â–  A

Misc. doctr.

m

m

\'i

M

4

m

\' \' BOEKBINDERIJ

van

Grmdijsenv.d.Gant.
Utrecht.

w

-

w

/ ____

t â– 

r

srt^rV-«\'.^

RUKSUNIVE RS T ^\'j â–  Il III I I II

0523 1919 „

SPECIMEN INAUGURALE

EXHIBENS DISQUISITIONEM

DE CAMSII METHODO,

qxjoB ,

annuente summo numine,

ex auctoeitate eectokis magmifici

BEENAÃœDI TEH HAAR,

theol. boot. et prof. obd. ,
nec non

AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU

et

NOBILISSIMAE EACULTATIS PHILOSOPHIAE THEORETICAE
ET LITEEARUM HDMANIORÃœM DECRETO,

Wftbtt SSocforatttS

summisque in

PHILOSOPHIA THEOEETICA ET LITEEIS HUMANIORIBUS
HONOEIBUS AC PEIVILEGIIS

m ACADEIIIA BHEWO-TBAJECTIWA

bite et legitime conseqüendis,

PUBLICO AC SOLEMNI EXAMINI SÃœBMITTET ,

LEOHARDUS GULIELHUS 6ISBERTUS DE ROO.

e pago Moerdijk ,

A. Igt;. XYI M. APRILTS, ANNI MDCCCLIX, HORA I,

^^-P^Tk^^nbsp;TRAJECTI AD RHENUM,

---APÃœD POST UITEEWEEE amp; SOC.

MDCCCLIX,

Ex officina typograpMca J. G. A n d r i e s s s b.

quot; ■•»nbsp;ja.

PAEENTIBUS CARISSIMIS.

L, S.

Ut legi satufmerem hanc de Cartesii methoäo dispu-
tationem instUid edoque. Meinerem sane . crUicorum
jîidîcia si summos disciplinarum petenti honores esset
conscribendus Uber ahsolutm omnibus numeris, at confido
me Usee qmestionibm ratiocinando et argumentando
exmssis hand prorsus defnisse officio et legi.

Quum mihi ad mmiis eccleeiasticum tendere erat con-
stitutum, anquirebam quo. liter arum honores obtinerem
tale scriptionis argumentum quod mihi theologo foret
nsui. Attendi ad eontronersiar/i quae inter Cartesium et
G. Voetium fiierat : sed mox comperielam majore irae
quam scientiae studio istas actas esse Utes. Quo factum
est ut et relinquerem propositum, et, ne aberrarem nimis,
aggrederer ßnitimam quaestionem, quam lectori nunc

1) Frodîit Usee diebus liher vîri nohilissîmi loucher de Careil,
quem frustra consulere adhuc conatus sum.

offew, qua potui maxima exposUam perspicuitate. In
magnis voluisse satis est!

Omnes, ut assolet, lauclare praeceptores non attinet,
QiVjOmm mm disc^uhis iis semper et perquam gratum
me praestare opto. Non aiitem facere possum lit non
Cl. Karsten et Rovers, quihus rmlturn, me delete gauäeo,
palam, gratias agam. Fraeclara erga me merita Cl.
Opzoomer, \'Promotoris plurimo aestimandi, verUs extollere
non deeet; eximiae ejus institutionis recordatio semper
mihi erit dulcissima. Verum si quid profeci, prae om-
nibus deheo Vohis, Parentes carissimi, quihus Jiic lihelhis
sit sacer. Gratissima vestrum amorem euramque proseqmr
memoria, neque avuncnuli Cl. van Hees, unquam delehit
meritorum erga me memoriam ohlivio. Sint vohis gratae
gratiae meae l M si nondum satis mea voiis probaverim
studia, attamen Vos mihi non diffidere certo scio.

Sit et lector benevolns !

CONSPEOTÃœS.

PEOOEMIUM................Bk. 1

EXORDIUM............... .nbsp;„ 5

DE CAUTESII METHODO...........„11

CAETESII METHODI USUS......................„27

DE CARTESIANAB MEïHODI VI ET PEETIO. . .nbsp;„38

CONCLUSIO.................„75

!Falsitas principiorum melius probari non potest quam dicendo eorum
02)6 per multa secula quibus in usu fuerunt, nullnni progressum in
cognitione rerum fieri potuisse,

Caetesius.

M. Descartes avait trouvé la manière de faire prendre ses conjectures
et fictions pour des vérités. Et il arrivait à ceux qui lisaient ses
Principes de philosophie quelque chose semblable qu\'a ceux qui lisent
des romans qui plaisent et font la meme impression que des histoires
véritables.nbsp;Htjijgens.

Die Philosophie absolute als apriorische, apodiktische Vernunft-
wissenschaft ist nicht möglich. Das ist ein fait accompli.

Barach.

PROOEMIUM.

Ab antique iam aevo de scieiitiae priiicipiis disputa-
tum est; nostris etiam diebus doctissimi viri ambigunt
de via, qua certa cognitio est quaerenda. Alii
experientiam, alii purum intellectum uiiicum verae
scientiae foiitem habent; alii naturam observantes, alii
mentem intuentes veritatem persequuntur; alii cogno-
scunt ea quae sunt, alii haec necessario esse probare
sibi videntur; alii realistae, alii idealistae vocantur,
baud nominibus illis scbolasticis, sed de disciplinarum
fonte, qui vel in rebus vel in ideis creditur esse. Ab
utra parte sit Veritas dijudicat historia.

Omnis autem recentiorum philosophia pendet a duum-
viris, qui suae aetatis fuerunt lumina. In Bacone et
Cartesio apparet discrimen, quod philosophos in duas
partes dividit et quod conatu partes contrarias conci-
liandi tolli non potest. Judicium de utriusque prin-
cipiis ad omnes philosoplios pertinet, Baconis enim
methodus eadem est quae fautorum experientiae; Car-
tesii principiuin omnes dialectici tenent,

Jam patet judicium de hoc Cartesii principio et de
ratione, qua illo usus sit ad veritatem investigaiidam
non de uno Cartesio ferri. Habuit sane nova pliilosopliia
plures formas, quaxum quaeque pxioribus antecellere
videbatur; at historia docet omnium duo tantum esse
genera, quae singula eodem fundamento nitantur.
Utro fundamento quaeque disciplina nitatur discernitur
quaestione soluta utrum intellectus veritatem possit
creare an recipere tantum; quam quaestionem, quippe
quae etiam Iiis diebus multorum teneat animos, plane
intelligere et pro viribus dijudicare conabimur exponentes
Metliodum sive rationem, quam in disciplinis sequendam
esse statuit Oartesius. Magna autem spes oritur fore
ut jam in illo ipso pliilosopMae principe conspiciatur
quam nulli sint puri intellectus fructus.

Paucis praemonebimus quale consilium sibi propo-
suerit Cartesius; quid sit ipso judice philosopbia;
quaenam sint ea quae pbilosopbia contineat, et quibus
mentis facultatibus praeditus pliilosoplius propositum
consilium persequatur. Quibus expositis

primim universe de Cartesii methodo agemus,
Urn de methodi usu in pbilosopbia Cartesian a,
tandem de metliodi vi eiusque pretio.
Eontibus usus sum ipsius Cartesii scriptis, inprimis
Dissertatione de methodo , Sex meditationibus de prima
pUlosophia et Quatuor lihris principionmphilosophiae »).
Etiam tegulae ad directionem ingenii, Inquisitio veritatis

1)nbsp;Amstelod. apud d. Elzeviek. 1664.

2)nbsp;„ „ / . 1070.
3) „ « „ » 1764.

per Imnen natvA\'ale et Epistolae multa habent quae
Cartesii mentem explicant. Ubi philosophi sententiam
bene intelligere mihi visus sum adii virorum doctomm
scripta, quibus pbilosophia Cartesiana exponitur. Libri
Erdmaniiis), Fischeri et Eitteri^)^ quorum alius alia
laude floret, mihi ad maims fuerunt.

Brdmann per philosopMae et historiae notionem osten-
dere coiiatur quaenam sit recentioris prima philosophiae
forma, explicat principia, quibus primus in protestantisme
philosophus necessario usus esse dicitur, exponit Cartesii
doctrinam ipsius verbis ^ eamque ab aliorum objectionibus
^nbsp;tueri studet.

Simili fere ratione Fischer iii Sermonibus de Cartesio
^nbsp;agit; non tarnen fuse omnem philosophi doctrinam con-

scribit, at perspicue exponit Cartesii principium, argu-
^nbsp;mentum pro Dei existentia ontologicum, et physicae

principia. Cum Erdmanno Hegelii discipulus philoso-
phiam existimat esse scientiae conscientiam, quae quomodo
fuerit singulis aevis a priori exponere posse arbitrantur.
De methodo neuter singillatim agit.

Ritter nulla opinione praejudicata imbutus ea quae
philosophus tradidit accurate exponit. Breviter narrat
^nbsp;Cartesii vitam, perspicue explicat rationes, quibus hie

omnem cognitionem niti opinatus sit, et memorat

1) Opuscula posthuma. Amstelod. apud P. et J. Blaev. 1701.
3) Amstel. Typogr. Blaviaiia. 1683 et 1683.

3)nbsp;Darstellung und Kritik der Philosophie des Cartesius von Dr.
J. E. Ekdmann. 1834.

4)nbsp;Vorlesungen ueter Geschichte der neueren Philosophie von Dr.
Kuno Fischer. Erster Cyclus. 1853.

5)nbsp;Geschichte der Philosophie von Dr, H. Rittee. Elfter Theil. 1852.

k

priîicipia, quibus in physicis usus sit Cartesius, Loco
suo ostendemus , ubi Eitter Cartesii mentem non bene
perspexisse nobis videatur.

Nulla mentio fieret libri, quem de Cartésiani-
sme scripsit Bordas Demoulin, nisi hoc opus premio
ornasset societas in Gallia bonoratissima. Explicate
conatur scriptor quomodo Cartesius princeps sit qua-
tuor sectarum, et docere studet omnis verae pbiloso-
phiae principia in Cartesio inveniri. racillimum est
ei qui novit diversa pbilosopliorum dogmata, animad-
vertere ea quae videntur habere aliquam similitudinem,
itaque diversa systemata inter se conjungere ; verum
alias disciplinas ex aliis ortas esse numquam probatur;
qui vero illam continuam doctrinae explicationem quae-
runt temporis societatisque vim negligunt, et mentis
vitam vehementer ab universa generis humani vita
divellunt. ITnum hoc nobis confirmare potest Bordas
Demoulin nostris etiam diebus inveniri qui irritum
Cartesii laborem perfici posse putent®).

1)nbsp;Le Carteaianisme ou la véritable renovation des sciences.
Ouvrage couronné par l\'Institut. Par Bobdas Demoulin. 1843.

2)nbsp;Intelliguntur disciplinae Leibnitzii, Spinosae , Aenauldi et
LocKir.

3)nbsp;Laudati libri indolem egregie prodit praefationis finis, ubi,
Gutenbergii, Colombi, Copernici, Galilei aliorumque inventis laudatis,
Demoulin „Campanella ait, «Bacon , Ramus. Telesio , Bruno , oû
êtes-vous? Votre esprit, s\'épuise en des rêves stériles, et la science
déchire à grands coups les voiles de la nature. Parais donc, o
Descartes! le génie moderne t\'attend pour se déployer dans sa puis-
sance et sa grandeur majestueuse.quot; (1. 1. pg. 21). Khetorem , non
philosophum audire videmur.

EXORDIUM.

//Credi oportet philosophiam solam esse quae nos a
feris hominibus et barbaris distinguât et unamquamque
civitatem eo magis civilem et cultam esse quanto melius
ibi pliilosophentur homines, ac proinde magis in repu-
blica bonum dari non posse quam si in eadem veri
reperiantur philosophi. Philosophia enim est studium
sapientiae et per sapientiam non solum prudentia in
rebus agendis intelligitur, verum etiam perfecta omnis
earum rerum, quas homo novisse potest, scientiaj quae
scientia, ut perfecta sit, necessarium est ut e primis
causis deducatur, ita ut ei qui hanc acquirere studet
inchoandum sit ab investigatione primarum istarum
causarum, quae principia vocantur/gt; \'). Haec scientia
alibi vocatur scientia miversalis. Omnium rerom
principia ita cosnoscenda sunt, ut per se sint clara et
evidentia, et haec principia erunt fundamentum omnis
cognitionis. Sed — quomodo initium potest esse ab
investigatione primarum causarum, quarum vis non

1)nbsp;Epistola ad Principiorum Interpretern Gallicum.

2)nbsp;Epist. T. II. pg. 378.

nisi e propio-riMs patet ? et quomodo principii veiitas
potest esse per se evidens, nisi aliunde constat prin-
cipium rebus convenire?

,/Tota pbilosopbia veluti arbor est , cujus radices
Metapbysica, truncus Pbysica et rami ex eodem pullu-
lantes omnes aliae scientiae sunt\'). Aristotelica divisio
retinetur. Praecedit Pbysicam quae Cosmologia jure ap-
pellari potest Metapbysica, quae Physicae exponat principia
vel doceat quibus fundamentis nitatur et qualis cognosci
possit Pbysica. Prima quaestio est de methodo et via
qua Veritas inveniatur, quam quaestionem solvit scien-
tia Logica dicta, quae non est coafundenda eum
Dialectica. Constituta methodo quam esse videbimus
mathematicam sive deductionem ex uno certissimoque
principio, hoc principium est investigandum. Difficultas
inest in voce principii, quod duplici sensu accipi potest ;
,/ aliud est quaerere aliquam communem notionem, quae
tam clara sit et generalis ut possit principii loco
assumi ad probandum entium omnium, quae postea
cognoscentur , existentiam, aliud vero, ens aliquod
quaerere, cujus existentia sit nobis notior ullorum aliorum
entium existentia, ita ut principii loco apud nos esse
possit ad ea cognoscenda^\'2). Ita recentiores principium
cognoscendi a principio essendi aut fiendi distinguunt .
Per principium cognoscendi principium invenitur essendi,
a quo omnes cognitiones sunt derivandae. Hoc autem
ponitur in Deo, qui bene sit cognoscendus antequam

1)nbsp;Epist. ad int. Gall.

2)nbsp;Epist. T. I. pg. 379.

3)nbsp;System der Logik von Dr. ÃŽ\'r. TJejbekweg. Bonn 1857. pg. 413.

muiidus dare intelligi possit. liaque Metapliysica
continet doctrinam de Deo, qui omnium rerum et discipli-
narum auctor est. Ad Deum solum, (sunt verba Cartesii)
qui mundum creavit attendo, primas causas quaesivi
omnium quae sunt aut esse possunt in ipso. Expendi
quinam essent primi et maxime ordinarii effectus, qui
ex bis causis deduci possent; videor mihi hac via
cognovisse coelos, astra, terram, imo etiam in terra
aquam , aërem, ignem, mineralia et quaedam ejusmodi
alia quae sunt omnium maxime communia simplicissi-
maque \'). In media versa,mur physica. Novimus
Cartesium sibi propositum liabiiisse mlt;snov conscribere,
a quo tarnen consilio eum ecclesiae metus experimento-
rumque difficultates absterruerunt. Sed et e verbis modo
allatis et aliunde satis efficitur qua ratione consilium
sumn persecutus esset pMlosophus. //Novum sibi in-
formabat mundum, ut quae in eo contingerent
cognosceret, si Deus alicubi in spatiis imaginariis
sufEicientem ad eum componendum materiae copiam
crearet, varieque et sine ordine diversas liujus materiae
partes agitaret, deinde nibil aliud ageret quam ordi-
narium suum concursum naturae commodare ipsamque
secundum leges a se constitutas agere sineret. Ita
primum banc materiam descripsisset, et eo modo eam
depingere conatus esset ut nibil ipsius quidem sententia
clarius aut intelligibilius in mundo fuissét. Praeterea
quaenam essent naturae leges ostendisset et postea
ostendisset quomodo maxima pars materiae istius, Chaos,
secundum has leges ita se dispositura et collocatura

1) De Meth. pg. 89.

esset ut nostris caelis similis evadereti). Nonne fabrum
audire putas aliquod componentem artificium ? Egregie
certe mundum cognitum haberemus Cartesii ingenio
constructumj sed novus fuisset mundus toto fortasse
coelo distans a vero, qui est cognoscendus. Quomodo
verum dignoscemus ?

Audivimus e Physica pullulare, tamquam ex arbore
fructus, disciplinas, quae Mechanica, Medicina, Ethica
vocantur, Non purae sunt disciplinae, sed cum ad vitae
usum agendique rationem spectent, practicae appellantur.
Cognitis naturae legibus, natura uti potest homo. Certis
legibus causae et effectus inter se sunt juncti, Ita facile
perspicit mechanicus qua ratione uti possit legibus
aequilibrii et motus; medicus novit quomodo naturae sit
dux et ethicus intelligit qualia sint vitae sana principia.
Si quae Cartesius de Mathesi, Algebra, Mechanica
Medicina meritus esset, mihi essent exponenda, multis
nominibus laudandus esset philosophus. Verum non placet
describere quae apud MoNTUCLA-),SpitENGEL^),WHEWELL^)
aliosque invenias. Nos magis decet ad Ethicam ani-
mum advertere. Mirum videtur philosophum nostrum
de disciplina morali nihil fere scripsisse. Eetinebat eum
litium evitandarum studium , quoniam bene sentiebat

1)nbsp;De Meth. pg. 27.

