sum3iisqujs in THEOLOGIA honoeibus ac privimgiis
IMT ACIDEMIA AHEKTO-TRAJ-ECTIiaA

Jubet animus tibi hunc dedicare librum, vir doctis-
sime, cum quo et cognatione sum conjunctissimus
et amicitia, quemque singulari veneratione prosequor
et amore.

Mittendo ad te hoe scripto profiteer quantopere
illud laeter quod tu, cujus saluti prorsus desperaba-
mus omnes, convalueris ex morbo gravissimo, quo
periit eheu! tota fere domus nostra.

Quiim vero quod tu nobis es servatus immortali-
ter gaudemus, reiiovatur simul memoria illorum,
quibus orbata est domus, matris tuae optimae, fra-
tris, sororum, brevissimo spatio nobis ereptorum.

lerunt hi quo jam devenerant parentes mei, quo-
rum recordatio quamvis jucunda summi luctus nostri
acerbitatem auget. Quotus enim quisque talem luget
patrem, ac matrem qua nulla mater fuit melior,
nulla pietate praestantior!

Hisce optimis, carissimis ut non sit dignum mo-
numentum, at animi mei erga eos pietatis sit speci-
mini quod velim accipias opusculum.
Vale et nos dilige.

Pauca accipe, benevole lector, de ratione et cons\'dio opuscdi
quod tibi offero.

Pmeparare potms quam exAièere potui meliorem atque eviden-
tiorem F au li de praedesiinatione decretonm expositionem. Sed
profecto, si recte hoe fimetus sim officio, non labeam quod aegre
feram. Plurima enim sunt quae melius sint explicanda ante quam
possit via ac ratione enarrari Pauli perpetuitas et constantia
doctrinae.

Rinc factum est ut scriptio mea non tam sit composita ad
(hsciplinae artem, quam liabeat formam simpliciorem et spectet
facilem rerum diversarum quas tractandas laherem expositionem.

Quae Juit causa quod non gravatus sum edere Imnc li-
brum nondum absolutum. Impediverwit me variae res quominus,
postquam satis temporis operaeque consumseram in conficienda
\'^el ehicuhranda Jiac scriptione, ad finem propositum perducerem
opus. Voheram addere disputaüonem qua expenderem sententias
iuasdam vulgo probatas, praecipue cl. 8cholteni de Eom.

-XI. et decretis Paulinis opiniones; quam disputatiohem nunc
quidem reservare visum est.

Tj\'inique lectorem moneam, eum detinerer alienis in negotiis,
«•hquanttm temporis intercessisse a prioris partis descriptione, ita

ut et }f eissii et v. Hengeli et aliorum opera uti non potuerim
neque eorum sententias referre et expendere. Quamqîiam appen-
dice alAqua relatis novis hoc scriptum potuissem aliqua ratione
supplere, tarnen putavi satius esse relicto hoc proposito nunc clau-
dere rivas alioque modo tradere si quid utile habeam dicere.

Qßid est quod gratius esse debeat discipulo qui ad calcem
decucurrit spati\'um Academicum, quid jucundius quam fateri et
proßteri quantopere omnihus cupiat doctoribus suis qui cwm offi-
ciis suis tum doctrina aliisve rebus ohstrictum eum sihi habeant.
Qtio quidem officio me publice posse fungi vehementer gaudeo.

Nominare deheo duos viros doctissimos, H. Wij gm an Snel
et H. E. VinJce, v. cl.

Te appellanti, praeclare Conrector Qymnasii Zuollani, suavis-
sima mihi ohoritur et gratissima tui tuaeque diseiplinae memo-
ria. Quanta tibi debetur mea gratia, qui sciendi elementis et
cogitandi me erudiveris, imbueris amore studioque litterarum anti-
quarum. Quam delectabar lectione scriptorum quos tu, vir optims,
mihi interpretaharis. Quanta voluptate tecum legebam praestan-
tissimos illos Xenophontem et Ciceronem et Sallustium et divinum
prorsus Caesarem. — Sis mei memor, vir bone ac facilis, ut
te semper animo grato ac veneratione prosequor.

Tibi etiam, cl. Vi nice, plurim-a deheo ; qui non solum doctrina
me tibi obstrinxeris, verum etiam et aliis rebus mihi gratwm fe-
ceris et munere suscepto Fromotoris multis modis me meamque
operam adjuveris. Pro quibus erga me beneficiis gralias tibi
agere publice jucundum est officium. Sit tibi propitius Deus
■domuique tuue gravissime denm afflictatae.

Amid quos Ultrajecti habeo et qui nunc in diversa loca abii-
stis, valete. Semper simus memores gaudii et usus quae habui-
mus. Valete et me diligite ut vos diligo.

Gap. lil Vocum kuXhv, xXrjaig, xXtjtós ....nbsp;-nbsp;31.
Gap. IV. Vocabulorum, jquae tempus indicant quo facta

§ 1. De verbo Tt^o/f/j/wajcftj/, Eom. VIII, 39
§ 3. De sententia Rom. VIII, 38 sqq. .
§ 3. De praescientia universe spectata
Cap. III. De sententiis a paulo vel declaratis vel si
gnificatis Cap. IX. Bpist. ad Romanes .

§ 3. Explanatio dictorum Rom. IX, vrs. 10—13
§ 3. Expositio dictorum vrs. 14—18. . .
§ 4. Expeditio dictorum vrs. 19., 30., 31.
§ 5. Enarratio vrs. 32. sqq......

Expositionem hanc decretorum pauli Apostoli de praedesti-
natione bipartito distribuimus.

Priore parte explicantur vocabula et definiimtur quae in hoc
argumento usum et auctoritatem habent.

Altera parte tractatur quod habendum est hujus argumenti
caput, quaestio de causa efficient! electionis ad salutem.

Priori parti annectitur disputatie de conditione naturaque
rerum, quae vocabulis explicatis indicantur; qua tractatur
imprimis haec quaestio, utrum res ac sententiae, verbis sub-
jectae, sint generales an temporis definitae adjunctorumque
ratione. Posteriori disputationis parti admiscentur quaedam
de reprolatione q. d. et aliis rebus quae ad summam argu-
Kienti pertinere videntur.

Hanc divisionem secutus sum facilioris magisque perspicuae
expositionis causa materiae. Siquidem versatur cum maxime
haec scriptio in pauli dictis ac sententiis interpretandis, ilia
visa est optima distributionis ratio, qua facillime possent
narrari quae dicenda essent ac devitari dictorum iterationes.

EXPLICATIO ET DEFINITIO VOCABULORUM, QUAE IN
PAULI DE PRAEDESTINATIONE DECRETIS U8UM
ET AUCTORITATEM HABENT.

Haec scriptionis nostrae pars est quasi praeparatio quaedam
rei in hoc argumento primariae/ quam Parte II. tractamus.
In qua causa ne identidem redeundum esset ad explicationem
verborum, quae frequentavit paulüs, praemittere visum est
quae ad voeum, q. d. tecknicamw. pertinerent interpretationem.
Cernuntur hae maxime verbis nQooQiUiv, ixUyédamp;ai, zalnv
et quae horum sunt conjugata. Turn etiam haud absurde
Mc quaedam videbantur posse addi de iemporis definitionibus
quae in hac re memorantur. Postremo Mc tractanda duxi cl.
v. hengeli de vocibus expositis et Apostoli institutione, quae
praedestinationem spectat, sententiam.

Itaque haec pars continetur hisce quinque capitibus. Primo
explicamus usum verbi nQooQi^eiv; deinde agimus de verbo
tKliyfdamp;at et cognatis vocibus; porro de verbo KahZv et
quae hinc ducta sunt vocabula; turn, monemus pauca de tem-
poris definitionibus: deniq^ue sententiam narramus et expendi-
mus, quam defenderunt et alii et imprimis cl. v. he.\\gel.

Gravis omnino est vocabulorum significationum cognitio
accurata quae pbilologia comparatur; verbis rite explicatis
magnopere adjuvatur reliqua disquisitionis pars. Neque quem-
quam credo qui et superioris aetatis ineptas verborum expli-
cationes cognoverit, quibus perverterint pauli sententias, et
hodieque etiam prave insistere multos in verbis explicandis
meminerit, supervacaneam judicaturum operam accuratae nava-
tam elementorum enodationi et expositioni, quippe qua via
praetervecti scopulos unice ad verum possimus pervenire.

Ordimur a verbo^, unde nomen duxit doctrina nostra. Vox
praeäestinaüonis, quam vocat doedbrlein tarn barbaram quam
lubricam {Inst, theol. Christ, (ed 4) I, 304), versio est verbi
TTQooQi^eiv, quo praeter paulcjm usus est lücas nno loco Act.
IV, 38. Loci s continiio enarrandis ita dare pro dit verbi no-
tio, ut multis de ilia agere non opus sit.

Prius autem verbi origo et usus apud profanos scriptores
illustranda videntur. Verbi simplicis et apud Graecos et in
s. Scriptura frequentior est usus. \'O^it^ft/; originem duxit a
voce oQog, quae significat lapidem terminalem, qualibus agri
olim et regiones distinguebantur. vid. l. c. valckenaer 8el.
n, p. 122. Epica et ionica dialecto pronunciabatur oJçoç.
Hac significatione legitur apud hom. Iliad XXI, 405. rov qàv~
TtQÓTtQOi amp;éociv tiijj.évai ovqov dçov\'Qyg, de lapide magnae
molis. Cfr. XII, 421. herod. I, 93. Inde universe notât
termimm, limitem. Mire doct. meyboom {Waarh. in Liefde,
1846, p. 220) finxit originem verbi a voce o^o?, mons, qua-
tîum nihil communionis habet, nisi forte hoc, quod utraque
vox exstiterit ex eadem radice OPß {öqpv^i); proprie igitur
w quod extollitur, altius est. A substantive oço? habemus ver-
bum é^\'iÇt I V. terminum ponere ; unde limitare, defnire, statuere.
Cujus usus translati aiïerre juvat exempla quaedam, ut penitus
perspiciamus et sentiamus, quid Graecis denotet verbum ÓQi^eip.

Pol yb. X, 43, 6, avvamp;TjiAata coQiSfiéva, de sï^/m, quibus
iituntur in taTg nvQGciaig. Diod. SIC. Sibl, I, c. 7 7 ; Kcctci
yoviwp ditoxztivàvrwv tcc rÏKva %\'àvarov ftèv ov^ œçiactp.
Aesoh. ChoepJi. 881 (ed. Bamb.); TtaTçàg yàQ oaaa róvde (Sov-
C\'Çft (em. Elmsl. ad Eur. Med. 57. Libri R\'dçt^ft) (xoqov.
Ijürip. ^^ T. 986: dlV ^vitiQ i^füv wqigiv acoTijQiav, av\'fi-
^ça^op. Idem Antiop, fr. XVI. 2. ed. Beek: tó bQv\'kop yivog

habet verbum in N. T. vid. Luc. XYII, 22, Act. 11, 23; X,
42; XI, 49; XVII, 26, 31. Rom. I, 4. Hebr. IV 7. Notât
semper deßnire, consiiiuere, significatione pro re nata paulu-
lum vel coarctata vel dilatata.

Verbi simplicis cognita ratione, facile explicantur compo-
sita; praesertim si praepositio quae ducit verbum at nostrum
TtQÓ, non multum habet difficultatis. nQooQi^iv significat ante
óqlttiv, ita ut ratio habeatur temporis, quemadmodum innu-
meris verbis obvenit. Quo loco habenda sint, qualia protulit
tittmannus in ilia commentatione, qua jura linguarum vindicet,
{Opusc. p. 615: „Etenim constat inter viros graece et hebraice
„peritos, verbum rtf.ooQi\'Cuv Eom. YHI, 29. Eph. I, 5. nihil
„amplius significare, quam aqi^nv , vehementerque falli, qui in
quot;praep. emphasin aliquam esse putent; hoc vero denotare:
quot;„decernere, velleÇ)quot;), sponte patet. Aguntur hîc res, ab opi-
nionum arbitrio sejunctae. — Verbum TCQOoQi^np in Graecorum
scriptis relictis rarissime invenitur. Citant duos locos heliü-

*) Non assentior Viris egregiis god. hebmanno et pritzschio. etsi dubî-
tanter statuentibus, otiosam esse nonnunqnam praep. ^QÓ. Hie in Ann. ad
viG. p. 860 laudat exemplum TrçoâMoHeoy. Fritzschius {Cofijeci. I, p. 29)
eos qui in verbo ttQoéto^f^aÇi.^i\' praepositioEcm premendam esse negarent ha-
bere sane qaod videantur secuti esse dixit hoc verbum 7CQoâaâay.!M\'. Postea
non in eadem sententia deprehendi virum praestantissimum. Vid Ep. ad Bom.
11 p. 339. Ut in ullo verbo, ita in citato locum habere posse praepositio-
nem Ibund\'antem pernego. - Verbumnbsp;vel rationem temporis

eifert, ut thuc. II, 40 (prius doceri quam etc.), vel plerumque aliam praepo-
sitionis potestatem exprimit. Cernitar haec nonnunqum in tali usu, qualis
obtinet in VV. ^r^o^o«^, .rçooçSr, siquidem üt institutie in favorem ^mstitu-
endi. Vel etiam praeeuntem informat praepositio âi^ôdonalov, „saepequot; (sem-
per) ubi abundare videtur, habet aliquam vimquot; hebmann L c. Quod in
multos locos convenit, v. c. plat. Gorg. 489 D, et quos laudat ibi stall-
baum; ubi notio antea docendi latet. Memorem praeclara verba stallbaumii
ad locum Gorgiae, quae utilem exhibeant admonitionem et meam senteutiam
plane référant: „Quemadmodum,quot; inquit, „facile largimur verba simplicia
.pro compositis poni, quia quod verbis deest, id ex universa oratione sae-
„pius commode licet cogitatione adjicere; ita verba composita pro simplicibus
lusurpari praefracte negamus, quoniam absurdum foret, si quis id quod
I verbis significasset, non vellet intelligi, sed animo rursus amoveri.quot;

DOBI Editores iiovissimi Lex. Fassov., quos ipse videre non
potui. D.D. Y.V. reddunt: vorher bestimmen. Conjunxit He-
liodorus nQooQi^tiv ijixiQav, ante definite diem, et altere loco
8ia§qavai to itqomqiöiiivov, effugisse effugete, quod ante con-
stitutum erat.

His pxaemonitis, paullo accuratius conspiciamns locos N.
T. in quibus legitur verbum nostrum. In V. E. omnino non
occurrit; sed in N, T. sex locis. Act. IV 28. Hymno, quem
can tu et precibus Deo dieabant Christiani, celebratur Deus,
qui fecerit omnia, contra quem surrexerint reges terrae ac
principes. Nimirum ut facerent quaecunque {oua) divina manus
ac ßovXij (per Zeugma ad posterioris notionem solam pertinet)
TtQowQiae ytvidamp;ai-, quae consilio decretoque divino praefinita
erant. — Non sermo est h. 1. de salute decernenda; conspi-
cimus philosopliiam piae mentis Christianae, cui non posait
probari, Herodem et Pilatum interfecisse Christum sua sponte;
non acquiescit in sceleribus illis ac flagitiis, sed cogitando
de iis recedit ad Dei consilia, quibus, ut fierent, omnia dé-
créta sint. — Yerbi tcqooqi^hv satis dilucida b. 1. est sig-
nificatio.

Tideamus de usu Paulino. I Cor. II, 7. agit Apostolus de
öocptce ilia divina, de coelesti pliilosophia, quae aperiatur cor-
dibus per Spiritum S.; quam sapientiam, absconditam et in-
cognitam, TtQOwQiaiv ó amp;ióg ttqó twv atœvcop tîg dó^av ijfiamp;v.
Itaque praedestinavit Deus sapientiam divinam, ut per earn
(credendo in eam) fiamus regni coelestis socii. — Yidemus
eandem notionem verbo redditam: ante constituere, deeernere,
praedestinare, vooraf lepalen, iesehikhen, hesluiten. De diversis
ïebus usurpari potest, ut jam exemplis probatur. Sed voluit
usus, ut maxime proprium esset verbum doctrinae, de qua
inquirimus. Quare 11. cc. notionem generalem verbi consti-
tuere voluimus; de dogmate nihil. Eestant autem quatuor
loci Paulini graviores in hac re, et invicem cognati argu-
öienti similitudine, et arctius cum doctrina praedestinationis.
^amque haec homines ponit objecta decretorum Dei, et finem.

aeternam beatitatem. Jam Rom. YIII, 39, 30. Eph. I, 5,
11. objecta nuncupantur rov TtQoogi^eiv, et insuper de fine
agitur cui praefiniuntur. Quorum locorum igitur enarrabimus
illam partem, qua de usu verbi doceamur.

Eom. VIII, 39, 30. — „ Quos Deus rcQO^yvm, eos prae-
finivit ad conformitatem etc.quot; lioc igitur verbo cum adjunctis
effertur quales esse fiituros tovg nQoeypwcfxivovg constituerit
Deus. Jubet contexta oratio, ut referatur praep. t(qó ad tem-
pus superius. Etenim ingressus est Paulus hanc disputationem,
ut consolaretur Christianos de casibus acerbis, quos iis esse
docet emolumento, hoc solatio : quos aeterno decreto com-
plexus sit Deus, largietur iis aeternam beatitatem. Quod pro-
baturus persequitur Apostolus, quae Deus administraverit, ut
01 dyaTtwpreg rov S-tóv reddantur beati. Inter haec etiam to
TtQooQi^eiv av^iiOQq). x.t.l., antecedens initium fidei, nempe to
nccXttv. Delegamur ab Apostolo ad tempora superiora, quo
referre solet decreta divina.

Ut autem cujus rei adeptionem praefiniverit Deus, rite capi-
atur, tenendum est hanc formulam {avfiiA.ÓQ(p.K.r.X.) idem va-
lere quod vrs. 30 vocenbsp;denotatur; „nam quam rem
Deus hominibus antea destinarit, ea ut homines potirentur
Deum curavisse exponit vrs. 30.quot; (Eritzsche). Quid vero si-
gnificat n. 1. confoxmitas ilia qua continetur summa Christia-
norum salus? Respondent alii aliter. Piscator: „imago, pri-
mum in cruce, deinde in gloria.quot; Calv: „ nos ferendae cruci
addixit.quot; Sed enim vero neque quo jure referatur eiKwi\' ad
passiones video, nec qua ratione haec conspirent cum gloria,
quam unam h. 1. conspicit scriptor. Tum sane quam inepta
foret consolatio Christianoram molestiis obrutoram ac summi
luctus acerbitate, si quis illorum animo depingeret atrocia
mala, qualia passus sit Christus et quae pati flliis Dei sit
destinatum.

Non melius perspicere videntur et locum et verba, qui
Christi sanctitatem propositam a Paulo hie opinentur. Inter
quos video doct. a. l. poelman {de praed. dii\\ etc. praemio

aureo orn. Gron. 1849), non perspicne sic reddentem loei
sententiam p. 14: consilium vero hocce est, ut tam indole,
„ quam conditione Dei Pilio J. Christo fiant similes, itaque
„ sint ßvnfiOQf. T. e. r. v. (Voce conditione quid voluerit
V. D, significare, non satis scio, siquidem et Christi gloria
et crux designata esse potest). Sanctitatis notionem non re-
cipit vox dquot;AÙ)V (v. infra), neque contexta oratio, quae tota
est in gloria ramp;v dyaitmvToov rov S\'wy describenda et vindi-
canda; quum contra sanctitatis uotio toto loco aliéna sit.

Tam mire in alienam sententiam traxit locum n. doederlbin,
ut ejus expositionem paucis referre debeam (in 1. c. I, p. 805) :
Paulus „ urget similitudinem cum Christoquot; [immo cum imagine
Christi], „ quiquot; [id quod equidem non lego] „ et ipse Dei Pilius
adversitatibus suis exemplum dederit exitus beati. Quoscumque
enim dilexit, eosdem quoque destinavit ut exemplo confor-
aarentur Pilii sui, quo is fratrum suorum sit dux et caput.
Quam rationem inierit in Pilio suo adversitatibus tradendo et
^orti, quo ad augustissimam dignitatem adveheretur, eandem
servat in reliquis filiis suis, mala plurima hujus vitae ante ho-
nores futures decernendo. Quos autem cum Christo destinavit

passiones, [nimirum hoc est Doederleinio itaXnp], vocatos
beneficiis adfecit [idixaicoaf!], beneficiis adfectos ad Só^av,
•dignitatem et honores summos evexit.quot; Haec doedbrlein. — An
Potuerit profiteri hanc sententiam P., addubitem; dixisse h. 1.
quam maxime possum pernego nec bene agi sic de Theologia
®xistimo neque fructuosam fore veritati cui servimus omnes,
Ülam interpretandi rationem, qua dicere cogantur ss. SS. quod-
•^umque placeat interpreti.

Nobis videtur locus sic intelligendus esse. Conformitatem
^ttiaginis Christi consummationem esse gloriae et felicitatis
C^ristianae, fiagitat contextus, et aliis dictis Pauli egregie
^Uustratur. Inprimis hue pertinet finis capitis III Ep. ad
I\'hilipp, Redux de coelo Christus in TtccQovoia corpora nostra
^^ eum, quem ipse habet, formaturus est habitum et valut,
transfiguraturus. Christianorum et Pauli beatissima erat spes

fore ut Christus transformaret ipsorum corpora caduca et hu-
milia, ut sint conformia ejus corpori augustissimo. Yera,
consummata vioamp;aaia demum in itaQovdia Christi accipitur,
quae est dTtolifrQmais corporis terreni ac vilis. Cfr. 1 Cor. I, 9.
Rom. Vm, 17. Joh. XYII, 32. 1 Cor. XV, 49. 2 Cor.
in, 18. Rom. Vin, 23. (Ubi vid. meyeeus) Hoe modo per-
petuitatem orationis comprehendimus. Inde a vrs. 18 sibi
opponuntur ra, Ttocd\'fjuocTa rov vvv xuiqov et futura gloria
fidelium. Horum movent Apostolum afflictationes et infortu-
nia; quae consolaturus depingit iis summam beatitatem, erigit
animos spe vloamp;eaiccg-, revocat ad statum rijg fA.cXXot\'a-?]g dó^fjg
aTCO\'xalvfpamp;fivai tig tjnccg (vrs. 18), quum adepturi sint t^i»
aTtoh\'TQwaiv rov augt;^aTog (vrs. 23). Ad hanc §ó^ccv perven-
turos rovg dyaiiüi^rtg rov amp;cóv, lectoribus persuadet Apo-
stolus vrs. 28 sqq.; ad hanc praefinitos esse adipiscendam vrs.
29 elocutus est.

Bph. I. 5. 11. Post dicta copiose hunc locum enarrare
non opus est, praesertim cum infra accuratius de toto loco
agendum sit. Haec pauca monemus. Objectum verbi TtQooQi^eiv
est ^[idg, i. e. nos qui Christo fidem habemus. — Objectum
remotius, s. res, cujus adeptionem nobis ttqoójqkJé Deus, est
vtoamp;eaLK per J. Chr. — Praedestinatur igitur ad summam
Christianorum gloriam et felicitatem.

Eursus usurpatur verbum vrs. 1, et quidem forma passiva.
Porro sic cum antecedentibus junctum, ut praep. ttqó sua
pollere vi clare appareat: bAXrjQmamp;rji.ifv (al. ixXtjd\'ijjxev) nqo-
Qqidd-hxtg K.T.l. i. e. nos qui ante praefiniti eramus secundum
propositum etc., nempe ut consequeremur adoptionem.

Ad haec perpendantur quae dixit bretsohnbideb,, (qui ne
in Lexico quidem occultavit aversationem doctrinae Calvinia-
nae) s. v.: „Sermo est de eo Dei decreto, quo definivit,
„ quinam inter Judaeos et gentiles primi debeant vocari ad
„regnum Dei; non vero ut plerumque putatur, de electione
„ quorundam inter Christianos ad salutem aeternam.quot; De Ju-
daeis et Gentibus sermo nullus II. cc. quod qui libera mente

nec opinionibus obstricta praejudicatis interpretatur, sponte
videt. Quam repelUt beetschn. explicationem non vindicabit
illam sanior interpres.

„ Ex vi verbi igitur est de rebus antequam fiant aliquid
„ definire, easque ad certum finem dirigere.quot; (Er. turrkttinus
Inst. mol. Menct. 1, 365). Quocirca „infelix illud prae-
„destinationis vocabulumquot; (tittmann Opusc. p. 6Ié) haud ita
infeliciter reddere videtur graecum, cui respondet in vulgata-,
etsi magis Latine foret praefinire vei aliud verbum. — Omnia
autem de quibus ante fit decretum, et quae ad finem certum
praefiniuntur, recte dicunturnbsp;Cum sapientia

potest praefiniri, et Christi mors, turn possunt homines. Haec
usu praedestinatio dicta est-

Vidimus bis tantum vel ter hoe sensu occurrere verbum
quot;^gooQi^iiv, et his locis beatum finem spectari. Quare aü-
»usTiNüs {E^ich. ad Lam. c. 100. Be civ. Bei. XIY, 27, al.) et
qii hunc secuti sunt, maxime Eeformati, formulam dicendi
I\'aulniam superant *), ubi finxerunt duplicem, praedestinatio-
Tametsi damus verbum esse medium, et Paulum, si vo-
Wsset nuncupare decreta ad perniciem, perinde potuisse uti
^oc verbo, quoniam, si verbum solum spectatur, ad bonum
^^lue ac malum potest quis dici TTQacoQia/xavog, tarnen „ te-
Jûere nimis in re tam arduaquot; (Milton Be Boctr. Christ, p. 31)
oc fit, quum non praeeat s. Scriptura. Docuit eventus multis
®odis peccatum esse in proponenda duplici praedestinatione.

Paucis denique de opinione memini doct. mbyboom, quam
^xposuit m opere periodico Waarheid in Liefde, ad an. 1846.
II ^ p_ 7nbsp;.,}oorbeschikkhig, volgens

sed quot;quot;^i\'i^tione illius facti ad bonum finem: „Haec non sunt opponenda
praedestinationis sic aooommodatur sceleribus ab
\'\'Il Us patratis, quidni et eorum persouis?quot; (Comm. p. in J. Marckii

Paulus). Reduxit hanc doctrinam ad aliam quandam, cui ne-
que proprium est verbum ttqooqIU^v , et quae cum maximo
detrimente cum illa confundi videtur. Permiscuit T. D. vocc.
nçooqiu^r, ttqóamp;^aig, ^vöttjqiov , referendo omnia ad eandem
rem,\'cum contra sedulo distingaenda sint, si bene velis do-
cere. Explicuit M. doctrinam de iivgttjq\'ko, cujus explicatio-
ns non detrectem virtutes. Tantum quod non tangit praedes-
tmafAonem vulgo dictam, cui bene respondere vidimus verbum
graecum TtQOOQiU^v. Siquidem valent usu verba, alia appel-
latione vellem signatam illam doctrinam.

Coartamus dicta, et complectimur summam hisce tribus:
PAULUS utitur verbo TtQooqilnv ut significet Deum ad cer-
tum finem destinare homines.

Finis ad quem destinatur est gloria Christi et consumma-
tissima Cliristianorum beatitudo.

Pert ita instituti ratio, ut agamus de-voce in hac re no-
tissima, de eledione dico, quam notionem expressit paulus
verbo graeco ly^UY^s^ai et quae inde originem traxerunt.
Horum significatus e scriptis Paulinis accurate eruere et ex-
planare conabimur. Praecedat autem declaratio, qua via ac
ratione talis indagatio nobis videatur peragenda esse.

In Theologia Biblica maximi usus est regula hermeneutica,
quam nimis neglectam puto: primarium parallelorum usum con-
tineri ipsius quem interpretamur auctoris scriptis. Etenim,
pleraque verba licet non alio apud alium ejusdem aetatis scrip-
torem valeant usu, non semper usu venit constantia illa vo-
cabulis, quae dicuntur technicis, qualia sunt in omni dis-

ciplina et institutione. Praesertim solet desiderari in rebus
dogmatices et metapbysices, ubi quidlibet audendi semper fuit
potestas. Quotus enim quisque philosophorum non peculiarem
privamque vocabulis subjecit notionem?

Quamquam in hoc numero non sunt existimandi ss. Scrip-
tores, tamen adeo valet de Paulo, ut saepius attigerit hic
res subtiliores, quas explicare non posset sine notionum prae-
cipuarum appellationibus propriis ac privis. Has autem ple-
rasque vel ipsum cudere voces necesse erat, vel certe usita-
tis nova cogitata complecti. Non suppeditabat vocabula qui-
tus usus erat Jesus, siquidem nimis distabat utraque docendi
ratio. In Jesu institutione omnia diriguntur ad normam sen-
ses communis intelligentiaeque, ratione certa ac àeûmta {con-
(\'^eei); Paulus plerumque dialectica procedit et disserendi ratione
^^omplectitur notiones universas; illic rerum et orationis infi-
nita pro variis hominibus ac momentis diversitas, hîc jam
certior typus est docendi; animi pravitatem et errores opini-
onum, mde oriundos oppugnat Dominus Jesus, ut conderet
J-egnum coelorum, Paulo jam alii errores exstirpandi erant,
quot;esque componendae acriores inter ipsos Christianos. —
nde efficitur Pauli doctrinam contineri non potuisse no-
menclatione Evangelica; et exspectari potest Apostolum cum
ovas excogitaturum notionum appellationes, tum alias confor-
aturum ad rerum necessitates. Meminisse sufficiat voces
jy etnbsp;Cfr. j. witkop, Foorlezingen over M

tetur, et smgularum vocum vim, notiones, complexio-
auctorÏ\' quot;^\'r™\'nbsp;accuratione ac religiose, de sententia

nem exhibent Evangelia. Paulum vero scripsisse coetibus,
jam abhinc annis aliquot conditis, frequentatis litibus et
altercationibus. Cavillabantur Christiani e gentibus, super-
biebant qui stirpis Judaicae erant. Angebantur alii iatimis
sensibus de Judaeorum mente aliéna a Christo. Eursus alii
poterant promissa detrectare Dei, quibus Judaeis esset pol-
licitus primas in regno Messiae; cum fortasse alii sua mérita
su.pponerent, ut aenigmata solverent. Quales rationes move-
runt Apostolum, ut meliora doceret, ac suae et Christianorum
piae menti satisfaceret. Quibus jubemur bene distinguere,
et dispntationem continere ipsius Pauli Epistolis, quae in hac
re non deficient quaerentein.

Nudum verbum t^Xtytad\'ai tam simplex est, ut vix cogi-
tationem suscipiat tantarum dissensionum. Compositum est e
verbo Xeyw et praep. ei«; respondet Lat. eligere, nostro uitkie-
zen, verbiezen. Forma media eifertur: sibi eligere, quae ta-
rnen assignatio, ut in aliis verbis, saepe desuevit; Atticis quo-
que activum et medium promiscue usurpantur. — Latini
discernunt deligere et eligere, „ ita ut illud sit ex pluribus sed
„idoneis, hoe ex promiscua multitudine legere.quot; (Hbüsing. ad
Kep. Ages, I, 3). Cfr. beemi ad Felop. II, 2. Cio. Tusc. II,
1. 1. Sic judices apud Eomanos non eliguntur, sed leguntur,
deliguntur vel seliguntur, vid. Cio. p. Mil. YIII, 21. IX, 23.
Dejot, YIII, 24. Quamquam non sufficit linguarum analogia
ad concredendam voci Graecae significationem Latinae. Maneat
autem, verbi tnXéytaamp;ctt propriam esse notionem eligendi ex
multis, ex aliis certe, ne videamur vel minimum ipsi tribuere
verbo, quod e singulari usu demum ad id pertineat.

Probabile est Paulum mutuatum esse verbum a versione
Alexandrina, in qua frequens ejus usus est et respondet Hebr.
ina. Etsi non satis constat de origine significationis, cer-
tissimum tamen est, eligendi propriam esse verbo Hebr.
Mihi melius videtur proficisci a notione eligendi et inde
repetere ceteras, at fecit gesenius in Lex. Germ, lingua con-
fecto (ed. 3) et in Thesauro I, p. 198 sq., quam rationem se-

qui ab eodem gesenio propositam in Lexico Lat. (1833), qua
probandi, explorandi significatio primo loco ponitur. Sed non
magnopere hoc refert ad rem nostram. — Ut verbi usum bene
capiamus, attendamus unum alterumque locum. Deuter. VII,
6 sqq.: „ Populus tu est sanctus (tJ^np; Jehovae; te elegit
LXX Of TtQOfiltTo), ut sis ei populo peculiari ex om-
nibus terrae populis. Non ob magnam multitudinem tuam
amore te complexus est (p^n proprie tibi adhaesit, tibi qfüxrn
est; vid. GESENitJs. nostrates: De Beere heef t geen hst tot u gehad)
et elegit vos (055 in?\':nbsp;LXX); nam estis po-

pulorum omnium minimus; sed propter amorem suum erga
vos (legitur Mc verbum nx amare), et ut fidem servaretquot;
etc. — Denotat igitur in?^ ènliytaamp;at, Dei actum, quo ex
omnibus ceteris populis Israeliticum sibi elegit ut esset d;^quot;?
sibi. Porro etiam animadvertatur, diserte a ina discerni
quum amor dicatur causa, cur Deus populum elegerit.
U Deut. XIV, 2. X, 15. XVIII, 5. 1 Sam. X, 24. Ps. XXXIII,
f^nbsp;P^^^\'^^^atur populus, quem Deus nSrijV ina,

xXijQovofiiav éaVTw cf. Ps. XXVIIl, 9.quot; XLVII, 5.
es. XLI, 8, 9, et haeless ad Eph. I, 4. — Haec suffic/ant
1\'iae facile augeri possent specimina e V. T., unde multum
Prohcimus ad cognoscendum usum Paulinum, cum huius fun-
damentum sit illud.

i^uerunt qui verbo Graeco aliam significationem adjudicarent,
quam ehgendi, quod verbum Hebr. eandem saepius amitteret,
^^^reciperet probandi, diligendi notionem. Exemplo sit noes-
^ LTus, haec docens [Interpr. Gramm. Gap. IX, Ep. Pauli ad
1765. p. 23 sq.): „Uloyi Mc (9: 11) nullo modo est
mto neque magisnbsp;eligere semper, aut inUmoi

^ ebraico. — Paucis verbis multa peccantur. Etenim
vocabula male explicata sunt. Ubicumque verbum
favendi, amandi significationem habere videtur, prae se

fert semper praerogativam aliquam; et recte monet julius
ÏHEESTIUS diligendi, delectandi notioni subjectam esse legendi,
eligendi cogitationem. E. g. Jes. LVIII, 5. ex eligendi signi-
ficatione manavit ftohare, delectari, de jejuniis dictum; non
deletur propria notio. Nullibi autem adj. verbale eit^fXTÓ?,
invenitur nisi propria sua significatione. Sive de Saulo rege
usurpatur, sive de Mose, sive de populo Israelitico, constan-
ter inest notio electus. Yoxnbsp;non omnino in Y. E. le-
gitur. Quid porro judicandum de liac ratiuncula: quia LXX
Ps. CXLI, 4, reddiderunt per rànbsp;ivXtmôg
signi\'ficat caf%s\\ Proinde quasi debuerint probe reddere vo-
cem hoc tantum loco occurrentem! neque qui cupedAas
disset rà lytlt^rà, censendus esset exprimere voluisse notionem,
quae non sit absona cibis delicatioribus, nempe eilonm^ ele-
ctomm. — Sensim ferimur ad aliud peccatum, quo nititur
sententia noessblti; sc. confudit Y. D. sigmficafionem vocum
et earum sensum, de quorum observando discrimine disputavit
b. moeüs, et ejus operis hermeneutici editor eichstaedtius
Cum primis parallelismo cavendum ne a significatione verbo-
rum nativa nos abduci patiamui. Quod noesselto accidit.

Nimirum quia qui Jes. LXY, 15. dicuntur D^l\'D? continuo
vocanturnbsp;non debuerat utrumque idem habere, vid.

Ps. LXXXIX, 4. Si eodem sensu de iisdem dicitur nïn: üp_ et
nfn; » non significat propterea QJi idem quod ; neque
Ps. cit. significat servum. Sed qui Dei sunt ekcii, iidem
vocari possunt Dei servi et populus, salva singularum appel-
lationum propria vi. Porro qui argumentantur usum loquendi
Hebraicum manca et infirma edunt, quum „ Hebraicum ^ ^nn
tum deligere aliquem, tum diligere designare frustra obser-
\'fetur, nisi vocabula Graeca ivXiyt^^ai, èxXoyrj, izhitTÓg,
utramque nationem complexa esse doceaturquot; (fkitzsche ad
^om. II, p. 298.) Quae afferuntur specimina graeca non
niixms debilia sunt. Luc. XXIII, 35, Christus dicitur d tov
-(^eovnbsp;loco parall. Matth. XXYII, 43, legitur fi^d-^ee

clt;VTÓv. Quid? èxhuróg, inquiunt, significat mm^, quem Dem
Atqui haec non valent. Maneat sua vis cuique voci; illic
dicitur electus, Mc carus. Cui mirum, Dei electum eundem esse
Carum Deo? non quia unquam idem significant voces, sed
luia quem delegerit carum habet. Temere concludi vide-
verbum quo denotetur alicujus rei (h. 1. amaris) mani-
estatio et effectus, de ipsa ilia causa rite usurpari. — Simi-
hter BEETSCHN. (Lex. s. v. i^loyi) lapsus est eo, quod, quia
qui ehgit, cui data est eligendi optio, Hier esse putandus
idcirco ipsam lihertatis notionem voci tribuit. Locis lau-
is a Bß. nihil efficitur, quia utrique optime convenit delec-
sigmßcatio, et fictitia est libertatis notio. Denique attingo
ûiillum omnino apud Graeeos exstare locum, ubi vox l\'Aoy^
^lûittat suam notionem. Citavit quidem bketschneider rapheli-
dm. ex Pol. p. 437, sed frustra, quoniam omnibus locis Po-
y lanis propriam vim vindicat ipse eaphbliüs. Advocatur au-
^^ alms locus polybii, quem non exhibet eaph.; scilicet I,
gt; did Tijv è\'Aoyriv -cwv dv^wv, non accurate reddit verba
scawEiGH. Lese. Pol. p. 194: „propter praestantiam selectorum
worum.quot; Significant v. v.: propter delectum virorum, quia
\'^ceuratus factus est delectus virorum. Editt. Lex. Pass. I,

p. 840: sor^ältige AumaU. — Itaque non „Lexicorum au-
ctoritate deceptiquot; (noesselt), sed suadentibus et imperantibus
lingua et sana interpretatione, tuemur vocabuloruin propxiam
potestatem. Nisi forte usum Paulinum lianc vindicare docetur
vetare. Quem usum ut cognoscamus, jam opera danda est.

stolis Paulinis bis tantum legitur, vel si mavis quater: Eph.
I, 4, 11. 1 Cor. I, 27, 28. Ceteros locos N. T. congessit beu-
DER Conc. p. 298. Ubique propriam Mc habet verbum significa-
tionem eligendi, deligendi-. vid. e. c. Luc. YI, 13. Jo. YI , 70.
XY, 19. Act. YI, 5. Locis Paulinis eandem obvenire mani-
festum est; quare nos non demorabitur locorum alia de causa
infra enarrandorum expositio. Diutius autem nos detinebunt
vocc. tüloy^ et fJt^éJtróff; quibus expositis simul illa col-
lustrantur.

Yox iüXoytj in scriptis N. T. praeter Paulina, bis invenitur.
Act. IX, 15. et 2 Petr. I, 10. — Illo loco substantivum pro
adjectivo positum est. tibi miratus sum magnum valckenaee,
qui {Sel. I, p. 451) Hebraismum advocaverit; quum Grae-
cis non inaudita sit talis permutatio. „ Quoniam enim adje-
ctivum notât id, quod alicujus rei vel partem aliquam vel
aliam quamcunque notam contineat, non alienus est Genitivus
in commemoratione conditionis, ab illa re quae genitivo casu
nominatur repetitaequot; (g. Hermann. App. ad Vig. Idiot, p. 888.)
Notio propria h. 1. deprehenditur perinde ac loco Petrino,
qui utcunque alioqui judicatur, certissime prae se fert eligendi
notionem. — Ex quibus 11. nihil lucramur nisi hoc, quod nobis
persuademus, noess, beetschn. al. commenta minime niti au-
ctoritate usus loquendi N. E. Ceterum nihil ad notionem ele-
ctionis Faulinae conferunt. Itaque reducitur disquisitio ad
locos Epp. Pauli, quos paulo copiosius enarrare necesse est.

1 Thess. I, 4. — Exorsus epistolam a laude Thessalonicen-
sium, quorum fidei, charitatis, et spei constantiae a^ta^ê/yrTcos
memor in precibus sit, pro iis gratias agens Deo, sic pertexit
orationem: eldóns (Silvanum et Timotheum avptQyov\'g suos

^ Thess. II, 13. ßom. I, 7. Contortius jungitur cum
nv tycAoyriv; praeterea sane quam inepte additum foret, siqui-
em aham electionem praeter divinam non noverat Paulus)
eclaratur causa tum gratiarum actionis, tum perpetuae ipso-
recordationis (beza); scilicet cernebant, deprehendebant
orumnbsp;Notandumnbsp;esse genitivum objecti, h. m

jgt;Jlectionem divinam qua vos electi estis.quot; Yel nihil dicit Pau-
^ vel iycXoy^ suam notionem habet, „oxiacr aliquam ad
F ucitatem s. particularitatemquot; (bi!dd. InH. Bogm. p. 1168)

exphcat scriptor ipse vrs. 5 or^ro ,vuyy. ^.rX
Ud. lü^ek. ad h. 1.) Evangelii denunciatio non fuit tan-
^un loyç^^ qyo^ g^gp-jjgnbsp;significatur; sed etiam ^V

^va^u \'^al iv nvniixax, âyiœ ^ai èv TtX^çocpoçiu otoXXfj.
ectionem ïhessalonicensium cognoscere se significat Aposto-

ex efficacissima sua Evangelii praedicatione inter ipsos.
em recurnt ad eorum in recipiendo alacritatem et constan-
a hdei, quod paulo est documentum electionis. Esse hanc
ctionem ad fidem habendam Christo, vix opus est common-

ûeiec u ad dignitatem aliquam non facile quis h. 1. cogitabit
absurdum foret, si Apostolus, de propaganda« Evangelii cog^

0 de eleä^one sermo est ex qua manarint fides, Charitas,
quas vicissim habeat P. specimina illius. - Hie locus,

perpetuitate disputationis Paulinae
imus. Quare plerisque relictis secuturae expositioni, hie

tantum formulam -tj neetquot; iicXoyi]^ TtQÓamp;eaig rov d\'eov ut rite
animo complectamur studebimus.

TtQÓd\'iOig. „ Hac voce significatur id quod sibi quispiam fa-
ciendum quasi ob oculos posuit in ipsa mente efFectivum,
quod Hebraeis declarat dicere in corde suo.quot; Beza ad Eom.
YIII, 28. Yox Graecis frequentata est, sed aliis potestatibus.
Significatione propositi, consilii, utitur serior Graecitas, fre-
quentissime polybiüs. Sic I, 54, 1: ra xara rijv TtQÓamp;eaiy
ccTtêTiXeae, „ exsecutus est quod propositum eratquot; III, 69, 12:
jfco^i? TCQOamp;éaicog, „re non deliberataquot; (vid. schweigh.). paulus
solet uti hac voce de rebus salutis; quare bene interpretatus
est bengel: „propositum quod Deus constituit de salute suo-
rum.quot; Dumne ipso vocabulo designari putes, wiTsii pa\'ra-
phrasis usum Paulinum explanare videtur: „ Firmum fixum
Dei decretum, cujus ipsum numquam poenitere potest, quod-
que aliunde non dependet, sed in solo Dei beneplacito fun-
datum est, cll. II Tim. I, 9.quot; {Oeo. Foed. Lib. Ill cap. lY,
§ 4). Porro notandum, vocem esse mediani, et posse usurpari
de omnibus propositis, sed consuetudine Apostoli ad solam
salutem referri (Cfr. rückert , Magazin für Exeg. u. Theol. etc.
(1838) I, p. 30). Noesseltüs et tittmannus voci vindicare
staduerunt henemlentiae significationem. Ille (p. 24) argu-
mentatur photii (ap. cecum.) auctoritatem, vertentis ^ovli]
d\'tov. At ne hujus quidem sententiam cepit noesseltüs, quum
^ovXij Graecis nunquam denotarit gratiam, sed vulgo con-
silium, propodtum, decretum. her. YI, 101, al. hom. dem.
passim, tittm. {Opp. p. 616) laudat auctoritatem hesyohii,
apud quem explicetur: TCQoaiQiOig, hoc vero apud scriptores
elegantiae Graecae sit benignitas. Yellem advocasset scriptores
illos tittmann, quem fefellit vocis TVQoaiQeaig significatio
non minus quam TtQOamp;éaioog. Quemadmodum enim TtQOcciQH-
aamp;ai, profectum a notione praeoptandi, praeferendi, vulgatam
accepit significationem apud se constitmre, sibi proponere, de-
cernere, sic rtQoaiQeaig hesychio erat, ut Graecitatis perito,
consilium, propositum. Yid. pass. Lex. (nov. ed.) I, p. 1083.

wetst. ad II Tim. III, 10. Saepe quidem maxime propria
vocis notio arbitrii liberrimi {willekeur, polyb. III, 8, 5, 6.
^ 45, 9. Y,ata rdg avrmv nqouiqidHg imoqnbsp;tnoi-

^^VTo Ti)v fidxvv, „ut suus quemque impetus ferebat\'\'); sed
^fiignitalem voce denotari Graecis usquam non probabile vide-
quum desint specimina adhuc. Laudandis photii et
hesyghii scholio et glossemate ipsi sua commenta refutarunt
Noesseltcjs et tittmannus; siquidem illi quam proposuimus
uentur significationem. Est igitur ^ TtQÓamp;eaig rov amp;eov „pla-
citum ejus voluntatis libere ac certo de futuris disponentis^\'
(B- de moor. Comm. P. in Marckii Comp. II, p. 13).

Quid vero sibi velit j? kut iy.xoy^v nqód\'iaig tov amp;£ov,
®agis etiam dissentitur. Mire rem implicuerunt multi studiis
^ucti dogmaticis. Non difficilem tamen intellectu putamus,
lummodo grammatica ducamur et veri studio. Notionem
^ectwnis tenentes (quam deinde accurate defendemus) videa-
qua ratione voces connectantur. Praep. xarix h. 1. a
^inero (p. 221 ed. 5ae. 6am non habeo) six explicatur: „die
nach Auswahl, in Folge einer AuswaM geschehene Vorherbestim-
\'»mng.quot;nbsp;j-gcte, opinor. Etenim quum paulus factam

crediderit rijv nQÓamp;ioiv ab aeterno, non facile cogitatione
^omprehendimus tempore buic superiorem i-xloy^v, neque
^^Ulus alias rriv TTQÓamp;eaiv nexuit a t^ txXoyfj, tamquam
causa illms. Et conjunctionem mere causalem nescio an nos-
^^ praepositio possit efficere. Melius docere videtur hutheb.
omm. ad 1 Petri, I, 2): „von ist xatä so unterschieden,
jenes einfach den Grund angiebt; diese zugleich hervorhebt,
die That dem Grunde vollkommen entsprichtquot; Optimum
^^tem duco relinquere rationem causalem; proximeque ad
sententiam accedere periphrasin per adjectivum, ut
^^fldidit bengel: „propositum Dei electivum.quot; Dumne plane
^^ques hanc formam cum illa, quippe cui propria inaneat
P^aepositionis vis. Cfr. Matth. Ausf. Gr. Gr. II. 1859. Krü-
Gr. Spracht. II, 325 sq. Eem acu tetigit meyeeüs, inter-
P^®® acutissimus, sententia h. m. reddita: „die auswahlmäs-

si.ge Vorsatz, d. i. der Vorsatz, welcher so gefasst würde,
dass in ihm eine Aimoahl getroffen wardquot; Sic lingua sui
juris est, et egregie consulitur rerum intelligentiae. Nimirum
quod cum delectu fit, gt;car\' inloyriv fieri dicitur ; cujus usus
Seriem speciminum congessit raphelius, Annot. ex Polyh. p.
437 sq. „quibus in locis ijc^o/i; non dicitur de simplici
plane absolutaque electioue, quae ex solo eligentis arbitrio
proficiscatur, sine ullo illius qui eligitnr respectu. Quae qui-
dem sors potius quam electio dicenda foret.quot; Eaphel p. 438.
Recte quidem. Electionis Paulinae indoles ac ratio e polybio
non cognoscitur. Dummodo boc locis Polybianis evincamus,
notionem eligendi subesse vocabulo. Jam vero cum i] itçô-
■d\'fais rov S^eov sit Dei decretum dandae felicitatis, addito
\'/tar\' IvXoy^v definitur ita ut non sit praestitutum conceden-
dae beatitatis omnibus, sed decretum cum delectu factum.
Spectat igitur TCQÖamp;tais eos, quibus tum maxime seligi con-
tigerit. Unice convenit contextae orationi haec interpretation
fiagitatur enim decreti cum, delectu facti cogitatio exemplo e
Y. T. petito; quum gemellorum delegerit Deus Jacob um, qui
meliore quam Esavus fortuna frueretur; et tota disputatione,
quae omnis in eo sit, ut rerum eventus ad Dei administra-
tionem referantur. Quod in rebus salutis non aliud esse po-
test quam electio.

Multae datae sunt n. dictionis explicationes minus accura-
tae. s. a. TUREETTiNüS: „libera Dei voluntas in eo quod
spectat ad unius prae altero electionem.quot; Woleius {Cior. ad.
h. 1.) : „ objectum circa quod propositum versatur.quot; Qui rati-
onem praep. narà non satis perspexerunt. — Totam senten-
tiam pervertunt plures. Bretschn, : „ spontanea, libera volun-
tas.quot; Noess, „libera Dei benignitas.quot; Tittmann {Opusc. p. 616)
„benignitas libera in benefaciendo.quot; Ammon: „propositum
Dei liberum, non a meritis hominum, sed a propria (xvro-
TtQocyla pendens.quot; Similiter hopfmann {Schriftb. 1, 212). Hi
omnes notiones electionis et libertatis permiscent cum maximo
detrimento veri. Ineptum autem esse, „quia in eligendo sit

basis libertatisquot; (tittm.), idcirco èaloyijv reddere libertatem,
jam supra vidimus. Longius etiam, si fieri possit, ab Apostoli
et verbis ét mente recessit DäHNE {EntwicJcel. des pauk Lelir-
^egr. (1835) § 6 : 4. § 10 : 3. § 14), et qui totus ex eo pendet
ï^ev. p. c. HAUSTEDT {Entw. der Prädestmationslehre nach dem
■^P- Paulus-, commentatione inserta operi semestri, procurato
per V. GL pelt, Theol. Mitarleiten, ad. ann. 1838, Part. III,
P- 1 sqq.), quorum sententiam infra pluribus referre et re-
ellere juvabit. Formulam ^ax iiA. Ttçôamp;iGig interpretantur
I^ei actum, quo prae aliis conditionibus elegerit fidem, quae
salutis via sit et causa media, quam qui amplectantur, vitae
beatae participes reddantur. Ne uno quidem verbo Apostolum
^igiüficasse haue electionem, monebimus infra, et constanter
ïaulo homines eligi dici. Nunc moneo, nullo modo dictione
öostra illam posse designari electionem fictitiam Daehnianam;

facile perspici, qua ratione possit Isaacidarum exemplo
adumbrari talis electio; ne tum quidem, ubi librum daehnii
disputationem haustedtii perlegeris. — j. t. beck., in
Hbello: Versuch einer pneumatisch hermeneutischen Entwickhing
des 9 Xap. im Br. an die Römer Stuttg. 1833, hanc quoque
dictionem interpretatur. Beckiüs hermeneutes est adeo pmu-
\'\'\'quot;-aticus, ut grammatico arduum sit enarrationes ejus explicare,
tot commenta sibique privas opinionum ineptias paulo ad-
Jïidicavit, ut vix quisquam magis vexarit eum. En ipsa viri
\'^erba p. 38: „Im Kreise des göttlichen GnadenwirJcens ist un-
der TtQÓamp;toig zu verstehen der der zeitlichen Burchbildnng
der i-xXoyiii ^^^ Norm dienende %md ihre einzelne EntwicMnng

\'^-\'^t lebendiger Bestimmtheit und BindeJcraft durch die geschicht-
liche OffenbarungsentwicJdung sich ziehende gottliche Normal-Idee.quot;
^eoiorasse haec sat est. Omnium optime in beckium con-
\'\'^^iiit quod aliis exprobavit ipse 1. 1. p. 75. „Aber Systems-
^quot;ivang galt hier toieder mehr, als—ein einfältiges Auge.quot;

Tandem mentio facienda est sententiae, qua 7j ixloyij per-
^inere statuitur ad universos populos; ita ut electio fiat gen-

tium quibus primis denuncietur Evangelium, cum non omnibus
simul possit innotescere. Post alios doet. poelman rijp xar
iitloytji; 7tqóamp;t(jiy tov ■d\'fov interpretatus est : „ Evangelii propa-
gandi rationem, quae a sola Dei pendeat voluntate/\' (in 1. c. p.
20). Nulla ex parte verum tangere videtur haec sententia, nisi
si intelligentiae communi probari habeatur Veritas exegetica. —
Pugnat contra poelm. historia. Toti populo Israëlis denuncia-
tum erat Evangelium, iisque primis j et tamen Rom. IX in-
quirit Apostolus de causis, cur fidem non habeant Christo
ipsorum plurimi, nullo verbo vero utrum Evangelium de-
nunciatum esset. Ipsos Israelitas discriminât P. toto capite et
X, 16, 18. XI, 5, 7, ita ut in dubium vocari non possit quin
de singulorum electione e populo Israelitico cogitaverit et scri-
pserit. Nusquam talem electionem. docuit paülus; contra, popu-
lum Judaeum non rejectum esse qua talem XI, 1, quum sin-
guli ex eo ad Christi professioném sint adducti; neque aliter
de ethnicis rem se haberi. Cfr. reiche : Versuch einer atisf. ErJcl.
d. Br. a. d. Römer II, p. 296. — Ceterum, infra haec sententia
ad totius cap. IX argumentum religiose perpendenda est.

Jam consideremus locos Cap. XI Ep. ad Rom. — vrs. 5 :
ènXoyijv fàqiTog. Dictionem reddit beetschn. {Lex. s. v.) :
secundum electionem Bei sive vocationem henignam,. Jam coTitinuo
expellimus vocem vocationem. Namque, in Dogmatica licet
to v,aki\\v non intersit tov iiAiytG^ai, decet Lexicographum
bene distinguere quae quamvis exiguam habeant difFerenti-
am. —■ Deinde non recte expressif V. D. Genit. %àQLTog, cujus
simplicissima ratio ac ultro sese offerens non deserenda est.
Est Genitivus subj. ita ut sit delectus, quem habuit gratia
divina. rübckeetus : „ die von der göttlichen Gnade getroffene
Erwählungquot; [Comm. ü. den. Br. P. an die Römer, ed. 2ae^ H^
p. 116). Haec verborum vis non intégra redditur adjectivo.
Tum lenignitate non exprimitur yàQiç. Quare thoi.iickiüs al.
explicuerunt : gratuitus delectus. Melius alic[uantulum, quamquam
non recte. Nimirum ut gratuitus sit talis gratiae delectus,
quin benevolus, benignus, non recte W. DD. grammaticam

formulae vim detrectaruut. Hoc quoque loco fuerunt qui
pro delectus substituèrent notiones henevolentiae vel libertatis,
*^Pinione nisi, neque aliis argumentis ducti, quam ipsis
^is locis, qui attenuantur, ut opinio valeat, ac vi sua pror-
siis destituuntur. Ut in optimo quoque scriptore gram-
ûiatica explicatio maxime adjuvatur et confirmatur contexta
oratione, sic nostra interpretatie sola convenire videtur sen-
tentiarum perpetuitati. Memoraverat Apostolus oraculum a
I^eo editum, quum querebatur Elia se unum esse e popnlo
Israelitico, qui coleret Deum. Oraculum erat, Deum sibi reli-
qua fecisse millia TII cultorum sincerorum {xaxiXiTiov ifiavrœ).
Sic hoc quoque tempore reliquiae sunt {Infi/Aa) secundum
gratiae delectum, nempe paucitas Judaeorum, quae Christo
fifiem habuit. Ut eliae tempore ipse sibi reliquum fecit ca-
tervam piorum, ita aetate pauli sibi delegit sanctum numerum,
qui essent regni Messiae socii, qua re tunc cernebantur veri
J-sraelitae, sinceri Dei cultores, Delectum urgeri ab Apostolo,
qi«s non videt? Qratiae delectum dicit, quia omnia beneficia
J^eo accepta solebat referre, ac gratiae divinae donum cele-
_^rare salutem Christi. Causa sic redditur, quare remanserit
^^(ififioc: non propter ipsorum probitatem, sed ex delectu gra-
tiae. Yidemus egregie sic cohaerere orationem, probarique
^nc enarrationem ab omni parte. Simul jubemur ad Dog-
^aaticorum remittere opiniones praejudicatas quaecumque sen-
t^ntiae arrodant et atténuant vocis èxXoyij notionem electionis.
Rom. XI, 7. denuo legitur i-Aloyri. Sine dubio legendum
in hac sectione tovto et elz. toiJtov rejiciendum. Illud
optimorum codicum auctoritate fulcitur, ac probatur doctissimo
^^ique criticomm. — De verborum structura duae potissimum
eruntur sententiae, altera bretschneideri, altera omnium fere
^eterorum Interpretum. Legitur 1. c. rt ovv, 6 tTti^ijraT\'IaQaijX,
^OVTO OVK tTchv^iV, 7] dè èzloyi] iitkxvitv oî Xoinoi titm-
ÇwQ\'^ca/;..—. Bretschn. {Lex. s. vv. èxXo/ij et trcLrvyiàvoa) locum
âisposuit: tovto ovx èTthvyev (se. avroîg s. avtcô), if Sè
• «tt. sc. avTo7g i. e. „ quod Israëlitae quaesiverunt se. per

legis observantiam gratiam Dei consequi, id non contigit iis ;
attamen iiAoy^ iis contigit.quot; Controversia est de verbo iiti-
rvyiàvhv. Bretschn. nullo specimine snam verbi explicatio-
nem probavit, nec defnemnt, qni negarent sic dici posse:
htrv/iàvii rivi rt. Eueck. in 1. 1. II, p. 119: „tovxó jaoi
ivxvyiàvu (leg. iTtiTvyfàvtC) ist eine absolut unmögliche Rede-
weise für den Griechenquot; Negavit et fritzschius II, 450, in
eo tamen ipse a se dissen tiens, quod, quum Attici baud raro
dixerint rvy^kvuv ri, rem consequi, nondubitat, quin seriores
scriptores i-Ttirvyyaptiv eodem sensu usurpaverint, idem vero
contra bretschn. contendit, non dixisse Graecos tTtixvyfâvn
xivl Ti, evenit res alicui, sicut rvy^avti riv\'t n usurpaverint.
Sed ne hoc quidem recte dixit vir egregius, quum reliquerit
locum anton. liber. (Sec. II post Chr. n.) c. 41 : «wrw ovSiv
iithvit twv ttqós S-fjqav, nbi significat formula: evenit res
alicui, contingit mihi aliquid. Hujus loci si memores fuissent^
non a posteriore Graeeitate abjudicassent structuram jam ana-
logia commendatam. — Altera interpretatione xdvro objectum
est verbi zvyiàvfiv, prioris enunciati membri subjectum est
Israël, alterius rj ixXoytj. Quae vox, ut in omni lingua vocc.
abstracta saepe dénotant rem concretam, erit pro: at txXixroi.
Exempla congessit fritzsche II, 451. Ceterum recte dici
inixvyiàvtiv xi docent wetst. rueck. eritzsche a. 1, — Quam-
quam autem per verba utramque licere putamus interpretatio-
nem, non tamen eodem loco habendae sunt. Hoc uno prae-
stare videtur bretschn. explicatio, quod non aliter ac vrs. 5°,
exponitur vox tv,\'koy\'t\\, si quidem mirum posset cui videri
ejusdem verbi in proximo variatum usum. Sed graviora contra
hanc sententiam habemus haec : Vrimim intolerabilem existimo
ellipseos duritiem, quam finxit bretschn. , cujus similem desi-
dero in scriptis Paulinis, non perfecta alioquin oratione con-
fectis, neque conspicuis absolutis conversionibus. Yulgata in-
terpretatio nihil habet incompositi. Deinde ineptissima prodit
sententia : „ quam valde cupiebant Smaiom\'vi] iis non contigit,
sed electio iis contigit.\'\' Non opponuntur 8i%atoav\'vi] et ele-

ctto; per hanc conceditur iila (Rom. YITI, 28 sqq.). Immo
ardenter cupiit Israël hanc integritatem, quam soli electi con-
secuti sunt, acquirendam illam per fidem. Vides electos nun-
cupari quicunque per fidem Christo hahitam dixaioßtjvi]v nacti
sint. Tim plane redarguunt virum erud. quae sequuntur verba :
O\' loLTtoi InwQtoamp;ijoav. Quinam quaeso? quum, ubi de
Toi? loiitoig sermo est, cetera requiratur pars, Necesse est rijv
opponi toTç XoiTtorg. Electis evenit SiKaiodv\'vi], regni
^essiani factis sociis, ceteri, non electi, indurati sunt, salu-
tem Christi non consecuti. Hoe modo oratio fit clara et
composita nullique voci infertur injuria. Contra, quam mon-
struose et inconsiderate reddit locum bretschn. [Handb. der
etc. ed. 3ae n, p. 1.31 sq.); „de sind zwar alle zum
fimtentàume berufen worden, aber nur wenige sind dem Rufe
9^Mgt, die übrigen blieben unempfindlich, verhärteten sich.quot; Be-
^\'-H\'V\'e reprobatur bretschn. ratio consilio Apostoli. Ab in-
gressione cap. XP hoc agit paulüs, ut, licet longe major
pars gentis Israëliticae rejecta esset, non tamen suum popu-
um rejecisse Deum évinçât; quum remanserint reliquiae, qui
adepta dixaioöwrj absolverentur coram Deo. Manet in hoc
qnod explicuerat TX, 6 sqq., Deum non universae genti, sed
electis tantum praestituisse salutem. Delectus Israël per-
pétua est ad Christum, integritatem adeptus est; quo electos
esse cognovit paulus. Et vero subsecuta disputatio nititur
acto discrimine Judaeorum. Quo sublato tota haec insana
etsi qui elidetur quae subest sequentibus notio eleciio-
nis. I^on dubitabit, opinor, intelligentior interpres, quin
quot;äiaxime valeat h. 1. notio electionis-, quod probare volui.

ïiom. XI, 28. De hoc loco prolixe disputandi copiam
^eimus aliis, quum nostrae rei non prosit. Unum hoc mo-
dernus, quavis ratione locum difficilem explices, riiv txloyijv
electionem patrum gentis Israëlis.

^ adj. tKUxTog paucis absolvam. Post dicta de verbi
^^^ ^ymamp;tti usu in V. T. non opus est, explicare locos Hebr.

Tibi legitur h. v. Respondet Hebr. l\'n^ (locos enumerat gesen.
Thes. I, p. 199). Praeterea vid. Sap. III, 9. IV, 15. Tob.
XIII, 10. Sir. I, 15. IL Macc. I, 25. In quos locos idem
valet quod de 11. N. T. dicendum est. In Epp. Pauli legitur
sexies, in ceteris scriptis N. E. saepius (11. ap. bruder p. 298).
In constituenda notione electionis non eo loco habendum est
aâ^. verb. quo verbum ipsum et substantivum, quod actum
verbi exprimit. Quamdiu illud pars est existimandum verbi,
respondet Latinorum Gerundio et Gerundivo, et easdem quas
verbum habet potestates. Ubi autem fit, ut merum factum
sit adjectivum, subinde longius recedit a verbi significatione;
et convenienter origini suae, (nempe 3 pers. sing, perfecti in
f«cct), dénotât id quod verbo efficitur vel effectum est. Quod
rite observetur, ne forte e significatione adj. verb, concluda-
tur temere. Quamquam autem voci i%lf:%xôq prima significa-
tio est: qui electus est e pluribus; sic tulit usus, ut haud
raro haec paululum recederet, et potius referretur ad statum
qui ex eligendo exstiterit, vel alia ratione cum electione ha-
beat necessitudinem. Caveamus autem ne, quia ïsc^léXTÓ? possit
esse: earns, eximim, probus, quum optimum vulgo eligatur,
vel carus sit et probus qui electus sit, ne idcirco diligendi
notionem verbo t%UytGamp;ai attribuamus. — Loci Paulini hi
sunt: Eom. XVI, 13. Significare videtur h. 1. idem quod Lat.
eooimius, egregius. Ita non amplius respicitur ipsa electio,
verum id quod quis jam est per electionem, vel ob quod
electus est. 1 Tim. V, 21, àyYaloi l-Amroi probabiliter di-
cuntur angeli qui a Deo sunt delecti, ut sint ei prae ceteris
cari. 2 Tim. II, 10. et Tit. I, 1, Christiani dicuntur titltKroL-
quamquam contextus nihil suadet, rectum vidisse puto hu-
thesum [Comm. ad I. Tim), ideo appellari Ul^^Tovg, „sofern
der tiefste Grund ihres Glaubens die freie ErwäMung Gottes ist.quot;
Vid. idem ad 1 Petr. II, 4. — Videmus non multum 11. cc.
conferre ad notionem definiendam, utpote expertes subtilitatis
dogmaticae. Melioris usus sunt Col. HI, 12. et Eom. VIII, 33.
Illic post generaliorem hortationem P. admonet Colossenses ut

colant virtutes CliristiaTias ; ad quam rem adjuturus Christianos,
summam Dei gratiam erga ipsos commémorât, eo conspicuam\'
qiiod smt èxlexroL etc. Saepius s. S. divinum amorem grati-
aque nobis proponit tanquam exemplum et incitamentum
lentis. Quicumque sibi conscius est, quanta se benevolentia
«it prosecutus Deus, incitetur necesse est ad Deum homines-
V^e summo complectendos amore. — Bene bengel et meyer
^^bjecti loco habent èxlexroi, cujus epitheta sunt àyioi et
-y^^VroL Est ^.of; gen. subj. roß è.U.roL, electi Dei i. e.

eo electi, et eatenus sunt dyartfjroi et éyLot. Eeputetur
^oc bengelii a. L: „ordo verborum exquisite respondet or-
ini rerum; electio aeterna praecedit sanctificatimiem in tempore:
sanctificati sentiunt amorem et deinceps imitantur.quot; Frustra
conatur tholucciüs {Comm.. ad Rom. p. 467) aliique notio-
^ em extrudere electionis et substituere amoris dvvini. Nam aut
nihil dixit Apostolus et inania, verba scripsit — cfr. praeterea
^\'^epta tautologia — aut subest quam diximus notio. Blectio
et dilectio uniMS prae altero fere eodem redeunt. Et
^^ero egregie ad virtutem colendam adjuvantur qui cognitum
^ ent, sibi prae ceteris boni quid obtigisse, praecipue salu-
® regni Messiae sibi concessam et amoris divini docmnentum
^^Jimim Recte Bänu ad h. 1. „Di. Beziehung a.f äen gött-
J\'^ RathscMuss der Erwählung lösst sich nieU ohne der
Postoh,chen Lehre zunahe zu treten, auf die Seite schiebenquot;
Kom Yin^ 33. Est continuatio loci, quem alibi enarra-
Gratulatur P. Christianis quod nemo iis possit nocere

voci/quot;quot;nbsp;(^zscHE II, 212). Et ipsa
significatio ét orationis cohaerentia ét vrs. 33i vis ac

mis Eph. I, 4 sqq. —■ Coiicliidat hanc disputationem moni-
tum viri praeclari ed keuss {Hist, de la Théol. Chrét. au siècle
Apost. II, p, 138 sq): „Les Chrétiens sont appelles iyikivixoi,
les élus, non par forme dassertion historique, non qu\'ils soient
une classe ou une société de gens remarquablement vertueux, mais
par forme d\'assertion dogmatique, pour exprimer qu\'ils doivent
a la grâce divine leur privilège d\'appartenir à l\'Eglise!\'

Ex iis quae diximus satis efficitur generalior electionis Pauli-
nae notio, et cui verum scire est cordi, is dubitare non potest,
quin P. docuerit hominum delectum ad salutem regni Messiae,
utcumque ceterum de hujus causis judicetur vel ejus interior
informetur notio. Ut verum hoc sit et sponte se offerat li-
béré explicanti verba Apostoli, tamen conati sunt multi rem
invertere. Sic jam pridem fuerunt, qui „voluntatem Dei de
servandis credituris et in fide fideique obedientia perseveraturis
esse totum et integrum electionis ad salutem decretu.mquot; opina-
rentur {Bej. Err. ed. cl. vinke p, 411). Quam sententiam oppug-
navit cl. h. witsius (in 1.1. p. 298) contendendo „non conve-
nir e cum Dei perfectione generalia et indeterminata decreta ei
adscribere quae determinationem et certitudinem aliquam ab
hominibus acciperent.quot; Multis licet non improbabiliter dicta
haec esse videantur, tamen ne in hac re indulgeamus qualibus-
cumque ratiunculis dogmaticis, haec relinquimus. Provocamus
autem ad locos enarratos, quibus reprobetur opinio. Hanc sen-
tentiam abunde refutarunt proavi nostri (vid. etiam apud al.
soHWEizEii, Die Glaubenslehre der ev. réf. Kirche. H, p. 200 sq.)
ad quorum libros lectorem remittimus, valere jussa sententia a
PAULO alienissima dicto scito wiTsii ad Luc. X, 20 (vid. 1. 1.
m, 4, 10): „quod sane longe majus est, quam si genera-
tim dixisset: „ Gaudete quia Deus aeterno decreto sancivit,
se omnes fideles beaturum coelo, licet de vobis nominatim
nihil cogitaverit. Quo modo ex sententia adversariorum haec
verba exponenda essent.quot;

Pluribus agendum est de alia sententia illi cognata, quam
iidem Theologi Dordr. rejecerunt. (Vinke Libr. Symb. p. 412):

»Q,m docent „„Bei beneplacitum ac propositum, cujus scri-
Ptura meminit in doctrina electionis, non consistere in eo quod
ßeus certos quosdam homines prae aliis elegerit, sed in eo
quod Deus ex omnibus possibilibus conditionibus (inter quas
etiam sunt opera legis) sive ex omnium rerum ordine actum
Wei, in sese ignobilem, et obedientiam fidei imperfectam in
salutis conditionem elegerit eamque gratiose pro perfecta obe-
lentia reputare, et vitae aeternae praemio dignam censere
voluent/\'quot; — Non dignam censeremus hanc sententiam men-
tione et refutatione quippe dudum explosam; nisi nacta esset
novum defensorem acerrimum Doct. attg. fe. dähwe (in libro :
^tmcTcehjMg des faulinisehen Lehrhegriffs. Halle 1835), cujus
ibrum multi hodie magni faciunt, quin anteferunt Usteriano,
quocum conferri non debuerat. — Explicat sententiam suam
auctor § 10, p. 76 sqq. h. m.: omnes homines peccatis suis
perdiderunt beatitatem quae salva justitia divina iis non po-
erat retribui, nisi si respondissent peccatores conditioni a
eo positae. Legis observatione reparari non poterat integri-
as beatitasque, Quare, ut divinus amor cum justitia recon-
^i^iaretur, novam conditionem proposuit Deus, cui satisfaceret
Talis haec est ut non merito debeatur salus, quum
Ijou potuerint nec possint hodieque mereri eam; sed ut per
1 am dignum se reddere possit homo cui Deus impertiatur
gratiam suam. Fidem elegit Deus non hominum permotus
Probitate vel alia quacumque causa praeter sui ipsius liberri-
öiam voluntatem, et grato animo accipiat oportet peccator
Conditionem nulla dignus. Hanc doctrinam reperisse sibi vi-
est DäHmus Eom. IX, 6 sqq. Exorsus ab illa doctrina
nisus quam neque 1. ad Eom. nec alio loco Paulino
uno verbo significatam deprehendas, conformât auctor
jaedestinationem Paulinam praefinitque, quatenus eleetionem
^\'^iinum docere potuerit Apostolus. De hac re egit § 14, p.
sqq. Si quaeras, quo tandem factum sit, ut Y. D. opi-
et mirum quam acriter propugnaverit,
vaniorem ac ineptiorem cognoveris nullam: en causal

„ Mm Lehre (electio), gegen welche sich wahrhaftig Alles strmM,
unser religiöses Gefühl, unsre klare üeherzeugung (!),gt;, das
ganze Christenthum in seiner BxistenzT (p. 165): Non tali
auxilio ! — Intima tua persuasio, mens pia ac religio maximi
faciendae, tantum quod non recludunt Theologo historico
occulta. Quid scripserit auctor aliquis, quid cogitaverit, id sola
grammatica duce evincitur. Exspectamus illum diem quem
vaticinatus est magnus godofe,. hermannus.

