SPECIMEN THEOLOGICUM

CüM DE APOCALYPSEOS LIBRO, TÜM

;nbsp;de septem,

QUAE ILLO CONTINENTUR,

EPISTOLIS.

jmTmiTVTOD amp;JÎ

m

/

/

SPECIMEN THEOLOGICUM

CUM DE APOCALYPSEOS LIBRO. TUM

de septbm,

QUAE ILLO CONTINENTÜR,

EPISTOLIS,

QDOD,

ANNUENTE SUMMO NUMINE,

4

EX AUOTORITATE HECIOKIS MAGNISICI

GEOKGII GIIILIELMI YREEDE,

OUHS BOM. ET HOD. DOCT. KT PBOÏ. OBD.
MKO HOU

AMPLissiMi SENATUS ACADEMICI consensu

KT

VENEKANDAE EACÜLTATIS THBOLOGICAB DECEETO,

SÜMMISQUE IN

theologia honoribüs ac peivilegiis,

osio m^mwm ia[HiifKi®-T®iaji@Tfl[Ki/a,

KITK ET LEGITIME COMSBaUENDIS,

PUBLICO ET SOLEMNI EXAMINI SUBMITTET

GUILIELMUS HEUMANNUS KRIJT,

Haganus.

A. D. XXVI M. FEBKUABII, A. MDCCCIXI, HOKA I.

■tl^mfBrti üiï EliBEGm,

TYPIS MANDAKUNT KEMINK ET FILIUS.
mdccclxi.

Tîciie^xanbsp;y^ffnbsp;-

^^iafijiul)

MATEI
OPTIIAE, CAEISSIIAE

tbnerrimo semper amore
a me proseqüendae,

S A C B IT M.

PEAEPATIO.

Specimine meo absoluto, pauca praefari animus jübet.
Me tandem pervenisse, quo dudum tendebam,, haud exi-
guae laetitiae fons est, cuius rei Deo sit gratia. Atta-
men Uli laetitiae magnus simul dolor immixtus est: quod,
propter causas, cum domesticas, tum exlernas, eo, quo
in votis habebam, modo, opus non potui conficere. Ma-
tris enim carissimae, gravissimo et diuturno morbo cor-
reptae, quo haud semel morti videbalur proxima et mo-
ribunda fere, conditio, perturbavit animi tranquillilatem
et eogitationem fere per emit. Praelerea plus semel of-
ficia ab incepto opere me avocarunt, quae valde in spe-
cimine elaborando inihi obfuerunt. Paulisper rem meam
differre poiuissem, nisi tempus instarel, quo, ut sperare
\'\'nihi licet, munus obiturus sim sanctum. Quod perpen-
(^as, quaeso, benevole lector! et huncce libellum summo

vin

accipias obsequio. Mihi suffecerit, si a recta via non
longius aberrasse videar. Mihi naevos ut condonetis, et
aequo animo studiorum meorum primitias ut accipias,
eliam alque etiam rogo.

Jucundissimo perfimgor officia, gratissimum animum
vobis, viri clarissimi ! pro fit ens, quorum per Iriennnm
institutione uli mihi Ucuerit. Post Parentes me pluri-
mum vobis debere palam agnosco.

Tibi imprimis, clarissime vinke! aestumatissime Pro-
motor! quae debeo, majora sunt, quam ut ego ea rite com-
memorare possim. Per omne tempus, quo tuis lectioni-
bus uti mihi contigit, non tantum ingenti eruditione,
humanitate etiam et amicitia tua tibi ohsfrictum me sen-
tio. Benevolentiae eximia documenta, quae nullo non
tempore a te experlus sum, enumerare vix et ne vix
quidem possem. Tot tam que magna beneficia alla re-
condam mente, eorum grato animo recordari numquam
desinam. Diu te Deus 0. M., idemque benignissimus
in Christo Pater, incolumem cum tuis servet; inßnita
Dei gratia eximios fructus Academia et Ecclesia ex te
percipere pergat.

El tu, clar. ter haar/ tanta in me cumulasti be-
neficia, et tali modo ad majus studium adhibendum me
impulisti, ut grata tui memoria temporis spatio evane-
scere nullo modo possit. Nescio, ulrum institutioni tuae
an vero benevolentiae plura debeam: pro utraque since-
ras ut accipere velis gratias rogo. Semper tibi adsit
Deus, semper ejus fruare auxilio potenti, ita ut, quae

permulti mecum a le accepta referunl, plures etiam
referre possint.

Te mihi liceat compellare, dar. doedes! Tua etsi
per annum tantum institutione me frui potuisse admo-
dum doleam, Deo tamen gratias ago, me te praeceptore
usum esse. Pro praestiti auxilii, singularis benevolentiae,
insignis amicitiae speciminibus, semper me grakim fore
credas. Semper comitatis tuae et facilitalis eximiae
memor ero. Pro omnibus, quae mihi largitus es, am-
plissimas tibi off\'ero gratias. Deum precari numquam
desinam, ut quaevis bona tibi tribuat, ut diu te servet
Academiae in honorem, Christi Ecclesiae in salutem..
Faxit ut tua opera largissima segete efßorescat, ut audi-
tores in deliciis le habere pergant.

Ad vos me confero, viri dar. bouman et millies!
Sincera mente agnosco, me plurima vobis debere, cum
vestrae institutioni, tum benevolentiae. Semper mihi adi-
tus ad vos patuit, semper consilium et opem petenti be-
nignissimi mihi fuistis. Pro omnibus gratias accipiatis.
Pater coelestis propitius vobis adsit! Liceat tibi, dar.
boom an! optime merita quiete diu frui. Det tibi et
collegae omnia, quorum indigetis, ita ut diu plurimis
emolumento sitis.

Restât ut suavissimo per fungar officio, tibi, Doct. bax!
Gymnasii Hagani Rector! et vohis, quorum institutione
me usum esse haud uno nomine laetor, Gymnasii Prae-
ceptores! gratum testificans animum. Quod itidem vobis
facio, viri dar., in Athenaeo Daventriensi Professores!

imprimis vohis, dar. van dee willigen et Metzlar!
Numquam vestri exslinguetur grata memoria, numquam
bona quaecumque vobis omnibus apprecari desinam.

Tandem ad vos me confero, carissimi Amid! quos
plures habuisse admodum laetor. Saepius recorder ves-
trum, quibuscum statutis horis convenire solebam, recor-
der omnium, et recordabor, dum spiritus hos reget artus.
Pro omnibus, quae-vohis debeo, gratia sit! Omnihtis
omnia fausla apprecor. Etiamsi max longius a vobis
discesserim, amicum me habere ut velitis rogo. Nec,
ut persuasum mihi est, frustra rogo. Nametsinos, alii
alio abeamus, vitae Academicae dulcissima recordatio et
communium studiorum amor conjunctos nos tenehit et
arnicas: verae amicitiae sempiternae sunt.

Scripsi in pago heliendoobn.
a. d. xvr Februarii, 1861.

CONSPECTUS.

Pag;

§ I. aegumentum, toemaj peimi lecïoees apocalypseos

§ II. Apocalypsis, a johannis apostoli manu propecta

A.nbsp;Aegumenta externa.........

1.nbsp;Testimonia li et 2i saee......

2.nbsp;Testimonia contra Apocalypseos authentiam

3.nbsp;Orientis et Occidentis Ecclesia ....

B.nbsp;Aegumenta interna.........

§ III. De loco et tempoee, quo apocalypsis conpecta vidbtue.

Introïtus.................53.

Ima Epistoia, ad Ephesinam ecclesiam.........62.

Ilda Epistola, ad Smyrnaeam ecclesiam.........71.

Illa Epistola, ad Pergamenam ecclesiam........75.

IVta Epistola, ad Thyatirorum ecclesiam........83.

Vta Epistola, ad Sardensem ecclesiam............90.

Vita Epistola, ad Philadelphenam ecclesiam.......97.

quot;Vllma Epistola, ad Laodicensem ecclesiam........106.

ffquot;

■ I

Volat avis sine meta,
^nbsp;Quo nec vates nee propheta

|inbsp;Evolavit altius.

Tam implenda, quam impleta,

T

1nbsp;Numquam vidit tot secreta

ÎInbsp;Purus homo purius.

•II

DE SEPTEM, QUAE APOCALYPSI JOHANNE A
CONTINENTUE, EPISTOLIS.

I.

ARGUMENTUM, FORMA, PRIMI LECTOBES
APOCALYPSEOS.

quot;KmKixKv^ic, revelatio, postremus Canonis N. T. liber,
tribus potissimum constat partibus: a. 1:1—IV :1,
inscriptione et introitu; h. IV: 1—XXII: 5, longa vi-
sionum serie; c. XXII:6—21, conclusione. Pars prima,
in qua Messias Johanni comparet eumqiiejubet scripto
mandare, quae visnrus esset, continet epistolas, ad
Septem in Asia Proconsulari ecclesias datas, improbos
adhortantes, consolantes pics. In seeunda parte con-
spicitur coelum. Deus in throno considens, liber ob
signatus, Dei décréta continens, et in medio Christus
agno similis, qui, leo ex Judae tribu et stirps Davi
dis, vicit ideoque aperiundi librum obtinuit potestatem
Aperiuntur sex priora sigilla, calamitates secuturah

i

innuentia, poenas nialorum, spem fidelium. Jam ul-
timum aperitur sigillum et simul cum tubarum septem
clangore, variae calamitates deauntiantur et miseriae.
Sequitur descriptio certarainis regni divini cum Satana,
Antichristo falsisque prophetis. Septem patinae, ira
divina repletae, in terram effunduntur, et Babylonis
vastatiö celebratur. Coelo aperto, jam vates eonspicit
Messiam, albo insidentem equo, veste indutum san-
guine tincta, et equitibus coelestibus stipatum. Po-
stremo certamine Antichristus deletur, regnumque Mes-
siae incipit. Post mille annos Satanas, liberatus,
aggreditur regnum divinam, judicio vero extremo in
aeterniim daranatur. Post judicium omnia sunt reno-
vata, novum coelum est novaque terra: et Hierosolyma
nova, sponsae instar adornata, de coelo descendunt.
Descriptio novorum Hierosolymorum et incolarum ad-
ditur beatitudinis. Conchisio tandem et Messiae ad-
ventus desiderium libri finem constituunt.

Depingitur in hocce libro, vividis coloribus et au-
dacibus imaginibus, Dei infinitum regimen, omnes om-
niaque comprehendens, additis carminibus laudibusque,
de coelo auditis. Divino moderamine vitium regit, ut
sublimes inde effectus nascantur: pietas virtusque con-
temnuntur, ut purgatae infinitam mox consequantur
mercedem. Verbo: prophetice describitur historicus
Messiani regni progressus et victoria Christique red-
itus. Certum renim progressum in Apocalypsi ad-
esse negat interpretatie, quae recapitulationem q. v.
sequitur, cuiusque primi fautores fuerunt Augustinus i)

1) In opere: De civitate Dei 1. XX. e. 7—17.

et Tychonius^). Reeapitulare oppositum est ordi-
nem tenere, ut Augustinus 1. 1. c. 14: „ßecapitn-
lando dicit tamquam a,d id rediens, quod praeterierat,
potiusve distulerat/\' et ocourrit ubi posteriore loco
aliquid narratur, quod, temporis ratione habita, an-
teriore commemorari debuerat loco vel commemora-
tum est. Huic opinioni debetur denegatio procedentis
semper orationis, ut ipse ait 1. 1. c. 17 : „ In hoc
„quidem libro obscure multa dicuntur, maxime quia
„sic eadem multis modis repetit, ut alia atque alia
„dicere videatur, cum aliter atque aliter haec ipsa
„ dicere vestigetur.quot; Hancce methodum, a Beza valde
laudatam et eius exemplo comprobatam, etiam ulterius
promovit Nic. Collado , qui sigillis, tubis, patinis
eadem praesignificari dicit, ad quem parallelismum
Septem epistolas 2 et 3 cap. etiam pertinere monuerunt
Ludw. Crocius 3), Matth. Hofraann \'J\'), Coccejus s), hu-
iusque discipuli, ex quorum sententia septem illae
epistolae Christianae ecclesiae indicant periodos. Hos
etiam secutus Campegius Vitringa®), ita statuit: l^a
epistola (ad ecclesiam Ephesinam) continet ecclesiae

1)nbsp;Aequalis fuit Augustini , seripsitque Apocalypseos expositionem,
nunc deperditam, cuius, si Gennadio fides habeada, non ita magnum
fuit pretium, cuiusque idcirco jactura non valde dolenda. Quae adhuc in
Augustini operibus superest Expositio in Apocalypsin St. Joannis, neque
Auguatinnm, neque Tyclionium habet auctorem, sed reoentiorem quemdam.

2)nbsp;Methodus facillima ad explicationem sacrosanctae Apocalypseos Jo-
annis theologi, ex ipso libro desumta.

3)nbsp;Syntagma theol. 1685.

4)nbsp;Chronotax. apocal. ratio synchron. Opp. theol. 1674.

5)nbsp;Synops. et medulla prophet.

6)nbsp;\'Avixpims Apocalypseos Joannis Apostoli, 1705.

conditionem usque ad Decium imperatorem ; (ad
Smyrnensem eed.) ipsam tradit Decii persecutionem ;

(ad Pergamenam eccl.) spectat ad lites dogmaticas
inde ab anno 320 usque ad saeculum 8im; (ad
Thyatirorum eccl.) proponit papalis regiminis et au-
ctoritatis depravationem, usque ad saec. 12i finem ;
5ta (ad Sardiiim eccl.) agit de tempore sequenti, usque
ad Reformationem, 6ta (ad Philadelphiae eccl.) espo-
nit Reformationis progressas usque ad annum 1600;
dum 7ma (ad Laodicensium eccl.) ecclesiam ante ocu-
los ponit frigidam tepidamque Protestantium. Ut vero
cum hisce epistolis et secura invicem quadrare faciat
sigilla, tubas, patinas, in miras et permultas sese
colligere debet spiras : nec mirum igitur, insignem
Bengelium i), haud uno nomine laudandum, istam re-
liquisse viam. Commendanda tantummodo grammatica
interpretation quae historico nititur fundamento.

Formam spectantes Apocalypseos mox apparet, eam
esse bifariam ; ab altera parte similis est epistolis,
quales in N. T. occurrunt, ab altera vero parte pro-
pheticae V, T. dictioni, imprimis Ezechiëlis et Daniëlis,
quorum praesertim hic futura proponit visibus et ima-
ginibus, ab animalibus ductis. Non id agit auctor,
ut reditum Christi regnique divini triumphum tamquam
certum demonstret — epistolae tune forma praestitis-
set — verum ut horum dogmatum, jam certo recepto-

1) Imprimis in Anglia Bengelius auctoritatem nactus est, versioug
ipsius operis, ibi curata a John Robertson, Med. Dr. Lond. 1757 sub
titulo ; Bengelius\' Introduction to his exposition of the Apocalypse, with
his preface to that work. Hoc opere factum, ut mox Angli in Apooa-
ypseos lection em studiiimque incumberent.

rum, argumentum, proponat tamquam Christianae spei
objectum. Eichhorn Apocalypsin drama nuncupat, cui
cap, 1 — 3 prologuS; cap. 22 : 6 sqq. epilogus sunt.
Ipso in dramate primo invenit : Prolusionem IV : 1—
VIII : 5 in qua scena adornatur ; tunc tres Actus : act.
1 : VIII : 6—XII : 17. Hierosolyma expugnantur, s.
Judaïsmus religione Christiana vincitur ; act. 2 : XII :
18—XX : 10 Roma expugnatur s. gentilitas vincitur
religione Christiana; act. 3 : XX : 11—XXII : 5 Hiero-
solyma coelestia de coelo descendunt s. futurae vitae
félicitas in aeternum duratura. Eum jam praecesserat
Dav. Pareus , qui Apocalypsin drama propheticum
esse dixerat. Statuit auctorem, (Johannem Apostolum,)
poëtam esse praeclarum, qui, philologiae studio ductus
drama scripsit; (!) et, etiamsi ita semet ipsum in angus-
tias redactum sentiat, ut varia, quae suae obstant
sententiae, enumeret, tamen drama apocalypsin nun-
cupat. Majore omnino jure ad epicum eam referas
genus, cui etiam cantus optime quadrant. Partim vero
cum epistolis N. T., partim cum prophetiis V. T. eam
comparare, suadet ipsius operis accurata lectio.

Quod ad primos attinet lectores ex ipsa Apocalypsi
apparet eam esse datam ad Septem in Asia Minor!
ecclesias, (1:4, 11). In hac quaestione de lectori-
bus solvenda, ipse liber tantum pro judice adhibeatur,
neque est, quod Hengstenbergii accipiamus sententiam,
qui numerum septenarium non ex ecclesiarum numero,
verum e catholicarum et e Paulli apostoli epistolarum

I) Comm. in divinam s. Apostoli et Evangelistae Joannis apocalypsin,
Heidelb. 1618.

numero, ductum opinatui-i). Scripsit iis Johannes, ut
vitia et peccata carperet: ut in fide et spe alios con-
firmaret: ut, qui Christo revera nomen dederant, do-
ceret, ut in miseriis, quae jam aderant, atque mox
etiam venirent, spem foverent, in Domino nixam, in-
concussam, atque reditu Domini summam acciperent
beatitudinem. Etsi autem primum quidem hic liber
tradendus fuerit coetibus Asiae proconsularis, quorum
singularis cura Johanni fuit demandata, nullus dubito,
cum omnium interesset eiusmodi patefactionem accipere,
quin deinde eius notitia propaganda esset, per univer-
sam ecclesiam Christianam, id, quod forte etiam indi-
catur C. XXII : 16.

§ II.

APOCALYPSIS, A JOHANNIS APOSTOLI BIANÜ
PEOPECTA.

Quaestio summi momenti hahenda, num revera Jo-
hannes Zebedaeifilius, Jacobi frater, quem ante omnes
discipulos in deliciis habuerat Jesus, hujus Uber au-
ctor fuerit. In qua solvenda, argumenta externa et
interna, quae dicuntur, consideranda erunt. Ab illis
autem ut ordiamur, primo li et 2i saec. audiamus
testimonia, tune testimonia perpendamus adversa, tan-

1) „Johannes hatte, da er an die sieben Gemeinden schrieb, schon
das Vorbild der sieben katliolischen und der vierzehn Pauliniscten Briefe
(mit Einschluss des Briefes an die Hebräer.....) vor Augen.quot;

dem Orientis et Occidentis Ecclesia, quid de Apoca-
lypseos origine statuerit, videamus.

A. argumenta j5xtekka.

1. Testimonia li et saec.

Papias ecclesiae Hierapolitanae in Phrygia episco-
pus fuit, et mortuus est cquot; annum 165. (secundum
Chronicon Paschale martyrium subiit Pergami, Olymp.
235, 3.) Elim Apocalypsin, tamquam divinum récé-
pissé et fide (lignum librum testautur duo e Cappa-
docia episcopi, Andreas et Arethas Caesareënsis, quo-
rum ille saec. 5^», hie forte 6to floruit^). Andreas in
prooemio commentarii sui in Apocalypsin ita loquitur :

TTSpi fih TOV ÔSOTTVSVijrOU rnq ßißxov TtSpiTTOV ßgt;lXVV£lV TOV
Xoyov •^yovf/.isêiX, rm ^axapiccv Tp^yopiov cpijfù roïi ùeoXé-
you %oùi Kup/AAöu, irpoakti Se xxi rSiv àpxaiorspccv Ho^tt-
Triov, Elpvivoiiov, Mdo^îov xa) \'ItttûKvtûu tixvt^ 7rpo(j[/Mp-
rvpovvTcov TO â^ioTTiuTov. Idem fere tradit Arethas, qui
plerumque Andreae verba describit. Ex illius igitur
mente Papias Apocalypsin habuit ôsÔTrysviTTOv — fide
dignum, i. e. canonicum librum: quod ex Andreae
sententia hue redit : Papias Apocalypsi apostolicam
addixit originem, Johannemque apostolum habet ejus

1) De Arethae aetate non una est sententia : alii dicentes eum brevi
post Andream floruisse, alii longo temporis spatio illos esse disjunctos
monentes. Hi imprimis provocant ad Codic. Typogr. Syn. Mosquensis:
iTuXiavh; hlt;xxo-Jo; sypcfpa. àpiBa àp^ismuMna xcuaapsiocinbsp;,

STU Msjj-ou, ffTO/i. îvStXTiôvosnbsp;, fi\'m àvipùm, tsu/j.T:Xnp(a6svzoç TOÜ

TSÙXOUS. Verum plures forte fuerunt viri, quibus Arethae erat nomen.

auctorem, quod itidem de Irenaeo et Hippolyte valet
ita loquentibus, ut constet eosJohannem apostolum au-
ctorem esse statuisse. — In ipso suo commentario
Andreas nonnulla Papiae adducit verba Itv) Ks^Iccc :
\'Ew\'wç avTccv, IvjKoi^^ rm ità\'koLi êeiccv à\'yysKccv k/zi
r^ç TTsp) TVIV yïjv haxorrß^itrsccg \'i^ccxsv amp;p%£iv xcc) aaXóóg xp-
%£/!/ 7rxpyjyyuvi(T£. Kx) s^ijgnbsp;slç oùTsv crvveßij

TsXsvTwxi TÎfv râ^iv aùrccv, quae verba veteri illustran-
tur scholio, in quo, post locum citatum (Apec. XII:
7—9) haecce occurrunt i): Tûûto km Txrspccv Txpxdocr«;

XXI UXTTIOV lix^éxov TÛV SÙxyys\'AKTTOÏ) \'\'loûâvvûv , OV Kx) TTpO-

â7roy.xÂv4jiç, lixßsßxiol. UxttIxç Is xx) sttquot; xxi-
Tijg Âs^eccç ovrccçnbsp;Trsp) roù mXs^ov, on iig ovTsv

(TVVsßi^ TSXsVTmXl T^V TX^iV XVTS)V , oïovst T^V TTÜÄSfitxijV
syx^hmiv eßKvj^yi yxp h ^pxxccv, o f^syxç, è oCpig o xp-
Xxïog xx) Ó ZxTxvxg xx) MßoXog xxÄo0f/.£vo?, kx) eßkyjüvi
iiç TÎ}!/ y/jf^ XÙTOÇ xx) ol xyysKoi xùroïi- hivußog ^é hriv.
^xrxvxç yxp xx) ^ixßoÄog kxKsItxc., unde apparet pri-
era Papiae verba ad Apocalypsin spectare, eamque
igitur Papiae innotuisse 2).

Objiciunt, jam antea Eusebinm (H. E. 1. 3. c. 39)
de Papia commémorasse, eum ex traditione Chilias-
mum hausisse, non vero ex Apocalypsi, quod procul
dubio fecisset, si eam notam habuisset; et quaeritur,
siquidem Papias Apocalypsin legerit, quidni eam ad
Chiliasmum suum comprobandum, adhiberet: si revera

1)nbsp;Catena in epistolas cathol. Accesserunt Oeoumenii et Arethae com-
inentarii in Apoc. Cramer ed. Oxoaii, 1840.

2)nbsp;Erravit igitur Eichhorn. contendens, Papiam Apocalypsin non co-
gnitam habuisse. Sic quoque Lützelberger, die kirchliche Tradition üb.
d. Ap. Joh.

in opere Koyioov Kupixxüv è\'^-^yviun: eam laudavit, cur tan-
dem factum sit ut Eusebius hoc nobis non tradiderit?

Eusebius, ita loquuntur, alfirmat, Papiam e tradi-
tione tantum chiliasmum hausisse. Inspieiamus locum et
ipsum Eusebium audiamus i) : xxi a,XK(Z Ts o avroq a-uyypx-
(psvç ehe SK TapixBós-sccg xypâcpûu iiç avrov \'^novra TrapaTs-
Östren, ^svoiç ré rivocç TrucpxßoKüic roû a-MTÎjpoç kx) ^t\'^xaxix-
Kimç OiÙTOV, KM TlVûi HK\'AK (JMêlKOOrspX \' êv Oiq XOÙ
Tivà (pvidiv irciv \'éasaôoit (^.^toc r^v êz vsKpm âvxa-Txa-iy,
(TcaßocriKag r^ç roû Xpiuroù ßxcriÄsUg èir) Txvrw) rîjç y^ç
Ù7r0iTTgt;ia\'0f/Jvy;t;. \'\'A KX) t^yoïiizai ràg âTroiTTOÂixàç ttxpskSs^X-
fjC,£vov hyjy^ysiq vToXaßslv, rà iv v7ro^siy[JM(j-i TTpog aùrZv
f/M(TrixSiç slpijyJvoi /zî? (ruvsccp^KÓroi.nbsp;yàp toi cr;M-

xpog rov vovu, éç xv sk tmv xvtov XéyMV rsK[^vtpài^svov
stTTsJv, (pMvsTdi. Num revera Eusebius hoc dicit ? Con-
fiteor eum 7rxpa^o(Tiv âypxlt;pov tamquam fontem indicare,
ex quo Papias Chiliasmum hauserit : verum, addit eum
ràç xTrotTTOhMxç Imy^isiq non intellexisse: inter hasce
autem, si de chiliasmi sententia sermo est, Apoca-
lypsis primum tenet locum, et, hisce recte sese haben-
tibus, conclusio facile nascitur, ex hoc Eusebii loco pa-
tere, Papiam etiam Apocalypsi usum esse. Exegeti-
cus me prohibet sensus, quominus contrarium, i. e.
Apocalypsin Papiae non innotuisse, e loco allato pa-
tere ponam.

Si vero, ut jam supra satis dilucide apparuit, re-
vera Apocalypseos notitia gaudebat Papias, cur eam
in defendenda et comprobanda sua de Chiliasmo sen-
tentia non laudat? Ne hoc impedimentum sit. Ut

1) H. E. 1. 3. c. 39.

enim plerique confitentur, istis temporibus mos non erat
librum citare, si universe notus et receptus erat: et
insuper, hoc vim inferre neque potest neque debet no-
strae hac de re sententiae, utrum Papias Apocalypsin
cognoverit necne. Ea vero est usus, ut tam ex An-
dreae, quam ex Eusebii patet verbis. Quod tandem ad
id attinet, si revera adduxerit Apocalypsin, Eusebium
hoc nobis traditurum fuisse, tenendum, Eusebium non
modo ob chiliasmum Papiam sprevisse, eumque s-cpé^px
(TlMKpov Tov vovv nuucupasse, verum etiam ipsam Apo-
calypsin non adeo in honore habuisse. Andreas certe
minus opinionibus praejudicatis hac in re, quam Euse-
bius ducebatur. Et cum haec ita sint, antequam An-
dreae testimonium prae illo Eusebii vilipendi patiamur,
demonstrationem postulamus, hac in quaestione sol-
venda, majorem Eusebio quam Andreae competere fidu-
ciain. Rem ita nobis proponimus: Andreas, videns
Papiam Apocalypsi esse usum, eamque inspiratam ha-
buisse, ex sui temporis universe more, Papiam eam
apostolicam habere originem statuisse, duxit, id est,
eam profectam esse a manu Johannis Apostoli; quam
rem Eusebius, forte de industria, neglexit, saltern
scriptis non mandavit. Ita Andreae et Ensebii testi-
monia sibi invicem non adversantur, et, si recte vidi-
mus, Andreae omnino sententiae et judicio confiden-
dum est.

Cum igitur in aprico sit Papiam Apocalypsin notam
habuisse eaque usum esse, quaeritur, quid de ejus ori-
gine verosimiliter statuerit, sitque testis dignus, qui
audiatur,

Papias Apocalypsin novit ejusque à^ioTriŒrioiv affir-

mat. Cum saec. 1 exeunte natus, a° fere 165 mor-
tuus sit, jam exinde patet Apocalypsin ad apostolicam
pertinere aetatem, et ob Papiae testimonium doli frau-
disve haberi nequit opus. Verum, dicat quis, Johan-
nis quidem opus Apocalypsin habuit, non vero Johannis
Apostoli, verum Johannis Presbyteri. Audio : sed, cum
pervulgata et firma id temporis esset traditio Aposto-
lum Johannem relegatum esse in insulam Patmum, quo-
modo tunc Presbyter Johannes verba 1:9 scribere
potuit? Persuasum nobis est, Papiam habuisse Apoca-
lypsin librum propheticum, fide dignum, minime sup-
positum ; eum igitur Johannem habuisse ejus auctorem,
et cum de Johanne Presbytero sermo esse non possit,
eum de Apostolo cogitasse.

Est etiam, quod moneamus, discrimea, ut vulgo
perhibetur, Eusebium inter et Irenaeum, quod ad Pa-
piae aetatem. Eusebius 1. 1. testatur : Papiam non nisi
hoc scripsisse opus: Aoyiccv xvpiaxavnbsp;1. V., in

quibus haec occurrunt, quae ad nostramspectant rem:
E/ Si TTov Koc) TroipvjxoXovô^Kéç Tiç TOÏg TTpecrßvTspoiq eXÔci,
Tûvç rccv TTpsffßvTspccv àvéKpiwv Äoyovg \' ri \'Av^péxç, yj ri
nir/jaç sIttsv , ^ ri igt;iXi7rTog, i? ri Qccßäi;, ïj \'\'lä\'xcüßo?, ^
ri \'îccâvvT^g, ^ MixrÔixïûç, ^ riç srspoi; tôùv rov Kvpiov
ôijrciv, X rs \'Apiariccv xxt è Trpscrßvrspog ^Iccâvvyjç, ol roù
Kvpiov fjtoiôijriz), xéyûv(Tiv. Confitemur, revera Papiam
distinxisse duos inter viros, quibus Johannis erat nomen ;
alterum, Apostolum et Evangelistam, inter Apostolos
nominat, alterum, Presbyterum, una cum Aristione^).

1) Hengsteaberg, hoc negans, sine dubio erravit: ipsa quam maxime
sua sententiae contraria habet verba.

Ex hisce autem verbis Eusebius concludit Papiam non
Apostoli, verum Presbyteri Johannis fuisse discipulum.
Irenaeus contra : Tavrct Ts koù UxTrix?, \'laâvvou (ûv âxou-
(TT^ç, noÀuxxpTTOu kToâpoç ysyovài, sTVtizapTvpsl, scri-
bens, haud dubie eum tamquam Apostoli auditorem
indicat: Johannis quidem nomen h. 1. nude positum
est, verum in praecedentibus de apostolo sermo fuerat.
En duo sibi adversantes antiquissimi testes! Num
revera sibi adversantur? Videamus et caveamus ne
ex illius huiusve verbis plus quam par est deducamus.
Quod ad Irenaei verba, non ita facile in iis errandi
est locus, quippe quae luce clariora sint. Eusebius
vero (et Hengstenberg hoc jure contendere mihi vide-
tur) hoc tantum e Papiae verbis concludere debuerat,
eo tempore, quo haec Papias scripsit, Johannem Apo-
stolum jam emortuum esse {sIttsv), Johannem veroPresby-
terum, adhuc in vivis fuisse {y^syovirtv), tum ipsum
Papiam nil prorsus hac de re dicere, iitrum horum
audiverit. Cum autem Irenaeus, minori temporisspa-
tio a Papia disjunctus, certius et accuratius scire posset,
utrum Johannem Apostolum audivisset, haud ita pro-
clives sumus ad Irenaei testimonium prae illo Eusebii
spernendum, eoque minus, quia, si ipsa recte interpre-
tamur verba, nullum ilium inter atque Eusebium videre
possumus discrimen. Videtur igitur Papias Johannis
Apostoli fuisse discipulus, (quamquam forte haud diu)
et testis, omnino dignus, cuius cognoscamus et aesti-
memus sententiam.

