AOiaOTRlH 0IT/\'TU\'ï8ïa

nobilissimae FACULTATIS PHILOSOPHIAE THEORETICAE
et LITEEAKUM HUMANIOEUM decreto,

/JAUf\'J/. OUU\'JR JTKSl^JVt^A \\

^^nbsp;ïïfJHlJFJfO IIDHOHO

I quot;■ i^.ttsonbsp;rsnbsp;.Itiia T?.s»o« ïijitfi .nbsp;. -

. ^^ 1; 11Tj fj-« f -ï ry A xa^i îf^ijaJST tap aar- ;

ùî lt;£tlt;nbsp;, J\' quot; gt; Vnbsp;\'nbsp;, w 1nbsp;Î

AOïsmEin oiTATa\'im - : lt; ■

^mmmmmi .^üsidimom A ADISIA

rreimütliig hate ich meine Gedanken geäussert, wenn sie auch
gegen die bisherigen Meitinngen stritten; aber ich hin von der
Eitelkeit fern, überall nur Iv\'eues sagen zn wollen. Nach dem
Zwecke meines Buches und der Absicht seiner Leser würde sol-
ches baare Verkehrtheit seyn. Mein Grnndsaz war, über jeden
Gegenstand zu sagen, was, nach treuer Forschung, mir als das
Beste und Wahrste erschien, dankbar annehmend, was berühmte
Vorgänger mich lehrten, oft auch in meinen eigenen Ideen durch
ihr vielgeltendes Wort bestärkt.

Quum ante hos ires fere annos, Gijmnasii Amisfur-
tensis Conrecioris munus pelerem, illud mihi oblatum est
conditione, ut intra cerium temporis spatiim Doctoris
Grradum consequerer. Ergo specimen aliquod scribendum
^^\'at. Cuius quidem de argurnento quum dubius haere-
fem., opportune mihi in mentem venit voluptatis, quam
adolescens iam ceperam ex Herodotea narratiove de Africa
« Phoenicibus circumnavigata. His iam lunc putabam-
cum impigris nostris maioribus maximam- esse simi-
litudinem. Quid minim, si res, probata quippe solis
illo ad dextram situ, mihi omni dubio maior, et vel
paucissima illa verba, quibus scriptor compendii cuius-
dam historici, in quod forte incideram, narrationem tuen-
dam iudicaverat, plane supervacanea visa sunt? In hac
quidem sententia me postea haud persévérasse, spjonte
intelligitur. Sed quamquam mannekti i) et gossel-
lini 2) in narrationis fidem. argumenta diligenler legi,
lubens tarnen animadverti, ab his non solum dissentire
t-archekum kennellum \'\') et heebesüm 5), sed

Recherches sur la Géographie des Anciens. I, 199.
Histoire d\'Hérodote, traduite du Grec. III. 437.
The Geographical System of Herodotus, p. 682.
Historische Werke. II, 79,

etiam vivos doctissimos knös i) et iunker peculiari-
hus disputationibus /idem narrationis Herodoleae sibi vin-
dicandam sumsisse. Neque tamen in argwnentorum utrim-
que prolatorum cognitione mihi acquiescere visum est ;
verum et alias saepius m.e cupido cepit investigandi cau-
sas gravissimae in hac re opinionum discrepantiae, et
maxime quidem eo tempore, quo de speciminis Academici
argumenlo cogitans, veterem animo repetebam narrationis
Herodoleae amorem. Itaque, quae illa a viris doctis
in utramque partem dispulata sunt, quaeque sparsim in
variorum libris inveniuntur, colligere, comparare et di-
iudicare decrevi, spe fretus ut., si minus alios docerem,
iis tamen, quorum iudicio plurimum tribuo, eas meorum
progessuum rationes reddam, quas a viro, muneris oceu-
palionibus plurimum dislracto, aequi iudices petere soient.

Disquisitio de fide Herodoti, qua perJiibet Fhoenioes Africam navihus
drcumvectos esse.

Die IJmschiffung Libyens durch die Fhoeniker (Neue Jahrb. für Phil.
g. 711, 357).

caput t. Herodotus.— Pontes, unde uarrationemhausit. 4
Caput ii. De incrementis eommercii Aegj/ptiorum cum

Antiquissimam, quam novimus, de Africa circum-
navigata narrationem herodotus his verbis exhibet:
L. IV. c. 42.nbsp;ykp SjjAs/ sccuryjv, iovcra. tte-

pippuTog, TA^f OITOV izvrijg vrpog t^v quot;Atriviv ovpi^n • NeJcw
TOU AlyuTTTtccv iSaa-tKïiog Trpirov rav i^iJ^sïg Upcsv xarx^é-
^xvTog. og sttsI ts rijv ^lüipvxx lircMaxro opmaav rijv êx
toïi Nf/Acy hsxouiTxv êg tov \'ApxlSiov kqKttov , xirsttsfjy.ps
^otvtxxg avhpxg TKoioiat, svT£iKiZ[j.svog èg to ott\'ktcc \'Hpx-
xXviïccv iTTijXeccv \'^iskttXssiv accg sg Tljv jSopi^ti^v èizKoi^yfrxy,
xoii oïiTcc èg A\'lyuTTTOv ^Trixvaeaêxi. \'OpizT^êsvTsg wv o] lt;ïgt;ö/-
viKsg èx T^g \'Epvêp-^g ^aKtkanvig, ïirXsov Tijv voTigt;jv êxXxa-a-av.
oxccg ^Ê •yivoiTO (pêivÓTccpov, Trpoa-iaxovTsg xv cnrsipsiTKOV t\\\\v
ïvx Ixxcttots Tijg Ai(2vi^g vrXéovTsg yimxTO, xx) (A-
vsaxov tov xfigt;;tov êspicrxvTsg ^\'\'xv tov alrov, etrxeov mta
èTkm dis^sXêóvTüJV, TpiTCJ STSÏ xoifi-^ixvTsg quot;üpxx\'Ayj\'txg
TTvjXo\'.g xttIxovto èg KiyuTCTOv. xx) sXsyov, è[u,o) pc,h ou TriaTk,
«AA^ Sjj TfCtJ, êg \'ïTspi\'ïïKéovTag tviv Ai^vviv, tov fjéXiov
scr^ov èg rx \'ès^ió.\' outu luv xvtvj èyvccoê^ to trpmtov.

En facinus summa admiratione dignum, quod tamen
oblivioni datum fuisset, nisi hanc herodoti narratio-
nem tempora servassent. Cuius autem quum nemo
veterum, non modo pliniüS , sed ne pomponius mela

quidem, ullam fecerit mentionem, quamvis colligen-
dis undique traditionibus, quibus Africam circumna-
vigari posse probarent, sedulam operam dederint, gos-
sellinüs\') ex boc silentio collegit, neque veterum
pbilosopbos, neque geograpbos buic narrationi fidem
unquam habuisse. Quodsi ab bis tantam alioquin he-
rodoto auctoritatem tributam esse reputamus, eum
ut saepissime ad verbum verterint, non levis obiectio
illa videri possit. Sed si quis ad rationem, quae in
historia et geograpbia scribenda a veteribus vulgo
usurpata sit, attenderit, narrationem banc herodOTI
tam simplicem, nullisque fabulis ornatam, mirabilium
imprimis rerum studiosis non admodum placera po-
tuisse, facile intelliget. Profecto Hannonis, Eudowi,
aliorumque expeditiones, Gorillas, aliaque monstra,
quibus allicerentur lectores, praebebant. Atque ita
narratio illa Herodotea mox oblivioni data est, adeo
ut ne iis quidem, qui de Africa circumnavigata scrip-
serunt, digna visa sit, quae cum fabulis de ßlemyis,
Satyris, Aegipanibus, aliisque buius generis compara-
retur\'). Alii, uti strabo\'), qui Africam circumnavi-
gatam negarunt, opinione sua praeiudicata adeo sunt
abrepti, ut narrationem vis aspexisse videantur. Qui
vero, ut ptolemaeus, Africae partes australes Asiae

3) Cf. Ulrici, Charakteristik der antiken Historiographie, p-
17- Creuzer, die historische Kunst der Griechen, p. 84.

Pomp. Mela,\\,Q-, Hin. H. N. V, 8. — Recte Larcherus
(Hist. d\'Hérod. m, 4(54.) animadvertit, auctores h. 1. «tatos
neque de Scylacis navigatione, neque de eiusdem (1. alteriusj
Periplo quidquam dixisse, quae tamen vera habeantur.

-\') L. n, 98. Mvyiaèsiç Sè twv trifttrxsvffcci keyofasvuv tkv
Atßunv, \'HfoSoTOV i^èv o\'kirUÎ (pvKriv [se. notrsjäwvtad
Aa(,siovnbsp;rivaç TsXétrxt tûv jrsptvaouv.

atque Europae cohaerere perhibuerunt, his ea plane
absurda visa est, neque digna, cuius mentio fieret.

Quidquid est, quum narrationem hanc Herodoteam
nobis tuendam sumserimus, disputatiouis ordinem ita
instituimus, ut primum exposituri simus ea, quae de
HErodoti fide et fontibus, unde narrationem bauserit,
monenda videntur; deinde nonnulla de rebus Aegyp-
tiorum atque de indole Neconis regis, quae ad nar-
rationem recte intelligendam pertinent, in medium
prolaturi, tum singula narrationis argumenta examini
subiecturi, difficultatum, quas viri docti obiecerunt,
ubique ratione habita.

Omnia, quae sive fabiilosa, sive vera a poëtis et
logographis ad suam usque aetatam erant tradita, non
solum cognoscenda, sed examinanda etiam ac perves-
tiganda sibi proposuit herodotus, ut historiae, sic geo-
graphiae pater. Hic enim, dum bella Graecos inter
et Persas gesta narrat, argumento suo omnium fere
gentium tunc cognitarum historiam ita insérait, ut
singularum regionum tum incolas, eorumque indolem,
mores, instituta, artes, tum soli naturam aërisque tem-
periem exponat. Quod magna quidem cam diligentia
facere potuit, quum notionibus geographicis, de qui-
bus iam constare censeretur, non acquiescere ei visum
esset, sed, longinquis peregrinationibus susceptis, in
ipso loco singulas perscrutatus sit. Post multos de-
mum annos redux, quae diligentissime exploraverat,
literis mandavit. Qaum autem herodotus , quae
aut ipse vidisset, aut ex aliis, sive decipiendi sive glo-
riandi causa falsa fictaque de industria saepe narran-
tibus, comperta habuisset, nova permulta ac maxime
mira commemorarit, fieri non potuit, quin fides ems
veteribus iam fuerit suspecta. Permulta tamen, fabu-
lis olim aequata, herodoto bene cognita ac perspecta

fuisse, diligente recentiorum peregrinatorum opera ac
sollertia demonstratum est. Sed haec nemo ignorât,
uec quisquam veri amorem, quo historicum illum doc-
tissimi historiae scriptores maxime excelluisse prae-
dicaverunt, a me laudibus extolli desiderabit. Itaque
hic tantum inquirendum est, quibus auctoribus adeo
fidem HEEODOTUS habuerit, ut ipsi, Africam a Phoè-
uicibus circumnavigatam esse, persuasum fuerit.

Quum ipse historicus de fonte, ex quo narrationem
suam hausit, nihil dixerit, probabilis omnino videtur
coniectura gossbllini perhibentis, deberi eam sacer-
dotibus Aegyptiis, quippe quae iuncta sit Neconis
historiae ab iisdem sacerdotibus acceptae \'). Minime
vero vir doctissimus ea coniectura hoc spectat, ut
fidem narrationis confirmet. Sed contendit vetustis-
sima aetate exstitisse , qui omnes disciplinas atque
artes edocti, aima praelucente astronomia, perfectis-
sima quoque geographiae notitia praediti fuerint, atque
ideo Africam circumnavigare potuerint lam es
obscura eiusmodi expeditionis, saepius repetitae, me-
moria, ipso iudice, orta est illa narratio (Herodotea),
veri tamen speciei satis bene accommodata, ut sacer-
dotes Aegyptii, astronomiae peritissimi, quique eos

Recherches, I, 205. Hanc Neconis historiam (II, 158, 159)
a sacerdotibus Aegyptiis acceptam esse firmari mihi videtur Lib.
II, 3 et 4.

De iisdem eadem multaque alia maxime mira perhibet Gelpke
(über das Urvolk der Erde.). —- Videtur quoque Wilkinson (in
Rawlinsoni: The History of Herodotus, III, 34 n. 4.) haec Be-
rodoti verba ouVw i/.sv auVsj êyvuitôt} to tt^utov in dubium vo-
care, quum dicat : „We may infer, from Necho\'s ordering the
„Phoenicians to come round by the Pillars of Hercules, that the
„form of Africa was already known, and that this was not the
„first expedition which had gone round it.quot;

adirent nautae, earn quippe naturae rei prorsus con-
venientem credere possent. Doctissimus bredovitjs
hanc gossellini sententiam tacite secutus, ut acer-
rime totam narrationem impugnat, sic auctores illos
haud magna cum benevolentiae significatione commen-
dat. Nam „quinam,quot; inquit, „sunt Herodoto aucto-
„res? — Interprétés illi Aegyptici difFamati, qui ab
„ipsis Graecis, rerum novarum avidissimis unaque
„credulis, tentabantur, ut miracula fabulasque finge-
„rent: quosque et saepius fortasse linguae imperitia
„in errores induxit.quot; Et paulo inferius : „Videor mihi
„sacerdotem Aegyptium videre, quo modo in charta
„sua, sive animo cogitata, sive in tabula depicta, di-
„gito quasi circumnavigationem Africae faciat; adque
„rationem temporis, quo in alias terras longinquas na-
„vigationes perfectae erant, tempus et buius naviga-
„tionis fingat.quot; Videamus igitur, quid de bis censen-
dum sit.