Quum ceterae quas refellere studemus opiniones certe spe-
cie auctorem habere videantur paultim, nonnullaeque haud
levi opera repellantur, daehnii sententia ne uno quidem
verbo Apostoli sustinetur : videtur uaehnius hanc doctrinam ei
adjudicasse „ quod ita sit informatum anticipatumque suae
ipsius menti.quot; — Infra videbimus, quam temere V. D. Cap.
IXo ad Eoman. obtruderit suam opinionem : longe aliam rem
cognoscemus illic; quoniam autem huic disputationi praeci-
pue injunxit sua commenta DäHNB, et posthac copia nobis
fiet dicendi de illa, nunc brevi praecidam — Universe illae
opiniones difficillimae sunt refutatu quae nulla parte verum
tangunt. Optime redarguas proponendo meliora, relicta opera
lectori reprobandi quae fictitia sint. Ne autem magnifice
operae difficultatem videamur subterfugere addimus haec : Nullo
loco electio a paulo describitur vel significatur ut determinatio
certae alicujus conditionis per quam et sine qua non obtine-
atur salus (vid. witsius 1. L); nusquam fides a Deo delecta
esse dicitur; contra ubicumque de electione sermo est, ferun-
tur homines a Deo electi (vid. omnes 11. explanati); Rom.
YIII, 29, 30 legimus: ovg TtQoiyvca x.r.ê.: quos etc. certae
personae memorantur; non vero: quales, taies, vel ita ut ad
designationem conditionis alicujus referri queat. — Ad illud
consilium quo decreverit Deus proposita nova salutis condi-
tione servare omnes qui fidem habuerint Christo, — quod
liberum atque independens erat — referuntur a daehnio
îf TïQod\'iGig TOV ^iov, I8ia itçôd\'eôig, y xax^ txloyijv itQOamp;tdtg,
if wëoma tov d\'tl^nmog, ßovXi] rov ■d\'êXrjfiaTog. Quam con-

torte, quam violenter, locis singulis demonstare conamur. Quos
quis rite excusserit, haud gravabitur opinionem daehnii
^emittere ad vanas ineptasque nugas.

Absolvimus hanc de electione disputationem monendo de
•discrimine electionis in Y. T. et in N. Et vox et notio
® Judaica disciplina ad Christianam pauli translata est; et
q.iiidem ita translata, ut quum Israëlitarum delectus valuerit
^^ Deo fièrent quam maxime consecratus populus, quem
summe diligeret maximisque ornaret beneficiis; paulo sit elec-
J^o ad salutem Christi, electos autem ad Christum, ut olim
si\'aelitas, summo amore complectatur Deus, etsi paulus minime
*^onfuderit delectus et dilectionis notiones. Cfr. fritzsche ad
^om. 11^ p. 212. — Maxima differentia in eo sita est, quod
^Üic singulorum hominum electio ignota erat, siquidem tota
Israëlis electa erat, nec quisquam Jacobi posterorum ab
ereditate electionis exclusus ; in N. autem Eoedere res inversa
Populorum ac gentium nulla habetur ratio in adsciscen-
is regni Messiae sociis, sed undique colliguntur, qui fidem
habeant Christo ac constituant novam societatem. Sic N. T. ele-
ctionem esse electionem non gentium, sed singulorum hominm
K^^dividuën) res ipsa loquitur. Cfr. lutz. BiU. Bogmatih p. äOl.

Indagaturi et explicaturi significationem verbi kccXhv in
oetrina Paulina, iterum monemus technicarum q. d. vocum
^^^^erpretationem ex ipso auctore quaerendam esse; et vero
Mostri verbi et vocum conjugatarum tam frequens est usus
^ epistolis pauli, ut confugere non cogamur ad alia scripta
• T., quo saepe factum est ut haud parvam jacturam face-
veri investigatio. In hac frequentia nos illos tantum lo-
attmgere perspicitur, qui cum doctrina electionis habeant

conjunctionem; quum eodem jure in aliis argumentis possit
usurpari verbum qua vis alia légitima significatione, quemad-
modum in ceteris N. T. libris factum esse et etiam apud
paulum subinde deprehenditur.

Terbum ipsum et cognata xli^Gig, KltjTÓg nullam molestiam
habet. Utuntur iis Graeci de vocatione ad convivium. Sic sae-
pius in Odyssea, et alibi e. c. xen. Symp. I, 7. Plat. Symp.
p. 174 D. Quod, si ad rem Christianam transfertur, significare
videtur: vocationem, invitationem ad sacra Christi, quam Deus
administrât missis qui Evangelium exponerent iis quos kuIhv
Deo visum sit. Hanc interpretationem acriter defendit fritzsche
ad Rom. II, p. 195 sq. p. 204 sq.; qua in sententia defen-
denda viri admirabilem perspicaciam ac constantiam desidera-
mus. Longe plerique autem Interprétés (rtjeck., v, heng., us-
teri, de wette, meyer, reuss al.) plus tribuunt vocibus, et
KltjTotlg interpretantur „eos qui divinae invitationi obtem-
peravernnt,quot; et aaliXv „actum Dei quo adducit ad coetum Chris-
tianum\'% vtlfjOiv „vocationem efficacemquot; Quam temere „va-
nam opinionemquot; nuncupasse videtur fritzsohitts. — Antequam
ad accuratam locorum hue pertinentium expositionem acce-
dimus, quo de dubiis certiores fiamus, praemittimus leviora
quaedam monita de rebus sine longiore disputatione efamp;ciendis.

Constanter paulus ad Deum refert to kkIhv. Eom. YHI,
30. IX, 24. 1 Cor. I, 9. 1 Thess. H, 12. 2 Thess. II, 14.
2 Tim. I, 9. Uno loco ubi hoc non obtinere videri possit
Eom. I, 6, v,li]roi Irjaov Xqioxov sine dubio recte explicatur
a beza, fritzschio,• V. hengelo, winero, p. 223. al.: homines
divinitus invitati, qui Jesu Christi siiis. Cfr. Philem. 9. Itaque
Christus non dici potest aaU^ai homines quum vocabat ad
regnum suum, neque Apostoli, quum praedicatione sua ho-
mines invitabant ad regnum coelorum. —

Forro : sermone Paulino kIijtoL sunt qui Evangelium accepe-
runt, ad religionem Christianam adducti, Christiani; „ est hoc
veluti nomen proprium Christianorumquot; tittmann [Opuso. p. 285).
Minime hac appellatione insigniuntur omnes ad quos defertur

Evangelium. Satis inconsiderate daehnius 1. 1. p. 166 et poelman
{de Fraed. p. 20) -AtfcoxSq appellari opinati sunt „omnes sive
invitationem ad salutem sequantur, sive rejiciant, modo ad eos
perveniat notitia Evangelii.\'\' Nullum exstat exemplum hujus
usus apud paulum. Sic etiam impii, infideles, quin ipsi Christi
interfectores vXtixoi forent. Quod absurdissimum esse ducat
necesse est quicumque sermonem pauli cognoverit. — Sanius
j. a. tukrettinus ad Rom. p. 294: „juxta stylum Apostolo-
rum vXiixoi sunt, qui divinae vocationi obtemperaverunt,
verbo Christianiquot;; et clem. alex. Strom. I, p. 314 (ed Par.
1641): Ttapxoov dvamp;QooTtcov nenXtjuévoov oi vTraxovacci ßovXtj-
amp;éyrig KXtjXoi covoiA.óc(5amp;ijaav (locum legi ap. meyeäum ad 1 Cor.
I, 24. et cl. scholten, leer d. H. K. ed 3. ü, 86), Unum
locum memoramus, quo ambiguitas tollitur omnis, I Cor. I, 24.
Hie Ol nlrjtoL opponuntur illis, qui Christum rejiciebant, et
Judaeis et Gentibus: quot;lovdaioig /xèr axävSaXov, iamp;veoi{v) dè
lAcoQiav, quibus igitur Evangelium per praedicationem innotuisse
necesse est. Yrs. 18 illi dicuntur dTtoXXiJi^evoi-, oi nXijroi vero:
Ol oool^ó}4evoi, vrs. 21: ol Tttaxetfoi/xes.

Denique animadvertatur usus loquendi differentia pauli et
JESU in adagio Matth. XXH, 14, quam agnovit quoque
Doct. Ï. moddejrman. {Thesi XV«\' post Spec. Acad. T. D. 1843).
Opponuntur a Jesu oinbsp;roTg aXijxaXg, vel potius sic

composita est loci ratio, ut horum sint delecta pars illi.
Quare xXijxol esse videntur plurimi illi promiscue ad quos
perlatus sit Evangelii nuncius; è}iXey,xoi autem de his qui,
eximiae pietatis homines, Deo accepti sunt et aeterna bea-
titate donandi. Vid. usteri IMwicL d. Faul. Lehrhegriffes, ed.

p. 280. Reiche I, p. 122. Lutz. B. Bogm. p. 204. —
De sententia hujus loci egregie exposuit vocationem sohleiee-
Jiachee, Chr. Gl. § 116 (II, p. 243 sqq.). Dumne Pau-
lina existimetur haec sententia. Jam perspicitur discrimen e
paucis, quae de usu Paulino diximus; pluraque etiam de-
promturi sumus de hac re e scriptis Apostoli. — Utraque
sententia sit sui juris.

Sed haec hactenus. Nunc graviora videamus; nam propositio
hujus capitis non absolvitur dictis, vereorque ut probata adj.
vXtixóg significatione cuiquam probarim, verbinbsp;esse pro-

priam notionem adducendi ad salutem Christianam. Etenim
fieri potest ut adjectivo designetur aliquid, quod haud pro-
prium sit verbo, e. g. id quod verbo effectum sit; ut redditur
vocis ratio a CL v. hengel: „het (adj. jcA^tó?) homt daarin met
andere adj. verbalia overeen, dat het niet voorstelt, wat er van
Gods kant met menschen gebeurd is, maar wat zij van
hunne zijde nu werkelijk zijnquot; {Godgel. Bijdr. 1855, 1,
p. 19). — Quamobrem, ut ad persuadendum sit com.posita
disputatio, ex usu fore apparet locis enarratis paüli usum
ipsius verbi v.alfiv et vocis xA^cff? indagare. Incipiat locorum
Seriem Rom. YIII, 28 sqq. ob singularem hinc prodeuntem
usum in rem nostram.

Rom. YIII, 28, 29, 30. Consolatur Apostolus Christianos
de praesentis temporis malis vrs. 18 sqq. Instare nobis hölav
jam ex eo patet „quod rerum natura nunc quidem in Infir-
mitatis et Interitus servitutem redacta divino decreto tum in
libertatem vindicanda et in integrum restituenda est, quum nos
illa beatitate potiti fuerimusquot; (eritzsche) (19—21). Ipsi nos
ingemiscimus, quum exspectemus adoptionem (vrs. 23) quam
speramus olim recipiendam (vrs. 24). Opitulatur et nobis insu-
per (praeter exspectationem illam) imbecillis Spiritus S, ipse
causam agens nostram coram Deo arevaynoXs «XaXrjroig, „ mu-
tis suspiriisquot;, quando nesciamus, quaenam preces sint adhiben-
dae Deo (vrs. 26); quae suspiria intelligit d tQtvvwv tag naqdiag.
His (certissimae spei felicitatis et Spiritus auxilio) tertium ad-
dit paulus, nee exiguum illud et inane, vrs. 28 (de wette,
K. Brkl. p. 119: „ein neuer am dem Christlichen Bewusstseyn
geschöpfter Beweggrund zu jener inonovif\'). Egregium enim
calamitatam fortunaeque durioris Christianis solatium in eo
positum est, ut rolg dyccitwai rov amp;eóv vel acerbissimos ca-
sus emolumento sciant esse. Quod placitum ut explicet scriptor
et firmet, sibi praesidia quaerit in divino decreto cui ob stent

nulla quodque nulla vitae sorsq uamvis atrocissima possit evertere
vel labefactare. (vid. de wette et glöckler). Jam vero inde
a vrs. 28 singulatim consideremus verba ac res.

Lachm. in textum recepit ó d-eóg auct. A. B. orig., quod
sit subjectum verbi ovpeçr^Tp. Tametsi gravi auctoritate niti-
tur lectio, et omnino dici potest avveqyhv tiv\'i ti (vid. eritz-
sche a. 1.), tamen plura obstant quae videas apud eundem
V. D. IT, 193. Gravissimum est, sic male orationem proce-
dere. Nam locus de divina Spiritus clientela absolvitur vrs.
26, 27. Manifeste vrs. 28 novum solatium exhibetur, du-
ctum illud a consilio divino de piis quod nequeat destitui.
xoXg dyaitwaï rovnbsp;Perperam videntur nonnulii Inter-

prétés notionem amoris erga Deum cum maxime ursisse. Ne
praevalet quidem haec. Melius calvinus\': „pietatis summam
sub dilectione complexus est.quot; (ad h. 1.) Dicuntur Dei aman-
tes nin; \\5r!i{ Ps. XCYÏÏ, 10 (LXX oi dyanwvreg rèv mfQiov)
quicumque cum aiîectu, tum obsequio prosequuntur Deum,
sive veri ac sinceri Dei cultores. Quum vero persuasum esset
Paulo veros amicos Dei, veros Israelitas, agnoscere fideque
amplecti Christum et amore; ceteros haberet impiorum loco
ih^Qol {rov d\'éov). Rom. Y, 10. Col. I, 21): appellatione
ày.T.\'amp;eôv designavit eos, qui Christo credunt. Fide habita
Christo praeclarum documentum dederant animi obsequentis
Deo. 1 Cor. II, 9, salutem Messianam, omnium bonorum
excelsissimum, parasse {iroif^äsai) dicitur Deus roTg dyanwaiv
«vróp, veris Dei cultoribus, qui Christo fidem haberent. cfr,
Jac. I, 12. — Eph. YI, 24 Christiani dicuntur oi dyanwvxtg
T^ov ^tJQiov ■^fxâp I. Xq. èp dcpamp;aQaia. Cfr. 2 Tim. lY, 8.

eritzsche, Sendsclr. an Tkoluck p. 18. — Quoniam autem
inepte scripsisse censendus est Apostolus, nisi haec quae prae-
•iicantur solis Dei amantibus contingunt, contineat necesse
est formula antithesin Deum non diligentium-, de sententia
^atili: Judaeorum et Ethnicorum a Christo alienorum. — Ulis
\'^oiPTK Gvpefyyu eig dyaamp;öv, nulla non res, etiam calamitates.
^ cotisilio pauli et contextu absona est ratio augustini: „Ele-

Otis omnia cooperantur in bonum, etiam ipsa peccata, nimirum
non ex natura sua, sed ex Dei virtute et sapientia.quot; De

Jam quorsum adjecit scriptor toT? xatà Ttçôamp;fOii\' xXijtoXs
oÏGiv\'^ Appositionem complecti verba jure consentiunt omnes.
Qualis autem sit appositio, quam vim habeat, non item con-
stat inter Explicatores. Yel censent apposita esse verba expli-
candi vel limitandi causa, ita ut, quosnam illorum designet
Apostolus, explicetur (Eückeet) : sie vero secernit interpres
quae non disjunxit paülus, cum nusquam de roXq âyajtamp;si
r.amp;. exceperit unum; — vel fingunt Apostolum sane loqua-
citer inepteque nihil no vi dixisse, sed externam formam ex-
tulisse rov ay. r. (reiche); — vel oausalem existimant appo-
sitionem, ita ut causam contineat, propter quam piis Christianis
tristes casus prosint (glöckl., eritzsche, meybr, de wette;
bengel: „in vocatis denotatnr causa, cur huic subjecto tam lau-
tum praedicatum tribuatur).quot; Haec sententia grammatica et con-
texta oratione reprobari nobis videtur. Proximumest ut probe-
mus; quod eo magis desideratur, quo aegrius feras neminem
unum interpretum de industria hanc attendisse quaestionem.

Ut hîc proponitur appositio dubito an simpliciter conti-
nere possit enunciati principalis camam. Fortasse obtinere
potest ubi relinquitur articulus, (cfr. lünemann ad Thessal. p.
61), quamquam plerumque sie conditionem dénotât, nec laxiores
amant Graeci cogitatorum juncturas. Sed appositio cum arti-
cule semper explicandi causa adhibetur, et quidem plerumque
sie, ut hanc, quam complectatur appositum, notionem, nomini
cujus ïlT/y^jofw? gratia addatur quam maxime vel unice con-
venire intelligatur. Cfr. matth. Äurf. Gr. Gr. H, p. 721.
bernhardt, Wissensck Syrdax p. 54 Laudo e plurimis locis
Rom. VHI, 4 (ubi indoles describitur rov rnxXv). Eph. I,
12. 1 Thess. I, 10. IV, 5. 2 Tim. IV, 8 (d Öixaiog xqi-
r^g). Cfr. soph. Oed B. 1348. sq. cl. 1407 (ed wund.)
xbn. Änah. I, 7. theogr. EIJ. k\' 17 sq. ed. wuest.):
d\'vitoxâgSiov oqyàv ] orrl fte rov iccQitvra via%à

étaiQa. Itaque semper videtur appositum illmstrare dictio-
nem vel vocabulum cui apponitur; vel peculiarem proferendo
attributionem, vel reducendo animum ad id, quod quam maxi-
me attendi vult scriptor, et dictis jam etsi occultius contine-
batur. — Nullum omnino locum attulerunt dé wette, meyee,
eritzsche, qua suam interpretationem defendant, praeter unum
Joh. XIII, 14, laudatum a eritzschio nulla addita inter-
pretatione. Hoe autem nihil efficitur utpote qui alius sit
generis, et contineat argumentationem a majori ad minus, quam
intendat appositum. — Neque convenire videtur haec expli-
catio contextae orationi. Etenim tum demum percipitur sen-
tentia loci, si conjunctionem cogitatorum vrs. 31 et 32 expli-
cari animadvertitur. Minime „ causam illius benignitatis qua
omnia ad emolumentum conférant toT? d/artamp;Gi rov amp;fóv
illigatam esse appositioni\'\' putandum est. Non quia vocati
sunt, omnia iis prosunt; sed in hac vocatione secundum pro-
positum tarn grande ac magnificum amoris divini ac benigni-
tatis documentum conspiciebat Apostolus, ut inde vrs. 31 ad
minora concludat. Ut persentiant lectores excelsitatem favoris
divini quo fruebantur, redit ad aeternum Dei decretum, quo
omnia summa iis tributa sint. Quod dyattwvrœv tov d\'wv
proprium est, nempe ro it\'kijrovg elvcci xarà TtQÓamp;töiv, sic
opportune proferri apparet, unde suspendatur persuasio, cum
Deus sit pro nobis, nullam rem saluti posse officere nostrae.
Ex hac persuasione manarunt etiam quae sequuntur in h. c.

Ipsa verba post dicta facile intelliguntur. Absurdum foret
\'■tlijToTg hic explicare: invitatis. Sunt ii qui divina vocatione
adducti sunt ad Evangelium et fidem, et quam maxime
àyanmvrtg rov amp;t6v. Eefert hanc vocationem ad Dei propo-
situm, qua de re alibi agimus. Attendamus potissimum ver-
bum -/iuXiiv vrs. 29, 30. Quos praefiniverit Deus ut Eilii
sui referrent imaginem vocatos esse, nemini mirum, quum per
^Irjßiv cognoscant Evangelium , nec nisi cognito Christo cre-
flere possint. Memorabile vero est: y,ai ovg lyiàXèGiv, roxJrovg
^eù iSmatcoaiv Quamquam non diserte effertur his verbis

sententia, quam aucupati sunt ustbei et kückeet, neminem non,
quem vocaverit Deus, 8i%ai(yvoamp;ai-, certissime tamen efficitur
illorum vocationem qui ttqo(k)qi(}amp;ij(i(xv jf.T.f. noii contineri sim-
plici invitatione, sed complecti quaecumque requirantur in
liomine ad Smaioav\'rijv (de wette a. 1.: „Der Act der UecU-
fertigimg setzt den Glauben von Seiten der Berufenen voraus,
welcher also vorhin bei dem Acte der Berufung mit zu denhen
istquot;) Cfr. omnino cl. schölten: Leer d. H. K. ed. 3. II p.
85, qui recte vertit aaltXv. tot het geloof toebrengen.— Quod
modo excepimus, objecerat fritzsche. Ut verum illud sit, tamen
haec praetermisisse videtur praecl. vir. Memoraverat Aposto-
lus tovg Kara ttqóamp;tfiiv yiltjrovg ovrccg-, qua appellatione non
designantur invitati, sed ipso eeitzschio auctore Christiani.
Jam si constat ad alios non pertinere nomen hoc honorificum,
non possumus non idem praedicare de verbo if.aktXv. Namque
evidenter illam dictionem explicat paulüs vrs. 29, SO. Cujus
vrs. 29quot;-s reddit: • «ccT« it^ö^fhdiv, vrs. 30: K^toig ovßiv.
Hos xlijrov\'g spectant verba, inter quae xaxeiv, quocirca hoe
etiam referatur ad rcQÓamp;tGiv divinam. Concedatur ergo eritz-
schio de ceteris praeter Tovg ayaTtüvrag tóp {^wr nihil eloqui
Apostolum; at, quaeso, tune credas in numero twp kxtjtwv
Kara. ttqóamp;taiv collocaturum fuisse, qui infesto in Christum
animo essent? cf. 1 Cor. I, 18, 23 sq. Eosdem non èitaxicte
Deus. Nisi forte paulüs verbosius quam sententiosius verba
atque ineptias fecisse censendus est, quum de Iiis nominatim
praedicaverit magnifica et eximia, quae in omnes omnino ho-
mines conveniant. Habemus igitur: xXi^d\'ijvac quicumque
appellentur ab Apostolo xXijToi-, hanc nkijoiv non ad omnes
pertinere qui Evangelium audierint, sed ad eos qui accepe-
rint, ad Tovg dyccttamp;ptag tovnbsp;xahXsamp;ai homines secun-

dum Dei propositum ac voluntatem; xXijaiv sequi diyiaiooGiv
et Só^mv. — Postremo laudem hoe de wettii, quo complec-
titur notionem -A^mojg Paulinae: „es ist der zeitliche Act Got-
tes, durch welchen die vorzeitlich Bestimmten zur wirlclichen Theil-
nahme am Heile gebracht werdenquot; (ad Rom. VIH, 30).

Quae hactenus cognovimus confirmantur et amplificantur
dictis Paulinis, quorum lineamenta adumbrare reliquum
1 Thess. n, 13. Hortatur Thessalonicenses Apostolus
2 vivant delcos rov amp;eov ^uXovvrog (Hanc esse genuinam le-
lonem omnes jure statuunt; cujus xaXéaccyrog (A. Vulg
^ eth.^hrys. Theodor.) correctio habenda est) éf^àg elg rijv
^Woï; ßaaddav zal Bó^uv. Duo potissimum docemur h. 1.

erum, riiv ^Xijoiv non spectare externa benificia, ut qui-
^^ finxerunt; sed ipsam Dei ßaadetav etnbsp;vocat

^jus ad regnum suum et etiam ad gloriae suae communio-
Tum hoc docemur, rijv «Xijocv non rem esse absolu-
^ et peractam, sed quae etiamnunc peragatur. Sicuti I, 10.
^JJ Qvói,,vov minime idem poliere existimandum est quod
Jnbsp;sic n. 1. forma praesens Partie, sua vice fun-

^^^ iptor qui sine causa permutata linguae consuetudine turbet
^^^ores. Significat Apostolus, Christianos per totam aetatem
tum Evangelii expositione tum omnibus quae agat Deus
^ beati reddantur homines. Quo refellitur opinio meyeri
ad Gai. p. 29): „üherhaupt kt die ^Xijo^g nie ein in

) statui posse videtur. - Non dissimilem sententiam
«cirernbsp;P^^ecepta varia paulüs „quum

^^ a Deo ut ipse sanctificaret Christianos (vrs. 23); jam vrs.
^^^^eos erigit spe consequendae summae salutis his verbis:
d y^aXwv if^ag, 8g zocl ^oi^an. Ut H, 12, Deus dici-
0 ^ccXév substantive (cfr. winer Gr. p. 403. Herm. ad
^^ • P- 771), ita ut tollatur ratio facti absoluti. og xat itoiion,
quod precatus erat Apostolus vrs. 23, „qui et perficiet,

Phil. I, 6. 1 Cor. 1,8 sq. Sic ulijaig dicitur continere cer-
tissimam spem salutis aeternae, et Dens o xaXóov esse vide-
tur qui arcessit ad regnum divinum praedicatione Evangelii
(haec verbi xaXeiv est primaria notio); adductos suo auxilio
et amore prosequitur usque, et olim gloria afficiet. — Neque
his locis convenit significatio invitandi, neque 1 Cor. VII, 17,
ubi postulatur: adduxit ad regnum Messiae; neque 2 Thess.
I, 11: vX^Gig hîc est id ad quod vocatur. Cfr. 2 Thess. II, 14.
Ad Gal. I, 15 vidd. Usteeius et schottus. Eom. IX, 11 inep-
tissimum foret explicare : Deus invitans, cum longe alia suadeat
contextus, (de quo infra). Eom. IX, 24, denique ita usur-
patur verbam, ut invitare nequeat reddi. Non solum praepa-
ravit {TtQOî^tOLfiaoèv) nos ad salutem, sed etiam èxàXtôiv nos
ut vasa misericordiae i. e. curavit ut potiremur felicitate no-
bis parata. De vasibus irae de quibus valet quoque Eom. X,
18, neque hic neque usquam alio usus est P. verbo Kalnv.
Quamquam autem non legimus impios, tovg dniGTOvg, non
KiKlfjdamp;aL, ex eo quod semper ad credentes refertur jure
efficias in iUos non convenire judice paulo.

Difficultate ac dubiis implicatur haec disputationis pars,
hinc oriundis, quod non eadam vis verbo xaXetj/subjecta est
in Epistolis P. Aliquoties ei accurate respondet Lat. invitare,
saepe alia sonat. Et quidem quo subtilius composita est
oratio, eo minus satisfacit imitationis notio. Locis maxime
didacticis (Rom. IX, 11, 24. VIE, 30. 2 Thess. n, 14),
postulat ratio, ut interpretemur verbum: adducere ad regmm
Christi. Errarunt qui omnibus 11. eandem tribuerent vim, quod
ut perficerent plurimos perverterunt. Negari autem non posse
nobis videtur passim quam descripsimus ea usurpari ab Apo-
stolo vi et notione vocabula maleXv et xA^at?. In eadem sen-
tentia est cl. v. hengel 1.1. p. 18.

Haec si vere dicta sunt, etiam recte to naUXv dici existi-
matur de vocatione q. d. interna. Scholten 1.1. jul. müllee
(cujus sententiam retulit cl. nieemeybe in : Mag. v. Kr. en Exeg.
n, 1, p. 78) al. tuentur hanc interpretationem. Et profecto

liquidem perpétua est vocatio, cogitatione comprehendi non
P^^test, paulum a continuata Evangelii praedicatione sejunxisse
Pmtus divini operam, qua fiat ut non infructuosa sit illa.
gt;\' erto inanis tantum sonitus aures feriet, nisi efficaciam ha-
^eat a Spiritu doctrina.quot; (Calv. ad 2 Thess. II, 16). Si vo-
Apostolus vocatione memorata benevolentiam et gratiam
^^jvinam celebrare erga rot)? xA^Wj, non potuit non informare
am conjunctam operi Dei in cordibus eorum, quo it?jQv\'§(a)g
mnva pretium sit. Quid? quod 11. cc. Evangelii nulla fit
. entio; ac res generatim tradita, nulla adjecta definitione,
hanc sententiam adjuvat. Nbandke de rfj nXnaei: „die
«\'msere und die innere zur Erzeugung des Glaubens zusammen
y^^achtr {fiesel. d Pß. u Leit. etc. ed. 3. U p. 711). Cfr.
®Uthek ad 2 Tim. I, 9. Rueckert in Comm. passim, in-
Primis hujus verba recepta ab usterio {Paul. Lehrb. p. 379
1-) e priore libri rueck. editione, ut opinor, quum in altera

est ut de relatione moneamus electionis et voca-
Euerunt qui nihil discriminis inter utramque esse pu-
Ho^^\' keuchenius Annot. in N. T. p. 343, qui üuIhv
matinbsp;^ocationem efficacem (quam dicebant veteres Dog-

sed et ipsam electionem denotare opinatus est. Quod
^^ per se improbabile est, quum singulis vocibus sit sua vis;

ocis plurimis satis refellitur, quibus efficitur sedulo ab
^Pj)stolo distinctum esse utrumque verbum. Ustbrius, etsi

si idem K^ïTÓ? audit.
Pluri ^PPeUatione conjuncta esse potest ratio electionis e
^nbsp;ad hanc rectius adstringitur admonitio Christianos

SCHE II, p. 538, quam à\\s.tmt /otitis et rivulorum notiones.
Pluxit ex altero alterum. De quibus electionis decretum factum
est, iidem ex divino decreto vocantur. Quum autem electio
constanter a paulo referatur ad consilia Dei aeterna (de qua
re mox dicetar), voeatio pertinet ad hanc aetatem. Deus ubi
vocat exsequitur electionem atque efficit. Quam differentiam
luculenter 11. explanatis doceri sine ulla dubitatione statuo.

Non difficulter nec dubie commonstratur hujus capitis
propositio. Si quae se offerunt involutae res, debentur Dog-
maticorum studiis, quorum esset e s. Scriptura eruere quid-
quid sibi probatum esset.

Jam effecimus praepositionem tiqù in verbo uçooQiÇeiv co-
gitationes dirigere ad tempus praeteritum. Idem suadet vox
TiQÓamp;iaig. Definite ac certe se ipse explicat paulus Eph. I,
4, ubi: è^èlé^uTo -tjfiag tcqo KaTa^olijg xóö^ow. Haec dictio
semel tantum legitur in scriptis P. In ep. ad Hebr. bis ha-
bemus dno xccraßoXrjs xóa/AOV. Praeter locum ad Eph. occur-
rit formula nostra Joh. XYII, 34 et 1 Petr. I, 30. Alibi
de tempore consiliorum Dei agens dixit P. dn àçxvs 3 Thess.
n, 13 Ttçà Twv uliüvmv 1 Cor. II, 7 itqo xQÔvoûp cxïcopicoi\'
3 Tim, I, 9. Quibus verbis nihil aliud significavit Apostolus
nisi quod nobis est aeternitas. Etenim recedit Eph. I, 4 ad
tempora ante primordia mundi. Definitionem Mc habemus tempo-
ris, sed carentem subtilitate illa, qua nostrae aetatis philosophi
aeternitatem prehendere posse et excutere sibi videntur. Fru-
stra elegantiora haec et subtiliora apud Apostolum quaeras.
Utrum Deum sibi informaverit P, ita ab omni aeternitate
existentem, ut omnem temporis cogitationem ab illo vel de-

^^erit: non declarant scripta viri divini. Argutatus est augtj-
^^iNus perscrutando aeternitatem ac paulo sua adjudicando
^ommenta. Praetermittimus sententias, quae nostram aeta-
j, , redolent, monendo paulum non locutum esse de his
J® us ut metaphjsicum ageret vel Christianos doceret philo-

iion^ satisfaciebat piae ejus menti, suam suorumque salutem
ou hujus aetatis esse, sed contingere tempora superiora. In-
rl^^quot;^^ paulum sunt qui ejus efFata de hac re ad vivum
secant, quippe quae non tam e ratiocinationibus manarint
gjg^^ sint dictata pectoris pietate. Maneat autem paulum
eeionem factam esse docuisse ante primordia reram. Non
censendum est de locis modo dictis et de praep. Ttçô
^om. Yijx, 28, 29 al. Quum enim ipse P. digitum intenderit

^^^nem temporis superioris contineat, indocte et perverse agunt
sua ingénia et studia quam paulum auctorem sequi malint.
tiae ^^^^ offendimus Doct. mbyboom addictum alii senten-

^^^ consilium beandi generis humani per Christum;
ad hanc salutem non item. Informat M. nescio quod
cede^^^ • ï^^ei^atur notio praep. ttqó ; videtur proxime prae-
^^ ^re ipsam vocationem. Magnopere laborat Y. D. ne 1. ad
sperè ^^^nbsp;labefactari videatur. Qui conatus non pro-

Te^^ ®eiitentia sit dogmatica, persuaserit de pauli doctrina.
^atu.^^^.nbsp;praedestinationem ab electione, illani interpre-

facj®^^^^^ locum praepositioni Ttçô ; vel potius haeret Y. D. quid
lüiportuna hac vocula. Tittmann {Opusc. p. 615) intellecto

sic non expediri rem, longius ausus est, et submolestam voculam
potins snbmovendam putavit. Eectius opinor. — Ttm nititur
sententia M. plnrimis locis maie intellectis, inprimis Rom. IX,
de quibus in altera parte scriptionis n. agimus. Postremo animad-
vertendum est banc opinionem sustineri alia, quam anti-pau-
linam nuncupare nulli dubitamus. Scilicet mbyboomii de senten-
tia P. salutem Christianam aptam esse ex indole et natura ho-
minum existimavit. Ut hanc persuasionem tueretur M. negaret
necesse erat ante primordia mundi factam esse èxloytjv. No-
bis autem persuasissimum est nihil omnino ab Apostolo n.
tam fortiter, tam constanter pernegari, quam dictam senten-
tiam, quae totius expositionis meyboomianae est fundamen-
tum, ut et doct. poelmanni et Professorum Groninganorum
paeeau et hofstede de groot {Comp. Dogm. § 50). Quod
ne tûsmq ix tQiitoôog dictum existimetur, monemus infra
nobis hoc commonstrare propositum esse; praeterea, ad singu-
los locos copiosius enarrata esse quae hîc digito tantum
attingere potuimus.

Reliquum est ut propositis ac ponderatis sententiis ab enar-
rata diversis vindicemus hanc et tueamur. Praecipuam ha-
rum nuper defendit Cl. w. a. van hengel: „spectatus satis
et donatus jam rude,\'\' qui indefesso labore haud desinit
operam navare in qua excellit disciplina: quod praeter alia
testatur V. egr. Ivierpretatio Epist. ad Romanos. Edidit V. cl.
disputationem de doctrina N. T. circa eleetionem in mensuario
Godgel. Bijdragen {nieuwe serie) 1855, Part. I, p. 9 sqq.;
in qua nervöse exposuit sententiam suam *). Ceteras opini-

Breviorem autem esse, quis non aegre ferat? Terebant res ut pleraque
strictim attingeret, quorum pleniori expositioni non dabatur locus, ac saepe

ones partim praetermittimus utpote quae supra jam sint me-
®oratae, partim complectimur hac una sententia v. hengeli,
qiia contineantur quaecunque specie veri contra sententiam
expositam dici possint. Aliae multae ne speciem quidem
quot;^eritatis prae se ferunt.

Summa sententiae v. hbngelianae versatur in vocc. electio
et vocaiio. Ees hisce significata est historica, non vero dog-
matica. Spectat Judaeos et Gentes, qui ad regnum Christi
translati essent. Inter eos qui jam erant Christiani nun-
qiiam distinguitur ; immo nuncupantur etiam electi qui pessi-
flagitiis obnoxii erant. Minime autem delectus est ad
aeternam felicitatem, vel haec illigata t^ Uloyfi, quum sit
ominis se conformare ad electionem eique respondere. In
eadem sententia fuit bretsohneider {llandh. d. Bogm. ed. 8,
\' P- 129 sqq. et in aliis scriptis). Ceterum multas pecu-
lates locorum interpretationes exhibet Viri cl. disputatio, qua-

quot;V. hengeli sententia nobis non Paulina videtur. Quod
leeat pace viri cel. modeste probare. Prius autem moneo me
re hermeneutica aliquantulum a Y. cl. discessisse. Scilicet
disputatione complexus totius N. ï. doctrinam nimium prae-
nobis videtur scriptor quaesivisse in libris praeter Pauli-
IJos, ac paululum ad hos conformasse paulum. Infra declara-
\'öius quam ob rem hoc statuamus. Alterum, de quo inter
^os distamus, gravius etiam est. Suspensam fecit saepe Y.

• verborum explicationem ex logica q. d. consequentia. Magni
omnino facimus sententiarum in eadem oratione perpetuitatem,
parum adjumenti afferre arbitramur ad intelligendum au-
^ orem; sed diversa ab hac est sententia, qua statuitur in

tiaev\'^\'\'^^quot;^nbsp;Interpretationis Typist, ad Mom. illa pars, quae plura con-

doctrina nostra paulum talem concordiam obtinere, ut levissima
adeo repugnantia devitanda sit in interpretatione. Hac posita
et concessa invertitur res; et nobis persuasum est concordiam
illam constare magno pretio. Satius putavimus nullam opini-
onem ponere antequam cum diligentia ac religione quid sua-
deant verba Apostoli cognoverimus. Post quid nobis videatur
exponendum erit.

Redeundum jam est ad ipsam v. hengelt de electione Pau-
lina sententiam. Pendit haec ex multis locis, qui in alienam
sententiam enarrati videntur a Y. cl. Qui loci si a fuitz-
schiis , meyee.is, de wettiis, rueckeetis alüsque melius
expositi sunt, tota sententia v. hengeli corruat necesse est.
Hoc autem agimus in parte II. Nunc videndum de hac
quaestione: utrum paulus, ubi loqueretur de electione, so-
lam spectaverit externam civitatem regni Messiae, an cogi-
tatione complexus sit electionem ad sempiternam hujus regni
salutem. Illud cl. v. hengel existimat, hoc nos efficere
conabimur.

Posteriores ¹) Ecclesiae Christianae doctores excogitarunt di-
stinctionem Ecclesiae visibilis et invisihilis. Nomine ineptiore
rem verissimam significarunt. Namque postquam fundata est
Ecclesia Christiana, atque admodurn aucta numero civium;
postquam jam universae civitates accesserunt ad sacra Christi,
omnesque Christianis parentibus nati ex consuetudine ac jure
in societatem hujus religionis recipiebantur j non poterat fieri
quin horum alii numerarentur in veris Dei cultoribus since-
risque, alii autem essent qui non alio erga Christum animo
quam olim ot aTtiaroi essent, qui ore ac specie non vero
corde venerarentur Dominum. Nemini mirum videatur sensim
animum adjecisse huic discrimini Christianos, et quamvis re-
luctaretur Ecclesia catholica, invaluisse hujus conscientiam.
Etsi serioris originis nomen est, practice jam pridem vulgata

1nbsp; Augustinus jam de illa cogitavit, vid. cl. kist, de Christel, kerk op
aarde cett. p. 213 ed. 2ae; imprimis wiclei\', et wessel gansfort, vid. id.
ibid. p. 83, et ann. 76, et p. 239 sqq.

— Sed prima aetate Ecclesiae res aliter se habebat.
rdua via incedebat Evangelii propagation pugna erat ei ad-
^ersus omne quod erat grave id temporis et ponderosum.
lia periculo omnium, quin vitae, se Christianos confiteban-
prisci üii. Qui tunc omnibus valedicerent, vitia amata
nioresque relinquerent, ut Christum crucifixum amplecterentur,
lo proposito praemio vel remuneratione, nisi coeli beatitate
® gloria Messiae: numne de horum fide potuit dubitare Apo-
stolus? nonne debuit hos omnes numerare in veris Dei culto-
^lous, totq dya-jtüat tov amp;éóv (Rom. YIII, 28)? Audiamus
^«gia verba üstekii {Paul Lehrbegr. p. 278 sq): „Biese
^^erScheidung findet sich natürlich bei Paulus mch nickt, weil
^^als das Bekenntniss des Christenthums nicht bloss Sache des
mdes, sondern des Herzen war, und so braucht denn Paulus
^^er denen welche im Christenthum unterwiesen worden sind
• lY 20 sq.) auch keinen Unterscheid zu machen zwischen
\'^^Qenthchen ixlt^xoTg ^eov und solchen, die sich nur äusserlich
Christenthum, bekemien, ungeachtet es auch bei den Christen
Stoff zu mannigfachen und nachdrücklichen Ermahnungen nicht
\'^\'O\'Ch, zind die vovamp;talcc, ernstliche Zurechtweisungen und War-
\'^\'^^igen, immer etwas sehr Nothwendiges waren.quot; v, hengel ubi
\'^^\'idtos distinguit ab electis (p. 22: Het woord geroepenen

^^^ ^^ gemeente toe-
/quot;^ffi of werkelijk belijders van het evangelie
^tern\' ^ ^^ vraag, qf hart en leven met de belijdenis overeen-
^^ ^ien, er niet bij in aanmerking komt) posuit discrimen inter
quod nusquam indicasse videtur nobis Paulus,
iiilL ^^^ ®nmmo jure Apostolo nostro abjudicatur. (Yid jul.

I\'uerunt omnino in coetibus, qui gravibus ad-
peccatis. Hoe argumentantur nostrae sen-
^^ lae adversarii. Non recte, opinor; (vid. üsterii verba laudata).
^^it^^^, ®anent fideles homunciones, variis erroribus in hoe
invetnbsp;obnoxii; neque ictu primo exstirpabantur vitia

eondonantur ac pedetentim emendantur a Spiritu sancto. —
Quae res melius perspicietur si haec consideraverimus. Po-
namus paulisper (quod infra narrare propositum est) pau-
lum habuisse salutem Messianam donum gratiae divinae,
non vero, ut placet multis, Dei hominisque dimidiata opera
participes illius fieri homines; quo simul ponatur et conceda-
tur eligi ad hanc salutem: ecquid aliter locutus esset, quam
fecisse videmus? Nonne nécessitas imposita erat Paulo con-
jungendi cum externa regni Christi civitate internam animi
adjunctionem ? ~ Egregie calvinus : „ de fratrum electione
non est anxie quaerendum, sed a vocatione potius aestiman-
dum: ut pro electis habeantur quicumque per fidem in eccle-
siam sunt cooptati. Eos enim Deus a reliquo mundo segregat,
quod electionis signum est.quot; {Comm. ed. thol. Ill, p. 13,
cf, eod. 1. II, 170). Atque iterum vir magnus: „Ergo in
quibuscumque relucere cernimus adoptionis notas, eos interim
habeamus pro filiis Dei, donec libri aperiantur qui penitus
omnia patefaciant. Solius quidem Dei est nunc suos cognitos
habere et tandem segregare agnos ab hoedis; sed nostrum
est, ex caritafce agnos judicare omnes, qui Pastori Christo
obedienter se subjiciunt, qui se aggregant in ejus ovile, et
ibi constanter manent. Nostrum est tanti aestimare Spiritus
sancti dona, quae peculiariter electis suis confert, ut sint no-
bis quasi electionis absconditae sigillaquot; (in 1. 1. II, p. 115).
Quum igitur tempus non ita ferret ut „ficto pectorequot; Chri-
stianos esse suspicaretur Apostolus; quum porro animorum
judex non esset, et circumscripta scientia humana eum coge-
ret „ non aliter quam ex eventu de decretis divinis judicarequot;
(Budd. Bogm. p. 1173); atque „sic loqui posset, quia bene
sperabat de illis, ex judicio charitatisquot; (fkanc. tuerett. in-
sUt. Theol. I, 894); quum denique salutis summam rem fide
contineri persuasissimum esset paulo, hujus autem talia tan-
taque dedissent documenta Christiani in accessu ad Christum:
summo jure efficere nobis videmur paulum e fide collegisse
eiectionem, quemadmodem ex effectu ad causam concludere

Hanc cum adjunctione necessitudinem jam ab alia parte
1 ustrare et eonfirmare juvat. Auctore v. hengeld lites de
ac doctrina maxime inde ortae sunt, quod referrentur ad
^ogmatica quae pertinerent ad historica. Recte. Nam Prae-
estinatiani plerumque perverse puram putam de electione ad
^itam aeternam in S. C. doceri doctrinam contenderunt. Apud
paulum certe constanter electio refertur ad coetum Christia-
îium. — Se(j ygjonbsp;^^^^^ mentem assequi videntur

nervöse, expressit nostram sententiam (hase) hütt. eediv.
• 8) p. 22é: „Was in der Kirche als Erwählung zur Selig-
^\'i mgesehn wird, ist im N. T. zunächst als Erwählung zum
nstenthum ausgesprochen; dieses aher als einziger Weg zu
Mn wesentlich Unterschied. Jam si causa eleeti-
«« umus prae altero non in homine quaerenda est (v. h.
Lnbsp;acceptam referendam esse salutem statu-

ûiini (ut V. H. 1. 1. et p. 15), non facile notiones de-
.^^mimsticas subterfugias. Sensit hoc bbetschneider, acerrimi
genu Itaque non satis habuit ad necessitates historicus
üsse doctrinam; vel sic conditionibus teneri putavit ele-
scriT ^^quot;^tianismum. Ex usu fore videtur e pauli
les/nbsp;electionem ad coetum Christianum coa-

Attenaatur cum primis regni Messiani cum aeterna gloria
^^^^tianorum arctissima conjunctio. Hujus expertes sunt o/
i^iv^\'\'nbsp;habere denegabant. Hos in roTj d^ollv-

^^^ altero cogitare non posset. Quare ubi de electione sermo
\' non raro relucere videmus hanc conjunctionem in pauli

mente, et quasi per transennam adspicimus non aliam ei
fuisse electionem ad Christianismum praeter electionem ad
salutem. Quod Me signiûcavimus liaud dubie elocutus est
LUCAS Act. II, 47. E scriptis Paulinis laudo Rom. YIII,
28 sqq 1 Cor. I, 9. Epb. I, 4 sq. 1 Thess. I, 4 sq. II, 12.
IV, 7. 2 Thess. II, 13. (v. 11. alibi enarratos). Quam
maxime hujus rei argumente est disputatio Rom. IX. Quae-
rit Apostolus de causis, ob quas major pars Judaeorum esset
expers beneficiorum regni Messiae. Primo loco obversatur ejus
animo Judaeorum sejunctio a coetu Christiano; deinde autem
sensim abit disputatio in ôô^uv et ccTtûiXéiav. Sic ipse scri-
ptor se interpretatur ;nbsp;substituta est in locum civitatis
regni Christi extend; dTrœXeicc ad eos pertinet, qui Christum
non accipiunt. Delapsus est paulus ab electione ad externum
quid ad salutem sempiternam. Neque disertis verbis indicaret
necesse erat, quum e summo Apostoli dolore atque animi
aegritudine satis persentiscamus, exclusionem e regno Messiae
ei fuisse omnium miserrimum, sempiternam illam miseriam,
dncûXeiap, quae sit impiorum et non credentium sors; Phil.
I, 28. 1 Cor. I, 18; communionem autem hujus regni con-
tinere do^av futuram, quam non adipiscantur nisi qui per
fidem ad coetum Christianorum accesserint. cff. feiïzschb
ad Bom. II, 399. v. hengel. Comm. ad. 1 Co^\\ XV. p.
79 sqq. — Non video qua ratione hanc sententiam praeter-
vehamur, nisi ubi, egkermannum secuti {lîandh. II, 185 sq.)
%r\\v aoortjQiav interpretemur de privilegiis quae obtingant
regni Messiani civibus, ixXexTOifg opinemur quibus haec obti-
gerint; existimemus autem nullam omnino rationem haberi
salutis aeternae; versari totam rem in externis beneficiis, quo-
rum jactura declaretur vocc. xaraxQiamp;ijvai et xuTàxçificc. Sed
vero, cui placeant haec? cui probarit bckermannus, haec Ba-
iionalismi commenta paulum habere auctorem? Profecto, hac
ratione simul et interitus et vitae aeternae notiones prorsus
obliterantur in institutione apostolica. Minime in hac sententia
est cl. van hengel. Alios significo, qui prope ab ea absunt

nec tamen propalam eckeemanni opinionem acceperunt, Lu
theranorum ét Rationalistas ét Supranaturalistas patrum me-
moria. Contra quos meminisse juvat verba schleiekmachbri
de BRETSCHNEiDERO, eidem addicto opinioni: „ Wo Hr. JBret-
sohn. die calvinischen Beweisstellen abweisen will, da folgert
er — Unterscheidungen heraus, die nicht nur nicht im Text
stehen, sondern auch der ganzen neutestamentischen Benhart
schnurstrakks zuwider sind, wie z. E. class es nur ein irdischer
Vorzug sei, dass einige unter so vielen zuerst Christen wurden,
und dass dies mit der Seligkeit in der zukünftigen Welt nichts
zu schaffen habe.quot; Sämmtl. WW. zur Theologie II, p. 433.

Ut diximus, non discessit in banc sententiam v. hengel.
Certissime pertinet electio ad salutem; tantum quod non eli-
guntur Judaei et Pagani ad salutem, verum ad viam salutis.
Per electionem facultas conceditur, qua ipsi finem consequan-
tur fidei animorum, nempe beatitatem: haec vero nusquam
üligatur electioni. — Ita v. hengel. Quatenus assentiamur
viro egregio de singulis, hîc non curamus. Tantummodo
declarabimus, hoc posito et concesso notiones praedestinatianas
q. d. non amplius averti posse nobis videri. Etenim, ut ho-
mines fierent Christiani, praeter copiam audiendi Evangelii,
quae patuit omnibus (Rom. X, 18), mul ta requirebantur. Do-
cemur hoc, ubi innumeros repudiare salutem Christi videmus.
■Ä.nimus esset veritatis amans et capax necesse erat et Veri-
tas illustri quadam ratione placeret animo; exstare et excitari
debebat rerum coelestium amor et virtutis studium; brevi:
alios magno desiderio salutis affecit Evangelii K^qv^iq et effe-
^it in eorum animis fidem, alios intactos reliquit. Jam vero,
per electionem et divina efficacitate adducuntur singuli
domines ad confessionem Christi, neque sua unus homo
ac studio ad Christi regnum accessit (quod placuit ip-
V. cL): consequitur Deum efficere in homine fidem ac
virtutis studium (cfr. reiche II, p. 320 sq.). Porro sua
•det ratio, ut non in omnibus efi^ecisse fidem statuamus,
\'i\'si forte P. inania verba scripsit. En notio particular!-

stica q. d. Namque aliis conceditur salus, aliis nou item,
quamquam ipsorum culpa non negliguntur graviore. Eecte
quidem hoe modo ecclesiastica doctrina reprobatur, quae per-
miscuit quae distinguenda erant; sed nequaquam removeri pu-
tamus cogitationem Dei administrantis libere salutem et bea-
titatem Christi. — Age vero! consideremus, remota aetatis
Apostolicae ratione, quatenus valeat doctrina Paulina in no-
stram aetatem. Quodsi id temporis constituit et effecit Deus,
quinam fierent Christiani (hoe autem ita dilucide certeque e
PAULI scriptis probari potest ut certius sit nihil), summo jure
contenditur etiamnunc\' hanc electionem fieri. Plane eadem
ratione qua tune opponebanturnbsp;et èxXtxToi, qui sc.

fidem habebant Christo, toig aTtisroig, ditolXv^évoig, qui
repudiabant salutem; nunc distingui possunt pii Christiani,
qui veram fidem habent, ab iis, qui ex consuetudine nomine
Christi insigniti nec fidem habent et „infami opera deho-
nestantquot; nomen illud. Absurdum foret, nomina xXtjzoi et
jtToi transferre ad omnes qui hodie Christiani audiunt. Hoe
tum demum fieri potest, si multa vana et inaniter scripsisse
concedimus Apostolum; plurimaque quae dixerit de electis
Dei amatis ad nugas referenda esse. Qaod plenius explica-
bimus Parte II. Lubet hic transcribere pulcherrimum locum
e disputatione schleiermacheui de electione (WW. z. Theol.
II, p. 433 sq.): „Eben so ist es mit dem Unterschiede, es sei
in aUen jenen Stellen von einer Ätiswahl unter Jtiden und Hei-
den die Rede, und nicht von einer Auswahl unter Christen. Frei-
lich ist die Rede nur von der göttlichen Ordnung, nach welcher
die Menschen Christen werden oder nicht werden. Aber werden
die jetzigen Menschen nicht auch erst Christen mit der Zeit? und
werden sie es alle, oder auch einige nur, andere nicht ? Ist also
nicht der Fall ganz derselbe, und auch die in den symbolischen
Büchern beider Kirchen anerkannte Klage, class unter vielen be-
rufenen nur wenige auserwählt sind, ganz dieselbe, und auch
hier eine Ordnung und Auswahl, nach tvelcher die Menschen
Christen werden? Denn ob ein in der Christenheit geborner nur

die Wirkungen der vorbereitenden, oder auch die der wirksamen
Gnade erfährt, daran muss die göttliche Anordnung eben soviel
Antheil haben, als daran ob ein Jude oder Heide wirklich gläu-
big wurde und getauft, oder nur berufend *)

Optime doctrina electionis perspicitur, si unde orta sit
contemplamnr. Scilicet erat paulus natione Judaeus. Hic po-
pulus prae ceteris electum esse se jactabat. Pro hominum mente
superba hoc quam maxime placebat Judaeis, Deum in deli-
ciis habere gentem suam. Per totum V. T. percurrit hujus rei
certissima persuasio. — Jam docebant Apostolum rerum eventus,
plurimos Judaeos repudiare salutem, cujus ipse mirifice factus
esset nuntius; Ethnicis acceptam esse Evangelii denunciatio-
nem. Cum autem de divina gubernatione quae sit super om-
nibus item persuasissimum esset Apostolo, suadebat eum pia
mens, ut veteri oeconomiae novam successisse firme crederet,
et loco populi Israëlitici electos Bei factos esse Christianos.
Ut quondam sibi elegerit Israëlem , sic nunc sibi eligere Deum
populum undique collectum; eligere hunc coetum in Christo^
quem vaticinati essent prophetae; hos autem delectos Deo
esse prae ceteris omnibus caros. Non perspicio equidem,
qua ratione rite intelligas identidem iteratam eleetionem et
vocationem, nisi statuatur ét divinae gubernationis persuasi-
one niti, ét substituti in locum populi Israëlitici gregis Christi-
anorum. Quatenus ex Dei efficacia hanc eleetionem suspensam
proposuerit paulus; utrum vel in quantum requisiverit homi-
num consociatam operam ut coetui adscriberentur et potirentur
Salute Messiana, mox indagaturi sumus.

Subjicimus hic enarrationem loci 2 Thess. II, 13, 14,
quippe qui singula capita hujus partis egregie illustret et
dieta confirmet. Nullo loco tam dilucide complexus est omnes
uotiones hujus doctrinae proprias, quam hoc, de quo vere

^ *) Notandum quod supra (p. 83) exposuimus , schleiermacheeum vocationem
ifterpretari de sententia Matth. XXII, 14: invitationem ad regnum coelorum.

dixit ed. eeuss {Hist, de la Th. de. IT p. 183) „qu\'on
réunit dans cette phrase toute la série des notions essentielles
de l\'Evangile.quot; Ne metu percellerentur Thessalonicences even-
torum, de quibus sermo fuerat, eos consolatur Apostolus et
hortatur monendo de singulari in eos amore Dei, quo, „ quum
cernant totum fere orbem quasi violenta tempestate simul in
mortem abripi, ipsi Dei manu in quieto et firmo vitae statu
retineantur.quot; (calv.). Cujus rei causa memorat eorum electi-
onem. — Jubet paulum suus animus (oijpftAo,««^) Deo gratias
agere, on âluTo (sic leg. pro ftA.éro) vndg d ff^àg an (xq%î]s
fîg Gmttjqiav yi.T.é — Verbum aiqêoo in N. T. non legitur
nisi 11. 1. et Phil. I, 22 et Hebr. XI, 25, ubi tamen non
eandem potestatem habet ac n. 1. Significat 11. ce. praefero,
malo. Nec tamen haeret aqua. aiqtXad\'ai declarat deligere,
eligere (vid. passow, ed. eost et palm I, 62). Et in versione
Alex, éllaxo et itQotlXtTO idem dénotant quod t^tXt^aro. Sic
Deut. XXVI, 18, Deus ftA«ro populum Israëliticum, ut es-
set sibi laog Ttfçiov\'aiog. cfr. VII, 6, 7. X, 15. Nullum
igitur est dubium, quin a paulo verbo idem designetur, quod
vocabulis txléyiad\'cci etc. (vid. supra). — tiXcero anquot; àqpjg.
Sic enim legendum teste A. D. E. al. (Lachm. e Cod. Vatic.
et TiscH. Ed. Lips, I dnagfijv in textum receperunt). Re-
ceptam lectionem tuentur wetst. geiesb. tisch. ed. H. luenem.
v. hengi3l, Recte; nam praeter majorem auctoritatem jubet
historia et grammatica nos vindicate dnquot; dq^ijg. (v. reuss
1.1. et luenemann. p. 185). Jam vero dissentiunt Interpré-
tés quid denotet dnquot; dq^ijs-, alii ah initio praedicationis
Evangelii reddunt; alii d^piv intelligunt, ut 1 Joh. I, 1 et
Ev. Joh. I, I, Ne illud probemus vetant omnia. Brimum
art dçyfijg nulla adjecta interpretatione nusquam significat
nec sine magna obscuritate significare posse videtur initium
xt]Qv\'§fo3g s. in Macedonia (vorstius) s. universe inter Ethnicos
(v. v. hengel p. 15). Saepe quidem in N. T. de initio ali-
cujus rei in tefmpore usurpatur, sed contexta oratio ibi lecto-
rem certiorem facit. H. 1. nihil praecedit quo jubeamur tale

quid cogitare. Phil. IV, 15. ipse paulus adjicit toi) tvayyt-
^i-ov. Deinde huic explicatioiii adversatur historia, siquidem
Cap. demum XYII Act. Evangelium ad Thessalonicenses ve-
uisse legimus, postquam Philippis denunciatum erat. Nec
gentium nec Europae nec Macedoniae primi fideles facti
sunt Thessalonicenses. Non autem licet cogitatione adjicere
ii^am, quod factum video. Tum altera interpretatie commen-
•iatur analogia dictionis 1 Joh. I, 1. II, 13. Ev. Joh. 1, 1,
uhi Dogmatica tantum impediti aliter explicare possumus
quam de tempore „ante primordia saeculorum, et ante omne,
quod vel ante dici potestquot; (augustin. Conf. I, 6).

Porro ilia interpretatione inita satis inepta est tautologia,
quum vrs. 15 sequatur tKokiGtv, quod de vocatione in teni-
facta dictum est. Non admittenda tam frigidissima sen-
tentia. -— Quid? quod, cum éXaxo plane idem declaret quod
xo Eph. I, 4, non possumus non dictionem drt\' ciQ^ijg
adaequare cum nçà xaxaßoXijg mofiov. Certe praeter despe-
iquot;atissimum perfugium, de quo diximus, non video equidem
*lUo referatur electio. Accedit ut Sirac. ut synonyma jungat
-xoiv aïüvog et «Vnbsp;XXIV, 9. et LXX Mich. V, 1.

aud duhie aeternitatem efi\'erre laborantes, certe tempus quod
imtio caret (vid. gesen. Lex. p. 744 et 881) verba VJjxyiD»

* quot; Qlpj? reddiderint : nui l\'^odoi avvov àn\' àç\'^^g
V^^Qiov aîwpog. cfr. omnino witsius Oec. Foed. Lib. III,
^P- IV § 21 sqq. et huthee, Die Br. des Johannes
^^on temere igitur existimamus hac dictione aeternitatem
Uotari ad quam pertineat electio consilii et intentionis, ut
uteres loquebantur. Si quis autem urgeri velit notionem
^eternitatis, quae sane careat initio, hunc commonitum velim
■^^LüJi ad consolandos et confirmandos Christianos haec me-
\' quot;^ter quos etiam rudes et indocti erant, quibus haec
^ Uita certaque erant clariora quam accuratiores definitiones;
Philosophas notiones de Deo, quales prae se fert hodierna
seiplij^a, innbsp;omnino desiderari. Quod utinam melius

Electos esse àn aqyfig dicit Apostolus iig acarijQiap. Ae-
terno Dei decreto prae aliis destinati sunt ad aœrtjçiav, Multa
de hac voce prolata sunt inepta, qualia ab eckekmanno audi-
vimus, refutatione autem indigna sunt. Pauper melioribus
erat aetas Eationalismi, cui aeque ac ejus adversario in
exegesi debemus paucissima. De acoTijQia bene dixit eeuss,
Histoire etc. II, p. 104, 205, et imprimis rückeet. Comm.
ù. den Br. P. an die Römer ed. alter. I, p. 44 sq. et cl.
v. hengel ad Rom. I, p. 87 sq. — Opponitur n. 1. r^ xqIoh
impiorum (vrs. 12), quo jam vocis sententia percipitur. Vulgo
oppositum est vocc. UTtólXvaamp;ai et äntaXeicc. 1 Cor. I, 18,
2 Cor. II, 15, lY, 3. n. cap. vrs. 10. Phil. I 18; ^ àncoXatu
est interitus qui peccatoribus manet omnibus. Jam Evange-
1mm credentes ex pernicie ac morte eximit Eom I, 16; hoc
est awUaamp;cct, ocoti^qIcc. Complectitur haec dialecto Paulina
salutem et felicitatem regni Christi, concessam omni qui cre-
dat et aliquando consummandam in parasia Christi. Est igitur
loci n. sententia: elegit vos, ut servemini; ut non divinae
irae subjiciamini et condemnemini (vid. praec.) sed salutis par-
ticipes fiatis. Addit scriptor èv ayimum Ttvw\'fiazog xal hLgth
dlTjamp;aiag. Errat de wette ubi praep. êV finem proximum
indicare opinatur. Nam temere permutantur praepositiones iï\'
et Hg (neque recte citatur 1 Thess. IV, 7), et sensum loei
sic perverti bene docet lünemann p. 219. Huic visum est
jüngere verba cum älaro elg oojTTjQiccp, ita ut illis significe-
tur medium, quo rata fiat electio ad salutem. Portasse recte,
quamquam artificiosius. Acu rem tetigisse videtur wineeus ,
Gramm, p. 494 locum sic interpretatus : „ erwählt zum Heile
in Heiligheit des Geistes, der ayiadjAÓg itv. ist der geis-

*) CL V. HENÖEI. „veram et perennem. salutemquot; interpretatur. Hoc iru-
primis notandnm, viram acutissimum discrimen statuere inter o.nriqUy et
Tii-v aonriçLa\'., ita ut haec proponat ipsam salutem, cujus omnes participes
nnt-, lila vero partem salutis qua quisque fruatur. Significat ergo formula
nostra ut Rom. X, 10: ut quisque salutis particeps fiat. cfr. quae scripsit
idem vir cl. ad Philipp, p. 171-

Zustand, in welchem die (Jmrtjqia vermittelt wirdquot; Ia
eandem fere sententiam calvinus arbitratur „ nihil aliud veile
?aulum , quam electioni subjicere propiora signa, quae illam
per se incomprehensibilem nobis patefaciant et cum ea indivi-
\'^\'io nexu cohaereant.quot; Salus non invito conceditur vel im-
pietati injungitur. Cui electione salutem praefiniverit, hic ut
per Evangelium cognoscat Christum et coelestem veritatem
curat Deus. Cum primis electorum animi a Spiritu s. pur-
gantur et imbuuntur certissima de divina doctrina persuasione.
1 Petr. I, 2. 1 Thess. T, 9. „Atque hinc refellitur eorum
iiûprobitas qui electionem Dei praetextum faciunt omnis ne-
quitiae: quando Paulus illam cum fide et regeneratione sic
eonjungit, ut non aliunde velit eam aestimari.quot; (calv. ) Frustra
haec verba pauli memorare videtur cl. v. hbngel (p. 17) in
^avorem sententiae anti-praedestinatianae. Quis enim credat un-
quam sejunxisse Apostolum fidem ac vitae probitatem a salute?
^erum sic non probatur electione non contineri salutem.
\'Montra statuit ipse Apostolus h. 1. — Quae sequuntur (vrs.

nos non diu detinebunt. ft? ö refertur ad modo enuncia-
taiû sententiam dg (jcoTtjQiav iv amp;y. itv. xai it. dlrjd\'. Dt
®ervari possit ex interitu, et fidelis et pius fiat homo opus
vocatione. Tocavit igitur eos Dens dià xm evayyiXiov
^(«wj/ (lûj^ujj. Historische Voriedingung der niaxig)-, 1 Thess.

