Paardenhouders en Ruiters

,D; ZIJNE
lE�HS��DE RE-
KTEN
'OOP

OVERSTE DER KON. SAKSISCHE RUITERIJ, U. 0.

VOOR NEDERLANDERS BEWERKT DOOR

RUks^eenrRuW.fiwsl.e Klasse Ie 's Gravenhage.

WET; 'VIJF IJITSL*AN|E\PLATEN.

Y O O B R E D E.

Dit zakboek is voor het praclisch gebruik bestemd en
zal voor zulke eigenaars van paarden en ruiters een
hulp zijn, die noch tijd noch gelegenheid hebben, door
omvangryke studi�n zich grondige kennis in de Paar-
denkennis, Veeartsenijkunde en Rijkunst te verschaffen,
of ook voor hun doel dit niet behoeven. Uil het veel
omvallende en rijke gebied van wetenschap en kunst,
bevat het daarom slechts datgene wat iedereen weten
moet die paarden houdt en bereid, wanneer hij zijne
Onderhoorigen behoorlyk wil controleeren; zich niet
blindelings aan zoogenaamde deskundigen overgeven en
ongelukken zoo veel mogelyk wil voorkomen, die deels
zijn geldbeurs, deels zijn persoon kunnen treffen. Ziek-
ten en genezingen, die de tusschenkomst van eenen
Veearts vorderen, zyn of geheel weggelaten, of slechts
oppervlakkig aangestipt.

Wie meer mogt wenschen, of eene grondiger studie
verlangen, raadplege daarover de volgende werken :

I. OVER PAARDENKENNIS IN HET ALGEMEEN.

V. van der Poll, Handleiding 'tot de Paardenken-
nis,enz. Breda 1841. � 3dedruk door H. H.Laseur
Breda 1858 kl. 8vo.'

Baumelster, Handleiding tot de Paardenkennis voor
Veeartsen, Paardenfokkers en Paardenliefhebbers door
Dr. A. Rneff, Uit het hoogduitsch bewerkt naar
de vierde verbeterde en vermeerderde uitgave door
J. A. Alers, Gouda 1858 gr. 8vo.

T. D. Schuuart, Atlas «an de Anatomie des paards,
in 34 steendrukplaten met verklaring. Utrecht 1849. Fol.

T. D. Sclinbart, Ta fel van den ouderdom des paards
volgens de ontwikkeling, den voortgroei en de afsly-
ting der landen. Utrecht 1841. in plano.

2. OVER HOEFBESLAG,

J.�.O. Oieterichs, De kunst van het Hoefbeslag
of Handleiding, om zoowel de gezonde als gebrekkige
hoeven der Paarden op eene doelmatige wijze, Ie be-
handelen en te beslaan. Uit het hoogduitsch vertaald,
en met eentge aanmerkingen en bijvoegselen ver-
meerderd door J.W.A. Hart. Amst. 1830 kl. 8vo.

Balasse en Klatte. Het hoefbeslag zonder dwang.
Uit het hoogduitsch vertaald door .1. W. \. Hart.

Amsterdam 1830 kl. 8vo.

F. C. Hekmetjer, Beschrijving van verschillende
wijzen van Winterbeslag bij het paard of het zooge_
naamd scherpzetten. Utrecht 1862 gr. 8vo.

3. VEEARTSENIJKUNDE.

Dr. A. \iiiii ni. Handboek tot de Genees- en Verlos-
kunde van hel Vee. 3de druk, Groningen en Leeu-
warden 1886, post 8vo

F. Clater, De Paardenarls of de kunst om zijne
paarden zelf te genezen, door B. J. V. RQnders.
Gortnchem 1840 kl. 8vo.

Dr. L. Wagenfeld, Volledig Handboek der Genees-
en Verloskunde ca» het Vee. U�t hoogduitsch be-
werkt naar den Oden zeer vermeerderden en verbe-
terden druk, door F. W. SteUgerwalt. Len-
den 1862, kl. 8vo.

B. van IMerlen, Lessen in ie Rijkunst en het Vol-
tigeren. Breda 1839 kl. 8vo.

Handleiding tot de Paardenkennis en Afrigtingskunst.
Breda 1839 kl. 8vo.

EERSTE AFDEELINO.

1« HOOFDSTUK. Inleiding........ 1.

�> HOOFDSTUK. »c ui zonderlijk' deelen
van het paard, en de meest gewone
aan hetzelve voorkomende fouten en

gebreken. ............ 5.

DE VOORHAND............. 6.

DE KOP............. 6.

BE HALS............. 8.

DE SCHOFT............ 8.

DE BOBST............. 8.

DE VOORBEENEN.......... 8.

OE IWDDELHAND OF HET LIJF....... 15.

DE BUG............. 15.

DE LENDEN........... 16.

DE RIBBEN............ 16.

DE BUIK............. 16.

DE FLANKEN........... 17.

DE NAHAND.............. 17.

HET KRUIS........... 17.

DE STAART............ 17.

DE HEUPEN............ 18.

HET DIJEBEEN........... 18.

HET ACHTERBEEN......... 18.

3e HOOFDSTUK. De gangen van het

paard................22.

ie HOOFDSTUK. Vereiscliten van een

bruikbaar rij- en tuigpaard..... 26.

RIJPAARD............ 26.

TUIGPAARD............ 30.

~>' HOOFDSTUK. Kenteekenen van den

ouderdom des paards........ 31.

6« HOOFDSTUK. Voeding van het paard. 33.
7« HOOFDSTUK. Oppassing en behan-
deling van het paard in den stal. 47.

Bladz.
8^e HOOFDSTUK. F.enige der meest ge-
wone ziekten des paards en hunne

genezing.............. 66.

ONTSTEKING DER OOGEK....... 68.

VERWONDING VAN DE TONG OF DER LAGEN. 68.

VERWONDINGEN........... 69.

BELEEDIGLNGEN DOOR DRUKKEN..... 69.

KREDPELGAAN........... 72.

VLOTGALLEN............ 73.

ZWELLEN DER BEENEN........ 74.

ONTSTEKINUSGEZWEL AAN DE BEENEN. . 74.

1'EESKLAP............. 76.

OVERBEEN............ 76.

MOK............... 77.

VERBALLEN VAN DEN HOEF...... 78.

KROONTREDEN........... 78.

STRAALVERZWERING........ 79.

STEENGALLEN........... 80.

INTREDEN VAN VREEMDE LIGCHAMEN. . . 80.

VERNAGELEN............ 81.

DROES.............. 82.

DOORLOOP............ 83.

VERSTOPPINGEN.......... 83.

OPSTOPPING DER PIS......... 84.

KOLIJK.............. 85.

GEBREK AAN EETLUST........ 86.

KOLDER............. 87.

DAMPIGHEID........... 89.

KWADE DROES EN WORM....... 90.

9e HOOFDSTUK. Hoefbeslag...... 92.

INLEIDING............ 92.

VOORBEREIDING VAN DEN HOEF VOOR HET

BESLAG........... 93.

VORM. HOEDANIGHEID EN LIGGING DES

IJZERS........... 97.

HET ONDERSLAAN VAN HET IJZER. . . . 106.

BESLAG VOOR TUIGPAARDEN...... 107.

WINTERBESLAG........... 108.

BESLAG VOOR GEBREKKIGE HOEVEN. . . 109.
BESLAG VOOR EENIGE BIJZONDERE GE-
VALLEN............. Hl.

OPNEMEN EN OPHOUDEN DER VOETEN BIJ

HET BESLAAN........... 112.

Bladz.
10" HOOFDSTUK. Handelwijze om een

paard neder te leggen........115.

11= HOOFDSTUK. Het inkoopen van

paarden..............118.

TWEEDE AFDEELING.

I" HOOFDSTUK. Bepaling en algemeene

grondregelen.............133.

INLEIDING.............132.

OP- EN AFSTIJGEN..........136.

ZITTEN..............139.

HULPEN EN STRAFFEN........142.

BESTUMNG............147.

DE GANGEN IN HET ALGEMEEN.....154.

EVENW1GT VAN HET PAARD......155.

VERZAMELEN VAN HET PAARD.....156.

STELLING.............157.

■2' HOOFDSTUK. Bijden van een (opge-
reden paard............158.

STAP..............158.

DRAF..............160.

GALOP..............162.

CARRI�RE.............166.

HALVE PARADE...........167.

OVERGANG UIT LAGERE IN HOOGERE GANGEN. 169.

PARADE.............169.

TERUGGAAN............172.

HET AFBUIGEN OP DE PLAATS.....173.

CIRKEL..............175.

WENDINGEN............176.

OVERTREDEN, TRAVERS, RENVERS. . . . 179.

SCHOUDER B1NNENWAARTS.......181.

SPRINGEN.............182.

BEHANDELING VAN KWADE PAARDEN . . 183.
GEDRAG DES RUITERS IN EENIGE BIJZON-

DERE GEVALLEN.........190.

3^e HOOFDSTUK. De dressuur van jonge

paarden..............195.

ALGEMEENE GRONDBEGINSELEN.....195.

LOOPEN AAN DE LIJN........I99.

VIII INHOUD.

BESTURING VAN DEN TRENSTEUGEL. . . . 202.

BESTURING DER ROEDE........ 2�4.

OPSTIJGEN EN AANRIJDEN....... 204.

OPR1GTEN VAN DEN HALS....... 206.

STAP.............. 207.

DRAF.............. 208.

HALVK PARADE.......... 212.

PABADE............. 213.

BUIGEN EN OPRIGTEN VAN DEN HALS; BUI-
GEN VAN DEN NEK; AFBUIGEN VAN DE

KAKEN............. 214.

BUIGEN VAN DE ACHTEBHAND..... 219.

TERUGTREDEN........... 222.

WENDINGEN............ 224.

CIRKEL.............. 225.

WIJKEN VOOR DE EENZIJDIGE WERKING

DER BEENEN........... 227.

KOP EN KROEP BUITENWAARTS. . . . 230.

SCHOUDER RINNENWAARTS....... 231.

GALOP.............. 231.

OVERTREDEN, TRAVERS, BENVERS, . . . 233.

OPTOOMING EN BESLUIT DER DRESSUUR. 233.

GEWENNEN AAN VREEMDE VOORWERPEN. 235,

4« HOOFDSTUK. Optooming....... 236.

BEPALING EN ALGEMEENE REGELEN. . . 236.

TOOMEN MET DE WERKTRENS..... 237.

OPTOOMEN MET DE STANG...... 238.

EENIGE HULPMIDDELEN VOOR BUITENGE-
WONE GEVALLEN......... 254.

S« HOOFDSTUK. De zadel en diens lig-
ging op het paard......... 257.

6" HOOFDSTUK. De kleeding van den

ruiter................ 267.

VERKLARING DER PLATEN.

8 1. Hot Paard, is voor den mensch oen der nut-
tigste dieren, maar zoo wel in het aanschaffen als in het
onderhoud zeer kostbaar. Bovendien behoeft het tol
zijnen wasdom eene zorgvuldige en welwillende ver-
zorging, als ook in hel algemeen eene eigenaardige
behandeling en een verstandig gebruik. Van alle paar-
den kan niet hetzelfde gevorderd worden, en ieder
paard is niet voor elk doel geschikt; evenmin kan het
eene paard juist als het andere worden behandeld. De
omstandigheden, die in dit opzigt daartoe bijdragen, zijn
zeer verschillend en tot eene juiste schatting derzelve
behooren zaakkennis en een rijp oordeel. Misgrepen
hierin kunnen zeer onaangename gevolgen hebben en
gevoelige geldelijke verliezen te weeg brengen. Het
moet daarom wel in het belang van iederen eigenaar
van paarden zijn, die het te doen is, om zijne dieren
zoo lang mogelijk gezond en tot het gebruik geschikt
te houden, zich metdenligchaamsbouw.deeigenscbap-
pen, de meest gewone, ziekten en gebreken van het
paard; met diens voeding, oppassing en verzorging;
met de oischen van een doelmatig beslag, zoo ook met
de voor het gebruik bestaande regels bekend temaken.