2)nbsp;J. F. Montucla. Histoire des Mathématiques, An VI (1799).
T. II, pg. 111, seq.

3)nbsp;Ktiet Spkenbel. Versuch einer pragmatischen Geschichte der
Arzneikunde. 1837. T. VI. pg. 66 et 68.

4)nbsp;Wheweli, History of the inductive sciences. 1847, T. II. pg. 52
et passim.

5)nbsp;Epist. T. I. pg. 4, 69.

sententiam ,/physicas veritates esse fundamentum altis-
simae et perfestissimae Ethicae//i) et „rationem, si quae
possit inveniri quae homines sapientiores et ingeniosiores
reddat quam hactenus fuerunt, illam in Medicina quaeri
deberequot; quam maxime differre a vulgari opinione.
Et quid ex hac doctrina statuendum est de virtute, quae
sit //firmum et constans propositum ea omnia faciendi
quae ratio suadebitquot; ?

Cartesius, ut vidimus, sapientiam, quae de omnibus
vere judicat, summum habet bonum ad quod dueit
philosophia, quae omnia investigans rerum principia
quaerit. His fretus mundi leges in Physica exponet
sapiens, qui scientiae fmetus per Mechanicam, Medicinam,
Ethicam liumano generi afferre cupiat.

Quis est qui liunc finem contemnat? „Sed ne incerti
simus quid possit animus neque perperam et temere
laboret, antequam ad res in particulari cognoscendas nos
accingamus, oportet semel in vita diligenter quaesi-
visse quarumnam cognitionum humana ratio sit capaxquot;
Hujus indagationis vestigia frustra apud Cartesium
quaeruntur. In dissertatione de Methodo omnia cognosci

posse sperare audet. ,/Longae enim ilke valde simplicium
et facilium rationum catenae, quarum ope Geometrae ad
rerum difficillimarum demonstrationem ducuntur, ansam
ipsi dederant existimandi ea omnia quae in hominis co-
gnitionem cadunt, eodem pacto se mutuo sequi, et dum-
m^nihil in illis falsum pro vero admittamus, semper-

1)nbsp;Epist. T. I. pg. 86.

2)nbsp;De Meth. pg. 38.

3)nbsp;Epist. T. I. pg. 7.

4)nbsp;Reg. ad d. i. pg. 23,

que ordinem quo una ex aliis deduci possunt observemus,
nulla esse tarn remota ad quae tandem non perveni-
amus nec tarn occulta, quae non detegamusi\' \')• Si quis
opinaretur Cartesium ea tantum significare quae in
hominis cognitionem cadant, neque negare poterit in
banc omnia cadere quum nibil sit occultum.

Quibus vero mentis facultatibus cognitio acquiri potest
Cartesius bis verbis docet. .Solus intellectus est scientiae
capax, sed a tribus aliis facultatibus haec juvari potest
vel impediri, nempe ab imaginatione, sensu et memoria// %
Facillimum erit omnem cognitionem licet a sensibus ad
nosperveniat intellectui tribuere, quum „sentire, ima-
ginari et pure intelligere sint tantum diversi modi per-
cipiendiquot;®). Ad intellectus actiones postea attendemus;
quaenam petenda sint ab unaquaque facultate auxilia^).

Cartesius opinatur diligentem lectorem facile collecturum

esse • qua conjecturae facilitate usus censeo Cartesium
ceterosque pbilosopbos per sensus ad rerum externarum
cognitionem pervenire. Exponere autem quatenus sensibus
fides sit babenda non est bujus loci. Sed videbimus
purum intellectum non sufficere ad sensuum errores
emendandos, et nihil posse sciri, .si quidquid unquam
a sensibus bauriatur inter falsa numereturquot; =).

1)nbsp;De Metli, pg. 12.

2)nbsp;Keg. PS- 33.

3)nbsp;Princ. pg. 9-

4)nbsp;Keg. pg. 38,

5)nbsp;De Meth. pg- 20.

DE CARTESII METHODO.

Duo sunt cognitionis gradus, alter autoritate con-
tentus, alter rationum cupidus ; quinque i) enim gradus,
quos Cartesius esse statuit optime ad hos duos referri
possunt. Simulac homo judiciis suis diffidere coepit
eorumque vim examinare, ne temere iis fidem tribuat,
philosophus factus est; investigare vult primas causas
veraque principia e quibus rationes eorum omnium quae
sciri possunt deducantur 2). Quaerendi studio nullus
est finis. Ideas, quas philosophus in se cognoscit rebus
extra se positis convenire putat; jam oritur quaestio
quid sit quod huic opinioni faveat. Plura novisse se
censet; num vere novit? Priusquam cognitione gaudeat,
cognitionis naturam examinat, qua cognita facile invenit
viam, qua omnis scientia acquiritur. Ut rerum scientia
nititur cognitionis scientia, ita methodus, qua Veritas in
disciplinis investigatur, e doctrina rationis cognoscentis
pendet. Hujus doctrinae, quae Cartesio cum omnibus

1)nbsp;Epist. ad Frine. Thü. Int. Gallicum.

2)nbsp;Ibid.

dialecticis communis est, vis examinanda est antequanï
ratio exponi potest et dijudicari, qua Cartesius doctrina
sua usus est, et inventa methodo intellectum de certa
cognitione persuadere studuerit.

„In nobis ipsi animadvertimus solum intellectum
scientiae esse capacemquot; \'). Duae ponuntur intellectus
actiones, per quas ad rerum cognitionem sine ullo
deceptionis metu pervenire possimus : intuitus et
inductio. «Per intuitum intelligitur mentis purae
et attentae non dubius conceptus, qui e sola ra-
tionis luce nascitur vel mentis purae et attentae tam
facilis distinctusque conceptus ut de eo quod inteili-
gamus nulla prorsus dubitatio relinquatur quot; Qui
intuitum fontem scientiae habent, censent in nonnullis
ideis sufficere ideas intelligere ad subjecti attributa
cognoscenda. Concedimus notionem, quae recta via sit
acquisita, rei praebere notitiam, sed putamus opus
esse ut de recta illa via constet, antequam notioni
fides tribuatur. Notio debet probari, non potest usur-
pari prouti in mente invenitur. Ita enim notionis
quidem, non vero rei scientiam haberes. Triangulum
V, g. tres habere angulos est non dubius conceptus.
Sed unde habeo trianguli notionem? Certe non ab
intuitu. Trianguli notionem informare nequeo, nisi
habeo notionem trium angulorum. Ergo trianguli, quem
non cognovi ab intuitu, attributa non intelligo per intui-
tum. Doctrina, qua Cartesius idearum originem explicate
conatur, nihil explicat. ,/Sensusquot;, inquit, ,/recipi-

1)nbsp;Reg. pg. 24.

2)nbsp;Ree. pg. 6.

unt rerum figuras quae deferuntur ad aliam quandam
corporis partem quae vocatur sensus communis; hie
easdem figuras sine corpore venientes in imaginatione
veluti in cera format, et vis motrix est pure spiritualis
quae si applicet se cum imaginatione ad sensum com-
munem dicitur videre, tangere caet. ; si ad imagina-
nationem solam ut diversis fignris indutam, dicitur
reminisci, si ad eandem ut novas fingat, dicitur ima-
ginari vel concipere, si denique sola agat dicitur in-
telligerequot; \'). Unde efficias praeter figurae nullas esse
notiones, quod negat experientia, neque ex Cartesii hy-
pothesi quidquam est cur ulla notio falsa sit, ut docet
experientia. Hoc modo rerum et notionum ratio non
explicatur,

TJt intuitus partes defendant, multi attendunt ad
veritates aeternas. Apud quos verborum lusum inveuire
videor. Quod semel verum est, semper verum manet,
et non nisi acutis argutiis vis hujus propositionis pot-
est infringi. Attamen est quod veritates aeternas a
reliquis distinguât. Illo nomine gaudent veritates, quae
facillime, i. e. semper et ubique possunt observari.
Judicium est duarum idearum comparatio et relationis
inter has perceptio Si ideae illae, quae in reliquis
fere omnibus ideis iuveniuntur, comparantur et percipi-
untur, judicium, quod ex ista comparatione et perce-
ptione oritur, videbitur maxima i. e. aeterna frui veritate,
quoniam amplissima observatione nititur. Intellectus
nihil cogitare potest quod extra tempus et extensionem sit.

1)nbsp;Reg. ad dir. ing. pg. 34 et 35.

2)nbsp;\'s Gravesande , Intr. ad Phil. pg. 128.

Ita temporis extensionisque attributa evidentissime et
verissime cognosci videntur, et judicia de bis attributis
saepius aeternae veiitates vocantur; sed in omni judicio
bene tenendum est fundamentum, quo nititur, et nulla
Veritas per intuitum cognoscitur quoniam per intuitum
nulla notio acquiritur. Nisi notionum originem per-
scrutaris, rermi nullam cognitionem babes.

Altera quae ad cognitionem ducit via ,/fit per deductio-
nem, quae continet omne \' illud quod ex aliis. quibusdam
certo cognitis necessario concluditurquot; \')• ^^
certo sunt cognita h. e. ex iis quae intuitu sunt
cognita efficitur id quod inest notionibus cognitis. Si
ab aliqua notione alias deduco, notiones a se invicem
distinguo prioremque divido in partes e quibus compo-
sitis illa notio constat; ita notionis divisio praecedit
deductionem et divisione continetur deductio. Quid
notionibus prosit intuitus, vidimus. Cum vero intuitus
nullam certam rerumcognitionem afferat, idem judicium
ferendum videtur de deductione. Quoniam praeterea
,/quaecmique una ex aliis immediate deduximus, si
illatio fuit evidens, ad verum intuitum reducta jam
suntquot; de inductione, \\viaQ fit per deductionem,
vider e licet.

,/Quoties aliqua cognitio non potest reduci ad intuitum
superest nobis unica via, cui totam fidem debeamus ad-
bibere, quae vocatur inductio. Est haec operatio, qua
ex multis et disjunctis unum quid inferamus. Inductio
sive sufficiens enumeratio interdum debet esse compléta,

1)nbsp;Reg. pg. 7.

2)nbsp;Reg. pg. 19.

interdum distincta, quandoque neutra est opus. Si velini
probare per enumerationem, quot genera entium sint cor-
porea, sive aliquo pacto sub sensum cadant, non asseram
illa tot esse, et non plura, nisi prius certo noverim
me omnia enumeratione fuisse complexum et singula ab
invicem distinxisse. Si vero eadem via ostendere velim
animam rationalem non esse corpoream, non opus erit
enumerationem esse completam, sed sufficiet si omnia
simul corpora aliquot collectionibus ita complectar ut ani-
mam rationalem ad nullam ex bis referri posse demon-
strem. Si denique per enumerationem velim ostendere
circuli aream esse majorem omnibus areis aliarum figu-
rarum, quarum peripberia sit aequalis, non opus est
omnes figuras recensere, sed sufficit de quibusdam in
particulari hoe demonstrare, ut per inductioneni idem
etiam de aliis omnibus concludatur . Jam intelligimus
quid sibi velit inductio. E particularibus ideis deducitur
propositio „universalis, cujus subjectum quantum potest
extenditur ne uno quidem individuo exceptoquot; -).

Pleniorem vero cognitionem bac ratione acquiri posse
nemo facile existimabit. Qnodsi id quod de singulis
rebus novi una complector propositione, scientia eadem
est. Et singularum remm cognitionem requirit inductio.
Non enim discimus quare sufficiat unum cognoscere
circulum ut de omnibus certum quid cognoscamus. „ Ea
est natura mentis nostrae ut generales propositiones ex
particularium cognitione efformet/\' s), Sed inductio quae

1)nbsp;Reg. pg. 19.

2)nbsp;\'s Gbavesande , 1. 1. pg. 131.

3)nbsp;Resp. ad obj. 2 , pg. 74.

simplex est eimmeratio non praebet novas cognition es
et tantum ad inductionem per enumerationem simplicem
Cartesius mihi videtur attendisse.

Philosophi finis est causas cognoscere et rerum prin-
cipia. Vidimus intuitum nihil docere nisi quod menti
insit; deductione notiones dividi in partes, quibus conti-
neantur, atque inductione generalem propositionem e
particularibus effici. Quomodo igitur rerum principia
cognoscuntur ?

Unum hoc monendum superest. Instrumentum, quo
dialectici scientiam quaerunt, spernitur a Cartesio.
Syllogismorum usus nullius fere utilitatis ei esse vide-
batur. Statuebat enim dialecticos nullum syllogismum,
quo quid esset verum concluderetur, ante formare posse
quam ejus materiam haberent, hoc est: nisi eandem
veritatem quae in illo syllogismo deduceretur jam ante
cognovissentj unde pateret eos ipsos ex tali forma nihil
novi percipere \'). Hujus judicii causa non latet ; in
syllogismo „descenditur a generali ad minus generalequot;
generale putatur cognosci non posse nisi cognitis par-
ticularibus; unde sequitur syllogismum id docere quod
jam cognitum sit. Si vero tenemus propositiones gene-
rales non tantum enumeratione acquiri, syllogismum alto
supercilio contemnere non audemus^).

Sed praeterea contempti syllogismi ope carere non

]) Reg. pg. 30. Cf. P. Uebeeweg 1.1. pg. 259.
2) Dan. Wytteneachi , Praecepta Philosophiae Logicae, 1820.
pg. ISO.

2) Cf. 3. S. Mill. Die inductive Logik, von Dr. J. Schiel.
1849. Einleit. pg. xvi.

potest Cartesius. Quo modo e. g. probat angulum re-
flexionis (luminis) esse aequalem angulo incidentiae ?

Ponitur luminis motum non differre a projectae
pilae motu. Inquiretur ,/ad quam partem pila illisa
in terram debeat resilire. Quod ut fiat describitur cir-
culus ex centro B, qui transeat per punctum A. Di-
camus eam spatio temporis eodem, quo progressa
est ab A ad B, necessario a B ad aliquod punctum
hujus circuli circumferentiae reverti debere. Nam omnia

puncta quae eodem
intervallo distant a
B quo distat A,
in hac circumferen-
tia occurrunt. Tan-
dem ad designandum
ipsum punctum quod
ex omnibus hujus
circumferentiae tan-
gere debet, erigamus
ad normam tres rectas AC, HE et P E supra C E
hac ratione ut nee majus nee minus spatium inter-
jaceat AC et HB quam HB et PE : deinde dieamus
idem tempus quod pilam dextrorsum porrexit ab A,
une punctorum lineae AC, usque ad B unum ex punctis
lineae HB, illam resilientem ab HB, sistere debere in
aliquo puncto lineae EE. Nq^ gi^^g^jj^ ^^^^^^
hneae PE, eadem distantia hoc respectu ab HB remota
sunt, et eadem qua singula lineae AC, et ex priori
dispositione tantumdem eo inclinât quantum antea.
Jam eodem momento aliquod punctum lineae PE et
smiul aliquod circumferentiae APD contingere nequit,

nisi in puncto D vel F. Nam extra haec duo nullibi
mutuo secantur; terra autem obstante ad D (pila)
progredi non potest; sequitur itaque illam necessario
tendere debere ad F. Et sic manifestum est qua
ratione reflexio âat ; scilicet semper ad angulum aequa-
lem illi, quern vulgo incidentiae nominant, üt si radius
ex puncto A\' emanet in B, superficiem speculi plani
C B E, resilit ad F, ita ut reflexionis angulus E B E,
neque cedat, neque exsuperet magnitudine alteram
ilium iMidentiae A B Cquot; Quis toe argumentum
syllogisme concludi negare potest?

Praeterea censeo omnes deductiones in formam syllo-
gismi esse reducendas. Exemplo sit ratiocinium quo
Cartesius probat notionem naturae perfectae ab intel-
lectus ideis proficisci non potuisse. Quomodo ratiocinari

videtur ?

Causa dat effectum.

Id, quod non habet non potest dare.

E. Causa habet effectum i. e. causa efficiens continet
tantum quantum ipsius effectus.
Dicitur aliquis effectus magis perfectum.

E. Causa hujus magis perfecti continet tantum
quantu.m id ipsum magis perfectum.
Minus perfectum non continet tantum quantum
magis perfectum.

E. Minus perfectum non est causa magis perfecti.
Quaevis intellectus idea est minus perfecta quam
idea naturae perfectae.

1)nbsp;Dioptrice pg. 58.

2)nbsp;Med. pg. 18.

E. Quaevis intellectus idea non est causa ideae
naturae perfectae.

Horum syllogismorum terminos disperses invenias in
Cartesii deductione, sed ordine dispositi probant Cartesium
injuria syllogismum despexisse.

