y,-. ■ :• .U, / • \' , . . •\' • . ... •, .\'i\' \' vquot;.. ^r Z \' . . , :* V • .• -: - \'M; , \\ v....v •• .

tW\'..* \'fik *quot;•\'\'• ³\'ib- ■ fau-i\'i V-V.-; .•..,•■•■■ ■- - lt; -.felé. ■■ gt;■■ ■\' ^h\'\'■ ■ ■ i quot;\'■4

■ i iy-\' - •»• .v \' ^; i- ^- -ff. \' \' \'* • ■ /v ^{1 1} , , •• \' ■,■. ■• ■ \' \'

n li(!l gulioim Her Monschwording ligt de Uiopslc grond en oorzaak verborgen van Maria\'s verlievenlieid. Al wal /ij was en werd dat was en werd /.ij door (lil geheim. Denk u de Mcnscliwording weg en terstond verdwijnt dlt;\' lioogsle waardigheid, waarloe een schepsel kon worden verheven en die aan .Maria ten deel viel, hel goddelijk moederschap, liccll echter het goddelijk moederschap geen reden van beslaan meer, dan kan er ook geen sprake zijn van een maagdelijk moederschap en evenmin van heider voorbereiding, de, onbevlekle unlvangcnis. /onder hol goddelijk moeilersehap ware Maria wijders niel meer de Moedei\' der goddelijke liannbarlikheid, noeh inochl /e in en door baar goddelijken Zoon ons hn\'en, on/e verkwikking en onze hope beelen; ook zou de lilel, ha.ii\' lereebl loegekend, van Koningin des hemels en der narde, der engel n mi der nienschen, niel langer op waarheid sleunen. Van onze lippen moehl niel meer vloeien bel sineekend Sulrc Hi\'uiiia, mtilci niisc-rirmliac, riln, ihilrciln, i\'l spes nnslra, siitvc, noch hel blijde Itri/iini cucli, laclarc, (illrluia. Iiil smeeklied en deze jubelzang waren heide len logen geworden.

sctiillcrt Maria voor uwen geest in al den bovennaluurlijken luister, dio dooi iiaar innige hetrekking lot Gods Zoon wordt geëisclit. Togen de eilsmel bewaard ontluikt zij als een smettolooze, zilverblanke lelie te midden (Ier bezoedelde aarde; verrijkt en versierd met Gods mildsle en edelste genaden treedt zij op als de naar lieliaain en ziel door God bereide en geheiligde woontente des eeuwigen Woords; de maagdelijke ongescliondcnlicid vereenigt zieli in baar met bet goddelijk inocderscbap, en do wondervol ieodero banden, die baar verbinden mot don God dos hemels en den Verlosser dor wereld, dwingen de engolon tot eerbiedige buide en stemmen de gemoederen der Gbristenen tot vertrouwen en liefde jegens bun aller boogverbeven Koningin.

Aan bel beiligdoni nu, dat meer dan eonig ander in betrekking staat met bet geheim der Mensclnvording, met bot geheim, waarin do diepste oorzaak ligt van Maria\'s vorhevonbeid, moet ongetwijleld de voorrang worden toegekend boven alle andere boiligdommon aan Maria toegewijd. Uil heiligdom ontmoeten wij in hel Ih\'ilifi Huis van Nazaidh, Ihinis Ie l.orclo vereerd. En inderdaad, al waren de wonderen van gonadc en barinharligbeid, eeuwenlang door God gewroehl ten bate dergenon, die hiei .Maria\'s voorspraak kwamen inroepen, minder talrijk, de stoenen zeiven, waaruit de wanden van deze woning beslaan, zouden de onvergelijkelijke en onovorlrollen waarde vermelden, waardooi dil heiligdom zich boven alle andere heiligdommen van Maria onderscheidt. Uier geldt, in eenigermate gewijzigden zin, hel woord des goddelijken Verlossers: Uien vnhis, (/uia si hi liinurinl, lajiiilvs clamiihunl, Lue. \\IX : 40. Ja waarlijk, laat ile jubelende scharen zwijgen, die van do vroegste tijden tot heden de gunsten liehhen vermeld, binnen deze wanden in de rnimsto mate van God op Maria\'s voorbede verkregen, do sleenon, waarnil deze wanden bestaan, verkondigen luide roepond het geheim der geheimen, bet wonder van matclooze ontrenning, waarbij God, al do schatten zijner lielde ontsluitend, zich seliier tot zeUVerniotiging toe heeli. vernederd, om de mensehclijke natuur uit het slijk, waarin zij verzonken lag, op te beuren en tot hooger eere te verlieflen dan zij ooit bezat.

Wie alzoo in bot II. Huis te Loreto .Maria\'s woning erkent en de innige betrekking beseft, die er is Uisschen de Menscbwording van Gods Zoon, ei de onbegrijpelijke verbovenbeid van Maria\'s goddelijk moederscliap, liij za\' met ons de overüiiging deiden dat l.oreto\'s heiligdom in waarde en belang rijkheid alle overige hoiligdommen der Allerzaligste Maagd overtreft; geree-delijk zal hij instemmen mol het gezagvolle wooid van Paus Leo X: «Onder

alle phiatsCM, den naaui ilcf rucmrijkc .Miiajjtl en Moedor Gods Maria toegewijd, wordl tereplil aan Ijüi\'elo de voorrang\' locgekeud.quot; Inlcr loca f/luriosissimae \\ injinis Mtih\'is Dsi Murine nuiiiiui dicula Incus HU\' Ijiurclainis merilo habeluv pril) nis.

Uit deze overtuiging welt van/.Hl\' liet wiiangeii naar een, zoo mogelijk, nauwkeurige en volledige kennismaking niet dat oasHialbaar kleinood. Hoe gaarne we in de volgende bladzijden tracliten willen aan dit billijk verlangen naar ons vermogen Ie voldoen, zoo mceiien wij van den aanvang al\'te moeien wijzen op de eigenaardige moeilijkheden, die niet de laak, door ons blijmoedig doeli niet zonder seliroorn aanvaard, verljonden gaan.

Het II. Huis van Loreto en de 11. Grot van Nazareth, waartegen het oorspronkelijk was gebouwd, vormden eenmaal, al zijn beiden thans dooi\'verren a Island van elkander geseheiden, één geheel. Willen wij ons dus een juist denkbeeld vormen van het H. Huis en zijn wondervolle lotgevallen, dan he-hooren wij den pclgrimsslal\'op te nemen en onze schreden te riehlen naar het Heilige Land, naar Ka/aretb, om vandaar de arke des Nieuwen Verbonds, waarin het goddelijk manna beeft gerust en ons ten heil werd bewaard, gedragen als zij werd over landen en zeeén, op haren zegevierenden tocht te volgen, totdat /.ij rusten bleel\' ter plaalse waar zij thans slaat. Te Loreto moet daarna de heilige woning in hare bijzonderheden worden hesehouwd. Vervolgens behoort de zinrijke en prachtvolle luister te worden vermeld, waarmede zij door de beeldende kunst cn den olïer/in der geloovigen werd versierd; in vluchtige trekken moet de tempel geschetst die het 11. Huis bewaart, de trezoor moet bezocht en de naaste omgeving der kerk althans even aangewezen en eindelijk moeten wij, alvorens de dierbare plek te verlaten, ons oog laten weiden over de vallei, die zich nitspreidl aan den voel van I.oreto\'s heiligen berg.

Ziedaar het plan van onzen pelgrimstochl. Het moge omslachtig schijnen, na rijp beraad echter vermocht ik geen ander te vormen dal meer kansen bood lot vermijding van herhaling cn dat ons beter m de gelegenheid steil om geleidelijk, te midden van het vele cn velerhande, dal zich van alle zijden aan ons Ier beschouwing zal opdringen, zonder gevaar van de boord/aak uil het oog te verliezen, onzen tocht te kunnen vervolgen en met voldoeniuig tcii einde Ie brengen. Grijpen wij dan welgemoed den stal\' en spreken wij met het kerkelijk reisgebcd ; l\'rocedamns in pace, in nomine Domini!

Tc mifl(lc;i van Bencdcn-Gylilaoa liyt liet nederig Nazarelh in het gebergte, dal liet dal van Ksdrelon begrenst. Ou rcgcluiatig gebouwd is het aangelegd op een heuvel, die zich in een hoo^olcgen, nagenoeg geheel van hergen omslulen dulhekken, ongeveer lOIJO varlcn boven de oppervlakte der zee, verheit (1). Bestijgt men niet verre v;m de stad een der bergkruinen dan ontwaart men ten westen de edele lijiion van den Carmel, die zie.ii met zijn voorgebergte in de zee seliijnt te linden ; ion «oston rijst de Hermo\'i en beurt de prachtige Thnbor, allo overige horgen in bevalligheid van gestnlle en weehlerigeii plnntentooi overtrellem 1, zijne kruin ten hemel en vertoont zich daar als een hoog verheven altaar, of liever als een regelmatig, eenigszins ovaal koepelvormig heiligdom (2\'i; mini\' het noorden heen openen zich do hergen van Sated en vergunnen een vrijen blik op de goll\'van Kliail\'a. De eenvoudige en kungt;!eloos gebouwde huizon, die de landelijke stad vormen, rusten, veelal van kleine tuinen omgevon, trapsgewijs legen de helling des bergs, aan welks voet zieli vruehtbare cn laeliende velden uitspreiden, liet sehihlerachtigi! zijeer ligging en de weel derive natuur, die hel omgaf, schonken aan Nazareth zijn naam, die volgens llieronymns blorm heteekenl. «Wij gaan naar Nazareth,quot; dus schrijll de Heilige, «en gelijk de naam van dat, stedeken ons zegt, zullen wij Gfdilaea\'s bloem aa nscliouwenquot; (3). Ken reiziger, die Nazareth in de zesde eeuw bezoebt en zich Aiitoninns Martyr noenule, achtte het niet overdreven de kleine stad met har» r verrukkelijke omgeving een paradijs ie beeten (i).

Hoe bevallig en aantrekkelijk overi^ciis Oalilaoa\'s bloem cn 1\'alestina\'s paradijs ooit geweest zij, zoo is het imiiitaiis zeker dat Nazareth den Israelie-teii, die niet lot Zabnloi;gt; stam beboonlcn, schier geheel onbekend was. Ho

(I) Volgens Dr. Schubert, Hrisc in dus llonjf-nluml, iigt Nazareth op oene hoogte slechts van • tl voeten.

_nKst ;iittcui Thabor mons in (inlilaea, si mis in camprstiümis. rolnn ins aujne snblimis, el « x onmi parle liiiitnr afilt;|na i1« r.quot; S llon.injn\'in. Hij is 17ö.\'i voeten boven de Zee, On ii!)i voeten boven N.izareih, en van kalUnhtigen aani.

i\'t) „Ibiinns atl N.u. irotli. « t iuxla interjiretat ionem nominis eins, videbimns llorem (Jalilacac.quot; S 11ilt; roiivm. ad Marcll. (\'Ir Conini in e. XI l.sniae et Kp. \'ili.

; liinniirnnn, \'» Deze Antoninus, in tegenstelling met den 11. Antoninus van Florence, v- ial Antoninns van l\'iacen/.a gcheeten, bezocht In t 11. La» d omstie ks (KKi. j\\l zij de tijds. nj-j^avc jnist, de mam is een pseudoniem en veie der berichten hebben op lang\'! na het £fza£ no l daaraan door .sommigen toegeschreven. 1 i\' luro»\'iiide l\'apebrochius aarzelt niet dïi liiiuiwiuiu tc noemen: .,imon(iniia ri.icentini si riptoiis balt)ulirsⁿ

Insii^o padon, die derwaarls leidden, noodigden niet zeer tol bezoek uit; bovendien bezat men weinig sym|ialbie voor een gewest, waarin zicb allengs talrijke Ihmilirn van vreemde berkomst hadden gevestigd. Vandaar dat men van dit bcrgsti\'dekcn nergens in de 11. Schrtll des Ouden Vcrbonds den naam ontmoet en zeis Flavins Josephus hel der vermelding niet waardig oordeelt. !)(■ sluier eebler der onbekendheid en vorborgenlieid, waarin het gehuld lag, maakte Nazareth juist bijzonder geschikt om door do Voorzienigheid te worden uilgckozen lot het tooneel der teederste en verhevensle geheimen.

Toen de Israëlieten uit de Babylonische gevangenschap terugkeerden naar hel land hunner vaderen, vestigden zich de afstammelingen uit Davids koningsbuis bij voorkeur te lietblehcm, de slad Davids. De Ascaloniet llei\'odes had intussehen zich de heei\'schappij weten le verwerven over geheel Judaea. Achterdochtig als hij was, gelijk alle tirannen het zijn, achlle hij zijn Iroon niet veilig, al kon hij steunen op de gunst en de macht der Romeinen, zoolang er leden van Davids huis in Israël en vooral in .lerusalems nabijheid waren. De godvroezende Joachim of l eliacim bevroedde het gevaar dat hem, Davids naasten bloedverwant, bedreigde; hij besloot derhalve met zijne gade, de vrome Anna, eene afstammoliugc uit Aiirons geslaclit, eene wijkplaats te zoeken in het verafgelegen en aan de oogen zijns bespieders onttrokken Galilaea. liet aanvallige Nazareth was de plaats zijner keuze (I). Het heilig echtpaar liet er een huis bouwen naar den eenvoudigen, daar geSruike-lijken trant, of belrok er een reeds bestaande woaing.

liet ligt voor de hand dat de bewoners van Nazareth de voordeelen, hun door de natuurlijke gesteltenis van den berg, tegen welks helling zij zich vestigden, aangeboden, niet ongebruikt lieten. Daar toch, gelijk elders in de nabijheid en in don omtrek van Nazareth, vond men talrijke grotten, die, volkomen veilig en droog, daarenboven warm in den winter en koel in den zomer, uitstekend tot bewoning geschikt waren (2). Wilde men de grot zelve niet betrekken, gelijk echter door geheel onbeniiddelden menigwerf geschiedde, dan bouwde men een huis van de steenen, die er in overvloed te vinden waren, aan den ingang der grot en verzekerde men zich alzoo het genot eener zeltstandigc woning en tevens het gebruik der belendende verblijven, door de natuur gevormd. Nog immer volgt men, naar het eenstemmig ge-

(quot;1) In de boroomdc; ^rot liet iiihyrinih goliH-ton, din lgt;ij hHiilrli. m ligt, daalt do tlirrmomotfr ^•\'•lurt iulc do koudste dagon zoldf\'n honfdon -j- \'JO⁰ iióaumur.

(uigenis vim oorcleelkiiniligo r eigers, dezelfde wijzo van bouNven in Palestina en mei nauic in Galilaca. Vernemen wij sleclils oenen; l)i\'. Scluibert, van Mnnclien, loeli zegt van hel II. Land gewagend : «In dat land waar zoovdo en zoo ruime grollen gevonden worden, zagen wc vooral in Gahlaea lal van iiuizen, die legen de rolsen sleundcn en in gcmeensclmp slonden mei een aangrenzende grol. zoodal een rolsgewell, vaak door menselienlmnd vergroei,

bouwd or lol verblijf gekozen , en al onderging zij in den loop der lijden velerhande wijziging, zoo bleef evenwel haar oorspronkelijke inricUling toereikend herkenbaar.

pracblige lempel boven bel heilig buis en de grollen, waarmede het m heirekking stond, tot sehutse en tevens lol verheerlijking van een \\ciblijf, dat door do verhevenste geheimen werd geheiligd en boven alle paleizen der wereld het voorrecht genoot den Koning der heerlijkheid le huisvesten. |)c veiligheid en de regelmatigheid van den weidschen tempel eischlen vanzelf dat men boven liet heilig huis en zijn grollen den grond ophoogde en gelijkmaaklo, en al/.oo geschiedde bet dal men langs een trap moest afdalen tót do loon ouder den vloer der kerk verborgen heiligdommen. Later woedde ,1e gruwel der verwoesting te dezer plaatse; de Muzelmannen maakten Helena\'s tempel met den grond gelijk en al stonden zij den Christenen soms vroeger voor geld de opridiling eener nieuwe kerk le dezer plaatse toe, wcUha noodzaakte een nieuwe vervolging de geloovigen deze kerk aan haar ,ot over te laten, die alzoo vanzelf veiviel (2). Eerst iu 16-20 werd hel den Pators l\'Vaiioiseanen vorgnnd op de puiuhoopen der basiliek van do 11. Helena, ₀| ter plaalse waar oen later opgetrokken doch weer vervallen heiligdom stond, eene niouwo kerk to bouwen, met de gegronde hoop dal er van nu al\' duurzaam voor haar bediening en instandhouding zou kunnen gezorgd worden. In weerwil der wijziging, die het loiroin door dit alles lierlianldobjk

_(t) nr. Schubert, «-lt;«• - \'»■* quot;quot;gt;•,\'*gt;.....3. K- ~ Mgr lUrtoUm dio in

Sï vÏl.1 geraken. Aid», de be,.....mde schril,, liluciilutio. r. :,r.....VIII, 4.

oiidnrging, valt hot evenwel nog immer liclit met ocnige oploltcnillieid zich oen dcnliijccld Ie vormen van de verscliillende verblijven, waaruit de heilige woning was samengesteld.

Immers he/oekl gij de tegenwoordige kerk der Aiinuncialie le Nazarelli, die een gedeelte inneemt, van liet terrein, waar de hasiliek der H. Helena verrees en mei hare wanden de plaats van hel 11. Huis en de daaraan grenzende grotten omsluit, dan ontmoet gij Ier zijde van den liooldingang een marmeren trap van vijftien lieden, die u onder den vloer der kerk leidt.

Daar deze kerk der Annuneialie zich niet uitstrekt van hel weslen naar liet oosten, maar van hel zuiden naar hel noorden, alzoo liggen de hoofdingang dei kerk en de bedoelde marnieren trap in het zuiden.

Daall gij nu de trap af dan bereikt gij ecne smalle, zich in hare lengte voor u uitbreidende kapel; men noemt haar de hupcl des EikjcIs, zij is mei wil marmer gevloerd en lieell een gewelf in den zoogenaamd Gothischen stijl. Tegenover u bevinden zich aan hare lange zijde twee altaren, waarvan het eene, aan uw linkerhand, is toegewijd aan den aartsengel Gabriël en liet andere, rechts, aan de 1111. Joachim en Anna. Deze kape! heeft een hoogt.\' van nagenoeg twintig voet en grenst aan eene grot in de rots (1). Ofschoon de kapel niet juist dezelfde aimetingen heeft, zoo wijst zij nochtans de plaats en de richting aan door liet H. Huis van Lorcto hier vroeger ingenomen ; wij hebben hier dus de plek waar hel 11. Huis eenmaal heelt geslaan.

Gaal gij deze kapel door en daall gij lusschen de heide voormelde altaren twee treden lager, dan komt gij in de la pel der Ainiiincialh\', die in de grol gelegen is. De wanden en de vloer zijn met marmer bekleed, doch liet gewelf is de natuurlijke rots. Blijkbaar heelt men echter, om plaats te maken voor het altaar en zijn baldakijn, de rots een weinig uitgehouwen en daaraan (\'en tamelijk regelmatigen vorm gegeven, zoodal men een ruw bewerkt gewelf waant te zien. Vlak tegenover den ingang der grot staat het nlluar dei Ainiinicidlie. Dit is van wil marmei en aan de voorzijde open. De vloer onder het altaar is met marmer hij wijze van mozaïek ingelegd en te midden van dit. mozaïek vertoont zich een kleine verhevenlieid ; daarboven, legen het

(1) Tm ritido allo iiiisvatüng Ir voorl%onion nicrken wij reods tcrsloml op (kt wij in liol vervolg vooral 1 wercrlri soort van maat aullen vernicKlon, namelijk do EngolM\'lio m do Komoin sclio, en dat wij do hcrloidiiig daarvan den lezor ovorlaten. De volgen lo lii\'i innering moge de/.i vergemakkelijken. De Euiiclsrho rart lieeft hi inches, en do imhe is iels meer dan ^VJ gt; cm.: «!•• i-.ngelsclic voet heeft dus ten naasten! ij .\'ItM 2 « in. llo lilt;gt;niri)i.schr inclnirdouisihrfmhuo liodraa^t 2 (hciin. cm. mm. De Hom. can na heeft to palmi (bedraagt dus 2 niit. ^vi;i i/i-i: de oahno heelt l\'i once, en de oncia minuti. I.on niritr ~ 4 Kom. pain i, 5 ome, Mmiiinti.

honoilonsle godceUc des nltaars, dus onder de allaiu\'lafol, slaan de woorden gesclireven : Vcrbiun cara hic facliun csl. «Het Woord is hier vlcesch geworden.quot; Aan de ovangelie/ijde Ixïviiull zich of liever hangt lt;h\' ijchrolwii holoin, eenc zuil van rood graniel. De Mohanuuedanen meenden dal uier een sehat verborgen was, zij sloegen dus in het begin der 17\'¹¹\' eeuw (1) het benedengedeelte der zuil weg en hoogst opmerkelijk mag liet heeten, zoo niet wonderdadig, dat hel bovenste gedeelte der zuil, melende eene lengte van lien voet met een dianieter van meer dan twee voel, ruim twee en een halve eeuw lang tol heden is blijven hangen aan het gewell der grot, waarin zij was vastgemaakt, zeker niet met het inzicht om haar zonder voetstuk in de lucht te laten zweven. In het koor der kerk, hetwelk juist boven de grol ligt, ziel men het eind van de zuil met den kerkvloer gelijk, eene omstandigheid, waardoor hel nog onverklaarbaarder wordt hoe het zware graniet met zijn gewicht in de opening van het gewell, dat uil zach-len kalksteen beslaal, kan blijven hangen. Tegenover «de gebroken zuilquot; bevindt zich een dergelijke kolom doch builen de grot; deze slaat dus binnen de plaals, die weleer door het li. Huis van Lorelo werd ingenomen, en zou volgens zekere Iradilie bestemd zijn geweest om de plaals aan le wijzen waar de engel stond, toen bij de H. Maagd begroette. Hclgeen er echter van de bestemming dier beide zuilen verhaald wordt is, gelijk later blijken zal, zoo onzeker en dermate in tegenspraak met andere beweringen dal het geladen schijnt, daaraan geen gewicht te hechten. De bestemming dier zuilen in hel midden latend, mogen wij ons de ligging van hel II. Huis in betrekking lol de grol in dier voege voorstellen, dat hel, meer ruimte licslaande dan de tegenwoordige ka pel des ijujeh, ook nog de eene zuil in zich besloot, die buiten de grot staat. De deur al/.oo aan de noordzijde van het II. Huis te Lorelo gal\' toegang lol de grot, zoodal de engel zijn groet lol de II. .Maagd door die deur zal hebben gericht. — Doch gaan wij verder, en dringen wij de grol dieper binnen. Onmiddellijk achler hel altaar der Annnneiatie heelt men een muur oiigetrokken, zoodat de grol, die oorspronkelijk eene ruimte vormde, op een laler lijdslip kunslmalig in Iweeen is verdeeld geworden. De deur aan de epislelzijde van hel altaar der Annuncialie geeft u toegang lol het algeseheiden deel der grot ol\'gelijk men dat noemt lot de cnpelhi ubscura,

(li Tlionum u N\'uvara locli zogl liij Uuarcsmins, gnwagpiul van li\',\'20; „Non mullis abliir.c annis i\'\\ iulVriori |iarte ail quincine palmos sujicr Imsin (ictninrala est.quot; Volgens hem \'.vijst lt;Uc Uulum di\' plnals i|i r Monschwfirding aan.

* Met do S hier ontbrekende treden is de, geheela lijn der doorsnede — 82j E;ig. voet.

(\'.e doDkere kapel. Deze kapel bevat hel nllaar van de vluchl naar l^niple, hetwelk met zijn rus st™^{1 lp}S^{C11 (}\'^{cn l}\'^l|S ^{van ,iet} Aniuinciatie. Do nuireii en liet gcsveK zijn in den oorspronkelijken toestand gebleven en ver-loonen dus de nnvo rots. Do grot lieel\'t in baar middelpunt eene lioogle van ongeveer aebt voet tien duim, terwijl de zijden niet hooger zijn dan vier voet zes duim. Do «donkere kapelquot; zon van alle licht verstoken zijn, indien er niet ééne lamp brandde voor bet altaar.

Aan bet einde dor grot, tegenover bet altaar van de vlucht naar Egypte, dns ten noorden, bevindt zich een lage geweltde gang in de rots, ongeveer drie en een huiven voet broed en zes voet boog; hij geleidt tot een reeks van nauwe in do rots uilgebouwon trappen, die volkomen duister zijn. Zijt gij tien treden gestegen dan bereikt gij een trapnist; wendt gij u rechts dan kunt ge verder stijgen; twee treden hooger bereikt gij aan ugt;ve linkorhund een lagen ge wolfden gang, die eene hoogte hoeft van ongeveer vijf voet zes duim en n brengt in eene kleine grot. Eenigoii noemen deze grot de cucina iklln Madonna, de kcuk\'n der II. Maand, en anderen willen dat zij tot verborgen schuilplaats zou hebben gediend voor den Zaligmaker na zijn terugkeer nil Kgyplo. I)e trap loopt echter nog verder door; stijgt gij drie treden dan komt gij aan eene deur, langs welke gij oen gang kunt bereiken die n naar de sacristie der kerk geleidt.

Doze grot, die men in tegenstelling met de straks vermelde beneden grol, gevoegelijk de (iji^en/ml zou kunnen heeten, heeft een hoogte van zes voet in haar middelpunt en van vier voet negen duim aan bare zijden ; zij is ten naastenbij elf of twaalf voet lang en breed. In de welving der grot bevindt zich eene rondo opening, welke men echter later gesloten heeft. De bevolking van N\'a/.ai\'olb verhaalt dat zij ten tijde dor 11. Familie dionde om den rook door te laten, hol sohijnt echter dat zij geen ander doel had dan om de donkere grot van licht te voorzien. Wondt men zich, do grot binnengolredeii zijnde, rechts dan ontwaart men daar een gang, die in vroegeren tijd aan /ijn einde met eene deur gesloten was. Van het klooster ol de kerk uil leidde oudtijds oen wog naar dezen gang. Toen bier nog geen kerk stond en er alles zich nog in den oorspronkelijken toestand bevond, trad men door die deur onmiddellijk buiten do grot in de open lucht: eene oude traditie te Nazareth bewaard wil dal de II. M iagd, en later ook hel Goddelijk Kind Jezus, van hieruit naar de bron placht le gaan om water te halen.

Hos eeiio a in lore woning to Nazarclli, die men de werhphials ran den //, Joseph licet. Zij ligt ia de richting dec oppergrot en bevindt zich volgens Qnares-mius niet verder dan een steenworp van deze verwijderd. Vroeger heelt hier een zeer prachlige kerk gestaan, die later door eene kapel vervangen werd, waarin men nog eenige overblijlselen van den IVaaien tempel en van de zoogenaamde werkplaats ziet. Die werkplaats was hoogslwaarschijnlijk het huis door den II, Joseph bewoond vóór zijn huwelijk met de U. Maagd. Gaat men van hier tien minuten verder dan bereikt men de bron der 11, Maagd of de funs .lesii el Marine.

Doch verwijderen wij ons niet van de plaals waar het 11. Huis heefl. gestaan en koeren wij terug binnen hel lieiligdom der Aiinuncialie. Wij twijfelen er

niet aan ol\' hel modegedocldo zal toereikend wezen om don lezer een genoegzaam duidelijk denkbeeld te geven omlrent de onderlinge verhouding der plaals van bel II. Muis, der grollen en der tegenwoordige kerk. Ken blik op neven-slaande schets der reeks van heiligdommen, welke de crypte ol\'onderaardscho kiik bevat, waarin inon biniieii do kerk der Anmincialio te Nazareth al\'daalt, zal elke verdere verklaring, die men redelijkerwijs nog wensehen mocht, overbodig maken. Mei een enkel woord oehler worde do waarde dier schets in het licht geslrbl. Zij is het rosullaat van waarnoming en nasporing tor pbialse zelve. Onrdcelkundigo en gezagvolle bezoekers van Nazareth aarzelen mei haar te bosehouwen als de meesl juislo uildrukking der werkelijkheid. Aldus de heer W. A. Ilulehisoil, do te vroeg aan do weienschap onlvallen

sell rij ver van: l.orrlo and i\\m(irclh. Tiro led urea, ronKiinintj I he results oj person nl invesliqalion of I he hm snuclnnrics 18C.\'); waarmede liij in weinigo hiadzijdcu verslag gal\' van een Iwcemaal door iicm te Nazareth on lo Loreto ingesteld onderzoek en zegevierend de liedenkingen wederle^de, door doctor Sianley in zijn werk over Sinaï en Palestina le beide gobraciil. Aldus Mgi¹., thans kardinaal, Barlolini, die eveneens naai\' Nazareth toog om daar doctor Stanley en anderen te wederleggen. Aldus de sclinjver van den Guide indi-edleur des sainiuaires de la \'Ierre Sainle, laatste editie. Aldus onze geleerde landgenoot, de zeer eerw. pater Joseph van Ham, die meermalen van Bey-routli uit, alwaar hij ter katholieke universiteit, werkzaam is, Nazareth\'s heiligdommen heelt bezocht en grondig bestudeerd. De door ZKerw. mij wlwillend gezonden schets, de vrucht van eigen onderzoek en vergelijking, stemt volkomen met de hier gegevene overeen. Hare juistheid kan dus voldoend gewaarborgd worden geacht.

II. BERICHTEN VAN PIIOCAS EN DEN ARCHIMANDRIET DANIËL, IN 1185 EN 1114, OVER DE BASILIEK DER H. HELENA EN DE PLAATS DER MENSCHWORDING.

Wij mogen echter de topogrnphie, do onderlinge verhouding der heilig-donimen ter kerke van de Aninincintie te Na/.areth, nog niet verlaten. I\'.ene vraag toch rijst hier, wier belangrijkheid niet ontkend kan worden. Zij luidt : is hel wellicht mogelijk met eonige waarschijnlijkheid na te sporen, in welke verhouding hel II. Huis, de grotten en de basiliek der II. Helena zich onderling hebben bevonden, toen laatstgenoemde nog in ongedeerden toestand verkeerde? Wij meenen de beantwoording dezer vraag te moeien boproevon, dewijl sommigen uit de wijze, waarop oude schrijvers, die de basiliek hebben gezien, ons de h. woning schetsten, zich tot liet besluit gerechtigd nchlen, dal hot geheim der Menschwording niet in het 11. Huis, maar in de daaraan grenzende grot zon behben plaats gevonden.

Vernemen wij den eerste van bedoelde ooggetuigen. Het is de terecht door den vermaarden Papebrochius hooggeschatte .loannes 1\'hocas. Hij werd geboren op bet eiland C-reta ; op rijpen leeltijd volgde hij het voorbeeld zijns vromen vaders en wijdde zich, als kloosterling het eiland Patmos tot verblijf kiezend, aan godvruchtige bespiegeling en overweging. Vandaar

uit bezocht hij in 118;) hol 11. Land on kwam toen ook te Nazaretli, alwaar iiij de basiliek der 11. Helena zag, 78 jaren vóór hare verwoesting; want deze geschiedde door de borden van Bibars 1 in lïiüli. Leo Allatius ontving het manuscript van zijn lliiuriirium of Cuinjwiiilidrin ilcsciijilio uit een klooster op bot eiland Chio en publiceerde bet in zijne Stiinmida, waarvan onze geleerde landgenoot Dartoldus Nibusius eene Latijnsebe vertaling gaf. Pape-hrocbins acbtle deze door Nibusius, «een Mollandsch priester van :;lge-meen bekende eruditie en godsvruchtquot; bewerkte verlaliug zoo boog, dat bij haar geheel overnam in de Acta Sanctorum liolhuul. t. II Maii.

Het rechtmatig verlangen, hetwelk ons bezielt en ongctwijleld door onze lezers wordt gedeeld, om hel H. Huis van l.oreto gebaiulbaard te zien in het bezit van den edelsten titel, dien bet op onze vereeriug kan dóen gelden, maakt het noodig dat we alles, wat l\'boeas ons omtrent Nazareth mededeelt, zoo vollrdig en lettciiijk getrouw mogelijk mededeelen.

riiocas bezocht dan van (lana in Galilea uit, dus van het noorden naar het zuiden reizend, de gt;lad Nazareth. Hij beschrijft bare ligging en wat hij daar zag aldus :

„To miiUlen van oiulorschoiden heuvolen ligt Xazaroth op don bodem van een door die hen-velen gevormd dal. Daar w.-rd lt;loor den aartsengel fJahriel aan de maagdelijke .Moeder Gods Int ontzaglijk geheim aangekondigd, krachtens de groote en overvloedige barmhartigheid van C.liris-tns onzen God, die om onze zaligheid menseh is geworden.

„Terstond als gij de eerste pooit dezer nitgrstnkte stad zijt binnengetreden, ontmoet gij de hrr/, vmi dsn aavtsewjpl (ialnul; (I) in eene kleine grot, welke zich daar aan de linkerzijde des altaars binnen de k- rk bevindt, ontspringt eene bron, die zeer lu idere wateren uitstort. Naar deze bron begaf zich de alleronbevlektate Moeder Gods dagelijks om water te putten, toen zij door de p\'iestera aan den rechtvaardigen Joseph was toevertrouwd, en onder zijne hoede leefde. Middelerwijl /.ij zich, in de zesde maand na de o.itvangenis des Voorloopers, volg.-ns gewoonte naar deze bron begaf, ontving zij van den aarstengel Gabriel den eersten groet; ontsteld en v .1 vreeze keerde zij tcnig naar Joseph\'s huis; daar hoorde zij het: trr f/nitin jtlmn, van den engel, en antwoordde zij hem ; iïrir (iiirilla Domini, Jul iinlii si\'inniliun rerhum liiuni ; en toen hei*ft zy het Woord Gods in haren allerreinste» schoot ontvangen.

„Het huis nm Jascph is later in een zeer prodiiujin icinjnl veranderd (2) In het linkerge deelte dier kerk is hij het altaar eene grot, die niet diep onder den bodem daa\'.t, maar zich aan zijne oppervlakte opent. De ingang d-r grot is met wit marmer versierd; bovendien verschijnt er door de kunst des schilders een engel op zijne vleugelen zwevend en nederdalend tot de maagdelijke Moeder; hij brengt den blijden groet aan haar die liij ernsüg bezig vindt met den ernstigen arbeid der wol bewerking. De engel wordt er zoo voorgesteld alsnf hij met haarsprak; do Maagd echter is dermate buiten zich zelve door den onvenvachten aanblik des engels, dat zij

(I) Aldus heet thans nog de Grieksch ■ kerk. waar de hrou ilcr II Mnmjil of de bmn van Jrsus rn Muriu zich bevindt. Mea heeft haar aldus genoemd naar den aartsengel wegens de boven meegedeelde volks-b gende.

(^c2) Niet ten onrechte noemt bij het H. Huis van Maria hn huis run ./o.v/7;//, want In 1 behooide hem als bet hoofd der II. Familie. Dr pracluii/r hnsInK lag van het westen naar hl oosten Twee rijen zuilen van grijs marmer verdeelden het weidsche gebouw als iu drie schepen. Aldus besluit men uit hetgeen bij opdelving en nader onderzoek gevonden werd.

jilolsrling wegens ontsteltenis liet gelaal afwendt en schier de jmrpertin wol aan haie liand Iaat ontglipiM-n. la vend van aandoening, begeel\'t zij zich haastig buiten haar woonvertreh ; zij out ui oei (!(■ n haar aanverwante vriendin en omhelst deze niet oprechte en teedere liefde. (I)

„Zijl gij door den ingang de grot binnengetreden, dan daalt gij eenige trappen al; daarop ziet gij de aloude wonimj run Joseph, waar de aartsengel aan d»* 31aag«l, toen zij, glt;\'lijk ik straks zeide, van de bron was teruggekeerd, de blijde hoodschap heelt gebraent.

„Te dier plaatse nu waar de groet (de annunciatie) geschiedde, is een Kruis run zwarien siccn di wit murnicr (/erul en daarboven een altaar*, en rechts van het «iltnai is de hieuw, wonimj waarin de maagdelijke Moeder Gods altijd verwijlde.

„In het linkergedeelte der Annuntiatie ziet men een ander verblijl\', dat geheel zonder licht is, hetwelk onze lieer Christus, na zijn terugkeer uit Kgyple tot de onthoolUing des Voorloopers, naar men verhaalt, zon bewoond hebben. Toen toch, gelijk de goddelijke schrilten melden, heelt Jesus, rernrnwnd dat Joannes was ovenjelercvd, Nazareth verlaten en zi h metterwoon te Caphar-»:auin gevestigd.

„Wijders volgt een bergrug, door verschillende heuvelen gevormd, eu daar is ten voornilsprin-g nde rotswand vanwaar de Joden den lieer wilden nederwerpen : doch Ihj (jinfj midden duur hen Uren, en tooij nuur (]uj)hurnnnni

llioruil blijkI, nu duidelijk d;il mcu den ingang der li. woning, bij bet bimienlfcden der bnsilieli, had aan zijne linkerliand en wel naasl liel allaai\'. Wij hebben ons dus de li. woning¹, dal is hel 11. Ilnis en de grotten, in belrekking lot de basiliek zóó tc denken dat, middelerwijl zij zicli nilsirekken van hel zuiden naar liet noorden, de basiliek daarentegen van bel westen naar het oosten lag. Het altaar der basiliek toch stoiul in liet oosten en daartegenover was de deur in het westen. I)it eisehle het bestendig gebruik, waarvan men, gelijk de opdolvingen bevestigd hebben, te Nazareth bij den bouw der basiliek niet is afgeweken. De toegang tot de li. woning lag dan naast het altaar, aan de linkerhand als men de kerk binnentrad, dns in bel noorden, ol\' indien men wil in het noorderschip der basiliek. Langs de trappen afdalend, bereikte Pboeas den gang, die hem, ter linkerliand afslaande, tol de groote grol en door deze been tol het II. Ilnigt; bracht. Hel punt waar de trappen dien gang bereikten, was gelegen lusseben de groote heneden-grol en de kleine oppergrot of de zoogenaamde Curinn; want toen hij terugkeerde had hij deze laalste aan zijn linkerhand.

Hij zegt hel ons nergens met de gewensebte bepaaMbeid. Hoezeer bij als ooggetuige getracht, bebbe getrouw Ie schetsen wat bij zag, zoo gaat bij evenwel zeer ras en ving voort ; schier in eenen adem gewaagt hij van de kerk des aartsengels, die boven de lontein was gebouwd en tien uiinnlen

(I) Pho. as beschrijft hit.r enkel wal de kinslcnaar heeft voorg\'steld, /.onder daaraan historische waarde toe te kennen. Het taf rel dat .Maria eene uum rrwuntr. rrietidin doet ontmoeten beleekcude waarseliijnlijk niets anders dan Maria\'s bezoek aan Klisabeth.

ver vim dc li. woning vorwijiltM\'il lag, en van den rolswand, hel SUpcicilium manlifi, vanwaar de Nazaiciicrs den Zaligmaker in dc diepte wilden noderstorlcn. Ilel/cilde gemis aan sclierpc oriderseiieiüiiig van verre uit elkander liggende en geheel verscliillende punten ontmoet men in zijn beseiirijving van de deeien der li. woning. /00 noemt hij het li. Huis en zijne grotten 1111 eens Jd.sciih\'s huis ol\' dc ahuiiU\' wuiüiKj ran .luscph, dan eens wederom noemt hij alles ie zamen de (iiiniiiiciutit\' ol\' 0 ciKKj^dismos, waarvan hij dc kleine grot, evenals dc grootc grot en het kleine huis een deel noemt.

Hel eenige wal iets bepaalds sehijiit aan te wijzen 011 ter gunste der grootc grol te pleiten, is zijn vermelding van liet in wil marmer gevatte zwarte kruis, Ier plaatse waar de annunciatie is geschied en het daarboven opgericht altaar. Doch beschouwt men helgcne hij zegt met eenige oplettendheid, dan verdwijnt weldra zell\'s dc schijn. Immers hij zegt enkel dal het kruis dc plaats aanwees der ntnniiicidHc, der bood.schtip, derhalve de plaats waar de (jroel des cikjcIs geschiedde {0 cikiyficlisniok) en dus zegt hij niets van de Mcnsrhwor-(Uikj. Hij meldt ook niet dal hij daar geschreven vond : ///(■ Vcibum caru luihim ral. He blijkbare zorg, waarmede hij hel kruis beschrijlt, en de voor-helde, die hij telkens loont voor schririuurplaalsen, hadden hem al licht moeien bewegen lol hel opteekenen dier woorden, indien zij daar toen werkelijk geweest waren. Ook maakt hij met geen enkel woord gewag van dc zuilen, waarin men de aanwijzing heell willen zien van de plaatsen, door de II. Maagd en door den engel ingenomen. I\'hocas heel\'i dus van dc Iraditiën aan die zuilen geheelil niets geweten. Ol\'schoon wij hel aannemelijk achten dal één dier zuilen dc plaats aanwijze waar de 11. .Maagd zich bevond loen zij den groet des engels ontving, zoo is hel, gelijk vanzell blijkl, onmogelijk dat men aan bel kruis en aan een dier zuilen dezcHdc bestemming kunne toekennen ; men ziet hieruit hoe behoedzaam men wezen moet ten opzichte van plaatselijke, door sommigen verdedigde Iradilién.

Lellen wij echler op eenige uitdrukkingen van I\'hocas, dan ontmoeten wij een inderdaad zee;- ie waanleeren heenwijzing naar het II. Huis als de plaats der Menschwording.

Immers als hij spreekl van het kleine huis {0 wil,rus uikishns) dat zich bevond ter rechterzijde van hel altaar in de grootc; grot, namelijk indien men van de basiliek kwam, dan kan hij daarmede niets anders hehben bedoeld dan liet II. llnis, hetwelk zich thans te i.oreto bevindt. Hij stelt dit 11. Huis aan de niteiste zuidelijke grens van de velschillende deden, waaruit

hij de Aiinuiicinlic laai beslaan, gelijk hij aan de uilei\'sle noordelijke grens dier doelen do kleine oppergrol cl C.ueina planlsl, welke hij, naar de basiliek terugkeerend, volkomen juisl, als aan zijn linkerhand liggend, verraeldl. Van liet II. Huis nu zegt bij dal de II. Maaijd daar allijd verwijlde; maar clan bevond zij zich ook ongetwijfeld aldaar toen de engel baar begroette. Dat dit\'werkelijk zijn ineening was, wordt bevestigd door het tafereel, hetwelk hij aan den ingang dor grot zag en dat hij buitengemeene oplettendheid waardig oordeelde. Maria werd daar voorgesteld als bezig zijnde met het heiwerken van purperkleurige wol. De moest geschikte plaals voor dergelijke bezigheid zal wel haar gewoon en geliefkoosd verblijf geweest zijn, te meer daar de groote grot baar licht ontving uil het 11. Huis, dal slechts van een kléin venster voorzien was.