S 2. Er zijn verschillende rassen van paarden, die
meer of minder van elkander afwijken en zich in het
uitwendige van het dier, alsmede in de dienst, en andere
eigenschappen van hetzelve doen kennen. Paarden
van edele rassen zijn in den regel fraaijer, deugdzamer
en bereiken een' hoogeren ouderdom dan paarden van

VERKLARING DER PLATEN.

AFBEELDING VAN EEN REGELMATIG GEVORMD PAARD.

22. De staarhvortel.

26. De onder schenkel.

27. //ei sprongge-

28. Dei scheenbeen.

5. De ketting-
groeve.

14. //ei scheenbeen.

'" v*Mmmmmmmm*[uin i~~mumim~~mmmmmmmm�mmimmm

gemeene afkomsl. De ooslersehe- en engelscbe rassen
worden tegenwoordig bet meest geschat en bij voor-
keur tot veredeling van andere rassen gebruikt. Doch
ook Duitschland, voornamelijk Ooslpruissen, Wurlem-
berg, Hannover en Mecklenburg, levert goede zoowel
rij- als trekpaarden. In Saksen maakt de paardenfok-
kerij in den laatsten lijd evenzoo zeer verblijdende vor-
deringen, die echter nog veel belangrijker zoude wor-
den, wanneer niet bij een groot gedeelte der landlieden
gebrek aan zaakkennis, zoowel als het vasthouden aan
oude gewoonten en vooroordeelen, eindelijk ook eene
zekere ongeschiktheid voor het onderrigl, in den weg
stonden. Als werkpaarden, vooral voor zware lasten,
lijn de deenscue paarden zeer aan Ie bevelen.

^ 3. Het mannelijke paard wordt Hengst, hetviou-
weltjke Merrie genoemd. Een gesneden hengst heet
Ruin. Ofschoon het paard in zijn' natuurlijken toe-
stand het volmaaktste is, zoo zijn echter de ruinen
niet minder bruikbaar en In vele opzigten bovendien
geschikter dan de hengsten en merrien, daar men met
denadeelen, aan de opwekking der geslachtsdrift ver-
tonden, niet Ie maken heeft.

§4. De g r o o 11 e van het paard wordt door middel
van een' band, van de ondersle vlakte van den voorvoet,
over den schouder, tot op het hoogste punt van de schoft
gemeten, en in Saksen naar de Dresdenscheel, in
vierde Is en duimen uitgedrukt, zoo dat b. v. een
paard dat 11 vierilels 1 duim meet, 2 ellen 10 duim
groot is. Op andere plaatsen rekent men naar voe-
len of naar vuisten, en een vuist = 4 duim.

Een volkomen volwassen paard meet in den regel
11 tot 12 vierdels. Er zijn echter ook paarden, die
grooler dan 12 vierdels en ook die kleiner dan 11 vier-
dels zijn. Een paard van 10 vierdels en minder 1 ordt
Pony genoemd. Voor rijpaarden, is eene groolte van
11 vierdels lot 11 vierdels 4 duim de geschiktste; tuig-
paarden, vooral wanneer zij tot het langzaam voorttrek-
ken van zware laslen bestemd zijn, kunnen grooler zijn.

>j 3. De k I e u r van het paard heeft op het gebruik
van hetzelve geen invloed, en hetisdoorgaansongegrond,

AFBEELDING VAN EEN PAARDENSCELET.

1. Het voorhoofd.*-

8. Zenen halswer-
vels.

9. Het schouder-
blad.

24. i/e� hoefbeen.

26. Achttien rugge-
wervels (met in-
begrip van dene-
gen wervels, die
de schoft vor-
men.)

27. Zeslendewervels.

28. Vijf heiligbeens-
wervels.

29. Achttien tot twin-
tig staartwer-
vels.

30. Achttien ribben.

31. //e/ heupbeen.

32. ffrf darmbeen.

33. ffe� z-i�fceen

34. //ei heupge-
wricht.

35. Fletbil- ofopper-

36. De knieschijf.

37. Wei kniegewricht
of de kniegele-
ding.

38. De onderschenkel

of het schenkel-
been.

39. //ei sprongge-
wricht.



VIII INHOUD. Bladz. BESTURING VAN DEN TRENSTEUGEL. . . . 202. BESTURING DER ROEDE........ 2�4. OPSTIJGEN EN AANRIJDEN....... 204. OPR1GTEN VAN DEN HALS....... 206. STAP.............. 207. DRAF.............. 208. HALVK PARADE.......... 212. PABADE............. 213. BUIGEN EN OPRIGTEN VAN DEN HALS; BUI- GEN VAN DEN NEK; AFBUIGEN VAN DE KAKEN............. 214. BUIGEN VAN DE ACHTEBHAND..... 219. TERUGTREDEN........... 222. WENDINGEN............ 224. CIRKEL.............. 225. WIJKEN VOOR DE EENZIJDIGE WERKING DER BEENEN........... 227. KOP EN KROEP BUITENWAARTS. . . . 230. SCHOUDER RINNENWAARTS....... 231. GALOP.............. 231. OVERTREDEN, TRAVERS, BENVERS, . . . 233. OPTOOMING EN BESLUIT DER DRESSUUR. 233. GEWENNEN AAN VREEMDE VOORWERPEN. 235, 4« HOOFDSTUK. Optooming....... 236. BEPALING EN ALGEMEENE REGELEN. . . 236. TOOMEN MET DE WERKTRENS..... 237. OPTOOMEN MET DE STANG...... 238. EENIGE HULPMIDDELEN VOOR BUITENGE- WONE GEVALLEN......... 254. S« HOOFDSTUK. De zadel en diens lig- ging op het paard......... 257. 6" HOOFDSTUK. De kleeding van den ruiter................ 267.

		. . . 270.
	VERKLARING DER PLATEN.	. . . 270.
	VERKLARING DER PLATEN.



			±1

	gemerkt, doch hij Irekpaarden minder hinderen. De te- genovergestelde vorm, waar iedere hoek bijna wegvalt en dien ten gevolge de beenen een' te steilen stand hebbeu, is even nadeelig, wanneer het paard tot rijden gebruikt moet worden, omdat het dan niet de noodige buigzaamheid in de spronggeleding bezit, en daardoor voor de diensten, die van hetzelve gevorderd worden, ongeschikt is. Van achteren gezien, moeien de achterbeeneu twee evenwijdig loopende loodregte lijnen vormen. Is dit het geval niet, en staan de spronggewrichten te digt bg elkander, dan staat het paard, zoo als men gewoon is zich uit te drukken, koehakkig (kuMUsch). Wan- neer het achterstel overigens krachtig en goed gebouwd is, dan brengt deze onregelmatigheid geen nadeel voor het gebruik te weeg. De aan de voorbeenen voorkomende gebreken en zieklen der scheenheenen, der kootendeshoefs, komen ook voor aan de achlerbeenen.

		DERDE HOOFDSTUK.

De gangen van het Paard. % 30. Even belangrijk als de bouw van het paard is, is ook zijn gang. Hoe regelmatiger de eerste Is, des te beter en regelmatiger moet ook de laatste zijn. In het algemeen wordt met betrekking tot den gang verlangd: dat de beweging van bet been met kracht en vaardigheid en op eene regelmatige wijze geschiede; dat hij ruim zij � vooruitgrijpe �; en dal hij zeker zij, d. i. dat het paard noen struikele noch valle. Is de gang te gelijk elegant en geschikt voor den ruiter, dan is dit eene belangrijke loegitt. Een wezenlijk vereischte is bovendien, dat het paard de noodige vrijheid in den schouder bezitte, d. i. dat het met het vooruitzetten van bet voorheen den schouder mede vooruitschuift. Heeft dit geen plaats, dan zegt men, dat het in den schouder gebon- den is, en dan is de gang noch spoedig noch zeker.



				26

		den regter achter- en linkervoorvoet verder vooruit dan de beide andere voeten, of het tegenovergestelde heeft plaats. Men zegt dan ook: dat het paard van achteren regts en van voren links galoppeert, en zoo omgekeerd. Bij den regtschen galop wordt het 1 i n k e r-, hij den linkschen galop het regter been des paards hel meest ingespannen, dewijl die voornamelijk den last des paards dragen en dien voorwaarts moeten schuiven. ,De natuurlijke galop is ruimer, zoodat het paard daarmede sneller voorwaarts komt dan in den draf. De door de dressuur kunstmatig gevormde galop heeft verschillende graden, en kan hij paarden, die daartoe de vereischte geschiktheid hebhen, zoo verkort worden, dat hij niet meer plaats inneemt dan de stap. i 37. De renloop, waarin liet paard zich in den snelsten loop bevindt is de hoogste graad van den ga- lop. De beweging der voeten, volgt hierbij dezelfde orde als bij den galop; de snelheid, waarmede dit plaats heeft, laat echter slechts twee tempo's waarnemen 1).

			VIERDE HOOFDSTUK.

	fereistchten van een bruikbaar rij- en tuigpaard. Hij paard. S 38. Het rijpaard moet een' regelmatigen, lig- ten bouw hebben, terwijl de bijzondere deelenzijnslig- chaams in eene juiste evenredigheid tot elkander moeten staan. Voornamelijk wordt verlangd een kleine, in den nek goed aangezette kop, met noch te breede noch te zware kaken; een llgte, niet te korte, in de borst hoog aan- gezette, opwaarts gebogen, niet stijven hals; eenehooge,

1) Deharddraf kan als de hoogste en volmaaktste bewe- ging van den draf beschouwd worden, waartoe bij uitsluiting onze inlandsche paarden geschikt zijn en wel vooral de paarden van het Grotiingscheen Friescbe ras. Bij deze beweging is er ��n moment, waarin het paard zich met alle vier de beenen te gelijk van den grond opheft, en in dien tusschentijd niet zel- den met de hoeven der achterbeenen, ver voorbij de hoefslagen der voorbeenen vooruitgrijpt. Veht.



			31

	voor zoo verre zij de voor hunne dienstverrigtlng noo- dige krachten bezitten. <5 43. Het luigpaard moet in het algemeen van een' sterkeren bouw zijn dan het rijpaard; eene breede borst, krachtige schouders, en een in allen deele re- gelmatigen standen beweging der beenen hebben. Daar- entegen hindert hel niets, wanneer het eene eenig- zins zware voorhand, eenen korten, diep aangezetlen hals, steile schouders, een niet al te sterk achterstel, een' langen rug, eene hooge kroep, en een' minder ligten en vlotten gang heeft, wanneer de laatste maar niet zwaarmoedig is. Ook neem) men voor het trekken niet gaarne paarden, die niet ten minste eenige duimen boven 11 vierdels nieten. Paarden, die te zamen moeten worden aangespannen, moeten van eene gelijke grootte, maar bijzonder van een gelijk temperament, zijn. Merri�n en hengsten spant men niet te zamen. Paarden, die over de strengen slaan, zijn tot luigpaarden geheel onbruikbaar.

		VIJFDE HOOFDSTUK.

