weigerde hij daar-

1 Buiten de memorie van 5 November leverde d\'ayaux er nog een
tiental, nl. den 29 December, 17 en 28 Februarij 1684, 13 en
28 April, 9, 15 en 16 Mei, 5 en 7 Junij, allen te vinden in de Con-
sideratiën en Vervolg. Die van 15 Mei werd nog al aardig beantwoord
door een getrouwen Hollander, welke den brief zeer getrouw nabootste.
Het belagchelijke van d\'avaux\' grootmoedigheid komt daardoor des te
beter uit. Vervolg enz,, Nquot;. 23.

mede zich in te laten De Gastel Moncayo maakte
zijne memoriën langer en betoogde de groote onregtvaar-
digheid der Fransche eischen, welke hij nooit zou kunnen
toestaan Hij zeide dat Zijne Catholijke Majesteit te
veel geleden had van de booze en goddelooze pretensiën
van Zijne Allerchristelijkste Majesteit, dan dat hij nu niet
een redelijk, zeker en generaal accommodement met in-
clusie van alle geallieerden vorderen kon. Het was niet
de kwestie van eenige dorpen meer of minder, want de
Fransche rooverijen bedroegen reeds oneindig meer. Ten
laatste protesteerde hij tegen de onderhandelingen, be-
schuldigde de Staten van te heulen met den vijand en
voorzegde het mislukken van het doel der Trèves, omdat
Spanje nooit daarin zoude toestemmen. De Leden van het
Duitsche rijk waren het verder onder elkander niet eens ®;
te Regensburg besloten zij in dezen zin en in den Haag-
deden hunne gezanten voorstellen van een geheel ande-
ren aard; op het laatst wilde d\'Avaux zich met hen ook
niet meer inlaten en met de Staten alleen sluiten, de
andere zaken aan den gezant te Regensburg overlatende.
Dat d\'Avaux stouter sprak was daaraan toe te schrijven
dat de Koning van Frankrijk zich aan het hoofd van
zijn leger voor Luxemburg had nedergeslagen en deze
stad belegerde. De Staten zagen dus dat het ernst was

1nbsp;En chicanes waren het in den eigenlijken zin des woords welke
H. H. M. maakten. Van den eisch van den Koning durfden zij niets
afdingen, zij wisten te goed dat daarvan niets kon afgenomen worden,
dan eens vroegen zij een tusschen-wapenstilstand van 2 of 4 maanden,
dan eens was er kwestie of de termijn tot deliberatie den IS^eJi afge-
\'oopen was, en meer van dat kaliber.

2nbsp;De memoriën van de castel moncayo zijn van 7 Februarij 1684,
24 April, 3 en 9 Mei, 7, 9, 12 en 17 Junij.

Memorie van CEAMrEicn, van 21 April. Keurvorstelijk BesUut
van 22 April,

en begonnen meer bet oor te leenen aan de vredesvoor-
slagen vooral ook omdat zij , van binnen verdeeld en
van buiten geen hulp verwachtende, niet bij magte wa-
ren iets uit te rigten. De Turken waren wel van Weenen
verdreven, maar de oorlog met hen dreigde lang te worden,
en daarenboven had Oostenrijk zeer geleden, zoo dat het
niet erg oorlogsgezind was en op de Leden van het Rijk,
die zich Straatsburg zoo stil hadden laten afnemen, viel
niet te rekenen. Dit deed de Staten tot den vrede neigen,
zij durfden niet langer meer wachten, toen Luxemburg den
Isten Juixij genomen was; om verdere veroveringen te voor-
komen , bleef hun geen ander middel dan de aangeboden
voorwaarden aan te nemen. Men moet tot hunnen lof zeggen
dat zij alles beproefd hadden om van anderen hulp te erlan-
gen , de Koning van Engeland had echter zijne tusschen-
komst geweigerd en de bijstand, welke zij van de Duitsche
gezanten op de Haagsche conferentie kregen , bestond al-
leen in goeden raad en woorden. Den 29s\'eu Junij werd
het Bestand eindelijk geteekend ® en daarbij verbonden zich

^ Zie de resolutiën der Stat.-Gen. van 2, 16, 20 Maart, 12, 13 April
en 24 Junij.

3 Eindelijk zeggen wij en bedoelen daarmede den langen duur der
voorstellen en tegenvoorstellen. De onderhandeling zelve, toen men eens
verklaard had Trèves op dien basis te willen, ging uiterst snel, de
condusie zelfs overhaast. Zeeland klaagde daarover bij resolutie van
27 Junij. Vervolg van Consid., N». 1, pag. 87.

Het Tractaat der Trèves geeft dxjmohi : quot;Corps Diplomatiquequot;, Vil,
pars. 2 pag. 79. quot;Gr. Plakaat-BoekIV, pag. 294. quot;Vervolg op de
Consideratiën,quot; N». 43.

Wanneer men nagaat hoe lang en ernstig d\'avaux op den vrede
aandrong, dan vraagt men waarom wilde Frankrijk vrede en was het
tevreden met de cessie van een plaats die het op het laatst toch reeds door
kracht van wapenen veroverd had — want dat wij buiten Frankrijks
grootmoedigheid eene andere drijfveer zoeken , zal men ligt billijken.
Wagenaak, XV, 158, stelt dat Frankrijk of den oorlog wilde vermij-
den, imminent geworden door het ontzet van Weenen, of onzen Staat

H. H. M. om door alle goede officiën Spanje te be-
wegen tot aanname der 20jarige Trèves, volgens welke
alles in den toestand zou hersteld worden die door
den Nijmeegschen vrede was in het leven geroepen,
behalve dat Frankrijk behouden zoude: Luxemburg met
14 ä 15 onderhoorige dorpen, Beaumont, Bouvines en
Chimay met dependentiën, doch Kortrijk, Dixmuyden
en verder veroverde plaatsen gaf het terug, waarvan
de fortificatiën geslecht werden, alles indien binnen zes
weken na teekening dezer conventie Z. Oatholijke Ma-
jesteit de Trèves had aangenomen. Beuniën of aanhech-
tingen onder welken naam ook, werden verboden, doch
twisten over plaatsen zouden aan de beslissing van den
Koning van Engeland worden onderworpen tot 3 maanden
na de ratificatie der Trèves. Frankrijk zoude zijne troe-
pen terstond terugtrekken, maar indien Spanje de Trèves
niet aannam, dan verbond het zich om geen oorlog-
in de Spaansche Nederlanden te voeren, mits de Staten
hunne troepen daaruit terug riepen. Tot het sluiten van
een Bestand te Eegensburg stond Frankrijk nog eene
maand toe. Deze Trèves mögt men laten guaranderen.

in verdeeldheid wilde brengen. Het laatste zoude het dan al heel slecht
bereikt hebben , het eerste was nog niet zoo dreigend. Th. lavallee
zegt dat louis XIV de Trèves wenschte uit geldgebrek. Zie ook wa-
genaab, XV, 197. Frankrijk had een groot leger onder de wapenen
en de financiën waren niet in uiterst gunstigen toestand, colbeet was
in den herfst van 1683 gestorven enden 28steu October kwam Spanje\'s
oorlogsverklaring. Ook hbnri martin, quot;Histoire de France,quot; Tom. XIV,
verhaalt de ommekeer van zaken die de dood van colbert te weeg
bragt, doch schrijft de Trèves toe aan LOris\' gematigdheid. quot;La po-
litique deLOüis XIV en Belgique, tout agressive qu\'elle fût n\'était pas
dépourvue de prudence et eût pu même aller plus loin sans que la
France eût lieu de s\'en plaindre. Ce qui était excessif ce n\'était pas
le but, c\'étaient les moyens dont la dureté irritait les populations
contre la France,quot; pag, 19,

Onder de teekenaren trefFen wij den naam van Jacob
Hop aan. Kort voor het sluiten had men eindelijk ge-
hoor gegeven aan Amsterdam\'s dringende instantiën, den
24steu Junij werden de zegels van de papieren afge-
nomen en daarmede was de geheele zaak afgedaan. De*
Gedeputeerden namen weder de zitting in de Vergadering en
ten bewyze dat men geen wrok over het gebeurde hield,
koos men Jacob Hop, als onderteekenaar namens de pro-
vincie Holland. De belooning voor Hop was streelend,
doch nog andere wachtten hem, niet minder vereerend
dan liefelijk. Het aanzien dat hij in de stad Amsterdam
verkregen had was niet gering. Toen zijne benoeming
als Pensionaris moest hernieuwd worden, werd hij quot;in
aanmerking van de goede en getrouwe diensten door
hem aen de stad gedaen en die nog voor het toekomende
van desselfs ijver, vigilantie en ongemeene bequaemheit
te verwagten warenquot;, voor zijn leven herbenoemd \\ Eene
andere belooning vrij wat liefelijker was voor hem het
jawoord van Izabella Hooft, eene zeer schoone vrouwe,
zuster van den Heer Hooft, met wien hij tot d\'Avaux
was gecommitteert geweest. Hun huwelijk werd den
IS\'^t^ii Augustus 1684 voltrokken, een feit dat Wagenaar
zoozeer belangrijk voor de Geschiedenis van Amsterdam
acht, dat hij een gedeelte van het bruiloftvers van Joa-
chim Oudaen mededeelt.

De stad Amsterdam had dus gezegevierd, de Trèves
waren geteekend en de werving was niet geschied, de
Prins had moeten wijken, maar zijn terugtreden diende
om later des te beter den sprong te kimnen nemen. Hij
was in 1672 in eene eigenaardige positie gekomen. Be-
noemd tot Stadhouder in een land dat juist zijn grootsten
voorspoed gekend had in een tijd van stadhouderlooze

Zie vcsoliilie Vroedschrip van Arasleidam 11 Julij 1685,

regering-, had hij zich met eene bijna onbeperkte magt
door den volkswil bekleed gezien. Hij had daarvan ge-
bruik gemaakt om het Vaderland te redden, maar toen
hij deze taak volbragt had, begon hij eerst de banden
en grenzen van zijne magt te bemerken. Tot den vrede
teruggekeerd, waagden de oude regenten weder het hoofd
op te beuren en Willem vond ze dikwijls terug waar hij
ze niet verwachtte. Het water dat men in de polders
en over de landerijen had laten loopen om den voortgang
der Franschen te beletten, was weder binnen zijne vo-
rige oevers teruggebragt, het had sporen van verwoes-
ting doch ook overblijfsels van den vorigen toestand ach-
tergelaten. In vele steden was de wet versteld i, de
nieuwe mannen van den dag deden de oude hunne plaats
ruimen, maar die oude regenten waren daardoor niet
voor altijd tot zwijgen gebragt, en omdat men vele be-
kwame mannen onder hen telde, was hunne stem niet
als ongehoord voorbij te gaan. Willem III bragt die
oude partij tot zwijgen, de min bekwame leden bedwong
hij, de bekwame maakte hij tot zijne vrienden. Dit was
echter geen werk van eenen dag, slechts langzaam kon
hij dat voortzetten en dikwijls stuitte hij daarbij op groote
nioeijelijkheden. Den laatsten ernstigen tegenstand bood
Amsterdam tegen Willem Ill\'s genie in de kwestie die
wij getracht hebben uiteen te zetten. Maar toen Wil-
lem III het niet met geweld zocht ten onder te brengen
en vooral toen hij de zegepraal van Amsterdam zoo ge-
laten droeg en geene haatdragendheid toonde tegen deze
stad, was zij ontwapend. Willem III handelde voorzig-
tiger, en Amsterdam dat geen volkomen gerust geweten
had, was gestreeld door \'s Prinsen vergeten en geneigd

\' De Prins had geene de minste achting voor de wethouderschap
dei ovciige steden. Wagénaar, XV, 196.

om liem te vriend te houden. De Prins ging later met
zijne echtgenoot eens te Amsterdam dineeren en eenige
Heeren werden zoo aardig gewonnen, dat de Prins hen
voortaan onder zijne trouwste dienaren tellen kon. Hiertoe
hielp het groote talent des Prinsen om de hekwame
mannen die zijne tegenpartij opleverde op te merken,
tot zich te trekken en door hen in zijn vertrouwen te
doen deelen, tot de ijverigste dienaren van zijne plannen
te maken. Daarbij kwamen later nog het aanzien en de
luister welke de Prins verwierf en op het land zijner ge-
boorte niet weinig weerkaatsten, maar juist de middelen
om tot dien luister te geraken, leverde Amsterdam met
kwistige hand *, zoozeer was deze stad door den Prins
gewonnen en door en met Amsterdam vermögt Zijne
Hoogheid alles.

Het is in het geheel onze bedoeling niet om te bewee-
ren dat de Amsterdammers in eens geheel omkeerden en
van des Prinsen hevige tegenstanders in een slag ver-
anderden in zijne trouwste en volgzaamste dienaren; zulk
eene ontkenning van het verledene was niet mogelijk en
zou ook eigenlijk niet wenschelijk geweest zijn. De be-
keering (om het zoo eens te noemen) der Amsterdam-
mers geschiedde langzamerhand en zelfs niet dan nadat
het oude geloof, al was het maar voor korten tijd, bij
hen weder de overhand gehad had. quot;Wat wij bedoelen

^ Van de vele bekende feiten diene dit tot bewijs. Tot den jare 1795
toe werd op de jaarlijksche Balans van deze stad eene post van /quot;lOOjOOO
aan de debet-zijde gevonden , zonder dat het bleek aan wien \\le gelden
waren afgegeven, doch door van het eene jaar op het andere achteruit
te gaan, is het bij gedaan onderzoek gebleken, dat die afgifle dagtee-
kende van het tijdstip waarop willem ITI den overtogt naar Engeland
voorbereidde zoodat er alle reden is om het daarvoor te houden dat
dc regering dezer stad de gemelde som in der tijd ter beschikking van
zijne Hoogheid gesteld heeft. d. j. van Lennep quot;Redevoeringquot; cit.

is dat na het verschil over de werving Willem 111 in
Amsterdam een der hechtste steunpilaren van zijne poli-
tiek en een der trouwste bevorderaars van zijn plannen
vond, en van de Amsterdammers eene ondersteuning ge-
noot, welke hem des te meer waard was, omdat hij wist
dat hij in hen geene slaaf sehe dienaren had. Wat men
dus uit de verhalen van d\'Avaux zou denken, dat de
Amsterdammers meer gebeten waren op den Prins dan
vroeger en hunne oppositie even heftig voortzetten, is,
naar wij gelooven, onjuist en wij meenen dit des te meer
te mogen opmaken uit de omstandigheid, dat d\'Avaux
voor de eindelijke eensgezindheid tusschen Amsterdam en
den Prins slechts een enkele reden opgeeft. Hij schrijft
die verbroedering namelijk toe aan de herroeping van het
Edikt van Nantes, waardoor de Amsterdammers, van
Frankrijk afkeerig geworden, zich in de armen van den
Prins wierpen. Nu gelooven wij gaarne dat die vervol-
ging der Hugenoten, welke in gansch Europa zoo diepen
indruk maakte, voor goed bij onze voorouders alle sym-
pathie voor den Koning van Frankryk heeft uitgeroeid,
maar men mag niet vergeten, dat naast de godsdienstige
belangen die van de politiek stonden; in ons vaderland
was eene partij die der Fransche alliantie was toegedaan
en eene die van Frankrijk alle gevaren duchtte; aan
het hoofd van deze laatste stond de Prins en deze heeft
gezegevierd, maar zij heeft die zege niet alleen aan do
herroeping van het Edikt van Nantes te danken, hare
overwinning is daardoor in de hand gewerkt, bespoedigd
zoo men wil, maar toch ook zonder deze zou Willem III
zijne politiek hebben zien triomfeeren.

D\'Avaux kleurt zijne verhalen overigens sterk, hij heeft
b. v. van onzen Jacob Hop dingen verhaald, welke wij
liefst vergissingen noemen. Hop bleef als Pensionaris
der stad in drukken omgang met de voornaamste perso-

neii van het land en vooral met den Raadpensionaris.
Nu vertelt d\'Avaux dat den 21 sten Maart 1685 in eene
zitting van de Staten van Holland Fagel de Heeren van
Amsterdam de les wilde lezen, maar dat Hop hem
bedaard onderhanden nam en zulke krasse dingen zeide,
dat Fagel met tranen in de oogea uit de vergadering
weg liep: een feit, dat wij niet gaarne voor waar aan-
nemen, niet alleen omdat het weinig met het karakter van
Fagel strookt, maar ook omdat de vriendschap tusschen
Hop en Fagel —■ waarvan wij uit latere jaren de meest
ondubbelzinnige blijken hebben gezien ■— zulk antago-
nisme weinig waarschijnlijk maakt. Hop bleef nog eenige
jaren Pensionaris van Amsterdam, volgens d\'Avaux in zijn
hart Franschgezind, maar hiervan is ons niet gebleken. Hij
zoude ook zeer gewenscht hebben om naar Frankrijk te
worden gezonden, zoodat hij op de verzekering van
d\'Avaux, dat Louis XIV hem gaarne zou zien, eene
quot;grande joiequot; op zijn gelaat zou hebben laten blijken.
Wat daarvan is weten wij niet, — maar al is het nu niet al-
leen omdat d\'Avaux het zegt — wij zijn geneigd om daar
aan geen geloof te hechten. Hop was jong; even dertig
jaren oud en daarbij ambitieus; wij bedoelen daarmede
niet dat hem eene gejaagde eerzucht bezielde, maar hij
wilde goed doen wat hij deed en gaarne een werkzaam
aandeel aan de zaken nemen. Zijne positie nu na den
twist van 1684 was schitterend. Hij had bij gele-
genheid van dien twist veel bekwaamheid ten toon ge-
spreid en het geluk gehad dat deze erkend werd; hij was
in zijne geboortestad gezien en geëerd en kon dus op
dertigjarigen leeftijd eene schoone toekomst hopen. Dat

^ Zie d\'avaux quot;Negotialions,quot; tome IV, page 9, 12, 13, 15, 17 en
159 (ovci het gebeurde met fagel in de zitting der Staten van
24 Maart 1085) voorts tonic V, pag, (19, 87 cn 98,

liij nu begeerd heeft om als gezant naar Frankrijk te
gaan, is best mogelijk, maar dat hij gedacht heeft dat
hij als een voorstander der Fransche belangen daartoe be-
noemd zou worden, is niet van hem te denken, daarvoor
was hij te verstandig. Willem III was reeds 12 jaren
Stadhouder en 5;ou niet hebben toegelaten dat den Ko-
ning van Frankrijk een gezant gezonden werd die het werk,
dat hij begonnen was en met taai geduld voortzette, ver-
hinderen kon. Wij zeggen dit, terwijl wij voor een oogen-
blik nog eens aannemen dat Hop Franschgezind was,
hoewel wij uit zijn later leven het tegendeel weten en in hem
een der trouwste dienaren van Willem III leerden kennen.

Men heeft het reeds gezien, in den twist tusschen
Amsterdam en den Prins was Hop geen hoofdpersoon;
hij handelde geheel overeenkomstig den last, dien hij uit
Amsterdam ontving. Hop was, dunkt ons, een uitne-
mend Pensionaris, want hij was als tot handelen gebo-
ren; hij Was voortvarend, niet driftig, maar hij kon niet
met de handen over elkander zitten. Spreken kon hij
niet wanneer men deze kunst alleen aan goede redenaars
toekent, maar hij was kordaat, hij zeide wat hij meende
en sloeg den spijker op den kop; men moest bij hem
niet met uitvlugten of spitsvindigheden aan komen,
maar het gevolg was dan ook dat hij, na eens zijne
meening helder uitéén gezet te hebben, deze niet van
eene geheel nieuwe zijde wist te laten zien en zoo door
andere nieuwe toelichting ingang te doen vinden. Wat
zijn schrijven betreft dat was zeer uitvoerig en vooral
met veel herhalingen, hij was niet kernachtig; hij had
dikwijls zeer gelukkige argumenten, maar hij kwam er
te dikwijls mede voor den dag, hij deelde echter dit ge-
brek, voor zooverre wij oordeelen kunnen, met vele zijner
tijdgenooten. Hij had over het algemeen veel invloed,
hij was energiek: hij had een karakter en het zijn toch

altijd deze welke de bovenhand houden \\ Hy had ove-
rigens slag van met menschen om te gaan; zijne po-
sitie bragt daartoe wel wat bij, maar het meeste lag
toch aan hem. Hij was een rijzig, welgebouwd man,
forsch en eenigzins gezet. Van onder zijne groote pa-
ruik kwamen een breed voorhoofd, een groote neus, een
paar flinke schitterende oogen te voorschijn, de lippen
waren gesloten en om de kin een scherpe trek, die vast-
beradenheid en wilskracht aantoonde. Eene onderkin kwam
daarbij in later dagen, maar ontsierde het gelaat niet.
Zij gaf daaraan veel meer eene uitdrukking van tevreden-
heid en welvarenheid, die tot het geheel behoorde. Hop
was levenslustig, hij versmaadde de genoegens des levens
niet, maar hoewel hij eens beschuldigd werd van daaraan
te veel gehecht te zijn, getuigt zijn geheele leven van
groote werkzaamheid; hij was misschien een van die
menschen, welke veel tijd hebben en veel doen, omdat zij
het geheim kennen van alles op zijn tijd te doen, daar-
enboven had hij een helder verstand en was ras op
de hoogte van de zaken. Ten slotte: hij was eén goed
vader en hoe dikwerf ook voor het heil van het vader-
land buiten\'slands, was hij niet te vreden voor hij weder
te huis terug was en viel zijne meesters onophoudelijk
lastig met het verzoek om te mogen terugkeeren.

Deze is de persoon dien wij op zijn verder leven zul-
len volgen. Nadat hij nog drie jaren het pensionarisambt
had bekleed, werd hij in 1687 tot gezant naar Berlijn be-
noemd; wat hij daar verrigtte, bespreken wij in het vol-
gende hoofdstuk.

1 Hij is ook eens beschuldigd van trots en hoovaardige manieren.
Zie veeedb: quot;Corr. dipl. et milit.,quot; pag. 91. Zijn portret geeft wa-
genaae in het 16lt;ïe dl. zijner quot;Vad. Hist.quot;

TWEEDE HOOFDSTUK.

gezantschap naar berlijn 168?.

preliminair verdrag met denemarken.

«

De handel op Noorwegen en Denemarken was een van
de oudste en tevens van de voornaamste; de betrekkin-
gen met Denemarken aangeknoopt, dagteekenden reeds
van de eeuw. Soms waren ze wel voor eene korte
poos afgebroken, wanneer de Koning van Denemarken
óf onzen handel met zwaardere lasten dreigde, óf den
Sond voor onze schepen sloot, omdat de Republiek, bij
den herhaalden strijd tusschen de twee Noordsche mag-
ten: Denemarken en Zweden, soms de partij van de
laatste koos, maar die storingen waren nooit van langen
duur. De kooplieden hadden te veel belang bij dien
ha,ndel, de nioeder-commercie — later ook wel die op
de kleine Oost — genoemd, dan dat zij zich lang daar-
van konden spenen; daarenboven vonden zij geen baat
bij het middel, om door een oorlogsvloot zich den door-
togt der handelsschepen door den Sond te banen, omdat
dit kostbaarder was dan het kwaad zelf. Herhaaldelijk had-
den de Denen en de Hollanders tractaten gesloten, waarbij
zij hunne handelsbetrekkingen herstelden en het groote

1 Hel tiactaat van 13 Aug. 1645, gewoonlijk, naar de plaals der on-
derhandeling, dat van Christianopel genoemd, maakte aan zulk eeneu
toestand een einde. Men vindt het bij dumont: Corps Diplomatique
\'.pag- 342. Groot Plakaatboek , 11, 562 en in resumé bij de reedtz.
lu\'pertoire des traités conclus par le Danemarc. Göltingen, 1826, p. 92.

6

punt van den Sondtol, de in- en uitgaande regten, o}gt;
billijken voet regelden, doch ook meer dan eens had de
Koning door de schoone inkomsten, welke de Sond hem
opbragt, zich laten verleiden om den tol te verhoogen
en daardoor weder die tractaten te verbreken. Daarenbo-
ven zag de Koning den handel der Hollanders bloeijen
en hunne rijkdommen vermeerderen door de voordeelen,
welke zij in zijne landen behaalden; hij benijdde hun die
en om ze in de handen zijner onderdanen te doen over-
gaan, zocht hij deze tot handelsondernemingen aan te
sporen en trachtte door vrijdommen, premiën als ander-
zins, hun deze smakelijk te maken. De Hollanders be-
hielden echter gaarne hun eens verkregen monopolie,
werkten, hetzij door oorlog, hetzij door andere middelen,
dat streven des Konings tegen en dwongen hem tot her-
roeping van die verleende vrijdommen en immuniteiten.

Deze waren de voornaamste redenen voor de tractaten
met Denemarken in 1645, 1647, 1666 en 1669 — om
van de andere niet te gewagen —\' gesloten en waarvan
het laatste in 1685 eindigde. In het jaar vóór den afloop
van dit tractaat werden in den Haag onderhandelingen
over een nieuw traktaat tusschen Denemarken en den
Staat aangeknoopt % doch het tractaat toen gesloten,
werd door den laatsten niet geratificeerd, omdat men hier
eerst na het sluiten het nadeelige van eenige bepalingen
bemerkte De Koning van Denemarken nam kort daarna

i Te vinden bij de eeedtz, pag. 143; liet was gesloten den 5|15
September. De keedtz vermeldt, wel wonderlijk genoeg, dat het niet
geratificeerd is.

3 Toen dat tractaat gesloten was, kwam het ter kennisse van de
belanghebbende kooplieden, welke daartegen zoo gegronde bezwaren
hadden, dat de Staten weigerden het te ratificeeren, tenzij Denemar-
ken bij expresse verklaring hen geruststelde over die bezwaren, vooral
tegen het bepaalde over de indicature der Nederlandsche schepen en
de visitatie in den Sond enz., geopperd.

een besluit, waarbij liij verklaarde in het heften van
den Sondtol onderscheid te zullen maken tusschen bevriende
en niet-bevriende mogendheden; hij stelde eene nieuwe
tol-ordonnantie in Noorwegen vast en verleende buiten
dien, om den scheepsbouw en den handel in zijne landen
aan te moedigen, privilegiën enz. aan Deensche schepen.

De Staten uit wantrouwen tegen die maatregelen verbo-
den, om den Koning tot herroeping daarvan te dwingen,
bij wijze van réprésaille allen handel op Noorwegen en
besloten tot eene belasting van ƒ 20 op den invoer van
elk last Noordsch hout. In den Haag liet Denemarken
hierover de noodige vertoogen doen, doch men was over
en weer verbitterd en kon elkander niet verstaan. De Sta-
ten eischten geheele herstelling van den ouden toestand,
Denemarken wilde dien slechts gedeeltelijk doen terug
keeren, beide bleven bij hunne eischen en op eene toenade-
ring tusschen hen bestond geen uitzigt. De zaak was
van groot gewigt. De Hollanders dreven meer handel op
Noorwegen dan alle andere natiën te zamen \', jaarlijks
voeren daarheen ca. 300 schepen, metende doorgaans van
400 tot 500 ton en bemand met 12 a 15 koppen; de aan-
voer van scheepstimmerhout, ijzer, pelterijen^ asch, teer
en gedroogde visch, was zeer groot en gaf aan vele
handen in Friesland, Amsterdam en Dordrecht werk. Zij
verruilden die waren tegen specerijen uit hunne pakhui-
zen te Amsterdam, vooral zout, vreemde wijnen, wijn-
azijn, brandewijn, kaas, tabak en manufacturen % welke

^ Huet: de Hollandsche koophandel, Hoofdsluli IV, vertaald uit
1\'et Fransch, Amst, 1717 pag. 88 vlgg.