JusTiNus MAETYB, qui floruit inter 139 et 161,
procul dubio Apostolicam agnovit Apocalypseos origi-
nem, imo ita dilucide sententiam pronuntiat, ut, aeque

ac Papiam, quia rem teuere videtur suspensam, sie
Justinum, ob nimiam perspicuitatem, testem fide di-
gnum agnoscere nolint nonnulli viri docti. In Palae-
stina natus erat, et, si EuseMo fidem habemus, Ephesi
colloquium habitum est, quod ipse tradidit in opere:
Dialogus cum Tryphone Judaeo. In hocce dialogo (c.
80) regnum mille annos duraturum novis in Hieroso-
lymis fore dicit. Ad comprobandam sententiam cum
V. T. locos citât nonnullos (Ps. XC :4. Jes. LXV : 17
sqq.) tum N. T. Apocalypsin, ita loquens : ^wmai/^sv

KCÙ TO £ipi^l/.£VOV , OTt i^ßSpX Kvpiov MÇ %/A;lt;5i hi^ £1?
rovTO (Tuvâysi, m) iTsi^ij xcù Ttxp ^IMV àv^p nç, ^ ovopi,iz
, fîç rcûv ^AttoœtôXccv tûv XpicTOv, èv \'AOTJCixAv\'^fi
y£VOp(.£Vlfl ûiÙTCp, xiKia 5tîj TTOUjaSlV êv \'l£pOVl7!}iXhfi Tohç tw
^fASTSpc^ XplS-TM 7rilTr£VtTlXVT£Ç TTpOECp^TSVOS, KûÙ piSTO, TXÜ-
TX TJ^f k/zÔoKikîjv , Kût.) (TVVSÄOVTI Cßxvixi, alùûviûiv è,u,oâvpia,-
Trhrccv àvmTXiriy \'y£V^u£(jùai koù) xpiaiv. Ut
jam Eusebius monuit ^), ex hisce verbis patet, Jus-
tinum Apocalypsin sanctum habuisse librum Johannem-
que Apostolum eius auctorem. Verum cum verba tam
perspicua sint, nec apta quae detorqueantur, Justini
testimonium spurium pronuntiare non dubitavit doet.
Eettig qui verba : ff? rm \'AttoittqKcov Xpia-Tou a
seriore addita esse manu statuit. Quod quam incer-
tum sit ac arbitrarium quivis intelligens videt, impri-
mis cum jam Eusebius haecce pro authenticis acceperit
verba. Si igitur non a Justini, verum ab aliéna pro-

1)nbsp;1. 1. 4 : IS : /iSgt;vriTaJ Ss xoà ti)5 \'lw£«vvou àmxccXii^soi?, irajsös toî
\'AmsTÓ/ou auTïiv swaï Xsyum.

2)nbsp;Das erweislich älteste Zeugniss für die, Aechtlieit der Apok., Leipz.
1829. Jam refutatur a Tholuckio, Lit. Anz. 1830.

fecta sunt manu ista verba, necesse est ea addita esse
jam ante Eusebii tempora, nam ipsum ea in textum
inseruisse Eusebium ipse Rettig negat. Mirum profecto
in omnibus edd. eandem correctionem esse additam.
Verum videamus, qua tandem re ductus ea spuria ha-
beat ? Quia parum est verosimile Justinum talem tam-
que insignem Apostolum hisce tantummodo indicasse
verbis dvTÎp ng ktL Quod parum verosimile Rettigio
videtur, id forte aptissimum Justino est visum. Cum
enim cum Tryphone Judaeo sermonem contulisset, ho-
mine, cui et vita et fata tam Christi, quam Apostolorum
non innotuerant, quid mirum Justinum tali modo Jo-
hannem Apostolum indicare?!) Apparet, Rettigium
opinionibus se duci passum esse praejudicatis, et vo-
luisse, etiamsi omnia obstarent, huiusce tam clari,
tam perspicui et antiqui testimonii vim infringere, illud-
que de medio tollere, ne suae de Apocalypseos origine,
adversaretur sententiae. Ipsa autem brevitate, qua sen-
tentiam exprimit, Justinus nobis testis est, eam simul
late patuisse et receptam esse.

Etiamsi unum hoc sufficiat testimonium ad Justini
aequaliumque de Apocalypseos origine cognoscendam
sententiam, dolendum tamen non plura ad nos perve-
nisse Justini hac de re effata. Quae de Justini com-
mentario in Ap. feruntur, argumento carere videntur
satis firmo. Hieronymus 3) quidem scripsit : „Johannes
„apostolus in Patmos insulam relegatus, scripsit Apo-
„calypsin, quam interpretantur Justinus Martyr et

1)nbsp;Simili prorsus modo de Petro ita loquitur, c. 100; Iva töu /j-uO^-

Tamp;v aÙTOÛ, (Xpiarou) St/twva -npÓTspm xaiou/^svov, iT:ta)gt;àiia.lt;se Tlérpov.

2)nbsp;De viris illustribus, c. 9.

„Irenaeus,quot; et in Eusebii chronici versione: „Subeoquot;
(Domitiano) „Apostolus Johannes in Patmos insulam re-
„legatus, Apocalypsin vidit, quam Irenaeus interpre-
„tatur,quot; verum hisce verbis commentarius indicari non
videtur, cum nemo de huius illiusve commentario in
Apoe. quidquam noverit, neque ipse Hieronymus in
catalogo Justini et Irenaei operum eos recenseat, Tex-
tus Graecus Eusebii operis habet: dvjKoT Elpi^vMog et
versio Armenica: „Uti narrat Irenaeus.quot; Videtur igi-
tur Hieronymus, vel nimis properans vel negligens,
verba haud recte legisse vel male saltern vertisse.

Melito c. 168 Justini M. et Papiae aequalis, Sar-
dium fuit episcopus. Ecclesiae igitur praefuit, cui
una e septem Apocalypticis epistolis scripta est, quam
ob causam minime contemnendus est testis. Vir se-
dulus et bene peritus scripsit secundum Eusebium,
1. 1. 4, 26. TTSp) TOV quot;^ICtßoKOV KCi) TT^g â7rOK(ZÂ\'J-lt;p£CCÇ 1«-
âvvGv, secundum Hieronymum, de vir. ill. c. 24: de
diabolo librum unum, de apocalypsi Joannis alteram.
Eum autem Johannem Apostolum, non vero presbyte-
rum auctorem Apoc. habuisse, jam exinde efficitur,
Eusebium, diversas accurate indagantem sententias,
hoc non omissurum fuisse, si sententiae, vulgatae
contrariae, Melito favisset. Et hie igitur apostolicae
originis nobis est testis.

Irenaeus, episcopus Lugdunensis, f 202, haud
dubie Apostolo Johanni Apocalypsin tribuit, duobus
locis, altero quo Christus in Sanctuario Johanni appa-
ret, altero, quo sermo est de numeronbsp;Sic

1) Contra Haer. 4, 30. 5, 26. 30. Eu8. ]. i. 5, 8.

posteriore loco affirmat se numerum 666 accipere, 616
vero rejicere, èv ttxui rdïç (nrovlaiotc xcù àp^^aioig àv-
rr/pàcpoiç roü âpiô/xou rovrov Ksißsvou, xa) ßapTvpovvTccv

amS^v aasivm, tSiv Kar oxpiv rov quot;quot;Iccävwiv sccpxKorccv.....

El yoip slsi âvaCpmTov rep vï/v Kocipcp xyipvrrsffùcci rouvof(.x
civroïi, sKslvov oiv sppéôjj rod xx) r^v àTroyMKw^tv sapx-
xôroç • où^s yàp Ttpo vroXXov %póvüu eMpâJn, àKKoc (t^sTov
stt) rij? i^ßsrspag ysvsa? Ttpoq r^ réXsi rijg Aoßsritzvov
àpz^^-^) Ut lectionem tueatur, provocat ad eos,
qui Johannem, (et ex eius mente Johannem Apostolum)
viderint : nonne hoc probat illos etiam homines Johan-
nem Apoc. auctorem habuisse ? Patet Irenaei tempore
Apocalypseos apostolicam originem in dubium non esse
vocatam: nam, qui de lectione quadam inquisiverit,
num genuina, spuriave esset, ille procul dubio, de
universi libri origine si dubitassent aequales, haud mi-
norem , imo accuratissimam instituisset de libri auctore
inquisitionem. Et ipse Irenaeus et aequales Johan-
nem apostolum auctorem habuerunt. Patet hoc etiam
ex eflfatis, ex Apocalypsi sumtis, quibus in certamine
cum Gnosticis utitur, et ita quidem, ut, ne verbo qui-
dem de ejus origine loquens, eam universe receptam
et apostolicam esse habitam, indicet.

Ewaldus quaerit : cum Irenaeus de tempore quo opus
scriptum sit, (sub finem Domitiani imperii) prorsus
falsa tradat, negabimusne eum de auctore etiam er-
rare potuisse? Utrum quod ad tempus revera falsa
tradat, infra videbimus. (Cf. § III). Verum, paulis-

1) Ne quem offendant verba: h xcà tyiv \'Ait. éapxxüs, (quae formula
etiam occurrit 4, 37. .«jO. 5, 35. al.) tenendum eum saepissime etiam
Apocalypsin citare hoc modo: Johannes ait, signifieavit.

per ponamiis: Irenaeum revera errasse: at prorsus
aliud quid est, errare de tempore, quo liber quidam
confectus sit, ac de auctore libri falsa tradere! Illud
facile cuipiam contingere posse in aprico est ; hoc vero,
quippe cardo rei, non ita facile locum habet. Insuper
hanc contra Ewaldum habemus querimoniam: cum re-
ligio ei sit commemorare testes, apostolicae Apoc. ori-
gini faventes, nihil aliud agat necesse est, nisi testium
nobis exponere mentem : non vero haec est quaestio,
utrum falli nescii sint nec ne. Profecto! etiamsi non
noverimus eum de tempore falsa tradere, tamen, quia
humanum est errare, non negaremus eum errare posse.

Dolendum non certa eflfata ad nos pervenisse poly-
carpi, cuius Irenaeus erat discipulus, quique sine
dubio inter illos numerandus est, qui Apostolum Johan-
nem viderunt. i) Si quod verosimile videtur, dicamus,
hoc est: cum Irenaeus nobis tradat, se omnia in men-
tem posse revocare, quae beatus Polycarpus de Johanne
secum communicaverat, cumque ipse Johannem Apo-
calypseos habeat auctorem: haud temere saspica-
mur, ipsum etiam Polycarpum eandem Apoc. originem
statuisse : saltern credibile yix est, Irenaeum taciturum
fuisse discrepantiam, quae tam gravi in re Polycarpum,
magistrum inter atque semet ipsum exstitisset. Sed

1) Adv. haer. 3, 3. Eus. 5, SO. ubi in epistola ad Florinum ita Ire-
naeus loquitur: cà yàp ix -rratSiav [/.aB^ssn____IvoWai aOrSi (t^ •p^x?}\'

äjT^ //s Iwaadai s\'ms\'iv xaï ràv rÓTtov , iv amp; xaôsÇô/tsvog ZLelÉysro b /j-oixâ-
pio? TloXvxapnos, xat t«s tt/ooóSous «ijtoS , xkI t«; daóhu;, xa\'t zbv jjsc-
pcixrripx TOÎI ßiou, xcà t^v roît rsùprxzoi ISsstv, t«s SiaAsfjis Ittoi-
âno npoi TO TtX^eos, xcCl Tgt;iv psrà. \'Icokwou uuyavatrT^ojjjjv, àj âTZ-nyyùh,
xcà Tgt;3v psTx Tûv Xoinâv tûv iapxxôruv rbv Kùpiov xtL

confitendum Polycarpum neque in ep. ad Phil,, neque
in ep. ad eccl. Smyrn. de episeopi martyrio disertis
verbis Apocalypsin commemorare. Ex hac vero re mi-
nime sequitur eum Apocalypseos caruisse notitia.

Theophilüs e. 180 ep. Antiochiae, secundum Eu-
sebium 1) contra Hermogenem librum scripsit, qni
temporum injuria periit. Dicit Eusebius de Theophi-
lo : KM âXXo TTpoç tJjv oiipsiTiv \'Epfioyévovç rijv èTriypca^î^v
h ^ sK rij?nbsp;\'\'Iccxvvou yJ^pt^rxi ^ap-

rup\'mc. Inde apparet Theophilum Apocalypsin, tam-
quam universe receptam considerare, et apostolicum
opus, cum eius utatur effatis ad adversarium profli-
gendum, atque Antiochenam ecclesiam eandem habuisse
sententiam.

Apollonius c. 210 in Asia Minori vixit. De illo
Eusebius refert : xéxptlTixi xtz) f/Mprupiixic àTco rijg quot;\'loo-
âvvov \'\'ATOKizXv\\p£ccg\' kü) vsKpov Ts quot;^vvâizsi Ô£tx Trpoç izvroü
\'Icaxvuou SV T^ \'ECpstrcp iy^yépêizi l(jTop£7. Bene tenendum,
eum Montanistarum sectae esse adversarium, eumque
scriptis eos esse adortum, et tarnen eum Apocalypsin
apostolicum habuisse librum, quod veritatis studiosum
probat hominem. Insuper, multum ad probandam
Apocalypseos authentiam, ejus confert testimonium
propterea, quod fuerit presbyter in ecclesia Ephesina,
ad quam una ex Apoc. epistolis data fuit, et in qua
Johannes Apostolus extremum vitae suae tempus trans-
egit. Ceterum, eum apostolum Johannem auctorem
habuisse, jam exinde patet, quod locos ex illa cita-

1)nbsp;1. 1. 4 , 24.

2)nbsp;LI. 5, 18.

vit, quod fieri non solebat nisi de librorum constaret
authentia, et quod Eusebius contrarium certe nobis-
cum communicasset.

Epistola ecclesiae Viennae et Lugduni ad Asiae M.
ecclesias post Marei Aurelii persecutiones (177) data,
ab Eusebio conservata, inter alia haec habet: ^v

yàp Kx) SG-Ti yv^uioc XpiiTTOv ßXÖT^Tm, xKûXovôSiv tS} àp-

vicp, OTTOU XV vTTxyjn, cf. Ap. XIV: 4. Inde patet, Apo-
calypsin etiam in G-allia esse cognitam et receptam,
num Irenaei opera, non liquet. Saeculo secundo igi-
tur exeunte apocalypsi inter canonicos libros locum
addixerunt omnes tam Montanistae, quam horum ad-
versarii; ipsaque Apocalypsis cum in Syria, tum in
Gallia nota erat.

PoLTCRATES, c. 198, loqultur de Johanne, qui in
Domini sinu accubuit, (S stt) to tTTïjôog tov Kvpiov àvx-
TTstTÙv) qui sacerdos factus est tôj TrsTxKa indutus, f/.xprvpi
Kx) h\'BxiTKxXc^. Ubi hoc luculentius inveniri potest testi-
monium ? Johannem sacerdotem vocat ttstxXcp indutum,
et ante oculos habet pontificis V. T. D^DDI ÛH^Î^,
quibusnbsp;erat ornatum, quo pectorali in-

dutus Jehovam consulere ab eoque oracula accipere
poterat. Indicatur igitur ille, qui in coelorum
Û^tt\'lp revelationem accepit {xTroKxXvinv) diciturque in
Jesu sinu accubuisse. 2)

Tertullianus (t 220) Montanistarum sectae fuit
assecla, quae prophetiae donum perdurare statuens et

1) 1. 1. 5, 1—3.

3) Sententia de Polycrate, synagogae cuiusdam Israëlitarum pontifice,
ne digna quidem est quae commemoretur.

paracletum in Montani persona in terram descendisse,
imprimis Johannis hunc in finem adhibebat Evange-
lium. Mox etiam Apocalypsi usi sunt ad chiliasmum
suum defendendum. Tertullianus ex omnibus fere A-
pocalypseos capitibus quaedam citavit,^) et ita qui-
dem, ut apostolicam eius originem a nullo addubita-
tam esse homine indicet. Unum eam e librorum sa-
crorum catalogo expungere monet, Marcionem, c. Marc.
4, 5: „Habemus et Johannis alumnas ecclesias. Nam
„etsi Apocalypsin eius Marcion respuit, ordo tamen
„episcoporum ad originem recusus, in Johannem stabit
„auctorem.quot; De ecclesiae vero aliorum ve dubitatione
ne verbum quidem. Obiter et quasi nullius fere mo-
menti Marcionem nominat. Si vero plures adfuissent
dubitationes, Tertullianus eos refutare conatus esset,
procul dubio saltem commemorasset. Ejus igitur tes-
timonio origo et late patens Apocalypseos notitia fir-
mantur.

Clemens al. f 220, Apocalypsin ab apostolo Johanne
scriptam esse testatur, Strom. L. VI. c. 13: su roTç

ekotxi XOÙ TS(TiTXplt;7l môs^pSÏTXt ôpÔVOlÇ,.TOV XOiOV Kphccv, êç

0yjiTh h T^ xTomXvxpsi \'Iccdw/iç. (cf. Ap. IV: 4. XI: 16).
Paed. L. II. c. 12: m) rxc ^^hxa, ri?? ovoxvoTroKsccg
7rvKix,g, rißbii; XTVSixmiyAvxc Ktêotç, to TreploTrrov rîjg àiro-
ijTonxnq 0myjç aÀviTTsiTÛm xxpiroc £K^sxo(j.s0(x,. (cf. Ap.
XXI : 21). Quod idem valet de :

1) Do resurrect, carnis, c. 25 et 58. adv. Judaeos, c. 9.nbsp;de corona

militis, c. 13. de pudicitia, 19. de anima 8. 9. c. Marc. 3,nbsp;14: Nam

et apostolus Johannes in Apocalypsi ensera describit, ex orenbsp;Dei prod-
euntem, bis acutum, praeacutum, cet.

Oeigene, qui varias de N. T. libris sententias in-
dagat commemoratque. Auctorem Apocalypseos unum
novit, Johannem Apostolum, quem Jesus in deliciis
habebat: dubitationes vero nullas tradidit. Dicit in

Joh. 1:nbsp;ovv h rfj XTTozeiKv^psi o rov Zsßahaiov \'Iw-

hvyjç, Kx) ÜTS. et in Matthaei commentario i) : T/ M

TTSp) âvXTTSffOVTOÇ ÀS^SIV STt) TO tTTÎjÛOÇ TOU \'l^^CTCU, \'lUiXWOV,

oç svooyyÎKiov h KocraJj/\'.oi\'Trsv, OfzoÄoyciv ^vuxirdixt TOcrûcîiTûi
7:oivj(TSiv, â h kqlt;timç x\'^p^ffxi à^ûvxro • eypx\\p£ Ts zx)

T\'/jV iZTrûZiZÀVlpl}/, ZSÀSVITÛS}? (TtCC^y/lTM XOil IJi,^ ypà\'-piyu TXÇ

t5gt;v ïtttot, ßpovtöov Cpcuvxç kt£. FortassB Alogorum, Apo-
calypsin rejicientium, . sententiam novit: nullam vero
de illa facit mentionem, quippe quae illi operae pre-
tium non videretur, neque digna, quae traderetur.
Et cum Montanistarum esset adversarius, ideoque Apo-
calypsin e canonicorum librorum catalogo ejieiendi am-
plam haberet ansam, omnino fidus et probatus nobis
videtur testis, qui veritatis ejusque solius studio duci
se passus est.

Hippolytus 2), c. 220 verosimiliter Eomae vixit
et scripsit : rci {amp;7roKoyioi) vTrsp rov zxtx \'iccxw^ii/ £Ù»y-
ysKÎou Kcù iz7roKXÀÛ^£Cûç. Apostolicae fautor exstitit
originis: quod probant 11. ail. in Opp. a pabricio
edd. vol. L p. 18 et 36.

1)nbsp;Eusebius, i. L 6, 25.

2)nbsp;Secundum Photium fuit Irenaei discipulus, secundum Hieronymum ,
Origenis aequalis. Cuius urbis fuerit episcopus dubitatur: Zonaras,
Nieephorns, al. Portus Romani episcopum eum fuisse perhibent. (nóp-
Tou TOU )taT« Tgt;iv \'P6j/ji?!v). Hippolyt! opera recensentur in eius statua,
Romae a°. 1551, detecta. Hieronymus, (Catal. in voce) affirmat eum
librum de Ap. scripsisse: Andreas Caes. eum Ap. authentiam défendisse.

Veim Syriaca versio, Ï^Ü^Ï^Ö, Apocalypsi caruisse
videtur, testibus edd. et Cosma Indicopl. i). Est qui-
dem Apocalypseos Syriaca versio s), verum haec ad
Philoxenianam, s. ad Phil. Harclensem pertinere vi-
detur. Eam olim in Syriaco adfuisse codice, postea
ejectam esse, mera est conjectura, parum probabilis 3).
Ephraem (f 378) Apocalypsin apostolicum et Johan-
neum habet opus\'i). Nec quisquam ex antiquis scri-
ptoribus Syris, quoad equidem sciam, inventus est,
qui ab Ephraemo dissenserit. Videtur e sacrorum li-
brorum volumine esse omissam, propter suam indolem,
quae effecit, ut minus idonea videretur, quae in ec-
clesia praelegeretur. Hanc ipsam ob causam rarius
ejus fiebant xitéypxcpot, et versiones. Ex Apocalypsi
omissa in Syrorum antiquissima versione, sequi ipsam
Apocalypsin prorsus Syriacae ignotam fuisse ecclesiae,
nimis audax, saltern nimis vagum mihi videtur ju-
dicium: cui ut calculum adjiciam, demonstretur, alias
ob causas Apocalypsin omissam esse, falsam esse sen-
tentiam.

Librorum catalogus, qui praelegebantur, forte saec.
2 ineunte ab ecclesia oriundus Romana, praecedente
saeculo de pulvere depromptus a Muratori. [Canon s.
fragrnentum Muratori). Auctor ab illo habetur pres-

1)nbsp;De Mundo I. 7.

2)nbsp;A Ludov. de Dieu édita, 1637 L. B.

3)nbsp;Hug. Isag. in N. T. vol. I. p. 298—301.

4)nbsp;Assemani, Bibl. or. I. citans Eplir. dictum addit: „In hoc sermone
„citât s. doctor apocalypsin Johannis tamquam canonicam scripturam —
„quod ideo notavi ut eonstaret Syrorum antiquissimorum de illius libri
„auctoritate judicium.quot;

byter Cajus (v. i.) quod tamen non verosimile est,
cum hic Cerintho Apocalypsin tribuisse videatur. In
hocce fragmente postquam enumeratae sunt Paulli epi-
stolae, sequitur: „Et Johannes enim in Apocalypsi,
„licet septem ecclesiis scribat, tamen omnibus dicit,quot;
et statim post haec verba: „Apocalypsis etiam Johan
„nis et Petri tantum recipimus, quam quidam ex no-
„stris legi in ecclesia nolunt.quot; Apoc. igitur in isto
catalogo diserte commemoratur et Johanni tribuitur.

2. Testimonia contra Apocalypseos authentiam.

Marcionitae primum in mentem veniunt, Apocalyp
sin spurium habentes librum. Cum vero dogmaticis
ducti rationibus, non nisi Evangebo Lucae et Paulli
epistolis uterentur, eorum judicio parum vel nihil tiden-
dum et Apocalypsi auctoritas sua servanda est.

Nec majoris momenti Alogorum sententia. Hi,
Montanistarum adversarii, saec. 2 ad finem vergente,
floruere. Hanc ipsam ob rem, quod Montanistis sese
opponerent, eorum retulit Johannis Evangelium, nec
non Apocalypsin, quia Chiliasmo favere videbatur, re
jicere, et Cerintho auctori tribuere. Varia in medium
protulerunt, quibus sententiam defenderent, quorum

1) Primum ab Epiphanio lepide ita vocati, in Haer. 51:3: «Aoyoi,
TooJTfiV yap aùrdii xiOrjiii ti^v ittwvu/itav, dni yap t^s Isüpo oütms xAïi-
Briaovzxt • xa.1 ouTcoj, àyatvr^toi, 57ri6c3/t£v aùrots \'óvo/j-cc, toutsutiv \'AXoyot,
îi^ov yàp Tiiv aîpsmv xaAou/iî\'vïjv, i^rro/SàA^oucrav Iwauvou täj ßißXoui \' imi
OW tov Aöyov oj Bs\'^ourat tov ■napà \'ïadmoij xexripuy/jisvov, quot;kloyoi
eovrai .... oürs to toû \'laàvvou Eùayys\'Atov Be^^ovrai, outî titjv otùroXi
\'ATtex. xtI.

maximi momenti hoc videtur : i) eM tivsc è^ avruv
(Alogorum nempe) txaiv sTnKxijSàvovTâii rovrov roü ßgt;i-
roïi, h r^ \'ATTOJixÄÖxpsi rfi xvt^ kx) Cpxa-zovcriv àvriXéyov-
raç, OTi sÏTre ttxXiv \' Tpxóov rep àyyéxc^ rm quot;Ey^Xyitrixc
r^ êv ©vxTsipoig, xx) oùx hi sksI \'ExxKnaix XpiTTixvSóv h
©uxTsipoiç • Träg ovv \'éypa^s ^^ oölt;T^ ; Quae verba hoe
indicare videntur: auctorem Apoc. praescire debuisse,
id temporis veram ibi non fore ecclesiam, cum a Mon-
tanistis depravata et certamine hos inter atque Alogos
deleta esset. Et revera Epiphanius ita eos refellit,
monens, ecclesiae interitum ab ipso Johanne esseprae-
dictum, Ap. 11:20: iàv sixcctnv, oùx hi vù^j \'ExxKi^irix
BÏç Qvàreipx, lsixvvov(Ti, TreTTpoCp^Tsvxévxi rov quot;Iccxvvyjy • èvoi-
x^càvTm yàp toÙtccv (Alogi) xx) tôôv xxtx (S^pûyxg, ol fih
^ixyjv Xvxccy àpTrx^àvrm Txg tixvoixg tôov àxspxiccv ttiittüv
ßSTVtVsyxxv T^v 7rx(jxv itéXiv slg ryjv aùrœv xtpmiv, ol Ts
âpvoufisvot tjjv \'ATTOxxÄvxpiv, rov Kay ou tovtou sig âvxTpovr^v
xxT axsivov xxipov êa-rpxrevovTO xrl Non est, quod alio
sensu haecce verba accipiamus, ac si indicare voluis-
sent Alogi, eo tempore, quo Apocalypsisconfectaest,
nondum in urbe Thyatirenorum exstitisse ecclesiam,
quod cum Johannis, tum cuius vis alius stupendum fuis-
set erratum, quale ne cogitari quidem nec de Johanne,
nec de quodam fraudatore licet. Epiphanius ipse, ut
vidimus, alio ea accipit sensu. In aprico est, Alogorum
nullius pretii esse judicium et profecto mirum eos a
quibusdam recentioribus in coelum esse evectos, cum
luce clarius pateat, eos non historia duce, verum pro
pter rationes dogmaticas et dÄoyixi/ ita judicasse. Quis

1) Epiph. 1. 1. c. 33.

autem mentis compos Cerinthum Apocalypseos auctorem
habere posset? Cerinthus Christum -^/Aay habebat amp;v-
ûpoûTTov, dum auctor Apoc. eum in omnibus Deo aequi-
parat: èyk to xxlt;pcc km to S, trpcctog xa) laxxtoq, ^ amp;p-

vM TO tJaoç, aeque ac Deus plH« pîTï^l
Cerinthus Deum inter mundique creatorem distinxit,
dum auctor Apoc. omnia ab unico Deo facta esse docet :
(Cf. IV : 11. X : 6. XIV : 7). Simili prorsus jure quem-
vis alium libri auctorem haberemus, quando Cerinthus,
si Apoc. scripserit, maxime suae sententiae se ipsum
habet adversarium. Fraudis tune esset opus, cujus nul-
lum exstat, et numquam forte exstabit exemplum i).

GAjvs Romanus, presbyter, c. 210, dialogum scripsit
contra Cataphrygarum propugnatorem Proclum, in quo
Cerinthi oppugnat Chiliasmum, ciijusque fragmenta
Eusebius nobis servavit. Quod ad nostram rem ita
scripsit^): \'AAA« xizi Kiljptvóog, o S/\' àTrOKiyJ\'.v^eccv, ég vtto
quot;quot;Ktto^toKou \'^syà\'KOv yeypizpcfyJuccv TspaTO\'Aoyiag ^[ztv ég diquot;
àyyi\'Koùv aitrcp ^s\'êsiyf/Jvxg -^av^iiASVog, sTTsnrxysi Xamp;yocv, [j.,STOi
tîiv âvmrmcriv sTriysiov sJvxi to ßoca-iKsiov Toïi XpiTTOu, xcn)
TrdXiv STTiôupilxig xx) yßovüüg sv \'ispovffxävif/., rijv axpxx ttoXi-
tevoiikwiv \'^ùvXeveiv \' xm exépog ùtrtzpxcov Tciïg ypoiCpoug tov
êsov xpiêf^ovnbsp;iv yxfiq} sopTÎjg ôsÂuv ttXccvuv

1)nbsp;Semler, (Neue Unters, p. 133 sqq.) putat Cerinthum auctoritate,
qua apostolus Johannes in Asia valebat, esse abusum, in componendis
sub eius\' nomine Apocalypseos fabulis. Montanistae ab hisce originem
dux erunt, easque in Galliam pertulerunt. Ab hisee Montanistis Apoca-
lypsin aocepit Irenaeus in Gallia. Quod ad primum, mirum tam impu-
dentem fraudem non esse detectam neque impostorem punitum, ut pres-
byter, qui sub nomine Paulli eius acta scripsit; quod ad hoc, facilius
dicitn quam probatur, ne gravius quid dicam.

2)nbsp;Eus. H. E. 8. 38.

ÂfVfi yhsaôxi. Caius, confiteamur necesse est, Cerin-
thum h. 1. Apocalypseos nominat auctorem ; frustra vero
historicum quaerimus et firmum, quo sententia nitatur,
fundamentum. Oppugnat Montanistas, qui Apocalypsin
Johanni tribuebant, et banc ipsam forte ob rem Ce-
rinthum habet auctorem. Idem igitur, id est nihil, eius
valet judicium. Studio abreptus adversaries profligandi
ipsi Apocalypsi sententias tribuit, quibus prorsus caret.
Quidtali viro confidendum ? Sagax verique amans vir
accurate indagasset, quid revera Apocalypsi continea-
tur, et hisce Montanistas adortus esset telis: hoc vero
quominus Cajus faceret pugnae prohibebat ardor.