Quare Cartesius illam per intuitum et deductionem
viam unicam putat ? Maximam operam studiis mathema-
ticis dederat; de matheseos veritate dubitari non poterat
ejusque judicia videbantur non solum vera esse, sed etiam
non posse quin vera essent, Eadem via idem petitur finis,
et Cartesius more geometrico omnes cognitiones inveniri
posse opinatur; sed discriminis rationem non habuit.
Cognitiones erant quaerendae et Cartesius quaerendi
viam eam habet qua ab aliis aliae derivantur. Analysis
Geometrica (quae est in Cartesii deliciis) versatur in
quaestionibus solvendis; e prius cognitis aliquid certi
est derivandum. In Mechanica eifectus qui legibus
motus et aequilibrii nituntur legum naturae cogni-
tione inveniuntur. Patet ergo geometriae partes, quae
inyentioni inserviant, inventis cognitionibus niti; at
prima sapientiae quaestio non gaudet cognitionibus prius
inventis. Cartesius existimat veritates mathematicas non
demonstrari solum sed inveniri etiam et hujus inventionis
methodum studio esse occultam. Analysis,/^ inquit, „veram
viam ostendit per quam res methodice et tanquam a
priori inventa est, adeo ut si lector illam sequi velit,
atque ad omnia satis attendere rem non minus perfecte
mtelliget suamque reddet. Synthesis e contra per viam
oppositam et tanquam a posteriori quaesitam clare
quidem id quod conclusum est demonstrat utiturque
longa definitionum, petitionum, axiomatum, theorematum

et pi-oblematum serie, ut si quid ipsi ex consequeiitibus
negetur, id in aiitecedentibus contineri statim osten-
dat; sed non ut altera satisfacit nee discere cupientium
animos explet, quia modum quo res fuit inventa, non
docet/quot;).

TJtraque ratio in eo convenit quod certa propositio
est probanda. Probare est ostendere rationem qua ad
judicium sit perventum, monstrare catenam qua veritates
eonjunctae sint. Initium fit ab inventa propositione
cujus nexus cum iis quae prins cognita sunt quaeritur,
quo perspecto facile quis prius cognita ita conjungit
inter se ut propositio inventa intelligatur. Haec ratio
analytica, ilia syntbetica dicitur. Cognitiones analytice
explicari possunt ; inveniuntur autem alia ratione. In-
tellectus qui plures habet cognitiones natma ducitur
ad eas bene componendas; a simplicioribus progreditur
ad majora; systematis amor a nemine est alienus. Sed
philosophus cognitionum veritatem explorât antequam

eas arte concludit.

In mathematicis ostenditnr, ea quae sunt necessario

esse. Portasse igitur matheseos methodus ita posset
adhiberi ut per eam ostenderetur quaenam experientiae
cognitiones necessario sint. Hac ratione experientia
jndicabitur. Ideas per se nemo non veras existimat et
id quod iis insit ex iis deduci posse nemo negat.
Si ideae verae sunt, singularum deductio erit certa, sed
num verae sint quaeritur, et gravis manet quaestio
quomodo et quatenus res praebeant notiones. Rerum
scientia longe differt a mathematica cognitione. Extensie

1) Obj. pg. 83, 83.

distinctissime depingi potest in imaginatione ; neque
multa neque diversa experientia requiritur ut extensionis
attributa observentur. Paene afSrmare ausim phantasiam
sufficere ut objecta matheseos adspiciantur. Eorum quali-
tates intuitu \') et deductione cognosci possunt et quae
vocantur argumenta sunt juncturae qualitatum quae
junctae observantur. Mathematicus non ostendit quali-
tatum causas sed nexum. Triangulum necessario continet
duos angulos rectos. Hoc probari potest, non cognita
causa efficiente sed perspecta natura angulorum. In
aliis disciplinis primae rerum causae quaeruntur, et
phaenomenon intelligitur simulac eius causa efficiens
cognita est. Causarum indagationem finem esse philo-
sophi coneedit Cartesius. At viam qua illae invenian-
tur non invenit. Res ab ideis, rerum causas ab
idearum nexu non distinguit. Ejus cognitio rerum extra
intellectum mere est hypothetica.

Cartesius dicit experientiam docere phaenomena, sed
intellectum primas causas et vera principia percipere;
experientia tantum novimus res esse, intellectu vero
eas necessario esse. Contemnit Cartesius eos ,/philosophos,
qui experimentis neglectis veritatem ex proprio cerebro
quasi Jovis Minervam orituram putent\'\'. Errare censet
omnes Astrologos, „qui non cognita coelorum natura,
sed ne quidem motibus perfecte observatis se illorum
effectus posse designare putent// 2).nbsp;^^^er naturae

phaenomena recensendum est nisi quod sensu depre-
henditur// s). Sensus ergo partes in disciplinis tuetur.

1)nbsp;Liceat hujus vocis latiore sensu uti,

2)nbsp;Reg. pg. 13.

S) Princ, IV, pg. 318.

Verulamii methodo experimeiitorum addictum se esse
fatetur \'). Priiisquam phjsicam exponere aggreditur
,/brevem historiam praecipuorum naturae phaenomeno-
rum (quorum causae sunt investigandae) sibi ob oculos
proponit\'/

Sed negare videtur sensuum ope de vanitate judiciorum
posse judicari. Omnis idea tanquam idea vera est, sed
intellectus falli potest credendo ideas convenire cum
objectis unde proveniant. Idea quam profert baculum
cujus pars in aqua posita est idea est baculi fracti. Judi-
cabit intellectus baculum in duas partes esse fractum,
sed fallitur, TJnde hoe novit? Ex repetita experientia quae
docet idem baculum extra aquam rectum videri. //Si
sensus omnes rite dispositos adbibeas, qui semper idem
renuntient, maximam omnium rectitudinem cujus homo
sit naturaliter capax assequerisquot; ut recte jam docet
Cartesii adversarius.

Sed Cartesius concedere non vult errorem tactu cor-
rigi. ^/Etsi ex tactu baculum rectum esse judicamus,
non tarnen hoe sufficit ad errorem visus emendan-
dum, sed insuper opus est ut aliquam rationem habea-
mus quae nos doceat credendum esse hac de re
judicio ex tactu potius quam judicio ex visu elicito;
quae ratio non sensui sed tantum intellectui est tri-
buenda.//

Evitatur, non solvitur difficultas; nemo enim contendit

1)nbsp;Epist. T. II, pg. 239 , 233 , 353.

2)nbsp;Princ. pg. 51.

3)nbsp;Obj. pg. 152,

4)nbsp;Resp. pg, 164.

senstim sufficere judicio, sed ponitur experientiam
praebere cognitionis materiem. Experientia ducit intel-
lectum. ,/Intellectus//, ait Cartesius, „nullo unquam expe-
rimento decipi potest si praecise tantum intuetur rem
sibi objectam prout illam habet; ut, si quis icterico
morbo laborans flava omnia esse judicat quod oculum
habeat flavo colore tinetum, non judicat res externas
tales semper esse quales appareant, in his enim omnibus
errori sumus obnoxii// \'). Sed error est evitandus; quo-
modo ? „Sapientis intellectus non fallitur, quoniam quid-
quid ab imaginatione accipiet, vere quidem in illa
depictum esse judicabit; numquam tamen asseret, illud
idem integrum et absque ulla immutatione a rebus
externis ad sensus, et a sensibus ad phantasiam defluxisse
nisi prius hoe ipsum aUqua alia ratione cognoverit\'\'
Quaenam vero sit haec alia ratio frustra quaeres.

Diserte afßrmatur intellectum statuere non posse
,/imaginationem fideliter referre sensuum objecta nec sensus
veras rerum figuras induere, nec denique res externas
tales semper esse quales appareantquot; s). Et tamen intel-
lectus ab cTrore tuebitur ! Nimirum intuitu et dedu-
ctione, quibus nullam rerum cognitionem acquiri supra
vidimus. Quis igitur locus manet experientiae? „ütex
innumeris effectibus quos ab iisdem causis produci posse
judicamus ad unos potius quam ad alios considerandos
mentem nostram determinemusquot; Sed nisi sensibus

1)nbsp;Reg. pg. 40.

2)nbsp;Reg. pg. 40.

3)nbsp;Reg. pg, 39.

4)nbsp;Princ. pg, SB,

fides est iiabenda, non est quod per sensus admoneamur
ut hoc potius quam illud intellectus effatum verum esse
statuamus. Denique ; — si quis bene tenet rationem causae
et efi:ectus audacter negat eandem causam plures diverses
parere effectus. Nulli cognoscuntur effectus nisi quos docet
experientia. Hac inveniuntur et confirmantur phaeno-
mena quorum causae mutua comparatione sunt intelli-
gendae, neque intellectus unquam probare poterit se
phaenomena bene intelligere, quum eorum principia ex
se ipso indagaverit.

Quatuor praecepta quibus Cartesius suam post longam
meditationem inventam methodum complectitur, rationem
non exponunt qua certi aliquid inveniri possit, sed
leges continent quae in omni studio observândae sunt.
Licet eorum cum Cartesii de ratione cognoscendi doctrina
vinculum non lateat, methodum tamen neque illustrant
neque confirmant.

Ffimum Cartesius praeceptum sibi dabat, ut nihil un-
quam veluti verum admitteret, nisi quod certo et evidenter
verum esse cognosceret, hoc est, ut omnem praecipitan-
tiam atque anticipationem in judicando diligentissime
vitaret ; nihilque amplius conclusione complecteretur
quam quod tam dare et distincte rationi suae pateret
ut nullo modo in dubium vocari posset,

Aliemm, ut difamp;cultates quas examinaturus esset in
tot partes divideret quot expediret ad illas commodius
resolvendas.

Tertium, ut coguitioiies omnes quas veritati quae-
rendae impenderet certo semper ordine promoveret :
incipiendo a rebus simplicissimis et cognitu facillimis,
ut paullatim et quasi per gradus ad difficiliorem et
magis compositorum cognitionem ascenderet : in aliquem
etiam ordinem illas mente disponendo, quae se mutuo
ex natura sua non praecedunt.

Postremum, ut tum in quaerendis mediis tum in
difficultatum partibus percurrendis, tam perfecte sin-
gula enumeraret et ad omnia circumspiceret, ut nihil a
se omitti esset certus \').

His legibus continetur discendi methodus, quam ,
nisi, quid verum sit, et qua via id inveniendum sit
noverimus, nihil prodesse unusquisque videt.

Erit nulla scientia antequam noverimus num cogni-
tionis humana ratio capax sit. Potestne homo aliquid
cognoscere? Haec quaestio est metapliysicae argu-
mentum.

Homo saepius credit se pluribus gaudere cognitioni-
bus; mox tarnen patet quantopere deceptus sit; fidem
habet sensibus notionibusque quae non verae esse
repenuntur; mentio fit de Deo omnipotente et nihil
impedire videtur quominus ejus decipiendi potes-
tas hominis cognitiones corrumpat. Quid ergo cog-
noscitur ?

Hac propositionis divisione investigationis via mon-
stratur. Omnis cognitio est perpendenda ; veri nota est
indaganda; numinis omnipotentis natura est cogno-

1) De Meth. pg. 22.

scenda; sensuum vis est exploranda antequam philosophus
percipiat quarumnam cognitionum capax sit intellectus.
Tale philosophiae fundamentum Cartesius methodo sua
fretus jacere conatur in Meditationibus, quarum analysis
nobis necessaria videtur ut clare perspiciamus Cartesii
methodi in philosophia usum.

CARTESII METHODI USUS.

Cartesius sex meditationibus ratiocinia sua complecti-
tur 1 ) ostenditque rationem qua invenit suam doctrinam.
Optime de ejus methodi vi judicari posse videtur, ubi
bene noverimus, qua ratione sua inveniendi méthode usus
sit philosophus. Quod ut recte fiat ipsum audiamus
narrantem philosophandi cursum,

Animadverti — ipse Cartesius loquitur — animadvert!
jam ante aliquot annos quam multa ineunte aetate falsa
pro veris admiserim et quam dubia sint quaecunque
istis postea superstruxi; cupio firmum et mansurum quid
m scientiis stabilire. Igitur serio opinionum eversioni
vacandum est, et quia suffossis fundamentis quidquid
insuper aedificatum est sponte collabitur, aggrediar
statim^ ipsa principia quibus illud omne quod olim
credidi nitebatur. Quidquid hactenus ut maxime verum
admisi vel a sensibus vel per sensus accepi; hos autem
mterdum fallere deprehendi ; ac prudentiae est nun-
quam illis plane confidere qui nos vel semel decepe-

1) Epist. T. II, pg. 207.

vant Sed mnt nonnuU. quae niri dementi vera mihi
habenda e. g. me esse toga indutum etc M
som.is eadem omma patioi, et .ideo cert,B .ndtcn.

visiliam a somM non çosse distingui.

Sed somnia sunt veluti çietae imagines quae non
ad similitudinem reram vewom Snp potnernnt
Licet igitur çartieularia (me esse toga mdutum, etc
„„„ sint vera, saltern generalia (oculi, caput, manns)
.era existunt et quamâ„¢ etiam generalia rmaginarra esse
lent tamen alia magis simplioia et unwersaha vera
Ce fatendum est, e. quibus tanquam color^bus ver,
omnes rerum imagine« effinguntnr. Cujus generrs sunt
Ttura corporea, extensio, Sgura. quantitas et numerus
et Uns. Verumtamen infixa qnaedam st

meae menti vLs opinio Deum .. qui ,ote. o «a
„ui fort.« fecit ut falte quotres dno et tna s^^ul
Uciue eflicere censeo. Sed dicitur Dens bonus es.
InL vero répugnât et si semper et s,nbsp;™ «

.nbsp;,nbsp;flj. quot;Pap prso non esse JJeum.quot;

ïiit auod ultimum tamen lit. ,/iacergo uu

«mo eo vrobabLs erit me tarn imperfectum esse ut
„ falte Itaque lateor nUil me «« «î«quot;

». CO».— «

l\'lono jam omnia quae video falsa «se. Numqurd

ego Ii :id\'sum? Esse dicitur aliquis deceptor s^me

c^dus summe potens qui de industrra me semper faHr .
d tallat quantum potest, uunquam tamen efct u

Sbi^ sim qlmdiu me aliquid esse cogrto adeo ut

«rmiter st,tuendum sit boc pronunctatum: e,c „m,

ego exista, necessario esse verum. Quisnam sum ego?
Antehac me liominem esse putavi. Quid est homo?
Anima et corpus ; sed ex iis quae putantur ad corporis
naturam pertinere, nihil occurrit quod possum affirmare
me habere ubi suppono deceptorem aliquem potentis-
simum. Animae tribuebam nutriri, incedere, sentire et
cogitare ; nutriri, incedere, sentire non possum sine cor-
pore. Sed cogitare ? hic invenio ; cogitatio una est,
quae a me divelli nequeat. Sum igitur praecise res
cogitans, id est mens sive animus sive intellectus
sive ratio, voces mihi prius significationis ignotae, sed
sum res cogitans. Quid igitur? res cogitans, nempe
dubitans, intelligens, affirmans, negans, volens, nolens,
imaginans quoque et sentiens. \') Jam incipio nosse
qmnam sim; sed tamen videntur res corporeae quarum
imagines cogitatione formantur et quas ipsi sensus ex-
plorant multo distinctius agnosci quam illud nescio quid
mei quod sub imaginationem non venit. Videamus.

Consideremus res illas quae vulgo putantur omnium
distinctissime comprehendi, corpora scilicet; sumamus e. c.
ceram al.iquam, quam distinctissime cognoscimus. Igni
admoveatur; omnia mutantur. Remanetne eadem cera?
remanere fatendum est, nemo negat. 2) Quid erat igitur
m ea quod tam distincte ,comprehendebatur ? Certe
nihil eorum quae sensibus attingebam. Portasse nihil
aliud quam extensum quid, flexibile, mutabile. Sed

1)nbsp;Horninem non sine eorpore sentire panlo ante dictum est, hic
vero inter cogitandi modos sensus refertur. Nisi notiones confunduntur
ratiocinia componi non possunt.

2)nbsp;Nego, si certa figura ad naturam cerae refertur.

quid flexibile, mutabile, extensum sit, imaginari non
possum. Concedo igitur me non imaginari quid sit
haec cera, sed sola mente percipere. Quaenam vero
est haec cera quae non nisi mente percipitur ? nempe
eadem quam video, quam tango, quam imaginor, eadem
denique quam ab initio esse arbitrabar; atqui ejus per-
ceptio non est visio, non tactio, non imaginatio sed
solius mentis inspectio. Intellectu igitur, non sensu
neque imaginatione res certe cognoscuntur. Quid autem
dicam de me ipso qui hanc ceram videor tam distincte
percipere, numquid me ipsum non tantum multo verms,
multo certius sed etiam multo distinctius evidentiusque
cognosco? nam si ceram existere judico ex eo quod hanc
videam, certe me ipsum etiam existere multo evidentius
efficitur ex hoc ipso quod hanc videam et aperte co-
gnosco nihU facilms aut evidentius nea mente posse a
me perdpi.