^ Buitendien was er nog een bijzondere talt van handel, nl. die in
magere beesten, welke alleen op Jutland gedreven werd. Deze handel was
zoo belangrijk dat in 1687, naar men rekende, 32,000 stuks vee uit Jut-
land naar de Nederlanden waren uitgevoerd, kostende, buiten transport
enz. aan inkoop gemiddeld 15 rksd. per stuk en belast »met een uil-

zij of indirekt uit Holland of direkt uit Frankrijk, Spanje
enz. aanvoerden. Deze handel, voor de Hollanders
hoogst voordeelig, was voor den Noor onontbeerlijk \';
het hout diende tot scheepsbouw, maar dewijl men in
Holland daarvan voorraad maken moest, omdat men
niet met nieuw hout kon timmeren, bragt eene tijdelijke
schorsing van de handelsbetrekkingen hier minder on-
gelegenheid te weeg dan in Noorwegen, want wanneer
de Hollanders niet kwamen dan heerschte daar groot
gebrek; allen die van den handel bestonden, van den
houthakker tot de koninklijke schatkist, leden armoede,
omdat zij hunne schatten niet te gelde maken konden,
en dikwijls steeg op sommige plaatsen de nood zeer
hoog. In onze tijden zou men zich van zulke omstan-
digheden naauwelijks een denkbeeld kunnen maken;
de begrippen omtrent de almagt van den staat zijn zoo
goed uitgeroeid, dat men met schouderophalen een be-
sluit lezen zoude, waarbij eene regering den handel met
een of ander land verbood, de geest van zelfbehoud zou

\\ oerregt vavi 2 iksd. Vroeger hadden de Denen die zelve naar Holland
gebragt, doch nu kwamen de Hollanders ze in de stallen opkoopen.
Eene vermeerdering van invoerregt door H. H. M. besloten, veroorzaakte
groot ongenoegen in Denemarken.

1 Dat Denemarken dien handel met Holland noodig had, blijkt vooral
uit de omstandiglieid, dat toen Engeland kennis kreeg van de onderhan-
delingen tusschen de Nederlanden en Denemarken en vernam dat de
Hollanders verlangden behandeld te worden op den voet der oude trac-
taten, het te Koppenhagen liet verklaren, dat wanneer men dien eisch
toestond, de EngeJschen niet meer op de Deensche Staten konden
handelen en aanbood, om wanneer men met hem préferablement
boven de Nederlanders wilde onderhandelen, zich te getroosten dat
zijne ingezetenen op een harder voet dan de Denen behandeld wer-
den. Dit aanbod weid afgeslagen, men vond daarbij dus geen baal.
De vriendschap met Engeland bleef men overigens aankweeken; toen
de verhouding tusschen Engeland en deu Staat scheef en gespannen
werd, zond Denemarken eenen gezant naar Londen.

de menschen wijzer doen zijn dan hunne vaderlijke rege-
ring en de handel zou gedreven worden tegen het ver-
hod in. Toen was het echter iets anders, alles ging nog
200 langzaam, dat jaren noodig waren om handelsbe-
trekkingen tusschen twee landen te doen aanknoopen en
hoewel bij eene schorsing van de bestaande veel geleden
Werd, had men toch de zekerheid van de schade later in te
halen. De toestand was en bleef echter abnormaal, een
goed einde daarvan wenschte men algemeen en dus werd
het aanbod van den keurvorst van Brandenburg, om
tusschen de partijen als mediateur op te treden en hen
tot een goed vergelijk te brengen, door beiden gaarne
aangenomen. Doch al waren beide tot afdoening van za-
ken geneigd, ze wilden dit niet toonen door spoed daar-
mede te maken; Denemarken dat het meest leed, toonde
juist de minste haast en bleef langen tijd eischen, dat
men in Koppenhagen zoude komen onderhandelen, terwijl
de Staten en de Keurvorst dit liever in Berlijn deden. Het
gold een préliminair tractaat tot ophef van de wederzijd-
sche bezwaarnissen en Berlijn, waar onder de oogen van
den Keurvorst kon gehandeld worden, was daartoe de beste
plaats; de Staten besloten daarom den 2üsten Junij 1687
als Extra-ordinaris Envoyé daarheen te zenden den Heer
Jacob Hop, Raad en Pensionaris der stad Amsterdam.

Hop, eerst den 16den Julij zijne instructies ontvangen
hebbende, nam den volgenden dag zijn afscheid en begaf
zich op reis naar Bremen om van daar over de hoven van
het huis Brunswijk, — Zelle, Wolfenbuttel en Hannover —■
Berlijn te bereiken. Zijn last bragt dit mede, hij moest
aan deze hoven in het voorbijgaan pogingen aanwenden
om hen tot eene naauwe alliantie met den Staat te be-
wegen of, mogt dat niet gelukken, hen te weerhouden
van een verbond met Frankrijk. Hop deed zooals hem
gelast was, maar al had men een open oor voor zijne

verzekering\', dat de Staat met zijne naburen in goeden
vrede wensclite te leven, men had tegen eene alliantie
vele bedenkingen, men was beducht dat Frankrijk hun
dit euvel duiden en hunne naburen tegen hen opzetten
zoude, en had verder een zwaar hoofd over den tegen-
woordigen stand van zaken, voornamelijk omdat de ge-
schillen over ïïolstein maar niet konden geschikt worden,
en ten laatste, zooals de hertog vaii Wolfenbuttel zeide:
quot;Monsieur, il faut avoir de quoy.quot; Doch de Staten be-
hoefden niet ongerust te zijn, dat men met Frankrijk
zich zoude verbinden, men wilde dit met niemand doen,
maar alleen zich quot;a l\'abriquot; stellen en kon men Hop niet
beloven dat men met Frankrijk geenerlei alliantie zou
sluiten, omdat men in die belofte nog meer bezwaren
zag, men betuigde hem bij hoog en bij laag dat men den
Staat altijd genegen was en blijven zoude. Hop moest zich
daarmede tevreden stellen en kon dit des te gereeder doen,
daar hij wist dat een aanbod van Frankrijk tot het sluiten
van eene defensieve alliantie te Zelle was afgewezen, naar
men zeide, omdat Frankrijk verlangde dat men ook zijne
bondgenooten zou bijstaan, doch waartoe misschien de jalou-
sie dat Frankrijk met Hannover, buiten Zelle om, handelde,
wel had medegewerkt. Hoe dit zij, voor het oogenblik
had de Staat aan die alliantie nog geene behoefte en
hij stelde zich met die algemeene betuiging tevreden;
Hop riepen gewigtiger zaken te Berlijn, waar hij 4 weken
na zijne aankomst te Bremen, den 29®\'®quot; Augustus aan-
kwam en terstond zeer vriendelijk ontvangen werd.

Met het ceremoniëeel, dat aan gezanten van den Kei-
zer en gekroonde hoofden toekomt, ontvangen, werd zijne
aanspraak door den Keurvorst in quot;seer obligeante en tee-
dere expressiënquot; beantwoord, hij verklaarde Hop, dat hij
den Staten zeer genegen was, waarvan hij vele bewijzen
gegeven had en bereid was in het vervolg nog vele te ge-

ven. Tot zijne commissarissen, welke voor hem het werk
der mediatie verrigten moesten, benoemde de Keurvorst
de Heeren von Fuchs en von Meynders. De eerste, der
Plollandsche alliantie toegedaan en reeds van vroeger aan
Hop bekend — hij had namelijk in 1684 namens den
Keurvorst getracht vrede te stichten tusschen ■ de stad
Amsterdam en Prins Willem III, —- trachtte hem zijn
verblijf te Berlijn aangenaam en zijn werk gemakkelijk
te maken; de tweede, een man meer van het hof dan
van zaken en die geene kennis hoegenaamd van handel
en scheepvaart had, behoorde tot de Fransche partij en
helde in deze zaak naar Denemarken over; hij werkte
Hop tegen en deed dikwerf de goede bedoelingen van
von Fuchs schipbreuk lijden. Den Keurvorst zeiven wa-
ren die Sympathien van von Meynders ook zeer goed
bekend; het was daarom dat hij bij zijne eerste particu-
liere audientie aan Hop de waarschuwing gaf, om met
von Meynders over de Deensche zaken alleen te spreken,
terwijl hij met von Fuchs alles mogt bespreken , zelfs datgeen
wat hij met den keurvorst in het particulier behandelde.
Aan een hof als dat van den grooten Keurvorst, bekend
om de gemakkelijkheid, waarmede men met alle mogend-
heden verdragen sloot, moesten alle partijen vrij hare
stem kunnen doen hooren; elk voerde daar op hare beurt
eens den hoogsten toon en waar geene op langen duur
kon bogen, moesten zij van elkanders gelijkheid overtuigd
zijn. Bij den aanvang reeds ondervond Hop moeijelijkhe-
den; de Fransche geza,nt deed zijn best om hem het le-
ven zuur te maken; bij den Keurvorst zocht hij hem te
schaden door te vertellen, dat hij in des prinsen ongenade
gevallen en daarom met deze zending verwijderd was, —
niet onaardig gevonden; —■ dat de Staten den Keurvorst
om den tuin leidden en dat van die mediatie niets ko-
men kon, omdat de Staten niets zouden willen inschikken.

dat Hop dan ook bijna tot niets gelast was en de zaken
aan den gewonen resident Ham bleven toevertrouwd.
Wanneer Hop het geringste misverstand met den een
of ander had, dan kwam de Fransche gezant er bij en
zorgde voor het noodige bijwerk. Zoo rees er een klein
verschil tusschen Hop en zijne commissarissen; hij ver-
langde dat de conferentiën te zijnen huize zouden worden
gehouden, zij, dat men op het slot bijeen zoude komen
en Hop gaf toe, omdat het slot als neutrale plaats door
gezanten van beide partijen des te beter kon bezocht worden,
toen kwamen kleine beleedigingen van von Meynders en
een paar geestverwanten, enz., enz.; alles liep echter tot
genoegen van Hop af daar de Keurvorst zich in die za-
ken mengde. Onze jonge gezant zond echter van al die
billevesées geen berigt en toen daarvan toch eenig ge-
rucht in zijn vaderland zich verspreidde, werd hij ge-
drongen daarvan een omstandig verhaal te geven, waaruit
voldoende blijkt, dat hij cordaat wist te handelen, waar
het den eerbied, aan zijne meesters verschuldigd, gold;
terwijl de Keurvorst hem gelijk gaf, wist hij tevens zoo
te pas een hoogen toon aan te slaan, dat voor hetvervolo-
aan alle die nietigheden een einde was gemaakt.

Toen Hop in Brandenburg aankwam, was de Deensclie
gezant, de Heer von Leuten, nog niet gekomen; eerst
eene maand later dan Hop verscheen deze voor den Keur-
vorst. De punten, welke von Lenten aan den Keurvorst voor-
droeg, geven reeds dadelijk het standpunt aan, Avaarop
Denemarken zich plaatste. Het betuigde zijne gereedheid
om de vriendschapsbetrekkingen met de Vereenigde Pro-
vinciën te hervatten, mits deze de hinderpalen, welke
zij aan den Noorschen handel hadden in den weg gelegd,
wegnamen, terwijl de Koning verklaarde van zijne zijde
reeds alle grieven te hebben opgeheven door het bevel
aan zijne ambtenaren gegeven, om de tol-ordonnantie te

schorsen. Deze voorstelling was echter onjuist, H. H. M.
vorderden meer; zy kwamen wel met slechts eenen eisch
op: herstelling van den toestand tijdens de vorige tracta-
ten bestaande, maar bedoelden daarmede de afschaffing
van al hetgene in strijd met dien was ingevoerd,
speciaal eene opheffing van alle privilegiën aaü Deensche
schepen toegekend, en de intrekking van de tolordon-
nantie, zoodat de Nederlanders wederom veiliglijk met
allerlei waren de Noorsche en Deensche kusten zouden
kunnen aandoen.

De veiligheid van het grondgebied van den Koning
van Denemarken hing voornamelijk af van eene goede
vloot. Maar die te verkrijgen was zoo gemakkelijk niet
en de Koning moest daartoe alle dienstige middelen aan-
grijpen. Daaronder was een van de voornaamste dat hij
de schepen door zijne onderdanen uitgerust, groote voor-
regten toekende, onder verpligting om hem in den oor-
log te dienen. Hij verbeeldde zich op deze wijze in tijd
van nood eene goede vloot bemand met bevaren matro-
zen, te zullen hebben en zich daardoor zijne landen ver-
zekerd te zien, terwijl ■— en dit was lang niet verwer-
pelijk — de handel van de Denen werd aangemoedigd
en aangespoord om, met eenige kans van slagen \' ,
de concurrentie met vreemden te wagen. Vreemd
was daarin niets, ieder vorst handelde zoo voor zijn
volk; onregtvaardig ook niet, want een vorst mag zijne

1 De beretening faalde echter wel eens. De invoer van zijde in
Denemarken was verboden. Dat verbod veroorzaakte dat voor nog
slechter stoffen dan de vreemde eens zooveel moest worden betaald,
dat de winkeliers van de taxatie der fabriekanten afhankelijk waren,
en dat toch die fabrieken niet konden blijven bestaan; dat hun fonds
quot;Pging, zoodat de Koning een besluit nam waarbij hij voogden van
minderjarigen authoriseerde hunne penningen daarin te beleggen tegen
een evenredig deel van de winst of tegen 5 pCt.

eigene onderdanen toch wel privilegiën schenken en hen
van lasten i vrijstellen? Eerst konden alleen groote
schepen die voorregten deelachtig worden, doch later
werden zij zoo algemeen, dat zelfs quot;schepen die naauwelijks
een pothuis van een cajuit en een verdek bekwaam om
een afbrandend stuk kanon te verdragen met laat staan
eenige sortable monture om Zijne Majesteit ten oorloge
te dienen, voeren kunnen,quot; onder het groote getal —
volgens Deensche opgave 50 a 60, naar eene begrooting
van Hop wel 200 —■ werden opgenomen. Eene ordon-
nantie van 3 April 1683 onderscheidde 4 soorten van
schepen, naarmate zij 36, 24, 12 of 6 stukken voerden;
de laatste moesten zijn van 50 last. De twee eerste
soorten heetten quot;defensions-quot;, de twee laatste quot;exemp-
tions-schiffe.quot; Door eene latere tolordonnantie kregen
zij nog veel grootere voordeelen, vroeger waren hun voor-
namelijk vrijdommen van tollen verleend, toen werd
vastgesteld dat vreemde schepen welke goederen, niet uit
hun land oorspronkelijk, aanvoerden, daarvan vierdubbelen
tol betalen moesten, — werd de invoer van azijnen, zout en
Fransche wijnen uit de Nederlanden verboden en werden deze
waren direkt door vreemde schepen aangevoerd, met hoogeren
tol belast; eindelijk mogten vreemde schepen in de rijken
van den Koning van Denemarken niet van de eene op
de andere haven varen. Met deze belemmeringen en tegen
deze voorregten was de handel voor de Nedeidanders on-
mogelijk geworden, en daar zij liever geen handel dre-
ven dan dat zij de voordeelen daarvan in andere handen

I De Denen zeiden dat ook de Zweden zulke geprivllegiëerde scliepen
hadden en zelfs met aveu van H. H. M. Dat was waar, doch zij
verzwegen dat toen Zweden in 1640 die soort scliepen had ingevoerd,
het op de klagten van H. H, M. die tot een klein getal beperkt en
slechts zeer matige privilegiën daaraan toegekend had, omdat men zag
welk ongelijk de Staat daardoor leed.

zagen overgaan, liadden de Staten eerst de vaart op
Noorwegen verboden en tevens eene belasting van ƒ 20
op elk last Noorscli liont gelegd, en later nog eene
nienwe belasting ingevoerd van ƒ 20 per last van elk
Deenscb schip dat in de Nederlanden eene lading innam
of loste

Dat verbod dateert van 28 Maart 1687. H. H. M. wil-
den het niet opheffen, wanneer de oorzaken die het
in het leven hadden geroepen, niet ophielden. De-
nemarken had daarnaar geene ooren, maar bood aan
de tolordonnantie te schorsen en dan verder de Neder-
landers te behandelen op gelijken voet als in het gene-
raal de onderdanen van den Koning. Dit laatste nu
was niet genoeg, niet omdat de Koning zijne onder-
danen slecht maar veeleer omdat hij de meeste hunner
te goed behandelde. De gelijkstelling toch zou niet an-
ders beduiden dan dat alle Denen geprivilegiëerd zouden
worden en de Nederlanders als gewone onderdanen be-
handeld , niemand zouden kunnen vinden met wien zij
gelijke regten hadden. Maar het eerste punt zelfs meende
Denemarken niet opregt. Buiten de voorregten in die
ordonnantie aan de Denen toegekend bevatte deze nog
vele bepalingen omtrent hoogere belasting, terwijl bijna
alle waren welke door de Nederlanders gewoonlijk werden
aangevoerd daarbij verboden waren; voorts had men in
Noorwegen nog den uitvoer van eenige houtsoorten,
vooral eiken, verboden, en zoo was buiten de verdere

1 Tegen het verbod van handel werd van Deensche zijde aangevoerd:
quot;Wanneer een handel maar vrij en open is vind een cooproan selfs of
profit daarbij is. Bijaldien hij snlcx niet gewaar wert hout de handel
van selfs op , doch isser profit bij soo continueert deselve, maar allen
handel en commercie in \'t generael tegen een naburigh potentaet bij
placcaet te verbieden en op te houden, geschiet wel onder vijanden,
doch dat sulcx onder vrienden,quot; enz.

bezwaren van meerdere belasting, visitatie en meting der
houtscliepen als anderzins die geheele ordonnantie op
den in- en uitvoer eigenlijk een verbod daarvan. Dene-
marken wilde deze nu wel schorsen en beweerde zelfs dit
reeds gedaan te hebben, maar was daarin niet geheel te
goeder trouw, want als bewijs van die schorsing wilde
het de verklaringen van twee Nederlandsche kooplieden
opdringen, die bij de doorvaart door den Sond eene civiele
behandeling ondervonden hadden. En toen de Envoyé
van H. H. M., welke gehoord had dat deze attestatie door
knoeijerij was verkregen, met regt vroeg om copij te
mogen hebben van de orders door Z. M. aan zijne tolbe-
dienden den 9\'^eii Juüj gegeven tot schorsing der rolle,
omdat die civiliteiten nog niets voor het vervolg be-
wezen , draalde men daarmede zoolang mogelijk, en toen
zij eindelijk kwamen, bleken zij maar half voldoende.

De onderhandelingen te Berlijn duurden zeer lang,
vooral omdat Denemarken ze zeer rekte. De Deensche ge-
zant ging met groote behendigheid te werk — en hij had
ze ook noodig; zijn streven was om de zaken zoo voor te
stellen alsof H. H. M. onredelijk en onhandelbaar waren
en alsof de voorstellen die zijn Koning deed van zoo
groote inschikkelijkheid de blijken droegen, dat men on-
mogelijk iets meer van hem kon vergen. Wanneer men
de depêches van Hop met de bijlagen — welke vooral de
memoriën door von Lenten ingeleverd bevatten ■—■ leest,
dan zoude men haast geneigd zijn om H. H. M. van
stijfhoofdigheid, op zijn minst, te beschuldigen en den
Deen gaan gelooven; komt men echter aan het einde
der onderhandelingen , dan blijkt de onopregtheid van
alle Deensche betuigingen en moet men de weinige toe-
geeflijkheid van H. H. M. billijken, welke het belang
van hunnen handel voorstonden en dien in de eens ver-
kregen regten wilden hersteld zien.

Dat von Lenten door zijn dralen de zaken slepende
Meld, blijkt vooral hieruit dat toen, terstond reeds na von
Lenten\'s officiëele audientie. Hop zijne gereedheid tot on-
derhandelen bewees, en om daarmede te beginnen vroeg
dat von Lenten zijne volmagt toonde, deze daaraan eerst
den 22sten October voldeed. Die tusschentijd werd vooral
zoek gebragt met het schrijven naar Denemarken om
kopij der schorsing te mogen ontvangen en met tallooze
conferentiën tusschen de commissarissen en de respective
gezanten. Daarbij kwam nog dat von Lenten te voren
altijd bij de hoven van midden-Duitschland geëmploijeerd
niet geheel in de kwestiën van handel en zeevaart te
huis was; hij had zich daarom ook van deze zending
trachten te verschoonen en durfde bijna niets zeggen of
doen zonder bepaalde voorschriften uit Koppenhagen. De
mediateur, hoewel hij om de zaken tot een goed einde
te brengen, soms wel eene vermaning aan beide partijen
moest uitdeelen, was meer van de billijkheid der Hol-
landsche eischen overtuigd dan van die der Deensche
voorslagen. Toen Denemarken er op aandrong dat de
Keurvorst aan de Staten zoude schrijven om hen tot eene
prompte afdoening te vermanen, verkreeg Hop zeer ge-
makkelijk van den Keurvorst, die over de politiek welke
Denemarken volgde zeer ontevreden was, dat ook aan
deze geschreven werd en dat die brief aan H. H. M. niet
zoude afgezonden worden voordat men hem dien ter in-
zage gegeven had. De zaken bleven hangende tot De-
nemarken eindelijk dennbsp;October des Keurvorsts brief
beantwoordde en met denzelfden post aan von Lenten ge-
lastte om zijne pouvoirs te laten zien. De geregelde confe-
rentiën namen toen eerst een aanvang, en nadat men was
overeengekomen om tot handelplaats voor een definitief
tractaat Hamburg (of even daarbuiten) aan te nemen en
de duur van het preliminair tractaat tot 1quot; April was

Isepaald —■ in de hoop om spoedig gereed te komen —
ging men over tot het bespreken van de zaken \'\'an fond.quot;
H. H. M. hadden bij resolutie van 29 September —
hun antwoord aan den Keurvorst ■—hunne eischen noe*
eens geformuleerd en op deze resolutie leverde Denemar-
ken een antwoord dat in hoofdzaak op het oude neder-
Jiwam; H. H. M. moesten alles doen en Denemarken
beloofde noch ophef van verbodsbepalingen van den in-
voer, noch intrekking van de geprivilegiëerde schepen,
doch stelde omtrent het laatste als expedient voor dat
ook Nederlanders in zulke schepen aandeelen zouden
mogen hebben. Gesommeerd om zich over die ver-
bodsbepalingen diiidelijk te verklaren, kwam het einde-
lijk uit dat men die niet wilde intrekken, en eerst na
vele en lange conferentiën over dit punt, kreeg Hop
zijn zin. De kwestie der defensionsschepen had echter
meer zwarigheid in. Na eene voortdurende herhaling-
dat Denemarken in de afschaffing daarvan nooit zou
kunnen toestemmen, dat de eer des Konings daarmede
gemoeid was enz., kwam het eerst in de laatste
week van Januarij met het voorstel aan om hun getal
eenigzins te beperken; het eerste voorstel was om die
tot 100, alle grooter dan 50 last (dus van de drie eerste
soorten) terug te brengen, en vervolgens takelde men
van 100 op 90, 80, 50, 30 en 25 af, tot op het laatst
in den algemeenen ophef werd bewilligd. Er was voor
Hop groote standvastigheid noodig om voortdurend te
blijven weigeren, want dat naderen tot het einde ging
zeer schoorvoetende. Hop vroeg meer dan eens om be-
paalde orders uit den Haag, omdat hij dat voortdurend
weigeren niet voor zijne verantwoording durfde te nemen,
te minder daar hij soms bij geruchte uit Holland hoorde
dat men daar zeer wenschte om den handel weder ge-
opend te zien; deze geruchten werden wel niet altijd be-

waarheid \', maar ook te Koppenhagen vernomen stem-
den zij de Denen tot mindere inschikkelijkheid. Voorts
kwamen commissarissen, hoewel van de redelijkheid
der Hollandsche snstennen overtuigd, op het laatst zelve
met voorslagen tot het nemen van een middenweg
aan, vooral op grond dat die schepen reeds zoolang had-
den bestaan en nu bij een preliminair tractaat voor kor-
ten tijd en tot een zeker maximum toegelaten, weinig
schade zoude kunnen toebrengen. Deze loop der zaken
zoo kort voorgesteld zou kunnen doen denken dat de
onderhandeling spoedig ging; men had dit wel gehoopt —
vooral Denemarken, dat op eene tijdige overeenkomst
drong opdat de schepen nog eene reis naar Noorwegen
zouden kunnen doen voor het invallen van den win-
ter —■ doch eerst in Julij 1688 werd het preliminair
tractaat geteekend. Ontwerpen daartoe waren reeds in
den eersten aanvang ingediend; toen von Lenten hiertoe
was uitgenoodigd, had ook Hop van zijne zijde er een in
gereedheid gebragt. Men was daarmede den 26sfen Oc-
tober gereed; dat van Hop was lang, het bevatte 11 artt.,
trad in vele bijzonderheden, b. v. naar welke artt, van
de oude tractaten de verschillende punten in kwestie
in het vervolg zouden geregeld worden, terwijl hij den
ophef der tolordonnantie van 1686 uitdrukkelijk ver-
meldde. Het project van von Lenten was veel korter,
hij stelde voor om in de houtlasten, scheepsmeting enz.
de oude tractaten te volgen, de tolordonnantie te schor-

1 Von lenten had beweerd dat quot;twee provinciën en meer als eenige
honderd burgers van Amsterdam de vrijheid van commercie ijverig ver-
langen en zoeten.quot; De Raadpensionaris schreef daarover aan hop: quot;men
heeft wel getracht in Zeelandt en ooct onder de schippers en hande-
laars op Noorwegen in Hollandt wat commotie en ijver te maecten,
maer die is aanstonts gestuyt en heeft men haer alle soo overtuygt
van haer ongelijck dat sij nu sijn veel artiger als oyt voor desen.quot;

9G

sen , een vasten tijd te bepalen voor den duur van dit trao
taat, terwijl hij de concessiën, door H. H. M. te doen,
open liet. De aanmerkingen welke Hop daarop maakte
kwamen meestal op de oude redenen neder, von Lenten
nam ze gunstig op, doch voor men het over de geprivile-
gieerde schepen en het daarmede in verband staande ver-
bod van invoer eens was, verliep veel tijd. Terwijl de
onderhandelingen te Berlijn voortduurden namen de Sta-
ten den 28sten November eene resolutie op het ontwerp
van Hop; zij keurden dit goed en wenschten den duur van
het preliminair tractaat vast te stellen tot het hoofdtrac-
taat zou gesloten zijn, wanneer echter Denemarken eene
vaste tijdsbepaling verlangde, moest deze zoo ruim mogelijk
genomen worden. Dit ontwerp, volgens die resolutie aan
de commissarissen ingediend, werd door von Lenten en Hop
in eene conferentie van 13 December bediscussiëerd. Eene
opnoeming van de speciale punten van die discussie is
onnoodig; hetgeen er gesproken werd, waren meestal woor-
denvitterijen, der vermelding niet waardig. Daarenboven
wei\'d het voorwerp der debatten terug genomen, men
klaagde over de langwijligheid van dit project en noodigde
Hop uit om een korter ontwerp op te stellen. De bepalin-
gen van dit kwamen hierop neder: tot handelplaats voor
het definitief tractaat werd genomen Hamburg of Altona;
na de sluiting van het preliminair tractaat,en zoolang dit
duurde zouden de Ingezetenen der Nederlanden behan-
deld worden op den voet en conform de letter der vroe-
gere tractaten, terwijl alles wat in strijd met deze was
ingevoerd, zoude opgeheven worden; de passage door den
Sond zoude als van ouds geschieden en het verbod van
invoer van eenige waren en koopmanschappen cesseeren;
even zoo de Deensche tolrolle van 27 April 1686 met
alle vrijheden, exemptiën enz.; H. H. M. van hunne
zijde trokken het plakaat van 27 Maart 1687 in; de ge-

privilegiëerde scliepeii en de meerdere belasting door
H. h. M. geheven, zouden geschorst en bij het later
tractaat definitief geregeld worden; het laatste artikel
liep over de ratificatie. Dennbsp;December 1687 en

dennbsp;Januarij daaraanvolgende hielden de gezanten

conferentiën over dit ontwerp, waarin zij wel wat vor-
derden, maar het toch niet geheel eens worden konden.
Inwilligen dat alle waren in Denemarken werden toege-
laten, kon von Lenten niet, maar evenmin kon Hop
zijn voorstel aannemen, om eenige weinige soorten verbo-
den te houden, welke de Staten dan ook in hunne landen
zouden mogen verbieden; in de theorie mogt daarin een
schijn van billijkheid en gelijkheid liggen, in de praktijk
was dit ten hoogste nadeelig en ten praeiudicie van oudere
regten. De ophefang van de ordonnantie omtrent de de-
fensieschepen verlangde von Lenten, dat uitgesteld werd
tot de behandeling van het definitief tractaat en hij
sloeg Hop daarom voor dat men tot zoolang genoegen
zoude nemen met de belofte dat die schepen ondertiisschen
niet vermeerderd zouden worden onder bepaling dat ook
Nederlanders in zulke schepen aandeel hebben of zelve die
bouwen mogten. Eerst den dag na die tweede conferentie
(3 Januarij) opperde hij, als zijne particuliere meening,
het voorstel om het getal dier schepen te beperken, maar
Hop wilde zich daarmede in het geheel niet inlaten, hij
zeide dat H. H. M. hunne maatregelen wilden intrekken,
maar dan moest ook Denemarken de oorzaken welke daartoe
aanleiding hadden gegeven, wegnemen; de geprivilegieerde
schepen hadden de meerdere belasting op de Deensche sche-
pen en de tolordonnantie het verbod van de vaart uitgelokt.

