»v-lf^ ^ ,nbsp;Î O i r^ quot;

^ .^quot;\'tc) J.a-li.iMa^ ïa.^ uicro

\' ««i ^^ ^^

NOBILISSIMAK FACÜLTATIS PHILOSOPHIAE THEORETIGAE
ET LITERARÜM HÜMÄNIORUM DECBETO, ,

■■■

\'ra; .êp.quot;gt;ü, ■

Inbsp;Q/.., oouarrî

l à I U D j

Perveni tandem, quo dudum tendeham. Variae enim
occMpationes partim domesticae partim ewternae, qui-
hus aliquamdiu districtws fui, me non setnel ah incepto
opere avocarunt et impediverunt, quominus tam cito
quam vellem optatam metam attingerem. Jam exactum
^^ellum tiU offero, lector benevole, in quo si non multa
inveneris nova aut indicta prius, at satis Jtabelo, si in
discrepantibus scriptorum testimoniis et criticorum judi-
^iis verum vidisse aut certe a recta via non nimis lange
aherrasse videar. Tu studiorum meorum primitias ut
^quo accif)ias animo etiam atque etiam rogo.

Equidem WyttenbacUi praecepti memor per supremum
^^oc spatium Academicum in TMcydide legendo mammam
posui industriae partem^ quo factum est ut hunc rerum
^\'^nptorem, mox in deliciis habere coeperim: hujus quo
\'^^elius dictionem intelligerem, virtutes rectius aestimarem,
^Ititudinem mentis plenius perspicerem, eo plus in Uteris
profecisse et mihimet ipsi profuisse statuebam. Qmm
\'\'■gitur in eo essem, ut speciminis conscrihendi argumentum
quaererem, primum cogitavi de concionibus quas historiis
Thucydides inseruit interpretandis, in quibus plurima
inesse quae pleniorem explicationem adhuc exspectant.

neminem fugit Quod tamen consilium, ubi rem propius
consideravi, deposui et validioribus humeris studiisque
maturioribm relinquendum putavi. Interim incidi in elegan-
tissimum llertzhergii Ubrum, qui inscribitur Alkibiades
der Staatsmann und Feldherr, Halis, 1853. In quo
libra legendo cum dilucida rerum expositione delectabar ^
tum scriptoris doctrinam, sagacitatem, judicium magno-
pere admirabar. Quid multa? Operae pretium me fac-
turum credebam, si ad illius operis exemplum de Nicia,
Älcibiadis aequali minus illustri, pro minore mea doc-
trinae copia, sicut possem, eœponerem. Ita cum perpé-
tua TJiucydidis lecfione seriorum historicorum, Diodori,
JPlutarcU, lustini lectio erat copulanda, atque Ms inter
se comparatis et, ubi necesse esset, illustratis, rationem
etiam habendam duxi testimoniorum quae de Nicia suppedi-
tarent tum poëtae comici tum philosopU. In quibus diju-
dicandis quatenus verum viderim, quatenus fortasse in
errorem sim inductus, de Iis penes doctiores sit judicium.

Ceterum qui de Nicia singulatim scripserint, non alios
novi nisi C. Fr. Herniannum in libello de persona Niciae
apud Aristoplianem,nbsp;Westerman-

num in Paulg Real-Encyclopaedie der classischen Al-
tertliumswissenscliaft, 1848, Tom.N,p. 621—625. Quo-
rum tamen Uc praecipua illius vitae tempora indicavit potius
quam pertractavit ; de Herrn an ni autem opusculo suo
loco sermo erit, quum is argumenti mei partem tantum at-
tingat. Erecentioribus scriptoribus, qui historiam Graecam
enarrarunt, in primis data opera consului GeorgH
Grotei History of Greece, voll. VI et VIL Ubicumque
ab h-ujus ceterorumve judicio recedendum putarem, sen-

tentiae nieae rationes addidi. Qtio factum est ut, qwum
antea mi/d proposuissem, ut fontes et subsidia literaria
quibus usus essem separatim in examen vocarem, id jam vel-
uti supervacaneum praetermiserim: de antiquorum enim Ms-
toricorum auctoritate satis inter eruditos constat, recentio-
rum vero sententias quoties adJdbui, toties earum momenta
examinavi. Haec de argumento; nunc de me pauca di-
cere liceat.

Ego vero huic Musarum sedi simul et paternae domui
jamjam valedicturus, si vehementer me commoveri dissi-
mularem, mihi ipse vim facerem. Quodsi mecum recolo
tempus in hac Academia per actum, non possum non grata
animo recordari cum multas alias opportunitates, quas mihi
et patria domus et amicorum consuetudo praebuit, tum
quod uti mihi contigit talibus pr acceptor thus et studiorum
ducibus, quibus post parentes plurimum me debere sincera
mente agnosco.

Horum in numero Tu primus mihi ante oculos obver-
saris, Clarissime Karsten, quo Promotore glorior. Plu-
rima Tu in me, civem Academicum, contulisti beneficia,
quibus in cumulum accesserunt utilissima consilia, quibus
mihi in hac dissertatione conscribenda adfuisti. Nescio
quid mugis Tibi me obstrictum teneat, Uberalitas Tua, qua
cid uberrimam doctrinae supellectilem aditum mihi prae-
buisti, an humanitas qua auxilium rogantem numquam non
excepisti, an vero benevolentia qua privatis quoque lectio-
ntbus ardorem meum constanter aluisti. NU dico nisi
hoc: gratias Tibi ago sinceras. Tibi me studiaque mea
etiam in posteruyn commendo.

que in me meriforum memoria pectori meo infixa semper
haerehit. Quae philosophiae praecepta et placita ex Tuo
ore per quadriennium percepi, ea alta mente recondidi, nec
duhito quin ex iis, aucta mea doctrina, maturiores etiam
fructus in studia mea sint redundaturi. Diu Te incolii-
mem servet I). 0. M. multisque posthac de omnium
disciplinarum vinculo disserentem Te audire continuât!

Quam vellem hoc loco Goudoeverum quoque nostrum
compellare mihi liceret, cujus praecepta sapientiae plena,
cujus patrium in discipulos animum numquam oUiviscarl
Huic tamen in beatorum sedibus locum jam concessit
Deus. Cujus provinciam qui suscepisti, Clarissime Ho-
vers, doleo quod mihi non contigit Tuas scholas fre-
quentare, quibus historiae et antiqidtatis amore flagranti
audientium animos imbuere Te accepi. At vero gaudeo in
Tuam me recep)twm amicitiam, qm spero fore ut bonarum ar-
tiumcultu, dum spiritus lios reget artus, digtium me ostendam.

Vobis autem, Gymnasii Mheno-Trajectini pr acceptor es,
qui ad literarum studia rite et suscipienda et persequenda
viam mihi monstr astis, etsi gratum animum jam pridem sig-
nificavi, nunc tamen iterum testificor, continuatum mihi fa-
vor em et vero amicitiam Vestram saepius expertus. Vestra
institutioneflorere utinam diu per g at hujus urbis Gymnasium!

Postrem,o cunctis, qidbuscum in hujus Academiae spatiis
versatus sum, vobis praesertim amids, quos paucos habui,
sed carissimos, omnia fausta precor. Miamsi fata nos
alimn alio disjungent, dulcissima vitae Academicae re-
cordatio et commwîium studiorum amor vel absentium
animos semper conjunctas te^iebimt

igt;— Nikias appears to have enjoyed, on
the whole, a greater and more constant personal
esteem than any citizen of Athens, from the pre-
sent time (427 b, C.) down to his death.quot;

Atheniensium rempublicam ut ad potentiae ac
gloriae fastigium extulerat Pericles, ita qui hunc
\'leinceps secuti sunt viri nokiriy.oi civitatis vires
l^befactarunt. Nimirum ille, vera patriae commoda
Pörspecta habens, augendas curaverat opes navales,
^•iibus insulas maris Aegaei ceterasque colonias vel
^^ hostium vi defenderet vel desciscentes ad officium
redigeret; ceterum urbis ditionem extendi noluerat,
Praesentem rerum statum tuende unice intentus. Hi
kontra multitudinis libidini potius quam saluti civi-
tatis mservientes, imperii amplificandi studio magis
^^agisque indulserunt. Quorsum autem id evasurum
esset, dubitari vix poterat. Athenienses enim cum
Aetolia et Boeotia ingentes acceperunt clades,
J^^iïi in Tliracia ad vinclicandas colonias parum va-
e^\'iint, postea autem in Siciiia ipsam salutem rei-
P^^blicae periclitati adeo fracti sunt, ut vires

numquam plane reparare potuerint. Pericli ante omnia
cordi fuerant patriae salus et gloria, ideoque artium
disciplinarumque cultuni promovere semper studue-
rat: quo factum est, ut ipso vivente Athenae vere
dici possent \'ElXâdog natôsvaig. At sequentes de-
magogi suam gloriam suamque magnitudinem prae-
cipue sectati sunt; ut vero populus erudiretur et
ingénia excolerentur, id parum curarunt. Pericles
autem etsi tam plebis potestatem quam singulorum
civium libertatem magnopere auxerat, tamen propter
ingenii animique altitudinem unus totam continuerat
civitatem. Sed libertas illa post ejus mortem sensim
paullatimque in effrenatam degeneravit licentiam. Ini-
probi enim oratores largitionibus, calumniis, aliis malis
artibus plebem depravarunt et de sua tantum potentia
inter se contendentes reipublicae prosperitatem nihili
pependerunt.

Jam vero historia, quae magistra vitae jure prae-
dicatur, nusquam clarioribus exemplis probat, et
quantum unius hominis excellens virtus patriae possit
prodesse, et contra prava principum studia ruinam
publicam necessario maturare. Quamobrem, ne alia
memorem, aetas, de qua loquor, dignissima est, quae
ab omni parte bene cognoscatur. Ad cognitionem
illam plurimum con ducere accuratam principum vi-
rorum vitae, morum, rerum gestarum notitiam nemo
infitias ibit, si reputet, fata populorum magna pro
parte pendere ab iis, qui illustrem in civitate locum
tenent. Quemadmodum autem per triginta ante
bellum Peloponnesiacum annos et ipsius belli initio

J\'encles auctoritate, ingenio, fide in republica pluri-
wi^im valuit, ita, sequenti belli tempore, Alcibiadis
summa fuit auctoritas. Juxta hunc autem plures infe-
noris ordinis fuerunt belli duces et oratores, quorum
partes negligere ac pro nihilo putare minime decet
ßistoricum belli vicissitudines diîigenter considerantem.
Ex hisce igitur unum delegi, de cujus vita rebusque
fusms agerem. Niciae persona parum illustrata nobis vi-
debatur, et tamen digna quae diligentius cognosceretur.
_ Hic enim quae Pericles in externis Atheniensium
civitatis rebus secutus fuerat consilia probans et dé-
fendons, quasi transitum nobis ostendit a vetere dis-
ciplina ad sequentium temporum licentiam, ejusque
acta certamen inter senescentem aristocratiam et ex-
sultantem plebis audaciam nobis velut repraesentant.
ï\'ortuna porro, quid efficere posset, in hoc videtur
cxperta. In omnibus enim quae ante expeditionem
Siciliensem egit, apparebit nihil illo fuisse felicius;
Idem vero postquam imperio in Sicilia ornatus fuit,
quamvis fortissime se opposuit calamitatibus, ad ulti-
luam decidit miseriam. Quodsi quis inter daros Ro-
ii^anorum imperatores Q. Fabium Max. Cunctatorem
cognitu dignissimum censet, inter Atheniensium duces
«and minus memorabilis nobis Nicias esse videtur.
Hum aequales appellarunt cognomine, quod aeque in
û^nc, etsi minore cum laude, conferri potest. Fabium
^obilitati illi Ennii versus ita celebrant:

Neque minime argumentum hoc commendatur eo^
quod fere omnia, quae ad rem pertineant, e praestan-
tissimis antiquitatis monumenlis eruenda sunt. Quae
quamquam toties jam pertractata et elaborata, tamen
cum elegantia sua et salubritate semper legentes ad
se traliant, tum diligenti rerum hominumque aesti-
matori novam usque suppeditant quaerendi materiem.
Ostendit hoc nuper G. Grotius, Britannus, qui in
opere, cui titulus History of Greece, in multis aliter
judicat atque antehac factum erat. Ipsum Thucydi-
dem non ubivis ira et studio vacare demonstrat ; Aristo-
phanis autem comoedias, lidei et veritatis ratione ha-
bita, cum libellis famosis comparat, quales his tempo-
ribus ad virorum politicorum infamiam divulgantur.

In ea igitur opinionum discrepantia non superva-
caneum duxi, si, quid de Nicia demagogo et belli
duce ejusque actis et consiliis statuendum sit, diligen-
tius inquirerem.

Nomen Niciae multis et Atheniensibus et aliis Grae-
^\'is commune fmt (Thucyd. II, 58; IV, 102; II, 85;
\'socrates e. JButhyn. passim. Cf. \'Westius in Pauly, Real-
^^^cgclop. s. V.); derivatum esse a vocabulo vixri, monet
1^\'uturchus in vita Niciae c. 1, ubi ridicula Timaei
^^rpitur opinio putantis scilicet, ducem qui a victoria
^oiuen haberet, quum espeditionem Siciliensem dissua-
Atlieniensibus omini fuisse. Ubi autem Niciae
Mentio fit, utrum de hoc an de alio sermo sit, jam ne-
^^^it dubitari, postquam pagum, cui nostri familia fuit
^dscripta, compertum habemus. Etenim Atticae pago
quae pars erat tribus Aegeidos, haec
adnumerabatur, quod ex tabulis ante aliquot
^öüos Athenis effossis demonstratum ivit Böckhius,
ilh. d. Seewesen. d. Afh. st., pag. 246. Cf. ejus-

Quamquam de Niciae majoribus singulatim nihil
memoriae proditum est, universe tamen constat, ejus
genus, unum e clarissimis et ditissimis, diu Athenis
fuisse et muneribus publicis fungendo populi commodis
inserviisse (Lysias c. Poliarck § 6 et 7 Bekk. Cf. K. F.
Scheibe, die oVtgarch. Umwälzung, zu Athen, pag. 84).

Ipse patrem habuit Niceratum (Thuc. III, 51, 91;
IV, 27 et passim; Aristot. ap. Plutarch. Vit. Niciae,
2; Diod. Sic. XII, 65, 83; Plato, Gorg. p. 472, a;
Suidas, vocc. iTAewet fxêâ.oviztäv). Matris vero no-
men, sicuti e diserto Plutarchi in vita Älcih. c. 1
testimonio patet, jam antiquitus ignotum fuit, quare
Niciam materno genere ignobiîem Athenis fuisse pro-
babile est. Natum eum esse intra annos 475 et 470
a. Chr., quamquam hac de re diserta mentio apud
antiques scriptores nou exstat, tarnen cum aliunde 3)

1)nbsp;Pagus Kvamp;avTiääv praeterquam in inscriptionibus memoratur etiam
a Demosth. (59), 24 et 133. Vidd. X. P. Hermann, Grkch. Staatsalterth.
§ 111 et pag. M8 (ed. tert.); Leake, Deinen v. Attika, übers, v. Wester-
manu, pag. 329.