Iam primum bene tenendum est, herodOTUM non
casu quodam, sive lucri causa mercaturam facientem,
sive legatione fungentem, sed solo cognoscendi studio
ductum, itinera suscepisse quot;j. Peregrinatoribus igitur
illis , qui ut omnia strictim tantum audiunt videntque,
ita responsis etiam atque explicationibus obiter datis
contenti sunt, minime est annumerandus Talem

Herodotum investigationem haud facile dimittere, etiamsi
merae fabulae de industria narrarentur, saepius apparet. Quum,
e. g. audivit, quo mirabili modo cinnaraomum colligant Arabes,
iterum iterumque rogando id saltem rescivit, Bacchi patriam sive
Indiam cinnamomi esse patriam; non vero Arabiam. L. Ill, HI.
— Strabo {XVI, 778.) de vera regione nondum melius edoc-
tus fuit.

virum sacerdotes Aegyptii, ipsi quoque viri sagaces,
statim perspexisse videntur ac coluisse. Per omne
enim temporis spatium, quod hekodotus in Aegypto
versatus est, non solum in explicandis iis, quae for-
tasse quoque aliunde accipere potuisset, ubique se
praestiterunt vel maxime comes \'), verum etiam an-
nalesevolverunt, et suis sacris tanquam initiate
multa significarunt, quae, data fide, religiose historicus
celavitquot;). Quum autem non is esset, qui cuiuslibet
effatis temere crederet *) , ne sacerdotibus quidem con-
fisus est, sed Heliopolin ac Thebas se contulit, scire
cupiens, an his in urbibus eadem ac Memphi sacer-
dotes narrarent Quod quamvis revera obtinere re-
periat , vel sic tamen ipse considérât ; fabulas his-
toriae accommodare conatur \') ; futilium quidem rerum
xudicium lectori remittit ; graviores, an rationi con-
gruant, ipse diiudicat ; et si quid se ignorare sacer-
dotes ingenue confitentur, aliunde ut rem expediat,
minime haesitat quot;). En igitur vir credulus tamque
facilis deceptu ! En sacerdotes diffamati, quibus tamen
hodie paulo plus fidei vulgo habetur.

Mannertus narrationem Herodoteam e ruraoribus, per 150
annos inter homines iam sparsis, ortam esse perbibet. Quod si
verum est, idem nobis liceat observare ac Gail (Geogr. Mm. 1,
76) ad locum, ubi Strabo (I, 48) de Phoenicum coloniis extrafre-
tum Herculeum conditis dubitat: „Non semel e longinquo per „irrisos
rumores veritas ad homines melioris iudieii pervenit innotuitque.quot;

rationi juncta esset res, cuius ràtionem sibi reddere
prorsus non potuit. Quam quum silentio baud prae-
terierit, fieri omnino non potuit, quin aliis argu-
mentis ei sit persuasum. Quae qualia fuerint, non
indicavit\'), sed gravissima fuerint nesse est; vir enim,
qui, de Hercule Graeco quum in Egypto nihil com-
perire potuerit, banc ob causam Tyrum atque inde
etiam Thasum profectus est , hic nullam certe prae-
termisset occasionem, sive oblatam, sive quaesitam,
qua factum penitus explorare posset, si de Africa cir-
cumnavigata vel minime dubitasset Itaque Tyri
rem haud dubie perquisivit *) ; tales autem perscruta-
tiones, praesertim si ab aemulis fierent Graecis, Phoe-
nicibus non admodum gratas fuisse, sponte intelligi-
tur. Num Carthagine Herodotus fuerit, in dubium vo-
catur ; nec tamen circumnavigationis viritatem ab illis

\') Si Herodotus, ut sibi propositum habuisse videtur (L. II,
161 ), Libycarum rerum historiam seripsisset, fortasse haec quoque
notasset.

Dahlmann (Forschungen cet. II, 106): „Zwei Thatsachen,
„die sich einander widersprechen, lässt er niemahls alle beide
„wahr seyn.quot;

quot;) Dixit enim L. II, 142: \'E? ^gy racrov^g rov XSyov Alyv^-
Tioi tb xcu oi tpési; \'éXsyov , et c. 147: quot;0(Tcc Ss ol rs a,XXoi
avSpa7ro{ nai AlyCTtriot Xéyova-i, oiAoXayéovrsq Totfft xXXoiffi,
xcito, tdvtijv rijv x^P^i^ yevslt;rha.t, tctvr vj^sj (ppda-M \' 7rpolt;ré(7-
rat ti civto7cn iccci tsjç èfx,îji; \'óif-fo?, de iis, quae inde a Do-
decarchia facta sunt.

®) Conf. Baehr in ed. Herodot. ad h. 1. Ceterum herodotus,
ut animadvertit K. 0. Müller (Gesch. der gr. Literat. I, 482),
Graecus quidem fuit, sed sub regno Persarum, utpote civis Ha-
licarnassensis. Itaque, si Carthaginem adiit, fortasse Carthagini-
enses neque Persarum, quibus certe infensi non erant, regi
parentem offendere, neque Graeco ultra necessarium morigerari
voluerunt. Quare herodotus, frustratus spe permulta a Cartha-

ludicibus peritissimis negatam esse, apparet non mode
ex verbis hisce Mstx ^s, Kxpzvihóvioi im ol kéyovrsg \'),
sed ex eo etiam, quod suam de solis ad dextram con-
specti narratione sententiam confirmatam herodotus
alioquin non tacuisset. Nam suam. si probatam sen-
tentiam videret, eum vel maxime sibi placuisse, li-
quet ex L. II, 104, ubi suam de Colchis opinionem
haud sine voluptate nobiscum communicat. Ceterum
ut pkii-imi censent, herodotüs in Aegjpto fuit
medio fere seculo quinto ante C. N., atque anno 408
ante C. N. opus suum tractare adhuc potuit, tempus
emendandi ei certe non defuit

Erunt fortasse, qui cum GOSSEllino et bredovio
mirentur, neque ante herodotum , neque postea cui-
quam idem Aegyptios narrasse. Hi autem bene tene-
ant vehm, non omnibus eundem esse perscru.tandi
amorem. Praeterea Aegyptum permulti quidem tune
Graeci adibant, sed non omnes discendi causa; qui
^ero id studium persequebantur, quid mirum, si in
regione, tot tantaque miracula exhibente, ea potissi-
lönm, de quibus tam multa iam audivissent, tamque
multa et ipsi deinde narrare possent, visere propera-
verint, et narrationem parum curaverint, cuius haud
dubie ne ullum quidem, quo admonerentur, exstaret
indicium?

gimensibus discendi, horum licet saepius, tamen non nisi obiter
facit mentionem. Cf. Dahlmann, Forsch, eet. II, 71.
L. IV, 43.

Ab antiquissimis temporibus commercio, quod Aethi-
opes, Aegyptii, Libyes, Arabes, Indi inter sese ba-
berent, Aegyptum Superiorem tanquam centrum fuisse,
satis constat. Quamvis igitur Aegyptus interna prae-
cipue floreret mercatura, et peregrinos, praesertim
mari advectos, cupidissime arceret, per frequentes
mercatorum commeatus, Tbebas et in Ammonis ur-
bem convenientium, permultas easdemque remotissi-
mas terras Aegyptiis innotuisse, facile apparet. Hi
vero, illam commercii opportunitatem omnem sibi
vindicantes, eadem invidia, qua Pboenices et Cartba-
ginienses usos esse supra diximus, postea etiam,
Aegypto ab innumeris Graecis sive negotiandi sive
alius rei causa frequentata, quominus de illis regioni-
bus, quae iam cognovissent, indicarent probibeban-
tur. Sagacissimus tamen herodotus, de extremis
Asiae atque Africae plagis sciscitando, ex fabulis
etiam veri aliquid eruit\'), et descripsit iter, quo ex
Aegypto in Meroën proficisci mercatores solebant\')•
Expioravit etiam iter, quod in regiones occidentales
mercatores, ex Aegypto Superiore profecti, facere
consueverantquot;); mox autem, Cartbaginiensium imperio
appropinquans, stationes tantum, quo diversis ex regio-
nibus commeatus conveniebant, indicare potuit. Neque

quot;^ero haec a Carthaginiensibus, neque ab Aegyptiis,
sed ab ipsis Afris, ut etiam cetera de septentrionalis
Africae oris, audivisse se fatetur\'), atque etiam ex-
peditionem, quam Africae interiora lustrandi causa
Nasamonum juvenes susceperunt, a Cyrenaeis homi-
nibus acceptam refert Vel sic tamen perquirendo
es ipsis Carthaginiensibus rescivit, extra Herculis co-
lumnas in Africae litore occidentali esse locum, in
quem auri reportandi causa navigarent, mirum in
modum mercaturam ibi facientes Quem quidem
locum, aüro tantopere abundantem, in ipsa Senegam-
hia aut vicinia eius esse quaerendum, Hennicke iam do-
cuit — Ab altera Africae parte regio thurifera
smus Arabici faucibus vicina, atque etiam Aethiopes
australem Africae orientalis oram inhabitantes, hebo-
DOto quodammodo innotueruut. Quae quidem omnia
etsi nemo ignorât, liceat tamen mihi citare, ut clare
apparaat, quantam, ad meridiem multo fortasse lon-
gius protractam, Africae partem accurate sibi cogni-
tam Aegyptii habere potuerint.

Quum autem Aegyptii, initio mediam tantum Ae-
gypti pai-tem incolentes, totam regionem paulatim oc-
cupaverint, neque a sedibus meridiem versus mutandis
Pi\'orsus alienos eos fuisse etiam Automolorum exemplum
doceat \'), haec ipsa res satis declarat, a dilatandis
finibus eos minime abhorruisse, dummodo mores ser-
vare possent incorruptos. Quod idem quoque prae-

) L. IV, 196. — Non vero in ipsa urbe Carthagine, sed a
nantis mercatoribusque Carthaginiensibus, quos in Aegypto sive
alio loco ofFenderit, Herodotum id accepisse, censçt Baehr ad He-
rodot. IV , 43.

dare facta regiim, imprimis Sesostris, aut quo nomine
heros appellandus sit, in vastis illis monumentis exhi-
bita demonstrant. Nec terrestria solum, sed navalia
etiam efficta sunt proelia \'), atque egregie comprobant
HERODOTI dicta: rov ÏKsyov ol Ipssq TrpSirov [jJsv TrXoloisi
lj,oiKpoL(Ti opfzt^ôévrx êz rov quot;quot;Apccßlou koKtvov , tûvç Txpà ryjv
\'Epvêpyjv ôâkaa-crxv vmtoixt/iijAvovc KOiTmrpsCpstTÙCii \' k o ttAs-
ovTà ßiv TTpicFco, âTriKSuÛxi èq OàKxffuav omsTi TTXar/iv ùtto
ßpxxsccv . MavTEV ds âç ovrhcc âTrixsro iç A\'i\'yvTTTOv, kxtsZ
Tûèv ipscüv TJjv Çjâriv, (TTpariYiV TToAAijv kccßav ^Kxvva ^nx
TÎjq ^TTsipou, vràv îôvoq TO £[j,7rolm KXTxa-rpsCpófzsvoq
Quousque eiusmodi expeditiones se extendisse videan-
tur, id nostra nunc minime refert, dummodo appareat,
iam olim Aegyptios, omissis quas in Graeciam misisse
dicuntur coloniis, imperii sive firmandi sive exten-
dendi opportunitatem nec mari nec terra recusasse.

Peregrinos autem navibus advectos utique Aegyptü
a se enixe probibebantNec mirum; qui enim mer-
candi causa mare permeabant, iidem olim et pirati-
cam exercere solebant, a quibus si quis se defendere
vellet, longarum navium classis ei omnino erat com-
paranda. Id vero Aegyptiis, quorum regio maioribus
destituta erat arboribus, baud facile erat negotium, at-
que ideo in commercium terrestre unice incumbe-
bant. Sed hoc etiam insequente tempore graviter la-
befactum videtur Octavo enim seculo ante C. N.
Assyriorum denuo vigere coepit imperium. Non so-
lum Syriam, Phoeniciam, Palaestinam, septentriona-
lis Arabiae partem subegerunt, belloque petiverunt

Quodsi nihil esset periculi, Aegyptios advenis non semper
infensos fuisse, ex Menelai exemplo coniiciendum est.

Aegyptum, uti ex Hebraeorum scriptis \') cognitum est,
sed Babyloniam etiam deinde ac Mediam sibi submise-
runt. Mox autem Babylonii ipsi, ac deinceps Medi
imperium sibi vindicarunt, latissimeque extenderunt.
Quorum quidem omnium mos erat, ut, quos bello super-
assent , eosdem, primores saltem, in remotissimas regi-
ones deducendos curarent. Quot perturbationes quan-
taeque calamitates inde oriundae essent mercaturae,
in australis aeque atque occidentalis Asiae regionibus
tune maxime florenti, unusquisque facile intelliget.
Tacent quidem de hac re Hebraeorum historici, quippe
quae iis minoris fuerit momenti, indicium tamen ex-
stat fortasse apiad steabonem, qui Gerrharn, in ora
sinus Persici sitam posteaque meixatura celeberrimam,
a Chaldaeis, Babylone profugis, auctam esse tradit
Illarum igitar gentium mercatura tam crebris bellis
afflicta, si prorsus non interierit, de sede sua moveri
certe potuit, atque ita Aethiopum etiam mercaturae
detrimenta gravissima fortasse illata sunt. Atque haec
quidem potissimum causa videtur, qua reges Aethiopum
addueti sunt ut per quinquaginta annos Aegyptum
occuparint. Nam longarum navium classe destituti
non nisi per Aegyptum Aaam, qua perniciosa ista bella
reprimerent, munire sibi poterant. Cui quidem opinioni
favere videtur etiam illud, quod reges illi, quorum
nnum modo heeodoïus cognovit , tanquam sa-
pientissimi a Graecis laudantur, quippe qui eadem

De Tirhaca contra Sanaeharibum bellum parante vid. II Reg.
XIX, 9; Jes. XXXVII, 9.

Sabaconem se. L. II, 137—140. — Praeter hunc fuisse di-
cuatur Sueehus et Tjrhaca Euseb. Chron. II, 181.

sectati essent, quae postea Psammeticlius efficere
conabatur. Hic quidem quomodo Aegypti, magnis
diu percussae perturbationibus, regno potitus sit, et
qua ratione id firmare ac mercaturam maxime promo-
vere contenderit, satis constat.