Terwijl Denemarken zich dus afsloofde met schijnbaar
voordeelige en billijke voorstellen te doen, kwamen in
deze onderhandeling een paar incidenten op, die haar einde
misschien zeer bespoedigden.

Hop had reeds in October, toen men het nog niet
eens was over de plaats tot behandeling van het definitief
tractaat onder de redenen welke voor de keuze van Hamburg\'
pleitten—^ buiten die van meerdere nabijheid — ook opge-
noemd dat daarheen , als des Keurvorsts gezant in de Hol-
steinsche zaken, de heer von Fuchs ging, dat hierdoor von
Meynders de eenige commissaris te Berlijn zou zijn en dat
men dan wegens diens onwil niets verder zou kunnen komen.
Bovendien was te Hamburg een gezant van Zweden, von Vel-
lingen , met wien hij volgens den last van den Raadpensiona-
ris zou kunnen spreken over het vestigen van den houthandel
in Zweden; was het daar in eene handelstad gemakkelij-
ker om inlichtingen te bekomen over punten van handel
en scheepvaart, welke in het tractaat met Denemarken ter
sprake konden komen; en eindelijk, wanneer H. H. M. te
Hamburg hunnen gezant lieten medewerken in de on-
derhandelingen over Holstein, zoude zulks eenige leden
van den Nedersaksischen kreits zeer aangenaam en der
gemeene zaak zeker niet ondienstig zijn. Alle deze re-
denen, aangevoerd in de verwachting dat het preliminair
tractaat spoedig zou gesloten worden, bleven van toepassing-
toen de negotiatie gerekt werd en in Februarij nog niet af-
geloopen was. Zij waren veeleer nog dringender geworden,
want bij de waarschijnlijkheid dat de zaak nog lang kon du-
ren , werd het noodiger dat men trachtte om van Zweden
hout te verkrijgen en daardoor den Denen liet vuur eens na-
der aan de schenen te leggen. Hop bleef aandringen op
verlof tot die reis naar Hamburg en had dit in Februarij
verkregen met den last om in de zaak van Holstein c^.
Denemarken het spoor van Zweden, Lunenburg en Bran-
denburg te volgen, doch alleen door zijne officiën eene
afdoening van zaken te bespoedigen en den Staat tot niets
te obligeeren Hop ontving dat verlof met blijdschap,

1 Aan deze zaak werd bij tractaat van 20/30 Junij 1689 te Altona ccn

hij had bij die reis een particulier belang, dat veel bij
hem woog; hij wilde nl. zijne vrouw tot zooverre geleiden
op hare terugreis naar Holland, waarheen zij wegens
hare aanstaande bevalling vertrok. Voor zijne afreize
deed hij nog eene poging om van v. Lenten een bevredi-
gend antwoord te krijgen op zijne laatste memorie, en,
kon het zijn, het tractaat nog voor zijn vertrek te slui-
ten, maar toen deze — zooals trouwens wel te denken
was — mislukte, nam hij van den Keurvorst den 3den Maart
afscheid, naar hij zeide, slechts voor korten tijd, omdat
hij de onderhandelingen geenszins afbreken wilde maar deze
hervatten zoude zoodra Denemarken eenige meerdere in-
schikkelijkheid toonde; ondertusschen bedankte hij den
Keurvorst voor zijne bemoeijingen en deelde hem in het
grootst geheim den last mede, welken hij aangaande de
Holsteinsche differenten te Hamburg had ontvangen. De
Keurvorst sprak hem allervriendelijkst toe, betuigde in
krachtige termen zijne satisfactie over het in hem ge-
stelde vertrouwen, zeide dat hij zelf in zijn hart een goed
Hollander was en drong bij hem aan op zijne spoedige
terugkomst. Van Mevrouw Hop nam hij een allergracieust
afscheid, hij verzocht peet te mogen zijn van het kind,
dat zij ter wereld brengen zoude, zoo dit een zoon ware
en vereerde haar tot aandenken een juweel.

Dat vertrek van Hop naar Hambitrg, gt;— verontschuldigd
omdat hij te Berlijn toch niets kon uitrigten —• en dat
spreken met den Zweedschen gezant over het aanknoo-
pen van betrekkingen in den houthandel, was Denemar-
ken zeer onaangenaam en gaf stof tot nadenken. Want
terwijl von Lenten niets te doen had, gebruikte Hop zijn

einde gemaakt. Zie de keedtz, p. 144. Ddmonï: Coips Diplomat.
VII, 2, p. 231. Zie ook rÜTTEß: Historische Entwicklung der heutigen
Staatsverfassung des Teutschen Reichs, Thl. 2, Gott, 1786, pag. 321.

7 *

vrijen tijd allernuttigst, op de hand van Denemarkens
tegenpartij zijnde, versterkte hij deze met het aanzien,
dat H. H. M. in Duitschland genoten en maakte dus de
onderhandelingen voor Denemarken niet gemakkelijker.
Men poogde wel Hop ook nog met iets anders, met het
préliminair tractaat, bezig te houden, maar hij zeide dat
voor die onderhandeling het tooneel te Berlijn was en dat
hij daarin te Hamburg geene gastrollen wilde geven. Hij was
waarlijk lastig, want weggaan wilde hij ook niet, al zeide von
Ehrenschildt, de Deensche gezant te Hamburg, dat von
Lenten nieuwe orders had zoodat, als Hop te Berlijn terug
was, het préliminair tractaat binnen 24 uren kon ge-
teekend zijn, doch toen Hop vroeg om eerst te mogen
weten welke die orders waren, behield men het stil-
zwijgen. Ook een advies van den Raadpensionaris, dat
het met de bienséance strijdig was zoo hij langer bleef
al mogt hij — R. — het zelf wel wenschen en dat hij
dus goed zou doen met naar Berlijn terug te keeren, te
meer daar de Keurvorst zoo ernstig ziek was geworden,
dat men zijn overlijden vreesde, sloeg Hop in den wind.
Er was eene resolutie van de Staten noodig om hem van
Hamburg te doen vertrekken. Denemarken zat alles
behalve op rozen; de fermeté van H. H. M. bekommerde
zeer velen; uit Noorwegen kwamen particuliere berigten,
dat door het verbod groote ongelegenheid gecauseerd was,
welke zelfs door den Deenschen gezant niet konden ge-
loochend worden, en dus zijn beweeren, dat men wel
een weg voor zijn hout zou vinden, ietwat tegenspra-
ken. Daarbij kwam dat de onderhandelingen van Hop
met den Zweedschen gezant zeer goed gingen; de gezant
dier kroon te Berlijn, daar pas kort voor Hops vertrek
aangekomen en nog nieuw in die zaken, had de voor-
slagen van Hop aangaande den houthandel niet zeer
gunstig aangehoord, omdat hij aan den ernst daarvan

twijfelde en daclit dat ze alleenlijk gedaan werden om De-
nemarken schrik aan te jagen. De Zweedsche gezant te
Hamburg nam de zaak met meer vertrouwen op en uit
zijne hand verkreeg Hop van den Zweedschen Koning
Karei XI zeer gunstige besluiten; de Koning deed al het
mogelijke om den houthandel te bevorderen, hij vermin-
derde de tollen op den uitvoer tot op pCt., schafte
monopoliën af, deed de binnenlandsche stroomen in goede
orde brengen, tot afvoeren van het hout naar de zee, in
één woord: hij toonde en bewees zich zoo gereed, dat
reeds terstond de handel begon en eenige schepen uitzeil-
den om het gekochte hout te gaan halen, welke te Else-
neur met ontsteltenis werden aangezien.

Den lO\'^cn Mei schreef Hop weder zijne eerste missive
uit Berlijn, maar bij deze en eenige volgende kon hij
weinig belangrijks melden. Vooreerst was de groote Keur-
vorst gestorven en moest men zijnen zoon en opvolger
verzoeken de mediatie voort te zetten en zich overtuigen
dat deze den Staat evenzeer genegen was als zijn vader; dan
moesten beide gezanten nieuwe volmagten hebben, ten laat-
ste moest Denemarken tot eene algeheele toestemming in
der Staten eischen bewogen worden. Voor het laatste bestond
echter meer kans dan vroeger en reeds dadelijk na zijne te-
rugkomst te Berlijn bemerkte Hop de zegenrijke gevolgen
van zijn uitstapje. Zoo geheel onwaar was het niet wat
Ehrenschildt beweerd had, von Lenten toonde veel meer
inschikkelijkheid,quot; zoodat eene afdoening aanstaande kon
genoemd worden; von Lenten bragt herhaalde bezoeken
aan Hop en hoewel deze bij zijne oude weigering van alle
uitzonderingen bleef, liet v. Lenten toch bij elk bezoek iets

1 Denemaiken was zelf zoo te moede geworden van zijn dralen, dat
de Koning op liet laatst aan v. Lenten order zond om te sluiten quo-
vis modo, liet tractaat deelen mede: de reedtz op. cit. p. 144; vu-
mont YIT, 2, 157; Groot Plakaat-Boek IV, 302.

van zijne eischen vallen. De eerste keer gaf v. Lenten het ver-
bod van invoer der zijden manufacturen op en was dus dat
laatste voorbehoud op de algeheele vrijheid gevallen, de
tweede maal verzocht hij dat H. H. M. de belasting op de
vette waren, zoo schadelijk voor de Denen, zouden afschaf-
fen, maar op Hops antwoord dat dit iets geheel nieuws was
en dat hij daarin niet kon treden, verontschuldigde von
Lenten zijn verzoek en liet het er bij. Met de defensie-
schepen kwam men zoo vlot niet vooruit; het verlangen
was nu om 25 schepen te houden met vermindering van
hunne tegenwoordige voorregten tot op | en exemptiën
tot op I, hetwelk von Lenten nog eens formuleerde en ad-
strueerde, maar Hop schudde van neen. Een paar da-
gen later vroeg von Lenten om die uitzondering te mogen
behouden, alleen voor het geval dat die schepen met hout ge-
laden waren en toen Hop pal bleef, liet von Lenten zich vrij
onbestemd uit dat Denemarken dan misschien wel zou
toegeven. En waarlijk dat gebeurde; toen Hop nog eens
versterkt was in zijne pertinente weigering door eene re-
solutie van H. H. M. van 10 Junij en de berigten uit
den Haag de onverbiddelijkheid van H. H. M. nader
bevestigden, stemde Denemarken, op eene ernstige aan-
maning van den mediateur, in de generale cessatie van
die schepen toe.

Nu kwam het er dus alleen maar op aan om het trac-
taat te teekenen; het ontwerp van Hop diende tot bazis
en hoewel de discussie daarvan nog eenige uren duurde,
werden daarin bijna geene veranderingen gemaakt. Die
van art. 6 was van eenig belang; op aandrang van v. Len-
ten werd daarin opgenomen dat de twee voorname pun-
ten der onderhandeling, welke nu geschorst werden, ter
definitieve regeling gerenvoyeerd werden naar het tractaat,
hetwelk in Hamburg zou gesloten worden; Hop verzette
zich daartegen, omdat hij deze bepaling strijdig achtte met

de eer zijner principalen, maar gaf eindelijk toe, omdat
ook de mediateurs dit verlangden, onder voorbehoud der
goedkeuring van H. H. M. Van minder belang was de
inlassching dat de ophefBug dier schepen geschiedde ook
op verzoek van mediateurs, terwijl echter de wensch van von
Lenten, dat een artikel aan het tractaat zou worden toe-
gevoegd, waarbij bepaald werd dat geene nieuwe belas-
tingen of verbodsbepalingen gedurende den duur van dit
traktaat zouden mogen ingevoerd worden, verworpen werd,
omdat bij eene eerlijke uitvoering van het tractaat dit toch
niet geschieden mogt. Het origineel van het tractaat in
de Hollandsche taal geschreven werd met de Duitsche
vertaling den ßden Julij geteekend ^

quot;Na eene negotiatie, die niet nagelaten heeft seer verdrie-
quot;tig en opereus te sijn en omtrent 13 maanden in plaats van
quot;3 of 4, zooals men aanvankelijk meende, geduurd heeft,quot;
bad Hop quot;ootmoedichlyckquot; zijn afscheid van den Keurvorst
temogen nemen, omdat zijn verblijf te Berlijn nu inutiel
geworden was daar H. H. M. voor de gewone zaken reeds
eenen minister te Berlijn hadden en daarenboven Hop\'s
particuliere zaken zijnen terugkeer naar Amsterdam drin-
gend eischten. Zijne zending was met een volkomen
succes bekroond; hij had met Denemarken een tractaat
gesloten, zoo voordeelig voor de Staten als zij bij zijn
vertrek niet hadden kunnen hopen en hij had de vriend-
schapsbanden tusschen het huis Brandenburg en den Staat,
zoo mogelijk, nognaauwer toegehaald. Van den kant van
den ouden Keurvorst vooral was de Welwillendheid jegens
den Staat zeer hartelijk geweest. Toen Hop kort na zijne
aankomst te Berlijn hem verhaalde hoezeer alles m de
Nederlanden naar wensch ging,\' dat het leger en de vloot
in goeden staat waren en voortdurend werden verbeterd
om den Staat tot de verdediging tegen intrigues en aan-
vallen bekwaam te maken, hoewel men niets liever da,n

vrede wenschte, bedankte de Keurvorst Hop met veel
beweging- en kwamen hem meer dan eens de tranen in
de oogen van genoegen dat de Staat met hem wilde za-
mengaan, waarmede hij door de banden van vriendschap
en vooral door die van eene en dezelfde godsdienst,
zoo naauw verbonden was. AYaar hij kon bevorderde hij
de belangen van de Staten en deed hij zijne vriendschap
aan hunnen dienaar blijken. Het verblijf van Hop te
Berlijn was dan ook zeer aangenaam geweest. De Keur-
vorst werd zoo vertrouwelijk met hem, dat hij hem in
zijne huisselijke aangelegenheden haalde, welk laatste
blijk van intimiteit Hop echter wel eenigzins schuwde.
Toen zijn zoon weder met hem verzoend was en aan
zijn hof was teruggekeerd, was de blijdschap des Keur-
vorsten groot. Bij de aanstaande bevalling van de Keur-
prinses, boden de Staten hun gevaderschap (peetschap)
aan en de Keurvorst nam dit niet alleen aan, maar
wilde zelfs dat Hop het kind ten doop zoude houden
en dat, bij wijze van réprésaille, hij peet zijn zou van
het kind van hunnen gezant. De Keurvorst mogt ech-
ter zijn kleinzoon niet zien, eerst drie maanden na zijn
dood beviel de Keurprinses nu Keurvorstinne quot;seer voor-
spoedichlyck (Godt sy gelooft) van een braeve welgescha-
pen Pringe.quot;

Behalve de onderhandeling met Denemarken had Hop te
Berlijn nog andere te voeren. Die, welke na bovengenoemde
de meeste ruimte beslaat in zijne brieven, is de twist
tusschen de West-Indische en de Brandenburgs che Afri-
kaansche compagniën. De zaak kwam hierop neder. De
Keurvorst had eene Afrikaansche compagnie, waarvan
hij zich veel heil beloofde en welke hij daarom a outran^e
beschermde. De Hollandsche West-Indische compagnie
had met deze twist gekregen over den eigendom van ze-
kere plaatsen op de kust van Guinea, naar zij beweerde.

wederregtelijk door de Brandenburgsche compagnie in bezit
genomen en aangezien zij de rnagtigste was, had zij zich
zelve regt verschaft; daarbij kwam nog eene beschuldiging
der Brandenburgers tegen de Hollanders dat zij vreemde
schepen, welke met hunne bezittingen wilden handel
drijven, daarin verhinderden, terwijl eindelijk de Hol-
landers beweerden, dat de Brandenburgers zich met
quot;lorrendraaijerijenquot; afgaven K In den raad van den
Keurvorst zaten personen, welke deze zaak met veel
ijver behartigden en daardoor aanleiding gaven tot het
houden van conferentiën, schrijven van memoriën, rappor-
ten en tot de noodige resolutien van H. H. M. De zaak
liep echter naar wensch af; de oude Keurvorst reeds had
ingezien dat hij zich wat te sterk had beklaagd en toen
zijn zoon verklaarde de zaak wel niet geheel te kunnen
opgeven maar deze toch iets minder ernstig dreef en
vooral toen hij den raddraaijer Eaulé iemand had toege-
voegd om hem op de vingers te zien, gaven de Staten
van hunne zijde hem des te gereeder satisfactie. Men
besloot om door een verdrag aan die kwestie een einde te
maken, ter voorkoming van latere moeijelijkheden, en dit
tractaat zoude in den Haag behandeld en gesloten worden.

Eene tweede zaak, waarbij Brandenburgs handel ge-
moeid was, was het aanhouden van een schip op de
kusten van Vriesland, waarin voor rekening van Fran-
sche refugiés goederen waren geladen, bestemd naar
Brandenburg. De Keurvorst, welke de refugiés zooveel hij
kon voorthielp, trok zich ook deze zaak aan. Het bleek
echter dat in het onderhavige geval grove sluikerij was
gepleegd, maar de Staten gaven den Keurvorst ten plei-

^ Over deze zaak handelen vooral hop\'s Dépêches van 11 en 24
September 1687; 7, 15, 19 en 26 October, 9, 16 en 26 November;
3 December, 14 Januarij 1688 en 8 en 11 Augustus.

ziere, de goederen van de Franschen vrij. Wij deelen
van deze zaak niets meer mede, want zij was van wei-
nig gewigt 1; wij hopen dat deze papieren nooit in
handen zullen komen van eenigen commies van de in-
en uitgaande regten; met de groote overtuiging die elk
Nederlander heeft van de voortreffelijkheid zijner voor-
ouders, mogt hij hunnen ijver hierin eens als voorbeeld
nemen en dan zoude de handel veel te lijden hebben.

Van meer belang waren Hop\'s bemoeijingen in de Duit-
sche aangelegenheden. Tusschen Brunswijk-Lunenburg
en Brandenburg was een verschil ontstaan, dat de wereld
wel niet in rep en roer gebragt heeft, maar toch van
gewigt was en hen hinderde welke Duitschland gaarne rus-
tig zagen. De aanleiding was veelvuldig, twisten over
grensscheiding en pretensiën op aan de grenzen liggende
dorpen, rivierwerken in de Elbe en quot;eyndelyck dat in \'t
generaal het voorsz. huys (Lunenburg) allezins trachtede
haer luyster en praeëminentiën met de Churfurstelycke,
\'t geen niet kon worden toegestaan, te egaleeren.quot; Den
twist over deze punten zou Saksen als mediateur bijleg-
gen, maar, hetzij omdat het \'t niet alleen rooijen kon,
hetzij om eenige andere reden, Saksen verzocht in deze
zaak de interpositie van H. H. M, Hop sprak daarover
met den Keurvorst, die wel tot eene schikking geneigd
was, maar niet alleen alle stappen daartoe doen wilde
en dus verzocht dat H. H. M. Lunenburg eens wilden
aanmanen om ook iets te doen. De zaak sleepte nu
reeds sedert den SO^ten Mei 1687, toen de Keurvorst eene
memorie had ingediend, waarop eerst den 21 sten Sep-
tember was geantwoord; eenigen tijd later werd zij ge-
schikt, hoewel bijna door eene onvoorzigtigheid van

1 Over deze zaak de Dépêclies van 28 September 1687; 5 en
9 November en 22 Februarij 16S8,

Erandenbiirgsche officieren alle schikking hopeloos zon
geworden zijn. Om hnn regt op die gronden, nu door
Lunenburg bezet, te handhaven, deden ze daarheen een
strooptogt en voerden 283 zwijnen mede; gelukkig dat
de Keurvorst die spoedig liet teruggeven, want de gevol-
gen konden ernstig geweest zijn.

Daarenboven volgde Lunenburg eene andere politieke ge-
dragslijn dan Brandenburg, het was Franschgezind, en
deze politiek had aan het hof van den Keurvorst nu niet de
overhand. Boven zeiden wij dat von Meynders Fransch-
gezind was en nu voor Denemarken partij trok. Wisten
wij niet dat hij een huwelijk tusschen de dochter des Keur-
vorsten van Brandenburg en den Kroonprins van Denemar-
ken zocht te bevorderen, om daardoor die twee staten naau-
wer te verbinden, zijne gehechtheid aan Denemarken zou
ons duidelijk genoeg worden uit eene missive van Hop, den
28sten September 1687 aan den Prins van Oranje geschre-
ven, waarin, na andere zaken hem door von Fuchs mede-
gedeeld, het voorstel behandeld wordt, hetwelk von Len-
ten aan von Fuchs gedaan had, tot het sluiten van eene
quadruple alliantie tusschen Brandenburg, Lunenburg, De-
nemarken en Frankrijk. Von Fuchs had daarvan naar Pots-
dam aan den Keurvorst berigt gezonden, maar tevens daar-
over een zeer ongunstig advies uitgebragt; hij had aan Hop
de zaak medegedeeld, met verzoek die zoo geheim mogelijk
te houden en deze vroeg nu om orders, belovende zijn best
te zullen doen om quot;dit hof in het goede spoor te houden.quot;
Von Lenten gaf zich veel moeite om zijn voorstel te doen in-
gang vinden, doch men geloofde niet dat de Keurvorst daar-
ovei^gunstig dacht, want herhaaldelijk had hij, ook aan Hop,
zijne aversie betuigd van de Fransche maximen en condui-
ten; men koesterde echter eenige vrees dat zijne omgeving —
waaronder zeer velen den Franschen toegedaan waren hem
tot andere gedachten zou kunnen brengen. Hij sloeg het

aanbod echter glad af, want hij wilde geene nieuwe al-
liantiën aangaan; hij nam de betuiging van Hop\'s te-
vredenheid over zijne weigering gracieuslijk aan en von
Lenten, welke gezegd had dat zijn Koning gaarne naar
des Keurvorsten raad zich schikken zoude, ging met het
antwoord heen, dat hij niet beter doen kon en dat het
hem dan wel zoude gaan.

Van Frankrijks handelingen in Duitschland vinden wij
nog melding gemaakt in Hop\'s Dépêches betreffende de
fortificatiën van Traarbach. Keulen was door den Keizer
aangeschreven om voor die grenzen te waken en het for-
tificeeren van Fransche plaatsen te verhinderen; het gaf
daarover ophelderingen, welke te Berlyn wonderlijk ge-
vonden werden. Het beweerde dat men dit aan Frank-
rijk niet kon beletten, omdat dit niet verboden en het
artikel, dat de Keizer daarover in het tractaat had wil-
len doen opnemen, verworpen was, terwijl daarenboven
Engeland verklaard had met de explicatiën van Frankrijk
over deze zaak tevreden te zijn. Brandenburg antwoordde
dat het niet opnemen van dat artikel niets beteekende,
daar men dan even goed kon zeggen: het tractaat zwijgt
van fortificatiën, dus mag men ze niet maken; de zaak
moet dus iuxta naturae et gentium iura beslist worden
en dan moet alles blijven durante armistitio statu quo
tempore armistitii facti eraf; daarenboven bepaalt art. 6
dat Frankrijk aan het rijk alles moet restitueeren, wat
het na Augustus 1681 heeft bezet en deze plaats behoort
ongetwijfeld daartoe. Dat Engeland tevreden was, had
geen gewigt, want het was in deze zaak noch partij noch
mediateur, dus onbevoegd om ongevraagd zijn advies , te
geven. Hoe die redeneeringen verder voortgezet werden,
weten wij niet; Brandenburg besloot met Saksen in deze
zaak zamen te gaan en zij verhuisde zoo naar Regens-
burg.

In Julij was liet tractaat met Denemarken geteekend,
Hop moest toen nog eenigen tijd blijven om de ratifica-
tiën uit te wisselen, maar ook omdat hij voor zijn ver-
trek van Berlijn een bezoek moest gaan afleggen bij den
Keurvorst van Saksen ten einde dezen tot eene defensieve
alliantie en het afstaan van eenige troepen aan den Staat
te bewegen. Hij bragt met dat uitstapje drie a vier weken
zoek, doch slaagde in het doel zijner zending niet. Yoor
eene alliantie was men bang wegens den aanstaanden oorlog
welken men tusschen den Staat en Frankrijk verwachtte —•
het was toen in het begin van September 1688 — en
troepen wilde men niet geven dan tegen eenige douceurs
en dan toch nog hoogst ongaarne, daar de Keurvorst zelf
plannen had met zijn leger, circa 7000 man sterk. Die
negotiatiën met de kleine Duitsche hoven waren veelal
een zeer ondankbaar werk; zij begonnen altijd met
groote beloften, maar wilde men deze op papier zetten,
dan rezen de moeijelijkheden als paddestoelen uit den
grond en liep alles met een sisser af. Verkreeg men
soms nog het een of ander, dan kostte het énorm veel
geld.

Hiermede was Hop\'s zending geëindigd. quot;Zijne goede
quot;conduite in die sake was alle Leden soo wel die van
quot;de provinciën als van Hollandt seer welgevallig ge-
quot;weest;quot; van zijn aanzien bij den Keurvorst hebben wij
blijken genoeg gehad, en wij mogen denken dat hij ge-
lukkig en tevreden naar huis keerde. De Staten beslo-
ten het echter anders, wanneer zij eens een bekwaam
sujet hadden, dan wisten zij altijd wel weder een em-
plooi voor hem, en zoo gebeurde het ook dat Hop niets
meer te doen hebbende aan het hof van den Keurvorst,
-van dezen afscheid nam, niet om naar Amsterdam, maar
om naar Weenen te gaan.

DERDE HOOFDSTUK.

gezantschap naak weenen 1688.

het grooï verbond.