Kenteekenen van den ouderdom des Paards. S 44. De ouderdom des paards erkent men aan de veranderingen, welke aan de tanden, met betrekking tot hunnen vorm, grootte, plaatsing en kleur, in-be- paalde levenstijdperken, plaats hebben. Waar deze merkteekens niet voldoende zijn, dienen eenige andere verschijnselen, welke zich aan het ligchaam des paards vertoonen, tot aanwyzing. % 45. Het volwassen paard heeft 12 snu'tanden, 24 bak ta nden of kiezen en, als hengst of ruin � als merrie slechts bij uitzondering, in zeldzame geval- len �, 4 h a a k t a n d e n ; in het geheel dus betrekke- lijk 36 of 40 tanden, welke zich voor de eene helft in de onder-, voor de andere helft in de bovenkaak be- vinden (§ 9.)



			il

	paard mag niet drinken, voor dat liet geheel be- koeld is. Hel water moet wel friscli, maar niet te koud zyn, vooral wanneer het paard geloopen heeft en warm is geweest, of wanneer hel met droes, doorloop of eene andere ongesteldheid is aangedaan. Is het water, dat men tol drinken gehruiken wil, Ie koud, dan late men hel te voren eenigen lijd in den stal slaan om te beslaan, of menge er eenig warm water b(j. In het algemeen drinken de paarden stroomend water liever dan bronwater. De emmers moeten zeer zindelijk gehouden, en voor ieder gebruik goed uitgespoeld worden. jj 77. In hel voorjaar, tijdens het verharen, doet men gaarne eenige weken lang lijnkoeken in het wa- ter, daar dit bij het paard zacht afvoert, en het wis- selen der haren bevordert Dit mag echter niet te lang geschieden, anders volgt eene verslapping der maag; ook moeten de lijnkoeken, wanneer <y lot dal doel dienstig zullen zyn, versch zijn en veel olie be- vatten. BU verhitte, droezende en zelfs zieke paarden, is hel mede doelmatig, in hel water eenig tarwemeel Ie mengen. Even zoo is het voor verhitte paarden en zulke, die niet behoorlijk eten willen, voordeelig, wan- neer eene handvol zuurdeeg in den emmer wordt ge- daan. Dit deeg biijft in den emmer, even als de lijn- koeken, waarop altyd weder op nieuw versch water wordt gedaan, tol dal het geheel is opgelosl. S 78. Moet het paard gedurende hel voederen ge- zadeld blijven, dan doel men, gedurende dien tyd, den buikriem wat losser.

		ZEVENDE HOOFDSTUK.

Oppassing en behandeling van het Paard in den stal. � 79. Eene zorgvuldige, doelmatige verzorging in den stal doel het paard niel slechts in eenen uiterlijk



	Y O O B R E D E.

		-�c-

Dit zakboek is voor het praclisch gebruik bestemd en zal voor zulke eigenaars van paarden en ruiters een hulp zijn, die noch tijd noch gelegenheid hebben, door omvangryke studi�n zich grondige kennis in de Paar- denkennis, Veeartsenijkunde en Rijkunst te verschaffen, of ook voor hun doel dit niet behoeven. Uil het veel omvallende en rijke gebied van wetenschap en kunst, bevat het daarom slechts datgene wat iedereen weten moet die paarden houdt en bereid, wanneer hij zijne Onderhoorigen behoorlyk wil controleeren; zich niet blindelings aan zoogenaamde deskundigen overgeven en ongelukken zoo veel mogelyk wil voorkomen, die deels zijn geldbeurs, deels zijn persoon kunnen treffen. Ziek- ten en genezingen, die de tusschenkomst van eenen Veearts vorderen, zyn of geheel weggelaten, of slechts oppervlakkig aangestipt. Wie meer mogt wenschen, of eene grondiger studie verlangen, raadplege daarover de volgende werken : I. OVER PAARDENKENNIS IN HET ALGEMEEN. V. van der Poll, Handleiding 'tot de Paardenken- nis,enz. Breda 1841. � 3dedruk door H. H.Laseur Breda 1858 kl. 8vo.' Baumelster, Handleiding tot de Paardenkennis voor Veeartsen, Paardenfokkers en Paardenliefhebbers door Dr. A. Rneff, Uit het hoogduitsch bewerkt naar de vierde verbeterde en vermeerderde uitgave door J. A. Alers, Gouda 1858 gr. 8vo.



			IV VOORREDE.

		T. D. Schuuart, Atlas «an de Anatomie des paards, in 34 steendrukplaten met verklaring. Utrecht 1849. Fol. T. D. Sclinbart, Ta fel van den ouderdom des paards volgens de ontwikkeling, den voortgroei en de afsly- ting der landen. Utrecht 1841. in plano. 2. OVER HOEFBESLAG, J.�.O. Oieterichs, De kunst van het Hoefbeslag of Handleiding, om zoowel de gezonde als gebrekkige hoeven der Paarden op eene doelmatige wijze, Ie be- handelen en te beslaan. Uit het hoogduitsch vertaald, en met eentge aanmerkingen en bijvoegselen ver- meerderd door J.W.A. Hart. Amst. 1830 kl. 8vo. Balasse en Klatte. Het hoefbeslag zonder dwang. Uit het hoogduitsch vertaald door .1. W. \. Hart. Amsterdam 1830 kl. 8vo. F. C. Hekmetjer, Beschrijving van verschillende wijzen van Winterbeslag bij het paard of het zooge_ naamd scherpzetten. Utrecht 1862 gr. 8vo. 3. VEEARTSENIJKUNDE. Dr. A. \iiiii ni. Handboek tot de Genees- en Verlos- kunde van hel Vee. 3de druk, Groningen en Leeu- warden 1886, post 8vo F. Clater, De Paardenarls of de kunst om zijne paarden zelf te genezen, door B. J. V. RQnders. Gortnchem 1840 kl. 8vo. Dr. L. Wagenfeld, Volledig Handboek der Genees- en Verloskunde ca» het Vee. U�t hoogduitsch be- werkt naar den Oden zeer vermeerderden en verbe- terden druk, door F. W. SteUgerwalt. Len- den 1862, kl. 8vo. 4. RIJKUNST. B. van IMerlen, Lessen in ie Rijkunst en het Vol- tigeren. Breda 1839 kl. 8vo. Handleiding tot de Paardenkennis en Afrigtingskunst. Breda 1839 kl. 8vo.



			Illlfl,

		�-HM----- EERSTE AFDEELINO. HET PAARD. Bladz. 1« HOOFDSTUK. Inleiding........ 1. �> HOOFDSTUK. »c ui zonderlijk' deelen van het paard, en de meest gewone aan hetzelve voorkomende fouten en gebreken. ............ 5. DE VOORHAND............. 6. DE KOP............. 6. BE HALS............. 8. DE SCHOFT............ 8. DE BOBST............. 8. DE VOORBEENEN.......... 8. OE IWDDELHAND OF HET LIJF....... 15. DE BUG............. 15. DE LENDEN........... 16. DE RIBBEN............ 16. DE BUIK............. 16. DE FLANKEN........... 17. DE NAHAND.............. 17. HET KRUIS........... 17. DE STAART............ 17. DE HEUPEN............ 18. HET DIJEBEEN........... 18. HET ACHTERBEEN......... 18. 3e HOOFDSTUK. De gangen van het paard................22. ie HOOFDSTUK. Vereiscliten van een bruikbaar rij- en tuigpaard..... 26. RIJPAARD............ 26. TUIGPAARD............ 30. ~>' HOOFDSTUK. Kenteekenen van den ouderdom des paards........ 31. 6« HOOFDSTUK. Voeding van het paard. 33. 7« HOOFDSTUK. Oppassing en behan- deling van het paard in den stal. 47.



		VI INHOUD. Bladz. 8^e HOOFDSTUK. F.enige der meest ge- wone ziekten des paards en hunne genezing.............. 66. ONTSTEKING DER OOGEK....... 68. VERWONDING VAN DE TONG OF DER LAGEN. 68. VERWONDINGEN........... 69. BELEEDIGLNGEN DOOR DRUKKEN..... 69. KREDPELGAAN........... 72. VLOTGALLEN............ 73. ZWELLEN DER BEENEN........ 74. ONTSTEKINUSGEZWEL AAN DE BEENEN. . 74. 1'EESKLAP............. 76. OVERBEEN............ 76. MOK............... 77. VERBALLEN VAN DEN HOEF...... 78. KROONTREDEN........... 78. STRAALVERZWERING........ 79. STEENGALLEN........... 80. INTREDEN VAN VREEMDE LIGCHAMEN. . . 80. VERNAGELEN............ 81. DROES.............. 82. DOORLOOP............ 83. VERSTOPPINGEN.......... 83. OPSTOPPING DER PIS......... 84. KOLIJK.............. 85. GEBREK AAN EETLUST........ 86. KOLDER............. 87. DAMPIGHEID........... 89. KWADE DROES EN WORM....... 90. 9e HOOFDSTUK. Hoefbeslag...... 92. INLEIDING............ 92. VOORBEREIDING VAN DEN HOEF VOOR HET BESLAG........... 93. VORM. HOEDANIGHEID EN LIGGING DES IJZERS........... 97. HET ONDERSLAAN VAN HET IJZER. . . . 106. BESLAG VOOR TUIGPAARDEN...... 107. WINTERBESLAG........... 108. BESLAG VOOR GEBREKKIGE HOEVEN. . . 109. BESLAG VOOR EENIGE BIJZONDERE GE- VALLEN............. Hl. OPNEMEN EN OPHOUDEN DER VOETEN BIJ HET BESLAAN........... 112.



	INHOUD.	VII
	INHOUD.

Bladz. 10" HOOFDSTUK. Handelwijze om een paard neder te leggen........115. 11= HOOFDSTUK. Het inkoopen van paarden..............118. TWEEDE AFDEELING. RIJKUNST. I" HOOFDSTUK. Bepaling en algemeene grondregelen.............133. INLEIDING.............132. OP- EN AFSTIJGEN..........136. ZITTEN..............139. HULPEN EN STRAFFEN........142. BESTUMNG............147. DE GANGEN IN HET ALGEMEEN.....154. EVENW1GT VAN HET PAARD......155. VERZAMELEN VAN HET PAARD.....156. STELLING.............157. ■2' HOOFDSTUK. Bijden van een (opge- reden paard............158. STAP..............158. DRAF..............160. GALOP..............162. CARRI�RE.............166. HALVE PARADE...........167. OVERGANG UIT LAGERE IN HOOGERE GANGEN. 169. PARADE.............169. TERUGGAAN............172. HET AFBUIGEN OP DE PLAATS.....173. CIRKEL..............175. WENDINGEN............176. OVERTREDEN, TRAVERS, RENVERS. . . . 179. SCHOUDER B1NNENWAARTS.......181. SPRINGEN.............182. BEHANDELING VAN KWADE PAARDEN . . 183. GEDRAG DES RUITERS IN EENIGE BIJZON- DERE GEVALLEN.........190. 3^e HOOFDSTUK. De dressuur van jonge paarden..............195. ALGEMEENE GRONDBEGINSELEN.....195. LOOPEN AAN DE LIJN........I99.