2)nbsp;Alia aetatis indicia, quae partim sententiae nostrae non repugnant, par-
tim eam eonfirmare videatur, nobis suppeditant Plutarchus Nie. 15 et 2, ubi
Nidas Sophocle poëta anno 495 a. Chr. nato atque Thucydide, Melesiae filio,
minor faisse dicitur, et Plato in Lacli^ p.. 197 d, quo loco tamquam Danionis
aequalis occurrit, Quibus testimoniis adjunge, quod Pericle vivo Nicias bell\'-
dux saepe fuisse perhibetur. Plut. Nie. 2, et quod tempore pacis a°. 421 a-
Chr. Tjâfj xaê-^ -^hxUtv TCQoij-Mùv fuit, teste eodem iu Vita Ah. 13.

Quod vero attinet ad TSupolidis Dmu fragm. IV, ubi Nicias colloquitiir cum
Aristide, poëtam deinagogos quosdam fiaxi.sse ab infeiis excifatos patet eï
ejusdcm fabulae fragm. XIII.

colligatur tum maxime ex eo, quod, teste Platone
Lach. p. 181 d, Nicias major natu fuit Socrate ideoque
ante 01. 77. 4, i. e. a. 469 a. Chr., lucem adspexit,
neque eum, aetate sexagenarium, cum imperio in
Siciliam missum fuisse veri simile est. Etenim in
litteris, quas calamitatibus pressus ex Sicilia Athenas
^^isit ad militiae vacationem rogandam, valetudinis
causam, non vero aetatem sexagenarian! praetexuit,
Sliiam tamen legitimam praebuisse militiae vacationem
docet K. F. Hermann, Gnech. Staatsalt. \\ 152. (Cff.
Thuc. Vil, 15; Flut. Nie. 19) i).

Hures habuit fratres, quorum solus Eucrates tam-
ciuam popularis potestatis fautor nobis aliquatenus in-
ûotuit; quaenam vero inter illos fratres intercesserit
^UoruLii similitudo studiorumque conjunctio, non facile
^liquis statuat. A Platone quidem Gorg. p. 472 a.
ortuies hi referuntur in justitiae, quae quidem utilitati
conduceret, laudatoribus, Eucrates tamen patriae com-
\'^oda suae saluti et potestati anteponens paucorum
dominationem participare noluit 2).

1) Phocioni sane, seni octogenario, belli imperium mandatum fuisse legimus;
boe propter repentiomn tumultum factum est. Vidd. Pint. in vita c. 24
Nepos, Phoc. c. 3.

Eiicratem illum fratre natu minorem fuisse nemo non videt. Scilicet
I^oae constituta Niciae aetate, septuagesimum annum exsuperanti haud credas
iiQperii consortium ab oligarchicis a». 404 a. Chr. oblatam fuisse. Nominatur
^Qter eos, quos imcïùxt^ Tijq tS}v \'Eq^iÓiv iriqi\'XOTfijq Dioclides ao. 415 falso
^eaanciavit, Andoc. de Myster. ^ 47, qtiique paiillo post contrariis Andocidis
eoufessionibus a vinclis liberati sunt. — Post fratris mortem Alheniensium praetor
®ïeatus est atque ab iis qui multitudini insidiabantur ad societatem provocatus,
\'IQo esset animo erga populum, recusando aperuit. Atheiiis initio anni 404
Chr. Lysandro traditis ante XXX viros constilutos ab Oligarchicis morte

De Niciae posteris parum constat; per L tamen
post ejus obitum annos illorum Seriem conficere nobis
licet, quamquam plerumque sola nomina ad nos perve-
nerunt (Vidd. Pauly, Real-encycl. s. vv. Nicias et Ni-
cer atus; Böckh., Urkunden etc., p. 246). Niceratam,
Niciae filium, quem novimus, unicum, infra i. e. pag.
21 paucis attingemus. Hactenus de ejus familia.

De Nicia puero et adolescente nihil ad nostram
notitiam pervenit, siquidem antiquorum nemo eum
memorat, antequam ad virilem pervenerat aetatem et
in luce reipublicae versatus domi militiaeque inclarue-
lat. Neque id mirandum, quum Nicias post Periclis
mortem demum temporibus cedens partes illas, quas
illustrare conabimur, in republica susceperit, quam-
vis natura ei summas illas ingenii artes, quae in Alci-
biade aliisque jam inde a pueris apparebant, negasset.

Quum tamen parentibus opulentis ortus ea aetate
adoleverit, qua Athenae, omnium artium doctrinarum-
que theatrum, sapientiae magistris abundabant, atque
optimatum filii in sophistarum scholis erudiri solebant,
hunc quoque adolescentem liberali institutione usum
esse nemo dubitaverit. Qui enim vir Socratis familiari-
tate gavisus est 1), quique ingenii praestantiae tarn
domi quam foris luculenta edidit specimina, potuitne
is artium studia, quibus rerum experientiam postea
superstrueret, in adolescentia negligere?

mulctatas est. Cf. Lysias, (18) c. Poliarch. § 4, 5. G. P. Hertzberg,
Alkihiades, pag. 1Ö2. Scheibe, 1, 1. pag. 52. Büttuer, Gesch. d. Hetair.,
pag. 67.

At praetermissis iis, quae tenebris involuta nec nisi
conjecturis inanibus supplenda sint, inquiramus potius
m viri naturam atque indolem, quibus virtutibus fuerit
insignis, quae vitia ejus animum deformarint, quas
ingenii artes vel doctrina vel vitae usu excolendas na-
tura ei tribuerit; liaec tam ex antiquorum narrationi-
bus quam ex ipsius factis dictisque, quantum licet,
colligamus. J id t/jv nàaav èg dqsrijv vevofLiiGfiévriv
^ntTï]8evöiV 1) Nicias misero, quem expertus est,
\'vitae exitu omnium suae aetatis Graecorum minime
dignus judicatur a Thucydide, teste locupletissimo,
cujus verba, quamquam non omni culpa virum ab-
solvunt, diserte tamen significant perpetuum ei fuisse
quot;Vîrtutis studium. Ac revera multis animi ornamen-
^is fuit insignis, probitate, integritate, modestia, con-
^iiientia, liberalitate, humanitate, fortitudine bellica,
^liis. Nihil praeter jus et fas egit, ut merito de se
posset praedicare, quod dicit in oratione, quam ei
\'\'ï\'ibuit Thucydides habitam ante exercitus stragem in
Siciiia ultimam (VII, 77) „nolXa ég dvd^ânovg di\'y.aia
^«ê dvmûpâora âeôi-ijvrj^uaiquot;. Observandis patriis legi-
^^s institutisque, et quidquid mortalibus justum cen-

Thuc. Vn, 86. De cujus loci sensu interprétés ambiguiit. Equidem
eum iis, qui verba sic construnnt: âi-à rrjv iniT-tjâsvai-v h näaav
\'Q^v-tj-v vtyo/,i,iOii-siifjv i, e. propter cuÜum omnium illarum artium, quae vir-
nomme censentur. Id enim Niciae fuit proprium , ut ad vulgares mores
^onsuetuainesque se accommodaret. Cff. Interpp. ad h. 1. et Büttner, 1. 1. pag.

Alteram vero scriptnram cTtà fij-v ii6vofA,iafiévrjv eç ro deZov eTZu-
\'^\'^\'^(vaiv probant Hormann, de pers. Niciae ap. xirist. pag, 24 et Bergk
^leiu.nbsp;Com. II, 2 p. 9.o2. Item G. Grolc, 1. ], ^11, pag. 4bO.

setur, totmn se dedit, quod maxime eluxit in expe-
ditione Corinthiaca i), ubi victoriae gloriam sprevit
prae mortuorum, quorum duo relicti fuerant, sepelien-
doram officio : quare universe ejus zaloy-à^adiav ac
spectatam civibus virtutem laudat Diodorus Siculus
XII, 83 et XIII, 27 3).

Quod vero inter prava aequalium studia inque com-
muni morum perversitate (Cf. Time. II, 53) in pri-
mis laude dignum est, Nicias nullo lucri studio duce-
batur, sed integritatis atque abstinentiae fama inter
cives floruit eamque ad extremum vitae tempus reti-
nuit, quare Plutarclius in Niciae cum Crasso comp.
c. 1 liaec scribit: „ênl yJijdeotv tv ßovXfj Xty^Lv,
y.al Toi\'g avf-ifià;(ovg adtzsiv zrL , rovrcov alriav
ovds (pevdï} nare Niziag eAaßevquot; S).

Argumento sint imperia per tot annos continuos in
eum collata, auctoritas atque honos, quibus Atlienis
fruebatur, quamvis semper studuerit plebis licentiam,
iibidines, cupiditatesque coercere. Neque inanem fuisse
illam integritatis famam probant ea quae apud Tiiu-

1)nbsp;De qua vide Thuc. IV. 44; Plut. Nie. 6; quatenus Diodorus XII. 65,
qni de duobus relictis cadaveribus omnino tacet, minus accuratam faciat rei
mentionem , postea indicabimus.

Populus neglecta cadavera iniquissimo animo ferebat, id quod e sententia de
imperatoribus post proelium ad Arginusas a°. 406 a. Chr. commissum lata
cognoscitur. Cf. Xenoph. Eist. Gr. I. 6, 7. Diod. XIII, 101 et 102.

2)nbsp;De Niciae probitate porro cff. Kiebiihr, Vorträge üb. alte Gesch. II gt;
pag. 89: »er war durchaus ein ehrenwerther und gewissenhafter Mann\'quot; et
Pilou, Histoire de la dénwcr. Athén., pag. 103.

3)nbsp;Cff. G. Grote, 1. 1. VI, pag. 391 et VII, pag. 484 : «he was free from
all pecuniary corruption.quot; P. Koi-tüm, Gesch. Griechenl. I, pag. 480.

cydidem VI, c. 15, ante expeditionem Siciliensem nar-
rata leguntur. Etenim inter causas, quae AIcibiadem
ad bellum suadendum impulerint, censetur rem fami-
liärem amplificandi cupido; Nicias contra axOvGiog
yçïjfiérog äqx^iV (VI, 8), bellum patriae pernicio-
sum fore opinatus, expeditioni adversatur, lucri inde
sibi redundaturi, si rem feliciter gessisset, plane im-
memor.

Huic vero judicio adversari quodammodo videtur
Plato in Gorgia p. 472, A., ubi Polo sopliista con-
tendente non in justitia, sed in opibus et divitiis fe-
licitatem esse positam, Socrates eontrariam defendit
sententiam, ita tamen ut fateatur plerosque contra se
cum adversario sentire, neque solum vulgus sed etiam
clarissimos in republica viros : ^aqxvqriaovoi aoi, êàv
fxiiV ßovXrj, Niyuas o NiZïjQarov y.al oi a8iX(pol /uet\'
avxov — \'^jQLGTOXQaTris o iSzeDuov — ry IÏ6Ç)ixkfOvg
olîj olyJa ^ aXXrj (jvyyersia î\'/v tlv\' àv ßovly tamp;v
ivdàds iy./Jhmdai. Quibus verbis non obscure ar-
guit, viris iilis divitias quam justitiam fuisse potiores.
Niciae tamen causam adversus Platonem defendere non
vereor. Namque cum magnae viri divitiae philoso-
plium, una virtute et sapientia contentum, in iniquam
illam opinionem induxisse videntur, tum etiam reputan-
dum est, universe „Platonem, cui per magistratuum
»in primis libidinem corrupta prorsus videbatur rei-
5,publicae Atheniensis totiusque Graeciae conditio,
»genus illud noltrizav solere non lionormce memo-
rare. Censebat enim, qui rebus civilibus praeessent,
»oportere neque auram populärem, neque privata

„commoda curantes, civium utilitatem potius emen-
„datione morum, quam exaggeratione divitiarum pro-
„movere. Cujus ad normae severitatem cum omnia
„dirigenda arbitraretur, consequens est ipsi non modo
„eorum, qui sese praebebant populi concitandi duces,
„libidinem vehementer disphcuisse; verum ne caeteros
„quidem, in quiUis major quaedam observatio honesti
„cerneretur, magnopere probatos ipsi fuissequot; i).

Neque, quae ab Aristophane in Eqidtihus vss. 101
et 111 finguntur, Niciam servi partibus fungentem
vinum et oracula e domo heri sui, quem lingit Plebem,
dam abstulisse, sie accipienda sunt, quasi avaritiam
illius notare voluerit comicus, — nam non sibi furatur
sed alteri, — potius perstringit Niciae obsequium in
perficiendo ea, quae ab altero excogitata essent. Om-
nino audiendum est splendidum Plutarchi elogium:
%oig de TToXiTsufiaffi tov fihv Nr/Jov navov^yov oil
dhr ovô\' âdr/.ov, ovôt ßicuov nçôgsGTiV, ouôè âça-
ovTïig. {Comp. Nie. c. Cr. c. 2 init.).

Ab illa autem impudentia prorsus alienus idem factis
dictisque semper modeste erga cives se gessit, quippe
qui et ad cedendum paratus, neque sui consilii nimium
tenax, aliorum argumentis sententiam suam submittere
soleret 3). Hue quoque referendum, quod, teste Plu-
tarcho in vita c. 15, senectutis reverentia ductus So-
phoclem, collegarum eo tempore natu maximum, ali-

2)nbsp;Modestiarn significant Anstoph. Eq., 13 et Thuc. VI, 23 in fine, eaque
universe apparet e ratione, qua apud popnlmn conoionahfttur. C-f. W, Roscher,
Jj\'Mn, W^rk u. Zeilalter d. T/iucgd., pa^-. 310.

quando in praetorum conventu primum sententiam
dicere jussit. Qua in re quantopere plerisque suorum
civium antecelluerit, ostendant Alcibiadis erga senes
temeritas et petulantia, quibus vitiis Athenienses non
indulserunt modo, sed etiam vulgo apploserunt l).
Praeterea Nicias res suas bene gestas, etsi metu mo-
destiae mixto, non ad suam sapientiam et virtutem
sed ad divinum numen referebat, easque fortunae
tribuebat. (Plut. Nie. c. 6).

Porro honores, imperia, magistratus, populi sufFra-
giis sibi saepe oblata Nicias, quamvis gloriae cupidus,
non nimis ambitiöse sectabatur, sed tam in his per-
sequendis quam in reliqua vitae consuetudine plura
continentiae dedit documenta. Dihgens quoque pater
familias praedicatur a Thucydide VI, 9, a quo haec ei
tribuitur sententia: „bfxomg ayadov nolkiiv aivav
OS av r.ai rov öcofiaTÓg rt xal rrjg ovßtag nqovof^rai
fj-akiara yàq àv b roiovrog xat rd rfjg nohoig dt
icivrbv ßovloLTO bçâauffâat.quot; Quid mirum igitur,
si gravitate morum insignis a temporum illorum las-
civia plane abhorrait.

Accedunt his aliae virtutes, quae Niciae decorr-
fueruüt quaeque ejus animum omnino ornarunt. Nam-
que viri pervulgata liberalitas, de qua postea uberius,
ubi de ejus reipublicae administrandae ratione sermo
erit, haec quamvis ad plebis gratiam captandam idonea
^oü tamen unice illiberali isti placendi studio tri-
buenda est. Etenim, teste Plutarcho c. 4, probis

1) Cf, Hei-t7,berg, L 1, pag. 42. Pseudo-Anclocides, xav\' \'Altii\'ßoää\'ov, § 21.

hominibus accessum ad ejus liberalitatem praebebat
(ptXardQanm, quae eadem apud Diodorum Siculum
XIII. 27 a Nicolao Syracusano in populi concione
his verbis cumulate laudatur: „rov [Ntztav) bfxo-
quot;koyovftévcog (fiXavdqcouÓTarov \'Ad-qvaCcov ysysyrj-
jusvorquot; 1).