-Reeds in zijne eerste audientie bij den grooten Keurvorst
had Hop met hem over den oorlog tusschen den Keizer
en de Porte gesproken. Bij de behandeling van den alge-
meenen stand van zaken in Europa moest dit onderwerp
als van zelf ter sprake komen. Allen toch die vrede en
rust in Europa wenschten, begrepen dat deze niet konden
verzekerd zijn dan bij eendrachtige zamenwerking van alle
vorsten tegenover Louis XIV, en zagen dus ongaarne dien
oorlog voortduren, welke reeds zoovele jaren des Keizers
aandacht bijna alleen bezig hield. De oude Keurvorst
had herhaalde malen pogingen aangewend om den Kei-
zer tot vrede te bewegen, maar telkens zonder gunstigen
uitslag. De Keizer had in de laatste jaren te veel voor-
deelen behaald, dan dat hij van verdere wilde afzien; de
belegering van Weenen was reeds lang vergeten en de
verovering van Buda had hem overmoedig gemaakt.
Teregt vreesden dus de Keurvorst en de Staten dat hij
zijne oogen steeds naar het Oosten gerigt houdende, de
belangen van het Westen vergeten en zijnen magtigen
nabuur aan die zijde vrij spel laten zou, zoodat wanneer
het gevaar schrikkelijker dan ooit uit dien hoek zou
komen opdagen, hij, niet op de verdediging voorbereid, te

8

iaat zich berouwen zou dat hij hunnen goeden raad in den
wind had geslagen. De Staten vooral hadden groot be-
lang bij eenen vrede tusschen Turkije en den Keizer en
trachtten reeds sedert eenigen tijd dien te bewerken. Maar
zij hadden tot nu toe zeer weinig hoop op een goeden uitslag-
van hunne bemoeijingen, toen eindelijk hun door des Keizers
gezant te \'s Hage, den ridder von Cramprich, het verzoek
werd gedaan om de Porte tot eenen vrede te bewegen.
Zij zonden daarop terstond aan hunnen gezant te Con-
stantinopel, Jacob Golyer, last om door alle goede en be-
kwame officiën de Porte tot den vrede te stemmen, haar te
berigten dat de Keizer niet ongezind was tot dien vrede,
haar te representeeren welke verliezen zij geleden had en
hoezeer zij nu aan rust behoefte had en eindelijk haar uit
te noodigen de voorwaarden, waarop zij den vrede zoude
willen sluiten, in vertrouwen aan hem te willen bekend
maken. Oolyer moest verder den Turk, Sultan of Ve-
zier, bewegen om een gezantschap naar Weenen te zen-
den; de Keizer toch kon geen gezant naar Constantino-
pel zenden wegens zijn bondgenootschap met Polen en
Venetië, maar wanneer de Turk zich bereid toonde om
met den Keizer vrede te sluiten, zou deze zijne bondgenoo-
ten daartoe wel weten over te halen. De Turk had voor deze
redenen van Colyer wel ooren, in de laatste campagne
had hij veel volk verloren, de oorlog werd hem moeijelijk,
daar hij zich op vele plaatsen tegelijk verdedigen moest:
daarbij kwamen nog inwendige onlusten, welke niet altijd
spoedig genoeg konden onderdrukt worden. In den ge-
heimen raad werd deze voorslag van H. H. M. besjgt;ro-
ken, de eerste Vezier ondersteunde dien, en daarop werd
besloten een gezantschap naar den Keizer te zenden om
1°. hem kennis te geven van de troonsbestijging van
den regeerenden Sultan Achmet en hem aan te bie-
den de hernieuwing der oude tractaten door des Sultans

broeder en voorganger verbroken ^ Als hoofden van die
bezending — met het geheele gevolg 60 personen sterk ~
werden tevens benoemd Sulficar Effendi en Alexander
Mam-ocordati, Dragoman. Welke partij de eerste toegedaan
was is ons onbekend, doch de laatste was zeer Fransch-
gezind en dus eigenlijk weinig geschikt om deel uit te
maken van een gezantschap dat lang voor den Fran-
schen Ambassadeur te Constantinopel geheim gehouden
was; zijn ambt echter maakte dat hij moeijelijk kon
voorbij gegaan worden. De Porte, wier grootste vrees
was dat de Keizer door zijne overwinningen overmoedig
geworden, onredelijke eischen doen zoude, steunde nu
geheel op den raad van Colyer, welke deze vrees zooveel
hij kon had weggenomen; zij liet nu door hem H. H. M.
verzoeken om de mediatie van dit werk op zich te ne-
men. Dit was meer dan H. H. M. hadden beloofd, zij
hadden alleen zich verbonden om hunne meest krachtige
officiën te presteeren tot het sluiten van een goeden vrede,
maar van mediatie was niet gerept, omdat de Keizer die
niet had gevraagd en ook, naar men dacht, niet wenschte.
Colyer maakte den Vezier dadelijk op dit verschil op-
merkzaam, maar kreeg ten antwoord dat de Porte niet
gewoon was den vrede te smeeken en tot behoud van
hare reputatie die missive aan H. H. M. aldus had ge-
extendeerd. Naar aanleiding van den brief van Colyer
den 3»\'™ Julij uit Curuzesme geschreven, waarin deze be-
raadslagingen omstandig verhaald werden, besloten de Sta-
ten den 20«ten September naar den Keizer een Extraordi-

1 Vgl. j. von hammee, Geschichte des Osmanischen Reiches. 1830.
Thl. VI, Buch 59, pag. 528 vlgg. en zinkeisen, Geschichte des Os-
manischen Reiches in Europa 1857, Thl. V, Buch 5, Cap. 5, pag.
145_159. Von bammer vermeldt en gebruikte het eigen berigt door
sülpicae effen0i van Zijn gezantschap opgesteld.

Q *

naris Envoyé te zenden om hem hunne mediatie aan
te bieden; den 25ste» benoemden zij tot dien post Jacob
Hop, en den 27sten stelden zij zijne instructie vast, welke
hem met de brieven van credentie aan den Keizer, de
Keizerin en den Koning van Hongarije, te Berlijn werden
toegezonden.

Hop was verrast, aangenaam was het hem echter niet.
quot;De delatie van deze commissie kan voor niets anders
dan seer honorabel worden aengesien en verplicht mij
H. H. M. daarvoor ootmoedichlyck te bedanken. In-
middels hadde ick gehoopt dat H. H. M. gunstelyck
belieft soude hebben te reflecteeren op den inhoudt van
mijn successief gehoorsaem schrijven van 21 Julij en
11 Augustus. Ick versoeck H. H. M. ootmoedelyck mij
te willen verschonen van dese besendingh tot het waer-
nemen van de welcke oock daarbuyten te min incapa-
bel \' maakt mijne onkunde van het Keizerlijk hof.quot; Hij
verzocht nogmaals dringend om naar huis te mogen
keeren of dat men hem anders liever naar Hamburg zond ,
om het definitief tractaat met Denemarken te sluiten,
daar hij van deze kwestie veel beter op de hoogte was. Daar-
enboven veroorloofde hem de toestand van zijne reisekwi-
page, waaraan hij veel schade geleden had op zyn uitstapje
naar Saksen, niet om zich terstond op reis te begeven.

Hop ging echter toch naar Weenen. De Raadpensiona-
ris Fagel —■ een oud bekende —^ schreef hem den
12\'^en October 1688 en ontvouwde hem de beweegrede-
nen welke tot zijne benoeming als Envoyé bij den Keizer
geleid hadden. De Staten hadden te Weenen eenen
Resident, Hamel Bruyninck genaamd, die oud gewor-
den was, veel van zijne vigueur had verloren, en bo-
vendien te Weenen niet gezien was omdat hij zich te

^ Hoe is het ook weer: Diiae negationes.

veel gemoeid had n de zaken van de protestanten in
Hongarijë; verder genoot des Keizers gezant te \'s Hage
zeer weinig het vertrouwen der Staten en waren bij ge-
volg de betrekkingen tusschen den Keizer en de Neder-
landen niet zoo vertrouwelijk en vriendschappelijk als
men dat wel wenschte. Men had reeds lang daarin ver-
andering willen brengen, maar tot nog toe geen geschik-
ten persoon kunnen vinden, die aller wenschen zou kunnen
vervullen; men had-niets zoo noodig, zeide Fagel, aan
het keizerlijk hof als een man van aanzien en reputatie,
van kennis en ervarentheyt, bequaam om met de minis-
ters van den Keizer te raisonneeren en hen te overtuigen.
Had die behoefte zich reeds lang doen gevoelen , nu
werd zij dringender dan ooit, het werk van de mediatie,
maar vooral de tijdsomstandigheden, de noodzakelijkheid
om met Frankrijk op zijne hoede te blijven en te verhin-
deren dat het keizerlijk hof aan Frankrijk zich aansloot, en
niet het minste de onderneming van Zijne Hoogheid naar
Engeland, eischten dringend eene goede vertegenwoordiging
te Weenen. Den persoon, dien men noodig had, meende
men in Hop te vinden — bovengenoemde vereischten
beweerde Fagel dat Hop bezat — en hem gelastten de
Staten dus om zich ten spoedigste naar Weenen te be-
geven. Maar — zeide Fagel na de ontvangst van Hops
brief — zij wilden hem niet dwingen te gaan, hij had
zijn terugkeer dubbel verdiend, wanneer hij echter hunne
redenen overwoog, twijfelden zij niet of hij zou gaan.

Toen zwichtte Hop; begrijpende dat er haast bij was
en dat langer toeven voor het vaderland schadelijk zijn
kon, omdat de Koning van Frankrijk de vijandelijkheden
reeds had aangevangen, nam hij afscheid te Berlijn en
reisde, met achterlating van zijne bagage, met postpaar-
den over de sneeuwvelden door Silesië naar Weenen,
eene reis welke niet zonder gevaar in negen dagen —

even spoedig als de brievenpost —■ door hem werd vol-
bragt.

In het doel zijner reis echter was eene kleine veran-
dering gekomen. Nog in Berlijn ontving Hop een nieuw
afschrift van der Staten resolutie van 20 September,
waarin het vroegere aanbod van mediatie veranderd was
in dat om alle goede en meest krachtige ofSciën bij
den Keizer aan te zullen wenden tot het sluiten van den
vrede. Hop vroeg daarop om inlichting over den zin
van die verandering, welke hij te meer behoefde omdat
hij niet wist welk antwoord aan de Porte op haar ver-
zoek om mediatie gegeven was, noch ook wat de Keizer
aangenomen had; die woorden goede officiën in ruimen
zin genomen, konden toch ook wel de mediatie insluiten;
ten slotte vroeg Hop nog of hij die goede officiën ook
bij des Keizers bondgenooten, Venetië en Polen, moest
prestoeren.

Bij de resolutie van 25 October ontving Hop het ant-
woord op deze vragen. Aan de Porte was nog geen ant-
woord gezonden, omdat het verzoek nog niet officiëel was
overhandigd; dit hadden de gezanten naar Weenen me-
degenomen om het den Nederlandschen gezant daar over
te leveren; de Staten niet wetende of hunne mediatie
den Keizer welgevallig zoude wezen, hadden raadzaam
geoordeeld \' officiën te laten presteeren, wanneer de Kei-
zer echter de mediatie wenschen mogt kon Hop die aan-
bieden en zoude hem de noodige volmagt in dien zin
worden gezonden. Overigens moest Hop ook bij de te

\' Het blijft echter verwonderlijk waarom de Staten eerst in den vo-
rigen geest hunne resolutie hadden genomen, daar de brief van coltee
hen toch genoegzaam op het verschilquot; tusschen mediatie en officiën
had opmerkzaam gemaakt. Misschien was het wel op aanraden van
cramprich dat men dc resolutie veranderde.

Weenen aanwezige ministers van Polen en Venetië die
officiën presteeren.

Reeds eenigen tijd voor Hops aankomst te Weenen
waren de gezanten des Sultans te Pettendorf, 4 mijlen van
Weenen aangekomen, waar zij streng bewaakt werden,
zoodat niemand toegang tot hen verkrijgen konde. Men
had het strijdig met het volkenregt geoordeeld om ge-
zanten van den vijand ad conspectum principis toe te
laten, en hen daarom niet tot Weenen willen laten ko-
men; ondertusschen had men naar Venetië en naar Po-
len geschreven om hun te vragen hoe zij daarover dach-
ten.quot; Van deze behandeling hadden de Turken vroeger
een precedent gegeven met een keizerlijk gezant, hetgeen
nu tegen hunne gezanten aangevoerd werd, en dezen te
meer hinderlijk was , omdat hun accreditief bij den Keizer
vervat was in een eigenhändigen brief van den Sultan,
welken zij, op straffe van verlies van hunne hoofden, niet
mogten afgeven dan in handen des Keizers. Maurocordati
had een briefje aan Hamel Bruyninck geschreven met ver-
zoek om bij hem te komen, aangezien hij hem gaarne
wilde spreken en een brief aan H. H. M. had over te
geven. Hop zocht hierop verlof te krijgen om tot hem
te gaan, maar de hofkanselier von Straetman kon dit
niet toestaan. Dit lag niet aan onwil, hij had hem zeer
goed ontvangen en hem van des Keizers genoegen over
der Staten bezending verzekerd zoowel quot;ten respecte van
de Turksche zaken, als ten aanzien van hetgeen bij
Frankrijk nieuwelijks ondernomen is tegen den Keizer,
het rijk en den Staat, waarover Z. M. gezind was in de
uitterste vertrouwelijkheid met den Staat desselfs soo
naauw gealliëerde te correspondeerenquot; — maar hangende
die kwestie mogt niemand tot den Turk toegelaten wor-
den. Toen Mauracordati verzocht werd aan den courier,
welke hem het antwoord van Hop bragt, den brief aan

H. H. M. mede te geven, weigerde hij dit, terwijl hij
later aan den Secretaris van Hop, met hetzelfde doel
gezonden, verklaarde dien eerst dan te kunnen afgeven,
wanneer hij Hop in persoon sprak.

Terwijl dus Hop\'s pogingen om zich met de eene partij
in verbinding te stellen, schipbreuk leden, ondervond
hij bij de andere niet zoo\'n gunstig gehoor als hij met
reden had kunnen verwachten. In eene conferentie met
de graven von Kinsky, von Straetman en von Königs-
eck, speciaal belast met de Turksche zaken, begon de
eerste eenige bezwaren tegen het aanbod van H. H. M.
te opperen. Hij vreesde dat hunne officiën schadelijk
zouden kunnen werken, omdat de Fransche gezant niet
nalaten zou de Turken voor te houden dat H. H. M.
in deze kwestie geïnteresseerd waren, omdat zij op des
Keizers onver deelden bijstand tegen Frankrijk rekenden;
het was dus twijfelachtig of die officiën wel nuttig zijn
zouden, daar hun invloed door Frankrijk zeker zou onder-
mijnd worden. Hop betuigde zijne verwondering over die
redenering, door Cramprich waren de Staten aangezocht
hunne officiën te presteeren, dat die reeds goed gewerkt
hadden, bewees de komst van het Turksche gezantschap, en
om nu zoo bang voor het vervolg te zijn, daartoe was geen
reden, bovendien verbonden zij tot niets en konden dus
niet schaden; de vraag of de Keizer der Staten officiën
aannam, kwam eigenlijk niet meer te pas, omdat hij hun
in der tijd deze verzocht had. De juistheid van Hop\'s re-
denering erkende men, Kinsky beweerde echter niets van
dat aanzoek van Cramprich af te weten en verontschuldigde
aldus zijne opmerking, en ten slotte noodigden zij Hop uit
om den Keizer bij geschrifte de officiën van H. H. M. aan
te bieden. Hop deed dit en ontving later daarop een zeer
gunstige beschikking. Later, zeggen wij, want behalve
dat de Weener kanselarij niet vlug werkte, was de Kei-

zer niet opregt voor den vrede en rekte de zaken dus
gaarne \'; hij had dat besluit daarom ook uitgesteld tot
hij antwoord ontvangen had van Venetië en Polen op
het berigt van de aankomst van het Turksche gezant-
schap; eerst toen Hop had aangewezen dat dienonaan-
gezien het antwoord hem kon worden gegeven, en dat
de meeste spoed welke daaromtrent zoude worden gebruikt
de meeste gratie aan het werk zoude geven, kreeg hij
het favorabel schriftelijk antwoord.

Dit zond hij den 28sten November naar Holland. Den
19^en December gaf hij weder een uitvoerig berigt over
den Turkschen vredehandel. Van Venetië en Polen was
gunstig antwoord ingekomen, zij zonden gezanten zenden
om hen in deze onderhandeling te vertegenwoordigen.
Hop beproefde toen van den Keizer te verkrijgen dat hij
den Turken audientie zou verleenen; hij stuitte daarbij echter
op twee bezwaren: 1°. dat in oorlogstijd de Sultan ook
geene gezanten des Keizers ontving, en dat men
niet wist of deze wel tot den vredehandel waren afge-
zonden , omdat zij op hunne reis te Belgrado verklaard
hadden te komen om den Keizer de troonsbestijging van
den Sultan Achmet mede te deelen. Hop merkte daarte-
gen aan dat het punt van den vrede wel degelijk genoemd
was in den brief van den Markgraaf van Baden, welke in
effecte als hun credentiaal moest beschouwd worden, en
dat men dit vroeger toch reeds had geweten blijkens de

1 9 .Taiiuarij 1689, aan Z. H. quot;Dan ick mach Uw H. niet verbergen
dat men van een extreem phlegme moet wesen voorsien om gedulde-
lyck te können passeren de lenleurs, waermede eene saecke van dat
gewicht en nootwendicheyt even als die van weynigh belangh wert
gehandelt en men wil mij doen gelooven dat de oorsaecke daervan
alleen aan het naturel van dit hoff is te rapporteeren en dat men vojr
de rest nu meer als voorheen tot den vrede inclineert, \'t geen het
vervolgh sal verifiëeren,quot;

berigten aan Polen en Venetië gezonden, terwijl daar-
enboven de Vezier zulks aan Colyer had verklaard.
Door nog langer aan die gezanten audientie te weige-
ren , zouden zij naar Gonstantinopel moeten schrijven en
daarmede zou veel tijd verloren gaan; men had hunne
audientie uitgesteld tot Polen en Venetië geantwoord had-
den, dit antwoord was gekomen en men mogt dus geene
nieuwe bezwaren maken. Het alternatief hetwelk Hop stelde,
dat men anders den Turk mogt bewegen om hunne brie-
ven in handen van derden over te geven, werd alleen aan-
genomen en hij zelf verzocht dit te bewerken; hij
nam dit op zich, maar verlangde dat zij dan wat nader
bij Weenen zouden gebragt worden, omdat Pettendorf
hem te ver en het accès tot de gezanten zeer moei-
jelijk gemaakt was. Daartegen waren eenige practische
bezwaren, alleen Laxemburg, nabij Weenen, was geschikt
tot een verblijf voor dat talrijke gezantschap, dat men
liever niet in Weenen zelf wilde hebben. Generaal
Caraffa werd nogmaals naar Pettendorf gezonden, om de
gezanten te bewegen tot afgifte van hunne brieven,
toen zij echter hardnekkig bleven weigeren, omdat hunne
hoofden daarbij op het spel stonden, besloot de Keizer
om de gezanten tot Weenen te doen naderen, hen een
uur van de stad in Entzendorff te doen verblijven en
hun op Laxemburg audientie te geven; wanneer was
echter niet bepaald. Op het vaststellen van dien dag
drong Hop toen aan, hij wees op de terughoudendheid
van de ryksvorsten zoolang de vrede met Turkije niet
was gesloten, omdat zij anders bevreesd waren alleen
de spits tegen Frankrijk te zullen moeten bieden en
verkreeg eindelijk wat hij wenschte. De audientie werd
op den Januarij vastgesteld en den gezanten aan-
gezegd toch vooral kort te zijn. De Januarij kwam
en de audiëntie had geeji plaats; het ceremonieel was

nog niet geregeld. Dit voortdurend oponthoud was te meer
jammer omdat de gezanten zeer veel geneigdheid tot den
vrede toonden, zonderwelken zij, naar hun zeggen, niet mog-
ten terugkomen, hetgeen de sobere constitutie van hunne
zaken ook nog al waarschijnlijk maakte. Hop liet niet na
de noodzakelijkheid van den vrede te betoogen op de gron-
den zijner instructie en diegene, welke quot;mijne geringheid
quot;uit de jegenwoordige constitutie van zaken in het alge-
quot;meenendie van den Keizer in het bijzonder als ter matérie
quot;applicabel heeft kunnen elicieeren.quot; De schuld van het
dralen met die audientie wierp men op Venetië en Polen,
welke de brieven van credentie eerst wilden zien en ook
op de moeijelijkheid, welke de regeling van het ceremoniëel
gaf. Hop ging toen eens met de gezanten spreken, die
hij nog te Pettendorf vond; zij spraken met groote be-
scheidenheid, maar toen Hop om. hunnen brief aan H. H.
M. vroeg, verklaarden zij volgens later ontvangen order
dien niet te mogen afgeven dan wanneer Hop hun schrif-
telijk kon verklaren dat de Keizer de mediatie had aan-
genomen; omdat Hop niets daarvan verklaren kon, wei-
gerden zij den brief af te geven en zijn betoog, dat de
mediatie nooit bedoeld was, stuitte op hunnen uitdruk-
kelijken last af. Over den inhoud van hunne vredes-
voorstellen konden zij zich evenmin verklaren zoolang
zy geene audientie hadden gehad. Hop zat tusschen
twee vuren, de Keizer wilde zijne mediatie niet ■— hij
had hem daarover nog eens laten polsen — en de Turk
was niet gediend van zijne goede officiën. Wat nu? Hop
vras gelast den Keizer tot den vrede te bewegen; deze
had verklaard dien wel te willen, mits pari passu met
zijne bondgenooten, hoe wilden nu H. H. M. hunne tus-
schenkomst in deze zaak verder waargenomen hebben?
Om hierin te besluiten moesten zij veel weten dat hun
onbekend was en dat Hop niet op papier kon stellen;

hij verzocht daarom eens naar Holland te mogen over-
komen, om dan mondeling af te handelen wat te deli-
caat was om bij geschrifte te melden. De Keizer achtte
het ook dienstig dat hij eens naar Holland ging en Hop
wachtte met ongeduld de resolutie van H. H. M. af. Deze
kwam, maar te laat, gelukkig, want nu weten wij iets
meer dan wij anders geweten zouden hebben; daarover
echter later.

Het ceremoniëel voor de audientie aan den ïurk te
verleenen, was ondertusschen eindelijk vastgesteld, en
in eene conferentie, terstond daarna gehouden tusschen
des Keizers ministers en de gezanten, droegen deze hunne
voorstellen tot eenen vrede voor De Turken onder-
scheidden of men een vasten en duurzamen vrede wilde,
dan wel een vrede voor eenige jaren. In het eerste geval
zoude de Keizer iets van zijne veroveringen moeten te-
ruggeven, in het tweede kon hij alles wat hij nu bezat
behouden en moest men het alleen over den duur van den
vrede eens worden. Zij verlangden dat Zevenbergen vrijge-
geven werd en in de oude verhouding tot de Porte mogt
terugkeeren, verder dat de belegering van die sterkten, welke
de Porte nog bezat, werd opgebroken en dat hangende de
onderhandelingen een wapenstilstand zou gesloten worden;
met dit laatste was vooral spoed noodig omdat zij reeds zoo-
veel tijd nutteloos hadden moeten doorbrengen. Yan de zijde
des Keizers toonde men weinig ijver om op deze voorstellen
te antwoorden, niettegenstaande Hop der Turken verzoek
om spoedig antwoord, ondersteunde, tot welke onder-

1 De vredesvoorstellen aan Venetie en Polen zullen ons hier niet
ophouden; beide Staten legden allerlei kleine moeijelijkheden aan de
onderhandeling in den weg en waren nog veel onredelijker dan de
Keizer; zij waren tegen de intercessie van H. H. M. en trachtten ook
den Keizer daarvan te quot;dea;0uleeren,quot;

steuning hij bevoegd geworden was door de verklaring
der Turken, dat zij de intercessie van H. H. M. aanna-
men op dezelfde wijze als de Keizer die aangenomen had.
Van de omgeving des Keizers gingen geruchten uit, welke
weinig goeds voorspelden; men wilde van den Turk meer
vragen dan deze kon toestaan, men beweerde, dat het-
geen men nu reeds in bezit had, van oudsher den Kei-
zer behoorde als dependentien van Hongarije, waaronder
men zelfs Bosnië, Servie en Bulgarije rekende. Van de
herstelling van Zevenbergen in zijn vorigen toestand was
geen sprake bij den Keizer, en deze was eene van de
voornaamste voorwaarden der Turken. Terwijl het ant-
woord des Keizers nog gewacht werd, kwamen de Kei-
zerlijke ministers in eene conferentie met den eisch op,
om, nog voor dat men tot eenig tractaat trad, graaf Te-
kely, den Hongaarschen opstandeling, zooals zij hem
noemden, in hunne handen over te leveren, opdat zij naar
behooren hem zouden kunnen straffen; de gezanten wil-
den daarin niet toestemmen, maar zeiden dat men in
het tractaat zelf eene bepaling omtrent hem kon inlas-
schen en dat zij over dit punt ook de noodige orders
hadden. Maar toen de keizerlijken met een nieuwen eisch
om vergoeding van oorlogskosten opkwamen, wilden zij
niets meer hooren en braken de conferentie af, omdat
zij op dien voet onmogeliik vrede konden sluiten, gelijk
zij aan Hop verklaarden, wien zij hunnen bitteren nood
klaagden en bijna smeekten om toch den Keizer tot
andere gedachten te brengen; over Tekely konden zij
niet afzonderlijk handelen, tenzij dit het eenige punt van
reflectie was.

De Turken, die reeds vijf maanden op eene audientie
gewacht hadden, moesten nu nog eene maand onnut
zien verloopen voor zij het antwoord des Keizers kregen,
en toen dit kwam was het zoo onbevredigend, dat zij

verklaarden op dien voet onmogelijk te kunnen onder-
handelen, en liever terstond te willen vertrekken zonder
zich langer onnut te laten ophouden. De Keizer toch
vroeg behoud van het veroverde en teruggave van alle
oude dependentiën van Hongarije, zuivering van Molda-
vië van de Tartaren, vrijheid van alle tollen voor de
onderdanen des Keizers, handel drijvende in gansch Tur-
kije, uitlevering van Tekely, enz.; alles voorwaarden voor
een vasten en duurzamen vrede, geheel strijdig met
hetgeen de gezanten hadden voorgesteld, en iets meer toe-
geven dan zij vroeger beloofd hadden, konden zij niet.
Hop merkte daarop aan dat dan van de zaak wel niets
zou komen, waarbij zij de schouders ophaalden. De kei-
zerlijken namen hunne verklaring, dat hunne voorstellen
hun ultimatum waren aan, met het antwoord dat zij dan
wel terugkeeren konden, en waarlijk het zag er desperaat
met de vredehandeling uit, zooals Hop zeide, die zijne
beste pogingen op beider partijen fermeté en onverschil-
ligheid zag afstuiten. Men zocht van de tijdsgelegenheid
te profiteeren en de Porte zooveel mogelijk af te nemen.
Na nog een paar conferentiën, waarin o. a. de gezan-
ten verklaarden: quod Porta neque arcem neque lapidem
arcis unquam voluntario cedet, besloot men de onder-
handeling af te breken, de Turken naar huis te zenden
en den oorlog te hervatten. Dit laatste vond aan het
hof te Weenen grooten bijval; de partij welke den oorlog
altijd gewild had, omdat men nu op zoo schoonen weg
tot veroveren was, behield de overhand en de Turken
gingen heen, in den beginne benaauwd, maar toch ver-
klarende liever nog 10 jaren den oorlog voort te zetten
dan zulke onredelijke eischen in te willigen. Hop\'s werk
was dus niet door eenen gunstigen uitslag bekroond,
maar men was hem zeer dankbaar voor de moeite welke
hij zich gegeven had. Alleen op Colyer zou de Eer-

1-27

ste Vezier reden van ontevredenheid liebben, omdat
deze hem tot eene bezending bewogen had, waarvan de
uitslag zoo ongelukkig was.