Een zeventigtal jaren vóór Phocas, namelijk iu II li, had de Hogumoen of Archimandriet Daniël, die aan hel hoofd stond van een klooster dat gelegen was binnen het gebied van het tegenwoordige Uusland, Nazarelh en zijne heiligdommen bezocht. Ilelgene bij daar zag en hoorde heefl bij opgeteekend en zijne aaiileekeningon zijn bewaard gebleven. Ziehier boe hij rekenscliap geeft van zijn bevinding :

„Een groote en .schooue basiliek, zegt hij, rijst er to midden der stad. Dio basiliek heeft drie altaren. Treedt 111011 haar bir.nen, dan ontwaart nieu aan zijne linkerhand eene grot. De, grot hoeft twee deuren en men gaat er in langs trappen. D.ialt men de trappen af, dan ziet men aan zijn rechterhand do cel, waar de 11. Maagd met hel Kind Jezus, onzen Uod, heelt gewoond en het heeft gevoed ; ook toont men daar nog de legerstede van het goddelijk Kind op den vloer.

„In dezelfde grot ziet men, de westelijke dour ingaande, ter linkerhand het graf van den li. Joseph, den liruidegom van Maria; hij werd daar begraven door ib¹ handen de» Zallgnuikers.

.,Men toont ook in dezelfde grot bij de deur de plaats waar de 11. Maagd bezig was met bet weven eener purperen stolfe, toen de aartsengel (iabriël van God gezonden zich aan haar vertoonde. Die plaats is drie sagenen verwijderd van do plek, waar de aartsengel zi h bevond toen hij de woorden sprak ; Vrrhcwj u (iij iu fflundc onlvaiKjiim

„Deze plaats was verwoest geworden, doch de Franken hebben het gebouw met de meeste zorg hersteld. Ken bisschop, die rijke iulcunsten beeft, zetelt bier thans en heeft deze plaats onder zijn gez g.quot;

Wij onlmooten hier een treffende overeenkomsl mei hel bericht van l\'hocas, maar ook dezelfde spoed, dien wij hij l\'hocas ojunorklen, hcell den Arcbi-mandriel Daniël belet de verschillende dooien der h. woning behoorlijk le vermelden. Immeis hij noemt de kleine grol, de groote grol en de plaats, waar

:1c II. Maagd verwijlde, toon zij den groet ontving, steeds met een enkel woord ilc ijrol; vilc grot, waarboven de keil; rijsl (tan de AnmineiuÜe loeijeivijd Hij doet sell\'s nog minder dan IMiocas, hij noemt niet eens liet kleine huis, waar Maria placlil te verwijlen, al wijst liij liet echter zijdelings aan. Wegens die overhaasting is het eveneens onzeker ol\' hij, van drie altaren sprekend, bedoeld hehbe dal zij in de basiliek stonden, ol dat zij verspreid waren in de kerk en daar beneden. In hel laatste geval, wat wel hel waarschijnlijkst is, zou Inj het altaar der basiliek, dat der grol en eindelijk ook dat van hel H. Huis hebben vermeld.

Evenals IMiocas laat hij ons links van het altaar, dus ten noorden, de trappen aldalcn. Hij wijsi ons daar mi twee deuren aan, do cénc voert rechts naar de kleine noordelijk gelegen bovengrot, de Cucina, de andere deur ziet naar hel westen en leidt ons den gang binnen die ons zuidwaarts voert naar de groote grol. (1) Zich om de relatieve alstandon weinig ol niet bekommerend, heelt hij ons alras, eer wij hel vermoeden, de groote grot binnen en door geleid en ons hij de deur der grol gebracht, ter plaatse waar de 11. Maagd de purperkleurige stolle woelde; hij voert ons dus Maria\'s behoorlijk van lielit voorzien gewoon verblijl\' binnen, en dit kan, gelijk uil de vergelijking met l\'hoeas\' bericht blijkt, niets anders wezen dan hel II. Huis. Indien hij zegt dal hem die plaats in de (jvol werd aangewezen, dan heelt dit geen bezwaar, want geheel de verzameling der heiligdommen onder de basiliek noemt hij steeds met een onkel woord de tjrol. Overigens mot aldaar van cenc deur te gewagen wijst bij ons Maria\'s geliefkoosd verblijl aan, want ilozc deur kan geen andere wezen dan die, welke uit de groote grot toegang gal lol het kleine, door l\'hoeas vermelde huis, in een woord: dan die van het II. Ilnis.

I an iel gewaagt niet van hel zwarte in wit marmer gevatte kruis, maar i\'iikol van het altaar ; hij zegt echter evenmin als l\'hoeas dat dit altaar do plaats aanwees dor Meitsilnronliiifi. l il den gang van zijn verhaal mag men daarenlegon boslniten dal hij hel or voor hield als ware bet altaar opgelicht geworden tor plaatse, waar do laigol stond toen hij don groet sprak. Want vaoreersl wijsl hij hot altaar aan, terstond na de woorden des engels: «Verheu:; uquot; onz. Ie hobben vernield ; en vervohien* kon hij van do plek,die bol altaar mol hot door l\'hoeas bosohrevcn kruis daaronder thans iniicoinl, moeilijk zoggen

(1) Men wi-nlykp «Ion pint tonrond van hei hoili^ilom dor Annundal io t»; N\'.uarcth, en iiipiii gal t.\'v de ei rsle deur niut t» n moeken bij n. !!gt; en d - tweede tegenover n. 18.

dal zij hij de deur lap:; ca toch juist hij de deur, ilus vorklanrdo hij vroeger, was Maria hezi^ met haar purperkleurig wectsel toen tie engel verscheen. Zal hel altaar derhalve eene plaats aanduiden, dan kan deze, volgens den Archimandriet Daniël, geen andere geweest zijn dan die des engels. Hij meldt ons echter eeu omstandigheid die door IMioeas uict werd meegedeeld, namelijk dat de afstand die or was tusschen de plaats des engels en die der 11. Maagd drie Mujcnen bedroeg. Eeuo sagene is gelijk aan I meter 11!. Vergelijkt men deze opgave met den afstand des altaars van de uict gebroken kolom, dan ontwaart men inderdaad eene verrassende overeenkomst tus-sclien deze opgave en dien afstand. Al zwijgt hij nu evenals IMioeas van heide zuilen (»dc gebrokone en nietgebrokenequot;) waaraan men tradiliën heeft willen verbinden, zoo is or niets in hetgeen hij zegt wat ons verbieden zou de niet gebroken kolom te houden voor eene aanwijzing der plaats, waar de II. Maagd den groet des engels ontving en waar dus het geheim der Menschwording plaats vond. Die kolom nu stond in hel II. IInis dieht bij de deur en drie sagenen verwijderd van het altaar.

De verdiensten, door hem aan de Franken toegekend, wijzen heen naar hetgene do vermaarde ïancred (v 111*2), die met zijn kruisvaarders Galilaea veroverde en zich ten vorstondom verwierf, voor de verheerlijking dezer heilige plaats heefl verricht.

Wij mogen na dit alles ons tot het besluit gerechtigd achten, dat Pbocas en de Archimandriet Daniël in stede van do overtuiging, die de plaats der Meiiscliworiliiiu stelt in lui II. Huis en niet in de grot, te weerspreken, daaraan veeleer steun bieden. Doch al waren hnune berichten met die overtuiging in strijd, wat niet het geval is, dan zou die overtuiging daarom nog geenszins moeten opgeoU\'erd worden. Zij toch bebbeu niets anders gedaan dan mot oprechte trouw verhaald wat zij zagen en wat hun ter plaatse werd nangewezeu, /.onder in eenig onderzoek Ie treden naar de wijzigingen, die er van de tijden der li. Helena af tot de twaalfde eeuw, bel tijdstip van liun bezoek, konden hebben plaats geumden. Zoo laat 1\'hocas, om sleehls iels te uoemon, liet volkomen ononderzoebt of bet zwarte kruis, — waaraan, ofsrlioou ten onrechte, door onze tcgensianders een beslissend go wiidit wordt geheclit, wel immer de plaats hebbe ingenomen, waar bij het vond. Wij zullon hnor gelegenbeiil vinden op te merken boe men zich te N a/a rel b van do vijlde tot do twaalfde eeuw niet immer in ongestoorde rust verheugde, on er vaak in bange en treurige ouistandigheden verkeerde, die

allicht eonigcii invloed kontlen uilcitMien op don toesland en de inrichting der onder de basiliek aanwezige heiligdommen.

Dan, eindigen wij onze lopologisehe heschonwingen, en herinneren wij ons, alvorens onze aandacht op iels anders te vestigen, heknoplelijk de hoordheslanddcelen van .loachim\'s woning te .Nazareth. Denk u een langwerpig vierkant, van natuurlijke steenen gehouwd huis, dat in zijne lengte gelegen is tegen cene grol, welke door een nanwen gang in betrekking staat met een hooger gelegen kleinere grot, wier deur toegang gecl\'l lot de buitenzijde der rots, en gij zult n in dc hoofdzaken een tamelijk juiste voorstelling hehhen gevormd van liet merkwaardig verblijl, waar de naaste Noorbereiding tol bet verlossingswerk heeft plaats gevonden ; waar bet heil der wereld door de beshssemle daden tiods en eener Maagd werd verzekerd en bespoedigd ; waar hel Woord des Levens hel sterfelijk vleesch beeft aangenomen, in kneebtsgeslalle wandelend, zwijgend heeft gepredikt, en het leven eens rechtvaardigen, in zijne school gevormd, met hel zaligst einde beeft gekroond.

III. DE WONDERVOLLE GEHEIMEN WAARDOOR HET H. HUIS TE NAZARETH VERHEERLIJKT WERD.

In Nazareth\'s heilige woning nu geschiedde hel, dat door een wonder van (lods goedheid en liefde aan de booghejaarde en kinderlooze Joachim en Anna enne dochter werd geschonken, wier geboorte den hemel met blijdschap vervulde en der aarde tot teeken en onderpand verstrekte van bel naderend heil. liet dochtertje toch, dat daar het levenslicht aanschouwde, was de smetteloos lieine, m het paradijs door God zelf aangekondigd, wier goddelijke Zoon den kop van bet helsch serpent zon verpletteren ; zij was de .Maagd door Isaia.s van uil de verte begroet, die der wereld den Emmanuel, den etioil met onsquot; zon sebeiiken. Maria was bet, de Koningin en de Ster der Zee I Want heide beteekenissen sluit de zinrijke naam, door .loachim en Anna aan hun doeliterlje gegeven, in zich. Koninginne was zij des beinels en der aarde, door den overvloed en den adel der genaden, waarmede God baar van den aanvang af beeft overstelpt en meer nog door hel goddelijk moederschap, dal baar ten deel zou worden. Sterre ook was zij der zee ; want de stille glans barer liefelijke verschijning spelde heil aan de m duisternis en zonde schier reddeloos verzonken wereld.

Wij zullen hot niot boproovfn de hlijdseiiaii (n sclietsen van het gelnkkij; ouderonpaiu\', dat zicli vorheugon morlil in het hezit der edelste dochter, die ooit op aarde verschenen was of daar onit verschijnen zou, noch ook de weelde trachten weer te geven door hen genoten, middelerwijl zij bespeurden, lioe de eugelaehtige .Mai\'ia don rijkdom des hovennaluiirlijken levens, door (lods hand in hare ziel verhorgcn, allengs gelijk eene bloem bare kleurenpracht, begon te ontvouwen en ten toon te spreiden. Slechts ter loops ook mag het worden aangestipt dal de vrome Joachim en Anna, de wondervolle wijze gedachtig waarop dat kostbaar kleinood bun was geschonken, de jeugdige Maria, toen zij den leeltijd van drie jaren bad bereikt, krachlens eeue gelofte, gelijk de 11. Gregorius Xysscnus, de II. Kpiphanins en andere Kerkvaders uitdrukkelijk te kennen geven, tempel waan s brachten en baar daar toewijdden aan den dienst des heiligdoms. Te midden van andere god-vruchlige dochteren Israels en onder de leiding van vrome weduwen zou zij daar verblijven tol baren huwbaren leeftijd en zich onledig houden met gebed en overweging en met velerlei werkzaamheden, die den luister van \'s lleeren buis ten doel hadden.

Aan dil alles mag slechts even worden herinnerd, maar iels langer moeten wij verwijlen bij de gewis bier zeer belangrijke vraag of Maria werkelijk te Nazareth en niet elders geboren zij.

Ite II. Sebrifl zwijgt over Maria\'s geboorteplaats. Verschillende heiligdommen, die men Ier eere der ten allen tijde in Palestina hoogvereerde II. Anna vond opgericht, gaven aanleiding tot de meening dat men vooral op drie plaatsen bet hnigt; behoorde te zoeken waar de II, Maagd hel levenslicht zon hebben aanschouwd. Die plaatsen waren Sephoris, eene stad van (ialilaea, in Nazareth\'s nabijheid gelegen, Jerusalem en Nazareth.

liet gevoelen, hetwelk dit voorrecht aan Sephoris toekende, vindt geen verdedigers meer, steeds echter zijn er die, steunende op het gezag vau den II. Sophronhis en van den II. Joannes Damascenus, mcenen dat de H. Maagd in bet huis der 11. Anna te Jerusalem geboren werd.

De II. Sopbronius, Patriarch van Jerusalem gedurende de eerste hein der Vil^1, eeuw, zingt in een zijner liyumeii : In probaticam sanctam ingrediar, uhi Anna praeclara peperit Mariam. «Ik zal ingaan tot bel heilig sehapen-verblijl, waar de doorluchtige Anna Maria heelt gebaard.quot; Kn Joannes Damascenns schreef in de Vlil¹quot; eeuw: In hieein aulem edilur Maria in domo pndialica Joachim. «Maria ziel 1 el levenslicht in liet huis van Joachim,

nan do Sclianps-pnort van .loni^alom,quot; dus niot vorrc van den vijver van Ücilisaïda. (1)

Welk een hooj? en reclitmalig gczag men aan deze heiligen behoort toe le kntiiien, waar zij optreden als getuigen van de leer der Kerk in betrekking lol hot gelool\' en de zeden, zoo moet men ecliler de waarde der vermelde nitsprakcii niet oversehallen. Zij boriohten ons daarmode niets anders dan di\' meening Imnner lijdgenooten, der C.liristonen van de zevende en achtste eeuw, omtrent oene woning van de li. Anna en den M. Joachim, die door oen gevierd heiligdom was vervangen geworden en waar dus, naar men meende, de li. .Maagd moest geboren zijn. Tevergeels zoekt men eenig getuigenis tor gunste dezer bewering bij de kerkelijke sclirijvers van vroegere eeuwen. Wollicht ontstond zij uit de omstandigheid dat .loaohim en Anna, die aanvankelijk niel onbemiddeld waren, to Jerusalem, waarheen zij zich eerst van liotlilebom on later van Nazareth begaven ter bijwoning van hot Paaschfeest, oen eigen huis ter hunner besehikkiug haddon. {-2}

Hoe dit overigens wezen moge, zeker is hot dat de gevestigde en standvastige plaatsolijko traditie le Xazareth het heiligdom der Annnneiatie aanwijst als do geboorteplaats van Maria; dat de openbaringen, door godvruchtige lieden bij do vorplaatsnig van het 11. Huis ontvangen, nitih iikkelijk daaraan hot voorreelil van Maria\'s gc.-hoorte toekennen, en eindolijk dal do l\'ansen, na ijverig ondciv.dok dor plaatsolijko traditiën en der bedoelde oponbaringen, niot liebben goaarzolil mot de meeste stollighoid in openbare, door hen uilge-vaardigdo stukken, hnu zegel to Ikm\'IiIoii aan hot algemeen gehuldigd govoolon, dat Maria niel te Seplioijs ol\' Kloutheropolis, noch te Bethlehom, nooh to Jorusaloni ol elders, maar to Nazareth geboren is. (ü)

Ziehier eenige gotuigeuiss-on der Pausen: Julius II noemt hot Huis van l.orolo, dal vroeger te Nazarelli stond, «do kamer ol\' hel vorblijl waar do Allorzaligslo Maagd word onlvaugou en opgevoed.quot; (i) Sixtus V noeint

1 S. .ïn:in lgt;.inias( I)n lid\'¹ orttioiloxa ; cf. Orutio ] ile N;itati \\ irginis.

i he llotlamJisltïii zion in il l huis te Jerusaleiu Klerht!\' een tyilelyk gphunnl verbljjf: ^r.ilins oomtiii\'timi ilivirsoriutn t\'tiigt;se l■mlinllis.^,\' (\'t S, Joarliini, \'20 Marl. Aria Smirinnnn.

ff! Mgr Miüttn heeft in zijne (fromligc winlerlegging van een gclflgenheiilsbroclinrr-, door «len Fransr hi\'M .» sul omlrr N.i polei m ill u^r msiiireerd, w geviereinl liPtOOg.1, dat Nazarelli Alalia\'s gt¹ hoorteplaaIs is Het ^esi\'l:cifl, waarMJ heoogil weril \'zoo hnog mogelijk te iloen gfiiteii xv;tl ile keizer geilaan luul in hel l\'- lm^ iter 11. IMaalsen, h.nl lot titel : /. ,Iininiiir /.\'//(w i/. Suinh-Aniii

/ Jfrusnleni, devenue pmmléU lie la France tout fKmperew Xaiinleon III Kludc liimnriiiuc. De weilrrltggittg daarvan door .Mgr. MlsUn hOQlto\' l.u TtèS\'Stiinic Viwge eshcile iu\'c a Samvvili tm ,lt; .In iisiilrm IS(»a.

1) „f\'iimcra sive tlialanuis abi educala, ttbi ijisa Ilea!issima Virgo ronrrp^a, ubi ab angeio salutata Salvalorem saeinlorutii rerlo concepil.quot; Julius II, N\'o? I.\'.al,

liet II. Huis als «lid heilig woonvorlrek dour goddelijke Gclieimeii verheerlijkt, waarin de .Maagd Maria geboren werd.quot; (1) Cleinens VIII Hel op den aclilenvand van hel inarnieron monument dal hel II. llnis ie Lorelo omgccll, do inseriplie plaalsen : «Chrisliane Hospes. . . . Hic Sanelis-siina Dei Gonitrix in lucem edila est,quot; en vermeldt dus als een der titels, die dil 11. llnis eer hied waardig doen zijn in de oogen zijner vrome bezoekers, «dal de H. Maagd daar bel levensliebl heell aanschouwd.quot; Dezelfde Paus heslempell de 11. Woning, in bet ollieinm van hare verplaalsin-; naar I.orelo, vlakweg mei den naam van hel gehoorlehuis der Allerzaligste Maagd. (quot;2) lunocentius XII stelde opnieuw een onderzoek ui naar de wondervolle overbrenging en scbrcet\' in zijne hulle, waarmede bij een eigen Mis verordende voor hel leest der Translatie, «dal in deze II. Woning de glorievolle Moeder Gods en altijd Maagd Maria als de rijzende dageraad met hare roemrijke geboorte hlijdschap beeft aangekondigd aan geheel de wereld.quot; (3) Pins IX eindelijk verklaarde in zijn Aposloliseben brie! waarmede bij aan bel heiligdom te Lorelo hel recht van aggregatie toekende: «Mier loeh vereert men het üode zoo dierbare llnis van Nazareth, dat eertijds in Gali-laea gebouwd van zijne grondslagen werd losgemaakt en op wonderdadige wijze over eene groole uilgeslreklbeid van land en zee werd heengevoerd, eerst naar Dalmalie en vervolgens naar Italië; bel Huis, waarde Allerzaligste, van eeuwigheid voorbestemde en legen de erfsmet volkomen vrij bewaarde Maagd is ontvangen, geboren en opgevoed, en waar zij door den hemelbode als de genadevolle en de gezegende onder de vrouwen werd begroet.quot; (4)

Volgen wij thans —nu een beknopt onderzoek, waaraan we te dezer plaatse liever dan later eenige oogenhlikken wijdden, ons lot de overtuiging heeft geleid dal we Joaebini\'s huis te Nazareth veilig mogen liondeu voor bel gezegend verblijf, binnen welks wanden de II. Maagd werd geboren en hare

1, „Sicrmn culii\'tilmii, div.\'iiis mysleriis cuiiscnatuiii, in quo Vir^o .Maria nata luit. Sixl. N . quot; •J) „I|gt;sius anlcni N\'irginis iialali.gt; domus iliviuis iii\\«leriis const , ratu.quot; OU\'. TrausUl. alinac Diiinus Lanretaiüi\' . (\'Icuuiiis ^\'II1

.quot;gt;/ „StUjru\'.ii illii\'l cubiculum . ., ulii i-riinuin gloriosih.siiua M i lt;ilt;\'iiitrix uc Semper Virgo qiiasi nuioru consurgeiis inacclara Nativiialr sua gaudium aiiuunciavit u ui verso niumlo.quot; • gt; st Sucriisiinrld nili\'nii)/iniiis huniiDKic niyslcriii, Imioc. \\II.

i) ,,l lgt;i oiiim rolilur illa lautopere diliila Deo Domus Nazarctli, in Galilaea olim coudila, dein a Ininlumciilis avuijja . . . ubi Sam lissima Virgo aigt; ael«;iiio pracordinata, alt;: jiriinai-vae iabis omnimi iH-sria, est coneeptn, nata, edinata, atijUt\' :i «oclesli nu:;iio veluli gratia plena ct bene-dhta in\'.-r inuiieres salulala.quot; Lilt. Aposl. luier (mmiu -G -Aug. 1-Su-. Cl. 1\'ii IX Ada.

eerste opvoeding onlving, — de ontwikkeling dor geboiirlenisseii, die van Nazarelli\'s heilige woning uilgingen ol haar ten tooneele hadden.

Verborgen voor het oog der wereld leefde Maria dan voort in de schaduw van Jerusalems heiligdom ; de vricndiiuie Gods bij uitiiemendheid geurde er te midden liarer jeugdige, niinder iievoorrechte gezellinnen, als ccne lelie onder de doornen; der roos gelijk aan den zoom eener waterbeek geplant, prijkte zij er in den glans van baar bovennatuurlijke schoonheid. (1) hoor hare engelachtige zedigheid en teedere godsvrueht stiehlte en verblijdde Zij allen die Haar zagen en niet bet minst, gelijk we veronderstellen mogen, de hoogbejaarde profetesse Anna, die dag en nachl vastend en biddend den lieer in zijne vuorhoven diende. (2) Aldus bereikte zij den leeftijd, waarop men in Israel de dochters placht uil te huwelijken. Dewijl .loachim en Anna hunne dochter aan den dienst des heiligdoms hadden verbonden, kwam het niet hun toe, maar den priesters, die belast waren met do zorg voor al wat Gode was toegewijd, den levensgezel der 11. Maagd te kiezen. De keuze viel op deu godniinnenden Joseph. Evenals .Maria, zoo was ook hij van Davids geslacht en kon krachtens de wel een heilig recht op de hand der jeugdige erl\'docliter van •loachim, wier naaste bloedverwant bij was, doen gelden. Hij bevond zich in meer dan rijpen, doch nog steeds kraelitvollen leeltijd en was alleszins geschikt der teedere .Maagd de vereischte bescherming te schenken en door de nitoelening van zijn nederig bedrijl\' in baar onderhoud te voorzien. De opvattingen aangaande bedrijl en verrichtingen waren in Israel, dat steeds patriarchale traditiën bewaarde en liefhad, geheel anders dan die onzer dagen. Niet rijkdommen ol eereambten, maar de stam ol do lamilie was de maatstal, waarnaar do keuze zich richtte. Wie bet naast stond aan do familie, waaruit do Verlosser zou geboren worden, die was de edelste in hel oog dor Israëliclen; en den adel, waarop God boven alles prijs stolt, heiligheid en deugd, bezat Joseph, die door don 11. Geest in doScbrilt als de recblvaai digc wordl geprezen, gewis lu hooger mate dan eenige andere onder de toen levende zonen Israels. (M)

aan het huwelijk, werd de bruid aan hare ouders oi\' bloedverwaulen teruggoselioukeii, die haar naar de ouderlijke woning geleidden en iu-lusschen zorg droegen voor de toebereidselen lol hel huwelijk, Hel/.ij men mcl Gedrenus aanneme dal de ouders der 11. Maagd reeds ten grave waren gedaald, toen zij deu leellijd van ell jaren bereikt had, ol dat Maria zich nog eenige jaren in hun bezit mocht verheugen, altijd blijll het zeker dal zij na hare verloving naar de ouderlijke woning Ie Nazareth terugkeerde. In stille ingetogenheid leefde /.ij daar voort, hare oogenblikken binnen de veilige muren van haar zedig verbiijl verdeelend lussehen gebed en bespiegeling en huiselijke werkzaamheden, nu en dan hare schreden richtend naar de dichtbij gelegen bron, waar Nazareth\'s doehlereii gewoon waren het water te putten, of naar de synagoge, waar zij voedsel zoclil voor baar godvruchtige overweging.

Aldus verbeidde zij het tijdstip, waarop haar vlekkelooze reinheid in het maagdelijk huwelijk met den voor haar lieslemden bruidegom een veilige bescherming vinden zou. Blakende van Helde jegens de teedersle der deugden toch, had zij reeds op zeer vroegen leellijd de lelie barer maagdelijkheid Gode ten oll\'er gewijd, en de II. Joseph, zij was er uil goddelijke ingeving ol\' door wederzijdsehe mededeeling zeker van, deelde hare gezindheid. (I)

God bereidde zich inlussclien lol de voltrekking van hel wonder der wonderen, dat der Maagd een haar waardigen zoon en den Zoon Gods een Zijner waardige moeder schenken zou, want volgens het treilend woord eens kerkvaders behoorde eene maagd slechts een God lot zoon te ontvangen en mocht Gods Zoon slechts eene maagd lot moeder hebben. Der maagdelijke spruil van Joseph\'s stam moest thans de goddelijke bloem worden geschonken, waardoor Nazareth\'s nederige woning zon worden verheerlijkt boven allo paleizen der wereld en de naam der bloem van Galilaeas steden een geheel nieuwe beteekenis zou erlangen.

„In zosdo maamlquot; — namelijk van KlisabolU\'s woiulenladigü onlvanginiis, - dus luidt in edelen eenvoud het Ireffeml verhaal «lor 11. Schrift, „in de zesde maand mi werd do «ngol Gabriiil door (to«l gezonden naar eene stad van Gaiilaea met name Naziireth, tot eene maagd, die verluoid

(t) Aldus de i! Uieronyinus, ilc II. Augustiniis, «le II Petrus Uatnianns, enz. llierouytnns roept «ten goddeloozen bestrijder van Maria\'s nuagdclijldieid llelvidius toe: dat niet enkel Maria, maar ook de 11. Joseph immer maagdelijk gebleven is, opdat de maagdelijke Verloss«\'r uit een volkomen maagdelijk huwelijk zon geboren worden. ,.Tn di«\'.is M.ir.am vlrgineni non perman-sisse: ego rnilü plus vindieo, c\'.iam ipsum losepb virginem fnisse per Mariam, ut ex virginali coniugio virgo Kilius nasceretur.quot;

was aan een niun van hel hnis van David, Joseph grhoeton, en de naam der uuiagd was Maria.

„Kil tot liuar binnengetreden, ziide de engel : Wees gegroet, genadevolle; de Heer is met u; de gezegende zijl gij onder de vrouwen.

„Toen zij dit gehoord had, werd zij ontsteld door zijnquot; tale en dacht hoedauigdie groet wezea mocht.

„ Iquot;. u de engel zeide tüt haar: Vrees niet, Maria, wint gij hebt genade gevonden bij (lod; zie, gij zult ontvangen in uwen schoot en een zoon baren en zijn na un zult gij Jesus heeten. Deze zal groot zijn en de Zoon des Allerhoogsten genoemd worden en (iml de lieer zal Hein den troon se hen ken van zijn vader David, en heersciien zal Hij in Jacob\'s huis in eeuwigheid. En zijns rijks zal geen einde wezen.

„Maria zei.Ie echter tot den engel: Hoe zal dat geschieden daar ik geen man kenne?

„En de engel antwoordde en sprak tot haar: de H. (ieest zal over n komen en de kracht des Allerhoogsten zal u overschaduwen. Daarom ook zal het Heilige, dat uit u geboren zal worden, de Zoon Ciods genoemd worden. Kn zie uwe bloedverwante Klisabelh, ook zij heelt een zoon ontvangen in haren oud\'rdom, en de/.e is de zesde maand van haar die ouv nn htbaar werd ge-heeten. Want bij God is geen woord onmogelijk.

„Maria nu zeide: Ziehier de dienstmaagd des Ileeren, mij geschiede naar uw woord. Kn de engel verliet haar.quot; Lue. I : 20 — 38.

.\\;iu\\vt\'lijks was hot heslisscml woonl van ilc lippen dei\' gczc^ontlo ge-vlociil ol het gelioim dor Moii.schwoitlin^ weid vollfokkcn. He teodersle liefdo jegens do zuiverheid 011 do onkreukbaarsle Irouw aan dis gololte, waarmede zij liaur (lode ten oll\'er iiad gewijd, sproken er uit de aanvankelijke aarzeling van do voorzielitigste der maagden, liet scheen een wijle als had zij de hoogsle waardigheid, waartoe eene stcrvelinge kon worden verhoven, willen weigeren, indien zij niet kon worden aanvaard tenzij ten koste van eenig verlies haror zedelijke volmaaktlioid. Treilend block dus uit die aarzeling hoezeer zij den lol\' verdiende haar dooi\' de eeuwige Waarheid zelve gegeven, die haar openlijk zalig prees, niet onkol omdat zij den Zoon Gods in haren sehoot, maar bovenal omdat zij Hem steeds in haar harte bad gedragen ! cKnisebe geheimen des Christendoms!quot; roept terecht de beroemde liossuet hier uit, «hoe zuiver moet men zijn om u te kunnen verstaan ! Maar hoeveel te meer behoort men het te wezen om a te doen leven in zijn wandel door de oprechte beoeleniiig der christelijke waarheden!quot; (1)

liet woord der toestemming door God van haar gevraagd eu verwacht, die Mij bad voorbestemd en uitgelezen tot zijne medehelpster in liet hoogsle gewrocht der zedelijke orde, in het verlossingswerk, heelt geklonken, de Hemelen hebben zich geopend, de wolken hebben neergedauwd den Ileeht-vaardige; de .Maagd door Isaïas voorspeld heelt ontvangen, en de aarde verblijdt zich in het bezit eener nieuwe F,va, in wier rcinen schoot de Schepper des levens zich met hel gewaad onzer steiTolijkheid omkleedt. Van den opgang der zou tot haren ondergang zal weldra tijdens de heiligste

iKiudcling, die er op aarde kan worden vcrriclil, telkens worden beleden en verkondigd lie¹, geheim dor diepsle vernedering, dcü\'/.eHVei\'iiieliging van Cods Zoon, en levens dal der hoogste verhelling, die aan ecu sterveling kon worden verleend. Ik (jdoof, dus belijdt, telkens, op den dag dos llecren, Christus\' Kerk alom de geheimen van maleloozo vernoilering en van wondervolle verlielling, die Nazareth\'s slil verblijl\' hobhen geheiligd, «ik gelool in céneu Meer Jezus C.hristns, den eöniggeborcn Zoon Gods, en nil den Yïuler voor alle eenwen geboren i God van God, liehl mui licht, waiuachligen God van waarachligen God, geboren en niet gemaakt, mcdczellslaudig mei den Vader, door Wicn alle dingen gemaakt zijn, die om ons meiischen en om ons beil is nedergedaald int den Hemel en bel vlecsch hoed aangenomen door den Heiligen Geest uit de Maagd Maria en die is mensch geworden.quot;

El\' INCAIINAÏIS r.ST l»E Sl\'IHITü SaNC.TO KX MaIHA VincisK kt HOMO l\'actl\'S EST.

Hel verwonderlijk rijke wcelscl van leiion en verriebtingen, waaruit van nu al\' Maria\'s leven zal heslaan en waarvan de gouden grond word gevormd door liet goddelijk moederschap, mag ons nicl .verleiden om ons van Nazareth\'s

Herinneren we ons dus slechts hoe Maria van hier op de vleugelen barer liefde tol God en harer liefde lol den naaste naar .Indaea\'s gebergte spoedt om er in hel priesterlijke Hebron, niet lellend op de verworven waardigheid en den onemdigeu afstand, die den Vootiooper van den Verlosser scheidt, hare nicht Elisabeth te dienen. Weldra keerde zij weer naar bet geliefd Naziirclli, doch andermaal moest er eene reize worden aanvaard. Hel zij genoeg Uktiii.kiibji te hebben genoemd. Davids Zoon, hot Heil der wereld, was geboren. Herders en heideuen hebben Hein aangebeden, maar do maebtigen Israels staan Hem naar hol leven. De tccdere voelen der reine Moeder-Maagd hetreden hel harde pad der ballingschap en zij zoekt een g:\\siviij oord voor haar goddelijk pand in het bijgeloovig Kgypte. Dan steeds /.jjn dc schiinbare zegepralen iler goddeloozen slechls kort van duur. «Sin op, neem het Kind en Zija Moeder en ga naar bet land van Israel, want zij, die luit Kind naar het leven stomicn, ziju niet meer,quot; dus klonk hel blijde bevel van dc lippen des engels .hisoph le gemoet. (1) Kn met bet goddelijk Kind, dat thans zijn negende levensjaar was ingetreden, mogen Maria en .losoph zich wederom vestigen binnen de gehelde woning.

tol spaarzaiunlieid. Mcu vcrguiine ons ilus dal we .slcchls aaiislippcn, iiicl vci\'lialcu. Van Nazarclli nil toog liet heilig gezin inel liet godileiijk Kind, toen liet den leeftijd van twaalf jaren had bereikt, tenipelwaarts. l)e smart toen geleden verlevendigde voor Maria\'s geest de profetie van den grijzen Simeon, die spoedig na Jezus\' geboorte ter heilige plaatse had gewaagd van hel zwaard dal hare ziel zon doorboren, en wees haar heen naar de zware oilers, die van haar moederhart zouden worden geëisehi ; maar ook de weelde hij de blijde wedervinding genoten, deed haar, door de donkere nevelen der toekumsi heen, de glorie des WiTezenen ontwaren. Teruggekeerd Ijinnen de veilige wanden van Nazareth\'s huis werden daar jaren en jaren doorgebraehl van zoete rusl en hemelsch genot.

Tot den leeflijd van dertig jaren wilde de goddelijke Zaligmaker dal nede-i i- verblijf heiligen met zijne tegenwoordigheid en het lol leersehool wijden der les van waaraehlige levenswijsheid, die de wereld meer beboclde dan eenige andere. Die les luidde: Er i;i\\ai mjiiiiitls ii.lis ; «En hij was hun ondei\'danig.quot; Ene. 11 : .\'il.

lien diepen zin dier les erken! de Ghrislen, al zal hij dien nimmer ten volle begrijpen, die geloovig de knieën buigt telkens als hij ter kerke het liirnnialiis csi, cl Ikiiiih furl its est verneoml. Een mensebgeworden God is onderdanig aan zijne moeder en aan zijn pleegvader, en dat is hel eenige, wat bet Evangelie ons van het onvergelijkbaar langdurigst tijdperk zijns levens te melden heelt. En waarin bestond de beoefening dier langdurige onderdanigheid ; In de meest gewone veiTieblingen van het dagelijksehe, naar der mensehen opvatting hoogsl onbeduidende leven. Wal loeh is er in liet gewone huiselijk verkeer, m het nederig bedrijf van den handwerksman dat de aandaeht verdient? (I) Eilwendig besehonwd hadden de handelingen daar vernclit Intlel waarde, maar de volmaakle, de goddelijke gezindheid, die dat seliipibaar onbeduidende bezielde, sebouk aan elk dier handelingen oneindige waarde.

Welk eene leering voor ieder van ons ! Met hel uitwendige, niel hel lichaam mijner werken, maar hunne /iel. dal is de gezindheid waarmede men ze verrirlil, adelt ze. (\'.ij, die nieenl meer dan anderen uw leven te wijden aan gewiehlige bezi-beden, lel uwe uren en bereken hoevele er onder die uren zijn, welke gij genoodzaakt wordt aan uwe bezigheden Ie onttrekken. Zoek mei Je/ns Gods wil in alles en allijd en de volmaakle gezindheid uwer

(1; Noune bic rst laliri Blius ? Jlatth XIII . .\'il. Nonnt bit (.\'st (aber, (ilius JIariw ? Marc. VI ; :j.

ziel zul evenzeer de uren uwer rust als (lie uvver inspanninj; kuimen lieiligen. 01\' zou liet derligjarig verhorgen leven va» Gods Zoon soms minder volmaakt, minder heilig, minder Gode welgevallig en verdienstelijk zijn geweest dan de weinige jaren, die Hij wijdde aan zijn openlijk optreden? \\Narc dat zoo, dan liad de eeuwige Wijsheid ongetwijfeld haar aardsehen wandel anders geregeld.

Doch in Nazareth\'s woning ontspringt niet slechts de bron die vrucht-haarheid en verkwikking uitstort over het leven der enkelen, er werd ook een geneesmiddel bereid voor de diepe wonde, die de alle orde verstorende zonde aan do maatschappij veroorzaakt. De twee groote zaken zonder welke alle ordelijke maatschappij, zoo huiselijke als openbare, onbestaanbaar igt;, hel (l.\'iay en de oiiilcrdanidlwiil, moesten beiden hersteld, geregeld en geheiligd worden, Ken oneindig meerdere, do menschgeworden Zoon Gods, onderwerpt zicii aan oneindig minderen, en Hij stelt zich met de geringsten ouder de geringen op éene lijn. Aldus voert Hij het gezag terug tot zijn goddelijken oorsprong en scheukt Hij aan de onderdanigheid eene waarde, welke zij nooit te voren bezat.

Hoe diep die wonde was en welke zorg hare genezing eischte, blijkt uit het geneesmiddel zeil\'. Eene enkele opmerking lichte dat nader toe. Iloovaar-dij is het groote euvel der zondige inenschheid. Daar nu verreweg het grootste deel der mensehen zich tegen wil en dank gedwongen ziel zijn leven in den toestand van onderworpenheid en gering geschatlen banden-arbeid door te brengen, zoo heelt de Zoon (quot;lOils verreweg bet grootste deel zijner jaren in gelijken nederigen toestand willen doorleven. Hij, die de aangeboden koningskroon weigerde. Hij greep het gereedschap des werk-nians en adelde met zijn handenarbeid en met zijn zweet den werkenden stand en predikte met een jaren lange daad van boe luttel heteekenis het is voor God en voor wie God zoekt, ol men handwerksman zij ol koning, onderdaan ol\' heerseher. Waarlijk! zullen de gevaren worden geweerd, waarmede duizenden en duizenden in hun gestadig toenemende en door booze raadslieden listig geprikkelde onlevredenheid met het lot der ariiaukelijUiei\'l en onderdanigheid, des harden arbeids en der gering gesehatte werkzaamhrkl hun toebedeeld, de openbare maatschappij bedreigen, dan moet er door allen heil gezocht in bet nederig huis van Nazareth. Wie iels meent Ie wezen in de maatschappij, \'nj leere Jezus eerbiedigen en beminnen in zijne minderen, en wie minder zij, hij achte zieb niet beter dan zijn goddelijken Meeslei

Miinr l)c^evrn wij ons niet verder in de poillooze diepten van .Iczns\' ver-Itorycii leven, dat ton allen tijde der godvruchtige overweging onnitpnttolijke blot licelt gost\'lioiiken en Nazarotii\'s nederig verblijl tot oen lustoord liool\'t gemaakt voor de godminnende zielen. Wagen wij liet ook niet de lieilighoid te schotse\'ii die daar bloeide en geurde in hot heiligst gezin dat ooit de narde bezal; hoe eiken dag de goddelijke Verlosser daar met het toonomen zijnor jaron steeds meer zijne goddelijke volmaaktheden openbaarde, en hoe Maria on Joseph zieh ia gestadig toonemondo mate vormden naar zijn goddelijk beeld en gelijkenis. Herinneren we ons liever, hoe tie engel des doods den drempel der heilige woning oversohreed en het hoofd van hel verheven gezin ter eeuwige ruste nilnoodigde.