Sum certus me esse rem cogitantem; numquid ergo
scio quid requiratur ut de aliqua re sim certus? Nempe
in hac prima cognitione nibil aliud est quam clara
quaedam et distincta perceptio ejus quod affirmo; quae
sane non sufficeret ad me certum de rei veritate reddendum
si posset unquam contingere ut aliquid quod ita dare
et distincte perciperem falsum esset; ac proinde jam
pro régula generali possum statuere iUud omne esse
verum quod valde dare et distincte percipio.

Yerumtamen multa prius ut omnino certa et manifesta
admisi quae postea dubia esse deprehendi. Erant haec
quae extra me esse putabam et de manifestissimis dubitare
coepi cum venit mihi in mentem forte Deum aliquem
esse callidissimum deceptorem. Ideo quam primum

examinare debeo an sit Deus et si sit, an possit esse
deceptor.

Ex omnibus meis ideis praeter illam quae me ipsum
mihi exhibet alia est quae Deum, aliae quae res corporeas
et inanimes, aliae quae angelos, aliae quae animalia,
aliae quae alios homines mei similes repraesentent. Et
quantum ad ideas quae alios homines vel animalia vel
angelos exhibent, facile intelligo illas ex iis quas habeo
mei ipsius et rerum corporalium et Dei notionibus posse
componi, quamvis nulli praeter me homines nec animalia
nee angeli in mundo essent.

Restât sola idea Dei in qua considerandum est num
aliquid sit quod a me ipso non potuerit proficisci. Dei
nomine intelligo substantiam quandam infinitam, inde-
pendentem, summe intelligentem, summe potentem et
a qua tum ego ipse, tum aliud omne si quid aliud
exstat quodcumque exstat est creatum. Quae sane
omnia talia sunt ut quo diligentius attendo, tanto minus
a me solo profecta esse posse videantur. Si realitas
objectiva 1) alicujus ideae sit tanta ut certus sim eandem
nee formaliter 2) nec eminenter in me esse, nec proinde
me ipsum ejus ideae causam esse posse, hinc sequitur
non me solum esse in mundo sed aliquam aliam rem,
quae istius ideae est causa, etiam existere. Ideo Deum
necessario existere est concludendum. Sed quum non ita
facile recordor cur idea entis me perfectioris necessario
ab ente aliquo procedat quod sit revera perfecting, ulterius
quaerere libetan ego ipse habens illam ideam esse possem

1)nbsp;Objecti realitas in mente.

2)nbsp;Essentialiter.

Bi tale ens nullum existeret. Nempe a quoessem? Si a
me essem nihil omnino mihi deesset; omnes perfectiones
quarum idea aliqua in me est, mihi dedissem atque ita
ipsemet Deus essem. Sed fortasse semper fui et nullus
existentiae meae auctor est quaerendus. At perspicuum
est eadem plane vi et actione opus esse ad rem quam-
libet conservandam qua opus est ad eam creandam, adeo
ut conservationem sola ratione \') a creatione differre sit
unum ex iis quae lumine naturali manifesta sunt. Sed

nullam vim, per quam possim efficere ut ego ille, qui jam

sum, paulo post etiam sim futurus, in me esse experior,
et ex hoc evidentissime consequitur me ah aliquo ente
a me diverse pendere. A quonam ? A parentibus vel a
quibuslibet aliis causis Deo minus perfectis. De ilia
causa potest rursus quaeri an sit a se vel ab alia; et
si a se, patet illam ipsam esse Deum, sin autem\'sit
ab alia, rursus eodem modo de hac altera quaeritur an
sit a se vel ab alia donee tandem ad causam ultimam
devematur quae erit Deus.

Plures causae a quibus ideas perfectionum accepissem
fingi non possunt ob unitatem et simplicitatem eorum
quae in Deo sunt; certe enim istius omnium perfe-
ctionum unitatis idea in me esse non potuit poni ab ulla
causa a qua etiam aliarum perfectionum ideas non
habuerim. Jam concludendum est Uc solo quod
eMstam et certa idea entis perfectissmi hoc est Dei in
me sit, evidentissime demonstari Deum ettam existere.
Qua ratione ideam istam accepi P Est mihi innata quemad-
modum etiam mihi innata est idea mei ipsius.

1) Relative,

In primis agnosco fieri non posse ut Deus me un-
quam fallat. Experior tamen me innumeris erroribus
esse obnoxium quorum origo quaerenda est. Adverto illos
a duabus causis simul concurrentibus dependere, nempe
a cognoscendi facultate quae in me sit et ab eligendi
facultate, sive ab arbitrii libertate, hoc est ab intellectu
et simul a voluntate. Sed percipio nec volendi vim,
quam a Deo habeo, per se spectatam, causam esse errorum
meorum; est enim amplissima et in suo genere perfecta ;
neque etiam intelligendi vim, nam quidquid intelligo,
cum a Deo habeam ut intelligam, procul dubio recte
intelligo, nec in eo fieri potest ut fallar.

TJÞ ergo nascuntur errores mei? nempe ex hoe uno
quod cum latins pateat voluntas quam intellectus illam
non intra eosdem limites contineo, sed etiam ad ilia quae
mn intelligo extendo-, ad quae cum sit indifferens facile
a vero et hono dejlectit, atque Ua fallor et pecco
Cum quid verum sit non satis clare et distincte percipio,
si quidem a judicio ferendo abstineam, clarum est me
recte agere et non falli ; sed si vel affirmem vel negem
tunc arbitrii libertate non recte utor ; atque si in eam
partem quae falsa est me converto plane fallor; sin
vero alteram amplector, casu quidem incido in veritatem
sed non ideo culpa carebo, quia lumine naturali manu-
festum est perceptionem intellectus praecedere semper
debere voluntatis determinationem. Et nulla alia er-
rorum causa potest esse; nam quoties voluntatem in
ju.diciis ferendis ita contineo ut ad ea tantum se exten-

1) Omnis peccans est ignorans, uti Cartesius affert. Epist. T. I,
pg. 371.

dat quae illi claie et distincte ab intellectu exbibentur,
fieri plane non potest ut errem, quia omnis clara et
distincta perceptio procul dubio est aliquid, ac proinde
a nibilo esse non potest, sed necessario Deum autorem
babet, Deum ilium summe potentem, quem fallacem
esse répugnât; ideoque procul dubio est vera.

Videndum est an aliquid certi de rebus materialibus
baberi possit ? Invenio apud me innumeras ideas qua-
rumdam rerum, quae etiamsi extra me fortasse nullibi
existant non tarnen dici possunt nihil esse; et quamvis
a me quodammodo ad arbitrium cogitentur, non tarnen
a me finguntur sed suas habent veras immutabilesque
naturas \') ; earum pxoprietates omnes sunt verae quan-
doquidem a me dare cognoscuntur, ideoque aliquid sunt,
non merum nihil. Jam vero si ex eo solo quod alicujus
rei ideam possum ex cogitatione mea depromere, sequitur
ea omnia quae ad illam rem pertinere dare et distincte
percipio, révéra ad illam pertinere, numquid inde baberi
etiam potest argumentum quo Dei existentia probetur ?
Certe ejus ideam nempe entis summe perfecti non minus
apud me invenio quam ideam cujusvis figurae aut numeri,
nec minus dare et distincte intelligo ad ejus naturam
pertinere ut semper existât quam id quod de aliqua
figura aut numero demonstro ad ejus figurae aut numeri
naturam etiam pertinere : ac proinde Deus est. Et
quamvis non necesse sit ut incidam unqu^am in ullam
de Deo cogitationem, quoties tarnen de ente primo et

1) Nonne sphingis natura dici potest vera immutabilisque ? Itaque
iion intelligo quid probare se existimet Cartesius statuens aliquid
„ non fingi, ad arbitrium cogitari et firmam naturam habere «,

BB

summo libet cogitare, atque ejus ideam tanquam ex
mentis meae thesauro depromere, necesse est ut illi
omnes peifectiones attribuam, etsi nee omnes tune
enumerem, nee ad singulas attendam ; quae néces-
sitas plane sufficit ut postea, cum animadverto existen-
tiam esse perfectionem, recte concludam ens prinrnm et
summum eaistere.

Postquam percepi Deum esse, quia simul etiam in-
t«llexi caetera omnia ab eo pendere, illumque non esse
fallacem; atque inde collegi illa omnia quae clare et
distincte percipio necessario esse vera, etiamsi non atten-
dam amplius ad rationes propter quas istud verum esse
judicavi, modo tantum recorder me clare et distincte
perspexisse, nulla ratio contraria afferri potest quae me
ad dubitandum impellat, sed veram et certam de hoe
habeo scientiam.

Atque ita plane video omnis scientiae certitudinem et
veritatem ab una veri Dei cognitione pendere, adeo ut
priusquam illum nossem nihil de ulla alia re perfecte\'
scire potuerim.

Reliquum est ut examinem an res materiales existant.
Quoniam scio omnia quae clare et distincte intelligo talia
a Deo fieri posse qualia illa intelligo, satis est quod
possum unam rem absque altera clare et distincte in-
telligere, ut certus sim unam ab altera esse diversam,
quia potest saltern a Deo seorsim poni, Et quia ex
una parte claram et distinctam habeo ideam mei ipsius
quatenus sum tantum res cogitans\'), non extensa, et ex
alia parte distinctam ideam corporis quatenus est tantum

1) Hei cogitantis ideam claram appellare non ausim.

*

res extensa, lion cogitans, certuin est me a corpore meo
revera esse distinctum et absque illo posse existere. Jam
experior in me aliquas facultates \') quae absque aliqua
substantia cui insunt non possunt intelligi nec proinde
absque ilia existere; manifesto sunt quae indigeant sub-
stantia corporea. Facultas sentiendi, quae in me est,
facultas est passiva et plane inutilis nisi sit aliqua vis
activa perceptiones efEciendi. Haec facultas non est
in homine cogitanti; ergo in Deo? Ille non est fallax
et videtur miM indidisse opinionem perceptiones a rebus
externis provenire. Ergo a rebus externis proveniunt
quas esse demonstratum est.

Quales sunt res externae ? Experientia docet judicium
per sensum saepius falsum esse. Ergo sensibus non est
fides Iiabenda. Sed quoniam Deus non est fallax et natura
ductus existimo ideas esse rerum imagines, magna est
spes fore ut veritatis agnoscendae facultas mihi insit.

Primo docet natura me habere corpus in quo sensus
doloris voluptatisque percipiam; dein me inter alia versari
corpora quae sint vel fugienda vel prosequenda. Sed
non licet sensuum perceptionibus, quae proprie tantum a
natura datae sunt ad menti significandum quaenam com-
posito (h. e. homini), cujus pars est, commoda sint vel
incommoda, et eatenus sunt satis clarae et distinctae,
uti tanquam regulis certis ad immediate dignoscendum
quaenam sit corporum extra nospositorum essentiade qua
nihil nisi valde obscure et confuse significant. At cum
sciam omnes sensus circa ea quae ad corporis conunodum

1) Puta facultates imagiuaudi , sentiendi, locum mutandi, varias
garas induendi , reliq.

spectent multo frequentius verum iiidicare quam falsum
possimque uti fere semper pluribus ex iis ad eandem rem
examinandam et insuper memoria, quae praesentia cum
praecedentibus connectit, et intellecta qui jam omnes
errandi causas perspicitj non amplius vereri debeo ne
illa quae mihi quotidie a sensibus exhibeantur sint falsa,
sed hyperbolicae dubitationes ut risu dignae sunt explo-
dendae ; praesertim summas illas de somno, quem a
vigilia non distinguebam ; nunc enim adverto perma-
gnum inter utrumque esse discrimen in eo quod num-
quam insomnia cum reliquis omnibus actionibus vitae
a memoria conjungantur ut ea quae vigilanti occurrunt ;
nam sane si quis dum vigilo mihi derepente appareret,
statimque postea dispareret, ut fit in somnis, ita
scilicet ut nec unde venisset nec quo abiret viderem,
non immerito spectrum potius aut phantasma in cerebro
meo effictum quam verum hominem esse judicarem.
Cum vero eae res occurrunt quas distincte unde, ubi et
quando mihi adveniant adverto, earumque perceptionem
absque ulla interruptione cum tota reliqua vita con-
necto plane certus sum eâs non in somnis sed vigilanti
occurrere. Nec de i/psarum veritate vel minimum deleo
duUtare si postquam omnes sensm, memofiam, et intel-
lectum ad illas examinandas convocavi, nihil miU quod
cum ceteris puguet ab ullo ex Ms nuntietur.

Cognita ratione qua veritatem invenisse sibi visus
est Cartesius, jam perpendendum nobis est quo jure
suae methodo fidem habuerit.

DE CAETESIANAE METHODI VI
ET PRETIO.

Omnis verae scientiae initium est dubitatio. Jam 0:
prima juventute ediscuntur cognitiones quarnm rationes
latent, et si quis firmam quaerit scientiam, semel in
vita de omnibus dubitabit. Haec erat Cartesii sententia
quacum reversus ad studia taedio intermissa, novam
pbüosopbiae accendit lucem.

//Animadverterat quam multa ineunte aetate falsa pro
veris admisisset et quam dubia essent quaecunque bis
postea superstruxerat// i). //Infixa ejus menti baerebat
vetus opinio, Deum esse qui omnia posset, a cujus
quum bonitate repugnet talem hominem creasse ut
semper fallatur, etiam alienum ab eo videri permittere
ut interdum fallatur; quod tarnen dici non potest quot; 2).
,/Ideo semel in vita de iis omnibus dubitare studet
in quibus vel minimam incertitudinis suspicionem
reperiat/\'Dubitare est incertum esse de judicii veri-

1)nbsp;Med, pg. 5.

2)nbsp;Ibid. pg. 7.
8) Princ., pg. 1.

täte; dubitatur igitur de judiciis et quidem de iis quorum
Veritas non perspicitur. Hoc bene tenendum videtur, ubi
interprétés audimus Cartesium accusantes neglecti prin-
cipii. Fatetur Cartesius ,/.nitiil esse, ex iis quae olim
vera putasset, de quo non liceret dubitare u i).

Hie sane non est studiorum finis; quaeritur verum;
itaque quidquid non omnino verum est negatur, ut
tanto clarius quid certissimum et cognitu facillimum
sit inveniatur. ,/Yeluti pictor rectius tabulam postquam
omnes in ea lineas delevisset de novo plane exordi-
retur quam tempus iis corrigendis tereret , ita omnes
homines simulac ad illam aetatem qua intellectus vigere
incipit pervenerunt, semel constituant ex imaginatione
omnes illas imperfectas ideas delere, quae ad id usque
tempus ei inscriptae sunt quot; 2). Idearum voce etiam
hie judicia intelliguntur ; simplieissimae enim notiones
numquam possunt negari nisi omnem tollas cogitar
tionem.

Naturae simplices omnes per se verae sunt et num-
quam ullum errorem continent; at reliqua de quibus
omnibus aliquo modo dubitari potest, facile rejiciuntur.
Yidemus Cartesium ex dubitatione venisse ad negationem.
Rejiciuntur omnia incerta judicia; estne hoc verum ?

Negatur ab Erdmanno, contendenti Protestantismi
principium (sc. dubitationem absolutam) numquam esse
posse prioris alicujus periodi systematis principium

1)nbsp;Med. pg. 7.

2)nbsp;Inq. verit. pg, 74,.

3)nbsp;Notum est opinione Hegelianorum omne principium debere
poni J negari et probari : hac lege dialectica historia explicatur.

Quod si esset, prius periodi systema etiam fiuem statu-
eret, quod historiae legi est contrarium. Nihil enim
ad rem pertinet si systematis alicujus auctor sibi per-
suasum habeat periodi principium etiam sui systematis
principium esse. Hac persuasione principii veritas tantum
significatur. Sed cum systematis principium esse neque-
at et hoc tamen systemate contineri debeat, per se
patet principium esse ponendum quod divulsum sit a
systemate. Praeterea dicendum est principii veritatem
probandam esse et probatum iri. Ut rem paucis contra-
ham; totius periodi principium priori systemati adesse
debet ut postulatum ; postulatum enim est veritas,
quae ut veritas sit, adhuc fieri debeat •). Alio loco
legimus in systemate Cartesii postulate non esse satis-
factum. Hoc inde patebit :

1quot;. Quod Cartesius omne id de quo dubitaverit
pro aliquo positivo habeat, omnia diruat ut postea
restituât, et numquam obliviscatur cognitionem rejectam,
quum explorata sit, receptum iri et

quod Cartesius ipse animadversionis veritatem
testetur. Dicit enim dubitationem tolli cum ratione

1) Erdmann, 1. 1. pg. 141. Ne quis dictionis obscuritatem inter-
preti tribuat, legat ipsius Erdmanni verba: Wenn das Grundprincip
des Protestantismus nicht Princip dieses der Zeit nach ersten Systems
seyn kann, dennoch aber in diesem Systeme enthalten seyn muss,
und zwar mit der subjektiven Voraussetzung des Philosophen, es sey
die Wahrheit, ohne dass er doch im Stande ist, es als solche zu
erweisen, so ist es offenbar dass es aufgestellt werden muss isolirt da-
stehend. Et postea : Das Grundprincip der ganzen Periode muss in
dem sie beginnenden Systeme erscheinen als isolirt da stehendes Pos-
tulat. Denn ein Postulat ist eine Wahrheit die um Wahrheit zu
seyn erst realisirt werden muss.

dubitandi (Frinc. I. 30). Ergo dubitatio tautum lu
systematis principio vim babet, toti vero systemati non
imperat. Quod non efficit dialectica explicatio dubita-
tionis absolutae. Ita enim res negatae ut inveniebantur
non reciperentur, sed omnes a dubitatione ponerentur
i. e. negarentur et denuo crearentur. Hoe vero in Car-
tesii systemate non fit. Relicta enim dubitatione omnia
de quibus dubitaverat rursus recipit qualia invenit^).