De zaken waarom Hop naar Weenen gezonden was,
waren afgedaan en hij zoude veilig naar huis kunnen
gaan. H. H. M. hadden hunne goede bedoelingen zien
schipbreuk lijden en de Keizer behield in het oosten de
zorgen, welke zij hem zoo gaarne hadden helpen verlig-
ten. Voor hen en voor Hop was echter eene pleister op
de wonde. Er was nog een tweede doel voor Hop\'s zen-
ding geweest, wel eene bijzaak, maar die allengs hoofd-
zaak geworden was en nog meer in het direkt belang
van H. H. M. viel,

In zijne instructie, den 27stcu September 1688 vastge-
steld, lezen wij ook dat hij den Keizer verzekeren moest
van de constante genegenheid van H. H. M., om met hem
te onderhouden eene goede vriendschap en corresponden-
tie. In de verhouding, waarin men nu tot Frankrijk
geraakt was — hetwelk den 24sten September weder den oor-
log verklaard en terstond begonnen had — was die vriend-
schap met den Keizer voor H. H. M. van zeer groote
waarde, zij konden die wel koopen, maar geld alleen was
aan het keizerlijk hof niet genoeg, men moest daarbij
nog goede woorden voegen. Juist nu in zijne bemoeijin-
gen om den Keizer verder te doen treden in de anti-
Fransche politiek, slaagde Hop uitnemend en vond hij
bij het Keizerlijk hof meer dan hij hopen kon gehoor.
Zijne brieven behelzen meer dan één feit, dat dit ten
klaarste bewijst; niet alleen meldde hij bij eiken post de
troepenbewegingen, benoemingen van generaals en al
wat tot den oorlog in het keizerrijk betrekking had, maar
ook de begeerte des Keizers om met de troepen van den
Staat hunne gezamenlijke of gelijktijdige operatiën te
regelen; met den Prins von Waldeck, den Hollandschen

opperbevelhebber aan den Rijn, werd tot bevordering hier-
van eene bijzondere correspondentie geopend. Hoe verder de
Keizer de rijksvorsten tot eene algemeene oorlogsverkla-
ring tegen Frankrijk overreedde, hoe hy met den Fran-
schen gezant de Lnsignan handelde, dien hij gevangen
liet nemen, omdat hij niet langs den hem aangewezen
weg naar Frankrijk terugkeerde, hoe hij de Fransche
manufacturen deed verbieden ^, quot;welke meer ten over-
vloede en tot hoovaardij dan tot nooddruft in onze landen
worden ingevoerd, terwijl daardoor groote sommen uit
dezelve getrokken worden,quot; vermelden wij hier niet. Er
is een feit dat zijne meening beter en volkomener be-
wijst en dat niet zonder invloed op de geschiedenis ge-
weest is.

In eene dépêche van 20 Januarij 1689 bekende Hop
dat hij in verlegenheid was over zijne houding tusschen
den Turk en den Keizer, zooals we reeds boven vermeld-
den. Hij had daarover zoovele en importante reflectiën
van zoo delicaten aard mede te deelen, dat het hem on-
mogelijk en ongeoorloofd was alle dezelve aan de pen toe te
vertrouwen, reflectiën, welke ook —■ en wel voornamelijk,
voegen wij er bij ■— betrekking hadden op den oorlog
met Frankrijk; hij vroeg dus verlof naar Holland te mo-
gen komen om die mondeling mede te deelen. Bij deze
en volgende brieven drong hij ten zeerste op een gunstig
besluit aan; hij zeide dat de brieven tusschen Weenen
en den Staat niet geheel quot;seker en correct gaan,quot; gelijk
hij meermalen had ondervonden, dat hij om zijne zen-
ding niet geheel onnut te doen zijn, moest overkomen,
dat hij ook te Weenen best kon gemist worden, omdat
Hamel Bruyninck daar reeds was, hij buitendien zijn

^ Op aandrang van hop en hamel bruyninck ingevolge eene reso-
lutie van 3 Dec. 1688.

secretaris daar laten en zelf zeer spoedig terug zijn kon
Men denke echter niet dat hem alleen behoefte om naar
huis te gaan,\'of eene soort van reismanie dreef. Hoewel
voortvarend in zijn handelen, was Hop niet onrustig;
hij werd door den keizer bijna gedwongen om te gaan,
die hem liet zeggen, dat hij ten dienste der alge-
meene zaak goed vond dat hij eens naar Holland, en wel
ten spoedigste vertrok, zoodat Hop den Februarij
schreef, dat hij op reis gaan zoude, daar hij het niet
langer durfde uitstellen. Hij nam met dat besluit veel
voor zijne verantwoording, maar de redenen welke hij daar-
toe had, waren bondig. De Keizer wilde een verbond
met H. H. M. sluiten, op conditiën zoo voordeelig als
men vroeger, wat moeite men ook gedaan en hoeveel
geld men ook geboden had, nooit had kunnen verkrijgen :
voorts wilde hij den Prins van Oranje zijn plan voor den
aanstaanden veldtogt mededeelen; het gold dus zaken, welke
de moeite van eene reis wel waard waren. Zoo ten minste
beschouwden het de Keizer en de ambassadeur van Spanje —
dieby den Keizer hoog stond aangeschreven; — zij dron-
gen op een spoedig afreizen vooral aan, daar men niet we-
ten konde wat Frankrijk en Rome nog zouden verzinnen,
en Hop, die de onzekerheid der brieven kende, die geen
cijfer had, achtte het onmogelijk de zaken op papier te
brengen; daarenboven, zeide hij, brieven repliceeren niet
en mondeling vraagt men wat wil. Hij stond dus gereed
om in Februarij ^—■ geen aangename tijd tot reizen —
zich aan alle ongemakken van den weg bloot te stellen.
Maar zijne opoffering was onnoodig; door eene ligte on-
gesteldheid en toen door het dooiweder, dat de bergwe-
gen onbruikbaar maakte, opgehouden, ontving hij nog
bij tijds eene resolutie van de Staten van 5 December,

i Hij beloofde in negen dagen de leis naar Holland te zullen doen.

9

waarin zij verklaarden zijne redenen tot overkomst wel
pregnant te vinden, maar liem toch gelastten tot nader
order te Weenen te blijven, omdat Z. H. \'de Prins van
Oranje van oordeel was, dat het ten hoogste wenschelijk was
om met den Keizer eene naanwe alliantie te slniten.
Wat de Heeren wijzen moet men prijzen, maar toch ver-
wekte Hop\'s blijven veel murmnratie onder de keizerlijke
ministers en vooral bij den gezant van Spanje, die zijn
ongenoegen kort maar krachtig aan Hop uitsprak. Hop
echter reguleerde zich met convenabel resignatie naar dit
bevel, wapende zich met geduld en nam de pen op om
te schrijven wat hij liever had willen zeggen; zijn relaas
zond hij met den eersten post (24 Febr.) aan den Prins
en met een volgenden (27 Febr.) aan H. H. M.

Von Straetman knoopte zijne openingen tot het slui-
ten van eene naauwe alliantie tusschen den Keizer en
den Staat, zoowel om in den oorlog als na den daar-
op volgenden vrede zamen te gaan en gemeenschappe-
lijk, ook met Engeland, de overmagt van Frankrijk te
fnuiken, aan de voorstellen tot het aangaan van eene
naauwere alliantie voor een paar jaren door baron von
Goes 1, namens H. H. M. te Weenen gedaan, vast; welke
voorstellen, toen zeer geheim gehouden, tot geen re-
sultaat geleid hadden. Ook nu weder wilde men die
zaak in groot geheim behandelen, vooral omdat aan het
hof des Keizers vele partijen waren, welke van eene alli-
antie met den Staat en met Engeland afkeerig waren;
de Franschgezinden, met wie de verwanten van den kar-
dinaal Fürstemberg, de geestelijkheid, de monarchaal-

1 Von goes had toen de oude alliantie — die van 1681 tusschen
den Staat, Zweden en den Keizer — hernieuwd, welke echter onvoldoende
was en den Keizer wel verpligtte H. H. M. te ondersteunen, maarniet
om zelf met hunne vijanden te breken.

gezinden, allen die belang bij den oorlog hadden en dns
den Turkschen vrede tegenwerkten, en eindelijk de zwakke
karakters, welke den grooten hoop helpen vormen, eensge-
zind waren, zochten den Keizer te bewegen tot den vrede
met Frankrijk. Dit deed daartoe voorstellen genoeg, zoowel
door middel van den Paus en zijnen Nuntius te Weenen als
door den Keurvorst van Beijeren \\ en door die kanalen
kwamen den Keizer telkens nieuwe aanlokkelijke voorwaar-
den tot herstel van den vrede ter oore. De Keizer, die in den
beginne zich door Frankrijk beleedigd gevoelde en op
wraak bedacht was, al moest het hem nog zoovele pro-
vinciën kosten, had zich tot nog toe goed gehouden ®
en standvastig geweigerd, maar men wist niet of hij altijd
zoo vast in zijne schoenen zou blijven staan en achtte het
daarom niet ondienstig hem door een tractaat te binden,
ten einde de eendragt onder de bondgenooten te consoli-
deeren. Vooral de ambassadeur van Spanje, de marquis
d\'Este Bourgomagno, spoorde den Keizer daartoe aan en
bragt het door zijn aandringen zoover dat aan Hop de
noodige ouvertures gedaan werden. Om de geheele on-
derhandeling zoo geheim mogelijk te houden, achtte
men het beste middel dat Hop naar Holland vertrok,
onder pretext van particuliere zaken; de andere middelen
van correspondentie, of eene buitengewone bezending of
om die voorstellen door den gezant te \'s Hage te laten
doen, konden achterdocht verwekken en minder gunstig
werken, daar men in den Haag over von Cramprich niet

^ Iets later verklaarde de Keurvorst zelf aan Frankrijk den oorlog,
daartoe vooral overgehaald door de belofte des Keizers dat liij dan het
opperbevel over een legerkorps zou voeren.

2 Te Regensburg had de Keizer het voorstel laten doen om Frank-
rijk tot vijand van de gansche Christenheid te verklaren, evenals den
Turk vroeger en frans I in 1544. Den 24stcn Januarij 1689 werd in
dien zin besloten. Zie h. martin, op. cit. XTV: 103.

bijzonder tevreden scheen. Het vertrouwen hetwelk de
Keizer in den gezant der Staten bewees te stellen, omdat
hij diens ministerie boven dat zijner eigene gezanten ver-
koos % was voor Hop bijzonder eervol.

Von Straetman had zijn voorstel, na eene korte
uitweiding over des Keizers anti-Fransche gezindheid
en politiek, aldus geformuleerd: quot;of het niet dien-
stig soude wesen tot bevordering van eenen bestendi-
gen wederstand tegen Vranckryck en haere adherenten,
een nader concert met den anderen te maecken, daer-
door wedersijds interessen souden mogen werden te saeme
gesett en met soodaenige reciproque conventiën byeen-
gevoegt, dat men tegens alle syrenes zich nu en hierna
mochte verseeckeren.quot; Tot dezen algemeenen zin bepaalde
men zich, in de bijzondere bepalingen van dien wilde
de Keizer als eerste in rang, niet treden; wanneer de Sta-
ten hem een ontwerp aanboden, zou hij zeer gemakke-
lijk daarmede zijn en de zaak spoedig haar beslag krij-
gen. Toen. Hop echter over de grondslagen sprak en
naar het een en ander vroeg, noemde von Straetman,
alleen als zijne particuliere meening, deze vereischten op:
1°. de Keizer wenschte eene alliantie of- en defensief
gedurende den oorlog, en na den vrede perpetueel de-
fensief, wanneer een van de partijen tegen den inhoud
van dien vrede werd aangetast; 2«. beide alliantiën moes-
ten uitdrukkelijk tegen Frankrijk en zijne bondgenooten
gemaakt worden; tegen wien men S». den oorlog met
alle magt te land en te water voeren moest; 4». partijen
verbonden zich om niet dan gemeenschappelijk den vrede
te zullen sluiten; 5o. de voorwaarden van dien vrede —
zoo men die in deze alliantie wilde noemen, moesten

1 Men wilde hop zelfs eene volraagi van den Keizer medeleven om
voor hem die alliantie te sluiten.

zijn overeenkomstig de Munstersche, Osnabrugscke en
Pyreneescbe vredestractaten; 6«. partijen zouden contra-
heeren ook voor hunne bondgenooten, of dezen de be-
voegdheid toekennen om tot de alliantie toe te treden;
70, wegens de gegronde vrees dat Frankrijk Spanje na
den dood des Konings zoude nemen, zouden H, H. M.
de erfopvolging in dat rijk aan het Oostenrijksche huis
guarandeeren; 80. H. H. M. zouden verder door hunne
goede officiën bij de Keurvorsten medewerken tot de be-
noeming van des Keizers oudsten zoon tot Roomsch
Koning. Eene negende voorwaarde voegde daarbij nog
de Spaansche gezant, die verlangde dat men de bondge-
nooten van Frankrijk, welke zich niet van hem afscheid-
den , ook als algemeene vijanden zoude beschouwen.

Nog voor dat Hop dezen brief had geschreven — den
22sten Februari] — besloten de Staten-Generaal hem ver-
gunning te geven om de reis naar Holland te onderne-
men, maar toen Hop die resolutie ontving was de nood-
zakelijkheid geweken; ten minste hij had bij zijne mis-
sive slechts zaken van bijkomend belang te voegen welke
best op papier konden behandeld worden. Hop ging
natuurlijk niet, hij zoude anders de resolutie, welke de
Staten naar aanleiding van zijne missive nemen zouden,
misloopen en deze zaak, waarmede de Keizer zooveel
haast maakte, noodeloos vertragen; hij drong dus liever
aan op eene spoedige toezending van een project en de
noodige volmagt met authorisatie om de punten van ge-
ring belang, onder voorbehoud van ratihabitie, te mogen
vaststellen. En nogtans meer dan vroeger drongen èn
von Straetman èn de Spaansche gezant bij Hop aan dat
hij toch vertrekken zoude omdat waarlijk groote noodza-
kelijkheid daartoe bestond. Hop meende desniettemin te
naoeten blijven om nadere orders van H. H. M. af te
wachten, maar hij zond ditmaal (10 April) een courier

om zijn nood te klagen welke, hem van H. H. M. eene
spoedige verlossing nit deze pijnlijke positie mede moest
bi\'engen. Zijne positie te Weenen was dan ook zeer on-
aangenaam, en hoe eerder daaraan een einde gemaakt
werd des te beter. Den 21«\'«-» April bij expresse courier
kreeg hij uit den Haag de zoo reikhalzend verlangde
resolutiën, waarbij hem volmagt werd gegeven om de
bedoelde alliantie volgens het bijgevoegde ontwerp te
sluiten. Het ongeduld van het Weener hof was bevredigd
en de satisfactie waarmede men der Staten resolutie vernam
en Hop daarna behandelde, was groot. Het ontwerp was
opgesteld en bijna unaniem aangenomen naar de gegevens
welke Hop uit von Straetman had vernomen: partijen be-
loofden elkander opregte en eeuwigdurende vriendschap,
bevordering van elkanders welvaart en wederkeerige hulp
tegen alle schade: tegenover Frankrijk zouden zij met al
hunne magt handelen en zamen overeenkomen over de beste
middelen om daaraan de grootst mogelijke afbreuk te doen;
geen der partijen zoude de wapenen mogen nederleggen zon-
der de toestemming van de wederpartij, en dit ook niet
voor dat alles terug gebragt zijn zou op den voet der oude
tractaten; niet dan met onderling goedvinden zoude men
gezamenlijk en ter goeder trouw over den vrede, onder-
handelen, en was die gesloten, guarandeerde men de
bepalingen daarvan reeds nu elkander wederkeerig tegen-
over Frankrijk, en wanneer dit, na dien vrede, een der
partijen weder aanviel of in hare regten krenkte, zou de
andere haar terstond te hulp springen. De bepalingen om-
trent de Spaansche successie \' en de keuze van een Roomsch

1 De Staten haddei- in dat artikel de successie aan den Aartshertog
geguarandeerd, de Keizer wikle dat liever veranderd hebben in guarantie
aan het Oostenrijksche huis als meer met de algemeenheid van zijn
regt strookende; het werd zoo ook vastgesteld.

Koning namen de Staten over, zij zagen echter liever
dat die bij afzonderlijke en geheime artikelen werden
geregeld. H. H. M. zouden den Koning van Engeland
en de Keizer dien van Spanje uitnoodigen om tot het
tractaat toe te treden, terwijl de andere bondgenooten
welke zulks wenschen mogten , daarin zouden worden op-
genomen.

Der Staten ontwerp was dus geheel conform den wensch
van den Keizer zoodat deze, toen Hop het hem in het
Latijn vertaald aanbood, daarin veel genoegen vond en
het bijna zonder verandering goedkeurde. Om de zaak
zoo geheim en zoo spoedig mogelijk te doen afhandelen,
besloot de Keizer om slechts twee commissarissen tot het
houden van de noodige conferentiën en het opstellen van de
artikelen te benoemen, en het ontwerp niet door de handen
van zijnen geheimen raad te laten gaan. Bij die conferen-
tiën kwamen buiten de onderwerpen van het tractaat, welke
gaaf werden aangenomen, nog de volgende punten ter
sprake. De Staten hadden eenige bekommernis dat de
Keizer, met twee oorlogen op de hand, dien tegen Frankrijk
aan zijne bondgenooten zou overlaten en wenschten dus
om daartegen eenigzins zeker gesteld te worden door
eene verbindtenis des Keizers om een vast getal troepen,
b. V. 30,000 man, tegen Frankrijk in het veld te hou-
den. De Keizer ging die verpligting niet gaarne aan,
hij beweerde dat in de woorden: met alle magt, reeds
genoeg gezegd was, dat hij daardoor reeds tot meer ver-
pligt was, omdat men toch dit tractaat ter goeder trouw
zou opvolgen terwijl die bepaling een schijn van wantrouwen
verraad4e. Hop deed het zijne om dat quot;denumbrement van
forcesquot; opgenomen te zien, doch men was daartoe niet te
bewegen, vooral niet daar de Keizer toch reeds 30,000 man
aan de westzijde eiïectief in het veld had; hij gaf dat ver-
langen dus op om geen ongenoegen te verwekken vooral daar

men in Holland toch het tractaat daaraan niet wilde ac-
crocheeren. De Keizer had nog de volgende wenschen:
1quot;. om den Hertog van Lotharingen in dit tractaat te
begrijpen, hetgeen weinig bezwaren konde geven omdat
het als het ware een uitvloeisel was van de Pyreneesche
tractaten, waarnaar men de bepalingen van den toekom-
stigen vrede wilde regelen; 2o. dat voortaan alle twisten
over grensscheiding, tusschen den Keizer of het rijk en
den Staat gerezen, door commissarissen zouden worden
beslecht, en dat de achterstallige subsidiën aan den
Keizer verschuldigd, spoedig zouden worden afbetaald.

Het tweede punt werd terstond in het tractaat opge-
nomen; het eerste echter moest Hop overlaten aan de
goedkeuring van H. H. M., hij kon daarover niet op
eigen gezag beslissen, en de Ministers, die dit begrepen,
drongen daarop niet meer aan.

Het derde punt had echter eenige meerdere zwarigheid
in; hoewel de Ministers zeer wel inzagen dat dit niet
in het tractaat te huis behoorde, moesten zij om den
nood der schatkist, daarop toch blijven staan, te meer
omdat, naar zij beweerden, H. H. M. vroeger eenige be-
taling beloofd hadden. Voor die beide oorlogen was
geld, veel geld noodig, en de Keizer had bijna niets. Hop
trachtte zooveel mogelijk daarover heen te praten, hij zeide
dat hij ongelast was op-dit punt en dus niets kon beloven.
Hij kreeg het toch zoo ver dat het tractaat gesloten
werd zonder dat daarin van die subsidies gesproken werd,
welke nu alleen aan de goedgunstigheid van H. H. M.
werden aanbevolen ^ Hop drong ook bij dezen aan om
toch iets, al waren het maar een honderd duizend njks-

1 Eenige dagen later disponeerde de Keizer al vast op de Staten,
maar deze lieten zich van de betaling excuseeren, daar zij reeds zooveel
te betalen hadden.

daalders te geven, omdat dit den Keizerlyken zoo zou
verheugen en dankbaar maken.

Het tractaat werd tusschen Hop en de commissarissen
den 12dequot; Mei 1689 opgesteld en geteekend ; daarop werd
het naar Holland gezonden ter ratificatie Men bleef nog
altijd op spoed — ook hierin ■—■ zeer aandringen, en
was over het algemeen buiten mate verheugd over het
sluiten van deze alliantie quot;die, \'t is seecker, den Keizer
inseparabel van den Staet maecken sal, zoodat voortaen
niet als alles goets van hier sal wesen te wachten,
vooral omdat de Staat heeft toegestemd in de punten
van de verkiezing van den roomschkoning, die den Keizer
en de Keizerinne in het harte raken.quot; De ratificatie van
den Staat bleef ■—gt; als naar gewoonte ■—• langer uit
dan men verwacht had. Zulk werk kostte in de Repu-
bliek altijd enorm veel tijd; maar toen zij kwam ver-
heugde men zich des te meer, want juist dat wachten
had ongerust gemaakt en de vrees opgewekt dat de
Staat, vooral wat de inclusie van den Hertog van Lotha-
ringen betrof, moeijelijkheden zou maken. Dit was echter
het geval niet, en toen men die ratificatie ontving en
alle wenschen bevredigd waren, was het groote werk
afgeloopen en tusschen den Keizer en den Staat een
tractaat gesloten dat onder den naam van het Groot
Verbond, op de gebeurtenissen in Europa een overwe-
genden invloed gehad heeft.

Gedurende Hop\'s verblijf te Weenen ■—■ van 4 No-
vember 1688 tot half Augustus 1689 ■—■ was de ge-
daante van de zaken in Europa geheel veranderd: Frank-
rijk had den oorlog weder begonnen ® en Prins Wil-

^ Zie dumont, Corps Diplomatique, VII, 2, pag. 229.
quot; De oorlogsverklaring van louis XIV tegen den Keizer is van
September 1688. Dumont-, Corps Diplom., VII, 2, pag. 170; die

lem III was naar Engeland overgestoken. De Keizer
ontving van dit laatste feit •—■ het eerste gevoelde hij
maar al te goed •—■ berigt door den brief van den Prins
van Oranje den dag voor zijn onder zeil gaan aan hem
afgezonden. De Keizer las dien met genoegen, Jiij
voelde zich door dit bewijs van vertrouwen van den
Prins gestreeld, en het viel hem meê dat de Prins veel
gematigder was dan hij had durven hopen Natuur-
lijk was hij wel eenigzins bezorgd over het lot van den
Koning van Engeland, maar meer nog over de zaak
welke deze vertegenwoordigde. Want voor den persoon
des Konings had de Keizer geene achting, zijne politiek,
welke door Frankrijk werd voorgeschreven, mishaagde hem
ten hoogste, maar aan de andere zijde was het verdrij-
ven van een vorst van zijnen troon, eene hoogst ge-
wigtige en bedenkelijke zaak. Daarbij kwam de vrees
voor reactie, dat men de Roomschen van het roer van
den Staat verwijderende, hun de roede wel eens te hard
zou kunnen doen voelen. De Keizer, vroom Katholiek,
was bang voor eene uitroeijing van zijn geloof in Enge-
land en was dan ook zeer verheugd over de gematigd-
heid welke de Prins tegenover de Katholieken beloofde,
eene belofte, waarop hij te meer staat kon maken, daar
hij wist dat de Katholieken in de Nederlanden zacht
behandeld werden. Maar die stemming des Keizers om
vertrouwen te schenken aan maatregelen tegen de over-
heersching der Katholieke godsdienst beraamd, was niet
aan zijne vrijzinnigheid te danken, zij werd alleen ver-
oorzaakt door den afkeer welken hij tegenwoordig van
Frankrijk had, en men kan veilig zeggen dat, zoo hij niet

tegen de Picpubliet der Nederlanden van 16 November 1688. Du
MONT, ibid.,pag, 212. Vgl. KLTJIT, Index Chronol. Feder., Nquot;. 759.
1 Zie Bijlage Nquot;, 2.

met FraBkrijk ware in oorlog geweest, liij zoo onbekrom-
pen niet over des Prinsen onderneming zou gedacht heb-
ben. Hij was door de Jezuïten opgevoed, en nu zegt
eene spreuk, welke aan hun collegie wordt toegeschreven:
quot;het doel heiligt de middelen;quot; het doel was hier fnui-
ken van Frankrijks overmoed en magt, en het kon alleen
bereikt worden tot schade van de Roomsche godsdienst;
deze dus werd opgeofferd aan den haat tegen Louis XIV.
De waarheid hiervan blijkt duidelijk uit het feit dat,
toen Prins Willem Koning Willem geworden was, men
draalde met hem te erkennen, tot Engeland aan Frankrijk
den oorlog verklaard, of zich daartoe verbonden had.
Dit neemt niet weg dat men die expeditie naar Enge-
land toch gaaf en in haar geheel goedkeurde, zoowel we-
gens het laaghartig gedrag van Jacobus, als wegens de
aanmatigingen der Katholieken; de Keizer bewees de ar-
gumenten van verdraagzaamheid en het erkennen van
gevestigde regten zeer goed te kennen, al bragt hij ze
juist niet in praktijk; terwijl hij de Katholieken in En-
geland aan de genade van den Prins aanbeval, liet hij
zelf eens op een dag alle Gereformeerden en Luther-
schen uit Ofen zetten. Dat was echter niet meer dan
eene kleine inconsequentie. Den brief des Prinsen be-
antwoordde hij uiterst vriendelyk en uiterst vlug^ —
6 dagen na de ontvangst. Hij betuigde zijnen dank
voor het hem geschonken vertrouwen, ried den Prins de
grootste gematigdheid, zoowel jegens den Koning als
jegens de Roomsche godsdienst aan en wees hem ten
slotte op zijn eigen voorbeeld, zoo als hij in zijne erf-
landen drie godsdiensten gelijkelijk beschermde ^ De
Prins zal daarover wel de schouders opgehaald hebben,
maar dat men zich de moeite gaf om te liegen, bewees

\' Zie Bijlage N». 3.

ten minste den goeden wil jegens hem. Natuurlijk bleef
die gunstige stemming niet altijd even ongestoord, er
kwam wel eens een wolkje voor de zon, want het hof
des Keizers was zeer verdeeld en zelfs de partij, welke
tegen Frankrijk was, telde menigen tegenstander van de
expeditie naar Engeland K Dan eens uitte zich die te-
genstand in direkte aanvallen tegen Prins Willem en
maakte men den Keizer opmerkzaam dat dat vertrou-
wen des Prinsen weinig te beduiden had, want dat hij
hem eerst den dag voor zijn vertrek, toen niets meer
aan de zaak te veranderen viel, geschreven had; dan
weder omhelsde men de partij van Koning Jacob en re-
deneerde van gevaar voor de godsdienst, het aanwenden
van zachter middelen dan juist de overtogt van een
vreemden Prins aan het hoofd van een leger, en zocht
men den Keizer te bewegen om door zijne bemiddeling
de geschillen tusschen den Koning van Engeland en zijn
volk tot eene redelijke schikking te brengen. Dit laatste
vond ook bij de Ministers, anders Prins Willem niet
ongenegen, gehoor; het was een halve maatregel, en
als zoodanig voor menschen die altijd bezwaren hebben
en eene zaak niet met hart en ziel aanpakken, zeer aan-
nemelijk , maar het bleef natuurlijk bij praten, gedeel-
telijk omdat men begreep en ook wel wist dat de Prins
daarmede in het geheel niet zou gediend zijn, gedeelte-
lijk ook omdat zij, zoo als Hop hun zeer lakoniek ver-
telde, daarmede wel eens te laat zouden kunnen komen.
De Koning van Engeland zelf en zijn gezant te Weenen,
Oarlingfort, deden het hunne om den Keizer voor zich
te winnen, maar zij konden dit niet gedaan krijgen;
vooral stond hun daarin hunne erkende Franschgezind-
heid in den weg, welke zij de onhandigheid hadden ook

^ Zie Bijlage Nquot;. 4.

nu nog te laten blijken. Het werk van Hop, die reeds
voordat de Heeren Staten hem zulks bij resolutie van
22 November uitdrukkelijk gelastten, ijverig in de weer
Was om de quaade impressiën die de vijanden van de
goede zaak zouden verbreiden, als ware het een gods-
dienstoorlog dien men tegen Engeland aanving, tegen te
werken, was oneindig veel gemakkelijker, hij verheugde
zich ook hierbij weder in den steun van den gezant van
Spanje en vooral vond hij bij de Ministers eenige dispositie
om zijne redenen goed te keuren, hetgeen te Weenen
enorm veel beteekende. Eens had Hop echter een zwaren
strijd. Het was toen de declaratie van den Prins te
Weenen was aangekomen, daaruit toch zag men met
schrik dat de gevolgen van de expeditie verder gaan
zouden dan men aanvankelijk had gedacht; zich zei ven nu
kortzigtigheid te verwijten, dat ging niet, men beschul-
digde dus den Prins maar van den Keizer te hebben
bedrogen. Men zag toen voor het eerst — beweerde dit
althans — dat de expeditie wel kon uitloopen op ver-
drijving van Koning Jacob en zijne familie, omdat de
Prins nu de successie van den Prins van Wales dispu-
teerde en vroeger had verzekerd dat hij niets tegen de
Wettige successie zou ondernemen. Want daargelaten
nog quot;dat een soodanig disput soude wesen een gevaar-
lijk exempel,quot; wenschte men wel de opvolging van den
Prins van Wales behouden te zien, omdat men op den
Engelschen troon een Roomschen Vorst zeer begeerde.
I^at gerucht van de onechtheid des Prinsen van Wales
^as natuurlijk ook naar Weenen overgewaaid, en ook
daar besproken. Koning Jacob gaf zich veel moeite om
de echtheid te verdedigen, hij had daarover onder an-
deren aan een voornaam personaadje aan des Keizers
^of geschreven: quot;qu\'il n\'avait jamais été capable d\'une
Imposture aussi exécrable que celle de la supposition

d\'un Prince de Galles; qu\'il était vrai qu\'il était au dé-
pourvu parce qu\'il ne s\'était point attendu que ceux qui
le touchaient de si près entreprendraient quelque chose
contre lui, mais que si le vent continuait à être encore
quelque temps contraire on le trouverait à la teste de
bonnes troupes.quot; Nu was men van de onwaarheid van
die geruchten over de geboorte des Prinsen van Wales
wel niet overtuigd, maar men geloofde gaarne dat ze
onwaar waren. Toen men dus den Prins van Oranje
aanviel, zeide Hop dat men te Weenen toch wel niet
kon denken dat de Prins van Oranje aan de echtheid der
geboorte geloofde en dat dus zijne verzekering van niets
te willen ondernemen tegen de wettige successie, in het
geheel niet streed met zijne latere declaratie. De eenige
die zich daarop met Hop in een twist over de echt-
heid der geboorte inliet, was de graaf von Straetman, een
goed Jezuït; hij hield zich echter bij de regtskwestie en
bepaalde zich alleen tot de beweering dat de regel quot;pater
est quem nuptiae demonstrantquot; was eene quot;praesumtio iuris
et de iurequot; en dus onaantastbaar; Hop die zelden gele-
genheid had om zijne regtskennis te luchten, hield nu een
zeer geleerd dispuut met hem en kwam vooral op met
de onderscheiding dat men in casu niet het vaderschap
betwistte, maar het moederschap, dat dit was eene quaestio
facti welke door het parlement kon en moest worden uit-
gemaakt, zoo als de geschiedenis van Engeland reeds een
voorbeeld opleverde dat het parlement uitspraak had ge-
daan in eene kwestie van erfopvolging ; eindelijk, dat
vreemden daarmede niets te maken hadden.