Denique strenuus belli dux, ubi semel ad vitae
discrimen perventum erat, multa fortiter et paene
herois instar egit. Ob bellicam laudem Plato eum
dignum judicavit, quem in Lacliete induceret de for-
titudine disputanfcem. Ibi prudentia fortitudinem dé-
finit, non audacia, atque in aemulo Lachete saepius
notât dqaövxriTa xai TÓX^ïjV zal to àcpofiov fiera
ànqoix-qduag p. 197, quocum praeclare conveniunt
ipsius verba ap. Thucyd. VI, 68: „oi {^ixelicorai)
vneqcpqovovöi fihv r}/Liâg, vjiOfievovGi 8e ov, 8ià rb
rr^jV èntGTriftriv T^g TÓXurig ^Goœ e^etvquot; Idem
reliquo exercitu cladibus et miseriis perculso plane
atque abjecto, in Sicilia summam animi vim constan-
tiamque manifestavit secundum Thuc. VII, 76

1)nbsp;In historia conscribenda Diodorns sine dubio rhetoricam artem adhibuit,
quare jure dubitamus, num duae Nicolai et Gylippi illae orationes revera ha-
bitae sint; attamen e nostro loco luculenter patet, quaenam fuerit communis
antiquorum de Nicia opinio. Cf. Grote, 1. 1. VII, pag. 476. F. Kortüm ,
1. 1. pag. 5:38.

Mitem eam in hostes victos fuisse docet Thuc. IV, 130, ubi milites in
Mendaeos saevientes coërcere studet. Cff. Poppon. prolegg. Thucyd. vol. II,
pag. 83.

2)nbsp;Platonis de Nicia, belli duce, sententiam illustrant Groen v. Prinsterer,
L 1. et Steinhart, Einleitung zur Uebersetz. d. Laches v. Hier. Müller,
pag, 347 sqq.

quare etiam in Atheniensium concione jure gloriatur,
se suo ipsius corpori minime omnium metuere. Vere
igitur de eo praedicat Pkitarchus in vita, c. 16:
OQ^fiGai\' yàq évsQyóg y.al dçaorrjçcog, roXufjoaL
dh ftt-Xkrifijg y.al arolfxag.

Jam vero tot tamque praecïaris ingenii atque na-
turae artibus instructus multo majorem et sibi glo-
riam et patriae utihtatem comparare Nicias potuisset,
nisi idem fuisset angusti animi atque summissi. Quod
vitium virtutum ejus splendorem aspersit maculis,
rerum bene gestarum famam obscuravit, calamitatum
tam ipsi quam reipublicae funestarum causa evasit. Puit
omnino natura mu.ltis nominibus a civibus suis di-
versus. Non enim, ut Atheniensium major pars,
agendi ardore fiagrabat, sed tardus atque ab omni
acriore animi impetu alienus rerum rationes vicissi-
tudinesque lente perpendebat omniaque sollicite cir-
cumspiciebat l), quare apud Aristophanem y.qovvo-
ZVTQolrjqaiog, i. e. fatuus aquae potor jocose vocatur in
l^qq. VS. 89, et Alcibiades apud Thuc. VI, 18 segnitiem
ei exprobrans loquitur de tj) Nr/Jov tcov Xóycov angay-
H-oavvï} (Cf. Roscher, 1. 1. pag. 310). Ita cautus erat,
plerisque subtimidus videretur. Immo vero pue-
^i^is iila anxietas, qua parta semel bona trepide tue-
t»atur et fortunae varietati se exponere timebat,

sium TO ■cayjfiovkün et amp;fQ/iói9ovXov ex Aristophaiie satis uotuin est. Cf.

liaud raro in ignaviam abiit verbornm pompa pmden-
tiaeque specie dissimulatam. Quo factum est, ut ma-
jora pericula adire non ausus, cunctando efFugere ea
soleret, magis suae securitatis i) memor quam civitatis,
cui ita rerum agendarum opportunitates elaberentur.
Quid mirum igitur, si vocabulum /neXlovtyuav in
ejus dedecus compositum est ab Aristophane, Avv.
638. CfF. Thuc. VII, 42; Plut. Mc. 8 et 21; Suidas,
s. V. 2).

Hanc timiditatem quatenus vel in risum antiqui
verterint vel acriter notarint, si quis cognoscere velit,
adeat comicos, praecipue Aristophanem in Equitihus,
in cujus fabulae prologo inducit eum talia loquen-
tem et agentem, unde ejus cunctatio, timiditas, su-
perstitio omnibus manifesto appareant. Prodit in hac
comoedia, ut notum est, Populus tamquam domi-
nus senex, decrepitus, cui duo sunt famuli, quibus
significantur Demosthenes et Nicias, qui a conservo
importuno Paphlagone, quo Cleon significatur, misere
vexati omni ope id agunt, ut iUius dominatione se
liberent. Illorum alter, Demosthenes, est promptus,
audax, praeceps ; alter querebundus, trepidus, non nisi
aegre ad agendum impellitur. Demosthene Niciam hor-
tante ut consilium aliquod expromat, hic tergiversatur :

1)nbsp;Vid. Plut. Nie. c. G: önov â\'avTÔq atqatsvoixo, riyç àoipttltLaq
sXÓ/J\'fi\'og, xai, xà TtleZaza na-coqamp;àv, quodque ei Hermocratem espro-
brasse idem refert c. 16: ör«. yiXoXbq èaxov o MiiUq, Sm)ç oî)
OTQaxriyav.

2)nbsp;Cff, Poppon. prolegg. Thiioyd. 1. c. p. 82 sq. et Hermann, de. persona
Nie. ap. Arist. p. 9.

immo, inquit, gv i^ihv ovv ^ot Af/e, t\'ra /ui/ ixa/m^uai.
Ulo autem instante, reponit: dTX ovx è\'vi fioi to Oqbtts ,
qua voce facete tubae cantus, principium pugnae, signi-
ficatur ; tum tectis verbis suaclet, ut aufugiant {avxo^o-
Xhïv). Quo spreto, alterum dat consilium d^cbv lórra
■jTQogneasiv rov nqbg ßq(rag. Ad quod ille cum risu
quaerit, num igitur deos esse credat et quo indicio? Ad
haec Nicias: credo, inquit, brii] amp;mïoiv ixOqóg uixv 1).
Tandem nullum invenit remedium nisi mortem: \'/.qä-
riöTov OW vcpv djioamp;aveiv. Qualem autem mortem?
Scilicet: ßskriarov, inquit, ii^uv ati^a ravquov muv.
b Oefiiöroyléovg yaq Oävarog aSqerérsQog. Sic igna-
vum mortis genus illustris viri nomine et exemplo
praetexit. Demosthenes mero spiritum sumere animum-
que erigere mavult; alter vero: nüg S\' av f^advoiv
xqrjaróy rt ßovUvoair dvrtq; Cui Demosthenes repo-
nit: y.qovvoxvrqo7.riqatog e2, dum ipse largis Pramnii
vini haustibus genio indulget. Mox vino incalefactus
consilii aliquid invenit, ad quod exsequendum Niciae
niinisterio ei opus est. Hic autem quam timide, quam
circumspectans omnia et haesitans negotium exsequi-
tur! Omitto reliqua. Ex his quae attuli apparet, quam
luculenter comicus cum temperantiam hominis ac re-
ligionem, tum vero timiditatem, cunctationem, animum
lt;lemissum et superstitiosum notaverit 2).

1) Es quo loco ne elficias ipsius poëtae de diis sententiam, quum tantum sit
\'eligiosi hominis notatio. Vid. C. Kook, Aristophanes u. die Göller d.
^^Iksglauhens, pag. 90. Leipzig 1SS7.

^ 2) Aristophanis de Nicia judicium parum honorificum tum ex aliarum fabu-
locis turn maxime ex actu memorato confecit C. P. Hermann in libello,
Vlt;^rsona Niciae ap. Aristophanem. Marburgi, 1835. Equidem ibi dicüs fa-

Thucydides quoque plunbus locis significat ejus
dsdcar, cujus dicta afferendi in Niciae rebus domi
militiaeque gestis exponendis identidem locus erit.
Accedit eodem judicium Plutarclii, qui liaec de illo
scribit: Tf] cpvaEi -/âq èv àdaqônç y.ai dvge^^rtig, iv.
^kv Toïg noh^izocg dnéxQvmev svrv/m TtjV ôeûuav

Ejusdem superstitio ex eo apparet, quod non so-
lum antiques civitatis deos summa reverentia ac re-
ligiosissime coluit, sed etiam eorum iram metuens
sacrificiis et donis eos placare sibique conciliare so-
lebat. Quotidie sacra diis faciebat; ocpódqa ^v
Tav êy.nsnlnrF^^^\'^ ^^ êac^óvia, zal duaafià nqog-
y-Bifievog. (Plut. Nie. c. 4; ejusdem Mor. p. 169;
Thuc. VII, 50; Diod. Sic. XIII, 12) l).

Antiqui moris tenax novas omnes de diis deque hu-
manarum rerum moderatione sententias aversabatur.

eile .ubseribo, quamquam vir clariss. poëtae verbis interdum plus quam quae
s,lt;.niiicent adscnpsisse mihi videtur, e. g. quum Laconismum Mciae atque divi-
sum hostes inter et patriam animuoi eo designari arbitretur, quod eidem The-
mistoelis mors omnium maxime exoptanda esse videtur (vs. 88):
ßki.Ti.lt;sxov ■fiiiZvnbsp;xavqsi-ov miTv,

Ó Oêfj-tOToxkiovq ya^ ddvaroq alQeiaveQoq.
At sanguinemtaurinam venenum esse, quo vita cito exstinguatur, tum in Aegypto
(Herod. 3, IS), turn in Graecia (Soph. Fragm. 185: ißol rfè l^arov aii^a
xavQelcv\'méZv gt;ial M Y^nbsp;Tamp;rd\' i\'x»-^ Sva^nt^Luq) notum erat,

quare hoc mortis genus ignavo Kiciae animo maxime arrisit, praesertim quum
ita Themistoclis oeleberrimi duels vitae exitum imitaretur. Hujus enim menta
jastis laudibas in hac ipsa fabula v. 821 poëta effert; mortis tamen illud genus
quare nonnisi transfugae dici potuerit, nou video. Talis sententia magis est

Scilicet non satis ei erat animi ac nervorum, ul; ipse
cogitando in ea, quae suis temporibus aut de deo-
rum numine aut de naturae legibus aut de mutuis
hominum officiis nova circumferebantur placita, in-
quireret, veritus, ne in opinionum speciosarum turba
a via trita atque commoda, quam semel ingressus
esset, aberraret. Sic factum est, ut Anaxagorae, Pe-
riclis, Euripidis, Socratis, sophistarum aequalis et
auditor, coeca superstitione antiquum deorum cultum
religiose tutatus sit l).

Prodigiorum fuit observantissimus, unde ipsi cum
omni vatum grege familiaritas fuit; unum autem
quendam habuit domi suae, cujus consiliis in quovis
vitae negotio uteretur. Quod ne fortasse simulationi
tribuamus, etiam privatorum commodorum causa va-
tes consuluit; quocirca non est cur dubiteinus 2),
multa quae aniliter egit, etiamsi ostentationis non
expertia, ex vera animi persuasione profecta esse (Plut.
Nie. 4, 5, 23. Piat. Lach. p. 196 A). Duorum va-
tum, Niciae familiarium, nomina apud antiquos me-
morantur, Diopithis et Stilbidis; quorum de hoc le-
gantur Plut. Nie. 23 et Aristoph. Fac. 1031 cum

1) Instituta sacra quomodo eo tempore Atheuis collapsa essent, pulcre de-
scribit Klon, 1. 1. pag. III sqq.

^ 2) Vereor enim, ne ignominiosa studiosius conqnirendo falsus sit Hermannus
^aee scnbens : »neque illud negligendum est, quod in tanta cultus div-ini os-
quot;teatatione facile videri potuifc religioriem tantum ambitioni ve! avaritiae vel
\'^Psi ignaviae suae congenitae praetexere pietatemque non veram sed adsciti-
«rr\'^-^quot;quot;^a^am gerere, praesertim quum ejus generis homines, ut fere
\' inter familiares habuisse videatur, quorum invidiam in ipsum transira
««onseutaneum erat,quot; Di Persona N. ap. Arist. pag. 25.

scholiis, de illo Schol, ad xirist. Eqci. 1083, Am.
98\'8, Vesp. 379, turn Plut. Pericl 32, Nie. 23 l).

Prodigiorum illa observantia ex superstitione orta
quemadmodum Atheniensi civitati perniciei fuerit,
postea apparebit. (Thuc. VIII, 50; Plut, de Superstit.
c. 7, p. 169 a). Quam autem de providentia divina
opinionem Nicias habuerit, declarat ipsius oratio apud
Thucydidem, VII;, 77 2). Ibi enim se, quamvis mul-
tis et gravibus malis afflictum, tamen, propterea quod
pium se erga deos hominesque semper praestiterit,
bonam eventus spem fovere atque calamitatibus mi-
nus percelli dicit quam res ferat. Itaque multum remo-
tus fuit ab illa opinione, quae jam tum Athenis in-
valescere incipiebat: deos aut nullos esse, aut, si
essent, nullam mortalium curam gerere.

Vidimus Niciam in adolescentia cum ceteras dis-
ciplinas tum philosophiam attigisse; quem autem in
modum ingenii sui facultates mediocres doctrina ex-
coluerit, nunc quantum per rara scriptorum indicia
licet indagemus. Socrates, uti diximus, cum eo ha-
buit familiaritatem, etsi non aliunde nisi e Platonis
Lachete nobis cognitam : delectabatur viri sermonibus
et usu quotidiano, probitatem, honestatem, eruditio-

1)nbsp;Duos alios quot;vales, lampouem et Hieroclem, in illorum numerum falso
retulit Vischer, die Olig. Partei, pag. 15. Cf. Büttner, I. 1. pag. 55. De
vatibus, frandulento et rapace hominum genere, agit T. llalbertsma, Prosop.
Arisloph. pag. 89.