Pro parte vera narrare, pro parte errare videtur
Erdmann. Quae dicit de necessaria systematis nota,
nisi Cartesium bene cognovisset, hujus systematis ve-
stigia a priori numquam invenisset. Et si ponit du-
bitationem Cartesii nihil esse posse nisi postulatum,
huic judicio assentiri nos non possumus. Concedimus
quidem Cartesii dubitationem non esse absolutam, sed
non ob rationes ab Erdmanno prolatas. Contra, quam-
diu dubitationi locus esse videtur, omnia negantur et
nihil pro positivo habere studet Cartesius. Yerba
ab Erdmanno allata nobis non probant Cartesium
ab initio dubitationem neglexisse, sed eum ob rationes
quae ipsi firmissimae esse viderentur sibi jus vindicasse
dubitationem relinquendi. Dubitatur quamdiu dubitandi
est causa, ac caasa sublata tollitur effectus. Alia
quaestio manet num rationes quibus dubitatio tollatur
validae sint.

fitter dubitationem Cartesii comparat cum igni
picto et censet philosophum immensa diibia a quibus
proficisci sibi videretur intra certos fines conti-
nuisse ; nihil enim dubitat de luminis naturalis

1) Eedmann, 1. 1, pg. 269.

principiis i). Dubitari potest tantum de judiciis, quorum
si nulla sunt quae lumine naturali cognoscantur, non
est cur de bis dubitetur.

Itaque duo Cartesio sunt probanda: et se non relin-
quere negationem antequam dubitandi rationes solutae
sint et nulla esse luminis naturalis judicia incerta,

Prius facillimum est : de omnibus dubitatur ; con-
scientia vero dubia esse non potest ; inde efficitur
veritatis nota; hac ducimur ad cognitionem Dei num-
quam fallentis ; dubitatio igitur tolli potest. Haec
argumenta nobis infirmissima videri possunt, at hoc
nihil ad rem pertinet. Cartesius de suo intellectu
dubitationem pe]3ulit ; rationes, quare dubitandi esset
locus solutae sunt et dubitatio cohaeret cum systemate,
quia ejus principium cog\'ito, ergo mm ex absoluta dubi-
tatione ortum est.

Eitteri objectio non est perspicua; luminis naturalis
principia aut nulla sunt aut non dubia.

Quodsi Ritter significat Cartesium in suis argumentis
usum esse pluribus opinionibus quas luminis naturalis
veritates babeat, non vero taies probet, lubens concedo.
Si vero censet de omnibus judiciis cujuscunque generis
dubitandum fuisse, cum egregio historico facere non
possum, neque Cartesii dubitationem flammis pictis
aequiparare ausim ; sunt certa axiomata de quibus
dubitari non possit quia notiones jure conjunctas con-
tinent. Et, ut mox videbimus, prima veritas in Cartesii
systemate, ex qua omnes reliquae deducendae sunt, est
dubitationis fructus, non tabulae pictae margo.

1) Rittek, 1. 1. pg. 28.

Dubitatio ftt negatio. Cartesius omnia falsa statuit.
Sed ,/unum est quod a sese jüngere nequit, quod se esse
certo seit et quod pro certo afamp;rmare potest niliil ne
fallatur metuens, se esse rem cogitantem./\' Omnes
cognitiones rejiciuntur ; mundus, deus, corpus niliil esse
putantur, sed sui ipsius conscientiam nemo delere potest.
Homo cogitat ; hujus rei conscius est ; est igitur, •—
et unum verum judicium quod alta voce pronuntiare
audet Cartesius est Sum. //Omnia illa rejicientes de
quibus aliquo modo dubitare possumus, falsa etiam
fingentes, facile quidem supponimus nullum esse Deum,
nullum coelum, nulla corpora , neque nos manus
habere, nee pedes, nee denique ullum corpus , non
autem ideo nos qui talia cogitemus nihil esse; répugnât
enim ut putemus id quod cogitet eo ipso tempore
quo cogitet non existere quot;

// Ac proinde haec cognitio, ego cogito, ergo smi est
omnium prima et certissima quae cuilibet ordine
philosophanti occurrit. Et quoniam videmus verita-
tem hujus pronuntiati ego cogito, ergo sum, adeo
certam esse atque evidentem ut nulla tam enormis
dubitandi causa a scepticis fingi possit a qua illa non
eximatui, credimus nos illam tuto ut primum ejus quae
quaeritur philosophiae fundamentum admittere quot;

Cogito, ergo sum. Omnes omnino notiones rejiciens
hanc veritatem invenit philosophus. Effatum nihil signi-
fi-care potest nisi Ego sum. Quod bene tenendum est,
ne propositionis vim ignorerons et forma syllogistica

1)nbsp;Princ. pg, 1.

2)nbsp;De Meth. pg, 21.

decepti ejus veritatem negemus. Jam inter Cartesii
aequales fuerunt qui notissimum effatum syllogismi con-
clusionem haberent, et licet fortasse Cartesius hie illic
adversariis nimium concesserit, sententiam suam tarn dare
proposuit ut jure miremur quod etiam Ritter simplicis-
simam veritatem prioribus propositionibus niti censeat.

Cogitantes conscii nostri sumus; utraque notio una
est et non potest divelli, aut, ut verbis Victoris Cousin
utar : cogitationis certitudo non praecedit existentiae
certitudinem; haec illam continet involvitque; ambae
persuasiones sunt aequales in unam eandemque prima-
riam certitudinem convenientes gt;).

Quod non intdlexisse videtur Eitter.

Hie censet, ipsum Cartesium contestatus, principium
cognitum postulare et multas notiones et aliud princi-
pium, nempe cogitationem ponere existentiam, vel ab-
surdum esse putare id quod cogitat eo ipso tempore
quo cogitet non existere; hoc quoque principium alio
niti, nempe nihilo nullas esse qualitates et, si quali-
tates cognosci possint, earum substantiam necessario
adesse debere. Unde efficitur Cartesium non posse dici
dubitavisse donee simplicissimam invenisset veritatem

Philosophus „ ubi dixit hanc propositionem ego cogifo,
ergo sum esse omnium primam et certissimam, non ideo
negavit ante eam scire oportere quid sit cogitatio, quid
certitudo ; item fieri non posse ut id quod cogitet npn
existât et talia ; sed hae sunt simplicissimae notiones et
quae nullius rei existentis notitiam praebenf, Dubitatio

J) Victor Cousik, Cours de l\'Histoire de la Philosophie Moderne.
T. I pg. 83.

2) Ritter, 1. 1. pg. 28.

non excludit simplicissimas notiones ; judicia tantum
negantur. Omnes, quas statuent propositiones, simpli-
cissimas esse notiones probare neque potuit neque vere
voluit Cartesius. Adversariis nimium concedens ipse sibi
inutiles difficultates peperit. Cartesii principium nullo
judiciorum auxilio ortum est. Simulac homo cogitât, se
esse novit habetque sui ipsius notionem ; sentit se ipsum
et huic experientiae formam ratiocinii induit propositione
cogito, ergo sum, ut utriusque notionis conjunctio pateat.
Cum cogitantes de omni existentia dubitamus, dubitantes
eam negamus, negantes tollimus, una verissima existentia
superest in cogitatione; cogitatio est; cogitatio mea
est, itaque cogitantem esse mea est natura, et cogitationis
certitudine de me ipso certus sum\'). Haec est judice
Cunone Pischer notissimi enuntiati sensus. Cogitatio
docet hominem suam ipsius existentiam, quae scientia
indiget priori nulla veritate ; optime igitur de omnibus
se dubitare dicit Cartesius, et fallitur Eitter qui phi-
losophi dubitationem non sinceram habet.

Non absurdum videtur monere hanc primariam Car-
tesii scientiam, licet omnibus sublatis ideis acquiratur,
sine experientia non potuisse inveniri. Experientia
quam multa falsa sint comperiens dubitare docuit et
homo per sui ipsius experientiam habet primariam veri-
tatem, qua inventa magna sperare audet Cartesius.

//TJt Archimedes nihil nisi punctum petebat quod esset
firmum et immobile ut totam terram loco moveret, ita
Cartesius omnia quoque sperat, si vel minimum quid
invenerit quod certum sit et inconcussum2). Nam ,/hoc

1)nbsp;Fischer 1. 1. pg. 111.

2)nbsp;De Meth. pg. 9.

sibi persuaserat omnes veritates ita cohaerere ut ab una
primaria reliquae omnes derivari possint. Cognitiones
quae ingenii humani captum non superant omnes vin-
culo tam mirabili connexae sunt et unae ex aliis tam
necessario consequentiis deduci possunt, ut non magna
industria et dexteritate opus sit ad eas inveniendas,
modo a simplicissimis inci|)ientes per gradus ad maxime
sublimes procedere noverimus\'). Quod methodi suae
amore deceptus posuit, id non probavit Cartesius. In
geometricis, sunt verba Ciceronis, priora si data sunt,
reliqua sunt danda. At omnes disciplinae non sunt
geometricae, et certe graviores cur methodum banc
sequaris requiruntur rationes, quam opinio//longas illas
valde simplicium et facüium rationum catenas, quarum
ope geometrae ad rerum dilEcillimarum demonstrationem
ducantur ansam dare existimandi ea omnia quae in
hominum cognitionem cadant, eodem pacto se mutuo
sequi quot; -).

Videamus quomodo a prima veritate progrediatur
Cartesius. Cogito, ergo sum est judicium omnium cer-
tissimum; facile ergo credideris certitudinis notam non
posse latere.

Quaenam est haec nota ? Omnes ideae possunt negari,
una tantum excipitur ; idea quae non esse non potest,
debet esse; quaevis igitur idea quae debet esse veris-
sima est dicenda. Quomodo novimus ideam esse
debere ? Si non potest negari. At vidimus negari
posse omnes hac una excepta. Ista deductione nos in

1)nbsp;Inq. verit. pg. 68.

2)nbsp;De Meth. pg. 12.

öïbem feïri nemo non videt, et tamen aliud quid
deduct nequit si veritatem inventam bene intelligimus.
Cartesius meliore fortuna uti sibi videtur.

Quaerit numquid requ.iratur ut de aliqua re sit certus,
et videt in prima sua cognitione nibil aliud esse quam
claram et distinctam perceptionem ejus quod affirmat.
Haec perceptio non sufficeret si unquam posset deci-
pere : sufficit in primo judicio ; ergo numquam decipit, et
omne icl qiml dare et distincte percipitur verum est,
Quomodo vero probetur claram et distinctam perce-
ptionem sufficere ut certus sim me esse cogitantem, non
video. Haec Veritas est conscientiae enuntiatum, a quo
perceptio distincta longe differt.

Praeterea definitio mutilata videtur. Cognitio certa
est clara et distincta perceptio ejus quod affirmatur
i. e. esse dicitur ; certus sum de re quam esse clare et
distincte percipio; vera est res quam esse clare et di-
stincte percipio, et omne id quod esse clare et distincte
percipitur verum est. Quare Cartesius banc unam
voculam omittit? Clara et distincta perceptio invenit
notiones; quaeritur autem notionum ad res relatio et
inventa veritatis deiinitio nihil prodest nisi per hanc
res cognoscuntur. Itaque ideae cum rebus ipsis con-
funduntur ut clara idearura perceptio aliquid de rebus
doceat. Id quod clare et distincte percipiatur esse,
verum esse nemo negat; at ostendendum est qua ratione
aliquid vere esse percipiatur. Quod neque Cartesius
neque posteriores dialectici potuerunt.

Alia difficultas definitioni propositae inest. Clara et
distincta perceptio requiritur. Cartesius ipse fatetur
n difficultatem esse nonnullam ad recte advertendum

quiduam sit quod distincte percipimus\'). „Clara vocatur
perceptio quae menti afctendenti praesens et aperta est;
sicut ea dare a nobis videri dicimus quae oculo in-
tuenti praesentia, satis graviter et aperte ilium movent.
Distincta autem ilia, quae cum clara sit ab omnibus
aliis ita sejuncta est et praecisa ut nihil plane aliud
quam quod darum est in se contineat quot; Quod cum
ita sit, non video quomodo perceptio clara esse possit
nee tamen distincta. Haec enim est clara perceptio quae
nihil aliud quam quod darum sit in se continet. Per-
ceptio clara nihil aliud quam quod darum sit continere
potest. Ergo perceptio clara nihil differt a perceptione
distincta.

Quaestio est de judiciis; notiones enim semper verae
sunt ; jam dicitur judicium verum quod menti attendenti
et praesens et apertumn et ab omnibus aliis sejunctum
est. Si judico esse daemones, hoc judicium certe prae-
sens, apertum et ab aliis sejunctum did potest; nec
tamen esse credo qui hanc ob causam ullum genium
reformidet. Clara et distincta perceptio non sufficit.

Denique animadvertendum veritatem esse unam ean-
demque ; requiri ergo notam communem quae sit
argumentorum fundamentum. Quod verum est omnibus
est verum, sed cognitio quae nititur distincta evidentia
non omnibus patet.

Nullum est pignus quaesitae evidentiae, et contrariae
opiniones pari jure veritatis nomine gloriari possunt,
Audivimus quidem recentiores docentes plures veritatis

1)nbsp;De Meth. pg. 21.

2)nbsp;Princ. pg. 12,

gradus esse singulisque jus suum esse tribuendum, sed
Cartesio judice Veritas cousistit in esse ; ergo cognitio
est vera aut falsa, non mutatur temporibus.

Sed veritatis nota Cartesiana fortasse alio sensu est
sumenda. Cogito, ergo sum : igitur omne id quod clare
et distincte cogitatur, verum est. Opinari potest Car-
tesius omne id quod in notione clare et distincte
inveniatur rei esse tribuendum, omne attributum sine
quo subjectum cogitari nequeat, subjecto jure tribui.
Quod si sibi voluerit Cartesius, non intelligo vim clarae
et distinctae perceptionis, sicuti Cartesius illam defi-
nivit. Praeterea , — clare et distincte percipio in notione
arboris inveniri radicum notionem et non dubito affirmare
arborem habere radices. Sed quare ? Quoniam bene
intelligo arboris notionem rite esse compositam, et me
arboris notionem quaerentem radicum notionem invenisse.
Sed illas notiones, si sejunctae in mente invenirentur
temere conjungerem ; clara evidentia non inhaeret
notionibus, sed oritur e persuasione notiones rite esse
factas. Omnes ideae sunt syntheticae, quamquam
niulta consuetudine menti ita inbaerent ut in judiciis
analyticis bujus syntheseos fere obliviscamur. Judicii
analytici nulla esse potest clara evidentia nisi de recta
synthesi persuasum sit intellectui. Cogito, ergo sum,
non est judicium analyticum; nihil enim aliud signi-
ficat nisi „ conscius sum./\' Itaque ex ista propositione
clara evidentia analyticorum judiciorum pro veritatis
nota non potest derivari.

Cogito, ergo sum. ,/Pallat me deceptor summe potens,

1) Epist. T. T. pg. 382.

summe callidus quantum potest, mmquam tamen efficit
ut nihil sim quamdiu me aliquid esse cogito; hand
dubie ergo sum si me fallit\'\' \'). Inde percepissè Car-
tesius sibi videtur qviid sit verum, sed negare non
potest distinctam idearum evidentiam non defendere ab
omnipotentis deceptoris calliditate. Ideo quamprimum
explorare debet num sit Deus, et, si sit, num possit
esse deceptor; hac enim re incognita, non videtur de
ulla alia plane certus esse unquam posse.

Antequam attendimus argumenta quibus Deum esse
probari creditur, inquirendum videtur quo jure afamp;rment
nonnulli Cartesium, nisi ratiocinii circulo usus esset,
doctrinae suae fundamentnm jacere non potuisse. Con-
tendunt enim eum Dei existentiam probasse, statuentem
omne id quod clare et distincte percipiatur verum esse et
dein professum esse banc veritatis notam nihili esse nisi
Deum esse constet. Quum ipsa Cartesii defensio minus
placeat hujus partes agere conatur Erdmann, De utro-
que sigillatim.