Het was alleen maar een oogenblik van schrik geweest
welke de Oostenrijksche Staatslieden zoo had doen rede-
neeren ; een paar dagen later waren zij als een blad
gekeerd en maakten hunne excuses over het gesprokene,
dat alleen was te wijten aan hunne bezorgdheid voor de

Uoomsche godsdienst, en dit kon men hun niet kwalijk
nemen. Men gaf toen Hop de verzekering dat de Keizer
in het generaal de expeditie als ten goede aanzag omdat
hij in Z. H.\'s voorzigtigheid zulk vertrouwen had, dat
de genomen mesures genoegzaam zekerlijk zouden kun-
nen succedeeren, dat men zich dus niet moest stooren
aan discoursen die van terzijde gevoerd werden, omdat
de menschen groot part in eene zaak nemen schoon zij
om particuliere redenen belet zouden mogen worden om
zich daarvoor uiterlijk te interesseeren.

Later toen de tijdingen van het slagen van des Prinsen
expeditie kwamen, toen men zoowel door zijne ophelde-
ringen en verklaringen als zijne daden gerust was gesteld
over de behandeling en het lot van de Katholieken in
Engeland, verminderde allengs de kracht van de oppo-
sitie, en het was alleen maar als het ware pour acquit
de conscience, dat men nog eens sprak van de belangen
van de Katholieken en het plan om een gezant naar
Engeland te zenden die daarvoor zoude moeten waken.
Dit was weinig ernstig gemeend en er kwam niets van.
Toen de verdrijving van Koning Jacob een fait accompli
was, brak men met dezen geheel en beantwoordde zijne
klagten met de verklaring dat het zijn eigen schuld was,
dat men te Weenen het al lang gezegd had % dat

i Ook Koningin cheistina van Zweden, keurde het gedrag van jacobus
zeet af. In een van hare opmerkelijke brieven — te vinden bij akchen-
Holtz, Mémoires pour servir à l\'histoire de chkistine, Reine de Suède,
Amst. 1751, 4to, tom, II, p. 282-297, — schreef zij uit Rome: quot;Les
affaires d\'Angleterre sont dans un pitoyable état. La bigotterie, les
Jésuites et les moines ont perdu le Roi et j\'avais prédit sa ruine il y
a longtemps. Si le Prince d\'Orange réussit comme je le crois, dans
son entreprise, ce sera une formidable que l\'Angleterre et la Hollande
unies sous une même tête et sous une telle tête qu\'est celle de ce
Prince, qui a un mérite personnel et extraordinaire Je suis fort trom-
pée ou il taillera de la besogne à la France.quot; 4 Décembre 1688 à OU-

hij echter niet naar goeden raad had willen luisteren, maar
zich geheel in de armen geworpen had van Frankrijk,
hetwelk een der grootste vijanden van het Katholieke ge-
loof was, de heiligste eeden en verbonden schond en zich
niet schaamde om zich met Barbaren — Turkije —■ te
verbinden. Men draaide dus Koning Jacob voor goed
den rug en gaf den ongelukkigen nog een schop toe,
maar was daarom niets vlugger met de erkenning van
Willem III als Koning van Groot-Brittanië. Eerst toen
het groot verbond gesloten en Engeland\'s toetreding
daarin verzekerd was, volgde die erkenning in het laatst
van Junij 1689.

Toen de ratificatiën van het Groot Verbond uitgewis-
seld waren, mogt Hop naar huis terugkeeren; hij was
circa twee jaren afwezig geweest en had in dien tijd het
geluk gehad twee belangrijke tractaten tot stand te
brengen. Gedurende die twee jaren had hij aan twee hoven
eene hoogst-aangename positie gehad, èn bij den Keur-
vorst van Brandenburg, èn bij den Keizer was hij zeer
gezien en van beiden ontving hij zeer vele bewijzen van
welwillendheid; van den Keizer zelfs bragt hij een blijk
mede dat niet alleen zijn nageslacht, maar ook zijne voor-
zaten tot in het geslacht •— dus tot en met Jacob
Hop, den vader van den vroeger genoemden Jan Hop,
koopman te Amsterdam — zou versieren; bij besluit van
8 Junij 1689 verhief hem de Keizer tot den adelstand
met den rang van ridder van het heilige rijk.

veilkrans. Tn haren brief aan denz. van 11—21 December, zegt zij van
den Prins van Oranje: mais j\'estime et j\'admire le Prince qui se rend
si digne de sa fortune. Den 22steii Januarij 1689 schreef zij: quot;Maisje
vous feray une autre prédiction : c\'est que l\'Angleterre et la Hollande
unies, comme elles le sont à présent feront trembler toute l\'Europe el
lui donneront bientôt de dures loi X\' et par mer et par terre. Souvenez
vous de moi,quot;

VIERDE HOOFDSTUK.

gezantschap naar en vehblijf in engeland.

1689 tot 1692.

Hop, van Weenen in Holland teruggekomen, deed in
de zitting van de Staten-G-eneraal van 10 Augustus 1689
rapport van zijne bemoeijingen aan de Duitsclie lioven.
Daarna keerde hij naar Amsterdam terug. Doch slechts
voor zeer kort, want eene week of zes later werd hij
weder opgeroepen om zich ten dienste van den lande op
weg te begeven, ditmaal naar Engeland bij Koning
Willem III. Het was op verzoek van dien vorst, die,
toen hem mededeeling gedaan was van Hop\'s rapport
voor zooverre het den Staat en Engeland te zamen betrof,
den wensch had te kennen gegeven, dat Hop naar En-
geland zoude worden afgevaardigd, ten einde hij van hem
mondeling alle bijzonderheden zoude kunnen vernemen.
De Staten, wien des Konings wenschen bevelen waren,
besloten daarop den ID\'^en September Hop naar Londen
te zenden, niettegenstaande zij aldaar reeds, behalve den
gewonen gezant van Gitters, een buitengewoon gezant-
schap hadden (dat, waarvan Witsen deel uitmaakte). Zij
meenden echter dat Hop\'s zending slechts van zeer korten
duur zijn zou. Dit meende iedereen, ook de Koning, die
zijne verwondering te kennen gaf dat men Hop een nieuw
pouvoir medegegeven had, — altijd als Extra-ordinair
Envoyé -— daar hij het best met het oude had kunnen
doen. Maar de uitkomst leerde anders, het werd weder

10*

veel langer dan men gedacht had en in plaats van een
zeer korten tijd, op zijn hoogst noodig om den Koning
volledig in te lichten, was Hop ca. twee en eenhalf jaar in
Engeland, behoudens de tusschenpoozen welke de Koning
zelf in Holland doorbragt, wanneer Hop in zijn gevolg
terugkwam. Tot zijn langer blijven werkten verschillende
oorzaken mede, vooral dat de Koning zeer weinig tijd
had om Hop\'s verslag te hooren; slechts ter loops na
eene zitting van zijnen raad kon hij hem audientie ver-
leenen \' en zoo werd het half Februarij voor Hop geheel
had afgedaan. Dat viel in Holland geheel en al uit de
gis; reeds in het begin van December lieten eenige leden
van de Staten zich wrevelig uit over Hop\'s wegblijven,
ze weten dit hem en toonden daarover niet weinig onge-
noegen en jalousie. Het schijnen de Amsterdammers ge-
weest te zijn, die deze redeneeringen als inleiding voor
de vijandelijkheden voerden, ten minste de resolutie van
de Amsterdamsche Vroedschap van 29 December, waarbij
Hop op bitsen j hoogen toon gelast werd terug te keeren,
omdat de Heeren zijne diensten noodig hadden geeft
aanleiding genoeg om zulks te vermoeden. De raadpen-
sionaris Heinsius deed zijn best om die Heeren tot beda-
ren te brengen en hen te doen afzien. van de terugroe-
ping, maar dit gelukte hem niet. De Koning stoorde
zich daaraan echter weinig, hij zeide dat ook hij Hop\'s
diensten noodig had en dat deze dus moest blijven, om-
dat het algemeen belang boven het particulier belang van
de stad Amsterdam ging. Hop zat er erg mee in; hij

1 Het zal wel wat overdreven zijn. Hoï schreef dit echter den
1 veten Februarij 1690 aan de Staten.

3 Zij waren anders hop persoonlijk niet ongenegen. In 1689 deed
Amsterdam hem de eer aan van hem op de nominatie voor Raadpensio-
naris te brengen. Zie wagenaar Gesch. v. Amst. I: 685.

trok zich de zaak zeer aan — wel wat te veel, zei
Heinsius — maar om te blijven had hij goede redenen:
de Koning verlangde zulks, hij was door de Staten-
Generaal gezonden en mogt dus niet heengaan dan op
uitdrukkelijk verlof van deze, en het gewigt van deze
reden had hij vooral het vorige jaar leeren gevoelen, toen
hem zijn plan om uit Weenen voor korten tijd een reisje naar
Holland te doen, zoo erg kwalijk was genomen, dat hij
voor goed van zulke plannen genezen was en zich niet meer
aan te veel ijver zou bezondigen. In dezen geest schreef
hij den Heeren van Amsterdam, en verklaarde hun overi-
gens gereed te zijn om terug te keeren; wilden zij dit,
dan moesten zij maar bij de Staten-Greneraal eene reso-
lutie bewerken tot zijne terugroeping; zonder deze kon
noch mogt hij gaan. Willem III hield Hop gaarne bij zich,
hij stelde prijs zoowel op zijne kennis van \'s lands zaken en
bijzonder van die van Amsterdam, als op die welke hij aan de
Duitsche hoven had opgedaan; Hop had veel gezien en goed
gezien, en in een tijd, toen Willem III zijne plannen tegen
den algemeenen vijand beraamde, kwamen hem de in-
lichtingen , welke Hop hem over de bondgenooten geven
kon, zeer te stade. Daarbij kwam dat Hop vele relatiën
had; in Amsterdam was hij opgevoed en opgegroeid, hij was
lid der magtige regeeringsfamiliën, zoowel door geboorte
als aanhuwelijking, verder door zijn ambt met alle lig-
chamen der regeering altijd in aanraking geweest, en kon
den Koning, waar deze zulks van noode had óf de ver-
langde inlichtingen terstond geven óf die doen geven
door zijne vrienden; van de hoven, welke hij bezocht had,
was hij met eer en aanzien vertrokken; hij had bij den
Keizer vrienden of goede kennissen achtergelaten, als
den marquis d\'Este of den graaf von Straetman, door
wier toedoen hij te Weenen, b. v. zoolang de keizerlijke
gezant nog niet op de Haagsche conferentie verschenen

was, kon bewerken of vernemen wat de Koning wenschte
Verder was Hop ■— hoe woordenrijk ook — boven alles
een man van handelen op wien men rekenen kon, en in een
tijd waarin gehandeld moest worden, in een land, waar
Willem weinig of verdachte medewerking van zijne on-
derdanen ontving, was hem znlk een man dubbel
waard. Eindelijk: Hop was in den bekenden twist van
1684 met Amsterdam tegen Willem III geweest, maar
behalve dat die twist reeds lang vergeten was, is het
niet noodzakelijk dat Prins Willem hem daarover een
kwaad hart toedroeg. Hop was wel een der voornaamste
strijders geweest, maar meer een man van het eerste
gelid dan een bevelhebber; hij bekleedde in de stad
toen die betrekking, welke hem het meest vooraanstelde,
maar toch alle zijne daden aan de lastgeving van zijne
hoogeren onderworpen maakte. Hop zelf wist zoo goed
welke des prinsen stemming omtrent hem was, dat hij
in 1687 over de tegenwerking sprekende, welke hij in Ber-
lijn van den Franschen gezant ondervond, het uitstrooi-
sel van dezen, als ware hij bij den Prins in ongenade
gevallen, als belagchelijk vermeldde. Het was dan ook
niet om den Prins door vleijerijen voor zich te winnen

^ d\'Este had het eerst aan hop geschreven; den 29sten November 1689
bedankte deze hem daarvoor en deelde hem het een en ander over
den politieken toestand mede. Dienzelfden dag schreef hop aan von
straetman; hij drong bij hem aan: l». dat de Keizerspoedig iemand zou
zenden naar de Haagsche conferentie, en 2«, om de akten van inclusie
van den Koning in het Groot Verbond spoedig uit te wisselen. Den
eaen December schreef hij dat von kaunitz als gezant te \'s Hage
zeer welkom zou zijn en dat zijn vroeger verblijf te Londen aan het
hof van Koning jacob geene zwarigheid gaf. Nogmaals in het laatst
van December drong hij bij straetman aan dat de Keizer toch aan
Hamburg wilde bevelen om den Franschen gezant bidal van daar te
verwijderen.

dat hij hem uit Weenen op het berigt van zijne verhef-
fing tot den troon van Groot-Brittannië een brief zond,
waaruit de hoogste achting en liefde voor zijne zaak
en persoon doorstraalde. Wij deelen dien hier mede *
om eens te laten zien met hoe groote vreugde Hop
het gelukken der expeditie naar Engeland vernomen had,
en onderwerpen hiermede aan het oordeel van een ieder
of daarin niet een sterk gevoel van eerbied en gehecht-
heid , met waardigheid is uitgedrukt. Hop was een goed
en bekwaam Amsterdammer, maar door zijn Averken op
een ruimer en grooter tooneel had hij een beter en groot-
scher inzigt in de zaken gekregen en had zijn schoone
aanleg zich vrij kunnen ontwikkelen. Hop was een goed
vaderlander geworden, reeds voor dat vele zijner mede-
burgers dit\'werden, en had als zoodanig de zaak van
den Prins van Oranje omhelsd. Vandaar die ijver, waar-
mede hij te Weenen in het belang van des Prinsen expe-
ditie gesproken en gehandeld had; vandaar die bezorgd-
heid, toen hij te Weenen de vermaning ontving om den
Prins te waarschuwen dat hij toch voor zijn leven zoude
waken, omdat uit Frankrijk geruchten waren gekomen
van plannen tot eén moordaanslag , te meer waarschijn-
lijk, omdat men in Frankrijk den Prins als verdrijver
van zijn schoonvader, buiten de wet en niet als een
gewoon vijand beschouwde, maar als een tegen wien alle
middelen geoorloofd waren Hop was een trouwe die-
naar van Willem III en zijne politiek geworden, daarvan
strekt ten bewijze die vertrouwelijke briefwisseling tusschen

1nbsp;Zie Bijlage Nquot;. 5.

2nbsp;Brief van 16 Januarij 1689 uit Weenen aan den Prins geschreven;
martin Histoire de France. XIV: 16. zegt dat louis XIV se serait cru
deshonnoré, s\'il avait employé Ie poignard ou le poison contre un seul
homme. \'T is mooi gezegd — maar juist?

Hop en den Raadpensionaris Heinsius, welke Hop met
geen zijner^ voorgangers zoo druk had gevoerd.

Hop bleef te Londen en het zou den Heeren van
Amsterdam zeer berouwd hebben, zoo hij ware terugge-
keerd. Amsterdam ■—^ d. i. de regeering aldaar — was
toen niet in eene gunstige stemming jegens den Koning;
het had gehoopt dat het bij de troonsbestijging van
een Hollander op den Engelschen troon, voordeelen
voor zyn handel zou verkrijgen, welke het nimmer ofte
nooit van anderen zou hebben kunnen verwachten. De
Koning was dan ook door het Amsterdamsche lid van
het buitengewone gezantschap, dikwijls lastig gevallen om
herroeping van de navigatie-akte en het toestaan van andere
voordeelen aan den Amsterdarnschen handel, welke hij
als Engelsch vorst onmogelijk kon verleenen. Amsterdam
was gemelijk daarover, het had veel voor de expeditie
gedaan en maakte daarvoor nu aanspraak op beloonin-
gen , welke buitensporig mogen heeten ^; toen die gewei-
gerd werden, toen de Engelschen — was het wonder?\'—
achterdochtig werden en de Hollanders, vooral de Am-
sterdammers, minder vriendelijk bejegenden, toen de En-
gelschen zelfs zwarigheid maakten met de terugbetaling van
de kosten der expeditie — en dat was verkeerd — nam die
gemelijkheid van Amsterdam een ernstig karakter aan
en werd wrevel, onwil en tegenwerking. Het buitenge-
wone gezantschap was in de tweede helft van November
teruggekeerd; in December riep Amsterdam Hop uit
Londen terug — was het met het oog op hetgeen ge-
beuren zou, wij weten het niet — en in het begin
van Januarij 1690 zette het eene zaak op het touw, welke
ontwijfelbaar zijne ontevredenheid bewijst. De zaak was

^ Dat deze elscli buitensporig was oordeelden reeds toen Hollandsche
staatslieden, zie wagenaae XVI: 42,

deze: volgens de oude privilégiën werd de jaarlijksche
verkiezing van 7 schepenen, door den stadhouder gedaan
uit eene nominatie van 14 personen, door de regeering
van Amsterdam den 28sten Januarij aan den Stadhouder
opgezonden en waaruit deze zoo spoedig de keuze moest
doen dat reeds den Februarij die Schepenen in dienst
konden treden. Wanneer de Stadhouder in den Haag
was, leverde dit geene moeijelijkheid op, wanneer er
geen Stadhouder was — bij deszelfs afzijn stond in het
privilégie — was verordend, dat die keuze door het hof
van Holland zoude worden gedaan, maar wanneer de
Stadhouder van den Haag afwezig was en zoo verre dat
die keuze niet bij tijds in Amsterdam kon vernomen
worden, dan rezen er moeijelijkheden. Dit geval had
zich vroeger wel eens voorgedaan, maar zonder stoornis;
ook het vorige jaar — Januarij 1689 ■—■ had men daarop
iets weten te vinden en toen de nominatie naar Enge-
land was opgezonden en eerst in Maart de benoeming
was gevolgd, waren de dienende schepenen tot zoo lang
in hunne betrekking gecontinueerd K Doch reeds toen
had Amsterdam eenige moeijelijkheid gemaakt, het had
de nominatie bij het hof van Holland ingediend, maar
dit had, buiten Amsterdam om, die naar Londen opgezon-
den en toen dus de keuze door den Koning werd gedaan,
had Amsterdam d-aarop geene verdere aanmerkingen ge-
maakt en de zaak was daarmede afgeloopen. Nu ech-
ter —. 5 Januarij 1690 — warmde Amsterdam die we-
der op; het diende een heftig vertoog in de Staten-Verga-
dering in, waarbij het eischte dat het in deze kwestie
gelijk kreeg, dat de keuze door het hof van Holland
zoude worden gedaan en het weigerde de gemeene lasten
te betalen, zoolang zijn zin niet werd gevolgd. Dat

Resolutie van Holland 2 Febr. 1089.

was nu ten hoogste onredelijk, het was een controvers-
punt, het privilegie waarop het neerkwam i, van 1581,
zeide dat de verkiezing van schepenen uit eene nomina-
tie van 14 personen, staan zou aan den stadhouder en,
in deszelfs afzijn aan die van den Eaade van Holland.
Quaestieus is nu wat beteekent dat afzijn; Amsterdam
beweerde dat het was afwezig zijn, de anderen en teregt,
gelooven wij, zeiden dat het privilégie twee gevallen
onderscheidde, dat de Stadhouder er is of dat hij er niet
is, alias dat er geen Stadhouder is, b. v. wanneer na
den dood van den Stadhouder voor de benoeming van
een opvolger die keuze moest gedaan worden; zou men
dat afzijn kunnen opvatten als: bij afwezigheid, dan moest
er bij staan vanwaar, tegenwoordigheid of afwezigheid
in het algemeen, wanneer die niet aan het begrip van
eene plaats zijn verbonden, beteekenen niets. Daarbij
kwamen nog meer twistpunten en zoo werd het eene zaak
van gewigt. Dat Amsterdam nu dat geschil opwierp,
is in zooverre niet kwalijk te nemen, maar de wijze
waarop ®, de bedreigingen, waarmede het dit deed, ver-
bitterden de zaak zeer en vonden algemeene afkeuring,
zoodat geen lid der Staten-Vergadering van Holland zich
aan zijne zijde schaarde. Alsof het nog niet genoeg was
greep Amsterdam eene nieuwe gelegenheid, om onaan-
genaamheden te verwekken, aan. Willem Bentinck, des
Konings boezemvriend, was door hem tot graaf van
Portland verheven; toen hij in Januarij 1690 in Holland
kwam ® en weder, als van ouds, zitting wilde nemen in

1 Zie Handvesten van Amsteidam, pag. 40.

3 Vgl. de resolutien van Holland van 12 en 22 Maart 1690, ook die
van 7 Febr.

3 willesi III schreef aan heinsius den s*!™ Januarij 1690: quot;Je suis
fort alarmé de Ia conduite d\'Amsterdam, quand je considère quelles

der Staten-Vergadering als lid der ridderschap, verzette
zich Amsterdam daartegen hij ellen lang vertoog en —
het kon zich niet van uitersten onthouden ■— verklaarde
alle hesluiten, welke in Portlands tegenwoordigheid zouden
genomen worden, voor nietig en van onwaarde. Daarop
volgde dat Amsterdam zijne vertegenwoordigers uit de
vergadering terugriep en daar alleen den Pensionaris
Bors van Waveren liet, om te zien en te hooren \\ De
zaak liep hoog en hield velen in Holland lang bezig. Koning
Willem was daarbij regtstreeks betrokken, hij wist dit en
was geen oogenblik in twijfel wien dit alles eigenlijk gold.
Aan Bentinck had hij op zijn vertrek naar Holland mede-
gedeeld hoe hij die kwestie van schepenen wilde geschikt
hebben en in plaats dat die kwestie afgedaan werd, werd
zij nu met nieuwe onaa,ngenaamheden verwikkeld. Over
het algemeen kwam hem de zaak niet onverwacht; hij
had reeds te voren iets daarvan vernomen uit een
brief van Heinsius, waarbij deze hem mededeelde dat
Burgemeester Munter hem voorbereid had op moeijelijk-
heden, welke over de verkiezing van schepenen zouden ont-
staan. De Koning had zich daarover toen zeer verwon-
derd getoond; hij had die niet verwacht en zag daaruit
dat de regeering hem weinig genegen was 2; men deed

peuvent en être les conséquences tant pour moi, que pour le bien
futur de l\'Europe entière. J\'ai jugé convenable d\'envoyer le comte de
roKTLAND à la Haye avec des instructions qu\'il vous communiquera et
auxquelles je me réfère; veuillez l\'assister en toutes choses et vous ouvrir
confidentiellement à lui;quot; de grovestins o. c. t. YI: p. 196.