\' Rom. X, 17. Quod addit auctor dg Ttaqncoir^aiv x.r.i.
i^eruni deelarat, quo tendat electio. Scilicet hujus finis est, ut
^quot;eipiatur ab electis gloria Christi, (de voce TxaQntoiijaig alibi
P- 63 sqq.) quaerimus). Ad rem cf. Joh. XYII, 22.

Tandem hic memorare juvat scitam witsii nostri admoniti-
^em eorum, qui 1. h. referebant ad promissionem factam
: ^^ etiamsi in ista promissione generalis aliqua com-
^°nstratio inter electos et reprobatos posita sit; non tamen
\'^redibile esse Apostolum id hic loci in animo habuisse,
non agat Deo gratias propterea quod quosdam homines
sed specialissime quod elegerit istos Thessalonicenses.

Electio autem Thessalonicensium non potest ex generali ilia
Dei declaratione colligi, cui sua potuisset constare Veritas,
etiamsi nemo eorum qui tunc temporis Thessalonicam inco-
lebant, electus foret/\' {Oec. Foed. 1. 1. § 22) Quod egregie
popularis nostri monitum in multos hodieque convenit, qui
manifestissimam Jiominum electionem in epistolis Paulinis male
sedulo oblitérant.

Docebant Apostolum xijQx\'ynaTog eventus, non omne s fidem
spondere Christo, plerosque non tangere divinam veritatem,
quin infesto erga eam animo esse multos. Hujus eventus
causae quaestionem constituunt electionis.

li-es non difficilis videtur nihilque multis explicatius. Sci-
licet ita vulgo causam agunt Theologi, ut Deum pro infinita
benevolentia et gratia omnium causa cupere existiment,
OQinesque per Christum beari velle, ut Paulus 1 Tim. II, 4.

\'aque facere quae possit, se cognoscendum curare Eiliamque
Süum, promissis, minis, aliis fidem excire. Homines autem
obstare quominus rata fiat divina benignitas. Quum sit fides
Psissimi hominis quam maxime propria facultas et actio, ip-
sum quoque suam salutem perficere, solumque trahere culpam
^^icumque salutis fiat expers, quam sibi comparare noluerit.

Jana informavit rem pelagius, ut homo suae cum salutis^
perniciei existeret causa una, libera, absoluta; et vero
haec pelagii placent plurimis, ut bene exphcantia
\'^ntextum divinae providentiae et arbitrii hominum. Habent
probationem haec décréta communi intelligentiae. Nam
adjudicari videtur causa salutis, contumaciae hominum
Eelinquitur homini sua libera voluntas; et hisce
obus pio pectori satisfieri unice videtur.

haec sint clara et simplicia et pia, non tamen in iis
\'^quievit PAULUS, neque huic videntur satisfecisse. Hac dis-

quisitionis nostrae parte propositum est probare, minime pauli
de gratia et efficacitate divina doctrinam absolvi proposita ilia
gratia Dei, qua Filium suum tradiderit et administrarit me-
dia salutis, ita ut quicumque salvus fieri velit jam ad bonam
frugem se recipere queat; sed omnino electionem fieri, auctore
paulo, sine qua non obtineatur salus; aptam esse banc electi-
onem ex Dei decretis ac voluntate, et ita unius Dei esse
salutis Christianae administrationem.

Hanc disputationem ita instituimus, ut primum locis aliquot
Paulinis exponendis quasi imaginem adumbremus efficacitatis
Dei circa salutem hominum; deinde, enarrando loco ad Ro-
manos YIII, 28 sqq. examinemus sententiam, quae multis
frequentatur in expositione nostri dogmatis; denique uberius
disputemus de cap. IXquot; ad Rom. Epist., quo illustrentur,
confirmentur, amplificentur, quae hactenus sint dicta.

Sponte patet jam in regenda et administranda Evangelii
praedicatione cerni liberam aliquam penes Deum salutis Chri-
stianae dispensationem. Salus enim pendet ex illius cognitione,
iq Ttinrig (qua continetur salus tota) £| axofjg- Sè diAoi]
èid Q^ixarog amp;iov, Rom. X, 17. Hoc tam per se manifestum
est, quam Apostolo exploratum, v. vrs. 14, Quod autem
Dei mandato efficitur ut perferatur nuirtius, non minus. Nam-
que non sua sponte denuntiabant Evangelium Apostoli, sed

pie credebant moderari Cbristum hanc rem, qtii se vocasset
^■d Apostolatum et dimitteret in varias partes. Eom. X, 15.
Act. XXVI, 17. XVI, 8—10; vel Deum Act. XV, 7; v.
^otum Eom. XI. Ad divinam igitur gubernationem (nam ss.
SS. non accurate discernere soient opus Dei et Christi) per-
tinet cognitionis Evangelii administratio. Eleetionem aliquam
h^c jam conspici evidens est, dummodo teneatur nusquam
voeari a paulo hanc modérationem ènloyijv, quod temere
statuit doct. poelman 1. 1. p. 20. Simul cognoscimus jam pau-
lulum constringi sententiam 1 Tim. II, 4. Vid. calv. 0pp.

p. 737. {Besp. ad Art. I cahmniarwn neiuhnis cujtis-
dam)-, sghleieemachbk Chr. Glaube § ].19, 2; Sämmtl. WW.

Theol. ÏÏ, p. 429 sq.
Hisce autem non contineri pauli de efficacitate Dei doc-
triuam et deinceps luculentius efficiendum erit, et jam nunc
patebit, ubi dicta quaedam ejus conspecta illustraverimus,
1\'^ae, quamquam non diserte agunt de electione vel praede-
stiîiatione, tamen continent cogitationem moderationis divinae
efficientiae in rebus salutis. . Quasi per transennam adspi-
\'^ilur haec cogitatio 1 Thess. II, 16, ubi verbis dg-co avaitli]-
Qoiotti x.T.ê. significatur „finis sen scopus, non quidem quem
^Ps^ sibi habebant propositum persequendo credentes, sed
luem Deus sibi habebat propositum permittendo illis istam
Persecutionem.\'\' Si illud „permittendo,\'\' quod ad libidinem
Jecit interpres, excipis, bene sic locum reddidit piscatoe;
öiale enim explicatur eîg ac si scriptum esset wgrt, de eo
consecutim sit-, immo finem indicat. Monet lünemann
acceptam esse hanc sententiam pauli menti, quae
vid^^^^^ eommoretur in aeternis et arcanis Dei consiliis. Porro
^ ® ut loquatur Apostolus Gal. I, 15; per verbum wSóxijaiv
^^^e rat arbitrium Dei (vid. usteei ad h. 1.), qui designarit,
(dcpoQioag) se ix itodiccg n.r.é. (h. e. ex interpreta-
ne EÜOKEETI ad Rom. I, p. 7 (ed. 2): eine menschliche
du Idee einer ewigen Vorherbestimmung ^ Jes. XL VI,
MEîer explicat : statim ut natus sum). Bene post calv.

borgerum al. docet schott {Comm. ad. 1. n.) quemadmodum
dcfoqimg decretum gratiae divinae pridem constitutum de
saulo suo tempore convertendo indicet, ita xuhTv Mc respi-
cere ad tempus, quo res decreto divino constituta acciderit.
Ne suae probitatis meritorumve ratio habita esse videretur,
addit paulus: 8ià rijg xàçirog avrov. Primo loco memoret
vocationem ad Apostolatum, licet; at, nonne tamen simul
ad fidem et salutem Christi cui infensus fuisset, designatum
esse et vocatum existimemus? cf. Act. XXII, 14. Non minus
divinae libertatis et arbitrii cogitationem prodit Col. I, 26,
27, cujus loei interpretatio ceterum non requiritur hîc. Sub-
est eadem\' Phil. I, 29, ubi to dg Xqiarov niart-dtiv praedi-
catur gratuitum donum Dei {t\'jiaqiaamp;tj cf. Eom. XI, 6).
1 Thess. lY, 9. fratrum amorem Deus dicitur edocuisse Thes-
salonicenses, et insevisse in eorum animis ; „ea demum vera
est Charitas, ad quam edocemur atque informamur a Deo per
Spiritum ipsiusquot; (piscator). cf. omnino lünemann ad h. 1.
1 Cor. XII, 3, uni deberi Spiritui s. dicitur fides {kxJqios
Itjaovg ,,das constante Loosimgswort des gläubigen Herzensquot;
meter) ; vrs. 6 Deus est d iviqymv %à nàvra èv nadiv. cf.
Eom. XII, 3 et rückert ad Rom. II, p. 173. Loci Col. II,
12, et Eph. I, 19, non magni apud me sunt ponderis qui
addubitem de interpretatione. Priore loco rtjg ivfçyaiag ab
aliis habetur pro genit. obj., inprimis a meyero; aliis est genit.
causae efficientis (de wette, schölten {de Leer der Herv.
KerJc, ed. 3, II, 84) al). Cum hac controversia connexa est
loci ad Ephes. interpretatio. Si valet dar. scholteni senten-
tia, haud dubitanter fidem procreari divina hfqytia h. 1.
dixit Apostolus.

Illustrando dicto Paulino 1 Thess. Y, 9 transitum parabi-
mus ad Seriem locorum in hac, quam agimus, re graviorum.
ort ovx tamp;iTo x.T.i. adduntur a scriptore, ut confirmet èXitlScc
GcoTf]Qiag (vrs_ 8). Monet Thessalonicenses ne désistant spe,
propterea quod Deus non destinasset eos irae et perniciei.
Eidenter hoc de iis affirmat Apostolus , cui eorum ad Christum

conversio inter tantam popularium turbam, negantium fidem
Christo, hujus rei sit documente; judicat ex eventu. Quid
Igitur? „destinavit nos Deus eïg ittqinoitjisiv acorijqiag K.r.é.
^ox TtfQiTcoiijaig habet interpretationis difficultatem. Verbum
linde origin em ducit vulgo significat sibi comparare, acquirere,
et classicis ét scriptoribus sacris. Act. XX, 28. 1 Tim. III,
Saepius non legitur in N. T. Frequenter utuntur verbo
LXX et Apocrjph. iisdem significationibus atque optimi Graeci.
Snbstantivum TtfçntoitjGig quinquies legitur in JST. T. : Eph. I,
cujus loei admodum dubia est interpretatio, nec alios
locos potest illustrare, utpote quam maxime et ipsa indigens
lÜustratione. 1 Petr. II, 9, dénotât idem quod Hebr. nS^ç^
(LXX vulgo reddunt Xaog neqiov\'oiog; Mal. III, 17, autem
quot;^fqntoitjGiv) peculium, populus Dei quam maxime proprius.
Tit. 11^ Hebr. X, 39, de conservatione vitae dicitur cf.
Xenoph. üyrop. IV, 4, 10. Remanet unus locus nostri simil-
limus, 2 Thess. H, 14. Reddunt nostrates verkrijging, quam
versionem probat cl. van hbngblus (1.1. p. 17), et ita intel-
git ut activam sibi comparandi vim habeat. Citius credide-
\'^ocipiendi, naneiscendi notionem subesse voci, ita ut
•licat PAULUS, Deum destinasse Thessalonicenses, non ad per-
niciein, sed ut nanciscantur salutem per Christum. Haec quam
P^oponiiuus explicatio majorem quam altera habet commenda-
\'^nenx ab usu loquendi. Activa significatio, in quantum scio,
nullo probatur exemplo. Nostra aliquam probationem habet
g, ^ignificatione possessionis 1 Petr. II, 9. Majorem autem
^^ebr. ^^ gg^ Sicut vnooroX\'^ dicitur ad anwltLav ducere,
ad TctQiTtoiijaiv ^pv^ig, quae duo vocabula unam
^prioiUnt notionem, levensbehoud, oppositam t-^ «Ttco/Leia. Ita-
vox non dénotât actionem., nisi forte et ditmleia depingit
quot;quot;^^onem, cf. Rom. X, 10. Non aliter res se habet 2 Thess.
p]^\'nbsp;enim perspicuu.m dg itiQiTtoitjaip 8ó^i]g idem com-

1 quod dg omTijqiav vrs. 13; definitur aœrijqia, ad
p delegit Deus, tanquam adeptio gloriae J. Christi. Jam
s nusquam docuit gloriam Christi a nobis acquiri; immo

conceditur nobis aeque ac amttjQia. 1 Thess. IÎ, 12, vo-
cari dicuntur Christiani ad Dei ßaaiXfiav aal dó^av. 2 Tim.
II, 10, legitur: iva xai avroi amxriqiag rv%maL rfjg Iv Xq. I.
(itrà Só^tjs aimpio-ü. Verbum Tvyyavtiv semper dicitur de
adeptione alicujus rei sine opera nostra (v. Lex. PassotK II,
p.nbsp;paHicipem fieri. Col. I, 27, Eom. V, 2, speratur

Só^cc. Eom. VIII, 18, dTCoxaXv(f)9\'^(StTai eïg ijfiäg. vrs. 30,
Deus So^aCai. Eom. IX, 23, Deus nçoeroif^àtei tig óó^ar.
Frustra in epistolis pauli quaeritur locus, ubi comparari vi-
rium intentione nostra dicatur ij dó^a. — Denique n. 1.
(1 Thess. V, 9) legitur eîg itiQiTtoiijaiv acoTtjçlag. Quum co-
gnitum habeamus, plurimis locis a paulo dici rijp amTtjQiap
nobis concedi a Deo; constantissime Apostolo esse Deum
auctorem et effectorem salutis; homines semper nuncupari
aeacoafiépovg, amamp;rjvai,nbsp;(de 1. Phil. II, 12 de in-

dustria dicturi sumus § 3^) : non dubitamus existimare sen-
tentiam, qua 17 (fcorijQla a nobis comparari dicatur, a pauli
cogitandi ratione et consuetudine abesse. Vocis iteQiTCoi-rjaig
enodatio, quae usu loquendi reprobatur, quae sententias pro-
cudit a Paulo aliénas, eadem loci nostri conformatione prorsus
repelli videtur. Etenim ita composita est oratio, ut opposita
sint dg oQ/ijv et dg TtiQinoiijoiv acot. x.r.é.; quemadmodum
P. non dixit : ,, ad comparandam nobis iramquot;, nec significa-
vit hoe; sed „non damna vit nos ut ira (meritâ) pereamusquot;;
ita postulat concinnitas ut sit antithesis: „ sed ut servemurquot;;
inepta vero esset : „ sed ut studeamus saluti.quot; Leinde adjecta
verba ^là tov xvqUw ij/Acop I. Xq. jubent nos cogitare de
acceptiane salutis per J. Chr. Eom. V, 9. 1 Tim. I, 15.
2 Tim. I, 9. II, 10. (Chr. causa efficiens amrrjQiag) 2 Thess.
II, 13. De praep. 8ià c. Gen. vid. 1 Cor. I, 9. Gal. I, 1.
Numquid etiam Thessalonicensium confirmetur spes salutis
persuasione Deum a se exigere, ut sibi acqnirajit salutem?
Immo Beo niti hanc spem necesse est. Quid? quod non recte
de Thessalonicensibus cum maxime dicitur, quod in omnes
omnino homines convenit. Sic facile perspicitur efficacitatem

^ivinam non obscure Mc celebrari. Etiamsi alteram interpreta-
jonem sequi malis, non subterfugias dictam sententiam. Be-
enim sunt ut sibi comparent salutem. Itaque non
®ponte ld agunt, sed constitutione divina. cfr. augustin. de
et gr, c. 45. Ex dictis apparet, quam perverse doct.
^^ELman (1. I. p. 55^ finxerit paulum hortari Thessalonicenses
^rma, quibus salutem sibi devincant homines, induant
quot;P- fidem et amorem; quod agere eos oporteret, quandoqui-
ad salutem eos destinasset Deus.

Jam considerandi sunt loci, quibus docemur Deo deberi
lUod quis credat Evangelium et Christi salutis particeps sit

Attendamus primum qm praedicationis suae effectus Deo
^^^ceptos referat Apostolus 1 Thess. I, 4 sqq. Postquam a Deo
^ ®ctos fuisse Thessalonicenses dixit vrs. 4., deinde memorat effica-
Evangelii in ipsis, qua cognoscat electionem. Non iv /Ló/co
^^ quod saepius evenit, fuit Evangelium, sed iv dvvà-
««i ip nviv\'^ari ayla xaï iv nltjQoqiOQla nolXij, Non le-
J^^Ur vel iyévaro vel rhova, sed iytvt]amp;rj. Urgendam
passivam significationem lünemann, ita ut Deum hujus
^^ütüs designet auctorem. Portasse recte, quamquam hand
jj P^\'^\'^abilis enodatio videtur ph. buttmanni {Ausf. Gr. SpracM.

P- 96) docentis dorica dialecto et deinde xoivïj verbum
^ y^is^ui frequentari forma deponentis passivi. cfr. winbr,
h\'nbsp;PAULUS ad ipsorum hujus rei conscientiam:

a Deo) èv vfuv êi^ {gt;fiag, pfopter vos. Notanda vis praep.
cum Accus, cfr. meyeh, Ti\'óm. p. 117 (wz!.) eeitzsche «(i^ Äo?».
I, 197. II, 162. Nou declarat praep. \'/.tjQv\'ynarog vim fa-
ctam esse per ipsos Thessalonicenses (requirebatur Si\' v^iwv))
sed quales facti sint Apostoli ad ipsorum emolumentum,
ipsorum causa. Quo factum sit ut de iis praedicari possint
quae leguntur vrs. 6 sqq. Abest a paulo arrogantia, qua sibi
vindicaret banc Evangelii efficacitatem. Soli Deo tribuit, qui
fecerit ut sua praedicatio „ non steterit intra verbaquot; (j. a. tuk-
kett.), sed fïierit cum magna virtute certaque persuasione.
Eecte sic composita est oratio ac sententia. Gratias agit Deo
quod elegerit Thessalonicenses. Eleetionem colligit ex eventu.
Hinc rursus significat eleetionem esse causam quod tam prospe-
ros successus habuerit xrjQvyna Apostolorum. Efficitur ut
èxloyij causa sit fidei et vitae Deo probatae. — Luculen-
ter eadem sententia enunciatur Col. I, 12, 13. Gratias agit
Deo Apostolus quod idoneos fecerit Colossenses {Izavwauvxi)
ad haereditatem sanctorum [dg rijv fieQida tav xXrjQov rwv
dyioiv). Annectit P. og tQqvGaro x.t.i. vrs. 13. Deus eos
eripuit e potestate tenebrarum, in qua versabantur, et tran-
stulit (de verbo fiad\'tardvcci vid. raphel. Ann,, ex. xen. p.
269 sq. ex pol. p. 571 sq.) in regnum Messiae (vid. meyer
p. 24). Aoristo significatur rem factam esse, nempe quum ad
Christum converterentur. De sententia pauli recte cai.vinus :
„ Nascimur filii irae, exsules a regno Dei; sola est Dei ad-
optio, quae nos efficit idoneos; adoptio autem a gratuita
electione pendet.quot; Jam ad hoc dictum perpendas opinionem,
qualem commentus est doct. poelman, pauli doctrinam hue
rcdire: „Dei consilium est beare in Christo omnes hominesquot;
{de Fraedestin. p. 23). Si viam tantum aperuisset Dens, neque
efficienter ipse traxisset e regno Satanae Colossenses et per-
duxisset ad regnum Christi, verba nostra edere non potuisset;
siquidem illa clarius et evidentius vix efi^erri posse videntur
quam h. 1. Nihilo secius contendunt nonnulli oblatione salu-
tis continere paulum divinam efficaciam. Quanto melius ejus

^nteiitiam assecutus est calvinus : „ Quemadmodmn opus
ei est nostra a peccati et mortis Servitute liberatio, ita et
tïansitus in Christi regnum.quot; — Non aliam deprehendimus
sententiam 1 Cor. I, 26 sqq. Paulus hortatur Corinthios ut
suam videant xlijaiv i. e. „quam rationem sequutus sit Do-
minus in iis vocandis, vel quinam ex iis sint vocatiquot; (beza).
\'Sequitur vrs. 27: Deus t^dt^aro T(x licoçà rov xöd^ov, ho-
mines sapientia mundi carentes, qui stolidi existimabantur et
lotae. — diy^ Corinthi versatus erat paulus multisque
Praedieaverat Evangelium. Ex quibus qui credidissent, eos
sibi elegisse credidit Apostolus Deum, quibus esset Christus
^fov ôîfpccfiiç zal amp;S0V GQcpm. Hoc „ sensibus imisquot; repo--
situni erat pauli, quibus Christus iGTavQwiA.évoç non esset
f^^àvÔaXov et ixm^ia, eos a Deo delectos esse. Hi aco^ó^evoi,
^teri dnoXXtrfieyoi dicuntur. Ignobiles et imbecillos delegit
eus, ut omnem praecideret causam gloriationis. Ex quo
efficitur Deum non reliquisse Evangelii praedicationem, sed
efficacitate delegisse qui crederent. Nisi hoc existimave-
I\'lt Apostolus, nihil dixisse videtur. — Jam diserte hoc elo-
quitur vrs. 30 : f| ccvrov §é vfieTs torè iv Xq. I. x.r.L —
^^ «trot; initio enunciati ponitur cum vi : ex illo, illo mictore
estis in Christo, qui nobis factus est (denuo addit duo
quasi non satis extollere possit Deum esse causam)
jt.T.e. Ideo Deus salutis vestrae in Christo sola causa

\' nt omnem uni Deo acceptam referatis (vrs. 31). Potuitne
disertius Deo solidum vindicare quidquid magnum
et dignum et bonum in vita Christiana? Exordium et in-
a solo Deo repetit. Non genera hominum delegit
^P® (v. hengel p. 16); sed ipsos (vrs. 80: v^hç). v. wines,
-04. ]\\fon ad externum aliquid electi erant; nam to Iv
hujus electionis effectus est; hoc quoque quod
\'iis sit factus summa omnia vrs. 30. Cfr. vrs. 21:
^\'\'^V^fv d d-iog 8ià rijg fiwiqlag rov xijQv\'yfiarog Gwoai rovg
[^^tvovrag. vrs. 18: oi ditollviitvoi et oi om^àixivoi. Gar-
nugas nobis videtur auctor, qui haec scripserit, simulque

persuasum haberet „jam unice Evangelii praedicatione indi-
gere peccatoresquot; (poelman). Eides et salus Christiana aptae
sunt ex electione; aliam felicitatem sempiternam non novit
PAtiLUs, quam ro aœ^iaamp;ai, rijv acotfjQiav.

Nunc paulo uberius disputandum est de loco gravissimo,
Eph. I, 4. Magnopere refert nostra enarrare hunc locum
quam possumus accuratissime, et simul edere specimina, quanta
accuratione ac religione Dogmatici in interpretatione sint
versati.

Eph. I, 4 sqq. — Post solitam ingressionem instituit Aposto-
lus gratias agere Deo pro salute data in Christo (vrs. 8), quod
deinceps exponitur. Adjungit haec proximis particula xaamp;cóg,
quae Atticis inusitata est. Utuntur hi eadem significatione
partie, (ßg. xaamp;ó)g est proprie particula comparativa; sed
saepe, ut in aliis linguis, ita comparationi inservit, ut potius
jungat duo enunciata parallela ita ut alterum alterius conti-
neat causam vel explicationem. cf. matthiae, II, p. 1511,
krügeb,, II, p. 291, winer, p. 526. de wette ad 1 Cor.
I, 6 et ad Eom. I, 28, inprimis meyer ad Job. XUI, 34.
(p. 340); dubitanter winer ad Gal. VI, 10. Itaque vrs.
4 sq. causam contineri putandum est eorum quae proxime
dicta sunt. Enarra: „Benedictus sit Deus, qui nobis omne
beneficium spirituale impertierit in Christo; guippe qui (sic
bene bretschn. s. v.) nos elegeritquot; etc. Eatio redditur doxolo-
giae, simulque haec explanatur: beneficientia divina quam
maxime cernitur electione. — thU^aro. attendas aoristum,
rem denotantem simpliciter absolutam. Confirmât hoc addi-
tum hq6 Kataßolfjg xóofiov. Ne esset electio res aeterna,
excogitarunt quidam interpretationem decrevit eligere, mani-
feste nihil secuti praeter opinionum arbitrium. Sic Apol.
Eemonstr. „ sed eligendi verbum isthic (n. 1.) pro deereto eli-
gendi accipi posse quis dubitat?quot; Dubitarunt Eeformati, du-
bito et equidem. — ihU^aro ^fiag ip avrœ, nos, Christianos
quibus inscribitur epistola, ex multitudine Ephesinorum ad
Christum transgresses, tv avrm, in Christo (Legi vult iv airm

^lex. morus, vid. wolfium conjecturam moei scite et cum
^^sa refutantem.nbsp;ad h. L). Jam eadem ratione ^V

est mediator et quasi pararius, et paulo erat causa
oamnm bonorum, quae nobis a Patre conceduntur. Quem-
admodum autem Christi opus salutiferum a Deo praestitutum
est ab omni aeternitate, (Rom. XYI, 25. 2 Tim. T, 9. 1 Petr.

\' •) SIC in illo propositum factum est a Deo (Eph. HI, 11.
i^oloss I 1 finbsp;•nbsp;\\ i- ^

sanctos {positive) et omni macula carentes {negative) (myer);
xativwTCiov avxov, coram Deo, judice Deo. Eespicit Aposto-
lus 8iKai0Gv\'v7}v amp;fov (Eom. Ill, 22. Y, 1. YIII, 33) vi

Mire errat bretschn. s. v., reddens: „Dei voluntati conve-
nienter, ita ut placeat Deo.quot; Conditio ad quam electi sunt
est justificatio coram Deo; eatenus sunt sancti Col. I, 22.
Pergit P. vrs. 5.: TtqaoqiGag -^fiag n.r.é. meyer probavit
hombergii interpretationem: postquam nos praedestinavit ado-
ptandos, elegit etiam nos ut simus sancti. Non recte, opinor.
Solet enim, ubi verbum principale est in aoristo, participium
aoristi poni. matth. II, p. 1132. Non indicat tum id quod
praecessit actionem, sed rem simul cum verbo principali lo-
cum habentem. xenoph. I, 3, 8: (dicebant) rov AarvàyTjv
GXW^IKPTCC HitHv. mod. sic. Biöl. XI, 31: xal ysvvaiœs
dyioviGàiievog TtoXlovg dvtXU twv quot;EUtjpcov, non: occidit post
pugnam, sed in pugna (heem. ad vig. p. 773); ib. II, 13:
...ivdicetQixpaGct ...zai itàvrwv ...ditoXav\'GKGa, y^^ai /ièv vo-
fiifiwg ovx rjamp;D.tjGiv h. e. per omne tempus, quo morabatur ibi,
et omnibus .... fruebatur, nubere noluit. v. xenoph. Anab. Y, 8,
14. Id quod per linguam licet jubetur consuetudine pauli.
Nusquam distinxit tempore eleetionem et praedestinationem
(vid. supra). Mire laudat meyer Eom. YIII, 29. cl. 33.
Ipsum contrarium ibi docetur. Nam post nqowqiGf electionis
non fît mentio, quippe quae contineatur praedestinatione ; quos
7tQ0(aqiGamp;ai dixit P. vrs. 29, kxltKtoi nuncupantur vrs. 33.
Melius igitur statuas eandem rem ab alia parte considerationis
vocari (de wette de itQooQiaag: „Bestimmung dessen, worin die
ixloy^ besteht, %ind zwar von der positiven Seite, indem Aus-
wahl an sich negativ ist^\\) Unum depingit destinationem ad
vioamp;taiav, alteram eleetionem, quae cum illa conjuncta est, e
ceteris hominibus. cfr. Eom. IX, 11. ^ xarquot; Ixloyriv Ttqoamp;wig.
et rückeet ad Eph. I, 5. — h dyait^ (in âne vrs. 4^) recte a
beng., GRIESB., LACHM., tischend., HAELESS, de wette, meyer,
al cum seqq. jungitur, Amor Dei est principium et causa

beneficium quod a Christo conceditur hominibus. Per adopli-
onem enim qui abalienato a Deo animo fuerant et divinae
irae obnoxii (Eph. II, 3) praeclara adepti sunt jura fiiiorum
ï^ei; qua vioamp;taLcf cernitur salutis Christianae culmen. Nam-
lue non solum adoptione e morte et lege liberantur, sed etiam
haeredes constituuntur salutis summae regni Messiani (vrs. 14.
ßom.Vni, 17. Gal. IV, 7). Qua beatitate majorem praestantiorem-
que non novit nec speravit Apostolus, (cfr. de vioamp;taia meyer
ad h.1. et eriïzsche ad Rom. II, p. 137 sqq.). De a\'g uvxàv
vid. Interprétés. Non autem dicere paulum: „praedestinati
sumus ut contente studeamus comparandae adoptioniquot;; sed:
quot;Ut adipiscamur jura et privilégia fiiiorum Deiquot;, non est
quod moneam. — Decretum hoc [nqooqims) factum est %arà
t^vv ivdoxiav tov d-tXrjfxaros ccvtov. evdoxia duo notât: I.
voluntatem, beneplacitum II. propensam voluntatem. Quae qui-
dem hîc possint usu venire. Illam huic 1. convenire arbitrer.
I^rimum enim hoc suadere videtur ipsa vox. „ Significat proprie
lu eo acquiescere quod quis probavitquot; (wetst. I, 369). Scilicet
de verèo êv8oxé(o hoc dixit wetstbin^\'unde importune duxerunt
substantivum ivSoxla Alexandrini. Erequentari verbi significati-
onem: placet mihi polybio docet schweigh. Lex. Rol. 378. et
congeries locorum ap. raphel. Ann. ex pol. et arr. p. 30 sqq,
luprimis consulenda docta disputatio fritzschii de his vocc. ad
l^om. II, p. 369 sqq.; qua absolutius nihil. — Quare voce
^vàoKia commendari putandum est quod et contextu et re,
lt;ie qua sermo est, fiagitari videtur. Nam henevolentiae notio
Jam iudicata est vrs. 4. {iv dyàTtjj), ita ut maie repetita vi-
deatur eadem ; leneplacitum vero egregie servit contextae ora-
tioni, siquidem liberrimam absolutam voluntatem arguit vrs. 9.:
^v8oKiav...f]v TtQoiamp;tzo iv avro}- et vrs. 11. sine dubio ea-
dem vi scripsit P. xatà ri]v ßovXt/v rov ^iXtj^arog ocvrov
(de his mox). Accedit ut fvdozla, ubi ad homines refertur,
apte benevolentiam possit denotare; hîc autem non spectet
T^ovç nQowQiGiAivovg, sed actum praedestinandi, cui non tam

ienignitatis quam arbitratus conveniat notio (v. de wette).
Quum enim omnes homines peccaverint mortique sint dediti,
certe voluntatis divinae libertas conspicitur, si qui deligantur
ex his prae ceteris. Quam notionem ut deleant, etiamsi hene-
volentiam interpreteris, frustra laborant harlessius et alii.

Longum est uberius explicare quae sequuntur vrs. 6 sqq.
Neque opus est, quia contingunt omnino rem nostram, ve-
rum eandem non constituunt. Paucis autem dicendum est de
^vrs. 11, quo regreditur oratio ad propositum, unde exorsa est.
Contexit scriptor interruptum argumentum per pron. iv é. Con-
tinuo legitur in Hec.nbsp;Lachm. in textum rece-
pit (A. D. E. P. G. It.) quod jam commendarat
gjiiesb., probarunt rückert et keuss {Hid. II, p. 133). Hg.
ctius Beceptum defendere videntur bengel , wetst. , tisch., harl.
meyer, de wette, alii, ét ob difficilem verbi xltiqovG^ui
explicationem, ét ob insolentius illud xXyamp;^vai iv Xqiotw.
Glossemati convenienter et verbi xXijqovv significationi vul-
gatae plerumque explicatur: in quo vocati sumus „non quod
jus nostrum esset potius, sed quasi forte ex aequalibus primum
lecti, ordinis causaquot;, (wetst. II, 240). Verum enim vero hac
interpretatione nihil ineptius. Citius legerim ixXijamp;ijiiiv. Nam
praeterquam quod divinae voluntatis arbitrium significanter
hoc ipso vrs. efFertur, et non minus premitur vrs. 5. et 9.;
cui, quaeso, probabile ex casu suspensam esse electionem
credidisse paülum, cui potius persuaderet animus ut pro
pietate vel minores res quam salutem Messianam voluntate
Dei fieri et dispensari crederet ! Ut quisque est prudentissimus
animique altissimi et optimi, ita maxime fastidit casum sor-
temve. Electionem autem ex Dei moderatione aptam esse, cum
alibi luculenter docuit noster, tum imprimis Rom. IX, 6 sqq.
ita evidenter ut rationi diversae nullus locus sit. — Itaque
delegamur ad rariorem dictionem xXijqovv nvt n, attribuere
alicui aliquid-, pind. Olymp. VIII, 15. vmii, S\'ixlàqw^itv ttó-
Tjuoç j Ztivi yivMco. (Dissen), qua sententia compositum drco-
kIi]qovv usitatius fuisse videtur. Temere et haec verbi signi-

ficatio negatur ét omnino passive sic dici xXtjqovixcù, mihi
conceditur aliquid, quum satis constet objecta etiam remotiora
solere Graecos transferre in subjecta, ubi genera verbi transmu-
tentur. Aristoph. Yesp. 686; èniTccrró/^evog. Xenoph. ^ Aitofiv.
IV, 2, 33 : (pamp;ovTjamp;dg. Eur, Suppl. 521. (Markl.) al. v. krü-
ger n, p. 154. Jam ex usu Paulino vocis xX-^çog constituenda
est notio verbi. De xXijqog et xXr^ovon\'w summam felicitatem
in regno Messiae obtinendam declarantibus vid. praeter Criti-
eos ad n.1. fritzsche ad Itom. I, p. 230 sq. II, p. 147. Translata
est vox et res a terra promissa, unde abiit ad formulam the-
oeraticam (nSiJi). Erit igitur txXijqmamp;ijusv ■. in quo nacti su-

opinarentur banc ex merito concessam, apponit P. TCQooQiGamp;ér-
nos qui praedestinati sumus (ad banc haereditatem)
»««Tcc TCQÓamp;aaiv tov rd itàvTa tvtqyovvTog kktù ttiv ßovXijv
^ov d\'iXijfiaTog avTov. Pulcre nostrates : wij die te voren ver-
ordineert waren na het voornemen des genen, die alle dingen
\'^ercU na den raet sijns willens. Non casu aut forte fortuna
alter accepit haereditatem, alter eadem excidit. Electionem s.
praedestinationem ad xXjjQovofiiav moderata est Dei itQÓd^taig,
propositum ejus, qui etc. Quae sequuntur addidit scriptor ad
instar attributi Ttjg Ttqoamp;éafcog. Sicut Deus èpiQ/n zd nàvr«
sic qu.am maxime libera haec Dei iviqytia pertinet ad
propositum, secundum quod moderatur electionem (vrs. 4) et do-
navit felicitatem Messianam olim consummandam, Rom. YIII,
24. -— verborum, unde ducuntur ^ovX^ et d\'éXijiia, pro-
Pi\'ia vi in varietate sunt docti; Eustath. ad Iliad. I, 112.
eontendit l^oilXoiiai esse iititamv tov \'»éXtiv. Ammonius
ijlud ItcI f^ôvov Xi\'ATkov TOV XoyiKov, hoc autem etiam èrtl
^éjov. (Yid. wetst. I, p. 234). Haec falsa esse viden-
Jr- Meyer: ßovX\'^: der etwas Bestimmtes bezielende Willens-act-,
^^^ Wollen an sich {Eph. p. 46). Melius mihi vide-
mtellexisse rem büttmann Lexilog. {ed. 2ae) I, p. 36 sqq. In
Tandem fere sententiam praeclare enodantur verba ab editoribus
novissimis Lex. Passov. I, p. 779. Quamquam, qui diligenter locos

Graecorum inspexerit, sibi facile persuadebit non semper me-
mores fuisse discriminis ipsos Graecos. Sed baec hactenus.
Nunc videamus quid sit ly ßovXfj rov amp;eXijiJ.ccTog. Buetschn. in
Lex. s. v. reddit: decretum voluntatis. Eecte.nbsp;enim de-

cretum, consilium Deorum significat. Aiog ^^ItiXâtro ßovXil
Iliad. I, 5. HEROD, VI, 101. polyb. XIV, 6, 9. „vox ßovXi]
rationem indicat, qua supremum numen to amp;éXi]nu exsequitur,
Dei decretumquot; (tussen, vir elegantissimae doctrinae, AntJirop.
Faul. p. 141). Manifeste liberrimam voluntatem Dei depictu-
rus quasi cum sermone luctatur paulus. Laborarat idem inde a
vrs. 4. Hoc jam ita agit vrs. 11., ut decretum servandi
eos, quos significavit ante, voluntate divina factum esse nunc
luculentissime efferat {d\'iXiliA.arog est genit. subjecti). Audias
ED. REUss {Hist. H, p. 133) de n. 1. haec habentem: „celui
qui opère toutes choses selon le hon \'plaisir de sa volonté-, phrase
dans laquelle le mot ^ovXr\\ serait fort oiseux, s\'il ne devait
faire ressortir cette absoluitéquot;. Jam vero quum qui utantur
salute et haereditate Messiana ad hanc sint praefiniti arbi-
trioquot; voluntatis divinae; neque non multi fide Christo non
habita hujus sint expertes, ideoque non praestituti ad con-
sequendam salutem per Christum: non video equidem rati-
onem qua absolutum decretum subterfugias.

At alii hanc viam reperisse sibi visi sunt. Cognoscendae sunt
igitur et perpendendae nobis nonnullae loci n. interpretationes,
quibus diversam sententiam ex verbis tractatis elicuerunt. Jam
continuo evinci potest male a grotio aliisque cogitatione
additum esse „si et homines faciant quod debentquot;. Nam
praeter quam quod in textu non leguntur haec cogitata, to-
tam pervertunt sententiam, quippe quae quod his contrarium
est ipsum prae se ferat. Oblique quidem, sed tamen diserte
testatur grotiüs veritatem nostrae explicationis. Nimirum de-
speratissimo hoc perfugio usus rem suam convicit ipse vir
unicus, de quo acerbius quidem, nec tamen inepte bilder-
dim, poetarum nostrorum princeps : De fakkel van zyne Eeuw,
wiens weerga nooit verscheen ; wien niets te duister was dan \'t

Godsheshit alleen. [Wlengel. III, 94). Certe quominus patjli
de hac re sententiam comprehenderet impeditus erat. Non
melius de l.n. judicat beetschn. [Handb. d. Bogm. II, p. 132):
„ Auch Eph. I, ^ ff. spricht Paulus, er mag nun bloss an sich
(nihil absurdius) oder an alle Christen denken, bloss davon,
welch ein Vorzug es sey, dass Gott sie, die Christen zu Ephe-
sus, zuerst vor Andern zu Verehrern Jesu und Theilhabern sei\'
ner Wohlthaten gemacht habequot;-, sie notiones ,, severas saevasquequot;
temere eliminasse sibi visus. Non memor fuit vir erud. bis non
tam oppositos esse qui postmodum fiant Christiani, quam qui
non fiant. Male ponit beetschn. etiam bis beatitatem exspectan-
dam esse, quod toti N. Eoederi reluctatur, nominatim paulo.
Quae si tecum animo volutes, dedisse et ipsum beetschnèide-
EUM testimonium persuasum habes veritatis explanationis nostrae.
Vid. schleieemachee WW. zur Theol. H, p. 433 sq. Miram
nescio quam interpretationem proposuit praestantissimus Ne-
andee {Gesch. d. Pfl. und L. etc. ed. 3. II, p. 712.). H. I.
significari opinatus est v. cl. „ die Grosse und Sicherheit der
Christenwürdê\'-, tum etiam, Christianismum prae Judaeismo
non esse novum, neque huic postponendum ; immo longe
antiquissimum illud, quoniam electio in Christo praecesserit
populi Judaei electionem; et sic porro. Haereo quid contra
disputem, quum ea difficillime repellantur quae a nulla parte
Verum contingant. Dixerim bona venia immortalis viri ma-
Uium, ne verbe quidem aut elemento sententiam dictam
significatam esse videri n.l. Mirabilius etiam hunc locum tra-
ctavit DäHNE, majore acerbitate in formulam Calvinianam con-
spicuus, quam argumentorum pondéré gravis et in explicando
lugenii acumine. Vide ut invitus nostram rationem com-
Probet contrarie studens, p. 172 sq. 1. c. Sententiam quam
^os defendimus omnino videri hujus loci propriaro esse fa-
tetur dähne: Buo autem obstare gravissima sibi, nobis le-
viora, quippe quae haud dubitanter lingua improbentur et
fatione. Prius quod opponit v. d. hue redit: „Universe sin-
\'^eros Christianos fidem Christo habentes Ephesios esse cen-

sere poterat Apostolus; ut solebat, de universis coetibus prae-
dicat, quae in partem eorum tantum conveniunt; hos autem
sigmficasse Apostolum statuendum estquot;. Merum: „Hujus laudis
cond^àonem eifert vrs. 4, .V «^rÄ, h. e. in quantum per
fidem cum Christo simus conjuncti; insuper vrs. 11quot;. Male
haec cohaerere, qui adspexerit, penitus cernat idem. Prius
enim cunctos veros Christianos esse omnes contendit; post-
modum ahquos excipit (meliores videlicet quam bonos), de
quibus haec praedicata sint. Sed ejusmodi missis tentemus
DäHNii rationes. Fraudem factam legibus interpretationis in
explicando vrs. 4. (iv avrä) supra jam notavimus; neque me-
lius defenditur commentum vrs. 18°, de quo vidd. Interprétés.
Quod autem non ad omnes pertinere contendit dicta vrs. 4
sqq., mirificum est. Sic enim evincitur severissima praedesti-
nationis doctrina, quam cane peius et angui vitat ipse. Singuli
e Christianis tunc electi esse feruntur ad aeternam beatitatem.
Sic v. hengbli aliorumque sententiae repellantur, paültjm
nusquam discrimen statuisse inter ipsos Christianos ; semper
spectare electionem Christianos e Judaeis et Gentibus delectos.
Multis scrupulum exemerit DäHNius. Verum dubito an pau-
cis persuaserit. Ne unum quidem novi specimen, quo effici-
atur Apostolum distinxisse credentes a Christianis qui
nomdne dumtaxat essent. Manifeste n.1. omnes Christianos
Ephesios complectitur vocenbsp;Hi electi erant e decreto

divino et praedestinati. Omnes credebant in quantum P. po-
tuit judicare; pro horum ipsa fide gratias agit Deo; haec
fides principem locum obtinet iv 7tâ(Sji wXoyla Ttvw\'iiatmfj
(vrs. 8); eandem ex electione ante primordia m-w® repetit una
cum omnibus huic conjunctis secutisve (vid. vrs. 7, 13, 15).
Utramque rationem dähnn contra nostram de h. 1. sententiam
futilem cognovimus: quibus exceptis illam valere arbitratus est
ipse. Ceterum ubicumque BäHNii ratiunculas narrare debe-
mus, venit nobis in mentem Homerica illa ayliiq ^tGutnir).
Artificiosam mexboomii 1.1. p. 240 sq. explicationem interpre-
tum nemo unus probet. Cui enim injiciatur suspicio verba

|«T0 i]näg èv Xq. declarare : „ ante mundi primordia
Christi salus ordinata est.quot;? Majus hoe est arbitriam opinio-
nis, quam ut cuiquam placeat. Disertius quam n. 1. edisserere
non potuit Apostolus hominum eleetionem factam esse ante
mundi exordium vrs. 5,11. Eei quam defendere conatus est
v. d. imbecilitatem sponte produnt talia monstra exegeseos.
Tamen ei assentatus est nescio quis scriptor in: KerL Cou-
rant, 1852. n». 7, qui confidentius quam doctius rem suam
egisse nobis videtur.

Optime synodus Bor dr. sententiam hiijus loci si\'c reddidit
{Canon. I, 9. ed. vink. p. 406): „Eadem haec electio facta
est non ex praevisa fide fideique obedientia, sanctitate aut
alia aliqua bona qualitate et dispositione, tanquam causa seu
conditione in homine eligendo praerequisita, sed ad fidem,
fideique obedientiam, sanctitatem etc. Ac proinde electio est
fons omnis salutaris boni: unde fides, sanctitas et reliqua
dona salvifica, ipsa denique vita aeterna, ut fructus et effe-
ctus ejus profiuuntquot;. Paucis illustrandum hoc videtur.

Primum quidem apparet dignitatis humanae respectum alie-
num esse a loco. Wam electi sunt antequam aliquam habere pos-
sent. Tum apposite monuerunt patres Dordr. „non legi: quia
eramus sancti, sed ut essemusquot;. (1.1. p. 407). Yid. cl. vinke ad 1.
Ex quibus aestimari potest talis sententia qualem proposuit
ï\'h. à limborch {Theol. Chr. Lib. VI, Cap. Ill, § 4.) : „fidem
Hon sequi eleetionem, sed praecedere; neque electionis esse
effectum, sed conditionem praerequisitam ad eleetionem; ob-
jectum autem electionis non esse nisi hominem fidel emquot;.

Verum ita quum nimis aperte palamque videretur multis
fletrahi de verbis Apostoli, substituerunt aliam notionem, non
«iinus menti paiîli contrariam. „Puerile est cavilîum. illud
®ophisticum: non ideo nos electos esse, quia jam essemus
sed quia dignos fore Deus praevidebatquot; calv. {Comm.

P- 6). De praevisa hac fide vel dignitate deinde de in-
ustria disputamus, quare hîc monemus solum, quam inepte
^ic loco inculcata sit ista opinio. — Redarguit eam conti-

nuo illud eïvai ^/xag âyiovg x.r.i. Non sine causa dictitabant
veteres, quod sit electionis fructus et effectus, non posse
eiusdem esse causam et effectionem. „Si elegit nos ut sancti
essemus non elegit quia futuros tales praevidebat. Pugnant
enim inter se haec duo, habere pios ab electione ut sancti
sint, et ad eam ratione operum pervenirequot; calv. {Imtit. Hl,
.22, 3.) Eidem assentior dicenti „ si quid praevideret in no-
bis Deus electione dignum, omnino contrarium, quam hîc
legatur, dicendum forequot; {Comm. 1.1. p. 7); et aügüstino: „Dei
gratiam non invenire eligendos sed facere^\' {de praed. sanct.
c. 17). ld quod identidem iterata voluntatis et consilii et
ivSoxiag mentione satis superque efficitur. Nisi forte haec
cuncta quia odiosa, habentur otiosa.

Yidemus toto loco celebrari efficacitatem Dei in eligendo
et prâedestinando. Cernimus electionem esse primum quidem
ut fiant Christiani; sed tamen non aliam quam designationem
ad summam felicitatem Messianam, sempiternam illam; tum
ad singulos e Judaeis et Paganis pertinere electionem, mi-
nime vero de Judaeis vel Gentibus universis; qualis respectus
alibi (Rom. IX) habeat sane speciem veri, at 1. n. importu-
nissime affingeretur. Percipimus denique fictitiam esse fidem
praevisam et aliud quocumque vel minimum de unius Dei
efficientia in salute dispensanda Messiana detrahatur. beza:
„vide ut omnia sine exceptione tribuat Dei gratiaequot;.

Huic loco subjicimus alium non minus notabilem in hac re,
neque minus acerbas passum vexationes.

2 Tim. I, 9. Ut filium carissimum cohortetur Apostolus ad
perpessiones et incommoda pro Evangelio Christi fortiter bonaque
cum spe ferenda et animum ei addat, Dei amorem commémorât
erga eos, qui per Christum ad veritatis cognitionem pervenerunt.
Eadem ratione usus atque Rom. VIH, 28 sqq., ubi e prae-
clara divina gratia, Christianis data, concludit Deum ipsos
non defecturum; h. 1. timotheüm admonet, quanto amore
ac gratia eum sit prosecutus Deus vocando ad Christum et
servando eum; quare non destiturum Deum de amore cura-

que TIMOTHEI. — tov omoavtog ijfiäg hcci xaxsoavtog kx^öh
dyicf. De verbis (sœ^eiv et xaxsxv jam dictum est. Vocatur
vocatio dyia; quod qui explicem haereo; bekgel: „quae tota
ex Deo est et nos totos Deo vindicatquot;. De wette : heiligend-,
Hüther indolem [das Wesen) zXrjaeoog significari putat. —
Habemus hoc in numero aenigmatum qualia in hac Epistola
inveniuntur plura. rijv xXjjaip non de vocatione ad Aposto-
latum, sed, ut solet, de vocatione ad regnuoa Messiae intel-
ligendam esse suadet ipsa vox et verbum praecedens aœ^eiv.
Jam unde manarit haec servatio indicatur sqq.; „vocavit nos
Deus ad vitam aeternam: sed quid si nostris operibus, inte-
gritate nostra inductus hoc fecerit ? Eespondet Apostolus,
ac falsas causas removet initio, ut veras substituere possitquot;
(b. aretius ad h. L). Causae non sunt igitur eqya nostra,
sed idicc TtQÓamp;tatg xai K.r.i. Ut in sola Dei Ttqoamp;ioai salu-
tem repositam esse majore vi enuncietur, praemittitur vox
i^i«. Graecis plerumque opponitur adj. iàiog tw dlXorqiog-,
iSia yvw^ii] aesch. From. 543. ovroi rà \'^QijjA.ccr\' ïâicc xéxri^vTai
ßqoTOL EUßip. Fhoen. 558. qiiXaip ovdêv ïâtov Ändr. 376. Se-
riore Graecitate interdum valet vi pron. possessivi; sed ,jmul-
to frequentius vi sua pronomini ante substantivum ponderose
collocato responderequot; vocem ïötos docet eritzsche JEp. ad R.
II p. 208 sq.; vertas: secundum suum ipsius propositum. —
Explicatur hoc additis xal fdqiv x.r.t. k a i habet vim explica-
tivam. cfr. krüger ad Änab. p. 496. Kühner ad ^Ano(Jiv. I, 1, 7.
^atth. H, p. 1483. Reddendum: dico autem, et quidem {eritz-
®CHE II, p. 339.1, p. 16.) Itaque illustrationis causa additur idqig,
ita ut in gratia consistere ex eaque progressam Tr^v Ttqóamp;eöiv
siguificare videatur scriptor. Habemus ergo gratiae ^t propositi
notiones Quae sequuntur optime illustrantur loco modo expla-
Uato Eph. I, 4. Quemadmodum ibi dicitur facta esse electio tcqó
^\'^TccßoXrjg Kóofiov, qua cernatur summum beneficium nobis
IQ Christo datum (vrs. 3), ita h. 1. gratia nobis data est itQÓ
XÇovcap aîcopicov, Vocabulis diwveg, y^qóvoi alwvioi al, utun-
tur scriptores sacri, ut et Graeci, ad declarandam aeternitatem.

Si qms hoc neget, totam aeternitatem illis ignotam fuisse een-
seat necesse est. 1 Oor. II, 7, eadem vi pollet qua 1. n.
7IÇ0 Tamp;v aiwvwv. Si intelliguntur %q. àiœvioi de temporibus
seculorum, „de omni illo tempore quod a condito mundo in-
cepit, quod inde porro fluxit fluetque in omne aevumquot; (wit-
sius): ante haec secula non amplius habentur tempora; quod-
que ante haec factum sit,, ante mundum conditum, i. e. ab
aeterno factum esse videtur. „Ante tempora enim non fuit
nisi mera aeternitas et quod ante tempora est, id vere aeter-
num est; sic enim describi solet aeternitas Ps. XC: 2.quot; (ca-
Lovius). — Recte autem dicitur gratia data esse ex aeterni-
tate, siquidem eodem tempore electio facta est, h. e. decretum
salvandi, quod ipsum gfatia data dici potest; ut verbis de
WETTn utar: „was Gott in der Ewigkeit heseUiesst, ist so gut
als schon verwirklicht in der Zei f. [K. Erkl. s. 30).

Aliam loci n. interpretationem defendit cl. van hengel
LI. p. 16. ad quam accedere non possumus ob varias causas —
Considerata significatione dictionis hqo i^ovcov alcorlcop Tit.I, 2.
non fieri posse existimat v. hengelus quin eandem illi sub-
jiciamus sententiam 2 Tim. I, 9. Itaque dtSóvai Mc valere:

Paucis exponam, quare in dar. viri opinionem non discedam.
Ac primum quidem explicationem 1. n. suspensam fecit ex
loco, cujus explanationem e nostro potius pendere oportebat ;
nisi forte obscura e claris, ex usitatioribus nova explicanda
esse censemus potius quam contrarie. Jam constat neque
singulis vocabulis neque uno loco parallelo commendari v.
hengeli interpretationem loei ad titum. Contra 1 Cor. II, 7.
certe pertinet ad aeternitatem. Praep. ttçô omnem dubitationem
tollit (v. supra). Quidni scripserit paulus à-no jrp. diaviœv?
ut fecit Eph. in, 9. Col. I, 26. Praesertim cum videamus
ngó et dnó xarceßoXfjg zóanov bene a ss. SS. discerni, et nus-
quam usos TtQÓ ubi ineptum foret. Joh. XVII, 24. Eph. I, 4.
1 Petr. I, 20. — Incertus sum equidem quid de 1. statuam;
utrum melius extenuetur temporis significatio, an dissolvatur

verbum ia : decrevit promittere. Hoe certe audacius dicatur. —
Brevi: non ejusmodi compositus est locus ut magna ei sit tribu-
enda auctoritas in alia dicta; eo minor quo vehementius offen-
duntur adjuncta. ld quod hîc usu venire videtur. Etenim prae-
terquam quod simplicior exegesis dictionis hqo xq- ccïoaviaiv
deseritur, verbum SiöcüfiL explicandum est ac si tit«yyéXXofA.cci
esset scriptum. Hujus permutationis nullum exemplum dat
V. cl. j nec ego scio. Quae ab aliis allata sunt avi mak in
medium venire videntur *). Ejusdemmodi nos latet ratio,

*) Paulo fusius de hae re disputandum est, quum videam muitos inepta
doeuisse. Quandoquidem Graecornm Praesens et Imperfectum depingebant
rem nondum peractam, sed durantem-, et horum temporum erat remnbsp;,

quae contingeret haue aetatem, proponere tanquam praesentem {v. Kmam 11,
P- 165 sq.); factum est ut verba quaedam, quorum actio non contineretur
subjecto, sed, ut absoluta esset ac intégra, indigeret alterius consensu, pro-
batione, opera; ut haec verba, in Praesente et Imperfecto posita, usurparen-
tur de conatu rei faciendae, vel potius efferrent actionis eam partem quae
pertineret ad unuiti subjectum. E. e. verbum dare, ut sit plenum, postulat
lt;^ccipere; mittere desiderat abire-, persuadere demum ratum fit ubi ohtempera-
tur vel auscultatur. Itaque haec tempora verbi ê^dóvai, valent idem atque
off erre, ittißei^v suadere. Diligenter autem caveas ne ipsi verbo tribuas quod
solum ad tempus verbi pertinet, neu opineris „verba in aliam significationem
prorsus transirequot;; id quod opinatus bkeitenbach ad Hier. p. 19 sqq. veris-
simam ïbotscheei loei Xenophontei explicationem pervertit. Simulac cetera
tempora recipit verbum, evanescit adumbrata notio; ego certe sic reperi,
Excitabo nonnulla exempla, quibus optime illustretm* hic usus nominatim
^erbi âit^ôvai,, Thucid. I, 140: ovts rifiâv êhôôvxiùv [d\'f^^oi\'Tat] „nobis
^are paratisquot;, minime vero „pollioentibus nobisquot;, cf. I, 38. Thucid. IV,
19; qI AaKeâai,fA,6vi,oi, âh vfiamp;g vrQoxaXovvvai, fç a3rovâài;....âtâ óvt eç
elQ\'^vtj-v xal ^Vf^fia/Ca-V x.t.L Illustria specimina praebet heeodotus ;
Illj 148: oç kaß(Xv /^ev âi,âôfi,fva ovx, lâvxcdtv, nimirum „recipienda
\'ion putavit quae sibi offerehanturquot;-, absurde de promissis oogitares. Eodem
modo usurpatur V, 94. Imprimis memorabilis est locus lib. IX, cap. 109:
ttAAà jîàhç Tc {(J\'td\'ot) xai ^çvoàv a7rAfT0i\'....dAA\' ov yàç ejitoê-t, (non
poterat persuadere mulieri ut acciperet nrbes oblatas) âvâoï to ipâçoç, „dahat
^ïûiculum,quot; Videmus auctorem in proxima vicinitate usurpare idem verbum,
jam sentias non significare diversa. cap. 111: ov%t yàq av toi, àoCijv
^^\'rfn-fqa Ttjv i/j^rjv yiji»,at.... „non dabo nuptum tibi fîliam meamquot; (attendas
^oristum) d)ç it,àdquot;rilt;i Ta dt-dóf^eva déxeoamp;ai\', „ut discas accipere oblaidquot;.
Notionem pollicendi alienam esse nemo non perspicit. Idem observari potest
»û his aliisque locis Xenophonteis. Cp-op. V, 1, 33. III, 3, 34. Auab. I,
I- VI, I, 19. VI, 3, 9. Âges. IV, 6. (Breitenb- a. 1. p. 62). Meli.

cur promissum significaturus non exararit Inayytlloixai vei
sim.; sed dcdópcci, et quidem âoamp;fiaav. Quid? quod aptis-
sime dictum videtur lioc, iliud non item. Hqod\'tGiv Apo-
stolo dici de proposito aeterno satis jam superque appa-
raît. Huic subjungit explicationis gratia rijv ^à^iv, quae
data sit nobis ante mundi primordia. Qui itQÓamp;eoig sit in-
telligenda, interpretatione v. hengeli inita, non video; prae-
sertim si loco ad titum non significasse censemus paulum
promissionem Gen. HI, 15., sed (huth. de wrtte) idem quod
Rom. I, 2. (Luc. I, 70). In qua interpretatione molestior
etiam est ratio rijg nçoamp;éaeœg. Porro insolentius videtur il-
lud : quae nobis promissa est in Christo. Necesse est denuo
adjiciatur aliquid cogitatione; contra ex altera explicatione hoc
egregie illustratur Eph. I, 3 sq.; praeterea dictio Apostolo
frequens est; v\'. Rom. XII, 3. XY, 15. 1 Cor. Ill, 10. (de
munere apostolico). Rom. XII, 6. — Postremo attendamus
q. d. loci pragmatismum. Cur scripsit P. verba xar îèiav
x.T.é.? Scilicet ut substitueret causam salutis et vocationis
veram pro ilia quam rejecit tanquam falsam {rà è\'çya iffiwr):
„non servati sumus secundum opera nostra, sed secundum
Dei propositum, liberam dispensationein, et gratiam etc.quot; Ce-
lebratur divina efficacitas in salute et vocatione. Quid autem
huic rei inserviret mentio promissi alicujus ? Immo quod

V, 3, 14. cf. Krüger ad Anah. I, 3,1, et kühnek ad quot;AnojA,-!). II, I, I4
Accurate notiones offerendi et pollicendi distinxit homéeus Iliad. IX, 519: vvv
cf\' a^tct T nv-rUa icollk JtrTor, tJquot; oTthOd-iv VTtiavr;. Similiter xi-
vius XXXVII, 53: filiam suam in matrimonium mihi dabat\' et cic. I Catil.
5 , 13. De causis ac ratione hujus usüs Praesentis et Imperfecti v. kühner
II p. 67 sq. buttmann Gr. Gramm, (ed. 17) p. 377. Male his intellectis
KAPHELius {Ann. ex xenoph. ad 1 Cor. XV, .57. p. 280 sqq) significatio-
nem pollicendi importune adjudicavit verho amp;i,âôvtti,. Palaieetus etiam (Ob-
serv. pMl.-erit. p. 417) laudato loco isoceatis, qui explicandus est ex regula
narrata. De I Cor. XV, 57. non agimus, quandoquidem et cl. v. hengel
strenue primariam verbi significationem ibi defendit. Reliquit autem vir eruditus
quaestionem, quid de verbo (y^cfói/«;. alibi sit statuendum ; hoc tantum monens,
se plures veterum locos excitare posse, in oflxhvia primo aspectu notionem jso-
lUcendi habeat nostrum verbum. (Comm. ad 1 Cor. XV, p. 341). Si revera
etiam habeant, vellem excitasset vir cl. Meam soientiam fugiunt exempla.

data est gratia nobis aptatum est ad pragmatismum. Acui-
tur sententia addita temporis definitione. Universe reddi po-
test: „ante quam nos essemus, data est nobisquot; (bengel).
Bene exponit calvinps ab ordine temporis argumentari Apo-
stolum salutem gratis datam esse. Hüther a. 1. p. 213: „id
die Mittheilung der Gnade eine vorzeitliche, in dem ewigen
Rathschluss Gottes ieruhende, so ist sie um. so weniger von den
Werben des Menschen abhängig zu denkenquot;. Non aliter Eph.
I, 4. Rom. IX, 11. — Ob hasce causas improbandam esse
opinionem v. hengeli putavimus, simulque strenue vulga-
tam interpretationem vindicandam, quippe quam et herme-
neutica commendet nobis, et sermo ratioque. (cfr. wole.
Our. adh. /.).

Non dubie sermo esse nobis videtur de decreto divino,
quod alias dicitur eleetio, quae facta est ante mundi primor-
dia et ex sola Dei voluntate. — Alii tamen aliam sententiam
deprehenderunt. Euerunt qui interpretarentur locum de Dei con-
silio servandi eredentes. Hanc opinionem, rudius antea expli-
citam, suo more exornavit dShne; sed primum nec fides me-
moratur neque eredentes, neque ullum vestigium adest Paulo
haec in animo fuisse. Quo jam nobis movetur suspicio sen-
tentiam hanc non deberi dicto pauli ad timotheüm. Accedit
quod rite perspecta antithesis excludit respectum fidei. Solet
quidem P. rà t^ya opponere niGTei; sed solemni hac signi-
ficatione 1. n. non usurpari docet antithesis. Hîc continetur To7g
f^Qyoig quidquid ab ipso homine praestetur, sive fidem sive
opera voces. Yin dicatur salus et vocatio Deo, ejus voluntati

gratiae. Eidem talem informantes ut conditionem qua ob-
tineatur salus, penes hominem statuimus causam salutis ulti-
quo simul imminuitur vis sententiae Paulinae, qua
penes Deum esse praedicatur. Nisi fidem etiam narà nQÓamp;iGiv
quot;«t x«?\'«* dari homini existimemus, fieri non potest ut non
ipsa fides, utpote ab homine profecta, contineatur rdïg tQyoig
quibus opposita sit gratia. Rom. IX, 11. XI, 5, 6. Eph. I, 4 sq.

quaerere h. 1. decretum quoddam generale, quum vox x^i^oig
satis indicet designari privos homines, non qualitates praescri-
ptas. Deus dicitur aêaai (non : decrevisse aïüGnv) et adduxisse
ad Christum, ut propositum erat; cognitio veritatis et haere-
ditas Christi regni ipsis praefinita erat, quin ex aeternitate
data (Joh. XVII, 11). Quomodo Mc denotari consilium il-
lud transscendens u. i. d. contendi possit, quod singulos non
spectet, nisi quatenus ad universes pertineat, non perspicio.
Sed autem putidam esse opinionem electionem ratam fieri si
credant, perspicio etiam. Recte lutzius universe monet de 11.
Paulinis, quod in nostrum quoque convenit, „dass wenn sie von
einer bedingten Erwählung gedeutet würden, diese Ansicht jenen
Stellen eine unerträgliche Leere gehen würde, welche ihrem be-
wegten Context bei der Innigkeit und dem Gefühle, womit davon
die Bede ist, durchaus fern ist.quot; Bihl. Bogm. s. 303. — Prae-
tereo commenta quaedam, e. c. buetschneideri {Handb. der
Bogmat. II, p. 133), de paulo tantum et timotheo sermonem
esse et ri)v âyiav xlijaiv esse „zum Christlichen Lehmmté\'
cett. vid. witsius 1. 1, § 17 sq. 30.

Tertia hujus capitis particula complectimur locos quosdam,
quibus non tam electionem explicuisse videtur paulus, quam
tuitus esse unam divinam efficacitatem solamque in fide salu-
teque hominum perficienda.

2 Thess. I, 11. De vocabulis pauca; dyaamp;mav\'vi], vox
barbara, quater in N. P. legitur: Rom. XV, 14. Gal. V, 22.
Eph. V, 9. et n.1. Significat {äyaamp;ög) bonitatem vel honestatem,
vxrtutem humanam, non divinam. Male nostrates vertunt: het
welbehagen {sijner) .goedigheyt, ét usu obloquente (wetst. 11,

p. 93) ét contextu. Nam quum uno tenore aliud objectum
addatur verbo itli^Qwaj], contortius ad diversa subjecta haec
referantur (vid. de vlette a. 1.). tcItjqovv est aholvere, ple-
num perßcere ; iv 8vvà[AH adverbii fungitur vice et declarat
fortiter, effieaciter-, cf. v. hengel Interpr. Ep. ad Rom. I,
p. é5. (1 Thess. I, 5. opp. iv loym (ióvov) Precatur igitur
a Deo ut dignos judicet eos fine vocationis (vita aeterna),
et perficiat in iis, absolutum perfectumque reddat omne
(iTamv) desiderium, delectationem honesti {welgevallen aan....),
et fidei opus; hoc ut faciat efficaciter. Peitzschius {Ep. ad
Rom. II, p. 372) genit. dyccamp;miJvijs subjectivum habuisse vi-
detur: ,,ut expleat omnem dulcedinem honestatis, h, e. ut
plenam et perfectam, qua recreemini, honestatem vobis im-
pertiatquot;. Haud sciam an non recte hoc ita existimarit viï
praestantissimus.

Apposite monuit calv. (ad h. 1.) „ non salutis nostrae prin-
cipium duntaxat gratiae Dei adscribere paulum, sed omnes
ejus partesquot;; tum: „At paulus in toto salutis cursu nihil
praeter meram Dei gratiam agnoscitquot;. Efficacitatem divi-
nam summopere celebrari h. 1. quis non videt? Contendas
scitam bezae admonitionem: „Est igitur fides insigne Dei
opus in nobis; neque Mc quidquam Apostolus concurrenti
libero arbitrio relinquitquot;.

Eandem animi persuasionem pauli invenias Phil. I, 6. et
locis consonis 1 Thess. V, 24. 2 Thess. II, 16, 17. — Ad
Phil. I, 6. notât piscatou: „Eidei efficiens procreans et con-
servans causa est Deusquot;. Recte. Nam o ivuQ^äfitvog n.r.é.,
sive explicatur de regni Christi Koivmv\'ict vrs. 5. (theodor.
calv.), sive de communione vel inter se (meyer), vel cum
Paulo in promovenda Christi causa (v. hengel, de wette) : hoc
Ipsum quod magnum et honorificum in Philippensibus esset, a
Deo repetit. Qui in ipsorum animis inceperit quod omnino
bonum est (fidem et virtutem), idem consnmmaturum Deum,
hoc ipsum persuasum sibi habebat.paulus. v. hengel {Comm.

ctrina, quidquid boni peragatur divinitus peragi, Deum unum
boni auctorem memoratquot;. Oratione contexta h. m.: „se vero
omnia non ita ad Deum referre, ut hominis excludatur diligentia,
ipse seq. in versu luculenter ostenditquot;, an non aliquid dixerit v.
cl. dubitaverim. Aut enim alterum de altero detrahit; aut
censendum videtur docuisse Apostolum Deum umm auctorem
esse boni in homine, simulque hominis in eadem re valere
diligentiam. — Similiter a Deo exspectat P. (1 Thess. V, 34)
sanctificationem plenam et perfectam et to dnéi^tmcog t-ijqij-
d^ijvai Thessalonicenses usque ad nccQovotav Xqicstov. cfr.
1 Cor. I, 9, et inprimis 2 Thess. II. 16, 17.