2)nbsp;Vidd, Popponis \\^dnotata ad h,. 1. De sensu verborum at iVfigioQui
oi xar\' diinv dij ifo/iovat consulendus est G. Grotius, 1, 1. VII, pag.
459 sqq.; in nota.

nem admirabatur; nec aegre ferebat sua aliorumque
vitia ab illo redargui; immonbsp;inquit (pag. 188),

T(ù àvbqi nlriGiat^m\', y.al ovèhv oï^at xaxbv dvat
TÓ vjvo/.uuvrjx€ffâat 6 TI ^i] zalüg ^ Tvsnoi/jxafisr
i] noiovfxsv, z. T. A, {Lach. p. 180 ü et 194 D).
Non tamen illius disciplinae totum se dedit, quod
quominus faceret, impediebant eum cum natura ip-
sius superstitiosa tum ingenii tarditas. Nihilominus
quanti fecerit pliilosophum, eo ostendit, quod illi
etsi recusanti filium suum Niceratum l) tradidit
erudiendum; quo munere deinde functus est Da-
mon 3), quem praeceptorem ei commendarat Socra-
tes. Damone, summae eruditionis viro, Nicias ipse
familiariter usus est, eoque duce philosopliiae, lite-
rarum et musicae studia jam antea suscepta una
cum filio persecutus est; atque eum fructum ex illa

1) Pilii libei-aliter ethicaiidi Nicias, quamvis- mulüs negotiis tam privatis
quam publicis districtus, summam cararn habuit secundum Xenopb. Sympos. UI,
6 et IV, 6. Nec defuere fructus. Humanitatis enim atque oomitatis famâ
\'ceratus inter cives viguit, donec trigiata tyranni virum optimum patrimonii
Paterm avidi interfecerunt ; cujus mortem, virtutani memoria lacrjmas com-
®wente, tota domus una luxit. Ex ingentibus patris divitiis se quatuordecim
relinquere idem jam moriturus commémorât. Quod qcare
parum simile sit, equidem non video. Xen. Heil. II, 3, 39. Lysias HS)

^jue ujc reipubüeae gerendae consilia dedit. Cic. Orat. III, 33. Egregius
äut-\'tontatem, quam ingenii praestantia Athenis nactus erat, ostra-

institiitione percepit, ut ipse Hieronem amicum, quem
domi suae edueaverat, literas et artem musicam do-
cuerit 1).

Etsi nulla monumenta scripta reliquit, oratoria ta-
rnen laude eum inter aequales viguisse, colligi licet
ex orationibus, quas ei Tliucydides tribuit, qui hunc
unum frequentius quam ceteros, ex gr. Periclem,
Cleonem, AIcibiadem, concionantem inducit. Unde ne
quis conjiciat, vel Niciam ceteris omnibus saepius in
concione verba fecisse vel prae ceteris eloquentiae
laude eluxisse, quum contra Plutarchus in ejus vita
c. 3 disertis verbis dicat, divinam illam Periclis di-
cendi vim, qua multitudinem suae voluntati obtem-
perantem teneret, illi plane defuisse. Majoris ejus
orationum numeri causa hinc potius repetenda mihi
videtur, quod Thucydides, aeque ac Nicias, optima-
tum in repubhca gerenda factioni addictus, hunc ap-
tissimum judicaverit, cujus verbis sententiam suam
de reipublicae gubernandae ratione diversis tempo-
ribus pronuntiaret. Istas autem conciones non iis
quibus a Thucydide scriptae sunt verbis et sententiis
habitas esse, notissima res est ; attamen ad exem-
plum vere habitarum orationum conformatae talia con-
tinent, quae et loquentium personis apta sint et cum

1) Hiero ille nonjiisi ex Plut. iVï\'c. c. 5 nobis innotuit, Dionysii, cogno-
mine aenei (vid. Athen. XV, p. 669), poëtae et rhetoris, filiam se esse simu-
lavit. Coloniae in Italiam mittendao dux factus Thurios anno 443 a. Chr.
condidit.

De Tlmriis conditis vidd, Diod. XII, 35, 11, 12; Strabo VI, 264; Plut.
PmW. 22. 11. Cf. Grote, VI, pag. 18 sq. ■

ipsorum mente consentiant l). Quare si quis de Niciae
arte oratoria et de dicendi genere ex orationibus Thu-
cydideis judicium ferre vellet, id temeritatis quidem
culpa non vacaret; animi autem ejus et voluntatis ef-
figiem in iis non immerito agnoscimus. Etenim oratio
mitis, placida, gravis cum ducis natura optime con-
venit, sicuti Alcibiadis ingenio audacissimi vocabulo-
rum tropi, jam a Scholiasta notati, valde accommo-
dati sunt. At praeter ingenii morumque adumbra-
tionem in illis concionibus hoc etiam cernitur, quid
Nicias senserit de reipublicae administrandae ratione,
de qua nobis deinceps erit disputandum.

Honorificum de Nicia exstat testimonium Aristote-
hs dicentis, tres fuisse optimos cives, qui patrio
erga populum essent animo et voluntate, Niciam Ni-
cerati, Thucydidem Melesiae 3), Theramenem Hagno-
uis filium. Quod judicium 3) etiamsi honorificentius

Multi viri doeti de Thncydideis oratiouibus seripsere., quare brevi esse
licuit. Cff. Poppo, de, Hist. Thucyd. commentatio. Lipsiae 1856, pag.
et Roscher, 1. 1. pag. 159. Singulas Niciae orationes ibi considerabimus,
habitae esse a Thucydide finguntur.
^ ƒ ) Be quo vidd. Plut, Pericl passim; Aristopb. Ach. 659 sqq.; Plat. Men. 34.

■ W. Vischer, die oligarch. Partei, pag. 13. Ke Theramene agit praeter
■•\'lios Büttner, 1. j. go et 85,

\\.id. j^T^^^ Aristoteles b. 1. aristocratiae, quam in Pol. IV, 8 et
. optimam civitatis formai,, dicit, adeo favct, ut vel Peviclem, summum vi-

est quam justius, luculenter tamen indicat, quarum
partium Nicias in republica gerenda fuerit. Scilicet
optimatum factionis, cui per totam deinceps vitam
addictus mansit, dux ille est habendus.

Factio ilia auctoritatem, qua diu valuerat, post
mortem Cimonis, praecipue autem postquam anno a.
Chr. 444 Thucydides, Melesiae filius, auctore Peri-
cle exsiHo a republica remotus erat, paullatim ami-
serat. Quo factum est, ut fracto optimatum imperio
per XV annos, quos Pericles praefuit civitati, summa
potestas pedetentim ad populum transierit (Plut. Ve-
nd. 14). Per illud tempus cum urbs Athenarum
e tributis, quae socii pendebant 1), splendidis aedi-
ficiis omniumque artium monumentis ornata est, tum
civibus certa judiciorum comitiorumque merces ero-
gata, quo liberius to tos se pubhcis negotiis dare
possent; Areopagi quidem, legum institutorumque
antiquorum custodis, vis fracta ab Ephialte 2); uni-
versa autem multitude ad eum prudentiae civilis gra-

rum, in optimis civibus Atheuieiisibus eniimerandis omittat, unde conjici potest
ejus de Nicia judicium saltern supra verum esaggeratum esse. Deinde animum
et voluntatem patriam erga populum illi tribuit, qui cum in Spbaoteriae ob-
sidione, tum quando de Sicilia relinquenda sermo erat, populi commoda suae
voluntati postposuit. Quid autem de hoc dicam, quod Thucydideni, virum pro-
bum et hunestum, cum Theramene Aristoteles comparat? CfF. G. Grote, 1. 1.
VI, pag. 390; Büttner, 1. 1, pag. 41.

1)nbsp;De ratione tribatorum sociis ab Atheniensibus impositorum conf. omnino
Hermann, Griech. Alterth. I, § 157; de variis autem populi mercedibus idem
agit §§ 68, 128, passim. Cf. porro Büttner, 1. 1. pag. 43.

2)nbsp;Quatenus Areopagi auctoritas ab Ephialte fracta sit, explanat Hermann,
1, 1. §? 109 et 104,

dum est exculta, ut grave regendi munus, Pericie sal-
tem duce, sustinere quodam modo potuerit.

Hoc autem mortuo, populi libertas statim in licen-
tiam degeneravit. Ex iis enim, qui cum Pericle in
republica versati erant, nemo fuit dignus qui in il-
lius locum succederet. Igitur populus id agens ut
socii omnium rerum impensas suppeditarent, ipse fa-
cilem vitam degens in foro inque curiis diem tereret
(Arist. Vesp. vs. 707 sqq.), tributa auxit atque in de-
sciscentes crudeliter grassatus est. Improbi autem
demagogi, homines humili saepe loco nati, plebis
hbidini servientes, delationibus optimatum aliisque
vilibus artibus 1) aurem populärem captantes, nil nisi
suum lucrum suamque gloriam e communi patriae
perturbatione quaerebant. Quorum ex numero prae-
ter Eucratem, Lysiclem, alios, fuit Cleon 2), vir
maximae temeritatis atque impudentiae, qui univer-
sani oratorum cohortem criminatus, ysqovrayoyycóv
y^al àva^iGdaqvBÏv Sidovg (Plut. Mc. 2) populum sibi
devinxit. Probis et quietis civibus terrori ille fuit,
quum dicendi sua facultate qualicumque uteretur, ut
multitudinem omni legum freno solutam ad pessima
quaeque impelleret (Time. II, 65; IV, 19). In tali
rerum statu populari potentiae vel aperte resistere

vel tecte insidiari absurda sane fuisset res. Quod
et intellexerunt optimales nec audaciores facti sunt,
antequam calaraitas Siciîiensis, civitatis viribus gra-
viter attritis, multitudinis animos infregit. Ante id
tempus omnes eorum conatus eo redierunt, ut cave-
rent, ne libidinosa plebis dominatione nimis oppri-
merentur l). Et anno quidem a. Chr. 427 quum Cleo-
nis crudelia in Mitylenaeos consilia frustrata esset
Diodoti mitis oratio, optimatum factio paullum recepit
virium et auctoritatis. Ab eo inde tempore principes,
domi quidem parum validi, quippe magis spe et vo-
luntate quam communibus consiliis conjuncti, foris
saltem res bellicas moderari studuerunt. Igitur ex
eorum numero plurimi tam terrestris quam maritimi
belli duces prodierunt. Ut autem in omnibus Grae-
ciae civitatibus optimates ad Spartanam rempublicam
tamquam aristocratiae propugnaculum se inclinabant,
ita iidem Athenis maxime operam dabant paci cum
Peloponnesiis componendae, quorum in numero Nicias
fuit. Hic et Syracusanorum, Lacedaemonis socio-
rum, ut testatur Diod. XIII, 27, nqo^svog fuit, et, ut
Thucydides VII, 86 et Plutarchus, Nie, 9, narrant,
expugnata Sphacteria captivorum Spartanorum sum-
mam curam Athenis habuit, quo factum est ut postea
in vitae periculo versatus Spartanis se suosque po-
tissimum commiserit. Idem Cytheris expugnatis in-
colarum, qui Lacedaemonii ex numero perioecorum

erant, sortem opera sua mitigavit (Thuc. IV, 54
Cf. Roscher, 1. 1. pag. 421) 1).

Optimatum igitur factionis dux evasit Nicias, qui
quum jam Pericle vivo belli peritia inclaruisset, sta
tim post hujus mortem, i. e. post annum 429 a. Chr.
ad rempubhcam accessit eo consilio, ut divitum at
que optimatum commoda a plebis injuriis defende
ret 3). Ad quod amicorum precibus potius quam
suo arbitrio adductus, ubi semel summum in civi-
tate locum appetierat, ambitioni suae induisit et ad
populi gratiam captandam omne studium convertit;
nec frustra. Tantam enim tamque stabilem hanc
sibi concihavit et ad vitae exitum usque conserva-
vit, ut nemo eum civis hac in re superaverit. Objicit
quidem Westius 3), ex omnibus ejus aetatis dema-
gogis eum minime gratiosum fuisse. Quodsi auram
illam populärem intelligas, qua demagogus omnia a
populo impetrare possit et blandiendo multitudini im-
peret, equidem viro docto facile assentior; Nicias
vero vitae ratione id assecutus est, ut sui existima-
tionem integram servaret utque per omnem vitam a

1) Laeoriismus Niciae, licet omai dubitatione major sit, nequaquam probat
P\'iblici kospitii vinculo eum cum Spartana civitate conjunclAim fuisse, quum
Spartanorum TCQÓlfvov apud rerum scriptores reperiantur modo ex Athe-
aiensibus Miltiades, Cimon , Alcibiades avus , Gallias et Xeuophon. Cf. Meier,
Gomment, de proxenia s. de publ Graamp;coruin hospitia , pag. 30.

8) \\id. Plut. Nie. 2, quo loco verba ivamp;vq etç rà TCQuiTev^^v nQoij\'/O^i],
öle jadice, non sic accipienda sunt, quasi Pericle mortuo statim summum locum
civitate obtinuerit. Immo ab eo inde tempore ad r.empublicum accessit ,
wt data opportunitate primas agere contra Cleonem posset.

Si causas investigamus, quae Niciae concurrerint
ad propositum illud facilius assequendum, primum
attendendum nobis est ad genus ejus et divitias, qui-
bus quin cives suos ad se tralieret fieri non potuit.
Namque illustrium majorum longa series etiamsi illis
temporibus haud necessaria erat ei, qui primas in re-
publica obtinere vellet, non tamen nullius pretii hanc
habitam esse Periclis, Alcibiadis, aliorum exempla
manifesto ostendunt i). Verum validius adminiculum
ei praebuere ingentes quas possidebat opes. Erant ei
multae in agro Lauriotico argenti fodinae, unde re-
ditus capiebat maximos. Alebat ibi mille servos,
quos eum Sosiae Thraci elocavisse narrat Xenophon,
ea conditione ut singulis diebus pro singulis obolum
solveret, et servorum numerum semper eundem prae-
staret. Ita ejus patrimonium majori pro parte argento
constans centurn talentis aestimatum est, quare merito
ab Athenaeo VI, pag. 272 e, divitiis inter Graecos
praecelluisse dicitur; quae etiam causa fuit cur post
cladem Siciliensem Corinthii veriti, ne Nicias, custo-
dibus pecunia corruptis, aufugeret atque rursus aliquid
rerum novarum in ipsos moliretur, captivi supplicium
flagitarunt. (Xenoph. Mem, Socr, II, 5, 2; Vectig. 4,
14, ed. J. C. V. Deventer 2); Plut. Nie. 4; Lysias,

1)nbsp;Quantum valeret generis iiobilitas ad honores adipiscendos, ostendunt
Wachsmuth, Hellen. Alterth. I, pag. 624 et Hertzberg, 1. 1. pag. 44.

de Arist. bonis, pag, 648; Thuc. VII, 68. Cf. Böckh,
StaatsJi. I, pag. 628 et ejusd. Ahhandl. üb. d. Silber-
gruben V. Laurion).

At operae pretium est considerare, quatenus Nicias
in re familiari curanda observaverit ea, quae Cicero
{de Off. I, 26, § 92) hac de re rccte praecepit : „primum
ut bene parta sit res famiharis, nullo neque turpi quaestu
neque odioso; tum ut quam plurimis, modo dignis, se
utilem praebeat; deinde ut augeatur ratione, dihgentia,
parcimonia, nec libidini potius luxuriaeque quam libe-
ralitati et munificentiae pareat.quot; Studium rei familia-
ris augendae Niciae dedecori aut probro fuisse habitum,
nusquam apparet. Ejusmodi autem rationibus, a qui-
bus abesset turpitudo, pecuniam facere Athenis cuique
Keitum erat. Artificia et quaestus, modo ne propter
ea publica negotia negligerentur, in honore erant, quod
Pericles ipse his verbis testatur: „nlovra re è\'^yov
„(Thuc. II, 40) fxällov xaiQa rj Xóyov zó^ujiü) ;(q0-
„ueda, y.ai lo névBOamp;ai ov^ Oju.o),oyetv rivv aio^QÓv,
„dlld /LiTj diaq)svysir è\'çya aÏG;(iov. en tb roig av-
érais oiy.dow äfxa xal nolirixcov énifxéhia, xai
„ivéqois TiQog ëçya lETqafx/uévoig rd noliTixd /urj
„èvdeöjg yvavav\' 1). Praeterea comici poëtae, qui
quodvis turpe lucrum notare solent, sicuti e conviciis
m Cleonem ßvqaodtiprjv, Hyperbolum Iv^vonèlnv,
Euripidem TOV Tïjg ■ %a^avoTi(x)krfcqtag, alios, pas-
sim jactis patet, nusquam Niciam operarum locatorem
cum contemtu memorasse leguntur.