1 Resol. Vroedschap Amsterdam 12 Januarij 1690: Resol. Holland,
18, 20, 28 Januarij 1690.

3 vèel juists ligt in het gezegde van de grovestins o. c. t. VIII;
p. 290. Ce n\'est pas son trône qu\'il défend, c\'est la liberté du con-
tinent, qui exige C£u\'il se maintienne sur le trône; ce n\'est point Am-
sterdam qu\'il veut réduire au silence, mais l\'intérêt de la cause géné-

liem groot onregt, daar hij de stad zeer genegen was en
haar als de beste stad van de republiek aanmerkte; hij
hoopte zelfs van die genegenheid ondubbelzinnige bewij-
zen te geven door, wanneer zijn rijk geheel tot rust ge-
bragt was, hare commercie te bevoordeelen. Maar om
van zijne regten als Stadhouder afstand te doen, dat
was te veel van hem gevergd, daartoe zou hij nooit
besluiten en veeleer, ware het noodig, tot bewaring
van zijn regt terstond naar Holland overkomen. In dezen
geest schreef Willem aan Heinsius met last om dit
zijn gevoelen aan Burgemeesters van Amsterdam bekend
te maken, en Hop schreef een brief van bijna denzelf-
den aan zijn neef Witsen, wel niet op last des Konings,
maar toch met de bedoeling om\'\' hem op de hoogte te
brengen en door hem de Amsterdammers met het ge-
voelen van den Koning voorloopig bekend te maken.
Deze brief was van den S\'^en Januarij, dus geschreven
vóór dat Amsterdam zijn vertoog had ingediend, maar
Witsen natuurlijk eerst na den S^en ter hand gekomen.
Toen dat vertoog in Engeland was bekend geworden,
schreef Hop den IT^eu op last des Konings aan Burge-
meesters , en\' deelde hun, behalve het reeds gemelde, mede
dat ook Z. M. gelijken eerbied voor de privilegiën had
waarvan zij zoo hoog opgaven, dat hij daarom zijne reg-

rale exige qu\'A: ne s\'oppose pas, dans son intérêt exclusif à ce qui
peut contribuer au salut universel. Ainsi quancl le parlement ou la
ville d\'Amsterdam se mettent en opposition avec Guillaume, l\'humeur
que celui ci en éprouve, ne provient point de ce qu\'on lui dispute telle
ou telle prérogative, de ce qu\'on cherche à cinconscrire son autorité
comme roi ou comme stadhouder; non elle provient de l\'idée que cette
opposition doit compromettre une cause sacrée, la cause générale, et
qu\'il sera temps de crier à la tyrannie intérieure, soit en Augletene,
soit en Hollande, quand on sera parvenu à mettre l\'existence des deux
pays à l\'abri des atteintes de l\'ennemi du dehors,

ten zoude handhaven en dat hij de Heeren van Amster-
dam verantwoordelijk stelde voor alle onaangenaamheden
die uit deze zaak, welke met het langer aanblijven van
de dienende schepen zoo gemakkelijk had kunnen geschikt
worden, zouden voortvloeijen. Den 24stcn schreef Hop hun
weder over dezelfde zaak, nu met bijvoeging van den twist
over den graaf van Portland. Over het laatste punt voerde
hij vooral aan dat èn Portland èn de Koning in deze kwestie
op eene lijn stonden, want dat, wanneer men Portland
als vreemdeling uit der Staten vergadering wilde weren,
omdat hij vreemden adeldom verworven had, men den
Koning niet meer als Stadhouder beschouwen moest,
want dat ook hij dan door het aannemen van de Engel-
sche kroon vreemdeling geworden was; Amsterdam er-
kende nu wel den Koning als Stadhouder te willen hou-
den, maar dan was er ook geene reden om Bentinck als
vreemdeling te beschouwen. Burgemeesters antwoordden
dat zij volgens eed en pligt meenden te handelen, dat
zij die niet verzaken konden, maar dat het hun leed
deed dat de zaak zooveel ongenoegen veroorzaakte. Dit
zeiden zij, maar om de zaak goed af te maken deden
zij niets, zij bleven veeleer den strijd hardnekkig voort-
zetten Maar zij vonden ditmaal hunne partij, zij
stonden geheel alleen, de andere leden waren eendragtig
tegen hen, en hoe magtig ook, daartegen was Amsterdam
niet bestand. Amsterdam moest zich op genade overgeven
en het vroeg zelf (11 Maart) om het gebeurde te verge-
ven en te vergeten ^ Het leverde de nominatie wel in
aan de Staten van Holland en niet aan den Koning,

1nbsp;De Edelen stonden aan het hoofd van den tegenstand tegen Amster-
dam. Zie de Deductie der Edelen in Holl. Mere, van 1690, blz. 90.
Amsterdam antwoordde met eene Justificatie der sustenue van Amst.
Holl. Mere. 1690, p. 26; vgl. Resol. Holland, 27, 28 Januarij 1690

2nbsp;Resol. HoU. 12 Maart 1690.

maar deze verzonden die aan den Koning en deze verkoos
en zond zijne keuze direkt aan den Schout xan Amster-
dam. En zoo ging de zaak in het vervolg tot des
Konings dood.

Amsterdam had dus geheel het onderspit gedolven.
En gelukkig, want het had in den hoogsten graad on-
gelijk, niet zoozeer in zijne opvatting van de zaak zelve
als in de wijze waarop het zijne meening wilde doordrij-
ven en niet minder in de eigenlijke beweegreden welke bij
dien twist voorzat. Dat dit de teleurstelling was welke
het over het. weigeren van de gevraagde belooning —
daargelaten het buitensporige van de vraag — voor zijne
diensten had opgevat, begreep Koning Willem toen hij
beloofde de commercie der stad te zullen bevoordeelen,
wanneer het in zijn rijk rustig zoude zijn en zoodra
men die geheime drijfveer kent, begint men de geheele
zaak uit een geheel ander oogpunt te beschouwen en ziet
daarin ■— het regtspunt ter zijde gesteld — het bewijs
van de kleingeestigheid der Amsterdammers, die alleen
Willem III in zyne plannen zochten te dwarsboo-
men, omdat hij hun niet in alles ter wille was. De
betuigingen van de Burgemeesters van Amsterdam dat
zij volgens eed en pligt niet anders konden handelen,
verliezen dan veel van hare waarde, en uit hun verzoek
dat het verhaal van het gebeurde uit de Notulen zou
worden geligt, zou men durven opmaken dat zij zelve
daarin weinig eervols zagen.

Wat ware Nederland zonder Amsterdam, die uitroep
is zeer juist, maar hoe gelukkig is het niet geweest dat
Amsterdam niet zonder Nederland kon, en daarin dik-
wijls zijn tegenwigt vond. Ja men moet eerbied en ont-

^ Ook c. VAN BYNKEESHOEK, Quaest. Juv. pub]., Libr. IF, c. 1,
p. 187, pielt, voor Amsterdams rogt.

zag hebben voor de grootheid van Amsterdam, waar het
die ten dienste van het gemeen in de waagschaal legde
en waar het in de nre van dreigend gevaar geene opof-
fering ontzag voor de redding van Nederland; maar het
is te betreuren dat Amsterdam zich alleen in de ure van
gevaar van de verpligtingen welke zijne grootheid hem op-
legde, rekenschap gaf, dat het, om eene vergelijking te
gebruiken, alleen op Zon- en feestdagen in zijne groot-
heid voor den dag kwam en versmaadde om bij het werk
van de weekdagen voor te zitten en een krachtig aandeel
te nemen aan de taak welke Nederland vervullen moest.

De Heeren van Amsterdam hadden nu, gelooven wij,
geen berouw dat Hop bij den Koning was, zoowel ge-
durende als na dezen twist zouden zij toch meer op het
lid hunner regeering als hunnen voorspraak bij den Ko-
ning kunnen rekenen da,n op den gewonen gezant, vol-
gens de gewoonte uit Zeeland gekozen. Een direkt be-
roep op Hop\'s voorspraak deden Burgemeesters in Mei
toen zij hem verzochten om bij den Koning alle kwade
impressiën weg te nemen welke hij over de beschuldigingen
van Jan Hol, tegen hen zoude kunnen opvatten. Die
Jan Hol was een spion met brieven van Louvois in den
zak gevangen genomen; die brieven hadden geen adres,
en Hol kon dus vrijelijk beweeren dat hij aan een der
Burgemeesters van Amsterdam, Appelman, die moest
bezorgen. Hij had verder een fraai verhaal gedicht van
de verstandhouding dier Heeren met Frankrijk, maar
had later weder de waarheid daarvan geheel ontkend.
Hij zat reeds lang in de gevangenis en geene regtbank
wilde zich over zijne zaak kompetent verklaren. Nu wist
naen in het geheel niet wat te gelooven; voor de schuld
der Amsterdammers was eigenlijk evenveel te zeggen als
voor hunne onschuld; zij hadden het vroeger wel eens
gedaan en aan de andere zijde was er geen bewijs dan

eene verklaring, later terug getrokken. Het was den
Heeren van Amsterdam echter niet onverscliillig wat men
geloofde, en bij den Koning lieten zij daarom door Hop
hunne quot;onnoozelheidquot; bewijzen. Hop met de noodige
stukken gewapend, deed zijn best en verklaarde aan een
ieder die het maar hooren wilde, namens de Heeren van
Amsterdam: quot;dat sij soo veel als ymand in de gantsche
werelt een horreur en afschrik hadden van alle hetgeene
in de minste smaeckte nae onbehoorlijcke corresponden-
tie met den vijant en bovenal met dien hatelijcken, den
Coning van Yranckrijckquot; Hop slaagde uitnemend;
Koning Willem zeide blijde te zijn dat Jan Hol zijne
beschuldigingen tegen Appelman had terug getrokken,
welke hij nooit gedacht had dat waar zijn konden; dat
die Jan Hol een schelm was, maar dat hij de gissing
van de Amsterdammers dat Hol op eigen hand die cor-
respondentie had aangevangen, weinig aannemelijk vond
terwijl hij eerder geloofde dat de vijand deze zaak op
het touw had gezet. De zaak liep daarmede af. Jan Hol
werd eerst in December gevonnisd en van Appelman of
zijne collega\'s was geen sprake meer

Hop bleef intusschen maar te Londen; hij was er nu
reeds zeven maanden en met zijn verslag aan den Ko-
ning al lang gereed. Had hij zich in den beginne on-
gerust gemaakt dat hij niets te doen hebben en het geld
van den Staat te gemakkelijk verdienen zou, die vrees
had men welwillend weggenomen, door hem zamenwer-
king met van Citters in alle voorvallende zaken te beve-

1 Brief van Burg. v. Amst. aan hof van 5 Mei 1690. De aange-
haalde zinsnede is uit de memorie dienende tot informatie van hop.

3 Wagenaae, XYI, Bijv. p, 32—42. Zie ook stltiüs, vervolg op
aitzema, 3 D. 31 Boek, p. 17. Wagenaae, Gesch. v. Amst., 6^ stuk,
p. 169—177. Secr. Resol. Holl. 22 Maart 1690. Resol. Stat.-Gen.,
2 Februarij 1691.

l(jl

len, terwijl de Koning hem alle joostdagen bij zich liet
komen om hem te zeggen wat hij voor hem te schrij-
ven had, omdat hij zelf zoo weinig tijd daartoe had.
Later, toen ook de secretaris van de admiraliteit van
Amsterdam, Hiob de Wildt, naar Holland terugkeerde,
kreeg Hop daarbij de zaken die deze had waargeno-
men en voerde hij ook met hem eene briefwisseling over
het uitrusten en zamenstellen van de Engelsche en Hol-
landsche vloten; zoo ook met den Advokaat van Dam,
Secretaris van de Oost-Lidische Compagnie over het ver-
leenen van convooi en het zamenvoegen der Engelsche
en Hollandsche koopvaardijschepen \'; beide briefwisselin-
gen zijn zeer uitvoerig en kunnen voor hem, die belang
stelt in eene naauwkeurige wetenschap van deze feiten
zeer interessant zijn. Hop kreeg echter nog ander werk.
Dennbsp;Februarij namen de Staten eene resolutie,

waarbij zij hem gelastten om den Koning naar Ier-
land te volgen. Hij had daarin bijzonder weinig lust.
Vooreerst begreep hij het nut er niet van; H. H. M.
gelastten hem om het belang van den Staat waar te

1 De briefwisseling met van dam behandelt echter niet de in 1691
gehouden beraadslagingen in het parlement over de Oude Engelsche
Compagnie, welke zaak door maoaulay in zijne History, Dl. Vl,
p. 239 seq. en VII, p. 125 en 284, zeer breed behandeld wordt.
Macaulay haalt daarbij meer dan eens de brieven van jacob hop aan
de Staten-Generaal aan, en deze zijn daarover ook zeer uitvoerig. In
de brieven van hop aan heinsius , de vï^ldt of van dam is over die
zaak echter zeer weinig te vinden. Alleen in een brief van 16 No-
vember 1691 aan Mr. p. van dam lezen wij dat men de oude Oost-
Ind. Comp, beschuldigde van meer te handelen naar Hollandsch inte-
lest dan dienstig was. Hop voegt daarbij dat de Engelschen jaloersch
tegen de Hollanders zijn, en dat, als men eenig belang te Londen
lieeft men veel dexteriteit en adresse moet gebruiken. De Koning was
voor het behoud der oude compagnie wegens het belang van de Hollan-
ders ; ook vele anderen waren daarvoor, hoewel om andere redenen.

nemen in hetgeen zij van tijd tot tijd hem zouden aan-
bevelen. Dit beteekende nu bitter weinig, hij zou dus
altijd op orders moeten wachten, alvorens hij iets zou
kunnen doen en, omdat de gewone zaken te Londen ble-
ven en de buitengewone volgens den kortsten en secreet-
sten weg direkt aan den Koning en Stadhouder gingen,
bleef voor Hop niets over dan het schrijven van nouvelles
quot;dat gantsch niet en is van mijn genie of speculatie.quot;
Hij wenschte niet tot courantier te worden gebruikt,
daartoe ware een minder persoon beter geschikt, gelijk
dan ook alle andere mogendheden zich slechts door se-
cretarissen bij den Koning in Ierland lieten vertegen-
woordigen , en hij de eenige envoyé in diens gevolg zijn zou.
Daarbij kwam dat de reis naar en het verblijf in Ierland
alles behalve aangenaam waren; alles, zelfs het hoogst
noodige moest medegenomen worden, zoodat alle voorname
personen, die den Koning volgen zouden, een schip huurden
voor hunne provisie, om hen langs de kusten en rivieren ach-
terna te komen. Hop zond den Staten eene specifieke opgave
van alles wat hij noodig zoude hebben en deze legden hem
daarop den 12den Mei toe voor aankoopen eene som in eens
van/ 6Ü00, en een daggeld van / 25, buiten de kosten van
den overtogt. Later, op de klagten van Hop dat hij met
die/25 onmogelijk kon toekomen, verhoogden zij hunne
eerste resolutie. Hop ging met den Koning en verbleef
bij hem in Ierland tot half Augustus; de gebeurtenissen
van dien togt zijn te goed bekend dan dat wij daarbij
behoeven te verwijlen. Al was het niet van zijn genie,
Hop schreef nouvelles \', en niet voor hij te Londen kwam
kreeg hij weder bezigheden welke hem meer aanstonden.

^ Eenige van hop\'s missiven uit Ierland werden gedrukt en in Ne-
derland verspreid; in het bekende klein 4to formaat komen ze voor
in alle eenigzins uitgebreide pamfletten-verzamelingen.

In September 1689 was door het buitengewoon gezant-
schap en de Engeische Ministers een verdrag geteekend \',
waarbij Engeland en de Staat hun verbond tegen Frank-
rijk bevestigden en waarbij zij onder anderen verklaar-
den allen handel op Frankrijk, tot zelfs. van neutra-
len , te zullen verhinderen. Witsen had dat verdrag met
bevende hand geteekend na —■ het zij ter zijner eere
gezegd, —• zich lang tegen die bepaling over de vaart
van de neutralen te hebben verzet, omdat hij zeer juist
de gewigtige en onaangename gevolgen voorzag, welke zij
in de betrekkingen met de onzijdige mogendheden zou
na zich slepen. Koning Willem had echter met zijne
Ministers zeer op die bepaling aangedrongen, al zag hij
de moeijelijkheden daarvan wel in. Toen ook Heinsius
Witsen tot de onderteekening had aangespoord , deed deze
zulks, en zoo was het tractaat gereed geworden. Men
had echter goed gezien, de gevolgen bleven niet uit. De
neutrale staten het meest bij dien maatregel betrokken,
waren Zweden en Denemarken, dan kwam Portugal,
maar hiervoor kwam Hamburg, hoewel dit eigenlijk geen
neutrale Staat was. Als lid van het rijk toch was Ham-
burg verpligt aan alle rijksbesluiten gevolg te geven,
maar dat verbod van handel met Frankrijk en de rijks-
avocatoria waren in Hamburg nog niet afgekondigd.
Hamburg had verzocht ® daarvan verschoond en in dezen
oorlog neutraal te mogen blijven; het beloofde daartegen
niet alleen zijne quote te ziillen betalen in de oor-
logslasten, maar zelfs een present. Zulk eene ver-
schooning was in vroegere oorlogen met Frankrijk

1 Zie dumont, vn, 2, p. 238.

---------------------- Jnbsp;J. ----

^ Reeds uit Weenen schreef hop over dat verzoek van Hamburg,
November en 26 December 1688 aan den GrifUer en 2 Junij 1689
aan heinstus.

wel eens verleend omdat zijn handel daarvan afhing,
en zonder deze zeide Hamburg zelfs de rijkslasten niet
te kunnen opbrengen. In dit verzoek had Hamburg
steun gevonden bij Brandenburg, Lunenburg en vooral
bij Zweden, hetwelk vreesde dat de Fransche handel zich
anders naar Altona zou verleggen, omdat Denemarken,
voor Holstein, weigerde aan de rijks besluiten gevolg te
geven. Hamburg was eene der weinige plaatsen van Noord-
Duitschland waar overzeesche handel gedreven werd, en
bij dezen hadden alle landen uit de nabuurschap, tot
zelfs Silesië voor den uitvoer zijner lijnwaden en garens
naar Spanje, groot belang. De Keizer was wel ge-
neigd om dat verzoek in te willigen, de aangevoerde
redenen, versterkt door de belofte van eenig geld, klon-
ken welluidend in zijne ooren, doch hij wilde daarin
geen definitief beslu.it nemen vóór H. H. M. hem daarover
hun gevoelen hadden kenbaar gemaakt, hetgeen zeggen
wilde dat hij zijn besluit op de lange baan wilde schui-
ven, want toen H. H. M. hun gevoelen mededeelden,
stoorde hij zich er niet aan. Engeland en de Staat
deden daarop moeite in Hamburg zelf, zoowel om den
Franschen Resident van daar te doen verwijderen, om-
dat door hem Frankrijk in Duitschland nog kon blijven
intrigueeren, als om Hamburg tot het verbod van den
Franschen handel te bewegen. Hamburg was echter niet
de ergste; het kon zijne stem niet zoo luide verheffen,
en de Keizer bekreunde zich weinig om zijne réclames.
Zweden en Denemarken waren veel lastiger, vooral om-
dat het of oude bondgenooten waren, of men hen te
vriend wilde houden, en twee zaken tegelijk moest bewer-
ken , zoowel hen te bedaren over het nemen van hunne
schepen, als hen van Frankrijk af te houden. Die
bepaling was eigenlijk ongehoord, dat Engeland en de
Staat aan hunne onderdanen den handel op Frankrijk

verboden, dat stond hun vrij, zij hadden over deze te
zeggen, maar om aan vrienden die zich niet in den
twist mengen wilden, te verbieden met hunnen vijand
de oude betrekkingen aan te houden, en dit alleen om-
dat zij met hun beiden de magt in handen hadden, om
zoo misbruik te maken van hunne heerschappij ter
zee, was iets dat tegen alle regt en billijkheid aan-
druischte. Dat men de Denen en Zweden verbood naar
Frankrijk oorlogscontrebande te zenden, dat men hier-
onder hout, teer enz., als materialen voor den scheeps-
bouw begreep, kon er des noods nog door, maar con-
fiscatie van schip en lading te dreigen voor het en-
kele feit van handel drijven op eene Fransche haven,
maar den Deenschen Ministers de aanvoer van Fransche
wijnen en mondbehoeften te verhinderen, waartoe zij
onder elkander eenig kapitaal hadden bijeen gebragt,
dat liep te ver. Wij gelooven ook niet dat er vroeger
een voorbeeld van in de geschiedenis te vinden is. Men
had zwaar werk om de Denen van het regt dier bepaling
te overtuigen, zij klaagden steen en been, en alleen de
overmagt der bondgenooten weerhield hen om tot feite-
lijkheden over te gaan. Daarbij kwam nog dat ze in
Frankrijk op geene betere behandeling konden rekenen.
De ordonnantie van 1681 toch bepaalde dat vijandelijk
goed in onzijdige schepen geladen, deze deed confisquee-
ren, zoodat bij eene strenge tenuitvoerlegging daarvan de
handel van de onzijdigen met wissen ondergang werd be-

^ Over die ordonnantie van 1681 en de conventie van 1689 zie men
HAUTBFEUILLE, Ilistoïre dcs origines, des progrès et des variations du
droit maritime international. Paris 1858, Titre IV, pag. 161—283.
Het bevat veel goeds, al is bet wat sentimenteel soms geschreven; vooral
de ontwikkeling van het grondbeginsel van de verhouding tusschen
luindeldrijvende natiën als de jalousie, vonden wij zeer goed. Haute-
ï\'exjille, pag, 203, beweert dal die ordonnantie streng uitgevoerd werd.

dreigd. De onzijdige schepen hadden het dus lang niet
gemakkelijk; waren zij den Hollanders en den Engel-
schen, die de geheele Noordzee doorkruisten, door eenig
wonder ontgaan en kwamen zij bij geluk in Frankrijk
aan, dan waren zij nog aan allerlei chicanes blootge-
steld in het onderzoek of hunne ingeladene goederen
wel onzijdig waren

De meeste moeite van de twee gaf Denemarken, daar-
mede waren zaken van zeer verschillenden aard in het
spel, welke niet met elkander verbonden waren, maar toch
vereenigd werden om door concessiën in eenige des te
betere voorwaarden in andere te verkrijgen. De Staat
der Vereenigde Nederlanden had het meeste met Dene-
marken uitstaan, hij had te denken over het sluiten
van een nieuw handelstractaat ter vervanging van het
preliminair tractaat dat voor twee jaren gesloten, in 1690
eindigde en uiterlijk tot Januarij 1691 verlengd was; hij
moest zoeken naar een expedient in den handel op
Frankrijk, waarop Denemarken sterk aandrongen waartoe
het reeds verschillende voorslagen gedaan had, als om
slechts aan een bepaald getal dien handel te veroorloo-
ven, of om allen handel vrij te laten, met uitsluiting van
oorlogscontrebande, maar de Staat kon daarin niets toege-
ven, omdat zijne handen gebonden waren door het trac-
taat met Engeland; eindelijk wilde men Denemarken
overhalen tot een verbond met Engeland en den Staat
tegen Frankrijk, hetzij om reeds dadelijk in werking te
treden, hetzij eerst voor later tijd, na den tegenwoordi-
gen oorlog, bedoeld. Denemarken nu was in zijn hart
Fransch gezind % maar het was te ver van Frank-

1 Allen, Geschichte des Königreichs Dünemark, Kiel 1842, beweert
pag. 380 dat Denemarkens handel toen zeer bloeide.

3 Zie een geheim tractaat tusschen Frankrijk en Denemarken van

rijk, liet was te veel aan de vloten der bondgenooten
blootgesteld, om zich openlijk te verklaren, het moest dtis
tijd zien te winnen en trachten zoo veel mogelijk te ver-
krijgen , zonder zich tot iets te verbinden. Het had er dus
belang bij om alle zaken zoo dooreen te mengen, dat
men er haast niet meer uit wijs kon worden. Het
stuitte daarin echter op de eenheid van plan der bond-
genooten. Deze wilden Denemarken in hun bondge-
nootschap tegen Frankrijk halen, en bijzaak latende
wat bijzaak was, de eischen welke tot die toetreding
gesteld werden, inwilligen. Dan kwam Denemarken
natuurlijk terstond weder op met zijne verlangens om-
trent de bijzaken, en er werd niets uitgerigt. Met een
ander tractaat te sluiten in plaats van het preliminair
tractaat, hadden de Hollanders geen haast, zij hielden
zich liever daarbij omdat dit hun zeer voordeelig was.
Van expedienten in den handel op Frankrijk wilden zij
niets weten al hoorden zij hunne verzoeken welwillend
aan, zij wilden eene alliantie en waren over de soort
van deze gemakkelijk; dan eens wenschten zij eene of-
en defensieve, dan eene defensieve voor dezen oor-
log of eerst na dezen oorlog, en kwam Denemarken
op met een eisch van subsidiën van 600 ä 700,000
rijksdaalders, dan vonden zij dien eisch niet onrede-
lijk en wilden zijne medewerking gaarne voor die som
koopen.

Toen de zaken zoover gekomen waren en Denemarken
dat hooge subsidie gevorderd had voor eene of- en defen-
sieve alliantie, sloten Engeland en de Staat zich meer
aan elkander in deze onderhandeling aan; tot nog toe
hadden zij wel in denzelfden geest maar niet te zamen

l^/\'i? Maart 1691, alleen te vinden — in uittreksel — bij de reedxz,
O- c. pag. 150 vlgg.

gehandeld. In Engeland was men over dit aanbod een
weinig verwonderd, toen in het vorige jaar —■ het
was nu Augustus 1690 ■—■ Engeland eene of- en de-
fensieve alliantie had voorgeslagen, had Denemarken
niet daarin willen treden, en had men alleen eene
defensieve alliantie voor na dezen oorlog kunnen verkrij-
gen. Engeland had dat minimum toen maar aangeno-
men in de hooja van op deze wijze Denemarken van
Frankrijk te houden, maar het zag die inschikkelijkheid
niet beloond, daar Denemarken bleef weigeren om te
treden in eene bepaling, waarbij het de conventie tusschen
Engeland en den Staat over den handel op Frankrijk
goedkeurde. Sedert waren de onderhandelingen wel aan-
gehouden, maar er was niets tot stand gekomen, tot nu
eindelijk voor eenigen tijd van den Engelschen gezant uit
Koppenhagen een Deensch project tot eene defensieve
alliantie was gekomen, hetgeen allerlei vreemde bepalingen,
welke tot de zaak niet behoorden, als eene begrooting
van strijdkrachten, den tol op de Elve, een declaratoir over
den handel op Frankrijk, behelsde. Dit voorstel was
eenigzins het werk van van Amerongen, den ISTederland-
schen gezant, geweest, die in last gekregen had om
Denemarken te disponeeren tot toetreding in het groot
verbond of anders tot zoodanige alliantie, waardoor het
met Frankrijk zoude moeten breken. Maar door dit
aanbod was Denemarken weder het doel voorbijgeloo-
pen, het subsidie wilde men wel toestaan, dat gaf het
minste bezwaar, maar van die andere punten wilde men
niets weten, men deed daarom een tegenvoorstel om daar-
van een tractaat van mutuëele adsistentie te maken, het
subsidie voor de te leveren troepen te geven, terwijl ech-
ter het different over den handel op Frankrijk eerst
zoude moeten wezen geadjusteerd en tegelijk met het
sluiten van dit tractaat afgedaan. Behalve dat men zich

dan niet over die andere zaken — toch nieerendeels in hun
eigen nadeel — behoefde uit te laten, wilde men daardoor
dat op deze wijze Zwedens jalousie niet zoude worden
opgewekt, hetgeen tot hetzelfde was verhonden. Deze
veranderingen en bedenkingen van Heinsius vonden ook
in Engeland ingang en in eene conferentie tusschen Hop,
Nottingham en Caermaerthen gehouden, werden zij aange-
nomen om tot rigtsnoer voor hun volgend gedrag te strek-
ken. Men bemerkte zeer goed dat Denemarken wel eene
alliantie wilde sluiten, maar toch niet hostie! tegen Frank-
rijk was en tusschen beide partijen wilde doorzeilen. Dat wel
is waar, wanneer de offensieve alliantie gesloten werd,
Denemarken zich zou moeten verdedigen te land en ter
zee, dat dan de handel op Frankrijk van zelve ophield en
deze weder des te gemakkelijker aan anderen kon worden
belet, maar omdat Denemarken toch eigenlijk weinig ge-
neigdheid hiertoe bezat en dit toonde door de ongehoorde
eischen, alle van eene moeijelijke discussie, welke het daar-
mede verbond, begreep men dat men beter deed met alleen
te trachten om zooveel mogelijk troepen van hem te ver-
krijgen ; dit was het eenvoudigste, want met de betaling
was alles afgedaan. Het had veel meer troepen dan het
onderhouden kon, het wilde deze echter niet gaarne af-
danken en het eenige wat dus overbleef was, dat het een
zeker getal, b. v. 12,000 man, aan Engeland, den Staat
en Spanje overdeed.