Huius autem exemplo non defuit Neco, qui Grae-
corum fretus auxiliaribus, quos rei militaris peritissi-
mos cognoverat, Palaestinam ac Syriam, a patre iam
bello petitas, secundiore fortuna adortus\'), atque ad
Eupbratem usque progressus est; tune vero a Nebu-
cadnezare victus, omnibus, quas occupa verat, regioni-
bus amissis, in Aegyptum redire est coactus \'). Talia
autem priusquam suscepit, magnificam sibi munire viam
studuit. Primus enim fossam aggressus est ducere e
Nilo in sinum Arabicum ferentem, cuius tanta fuit lati-
tude , ut duae triremes simul per eam navigare possent.
Sed medio in labore substitit, pergere prohibitus ora-
culi effato, ut narrat heeodotüS; vera autem causa
fortasse periculosa fuit in septeutrionali huius sinus
parte navigatio, opere iam inchoato, a rege identidem
perspecta. Quare haec fossa postea a Dario rege per-
ducta brevi iterum obruta est, ut etiam aliae ab aliis
efFossae. Quidquid id est, quum frustra sperasset,
fore, ut ex uno in alterum mare classes suas navi-
gantes videret, in utroque mari triremes aedificari
iussit *). Quibus construendis Phoenices omnia fortasse
subministrarant ; ipse vero quo magis sibi sufficere vo-
lebat, eo magis Palaestina, Phoenicia, Syria, quippe

II Reg. XXIV, 7; Jerem. XLVI, 2. \') L. II, 158.
Herodot. 11, 159, qui suo adhuc tempore navalium vestigia
conspiei narrat.

quae non divitias tantum in emporiis accumulatas, ve-
rum etiam navibus fabricandis materiam promitterent
amplissimam, ei oceupandae videbantur. Ac tali in-
cepto fortunam prorsus aspiraturam credere potuit,
donee, ferocissimum Babjdoniorum regem aggressus,
uno tantum proelio de omni spe delectus est. Tum
redus fortasse, exhaustis thesauris, Africam circum-
navigari iussit\'). Persuasum enim habere potuit, in
Asia victorias sibi non amplius esse affectandas, at-
que ideo aliam ineundam viam, qua per mercaturam
imperio suo prodesset. Ipsius vero Africae regiones
remotas auro , ebore, ebeno, mancipiis, aliisque rebus
pretiosis abundare, e mercatorum narratis melius certe,
quam postea heeodotus, cognovisse potuit®). Quum
autem ipsis Aegyptiis, rei procul a patria gerendae
perquam fastidiosis \'), multo minus quam Graecis con-
fisus sit, quid mirum, si iisdem et praetulerit Phoe-
nices, rei nauticae peritissimos, quibus, quum mare
sibi tentandum putaret, rem committeret?

phoenicum eei nauticae peritia.
Ex iis, quae hactenus exposita sunt, satis apparere

\') Hoc quidem tempus, quum de circumnavigationis anno mi-
nime constet, quodammodo et eo probandum videatur, quod, ubi
Neconis, Syros nondum aggressi, praeclare facta enumerantur
{Herodot. II, 158; 159), nulla circumvectionis mentio fit. —
Contra Knös (Disquis. p. 14 et 15) eum in praelio apud Circe-
sium occubuisse dixit, idemque eenset Baehr in edit. Herodot.
II, 159, quod neque liquet ex II Reg. XXIV, 7, neque fir-
matur Jerem. XLVI, 2.
\') L. in, 97; 114. 3) L. H, 161.

potest, neque narrationis auctori fidem denegandam,
neque tempori, de quo agitur, inceptum non con-
sentaneum esse, neque Neconis indoli ejusmodi expe-
ditionem repugnare. Ipsa igitur narratio iam inspi-
cienda est, atque ea, quae a viris doctissimis in
utramque partem sunt disputata, ut, quid de re
narrata sit censendum, inde eliciatur.

Ex omnibus, quae tali expeditione obstare putan-
tur difficultates, maxima habetur veterum rei nauticae
imperitia, cui tamen recentiorum peritiam vulgo nimis
praeferri judico. Paucissima quidem de illorum navi-
gandi ratione sunt tradita, adeo ut de singulis, quae
eo pertinent, minime constet ; quae autem commemo-
rata non sunt, tamen exstare potuerunt. Carebant
quidem pyxide nautica, quam tamen non valde desi-
berabant, quum in altum mare, ut nunc fit, evehi
non solerent. Nec vero ita litora legebant, ut ea
nunquam e conspectu amittere auderent. Qui enim
in Cyprum, Cretam, Siciliam, Sardiniam, Baleares,
ahasque insulas navigare potuerunt? Qui primi eo per-
venerunt, non nisi tempestate fortasse aut casu quodam
appulsi sunt; sed postea sole astrisque freti \') eodem
reverti potuerint necesse est. Itaque, etiamsi litora
praeterveherentur, mox recta via ex uno in alteram
navigabant Promontorium, ac modo cursum denuo
constituturi navem ad terram subinde applicabant.
Quae autem vitia tali cursum dirigendi rationi irrepere
possent, quum destituti essent instrumentis, quibus
et septentrionem et cuiusvis loci longitudinem accurate
definire possent quot;), ea haud dubie acumine sensuum
atque exercitatione evitare studebant.

1) Ita Calypso Ulyssi praecipit, ut in cursu dirigendo Ursam
maiorem ad sinistram teneat. Hom. Od. V, 272—277.

Tali quidem navigandi rationi naves eximie erant
aptae. Velis ac remis, ut ex imaginibus patet \'), iam
antiquissimis temporibus erant instructae, atque ideo
bodiernis navigiis, quae machina atmica propelluntur,
non prorsus impares. Secundo vento, vela expande-
bantur; sin minus, remigio naves provehebantur;
tempestate coorta, quam celerrime ad litus appelle-
bantur^). Quum enim admodum humiles essent,
neque adeo profundum requirerent mare, nisi forte
rupes et scopuli obstarent, tute id fieri licebat; nam
vadis etiamsi - iniectae essent, ipsa levitate, quippe
quae non recentiorum instar tormentis bellicis gravaban-
tur, multo facilius ac minore jactura detrudi pote-
î\'ant, et tunc in ipsum litus subductae ab omni tutae
erant periculo Nec ventis contrariis periculoso in
loco morari cogebantur; nam, velis maloque demissis,
confestim tutiora petere loca poterant *). Praeterea,
qnae longioribus expeditionibus olim inserviebant naves,
erant moneres, quinquaginta remis instructae®), soli-

navis versetur, accurate definire, recentioris esse aevi. Sub finem
enim seculi decimi quinti quum via in Indiam detegeretur, ob-
servationibus in mari factis non admodum confidebant, atque ideo
terram adeundi occasionem appetebant; longitudinem vero accurate
scjre non poterant, priusquam abhine annos prope centum horo-
logia marina {timekeepers) inventa sunt. Vid. J. ter Pelkwijk,
lt;îe Zeevaart der oude Volken, p. 52.

) Praesertim in vastis Thebarum Aegyptiacarum monumentis.
Cf. Heeren, Id. II, 2, p. 746.

) Non tamen naves onerarias, utpote forma minus graeili uten-
tes, intelligo. Vid. Act. Apost. XXVII, 39—41.

Vid. e. g. Herodot. IX, 96; 97. — Recte observavit Knös
(Disquis. p. 4, coll. Arrian. Hist. Ind. 33), naves 200 nautas et
30 milites capientes, nisi valde humiles eaedem fuerint, in terram
esse subductas haud facile posse, ut passim apud veteres dieitur.

dae fabricatae, patientes gubernaculi, ventoque con-
sentientes, atque undas celeriter secantes Quodsi
loca periculosa aditurae essent, aut tempestate labo-
rarent, variis etiam modis muniri solebant®). Omni
igitur ratione veterum naves per ipsam structuram
suam tutiores quam hodiernae litora praeternavigare
poterant, ante omnes autem Phoeniciae. Hae enim,
omnibus licet ad mare Mediterraneum habitantibus
similes essent naves (nulla certe commemoratur diffe-
rentia) , ut optime instructae laudantur \').

Ut naves erant optimae, ita etiam nautae Phoeni-
cum omnibus longe praestabant. Haec enim gens,
teste HERODOTO\'), antiquissimis temporibus Erythraeo
mari accoluerat, ibique haud dubie mercatura ac pi-
ratica vixerat. Vix enim alioquin exphcandum vide-
tur, quomodo in angustam et saxosam oram, omni
amoenitate et commoditate destitutam quum pervenis-
set, hanc suo ingenio prorsus adaptatam habuerit,
ac continuo longinquis operam dederit navigationibus,
ut idem Historicus testatur. Statim igitur mercatu-
ram simulque piraticam facientes Phoenices, ac pro-
pinquas primum regiones insidasque, dein magis re-
motas fréquentantes, in Graeciam non solum\'), sed

vigando aptam, alteramque per altum navigantem, TrevTyiKovrBfOV
dictam. Cf. Herodot. I, 163. gt;) Senec. Epist. 76.

2) Act. Apost. XXVII, 17; iMcian. Ver. Hist. I, 5. — Cete-
rum de triremibus, quinqueremibus, cet. hic sermo non fit. quippe
quae in proeliis navalibus potissimum adhiberentur.

Homer, od. XIH, 272 sqq.; XV, 415 sqq.; Herodot. 1. c.
et V, 57 sqq. — Contendit quidem K. 0. Müller (Die Etrusker,
I, 77; II, 70), Cadmum fuisse heroem indigenam Graecum, quod
an satis firmis fiat argumentis dubito. — Ceterum satis constat, Phoe-
nices in permultis tum Cycladum tum Sporadum insulis consedisse.

etiam praeter Ponti Euxini litora ad ipsam Colchidem
oavigabant \')• Mox autem, de mercatura ab aemulis
Grraecis magis magisque deturbati, ex illis regionibus sua
spoute videntur recessisse Non solum enim bellum,
mercaturae ubique perniciosum, vitare volebant, sed
erat etiam periculum, ne viae, quas novas interea ac
commercio opportunissimas sibi patefecerant, ab auda-
cibus istis competitoribus investigarentur. Et recte
quidem sibi timebant; iam enim, Homeri tempore,
Cretenses in Aegyptum recta via navigabant ; iam
Tapbii ferrum portabant in Cyprum, indeque aes
petebant*); iam naves Pbaeacum erant üixsJiZi, éas)
TTTspov ïjs vûyj[A,a.

Quo magis autem orientales regiones a Grraecis
frequentabantur, eo magis in meridonales atque occi-
dentales Pboenices se convertebant. Iam antea in
sinu Arabico atque in Ophir in sinu Persico, ac for-
tasse in Taprobanen insulam navigare coopérant.
Mox autem babebant praeterea colonias, saltem sta-
tiones, in Sicilia, Sardinia, Melita, aliisque insulis
maris Interni, atque adeo florentes in septentrionali Afri-
cae ora, ut numerus earum perpetuo augeretur. His

lu Colchidem proprie dictam Phoenices pervenisse. probari
ttiihi videtur loco Herodoti II, 102 sqq. Quum enim iam anti-
quissimis temporibus in Aegypto fuerint, fieri non potuit, quin
Sesostris expeditio ad eam usque regionem, divitiis olim abundan-
tem, facta iis innotuerit; nisi forte malis, Aegyptios, quum quae
Colehos inter et sese similia exstarent a Phoenicibus audivissent,
finxisse regem suum celeberrimum eo esse progressum.

Homer. Od. VII, 36.
I Reg. IX, 26—28; 11 Chron. IX, 10 et 21.
Strab. XVI, 766; Herodot. III, 110—112; 114.

autem omuibus longe praestabant coloniae, quas in
Hispania auro, argento, stanno, alüsque rebus abun-
dante, condiderunt, quarum Tartessus et Gades erant
nobilissimae Hinc susceptas in mari Atlantico navi-
gationes quousque extendere solerent, pro certo affir-
mari non potest. Phoenices enim, omnem navigationis
in eas regiones Opportunitäten! sibi vindicantes, varias
de tenebris fabulas, de coeno et algis, de aestu, de
monstris marinis, alüsque excogitaverunt, quibus omnes
aemulos iude absterrerent Si quem vero neque
dolo, neque fraude possent impedire, quominus seque-
retur, procul dubio suam ipsorum navem ac vitam,
ut postea Cartbaginienses\'), perdere malebant, dum-
modo aemulus simul periret, quam viam indicare. Ac
si qui, ut Samü, Colaeo duce^, aut Phocaeenses,
casu quodam eo delati sunt, fortasse non solis navi-
gationis periculis, sed difïicultatib us potius, quas
Phoenices varias pariebant, denuo reverti non ausi
sunt. Quo factum est, ut de regionibus ilüs multa
quidem mira, sed pleraque falsa narrarentur, ac tam
parum constaret, ex quo tempore stannum a Cassi-
teridibus insulis asportare coeperint, undeque iam
antiquissimis temporibus electrum sibi pararent, ut sa-
gacissimus herodotus se tantum id compertum habere
dicat, stannum et electrum ab extrema Europa venire \')•

Strub. III, 176; XVII, 802. — Recentiores etiam ad has
artes confugisse testatur Gail (Geogr. Gr. Min. I, 96.) dicens:
„Multi etiamnum incusant Hispanum di Fuentes, quod per maria
„polaria, Ämericam septentrionalem spectantia, yiam monstraverit
„illudentem navigatoribus aemulis, dum Hispanorum naves inde-
„smenter Promontorium de Horn praeterirent, atque plurimas Asiae
„orientalis oras recto itinere peterent.quot;

Tot autem tamque longinquis navigationibus Phoe-
nices eximiam acquisivisse rei nauticae peritiam, nemo
non intelligit. Haec vero ars eo tempore sola ex-
perientia, non e libris addisci poterat. Quid enim
requirebatur? Ut litora, sinus, portus, promontoria,
scopulos, syrtes, fluenta, aliaque in itinere obvia, probe
cognita haberent gubernatores, atque ita naves tute
moderari possent. Quum vero secundum litora navi-
gare maxime solerent, ac sola experientia uterentur
magistra ad talia cognoscenda multo erant saga-
ciores recentioribus, qui litora ubique quam celerrime
évitant. Nec ventis solum, coeli temperie, volatu avium,
aliisque de tempestate futura callidissime coniicere
didicerant, sed etiam qui venti quibus anni tempo-
ribus flare solerent, diligenter observare.