Verum tempus est ut jam hinc abeuntes graviora ac majora
nos agamus : quum non aegre ferrem si cui leviores viderentur
loci modo tractati, certe ad persuadendum minus apposita. dicta
quorum nulla sit subtilitas disserendi. At subtilius disputât
Apostolus Eph II, 1 sqq. ; quare hujus loci sententiam edis-
serere conducet. Vrs. 1—3 depingit scriptor statum pristi-
num eorum qui jam Christiani sunt, cum e Gentibus, tum
ex Judaeis; erant obnoxii peccatis, morti, irae divinae, brevi:
extremae miseriae. Deinde (3—7) extollit clementiam et amo-
rem quo miseros [ovrag tjftdg vtitQovg toXg TtcxQuittafiaai) com-
plexus sit Deus : \'servandis scilicet iis et omnibus in Christo or-
nandis beneficiis. Qui haec duo comparaverit, sponte cernat ne-
cesse est sola divina efficacitate miserrimos illos servatos esse.
Quam quaeso qualemve „ diligentiamquot; a talibus exspectemus ?
Quid? quod satis indicant verba Apostoli unam Dei effici-
entiam in hac re cerni, nec suscepisse scriptorem cogitationem
de ulla opera humana. — Quod haud obscure hactenus in-
dicaverat, quamquam oblique, explicaturus, .continuata orati-
one vrs. 8. proximae voci yà^irog annectit expositionem rei
in qua erat omnis. Tfi /cèp fàqir\'i tare (itGcoßjiivoi-, sunt igi-
tur servati-, qua via indicat rrjg Ttiarfcog. Haec fertur causa
apprekendens salutis; meyer: „Modalbestimmung zu ofocoo/i.quot;
Pergit scriptor: xai rovro ^vx t^ vjxüv, d-fov ró dwçop. Non
referendum hoc ad n\'lGriv, ita ut constructio sit nqog ró

absurde sic diceretur vrs. sq. oia éQymv.
mm.0 pertinet ad atamöfiévoi loti. Haec summa sententiae;
sahtu causas exponit P., nou ßdei. Non ex se ipsis salutis
participes facti sunt; Dei est gratuitum donum. Yrs. 9. expli-
^tur ovx f| i^mv per ovk èQycov, hoe autem opponitur
ei ^ gratiae. Unde efficitur antithesin esse inter Deum et
ominem, et ineptissime rà (Q/a hîc explicari de lege Mosaea,
^^^ de bonis q. d. operibus. „ Certo certius est non Mc agi
una operum specie, sed totam hominis justitiam, quae
operibus constat, rejici: imo totum hominem et quidquid a
se habetquot; (calv.). Quod autem hunc locum ita intelligunt
iionnulli, ut de divina gratia primum data sermo sit (gro-
quidquid est in flumine fonti debeturquot;): huic senten-
iîr °Mecit calvinus: „atqui nimis sunt inepti, qui se
l a expedire putant, quum P. hominem cum suis facultatibus
excludat, non tantum a principio consequendae salutis, sed
in totum ab ipsa salute. Bis autem stulti sunt, quod non
auiniadvertunt hanc conclusionem : iVe quis glorieturquot;. Bene
ocet egregius noster soholteN (1. 1. II, p. 84) rriv atori^Qiocv
eomplexam esse fidem; „Is dus het otacaGiiivov dvai eene gave
dan geldt dit ooi van het geloofquot;, Quidquid ut salvemur
jequiratur gratia dari dicit Apostolus; nec solida deferatur
te^quot;-nbsp;^^nbsp;placeat excipere, hanc ab homine repe-

^enti. Sic enim manet gloria, ipsum salutis causam esse suae
ominem. Ex quibus efficitur, quam ineptissime poelman-
Ni^\'s aliique opinentur paulum coërcuisse divinam efficacitatem
praedicatione Evangelii hujusque vi efficaci in liberum homi-

ütI ^^ quemadmodum alibi de eadem re dicitur «aivij
hoT^ (2 Cor. V, 17) Ttah-zytveoia (Tit. IH, 5); explicatur

iv avroTg neQinatijooofiev. — olg per attractionem pro a (heem*
App. ad viG. p. 889 sqq.): „quae, praeparavit ante Deus,
ut nos in illis ambularemusquot;. Ante conversionem praeparata
esse dicitur vita sancta Christianorum. Quod hue redibit:
bona opera quae perficiunt fideles aeque ac ipsorum fides de-
creto divino constituta sunt antequam haec ipsa prodierunt.
Placuit ERiTzscHio alia interpretatio, proposita in Comm. P. ad
Ev. Matth. p. 138 sq. Praeiverant valla., wetst. (11, 243):
„ quibus praeparavit nosquot;. Puitzsohe : „quibus destinavit (nos)
Deus, ut nempe vita factisque illa nos referre velletquot;; etiam
beetschn. Recte quidem koppii objectionem sic requiri pro-
nomen \'^iiag repellit feitzsche, quum omissum pronomen ob
sequens TceQinaTijacoixev, cui verbo insit adsignificatio tjfxœv,
idoneam sane habeat excusationem; nec tamen vi destitutum
est quod affert acutissimus meyeeus, ideo omissionem non
ferendam esse quod solita attractionis forma in errorem ab-
ducantur lectores necesse est. Deinde non habere quo refe-
ratur praepositio verbi nçoiroifià^eiv -, ex illa enim interpre-
tatione eandem aetatem spectare hoe verbum et xT/Çê«i\'.»Quare
praeferimus priorem interpretationem, quamquam eadem vide-
tur summa sententiae. Non dubia haec est. Studet Apostolus ut
eximat omnem causam qua se efferre possent Ephesii. Solidam eo-
rum servationem divinum dicit esse opus. Et fidei per quam sal-
ventur Deum auctorem esse, et ipsam vitam integram qua conspi-
cui essent Christiani (ne hac vel minime superbiant) non esse
ex ipsis, sed a Deo ante praeparatam. —■ Utrum praep, tiqó refe-
renda sit ad aeternitatem more Paulino, an simpliciter „tem-
porum praeteritorum memoriam renovetquot; (v. hengel, ad Bom.
I, p. 36), parum refert. Dum teneamus factam esse prae-
parationem ante ipsorum natales; caveasque ne de aeternitate
interpretatus sequaris bretschneideeüm , sententiam pauli ad
sua placita satis libere conformantem : „ ad quae nos eo, quod
ab aeterno salvatorem decrevit mittere idoneos fecitquot; (in Leos.
s. v. TtQaaroif^a^eiv). Quis hoc elocuturus uteretur his pauli
verbis? Et olshausen arbitrio induisit dogmaticq, ubi de

temporibus et conditionibus {omstandigheden) sermonem
fiûgit, quibus fieri possit ut homines ad virtutis studium
incumbant. Immo ipsa virtus praefinita dicitur. Non solum
ào^av 7[Q0(T0inàUi Deus (Eom. IX, 23), verum etiam ad
ld quod praecedat oportet, dg tçya d/aamp;à. (Eeüss Sist. II,
P- 134).

Praetermissis multis quae „vix digna lucubratione anicu-
arum leguntur in Dogmaticorum libris et commentariis, hîc
luomta laudanda videntur calvini et scholtbni egregie sen-
tentiam PAULI explicantia. Ille scripsit haec: „Expendant
ectores verba Apostoli; non dicit adjuvari nos a Deo: non
dicit praeparari voluntatem, ut proprio Marte deinde currat:
lion dicit facultatem nobis conferri bene volendi, ut nostrum
®it postea utrumvis eligere; sed docet nos esse Dei opus:
®t quidquid est boni in nobis, esse eius creationem, quo si-
gnificat formari totum hominem ejus manu, ut bonus sit. Non
ergo facultas tantum bene volendi, aut nescio quae praepara-
tio, aut adminiculum, sed ipsa recta voluntas ejus opus est.
alioqui etiam non valeret pauli argumentum. Intendit pro-
bare hominem sibi nequaquam acquirere salutem, sed gratis
^ Deo consequi. probatio est, quod homo nihil sit nisi Dei
gratia. Quisquis ergo seorsum a Dei gratia aliquid vel mi-
nimum homini arrogat, tantundem illi concedit potestatis ad
salutem acquirendamquot; {Comm. II, p. 21). Praestantissimus
î^CHoLTEK praecise dixit: „idj zijn Gods maalselquot; enz; welke
quot;quot;^oorden wel niet heteekenen kunnen : „wij worden door de predi-
^\'\'-\'»ig des Evangelies in de gelegenheid gesteld om Christe-
te worden e?i hebben daarvan gébruik gemaakt, zoodat wij
betere menschen geworden zijnquot;. Integendeel drukt paulus
overtuiging uit, dat de Christen alles, en dus ook zijn
S^^of ctan God te danken heeft, en met hetrekMng zoowel tot
zedelijke als tot zijne physische geboorte een schepsel Gods
^^ mitsdien niets zonder God isquot;. {Leer d. H. K. II, p. 84
Si haec bene disputata sunt, jam refutatus est cl. baub,
^ eruin membrum loei (vrs. 8, 9) referre indolem doctrinae

pauli opinatus, versum autem decimum redolere jaoobum {der
Äp. Paulms, p. 453). Male locum interpretatum esse v. cl. e
dictis patet. Non enim fidei adstruuntur bona opera „ah
letzter SchÜpfuugszweckquot;, quod placuit baueo, ut solet, pravis
interpretationibus uso, quibus tueatur sua placita. cf. niee-
meyer, over den Br. aan de EpJiedërs p. 334 sq. Harting
de eadem re p. 229 not. et rückeet et harless ad 1.

Dicendum mihi restât in hoc capite de loco nobilissimo
Ep. ad Phil. II, 12b, 13. Puit hic palaestra Dogmaticorum. —
Maxima difficultas inest in conjunctione duorum versuum. Mul-
tis autem lustratis et ponderatis explicandi conatibus cognovi
nullum, quo recte explanata videatur sententia Pauli : connexio
sententiarum manet mihi dura obscuraque. Quoties dictum
hoc Apostoli reputavi, me non poenituit diversae sententiae,
quam significaturus sum ubi singula quaedam explicuero. —
Ne longus sim, contextus superioris explicatione supersedeo,
cuius non clarior ratio quam n. loci, neque igitur hujus in-
terpretationem queat moderari. Relegamus lectorem ad commen-
tarios, qui quoad potuerunt nexum cum superioribus enarrarunt.

Vrs. 12b. Paxjlus admonet Philippenses ut perficiant suam
ipsorum salutem ^erà cpoßov xccl tqo^ov. Male quidam êavxœv
pro all^ltäv acceperunt (v. v. hengel). Neque v. hengelum
sequar potius vestram ipd quam vestram ipsorum explicandum
esse arbitratum. Quod et contextu (expendas vrs. 12a) et
linguae indole reprobatur. Sic enim pron. «vroi requirebatur.
Emphasis sita est in eo ut suam ipsorum salutem peragant *)•
xati^/âçio^at est: perfieere, peragere. eur. Heracl. v. 1049. h

*) Loci quos excitât v. hengel (p. 173) nou sufficiunt ut interprete-
mur ipd mam. Rom. II, 14. XII, 19. 2 Cor, III, 1, non favent, quum
sua vis maneat pron. reflexive. Idem obtineri potest Matth. XXIII, 31. Act-
XIII, 46, etsi saepe eodem redire statuendum est utramque sensus confor-
mationem. At longe plerisque locis discrimen observari potest 1 Cor. XI
28, 31. Job. XII, 8. Act. XXIII, 14. Significanter compositi sunt loci Rom.\'
VIII, 23. 2 Cor. I, 9. X, 12. Et Graecos etiam rite distinxisse utramque
formulam notum est; cf. e. g. homee. Odyss. I, 7. cum I, 35. v. kühner II,
p. 329. — Quare satius putamus tueri ipsam formulae significationem, ne
forte falsam emphasin loco obtrudamus.

fç/a xarHQymuh«. Interprétés in hoc verbo ultra modum
nugati sunt. Salus peragenda est y-i^và qp. k. tq. „ cum sum-
ma diligentiaquot; vel potius „ ex mente Deo religiosissime
devotaquot; (v, hengel, matthies). Mire l. de dieu dictum
putat pro içyàl^iGamp;e Kctrà rrjv mrtjQiccv (keuchen. Annot.
p. 405).

Alter versus aliud quid sonare videtur. „Deus est qui efficit
(dêVfç/c5^) ét TO %tkHV ét ró èveQ/eÏp. Non solum factorum
hominum et IvaQydag auctor est Deus, verum et voluntatis,
illorum principii atque fontis, effector, v. hengel sic naQatpQa^n:
î^et voluntatem vestrae beatitatis perficiendae, et hujus volun-
tatis exsequendae efficacitatemquot;. Sequitur in textu: vTtèQ rîjg
fvdoxiag, quae verba olim cupide arripiebant Ecclesiae no-
strae doctores, ut contenderent hanc efficacitatem pendere ex
divinae voluntatis arbitrio. — Perpendamus vocabula. praep.
inéQ male a nostratibus vertitur: naar {secundum^ Nullum co-
gnovi locum, ubi sic usurpatur. —■ Apud Graecos et N. T.
scriptores saepe induit causalem aliquam significationem, quae
non reddi potest uno verbo Latino et TtctQcccpQâafi indiget.
Lustremus exempla nonnulla. vTcêq dçfTtjg damp;avàrov xai toiav\'-
^^s Sè^ijg eimXfOvg rtàvtag Ttàvta itoiovGiv (plat. ap. krü-
cîer II, p. 3.27): „ut hanc virtutem et gloriam consequan-
^urquot;. valet hîc Lat. pro. Cf. locus egregius demosthenis de
\'Corona § 97 dissen, (p. 258): àXV xmtq fvSo^iccg xai rifiijg
VO-fXov ToXg Sfivoig avrovg SiSóvai- xenoph. quot;ATto/AV. IV, 3,
13.; ddvvarovutv rà avfiqieQOPta nqovoHöd\'ai {mèq Ttav
quot;Xovxmv, „quo fiat ut futura bene constituanturquot;. ¹). Melius il-

1nbsp; Legendum censet h. 1. nt^l magnns i. c. talckbnaek {Animadv. in ed.
Krn. p. 249. Minus recte, opinor. Huic L xenoph. optime convenire vi-
detur significatio vnkq. Sin vero haec non conveniret, neque correctione
quot;P\'is erat, quum saepe ita usurpentur, ut nihil sit discriminis. v. edd. Lex,
Pass. 11^ g, 2068 et schweigh. Lex. Fol. p. 627. Denique moneo male a vtinbro
\'^quot;■■\'c relatum esse mihi videri locumI, 7, 8. Malim krügeeum secutus
expungere praepositionem; sin aliter, tamen diversi generis est locus Xeno-
Phonteus ah Joh. XI, 4, al.

lustratur usus quem indicamus locis M. T. Joh. XI, 4.: viftQ
rijs Só^vs rov amp;eov „ut illustretur divina gloriaquot;. III Joh. 7.
Rom. I, 5, ubi peitzschius : „ hinc lubenter infamiam sub-
eunt et ipsam vitam devovent vnèQ rov ovoftarog quot;Iijoov h. e.
ut illustre faciant] Jesu nomen, neque committant, ut sua
sectatorum ignavia divini magistri nomini ac famae officiâtquot;
(I,p. 19). 2 Cor. XII, 19.: vnèq rijg é{JiSgt;v oïxoSofiijg. Rom.
XV, 8. ipse scriptor explicat praepositionem. Scilicet Jesus factus
esse dicitur Judaeorum minister vniq dXijamp;nag amp;tov; quid?
fig TO ßfßctiüaai ràg tnar/dlag rojv noLriqwv. Significat igi-
tur iTciq hlri%tilt;xg ut illustrem faceret, celebraret verita-
tem constantiamque Dei. Idem significatus n. 1. requiri vide-
tur, h. m. : ut cognoscatur vel celebretur wdoxia Dei. Sic fere
v. hengel, meyer al. FEiTzscHE ad Mom. II, j». 372: „ut suam
benevolentiam tueaturquot;. Quidquid est: wineri (p. 459) et de
wettii explicationem {wegen d. i. vermöge, {nach)) vim pro-
priam praep. non reddere putem. Similiter poelman p. 55:
ex. — De voce tUoxia supra diximus (p. 71). Ut Bph. I, 5.,
sic 1. quoque nostro vel henignitatem potest declarare vel
voluntatem, arUtratum. Haereo, quid rectius existimem. Sen-
tentia pauli est: Deus est qui efficit in animis nostris omnem
virtutem et salutis peragendae desiderium, ut sua illustretur
(vBonitt. (eeuss II, p. 145: la lihre volonté de Dieu).

Certe omnes consentiant efficientiam divinam h. ]. quam
disertissime ac fortissime enunciatam esse, et ineptissime Pe-
lagianas notiones illi injungi. Jure piscatoe hinc petiit, „si
solus Deus is sit, qui in nobis haec omnia efficiat, sequi
nos ex nobis ipsis nec velle salutem nec efficere quae ad il-
lam pertineantquot;. Imprimis in hac sententia defendenda multus
est calvinus, qui pulcre de 1. agit. Urget vir D. perinde
valere hanc partitionem {^tlnv et ivtqytlv) ac si Paulus uno
verbo totum dixisset; bonam voluntatem homini non relinqui;
non dicere Apostolum corda nostra tantum fiecti vel inci-
tari, vel adjuvari bonae voluntatis infirmitatem, sed bonam
voluntatem prorsus a Deo effici, totum autem cursum vitae

nostrae, si recte vivamus, dirigi a Deo. vid. quoque piscA-
Tor ad h. 1. — Misere vexavit locum Dr. DäHNE (L 1. p.
lî\'l sq.), cujus commenta exegetica satis taedii afferunt,
qnumjdentidem repellenda nobis sint. Judicet lector.- „Bm
Wiv ist unter euch, nämlich als Christen-, das MIhv
md ivtqynv ist nicht das subjective Wollen und Bestreben
des einzelnen Menschen, sondern das objective i^), die Norm
des Wollens und Handelns, welche sich jener aneignen sollquot;.
Ipsa se talia redarguunt. Dolendum sane sic in justam venire
reprehensionem hermannorum, lobeckiorum Theologiam.

Exposita enunciata inter se copulantur vocula yàQ. Multimo-
Jis borum conjunctionem tentarunt Theologi. Sic ustbrîus (p.
^71), cui assentitur de wette, yäq habet pro particula explica-
iva. Ne quid sibi laudi ducant Christiani, paulum adjecisse
Pntant Dei esse to... etc. At haud scio an aliter scripturus
^uisset, si hanc notionem edere voluisset. Non tollitur sie
gavissima difficultas: altero posito alterum esse non posse.
^YERüs autem fiduciae alendae causa Deo tribuisse existimat
scriptorem quod legitur vrs. 13. Sed autem quî hinc fiduciam
^apiant lectores ad strenue agendum non video. Logica
ttiembrorum oppositorum consociatio laborare videtur; addunt-
qiie viri eximii cogitata quae non prodidit Apostolus. Neque
omnino placet cl. v. hengeli sententia opinantis, quum Philip-
beatitatem perficere obedientia, non sibi,
Te P^\'^^^^^da, huic jusso gravitatem addere paulum mo-
„unum enim esse Deum, non se hominem, qui iis
^^Ujns officii peragendi studium et vim praebeatquot;. Hujus sen-
^^\'n iae connexionem cum pauli verbis non perspicio, nec
^ile hanc iis subjecturos putem lectores.

atione de hac re {Opusc. Theol. etc. 1739. I, p. 297 sqq.)
^^i^cet, ut defendatnbsp;(vrs. 12) non imperative

_^^inendum esse, etiam haec habet: „considéra quam varient
erpretes, quam sudent, quam se pariter et locum Apostoli

torqueaiii, cum nexum aliquem inter adhortationem ut ipsis
videtur pauli et subjunctum hortantis argumentum invenire
satagunt. Omnia quae in hunc finem excogitata sunt, quam
sint coacta et longe petita, facile sentiet qui modo attendit ad

perficere id ipsum (operatur Deus), de quo sermo erat versu
praecedente. Sensus itaque est: Beus in vobis operatur, ut ve-
litis salutem vestram propriam opera,ri cum timoré et tremore,
7itque id quod vultis re ipsa praestdis. Sed, quomodo, quaeso,
ad aliquid faciendum incitaretur is cui diceretur: Eac hoc.
Deus enim, ut hoc ipsum facere velis, et revera facias, effi-
caciter in te operatur. Quis unquam audivit talem exhor-
tationem?quot; p. .300 sq. Eecte haec mihi disputasse videtur
vir perspicacissimus. Nullum omnino conjungendi haec cona-
tum recipere arbitror pauli verba. Si sensisset Apostolus
qualia ex h. 1. elidunt interprétés, exspectares: „nam Deus
vestram operam sustentâtquot;, vel „ divino auxilio vobis opus
estquot;, vel „nam Deus, si tu tua facis, tibi opera et consilio
non deeritquot;; vel plane aliam sententiam subtexere quamlibet
debemus, qua in re arbitrio relinquimur nostro, quum con-
texta oratione nihil adjuvemur. Et ubique cernas qui senten-
tiarum connexionem indagare conati sunt vel invenisse sibi
visi, alterutrius vim atténuasse et imminuisse. — Satius vi-
detur sui juris esse u.tramque sententiam existimare, simulque,
si paulus potuisset nexum indicare vel voluisset, significatu-
rum fuisse; neque simpliciter juxta se collocaturum quae,
ubi sui juris sunt, rationi nostrae quam maxime contrariae
esse videntur.

Opinionem wbrenfelsii xax^QyàliGamp;e esse Indicativim
satis refutavit woleius in Curis ad h. 1.

Vix est quod moneamus in doctrina, de qua agimus, saepe
^cceptam esse notionem aliquam, quam vel indicarunt Bog-
quot;^atici verbo praevidere, vel praescire, vel praenoscere. Hac
notione posita praedestinationis tristem severitatem mitigare
eonati sunt. — Eefert nostra hanc rem cognoscere et ponde-
i^are. Quod quam sit necessarium, eum non latebit qui, hac
accepta notione, omnes locos jam explicates ac plures quidem
plane diversam exhibere sententiam perpenderit, longeque
^■liu-d sonare quam videantur.

Dicta notio suspensa est ex interpretatione loci nobilissimi
om. VIII, 29 sq., cui solet injungi. Quare attinet accurate
nnc excutere locum. — Verba Apostoli ex altera tischend.

ovg TCQoêyvca, xal nqowqiaey ovmjióqcfovg r^g dxópog tov
\'^^ov ccvtoù, éig to dvai avTÔv ttqwtotoxov tv nolXoXg ci8tl(foTg-
TtQQiûQLôtv, Tov\'Tovg xccl txàUotv Jt«t ovg ixàlmtv,
\'^^\'^Tovg nul tèixaiwGtv ovg dè èdixaiooGiv, roifrovg xal

I^c structura hujus loci non opus est monere, quando-
liiidem rejecta corn, à lapide et maldonati ratione omnes
^l^eipiunt hanc, quam interpungendo distinximus. ~ De ora-
contexta praeter dicta p. 5. et 28 sq. deinde nonnulla
Pi^cferemiis. Nunc quam maxime de verbo itQoyiyvwaxeiv
^S^re juvat.
Recte hoc

nomine distinguit varias interpretationes v. hen-
^ ad Mom. Il, p. 270. quod verbi primaria notio tenetur

aut semndaria ei tribuitur. Hae autem rursus variant admo-
durn. Universe in censum veniunt tantum duae senteutiae,
quarum alteram propugnant praeter veteres, eeiche, tholuck,
feitzsche {Sendschr. p. 52), glöcklee, philippi, meyee, v!
hengel. Hi tenent primariam verbi r\'/^^öK^^ï\'significationem,
quamquam in accuratiore sententia constituenda valde diffé-
rant. — Alteram novissime excoluerunt usteri, eückert,
köllnee, keehl, de wette, eeitzsche {ad Hom. H, p, 197
sqq.). Hi eonstituendi, decernendi notionem verbo tribuunt. \'
Antequam paulo fusius de bisce agimus, verbo dicendum
est de aha verbi nostri explicatione, quae olim plurimis pla-
cebat, nunc vero defendi non amplius videtur. Interpretati
sunt illi: quos antea dilexit. — Si tenemus verbi significa-
tum jure hanc interpretationem reprobamus; nam nunquam
nyvéaxHv significat-. diligere. Sensus autem fere idem esse
potest, haud insolita metonymia. Etenim, ut Hebr. inter-
dum videtur declarare: favere, curare-, sic fieri potest ut in
N. T. « Beo cognosci dicatur pro: favore Bei frui-, siqui-
dem illud favoris et amoris adjunctum esse solet vel do-
cumentum. cfr. Matth. VH, 23. 1 Cor. YIH, 3. 2 Tim. II,
19. Sententiam dogmaticam, hac interpretatione inita, alii
aliam elicuerunt. Qui hac usi sunt ut aügüstini formulam
impugnarent minime audiendi sunt. Contendas hanc j. i. tue-
eettini explicationem: „quos Deus antea dilexit, quibus bene
voluit, ii nempe, quos voluit Deus ad se vocare et ad salu-
tem ducere, si modo Evangelii conditiones impleverintquot;. Has
cautiones non simpliciter verbis pauli dari perspicaum est.
Contexta oratione geotii etiam reprobari opinionem („quos
approbavit jam antequot;) infra elucebit. Alii calvinianaquot; pro-
bata doctrina intelligunt praecognitionem quam vocant practi-
cam, et hoe nomine amplectuntur Dei erga electos amorem
et ipsum decretum quo constituit hunc amorem in eos expli-
care per salutis communicationem (b. de moor II^ p. 13. pa.

Tüeeettinds 1, p. 367). In hac quoque explicatione viget arbi-
trium opinionis. Utraque haec parum habet commendationis,
ceduntque duabus rationibus vulgo receptis, quas memoravi-
Oius, nunc vero paulo accuratius ad varia interpretationis
momenta examinabimus.

Itaque exigamus eas ad etymologiam; ad aliunde comper-
tum loquendi usum Paulinum; ad ceterorum N. T. scriptorum
sermonis consuetudinem ; ad contextum loci nostri.

A. De priore verbi TtQoyiyvóoxfiv explicatione non habet
quod objiciat etymologia. Potest omnino significare praescire,
praetioscere, quod facile cum ex ipsius verbi potestate, turn
Usu comprobatur. v. wetst. II, p. 62.

Altera hinc impugnata est. Post alios metee, haud exi-
§uae auctoritatis vir, semper praesciendi significatum habere
Verbum n. contendit, efc ante decernendi non probari posse,
l^oa recte hoc putasse V. D. crediderim. Nam sine dubio
y-Yvmaxtiv nonnunquam dénotât decernere, statuere. Sensu
\'\'udiciaTÂ sic usurpari efficiunt loci a kypkio excitati ad 1 Petr.

20. [Obs. II, p. 429). Mire hos locos detrectat meyee,
ûionendo de tali decreto n. 1. non agi. At certe decretum
referre verbum sic non denegatur. Neque praeterea dubium
lum de quovis decreto dici potuerit yi-YvwaxHv. Etenim At-
tieis saepissime dicitur de judicio, placito alicujus post delibe-
rationem; cfr. xenoph. Anab. I, 9, 17. Ill, 1, 43. I, 3, 12.
^^OIAV. I, 19. n, 6, 35. Gyr. I, 1, 3. Apol. § 33.
\'^«uc. 11, 22. aelian. r. H. II, 16. Jam hinc facillime ma-
^are potuit notio decernendi, nec desunt exempla hujus usus.
^^aeter duos locos a peitzschio laudatos cff. xenoph. Hell.

\' 6, 9. : d ^Ayrjd\'i\'kaog iyvta Biwx^tv rovg x.r.i. ib. lY,
\' de decreto agesilai bis. Isoce. Trap. p. 361, 16. (ed.
\'■emianae). eueip. (?) Fragm. Dan. 43. heeod. I, 74 de de-
^^eto dandi filiam Alyattis in matrimonium Astyagi. Aesch.
^Ptem, 632: öï) amog yvwamp;i rivcc Tréfineiv doxng. Addan-
loci excitati a woleio ad Act. II, 23. Idem ex phi-

lone indubie comprobat loesnbr {Oès. p. 170). Hisce repu-
tatis non perspicio equidem qui in dubium vocare potuerit
probatam verbi yiyvwaxnv significationem meyerxjs. — Obji-
eit porro Y. D. verbum compositum hac vi non inveniri.
At ex analogia jure statuitur 7t q o yiyvümeiv posse declarare
ante decernere. Cum cau.sa exemplorum defectio rectam hanc
compositionem abrogare non potest. Neque ipse meyerus
suam verbi explicationem vel uno loco ex antiquis probavit.
Jure igitur ante decernendi vel similem significationem verbo
adjudicari posse sumere nobis videmur

*) Mbyer et v. hengel miM videntur veris falsa miscuisse. Scilicet
V. hengel profectus a discrimine verborum elêé-vut, et ytyTftiöxfn\', ita ut
illud notitiam quamvis praesertiyn per. corporis sensus, aut certe ah aliis ac-
ceptam denotet, hoc cognitionem mentis actionihus acquisitam (Interpr. Ep. ad
Hom. T, p. 566), 9Tqoyi,YvóiOKei.v non esse praescire putat, sed praenoscere. Scri-
ptores nimirum Graecos compositum 7CQ0Ykyt\'WCixei,v tantum ad rem, nusquam
ad personam referre. Quamvis subtilem distinctioncm non recte se habere
existimo. Neque meyeeus vere monet semper praesciendi notionem propriam
esse verbi. Saepe quidem Graecis praenoscere et dicitur, ut ciceeoni, de
futuris. Sic hom. Hymn, in Cer. 257 sq. -— atpQa^fiovti — ataav —
TtQoyvâjxtvat,. Ante sciendi significationem habet plat. Theaet. 308, D.
{nqoykyvotaKtiV tà aTóvy^eïu — àvàyx^j -vü /AyéXXovri note yvcoaeaamp;ai,
ovXXaß\'^\'v). Be Hep. 426. C. de adulatoribus, qui non exspectant dum quis
quid fieri velit declaret ipse, sed TCqoyuyvaaxovoi, illius ßoxü^rjatiq. heeodian.
III, 12, 13; II, 9, 4. {jtQÔyvmavz xàv fji^lXovtoiv). Xenoph. Apol. Socr. §30.
Loco philostrati [de vita Apollonii Thy an. I, c. 4.) laudato a v. Hen-
gelo nihil aliud probatur quam quod non addubitatur, TCqoykyvamp;Q-x.^iv de-
notare praenoscere. Porro de persona legitur eadem potestate apud heeodia-
num I, 8 , 13: naqîoyt if avim [isv TtqoyvbJoO-évTi, àkSivat., îkiùvû âè nQo/j,-
aamp;ôvTi, (pvkó^aad-ai,. Mire post meybSxtm contendit v. hengel {ad Rom. II,
p. 270) Graecis soriptoribus ulique significare praenoscere. Contra statuendum
videtur, quemadmodum Latinorum providere idem valet atque consulere,
atque adeo recessit videndi notio ut plane evanuerit (cf. vernaculum voorzien,
voorzienigheid), sic Graecorum itqoyiyvmv-tbv qnoqne providendi habere signi-
ficationem. [Sensu providere ipsum quidem verbum yiyvâar.ivv valet xenoph.
Oecon. V, 18 [xà y.alSgt;q fyvwaij-èva) et Vect. VI, 37.] In banc senteutiam accipio
locum eüeipidis Hippol. 1072 valck. , quem inconsulte mihi pro sua sententia
laudasse videtur meyeeiis; aut reddeadum ibi vtqoyvyymwtiv prospicere, provi-
dere, aut quid hîc faciat non assequor (ut müsgeavius, qui eonjecit
(jxftr). Sic thucid. II, 65, ubi de pericle: iitnL te o jrôAffioç xaTèaxt], 6 (îi
ipalvfrak xal iv Tovrm azQoyvovq tijv âvvaiAuv (sc. t^ç Jtóltmq). Continuo ipse
mentem suam explicat auctor: iml TtUoy Itu êyvüiaamp;^ y jr^óvota avrov ^

B. Proximum est ut iiiquiramus quid nos doceat de verbo
n. usus Paulinus aliunde cognitus. Continetur haec disqui-
sitio uno loco Paulino Eom. XI, 2. Nam longioris orationis
a LUGA memoriae proditae indoles ejusmodi est, ut inde
paüli sermonis usum cum periculo cognoscamus. Significo
Act. XXVI, 5, ubi est praescire.

Eom. XT, 2. Statuo verbis ov iTQoéypco non coërceri vel li-
öiitari notionem tov Xaóv, ita ut sententia sit: ovx ditwaaro
eam partem populi, quae TtQoyvwatwg divinae est particeps.
Eefutarunt hanc opinionem eück. , peitzschb, meyer, quos vide
meliora docentes; (etiam eritzsghe, Sendschr. an tholuck, p. 95
sq.). De explicatione verbi itQoéyvai eadem controversia est ac
Hom. VIII, 29.: quare utraque enodatio Mc examinanda est.

Sententia qua notio praenoscendi vin dicatur verbo h. m,
proponitur: Praescivit Deus popuhim suum antequam erat
populus suus. Cum totam historiam theocratiae apud se ha-
beret constitutam, certo sciebat Israëlem suum fore peculium.

xoM TtoXt/iov. Idem locum habet in fine hujus capitis thucididis, uhimale
junxisse videtur GAiLius ixfivojv àq)^ é)ii ; hene vulgo aTvb xovioyv cc...... Jam

^prospioiendi notione sponte prodit significatio: consilium capere, deeernere-,
(^id. bretsch. Lex. s. v.); et révéra haec invenitur. Sic enim explico xesoph.
\'quot;Squot;\'. II, 4, 11; lectionem quam edidit schneidek (ytyvâaxoiv) correctorem
Prodere arbitratus; facile quis in difficiliore verbo TC^oyiyvÓKSubiv haerere po-
^■quot;lerit. Inepte locum exponit tkitzsche (II, p. 300) : „quum igitur haec ita prae-
^ideam seil, fidos fore milites, quos mihi beneficiis obstrinxerimquot;. Immo xe-
Nophonquot; praemiserat (non fore^ sed) esse debere amicos qui fidorum militum
^Unere recte functuri sint. Tait\' ovv fyi) ovto) jtçoyi.\'yvôiaxoii\', sic pergit Cy-
^Hs. Schneider {v. Ind. p, 765)melius reddit: „apud animum statutum haberequot;,
^•ilgata lectio continet notionem placiü, decreti. Sine dubio eadem est verhi
^^^Viyrùayithv vis thucid. II, cap. 64, ubi pericles dicit: vtuftq dè eq re
^^ ßfJ.ioT xaÀèv sr^oyfóvret; fç rf to uvrlxa jiij aliS\'jfQOv x.r.ê. „ Capite
consilia respicientes cum futuram gloriam, tum decus praesensquot;. Nisimalis
secutus soli priori inciso proprie convenire verbum TTçoyrô\'Wfç
®ïïstiniare, hîc etiam usurpatur verbum de cura et coiisiliis, quae constituuntur
î\'ecte componantur res hodiernae. Utut est, palam est praesciendi notio-
j ®® Wc evanuisse, et substitutam ante decernendi. Meminerit denique lector
^ Deîiosthenis {Ilijix; Affoß. i 58 beKK.), quo dicitur quis Ttçofyvtaa/ii\'ro!;
\'\'Xfiv. de praejudicio amicorum et arbitri, secundum significationem, quam
quot;^probavit kypke, verbi simplicis. — Haec habïii dicere contra viros egregios.

(v. meyer). Si quaerimus, qui hac sententia possit dari ratio
tov-. ovK aTtiooato, respondet meyerus : „Non potest igitur
fieri ut repudiarit populum suum; sic enim errasset opinando
bonos futuros homines, qui destituerunt ejus spemquot;. Haec una
via videtur qua praesdendi notio obtineatur. Quamquam multis
modis tentatum est. E. g. a wetst. H, p. 72 : „quem ad Chri-
stum convertendum esse per Prophetas praedixitquot;. Sed hic alii-
que tam libere sententias procuderunt sibi acceptiores quam
PAULO, ut liceat nobis du dum explosas illas praeterire, ne repel-
lamus quod obtineat nemo. Yerum ne meyeri quidem, etsi hic
contextui consulere conatur, recte se habere\'videtur interpreta-
tio. Quis enim, quaeso, pauli verbis lectis implicatam illam
meyeri et per ambages progredientem argumentationem per-
sequatur? Ut intelligatur scriptor, memoretur necesse est res
quae summam complectatur argumenti. Ex hoc loco nemo
erroris eruet notionem, cui obnoxius esset Deus si Israëlem
rejecisset. Deinde notandum sqq. ne levissime quidem banc
sententiam significari; immo de electione Israelis agi. Accedit
quod argumentum a meyero propositum est debile, quin
nihili, quoniam Apostolus in hoc capite XI. docet Deum
consilio suo pervicaciam insevisse Israëli ad tempus. Quare
non efficeret lector Deum errasse, sed omnino reddidisse Ju-
daeos pervicaces ne Christo fidem haberent, praesertim cum
paulus cap. IX. hanc sententiam copiose defendisset.

Qui remittunt notionem primariam verbi yiyvâyaxeiv melius
orationis indoli ac perpetuitati consulere videntur (Rück. ,
de wette, fritzsghe, usteri (1. 1. p. 263) lutz {Bièl. Bogm.
p. 203) a].)j vel deeretum significari putant, quod ante pri-
mordia rerum in favorem Israëlis ceperit Deus; vel, decer-
nendi aliquantum remota notione, de amore dici quem tunc
habuerit ergo Israëlem. Sententia eodem redit. Prior magis
placet; quamquam ita fortasse conjunctae sunt notiones ut
intelligendum sit decretwn divinum ecc amore factum. - Utut
est, apposite monet pritzschb sic enarranda esse verba ut
dnwouGamp;ai xov Xaàv et TtQoypwvoci avrôv vehementer repugnet.

Répugnât autem Deum antea elegisse populum Israëliticum
salutemque ei decrevisse, postea vero rejecisse. Quod suo
exemplo probaverat paulus, populum Israëliticum non rejectum
esse (vid. etiam vrs. 4 sqq.), id significanter repetit; et proposi-
tionis fais am lucide arguit adjecto antithetico illo : ov itQoéyvca.

Haud sine causa nobis videmur sumere non abhorrere ab
tisu Paulino posteriorem verbi significationem.

C. Nunc consideremus quid ceterorum scriptorum N. T.
sermonis consuetudo afferat ad verbum u. 1. recte enodandum.
Post dicta alibi non opus erit [monere cumprimis in voca-
bulis q. d, tecbnicis ex aliis scriptoribus explicandis summam
eautionem adbibendam esse et prudenter versandum.
■ Act. XXVI, 5. (v. p. 99.) et 2 Petr. III, 17. manifeste
usurpatur verbum itQoyiypwOKtip prima sua ac nativa signi-
ficatione. Legitur insuper 1 Petr. I, 20; et vox itQÓyvcaaig
Act. II, 23 et 1 Petr. I, 2. De bis tribus locis paulo ube-
rius disputandum est. 1 Petr. I, 20. Verbum Mc quoque
denotare praescire, praemseere tuentur post alios meybrus [aä
^om. p. 265) V. HENGELUS {ad Born. II, p. 271) et wiesiîî-
laudatus a v. heng. 1. c. Vid. wetst. II, p. 683. Satius
Putaverim relinquere banc interpretationem, quae ineptam
sententiam parere videatur. Quid enim hoc sibi vult: „Chri-
stus ante mundi primordia cognitus fuitquot;? Woleius quidem,
strenue praescientiam defendens, ex hoc 1. se\' expedire non
Potuit nisi hac artificiosa ratione : „ si recogitemus verba quae
^(^ïentiam inferunt nonnunquam esse efficacia et praegnantia,
quot;Jt aliquid complectantur quod scientiam consequi solet aut
•^^bet, facile apparebit nQÓamp;eaiv sen consilium Dei hic simul
P^r reliquas rei, de qua sermo est, circumstantias inferri,
Ita tarnen, ut praescientia ipsa non excludatur (?)quot;. Cur. in
M. 11^ 2B. Immo expone: „qui ante decretus s. praedesti-
Uatiis est, ante fundationem mundiquot; (kypke, Ods. II, p. 429).\'

euicet PETRUS hoc agens ut vis pretiumque Christi pro suis
Squot;icrifleii intelligeretur, post memoratum tIiaiov cctfia, Christum

dicit TtQOfyvtaafiéyov nço xaraßoXijs xoa/iov. Inde redemtionis
pretium optime persentiscerent Christiani quod scirent „non
nuperum esse consilium de redimendis nobis, sed vetustumquot;
(ben. aeetius). Quis non suspiciat rem maximique faciat quam
in aeternitate decretam esse sciat? — Patet etiam sic expli-
candum esse verbum ex opposite faveQcoamp;ivrog êè x.r.f. h. m.:
„ab aevo praefinitus est Christus qui hominum causa veniret
in terram, hisce diebus autem manifestatus, conspicuus factus
estquot;. Hic illius consilii effectus est. Eecte omnino dicuntur
qjaviQOvad\'at quae olim, ut essent, décréta sunt; cf. 1 Cor.
II, 7, 10. Col. I, 26. Sed non sentio antithesin: „qui
praecognitus est ab aeternitate, sed nunc manifestatusquot;. Deni-
que teneatur alibi quoque simifia legi in scriptis Apostolicis.
Act. X, 42. XYII, 31. Luc. XXIII, 35, — Non male
BRETSCHNEiDEE in Lex. s. v. : „a Deo electus hominum servator
ante mundum conditumquot;. Malim tamen vertere constitutus,
praestitîitus, quoniam electionis notio alienior est, requiritur
decreti. Praeterea efficitur ex h. 1. diligendi significationem
potius relinquendam esse ceteris quoque locis, quippe quae
ad hunc nequaquam sit aptata.

Non temere igitur statuimus verbum Ttgoytyvéaxfiv ex
usu loquendi biblico recte explicari de decreto ante facto.

Restât vox itQÓyvoiaig, unde magnopere proficimus ad usum
verbi constituendum. Act. II, 23. Acriter sane, nec tamen
argumentorum gravitate nnam hîc praescientiam declarari con-
tendit meyee {ad Act. Ap. p. 57). Mire Y. D. scribit 1.1.
„Metaphysischer Weise ist freilich die Ttqéyvcaoïg mid die
ßovXtj in Gott nicht verschieden ; aber die Wortbegriffe, die ja
von der Activitäi des menschlichen Geistes entlehnt sind, diffe-
rirenquot;. Sed enim potuitne insulsius ad humanum intellectum
proponere orator divinas rationes quam ita ut, postquam me-
morarit consilium decretumque Dei, postmodum satis languide
apponeret praescientiam ? Male sic adumbres humanatn de-
cernendi actionem, quae cognoscat postquam voluerit. Yerum
enim vero importunissimam h. 1. esse notionem praesdendi

luce clarius docet dicti q. d. Pragmatismus. Namque significat
Apostolus non hominum proditum esse Jesum consilio et ope-
ra, sed praestituta divina ordinatione (sic ipse Meyerus). Pul-
cre erasmus {Ann. ad h. 1.) : „ quibus verbis petrus ostendit
in Christo nihil temere gestum, sed immutabili Dei consilio
facta omnia; simulque mitigat Judaeorum facinus, qui licet
imprudentes subservierunt divino consilioquot;. Jam totam hanc
rem necessario pervertit praescientiae mentio. Si enim prae-
vidit s. praenovit Deus improborum contra Mlium suum con-
jurationes et insidias, hominibus adjudicetur necesse est causa
Christi mortis, praesertim cum èitapoQd\'tóafcos instar ßovXijy
sequatur Ttgoyvcostg. Quare jubemur in aliam sententiam ac-
«^^pere vocabulum, qua minus absurde locutus esse videatur
Petrus. Longius certe aberrat brfîtschn. : „secundum prae-
nieditationem Dei, qua sc. decrevit id permitterequot;. Wol-
ï\'iüs: „ßovXii refertur ad finem, a Deo in crucifixione Christi
lûtentum, qui erat salus hominum; TtQÓyvcoaig vero ad con-
cilia hominum male feriatorumquot; {Cur. ad l). Haec ad doctri-
nam ecclesiae Lutheranae potius aptata videntur quam sen-
tentiae petri convenientia.

Ut recte locum hunc interpretemur attendere debemus ratio-
nem articuli. Duo haec nos docet. „Ubi plura nomina per xcci
^el Tè~xai juncta tam arete cohaerent, ut quasi in unam notionem
eoalescant, non repetito articulo copulari soient.quot; (Kühner
^ xenoph. Comm. I, 1, 19.) 1. i xenoph. ra re Ityoniva
nQaxTÓ^eva xal r à aiyij ßovXtvofitva. Eepetitur in altero
niembro articulus quia antecedenti oppositum est. HI, 10,
TO fieyaXoTtQmég re xal èXevamp;éQiov xal to ramivàv re
dpfXw\'amp;eqop. Cfr. kruger ad Anaô. II, I, 7. Kühner
Anab. IT, 2, 8. Efficimus igitur arete conjunctas esse
notiones i quin in-, unam quasi confiatas ßovXijg et TtQoyvcó-
^fwg. Alterum quod docet nos omissus articulus ante
hoc continetur quod wqiG^évri necessario ad tcqo-
y^mn etiam peitinet. Winer p. 146. sq. I Thess. Ill, 7:
naarinbsp;xal apayxtj. cff. 11. a winero indicati.

Est igitur itQÔyvmig m q lö fié vij; quod qui dici possit de
praescientia futurorum, nemo interpretum explicuit nec video
equidem. Omnia suadent ut Ttçôyvwsiv interpretemur : decre-
tum ante factum. Eere synonyma habenda sunt ßovXij et
nQÓyvcaaig, nec tamen plane (ut huthee ad Petr. p. 37).
Illud adumbrat Dei voluntatem, hoc inde profectum decre-
tum. Hoc modo ita similes sunt notiones ut se invicem
compleant unaque absolutum Dei consilium declarent, quod
intenditur etiam adjecto mQLOfièvri.

Unus adhuc superest locus, ubi TtQÔyvœaig memoratur,
np. 1 Petr. I, 2. Quod hîc legitur x«rcc itQÓyvmcuv S\'eav
TTaTQÓg pertinet ad antecedens ixlsmotg, et hoc définit ut et
sqq. èv ayiao/xœ Ttvw\'fiarog et tïg vituxoiiv xai Qapnaixóp
aifiarog \'ƒ. Xq. Manifeste tradit Apostolus tria insignia
electionis, quae singula proprium aliquid et diversum efferre
credi potest. Primum: electio facta est xarà itQÓyvmip Dei
Patris. Praescientiam hîc quoque reddiderunt nonnulli. Indi-
cabit „quinam in posterum consilium divinum de salute sua
sint vere amplexuriquot; (wolfius). Sed quum paulo post indice-
tur finis electionis {dg vnaxoijp x.r.é.) subabsurdam hanc sen-
tentiam lucremur: „Electi sunt, quia Deus praevidebat illos
fore dignos electione, et ut essent digniquot;. Eerri non posse
videtur talis repugnantia. Bengel et praescientiam et volunta-
tem et amorem complecti vocem TtQÓypcoaip absurda praegnantia
opinatur. Eacio cum eeasmo : „Caeterum haec particula {xarà
îTç.) referenda videtur ad id quod praecessit electis; ut intelligamus
,electos non temere neque fortuito, sed destinato decreto consi-
lioque Dei ; alioqui non video quo pertineat.quot; {Ännot. ad h. 1.). In
hanc sententiam locum explicant lyeanus , luth. , calv. , beza ,
aeetius, piscatoe, inter recentiores steigee, de wette, hu-
thee. Unice convenit notio consilii et decreti divini. Appellando
Christianos electos secundum TtQÓypcoaip significat peteus non
aliunde pendere electionis causam praeter ipsius Dei arbitra-
tum. Hac ratione rite procedit sermo. Deo Patri primas in sa-
lute tribuit Apostolus, quin ipsam salutem et electionem ad

earn; non autem moratur in divinorum consiliorum arcanis
perserutandis, sed continuo ad ayiaofióv progreditur, mox
ad finem electionis. Deinde observandum, hac interpretatione
inita, aliquid dicere pbteum. Seite monet aeetius: „Ingens
hie oboritur consolatio, quod sciamus electionem nostram Dei
judicio factam esse, nam hie constans esse potest. Hominum
enim electiones saepe fallunt, et toties interrumpuntur quo-
ties peccamus. His dubitationibus opponitur hoc Dei aeter-
num consilium, eligentis nos ante jacta mundi fundamentaquot;.
Ut non solent ss. scriptores in absconditis commorari nisi
iibi vitae doctrinam profuturam censent, sic h. 1. divinam
moderationem attingit Apostolus, summorum beneficiorum inde
profectorum pie memor. Contra, praescientiam Dei si memo-
ratam opinamur, haerendum sane, quo pacto initio epistolae
mdicaverit rem, cujus usus minime perspicitur, immo quae
pietatis Apostolicae legi videtur adversari. — Insuper con-
tendisse juvabit locos Paulinos Eph. I, 5, 11. 2 Tim. I, 9.

Hujus disquisitionis summa est, usu comprobari ante decer-
\'\'tendi verbi itçoyiyvùaxny significationem; et quidem, ubi-
cumque spectet Dei actionem, solam hanc admitti posse, prae-
^\'^entiae vero notionem ineptam esse.

Propositum erat ad contextam oyationem exigere verbi
\'^Q^ytyvmaxecv significationes. Qua in re tamen monendum
paulo aliter opponi explicationes. Scilicet supra exami-
iiavimns quae vel sciendi, vel decernendi notiones obtinebant
®®ntentias. Sunt autem qui illam tueantur et nihilominus ad
^ne propius accédant, si de re quaeras. Excipiendi hi sunt,
quoniam de reali u. i. d. sententia scriptoris praeclare
eontextus, de etjmologiis non item, in hac parti-
. disputationis n. opponuntur qui vulgo dictam fidei prae-
^i^sionem vel alius qualitatis eligendorum praescientiam signi-
putant iis, qui hanc designari omnino negant; qui in
^ößiine causam ponunt ultimam salutis iis, qui unam Dei
atem liberam causam celebrari existimant.

Ubi primariam significationem obtinet verbum TCQoyiyvwaxeiv
in S. C., simpliciter dénotât ante cognoscere vel potius nosse.
Hoe autem ineptum videtur n. 1. Nam nullo pacto cognitio
divina partem tantum hominum complectitur ; quod Mc requi-
ritur. Jubemur igitur aliam informare cognitionem, quae h. 1.
conveniat. Quare alii putarunt significari singularem cogniti-
onem eorum qui Dei sint amici, quemadmodum: novit mos
(2 Tim. II, 19.). Plures breviloquentiam aliquam deprehen-
dere sibi visi sunt in oratione Apostoli. Variis modis man-
cam suppleverunt cogitando vel de fide futura, vel de digni-
tate, vel de perseverantia, quas praeviderit Deus. Prustra
Hebraeorum brevitatem sermonis excusavit reichius. Perri
nullo pacto potest talis brachylogia, quae non ut oportet
compendium faciat scribendi, sed per ambages errantem facere
necesse sit, quin etiam aberrantem lectorem. Unde enim haec
cogitatione comprehendat ? Qua perspecta re glÖcklerus , ut
suppleatur notio xov nqoiyvu), e sequentibus sumsit avfifiÓQ-
(fovs rrjg tliióvog tov viov avrov: „quos praevidit fore Pilii
sui imagini conformes, eosdem praedestinavit etcquot;. Quaeritur
autem, utrum h. m. aliquid dixerit paulus. Multum omnino,
ait glöckler. Quid igitur? videlicet „es wird hiermit behaup-
tet, dass das Vorauswissen Gottes auch ein Vorausiestimmen
desselben seyquot;. At vero nihil dixit glöcklbr, aut dixit quo
prorsus tollatur praescientia necesse est. Prius tenemus quia
deinde acriter defendit vulgatam praescientiam.

Loci compositione proxime narratas sententias repelli e dictis
efficimus. Restât quam primam posuimus: „quos ante novit, quos
ante notos habuitquot;. Explicari posse h. m. defendit fritzschiüs
{ad Rom. H, p. 198), in hujus 1. interpretatione mire a se ipse
deficiens. Etenim plurima in Comm. recipit quae acrius con-
tra tholucciüm negaverat {Semlschr. p. 51 sq.) Quam ibi
proposuit defensurus, ut videtur, enarrationem, qnamvis meli-
ora edoctus, non ineptam esse perhibet. Nobis autem videtur
haec vel ad altero loco narratam pertinere expositionem (quos
suds esse existimavit „quia nimirum eos sui studiosos fore

praeviditquot; m.); vel omnino longe aliam sententiam amplecti
et oppositam vulgatae praescieniiae. De qua infra dicendum
erit. — Tarios hos conatus obtinendi primariam notionem
verbi TtçoyiyvœaxHp loci conformatione ac simplicitate stru-
cturae non commendari manifestum est.

Jam. vero hisce comprehensis in hanc unam conflari pos-
sunt interpretationem: Deus quos ante novit pios fore pro-
bosque et credituros Christo, praedestinavit ad conformitatem
imaginis Christi. Quam sententiam in cogitatorum scriptoris
perpetuitate ineptam esse, ejusque consilio adversari efficere
nunc conabor. Eecte bengel: „to propositum, explicatur vrs.
29. t6 vocati vrs. 30quot;. Scilicet manifestum est vrs. 29 sqq.
ïationem dari vrs. 28.; et nominatim arctissime jungi dictioni
T^oig xarà itQÓamp;tGiv xltjroTg oëoiv sequentem expositionem.
Hoe enim consilio adjecta esse a P. haec verba supra (p. 36 sqq.)
Vidimus, ut rite aptari possent quae hîc sequuntur ut com-
probetur sententiae vrs. 28. Veritas. Ex nqoamp;éomg notione
nexit auctor vv. ottg TtQoÉyvco, ita ut eandem cogitationem
complecti recte statuatur. Alibi probavimus voce itQoamp;toig
efferri rem quae penes voluntatis arbitrium\'sit ejus, qui ali-
quid apud se statutum habeat. Quare verbo TtQoyiyvtoOxtiv
Propriam .esse notionem statuendi, decernendi probabile est.
lîiepte certe sententias struxisset P., si, postquam veros Dei
^iltores secundum Dei propositum vocatos esse dixit, conti-
nuo addidisset quod plane hanc sententiam everteret: nam
quorum futuram fidem praevidit Deus, eos praedestinavit
*). Immo non temere ad TtQÓamp;eaip Dei revocavit P.
^hristianorum vocationem. Scilicet hinc suspensa est certa
eatitatis spes ac persuasio, quae consolatura sit gravissimos
®orum casus. Tum eeichii opinio (II, p. 239), quae sumit,
quum memorata sit «/«ttj? erga Deum vrs. 28., hîc etiam
nristianorum operis mentionem requiri, cadit, si tenemus

^ Ex Iiis gt supra dictis apparet fictitiam esse „ pulcram gradationemquot;
am invenisse sibi videtur gkimm, Theol. Jen. egregius, si explicetur „quos
i\'^\'aeviditquot; caett. {Insi. Th. Bogm. p. 431).

vrs. 29. 30. solum respicere t. v,«xà ^(m^i^Giv vi. oiatv, quod
substitutum sit pro toXç dyanmai tov ^tov. — Praeterea sic
explicata verba Apostoli infirmam adeo ac ineptam efficere
consolationem, quis est qui non videat? Animos deprimeret
necesse erat speque dejiceret futurae gloriae talis admonitio.
Ut enim quisque est optimus vir et Christianus, ita minime
sibi placet suisque nititur viribus. Nemo unus piorum sibi
gloriam destinatam esse audeat credere, si a sua ipsius digni-
tate suspensa haec destinatio sit. Hinc profecto Christianis
afflictis solatium accedere non potest, quod monentur suae
infirmitatis conscii (vrs. 26), si perseverent in fide ac pietate,
se Deo gratos esse. Immo de ipsa fide metuebant ne percel-
leretur vitae casibus. Quos igitur consolaturus et erecturus
non potuit Apostolus ut sihi confiderent admonere; verum
quum affiictorum sola spes ac fiducia in uno Deo poni soleat
debeatque, hoc demum praesens et idoneum solatium est, Chri-
stianis de sua salute non esse metuendum quippe quae in
immutabili Dei decreto reposita sit. Nihil aliud in animo
habuisse paulum totus locus docet, et insuper sequens peri-
cope, quae in Dei amore et pro electis celebranda cura sit
omnis. — Recte summam sententiae his verbis reddidit prae-
clarus neander : „wo er äen MutJi und das Vertrauen der Gläu-
bigen anregen und aufrichten wollte, konnte er sie nicht auf
die schwache und unzuverlässige Kraft des Menschen verweisen,
sondern er zeigte ihnen den unerschütterlich vesten Grund des
Vertrauens in dem Bathschlusse der göttlichen Liebe in Bezie-
hung auf ihr Heil, in dem, was Gott durch Christus gewürkt,
dieses zu begründenquot; {Gesch. d. Bfl. u. Leitung ed. 3. H, p. 710).

Haec loci ratio tam perspicua est et evidens, ut multi
hanc evidentiam cum primaria verbi yiyvÜGXfiv concordare
conati sint probare. Quum tueantur sciendi notionem, tamen
eandem sententiam procudunt, quae elicitur recepta altera verbi
potestate {decernendi). Diserte admonent praescientiam fidei
vel aUus in homine bonae qualitatis minime ferri posse. Ubi
autem explicant, quid sit Dei TtQoyvcoßig, caligine plerumque

ferimur circumfusi, et pbilosophiam persentiscimus hodiernaoi.
Sic glöckler interpretatur: ein absolutes Vorauswissen) quod
magnificentius quam enucleatius dictum est. neander exponit
locum: Diejenige, welche Gott in seiner ewigen Anschauung ah
ihm durch Christus Angehörende erkannte. Quod nota in calce
chartulae illustratur h. m. : Ich meine nicht ein durch die göttli-
che Präscienz bedingtes Iklennen, welches dem Zusammenhange
jener Stelle allerditigs fremd ist, sondern ein schöpferisches
Erkennen, ein Gesetztseyn in der göttliche Idee. {Pfl. u. Leit. H,
p. 711). MEYER reddit TtQÓyvcoaiv: Es ist die Bewusstheit
Gottes in seinem Plane, vermöge deren er, ehe die Subjects
zum Heil von ihm bestimmt werden, weiss, welche er dazu
bestimmen will. De wette: das Erkennen ist aber in dieser
Analyse des Begriffs der Prädestination oder Gnadenwahl das
erste Moment, wie jedem Entschlüsse die- Erkenntniss vorangeht.
cl. scholten LI. II, p. 81.: „De TtQÔYvwGig is Gods eeuwige
voorkennis, volgens welke hij de verwezenlijking van het geheele
i»ereldplan reeds in dß idee van eeuwigheid aanschouwt^\', In
eandem fere sententiam, plane rejecta vulgatae praescientiae
Qotione, VV. DD. e. c. baur, Paulus, p. 640 sq. reuss,

farum feliciter viris doctis conatus successisse videntur. Scili-
cet existimant, quemadmodum décréta hominum nitantur cogni-
tione ex eaque proficiscantur (ceteroqui recte insana vecordi-
nm putantur consilia), ita etiam, ne ad libidinem agere Deus
quot;^ideatur, cui sit pro ratione voluntas, divinorum consiliorum
nltimam causam in cognitione sitam esse oportere. Quid igi-
ante novisse censent Deum? Nempe objecta electionis.
equid autem novit Deus quales futuri sint aliquando quos
^^ecturus sit? At vero sic relabimur in opinionem, quam
Jpsi improbant VV. DD., qua vita futura eligendorum causa
etur efficiens electionis. Pac scire Deum, quosnam ad
litem praefiniturus sit. Ünde vero hoe seit? quippe quo-
^na futuj.^ ^^ décréta sit. Sic autem rursus de-
ej^etum voluntatis praecedit cognitionem. Nam aut statuen.

dum est Deum désignasse quosdam ad salutem quod sibi
placeret simpliciter (tum de cognitione cogitandi non est
locus); aut décréta de servandis bominibus niti praevisione
divina, „qua quid quisque sit acturus, quomodo se ad con-
ditiones salutis compositurus, videt aeternumque videtquot; (doe-
dbrlein I, p. 307). Tertium cogitari nequit. Qui operam
dant ut cognitionem- tueantur etiam in liberis consiliis divinis
„nihil aliud agunt, quam Dei decretum et constitutionem
par facere humani judicis deliberationi ac decretoquot; (zwingli
ap. schweizer, II, p. 196); quos autem hoc fefellit, quod
ad inanem speciem redegerunt decretorum Dei et hominum
similitudinem, cognitionis cujusdam notione inconstantissime
recepta, quae et ipsa e decretis sit suspensa, quae modera-
tura erat. Qui (ut cl. scholten, . 1. 1.) hominum cognitionem
remittunt, et generale consilium informant {loereldplan), hi etiam
contra disertissimam pauli sententiam (o ti\'? îr^oa/î\'co) rem fingunt.

Yidemus dissensum potius verborum quam rei esse, quum
concedatur nequaquam hac Ttqoyvûxiai imminui libertatem Dei
decretorum. Longe autem satins videtur relinquere notionem
praescientiae, quippe quae complicatior sit quam ut eam intel-
ligat lector, nulla addita explicatione; quae satis inconstanter
dicatur; praeterea nullo alio loco Paulino vel levissime signi-
ficata sit. Contra decernendi notio etymologiae habet praesidi-
um ; commendatur usu loquendi cum Paulino, tum ceterorum
N. T. scriptorum; juhetur etiam loci conformatione et senten-
tiarum perpetuitate; denique egregie concinit cum doctrina
quam hactenus cognovimus, et deinceps lustrabimus. ¹).

1nbsp; Inepta multa et absurda procuderunt Theologi, conati vocibus Tvçôamp;foti;,
Ttqoybyvûmti\'v, itqooçil^fov singulas notiones adjudicare definitas. Ut Refor-
matorum distinctiones cognoscas, adeas b. de mooe. Comm. Terp. etc. II,
p. 72. Non minus argutati sunt posteriores Dogmatici et Interprétés: e. g.
satis putide distinguit lutz {Bihl. Bogm. p. 200): nQoß-too^, Vorsatz, TtQÓ-
yvo)ai-lt;;, Forherfestsetgung, 7fQooQi\'Qti,v, Vorherbestimmung. Non probiore rati-
one nititur discrimen propositum a h. olshausen {Comm. p. 312): „In dem
it^óyy. ist nunm.ehr die Seite des göttlichen Wissens, in \'Jtqooq. die des JVol-
lens allein hervorgehoben,, welche heide in der n^öd-fOni verbunden auftretenquot;.

Hac absoluta disputatioue nunc veniendum est ad enarran-
dam quae nobis videtur loco nostro subjecta esse sententiam,
simulque perpendendas interpretationes quasdam diversas.

Suprâ (p. 6 sqq. 34 sqq. 107 sq.) vidimus his vrs. contineri
casuum gravissimorum, quibus afflictabantur Christiani, sola-
tium praesentissimum. Ex eo quod secundum praefinitum Dei
propositum erant vocati, quo fiat ut certissime ad gloriam sint
perventuri, ad quam pertinet vocatio, efficit Apostolus nullam
omnino rem poliere adversus eos, quibus tam impense fa-
veat Deus. Sententiam instruit hac ratione : „ roig àyanmai
x6v amp;eóp omne confert quot;ad emolumentum; vocati autem sunt
e consilio divinoquot;. Huic nQoamp;éaei injunctam pertexit oratio-
nem PAULUS: „Jure hoc dico, nam quos aeterno decreto
complexus est (Tt^oe/pco), eosdem praedestinavit Deus ad
imaginis Eilii sui conformitatem s. ad vioamp;ealapquot;. Sed video
objecturos mihi quosdain insolentiorem verbi nQoyiyvwOKnv
eum Accusativo structuram. Certe hac significatione talis
structurae apud Graecos non invenire potui specimen. Nec
tamen idcirco explicatio nostra potest improbari, siquidem
non raro obveniunt in N. T. soloecismi. Praesertim quam
h- 1. nemo mirari debeat. Nam primum tenendum idem ver-
bum Rom. \'XI, 2. et 1 Petr. I, 20. eadem ratione structum

Similiter HUTHEB {ad PETR. p. 37). Paulo melius Üc de vocibus nostris agit
i\'i Zusätze etc. p. 338. Vulgo sua sponte posuerunt distinctiones docti, etiam
®K.A.siitis, AEETIUS, EÜCKEKT. JO. MAECKius, Comp. VII, 20. vere dixit : „quae
\'domina quidam sorupulosius inter se distinguantquot; et audacius, opinor. Nam
usu Paulino certo constitui non possuat distinctiones; îrçôô-éOi.ç quidem
^^çooçifftv non diversa paulo déclarant, et itqoyyyvùonsi.v de hac re
tantum occurrit. Maie de etymologia argntati multi in distinctionibus
lafeliciter periclitati sunt. Prudentius nobis videtur, cum desint validae ratio-
abstinere perieulis quae nunquam superent quafemcumque probabilitatem.

esse, ita ut suspicio injiciatur sic verbum Graecitate N. T. cum
Accusativo personae jungi solitum fuisse, ut suppleri deberet
e contextu complexio. Verum enim vero, licet nullum exstaret
juncturae nostrae specimen, de hac tamen non addubitandum
erat, quum in antecedentibus satis sit praeparata sententia
verbi itqoéyvœ. Haec enim et quae praecessit (rois xarà
TtQÓamp;eaiy xlijrdïg ovaiv) ita inter se continentur, ut ilia per
compendium, et quasi per dvuxtçpaXalwaip hmc repetat,
ut pertexatur oratio. Sic satis absolvitur lectori notio verbi.
Sicut autem Eom. XI, 2, completur verbum Tt^oéypoj: „quem
decrevit efficere suum populumquot;; et 1 Petr. I, 20.: „qui
aeterno decreto constitutus est ut veniret in terram, servator
mundiquot;; sic n. 1. explicandum de vocatione ex proßosito. „ Nam
quos aeterno sue decreto olim complexus est, ut efficeret
vocatos suos, gregem suum delectum, eosdem praedestinavit
ad conformitatem imaginis Christi etcquot;. Frustra ita accusa-
tur loci tautologia (reiche). — Quo consilio nos praedestina-
rit, indicat sequens eîg to dvai uvrov TtQoiTotomv tv nolloig
ddtlcfoXg (v. 29.). Ut Eph. I, 4. electio facta esse dicitur
iv Xqiotm, ita n. 1. praedestinatio ad adoptionem, ut Christus
sit multorum fratrum primus. „ Ergo non ut nos, sed ut
Christum ornaret, tantum in nos decus conferre Deus sta-
tuit. Nititur haec disputatio sententia a piis Christianis con-
cedenda: Deum omnium remm principatum Christo detulisse
Col. I, 18. Fac Deum adoptionem in filios nemini desti-
nasse. Ita Christus d i^ovoyevi^g viog rov amp;tov esset, et qui
unicus natura esset Dei filius non primum locum inter eos
obtineret, quibus idem Deus ornamentum dedisset. Nulli enim
reperirentur. Itaque Deus, ut Christo etiam ut Dei filio
principatus esset, multos homines in filios adoptavitquot;. (fritz-
scHE, II, p. 203). Egregie hoc confert ad certos reddendos
Christianos de sua salute, quod Christus eorum electionis est
causa, fundamentum et finis. Ut autem sciant Christiani
Deum non derelinquere consilium suum, docet pa.ulus vrs. 30.
liac tcqooqLgh totam ipsorum salutem contineri; et, postquam

monstravit ex proposito vocatos sempitèrna beatitate orna-
tum iri, hinc complectitur illum Deum, qui tot tantaque pro
ipsis fecerit, longe minori rei non defuturum, sed curatu-
rum ut quascumque ferrent aerumnas prosint ipsis (vrs. 31 sq.).

Sed multi Interprétés aliter judicant de loei nostri senten-
tia. Pauca e multis delibata cognoscamus. Primum quidem
dicendum videtur de sententia bretschneideri [Hanclb. d.
Dogm. II, p. 132). Opmatur vir ill. non ad omnes homi-
nes pertinere dicta vrs, 28—30., sed tantummodo ad Apo-
stolum ejusque aetatis Christianos. Horam enim consolari
PAULüM infortunia et molestias laudando summo amoris divini
documento in eo conspicuo, quod ipsos ex tam magno nu-
mero primos elegerit ut Jesu fierent discipuli; hinc efficere
Apostolum oportere Christianos ad exemplum Christi fortiter
ferre fortunam; sed etiam Dei fidere auxilio. — Miro in er-
rore haec bretschneideui interpretatio loei est. Errat vir
s. v. in explicanda similitudine imaginis Christi; fallitur atte-
nuanda electionis doctrina (v. Part. I. Cap. II), quo errore
ductus hunc locum in alienam sententiam traxit. Porro temere
conformât patjli consilium haud dubia loci propositione le-
viter praetermissa. Nam evictum esse potest statui Aposto-
lum decreto memorando de Christianis facto voluisse afflictos
erigere. Verum perinde quasi nondum bene agi de loco hoc
existimarit bretschneider , fingit insuper dicta non spectare
nisi Romanos id temporis. Concedi omnino potest scripto-
res apostolicos suae aetatis hominibus scripsisse. Sed qui inde
^icti auctoritas levari possit, non perspicio. Quod enim de
consiliis divinis circa Romanos docet Apostolus, idem de
omnibus dici potest, nisi forte singulis singulos Deos praedi-
cavit. Nobis etiam idem Deus est qui Romanis; qui si hos
olim nQot/yca et TtçowQioe, nos quoque itQoypamp;vai et Ttçoo-
censendum est. Vel jure tota N. T. doctrina ad priscos
Christianos refertur, nihilque ad posteriores aetates pertinere
^am opinari possumus. Ne excipiatur hic locus vetat sen-
tentia universe enuntiata, nec quidquam temporale prae se

ferens. Haec Bretschneideei explicatio loei n. nihil habet
quo probetur Interpreti veri amanti et nihil praeter hoc
sequenti.