Dionysius alexandeinüs f 265, Origenis disci-
pulus, primus fuit, qui, Apocalypsin suppositum ha-
bens librum, quibus ductus esset rationibus, accurate
et subtiliter exponeret. Nepos, Aegypti episcopus,
in provincia Arsinoë plurimos assecutus erat asseclas;
sese opposuit allegoricae, ab oeigene eommendatae,
interpretation!, ut chiliasmi tueretur sententiam, in li-
bronbsp;àXXyjyopiirrSiv. dionysius, a° 248 episco-
pus factus Al., a° 255 ipsos adiit Nepotis sectatores,
compluresque erroris convicit, imo librum scripsit,
cui titulus: Ivo (Tvyypaf/^iJMTX rsp) èvrxyyaKiSiv, in quo
et Nepotem refutare conatus est, et sententiam de
Apocalypsi exposuit, quam itidem nobis servavit Euse-
bius, i) Postquam dixerat, nonnullos eorum, qui antea
vixerunt, librum sprevisse tamquam obscurum amentiae
fruetum, et titulum mentiri monuisse, cum non Johan-
nis, neque cuiusdam Apostoli, sed Cerinthi esset opus.

l) Eus. H. E. 7, 25.

ita pergit: „Ego vero librum contemnere haud aude-
rem cum raulti fratres magni eum faciant: [mïc^ovx Ts
T^c ëfixuTOv ^povi^asccg r^v vttÓ\'at^^iv rijv Trsp) xùtûû Xx^u-
0XVCCV, xsupvp^pisvyjv shxA tivx kxÀ ûxufixiricôrépxv rijv xxÔ\'\'
\'sxxnov skSox^v v7r0?\'.xjzl2xvcc quot; kx) yxp si (jtM cvviviiM, xXyC
VTTOVoa ya vovv rivx (3aôvTspov syxsïcrôxi roTg pyjyMo-iv \' ouk
TXVTX f4,£TpSjv Kx) Kphcov Xoytcrfzcp, TTlcrrSt Sf -^Xsjv
VS[jt,CüV, Ù-^gt;lKOTSpX VTt\' S!MV KXTXXijlpóijvXl VSVÖfMKX \' Kx)
OVK XTTO^OKIPOX^CC TXUTX X (xï^ (TUVSÜpXKX \' ÔXVpCX^CC Ts [JMKKOV

OTi [JL^ Kx) sl^öv. Tum, cum totum Apocalypseos librum
percurrisset, ostendens, fieri non posse, ut kxtx t^v
7rpo%£tpov quot;èixvoixv intelligatur, sic pergit: û-vvtsKssxç
^i} TTXtTXV, àç SJTTSÏV , TÏJV TTpoCpyjTsixV, pCXKXpl^St O TTpoQ^-
TVjS Tovq TS (pvXX(Tlt;TOVrXÇ XVTV/U, Xx)nbsp;Kx) SXUTÓV \'

,u,XKxpiOi; yxp, Cpijffiv, o r^pSiv tovc hoyouç tv/ç Trpo^pvjTsixc
TOL) fii(3xiov TOVTOU \' Kxyù \'lccxvvgt;jlt;; O ^Ksitav kx) xkoóuv

TXUTX \' KXXsÏitÔXI jXêV OVV XVTOV \'\'loOXVWiV KXl sïvXt T^V
ypxÇi^v \'lœxvvov txvtviv, ovk àvTSpSi \' xyiov (ûv yxp elvxi
TIV0Ç Kx) ÓsOTTVSÓffTOV (TUVXtvSl, oÙ fiijV pcfèicoç XV O-UVÓsipCi^V
TOVTÛV slvxt TOV ^ATTOfTTOKOV, TOV vjov Zs(osdxïoU, TOV X^SK0OV
\'\'îxkcc{2ov, ov TO \'EùoiyysKiov to kxtx \'Iccxvvijv sTTiysypxf/.-

[jUSVOV, kx) ^ STTlCXTOKn KXÙOAlKVj \' TSKfixipOlMXl yxp SK TS
TOV i^êovç SKXTSpCüV KX) TOV Tm XÓyCOV el\'êovç, Kx) Tnç TOÙ
(Bi^Xlov hs^xyccyyjç ?,syof^£vy!ç, (jiM tov xùtov slvxi: Evan-
gelista nusquam nomen addit, neque in Evangelio,
neque in prima Epistola, Apocalypseos auctor jam
statim se ipsum nominat; Evangelium et Epistola si-
mile habent exordium : èv âpx^ m o hàyoq — o nv xtt
àpz^Ç\'i îîi^\' 0 Koyoç crxp^ sy£V£TO, kx) ia-KijVua-sv èv J^f^ïv,
Kx) £Ô£X(rX!jl.£ÔX, T-^V ^o\'^XV X,ÙtOV - 0 XKî^KÔXf4,£V, Ö £Ci)pX-

Kxfi£v to7ç ô0ôxXfAoïç ijf/Mv KTs. lu Evàngeûo et in

epistola saepius occurrunt jj Çcûî^ ; to • dTrorpoTrij toü
aKÔTOvç] ^ à\'ATJjêsitx,-., ij x^P\'?] nnbsp;^ o-àp^ m) to xïfix

TOÜ Kupîov ; xpla-tç ; ^ â(p£(Ttç ruv df^xpriûv ; ^ Trpbç i^fiâig
ÂyàTryj rov ©föS; Trpoç âxxvi\\0vç i^fMg i/ixsjç êvroX^Î-^
ê \'iXsyxo? kÓ^imv, toxj ditzßoÄou, rov \'AvT/^p/s-Tîy ;
sTTxyysXia rov äyiov irvsvyt^otrog \\ ^ vhôacrioi rov @£ov,etQ.
a quibus prorsus abhorret Apocalypsis: ne unum qui-
dem ex hisce leviter tangit, imo, ßh Sè avXKoißm cum
Ev. et Ep. Koivi^y £X£i. Ex hisce omnibus concludit,
Johannem quemdam Apocalypseos auctorem esse: hoc
ûivT^ ïÀyovri 7ri(7T£vr£ov. Quisnam Johannes fuerit non li-
quet, cum permulti fuerint, quibus Johannis inditum esset
nomen, ^là rijv Trpoçnbsp;(Apostolum) iy^TTjjy, et quia

àyxTryjùy,vxi è[/Mcclt;; avrü vTro rov Kvpiov in votis haberent.

Ex internis igitur ratiocinatur argumentis, compa-
ratione Ev. et Ep. inter atque Apoc. instituta, eodem
fere modo, quo hodie soient. In Oriente Alogi, in
Occidente Cajus Apocalypsin Cerintho tribuebant. En
Dionysius, hoc negans, Johannemque quidem auctorem
habens, non vero Apostolum. Satis mira sagacitate
quid Johannes Apostolus scripsisset, tamquam rem cer-
tam indicare non erubescit. Gratias agant Dionysii
amici necesse est, ipsum sub apostoli nomine nihil
finxisse : haud ita facile, opinor, fraudem animadver-
tissent! Ejus agendi ratio in re dijudicanda sine du-
bio improbanda, cura non sermo sit de hac re, quid
ex huius illiusve judicis sententia auctor scribere de-
buisset, verum de ea, quid revera scripserit, eumque
praeterea auctoris in componendo libro mens longis-
sime distare possit ab lectoris cogitationum serie. Quod
ad ipsum, occulti, sic apparet, Apocalypseos adver-

sarii, partes agens,quot; nec eam plane respuit, nec au-
ctoritatem ei adimit, verum hancce infringere ac dirai-
nuere conatur: confecta est a viro sancto et inspirato,
tantum non ab Apostolo. Historicam ingredi viam
testesque commemorare, qui apostolicae favent origini,
neglexit, ne durius quid dicam, quos revera adfuisse
e supra dictis apparet. Si quaedam major illi quam
Cajo, tribuenda auctoritas, non magna profecto. Est
igitur 3° saeculo Dionysii testimonium contra Apoc.
authentiam, quo Alogorum Cajique tollitur et refutatur
sententia. Et hi tantum Apostolicam negant originem,
dum duobus prioribus saeculis nullum aderat dubium,
et apostolus Johannes ab omnibus ejus auctor habe-
batur

1) Lücke, (Versuch einer vollsSänd. Einl. in die Off. Johannis,
p. 330,) de Dionysio ita loquitur: „Via, quam ingressus est, nos
„docet, eum, nec apud Alogos de Cerinthiana Apoc. origine, nec in
„ecclesiae traditione de apostolica, certa et historica invenisse argumenta.
„Quae si novisset, iis usus esset in confirmanda aut in mutanda sen-
„tentia. Divinatoriam abhibuit criticam, quia ab hac parte parum fir-
„mam habebat traditionem, ab illa aeque minus comprobatam Alogorum
„sententiam. Si plura adfuissent, Dionysius ea novisset.quot; Mera est
conjectura. Jam vidimus viros, apostolicae aetati proximos, Apocalypsin
Johanni ap. tribuisse. Ex Dionysii vero scriptis hoc non apparet, unde
Lücke concludit, illos antiques testes param fides fuisse. Quidni eon-
sulto eos omisisse Dionysium credamus? Sunt, qui ingenii acumini ia-
dulgere malint, quam testibus confidere: inter eos Dionysius locum tenere
videtur. „Si plura adfuissent, Dion, certe haec cognita habaisset.quot; Co-
gnita ea non habuit, teste ejus libro, ergo non adfuerunt. Quaeso,
quis huic subscribere possit conclusioni, cum major non comprobata,
minor omnino repudianda sit! Testes non nominat, qui Apoc. spurium
habuerunt librum: dicit tantum: tivss-JiSeVïiffav zh ßißXiov, et tamen -rroAAoù;
àlûfoug Apoc. magno in honore habuisse testatur. Alterutrum: Ttvès,
Tw: TOgt;Aot oppositi, fnerunt mwlti, qui tamen, quantum novimus, Alogi

Eusebius caes. (f 340) qui n. T. librorum exposuit
fata, variasque tradidit, quae de iis fovebantur, opi-
niones, quod ad Apocalypsin haesitat. Cum biM-
Xoyoófisvx citât, sic loquitur i): eV} roóroic (roig óf^oKo-
yovfyJmç) rxxrioy, sly8 Cpocvsivi, ri^v\'A WAw^/ï/IwWoy •
^sp) k TX ^ó^oivTx ZXTOC Kxiph szÖ^o[j.sôoi. Et cum sermo
est de âurasyof^Jmç : hi y,, cknbsp;^ \'Iccdwov \'Ato-

KcÎÂv^piç, al Cpocva\'m, W rivac, éç \'é^^v, àhrowiv, arspoi Ta
aynpivouo-t roTg o[MKoyov[yAvoic. Insuper c. 24 : rm \'Atû-
xxKv^accç èip- èxdrapov hi vw Txpà roig ttoàMç yrapiéKxs-
toci ^ókx • oßcog yanbsp;iz rï^g rZv àp^xiccv y^xpruplxg

èv ohaicp Kxip^ rhv èTrlxpmv ^é^arai xx) xvr-^ Haeret
igitur in re dijudicanda, et etiamsi veterum nobiscum
communicet testimonia, quid ipsi videatur non tradit,
cum tamen id pollicitus esset. Dionysii fuse exponit
sententiam, et in ea totus esse videtur. Quemvis alium
N. T. librum huic vel illi addicit classi et inter ößo-
Xoyov[/.£ix, àvTiXayéiy.avx v. voôx, xtottcc x. h(rcraßgt;j col-
locat. Si contradictio satis probanda adesset, quidni
Apocalypsin in secundam, si non adesset, quidni in
primam ponit classera ? Cur suam ipsius reticet sen-
tentiam? Modo, Dionysii premens vestigia, in eo esse
videtur, ut Johannem presb. habeat auctorem: modo,
sententiam mutans, ab eorum stat parte, qui apostolo
Apocalypsin tribuunt. L. L. c. 39, mentionem facit,
de duobus sepulcris, et duobus viris, quibus Johan-
nis erat nomen : alterum (i. e. presbyterum) tamquam

et Caius tantummodo sunt: aut ^oUoi, rô : «v^ oppositi ^yint plurimi,
universa fera ecclesia. Consulto vero ita scripsisse videtur Dion., qni,
ut ex omnibus apparet, Apoc. minime in deliciis habet,
i) 1. 1. 3. 23.

Apoc. nominat auctorem : nisi quis malit, priorem
(i. e. Apostolum) eius auctorem habere. Videtur igitur
ipse Eusebius firmam non habuisse de Apocalypseos
origine sententiam, vel saltern, eam pronuntiare non
ausus est: et luce clarius apparet, vetustam ecclesiam
apostolicae favisse origini, qua re Eusebius impeditus
est, quominus Apocalypsi inter rk ävTiKeyoy.evix locum
addiceret.

3. Orientis et Occidentis ecclesia.

Orientis ecclesia fluctuabatur: methodiüs, pam-
philus, didymus, athanasius, basilius m., gke-
GORius nyssenus, Apocalypsin tamquam opus aposto-
licum habuerunt. Gtregorius naz. postquam enume-
ravit N. F. libros, praeter Apocalypsin, ita pergit:
Tvmaq i%m, si Tl rovrccv sktoç , cùk tv yvvjo-ioic. Cum
vero hic illic Apocalypseos utatur elfatis, cumqne
andreas, (v. s.) eum in illorüm ponat numero, qui
theopneustiam Apoc. vindicant, haud ita spernenda
suspicio, ipsum gregorium eam legisse et authenti-
cam habuisse, sed 1. 1. eum Apoc. indicare tamquam
librum, qui in ecclesia palam non praelegebatur,
quique ob difficiliorem sensum laïcis tradi non debe-
bat. Cyrillus alex. et isidorus pelus. Johannem
apostolum auctorem habuerunt. Chrysostomus, epi-
phanius, andreas, arethas etiam apostolicac fa-
visse videntur origini; theodorus mops., quid cen-
suerit, nos latet ; Cyrillus hier. spuriam eam habuit.
Synodus Trullana (quinisexta) a. 692 canonem recepit
Laodicensem, inter 360 et 364 constitutum, et Apo-

ealypsin ex scripturarum canonicarum omisit volumine.
Cuique forte liberam voluit esse sententiam. Eandem
concessit libertatem Synodus Nieaeae habita a. 787.
Johannes damascenüs (Saec. VIIL) evangelistam
Johannem auctorem habuit. Nicephorüs gallisti
(Saec. IX.) quid statuerit mihi non liquet: videtur
tamen Apocalypsin omisisse.

Ex his perspicuum fit, fuisse alios Apocalypsin ré-
pudiantes, alios dubitantes, alios authenticam habentes.

Horum exemplum fere universa occidentis secuta
est ecclesia. Augustinus procul dubio inter canonicas
earn habuit scripturas, uti et Hieronymus, qui in ep.
ad Bardanum de terra repromissionisnbsp;„Illud

„nostris (Christianis) dicendum est, hanc Epistolam,
„quae inscribitur ad Hebraeos, non solum ab ecclesiis
„Orientis, sed ab omnibus retro ecclesiis et Graeci
„sermonis scriptoribus, quasi Paulli Apostoli suscipi,
„licet plerique eam vel Barnabae vel dementis arbi-
„trentur, et nihil interesse cujus sit, cum Ecclesias-
„tici viri sit et quotidie ecclesiarum lectione celebre-
„tur. Quod si eam Latinorum consuetudo non recipit
„inter scripturas canonicas, nec Graecorum quidem
„ecclesiae Apocalypsin eadem libertate suscipiunt. Et
„tamen nos utraque suscipimus, nequaquam huius
„temporis consuetudinem, sed veterum scriptorum
„auctoritatem sequentes.quot; \')

1) Sie adv. Jovin. 2. 14, Johannem Ap., Evangelistam, simulque
Prophetam nuncui)at: apostolus, quia scripsit ad ecclesias nt magister;

evangelista, q^uia librum evangelii condidit ..... propheta vidit

enim in Patmo insula, in quam fuerat a Domitiano relegatus, Apoca-
lypsin, iufinita futurorum mysteria continentem.

Novatianüs, Presbyter Romanus, saec. 3 medio,
in Apocalypsi agnovit divinae auctoritatis librum : de
régula ßdei cap. 16, ubi alluditur ad Ap. XXII ; 19 sq.
victorinus, Episcopus in Panonia, saec. 3 exeunte,
in tractatu : de fabrica mundi Apocalypsin Johanni
Apostolo et Evangelistae tribuit. Lactantius, in-
eunte saec. 4. in divinarum Instilt. 1. 7. c. 17 non-
nulla de postremis temporibus a vatibus praesignifi-
cata enarrat, quae, quin ex Apoc. Johannea sint sumta,
nullum esse potest dubium. Hilakius pictaviensis
(368) Prologi in librum Psalmorum § 5 et 6, Com-
mentarii in Ps. ƒ. § 12, in Ps. IL § 22 et Ambro-
sius tamquam Apostolico libro Apocalypsi usi sunt.
Phoebadius agennensis in Gallia episcopus, eodem
fere tempore, ut doceret Christo nomen Dei in SS.
LL. tribui, ad Johannem provocavit, id recognoseen-
tem, dicendo: qui esl et qui erat, et qui ventiirus erat,
omnipotens. Quo manifeste respicit ad locum Apoc.
1:8. Fabius viCTORiNus, natu Afer, at Romae,
fere anno 360 ad Christ, religionem senex adductus,
paulo post contra Arium quatuor scripsit libros, in
quibus ad Apocalypseos Johannis loca provocat, sen-
tentiae suae confirmandae causa. Pacianus, Episco-
pus ßarcelonensis, circa a. 370, in epistolis ad Septem
coetus datis, Apocalypseos 2 et 3 capp. Spiritus S.
vocem veneratur. Rufinus, Presbyter gente Italus,
Monachus postea Palaestinensis, Hieronymo aequalis,
in expositione Symboli Apostolici, quae a multis Cy-
priano adscripta est, non tantum Apocalypsin Johanni
ipse tribuit § 5, sed et de auctoritate ejus Ecclesias-
tica testimonium exhibet § 36 sqq. Philastrius,

3

Episcopus Brixiensis, (circa a. 380) in libro de Hae-
resibus c. 59 sq., et, Peudentius Hispanus in Hymno
ante somnum Apocalypsin Johanni Apostolo tribuerunt.
Verbo, nullus fere contradictioni erat locus.

Synodus Hipponensis a. 393, praeside Aurelio,
Carthaginis episcopo habita, Apocalypsi locum assi-
gnavit inter canonicos libros \'), uti et Synodus, Car-
thagine a. 397 habita. isidorus hisp. (636), in libro:
de officiis eccles. 1. 12, canonem tradit N. F. cuius
et tempore et ordine postremus est liber Apocalypsis.
Nec ille, nec khabanus m. ullam de fiuctuantibus
mentionem facit sententiis, quas tamen, cum de ep.
ad Hebr. loquuntur, commémorant. Concilium tandem
Toletanum a. 633 ita decrevit:

„Apocalypseos librum multorum conciliorum aucto-
„ritas et synodica s. s. Praesulum Roreanorum décréta
„Johannis evangelistae esse praescribunt et inter di-
„ vinos libros recipiendum constituerunt. Et quia plu-
„rimi sunt, qui eius auctoritatem non recipiunt, eumque
„in ecclesia Dei praedicare contemnunt, si quis eum
„deinceps aut non receperit, aut a Pascha usque ad
„Pentecosten missarum tempore in ecclesia non prae-
„dicaverit, excommunicationis sententiam habebit.quot;

Jam si omnia antiquitatis colligiraus testimonia,
omnia fere apostolicae Apocalypseos favent origini, et
satis certis fundaraentis nitentes Johannem Apostolum

I) Can. 36 : Ut praeter scripturas canonicas niliil in eeclesia legatu)\'
sub nomine divinarum seripturarum. Sunt autem canonicae scripturae:....
Apooalypsis Johannis. Ita, ut de confirmando isto canone transmarina
ecclesia consulatur. (Eccl. Romana.)

babemus auctorem. Dubitatio, quam paucissimi viri
fovebant, ex male intelleeta Apocalypsi, aut ex opi-
nionibus praejudicatis orta erat. Reformatores etiam,

erasmus, carlstadt , luther, zwingli, oeco-
LAMPADius, bucerus, de Apocalypseos authentia dubi-
tantes, vel eam negantes, aversa ducebantur volun-
tate, et plerumque librum metuebant, ab ecclesia Ro-
mana magni aestimatum. Initio 17^ saec. abauzit
Apocalypsin Johanni Apostolo abnegavit^); quam sen-
tentiam etiam semler et oeder tuiti sunt. Quibus-
dam illis se opponentibus, praecedente saeculo itidem
in binas viri docti discesserunt partes. Plerumque de
libri authentia dubitarunt, imprimis hanc ob causam,
quia fieri nullo modo posse sibi fingebant, Apocalypsin
ab eadem profectam esse manu, a qua Evangelium et
prima Epistola, de quorum authentia dubium iis non
erat Schola Tubiagensis, Apostolicum scriptum se
legere persuasum ha,bens, hanc ipsam ob canaam,
Evang. et primam Epist. respuit. Neutrum faciendum.
Argumentis primum tam externis quam internis authen-
tia cujusque demonstretur operis : qua probata ex di-
versa Apocalypseos et Evangelii scribendi ratione nullum
omnino contra illam duci potest argumentum. Mirum
in modum varii viri docti in late demetiendo, quod in-
ter Apoc. et Evang. intercedit, discrimine sudarunt, alii
summopere hocce vanum esse demonstrare conantes

1)nbsp;Discourse historical and critical on the Revelation ascribet to
St. John, Lond. 17.30.

2)nbsp;Cf, quae supra de Dionysio Al monui.

3)nbsp;Cf. imprimis Niermeijer, Verhandeling over d, echth. d. Joh. Sehr,
a Soc. Hagana aureo premio donsitam,

Argumenta externa apostolum Johannem auctorem pro-
bare vidimus, et argumenta interna jam indagare licet.

B. argumenta interna.

Ipse se indicavit auctor, tainquam Ap. Johannem; i)
auctoritate indutus scripsit 1:4, 9. Notum Johannem
in Asia Procons. summo habitum esse in honore, plu-
rimumque valuisse, quod neque de Johanne quodam
ignoto, neque de Johanne Marco S) dici potest. Fuit,
ut apparet, vir, ecclesiis hisce septem optime notus,
summique factus, qui minime addito opus habebat
Apostob nomine. Quin, si hocce nomen addidisset,
adversarii, gaudentes, forte dixissent : En ! impostor
apostolus haberi gestit.

Chiliasmi sententia ex ipsa hausta est Apocalypsi.
De millennio cogitabant Christiani; contra Judaei alii
aliud, Messiano regno tribuebant spatium. Fuit ergo
vir, magna vigens auctoritate, cui hujusce debetur
sententiae origo, quique primum eam enuntiavit. In
promptu igitur suspicio, Johannem apostolum, Apoca-
lypsi sua, eius esse genitorem. Etiam liber traditus
dicitur septem ecclesiis Asiaticis. Hae igitur eum vel
acceperunt vel non acceperunt. Si neges, librum, ex
insula Patmo, Johannis manu missum iisque traditum
fuisse, quomodo, quaeso, potuit impostor, Johanne vel

1) Qnis praeter eum scribere ausus esset de semet ipso,- o Soü/oj aJrou
\'lw£ilt;viiï!5? S0Û.A0S xctT

3) Ewald, Scbleierraacher.
3) Hitzig.

superstite vel mortuo, his persuadere coetibus, eiusmodi
librum s. ab iis, s. ab eorum maioribus fuisse acce-
ptum ? Nisi autem ea de re persuasum fuisset his coe-
tibus, liber saec. II, nulla accipi fide potuisset. Si
vero traditum hunc librum dicas septem illis coetibus
Asiaticis, dubitare nobis non licet de eius «uöfvr/f. Ete
nim illi haud accepturi fuissent librum, nisi ab Apo-
stolo scriptum, cuius nomen prae se fert : quandoquidem
pars eorum, quae in epistolis, ad singulos coetus datis,
scribuntur, parum iis essent bonorifica, quippe eorum
vitia et impia facinora damnans, et graves iis minans
poenas, cfF. c. 11:4, 5, 14-16, 19-23. 111:1—3,
15—19.

Auctor vero Apocalypseos, sic loquuntur, monet
se distingui debere ab Apostolis , XVIII : 20 : ipsum
vero locura et orationem contestam inspiciens, hoe non
video, nec videre aliquis poterit, modo recte interpretetur.
Affirmant etiam XXI : 14, ipsum nullo modo scribere
potuisse apostolum : cuius vero objectionis momentum
percipere non possum. Scripsit enim auctor, quae vi-
dit : in his etiam reï^oi;, l^cav êsiJt^sKloug lahsKo,, kx)
STT (XVTÜV ovóf/^ariz rwv ^có^sKX xttog-tÓKccv. Cf. Ef. II : 20.

Maximi nobis momenti est 1: 2. \'Err^i/^avsv \'luhvv,,

0ç ißxptvpij(t£v tov héyov toü ùsov xcil t^v [zxptupllxv \'ïija-ou

XpiaToü ûo-ûi \'ßsv. In binas discedunt partes hujus loci
interprétés : alii ea verba de ipsa intelligentes Apoca-
lypsi^), alii de Apostolica Johannis vita et opera. Ob-
jiciunt huius sententiae fautores: quae Johannes viderat,
nondum èiJMprùpyjiïs, verum ea fcscprvpsTv incipit, et vêtant,

1) Beza, Bengel, Zijllig, Lücke, de Wette Hofmann. al.

quominus ex stylo epistolari aoristus explicetur. Et
omnino, nisi egregie fallor, recte viderunt. Primum enim
tenendum, Apocalypsin non esse epistolam, dein, locos
allatos nihil omnino probare. Notum est, saepius au-
ctores in lectorum veluti locum se transponere, et ideo
scribendi actum tamquam praeteritum proponere, ita
ut tempora verborum accommodata sint ad lectionis,
non scriptionis tempus. Ut hoc, nostro etiam loco, fac^
tum esse demonstrent provocant ad Act. XV : 27, Rom.
XVI : 22. Phil. 19. Ap. 1: 3. Primo 1. 1. legimus :
\\\\7r£(TTdXX\'Xf^£V cijv \'\'lov\'êxv zx) ^tKXV, xx) XÙTûÙq ^ix Xoyou
xTTxyys\'AkovTXQ rx xvtx. In hacce epistola Apostoli con-
gregati et qui cum illis erant narrant, se Judam Si-
lamque misisse: attamen, tempore, quo haec scribe-
bant, eos nondnm miserant, verum in eo erant, ut
eos mitterent. En simile exemplum, dicitur. Videamus:
isti legati cum fratribus Antiochenis locuti erant, an-
tequam epistola, quam tradere debebant, legeretur :
Antiocheni prius noverunt legates esse misses, quam,
quid Apostoli mandarent, iis innotuerit: antecedit le-
gatorum adventus, sequitur epistolae lectio. De An-
tiochenorum igitur loco, dum epistolam legebant, legatie
jam ad praeteritum pertinebat tempus, et accommodata
sic ad lectionis tempus epistola, omnino aeristo hic
locus est. Rom. XVI : 22 xuttx^cij^xi Ù[jmi; èyà TàpTioc
û ypx^pxç rijv sTTiaToX^v èv xvp\'tu, nil nostrae contrarii
habet scribendi rationi: epistola finita non jam dici
potest: ypxCpccv sed ypx\'-pxQ. Phil. 19 : syù UxüKoc ïypx^x
, fVw xTorlffco. quot;Eypx^px spectat ad praece-
dentem sectionem, et aoristus optime positus est. Ap.
1: 3. fiXKxpiog ê xvxyivâaxccv xx) oï.....TJ^pouvrsç rà

SV ciÙT^ ysypiZf^f/Jyx, non majoris est momenti: custo-
dire enim, quod quis scribat, haud facile aliquis po-
tent: omnino potest, quod quis scripserit. Cf. etiam
Act. XXIII: 30. Phil. 11:28. Phil. iL Gal. VI: IL
1 Petr. V:12. 1 Joh. 11:21. Loci igitur allati nil
probant. Si sect. 2 ad finem esset posita Apocalyp-
seos, confiterer, eam spectare posse ad Apocalypsin
Cf. Rom. XVI: 22; initio vero posita, absonum et
omni scribendi rationi contrarium foret, si ad sequentia
spectaret. Si quis dicat: s. 2 de Apocalypsi intelligi
debet, quia s. 1 indicator\'Apoc. Johanni contigisse,
s. 3 prophetiae lectio jubetur, necesse ergo, s. 2 in-
dicari prophetiae scriptionem, respondeo, \'A7rc}ixXv4^ig,
primum vocabulum, per se jam indicare eam Uteris
esse mandatam : est titulus fere libri, et Johannem Apo -
calypsin Uteris consignasse, unusquisque sciebat, qui
Apoc. librum accepit.

Verba rov KÖyov r. é. xx) rifv [MpTvpixv \'I. X. etiam
1:9. VI: 9. XII: 17. XIX : 10. XX : 4 occurrunt.
Ex hisce apparet locis iis verbis indicari firmam de
doctrina Chr. deque Servatoris persona persuasionem,
publica professione conspicuam. Mxpr. \'I. X. est Gen.
Obj., testimonium, quod de Christo profitetur aUquis.
Hisce sententia nostra, supra enuntiata, etiam confir-
raatur. Insuper, si xôy. r. û. cet. referenda essent ad
ipsam Apocalypsin, quid tunc evaderet? Auctor haec
dixisset : Apocalypsis data est Johanni, qui eam Uteris

1) Revera Zûllig opiiiatui\', s. 1—8 primi capitis, post totum librum
scriptum, confectas et operi esse praepositas. Senteutiam vero probare
neglexit, et ita mera est conjectura, quam minime probabilis.

coDsig-navit: indicasset ergo, eimdern, cui Apoc. contigit,
eam memoriae tradidisse. Quam frigidum hoe sit, quis
est qui non sentiat? Hisce coactum me video, s. 2.
de praecedenti Johannis vita ut interpretar, per quam
rhv AÖyov, qui dap^ èyhsTo, professus erat, hominibusque
denuntiaverat, quique scribere potuit: o iZKgt;ixóiz,u£v, o

sü}pó,ksify.sv toïq o0êxxf/.oïg i^ficiu, o iêêxtréfzsóa,.....xtxy-

ysk\'AOfisv vf/Jv.

Praeterea huic libro multae insunt sententiae, voces,
dicendique formulae, similes iis, quas in reiiquis in-
venias scriptis Johanneis: Deus ^üv. Ev. VI: 57. Ap.
VH: 2. Deus Mpxrog. Ev. 1: 18. 1 Ep. IV : 12. Ap.
IV : 2. Christus animos hominum perspiciens, Ev. H :
24, 25. XVI: 30. XXI: 17. Ap. H: 2. 9. 13. 19. Hl:

I.nbsp;8. 15. Christus to (püg. Ev. 1:4. 111:19. VIII: 12.
Ap. XXI: 23 sq. Christus suos amans. Ev. XIII: 1.
al. 1 Ep. 111:16. Ap. 1:5. Christus sanguinem suum
pro iis effundens. Ev. 1: 29. X : 15. I Ep. 1: 7. Ap.
1:5. V : 9. VH : 14. Christus summum honorem, quem
a Patre accepit, iis tribuens. Ev. XVII: 22. Ap. III;
21. Christus Satanaèa debellans. Ev. XII: 31. XVI:

II.nbsp;1 Ep. Hl: 8. Ap. XII: 9. Christus Pastor. Ev. X:
11—16. Ap, VII: 17. Christus mortuos in vitam re-
vocans. Ev, V : 21, 25. 28. 29. XI: 25. Ap. I: J 8.
Christus judex humani generis. Ev. V: 22. 27. Ap.
1: 7. XIX : 11. Spiritus S. ecclesiam docens. Ev. XIV.:
26. XV : 26. 27. XVI: 13. 14. Ap. H: 7. 11. 17. 29.
Hl: 6. 13. 22. XIV: 13. XXn:17, Conditio impiorum
mors, piorum vita, Ev, V : 24. 1 Ep. 111:13. 14. Ap.
III: 1. Diabolus humano generi et Christo infensus
hostis. Ev. Vin:44. XIV: 30. Ap. XH: 3. 4. 9.