Est autem navigatio iuxta litora variis semper obnoxia
periculis, quare sereno tantum coelo tute navigare
poterant, interdiu sole duce utentes, noctu vero, non
uti Graeci ceterique Ursam maiorem, s,Qdi minorem sep-
tentrionem verius indicare cognoverant Quum autem
utriusque sideris nulla tunc Stella revera esset polaris,
fieri non potuit, quin, eodem itinere saepius repetito,
pro diversis anni noctisque temporibus, etiam secun-
dum alia astra cursum dirigeront. Hieme quidem,
coelo obducto nebulis ac tempestatibus frequentius

\') Num veteres Chartas marinas habuerint, ex scriptis eorum
neutiquam efficitui\'. Vix tamen eas exstitisse dubitare licet, quum
omnmo magis necessariae essent quam illae, in quibus terrae re-
praesentantur. Chartae, in qua totius terrae circuitus, et mare
universum, fluviique omnes erant exhibita, mentionem facit He-
rodotus V. 49.

Dicitur quidem Thaies (Diog. Laert. I, 23) id primus in-
venisse, sed quum, quod haud dubie a Phoenicibus acceperat,
pnmus Graecis indicaverit, etiam primus ab his inventor dici
facile potuit.

exortis, in alto mari vulgo non navigabant; obser%\'at
autem plinius mercatores illud seclusi maris tempus
non tanti facere, ut in altum evehi non auderent

lam satis perspicitur, veteres in litoribus legendis vel
bodiernis nantis non fuisse inferiores. Vadosa enim
loca, quae summa cura bis sunt vitanda, bumilibus
illi navibus facile tuteque traiiciebant; ad verso vento
naves remigio propellebant; gubernatores autem, usu
docti quotidiano, ad superanda promontoria naves-
que inter syrtes ac scopulos moderandas erant peri-
tissimi\'). Immerito igitur gossellinus perhibet\')»
Cartbaginienses Promontorium Boiador superare nun-
quam potuisse, quia Portugalli id non nisi omnium
virium intentione, iamque per duodecim aimos frustra
tentatum efFecerint. Satis enim constat, qualia Hen-
rico, egregio Portugallorum principi, obstarent, do-
nee, auri ramentis allatis, adiutrix ei adstitit „auri
sacra famesquot;

Veteres igitur nautae non solis cum Portugallis,
Africam circumnavigare conantibus, sed cum audaci-
bus illis prorsus sunt comparandi navigatoribus, qui,
seculo decimo quinto et sequentis initio, incognitas
maximeque remotas adiré regiones axisi sunt. Hi
quidem veteribus certe non magis praestiterunt, quam
ipsi rei nauticae peritia ab bodiernis superantur. Vel

De Phoenicibus fortasse idem statuendum est, quod de im-
pigris nostris maioribus dixit poeta egregius; „Den niederländi-
„ schen Seemann unterschied das Eigenthiimliche, dass er zu jeder
„Zeit des Jahrs unter Segel ging, und nie überwinterte.quot; (schil-
LEB. Gesch. des Abf. der verein. Niederl. 1, 43).

sic tamen, falsa opinione fretus, Columbus Americam
detexit, et immensum illud mare Magellanus trans-
vectus est; casui tantum Cabralus detectae Brasiliae
gloriam debuit; ac, seculo vix elapso, totus fere orbis
terrarum ab impigris illis nantis est patefactus. Neque
tamen, uti bodierni, artem nauticam egregie edocti,
neque optimis instrumentis erant muniti. Illam qui-
dem ipsis expeditionibus suis, novisque semper inven-
tis eximie promovebant, haec vero aut invenerunt,
aut melius usurpare docuerunt \').

Quidquid igitur scientiae et artis iis défait, id auda-
cia sua ac perseverantia superaverunt. Quidni idem
de Phoenicibus statuendum est? Circumnavigationem
Africae, favente perpetuo fortuna, peragi potuisse
ukertus concedit, addit tamen, num révéra facta
sit, omnino esse dubitandum, si quis eam cum aliis
comparet navigationibus, quarum Phoenices fuerint
participes, e. g. cum Xerxis classiariis, ne Athon su-
perarent, metuentibus; cum Nearchi praeter australes
Asiae oras expeditione, aliisque. — Quod ad primam
attinet obiectionem, in ipsius herodoti scriptis nihil
invenire potui, quo confîrmatur. Nam Libri VII
caput 122, ubi de navigata fossa sermo fit, nihil tale
exibet; sed eiusdem Libri capite 23 de perfodienti-
bus dicitur : o\'t Sè ^ohixsg ToÇb/jv h rs toïti amp;KKûi(ti \'épyoitri
lt;z7rohigt;cvvvrtzi, km Sv? xx) sv insivcç, et capite 96 de na-
vibus: TOVTSCCV Tb xpia-TX TtXsoûuaq TTiXpsixovTO véxg ^oivi-
asq f xcùi lt;^oivixm, Zidûvioi. Praeterea si classis révéra

\') Sic, e. g. anno 1496 ineunte ex declinatione acus magne-
ticae longitudinem alicuius loei definire Columbus conatus est; et
Pigufetta, Magellani comes, lineae, qua navigationis celeritas ob-
servatur, quamque nos loglijn dicimus, primus mentionem fecit.
Vid. ter Pelkwijk, de Zeevaart, eet. 85.

metuerit, ne Promontorium illud circumveheretur, nulla
est causa, cur id imputemus Phoenicibus, qui 300
triremes, non vero 1207, quibus classis constitit,
praebuerunt\'). Ad alteram vero quod attinet obiec-
tionem, dubitari non potest, quin Alexander Magnus,
Indiam aggressurus, nondum mente agitaverit iter
illud, quod Nearchus deinde perfecit, neque ideo rei
nauticae peritissimos secum duxerit. Quodsi autem
ex militibus Phoenices, qui tunc una militarent, ele-
gerit, idem certe fieri potuit, quod hodie, si quis vel
centuriones, imo duces copiarum pedestrium nautarum
muneribus rite fungi vellet. Praeterea si ex singulari
eiusmodi facto de omnibus iudicare liceret, quid,
quaeso, de recentiorum navigandi ratione dicendum
esset? Narrat niebuheius se navi, anno 1761,
Hafnia profectum esse die 7 mensis lanuarii, et die
22 mensis Februarii Helsingöri portum cepisse, adeo
ut per hos 47 dies, quamvis iter 450 milliariorum
geographicorum emensus, non nisi 5 eiusmodi milliaria
progressus fuerit. Attamen fuit Daniae regis navis
longa, qua gubernatores optimam, quam dicunt, nau-
ticam artem edocti, optimisque instrumentis armati,
et nautae exercitatissimi vehebantur. Si quis igitur
ex hac una navigatione de omnibus iudicare vellet,
iure etiam dubitare posset, num iam tribus fere secu-
lis ante America sit detecta.

Ceterum Phoenices coeli mutationi assueti erant
maximae: adibant Britanniam et in sinu navigabant
Arabico, quo vix sole magis exustam plagam invenias.
Atque insuper unum saltem erat, quo vel claris illis
nautis, quos modo diximus, longe praestabant. Illi

enim terrarum omnium et, gentium, quas primi de-
texissent, imperium divinitus sibi datum esse crede-
bant, atque indigenas istos, maximis aeternisque cru-
ciatibus devotos, si omnibus iniuriis ac tormentis
affecissent, de religione optime se meruisse vulgo
putabant. Phoenices vero, qui primum et ipsi pira-
ticam fecerant, mos autem in tutiore ac certiore lucro
niercaturam ponebant, ad nationes quam maxime di-
versas se accommodare sciebant. Quod ex coloniis
quoquoversus missis, ac plerumque in insula, magnae
potentique civitati vicina, conditis, satis animadverti
potest. Atque ita tum ingenio aptissimo, tum artibus
praediti fuisse videptur omnibus, quibus in circumna-
viganda immensa illa continent! opus fuerit.

africae litora maöna ex parte iam antea
phoenicibus cognita fuerunt. —
etesiae, fluenta maris, cet.

Africae litora magna ex parte Phoenices iam diu
cognovisse, supra vidimus; quousque autem cognitio
iila se extenderitj pro certo afïirmari non potest, ren-
Nellus occidentalem Africae totam oram maritimam
usque ad Guineam, orientalem usque ad Sofalam (ubi
Ophir fuisse putat) iis notam fuisse perhibet. gos-
SEllinus contra neque ab occidente ultra Promonto-
rium Boiador (fere 28° L. B.), neque ab oriente ul-
tra Promontorium Brava (prope lineam aequinoctialem)
quidquam exploratum fuisse contendit Huic igitur

viro clarissimo concedamus, Phoenices non ultra na-
vigare esse solitos; vel sic tamen plus tertia parte
totius itineris iis notum fuerit. Quodsi igitur fidem
habemus rennello docenti, totam navigationem, se-
cundum litora computatam, 224 esse graduum, spa-
tium 150 graduum praeter ignotas oras iis erat eme-
tiendum. Quod, quantumcunque est, audacibus illis
viris, etiamsi id vel antea cognovissent, non nimium
fortasse fuisset ad tentandum.

Quum autem Phoenices in occidentali Africae litore
colonias iamdudum permultas habuissent, vix dubi-
tare licet, quin et ulteriorem, Saharae praetentam,
oram desertam, sive ex indigen^rum narrationibus,
sive ex irritis, quas ipsi suscepissent, expeditionibus
quodammodo cognoverint. Ex altera vero parte, quam-
vis Aegyptii peregrinos, praesertim navi advectos,
taiito haberent odio, ut neque ipsi mercandi causa
mare olim navigarent, neque exteris Nili ostia pate-
facerentquot;), Phoenices antiquissimis iam temporibus
Aegyptum tot commeatibus frequentabant, ut, teste
herodoto , Memphi vel proprium inhabitarent vi-
cum, atque ipsas Thebas ab Hercule Tyrio conditas
esse diodorus siculüs tradatAtque ita a mer-
catoribus, undique eo convenientibus, de Africae orien-
tal ibus et australibus plagis non pauca accipere po-
tuerunt. Itaque Aethiopiae non solum ora deserta,
quam Adel hodie et Aian dicimus, iis innotescere
potuit, verum etiam felicior ad austrum longius por-

C. N. peractum esse, ita navigationes et colonias in occidentali
Africae ora, quae Phoenicibus vulgo tribuuntur, Carthaginiensiura
fuisse censet. Recherches, I, 64.

recta, cuius terrae bona, aurum, vastos elephantes,
ebenum, cet vel herodotus cognovit\'). Ex utraque
Igitur parte navigatiouem praeter desertas regiones,
qnibus primum obviam ituri essent, mox fecundiorum
bonis compensatum iri baud dubie scie bant.

Solebant®) autem etiam ad Opbir navigare, quod
aliis alia, eorbigero eadem Arabiae regio, quam
Oman hodie dicimus, fuisse videtur, quo navibus olim
tierces ex India apportarentur \'). Hoc si verum est,
®agis etiam manifestum fit, cur a sinu Arabico potius
quam a Nili ostiis ancoram solvere voluerint. Nam
in orientalem illam regionem quum aeque atque in
austrum navigarent, omnino dubitari nequit, quin
etesias ac varios, qui sunt huius generis, ventos, uti
et diversa maris fluenta satis cognita habuerint. Qui-
tus de ventis ac fluentis rennellus tam eximie dis-
seruit, ut satis superque appareat, quantopere praestet
ex sinu Arabico praeter Bonae Spei Promontorium
ad Herciilis columnas, quam vice versa navigare.
Quae postea eadem plures alii uberrima iam expli-
caverunt , et chartis etiam expresserunt \'), quibus

\') L. Ill, 114. Quare ForUgerus (Handb. 1, 421) recte sta-
tuisse videtur, Promontorium Prasum, in confinio Aethiopiae,
hodiernum esse Promontorium del Gado (10= 30\' L. A.).

Quamvis enim, uti ex I Reg. IX, 28; X, II apparet, per
breve tantum temporis spatium Salomonis regis socii fuerint, ideo
tamen, portu Aelatieo ab Idumaeis expugnato. navigationera ad
Ophir Phoenices remisisse, minime censeo. Fieri enim potuit,
ut rex losaphat idcirco portum ilium potissimum expugnaverit, ut
veetigalia, alioquin Idumaeis solvenda, sibi darentur. Cf. I Reg.
XXII, 49; II Chron. XX, 36.nbsp;Handb. II, 763.

Bergbaus, Physikalischer Atlas; Kreche, Handb. der Alge.,
meene Natuurkundige Aardrijkskunde.

vel leviter inspectis, omnia multo dilucidiora appare-
bunt, quam equidem plurimis possim verbis indicare.
Quare hoe tantum additum velim, ex iis, quae An-
drau, vir rei nauticae peritissimus, de fluento Agulhas
disseruit\'), facile apparere, litora praeternaviganti-
bus tempestates multo minus quam in altum evectis
esse metuendas, quae ad Bonae Spei promontorium
in confiniis huius caHdioris fluenti atque alterius frigi-
dioris, a polo antarctico irruentis, oriri soleant.

temporis spatium, quod in hano expeditionem
inpensum dioitur, naturae rei
optime convenit.