Reeds den || Augustus 1689 ^ was eene conventie ge-
teekend over het verhuren van 7000 man Deensche troe-
pen; men wilde die nu echter gaarne tot 12,000 man
brengen, maar Denemarken, hoewel daartoe niet onge-
negen, maakte zwarigheden en verlangde van de bondge-
noten buiten het subsidie nog voordeelen voor den handel

^ Zie de reedtz o. c, pag. 146; dumont, Vil, 2 p. 237.

op Frankrijk. Lang bleef Denemarken aandringen op de
bepaling dat aan een 50tal Deensclie scliepen de han-
del op Frankrijk zou worden veroorloofd, maar het
moest dit opgeven en aan de conventie over dien handel,
welke in Junij 1691 werd ge teekend, was een veel rui-
mer beginsel ten grondslag gelegd. De handel op Frank-
rijk werd aan de Denen veroorloofd, d. i. te zeggen, de
Denen mogten naar en uit Frankrijk handel drijven,
doch altijd direkt naar Denemarken of eenig neutraal
land, de Deensche schepen mogten niet dan in ballast
van de eene Fransche haven op de andere varen, mogten
geene havens der bondgenoten aandoen dan in geval van
storm, maar in geen geval daar, waar de Fransche goe-
deren verboden waren, deze invoeren op verbeurte van
schip en lading. Ter voorkoming van lorrendraaijerijen
zouden geene paspoorten worden uitgereikt dan aan De-
nen of aan hen, die bij hun verzoek tot naturalisatie als
Deensche onderdanen, beloofden om tien jaren minstens
in Denemarken te blijven wonen. Contrebande was ver-
boden en men maakte eene lijst op van hetgeen daar-
onder te verstaan was; daarin waren buiten de ge-
wone artikelen, masten, teer en andere, welke tot de
equipage ter zee en te lande dienden, opgenomen. Deze
conventie was een gevolg van een declaratoir des Ko-
nings van Denemarken van den IQ^ien Mei 1691, waarbij
hij verklaarde welke regelen hij bij het verleenen van pas-
poorten voortaan zoude volgen, ter voorkoming van fraude.
Maar het was als of Denemarken zich voor den Staat altijd
zeer onverstaanbaar uitdrukte, want ook nu weder wer-
den ophelderingen gevraagd, welke in December gegeven,
de conventie als het ware hernieuwden ^ Daarin komt

1 Verg. DE KEEDTZ p. 152 ylgg. conventiën van 20—30 Junij en
8—18 Deo, 1691.

omtrent het nemen en vervolgen van koopvaardpchepen
door de kapers of oorlogschepen van den vijand op
Deensche of Noorsche kusten, eene merkwaardige hé-
paling voor. De Koning had verklaard zich te zullen
verzetten tegen feitelijkheden op zijn territoir gepleegd
en de aangevallen schepen te zullen beschermen, maar
verklaarde nu nog niet te willen dulden dat eenig kaper
of oorlogschip des vijands eenig koopvaardijschip zoude
volgen en uit zijne havens nazeilen, binnen 24 uren na
het vertrek van het koopvaardijschip ^

Bij die conventie was dus veel gewonnen, H. H. M.
hadden het onhoudbaar systeem, van allen handel op
Frankrijk te beletten, opgegeven en, mogten de neutralen
geene Fransche waren in Engeland, de Nederlanden of
het Duitsche rijk invoeren, dan was dit meer het gevolg
van bepalingen van staatsregt dan van internationaal vol-
kenregt.

De uitvoering der conventie was echter niet zoo vol-
komen als men wel gerekend had. Engeland wilde haar
niet ratificeeren, omdat zij slechts eenzijdige beloften des
Konings van Denemarken bevatte en ook omdat het de
Hollandsche ratificatie, welke het meende letterlijk te moe-
ten volgen, niet kon goedkeuren. Ondertusschen ging
het voort met het nemen van Deensche schepen en er
Was dus wel wat beschreven papier meer, maar niemand
stoorde zich daaraan. De Deensche schepen werden voort-
durend gemolesteerd en de grieven hielden aan. Tot nieuwe
voorstellen was dus weder gelegenheid genoeg, zij werden ook
gedaan doch daarvan kwam niets; zoo sloeg Denemarken
Voor om de kusten van de Noord- en Oostzee onzijdig te ver-

^ Niet geheel juist is dus de opgave van haütepeuille, p. 244, dat
bepaling het eerst voorkwam in eene akte tusschen Holland en
t^enemarken in 1701 gepasseerd.

klaren, maar men wilde daarvan niet weten, omdat
men zich verbeeldde dat Frankrijk daarachter zat, om
op die wijze des te meer nadeel aan den handel der
bondgenoten te kunnen toebrengen, door zijne kapers
dan meer in de nabijheid der Engelsche en Hollandsche
kusten te concentreeren, Hoe het zij, die neutraliteit
werd niet aangenomen, maar de moeijelijkheden over dien
handel waren zoo veelvuldig en zoo groot, dat Koning
Willem daaraan voor goed een einde wenschte te maken
door de oude conventie tusschen Engeland en den Staat
over de vaart der neutralen door eene nieuwe te ver-
vangen. Hij droeg aan Hop op om hem de grondsla-
gen tot zulk een tractaat in eene memorie zamen te vat-
ten , en deze volbragt deze taak zoozeer tot Zr. Ms. genoe-
gen, dat hij die memorie wilde aangenomen zien tot
grondslag voor een tractaat en in Holland om de noodige
volmagt voor Hop, tot teekenen daarvan te Londen, liet
vragen. Maar in Holland had men genoeg aan al die onaan-
genaamheden en wilde liever geen nieuw tractaat sluiten,
wat toch maar weder eene bron van nieuwe moeijelijkheden
zijn zou; men wilde liever die vaart van de neutralen
regelen volgens de tractaten en hetius receptum, het beste
zou zijn wanneer Engeland en de Staat, zonder zich te
verbinden, eene gedragslijn volgden, en men kon zich
dan naar de omstandigheden schikken. De memorie
werd op deze bedenkingen, door Heinsius als de zijne
voorgedragen en door de Wildt en vele leden der Staten
gedeeld % ter zijde gelegd en van de conventie werd niet

1 De wildt schieef daarover aan uop, 7 Dec. 1691: Ik heb met
den Raadpensionaris gesproken over het casus van neutrale schepen,
gaande geladen uit Fraukrijk naar plaatsen van het Duitschc rijk.
Mijn particulier sentiment is dit: ik kan niet anders zien of de sche-
pen moeten, even als haar lading, van goede prise zijn off in commis-
sie vervallen, omdat met voorweten vervallen in eene ongeoorloofde

meer gesproken. De loop der gebenrtenissen zonde deze
toch zeer onnnt, zoo niet lastig, hebben gemaakt.

Wij hebben tot nog toe niet van Zweden gesproken.
De moeijelijkheden met dezen Staat waren niet minder
ernstig, maar minder gecompliceerd. Zweden klaagde
zeer over het aanbonden en opbrengen zijner schepen,
maar het was een bondgenoot en niet Franschgezind,
dus waren zoowel Koning Willem als de Hollanders meer
genegen om zijne klagten gehoor te geven, althans door
eenig expedient daarin tegemoet te komen. Zweden liet
zeven schepen door een oorlogschip convoyeeren; men
nam de koopvaardijschepen en liet den oorlogsman gaan,
maar de Koning kocht de ladingen, uit scheepsmateria-
len bestaande, voor zijne tuighuizen en werven en de
schade was dus niet zoo heel groot. Natuurlijk deed de
Koning dit niet zonder daarover de Hollanders te raad-
plegen door zijn portevoix Hop en wachtte hij tot deze

zate en de Fransche waren brengen naar plaatsen, daar die verboden
zijn gebracht te worden, dat haer niet en is gepermitteert, omdat vae-
ren met een acte of pas van een neutrael Prins, daardoor niet entrin-
nen werden geïnfringeert de ordres bij de gezamelijte hooge geallieer-
den met een gemeen concert gesteld, die op dat subject door alle
landen deselve sijn en te dien opsigte niet in consideratie tomt of
door de schepen van Zijne Majt. en de onse sullen worden geëxecu-
teert de rijtsavocatoria, sonder daartoe verzocht te zijn, maar wel dat
wij alle beletten den toevoer van Fransche waren naar de twartieren
hl den oorlog geëngageerd, daarvan dat door de rijtsavocatoria en de
plakaten van andere rijten en in dezen Staat yder is afgemaand en
daarom niet en tan worden genomen op den titel dat door de sclie-
Pen van Z. M. en de onze onverzocht geëxecuteerd worden de avoca-
toria van het rijt, ik geve evenwel mijn oordeel aan een beter over
en soude ik van een ander sentiment zijn zoo het was in het begin
quot;^an eenen oorlog, wanneer een pretect van onkunde soude kunnen
werden geallegeerd, daar ter contrarie men jegenwoordig favoriseert de
partij van den vijand.

dit goedkeurden, maar zoowel hierin als door te zorgen
dat de Zweedsche prises spoedig werden geoordeeld,
maakte hij het den Zweden gemakkelijker. Hij hoopte
ook daardoor Zweden des te eerder in die conventie over
den handel te doen genoegen nemen, ten einde deze dan
des te gemakkelijker tegen de overigen te kunnen ten
uitvoer leggen. Maar het gelukte hem niet; Zweden was
ontevreden, werd gemelijk, begon eindelijk bitse me-
moriën in te dienen

en wilde niets meer van een expe-
dient in den handel op Frankrijk weten. Zweden wilde
veeleer door zijne mediatie een vrede tusschen de oor-
logvoerende magten bewerken, doch op het aanbod daar-
van kreeg het van de bondgenooten niet alleen een
weigerend antwoord, maar men liet zijn gezant te
\'s Hage, Oxenstierna, niet onduidelijk blijken dat, als hij
mediateur wilde spelen, hij op de Haagsche conferentie
niet meer te huis hoorde. Van de mediatie kwam na-
tuurlijk niets,

men zette het klagen nog eenigen tijd
voort, maar dit eindelijk moede, naderden beide én Zwe-
den én Denemarken, anders zóó vreemd van elkander,
dat als de een iets deed dit voor den ander genoeg was
om het tegenovergestelde te doen, tot elkander en slo-
ten wij loopen ver vooruit — in Maart 1693 een ver-
bond van gewapende neutraliteit \', waarbij zij verklaar-
den dat hun geduld over het geleden onregt in het nemen
van hunne schepen ten einde was, dat zij geklaagd hadden
wat zij konden, en dat zij, nu dit niet hielp, de schepen

1 Hatjtefeüille p. 183: c\'est la prémière alliaiïçe de neutralité ar-
mee dont il soit parlé dans l\'histoire. l\'Angleterre et la Hollande, ne
voulant pas s\'attirer de nouveaux ennemis renoncèrent à l\'exécution de
la convention de guerre. Zie ook de eeedtz pag. 157, die daarbij aan-
merkt: ce traité et ceux du 1 Février 1690, 10 Mars, 20/30 Juin,
8/18 Décembre 1691, forment un tableau intéressant d\'une neutralité
armée.

van die magten welke hen verongelijkten, zouden nemen
tot zoolang zij hunne schade daarop voluit verhaald
hadden; ze zouden elkander hierin en in de gevolgen
van dien bijstaan, en niet rusten vóór zij beiden volko-
men waren bevredigd. Zij lieten zich zelfs door hunne
drift zoo ver slepen dat zij verklaarden de schaden welke
zij van Spanje geleden hadden, te zullen verhalen op
zijne bondgenooten, omdat de Spaansche schepen hunne
landen niet bezochten.

De moeijelijkheden met de onzijdige mogendheden zijn
niet de eenige welke door deze beruchte conventie verwekt
en in Hop\'s dépêches besproken werden; zelfs tusschen zoo
naauw verbondene als Engeland en den Staat, rezen
over dien handel moeijelijkheden op. In Holland en
vooral Amsterdam, hadden zich vele Fransche fabriekan-
ten, refugiés, neergezet, die daar hunne fabrieken weder
oprigtten met ondersteuning der regeering. Dat is be-
kend genoeg. Zij maakten Fransche waren en ten ge-
volge van den oorlog, door het staken van allen handel
op Frankrijk, konden zij dit met groot voordeel doen.
Zij voerden die natuurlijk ook uit naar Engeland, maar
de Engelschen wilden ze niet toelaten, zoowel omdat zij
hunne eigene fabrieken bevoordeelen wilden, als om het
verbod te handhaven. Deze deden dus altijd als of zij
niet gelooven konden dat die waren, b. v. taffetas of
zijde, in Amsterdam gefabriceerd waren en confisqueerden
die als echt Fransch. Dit gaf natuurlijk aanleiding tot
veel beklag, de Amsterdammers stelden groot belang
in hunne fabrieken en deden dus hun best om die Pro-
dukten als de hunne erkend en toegelaten te zien, zij
stelden voor om tot bewijs van den oorsprong die goe-
deren met plombs te merken, of daarbij attestatiën van
den consul of de regeering te doen voegen. Hop moest
dit voor de Amsterdammers bezorgen en telkens, wan-

neer weder op nieuw Amsterdamsclie fabriekaten in
beslag genomen waren, voor de fabriekanten in de bres
springen De Engelschen namen het zeer streng
met hun verbod van Fransche koopmanschappen; ter-
wijl men in Holland geen weg wist voor de Fransche
waren door kapers genomen en aangebragt, en Zeeland
voorsloeg om die waren aldus aangevoerd, te verkoopen
tegen een prijs waarvoor ze onmogelijk konden geleverd
worden, b. v. het okshoofd Bordeauxwijn voor ƒ 18,
weerden de Engelschen alles wat uit Frankrijk kwam,
en wilden van zulke loopjes niets weten Dit nam niet
weg dat er smokkelhandel gedreven werd; dat over Zwit-
serland en den Rijn Fransche waren in de Nederlanden
kwamen, dat de Engelsche schippers op de kusten kis-
ten gingen visschen, daar door Fransche confrères neer-
gezet, maar dit bleef smokkelhandel en daardoor kon
weinig ingevoerd worden. Men was erg, eigenlijk on-
verstandig op Frankrijk gebeten; niet tevreden dat men
den handel op Frankrijk verboden had zoowel aan de
onderdanen als aan de onzijdige mogendheden, wilde
men ook alle correspondentie met Frankrijk verbieden;
de posten gingen niet meer, maar de brieven en wissels
kwamen over Zwitserland; het brievenvervoer over Frank-
rijk naar Spanje werd gestaakt en over Engeland over

1nbsp;Hop deed eens een zeer zonderlingen voorslag om de Engelschen
tot meerderen spoed in het vrijgeven van zulke aangehaalde goederen
te bewegen. Er gingen naar Amsterdam twee Leden van de Londen-
sche Compagnie der zijdewevers, hij gaf daarvan aan Burgemeesters
kennis en opperde tevens om die kooplieden te doen gevangen nemen
en op die wijze de Londonners te temmen. Burgemeesters sloegen
wijsselijk dien raad in den wind.

2nbsp;Eene uitzondering vonden wij bij hop. Toen een schip met Fran-
sche waren, vooral wijnen, bevracht, in Schotland was genomen, liet
men den verkoop van die waren toe wegens de armoede van dit land.

zee geregeld % tot groot ongerief van den handel van
Holland, niet alleen omdat de posten over zee, van wind
en weer afhankelijk, ongeregeld gingen, maar ook we-
gens de vrees dat de handel zich naar Engeland zou
verleggen, omdat van daar zooveel spoediger berigt naar
Spanje kon gezonden worden, en het geld — wat de
Spanjaards gaarne bij den visch wenschten — des te
eerder kon worden overgemaakt. Wilde men zich zeiven
niet al te diep in de vingers snijden, dan moest men
veel door de vingers zien, en zoo werd wel veel bespro-
ken en beraamd, maar weinig ten uitvoer gelegd. Al
die verbodsbepalingen waren scherpsnijdende wapenen,
maar ze hadden een gebrek voor onhandigen, ze waren
tweesnijdend.

De voornaamste belangen waarover Hop met den
Raadpensionaris brieven wisselde, waarover hij met den
Koning, of zijne Ministers, naar aanleiding van de
vragen en opmerkingen van Heinsius sprak, waren
de handelsbelangen. De buitenlandsche politiek ging
bijna niet door Hop\'s pen, daarover wisselden de Ko-
ning en Heinsius meer direkt van gedachten of han-
delde de Koning geheel naar eigen goedvinden. Zoo
werd gedurende Hop\'s verblijf te Londen het verbond
met den Keizer langzamerhand het Groot Verbond door

1 De Engelsehe postmaster-general ging daarin wat haastig te werk;
de Koning erkende dit, hij ontveinsde zich het nadeel niet en be-
greep dat, zou die maatregel eenig nut hebben, hij door alle bond-
genooten moest genomen worden, anders ware hij te schadelijk. Hop,
April 1690. De handelstand van Amsterdam bood den Koning een
rekwest aan, waarbij hij zijne bezwaren uiteenzeUe; het is goed en
zakelijk gesteld maar buitendien niet onbelangrijk, omdat het aantal
gevallen waarin de handelstand als ligchaam zijne stem deed hooren,
en niet alleen aan Burgemeesters de zaken over liet, niet zeer groot is.
bijlage tot den brief van 25 April 1690 aan Burg. v. Amst.

12

■ü

de toetreding van zoovele Vorsten, zonder dat Hop
daarin direkt medewerkte. Wel kreeg hij van de Staten
afschriften van de brieven welke zij van hnnne gezanten
ontvingen, als van die van Fabritins uit Zwitserland over de
toetreding van den Hertog van Savoye i, opdat hij daarvan
den Koning zou onderrigten en zijn hoogwijs advies en con-
sideratie daarop vernemen, maar den gang van die negotia-
tiën kan men niet bij Hop alleen terugvinden; hij sprak
daarover met den Koning en briefde het advies van dezen
den Staten of den Raadpensionaris over, maar meer dan
een enkelen draad had hij niet, en dan nog slechts bij korte
tusschenpoozen, in handen. Zoo ook met de conventie door
den Grouverneur der Spaansche Nederlanden, Engeland en
den Staat met Brandenburg gesloten, dienende om de
troepen van den Keurvorst over de Maas te doen trek-
ken, om tot de verdediging der Spaansche Nederlanden
mede te werken ^ Daarover is menige bijdrage, belang-
rijk genoeg, bij Hop te vinden, maar om die zaken in
haar geheel voor te stellen, moet te veel van elders nog
worden bijgebragt dan wij hier konden doen. Wij herin-
neren er nogmaals aan, Hop\'s betrekking te Londen was

1 Over de onderhandelingen met Savoye: hop aan heinsiüs, 7 April
1690; hop aan den griffier, 15 Julij, met de bijlagen afschriften van
brieven van fabbitius enz.; heinsius aan hop, 18 en 25 Julij; hop
aan den griffier, 2 Augustus, met 2 brieven van eabeitius, van 23 Junij
en 3 Julij; heinsius aan hop, 15 Augustus; hop aan den griffier,
25 Augustus; heinsius aan den Koning, 5 September, aan hop 12 Sep-
tember; hop aan heinsius, 17 October en 17 November; heinsius aan
hop, 28 November, 18 December 1690, en hop aan den griffier, 15 No-
vember 1691.

3 Hop aan den griffier, 8 Augustus 1690 (bijlage eene resolutie van
28 Julij enz.), 25 Augustus (bijlage eene resolutie van 14 Augustus),
resolutie van 20 October, bijlage achter den brief van 17 October,
brief van 31 October, eene resolutie van 27 Dec/ember 1691 en brief
van 8 Januarij 1692.

die van berigtgever, raadsman, maar hij had geene ne-
gotiatie te voeren, hij handelde weinig en schroefde omni-
bus rebns et de qnibnsdam aliis, wat maar voor den Staat
van eenig belang kon zijn om te weten.

Hop was naar Koning Willem het eerst afgevaardigd den
19den September 1689 ; hij keerde in het gevolg van den
Koning in de Nederlanden terug den SOsten Januarij 1691.
Den sopten April gelast om Z. M. weder naar Engeland
te volgen, werd hij daarin door tegenwind verhinderd zóó
lang dat de Koning reeds terug kwam voor hij uitzeilen
kon. Dennbsp;October werd hij voor de derde maal

haar Engeland gezonden en bleef daar tot half Maart 1692.
Hij was daar tot genoegen van Koning Willem, die
telkens aan de Staten door Heinsius liet verzoeken dat
zij hem wederom Hop wilden zenden; hij was er tot
zijn eigen genoegen, want hij sprak zelden of ooit van
zijn terugkeeren, waarop hij in zijne andere zendingen zoo
herhaaldelijk aandrong hij bleef met goedkeuring van
mijne heeren Burgemeesters van Amsterdam, die hem
nog wel eens — 20 October 1690 —■ hadden geschreven
of hij niet zoude kunnen terugkomen, maar nu zeer be-
leefd en met erkenning dat den Koning de beslissing
toekwam of zijne diensten voor den Staat ook meer noo-
dig te Londen konden zijn. Zij berustten bij zijn blijven
en repten niet meer van behoefte aan zijne diensten. Er

^ De verhouding van hop tot de Engelschen was, gelooven wij,
^\'\'iendschappelijt. Wij vonden echter niets dat eenig nader inzigt
daarin gaf. De omstandigheid dat hop, toen hij voor de tweede maal
Engeland kwam, huiten zijne credentalia bij den Koning, de Ko-
ningin^ den Prins en de Prinses van Denemarken, nog brieven van
credentie aan den bisschop van Canterbury, aan dien van Londen,
aan Nottingham, President du Gonseil en aan Sidney, Secretaire d\'Etat
liad behalve nog een algemeenen brief, bewijst niets; zoo iets was vrij

gebruikelijk.

was dan ook eigenlijk geene reden waarom Hop niet we-
der met den Koning naar Engeland zoude zijn terug
gekeerd in October 1692; zoo dit niet gebeurde, was
het omdat Hop pas een andere werkkring was aange-
wezen. In zijne plaats werd niemand benoemd, en de
betrekking welke hij aan het Engelsche hof bekleed had,
werd opgeheven, een bewijs, naar wij gelooven, dat zij
aan Hop\'s personeele hoedanigheden was verbonden en
dat zijne Maj. die diensten wel kon ontbeeren, waar hij
ze van anderen zou moeten ontvangen.

VIJFDE HOOFDSTUK.

gezantschap naar koppenhagen 1692 ;
naab hamburg en
de kleinere duitsche hoven 1693 ;
tot de pinnenbergsche conferentie 1696.

In October va,n bet vorige jaar, drie maanden na het
sluiten van het verdrag tusschen Denemarken en de Re-
publiek over den handel op Frankrijk was Godard, Ba-
ron van Rheede, Vrijheer tot Amerongen, Extraordinaris
Envoyé van H. H. M. te Koppenhagen, overleden. Door
zijnen dood had de Staat een verlies geleden in het ge-
tal zijner dienaars, dat men zoo spoedig niet wist aan
te vullen. Ten minste men liet dien post circa een jaar
onvervuld, niettegenstaande Denemarken gedurende dien
tijd even lastig als vroeger over den Franschen handel
bleef, dat de conventie door het uitblijven der ratificatie
Van Engeland verviel en nutteloos werd gemaakt, en
dat de zaken niet alle door van Amerongen waren ten
einde gebragt, gelijk het tol tractaat, hetwelk nog altijd
het preliminair tractaat van Hop vervangen moest, wel
^»egonnen en ver gevorderd, doch niet tot volkomenheid
gebragt was. De Staat had wel in Koppenhagen een Re-
sident, Robert Goes, die de onderhandelingen over dat
toltractaat kon voortzetten, maar toen meer gewigtige
feelangen mede in het spel werden getrokken, schoten
\'^yne lastgeving en kwaliteit te kort. Koning Willem
had van Denemarken troepen in dienst; deze waren

eerst in Ierland gebruikt, maar later naar de Spaan-
sche Nederlanden overgebragt. Zij waren 7000 man
sterk en deden onder het bevel van den Hertog van
Wurtemberg, over wien Willem zeer. tevreden was, ge-
wigtige diensten. Maar 7000 man was niet veel, de
Koning had er gaarne nog 5000 man bij, welke Dene-
marken best zoude kunnen missen. De Hertog van Wur-
temberg genoot des Konings vertrouwen en was hem
daarenboven door zijne kennis van het Deensche hof een
zeer goede correspondent. Door dezen liet Willem III De-
nemarken polsen over het zenden van nog meer krijgsvolk,
hetgeen den meest gewenschten uitslag had. Want Wur-
temberg deed hem, behalve de betuiging van Denemar-
kens geneigdheid om met Engeland en den Staat in eene
nadere vei^bindtenis te treden, een voorslag van voor-
waarden waarop deze verbindtenis zou kunnen worden
aangegaan, welke zeer bevredigend was en meer bevatte
dan men verwachtte.

Die voorslag, zeer summier door Wurtemberg in ge-
schrifte vervat, behelsde om nog 5000 man Deensche
troepen aan Engeland over te laten, welke de Koning
geheel ter vrije beschikking afstond en niet zou kunnen
terugroepen dan wanneer hij zelf werd aangevallen, maar
welke hij daarentegen wenschte dat Engeland ook na het
sluiten van den vrede in dienst zoude houden. Denemar-
ken verbond zich verder om, wanneer de bondgenooten
(Engeland en de Staat) nog door andere vijanden als
Frankrijk werden aangevallen, hen te hulp te zullen
komen en zelf 16000 man en 25 oorlogschepen krijgs-
vaardig te houden, en voor al dat fraais verlangde het
van de bondgenooten een subsidie van 300,000 rijksdaal-
ders \'s jaars, waarvan de helft terstond te betalen; zoo
deze voorwaarden hem werden toegestaan, zou Denemar-
ken quot;raviquot; zijn. Van de zijde der bondgenooten was

daarop door een contra-project, van de hand van Heinsius,
geantwoord. Zij vroegen 5000 man of zoo mogelijk nog
meer, welke bij de eerste gelegenheid de beste zouden
moeten marscheeren, doch voor niet langer dan den te-
genwoordigen oorlog tegen Frankrijk werden in dienst ge-
nomen; zij eischten verbod van allen handel op Frankrijk,
keurden de bepaling, voor het geval dat de bondgenooten
door nog andere vijanden dan Frankrijk werden aangevallen,
goed, en beloofden een subsidie van 200 mille rijksdaalders
\'s jaars, waarvan de helft zoude betaald worden zoodra
die 5000 man zich op marsch begaven. Omdat Dene-
marken van zijn vroeger plan om over deze alliantie in
den Haag te onderhandelen, waartoe het reeds den heer
von Flessen gezonden had, afgezien had en liever wilde
dat de bondgenooten een gezant naar Koppenhagen
zonden om die onderhandelingen daar voort te zetten,
en omdat Denemarken den eersten stap gedaan had en
nu de bondgenooten ook blijken van goeden wil moesten
geven, besloten deze om tot het voltrekken van die
naauwe alliantie en het sluiten van de conventie over die
nieuwe troepen, als buitengewoon Envoyé te zenden Ja-
cob Hop, die zoowel van den Koning van Engeland,
als van den Staat der Vereenigde Nederlanden ■— van
dezen den Sst^n October 1692 — volmagt ontving, In
de consideratiën voor Hop\'s instructie lezen wij dat hij
zich moest reguleeren naar het contra-project, moest
trachten om meer dan 5000 man te krijgen en dat deze
in allen gevalle moesten bestaan uit 4000 man voetvolk
en 1000 ruiters, welke altijd uit Denen gerecruteerd wor-
den en zoo spoedig mogelijk marscheeren moesten. Ver-
der mogt Hop geene afzonderlijke aanritsgelden (hand-
geld bij de werving) toestaan, en alles doen begrijpen
in het subsidie van 200 mille in eens af. Wanneer hij
met die troepen gereed was mogt hij of de defensieve