Non magis cl. v. Hengelo assentiri mihi contigit. Rationes
quas supra exposuimus, quum disputabamus contra v. henge-
LüM, pleraqae in hanc quoque valent partem. Viti cl. inter-
pretatio hue redit: pauli sententia non est „smgulos aliquot esse,
quos Deus ante noverit et praedestifuiveritquot;, sed „eosdem, quos
Deus ante novisset, ab eo quoque praedestinatos essequot;. Atque hanc
sententiam enunciasse Apostolum, ut bene intelligerent lecto-
res „nullos alios ad Christi commmiionem. vocatos et perductos
esse, quam qtws Deus et praemimset, et praedestinassetquot; {In-
terpr. Ep. ad. Bom. II, p. .273). Haud scio an distinxerit
v. cl. quae minus diversa sunt, quorum prius posteriore non
exeluditur. Tum addubitem an recte consilium scriptoris
proposuerit. Deniqae me non capere fateor, quomodo hoc
quoque loco existimaverit „generatim spectari homines ex
Judaeorum et gentium exterarum stirpibus prognatosquot;. Notio-
nes praedestinatianas in Interpretatione sua haud feliciter e
loco nostro expulisse mihi videtur v. cl.

In disputatione saepius laudata {Godgel. Bijdr. 1.1. p. 25)
brevius etiam de loci sententia agit v. hengel; nec magis
probabilem reddit suam opinionem, a 1. n., ut a toto paulo,
notiones severiores calvini quam longissime abesse. Contra
illam explicationem verborum pauli nihil aliud affert v. cl.
quam argumentum petitum e dictis quae contrariam senten-
tiam continent. Aequo jure locos, quos argumentatur v. hen-
gel ut in mitiorem partem interpretetur doctrinam praede-
, atténuasse et arrosisse videtur calvinus aliique,
ne accepta sibi placita tollerentur. Saepius jam indicavimus
talia argumenta, quae ponant aliqxiid, quod nondum explora-
tum sit, me jadice nihil valere contra sententias quas verba
loci, quem cum maxime interpretemur, habere cognoverimus.
Hoc uno argumento allato procudit dicti significationem v. hen-
gel, quae nobis, praeeuntihus pritzsohio, de wettig, kreh-

MO, KÖLLNERO, E.ÜCKERTO, MEYERO, BAUEO, USTERIO, al. im-
probanda esse videtur

Eadem fere dicenda sunt contra interpretationem ven. ee-
viLLE, pastoris üieppensis (de Imogste aangelegenheden ter
sprake gehrayt-, vernacule redditum a ven. j, e. van binsber-
gen. Amersf. 18é8); multa in hoe opusculo pulcre dicta sunt.
Duobus autem potissimum erroribus perductus est eeville
ad perversam hujus loei explicationem. Scilicet maximum
praesidium quaesivit in reliqua pauli doctrina. Jam notavi-
mus pari jure rem inverti posse. Tum vero, ut veram quam
babemus impugnet losi sententiam, gravius aequo iiidulget
enarrandis et premendis quae probata hac interpretatione
consequantur. Ita invehitur in ea, quae non nisi necessario,
invita natura, tanquam consequentia receperunt hujus senten-
tiae patroni. Ejusdemmodi erat ratio, quae urgendis secutu-
ris impugnaret haud dubiam sententiam e.g. Rom. VIII, 13.
1 Cor. IX, 24. Quod e principio quodam legitime proce-
dendo aliquis possit efficerç, non adeo interpreti cordi sit,
ut evidentem interprétai ion em rejiciat. éic enim qualiscumque
philosophi a dirimat quaestiones grammaticas , et delabatur exe-
gesis ad incerta omnia ac arbitrium. — Ceterum, ut plerique
nihil fere affert ad sententiam saam hoe loco quem interpre-
taturus est communiendam.

Multa absurda de h. 1. prolata sunt, quae referre taedet.
Strictim quaedam tangimns. Mire argutatus est eeiohius,
Praeclarus explicator. Vim loei n. hoe argumento infringi opi-
latur V. cl. (1. 1. n, .p. 236 sq.): „Diese Darstellung der

^^ gt; even ah vs. 31—39, niets anders, dan aan zijne lezers voorstellen ^
God zich zeiven gelijk blijft, en wat zij dus van Gods kant
^J^achten mogen. Hij bemoedigde derhahe de Homeinen daarmede, dat
geh \'^^^nbsp;en deugd, waarop zij door den Ge-at van God

werden, bewandelende, zich vertrouwelijk aan zijne handen konden over-
het \'nbsp;geene verandering bij God is, kunnen allen, die onder

virt, dass Gott über Einiges nicht einen ewigen Uathschluss
gefasst habe-, denn ohne diesen Gegensatz ist die Behauptung
einer jtQÓamp;taig ganz leer. Nun aber ist nach der wahren Idee
der Vorsehung Alles zuvor versehen und beschlossen. Matth.
VI, 10, sqq. Born. XI,nbsp;Oblique corroboravit nostram

explicationem beiohius, qui non aliam haberet viam, qua opi-
niones Calvinianas effugeret, praeter hoc desperatum perfu-
gium. Namque arbitratu suo plurima excipit v. d. quae non
habeant auctoritatem dogmaticam; hoc certe loco justo levius,
quum non facile perspiciatur quidni ad persuasionem scripto-
ris pertineat vocationem ex proposito et decreto Bei factam esse,
nisi dicatur etiam de iis, ad quos non venerit vocatio.
Recte omnino eeichius putat providentiam divinam complecti
omnia-, verum de omnibus non idem decretum est; Ttqo^taig
pauli minime inanis est; inanis esset si spectaret omnes-, et
nulla cernitur causa, cur paulus hîc reminisceretur ceterorum,
qui conFolandi causa Romanos certiores sit facturus de sa-
lute ipsorum non suspensa et incerta, sed aeterno constituta
Dei decreto.

DäHNii sententia de doctrina nostra hujus loci moderata
est interpretationem, ut exspectari poterat. Hoc tantum memo-
rabile videtur, DäHNiUM, opinioni suae (vid. supra, p. 29 sqq).
male convenire hunc locum quum perspexisset, hîc insuper
praescientiam advocasse. Contenderat autem DäHNE hominum
electionem non docere paulum. Nobis videtur v. d. non venisse
quo tendebat, videlicet ut probaret, „dass die Frädestination
dem Faidinischen Geiste eben so fern liege, als dem Christli-
chen überhauptquot;. (1.1. p. 168 sqq.).

Superest ¹) ut dicamus de interpretatione MEYBOOMn, qua
longius ab Apostoli ét verbis ét sententia recedere nulla no-

1nbsp; Tholuccii iaterpretationem hîc non referam, qnandoqaidem singulis edi-
tionibus varia protulit. In ed. 4* (1842) saniora e prioribus sustulit; et novis-
simas curas V. Cl. in Epistolam ad Rom,, nondum cognoscere mihi contigit.

bis videtur-(vid. 1.1. p. 236 sqq.). Ac primum quidem temere
contendit v. d, eleetionem Christianorum conditionibus (in ip-
sis) adstrictam esse {„zy staat in, verhand tot \'s menschen
zedelijke vrijheidquot;). Male hoc efficias e vrs. 28. (roT? dya-itàai
TOV d\'tov). Dicuntur vocati esse secundum Dei propositum
qui nunc sunt amantes Dei. Absurdum sit inde efficere vo-
catos esse quia diligerent Deum, quod placet meïboomio.
Ipse Apostolus significat propter vocationem eos nunc esse
àyanamp;vtag rov amp;tàv, quod innumeris locis dixit. Amor erga
Deum non causa, sed effectus est vocationis ante secula
praestitutae. Ipsa autem loquitur res tantummodo qui Christo
fidem habeant, et eatenus sint dyajtcavTeg rov ■d\'wv, gloriae
sempiternae praefinitos esse, auctore paulo. Nulla omnino
doctrina tarn evidenter in epistolis Paulinis exposita est; ni-
hil tam in medullis haerebat magno Apostolo, quin totius
Evangelii Paulini summa erat, quam persuasio ex mera gra-
tia, sine ulla nostra dignitate, ad Christum adduci homines.
■£gt;einde sua sponte hanc procudit sententiam v. d., multiplici
errore nitentem: „de hand tusschen Gods en \'s menschen vrij-
heid is Gods voorwetenschapquot;. Et praescientia haec fictitia est,
et libertas humana ne levissime quidem, significata est. De
vinculo igitur sermo nullus esse potest nec est. Quid? quod,
de sententia meyboomh, libertas Dei ad inanem speciem re-
ducitur. Tollitur haec omnino, ut incolumis sit et infinita
Winum libera voluntas. Itaque inepte cogitatione fingitur
^^nculum. Denique hîc memoremus commentitiam v. d. distin-
f^tionem praedestitiationis (quam ante primordia rerum factam
^sse putat), et electionis (quae, auctore meyboomio „in den
geschiedtquot;). Supra jam refutavimus hanc opinionem plu-
Jibus locis. Sed quanta licentia usus sit v. d. ut adju-
icaret paulo hanc suam sententiam, luculentissime com-
Probat loci n. quam proposuit expositio. Scilicet jam con-
inuo Paulus refellit meyboomium, usus verbo HQooqiltiv
ratione qua fieri negat hic. Huic enim videtur praede-
® luatio esse decretum illud generale beandi genus huma-

num per Christum: pa.ultjs docet h. 1. praedestinari singil-
latim homines ad sempiternam gloriam. Paulus arctissime
connexuit inter se vrs. 28 et 29, 30, quin evidens est per-
texere auctorem vrs. 29, 30. quod indicatum erat vrs. 28.;
Totj \'/carà itQÓd\'éöiv xXtjro\'Tg ovßiv- ita ut dubitari nequeat,
quin TtQoO\'iGig et itQoyiyvwaxaiv, itQOOQi\'Qfiv de eadem sen-
tentia dicantur. meyboomius contra, neglecta hac contextus
evidentia, divellit haec copulata, et TtQÖd\'taiv interpretatur
praedestinatiojiem, rcQowQiat de hujus executione. Neque conti-
git viro doct. explicare qui cohaereat locus; et révéra sic non
cohaeret. Si vocantur qui vocatione digni sunt, ad Dei pro-
positum nihil amplius pertinet, nisi forte Dei propositum est
vocare optimos. Sed eo insaniae non procedendum est. Satis
confuse M. hanc partem loci enarrat, ubi mihi videtur sen-
sisse vir perspicax, quam ineptam sententiam pareret talis
hypothesis (vid. p. 238). Quoniam autem sententiarum con-
nexio v. 28. et v. 29. non dubia est, et nqó^taig aeternam
constitutionem deelarat, sine ulla dubitatione praep. nçâ (in
verbis vrs. 29.) eodem pertinere arbitror. Quamquam ipsa
praep. varias recipit significationes, alia praeter propositam
hîc non valet. Nam quominus explicemus ; „quos è\'yvco ante-
quam praedestinavitquot;; et: „quos praedestinavit ante vocatio-
nemquot;, impediunt et causa dicta, et inepta actuum divinorum
consecutionis conformatio, et constans pauli ratio, qua ae-
terna esse décréta electionis et vocationis docere solet (vid.
supra). Accedit quod ab aeternitate constitutae salutis per-
guasio aptissima est erigendis et confirmandis affiictis ac la-
borantibus Chnstianis.

Jam vero unde exorsa est, redeat oratio. Quid nos docet
hic locus de dogmate praedestinationis? Ne aberremus a sen-
tentia Apostoli, videndum est qv/) consilio haec scripserit?
Quippe ut erigat Christianos certa spe ac fiducia Dei, qui ipsos
vocaverit ad Evangelii cognitionem; qui hac vocatione eximiae
benevolentiae dederit documentum. Praeter innuineram mul-
titudinem sibi contigisse ut essent Christi. Quo melius per-

sentiscerent îioc omnium summum esse benificiorum Bei,
simul exponit scriptor ipsa vocatione (adductione ad Christum)
contineri sempiternam gloriam; non esse rem casu vel forte
fortuna ns concessam ti]p xXrjGtv, quum ab aeterno admini-
strata sit (xarà nço^taip). Jam „Paulus gradibus quibusdam
ab eo quod est omnium primum, pervenit ad id quod est
omnium summum, quo res esset firmior et absolutiorquot; (Era-
smus Ami. ad A. l.) Ab hac itqod\'tGai tota „aurea salutis
catenaquot; nexa est. Manet vocatos gloria beatitatis. (cfr. quot;i?. o.
baur, Paulus, p. 641). Qui tam insigne dederit amoris• sui
erga ipsos documentum, ut salut consummatissimae eos de-
signaverit: quidni longe minora ab eodem exspectari possint?

\'ItCiVTOiV [tü)V XtXTCX, TTQOd\'tOlV xXljTÙ)V bvTO}V\\ TCaQèScOXéV CCVVÔ^,

Importune quaestionem agitarunt multi de connexione di-
vinae operae et humanae ex h.1. efficienda. Ea tela non
texitur; nam ne minimum quidem indicium est in verbis
Apostolum vel de ea cogitasse quum haec scriberet. Maie
ig\'îtur loco n. usi sunt veteres Dogmatici tanquam compendio
hujus doctrinae. Iniqui hi erant in paulum, cujus animus
non ad dogmaticas subtilitates esset compositus, sed omnis
lu eo ut ne qua dubitatio metusve conturbaret pios Christia-
ïiorum animos. Nequaquam de officiis Christianis detrahit
Apostolus, aut de industria liberam non esse nostram vo-
luntatem praedicat. Talia abhorrent ab animo religioso et

Ländern li. 1. pulcra verba nobilissimi Juriaconsulti (j. j. i. van dek
-^anteekeningen van eenen Jurist op Rom. IV. \'s Hage,
^ p. 60: hel is alleen de volle zekerheid der onveranderlijke, van
^^^^ dat huiten God is afhankelijke liefde Gods, die aan het hart het g e-
^Ji bezit dier liefde kan waarborgen, zonder welke er angst en vreeze in
Jtart overblijft, die de liefde verdrijft. Het geloof aan de eeuwige ver-
^ezing Oods is inderdaad niets anders dan het geloof aan, de eeuwigheid
quot;^el zijner goedertierenheid als zijner waarheid en trouwe.

Attamen ejusmodi cogitata enunciavit paulus h. 1. quae
edere non potuisset, nisi firma fuisset ei persuasio salutem
esse superne, ac quae evenisset, hanc Dei voluntate decreto-
que concessam esse, ütique ineptissime haec verba Apostoli
dicantur ab iis qui hodieque nullis limitibus circumscriptum
celebrant hominis arbitrium, nisi prius alienae sententiae vo-
cibus subjectae sint. Satis superque nobis apparuit in miti-
orem partem interpretando loco non esse idoneam causam.

Frustra etiam excusabis sententiae severitatem monendo pauli
consilium non fuisse ut doceret arbitratu divino salutem distri-
bui (tholück); ut hoe demus, tamen praedicat Ap. aeterno
decreto hominum fidem in Christum constitutam esse; huic
deberi decreto quod ad Christum adducti sint et aliquando
beatitate ornandi. cfr. omnino e. f. höpfner, de consecutione
sententiarum in Pauli ad Rom. Epist. (1828) p. 58 sqq.¹).

Generales quaedam de praescientia animadversiones perorent
hanc disputationis particulam.

A. Et primum quidem, praecepti Tulliani memores „non
ex singulis vocibus philosophes spectandos esse, sed ex per-

1nbsp; Haec jam scripta erant et mandata typis, quum ex indice quodam li-
brorum cognovi exstare de nostra re liurum cujusdam th. young, nostratibus
datum 3. t.: de leer van paulus ten aanzien van de regtvaardiging door het
geloof, de erfzonde en voorverordinering, a ven. b. Braams. Oroi. 1842. Non
prius videre et legere potui opusculum, quod dogmatis n. expositionem nectit
e dicto Eom. VIII, 28 sqq. quam haec plagula iterata cura recogtioscenda
mihi reddita est. Si quid habere videbitur liber dignum quod cognoscatar
vel refutetur, postea in Addendis referre juvabit.

petuitate atque constantiaquot; (Tusc. Disp. Y, 10. (31)), viden-
dum, qua ratione illam doctrinam concordare doceant cum
ceteris pauli effatis, qui opinantur praedestinationem divinam
suspensam esse ex hominibus *).

Excoluerant Theologi hanc praescientiam, ut Deo digna
conformaretur oeconomia salutis. Consilium probius quam il-
lud videtur quod, quo intendunt, deducat.

Duplici potissimum ratione hoe egerunt. Multi, ut Lutherani,
praeeunte Formtda Concordiae f), praevisionem pertinere existi-
mant ad solos improbos, aeternae perniciei addictos,- fideles,

*) Semel indicamus nos hanc controversiam informare, utrum Deus sit
ultima causa fidei et salutis, an homo. Qui praescientiam qualemcumque ad-
mittunt simulque Deum auctorem fiugunt salutis, (vid supra p. 108 sqq.) hos
non contingit controversia. Sermo est de illis Dogmaticis, qui defendunt vul-
gatam praescientiam. Scio quidem, etiam hos litigare secum invicem. Alii
enim praescientiam aperte faciunt suspensam e futuris, ut oeigenes ap. euse-
BIUM Fraep. ev. VI, 11: otJ- yàq fTT^l ïyvogt;avf/.igt; ylvtru,, dW i^rel yLvt-
ftitUey iyvMoxu!,. Clarius etiam hoc dicitur loco citato a cl. twesten
{Vöries. Ü. d. Dogmatil etc. II, I, p. 113): oijy. iox.y ij nQÓyvmiq ultia
T.-OV ^nXovroi; ïosod-iu, àXXà %o iA,ékXov ÏOiOamp; fU aï-vuov TTQoyvwamç-

o-è yàQ Tj ^Qoy^maei, mextu rô fifXXov, dXXà tw iMéXXo-vn ^ JVçôyvoMtq.
Haec sententia sibi constat. Quae contra hanc afferuntur valent contra ipsam
praescientiam e. g. BOëTH. {de cons. phil. V, 6. v. twesten) : „ Qnam prae-
posterum est, ut aeternae praeseieutiae temporalium rerum eventus causa esse
dicatur! quid est autem aliud arbitrari ideo Deum futura, quoniam sunt even-
tura, providere, quam putare, quae olim accidernnt, causam summae illius
esse providentiae.quot; Si haec recte dicta sunt, ipsa suhMa. est praescientia.
Nam commenta Jesuitarum de scientia media non minus absurda sunt quam
qiae Lutheranorum olim Theologi excogitarunt complicata et aliéna ut sen-
jntiam okigenis al. subterfugerent. Quocirca ad solos pertinet disputatio
quot;ostra, qui ultimam causam electionis in homine sitam esse arbitrantur.

t) Etsi in Formula Concordiae Art. XI {Epit. Äfßrtn.) diserte dicitur quot;„haec
praescientia simul ad bonos et malos pertinetquot;, haec verba satis inania
^«nt, et videntur addidisse ea auctores ne absurdius doctrinam hanc informass\'e
Werentur. Nam diversa est utraque praescientia. Quae ad bonos pertinet
est quae praedestinatio s. aeterna Dei electio-, haec praescientia sola
ausa est salutis eorum. Hoc in Solida Declaratione copiosius explicatur. De
^ era autem praescientia iterum monent auctores I. C. „ eam non esse cau-
sam mali, neque causam peccati, neque quod homines pereantquot;. Yidemus
eapse Formnlam Concordiae rem conformare ut in textu diximus, Cfr. \'
\'CKe, Allgemeine christi. SymboUJc p. 353 sq.

nulla praevisa fide vel piekte, elector praedestinatos ^i\'i\'sç, —
Quae sententia sibi minime constat. Nam id agit ut ne Deo
adscribatur causa interitus ; et tamen eodem redit. Egregie boe
evicit sohleieemachee,, cum in disputatione de electione, tum m
palmari suo opere: Der christliche Glaube § 119 , al. E. g. Band
II, p. 266: „denn ein vorhergewusstes Uebersehn ist ebenfalls eine
Torherlestimmungquot;-, tum necessario consequi „wenn in Christo
Einige nicht können erwählt werden, sondern nur übersehen,
dass auch die Allgemeinheit der Erlösung dem gemäss müss be-
schränkt werdenquot;. Illic relegamus lectorem. Se ipsa evertit
haec opinio; cui praeterea ne verbum quidem aut elementum
in scriptis Paulinis favet. Itaque vel bonos malosque comple-
ctatur necesse est praescientia, vel omnino tota mis sa facienda.

Jam vero sententia, Deum praevidere in hominibus virtu-
tem s. fidem, quae causa sit eligendi, toti paulo adversatur.
Nam vel alium alio meliorem fecit Deus et ita res denuo in-
vertitur; vel homo tam praeclara in se habet, ut quodam-
modo sit digiius gratia divina. Paulus autern omnes eidem
perniciei devotos esse docet; neminem excipit, et laborat, ut
in non alia re, ut persuadeat lectoribus neminem mortalium
vel minime favore dignum esse. Recte dixit uüCKEaT nihil
severius obtinere Apostolum {ad Bom. II, p. 116). Quidquid
boni aliquando praestiterit homo acceptum refert P. gratiae
liberae, nusquam adjunxit bonae indoli. Qui servantur sola
Dei gratia ex communi interita eximuntur et ornantur fide
ac virtute. h. witsius: „Nulla vel fides vel sanctitas, vel
quidquam vere bonum considerari in homine potest, nisi colla-
tum ex divina gratiaquot;. Cf. 11. a nobis explicati; et augustin,
Be Civ. Bei, XV, 11. Enchir. c. 97 sqq. Betract. I, 23,

Arminiani et qui plures Rationalismi secuti sunt principia le-
gitime processerunt ratiocinando, ubi sacrarum Litterarum ét de
peccato ét de praedestinatione simul inverterunt placita. Verum
Lutherani non debebant subterfugere alsolutum decretum. Nam
dogma de peccato, qnod non multum praeter pauli mentem expo-
nit Ecclesia Luth., tantum quod non ita sobrie et verecunde,

postulat illud. Apte et concinne lioc demonstravit ee. sohlei-
bemachbe i^ler die Lehre von der Erwählung-, SS. WW. zur
Theol. II, p. 393) post beetschneiderum, qui et alibi, et in
„Äphorismisquot; Äugustanae et Eorm, Concordiae de corruptio-
ne hominis deserenda esse décréta censuit, ne cogeretur Ec-
clesia Luth, causam Calvinianam recipere. Non fefellit hoc
posteriores Dogmaticos Luth., qui, ne in rupem formidatam
incidant, doctrinam de peecato atterunt, et ad pelagium acce-
dunt. Vid. de wette, JDogm. d. Ev. Luth. Kirche, ed. 2,
§ 60t,. wegscheider, Iiut. § 146. cl. § 147. (hase) Hütt,
red. ed. 8. p. 221 sqq. grimm. Inst. Th. Dogm. Ev. p. 429.
et lenz, Gesch. d. Chr. Dogmen, II, p. 131. Copiosius ac
disertissime hanc repugnantiam exposuit noster schölten in
1.1. II, p. 370 sqq. Necessario ad Manichaeismum perducere
praescientiam illam acute probat sohleierm. 1. 1. p. 447 sq.
Digmtm etiam est quod attendatur scitum monitum th. be-
zae, duplici errore praescientiam poni; „sie enimquot;, inquit, „ali-
quid summa rerum omnium causa, i. e. Dei omnia et singula
ordinantis voluntate adoranda potius quam scrutanda superius
quaerunt; et praeterea decretum a quo omnes exsequutionis
illius causae mediae ordinantur, cum ipsius exequutionis cau-
sis confundunt.quot;

Sed hîc subsistamus, quum non sit hujus loci dilatare de
hac propositione sermonem. Sufficiat commonuisse, quam pa-
rum congruat cum pauli placitis opinio „ ex praescitis et
praevisis futuris causis [consilium capere Deum decernendi
quod decernatquot; (Beza ad Act. IIgt; 23); nullo loco vel levis-
sime hanc doctrinam esse significatam, et Rom. VIII, 29.
per injuriam inferri : contra plurimis locis ita loqui Apostolum,
nt plane repellatur illa.

B- Seite contra bohmerum de divina praescientia nugatum
dixit j. ed. huthee {ad CoL III, 12): „Solche Cautel ist
^icht in dem unmittelbaren Bewustsein des Christen von der
Sittlichen Gnade, sondern in der Reflexion über das Verkäüniss

der Almacht Gottes zti der menschlichen Freiheit begründet-, —
wobei nur noch zu bemerhen, dass der Ap. Paulus wenigstens
dieser Cautel nirgends das Wort redete\'. Optime haec dicta
sunt. Rationis proles est praescientia, nou religionis. Haec
enim in solo Deo acquiescere solet. — Universe non sa-
tis attenderunt locum ad Rom., de quo egimus, religiosi
prorsus esse argumenti et indolisj quapropter procul ha-
benda sint quae non sponte dictentur a religiosa et in De-
um pia mente. Non tractat P. locum de divina rectione et
libertate hominum. Ut tangeret has res jubebant momenta
religiosa; et nihil amplius spectat, quam ut intelligatur et
probetur piis Christianorum animis, quos consolaturus est.
Non quo novam rationem haberent, qua causae rerum atque
exitus cognoscantur, nomen Christo dederant hi Christiani,
quare neque Apostolus Christi de philosophia sermonem habet;
sed quaecumque sensum eorum religiosum alant et promove-
ant, sedent curas scrupulosque, tranquillent animos, erigant
spem, ea docet, suadet, commendat. Haec ad religionem
pertinent, et vera religio spernit philosophorum subtilitates et
arguties, quippe quae ad diversam regionem pertineant. Pulcre
mihi dixisse videtur blaise pascal : „VEcriture sainte n\'est pas
line science de Vesprit mais une science du coeurquot;. Unde effi-
cimus jam improbabile esse has subtiliores notiones hîc com-
memorari, praesertim h. L, qui cum maxime abhorreat a se-
veritate dogmatica.

Si praeter ea, quae diximus supra, reputamus totam hanc
doctrinam injungi uno vocabulo (itQoéyvKi), dubitamus nulli
probare alteram membrum dicti hutheei. Absurdum omnino
videtur ex una voce elicere et extuiidere doctrinam compli-
catam, etiamsi minoribus difficultatibus laboraret vocis enoda-
tio; eo minus in hanc sententiam abire possumus, quo magis
multa effata, quae nunc illam redarguunt, ut cum ea con-
cinant, ita vexare opus est et detorquere, ut simul sanctis-
simae interpretationis leges, nominatim grammatices, atrocis
sime conculcentur. Id quod fieri debebat nunquam.

G. Postquam monstravimus unum praescieiitiae fundamen-,
turn esse fraudem grammaticam, piumque metum ne Deus
videretur mali causa esse, neu, detracta de homine libera vo-
luntate, incuriae indulgeretur aut desperationi; ut pium, tamen
praeposterum in disciplina historica metu.m; nunc hanc parti-
culam absolvamus consideranda ipsa praeseientiae in hoc decreto
notione, quam complicata sit atque dicatur in constantissime.
Quamquam concedimus, quin urgemus rem nos agere ab
opinionum arbitrio sejunctam , et persuasum nobis est ratio-
nes philosophas nihil omnino posse proficere in disciplina
exegetica, immo posse nocere, et nocuisse admodum: tamen
non ab re videtur breviter commonstrare, quam parum hac
notione adjuvetur finis ad quem excogitata est. Liceat nobis
hoc facere potissimum aliorum verbis.

Recte dixisse mihi videtur e. f. höpfnerus [de consecut, etc.
p. 59) discrimen TtQoyvioGtoag etnbsp;ideo nullum esse,

quod „quae Deus praevideat futura, ea ut fiant necesse sitquot;.
Non aliter sentit martensen [die Chr. Bogm. p. 415), Deter-
minismo infensus. Arbitratur v. cl. praescientiam defendentes
revera in Calvinismum incidere, et eligendi libertatem [Wahl-
freiheit) facere speciem fictae libertatis; „dennquot; inquit, „was
Gegenstand sein kann f ür ein ewiges Vorlienvissen, das muss in
Ginem Gesetze ewiger Nothwendigkeit begründet sein. Bas Fer-
hältniss, worin die freie Wahl des Menschen sich zur göttlichen
Gnadenwahl setzt, kann nicht Gegenstand sein für das göttliche
^orherwissenquot; caett. Acerrime imprimis hanc opinionem impu-
gn avit SCHLEIERMACHER ab illa parte, in qua versamur. Tria
viri egregii efi^ata in hanc sententiam afferre conducit. ünum:
»wenn Gottes Torherwissen weiter geht als sein Vorherverordnen:

geht auch überhaupt sein JVissen über sein Hervorbringen
hinaus, also bleibt sein Hervorhringe7i hinter seinem Wissen zu-
\'i\'ück, und er ist eben dadurch geworden wie unser einerquot;. (WW.

Theol. II, p. 446). Hac de re autem judicent me peri-
tiores. Alterum schleiermacheri dictum simplicius videtur, et
sanae rationi optime probatur; verba sunt: „Rat Gott nicht

alles vorherversehen, so kann er nichts vorherversehen hahenquot;.
(LI. p. 484). Scilicet arbitratii suo limites pommt, qui prae-
scientiam defendunt, divinae providentiae et rectioni, et ta-
men haec continetur rebus universis. Hominum vocatio et
adeptio salutis ita implicata est et suspensa ex diversissimis
rebus, quas Providentia amplecti dicitur, ut alterum sine
altero vix ac ne vix quidem fingi possit a Deo régi. Nisi
forte omnem tollere providentiam necesse est, et in ejus
locum substituere „nudam permissionem, ac si in specula se-
dens exspectaret Deus fortuitos eventus, atque ita ejus judicia
penderent ab hominum arbitrioquot; (calvinus, Inst. I, 18, 1).
Quod nemo putarit. Eecte igitur ponit schleieemacher, aut
tolli providentiam, aut complecti omnes omnino res; et per-
verse, admissa praescientia, ad libidinem quaedam eximi de
rebus quas moderetur Dei suprema voluntas. Denique laudo
haec ejus verba, quae meam efferant persuasionem (1. 1. p.
447): „Barum wollen wir diesen Unterschied getrost fahrenlas-
sen, der in der That nur verbirgt, und nicht ans Licht bringtquot;.

Plures hodieque, Socinianis praeeuntibus, de praescientia
non bene agi existimantes, hanc etiam sustulerunt, quum ad-
missa quae falli non possit futurorum praescientia calvini
placitum effugere non possent. Hi quoque oblique commendant
nostram sententiam; nam „haec praescientia Dei tot habet
testes, quot fecit prophetasquot; (wiTSius, Oee. Foed. HI, 4).

Iterum monere necesse habeo me hujusmodi ratiunculis,
quamvis evidentissimis, non tantum tribuere, ut eas vel mini-
mum interpretationem moderari patiar; quin me tali herme-
neuticae infensissimum esse. Nemo autem putabit, opinor,
me defecisse ipsum a me, ubi disquisitionem grammaticam
generales admonitiones de notione repulsa, spectata per se,
appendicis instar sequi jussi. — Egregie de illa opinione
egit schölten, in LI. p. 443 sqq., ubi ejus ineptias lucu-
lenter ostendit.

Quaestioni, quis docuerit a praevisis operibus vel fide prae-
destinationem, auspicari, licet bezae non demus responsum

{ad Gal. I, 15): „ïs niminim, qui spiritui sancto adversa-
turquot;; tarnen respondere liceat: qui non satis assecutus est
PAULI verba ac mentem *).

de sententiis a paulo vel declaratis vel signipicatïs
cap. ix. episïolae ad eomanos t)-

Jam pridem conquesti sunt Theologi hujus capitis intelli-
gentiae difficultatem. Hieronymus, cujus verba exhibet tho-
Luccius, ad totam Epistolam interpretandam, sed quam maxime
hanc particulam. Spiritus S. auxilio nos indigere arbitratus
est. Talibus querelis opportune objecit reichius (II, p. 287),
ipsos sibi creasse has difficultates Interprétés, qui officium
sibi impositum opinarentur omnes hujus pericopes sententias
ita conformandi, ut cum suis ipsorum placitis ad verbum
congruerent. Hunc profecto laborem existimo Herculeum.

*) Propositum erat pauca tradere de liac opinione, cui non faveat V. T.
Sed ne simus longiores, hoe relinquimus, lectore relegato ad lutzium , qui
hanc rem egregie illustrât Biil. Dogm. p. 201 , sqq.

t) Praeter totius Epistolae Interpretationes haec potissinium consulni scripta
singularia: j. a. nösselx, Interpr. grmnm. cap. IX. Ep. P. ad Rowtanos. Hal.
1765., iterata editione in Opusc. I, p. 141 sqq. j. c. p. steüdkl, Nachwei-
^v\'ng der in Mm. C 9. liegende Saise als zu Gunsten eines unbedingten Rath-
Schlusses Gottes nicht deutbarer, in: Tüb. Zeitschrift für Theologie 1836, Heft
Ij p. 1 sc[(i,, quam disputationem ipse videre non potui; satis autem cognitam
habeo ex aliis libris, nominatim l. j. kückebt: Veber den wahren Lehrge-
halt von Rom. IX. in opere : Magazin für Exegese und Theologie des Neuen
^\'^staments, herausg. Don dr. l. j. kückert 1838, \\ste Lief, p. II sqq., et
f^oct. D. -pH. strauss: Herr Dr. steudel oder die SellMuschungen des ver-

Haec principalis causa esse videtur, cur post tantum studii
ac laboris huic epistolae Paulinae parti esplicandae impensi
non minus quam pridem dissensio sit inter criticos, quid tan-
dem hîc docuerit Apostolus. Quam rupem ut devitemus impri-
mis opera danda est. — Yerum hoc non sufficit ad inveniendam
sententiam scriptoris. Est aliud vitium in interpretatione, quo
factum est at aberrarint multi. Ut soient pueri, ubi in scri-
ptore aliquo vertendo semel opinione praeceperunt perversam
alicujus vocis vel structurae conformationem, adjuncta omnia
pervertere („parva enim magnis saepe rectissime conferunturquot;
cicbr. Orot. 4, 14), sic explicatores pauli saepenumero unum
aliquem versum vel verbum male interpretatos fefellit tota
Apostoli disputatio. Quare ne prave insistamus neve eadem
peccemus snmmopere videndum est.

Universe tum demum pericope boni scriptoris recte expli-
eata est, ubi singula et cuncta sponte conveniunt, neque vi
et fraude opus est ut hue perveniatur. Appareant concordan-
tia cuncta dicta, non fiant. Quantopere hoc opus sit, doceat
exemplum bretschnbideri, qui suae rationis multos habet
socios. Scilicet summam disputationis vrs. 30—32. proponi
existimat vir ill. (vid. Bandb. der Bogm. II, p. 138). Hinc
profectus omnia quae praecedunt contorquet ad hanc sen-

ständigen Supranaturalismus unserer Tage. 18-37; inserto in ejus Streitschriften
1841. Hic steudeli opusculuni vocat „ein grosses her\'ïïieneutisches ILtinst-
stückquot;. Porro adhibui: doct. wilh. meyeb., Versuch einer Entwicklung des
Gedankengehalts des 9, 10 und 11 Cap. im Br. an die Mm. inlibro: Theol.
Mitarbeiten, herausg. von a. p. pelt, Professore Kiliensi, ad ann. 1838.
Heft 3,^. 61 a. t. beck. Versuch einer pneumatisch hermeneutischen Ent-

tdcklung des neunten Kap. im Briefe an die Börner. Stuttg. 183-3. r. c. Hau-
stedt, Brädestinationslehre nach dem Ap. Paulus, etc.; doct. l. s. p. meyboom,
Waarh. in Liefde, 1846, ii; opera saepius laiidata ustebii, scholteni, düh-
nii, eeussii, al. — Haec jam pleraque perscripta erant et superiora typis jam
confecta quum accepi disputationem Rev. s. hoekstra b fil., nunc Theol. Doct.
et Prof. Teleio-Baptistarum Amstelodami, quae inscribitur : De leer van Oods
vrije genade volgens Bom. IX.\'m opere: Licht, Liefde, Leven, ed. j. r. blaauw
etc. 1856. p, 323 sqq. Quamquam non ineleganter scripta, non multum novi
affert interpretation! capitis nostri; multorumque renovavit memoriam erro-
rum, quos convicerat disciplina neque revicturos sperabat.

tentiam, traditque hanc esse propositionem totius capitis,
ut vindicetur Dei libertas conferendi beneficia quibus velit
populis, nec Deum coërcere res externas. Quum vero Judaei
respuissent salutem ipsi, non posse queri Gentes quoque a
Deo vocatas esse. Jam vero longe aliam agi rem deinde de-
clarabitur. Clamant contra beetschneidekum singula verba pauli.
Quod temere summam disputationis reduxit ad vrs. 30—32.\'
(eosque male explicatos) causa est erroris gravissimi.

Ut in omni indagandae veritatis officio proficiscendum est
a rebus cognitis ac certis, et his ducibus diligenter et pru-
denter ignota, obscura, dubia investiganda et illustranda sunt:
ejusdemmodi interpretem etiam oportet incedere. Quaerenda
sunt cui curae est orationem scriptoris complecti talia, quae
dubiis non possunt esse obnoxia. Tales sententiae statim
accurate legenti obveniunt. Sic ponitur hypothesis quae ten-
tanda est; jam perscrutanda tota disputatio et ad hypothesin
perpendenda: quae tum suam naturam amittet, ubi singulae
voces et dictiones, non propter eam expositae, verum sponte
cum ea concordabunt. Sin vero ne sic quidem omnia rite et
ordine exponi possunt, persuasum habeat explicator se non-
dum invenisse verum. Eegnet in hac hypothesium administra-
tione id quod certum est, ut perveniatur ad totius disputa-
tionis plenam certamque intelligentiam. Tale quid quaesivimus
et invenisse nobis videmur. Primum consideravimus nostri
capitis cum proxime praecedenti connexionem, si possemus
inde proficere. Sed haec est admodum dubia, et multi hac
^la in alienam sententiam contorserunt Cap. IX. Tam laxa
conjunctio cum praecedentibus, ut quidam nullam omnino
ernerent cohaerentiam et disputationem integram esse cen-
«erent nostrum caput. - Neque expedire arbitramur tran-
^ lonem a prolusione vrs. 1-5. ad sequentia. Yocabula
Z U oxi x. t. L non certam interpretationem habent
Tzscflius quidem et wineros et meyerus, in grammatica
^^cipes, suam quisque formulae exhibent interpretationem
«iquam alterius non reprobantes, ut assolet in nostra di-

sciplina. Non confert igitur ad contextum explicandum for-
mula barbara, quae et ipsa ut intelligatur contextu adju-
vanda est.

Itaque in ipsa disputatione quid evidens sit videamus.
Jam de discrimine aliquo, de delectu facto sermonem esse,
ét singula verba tam diserte arguunt ét imprimis vrs. 11 sqq.,
ut nemo unus contra dicere possit nec dicturus sit, dumne
ulterius progrediamur et definiamus ilium delectum, in quo
versetur, quo tendat. Quae res jam ex ipso scriptore sunt
conjiciendae et evincendae. Ut cognoscamus quam rem spectet
delectus, quid aliis sit concessum, negatum aliis, attenden-
dum primo loco capitis proximi argumentum et nostri introitus.
Cap. YIII. praedicaverat Apostolus eorum felicitatem, qui Christo
fide habita erant adepti integritatem {èiicaiosijv\'ijv). Capite exe-
unte grandiloquus eam extulerat et nulla non re majorem lau-
daverat et praecellentem, ita ut non possent non ipsius et
lectorum animi vehementer beatitate Christianorum percelli.
Sic aggreditur paulus ad disputationem cap. IX., cujus exor-
dium scriptoris moestitiam et animum afflictatum prodit. Qua
de re perpetua tristitia afficiatur non verbis aperit ipse;
verum bene dixit iieichius (II, p.nbsp;„Das beredte Schwei-

gen über den Gegenstand des Schmerzes verräth die innere Be-
wegung, die tiefe Wehmuthquot;-, vrs. 3. significat fratrum suorum,
popularium causa se esse in moestitia; quid vero deploret
non eloquitur ; at poterat neminem latere. Unusquisque cogitet
necesse est miserrimam sortem Judaeorum, qui non acciperent
salutem modo collaudatam et celebratam. Quasi per transen-
nam hoc adspicitur in vocc. dvàamp;tiia dvai dnù tou Xqkstov
vntq Tamp;v t. X. Yoce dvàamp;eixcc plerisque locis LXX red-
dunt d5j5 (gesenius, Tàes. I, p. 531). Significat Hebraea vox
devotionem rei ad internecionem. (Dn.Oî? „consecravit, devovit Dcq
ita ut redimi non possitquot;; vid. gesen. 1.1.). Tum etiam est res
Beo devota, aliquid divinae irae sacratum cf. Jes. XXXIY, vrs. 5 :
\'o-jn djtr, 1 Reg. XX, vrs. 43 :nbsp;. Sic paulüs, quum optat

tum, internecioni devotum; vidd. ut vocis ratio penitus cognosca-
tur doctae disputationes pritzschti , II, p. 247 sqq. reichii, II,
p. 260 sqq. et wineei,i)W. Realw. s. v. Mrm; 1, p. 134 sqq.
(ed. 1847). Quod sequitur duo Xqistov, optime intelligitur si
constructio habetur praegnans, h. m. dvà^efxa dvai kuI dno
Xqigtov {kexojqksfiévov e. c.) Indicat scriptor procul esse a
Christo, ab eo divulsum esse sibi valere idem ac dvdamp;t^a esse,
extremae miseriae, ajrcoÄf/fsj, deditum. Optaret hoe vnèq rmv
X. T. i. vel in emolumentum fratrum (feitzsche, meyer, de wette),
vel eorum loco (eückert, olshausen). Sententia omnino est, se
optare miserrimum esse, si fratribus prodesse posset et ab his
avertere ultimam miseriam. Effert paulus hoe votum verbis
t]vy6fir)v yÙQ avTÓg x. r. é. Dignum quod attendatur est im-
perfectim sine partie, av. Eecte monet reisig {de vi et mu
àv part. p. 139), ubi omittatur haec particula, significari even-
tum veritati proximum et jam certissimum, nisi ex conditione
esset aptus. Cfr. krüger, II, p. 168, 179. Buttmann, Gr.
Gramm, ed. 17ae, § 139, 13. Rost in ed. nov. lex. Pass. I
p. 160 sq. Sic TjvxöfÄTjv erit: „vellem, optarem, si fieri pos- •
set, si liceret, et volo etiamnunc si fieri potestquot;. Addita par-
ticula àv decJararet: „sed nunc non voloquot;. vid. Hermann ad
Viger. p. 811. Winer recte locum sic reddit (1.1. p. 328):
„%cJi wollte, näml. wenn es ginge (und will also unter dieser
Voraussetzung ¹). Optabat igitur revera paulus omnium atro-

1nbsp; De omissa particula av in Indicativis temporum historicorum inter alia
ûaec disputât egregius Grammaticus eaphael kühner (in opere Äwsf. Gramm,
\'^er Grieck. Sprache II, p. 5S6) „Ler Sprechende nimmt alsdann in seiner
Darstellung auf die in der Protasis ausgesprochenen Hindernisse und Störun-
gen, wegen welcher die in der Apndosis atisgesprochene Handlung nickt zur
oUendung hommen kann oder konnte, keine Mcksicht, sondern stelt das Prä-
\'^^cat als eine wirkliche Thatsache hin, da ja die, in der Protasis atisgespro-
ehene, nicht erfüllte Bedingung schon zur Genüge anzeigt, dass auch die
^ lt;^von abhängige Folge nicht eintreten konnte oder kannquot;. Saepe autem pro-
non enunciatur vid. 1.1. § 821 A 2. Aeschin. c.nbsp;p. 455, 2. ütili-

de hac re monet g. beenjhardy {Wissensch Syntax der Gr. Spr. p. 374).-
quot; « allen solchen Fällen, .....geht das Imperf. auf eine hegleitende oder vor-
gmgige Bedingung zurück, sie mag nun \'ausgesprochen oder aus ihm selber zu

cissima pati, si prodesse h.oc poterat popularibus suis. Pro-
fecto horrendum votum declarat extremum malorum, quo
obrutus esset populus Israëlis, nempe sejunctionem a Christo.
Haec cogitatio animum pauli affligit, nec mirum. Nam ipse
compertum habebat quanta esset salus Christi; obversabatur
ejus animo atrocissima eorum sors, qui hanc salutem rejicie-
bant. Tum impense diligebat suos populäres et propinquos, quod
a natura accepimus omnes. Et praeterea populus tam eximia
ornamenta theocratiae consecutus (vs. 4, 5.) dignissimus erat
cujus a Christo separationem ét miraretur ét doleret. Quam-
quam infra ad hanc rem redeundum est, quia officium imposi-
tum nobis est in hoe capite res nequaquam dubias defendere;
tamen maneat in causa h. 1. agi de salute Messiana, cujus
expertes essent plurimi Judaeorum.

Alterum quod illustrare hîc animum induximus, cernitur
in explicatione prioris partis vrs. 6.: ov^ olov 8i oti ènTtt^

Scilicet hisce imprimis verbis injunxerunt opinionem de con-
silio pauli plerique interprétés, etiam optimae notae, quae no-
bis rejicienda videtur. Opinantur paulum vrs. 6 sqq. id egisse
ut defenderet Deum a calumnia quae proferri posset, Deum
promissis non stetisse, ex quibus exspectari posset ut ante
omnes ceteros in regnum Messiae recepti Judaei essent. In
hac sententia sunt praeter nösselt, wolf, dämste, Haustedt,
beck, al. etiam calvinüs, beza, reiche, de wette, rückeet,
meyer, Dr. w, meyer, schölten, 1.1. II, p. 89 sqq. hoek-
stra 1.1. p. 334 sq. al. Proximum est ut comprobemus hanc
esse in errore sententiam, et efficiamus quid secutus fuerit
Apostolus vrs. 6 sqq.

entnehmen seinquot; Ceterum cff. 11. a künheeo et beenhaedyo laudati et a
habtungo Lehre von, der Partikeln der gr. Sprache II p. 240 sq^q. Excipia-
tur autem locus theoceiti EU, kt^ , 15, qui ex interpretatione bernhaedti
simillimus erat Paulini ; sed dubia est lectio ; keiskius et schaefeeus pro nlv
ißoXXötJ,av receperunt xfv ißoXXöixav, qua recepta lectione omnis perit
analogia cum n. I.

Primum teneamus talem dispatationem li. 1. jure non ex-
spectari posse. Nam ut Judaeismum oppugnaret, hanc episto-
lam non scripsit paulus. Puerunt omnino qui hoc putarent
suntque hodieque; sed nihil ineptius statuitur. Si hoe secutus
esset, debuisset probare Jesum esse Messiam, non vero pro-
fectus a divinitate religionis Christianae exponere ejus décréta,
vid. baue, Paulm, p. 344 sqq. At ne tum quidem, ubi con-
tra Judaeos dicere opiueris Apostolum, apta videtur ejusmodi
sermocinatio. Tam firme enim credebant Abrahami sobolem
populum esse Dei dilectum et prae ceteris ornandum omnibus
beneficiis, ut nemo Judaeus in suspicionem veniret Deum
fefellisse fidem datam Abrahame ejusque posteris. Ex quo
si quaesiveris quare hic populus Christum non reciperet, con-
tinuo responderit: at Jesus tuus non est Messias, quem nos
exspectamus, cujus regni principes erimus ego et propinqui.

Ergo stet, spectare Christianos quaecunque scripserit noster,
et in coetu Christianornm agitari lites et controversias, quas
in epistola attingat. Praeterea jure statui potest eum non
contra speciem pugnare, ideoque non finxisse sponte sibi
aliquid, quod propulsaret; sed has opiniones revera fovisse
coetum Eomanum vel quosdam ex illo. Jam tune credas
eousque irreverentiae et impietatis iisse Christianos, ut non
modo paulisper et verecunde addubitaverint de constantia Dei,
verum etiam aperte accusare ausi sint ejus inconstantiam,
de quo sanctissime deberent cogitare; et ita tenaciter perse-
verarint Deum fidem fefellisse, ut tam copiose has opiniones
redarguere debuerit paulus? Profecto qui haec concipiunt
toente et contendunt non magis Christiani sunt quam ipsi
udaei. — Solet quidem noster proponere in disputatione
jententias, quas ipse existimat maxime impias neque adjudicat
nristianis. Sed saepe talia dixit paulus ut non posset fieri quin
efficerent lectores quod tamen cogitatione comprehendere esset
jam improbum; cf. in hac epistola EI, 3, 6. VI 2 15
JII, 7, 13. IX, 14. XI, 1, 11. Gal. II, 17. III,\' 21.
erumque ducit tales opiniones xi oiv; vel rt oêv tqoviAev,

illico repellmitur verbis i-ii] yévoiro. Nostro autem loco neque
hoe sequitur neque illud praecedit; et praecipue attendendum
e proxime dictis nequaquam sponte consequi Dei inconstan-
tiam. Namque non dixit Judaeos expulsos esse e regno
Messiae; quum primaria sententia sit, se veile pro iis dvàamp;efia
(ivai ano t, Xqiotov, qua non continuo excitatur suspicio in-
constantiae divinae. Meyee {Komm. p. 287) rem sic expedire
sibi videtur: „denn diess besagt, dass die Klage Pauli ganz
etwas Anderes sei, als eine Klage über Vereitelung des göttlichen
WOrtesquot;. Sed hanc rationem non indicat scriptor, et insuper
nemo eam efficeret lectis vrs, 1—5,; quare non opus erat tanquam
interpellationém eam refutare. Idem dici potest contra expo-
sitionem JO. albeetii (Obs. pUtol. p. 316 sq,) meliorem om-
nino quam meyeei. Hos vv, dd-, praeterea luculenter refellunt
quae mox tradituri sumus, Unum hoc moneatur, si quis mi-
retur unde fiat ut quem summis affecerit Deus beneficiis idem
nunc populus sit misserrimus auctore paulo; unumquemque
pro conscientia culpae, quae omnibus hominibus inest, prae-
sertim Christianis, et pro persuasione pia Deum non esse
causam peccatorum, confestim rem dijudicaturum h, m, : enim-
vero ipsi se contumaciter avertunt a Christo. — Itaque res
ac ratio paulum non invitasse videntur ut huic dubitationi
oecurreret et multis verbis repelleret.

Hactenus quodammodo à priori haec disputavimus, Quam-
quam non contemnenda haec ratiocinatio, tamen destituta posi-
tivis argumentis q, d, non excedit probabilitatem, Quare nunc
veniendum est ad ipsam disputationem conspiciendam, qua cer-
nuntur argumentorum momenta, Haec autem ita comparata
est ut prorsus non recipere videatuy opinionem, de qua agi-
mus. Ne dicam de ratione, qua, ut Deus appareat constans,
ejus promissa quasi pueriliter extenuentur ac detrectentur,
parum ad persuadendurn appositâ; reputemus potius quam
diserte dicta opinio orationis Paulinae reprobetur conforma-
tione. Primum quidem non indicavit scriptor se banc rem actu-
rum (ut III, vrs, 3.), neque hoc efl^erri voce Äo/oj mox pro-

babimus. Deinde exemplum Isaäci et Isrnaëlis solum convenire
videtur huic consilio; vrs. 10. jam omnis promissionis notio
evanuit. Hoe non fugit perspicacissimum meyerüm, qui sic
rem explicat: „Der bestimmtere Begriff der Verheissung, welcher
im vorhergehenden gehalten war, erweitert sich hier zu, dem
allgemeinem der göttliche Willenhestimm ung!\' L 1. p. 290).
De wettiüs quoque quum perspiceret sermonem esse de
electione pervertit interpretationem verborum oi fiövov dè dXU
\'xai, ne inepta videretur oratio. Oblique egregii hi viri com-
probant se nihil vidisse praeter speciem, quum theodiceam
agi a paulo fingerent. De wettiüs enim ad fraudem gram-
maticam confugit, meyerus autem facit Apostolum sui con-
silii immemorem; ad libidinem statuit a vrs. 10. mutasse paulum
argumentum, etsi ne levissime quidem aliquid tale significatur.
Fortasse crediderim, si paulisper a proposito abiisset; sed non
redit ad id quod expositurus erat, meyero docente, qui ponit
paulum voluisse defendere Deum, sed consilii oblitum alia egisse
et non effecisse quod in animo fuisset. Hoc consequitur e senten-
tia meyeri; quod admitti non posse videtur. Porro in tota dis-
putatione nihil offenditur quod defendi Deum commoneat. Solet
i^aulus, ubi rem aliquam satis illustrasse et probasse sibi
videtur, argumentum breviter repetere ; in hoc quoque capite ta-
les comprehensiones occurrunt, sed ita constitutae sunt ut aliud
argumentum quam theodiceam designent. Demit omnem dubita-
tionem vrs. IL: \'ivcx xccx ixloyijv itqöamp;agig tov »fov i^êvr]-,
qua admonitione declaratur consilium disputationis Paulinae;
ef- vrs. 16, 18, 19 sqq.: nusquam promissorum vel minima
eogitatio offenditur. Praeterea dignum quod accurate perpen-
datur existimamus quod dixit Apostolus vrs. 27 sqq. Hinc
quot;iculenter apparet paulum longe aliud secutum esse quam ut
^ueretur fidem divinam. Dictum Jesaiae X, 22, sq. memorat
zoster, quod his vv. reddunt LXX (22): nal tap yiprjTai 6
«OS laqaril ég tJ ä/tfiog xijg S-aXàaa7jg, tó xaxaXufincc avxäv
^(»^■iiaexcci. (23) Xóyov [/ocçj avpxaXcov xcù avpxifxpojp iv Si^^
^«loavpij^ Sri Xöyop Gvvxnntjixipop m\'Qiog Ttotijaei iv x^ ol-

xovixérjj olri- Prior versus e textu Hebraeo sic vertendus est :
„namquot; (O respicit vrs. 21., quo dicitur „reliquias populi Jacobi
conversum iri ad Deumquot;) „nam etiamsi populus tuus o Israël!
esset ut arena maris (numero aequaret maris arenam), reliquiae
{tantum, nam hoc docet prioris cum altero membro conjunctio
^os Jes. I, 18. Job. IX, 20. Ps. CXXXIX, 8. Gr. ft xc»\',
xav) et hujus vrs. cum vrs. 21.) se convertent (aia\'PJJi^)quot;. Vates
loquitur de Assyriorum rege, cui mandarit Jehova castigare
populum suum. Hic autem longius ausus clade maxima affi-
cietur ab ipsius Dei manu; pulcre haec strages describitur ad
vrs. 19. Yrs. 20. redit Propheta ad populum castigatum (vid.
vrs. 12), et benevole ex periculo ereptum. Scilicet reliqui Israë-
litae olim solo in Deo nitentur; ad fortem Deum revertetur
residua pars. vrs. 22: recte hoc dico, nam paucitas Judaeorum
tantum remanebit; vrs. 23. denuo mentionem facere videtur
rigoris justitiae ultricis Dei, qui manet gentem Judaeorum
(vid. knobel, der Prof het Jesaia, p. 72, 77 sq.). Loco hoc
non intellecto LXXnbsp;verterunt aou^\'^GiTai, opinati sermo-

nem esse de reditu ex exilio in Palaestinam. Hac versione
perversa utitur paulus fere ad verbum; verum ita in usum
suum convertit, ut acoamp;tjairai intelligi voluerit de salute Mes-
siana, ut videtur perductus verbi acoteaamp;cei ratione. Jam
prior versus non multum difficultatis habet in pauli oratione.
„Quamvisquot; (sic utitur P. conj. éàv. cf I Cor. IV, 15. XIII,
1, 2, 3. II Cor. XII, 6) „infinita esset Judaeorum multi-
tudo, servabuntur tantum per Messiam reliquiaequot; {»«ràXeififia
(fritzsche, rück.) vel vTtóleififioc (A. B. lachm. tisch, de wette,
meyer); sententia est eadem). De arena multitudinis symbolo
vid. wetst. II, p. 68 sq. qui pulcros locos collegit. Graviter
autem magno numero opponi to vTtólni^iicc non est quod
moneam. Contexuit orationem scriptor a vrs. 24., et quidem
ita ut primum 11. duobus ex Hosea petitis ostenderit jam pri-
. dem esse praefinitum gentes participes futuras salutis Messi-
anae {dlXà xai tamp;vwv)-, inde aggressus partem alteram
vrs. 24. (i| quot;lovdcciMp), probare nunc studeat voluntatem

esse Dei, ut paucitas tantum gentis Israël reeiperetur in re-
gnum Messiae. Quod, si sensus litteralis spectatur, extra
contextum loei Jesaiani, haud dubie effertur. — Sequitur versus
obscurae sententiae; quum textus Hebr. non difficilis sit, mo-
lestia interpretationis debetur LXX, qui locum ineptissime
reddiderunt. Liceat mihi referre explicationem fritzschii, qui
quoad ejus fieri potest locum explanat II, p. 349 sq.: „Ego
paulijm haec dicere arbitrer: (perpauci Israëlitae per Mes-
siam beabuntur vrs. 27.)- Nam quod dixit (v. 37) Deus
peragit et viae compendio usus peragit (et celeriter peragit)
per integritatem I, 17. (nempe quam paucis Israëlitis desti-
nât v. 27.): etenim maturatum oraculum (i. e. oraculum, cujus
eventum maturare decrevit) ad eventmi adducet dominus in
terra. Hoc pacto paucissimos Judaeos messianam leatitatem
conseguutufos esse duobus argumentis probatur: uno, decre-
visse ^ Deum quod dixerit celeriter effectum reddere integritate
paucis Judaeis destinata Q^rov—iv hixaioQi^v\'^), ûitxo, ratum
facturum esse Deum oraculum suum in terrâ {on L a. jtoi tja et
i. t. /.y Modeste et intelligenter de h. 1. dixit de wette
rK. mi p. 142): „Der Ap. scheint in der ganzen undeutlichen
Stelle den Oedanken eines von Gott beschlossenen und vollführten
gerechten [?] Rathschlusses zn findenquot;. Ceterum non sumus ii
qui post Eritzschiorum, Meyerorum labores pellamus caligi-
nem. Notetur autem vocem Uyog esse dictum - ubi spectet
Oïaculum (vrs. 27), significare oraculum, edictum-, vid. meïer a. 1.

Iterum laudat paulus dictum Jesaianum (I, 9). Legitur hic
Ws in pulcherrima pericope, quae ducit vaticinia Jesaiae.
Magnifiée depingit Propheta et incusat Judaeorum stuporem et
ingratum animum; deinde ipsos alloquitur vrs. 5., exponens
^iserrimum populi ac patriae statum; qua in hor/enda vasti-
ate unam residuam esse urbem Hierosoljma. „Quam urbem
iiisi nobis reliquam fecisset Deus, Sodomae et Gomorrhae fata
ßxperti fuissemusquot; (vrs. 9). Textus Hebr. exhibet: „ nisi Deus
agminum nobis reliquisset r^W etcquot;. LXX: OTti^f,«, pro-
antes etymologiam vocis nni^ semen, quod ad sationem \'siiper-

est-, vid. rosbnmüller a. i. Rectius autem geseniüs ducit vocem
a TjiP fugit (Jos. X, 20), unde subst. superstes, qui magna
ex clade elapsus est, Quod additur (ü^Sj.?), intendit senten-
tiam paucitatis reliquiarum pro hominum Judae multitudine.
Patet paulum a sensu historico et grammatico discessisse, ac
libere in usum suum convertisse verba vatis. Ad litteram
reddit Apostolus LXX. — Quo consilio laudaverit hoe effatum,
facile perspicitur; sc, ut paucissimos tantum Judaeorum divina
gratia ad salutem Messianam praestitutos esse monstraret; qua
in re adjuvabat vox ßrteQfJia. Eecte monent Interprétés perexi-
guum esse, quod ex messe proximi anni sationi asservetur,
ratione habita factae messis (Argutius beck: aniQfiu „Keim
einer neuen Lehensbildunf). Sententiae in hoe vrs. sunt hae:
non tota gens Israëlis praefinita est saluti Messianae; immo
paucissimi ex iis sunt; si qui reddantur beati Judaeorum,
debetur singulari Dei gratiae. Quod autem observant plerique
Interprétés designare OTttQfiu „paucitatem, quae magnum sui
generis numerum progeneretquot;, ut certissime hoe secuti sunt
LXX, ita quo pacto haec conveniat notio et apta sit in con-
silio et sententiarum perpetuitate loei Paulini equidem non
perspicio.

E disputatis jam probabile est opinionem, quam protulerunt
multi de consilio vrs. 6 sqq,, perversam esse ; praeterea satis
dare ostendit explicatio vrs. 27, 28, 29,, quaenam sit pro-
positie disputationis Apostoli, Nam hîc babemus baud dubi-
am declarationem consilii decreti divini de adsciscendis sociis
regni Christi, Oraculum, quo decreta praedixerit Deus auctore
paulo, dicitur vrs, 28. (cl. 27.): lóyog. Eadem significatione
esse hanc vocem vrs. 6. ét analogia cómmendatur ét ob alias cau-
sas perquam probabile mihi videtur. Superest ut exponamus eas.
Itaque redimus ad id unde profecti sumus, ad explicationem
vrs. 6. Praecedat nostram interpretationem vulgatae refutatie.
Primum attente reputemus eos qui Xóyog r. simpliciter
reddant promissum, Dd deficere specimen omne. Nullum at-
tulerunt hujus explicationis defensores inopia; nam in N, T,

non legitur hac vi. Specie hue referri potest Rom. HI, vrs. 4.,
quamquam non ultra speciem; ot Xóyoi t. multis sunt
Dei promism. Hunc locum non valere contra sententiam di-
ctam ex hisce efficimus : 1°. locus ad litteram transcriptus est
e versione LXX (Ps. LI, 4), ideoque minus validus ad usum
Paulinum docendum; 2°. Alexandrinis longe alia subjecta est
voci Uyog sententia. In Psalmo inducitur Davides dolens
sua peccata et judiciorum Dei agnoscens aequitatem: „tibi
soli peccavi, o Deus! et perpetravi quod malum est in oculis
tuis îi^jq-i? î^nb, i. e. ut sis Justus (ut appareas Justus)
in effatis tuisquot;. Particula nunquam habet vim ixßcenxjlv,
ut multi opinantur; ut Gr. lt;Va semper usurpatur teXixwg,
etiam Ps. XXX, 13. Hos. VIII, 4. (contra eosenmüllbe).
Cf. fritzschb ad Matth. p. 836 sqq. Geseniüs, Lex. (ed. 1833.)
p. 602. Voce ïj^Ijns (Inf. Kal c. suflF.) significantur verba Dei,
quae per Nathanum edicta Davidem arguerant facinoris, et
quibus poenas minatus fuerat. Ex qoibus efficitur Alexandrinis
non in animo fuisse per vocem Aó/oi eiferre promissioîies. Sim-
plex Psalmi sententia est Davidem peccasse ut illustraretur
divina Justitia. 3°. consulatur loci Paulini ratio. Manifestum
est paulum non curasse sententiam loci Davidici; nam Apo-
stolus agit de fructu et decoribus, quibus Judaei praestarent
ceteris gentibus. Inter haec est öxt iniGZiv\'amp;ijGuv xà Xôyia
TOV S-iov „quod iis concredita sunt Dei oraculaquot;. Universe
hoc dénotât Xó/iop etiam apud exteros scriptores; vid. l. bos
^xercitt. p. 101 sq. Alberti Observv. p. 298 sqq. Idem est
quot;\'Squot;]?« et Lat. interdum dictio. cf. Act. VII, 38. I Petr. IV,
11. Significat igitur in universum Dei oracula et eflata per
legem et prophetas. Contextus doceat quid spectetur quo-
^Itie loco; nostro de vaticiniis Messianis imprimis sermonem
esse docet vrs. 3. Hic vrs. continet interrogationem hinc
facile nascentem: „at enim, num âmaxt^ nonnullorum irrita
fiet fides divina ?quot; Cui occurrit paulus vrs. 4 : Minime vero !
Sit potius quivis homo fallax quam Deus ; ut est in Scriptura :
O\'TWS àv èixuimamp;jjg h xoîg Xóyoig ßov x. t. X. Quibus ver-

bis Apostolus non vult efferre separatim Deum std^m promissis
suis, sed generaliter Deum verum dicere, non mentiri, esse
àXijamp;ij. Ineptius quis referret dmaricf Judaeorum aboleri
constantiam Dei (getrouwheid Gods in H vervullen zijner beloften);
rectissime vero veraeitatem u. i. d. (waarachtigheid, onfeilbaar-
heid in zijn uitspraken). — Haec si recte dicta sunt, nullum
omnino exemplum suppetit usus improbati, Neque apud classi-
cos usquam simpliciter promissum vel pollicitationem dénotât
vox vulgatissima. Nam e. c. locum sophoolis Oed. Col. 651.
(ed. schneidewin): ovkovv ttéga /quot;àv ovdèv ij\' kóym cpiqoig non
recte g. Hermann vertit „quam simplici promissequot;; redde:
„simplici verboquot;; (nos: woord): quamvis subtilius discrimen
tamen servandum, ne nimium voci tribuamus. -- - Tandem
quaerimus quidni, si voluisset paulus efferre promissionem,
exarasset potius vocem ènayyfXiu? Nam disertius baec vox
declarasset pauli mentem quam lóyog, quod, etsi posset sic
usurpari, haberet summam ambiguitatem propter multiplicem
significationem; vrs. 4. inayytUa legitur, propria rei desi-
gnatio; vrs. 9. scripsit ènaXXtyiag ó Xóyog, nimirum quia ó
Xóyog non sufficeret ad declarandum quid sibi vellet; vrs. 8.
quoque exaravit inayytXia. Haud sine causa deseruisse hanc
appellationem censeo Apostolum, praesertim quae quasi so-
lemnis sit et technica appellatio promissorum Abrahame et
posteris eius datorum, quae Messiae eiusque beatitatis proge-
niei Patriarcharum facerent spem. vid. 11. quos ex epist. ad
Eiom. Gal et Hebr. congessit beuder Ta^i. p. 336. Ne autem
putemus paulum orationis consulturum concinnitati et suavi-
tati variasse vocabula, vetat consuetudo nostri; cf. Rom. IV.
Gal. HL Itaque efficimus eum ratione consilioque pro tTtay-
ytXia scripsisse d Xóyog xw d\'ion. — Hisce omnibus jam satis
comprobatum esse existimo paulum non id agere ut defendat
Deum contra malitiosam incusationem quod divina promissa
jam ad irritum ceciderint quum non omnes Judaei cives fie-
rent regni Messiae, quod sibi deberi promissis confiai opi-
ïiarentur.

Reliquum est ut paucis nostram explicationem vrs. 6. nar-
remus et tueamur. — Kóyog est verbum, id quod ab aliquo
(ttvós) dicitur, quae significatio varie deflectitur ad res ¹), e. c.
Joh. IV, 37. est dictum, sententia-, Rom. XIII, 9. Gal. V, 14:
praeceptim-, de oraculis Dei usurpatur Rom. IX, 28. 1 Cor.
XV, 54. Joh. XII, 38. XV, 25. Act. XV, 15. al.; apud
Graecos quoque frequens hic usus est. Eadem potestate n. 1.
valere arbitror. Scilicet significat paulus voluntatem quam Deus
declaraverit (edictum, eloquium), eamque pertinentem ad
regni Messiani administrationem. Oratio sie contexta est: ov^
oUv 8è dri ixniTfcmxer Ó Uyog rov amp;eov. Vehementer verba
ovx OÎOV öè ort exercuerunt Interprétés. Rudis exegesis supe-
norum aetatum omnia absurda miscuit. Nostra aetas egregie
illustravit hanc formulam; vidd. praeter eüokerti, mbyeei,
wineei (IL p. 664) heemanni {ad Fig. p. 788) conatus, im-
primis peiïzsche, Sendschr. an Tholml p. 58 sq. et ad Rom.
II, p. 276 sqq. Hinc depromam quod mihi videtur ex usu
esse; ovi otov per attractionem dictum est et complectitur:
ou roiovxàv tGTtv, oTi..... non est tale, quod — h. e. mi-
nime sic se res habet, longe, multum abest ut —, minime
vero, minime omnium. Usus voluit ut formula adverbii for-
titer negantis vim adipisceretur: unde factum est ut paulus,
oratione constructa ad sensum negationis: „multum abestquot;,
hanc continuaverit per conjunctionem ort. (haec doctissime de-
lûonstravit eeiïzsche 1.1.) Sensus est: „sed procul abest, vel,
sed minime fieri potest ut Dei edictum abolitum sitquot;. Nunc
optime cohaeret oratio. Respondet hic vrs. 6. dicto vrs. 3.
nh^liriv X. r. i. „vellem — sed {8è) fieri non potestquot;. Elagitatur

^ p ó Xóyo^ bedeutet Gotteswort im Allgemeinen, die göttliche Offenbarungs-
natürlich in der hesonderen Beziehung, in der der Zusammenhang
^^àrauck davon macht, in Beziehung auf die ixXoy^ Israels — eingeschränk-
^^e Smnerlclärungen sind Mose Äbstrakta specialisirender Logik, wie sie sich
jeder Sprache des Lebens anbringen lässt, wo das Allgemeine oft für das
^^^ondere stehtquot;. Beck L c. p. 30.