Joseph, do man naar Gods hart, hel waarachtig toonbeeld des mans op elk, zoo huiselijk als maatschappelijk, gebied, had zijne levenstaak volbracht en vleide zich neder op het slorlbod. Eenvoudig en oprecht, niets beoogond d;in zijn plicht, altijd gelronw en volhardend, hetzij hij met de vriichten zijns arbeids het broud des levens voedde, ol liet heil dor wereld legen zijn belagers bcscluTinde, had hij gestadig zijne verdionslon vermeerderd, en mocht luj welgemoed terugblikken op een leven, even arm aan woorden als rijk aan daden, en uitwendig onbeduidend, maar van onschatbare innerlijke waarde. IU verdienstvolle leven werd thans in Nazareth\'s woning bekroond met den hemjih\'iiswaardigston dood, die ooit aan eenig sterveling ton deel viel. Of wien werd hoi vergund om als hij, door de leederste zorgen van de Moeder des llecien omringd, in de omhelzing zijns Verlossers, dien hij zijn Zoon mochi lieden, den geest te geven? Wel hem, wiens einde, al zij het minder bcvooiTOcht, ton minste biriin n;iar den duod van dezen reohtvaardige gelijkt, dal zijne ziel in de liefde des Verlossers en zijner 11. Moeder het stodclijk leven mag verlaten 1 (1)

1)iy■■ scheiding moest later van eene andere worden gevolgd. Allengs toch genaakte liet tijdstip, waarop de Verlosser zijn openbare loopbaan zou aan-vaarden en de ouderlijke woning verlaten.

gt; sl rhts eenmaal vinden wij door dr Evangelisten, na \'s Hoeren verblijf in de wie-aijn en zijn eerste wonder op Maria\'s bede verrichl, melding

I II • t; va \'■ • «lood ilt;i *■\'.ktT lie 11. Kjiipbaniu» stelt hel k-irt na de wtdcr-

v.- • ♦ i:. i • ■ in iaat h-m e : iecrijd bef iken vaa 8J jaren. Zonder eenigen twijfel

• v. \\ ■ r \' «iis\'igt;|.nil;aar njitr^den, en gMyk de ü, Ki\'iiibauius uitdrukkclyk

gemaakt van Nnzarcih en liclgcne zij ons veHialeu verklaart volkomen het diepe stilzwijgen, later door hen omtrent Nazareth bewaard. In den aanvang toeh zijner prediking richtte de Heer zijne schreden naar de siad, waaraan de teedersle handen en de zoetste herinneringen Hem verhonden en die Hij gelnkkig wensehte te zien hoven alle steden Israels. In den hijzonderen nadrnk, waarmede (!(gt; Hvangelisten telkens Xazareth kenscludsen als de imliin, de vaderstad des Heeren, ol als ilc pluals waar Hij werd opneracd, weerklinkt Jezus\' helde. (1)

Vernemen wij inzonderheid van den II. Lucas hoe Jezus\' liefde met oudank-haarheid werd beantwoord en zijne inzichten door de veihliudheid en den onwil van Nazareth\'s hevolkin^ verijdeld werden. (2)

«Jezus kwam dan te Nazareth, waar hij werd opgevoed, en trad er, gelijk Hij genvoon was te doen, op den Sahbathdag de synagoge binnen en stond op om te lezen. Hem werd liet hoek toegereikt van den profeet Isa\'ias. Hij rolde het open en vond de plaats, waar geschreven staat: De Geest des Heeren rust op mij, want Hij heelt mij gezalfd; Hij heelt mij gezonden om den armen de hlijde boodschap te hrengen en de vermorzelden van harte Ie genezen ; om den gevangenen verlossing te schenken en den blinden hrt gezicht; om de verdrukten in vrijheid te stellen; om des Heeren welbevallig jaar en den dag der wedervergelding aan te kondigen. — Kn toen hij het hoek wederom had opgerold gal hij hel aan den dienaar en zetle hij zich neder. Kn aller oogen waren in de synagoge op hem gevestigd.quot; De Verlosser verklaarde nu dal de profetie van Isaïas heden in vervulling was gegaan en dal Hij zeil de Messias was door den profeet in de voorgelezen woorden geschetst. En allen gaven Hem aanvankelijk getuigenis en waren verwonderd over de woorden van gratie, die er vloei len van zijne lippen. Doch loon de Veiiosser de geheime gedachten van sommigen heant woordde, die meenden dat zijn nederige stand en schijnbaar geringe afkomst niet Mrookten met den aardschcn luister, waarvan men den .Messias omgeven wensehte, en dal men overigens wel reeds veel vnn zijne wonderen had gehoord, maar daarvan tot dusverre weinig ol niets te Na/.arelh had gezien ; toen Jezus wees op hunne ongeloovige gezindheid, die hen bdelle zich een juist denkbeeld te vormen aangaande den waren aard en de strekking van

tl) Venims in palriam suain. Matth. XIII: .\'»1. — Aliiil in jiatriam snain Marc. VI 1 — Kt vnnit Xazarcth, ul i oral nutritiiH. Lur. 1\\\'; Ifl. — Vgl. Nemo j-iophi ta an» plus » si in ])atiia sua, l.uc. IV : 2».

hot rijk dos Mossias, rono Ro/indlieid bovendien, waardoor Hij weerhouden word daar dezollde wniuiei-en te werken als elders, (oen aclillen Nazareth\'s aanzienlijken en verlichlen zich beleedigd en in Imu wrevel ruiden zij de altijd onheslendige menigte tegen lh ,n op. «En allen ter synagoge weiden dit hoorende van graniscliap vervuld. Kn zij stonden op en zij voerden hem Luiten de stad tot den steilen rand van den borg, waarop limine stad gebouwd was, om hem vandaar in de diepte neer te storten.quot; De lieer verijdelde eehter bun boos opzi\'t ; midden door de onstuimig dringende schaar been-gaande, verwijderde Hij zich. «En hij bega!\'zich naar Gapharnaum, eene stad van Galilaea.quot;

Naar bet schijnt is .Maria niet terstond den lieer gevolgd. Wellicht verbleet zij nog geriiiinen tijd, althans doorgaans, te Nazareth lot troost en opbeuring van \'s llecren getrouwe volgelingen, die er ongetwijfeld waren onder bare verwanten en onder de overige inwoners dier stad. Aldus was dan intusscben ook te Nazareth hel treurige woord bewaarheid : «Hij kwam in het zijne en do zijnen hebben Hem niet ontvangen.quot; In propria venil el mii ruin imu rrrrprrunt. Voor weinigen een leeken van opstanding en heiliging, was Hij voor velen een leeken van val, een steen des aanstoots en der ergernis. (1)

De ongeloovige gezindheid, waardoor de bewoners van Nazareth zich de gillisten en wonderen, Inin door Jezus\' liefde toegedacht, onwaardig maakten, hebben zij na \'s Heeien beengaan niel algelegd. (H) Uil niets toch blijkt dat zij later eenig leedwezen hebben betoond over de gruweldaad, die zij aan den Heer zouden voltrokken hebben, had Mij zoll hun boozen aanleg niet verijdeld. Mini afkeer van den Zaligmaker schijnt gestadig nieuwen prikkel te hebben gevonden in de weldaden, die Mij tc Uapliarnaum en overal elders

.M\'ii wijNt op drie kiluiiH\'Ins ulgt;tuii l ten \'.uiilrri van Nazarolh dn plaats aan, waarheen de N.i/.iriMMTs den Verlosgt;(r v()..rlstinvdcii, om Him langs de steile rntseiiilio daar zijn in de diepte neer tt: werpen, en noemt die pU-k don Snltus Dinnini , in de .Miitdüleeuwen heette nien tiaar Sant Vos/re S. rinriir. Ilii hter bij de «lad, eveneens ten zn ilen, heelt men e.\'iie kerk toegewijd aan de !l. Maagd onder den naam van s„niii Miiriu illt;l lunnr, O. 1.. V. der Vreeze. I)e traditie wil ilat de II. Maagd, op het herieht van d- n aanslag tegon tiareu gotldelijken Zoon toesnellend, nie\' vrder vermoeht te ga.m dan tot ih r - plaats.

(i) Kt non tent iIji vii;nle, m;;\'tis propter i.ierolutilalem illornui MattU. XIV: i,tS.

in Galilaea verspreidde; allengs nam fkv.o hot karakter aan van gevostigden haat tegen Christus on liet (Christendom. Wij mogen dit hosliiilcii uit het-genc de II. Kpiphanins ons meldt, liij zeul namelijk dal Nazareth tot de tijden van Coiistanlijn den Groole uitsluitend door Joden word bewoond, die geen anderen dan don Israëlitischen coredienst duldend steeds de oprichting van een chrislolijk heiligdom hadden helel. (I)

Al verhinderde deze onverdraagzaamheid de openbare verheerlijking der h. woning, zij hohoedde haar van de andere zijde tevens tegen de smadelijke onleering door de Heidenen aan de heilige plaatsen te Jerusalem en te Hethlehem gepleegd. Te Jerusalem loch liet keizer Hadriaiuis, toen de Joden na de verwoesting der heilige stad gepoogd hadden zioli te hereenigen en tegen de Uomeinen op te staan, zooveel mogelijk alles, wat den Jood en den Christen diorhaar was, ontheiligen. Ter plaatse, waar hel Sanelum Sanetorum des tempels stond, werd het standbeeld des keizers opgericht. De grot van het II. Oral\' werd volgeworpen en daarboven plantte men de beelden van Jupiter en Venus. Te Bethlehem werd hoven de grot een heilig woud aangelegd ter eere van Adonis en in de grot, waar de Zaligmaker geboren werd, vierde men Ireurpleclitigheden rondom hot beeld van Venus\' minnaar. Tegen dergelijke heiligsehennende gruwelen bloei Nazareth\'s heilige woning bewaard. {\'2)

Hoe afkoerig Nazareth\'s bevolking /.icli hebbe beloond van het Clirislemlom, altijd waren er evenwel eenigen, dio de heilsleer in stilte beleden, liet II. Huis, dal nog eenigen tijd door de II. Maagd werd bewoond en later hoogslwaarsehijnlijk in hot bezit barer verwanten bloei\', bood den \\postelen die, naar do traditie verhaalt, meermalen derwaarts kwamen, een gereed vorblijl\'. Zoo gesehiedde hot, gelijk Tnrsrlliiins terecht opmerkt, dat de heiligheid dezer plaats steeds don geloovigen bekend bloeiquot; cn niiinner geh|el verwaarloosd werd. (3) De hooge voreering, welke de Aposlelon dos Heeren jegens de h. woning koesterden, bewoog hen er een altaar op to riehlen en haar door de viering der goddelijUe geheimen lot een verborgen heiligdom te wijden. Hierdoor werd do belaiigslelling der ChristeiKMi in de dierbare plek niet weinig verlevendigd en bestendigd.

Ab Ailriani teinporibus usquo ad imperium (\'onslaniini, per annos ciri\'ilor ^p.iluin octogiuta, in Iono resurroctioiiis simulacnnn .Tovis, in (irucis rup\' slalua ex mirinort\' \\ (mm ris ;i gentibiis posita colebalur; Uflhlch-m augusti.ssiinum lo(Miin lurus iininiiuai)a1 Ailoiiidis; »\'i in speen ubi Htioudam Christus parvnlns vagiit, Veneris aui.isins plangebalur. S. llicrnnvm. Kp. \'•\'•ml Pauiiuiuu.

(.\'■{) Horalii Tursellini I*oii»ani e Socielate Jesn Hisloria La u rota nu. Lib I, e.1.

D:tn, weldra ^ou or oen tijdstip aunbrokon, waarop hoogc luister en opou-hare veriieerlijking aan deze heilige plaals zonden ton dooio worden.

Do H. lieiena tooli, do moed\'T van Gonstantijn den Groole, den eerster chrisicn keizer, begaf zioh in o-l\'ó naar het H. i.and. Eerst bezoelit zo Botlileliem en .lerusaleili en vervolgens nelittc zij hare schreden naar hol nederig .Xazarelh. Daar Galilaea meermalen door aardbevingen geteisterd was geworden, zoo vond zij de stad verwoest en de heilige woning van pnin-lioopen omringd. Deze werden weggeruimd en woldra mocht de vrome vorstin liet ongeschonden gebleven huis dor H. Familie binnentreden. Diep onlooerd aanschouwde zij do eenvoudige muren, hot aarden vaatwerk eu nederig huisraad van hot gezegend verblijf en aanbiddend knielde zij neer, hare lippen drukkend togen den grond, dien de Verlosser der wereld liad hetredon. Aanvankelijk meende zij alles in den.\'.elfden toestand te laten, waarin zij hot gevonden had en er slechts het altaar, welks steenen daar verspreid lagon, weer. op te richten, liet verlangen echter om do heilige plaats zooveel mogelijk togen den verwoestenden invloed der elementen te boseliulton, dood haar van besluit veranderen, /.ij liet dan een luisterrijken eu prachtvol Ion tempel bouwen boven het II. Huis en zijne grotten, en go-laslte dat aan den marmeren gevel der basiliek hol beknopte, doch beteeko-nisvolle opselirift zou prijken : iim-x f.st aiiv k qua primo jac.iü.m est ikjmwai: smiiis re mi a mi:m lm , «dit is het heiligdom, waar de eerste grondsteen werd nolegd van het heil der wereld.quot; (1)

Vui nu al vo iral stroomde, niet slechts uit Azië en Afrika, maar ook uit luiropa een tal van vermaarde of aanzienlijke bezoekers herwaarts.

Wij noemen bij voorkeur slechts den 11. Hieronymus, die. van zijn jongeren broeder l\'aulinianus en andere kloosterlingen vergezeld, in 386 de h. woning bezocht. l)o H. Paula, Scipio\'s edele afstammelinge, volgde, in liet gezelschap van baar heilige dochter füistochium en van eenige godgewijde maagden, haren liciligon leormeestor, of liever zij snelde hem van het vurigst verlangen hoziekl vooruit, linie, dus schrijft do 11. Kerkvader, nlo ilincre percuciiiiil .\\(izatflli. nuliiciilnw Dumini. «Vandaar,quot; namelijk uit de vlakte van Esdrelon, «snelde zij haastig voort naar de stad Nazareth, de nederige voedster dos llooron.quot; (2) De 11. Hieronymus beschrijft ons den toestand, waarin hij hot Galilaeisch berg^ladje vond in dezer voege: «Nazareth,quot; zegt hij, «waar

Clirislus heeft gewoond is een vlek in Galilaea; liet heelt eene kerk tei\' plaatse waar de engel tot de 11. Maagd binnentrad om haar de blijde boodschap te brengen; maar ook heelt bot nog\' eone andere kerk, waar de Heer is opgevoed.quot; (1) Hoe stellig en bepaald Hicronymns\' getuigenis zij aangaande Nazareth\'s voornaamste heiligdom, even on/.eker is hel wal hij bedoelt met bet andere heiligdom. Wellicht was dit laatste de zoogenaamde werkplaats van den H. Joseph, die men laler in eene kapel herschapen beeli ; oudtijds stond daar een prachtige kerk, waarvan slecbls een enkele muur is overgebleven. Wat er omgegaan zij In bet gemoed van Bethlehem\'s kluizenaar toen bij de h. woning betrad, laat ons zijn stelregel vermoeden ; Adorasse uhi steteninl pedes Domini pars fulei est; «Aanbiddend neer te knielen waar de voeten des Heeren hebben gestaan, is oelening en versterking tevens des gelool\'s.quot; (2)

Hoe de H. Paula zich daar in godvruchtige overwegingen zal hebben verdiept, zeggen ons de uitdrukkingen door Hieronymus bewaard, waarmede zij haar gemoed uitstortte in Bethlehem\'s grot: «Ellendige en zondige, die ik ben,quot; dus riep zij uit, «ik werd waardig gekeurd de kribbe te mogen kussen waarin de Heer In kinderlijke gestalte lieel\'t geweend ; en bidden mag ik tei heilige grot waar de H. Moeder-Maagd den Heer het sterfelijk leven heelt geschonken !quot; (3) Ook Nazareth\'s heilige woning, die vervuld was van de zoetste herinneringen aan Jezus\' jeugd en verborgen leven, moet zij zonder twijfel met de tranen der teederste aandoening hebben besproeid, van wiet reize door het H. Land de 11. Hieronymus, dien de overvloed van hetgene hij te vermelden bad tot beperking dwong, verzekerde : «Kerder zou mij tijd dan stoiïe ontbreken, wilde ik schrede voor schrede alles beschrijven wat de eerbiedwaardige Paula met een (mijemeen gehoj heelt bezocht. (4)

Omstreeks 600 werd de b. woning bezocht door den Italiaanseben pelgrim Antonimis van Piacenza en door Arculf in 068. Adanmainis hood Alfred, den koning van Nortbumherlaml, de beschrijving aan van hetgene Arcnll in het II. Land gezien bad. lildrukkelijk maakt hij, over Nazareth sprekend, mei-

(1) Est Nazareth, ubi Christus viculus in Galilaea, habelque-ecclesiam in loco quo angelus ad beatain Mariam evangelisaturus intravit, sod ei aliam, ubi Dominus »•«! nutritus Hieron. I)lt; loci.s Uebr.

(3) l-^t ego, misera at(jue peccalrix, digna sum iiulicata deosculari praeaene, in quo Dominus parvulus vagiit, orare in spelunca, in qua Virgo puerpera Dominum fudit infantem! Hieron Epitaph. PauUic,

(4) Dies me prins ((uiim sermo deficeret, si voluero cnncta percurrere (juae 1\'aula vcm rabilis fide incredibili pervagata est. Hieron. Kpitaph Paulav.

ding van hel II. Huis in deze kerk. als hij zegt : «Ecclesia est in eo loco, a hi ilia fncral coiisliutla domus, in qua Gabriel arcliangelus ad Marinm iiiUirssus esl.quot; linim oen halve eeuw later verhaalt ons de H. Willibaid, die in 7\'28 derwaarts toog, dat liet dierbaar heiligdom meermalen in gevaar verkeerde van door de ongeloovigen verwoest te worden ; de Christenen redden hel echter telkens door het aanbieden vaneen aanzienlijke geldsom. (1)

De Oostersche keizer .loamios 1 Zemiscès toog in 97i naar Syrië en verscheen toen ook met zijn zegevierend leger te Nazareth ; bij heroverde het en spaarde zijn inwoners uit eerbied «voor den heiligen groet dien de engel daar aan Maria beeft gebracht.quot; Steeds meer werd Nazareth bedreigd en verontrust door zwervende borden, totdat het op het einde der li\'¹\'\' eeuw in do handen der Saracenen viel, die hel deerlijk teisterden. Vandaar dat de Angelsaks Sanculf, door wicn liet heiligdom in liet begin der -IS\'¹\'\' eeuw bezocht wei\'il (1102), kon melden dat bij de prachtige kerk in een toestand van verwoesting had gevonden.

Weldra echter gal een der roemrijkste en edelste helden van bel Westen blijmoedig gehoor aan de vermanende stem van Paus Urbanus II, die de Ghiistenen in 1096 aanspoorde dat zij Imlp zouden brengen aan hunne verdrukte geloolsgenooten in het Oosten en de heilige plaatsen ontweldigen aan de ongeloovigen. ïancred, do dapperste ouder de dapperen, plantte den standaard des kruises te fietldehem, verrichtte wonderen van beleid en moed bij Jerusalem\'s verovering, toog zegevierend voort en rustte niet alvorens bij geheel Galilaea had veroverd. De edele kruisridder trachlte, zoodra bij lot vorst over dit gewest was verheven, Nazareth op te beuren uil zijne vernedering, hel met eere en luister te omringen en er een tot dusverre ongekende welvaart te doen heerschen. Hel geschonden heiligdom, Helena\'s lempel, werd hersteld en de aartsbisschop van Seylhopolis, het tegenwoordig fieisan, werd uilgenoodigd hier zijn zetel te vestigen.

Dit tijdperk van voorspoed werd echter weldra wederom door zeer zorgwekkende gebeurtenissen gevolgd. Keni^e tientallen jaren na Tanered\'s dood (- - 11 li) werd Nazareth met algelieelen ondergang bedreigd, toen in 11S7, np een mijl alstaiids slechis van de stad, hel leger der kruisvaarders dermate iu de vlakte van Ilitliu door Saladin (2) geslagen werd, dat de Chris-

(I) In A et is SS (Iritinis S. Urnrdiili I. IV „llbni Chrlstiani homines,quot; zegt hij, „saqe .1 i hjar.ilianl a piigunis (inando ram v(j|ebant (lï\'.slruor»\',quot;

J S«lalt;lin, i s.iliih Kililin, tl. i Heil der ri ligio, was Jusul, tip zoon van Eyub dtn

lenen tegelijkertijd liet H. Kruis, hun koiiinp;, de H. Stad cu vorrevvej; liet grootste gedeelte van Palestina verloren. Door eenc bijzondere boschikking der Voorzienigheid lileel\' Nazarotli echter gespaard.

Een dertigtal jaren later, namelijk in 1219, ontmoeten wij te Nazareth den roemrijken Patriarch der Orde, aan wier hoede de heiligdommen van Palestina zouden worden toevertrouwd, den H. Kranciscus van Assisi. En eindelijk verschijnt er in 1252 de edelste va» Franrijks koningen, de H. 1,odewijk.

De sultan van Egypte Malek-el-Saleh Nodsclimeddin Eyub beraamde omstreeks 1238 het plan om het rijk van den machtigen .lussul\' Saladin, den overwinnaar van Hittin, te herstellen. Hij nam lot dat einde de Turksche horden van Chowaresm in soldij; verwoestend trok hij met deze benden door Galilaea en veroverde in \'t laatst, omstreeks 12ii, Jerusalem. Lodewijk lag op het ziekbed ter neder toen hij deze tlroevige mare vernam, ilij deed de gelolte den moord aan de Christenen gepleegd te zullen wreken en het H. Graf aan de handen der ongeloovigen te onti ukken. In 1248 toog hij ter kruisvaart en iu het volgend jaar heroverde hij Damiate. Door de omstandigheden werd hij genoodzaakt, om tegen zijn plan in, op te rukken naar Cairo. Hongersnood en ziekte dunden zijne scharen en de II. Koning viel met zijn dapperen in de handen der ongeloovigen. De sultan stier!\' en werd opgevolgd door Moattam, die mei den koning een billijken vrede wilde sluiten. Deze werd door de Mamelukken, zijne lijlwacht vermoord ; de vredesvoorwaarden werden echter door den nieuwen sultan Malek-el-.Moez aangenomen en na eenig dralen ten u it voer gelegd ; daardoor verkreeg de H. Lodewijk zijne vrijheid terug en mocht hij zich inschepen om naar St.-Jean d\'Acre ol\' Ptolomaïs te stevenen. Nog vier jaren verbleel hij in hel 11. Land, totdat do dood zijner moeder hem den Iquot;¹ Dec. 1253 naar Frankrijk liep. Hoe vurig de vrome koning ook wensehte als eenvoudig pelgrim de H. Stad te bezoeken en er neer te knielen bij het Gral\' des Verlossers, terecht begreep hij dat een vorst, die naar Paleslina kwam niet om het 11. Graf te bezoeken maar om hel te bevrijden, Jerusalem slechts mocht binnentreden als overwinnaar. Ilij besloot dus voedsel le zoeken voor zijne godsvrucht in de vereering van Galilaea\'s heilige plaatsen. Meermalen loog hij alzoo naar den Thabor, naar Cana en eveneens bezocht hij Nazareth. Ziehier hoe Geollroy de Beanlieu ons de intrede des 11, Lodewijks op den 24quot;quot; Maart van het jaar 1232 binnen Nazareth verhaalt.

den Tliabor in boetgewaad gehuld naar Nazarelh. Toen hij de heilige plaats in de verte ontwaarde, steeg hij van liet paard en, na zicli op de knieën te hebben geworpen, toog hij verder U\' voet voort lot daar, waai het heiligdom stond. Hij vastte dien dag op water en brood, ofschoon hij een zeer ver-inoeienden tocht had gedaan. Zij die hem vergezelden kunnen het getuigen, met hoe groote piechiigheid en godsvrucht de Vespers en de Metten werden gezongen en de li. Mis opgedragen. Sedert de Menschwording van Gods Zoon heelt Nazarelh mnuner zulk een godsvrucht aanschouwd.quot; Aldus de vrome geschiedschrijver Geollroy de Beaulieu. hen andere gezagvolle berichtgever, Jodocus Clitoveus, verhaalt uitvoeriger hoe de li. Lodewijk van de teederste aandoeningen overstelpt en tranen stortend van godsvrucht liet II. Huis der Allerzaligste Maagd vereerde, daar in de heilige woning zelve de H. Mis bijwoonde en het Brood der engelen ontving. Daarna begaf hij zich naar de basiliek door de H. Helena boven het li. Huis gebouwd en was daar tegenwoordig bij do plechtige II. Mis, die dooi\' den Pauselijken Legaat, Üdo van Tusculum, werd opgedragen. Aldus werd in de tegenwoordigheid des vromen konings het blijde mysterie van ons geloof, dat dien dag werd herdacht, ter plaatse zelve daartoe dooi\' God uitgekozen met al den luister van den eeredienst gevierd.

De h. woning bewaart nog immer, in den toestand waarin zij zich thans te Loreto bevindt, op eene barer wanden de herinnering aan deze heuglijke gebeurtenis. Men ziet er namelijk onderscheidene beelden in drie rijen, ol bij wijze van drie banden, boven elkander geschilderd. In den oppersten band ontwaart men eene afbeelding der Allerheiligste Maagd, die daar gezeten is en het goddelijk Kind op hare knieën houdt; terzijde van haar verschijnt de H. Lodewijk, in vorstelijke talaar over een onderkleed mei roode en witte strecpen, en omhangen met een purperen mantel; aan zijn rechterhand hangt een ijzeren kelen lot teeken zijner gevangenschap de linker omklemt een rechtstaanden staf bij wijze van schepter. Deze schildering draagt niet slechts in haar teekening en bewerking de kenmerken van haar oude herkomst, maar ook is het onbelvvijlëlbaar dat zij reeds bestond toen het H. Hms uit Palestina naar Dalmatic werd overgebracht. (I)

Kenige jaren later werd hel weinige wat de (Ihristcnen nog in Syrië bezaten met ernstige gevaren bedreigd. Tartaren of Mongolen en Saracenen verft) De voorstelling vau den tl. Lodewijk lievindt zich aau den zuiderinuur luj den we»tc-r hoek Vgl. Martorrlli, Teatro istoiico dclla S ta.vi di Loreto.

wocsttcn allenvo^on hol H. Land. lühars 1 liondokhnr, de sultan van Babyion, verscheen in April 1263 mei 3ü,00(» man voor Acre, braiKkk; de omstreken plat, kwam al ras naar het nabijgelegen Nazareth en vernielde er den pracliligen tempel, door de II. Helena boven het H. Huis en zijne grotten gesticht. Urbanus IV riep voor l\'alestina\'s Christenen de hulp van den H. Lodewijk in, doch de tooslandeii waren in het Westen dermate verward en do gevaren, waarmede de tiran van Sicilië, de snoode Manfred, de Kerk bedreigde, waren zóó groot, dat er toen aaa een kruistocht niet te denken viel. Gelukkig hielden tie kruisridders, die Acre verdedigden, stand en zag de sultan, die op zijne beurt door do Mongolen bedreigd werd, zich tot den altocht genoodzaakt. Nazareth herademde dus weer en werd tegen verdere verwoesting bewaard. Do volkomen redding die men hoopte werd echter niet geschonken. Wel toog do H. Lodewijk, toen hij de handen vrij had, andermaal in 1270 ton kruistocht; doch God hield zich met den goeden wil des heldhalligen konings tevreden en riep bom den 25^sU\'quot; Augustus ter bc-looning lot zich.

Nog verliep er een twintigtal jaren, on toen trof de Christenheid in Syrië de zwaarste slag die haar trollen kon.

Middelerwijl de christen vorsten en staten van het Westen onderling krijg voerden en do sleden van Italië door bloedige twisten verscheurd werden, on men alzoo allerwegen in boilloozo vooten zijn krachten verspilde, was men dool voor de waarschuwende stom dos Pausen ; nauwelijks boproelde men na don H. Lodewijk nog een enkole poging, die de beste gevolgen belootde, maar door het goud des vijands verijdeld werd, om do steeds toenemende macht des sultans van Egypte te fnuiken. Acre, de sleutel van bet II. Land en het krachtigst bolwerk dor overige ohnsten bezittingen in Syrië, was lot dusverre manhaltig door do Tempeliers verdedigd geworden en had immei zegevierend aan de herbaalde aanvallen hol hoofd gebodon. Men loefde daai echter thans op cone wijze, die niet geschikt was eerbied in te boezomer \\oor den christen naam. Allertreurigst is het tafereel door geloofwaardige ge-schiedschrijvers opgehangen van het zodonbodorf en do vorzonkenheid, waarin de zeer gemengde bevolking van Acre, uit aanmatigende odeion, rijke kooplieden, losbandige huurtroepen en forluinzoekers van alle natiën bestaande, verkeerde. Giovanni Villain en na hem Hinaldi aarzelen niet het volgend harde vonnis te vellen over de Cliristenou van hot H. Land en inzomlorboid over die van Acre ; «Hel ontzctlond wangedrag der Chrislenen had zoozeer

Gods gram so li op jegens hen verwekt, dat Hij het een geringer euvel oordeelde het land, door \'s Hoeren bloed geheiligd, den Saracenen prijs te geven, dan te dulden, dat hol dermate door de Christenen met hunne misdaden onteerd en bezoedeld word ; de stad Acre, oudtijds Ptolomaïs geheeten, die tol dusverre to midden van zoovele verwoeslingen had stand gehouden, volgde do boosheid dor overige reeds verdelgde steden en zij bevatte grooter menigte van slecht volk en van losbandige vrouwen dan er ooit in eenig christen land elders gevonden werd.quot; (1) Daarna do aandacht vestigend op hetgene de allernaaste aanleiding was van Vcre\'s ondergang, verhalen zij ons hoe cr binnen die veste niet minder dan zeventien vorsten of aanzienlijken waren, die met elkander twistten om hel opperbewind, en hoe 18,000 ter kruisvaart getogen pelgrims, aan wie de soldij niet werd uitbetaald, naar tucht noch gezag luisterend, moedwillig den tusschen de Christenen en de Saracenen gesloten wapenstilstand schonden en de Saraceensche kooplieden, die mol hunne waren te Acre ter markt kwamen, plunderden en vermoordden. ïe-vergools drong de sultan Chalil vati Egypte op voldoening en schadevergoeding aan. (2) Mij trok dus ter kastijding op en sloeg met een ontzaglijk leger hot beleg voor de stad. De heldenmoed der kruisvaarders van betere dagen scheen op eens allen wederom te bezielen. Men deed wonderen van dapperheid zoolang de man harte Gulielmus van Belgiu, de grootmeester der Tempeliers en kapitein-generaal der troepen, hel opperbevel voerde. Door een vergiftigden pijl getroffen, bezweek deze bevelhebber en Acre met hem. Er was niemand die hem vervangen kon en naar wien men luisteren wilde; elk was bedacht op eigen behoud en trachtte mei hetgene hij redden kon de vloot te bereiken en te ontvluchten. De vijand riehlte onder de vluchtenden een ontzettend bloedbad aan, verzamelde een onmetelijkcn buit en loog den 18^,l\'■quot; Mei li2!M zegevierend do stad binnen. Toen de mare van Acre\'s val de overige christen steden bad bereikt, \\erliel men ze en de Saracenen bezeilen alzoo zonder slag ofquot; stoot Tyrus, Sidon en lieyroulh.

Thans was do toegang lol Xazareth meer dan ooit gesloten en zijn heiligdom voor de Christenen schier ongenaakbaar geworden. Van 1291 lol 1620, dus ruim drie eeuwen lang, zon de treurigste verwoesting en verlatenheid heerselien ter plaalsc, waar het lustoord Gods en der engelen en bel Eden iler reine zielen bloeide.

(I) (\'onlimiazlono (llt;\'gli Amiali Ecclesinstici. Oilorico lünaUi, ail ann, 1 \'iaI

(ii) Chalil was de zoon van sullan Kilawun eu noemde zich zolf Aimelik-Alastlmf.

Altijd schijnen er echter eenigo Clii\'istcnen gebleven te zijn, (He er de herinneringoa aan de geheurteiiisscn, waard ooi de heilige plek verheerlijkt werd, bewaarden. Zoo meldt ons do Dnitsche pelgrim Stephanus von Gum-peiiberg, die Nazareth in 1449 bezocht: «Wij hebben den nacht doorgebracht ter plaatse waar de engel Maria begroette. Er stond hier eenmaal eene zeer prachtige kerk, maar zij ligt in puinen, wij vonden er nog slechts een priester en twee Cliristeiien.quot; Eerst den H)¹\'quot; December 1620 werd, gelijk Quaresmius ons verhaalt, door den vorst van Sidon, die den titel voerde van Emir Fakreddin, aan 1\'. Thomas van Nu va ra liet H. Huis van Nazareth ge-sclionken en den Paters Franciscanen toegestaan eene nieuwe kerk te bouwen. Deze beslaat echter nauwelijks het derde gedeelte van de ruimte, weleer door den tempel der H. Helena ingenomen, waarvan slechts een paar bogen en een gedeelte van de bevloering zijn bewaard gebleven. In welken treuri-gen toestand de vaders dor Orde van den H. Franciscus Nazareth vonden, toen zij den bouw der nieuwe kerk begonnen, blijkt overvloedig uit de beknopte schets, welke we vinden opgeteekend bij den even vermelden Quaresmius van Lodi, die in 16:i0 Custos was van bet H. Land en Gommissarius Apos-tolicus: «Deze stad,quot; zegt liij, «is zonder muren en bijna geheel vervallen; binnen haren omtrek liggen ecnige weinige huizen even ellendig en armoedig als hun bewoners.quot; (1) Het thans beslaand klooster werd er gebouwd in 1730. Na den dood des Emirs volgden er weer eenige jaren van verdrukking, doch in 1750 kwam zich de Cheik Daher, die den Christenen genegen was, te Nazareth vestigen ; van nu af begonnen zich steeds meer Christenen in dit verlaten oord neer te zetten en ging Nazareth een tijdperk van herlevenden bloei te gemoet. (2)

De straks vermelde val van Acre moest vanzelf noodloUiger gevolgen na zich sloepen voor Nazareth\'s heiligdom, dan voor de heilige plaalsen van Jerusalem en zijn omgeving. Jerusalem toch bezat voordooien, die Nazareth miste. Steeds was de 11 Stad met het H. Graf dos Verlossers, de oogappel der Christenen ; daarheen strekte zich bij voorkeur, gedurende den heldhaf-tigeu tweebonderdjarigon worstelstrijd der Kruisvaarders, het geestdriftvol

(1) Civitas liacc est absque muro ct 1\'erc lota tollapsa: in ejus situ pauran ct pauperctilae domus, tales dicas, quales ei luibitanles in ipsis. Qunrcstmus.

(^kJ) Te Nazareth is ilians ecu Franciscauen-kloosler met afzonderlijk hospitium voor de pelgrims. Kr zijn 10 prwsters, 7 leekebroeders, 600 Latijnsche Kalboli.kcn. »00 Maronieten en eene school met 80 joii^rens. Sedert 1855 onderwijzen er lt;le Zusters van Naz-aieth, wiet moederhuis zich te üullins bij Lyou bevindt, !2I0 meisjes, voeden er 12 weezen op en verzorgen er eene spezieria voor de zieken.

verlangen van het Westen uit on daarheen zou men immer het eerst, als de kansen gunstig bleken, een hedovaarl ondernemen. Het roemrijk Jerusalem, dat immer, ook na de zegepraal der Saraceneu, een aanzienlijke stad bleet, werd, al zij hel vaak tiranniek, dan toch doorgaans op min of meer ordelijke wijze bestuurd; voor geld en geschenken en door de tusschenkomst van invloedrijken was er veelal zekere bescherming en veiligheid te vinden en kon men zich den toegang tot de heilige plaatsen verschatten. Het eigenbelang ontried den Saracenen den stroom der vreedzame bezoekers van Jerusalem\'s heiligdommen te keeren. Was men eenmaal te Jerusalem, dan lag Bethlehem in de nabijheid; op de reize derwaarts en gedurende het ver-blijl\' aldaar mocht men eveneens genoegzame veiligheid hopen. Geheel anders echter was het met Nazareth gesteld. De reis van Jerusalem uitwas zeer verre en leidde dooi\' een bergachtige, hoogst onveilige streek. Wie Jeruzalem en Bethlehem had bezocht moest weinig lust gevoelen om vandaar door de wildernissen en de bergpassen van Galilaea een gevaarlijken tocht te wagen naar Nazareth. Men kon wel is waar beproeven om van de zeezijde langs Acre derwaarts te komen, maar dat was dan wederom een geheel nieuwe reis en men mocht te Acre, het gedurende eene eeuw (1191 — 1291) door de Christenen geliandhaalde, door de Saracenen begeerde en in hel lest na hardnekkigen strijd veroverde bolwerk van Palestina, terecht een hooger mate van lanatisme en van wantrouwen vreezen dan te Jerusalem. (1)

Aan de zeezijde door het Turksch fanatisme en aan de landzijde door den verren afstand en de bergen, die Nazareth van Jerusalem scheiden, afgesloten, ware alzoo de h. woning, binnen wier gezegende wanden de iikhkI-sleen des heil* wenl uelcfid, schier geheel verstoken geweest van alle vereering der Chrislenen uit het Westen en zou deze bron van zegening voor hen gedurende drie eeuwen nagenoeg ontoegankelijk zijn gebleven, indien God niet op wondervolle wijze voor de eer van het 11. Huis en voor do belangen der Christenen had gezorgd.

fl) Wij zien itao ook Jat. zy, (lip later Nazareth bezochlBD, steeds hun weg kozen over Jerusalem. Hoe er overigens seilert lt;le verovering van Acre veelal betrekkelijk weinig bezwaar was tegen een reis naar Jerusalem blijkt uit de langdurige en zeer wisselvallige geschiedenis van (\'balil\'s jungeren broeder Mohammed en diens opvolger onder den titel van Almelik Alnaszir, gemeenlijk enkel sultan Naszir geheeten (1\'29,\'i—1311). Hij ontving in 1327 de gezanten des Pausen /eer minzaam en beloolde bescherming aan de Christenen in Syrië en in ligyi\'le. Ook gal hij vele kerken, die den Christenen ontnomen waren, terug. I!i| voorkeur benoemde hij soms Christenen tot hooge slaalsatnbten Zelfs zijn oppenehalmeenter, Alnaschwu, die in IX\'ia den grootvizier verving, was en Meel ir \'t geheim christen en begunstigde in stilte de Chris tenen, *1 had hij zirh met apostasie bezoedeld. Uit strekke tot verklaring van de ondersteuning welke de vaak naar Nazareth gezonden cotntnissieu van onderzoek te Jerusalem vonden.

In het Hongaarsche kustland, dat weleer beurtelings tot Illyric ol tot Daimalië gerekend werd en thans deel uitmaakt van Croatië, verheft zich niet verre van de goll\' van Guarnero tusschen Tersatto en Fiume een zacht glooiende heuvel, die op zijn vlakken top weleer een vruchtbaren akker droeg. Aan den voel van den heuvel, dien men Raunizza heeft geheeten, spreidt zich het kleine dal Tolaz uit. Voor zooverre men zich herinneren kon had er nimmer, noch op den heuvel, noch in het dal, eenig huis gestaan of wat daarnaar geleek.

Toen zich op den vroegen ochtend van den 10^(|PI1 Mei 1291 eenige heden naar den heuvel begaven, hetzij om daar eeuigen veldarbeid te verrichten, ol om er het vee in de vlakte ie laten grazen, ontwaarden zij tol hun groote verbazing een klein gebouw op den top van den hun welbekenden heuvel. Het langwerpig vierkant gebouw uit vreemdsoortige, daar niet bekende, sleenen opgetrokken, zonder grondslagen rustend op den lossen bodem, had een spits toeloopend dak, waaruit zich aan de eene zijde een schoorsteen en aan de andere een klein klokkentorentje verhief. In het midden der éénc lange zijde van het zonderling, door zijn tint en vorm van uitheemschen en overouden oorsprong getuigend gebouw vonden zij een tamelijk ruime deur, wier bovendrempel uit een ruw bewerkt stuk hout bestond. Niet zonder schroom traden zij binnen. Ontwarend dat het een heiligdom was, knielden zij vol ontroering en godsvrucht neer. Vervolgens gingen zij het inwendige van het raadselachtige gebouw in de bijzonderheden aandachtig onderzoeken.

De eenvoudige, uit kunsteloos op elkander gelegde en met cement verbonden, langwerpig vierkante sternen vervaardigde muren vonden zij met een kalklaag bedekt, waarop schilderingen prijkten, waarvan thans nog eenige overblijfselen aan het liovenste gedeelte der muren gezien worden, doch die beneden allengs geheel verdwenen zijn. Deze muren droegen een sierlijk, in kleine vierkante vakken afgedeeld lioulen gewelf; gouden sterren schitterden er op blauwen grond. Onder hel gewelf liep een reeks van vooruitspringende kleine, elkander rakende halfcirkels of boogjes, die allerlei Iraai gekleurde drinkschalen en ander klein vaatwerk van gebakken aarde omsloten. Ter

inkeihaiid zagen zij bij liot liinueiilrodGii eon k;ist in don muur, tot bowniii)¹-; naar het scheen van eenig; breekbaar liuisraad bestemd. Ilocbts van den ingang bevond zieh aan de smalle zijde oen klein venster, bet eenige van geheel liet luns. Daar tegenover, aan de andere smalle zijde, was een nederige baard.

Aan den anderen langen, tegenover den ingang gelegen, muur vertoonde zich een nis, aan weerszijden met sierlijk bewerkte zuiltjes getooid, die een uit \\ijt halve manen samengestelloii boog droegen. In de nis stond een bi: ia twee ellen boog, uit e -derbout gesneden beeld der Allerheiligste Maagd M. v.i. Deze droeg bet goddelijk Kind op den linkerarm in de plooien van liü-.Mi mantel en met den anderen beschermde zij het. Beider gelaat was met eene kleurstof bodekt van zilvorachtigeu glans, die echter door den walm der lampen allengs was verdonkerd geworden. Doze donkere tint -■ nulde evenwel den indruk niet, dien het gelaat der Zalige op den toe-schouwer maakte; zij verhoogde veeleer, dewijl zij een blijk was van oude herkomst en langdurige hulde, de eerbiedwaardigheid en de majesteit van hot beeld. Maria\'s hoofd was bedekt met een witten sluier, waarop oen open, in punten eindigende en mot edelgesteenten versierde kroon rustte. De langs haren waren naar het gebruik dor Nazareners gescheiden, en -..If.l.\'ii in breede lokken langs hals en schouders neer. Het ten voeten ui iia u\'riid kleed was violetkleurig en met goud opgeluisterd; het werd om de ini\'Mel opgehouden door een tamelijk broeden gordel, die op gouden grond kleine roode en groene bloempjes had en welks einden zich beneden den knoop ondet den mantel verborgen. De hemelsblauwe mantel had kar-mozijnroode voering en Was mol gouden sterretjes bezaaid. Deze kleeding-stukken waren allen in het hout gesneden en daarna gekleurd geworden, in het go»! lelijk Kind, gelijk hel daar rustle op den linkerarm der gezegende -M i oiitw.rirde men iets bovenmr;gt;\'helijks, en uit do trekken *an Zijd beminnelijk gelaat sprak goddelijke majesteit. De voorste vingertjes vn zijn ivHiiei handje richue bet zegenend omhoog en in de linker droeg -n g.i\'i-len bal. Ook zijn hoofdhaar was naar Nazareensch gebruik . . - of-k II., dr -g di- N:iza;eens lie talaar en gordel.

fer zijde van bet beeld der Moeder^Gods, recht tegenover dén ingang, stond een door zijn eenvoud en hechtheid opmerkelijk altaar van gehouwen 5l- ;n Dit a\'irn wn met den muur vereenigd en daarboven hing een

Griekscli houten kruis met do albGckliiig dos Gckruiston, geschilderd op daaroverheen gespamien doek. (1)

Toen de gelukkige ontdekkers van hot daar even plotseling als raadselachtig verschonen heiligdom hun godvruchtige nieuwsgierigheid ten volle hadden bevredigd, ijlden zij naar Tersatto en naar Fiumo, om er de heuglijke tijding mede te deden.

liet eerst stelden zij den waardigen pastoor van Tersalto, Alexander do Giorgio, uit Modrussa geboortig, aangaande de bliide gebeurtenis in kennis. Do wegens zijn heiligen levenswandel en teedore godsvrucht jegens do H. Maagd door de geloovigen hoogvereerde priester lag ten gevolge eener zware ziekte te bed. Hoo vurig hij wenschte zich in persoon omtrent hel hem meegedeelde te gaan overtuigen, zijn toestand voroorloolde hem niel anders, dan een hartelijk gebed te richten tot de II. Maagd, ter wier bijzondere verheerlijking dat heiligdom, naar hij uit het gehoorde besloot, bestemd scheen. Te midden van don nacht, terwijl hij in hall slapenden en hall wakenden toestand verkeerde, werd zijn vertrek plotseling vervuld van hemelsch licht, eu, van engelen omslnwd, verscheen hom de H. Maagd. Minzaam sprak zo hem toe: «Wees welgemoed, mijn zoon! Het heiligdom, dat binnen do grenzen uwer parochie werd neergezel, is bet huis, waarin ik eertijds werd geboren en opgevoed. Daar begrootte mij de aartsengel Gabrio! en ontving ik door den H. Geest Gods Zoon. Daar is het Woord vloosch geworden, Veiimm cam faclwn esl. IS\'a mijn heengaan van deze aarde hebben de Apostelen de woning, dio door zoovele geheimen word bevoorrecht, don godde-üjken eerediensl toegewijd en er menigwer!\' hel II. Misollor opgedragen, liet altaar, dal zich daar bevindt on mei do woning werd verplaatst, is hetzoll\'do, waarop do II. Petrus het eerst do II. Ollorandc verrichtte. De beeltenis dos Gckruiston boven liet allaar werd er door de Apostelen geplaatst. Hot ceclorhoulon beeld werd door don H. Lucas vervaardigd. Dit huis nn, waarop het welgevalion des hemels rust en waaraan eeuwen lang hoogc vereering iu Galilaea te beurt viel, werd thans, dewijl bel Christendom er le gronde ging, herwaarts overgebracht door de macht Gods, bij Vueii niets onmo-

(I) Vgl. Tursell. Iliil. /.num. lib. 1 c. 2. — Itcla-.iniic sinrka dolle proiligiose traslazioni dil ii Siuitii Oas» ili Naxarttltr, or.i venmts i» LonMn, del Sacordole Vincento Miirri, cd. 31. ]_ür,.|o I8H0. r. I. — Vgl. onl;\' llutihison p. 6, die nog aautei\'kont dat boven hot kruis ge Si\'.\'.vi\'ven stond: Jesus Nazaremis Ilex Jnlaeonim; een weinig hrniilenwaarls was ter een? zijde van den Qekrnisle de Mal r Holorosn ea ter andere do II. Joannes Kv, gesohildswl; en onder d. zea las uim o|i ccnigo jilanl j\'\'s don groet dos engels.

gelijk is. En nu, opdat gij geinige en verkondiger van dit wonder wezen moogt, word genezen ! Uw plotseling en onverwacht herstel zal de waarheid staven van alles wat ik u gezegd heb.quot; — Ulings rees de grijsaard op van zijn ziekbed en snelde, buiten zich zeiven van vreugde en blijde verwachting, naar de plaats waar de h. woning stond ; en getrouw aan den hem opgedragen last verkondigde hij openlijk het wondervolle voorrecht, aan Tersalto te beurt gevallen.