		Inleiding. � 8 1. Hot Paard, is voor den mensch oen der nut- tigste dieren, maar zoo wel in het aanschaffen als in het onderhoud zeer kostbaar. Bovendien behoeft het tol zijnen wasdom eene zorgvuldige en welwillende ver- zorging, als ook in hel algemeen eene eigenaardige behandeling en een verstandig gebruik. Van alle paar- den kan niet hetzelfde gevorderd worden, en ieder paard is niet voor elk doel geschikt; evenmin kan het eene paard juist als het andere worden behandeld. De omstandigheden, die in dit opzigt daartoe bijdragen, zijn zeer verschillend en tot eene juiste schatting derzelve behooren zaakkennis en een rijp oordeel. Misgrepen hierin kunnen zeer onaangename gevolgen hebben en gevoelige geldelijke verliezen te weeg brengen. Het moet daarom wel in het belang van iederen eigenaar van paarden zijn, die het te doen is, om zijne dieren zoo lang mogelijk gezond en tot het gebruik geschikt te houden, zich metdenligchaamsbouw.deeigenscbap- pen, de meest gewone, ziekten en gebreken van het paard; met diens voeding, oppassing en verzorging; met de oischen van een doelmatig beslag, zoo ook met de voor het gebruik bestaande regels bekend temaken. S 2. Er zijn verschillende rassen van paarden, die meer of minder van elkander afwijken en zich in het uitwendige van het dier, alsmede in de dienst, en andere eigenschappen van hetzelve doen kennen. Paarden van edele rassen zijn in den regel fraaijer, deugdzamer en bereiken een' hoogeren ouderdom dan paarden van 1



	'" vMmmmmmmm[uin i~~mumim~~mmmmmmmm�mmimmm

		2 gemeene afkomsl. De ooslersehe- en engelscbe rassen worden tegenwoordig bet meest geschat en bij voor- keur tot veredeling van andere rassen gebruikt. Doch ook Duitschland, voornamelijk Ooslpruissen, Wurlem- berg, Hannover en Mecklenburg, levert goede zoowel rij- als trekpaarden. In Saksen maakt de paardenfok- kerij in den laatsten lijd evenzoo zeer verblijdende vor- deringen, die echter nog veel belangrijker zoude wor- den, wanneer niet bij een groot gedeelte der landlieden gebrek aan zaakkennis, zoowel als het vasthouden aan oude gewoonten en vooroordeelen, eindelijk ook eene zekere ongeschiktheid voor het onderrigl, in den weg stonden. Als werkpaarden, vooral voor zware lasten, lijn de deenscue paarden zeer aan Ie bevelen. ^ 3. Het mannelijke paard wordt Hengst, hetviou- weltjke Merrie genoemd. Een gesneden hengst heet Ruin. Ofschoon het paard in zijn' natuurlijken toe- stand het volmaaktste is, zoo zijn echter de ruinen niet minder bruikbaar en In vele opzigten bovendien geschikter dan de hengsten en merrien, daar men met denadeelen, aan de opwekking der geslachtsdrift ver- tonden, niet Ie maken heeft. §4. De g r o o 11 e van het paard wordt door middel van een' band, van de ondersle vlakte van den voorvoet, over den schouder, tot op het hoogste punt van de schoft gemeten, en in Saksen naar de Dresdenscheel, in vierde Is en duimen uitgedrukt, zoo dat b. v. een paard dat 11 vierilels 1 duim meet, 2 ellen 10 duim groot is. Op andere plaatsen rekent men naar voe- len of naar vuisten, en een vuist = 4 duim. Een volkomen volwassen paard meet in den regel 11 tot 12 vierdels. Er zijn echter ook paarden, die grooler dan 12 vierdels en ook die kleiner dan 11 vier- dels zijn. Een paard van 10 vierdels en minder 1 ordt Pony genoemd. Voor rijpaarden, is eene groolte van 11 vierdels lot 11 vierdels 4 duim de geschiktste; tuig- paarden, vooral wanneer zij tot het langzaam voorttrek- ken van zware laslen bestemd zijn, kunnen grooler zijn. >j 3. De k I e u r van het paard heeft op het gebruik van hetzelve geen invloed, en hetisdoorgaansongegrond,

t



			3

		wanneer beweerd wordt, dat sommig haar tot bijzon- dere eigenschappen, b. v. lot meer of mindere duur- zaamheid, tot een goed- ot boosaardig karakter, enz. doet besluiten. Evenzoo is het met de verschillende merk teek ens� witte voeten, blessen, enz. �welke bovendien, al naar dat de mode het medebrengt, voor schoon of onoogelijk worden gehouden. De verscheidenheid met betrekking tot de kleur is oneindig groot, en niet zelden vindt men kleuren, die zich niet bepaald laten beschrijven. By vele paarden heeft, het haar slechts eene kleur; bij andere vertoont het eene vermenging van verschillende kleuren. De meest, voorkomende kleuren van haar zijn: wit, graauw, zwart, bruin, rood, geel; en hiernaar onder- scheidt men schimmels �meest wit met zwart ge- mengd�, mu isvalen, zwarten, bruinen, vos- sen en vale 11. De laatsten worden, wanneer ook de manen en staart geel, zoo ook de bek en de oogleden rozenrood zijn, hermelijnen of isabellen ge- noemd. Paarden, die gevlekt zijn, heeten bonten. Ieder der genoemde klassen, heeft weder talrijke soor- ten ; zoo onderscheidt men b.v. bij de schimmels: Appel- schimmels, 'daauwschimmels, roodschimmels, graauw- schimmels, muskaatschimmels, honigschimmels. snoek- scblmmels, ijzerschimmels, moorkoppen, enz. enz. Hel is noodeloos hier in de tallooze verscheidenheden ver- der door te dringen, daar er noch eene overeenstem- ming in de daarop betrekking hebbende terminologie, noch eene behoorlijk bepaalde omschrijving bestaat,en dien ten gevolge dikwijls zeer uiteenloopende beschou- wingen over de kleur van een paard gehoord worden. i 6. De o u d e r d o m oefent, in zoo verre een' wezenl- lijken Invloed uit op de bruikbaarheid des paards, daar het laatste eerst na het volbrengen van bet zesde levensjaar zoo krachtig en ligchamelijk volwassen is, dat van hetzelve langdurige inspanningen kunnen wor- den gevorderd. Wordt het reeds met het vijfde jaar, of zelfs nog vroeger, in gebruik genomen, dan moet dit met veel verschooning en groole voorzigtig- heid geschieden. V��r het volbragle vierde levens- jaar mag het paard onder geene voorwaarde tot eeni- gen arbeid gebruikt of in het algemeen opeenige wijze !*



		i wolden ingespannen. Helaas wordt dit veel te weinig in acht genomen en niet zelden het paard veel te spoe- dig in een levenstijdperk, waarin het ligchaam nog niet volvormd is en alle krachten tot zijne natuurlijke ontwikkeling behoeft, niet slechts gebruikt, maar zelfs onbedacht ingespannen. Het gevolg daarvan is, dat het in zijn zevende of achtste jaar, waarin het eigen- lijk op het toppunt van kracht en gezondheid staan en ten minste nog eene tienjarige duurzaamheid moet be- loven, reeds met alle mogelijke gebreken behebd en tot een' knol gezonken is, die nog slechts eene geringe waarde heeft en ten hoogste nog eenige jaren armza- lig is te gebruiken. Dusdanig worden lallooze paarden op eene onverantwoordelijke wijze v��r hunnen tijd ten gronde gerigt en daaruit wordt voor den Staal, zoowel als voor de bijzondere eigenaars, een belangrijk verlies aan bruikbaar materieel, zoo wel als aan kapitaal ge- boren. Bovendien kan ook de fokkerij niet gedijen, want uit slechte merri�n kunnen geene goede veulens worden getrokken. Daar iedere regel zijne uitzonderingen heeft, zoo ge- beurt het ook dat paarden, die van jongs aan rijke- lijk en voedzaam gevoederd, en in het algemeen ratio- neel en zorgvuldig zijn opgekweekt, reeds voor hel zesde jaar volkomen gevormd en in volle kracht zijn j daarentegen anderen, wien in hunne eerste levensjaren weinig zorg ten deel gevallen is, of bij welke bijzondere omstandigheden nadeelig hebben ingewerkt, eerst na het zesde jaar hunne vorming bereiken en op krach- ten komen. Paarden van edele rassen hebben gewoon- lijk een' langeren tijd noodig tot hunne volkomene ontwikkeling, zoodat deze eerst in hel zevende jaar, somwijlen ook wel nog later, wordt bereikt, doch zij blijven alsdan ook des te langer bruikbaar. Hoe lang een paard, met betrekking tot zijn levens- duur bruikbaar blijft, laat zich in het algemeen niet bepalen. Er zijn paaiden, die tot bet twi ntigste levensjaar en langer volkomen tot de dienst geschikl blijven, terwijl anderen, onder dezelfde voorwaarden, reeds met het vijftiende jaar, of zelf nog vroeger, stomp en onbruikbaar worden. Gemiddeld kunnen tien jaren als de diensttijd van een paard worden aangeno- men. Het spreekt van zelf, dat dit slechts voor normale



		5

toestanden geldt, en geheel verandert, wanneer hel dier slecht gevoed, niet behoorlijk verzorgd en al te sterk ingespannen wordt, of dat er zich soms omstandig- heden voordoen, waardoor de krachten v��r den tijd worden verbruikt. § 7. Eigenaarsvanpaardeu.diehunbelangbeprijpen, moeten er voor zorgen, hunne paarden zoo veel moge- lijk te ontzien. Hoe noodzakelijk zulk een ontzien ook wezen moge, mag dit echter niet overdreven worden, en in het algemeen niet verkeerd worden begrepen, anders vertroetelt men het paard en kan het daardoor nadeel berokkenen. Men wane daarom niet, dat het ware ontzien daarin bestaat, dat men het paard over- matig dik voedert, het alleen bij gunstig weder uit den stal brengt, van hetzelve nimmer eenige inspan- ning vordert en in het algemeen zeer weinig werk laat doen. Dit ware een verkeerde weg. Hel paard moet op eene verstandige wijze worden gehard en aan vermoeijenissen gewend, opdat het daarvoor niet terugdeinze, wanneer die van hetzelve worden ge- vorderd ; het moet goed gevoed, maar niet gemest, zorgvuldig opgepast en verzorgd, maar niet vertroeteld, en, wanneer het eenigszins mogelijk is, dagelijksinde vrije lucht gebragt worden. Dan ook kan men van het- zelve, in gevallen waarin het noodig is, iets meer vorderen zonder het te benadeelen. In het algemeen kan men van de paarden zeer veel vorderen, wanneer men hunne geschiktheid voor de dienst door doelmatige oefeningen allengs verhoogt; hunne krachten met omzigtigheid en by tusschenpoozen gebruikt, en hen eene goede verzor- ging op den slal doet ondergaan.

	TWEEDE HOOFDSTUK.

De afzonderlijke «leden van liet paard, en de meest gewone aan hetzelve voorko- mende fonten en gebreken. S 8. Het ligchaam des paards wordt in drie hoofd- deelen onderscheiden; de v o o r h a n d of het voor-



			\
		6


	stel; de middelhand of hel ligchaam en de nahand of het achterste!. De voorhand wordt gevormd door den kop, den hals, de schoft, de horst en de voorheencn met de daar- toe behoorende deel en. De middelhand of hot ligchaam, beslaat uit den rug, de ribben, den buik, de flanken, de len- denen, den uijer of de voorltelingswerktulgen, het eerste bij de vrouwelijke, de Iaatsten bij de manne- lijke dieren. Tot do nahand hehooren: het kruis of de croup met de heupen, den staart, do billen, den aars, bij de merricii het schaamdeel of de kling, eindelijk de ach- terbeenen met hunne bijzondere deelen.

DE VOORHAND. De Kop. $9. De k o p is doorden nek metden bals verbonden- Men onderscheidt daaraan: de ooren, het voor- hoofd, de oog en, de oogk u i len, de neus met de neusgaten, de kinnebakken, de bek. In de kaken bevinden zich de tanden, en wel Si bak landen of kiezen, 12 snn' landen en bij de hengsten of ruinen 4 haaktanden I). Het ge- deelte der tanden, dat boven het tandvleesch uitsteekt en zigtbaar is, heet de kroon, en hunne vlakten, waarmede de bovenste en onderste tanden elkander aanraken, de wrijfvlakle; hel gedeelte, waarmede de tand in de kaak is bevestigd, wordt de wortel genoemd. Een kleine fraai gevormde magere kop wordt voor een sieraad van het paard gehouden; een groole en vleezige kop daarentegen ontsiert hel niet alleen, maar veroorzaakt ook bij hel rijden veelvuldige moei- jelgkheden. De kop van een edel paard onderscheidt zich byna altijd door een breed voorhoofd. De kop moei van het voorhoofd naar den neus, eene

1) Niet zelden worden deze haaktanden ook bij de merri�n <� wel bij oude merrien aangetroffen, doch zijn alsdan leer klein. Vbrt.