Sed altera restât quaestio, uum pecunia sua quam
plurimis, modo dignis, utilem se praebuerit? Plebs
et urbana et rustica belli sumtibus damnisque ex-
liausta nihil magis cupiebat, quam ut victum antea
ex agris percepturn nunc, quum jam ad aerarium
frustra con fuger ent, privati sibi suppeditarent. Hanc
civium necessitatem Nicias avide arripuit tamquam ido-
neam plebis gratiae sibi vindicandae Opportunitäten!.
Quum privatim tum publice pecuniam largiebatur,
liberalitate non minus eos qui ipsi nocere possent,
quam qui beneficiis digni essent, sibi obstringere stu-
dens. Quod largiendi genus parum laudabile plane
conveniebat timido viri animo. Eecusare dona rogan-
tibus non audebat metu calumniatorum delatorum-
que, quorum machinationes eo tendentes, ut vel
terrore vel blanditiis pecuniam Niciae excuterent, a
poëtis comicis saepius notantur. Sic secundum Plu-
tarchum in vita c. 4 Telechdes in incerta fabula finxit
Niciam sycophantae cuidam quatuor minas dedisse, ut
ab homine silentium impetraret; in Eupolidis autem
Marica viro quodam otioso ac paupere profitente se
nuper vidisse Niciam in foro, hic ut in ipso largiendi
negotio deprehensus proponitur l).

1) Cf. Meineke , Fragm. Comic. Gr. II, pagg. 371 et 501. Ex ipsis iliis frag-
mentis aliisque indioiis Suevernius, über Aristoph. Drama benannt das Alter,
pag. 26 sqq. efScere studait, Aristophanem in fabula, quae T^çaç inscribi-
tur, Kiciam tamquam optimum civem ac spem populi proposuissc. Argumenta
autem, quibus hanc opinionem probare conatus est, egregie refutavit C. E.
Hermann, 1. 1. pag. 10—18.

\'/Mi yvfivaamqx^^s éréqag ts roiavrag XsiTOv^yiag,
quae ditioribus civibus ordine imponi solebant, tarn
diligenter exsequebatur, ut omnes, qui vel ante ipsum
vel eodem tempore similia praestare deberent, splen-
dore et luxu antecelleret i)-

Itaque clioris in certamine superior saepe fuit,
numquam victus est. Quid mirum, si idem, quum
natura jam ad detoidat^onav esset propensus, in deo-
rum cultum regias impensas fecit, gratissimam rem
superstitiosae multitudini, cui minime dubium vide-
retur, quin tali homini divina ope omnia prospéré
essent cessura. Igitur plura hujus generis edidit
munificentiae documenta, inter quae praeter Palladis
imaginem in arce dedicatam atque sacellum in Bacchi
iemplo tripodibus sacris superstructum, quae donaria
Plutarchi aetate adhuc exstabant, apprime memora-
bilis est pompa solennis, quam legatus in insulam
Delum duxit. Quum enim chori, quos civitates mit-
terent deum hymnis celebraturos, antea, ut pri-
mum appellerent, affluente multitudine, cantum insti-
tuèrent, nullo ordine, sed confuse ac propere coronis
et reliquo ornatu se instruentes, ille cum sacrae le-
gationi praeesset, ipse cum choro et sacris reliquo-
qiie apparatu in vicinam insulam Rheniam abiit,
noctu autem jugum, quod Athenis attulerat, splen-
dide auratum tincturisque et coronis et aulaeis or-
natuin freto imposuit, quo Rheniam et Delum ponte
juiîgeret. Tum prima luce pompam in honorem

dei et chorum ducens magnifice ornatum per pontem
descendit.\' Deinde peractis sacris, palmam aeneam
deo dedicavit donum, et agrum decem millibus drach-
marum emtum nuncupavit, e cujus reditu Delii sa-
crificantes epulas instituèrent, Niciae omnia fausta
precantes: hoc enim columnae inscripserat, quam
quasi custodem doni in Delo reliquit. Palma vero
illa ventis eversa incidit in magnam Naxiorum sta-
tuam 1) eanique dejecit (Plat. Mc. 3; Plat. Gorg. p.
472). Nicias quantopere talibus rebus animos civium
sibi conciliare studuerit, ostendit item alia narratio
ab eodem Plutarcho prodita. Quum aliquando in cho-
regia quadam servus prodiisset ita ornatus ut Bac-
chi speciem referret, juvenis imberbis adspectu for-
mosus atque statura grandis, Athenienses spectaculo
gavisi diu apploserunt; tum Nicias surrexit et dixit,
nefas se putare, si quis corpus deo consecratum in
Servitute retineret, juvenemque manumisit. Quam pa-
rum stabilis autem esset gratia tali modo comparata,
non est quod dicam. Namque mobilium turba Ce-
cropidarum per breve quidem tempus largitionibus
allici se patiebatur, statim vero beneficiorum immemor
largitorem derisui habebat. Quare aliis artibus ef-
ficacioribus Niciae opus fuit. Quantum molestiae ha-
buit ejus severitas, tantum gratiae sibi peperit eo,

1) Hujus slatuae basis recentioribus temporibus reperta est. Cf. Laugborn,
in edit. Plutarchi, ad b. 1.

Quo autem anno Noster ûimQbt; fuerit, id pro certo definire non ansioi.
Portasse facta in textu memorata ad anni 426 auctnmnum referenda sunt.
Vidd. Thuo. HI, 104 et Diod. XII, 58.

quod cautionis specieni prae se ferens populum in
concione timeret, non sine verecundia ad publica ne-
gotia accederet, et delatores {ovxocpavTas) sollicito
metu reformidaret 1). Omnia liaec multitudini, ut
quae principes despicientes se metuere, reverentes vero
favore suo dignos habere soleat, non grata esse non
potuerunt. Summus enim, ut Plutarchus dicit, quem
plebs a principum parte exspectet, honor est, ne
contemnatur.

Idem in muneribus publicis obeundis diligentissi-
mus fuit, quippe qui belli dux ad noctem usque in
praetorio degeret, domi autem ultimus e senatu abiret
primus ingressus. Periclem (Plut. Praec. reip. ger. 4)
imitatus neque amicorum convivia frequentavit, neque
confabulationibus et conventibus se immiscuit, neque
omnino vacavit ejusmodi oblectationibus. Si nulla
negotia ejus operam requirerent, publico abstinere
solebat, et domi inclusum se tenens aditum diffici-
lem praebebat. Amici ejus omnibus, qui ad januas
salutatum consultatumve venirent, obviam euntes re-
öunciabant Niciam etiam otiosum reipublicae com-
nioda curare. Simulabat quippe se de rebus publicis
vates consulere, revera autem eos de sua re famihari

VS. 858 ab Agoraerito, non a Cleone, ut perhibet Plut Nk 4
®nuntiata:nbsp;quot; \'

V\'^ yÙQ TToXUfji; àyaamp;bi;, oiq iv olâ\' lyo),
xo-èy ijTo-caydq f\'^ctrftf fv, mantQ Mxiaq.

sciscitabatur : quo artiticio auctoritatem et nomen quae-
sivit, Hieronis praesertim sermonibus liac in re ad-
jutus. Hic enim in vulgus efFerebat, molestam eum
et miseram reipublicae causa trabere vitam, „cui,
„inquit, et in balneis et in coena semper aliquod
„negotium publicum ob tingit, privatam vero rem
„negligens propter publicarum rerum curas primo
„somno vix obdormiscit. Quo fit, ut corpus etiam
„ejus langueat et amicis neque gratus neque jucun-
„dus sit, hos aeque ac opes suas nihili ducens prae
„reipublicae salute. Alii vero, et amicos adepti et
„se ipsos e rostris locupletantes, beate vivunt, dum
„civitatem ludibrio habent l).quot; Ac revera talis
fuit Niciae vita, ut merito pro populi servo haberi
posset, quare Plutarchus c. 5 in eum transfert haec
Agamemnonis verba ex Euripidis Iphig. in Aul.
VS. 402 :

Itaque magnum cernimus discrimen Periclem inter
et Niciam, quorum alter imperavifc multitudini, alter
servivit. Hic tamen duas habuit virtutes cum illo
communes, quibus auctoritatem praecipue debuit.
Primum quod ad pecuniae studium attinet, fuit, uti
diximus, integerrimus, quae illis temporibus tam rara
Athenis fuit principum virorum virtus, ut, si quis hac
laude floreret, majorem inde auctoritatem fidemque
sibi pareret, quam qui omnium reliquarum virtutum

fructus esse potuisset. Deinde Nicias iis se opposuit,
qui civitatis imperium armis extendere cuperent, quare
improbavit longinquas expeditiones, dubia belli dis-
crimina, novorum hostium provocationes. Secundum
ejus opinionem (Thuc. VI, 9) civitatem oportebat ra
T6 vnàqyovra GÛ\'Çuy, y.al jutj roig èroi/umg mql
räv âcpavav y.al fiellóvvüw xivdvvsvsiv: quibuscum
concinunt quae de Pericle memorat Thucydides II, 65:
ó fiEP /fö^ [rovg \'Jamp;ï]yaiovg) ijav^â^orrag re y.al rb
vavTizbv deqanevovvag y.ul aqxnv fxrj èntzrafiévovg
èv ro) tzoXê/xo} juridk rf] jiókei y.ivSvvavovrag ecprj
nsQLéaeódai. (Cf. Grote, L 1. pag. 392).

At ne quis putet illum in rebus externis mode-
randis Periclis rationem et consilium prorsus esse se-
cutum, consideret, quantum inter ambos interfuerit.
Nicias, ad quem alta consilia et grandia facta non pertine-
rent, suae potius famae atque securitati quam reipu-
blicae gloriae consulens quodvis grave certamen defugie-
bat, paci componendae omni semper studio favebat; Pe-
riclis vero quae exstant orationes (Thuc. I, 140-^144
et II, 60---64), ut Grotius VI, pag. 633 recte judicat,
altius quid ac fortius spirant quam quae Niciae fuerunt
pacis persequendae rationes. Etenim hic, auctore Thu-
cydide V, 16, volebat, èv ö duaamp;ijg ^v y.al ^liovro,
^\'-(^Gaaaadai rrjv evrvj^iav, yal eg re rb avrtxa
\'^ovcov TienavGamp;at y.al avrbg y.al rov g noltrag nav-
zal rep ^iXkovri X^óvm y.araXineiv bvo/ua., óg
Gcpijlag rr^v TtÓAiV dieyevero, vo^iiQcov êz rov
^y-ivBvvov rovTO Iv^ßaiveLV zal OGrig èlaxiGva
avrbv naqadtdcoGi, rb 8e dzivdvvov r7]v eiçr^-

Vïjy nuqé/uv (Cf. Büttner, 1.1 pag. 53). Ob has autem
causas Nicias adversarius evasit Cleonis, cui nihil bello
optatius fuit reputanti, in turbulentis modo rebus at-
que animis civium spe metuque suspensis machmatio-
nes humiles vilesque artes tuto exerceri posse l).

At ille adversario minime fuit par. Nimirum Ni-
cias, ut Plutarchi {Comp. N. c. Cr. c. 2) verbis utar,
rep drjfttp nqoswi fier\' evlaßuag, caute in concione
verba faciebat, tardus erat ad respondendum inimi-
cis, dicteriis ac calliditate parum instructus; contra
Cleon semper ad refutandum paratus et lingua promp-
tus civium animos, quo vellet, ducebat, nec non pri-
marios viros impudenter calumniabatur, quibus rebus
assecutus est ut in deliberationibus plerumque aemulo
palmam praeriperet 2). Si quis vero cognoscere cu-
piat, qui factum sit, ut optimates demagogo tam
violento non alium opposuerint virum ad certamen
sustinendum magis idoneum, seriem lustret ceterorum
ducum aequalium, qui ab iisdem partibus steterunt, et
reperiet, Phormionem, Demosthenem, Lachetem, Eu-
rymedontem, Hipponicum, alios, etiamsi belli peritis-
simi essent, at rerum forensium rudes, aura populari mi-

1)nbsp;Thuc. V, 16. Prolatam ibi de Cleone sententiam impugnat Grotius.
1 1 pag 631 sq et 660 sq. Contra disputant praeter alios Poppo, de Hist.
Thi.cyd.\'Commentât, pag. 16. et Roscher. 1. 1. pag. 230. In quam opinionum
contentionem me implicare noa est ha,jus loei; mihi quidem Grotius smgularem
Thucydidis fidem omni dubitatione majorem injuria h. 1. labefactasse videtur.
Etenim quam alienus sit ab ira et studio, historicus tam in exsüm suo
Eigniflcando V, 26, tum in ipsius Niciae factis commemorandis ac plurimis

wr^

nus esse usos l). Quum igitur meliores duces dees-
sent, Niciam, virum integerrimum, in quo reprehendi
minimum posset, optimates elegerunt, quem popula-
ribus genere inferioribus, a quibus saepe in concione
superati essent, opponerent; eidem favebant milites, qui
Cleonem despicientes, neque magni facientes Lama-
chum, strenuum quidem ducem, sed egenum, in Nicia
suspiciebant opes et genus cum honestate, fortitudine,
prudentia conjuncta; nautarum autem mercatorumque
turba virum probum, religiosum, splendidos choros
ducentem, pauperrimos etiam homines comiter exci-
pientem, publica negotia numquam privati lucri causa
leviter gerentem, dignum aestimabant qui tamquam
firm um publ icae salutis praesidium constanter coleretur
(G. Grote, L 1. pag. 395). Adde, quod ante calamito-
sam expeditionem Siciliensem Nicias numquam in re
magna vel difficili belli imperium susceperat, ut mi-
litaris ejus fortuna intacta esset atque tam felicis quam
Periti ducis nomine gauderet (Plut. Nie. 2,6; Aie.
13; Thuc. V, 16 TiXeiGTU rcbv tÓt€ av cpsqó^uevog
«V gvqarnyt\'aig; VI, 17; VII, 77). His reputatis
intelligetur, quomodo vir multis quidem virtutibus
commendabilis, sed tamen quum ingenio et virtute
eloquentia mediocris eo auctoritatis pervenerit,
post Cleonis mortem summum in repubhca lo-
aliquamdiu obtinuerit, donec singulari Alcibiadis
ingenio cedere cogeretur.

eventus spem Atheniensium in uno homine coiloca-
tam, ut numquam magis, fefelUt, siquidem Niciae
ruina simul totam civitatem in perniciem traxit. Uti-
nam ne ille vana gloria ductus tam hello quam pace
magni viri nomen et famam secutus fuisset. Mihi
qviidem ad Niciae rerum gestarum expositionem jam-
jam transituro ultro in mentem veniunt haec Cicero-
nis verba: „Vera autem et sapiens animi magnitudo
„honestum illud, quod maxime natura sequitur, m
„factis positum non in gloria judicat principemque
„se esse mavult quam videri. Etenim qui ex errore
„imperitae multitudinis pendet, hic in magnis viris
„non est habendusquot; [de Off. I. 24).