Destijds was graaf Nicolaas Frangipani onderkoning ol Banus van Groatië, Dalmatië en Istrië, en tevens heer van Fiume en Tersatto (1) Toon de god-vreezende vorst de wondervolle verschijning van het H. Huis en de plolse-linge genezing des beminden herders vernomen had, spoedde bij zich ter aangewezen plaats. Hetgene hij daar zag en de wonderen, die er weldra ter gunste van allerlei derwaarts heengebrachte zieken geschiedden, lieten niet den minsten twijl\'el aangaande de waarheid van hetgene aan den waar-digen Alexander de Giorgio was geopenbaard geworden. Wegens het ongehoorde van het mirakel achtte de graaf het echter nuttig dat er een zoo nauwkeurig mogelijk onderzoek werd ingesteld. Hij vroeg dan en verkreeg van keizer Rudolf 1 het verlof om eenige mannen, die wegens hun wetenschappelijke vorming en uitslekende deugd in hooge mate het algemeen vertrouwen bezaten, naar het II. Land te mogen zenden, opdat zij te Nazareth de grondslagen der weggevoerde li. woning zouden gaan zien, en vernemen wai daar wellicht aangaande de omstandigheden der wondervolle verplaatsing mocht geweten worden. De Keizer schonk het gevraagd verlof, en zond tevens do noodige aanbevelingsbrieven. Vier uitgelezen mannen werden met de eervolle zending belast. Aan het hoofd stond de wondervol genezen pastoor van Tersatto ; de overigen waren Sigismond Orsich, Giovanni Gre-goruechi en nog een vierde niet genoemde. Mol de meeste nauwkeurigheid namen zij de maal van het H. Huis en. ruimschoots door den edelen frangipani van de noodige middelen voorzien, begaven zij zich op reis naar Palestina. Zij bezochten het 11. Gral te Jerusalem, verkregen daar voor een aanzienlijke geldsom een sterk geleide van soldaten en togen alzoo beveiligd naar Nazareth. Mier aangekomen, stelden zij alles in het werk om berichten in te winnen aangaande de h. woning. Eenige Ghristenen geleidden

(I) Het oude kasteel der Frangipani lilt;?t bij Fiume op een heuvel en behoort thans

aan graaf de Nugent; een zppi* kleine af\'stnml 8lt; h-idt het kaste cl van de plaats waar het U. Huis ^vonden werd.

hen naar de plaats, waar zieli weleer de basiliek der H. Helena bevond. Zij betraden de ruimte waar het H. Huis had gestaan, zagen er de grondslagen van, die de ondubbelzinnigste sporen vertoonden dat liet huis er kortelings geleden van was losgerukt; zij maten de lengte en de breedte der lundeeringen, onderzochten de dikte der muren, de steenen en de kalk, en zij bevonden de volkomenste overeenstemming tusschen de aimelingen en de stoffe dier grondslagen en die der muren van liet li. Huis bij Tersatto. Ook vernamen zij van de Nazareners dat het H. Huis in den/.eiïden nacht van Nazareth moest zijn weggevoerd, wam in hot te Tersatto verschenen was. .Na hunne zending volbracht te bobben, begaven zij zich ijlings huiswaarts om rekenschap van hun onderzoek te doen. (1) Op een gescliikt tijdstip werd er nu een plechtige leestviei ing ter eere der h. woning verordend en bij die gelegenheid trad de waardige Alexander di Giorgio op om openlijk, ten aanhoore der geloovigen, een breedvoerig verslag te geven van hetgene zij onderzocht en bevonden hadden. God, de H. Maagd en alle Heiligen tot getuigen aanroepend, verklaarde hij na zijn mededeoling alles naar waarheid te hebben verhaald en verzekerde door de strengste straffen van Gods rechtvaardigheid ge trollen te willen worden, indien het anders wezen mocht. Des te grooter echter, dus besloot hij, behoorde thans hun aller dankbaarheid te wezen jegens God, naarmate een gunstbewijs, dal ongeloollijk scheen, ten gevolge van hot ingesteld onderzoek, onhetwijlelbaar-der gebleken was. (2)

En inderdaad de vrome bevolking dier streek liet niets onbeproefd om r\'er H. Maagd hare liefde en dankbaarheid te betoenen, en talloos waren do zegeningen en wonderen die het vertrouwen van Maria\'s vereerders te dezer plaatse beloonden. De edelmoedige graal dacht reeds ijverig aan de oprichting van een weidschen tempel; vooiioopig echter besloot hij al aanstonds, tot boscherming van hot dierbaar heiligdom en tot plaatsing der talrijke ex-voto\'s, het II. Huis mot een houten gebouw te omgeven.

{ï) Op hst van Frangipani werd er een authentieke copie van het vei slag der zending neergelegd in de an hieven van eenige naburige sleden. PascOnius en anderen door ons gevolgd ontleenden hun berichten aan de archieven vim hel klooster te Tersatto Dit archief werd ju 1628 verbrand. I\'. lilora mocht er echter in ISGO een authentieke copie van oulvangen, onk h:id de stad Fiume een dergelijke, door de burgers van Tersatto als juist en nutbeutiek verklaarde copie aan Paus I.eo X gezonden. Vgl. llutchisuu. p !l-

Üalmatië zou zich niet lang in liet l)czit der li. woning verheugen, want hel lag in de plannen der Voorzienigheid door herhaalde verplaatsing liet mirakel dor verwijdering van liet H. Huis uit Nazareth ook voor den ongcloovigste zoo tastbaar mogelijk te maken.

In den nacht van den 10*quot; December des jaars 1294, drie dagen voordat de H. Paus Coelestinus V alstand deed van zijne waardigheid, om kort daarna door Bonilacius Vlll te worden opgevolgd, hielden eeiiige herders de wacht bij hunne kudden in de nabijheid van een overoud bosch. Dit woud lag nagenoeg vier mijlen van de stad Recanati, en strekte zich uit langs de kust der Adriatische Zee; hel behoorde in eigendom aan een aanzienlijke vrouwe van Recanati, La we la genaamd (1). Eensklaps werden de herders, omstreeks drie uren na middernacht, verrast door den glans van licht, dat er schiltcrde boven en in hel woud. Zij drongen het woud binnen om te onderzoeken wat de oorzaak dier ongewone verschijning wezen inoclil, en in oen open, van dicht geboomte omgeven, plek zien zij midden in het bosch eene kleine woning van bovennatuurlijken liclilglans schitterend. Do eenvoudige lieden, die langs verschillende zijden naar de open plek waren heen-gesneld en elkander daar ontmoetten, waren ten hoogste verbaasd over helgeen zij zagen; zij kenden liet woud van bun vroegste jeugd af en wisten dal daar nooit een huis cl\' woning had gestaan; hel geheimzinnig licht vervulde hen van heilige vreeze. Er waren er onder hen, die reeds hoog in de lucht op eenigen afstand van bet boseli boven de zee licbt hadden zien scliitteren en die meenden de richting te kunnen bepalen vanwaar bet geheimzinnig buis derwaarts gekomen was. Hoe dal wezen mocht, zcci zeker was het een heiligdom door Gods helde aan hun gewest geschonken. /,ij besloten in vertrouwen op Gods goedheid het heiligdom binnen le treden en brachten er liet overige van den nacht in gebed door. Bij het aanbreken van den ochtend begaven zij zich stadwaarts om daar de lijding to brengen van helgone hun in den nacht weden aren was, in de eeisle plaats aan do edele Laureta en vervolgens aan allen, die zij te flecaiiJti ontmoetten. Aanvankelijk vond bun verwonderlijk verbaal geen geloot, in l eind echter besloot men te gaan zien wal er van ware. Men kwam lei

aangeduide plaats, ondmoclit on word overliügd. Alles wckle daar reclit-nialigc verbazing; de nieuwheid der verscliijniilg, de oude bouwtrant, do uilheemsche versieringen, de vreemde steensoort, de ongeschonden toestand der muren, die zonder grondslagen on zonder vloer op den oiigelijken bodem rustten , het kleine altaar met zijn Griekscli kruis on hel beeld der 11. Maagd, wier gelaal evenals dal des goddelijkcn Kinds wondervolle majesleit aan teedore minzaamheid paardo, dal alles vervulde hen mot eerbied en ontzag, ontlokte een traan van aandoening aan menig oog, on deed allen als om strijd uitroepen, dal üods hand hier zichtbaar was en dal hel kleine gebouw een blijk zijner liefde, een geschenk des Hemels wezen moest.

De blijde lijding verspreidde zich in den omtrok en van alle zijden slroomdu men loc om God ic verheerlijken en Maria te veroeren ; boven allen onder scheidde zich dc godvrcezende Laureta, naar wie bet wondervolle heilig dom voortaan, welke verdere lotgevallen het ook wedervoeren, geheetcn werd. Dc edele matrone spaarde niets wal lol verbooging van den luister des nederigen hoiligdoms kon verstrekken. Onbeschrijlelijk was de blijdschap van de bevolking dier landstreek, en steeds meer werd dc geesldril\'l jegens de heilige plaats opgewekt, naarmate men de wondervolle genezingen en bekeeringen ontwaarde, die daar gewrocht ol verkregen werden. (1)

Middelerwijl men zich ic Recanati verheugde on verblijdde, was men le Tersalto in rouw en droefenis gedompeld. De wondervolle woning, van wier blijvend bezit men zich zeker waande, was onverhoeds, men wisl niet hoe, of waarheen, noch waarom, ontvloden. Wie schetsl de teleurstelling dier brave lieden, toen zij zich onverwachts van hel kostbaar kleinood, dal zij booger waardeerden dan aardsche schallen, en waarin zij do glorie stelden van hun gewest, berooid zagen. Zoo diepe on bestendige smart veroorzaakte hun deze gebeurtenis, dal men nog ecuwen later hun afstnmmelingen soms schaarsgewijs ter plaatse zag verschijnen, waar de h. woning zich ihans bevindt. Gedurcmlo den gcheolen nacht lagen zij dan vaak voor de gesloten deuren des hoiligdoms geknield en smeoklon zij luide zonder ophoudon : «Keer weer, koer weer lot ons, o Maria! Koer terug, o Heilige, naar Toisattolquot; liilonin, rilonia a nui, o Maria, rilorna a Trrfidlln, Maria, Maria, Maria ! (2)

De waardige graa\' Krangipani irachtlo do goede liodon to troosten met de opmerking dal God nioestor bloei\' over zijne gaven on dal Hij, die bun een

voorbijgaand gunstbewijs liad willen schenken, zich de vrije beschikking over het dierbaar kleinood ter bereiking zijner inzichten had voorbehouden. Zij mochten overigens de overtuiging voeden dal zij zich niets te verwijten hadden en dus ten volle op (Jods welgevallen en de bescherming der H. Maagd mochten rekenen. Tot opbeuring der bevolking, en meer nog om een ge-denkteeken te stichten der wondervolle verschijning van hel H. Huis bij Tersallo, liel de milde vorst ter plaatse, waar de h. woning heelt gestaan, een klein heiligdom bouwen van volkomen denzeliden vorm en dezellde grootte, en plaatste daarin liet opschrilt: IIte est locus, in quo olim fuit sanc-tissima domus liealae Virgin is de Laurelo, quae in Recineti partibns colitur. «Dit is de plaats waar eertijds liet H. Huis der Zalige Maagd van Loreto heeft gestaan, dat thans in de omstreken van Recanati vereerd wordt.quot; (I) En opdat allen, die ïersatto om welke reden ook zouden bezoeken, aan het bier gewrochte wonder zouden herinnerd worden, liel hij aan den weg, die naar den berg geleidt waarop de stad gelegen is, een ander opschrilt plaatsen in de landtaal. Dit opschrift luidt: Im Sunla C.asa della H. Vergine vennc a Tersallo (\'anno 1291 alli 10 maygio, e si parli alli lü dicembre 1294. «Het H. Huis der Zalige Maagd kwam te Tersallo op den lOquot; Mei 1291 en verdween den 10\'^JI1 December 1294.quot; De vrome graal wilde boven dit heiligdom een prachtigen tempel oprichten, doch door den dood verrast droeg hij de zorg daarvoor op aan zijn erfgenaam graaf Martinus Frangipani. Deze liet de thans nog bestaande kerk met het klooster bouwen. Paus ürbanus V bleef zijnerzijds niet in gebreke de godsvrucht der bevolking en de mildheid der vorstelijke familie met een gunstbewijs te beloonen. Hij schonk aan de nieuw gebouwde kerk eene der afbeeldingen der H. Maagd door den H. Lucas geschilderd, die er thans nog in booge vereering is.

Keeren we echter terug naar het woud der godvruchtige Laureta bij Recanati. Van heinde en verre loog men naar het heiligdom om de H. Maagd te vereeren. Het toenemen van den ijver had veelvuldige genade-blij krn ten gevolge, tal van mirakelen geschiedden er, waardoor in steeds honger mate en in ruimeren kring de belangstelling en het vertrouwen worden opgewekt. Ofschoon het oord, waar het H. Huis thans stond, vooral

(1) Hel thans in de kerk te Tersatto bestaand model van hei II. Huis kan onmogelijk het oorHpronkelijk door Frangipani gebouwde wezen, ol nun heelt hei later zeer gewijzigd. i)it vormt het knor der kerk ; een open boog beslaat zijn g\' heele westzyde, ten einde een vrijen blik te gunnen ■ p het altaar, dat. evenals te Loreto thans het geval i.s, in liet oosten staat. Aan de lange noordzijde heei\'t het twee deuren, aan de zuidzijde céne deur. Vgl. Hutchison, p,

in den winter zeer onlierhergzaam was en or sw¹ enkele woning of hut bescliutling bood legen sneeuw en storm, zoo zag men toch daar dag en naclil talrijke scliaren, en vaak lieden uit de eerste standen, het kleine heiligdom omringen; zonder ophouden hoorde men in het eenzaam woud smeekgebeden storten en loiznngen aanheffen ter verheerlijking Gods en zijner H. Moeder; ook liet menigeen der toegestroomden een milde gift achter tot versiering van het heiligdom, of voor den opbouw eeuer kerk tol beschutting der dierbare woning.

Het goede wat hier geschiedde wekte den nijd \\aii den erlvijand Gods en der menschen. Ten gevolge der Guelfsche en Gihellijnschc twisten, die Italië toenmaals verdeelden, werden er maar al le licht lieden gevonden, die genegen waren de plannen des Boozen te dienen. Hoop op huil lokte booswichten en struikroovers naar hel woud. Zij legden zich in hinderlaag, overvielen de argelooze pelgrims, beroofden hen van hetgene zij bij zich droegen en wondden of doodden hen. Weldra werd het oord dermate onveilig, dal niemand er zich meer wagen dorst en het heiligdom na eenigen tijd geheel verlaten stond.

De overmoed en de begeerlijkheid dier booswichten konden wel de schare der pelgrims weren van de heilige woning, maar de engelen, die bel daar hadden neergezet, niet beletten een veiliger oord voor het dierbaar heiligdom te zoeken. Acht maanden dan nadat het II. Huis in het woud was verschenen, werd liet ten derden male op wonderdadige ■wijze naar elders overgebracht.

Het liet echter de sporen van zijn koi tslondig verblijf in den bodem achter, want altijd kon men later nog duidelijk ouderscheiden waar de muren den grond gedrukt hadden. Toen hel woud in 157;) werd omgehakt en in een bouwveld liersehagen, omringde I\'. RaU\'acle Hiera S. J. die plek met een muur. .Meet men nu de lengte en de breedte dier ingesloten ruimte, dan bevindt men dat ze volkomen overeenstemmen met de afmetingen \'van bet H. llnis van Lurelo. (1) Deze plek is gelegen tusschen den heuvel .Montorso en de rivier Musone en nagenoeg ter halver wege insschen Loreto en de zee, waarvan zij een halve mijl verwijderd is. Alen noemt baar gemeenlijk Itnudhola, vermoedelijk dewijl men daar, toen het II. Huis er nog stond, eene vlag had gebesehen, ten einde den pelgrims en don zeevaarders reeds op eenigen afstand de plaats van bet heiligdom aan lu wijzen.

Er bevond zich, een duizend schreden van het woud in de nabijheid van Recanali aan den groeten weg, een zachl glooiende heuvel, die wegens zijn veilige ligging en genaakbaarheid uitstekend geschikt scheen om der h. woning tot blijvende rustplaats te verstrekken. Op de kruin mi van dezen heuvel werd in de maand Augustus van het jaar 1293 het H. Huis neergezet. Blijdschap en dankbaarheid vervulden de gemoederen der twee broeders, do gelukkige bezitters van dit door een verrassend wonder verheerlijkt oord. Godvruchtig en eensgezind als zij toen waren, omringden zij de h. woning mot alle zorgen en baden zij er vurig tot God en de li. Maagd. Terstond verspreidde zich de blijde tijding in den omtrek, dat God hel H. Huis door een nieuw wonder in veiligheid had gebracht, eu dat men thans wederom zonder vrees het dierbaar heiligdom kon bezoeken. .Met vernieuwden ijver toog men derwaarts; vuriger dan ooit werd er gebeden en mild vloeiden de offergaven ; men was des te vrijgeviger dewijl men zijnerzijds doen wilde wat men vermocht om te beletten dat het dierbaar kleinood, hetwelk door eene gunst des Hemels in het Piceensche gewest gebleven was, niet soms naar elders mocht worden verplaatst.

Dan helaas! de begeerlijkheid, die de roovers naar het woud had gelokt, wierp haren giftigen angel in de gemoederen der lot dusverre eensgezinde en vreedzaam samenlevende broeders. De gaven, door de geloovigen zeer zeker met een ander doel geofferd dan om de kas te stijven der eigenaars van den heuvel, schonken gestadig nieuw voedsel aan hun heüloozen hartstocht. Eindelijk bereikte hun onzalige verdeeldheid hel toppunt en verkeerde het heiligdom in gevaar van met bloed, wellicht met moord bezoedeld le worden; maar thans ook had Gods lankmoedigheid de uiterste grens bereikt.

De engelen voerden op Gods bevel ten vierden male hel II. Huis weg en brachli\'n het op den In-uvfl, waar hel thans vereerd wordl. Deze heuvel lag mei verder dan op een boogseheul alstauds van dien der ondankbare broeder.i verwijderd. Daarover liep de heirbaan ol openbare weg. die naar

de liavcn van Rocanali geleidde. Hol 11. Huis werd midden op den weg neergezet, ongeveer Uvee duizend schreden van de zee (1)

liet juiste tijdstip der laatste verplaatsing is niet bekend. Zeker is liet echter dat liet II. Huis slechts weinige inaanden op de vorige plaats stond en dal de drie verplaatsingen in den omtrek van Recanati allen binnen liet jaar geschied zijn. (2)

Gemeenlijk houdt men het voor \'t waarschijnlijkste dal de laatste overbrenging plaats vond pp den 7\'^,quot; Seplember, de Vigilie van 0. L. V. Geboorte. Dil gevoelen steunt op de omstandigheid dat de H. Maagd in dit huis geboren werd, en dat, — gelijk de vrome kluizenaar l\'auhis a Sylva het eerst opmerkte en later na nauwkeurig onderzoek werd erkend, en eindelijk telken jare tot de tijden van Paulus 111 door allen werd waargenomen, — in den nacht vóór Maria\'s geboortefeest een schillerend licht boven de h. woning van den hemel nederdaalde en hel heiligdom in verkwikkende glansen hulde. Men zag in dit standvastig op denzeHden lijd terugkeerend verschijnsel een teeken dal de 11. Maagd vooral op haar gehoorlelcest met bijzonderen luister ter h. woning wenschte vereerd te worden, gelijk zij dan ook in eene verschijning aan vermelden kluizenaar had verklaard. Toen er omtrent het lelt en de bedoeling des Memels geen redelijke twijlel meer kon bestaan, hebben de Pausen het heiligdom vooral gedurende de maand Seplember met geestelijke gunsten verrijkt. (3)

Aldus bereikte de h. woning den eindpaal van haren wondervollen tocht. Aan haar kortstondig verhlijl op den heuvel der broeders, die zich eensklaps

(ü) Aldus verklaart Tnrselliiius uitdrukkelijk, wiens gezag terecht op hoogen prys wordt gesteld. De schrijver der llelazione storica meent, zich beroepend op Tnrselliiius, dat de overbrenging vermoedelijk plaats vond op de Vigilie van den 8 Sept. Daar Tursellimi» ecliter sleebls zegt: „Constat nonduni vertente anno post eins in Italiam adventum in eo eolle uhi nunc visi\'.ur eon sedissequot;, lib, I. c. 8, zoo kan de laatste overbrenging nok geschied zijn omstreeks den 8 JJeeem-ber. Immers den 10 December IS\'Ji verscheen het 11. Huis het eerst in Italië.

(3) Tursellinus getuigt, zich beroepend op het gezag van alle Lesclüedscbrijvers der b. woning, dat er van al het roemrijke wat er ter b. woning gesebiedde geen feil meer bevesligd is dan de bestendige verheerlijking van het M. IInis op het aangewezen tijdstip door bovenaardseh Hebt, Nee ferme ex l.aiireKinis rrhus rr\\ .■*/ n/ia nob/liitr. „De dichter Novidius, dus verhaalt hij verder, verhief dit feit in een prachtig aan Paulus III opgedragen gedichtquot;. Wij geven daarvan slechts do twee volgende regelen :

Neve sequens aelas mendaeia credat, Olyinpi llac in node illam (S. Domum) lanibit all axe iub.ir.

Ojk uji andere tijden daalde er soms hemelsch licht ueer; zoo bv, in löóö terwijl een pati :• der Sociëteit van Jesus in de kerk predikte; F. lliera, die er ooggeluige van w. s, verbaalt uitvoerig de omstandigheden in zijn historie van Lorelo; aldus ook twee jaren later; geheel de kerk, doch vooral de bicchlstoeleu schitterden toon in buveuaaruschen glans, \'furacllin. I, e. 17.

van de bron lumner licilloozc winslpn fin twisten horooCtl, oi\' liever bevrijd zagen, licrinnert slechts een gedenksteen. Later toch, olselioon immer vóór l.\'iOO, heed men de diepte, welke de beide heuvelen scheidde, gevuld en den licuvel der broeders, die hooger was, verlaagd om een bruikbaar terrein te verkrijgen voor woonbui/en en voor een liospitiiim tol herberging der pelgrims, in één woord, voor den aanleg der stad, die; naar de godvruchtige Laureta l.oirlo werd geheelen, on eindelijk voor do oprichting van hel prachtvol apostolisch paleis. Aan hel uiterste einde van dit paleis vindt men de afbeelding van bet 11. Huis in steen gebeiteld met een beknopt ondersclnül tot herinnering aan de voorlaatste rustplaats des beiligdoms.

Het was dan een wereldkundig en voor een iegelijk handtastelijk feit dat er in Italië een heiligdom, eene wondervolle woning, binnen den lijd van één jaar op drie verschillende plaatsen was verschenen. Talloos waren de personen, die getuigen konden helzellde heiligdom op die versebillcnde plaatsen te hebben bezocht. Kn toch schijnt men nog betrekkelijk gernimen tijd in den omtrek van Recanali onkundig of althans onzeker le zijn gebleven aangaande de herkomst van hel wondervolle heiligdom en zijn eigenlijke waarde.

Zoo vinden wij bij gezagvolle schrijvers vermeld dal de achtenswaardige kluizenaar van den Monlorso, die naar hel woud, waarin hij zich gevestigd had, Paulus a Sylva of della Sylva werd geheelen, volstrekt geen geloof vond, toen hij de verzekering uitsprak dat de geheimzinnige woning hel H. Huis was, waar .Maria werd geboren en waar zij door den engel werd begroet. IS\'a lang lurig gelied en na velerhande boetpleging had deze kluizenaar eene verschijning mogen erlaii:;eii, waarbij de II. Maagd hem aangaande dc herkomst en den aard van de h. woning helzellde mededeelde wal zij aan den waardigen .\\le\\ander van Teryitlo had bekend gemaakt, /.ij voegde daar cellier bij dal de h. woning juist daarom door ile engelen naar Italic was overgebracht, opdat zij lol Iroosl en opbeuring /on verstrekken gedurende de droevige lijden, die voor de llaliaansche geweslen waren aangebroken, en lol een \'A\' reed Inevluchlsoord voor alle Cliristenen, bij/onderhjk voor die van het Westen, en gaf hem den uildrukkelijken last dit allerwegen m den omtrek

lc verkoiuligot). (I) Wclki; aclilin^ mon don vromen khü/eiüuir ouk loudrocg, en :tl Iwijlcldc iiieniaml oi\' nan dal hel gohcinizimiig gebouw een heiligdoai was, waarin Maria op bijzondere wijze moest worden vereerd, hetgene liij van Syrië en van Dalmalië vei\'iiaalde, als zou dat iieiligdom van zooverre over landen en zeeën berwaarls zijn gekomen, aeblte men ongelooflijk en moest de vrucht zijn eener overspannen verbeelding.

Schier gelijktijdig ontving de beroemde II. Nicolaus van Tolenlino, de lichtende ster der orde van dc ileremiolon des !l. Augustiuus, die zich toen te Recanati bevond, eenzelfde openharing en gelijken last van do H. Maagd. (I) Bovendien hadden ccnige Dalmatiërs van Piceonsche kooplieden de wonderbare dingen vernomen, die er in htm landstreek plaats vonden met een plotseling daar verschenen gebouw. Altijd treurend over hel verlies van het heiligdom en niet wetend werwaarts het was overgebracht, begaven zij zich op reis om te onderzoekeu of het wondervol gebouw iu Piccnum niet soms het II. Huis ware, iu welks bezit zij zich zoo kortstondig mochten verheugen. Zij bezochten het heiligdom en herkenden het terstond. Met de teederste godsvrucht en onder eeu vloed van tranen vereerden zij het dierbaar kleinood en zouden overluid gebeden ten hemel dat het eenmaal tot hen mocht wederkeeren. Dit alles was echter uiet in staat eeu omkeer te brengen in de algemeene overtuiging, dat dc overbrenging van het H. Huis van Nazareth naar Lore to een onmogelijkheid was en dat het onredelijk ware zoo iets als werkelijk geschied aan te nemen. Men ziet hieruit, dat men in die dagen op lange na zoo lichtgeloovig niet was en als beliep!, gelijk het soms heet, met het instinct voor hot wonderbare. Men eisehle bewijzen, deugdelijke bewijzen voor woudorvolle feiten; bleek het na ernsiig onderzoek dat er geen redelijke twijfel aangaande het Ie it. meer mogelijk was, dau, maar ook dan eerst, galquot; men zich gewonnen en erkende men dankbaar, dat (jod, bij wiou niets omnogolijk is, een wonder had gowrncht. Men wantrouwde liet ongewone en onderzocht hol. Stond het ongewone de vuurproef van eeu scherp onderzoek door, dau knielde men neor en aanbad Gods almacht. Men was toon even verre van de lichlgeloovigheid als van het ongeloof\' onzer dagen.

Intusschen bleven Paulns a Sylva en Nicolaus van Tolenlino Iniune verzekeringen handhaven, en begon men kalm ou bezadigd hel ongotwijlHd zeer

(I) Annates lïcdnotpn.sM, Uieronym. Angolita. — Praoiiosilus Tcicmai ns — Tm vliin lib. I,, I J

opmerkelijk gedrag der Dalmaliërs te overwogen. Allengs werd ingezien, dat tie stellige verklaringen van heilige mannen en liet getuigenis van onbaat/.nclitigc en achtenswaardige lieden wel cenige aandacht verdienden, te meer daar de tot driemalen herhaalde verplaatsing in één jaar in de onmiddellijke nabijheid een lichtvaardig verwerpen van hetgene door dezen zoo stellig werd beweerd veroordeelde. De voornaamste burgers van Reca-nati en de aanzienlijkste bewoners van Picenum besloten dan dat er een toereikend aantal van vertrouwbare lieden uit hun midden moest worden gekozen en tot onderzoek naar Tersatto en naar Nazareth gezonden (1).

Men koos niet minder dan zcslicii gezagvolle en godsdienstige mannen uit heel het l\'iceensche landschap, voorzag hen ruim van de noodige geldmiddelen en droeg liun den lasi op, dat zij eerst in Dalmatiu en daarna in C.alilaca een nauwkeurig onderzoek zouden instellen aangaande het H. Huis der Allerzaligste Maagd en eindelijk bij hun terugkeer volgens plicht en geweten verslag zouden doen van hun onderzoek. Zij staken derhalve de Adriatische Zee over, bezocliten bij Tersatto de plaats waar het II. Huis had gestaan, maten de lengte en de breedte der aangewezen ruimte, en overtuigden zich dat alles nauwkeurig overeenstemde met de almetingen van het II. Huis te Loreto. Ook was volgens de ingewonnen berichten de h. woning iu denzelfden nacht van daar verdwenen, waarin zij voor hel eerst in Italië verscheen. Terstond werd nu het anker gelicht en de reis langs Gorcyra, Creta, Cyprus voortgezet naar Palestina. l)e onveiligheid van Galilaea verplichtte hen zich eerst naar Jerusalem te begeven. Daar kochten zij met geschenken de gunst der Saracenen, vereerden er het II. Graf en togen nu onder sterk geleide naar Galilaea. Te Xazareth vonden zij cenige Christenen, die hun mededeelden wat zij of met eigen oogen hadden gezien, of van hunne ouders hadden gehoord, en hen naar dc plaats geleidden waar de li. woning weleer stond. Zij zagen er den vloer met de grondslagen, waarvan de muren der h. woning waren losgerukt geworden. Met de meeste zorg maten zij de grondslugen en bevonden zij alles in volkomen overeen-siemming un-t df maten van Loreto en van Tersatto. Opgetogen van blijdschap verlieten zij het de id or Nazareth en bestegen zij welhaast wederom het gt;cliip om eenigen tijd daarna te Ancona, waar zij zee gekozen hadden, behouden aan wal te Mappen. IJlings begaven zij zich naar Uecanati i\'ii ilgt; den er vei slag van hun bevinding. De magistraat der stad veror-

I I urs.-llii.us, lib I. c, M — intules Ret.üetciiscs, aj.ml Hieronym Augelilam.

(lende dal er van liim verslag eon openbare oorkonde zou worden opgemaakt, Nvelke allo zeslion gezanten lot een zeker en eeuwig getuigenis met lunine namen moesten onderleekenon. (!) Dit nauwkeurig onderzoek werd ingesleltl cn de oorkonde daarvan opgemaakt in hel jaar 1296.

Niemand twijl\'elde thans nog langer «1 hel heiligdom van Loreto het II, Huis van Nazareth ware. Men stelde Bonifacius VIII in kennis met hel resultaat van het onderzoek en berichtte hem bovendien hel onbetwijfelbaar feil, dal er soms eene geheimzinnige vlam boven hel II. Huis verscheen, die een hcmelsch licht in den omtrek verspreidde. De beroemde Paus bonistle len volle in de ontvangen en met deugdelijke getuigenissen hekrachligde verklaring en achtte het onnoodig nog eenig verder onderzoek te gelasten. Hij beval enkel hel dierbaar, dag aan dag met nieuwe mirakelen verheerlijkte, heiligdom in de zorg, en stolde hot onder de jurisdictie van den bisschop van Recanali. Toen nu kort daarna bel vermaarde jubiló in 1:500 plaats bad, en tallooze pelgrims naar Rome logen, zoodal er bijna dagelijks gcilu-rende liet golieele jaar meer dan 200.00ü vreemdelingen Ier 11. Slad verwijlden, kon het niet anders ol menigeen, die van Loreio\'s wonderen boorde, IjczocIiI op de terugreis de h. woning, en overtuigde zich door bol inwinnen van nadere berichten ter plaatse zelve, en door de aanschousving van hel II. Huis en de mirakelen, die er aanhoudend op de voorbede der H. .Maagd geschiedden, aangaande de waarheid van hel gehoorde, en alzoo verkreeg liet heuglijk, redelijkerwijs niet lo betwijfelen feit, dal Nazareth\'s h. woning werkelijk te Loreto stond, meer algemeene erkenning en werd de belangstelling der geloovigen jegens het H. Huis in alle landen van bet Westen opgewekt.

Nagenoeg twee eeuwen en hel vierde eener eeuw waren voorbijgegaan. Dange stormen hadden de Kerk inlusscbeu bezocht, nauwelijks was men zo doorgeworsteld of nieuwe gevaren dreigden. De Haivo Maan drong voort en scheen zich gereed te maken om bet Kruis lo verdringon; bol voelhoordige monster der hervorming begon het heilloos werk der verwoesting, dat eindigen zou mot bel sloopen van bet bolwerk der Kerk, bet hnitsebw Rijk. Hendrik Vlll van Lugeland greep den beker dor zinnelijkheid, die den vcr-dodiger des gelools zou hervormen in den lellen bestrijder cn onverzoenlijken vijand der Kerk. Te midden van don treurigen toestand, waarin de Kerk en

de toeniiKilige wereld zidi bevonden, nam 1\'iuis Clemens VII zijn toevlnclit lot Loreio\'s lieiligdom. Hij versciieen cr up de vigilie van o. L. V. noodsciiap ten jare ioSS en las er op den blijden l\'eesldag der -Moeder-Gods met de teederste godsvrucht en liet onheperktst verti\'ouwen de H. Mis, Tot opwekking der geloovigen en tol verlevendiging der rechlmatigo, algemeen gevestigde overtuiging gelastte de Paus een nieuw onderzoek ; de aanvallen door de bedilzieke bestrijders der Kerk, tegen alles gericht wat den katholiek dierbaar was, wettigden dezen maatregel. Mij koos derhalve onder zijne kaïnerhecren drie mannen, die uitmuntten in de kennis der goddelijke en nienschelijke dingen. Dezen begaven zich ingevolge \'s Pausen last eersl naar l.oreto, om er het H. Huis nauwkeurig op te nemen en te meten. Daarna stevenden zij naar lllyrlë en vonden er bij Tersalto het meergemeld heiligdom, dat door graal\' Frangipani was opgericht volgens den vorm van hel 11. Huis. Het werd gemeten en in overeenslemming bevonden mei bel H. Huis van l.oreto. Vervolgens zetten zij de reis voort naar Galilaea en kwamen le .Nazareth. De grondslagen der h. woning werden hun door de inwoners aangewezen. Nauwkeurig werd alles beschouwd en gemeten, en wederom bleek het, dat de grondslagen volkomen pasten voor het buis van l.oreto; de dikte der muren, de ruimte door deze omsloten, zoo in de lengte als in de breedte, waren te Nazareth en te Loreto volkomen dezelfde. Ken hunner, Joannes van Sienna, nam twee der sleenen mede, waarvan men zich te Nazareth tot het bouwen van huizen bedient. Die sleenen geleken in hun vorm naar baksteenen, doch waren uil do steengroeven van Nazareth gehouwen. Op de terugreis naar Rome bezocht men wederom l.oreto en vergeleek de sleenen van hel 11. Huis mei die van Nazareth en vond ze aan elkander gelijk als waren zij tweelingen geweest; ook overtuigde men zich, wat overigens reeds vroeger gebleken was, dal cr in l\'icenum nergens een groeve bestaal die dergelijke steensoort beval. Kindclijk reisde men naar Rome, deed den Paus verslag aangaande bel ingesteld onderzoek en stelde hem de Meenen van Nazareth ter hand.

Toen de Kmir Fakreddin, gelijk wij vroeger hebben vermeld, in ItJiO aan Thomas ;i Novara, den Overste der Palers Franciscanen in het II. Land, op diens verzoek het heiligdom der Annunciatie le Nazareth bad geschonken ol aan zijne Orde had gerestiiueerd, bood zich een gelegenheid lot riiouw onderzoek aan, die niet ongebruikt weid gelaten. Quaresmius, de vermaarde schrijver der lAuciilatw Tenae Sanrtai\', deelt ons in zijn uilslekend werk

breedvoerig mede wat aanleiding gaf tol dit onderzoek en wat daarvan de uitkomst was. (I)

Thomas a Novara, dus verhaalt Quarcsmius, had Frater Jacobus de Vendom»?, of gelijk iiij licm noemt a Vendosma, aangesteld als custos van hel Fraucis-canenkloosler te Nazareth en hem de zorg opgedragen voor de Kapel des m/c/s, welke door de Chrisleneu van Palestina na do verdwijning van het 11. Huis ter plaatse was opgericht waar hel 11. Huis stond. (2) Ook moest hij, naar het schijnt, onderzoeken oi\' een daar eveneens later gebouwde doch toen vervallen kerk kou worden hersteld, of dat zij door een nieuwe behoorde vervangen te worden. Fr. Jacobus wijdde lerstond zijne aandacht aan de kapel des engels en bespeurde alras dal zij zeer bouwvallig was en gedeeltelijke of geheele vernieuwing behoefde. Hij liet een deel der mureu wegnemen aan de zijde van hel kleine venster, dal men in navolging van hel H. Huis in den westenvand der kapel had aangebracht, en aan de zuidzijde, alwaar men in strijd met de inrichting van hel 11. Huis, dat slechts ééne deur had, een tweede deur had gemaakt (li). Frater Jacobus vond nu, toen dut gedeelte der muren van de kapel verwijderd was, daar builen de oorspronkelijke, ware grondslagen van hel 11. Huis. Deze ontdekking deelde hij aan P. Thomas a Novara mede, die nu zelf le Nazareth kwam, om zich van den waren toeslaud der zaken mei eigen oogen le overtuigen. Thomas schreef later een uitvoerig OHicieel vershifi betreU\'eiidc de leiutjverliriJdiiuj van het II. Huis der Annnncialie le. Naz-avelh, en daarin verhaalt hij zorgvuldig wal aan Fr. Jacobus de Vendóme wedervaren was en verklaart hij mei den ineeslen nadruk, hoe hij op zijne aanwijzing door eigen onderzoek en aanschouwing zich verzekerd heeft aangaande do juiste ligging der ware grondslagen en dezer volkomen overeenstemming met de muren van hel II. Huis te Lorelo.

Vernemen wij thans de eigen woorden van Thomas a Novara, ons door Quaresmius uit zijn OHicieel verslatj meegedeeld :

„De vroeger vermelde Frater Jacobus, de custos van het convent, wenschte dat gedeelte van liet U. Huis (de kapel dos engels) te herstellen, dat ten westen gelegen is onder het venster van den engel en ten zuiden bij de deur van liet huis; dit toch verkeerde in zeer bouwvalligen toestand. Hij liet de oude muren deswege tot op hunne grondslagen omverhalen. Hij heelt t«»en na een oplettend en ijverig onderzoek bevonden dat do fundamenten van het 11. Huis van Lorelo twee

(1, F. Franeiseus Quaresmius van Lndi was zelf later custos van het II Land en connnissarius apostolieua. Hij giU bovengenoemd werk ten jare HVM) in het lirht.

•Ji Fr. .lacolms de Vendóme was custos van liet klooster te Nazarttb van l(i\'JÜ tot

(|uart\'.smius noemt die deur: l\'orin rcccliter hiela, tb\' onlangs ut [ias gcni;iakte deur Zij was dus van lateien tijd dan do kapel zelve.

palmen dik warcu en dat zij verwijderd lagou van de andere grondslagen; deze hadden eveneens eeue dikte van twee palmen en waren uit gehouwen stemi saincngesleld. Zij werden daar wellicht door de eerste Christenen binnen den omtrek der grondslagen van het II. 11 nis gelegd niet het doel om hel 11. 11 nis te onderstennen en het te versieren. Die latere grondslagen nu daarlatend begonnen wc de maat te nemen der oude en ware fundamenten en lot aller groote blijdschap werd de ruimte binnen de echte grondslagen in alle deden gelijk bevonden met het grondplar van het H. Huis te Loreto. En wij ontwaarden dat de grondslagen volkomen overeenstemdei, met de muren van het 11 Huis, en het 11 IInis m-t de grondslagen, en dat plaats en plaats-ligging en ligging, ruimte eu ruimte, in dén woord alles, indien men de nieuwe grondslaglt;n buiten aanmerking laat, te Nazareth eu te Loreto zou juist mogelijk met elkander strookte.quot; (1)

Hetgene Thomas a Novara zegt van dc cersle Christenen, als zouden zij binnen liet H. Huis oudtijds grondslagen hebben gelogd oin er wellicht zuilen op te plaatsen tot steun en versiering van het H. Huis, is een Moot vermoeden; het bestaan dier grondslagen vindt toereikende verklaring in het heiligdom door de Christenen later opgericht, nadat het 11. Huis verdwenen was. Hij verzekert in een volgenden volzin niet te begrijpen boe de gezanten van Paus Nicolaus IV de echte grondslagen konden meten dewijl bun dit, gelijk bij meent, door de muren der binnen dezen omtrek gebouwde kapel belet werd. Het is oiueker of hij de gezanten bedoelt van Paus Clemens Vil in lb30 of de gezanten door Frangipani met een onderzoek belast tijdens de regeering van Paus Nicolaus IV die in 1292 stierf, In beide veronderstellingen echter hcell zijn verzekering geen grond. Immers in 1292 bestond de bedoelde kapel, de Kapel des engels, nog niet te Nazareth, en uit niets blijkt het dai zij in lo30 bestaan heeft, ol\'dat toen de echte fondamenten, binnen wier omtrek zij gebouwd werd, onbereikbaar waren. Hebben zijne opmerkingen aangaande zaken die buiten don kring van het toenmidig onderzoek lagen geen gewicht, des te kostbaarder en des te meer to waardeeren is liet toen wederom niet volkomen zekerheid verkregen resultaat, waardoor opnieuw glansrijk bevestigd werd, dat de grondslagen van bet 11. Huis te .Nazareth volkomen in harmonie zijn met de muren van liet II. Huis te Loreto. Terecht besluit hij, zich wederom op bet juiste standpunt plaatsend, zijn verbaal met deze woorden, die wij ten volle beamen : «Den Christenen ten troost leggen wij openlijk deze verklaring af, die wij enkel en alleen aan de bronnen zeiven hebben ontleend, opdat in cene zaak van zoo groot gewicht voortaan geen twijfel meer mogelijk zou zijn.quot; Ilis itaqne ex eisdem fontibus pure baustis ad fidelium con-

! ,Summa omnium cxultatione plantaf; sanpta\'^j l.anrelanae domus per omnia aequalis invciitun osl. Nazareth lonn, ut luii\'Jarnenta muri», ft domus fuiulamcnUs, lociisquo loco, situs silui, spa-tiiira «patio. Nazal -lil ini(uai]i ¹1 I.t.reti, ilomfito quod (üv!, omnia conveniro ai- coimnensurari, ihvina opituluntquot; gratia, vcraciter inTeninius.quot; Thomas a Novara apud tiuarcsm. t. II. lib. Vll.c, v.

solnlioncm lidcliler promimus, ut nullus deinccps in re tam gravi dubilandi locus supei\'sil.quot;

Het is hier de plaats om met een paar woorden de bedenkingen te vernielden, die men in de jongste tijden lieell doen gelden tegen de identiteit van het li. Huis te Loreto en dat te Nazareth.