			12

		en buiten sten wand, en wel zoodanig, datb.v. aan denhoefvan het regter voorheen, de regter helft van den wand de bn itenste; de linker daarentegen do binnenste is. Den buitensten, zoowel alsden binnensten wand, verdeelt men weder in het toon�het z tj � en het verzen- gedeelteofdedragt. De bovenste rand van den wand, alwaar de hoef met de kroon zamenhangt, heet de kroon of de zoom. De onderste vlakte van den wand, waarmede de hoef, wanneer het paard slaat, den grond aanraakt, wordt de draagvlak te ge- noemd; de buitenste rand derzelve de draag rand, ook wel de zool- ofaardrand. De beide einden van den wand, welke zich van de dragten tot in het midden der zool uitstrekken en den straal omgeven, wordende steunsels genoemd,ende hoeken tusschen deze en de dragten, de steunsel- h ocken. De wand is aan hel loongedeelte het dikste� onge- veer V2 duim � en wordt, bijzonder de binnenste, naar de dragten toe, allengs zwakker, waarom ook hier de meesle hoefgebreken voorkomen. De zool wordt door de steunsels en de draagvlakte van den wand ingesloten, en vormt dus den bodera der door den hoornwand gevormde hoorne doos- Zn' iseenigszins gewelfd, zoo dal zij den bodem niet aanraakt, endaar- door rust eigenlijk de gansche last van het paard enkel op den draagrand van den wand. De verbinding van de zool met den wand wordt door eene witte streep aangeduid, die men de witte lijn noemt. De straal beslaat uil een wigvormig, week, veer- krachtig stuk hoorn, hetwelk tusschen de steunsels ligt, en zich uitstrekt van het achterste gedeelle des hoefs tot in bet midden der zool. De voortzetting van den- zelven, over de steunsels heen, vormt de verzenen of ballen. Waar de slraal het breedst is, vertoont zich in zyn midden eene langwerpig ronde verdie- ping, straalgroeve genaamd. Met de steunsels is de straal slechts aan haar bovenste einde verbonden, overigens aan Iedere zijde door eene verdieping � straalvork � van dezelve gescheiden. % IS. De voornaamste gebreken aan de boeven, welke



			13

		deels aangeboren kunnen zijn, deels door bijzondere aanleiding � voornamelijk door slechte verzorging van den hoef of gebrekkig beslag � ontstaan, zjjn: 1) Ingetrokken wand � scheeve hoet De verzenwand komt op de eene, gewoonlijk op de binnenste zijde des hoefs ingedrukt voor, even als dit bij do klemhoeven op beide zijden het geval is. Zij is meestal verdroogd en blijft ach- terlijk in den groei, terwijl de andere zijde krach- tig voortwast en zoo doende de scheeve gestalte van den hoef altijd meer toeneemt, Indien dit niet door het veelvuldig besnijden van den ge- zonden wand wordt tegen gewerkt. 2) Klemhoef. De wanden vertoonen zich onna- tuurlijk te zamengetrokken; de zool is holler dan gewoonlijk en niet rond, maar ovaalachtig gevormd; de gedaante van den hoef langwerpig en smal. De straal is zamcngedrukt; de zij- wanden staan steil en dedragtendigtb�elkander. 3) Bokshoef. De wand is zeer siefl, de dragten zijn onevenredig hoog, zelfs hooger dan de toon. i) Plat hoef. Deze is breeder dan de gewone hoef, en de zool heeft niet de natuurlijke uithol- ling, maar vormt eene regte vlakte. Aan de dragten en ballen is hij laag; de straal is breed en dik. 5) V o 1 h o e f of r e e h o e f. ■ Deze heeft uitwendig het voorkomen van den plalhoef, maar is aan het toongedeelte opgewipt, en veelal meer of minder met ringvormige verhevenheden op den wand bezet. De zool is verheven en staat boven de draagvlakte van den wand uit. Een volhoevig paard zet, in den gang den voet nederzettende, de ballen het eerst neder. In den regel is hu geheel onbruikbaar en wordt zelden hersteld. 6) Brokkeligehoef. De hoorn is zeer bros en brokkelig, zoodat zich dikwerf splinters af- scheiden en het moegelijk is, bij het beslaan de nagels te bevestigen. 1) Hoornkloven. Dit zijn spleten, die in den wand ontstaan en van de grondvlakte opwaarts, menigvuldiger echter van de kroon uit, naar be- neden gaan, den wand in zijn geheele dikte of



		7

regie !�n vormen; is hij sterk gewelfd, dan ontstaal de ramskop; wanneer hij naar binnen gebogen is, desnoekenkop. De oor en moeten eene evenredige grootie hebben en goed aan den kop zijn aangezet. Te lange ooreii worden ezelsooren, te korte muizen ooren; te breede en dikke koeoor en genoemd. Te hoog aan- gezette ooren, heeten h a z e n o o r e n ; het tegenover- gestelde gebrek noeml men w\jrt oorig. Wanneerzij naar benoden hangen en gedurende hel gaan van het paard waggelen, dan geelt men daaraan den naam van varkens- of lapoo ren. De ooren geven de oogenblikkelijke stemming des paards Ie kennen. Spitst het dezelve, dan is het ge- woonlijk op iels opmerkzaam ; legt het de ooren in den nek, dan is het geneigd te byten, Ie slaan of de een of andere ondeugd te bedrijven; laat het dezelve naar be- neden hangen, dan kan men het er voor houden, dat het paard moede of traag Is. De o o gen moeten groot, gewelfd en van eene don- kere kleur zijn. Zij geven de geaardheid des paards te kennen, en men kan uit het meerdere of mindere vuur van dezelve, even als uit den blik, met eenige zeker- heid besluiten, of hel paard levendig of phlegmatiek. goedaardig of wantrouwend en valsch is. Zij zijn aan veelvuldige ziekten onderworpen, die niet zelden het geheel of gedeeltelijk blind worden ten gevolge hebben. Een aan beide oogen blind paard is tot rij- den ongeschikt en slechts lot langzaam trekken te ge- bruiken. Vele soorten van blindheid zijn moegelijk te onderkennen, zoo b. v. de zwarte staar, ook schoon- bllndheid genoemd, die zich slechts door eene groote, in het licht min of meer onbewegelijke pupil, als ook door den paarlemo�rglans doel kennen, die het opeen' half donkeren stal bezit. Bij de graauwe staar of zoo- genaamde maanblindheid is de pupil meer of minder troebel en in hel licht zeer prikkelbaar; is hel ge- brek volkomen, dan verandert die in het licht niet, schijnt klein en mei eene graauwe sier bezet. Een strak oog is gewoonlijk een teeken dal het paard dom is 1).

	1) Of voorbeschiktheid heeft tot kolder. Vert'



			8

		11e Hals. S 10. De li al s verbindt den kop met het ligchaam. Zijn bovensten rand van den nek tot aan de schoft heet men de k a m ; de daarin groeijende haren worden de manen genoemd. Het is nadeelig voor liet gebruik als rijpaard en tegen de regelen der schoonheid, wanneer de hals te kort, te dik � spekhal s �, ingebogen � he r ten- hals �, of te diep aangezet is. De zoogenaamde zwa- nenhals wordt voor de fraaiste gehouden, doch ver- oorzaakt niet zelden bij het rijden eenige moeije- lijkheden. De Schoft. § 11. De schoft bevindt zich boven de schouder- bladen en vormt de verbinding van den hals met den rug. Zij moet mager, en zooveel uitstekende zijn, dat zij on- geveer een' duim hooger slaat, dan het kruis. Eene zeer lage en ronde schoft biedt zelden eene behoor- lijke ligplaats voor het zadel aan; eene hooge schoft daarentegen geeft ligt aanleiding lot verwonding. De Borst. % 14. De borst neemt een aanvang daar, waarde hals eindigt, beslaat de. ruimte tusschen de voorbeenen en strekt zich tot aan den buik uit. Eene goed ge- vormde borst heeft een voordeeligen invloed op de beweging der voorbeenen en aldus ook op den gang des paards. Is de borst Ie smal, dan staan de voor- voeten te digt bij elkander, hetgeen een' onregelma- tigen en onzekeren gang ten gevolge heeft; Is zij te breed, dan wordt de gang zwaarmoedig en voor den ruiter onaangenaam. Voor tuigpaard is eene breede borst nadeelig. Voorbeenen. § 13. De afzonderlijke deelen.waaruitdevoorbeenen bestaan, zijn: het schouderblad, de boeg of op- perarm, de voorarm, de knie, het scheen- been, de koo t, de hoef.



			9

		Hel schouderblad is een vlak, dun heen, dat van de schoft, In eone schuine rigtlng naar voren, ter zgde van de borst ligt en door het schouderge- wricht met den boeg verbonden is. De boeg of opperarm verbindt het schouderblad met het opperarmbeen, heeft eene schuine, naar ach- teren hellende ligging en vormt met het schouderblad eenen hoek. Wanneer deze hoek slechts onbeduidend � een stompe� Is, dan zegt men, dat het een' lood- regt�steil � geplaatsten; in het tegenoverge- stelde geval, dat het een schuin geplaatsten schouder heeft. De laatste plaatsing van den schou- der is voor het rijpaard het beste, daar het een' krach- tlgen en ruimen gang veroorzaakt. Een steil geplaatsten schouder is in den regel zeer gebonden en maakt dik- wijls den gang des paards onzeker, vooral wanneer daarbij ook � hetgeen gewooniyk het geval is � de borst vooruitstekend, d. 1. te ver vooruit gebouwd is. Schouderblad en boeg vormen tezamen den schou- der. Hij mag niet te sterk met vleesch bezet zijn, omdat daarbij de voorhand te zwaar, en dien ten ge- volge het paard tot rijden onbruikbaar wordt. Voor het trekken is eene zware voorhand minder nadeelig. De voorarm is door het elloboogsgewrlcht met den boeg verbonden en strekt zich van dezen tot aan de knie uit. Van zijne hoedanigheid, en vooral van de juiste evenredigheid zijner lengte tol die van bel scheenbeen, hangt in het bgzonder de krachtige en verelschte beweging van het voorheen af. H� moet met sterke spieren bezet zijn, zoodat h�, van ter zyde gezien, eene behoorlijke breedte bezit. Daarbij moet hij niet vet zgn, maar de huid moet slrak over de spierbundels liggen. Naar de knie toe, moet hij even- redig in breedte afnemen. Het is beter, dat de voor- arm in belrekking tot het scheenbeen iets te lang, dan te kort is. Aan den elleboog vormt zich soms een gezwel, hetgeen legger genoemd wordt, en, wan- neer het groot wordt, het paard inde beweginghindert. De knie is het uit zeven kleine beenderen be- slaande gewricht, dal den voorarm met het scheenbeen verbindt. Zy moet, van voren beschouwd, breed en lang, rond en glad zijn. Op hare voorsle vlakte ont- slaat wel eens een gezwel, dat men knie zwam



			10

		noemt, en dal dikwerf hol paard onbruikbaar maaki. Ook komen in de kniegeleding somwijlen vlolgallen en beenuitwassen voor, aan welker gevolgen hel paard ligt kreupel gaat. Het scheenbeen strekt zich van de knie tol de kool uit, en moei, in betrekking lot den voorarm, niel te lang zijn. De aan het achterste gedeelte loopende buigpees moet eene behoorlijke sterkte hebben, en zigl- baar zijn. Dikwijls komen aan het scheenbeen zooge- naamde o v er been o n voor. Het zijn beenuitgroei- jingen van de grootle eener boon tol die van een dui- venei, welke echter gewooni�k slechts dan de oorzaak van kreupelheid zijn, wanneer zij zoo liggen, dat bij de beweging des schenkels eene spier op pijnlijke wijze wordt aangedaan. Het gebeurt echter ook, dat over- boenen, zonder de ongegevene ligging Ie hebben, het paard kreupel maken, en wel len gevolge van eene plaats hebbende pijnlijke ontsteking van het been of van het beenvlies. De koot verbindt het scheenbeen met den hoef. Zij moet eene behoorlijke lengte en rigting hebben. Te korte koten benemen de bewegingen hare veer- kracht, en mai.en zo daardoor voor den ruiter on- geschikt, doch zijn overigens onschadelijk ; te lange koten brengen, bij veel inspanning, spoedig vermoei- jing en bij gevolg onzekerheid Ie weeg. Eene te steile plaatsing der koten oefent een' nadeeligen invloed uit op de zekerheid van den gang, en wanneer deze den hoogsten graad bereikt, ontstaat de zoogenaamde stel tv o et. Heeft de steltvoet eene Ie schuine rigting, en is h(j daarbij te lang, zwak en zoo door- buigende, dat, wanneer het paard slaat of voortstapt, hel achterste gedeelte van denzelven den bodem nadert � een gebrek, dat men doorlreden noemt�, dan ontstaat een krachteloozen gang en bij eenigo in- spanning spoedig vermoeidheid. Bereikt het doorlre- den een hoogen graad, dan noemt men het paard beervoetig. Het gewricht, waardoor de koot met het scheenbeen verbondenis, wordt het koot- of kogel gen rich l; dat, hetwelk de verbinding van de koot met den hoef vormt, hel kroongewric ht genoemd. Op de koot komt somwijlen eene schildvormige boen-