Omnia quidem hue usque circumnavigationi perac-
tae eximie favere visa sunt; iam videamus, quid de
tempore in eam impenso sit censendum. gosselli-
nus , si velis ac remis usi essent , etiamsi semen-
tem messemque faciendi causa in variis locis commorati
essent, multum abesse perhibet, ut biennib Phoenici-
bus opus fuisset. mannertus contra ac bredovius
biennium et quod excurrit iusto brevius esse conten-
dunt, conferentes Scylacem, qui triginta insumsit men-
ses, ut ex Indo in sinum Arabicum perveniret; et
Phoenices ad Ophir, Arabiae regionem, navigantes ac

\') Uitkomsten van Wetenschap en Ervaring, enz. uitgegeven door
het Koninklijk Nederlandsch Meteorologisch Instituut. 1857 p. 40.
\') Recherches, I, 209.

tertio anno redeuntes. Ad Scylacem quod attinet,
hunc Caryandensem, itaque Graecum, non vero Phoe-
nicem fuisse herodotus tradidit \'). Quum igitur hic
Graecus expeditioni illi praefuisse videatur, cuius utpote
solius nomen servatum sit, haudquaquam cum man-
NErto videtur statuendum, Phoenicios nautas huic
fuisse adjunctos, qui contra, si Persae fuerint, ab
omni navigatione semper abhorrentes, exempli causa
Citandi certe non sunt. Ceterum de ratione, qua facta
sit haec expeditie, parum constat, adeo ut duos diverses
cursus navales inter se confuses fuisse noiinulli perhi-
beant Qui vero Phoenices ad Ophir navigabant,
lis mercaturam facientibus saepius commorandum fuisse,
sive ut merces, nonnunquam aliunde comportandas,
emerent, sive iam emtas venderent, res ipsa declarat.
Praeterea difficillima est navigatio in sinu Arabico,
atque ipse gosseelinus monuit, certum tempus non-
nunquam ad expeditienem requiri, neque tamen omne
hoc tempus ad iter faciendum plane impendi

Tempus autem, quod ad circumnavigationem impen-
sum fuisse dieitur, naturae rei esse convenientissimum,
REîtnellus probe ostendit, qui et rationem exposuit
verisimillimam, qua haec navigatio petuerit incipi, pro-
gredi, finiri Hanc rationem quamvis bredovius
acerbis increpuerit verbis , neque ideo redarguerit,
alii tamen aliam, herodoto nihil de hac re indi-
cante, viam inire possunt, qua aut eiusmodi itineris
difficultates evitare, aut commoda sibi vindicare co-

Geogr. et Uran. Herodot. Spec. xi: „Ars, sive artes, qui-
-bus Rennelius usus est, ut hanc navigationem revera factam
«esse demonstraret, contra se ipsas pugnant, et quo maior ars,
«eo minor fides.quot;

nentur. Talibus igitur coniecturis omissis, ea tan-
tum exponemus, quibus respondere possimus BRE-
DOVIO quaerenti, quomode fieri potuerit, ut Pboenices,
quum sementem facerent messemque exspectarent,
spatio duorum annorum tantam viam, praeter litora
navigantes, perficerent.

RENNELLUS spatium ex interiore sinu Arabico, uti
iam vidimus, ad Nili ostia circum Africam et secun-
dum litora computatum, 224 gradus sive 4480 mil-
liaria\') efficere docuit. Permultos quoque veterum
scriptorum locos collegit, e quibus satis apparet, 12
milliaria communem veterum cursum navalem iure
agnosci posse\'). Sed, difficillimae in quibusdam oris
aquationisquot;) aliarumque difficultatum ratione babita,
non nisi medium aliquem VA milliariorum cursum
quovis die iis tribuit, adeo ut 585 diebus, sive 19%
mensibus totam navigationem absolvere potuerint\').
Ereo si navibus reficiendis, nautis recreandis, com-

TJbivis milliaria maritima intelligenda sunt, quorum viginti
unum gradum aequatoris complectuntur.

2)nbsp;Knós, Disquisit. 5. — Ipse Herodotus (IV, 86) pro 700
stadiis sive 2373 milliariis, Scylax (p. 69) pro 500 stadiis sive 16%
milliariis habet diei navigationem.

3)nbsp;De aquatione vid. Knös Disquisit. 23. — Narrat quoque
Nieljuhr (Beschrijving van Arabie, 360): „Men zegt, dat zij [de
„Bedouinen in Hedschas] bepalen kunnen, hoe diep zij op eene
„plaats graven moeten om water te krijgen, als zij maar het aard-
„rijk en de daarin groeijende kruiden zien;quot; et 381: „Wij moes-
„ten het water 1% of wel 2 voet diep in \'t zand zoeken.quot;^

x\'oXttovç xijnXcfi TrefiTrXéovTi vüwspwv oé, 5\'. Ergo si hoe spa-
tium totius Africae, a sinus Arabiei faueibus nsque ad Nili ostia,
circumferentiae est quinta pars, 376 diebus totum iter absolvipo-
tuisset. Restant igitur 209 dies insolitae viae difficultatibus tri-
buendi.

meatui comparando, sementi faciendae messique exspec-
tandae vel totus conceditur annus, biennio tamen ac
Septem mensibus non prorsus praeterlapsis, i. e. tem-
pore ab heeodoto commemorate, in Aegyptum re-
dierunt. Quo satis constat, longitudini itineris tempus
insumptum optime congruere.

Miror autem locum, unde Plioenices profecti sint,
in interiore sinu Arabico positum placuisse viris doc-
tis contra hebodoti verba satis luculenta. Hic enim,
sinum Arabicum a mari Erythraeo plerumque distin-
guens \'), dixit: op/jcgt;iêévT£c .... sx rijg \'Epvêpïjc êtxXxas-pig,
sttXscv tviV voriviv UjMniav. Quare lunkerus (cui tamen
^on assentitur baehe in ed. Herodot. ad h. 1.) recte
opinari mihi videtur, Phoenices ex aliquo portu sinus
Adensis ancoras solvisse. Quae quidem clarissimi
opinio probari mihi videtur etiam iis, quae hero-
dotus de Scylace tradiditquot;), qui ab Indi ostiis eum
in locum pervenerit, unde Phoenices a Necone emissi
sint. Quum enim hunc primo orientem, deinde occi-
deniem versus navigasse indicet, quidni eundem tan-
den sepientnonern versus navi vectum esse narravit?
An totus sinus Arabiens, cui tamen longitudinem 40
dierum navigationis tribuithic nihili penditur? Atque
his fortasse addi possent, quae leguntur L. II, 159:
quot;^P\'^pssg, XI (uv fV) t|5 ßop^\'iyi Öx\'Ati.lt;T(T^ aTrot^êrnxv, ou
^^ TW quot;Apaßicfi xóXTTcp stt) t^ \'Epuêp^ êxXxuajfi. Si autem
a sinus Arabici faucibus Phoenices profecti sunt, iter,
quod susceperunt, 400 milliaria ad minimum fit brevius.

bredovius scrupulum iniiciunt, ex sementi messi-
que facta petitum. Hac enim vel una re, Phoenices

circumnavigationem non peregisse, satis apparere per-
hibent\'). „Nam si peregerint,quot; inquiunt, „sementem
„fecerint necesse est in regionibus Africae meridiona-
„libus, ubi anni tempora omnino sunt opposita iisdem
„in bemispbaerio septentrional!. Huius autem con-
„versionis temporum Phoenices nullam fecerunt men-
„tionem; eodem igitur mense Septembri, quo fit in
„Aegypto, sementem se fecise atque inde fruges per-
„cepisse narraverunt; quod quum in hemisphaerio
„australi nullo modo fieri possit, dilucide apparet,
„eos tantum commentitium cursum fecisse, cum no-
„tione de figura Africae tum temporis supposita con-
„gruentem. Finxerunt enim veteras sibi tune Afri-
„cam trianguli instar, cuius latus longissimum mox
„ultra sinum Arabicum porrigi credebatur obliquum
„usque ad fretum Herculeum, adeo ut Africa citis-
„sime assequeretur latitudinem, ubi sementis ac messis
„iisdem fere temporibus, quibus in Aegypto, fiunt.
„Hanc igitur coarctatam peninsulam se circumvectos
„esse dixerunt, tempusque circumvectionis ad rationem
„temporis, quo in alias terras longinquas navigatum
„erat, finxerunt.quot; Iam primum laroherusrecte
observavit, hbrOdotdm, quum audivisset, Phoenices
tempore sementi faciendae apto se visse, tempus illud
ad autumnum Aegypti, solum frugum ferendarum
tempus sibi notum, retulisse, quamvis qui rem ipsi
narraverint, eo vocabulo non usi fuerint. Vocabulum
igitur autumnus haudquaquam idem valet atque men-
sis Septfmher, sed ab herodoto de quo vis sementi

\' ) Discrepant inter sese GosselUnus et Bredovius tantum eo,
quod hic sacerdotes Aegyptios, ille nautas Phoenicios facit nar-
rationis inventores.

faciendae tempore apto haud dubie adhibitum est\').
Dein heeeenus\') monuit, tantum abesse, ut sementis
m hemisphaerio australi facta narrationem impugnet, ut
fidem potius eius augeat, quum diversae Africae aëris
temperiei ac soli naturae cognitionem aliquam prodat,
sine qua eiusmodi rei cogitatio concipi vix potuisset.

Quin hoc ipso argumente narrationem confirmari
arbitrer. Concedamus enim, sacerdotes illos adeo cal-
luisse geemetriam (quis vero dubitabit?), ut tertium
illud incegnitum trianguli latus non nimis longum
fecermt, adeo ut ad segnioris circumvectionis, cuius
tantum generis exempla affert beedovius, tempus
ommne sit accommodatum; qui tandem fit, ut sola
in hac expeditione sementis ac messis fiat mentie?
Nnm Phoenicibus in Ophir navigantibus et tertio
demum anno redeuntibus, num Scylaci per 30 men-
ses navi vecto tale quid opus fuit? Frugiferis in re-
gionibus Phoenices more solito commeatum sibi com-
parare potuisse, unicuique notum fuit; quis vero
unquam credere potuerit, nautas, agriculturae amore
vulgo minime correptes, atque ex Aegypte solventes
cibariis optime instructos, mox „areuam, aridam pror-
S\'ls et aqua carentem terram, omninoque desertam\'\'\')
praetervectes, sementis ac messis faciendae cupidita-
tem incessisse? An soli curiositati ut satisfacerent, in
itore Aethiopum sole propinquiore adustorum huius
ïquot;ei periculum fecerint? Quodsi commentitium cursum
eumque breviorem revera peractum esse, sive sacer-
otes, sive nautae tali additamento probare voluissent,

•\'} Herodot. II, 32; IV, 185.

J) Eodem modo Herodotus (II, II; 158; 159; IV, 42) mare
Vernum, quia a septentrione praetenditm- Africae, ryy ßapnl\'nv

certe a scopo longius aberrare non potuissent. Quare
de navigatione turn praeter oras commeatum ubique
non praebentes facta, tum supra solitum longinqua
eos locutos esse, facile patet; et sane circumnaviga-
tion! révéra factae omnia optime congruunt. Pboenices
enim, saepius iam antea quum Africae orientalis litora
praeternavigantes commeatum sibi comparare ubique,
certe in regionis, quae Aicm bodie dicitur, sterili ac
deserto tractu, non potuerint^, alias eiusmodi plagas
ultra etiam sibi obvias futuras suspicati sunt, atque
ita haud dubie non nisi praemeditatam sementem

Ceterum non 6, uti vult bredovitjs , sed 3 tan-
tum mensibus sementis messisque in feracibus ilbs
regionibus absolvi possunt, atque ideo bis a Phoeni-
cibus in tempore computato id factum esse facile po-
test. Eos enim durram, quam 2% mensibus matures-
cere niebüheius ^ tradit, sevisse colligitur ex iis,
quae idem scriptor narrat 0, suo adhuc aevo Arabum
vullt;^us nullum fere alium panem gustare nisi e durra
confectum; atque idem apud Israëlitas obtinmsse ex
Genes. XXVI, 12 suspicatur. Praeterea schlOSSE-
RUS^) scripsit, Aegyptiorum panem vulgarem, cuius
adhuc fragmenta in sepulcris nuper inventa sint, e
durra esse confectum. Quare a fide minime abhor-
rere videtur, quod Pboenices hoc quoque frumento usi
fuerint, ut wilkinsonusasseruit.

Ibid. p. 146. ») Weltgeschichte, I, 84.
quot;) RawUnson, The History of Herodotus, HI, 35, n. 8.

Iam ad ultimum narrationis pervenimus argumen-
tum, quod ipsi heeodoto probari non potnit: diose-
Tunt Phoenices, quum Africam circumnavigarent, ha-
buisse se solem ad dextram. Hoc maximum quidem
argumentum esse ad ipsius heeodoti fidem demon-
strandam, supra iam vidimus; idem vero rem narratam
extra omne dubium ponere, non pauci sunt viri docti,
qui perhibent. Sic „Maximi momenti est,quot; inquit
Heerenus „quod narrationis fini additur, quo His-
jjtoricus tanquam invitas, quum fabulam referre nolit,
5)bistoriae veritatem ab omni dubio tuetur, etiam hoc
jjauditum narrans, Phoenices navigantes solem in boreali
5sCoeli parte vidisse. Id certe fieri non potuit, nisi
»trans aequatorem progressi sunt; quis autem non
jjmtelligit, eiusmodi quid fingi nullo modo potuisse?quot;
Quae verba probantes plurimi recentiorum narrationi
defendendae se: satisfecisse putantgossellintjs
contra, beedovius, aliique hoc situ solis narrationem
Herodoteam firmari iure, ut mihi videtur, negarunt.
Minime vero iuvat omnia illa, quae de hac re viri
docti disputarunt, hic exponere: qualia sunt —■ num
Neconis tempore Phoenices, aut saltem sacerdotes
Aegyptii defectum solis ex formula quadam arithme-
tica, an vera astronomiae notitia praedicere potuerint: —
num obliquitatem igitur lineae eclipticae et solis situm in

coelo pro varia latitudine, an pro sola Aegypti dis-
tantia ab aequatore noverint: — num Thaies Milesius
id a sacerdotibus didicerit, an primus praedicens
magistros ipsos arte superaverit. — His igitur, aliisque,
si qua sunt, huius generis omissis, potius hic monen-
dum videtur, nihil obstare, quominus solem ad dextram
visum, Africa licet non circumnavigata, tum Phoeni-
ces, tum Aegyptii fingere potuerint. Hi enim,^quo-
rum regio usque ad tropicum borealem, per Syenen
urbem olim ductum, erat porrecta 0, quique perpetuo
fere commercium cum Aethiopibus habebant, hominibus
ultra tropicum Cancri progressis aestivo tempore solem
ad septentrionem apparere iam antea ignorare non pote-
rant. Quanto autem certius id scire possent, quum Neco
navalia sua etiam ad mare australe haberet, nemo non
intelligit. Phoenices vero, nisi antea, Salomonis regis
tempore, in Ophir sive Arabiae regionem, quae Oman
hodie dicitur, navigantes solem aestate certe ad sep-
tentrionem saepius viderunt. Postea vero, ut iam
vidimus, e sinu Arabico aut Persico praeter Africae
eras in austrum navigantes idem observandi occasio-
nem saepius habuerunt. An veram huius rei causam nos-
sent, nec ne, id ad nostrum argumentum nihil interest ;
sufficit monere, eos iam dudum experientia edoctos, si
mare australe a se pernavigatum esse perhibuerint, solem
etiam in boreali coeli parte a se visum narrare potuisse.
Quare ridicula plane videtur ratio, qua iUNKERüs
Phoenices hunc solis situm in Africae circumvectione