Thucydides in historia belli Peloponnesiaci enar-
randa Niciae mentionem demum facit, quum ad quin-
tum accessit belli annum, cujus aestate (Ol. 88, 1
h. e. 427 a. Chr.) post Lesbum a Pachete devictam
Athenienses, duce Nicia, arma tulerunt in insulam
Minoam. Nec tamen prima ea fuit opportunitas, qua
exercitum contra hostem duxit, sed jam Pericle vivo,
h. e. ante annum 429, praetor creatus et conjunc-
tim cum illo imperium gessit et saepe solus copiis
praefuit (Plut. Nie. 2). Jam quaeratur, quaenam sint
superiores illae expeditiones, quibus imperator iu-
terfuerit. Harum unam tantum cerio indicari posse

puto, nempe Samiam anno a. Chr. 440 factam. Sci-
hcet, teste Plutarcho in vita c. 15, Nicias collegam
in praetura aliquando habuit Sophoclem poëtam, qui,
quum édita Antigona magnum civium favorem sibi
comparasset, in sequentem annum populi suffragiis
dux creatus cum Pericle Samum profectus est. Hunc
autem saepius praeturam gessisse, cum propter scri-
bendi occupationem et ingentem numerum fabularum
quas post illud tempus, quum jam annum aetatis quin-
quagesimum quintum attigisset, scripsit, tum propter
exiguam negotiorum gerendorum peritiam parum veri
simile est l). Itaque Nicias una cum Sophocle et
Pericle in insula Samo exercitui praefuisse videtm-
cui sententiae obstare haud credo, quod inter no-
mina ducum hujus belli, quae fragmentum Andro-
tionis (in Schol, ad Âristid. III. p. 485 Dind.) nobis
servavit, Nicias non occurrat, quum ibi ex decem
ducibus octo modo memorentur et viri docti adhuc
ambigant, num praetorum creatio per ejus belli spa-
tium iterata sit 2). De ceteris rebus ante annum 437
a Nicia gestis, quas partes vel in bello egerit vel in
forensibus deliberationibus, velut de pace altero belli
anno Pelopomiesiis ab Atheniensibus oblata (Thuc. II,
Dion. Hahc. liistoriog. II, 14, ed. Krüger) vel de
^^itylenaeorum supplicio, de his quidem nihil constat.

Ubi igitur belli fortuna, Atlieniensibus antea adver-
sa, converti coepta est, expugnata Potidaea magnis-
que in Acarnania de Peloponnesiis a Phormione victo-
riis reportatis, praesertim vero Lesbo devicta, cives,
etsi spe atque cupiditate elati, Periclis tamen de
imperio non amplificando sed tuendo potius consiliis
adliuc usi sunt. Eadem enim aestate Niciam, ducem
usu atque experientia rei militaris spectatum, classi
praeposuerunt, quae insulam Minoam 1), ante Megara
sitam, expugnaret, idque triplici consilio, ut tum
Megarensium custodia Atlieniensibus minus longinqua
inde esset quam ex Budoro et Salamine, tum ne Pe-
loponnesii, ut antea factum erat (Thuc. II, 93 sq.),
inde irruptiones facerent dam naves et praedatores
emittendo, postremo ut ne in Megarensium portum
quicquam importari posset. Ceterum quanto Mega-
renses in odio Atheniensibus fuerint, probant et
decretum, quo ab omnibus Atticae ditionis porti-
bus prohibiti sunt, et Periclis in Megaridem incur-
sio primo belli anno facta aliaque crudeliter in eos
commissa (Thuc. I, 139; II, 31; Diodor. XII, 44;
Plut. Tend. 30; Aristoph. Ach. 685^-781 ; ejusd.Pöc.
482). Ob fractas igitur hostium vires expeditionis
istius eventus parum erat dubius ideoque Niciae gratus.
Expugnatis primum duabus turribus, partem insulae
munitionibus intersepsit. Quod opus quum intra
paucos dies confecisset, et in ipsa quoque insula mu-

1) De ea agit Strabo IX, p. 391 et inter recentiores Krus. Bell. II, 1,
pag. 386 et 392; Leake, North Gre.ece, II, p. 4Ü1 sqq. Insulae topographiam
iledit Arnold in sua Thucydidis editione.

nitionem exstruxisset ac praesidium in ea reliquis-
set, cum exercitu domum rediit (Thuc. Ill, 51).
Plutarchus rem verbo tangit {vita Niciae, c. 6 et
Comp. Nie. c. Crass, c. 3), sed errat, quando sic
pergit: ohyto è\'vGTeQov ix Tccvrr^g oQ^Lièfxerog, Nt-
oatag èy.qarriöBV, quum e Thucyd. IV, 66--69 et
Diodor. XII, 66 discamus, Nisaeam, Megarorum por-
tum, anno demum 424 a. Chr., ducibus Demosthene
et Plippocrate, expugnatam esse; quamquam id prae-
senti victoria praeparatum fuisse haud nego. Diodoro
Minoae expugnatio ne memoratu quidem digna visa
est; errorem vero ille committit XII, 80, Cythera
et Nisaeam anno 418 Nicia duce capta esse tradens,
quum imprudens iteret ea quae jam prius gesta de-
scripserat XII, 65 sq.

Nicias, postquam semel inclaruit, per plures dein-
ceps annos praetura ornatus reipubhcae utilem in bello
operam praestitit. Plataeis ab hoste dirutis incolis-
que crudeli modo punitis, anni sequentis 426 aestate
Athenienses triginta navium classem, cui praeerant
Demosthenes Alcesthenis et Procles Theodori filius,
circa Peloponnesum miserunt, sexaginta vero naves et
duo millia armatorum Niciae commiserunt, quibuscum
in insulam Melum 1) navigaret. Ibi jam civitatem a
Pendis belli gerendi ratione recessisse cernimus. Etenim
expeditio haec aperte eo spectabat, ut imperii fines

Melum, Spartanorim coloniam, societatem Lacedaemoniorum semper
^^Plexam esse declarant Thuc. V, 84; Herodot. VIII, 46, 48- Diod XII

extenderentur, sicut apparet ex bis Thucydidis ver-
bis : TOvg yaQ MrjXiovg ovrag v^Giórag zal ovz
édéXovrag vrcaxoveir ovdè ég tó avrav quot;^vfj-^a/^izov
iévai, èftovXovTO nqogayayeGdai (III, 91), Omnes
insulanos parere sibi oportere existimabant Atheni-
enses (cf. V, 97, 99\'; VII, 57, 7), nec decennio post
dubitarunt Meiios vi atque armis sibi subjicere, nunc
sollicitandis iis, si forte ad societatem suam tradu-
cere possent, contenti. Quum autem illi agro vastato
tradere se nollent, Athenienses castris ex insula me-
tis ad Oropum, quod est oppidum e regione Eu-
boeae, navigarunt ; cumque sub noctem eo appulissent,
gravis armaturae milites e navibus egressi protinus
itinere pedestri ad Tanagram, Boeotiae urbem, ire
coeperunt. Tum auxiliis magnis per faces Athenis
arcessitis castrisque illo die apud Tanagram positis,
agrum populati sunt, et noctem ibi transegerunt. Pos-
tero die, cum Tanagraeos, qui eruptionem in ipsos
fecerant, et ThebaDOs aliquot, qui his auxilio véné-
rant, proelio superassent et tropaeum statuissent, hi
in urbem, illi vero ad naves redierunt. Nicias autem
cum sexaginta navibus littus legens Locridis oram
vastavit domumque rediit (Thuc. Ill, 91; Diod. XII,
65; Athen. V, pag. 218 l)). Ita neque haec ex-

]) Platarohu? verbo tantum rem indicat. Comp. N. c. Or. S : \' O dk (My.iag)
iicï MriUavi; tovç taXainmqovq {i. e, qui postea, anno 416 a. Cbr., cru-
delissinie adllioti sunt) çvXàTzon\' aTQarijyôv x. r. A.; neque Diodori verba XII,
80 , Niciae ductu Melura postea devastatam esse clare significant. Cf.
Wesselingius ad b, 1. Id autem Diodorus prave, quod varias Kiciae expedi-
tiones, e Thucydide melius cognitas, in, unuin annum conjecit.

\' peditio prospero eventu caruit. In quo tamen animad-
vertere licet, quam sedulo Nicias vel minimum pericu-
lum caveret, quippe qui ingenti navium militumque
copia, licet a Diodoro sit supra verum exaggerate, fre-
tus munus haud ita arduum recipere non recusavit qui-
dem, sed re frustra tentata statim ab incepto destitit,
deinde Lacedaemoniorum sociorum agros depopula-
turus vires suas intactas novis etiam auxihis corro-
borandas curavit 1).

Ceterum quod ad primam hanc in Melios expedi-
tionem attinet, perperam Suidas in vocc.nbsp;Mjj-
liaios et VTisqazoVTiZstg, et Scholiasta Aristoph; Aw.
vss. 186 et 363 scribunt, Melios fame coactos Ni-
ciae se dedidisse. Confuderunt nimirum hi duas Athe-
niensium expeditiones in insulam Melum susceptas;
quare istis compilatoribus contra disertam Thucydidis
narrationem fides non est tribueuda (cf. Poppo ad Thuc.

Silentio praeteribimus, quae eadem aestate a De-
mosthene in Aetolia et Acarnania, nec non quae per
subsequens hibernum tempus ab Atheniensium duci-
bus in Sicilia gesta in altera libri tertii parte a Thu-

1)nbsp;Circnmspectionem hominis ac malam saepe sollertiam, qua, si quando
Penculuni subeundum armisque decertandum esset, ita se ab omni parte tnta-

singulis espeditionibus notare snpervacuum puto. Unum tantum hoc etiam
moneo, me neque Phrynichi fragm. IV enbsp;neque Aristoph. locum fa:

VTteQay.owil^fig av y ^âtl Nt,y.iay raZq fi,ijyjjtiiriZq,
J ^ Suevernio in laudem ejus imperatoriam, sed, suadente Hermanno,
P^g- 9, in ducis vituperationem accipieadum esse censere.

cydide ample enarrantur, ut jam fusius agamus de
certamine, quod anno 425 Cleonem inter et Niciam
de reipublicae moderatione initum est, qua sola op-
portunitate duo illi viri tamquam adversarii apud Thu-
cydidem sibi opponuntur. Quum igitur Atheniensium
classis, duce Demosthene, quadringentorum circiter
Spartanorum Lacedaemoniorumque manum in insula
Sphacteria inclusam teneret, induciis factis, circa me-
diam aestatem Lacedaemone legati pacem petituri
Athenas profecti sunt. Quatenus autem Nicias, qui
eo ipso tempore praetor in urbe aderat, Cleoni se
oppo\'nens paci cum Spartanis conciiiandae operam
dederit, difficile dictu est. Thucydides quidem hac
in re eum non memorat l); Plutarchus vero c. 7
affirmai, legatos infecto negotio discedere coactos
esse, quod Cleon paci adversaretur, idque ov^ vyiara
ôià Ntxiav éx^qog fccQ ojv avrov, 7.ai nQodv/ucog
oqcov GV/ujcQaiTOVTa roig Aay.b^aifxovioig, éneiae rby
Bfj^ov dnoipucpCöaodai rdg ßjiovödg. (Cfli*. Philocho-
rus, Fragm. 105 ed. Didot; et Grote, 1. 1. VI, pag,
453). Videtur sane Nicias civium factione jam tum
satis nurnerosa (quantum ex Aristophanis Achar-
nensièus et Face colligere licet) adjutus paci ope-
ram dedisse, sed, quum legati a temerariis Cleonis
criminationibus ne verbo quidem se liberarent, populi
voluntati, spe praesertim fiduciaque elati, gravate

1) Quae enim VII, 86 perhibet de foedere, quod Nicias, Spartanos eaptivos
studiose ambiens, Atheniensibus suasit ut paciscerentur, haec aperte referenda
ad auni 421 pacem V, 16 scqq, explieatam.

cessisse. Itaque legati re infecta reversi sunt. (Thuc.
IV, 21, 22; Diod. XII, 63 l)).

Quum autem insulae oppugnatio propter commea-
tum obsessis missum produceretur atque classis Athe-
niensium tempestatibus, inopia, aliisque difficultatibus
premeretur, pacis non acceptae populum vehementer
poenituit. Quid mirum, si mox in Cleonem belli sua-
sorem civium ira conversa est metuentium, ne hiems
praesidium suum opprimeret? Quod Cleon ubi intel-
lexit, negavit verum dicere eos, qui nuntios de exer-
citus incommodis afFerrent. Hi autem cum populum
rogarent, ut, si fidem sibi non haberet, explorato-
res eo mitteret, Cleon cum Theagene explorator a
civibus electus est. Quod munus ille trepide recusans
suasit, quod cives ad bellum gerendum prepenses
videbat, nullos quidem exploratores niitterent, neve
cunctando occasionem elabi sinerent, sed si vera esse
crederent quae nuntiabantur, ipsi cum classe profi-
ciscerentur, ut obsessos expugnarent. Facile enim
esse parata classe, si duces viri essent, Spartanos in
insula interclusos debellare ; hoe se facturum, si prae-
turam gereret 2). Tum vero Nicias jure suo dece-
dens adversarium jussit rem aggredi cum copiarum

Qunin CleoQÏs tantum rationes contra pacera allatae a Thucydide memo-
\'\'entur, adversariae vero factionis nulla flat mentio, huic testiraonii penuriae
meden voluit Aelius Aristides scripta oratione inrf^ t^ç TtQoq Aay.fâai.-
/■quot;quot;^iovg ftç^vtjq. Vid. Dindorfii edit. I, pag. 591. Est vero haee declamatio
tuinida et locis comniuiiibus referta, quae ob inflatum dioendi genus rhetoribus
fortasse placuerit, ad historiam vero illustraadam nullius est pretii.
^^ ) Haec et quae Nicias in eadem concione contra egit a Thucydide IV,
28, et a Plutarcho in viia c. 7 praeclaro cum consensu ample descripta sunt.

numero quanto ipse vellet. Id ille non providerat.
Haesitandi tempus jam non erat, quum etiam popu-
lus flagitaret, ut imperium sibi oblatum reciperet.
Igitur necessitate coactus Cleon negotium suscepit
atque confecit.