			11

		uitzetting voor, bekend onder den naam van plaat en die in den regel de oorzaak is van kreupel gaan. Aan de voorbeeneu komt dit gebrek echter minder voor dan aan de acbterbeenen. Is de bedoelde beenuilzet- ling ringvormig van gedaante, dan verkrijgt het den naam van ringbeen; en is slechts eene � in den regel de buitenste �zijde van do koot, van de kroon af, uitgezet, dan noemt men het gebrek o ver hoe f. S 14. De hoef is van bijzonder belang, omdat van zijnen regel matigen vorm en goede hoedanigheid hoofdza- kelijk de geschiktheid voor do dienst van het paard af- hangt. Hij bestaat uit verschillende beendereu en vleezige deelen, die met een hoornachtig hekleedscl omgeven zijn en daardoor tegen uitwendige beleedigin- gen beveiligd worden. Gewoonlijk wordt bij voorkeur dit boorn-bekleedsoi met den naam van hoef be- stempeld. Een gezonde hoef, in zijne natuurlijke nog niet door slechte verzorging of gebrekkig beslag bedorvene ge- daante, heeft aan den rand een' bijna cirkelronden vorm, die echter aan de inwendige vlakte een weinig afge- plat is, en in den regel aan de voorvoeten meer naar buiten gedrukt voorkomt dan aan de achtervoeten. Men onderscheidt aan den uitwendigen hoef: de wand, de zool en de straal. Deze doelen zijn on- gevoelig en kunnen daarom, wanneer hel paard be- slagen wordt, met het mes worden besneden. Onder denhoornwand, ligt de vlecschwa nd, on- der de zool, de vlccsehzooi; onder den straal, de vleesch straal. De evengenoemde vleezige deelen zijn zeer gevoelig en gemakkelijk te beleedigen, waarom zij de beschutting van do hun omgevende boornach- tige bekleedsels niet kunnen ontberen. Deze laatste moeten, om deze beschutting op eene behoorlijke wijze te kunnen volbrengen, en dewijl zij den geheelen last van het paard moeien dragen, eene evenredige sterkte en vastheid bezitten. De hoedanigheid van den hoorn- wand is vooral ook daarom van directen invloed, om- dat, wanneer bet paard beslagen wordt, de hoefrjzers daaraan bevestigd moeten worden. (9e Hoofdstuk). De wand omgeeft den inwendigen hoef van voren en op de zijden. Men onderscheidt den binnensten



			14

		slechts gedeeltelijk doordringen; en meestal slechls aan de voorvoeten, vooral aan den binnensten rand. voorkomen. Bevinden zich deze kloven aan het toongedeclte, dan noemt men die ook wel ossen- kloof; wanneer zij met den zool rand evenwij- dig loopen, hoornscheuren. 8) Scheiding van den wand. Bet bestaat uit eene gedeeltelijke afscheiding der wand van de zool, daar waar beiden met elkander verbonden zijn, dus nabij de witte lijn. 9) Steengallen. Worden die pijnlijke bloedop- hoopingen genoemd, welke zich somtijds tusschen de vleesch- en hoornzooi, in den omtrek van de steunselhoeken, en wel meest aan de binnenste zijde voordoen. 10) Straalkanker of straa 1 verz we rln g. De straal verzweert, ontlast een' kwalijkrieken- den etter of eene stinkende vuile vloeistof, en wordt eindelijk, wanneer dit niet door doelmatige middelen, vooral door bijzonderezuiverheid, wordt tegengehouden, geheel verstoord. § 1B. Met betrekking tot de voorbeenen in het al- gemeen is nog het volgende' op Ie merken : De voorarm, de knie en het scheenbeen moeten in eene loodregte lijn vallen, in het omge- keerde geval onistaat. eenen gehrekkigen stand van het voorheen, welke hinderlijk is aan den rogelmatigen en zekeren gang des paards. Wanneer de knie�n v��r deze lijn naar voren afwijken, dan noemt men het paard hokbeenig of krombeenig; naar binnen ge- bogen of ach terstand ig, noemt men het daaren- tegen, wanneer dezelve naar achteren, ossenbeenen wanneer zij naar binnen, en knie wijd of wijd in de knie�n, wanneer zij naar buiten afwijken. Wan- neer de afwijking naar voren plaats heeft, niet vol- gens de natuurlijke plaatsing van het been, maar door eene aangeborene of ontstane zwakle van het been veroorzaakt wordt, die zich door eene sidderende be- weging der knie�n Ie kennen geeft, dan zegt men, dat het paard los in de knie�n slaat. Ofschoon dit altijd als een groot gebrek moet beschouwd worden, zijn er toch panr4eudied.il gebrek bezitten, doch door



		15

hun levendig temperament en hunne algemeene lig- cuaamskracht zeker gaan. Van natuur kromme heenen doen in den regel geene schade aan de zekerheid vanden gang, en zulk eene stelling komt bij paarden vanedele / rassen niet zelden voor. Wanneer de beenen van onderen verder van elkan- der verwijderd zijn dan van boven en in het gaan ook zoo vooruitgebragt en nedergezet worden, dan ont- slaat de zoogenoemde bodemwijde sland en de daar- aan ge�venredigden gang, die evenzoo eene gebrek- kige is. Nog eene andere onregelmatigheid in de plaatsing der voorbeenen bestaat daarin, dat de hoeven b innen- of buitenwaarts gerigt zijn. Bestaat het eene of het andere gebrek in een' hoogen graad, dan zal het paard zich gewoonlijk strijken (§35). Aan de buigpezen der voorbeenen ontslaat somwij- len een hard onlstekingsgeznel, dat met den naam van peesklap wordt bestempeld en meestal kreupelheid verwekt.

	DE MIDDELHAND OF HET LIJF. De Rug. S 17. De rug vormt het bovenste gedeelte des lig- chaams, vandescliofttotaan delenden. Hij moetin eene vrij regte lijn voorlloopen en met betrekking tot zijne lengte in eene behoorlijke verhouding tot de grootte en sterkte des paards staan, en daarbij eene goede ver- binding met het kruis en de lenden hebben. De eigen- schap van den rug is voor het gebruik bij het rijden van grooten invloed, bg bet tuigpaard daarentegen kan men in dit opzigt nog wel een enkel gebrek door de vingers zien. Paarden met lange en zwakke ruggen zijn tot rijpaarden niet Ie gebruiken. Is de rug inge- bogen, dan noemt men dit een zadelrug; wanneer bij eene bogt naar boven maakt een karperrug. Hel hangt voornamelijk van de gedaante van den rug af, of het paard eene goede zadelligging heeft, d. i. of de zadel gedurende het loopen op de bestemde plaats liggen blijft en het paard niet drukt. Een lameip



			16

		regie, op de zijden matig gewelfde rug, is in het al- gemeen de beste voorwaarde voor eene goede ligging des zadels, inzonderheid wanneer ook de borstkas van het paard goed gevormd is. Een te platte rug is daar- voor niet gunstig. De zadelrug heeft een bijzonder ge- bouwd zadel noodig en is ook meestal zwak, doch voor rijpaarden ongeschikt. De Lenden. S 18. De lenden of nieren verbinden den rug met het kruis, zy moeten sterk en daarom niet te lang, maar goed gewelfd zijn. De Ribben. §19. De ribben vormen de zijgedeelten van de borst en den rug, en moeten eene behoorlijke welving hebben. Aan iedere zijde bevinden er zich achttien, van welke de voorste acht de ware, de overige tien de val se h e ribben genoemd worden, De ribben om- vatten de edelste inwendige deolen van het paard, waarom het de laatsten tot een wezentlijk nadeel is, wanneer zg b� het zadelen, door een te vast aantrek- ken van den singel, overbodig worden te zamen ge- perst. Bijzonder sterk wordt dit nadeel zigtbaar, wan- neer de singel te veel naar achteren wordt gelegd, zoodal h(j op de valsche ribben komt te liggen , die een' minder krachtigen wederstand bieden dan de ware. De Buik. % 20. De h u i k vormt hel onderste gedeelte des ligcnaams, van de borsi tot aan de achterbeenen. Zijn vorm hangt ten deele af van de gedaante des rugs en den bouw der ribben, en oefent evenzoo invloed uit op de ligging des zadels, daarbij eenen zeer breeden.naar voren smalleren, doch naar onderen spilsenbuik.de sin- gel gedurende de beweging des paards naar voren schuift. De buik mag niet te diep gezonken- hang- buik � zh'n, en moet eene matige, tonvormige ron- ding hebben.



		17

De flanken. S 81. De f 1 a n k e n (tanken), zijn de achterste, eenig- zins ingezonken zijdellngsche deelen des iigchaams. Zij moeten met de ribben en den buik eene gel(jke hoogte hebben, maar niet hol of naar boven getrokken zijn. Is dit laatste het geval, dan is het paard veelal inwen- dig niet gezond.

	DE NA BAND. Het Kruis. § 22- Het kruis of de kroep bevindt zich tus- schen de lenden en den staart. Tot grondslag heeft het. het bekken en een b(jzondei kruisvormigbeen,waar- van het zijn' naam ontleent. Een krachtig, schoon kruis moet ongeveer een' duim lager staan dan de schoft; met de lenden op eene ge- lijke hoogte beginnen; tot aan den staart regt voortgaan, of ten minste niet veel dalen j achter, naar heide zijden, goed afgerond zijn; in het algemeen eene evenredige lengteen breedte hebben. Een afh ellen d, zoo ook een zoogenoemd gespleten kruis, waaraan van bo- ven eene naar den staart toe loopende diepe sleuf wordt waargenomen, is gebrekkig en ontsiert bet paard 1). Is bet kruis hooger dan de schoft, dan zegt men, dat het paard te hoog gebouwd is, hetgeen bij mer- ri�n veelvuldiger voorkomt dan bg de hengsten en ruinen, en bij rijpaarden in den regel als wanstallig moet worden beschouwd. De Staart. S 23. De staart bestaat uit den worlel, endezich daaraan bevindende haren. Hij mag niet te hoog, maar 1) Ronde, afhangende en gespleten kruisen kunnen echter niet direct onderde gebrekkige gerekend worden, tenzij men zich bij uitsluiting den vorm der bovenlandsche en raspaarden heeft voorgesteld. Onze inlandsche rassen immers hebben, zondervoor- afgegane kruising met edele of raspaarden, dergelijken vorm van net achterstel, dien men ook wel gewoon is p 1 a t te noemen; de deugdzaamheid van dezelve valt desniettegenstaande niet te ont- kennen. Men zie slechts onze Groninger, Priesche en Geldersche rassen. Vbrt. 2