13—17; impiis imperans: Ev.XII:3l. XIV: 30. XVI:
11. Ap. 11:13. XII: 9. XX: 3. Christus ó Aoyo? roü
©föü : Ev. 1: 1. 1 Ep. 1: 1. Ap. XIX : 13. \'H f^xprvpla
TOV \'I. Ev. 111:11. 32 sq. V : 31. VIII: 13. 14. Ap.
1:2. 9. XII: 17. Christus victor. Ev. XVI: 33. Ap.
111:21. Suis praebens aquam vivam, Ev. IV: 10—14.
VII: 37 sq. Ap. VII: 17. XXI: 6. XXII :1. 17, et
panem coelestem. Ev. VI: 31—35. 48—51. 58. Ap.
II: 17. Insunt etiam Johannis Apocalypsi nonnullae
voces, vel ab Johanne frequentatae, vel non nisi in
scriptis Johanneis obviae. Prioris generis sunt: f/,ix.p-
Tvpia, de Dei, Christi et Apostolorum doctrina. Ev.
1:7. 19. 111:11. 32, 33. V:31, 32. 36. VIII: 13 sq.
XIX : 35. XXI: 24. 1 Ep. V : 9—11. Ap. 1:2. 9. VI:
9. XI: 7. XII: 11. 17. et vik^v , tropice sumtum: Ev.
XVI: 33. 1 Ep. II: 13 sq. IV : 4. V : 4 sq. Ap. II: 7.
11. 17. 26. XII: 11 al. Posterioris vero generis sunt:
aM^ivéq, de Deo verace Ev. VII: 28. Ap. VI: 10. lp%ou
K® ih. Ev. 1:40. 47. XI: 34. Ap. VI: 1. 3. 5. 7.
\'épX£TXt Zpoc. Ev. IV : 21. 23. V : 25. 28. XVI: 2. 25.
32. Ap. XIV : 7. 15. TrspiTnzTsïv h rw CpccTi et iy t^ (TKOTicf.,
Ev. VIII: 12. XII: 35. 1 Ep. 1: 6 sq. Ap. XXI: 24.
^mv. Ev. 1:14. Ap. VII: 15. XII: 12. XIII: 6. XXI:
3. ff(pdTT£iv. 1 Ep. 111:12. Ap.\' V:6. 9. 12. VI: 4. 9.
XIII: 3. 8. XVIII: 24. Tj^psh rov Xoyov. Ev. VIII: 51
sq. XIV : 23. XV : 20. 1 Ep. II: 5. Ap. III: 8. 10.

Verum bis argumentis internis non pauca a dissen-
tientibus opponuntur, partim jam a Dion. Alex, in-
venta, partim a recentioribus addita. Et nonnulla
quidem eorum arguere videntur, Apocalypsin a viro
Theopneusto aut Apostolo scribi haud potuisse: alia

vero suspicionem faciunt scriptoris, non quidem im-
probabilis, attamen ab Johanne Apostolo diversi. Prius
argumentorum genus, nisi refutetur, omnino repudi-
anda erit Apocalypsis; posterius vero nisi refellatur,
Johanni cuidam, non Apostolo liber erit adscribendus.

I. Ex priori argumentorum genere alia libri mate-
riam impugnant, alia eius formam.

A. Et materia quidem his oppugnatur argumentis.

K. Liber parum continet, quod non notum jam
fuerit Christianis ex ipsius Christi vaticinationibus :
itaque novae Apocalypseos nomine indignus est. —
üesp. Quae Christus summatim praesigniticavit Apo-
stolis, ea per partes in hoe libro exponuntur, novisque
imaginibus illustrantur, ut adeo multa contineat haec
Apocalypsis, quorum in Christi orationibus scriptisque
Apostolicis nulla fiat mentio.

Docet Apocalypsis contraria Christi et Apo-
stolorum doctrinae.

Dicitur Christus Apocalypsin accepisse a
Deo, c. 1:1. cum tamen ipse sit scientissimus, et,
postquam in coelum escendit, Patri omnino similis
factus. — Resp. In Christo spectanda est natura Jesu
humana, quam sibi adjunxit Dei filius, ut et persona
Regis a Deo constituti, cui hactenus Pater patefecerit
regni sui fata, ab eo communicanda cum ministris
suis. Cf. Joh. V : 19 et 20. XIII : 3. XVII : 7 et 8
cum Matth. XI : 27 et Marc. XIII : 32.

ß. Negat divinam Christi naturam, eum di-
cens dppchv Tîfç xria-sccg tou êsoü, h. e. primam naturarum
a Deo procreatarum, cap. 111:14. — Resp. Apoca-
lypsis omnino CQ«seiitit cum Evangelio et Epistolis

Johanneis in agnosceuda Christi natnra divina. Dici-
tur enim o Koyog rou öeoö, c. XIX : 13. o uih tov Ùsov
c. II : 18. Eadem ei ac Patri tribuitur cogitatorum hu-
manorum scieatia, c. 11:23. Eadem auctoritas et po-
testas, c. 1: 17. XXI : 23 etc. XXII : 1. Eadem laus ac
veneratio, c. V : 8—14. Quod autem âpxh t. x. t. ô. dici-
tur, eo indioatur, activum creationis principium. V. infra.

7, Spiritus Sanctus praetermittitur, ut c. 1:1.
ejusque in locum substituuatur septem spiritus s. 4.—
Resp. Praetermitti potuit Spiritus Sanctus priori loco ;
alibi vero in Apocalypsi saepius laudatur, ceu docens,
moaens, consolans Christianos, in iisque loquens, c.
II : 7. 11. 17. 29. m : 6.13. 22. XIV : 13. XXII : 17.
Quando vero septem dicuntur Spiritus c. 1:4. III : 1.
IV : 5. V : 6, intelligendus est Spiritus Sanctus, cf.
Sach. III : 9. IV : 6. 10, qui visibili proponitur forma
(v. Mt. III : 16. Act. II.) dum numerus septenarius
divinam indicat perfectionem i).

Mors secunda dicitur c. II : 11. XX : 6.14.
XXI: 8, cum non nisi semel sit moriendum. — Resp.
Describitur extrema miseria, quam post hanc vitam
subituri sunt impii, quae, cum corporis mortem sequa-
tur, dicitur mors secunda, appellatione scriptoribus
quoque Judaeis recepta.

Vindictam flagitant animi trucidatorum,
VII: 10, cum tamen beati vindictam nolint. — Resp.
Figurate describitur necessitas vindictae sumendae a
contumacibus, postquam lenitate divina fuerint abusi.

1) De Wette, c. 1:4 et 5 analogiam cum Trinitatis doctrina inveniri
confessus est.

ç. Ex Judaeorum gente centum quadraginta
quatuor millia Dei sigillé signantur c, VII:4-8, ad
felicitatem summam destinati, cuai tamen multo major
sit numerus ex aliis gentibus ad eam colligendus. —
Resp. Propterea vero sect. 9 e ceteris gentibus pro-
ponitur turba hominum ad felicitatem aeternam de-
stinatorum, quam numerare nemo possit.

Ç. Preces Christianorum Deo commendantur
ab Angelo, c. VIII : 4, cum tamen placere Deo non
possint, nisi interveniente Christo. — Resp. Angelus
in hac imagine proponitur tamquam nuntius , minime
vero deprecatoris partes agit.

vj. Régna mundi dicuntur facta Dei et Christi,
c. XI: 15, cum tamen Christi regnum non sit mun-
danum. — Resp. Omnia Chri.sto régi subjecta sunt,
omnesque Reges et subditi Deum Christumque tandem
sunt agnituri supremum Dominum.

ô. Coelibatus commendatur, c. XIV: 4, quod
vero doctrinae Christi répugnât, erroremque sapit En-
cratitarum. — Resp. Figurate pingitur morum castitas.

/. Angeli proponuntur Praesides ignis, aquae,
terrae, cet. c. XIV : 18. XVII: 5, quae est supersti-
tiosa Judaeorum opinio. — Resp. In visione symbo-
lica prodeunt identidem Angeli Providentiae divinae
ministri, quorum aliis aliae dantur partes.

ICI. Deus jubere dicitur duplicem poenam ab
hostibus ecclesiae sumendam, c. XVIII:6. sq.; id, quod
ab justitia ejus est alienum. — Resp. Quod videtur
Deus jubere, id indicat, rem certo futuram: praenun-
tiatur autem calamitas, impiis eventura, duplo major,
quam experti fuerant probi ab illorum impietate.

iß. Nuptiae agni ita ceiebrantur, ut somni-
aruDt chiliastae. c. XIX : 6-9. Resp. Neminem
offendere potest imago sponsi et nuptiarum, quae in
Evangeliis, cum Johanneo, c. 111:29, tum aliis, Mt.
IX : 15. XXII : 1 sqq. XXV : 1 sqq. Luc. XII : 36 oc-
currunt, aut mariti et uxoris, quam Paullus adhibuit
in ep. ad Eph. V : 23—32. Ea autem pingitur félici-
tas beatorum, qui sancto foedere cum Christo sunt
juncti.

l\'y. Turpis est et Christiane homine indigna
descriptio, qua c. XIX: 18 cadavera prostrati exerci-
tus, quibus inhiant volucres rapaces, proponuntur tam-
quam coena magni Dei. — Resp. Haec coena dicitur
a Deo parata volucribus, quia vi divina debellatus
fuit exercitus hostilis. Similes sunt imagines Jerem.
Xn:9, et Ezech. XXXIX:17.

Docet Apocalypsis ea, quae aliis de causis
falsa sunt et absurda. Cuiusmodi haec esse dicuntur :
Ä. Quae in Apocalypsi praenuntiantur, dicun-
tur futuraTö5%u, èv rx%si, eorumque yMpog dicitur syyvç
c. 1:1 et 3. XXII: 10, cum tamen non nisi post
multa saecula sint eventura.— Resp. Praesignifieat totus
liber Christi adventum, quem ipse prope instantem
dixerat, Matth. XXIV: 64, quatenus propediem sese
erat demonstraturus Regem a Deo constitutum, probis
cultoribus praemia, hostibus poenas distributurus.

ß. Judaei ad pedes Christianorum adoraturi
dicuntur, c. III : 9, quod tamen non factum est, neque
fieri id oportuit. — Resp. Dicuntur, Trpotrxweh hàirm rSv
TTs^Sv T/WÇ, qui ante pedes, viri honorati, orientalium
more, sese projieiunt, et, humi strati, favorem eius et

auxilium implorant , cf. Act. X : 25. Ap. XIX : 10.
XX: 8. Itaque praesignificatur fore, ut Judaeorum
nonnulli in Christianorum partes transeant, sibique
submisse expetant societatis Christianae consortionem.
Eadem imago redit c. XV : 4, sumta ex Jesaïae LX: 14
et XLIX : 14.

r. Clamat Angelus, c. XIV: 8, lapsum esse
Babylonem, cum tamen nondum lapsa ea urbs fuerit,
c. XVIII : 2. ~ Kesp. Sic frequenter in visis propheticis
ea dicuntur facta, quae certo sunt futura.

1. Magna videtur Apocalypsi intercedere simi-
litudo cum quarto Esrae libro Apocrypho ; unde par
utrique pretium est statuendum. Eesp. Quamvis negari
nequeat existere in utroque verba ac sententias similes,
ipsorum tamen librorum indoles, argumentum et con-
silium valde discrepant. Cf. Eichhorn, in Bibl. p.
594—605. Isag. p. 457—465.

B. Forma libri bis impugnatur difficultatibus.

X. Obscurus est liber, adeo ut a nemineintel-
ligi queat. - Resp. Obscuritas libri tanta non est, quanta
vulgo creditur. Nec tanta fuisset visa legentibus, nisi
justa interpretationis subsidia diu fuissent neglecta.
Quae autem revera est difficultas, ea abesse non potest
a libro vatidico, imaginibus symbolicis et aenigmatibas
referto. Conf. Eichh. Bibl. p. 555—583, et Isag.
443-448.

Refertus est liber imaginibus rudibus, de-
formibus, ineptis, e quibus idonea sententia elicihaud
possit. — Resp. Singulos si excutias locos, plurimos inve-
nias valde aptos, elegantes, sublimes. Quibus si inter
mixta sint alii, minus nobis visi formosi, nec rerum

imprimis coelestium, Solis, Ltinae, Stellarum, naturae
convenientes, cogitandum est ingenium orientalium a
nostro longe diversum, imprimis vero consideranda est
vis ilia imaginandi vividior.

II. Restât posterius argumentorum genus, ab iis ad-
hibitum, qui Apocalypsin ab Johanne Apostolo profec-
tam negant, etiamsi libri praestantiam et theopneiistiam
agnoscant. Hi igitur nonnulla deprehendere sibi visi
sunt, ab Johannis hujus ingenio, scribendi ratione et
aetate aliéna. Itaque inquiunt :

A.nbsp;Scriptor Apocalypseos nomen suum aperte profi-
tetur, c. 1:1 et 9, XXII: 8, id, quod Johannes Apo-
stolus neque in Evangelio fecit, neque in Epistolis. ~
Resp. Multae esse possunt causae, quae inducunt scrip-
torem, ut unum edat librum apposito nomine, alteram
eo omisso. Apocalypsin tradebat, Jesu Christi nomine,
coetibus Asiaticis, in eaque Prophetae partes plane
singuiares agebat: idcirco oportebat eum consuetudi-
nem sequi Prophetarum, noraen suum profitentium.

B.nbsp;Nulla in Apocalypsi fit mentio aut Evangelii
aut Epistolarum Johannearum. ~ Resp. Hoc opus non
est ad probandam authentiam. Ejusmodi igitur silen-
tium nihil detrahit auctoritati libri ab ipso scriptore
alibi non laudati. Cf. Eichh. Isag. p. 442 sq.

C.nbsp;Multa in Apocalypsi desiderantur, in quibus Evan-
gelium et Epistolae Johanneae consentiunt. — Resp. Non
negandum est Evangelium et Epistolas Apostoli non-
nulla referre sibi invicem similia, quae in Apocalypsi
frustra quaeras. Illius quidem similitudinis causa est
in affinitate consilii, quod in scribendo habuit Johan-
nes, ut et in argumenti, quod tractat, similitudine ;

quae cum longe diversa sint in libro nostro vatidico,
nemo paulo prudentior banc differentiam mirabitur ; nec
tamen ea discrepantia tanta est, quanta multis fuit visa.

D. Thyatiris non fuit ecclesia Christiana, Johannis
Apostoli aetate, idcirco hic illi Epistolam scribere
non potuit, quae Apoc. II: 18-29 exhibetur.— Resp.
Est ea dubitatio profecta ab Alogis saec. 2 haereticis,
Apocalypsin rejicientibus, de quorum sententia conf.
quae scripsimus p. 23 sq. -

His igitur dubitationibus ingenue in medium prola-
tis et confutatis, non est, quod multus sim in com-
memorandis aliis etiam pro Apocalypseos authentia
argumentis internis. Tot exstant ingenii, stilique Jo-
hannei documenta in Apocalypsi, ut dicendus sit ejus
scriptor vel ipse Apostolus, vel consulte Apostolum
imitatus, lectoribus ut fucum faceret. Hoc vero ab eo
minime factum fuisse, docent multi loci eam discre-
pantiae speciem habentes, quae facillime evitari po-
tuisset. Est enim ea Apocalypseos cum Evangelie et
Epistolis similitudo, ut, si eam apte fabricatam dicas,
huic artifici tribuenda sit, simul summa diligentia in
imitando, simul vero summa negligentia in non imi-
tando Johanne et in non evitanda dissensionis specie.

§ m.

DE LOCO ET TEMPORE, QUO APOCALYPSIS
COîfFECTA VIDETUR.

Apocalypsin in Patmo insula, aut Ephesi, aut in
Asia Proconsulari confectam esse, contendunt viri do-

cti. Quarum prima sententia plurimum, quo se com-
mendet, habere videtur, ut mox patebit. Quod ad
tempus, secundum plurimorum judicium Galba, vel,
rebellione trium principum missa, Vespasiano imp.,
brevi post Neronis persecutionem, anno fere ante Hie-
rosolyma deleta, Johannes librum scripsit. Cui vero
sententiae ut calculum adjiciam, prohibent variae ra-
tiones, eaedemque mihi maximi momenti.

Si in quaestione de auctore solvenda antiquissimi
audiendi sunt testes, non minus quid hac de rejudi-
caverint videndum est. Domitiano imp. Apocalypsin
confectam esse testantur irenaeüs, ^ clem. al.

of.igenes, 3) eüsebius,^) tektullianus, hiero-
nymus. 6) Et ipse Johannes, ni fallor, se in exi-
lium esse missum narrat 1:9, hà rov Kóyov rov ösoü
Ka) rviv I/Mprvpiav \'l., quae praep. semper fundamen-
tum, causam (praeteriti quid) indicat, numquam sco-
pum, finem (futuri quid). Aoy. r. Û. igitur causa fuit,
quae antecessit auctoris commorationi in Patmo insula;
nullo modo indicare possunt haec verba Evangelii de-
nuntiationem in Patmo insula, neque revelationem,
quippe quae ad futurum pertinerent tempus. Verbum
Dei et J. C. testimonium efFecerunt, ut ibi commorari
deberet: indicat h. 1. se, lectorum miseriarum et af-
flictionum participera, propter illud in insula versari,
non III illud acciperet, verum quia illud professus erat.

1) 1. 1- 5, 30.nbsp;2) Quis div. § 42. (Eus. 8. 23).

8) In Matth. XX: 22 sq.nbsp;4) 3 : 18. 23.

5)nbsp;Adv. Haer. c. 86.

6)nbsp;De vir. ill. c. 9, ubi quarto decinio Domitiani imperii anuo, i. e.
93, Johannem relegatum esse refert.

Ne dicat quis: Johannes, pericula metuens, sponte il-
luc recessit. Exilium quidem diserte non nominat,
verum ex oratione contexta, eaque patrum testimoniis
firmata, patere, exilium fuisse, non est quod dubitemus.
Ipsam traditionem e maie intellecta s. 9 ortam esse sae-
pius affirmarunt, verum numquam eomprobarunt sen-
tentiam : etiam hoc facilius dicitur quam probatur.
Nullus dubito, quin a Domitiano in Patmum insulam
relegatus fuerit Johannes: et bas ob causas, et quia
notum, Domitianum Christianos etiam in exilium mi-
sisse , cum, quod ad Neronem, probari non possit, eum
etiam extra Romam eos persecutum esse.

Qui de Galba cogitant, traditionis nulla habita ra-
tione, ad sententiam comprobandam provocant ad c. XI,
quo Hierosolyma nondum deleta proponi monent. Ve-
rum quaeso, quo jure? Num Johannes, templum non
vastatum iriscribens, eorum, quae Dominus praedixe-
rat, CMt. XXIV.) oblitus erat ? Quinam duo illi testes in
Hierosolymorum vastationis historia fuere ? Num décima
tantum deleta? Provocant porro ad cap. XVII: 10:
„quinque reges (lege: imperatores) ceciderunt; (Au-
„gustus, Tiberius, Caligula, Claudius, Nero;) sextus
„nunc est, (Galba,) post septimum Nero redibit.quot; Ergo
Johannes eandem habuerit exspectationem, quam ae-
quales, fac eam tam late esse sparsam, quamque brevi
post eventus frustratus est ? Ergo, quum Apocalypsis
lectores quosdam nacta esset, statim rerum eventu tam-
quam falsa revelatio notata est? Et Johannes librum
suum non combussit, neque errorem revocavit ? Si de
hac interpretatione nullo modo nullaque ratione ad-
dubitari posset, nullus dubitarem, quin satis futilem

Apocalypsin haberem librum. In dubium vero vocari
potest et debet, et potius me tov àpiêfùiv roü ù^p\'m
nescire confiteor, quam ut tali subscribam interpreta-
tioni, quae tot tamque gravibus premitur difficultatibus.

Hisce quaedam addamus. Ap. Paullus, Hierosolyma
proficiscens, Epbesinam hortatur ecclesiam, non vero
culpat : et (a° 60 fere) Romae degens, eam in e-4sto-
la laudat. Quomodo fieri poterat, ut, si Apocalypsis
a° 68 confecta est, tam brevi spatio ecclesia degene-
raret et de pristina pura conditione delaberetur? Pote-
ratne Dominus revera profiteri: ITmx xpóvov hx ßsnz-
vcT^iTifi? Ad posterius omnino tempus Apocalypsis spe-
ctat, cum errores, Apostoli dum vivebant, orti, ulterius
jam progress! essent et jam dudum radicem egissent.

Quae cum ita sint, P. P. testimoniis fidem habere
praestat criticae interior! morem gerundo, quae sibimet
ipsi damno est, tam perspicua spernens testimonia in
libro obscuro interpretando, qui modestiam flagitat pru-
dentiamque singularem.

CI. HERINGA Neronis ultimo tempore scriptam
Apocalypsin putat, quod ut faciat rationes suadent hae :
1. Apocalypsis praesignifieat poenam ah Judaeis pro-
pediem dandam, qui Christum crue! affixerunt. c. I:
7. cb 3., quae poena ab iis data fuit, cum vastaretur
Hierosolyma et destrueretur eorum respublica. — 2. In
ep. ad legatum ecclesiae Ephesinae data, damnantur, qui
sese falso Christi dicebant Apostolos, c. 11:2, Ephe-
sini autem a primo erga Christum amore decessisse

1) In Introitu in II. N. F. MSto, quem, una cum Viri Clar. Anno-
tatione in septem Epistolas Apocalypticas, mihi suppeditavit Clar. vinke.

4*

dicuntur. Neutrum convenit tempori Domitiani, quum
et ceteri Apostoli e vita excesserant, et Ephesina ec-
clesia ad priinum amorem redierat, teste Ignatio, ep.
ad Epli. §§6,9. — 3. Praenunciatur Hierosolymae ex-
cidium, propediem futurum c. XI : L 2. 8.—4. Quodsi
scripta esset Apocalypsis, destructa jam Hierosolyma,
credibile est, huius rei tam horrendae imagines animo
Johanneo obversaturas fuisse magis vividas et accu-
ratius expressas, quam quae describuntur c. XI. —
Quod autera ad 1 : s. 7. non poenam praesignificat, a
Judaeis propediem dandam, neque Hierosolymae vas-
tationem, sed libri argumentum et prophetiae summa-
rium initio libri jam commémorât Johannes, exemplum
secutus Prophetarum, cf. Am. 1:2: ultimum Domini,
Judicis, adventum, quando oxUstûh ocùtov ttxç oCbüah^ói;.
Non tantum lideles cultores eum videbunt, summam
concedentem gloriam, cf. XIX : 1 sqq. XX : 11 sqq.
XXI : 1 sqq. Matth. XXV : 31 sqq. 1 Th. IV : 16 sqq.
verum etiam impii ac perfidi hostes, dignas retribu-
entem poenas, cum oînysg aÙTOv è^snévn^a-aiv, tum lt;xi
(pv?M rîjç yïjg. Quod ad 2 : etiamsi Apostoli fato es-
sent functi, poterant adesse viri, profitentes, se a
Christo esse missos; et si jam id temporis ad primum
amorem redierat Ephesina ecclesia, laetandum est,
Epistolam Johanneam eam habuisse vim. Quod ad 3 :
c. XL excidium Hierosolymae praenuntiari vix credo,
oh rationes, supra commemoratas, Quod ad 4: si ad
aliud quid spectat c. XL quam ad Hierosolymae va-
stationem haecce tollitur difficultas.

I N T E O I T ü s.

Ab Asiae Minoris littore vela danti per Aegeum mare
meridiem versus, mox apparet nigra rupes, Patino s.
Palmosa dicta, una ex Sporadibus, q. v. insulis. Pauci
Grraeci illam habitant. Est insula, olim Palmos no-
minata, fuit Johannis Apostoli quondam sedes. Senex,
illuc a Domitiano relegatus, die dominico h Trvsóf^xTi
erat, audivitque vocem: „scribe, quae vides, et ad
„Septem mitte ecclesias.quot; „Dubium mihi non est,quot; ita
Cl. HEKiNGA, „quin id ipsum, quod evenit vatibus
veteribus, similiter acciderit Johanni Apostolo. Varii
fuere modi, quibus Deus res arcanas, nominatim fu-
tures rerum eventus patefaceret vatibus, mentis suae
interpretibus. In his juvabit ad praesens institutum
commemorare, res vigilantium phantasiae per modum
imrâtrêug objectas. Est autem tmrwiq proprie dimo-
tio rei alicujus e statu, in quo erat vel esse solebat:
ad mentem relata saepius significat grandem aliquam
admirationem vel terrorem, quo animus e solida tran
quillitate dimovetur, ut Marc. V : 42. XVI : 8. Luc. V :
26. Act. III : 10. Speciatim vero tribuitur menti tan-

topere occupatae rerum magnarum et excellentium con-
templatione et imaginatione, ut nulla re alia sensibus
objecta aflficiatur, Ita in peteum strstrausv hcrrcccrtg,
Act. X : 10. coll. XI : 5, Ita paullus fuit in fWri-
trsi, e. XXII : 17 ; atque eam mentis affectionem Johan-
nes expertus fuit, cum esset Jv Trvsv^mri Ap. 1:10 ;
cuiusmodi aK^rrmit;, ut aliis in causis, iisque naturali-
bus, non raro fit, ita in legatis divinis saepe locum
habuit, quando res arcanae, eaeque mirificae, cum iis
communicarentur per imagines, non sensuum instru-
mentis, videndo, audiendo, tangendo, sed sola ima-
ginandi facultate perceptas. Sic Jes. c. VI, Ezechiel
c. I, Daniël c. VII. res coelestes ita mente perce-
perunt, ac si eas viderent oculis, auribusque audirent,
unde etiam vidisse et audivisse dicuntur, quae non
nisi imaginandi facultate perceperunt. Carent enim
linguae vocibus, quibus Mc singularis percipiendi mo-
dus significetur : itaque videndi audiendique verbis uten-
dum fuit, huic rei propter affinitatem valde aptis.
Quid ? Quod in omnibus linguis videndi notio transire
soleat, ad omnem mentis intelligentiam. Ad hunc igi-
tur modum petrus de officio suo fuit admonitus, visis
per £X(7Ti%(jiv omnis generis animantibus ex aperto coelo
missis, auditaque voce: Macta Petre! et ede! Act. X.
Stephanüs, Spiritu Sancto plenus, vidit gloriam Dei,
Jesumque ad Dei dextram stantem, c. VII : 55, 56.
PAULLUS quoque non aliter Christum vidit et audivit
in via Damascena, e. IX : 3—6. c. XXII : 6—11. c.
XXVI : 13—19. l Cor. IX : 1. Horum similia postea
saepius fuit expertus, e quibus memorabile prae ce-
teris est id, quod narrat 2 Cor. XII : 2. Haec igitur

cum acciderint paüllo , petro et stephano , non
minus, quam vatibus Israëiiticis, nequaquam a per-
sona Johannis Apostoli aliena dicenda erit ejusmodi
sna-Tda-ig, in qua videbatur sibi mox Christum Ange-
losqae videre et audire, mox in coelum translatus,
rerumque coelestium spectator et auditor factus; quae
vero sie vide bat ea imagines erant et symbola rerum
cum praeteritarum et praesentium, tum vero maxime
futurarum. In his autem imaginibus non paucae erant
vere similes iis, quae olim visae fuerunt jesaïae,
EZECHiëLi, DANiëLi, ZACHARIAE; quo factum est, ut
facilius earum significatio intelligeretur ab Johanne;
aliae vero singuiares fuere et plane novae, maxime in
rebus indicandis, quarum similes a priscis vatibus
nondum fuerunt patefactae. Aliquando etiam Angeli
vox interpretata fuit visa symbolica.

Haec de patefactione divina, quam Johannes de
scripsit, praemonita, quicunque apud animum reputet,
desinet mirari, stilum Apocalypseos magna parte di-
versum a scribendi genere, quod in Evangelio et Epi-
stolis Johanneis occurrit. Neque enim ingenio Apo-
stoli conficta sunt Symbola prophetica, aut Christi et
Angelorum voces; sed ita perscriptae, ut visae ab eo
fuerint et auditae. In septem Epistolis, libropraemis-
sis, multa sunt stili Johannei indicia; attamen ea con-
venientia ex eo orta videtur, quod Apostolus fidelis
fuerit Jesu interpres, cum in his Epistolis, tum in
Evangelio. Itaque in utroque libro apparet Christi
oratio, quam descripsit et ad quam suum finxit stilum
Johannes. Nec difficile est causam invenire Hebrais-
morum, qui in Apocalypsi frequentiores deprehendun-

tur, eaeque duriores, quam alibi in N. T. scriptisque
Johanneis. Quae enim Apostolus iv smrâa-si audivit,
ea quin sermone vel Aramaeo vel Hebraeo audita
fuerint, vix dubitandum videtur. Cum igitur ea sta-
tim describenda essent lingua Graeca, mirum non est,
sermonem hunc Graecum Hebraeorum induisse for-
mam ac habitum. Accedit Johannis animus totus re-
rum coelestium cogitatione occupatus, qui adeo ver-
borum juncturam, ad Grammaticorum leges exactam,
parum curaverit.quot;

Johannes ita vocem audivit. Cum se convertisset,
septem vidit aurea candelabra, et in horum medio,
quemdam Filio hominis similem. (cf. Dan. VII: 13:
ITJï^ ID). Messiam conspicit, qui in templo Dei ver-
satnr. Induit hic Tro^^pi^v, xiTmx, vestem talarem laxam-
que, ad pedes usque dependentem; ad constringendam
vestem ^év^v, cingulum habet, peetori admotum ; caput
eius capillique albuerunt albae lanae vel nivis instar;
flammae similes erant oculi, aeri candenti pedes,
eiusque vox tam alte sonebat ut aquarum strepitus.
Septem manu tenebat stellas, et bis acutus ex ore eius
prodibat gladius; totaque eius externa facies solem
referebat, circa meridiem caecanti fulgentem jubare.
Quam augusta sit et splendida forma sponte apparet.
Vestis talaris indicat regiam majestatem. (cf. Jes. VI: 1.