^^ Nostra loci rationis explicatio videtm fuisse etiam Keüchenii {AMnot. p. 342)
Proposita est a fbitzschio, etsi hic alteram non repellit.

hiijusmodi sententia, quae respondeat hypotheticae vrs. 3. Si
voluisset PA.ULTJS dicere se non queri Deum promissiones
fefellisse, exspectaremus ovjf ort, vel tccvtcc dè ovx firtov,
vel aliquid simile, quo perspicuitati consuleretur. — txninxftv
per figuram dicitur. Unde sit petita metaphora neque expedit
nec facile dicetur, quum in omnibus linguis sint translatio-
nes, quarum origo sit vetustissima, quamque alii aliter référant.
Certe 1 Cor. XIII, 8. significat vim amittere, et n. 1. aä irri-
turn cadere, eventu destitui, aboleri, ahrogari-, vidd. 11. apud
kypkb, wetstein, PEiTzscHE al. — Jam rationes subducamus:
optaret Apostolus a Christo sejunctus esse et devotus irae
divinae, si hoe prodesse posset fratribus suis, summis decori-
bus a Deo ornatis ; sed fieri non potest. Deus non voluit ut
omnes Israëlitae consequantur salutem Messianam; haec vero
voluntas declarata edictis vi et efficacitate non destituta est,
etiamnunc valet, — Nunc expositurus est patjltjs voluisse et
praestituisse Deum ut delecti tantum de Israëlitis fierent regni
Messiae cives

Hac orationis conformatione expedita brevem adjungimus
enarrationem vrs. 6b—9., quippe quae quidem sententiam
significatam illustret neque vero consilium nostrum magnopere
adjuvet. Tum a vrs. 10. incipit ponderosior disputatio, quae
alia paragraphe expendenda erit.

Ov /dq TtàvTeg ot quot;laQu^K, ovxoi quot;laqariX. h. e. non
omnes ex Israële prognati sunt veri Israëlitae, ad quos per-
tineant at tTtayyflim ; tum pergit P. vrs, 7 : „neque quia sunt
Abrahami progenies, ideo sunt ejus xixvc^\'. Omnes Judaeos
genitos ex Abrahamo (öïrép^«) concedit, xixva esse cunctos
negat. Jam continuo ponit discrimen inter Judaeos (Gal.

ni, 29.), quorum alii jura et ornamenta consequantur pro-
missa, alii non item; hoc autem discrimen constituisse Deum
illico declarat loco Genes. XXI, 12: fV \'Imàx xXijamp;^aeTccl
aot OTtéQficc. Loco Gen. adhortatur Deus Abrahamum, ut Sarae
morem gerens Ismaëlem domo expellat; ne metuat pater de pro-
missis sibi et posteris datis, dicit Deus per Isaäcum ei vocatum
iri posteritatem. Itaque non e lumbis patriarchae progeniti nan-
ciscuntur haereditatem promissorum auctore paülo , sed quem
Deus elegit et ipse constituit haeredem. Posterius hoc leviter
tantum significavit; vrs. sq. clare eloquitur. Laudat enim
vrs. 9. oraculum Dei Abrahamo\'dictum, quo Sarae praeter
legem naturae filius praenunciabatur, nimirum hoc consilio, ut
appareret sua vi ac virtute constituere Deum haeredes pro-
missionum. Habemus igitur in hac disputatione (vrs. 6—9.)
haec duo: non omnes Israëlitae sunt populus Dei, et: divina
potestate facti sunt delecti, qui jura et ornamenta Israëlita-
rum consecuturi sint. Jam manifestum est Paulum respicere
salutem Messianam, cujus fiant participes ingenui Abrahami-
dae; non potiantur autem qui non sint veri filii Abrahami
s. filn Dei. Itaque non destituisse eventum voluntatem de-
claratam Dei, neque hanc posse ad irritum cadere.

Satis habuimus lineamenta adumbrare \'hujus disputationis.
ï\'lura exhibent fritzsche, rückert, meyer, dé wette. Multas
OQiisimus diversas explicationes, quas refutatas videas apud
^iros memoratos. Una nobis est tradenda ob singulareiu ejus
Perversitatem, et ob miram confidentiam, qua Haustedt
post alios hanc opinionem tanquam unam veram jactat.

roxime eam mutuatus est Haustedt a DäHNio et narravit in
^oinmentatione supra dicta, p. 48 sq. Scilicet opinantur hi
^^ulum hanc totam disputationem habuisse ut probaret Dei
1 ertatem in proponendis conditionibus ad recuperationem
sa utis. paulum queri Judaeos se indignos reddidisse summis
^eneficiis divinis; non credere; ideo salute Messiana excidere.

anc exclusionem non pugnare cum gratia Dei exposita; nam
^on deben physicae generationi promissa, sed iis qui ut Abra-

ham fidem haberent. — Sed neque de conditione aliqua lata
sermo est, et de fide nihil legitur vel significatur. Ineptissi-
mum, hercle! informant scriptorem paulum, qui nihil dixerit
de eo quod senserit, ne verbo quidem. At ineptior nobis
videtur Interpres, qui praetermissa satis declarata scriptoris
sententia aucupet opiniones aliénas, sed Dogmatico acceptio-
res quam veram sententiam. Infra nobis dabitur copia refu-
tandi haüstedtium et uàhnium verbis disertis pauli. Nunc
negative u, d. agendum erat.

Diutius morabimur in hac parte sermonis Paulini, cum ob
multas difficultates interpretationis, tum quia hac cernitur
summa doctrinae nostrae, et mille modis sententias Apostoli
perverterunt Interprétés dogmatici. Plagitant res ac ratio ut
accurate, juste, studiose perscratemur orationem pauli, ut
veras assequamur sententias.

Omnium primum grammatica verborum exponenda est con-
formatio et consecutio. Incipit vrs. 10.: ow (aóvov 8i, àllà
xai ^Peßemcc. Est dictio elliptica, non dissimilis illi Grae-
corum ov [lóvov yt, àXXà nal, quae supplenda est e senten-
tiarum perpetuitate: plerumque verba praecedentis enunciati
mente repetenda sunt, ut xen. Cyrop. I, 6, 17: rj xal a^o}.?],
t(ft], tGTat, dgt; TtàriQ, GoonaGXHv Toïg aTQurtwratg; Ov fià JC,
i\'cpi] O naTriQ, ov fióvov ye, dXXd xai avdyxTj. cf. VIII,
3, 7. Platon. Menon. p. 71 B, Gorg. 490 E: (callicles)
fog dd TttvTd Xéyug, o) HmxQaxeg. SocE,. ov fióvov ys,
dXXà xai mQi twp avTwv. vidd. 11. a winero (1.1. p. 655)
et fritzschio (II, p. 389) laudati; et kïpkeII, p. 165. Viger.
ed. herm. p. 543. Rom. V. 3, 11. VIII, 23. 2 Cor. VIII, 19.

Ut locus noster beue eonformetur, tria haec tenenda sunt:
supplenda est ellipsis e superioribus; conveniat accessio cum No-
minativo \'Pf/Jéjtjt«; sit congruens dicto tQQijamp;Tj avri} vrs. 13.
(Hoe notavit meyerus a. L), Hac ratione syntactica perspecta
jam continuo improbatur eorum explicatio qui addunt cogita-
tione: TovTo (rückert, de weïte, Dr. vv. meïer). Hi insu-
per statuunt mancam esse orationem, quum sic seribendum
fuisset: àXU nui rij P. x. r. L Quo fit ut ineptissima red-
datur oratio. Nam vrs. 11, 13. efferunt sententiam per se
absolutam, in qua nihil confusi vel manci est; et conj. yàq
(v. 11.) satis declarat rationem dari enunciati praecedentis,
quod ideo per se stare necesse est (vid. alberti Olserv. PU-
lol. p. 318 sq.). Nobis non probantur qui anacoluthias et
soloecismos deprehendunt ubi nec opus est neque aptum qui-
dem. Non magis audiendi sunt nostrates vertentes: ende niet
alleenlvjlc {dese^, maer ook Rebecca daer van een bewijs]quot;, et
nösselt qui supplet orationem sic : ov nóvov Sè ^JÜ\'qqu dei-
nvvai TOVTO- cujus sit sensus : „neque vero Sarae unicum exem-
plum est, quod haec doceat, sed Eebeccae historia etiamquot;.
Haec non a grammatica sunt profecta, quod demonstrare non
opus est. Ceterum non perspicitur quo jure addatur deixvvac
rovTo, quum Sara nihil ostenderit; neque quid faciet Mc
liebeccae /dstoria. Plana est oratio, si intelligimus eam hac
ratione: oi /aÓvov Si liàQQ« fXaße s. eixf Xóyov, dllà
T. I. Sic recte se habet ^Pißtxxu in Nominative neque
sine causa hoc exaratum esse videmus; praedicatum convenit
cum iq^^^t^ ai)xfi vrs. 13., ubi explicatur vrs. 10. {yàQ). Et
e praegressis niMl aptius repeti potest; nam Eebeccam opponi
\'arae per se patet; tum Rebecca dicitur dictum accepisse de
prole sua (vrs. 13.), et sermo fuerat de oraculo divino dato
e filio Sarae (v. 9.): ecquid igitur dubitari potest quin ideo
uiatres nuncupentur et componantur, quod utrique fiiiorum
®ors edicto Dei sit praenunciata ? Itaque habemus : non solum
ara accepit oraculum Dei de prole sua, sed etiam Rebecca

quitur argumentum oracnli divini vrs. 13. Obloqnitur no-
bis ßüCKKUT ét in „Magazinquot; ^. sqq. ét in „Commentarquot;
II, p. 27 sq. hisce potissimum rationibus. 1°. promissionem
non Sarae datam esse, sed Abrahamo. Hoe argumentum non
magni fecit ipse rückert; et recte. Nam in narratione Gen.
XYHI, vrs. 13—15. promissum ad ambos parentes pertinet.
Praeterea inconsiderate dixit vir cl. in praecedentibus potuisse
scribi: iar«t aoi vióg. immo legitur rite fffrai tff HaQça
VIÓS; manifeste h. s.: Sarae erit filius, oppositae Hagari,
cujus filius excludebatur haereditate. Concinne igitur Sara
et Rebecca componuntur. Quid ? quod memorata Rebecca
jubet meminisse Sarae. 2quot;. refert rückbrt primariam sen-
tentiam praegressorum non esse quempiam accepisse pro-
missionem, sed m rêxva r^g inayytViag esse veros Abra-
hamidas. Sed non percepit orationem adversarius noster.
Monstravit scriptor non physicae generationi illigatam esse
haereditatem promissorum, sed voluntate Dei dari; esse de-
lectum inter sobolem Patriarcharum (v. vrs. 6.); quod ita vo-
luisse Deum e dictis ejus apparere. Narraturus divinum
decretum de filiis Rebeccae, quod huic erat praedictum, apte
sic contexit orationem, ut voluntati Dei declaratae Sarae an-
nectat quid Deus de gemellis Rebeccae constituerit et matri
edixerit. Hoc modo omnia praeclare cohaerent. 3°. contendit
rückert, cui assentitur de wette, hactenus de pro missis ser-
monem fuisse; vrs. 10 sqq. plane hanc notionem evanuisse, et
agi de electione inter fratres: quocirca e praecedentibus inepte
suppleri nostram formulam concludunt. Ipsum hoc erat de quo
de wettio objecimus, quum interpretabamur vrs. 6. (v. p. 135.).
Maie intellectus vrs. 6\'quot; effecit ut locum quoque nostrum perver-
terint viri praeclari. De promissionibus non de industria egit
paulus; summa disputationis erat Deum pro sua voluntate
constituisse haeredes promissorum. Perebant res ut memoraret
promissa, sed minime Sarae vel Abrahami vel Isaaci causa;
quo jam evanescit notio promissi proprie dicti; sed ut doceret
quid Deus voluisset, Quoniam oracula divina promissis con-

fcinebantur, haec taugit, quamquam satis eiucet propositum
narrandi edicta Dei de sobole Abrahami, cui universae non
praestituerit salutem Messianam, sed cum delectu (v, vrs. 11.),
Recte sic prócedit oratio, quae nunc exhibebit quid decreve-
rit Deus de geminis Rebeccae.

Grammatica stractura admonemur graviora hic sequi et ap-
tiora ad cogitata scriptoris explananda et illustranda (ov ftôvov
8è, dUà xai. v. kühneh, Ilf, p. 424). Eadem constructio
arguit non aliam rem agi, sed eandem (kühner ad Comm. Soor.
I. 6. 4), quae aptioribus et validioribus argumentis confir-
manda sit, Ingressus orationem verbis dictis eam sic pertexit :
ipog xoittjv t\'^ovacc, ^laaàx tov TcarQog jf/twj/. — -Aoitfjv
i%tiv è\'x Tivog dvÖQÓg significat coneepisse ex aliquo, gravidam esse
ex aliquo (v. uriitm yàq yevvTj^évrmv vrs. 11). ¹) désignât
auctorem graviditatis. Verba iï hog a. i. quot;laaàx tov Ttatgog
Vi^MV plerumque explicantur ut appositum sit ^laaàx x. it.
h. m.: quum gravida esset ex uno (viro) np. Isaaco patre
nostro. Verum sic non darum est quam ob causam hoc
\'hog adjecerit Paulus. Opinantur rückert, glöckler, meyer,
al ideo hoe additum esse ut indicaret scriptor geminos pror-
sus esse pares, quippe qui ab eodem patre essent procreati.
Sed loei Pragmatismus q. d. hac ratione nullus est. Nam
idem valet de Isaaco et Ismaële. Citius exspectares mentio-
nem unius matris, quae non fuerat eadem filiis Abrahami.
Quare probabilius videtur distinguere postnbsp;hoe no-

*) De voce noivt} non dispiitabo h, 1. quia non opus est post eruditam
^Kitzschii dissertationem. Hoe unum monere liceat, temere meyerum aucto-
ntate deceptum valckenaerii {Sel. H. p. 594) negasse vocem «ofei; apud
classicos scriptores significare concuhitum, quemadmodum apud Tragicos et
ïiomertjm Uy^oq et sivii. Nam de lecto geniali xoi-vij frequenter a Tragicis
^suppatur, unde facillime manat notio concuUtus, ut locum habet in vocibus
f/oç et f iiMij. Certissime ipsum concubitum dénotât v.olxti eurip. Medea, 150
^^tOTz): xlc, lt;}oi TCovf %äq à-TCl âovov j nolrat; eçoç, ê/.tarai«, ] amiiGfi
\'^«»arov vfkevTÛv; Hippolytus, 154: ^ \'jtóacv.... oititA-aiv^t. Ttç Iv oIwk \\
J\'^n-ca yf xoUa rSgt;v aSgt;v Ifyjwv. (Vaicken.) vid. scheadee ad mu-
^aeum, p. 149.

uno Isaaco gravida erat. Scilicet quum coustituendus esset
auctor posteritatis Abraliami, non mirum oraculo Deum hanc
posteritatem désignasse. Sed qui constitutus erat haeres fratre
rejecto, Isaacus, hic quoque non ad cunctos posteros transtuiit
haereditatem. Delectus factus est inter filios ejus légitimes. Quae
adduntur verba roO narçôg tjfiwp videntur Isaacum opponere
Ismaëli, qui alius gentis exstitit auctor. Prius exemplum mi-
nus appositum erat ad persuadendum Judaeis, quibus hoc
ipsum placeret, Ismaëlem rejectum esse. Sed ne Judaeorum
patris quidem soboles omnis accepit jura et promissa; et
quidem ex liberrima Dei moderatione.

Vrs. 11, 13, 13. exponitur quod per contractionem enun-
ciaverat Apostolus vrs. 10., et quidem ita ut clare prodeat
cur hoc exemplo res melius et plenius illustretur, de qua
quam maxime agit. Si accurate pendimus hanc pericopen,
patet vrs. 12. rem primariam contineri quam definiat et il-
lustret vrs. 11,; quamque dicto prophetico allato comprobet
vrs. 13. Jam singula dispiciamus et exponamus.

De structura enunciati haec teneantur : Vrs. 1. genitivus ab-
solutus subjecto caret. Saepe subjectum omitti ubi facile e
contexta oratione appareat, e scriptoribus Graecis docet kühner
ad xenoph. Anal. I, 3, 17. Enunciatum finale ïva ij

—^évr} praemittitur verbo principali {iq^amp;i] r. é.), ut
majore vi ac gravitate prodeat. cf. xenoph. Cyrop. I, 3, 15:
ïva 81 GccfpéoTeçop Sijlwdquot;^ ndaa i] TItQGwv itolixfia, fiixQÓv
iTtâvdfir caesar, de Bello Gall. II. 37.

Prius inembrum versus 11. nihil difficultatis habet; tantum
quod de particulis negantibus fir) etc. non constat inter Ex-
plicatores. Causam cerno nullam cur rectius hîc scriptum
sit fAtj quam ov, nisi fortasse hanc quod (e consuetudine pau-
sakiae et recentiorum scriptorum) noster/oräs negßre puta-
verit fii} quam ov (v. hebmann ad Figer, p. 803). Notum
est in scriptis cadentis Graecitatis saepe exaratum esse un, ubi
antiquiores collocassent oi;/imprimis in enunciatis participia-
libus; v. winek, p. 565. *)

Non ita facili opera explanantur verba tV« — xalovvroq.
Singulae fere voces indigent illustratione et vindicatione. In-
cipiam a conjunctione «V«. Incredibile dictu quot perver-
sas interpretationes haec vocula sit passa, quum prout po-
stulare viderentur Interpretum opiniones diversis significati-
onibus donaretur: eo consilio ut, eo effectu ut, si, quod,

*) De particulis negantibus multa absnrda dicta sunt; et I. n., ut ratio
particuke ^^ explicaretur, aliéna protnîerunt. Discriminis summam rectissime
ita complexus est god. hekmannüs (1.1. p. 802), ut ov neget rem ipsam, ft-^
cogitationem rei. In banc fere sententiam tittmann (Synon. I, p. 99 sq.),
winee (p. 564), meyer (p. 291) locum nostrum accipiunt. Hi enim ideo\'
scriptum esse pntant, ut negatie referatur ad ipsam Dei cogitationem, scilicet
Ita ut hoc incisum declaret quid cogitaverit Deus in edendo oraculo; cogita-
verit igitur geminos tanquam nondum natos etc. Haud scio an admodum con-
torta sit haec interpretatio et ineptam sententiam pariat. Nam negari non
potest rem historicam referri, quae vix recipiat notionem cogitationis-, e. g.
ineptnm foret explicare: quia nondum nati erant etc.. Deus hoc vel illud
fjixit vel simil. Utar exemplo. Eüeip. Medea, 810 sq. (ed. pokson) Medea
«Jcit choro: Ha-vuv cAAwç- aol âh avyy^é/^f; kèye.v \\ rdd\' ïmo,
^càoy^ovaay, âç iym, Kar.âç. Male g. h. schabper in calce ed. Pars.
notavit exspectari o i Ttamp;oyovaa^. Immo si hoc scriptum esset, haererem.
vnbsp;est una notio : „sine doloribusquot;;nbsp;declarat Medeae sen-

entiam ; causam continet quare tales voces edere licere choro censeat Me-
ea. — Porro non favet sententiae wineei cett. structura vrs. 12. {iq^r/ê-ri
Subjecto omisao vix praegressa possunt haberi pro cogitatione hujus
jecti. — De ratione Participii cum negations ^■ij cf. etiam thieesch ,
J\'^ch. {Homer.) p. 538, 540. Pritzschii qnoque distinctio qnamvis
Bbtihg commenticia videtur. — „Ita fert natura linguarum, ut, quarum
Paricnlarum antiquiores majorem vim esse voluerunt, earnm vis tempore
P ocedente paulatim extenuetur et imminuatur» (k. dietsch , CaüL p. 4.)

fortasse pluribus. Meliora docuerunt winbe, lückb, praeser-
tim îritzsche in Exmrstt I. ad Dvang. Matth, p. 836 sqq.
Demonstrarunt viri praeclari vocem ïva, ubicumque sit mi-
jmictio (nam saepe est adverbium, quod non attenderunt anti-
quiores), constanter significare eo consilio nt, semper dici
■nlmamp;s, numquam tußatixiag. Sic ipcc nostro loco sententiam
ducit consilium Dei continentem, quod secutus sit quum, ge-
minis nondum in lucem editis-etc., matri oraculum daret.
Quoniam autem boe oraculum fratrum sortem decernebat, con-
silium declaratur quod babuerit Deus in eorum sorte admi-
nistranda. Ceterum apposite monent Interprétés praedicatum
logiee, ut dicunt, intelligendum esse, h. m.: ut appareat
■xa-t èxloytjv itqôamp;iGiv manere. Ut igitur consilium Dei, m
Isaaco jam significatum, vi sua permanere ostenderet, Paulus
memoravit oraculum Eebeccae datum de ejus liberis. Absurde
ad ipsam itçôamp;eaiv referretur [iévff, vetat ipsa itQÓf^eoig.
Euerunt qui verba «Va sqq. pertinere opinarentur ad Jacobum
et Esavum. Hoc autem nulla ratione ferri potest. Nam tem-
pus praesens (ffV^) durationem, rem durantem dénotât; v. krü-
GEE, n, p. 165; quando res absoluta peracta indicanda est,
Aoristus fiagitatur (juaVîj). kuuger, I, p. 89: der Aorist be-
zeichnet eine concentrirte {mmnentane) Thatsache ¹). Porro
vix et ne vix quidem abesse posset articulus ante ixloyiv,
utpote quae sit certa illa, de qua nunc maxime agatur ele-
ctione. Omissus articulus notât rem generaliorem, quae ét
in geminis conspicitur ét alibi ; imprimis in adsciscendis sociis
regni Messiae, quae summa disputationis est. Etiamsi haec gram-
matica non valerent, ipsa se condemnaret haec sententia: „ideo
Deus sortem diversam fratribus portendit, ut consilium suum
de iisquot; (etsi nemo dubitabat) „constaret vel constare appareretquot;.

1nbsp; Eecte explicuit discrimen horum temporum in modis subjectivis kühner,
Amf. Gramm. II, p. 80. ita ut Aoristus usurpetur „um überhaupt den Be-
griff des Momentanen einer Thätigheit ohne alle Rücksicht auf
das Zeitverhältniss eu iegeichnenquot;-. Praesens vero „den Begriff der
Dauer oder Ausdehnung der Thätigheit in der Zeit ausdrücktquot;.

Nunc videnduni est de sqq. qua ratione cum proximis sint
connexa. Scilicet verba ovx fQywv, dlXquot; Ix tov xaXovvzog
variis modis collocantur in structura logica enunciati. Eückert
censet haec verba unum praedicatum efficere una cum fiépj].
quia si {iévi] per se integrmxi esset praedicatum debuis-
set praecedere. Sed haec causa nihili est, quum saepe
sic ponatur praedicatum, et recte. cf. Joh. XIII, 18. Act.
XXIV, 4. Ipsa constructio rückerti ferri nequit. Nam in
sententia rehxfj, quam ducit «V«, inaudita est particula ov;
desideratur (irj. Male hoc excusavit rückert contendendo hoc
aliis interpretationibus commune esse {Magaz, s. 33); quod
mox apparebit. Deinde molitus est vir doctus structuram in-
solentissimam hanc: fispftr è\'x xivog, ex aliqua re suspensum,
esse. Hoc nemo unquam dixerit. — Denique sententia prorsus
pervertitur. Nam in verbo /Afvfiv vis argument! conspicitur.
Animum induxerat paulus non irritum factum esse edictum Dei
probare; quod, hoc oraculo (v. 12.) laudato, praecipue eluceat.
Quare non abrogatam esse voluntatem Dei donandi promissis
quos velit, sed etiamnunc valere et manere opportune mo-
nuit Apostolus. Hanc orationis vim interrumpit rückerti ra-
tio (v. fritzsche a. 1.). — Meyer arcte quidem conjungit wx
f| tqymv X. T. t. cum iiivji, sed tamen utrumque per se stare
posse et stare existimat. Itaque sententiae per se absolutae
addi verba ovx If i\'Qymv etc., quae causam red-
dant verbi /ifV?/; non aliter ac si scriptum esset: xai tovto
ovx H i\'Qywv X. T. i. Quamquam huic explicationi non repu-
gnant leges grammatices, tamen rejicienda videtur. Inepte
dicatur, perdurationem illam (fiévfj) non fieri dignitatis huma-
nae virtute, quum nemo unus hoc imaginaturus sit; apte
vero propositum Dei electionis non pendere e meritis homi-
num. Jejunius etiam repetitur (de sententia meyeri) quod
initio vrs. Hi dictum erat {i^ijSè itQa^àvxwv etc.). Eeiche,
GLöckler, Dr. w. meyer, al., exegesin esse verba putant vocis
\'^qod^mig, cujus causam mmentem, complectantur. Quam opi-
nionem redarguit defeetio articuli. De wette refert ad totam

sententiam, quod, nisi vel ad TtQÓd\'fcnv referatur cum maxi-
me accessio, vel ad v/ikoyriv, vel ad fitvti, sensu caret. Una
vera interpretatio mihi visa est fritzschii. Haec sumit verba,
de quibus inquirimus, pertinere ad x«r\' vAoy^v, cujus illu-
strandi causa sint addita. Per hyperbaton in fine sententiae
collocavit scriptor, quae suo loco, proxime post tJcAoyijv, po-
sita inconcinniorem reddidissent sermonem; nam longius esset
intervallum inter articulum et substantivum. Pritzsche sie
interpretatur : „ut e deleeki factum beandi decretum Dei ma-
uere intelligeremus, non, inquam, pulcre factorum. admonitu ,
sed invitantis Dei impulsu factumquot;. Apparet sie primariam vim
poni in Ji«r\' iK%oy^v, qnod et positiö hujus formulae fiagitat,
quamque summam argamentationis continere exemplo, cujus
interpretandi causa praemittitur oraculo, certissime evincitur.
Nimirum respiciens ad ea, quae dixit de decreto divino in
fratres, jam infinite sententiam declarat; notiones quas exem-
plo contineri putabat, nunc vult complecti sententia generali.
Electionem, habes in exemplo: hinc dicitur xaz^nbsp;yr^v

TtQÓ^idig. Electio inter geminos facta esse narratur (a^tio)
TtQct^àvTcûp tl dyud\'óp xaxóv: hanc notionem tanquam de-
lectus definitionem concipit h. m. in sententia generali : „non
facta est illa electio operum vi, sed unius Dei impulsuquot;. Sic
admodum concinna est oratio, nihil habens obscuri vel con-
torti, quin auctorem arguens peritissimum. Quoniam dictio-
nem ij «ott^ ixXoyi]v nQÓamp;eatg explicavimus in Parte I. (v. p. .17
sqq., 30.), h. 1. verbo tantum tangenda est memorabilis dis-
junctio, quam non inconsulte conformavit paultjs, ovx è\'qycoy,
akV ix tov xaXovvTog. Primum observandum est toig eqyoig
opponi Deum,, non fidem, vel aliquid tale. Quo nos do-
cet Apostolus tà tQya sibi esse quae ab hominibus fiant.
Tum etiam hoc dignum est quod attendatur, maluisse paulum
ix tot) xalovvrog scribere, quam ix tov amp;£ov. Non satis ha-
bebat suspensam fecisse electionem e Deo; Deum vocans tóf
naXovvT« significat Dei voluntatem liberam, qua adsciscat
socios regni Messiae quos visum sit; quae igitur causa est

electionis ¹). Deinde admonemur voce ttalHp, quaenani res
scriptorem nostrum quam maxime occupaverit.

Nunc videndum est de ora,culo divino Rebeccae dato. Opera
haec nobis valde levata est ab Apostolo, qui ipse praemiserit
quid dicto Dei efferre voluerit. Oraculum ex Alex, versione ad
verbum exhibet textus: ófieil^mv Sovhvofi xm iXâmopi. Codex
Hebraeus habet nbiJ^^lnbsp;(Gen. XXY, 33.). In contextu

Genesis sermo est de populis, quorum patres sint futuri
gemini. Puerunt qui Dl et quot;lU\'V de ipsis tratribus dici opi-
narentur, imprimis geseniüs. Verum nullo loco vox 31 de
aetate usurpatur; omnino ét de fratre minore natu ét de
populo minore dici potest. Certe constitui non posse videtur
quid scriptor Genesis in animo habuerit. Iltut est, locus a ne-
mine laudatus fuisset, nisi paulus auctor fuisset liberam Dei
salutis administrationem ut Mc conspiceremus. Sed e V. Poedere
non explicandus est locus Paulinus. Constat scriptores N. F.
liberius attulisse locos e V. T. quam hermeneuticae consen-
taneum est. Quod ut agnoscatur postulat Veritas. Quamquam
hoc non opprobrio est ss. SS. Enimvero laudi est unicuique
aetatis suae esse fdium; ac nemo postulet ut illius temporis
viri explicasse videantur ex regulis disciplinae, quam serior de-
mum aetas genuit et conformavit; nam grammatica et histo-
rica interpretatio prorsus incognita erat; contra, exspectari
possunt in N. E. specimina interpretationis allegoricae, quae
ld temporis vigebat. Et vero apud paulum haec ubique de-
prehenditur. Cavendum igitur ne sententiam litteralem arche-
typi inconsiderate textui Paulino injungamus; sed hîc dispi-
eiendum est quid scriptor noster secutus fuerit. (Cf. de hac re
■Reiche ad Ep. ad Rom. I, p. 145. lutz. Hermen, p.
330 sqq. Edm. scherer, Revue de Théol. etc. de colani IX
Livr. 3. Schölten in 1.1. I, p. 340 sqq. Teregtwyzing van
Mr. Is. da Costa (1857.) p. 17 sqq.) f).

1nbsp; Meyeb.: Biese charaMeristische Bezeichnung Gottes als ó xakmv macht
völlige AhhfingigJceit von ihm. hinsichtlich des Gelangens zum Heil fühlbar.
t) Faerunt etiam. qui inverterent rem et locis V. F. injungerent sententiam

Itaque videamus quid paülüs significare voluerit. Conti-
nuo apparet de ipsis fratribus sermonem esse et longissime
abesse populorum cogitationem. Primum enim parallela de
Isaaco narratio postulat ut hoc ita sit. Deinde vrs. 11. ipso-
rum natales ac mores memorantur fratrum, quae nondum pro-
dierint; ubi omiss-um subjectum arctius etiam connectit vrs.
11. cum vrs. 12. Tum etiam prorsus evertitur tota dispu-
tatio PAULI, si populos significatos opinamur. Erat enim
hujus demonstrare Deum sibi eligere promissorum haeredes,
et liberrimam esse hanc eleetionem, neque natalibus adstri-
ctam neque virtute. Satis luculenter hoc esse consilium
et argumentum oraculi ipse scriptor dixit vrs. 11.: ïvarjyiaT
éxloyriv ttqód\'. x. t. é. Jam ipsum contrarium probatur, ubi
lAH^coy et iXaoaooy de populis dici opinatus paulo attribuas
sententiam, Deum omnes Jacobi posteros elegisse, rejecisse
Edomitas cunctos; dixerit scriptor quod quam maxime re-
pellit ipse, et fictitium fit illud fiéveiv divinae electionis.
Praeterea debuissent omnes Judaei adduci ad Christum, si
populi intelligendi essent. Ne dicamus de oratione manca,
quae populos significatura horum immemor sit quos vel maxime
opus esset memorari, Mc praecidimus, quoniam cetera expediet
sequens expositio. Satis autem dictis evincitur tota praegressa
disputatione prorsus repelli commentum futile, quod rnetu
Patalismi arripuerunt Theologi. ¹).

(juaiu iiaud dubie prae se ferebaut citationes N. F. luter hos ei-ant plerique
antiquiores Theologi. Nominatim in hac re, de qua cum maxime agimus,
nugatus est lo. marckius in Exercitt, Etenim e locis V. F. quos lau-
davit PAULUS puram putam eviusit doctrinam praedestinationis. Quamquam
historia vetus minime depingit Bsavum ut prae .Tacobo improbissimum, immo
multa honesta quamvis rudia couspicienda suut in Esavi imagine (v. wineb ,
Bibl. Realm, (ed. 3) I, p. 345.), tamen, ut Esavum reprobatum esse mon-
stret, marckius ad ravim usque nugatur de ejus nomine, de piloso corpore
et rubicundo; et universe multus est in ejus ét animo ét corpore fastidiundo
et diffamando. Et m. baumgaetbn Theol. Comm. mm Pentat. I, p. 250.,
quamquam sobrius, pauli potius interpretationem secutus est, quim simpH-
cem textum Hebraeum.

De significatione verbi SovXhioh operae non est pretium
dilatare sermonem. Praetermittimus multorum opiniones nu-
gatorias de historia, quae non doceat Esavum serviisse Jacobo.
Servitus a contexta oratione remota est. Vis et argumentum
inest in vocibus d nutrnv et tlàamv, minime in Sovlti^co,
quod minoris momenti est in disputatione Paulina. Tunc Apo-
stoli sententiam referemus, si tenemus rem plane inversam
esse et fratrum sortem administratam contra consuetudinem
moresque. Eerebat enim jus primogeniturae ut minor frater
majori quodammodo pareret tanquam familiae capiti. Pater
etiam filio primogenito vota nuncupare solebat et benedicere.
At Deus vaticinatur mimrm praelatum iri majori. Illi con-
tingent omnia jura, quorum summa paulo est haereditas pro-
missorum. Jacobus beatae stirpis factus est auctor, Esavus,
ut antea Ismaëî, exclusus.

Unius Dei esse decretum eligendi Jacobum et repellendi
Esavum e singulis vocibus apparuit. Ut demonstret se recte
hanc divinae moderationis libertatem pressisse, laudat Aposto-
lus dictum Malachiae, quod reddat rationem memoratae ele-
ctionis. Paululum mutato ordine textum Alexandrinum exhibet.
Propheta populo Israëlitico de amore divino dubitanti per-
suasurus dixit I, vrs. 2, 3.: om dStlqiog tiv\'Haav tov \'laxwß,
Uyii \'av\'qioq, xal i^yànijaa tàv \\laxo}^, rov 8è \' Haav tuiaijda;
cui documento etiam est Idumaeae vastitas. Utrum recte
LXX tempus Hebraeum reddiderint per Aoristum ^yànj]lt;sa et
nunc non quaerimus. Paulus certe ,hunc Aoristum
iu usum suum convertit. Manifeste hunc amorem etc. re-

«e« bestimmt, in deren, Verhältnisse er den Ausspruch überträgt, und nahe
aemig liegt die Oeschichte, bei der dasnbsp;sich verivirMichte,

quot;«enn es in Bezug auf das JErstgeburtsrecU aufgefasst wird, das eben die
tuloy^ in sich aufnahm. \'Dennoch müssen eher David und Hyrcanus, Idu-
»\'äer und Makkabägt;-r, Schlachten, Triumphe und Ketten im Kopfe des Apos-
tels sich ztisammenfinden, als jene einfache, an den Name Rebekka so enge
nch knüpfende Geschichte; der Jüngere ward der Erstgeborne, der Aeltere
verlor sein HerrenrecU, jener nvQcoq, dieser dovXoc : ä^rfdovo lä teounc-
^ötta Ebr. XII, 16quot;.

fert Apostolus ad tempus ante Jacobi et Bsavi natales {fitjnto
ytvvri%ivxmv). — Postquam vrs. 11. omnes causas explicandi
delectum in geminis ipsis sustulit et indicavit unam Dei volun-
tatem hîc conspici, nunc (vrs. 13.) Deum facit loquentem
per Prophetam et declarantem discrimen inter fratres factum
esse quod amasset Jacobum, odio habuisset Esavum ante
eorum natales.

Haec sententia tam severa, tam atrox videtur, atque ita
funditus evertere ïheologorum notiones de Deo, ut nemini
mirum sit multos in mitiorem partem locum interpretari. At
mirari licet quantopere, quod miserandum sit, laborarint.
Memoranda est h. 1. opinio, qua sumitur verba dyanav et
jMtöéty significare vehementim et minus amare. Quam opinionem
praeter guotium, koppium, nösseltum defenderunt tholück,
beck, bretschneidee (in Lex. s. vv. adilibito fictitio [iHÓiaimi
tropo); contra eam statuunt eüok., olsh., de wette, glöcklee,
mbïee, fritzschb, dr. w. meyee, al. Afferuiitur aliquot loci
ubi idem locum habere videatur; diligenter et elegantissime
singulos excussit eückert {Magazin 1.1. p. 27 sq.) et suo jure
effecit nullo loco Hebr. Codicis an« et aliud esse quam
amare et odisse, neque fAianv usquam propria vi destitutum
inveniri. Dignissima quae legatur viri acuti est disputatio.
Tum vere dixit fritzsche (II, p. 804) tales locos (ut Gen.
XXIX, 81. cl. 30. Deuter XXI, 15. sq. Luc. XIV. 26.
Joh. XII, 25. et similes), quibus illius opinionis propugna-
tores maxime fisi sunt, eum non moraturos, qui homines
orientales pro majore sua animi concitatione ibi rei amorera
aut odium et sentire et en un tiare, ubi nos, qui simus in oc-
cidentalibus plagis natura minus irritabiles, nihil nisi rei
studium aut neglectimiem et incuriam sentimus et eloquimur,
meminerit. Itaque exstinguere occidentalium hominum frigore
orientalium hominum ardorem vehementiamque in sentiendo
loquendoque qui ejusmodi in locis dyaitav vehementius am.are,
et nidHv minus ama/re explicent. Accedit quod loei ratio amo-
rem et odium postulat. Etenim divino oraculo defendit Apo-

stolus suam facti delectus considerationem : e iiulla causa
praeter Dei voluntatem manasse discrimen. Rerum adjuncta
quae memorarat vrs. 11. indicabant satis Deum praetulisse
Jacobum Esavo, et quidem quum nihil admisissent fratres
cur praeferri aut postponi merito deberent. Ineptum erat
idem languidius repetere. Immo recte dixit olshaüsen de
industria locum fortissimum excitasse paulum. Exceperat cau-
sam qualemcumque in geminis, quum interpretatus erat factum
sua sponte. Nunc auctoritate ipsius Dei confirmât se recte
interpretatum esse. Apostolo nihil deest argumentationi; aliis
fortasse dubitatio utrum Malachiae dictum Dei sit; etiam
de explicatione loei Prophetae possit aliquis cum Apostolo
ligitare.

Sed nihil proficiunt, qui hanc sententiam commenti simt.
Nam perquam mims amaverit Deus Esavum, quem tantis bene-
ficiis excludat; eo magis hoe apparet, quo pluris fecisse sci-
mus Apostolum dona theocratica {v. vrs. 3—5.). Et bic res
eodem redit, etiamsi Nösseltum secutus (quod nemo fecerit)
fiidiXv reddideris : parmm quodammodo esse in conferendis bene-
Müs. Scilicet verebantur Theologi ne, odio adscripto summo
^^umini, rerum divinarum notio laederetur quaîem concepe-
rant; tum etiam ne amasse aut odisse videretur Deus quos
neque bona malave indoles neque mores amore aut odio dignos
reddidisset. Idcirco comminiscebantur illud minm amare. Atqui,
«t Esavum minus ainaret, qui factum est? Merito ei non
accidit. Remanet arbitrii notio non minus quam si candide
ac libere quid dixerit paülus audemus profiteri. Si quem
offendat indigna Dei adumbratio, per me licet; dumne abdu-
eamur ad opinionem, tales ratiunculas aliquid valere in disci-
plina Explicatorum. Hunc autem commonitum \'velim so) itos
nisse antiques, etiam Y. T. scriptores, humanas corporis animi-
qne affectiones transferrein Deos vel Deum; certe Hebraeorum
^ifi^ plura refert lineamenta humana. Judaeis igitur Deo non
^ndignum videri odium et amorem, qui in theocratia summumquot;
se amorem cernerent; putarent vero Deum odio habere

ceteras gentes. Itaque tenemus verborum nativam significatio-
nem et unam veram.

Postquam orationis perpetuitatem narravimus, consideran-
dae sunt sententiae quaedam diversae de pericope exposita.
Nullam harum verbis scriptoris dari, sed omnino metum ali-
quem praeposterum orthodoxiae Paulinae aut studium conci-
liandi ipsius Apostoli secum, ut opinor, apparebit eas peperisse.

Puerunt qui de singulis hominibus hunc locum non agere pu-
tarent, sed de nationibus, quarum auctores essent futuri. Supra
jam refutavimus hanc opinionem. Hîc tantum monemus, quam
nihil apposita sit ad totius disputationis argumentum. De
populis adductis ad Christum vel non adductis sermo nullus.
Multi Judaei fidem habuerant Messiae, ipse Romanorum coe-
tus magnam partem constabat Judaeis. Agit paui,us de dis-
crimine facto inter Judaeos, qui plerique Messiam non agno-
scerent. Constituto decreto hoe ita evenire docet, quum semper
delectu facto promissa dedisset Deus, non universis populis.
Quo mihi hîc sermonem de massis aut gentibus? Quippe ad
prorsus evertendam propositionem scriptoris. Utinam denique
emortua sit haec opinio, quae, nulla omnino littera suadente,
refragantibus omnibus, illud arcte tenet, loqui Apostolumh. 1.
de ordine, quo populi ad Christi cognitionem sint invitandi.
Etsi, defenditur etiamnunc in nostra patria.

Alii se expedire conati sunt ex periculo Patalismi tenendo
neqaaquam sermonem esse 11. cc. V. T. de aeterna beatitate
et miseria, sed de externis u. d. beneficiis. Videamus quo jure
hoc statuatur , tum. quid inde ad Apostoli sententiam redeat ¹).

1nbsp; Nou recte scholtenus noster in oratione de his verbis (Di tijdelyhe
uüsluitimj van den zegen der ware Godsdienst, in: Leerredenen enz. Arnhem,
V. D. WIEL ad anil. 1856 p. 4.) scripsit: haten beteehent in de menschvor-
mig oostersche taal van Paulm niet voor goed en voor eeuioig uitslui-
ten, maar tijdelijk voorbijgaan. Neque hoe neque illud significat /«ö^fy.
Possunt illa esse effectus odii; contexta oratio luculenter probat loco Mala-
chiae non tam quid factum sit exhiberi, quam quare s. temporaria illa exclu-
sio facta sit s. aeterna edicto divino declarari.

Nemo certe nostra aetate contendat scriptorem Genesis aut
vaticiniorum, unde sumsit paulus locos, de praedestinatione
egisse. Neque refert nostra, utrum (quod inscienter agitavit
v. ammon) sors Esavi postliabiti Jacobo ex aliis rationibus
suspensa fuerit quam, ex odio divino. Quaerendum est quid
PAULUS eloqui voluerit; et ideo quid Apostolo valuerint promissa,
quorum Jacobus factus sit haeres. Ci. schölten in 1. 1. H, p. 90.
scripsit: „Dat Paulus wanneer hy het goddelijk raadsbesluit ten
aanzien van Ismaël en Esau vermeldt, alleen aan nationale
zegeningen gedacht heeft, is in zoover waar, als de nationale zege-
ningen in de theokratie tevens met den zegen der ware godsdienst
gepaa/i-d gingenquot;. Citius dixerim non verum esse, cum ipse
v. cl. recte de religione etiam sermonem esse viderit. Pauli
sententiam optime assecutus esse mihi videtur calvinds, quum
scholteni aliorumque sententiae parum teneant non tam de
populis, quam de ipsis fratribus valere Dei decretum. Jam
audiamus calvinum, admirabilem virum, cujus mens Paulinae
haud dissimilis erat Ad vrs. 12. notavit: „Tametsi istud

mus quondam Professor Leidensis, putabat „pauium proponere Jacobum —
omnino etiam in propria persona sua — in electionis non qualiscumque ex-
ternae et temporalis, sed verae, salutaris et aeteruae, non typum emblematieum
et umbraticum, sed verissimnm esemplnm, uti ab altera parte Hesavum dare
l«o exemplo opposito reprobationisquot; (Exercitt. IV, p. 260. (1709)). Non opus
est monito Dogmaticen fuisse viri cl. primariam Hermeneutices regulam. Contra
Maeckiuji surrexit etiam sal. dkyling, decretorum Lutheranorum acerrimus
\'\'\'\'ndex. Scripsit disputationem de odio Lei advenus Esavum (in Obserm. SS.
Part. IV. p. 684 iqq.), cujus-praecipua vis et eflicacitas est in conviciis ja-
otaudis, in horroribus depingendis; immanitatibus „doctrinae decantatissimae
miiliesque confutataequot;, „cui tameu mordicus adhaereant Reformatiquot; reformi-
tandis; hisce maxime rationibus nisus complectitur paulum nihil cogitasse
wsi res externas, beneficia terrena. Tota commentatione nihil probavit bey-
i-iNe praeter hoc, ss nihil de disputatione percepisse. Lutheranorum putidas
ittolitiones cognoscere cupienti exhibet wolhus, Cur. a. 1.

*) In quem convenit quod de wyttenbachio scripsit cl. ph. \\v. v. heusde,
äi pro platone snbstitueris paulum ; „wyttenbachiusquot; , iiiquit, „eo faeilius
efficaciusque Platonis et scripta et philosophiam tractavit et explicuit quo
esset ipse cum divino philosophe sensibus ingenioque eognatusquot; {Epist.
«■à. çueuzkkuit p. 27.).

ad jus primogeniturae spectabat: in ea tamen ipsa, .vebit majo-
ris rei typo, declarata fuit Dei voluntasquot;, ad vrs. 13.: „Quam-
quam illic (apud Malacliiam) etiam commemorantur benedicti-
ones terrenae, quas Israëlitis contulerat Deus: non tamen
aliter accipere convenit, quam illius benevolentiae symbola.
Caeterum ubi est ira Dei, illic mors sequitur: ubi dilectio,
illic vita.quot; Egregie dictum videtur hoe, quod legitur in Instit.
III, 22, 6.: „Sed videbat (paülus), voluisse Deum. spiritua-
lem Jacobo electionem, quae apud inaccessum ejus tribunal
alioqui latebat, terreno symbolo declarare. Nisi enim conces-
sam illi primogenituram ad futurum saeculum referimus , inanis
fuerit et ridicula benedictionis species, ex qua nihil ei accesserit
praeter multipHces aerumnas, incommoda, triste exilium, mul-
tasque tristitiae et curarum acerbitates.quot; Praeterea contendas
nonne de sententia Pauli etiam haec scripserit oalvinüs: „Te-
nendum etiam illud memoria, terrae Canaan annexum fuisse
coelestis domicilii pignus; ut dubitari minime debeat, Jacob cum
angelis insitum fuisse in Christi corpus, ut ejusdem vitae socius
essetquot; (1.1. Imtit). vid. olshausen et tholuck a. 1. Multi re-
centiorum, locos N. E., ubi laudantur dicta V. E., expHcantes,
non tam quid scriptores ApostoHci locos complecti putaverint
spectarunt, quam quod disciplina grammatica et historica nos
docet, Etsi tu totam theocratiam fabulam fictam et commen-
titiam existimes: tamen in interpretando paulo hiym senten-
tia de rebus V, T, tenenda est. Tune vero opineris paulo
fuisse res externas nihilque pertinentes ad aeternitatem, quas
enumeravit hujus capitis vrss. 3,—5, ? At non credimus ; nam
rerum hujus terrae non tantus amor solet esse quantus in paulo
Mc conspicuus esset nisi quibus illae sint omnium summa.
Itaque contra persuasionem Apostoli videntur statuere qui pro-
missa Messiana et quaecumque praeterea contigerint Jacobo
prae Esavo jura et ornamenta, beneficiis quibusdam externis
vel humanis contineri opinentur.

Verum etiamsi baec non ita essent, tamen nihili est haec
opinio, quippe quam repellat argumentum et ratio disputationis

Paulinae. Aliqui ex liac opinione complexi sunt paulum Dei
libertatem vindicare e gentibus etiam recipiendi in ecclesiam
Christi credentes, excludendi qui non fidem habeant, etiam
Judaeos. Hanc sententiam infra cognoscemus. Alii autem
hanc propositionem esse Apostoli, ut ostendat „Deum in li-
beralitate sua erga aliquem populum singulari non res eorum
externas spectare, sed plane arbitratu suo liberrimeque agerequot;
(nösselt). Quod quï Mc conveniat nemo unquam expli-
cuerit. Hac interpretatione recepta non solum facimus Apo-
stolum nihil dicentem, verum etiam absurda et inepta loquen-
tem. Aptissimum videtur narrare ratiocinationem pauli, quo
redarguantur istiusmodi commenta. Satis constat Tem pri-
mariam disputationis Apostoli esse, quod tam multi Judae-
orum fidem non haberent Messiae. Si hoe tenemus, jam re-
pulsa est nösselti aliorumque sententia, quae infert aliéna.
Ut declaret hanc rem, meminit etiam Jacobi et Esavi scriptor.
Quo consilio? nimirum ut doceat cum delectu agere Deum
seque id acturum edixisse; tum praecipue, qua ratione eligat.
Quod aut quale beneficium dederit Jacobo pauli nunc non
intererat. Et ipsa res hoc suadet existimare et tota oratio
probat. Nam in ratione electionis multus exponenda, vix signi-
ficat quid Jacobo delecto donatum sit. Ne dicam eum prorsus
ïion enuntiasse illud; 8ovXtv\'(SH enim forte fortuna Mc positum
est, et in contextu Paulini argumenti nihil dicit (v. supra
P- 155). Premitur tantum electio unius prae altero. Et in
Jicto Prophetico res non memoratur ad quam electus esset
acob; dum probent rijv èxloytiv esse ix tov xaXovvTos, ovx
^^nbsp;satis probarunt paulo verba Malachiae; voces amor

et odium summam faciunt argumenti. Itaque noster hoe ora-
^ilo, quo constituit Deus praeter consuetudinem et opinionem
solo suo arbitratu ex Isaaci filiis facere delectum, ita ut
acobus divinorum bonorum fieret haeres, Esavus iisdem desti-
tüeretur; hoe oraculo illustrât et probat sententiam, totius
isputationis primariam, Deum in vocando ad Evangelium
•^ûm delectu agere; quemadmodum in distributione promis-

sionum Messianarum cum delectu egerit, ita non omnes Ju-
daeos promiscue vocari ad Christum, sed delectos. cf. scholten
in oratione 1. p. 2. sqq. Apposite monet fritzsche (II, p. 308.)
PAULUM Gen. XXV, 23. allegoricam interpretationem ingres-
surn credidisse Deum Esavo Servitute denunciata, dominatu
Jacobo indicto^ simul ampliorem rem tanquam per transen-
nam hominibus significasse, h. e. se arbitratu suo homines
qui per Christum certissime bearentur delegisse ; neque aliter
paulum interpretatum esse Gen. XXI, 12. Jure igitur rei-
CHius respondit tholuckio, nihil referre qualia beneficia in
exemplo sint proposita, quum nihilo secius illustretur summa
res: tVa j? xar\' iyXoyriv ttq-o^tsii; tou d\'eov f^évrj. cf. reiche
1. 1. II, p. 288 sq. Haec sufficiunt contra istos qui usque
garriunt externa beneficia ac res terrestres.

Plures autem hoc proponere paulum putant, quod verbis
j. a. TüßRETTiNi tradere juvat: „Quodsi vero Deus sic ege-
rit cum filiis Isaaci eorumque posteris, quidni potuit alio
tempore Gentes omnes ad Evangelium vocare, et fideles ex
gentibus in Ecclesiam foedusque suum recipere, dum tamen
Judaei increduli excluduntur? Quis Dei libertatem damnet,
vel de eo conqueratur ?quot; Nescio quo pacto tam confidenter
ausi sint quidam hanc loci explicationem commendare, cujus
fundamenta non sunt Pauli verba, ne unum quidem. Neque
commentorum talium Theologorum memor essem, nisi hodie-
que multi, plane non perspecta oratione Paulina, ista opini-
one tolli difficultates crederent, omnesque notiones refbrmi-
datas feliciter removeri, dum teneas de Judaeis et Ethnicis
sermonem esse. At spe falluntur illi specie decepti. Tota
haec interpretatio quam alienissima est et evidentissime ver-
bis scriptoris vel mediocriter intellectis confutatur. Primum
attendamus, fundamentum ejus et initium esse opinionem de
populis agere Apostolum, quod admitti non posse supra evi-
cimus. Deinde notandum paulum dolore affici (vrs. 2.) quod
multi Judaeorum regno Messiano exclusi essent, minime vero
de Gentium aditu loqui instituisse. Porro tota disputatio

evertitiu- recepta noiione ßdei. Cum autem iili quasi praeter-
euntes hanc notionem recipiunt Judaeorum et Gentium dis-
junctionem summam rei existimantes, DShne acuit fidem et
putat de hac una disseri; Deo esse jus proponendi condi-
tiones salutis; delegisse Mem: jure igitur reprobare qui
non respondeant illi, etiam Judaeos qui, quo erant fastu,
etsi fidem habere nollent, regni Messiani societatem merito
sibi postularent. Hanc sententiam satis contorte exposuit
BäHNE in 1. 1. ^ VI, 4. X, 3. (Cf. quae scripsi p. 29 sqq.)-
Diceret forte aliquid dühne , si paulus contra Judaeos dis-
sereret; etsi ne tum quidem recte disputasset : nam Judaei
non postulabant societatem Christi sine fide, immo simpli-
citer eum rejiciebant, Messiam esse negantes, nec multum
curantes quem spernebant. Certaverit igitur Apostolus con-
tra umbram. Verum ad quos scribit quorumque errores con-
victurus est, sunt Christiani, qui credunt neque igitur despi-
ciebant fidei conditionem. Istam opinionem nihil habere quo
nitatur praeter auctoris anteceptam animi informationem, opi-
nione praecipere possumus; id quod h. 1. clare apparet. Mon-
stravimus paulum hoe spectare ut doceat promissionum hae-
reditatem non concedi vi propagationis ex Abrahamo, neque
propter qualecumque meritum, sed una divina voluntate ac
\'irbitratu haeredes constitutes esse. Egregie hoc exemplis
^e demonstrasse existimat paulus. Contendas autem talem
disputationem: Libere administranda sorte Jacobi et Esavi
probavit Deus beneficia sua neque natalibus adjuncta esse ne-
que operibus, sed ex uno se pendere. Ih-go potest etiam
\'-^edentes beare.quot; Crederes jam hinc consequi, Deum mnc
i^^oque quos velit heare-, at vero illi complectuntur beari qui

ï^^i^ni aliud eat Deum hominum operibus, quibus utique carerent
Hlii i nnbsp;qiominus fidem statueret conditionem vitae beatae •

velint ipsi. Clare lioc dixit hoekstra (qui varias sententias
tam mire permiscuit ut singulis paginis singulas videatur am-
plecti) LI p. 339: „altijd alleen de, maar ooi alk geloo-
vigen, en in dezen zin is Ut ontvangen der genade afhan-
Jcelijk gesteld van ons zelve. Immers geloof is eene zedelijke
daad, niet gelooven is zonde en onwil!\' Ponunt illi
Dogmatici et defendunt sententias quamvis obloquente Apo-
stolo *). Vid. sequentia vrs. 14.: m tav amp;ïlovTog, et ta-
men a tua mluntate pendeat secundum istam admonitionem
cl. hoekstra. — Sic tota disputatio atrociter vexatur, ut
apparebit deinde. Ne uni quidem versui parcitur. Extremae
istorum licentiae et audaciae specimini sit interpretatio vrs.
23., 23., quam Mc notamus ob convenientiam sententiae cum
n. 1. Videlicet de vocibus nxwag iliovg et axwog ogytjs
haec scripsit DäHNE in 1. L § XIV, 4. (p. 170.): „Allerdings
sind die einzelnen Menschen im Voraus bestimmt und bereitet
zur Seligkeit und zum Verderben, aber nicht sowohl durch den
schöpferischen Act als durch die hesümmte und freiß Aufstellung
der Bedingung aller Seligkeit von Seiten Gottesquot;. Dolenda pro-
fecto nostra disciplina est quae ejusmodi commenta nondum
ejecerit; et etiamnunc conniveat in tali hermeneutica, quae
(quasi ejus praecipue sit, ne quid doeuisse videatur Apostolus
quod nostrae aetatis sapientiae displiceat) specie reverentiae
adversus eximium Apostolum fieri patiatur quod ejus aucto-
ritatem imminuat, reverentiam ejusdem evertat et a veritate,
quam maxime desideramus, detineat nos. Gaudemus vero quod
Exegetices principes rectius, non quid jejunum, stolidum,
falsum videatur philosophis, verum quid scripserit et dixerit
scriptor unice curant.

*) „Zulk eene voorwaardelijke praedestinatie onder beding van het geloof,
als Tholuck hier meent te vinden, leert Paulus nergens. — Paulus leeri
niet, dat God Joden en Heidenen harmhartig zijn zal, wanneer zij gelooven,
maar omgekeerd, dat God zijne barmhartigheid daarin bewijzen zal, dat hij
allen tot het geloof brengt. Het geloof is niet de voorwaarde, maar het
kenmerk der verkiezing\'\'-, haec praeclare scripsit noster scholten in 1.1-
11. p. 97.

Praeter has rationes notamns hoc, in oratione pauli ne
memorari quidem quam rem ejus summam opinantur illi. Si
de servandis credentibus vel de fide quam delegerit Deus ut
per eam bearentar homines, si de tali re sermo esset, opera
opposuisset fidei, ut semper fecit ubi de Sixodoov\'vr] per fidem
agebat. Nunc autem agit de electione et vocatione, quae an-
tecedit fidem et SiKuimaiv, ideo non tantum opera legis ex-
cludit noster; sed quodcunque ab homine sit negat valere;
solam divinam misericordiam et gratiam, quam ostendat Dens
vocatione, opponit Apostolus operae humanae (ix tov xa?,(wptog).
Levissima adeo ßdei significatio diligenter devitata est; nul-
laque vox suadet ut eam recipiamus. — Yix sibi persuadere
quis possit nostra aetate, quam ducant wineri, pritzschii,
Meybri, Sanum Interpretem aliquem persuasum sibi habuisse,
quod ne verbo quidem aut elemento significatum sit, id
lectores voluisse docere Apostolum.

Pauca nobis dicenda sunt de explicatione v. hbngeli, quam
adumbravit vir cl. in Godgel Bijdr. LI. p. 28 sq. *). Argu-
mentum vrs. 6.—13. sie declarat auctor: „hetgeen wy vrs.

—13 lezen, toont, dat Ood overeenkomstig zijne beloften han-
delde, door het kleinste deel der Joden tot de belijdenis van het
\'Ëmngelie te brengenquot;. Nisi fallor, hoe posito et concesso
perveniendum est ad eandem sententiam quam nos amplexi
®ömus. Sic enim dicitur Deus adducere ad Evangelium, non
^Psi se homines. Quum. autem longe plerisque Judaeorum Evan-
gehum denuntiatum sit, videtur aliquid concessum nonnullis
luo factum sit ut crederent, quod aliis non contigit, Nonne
Deus videtur causa esse quod paucitas Judaeorum haberet
fidem Christo, plures non haberent? Ut speciosum hoe sit,
tamen eam sententiam répudiât v. hengel ; quod apparet cum
aiiis dictis, tum ex iis quae proxime sequuntur. Hîc au-
tem reperimus varias opiniones, quas repellendas esse arbitra-
^nr. E, g. contendit v. hengel rinv ixloy^v TVQÓamp;eaiv

spectare tantum res eccternas, contra quam sententiam dicunt
omnia. Tum nescio qua ratione vir cl. putaverit eontrariam
explicationem refutari hisce; ovx iQymv, d%V tx rov xa-
lovvrog; mihi videntur illam eonfirmare, ut multis visa sunt.
Porro non perspicimus qui haec scribere potuerit v. cl. „En
hoe men vrs. 18 ooh aan vrs. 12 verbinden wil, de vergelij-
Mng van mal. 1:2, 3 maakt het ontwijfelbaar, dat men hier
aan eene liefde en eer^ haat denken moet, welke God niet
voor den tijd, maar in den tijd gehad heeft., en ivaaruit zou
die anders dan uit het onderscheiden bestaan van Jacob en Ezau
zijn voortgesproten?quot; 1.1. p. 28 sq. Concisius haec dicta sunt
quam ut rationes viri cl. pendere possimus; ut nunc illa sunt
comparata, mihi videntur cum V. P. locos in alienam senten-
tiam trahere, tum maxime verba Apostoli et orationis tenorem
evertere et consilio scribendi refragari (v. supra). Unum argu-
mentum qu.od praebet v. hbnamp;el suae opinionis saepius jam repu-
limus ; scilicet quod Apostolus videretur sibi non constare aliis
locis: XI, 11, 20, 23. cett. cfr. etiam quod mox dicemus de
ratione vrs. 14. Satis apparuit nullam rationem interpretandi
Apostoli in mitiorem partem valere ; omnes repelli dictis mi-
nime dubiis; unum omnium fundamentum esse odium prae-
destinationis pium, metumve ne paulus a se ipse deficiens
videretur parum subtilis disputator aut sollers. Praeter hoe
nullam rationem aut argumentum apud cunctos Interprétés in-
venire potui. Sed fuerunt, quos postremos memoramus, qui
1. n, ita intelligi vellent, ut operam humanam prorsus nega-
rent ad electionem aliquid contulisse\', existimarent autem de-
cretorum divinorum principium agens q. d. esse opera praevisa
vel praevisam fidem, Quamquam antea uberius de hac re
disputavimus, tamen juvat hîc quoque monstrare quod signi-
ficavimus p. 123. „nullo loco vel levissime hanc doctrinam
esse significatamquot; et „plurimis locis ita loqui Apostolum, ut
plane repellatur illaquot;. Nullo verbo placitum illud praescientiae
hîc enuntiari non opus est monere. Qui ejus causam agunt ipsi
oblique argumentati sunt, Horum princeps est glöckleeus, Inter-

pres ceterum acutus et elegans, qui suam opiuionem defendit locü
narrato a nobis ßom. VIII, 29.; tum etiam opinando majestatem
Dei et excelsitatem conculcari, non admissa praescientia. *).
Sententiam autem Deum in beatitate decernenda hominibus
hoc sequutum esse ut eam decreverit iis quos fidem babituros
Christo praevidisset, miseriam vero iis qui Christi salutem
rejecturi essent plane hac Apostoli disputatione repelli ét
consilium h. loei efficit, ét conformatio disputationis, ét diser-
tissima loei verba ac sententiae.

Consilium fuisse paülo ut consolaretur Christianos impri-
mis stirpis Judaicae de fato multorum Israëlitarum, qui Christi
Salute destituti essent, supra indicavimus; cui consilio omnia
hactenus bene responderunt. Explicat autem Apostolus sic
placere Deo; semper cum delectu egisse; et cum delectu salu-
tem Christi distributurum esse jam pridem praesignificasse. Jam
considérés argumentationem, admissa prcœscientiae notione. Vi-
quot;iimus illam, si sibi constat, homines fingere causas decretorum
dixerit igitur paulus ideo Deum singulis singula fata
praestituisse, quia praevideret dignos futuros vel indignos. Sic
autem omne solatium corruit; et praeterea res eo adducta est,
^uo unicuique Christiano de causis cogitanti multorum exclu-
®ionis videtur. Omnes enim eorum infelicitatem ipsorum cul-
Pae attributuri sint pro pietate sua. At vero cur tam gra-

eigene Thorheit und das Spiel eines Kindischen, der die
welchen er sich gestossen hat\' (?) (1. 1, p.
ant \'nbsp;cuipiam placeant ipsa per se spectata. Aliis displice-

potneris, etiamnunc, eonfessiomem imminuta au-
® e (apud doetiores), valet praeter disoiplinam alia qualiscumque auctoritas.

viter, tam ponderose, tam copiose de hac re disputaret, de
qua inter omnes conveniret, nullo modo perspicitur. Videre-
tur Apostolus et ineptus et loquax.