			IX

		nog minder Ie laag aangezet zijn, en door hel paard gedurende den loop zoodanig worden gedragen, dat de wortel, van den aars af, eerst eenige duimen in eene lijnregle rigting blijft, en dan boogvormig zich naar beneden neigt. In hoogere gangen dragen de meeste, vooral vurige paarden, heler dan in den stap. Een sier- lijk dragen van den staar! geeft hel paard een schoon aanzien en wordt daarom somwijlen, b� luxe-paarden, door kunstmatige middelen � operatie aan den wortel, waardoor de onderste spieren in dezen doorsneden of-doorstoken worden � voortgebragt. Voorbijgaande kan deze daardoor worden veroorzaakt dat men een weinig gestooten peper in den aars steekt. Dit is echter een middel, dat eigenlijk alleen door nedrie- gelijke paardenkoopers wordt aangewend. Wanneer de wortel slechts met weinige of korte haren voorzien is, of de haren in den omtrek van den aars bijna geheel ontbreken, dan ontstaat een zoogenaamde rat- ten staar t. Er zijn paarden, bij welke alle jaren in den zomer de staarlharen uitvallen, en na verloop van eenige maanden door nieuwe worden vervangen. De Heupen. S24. De heupen maken de zijgedeelten van de kroup uit, en worden door de beide darmbeender en des bekkens gevormd. Hare voorste deelen beetende heu- pen. Deze laatsten mogen niet te ver uitsteken en moeten bij een wel gevoed paard weinig zigtbaar zijn. Wanneer de eene heup hooger is dan de andere, dan wordt het paard e e n h e u p i g of o n t h e u p t ge- noemd. Het Dijebeen. § 25. Het dn'e been of bil been strekt zich van het darmbeen tot den onderschenkel of het schenkel- been uiten is met het eerste door het heupgew richt, met het laatste door het kniegewricht verbonden. Het Achterbeen. S 26. De achterbeen en werken het zekerste



			19

		bn' den gang van het paard, daar zij het ten ge- volge hunner snelle beweging voorwaarts schuiven ; ook moeten zn', bij de rijpaarden, in vele gevallen den last des ligchaams alleen dragen ; zij moeten derhalve bijzonder krachtig en regelmatig gebouwd zijn, om aan de hun gestelde eischen naar behooren te kunnen voldoen. De deelen, waaruit een achterbeen bestaat, zijn : de onderschenkel, het sprong gewricht, hel sch een been, de koot en de hoef. De onderschenkel of het schenk elbeen strekt zich van het kniegewricht tot aan het s p r o n g g e w r i c h t uit, door welk laatste hij met hel scheenbeen Is verbonden. Het spronggewricht verbindtdenonderschenkel met het scheenbeen, en is bij het gebruik des paards aan de grootste inspanning blootgesteld; zijne ziekten en gebreken hebben derhalve een' belangrijken in- vloed op de bruikbaarheid van het paard. Het bestaat uit zes kleine beenderen, die door middel van banden zoowel onderling als met den onderschenkel en het scheenbeen verbonden zijn. Behalve eene juiste ver- houding tot het geheel, moei het spronggewricht eene behoorlijke lengte en breedte even als eene vlakke ge- daante hebben, en, van terzijde gezien, allengs in hel scheenbeen overgaan. Te kleine en smalle sprongge- wrichten zijn een teeken van zwakte. S 27. De voornaamste ziekten en gebreken, waaraan het spronggewricht is blootgesteld, zijn: 1) De beenspal, kortweg spat genoemd. Zij bestaat uit een beengezwel, dat zich aan de binnenste zijde der geleding, daar waar het met het scheenbeen verbonden is, bevindt. Som- wijlen oefent dit gezwel geen' nadeeligen invloed uit op den gang van het paard; doch dikwerf veroorzaakt het een kreupelgaan, vooral bij haar ontstaan, wanneerer nog ontsteking aanwe- zig is, en ook wanneer de uitzetting meer naar voren plaats heeft, en derhalve op de aderen of pezen drukt. 2) De onzigtbare spat. Deze bestaat in eene ontsteking op de geledingsvlakten der sprongge- 2*



			20

		wrlchtsbeenderen, waardoor deze ruw en oneffen worden, zoodat bij de beweging van denzoet eene pijnlijke wrijving wordt te weeg gehragt. Deze soort van spat is niet zigtbaar, maar heeft steeds een kreupelgaan ten gevolge, hetgeen echter niet zelden met den tijd, wanneer eene vergroeijing der ruwheden met de gewrigtsheentjes plaats heeft, weder overgaat, en er slechts eenen stijven gang overblijft. 3) De bloedspal. Een zacht, koud gezwel der over de inwendige vlakte vanhetspronggewricht loopende ader. Niet alle met dit gebrek aange- dane paarden gaan kreupel; doch wanneer het paard aanhoudend en sterk wordt ingespannen, ontstaat met het kreupelgaan eene zwelling van het spronggewricht. 4) Koespat. Zij doet zich voor als een gezwel, dat de geheele inwendige vlakte van het sprong- gewricht inneemt en haren oorsprong in de uit- zelting van de gewrichlsbanden heeft, als het gevolg van eene ophooping van lidvocht, hetwelk zich allengs verdikt en eindelijk geheel hard wordt. De invloed op de bruikbaarheid des paards is dezelfde als van de bloedspat. 5) De hanespat wordt dfkw�ls als eene bij- zondere soort van spat beschouwd, doch heeft haren zetel niet in het spronggewricht, maar ont- staat door een' ziekelijken toestand van de huig- pezen, die, wanneer zich het paard in beweging bevindt, eene slootcnde opheffende beweging van het been te weeg brengt. Deze beweging wordt bet meest zigtbaar, wanneer het paard uit den stal komt, of in het algemeen een' tijd lang ge- staan heeften weder in beweging wordt gebragt. Daarmede is niet altijd kreupelgaan verbonden, en vele met dit gebrek behebde paarden doen evenveel dienst als een gezond paard. Dikwijls is evenwel ook eene zwakte van het been het gevolg daarvan, en dan is het paard niet tot zwa- ren arbeid, vooral niet tot hel rijden geschikt. 8) Deschijthak heeft hare zitplaats aan de punt van het spronggewricht en komt voor als een meer of minder groot gezwel, dat tn den beginne



		21 zacht en ontstoken is, doch later verhardt. Wan- neer dit gezwel een' niet te grooten omvang be- reikt, dan heeft het voor het gebruik des paards geen nadeel. 7) De hazen hak. Zij doet zich voor als een op de buigpeezen zittend meer of minder zacht, niet zelden pijnlijk gezwel op de achterste zijde van het spronggewricht.onmiddellijk onderde punt van hetzelve, en heeft veel overeenkomst met peesklap. Het gebrek wordt zigtbaar, wanneer men het been van ter zyde beschouwt, daar alsdan de lijn van de punt des spronggewrichts naar het p�pbeen niet regt, maar buitenwaarts gebogen gezien wordt. De hazenbak veroorzaakt niet altijd kreupelheid, doch kan dit gemakkelijk te weeg brengen, wanneer het spronggewricht moet worden vermoeid. 8) Het reeb een, bestaat in een hard en onpljnlnk beengezwel op de buitenste vlakte van het sprong- gewricht, en heeft in zijne hoedanigheid en ge- volgen veel overeenkomst met de spat. 8 28. Het scheenbeen of p�pbeen strekt zich uit van het spronggewricht tot aan de koot, waarmede het, even als aan de voorbeenen, door het kootgewricht verbonden is. Het moet,van voren gezien, dun, vanter zijde gezien, breed en vlak zijn, en met betrekking tot den onderschenkel niet te lang zijn. De koot en de hoe f, bezitten dezeirde hoedanigheid als die van het voorheen. In zoo verre heeft er een verschil plaats, dat aan de achterhoeven de toonwand de zwakkere, de zijwand daarentegen de sterkere pleegt te z(jn. Ook hebben deze in den regel eene minder ronde en meer langwerpige vorm, als ook een' bree- deren straal. §29. Onderschenkel en scheenbeen staan, van ter zijde gezien, niet in eene loodregtelijn, maar vormen eenen hoek, die nogtans eene zekere maat niet mag te buiten gaan. Is dezelve te groot, dan ontstaan de zoogenaamde sa b el b e e n e n, welke voor een krach- tig gebruik van het achterstel hinderlijk zijn, en der- halve bij rijpaarden als een gebrek moeten worden aan-



			-2:!

		Dikwijls kan de van nature niet aanwezige vrijheid in den schouder door eene doelmatige dressuur verkregen worden, doch niet altijd. Voor een tuigpaard worden minder strenge eisenen met betrekking tot de gangen gedaan als voor een rij- paard, bijzonder wanneer men het tot langzaam, zwaar trekken wil gebruiken. S 81. Een regelmatige, fraaije gang verhoogt onte- genzeggelijk de waarde en bruikbaarheid van hel paard. Men moet echter niet gelooven, dat iedere kleine onre- gelmatigheid of afwijking van de bestaande regelen het ten eenenmale onbruikbaar maakt. Dikwijls doet een paard, wiens bouw en gang in enkele opzigten vele uitzonderingen toelaten, zeer goede diensten, wan- neer het slechts kracht en geestigheid genoeg bezit en met verstand en oordeel gebruikt wordt. Overigens kan door eene geschikte dressuur de gang des paards zeer ontwikkeld en verbeterd, zoo ook menig gebrek in den bouw verburgen worden. § 32. De verschillende gangen, waarvan men zich bh' het gebruik des paards bedient, zijn de stap, de d raf, de ga lop en de ren loop ot ca rr ie re. In zijn natuurlijken toestand beweegt het paard zich in geen' dezer gangen zoo regelmatig, als het bij het ge- bruik, vooral van een rijpaard, verlangd wordt. De daarloe noodige geschiktheid moet het eerst door eene zorgvuldige en doelmatige dressuur worden aan- gebragt. S 33. De stap is de langzaamste gang, waardoor het paard het minst wordt vermoeid en dien hij daarom het langst uithoudt. De beweging der beenen heeft daarbij over het kruis plaats, en wel op die wijze, dat, wanneer b. v. het paard het regter voorheen op- heft, om daarmede vooruit te gaan, de linker achtervoet onmiddellijk daarop hetzelfde doet, hierop de linker voorvoet wordt opgeheven en op dezen de regter ach- tervoet volgt. Het paard maakt hierbij vier tempo's; en wel, wanneer het den gang met het regter voorheen begint, het eerste met den regter voorvoet, het tweede met den linker achtervoet, het derde metden linker voor-



			u

		voet. liet vierde met den regier achtervoet. Bu een' regeltnatigen stap treedt het paard met zjjne achtervoe- ten in de door de voorvoeten achtergelaten voetstappen. S 34. De draf is een snellere en ruimere gang dan de stap, en grijpt daarom het paard ook meer aan dan deze. De beweging der voeten heeft.eveneens plaats over kruis, doch niet in vier, maar slechts in twee tempo's, zoodanig, dat afwisselend de regter voor- en de linker achtervoet, zoo ook de linker voor- en de reg- ier achtervoet, gelijktijdig opgeheven, voortbewogen en nedergezet worden. Eer de belde in de lucht zich be- vindende voeten weder den grond bereiken, wordt de laatste door de beide andere voeten reeds verlaten, zoo- dat gedurende een oogenblik zich geene der voeten op den grond bevinden en het paard over dezelve zweeft; in dit moment heeft de beweging van het ruimgrjjpen plaats. De draf is tot verschillende graden van snelheid ge- schikt, al naarmate het paard de beweging derbeenen meer of minder snel volbrengt; en men onderscheidt daarnaar, den korten, den gewonen en den ge- strek ten draf. Hoe gezwinder de drafis, des te ruimer is hij in den regel ook; er zijn evenwel paar- den, die, niettegenstaande eene snelle beweging der beenen, weinig voortspoeden. S 35. In de stap en den draf moet het paard, wan- neer het regtuil gaat, zijne beenen op eene regte l�n voorwaarts bewegen; verder moet het die niet ver- der dan noodig is opheffen, en niet stampende nederzet- ten. Van een paard, dat de beenen hoog opheft eu stampend nederzet, zegt men, dat het veel bewe- ging maakl. Hel tegenovergestelde gebrek, een te vlakke gang, waar de beenen te digt aan den grond worden voortgeschoven, is voor het gebruik grooter, daar het aanleiding geeft, dat bet paard dikwijls strui- kelt. Een onregelmatige gang is het, wanneer het paard maait, d.i. den onderschenkel b\|j het voortgaan buitenwaarts slingert; evenzoo wanneer het voort- gaande naar buiten- of binnenwaarts van de regte lijn, waarop hel de beenen moet bewegen, afwijkt. In het eerste geval ontstaat de bodem wijde gang (S 16),