Caput candidum ut nis
puritatis et sanctitatis est indicium; aes pedum non
splendorem, verum robur notât, quo hostes obteruntur ;
gladius, ex ore prodiens, summae potestatis et judicii
est signum. Non mirum profecto, ejus adspectu Johan-
nem moribundum fere collabi. Messias vero, ita eum

alloquitur: „Ne timeas! primus sum et ultimus,quot; o^üv,
„vivus,quot; (quod itidem de Deo dicitur, idolis opposite
mortuis: Joz. 111:10. 2 Reg. XIX : 4) ; „mortuus fui
„et ecce, vive in omnem aeternitatem. (cf. Dan. XII: 7).
„Petestatem habeo orci mortisque. Scribe, quae vidi-
„sti, et quae sunt, et quae posthac fient.quot; (Piorum
nempe impiorumque futuram conditionem, regnique
divini consummationem). „Scribe mysterium, arcanum,
„septem stellarum et septem aureos lampades. Septem
„stellae sunt âyysXot septem ecclesiarum; septemque
„lampades sunt septem ecclesiae.quot;

Lampades indicant ecclesias, quae a Christo lucem
acceperunt, et ab eo, in earum medio ambulante, ser-
vantur. Quod ad numernm septenarium attinet, notum,
symbolicam habuisse quosdam numéros signification em,
ita ut numerus septenarius perfectionem rei, cui addi-
tur, indicet. Christus inter septem versatur candelabra
i. e. ecclesias, cum tamen omnium omnino ecclesiarum
curam gerit: septem illi lampades indicant universam
Christi ecclesiam. Fuerunt sine dubio aliae in Asia
Min. ecclesiae, ad quas epistolas dare potuisset: Co-
lossa et Hierapolis, (v. Cel. IV : 13) forte aliae etiam:
ob numerum vero septenarium alias non nominat. Licet
septem omnibus bene notae nominentur ecclesiae, (certo
de industria illae ipsae nec aliae commemoratae, ét
ob consuetudinem, quam cum iis Apostolus junxerat,
ét ob earum indolem) , typice tamen numerus septena-
rius sumatur necesse est. Quid ayysXoi illi indicent,
dubitatur et sub judice adhuc est lis. Improbanda
certe illorum sententia, qui statuunt, sermonem esse
de angelis, aut delegates, nuntio ecclesiae. Praeplacet

illoram opinio, qui hocce vocabulo illum indicari opi-
nantur, qui ecclesiae praeerat, nec illam validis jam
argumentis tamquam absurdam ullum refellisse opinor.
(cf. IX: 11. XVI : 5). Vulgo dicitur, \'àyysKou tdXi\'^xo-
poni modo, ut ecclesiae praefectus (fuerit episcopus
necne) haberi nequeat : hoe vero, re etiam atque etiam
disquisita, videre non possum. Ipse ayyaKoq, ecclesiae
qui praeerat, omnino peccatorum, ab ecclesia patra-
torum, sons haberi potuit, laudisque dignus ob eius
fidem et opera: est enim ecclesiae fere anima. Ange-
lum non nisi ipsam esse ecclesiam non dixerim : quo-
dam, etiamsi sit parvum, intercedente discrimine, quod
cum ex ipsis patet epistolis, tum e stellarum et lam-
padum discrimine: arctissimum vero vinculum inter
utrosque adesse non est quod dubitemus. Ceterum cf.
Eccl. V : 5. Dan. XII ; 3. Mal. II : 7. III : 1.

Ecclesiarum autem gubernatores cum stellis compa-
rantur propter doctrinae lucem, qua Christianos col-
lustrant; et Christus eas manu sua tenere dicitur, ut
indicetur singularis cura, qua complectatur hos viros,
ne quid ipsis mali eveniat. ütrumque e collatione
Daniëlis praeclaram acquirere lucem videtur. Scilicet
,Dan. VIII : 10 sq. apparet Prophetae parvum cornu,
quod excrescat usque ad astra, quorum quaedam de-
jiciat et conculcet: qua figura notatur Antiochus Epi-
phanes principes in Ecclesia et Republica viros nonnul-
los dignitate dejecturus perditurusque, quemadmodum
constat, coll. s. 24. Et simile quid occurrit Ap. XII : 3.
Deinde autem Dan. XII : 3 promittitur, fore, ut hi viri
iidem, qui alios instituerunt, multosque ad pietatem
excitarunt, fulgeant ut stellae, atque adeo eodem quasi

loco, quo fuerant dejecti, collocati splendeant. Haec
qui consnlat, videt facile, quare has stellas supremus
coeli Dominus manu sua teneat, ne scilicet quis ma-
lignus et alter quasi Antiochus damnum iis afferat.

Septem astra Ecclesiarum septem Angelos, h. e. nii-
nistros indicare etiam CI. hekingae est sententia, ita
scrihentis: „Quaeque Epistola inscribitur t5 àyyk-htp Tïjç
ixKXmîoiq h. e. Antistiti Ecclesiae, appellatione ex Ju-
daeorum Synagogis sumta, (conf. Vitringa de Synag.
Veteri L. HI. p. 2 impr. cap. 2) neque a Propheta-
rum stilo aliéna, (conf. Malach. H : 7. HI : 1) aut inepta
per se. Attamen, nonnunquam scribitur, tamquam ad
plures epistola: ut cap. H : 10. Jf u/iSy, s. 13. Traf
ùf/Jïv, s. 23, s. 24, s. 25. Nata hinc est opinio, per-
tinere Epistolas non quidem ad unum quemdam cu-
jusque Ecclesiae Antistitem, sed ad plures, quotquot
quaevis haberet Ecclesia moderatores. Simplicior ta-
men eorum videtur sententia, qui statuant, Epistolas
primum quidem ad ipsos pertinere moderatores, deinde
vero etiam ad Ecclesias, quorum laudentur virtutes,
vituperentur naevi, ita tamen, ut non exigua, sive lau-
dis, sive reprehensionis pars ad ipsos pertineat an-
tistites, quorum ad institutionem et exemplum componi
soleant coetus. Etenim, ne dicam, in primo mandate
capitis 1:11 scribendum fuisse Johanni ipsis coetibus
Asiaticis, quos etiam ab initio salutaverat Cap. 1:4,
convenit certe huic sententiae singularum conclusio
Epistolarum. Adde, optime ita conciliari posse diver-
sitatem sermonis, mox ad unum quemdam, mox ad
plures instituti. Accedit esse in his Epistolis quae
aegre concilientur, nisi id, quod de antistite dictum

videatur, simul etiam de universa, quam curet, Ec-
clesia dictum pûtes, cujusmodi est capitis 11:5, ubi
minatur Christus, nisi resipiscant, velle se candela-
brum suo movere loco, hoc est, remoto tropo, de
struere Ecclesiam; quod tamen malum timendum non
esset, nisi his a Conservatore reprehensis yitiis inqui-
nata esset ipsa Ecclesia Ephesina. Non dissimili modo
scriptae sunt a Paullo ad Timotheum et Tilum Epistolae,
quibus tamen multa insunt, ad coetus, quibus praee-
rant, pertinentia. quot;

Non difficulter intelligitur, quo consilio, jubente
Christo, hae scriptae fuerint Epistolae, libroque huic
Apocalyptico praemissae. Quod profecto in eo sim-
pliciter fuit, ut coetibus Asiaticis traderetur et dicaretur
scripta haec patefactio; verum ut, primum quidem his
coetibus, deinde etiam cunctis libri divini lectoribus,
tamquam in imagine proponeretur, quomodo compara-
tum esse oporteat coetum Christianum, et quemlibet
Ecclesiae civem, qui instantem domini nostri adven-
tum certa felicitatis ab ipso consequendae spe ex-
spectare possit; quo sint animo fideles illi Jesu sec-
tatores et ministri, quibus destinata sit summa cum
Christo redeunte, gloria, hoc libro descripta; qui con-
tra homines sint illi hostes ac perfidi, quibus graves
hoc libro comminatas calamitates impietatisque poenas
rediens Christus sit retributurus : atque adeo intelli-
gant omnes, qua eundum sit via ad vitandam perni-
ciem , et ad consequendam felicitatem, utramque illam
hoc in libro propositam omnibus. Quem quidem scri-
bendi finem, universae Ecclesiae saluberrimum, quofe-
licius assequi possit Conservator, facit imprimis horum

coetuum Asiaticorum non uno nomine diversa conditio,
qua in aliis aliae sint virtutes, naevi alii. Apparet
igitur has Epistolas, quamquam primum datas ad Ec-
clesias Asiaticas, nihilominus magnam habere vim et
utilitatem ad docendos omnis aevi coetus Christianos;
ita quidem ut his quoque, in simili conditione positis,
similemque agendi rationem sequentibus, eaedem pro-
missiones, eaedemque minae sint propositae, eadem
igitur sors praedicta, quae olim his septem coetibus.
Hujus igitur rei ratio similis fere est ei, quae locum
habet in ceteris Apostolorum Epistolis, ad singulares
coetus datis, simul autem universae cujuscunque loci
et temporis Ecclesiae perquam utilibus.

Ipsae epistolae tribus constant partibus: titulo, ipsa
epistola, conclusione. Post scribendi acceptum man-
datum omnes ita exordiuntur: rdSs xéysi, lÜt^ PO, cf.
Am. 1:3, 6, 9, 10, 13. 11:1, 4. 111:11. V : 3.
cet., et semper aliis se indicat verbis Messias, quae
cum ecclesiae perfectum in modum congruunt condi-
tione. II: 1. 8.12.18. III: 1. 7.14. — In secunda parte
dicit Messias, se omnia scire, quae ecclesia agit, et
sequuntur vituperia, laudes, miseriarum indicia, ex-
hortationes, solatium, comminatio, utut singulae indi-
geant ecclesiae: II: 2-6, 9—10, 19—25. Ill: 1—4,
8—11. 15—20. — Conclusio bifariam est lateque patens :
et ita ordinata, ut septem epistolas in tres et quatuor
dividat: in tribus enim prioribus praecedit monitum:
è ïxm ouç âtc cet., et sequitur promissum, iis datum,
qui vincant : 11:7, 11, 17; in quatuor vero poste-
rioribus antecedit promissum et monitum sequitur,
quod procul dnbio consulte factum: 11:29. 111:6, 13,

22.1). Quod ad epistolarum ordinem, ab Epheso,
Asiae Proconsularis metropoli, Patmo proxima, orsus,
per septentrionem et orientem meridiem versus se con-
tulit auctor.

Ima. epistola. (11: 1—7).

Ad Ephesinam ecclesiam.

Ephesus, lumen Asiae, prope mare Aegeiim ad Caï-
strum fluvium in Jonia sita erat. Ab apostolo Paullo
in secundo ejus itinere, Evangelium acceperat, qui per
tres annos, nocte et interdiu, homines in ea habitan-
tes urbe ad Christum convertere monitis lacrymisque
conatus erat. Dianae templum, quod in ea videbatur
urbe, 127 columnis, quae 60 pedum altitudinem ha-
bebant, cingebatur, et cum ab Herostrato, ut nomen
aevum perduraret, incendio esset deletum, maius etiam
et magnificentius e cinere resurrexit. Multi Judaei
sedem Ephesi fixerant. Cum iis primum Paullus verba
fecit: Act. XVHI: 19. XIX:1 sqq. Hierosolyma pro-
ficiscens ecclesiae Trpso-ßurspoug arcessivit, qui animo per-
turbato et commoto eum audierunt, eos valere juben-
tem. Act. XX: 17 sqq. Postea in epistola priore ad
Timotheum, huncce hortatus est ut Ephesi maneret,

1) Plura ejusdem generis monuit Bengel, quae vero aut falsa aut in-
eerta sunt. Sic facetius quam verius animadvertit monitum: b i\'^wv oZ;
XTé. dividi posse in 3 et 7, et haec iterum in 4 et 3 verba :
b è\'xm oi/; — Axodcuxtc^ zt ra mstj/Act. — Xsysc rat,- èxx),-fiaixt;. Dijndicet,
qui rem tenet.

et in fide Christiani ut manerent operam impenderet.
Post Paulli mortem Johannes Ephesi sedem fixit, ut
eius susciperet operam. In Apocalypsi nobis servata
ejus epistola ad Ephesios. Peregrinans hodie in Asia
Minori splendidam frustra quaerit et magnificam urbem :
est deserta regio, et haud procul a loco, ubi olim
Ephesus exstabat, nunc est pagus Ajah-Soluk, in quo
nomine Apostoli Johannis memoria servata est, cum
ductum est ab: äyiog ósóxoyog, ut Johannes nominaba-
tur. Quindecim ferme constat casis, et perpauci ibi
degunt Graeci Christiani, qui tamen Apostoli Paulli
nomen vix aut ne vix quidem audierunt. Ipsae Ephesi
ruinae parum absunt, et prope montem. Prion dictum,
inveniuntur.

1.nbsp;T^Jf Aéysi S zpiXTàv Tovg stttx âcrrépxg h rfj
ahrov, haec dicit, qui dextra tenet septem stellas.

Supra 1:16 tantum diciturnbsp;h. 1. npxrav, firmiter

teuere, ita ut habeat potestatem eas servandi easque
perdendi, v. 11:25. 111:11. \'O TrspiTTscrccv ifj.ßsacc tSiv
sTTTOi \'Avxvim ràv %pvlt;jkov, qui ambulat. Quum Jo-
hannes primum Messiam videret (1:13) versabatur in
lampadum medio. Ne rem ita nobis fingamus, ac si
semper ambularet Messias, neque cogitemus de loco,
accurate l\'^i/Aaa r. A. %.: Christus inter septem erat
lampades, et quidem ita, ut, fere TrspnrizrMv, semper
earum curam gerat. Christus suae ecclesiae semper
consulit, et paratus est ad auxilium ferendum, si
oportet, ad puniendum. Quae descriptio omnino con-
venit epistolae, cum sequentibus unam fere efficiens,
et optime congruens cum comminatione s. 5.

2.nbsp;Ol^x Tcc \'épyx aou. Magis generale dicitur: scio

quidquis agis, tam bona, quam mala. Duo laudantur:

TOU XÓTTOV KSii T^V ÙTTOfMVî^V (jOU , et OTl QU \'Bvv^ ßx/TTäum

XXKOVÇ. Cum pronomen aov posteriori tantum jungatur
vocabulo, nee priori addatur, haec verba arctissime
cohaerere apparet: yJirog et OTroßov^-. h ^làduoïv vero
non est, ut Crotius voluit. Kóttoc, labor: fides eorum
non irrita fuit, sed fructus tulit, et cum Christo no-
men et cor dederant, in fide permanentes, non segnes
pigrique fuerant, verum fortiter ea egerant, quae
Christi decet discipulos. Nec laborem tantum impen-
derant, ÙTOfiovi^v etiam, patientem constantiam, sese
habere ostenderant. ZînjuS^y Tra^xv Tvxgamp;KjavLyxx.vTsc êv
r^ TÎa-Tst âpsTijv kx.) ÙTrofzovijv addiderunt. Si illa pa-
tientia iis jam opus erat in certamine contra mundum,
magis etiam ob gravissimas vexationes, quibus in urbe,
ob morum pravitatem tristem nacta famam, a Christi
inimicis, afiSciebantur. Kx) ort où lùvi^ ß. x. De for-
ma dóvi)! cf. Winer Gr. ed. 6, p. 70. BwraÇo! de gravi
dicitur onere. 2 Reg. XVIII: 14 quot;lîTî^riî^ h^f^ Dltî^
t^tî^N W^ ^rifl; ol 6: xTros-TpdcpyiSi xt ê,uoü- o êxv etti-
ÔT^Ç ê-TT ê\'^s, ßx(TTX(TCü, Mt. XX : 12 : houç j^f/Jv xùrov?
êTTûivjuxç ToJç ßxaTXo-xaiv to ßxpog Ty,q ^[yjpxç xxÀ tov-xxu-
(Tcovx. Act. XV : 28, al. Kxxo), oppositi Christianis,
mali homines, Christi adversarii. Quinam fuerint par-
tim ex s. 6 patet. Hosce tolerare nequis, et illos,
xkyovTxu hxvTOvg XTroaroKovg sJvxi êTTsipxuxç, tentasti.
Dicebant, se esse apostolos, se a Christo esse missos;
instituto vero examine apparuit, oti oùx sh)v et svpsc
xÙTobç ésuhTg. Fuerunt Ävxoi, yj/i Çsi^é^xsvoi rov ttoi-
• f^vîov, et viri XxXouvrsg h£o-Tpx,u.f/Jvx toû xttoq-xxv tovc
(/.XÔVITXÇ ott\'ktùi xùrcév, eos vero, quales essent, ex ope-

ribus mox discipuli agnoverunt. In hac laudatione
elegans est âvtccvàz\\x(jiç, in : hottov uqv et ov zakottia.-
zag et ori ov ^vvifi ^mrxtrxi et è(3d(TTXffizc. Secundum cl.
HERINGA, quinam illi falsi Doctores fuerint, non
definiri potest.

3.nbsp;S. arete cohaeret cum praecedenti : zx) vmiMvnv

gt; patientiam habes, xx) sjSxŒTxa-xg hx to ovo[yc,x f/,ov.

Ferre nequis malos, tulisti vero miserias propter meum
nomen, quia Christiani estis et fidem servare studetis.
Oi xaKOTrixKsc, defatigatus non es, cf. Joh. IV : 6.
KÓTTog et vTToiMvvj, quorum tibi laus debetur, minime
id effecerunt, ut defatigatione snccumberes. Est igitur
duplex Ephesinae ecclesiae laus : sedula fuit patiensque
et pura mansit. Haec omnia de priore valere condi-
tione, quia, si de praesenti intelliguntur, ss. 4 et 5
explicari vix possunt, non probanda videtur sententia.
Obstant jam ^üv^ etnbsp;Praes. et quae s. 2, 3, 6,

in Ephesinae ecclesiae laudem dicuntur locum habere
poterant, etiamsi primi arnoris jam evanuisset ardor.

4.nbsp;\'AAAà, jam non laus, sed vituperium auditur,

kxtoi itov , oti tiiv xyxtt^jv (jOV t^v ttpétviv xiflîjkaç,

cf. Mt. V : 23 : si prius reconciliare se oportet cum
fratre, qui quidquam contra te habet, autequam donum
Deo ofieras, multo magis certe Dominus audiendus,
cum afïirmat : xxtx lt;tov axoo. Primum dereliquit, amisit
amorem. Ubi autem hic deficit, ibi deficiunt TxwpÛTx
apyx, ibi opus est [xstxvo\'h^, ibi veritatis amor in sectae
studium abit, veri studiosi in contrarios ruunt errores
et in quaevis scelera. Primus amor, non prior, cf. s.
19, est amor, quem concepit dum Christus ei denun-
tiaretur: Jer. 11:2: ^DH ^flIDî HIH^ IQ^Î n3

riDHt^nbsp;amor, ex fide oriundus, erga

Christum. Hicce amor arctissime junctus est cum
amore fraterno, 1 Joh. IV : 20, ita ut, illo sublato, hicce
evanescat. Amor erga pauperes (Grotius, Ewald) h. 1.
nou indicatur, cum magis generale sit dictum. Et de
amore erga falsos doctores (Eichhorn,) sermonem ne-
quaquam esse posse, demonstrat s. 6.
5. Arete

cum praecedenti jungitur. Nluyif^évsvs ovv
TToùsv TraTïTcûKùcç, recordare igitur unde cecideris. Non
dicitur, recordare loci, de quo es delapsus, verum me-
mor sis, quam magnus et stupendus tuus sit lapsus.
Additur resipiscentiae adhortatio : iA.£Tcivévi(Tov kx) rà
TrpSiTx spyx m^ov. Debet cogitare unde delapsus sit,
et hac ipsa re impelli, ut conetur, primam illam recu-
perare conditionem factaque prima facere. E; Ta i^v,,
seil. iJ.arxvoa\'îç, ïpxofixi uoi, ax) Kivy/orco rijv Kv%vixv (tou
èx TOV TOTTOV xÙTîjç, êxv f/J/j ߣTxvoyjT(,c. De subaudito
ßarxvoalg cf. Winer, p. 515: de protasi post apodosin
repetita, ita ut duplex videatur apodosis, p. 479, 539.
Si non resipiscis apzof/Mi (roi : est Dat. incomm. Non
est, quod citentur Mt. XXI : 2, Hebr. X : 34, ubi pron.
propriam suam habet significationem et omitti non pot-
est, cf. Winer p. 140 sq. Mt. XXI : 5 et s. 16. Non
êkav(TOf/Mi, sed apxopcxi, res certissima. Eecte Bengel:
„Tanta constantia verbum apxoßxi in praesenti ponitur,
ut etiam subséquente futuro maneat : apxoyMi xxi xivwcc ;
apxoiJM Kx) TToKaßmcü s. 16.quot; Vide etiam Joh. XIV : 3.
Hoc loco non de ultimo Messiae adventu cogitandum,
verum de judicio singulari in Ephesinam ecclesiam.
Ultimus Christi adventus, qui totius Apocalypseos est
finis, et etiam 11:25, 111:11 indicari videtur, ad

omnes attinet ; h. 1. Messiae adventus ad Ephesios
tantum attinet pendetque ab sequenti eorum agendi
ratione. Si ad primum redit amorem, novum conqui-
ret laudis fundamentum: si vero non resipiscens per-
tinaciter agit, Dominus adveniens, mv^asi, removebit
candelabrum ejus de suo loco. En terribilis et certus
eius perversae agendi rationis exitus : candelabrum
removebitur, ecclesia Christiana non amplius Ephesi
erit: efficiet Christus ut ecclesiam esse desinat. Im-
probanda Grotii sententia: efficiam ut plebs tua alio
diffugiat, ubi major habetur cura pauperum, cum Au^i^k
non sit plebs ; Ewaldi : gratiani meam tibi detraham ;
aliorum : tollam a te, episcopo, ecclesiam, ne iili ul-
tra praesideas.nbsp;sunt ecclesiae, et remotocan-
delabro, tollitur ecclesia. Verba luce sunt clariora.

6. Christus, ac si timeret, ne nimis magna afFice-
rentur propter objurgationem iis factam tristitia, mox
denuo laudans eos compellat. Ita etiam cl. hekinga.
Non tantum quod vituperandum, optime etiam, quod
laudandum est perspicit et commémorât : à\'AXk tovtq
ix^ig, on fA,i(rê7g rà spya râv N/JcsAi^Vrai\', â näyu (yj(xS). Hoc
habes, non: boni, quod per se patet, verum simpli-
citer : hoc habes quod odisti : non hoc est : impro-
bare, (de Wette) verum toto suo ambitu totaque vi
TO !zi(T£iv est accipiendum ; cf. Ps. CXXXIX : 21 sq.

D^nwü? n^y^ n^Ssn .... mn» -nhn

IVn DO\'IÏ^S- Est vero odium in facta, non in homi-
nes. Facta odio prosequitur ecclesia, et quo majus
est odium, eo majores conatus, homines a perversa et
exitiosa, in qua versantur, via reducendi et ad Christum

perducendi. Nicolaïtae, quinam fuerint, disputatur, dum

5*

alii statuunt Nicolaum diaconum (Act. VI : 5) eius
sectae fuisse conditorem, alii, nomen respondere Bilea-
mitarum nomini. Traditio priori favere videtur sen-
tentiae: sed haec ipsa param sibi constat, habetque
quae in Nicolai diaconi laudem dicat : quosdam ho-
mines serius vocem, Mv trxpaxp^frêxi t^ troipxi, qua
Nicolaus usus sit, ad suas impuras nequitias detorsisse.
Forte ex ipso nostro loco orta est. Verosimile nomen :
Nicolaitae , Km) refert Hebr. vocem : Bileamitae.
(Di^ J^h\'D qui perdit, vicit populum). Utrum ipse
Apocalypseos auctor primus hoe nomine usus sit, an
exstiterit jam antea, certo dijudicare non licet. Haec
etiam cl. heringa est sententia, qui hoc vero ad-
modum esse simile existimat, Nicolaitas, quos hoc loco,
item sect. 15. commémorât Christus, eosdem esse, quos
sect. 14 dicit KpxTovvrxç tîjv ^i^xxm BxKaxf.^, et quos
tamquam Bileami vestigiis insistentes describunt Petrus,
in 2 Ep. cap. II : 15 et Judas s. 11. Hi vero profani
videntur fuisse homines, qui, cum ipsi flagitiis essent
dediti, in ejusdem criminis societatem quoque trahere
anniterentur Christi cultores; imprimis quoque eos in-
vitando ad epulas, in honorem Deastrorum institutas,
quibus vesci solerent carnibus, Diis immoiatis, et ve-
nereis indulgere libidinibus. Simili autem modo ac hoc
loco nomina Hebraea et Graeca aequipollentia permu-
tantur in Apocalypsi et junguntur, ut: quot;Aßa^^ccv et
quot;Attoxâvccv. c. XI : 11.nbsp;et AiäßoXoc. C. XII : 9.

XX : 2. Conf. c. 1:7. III : 14. Videntur Nicolaïtae
haud ita procul distare ab iis, qui s. 2 commemorati
sunt. Ne dicat quis, meram tune fore tautologiam :
memor sit, s. 4 reprehensam esse ecclesiam, et nunc,

etiamsi quid contra illam liabeat Dominus, id laudis
illi debetur, ut jam supra dixerat: eosdem odit, quos
Dominus, malos tolerare nequit: omisit primum amo-
hac vero in re consentit cum Christo. Illud no-

rem

men: xxkû) certe latius patet quam hoc Nicolaïtarum:
verum hi inter xaaovg ponendi. Etiam Nicolaïtae semet
ipsos tamquam apostolos indicari potuere, si, Paullinae
libertatis fautores, vel potius ea abutentes, aeque ac
ille, apostolos se esse gloriabantur.

7. \'O £%CÛV oug àxomàroi. Non indicat sing, olg aurem
spiritualem, sed idem ac ^r^.^Mt. XI : 25. (Mr. IV: 9.
Lc. VIII: 8. Mt. VI: 22. Est formula, quae omnium
postulat attentionem. \'Awurarw, secundum Züllig: au-
dierit, i. e. quod audiit, sequatur. Non recte: propria
aor. imp. haec est vis : ponitur, quum de facto quodam
sermo est, quod mox finitur vel ad quod facienduoi
consilium mox iniri debet. Mr. 1: 44. asxmh M^ov t^
lepsï. III : 5. exremv t^vnbsp;aov. Act. XXIII : 23.

iroiuÂaoirs (TTpaTiurag limo^ioug. Ad factum quoddam
indicandum, quod statim peragi debet, nonnumquam
additur vüv : Act. X : 5. xxÀ vvv Trépt-^^ov hlpxg. Imper.
praes. vero haec est vis: locus ei est in factis, quae
jam initium ceperunt, quae per aliquod durant tempus :
de legibus igitur et statutis ubi sermo fit : Rom. XI : 20.
fjtM v^nM!ppév£i. XII: 20. èxv itstv^ o s^Spég
avTÓv. Imp. praes. magis consilium exprimit, aor, ma-
gis urgens et fortior est. Ex hisce etiam aor. imp.
nostro loco explicandus. Heeinga : „mo-ira, num-
„quam occurrit in Evangelio Johanneo, unde patet,
„illum Jesu orationes non finxisse,;sed ex convenientia
„animi sui et Jesu locutum fuisse.quot; Audiat ergo t/ to

TTvsvßci xiysi toilç skkäwIm? , quid dicat Spiritus s. (1:4),
qui Johannem corripuit et prophetam reddidit. Spiritus
s, est spiritus Christi; illius etiam hujus sunt verba,
Heringa: „Numquam Christus se ipse to trvsûfoz di-
„sit; sed quoniam Spiritu erat plenus (Matth, HI: 17.
„Luc, IV :1) Spiritus loqiii dici potest. Posses etiam
„ita explicare, ut Johannes, quae Jesu nomine scriberet,
„notaret Spiritu ductus. Prius malo.quot; Jam in univer-
sum dicitur : ecclesiis, non ecclesiae : ad omnes omnino
hocce monitum spectat ecclesias. Et non tantum haecce
epistola, verum totus etiam liber, quia verba continet Spi-
ritus, cognosci debet ab omnibus. Ta vixovvri, illi, qui
vincat ; nil aliud hoc verbum significat, et puri, pil prorsus
abest sensus. Indicat victorem, periculis et mundi ille-
cebris non succumbentem. Qui haec audit, iisque obtem-
pérât, vincet. (1: 3.) Vita humana saepius sub pugnae
imagine proponitur, in qua Christi tantum discipulus,
Servatoris potentia, victor evadere possit. Sic jam Job,

vn:i: pii-h:^nbsp;Eph,vi: 12,pml

1: 30, 1 Tim. VI : 12. 2 Tim. IV : 7. Tali victori, ad
finem usque perseveranti, (Mt. XXIV: 13) (pxysh,
concedam ut edat sk tov ^väov rng ^ccijc, o èanv iv tcp
TTxpsi^shcp Tov Ssov !Mv, de arbore vitae. Non de Evan-
gelio, nec de Spiritu sancto, nec de Christo cogitan-
dum, verum imago est arboris vitae, quae in Paradiso
aderat (Gen. 11:3 J^p,nbsp;cf, XXII: 2, quaefru-

ctus dabit novorum Hierosolymorum incolis. Illa arbor
in paradiso est (Lc. XXHI : 42. 2 Cor, XH:4,) Dei.
Christus, qui suos discipulos victores reddit, etiam
gloriam suam cum iis participât, cum ipse, eodem in
throno ac Deus pater considens, victoribus, quod pro-

misit, tradit praemium, vitam aeternam. 1 Joh. 11:25.
T. ê. cf. Ill: 2, 12. Joh. XX : 17. Quod ad no
men, mysticiim qnidam illi tribuerunt sensum, aCpsrroi;
ductum putantes ab sCphßi, inmitto, manum applico.
Johannes eertam sibi cognitarum ante oculos habet ec-
clesiarum conditionem, qua re haec, et alia, quae de
ecclesiarum nomine in medio proferuntur, mittaraus.

Epistola. (11:8—11.)

Ad Smyrmeam ecclesiam..

Smyrna, duodeviginti boras ab Epheso distans, ma-
gnifica et ob commercium, quod ibi cum aliis erat,
Celebris urbs erat, quae gloriabatur Homerum intra
suos muros primam intuitum esse lucem. Unde et a
quonam Christi notitiam acceperit non liquet, fortasse
ab Apostolo Paullo, quum Ephesi versaretur. Etiam
nunc splendida est urbs, eundemque tenet locum quem
olim. Unica e septem est urbibus, quae adhuc viget,
habetque nomen Ismir. Plus 30000 ibi habitant Chri-
stianorum.

8. Kûi] rifnbsp;ri?? h ^iMßVJfi hnKvitrixg ypôù^ov.

Putarunt nonnulli h. 1. Polycarpum innui hujusque
opera esse factum, ut ecclesia Smyrnaea nullum a Do-
mino acciperet vituperium. Conjectura est, quae pro-
bari vix poterit, cuique chronologia obstat. Tikh Kay et
0 vrpcÓroc kcÀ b Uxoltoc, U ayévaro vazpoç Ksù s^m^v. Haec
dicit primus et ultimus. cf. 1:17. 18. Jes. XLVIII : 12.

to Sû.

Indicatur igitur ab aeterno Christum fuisse, ad
aeternum eum mansurum aeque ac Pater. Mortuus fuerat
et reviviscit. Indicat Jesus suam de morte resurrec-
tionem, quae Smyrnaeae ecclesiae solamini et spei esse
debebat. Mortem non timere debebant: Dominus enim,
qui mortem vicit, etiam eos in vitam revocandi habet
potestaten!.