1)nbsp;Vid. Strab. XVII, 817. — Quum autem ultimus zonae tor-
ridae limes variis obnoxius sit immutationibus, oppidum Assuan,

sed plus dimidio gradu ad septentrionem remotum. Cf. Hoff-
mann, die Erde und ihre Bewohner, 615.

primum observasse existimat: „mense lunio exeunte
»sive lulio ineunte proficiscuntur, neque ideo solem,
»jquotidie 3quot;/ia milliaria geographica progredientem, as-
5,sequi potuerunt, quem, sementi messique factis, quum
»essent inter 15 et 20 gradum L. A., ad septentrio-
„nem transeuntem viderunt. Itaque mense laimario
»Promontorium Bonae Spei circumnavigantes solem ad
»dextram, et Octobri mense, quum in Guineam Infe-
„riorem, inter 3 et 4 gradum L. A., pervenissent, a
»tergo eum magisque semper relictum habuerunt. Alio
«si tempore profecti essent, miraculum iam.prius fuisset
„factum.quot; — Num igitur vir clarissimus credit, Phoeni-
ces antea conniventes semper navigasse in Ophir,
quod ipse fuisse putat Indiam aut in Sofalam, ex
parte sub ipso tropico Capricorni sitam, unde merces
petivisse eos existimat^)? Minime; ipse enim fatetur,
iam antea solem ad dextram a Phoenicibus saepius
esse visum

Ipsum vei-o heeodotum de hoc solis situ dubitasse,
magis mirandum videtur. Fuit enim in oppido Ele-
phantine ubi si non aestivo tempore fuit, neque
ideo solem recte sibi imminentem vidit, audire tamen
potuit, id fieri posse, atque idcirco ulterius progre-
dientibus solem ad septentrionem transire. Fac au-
tem horum eum tunc nihil compertum habuisse, ac
posteriore demum tempore narrationem de Africa cir-
cumnavigata audivisse; nonne, de mirabili solis situ
dubitans, hunc ubique a sacerdotibus Aegyptiis con-
nrmatum audire potuisset? Quod quum factum esse
nusquam commemoraverit, fieri, me iudice, omnino

Ibid. 372. 3) Ibid. 370. 8) Ibid. 372.
) l. ii, 29: fiéxpi f*êv \'ea£lt;$«vr/vi)ç ttôxioç xvtôtttviç iâ-
ôwv. — Fuit haec urbs Syenae proxima. Vid. Strab. XVII, 817-

potuit, ut heeodotüs, aestate solem ultra tropicum
Cancri profectis ad septentrionem apparere, haud ne-
sciret. Ac fortasse soli huius rei veram causam ex-
plicaudi ignorantiae silentium illud est tribuendum.
Quidquid est, tali quidem modo, qualem volunt viri
docti, hoe argumentum rei narratae fidem addere mi-
nime videtur.

At quare igitur herodoto narratio illa absurda
videri potuit? Erat ei opinio, sive iam antea ab aho
geograpbo accepta\'), sive in ipsa Aegypto concepta,
quum de ultimis Africae regionibus non nisi pauca
eaque sparsa audire potuisset, ipsam Africam non am-
plae esse latitudinis, sed mox ultra sinum Arabicum
in occasum flecti, ut satis apparet ex iis, quae, quum
in antecedentibus de Arabia felici disputavit, statim
addit: \'attoxkmf/jvnç tsnbsp;vrapi^m trpk \'bvvovtx

y,Kiov ^ AWiottiji x^P^ ■■ àtrxoiTVi tov 0iK£0[yJvccv Sic etiam
Nilo, quem ad quatuor mensium navigationem viamque
ultra Elephantinen cognitum esse dixit, àTro £(t7répyjc
TS xcÀ ^Kiov lu(tf/jm fluenti\') atque Africam mediam
secanti, parallelum fere Istro cursum tribuit\'). Quum
vero australes eius regiones acceperit inhabitatas esse
ac desertas , ipsa circumnavigatio huic opinioni vim
addiderit necesse fuit. Quodsi enim ob solis fervorem
in plagis illis babitare non liceret, nec ultra navigan
posset. Sed Phoenices adusta ista litora circumvecti
erant, istumque solis ardorem toleraverant, atque ideo
eo usque progredi minime potuerant, ut in reditu so-
lem ad septentrionem diu vidissent. Africa igitur non
longe ultra sinus Arabici fauces porrigi poterat. Phoe-

mees autem, ut supra diximus, ad ipsum sinus illius
fretum quum ancoras solvissent, iam statim ad ulti-
mum fere itineris terminum australem, ex mente he-
ROdoti , pervenerant, quare etiam Neco eos non ius-

Hi igitur non ultra necessarium tempus horrendis illis
m locis morati \'), mox pervenerunt in regiones, ubi
non nisi aestivo tempore, dein ubi solem in boreali
coeli parte nunquam videre poterant ; nec postea igi-
tur denuo ac per plurimum temporis solem a dexlra
habere poterant, atque hoe est, ni fallor, quod negat
herodotus , quippe quod suae praeiudicatae de Afri-
cae forma opinioni plane esset contrarium Atque
ita ut rei narratae fidem herodotus non addit, ita
etiam non detrahit, quia allati argumenti auctoritatem
reiiciens non nisi praeiudicata opinione nititur.

\') Apud Herodotum (IV, 86) dies navigationis est 700, nox
600 stadiorum. Phoenices igitur intra dietn noctemque duos gra-
dus sive 40 milliaria progredi poterant.

\') A sinu Arabico per mare australe ita in fretum Herculeum
navigantibus solem a deootra aut ad septentrionem visum nihil m-
teresse, manifestum est; quare non intelligo, quid hac de re sibi
velit Gossellini longa disputatio. Recherches, 210 sqq.

seant, hos id monere mihi hceat, Herodotum noluisse significare,
Phoenices per totum biennium continuo, sed plurimum tantum
temporis, vulgo ita solem vidisse; quam quidem significationem
Aoristus minime récusât.

Omnibus narrationis argumentis expositis, ea pau-
cis explicanda sunt, quae, quum in narratione desi-
derentur, nonnullos in eam duxerunt sententiam, ut
totam narrationem fide indignam censerent. Scilicet
herodotus nihil dixit de longissima navigatione in
austrum et rursus in boreana, qua, revera peracta,
falsa illa Africae forma, quin tota veterum geogra-
phia mutata fuisset; nec conversa anni tempora, nec
sidera, quae Phoenices consulere solerent, e conspectu
amota, nec prorsus alia adspecta commémora vit ; nullam
rerum novarum , periculorum, miraculorum mentionem
fecit. Talia vero, ut observant viri docti, non eius
sunt momenti, ut de ipsius navigationis veritate iure
dubitemus. herodotus rem obiter tantum refert, nec
tamen ideo negat, plura, quae sibi aut minus gravia
visa, aut fortasse haud bene intellecta fuerint, a sa-
cerdotibus Aegyptiis vel Phoenicibus potuisse narrari.
Sic quidem perhiberi possit, omnia, quae de Aegypto
narravit herodotus, esse ficta, quia ne verbo qui-
dem attigit tot tantaque miracula a Franco-Gallis ex-
eunte seculo praecedente ibi detecta, quae satis lau-
dari non possunt, et saltem non minora fuerunt, quam
quae ab historico neu sunt omissa. Num vero, si veram
Africae formam,indicasset, tota veterum geographia mu-
tata fuisset, ut bredovius perhibet, de eo merito dubi-
tandum esse videtur. Primus enim herodotus etiam
alia recte exposuit, neque tamen errorem sustulit.
Sic, e. g. mare Caspium non solum diserte lamm

vocavit sive terris undique cinctum, sed accuratius etiara
descripsit, ipsam que eius dimension em designavit
Perperam tamen pompONIUS mela\'), et plurimi ve-
teres geograpW, ekatosthenis haud dubie auctoritate
moti\'), usque ad ptolemaeum ac postea etiam, mare
hocce Oceani septentrionalis sinum esse putarunt.

De mutatis anni temporibus, quum de sementi ac
messi supra iam dictum sit, hic tantum monendum
est, Phoenices non subito, sed sensim coelum mutasse,
nec gentes, quae Africae oras fertiles (de sterilibus
sermo esse nequit) iucolereut, venationi tantum et
piscatui, verum etiam agriculturae eam fortasse operam
dedisse, ut earum exemplo illius temporum conversio-
nis Phoenices admoneri potuerint, praesertim quum
in Africa duo tantum anni tempora, aestatem et hie-
mem, exsistere constet.

Quod ad stellas e conspectu amotas attinet, recte
lUNKEEüS animadvertit, ipsum litus iis, quibus iniunc-
tum esset Africam circumnavigare, viam montrasse,
atque ideo stellis illis non admodum opus fuisse. Prae-
terea sive e conspectu amotae, sive postea in conspec-
tum redeuntes quum ipsi navigatioui nullius fuissent
momenti, cur tandem herodotus ea memorasset, licet
circumnavigantes vel maxime stupuissent? Quae vero
alia sint miracula, quorum narrationem bredovius re-
quirit baud intelligo. Constat enim Africam, quum
maxima ex parte in zona torrida sita sit, prae cete-
ris terrarum orbis partibus ubique fere sui similem
soli naturam, aëris temperiem, terrae bona, quin in-
colas exhibere, adeo ut qui regionem maxime austra-
lem incolunt, vel in maxime borealem partem trans-

lati patriam suam repertam credere possint \'). Neque
hic omittendum videtur, Phoenices quum iam dudum
ex omnibus Africae regionibus merees accepissent,
huius continentis naturae aliquam certe notionem ha-
buisse, neque omnia tunc primum vidisse atque ad-
miratos esse. Ceterum de pericuUs huius navigationis
supra dictum est

At, vel ipsos sacerdotes non multa habuisse, quae
de singulis huius expeditionis rebus narrarent, mi-
nime mirandum est. Qui enim circumvecti sunt?
Scilicet Pboenices a Necone mercede conducti, qui,
quamvis hac navigatione in suum commodum privatum
uterentur, patriae haud dubie satis erant amantes, ut,
quae ex huius re essent, minime négligeront. Quodsi
autem aut viam, qua merces ex diversis Africae regio-
nibus in Aegyptum facilius apportarentur, aut novas
fortasse, magnum offerentes lucrum, merces detegerent,
omne eiusmodi emolumentum non ipsorum civitati, sed
regi peregrino perceptum iri iure suspicari debebant.
Hunc vero, cuius impigrum audaxque ingenium, iam
antea cognitum, hoc ipso incepto magis etiam perspexe-
rant, in mercatura facienda aemulum reformidabant, so-
cium certe adsciscere nolebant. Nec sibi tantum , verum
etiam coloniis, imprimis Carthagini timebant Hi qui-
dem aurum, aliaque pretiosa ex interioribus Africae plagis
accipiebant; fortuna vero favente Neconis conatibus,
commercium illud detrimento carere haud facile poterat.

At non solum mercaturae commodis, sed vel ipsa li-
bertate ac patria periclitabantur. Assyriorum, Babylo-

Arctam semper amicitiam fuisse inter Tyrios et Carthaginien-
ses notum est. Vid. Herodot. Ill, 19.
Herodot. IV, 181—185; 195; 196.

niorutn, aliorumque Asiae populorum dominatio, quan-
topere exosa, minus erat timenda, quippe non aemula;
Aegyptü vero potentes, duobus maribus accolae, si
in navigationem etiam incumbere vellent, fere omnia,
quibus ad naves aedificandas opus esset, a finitimis
sibi parare cogerentur. Ac primas certe partes tri-
buerentur Phoenicibus; qui, simul ac crescentem in
dies Aegyptiorum potentiam suo cum damno non am-
plius adiuvare vellent, periculum esset, ne, ex amicis
hostes facti, copiis tam navalibus quam terrestribus
petiti in manifestam incurrerent perniciem. Talia si
reputaverint, viros illos prudentes neutiquam falsos
fuisse apparuit, quum Apries non ita multo post ad-
versus Sidonem duxerit exercitum, et navali proelio
cum Tyri rege conflixeritNum igitur, horum
omnium ratione habita, ex animo expeditionem illam
susceperint, dubito; neque mihi mirandum videtur,
nautas diarium suum, si quid eiusmodi habuerint,
non valde exornasse, sed nudam tantum veritatatem,
eamque paulo foedatam exposuisse, ne ad circumna-
vigationem repetendam ipsi Aegyptü allicerentur
Quid autem talis narratio, ab Aegyptüs non poëtice
ornata, heeodoto memoratu dignum offerre potuit
praeter ea, quae de sementi messique facta ac sole
ad dextram viso narravit?

De Africa denuo circumnaviganda Phoenices parum
cogitavisse, ex iis, quae modo sunt exposita, nemo non
intelligit. Attamen, aliae etiam eaeque gravissimae
huius rei causae fuerunt. Itineri, feliciter licet per-
aeto, suae certe difficultates non defuerunt, quas
vero, quum fugiant neminem, hic non iuvat enume-
rare. Quid autem huic itineri se iterum committendo
spectassent? Aurum, ebur, aliaeque Africae merces
maxime pretiosae, ut rennellus animadvertit, longe
propius atque a nationibus multo minus ferocibus,
quam illarum regionum remotarum indigenae hue usque
fuerunt, sibi com parare poterant. Qui vero tantum
temporis ac laboris nequidquam impenderent, ii minime
erant Phoenices. Ac diversarum, quas primi tunc
adierunt, regionum naturam recte perspexisse viden-
tur\'j; plurima enim, quae ex australibus illis terris
hodie exportantur, ex aliis plagis illuc translata edu-
cuntur; quae vero tunc desertae erant terrae ac steri-
les, hodie eadem sunt conditione, nec recentiores alli-
ciunt. Quis autem hodie circumnavigationem, tot
tantisque periculis obnoxiam, lubens susciperet, si alia
aut commodiore via in Indiam pervenire posset? Haec

Hoc nomine recentioribus baud cesserunt; vix enim regionem
invenias ab ipsis frequentatam, unde non plurimutn lucri cepe-
rint. Contra, ut unum e recentiore aetate exemplum citem, anno
1536 California peninsula detecta est, et tribus demum seculis
post incredibili auri copia undique avidos allexit.

vero causa quum deesset Phoenicibus, cur ii, si po-
tuissent, cursum ilium repetiissent? At non potue-
runt, ut HEEEENUS recte monuit\'). Mox enim, medii
inter Babylonios et Aegyptios belligerantes, nunc bis
nunc illis succubuerunt , donec Persis subiecti sunt quot;).
A quibus, mercaturae faventibus et Phoenicum navi-
bus indigentibus, haudquaquam vexabantur *); sed quum
Persarum Aegyptiis , Giraecis, aliisque bellum infe-
rentium socii essent, et maximam classium partem
praebereut\'), fieri non potuit, quin, alienis semper
fere rebus inservientes, suas negligerent ac debilitarent.