Quodsi de partibus, quas ista in re Nicias egit,
rectum judicium ferre volumus, reputare nos opor-
tet, quum semel legatione liostium dimissa populus
bellum persequendum decrevisset, opus fuisse omni
ar dore insulae expugnationi incumbere. Quare negli-
gentiae ac desidiae culpa liberari non possunt duces,
qui ne necessaria quidem mittentes auxilia domi
tempus in otio triverunt. Praeterea vero, quod Ni-
cias periculosam expeditionem defugiens praeturae
renuntiavit, immo in patriae discrimine potestatem
suam in alterum, quem huic muneri obeundo imparem
crederet, transferre non dubitavit, has ob causas me-
rito in acrem vituperationem cadit, neque facinoris
dedecüs eo minuitur, quod, teste Thucydide, in-
sidiis istis fore ut a molesto aemulo liberaretur spe-
ravit. Idem hac de re sentiens Plutarchus cum
alibi Niciam reprehendit tum in Comp. N. c. Cr. 3 :
Tb ds rov Nr/.i\'ov navrànaoïv ätojiov \'/.ai deivóv.
ou yàq éknidas ovöè çaGTÔrrjV é^ovaris éiédr^-j rcb
èxamp;qÔp çiXoTtfitag \'/.ai dq^Vg, dXXd \'/ivdvvov vrpo-
qèfievos iv T^f) ffrquTrjyia jiiéyav, r/ydnrjßs rb \'/.ad-
ambv èv dacpaXù défxsvog nqoéadai rb y.otvóv. et

1) Cf. Plut. Nie. 0. 6: ncàq /.ùv igywâeig TCayv nul fiaxçài; i/ra^àr»
à\'taxQovfalt;9ai acquriiyiai;.

panlo iiiferius: quot;O d\', et âeoi /iiâj^eaâai Aazeèai^io-
viOLg, anodvófisvos xrjVnbsp;t^V KXécovog

dneiQi\'u zal dqaamr^Ti, vavg zal àvÔQag y.al biika
y.al GTqaTïjfiav è^nuqiag azqag deo/uévriv naqadi-
êovg, ov rrjV éavrov nqohrai dó\'^av, alla rrjV rfjg
narqidog aGcpaleiaV y.al Gcorrjqtav 1). Neque aliter
judicat G. Grotius, 1. L, VI. pagg. 464 sqq. et 481,
qui primus dilucide exposuit, quatenus Nicias, ejusque
factio liac occasione peccaverint ; praecipue lioc incul-
cat, quod ille privatis odiis patriae salutem post-
habuerit. Ceteri recentiores historici perstringenda
Cleonis temeritate contenti in hunc solum invehuntur.

At prosper rei eventus praeter exspectationem Niciae
rationes fefellit. Cleon promissis stetit et intra tem-
pus definitum Spartanorum quotquot proelio non
cecidissent, captivos Athenas abduxit. Quo animo
erga Niciam cives tune fuerint, tradit Plutarchus:
Kal TOVTO TÜ Nizia ^Bfàlïivrive\'yy.ev àdo^iav. Ov ydq
dGTiidog qiipig, all\' aÏG/tóv n y.al xuqov èdóy.f-i
\'^o èulCa Tï}V GrqarriYiav dnoßaletv èy.ovaiœg y.al
^qoéGamp;ac T(p examp;qâ Tïjhy.ovTOV y.aToqamp;äjuarog drpoq-
f-t-f^g, avTov dnoxuqoTOvriGaVTa rfig dqxng (c. 8).
Exempla addit ex Aristophanis fabulis petita, quibus
ld, quod de Niciae ddo^i\'a scripsit, confirmetur. Sci-
licet in Avv. vss: 638 sq. poëta haec dicit:
zal ^TjV fj,d TOV Ji\' ov^l vvGTaÇuv bvl
o)qa \'gtIv rifiiv, ovdè juelloviztäv.

A \'Eamp;éXœ yscoQYEiv. elta rig ^e y.aikvu ;
B. nfZBÏQ. A. ènel didafti xtkCaç dqa/fiàs,
iâv ràv ccQxSyv dçïjre ; B. Ssxó/usamp;a\'
biôxiktat, yàq BiGL Gvv raig Ntziov.
At horum locorum altero universe notari ducis ßqa-
dvT^ra, TO TiQovonmbv \'/.ai /nf) ixQOTierhg (cf. Schol.),
non vero rem de qua agimus tangi, nemo non ag-
noscat 1), Neque alter locus universi populi repre-
hensionem significat, sed poëta spectatores de re
admonet nobis ignota, quum Nicias, metuens ne
innbsp;ratio sui haberetur, pecuniam iargi-

tus esset. Videtur igitur Plutarchus populi impro-
bationem indeque secutam Niciae infamiam aliquan-
tum exaggerasse. In quam sententiam eo praecipue
inducimur, quod paullo post Sphacteriam expugna-
tam expeditio adversus Corinthum ei mandata est,
unde colligere licet, populi voluntatem erga eum non
mutatam fuisse. Rem ita se habuisse credimus. Po-
pulus in concione omnia suo nutu regere solitus om-
nesque sibi obtemperare cupiens, quum semel Cleonis
magniloquentiae respondisset clamando : Ti ô\' ov^^
y.al vvv avTog 6v nlsig éni rovg âvdçag ; haud in-
vitus Niciam ad deponendum imperium vidit para-

1) c. p. Hermann, L 1. pag. 8, ad Siciliensem potius expeditionem hos
versus spectare opinatur, altero autem loco nec de multa ob detractatam ex-
peditionem lege imposita neque omnino de praesenti causa cogitari posse osten-
dit. Imperium enim in populi concione subito trausfertur ; de pecunia oblata
ad munus abrogandum hic sermo esse nequit.

tum, quamquam ejus peritiam aut pugnandi alacri-
tatem i) iu dubmm non vocabat, rerum prius bene
gestarum memor; Cleonem autem, quum magnam sui
exspectationem commovisset, quamvis tergiversantem,
olov oxlos cpihZ noteIV, imperio ornari voluit. Pru-
dentiores vero reputarunt, si Cleon proficisceretur, fore
ut vel in perniciem rueret vel Lacedaemonios sibi sub-
jiceret. Sic ille communi omnium consensu ad bel-
lum profectus est, salvo tarnen Niciae honore. Postea
ob inopinatam victoriam tantum Athenis fuit gau-
dium, ut, etiamsi qui forte militiae detrectatori suc-
censerent, universa tarnen civitas ante factorum ob-
lita solum de reportata belli gloria vel de futuro
imperii incremento cogitaret. Quo factum est ut
Athenienses non dubitarint Niciam denuo copiis prae-
ficere, ut ex probata ducis peritia quantum possent
fructum caperent.

Eadem enim aestate decreverunt navigare in isth-
mum Corinthiacam cum triremibus octoginta 3) et
duobus millibus armatorum, additis equitibus ducen-
tis; sequebantur sooiorum nonnulK. His copiis Ni-
qui prioris culpae exstinguendae occasionem

ort. räv OTQaTijyäv VTroTQefiSvzroJv, ix HvXov,
Quaenbsp;gt; -lovq Adniüvaq ijyayov.

demLr\'quot;\'\'^ Niciam potissimum spectant, tamen nil nisi ridiculam gloriolam
accommodatam continere mihi videntur.
lodnbsp;classem centum navibus constitisse refert Diodorua XII, 65.

avide arripiiit, posthabitis ut videtur oblatae pacis
(Tiiuc. IV, 41 et Arist. Pac. vs. 636 sq., add. Schol.)
conditionibus, cum duobus collegis praefectus est.
Igitur exercitu trajecto, cum prima luce clam appu-
lissent, cum Corinthiis manum conseruerunt. Dm
vario Marte dimicatum est, donec hostibus fugatis
et eorum duce Lycophrone caeso, Athenienses supe-
riores evaserunt; splendida ibi reportata est victoria,
quum Corinthiorum in pugna ceciderint ducenti et
duodecim, Atheniensium vero circiter quinquaginta.
Rem accurate et diserte describit Thucydides IV,

Primum igitur Diodorus, qui leviter tantum rem
attingit, non modo in tempore notando lapsus est,
sed etiam caesorum numerum Atheniensium ad octo
reducens, Corinthiorum vero ad trecentos augens a vero
aberravit. Plutarchus autem quae de hac expeditione
narrat, jam supra (pag. 10) retulimus. Ceterum ani-
madvertere lubet Aristophanem, ubi hoc factum me-
morat {JEqq. 595—610), Niciae ne nomen quidem
citare: quod nolis sie interpretari, quasi poëta ob ducis
contemtum hoc fecerit, sed quum ibi totus in equitum
gloria praedicanda occupatus esset, tam ducum nomina
quam cetera ad rem pertinentia omisit. Hoc quoque
proelio Niciam strenue rem gessisse non est cur du-

1) Totum hunc locum praeter Arnoldum, qui tabalam geographicam et bre-
vem orae Corinthiae a Cenchreis in meridiem vergentis descriptionem addidifc,
illustrât Leak., Mor. III, P- 809 sq. Cf. Poppo ad h. 1.

bitemus; etsi quidem duo caesorum cadavera non
reperta victoriae palmam ei praeripuerunt, non tarnen
caruit gratia populi religionis observantiam semper
approbantis. Postremo Poljaenus I, 39, 1 auctor est,
Niciam, ut primum appulit, mille armatis in insidiis
collocatis, rursus abnavigasse; quo facto Corinthios
prohibere cupientes, ne Atlienienses reversi iterum
appellerent, copias ex urbe eduxisse, sed maximam
horum partem ab iis qui in insidiis laterent esse oc-
cisam. Quae narratio ab ea, quam apud Thucydidem
legimus, valde discrepat. Polyaeno in his fidem ha-
beri jure vetat Leak, Mor. III, p. 310. Sed ad Thu-
cydidis narrationem redeamus.

Athenienses mox, ob auctum hostium numerum
navibus repetitis et mortuis post inducias receptis,
Crommyonem abierunt ibique agris vastatis pernoc-
tarunt. Postero die maritimam oram legentes ir-
ruptiones quasdam in Epidaurium agrum fecerunt et,
Methone praesidio relicto, postea Troezenimn et Ha-
llensern et Epidaurium agros latrociniis infestarunt.
I^ostquam autem locum illum muro muniverunt, na-
vibus domum sunt reversi. (Thuc. IV, 45; Diod. XII,
65; Cf. Grote, 1. 1. VI, pag. 487 sqq.)

Athenienses autem secunda fortuna, quam experti
erant tam in rebus Corcyraeorum ordinandis quam
capto per proditionem ilnactorio, ea utendum esse
^ati, imperii amplificandi studio indulserunt. Itaque
lueunte aestate anni 424 a. Chr. magno l) copiarum

jiaviiimque apparatu bellam intulerunt insulae Cythe-
ris; cui expeditioni praeposuere Niciam, Nicostratum
et Autoclem, quos inter primum locum tenuisse Ni-
ciam e pactionibus obsidionis tempore initis colligas.
Jam vero quanto majoris pretii Cythera insula Lace-
daemoniis fuit et quanto plus curae impenderunt huic
conservandae, tanto major ex rebus ibi gestis quum
in Niciam gloria tum in Athenienses redundavit uti-
litas. Omnem rei rationem et eventum ordine ex-
ponere non est hujus loci (cfF. Thuc. IV, 53 — 57;
Diod. XII, 65, 80; Plut. Nie. 6; ejusd. Comp. N c.
Cr. 3 et 4; Suidas, v. Ncyuag); sunt tamen quae-
dam, de quibus lectorem monitum velim.

Scilicet Cytherii, sg rriv avco nóltv fugati, paullo
post cum Nicia pacti sunt, ut salva incolarum vita
urbs victoribus traderetur. ^^Haav dé riveg \'/.al ye-
VÓ^ievoL ra Nr/Ja lóyoi ngórsQOV TCQÓg rivag rav
Kvßriqicov dib \'/.ai daaoov \'/.al éjTcrrjdsiOTSQoy ró
TS Tta^avrixa \'/.al to emiTa Ta ri^g bf^oloyiag inqä/-
dri avroïg. Vereor autem, ne vehementer fallatur,
si quis hac in re Niciae clementiam solum agnoscat,

et Diodorum. Amba 60 triremes et duo millia armatorum interfuisse perhi-
bent, quamquam Thucydides équités nonuullos addit et praeter alios socios
bis mille Milesios c. 54 memorat. Vitium tamen hic latere in âiq/jXioi,? et
propter armatorum copiam majorem, quam quae a civitate socia Atheniensibus
suppeditata videatur, et propter navium iis adjunctarum paucitatem pro\'babile
videtur. Cf. Poppo ad h. 1. et Grote, 1. 1. pag. 501. Ceterum Diodori XII,
80 err,orem jam supra pag. 41 indicavimns, Negligentius autem idem c. 65 unius
tantum insulae urbis, quam Athenienses facta compositione ceperint, mentionem
facit, quam apud Thucyd. tres, vel saltern duae, Seandea et Cythera, quarum
baeo in duas partes parvo iutervallo divisa, erat, memorentur. Cf. Paus. Ill,

quod Cytheriorum paucos tantum Athenas abduxerit
eosque populi decreto in iusulis collocandos curaverit,
ceteris modicum quaternorum talentorum tributum
imposuerit. Immo vero confabulationes illae dubitare
nos non sinunt, quin Nicias id fecerit ideo quod rebus
Lacedaemoniorum studeret\', idque tam suopte ingenio
quam quia confideret fore, ut sic agendo aliquando
sequestri partibus facilius fungi posset. Ex eadem autem
re apparet, quanta tunc domi esset Niciae auctoritas,
quum, nisi ille obstitisset, artGTrjöav av 1) oi Adrj-
vaiot Kvdriqiovs, Aaxedai/uoviovg %s ovrag, zat
inl Tfj Aazoyyizfj rijg vtjöov cvvcog tmxeifxévrig.

Cytheris captis, duces non statim domum abierunt,
sed per septem dies oram Laconicae maritimam circa
oppida Asinen, Helos, Cotyrtam et Aplirodisiam po-
pulati sunt. Inde revertentes, agros prope Epidau-
rum Limeram vastarunt, urbem Thyream captam in-
cendio deleverunt, incolas Aeginae partim trucidarunt
partim Atlienas abduxerunt, quos populus propter
priores perpetuasque simultates (cf. Tliuc. I, 14,
1Ö5 sqq., 67; II, 27) odio flagrans cunctos supplicio
affecit 3).

Tantis tamque repentinis cladibus affiicti Lacedae-
monii, si unquam ante, segniores ad bellum redditi
sunt. Accedebant multa, quae brevi temporis spatio

1)nbsp;Eecipio illad av, quod vulgatae lectioni insereudum docuit Poppo, ad
Thuc, IV, o4.

fv^ax-fj xuTitj^ov. Utinam crudeütatem ii.th6tiiBnsium minueiis vera dixisset\'

praeter omnem exspectationem ipsis acciderant adversa
et gravem incutiebant metum, ne quid in republica
novaretur: quare et ad pugnandum erant timidiores
et, quicquid aggrederentur, infelicem exitum fore pu-
tabant propter animi diffidentiam, ut qui adversae
fortunae non essent assueti (Thuc. IV, 55),

Ceterum Dionysio Halicarnassensi reprehendendus
videtur Thucydides, quod, (mamp;vfiorsqov ènixqéxow
%à Seó^eva Tclei\'ovos h^egyaaidg, ea quae ad Pylum
et Sphacteriam ab Atheniensibus acta essent, accura-
tius exposuerit quam Niciae expeditionem in Cythera
Thyreaeque expugnationem. Atqui non advertit, qui
in Sphacteria capti essent, paucos quidem fuisse
sed Spartanos. Flinc invicti videri Lacedaemonii de
sierunt; hinc postmodum res ad pacem est perducta
Contra Cythera Thyreaque capta pleniorem enarra
tionem non requirebant, quum hostes jam terrore per
culsi cito arma tradidissent. Sic igitur Nicias non
nisi quod ab aliis inchoatum erat perfecit (Cf. Dion.
Hal, Histor. II, 14, ed, Krüger),

His victoriis quum Athenae ad gloriae ac potentiae
fastigium pervenissent, mox de hoc gradu dejectae
sunt, quum et Megarorum urbs a Brasida obsidione sit
liberata, et res in Boeotia Deliaca clade conturbatae,
et sociae urbes in Thracia, praesertim Amphipo-
lis, a Brasida occupatae sint, Quibus rebus factum,
ut anno 423 cum Lacedaemoniis, captivorum suorum
recuperandorum cupidis, annuas inire inducias non
dubitarint. Inter legates qui ab Atheniensium parte
eas pacti sunt fuit Nicias (Thuc, IV, 119). Quam

quidem rem hic verbo indicasse sufficiat, sequenti
capite fusius de ea commemoraturis. Illud tamen
memorabile, Niciam contra consilium Cleonis, qui
in Thracia omni vi adversus Brasidam pugnandum
esse sine dubio censeret, tantum valuisse apud cives,
ut inducias a Spartanis oblatas accipere non modo
non aversati sint sed etiam cupierint. Quod tamen
majore pro parte communi pacis desiderio tribuendum
est (Thuc. IV, 117). At altero post inducias con-
firmatas die Scione urbs Chalcidica ab Atheniensibus
descivit. Cujus rei nuntio Athenas allato, oi \'Ad-q-
vccioi evdvg éroifioi rjaav örQarEvatv inl rijv ^y.ico-
rr^v, et, Cleone suadente, statim decretum fecerunt
de expugnandis occidendisque Scionaeis. Haec dum
parant, Mende quoque, urbs in peninsula Pallene,
defecit ; quibus compertis multo magis irati se adversus
utramque civitatem ad bellum instruunt.