Cartesius distinguit „ id quod reapse clare perspicimus
ab eo quod recordamur nos antea clare percepisse.
Primum enim nobis constat Deum esse quoniam ad
rationes quae id probant attendimus ; postea vero suffi-
cit ut recordemur nos aliquam rem clare percepisse ut
eam veram esse certo sciamus, quod non sufficeret, nisi
Deum esse eumque non fallere sciremus. -) quot; Contendit
igitur Cartesium persuasionem de Deo existenti tantum-
modo postulare ut fidem habere possit judiciis quae

1) Med. ps. 9.
3) Obj. pg, 134.

ante clare et distincte percepisse se recordetnr; nam qnuni
dicat nihil nos certo posse scire priusquam Deum exi-
stere cognoverimus, opinatur se verbis expressis afBrmare
se non loqui nisi de scientia earum conclusionum quarum
memoria possit recurrere, cum non amplius attendamus
ad rationes e quibus ipsas deduxerimus »)■ Sed nulla
quaestio est de recordatione, agitur de Dei existentiae
veritate. Constat Deum esse quoniam ad rationes quibus
ïd probatur attendimus. At rationes verae sunt quia
clare et distincte percipiuntur. Quod non negatur a
Cartesio. „ Simul atque aliquid a nobis recte percipi
putamus, sponte nobis persuademus illud esse verum .
Unde hoc habet?

A natura sua, ut credit. „ Sed quoties praeconcepta
de summa Dei potentia opinio occurrit, non potest non
fateri si quidem velit facile illi esse efïicere ut erret
etiam in iis quae se putet mentis oculis quam eviden-
tissime intueri/\'Ergo quamdiu metus est ne ab
omnipotente deceptore fallamur, nulla est fides naturae
hominis. Si nulla hujus naturae est fides, veritatis
nota nihili est ; rejecta hac nota corruunt rationes
quibus Deum esse probatur, et Cartesius nullo modo
potest probare Deum non deceptorem esse nisi probarit
nullum esse deceptorem Deum. Yideat ut circulum
effugiat.

Si Deus fallax non est, sufiicit recordatio aliquid
clare et distincte perceptum esse ut judicium sit certum.

1)nbsp;Med. pg. 34 et 33.

2)nbsp;Obj pg. 76.

3)nbsp;Med. pg. 16.

Ea quae dare perdpiuntur certa sunt per se, sed ea
quae dare percepta esse recordor incerta esse possu^nt.
Deus enim me fallere potest. Quid iioc sibi vult?
Omnipotens potest efßcere ut vera habeam ea quae non
sunt vera. Itaque nasdtur metus ne fallar vera habens
ea quae recorder me dare et distincte percepisse i. e.
certa fuisse. Recte intelligo quid sit memoria fallax,
sed quomodo fieri possit ut certum judicium memoria
justa tenacique fiat incertum nullo modo assequi possum.
Recordatio praesens reddit id quad fuit ; fuit judicium
certum , ergo recordatio praesens reddit judicium certum.
Eritne incertum? Dei notio non requiritur, inutilis
est; et frustra Cartesius ad recordationem confugit quando
explicare vult quid sibi velit dicendo // omnia ilia quae
dare et distincte concipiamus vera esse, non aliam ob
causam certa esse quam quod Dens existât\').

Siquidem Cartesius ipse causam obtinuisse non videtur,
audiamus ejus patronum Erdmann. Hic censet duas
Inbsp;rationes litem solvere. Accusatur Cartesius quod circulum

committat cum per conscientiam Deum esse probet et
dein omnem certitudinem a Deo pendere dicat. Bene di-
stinguendum esse monet Erdmann. Id quod per se verum
est differt ab eo quod propter rationes allatas (mediate)
verum est. Hominis existentia est homini unica veritas
immediata; omnia reliqua sunt vera ubi dubitatio est
goluta; — pendent igitur ab eo quod dubitationem
solvit. Deus libérât dubitationibus : is omnis veritatis

est principium.

Et _ quod altero loco monet Erdmann, — si ex

1) De Meth. pg. 24.

eo quod Deus omnis veritatis est fons , concluditur sui
conscientiam homini certam esse non posse nisi per
Deum, nimium probatur, ergo nihil. Deus enim qui
hominem creavit eique conscientiam sui indidit certe
hujus conscientiae auctor est dicendus, sed tantum
existentiae hujus notionis , non vero ejus certitudinis est
principium \'). Videt unusquisque Joannem Erdmann
causam subterfugere.

Confunduntur enim conscientiae et evidentiae notiones.
Conscientia tantum se ipsam fatetur; antequam Deum
non fallacem existere probatum est, pluribus conscientiae
effatis fides baberi nequit. Quomodo Cartesius e
sui conscientia pervenit ad Deum non deceptorem?
Auxilio doctrinae qua omne id quod clare et distincte
percipitur verum esse creditur ; banc vero doctrinam non
valere quamdiu Deum ignoremus, ipse fatetur philosophus.
Itaque conscientiae certitudo firmissima est, sed évi-
dentiae vis metu Dei infringi potest. Erdmann probasse
non videtur persuasionem de Deo existenti elara evi-
dentia niti posse, ideoque certissimum esse, neque
Cartesium liberavit crimine commissi circuli.

Quamquam pbilosophiae vanitas jam apparuit, non licet
tamen omittere argumenta quibus Deum esse probetur.
Deus est Cartesio omnis scientiae fons: hujus ergo
existentia debet esse certissima, ne scientia fiat arida.

Tria argumenta conscripta videmus. Cartesius censet
duas esse tantum vias per quas probari possit Deum
esse, unam per effectus, alteram per ipsam essentiam
sive naturam \\ Alio quidem loco putat ,/conside~

1) Eedmann. 1. 1, pg. 300.

1) Obj. pg, 63.

54

rationem causae efficientis esse primum et praecipuum
medium vel unicum quod habeamus ad existentiam Dei
probandam omnibus esse manifestum\'/\'), Sed alterum
illud quod de natura derivatur argumentum tam acriter
defendit ut de ipsius vi numquam dubitasse videatur.
Ordine singula exponemus, quorum unius vis posita est
in eo quod idea Dei Deum ipsum auctorem exigit ; —■
alterius in eo quod homo notionem habens entis summe
perfecti Deum ipsum parentem postulat ; — tertii in
eo quod idea entis summe perfecti hujus existentia
continetur.

Ab hoe quod nomine argumenti ontologici omnibus
est notum, et in Cartesii Principiis Philosophiae 2)
priore legitur loco, enarrationem exordimur,

Fatetur Cartesius se in dissertatione de Methodo nimis
fuisse obscurum in iis quae de Dei existentia scripserit
sed in Meditationibus et imprimis in Eesponsionibus ad
objectiones ait omne quod praestare potuerit contineri
Videamus.

,/ Si ex eo solo quod alicujus rei ideam possim ex
cogitatione mea depromere ®), sequitur ea omnia quae ad
illam rem pertinere clare et distincte percipio, revera
ad eam pertinere, numquid inde deduci potest argu-
mentum quo Dei existentia probetur ? Certe ejus ideam.

1)nbsp;Obj. pg. 130.

2)nbsp;Princ. pg. 4.

3)nbsp;Epist. T. I. pg. 365.

4)nbsp;Ep. ad Fac. Par. pg. 3.

5)nbsp;Propositionem cogito ergo sum miitatam videmus in hanc : possum
ideam alicujus rei ex cogitatione mea depromere. Cur? Certe, ne
vocis conscientiae sensus philosophura impediat.

entis summe perfecti dico, non minus in me invenio
quam ideam cujusvis figurae, nee minus clare et di-
stincte intelligo ad ejus naturam pertinere ut semper
existât, quam id quod de aliqua figura aut numero
demonstxo ad ejus figurae aut numeri naturam etiam
pertinere ; ac proinde in eodem ad minimum certitu-
dinis gradu esse deberet in me Dei existentia, in quo
fuerunt hactenus mathematicae veritates/\' \'). Hoc argu-
mentum non multum differre ab eo quod Thomas Aquinas
proposuit improbavitque ipse Cartesius primarum obje-
ctionum scriptor opinatur Thomae argumentum —
Cartesius fatetur — manifesto vitio laborat quippe in quo
ab intellecto nomine Dei concluditur non ut debuerat,
intelligi Deum esse in re et intellectu, sed Deum esse
in re et intellectu. Suum tamen argumentum diversum
credit Cartesius. ,/Quod clare et distincte intelligimus
pertinere ad alicujus rei veram et immutabilem naturam
sive essentiam sive formam, id potest de ea re cum,
veritate affirmari ; postquam satis accurate investigavimus
quid sit Deus, clare et distincte intelligimus ad ejus
veram et immutabilem naturam pertinere ut existât. Ergo
tunc cum veritate possumus de Deo afEirmare quod
existât quot;

Utraque praemissa propositio est probanda. Videamus
de Minore : ad Dei veram et immutabilem naturam
pertinet ut existât, Quare? In reliquis enim omnibus
existentiam ab essentia distinguimus, et nondum per-

1)nbsp;Med. pg, 32.

2)nbsp;Obj. pg. 51.

3)nbsp;Obj. pg. 60.

56

spicimus num forte Dei essentia sit mutabilis efâctaque
a nobis.

At, inquit philosophus, intelligimus Dei existentiam
actualem necessario et semper cum reliquis Dei attri-
butis esse conjunctum ; et, — quum idea a nobis
possit esse eiïicta si hanc dividere possimas, sicut ideam
equi alati componere potuimus ex equi alarumque
ideis — , idea Dei non est efficta a nobis quippe quae
non composuimus ex Dei et existentiae notione, sed
unam intelligamus. Certe, ex idea existentiae non
composuimus notionem, quia existentiae notio per se
nihil est. Num ideo Dei notio non esse potest ficta ?
Egregie Cartesium ponere potuerat nos intelligere ad
Dei naturam pertinere existentiam; sed hoc idem per
idem propositionis vim arguisset.

Intelligimus ad Dei veram et immutabilem naturam
pertinere existentiam. En ratiocinii Minorem; sed illud
quod ad naturam pertinet non intelligimus ante naturam
intellectam, et naturam non intelligimus nisi ipsam
esse noverimus. Cartesius prorsus injuria censet prius
intelligi quid sit res quam esse rem. Portasse prius
intelligimus rei ideam quam rem esse, sed discrimen
inter ideam et essentiam nullum esse probari debet
antequam Minoris argumenti vis agnosci potest.

Unus ex Cartesii adversariis concesserat in omnium
rerum ideis existentiam esse possibilem. Cartesius,
alacri animo, quia cogitare non potest Dei existentiam
esse possibilem, quin simul etiam ad immensam ejus
potentiam attendens agnoscat ilium propria sua vi
posse existere, hinc efficit // ipsum revera existere atque
ab aeterno exstitisse, Est enim lumine naturali notis-

simum id quod propria sua vi potest existere , semper
existere. Atque ita intelligimus existentiam necessariam
in idea entis summe potentis continerigt;).

Possibilitas entis omnipotentis ponit possibilitatem
entis quod possit per se existere. Num ideo ens omni-
potens vere existit ?

Praeterea, non potest intelligi quomodo entis omni-
potentis existentia ab ipso ente omnipotente orta esse
possit. Ens quod est, omnipotens esse potest, sed
antequam existit, ejus omnipotentia nulla est.

Non defuerunt qui Cartesium in conchisione syllogismi
aberrare censuerint. Mersenni aliquis amicorum qui
seeundas objectiones scripserunt, annotavit e Cartesii
syllogismo non sequi Deum révéra existere, sed tantum
ilium existere debere, si illius natura sit possibilis ; ,/hoc
est, non potest concipi Dei natura seu essentia absque
existentia adeo ut si sit r ever a sit\'\' Haec vero
conclusio comparata cum Cartesii propositione probat
philosophum syllogismi leges non observasse.

Cartesii conclusio indiget Majore hujus formae : Quod
clare intelligimus pertinere ad alicujus rei naturam, id
potest vere affirmari ad ejus naturam pertinere ; qua
sane propositione nihil nisi inutilis tautologia con-
tinetur.

Cartesius ait : quod clare intelligimus pertinere ad
alicujus rei naturam, id potest de ea re cum veritate
affirmari.

Minor est : pertinet ad naturam Dei quod existât ;

1) Obj. pg. 62.
t) Obj. pg, 67.

itaque vere concluditur : ergo cum veritate de Deo
affirmari potest quod existât. Distiuguit igitur Carte-
sius rei naturam a re ipsa. Quo jure, latet ; quo
consilio, patet. Natura rei est junctura omnium rei
proprietatum sive res ipsa, sed Cartesius utramque no-
tionem distinguit, ut de Deo afamp;rmet quod in Dei
natura sive idea invenerat h. e. posuerat.

Etiam adversarii conclusio vitio laborat. Is concludit
Deum tantum existere debere si illius natura sit pos-
sibilis seu non repugnet i). Quod novas difamp;cultates
parit. Facile enim Cartesius probare sibi videtur Dei
naturam non repugnare quippe in qua nihil supponat
nisi quod clare et distincte p^rceperit ; itaque obje-
ctionis vis infringitur quae valida mansisset nisi inania
verba conclusionem unice veram perturbassent : nempe
sequitur Deum revera existere si illius natura (i. e. ipse
Deus) sit. Quid valeat hoc ratiocinium videant dia-
lectici.

Omnium, qui tela sua in Cartesii argumenta miserunt,
acerrimus fuit Gassendi, de quo vincendo se desperasse
Cartesius ipse superbis responsis prodit.

Ut philosophus probet argumentum ontologicum eadem
frui certitudine qua omnia geometriae argumenta gaudent,
saepius ei placet afferre se non alia ratione ab idea tranguli
concludere ad notissimam veritatem (trianguli anguli
aequales sunt duobus rectis) atque in argumente ontolo-
gico a Dei essentia ad Dei existentiam concludat. Quae
quam falsa sit opinio egregrie docet Gassendi dicens :

1)nbsp;Obj. pg. fi7.

2)nbsp;Obj, pg. 80.

Rite quidem comparas essentiam cum essentia aut pro-
prietatem cum proprietate, verum deinde non comparas
proprietatem cum proprietate. Hinc vel dicendum fuisse
videtur, non posse magis separari omnipotentiam v. g.
a Dei essentia quam ab essentia trianguli ejus existen-
tiam. Sic enim bene processisset utravis comparatio, et
non modo prior fuisset concessa, verum etiam posterior ;
quamquam non propterea evicisset Deum necessario
existere quia neque triangulus necessario existit, tametsi
illius essentia existentiaque separari re ipsa non valeant,
quantumcunque mente separantur sive seorsim cogiten-
tur : ut cogitari etiam essentia existentiaque divina
possunt i). Attendendum est sine ullo jure existentiam
poni inter Dei proprietates, quae si esset proprietas
pari ratione inter trianguli proprietates esset numeranda :
sed non est talis. Si quidem id quod non existit neque
perfectionem neque imperfectionem habet, (tunc certe) id
quod existit non habet existentiam ut perfectionem
singularem sed ut illud quo tam ipsum quam perfectiones
existentes sunt Quamobrem, ut enumerans perfe-
ctiones trianguli non recenset Cartesius existentiam neque
proinde concludit existere triangulum, ita enumerans
perfectiones Dei non debuerat in illis ponere existentiam
ut concluderet Deum existere nisi principium petere
vellet 3).

Num probat Cartesius existentiam in Deo esse pro-
prietatem , in triangulo non ? Frustra quaeras, nisi

1)nbsp;Obj. V. et VII. pg. 41.

2)nbsp;Obj. pg. 42.
8) Obj. pg. 42.

pro argumento habeas quod philosophus dicit, se non
videre quare existentia non aeque proprietas atque omni-
potentia dici possit, sumendo nomen proprietatis pro
quolibet attributo, sive pro omni eo quod de re potest
praedicari. Attributa sunt ea „ sine quibus res quarum
sunt attributa, esse non possuntquot; vel ea quae gene-
ralius substantiae inesse dicuntur. Proprietates (vel
qualitates) sunt ea a quibus res denominari possunt.
Pacile sic nominis mutatio intelligitur, quamquam uni-
cuique patet definitionem attributi sine quo res esse non
possit (i. e. talis esse qualis esse dicitur) non convenire
existentiae sed tantum iis sine quibus res non sunt
distinctae a reliquis °).

Quomodo intelligendum sit trianguli existentiam non
debere conferri cum existentia Dei, quia manifeste (?)
aliam habet relationem ad essentiam in Deo quam in
triangulo, non video, nisi concédas, quod est probandum,
in Deo existentiam et essentiam inseparabiles esse,
in reliquis omnibus non ita. Petitionem principii a
ratiocinio abesse facilius ponitur quam probatur. Et
quod Gassendi contendit, diversam distinctionem inter
existentiam et essentiam non perspici ab eo qui quaerat
quomodo Platonis existentia et Platonis essentia di-
stinguantur inter se nisi cogitatione et non pari modo
in Deo, id, libertate videlicet philosophica usus \') ,
non illustrât Cartesius. Sed spreto omni ratiocinio sta-
tuit eum falli qui probasse sibi videatur non demonstrari

1)nbsp;Epist. T. I. pg. 375; et Princ. pg. 15.