Dr. Stanley, die in zijn hoek Sinai and PalcsHne scherpzinniger en krachtiger dan ceiiig ander schrijver vóór hem en na hem de bedoelde idenli-teit heeft bestreden, beriep zich op drie gronden. Vernemen wij ze en voegen wij er terstond de wederlegging bij.

1. liet verschil lusschen de afmetingen van liet H. Huis ie Loreto en die der kapel des engels te Nazaretb is zoo groot, dat bet Huis van Loreto onmogelijk kan gestaan hebben op do plaats van de kapel te Nazareth.

Hel antwoord op deze bedenking werd reeds gegeven toen wij het heiligdom te Nazareth beschouwden. (Vgl. S I.) Uil hot vroeger opgemerkte toch volgt vaiizcll dat de kapel des engels lo Nazareth niet gebouwd is op de grondslagen van het H. Huis, maar binnen dezer omlrek. Op glansiijke wijze werd dit ten overvloede bevestigd door het onderzoek hetwelk ons Quaresmius heelt medegedeeld, volgens het verhaal van den ooggetuige Tlioinus a Novara. Dr. Stanley bad dus volkomen gelijk, toen bij beweerde dat do kapel des engels en het H. Huis verschillende alinetingen hebben en dat bet H. Huis van Loreto bijgevolg onmogelijk kan gestaan hebben op de grondslagen van de hapd des engels. Zoo iels werd trouwens door niemand beweerd. Hij heeft echter deerlijk misgetast toen hij hieruit de gevolgtrekking afleidde dal de grondslagen van hel H. Huis van Loreto te Nazareth niet bestaan konden. Want zij bestaan er werkelijk, zijne onbekendheid met de literatuur over Nazareth en Loreto, zijn oppervlakkig onderzoek en zijn voorbarige redeneering ten spijl. Zij liggen er niet onder of binnen, maar huilen de grondslagen van de kapel des engels.

2. Dr. Stanley\'s tweede bedenking luidt aldus: het buis te Loreto is gebouwd van donkerroode gepolijste steenen, die geheel ongelijk zijn aan eenigc Steensoorl van Palestina. Hijgevolg kan hel huis van Loreto onmogelijk te Nazareth gebouwd zijn of daar gestaan hebben.

Het is wederom waar dal de steenen van hel H. Huis te Loreto een donkerroode, ietwat glanzige lint vertoonen. De oorzaak der donkere kleur en van den glans is de walm der talrijke lampen, die er dag en nacht eeuwen lang gebrand hebben. Hel roodachtige dier kleur is echter niel van nature

aan de gebruikte steensoort, althans in die mate eigen, maar een gevolg van liet cement, waarmede men de muren in lateren tijd heeft gevoegd. Onder de regeering van Clemens VII toch aelitle men liet noodig de muren dermate opnieuw van cement te voorzien, dal de pelgrims niet zoo licht in hnn onbosclioidcn ijver eenige deelen van liet cement tusschen de steenen konden losmaken om het mee te nemen. Voor liet nieuw cement bezigde men nu do roode vulkanisclie steensoort uit den omtrek van Loreto, die tot poeder gestampt en met kalk vermengd een uitstekend verbindingsmiddel oplevert. Wil men den waren aard en de natuurlijke kleur der steenen leeren kennen, dan behoort men alzoo te onderzoeken wat er onder die roodachtige glanzige lint schuilt. Dit is dan ook herhaaldelijk geschied door minder oppervlakkige bezoekers van het H. Huis. Wij hebben reeds vroeger aangeleekend, dat terstond door de bezoekers van liet H. Huis bij zijn eerste verplaalsing werd opgemerkt hoezeer de steenen der wondervol versohenen woning verschilden van de hun bekende en in hun gewest voor drn bouw van huizen gebruikelijke steensoorten. Ook zagen we hoe de gezanten van Clemens VII steenen medebrachten van Nazareth en, na dezer vergelijking met die van hel II. Ilnis te Loreto, tot liet besluit kwamen dat leiden behoorden tol ééne zeilde in Picenum onbekende soort.

.Maar meer nog. Stanley\'s bedenking gal\' aanleiding dat Mgr., later kardinaal, Hartolini den Paus verlof vroeg om do steenen van het H. Huis te l.oi\'do aan een streng wetenschappelijk onderzoek te mogen onderwerpen. Hel verzoek werd ingewilligd en vrijheid gegeven om tot dat einde stukken steen uil de li. muren te nemen. Mgr. Rarlolini was in hel bezit van steenen, die hij zeil uit .Nazarelb had medegenomen. Hij bevond zich dus in de gelegenheid om den aard dezer steenen te doen vergelijken mei dien der steenen van hel 11. Ilnis. liij brak dan een paar stukken van de Nazareen-sche steenen, sloot die in een papier en merkte dat; evenzoo deed hij met de stukken van twee steenen der h. woning van Loreto, die in het bezit waren van den kardinaal-vicaris ; en eindelijk handelde hij gelijkerwijs mei Iwee stukken van steenen, door hem zelven uil de muren van het H. Huis te Loreto genomen. Deze door hem gemeikle pakjes gal\' hij zonder verdere verklaring aan Dr. haneeseo fiaiti, professor der chemie aan de Sapionza, opd.\'it hij ze aan de analyse zou onderwerpen en het resultaat van zijn onderzoek schrirtelijk meedeelen. lift resultaat nu was dat er lussehen alle die stukken steen slechts een zeer gering accidenteel verschil bestond in hard-

liokl, vasllicid en klom\', en Mgr. Barlolini, die do bcloekcnis zijner merken alleen kende, mociil dc verrassende opmerking maken, dal hel bedoeld gering aecldenteel verschil juisl was waargenomen lusschen de twee stukken door hem zelven nil hel H. Huis genomen. De chemische analyse had vervolgens, dus luidde hel verslag van Dr. Ralli verder, uilgewezen, dal alle slukken van dezelfde natuur waren ; allen waren zij gevormd uit koolzure kalk, koolzuur magncshnn en ijzerhoudende klei. Het werd alzoo door dit streng wetenschappelijk onderzoek zoo stellig mogelijk bewezen : dat de steensoort, waaruil hel 11. Huis te Loreto beslaat, is halksleen van volkomen dezelfde natuur als de kalksteen te Nazareth, en dat zij zoo volstrekt mogelijk verschilt van de roode vulkanische steensoort uil Loreio\'s omstreken.

Er was nog eene bedenking moyelijk, die echter lot dusverre door niemand, ook door dr. Stanley niet was gemaakt. Mgr. Barlolini stelde zich de vraag: of men soms dc steenen r.iet had kunnen aanvoeren uil Palestina, gelijk dat mot do aarde van hel Campo Santo te Pisa geschied is, om dan van die steenen de Casa Santa te bouwen? Ook dit bleek ivelciisctiappclijk onmogelijk. Want de chemische analyse van hel gebezigd cement wees uil dal hol cement van hel H. Huis te Loreto bestaat uil kalk vermengd met vegolale houtskool, een verbindingsstof, dio volkomen overeoilslemt mol die welke men voor dc oude Synagoge van Nazareth, voor de zoogenaamde werkplaats van den U. Joseph aldaar, voor hol huis van Zachaiias bij Jerusalem en voor Jacobs bron bij Naplose gebruikt heeft, en wezenlijk verschilt van hel in Italië gebezigde cement. Men had alzoo voor don veronderstelden bouw van het H. Huis niet slechts dc sleenon, maar bovendien ook nog hel compul uil Palestina moeten aanvoeren, eene veronderstelling to dwaas on te ongerijmd dan dat zij in het brein eens verslandigen kunne opkomen.

3. Dr. Stanley\'s laatste en voornaamste bedenking is eindelijk deze : indien het II. Huis van Loreto ooit lo Nazareth zou hebben gestaan dan hoeft hol jf don toegang tol do grol belet 61 zich zelf ontoegankelijk gemaakt, Hoe men hel Huis van Loreto daar plaatse, altijd sluit bel 6f dc grol óf zich zelf.

Om de kracht dezer bedenking wol lo vatten, behoort men zich te herin-icron dal hot 11. Huis te Loreto vroeger slechts éóne deur had, namelijk aan cijn noordzijde. Zot men het 11. Huis van Loreto r.u in dier voogo te Naza-■clh neer dat zijn dour aan don openbaren weg komt on dus huitendour .vordt, dan sluit men de opening dor grol, mou maakt dan alzoo de grol Hiboreikbaar on onbruikbaar, iets wal ovenzoor in .stnjd is mol de traditie

als met liet gezond verstand. Plaatst men daarentegen het 11. (luis zoo, dat do deur aan de opening der grot komt te staan, don kan men wel van hel huis in de grot komen, maar men is dan zonder alle gemeenschap met de buitenwereld. De oplossing dezer bedenking werd echter reeds gegeven toen wij vroeger aantoonden dat er een huitendeur was in de kleine oppergrot, in de zoogenaamde C.ucina ilclla Madonna, de keuken dor H. Maagd. Men had dus van buiten \'s huis toegang lot de kleine grot, en uit deze lot de groole grol, en daar ging men dan door de ruime deur de h. woning binnen. Dr. Stanley heelï de buitendeur der kleine grot niet gekend ; hij had overigens, gelijk uit de schetsen blijkt die hij geelt, een zeer onvolledige en onjuiste voorstelling van de topographic der h. woning Ie Nazareth, liet is wijders zeer aannemelijk dat het II. Huis te Loreto behalve de écne deur, waarmede het te Tersatto en te Loreto verscheen, nog een andere deur heelt gehad, toen hel door de H. Familie bewoond werd. Die deur nu kan zich bevonden hebben aan de westzijde ter plaatse van het kleine venster; daar toch ontwaart men ondubbelzinnige sporen van wijziging des muurs; wellicht ook was zij aan de oostzijde naast den (\'.amino, want daar ontwaart men openingen in den muur, waarvan ééne wellicht tot deur kan hebben gediend, en die men dan later gelijk de andere tol kast zal hebben ingericht. Hutchison acht hel zolls waarschijnlijk dat de (\'.amino eertijds een deur geweest zij. Deze laatste veronderstelling cel iter, die ons onnoodig schijnt, laten wij ongebruikt. Het komt mij daarentegen zeer waarschijnlijk voor, dat er oorspronkelijk eene deur geweest is, juist in den zuidermuur van hel H. Huis, dus vlak aan den openbaren weg. Mijn vermoeden steunt O]) de nauwkeurige afbeelding van den toestand, waarin Marlorelli den zuidermuur vond. Op zijn blijkbaar met zorg bewerkte afbeelding van de overblijfselen der oude muurschilderingen, van de richting der onlbloote steenlagen en van alle bijzonderheden, die hij er opmerkte, ziel men boven aan den zuidermuur, nagenoeg in hel midden, eenige sleencn dermate gelegd dal zij een stuk van een boog aanduiden ; en daar beneden bij den vloer ontwaart men twee betrekkelijk groole sleencn, die daar slaan als hadden zij den voet eerier deuropening gevormd. Dewijl men un gemeenlijk de sporen van een deur bij den grond pleegt te zoeki n, zoo kan aan Hutchinson\'s voigt;elicnd oog al licht het door Marlorelli van den munr gekopieerd ciikeUluk ontgaan zijn (I). Vraagt men nu, waarom de bnilen-

1 V₀\'l, Marlorelli, Teatro Istorico de ta S. Cas.» lt;li Loreto. Karna ll-iï.

muur van het II. Huis is gesloten geworden, dan kan liet antwoord op deze vraag niet moeilijk wezen. Reeds terstond zal dit gescliied zijn toen de Apostelen het 11. Huis tot heiligdom ter viering der H. Geheimen wijdden, ten einde veilig te wezen tegen het lanalisme der .loden van Nazareth, die geen andoren eeredienst in hunne stad duldden dan den Joodschen.

Al het beschouwde en betoogde mogen wc nu in dezer voege samenvatten en daaruit het volgend besluit alleiden :

Duizenden menschcn hebben in één jaar tijds bij Reeanati zich een buis zien verplaatsen binnen den omtrek van eenige weinige mijlen.

Dit huis werd door de Dalmatiërs berkend als hot huis dat vóór een jaar bij Tersatto stond en daar vier jaren vroeger |ilotseling in den nacbt met zijn iiitbeemsche materialen cn vreemde versieringen op oene plaats word nedergezet, waar, gelijk iedereen wist, nooit te voren eenige woning bad gestaan.

Godvruchtige en heilige mannen verzekerden dat dit huis, omlrent welks wonderdadige herkomst geen iwijfel bestaan kon, liet 11. Huis van Kazarotb was. Zij handhaafden hunne verzekering met de meeste stelligheid al vonden zij aanvankelijk geen geloof.

Tot driemalen toe werden officiëele commission afgevaardigd om een nauwkeurig onderzoek tc gaan inslellen te Nazareth. Na volbrachte zonding verklaarden zij plechtiglijk cn legden hunne verklaring neder in door bon eigenhandig onderteokendo bescheiden, dat er geen twijfel mogelijk was aangaande de identiteit van het huis, eerst te Tersatto en laatstelijk te Loreto neergezet, en het buis der H. Maagd ie Nazarelb. Redenkingen van allerlei aard, in vroegere en in latere lijden gemaakt, werden zegevierend weerlegd en door wetenscliappelijk onderzoek te niet gedaan.

talrijke mirakelen in het 11. Huis te Loreto gewrocht, en velerhande gunsten aldaar verkregen, waarvan veelvuldige en kostbare ex-voio\'s tol gcdenkloekenen verstrekten, drukten het zegel op do algemeene en deugdelijk gevestigde overtuiging.

\\ oeg daarbij hot gezag der Pausen, die in talrijke oorkonden een scbat van bijzondere gunsten aan bet H. Huis te Loreto verleenden, telkens het leil der wonderdadige overbrenging bekrachtigden cn de Christenen allerwegen uitnoodigden tot vereering van dit heiligdom als bet Huis der 11. .Maagd.

Men zon nu na du alles het getuigenis der zintuigen en allo historisch gezag moeten verwerpen; men zo.i eene conspiratie moeten aannemen

der bevolkingen van Dalmatië, Picennm on Nazarotli, cn dor aanzion-lijksle en achlenswaardigste inaiinen van verschillendea landaard en van verschillende tijden, om ccne onwaarheid ais waarheid ie doen aannemen ; eene conspiratie lot wier welslagen de Hemel zelf de hand leende en die door liet hoogste gezag der Kerk werd begunstigd ; of incn moet hot als onbctwijlelbaar en onbetwistbaar erkennen, dat Loreto zich werkelijk verheugt in het bezit der b. woning, binnen wier gezegende wanden do goddelijke mysteriën onzer verlossing een aanvang hebben genomen en de II. Familie gedurende vele jaren veilige gastvrijheid beeft genoten.

Begeven we ons thans, nu we door de herinnering aan de herhaalde wondervolle verplaatsing der h. woning en het daaruit voortvloeiend betoog voor hare onschatbare waarde ons tot een godvruchtig bezoek toereikend hebben voorbereid, ter plaatse, waar zij zich het laatst hcefl gevestigd en voorlaan, naar men vermoeden mag, wel immer blijven zal.

Binnen één uur lijds bracht ons de spoortrein van Ancona aan den voet van den berg, waarop Loreto gelogen is. Reeds van verre schitterde bet maagdelijk heiligdom, dal hel dierbaar kleinood bewaart, ons te gemoet. Met zijn blanke wanden cn nj/igon koepel, die zich baadden in de zachte glansen der ondergaande zon, lag het daar voor ons op de weelderig begroeide boogie als eene kroon van ivoor op een wrong van groen fluweel. Ulings reden wij den slingerenden weg op; na menige wending le hebben gemaakt, die ons geduld op do proef stelde, bereikten wij eindelijk de kruin en daarmede hot doel van onzen tocht.

Onze eerste schreden richtten zich, het behoeft nauwelijks gezegd te worden, naar de basiliek van Loreto. Wij betraden dan weldra de l\'iazza ddla Ma-douna, het Moeder Gods plein. Recht voor u aan het eind van dit plein, dat een omtrek heeft van 220 meters en versierd is met eene fontein, die haar milde wateren doet spelen to midden van bronzen arenden, tnlous en draken, ligt do basiliek. Aan uwe linkerhand spreidt het apostolisch paleis de weelde zijner dubbele boven elkander geplaatste galerijen ten loon ; hel is,

^: ■ \' ■ - ■ - ■ ■ quot; ■ \' ■ • • ■■ ■- ■ ■ • ,, i. ^ ... . .............. . . , . , . , „ : ..

^ - - • • • • ...... ¹ • ■ \'• • -t..\'............... ..... • . ■■ • ■ ■

on dit zcgl genoeg, een kuiistgewrochl, uitgovoord volgens de plnnnen van don beroemden Bramante. Aan uwe linkerhand strekt zich hel voormalig .lezuïeten-college, liet Collegium lllyricum nit. Maar letton we thans uitsluitend op do basiliek. De prachtige kerk, wier rijkversierde gevel, onder den H. Pius V begonnen, eerst tijdens de regeeiing van Sixlus V voltooid werd, vertoont zicli aan ons met haar machtigen koepel en haar 180 voet hoogen klokkontorcn in al hare majesloit. Boslijgen wij de breede trappen, schrijden wij het metalen, door Calcagni gegoten, beeld van den op ecu troon gezeten

en zegenenden Paus Sixlus V voorbij, 011 bewonderen we vlnehiig de prachtvolle bronzen middeldeur, die m twaall\' paneelen, en de beide bronzen zijdeuren, dio elk in tien paneelen en ecnige medaillons, met zorg gekozen en keurig bewerkte tuloreelen uit do gewijde gescbieilenis voorslcllen, en door haarslillc prediking bel ontzag dos hinnenlredeiiden voor den heiligen drempel, «licii liij overschrijdt, in geen geringe mate verhoogon. Wij bevinden ons 111 de basiliek; terstond trelt nu ons oog en verblijdt ons hart het middelpunt des beerlijken tempels, de C.nsn San la, bet Heilig Huis, dat daar Schuilt in zijn marnierbeklceding als eene reliquie in haar schrijn en waar-

boven de achtzijdigc koepel zich wolft. De reeksen van kapellen, die zieli aan weerszijden van het ruime gebouw ontwikkelen en in de kruisarmen door nog andere worden opgevolgd, mogen thans onze schreden niet vertragen ; na een kort gebed te hebben gestort voor het H. Huis, dat na zonsondergang gesloten is, begeven we ons ter sacristie om de toezegging te verkiijgen dat wij den volgenden ochtend op een geschikt uur liet H. Misoffer ter heilige plaatse mogen opdragen. Gereedelijk en met de meeste voorkomendheid w.\'rd ons verzoek ingewilligd.

Welke gedachten den geest vervullen cn welke aandoeningen de ziel bewegen als men ter viering of ter bijwoning der goddelijke geheimen het. II. Huis binnentreedt, zal het christelijk gemoed van den gcloovigen lezer lichter kunnen bevroeden dan wij het vermogen Ie beschrijven. De biddende schaar, die bet heiligdom vult. en ilaar in godvruchtige overweging verzonken h,L,^rt neergeknield, de groet des engels en het antwoord der H. .Maagd, die eenmaal weerklonken binnen deze muren, on wier echo\'s gij nog meent te hooren, het wonder der diepste voruedering en der \'lioogsle vcrhefling, het hemel en aarde verblijdend geheim der Menschwording, dat bier heeft plaats gevonden, het verborgen leven van Gods Zoon en van het heiligst huisgezin dat ooit op aarde bestond, de lange rij van vorsten, bisscJioppen en Pausen, van heiligen en go Ivreezenden uit alle landen en tijden, die er God kwamen verheerlijken en hunne godsvrucht voeden, waarbij gij u iu uwe geringheid moogt aansluiten, do overtuiging dat hier alles kan worden verkregen wat Gods Rijk, het dierbaar vaderland, betrekkingen en bekenden ten heil kan verstrekken, dit alles oefent ecu onbeschrijfelijk opwekkenden en verkwik-kenden invloed op u uit cn doet u, gedurende do onschatbare oogenblikken die gij er doorbrengt aan het altaar, een bovenmate zoet en, naar gij vertrouwen moogt, een voor u zeiven en voor anderen heilzaam genot smaken. Nimmer gewis hebt gij met dieper gevoel op het einde der H. Mis de tref-f. nde woorden van het laatste Evangelie gesproken, die hel ontzaglijk en viTtcederend geheim daar voltrokken verkondigen : /gt;7 rerhum card faclum e..l el hnhilaril m imhis. »11 t Woord is vleesch geworden en het heeft onder ons gewoond.quot; Hebt gij daarna Gode dank gezegd eu de belangen van allen, wier heil u ann het harte ligt, den go Mrlijken Verlosser, der II. Maagd en den II. Joseph met den nieestcu aaiahang aanbevolen, dan moogt gij dezen dug veilig eene plaats geven naai-t de incest bevoorrechte dagen uws levens. Het is ii als hadt gij eene onverwefkbare bloem ge()lullt;f,-.wier geuren u

hlijvpiiil zullen vergezellen oi) iiwen verderen tocht door de woestijn dezer wereld; het is als waart gij een vonkelend edelgesteente rijker geworden, in welks schittering gij telkens de reine stralen zult ontwaren van hooger licht als de nacht van duisternis en beproeving over u dalen mocht. (1)

Eindelijk is het gnnslig tijdstip daar, waarop wij den lang gevoeden wensch kunnen bevredigen, om de heilige woning nauwkeurig te mogen beschouwen en het merkwaardige wat zij bevat in de bijzonderheden na te gaan.

Vóór en boven alles eischt het samenstel zeil\' van het heilig gebouw onze aandacht.

De vier muren, die hot H. Ilnis en dus het eigenlijk heiligdom vormou, bestaan uit gehouwen steenen van eenigszins roodachtige kleur. Gemiddeld zijn zij één Engelschcii voet lang en twee lot vijl\'duim dik. In het bovenste gedeelte der muren vertoonen zij zich veelal dunner dan in het benedenste gedeelte. Zonder kunst doch vrij regelmatig op elkander gelegd en met cement verhonden, vormen zij een tamelijk ellen oppervlakte. Wij hebben reeds opgemerkt dat de muren vroegtijdig door de godsvrucht der Christenen op vele plaatsen met eene kalklaag zijn bekleed geworden, waarop men lalercelen heel\'t geschilderd; laten wij thans de schier verdwenen schildering rusten om ons enkel le bepalen bij de beschouwing van den architec-tonischen toesland der muren.

In booge mate verdient het verschijnsel de aandacht dat de vier muren, wier hoogte, volgens den architect Ferri, 28 en wier dikte 2 Romeinsche palmen bedraagl, en die eene ruimte omsluiten van 4i palmen lengte op quot;20 palmen breedte, geheel zonder eenigen steun, volkomen op zich zeiven staan (2) Om dit zeer opmerkelijk en natuurlijkerwijs niet te verklaren feit behoorlijk te kunnen waardeeren, dient men te bedenken, dal de muren zonder eenige fundeering op den openbaren weg werden neergezet; dal de marmerbekleediug, die het thans omgeeft, nergens de muren raakten, overal ten minste 30 centimeters van deze verwijderd blijvend, bun niet den geringslen steun biedt; en eindelijk dat het gewelf van hel II, Huis niet op de nu.ren van het heiligdom maar op die van hel marmeren omliulsel rust; de kroonlijst toch, welke binnen

(1) Kiest men voor zijn bczoolt van Loroto pon Zntonlng dan is men getuige van dp bnilen-gnneene plcebtigbeid, waarmede er dien dag steeds de Uiavie lt;!.-r li. Maagd;gezongen wordt. W.-jjens die )gt;gt;ebliglirid schijnen de pelgrims deze l.ilanie lij voorkeur de l.niiMuunsrh, l.u.nro

of de Uimie i.m l.nrrio genu...... te hebben, Want zij is, gelijk men weet. v.el oudi r dun Len to

het H. Huis langs den bovensten rand der muren en don voet des gewelfs voortloopt, draagt niets en is enkel alsluiting of versiersel.

iJit alles werd ter gelegenheid dat de vloer, die in een eeuw tijds door de loestrooinende pelgrims versleten was, door een nieuwen moest worden vervangen, op de nauwkeurigste wijze onderzoeht en buiten allen twijlel gesteld.

Den liquot;quot; April ITöl toch ging mei!, in tegenwoordigheid van den bisschop en den gouverneur van Loreto en een talrijke schaar van priesters en burgers over tot hot wegruimen der vloersteenen die de li. muren raakten. Voor aller oogen werd toen glansrijk gestaald, wat men reeds van elders wist, namelijk, dat de li. muren zonder eenige grondslagen op een drogen en onvasten bodem rustten. De grond was er zoo los, dat men enkel met de hand een tal van gaten kon maken onder de muren, waardoor menigeen der aanwezigen den arm stak lol aan de andere zijde. Den volgenden dag werd het ouder/oek voortgezet ; men maakte overal nieuwe gaten en dellde een kuil aan de zuid- en noordzijde om zich tevens proefondervindelijk te vergewissen dat de muren van het H. Huis niet steunden tegen de marmerbekleeding, en men bevond dat zij ruim twee palmen van die bek\'eeding verwijderd waren. Ouder de aanwezigen bevond zich een pater Jezuïet, die do opmerking maakte dal oen der Hagiographen zijner orde, een pater Bojlandist, de bedenking had geuit: of de h. muren, die, waaraan niet le twijfelen viel, zonder grondslagen waren, soms niet met ijzeren stangen aan hel marmeren bekleedsel en hel gewelf bevestigd waren en alzoo aan dezen eenigen steun ontleenden. Men plaatste nu een ladder tegen een klein venster, dat zich aan den rand van hel gewei! boven den heiligen muur der noordzijde bevindt, en men gt;lak een brandende fakkel door den gedolven kuil heen tusschen de marmerbekleeding en den muur en thans kon een iegelijk die hel verkoos zich ten volle overtuigen, dat er nergens een schaduw ol scliim van een ijzeren slaaf te bespeuren was. Ook overtuigde men zich dal de muren nergens met het gewell verbonden waren. Daarop werd besloten, dewijl men de gelegenheid thans gunstig achtte ter beschaming van dwaalleeraren en ongeloovigen, die vaak den spot hadden gedreven met de verzekering dal do muren van het H. Huis le Loreto daar stonden op den lossen bodem zonder grondslagen, eene plechtige bijeenkomst te verordenen, waartoe de hissrlioppen der Mark van Aticona en de a.gevaardigden des adds en der sleden zouden wordefi uilgonoodigd, met hel verzoek dat zij op Loreto\'s

kosten architecten en kuiuiige metselaars zouden medebrengen of van elders ontbieden.

Deze plechtige vergadering vond plaats op den 22quot;\' April. Er verschenen toen te Loreto vijl\' bisschoppen en de gouverneur van Ancona met een Uil-rijken stoet van edelen en afgevaardigden. Ook waren cm- drie architecten van naam en vier uitstekende metselaars. Men koos een kerkelijke commissie van onderzoek uit de aanwezige prelaten en geestelijken ; de wereldlijke commissie bestond uil den Gonlaloniero, de drie Prioren en de voornaamste leden der ridderschap van do Mark. Geheel de dag werd van den vroegen ochtend tot den avond aan een hoogst nauwkeurig onderzoek gewijd en den volgenden dag maakte men in den vereischten vorm de akte daarvan op. Eerst werd toen het ollleiëel verslag der architecten cn metselaars gehoord en opgeteekend, en door dezen met cede bekrachtigd, daarna werd dit den bisschoppen voorgelegd, die het als overeenstemmend met de waarheid goedkeurden, bezworen en onderteekenden. Het resultaat was het volgende: de b. muren waren bevonden geworden te rusten op den lossen bodem zonder eenig löndament en overal van de muren des marmeren bekleedsels verwijderd ; de aarde aan de noordzijde was, als de bodem van een openbaren weg, met puin vermengd; eveneens was dat zoo aan de andere zijden; aan de westzijde alleen had men de aarde met eenige stukjes natuurlijken tufsteen vermengd gevonden. Do stofl\'e, waaruit de b. muren waren gebouwd, was gebleken te zijn natuurlijke steen en wel van zulk een zachte soort dal bij naar den tufsteen geleek.

Met hoeveel onbevangenheid het onderzoek plaats had, moge blijken uit een paar bijzonderheden in bet verslag vermeld. Een der bisschoppen meende in den muur een baksteen te ontwaren. Ken der architecten bewees echter in dezer voege bet tegendeel. «Om een baksteen tot poeder te maken,quot; zeide hij, «moet men dien met den hamer verbrijzelen,quot; bij nam daarop een baksteen en zijn bewering bleek waar. Vervolgens sloeg bij een stuk van den aangewezen steen uit den muur, wreel dit zonder moeite met zijn vingerei tot poeder en sprak zegevierend; «Doorlucbte Heer, dit is geen baksteen.quot; — Een ander zeide: «de openingen, die men onder de muren beeft gemaakt, bewijzen wel voor die plaatsen, maar niet voor het geheele gebouw.quot; De architecten en metselaars namen nu ijzeren slaven en slaken die overal lus-schcn de muren en den bodem, zonder aan de oosi-, noord- en zuidzijde ergens op eenigen weerstand te stuiten. Aan de westzijde alleen ontmoette

men cenig lioletsel; men delfde er den grond op en vond er van tijd tot lijd na eenige aardlagen hier en daar een stukje natuurlijken tufsteen. Men groei\' steeds dieper tol een halve manslengte en toen riepen de architecten en metselaars eenparig: Terra vergine! «maagdelijke bodem!quot; en een iegelijk overtuigde zich dat ook de westelijke muur zonder grondslagen was. in weerwil der uitgraving hleef de muur boven de opening hangen, zonder dat een sleen of een stukje kalk zich losmaakte. Acht dagen lang liet men de gemaakte openingen en kuilen in denzelfden toestand, ten einde de toestroo-mende burgers en vreemdelingen van alle rangen en standen in de gelegenheid te stellen, om zich met eigen oogen te kunnen overtuigen van de waarheid dat het 11. linis zonder eenigen grondslag of steun op den lossen bodem staat (1).

Het verblijdend resultaat van dit oordeelkundig en onbevangen onderzoek bekrachtigde dus schilterend, heigeen men immer op het gezag eener ge-loolwaardige traditie voor onbetwijfelbaar had gehouden, maar tevens ook leende het als een nieuw gezag aan hetgeno geschiedschrijvers, wier trouw cn kunde boven alle verdenking verheven zijn, hebben opgeteekend aangaande de wijze, waarop do Voorzienigheid steeds heeft gezorgd dal de li. muren vrij bleven van allen vreemden sleun.

Immers toen hel dierbaar heiligdom zich te Loreto gevestigd had en gestadig talrijker pelgrims het van alle zijden kwamen bezoeken, maakten de inwoners van Recanati zich zeer ongerust dat de overoude en zwakke muren van het H. Huis, die daar slonden zonder gron Islagen, allengs onder den invloed der elcmenlen zouden bezwijken en dat hun aldus hot hoog-vereerd heiligdom zou omvallen. Zij besloten dus hel schijnbaar bouwvallig Huis aan alle zijden mei een stevigen, op hechte grondslagen opgetrokken muur van gebakken steen te omgeven. Vruchteloos echter beproelde men de nieuwe muren met de oude te verbinden, het was alsof hel 11. Huis alle men schel ij ke hulp terugwees. Wal meer is, de nieuwe legen de oude wanden van hel 11. Huis gezette muren weken allengs dermate van hel heiligdom, dal men, indien men zich aangaande do waarheid van dit feil wilde overtuigen, een kind met een brandende fakkel lusschen de oude en de nieuwe muren kon laten gaan. Pater liafaöle Üiera S. J., een man van hel grootste gezag, verklaart met den meeslen nadruk dat hij persoonlijk

(I) Aldus de ofDcicele Mcmoiio van hot onderzoek Imnistcnde bij don Custode der Santa Casa lo Loreto. De bei\'odigde oorkomlni benmlen in liet bis.v h\'i|i|.elijk ardiid on anlhenliuUe al-scbriftcn daarvan werden naar Koine gezonden. — U\' laziujic ji. rgt;\'J.

tal van lieden liecfl gekend, die menig werf\' den knaap met de brandende fakkel tusschen de muren hadden zien gaan. Dezelfde paler liicra getuigt dat de vermaarde architect en beeldhouwer llaniero Nerucei dl l\'ielrasancta hem meermalen heelt verhaald hoe hij, (oen Paus Clemens VII hem met de zorg voor de wegruiming- dier uit baksteenen vervaardigde muren belastte, opdat de i\'undeeringen voor liet tegenwoordig niarmereu omhulsel zouden kunnen gelegd worden, tol zijne verbazing had bevonden, dat die muren tegen alle regelen der bouwkunst in van bet H. Huis verwijderd stonden en bovendien in bouwvalligen toestand verkeerden; als hadden zij hel bewijs moeten leveren dat de ongesclioaden slaat der onvergelijkbaar veel oudere muren des heiligdoms niet te danken was aan de welmeeaende, olscboon luutelooze zorg der mensehen. (1)

Vestigen wij nu onze aandachl op de ligging der muren van bel H. Huis in belrekking lot de hemelstreken, in één woord op de verrassend juiste oricnlalie der h. woning. Het gebouw strekt zich in zijn lengte uil van hel westen naar hot oosten, en dit zóó onberispelijk, dal de ervarensle mathematici met alle hulpmiddelen lumner wetenschap die richiing niet juister hadden kunnen bepalen. De eciie smalle zijde nu, diegene namelijk waar zich het kleine vensier bevindt, ligt in het westen, de andere ziet bijgevolg naar hel oosten, doch in dier voege dat, tijdens de lente- en de lierfst-nachlevening, ongeveer tien dagen lang de opgaande zon de achterzijde cn de ondergaande zon de voorzijde van liet heiligdom bcschijnl. Alzoo zendt de zon gedurende dien tijd als zij lor kimmo daalt bare laatste stralen door hel zoogenaamd venster des engels binnen hel 11. Huis en richt zo heen naar hel beeld der 11. Maagd, dat boven het altaar en dus in hel oosten staal. Hetzeiïde zou op gelijke wijze des ochtends aan de oostzijde geschieden, indien daar eene opening was. Men beert verband gezocht tusschen deze opmerkelijke oriëntatie des heiligdoms en de twee hoord-inyslericii, die binnen zijne gezegende wanden hebben plaats gevonden, namelijk : de geboorte der II. Maagd en de Menschwording des Eeuwigen Woords. Dewijl bel eerste geheim gedurende de herlsl-evening en hel tweede gedurende de lenle-evening de h. woning heell verheerlijkt, zoo schijnt zij bij haar wondervolle verplaatsing juist in deze richting te zijn neergezet lot treffende herinnering aan beide geheimen.

(I) Tuisetlln. I.ib. 1. c, 10— llicrnnym. Angdila. — Annalcs Reciimlmiscs. — UarW,!,\' II ie me Aimalos Laurctani — DapUsta Muh\'. uaiui s. j

Hoe dil overigens zij, zeker is hol dal de h. woning dezelfde oriëntatie lieell beiiouden le F/oreto, die zij te Nazarelh liad. Ook stond liet altaar bij de overbrenging van liet H. Huis aan den zuidelijken muur. De reden dier plaatsing was wellicht te Nazareth te zoeken in de verhouding der h. woning tol de grol. Te Loreto bleek het echter wensehclijk dal hel altaar naar de oostzijde werd overgebracht. Niel slechts was dit meer in overeenstemming met den irdditiuneelen regel, waarvan men bij de inrichting der heiligdommen

A. Jtarmereu beklecilsel.

I!. Uuiuitc tiisscheu de muren.

0. Muren van het U. Huis.

I). S. Canuno en Bcelit der II. Maagd.

K. Sanctuarium.

F. Deur van het Sanctuariuin.

ÖH. Altaar.

1, Communiebank

J. S. Annadia of H. kas.

K. Plaats der oude dein- van \'t II. Huis.

L. Venster des Engels

M N. Altaar dor Annunciatie.

O. Deuren van liet 11 Huis.

1\'. Deur van don S. Camino.

Q. Dour van de trap des Monuments.

R. Marmeren trede ol voet van het Monument met twee gleuven, door dc knieën der jiel-grims daarin gesleten.

ongaarne afweek, tenzij overwegingen van beslissend gewicht soms ecne uitzondering mochten eischen, maar vooral was dil noodig lot. besparing van ruimte en tot bevordering van orde en stichting bij het gestadig loenomen dor pelgrims.

Wiinneor de verplaatsing van hel altaar geschied /.ij, is onzeker; waarschijnlijk vond zij gelijktijdig plaats met andere wijzigingen, die door hel hoogste kerkelijk gezag worden vemrdend, loon hel marmeren bekleedsel

»vcrd opgericht. Waarin die wijzigingen beslonden, worde met oen paar gt;voorden vermeld.

Do straks vci inelde arcliitoct Raniero Nerucci word door Pans Clemens \\ II }elasl mol do zorg voor do oprichting van liet prachtig marmoren monument, Jat het II. Muis zou omgeven. Hij liet volgens \'s Pausen uitdrulikelijkon wil n de allereersto plaats het dak van do h. woning wegnemen. Clemens VII .och was terecht beducht dat het oude houten dak, waaraan talrijke, dag en nacht brandende lampen hingen, soms onverhoeds vuur mocht vatton en aan ic h. muren schade veroorzaken. Met hot houten dak verdwenen vanzelf het kleine klokkentorentje en de schoorsteen ; ook werden toon de boogsgewijze versieringen en de daarin gevatte schalen van gekleurde aarde weggenomen. Alios wat editor tot het dak had behoord, dus balken, latten, tegols en planken, word midden in hol heiligdom onder don vloer verborgen. Toon de muren van het marmoren monument, wier grondslagen zoo diep en sterk waren aangelegd dal men ze tegen do aardbevingen dier streek bestand mocht achten, de vereischte hoogte hadden bereikt, werd op deze hel heelile stoonon tongewelf opgetrokken, dal thans hel heiligdom tot dak verstrekt.

Vervolgens werd de eenige deur, die zich aan de noordzijde des heilig-doms bevond, gesloten en door drie deuren vervangen. De ondervinding toch had geloerd hoe veel last en ontslichting er uil ontstond dal de talrijke bezoekers allen langs dezellde deur hel heiligdom moesten binnentreden en weer verlaten. Clemens VII beval dus dat thans zou worden ton uitvoer gelegd wal roods door l.oo X was besloten. Aan de hoeken van hel west-einde dor h. woning moesten alzoo twee deuren worden gemaakt, opdat do pelgrims langs do óóne deur hol H. Huis zouden kunnen binnengaan om hel langs do andere te verlaten; oen dorde deur moest er bovondioii geopend worden in de nabijheid des altaars om don priester steeds geroedon toegang to vorschallen tot hel altaar. Niemand dor werklieden echter was er toe te bewegen om het eerste den beitel te zetten in don h. munr. Nerucci greep toen zelf, niet zonder eenige vermetelheid, den hamer en sloog den beitel iigt; de voegen. Doch bij don eersten slag zeeg hij meer dood dan levend neer. Hij kwam hij, erkende zijne feil en dood boete, maar had geen moed een Iwoede poging to wagen. Do Paus drong echter aan en beval dal zijn last zou worden volvoerd; der II. Maagd toch moest hel ongetwijfeld welkom wezen dal haar heiligdom moor toegankdijk werd gemaakt voor do pelgrims, die hot, gelijk zij zeer zeker wenscblo, niet slechts zonder gevaar maar tol hun

welzijn moesleii kunnen betreden. Men behoorde zich ie wapenen met nederigheid en gebed en men zou slagen. Toen de architect en de werklieden nog immer bleven aarzelen, bood zich een clericus der basiliek van Loreto, Ventura l\'erinus aan. \\a drie dagen in gebed en boete te hebben doorgebracht, naderde hij eerhiedig den h. muur en sprak: IHaceat Dei l\'arenti, quad Dei I icario placet, «Der .Mo, der Gods bohage wat Gods Stedehouder behaagt.quot; Hij sloeg nu toe en weldra had hij eene opening in den muur gemaakt. De werklieden vastten nu en baden gelijk hij en in korten lijd waren do drie deuren geopend; de oude deur sloot men met het losgeslagen maloriaal. Ook werd het kleine venster aan do westzijde, ten einde meer lichi te brengen in het heiligdom, ruimer gemaakt en niet sierlijk bewerkte tralieën van verguld brons bezet.

Indien wij na het voorgaande nog vermelden, dat men het miraculeuze beeld dev II. Maagd aanvankelijk, als men de thans gesloten deur des lieilig-doms binnenlrad, aan zijne linkerhand naast hel altaar /ag staan, doch dat het bij de verplaatsing des altaars daar achter op genoegzame hoogte ten toon werd gesteld, om door allen behoorlijk gezien en vereerd te kunnen worden; en dat het kruishe^ld, hetwelk vroeger lol altaarstuk diende, thans tegenover het altaar boven het kleine venster prijkt, dan is men volkomen in de gelegenheid gesteld om zich rekenschap te kunnen geven van de oriëntatie en de inrichting des heiligdoms en van de wijzigingen die het in later tijd heelt ondergaan (1).

Al het eerbiedwaardige en kostbare, aan en binnen de muren van Loreto\'s le. :!ig Huis bewaard, in de lgt;:jzoiidt.\'rliedeii na te gaan zou ie veel tij Js eischen, bepMen wij ons dus bij eene vlue\'Mige doch zooveel mogelijk geleidelijke beschouwing van hel daar aanwezige en verwijlen wij slechts een weinig langer bij datgene wat meer dan het overige onze aandacht trekt ol\' onzen weetlnsl prikkelt.

Treedt gij de deur der h. woning aan de noord-zijde binnen dan vertoont zich aan mw i\'chlerhand tegen den westelijken muur het meer gemeld vensier, het eeni.-,\'; \\an hel II. (luis, dat uemeciilijk het ven*Ur de* engels wordt

genoemd, dewijl volgens een overlevering van twijfelaclitige waarde, de engel Gabriel door dit venster binnen hel heilig verblijl zon zijn getreden.

Boven dil venster hangt thans het kruis dat weleer tot altaarstuk heelt gediend. Het is een Grieksch kruis, uit vlak bout vervaardigd, waarover een doek gespannen is dat de geschilderde afbeelding des Gekruisten vertoont. De overlevering, die bekrachtiging vindt in de openbaringen bij de verplaatsing der h. woning geschied, schrijft het toe aan den 11. Lucas. Meermalen heeft men beproefd dit kruis in een opzettelijk daarvoor bestemde en rijk versierde kapel te plaatsen, doch telkens vruchteloos, want immer werd het wederom op geheimzinnige wijze binnen bet H. Huis teruggebracht.