At maior etiam calamitas iis inflicta est, postquam
Aegyptii ab Alexandre, Macedonum rege, liberati sunt.
Mox enim Asia ab eodem subacta, atque India mer-
caturae magis patefacta, reges Aegyptii Alexandriam,
novam imperii sedem, non solum Graecorum huma-
nitate, doctrina, artibus ornare, sed eandem totius
mundi emporium reddere summopere, nec frustra
studuerunt. Erat quidem huic rei urbs ea admodum
opportuna, quippe quae, media inter Asiam atque
Eurepam, duobus maribus adiaceret, variis viis mu-

Nebucadnezar Sidonem devastavit et Tyrum per 13 annos
obsedit; Apries Sidonem bello petivit et cum Tyriis proelium com-
misit navale. Herodot. II, 161.

Non solum Phoenices, sed Cyprii etiam et Samii, Graeco-
rum mercaturae, cui favebat Amasis, ilorentissimae invidentes,
Cambysi Aegypto bellum inferenti ultro se adjunxerunt. Vid.
Schlosser, Weltgeschichte, I, 75.

Vid. e. g. quam honorifice Xerxes tractet Sidonis ac Tyri
reges Herodot. VIII, 67.

Xerxi bellum Graecis inferenti 300 triremes Phoenices prae-
buerunt. Herodot. VII, 89

nitis, portibus, aliisque egregie instructa. Quo factum
est, ut Tyrus non solum, ab Alexandro iam antea
vastata, ceteraque Phoeniciae emporia paulatim evanue-
rint, verum etiam Alexandria prae omnibus aliis mer-
catura perpetuo floruerit, quum merces Arabicae,
Persicae, Indicae per banc urbem fere unice in Medi-
terraneo mari appositas regiones transportarenter.

Ipsi autem Ptolemaei, quominus huius urbis pros-
peritatem omnibus viribus augerent, permultis rebus
impediebantur. Statim enim, Alexandro mortuo, inter
duces eius bella exorta sunt gravissima; dein alia ge-
renda fuerunt cum Seleucidis sive Syriae regibus,
qui uti Aegyptii maritima, ita terrestri via merces ex
India petebant; tum etiam magis perniciosae saevierunt
factiones intestinae, donec Romani bis omnibus finem
imposuerunt, Aegyptumque fecerunt provinciam Ro-
manam. Et hisce quidem quamvis bellum et agricul-
tura prae omnibus grata semper fuerint, mox tamen,
toto fere orbe terrarum domito, civitates etiam mer-
caturam exercentes fuerunt tuendae, quae crescenti
in dies luxui satisfacere possent. Atque ita Romano-
rum etiam sub imperio Alexandria praecipuum fuit
emporium, per quod ; commercium cum India fiebat.
Ac variis posthac dominatoribus subacta diu hoc be-
neficio adhuc usa est, donec immensae per tot secula
ex India semper allatae divitiae adeo audaces allexe-
runt Portugallos, ut novam circum Africam viam
illam detexerint \').

Neque tamen omnem circumnavigationi effectum
defuisse, ex FTannonis Carthaginiensis expeditione,
cuius descriptionem fortuna nobis servavit, coniici po-

test. Hic enim quinque fere seculis ante C. N.
missus est, non ut novas tantum detegeret regiones,
quod recte observavit iunkeeuS, quia tum neque 60
naves, neque ad 30 millia hominum secum duxisset,
sed etiam ut occidentalis Africae oram, quam antea
Phoenices iam tenuerant, occuparet et novas ibi urbes
conderet. Quae enim a Tyriis olim erant conditae,
eas Pharusii et Nigretes deleverant; quare aut novae
erant constituendae, aut, ut idem vir clarissimus con-
iecit, veteribus illis urbibus novi cives adducendi.
Sunt quidem, quibus, ut ipsi STRABONi , haud veri-
simile videatur, trecentas urbes ibi a feris indigenis
plane esse exstinctas; atque ipse heerenus\'), quam-
vis unius seculi spatio tale quid hodie etiam fieri posse
minime neget, miratur tamen, oram illam ab Hannone
tanquam prorsns incognitam esse descriptam. Nume-
rum haud dubie fama „vires adquirens eundoquot; nimis
auxit; sed quum litora illa a Phoenicibus, non vero
a Carthaginiensibus frequentarentur, nil mirum vide-
tur, Hannoni non cognita fuisse atque ideo breviter de-
scripta. Quidquid est, sexto ineunte seculo ante C. N.
Phoenices Babyloniis subacti, dein Persas in bellis
gerendis adiuvare coacti, remotiorum coloniarum curam
non remitiere non potuerunt. Eos igitur illas Carthagi-
niensibus, quibus intima semper amicitia coniuncti
erant, eo tempore, quo Hanno missus est, tradidisse
verisimilitudini nequaquam répugnât *). Quod si ad-
mittitur, facile apparet, quare Hanno, quum sex op-

\') De Peripli tempore non prorsus constat; plurimi autem in-
terprétés illud, quod attulimus, tempus urgent. Vid. Forbiger,\\.
65, n. 99.

Ut iam observavit J. R. torster, Geschichte der Entdeck,
u. Schiff, im Norden, 22.

pida sive nova condidisset, sive vetera restaurasset,
ad ulteriora litora inspicienda profectus sit. A Phoe-
nicibus enim audire potuit, se in illa Africae ora
ad austrum longius progredientem, inventurum esse
regionem, quam Senegambiam hodie dicimus \'), co-
loniis quidem condendis minus aptam , sed merca-
toribus omnino frequentandam, quippe quae auro esset
ditissima. Atque ita Hannonis expeditione memora-
bilis fortasse orta est auri mercatura, de qua loquitur
heeodotus Ac Phoenices ipsi eadem hac breviore
via, si facultas data fuisset, aurum, et quidquid aliud
regio illa ofFerat, haud dubie petivissent.

Denique si quis miratur, ab ipsis Carthaginiensibus
circumnavigationem non esse repetitam, is velim re-
putet, hos procul dubio a Phoenicibus amicis, quam
longiore muitoque difficiliore via, merces Indicas sibi
parare maluisse. De Africa vero circumnavigata his
quoque persuasum fuisse, testatur herodotus bis
verbis : Merà Ts, Kx.p%gt;j^ovioI sm o\\ Ksyovrsg, scilicet
compertum sibi esse, circumnavigari Africam posse.

\') A duobus fluviis, quorum alter ab Hannone XpsTti?, a
Ptolemaeo A^pxSog (Senegal), alter a Ptolemaeo Erdx\'po? (Gambia)
vocatur.

Neque hodie nostrates, quae in Guinea Superiore sunt, co-
lonias lubenter adeunt.

unum quidem invenimus, quod rerum naturae repu-
gnaret, sed certa veri indicia singulis inesse apparuit.
Omnia igitur quum temporibus • et locis, de quibus
agitur, prorsus sint consentanea, mirum certe vide-
atur necesse est, qui tandem factum sit, ut inde ab
Hipparcho \') fuerint viri docti, quorum de continen-
tium terrarum cobaerentia adeo probabilis visa sit
opinio, ut ab ipso Ptolemaeo geograpbo adoptata
per 12 amplius secula viguerit At fuerunt etiam,
qui id minime con cederent: Posidonius iam Hippar-
chum impugnavit, atque alii, quamvis Africam cir-
cumnavigatam non crederent, fieri tamen id posse
nequaquam negarunt, ut Eratosthenes, Strabo^), alii-
que. Sed herodotus, ut supra dictum est, alia
etiam scivit, quae posterioribus aetate ignota fuerunt.
Missis autem viris, qui nibil, nisi quod suae cogitandi
rationi congrueret, verum censuerint, fuerunt praeter
herodotum etiam .alii, qui circumnavigationem revera
peractam putarent. Qui enim fieri potuit, ut Xerxes
Sataspem capitis damnaverit, nisi Africam fuisse cir-
cumnavigatam, atque eiusmodi cursum posse iterari,
sibi persuasum babuerit ? Quare autem Sataspi res
minus bene cesserit, ipse herodotus satis perspicue
indicasse videtur. Narrat enim, eum in Aegyptum
profectum ab Aegyptiis navem nautasque accepisse.

Becker, Geschichte der alten quot;Welt (bearbeitet von Dunoker)
I, 61: „Denn allerdings lässt sich nicht leugnen, dass das plötz-
liche Verschwinden dieser Kenntniss, welche den seltsamsten Vor-
stellungen über die Beschaffenheit Africa\'s wieder Platz machte,
ein nicht unerheblicher Zweifel gegen die wirklich vollbrachte Um-
schilFung ist.quot;

Cur autem in Aegyptum potius quam in Phoeniciam
profectus est? Quia de tali expeditione iam peracta
ut plurima ibi rescisceret fore speravit. Sed Aegyptii,
Persarum rebus non admodum studentes, luserunt
eum, cursumque indicarunt contrarium illi, quem Phoe-
nices tenuerant, quo omnia, quae Phoenicibus fave-
rant, ei adversa forent. Dixit quidem Herodotus, a
Sataspis matre hanc itineris directionem fuisse indica-
tam; num vero matrona illa adeo calleret geographiam,
ut ad rem id vel minimum pertinere putaret, dubitare
licet. Quodsi vero non ipsa navigatio longinqua, sed
isto tantum pacto suscepta, poena morte gravior ha-
beretur, Persae tunc probe cognovisse videntur, Afri-
cam eo modo, quo a Phoenicibus factum est, circum-
navigari posse. Nautae vero, Aegyptiis ab omni
navigatione procul a patria alienis, haud dubie Phoe-
nices fuerunt \'), quibus tunc certe non minor quam
antea cura adhibenda fuit, ut tali ab itinere omnes
deterrerent. Quid igitur potius facere potuissent,
quam primo quoque tempore difficillima quaeque ac
maxime periculosa de industria conquirere, quae, quum
vel ipsos nautas horrentes videret, peregrinus iste
testis quam primum effugere expeteret? Quod optime
quidem iis cessit ; nam Sataspes retrogressus est „tum
longitudine itineris, tum solitudine territus,quot; quamvis
postea, timorem dissimulans, regi dixerit: „navem
non potuisse ulterius progredi, sed fuisse inhibitam.\'\'
Sed, ut iam dictum est, non persuasit Xerxi de re
melius edocto.

\') Nautarum Phoenieioram numerum satis magnum in Aegypti
oppidis maritimis tunc adfuisse, et mercede conduci potuisse,
nemo eerte in dubium vocabit.

quod scripsit gelenius, primus, seculo 16, Hannonis
aliorumque geograpliorum editor: „Complures Graecos
„oram orbis habitabilis, maritimarumque regionum
„lustrationem, quam illi ttspIttKovv vocant, scripsisse,
„vel ex indice Plinii darum est, qui tamen omnes
„nunc desiderantur.quot; Quorum quidem fontium iactura
si facta non esset, de Eudoxi Africae circumnavi-
gandae conatibus melius iudicari nunc posset, quam
ex iis licet, quae confuse Strabo ex narratione Posi-
donii , aut Pornponius Mela , Plinius , quique alii
Cornelii Nepotis auctoritate freti fuerint, tradiderunt.
Quidquid est, ipse gossellinus fatetur, maris Ery-
tbraei atque oceani Atlantici cohaerentiam Graecorum
omnium consensu perhiberi, donec HipparcJius, banc
cohaerentiam oceani negans, Africae australes partes
et Europae borealibus et Asiae orientalibus plagis iunc-
tas statuerit, quam opinionem sanxerit Ptolemaeus geo-
graphus. Quae vero vir clarissimus statim addidit:
„Priorem tamen sententiam [marium cohaerentiam]
„Cratetis, Arati, Cleanthis, Cleomedis, Strabonis, Melae,
„Maerobii, et multorum aliorum semper praevaluisse
„in occidentalibus regionibus, imprimis in Hispania,
„dein etiam in Italia ac Gallia, atque huic igitur opi-
„nioni constanti tum Henrici, Portugallorum principis,
„conatus deberi, tum successum, quo gravisus sit Vaaco
„de Gama, qui rem, per tot secula impugnatam, veram
„tandem demonstraverit,quot; de his dubitare mihi liceat.
Satis enim constat, quam difficile saepe fuerit, ut viri
acumine ingenii praestantes, e. g. Coperniciis, Gallilei,
aliique, de re bene perspecta aequales suos melius
edocerent. Iam enim Aristarchus Samius (280 ante

C. IST.) primus existimasse putatur, solem, stellasque
fixas esse immobiles, terram contra orbe obliquo cir-
cum solem moveri, simulque circum axem suum volvi;
quamquam iam Archytae Tarentino (400 ante C. N.),
aut discipulo huius Philolao (380 ante C. N.) et cui-
dam Hicetae, sive Nicetae Syracusano (368 ante C. N.)
eandem nonnulli opinionem tribuunt \'). Quod licet
Seleucus Babylonius, aequaelis HipparcU (160 ante
C. N.), mathematice demonstrare conatus sit, non om-
nes tamen admiserunt, et mox adeo in oblivionem
abiit, ut denuo id Copernicus detexerit. At Phoenices
remotarum regionum, quas frequentabant, situm aliis
innotescere minime cupiebant, contra id omnium
maxime agebant, ne cui viam indicarent, atque ideo
varias excogitabant fabulas, quibus posterions aetatis
superstitie mirum in modum favit. Liceat mihi unum
tantum citare exemplum ex Bibliis Tabulatis Gerardi
de Antwerpia fol 5° : „Et sic duae Zonae sunt
„habitabiles, unam (1, una) citra torridam Zonam,al-
„tera ultra. Licet tamen sint duae, unam tantum
„credimus habitalem inhabitari ut nostram, quamvis
„Macrobius videtur dicere contrarium. Sed sicut com-
„mentator eius dicit super eundem, quod quia simi-
„lis est temperies nostrae habitationis et illorum, ideo
„concedendum est ibi homines posse vivere, et ita
„Macrobium non affirmare homines esse in secunda
„habitabili, sed esse posse. Ponunt equidem plures

Hoe manuscriptum, ex medio fere seculo decimo quinto aerae
nostrae, in Bibliotheca Academica Traiectina invenitur. Visit au-
tem Gerardus medio fere seculo decimo tertio, atque inter aequa-
les vir eximiae doctrmae videtur habitus fuisse, quippe qui a Pon-
tilicibus et Episcopis ad historias scribendas invitatus sit. Vid.
van Bolhuis, Verspreide Letterarbeid, 332.