9. O\'ùà (tou tviv ÔXixpiu xx) ty,v tttoùxs\'ixv. De prono
mine lt;tov ante duo nomina cf. Joh. XI: 48. Act. XXI:
11. Le. XII: 35. Ap. 11:19. Si arctius haec nomina
conjunguntur postponitur pronomen, ut s. 2. Nisi pro-
nomen praecedat repetitur ut Act. IV : 28. Novi affli-
ctionem et paupertatem tuam. Sermo non est de ope-
ribus, sed de iis, quae perpessa est ecclesia. Oppressio,
generale dictum; paupertas, secundum de Wette, ex
illa oppressione orta. Potest fieri ut ita sit : sed me-
lius tunc pronomen pone ultimum positum esset sub-
stantivum, et nude ponuntur ùk., ttt., ßaxlt;t0yirjjx. Heng-
stenberg putat respici ad Jac. H : 5-7 et dicit: Judali
accusabant Christianos, et pecunia data judices sibi
habebant faventes, quo Christiani in magnas venerunt
miserias, quae quam minime improbanda est sententia.
Vid. et Mt. VI : 29. Lc. XH : 21. 33. 2 Cor. VI : 10
Vin:2. 9. 1 Tim. VI: 6, 17, 18. \'aaa^nbsp;J,

dives vero es. Etiamsi terrestribus eges opibus, the-
saurum in coelo te habere gaudere potes. H. 1. respici
ad Poljcarpum (dives fructibus) perperam nonnulli cen-
suerunt. Cf. Hl: 18. Mt. VI: 20. 1 Cor. 1: 5. 2 Cor.
VI : 10. VIII : 9. Kx) Thv ßKxfrCpm^iav sk ra. Af-
róvtccv \'lov^xiovç shxi sxuTohc, xoCi ovx smy, àXKà (rvvx-
rxyii tov (txtxvx. Et falsam criminationem eorum qui

perhibent se Jndaeos esse. BXm^iiii^lix de quavis cri-
minatione falsa, qua quis infam atur, adbibetur : vid.
Matth. XV: 19. Eph. IV: 31. Col. 111:8. 1 Tim. VI:4;
alibi de eo, qui impie contra Deum loquitur, Ap. XIII :
1. 6. XVII : 3. Hujus rei multa habemus exempia:
Act. VI: 14. XHI:20. XIV: 2. 5. 19. 1 Thess. 11:14
sqq, 1 Tim. 1: 13. Hoe loco est criminatio falsa con-
tra christianos. Nihil enim non impium illis objicie-
bant Judaei, secundum cl. heringa maxime hoe,
quod, deserta veteri religione, omnem respuerent reli-
gionem ac pietatem. Judaei igitur gentiles in Chri-
stianis persequendis adjuvasse videntur, accusantes et
calumniantes invisi Nazareni asseclas. (Act. XVII : 5, 6.)
Eusebius nobis tradit, etiam cum Polycarpus morere-
tur, Judaeos implacabili odio Smyrnaeos Christianos
persecutes esse, et impedire conatos esse, quomiuus
Polycarpi cadaver iis traderetur. \'Ez fontem indicat,
e quonbsp;oritur. Joh. 111:25. Dicebant isti, se

esse Judaeos (minS laudandum populum), et Abra-
hami progeniem ; non vero sunt, cf Rom. H : 38 sq.
IX: 6. ih),, sunt Satanae coetus. Duiss gloriaban-
tur se essenbsp;Satanae erant as-
seclae, (v. Joh. VHI : 41 sqq.) qui Dei Christique est
adversarius et regnum coelorum perdere conatur.

10. amp;x!\\piv jam perpessa erat ecclesia, instabant
etiam majora: verum /y^ijTsv, inquit Dominus, (poßou x
fisxxsiç TTxcrxsiv. Nihil timeas eorum, quae perpetieris.
(PuÄXKyj, carceres quosdam manebant ex illis; ù^àv
seil.nbsp;cf. Joh. XVI: 17. 2 Tim. III: 6. 2 Joh. 4.

Cogitandum de gentilibus, qui ßxcilt;T(pgt;ifMi)t facta, eos
in carcerem conjecturi erant. Dicitur ^ixßoXog hoc

facturus, (nomen Gr. ut. s. 9 Hebr.); Christi hostis,
qui hominibus ad sua consilia impetranda utitur, Job.
XHI: 27. Hoc fiet quot;m Trsipxtrê^Te, non ut fidem tuam
inter maxima pericula probare, eoque consummatam
virtutem monstrare possis, verum ut, fieri si posset,
a Domino avellare. Tentatio, moderante Deo, insti-
tuetur a diabolo, (cf. HI: 10), Per breve tantum tem-
pus illa SxiiJig durabit: decem dierum spatium tam
miseriarum indicat brevitatem, quam praesertim hoc,
quae mox sequerentur a Deo esse definita. Praeter
Dei voluntatem nil fit. Zlillig ad Josephi, in carce-
rem conjecti, historiam (Gen. XL) b. 1. alludi false
opinatur. Somniaruut de decem diebus, de decem an-
nis, de decem Chr. persecutionibus, de decalogo, cet.
Si eum, qui animam una cum corpore perdere potest,
amicum haberent, quid illi metuendi, qui corpus tan-
tum necare poterant? Thov TridToq xxpi êxvxTou, fidus
usque ad mortem fias (non \'hêi) in sequenti angustia,
ita ut ne mortem quidem timeas. Act. XXH : 4, Indica-
tur fidei altitudo, non longitudo. Sequi eos oportet
Christi exemplum, Phil, II : 8; quo facto, no.), si ita
fidus manseris: est fortius quam si scripsisset: Tria-Tog
ysvoiJ.évog, cf. Luc. X : 28. Mt. VII : 7. Jac. IV : 7.
Luc. XI: 9; quo facto tov aTsCpxvov rijg ^co^g tibi dabo.
Vitae corona idem ac vita, beatitudo aeterna, 2 Tim.
IV : 8. 1 Petr. V : 4, Jac, 1:12.

11. \'O sxuv kts. \'o viköiv ov (jlm (x^lkvfi^ £k tov qlz-
vxTov TOV hvTspov. Qui vincit, a secunda morte, quae
describitur c. XX : 6, 14. XXI: 8, non laedetur. Oy
quod nullo omnino modo fiet; est negatio fortior.
cf, HI: 3. Winer,p. 449, sqq. 454. \'AhKshêxi ut VI: 6.

VII : 2 sq. al. \'Ex, tamqimm fons rou dd. cf. VIII ill.
Altera mors est aeterna post mortem damnatio; v. Mt.
X : 28. Mr. IX : 43 sqq. Smyrnaea ecclesia exemplum
praebet fidei, quae omnia perpeti audet. Putarunt
nonnulli mysticam nomen: llfxùpm habere significatio-
nem : synonymum illud habuerunt r^: fivpox. Myrrha
in Palaestina et Arabia obvia ad unguendos inservie-
bat defunctos, et inter odores habebatur. Sic Vitringa :
„Myrrha itaque nobis hie symbolice figurât graviores
ecclesiae afflictiones, amaras quidem et ingratas carni
Trpoç TO TTdpov, sed ex quibus fructus provenit vere
salutaris. Solet enim eas Deus sua providentia eccle-
siae immittere, ut electos et electorum fidem praeser-
vet a corruptione cet. Ingeniöse certe inventum, sed
habendum inter commenta.

IIK Epistola. (11:12—17.)

Ad Pergamenam ecclesiam.

Pergamus, fere 25 horas a Smyrna distans, metro-
polis Mysiae, et regum Attalicorum quondam sedes,
ad flavium Caïcum sita erat, in planitie, altis monti-
bus ad orientem cincta. Regnum Pergami, a^ 283
conditum a Pbiletaero, imprimis Attali I opera in
altum gloriae gradum evectum est. Non minus Aescu-
lapii templo, quam charta, quae ab ea nomen Perga-
menae duxit et immensa bibliotheca nobilis fuit urbs.
A°. 133 a postremo rege, Attalo III, Romanis testa-
mento tradita est una cum circumjacente regione, Bi-

biiotheca praeclara ab Antonio, ut Cleopatrae donaretnr,
Alexandriam translata est. Medicus Galenus ibi erat
natus et Aesculapii templum, ibi exstructum, asylo
erat \'). Quomodo Evangelium eo pervenerit nos latet.
Hodie ruinae tantum supersunt prope urbem, mme, Ber-
gamo dictam, quae plura continet Christianorum millia^).

12.nbsp;T/x^a Xsyei o axm Tvjv po^Cùxîxv t^v oi(j\'ro!xov r^v
O^alxv. \'A(Tvv^éTccc. Gladius bipennis, acutus, (cf. 1: 16)
quo adversaries trucidât. Est verbum Christi omni-
potens, V. Jes. XI : 4. XLIX : 2. Hebr. IV : 12. Om-
nino hicce titulus convenit cum s. 16.

13.nbsp;OUx TOV XXTOiKSÏÇ\' OTTOV 0 ôpôvoç TOÜ (TXTX^VX. NOvi ,

ubi habites, ibi nempe habitas, ubi Satanae est thronus.
\'\'Oirou etc. est explicatio et fere responsum, datum tw:
TTou KXT. Hoc ecclesiae laudi est : fida mansit, etiamsi
in ea degeret urbe, ubi sedem fixerat Satanas. Ita
alludi ad Aesculapii, serpentis vel dracontis symbolo
repraesentati, cultum et templum, vix credo : Ephesus
non minus Christianae fidei adversa erat Dianae cultu,
quam Pergamus Aesculapii; neque hoc dicitur, quia
magistratus Eomanus Pergami tribunal habuit 2) : aliae
enim etiam Asiae urbes id habebant, verum ob ec-
clesiae persecutionem dictum puto, ex gentilium ortam
fanatisme. Ut s. 9, 10, sic quoque hic Satanas vexa-
tienum, quibus Christiani Pergameni afificiebantur, ha-

1)nbsp;Cf. Tae. Ann. III. 63. Consules......apud Pergamum Aesculapii

compertum asylum, retulerunt. V. Plinius H. N. V, 33.

2)nbsp;Cf. Choiseuil Gouffier, Voyage pittoresque de la Grèce, 1809.

3)nbsp;Plin. H. N. V, 33: Pergamena vocatur ejustractus jurisdictio: ad

eum convenimit Thyatireni, Mygdones......aliaeque inhonorae civi-

tates.

betur reus ; ad necem usque eos perseeutus est, merito
igitur ibi sedem fixisse thronumque collocasse dici
poterat\').nbsp;xpxrsïg rè oi/oy.x, uov, et tenes nomen

meum. Nomen Christi amplectitur ipsam Christi per-
sonam, et nomen illud tenetur (11:3, 111:8,) con-
stant! Servatoris confessione. Christianos se esse pro-
fitebantur, etiam tunc {xpxraic;). Hca ovx vfpvmcc 7v,v
Trltrriv [xov, oùx h rcäc yj[j,spaiç, xlg \'AvrÎTrxg, o f^àprug
[MU ê TTKTTog, oç xTrsxrdiôi^ TTxp\' ùf^Tv. Et lidem meam
non denegasti; est Gen. obj., fides, Christo habita:
Mr. XI : 22. Rom. III : 22. Gal. II : 16. III : 22.
Eph. III : 12. Phil. III : 9. .Jac. II : 1. Apoc. XIV :
12; ne illis quidem diebus, quibus Antipas, fidus
meus testis, qui apud vos interfectus est. \'Oùx iv
T. indicat, tunc eos ansam habuisse Christum de-
negandi, verum ne id temporis quidem id fecerunt.
Multam operam impenderunt in hacce extricanda sen-
tentia viri docti, quam hic referre longum est, Sim-
pliciter y,v intelligendum videtur, quod centies omitti-
tur: og omnino retinendum ob lectionis duritiem, Va-
ria de Antipa narrant : eum Domitiano imp. occisum
ajunt Menologia; Martyrologia, eum in taurum aene-
um fuisse conjectura ardentem: historia vero nil certi
de illo novit, quod non mirandum, cum tot millium

1) Ziillig, ita verba nostra interpretatus est: Proprio Pergami non
erat Satanae thronus, verum ibi sita erat, ubi eius erat tbronus, i. e. ver-
sus septentrionem; nam traditio fert Judaeorum septentrionem versus
satanam habit are, et Johannes nunc dicit eum Pergami, i. e. in ea es
Septem urbibus, quae septentrioni est prosima, thronum habere. (Sein
Hauptquartier.) Sapienti sat.

martyrum perpauca tantum ad nos pervenerint nomi-
na, et Antipas, Pergamenis quidem notus, in universa
vero ecclesia non adeo insignem tenuerit locum. Heng-
stenberg nomine Antipa Timotheum indicari autumat:
oivrWxc, (adversus quemque): quum Deum colere
nemo possit nisi opponat se mundo: qui igitur Deum
colit:nbsp;, estnbsp;, qui ergo Timotheus Per-

gami martyrium subiit. i) Nec majoris momenti de-
rivatio ab: ivT/ ^t^^ttä, nec illa: \'AvtIttxc == \'avrltrarpog
= hÓTTocTpog == hf/,oov(Tioc = Athanasii doctrina. Anti-
pas simpliciter contractum ex \'AvriinzTpoc, ut KAföW?
ex VihaQTrxTpoq, Luc. XXIV: 18, cf. Winer, p. 93. quot;O
JTOU O aoiravxq zxroiKsï, apud vos, ubi Satanas habitat.
Quae vis insit his paucis verbis, si attendes, intelliges.

14. quot;AaXx ezcc xarx trov oXiyx. Pauca vero contra
te habeo. \'OA;V« notionem universalem habet: v. Wi-
ner p. 158. Non totam ecclesiam, falsa inquinatam
doctrina, reprehendit Christus: contra illam habet,
quod tales falsi doctores ibi versabantur, quos monere
omiserat: szsic ênsT, in ea urbe, ubi fides non dene-
gabatur, ne dirissima quidem vexatione, xpxTouvraq
rvtv h\'^ax^v -ExKczäi/,, quod igitur eo magis improban-
dum, oqnbsp;TÜ BxAizk ßßiXslv (TyJ,v2x?,ov IvÜTriov

tm ulm quot;lupoil^k kx) cpxysTv sl^ccxóêvtx xx) trcpvsmxt.
Habes ibi, qui tenent doctrinam Balaam, qui Balak
docuit, offendicülum Israëlitis objicere. Kpxrsh, cf.
s. 15 et 13. Bileam Balak suasit, ut Israëlitas ad epu-
las, Baäl-Peor sacratas, comedendas vocaret, quae scor-

1) Badem ratione Olshansen noraen: Ciiristophori Columbi invenit in
nomine: Jnstini Mart.

tationi junctae erant : de ejus historia cf. Num. XXII—
XXV. Ai^xx^ B. non quidem, ut Nicolaïtarum, do-
ctrina fuit, sed consilium potius, vero recte, se-
quente sTiBxcksv ra B. Consilium ei dedit, offendi-
culum iis objicere. A;S. ceterum cum duobus Acc.
construitur, cf. Joh. XIV : 26 : lihx^ai ù.uxg ttxvtx ; cf.
etiam Job XXI : 22 : IdS? ^ : Acc. rei,) et Winer,
p. 203. Bxx, (TK :nbsp;pi, V. Lev. XIX : 14. 1 Sam.

XXV : 31. Ps. CXIX : 165. Jes. VIII : 14. LVII : 14.
Rom. XIV : 13 ; objicere al. impedimentum, quo hae-
reat et a via aberret (Jac. 11:10). Suasit Balak, ut
pelliceret Israëlitas ad cpxy. k. Tropv. Uli igitur,
quos ante oculos habebat Messias, idolorum sacrificiis
vesci scortarique suaserunt Christianis. Paullus eos jam
novit: 1 Cor. X. Imprimis haec doctrina propria Gno-
sticis, qui liberam mentem nulla inquinari posse re
statuebant. Eusebius (4, 7.) de Basilide narrat, eum
docuisse, nihil prorsus referre idolorum vesci sacrifi-
ciis ; et Irenaeus tradit (1, 6) : KxÀ yxp si^caÂoûurx
xdcxcpopcoç è(TÔiûV(Tl, (jLViïS [Jt,OKÙV£(jdxi ÙtT XÙtÛV ^y0Ü[MV0l,
kx) £7r) ttxdxv SOpTXTlßOV TUV sôvâv TSp^plv, s\'iÇ tlfj^v tSiV

sl^éxuv yii/ofj.ér/jv, ttparût uvvlxa-iv. Huic autem rei scor-
tationes erant j unctae. Act. XV : 20.

15. Ouraç exaiÇ kx) cru KpxroûvTXç rijv ^i^x^h\'^
Xciircèv èfzo\'iccq. Ita, eodem modo ac Israëlitae ad sa-
crificia idolorum comedenda vocati sunt, suasore Bile-
amo, etiam tu, similem in modum, habes, qui Nicolaï-
tarum ten ent doctrinam. Apparet Nicolaïtarum doctrinam
arcte cohaerere cum Bileami agendi ratione, et Ni-
colaïtas haberi Bileamitas, Significationis rov: ovrccç
memores, non ita explicare sensum possumus: aeque

ac habes Bib porro et Nicol. habes. Ovtcc: - - - óyxiccc
comparationeni indicat tiUormn IsraëUs cum ipsa ec-
clesia, quae et ipsa {zzi rj) istos falsos habebat doc-
tores.

16. Msrxi/o\'j^a-oi/ ovv • resipisce igitur. Respicitur ad
universam ecclesiam, quae Nicolaïtas toleraret; debe-
bat istos in rectam ducere viam, aut, si jam demor-
tua essent membra, ^bscindere. Ei Ts /u,-/,, (cf. s. 5)
ïpxof^xï 0-01 TXZV, mox tibi adveniam, festinans adero,

XM TTOXsfy.WCO fA,£T XUTCÓV £V T^ ÓOUCbxli^ TOÏ) (TTOlJ.XrOC f/,OU.

Certabo cum illis oris gladio. \'Ev r. p. Praesertim in
Apoc. praep. h adhibetur de instrumento, ubi cetero-
quin Dat. poni solet instrumentalis. Ap. VI: 8. XIII:
10. XIV : 15. Lc. XXII: 49. Mt. VII: 6. Rom, XV: 6.
Cf. Jud. IV : 16, XX : 16. 1 Reg. XII: 18. Ex. XIV:
21, al. Ad ecclesiam Messias venturus erat et cum
Nicolaïtis certaturus; tota vero ecclesia tristitia inde
afficeretur {(tcz), nisi resipisceret, et quorainus ipsa
negligentiae accusaretur prohiberet. Imo, infamis fie-
ret apud omnes, qui audirent, Christum animadver-
tisse in adversaries suos, qui tamen Pergamenis quasi
fratres erant, cum eos e societate sua ejicere debu-
issent. Cnm gladius dicatur rou lt;TTÓf/.xTog ad angeli
contra Bileamum gladium respici non videtur, cum
vero ex ore prodit, significat: sententia pronuntiata poe-
nas sumam.

17. \'O ovi; XK. Tw VIKOUVTI , ^ccau xvr^ TOV f^xvvx
TOV zsKpvpcpisvov. Illi, qui vicerit, dabo de manna oc-
culta. Hoc unicum est exemplum, verbum h^óvxi con-
strui cum Gen., cuius tamen vis facileperspiciturcum
mox Ace. sequatur. Statim jam patet imaginem prae

beri futurae beatitudinis, v. s. 7, partim edenda manna,
partim candido lapide accipiendo. Nota Judaeornm
traditio, a Jeremia vascnlum mannae, dura templura
a Nebucadnezare diruebatur, esse conservatum, et il-
lud, adventu Messiae, in lucem esse proditurum. Ad
banc vero non respicitur. Christus ipse se panem vi-
ventem, veram mannam nominaverat. Joh. VI: 48 sqq.
et promiserat se, pro mundi vita, panem, i.e. corpus
suum daturum esse. Hancce mannam, panemcoelorum,
quae futurae vitae nutrimento est, v. Ps. LXXVIII : 24,
(intimam cum Christo communionem) consequentur vic-
tores, qui et ipsi a deastrorum abstinuerunt sacrificiis
et alios ad meliorem eonverterunt mentem. Dicitur
occulta, quia in futura tantum beata vita in lucem
prodit, cujusque mannae dulcedinem mundus ignorât,
quamque nemo novit, nisi qui eam gustaverit. Si recte
vidimus, Nicola\'itarum sectam cum Gnosticis cohaerere,
qui mysteria ethnicorum in Christianorum usum con-
vertere studebant et occultorum in lucem proferendorum
artem callere se gloriabantur, cur hoc loco de manna
occulta et nomine ignoto sermo fiat, in aprico est. Km
ot-vTop •■h^Oov Ksvxnv, et dabo illi candidum calcu-
lum. Non cogitandum de Graecorum more lapillis al-
bis reum absolvendi, atris condemnandi : talibus enim
lapillis nulla inscribi solebant nomina, nec ipsi reo,
verum judicibus, magistratui dabantur ^ ; nec depon-
tificis summi ornamento pretioso; nec de ludis Olym-
piads, e quibus victores, patriam intrantes urbem,
tesseram accipiebant, in qua quid emolumenti accipe-

1) Cf. Theoplirastus, Char. XVII. (XXI.) n-a /j.E/jilt;^tfjioLpia;.

t

rent, indicatnm erat i). Hoc modo tenendum, anti-
ques parvis lapillis inscribere solere. Dicuntur hic albi
esse, quia est color Candidus, splendens, v. 1:14.
HI: 4, 5. IV: 4. VI: 2 cet., puritatis indicium. Non
lapilkim tantum accipiet, verum lapillum, in quo ovof/.iZ
Kxivov ysypxij^ij.svov, o ov^£)c ollav, si ßi^ o Xx/zßizvccv,
novum inscriptum est nomen, illi tantummodo notum,
qui lapillum acceperit. Kaivov, omnia nova sunt: no-
men, carmen, coelum, terra, Hierosolyma: XIV: 3.
XXI: 2. Novum erit nomen (cf. Jes. LXH: 2, LXV: 15:
(int«) IT\'innbsp;non Dei aut Christi, verum

quod quisque vtxZv accipit, et praeter eum nemo in-
telligit; novum est, quia indicat novam post hanc vi-
tam et beatam conditionem: ille solus id novit, quia
nemo de hacce beata judicare potest vita, nisi qui
ipse beatus est. Quid nomen sit, ignoramus et luben-
ter subscribimus Bengelii verbis, infra laudatis.

Qood ad Pergami nomen, monuerunt nonnulli, ec-
clesiae , quae ibi erat, sedem fore in urbe corroborata,
rifpyi,«.;^, at juxta Satanae thronum. Haec vero mit-
tamus.

1)nbsp;Putarunt alii h. 1. indicari tesseram, qua carere nequit, qui in
superorum triclinium admitti cupit, et vocarunt illam: „Einlassbillet.quot;
Omnes vero hae sententiae cum disertis epistolae verbis, hac illave ra-
tione, pugnant.

2)nbsp;„Möchtest Du wissen, was Du für einen neuen Namen bekom-
„men wirst? TJeberwinde 1 Vorher fragst Du vergeblich, und nach
„her wirst Du ihn bald auf dem weissen Stein geschrieben lesen.quot;

IVta. Epistola, (11:18—29).

Ad ecclesiam Thyatirorum.

Thyalira, in Lydia sita, 19 horas Pergamo abest,
in via, quae Pergamo Sardes ducit, prope fluvium
Lycum. Habebatur inter civitates inhonoras. Non con-
stat, unde et a quonam Evangelium acceperint Thya-
tireni: si conjicere licet, videtur Lydia, mulier quae
purpuram vendebat, Thyatiris relictis Philippos pro-
fecta, ibique fidem Christianam amplexa, et ab Apo-
stolo Paullo instituta, (Act. XVI: 14 sqq.) prima ejus
semina ibi sparsisse. Hodie vocatur AA;-Aisar, arx alba,
qui est pagus fere 25000 incolarum, 3000 continens
Christianos, qui Graecae addicti sunt ecclesiae et exigua
N. F. gaudent notitia.

18.nbsp;Tàls AfV« O v\'m reu @soü, haec dicit Dei filius.
Ex forma, qua Messias, hominis filio similis, Johanni
apparuerat, jam patet, eum Dei etiam filium esse, quo
(cf. s. 27) respicitur ad Ps. II. Habet tquç o0ôoix[mùç
xùroïi àç (pKôyix, Tupog, oculi sunt ut ignis fiamma, omnia
perscrutantur et clarissima ponunt in luce (1:14), v.
s. 23; cl TTû^sç xÙToû o[Mioi xo!-KKoXißhcfi, et aeri pedes
ejus sunt similes, qui certo incedunt gradu et quae ob-
stant obteruntur, (1:15) v. s. 27. Oratio variata pro:
rohq TTolag oyxiovçj cf. Winer, p. 509. sqq.

19.nbsp;ffou rà spyx, xa) t^v àyxrrvjv, kûù tî^v tticttiv
y.ûi) Thv ^iccxoviûiv, xoi) Tîjv vTC\'Ofiovv^v (Tûv. quot;Zou praeponitur^
ut major ejus sit vis, v. Winer p. 140. Novi tua
facta ; générale dictum ; mox qualia sint exponitur : ày.,

6*

î!-., ÙTT. Cum post ultimura tantum nomen prono-
men (TOV ponatur, exinde patet arctius ea cohaerere. Sunt
duo paria, quorum membra sibi invicem respondent;
laudatur amor et fides, sustentatio et patientia; amor,
qui pauperum manifestatur subventione, fides, quae
constanti probatur patientia. Amor, sensu latiore su-
mendus, (amor erga Deum, Christum , fratres, omnes,)
eos permovit, ut pauperes sublevarent. Act. XI : 29.
1 Cor. XVI: 15. 2 Cor. IX : 12 sq. Fides effecit, ut
patientes miserias ferrent, quibus mundus eos afficie-
bat. Additur: km rà spya (tov rà hxo\'-\'Tcz ttKsIovx tc~üv
TrpÛTuv, et facta tua postrema, primis majora. Non
tantum harum iis datur virtutum laus, progressus etiam
laudabiles fecerant, ita ut hujusce temporis facta longe
iis praestarent, quae cum Christo nomen darent, fe-
cerant. De ecclesia Ephesina contrarii quid dicitur s. 4.

20. \'A\'.Aij; excc xxrà (Toù, on xCpéïg rijv yvvxïxx quot;Is^x-
Cf. s. 4. \'ACpaL:, ab â^ko, (Winer p. 75) expHcat
glossa repudianda permittere, sinere : non dimittis
t. yvv., mulierem. Non mirum pronomen crau a non-
nullis (de Wette,) e textu esse ejectum : exscribentium,
qui incogitanter rem suam agebant, est lapsus. Haecce
muHer, xiyoutrx, ztL, constructione mutata pro: r^v
Xsyovaxv. Nimis artificiosa, quam Winer p. 473 com-
mendat, lectio videtur: quae, dicens cet. Legendum
videtur participium, substantive positum, cf. 111:12
IX: 14; mox, oratione mutata, haecce participii con-
structio transit in verbum finitum : ^zSi^xa k. ttXxvx.
Tovg efa/ou quot;SouXom; pertinet et ad et ad ttXxv., et to :
TTopysvcrxi xx) CpxysTv £i^:cxéôvtx ad to : hd., quod sequente
ttXxv. tamquam falsa doctrina notatur. Illa igitur inu-

lier, Jesabel, quae prophetissam se esse profitebatur,
docuit et seduxit Domini servos, ut scortarentur et
carnem sacrificam ederent; non est hysteron proteron,
verum to : Tropv. praecedit, quia summa Thyatirenorum
erat labes. Religionis speciem praetexere baud eru-
bescebat nefariis stupris vitaque lasciva. Eadem igitur
docuit, quae a Nicolaïtis commendabantur. Haue vero
ita agere irapune sinebat ecclesia, (s. eius âyysKoç),
Mulier ecclesiae optime erat nota; verum ejus nomen
reticetur, et Jesabelis nomine insignitur, quia ejus
agendi ratio Jesabelis referebat exemplum. Jesabel,
Acbabi uxor, filia Etbbaälis, Sidoniae regis, ad om-
nlgena vitia, ad idolorum (Baal et Astarte) cultum,
ad scortationem maritum pellexit et Israëlitas pellicere
enixa est. (Cf. 1 Reg. XVI : 3J. XVHI : 19. XXI : 25.
XXII : 53. 2 Reg. III : 2. IX : 22 sqq.) Ista mulier
Jesabelis referebat mores; et ut supra, qui Bileami
tenebant doctrinam, Bileamitae s. Mcolaïtae, sic baecce
mulier Jesabel dicitur, ejusque asseclae Jesabelitae
erant. Hocce Jesabelis nomine sectam indicari jam
per se haud probabile est et ipsis verbis refutatur.

21. KoCi ï^cczx xitTiiß %ûcVi5v, wa i/,£Tizyo^(n^, zoCi où ôé-
Xsi fiSTxvowoii £K T5?ç TTopvêiixg ûiùryjç. Apparet satis diu
eam pestiferam doctrinam sparsisse, qua re admodum
ejus culpa augebatur. Tempus, dilätionem Dominus
dederat, atque etiam nunc dat, quo resipisceret; frustra
vero dedit : resipiscere non vult. {où êéxsi). Etiam quod
ecclesia eam tulerat, divinae clementiae ei erat testi-
monium , ut ad meliorem tandem converteretur mentem,
utque a stupro (s. 14. 20.) abstineret. Msrxu. Jk,
cf. s. 22. IX : 20, de conditione, ex qua egreditur quis.

Arctiorem saepius indicat nexum, quam ài^è. Cf. Lc.
11:4; Synonyma sunt Joh. XI : 1. Cf. Act. VIII: 22.

22.nbsp;\'ihv, sequentem comminationem urget. BäAAw
xÙTVjv £k KXivviv, conjicio (quam certissime hoc faciam,)
eam in lectum. Conjicere in lectum, i. q. aegrotum
reddere,nbsp;Ps. XLI:4 etnbsp;2 Reg. 1: 4-17.
Lectus incestus jam aegrotantis fiet. Non alluditur ad
Jesabelis historiam 2 Reg. IX : 31 sqq. Puniuntur et
haecce femina et ejus socii, ut meriti sunt. Kca rovg
[j(.oix,sùovT3iç ßST ûiÙTÎjç slç ÔKrJ^iv ^cisydxy/V, et qui cum
ea adulterant, qui ejus sequuntur exemplum et facta,
qui, aeque ac ista mulier, unici Dei cultu relicto, sa-
crificae carnis esum licitum habuerunt stuprumque
commiserunt, et vitae lascivae et impudicae, quod ipsa
dédit exemplum, imitantur, illi, Nicolaïtae, similem in
modum a Domino punientur, iàv ly^if zrê. v. s. 5.

23.nbsp;licii Tûi Tsavûi ûiùrîjç àTroxrêvS) h ùxi/àra, et ejus
liberos morte interficiam. Liberi, non sensu proprio,
sed figurato accipiendum esse sponte patet; rijcviz, i. q.
l^oizsvovTsq. V. Jes. LVII:3: mj^ 3 Joh. 4: rà

rhvx. Errant, qui h. I. poenas innui autumant,
quibus filii aflficiebantur, ad parentum luenda peccata.
\'A7roKT£VQ h ùa.v. Certissime interficiam : haec enim vis
est additi èv. Ù. Refert Hebr. nüV-niÖ, Lev. XX: 10.
riÜV\'JllQ ... oî é: ô/xv/XTCfi ôûivxéovtjômxv. Gen. II : 17.
Num. XXHI: 10. 1 Sam. XIV : 39. 1 Reg. n:37. 42.
Ez. III : 18 al. De peste quidam cogitarunt, cum c\'i é
IDI verterunt per : êhxToç. At tenendum, vocis \'ISI
primariam esse significationem: perniciem, inde mor-
tem, pestem, (a rad. seruit, duxit; secutus est,
a tergo fuit, inde, insidiatus est.) Hos, XIII: 14. Ex.

IX: 3. Lev. XXVI : 25. Deut. XXVIII : 21. 2 Sam.
XXIV: 13. 1 Reg. VIII: 37. Praep. iv, cf. s. 16.