Aan den zuidelijken muur ontwaart men de overblijfselen van een Iresco-schildering, die verschillende tafereelen voorstelt, aan de gewijde geschiedenis ontleend. Het dichtst bij den westelijken muur vertoont zich het vroeger geschetst beeld van den H. Lodewijk, tot berinnering aan het bezoek door hem der h. woning gebracht. Deze fresco-schilderingen werden te Nazareth vervaardigd, zooals onbetwijfelbaar blijkt uit haar karakter en boogen ouderdom, en uit hel feil dat zij daar reeds waren bij de eerste overbrenging der h. woning naar Dalmatië. Hel schijnt dat men dezen wand met bijzondere zorg heeft versierd, dewijl bij aanvankelijk diende tol achtergrond voor het altaar. Ter plaatse waar hel altaar heelt gestaan bespeurt men ter eene zijde een steenen wijwalersval en ter andere een kleine kast voor de ampullen; beiden bevinden zich in den muur en waren er reeds bij de eerste verplaatsing van bet H. Huis. Boven in den muur is bel einde van een afgezaagden cederbalk, aan den tegenover gestelden muur ontmoet men hetzelfde; men besluit daaruit niet ten onrechte dal de h. woning oudtijds ten minste in twee vertrekken moet verdeeld zijn geweest. Aan deze zijde wordt onze aandacht getrokken door een steen, die op kunstige wijze met een ijzeren staafje in den muur is vastgemaakt. Wat daarvan de reden zij ?

Joannes Suarez, bisschop van Coimbra, bezocht in 1561 bet II. Huis. Zi|ii leedere godsvrucht boezemde hem het verlangen in één enkelen steen van hel vereerde heiligdom te mogen bezitten. Hij wilde dien bewaren in liet heiligdom dal bij voornemens was in Portugal te bouwen naar de afmetingen van het H. Huis te Loreto. Hij vroeg en verkreeg het noodig verlof van Paus l\'ius IV eu liet zijn secretaris Stella den vurig gewensebten sieen uil den b. muur nemen. Na een zeer lastige en gevaarlijke reis bereikte Stella mei

zijn schat Tronie, waaiiioon de bisschop zich ter bijwoning van liet concilie begeven had. Deze nam den steen in ontvangst doch werd terstond door eene ziekte aangegrepen, waarvoor hij tevergeefs genezing zocht. Hij begon zich nu te herinneren hoe men hem te Loreto gewaarschuwd had, dat hij toch mocht afzien van zijn voornemen, dewijl zijn voorbeeld, indien het navolging vond, gevaarlijk kon worden voor de h. woning; dooi\' de smart die hij leed en bovendien door van God verlichte mannen vermaand, besloot hij den steen terug te geven. In stede van dien in een zilveren kas naar Coimbra te zenden, gelijk hij aanvankelijk voornemens was, gelastte hij thans den secretaris Stella hem, aldus in edel metaal besloten, naar Loreto te brengen. De bisschop voegde er een oorkonde bij, waarin hij verklaarde wat hem wedervaren was, cn nederig smeekte dat de steen ten spoedigste wederom daar mocht worden geplaatst, waar hij weggenomen was en dat men tot herinnering aan deze gebeurtenis cn tot waarschuwing voor anderen de zilveren kas in hel heiligdom mocht bewaren. Nauwelijks was de secretaris Trente\'s poorten uitgereden ol de bisschop begon te herstellen, naarmate de reis vorderde week de ziekte, en toen de h. steen door den clerus van Loreto met groote plechtigheid in den muur werd vastgemaakt, was des bisschops herstel volkomen, gelijk later overtuigend bleek uit de vergelijking der verschillende tijdstippen. Het document des bisschops werd naar Rome gezonden en in het archief van den Engelenburg neergelegd ; een authentiek afschrift echter werd daarvan genomen en met de zilveren kas aan het heiligdom te Loreto ter bewaring toevertrouwd.

In de nabijheid verkondigt een opgehangen kogel de wonderbare redding die Paus Julius II bij de belegering van Mirandola ten jare 1506 ondervond en aan de bescherming der II. Maagd van Loreto dankte. Alvorens hij zich naar Bologna begaf, om er de oproerige Bentivogli\'s tot hun plicht te brengen, kwam hij te Loreto en las daar op het feest van O. L. Vrouwe Geboorte de Mis in het II. Huis. Daarna toog hij naar Bologna en wijders naar Faventia, I\'orolivia cn Bavenna ; deze en meer andere steden onderwierpen zich en keerden terug onder \'s Pausen wereldlijk gezag. Mirandola echter bloei weerstand bieden, dewijl don aanvoerders der pauselijke troepen die het belegerden evenzeer beleid als veerkracht scheen te ontbreken. De Paus begaf zich in persoon naar het leger en belegde er een krijgsraad in do tent des opperbevelhebbers. Terwijl Julius II daar met de legerhoofden beraadslaagde, werd er plotseling door hel vijandelijk geschut een kogel geworpen van ruim

een lialven voet in middellijn; dezo viol juisi boven do lent des oppoibov hebbers en wierp haar omver, doch spaarde op wondervolle wijze den Pai en al de aanwezigen. Nauwelijks had ook Mirandola de poorlen onlslolt en de sleutels aangeboden ol Julius II begaf zich naar Loreto om daar (!■ H. Maagd zijn dankbare hulde te bieden. Te Rome weergekeerd, overlaadt hij het reeds zoo mild door liem bevoorrechte heiligdom met nieuwe blijken zijner vereering. Onder de geschenken toen gezonden muntten bijzonderlijk twee zilveren kandelaren en een zilveren verguld kruis uit, die gezamenlijk een gewicht hadden van niet minder dan zes en zestig pond. Op den voet van het kruis stond hel opschrül; Jh//u.s II Pontifex Maximus Deipaiae Virijini Lauretanae dedicavil anno Mll.\\. — In hoe signa vinces. «Paus Julius II wijdde dit kruis der Moeder Gods en Maagd te Loreto ten geschenke m het jaar 1510.— In dit teeken zuil gij overwinnen.quot;

De communiebank volgende, die. het sanctuarium van de ruimte voor de ge-loovigen besiemd scheidt en ongeveer 14 voet van den ooslelijhen muur verwijderd is, treden wij voor hel altaar. Dit staal ruim vier voet van den oostelijken ol\' den aehiermuur der h. woning en wordt dooi\' een rijk versierden wand, die echlei niet hooger reikt dan de relabel, van de daarachter gelegen ruimle afgezonderd, waartoe een deur naasl hel altaar toegang verleent. Hel tegenwoordig altaar omsluit hel oude, waarop volgens de bestendige en geloofwaardige traditie de Apostelen hel II. Misoffer hebben opgedragen en dat levens met het H. Huis van Nazareth naar hel Westen werd overgebracht. Eene kleine deur steil u in de gelegenheid een blik te werpen op dc vierkante sleenen waaruil het is samengesteld. De njke tooi van agaal, lapis lazuli en Siciliaansehen jaspis, die hel omgeeft, is een geschenk van den groothertog van Toscane, Cosmo II.

Ziel gij even ter evangeliezijde omhoog, dan ontwaart gij daar twee kleine klokken; het zijn de twee klokken van hol II, Huis, die men uil het vroegere torentje heeft genomen en aan het sleenen gewei! opgehangen. Niet verre van de evangeliezijde dos r.ltaars wordt aan den noordel ijken muur, want dezen hebben we thans bereikt, onze aantiachl getrokken door een tamelijk groote en hoogo kast van modern maaksel. Deze dient slechts tot beschutting van een andere die geringeren omvang heeft en in don muur zeiven is gemaakt (I). Wij staan hier dus voor don Sacro Armadio, de h. kast, welke hoogst waar-

(I) De S. Armadio h volgens don srhrijver der Relazione Storu-a 3 rem jalmi i oncc hoog en *2 pal mi, 6 once breed.

! .jnlijk aanvankelijk Iioo(t godipnd lot bewaarplaats van het kleine en breck-ti luiisi\'aaii dcc li. Familie en later gebezigd schijnt te zijn lol ru sip laats v het H. Sacrament. Ken volkomen gaal\' dwarshout, waarin geen enkele vMimsleek te bespeuren is, slnil bij wijze van bovendorpel den ninur der kast i;\'. In de kast worden twee komvormige schalen of nappen van gebakken aarde bewaard, die met vele andere soortgelijke eertijds door het H. Gezin zijn gebruikt geworden. De geschonden toestand, waarin zij verkeereu, is ie wijlen aan de revolulionnaire benden, die in 1797 Loreto binnentrokken en het heiligdom van zijne schallen beroofden. De woestelingen hebben de h. schalen van het goud en zilver, waarmede de godsvrucht der geloovigen zc had versierd, berooid en gaven er niet oin ol de heilige voorwerpen geschonden ol\' verbrijzeld werden. Deze twee schalen werden in 1800 aan Pius VII, in stukken gebroken, teruggegeven. Hij liet de stukken wederom zoo goed mogelijk bij elkander voegen en zond ze in vergald koper gevat naar hot heiligdom. Op eenigen alsland van den Sacro Annndio onderscheidt men de plaats waar zich vroeger do eenige deur van hol li. Huis bevond en boven aan den noordermuur zijn nog eenige overblijlselen te bespeuren van Ireseo-sehilderingen.

Haasten wij ons om kennis tc nemen van heigeen zich in de ruimte achter bet altaar bevindt. De pelgrim kan daar slechts binnentreden langs de tweede deur aan de zuidzijde van het H. Huis. Een paar schreden slechts en wij zijn er. De naam, waarmede deze ruimte gemeenlijk wordt aangeduid, zegt ons reeds wal hier geheel bijzonderlijk onze oplettendheid verdient. Zij heet namelijk de Sacro (\'.amino, de h. haard; want hier achter bet altaar, onder het beeld der 11. Maagd, bevindt zich volgens het algemeen gevoelen in den oostelijkon muur van hel H. Huis de nederige haard van Nazareth\'s heilig huisgezin : do haard, hot zinnebeeld van huiselijke zorg en huiselijk geluk (I). Al mogen eenigen met Hutchison het betwijfelen ol\' de Sacro (\'.amino werkelijk do haardstede dos 11. Gezins geweest zij, wij deelcn dien twijfel niot. Wat men ovorigens dienaangaande boude, altijd bevinden wij ons hier in holgene men zoo letterlijk mogelijk hel hiclinium ol\' hot oelverlrek der drie loden *an de 11. Familie heelen kan. Van wal tcedore oplellendheid weet dit gedoelU der b. woning met zijn baard of nederig luiisraad te verhalenMet wolk ecne dankbaarheid moeien hier do door den

I De S (\'amino of h. haar.1 is vVqv-ns /?»•/\'/: • ■\'lt; o:/• van deu vloer, It-ft eene hoogte van 6 {lalmi. *2 once, en eeue breedte var ^ palnii, .\'i ónce.

Godmcnsch en zijn ploogvader in hol zwoot dos nansrltijns gowonncn c door do maagdelijke Moeder des lleoron toebereide spijzen zijn genoten Do heiligste liefde en de goddelijke meening, dio do geniclonden bezielde wijdden de aardon nappen, waarin do sobere spijze werd opgedischt, tot oller seinden en maakte den gemeenschappolijken maaltijd tot eene heilige handeling, tot een symbool van steeds inniger gemeenschap onderling en met den llcmelschen Vader. In stille verbazing moeten de engelen dit telkens vooi hunne blikken zich vernieuwend tafereel van huiselijk geluk hebben gadegeslagen, en zich hebben verlustigd in de aanschouwing der verhevenste deugden, waarmede hier de meest stolïelijke der mcnschelijke verrichtingen werd vergeestelijkt. Wat zielverheffend onderhoud, welke vertrouwelijke en verkwikkende gesprekken moeten er zijn gevoerd, hoe teedere en liefelijke, hoe opbeurende en beloonende, hoe hemelsch verlichtende en goddelijk loeiende woorden zullen er gevloeid zijn van Jesus\' lippen en heilbegeerig door Maria en Joseph zijn opgevangen. Een feestmaallijd door don rijkste der vorsten gegeven, waarbij de uitspraken eener wijsheid, die Saba\'s koningin schier van bewondering deed bezwijken, het edelst gerecht vormde, wat kon die wezen in vergelijking mot het heilig dischgenot hier dag aan dag gesmaakt? El ecce plus quam Salomon hic. Hier toch was oneindig meer dan Salomon. Matth. XII ; 42.

Aan allerlei kostbare geschenken, zoovele getuigen van de woldaden aan Maria\'s voorspraak en bescherming verschuldigd, ontbreekt het bier evenmin als in de overige ruimte der h. woning. Wij verwijlen slechts bij een enkel ex-voto. Het is een groot in zilver gedreven tafereel, van eon ovalen lijst en krijgsliopoeën omgeven. In het midden des taferools verschijnt de H. Maagd, die de Halve Maan onder hare voelen treedt. Het geheel strekt lot dankbare herinnering aan de overwinning door don üostenrijkschen generaal Monlecuculi in Hongarije op de Turken bevochten.

Meer dan hel overige eischt aan den ingang van den S. Camino eene kast onze aandacht. Die kast werd gevormd uit een gedeelte der nis waarin aanvankelijk hot Moeder-Godsbeeld stond. Toon aan het beeld een eervoller en beter met do nieuwe inrichting des heiligdoms overeenstemmende plaats word gegeven en men een afzonderlijken toegang lot den Samgt; Camino noodzakelijk oordeelde, verdween een gedeelte der nis in de nieuwe dour; men bewaarde echter daarvan zooveel als do omstandigheden gedoogden. In deze kas nu wordt een Sncrn Sroddla bewaard, dio als door con wonder

aan den rooflust tier revolutionoaii\'e benden omkomen is. In volkomen on-gedeerden toestancl lioeli deze li. scluial nog liet gouden beslag, waarin zij gevat werd en dal met een kostbaar foedraal geschonken is dooi\' kardinaal Francesco Gomez van Sandowal, hertog van Lerna en minister van I\'hiiippus 111 van Spanje. Met de meoste wolwillendheid bclooneu do custodi des hciligdoms, wier gestoelte zich tegenover do deur van don Sarro (\'.amino bevindt, zich bereid om den pelgrim do heilige schaal te laten zien en le doen vereeren, en daarin medailles, rozenkranzen en andere voorworpen van godsvrucht le wijden. Doze sacra sctulella is een komvormige schaal ol nap van lijn gebakken aarde, dof \\:m kleur, zonder glazuur, en boel\'1 naar mijne gissing aan don bovenrand ongoveer 17 eM. in middellijn, oji oene diepte van ti cM.

Na onze lippen gedrukt te hebben op dit onsehalbaar overblijfsel van Nazareth\'s imisraad, dal do Koning der heerlijkheid gedurende zijne omwandeling op aarde door zijn gebruik heeft willen heiligen, verlalen wij den S. (.amino om ton lwoede malo langs do andere deur bet heiligdom binnen le gaan. Want al steunt hel beeld dor 11. Maagd van Loreto legen den oostelijken muur boven den b. haard, zoo moet bol echter van uit de hoofdruimte der li. woning worden gezien. Treden we alzoo andermaal voor de coinmuiiiohaiik en zij thans hol beeld, dal terstond, door de verbeven plaats die liet innoomt, door de kostbaarheden, waarmede hel versierd is, en door den luistoi zijner omgeving den binnentredende treft, bet voorwerp onzer opmerkzaamheid.

Terecht staat hol beeld der II. Maagd daar op eene bevoorrechte plaats en is hel alsof geheel de luister, die de b. woning vervult, in dit beeld zijn middelpunt zoekt. Diiowerf eerbiedwaardig loch is het door zijn betrekking lot het hoiligdom, door zijn horkomst en door de mirakelen, waarmede God bet lioolt verlieoibjkl on gestadig blijft verheerlijken.

Ol wekte dit beeld niot terstond, toon het in do wondervol verschenen woning word opgnncikl, hot later hovoMigd vermoeden dal dit nederig huis een hciligdoin mor gt;t wezen, waarin Gud bijzonder Indde wensclite gehraehl te zien aan zijne .Mooilor? De Moedermaagd, hel goddolijk Kind op hare armen dn^eiid, .-prak in eene taal, die door eiken Christen wordt ver-

staan, do eerste verklaring uit aangaande de beteekenis en strekking van liel gelieimzinnig lieiligdom, en kenmerkte liet reeds terstond, vóór de iiilich-lingen die later volgen zouden, als een bij uitstek wondervol Maria-beiligdom.

Bleek wijders niet bijna even spoedig de eerbiedwaardige herkomst van dat beeld? Gelijktijdig met de li. woning overgebracht, droeg hel in zijn slofte en in zijne vormen al de kenteekenen van iiiliieemsehen oorsprong, Imogen ouderdom en langdurige vereering, terwijl de vrome traditiën, te Nazareth bewaard, en de opcnbaringon, in hel westen geschied , hel nader aanwezen als een gewrocht der kunstvaardigheid van dén H. Lucas.

tundelijk, kan er na de gezagvolle getuigenissen in tal van pauselijke oorkonden neergelegd, en de kostbaarheden, waarmede de eeuwen het beeld uil dankbaarheid voor verkregen weldaden hebben overladen, en de alom onder de Christenen gevestigde, door de ervaring van schier eiken dag geweltigde overluiglug, nog twijfel mogelijk zijn, ol God gestadig bijzondere gunsten verleent aan hen, die Hem en zijne 11. Moeder komen huldigen voor dat beeld\'! Hoeren wij slechts één enkelen Paus; vernemen we, hoe Leo \\ de wonderen verheffend, waarmede God Lorelo verheerlijkt, Maria\'s beeld niet scheidt van Maria\'s woning, maar heiden als in éénen adem noemend en zelfs hel beeld in de eersle plaats vermeldend, zijn zegel hecht aan het rechtmatig vertrouwen, waarmede de geloovigen bij voorkeur hnnne loe-vluchl namen tol de gevierde l /ir/o Ijiurelana, tol, O. L. Vrouwe van Lorelo. «Hoven alle plaatsen aan Maria toegewijd — in dezer voege verklaart Leo X, zich aansluitend bij zijne doorhichlige voorzalen Paulus II, Sixtns IV en Julius II — wordt volgens aller eenstemmig gevoelen en overiuiging aan het hoogst vermaarde en door de godvrnchligen zeer bozochle Lorelo terecht de voorrang toegekend. Want de Allerzaligste Maagd hoeft, volgens Gods welbehagen huai beeld en hare woning naai\' elders overbrengend, verkozen dat hare woning door de handen der Kngelen ten laatste daar op den openbaren weg zou worden neergezel, waar zij zich thans bevindt, en daarin wrocht de Allerhoogste gestadig op hare voorspraak tallooze mirakelen\' (1)

(I) „Inlftr quae (Io.m JFariao nomini dicata) oiiiniiiin ronnonsu, toslimonio :i\' dovotione lorns ijle Lanrefaiinü ftima ci\'lebris, ao flovotonim froqiicilia ciiltinslnnis merilo hkbetur priinus Cum cnim Heatissima Vir^o (ut fide dignortim oomprobaliini est ti.siinionin) e Nazarelh iiniiiiiiictii ct culiiculuin snimi divino mitu Iransferens . . . dnmnrn in via publica, vibi modo eonsistil, itlud angelicis n imibus collocamlo sibi delegit, et in co assidue mirai iila iiiiiiniK ia illius ineiiliH operaluv Alli.ssimu.s.quot; Tursell. lib. 11. c. 16. — Kveneens zegt Paulus III bilei ; „lu qna iccele siii II Mariae de l.aureto) [iroiit llde digiiorum babet assertin, ipsius etiam \\\'irii_liii* ijh\'r.i sn iiikkio Angelieo cumilala coelu, uiira Hei cleuieiilia collocata cxistebal.quot; Lib. III. c. i.

Reeds vroeger gaven wij een eenigszins uitvoerige beschrijving van het h. beekl, wij komen daar dus thans niet op terug (zie S V). Nauwelijks hehoelt het gezegd te worden, dat zijn eigenlijke vorm en do in het onbederfelijk coderbout van den Libanon gesneden drapcriön aan bot oog onttrokken worden door bet rijk geborduurd gewaad van kostbare slolTe, waarin do gi\'slalten dor 11. Maagd en des Goddelijken Kinds schier geheel verdwijnen (1). liet prachtig gewaad, dal beiden oinbult, is van boven tot beneden met banden bezet, wier kleur en eigenaardige vorm dienen om de waarde der daarop vastgehechte sieraden en edelgesteenten des te beter te doen uitkomen.

Vruebteloos zouden wij het beproeven al het kostbare wat bier schittert in de bijzonderheden te hescbnjven. Bepalen wij ons dus bij de aanwijzing \\;iii bet voornaainste en ecu vluchtige scbets van bel oveiige.

Kene beknopte historische herinnering beboorl echter vooral te gaan. Zij were eene misvatling, waaraan men blootstaat als men dezen luister aanschouwt. Allicht toch waant men bier schallen te ontwaren door eeuwen en eenwen van godsvrucht bijeenvergaard, Ier verheerlijking van de Virgo Lanretana, haar troon en haar heiligdom. Oil is echter niet zoo, want al sclmile or ergens een enkel voorwerp uil vroegere eeuwen, dal bij uitzondering gespaard bloei\' ol gered word, schier alles wat hier door zijn kostbaarheid uwe bewondering wekt, is aan de milde godsvrucht onzer eeuw le danken.

Toen de Fransehc Revolutie zegevierde en hare benden naar Italië zond, viel ten jarc 1797 ook horoio in haar beiligsehennende en roofzieke handen. Do gruwel der verwoesting woedde loon binnen de muren der hoogvereerde basiliek en spaarde de h. woning niet. Do schatkamer des heiligdoms werd geplunderd, de altaren en kapellen der kerk werden van hunne kostbaarheden berooid; mon drong hot H, Huis binnen, rukle de gouden en zilveren ox-volo\'s van do h. muren; do zilveren platen, die den li. haard versierdon, worden weggebroken ; de zestien gouden en do zestig zilvoron, immer in hot heiligdom brandende, en de dertig zilveren rondom het marmoren bekleedsel hangende lampen, benevens een lal van andere niot minder kostbare m de kapellen aanwezige, werden door de overweldigers buitgomnakt. Men besloeg bel altaar van hel H. Huis, sloeg de li, iijrschenncndo bandon aan bet b. beeld en voerde hel met zijn kleinooden v:iii ons \'latbare waarde en mol hol zdvor verguld bekleedsel der nis, waaraan

1 V vn, 1.\' S\' gt; •« is hft boelil .Ier 11. Maag.l 1 rom. palmi hoog; het Goddelyk

talrijke edelgesteenten schilterdon, benevens vele massief gouden en zilveren beelden, die Maria\'s troon en het altaar versierden, gelijk al hel overige, in zooverre liet niet op andere wijze verdween, den If!\'quot; Februari van dal voor Loreto\'s heiligdom zoo noodlollig jaar naar Parijs. Van bel kostbaarste onder al dit kostbare, zoo wegens do stoll\'e als zijn kunstwaarde, noemen we slechts dc gouden kronen van de H. Maagd en bet goddelijk Kind, beiden een gcscbenk van den Franseben koning Lode wijk XIII. Zij waren zoo dirbt met diamanten van bet zuiverst water bezet, dal zij bel edel metaal bijna geheel bedekten en uit ecu enkelen diamant schenen gesneden ie zijn. Aan do voeten der II. Maagd knielde ter eene zijde een engel van massiel\' goud, rijk met diamanten en andere edele sloenen getooid. IIij bid mei zijne rechterhand een gouden hart omhoog en bood bet der H. Maagd aan. Dit hart schitterde in den glans van juweelen en wierp een gouden vlam opwaarts, die in tal van vuurrooiie robijnen eindigde en een eeuwig brandende lamp omsloot. Ter andere zijde boog eveneens een engel zijn knie en bood der II. Maagd een gouden, met kostbare parelen, smaragden en diamanten gelooid hart aan, waarin gelijkerwijs een altijd brandende lamp verborgen was. Deze engel ecbler was van gedegen zilver.

Den lO™ Februari 1801 werd het li. beeld aan Pius VII teruggegeven ; het was ecbler van zijne kostbaarbeden beroofd. Dc Paus wilde dat het op waardige wijze, zooveel de omstandigheden gedoogden, wederom zijne plaats in Loreio\'s heiligdom zou bememen. Hij looide hel dus met de kronen, die thans op dc hoofden vau Maria en bel goddelijk Kind prijken. Aan beide kronen schitteren brillanlen, smaragden en paarlen. Hij voegde daar nog een tal van andere kostbare sieraden bij en liet hel beeld in een prachtig, mol goud en zilver op willen grond geborduurd gewaad Indien. Aldus gelooid, aanvaardde het b. beeld den zegevierenden teniglocbl naar zijn heiligdom en hernam bel den S-quot;¹quot; Deeember ISO;!, onder den jubel van Loreto\'s bevolking en talrijke pelgrims, zijne plaats in de wel is waar minder kostbaar dan weleer, doch evenwel passend en waardig versierde nis. Van nu af stroomden wederom giften en gaven nil llalic en andere landen als om strijd naar Lorelo, en de mildelijk aangeboden sieraden van booge waarde herstelden weldra zoo luisterrijk den heiligscbendenden roof door do Uevo Inlie gepleegd, dat hel ibans schijnt als had hij nimmer plaats gevonden.

Wijzen wij nu bier en daar, van bel hoofd des beclds naar beneden afdalend, eenige der kleinooden aan, die er schitteren op hel kleed des beelds en

op /.ijii banden of bclogsols van donkcrklourip; duwcel. Bekommeren wij ons niet om de volgord(! van lijd wannn /ij gegeven werden ; hel zij genoeg eenmaal Ie weten dal zij allen dagleekenen sederl 1802.

(lij onlwaarl er dan een piaehlig karmo/ijn rood lluvveclen garniluiir, waarop in goud gevalle Ooslersciie paarlen, een topaas van liraziliii on vele smaragden prijken, dit is een gesclionk van Pins VII. Het hisselioppelijk kruis van gele topazen, omzet nu t hrillanlen, en de twee gouden zegelringen met hnn topaas en liyacinili van jnweelen omsclnllerd, werden den ISquot;quot; Sep-lember I8\'i6 door l\'ins IX aan de II. Maagd gewijd. Daaronder straalt een diamanlen diadeem, een collier van hrillanlen\'; aan de rechlerliand van liet goddelijk Kind vonkel! een hrillant van grein, verder rnsl hel oog mei welgevallen op den zaïdiicn glans van Ooslersehe parelsnoeren. Gouden en lt;lianianlen halssieraden en ar/onderlijk geplaalsle edele sleenen voeren n eindelijk lol den eerslen llnwcelen hand, die eene diamanlen hloem draagl als omspat van een hrillaiden-regen, die niet minder dan sleenon teil ; ilaai\'naast prijken [iraehlvolle hrillaiden i\'oselten en aiiilci\'e koslhaarlieden.

Dneh laten wij hel hij deze zwakke poging, waarmede wij gelraehl liehhen eenighzins volledig te vermelden, wat de eerste hand op liet llnwcelen belegsel kostbaars le hewoiulereii hiedl. Men denke zich de verdere banden bedekt met diamanten, paarlen, rohljnen, smaragden, amclhisten. granaten in allerlei vorm en op allerlei wijze gezel; voeg daarbij geëmailleerd goud, eameeen en dergelijke sieraden, en gij zuil 11 een tamelijk getrouwe voorstelling kunnen vormen van de pracht die er schittert aan hel vereerde beeld.

Hebben wij daarna een blik geworpen op hel zilveren ornament met zijn vier engelen, dal de nis omgeeft, en de twee zilveren borstbeelden, waarvan ééne meer dan 157 pond weegt, en. verder roiulschouwend, de zilveren lampen opgemerkt die achter, om, en voor het altaar en wijders in bel gelieele heiligdom zijn opgehangen en alle met uitzondering van drie kleine lampen m den .S. (nmino, welke dagteekeuen van IT.\'ll, iu onze eeuw geschonken weiden, dan vinden wij gewis overvloedige reden tot dankbaarbeid jegens (iud, die liet berooid heiligdom zijner Moeder in eere en luister heeft hersteld, maar levens ook wordt in ons levendiger dan ooit de blijde hope gewekt, dat Hij zieb gewaardigen zal ook thans, op de machtige voorbede der Allerzaligste Maagd, aan zijn andermaal vernederde en lel bestreden Kerk de vurig gewensehte zegepraal en der wneld een heilvollen vrede le schenken.

we aaiiseliouwdcn waren opgewekt en op liai\'c beurt aan dal [iraelitvoüe eenc waanlc Iconen door goud noch oqèlgestcenle uit zicli zeilquot; Itczdcii, en die liet doen slralen voor liet oog oir/os geesles in een glans van lioogi r orde, treilen wij huiteu het diorbaai\' hciliydoin om een luister te bewonderen vau geheel anderen aard.

Men zeldzaam juweel moet in edel metaal gevat ; een hoog te veroeren reli(|uie hehooi\'t in koslliare kas ol sehrijn te worden bewaard, wier o[i-schririon cn zinrijke vorsioringon een welsprekende hulde brongen aan de voorlrellelijkheid van den haar toeverlrouwderi schat. I!ij den eersten 00g0[»-slag, op bel marineren beklocdscl der h. woning geworpen, overtuigt men zich tcislomi dat niets gespaard cn alles is beproeld geworden om zooveel doenlijk aan l.oreto\'s onsehathaar kleinood en hoogvereerde reliquie een waardig omhulsel te geven. Zonder Iwijlol verwacht men van ons, dal wij iu een conigszins nauwkeurige hescbouwiiig zullen treden van dit bij uitstek prachtvol beschermend monument. Volgaarne zullen wij trachten naar vermogen aan deze billijke verwachting le voldoen; doch eerst behoort er met een beknopt woord melding te worden gemaakt van zijne oprichting.

De roemrijke Julius II, die een bewonderenswaardige veerkracht ontwikkelde, niet minder tijdens den vrede dan gedurende den schier rusleloozen strijd, waartoe de verwikkelingen dier veel bewogen dagen hom noodzaakten, had den grondsteen gelegd van do St. I\'ieier, don luisterrijkston tempel der wereld; l.oreto\'s basiliek onder l\'aulus II hegomion was door hom voltooid, bovendien had hij den vennaarden IJramaule van rrbino (1-114—Hill) het apostolisch paleis, dal geheel het plein voor de basiliek moest omsluiten, laten ontwerpen en reeds was een aanzienlijk gedeelte van bet weidsche plan ion uitvoer gelegd ; Ihans dacht hij er ijverig aan bet II. Huis op waardige wijze met een marineren monunienl te omgeven. Wederom droeg bij den govior-den Biamante don veroorondon last op eene teokening le vervaardigen van

li.-l op l,e richlcn prachlgeboiiw. Gelijk immer, zoo waren ook nu bij tien prooien l\'ans de daad en de wil één. Doeli terwijl liij bezij; was met een kostbaren voorraad marmer tot dit doel te verzamelen werd hij door den dood verras! (i loKJ). Leo X, zijn opvolger op den pauselijken sluel en de eiTgenaam levens van zijne lielde voor Loreio\'s heiligdom, gelaslle nu den hcroem len l\'loi\'entijn Vndrea Conlueei ili Monte Sansovino (v UWJ) niets te sparen aan hel door liramante ontworpen monument en hel dermate met passende en keurig uitgevoerde lafereelen en beelden te versieren, dat het, al moest hel, in overeenstemming met het doel waartoe het bestemd was, beperkt van omvang wezen, nochtans m kostbaarheid en kunstwaarde alle gewroehlcu dier eeuw overtrelTeu zou. Sansovino zette zich aan den arbeid en bood weldra het plan aan ecner nlaslische versiering van het monument, dal niets te wenschen overliet; maar thans bleek het levens dal de marmer-voorraad door .Inlius II verzameld op lange na niet toereikend was. Het door Sansovino verordend beeldwerk eischic omzeilende marmerblokken, die zoo onberispelijk blank behoorden te wezen als ecnigszins mogelijk was. De milde Paus ontzag kosten noch moeite en liet liet noodige materiaal nil Italië gt; beste groeven, namelijk uil die van Carrara in Toscane, naar de haven van Vncona en vervolgens naar Lorelo voeren, alwaar het door de meest gevierde beeldhouwers en de beste werklieden dier dagen onder de leiding van Sansovino in behandeling werd genomen. IJveri^ werd er gewerkt en de Paus liet niets onheproeld om door belooning en beloften tot spoediger voortgang u- prikkelen ; /dis sdircel\' hij eigenhandige brieven aan Sansovino, want vurig wensehte bij bet kunslgewroehl vóór zijn dood voltooid te zien.

Doch ook Leo \\ zag zijn wensch niet vervuld (v l-vJI). Onze landgenoot Vdrianus VI vond gedurende zijne kortstondige regeering nauwelijks den lijd om door lt;lc bekrachtiging der gunsten, welke zijne voorzaten op den pauselijken stoel aan Lorelo hadden verleend, hbjk te geven van zijne lielde jegens het 11. Huis (i 1

Ülciucns Vil greep lerslond na zijne vcihelling met geestdrittvollen ijver ile onvoltooid gebleven taak aan. liceds veel was er geschied, maar zeer veel bleef er nog te doen over. Hij zond dus den uitstekenden Krancesco Ciiandii ili da San (lallo, liallade llaccio Bandinelli, Nicolo Tribulo en lal van andere vennaardc kunstenaars naar Lorelo cn weldra was schier al het voor den bouw en de versiering noodige mariner gebeiteld en gepolijst. De wakkere Kaniero Nerucci di Pielra.-anla svi\'id nu met d( leiding der

werkzaamheden belast, die liet monument met de vereisclite voor/.icliiiglieid, doch levens ook met den moesten spoed tot de gewonsclite voltuoiin^ moest brengen. Maar ook Clemens VII zag de voltooiing niet (t lö.\'li).

Eerst onder zijn opvolger Paulus III (t Iö49) werd liet steenen ge wc II op de muren van bet marineren monument gelegd en kon ton jare hel prachtig omkleedsel worden onthuld en den pelgrims wederom vrije toegang worden verleend lot bet daarin besloten heiligdom. Nog ontbraken er wel is waar vier en twintig standbeelden en de vier bronzen deuren, doch na een paar tientallen van jaren zouden ook deze sieraden, dank zij der edelmoedige mildheid van Gregorius Xlll (t 4585) en den volhardenden ijver der kunstenaars, de ledig gebleven nissen en ruimten vullen en aan bet monument de laatste voltooiing schenken.

Na jaren lang zwoegen was er dan eindelijk een kunstgewrocht tot stand gekomen, dat door de maagdelijke blankheid van zijn onberispelijk wil carra-risch marmer en door den edelen rijkdom zijner welgekozen en keurig gebeitelde beelden, tafereelcn en ornamenten de Maagdelijke Moeder, ie wier eere, en de dierbare schatten, tot wier bewaring bet werd opgericht, niet onwaardig scheen.

Trachten wij ons nu ecnigermate rekenschap te geven van het vele dat zich bier te bewonderen aanbiedt, en vooral de idee op te sporen, die den ontwerper der ornamentatie van bet monument bij de keuze en de plaatsing der beelden en talereelen beeft geleid ; hoeveel onze poging te wenschen moge overlaten, toch zal hel ons, indien wij ons niet bedriegen, welhaast overtuigend blijken, dat dit kunstgewrocht is als een gebeiteld lofdicht tol verheerlijking der 11. Maagd en des grondgehcims van ons geloof, liet gehoim der Menschwording doordringt en bezielt alle de deelcn en verbindt ze onderling tol een wel doordacht geheel ; terwijl elk deel wederom op zich zeil beschouwd zijn eigen beleekenis heeft, waarmede beurtelings wordt been-gewezen naar de voorbereiding, de voltrekking, de gevolgen en vruchten des grondeloos diepen geheims.

Waar zullen wij echter ons punt van uitgang kiezen ? — Als men de basiliek binnentredend lot bet M. Huis nadert, dan bereikl men het eerst de westzijde van bet monument met het altaar der Annnucialie. Er kon voorzeker geen hetere voorstelling aan deze zijde des monuments prijken ; elke andere ware bier misplaatst geweest, want den pelgrim moei lerslond het groot geheim, waardoor het II. IInis inzonderheid werd verheerlijkt, worden

heriimnd. Op hoe voorlrolfelijke wijze ditl, liicr geschied zij, zuilen wij later zien. Doch ciil geheim, waarin gelijklijdig geheel de glorie van Maria en geheel de hoop der wereld liggen opgesloten, werd vooralgegaan en gevolgd van gebeurte,lissen die Maria lot het goddelijk moederschap hebben voorbereid en haar daarna lot de hoogste heerlijkheid hebben geleid. Wij moeten dus elders een begin zoeken, willen wij de volgorde aehlerlialen waarin Sansovino, de ontwerper van geheel liet ornament, zich de alzonderlijke deelen daarvan heelt gedacht. (1)

Wij vinden dit begin uan de achterzijde, dus aan de oostzijde van het inoiniment. Gaan we dus van hier uil, om er weder le keeren en daarna oordeele men zeil ol\' wij het juiste gelioHen hebben.

Aan deze zijde van het moiuimenl lezen wij liet volgend opscln ifi, dal volgens den uildi\'ukkelijken last van Clemens VIII op hel basement werd gebeiteld. Het luidt:

«Christen pelgrim, die uil godsvrucht herwaarts kwaamt, gij ziet hier hel H. Huis van Lorelo, eerbiedwaardig in de oogen des heelals door goddelijke geheimen en de faam zijner wonderen. Hier werd Maria, de allerheiligste Moeder Gods geboren; bier werd zij door den engel begroet; hier is hel Keu wig Woord Gods vleesch geworden. Dit lliiigt; hebben de engelen uit Palestina heengevoerd naar de stad Tersalto in Dalmatië ten jare onzes heils I2!gt;1, onder de regeering van Paus .Nicolaus IV; drie jaren later in den aanvang der regeering van Paus Bonilacius VIII werd hel overgebracht nabij de stad Hecanali in Picenum, en vervolgens wederom door de engelen in een bosch van dezen heuvel neergezet, alwaar het binnen één jaar tijds driemalen van plaats veranderend zich ten laatste hier vestigde. Door de nieuwheid dezer wondervolle gebeurleiiissen, die terslond de verbazing weklen der naburige volken en vervolgens door de groote nienigle van mirakelen, die zijne laam alom verspreidden, verwierf zich dit allerheiligst Huis, welks muren, olsehoon zij alle grondslagen missen, nochtans zoovele eeuwen lang steeds hecht en ongeschoiiden zijn blijven voortbestaan, hooge verecring bij alle natiën.

(I) Bramante ontwierp het architectonische van hot nionumcDt; de ordonnantie of keuze en regf\'liug van talereclcn en beelden geschiedde door Sansovino.

«Paus Clemens VII liet dit H. Huis aan alle zijden met een ormunenl van marau\'i\' omgeven ten jarc O. IJ. 1525. Paus (Mcmeus VIII lieell gewild dal eerie korte vonneldiDg van zijne wondervolle verplaalsing op dezen steen zou worden geschreven ten ja re \'1593.

«Antonius Maria Gallo, kardinaal-priester der II. li. Kerk, bisschop van Osimo en beschermer van hel II. Huis, liecl\'t zorg gedragen voor de lenuil-voerlegging van dcit panselijken last.

«Vereer gij, o pelgrim, hier mei teedove godsvrucht de Koningin der iMigelen en de Moeder der genade, opdat gij door hare verdiensten en door hare voorspraak hij haren allerlielslen Zoon, den oorsprong des levens, verkrijgen inoogt vergiHenis van uwe zonden, I iel lamel ijk welzijn en niminer eindigende zaligheiil.\'

Bij deze beknopte historische herinnering on dit opwekkend woord lot den pelgrim gericht, behoort het breed omwikkeld tnfcrcel der vicruouilidc veiplaalsinfi van Iwl II. Huis, door Vasari aan den Florenlijn Nicolo Tribulo toegeschreven. — Een treilende voorstelling van den zdliijcn dood dei II. Mnai/d vult de ruimte daarboven. De H. Maagd ligt op het slcrlbed uitgeslrekl ; de Apostelen dragen in een ander gedeelte van het talereol Maria\'s sloHelijk over schot gralwaarts, en de engelen dalen uedor om liet h. tabernakel, waarin hel eeuwig Woord, de God met ons lieell gerust, om don tempel des 11. (leesles bij uitnemendheid ten hemel te voeren, terwijl de .loden, de gezworen vijanden van Jesus en Maria, het sluw beraamd plan om hel lichaam dei-Zalige te rooven ten uitvoer Iraehlen te leggen, Door een onbekenden meester begonnen, werd dit talereel voltooid door den Bolognees 1\'omenico d\'Aimo, ook Verignano geheelen.

Ter eene zijde vertoont zich Israels groote proleet en wetgever Mozi;s, die de komst des lleeren beelt aangekondigd mei de voorspelling: «Ken profeet zal de lieer uw God n verwekken uil uw volk en uil uwe broeders als mij. Hein zult gij hooren.quot; (I) Doven Mozes rijst bel heeld der sihtilh\' run Sumns, aan welke bel woord wordt toegeschreven: «Di¹!\' nuMisclien handen zullen dengoddebj-ken Koning raken, dien de engerepte Maagd zal koesteroniii haar school.quot; (\'•ii

(t) I\'rophi\'tain iln gonto Uia cl de l\'rati\'ibus luis «icut me, suscitatiit lil\'i I)ouiinu.s Delisting: il\'Siuu audii\'.s Dcnt\' ion. XVJtl . I.\'i.

IIuiic potorunt i laruni vivoruin langere RcgPin,— Iliimnno quem VirgD siim invinlula fovcbit

J)i\'ze en do volgcn\'lu sjiroukcii ami de viirscliiliciule .sibyllen toeresclirr von zijn ontlcond aan de Sil\'iill. Dniaild ll. S. Opsop. Iliellan. I\'arlsiis 151)!! — Volgens Varro, die door (quot;leero en l.ar-tantiu» geprezen wordt als il« meest ervarene in de (iricksche en Romi\'insclie uivlliologie, slaint lid woord SiOijllu van Siobu\'.e, oen andiren vorm van Ihcobuto en beicekeiit goddelijk raail»be-

Tor andere zijde is Balaam gezeten, die Israel willende vloeken, door hooger niacin lol zegen en zaligspreking werd gedwongen; «Rijzen zal er eene sterre nil Jacol)quot;, dus sprak hij ondanks zich zeiven, «en een schepler zal zich verhellen uit Israel.quot; (1) lgt;t) sibijUe van Cumae in Pontus treedt daar hoven op met de prolelie: «Nederig in alles kiest Hij eene maagd tot moeder.quot; (2)

Hoe zinrijk en gepast deze versiering der oostelijke facade van hetmonumenl zij ovcrwege de lezer wijders zelf. Wij mogen echter alvorens haar Ie verlaten niet verzniinen met een enkel woord het verhand aan te wijzen waarin de geschetste lal\'eieelen lot de volgende staan. Deze lagade vormt met hare twee voorstellingen als de eerste en de laatste bladzijde, don geïllustreerden iitel en hel slut van hel marmeren boek, dal do geheimen en de glorie vermeldt der Lanretaanscho Maagd en barer nederige woning. Het opschrifl met hel lafcrcel der viervoudige verplaalsing van het II. Huis, ziedaar den lilol; Mitrin\'s zaliije dood, ziedaar hot slot des heerlijken hoeks!

Aan hel eerste lal\'ereel mi sluiten zich onmiddellijk de voorstellingen vast, die we thans in de groote vakken der noordelijke facade gaan bewonderen.