„philosophorum nobis antipodes. Item ponunt et nobis
„esse antbiseos (1. antiscios?), et illos antipedes di-
„centes, quando illis nos est, istis dies est, quando
„aliis aestas, aliis byems, quando aliis ver, aliis au-
„tumnus. Sed quam fabulosum alios esse homines a
„nobis in nostra habitabili permanentes, ad quos Chris-
„tus iam venit humanitatem recipiens? Ideo de nos-
„tra habitabili hic loquemur, philosophorum opiniones
„omittentes \').quot; Ac si quis legit, qualia postea Mar-
tinus Behaim, clarus cosmographus, de insulis scrip-
serit, quas in globo terrestri, anno 1492 facto, eo
loco posuit, ubi America sita est°), is certe non con-
tendet, iusta geographiae cognitione expeditiones esse
susceptas, quibus Portugalli aliique novas regiones
detexerint. Ipsa quidem historia hoc quoque satis
demonstratum est. Quamvis enim, ineunte seculo de-
cimo quinto, e Graecorum ac Latinorum scriptis
scientia indagari coepta sit, atque etiam geometriae,
astronomiae, geographiae, quibus disciplinis ars nautica

Hoc argumento, ut animadvertit van Bolhuis, id demonstrari
videtur; in altera zona temperata homines esse, non est verisimile;
quum enim in nostra zona Christus apparuerit, neque ex una in
alteram zonarn, torrida obstante, transire liceat, homines illi di-
vini Servatoris cognitione in perpetuum privati forent.

„Insula lava minor: Im Königreich lambri haben die Leutt
„Man vnd Fraven hinden schwenz gleich die Hundt. Do wechst
„übertrefflich vil Specerey vnd allerley Thier alsz Ainhorner vnd
„andere.quot;

,,Angama Insula: Im letzten Buch Marco Polo im 16. Capitel
„findt man geschrieben, dasz das Volckh in dieser Insul Angama
„genant hab hundtsheupt Augen und Zahn gleichwie die Hundte,
„und das es vast ungestallt Leut sollen sein und wildt.quot;

Atque ita de plurimis addit: „Die in dieser Inseln wonen,
„haben schwenz gleich die Thier wie Ptholomeus schreibt in der
„ailfften Tafel von Asia.quot; Vid. Becher, Gesch. der neueren Zeit, 1,33.

nititar, opera navaretur, Ptolemaei geographi auctori-
tatem in dubium vocare virorum doctorum neminem
eo tempore subierat quot;). Neque igitur veris geogra-
phiae principiis, neque etiam veterum de Africa cir-
cumnaviganda opinioni Portugallorum expeditiones tri-
buendae sunt. Constat enim regem loannem I, expulses
Mauros in ipsa Mauritania aggressurum, aliquot emisisse
naves, quae occidentales Africae oras, tune prorsus
ignotas, explorarent. Inde ab hoc tempore (1412)
Portugalli, mox ab Henrico ingenioso principe (1417 —
1463) incitati, paulatim non solum zonam torridam,
quam veteres habitari posse negaverant, fertilem in-
venerunt neque incolis destitutam, sed Aequatorem
etiam transierunt (1471) , et tune demum, litore
non in occidentem, sed in orientem potius pergente,
Ptolemaei errori valedicentes narrationi de Africa
a Phoenicibus circumnavigata fidem habuerunt, et
novam in Indiam viam suspicati sunt \'). Solius igi-
tur principis illius ingenio ac studio indefesso, dein
perseverantia Toannis II et Emanuelis, regum sa-
gacium, nonnunquam etiam casu factum est, ut
Portugalli aliique, alia aliam sequente expeditione,
aut novis inventis, aut iam inventa melius adhibendo,
rem nauticam eximie perfecerint, et geographiae co-
gnitionem auxerint. Neque hodie compertum babemus,

Sic Portugallos, qui Promontorium Boiador superare fustra
conati erant, invitos in parvam insulam (Porto Santo), prope
Maderam sitam, tempestas abduxit {Robertson, I, 24); et Pedro
Alvarez Cabrai, cum classe in Indiam missus, in altumnavigando
quum tempestates, in oceidentalibus Africae litoribus saevientes,
evitare vellet, adeo in occidentem evectus est, ut iii Brasiliain
pervenerit (Ibid. II, 80.)

quo tandem modo Hispani insulas Fortunatas sive
Canarias detexerint, in quas tamen medio seculo
decimo quarto aerae nostrae praedatum ire solebant.
Quid? Nonne ipsius etiam Columbi, cui semper suus
stabit honor, errori Americam detectam debemus?
Qui quamvis quater in continentem illam pervenerit,
semper tamen Asiae oram orientalem se adiisse cre-
didit, quam ab Europae occidentali litore 135 gra-
dus quin imo Toscanelli astronomus, Columbi amicus
52 tantum gradus distare perhibuitQuodsi enim,
vera distantia (208 fere graduum) cognita, ipse tan-
tum spatium traiicere non recusasset, comités tamen
eiusmodi itineris procul dubio non invenisset.

Tales autem expeditiones qui susceperunt, omnibus
malis, quibus se fortasse obiecturi essent, bene per-
pensis, optima quam norunt ratione se tueri a peri-
culis studuerunt ; Phoenices certe, diuturna expe-
rientia edoctos, tale quid non temere neglexisse,
nemo est qui neget. Sed sunt etiam alii iique longis-
simi cursus dignissimi, quos tum sola audacia, ne
dicam temeritate, susceptos, tum feliciter peractos mi-
remur. Quid enim ausi sunt Franci, quos Aurelius
Probus imperator (276—283) in Ponti Euxini litore
collocaverat, ut imperii fines ab Alanis defenderent?
Scilicet, in portu quodam Romanis navibus aliquot
potiti, via plane sibi ignota ad Rhenum redire sta-
tuerunt. Bosporo atque Hellesponto pernavigato, Asiae
Minoris litora totamque Graeciam depopulati sunt;

Secundum Marinum Tyrium. Vid. Robertson, II, 35, n. 12.
Kosmos door A. v. Humloldt naar het Hoogd. door E. Beima.
Deel II, aanm. 235.

Iam Eratosthenes (Strab. I, 64) statuit, perpetuo occidentem
versus navigando Indiam adiri posse.

Syracusas ,devastarunt; in Africae oris, licet a Car-
thagine repulsi, ad fretum Herculeum usque praedati
sunt; Hispania Galliaque praeternavigata, immensa
praeda onusti ad Batavorum ac Frisiorum litora appu-
leruntQuid suscepit Orellana, ut perfidissimus ita
audacissimus vir? Qui vili phaselo vectus, penuria
vexatus, gubernatore, imo pyxide nautica destitutus,
cum ferocibus Amazonum fluvio accolis saepius pugnam
committens, ingentis illius fiuvii, cuius ex ipsis An-
dibus cursum per Septem fere menses secutus est,
non solum ad ostia pervenit, sed in ipsam etiam His-
paniam revertit, iter bis mille milliariorum emensus
Num ficta illa regione „el Doradoquot; opus est, aut
„Amazonum regno,\'\' ut summa hanc expeditionem
admiratione dignemur? Num Yslandiam iam anno 861,
Groenlandiam anno 888, Vinlandiam anno 1001 a
Normannis detectam fuisse\'\') negabimus, quia nautis
illis, non pyxide nautica sed sola sua audacia fre-
tis, ignota et vel bodiernis nautis horrenda maria,
relictis litoribus, non lucri, sed gloriae causa erant
traiicienda? Num fidem negabimus Forstero referenti,
Tupayam, insularum Societatis regem, decem vel
duodecim dierum navigationem, quam Cookius cele-
berrimus 20 graduum sive 400 milliariorum fuisse
computarit, in cymba aperta feliciter peregisse, licet
pyxidem nauticam ignoraret, et in altum mare evehi
deberet?

Eumenius in Panegyr. Constant, caes. 12; Zosimus I, 71.
Robertson, VI, 334.
5) Forster, Gesch. der Entd. u. Schiff, im Norden, 68; 108; III.
Cuius ante medium seculum duodecimum nulla fit mentio.
Ibid. 245.

audacia plurimum valuit, quod certe nostro aevo,
quo nihil fere suscipitur, nisi quod scientia ac certis
artium principiis nitatur, omnino mirum, ne dicam
absurdum, videatur necesse est. Neque tamen prop-
terea illud negare licet, quod nostris ipsorum fortasse
aut viribus aut ingenio maius fuerit. Praeterea si
quis quaerit, numquod inventum, modo sit alicuius
momenti, hodie celari possit, iure id negatur, quum
tot tamque variae pateant viae, quibus omnia graviora
aut nova per totum terrarum orbem citissime divul-
gentur. Sed non semper idem obtinuit. Omissis tem-
poribus antiquioribus, quaerere iuvat, quot aequales
nostri ignorent virum, qui aquae ferventis vaporem,
cuius vi hodie maxima onera moventur, primus adhi-
bere docuerit ? Quodsi recentiore adeo aetate accidere
potuit, ut homines, quibus defuit facultas rei a se in-
ventae utilitatis probandae, oblivione premerentur, quid
mirum, si Phoenicibus, ab hac ipsa facultate studio-
sissime abstinentibus, idem accidisset, nisi herodotus
memorabilis illius navigationis memoriam servasset?

fn£\')jli V3ti markim \'^gfefläo .ïttïisfïff Al^iwritj \'Sifiisrtï^j
-qfi\'iff fïfifiifetnbsp;■ vists àâaÂ.^çr lörtßicSft»- -i^iïtafiiösiij-,

^UTWôîfSti inn ,j98»gt;lfehoiî inamp;6i
^^iaeiîÂ/isa miïî-miïîsm smobftgrysg ef/ïHi -fî^fciota\'î«?

E-ÄT-^

Perperam Wilkinsonus (ßawlinson, The History of
Herodotus HI, 34 n. 4) perhibet, Hannonem Cartha-
giniensium ducem Africam ad sinum Arabicum usque
circumnavigasse.

Sallustiurn in iis, quae de Eomanorum regum im-
perio tradit (Catil. VI et VII), parum sibi constare
iudico.

Titus, amor et deliciae generis humani, si diutius
vixisset, tyrannus evasurus fuisse videtur.

Pausaniae Laeedaemonii facta post proelium Pla-
taeense animi delirium produnt e superbia ortum,

Foedus, quod Diodorus Siculus (XI, 1 , 20) narrat
cum Persis iniisse Carthaginienses, non satis firmis
argumentis in dubium vocatur.

Eecte Socrates (apud Platonem in Theaet. 155 D):
[zàXa, yàp CpiXoa-o\'(pov toïitû to ttMoç , to Ôûcvf/m^siv où
yàp âXXij àpxîl (piKOŒoCplxç jj cwTi^.

Non solum Orientalis, sed omnis omnino philoso-
phia cum religione arctissime cohaeret.

luvenibus literarum Magistris, quondam Gymnasii
doctoribus futuris, institutio privata parum prodest.

Si Graecae et Latinae linguae studium tantum ad
recte et subtiliter ratiocinandum, non vero ad ani-
mum excolendum valere deberet, huic studio Mathe-
maticas disciplinas praeferendas censerem.

In edendis Latinorum classîcorum scriptorum libris
orthographia recepta non est sollicitanda.

Commodius in Graecorum verborum coniugationi-
bus docendis initium facias a verbo mmi.

Taciti Germ. I : „Cetera Occanus ambit, latos sinus
„et insularum immensa spatia complectens, nuper co-
„gnitis quibusdam gentibus ac regibus, quos bellum
„aperuit.quot; Pro regibus, quos legendum est regionibus,
quas.

Ibid. II: „Ita nationis nomen, non gentis, eva-
„luisse paulatim, ut omnes, primum a victore ob
„metum, mox a se ipsis invento nomine, Germani
„vocarentur.quot; Pro a victore legendum a metis.

KSÏTO T\'àpquot; £v yJa-croi(ji ^/lycrwtf rdXxvrtx,
tcp ^ofisv og fxsrk tóïlt;7i tixyjv uvvrxrix sittoi.

Talenta haecce non de iudicis mercede, ut Faesi
aliique volunt, sed de sacramentis ab litigantibus
depositis et victori dandis accipienda sunt.

Herodot. I, 112: \'O Ts om sCpn oh? t slvon xXKoog
avToc TTOiésiv. In Ms auTx est delendum.

Ibid. II, 127 pro ^ix oho^oi^ijf^évov «uAww? legen-
dum gt;} ohohfiyifisvov rnXmoq.

Ibid. Ill, 37: trjcfa-TO/Zfvo? róbq vsxpovg cet. In bis
(TK£7rré(/,£vog corruptum esse censeo.

Isocrates (Areopagit. VIII) recte rm KXiljpccuiv tm
xp%m inter maxima vitia reipublicae Atheniensium
numerat.

Censorum auctoritatem fractam esse, non potuit
non summopere placere Imperatoribus.