Sed non est ineptus neque loquax noster. Nam ista opi-
nio nequaquam quadrat ad disputationis pauli conformationem.
Nonne tunc hujusmodi orationem exspeetaveris? „Vellem ego
extrema mea miseria corrigere fortunam meorum fratrum, si
modo possem. At non possum. Obstat eorum obstinatio et
pervicacia qua salutem oblatam et commendatam repudiare
perguntquot;. Ubi vero levissimum adeo vestigium tabs argu-
menti vides? Quid faciat etiam h. 1. decretorum et oraculo-
rum Dei mentio, quum nihil aliud agatur nisi legis moralis
vis et auctoritas. Sed praecipue hîc valet vrs. 14 sqq. „ Si
electio foret ex praevisa fide vel bonis operibus, ab uno prae
altero praestandis, non posset hic homo injustitiae speciem
Deo affigere. Et si quis tamen banc objectionem moveret,
nihil expeditius fuisset Apostolo quam docere rationes decreti
hujus divini justissimas unicuique in promtu esse, siquidem
nonnullos Deus eligit ob fidem et bona opera sua, alios re-
probat propter incredulitatem et peccata sua. Sed nunc inju-
stitiae speciem homo corruptus et superbus pj in eo sibi
fingit, quod Deus eligat nonnullos prae aliis non pejoribus;
ad quam calumniam diluendam Apostolus non provocat ad
diversam hominis ipsius conditionem vel meritum, sed ac-
quiescendum reverenter monet in supremo Dei beneplacito,
fibula injecta nostrae curiositati et audaciae, ex consideratione

(b. db moor 1. 1. II, p. 24.). Hoc valet etiam contra v. hen-
gelt explicationem (v. p. 165 sq.). Qui enim potest objici in-
justitiaDeo, qui amat bonum, malum odit? Quidni hoc respon-
disset Apostolus? Sed ipsum hoc negat Paulus. — Hanc
interpretationis evidentiam jam perspexit Augustinus {EncÂ. ad
Laur. c. 98.), mirumque est adeo non conjunctionem vrs. 14.
cum praecc. curasse Interprétés.

stoli, quae postremo memoramus. Jam contiimo attendas quorsum
Wc posita sint: fi^ma y ev v (^i v toop (vrs. 11.), si Jacobus
electus sit ob futuras suas virtutes. Inconsiderate Mc dictum
putant multi, a genere non suspensam esse haereditatem pro-
luissorum. Nihil est absurdius. Etsi nondum in lucem editi
erant gemini, tamen utero concepti erant ex patre Isaaco.
Nihil prorsus significant iUa verba nisi arbitramur declarari
lis electionem factam esse nulla ratione habita ipsorum fra-
trum. Tum adjicit scriptor, ut clarius rem illustret, iii]Öi
nQa^àvTcap n. r. i., quasi de industria usus fortissimis verbis-
Non exaravit vocem forsan, ne quis Paulino loquendi usu
abductus alienam sententiam comprehenderet. Graviter dicit ni-
hil prorsus fecisse fratres quod vel bonum vel malum habendum
Sit, quum oraculum gravidae matri futuram sortem liberorum
praesignificabat; unde colligitur Apostolo animo obversatum
esse, minime quod contemptim dicitur opus legis, sed omnino
totam eligendorum conditionem indolemque, quam quidquam
attulisse ad electionem negat. Quamvis clare ostendatur pauli
oratione Deum absolutam causam esse electionis, tamen hanc
evidentiam efiugere conati sunt multi. Scilicet quae fece-
I\'lnt moderata esse electionem negari dicunt, non item futu-
ram probitatem. De wette hanc rationem jure vocat „Aus-
quot;^^nfiquot; eamque nihili esse dicit. Primum attendatur paulum
iiusquam praevisas actiones distinxisse ab jam editis factis;
®ed simpliciter conatus hominum opponere misericordiae Dei;
\'iiio fit ut temere fingatur talis distinctio. Deinde verba scri-
Ptoris illam non admittunt, quod praeclare ostendit eeuss {Eist.
e- II, p. 136.): „ce serait une fausse interprétation de dire,
iHeu sait d\'avance si un homme persistera dans le mal,
se convertira, et qu\'il regle la prédestination sur cette
Pjeviswn. On retranche ainsi de la these dogmatique ce qu\'elle
^ plus essentiel, et le oèx éçymv ne trouve pas son
^o^ptequot;. Augustinus etiam hoc vidit et existimat tune scri-
P^Jirum fuisse paulum : ex ftéuris operïbus-, „eoque modo istam
°veret quaestionem, immo nullam, quam solvi opus esset,

faceret quaestionemquot; {ßncMr. c. 98.). Nonne etiam rairura
videatur Deum qui praenosceret detestabile Jacobi factum,
quo promissorum liaeres factus est, praemii instar summum
suum beneficium quasi sceleri injunxissé? Si ex lege morali
factum illud aestimamus, quod pietatem simul et fidem offen-
debat ejusque violabat sanctissimum jus, existimandum vide-
tur hoe uno Jacobum indignissimum fuisse qui eligeretur.
Quibus perspectis alii non minus absurde fidei praevisionem
finxerunt. Bengel: „nvx tl tqytav, non ex operibus, ne ex
praevisis quidem. Vide: electioni non opponitur fides, sed
operaquot;. Perinde sentit s. deyling (qui etiam hoe lectori nar-
rat „Apostolum non absolute, quod nihil boni malive perpe-
traverint, sed relate ad Jacobi eleetionem loquiquot;; 1. 1. p. 714.).
Hanc opinionem non convenire in verba scriptoris facile mon-
stratur. Primum, quoniam bengel disjtmcta in medium voca-
vit, notandum est non adeo referre quid electioni opponatur; sed
quaerendum quid contrarium sit tov: ovk f ^ fq/wv. Quum vero
hisce tQyoig non opponatur Ttiatig, sed Deus é xahav, temere ac
nulla ratione pro hoe sponte substitueris niarn\'. Quidni tan-
dem, si bengelii sententiam habuisset paulus, dixerit: dxx\' i-a
Ttlarmg, quod sexcenties contrarium est fQyoig? Non potuit
non sic scribere; nam sine dubio piis Christianis rejectio
Judaeorum videbatur effectus denegatae fidei. Nunc autem
contra suam sententiam imprudenter pro fide exarasse Deum
qui vocet-, et, quum fides sit ipsius hominis, Deum miscuisse
rebus humanis; et Deo auctori ut adscriberetur commisisse gt;
si qui non fidem haberent, quod ipsorum esset homi-
num: tune hoc credideris? Imperiti stultique tironis erat sie
scribere, nisi fidem dari existimaverit a Deo \'auxovpti. Prae-
terea expedit accuratius considerare verba Apostoli. In fii^®
vrs. 11\' complexurus erat quod summa fuerat disputatio-
nis. Negaverat autem tantummodo, hominum operam mode-
ratam esse eleetionem; nunc volebat declarare etiam qu^^®
causa ejus esset. Illud enunciavit hisce: ovk tqyav, boc
sine ulla dubitatione: a^A\' ix rov nalovvrog. Disjuncta suot

Deus et homines. Deum esse causam imam, absolutam; ni-
hil in homine esse causae, tam diserte, tam clare non modo
significat paulüs, verum etiam declarat, ut vel minus intelli-
genti eluceat. Tum j/ \'Mt ixloyijv nQÓamp;faig rov amp;tov quas-
cumque solent comminisci causas praeter voluntatem Dei dele-
ctum facientem longe removet. Porro videas, quam inepte
fingant distinctionem operum et fidei in Patriarchis, quorum
optimum opus erat ipsa fides. Denique post doctores Refor-
matorum monemus fore ufcique volenüs et currentis, non uni-
us Bei miserentis, si sententia repulsa valeret; cf. Calv. Iu\'
5, 17. III. 24, 1.*).

Postquam singulas partes disputationis explicavimus et de-
fendimus, totam verbis complectamur.

Agitur de societate Christi, ad quam Judaeorum major pars
praeter opinionem non adducta esset. Consolatur Christianos
Padlus de hoe eventu, quippe qui decretis divinis ita prae-
stitutus sit. Deus sua \'beneficia administrât delectu habito ;
simulque significavit se eadem ratione salutem Christi Messia-
ïiam distribiiturum esse. Vrs. 6,-9. monstravit scriptor pro-
lûissionis filios a Deo constitui -, et non tantum a Deo eligi ;
sed praeter naturam, potentissima Dei opera, conceptum et
partum esse Isaacum, in quem conferrentur promissa Messi-
ana. En, habes documentum promissa quae nunc in Christo
^ata facta sint non adjuncta esse propagini Abrahami, neque
omnes Judaeos adepturos esse salutem Messianam. „Jam altius
conscendere incipit [vrs. 10, sqq.], nempe ad indicandam
l^ujus diversitatis rationem, quam non nisi in electione Dei
positam esse docet. Hactenus enim paucis verbis notaverat
\'discrimen esse inter carnales Abrahami filios: nempe quamvis
onmes in foederis societatem circumcisione sint adoptati, gra-
tiam tamen Dei non esse in omnibus efficacem: eos ergo, qui
fi\'üantur Dei beneficio, esse promissionis filios, Unde autem
^^ contingeret, vel tacuerat, vel certe obscure insinuaverat,

) Caivinus a. L: „si opera locum haberent dicendum erat: ut operibus
•=onstet sua remuneratioquot;.

Nunc vero aperte causam totam ad eleetionem Dei refert,
eamque gratuitam et quae minime ab hominibus pendeat^\'
(Calvin, ad vrs. 11.). Yidemus rem illustrari eandem, sed
ab alia parte. Isaacus et Ismaël jam erant pueri, quare alteri
alterum indole praestare opinari quis possit; praeterea alter
erata ncillae filius. Haec etiam ad eleetionem nihil afferre;
neque genus neque indolem quidquam valere |docet Apostolus
exemplo Isaäcidarum. Eo consilio oraculo Eebeccae praedixisse
diversam sortem geminorum dicit paulus, ne videretur abro-
gatum esse propositum Dei delectus habendi, sed permanere.
Haec electio Uberrima est neque ulla qualicumque causa tene-
tur praeter absolutam ipsius voluntatem. Praeclare paulum
intellexit reuss {Eist. H, p. 186.): II y a plus: non-seulement
Dieu en agit ainsi envers eux ; mais il a déclaré cf avance, qu\'il
en agirait ainsi, afin que cette destinée si inégale fut reconnue
pour Veffet de l\'absolue volonté divine, et non pour la conséquence
de ce qu\'auraient fait les individus {ovx î| sq/wv, akV tx t.
xalovvTos), et afin que le principe de la prédestination absolue
fut mis a Vabri de toute fausse interprétation ifiva tj x. i. ttq.
t. fiivrj)quot;. Causa cur eligat et rejiciat Deus simpliciter est
quia vult-, nulla plane alia causa. Hoc cum maxime illustrare
et probare voluit scriptor vrs. 10.—13, Jam vero si universes
Judaeos adduceret Deus ad regnum Messianum et salutem,
sibi non constaret Deus, et edictum ejus irritum cecidisset;
nam praesignificavit se delectum habiturum et vocaturum ad
Christum quos placuisset.

Hanc sententiam intégra explicatio loci praebet, neque eam
praeterire oportet Interpretem, quamvis notionibus receptis
adversetur. Theologi historici est inquirere quid fecerit et
cogita verit quem cognoscere stadet; non vero opinione
praecepta per fas et nefas demonstrare eum plane consentire
placitis philosophiae quam magnifice dicunt nostrates etiam
plurimi Christianae.

Praegressa disputatione absolvebatur res , quae erat summa
argumenti, Deum arbitratu suo delectum habere in con-
cedenda beatitate Messiana. Exposuerat hanc propositionem
PAULUS; probavit ex historia promissionum Messianarum; con-
firmavit eandem laudato dicto quodam Dei in S. Codice.
Nihil amplius desideratur, quo recte se hoe posuisse com*
monstretur.

Jam pauli oratio, quam nunc interpretaturi sumus, inci-
pit his verbis: rt ovv tQovutv : firj dSutia nccçà rw ^tw;
quibus respondetur illico convenienter interrogationis for-
mae : yhono. —èöixia est injnstiUa ; injustes s. in-
juriosus est qui in judiciis et decretis non rationem habet bene
maleque factorum; naçâ est Latinorum penes vel in. —
Videamus quomodo haec sententia manaverit ex praecedenti-
bus. Dixerat paulus Deum in eligendo nihil respicere ho-
minum mérita, deligere quos vellet; quos amore complexus
esset vocare ad consortionem salutis Messianae. Huic senten-
tiae, iilustratae exemplis, imprimis Isaäcidarum, sibi reponi
posse videbat Deum injustum esse; quum is tantum
putetur apud homines, qui, prout meruerint homines, iis
rétribuât (bückekt, Magaz. 1.1. p. 35: „sein eigenes ReeMs-
Oefühl mmste ihn erinnern, dass er von Gott ein Verhalten
Prädieire, das er, wenn ein Memch es ilète, mir als Unge-
rechtigkeit zu tadeln vermögen würdequot;). *). Non recte cl. schol-

Beck bene explicuit transitum superiorum ad n. 1. hoc modo (tantum
quod notionem rfç è^Aoy^ç pervertit): ,Jer absolut freie Gotteswille in der
«JtAoy^, welcher durch die vorhergehende Induction siegend ermittelt ist,
wehten mit den privilegirten Rechten zugleich auch die Erfordernisse der all
Sememen Gerechtigkeit su überwältigen und unbefriedigt zu lassen, und die
«^er äusseren Bedingung entbundene Selbstständigkeit Gottes Hess sich alt
Willkühr verstehen, welche alle Gesetze der Gerechtigkeit überspringtquot;, in

ten locum videtur interpretatus esse (in I. 1. 11, p. 91);
dSmia enim {„Paulus neemt hier het begrip van regtvaar-
digheid in juridischen zin , mn het geven aan iemand, wat men
hem regtens verschuldigd is) in alienam sententiam trahitur.
Sententia, quam scholten huic voci tribuit, vrs. demum 18quot;
proponitur. Inepte etiam Mc narrata esset, quum quae prae-
cesserunt eam nondum praeparaverint; contra, nostra expli-
catio inde defenditur (v. supra). Et verba ét sententiam lae-
dit cl. hoekstra, vulgatam interpretationem emendare cona-
tus, quam revera corrupit (1. 1. p. 340 sq.). Scilicet opinatur
interrogationem n. spectare totam disputationem, (vocando ad
Christum fideles non aliter agere Deum quam semper fecerit,
nempe liberrime \\_„naar vrije genadequot;\'^-, itaque significare vrs.
14.: „Is er onregtvaardigheid hij God, daarin bestaande, dat
hij zijne beloften niet gestand doet^quot; Sed aèixialt-
gitur in textu, quod qui inconstantiam possit declarare non ap-
paret. Exspectares a ir t o t f « (quamquam hac sententia a paülo
non usurpatum videtur); divina enim itiang laesa videretur,
non SixTj. Rom- ni, vrs. 3. dicitur tijv n\'iönv xmi ^tov xaraç-
ytXv „Dei fidem irritam facere vel ejus promissaquot;. Eadem vi
Deus saepe vocatur ni\'SxQg. Porro reputes orationis talis in-
commoda. Videlicet ipse interpellaverit Apostolus quod jam
demonstrasset ! Etenim hoc probaverat, Deum secundum vo-
luntatem praesignificatam paucitatem Judaeorum adsciscere re-
gni Messiani socios; vel (quod placet ipsi hoekstra) Deum
fidem Israëlitis non fefellisse. Jam vero ineptissimi erat scri-
ptoris contexere orationem acsi nihil praecessisset, eademque
putide iterare. Tamen confidenter has ineptias attribuit Apo-
stolo cl. hoekstra neglecta admodum simplici ac clara scri-
ptoris\' sententia. — Haerent etiam h. 1. qui nugati sunt de
praescientia (v. glockler p. 198.). Nunquam enim poterat
oboriri haec incusatio, si Deus delegisset quem optimum fore
praenovisset ; immo ét sapiens ét justus videretur Deus. Sed
ponatur paullisper Apostolum quacumque de causa hoc in me-
dium protulisse. Nonne tunc vir perspicacissimus, dialectices

peritissimus h. m. respondisset : „at nequaquam injustus est
Deus, nisi forte injusti est, ut quisque sit optimus futurus
(sua sponte), ita maximis beneficiis ornare. Cuique suum
merito accidit; quae lex est omnium summa, hanc secutus
est Deusquot;? Longissime autem hanc sententiam abesse ab
Apostolo clare indicat argumenti sequentis ratio. Haec enim
ita instituitur ut redeatur ad supremam Dei potestatem, quam
sibi ipse in s. Scriptura adscripserit et vindicaverit ; prema-
tur vero quae inde sequitur inferior hominum conditio.

Itaque statuimus Apostolum ipsum se interpellare de di-
vina justitia, quam laedere videretur disputatio. Abhorret au-
tem ab hujus rei cogitatione eamque continuo repellit verbis
yivoiro. Porro eandem redarguit dicto quodam ipsius
Dei ad Mosern. De quo quum acriter sit disceptatum, tum,
quid sibi hoc dicto voluerit patjlus, intelligere poterimus, si
attenderimus ét voluisse scriptorem his verbis injustitiae spe-
ciem a Deo propulsare, qui arbitratu suo, nulla alia cau-
sa, homines delectos beet; ét ipsum scriptorem, optimum In-
terpretern, inde facere conclusiunculam vrs. 16., et iterum
vrs. 18«.

Legitur hoc dictum Exod. XXXHI, 19. Disceptationem
lt;le versione LXX relinquimus feitzschio , meyero , de wet-
tig, quorum hi negant recte translatum esse locum (verten-
dum fuisse fZfca ov àv lltriGoi), affirmat ille. Non eandem
sententiam habere locum Exodi et paüli post alios (lutz in
1- 1. p. 203.) etiam vidit hoekstra (1.1. p. 341.). Haec mihi
ratio videtur dicti V. P.: Petierat Moses extraordinariam
\'^\'iocpàvHav. Non concedi poterat quod ille petebat, ut divi-
num Numen oculis conspiciendum praeberetur (vrs. 20); sed
quae humano vultui possunt monstrari benevole petenti in-
dulget Deus. Summae gratiae Mosi dat specimina quibus
imminuat negatae petitionis acerbitatem. Sic etiam vrs. 19.
affirmât: „cui benevolus sum, haud desinam esse benevolus;
qui meam gratiam nactus est, utetur illa semper et révéraquot;,
(cl. hoekstra : „dw mijn gumteïing is, aan dien bewijs ik mijne

(ßmd, enz!\' 11. p. 341). Haec nobis videtur sententia loci
Exodi; plerique Interprétés sic statuunt, quamquam multi (ut
mitzsche, 11, p. 314. Baumgarten, Fentat., II, p. 112 sq.)
potius usum Paulinum secuti sunt, quam nativam significati-
onem textus Hebraei.

Major autem quaestio est, quam sententiam paulus subje-
cerit dicto V. Codicis. Generaliorem esse paulo jam patet e
VV. dr. Jam primum attendas ad verba iufiv et (hxthqhv,
misereri et miserari. Haec valent apud Apostolum; nam egre-
gie exprimunt Christi salutem donari ex misericordia et gratia,
quare omnibus promiscue ut detur nemo postulet, neque de
justitia sermonem instituât; misericordia tolleretur, si bene-
ficia acciperet qui melior esset vel futurus esset. De wette :
„durch die Geltendmachung des Begriffs der Gnade, in welcher
der Grund jener Auswahl liegt, wird nun eben die Sache aus
der Sphäre menschlicher Zurechnung in das Gebiet der absoluten
Thäiigleit Gottes hinübergeschobenquot;. — Deinde apud Apostolum
vim habet ov av cum conjunctivo, quod optime redditur La-
tinorum quemcunque-, v. fritzsche, Sendschr. p. 54. Meyer
ad 1. et auctores IL; praeterea winer in 1. 1. p. 355, krü-
ger, H, p. 196. Unde percipitur non significari generalem
quandam misericordiam, verum misericordiam erga certos
homines. Denique pressisse videtur paulus futura lltr\\fi(ü
et ovAxtiqiGm-, „miserebor quemcunque misericordia com-
plectorquot;, ita ut videatur Deus jam Mosi indicasse se cui pla-
ceret misericordia prosecuturum. Hoc vero etsi non concédas,
tamen hujusmodi sententiam complecti te necesse est: „mise-
ricors ero cui placebitquot; (et hanc misericordiam respicere ad
salutem Messianam manifestum est); „nulla re teneor neque
ortu neque meritis neque quavis alia causa; sola et una re-
gula, ad quam diriguntur décréta gratiae, est divina volun-
tasquot;. Haec duo enim pondus orationis constituere evidens est,
notionem misericordiae {rov tltovvrog ^tov vrs. 16); et ar-
bitrium divinae voluntatis, quae misericordiae singulis tribu-
tae causa sit; non enim poterat in conclusione memorari

^thiv Dei, nisi praecedentibus vel praeparata fuisset haec
notio vel significata.

Diversi rationem informarunt Interprétés hujus defensionis
justitiae divinae. Multi auctoritate Scripturae sacrae repulsare
speciem injustitiae putant Apostolum; divini enim juris esse
quodcumque illa contineat (dsteri, rückert). Calvinüs haec
scripsit (a. 1.): „in quaerendis rationibus quae asperitatem
molliant, non laborat: sed satis habet Scripturae testimoniis
impuros latratus compescere. Videri quidem posset haec fri-
gida esse excusatio, non esse Deum injustum, quia misericors
est quibus visum est: sed quia Deo satis superque est sua
nnius auctoritas, ut nullius patrocinio indigeat, paulo satis
fuit, eum juris sui statui vindicemquot;. Frigida omnino est haec
excusatio, quae, ut defendat rem, munitam ipsam testimo-
S. S., ex eadem Scriptura dictum pro argumento habet.
Jiecte hoe se haberet, si res defendenda ipsum paulum haberet
auctorem, quam confirmare vellet absoluta Scripturae auctori-
ate. — Jejimius etiam alii hanc sententiam esse pauli sta-
^nunt: siquidem Mosi, viro pio summoque nihil debetur, sed
gratuito conceduntur omnia; quo tandem jure tanquam debi-
aHquid a Deo postulant Judaei? Quae senteijtia ét con-
®ibo scriptoris refragatur, ét omnino fictitiam esse luculenter
^^Pparet e conclusione (vrs. 16. 18.), qualis satis absurda fo-
Seite quidem, sed paulo audacius h. vekema {Ann ad
j^nm. sïbph. de brais) difficultatem non toUi ab Apostolo
^Pniatur, verum significari a nullo homine solvi posse; ideo
^^odi locum laudasse putat, ubi ad Dei faciem conspicien-
^^^ pertineant verba, at illustretur divinorum decretorum
quae abscondita sint atque Deo relinquenda. Quae no-
t^j.nbsp;^quot;P\'\'^ brevi proposita est. Na-

rius apparebit pauli sententia, si, quod dubitamus nulli,
futura sui juris sunt; „nam quum Deus suam liberalitatem
nulli necessitati adstrictam fore denunciaverit, non mirum
esse paulus dicit, quod nunc Deus sine cujusquam injuria
favore amplectatur et per Christum beet quos velitquot; (fritz-
schb, II, p. 315).

Nunc conspiciendum est dictum vrs. 16., cujus auxilio jam
usi sumus. Conclusionem indicat particula àqa {(SvlXoyiarixós
ov\'pôfafiog: v. krüger, Ind. ad Änab. s. v.). Krüger, Gr.
SpracM. II, p. 344: „«?« hat den Begriff d,es aus einer vor-
liegenden Thatsache Ersichtlichenquot;. De singulari hujus con-
junctionis conclusivae vi es. omnino kühner II, p. 456 sq.
De äqu odv, Apostolo usitata junctura, v. winer p. 523.
Porro animadvertendus est Gen. pers., post verbum eivai.
Haec locutio ét Graecis ét in N. T. non infrequens est, et
exprimit Lat. penes aliquem esse. v. krüger II, p. 33. winee
p. 223. Sententia impersonaliter proposita est; subjectum e
praegressis addatur (winer p. 664), np. adeptio misericordiae
divinae. Male supplet fritzsche to ekiog rov d\'fov vel i/
TCQÓamp;eais Toij amp;fov (v. a. L et Sendschr. an Tholuch p. 65^.)
Ab initio hujus capitis obversata est animo scriptoris una
res, salus Messiae. Lectori relinquebatur mente addere, quod
eloqui vetabat paulum commotio animi. Quare minime opus
est Mc videre ellipsin, in quibus admittendis ut nimii fuerunt
l. Bos aliique, ita nostrae aetati convenit prudenter ac sobrie
versari. Itaque adeptio salutis Messianae non est in potestate
t(A ^fkovrog ovSè rov rqifpvrog. Mire haec verba vexata
sunt, quamvis clara. d\'i\'kfiv sponte dénotât studium adipi-
scendi aliquid, h. 1. salutem Messianam; quod vero a tali
studio proficiscitur, virium intentio, qua ad finem optaturo
perveniendum sit, dicitur rqéitiv. Metaphora ducta a sta-
diodromis olympicis, quorum contentionem declarat perveni-
endi ad finem et praemium. Eadem verbi vis est in yv^i^Tß
ap. koppium: avriQ ä^ovXog eîç xtvov {^o\'^ß-ei t^éjfcor. Mire
disceptant reiche et meyer, quorum ille negat metaphoraio

sumtam a ludis Graecis, quod bene currentem finem stadii
assequi necesse sit; hîc autem contra heichium dicens aliéna
infert aha, infra pendenda. Tertium comparationis q. d. ne-
glexerunt vv. dd., quod in metaphora et similitudine probe
observandum est. Nihil hue pertinet e stadio praeter sta-
dium illud ac contentionem, quae illic maxime sunt conspicua.
Non aliter vrs. 30. scriptum est Sióaxnv. Gal, ïï, 2, eadem
sententia pollet, quii lY, vrs. 11. verbum nomav. Phil. II,
vrs. 16. utrumque verbum ut synonymum usurpatur, — Per-
peram pritzschenbsp;refert ad Mosen optantem ut sibi

divini Numinis adspiciendi copia fieret. Nam in verbis pauli
hujus rei nullum vestigium] est; non refert scriptor historiam
Exodi, sed Dei verba tantum in usum suum convertit. Ce-
terum notio verbi amp;iliiv ita vulgaris et firma est, ut, in
generali sententia posita, cuique vim suam sponte ostendat.
Accedit quod verbo xqif^HV nihil relinquitur quo referatur.
Cui orationis aequabilitati consulturi, ut videtur, alii insul-
sius etiam ^iXuv retulerunt ad Isaäcum Esavo benedicere
cupientem, rqi^nv vero ad Esavi conatus, feram sectantis
per quam paternae benedictionis redderetur particeps. Post
theophylactum, c. À lapide, venemam, i.ocKiüM hanc expH-
cationem renovavit reichius. Yerum quum hîc non habeamus
conclusionem ex oraculo Genesis, nemo hîc exspectet res quae
illuc pertinent ; de oraculo Exodi nunc quam maxime agitur.
Tum etiam de historia illa nullus fuerat sermo apud nostrum,
l-onge alia de Jacobo et Esavo memoranda habebat quam ve-
Dationes, et bene ominandi cupidinem patris Isaaci. Porro jure
damnares istiusmodi tectas significationes (zinspelingen), quae
iectoribus e Gentibus plurimum afferrent obscuritatis, quin ab
i\'s plane intelligi non possent, historiam patriarcharum non pe-
ûitus notam habentibus ; nisi verba ipsa per se satis clara essent.
Quid? quod ipsi Scripturae peritissimi haererent, quum historia
quidem venaius Esavi memoret, cursus non item. Jubent igitur
ratio et lingua [aqa ovv) interpretari verba ita ut complexi-
®nein constituant dictorum Dei ad Mosern, et quidem infinitam.

sit facere homo, sententia Pauli est, adeptionem salutis Mes-
sianae non esse penes hominem, quamvis optantem et nisu
contendentem {„son sort ne dépent point de ses efforts, de la
direction qu\'il prendquot; reuss II, p. 138) ; virium intentionem
nihil prodesse ad comparandam tibi salutem; sed unam cau-
sam esse Deum, dlXà rov èXfovvrog amp;fov. Quemadmodum
vrs. 12. cum causa scripsit Apostolus xccXovvrog, ita n. 1.
consulto exaravat iXeovprog, quo magis misericordia Dei una,
absoluta appareret esse causa cur hic adsciscatur in societa-
tem Christi prae aliis.

Parum congruere videtur hoc decretum cum doctrina alibi
ab Apostolo tradita; quod hîc ab homine abjudicat, idem
postulat 1 Cor. IX, vrs. 24. Quo factum est ut multi In-
terprétés alia interpretatione inita repugnantiam removere co-
nati sint. Expromam quaedam sollertiae specimina. Koppius
opinatur verbis jwjj yévoiro brevissime repelli interpellatio-
nem ut insanam et indignam viro pio, nulla addita copiosi-
ore sententiae demonstratione. Quae sequantur vrs. 15.—18.
non continere rationes cur injustitiae non argui possit Deus,
sed alia exempla, quibus ostendatur saepius pro libera volun-
tate agere Deum. Male, credo ; quippe injuria informes Apo-
stolum, quoties validis argumentis rem suam defendere non
possit, vel invalidis utentem, et omnino fidenter negantem
vel aftirmantem, prout visum sit. Hoc solum contra koppium
sufficit, vrs. 15. orationem pertexere conj. ydq, quam perpe-
ram docet k. pro Si positam esse. Porro idem, ut ecker-
mann, nösselt alii, iXitXv et omrHqtiv de beneficiis externis
dicta esse putat, etsi pauli disputatio hac ratione funditus
evertitur. Hisce artificiis repellere sibi visus est koppius quam
lingua solam admittit explicationem („quod pessime in hunc
locum infertur a nonnullisquot; ait Interpres); et hanc sententiam
subjicere non veritus est vrs. 16.: „virium usum solum nou
sufficere ad id ut quis voto suo potiatur, immo vero (?)
hoc a gratia et benignitate Dei pendere; neque igitur hominis

vel intentissimo studio acceptum referri posse, si beneficiis
divinis alter altero sit magis ornatus instructnsquequot;.

Leve etiam est commentum heumanni {v. wolf, Gut. ad
1.) et storrii {Opuse. II, p. 238 sq.). Hi enim vrs. 15 sqq
non ipsius pauli, sed adversarii cujusdam, doctrinae deter
ministicae acerrimi propugnatoris sententias continere putant
liisce autem Apostolum opponere vrs. 22. sqq. suam ipsius
At vero huic opinioni omnia adversa sunt; neque eam me-
morassem quippe quam nemo etiamnunc defendat, nisi vide-
retur praeclare nostram interpretationem commendare. Refutatur
primo part. yaq, quae causam reddit rov (irj yévoiro-, tum
consuetudine Apostoli, qua non solet nulla ratione data in-
terpellationes repulsare; cf. III, vrs. 4, 6, 31. YI, vrs. 2,
15. YII, vrs. 7. XI, vrs. 1. Porro monet tholuck , paulum
nunquam munire locis S. Scripturae falsas consecutiones, sem-
per refellere. Etiam memorabile est fictum adversarium non
diversa protulisse quam ipsum scriptorem vrs. 10.—13. Pluri-
bus banc opinionem refutarunt wolf, koppe, tholuck, rei-
che, FiiiTzscHE al., quos cs. Invitos autem stgrrium ceterosque
rejectae sententiae fautores nostram explicationem confirmare
non est quod moneamus.

Magno in errore etiam est beckii n. 1. explanatio {Versuch
n. 6\'. p. 49 sqq.). Recte quidem monet nervum disputatio-
nis esse in verbis iXalv et oUrtiQtiv, quae contineant noti-
ones plane contrarias illi, cujus principium est suum cnique.
Sed mirum quantum errat v. d.. ubi hanc sententiam 1. esse
existimat: „gratia est si quem gratia afficioquot;. Omnis in pro-
tasi ponitur vis, et hoc solum secutus est paulus (de beckii
sententia) ut gratiae indolem illustraret, atque appareret, quod
gratuito detur, id nec juste nec injuste dari dici posse. Con-
tra beckidm statuunt multa: primo structura vrs. 15., quae nihil
habet, quo doceamur protasin esse premendam; deinde pron.
oy ttv, quod male negligit beck, ridicule autem excusat versu
18°, ubi desideretur. Ipsum hoc docet, nostro 1. suam vim
ae potestatem habere. Tandem prorsus redarguit beckii in-

terpretationem conclusio vrs. 16., et praecipue vrs. 18., cujus
prior pars, àça oïv ov ^ihi, èliH, absurde Mc exarata es-
set, nisi versus 15. divinae voluntatis complecteretur notionem.
Hanc sane inepte removit Interpres. Ceterum sesquipedalibus
verbis inveMtur in „deTselhe fatale Oeist det gewóhtilic hen
(grammaticae, opinor) ErMämng unter dessen Hauch im Bis-
herigen so manches tieflehendige Wort in starre Hieroglyphe sich
wandeltequot;; cujus interpretationis abjectae studiosum esse mihi
honorificum est, quippe qua tuti ab artificiis tortuosis et pneu-
matica beckii hermeneutica ad veram scriptoris ducamur sen-
tentiam cognoscendam.

Qui falso docent singulorum hominum non respicere paulum ,
sed tantum fidei, conditionis salutis, mire explicant vrs. 15.
sq. Mmirum ut defenderet justificationem per fidem, haec
scripsisse opinantur paulum|; apparere enim e s. Scriptura
licere Deo novam scribere legem ad acquirendam divinam
gratiam. In hac opinione sunt praeter alios oäHNE {Paul.
Lehrb. § 10 not. 3, p. 79, et hopfmann {Bchrifthew. I, p.
314). Nihil huic opinioni favet, contra, omnia adversa sunt.
Temere verba Hltiv et Tçéxeiv, quorum legitimam significa-
tionem supra narratam non recipiebant opiniones Dogmaticae,
dicuntur continere notionem superbe eontendendi; „veile et cur-
rere affectatum operariorum. nihil efficerequot; (bengel). Vix mo-
nito opus est hanc sententiam ne levissime quidem significari
a scriptore, et omnino disjunctione {dVkà k. t. é.) refelli.
Porro scribendo ov aî\' tam diserte ostendit Apostolus se cogi-
tare de Deo, tribuenti gratiam suam qidbuscumque hominibus
velit, ut perquam mirer audaciam Interpretis, qui paulum
generalem misericordiam, qua nihil nunc ab ejus cogitatione
erat disjunctius, significare perseveret. Sic satis repellitur opi-
nio , quae ne uno quidem verbo indicatur in nostra pericope,
neque dignam censeremus uberiore refutatione, nisi adhuc
multi Dogmatici ea proposita placita Paulina expediri confi-
dentius crederent aliisque persuaderent.

thropopathica forma propositionis buddeüs, buetschnbider,
alii, produnt causae anti-praedestinatianae u. d. imbecillita-
tem ac desperationem. Poelman, adjudicans paulo hanc sen-
tentiam: „potest igitur absque ulla injustitia gratiam suam
ostendere cui vult Deusquot; (in 1.1. p. 21.), quae neque propo-
sita est a paulo, et ipsa absurda est, quoniam t] cpccviQcoois
gratiae Judaeis non abscondita erat, ostendit non bene agi
cum iis, qui, a principiis scholae profecti, inquirant in rem
historicam. Beiche (I, p. 301) distinctionem tribuit paulo
h. 1. certe importunissimam, beckio assentitus, qui in 1. c. p.
60. haec scribit: „In der Folgerung des Apostels liegt es daher
keinesîoegs dass die moralische Bedeutung des msnschlichen
Wollen und Bestreben im Gebiete der Gnade aufgehoben würde,
sondern nur die mMaphysische und juridische bezogen auf die
Kausalität der Gnadequot;. Quae opinio multis recepta dictis jam
satis superque refutata est; et profecto pauli orationem vel
mediocriter intelligenti ejus pravitas ante oculos est. Glöckler,
elegans Interpres, tantum quod doctrinae calvinicae aversati-
one m nostra re saepe a vero abducitur, paulum cogitare
existimat de salutari ac sapientissima Dei gubernatione, quae
melius quam nostra hominum imbecillitas et perversitas res
humanas possit moderari. Haud absurde hunc locum narravit,
et lubenter cum glöcklero nobis gratulamur de divina mundi
rectione. Verum 1. n. haec res non agitur; sermo est de illa
misericordia Dei, quae conspicitur in vocando ad salutem Mes-
sianam ejusque impertienda beatitate cui visum est. _ A

Postremo laudem verba d. er. straussii, dignissima quae te-
neantur, summamque quaestionis continentia: „llttXv und
ist in der Anführung der Paulus nicht blos von
^ner so eigenthümlichen Gunstbezeugung, wie dort Mose sie
^\'t\'Ch erbat, sondern ganz algemein von jeder Art götlicher Gnade
z« verstehen, da ja in der Anwendung die Auf name in das
^eich Christi da,runt er fälltquot; [ßtreitschr. s. 1.70).

Quae sequuntur vrs. 17. non ita difficilia sunt intellectu,
si verum cognoscere volumus et ut cognoscamus recte ince-
dimus. Duo certa sunt, ét hoe versu rationem aliquam dari
superius dictinbsp;ét hinc complecti ipsum scriptorem ov

Docet part. yag, cujus est proxime dictorum rationem dare,
fundari sententiam vrs. 16., „in solius Dei potestate esse
quosnam reddat felicitatis regni Christi participesquot;; et quidem
ita ut illud defendatur arcessita sententia opposita, quo cla-
rius etiam fiat Deum liberrime agere. Dictum, quo utitur
paulus, depromtum est ex historia notissima Pharaonis et
legitur Exod. IX, 16. Notabile est paulum mutasse versio-
nem Alexandrinam. Ut taceam minora (iva pro ônœç; dg
avTÓ TOVTO pro %vèKtv rov\'rov), pro duTijQijamp;yg (LXX) exa-
ravit Apostolus i^^ytiQà Oi. Quum soleat laudare Alex, ver-
sionem, sibi et imprimis lectoribus consuetam, vel ad verbum,
vel paulo liberius : jure putamus, ubi aliam interpretationem
sequitur, paulum consulto id fecisse et cum causa. Vocem
Hebraeamnbsp;LXX reddiderunt passiva inita structura

difTijQîjd\'ijg ,.vivus servatus esquot;. Ex eorum interpretatione
sententia loei Exodi haec est: Jam pridem manum meam in
te porrigere potui teque percutere atque adeo de medio
tollere; sed hucusque te conservavi, etc. E^orma Hebr.
quamquam hujus usus exempla non nota habeo, sic intelligi
potest ex analogia significationis [fecit ut perstaret, qua vi
conmtendi (contr. interire) in Kal frequens est). Cl. scholten
male interpretatos esse verbum LXX dicit in 1.1. II, p. 92 ,
paulum vero emendasse versionem. Utut est, paulo displi-
cuit versio, quod alienam sententiam exprimere censebat; scri-
psit t^ijyHQÜ öf, quod explicandum est ex usu verbi et ora-
tione pauli. Recte schölten improbavit multorum opinionem
(etiam v. d. palmii), reddendum esse: „in vita te conservaviquot;.
Nituntur versione Alex., quam idcirco reliquisse paulum finxit
woLE, ut eandem rem magis emphatice enuntiaret. Equidem fru-
stra quaesivi istam emp/Msin. Etiamsi posset significare t^iytiçtiv

conservare, tamen inepta erat haec interpretatio. Scilicet bene-
ficium eximinm Mc indicari opinantur (v. koppe, nösselt,
wole). Sed autem, qui expenderit vrs. IS\'\', et vrs. 19 sqq.,
hoc temere ac false poni sponte videbit ¹).

Siquidem constat locos Y. F. in epistolis pauli non expli-
candos esse secundum sensum archetjpi, sed ex ipsius Apo-
stoli verbis et disputationis perpetuitate: jam videamus, quid
possit denotare t^e/HQHv. Duae potissimum rationes sunt ex-
plicandi, quas lingua non improbet; altera calvini, rückerti,
olshauseni, meyeri, al., baec: „in medium te prodire jussi,
banc personam tibi imposuiquot; (calv.), qua tota regis iitiqidpeia
designetur. Cum hac explicatione componit de wette versio-
nem bezab, quae tamen diversa est: „feci, ut existeresquot;, quod
spectat pfocreatimem. Idem sequi videntur nostrates, redden-
tes: „verwekkenquot;. Haud parum commendationis habet beza
ét ab ipso verbo (cf. tynqut Luc. III, vrs. 8)., et in vrs.
20 et 21. Altera interpretatio probatur augustino, inter
recentiores de wettio, eritzschio, scholteno, al.; vertunt:
„excitavi te ut resisteres, ut mihi renitererisquot;. Haec im-
primis fundata est in verbo. Notum est verbum i/HQHv vi
excitandi, laeessundi frequenter pollere apud homerüm Atti-
cosque. Eadem vi gaudet etiam ihyt\'iQHv. Sic diodorüs sie.,
Biblioth. XIY, c. 44. dixit è^eyeiQeip itólinov. eüripides, Orest.
1544. (porson): t^eyHQtrui, excitatur-, xenoph. de re eq. cap.
XI.: i^eyeiqccs top Umtov, 2 Macc. XIII, vrs. 4.: ê^iyiiqhp tóp
^vfióp Tivog „incitare alicujus mentem\'\'. Quamquam haec
praecipue cómmendatur a verbi significatu, tamen contextui

1nbsp; Alii verbum h. 1. reddunt: „evexi tequot; se. in regnum. Recte autem hoe
rejecit praeclarus beza; „sedquot;, inquit, „quum nihil simile hie addatur, et
simplicitur dicatur Deus Pharaonem (ItytXqfu, requiro simile exemplum, ia
quo idem verbum accipiatur pro eveherequot;. Hunc errorem renovavit glöcklee,
qui longa et acerrima oratione rem defenders studet, rebus arcessitis alie-
nissimis. Recte de ejus interpretatione diiit rückert „Doch seine ganze Aus-
legung, so heftig sie sich auch der bisherigen als einer mllkürlichen und
gottlosen entgegen stellt, so -mlMrlich und nnpaulinisch ist sie doch seihst.
{Comm. II, p. 4 2).

dirimenda est controversia, Hic autem posteriorem explicati-
onem flagitat, alteram repellit. Nam vrs. 17. ita est enar-
randus, ut idem fere efficiatur, quod désignasse ipse decla-
rat scriptor vrs. 18.: ov ^tlei, (SxXijqv\'vh. Quod tum demum
locum liabet, ubi vertimus: „excitavi te ut resisteres mihi,
lacessivi tequot;. Meïebum falli, qui suam rationem explicandi
verbum bene convenire opinatur cum vrs. 18. luculenter de-
monstrat eritzsohe II, p. 322. Ne bezae quidem interpre-
tatio quadrat ad verbum oxXrjQtfveiv. — Finis, in quem Deus
Pharaonem, satis clare proponitur; patet autem non
magni ponderis esse illa verba in disputatione paüli. Summa
est, suae gloriae causa Pharaonem iif/tîçai Deum.

Yrs. 18. continet conclusionem e dictis vrs, 14.—17., eo-
rumque summam. Constat ex duobus membris, quorum unum
complectitur vrs. 16. et 17.: açcc ovv ov amp;fXfi, iXteT. Sen-
tentia et ipsa per se perspicua est („misericordiam tribuit
Deus, quibus tribuere placetquot;), et in contexta oratione facile
intelligitur. Agitur regni Messiani societas, qua destituti es-
sent plerique Judaei, Praesignificasse Deum docet Apostolus,
se cum delectu, ex arbitratu suo, vocaturum regni socios;
nihil afferre mérita vel jura. Nequaquam injuste agere ita
efficit paulus, ut salutem Messianam referat ad beneficia di-
vina, quae gratuito denturj in quibus sermo esse non possit
de meritis vel jure. Gratia prosequi quem velit; unam regulam
ad quam distribuatur gratia esse divinum arbitrium. Duo
sunt observanda: unum, voce iXfêiv denotari salutem Messi-
anam. Fuerunt omnino qui nescio quae beneficia externa
significari h. 1. nugarentur; res autem evidentior quam ut mul-
tis de ea disceptaremus. Toto capite agit paulus de salute
Messiana, beneficiorum summo; insuper hoc satis apparet ubi
vrs 22. sqq. respiciens ad nostrum dictum, rem aperte pro-
fitetur. Alterum quod tenendum est contra eos, qui singulis
pro liberrimo suo arbitratu misericordiam dare negent Deum;
gratiam ipsam se daturum in Christo (omnibus qui fidem habi-
turi essent) constituisse tantum opinentur, est dictio ö v ,

qua una evidentissime eorum error convictus est. Diutius
nos detinebit alterum membrum vrs. 18., non quod impe-
ditius sit vel adeo difficile explicatu; sed quia Theologorum
opiniones de Deo multa commentae sunt, quae omittere non
possumus, quamvis tardent nostram disquisitionem. Nimirum
liîc imprimis apparet, quam distent partes Interpretis inter se
ac Dogmatici; quamque recte dicatur, qui bonus habeatur
Dogmaticus, eundem malum esse Explicatorem. Hic enim
quaecumque sibi probata sint seponat oportet, remque agat,
ab opinionum arbitrio sejunctam, linguae indagatione, logicae
verborum sententiarumque conjunctionis perscrutatione; minime
vero anteceptis animo notionibus et cogitatis, quibus praeci-
piatur, quid dicere potuerit quem interpretatur auctor.

Caput est interpretatio verbi avXriqiivuv. — Verba in -fVco
exeuntia, quae barbare dicuntur factitiva, declarant : „facere
aliquem (aliquid) talem (tale), qualem (quale) unde deducitur
adjectivum désignâtquot;; cf. buttmann, Ausf. Or. Gr. H, p. 309.
winer, p. 103. Fritzsche H, p. 324. Jam axXijQÓg est du-
rus, contumax (v. doederl. Handb. d. Synon. p. 176), ut ffjtâ^-
^v\'vHV sit durum, contumacem facere, h. e. efficere ut quis
renitatur, recalcitret, se duci, sibi persuaderi non patiatur.
(de voce oxXiy^^o? cf. Lexica, et Joh. IX, 4. LXX.)

Ex hac interpretatione Deus dicitur contumacem fecisse
Pharaonem: quae Gvtkriqà sententia ita multos olfendit, ut di-
versam explicationem anquirerent. Praecipua est quam defen-
•lunt praeter nösseltum, ernestium [Opusc. pUl. p. 249),
beckiüm, tholucciüm (?), etiam bretschneider et wähl; ver-
tilgt „aspere, durius tractarequot;, id quod ob multas causas
löiprobandum mihi videtur. Paucis explanandae sunt et il-
Ittstrandae.

f^Tvutiv, na-iv\'vfvy, olvvfiv, Ttqavytwquot;. Adde quae feitzsche attulit
exempla.

dicit THOLUCK ex analogia verborum in -ooj exeuntium, quibus
idem obveniat. Sed non multum sie probatur, nam temere
quod proprium est verborum in -óco, idem aliis verborum gene-
ribus adjudicatur; tum etiam illorum numerus frequentior est
in lingua Graeca quam horum, ita ut ibi facilius occurrant
exceptiones in magno numero. Praeterea hoc genus eo minus
fixam ac circumscriptam habet potestatem, quod non, ut con-
stanter nostra verba, ab adjectivis *) tantum originem ducunt,
verum etiam a substantivis, et quidem subinde S^e declinati-
onis, e. c. TtVQÓw. Quo fit ut illic significationis constantiam
nemo desideret, quae hîc obtinet; neque vero ad talem fictam
analogiam liceat verborum nativam vim lubidine commutare
et vexare, Certe nullum praeter hoc, de quo agimus, verbum
exemplum afferre potuerunt quod vulgatam potestatem amisisset.

Quod ratione disputavimus, nunc usu comprobandum
est. Nimirum in S. C. verbum ßxXi/Qvvdv nunquam est aspere
tractare, semper durum facere vel sim. Bretschneideb, cet.
contendunt „de saevitia et duritie in agendo legi etiam Gen.
XLÏX, vrs. 7. Jud. IV, vrs. 34. 3 Chron. X, vrs. 4. (cf.
1 Eeg. XII, vrs. 4. ißäQVve rov xXoióv ijiiwv) Job. XXXIX,
vrs. 16quot;. Sed ne speciosos quidem esse tres priores locos
ibique valere consuetam verbi potestatem, simplici locorum
versione ostendit fritzsche. De posteriore loco mirum in mo-
dum nugatus est beck, in 1. c. p. 76. Scilicet bis occurrit
in V. P. verbum n\'B\'fîn, Jes, LXIII, vrs. 17. et loco Hiobi.
Illic indurare, hîc aspere tractare esse contendit v. d. Illud

♦) Temere pbitzsche (II, p. 324) haue originis constantiam, quam posue-
rat buttmann, refelli censuisse videtur verbo àvâqvyiâ i. d. äväqu frotftf.
Nam verbum illud perquam dubiae est auctoritatis. Sin vero unquam eistite-
rit, formatum est senescente Graecia, quum Graecitatis imperiti plura vocabula
finxerunt, linguae naturae et consuetudini quam maxime contraria. Quales
idiotarum fictiones apud nos non valent ut certissimas régulas grammati-
cas evertant. — Ex verbis hujus generis (ut hoe addam) unum exemplum
novi, quod intransitive usurpatur, fiquêvvew; hoe autem nihil valere contra
descriptam eorum potestatem, sponte videbit, qui, quam frequenter verbis
activis vim intransitivam tribuant Graeci, secum reputaverit.

vertunt LXX axlTjQiJvHv, hoc autem aTtooxXtj^\'vHv. Jam
BECKiüS sie argumentatur : LXX reddiderunt verbum loco Hiobi
per aTtocsxXtjQv\'vHV, quo composite devolantis alitis magis
graphice depingerent impetum ; ergo axXrjQv\'piiv significat dure
traetare. At haec sunt nugatoria. De textus Hebraei signi-
ficatione dubitari potest. Bonae notae Interprétés explicant:
durum esse in etc.; praeclari alii: indtmre. Haec certe com-
mendatur ab ipso verbo. Nam nt^p nihil est nisi fortius
nu\'p. quod (in Hiphil) frequens est et semper dénotât du-
rtm facere, paululum pro contextu variata notione (LXX
mltiqxhtiv), cf. Exod. YII, vrs. 3. Deut. II, 30. X, 16.
2 Eeg. (4 Bm) XYII, 14. Ps. XCIY (XCY), 8. Jes. LXHI
vrs. 17. al. — Ex. lY, 31 p^n LXX oxlrjQv\'vHv. Ita ut quis
gravari possit hunc constantissimum usum deserere; qua in
causa LXX deprehendere videor. Sermo est de struthiocamelo
(non de ciconia, (ut placuit tittmanno Opusc. p. 617) cujus
erga pullos pietas eximia celebratur (ni^\'pn), quod nomen
opponitur struthionis impietati), quae ova in terra relinquat
cett., quae n\'ja n\'tîgt;pn aTCèG\'AriQVve rà xixvu iavrijg, nS ~ kSS. ,
wore iavrtjy (Eückeet scribit tavrfj); reddentes sequen-
tia: eig xivov ixoniaßiv, ävtv (foßov, ostendunt LXX se lo-
cum non intellexisse, verbum autem e verbo expressisse. Jam
vero, siquidem non est docti Interpretis et veri amantis pro
certis aucupari incerta, apparet hunc locum impeditissimum
^tque incertissimae explicationis non valere contra id quod
ïöultiplici usu scientiaque compertum habemus. Yerum in hac
Alex, complicata versione sunt etiam, quibus repellitur opinio
Beckii cet.. Scribitur aTctGxhqqwt, quod levitate grammatica
beckii non submovetur. Etiamsi simplex verbum posset signi-
ficare male Miere, tamen de hoc composite dubitandum esset.
ï*raeterea nos docet usus satis luculenter aTCoax\'krjQxIviiv de-
clarare in-oh-durare. Athenaküs utitur verbo BpiL Lib. I, c.
44. (ed. SCHWEIGH. I, p, 91), ubi de Xovx^oXg agit nervis con-
ducentibus : tlx\' tTraXticpoyxeg XiTta itQog ro fii] ^ijQuvd\'fvxog
^ov vdaxog (in ea x Xij qv ft fié v u yîvfoO\'ai xà aw/xaxcc „ne

desiccata aqua nimis obdurarentuf corporaquot;. In carmine quo-
dam insulso leonidae ïabentini (ed. meinekb, carm. XI, p.
26.) pellis caprina non praeparata dicitur ditèmltjqvufjihov
{oTèQçfog), nimirum „dura, aspera factaquot;. — Quare nullus
dubito quin LXX, s. recte s. false, exprimere voluerint quod
nobis est harden, gehard mahen. Certe constat asjpere tractare
verbo dnoGKltiQv\'vtiv denotari nequaquam potuisse. Quod si
dicere voluissent, alia verba in promptu erant.

Postquam e V. ï. opinionis levitatem ostendimus, verbo
monendum est de N. T., quo idem docemur. Legitur verbum
praeter n. 1. Act. XIX, vrs. 9. et quater in Ep. ad. Hebr.
ni, vrs. 8, 13, 15. IV, vrs. 7. et constanter significat in-
durare. Beckius hanc causam defendit, quod semper conjun-
gatur verbum cum xaqdia, si induratio designanda est. Quod
cum non verum sit (v. Act. XIX, vrs. 9. Hebr. III, vrs. 13.),
tum, si verum esset, nihil probaret. Quum enim nulla causa
sit, cur non de homine universe dici possit, quod ad certam
quandam ejus partem pertineat, praesertim ad xaqSlav, quae
quam maxime constituât hominem; namque régula Hebraismi
h. 1. non convenit in linguam Graecam; temerarii foret em-
pirici paucissimis exemplis cognitis legem statuere, cui obtem-
perare necesse sit linguam. Hoc tum demum fieri poterit,
ubi multis lustratis exemplis, non modo sic evenire conspexe-
rimus, verum etiam causas rei cognitas habuerimus, ob quas
non possit fieri ut non sic contingat. Efficimus ut ne spe-
ciem quidem veri habeat opinio improbata, maleque negasse
beckium I. c. p. 75. „dass Sprachgesetze und Sprachgebrauch die
Verstochmgs-Interpretation unbedingt aufnöthigenquot;.

3°. Hac disputatione satis convicti sunt errores beckii al.,
et hîc subsistere possem, nisi aequum videretur positivas q. d.
audire ejus rationes. Eo minus hoc facere gravamur, quo ma-
gis nobis persuasum est illam quasi mathematicam demon-
strationem conquassari non posse; et vero convictis captioni-
bus evidentius etiam apparere non esse duas veritates (u. i.
d.), sed quod via ac ratione evicerimus, id ab omni parte

verum esse. — Coiispiciamus igitur contextum loci in Exodo,
quo, auctore beckio, nostra interpretatio improbetur. In nar-
ratione de Pharaone identidem dicitur Deus cor Pharaonis
(UtlrjQvvttL, cf. IV, vrs. 21. VIP, vrs. 3. (vrs. .5: ut sciant
Aegyptii, ort lyw eîfn xv\'qioç) IX, vrs. 12. X, vrs. 20, 27.
XI, vrs. 10. Quamquam (quod acuit b.) Exod. IX, vrs. 16.,
unde argumentum petit Paulus, de indmratione non sermo est,
tamen vrs. 12. Deus iaxXijQVff rijv xaçSiap (Pa^aw, quare
iterum hoc declarari non opus erat. Paulus etiam inde repe-
tens axXtjQv\'veiv, evidenter ostendit se contextum ita intel-
lexisse. Sed enim, si nobiscum reputamus, quare paulus
exemplum Pharaonis arcessiverit, beckii commentum continuo
corruat necesse est. Agitur contumacia Judaeorum contra
Christum; hanc illustrât Apostolus; jam in hac re utitur Pha-
raonis exemplo, qui omnibus erat quasi species atque imago
[de type) contumaciae, auctore sacra narratione: num tu cre-
das hanc adeo contumaciam non significasse paulum? et plane
aliam rem significaturum in Pharaone, ipso quidem hoc verbo
usum esse, quod semel iterumque, atque adeo in proxima
vicinitate dicti laudati, declarat viri indurationem^ „Credat
Judaeus Apellesquot;. Sana ratio contra dicit. Tum etiam id
quod spectabat Deus quum i^iynqs Pharaonem (vrs. 17.)
et finis indurationis 11. cc. Exodi tam mirifice inter se con-
cinunt (quo patet recte vrs. 18*. complexum esse paulum e
Vrs. 17.)j ut non possint non eadem verba idem denotare.

4°. Deinde suam interpretationem defendit beck auxilio
\'lisjunctionis; scilicet misereri et indumre non esse notiones
contrarias quales misereri et non misereri. In hanc partem
Valere videtur beckii sententia, sed specie tantum. Nam mpe-
^-us tractare postulat contrarium benignius tractare, quod 1. n.
Verbo ikiîîv non indicatur. — Sed videamus utrum hoc bec-
monitum valeat contra veram verbi explicationem. Primum
iteramus eückerti admonitionem, minus accuratam disjunctio-
ïiem solam nondum posse litem discernere; deinde recte se
liabere nostrum locum ostendam. Etenim disjunctio, quae

vocatur in logica, Mc non postulatur, quum paulus non sua
sponte duas notiones contrarias proposuerit, sed singulas re-
petierit ex exemplis V. F.; ihfiv manavit e vrs. 15., oxXij-
çv\'viiv e vrs. 17. Dummodo recte singula verba nitantur locis
Exodi, non magnopere refert utrum plane contraria sint.
Non sint igitur vocabula, at res certe prorsus contrariae sunt.
Nam èXeétv eam misericordiam Dei indicat, qua salute Mes-
siana ornât (cf. Rom. XI, vrs. 30.—32.) Verum sicuti ut fidem
habeant Christo, hominum animus mitis ac lenis reddendus est
et multo opere praeparandus ; ita verbum èhtîv hanc senten-
tiam complectitur. Qui autem fidem non habent, axXijQoxaQdm
abstineri putantur a salute oblata. Verborum ratio igitur haec
est, ut illo designetur Dei misericordia, qua alicujus volun-
tatem et amorem sibi conciliet, eumque adsciscat Messiani
regni socium; hoc vero sit: hanc contumaciam excitare vel
efficere, qua fiat ut repellatur salus Christi.

50. Hae beckii rationes ita sunt inanes vanaeque, ut inde
effici possit quid valeat primum ejus argumentum, „in hoc
orationis contextu nihil exponi nisi res rationesque externasquot;.
Semel iterumque refutatam opinionem nunc relinquimus. Hoc
solum advertatur ipsum beckium optime suis captionibus pa-
lam fecisse hujus opinionis levitatem. ¹).

Itaque habemus Deum contumacem facere, quem visum sit;
quo utatur argumento Apostolus propositionis vrs. 16., non
esse in potestate hominum, verum penes Deum regni Messi-
ani consortionem. Probato contrario res eo evidentius apparet.
Nunc Deo vindicata est libertas ■ distribuendi in homines salu-
tis gratiam pro voluntate,

Sententia haec dura et atrox videtur multis adeo ut inter-
pretationem quaesiverint, qua illam devitarent, Quamquam

1nbsp; Praeter ea quae exposuimus, hoc etiam ponderosum est contra beckii
senteutiam, paulum versum 19. opponere dictis vi it,. x.t.I. Sed quoniam hoc
rationemque qua interpellationem repellit Apostolus contra alias etiam opini-
ones de loco nostro statuere probaturi sumus, illorum explicationem infra ex-
hibebimus.

pietate ducti, quod conscientiae humanae injustum videtur
et violentum, ne tale quid Deo adjudicetur in sacris Lit-
teris laborarunt; at tamen frustra fuerunt. Aliud est pietati
consulere et perfectis notionibus de Deo, aliud enarrare sa-
era antiquitatis monumenta. Hoe igitur tuuebttini: „absit
ut sensum locutioni illi adfingamus Dei virtutibus adeo in-
juriumquot; et similia indagationi veri officiunt. Quum Inter-
pretis „orthodoxia niti debeat veri amore et professionequot;
tum prae pietate dissimulare aliquid ille habeat religioni
Exempla nonnulla proferam. Koppiüs quidem, etsi fatetur
vrs. 19. spectare animi obdurationem, sententiam pauli ita
pervertit, ut minus etiam nasci potuerit n\' en i^éfilt;piT«i;,
quam si praecc. habuissent aspere tractare. Extenuando hanc
sententiam paulo tribuit: „alios obstinatos fieri permittit,
ut poenas luantquot;. Praemonuit ipse per (ixlrjqrJvtiv hominis
libertatem non sublatam judicandam esse. Hoc et koppii
et aliorum ir.qamp;xov yjevÔog est, poni aliquam notionem quae
Qioderetur interpretationem. Non recte hoe koppium fecisse
docent ét verba quae non memorent illam permissionem, ét
disputationis indoles quae pervertatur ea accepta, ét sqq.
quae sic absurda dicta essent. Hanc opinionem recepit etiam
Meïboom et ornavit multiplici errore. Nimirum ét praescien-
in auxilium vocat ét opinatur occasionem Pharaoni da-
tam esse a Deo qua ejus malitia apparuerit, ét alia hue
refert quae maxime distant. Locum adeo pauli non in-
terpretatus est, verum eo usque laborat, donec pervenit ad
hanc sententiam „hominem scelerum suorum ipsum contra-
here culpam, Deum male facta moderari et convertere in
honum finemquot;. De quo decreto quum non disceptem, tum

PaOLum hoc sibi voluisse atque vel levissime significasse prae-
cise nego. Non melius alii putarunt paulum proponere Phara-
onis exemplum Judaeis obstinatis. Quemadmodum enim Phara-
oni divina beneficia in perniciem evaserint sua contumacia,
idem manere Judaeos nisi resipiscant et reeipiant oblatam salu-
tem. Mil denuo aliter, sed omnes hoe habent commune, quod
Pharao appareat ipse se obdurans (vidd. grotiüs , tueuettinus ,
wolfiüs, wetstbin, glöokler, neander (II, p. 709.) tho-
luck al): hoe vero verbis Apostoli improbatur, quae explicare
quam sponte supplere et convertere non maluerunt. Cunctas
interpretationes diversas una refutatione complecti possumus,
quia ex eodem errore cunctae nexae sunt. Ponunt enim pec-
catum excipiendum esse, contumaciam ipsam non effectam
esse a Deo. Informant animo legem quandam moralem, qua
fiat ut peccatum pariat peccatum. Sed paulus dicit: Deus
o-xXrjQv\'vH ov amp;éXti, non adeo improbum, qui jam est axltj-
QÓg, sed quem vult contumacem reddit. Profecto de hac volun-
tatis libertate detrahitur, si legem illam moralem sequi Deum
putamus; et vero opinando Deum ex improbis deligere, quos
peiores faciat similiter laeditur notio et imago Dei, nihilque
proficitur. Accedit ut vrs. 21.: lx xov avxov (pvQauarog utram-
que opinionem redarguat. Nam ibi diserte indicat Apostolus
pendere ex arbitratu Dei promiscue aut gratia sua ornare, aut
non ornare ita ut OQ/f} divinae obnoxii fiant. — Tum vero
omnia ilia legitime ex. historia Pharaonis duci possunt: sunt
etiam plura ibi utilia lectu bonaeque admonitiones. Sed The-
ologi, contra quos dicimus, non debuerant argumentari ex
ista narratione. Peritus scriptor indicare solet quid sequatur
laudando exemplo quodam, neque noster huic officio defuit.
Nihil ad hanc disputationem pauli pertinet quam verba Dei
vrs. 17., quae declarant Deum incitasse Pharaonem ut sibx
resisteret, ad gloriam divinae potentiae celebrandam. Cetera
hue non pertinent, absurdumque est aliéna ista complecti
verbo axlijqtlvuv. Eecte meyerus hanc paüli simplicem sen-
tentiam et liquidam esse existimat: „von Gottes freier WHquot;\'

Mr depencUre es mit seiner heilbringenden Huld zu beglücken,
oder aber in diejenige geistige Verfassung zu versetzen, in wel-
cher man kein Gegenstand seiner heilbringenden Huld, (sondern
vielmehr nur seiner OQy^) sein kannquot;. Hoc etiam cunctis inter-
pretationibus, de quibus agimus, est commune, quod in banc
Paulini sermonis continuationem minime quadrant. Toti prae-
gressae disputationi obstrepere varias illas opiniones e supra
dictis evidens esse videtur. Eestat ut ostendamus quam prae-
fracte improbentur sequentibus. Apparebit ex interpretatione
severa et accurata, sententiam vrs, 19. cum iis quae elfeci-
mus e praecc. aptissime cohaerere; ceteras expositiones, ne
levitatis arguantur et plane redarguantur ab ipso scriptore,
etiam hujus vrs. sententiam quamvis certam et dilucidam,
pervertere ¹),

Vrs. 19. incipit: tQtXg ovv fior (alii fioi ovv) Ti ovv iri
f^t/ACffTcci ; t) ovv pertinet ad proxime praecedens, h. m. : Si

1nbsp; Multa, brevitati consulturi, hîc reliquimus. Sic praetermisimus dah-
i^ium, qui, ut tueatur opinionem saepius memoratam, pauli verba haec non
ttiinus vexavit quam cetera. Exemplo sit esplicatio verbi oxk-iiQvvav -, „Gott
quot;nacJite gerade die Ungläubigen in Wahrheit erst durch seinen freien EntscMuss
(sc. deligendi fidem ut salutis conditionem) zu vorzugsweis TJngehorsamen\'\\
Talis exegesis libido omnem modum excedit. Vid. 1. c,, p. 80 sqq. — prae
termisimus etiam poelmannum, qui opinando paulum dicere „posse Deum
alüsque ulla injustitia gratiam suam ostendere et abscondere cui velitquot; (p. 31),
mirum in modum aberravit ab Apostoli sententia. Plura exhibent Interprétés,
910s es. imprimis ïritzsche multas opiniones referentem, et Meyekum in
®gregia commenti olshauseni refutatione cetera pleraque confutantem. Cf.
etiam de wette, Eibl. Eogm. (ed. 3.) § 278.

t) Alterum ovv, quod receperunt (D. E. P. G-. al.) lachm. et tischend.,
rejicmnt wetst. , geiesb. , pkitzsche al. Ab utraque parte cum causa rem
agere mihi videntur.

Deus (i\'Ai}QtfvH ov ^éhi, dixeris: rl i-\'ri fi. ; (egregie cogita-
torum pauli continuationem exponit hoekstra p. 344). Multi
Mc Judaeum superbum et impium contra dicere censuerunt,
inter quos etiam meïerus. Injuria sane. Nam liaec epistola
non scripta est Judaeis, ut vulgo credere videntur (v. supra
p. 133.); data est ad Christianos, quos pie recteque sibi oblo-
cuturos bene perspexit paulus. Nimirum expositae sententiae
sponte opponat necesse est homo bonus rationem humani ju-
ris; neque fieri potest quin justissimus quisque et religiosis-
simus sanctam legem secutus, quam in corde scriptam habet,
ista sententia everti censeat sentiatque aequitatem culpae im-
putandae peccatorum. Inepte igitur Judaeum quendam Mc
appellari credi videtur, quum potius lectores alioqui Apostolum
existimandum sit verbis iqtxç oh (aoi. Utrum vero im-
probitati habuerit talem interrogationem (ut contendit etiam
noster v. hengel 1. 1. p. 29.: „maar, zonder regelregte beant-
woording, wijst hij dit af als een vermetel twisten van
het schepsel met den Schepper, waarhij de verkeerdheid
des harten voorop staatquot;), non dixit paulus ; sed eatenus poni
potest, quatenus ille homo non memor sit rationis, quae inter
ipsum et Deum intercedat; quam rationem illustrât similitudo.
Tingit igitur Apostolus sibi obloqui quemdam : tl f\'n fii{j.(ptrai;
sc. onbsp;quod repetendum est e vrs. 18., arctissime cum

n. v. cohaerenti; i\'n (et oiixéri) „usurpatur in argumentatione,
quum aliqua sententia quam posueris aliam sententiam toUi
dicendum estquot; (fritzsche, II, p. 328); cf. Rom. YII, vrs. 17.
Gal. m, vrs. 18. — ixffiquaamp;ai significat incusare, culpare, re-
prehendere (v. Lexica) *), quod moneo quia meyboomium video
maie vertentem: „waarom bestraft hij dan?\' (1. c. p. 246).
Interrogatione effertur quod directe dixeris: „igitur injuria

*) Dignus est quem laudem locus eueipidis, ubi egregie illustratur usus
verbi fitti^ioßiu. Med. 908 (ed. pflugk et klotz.):

yâfiovg trtaçffimXmvroç àXXolovg, nôatk (pors. Aid. secutus traç^/t-
TtoU^T. y) cf. etiam vrs. 1101.:nbsp;o? ^yynXaç- oH oi/.^V^o/*«»-

culpatquot;. Sententia paüli est: Si deus sua voluntate et effi-
cacitate contumaces reddit homines (quo fit ut fidem non ha-
beant Christo), male et injuria hanc contumaciam iis vitio
aat. Ratio redditur bis vv.: tw ydg *) ßovlrjfiari. avrov rig
(^v^éar^t; quod male reddunt nostrates: „want wie Ueft sy-
^^^ mile wederstaen?quot; Immo: quis resistit etc.? dpamp;iavyfii
^nim est eorum verborum, quae in Perfecto eam notionem
exprimunt, quae ex actione absoluta verbi exstitit. Ut qui na-
® est, jam est {nê^ivxa), qui expergefactus est, vigilat
y\'^\'/QnyoQ«), sic qui se posuit jam statnbsp;cf. imprimis

^Kühner Ausf. Gr. u. s. H, p. 71; etiam thieusch,
Gr. § 287. Itaque dvamp;krfjxa est oisisto. v. Rom. XIII,
homee. Iliad XX, 70: \'\'Hqji ô\'àvTtat,j-\'\'AQrf^ig.
on adeo dixit paulus: „nemo obsistitquot; (fritzsche). Rectius
censetur, m vivida et alacri oratione valere vv.: „quis potest
resistere?quot; ^^Yox ßov\'lijfia expressa esse videtur quia hac defi-
^itius^^ob oculos ponitur id quod Deo erga homines agere
P acetquot; (tussen, Ant/irop. Paul. p. 141). Efficitur summam
ferrf^^^^^ voluntatemque, cui nemo possit resistere, af-
^ 1 causam quod Deus injuria vitio vertat si quis ab ipso
VQVfi/Aévog contumax est et Christo fidem non habet.
nnc audiamus quid respondeat Apostolus interpellationi
20. Mivovvye, co àvamp;Qcam, ov rlg eï ó dvranoxQipó-
^f^off reo -ö-fó; etc. —fiivovvyi apud Atticos nunquam sen-
ducebat; dialectus Alexandrina eorum usum reliquit ut
mm^^nbsp;winer, p. 642. sq. et omnino wetste-

Iquot;- p. 24 et rückert II, p. 47. sq.; de usu Graecorum
nw f^fpovv scribunt) hartung Partit II, p. 399. sqq. et
^uhner P- ■394., et 587.; ad xenoph. \'Attoi^v. H, 7, 5.
xemphs addatur illustrissimum ap. platonem Gorg. 470 B.

Exemplis probarunt particulam vel affirmantem esse {utique),
vel negantem et corrigentem {immo vero). Hîc repelli et cor-
rigi praegressum evidens est, sequi autem quod majus et
verius sit. Idem obtinet Luc. XI, wis. 28. Eom. X, vrs. 18.
Non negat paulus directe quod dicitur vrs. 19., sed perinde
ac Luc. XI, vrs. 28. (ubi v meyee) vitium quoddam dicen-
tis emendat. Compellatur homo obloquens significanter (quod
contra uückeeïum dicimus) ogt; àvd\'gcoTte, ut Latini dicere so-
lent Jiomuncuhis, quando cum Diis componitur genus huma-
num. — d avraTCo-AQivofiivoi; est appositio subjecti, h. m. : tu
qui respondendo contradicas Deo, quis tu es ? (verbum illu-
strât feitzsche, H, p. 329.). Obloquebatur enim Deo fJii(i(fO{ii-
voo. — Haec summa sententiae est, quam sqq. illustrât scriptor
et tuetur. Elucet paulum id quod contra dictum erat non
confutasse; „abrumpit quaestionemquot; (melanthon ap. meyeeum),
abjudicaBdo ab homine jus interrogandi Deum de iis, quae
ad Deum solum pertineant.