Met eerste talereel boven de dour, die niet lot bet H. Huis zelf toegang verleent, maar lot een trap waarlangs men bet dak bereikt en de balustrade, welke geheel hot monumont omgeeft, sleti de geboorte der II. Maagd voor;

sluit; iliis de sybllcn waren naar deze etymologie verkondigsters der raadsbesluiten Gods. Varro i .■\'int er tien; zij zijn ■■ de fVrmcftf; de Liöijsche; de Mphitehe-, de Cumehrhe van Cuma of I jnii\' in limit\'; de lirilhitische, de beroemdste van allen; de Sanusche; de Cumaamche van Cumae n\' (.\'iiiii]iania. dete heette Amalthea en verkocht drie van haar negen boeken aan Tarquinius Super-bus tefen den vollen prijs; de Ihllesponiische, in Tmas geboren; de Plirygitche, die te Aucyra profeteerde; de Tiburiijiisclw, van Tibnr ol\' Tivoli aan de Anio. — Hoe moeilijk het zij met eenige (vaarM:liijnlijkhoid de oorspronkelijke van de ondergeschoven profetieen der sibyllen te onderscheiden, soo i» het evenwel zeker dat Virgilius en andere dichters er eenige brokstukken v.iu hebben bewaard, en dat tij door de kerkvaders werden beschouwd als een middel door de V.I rr-ienigheid gebezigd om de aandacht dor Heidenen op de komst des Verlossers tcrichten. De gewijde knnst beeft dus liet onbetwistbaar reelit lt;gt;m den Verlosser, dien de profeten voorspelden ais den I/.« », door middel der sibyllen en barer spreuken te kenschetsen als den Verwachte lier volUn. Vgl s Aug de i.iv Dei lib XV111,\'28; l.actantius. üivin, Instit, lib. i, lt;i, i. iV, 18, 19; en I\'lemens A lev. op tal van plaatsen.

Wij teeki\'iien bier voor den belangstellende de namen aan der kunstenaars die de beelden der j,! „I. ten en sibyllen hebben gebeiteld; is van Giambaltista Delia Porta; Balaam en Daunt

njn van Fra Aurclio Lombardo ; l.iaias is van Tommaso Delia Porta; Jeremia.i is een kunstge-wroi.ht van Sansovino; Irwt, Izi\'ihie/, /iichat\'ias, Duvid, Malachiav zijn van Sansovinos uilsteken, den !■. rliug Girolamoda Kerrara geheeten. — De sibyllen zijn allen van de beide broeders Delia Porta.

hel werd begonnen dooi\' Siinsovino en verder afgewerkt door Dandinelli en ilafacle da Monte Lnpo, (1)

Tot dit tafereel geleiden ons [saïas met zijne voorspelling; «Zie eene .Haagd zal ontvangen en een Zoon haren en zijn naam zal Knmianuel genoemd worden,quot; (2); en de lli\'llcsponlischc sibylle, aan welke deze profetie wordt toe-geschrcven : «Ik zag weleer in overweging verdiept eene Maagd met uitstekende eere gekroond, want smetteloos rein was zij gehleven. Haar hestemming en der Godheid waardig schenkt zij der wereld een spruit schillerend van glorie; het edel en waarachtig kroost als Hij is des oppersten Donderaars komt Hij met den staf des vredes de wereld regeeren.quot; (3)

Tnsschen dit en hel volgend talereel verschijnt DaniKi. en proleteerl: «Zeventig weken zijn verkort geworden opdat de ongerechtigheid worde gedelgd en de Heilige der Heiligen worde gezalfd.quot; (i) Ook treedt er de Phnj-(jische sibylle op, van wier lippen klinkt; «God zelf deed van den hemel dalen in den schoot der Maagd, het kroost door den engel der zalige Moeder verkondigd.quot; (3)

Hel huwelijk der II. Maand neemt vervolgens de ruimte in hoven den ingang der h. woning. Dit tafereel werd begonnen door Sansovino, voortgezet door llalaele da Monle Lupo, en voltooid door Nicolo Tribulo. Van dezen laalsle is de fraaie groep, ontleend aan de legende der amandelslaven. De priesters, dus verhaalt deze legende, de priesters, met de. zorg voor de uithuwelijking der lempelmaagden belast, riepen, toen Maria den vereisehten leeltijd hereikt had, allen op, die aanspraken konden doen gelden op hare hand, want daar zij eene eiidochler was, de eenige spruit van Joachim en Anna, zoo moest zij volgens de wel worden uitgehuwelijkt aan een lid liarer maagschap. Kr verschenen meerderen, de beslissing was moeilijk, men meende dus eene aanwijzing van den hemel te mogen verwachten. Kik dergenen nu die zeken:

(1) Naast deze en Je overige deuren oiitwaart men ile wapenscliiKlen met de pauselijke tiara en sleutel», ilrageiuJe in hel veld de zes ballou of kogels van liet huis dei Mrdiei, waaruit i.no \\ en (üemens VII staniden, ouder wier regeering hel moiuiniciil voor verreweg liet grootste gcdcelle werd gezet. De drie pluimen binnen den kring van een vliegenden band met het devies; Siin/i ,■ is liet emblema van Lorenzo dei Medici, den vader van Paus l.eo X.

(\'2) Eece Virgc coneipiet et pariet liliiiui, et voeabitur iionien eins Kmnianuel isaias VII; 11.

(3) Dum meditor ([uondam, vidi decorare 1\'ucllam Unae sobolem mundo pareret splendore uii\' anlcm Kximio, castam quod se servaret, honore; progenies suinmi speciosa et vera Tonantis\', JIunere digna suo et diviuo nuniine visa, l\'aoilica innudum qui sub dilione Rubernct..

(I) Septuaginta hebdomades abbreviatae sunt, ul dclealur iniquitas et ungatur Sanctus Sanc torum. J\'au. IX; \'24.

iv hten konden doen gelden zou con Qmaiidelslargodurcnde een bopaaldcn naclil :i;ui liet lieiligilom lopvcrlrouwen ; wiens slal\' den volgenden oelilend lilocicnd zou worden lievonden die zou di^ door (jod voor Maria hesteimie brnid(^oin zijn. De overige staven nu bleven allen dor, alleen Jozefs stal\' was met bloemen en knoppen getooid. In zijn smart over de ondervonden teleur-slelling breekl een der jongelingen zijn gt;lar voor zijne knie aan stukken.

Dit tafereel wordt begrensd door bet beeld van Amus den beider van Tbeeue met deu trouwen warbler zijner kudde aan zijne voelen. God sprak door zijnen mond : «Te dieu dage zal ik bel labernakei Davids berstelleu.quot; (1) Boven beui voorspelt de sihi/llr van l\'ibur: «De heilige Maagd vennoebl ik aan ie wijzen, die binnen Nazarelli\'s gebied Hem zal ontvangen, dien de velden vau betblebem zullen aansebonweu als den God in \'t vleescb verschenen.quot; (2)

liet zou kunnen schijnen als waren de voorstellingen die wij ontmoeten op ilc praebtige bvouzeu ilciircu aan ibv.e zijde van bet monument niet in overeenstemming met de taü-reelen der ijebooiic en des hu wel ij lis van de II. Maagd. De eerste bronzen deur tocb geelt in hare twee panoelen deu iMHiisntiJi) des lleeren iu den Olijlbol\'en de i.ia;si;i,iN(; te aanschouwen, en de tweede vertoont, jksus\' tocht naai; iu-n kkcisiikiig en de kuuisicim;. Wat hebben deze treurige tooneelen gemeens met Maria\'s geboorte en baar huwelijk ?

liet antwoord op deze vraag kan niet moeilijk zijn, indien men lel op de innige betrekking die er is tnsscheii Maria\'s optreden en de Verlossing. Beiden zijn niet te selieiden. Hare geboorte kondigde der gebeelc wereld juist daarom overgroote blijdschap aan, dewijl zij de naaste voorbereiding was tot de komst des Verlossers; en alles wat Maria reeds was van den aanvang af en al wat zij ooit wezen zou dat danklc zij zelf aan den in aantocht zijnden Verlosser.

Wie kan er overigens aan twijfelen of bare jeugd, van den school der vrome Vnna af en gedurende haar verblijl in den tempel tol op bel lijdslip waarin God baar ziju gebeimen raad zou openbaren, gewijd zij geworden aan de overweging vau den Messias, wiens komsi zij mei allo godvreezenden in Israel, ja meer dan ecu van dezen als zeer nabij zijnde verbeidde. Kn als zij dan de vernederingen des Verlossers, door deu evangelist der loc-komst, door Isaias aangekondigd, hoorde voorlezen, als zij den Messias voor baren geest zag optreden in de geslalle «van den meest verarble cn den

ConcipiHl qua»\' Na/aracis in finiluis illnni (jiHMn sub rariic Dcuiu itcthliMiiilica rura vidubunt.

laatste onder de mensclien, van don man van smarten, die wist wal lijden was en die een melaatsche sciiijnen zou, een door God en de mensclien vernederde,quot; Is. L 111: 3, 4 — en als haar tevens Daniel\'s onlzeltend woord te gemoet klonk : «En na twee en zestig weken zal de chkistus gedood woudenquot;, Oecidelur Ghrislus ! — Dan. IX; 26, — welke aandoeningen moeten dan liare ziel liebhen bewogen, welk een diep medelijden moet clan haar teeder gemoed hebben vervuld met de boven allen gc/cgende, maar ook boven allen tot het smartvolst lijdon bestemde, toekomstige Moedor des lang verbeiden ?

De sluier dos huwelijks was bereid, waaronder bot goddelijk moederschap veilig schuilen kon; het tijdstip was er waarop God het raadsel dor toekomst voor Maria onlhnlde, en haar aan haar zelve openbaarde als de uitverkoren Moodei zijns Zoons ; maar wat moet er thans liehben omgegaan in Marias harte? Wal. moet zij hebben gedacht en gevoeld, toen van hare lippen klonk: «.Mij geschiede naar nw woordquot;?

Wie peilt de diepten, die zich hier onlshiilen, den algrotid van Maria\'s dankbaarheid en dien haver algeheele toewijding? Keu God ten zoon te ontvangen, maar dien ten smartolijkston dood bestemd to weten ! Iloogcr gunst werd door God aan geen stervelinge ooit gegeven, maar ook out zet tender oiler werd nimmer door een stervelinge aan God gebracht. Slechts heenwij/.ing naar het lijden des Verlossers maak! eenige waardeering mogelijk van het heldliartigo dal er gelegen was in Maria\'s toestemming, die haar dag: aan dag met haren goddelijken Zoon zal doen lijden in Gcthsemaiie en doen sterven 0[) Golgotha.

Het was noodig dat er zich buiten het II, Huis aan liet marmeren bekleedsel ergens een altaar bevond, opdat de pelgrims, indien hun getal te gruol inoclit wezen om aüen binnen de h. woning te worden toegelaten, met stichting en godsvrucht de II. Mis zonden kunnen bijwonen. De meest geschikte ■f plaats voor dit altaar was vanzell de kn/ado ol\' gevel, die aan hel middenschip

der basiliek beantwoordt, liet werd daar met zulk een bevvonderciiswaardig kuiisiheleid geplaatst, dat men voor deze laeadr staande zou mogen twijlelen ol\' het altaar daar enkel verseliijut als een ge we n si: h te al\'wissrliug der orna-

menlatie, dan wel ol\' die facade werd opgeriebt tot gepastcn acbtergr.....I voor

het altaar; in één woord, ol\' hel altaar er is om de liifailc of de liirade om het altaar. Ilaiinonisclier geheel zoekt men elders tevergeefs.

Boven liet edel eenvoudig altaar is liet met verguld brons getralied venster van het H. Huis zichtbaar, het zoogenaamd venster des engels. Onmiddellijk daarboven wordt geheel de ruimte tusschen de zuilen ingenomen door liet lafereel der Annunncitie, Sansovino\'s meest vermaard kmislgewroelil. Wij treden ecliler thans dienaangaande niet in bijzonderheden, want wij zouden ons aan bot gevaar blootstellen van de aaneenschakeling der verscliillendc voorstellingen te veel uit bet oog te verliezen. Later na de volbrachte beschouwing van alle zijden des monuments zal zich daartoe een geschikte gelegenheid aanbieden.

Ter zijde van het venster onder Sansovino\'s juweel beitelde Francisco Sangallo de Visilatie, het bezoek van Maria aan Elisabeth en Joseph\'s en Maria\'s namjifle hunner namen (e Bethlehem. Verwonderlijk treilend is wederom deze keuze. Maria door de boodschap des engels tot Moeder Gods en Koningin van hemel en aaide verbeven, bliJCt immer de nederigste der maagden; zij dienl bare nicht Klisabetb, en zij gehoorzaamt den Homeinschen keizer. Maar beide vernederingen zijn haar wederom tot glorie in haren goddelijker! Zoon. De heraut des Messias, Joannes de Doopcr, wiens gezag door geheel Israel werd erkend, eu de volkstelling des Romeinschen land-voogds Quirinus slaven heiden, olschoon oji verschillende wijze, met onwraakbaar gezag de historische verschijning van den God met ons.

Ter linkerzijde der tal\'ereelen is de proleet Ezf.ciiiki. gezeten. Zijne profetie luidt: «Ik zal cénen herder verwekken over mijne schapen, die hen weiden zal.quot; (1) Daarboven staat de sibylk van Delphi, zij zong: «In tnaag-ilrlijken schoot ontvangOM, zal Hij zonder vader op aarde verschijuen.quot; (2)

Ter rechterzijde verdiept .Ikhkjiias zich in de overweging der prolctie ; «iels ongehoords schiep de lieer op aarde, eene jonkvrouwe bezil een zoon.quot; (lij De I.ibijsclu\' sihj/llc jubelt de tockomsl onthullend: «Zie, de dag is niet verre, dat de Vorsl der eeuwigheid, de aarde verblijdend met zijn stralen, de zonde zal wegnemen der menschen. Gerechligheid zal Hij doen aan allen. In den schoot van de Wereldkoningiiine zal de Koning, de Heilige die leefl in ile eenwen, zijne rnslplaats kiezen.quot; (i)

II) SiiRcitabo suppr ras i\'aslorom ununi, (|ni (lascal das. Kzrch. X\\XIV- ^l2.\'l

Prodibit sino ronlactn maris (.*i) Novum rroavit Dominus suprr terrain; foomina rircumdabii virum. Jerem XXXI: i\'2. (-1) Kcce lt;1 ios vf\'nipf, (jno a\' tcrnns trniporc Princops.

De profeet Makaciiias wijst ons met zijne voorspelling : «Rijzen zal de zon der gerechtigheid,quot; (1) en de Persische sihylie met hol haar toegeschreven woord: «Door eene maagdelijke moeder oiilvaiigen, zal de groole God uil eene reine Maagd geboren worden,quot; (2) heen naar de vcrhlijdemh\'gebonrlenis ons in hel tafereel gesclielsl, dat daar prijkt boven de zuidelijke deur dos heiligdoms. Het steil de aanbidding der Herders voor.

De koninklijke profeet david, op den troon gozelen, de liarp iu zijn rechterhand lioudend en met Goliath\'s hoofd aan zijne voeten, herhaalt de belofte hem door God gedaan : «Vau de vrucht uws lichaams zal ik doen zetelen oj) uwen troonquot; (li); terwijl de sibulle van Cnmac in Italië ter lezing biedt: «Dan zal God den Koning uederzenden van den hoogen Olympus, en de heilige Maagd zal den koning laven der eeuwige heerscharenquot;, (i) Beiden verheerlijken in dezer voege de wereldverblijdende gebeurleuis van Christus\' geboorte, want zij verbinden hel voorgaand tafereel, de aanbidding dor Herders met hel volgende, dal boven de deur van den Sacro Camino prijkt on dc aanbidding der Kimingen te aanschouwen geeft.

De profeet zacmahias beslui! deze facade met de voorspelling, of liever met dc aanwijzing: «Zie, ik zal mijnen dienaar zenden, den Opgang. . . . Ziehier den man : De Opgang is zijn naam !quot; (5) Kn dc Kriliireisrhe sibulle juicht met Zacharias inslemmend, do toekomst als tegenwoordig aanschouwend : «Ik zie Hom, Gods Zoon, die zich neerliet uit don hooge ! . . . Do edele maagd van llebreeuwsch geslacht zal Hem schenken. Do spruit zal hij wezen cener Moeder-Maagd!quot; ((gt;)

Dc bronzen deur van den zuidelijken ingang der li. woning draagt in haar prachtvolle paneelen do voorstollingen van hel geheim der Mentrhwonliuu

(;») Kcce ego adducain servum meum Orientem. — Ecce Vir: Üriens nomen oius. Zat h lil 8; VI: 12

des eeuwigen Tl\'om/.s\' on dor grboorlc des /aligmah\'i\'.s; de bronzen dour van d(!ii S. Camino stelt in luuir twee t aio reden voor de aanbidding der Wijten ot! hel goddelijk hind Jeans te midden der leeraren in den tempel, [let hor-liaald optreden der Wijzen vindt hierin zijne verklaring dal in de gebeitelde taloreelen de borders tegenovoi de koningen werden gesteld, terwijl bier do wijzen uil bel Heidenseb Oosten optreden tegenover de wijzen Israels.

Indien men alles, wat aan den zuidergevel dos monumenls, zoo op don marmoren wand als op do metalen deuren werd voorgesteld, samenvat, dan mag de bedoeling dos ontwerpers aldus worden vertolkt: De in bel vloeseb verschenen, door de proleten voorspelde en door de Heidenen veraebte Knimanuél, de goddelijke Zoon dor Maagd, moet gobuldigd en aangebeden door allen ; niel slechts door geringen en aanzienlijken, armen en rijken, onderdanen en vorston, iu één woord door alle slauden en rangen van elke Miaatsrliappij, maar ook door allen, die zich in liet bezit verheugen van oenige wijsheid ol\' zieb daarop beroemen, zij moge van bovemiatunrlijken oJ\' bloot uatiinrlijken oor.-prong wezen en nil Israel of daarbuiten berstammen.

lui biermede zijn wij lot ons uilgaiigspnnl teruggekeerd en hebben wij woderom de oostelijke laeade of den ooslergevol boreikl. Op waardige wijze sluit hier hot iveds door ons opgemerkt talereel van Marin\'s heiligen doud do praiditige reeks van kunstvolle voorstellingen, die, gelijk de aard van bel II. Huis welks besijhermend oiiibulsel zij versiiMvu oisidit, aan hot tijdperk van Maria\'s loven, dat Jesus\' openbaar loven voorafging, behoorden ontleend le wonleii. .Maria sluiineri er, van apostele\'n (ai godvreezendeu omringd, haren zachton doodslaap in, en de engelen dalen neder hoven haar sleifbod en snollen toe om de Woontenle des eeuwigen Woords te vergezellen op haren glorievollen tocht naar den tempel des hemels. Inderdaad, wel een waardig besluit vau al bot heerlijke wat wij zagen! Maar ook tevens eene stille on driugonde vermaning tot nederig geloof, in do wondervolle verplaatsing van Nazareth\'s heilig (luis! Wal toch kon Hom, die Maria heelt toegerust mei do keur en deu overvloed zijner genaden, die baar heef! voorbereid en verhoven lol de waardigheid van bel goddelijk moederschap en hare zalige /iel, voreenigd niet haar verheerlijkt lioliaam, ten tweeden troon zij us Itijks heelt geleid, wat kon Hom, die op waarachtig goddelijke wijze steeds beeft geijverd voor hare oere, holetten om len bokwanien tijde baar en zijn stolfolijk Huis aan de hamh\'U dor ongoloovlgen te ontvoeren en hol den christenen van bol Westen le scbenken lol belooning huns geloofs, tol

opwekking liunncr godsvriirlit en lot onderpanci van zegening? Immers, ^liij God is geen woord onmogelijk en de Almaylilige doel alles wal Hem !)0-liaagiquot;. Ou in nail cril iinpossiliilc npud llrutti uinnc W\'rhuin. Omnia qu/w-cumque voluit fecit. Lne. 1: \',\'ü - I\'s, (Alli: ;i.

Kie/.cn we nn, na de rijk gebeitelde wanden in liniine i)ijzoiidertieden le heljben bescliouwd, een gunslig gezielilspunt, om den indruk van geheel liel monument, gelijk het daar staat in het hart der hasiliek onder den trotschcn koepel, len volle le kunnen genieten. Dal gezichlspunl iiehoel\'l. niet lang gezoclil te worden: het ligt in hel middelschip der kerk. Wij plaalsen ons dus tegenover den westergevel des monumenls en vinden nu levens gelegenheid om, gelijk wij voornemens waren, eenige meerdere oplellendheid dan straks geschieden kon aan Sansovino\'s meesterstuk te schenken. (1)

Boven het eenvoudig doch kostbaar altaar, dat daar voor ons slaat en zich mol zijn trappen op de incest natuurlijke wijze uit het basement der westelijke facade ontwikkeld heefl als ware hel daaruit gegroeid, venoonl zich hel welbekende venster des engels. Hier boven nu spreidt zich het vermaarde tafereel uil der Awuuuriutir. Geven wij den gevierden Vasari, een kimst-recbicr van onbetwist ge/.ag, hel woord en vernemen wij boe bij ongt; de vooiirelïelijkheden van dat ineeslerslnk scbclsl.

„In iliit gPitiMilIn der Tirade, ilns sclirijft hij, waar do inocsU\'. niiinttquot; hi\'si hilili.mr «as, daar lierft Andrea Sansovino dcu pngnl (ialiriiil, die den groet brengt aan de II. Maaird, nu! zooveel bovenaardsehe tM^vallighcid gebeiltdd dat men zich niets sebooni\'rs kan vimrstclli n he II Maagd luistert met gespannen aanda. ht naar den groet; de engel buigt zijn knie eu zo gt; bemclseli is zijn gestalte dal men twijfelt of hij van marnier zjj, het is als bourdc men het I r van zijne lippen komen. Gabriel U vergezeld van twee engelen in vol relief, zoodat zij geheel van den achtergrond zijn losgemaakt; de eene gaat aehter hem, en de andere sehjjnt te vliegen Tegenover den aartsengel vertoonon zich een weinig hooger tegen den wand van een gehonW twee andere engelen; deze zijn in dier voego met den beitel aan alle zijdei; bewerkt, i\'at het is als zweefden /ij op eene in de vrije liieht drijvende widk. Aehter den aart.-\'iig ! versihijnt in de hoogte de Keawigo Vader, gedfftgen door een groep van engelen in kind\'i je*¹, illen, die nainvelijks het marmer raken (ïrnl ilo Vader zendt, langs een van hem uitgaanden inarm r-n straal, den II, Gei st ;

Tot ons leedwezen konden wij geen phnlographie van het monnnient in reehte lijn. uil hel iniddensi hip der basiiii k \'.rPüien, machtig worden. I\'e photographie of liever de gephotographeerde teekening welke het nionnnient en den koepel voorstelt, g-di^tx /ij zieli vertoo^en als men in bet noorder zyseliip staat, hied! dit voordeel dat zij twee zijden van het moiinniont ilnet zien, doch daarmede gaat dan ook hel nadeel gepaard dat de vele gebroken lijnen den kalmen ernst en de majesteit van het geheel niet genoeg doen uitkomen. — Van de vier zijden des monuments is alleen de wealerzyde en dus mede het tafereel der Annnueiatie gepli itHgraphei rd geworbn.

do str.x.il is ftvenala de duivo din ]iij (Ir.ia^t vnlUomon van den grond des tafereels gescheiden on mot bo^oocholende natiiiirHjklieid slrcvon l)oiden naar Maria hoon. Hoe fraai on fijn bewerkt do •ii.-t hlitriixTi govnldo vaas zij, doof Andrea\'s vaardige hand hier goplaatst, van wat kieschen smaak m koui igt\' kunst do wieken en het hoofdiiaar «Ier engelen, de gelaatstrekken en de draperie dt-r vorschillemie lignron, in •\'■en wooid alle bij/amdei In den van dit doorwrooht tafereel getuigen, is nn\'t geen besrln ijving weer te g« ven Dil goddelijk werk kan niet genoog geprezen. In waarheid! liet was niet mogelijk voor deze allorheüigslo plaats, eenmaal het huis en de woning der Moeder van (iuds Zoon, ergens ter wereld edeler, rijker en schoon; r tooi te zoeken dan daaraan door I! ra man los arehitoctuur en door Sansoyino\'s sculpture werd geschonken. Wat toch kunnen de kostbaarste edelgesteenten en de zeldzaamste Oostersche parelen beteekenen in vergelijking met de hooge voortreüelijkheden din hier schitteren ?quot; (I)

Midilclerwijl ons oog mei welyovallcn rust op de odolo lijnen van lid blanke manner en eigen aanscliouwing ons overtuigt dat Vasari\'s lol\'aan het geschetst laferee! geschonken nids overdrevens lieel\'t, treden ons onwillekeurig eenige di(;litregelen van Danle voor lt;l(¹n geest, die als (hï voorspelling schijnen van helgene de Florentijnsche kunst eenmaal met hamer en heitel in het Tos-l.aansche marmer wrochten zou en hoe /.c een ideaal, door Ilalië\'s grootsten dichler in zijn I\'tirijalmii) gezien, op de Irellendstc wijze te Loreto zou vf rwezenlijken. Danle nu bevond zich in het vagevuur en zag daar een hergwand van manner mei beeldwerk versierd. Wal hij in zijn dichterlijke verbeelding aanschouwde, beschrijft hij aldus:

«Ken muur ontwaarden wij van \'1 blankste marmer, met beeldhouwwerk dal 1\'olyclclus\' kunst, zells de natuur beschaamde. De engel daalde er met het laadsbesluil des eeuwenlang belrenrden vredes, waardoor de vloek werd opgelKneu en weer des hemels deur geopend. Hij trad daar voor ons op met zooveel waarheid, zoo edel ongedwongen was zijn houding, dat hij niet scheen een zwijgend beeld te zijn ; neen, gezworen zoudt gij hebben dat hij zijn Ave! sprak. Hier toch, in \'l marmer uilgeliouwen, verscheen ook zij, die met den sleutel van haar woord den schat ontsloot der Hoogste Liefde. Gelijk in \'l was hel zegelbeeld zich loont, zoo stond op haar gelaal het u)l woord Ie lezen; /.ichicr tie* Hcercn (lieiuires, Kc.ce ancilki Domini!quot; (2)

(Jiorgio Vasari, /\'■ rim dei pin a \'rlleuti p-iioi i, si uhun rd arcJiitriii Vita di Andrea Sansovino. i) l. issü nou eran inossi i piè nostri amo, Q,uivi intagliato in uu atto soave,

1\' iiita.rli t ii, rhe non pnr Policleto, (\'h ad aprir l\'alto amor volse la cbiftve.

Hol li. Huis, ,lat (l;r,ir we^schuill binnen hol edel moimmenl is, gij gevoelt hel lerslond, het middelpunt dor |)i!iohlige zuilonlial, tiio daar in licl liarl (Ier i)asiliok zich verhell en met Iniar vier Irolsolie lioolilbo^en on de vier vorsioi\'ile wandi\'ii, door een gelijk golal kleinere hogen gedragen, lt;io kroonlijsl torsl, waarop de aelil mui\'en van den koepol rijzon om in een prachlig verliohl gewelf te eindigen, dal mei cene lantaarn wordt gekroond.

Do smaakvolle en zinrijke versieringen, die hier allerwege aan wand en koepel prijken, werken allen samen lol verhooging van den luister des monumenls, dat, dank zij het overvloedig aan alle zijden door do hooge en ruime ramen neerslroomend licht, steeds met zijn blanke linten al hel overige hlijll behoerschen.

Wij zullen de versieringen niet in de bijzonderbedon nagaan, sleebis ter loops wijzen wij eenige daarvan aan. Allo bogen, zoo grootere nis kleinere die don koepel schragen, zijn mol Iresoo-schilderingen gelooid ; in de ruime vakken boven de vier lagere bogen werden engelen geschilderd. Op do achl zijden des koepels boven de eerste kroonlijsi prijken naast de venstorramon liguren die verschillende deugden voorstellen. Boven de tweede kroonlijst, die hel gowelt\' des koepels ondersteunt, staan do aeht kerkleeraren op gouden grond, aan wier voelen zestien engelen zweven, die do wapenschilden houden van Pausen en kardinalen, beschermers en weldoeners dei\' basiliek. Ilooger in het. gewelf zijn twee koren van engelen in twee kringen boven elkander geplaatst, die met speeltuig en zang God en Maria verheerlijkend ten laatste in het diepe luchtruim het starend oog ontgaan.

De samenwerking der tallooze deeleu van dit harmonisch geheel wordt nergens gestoord ; altijd ontglipt n onwillekeurig een woord van lot als gij dit, omvangrijk kunstgewrocht onlleedi en wederom samenvat. Do rijke verscheidenheid en de afwisselende speling van lijnen en tinten leiden nimmer do aandacht af van de hootdzaak, maar voeren ze immer tot tiaar terug en doen u telkens met to\'nemend wclgovallon hot wel doordaclile, hel jnisl berekende, het, redelijke dal er hoerseht in het geheel en al zijne doelen waardceron en genieten. Zoo ergens dan hoeft hier de kunst baar dienende roeping vervuld. Om hel 11. Muis is hel monnmeul; om hel prachtig monument is do zuilenhal mol haar koepel ; om de zuilenhal, die hol II. Huis omgeeft en die bel overwelll mot den machtigen koepel welken zij draagt, zijn al do versieringen en is geheel do basiliek.

Ho fonlidd, die s;i.i liicr onlwnnrt en dio f,^rol ijk tijdig uwen gonst voldoet i\'ii uw oog verkwikl, wckl dos l.o niO(M\' uwe howoiidtM\'iiifquot;, indien go Iiodcnkt d;il noch do koepel mei zijn zuilen en hogen, noch de kerk van don aanvnng /.t\'ió werden opgolrokkeii als zij thans zijn. Ton jaro l;i20 loeli, ondor de regeering van Clemens VII, dreigdo de koepel noer (e storlon on liet II. Huis onder zijne pniiien te hegraveu. Hetzij nu aanvankelijk de grondslagen niet diep genoeg waren gelogd ol\'dal er allengs scheuren waren culstaan in de lagen van den herg, hot leed gceu twijfel ol men had het ergste te vreozen. Gelukkig werd er oen kmisteuaar gevonden die in zijn vindingrijk brein cn in /ijn ongewone wilskracht, innidolen tot redding hezat. Deze was di? vor-inanrde Antonio Pieconi da San Gallo. Met oen alios durvende koenheid schoonlo hij do hogen van don koepel, verving hij achtoreenvolgens de ir.uren en zuilen van de gohoole hasiüok, vernieuwde hij allorwege do grondslagen, verstoikto hij de muren, verzwaarde hij de zuilen en gaf hij der kork een geheel andoren vorm, en dit alles met zulk een verwonderlijke juistheid iu do eveiirodighodeii ais ware zij oorspronkelijk zoo ontworpen geworden. De oordoolkundige Vasari weet dau ook niet in genoegzame male de stoute en welgeslaagde oiidorneming van dezen architect te vorlieHen. Hij geeft hem den volgenden welverdienden lof: «Autonio Sangallo heeft met zijne kiinsl als een docde in het leven teruggeroepen en iels verricht wal onmogelijk scheen. Hem dankt de heroeiiule tempel hetere gestalte en moer bevalligheid dan hij te voren bezat en de hoop op een de eeuwen tartend loven.\' (1)

Hoe gaarne wij onze beschrijving van Loreto\'s heiligdom met den laatst ontvangen en gesclietston indruk wilden eindigen, toch eischt do volledigheid en de Inuul die idles wat hel 11. Huis omgeeft daarmede ton innigste ver-hindt, dat wij althans een vluchtig bezoek hreugon aan de kapel of zaal waar de schal des hoiligdoms wordt bewaard en ter loops de sacristieën en de talrijke kapellen aanwijzen, die in ecu schier onalgebrokon reeks langs do mureu der basiliek, de westelijke alleen uitgezonderd, met hunne altaren en versieringen prijken.

1 Viisari, Vile doi piiS ri, etc. p. Ill — O.ze vermaar\'lc archilrr.t (I I8^VJ — IöU)),

/.i.n iiiittiu aan zijn oom « ti loerm»» sier (iiuliaiM (iiainbi rli, die zii li San lt;ialio he tte, naar ron kl«jugt;l» r Gi r htm l)ij do Porta San Gallo to V\'lorencc gebouwd. Antonio schonk aan Italifi den vsei\'eMberoi\'inden put van Orviolo, en een onnOfinHdijk tal van and« ro Uimslweri;. n.

Bogcven wc ons dan tersion\' lei\' linkerzijde van liet !I. Huis. Daar bevindt zich de sacristie, waar de priesters zich plegen te kleeden tor 11. Misse, die /.ij ui het H. Huis ol\' aan liet altaar der Annunciatie wensclion op te dragen.

I\'cze sacristie verleent toegang tot den trezoor en bezit tal van kostbare schilderstukken, waarvan wij slechts de voornaainste noemen. Zij zijn : een prachtig lal\'ereel voorstellend eeue fiodi\'iuchlige, aanzicnlijki\' vrouw kinderen ouderwijzend van Guido lieni; ilr II. Familie aan den huisi lijkcu disch van Aulonio Allegri da Correggio; de II. Maagd in gebogen houding mei hel goddelijk Kind voor zich van Andreas del Sarlo.

Een zware mei ijzer beslagen en van talrijke grendels en sloten voorziene deur geelt toegang tot de zaal ol\' de kapel van den trezoor la sala oj ca pel la del lesoro. Zij werd gebouwd in 1618 onder de regeering van Paul us V. Kene verzakking in den bodem veroorzaakte ook hier sederl dien tijd scheuren in de muren en dreigde het gebouw met inslortiug; de grondslagen werden echter gelukkig in lijds vernieuwd en versterkt en de schade door bet schilJerwerk geleden nagenoeg volkomen hersteld.

Geheel het gewelf van de langwerpig vierkante zaal is door het penseel van Christolbro lloncalli dalle Pomerauze, gemeenlijk koi llieidshalve slechts Pomeranzio genoemd, met rresco-schilderingen bedekt, die in een reeks van uitmunlend bewerkte lafereelen het leven der 11. Maagd en hare glorie schelsen.

Volgt uien recbls van den ingang al hel lager gedeelte des gewelfs met het oog dan ontwaart men terstond het keurig geschilderd beeld van de sibylle van Cuinae in (lanipanië en daarnaast de geboorte der II. Miiagtl; vervolgens verschijnt David in geestverrukking verkeereud onder den invloed der goddelijke inspiratie en leidt ons tot Maria\'s opdiachl in den tempel. De i\'lrithreïsche sibylh; gaal het huwelijk der II. Maand vooral\'. De proleet Isaias en de sibylle van Guina in Ijnië vormen den overgang tot de .\\nttuuciatie. Kouiug Salomon quot;n de sibylle van Samos wijzen hier naar Maria\'s bezoek aan i\'Jisabeth. De profeet Oseas vestigt de aandacht op de vlucht naai Kyypte. De Persisclu! sibylle staal vooi\' bet lielelijk tafereel van Jesus\' walerciniling in den tempel te midden der leeraren. De profeet Malacliias eu de Phrxgische Mhylle worden g(;volgil door de voorstelling van den dood der II. Maagd. Kn eindelijk besluit de Proleet der opstanding, de h man .lob, geheel de reeks, die gelijk wij zeiden, u tgaat van de recliteiv.ijde des ingangs en van

•laar langs het henodenst goilocllo dos gcwolls voortloopt totdat zij oindi;;! aan de linkerzijde v;ni den ingang.

Mei Iwvensl gedeelte van liet geweil\' vormt drie velden of vakken. In liet middelvak ziet men Maria hel (jyul rnluini omriiuitl tuin talrijlw cmjclcn. In liet vak aan den ingang is de glorifrullc lm hrmrl dintcinitiii uan Maria, en in hel vak liij het altaar Maria\'s kroniiiii in dm iicnicl voorgesteld.

Hol altaar de/er praelitvollo kapel is geheel van marmer. De znilen, uit massiel Veroneesch luokatel, oen kostbare geel en paarseh gcvlanule steensoort, gehouwen en met sneeuwwitte kapiteelen gekroond, vormen de waardige omlijsting van Pomeran/.io\'s iiitnuinteii l tiifereel, dat. (\'.hrintiis voorstelt aan lui lirnis met de II. .Maagd en den II. Joannes ter reehter- en linkerzijde en Magdalena aan zijne voeten.

Niet minder dan negen en zestig tiaai hewerkle notehoomen kasten oni-gc.\'ven de kapel ol zaal aan alle zijden, /ij zijn een gesehenk \\an kardinaal Maria (lallo \\;in Osimo en hebben .\'illii.OttO lires gekost. Dezell le edelmoedige beschermer en weldoener der h. woning tieeft bovendien aan den bouw en ile versiering dezer kapel de nan/.ienlijke. som van 1111,01)1) dukaten besteed.

Welke oiisrlintbare rijkdonnnen eennuial in deze klisten bewaard werden, getuigt de inventaris daarvan door Don \\ ineenzo Mnrri in ITüi opgemaakt; deze vnll niet minder dan :i7 iiladzijden in groot quarto en wijst nagenoeg met, eiken van zijn lijn geschreven en dielit oj» een gedrongen regels een kostbaar of zeldzaam voorwerp aan. De llevolntie, die de heiligsclieiinonde band aan liet II. Huis sloeg, voerde alles weg wat zij bier vond en roofde zelfs de glasruiten waardoor de edele gesteeulen en gouden kunstwerken tegen het stol beschermd werden. Men liet cr slechts de ledige kaMcn en de fresco\'s.

Iiocli sti\'rkei dan de verwoesting en bet zegevierend geweld is de liefde der (\'•hrigt;tenen jegens God en zijne Heilige Moeder. Al werden de selnlte-rende monumenten van geloot en liefde, door de teederc en edelmoedigo godsvrucht der geloovigen uil alle lauden der wereld en van alle rangen en stanleu der maatschappij, gedurende schier vijf eeuwen aan deze schatkamer ter bewaring toevertrouwd, de buit der llevolnlie, al werden zij geroofd en

weggevoerd, vernield of vci\'isti\'ooid, nauwelijks was de Revolutie gebreideld, ol nieuwe idlers, nieuwe kostbaarheden vloeiden weldra herwaarts; en zóó talrijk en zóó prachtvol schilleren zij u nil de welgevulde kasten te geinoet, dal gij bet onverklaarbaar aelit, hoe «bi alles binnen den korten tijd van nog geen taebtig jaren bier bijeen kon worden gebracht.

Echo dorre vermelding van de vorschillende koslimrlieden die in het negen en zestigtal kasten, waarvan er slechts ééne ledig is gebleven, worden bewaard, zullen wij den lezer en ons zelvon hesparcii. Noemen wij slee-hls bel. een ol\' ander van \'t gene onder den inhoud eenigcr kasten meer bijzonderlijk ib^ aandacht wekt.

In kast, nquot;. 25 merkt men op: een diadeem van !) amethisten, 17 robijnen en eonc menigte diamanten, bot is een geschenk, door de koningin van Spanje in INIIi aan bet heiligdom vereerd; een collier van 13 groote ame-tliistcn en brillanten, benevens een kruis gevormd nit II bi\'illaulen; deze stukken wijdden in IS2(j tsvoe Surdinisclic prinsessen aan de 11. Maagd, waarvan de cene keizerin van Oostenrijk werd en do andere koningin van Napels; een geëmailleerd hart met ainetbisten omzet; decoration van verschillende ridderorden (I); een diamanten kruis mei turkooizen en gouden krten; eene roos van 2!) diamanten en wijders talrijke voorwei\'pen van waarde.

In kas uquot;. 31 bespeurt ge onder een menigte van gouden ringen met diamanton en snoeren van 43 tol 110 parelen, een prachtige Ooslersche parel uit den ouden schat des heiligdoms al\'komslig, die Pius VII in 1804 mocht terug verwerven, lien parelviscber vond dit kostbaar kleinood in de Indiselio zee; tot zijn verbazing ontwaarde bij dat zich inde parel eene niet onduidelijke voorstelling vertoonde van de II. Maagd op de wolken gedragen wordende en bel goddelijk Kind Jesus in hare armen houdend. De vrome en edelmoedige vinder van dien dubbel kostbaren schal bood dien der H. Maagd van Loreto ten geschenke aan.

Nquot;. oii. Deze kas prijkt mei drie gelortegesclienken der drie laatste Pinssen. IMus VII schonk een zilver vergulden kelk den l.quot;gt; Mei 181\'t, na zijn terugkeer uil Krankrijk. Op den voet daarvan lees! men de/c insenplie : «l\'ius VII, Paus, heeft toen bij op den l\'eestdag \\an O. L. Vrouwe Poodsehap

(.V Wij mogen lii \'r «\'vu hpriiincrcii aan hel misbaar «lal er onlangs id do N( rlaiitN\'lie liliorale pers wrnl g(MnaaUt, Iopu mon vernam dat M^r. Verchiolti /ijiif deroratii-n, w.iaroDilcr o«)k liet grootkruis van don Nodcrl. Leouw, aan het heiligdom Ie Lor. to had v« rmaaut O-U nni werd toen ik Loreto bezoeht deze colleolie aajigewezcn, dorh ik lette er zo») weinig op. dewijl mijn aamlacht door belang rij ker voorwerpen werd getrokken, dat ik waarlijk niet weel ol il; liaar in kas 2.\') of elders zag. Hoe jammerlijk eene llgnnr de bnelschrijvors aan dgt;\' N 11 (^mr.ini en aan het Ihvulchhlail en de Uedailien dezer bladen, die /.elven niet wij/.tr waren, hcld rn gemaakt, toen zij voor goede mnnt uitgaven dal het beeld dn 11. Maagd met hel grootkruis van den Nednl. I.eenv7 was versierd, zal wel na hel boveiislaand\'¹ nii\'l behoeven aangel \'oud te wuiden. Krgrr was het roekeloos daarbij gevoegde vermoeden als ware er besihikt grwonbn over hel c.\'ii\'inloni Vi\\n ilrn Siiii. De onnoozelen, zij wisten liet niet, da: lt;1 Nrderl. Slaat aan

Mui Veeihiotti. evenals a u zijn voor audits Mgr. Ca!ani en M^r. Oreglia niets anders had gosihonkon dan liet diploma en een kar mnen model. \\\'gl de Mud.slnnlr 0 Jnli t^^i.

tie vrijheid had herkregen en nit Frankrijk naar [{ome was wedergekeerd, na in liet II. Huis ile 11. Mis to liehben opgedragen, dit gesclienk tot blijk en onderpand zijner verwring en dankbaarheid der 11. Maagd aangeboden.quot; Xaasi dezen kelk slaat een andere van gedegen goud niet minder wegende dan .•) pond, door Pius VIII dei\' II. Maagd toegewijd. Hij draagt lot opschrilt: «Der Allerlieiligste Maagd en Moeder Gods wijdt Paus l\'ins VIM, Picener van geboorte, dezen gouden kelk wegens do uitstekende weldaden, hem in liet II. Huis van Loreto geschonken. In het P jaar van zijn Pausschap.quot; De derde kelk van gedegen, geemailleerd goud, een kuusisluk van zeldzame waarde en 4 pond wegend, werd door Paus Pins IX in Mei 1857 aan Loreio\'s heiligdom geschonken, toen hij gedurende zijn vcrblijl\' aldaar viermalen de 11. Mis iu het li. Huis had opgedragen.