2)nbsp;Epist. T. I. pg, 116 ; ad Voet. pg. 33.

3)nbsp;Resp. pg. 77.

existentiam de Deo sic ut demonstretur trianguli angulos
aequales esse duobus rectis. Quis acutissimum Gassendi
admodum injurium censeat si Cartesii response offensus
sit \') ?

Videntes omnes objectiones tantum negando et ridendo
improbari nil miramur quod argumentum ontologicum
et eadem cum triangulo comparatio in Principiis Pbüo-
sopbiae occurrit. Yitia quae utrique praemissae propo-
sitioni inbaerent non vidit Cartesius quia non potuit
distinguere rem objectivam ab rei notione. Yere enim
dicit Cuno Piscber argumentum ontologicum tum demum
valere si cogitare et esse idem esse constet.

Aliquid dicit qui contendat Dei notionem esse inna-
tam ; sed Cartesius sententiae quam profitetur ipse vim
fregit. Ideas enim innatas dicens significat nos habere
in nobis ipsis facultatem illas eliciendi hac quoque
facultate omnes veritates geometricas cognosci

Quod de una idea innata valet, id valet de omnibus,
et Cartesius qui concedit trianguli essentiam nihil facere
ad ejus existentiam, aliam non potest tueri sententiam
de Deo. Ergo etiamsi Dei notio innata sit nondum
Deum esse probavit philosophus. Ceterum quid
valeant notiones innatae, non opus est ut exponam
equidem

Uno argumento non contentus alia offert Cartesius

1)nbsp;Epist. T. II, pg. 311.

2)nbsp;Obj. pg. 102.

3)nbsp;Epist. ad Voet. pg. 73.

4)nbsp;Cons. C. W, Opzoomee, De weg der wetenschap. § 21,

quorum priore demonstrari dicit ideam summi entis non
aliunde quam ab ipso ente summo ad nos pervenire
potuisse. Eatiocinium hue redit.

Quo plus perfectionis objectivae in se continent ideae,
eo perfectior ipsarum causa esse debet et tantam in
entis summi idea immensitatem invenimus ut plane
hinc simus certi non posse illam nobis fuisse inditam
nisi a re in qua sit revera omnium perfectionum com-
plementum, h. e., nisi a Deo realiter existenti

Quid intelligitur ideae perfectione ? Quid ideae
causa? Per ideae causam significatur res cujus ima-
ginem refert idea; sed de rebus nondum sermo esse
potest. Novimus unice ideas; de bis agitur. Oportet
sane idearum causas perscrutari sed non licet causas
externas admittere quamdiu homo tantum se ipsum novit.

Ideae diversae sunt; aliae alias res repraesentaut ;
aliae rem compositam, aliae simplicem referunt : quo magis
compositae rei est idea, eo magis composita videtur
idea; atque haec ideae compositio perfectio dici videtur.
Sunt aliae ideae quae qualitates referunt et gradu
diiferre dicuntur ; itaque quo majore gradu eandem qua-
litatem idea profert, eo perfectior vocatur idea. Per-
fectio igitur non spectat ejus virtutem sed materiam.

Ideae sunt adventitiae, effictae et innatae. Adven-
titiae quae a rebus externis advenire creduntur hic non
in censum veniunt. Unde noscuntur effictae et inna-
tae ? Quaenam earum est vis? Hoc attendendum est,
quia omnis argumenti vis est in eo quod idea postu-
lare causam aequam dicitur. Si ponamus in idea repe-

1) De Meth. pg. 22. Med. pg. 19. Princ. pg. 5.

riri quod non fuerit in ejus causa, hoc haberet a
nihilo : lumine naturali manifestum est aliquid non posse
fieri a nihilo ; ergo quod idea continetur, continetur
quoque ideae causa. \') Refert Erdmann 2) quomodo
Spinoza illud luminis naturalis effatum a sui conscientia
quae est unica philosopho vera notio, deducere conatus
sit. Eestituit igitur quod omisit Cartesius. Spinoza,
si quis , inqait, dubitare velit an ex nihilo aliquid fiat,
simul potest dubitare an nos quamdiu cogitamus simus ;
nam si de nihilo aliquid affirmare possum, nempe quod
potest esse causa alicujus rei, potero simul eodem jure
cogitationem de nihilo affirmare ac dicere me nihil esse
quamdiu cogito.

Si ponimus aliquid esse a nihilo non ponimus nihil
esse causam, aliquid efficere, aliquid es^e, sed statuimus
aliquid ejus esse naturae ut non egeat causa; si
nihilo tribuafcur conscientia, vocis mini sensus périt, et
nihil significat conclusio cogitantes esse posse mUl.

Audiamus jam dubitationes, quas contra Cartesii
argumentum afi\'erunt adversarii. Erat theologus qui
ideae realitati objectivae postulari causam negaret
quippe quae pura sit denominatio Objective esse
in intellectu significat. //in intellectu eo modo esse quo
solent ejus objecta, adeo ut idea solis sit sol ipse in
intellectu existens objective hoc est eo modo quo objecta
in intellectu esse soient\'^ Modus quo objecta sunt

1)nbsp;Med. pg. 19.

2)nbsp;Ekdmann 1. 1. pg. 22s.

3)nbsp;Obj. pg. 48.

4)nbsp;Obj. pg, 53.

in intellectu dicitur objectiva realitas, quae ergo non
est ideae proprietas sed ipsius ideae aliud nomen.
Artificii realitas objectiva est artificii idea.

Contendit Cartesius ideam indigere causa ut concipiatur.
„ Ita si quis habeat in intellectu ideam alicujus ma-
chinae summo artificio excogitatae merito profecto quaeri
potest quaenam ejus ideae sit causa; neque satisfaciet
si quis dicat illam extra intellectum nihil esse, nec
proinde posse causari sed tantum concipi\'\' //neque etiam
satisfaciet qui dicet intellectum ipsum esse ejus causam
nempe ut suae operationis ; de hac enim re non dubi-
tatur, sed tantum de causa artificii objectivi quod in
ea est. Nam quod haec idea machinae taie artificium
objectivum contineat potius quam aliud, hoc profecto
habere debet ab aliqua causa; estque idem respectu
hujus artificium objectivum, quod respectu ideae Dei,
realitas objectivaquot; \'). Hisce non refutatur Theologi
interpretatio vocis objectiva realitas et Dei objectiva
realitas (quae est idea) comparatur cum artificio (quod
est ideae causa) ; quod aperte falsum est.

Neque felicior est Cartesius ostehsurus in nobis ipsis non
reperiri sufficiens fundamentum //Cui solum innixi naturae
perfectioris ideam formare possimus, licet ens summum non
existeret aut illud existere nesciremus, et nequidem de eo
existente cogitaremus n \'). Concedit sufficiens fundamentum
reperiri, etiamsi de ente summo non cogitetur ; statuit
autem perfectioris ideam posse formari ingenii viribus, sed
tantum quod innata sit sive indita a natura perfectiore 3).

1)nbsp;Obj. pg. 54.

2)nbsp;Obj. pg. 64.

8) Obj, pg. 70, vel.

Idea Dei postulat Deum causam. Sed si idea ista
materialiter falsa erat, a nihilo esse poterat. Estne
materialiter falsa? minime gentium, nihil in ipsa in-
venitur nisi quod clare et distincte percipitur (Utinam hanc
sententiam probasset Cartesius !). Quartamm objectionum
scriptor ostendit Cartesium immerito distinguere inter
ideas veras et falsas. Ideae tanquam ideae omnes sunt
verae, i. e. in philosophe inveniuntur ; sed falsa sunt
judicia. Simulac Dei notio concipitur ut Dei existentis,
purae notioni aliquid additur quo notio fit judicium.
Et hujus judicii Veritas est probanda. Omnia in eo
clare et distincte intelliguntur ; non nego, sed excipiatur
existentia de qua disputatur. Num tutum est Cartesii
refugium ad interpretationem idearum materialiter falsa-
rum, quod tales sint ut judicio materiam praebeant
erroris ? \') Quomodo probat Cartesius Dei notionem
numquam judicio materiam erroris praebere ?

Opportune Gassendi quaerit quomodo Cartesius, cum
nondum constet sitne Deus, noverit Deum repraesen-
tari per sui ideam, summum aeternum, infinitum, omni-
potentem omnium creatorem. Nonne ex praeconcepta
de Deo notitia quatenus audi erit illa attributa de Deo
enuntiari ? Nihil illustratur quaestione undenam piimi
homines a quibus ista audiverimus, eandem Dei ideam
habuerint, et si a se ipsis, quidni item nos eandem a nobis
habere possimus? si vero a Deo revelanti, ergo Deum
fatendum est existere^). Certissime, si pbilosophiae

1)nbsp;Obj. pg. 127.

2)nbsp;Obj. pg. 20.

3)nbsp;Resp. pg. 65.

argumenta perscrutamur, idea ilia naturae perfectioris a
nobis ipsis esse potest; auctorem Deum ipsum non
postulat.

Homo de omnibus dubitat ; gaudet una primaria
veritate: has duas conditiones comparans posteriori ma-
jorem tribuit perfectionem, et perfectionis idea semel
concepta, potest omnia sua attributa ampliora sibi in-
formare. Qui novit se ipsum multum valere, phantasia
potest duci ad fingendum ens quod omnia possit. Nullum
Deo tribuitur attributum quod non amplificando aut
negando homo de se ipso desumpserit.

Credimus dicta sufamp;cere ad argumentum, quo ab ideae
perfectione concluditur ad existentiam naturae perfectae,
improbandum. Portasse tertium argumentum quo et
prius firmari v olebat Cartesius plus valet. Sin autem
rejiciendum esse apparuerit etiamsi clarae et distinctae
sint ideae nostrae, „ nulla nos ratio certos reddet illas
idcirco esse veras quot; \').

Cartesius lumen naturae effari putat ,/nullam rem
existere de qua non liceat petere cur existât, sive in
ejus causam efamp;cientem inquirere aut si non habet, cur
ilia non indigeat postulareContra luminis naturae
axiomata non potest disputari, sed a consilio Cartesii
non alienum fuisset si notionem causae explicuisset,
praesertim cum illa notio argumenti sit fundamentum
et concedatur per causarum (in sensibilibus) successionem
,/non alio posse deveniri quam ad imperfectionem intel-

1)nbsp;De Metli. pg. 25.

2)nbsp;Obj., pg. 56.

lectusquot; \'), numquam vero ad omnium primam causam
agnoscendam quo pervenire studet philosophus.

Invenitur in mente notio Dei, entis summe perfecti.
//lila est quae dat occasionem examinandi an homo sit
a se vel ah alio. Hoc una dijudicatur an possit esse
a se ipsoQuid enim continet idea Dei? notionem
entis in quo hominis attributa perfecta sunt. Pacile
patet hominem si esset a se omnes perfectiones quarum
idea aliqua in se sit sibi daturum fuisse. Longe enim
difficilius fuisset se ipsum sive substantiam cogitantem
ex nihilo proferre quam ea quae istius substantiae ac-
cidentia sunt acquirere; sin vero aliqua difficiliora
factu essent, certe etiam difficiliora viderentur quoniam
in illis potestiam terminari experiretur homo. At nihil
difamp;cilius videtur ; ergo si se ipsum creasset homo, creasset
se perfectum s, Deum; non est perfectus; itaque non
ereatus a se ipso est. Sed fortasse iiumquam creatus est
homo fuitque semper ut est. Estne a se ? Experitur
homo vim se ipsum conservandi; ex eo enim quod
paullo ante fuit non sequitur se rmnc debere esse sine
aliqua causa quae rursus ad hoc tempus creet i. e,
conservet. Talem conservandi vim nullam experitur
itaque concluditur hominem ab aliquo ente a se diverse
pendere.

Paulum subsistamus. 1°. Cartesius ponit notionem na-
turaea bsolute perfectae in mente inveniri. Sed non pro-
bavit se hanc notionem aut a majoribus aut a phantasia
diversas notiones comparanti non accepisse. Historia

1)nbsp;Obj. pg. 55.

2)nbsp;Object, pg. 56.

testatur notionem naturae absolute perfectae non adesse
omnium mentibus; ergo injuria istam notionem inven-
tam habet. 2». Si homo se ipsum creasset, creasset
se ipsum perfectum. Haec sententia absurda videtur.
Quomodo homo sui ipsius causa esse possit, nullus
intellectus capere potest. 3quot;. Homo experiretur vim
conservandi i, e. creandi; sed ex eo quod est aut paulo
ante fuit non sequitur causam postulari ut etiam paulo
post futurus sit. Si non est ab ipso creatus, etiam
non opus est ut ab ipso denuo creetur i. e. conservetur,

Concludit Cartesius hominem ab ente a se diverso
pendere. Hoc ens diversum, quod ad minimum hominis
simile esse debet, erit a se vel ab alio. Quod si a se
est. Deus est, sin ab alio, de hoc idem quaeritur donee
tandem ad causam ultimam deveniatur quae est Deus.
Satis enim apertum est nullum hie dari progressum in
infinitum. Hie apparet fundamentum et vitium argumenti
quod in hanc formam reduci potest.

Series causarum originis hominis non potest esse in-
finita, sed debet pendere a causa quae est a se. Causa
quae est a se Deus appel! atur. Ergo hominis causa
est Deus.

Quaesivimus num forte terminum majorem probaverit
Cartesius; sed frustra. Non datur progressus in infi-
nitum\'); non potest procedi in infinitum ; absurdum
esset dari progressum in infinitum®). Haec legimus;
sed additam rationem non explicatam invenimus.

1)nbsp;De Meth. pg. 23.

2)nbsp;Object, pg. 58.
8) Object, pg. 67.

Dicitur enim quaestio esse de causis in esse, non
de causis in fieri \') vel de causa conservanti, non de
causa producenti. Quomodo vero hae causae diiferre
eredantur cum conservatio sumatur pro continua pro-
âuctione, non video. Et si Cartesius concedit seriem
causarum prodweentium nihil facere ad probandam pri-
mam omnium causam sive Deum, idem concedere debet
de serie causarum continuo producentium.

Facile concedimus causarum series infinitas, sicut omne
infinitum, superare intellectum hominis; sed superat
eundem notio causae quae est a se. Una difficultas
altera non tollitur, et notionem causae absolutae supe-
rare captum humanum probant objectiones quas jam
ab aequalibus audivit Cartesius.

Moiiuit theologus Cartesium non probasse a se esse
et Deum esse idem significare, ita ut causa hominis
licet sit a se, non esset Deus. A se esse intelligi
potest positive et negative, de re quae non indiget
alia causa et de re quae se ipsam causatur. Quodsi ut
hominis causa cognoscitur ens quod non indiget alia
causa, tamen illud non est habendum infinitum sive
Deus. Statim probare sibi videtur Cartesius significa-
tionem positivam unice intelligi posse; negativam autem
nullum in rebus habere fundamentum ponit 2) ; et de ente
quod est a se nobis licet cogitare illud quodammodo
idem praestare respectu sui ipsius quod causa efficiens
respectu sui eff^ectus ac proinde esse a se ipso positive

1)nbsp;Object, pg. 87.

2)nbsp;Object, pg. 57.

3)nbsp;Object, pg. 58.

Hoc vero negat Arnauld. Hie enim existimat contradi-
etionem, esse a se ipso positive et tanqnam a causa.
Causa differt ab eifectu, nec tamen ens a se ipso dif-
ferre intelligas; inter causam et effectum mutua est
habitudo et habitudo non nisi duorum est \').

Eeliqua omitto ; allata suificiunt ad probandum
notionem illam causae a se nequaquam esse claram et
distinctam ; cujus rei etiam Cartesius ipse testis est.
Contra theologum contenderat Deum esse positive a sej
nunc vero concedit esse a se tantum intelligi posse
negative, at ratio, addit, ab essentia Dei petita propter
quam ipse non indiget causa ut existât, dicitur posi-
tiva -), Est enim Dei inexhausta potentia, haec habetur
Dei causa formalis et quam maxime positiva,

Ita potest afßrmari causam a se intelligi positive,
Sed hae subtilissimae definitiones tantum efficiunt ut
argumentum negligatur. Demonstrandum erat postulare
intellectum causam a se quae esset Dens, Eatendum
est notionem causae a se non posse intelligi. Notio Dei
explicatur ut notio causae absolutae appareat, sed nemo
credit hac via e notione causae absolutae (quam non
videmus quo jure ponatur) deduci ideam Dei existentis.

Gassendi urget se non intelligere cur absurdum
foret , si quis statueret causarum progessum in in-
finitum. // Infinitus progressus certe videtur absurdus
in causis, ita inter se connexis subordinatisque ut
inferior agens sine superiore movente esse non possitquot;.

1) Obj. pg, lis.
3) Obj, pg. 139.
B) Obj. pg. 39,

//At in causis ita ordinatis ut priore destructa, ea quae
ab ilia pendet supersit, possitque agere, non videtur esse
perinde absurdumquot;.