Koii yvàtTOVTOii Trmai m srnK^dixi, ûti êycc slßi o epsvväv
vscppohg xaj KxpTixg. Omnesque sine discrimine eccle-
siae cognoscent, me renes et cor indigare: syh ó êp.
quam magna hisce inest vis! Quae propria est Deo
renum cordisque disquisitio, Ps. VII: 10. XXVI:2. Jer.
XI: 20 al. hanc sibi Messias tribuit. NsCpp. x. xapl.,
hominis intimum notât, internam ejus vitam. liai ^cifrcc
v[Mv sxàdTCfi XÛCTX Tx tpyoi öfiäv. Sermonis vigore ipsos
alloquitur reos, et iis minatur, se unicuique esse da-
turnm, quae meritus sit. Dominus non xxr o-^ptv,
verum justum et aequum facit judicium: Ps. LXII:13.
:nbsp;dWm r\\m. Mt. XVI : 27. Rom. 11:6.

Dei filius, qui judex est, justum, (xxrx rà spy a,) om-
niscium, (ipsw. vsCpp. x. xxpl.) omnipotentem Qdiuca)
se praestabit. Conjicio eam in lectum, en aenei pe-
des! indago renes, en ignei oculi!

24. \'T,ci7!/ Ts Ksycc rdîg Xonrolq xrs. Ceteri vero, op-
positi istis Jesabelis sectatoribus, oppugnantes illorum
yvmiv, oùx syvmoiv to:, ßxöex roü \'Lxrxvx. Tx ßxösx Dei
se invenisse Gnostici gloriabantur. Tertull. adv. Valent.
c, 1 : xx) rxutx sJvxi tx pieyxXx. xxi ôxv(/m(7tx xxÀ dyróp-
p^Tx [jLWTVjpix. 2:38. „Vere caecutientes, qui profunda
„Bytbi adinvenisse se dicunt.quot; c. 39. „Profunda Dei
„adinvenisse se dicentes.quot; c. 48. „Irrationabiliter au-
„tem inflati audaciter Dei mysteria scire vos dicitis.quot;
\'fl? xéyouatv. Maxime convenit subjectum cogitare ol
XotTTo), cum hoc, et tov 1%., et rov syv. subjectum sit;
neque obstat 3 pers.. Profunda Dei se scire jactabant
Jesabelitae : ea vero profunda Satanae reliqui nomina-

bant. (s. 9.) Improbanda eorum sententia, qui ipsos
Jesabelis asseclas hoe dixisse censent: se Satanae in-
venisse profunda! Improbanda et Yitringae: „illud ä?
„referendum simpliciter est ad rà ßxösx: Satanae vox
„addita est ab ipso Domino.quot; Quo tandem jure rou
(TXT. separatur ab: rà ß. atque interpositum habetur?
Ceteris vobis ov ßäxxcü, (s. 22) non injicio, aKXo ßi-
poç. De miseria hoc non intelligendum secutura, cum
ßxpog tale in praeceden tibus non occurrat, oppositum
(uXKo) huicce miseriae; neque Jesabelem onus fuisse
exinde apparet, hoc culpae duci ecclesiae. Aliud onus,
oppositum oneri, nunc iis imposito, non dabit Do-
minus. Mt. XXIII : 4. Act. XV : 28. Alia re sancta
fidelium non restringetur libertas, praeter rem supra
commemoratam.

25.nbsp;mviv Û KpxrmxTs x^pi OV h ï^^cc, tantum
quod habetis, donee venero, id ne vobis eripiatur co-
namini. Non tantum eos a carnis sacrificae esu et scor-
tatione puros mansisse indicatur, tota simul eorum
vita et facta complectitur. cf. 1 Joh. II : 24.

26.nbsp;Kxi û vizSiv. , . 5iïi7Cü ûcvtZ. Anacoluthon, qualia
identidem occurrunt in nostro libro, atque, vel nemine
monente, in oculos incurrunt. V. Winer p. 163. 506.
quot;Axpi réxovg, i. q. a^pi ou h yj^^oo. Cui vis una cum
morte finis adest, cum tunc ad eum Dominus veniat;
universae ecclesiae maxime una cum postremo Messiae
adventu et judicio. Tà spy a, ,aov, opposita impiis istius
foeminae Jesabelis factis (s. 22), qualia sint, ex prae-
cedenti patet sectione: qualia Dominus, imposito man-
date, ab iis exigit. Ti^päi/ = xpoirm. Dabo iUi in gentes
potestatem, quae s. 27 describitur secundum vaticinium

Ps. 11:8. 9. Ut, secundum Davidem, Messias gen-
tium aecipiet regnum, quod jam tenet {s\'lK^cpa), sic
fideles cum eo regnabunt. Jam nunc regnum per Chri-
stum obtinent, (1: 6. 9.) et, si ad finem usque constan-
tes fuerint, Domini gloriae participes fient, quaeomne
hostile vicit: cf. 111:21. XX : 6. Uoi^jm , cf. XII : 5.
XIX: 15. Ad verbum fere haec ex LXX, Ps. 11:9,
expressa: textus Hebr. habet DJ^in, (a rad.
confringes eos: LXX legerunt D^^lfl, (a rad.
pasces eos. \'n? Kàyù, cf. Le. XXII : 29. Ap. XX : 6.
Potestatem habebunt in gentes, a quibus nunc vexa-
bantur.

28. Kx) ^CCITCCnbsp;TOV â(TT£pX TOV TTpoivÓv. Stella,

matutino tempore fulgens, solis tantum radiis palles-
cens. C^nDï«, Estb. II : 7.nbsp;, \'K^ttxptv,.) Eximius

iis concedetur honor, qui seditioni pestiferae restite-
rint. Indicatur gloria illustris, coelestis lô^x, splen-
dor eximius eorum, qui vicerint, cf. Dan. XII : 3.
Mt. XIII : 43. Etiam hoc loco ad Nicolaïtas respici
videtur, qui auditoribus novum lumen novamque au-
roram, s. yvóoasc^g stellam matutinam promiserunt, se-
met ipsos stellas dicentes lucentes, quae ecclesiae pel-
lere debebant tenebras. Pro misera ista Stella, victo-
ribus vera promittitur. Ipse Christus Stella matutina
dicitur c. XXII : 16. Cl. herikga eandem tuetur sen-
tentiam , iraprobans Eichhornii interpretationem, pro
ponentis Ceterum hunc locum iis accenset,
de quibus nondum liquet.

Quod ad nomen, ôuxreïpoi quidam cohaerere sibi visi
sunt cum ôuog, sacrificium, et ärslpvjg, durus, firmus,
qui frangi et conteri nequit : ecclesia igitur, quae , tam

in bonam, quam in malam partem, sacrificiis immo-
landis conteri frangique non potest.

vta. Epistola (III: 1—6).

Ad ecclesiam Sardensem.

Sardes, 13 horas Thyatyris absunt. Sita erat urbs
prope Pactolum, in planitie, in Tmoli montis latere,
ad Orientem Ephesi. Lydiae metropolis et Mermna-
darum sedes fuit. Croeso regnante a Cyro Persarum
juncta est ditioni. Tiberio imp. Sardes, una cum un-
decim urbibus, terrae motu vastatae, postea imperato-
ris ope sublevatae \'). Saec°. 2 episcopi Melitonis fuit
sedes. (cf. p. 15). Hodie miser est pagus, Sart no-
minatus, paucos continens Christianos.

1. Td2s Xkyn onbsp;rot, étttx. TTvsvfxcùrsi rov ôsov.

Septem Dei spiritus (cf. 1:4) Christus habet, utpote
Dei filius. (cf. V : 6). Christi ope Spiritus ecclesiam
alloquitur, laudat, vitupérât, consolatur regitque. Quod
ipse dicit. Spiritus sunt verba. \'O szc^v ktL Non
quod ad Sardenses tantum, verum etiam quod ad
universam ecclesiam Christus Spiritus habet: est ge-
nerale dictum: nec de poena infligenda nec de omni-
scientiae potestate cogitandum est. De septem stellis
v. s. O\'i\'êà (TOU Tct spya,, on ovoßo, \'éxsiç onnbsp;aa)

1) Tacit. Ann. ii : 47. Bodein anno (A. C. 17) duodecim célébrés

Asiae nrbes collapsae noctufiio motu terrae: ..... Asperrima in Sar-

dianos lues;.....centies sestertium pollicitus Caesar, et quantum aera-

rio aut fisco pendebant in quiiiquennimn remisit...... Philadelphenos

levari tributis plaouit,

vsKpoç êl. Novi tua opera, te nomen habere quasi vi-
vas. Arctissime conjungaintur r« spyx et on cet.: no-
vi tua debilia opera, quae testificantur tuam conditio-
nem: nempe te mortuum esse, etiamsi fama ferat te
vivere. Opponitur : Nomen habes, rw Mortuus es ; vi-
deris — revera es, cf. Herod. VII: 138: ^ Sè a-Tptz-
m\'Acarrivi ^ ßaiixkc ovop(,x [ûvnbsp;œç fV\' ^Aèvjvag iXxô-

vsi, KûirisTO Sf ês ttxuxv rijv \'EAAäSä. Liv. III, 65.
„Jamque plebs ita in tribunatu ponere spei aliquid,
„si similes Icilio tribunos haberet: nomina tantum se
„biennio habuisse.quot; Cum de falsa doctrina et de Ni-
colaïtis sermo non fiat, doctrinae puritate forte gau-
debant, quae elfeeit ut, cum apud alios, tum apud
semet ipsos vitae laudem haberenti NfKpc? sï: mortuus
vero es. Fides tua, etsi proba videatur, fructus non
tulit, mortua est fides. Cares amore et vera fide : fidei,
spei et amoris indiges thesauro. In securitatis erat
statu et mortiferam habebat quietem. In ceteris eccle-
siis corrupta erat doctrina, lascivia, libidines venereae,
ex imitatione idololatrarum ortae; in hac vero haec
vitia locum non habebant, neque etiam ne uilam qui-
dem periculorum aut calamitatum Jesus injicit menti-
onem; id, quod crimen eorum äuget. Quidam torpor
eorum animos invaserat, segnes erant et ignavi. Atque
hoc quidem plerumque obtinet, ubi omnia tranquilla
sunt et tuta; ubi vero calamitatibus expositi sunt,
ibi, ut milites in acie, ita et Christiani formantur.

2. Tivov ypi^yopäv, fortius quam sysips, (Eph. V : 14)
evigila et vigila semper. Somnus est imago mortis;
et, quod ad vitam Christianam, fere idem dénotant.
Audiunt Sardenses vituperium: Mortuus es! et exhor-

tationem: Expergesce! dum mox ad mortis imaginera
redit Christus. Demortuo similliraa ecclesia in vitam
revocatur. Kx) (Tti^pia-ov rà Konrà, x ifu,£\\Xov xTcêavéïv,
et cetera confirma, quae in eo erant ut morerentur.
^Tvjpi^cc de animi aeque ac de corporis confirmatione
dicitur. De animi confirmatione etiam adhibetur Luc.
XXII:32. quot;EAi. dicit Christus, respiciens, qualis, dum
eam exploraret, eorum esset conditio. Méxxeiv saepis-
sime cum inf. praes. construitur; h. 1. cum inf. aor.
factum indicat, quod mox locum haberet, v. s. 16.
XII : 4. Vestigia anterioris et melioris vitae, quae mox
perirent, confirraare debebant. T« Aoiirà pro rovg Koimvc
positum esse vix credo: etiamsi ceteros, (qui tunc op-
positi sunt mortuis, et qui confirraatione non indigebant)
confirraarent, eorum opera non plena fierent: si con-
tra, quae melioris adhuc supererant conditionis, retine-
rent ac contirmarent, omnino spes erat, eorum consum-
mata fore opera. Non cunctando ea confirmanda erant,
verum properandum iis erat: où yàp svp^inx itou tpya
TTSTirKyjpuiJÂvci èvu7ri:v roïi Ôsou [mv. ^\'Epyct., eorum Christiana
conditio, publica vita conspicua, eorum agendi ratio non
perfecta erat. Opera non sufficientia, non perfecta
invenit Dominus, coram, i. e. teste et judice suo Deo,
cujus nomine ecclesiam administrât; hèttm tov ôsoù:
haec non referenda ad hpy,xoc, (apud Patrem perscru-
tatus tua opera non inveni etc.) sed ad proxime ante-
cedens TTSTTk. Erant eorum opera consuramata coram
hominibus, (unde ovoßa habebant) at coram Deo haud-
quaqnam erant absoluta. Animadvertendum autem est,
plus hic intelligi, quam quidem exprirai.

3. MV\'^[MV£V£ OVV Trûç £hgt;!Cpxç xaj vjKOvuaç, za) rioei

xxi (X£Tavôy,(Tov. Recordare igitur. Etiam Ephesina ec-
clesia cuiusdam debet recordari rei : unde ceciderit :
Sardensis, quomodo audierit acceperitque. Sequens ßs-
Txvöslv pendet ex illo: ßv^^yJvsus. \'Hx. r^p. nonnulli
codd. non exhibent; videntur tamen non omittenda
esse. Illa enim régula: „brevior lectio longiori est
„anteponendaquot; in Apocalypsi nequidquam fere valet.
Ille enim saepius verba cuoiulat, explicationis et
gravitatis causa. Tam apud Ephesios, quam apud
Sardenses boni quid in nemoriam revocandum: illic
■ïï-ûôsv ttstttccxsv , hic ttw? sUjjÇsv quomodo acceperit, non
quid: non de materia, sed de forma sermo est. Nullum
auditur de falsa doctrina vituperium: doctrina pura sem-
per mansit; quod acceperant incolume servaverant, non
vero modus, quo audiverant, idem semper mansit. Ali-
quando acceperant intimo corde, nunc auribus: olim
ardenti animo summoque studio, nunc frigidi et falsae
dediti quieti. Ut varii sunt modi in dando, institu-
endo, sic etiam in accipiendo, discendo. Et illa re-
cordatio prioris fervoris in Evangelio accipiendo, qui
novae vitae origo fuerat, efiSceret, ut, quae mox amit-
terent, confirmarent. Debent hujus rei memores esse,
illamque servare et ad resipiscentiam se convertere.
Eodem, ac antea, audire debent modo, huncce audiendi
modum conservare, et resipiscentia necessaria inde
nascetur. Si ita agerent, novus iis allucesceret dies;
sin minus, terribilis esset eventus. (v. 11:5, 16.)
\'Eàv CUV (respicitur ad s. 2) ypnyopvjiryiç, -^^cc âg xxé-
7rr-/jÇf xxi où fiif y vug ttoÎxv äpxv sttI ers. Si igitur
non vigilas, veniam ad te, superveniam tibi furis in-
star, cum tantopere ad meliorem te redire oporteat

mentem. Fur imago est derepente et clandestine ad-
venientis: ita Dominus veniet, et segnes tardosque eos
opprimet, cf. Mt. XXIV : 42 sqq. Luc, XII: 39, 40,
2 Petr, 111:10. 1 Th, V:2, 4, Conservatore autem
haud indigna est comparatio. Ipse enim non comparatur
cum fure, sed ejus adventus; atque omnino tertium
comparationis tantum est spectandum. Optime con-
venit cum Sardensium conditione, quippe qui dormirent;
eo enim tempore, cum somno oppressi sint homines,
fur venit, ut auferat, Ita et Christus et Satanas ambo
cum leone coraparantur. Si Christum ita compares
cum leone, in hoc spectatur emineniia prae ceteris
animalibus : est enim quasi rex ceterorum omnium; si
vero Satanam ita compares, in leone spectatur crude-
lis hominum hosiis. Où , quod nullo modo fieri pot-
est, fortior est negatio: cf, 11:11, Winer p, 499sqq,
Yloia.!/ apxv. Acc, temporis, cf. Joh, IV : 52, Act, X : 3,
Winer p. 205; stt) lt;xé, de scopo, s, fine, v. Lc, XV:
4. XXII: 52, Act, VIII: 36. Xen, An, VI : 2, 2.
Cyr. 1: 6. 39.

4. \'AAÂà oAiya, ax,£iç ovoyMTocèv i:âphfriv, dl oùx èfzóku-
vxv tx ifixtix xùtSh/. Sed paucos habes Sardibus: óvó-
fAXTx pro : homines ; cf. Num. 1: 2. 20. XXVI : 58. Act,
1:15, Ap. XI: 13, Post vituperium, adhortationem, mi-
nationem, de paucis quibusdam sequitur laus et promis-
sum,nbsp;etiamsi ceteri inquinati essent, ecclesiae ad-

haerere non cessaverant, O\'i ova si^. tx xvr., qui vestes
suas non inquinarunt. Homines sordidi et moribus im-
puri vestes suas maculare dicuntur ; qui vero honesti sunt
eas servant. Non de albis, sed de immaculatis sermo
est vestibus, quamobrem, quid veste indicetur, et unde

imago sumta sit, haud anxie quaerendum; sufficiat
nobis scire, eos peccato non esse inquinatos. Verbo
ßoKvvsiv alludi ad Sardes, quae sordes factae erant,
cui conjectura placet, credat. „Mihi autem subiit,quot;
ita Cl. HEEiNGA, „imaginem esse eorum, qui, cum
„vigilare deberent, somno capi se passi fuerant, atque
„humo strati vestes immacularant ; pauci vero illi vigi-
„laverant, adeoque, humo non strati, cum sponso am-
„bulare poterant èv Kevxoïç. Sed hanc opinionem non
„urgeo; neque habeo ad eam tuendam, nisi Matth.
„XXV : 1-13 et similitudinem locorum Apoc. XIX : 7—9
„et XXII: 12-17.quot; lioti \'TTspiTrxTviiTovatv iJt,£T è^ov èv Afu-
Kóïi;, on x^ioi allt;7iv. Et ambulabunt mecum, albis ve-
stibus ornati. M^r\' è^\'jv jungatur tû-.ttspit. quot;\'Ev Xsvmç
seil. Ißccrion;. Albas vestes induent beati, 5. VI : 11.
VII : 9. XIX : 8, 14. Coelesti puritate, laetitia, ho-
nore fruentur, Christi beato consortio utentes. quot;On
sKTiVf nam digni hac re sunt, (cf. XVI : 6. 2 Th. 1: 5.)
qui in omnibus Christo se dederunt, qui praeter Chri-
stum nil noverunt. De merito non cogitandum: vita
jam gratiae est donum, et non sibimet ipsis, Christo
tantum gratias agunt, quod peccatis non inquinati sunt.
Praeclare Vitringa: „Dignitas hic notât proportionem
„et congruentiam, quae erat inter slatum grafiae, quo
„fuerant in his terris, et gloriae, quam Dominus ipsis
„decreverat, aestimandam ex ipsa lege gratiae.quot; Om-
nino notabile est, binas ecclesias (Sarditim et Laodi-
ceae), quarum infima erat conditio, oppositae binis
satis puris, (Smyrnae et Philadelphiae) Nicolaïtarum hae-
resi non esse contaminatas.

5. \'O vikcüv, ouTCü? TTepißxXfTrxi èv Ip^xtiotg KsukoIç , xx)

oh ßi} s^oùXsi^cc to 0vû[jt,0i oivTOv £K ri^ç ßlßxou rij?nbsp;,

lia) éfioKcywcc ktL Ex iis, quae praecedunt, facile ef-
ficitur, quid sit vincere. Inter victores non tantum
(s. 4.) pauci illi recensendi, verum etiam ceteri, qui
admonitioni s. 3. obtempérassent. Tria victoribus pro-
misit Messias, quae unum hoc efficiunt : dabo illis
aeternam, beatam vitam. Illi outuç, sic, congruens
cum promissione s. 4, Trsptß. h t. a. cf. Mt. XI : 8.
quot;Ev, de instrumento, praesertim in nostro libro, v. II : 23 ;
cf. Winer, p. 346. Porro iis promittit Dominus : où jxi,
ê^aA. : de où v. s. 3. Duo sunt libri coram Deo :
(v. XX: 12.) in altero, quid quis fecerit, notatur, in
altero nomen scribitur. Imago sumta a magistratus
libris memorialibus, in quibus mortuorum delentur no-
mina. Sic vera carentes vita vitaeque futurae feli-
citate indigni ex hoc libro expunguntur. Omnium
continet nomina, qui vitalem accipiunt veritatem.
Qui in fide permanet, persuasum sibi habere potest,
se vitam beatam consecuturum esse ; in aeternum
ejus nomen legitur in Vitae Libro, {ßlßxog ri^g
in quo ante mundum conditum scriptum est.
Cf. Ex. XXXII : 32 sq. Ps. LVI : 9. LXIX : 29. Jes.
IV : 3. Dan. XII : 1. Phil. IV : 3. Lc. X : 20. Ap.
XIII : 8. XVII : 8. XX : 12. XXI : 27. Victor praemio
aeternae vitae condonatur, quorum vero nomen in libro
non adest, reprobantur. cf. XX : 15. XXI : 27. Pulchra
est cohaerentia huius enunciati cum s. 1, Scilicet, qui
non nomen tantum habebant viventium, sed vere vi-
vebant, horum nomen e viventium catalogo non dele-
turus erat Servator. kx) oimkoyi^itcc to ovoßx xùtov ivii-
■TTiov TOV TTxrpog ßou, xx) ivcliTTiov Tccv äyysÄccv oiÙTOv. Conf.

Hebr. XIII : 15. Frequens est notio profitendi nomen
in Johanneis scriptis. Conf. Ev. 1: 20. IX : 22. XII .-42.
1 Ep. 1:9. IV: 2, 3, 15. 2 Ep. 6. Tertium est
promissum: et agnoscam ejus nomen coram meo Patre
ejusque angelis. Secundum Mt. XVI : 32 Jesus di-
scipulum agnoscet coram Patre, secundum Lc. XII:8,
9, coram Dei angelis. Tota epistola verbis, quae Chri-
stus his in terris locutus erat, repleta est. Tà ov. xvrov,
ipsius nomen, tamquam unum ex m eis, tamquam meum
peculium testabor, et hi sU ro ^sÏttvov tou yàizou roû âp-
viou vocabuntur. Kespicitur hic ad illustrem Jesu ad-
ventum, quum solennem pronunciet sententiam adpro-
bos ahsolvendos, improbos damnandos. Declarat Chri-
stus , andiente Deo et Angelis : hic est victor, atque
adeo dignus vita aeterna. Si removeamus tropum,
restât hoc, eo tempore, quo Christus se ostensurus
est judicem omnium, ita cum iis acturus est, ac sole-
mus nos cum his agere, quos amicos nostros profitemur.
Frequens vocis ôV. repetitio huic loco gravitatem addit.

Prophetica nominis Sardium significatio secundum
quosdam haec est: Sardes, Hebr. TlâD, (Obadja20.)
Lyd. Çvarada, novus. Sardium ecclesia, quia nova,
renovata est, gloriabatur on De hac valet con-
jectura, quod de ceteris.

Vita, epistola (III : 7—13.)

Ad ecclesiam Philadelphenam.

Philadelphia, in Lydia, ad Tmoli pedem, tredecim
horas Sardibus abest. Attains Philadelphus eam con-

didit, nomenque suum indidit ei. Etiamsi promissum
s. 10 expletum esse historiae luce probare non liceat,
observandum, ecclesiam Philadelphenam adhuc viguisse,
quum cetera Asia Mohammedis sectatoribus jam esset
subdita. Saeculo 14nio ad finem vergente iis se tra-
didit, postquam stupenda audacia et constantia sese
defenderant incolae. Hodie est pagus, Ala Schehr,
arx versicolor, haud ita parvus, qui 1200 fere con-
tinet Christianorum Graecae ecclesiae addictorum, et
5 habet templa. Locus s. 7—13 Christianis ibi habi-
tantibus aeque usitatus, ac alibi „Pater noster.quot;

7. Td^s Ksysi O wyioq o dXijêtvoq, S f^^wy t^v kKsïv
tov Axvitd, 0 dvoiyccv km ov^iic kXs\'ktsi, xm xKsiei xoa
ov2s)c dvoi^si. Quod ad singula haecce Messiae de-
scriptio non ex I : 12 sumta; quod ad summam cum
his, et maxime cum ipsius epistolae argumento con-
gruit. Sanctus, verax et clavem Davidis tenens, quem
Satanae synagoga calumniatur et contemnit. \'O ay. est
divina proprietas; IV : 8. Angeli sunt ayioi, Christus
vero 0 xyioc, contra omnes Judaeorum contumelias,
qui eum, cruci affixum, spernebant. Vid. Act, III: 14.
Est etiam ó iA., verax, quod vocabulum imprimis Jo-
hannes adamat: Joh. 1: 9. VII: 28, XVII: 3. 1 Joh.
H : 8. V : 20, Ap. Hl: 14, VI: 10. XV : 3. XVI: 7.
XIX : 2. 9. 11. XXI: 5. XXII: 6 al, Cf. Jes, LXV :
16. ol ó. Non est verus Messias, ut Dusterdieck sua-
det, verum: è verax, ut ipse Deus VI: 10; neque
verus, certus, quod ad solvenda, quae promiserat,
(Ewald), sed fidelis, imo et justus, atque adeo sum-
ma fiducia dignus. Christiani Philadelpheni, prospi-
cientes in Christum, nil timebant Judaeorum molimenta,

cum Messias iis ó àx. est. \'O t. x. t. a., qui Da-
vidis habet clavem. Sequens xx) Hebr. pro wuts. Ve-
rosimiliter alluditur ad Jes. XXII : 22, ubi de perfido
Sebna dicitur, Deum de loco eum propulsurum esse,
et in ejus locum Eljakim substituturum, et illi sic pro-
mittit Jehova: nnöinbsp;iiTn^n nnsö
ïnnö ^iDI liD Cavendum ne nimis ultro
progrediamur, neque Christum cum Eljakim compo-
namus. Eljakim non est typus quod ad Christum,
perfectum domi ministrum. Dicitur xX. A., non xX.
oixov A: habet igitur Davidis clavem, est haeres ejus
potestatis, novus dominus, alter Davides. Prior Da-
vides typus Messiae ejusque fuerat aeterni regni.
Messias, radix Davidis (V : 5. XXII : 16. Lc. 1:32),
qua talis, ejus habet clavem. Suprema igitur viget
auctoritate et potestate in vera, coelesti Sione, vero
Davidis regno, tamquam verus Davides, et clavis
Davidis est clavis regni coelorum. \'O àv. xrs. Hebr.
mutatio. part., in tempus fin.: hisce, quid sit r.
xx. explicatur. Non de peccatorum remissione (Mt.
XVI : 19) cogitandum : plus verba valent : tenet sum-
mam potestatem, tamquam Messias, et ita concedere
potest ut aliquis in suum intret regnum, potest etiam
prohibere, nemine resistente.

8. oTZà tjou TO, spy oc,, novi tua facta; omnia, quae
agis, mihi nota sunt, v. 11:2. 9. 13 al. \'I^où, quod
mox bis etiam additur: primo dicitur, quod Dominus
fecit; tunc quod facit, tandem quod faciet. AaZooxx
svccTTióv (TOU ôvpxv àvsc^yßsv^^v, Pjv ov^£]g \'èùvxrixi xXsïcnzi
ûiÙTJjV on ßixpxv ï%£iq ^ûvoifMv, xx) èn^p^jo-cc!; ßov rov
ÂÔyov Kx) oùx ^pvi^crcti to ovoßx fiov, — amp;óp. xv. Multi

7*

de Evangelium denunciandi cogitant facultate ; alii de
ostio aperto ad scripturas intelligendas, alii de aditu
templi; alii de aditu in Domini laetitiam, alii aliter.
Quod ad primam sententiam, majori Evangelium de-
nunciandi facultate, quam alii, Philadelphenos gavisos
esse, probari nequit. Provocant ad 1 Cor. XVI : 9.
2 Cor. 11:12. Col. IV : 3, quibus locis omnino ita
sensus constituendus est. „Ast vero num propterea,quot;
inquit cl. heringa, „quia Paullus, in longe alio ver-
sans argumente, hac figura, usus fuerit, num idcirco
Johanni in longe alia re, in longe alia contexta ora-
tione ejusmodi significationem obtrudemus?quot; Sensus
est: „vobis ego aditum ad civitatem praebui, quem
„nemo potest intercludere.quot; Mira sane his inest sim-
plicitas. Dominus asseverat, januam iis patere, adi-
tum ad Deum et ad Servatorem. Solatio iis est,
se coram Judaeis infestissimis Christum adire posse,
et neminem, dolo aut vi, divitias, a Christo sibi da-
tas , sibi posse eripere. lis, qui antea peccato a Patre
erant sejuncti, Christus viam muni vit, quae ad Pa-
trem ferebat, hominem cum Deo reconciliavit, januam
aperuit, quam nemo claudat. \'Evcüït. er, idem ac (toi,
Act. VI : 5, . koc) vipsitsv 0 Xoyoq hiitviov irxvtoq tov tAî?-
^ovç. Gen. XXXIV : 18. 1 Joh. III : 22. Lc. IV : 7.
Est Hebr. »JöS. quot;hv-- - xvtMv, v. Mr. 1:7. VII: 25.
XHI : 19. Ap. VH : 2. 9. HI : 8. XX : 8. Apud LXX
multo frequentior: Ex. IV : 17. Jos. 111:4. Ruth 1:7.
Ps. XXXIX : 5. Xen. C. I : 4. 19. quot;On ß. 1%.
quia parvam habes potestatem. Parva erat ecclesia
contra opulentos Judaeos, et egestate pressa. KoCi sr.
cet. et tamen meum verbum servasti. Sensus hic est:

etiamsi parva vigeas potestate, tamen verbum meum
servasti et nomen meum non abnegasti in afflictioni-
bus, quum amplam me abnegandi haberes ansam. Hanc
ob rem (on) apertam tibi dedi januam : cum tam fi-
dum te expertus sim, omnes tibi petenti coelestes di-
vitiae largiter affluent, omniaque quae indigeas, ne-
mine prohibente. Ex hj^p. et ^pu. apparet, etiam hanc
ecclesiam persecutioni obnoxiam fuisse.

9. \'iSöy in Tj^ç (rvvcàyccy^ç tou uXTdva, tmv Ksyov-
rccv kxuTOvc \'làv\'^oôloug slvoti, xoci oùx, sWiv, àXKx ^sv^ûvtxi.
Ecce, do ex Satanae Synagoga, eorum qui perhibent
se Judaeos esse, et non sunt, sed mentiuntur. AiSS,
nude positum : objectum est Gen. part, tov xsy. v. Wi-
ner, p. 466 et H : 17. Fuerunt e Satanae Synagoga.
V. n : 9. Contenderunt sc esse Judaeos ; cum vero
Messiam spernerent et calumniarentur eius discipulos,
mentiebantur ita loquentes. Temporum mutatio, etiam
ter repetito l^ov, in oculos incidit: jam dudum ipsis
Philadelphenis, janua aperta, aditus ad Dominum pa-
tuit, et etiamnunc patet. Jam, qui Davidis tenet cla-
vem etiam aliis januam aperit, quibusdam ex Judaeis.
\'iScJ;, TTOii^fru xÙTobç quot;voi i^\'^ouiriv xai Trpoerxvvmoviriv êvüiTriov
Tm TTO^Siv aov, xoci -yvïódtv oti syù y^yâxyjcrx, ers, efficiet
etiam, ut illi ad ecclesiam accédant et coram ea pro-
sternenturet cognoseant Dominum eam dilexisse. Uoiw^,
cujus objectum ccùtouç , idem ac t. Xsy. n. xùtovç, at-
tractio ut Col. IV : 17. Gal. IV : 11. VI : 1. Winer, p.
552. quot;Ivx seq. ind. fut. ut Ap. VI: 11. XIV:13.XXn:
14. Mr. 111:2. XIV : 2. 31. Joh. IV : 34. XV : 16.
XVII: 2. 1 Cor. XIII : 3. Gab 11:4. 1 Petr. 111:1.
lipoa-xuvsiv fV. T. TV. (T., non coram te Deum adorare.

neque: te adqrare, verum ut Jes. LX: 14.I^Sni

li^np nin^ y^; IKip. venerationis
est indicium. Est Hebr. Hlnne^H, seq. S personae:
Gen. XXHI: 7. XXXVn:7, 9, 10. 2 Sam. IX: 8.
XVm:21. 28. 1 Reg. 1:23. Ruth H: 10. Rarius seq.