Ut planum faciat nostrum non esse e Deo repetere ratio-
nes eorum quae faciat ille, nos admonet Apostolus de ratione,
quae intercedat inter Deum et hominem, quam rationem il-
lustrât similitudine aliqua et quidem dupliciter conformata.
Princeps sententia elfertur priore forma similitudinis (vrs.
20\'\'.), haec: „homunculo non licet expostulare cum Deoquot;.
Hanc vindicat et confirmât altera conformatio similitudinis
(vrs. 21.). Qui figulo dederit de fictilibus jus quod praedica-
tur vrs. 21., lubenter probabit quod inde consequitur (vrs.
20\'\'). De similitudine haec teneantur universe. Paulo videtur
non diversa esse a ratione inter figulum et fictile ea quae
intercedit inter Deum et hominem. Hinc pend et tota argu-
mentatie. Talis autem Divini Numinis descriptie frequentatur
in Y. E. et in Apocryphis, ita ut paulum hac uti non mi-
randum sit. Est igitur argumentum ex analogia, non a minon
ad majus, quod placuit glöcklebo, etsi hoc ne levissime qui-
dem indicavit scriptor n. Dubitationem quamcumque tollunt
dicta qualia leguntur Jes. XXIX, vrs. 16, XLT, vrs. 9, Je-

tem. XVHI, vrs. 6.; idov cag o\' ityXói toi) :té()à/4éco; ViUng
iazf tv ftQdlv fAov. Sap. Sal. XV, vrs. 7. Sirac. XXXVI,
vrs. 13.: wg mjXóg xtQàfitcog iv X^iQi avrov, Ttädai ai ó8oi
avrov -Aurà rijv tvSoxiav avrov, ovroag àvO\'Qamoi iv %tiQl
rov TTOiTjaavrog avrovg, dnodovvai avroTg xarà rtjv xQiaiv
avrov. cfr. praeterea n. cap. vrs. 21. sqq. — Jam videamus
de singulis vocibus et dictionibus. — fit] i()tT x. r. i. Vulgo
particula ita rogationi servit ut exspectetur responsio ne-
gansj cf. winer p. 598. kühner II, p. 578: „doch nicht et-
waquot;. Nos: „het maalsel zal toch niet tot den Maker zeggenquot;
(si quid creditu difficile aut absurdum est). 11. ap. winer.
~Tilm}ia est id quod fictum, formatum est, sive ex cera sive
e luto sive ex alia quadam materia. H. 1. significantur (v.
vrs. 21.) TiXóca/Aara lutea, o TtXàaag est igitur figulus, qui
finxit et forma vit vasa lutea, v. l. bos, Exercitt. philol. p.
112 sq., qui inter bona quaedam hoc male dixit: „Apostolus
ut extenuet hominem comparat eum cum luti figmento, vase
fictili, quod facili negotio frangiturquot;. Neque comparatur homo
cum vase neque Deus cum figulo ; sed quemadmodum vas fictile
temere figulo objurgaret quod sic finxisset vas, non aliter;
ita homini non licere dicit Apostolus expostulare cum Deo,
ejus effectore, cur hoc vel illud de se constituerit (cf. schol-
ten, 1. 1. II, p. 91. not. 2. V. hengel, L 1. p. 29.) — Sed
redeamus ad singula. Inepte igitur vas figulo dicturum sit :
Tt lit iTvoltjoag ovrœg ; i. e. „cur me sic finxisti, neque aliam
«ledisti formam ?quot; ¹). Quo melius perspiciatur se recte abjudi-

1nbsp; Maie geotiiis, koppius, al. reddunt: „cur me ita. tracfasÜNimirum
de 7îXda/A.aTi, agitur quod non hoc vel illo modo tractatur, sed formatum
est a figulo: V. imprimis vrs. 21. Tum etiam verbum ^TTo^eZv istam significati-
onem respuit. Constat enim primariam verbi potestatem esse facßre, for
\'»\'■«■re, construere, {malen), de rebus sensibus subjectis; hinc quidem ad alias
res translata est, sed ita.ut sit semper efficere „operam dare ut fiat aliquidquot;
(s.4uppe ad demosth. Concion. p. 121). Bene hoe discriminis intercedere inter
et tto^sV-v exemplis probat f. franke (demosth. Orat. Phil. p. 57
sq.). Frustra laudatur locutio t\'v jto.sïy ii,ya, quae declarat aliquem beneficiis
ornare, non bene tractare. Etsi hoc significaret, nondum verbum jto,tïy es-

casse ab homine jus quaerendi, nunc (vrs. 21.) proponit,
sicuti figulo liceat ad libidinem formare fictilia e luto, idem
in homines esse Dei, fabricatoris, jus. -^\' continuât similitu-
dinem. „particula ij, ut Latinorum an proprie non usurpatur
nisi in altero interrogationis membro; sed saepe prius mem-
brum ita supprimitur ut tamen in antecedentibus lateat, et
inde facile suppleri possitquot; (raph. kühner ad xenoph. \' Artoiiv.
II, 3, 14.). Tum exercet vim quandam restringendi atque
corrigendi: vid. stalle, ad plat. Criton. 43. C. Multis exem-
plis explicavit härtung {Lehre d. Part. II, p. 61 sq.) usum
et vim hujus voculae, quam sie describit ut rogatione cum
ij aliquis proférât quod solum supersit, si alia res negata sit.
Optime docet nos praeclarus nitzsch, in 1. ErJcl. Änmerk. zu
homers Odyssee I, p. 184: „In n liegt ei^e Zureefdweisung ■.
der Sprechende berichtigt eine vorhergehende Frage durch Uinzw
fügung des ihm Warscheinlichsten, oder stellt nach einer getha-
nen Aeusserung das Qegentheil in einer Frage hin um die Rich-
tighit jener dem Hörer desto fühlbarer zu machenquot; Odyss I
298., 391. III, 251. Iliad. VIII, 140. Interrogatio nostra
contradictionem sumit praecedenti. _ rov Tti^lov est GenÜ.
ohj vocis thv^icKv, non subj. subst.nbsp;y. fritzsche.

Potestatem habet figulus in terram figlinam eam utfingat (non:
tractet) ex eadem massa {lx rov avrov lt;pvqâ,uaros i. q.
TTvXov) unum vas rc^^v, alteram é.V àri^iap\'. Praep. f??
destinationem vasorum adumbrat, ut sint vei vasa honorem
habitura, vel contumeliam. Mire nösselt, koppe, tholuck
usum honestum aut vilem designari opinantur; immo „i rif^rj
et ij dri^uîa ipsius vasis honor et contumelia est. Honorem vasi
habemus, quo ut pretioso utimur; contumelia afficimus vas,
quo ut vili et nullius pretii re abutimurquot; (fritzsche II, p\'
332, probatus etiam M wettio). Tum etiam eos, qui axivi]

TifitÓTfQa et àriuÔTfça interpretantur, refellit vrs. 22 sq. ubi
similitudo transfertur: êig dó^av et fîg dnwlfiuv.

Nunc videndum est qua ratione hactenus interpellationi
respondent scriptor. Propositio erat: Male Deus homini vi-
tio vertit malitiam, quam ipse elFecit neque homo avertere
potuit. Responsio est, homini non licere cum Deo expostu-
lare. Sic autem nihil probatur nisi hoe: Deum habere pote-
statem et jus (S\'AlTjQilvtLv ÓVnbsp;Jure culpam sustinere
hominem qui non melior sit quam fore eum voluerit Deus
hinc effici non potest (v. stkaüss, Streitschr. p. 172 sq.). Ut
non liceat homuncioni quaerere : cur me sic fecisti ? manet sui
juris expostulatio : quid reprehendis quod ipse sic esse jus-
sisti? Sequentibus etiam haec quaestio praetermittitur. Indicasse
hoe loco sufficit quod explicare nihil ad me pertinet. — Nunc
vero, siquidem non respondit quaestioni ri ezt lAtuqierai • con-
siderandum quid dixerit paülus, quo loco dicta habenda sint
et quid hinc redundet ad illustranda praegressa^). Nösselt,
Koppe, al. hanc sententiam enunciare arbitrati sunt Apo-
stolum: „non decere humanam imbecillitatem cum Deo Cre-
atore suo altercari; causas, cur hac, non alia ratione ege-
nt, impudentius quam par est exquirere; et si penetrare eas
non possit eum reprehendere, injustitiaeque et crudelitatis
arguere. Uti debere creaturam viribus a creatore concessis
bene et prudenter; non vero in jus tanquam vocare creatorem
Ipsumquot;. Sed hunc sermonem koppii non esse pauli perspi-
cuum est. Praeterquam quod ista non legimus apud eum,
longe alia docent quae dicta sunt vrs. 21. Uepellit omnino\'
interrogationem, sed ita ut positiva etiam q. d. afferat. Quae
quidem cum maxime spectant vrs. 18., jus Dei constituendi

*) Plerique omues Explicatores hoc vel praetermiserunt vel omiserunt
scholtenus noster (in i. 1. ii, p. 91), enarrans pauli sententiam ne
^ emorat quidem illud ti Ït.nbsp;similitudinem autem in eum finem

ontormatam existimat, ut illustretur procul abesse a Dec injustitiam si
^^nc prae ,llo ornât beneficiis: Mosen collustravit luce qua non gaudebat
^ arao. Cam universe scholteni enarrationem dictorum inde a vrs 14 pro
non possimns, tnm maxime h. 1. a viro praestantissimo inviti differimus.

de homine quod ipsi placuerit, quo de jure temere deroget
homo objiciendo Deo de consiliis et voluntate ejus. Clare dixit
Apostolus Deum habere i^ovaiav designandi quos velit {ix tov
avTov (fVQccuaxog) vel ad Sà^uv vel ad ditmXnav. Multa ab-
surda e nostro L complexi sunt pristini Explicatores (cf. hoek-
stra. 1. c. p. 344 sq.) Homo audiit figlinum, Deus summus
figulus. Talibus non minus inepta opposuerunt alii. Sic seb.
CASTALio monet quod alias verissimum est, „sapientem nullum
vas facere ad frangendumquot;; beck (ne recentiores praeteream)
notât artificem non fingere vasa forte fortuna, sed apta ad
usum praefinitum. Inde nihil effici posset (si eo valeret com-
paratio) quam hoc: Deum prudentis artificis instar, formare
homines certo quodam consibo praestituto et sapienti. Sed
haec aliéna sunt. In nulla non similitudine, quin in optima
quaque, paucis paribus, plura imparia sunt. Hîc valet è^ovaicc
Dei, ut bene vidit schölten (II, p. 91.). Paulus tuetur il-
lam Numinis notionem theisticam, qua simile quid Deum
inter et hominem intercedere creditur atque inter figulum et
fictile, mere transeuntem illam, u. d. Qui hoc praeterit rati-
ocinationem Paulinam non perspiciat necesse est. Sed hodie-
que etiam ulterius justo progrediuntur. Egregius quidem bauli
Interpres ed. reuss in hunc errorem incidit; qui et brutam
materiam {„masse inertequot;) exagitat, et libidinis arbitrium {„ca-
price arbitrairequot;) artificis, et omnino bac ratione agere Deum
interpretatur ; etsi paulus neque illud neque hoc dixit ; saltern
nonnisi potestatem Dei vindicavit in homines, qualis sit opifi-
cis in materiam. „Sed potestas et libertas absoluta non infert
voluntatem decretumque absolutum.quot; (bengel a. 1). Quae sen-
tentia ideo tantum proposita est ut appareret recte interpel-
lationem propulsatam esse hoc response: yktvovvyt, œ à v-
lt;sv rlg tl à dprccTCOxQivoftevog x (a O-éw;*) Nihilo

♦) Rûckebtus olim (cui assentitus est usTEßi in L 1. p. 257 sq.) maie
inter se congruere existimabat rationes figuli et Dei; (exhibent ejus verba
usteki 1. 1. et keiche a. L). In altera ed. Comm. hanc opinionem non ite-
ravit, et in „Magasinquot; p. 55 aperte eam retractavit vir Candidus. Refutata
est ét ab auctore ipso et a pbitzschio et meyeko, quos v.

secius sententias edidit paulus vrs. 19—21, quae cum superi-
oribus aptissime concinunt ; et tam diserte, ut Mc quammaxime
condemnentur quaecunque interpretation es praegressa in mi-
tiorem partem conati sunt explicare. Animadvertendum est
imaginem imprimis appositam esse ad intimarn scriptoris de-
clarandam persuasionem ; ad cognoscendam quoque aliquid con-
ferre. Supra res quaedam definitae [feiten) occupabant scri-
ptorem, delectae quidem, nec tamen non quodammodo com-
primebant ; similitudine adhibita accurate et clare cogitata sua
edere potuit. Qua in similitudine praesertim valent fJt rov
avrov (fVQâfiarog et eig ri^iïr atque t^g àn/iiav. Haec trans-
feruntur in salutem Messianam [8ó^a) et interitum [drtwhia),
Itaque h. 1. satis diserte jus Dei vindicat praefiniendi ad sa-
lutem hunc prae illo; quod fecisse Deum toto capite conten-
derat et probaverat. Quod autem ex eadem argilla diversa
vasa fingere opificem dicit Apostolus, hoc certissime spectat
humanam naturam indolemque quae nondum sit conformata.
Sicut figulus non format öjtéf\'^ t\\g rifiijv e meliore creta quam
vasa eïg ànixlav ; sic Deus praestituens quosdam ad societa-
tem regni Messiani non tenebatur qualicumque eorum indole;
priusquam esse coeperunt alter altero non melior erat: gemi-
norum quoque sors antequam nati erant décréta est (vrs. 11
sqq.). Itaque dixit paulus nulla ratione a Deo abjudicari posse
hbertatem ac jus praefiniendi beatitatem Messianam quibus
placuerit nulla hominum ipsorum habita ratione.

Herique Interprétés anti-praedestinatiani (qua voce brevitatis
causa utar) Mc haeserunt. Dictas sententias aliqui praeterierunt
\'ïiagnifice affirmantes talia Deo indigna Apostolum paulum non
doeuisse. At tamen sic non multum proficimus; et praeter
liujusmodi contradictiones nihildum adversus propositam inter-
pretationem protulerunt. Sed contendamus qua ratione locum
cxpedire sibi visi sint duo diseiplinae Groninganae alumni,
dd. meyboom et poelman, Nimirum hic, de propagandi Evan-
gelii ratione inter gentes agi opinatus, nostra similitudine
illustrari tradit Dei „potestatem et plenum jusquot; invitandi ad

coetum Christianum „pro arbitrio suoquot; gentes populosque.
Memoria digna videtur haec interpretatio ob singularem licen-
tiam vel potius audaciam qua cernitur; refutationem autem
post dicta nemo amplius exspectet. — Non minus in er-
rore est opinio doct. meyboom. Hic enim liberius redditis
verbis Apostoli talem sententiam procudit in qua mtionalistica
q. d. Dogmatica possit acquiescere. Exemplo sit vrs. 30.,
cujus verba: ri ne inoiijaag ovrœg; sic reddit: „waarom hragt
ffij mij in omstandigheden, waaronder mijn aard zich zoo ont-
wikkelde, en openbaarde, en ik die persoon werd, die ik hen?quot;
{1. c. p. 348.) Quis, quaeso, hanc sententiam editurus, ver-
bis illis PAULI usurus sit? Ne dicam de confusione, qua quae
ad vas fictile pertineant referantur ad Pharaonem. — At
obstat vrs. 31.: quid igitur? Audias meyboom, p. 333.:
„In den geest van een Paulus kon het onmogelijk (!) opkomen,
de betrekking van menschen, ja van Gods uitverkorenen, tot God
voor te stellen, als die van eenen vormloozen, dooden leemklomp
lot den pottebakkerquot;. Ergo non continet sententiam pauli,
sed xaxquot; av^Qcanov dictum est, auctore meyboom. Quod tale
quid lie levissime quidem significatum est a scriptore, hoe
meyboomium non coercuit; quod Christianis scripsit Apostolus,
non Judaeis, v, d. non curavit. Sequentia quoque, quibus
eaedem notiones continentur ac vrs. 31., meyboomium non
continuerunt ab ista sententia ; haec enim sic se expHcare posse
putavit ut opinionibus non officerent amplius. Yersum 30.
non minus libere expedivit (v. supra), submota comparationis
memoria quamvis certissima, ut eandem vrs. 31. palam tol-
leret. Praeterea tota disputatio (vrs. 6 sqq.) ita composita
est, ut sententia qualem adumbrat similitudo nostra exspe-
ctari posset. Post ea quae de suprema ac libera Dei volun-
tate jam dixerat neminem miretur vrs. 19 sqq., quum haec
illis contineantur. Hoe negari non posse probavimus ab In-
terprété, non inservienti Dogmaticae, sed cui (ut auctori re-
rum Romanarum „a spe, metu, partibus rei publicae animus
liber eratquot; sallust. Catil. lY) simpliciter scriptoris sententia

curae est. Apparuit ex accurata et religiosa cum verborum
tum sententiarum earumque contextu. — Efficitur ut auda-
cius aliquanto Interp res aliquis affirmet scriptorem aliquid
non potuisse dicere.

Postquam haec hactenus disputavimus, paulisper respicien-
dum est. Contendimus (p. 195) hac parte sermonis Apostoli
prorsus redargui quacumque ratione molitos in mitiorem par-
tem interpretari vrs. 18. et quae praecederent. Jam primum
hoe apparuit ex interpretationibus quibus nihil perversius,
per quas sententias veras averruncare conati sunt. Nuilo loco
tam evidens erat enarrationis perversitas. Efficitur non com-
mendari sententias, quibus hac opus sit. Sed praeterea, quando
recte dicitur illud rl en néficftrai; (v. hengel, 1. 1. p. 29:
„wat Uaagt God den mensch wegens ongehoorzaamheid aan,
die duiten zijne schuld ligt?quot;)^ Num ubi de aspera quadam
tractatione sermo fuit? Immo vero Deus non vitio dat tibi,
quod asperius tractere. Hunc S9lum consequitur reprehensio
Dei, qui ejus voluntati non obtemperet, sed contumacius
résistât, ut in Pharaone ostenditur. Itaque ex hac interroga-
tione elucet de asperitate vitae et calamitate quadam {qualem
Esavi fuisse finxerunt) sermonem esse nort potuisse. Nec mi-
nus opiniones anti-praedestinatianas condemnat tota responsi
ratio. Erat enim facülima explicatu res, posito oriri posse
interrogationem e praecedentibus. Poterat explicare scriptor
juste semper reprehendere Deum peccata omnia, quorum con-
traherent ipsi culpam homines; libertate enim uti; tum vero
divinam justitiam habere rationem rerum humanarum copiae-
que ac facultatis quae cuique sint ad obsequendum voluntati
Dei. At de talibus ne verbum quidem. Adhibita imagine
figuli sententias protulit paulus, quae non solum plane con-
trariae sunt opinionibus, quales praedicant meyboom , poelman,
alii; verum etiam prorsus absurdae essent et alieno loco, si
responsionis vice deberent fungi ad interrogationem ortam e
disputatione qualem illi vv. dd. enarrarunt. Eecte igitur dixisse
mihi videtur cl. reiche, II, p. 311.: „Will man die indeter-

ministisc/ie Erklärung durchsetzen, so ist die Abfertigung nicht
blos unlogisch, sondern sinnlosquot;, ¹)

Vrs. 22. ad. 26. unum constituunt enunciatum. Singulis
versibus distinctis semicolis male contextui consuluit griesba-
CHius. Post singulos est ponendum comma, in fine enunciati

*) Plura hîc denuo reliquimus, ne dicta iteranda essent. Sic de prae-
scientia quam aucupati sunt quidam quamque multis ceteris erroribus su-
peraddidit doct. meyboom ne verbo quidem amplius monendum videbatur.
horfmanifi commenta satis refutavit meyee ad 11. Interpretationis Dähni-
anae haec specimina proferre lubet: ti irt. iA,iii,q,fi:at.; spectat illud oTtmq
x. v. I. (vrs. 17.) et significat: quid vitupérât Deus, si pe-
nes eum est fidem deligere ut salutis viam? Crederes nunc expositurum
Apostolum fidem patere omnibus. Sed tam perspicax prudensque non est
PAULUS Dähnianus. Maluit imaginem describere figuli qua efficiatur „dass der
Mensch unter keinen Umständen sich bei Gott entschuldigen konnte, seihst
wenn er die andere Bedingung nicht hätte erfüllen können, indem immer die
vollste Schuld des Mangels an eigner Gerechtigkeit auf ihm lagquot;C?!). Jam
vrs. 20. hanc sententiam continet: „Kannst du dich auch nur selbst für ge-
recht vor Gott achten, dass du irgend welche Ansprüche an ihn zu erheben
vermochtest?quot; Denique vindicatur vrs. 21. jus Dei eligendi fidem ad condi-
tionem salutis aeternae. Haec et alia similia leguntur in libro c., p. 81 sqq.
Ipsa se confutant. Memorabile est quo confugiendum sit opinioni quam
eihibuimus p. 29 sq., refellimus autem iterum et saepius.

t) E multis de nostri capitis interpretationis difficultate querelis haec una
accipienda videtur, partem quam nunc explicaturi sumus satis impeditam
esse et aliquantum perplexiorem. Etenim quum quae antecesserunt horum ne
que grammatica ratio incerta esset vel anceps, neque cogitatorum series per
petuitasque ambiguae et involutae: quibus rebus cernitur omnis interpretatio
nis evidentia; haec de loco nostro non ita luculenter praedicanda sunt, etsi
nequaquam haerendum est, dum recte insistamus. De quibus dubitare pos
set aliquis, haec levioris momenti sunt, quoniam summam quidem senten
tiae nihil attingunt.

vel punctum (tischend.), vel signum interrogatiönis (eritzsche).
Vulgo ellipsin Mc deprehenderunt Interprétés pro amore elli-
psium quo ducebantur olim ut licentia uterentur supplendi
sententias. Appellentur, licet, ellipses; dummodo earum sit
certa lex atque dirigatur explicatio ad rationis disciplinaeque
normam. Incisum nostram, quod ducit d dé, est anantapo-
doton, non infrequens in enunciatis hypotheticis : sed semper
ita ut apodosis facile e praecedentibus repeti possit. v. rost ,
Lew. Pass. I, p. 782. Härtung, Partit II, p. 212 (6). Stall-
baum ad plaignis Protag. 325 D, (ubi multos locos laudat),
et ad Gorg. 456 A. Egregie de tali anantapodoto disserit
l. dissen, ExpUc. Orat. de Corona, p. 297. Vertas : maar,
als God nu gedragen heeft, enzquot; Sponte additur cogitatione
(repetitum a vrs. 20.): „quid tum? nonne obmutescet omnis
querela et expostulatio ?quot; vel (eritzsche): „nonne sententiae
vrs. 18 tristitia, qua offendaris, sublata est? num tu Deum
iniquitatis aut temeritatis postulabis ?quot; Postquam jus expostu-
landi cum Deo ab homine abjudicavit paulus, nunc iterum
interrogationem (vrs. 19.) considérât, et consiliorum divinorum
indulgentia et sapientia laudanda sententiae vrs. 18. tristitiam
et severitatem mitigare conatur, quo libentius in ea acquie-
scèrent lectores Christiani, pii, quos concuteret et percelleret
fortuna Judaeorum. cf. Joh. VI, vrs. 62. meyer, Apostel-
gesch. p. 402. winer p. 618. sq. eritzsche, Conject. I, p.
28. 30. t)

significationibus disputandum est, ut deinde totam sententiam
complecti possimus et enarrare. Quamquam singulae voces
non sunt perdifficiles, tamen multa, ab Interpretibus impe-
dita, rursus expedienda sunt; et revocanda nativa verborum
vis simplicitasque. In bis habeo oxnfij ÓQ/ijg et iXiovg-, zanjQ-
TKSftévcc fig dnóolfiav, itQoijToinaatv fig dó^av.

axw\'Tj oQrfjg et iUovg sunt vasa praeparata ut habeant,
patiantur iram et misericordiam. Jubet sic interpretari simili-
tudo modo conformata, quam persequitur paulus; unde certe
mutuatus est has voces. In archetypo erat: gxhIt; e!g n-
mv et dtifiiav. Sententiam bene reddit vinkius noster: „voor-
werpen des loomsquot;-, male meyekus: „Gefö^se voll göttlielm
Zornsquot;. Memorabile est substantivum axtij-q non habere arti-
culum; quo monemur non sermonem esse de vasis quibusdam
certis; sed universe loqui Apostolum. Plerique Interprétés
existimabant olim hîc respici Pharaonem; in qua opinione
fuerunt etiam de wette et meyee. Hic autem, quo est amore
veri nunquam se ipse corrigere gravatus ubi meliora edoctus
est, postea emendavit interpretationem, quam retinuit de
wette; male sane: opus erat articulo, si mtiiri certum ho-
minem spectabat. Tum etiam (id quod fortasse plus valebit
apud eos qui accurationem in grammaticis parvi facere soient)
Pharaonis historia absolvitur vrs. 18. Qui etiam nunc dicta
ad Pharaonem referunt non recte informarunt argumentationem
pauli. Nimirum de Pharaone non instituit sermonem, neque
ejus fata declaraturus regem Aegyptiorum arcessivit noster.
Ideo hoc exemplum delegit, quod praeberet illustre dictum Dei
quo indicasset Deus se pro voluntate sua contumaces reddere
quos placuisset. Ét de Mose ét de Pharaone locutus est Apo-
stolus ut ostenderet Deuifi ipsum declarasse se ét misereri
ét indurare quos visum fuisset. Yrs. 18. satis clare et evidenter
hanc complexionem fecit. Post ne verbo quidem rem attigit;
neque potuit tangere, si ab orationis contortionibus cavere
vellet. Nam sane inepti scriptoris est continuo post compara-
tionem aliquam, quin in eadem cogitatorum continuatione

uti iisdem verbis, quae similitudinis propria privaque essent,
sed longe diversa significatione, diversissimasque res spectan-
tibus. Itaque Pharaonis rationem haberi h. 1. rite negamus;
nec minus respici Judaeos. Adeo universe loquitur Apostolus,
ut tum ad Judaeos dicta pertinere censendum sit, tum aeque
conveniant in omnes, qui divino decreto salutis Christianae
expertes sint.

Acerrime huic interpretationi obloquitur beck (in 1. c., p.
95 sqq.). Eecte dixit vocem axdos, quot;quot;Sp, varias notiones re-
cipere posse pro diversa usus locique ratione. Hanc autem
non favere nostrae explicationi male dixit. Existimat beck
vrs. 22. interpretationem separandam esse a praecc., ideoque
axev\'^ oqyfis non referre aicft-Vy iig dxi^lav, hisce rationibus :
1°. disjungit incisa particula At hoc nihil est, particulae
enim vis non est disjunctiva, sed aut copulativa aut adver-
sativa, mediaque est (ut Lat. autem) inter xui et «Xlà. v.
kühner II, p. 425; hartung, Partü. I, p. 162 sqq. et lo-
cum ex Anecd. bekkeri p. 958 (p. 165). Ipsa igitur hac
voce suam opinionem convicit beck. Tum etiam apposite mo-
net rückert (i%. p. 58.) : „{dass) woU Niemand die Behaup-
tung wird aufstellen wollen, es könne nicht über eine solche
Partikel hinaus in einem Bilde verharrt werdenquot;-, 2°. deinde
opinatur beck diversam conformationem verborum (illic dg,
hîc simplex Genitivus oifenditur) arguere diversas res. —
Hoc quoque levi momento aestimandum est. Constat enim
solere Graecos Genitivo substantivi efferre quod alius vocis
notionem restringat, amplificet, brevi: definiat. In hoc gé-
néré sunt TcloXu (fixov, ntliTog nid-os, Odyss. IX, 196: aïytop
àaxov i^ov fitkuvog oXvoio. Ecjrip. Hipp. 781 (valok.) aufxa
Séqrig. Ex hisce apparet Genitivo etiam declarari ad quam
rem usurpetur aliquid, quorsum spectet: cf. de gaax fort-
man, Syntaxis p. 71. — Nec sine causa varie conformasse
videtur verba scriptor. Ne dicam de molesta ac putida prae-
positionis iteratione (quater legeretur dg in proxima vicinitate)
hoc secutum esse paulum existimo ut correpta dictione com-

plecteretur sententiam iilastratam; vrs. 21. sermo ^erat de va-
sorum factione dg riii^i/ (verbum noirjaat poscebat praeposi-
tionem dg)- nunc rite scripsit axufi] ÓQ/ijg una comprehen-
sione, quo breviter redderet summam illius sententiae. Quae
cum ita sint, tamen cavendum est ne, omnibus iineamentis
ad vivum resectis similitudinis, tribuamus Apostolo quae cum
animo suo non cogitaverit ipse; qua in causa animadverten-
dum est paululum remittere scriptorem notiones similitudinis,
admittere etiam quae non ita plane in similitudinem conve-
niant, Orientalium secutum consuetudinem, ut egregie monet
V. hengel 1. I. p. 29 sq. — 3°. Quod autem porro contra
nos valere dixit b.: „das Objekt der Darstellung ist nicht mehr
ein Bild, eine physische Analogie, sondern eine moralische Per-
sönlichkeit^\', „infelix verborum cavillatioquot; est. Etenim quid
impedit quominus per translationem significetur homo imagine
vasis, praesertim quae modo disertissime sit proposita? Quid?
quod ipse adversarius metaphoram tuetur in sua interpretati-
one, tantum quod temere deserit indicium scriptoris ac sponte
substituit quod melius quadret in opiniones suas. 4°. Denique
nostram explicationem efficere pleonasmum putat, qui hoc
maxime loco sit intolerabilis. Hoc autem commentitium crimen
esse, quin multo magis valere contra beckii rationem mox
apparebit. — Hisce verborum praestigiis verissimam interpre-
tationem refellere sibi videtur beck, et probare aliam quam
proposuit jam bengel: „oqyrjg) irae, quae sane non sine causa
est, et peccata praesupponitquot;. Tribuit voci significationem ge-
neralem: objectum; et oxwrj oQyijg interpretatur homines sua
culpa^ irae divinae obnoxios. Multas perversas explicationes
omittimus t); unam hanc nösselïi memoramus ob singularem
licentiam et negligentiam linguae legis: „axevrj óqyijg sunt ii

M warum undankbares Lehngut auf Omwegen herbeiziehen, wo besseres so
nahe hegt?quot;

f) E. 0. GLÖCKtERr, qui haud ita congruent« naturae finxit quae
ipsa se formarint ut essent vasa irae.

quos Deus castigare aut durius tractare, sed axevi^ iXéovg
quibus benefacere vel quos tractare clementius vultquot;.

Nunc disputandum est de verbis xaTi]QTi(f{xtva tig dnw
Itiav. Verbum xaTccçTi^nv significat componere, tum vero in-
druere, parare, qua vi a polybio saepe usurpatur (x. vcxvg,
nXovg, atóXov, cett.: v. schweigh. Lex. M. p. 386.). Quod
cum ita sit, aptissimum videtur n. 1. interpretari Gxtvri „quae
ad anmltimv instructa, parata suntquot;: quae apposita minime
abundant, ut opinatur beck. Verba axtvr] oq/vs breviter com-
plectuntur similitudinis notiones. Quo melius qua ratione
Sit traducenda ad res hominum illa intelligatur, addit pa.tt-
Lus verba: xati]QT. e. d., ut vrs. 23.: ditgoijr. f. Ö. Ineptae
forent accessiones, si beckii ratio interpretandi vocem axivog
valeret. Analogia vrs, 21, nostram explicationem flagitare vide-
tur. — Multis autem haec interpretatio displicuit ob sententiae
asperitatem; quam mitigare conati sunt vel ita ut relicta ratione
participii passivi mediam reciperent, vel amissa omni partici-
pii ratione existimarent instar adjectivi esse participium,

Itaque multi (chrys. al. ïürrett,, nösselï, steudel, ols-
hausen, plures ap. wolf. Cur. a. 1.) reddunt haec verba:
homines tales qui ipn se ad dnültiav composuerunt ¹). Scite
a. 1. scripsit beza: „Ac mihi quidem non aliter loqui viden-
tur qui vasa irae dicunt xataQri^iGamp;ai a se ipsis, quam si
quis vas aliquod diceret non a figulo, sed a se ipso fingiquot;
(laudat FRiTzsoHE quoque hoe monitum bezae) ; idque recte.
■N^am, siquidem omnia suadent (v. supra) agnoscere h. 1. con-
tinuationem similitudinis, temere haec deseri videtur; et qui-
dem nulla scriptoris admonitione male inferri quod plane illi
Sententiae contrarium est. Non scripsit paulus oxevtj a se ipsis
Parari ad dnéhiuv, neque potuit scribere, nisi forte licet
scriptori dicere quo pervertat modo dicta. Tum vero vrs.

affirmavit Apostolus Deum potestatem habere fingendi ho-
önnes adnbsp;et antoUiav, supra Dei libertatem vindica-

1nbsp; Anglus Interpres : „that had been working out their own. destruction.quot;

verat in IXihp et nxXrjQxlvtiv. Toto capite disjimcta sunt, quo
jubemur n. dictum et a TCQor/t. dg 3. (vrs. 23) ex eadem
lege interpretari, quum non obstet lingua. Quibus permo-
tus rationibus baud per injuriam ineptam existimes inter-
pretationem, quae nullam habeat probationetn praeter opini-
ones dogmaticas. Etenim quod quot;censet olshausen inter se
repugnare: „Deus indulgenter tulit quod ipse paravitquot; non
accipiet hanc causam qui consideraverit eandem controversiam
factam esse vrs. 19.; paulum vero non sustulisse alterutram
sententiam quo dirimeret controversiam, sed longe diversa
ratione respondisse interrogationi. Neque facile glöckleeo as-
sentietur Interpres censenti sanam mentem jubere ut ne Deum
habeamus fictorem axtvacor oQyijg-, de his rebus judicet con-
textus, non philosophia *).

Qui participium xaTrjQXLdfiiva ita explicant ut sH instar
adjectivi quod declaret statum aliquem vel conditionem, cujus
origo non respiciatur; vertunt autem composita, idonea {ryp
ten...) (geotius, bengel, bkck), meliorem certe habent aucto-
ritatem. Quamquam nihil est analogia linguae Hebraeae ad-
jectivis inopis, quam advocat bbck; scripsit enim paulus
lingua Graeca, cujus non ignarus erat subtilitatis nec impe-
ritus; quamquam et hoc commentitium est confugere paulum
(quod in omni lingua usuveniat) ad participium quia adjectivo
destitutus sit; suppeditabat enim ftoifiog vel alia vox : potest
certe participium sic reddi, quia Ferfecti est propria vis de-
scribere rem absolutam (v. kühner, II, p. 70 sq.). Utrum
vero recte h. 1. verbi vis relinquatur, ex orationis perpetuitate

efficiendum est. Negant koppe, rerchb, rückeet, üsteri, de
wette, fritzsche, meyer, Lütz, reüss, al., qui subjectum
verbi esse arbitrantur Deum. Quos bene judicasse censeo ob
hasce rationes: primum parallelismus loei invitât ad banc in-
terpretationem (vrs. 23); disjuncta esse « nçojjToiiiadfv t. S.
et xarTjQTirifAiva f. d. cum sponte appareatnbsp;, àitôXeicc),

tum evidenter efficitur e vrs. 21., quo uno loco babentur
noifjaai dç ri^iijv et fig driiAiav. Utrumque licere Deo con-
tendit Apostolus. Jam vero ratio flagitat ut n. 1. teneamus
illam notionem primariam, quam retineri singula verba docent.
Interpretatione inita beckii banc loci concinnitatem perverti-
mus; intromittimus autem sententiam, quae prorsus inexspe-
ctata erat, neque quod non adulterina sit habet quidquam
auctoritatis. Deinde disputatio omnis in hoc est ut celebretur
Dei unius efficientia in rebus salutis, unde pendeant cum ad-
eptio salutis, tum contumacia illa, qua fiat ut Christo fides
non habeatur. Itaque eadem sententia quod offendatur non
îuireris; conspicitur in hac re scriptoris constantia. Mirum
fuisset si hoc maxime loco eam deseruisset, quam postulant
adjuncta omnia. Mirum quoque videtur Interprétés tam cu-
pide de hac interpretatione certare, proinde quasi hujus loci
exterminata sententia duriore ceteras etiam expulissent. Po-
stremo advertatur sententiam quam repellunt, haud insolitam
fuisse Judaeis (cf. reiche a. 1. et wetstein ad Act. XIII,
vrs. 48).

Quamquam logica interpretatio haec ita postulat, tamen non
diserte elocutus est Apostolus Deum ad interitum adornasse
homines ; memorabilis certe est haec subtilis prudentia (beck:
nfeiminniae Besonnenlteif); bengel more suo inquinate: „prae-
scinditur a causa efficientequot;. „At cum agit de electis, fiexo ser-
mone dicit Deum eos praeparavisse ad gloriamquot; (p. molinaeus
ap. Wolf. Cur. a. 1.) Prae pietate continuisse videtur subjectum.

*) Recte dixisse videtur meybrtjs, in interpretatione N. T. praeclarus vir:
»Knd alles Clausuliren, wodurch herauskommen soll, dass sie sich selbst zum
Verderben zugerichtet hätten, ist wort-und contextwidrigquot; 1.1. p. 301.

Injurium est hoe praetermittere efc vertere: „quae Deus para-
vit ad knó)Xeiavquot; (feitzsche). Temere quoque fritzsohius
ad aeterna consilia retulit hoe KuraqTiltiv ; desideratur prae-
positio TtQÓ, quae solita est ubi de electione ad salutem est
sermo ; quo jubemur ultra modum non progredi in expli-
canda hac dictione, quo definita est notio verbi axXriqvvuv
(vrs. 18.). Hoe neglecto et beza erravit sponte ad „creatio-
nemquot; respiciens. Fieri potest ut paulus taba cogitatione per-
ceperit, et sicut electionem, constitutionem ad dnbiliiuv et-
iam repetiisse ex aeterno decreto: h. 1. id non dixit. — Haec
ad simplicem grammaticam interpretationem pertinebant; ce-
tera proferemus ubi de altero membro disjunctionis quaedam
dixerimus.

Sequitur igitur ut explicemus a itQoijxoifAaoiv fig öó^ccp.
Male multi (august., calv., bretschneider s. v., harless ad
Eph. II, vrs. 10.) nQoeroifAa^iiv idem esse putarunt quod
TïQooQi^Hv. Differunt inter se éroifxàteiv [parare) et óqI^hv
{definire), neque tollit discrimen locus philonis apud bret-
schneiderum. Hoc maxime loco idonea est verbi ixoifiàl^tiv
notio, siquidem respicitur opera figuli {noiijaai) et retinetur
metaphora mtvog, in quam male conveniret ttqoo q it f ^ ^ l
cf. xaraQtiliiv. Tum apposite monet fritzsche (H, p. 339.)
„parari aliquid posse non solum re et manu, sed etiam mente
et consilio, quum tu aliquid paraturum esse tecum firme con-
stituasquot;. Est igitur nçotToifià^civ praeparare, ante parare-,
quo tendat illud itqo non liquet ex h. 1., verum alibi hoc
satis diserte dixit paulus, imprimis Eph. I, vrs. 4. sqq. (v.
supra p. 42. sqq. 54. sq. 69.). Injuria praepositionem ne-
glexerunt loesker (Oèservv. ad N. T, e Phihne Alex, ad 1.,
p. 259 sq.) [all. L ex phil. Opf. p. 17. A,] et koppe a. 1.;
bonus scriptor relinquit quod otiosum foret; hîc subtiliter
exarata est. Locos, quibus opinionem defendunt, melius expli-
cat fritzsche 1.1.; cf. praeterea meyer Epheserbr. p. 91., et
quae diximus p. 4. — Nostram interpretationem oblique con-
firmant nonnulli, doctrinae Calvinianae infeûsissimi, ubi ad

litteram recte sic explaaari verba Apostoli contendunt, sed
alio confugiunt ut sententias severiores praetervehantur, baud
ita perspicaces. Sic praeeunte origene finxerunt quidam adver-
sarium cum quo collocutus esset paulus, cujusque commenta
exposuisset. Quin etiam, cellotius in Historia Gottesckalci
hinc repetiit aetate Apostolica exstitisse haeresin praedestinati-
anam! Nimirum viderunt aliud sonare vocem Apostoli ac
Interpretum enarrationes. In eodem genere est koppius, qui
modo notatas interpretationes ferendas esse negans ipse exco-
gitavit aliam ineptiorem etiam; populari videlicet sermone
significare tradit xccTijQTKSfitva e. à. : „certo et inevitabili fato
perituriquot;; argumento sint Joh. UI, 16. Coloss, III, 6.

Haec jam transitum parant ad considerandum quantopere
vexarit probatas sententias Pauli exegesis u. i. d. rationali-
stica ¹). Proferamus exempla quaedam. buddeus, ceteris in
rebus praeclarus theologus, paulum sie retulit: „vasa irae:
irae autem sive (?) justitiae suae Deus tum demum locum
relinquit, cum apud homines, consilium salutis suae proterve
répudiantes, gratia et misericordia non amplius locum invenit.
Unde statim elucescit ex parte hominum ahquid accedere,
quod Deum ad decretum reprobationis permoveat, adeoque
ut causa quam vocant impulsiva escterna spectari queat, pec-
cata seil, etcquot; {Instit. Bogm. V, II, 11. not. a). Unde haec
manarint non est quod dicam; apparet autem sie totam dis-
])utationem Paulinam perverti, quippe quae ipsa contraria sit
opinioni buddei. Alii arrodunt vocum Öó^a et àrcwXiia vim.
Sic NÖSSELÏ So^cev accipit „quamcumque beatitatemquot; xar.
^S diriülHuv vertit „qui se ipsos quasi ad poenam s. inter-
necionem composueruntquot;; tecte de bis vocibus disserit proinde
quasi quae toto capite tenuerat vix et ne vix quidem nunc
defendere audeat. Postulat ratio ut, qui supra de externis

1nbsp; Siguifico eorum interpretationem, qui non acquiescunt in vestigata et
ttveuta scriptoris sententia, sed praeterea laborant ut eas concordare doceant
vel cum dogmatis Ecclesiae vel cum qualiscumque diseiplinae decretis. Utrique
eodem loco habendi sunt.

beneficiis sermonem faisse contendat, idem in eandem partem
accipiat Só^ccv et d7rcoXeiav\\-, quod vero nimis dissentit a con-
suetudine sermonis Paulini. Aperte indulsit Dogmaticae glöck-
LEß iig aTtiüliiav h. m. interpretatus: „zum Verlieren nälm-
lich aller ihrer höheren Kräf te und Fähigkeiten, wodurch sie das
ewige Lehen sich erwerben könnten, also zum Untergang, zu ihrer
eigenen Vernichtungquot;. Esse quemquam qui hanc paüli senten-
tiam habeat vix accredam. Constat enim ut Só^cc est con-
summata regni Christi beatitas, ita andAeiav pertinere ad
eos, qui hujus felicitatis sint expertes. Utrum vero „Aposto-
lus has poenas aeternas fore sensu eo, quo de iisdem poenis
Theologi statuere solent sibi persuaseritquot; (koppe), nunc non
quaerimus. (Nonnulla de bis vocibus diximus p. S, 50, 56).
Certe verum est, si aliquando de sempiterna gloria et mise-
ria cogitaverit padlus, fecisse cummaxime nostro loco. Meyer:
„ccTrcüÄft«: das ewige Verderleri\'. Plerique explicatores hanc
potissimum sententiam propulsarunt „Deum praeparasse ho-
mines ad interitumquot; ob singularem ejus atrocitatem; veriti
autem sunt detrahere de disertissima altera „Deum praepa-
rasse quosdam ad gloriamquot;. Sed tamen et hujus dictionis
vim frangere conati sunt quidam. Gtlöckler furtim intromittit
ViOikoTism. praescientiae, laudata explicatione sua loci Eom. YIII,
vrs. 29 sq., quae cum illic non sit legitima (v. p. 95—120),
tum h. 1. sine dubio adulterina est, ubi ne specie quidem signi-
ficatur atque omnem pauli disputationem in eontrariam senten-
tiam torquet fiectitque. Enarratio meybogmii e scholae decretis
manasse videtur; scribit: ,,God heeft hen voorbereid tot heer-
lijkheid, hen opgevoed, met zijnen geest bezield, voordat zij toon-
beelden van die heerlijkheid zijn\', (p. 249 sq.). Neque ver-
naculum voorbereiden est TtQOixoip.cxQiiv {vooraf in gereedheid
brengen, maken)), neque in oxtvt] quadrat educatio s. institutie.
Tum liberiusnbsp;quam nacturi sunt a-Atvt] iXtovg interpre-

tatur meyboom „de heerlijkheid zijns (Dei) geestesquot;; temere banc
divinae declarationem substituit pro adeptione beatita-
tis Messianae; porro praepositionem itQÓ male liabuit; non

enim significat pauLüs éroifiaaê-ijrat antequam ad Só^av per-
venissent oxtvtj, verum i]Totum}iava esse hs Só^ccv ante-
quam Deus patefaceret rov TiXmjxoif tijg dó^tig «vtov inl
axtv\'Tj iXiovg ¹). Denique ex interpretatione mbyboomii loci
prorsus nulla sententia nec scientia est, quod apparebit ubi
totum locum complexuri sumus. Talibus rationibus instructus
baud praeceps videor levitatis arguere v. d. opinionem, qui
nullo prorsus indicio scriptoris ductus non dubitarit etiam
baec ad scbolae placita conformare quamvis ipsa contraria;
adeo contraria ut, quum a paulo una Dei efficacitas celebre-
tur, toto capite, ita ut bomini prorsus nihil reliqui faciat
disputatio ; meyboomius contra unam hominum efficientiam pro-
cudat, nihilque Deo reliqui faciat praeter generalem illam
rerum administrationem, quae ad singulos non pertinet, nisi
quatenus universitatis sunt pars, aut ipsis placuit res divinas
attendere. Quam sententiam ut ubique reperiant, leges lin-
guae, rationis jussa nihil pensi neque moderati habere solent
istis sententiis addicti f). — Sequitur ut breviter exponamus
de explicatione cl. hoekstra, 1. 1. p. 346 sqq. Has sententias
pauli esse existimat v. cl. : axtt/tj iXéovg sunt qui fidem ha-

1nbsp; Quo refellitur etiam beckii praepositionia explicatio, qua ponitur non
pertinere ad oxtvtj ejus potestatem, sed ad notionem verbi; h. s. „institutis
ab aeterno decretis priusque paratis composuit ad accipiendam beatitudiuemquot;.
Probare studet hanc interpretationem (?) invectione aliqua petulanti in „hor-
rendum illud aeternum decretumquot;. Sed hoe nihil est. Quod fraeparare non
est decernere antea aliquid, quo fr ui possint postea homines-, quod ante in-
struere vasa aliud est ac parare décréta copiam faciendi vasis gloriae-, quod
licentius contendas, praepositionis vim non pertinere ad objecta verbi : hoe
est aliquid.

t) En meyboomii ratiocinatio : „Hij bestemt sommigen tot betooning zijner
heerlijkheid, dat is. Hij openbaart in hen de heerlijkheid zijns geestes; ande-
ren tot openbaring van zijnen toorn, dat is, Hij toont in hen zijne veront-
loaardiging tegen de zonde enz.quot; h. e. improbos homines poena multat (nam
ipsi improbitatis culpam sustinent), bonos praemio rémunérât (non enim pro-
miscue définit ad d\'óSav; sed meliores ad banc fortunam perveniunt ut, quia
meliores sunt, Deo fiant similes). Accipiantur, licet, talia cum multo plausu
in Dogmatica ; at tantum abest ut pauli fuerint propria, ut nihil magis ei
contrarium sit.

bent Christo j cur hisce contigit ut gratiam adepti sint? quia
fidem habuerunt. Sed haec fides suspensa erat ex gratia;
credi enim non potest nisi sit quod credatur; itaque Deus
TtQotjToiftaaff eos ad Bó^av. Haec paulo confusius proponit
HOEKSTRA, ita ut non absit suspicio quin ipse senserit ali-
quantum cum PAULO se dissentire. Ceterum jam convictus
est error iste, quo Deum non homines delegisse dicitur
paulus docuisse, sed facultatem fecisse quo se ipsi facerent
delectos, Nostro quoque loco plane refellitur; cuncta verba
sunt torquenda et mutanda; supplendum est et addendum et
omittendum, Dogmatica imperante, dum prpdeat ista senten-
tia. Hoc satis apparet ex grammatica loei interpretatione. —
Quale vero pretium habeat disjunctionis enarratio quam com-
mendat hoekstra, constituât lector liber liberaeque exegesis
amans lectis hisce : „zy die om hunne zonden vaten des toorns
zijn, zijn ten verderee toebereid; dat is niet: ten verderve ge-
schapen; maar: als vaten des toorns [wat zij zijn door
eigene zonde) door Qod ten verderve bestemd, en {door de wet)
ook daartoe bereid. Want God heeft overeenkomstig zijne heilig-
heid aan de zonde onvermijdelijk verderf verbondenquot; (1. c. p. 338).

Postquam verborum significatus ac vim exposuimus, nunc
dicendum est de eorum structura et sententiarum conjuncti-
one ¹). Copiam nobis fecit orationis contrahendae fritzsche ,
qui hunc locum accuratissime tractavit in opusculo Conjectanea
in N. T. Spec. I., quod edidit quum annos XXIH nondum
compleverat; imprimis autem varias interpretationes egregie
expendit locumque expedivit in Comment. H, p. 333 sqq.
Praeterea praebent utilia winer, rückert, meyer. Prae ceteris
in quaestionem vocanda est ratio Participii ÎJ-iAcor, tum, unde
suspensum sit illud x«t %va yvooQiar].

Duabus maxime rationibus explicant Part, d\'tlmv, ita ut
vel aliquid concedi censeatur [guamvis, fritzsche, meïer), vel

1nbsp; Oratio satis involuta est; videtur oppressisse Apostolum cogitatorum
abundantia. Certe iniquus est reiche , qui scriptorem de industria sermo-
nem complicatam reddidisse censet et quaedam reticuisse.

causam dari [fiumn, quia, rückkkt, de wette, winee, vinke).
Utrumque rite Participio potest efferri. Inter has sententias
dijudicare debet ratio loci et scriptoris consilium. — Manife-
stum est PACLUM voluisse mitigare quodammodo superius dicta
admonendo de dementia Dei, qua fiat ut magis etiam deceat
hominem obmutescere et acquiescere in divinis consiliis ¹).
Quod si tenemus, prior interpretatio alteri praeferenda esse
videtur, qua inita praeparari acute vidit meyes notionem
fictxQod-vniag, „welche dne selbslverleugnende isf-, h. m. „quam-
vis jubeat Dei sanctitas manifestare etc., tamen clemens estquot;.
rückeßti et de wetth expKcatio illi consilio officit. Hi enim
rem sie informant quasi dixisset paulus Deum, quum vellet
iram suam ostendere, ideo procrastinasse poenas, ut, peccatis
coacervatis, eo illustrius fieret divinae irae ac potentiae spe-
cimen. Miram clementiam, quae proroganda poenarum die
spectet severiores horridioresque poenas ! ßecte banc senten-
tiam non recepit cl. vinke. Sive referas ad Pharaonem sive
aliorsum accipias haec dicta, haec numquam ficcxQOamp;vixia vo-
cari potest quod Deus, quo magis eluceat ipsius potentia,
non illico animadvertat in peccatores. Et vero, qui tali sen-
tentia dicatur aliquid contra interrogationem\' vrs. 19. non
perspicitur. „Verissime enim specie dementem, re saevum
et crudelem esse Deum objiceremus, qui in homines ad sem-
piternum exitium destinâtes idcirco magna indulgentia fuerit,
ut multis peccatis contaminati sub vano magnae contractae
culpae praetextu denique pessumdarenturquot; (feitzsche, II, p.
337). Argumentatur idem eückeet {Magaz. p. 62) aequabi-
litatem structurae vrs. 23. {xal \'Iva -/vwQm]) quae officiât
nostrae explicationi. Sed hoc nihil est; nam diversa structura
arguit non esse parallela incisa vrs. 22. et 23.; tum etiam
optime potest hoc inciso consilium aliquod declarari quamvis
illo non declaratum sit. Quod antem monet eückeet, arti-

1nbsp; De wette summam vrs. 22 sq. esse contendit „in der Angabe der
göttlichen Zweckequot;. Quod lubenter accipio, dummodo ne hujus „significatio-
nisquot; finem negligas.

culum omissum ante axtvi] obstare nobis, vi caret, siquidem
non certa axwy designantur (quod male putat rückert), Pha-
rao, Aegyptii, Judaei: sed maxime infinite omnes homines
x«r. e. dncoleiar. — Quae ceterae proferuntur explicationes
momentum non habent.

Majorem interpretationis difficultatem habet conjunctio vrs.
23. cum 22. — xcci Itvcc yvcaQiOf] jungi potest cum proxi-
me praecedenti xaTfjQriofiéva dg àTtœhiav, vel ex prioribus
^vfyxe x.T.i. necti. Illud proposuit pritzsche in Conject., I,
p. 29., vindicavit in „Sendschr. an Tholuclquot; p. 56 ; recepit
eückert {„Magaz.quot; p. 65 sq. „Commenté II, p. 59 sq.) etsi
dubitanter; auctor *) interpretationis, nobis in Comm. Epist.
ad Rom. II, p. 342. optione facta eligendi, utramque ratio-
nem tuetur. Alteram explicationem sequuntur praeter omnes
fere ceteros mteyee et winee. De hac controversia brevi prae-
cidam, quum satis sit iUustrata II. 11, Nobis probatur wineri
ratio ob has causas. Verborum complexio simplicior est si
xai tva yvioQicfr} nectuntur ex tjvvyxf, altera explicatio ponit
rudiorem verborum conformationem, quum ex verbo xaraQ-
ri^fiv aptum sit ét dg dirwlfiay et xai tva ît. t. t. Crederes
secuturum xai dg rà ypwotaat, vel alia ratione conformatam
comprehensionem. Deinde suèjecti et actionis declaratio in
Participio Perfecti remissior minus apposita videtur ad du-
cendum incisum personale, u. d.. Porro verbi xaragri^eiv no-
tio ut bene convenit in appositum dg dnmlnav, ita non
quadrat ad «V« ypœQiarj, nisi aliquantulum defiexa in aliam
vim. Haec contra rückertum valere existimo, qui (deceptus
auctoritate pritzschii in Epist. ad Thol.) xai \'Ipa yp. pendere
jussit e verbo xar7]QriGf*é\'pa; perperam meyeecjs etiam sic

*) Auctor hnjus interpretationis proprie est theod. beza, etsi quid censu-
erit non diserte elocutus est. Vindicat vir eximius voculam xai, quam alic-
ubi deesse compererat. Arbitratur eam „complecti alteram causamquot; (de
priore causa nihil admonet scriptor; fortasse designavit fîç ènrnXikav) „cur
vasa irae coagmentata seu compacta sint a Domino: nempe ut ex eorum
justa damnatione Dominns ex adverso declaret quanta sit sua in iis quos
servat benignitasquot;. Plus non docet de hoc loco beza meus (ed. 1598).

refert peitzschii propositum. Hic enim nexuit illa verba
(vrs. 23.) ex bis: xccrtj^Tia^spa dç dvwluav, ita ut\'/at de-
claret vel et quidem vel „etiam propterea, h. e. et ob alias
causas, quas praeterii, et propter ïianc, quam commemoraboquot;
{Conj. 1. 1.). Sed haec explicatio xai eonjunctionis insolentissima
est. Significat numquam et quidem, nisi si praecesserit sen-
tentia, quae corrigenda vel confirmanda sit (v. kühner. H,
p. 422); id quod n. L desideratur. Neque etiam hîc potest
significare. Quamquam enim non ignari sumus voculam xul
sic esse adverbium,-, tamen naturam conjunctionis nonnihil retinet,
ita quidem ut vel aliquid addat dictis supra, vel illis quae
non dicta sint, sed facile in mentem veniant, „wobei aber der
QriecJte oft ungleich mehr als wir AufmerJcsamJceit, Gedächtniss
und Combinationsgabe voraussetzt, um, auch den entfernter lie^
genden Begriff der neben dem mit xal eingeführten zu denken
ist herauszufindenquot; (krüger, II, p. 353.). Haec autem notio
s. proprior s. longinquior ne retrusa quidem significatur *). Ex
quo intelligitur non posse admitti eritzschii interpretationem,
in quam convenit etiam quod contra rückertitm 2« diximus.
Permagni etiam momenti est quod meyerus afleert, explicati-
one fritzschii orationis u. i. d. aequilibritatem perverti, quum
quae sit res («Va ypwQiGri -ä. t. e.) maxime notabilis in enun-
ciato, ex qua sint nexa sequentia, obtineat secundarium locum,
quin inferior sit. Caput rei est dementia Dei qua fert axw\'ij
cujus rei quid sit consilium erga axtv\'-tj tXtovç exponit
vrs. 23. t)- Itaque hac repulsa accipimus vulgatam interpre-

*) Haec causa videtur esse quod meyee, opinatus pkitzschium vrs. 23.
suspensum habuisse ex xa-vrjçiton.dva, simpliciter et vertendum esse (si se-
quare peitzschii sententiam) censuerit; hac via autem deprehendi „verba nulla
subjecta sententia nec scientiaquot; quivis perspicit,

t) Diguum est quod attendatur hoc meyeei mouitum: „Auch leäme aller-
dings bei jener Verbindungquot; (ebitzschii) „eine Härte des Gedankens, ein M-
Sortsmus der telisehen Anschauung heraus, welcher, bei aller Kühnheit der
Consequenz, mit der Paulus die Prädestination durchführt, doch keinen wei-
tern Anklang in der ganzen Abhandlung findet, der Oedanke nämlich, Gott
^abe die oxfvij oçy-^q zum. Verderben zugerichtet, um durch den Effect des
Contrastes seine Herrlichkeit desto rriehr an den axtitm. fXtovt; kund xu gehen.quot;

fcationem; ut melior est, ita non caret omni difficultate: et
hîc vocula xcct\' nonnihil insolenter usurpata videtur. Nihilo-
minus explicari potest, si KRÜGBai moniti memores xal red-
dimus etiam ¹). Jam totus locus sic compositus est: Quamvis
vellet Deus iram suam ostendere potentiamque declarare, ta-
men admodum clementer tuHt vasa irae ad perniciem parata;
idcirco etiam tulit ut divitias majestatis suae patefaceret in vasa
misericordiae quae ad beatitatem praeparaverat. Vox x«/ sup-
pressam praefert sententiam, quae mihi videtur esse hujusmodi:
dementia utitur Deus cum quia clemens esse vult erga oxtt\'y
oQ\'/îjg, tum imprimis quia etc. (vrs. 23.). Quod si haec rite
explicavi, locus expeditus est; sin aliter, vereor ut expediri
queat nisi ita ut 0\'tXcov reddatur: ^uia voluit\\ quod tamen
(v. supra) loci consilio parum consentaneum videtur. — Ce-
terum miror feiïzschium et meybrüm: tanta levitate hanc
quaestionem praeteriisse. — Vrs. 24. continuatur oratio;
spectat (Sxtxh] iltovg, sed per attractionem genus accipit se-
quentis riiidg ; in tali sententia ponitur bg cum vi pro ovxog
v. kühner, Comm,. Socr. p. 105.: „er derquot;. Significanter hîc
legitur xai, h. m. „quos non solum TtçoijTolfiaaev fig Sà^av,
verum etiam txàXtotv vg bo^av, i. e. adsciscendis nobis so-
ciis regni Christi curavit ut splendoris (beatitatis) participes
fieremusquot;. Quae porro leguntur explicavimus supra (p. 135 sqq).
Summa horum est probatio, praesignificatum esse in sacris
litteris ét receptum iri in regnum Christi gentes (25. 26), ét
plerosque Judaeos ejus non futuros socios (vrs. 27., 28., 29).

Nunc veniendum est ad exponendas quas praebet locus
sententias. Mire eas pervertit ed. reuss [Eist. II, p. 137.),
locum interpretatus ac si sic comparatus esset: TtqotToi^iàl^ti
(Deus) fiquot;? dó^ap %va ypcoQiafj top tcXovtop tov èXéovg, xutaq-
ti\'Cti tig diTiûXiittp \'Iva tpdti^Tjrai ttjp oqyijp xai tó Svpatèv
avToiK Eadem peccat rückert in „Christliche Philosophiequot; (1825)

1nbsp; Cf. kühnee ad Änalasin I, 3. 15.: „sie xat, etiam, e suppresso orati-
onis membro, ad quod refertur, explicandum estquot;, vid. 11. ibi laudatos et eun-
dum ad XENOPH. quot;Anojiv, p. 107 sq.

n, p. 331. Quae ut ita ab Apostolo dici possint (cf. vrs.
17, 21.), tamen vrs. 22, 23. nulla ratione dicta sunt. Pror-
sus torserunt omnem disputationem vv. dd. Longe diversa
Apostolus h. 1. protulit, quibus responderet interrogationi vrs.
19. Scilicet recedit paululum a sententia vrs. 21. {„von dem
despotischen StandpunUé\' kückert, II, p. 61) ita ut jam de-
cretorum Dei consilia finesque indicet, quae ejus lenitatem et
clementiam praeferant in homines perituros, tum eximiarn
benignitatem erga electos in luce collocent; quo futurum sit
ut Christiani (quos consolatur) acquiesçant in divinis decretis.
Indulgentiae in vasa irae specimen est quod, quum iilico poe-
nis afficere potuisset eos, procrastinet poenas Deus. Haerent
multi in hac sententia desiderantes clementiam in ferendis in-
dulgenter quos ipse Deus t^yXii^wi s. adornarit ut pereant.
Steudel e. c. opinatur fiaxQoamp;vfiîui; ad eos tantum pertinere,
qui sua ipsorum culpa sint axev\'ji OQ/VS Cui apposite respon-
det D. E. STRAUSS {Streitschr. p. 173) auctoritatem habere xar-
Vçr. fis dnóhiav: qui semel sint comparati ad interitum,
quodcumque bis temporis punctum concedatur, id iis tribu-
endum esse clementiae. — Non audiendos esse qui Deum
tradant idcirco clementer habuisse axetfij ofjyfjg ut resipiscerent,
jam inde eiucet quod paulus illud ne significavit quidem, di-
versum autem consilium indicat; ne dicamus talem sententiam
disputationi Apostoli plane contrariam esse. — Sed longius
procedit Apostolus. Hanc ^axQoamp;vfiiav, quae Deum arguerit
dementem in axw\'tj OQ/ïjg, praeter alias causas hanc praeci-
pue habuisse tradit ut summa Dei benignitas in eos patefieret,
quibus praefinita sit salus Messiana. Quod ita est intelligen-
dum ut benignitatis divinae divitiae conspicuae quam maxime
sint in vocandis iis, quibus destinatum sit. Nisi poenarum
diem prorogasset (naQovaiuv), paucissimos adeo cives haberet
regnum Christi; quamvis infinitae multitudini destinasset sem-
piternam beatitatem Deus.- non posset palam fieri, fatefieri
/fw^t\'o^) eximia illa et summa benevolentia in ele-
ctos {tov nlovrov rijg Só^jjg avrov ini ax. i. a. nç. e. d.)-,

qüos vocavît etc. (vrs. 24.) ut jam participes fiant saîutis quae
iis décréta est. cf. Rom. X, vrs. 13, 14.

Jam indicavimus hasce sententias proferre paulum ut Chri-
stianorum Romanorum tranquillet animos. Nimirum dubitatio-
nes, quibus occurrit scriptor, erant apud eos; angebantur
quod populäres plerique miserrima sorte uterentur; fortasse
etiam qui exterarum nation um erant spiritus sibi sumserant,
quod in locum Judaeorum se substitutos esse opinarentur. His
omnibus respondit sic a Deo decretum esse ut paucitas tan-
tum Israëlitarum reeiperetur in societatem Messiae; cum de-
lectu liberrimo in hujus regnum adoptare Deum et Judaeos
et Ethnicos, quum nulla prorsus sit causa quod alter alteri
anteferatur. Quo certe Christianis ex Gentibus omnis glori-
andi causa est praerepta. Qui autem Judaeae gentis erant,
his magno sit solatio Deum voluisse ut plerique populäres
Christi salutis essent expertes. Hanc Dei voluntatem défendit;
postremo ut dicunt teleologice, qua in re admiramur Apostolum.
Quamquam de severitate sententiarum, quas supra proposuerat,
nihil remittit, tamen facilius et lubentius acquiesçant Christi-
ani consideratione quam legimus vrs. 22 sqq., quia prudenter
res contemplativas jam confert ad usum rerum. Q;uare ple-
rique Judaei sint constituti ad dnùi\'kèKxv, non inquirit, quippe
quod, ut verbis utar auctoris Iliadis, ^tiav iv yoi\'vaoi xtïrcci-,
non aliter res se habere persuasissimum erat paulo. Hoc
vero docebat quoque experientia rerum, nondum ad suppli-
cium datos qui fidem habere Christo negarent; quam rem
evidentissimam ita interpretatur, ut imprimis ostendat impen-
sam Dei benignitatem in axtvi] tUovg, nempe eos qui fidem
haberent Christo omnes, Romanos etiam Christianos
vrs. 24.). Jam lectorum animos a contemplatione decretorum
Dei, qua non potuerunt non vehementer percelli, traduxit ad
laetissimum rerum eventum, quo factum sit ut ipsi per voca-
tionem nacti sint aeternam beatitatem. Nulla certe conside-
ratie tam apposita erat ad tranquillandos Christianos quam
haec; eorum nunc erat sibi gratulari de divina rerum admi-

nistratione, relictis quae captum superarent; Deoque gratiam
habere cujus in se benignitas adeo sit excellens neque locum
relinquat qualicumque querelae. Ut recte dixit olim j. a. tüu-
Rettinus (Opuse. I, p. 11.) „Scripturam docere, non tam
quid Deus sit in se, quam quid sit respectu nostriquot; ita hu-
jus laudis socius est paulus. Hic enim non longius proce-
dens in abstrus ioribus de decretis aeternis disputationibus,
quomodo quae comperta habeamus pertineant ad ipsos lecto-
res ostendit, quamque mirabiliter ad ipsorum beatitatem ju-
vandam et amplificandam plurimum haec contulerint cum multa
prudentia et lectorum admonitione docet.

Hactenus mihi videor quod de sententiis in hoc capite
epistolae Paulinae expUcare animum induxeram satis edisse-
ruisse. Eefellere quas diversas interpretationes moliti sunt
Theologi anti-praedestinatiani post disputata non lubet. Sponte
patet- e. c. meyboomii sententiam, de qua diximus p. 179.,
Qulla ratione convenire in explanatam orationis perpetuitatem,
iiou dubiam illam. Hand sane per injuriam illos „pauli verba
pervertisse, non explicassequot; dixit peitzschb (II, p. 344.). Et
quot;^^ero adeo concinnae sunt sententiae earumque perpetuitas,
tam evidenter in hanc partem explicari potest oratio pauli,
^t verear ne qui instituât refutare nugigerula (ut Comicus
loquitur) commenta aeque acta sit acturus atque illi qui in
eontrariam partem hunc locum interpretari laborarint labo-
rentque.

mttT ■üf\'tgüJjiCHj.o r-Famu^ «n^as^^Jig»« î^ «àr-^tm? . \'^
^ \' -nbsp;Klirjjt»^! li\' Mjiuomhî^H^ûiqâi miiui^yi^ ^

tiftfifti\'. Piiae^j^^ii...
^^fcljtei îr.tlîKuîi^^^iîUii^tti«nbsp;\'««ofifiS \'»fsl^^spq\'» O

_ Rom. IX ^ vrs. 6 gqq, positive exponitur Dei con-
lum electione facta adsciscendi socios regni Christi.

Verbum aulijQv\'vHp ut semper, sic etiam Rom. IX,
vrs. 18. significat indurare, durum facere.

Verbum ôidôvcci nunquam significatpromto^g neque
Il Tim. I, 9. suam vim propriam amisit.

Verbum nçoyiyvœaxHV Rom. VIII, vrs. 29. habet
significationem ante decernendi.

ütriusque ét religionis ét diseiplinae illud maxime
interest, ut sint liberae neque una ex altera sus-
pensa.

Ad omnium hominum, imprimis Theologorum
animi culturam maxime necessaria sunt antiquarum
litterarum studia. Ad haec studia sustentanda et
alenda adjuvare mihi videtur linguae Latinae in
scholis quibusdam Academicis usus. Cujus utilitati
non aequiparanda sunt detrimenta.