Denk n mi de overige kasten gevuld met kelken, monstransen, ciboriën, kruisbeelden, rcli(|uaires, wijwatersvaten, lampen, kandelaren van goud ol zilver; rijk geborduurde en mei edele sleencu bezette bekleedsels en gewaden ; een onnoemlijk lal van colliers, armbanden, hangers, schillercnde iu den glans van diamanten, smaragden, robijnen, topazen, granaten; stel u voor hoe er in sommige kasten menigweiT zeer omvangrijke liguren prijken, die nu eens den Alleiiicili^slen Naam Jesus, van stralen omgeven, dan eens bluenivazen voorslclliMi cu enkel werden gevorniil door kunstige schikking van lallooze geollei-ilr gotubm ringen met hun kleurrijke sleeuen; en gij zult Ion minste eenigormale in slaat zijn gesield om met ons te erkennen hoe heerlijk hel ter Saki del Tesoru blijkt, dat de heillooze storm der IK\'¹ eeuw, wal hij ook hebbc venneld en verwoest, de helde tol de II. Maagd van l.orelo in de gemoederen der Kalholiekeu niet heelt kunneii nitdooven, en om onze hope te deelen dal die liefde ook ui de toekomst immer zal zegevieren, indien, wat God verhoede, nieuwe wellicht minder rnwe, maar listigere en sluwere aanslagen tegen de thans hier aanwezige seliallcn zouden worden gepleegd. .!//»(( imülir mm iioliwiHiil cxslintjiicrt; charilulcm, ncc llumiiia dhitifiil ruin! C.anlic. Vlll : 7.

Wij veiialen den trezoor om wederom door de sacristie heen, die der beznchle zaal als lol voorportaal verstrekt, de basiliek te betreden. Maar zullen wij nu do twaalf kapellen der zijschepen, de zes der transept, en de diic der apsis, dus gezamenlijk een aantal van ren en Iwinliij bedragende, en buvendion de twee sacrislien, die met de reeds bezochte een drietal vormen, één voor één gaan zien om er de mozaïeken en fresco\'s, die

er allerwegen hel oog verrukken en den geesl voeden, te bewonderen ? Wij meeiicii den lezer dienst te bewijzen met ons bij een tweetal te bepalen.

Wij kiezen dan vooreerst bij wijze van voorbeeld in het koor ol\' de apsis sleehts de middelste van de drie daar aanwezige kapellen, het is de II. Sa-mimt\'iils-kapd. Tegen den aclitennnur dezer kapel prijkt een mozaïek den II. I\'liilippus Acri voorstellend, volgens een schilderwerk van Guido lleni. Aan de evangeliezijde wordt in een Iresco hel II. Miso/Jtr verheerlijkl. l);tarteget;o\\er vertoonen zich God/ried van Honillon en Tdncred (jewond ler nederliggend. Dit tafereel werd den vennoedelijken schilder l\'ietro lierrettini van Cortona blijkbaar geïnspireerd door de prachtige vorsen waaimede Tasso Tancreds strijd tegen Argant lieel\'t geschetst. Hij legt den gewonden held, den volgenden wenscb op de lippen : «Breng mij niet naar mijne tent maar naar de koninklijke stad van David; de plaats waar de onsterl\'elijke Mcnsch is gestorven zal mij den weg naar den hemel gemakkelijker maken.quot; (I) Wel mocht in het heiligdom, ter eere van Nazareth\'s II. Huis opgericht, de edele Tancred worden herdacht, die zooveel (ot verhelling van Galilaea\'s bloem heeft gedaan. Twee kleinere fresco\'s geven dichter bij het altaar ter eene zijde : Mnilaas Frmujipani den bauw eener kerk ijehislend Ier plaalw waur hel II. Iltiis in Ualmalie verwijlde, en ler andere zijile : de versehijniny der II. Maaijd aan den priesler Alexander, te aanscliouwcn.

Hegeven we ons thans naar de andere kapel, die wij bezoeken wilden. Gij moogt echter even van uit de verte het grafmomnnciil bcgrueten, dal werd opgericht ter eere eens vermaarden tooiieelknnsleiKiars, die jaren lang nis maestro della Gapella-iMnsiea der basiliek fungeerde en bij zijn dood zijne muzikale werken aan liet heiligdom vermaakte. Het opsclirilt daar onder de buste van Garrarisch marmer schijnt ons zoo passend en klassiek toe dat het tot voorbeeld kan verstrekken. Wij lezen slechls de eerste regels ; «(Jai aspellano il suono dell\' anijeHea Irnmha Ie ceneri del C.av. Lniyi Veech\'wHi antore insiijiw dl saere anmnie. «Hier verbeidl der engelen bazuingesclrd de assehe des vermaarden looiikunslenaars den (lavaliere l.uigi Vecchiolliquot;.

Wij hebben inlussehen de basiliek in geheid baar lengte doorsneden en zijn tot de laatste kapel aan den ingang in hel linkerschip genaderd. Hel is de doop-kapel, ol het Ixiplislerium. Eene onverschoonbare nalatigheid zou

het wezen indioii wc anti de ongcineon praclitigo doopvont, dio zij beval, en aan haar passende versiering, alvorens de basiliek te verlalen, niet eenige woorden wijdden. Zij is geheel van gegoten brons en heelt niet minder dan VO.OQO lianken gekost. De nuiron der kapel zijn door Ponieranzio niet fresco\'s beseliilderd. Men ziet er in de hoogte God den Vader verseliijnen van engelen omgeven en beneden kronkelt zieb de Jordaan.

riesehoiiwen wij met eenige oplettendheid de in alle opzichten merkwaardige vont. /.ij bestaat uit eene vaas die gc{lragen wordt door vier engelen-heelden. Hoven de vaas verheit zich de Voorlooper des llecren den Verlosser (loopende. /.an en om de vaas vindt men alles voorgesteld wat er in hel (inde en Nieuwe Verbond betrekking lieetl op bel doopsel.

Aan de voorzijde van het piramidale deksel der vont, dat den Dooper dia;i; l, vertoont zich .lnaiiiws predilwiul min ilc hooiden van den Jordaan; onder de Inisierende menigte merkt men een alleraardigste groep op van kinderen, die door nienws^ieiiglH\'id gedrevtm, om beter te kunnen zien wat er ,:i;iii(le is in de boonien klonteren. Onder dit talereel leest, men : Fugite luie a ventura ira ; «Vlneht herwaarts voor den nakenden toorn.quot; Rechts van dit vak ziet men een ander met ile bcmiijdenis des I rrlosscrs, daaronder .-laat: l\'eaesint cordis circumeisio ; «Beter is de besnijdenis des harten.quot; Aan de linkerzijde van .loannes\' prediking wordt \\aainan de Syriër van zijne inelaalseiilieid ijeiie:en door den inofeel Idiseus. De proleet gelastte hem dat bij zieli zevenmaal moest wasscben in den Joidaan ; de spreuk daaronder luidt; Clim septies, nunc seniel: «Eertijds zevenmaal, thans eens.quot;

Aan de voorzijde der kom of der vaas treedt de Verlosser op, dien de priesters en l\'linrisiieen ivihlen sieenigen. Den tempel verlatend en zich met zijne apostelen buiten .lenisalem begevend ontmoet hij den blinilgelwrene: Hij legt aarde met zijn speeksel vermengd op de oogen des blinden en zendt hem naar den vijver van Siloë. alwaar bij zich gewasscben hebbende het gezicht erlangt. Hechts van dit tafereel vertoont zich de vijver van Helhsaida buiten de Sehapenpooit te Jernsalem ; de zieken liggen er rondom den vijver en verheiden de kemst des engels, die hel water in beweging zal brengen om aan éciien hevoorrechte de uenezing te sehenken. Links van den Verlosser i n den hündgebiirene ontmoet de II. Diaken l\'iiilippus den eMnuehm ■!:i A niiiijin (\'.nudoee die de profetie van Isaias leest. De II. Diaken bestijgt den reiswagen en verklaart hem de plaats: Tanquam ovis ad oceisionem ductus est; -Als een lam is\'hij ter slachtbank geleid.quot; Weldra is de cunu-

cluis bckeoïd en wensclit hij gedoopt to worden. De paarden, die met den wagen voortijlen naar den stroom, zijn xou meesterlijk Ijowerkt dat men wanen zou als zag men ze rennen en als ijewogen zicli de wielen van den wagen.

Aan de hoeken der kom slaan vier keurig gegoten beeldjes, die de wondervolle uitwerkselen des doopsels te kennen geven. Een hunner stelt het Geloof voor niet liet devies: iV-seia lalli ; «liet kent geen dwalen.quot; Het tweede heleekent de llnop met liet hijselirit\'l: .Neseia llecti; «Zij kent geen wankelen.quot; tiet derde is de Liefde en voert de spreuk ; Neseia sciiuli ; «Zij kent geen selieuring.quot; liet vierde verbeeldt de VullumliiKj; dit beeldje heetl een hond en een schedel naast zich, als syinholen der trouwe tol in den dood, met de legende: Nescia Irangi; «Zij kent geen lirenk.quot;

Ouder deze beeldjes zijn kleine ovale schilden geplaatst die de doopvont loecigeiien aan dr kerk van Loreto. In die schilden toch wordt aclitcreen-volgens 111 vier kleine talereelljes voorgesteld : hoe liet li. Huis over de Adriatiselie zee werd gevoerd, daarna iu hel hoseb liandirola, eenigen tijd later op den heuvel der broeders, en ten laatste ter plaatse, waar bel tbans staat, werd neergezet.

Hoe noode wij hel weidseh tempelgebouw verlaten, dat nergens zijn be-sleinining vcrloocbeiit en zelts d;i;ir waar men dal hel muist verwachten zou herinnert aan hel li. Ilnis, tot welks horde en verbecrlijking het werd opgericht, tool) moeten wij in liet eind daartoe besluiten. Dalen we dan de hreede trappen a(. Een baastig bezoek moei er nog gebracht aan het apostolisch paleis en een vlnchtige blik moet er geworpen in de belang-wt\'kkende vlakte, die zich uitspreidt aan dt\' noordelijke zijde van den heuvel, waarop de basiliek en bel paleis Maan, alvorens wij deu rec.htnialigen weiiseli des lezers om ten iniusie aangaande bet meest merkwaardige eenige aanwijzing te erlangen, bevredigd mogen achten en onze taak als geëindigd mogen besehouweu.

Wij behoeven niet verre te gaan om bel apostolisch paleis le bereiken, want hol strekt zicb onmiddellijk uit langs bet voorplein der basiliek ( n raakt bijna deu klokkentoren. Het prae.btig gebouw werd gelijk reeds is opgemerkt, door den vermaarden Hraniaute onlworpeii en begoinieii 011 bsl

von Julius II ; door avulere arcliiteclon word er aan voorlgcwerkt tot ondcr dc rcgcering van ]kgt;iiclt;lictus XIV. liramaiile\'s grootsch plan werd echter niet geheel it\'n uitvoer gelogd. Volgens dat plan toch moest het paleis na zijn voltooiing het ruime Moedor-Gods plein oi\' de l\'iaz/.a della Madonna, hetwelk een omlrek heelt van 2-J() meters aan drie zijden omshiiten, en dit alzoo, daar de la rade dor hagt;iliek tie vierde zijde inneemt, tol een allerpraehtigsten vooihul\' des hoiligdoms vormen. Het beslaande, nagenoeg de holl\'t van het ontwerp, is evenwel meer dan toereikend om ons een denkbeeld te geven van hetgene het geheel zou geweest zijn, ware het voltooid geworden. Deze heU\'l beslaat geheel de noordzijde en een gedeelle der westzijde des pleins en dwingt u door zijn edele vormen en vorstelijketi luister tol do bekentenis dal helgene gij daar ziet, om het even ol\' het een voltooid geheel ol een voltooid deel zij, een paleis moe! booten don edelsten vorst der wereld waardig.

Hel paleis beslaat uit twee verdiepingen, die beiden aan de voorzijde, dus aan hel plein, eindigen in een open galerij ol zuilengang. Ter benedenverdieping worden de rondhogen der galerij door Dorische pilasters gedragen en torsen zij oen sierlijke kroonlijst: boven de kroonlijst prijken emblemen, die de wapenbeelden voorsiellen der Dansen, der kardinalen on verdere weldoeners van Loreto en velerlei andere gebeeldhouwde liguren die betrek king hebben opbel 11. Huis. Aan de galerij der bovenverdieping heer^eht de Ionische orde; zij beslaat uit sierlijk gevormde vensterbogen met balustraden van wit marmer. Beneden bevinden zich de woningen der kanunniken, lor bovoiiverdieping is de residentie des Hisschops en daar ook zijn do verlrokken voor den Paus bestemd als hij Loi\'elo bezoekt.

Op dezellde bovenverdieping bevinden zich eenige zalen met daarbij be-booreiido kamers die men gezamenlijk bet Museum der Santa Gasa mag heeten.

De eerMi\' dier zalen iRieml men hel appailamciilu dc\' l\'iincijii, het voislen-iipparlemeiit nl\'de voislen-zaal. Ouder de sehilderstukken, die hier de wanden bedekken, inerkt men op: eeno oirrbivnijhuj van hel II. Huis door Kmncesco Foschi; lt;Hirislns\' i)iil:iclil liilmcim in dc IkiikIcii des Hcmeischen Vaders door Guercino, ilc ijcschicilcius der orersiicliye rnniw door Lorenzo hollo ; helzell\'de onderwerp door \'l\'i/.ian ; een Hesiiijdenis O. II. door 1\'liilippus Uellini. In een iler belendende vertrokken kan men eetie II. I\'dinilic bowoiidoren van Goi reggio, en in een ander de Lrihbe op ku|)er geschilderd door denzelldo.

De tweede groole znnl Iioci la sa la dciili Annzzi. of de 7.anl dei\' belinng sol lapijl on, (1) Ito lal\'oi\'oelen do/.or koslbaro wandbekleediiigon werden onl woi\'pen dooi\' Ralaolo. London iio/il oonipjo dor cartons, die op nanraden van Unbens door Karei I van Kngidaiul in Vlaandoron werden gokoelil. Kardinaal Sloiv.o l\'allavicini schonk deze lieorlijko /.aalversiering aan liet 11. Hui; , Do zeven woidsclie taloreolen stellen voor: l\'üvltis en Barnabas U\' Lysine; l\'clfus en Joannes den lainine (jenezend; Chrislus de sleulelen gevend aan l\'e-Inis; l\'auliis den looeenaar ICIjimas me! blindheid slaande; de wonderrolle visrlivaniisl; Paulns te Home den Joden predikend; o.u ein(\\o.\\\\]k hel ijelieitnzinnig lijnwaad met allerlei dieren aan Petrus vertoond.

Aan deze zaal grenst do kapel van liet naolitkoor. Gelieel liet geweiI\' is met fresco\'s beseliilderd door een kunstenaar uit de school van Pomeranzio. Moven het altaar is oen prachtig laforeel van het laatste Avondmaal eens onbekenden meesters en aan don vochtorwand prijkt oen wonderschoone voorstelling van Christus doop door Tihaldi.

Eindelijk moot er nog een ander vertrek worden bozochl, dat ongetwijield de kostbaarste apotheek of artsenijwinkel der wereld bevat, indien men voor een oogoublik het denkbeeld van geneoskracblige kruiden en middelen laat varen, om enkel op de vaten en vazen te letton voor dezer bewaring bestemd. De zoogenaamde spezieria dan is weroldberoemd om hare 3o0 vazen die alle versierd zijn met voorslellingen naar de teekeningen van Uafaöle, Ginlio Uomano, Miebel-Angelo en andere beroemde meesters. Deze merkwaardige collectie van dusgenaamde majolica kanstiverken bevond zich eertijds in do spezieria der hertogen van Urbino. (-2) Do hertog Francesco Maria schonk zc aan het II. Ilnis. De onderwerpen op dio vazen voorgesteld zijn onllooud aan het Oude oh Nieuwe Verbond, aan de liomeinsche geschiedenis, de mythologie en aan de kleine wereld der kinderspelen. Hoven de overigen munlen vooral die vazen uil, welke do twaall\' aposlolen. den II. .loannes den Dooper, den 11. Paulus den eersten lloremiet, Susanna, en den slervonden .lob Ie aanschouwen geven.

(I) Do Fransrhon noonion zo Gobnlins; do llalianon horton zo mot inrn^- rr\'ht omdat

aan Arras en niot aan Parijs do im r im-kornt dozon tak van kuiislnijvcrhoid toIu I\'Immi nilgovMii\'lon.

(2 liet wdjdlica hinniproduri bestaat in hrandschildorwerk op oono soort \\.iii porsolrii i.irlo met «^la/uur h-dokl. Oio aarde heette mon naar het eiland Majorca, waar zij h t o- ist oiittickt ui gel) nu kt werd, majoiioa of majidica. 1)0 M-oitijd van dozon kunMtak valt on-l-r r» . ri ^ van her log¹ (Jnidoitald II van TTrMno, l.\'i.\'J.S---1 *17 i ; do broot.i.hig er van bojinald»\' zi. h lijia mt initend tut zijne regeering en tut Urbino.

zeldzaamheid gewaardeerd wi\'rd, mo^e uit itel volgojnde blijken. Een ^root-iierlog van I\'dorenec, dus vcrhaall I\'. Daniel liarloli, wcnselite ze te koopen en hood een gelijk gelai /il\\ ren \\azen aan van dezelfde zwaarte, doeh le-vergeofs. haler deed Christina van /.weden een (lei\'gelijk voorstiil, maai was niel, gelukkiger. De vors!in aarzelde niel de verklaring nil Ie spreken dal zij deze eolleelie honger selialle dan den toenmnligen trezoor van hel II. II nis. O Want,quot;zoo sprak z.ij, «goud en edelgesleenle worden overal gevonden, maar znlk een talrijke en verrassende menigte van kunstwerken zoekl men elders levergeels.quot; Men Kngelscli edelman der 17\'¹\'\' eenw, die ze zag en hewonderde, gal er deze niet onaardige hesehoiiwing aan ten heste; «Wij zagen te Lorelo,quot; zegt hij, \'■medicijn-pollen, zon keurig hesehilderd en heweikl, dal zij de geneesmiddelen aangenaam maken. Voor vier vazen, door llalael hescliilderd, hood een Franseh ambassadeur vrnehleloos vier gouden vazen aan van dezelfde zwaarte. Alen zon mogen zeggen dal liafael\'s vinger, n het/.eUile vermogen bezaten als die van Midas on aarden potten in gouden konden veranderen.quot;

Al werd deze schat groolendeels met al hel overige gerooid en verstrooid, gelukkigerwijs heelt men echter nagenoeg de volledige collectie weer bij elkander kunnen verzamelen. Doch sedert, hecfl er een andere rooi\' plaats gegrepen, die ten gevolge heelt gehad dal thans bet aponlolisch paleis in het olliciéel llaliaansch heel iinliuui m/;o, het koninklijk paleis, dat de Bisschop do Ijovenverdii\'ping deelt met een koninklijken adminislrnlor, en eindelijk dal het tijdstip verre schijnt, waarop dit paleis den Upvolger des Apostel-vorsten en zijn welligeti eigenaar wederom gastvrijheid zal kunnen verleenen.

Wij betreden wederom de Piazza della .Madonna, hel .Moeder-Codsplein. Scbrijden wij de vroolijk springende bi onzen Ibnlein voorbij en werpen wij, middelerwijl we ons naar de overzijde begeven, nog een oogopslag op de basiliek, want wij zullen hier niel lerugkeeren. Ann den gevel des tempels zien wij in gouden letteren op zwarten grond bel opscliril\'t schitleren dal Sixtns V, onder wiens regeering de g vel, tijdens Pins V begonnen, voltooid werd, daar bel plaaisen : HEirutu: imjirs i\\ 01 a vkiikcm i;mui iwiai M i sr. lt;.|b\'l Huis der .Moeder Cods waarin bel Woord is vleesch geworden.quot; t il het hart der li isiliek vei hell zieli de trotselic koepel, waaronder hel dierbaar heiligdom i nM in zijn praehlige niarmerbekleeding. De met lood gedekte koepel cindigl in een hevallig marineren, doorziehlig lorentje, de /k\'ifimiKiiii ol lan-taarn. l- i i\'i\' zijd.\' lu-isehon de kerk en bel aposloliseli paleis rijgt;t de klok-

kontoren, volgens de tookening van Luigi Vanvitclli onder Benedietus XIV voltooid. Hij is 47(1 Romeinse,!ie palmen lioog, beslani nil, viei seliachten of\' verdiepingen, die elk een andere bouworde vertegenwoordigen. Aan de hasis lieersclit de DoriscJic orde, daarna volgen do Ionische, de CorintliisclH\' en eindelijk de samcngesldde orde. Md een balustrade gekroond, eindigt hij in een ae.hl/.ijdige piramide. Onder de klokken die hij herbergt is de l.iiurchi, aldus naar Loreto gedoopt, de grootste; zij weegt, niet minder dan 2*2,000 ponden.

Aan de overzijde van hot plein gekomen, stuiten wij legen hel Calh\'fiium llljirico-l\'ici\'innn door Gregorius N.1II geslicht en aan do leiding der paters van de Sociëteit van .lesns loevortrouwd, die sedert, lü\'ii reeds te Lorelo werkzaam waren. I)e jongste omwenbding ki\'achlcns welke hel apostolisch paleis lol koninklijk paleis werd verklaard, verdreef de .lesuielen, eigende zich hel college loo en hakte den II. .Naam .tesus nil hel vierkante vak waarin hij gebuiteld stond weg, doch hel in hel daar tegenover slaand vak, wellicht om lot eene vergelijking uil le noodigen van hel onderwijs dal ibans in dal gebouw gegeven wordt mol het vroeger daar genotene, hel opsclirill ongeschonden: fidei et bonis moihsus ; «Den geloove en der goede zeden gewijd.quot;

Wij slaan hier den weg in, die zich opent lusschen de zuiilelijke zijde der basiliek en hel college, en begeven ons al/.oo om het koor der kerk, waarachter het Capncijner-kloostcr ligt, dal kardinaal Aulonio liarberini, een lid dier orde, in 1640 liet houwen ; zoo voortgaande vinden we levens gelegenheid om op le merken hoe hecht en sterk de basiliek aan alle zijden bowerkl is en Ine hare mnren dermate van kanteelen zijn voorzien, dat zij, gelijk .Inliiis II het wenschle, in oorlogstijd evengoed kon worden verdedigd als ware zij een burcht geweest. Eindelijk bereiken wij de porta marina ol\' de zeepoort, die toegang geeft lol den weg, welke naar l\'orlo di Heeanati geleidt. Hier nn len noorden van do basiliek en achter hel apostolisch paleis is liet ons vergund onze oogen te laten weiden over bel weelderig landschap, dal zich niispreidt aan onze voelen.

Lachende heemden mei heiiveiacblige verhevenheden argewisseld en van een paar riviertjes doorsneden liggen daar vlak voor ons; bini lrigt;si^,he groene linlen smelten echler weldra samen mei hel diepe blauw der Adriati -che Zee, die op betrekkelijk geringeu afsland de laalsle Mralen wivrspiegell ibrnader-gaande zou. Aan ou/e reclilerhaLd bespeuren wij de plek w.iar hel ii. IluK

liool\'t gestaan, alvorens Itot naar den lionvol dor hrordcis vorplaatst werd; men wijst n die plaats aan onder den naam v;in Itaiiduvla. Ter linkerhand wurdi uw ^e/ieliteindiM\' heperkl door dt\'n Movile il Aneoiia ; deze berg ninnt tirnnate dooi\' zijne hoogte en eigenaardigen vorm uit hoven den kelen, waarmede hij in verhinding staat, dal ge hem voor een zellstandigen herg •/o li dl houden, die zich daar eenzaam in de henvelaehtige vlakte vei helt. Dit is echter niet 200, want rieht gij 11 een weinig meer westwaarts dan omwaait gij dal hij slechts een meer verhevene en vooruitspringende punt is van ecu zijluk der Apennijnen.

Tiissclien den berg van Ancona en Loreto ligl hel slagveld, waar do kruisvaarders der XIV\' eeuw onveigankelijke lanweren hehhen gewonnen, m.r si,\\(;vki.i) \\\\n i ami innuiuo.

In September ISiiO had Cavour, in overleg mei Napoleon en de geheime genoolschappen, besloten de Mark van Ai.cona en l\'mbric te annexeeren; twee legerkorpsen waren er lot dal einde reeds in de nabijheid der grenzen gelegd. Den 10 quot; September liet Napoleon den minister des Pausen, Mgr. He Mcrode, weten, dat hij den koning van Piemont met een oorlog bad bedreigd, indien bij het wagen doist de Pauselijke Stalen liinnen te rukken, en inder-d;iad, bet •quot;gt;- regiment der l\'i aiiM\'be linielroepen slapie te Civila-Veeehia aan wal. Cialdini begon echter niettemin met li.OOO man en 40 kanonnen de vijmidelijkheden. Z i\'.izeei rekenden echter de Krans^lie gezant De Courcy en anderen op de bc^ebi-rmeiiile lussclienkomst des keizers, dal de gezanl, een telegram van den hertog I\' liiiimnni aan den pauselijken commandant van Ancona, den wakkeren De nuatreburbes, brengende, luide riep: «W61 bad ik gelijk, toen ik beweerde dat gij een onbepaald vertrouwen behoort Ie stellen in den keizer; de Paugt; igt; gered, ziellier een boslisseiul telegram ! En waarlijk, het telegram zei d;il l\'iankrijk den Pieinonleezen den voet dwars ZOU zetten als zij de Pauselijke Slaten zouden aanvallen. Hel telegram werd aan Cialdini meegedeeld, deze ging echter zijn gang, want bij kende de ware bedoeling des dubbelliartigeri krizers beier.

Toen Piemonl zno onverholen optrad, had men niet enkel Garibaldisliselio benden le beteugelen, maar stond men tegenover oen geregeld leger. Latno-neière begt;loot dus, altijd vertrouwend op Fransehe hulp, geheid zijn macht le \\iicoiia te coi l enlieeren. II; sloeg dus mei zijne troepen den weg in naar Ancona en geiasiie den generaal It.- Diiriodan zich insgelijks derwaarts le begeven.

Beide corpsen kwamen den 16\'^lc,gt; te Loreto. Zij vonden echter geiieel den omtrek dermate met Piömonteezon bezet dal zij niet verder dan op 1000 meters afstand van Loreto verwijderd waren. De beruchte Fanti had er 30.000, volgens sommigen 50.000, man in het veld met lü batterijen. De Pauselijke troepen telden slechts 4,600 man met i escadrons cavalerie en 2 batterijen. Met dit klein getal moest men dooi\' den vijand been slaan en zich een weg banen naar Ancona. De eeiiige kans tot slagen bood een poging om langs Porto di Recanati den berg van Ancona te bereiken. Die weg scheen nog onbezet.

Met bet geloof en de godsvrucht der oude kruisvaarders bereidde men zicb ten strijd. In den vroegen ochtend van den September was de basiliek met strijders gevuld, die er ter II. Talel naderden. Ten 5 ure toog men uit; doch de l\'iëmonteezen hadden ook den straks vermelden weg bezeten kanonnen geplant ter plaatse, waar men de kleine rivier de Musono moest overschrijden. De Pimodan ontving den last die batterij onschadelijk te maken. Ten 8 ure opende hij den strijd; iiij streed met leeuwenmoed, trok de .Musone over en hield stand tegenover de drommen der overmachtige vijanden. Ofscboon zijn aangezicht met wonden werd bedekt, en zijn rechterarm verbrijzeld, steeds ging hij voort, den degen mol zijn linkerhand zwaaiend, zijne dapperen aan te moedigen. (Jok werd zijne zijde doorschoten en toch nog riep bij immer : «Voorwaarts, voorwaarts, mijne kinderen !quot; Hij den vierden aanval commandeerde hij : «Vooruil met de bajonet!quot; maar toen trof hem in hetzelfde oogen-iilik een verraderlijke kogel in den rug en stortte hij neer van hel paard. Lamoricière snelde toe, drukte den stervende de hand, die met den uitroep zijne heldenziel gaf aan God : «Generaal, zij strijden als helden, de eer der Kerk is gered 1quot; — Nog streed men een paar uren voort, doch in \'t eind moest men zwichten voor hot ongelijk getal. Lamoricière verliet hel slagveld en bereikte gelukkig Ancona met het weinige wat er reslte van zijne getrouwen. (I)

Ziedaar den strijd, waarvan wij hel tooneel voor ons zien. Al richte men standbeelden op vooreen l\'anii en dergelijken, het is een liil, waaraan metalen grdetikleekencn met hun logenachtige bijschriften niets veranderen kunnen, dat bij Gastellidardo meer dan dertigduizend man geoefende troepen, van uitmuntende wapenen voorzien en door een voortrellelijke artillerie ondersteund, uren lang

(1) Mom vorgolyko: H.ii.ti», Contiiiuazione dia Storia dollji Chws.i (\'allolita dril\' Ali

al luintic kraclilen hebben moeten inspannen om een duurgekoclite ze^o te bovecliten op drieduizend strijders met een paar stukken geschut. En eerst toen een ellendeling, in de gelederen van deze handvol dapperen dringend ol\' schuilend, met een verraderlijk schot De 1\'imodam had geveld , niet eerder, vond de verpletterende overmacht gelegenheid om zich te doen gelden. Waarachtig! geen held der oudheid had eene plaats gewild onder zulke overwinnaars, maar ook geen had otuic plaats geweigerd onder zulke overwonnenen!

De II. I..odewijk betrad het H. Huis tc Nazareth na een beslissende nederlaag, Wie zijn beeld daar aan den wand des heiligdoms hebben geschetst met de boeien, hel symbool der gevangenschap, hebben terecht gemeend dat de treurigste tegenspoed, die een strijder treffen kan, den krijgsroem niet heeft geschaad van Frankrijks eersten ridder, en dat zij niets heeft beslist ten nadeele der heilige zaak waarvoor hij ten strijde was getogen. Ditzelfde II. Huis zal, zoolang het daar staat en Gasteltidardo\'s vlakte in zijn nabijheid ligt, den pelgrim verkondigen, dat er eenmaal van Loreto\'s heiligdom eene heldenschaar is uitgetogen, blakend van den geestdrift en de godsvrucht Lodewijk\'s edelste ridderen waardig, en dat zij onder haar dappere aanvoerders, de onsterfelijke De Pimodan en Lamoricière, met edelen moed voor de edelste zaak ter wereld strijdend, al werd zij door de overmacht verpletterd en verstrooid, zich eeuwige glorie heeft gewonnen, de glorie van het recht dat nimmer sterft, en steeds zijn helden loont!

Verlaten wij echter Loreto niet met de herinnering aan een strijd, die, hoe heldhaftig en roemrijk hij ook geweest zij, echter vooral door de gebeurtenissen waarvan hij later gevolgd werd treurige gewaarwordingen opwekt. Hoepen wij liever tot onze bemoediging en opbeuring ons de Heiligen en vromen voor den geesl, die in den loop der eeuwen zijn beengetogen naar l.orcto om er Ood en Maria te verlieeiiijken en er kracht te zoeken vooreen strijd, die de strijd is van een iegelijk en de strijd van eiken dag, de strijd waarmede wij allen ons den weg moeten banen naar hel Huis des eeuwigen Vaders, waar de Heer vele woningen voor de zijnen heeft bereid.

Langs de heerbaan der historie tei ngblikkcnd, zien wij een II. Franeiseus van Assisi optreden, die in geeslvervoering nederkuiclt voor Loreto\'s berg

cm voorspelt dal liij flooi\' God is bestemd om kraclitens een ongelioord wonder Zijner almaclil een van d(; uitslekcndsle lieili^donniKMi dor wereld te ontvangen. Do II. Jusopli van Cupertino onlwaarl van liet klooster der Fran-ciscanon te (Isimo uit, tussclien Ancona cn Lorelo, liet H. Huis en ziet hoe seliaren van engelen nederdalen en ten hemel stijgen om God de gebeden op te dragen, die ter heilige plaatse dooi\' de geioovigen worden gestort. De II. Ignatius van Loyola, die reeds vroeger aan oen altaar der II. Maagd zijn ridderzwaard had opgehangen, begeeft zich naar Loreto om ook daiir zijne Koninginne te vcreeron. De heldhaftige Franciseus Xaverius, de roemrijke Apostel der Indien, knielt or neer en ontvlamt or zijn geestdrift voor het heil dor zielen. De II. Franciseus Borgias verschijnt er en vindt er genezing voor ecu ziekte die zijne kracliten ondermijnt. Van don H. Garolus Borromaeus vindt men vermeld : Ivil saepe ad (lumu)u Laiuctaitam. «Dikwerl bi.\'zocht hij hol H. Huis van Loreto.quot; Eenmaal ging hij oj) zijn tocht derwaarts twintig mijlen te voet; in weerwil der geledon vermoeienis wilde hij den volgenden dag, liet feest van O. L. V. Geboorte, toch met eigen band aan de lallooze scliaar van pelgrims de II. Communie nitdeeleri, en hracbl liij een gebeelen nacht biimen bet II. Huis opgesloten in gebed cn overweging door. De II. Aloysius van Gonzaga stortte hier de gevoelens zijner reine ziel uit aan de voeten zijner H. Moeder. De li. Stanislaus Koska ontwaarde hier de vlammen dor goddelijke liefde, die hem eenmaal als een Gode welgevallig brandoffer zouden verteeren. De H. Franciseus van Sales begaf zich te voet van Home naar Loreto. Nauwelijks in bet H. Huis binnengetreden, werd hij van de teedersle aandoeningen overstelpt en vereerde bij mol de vurigste godsvrucht de muren, die geheiligd zijn geworden door de logonwoordiglieid van Jesus, Maria en Joseph. De H. Alpbonsiis de Ligorio voldeed bier aan het brandend verlangen zijner van liefde jegens God en zijne II. Moeder hlakcnde ziel. De H. Bencdictus .losepb Labro kwam zoo menigwen ber-waarts cn stichtte er dermate allen die bem zagen, dal men hem «den Heilige van Loretoquot; beeft genoemd.

Wij bobben slecb\'s do voornaamste heilige vereerders cn bezoekers van Loreio\'s heiligdom vermeld, doch niet allen. Geef nu bovendien in deze luisterrijke rij de door de orde des tijds geëischte en de hun waanligbeid toekomen Ie plaats aan de doorlncbtigo opperhoofdon der Kork, die herw.iai ts togen, aan een Mcolaus V in 1519, Pius II in 1 i\'i\',\', Julius II in l.\'i08, en vervolgens aan Clemens VII, Pauhis III, (\'.lemens VIII, Irbanus \\lll, Pms NI,

l\'ius VII, Gro^orius \\V1 en eindelijk aan i\'ins IX, den 24-\'^equot; Mei IHiiT. Tc! wijders de keizers, koningen, vorsten en aanzienlijken en de sleeds wisselende scharen van geloovigen, indien gij vermoogt, die gedurende bijna zes eeuwen Imniie hulde en vereering kwamen bieden aan God en de li. Maagd in het 11. lluigt; te Loreto.

Welke liemelsche verlichting en goddelijke vertroosting moet er door de heiligen en godvruchtigen dier eeuwen hier niet zijn genoten ; welke hulp en redding moet in bange tijden bier door de hooiden der Kerk zijn verworven, wal schatten van genaden werden er door de duizenden en duizenden, die herwaarts kwamen, verzameld ? Terwijl die optocht van heiligen, Pausen, bisschoppen, aanzienlijken en geriiigeu van een zestal eeuwen zich voor de oogen on zes geesles voortbeweegt naar Loreto\'s heiligdom, onlsnapt onwillekeurig de kreet des verlangens aan onze lippen : Wie geell het ons dal ook wij opwaarts mogen gaan naar bel 11. Huis, dat wij betreden mogen de heilige woonlenle, binnen wier wanden onze goddelijke Aanvoerder in den strijd, die de verovering des hemels ten doel heeft, zich mei de wapenrusting onzer mensehheiU heefl omgord ; dat wij mogen aanbidden ter plaatse waar zijne voeten hebben gestaan, waar de Onzichtbare in zichtbare gestalte is verschenen, al onze ellende aannemend behalve de zonde, om ons van alle ellende en haar oorzaak, do zonde, te verlossen! Wie geel\'i hel ons dal wij spreken mogen : Itiliaibiinus in labernaculum eins: ntlorctbimus in loco ubi slfleruiil iH\'ih\'s eitis.\' |»s. (!XXXI: 7.

(lewis, het is een voorrecht niet aan allen gegeven neer le mogen knielen binnen de h. wanden, waar zoo groote geheimen hebben plaats gevonden, waar de talloozen door ons geschotsl hunne ziel hebben gevoed met de overdenking van het geheim der geheimen, hel geheim der Menschwording van Gods Zoon, en waar hun door de voorspraak dor Allerheiligste Moeder des Ueeren overvloedige genaden en zegeningen ton dcele zijn geworden; bet meest wezenlijke echter van dal voorreebl beboett niemand, die het wenschl te genieten, te missen. Hij verlevendige zijn geloof, en de afstand zal ver dwijiien, die hem van Loreto scheidt; in hoogeren zin en met meer vrucht zal hij hel dierbaar heiligdom kunnen bezoeken, dan indien hij daar enkel lichamelijk verseheen ter bevrediging zijner nieuwsgierigheid, of er God en Maria slechts met de lippen vereerend, met zijn hart van beiden verwijderd bleef. Bij dil verlevendigd geloof voege hij een onbegrensd vertrouwen op Gods barmhartigheid en de voorbede dei\' 11. Maagd; en God, die den wil

aanneemt voor ilc daad, zal hem geen enkele der gunsten onliionden, welke hij te Lorelo komend zou hebben verkregen.

Mogen deze bladzijden een dergelijke bedevaart der geesten en der gcmoe-deren bevorderen en zoovelen mogelijk opwekken om. met levendiger vertrouwen dan ooit, van God door Maria\'s voorbede liet eenig middel tol behoud voor de in onze dagen diep gescbokte en ernstig bedreigde inaatscliaiipij en liet hoogste goed der onsterfelijke zielen al te smeeken; de zcf/cpi\'ddl der Kei l; en de eeuwige zaUlt;jhei(l. Dat aldus de verwezenlijking van hetgene Go I beeft beoogd, toen Hij bel 11. Huis uit de ban len der ongeloovigen verwijderend dil aan liet geloovig Westen scbonk, namelijk : de vertroosting en opbeuring der zwaar beproelde Kerk in bangen strijd, en de verlevendiging van liet geloof en de godsvrucht barer leden, door ons aller gebeden worden verkregen voor onze rampvolle lijden, waarin veler gelooi en liefde schipbreuk hebben geleden. De Kerk, in wier midden hel H. Huis op wondervolle wijze werd overgebracht, zegeviere, de plannen der goddeloozen worden verijdeld en het bederf dat zij trachten te verspreiden worde geweerd, opdat wij en lalloozen met ons den menseligeworden God en Koning met zijne II. Moeder eenmaal mogen begroeten in het buis zijner heerlijkheid.

Ziedaar den wensch, waarmede wij onzen verren en langen to hl besluiten ; een wensch, dien de Kerk beaamt en waaraan zij haar zegel liecht, als zij de geloovigen bet volgend gebed doet spreken : «O God, die het Huis der Zalige Maagd Maria door hel geheim des menseligeworden W.iords genadiglijk liebt geheiligd, en het op wondervolle wijze in den schoot uwer Kerk licht geplaatst, geef dal wij, verre blijvend van de tabernakelen der zondaren, waardige bewoners mogen worden van uw eeuwig huis.quot; {In feslo Traunla-lioni.s iiliniw Domus li. 1/. V.)

HOOFDSTUK 1. — Ter vi\'rklaring der cijfiTS op de jilaat, die het inwendige van (Ik kerk der Annnndalie te Nuzan th voorstelt, strekke dat door 1, Je ingang der uryjitu en door Ü, quot;J de koortrappen worden aangeweieu.

I!ij den |j|atlen grond van liet heiligdom (e Nazareth merke men op dat men nog vijf treden bij de daar geteekendo trap te voegen heeft om de gelieelc lengte der doorsnede te verkrijgen, die dan 82\'/^ Kng. voet bedraagt. Vijf treden werden weggelaten ter besparing van ruimte.

HOOFDSTUK IV. — Meermalen vonden wij melding gemaakt van het opsehrift dat de II. Helena aan den gevel der basiliek van Nazareth liet plaatsen. Nu eens verwees men gelijk Mgr. Jlislin naar Nieeplionis l\'.alli.stus Hist. lib. VII, c. :ill, of gelijk Mimi deed naar lib. I, t\'2 van denzelfden geschiedsehrijver. Ik heb echter tevergrels bij Nirephorus Callistus naar dit bericht gezocht, er moet hier dus eene verwisseling van namen hebben plaats gevonden, lüj N\'ii:. (\'.all. vemd ik echter met Tursellinus het y dgende ; Indr orirnh ni versus dcarmileiis Nnzarelh inTrenit: el SiliHutioni* Attqulirnc ihimo rfpi\'i\'la Iht Ceililrici iin-diiinniiiiii t icildvil tcinphnii; „Van daar, namelijk van den Thabor, oostwaarts afdalend kwam de II Helena te Nazareth : en het huis van den Groet des Kngels (r.iiAinETisMot; oikos) gevonden hebbende heelt zij der Moeder Guds een zeer sierlijken tempel gesticht.quot; Nic. Call. lib. VIII, c. 110.

HOOFDSTUK. VI. — Hoe deerlijk Dr. Stanley zirb vergist heeft omtrent vorm en ligging des heiligdoms te Nar.areth, blijke uit de vergelijking van nevensgaande schels der kapel van de Annunciatio en der aangrenzende grotten, zooals l)r. Stanley zich deze dacht, met onzen platten-grond. Ziehier wat de Engulscbe geleerde ie Nazareth meende gezien te hebben.

HOOFDSTUK. VII. — Wij vorkozen hot hier moegedeelde toeroikond juiste grondplan bovon In t moer nauwkeurige dat men bij lluhhison vindt, dewijl dit laatste zich enkel bepaalt bij de iijiu\'n van hot il. Huis on geen voorstolling geeft van de structuur des marnieren bekleedsels. T» u einde echtor do strengste oix hen te bevredigen laten wij hier de afmetingen van het H. Huis volglt; u, gelijk doze door don an hite» t Forri met do uiterste zoig wtrdon genomen en dooillut-chi.-on tot Eugelsehe maten werden herleid. Hij s\'.olt don Uoiu. paImo gelijk aan: 8 792 inches ol\' Engolsche duimen.

.■ .......■■. ■•■..■ ■ ■ ■■ . • ■■ . .■•.■ ,■ ■ • ■ ■ ■ :.-■ ■■■

\'MV\'él ■ ■ . . .■ ..,, ■ , • , ■. ■ ■: ■ ■. O\'.h\'r ■\' ■ ..■■■•■ •

....... \'

, .. ;,, , . ■--■ ■ j .....

: _;; i . i. ■\', y; ■ ■ ■ -• ]. | wv ,, \'■ U;.!gt;■\'

•■.•■\' ..... . . ■ • ■ ■

L. _rl i ■ ■■ • •• •. • ³\' ■ ^x, . • ⁴ /. v _t - ■ ■gt; ■ • ^!. ■ - \\\'¹ \' .1

\' . ••• ■\'• \' ^l, •■;. ■ . v: ... . , V - • \' .\'^VK\': _ ___