Gen. XXHI: 12. Vid. Mt. II: 2. IV : 10. XIV :
33. XXVni:17. Joh. IV: 21. 23. sq. XH : 20. Hebr.
1:6. Apoc. IV: 10. V:14. VII: 11 ah Nonnulli ex
iis venient ad te, Messiae ecclesiam, tamquam ad veram
Sionem: coram ecclesia prosternabuntur, cum agnoscant,
Dominum versari in medio ejus, eam unicum salutis
esse fontem, quam nunc e Dei regno extrusam cen-
sent, in conjunctione cum ea tantum beatitudinem in-
veniri. Cf. etiam Jes. XLIX:23. Ps. LXXII:9. Zach.
vni:20 seq. quot;Or; ere. (cf. Joh. XIH : 1. Gah H:
20) Dominus dilexit eam, nempe, morte pro ea su-
beunda, itaque ad Deum eam reducendo januamque
aperiundo, quae hactenus clausa prohibuerat, quomi-
nus Deum Patrem adirent. Qui nunc mortali ecclesiam
prosequebantur odio ad Dominum se conversuri erant
et confessuri, Dominum eam dilexisse. Quidam ex
Judaeis hoe facient: ceteri, Satanae synagogae adhae-
rentes, ad extremum relinquuntur judicium. Profecto,
praeclarius vix iis concedere potuit Christus praemium,
magisque eximiam laudem.

10. quot;Ot! £tvipgt;l(txg tov xóyov tgt;jg {jttoij.ov^q fioil, kxyü
(TS Tvspiliacä èx rijg ccpxg rov Trsipx^r^ov rij? [j^skAOVfryiC lp-
%£(TÖiXi fV/ rijg ohouf/Jvgt;ig oAyja, irsipm/yA rcvg xaroixovvrxc;
stt) t^ y^q. Quia servasti meum constantis patientiae
verbum, etiam ego te servabo. Antanaclasis: ab altera

parte ecclesiae agendi ratio, ab altera Christi prae-
mirtm. Non quid merxierint commemoratur, nam ipsa
ùmfMvh Dei gratuitum erat donum. Tûv A07. t. ùtt.
Genit., qui proprietatem notât nominis cui jungitur:
sic Ap. XIII : 3. yj TrX^yii tjÜ öxvdrou xvrov, vulnus
eins mortis, mortale eius vulnus. Lc. IV : 22. Xoyot
T^q xxpiToq. XVI: 8. ohóvofioq ri^q d^ixi\'xq. Col. 1:13.
uloq TÎjq xyxTTviq. ßom. 1:26. irxh ârtfJxq. Est Hebr.
dicendi formula. Si hisce pron. pers. addatur in gen.,
jungatur sensui, binis illis nominibus expresso. Hebr.
1:3. t^nbsp;tvjq 2i)vâ[/,£ccq xùtov , per potens suum

verbum. Cob 1:13. Ap. XIII : 3. v. s. Est igitur:
mea doctrina de constantia, verbum meum, quo con-
stantes et patientes ut maneatis, vos adhortatus sum.
(v. Lc. XXI : 19. Mt. X : 22. XXIV : 13). Patientia
tuebitur eos a calamitatibus, quae mundum manent.
Verbum patientiae est vitae aeternae Evangelium,
quod alibi crucis verbum dicitur: 1 Cor. 1:18, quia
crucem et patientiam Christi ante oculos ponit, ita
Servator noster facti, nosque docet crucem patienter
pone Christum ferre nos oportere. Kxyd aê Tnp. h
ktL Servabo te ex; cf. Joh. VH:14. Joh. XVII: 15,
non xttó. Jac. 1: 27. fD ^ÜïT. Ps. CXL : 5. CXLI : 9.
CXXI : 7. Non ei promittit Messias, tentationem ad
eam non perventuram esse, quae ad omnes potius
spectat (VII: 3. 14), verum, quia jam patientem ser-
vaverat constantiam, ex insequenti periculo eam se
erepturum esse atque servaturum innuit, quot;ripx t. Tsip.,
tentationis hora, miseriae, quae ante Messiae reditum
locum obtinerent, calamitates, quibus illi in labendi
periculum adducerentur. Tmnbsp;spz-nbsp;quae

in universam veniet terram; cf. Lc. 11:1; hic vero
latius patet et plus quam imperium Romanum indicat,
cum, quod Johannes prophetam, non historicum agit,
tum, quia sequitur: oI xocroix. èm t. y. in omnes ejus
incolas, tam in fidos, quam in impios. Terrae inco-
lae sunt omnes sine discrimine homines, v. VI : 10.
XI: 10. XII: 8. oppositi iis, qui Messiae sunt pecu-
lium, V:9. Tentatio fit, quod ad fidos, ut avellan-
tur a Christo, (11:10), qua re, a Domino adjuvati,
fides et amor eorum pateat; quod ad mundum, ut
ejus peryicacia et pernities appareat, cf. IX: 20. XVI:
11, 21. Uaipâaxi cf. Lc. 11:22, 24. Winer, p. 290
sq. „Ceterum cf. Christi vaticinatio Matth. XXIV-
„4-14. 22. 24. 30. 31. coll. Luc. XXI : 35 sq. Haec
„qui conférât cum 11. Apoc. VII : 1—8. II : 10. XII : 9,
„ille habebit nostri loci optimum commentarium. Conf.
„et Joh. XVII: 15. X:27 sqq.quot; Cl. heringa.
^11. quot;Epxoi^Mi Txxù\' Kpdra \'o \'éx^iç, hx p^y^àg xäß^
rov trrécpavév ^ov. quot;Epx- rxxó. v. XXII : 7. 12. 20. Mes-
siae adventus impiis (cf. H : 5. 16) méritas infliget
poenas, piis spei et solatio est, praesertim cum coro-
nam Dominus teneat. Teneas, quod habes. Ut Ephesina
ecclesia hoe habet, quod Nicolaïtas odit, sic Philadel-
phena, quod, etiamsi parva esset, in afflictionibus ver-
bum Christi tuita est, et nomen eius non abnegavit.
Hanc ob rem, si ulterius etiam id tenet, coronam ae-
cipiet, v. 11:10, aeternam beatitudinem, quam electi
fide jam tenent et quam Dominus suo tempore illis
concedet. Aäß^ cf. Le. V:5. Ap. VI : 4, ne aliquis
rapiat tuam coronam. Ecclesia, tenens et tuens quod
habet, coronam non amittet; ideo ad perseverantiam

eos Dominus impellit, gratiam iis spondeus, s. 10.
False Züllig et Grotius: „ne alius tuam accipiat coro-
„nam.quot; Non exstat ocxxog, sed fi^idiig, nec cogitari hoc
potest. Alius illi coronam potest eripere, non vero
ipse ut eam accipiat. Coronae commemoratio ad soli-
turn ducit promissum.

12. \'O vikcou, ttoi^ercc kvtov (rrïiXov iv r^ vaz tov
ôsûv picv, xx) î^cc où ßi^ i^éxô-^ hi. Ut in ceteris epi-
stolis, sic in hac, victoris sequitur praemium, quid
post mortem consecuturus sit commemoratur. Columna
fiet in templo Dei: ot/^ct« aùrév; post casum ahsolutum
Pron. redit in casu, quem verbum postulat, v. Joh.
XV: 2. Mt. XII: 36. Act. VII : 40. Sacerdotis di-
gnitate in regno coclesti, in templo Deifungetur; co-
lumna dicitur, quia securus et immotus in loco sancto
manebit. „Tantum cogitandum est de conditionis per-
petuitate et constantia.quot; Ci. heringa. K^k) où
jfTf., (v. Winer p. 449 sq. et s. 5) nec umquam am-
plius inde egredietur. \'E^fA^^ fere idem ac ixßäxKS\'
(jamp;oli. Mr. IV: 21. Mt. VIII : 12. Non desciscet neque
ejicietur. Omnino ita loqui poterat, qui clavem regni
tenebat, s. 7. kx) ypx^cc fV xùtov kti. Triainscriben-
tur in illo: non in columna, (cujus imago jam missa,
zx) où ßii sed in victore, in ejus fronte, ut pon-
tifex summus , qui nomen Dei tantum inscriptum ex-
hibebat:nbsp;vi^np: et ut servus, perpetuo servitio

addictus, qui stigmatibus notari solebat: cf. Ezech.
IX : 3—5. Apoc. XIV : 1. XXII : 4, vid. et XVII : 5.
VII : 3 : nomen Dei, nomen urbis Dei, novorum Hie-
rosolymorum, novum Messiae nomen. XVI: 12, v. II: 17.
Nomen Dei, forte nin^ (1 = 8) indicat sanctam, quae

inter victorem et Deum intercedit necessitudinem : vi-
ctorem peculium, ministrum, imo Filium Dei esse :
VII: 15; urbis nomen, eum civium uti jure; Messiae
nomen, eum participem esse Domini victoriae glori-
aeque, eum in aeternum, regis instar, cum caelestis
regni aeterno rege, esse dominaturum.

Nomen Philadelphiae notât amorem fraternum, et
putarunt quidam, illo nomine merito urbem indicari,
in qua amor viguit fraternus, cuiusque incolae nomen
Domini fratrumque salutem continuo ante oculos ha-
bebant.

Vllma. Epistola. (111:14—22).

Ad ecclesiam Laodicensem.

Laodicea, antea Diospolis, dein Rhoas vocata, ab An-
tiochi II regis, @£0i dicti, (262—247 a. C.) uxore Xa-
odice nomen accepit. Sita erat ad Orientem Ephesi,
vicina Colossis, ad fluvium Lycum, unde, ut ab aliis
ejusdem nominis distingueretur urbibus, A. st) Auzcp
dicebatur. Inter illustres opulentasque habebatur Asiae
urbes, quae imprimis gregibus ovillis divitias suas
debebat. Semicirculum fere septem nostrae constituunt
urbes: Epheso relicta, septentrionem versus Smyrnam
et Pergamum, Orientem versus Thyatira, meridiem
versus Sardes, Philadelphiam, Laodiceam se contulit
auctor. Apostoli Paulli tempore ibi jam Christianorum
exstabat coetus. Col. 11:1. IV: 13. sq. Anno 62 La-
odicea tremore terrae prolapsa est, atque propriis vi-

ribns revaluit. Anno c. 168 aerae nostrae Laodiceae de
Paschali festo controversia agitata est, quo tempore
Sagaris, ejus episcopus, martyrium subiit. Anno c.
360 concilium ibi babitum. Hodie ingentes et for mi-
dolosae tantum ruinae antiquam ejus gloriam testan-
tur. Habet nomen Eski-hissar, alta arx, paucis pau-
peribusque ibi degentibus hominibus.

14. Tà^s \'Äsyst \'o äßifv, è yAprvç o Ticrrog à àXy,ôivoi;,
vj âpxh ktÎosccç tûù ôsov. Haec dicit s â^îjv, sub-
stantive ponitur vox, quae alias adjective vel excla-
mative usurpatur : , oï o : yemiro, cf. 2 Cor. 1: 20.
Jes. LXV:16. Omnino notabile, in Jesu sermonibus,
Johannem eum proponere bis vocem Amen pronuntian-
tem, ceteri Evangelistae semel tantum. \'O àiAv, qui
revera is est, qui omnibus quae dicit addere potest:
profecto ita est, cum homo non nisi dubitanter quid
dicat; veracissimus, qui ipse non est nisi veritas.
Explicatur per sequens : o ßxpr. ô tt. a iA. ex 1: 5
sumtum. Est testis fidus et verax: testis est sequen-
tis epistolae testimonio; tuto ei fiducia habetur, et
propter eius veritatem, revera est testis genuinus,
dignus, qui bocce gerat nomen. (v. s. 7). Ne putes,
rem tibi fore cum homine quodam, qui facile fallitur,
qui iniquum facit judicium, minime gentium! testis
fidus et verax tuam novit conditionem, te admonet,
tibi resipiscenti gloriam praebebit. Judicium fidi et
veracis testis non falsum habendum, comminatio eius
non vilipendenda, promissis ejus fides habenda. \'H
àpz^ r. xr. t. ô. cf. Col. 1: 15 sqq. Quid hoc sit ad-
modum interprétés disceptant, dum, quae sola admitti
potest interpretatie, facile apparet. Oeterae omnes

verborum obstant sensui; duae tantum dignae sunt,
quae commemorentur : aut âpzh t. kt. est primum exem-
plar ereationis, prima Dei creatura (Ariani), aut indi-
cat activum ereationis principium. Tam ipsa Apoca-
lypsis, quam totum N. F. vetat, quominus illi sub-
scribamus sententiae: quomodo enim creatura talia
poterat scribere? quomodo, qui adoraretur, dignusha-
beri, V:13, si ipsis adorantibus adnumerandus est?
Quomodo quae 1:8, XXII : 13 leguntur, de creatura
possunt praedicari? Nullus dibito, quin h. 1. indicetur
ille, a quo omne quod exstat, existentiae accepit fun-
damentum. cf. Joh. 1:1—3.

15 sq. Ol^i txov tx spyx, on outs xPvzpog sï outs
Ks(TTk\' oCpsXov -^uxphc ^nbsp;Novi tua facta, te

neque frigidum esse, neque fervidum: posteriora t^k
Ipyx expHcant. Figura haec sumta est a potu, quo
delectari soient homines, sive fervidus sit, sive frigidus ;
utrumque amant Orientales ; tepidus vero potus ingra-
tus iis erat, nauseamque creare solet. Fervidus autem
is est, qui fervidum erga Servatorem concepit amorem,
frigidus, qui illum non expertus est. Qui fervidus est,
nil agit, nisi quae Christo placent, nisi Christum nil
curat; qui frigidus est, facit, quae Christo displicent,
semper peccat. Ecclesia autem Laodicensis necfervida,
nec frigida; dubia est et fluctuans; neque Servatorem
prorsus rejicere, neque ejus causa cetera omnia contem
nere vult ; medium tenere cupit. quot;O^sXov. v. Winer, p.
270. Utinam frigida aut fervida esses! Frigor tepori
praestat; frigidus enim Spiritu S. ad Christum perduci
potest, dum tepidus, Spiritus S. efiScaciam et vim et
calorem jam expertus, nullos exinde habuit fructus,

et melioris conditionis spem frustratur: est xXiapéç:,
positive nunc cui similis sit dicit Messias. Neque pro
Christo, neque contra Christum ; neque fervidum habet
amorem, neque letale odium : Dominus adiaphoron ferme
ei est: cf. Mt. VI: 24. XII : 30. 1 Joh. 11:15. Hanc
ipsam ob causam, quia tepida est ecclesia, ovraç,
itaque, (Rom. 1:15), Messias dicit:nbsp;lt;t£ epcami sk

TOÎJ a-TûyMTûç ßov, ex ore te evomem, ut aqua tepida
vomitum ciet. De (juaKK^iv cf. s. 2. \'E^éacci non nis
hoc loco in Novo T. occurrit. Exstat apud Alex. Jes
XI : 14. Terribilis est comminatio, multo magis ti
menda, quam quae 11:16, 23, enunciatur. Totaeccle
sia a Messia repudiabitur. Antequam vero id ei contin
gat, Dominus, quid revera sit, eam docet, et urgentem
addit admonitionem, qua audita periculum effugiet.

17. quot;On Xayaig on TrXovam ^\'ly-i Jc« \'ïïaicï.oxJTViKX xai
ovTsv zpaîxv l^o!. Quia dicis cet,, jungantur cum s. 18.
Non cur Dominus eam evomat dicitur, (hoc jam s. 16
factum: on xXixpoq a.) verum cur ei consilium det,
aurum cet, sibi comparandi. Insuper ut hoc fiat pa-
rallelismus inter s. 17 et 18 suadet. Sic quoque CI,
HERINGA. Kayaiq on, talis usus particulae \'in, ad re-
citandum cuiuspiam sermonem, frequens est : cf. XVHI : 7.
sed V. V : 12. H. 1. retinendum est. nxovcriôç a][M. De opi-
bus terrenis cogitant quidam, contra de thesauro coelesti
alii. Nullus dubito, quin hi recte judicaverint, Confiten-
dum, argumentis, quibus de Wette sententiam de thesauro
coelesti defendit, praecipuam vim ademisse Niermei-
j er 1 ) ; nec cum Hengstb. divitias ad idem pertinere genus

1) Magazijn v. Krit. en Exeget. II. p. 134 sqq.

ac sequens tttccxoç monere sufficit : cf. II: 9. Verum, quae
de semet ipsa praedicat ecclesia, congruat necesse est
cum teporis, in quo versatur, statu, et cum Domini
verbis. Fac, Laodicenos divites fuisse, et terrenis
opibus esse gloriatos, et superiora quaevis omisisse,
num tales homines tepidi vocari possunt ? Nonne potius
frigidi sunt ? Si contra spirituali sensu divites sese co-
gitabant, hunc thesaurum tamquam necessarii quid ha-
bebant, eo se earere non posse opinabantur, (ut Do-
minum, quia non frigidi sunt, prorsus rejicere nolunt),
illo vero thesauro gloriabantur, ultro se nulla re in-
digere censebant: erant tepidi. Utrumque hoe loco
cogitandum esse, maxime autem posterius, opinatur
Cl. HERINGA. Etiamsi vero divitem se habeat ecclesia
non est. HA.nbsp;ttsttK., cù^. zp- , est climax:

dives sum, divitiae accreverunt ita ut nulla indigeam
re ; cf. c. XVIII : 7. Hos. XII : 9. kx) oÙk. oï^xg sn lt;tv
£i O TxXûiiTrccpog, kûù o èXssmg xm 7vrcü%oq km tvQâoç kcÀ
rußvög. Km. Emphasin habet huius vocabuli repetitio.
Indicat enim eo, quod praecessit, nondum satis esse
dictum, sed identidem aliquid esse addendum. Multa
huius rei in Apoc. occurrunt exempla. Et nescis, on
(TV, te, affectu dicitur, te, qui tam divitem te esse
credis, esse rov tocx. v. Rom. VU: 24, et hanc ob cau-
sam êxèoug â^ioy. v. 1 Cor. XV : 19. Miser est et
miserabilis kxt èîgox^v, cum nulla re se indigere co-
gitet: pauper et caecus et nudus est, cum divitem et
opibus repletum se habeat. Tria haec adjectiva indi-
cant vitam, extra Christum peractam.

18. ZufzßovÄsvcj croi âyopdo\'M %pult;7wv vrxp\' i^ov ttsttv-
pccpiévov SK TTupog, fm irXounliui^g. Ironia quadam dictum :

suadeo tibi ut emas aurum a me. Est pauper, et
debet emere aurum, ut dives revera fiat: est nudus,
et emere debet albas vestes, ut eas induat: est coe-
cus, et unguentum emere debet, ut videre ei liceat;
Trap è[Mv, xapà, Hebr.nbsp;de re, quae ab aliquo,

s. ex alicujus propiuquitate pro venit. Mr. XIV : 43.
XII: 2, quot;vx TTxpx ràv ysoipyôôvnbsp;xtto tov Kxprnv,

fructuum pars, quae in manibus agricolarum erat.
Job. XVI: 27, iyoo Trxpx tov âsov è^ijxôov, exii de Deo,
sell, apud quem autea versabar. (^v Trpog tov Ssov Job.
1:1.) V : 41. XV : 26. Eph. VI : 8. Lc. H : 1. 2 Petr.
1:17. nvpocc, LXX pro:nbsp;liquefacere, purgare

igne, Jes. 1:25. Mai. 111:3. Zach. XIII : 9. 1 Petr.
1:7. al. \'Ex. de causa tov purgare. Indicat anrum
verum coelestem thesaururn, qui vere divitem reddit.
Aurum igne probatum unicum est verum; sic thesau-
rus, quem Christus suis praebet, revera thesaurus dici
meretur. Kx) ipixTix àsvxx \'Ivx vrspifix^, xx) pM \'^o!.-
vspcd^ ^ xhxvvn tî^ç yvizvotvjtog (tov. Et albas vestes
(v. s. 4) ut foedam tegant nuditatem. Idem anrum
ac vestes notât: sibi eas comparent, ut pauperes et
nudi, (quod itidem ad idem redit) esse desinant. Kx)
^îj 0., ne appareat, in universum dictum. KxÀ xoKXv-
piov èyxp^\'^oii Tohq olt;p0xXfy.ovg aov, 7vx (3k£7n^g, et colly-
rium, ut oculos oblinas. Collyrium (v. Lex.), unguen-
tum, ad lippitudinem sanandam oculorum caecucien-
tium inserviebat. Indicatur autem Spiritus S. donum,
qui oculos illustrât. 1 Joh. II : 27, qui a Christo da-
tur ejusque est Spiritus Joh. XVI : 14. Thesaururn
adepti, vestes induentes, oculis sanatis, profecto di-
vites dici poterant. Non urgenda verborum consecu-

tio, neque cum Ebrard et Olshausen res ordine inverso
accipiendas esse statuendum, ita ut, ad divitias ac-
quirendas aurum quis emat: antequam hoe emat, nu-
ditatem tegere eum oportet, et, ut haec tegatur cupere
nequit, nisi sanatis oculis. Aurum ideo praepositum,
quia arctissime c. praec, sect, cohaeret: divitem sese
habebat, at pauper erat, aurum igitur emat ut revera
sit dives. Porro, aurum eundem coelestem thesaurum
notât, ac vestes albae. Tandem observandum, etiamsi
ordine inverso haec sumantur, nequaquam ea cum
adjectivis s. 17 convenire, ubi vel ttt., 7., t., vel
T. y. TTT. esset legendum. Emere autem ea omnia
ecclesia debet, et, nihil possidet, est pauper! Omnino;
verum haec emantur Ttap è^ov, a Christo, qui omnia
gratis dat. (Cf. Jes. LV:1. Ap. XXII: 17.) Sed quod-
dam tamen solvant pretium necesse est: abstineant a
ficto illo thesauro, ut verum per Christum consequan-
tur, pauperes semet ipsos cognoscant, opinatione no-
eiva turpique missa: tunc Christus divites eos reddet.

19. \'E7amp;; ciToug iàv CpiÄä Ixkyxcc wÀ irxi^sùoù • ^sjAfyf
qIv kx) fiSTxvoi^aov. Ego, qui testis fidus sum, quos-
cunque diligam, reprehendo et institue. quot;Eàv pro xv
post pron. rel. : Mt. V : 19. VIII : 19. X : 42. XI : 27.
Job. XV : 7. Lc. XVII : 33. 1 Cor. VI : 18. XVI ; 3.
Gal. VI: 7. Eph. VI : 8 al. ^iäsTv, omni vi sua tenen-
dum. False Grotius: non plane abjicere; v. 11:6.
Etiam pessimam ecclesiam servare cupit Christus, amo-
re suo erga peccantes infinite. Hosce iA x. tt. \'EAf-
rz^iVf coarguere, reprehendere, erroris et peccaticon-
vincere. Hoe inde a s. 15 fecerat Christus. Uonhó-
Siv in universum est: instituere, fiat id verbis, plagis.

alia ratione, (Act. VII: 22. Tit. 11:12), quod fecerat
s. 18. Illa agendi ratio testis iis esse debet Christi
amoris; quos enim diligit reprehendit. Poenas se iis
impositurum non minatur, ut, metu ducti se conver-
tant, — amor potius Servatoris, qui eos adhortatur,
eos permoveat, (cw) ut fervidos et strenuos se gerant,
ut tarditatem mittant, cuius nota coetui adhaesit, ut
resipiscant. Non est ^ijx. x. fisr. Iv Tà.nbsp;neque

wTspov Tpporspov (de Wette) : Dominus, adhortatur eam
ut, tepore misso, strenue agat et huiusce facti fructus
resipiscentia erit.

20. \'I^ûù scrr^xo!, stt) t^v ôôpoiv xx) xpovoo\' sxv rig xxoó-
(Tjî rîjg (pccvîjç ßou xxÀ âvol^i^ rijv êvpxv, xx) ehêXeócrofiXi
TTpoç xùrov, xx) \'BsiTTVT^ü-co fisr xùrov, xx) xùrog ^fr èfiov.
Est monitum, quale occurrit II : 5, 16 cet. Januae
adstat Dominus, eamque puisât et clamat. (êxv rig
XX. r. (p. {/,.) To: clamare explicandum ex more,
quod, januam pulsans, simul voce se prodere solebat.
Quis hospitium Christo facere recusaret ? Tà xpovsiv
fit verbo divino, fatis, Spiritus s. efficacitate, hic
maxime per epistolam. Portae cordis uniuscuiusque
adest: sic Laodicenis, Ixkyxm xx) Trxilevccv, in amore
ostendendo. \'Eiv ng xxoîktj^, cf. Winer p. 179 sq.
xx) sltrsA. Hebr. structura, cf. VI:1. 12. Lc. 11:15.
Et si quis audierit meam vocem; ergo non omnes
illam audirent et januam aperirent Messiae; quidam
tantum. Intrabo ad illum, et ego cum illo coenabor
et ille mecum. Lc. XH : 36. Kx) xvr. f/^. Johan-
nes talia amat : Joh. XIV : 21. XV : 4. 9. 10. XVII : 1.
10. 18. 21. 23. Non de futura vita haec sunt intel-
ligenda, (cuius seq. demum sect, incipit promissum,)

verum de vita terrestri, quae suavissimam Dominum
inter et discipulos habere potest necessitudinem, ita
ut coelestium agni nuptiarum hilaritates quodammodo
frui jam his in terris possimus. Asittv. xts. uberrimam
et jucundissimam communionem indicat, quae est in-
ter Dominum et Mos. Hoc loco Cant. V:2 citari vix
credo: Ebrard tamen opinatur, nuptiarum ideam, una
cum doctrina, Christum ecclesiae esse sponsum, Can-
tico niti, v. Mt. IX : 15. XXV : 1 sqq.

21. \'O vixSiv, \'èé(Tcc xÙTœ xizêiaxi ßsr sßov èv rcf êpovop
(MV, cüc xâyœ £viK^(Ta xcc) ixizöicrx ßsrx TQV Tnzrpog [MU
ev TW ôpévcfi xvToïi. Victori concedam, ut mecum consi-
deat in meo throno. Quid sit vincere, partim ex iis,
quae praecedunt, intelligitur, partim latius etiam patet.
Praemium indicatur aeternae vitae. Thronus Messiae
idem est ac Patris, XXH : 1, et ita annuitur beata cum
Deo et Servatore necessitudo. \'rig xâyèi èv. v. II : 27.
Hebr. pro: vix^erxg ixâêtcrûi. cf. V : 5, VII: 17. Phil.
II : 9. Hebr. XII : 2. Hocce promissum praeceden-
tia fere complectitur, et omnia cunctim beatam de-
pingunt Christi discipulorum sortem futuram, ut etiam
tituli, quibus Messias aliis semper se indicat, unum con-
stituunt Dei filium et hominum Servatorem. Hocce
promissum pulcherrimum et suavissimum est omnium :
non quia eo magis digna erat Laodicensis ecclesia ce-
teris, sed quia, quod ultimum est, cetera etiam con-
tinet: arboris vitae fructibus vescetur, (11:7) quam
Dominus sevit; a secunda morte non laedetur, (II: 11)
quia in aeternum cum Christo manet; mannam come-
det, quae descendit de Domini throno (II : 17) : potes-
tatem habebit in gentes, quia in throno considet

(II : 26) : albas induet vestes, quia sanctus et purus
renunciatus est (III : 5) : eolumna in templo Dei erit,
(III : 12) nam huncce thronum numquam relinquet.
Summa igitur proponitur fidelium beatitude, hocce verbo :
considebit in meo throno.

22. \'Onbsp;oùç (zkoua-drcc Tt to trvsvfiiz ksyst tûuç

süKÄiicrlxig.

Nomen Axö^iKsia, a XxoTik^, masc. Xxohxoq, a populo
judicatus, false nonnulli autumarunt, indicare demo-
craticam, q. v. regiminis formam, unde tepor, ut populo
placèrent, ortus esset.

»ifijpr«;

iamp;Li tifqff\'âî^ iTînbsp;îJI^ ftiïtóöHOóa^

.ietjjiflfm ^musittsm ï^nHotiW myan\'f\'nbsp;: iM?

lt;fnbsp;--dkwiA^ f\'^ai fft.iMatïiftöfó

- V -^^IfesÈ^

THESES.

-ooï^^oo----

1.

Apocalypsin ab Apostolo Johanne scriptam esse con-
tendo.

IL

Imperante Domitiano Apocalypseos liber confectus est.

III.

Nicolaïtae, de quibus Apoc. c. II. s. 6. mentio fit,
iidem fuerunt, ac illi, qui dicuntur Kpa/reïv t^v h\'^ax^v
\'RxKsaiiJ!\'. s. 14.

IV.

Apoc. c. II. s. 20 ita legendum: \'AAA« Ix\'^
(TOV, on xCflsTg Ti^v yuvccTxx \'Is^txfisX, ^ KeyovffX hxvT^v
TpoCp^Tiv, Kx) \'^i^xa\'xst xxt ttXxv^ Tohq hyjovq \'êoóXoug mp-
vsudxi xx) (pxysTv sl^ccXéêurx.

V,

Errant, qui Apoc. c. 111. s. 8: ôvpxv ixv£cpyiJiévgt;jv de
facultate Evangelii denunciandi interpretantur.

VI.

Realem suam praeexistentiara, q. d. signifieavit Chri-
stus apud Joh. VIII : 58.

VIL

Paulli effato Rom. III : 28 minime Jacobi de ope-
ribus doctrina répugnât.

VIIL

Statuo Jesum revera e mortuis in vitam rediisse.

IX.

Ad S. S. recte interpretandam, Spiritu S. interpre-
tem praeditum esse oportet.

X.

Apostolus Paullus Dei nomen Christo tribuit.

XI.

Jus sibi antistites eligendi uni verso competit Christi-
anorum coetui.

XIL .

Praeclare dixit poëta Francogallus:

L\'amour sur tous les dons l\'emporte avec justice.
De notre céleste édifice
La foi vive est le fondement;

La sainte espérance l\'élève,
L\'ardente charité l\'achève
Et l\'assure éternellement.

XIII.

In pueris doctrinae Christianae initiis erudiendis sin-
gularis adhihenda est cura ah Evangelii interpretibus.

XIV.

Ethices Christianae praestantia, eum aliis in rebus,
tum in perfecto, quod imitandum praebet, exemplo,
cernitur.

XV.

Vituperandus orator sacer, qui nulla plebectilae ra
tione habita, doctioribus, aut hisce neglectis, illi pla
cere studet.

XVI.

Oratori sacro auditorum erroribus favere nequaquam
licet.

\'jTéjÏiK\'i èlnsfi^

nk ÂÎhn\'jii\'jtnû snîîm aîasTtaï

.\'ïWirr.iafnbsp;■ , - -,

«liiJC ièJj[»nbsp;j