			25

		in het tweede het zoogenaamde kruisen, waarby het paard den eenen voet voor den anderen zet. De bo- demwijde gang is voor ruiter en paard vermoedend; bet kruisen kan ten gevolge hebben, dat het paard, vooral in hoogere gangen, ligt valt. Niet zelden gebeurt het, dat het paard zich in den gang strijkt of vangt. Dit is het gevolg van een' te naauwen stand der beenen, eene onregelmatige be- weging derzelve, of eene onevenredige grootte der hoe- ven ; somwijlen heeft het ook zijnen grond, vooral bn jonge paarden, eenvoudig in gebrek aan kracht. Ge- woonlijk heeft de daaruit ontstane, soms zeer p(\|nlyke verwonding onmiddellijk boven de koot, soms ook aan het scheenbeen, ja zelfs aan de knie plaats, en sleept niet zelden overbeenen of andere blijvende nadeelen na zich. Vele paarden beleedigen zich met den toon, an- deren met de kalkoenen der pers. Menigwerf laat zich dit gebrek door een doelmatig beslag verhelpen. S 36. De galop bestaat uit eene opvolgende rrj van gelijkmatige, voorwaarts gerigte sprongen, waarbij, wanneer hij goed zal zijn, eene regelmatige stelling der voeten moet plaats hebben. De galop is goed - regtsof links �, wanneer zich twee gelijknamige, dus de beide regier of de beide linker beenen ver- der voortbewegen dan de beide anderen; valsch � over het kruis �, wanneer dit het geval niet is. Galoppeert hel paard regts, dan bewegen zich de voeten in de volgende orde: De linker achtervoet mar- keert het eerste tempo, daar hij vooruitgezet wordt en de hoofdbeweging voor het geheele ligchaam des paards aangeeft; de regter achter- en de linker voorvoeten worden hierop gelijktijdig voortgezet en vormen het tweede tempo; het voortzetten van den regier voorvoet eindelijk vormt het derde tempo. Op deze wijze wor- den de beide regtervoeten verder vooruitgezet dan de linker. Bij den galop links bewegen zich de voeten in een' tegenovergestelden regel. Is het paard geheel verzameld en de galop zeer kort, dan vallen by het tweede tempo de voelen niet gelijkmatig neder, maar in twee lempo's � eerst de achterste, dan de voorste�, zoodal in 't geheel vier tempo's ontstaan. Bij den galop over het kruis zet het paard �f



			*■11*

		goed gevormde schoft; eene niet te tireede borst;schou- ders, die niet te zeer met vieescb beladen zijn en de vereischte bewegeljjkheid bezitten; in het algemeen eene ligte voorhand; een regte, met het kruis goed verbonden rug; regelmatig geplaatste, magere, met sterke spierbundels voorziene van gebreken vrye voor- en acblerbeenen ; een slerk achterstel met breede goed gevormde spronggeledingen; sterke, noch te korte noch te lange, natuurlijk geplaatste koten; volkomen ge- zonde en niet te groote hoeven. Verder moet het paard niet te lang z(jn en moet een levendig maar niet woest temperament bezitten De gang moet regelmatig, los, zeker en daarbij ligt zijn. Dat het paard, behalve de zoo even beschrevene na- tuurlijke hoedanigheid, vrij van uitwendige gebreken, zoo ook inwendig gezond moet zijn, spreekt van zelf. i 39. Zware hals en kop, te hreede borst, beladen schouders, met een woord eene te zware voorhand; eene onevenredige lengte des ligchaam^ eene tehooge kroep, bemoeijelijken het paard om zich behoorlijk te verzamelen en den last zijns ligchaams op het achterstel over te brengen, in den gang zijne ledematen met ge- makkelijkheid en vaardigheid Ie bewegen, en een los- sen stand aan den teugel te behouden. Te breede zware kaken, evenzoo een stijve, onbuig- zame nek, worden hinderlijk, wanneer het paard den kop bijbuigen of zijwaarts moet plaatsen, en geven het aanleiding om de hulp van den teugel te weder- streven. Ren korte, diep aangezette, dikke of stijve hals kan slechts met groote moeite opgerigt, gebogen, en naar de schoft terug gebragt worden. Paarden met zwakke ruggen kunnen niet aanhou- dend een' groolen last dragen, en wanneer dezelve bovendien nog ingezonken of anders slecht gebouwd zijn, dan verkrijgt de zadel eene onvoordeelige ligging. Is het achterstel zwak, en doen vooral de sprongge- ledingen niet te veel dienst, dan zal hel paard trach- ten, den last zijns ligchaams op het voorstel over te brengen, b(j gevolg in den teugel te hangen, en daar hel onvermogend is, zijn achterstel behoorlijk te buigen en onder het ligchaam Ie brengen, zoo valt het hem



			*is,*

		zwaar zich te verzamelen, de In den galop vereischte houding aan te nemen, snelle paraden en wendingen te maken. Te lange paarden hebben in het algemeen een' zwakken rug, zijn niet vlug en kunnen zich niet op het achterstel houden. Onevenredig groote hoeven maken den gang meest zwaarmoedig en zijn dikwijls de oorzaak, dat het paard zich strijkt. Een phlegmatiek, lui paard, dat geen lust tot loopen heeft en tot iedere dienstverrigting moet gedwongen worden, heeft niet die snelheid en vlugheid in zijn ge- heel, die van een goed rijpaard wordt gevorderd. Te vurige paarden zijn moegelijk te rijden, zoodat niet ieder ruiter tegen hen opgewassen is, en zij gaan in gezelschap zeer onrustig. Onregelmatige gangen zijn onzeker, niet ruim ge- noeg, en vermoeijend voor het paard, zoodat het bij eenige inspanning ligt veimoeil. Bijzonder hinderlijk en tegen de vereischten van een rijpaard is een zwaar- moedige, niet te helpen gang. S 40. Wanneer men verlangt, dat het paard sterk van beenen zal zijn, mag dit niet misverstaan en niet woordelijk opgenomen worden, daar deze eisch geen betrekking op den omvang, maar wel op de dienstvaardigheid des beens heeft. Dezebe- rust echter geenszins in eene in het oogvallende dikte des beens, maar zoo wel in de digte massa der been- deren, als in de spankracht en volkomene ontwikke- ling der pezen. Een dun mager been, met goede beenderen en sterke pezen, gelijk men dat bij paar- den van edele rassen vindt, is deugdzamer dan een' zeer dik vleezig been met zwakke pezen, gelijk dit bij paarden van gemeene rassen dikwijls \oorkomt. Ove- rigens moet bij de beoordeeling der beenen de algemeen^ ligchaamsbouwdespaards mede in aanmerking genomen worden. Bij een niet groot, ligt paard kan men min- der aanspraak op de dienstvaardigheid der beenen ma- ken, dan bij een zeer groot en zwaar paard, waar- mede echter geenszins bedoeld wordt, dat ligte paar- den ook niet even sterke en goede beenen moeten hebben.



			i'.1

		S 41. Geen paard ter wereld is zoo volkomen, dat het aan alle vorderingen voldoet en in het geheel geene uitzondering toelaat. Het komt derhalve slechts daarop aan, dat het zulke eigenschappen bezit, welke het tot het. voorgestelde gebruik geschikt maken. Wan- neer hierover een oordeel geveld moet worden, dan moeten de bijzondere deelen des paards niet alleen ieder op zich zelf beschouwd worden, maar vooral moetmen ook het verband in het oog houden, waarin zij tot elk- ander en het geheel staan; want dikwijls kan de ge- brekkige hoedanigheid van een enkel deel door overi- gens gunstige eigenschappen uitgewischt en onschadelijk worden, terwg'1 deze onder andere omstandigheden het paard onbruikbaar zouden hebben gemaakt. Zoo kun- nen b. v. de nadeelen van eene eenigszins zware voor- hand door een krachtig achterstel, en omgekeerd die van een zwak achterstel door eene ligte, goed gebouwde voorhand ondersteund worden; een te lange rug kan onschadelijk zijn, wanneer hij overigens krachtig en goed gebouwd is, en het paard eene ligte voorhand, goede achterhand en levendig temperament heeft; eene kleine onregelmatigheid in den gang mag over het hoofd gezien worden, wanneer de beenen krachtig en gezond, de bouw van het paard voordeelig en zijn tempera- ment gunstig zijn, enz. Vereenigen zich echter b. v. een zwak achterstel en eene zware voorhand, of een lange rug en een plompe ligchaamsbouw, of een bo- demwijde gang en een phlegmatiek temperament met eene zware voorhand, dan moet het paard niet als bruikbaar worden beschouwd. Eindelijk komt het bij alle gebreken, die zich bij een paard voordoen, zeer veel op den graad aan, waarin zij voorhanden zijn. Want dikwijls is een gebrek in geringen graad onschadelijk, terwnl datzelfde, wanneer het in een' hoogen graad aanwezig is, het paard on- bruikbaar maakt. Er behoort echter eene grondige zaakkennis en een geoefend oog toe, om hier de grens te vinden, even als in het algemeen de juiste beoor- deeling van een paard in het geheel niet zulk eene gemakkelijke zaak is, als velen gelooven. Erisderhalve eene naauwkeurige kennis niet alleen van het paard, maar ook van de werkzaamheden die van helzelvever- langd worden noodzakelijk. Derhalve moet ieder, die een



			.'in

		onbevangen oordeel over een rijpaard vellen wil, ook een goed ruiter zijn Dit, is bijzonder hij jonge onge- dresseerde paarden noodzakelijk, wanneer het er om Ie doen is, Ie onderscheiden, of enkele gebreken, zoo als li. v. een in de schouders stijven gang, een stugge hals, enz. geheel ot gedeeltelijk door de dressuur zijn te verbeteren. Tiiigpaard. §42. Een tuigpaard heeft eene eenvoudiger, gemakkelijker en betrekkelijk minder vermoedende dienst dan het rijpaard. Daardoor kan ieder paard, voor een niet te zwaar voertuig gespannen, een' on- gelijk zwaarderen last voortsleepen en metgeringer in- spanning aanhoudend draven, dan onder den man. Het tuigpaard behoeft verder geene zoo grondige en omvattende dressuur, als het lot de rijdienst bestemde paard, en dus in dil opzigt worden ook zijne krachten minder in aanmerking genomen en van hem wordt min- der gevergd. Hel behoeft zich niet in die mate op te heffen, Ie huigen, te verzamelen, als het rijpaard, en is van alle diensten gevrijwaard, welke bij voorkeur een' gunstlgen natuurlijken aanlegen eene hoogere male van spierkracht, snelheid en geoefendheid vorderen. Eindelijk vindt het voor den last zijns ligchaams in hef tuig, waarin het wordt gespannen, een soort van steun, die hemeene wezenlijke verligting schenkt, terwn'1het rijpaard, niet alleen den last des ruiters, maar ook die van zijn eigen ligchaam, zonder uitwendige ondersteu- ning, enkel op zijne beenen moet dragen. Vele paar- den, dieonder den ruiter onzeker gaan, maken In het trekken geen mispas. Gevolgelgk worden aan het tuigpaard, ten aanzien van zijn' bouwen zijne overige natuurlijke eigenschap- pen, minder strenge eisenen gedaan, dan aan het r�- paard. Men moet echter daarom niet gelooven, dat iedere nog zoo gebrekkige knol altijd nog goed genoeg is voor tuigpaard. Dit is geenszins het geval, on voor- namelijk zijn voor het snelle trekken, krachtige, regel- matig gebouwde en vlugge paarden noodig. Voor die paarden, die tot langzaam zwaar trekken gebruikt worden, kunnen de eischen geringer gesteld worden