Cartesius fundamento ratiocinii sui utitur existentia
sui ipsius quae a nulla causarum serie j)enäet et
tamen affirmare audet quaestionem esse tantum de causis
ita inter se connexis ut inferior sine superiore agere non
possit 2). Conscientiae qua Dei notio continetur, quaeri-
tur causa: numquid ipsa a nulla causarum serie pendeatI
Plane non intelligo, sed luce clarius percipio etiam lioc
tertium argumentum niti vocibus notionibusque aut non
intellectis aut non intelligendis, et nunquam probari
posse causarum seriem infinitam esse non posse; sed
causarum seriei notionem connecti cum Dei idea ut ita
Dei existentia poni possit. Quid est quod hac ratione
non possit concludi.

Videmur nobis probasse Dei existentiam nullo Car-
tesii argiimento demonstrari ; nedum ejus essentiam quae
evidentiam reddat veritatis notam. Quod cum ita sit
revertendum videtur ad dubitationem absolutam qua nos
liberare non potest philosophus. Sed priusquam totum
philosophiae fundamentum destructum censemus explo-
rabimus ultimam methaphysicae quaestionem quae est de
rerum materialium existentia.

Homo est res cogitans, existit aliquis Deus qui
non fallit, et omne id quod dare et distincte per-
cepitur est verum. His propositionibus imbutus intel-
lectus conatur respondere quaestioni num. res materiales
existant.

1)nbsp;Obj. pg, 55.

2)nbsp;Obj. pg. 67.

Clare nobis videmur videre plures ideas a rebus
extra nos positis quibus omnino similes sunt advenire \').
Dei naturae plane répugnât ut sit deceptor; ergo res
extra nos existunt et similes sunt earum notionibus.
In banc formam argumentum est reducendum, quamvis
repugnante Cartesio, Ideas enim rebus esse similes se
opinari clare et distincte (sed injuriae) negat et omnia
quae afferuntur praeter Dei veracitatem argumenta in-
utilia videntur. Argumentum ad rerum existentiam
probandam, quod petitur ab imaginatione quae sit
applicatio facultatis cognoscitivae ad corpus ipsi intime
praesens, rejicitur. Item argumentun; quod ducitur a
sensibus qui res externas prodere videntur, Sed postquam
incepit philosophus se ipsum suaeque auctorem originis
melius nosse, non quidem omnia quae habere videtur
a sensibus putat esse temere admittenda, sed neque etiam
omnia in dubium revocanda -).

Quinam sit modus, quaenam sint regulae, quanta
sit fides audiamus. Ees existunt ; — nam Deus qui
non est deceptor potest seorsim creare quod a me clare
et distincte seorsim cogitatur. Ideam cogitationis clare
distinguo ab idea extensionis; ergo extensie i, e. res
extensa existere potest, et quod existere potest, revera
existit; experior enim in me multas facultates, ut
locum mutandi, aliasque, quae sine substantia cui
insunt, existere non possunt. In me quidem est passiva
facultas ideas istas rerum sensibilium cognoscendi, sed
plane inutilis esset, nisi existeret quaedam facultas activa

1) Princ. II. pg. 24.
3) Med. pg. 39.

illas ideas efficieudi. Haec facultas non est in me
cogitanti, quippe qua nulla continetur cogitatio. Ergo
debet esse extra me, vel in Deo vel alias. Sed quum
Deus qui non est deceptor, non dederit facultatem
agnoscendi ideas illas non provenire a se, sed contra
ïnagnam propensionem ad credendum illas a rebus cor-
porels emitti, non intelligi potest quomodo Deus non
sit fallax si aliunde quam a rebus corporels emit-
terentur. Ac proinde res corporeae existant, Hinc
igitur

1® patet omnis argumenti fundamentum esse Dei
veracitatem, de qua si constaret necessario sequi omnes
perceptiones esse veras nemo negare potest.

2quot;. Temere Cartesius attendit ad facultatem e. g.
locum mutandi quippe quae conscientia non contineatur,
et si sine substantia externa intelligi potest haec facultas,
hoc sufficere debet Cartesio qui tantum intellectum
agnoscit.

Etiamsi sensuum perceptiones res externas esse probent,
scientia nihil lucri facit ; res enim fortasse non tales
existunt quales sensu comprelxenduntur. Multa experi-
nienta fidem quae sensibus habetur labefactant et cum
ia somnis illa quae sentiuntur non a rebus externis esse
creduntur vigilanti non est cur rem externam habeat
fontem sensus perceptionum.

Quomodo ita perspicitur quae fides sensibus sit habenda?
Cum Deus non sit fallax, spes est fore ut homini de-
derit facultatem ad falsitatem opinionum emendandam.
Quomodo? Omnia de sensuum objectis judicia feruntur
duce natura quae aliquid habeat veritatis necesse est, quia
per naturam nihil aliud intelligitur quam vel Deus ipse

vel complexio eorum quae a Deo homini sunt tributa\').
Ergo Deus impellit ad judicia. Sed si fallimur? Non
est Deus qui decipit, sed consuetudo quaedam inconsi-
derate judicandi. Sed natura vel Deus impulit ! Non
attinet ; natura sumatur alio sensu pro iis quae homini
ut composito ex corpore et mente a Deo tributa sunt
Haec natura ducit ad ea refugienda quae sensum doloris
inferunt et ea prosequi quae sensum voluptatis ; sed de
rebus externis judicium ferre non cogit et false sensuum
perceptiones usurpantur tanquam regulae certae ad
immediate dignoscendum quaenam sit corporum essentia.

Quales ergo sunt res quae existunt et qua ratione
cognoscuntur ? Intellectus qui intuitu et deductione
omnem veritatem inventurus erat non potuit prima scien-
tiae fundamenta jacere. Praeter se ipsum nihil testatur»
Sedet tanquam in rupe relictus. Sed hoc non concedit
magnus philosophus. Contra, credit se omnes errores
posse aut emendare aut vitare. „Si res occurrunt quae
distincte unde ubi et quando sibi adveniant advertit,
de ipsarum veritate ne minimum quidem potest dubi-
tare, si postquam omnes sensus, memoriam et intelle-
ctum ad illas examinandas convocavit, nihil sibi quod
cum ceteris pugnet ab ullo ex bis nuntietur\'\' Hanc
doctrinam lubentes nostram facimus, sed e nostra dis-
putione appariturum speramus istam doctrinam neque
esse posse Cartesii methodi fructum neque allatis argu-
mentis firmari. Itaque patet Cartesium advocata expe-
rientia ipsum a se defecisse suamque ipsius methodum
redarguisse.

1)nbsp;Med. pg. 40.

2)nbsp;Med. pg. 41.

3)nbsp;Med. pg. 46.

CONCLUSIO.

Conscientia tantum de se ipsa certa est; — intuitus
tantum notiones intuetur; —■ deductio tantum notiones
explicat;— veritatis nota Cartesiana parum prodest; —
Dei existentia quae habetur veritatis fons incerta est; —
et res externae nullae cognoscuntur. Sumusne audaciores
si censemus Cartesii conatum omne scientiam in uno
intellectu condendi, irritum esse factum ?

Philosopbi est principia scientiae intelligere. li qui
experientiam omnis cognitionis fundamentum babent
fatentur scientiam niti fide naturae hu.manae neque
temere quasvis dubitandi rationes esse conquirendas,
quas solvere nullus potest intellectus. Prudenter per-
stant in via quam semel inierunt et bonis eventis
monentur ne aberrent. Comparantes diversas notiones
certas quaerunt ideas ut rerum imagines adspiciant.
Conantur rerum causas explorare, non quidem dedu-
centes notiones ex notionibus, sed attendentes ad ex-
périmenta quae de rebus fiunt, comparantes id quod
est cum eo quod fuit, conjungentes ea quae eonjugere
cogit experientia et utentes acquisita cognitione ut me-
liore fruantur.

Cartesius nobis exemplo fuit quam alti et quam
tenues sint dialectieorum conatus. Magnum sane foret
et Dei numine dignum. si quis omnia cognosceret ut
creata sunt, si quis nibil sc scire fassus eo perveniret
ut omnia necessario esse perspiceret, si quis omnia

creata comprehenderet, quia creatorem cognitum baberet.

Sed praestat non tantam fovere spem nec ludere
sommis. Ideas res esse opinatus facile quis rerum babet
cognitionem, sed rerum idearumque vinculum explicare
nequit et quo experientiae fautor se natura duci fatetur,
dialecticus invitus fertur. Nemo est qui neget intellectu
opus esse quaerenti cognitiones, sed de intellectus vi
ambigitur. Facimus cum doct. de Eemusat 0 dicenti
nos nibil uovisse a priori sed elementa a priori inesse
omnibus quae noverimus; si quidem censet aliquam
esse intellectus vim cujus jura neque probari neque
negari possint. Sin autem putat certas veritates in-
tellectu contineri, jam Cartesii exemplo errore debet
ronvinci. Omne id quod experitur homo, fit cogitatio
ac in cogitationibus operatur intellectus. Decet philo-
sophum hanc perscrutari rationem ut cognitionis doc-
trina sit omnis scientiae principium. Sensit hoc Car-
tesius, sed captus notione pbilosophiae quae esset
puri intellectus scientia non potuit hujus intellectus
vim explorare. Nostro convenit aevo priorum erroribus
edoeto vias evitare quibus nihil certi inventum est,
et regia via quaerere cognitiones quarum capax est
ingenium humanum.

1) Bacon. Sa vie , son temps , sa pHlosopliie et de son influence,
par Chakles de Remusat (1858) pg. 849.

QUAESTIONES.

I.

Cartesii dubitatio ex sincero animo fuit profecta.

II.

Cartesii cognitionis principium non nititur syllo-
gismo.

III.

Cartesiana veritatis nota continetur propositione quae
laborat principii petitione.

lY.

Nullum quo Deum existere se probare putavit Car-
tesius , validum mihi videtur.

Cartesii systematis conclusio dissidet ab ejus prin-
cipiis.

VI.

De Cartesii litibus cum Voetio agitatis, recte ita
judicat Eitter (Gesch. d. Phil. XI, pg. 10): „Die
Verfolgungen, welche der protestantsche Theolog Voetius
zu Utrecht gegenquot; den sehr zweideutigen Cartesianer
Eegius erregte, indem er die Cartesianische Philosophie
als Atheismus verabschrie, hatten den Descartes nicht
zu einer weidlaufigen und leeren Gegenschrift und zu
Processe, welche im Geleite dieser gelehrten Streitig-
keiten waren verleiten sollen quot;.

VII.

Tenendum mihi videtur principium quod posuit Car-
tesius (Princ. Phil. I, 40 et 41): Facile possumus
nos ipsos magnis difficultatibus intricare, si Dei
praeordinationem cum arbitrii nostri libertate conciliare,
atque utramque simul comprehendere conemur. Illis
vero nos expediemus, si recordemur mentem nostram
esse finitam; Dei autem potestatem per quam non
tantum omnia quae sunt aut esse possunt ab aeterno
praescivit, sed etiam voluit ae praeordinavit esse in-
finitam ; ideoque hanc quidem a nobis satis attingi ut
clare et distincte percipiamus ipsam in Deo esse, non

autem satis comprehendi, ut videamus quo pacto liberas
hominum actiones indeterminatas relinquat, libertatis
autem et indifferentiae quae in nobis, nos ita conscios
esse ut nihil sit quod evidentius et perfectius compre-
hendamus. Absurdum enim esset propterea quod non
comprehendimus unam rem quam scimus ex natura sua
nobis esse debere incomprehensibilem de alia dubitare
quam intime comprehendimus atque apud nosmet ipsos
experimur. quot;

VIII.

Errare mihi videtur Suringar statuens (Opvoeding
der Zint, pg. 33) : ,/Zelfs aangaande zoodanige zaken,
die als stoffelijke voorwerpen meer onmiddelijk voor
zintuigelijke waarnemimg vatbaar zijn, kan de mensch
zich geenerlei begrip vormen, zonder daarbij van de
twee niet slechts aan de voorwerpen zelve, maar ook
aan onzen geest eigene denkvormen, tijd en ruimte
gebruik te maken

IX.

Philosophos empiricos in rebus cognoscendis müonem
petere Erdmann non probat allato exemplo (Vorl. ueber
Akad. Leben, pg. 274): //Wenn es auch wirklich richtig
quot;Wäre, dass es iramer regnet, wenn man Jahrmarkt
hält, so würden (die Empiriker) darauf gar kein
Gewicht legen; dagegen wenn unter hundert Eällen
nur einmal ganz genaue Zahlenverhältnisse, ganz regel-
mässige Krystallisationsform sich zeigte , würden sie bei

diesen einem Fall stehen bleiben und die neunund-
neunzig andern als verunglückte Experimente ansehenquot;.

X.

In Hegelianorum legem dialecticam egregie convenit
quod dicit Goethe (Wahrheit und Dichtung, X pg. 20ä
ed. germ, class.) : „ Es lasst sich alles behaupten, wenn
man sich erlaubt, die Worte ganz unbestimmt bald in
weiterem, halt engerem, in einem nähen oder ferner
verwandten Sinne zu gebrauchen und anzuwenden^\'.

XI.

Assentior docto C. S. Barach, qui contendit (Die
gegenw. Aufg. d. Phil. 1858): Die spekulative Phi-
losophie bewegt sich in einer ungeheueren petitio
principiiquot;.

XII.

Philosophis dialecticis non est concedendum id quod
postulat jam Cartesius (Epist. T. Ill, pg. 47) : finem
inservire probando principioquot;.

XIII.

Palso Plutarchus (Lycurg. cap. 8) agrorum partitionem
Lycurgo tribuit.

Amphictionum conventus non fuit, ut a Cicerone
appellatur (de Inv. 1. II, 23), ,/commune Graeciae
consilium

XV.

TlQO^avxda non habendum est jus ante alios oraculum
consulendi.

XVI.

Miltiadis in Parum insulam expeditio ejusmodi fuit
ut Athenienses jure in eum irati facti sint.

XVII.

Injuria Alcibiades ab imperio revocatus est,

XVIII.

Orationes Olynthiacae solito ordine disponendae vi-
dentur,

XIX.

Bellum Chalcidicence initium cepisse statuo 01. 107,4,
dissentiente Grote (Gesch. Griech. T VI, p. 260 vers.
Germ.)

XX.

Athenienses prius Samum liberasse quam Byzantium
pïofecti sunt, contra Diodorum Siculum (XYI, 2,) sta-
tuendum mihi videtur.

XXI.

Improbandam censeo opinionem quam Mommsen
(Eom. Gesch. I. p. 64 ed. primae) substituit opinioni
Niebuhrii statuentis (Eom. Gesch. p. 329 ed. Berol.
1853 et Yortr. I, p. 172) clientes non cum plebe con-
fundendos esse.

XXII.

Errasse mihi videtur Maharbal, quum post proelium
Cannense diceret (Liv XXIII, 5) : ,/vincere scis, Hannibal,
victoria uti nescisquot;.

XXIII.

Puerorum qui ad altiores diciplinas erudiendi sunt
recta institutio postulare mihi videtur, ut linguarum
recentiorum et rerum naturalium studia a gymnasiis
arceantur.

XXIY.

In Sophoclis Electra, vs, 675 sq.

%v d^ , oncou /do eî(rex7jQv^ccp ßQccßijg ^

ÓQÓfuay èiuifïtav TttVTàtamp;V â voni^trai ,
Toiftmp èviynwv navTcx rdnivUia

versum. Sqq^cov Smt/Acoi/ spurium habendum esse statuo.

XXV.

In ejusdem fabulae vs. 703 et 704 :

0^00 Y^Q diicpi vwTOi nai TQOIamp;V ßaang
, eiaeßocXXoy iTtninai nvoaî.
pro ^qjQil^ov, iiaeßücXlov, legendum esse censeo difgt;Qiai^ov
i^eßakXoi\'.

XXVI.

In Sophoelis Antig. ts. 611 sqq. sie legendi vi-
dentur :

TO T\' iitiiTa yial TO [xéXKoi/
xcKi TO TTQIV ènaQittcîii
vofjiog ôâquot; i/Ov§ev^ (ovdipl) tçTrei
■d-pazwv ßioTog nccpziXèg êitvóg àxag.quot;
pro quo vulgo;

)t ovàiv fQTiêi
^paxamp;v ßiöroj nàfinoAig iytvog ävag,quot;

XXVII.

In Vergilii Aen. I, vs. 109:
Tris Not-US ahreptas in saxa latentia torquet,
Saxa vocant Bali, mediis quae in flmtihis, Aras,
Borsum immane mari swmm.o:

medius versus retinendus et sic, me judice, interpun-
gendus est :

Sam, voeant Itali mediis qutae in flnctihus Aras.

XXYIII.

Ibidem I. vs. 207 sqq,

Hio tamen ille nrbem Patavi, sedesque locavit
Teuerorurn, et genti nomen dedit, armaqne fixit
Troïa : nunc plaeida eompostus pace quiescit :
verba placida eompostus pace quiescit , nou\' de vita
tranquilla, sed de morte intelligenda esse, contra
Cl. Peerkampium defendo.