Media igitur aestate anni 423 Atheniensium clas-
sis quinquaginta triremium, mille militibus graviter
armatis, sexcentis sagittariis, mille mercenariis Thra-
cibus aliisque peltastis instructa, Chalcidicen petivit et
ad Potidaeam appulit, ducibus Nicia et Nicostrato.
Manu conserta Nicias in proeho vulnus accepit, quod
tarnen grave esse non potuit, quum triduo post no-
vam in hostes irruptionem fecerit. Mende propter
ïntestinam discordiam, dum Brasidas in Macedonia
aberat, facile expugnata est. Scione, postquam Per-
diccas a Nicia in Atheniensium societatem receptus
est, aestate jam extrema undique est circumvalîata.
Quo facto Athenienses, pfaesidio apud oppidum re-

licto, cum reliquis copiis domum abierunt (Thuc.
IV, 129—133; Diod. XII, 72; Plut. Mc. 6 et Comp.
N. c. Cr. 4).

Haec sunt quae Nicias ante Cleonis mortem, i. e.
ante annum 422, domi militiaeque pro patria gessit.
Quibus in rebus tam belli peritia quam pacis studio
civibus tantopere se commendaverat, ut gloria ac
honore tum unus maxime floreret.

Processimus jam ad illud tempus, quo Nicias gra-
tia et auctoritate plurimum Valens in rebus Athena-
rum totiusque Graeciae ordinandis maximam vim
exercuit atque illud perfecit, quo nomen suum maxime
posteritatis memoriae commendavit. Quicumque enim
etiamnunc Niciae nomen in memoriam sibi re vocat,
statim cogitat de quinquaginta annorum\' pace, qua,
post multa ac crudelia certamina armis positis simul-
tatibusque oblivioni datis, otium et quietem exliaustis
urbibus et defessis incolis reddere in animo habue-
runt ^ civitates belligerantes. Memorabile factum et
dignissimum sane cujus causas rationesque et effectus
indagemus, ut inde, quasnam ea in re partes Ni-
cias egerit, quatenus meritam sibi pepererit laudem,
efficiamus. Ex his autem, nisi fallor, apparebit, illuin,

etsi populi gratia fortuuaque creverat, tamen nee pru-
dentia civili valuisse et commoda reipublicae temere
projecisse ob nimium otii et securitatis studium (Thuc.
V, 16). Haec causa fuisse videtur, cur Aristophanes,
ubicumque pacem celebret, Niciam ne nominet quidem
ac primarium pacis suasorem silentio ceteroquin mira-
bili premat. Quare libenter equidem huic Hermanni l)
sententiae subscribe : „Ut ex Uquitum argumento effii-
cere licet, quamvis ambo, Aristophanes et Nicias,
in Cleonis odio consentirent, tamen longe diversam
fuisse utriusque sententiam, sic idem opinionis discri-
men de pace concilianda inter eos intercessisse, ut
Aristophanes patriae tantum gratia paci studeret, Ni-
ciam contra existimaret in suam tantum et Lacedae-
moniorum gratiam eam expetere. Quod ni ita fuisset,
profecto mirandum foret, quomodo poëta neque in
AcJiarnensibus, neque in Pace, neque aliis locis ubi
induciarum commemoratio exstet, Niciae studia prae-
dicarit, in Equitibus autem vs. 801 vel Archeptole-
mum quam illum appellare maluerit.quot; Ceterum ad
reipublicae statum et diversarum gentium factionum-
que studia cognoscenda comici testimonium juxta Thu-
cydidis et Plutarchi narrationes non esse spernendum,
nemo non agnoscat. Nicias vero, postquam temporis
opportunitatibus adjutus principatum obtinuit, insigni
auctoritatis flore inde a Cleonis morte usque ad anni
4.20 initium gavisus est; deinde vero cito de amplis-

1) De persona Nie. ap. Aristoph., pag. 32. Neque apud Diod. XU, 74,
paccm memoraniem Niciae rneutio fit. Cf. Suidas, s. v.

simo gradu est delapsus: quod nemo sane mirabitur,
qui reputet, ad principem in civitate locum retinendum
nefariorumque hominum conatus reprimendos solam
probitatem morumque integritatem neutiquam suf-
ficere.

Pacis amorem Plutarchus 1) licet divinum praedicet,
non tamen qualibet \'conditione pacem accipere civi-
tati conducit. Ante omnia vero res postulat, ubi se-
mel arma deposueris, ut conditionibus implendis for-
titer insistatur. Utinam ne Nicias, qui pace quo vis
pretio sectanda patriae saluti et gloriae maie consu-
luit, ignaviae et desidiae indulgens plane obhtus esset
prudens illud Periclis praeceptum : rr^s ra nôleag vftàg
eizbs reo Ti^cùfxéviù àno rov aq^eiv, amq anavTeg
dyalXeada, ßoridsiv, zal ^i] cpavyatv rovg nóvovg ij
^ïjde rdg Ti^dg diózeiy (Thuc. II, 63), i. e. „decet
vos dignitatem, quam respublica propter imperium
adepta est, qua vos omnes gloriamini, tueri nec prop-
terea labores defugere vel neque honorem et gloriam
eonsectari.quot; Sed ne praepostere agamus, ad histori-
cam rerum expositionem revertamur.

Per primum belli Peloponnesiaci decennium, vulgo
bellum Archidamicum dictum, ut ab utraque parte
summa virium contentione et immani crudelitate di-
ûiîcatum est, ita ancipites belli casus et fortunae vi-
cissitudines in alterutra civitate saepius excitarunt pa-

1) Comp. Nie. c. Crass, c. 2 : quot;O yàg rijq flQrjutjq fQmq amp;tZo(; ijy
aXtj^äq, y.al TO Xvaai. vo-v TróX^/j-ov \'ElXijVixdiTarov TtoXCrsv/ia.
Qmbus opponi potest hoc Ennii dictum apud Cic. de Off. II, 18;

cis desiderium, cui tamen pangendae, si annuas in-
ducias excipias, obstiterunt contraria hostium studia
in rebus prosperis certamen ad adversariorum inter-
necionem persequentium, sicuti Aristophanes in Pace
significat i). Ne autem credamus, pacem anno 421
initam solius Niciae opera atque auctoritate factam
esse, indicia conquirere lubet, e quibus appareat,
quando tum Athenis tum Spartae factio civium paci
studentium exstiterit, quoque modo haec paullatim
viribus et auctoritate increverit.

Primum hic in censum venit Atheniensium legatio,
quae secundo belli anno Lacedaemonem missa, populo
agrorum devastatione pestilentiaque presso (Thuc. II,
59 et supra pag. 39), pacem frustra petivit. Quum
vero civium animos ob praesentia mala fractos Pe-
ricles oratione sua continuo erexisset, non amplius
legatos Lacedaemonem miserunt, sed communi studio
in bellum incubuerunl (II, 65). Certa quaedam factio,
quae bellum detestata Graeciae reconciliandae occa-
sionem sedulo aucuparetur, serius demum exstitit.
Hujus vestigia primum reperiuntur in Aristophanis
fabula, quae Aciiarnenses inscripta anno 425 ineunte

xel fiev ol Aay.on\'i/y.ol
VJTiqßäkoivro fiiXQÓv, li^tyov av cuâL\'
Nul Tlt;ù Otûjj -VVV àczixioiv âàait âiy.i]v. —
rZ ai xu lïQa^avw àyaO bv aTri,xogt;rn(oi,
xald-otev ol Aàxwvso, elQrjvtjg ntqi,,
iUys v avnbsp;fîamp;vq \' EiuTrarmfifamp;a,

vij x-t]v \'\'Aamp;Tjvav VJ] /iC, or il iTd-GxtoV
ijlovai, KKi\'amp;iç, ^r ixii)niv Tijv llikov. ~

per Lenaea l) Atlienis acta est. Quum enim annnae
praedationes mercaturae, agriculturae, opificiis, no-
cerent atque partim e morum licentia partim ex
vitae urbanae angustiis egestas et miseria orerentur,
acre pacis desiderium nonnullos cives invasit
Nempe optimatum et agricolarum majorem partem
bellicosis Cleonis consiliis adversam pedetentim in
stabilem factionem coaluisse, colligi potest ex Acliar-
nensium initio. Ibi poëta Dicaeopolis persona eos
significat, qui quondam Periclis liortatu ex agris in
urbem traducti jam vitae rusticae quietem ac delicias
requirebant, ambitiosos oratores imperatores bellico-
sos sycopliantas 5) oderant nec quidquam magis op-
tabant quam ut, vel invitis ceteris civibus, suo arbitrio
foedus cum Spartanis inire et pacis dulcedine frui
possent. Attamen Cleonis potentia et auctoritas major
erat, quam ut multitudo miserarium et damnorum, quae
diu gravia perpessa erat, immemor ducem suum de-

1) Vidd. Acharn. viTÓS-eatg et C. 0. Müller, Gesch. d. Griech. Liter.
II, pag. 220.

r\'vv OVV drf/vwg ?}V.o) TtaqsGxsvaa^svog
/?o5r, VTCOXQOVH.V, Xot^oQfZv roiig Qyroqaq,
idv rig aXko itXrjv iTeQi flq-t^vrjg XiftJ.
Porro animadverteuda sunt cpprobria, quibus Cleonem vss. 6 et 300, Hyper-
bolum vs. 845 sq., aliospoëta passim insectatur.

4)nbsp;Ducum belamp;osorum imaginem refert Lamachus, qui ut nnus omuium|instar
irridetur. Cff. vss. 566—621 et passim. Huic autem invectioni ipsum nomen

praeter alia ansam dedisse suspicanti Miillero facile assentior,
quum alioquin Phormio, Demosthenes, Faches, alii aequo jure in scenam pro-
ducti essent. Gesch. d. Griech. Litt. pag. 226.

sereret et poëtae consilia amplecteretur. Quid? Ne
ultro quidem oblatam a Lacedaemoniis eodem anno
pacem, ut supra vidimus, acceperunt, sed Cleoni mo-
rem gereutes Sphacteriae expugnationem strenue per-
sequi maluerunt. Quod quum praeter exspectationem
iis cessisset, tantos sumserunt spiritus, ut secundum
Aristophanem Fac. vs. 667 l) ter conditiones pa-
cis repudiaverint, confisi fore ut, quamdiu Spartanos
captivos in vinculis retinerent, quandocumque vellent,
foedus impetrare possent (Thuc. IV, 21 et Arist. Pac.
VS. 219). Importuna sane fuit ista pertinacia, qua
honestam belli componendi occasionem superbe con-
temserunt. Nec tarnen spes eos plane fefelKt. Etenim
apud Spartanos ab eo inde tempore perpetuum fuit
pacis desiderium, quum et amissa Pylo ingentem jactu-
ram fecissent et captivorum manum nobilissimis viris
constantem (Thuc. V, 15; Plut. Nie. 10) recipere ante
omnia cordi haberent. Itaque quum Athenienses se-
quenti anno apud Delium gravi clade affecti ob adver-
sam fortunam spiritus submittere coepissent, Nicias
tempus adesse vidit, quo et sibi et patriae diu optatam
quietem parare posset. Accedebat, quo magis eo in-
clinarent Athenienses, Brasidae metus, qui ipsorum
socios abalienare non cessaturus erat, priusquam omni

1) Nou opus est ueque placet recipere explicationem Scholiastae, qui ad h. I.
haec adnotat: tov eTnavdvov rqLrov iqoivi^aavrog rijv fiovArjv ri fiov-
kevai:, elQTjvriv ^ Ttók^jjiior, s\'^keto ij /Joi\'Aiy xov n:óXff*ov o\'vvtOTavui,
quasi in uno conventu de eadem re ter decretum sit. Thucydides enim IV,
41 narrat: ol (Ad-tivuToi,) {.itii^óvrnv re wgéyovro, xai jroXXdxtg
tpotravroiv (scil. xmv AuKeSatfiovlmr), avfovg dTrqdxrovg èTtsiCfUTtay.

cura et integris viribus se ad hoc bellum parassent
(Thuc. IV, 117). Ob has igitur caussas haud mirum
anni 423 initio, mense Martio, inducias annuas com-
positas esse i), adjecta propter rogationem a Lachete
latam hac clausula, ut interim legati atque caducea-
tores convenirent dehberaturi, qua ratione bellum in
perpetuum componeretur.

Quod tamen decretum ob sequentes simultates ratum
numquam fuisse e Thucydidis verbis colligit Grotiüs,
pag. 618. Perperam, opinor. Hic enim scriptor IV, 119,
diserte dicit: ij fièv ât} exe^sigia avTrj eyevero, xai
^vvfiwav iv avTfi neql rcbv ^u\'Çôvcov Gnovdàv §ià
navrbg ég Xóyovg, i. e. per omne induciarum tempus
in colloquium venerunt de majori foedere ineundo.
Idem autem V, 15, ad eandem pactionem respiciens
dicit: noiovvrat rijv èviavaiov èxex^iqîav, ev p è\'dst
^vvcóvtag xal neql tov nleiovog xqôvov ßovXeve-
aamp;ai.. Quae verba cum priore loco sic concilianda
sunt, ut è\'dec non accipiatur de eo quod fieri opor-
tuisset, non vero factum esset, sed hoc sensu: „fecerunt
tum annuas iilas inducias, per quas oporteret de lon-
gions temporis foedere deliberare.quot; Idem vir doctus
Niciam ejusque collegas acriter vitupérât, propterea
quod ilh, Periclis belli gerendi consiliis spretis, non
res fractas armis restituere conati sint, sed immo-
derate pacis amore capti arma deponenda iniquo
tempore curaverint. At enim tempora et cum tem-

1) De quibus agunt Thuc. IV, 117 —IW, Plut. Nie. 9 et Diod. XII, 72,
tacet contra Aristophanes, ut videtur, ob fidem maie servatam. Cff. G. Grote,
I, pag. 586—598 et Kortüm, 1. 1, pag. 504.

poribus animi erant mutati. Periclis aetate bellica
fortitudo nondum eum in modum fracta erat, ut post
cladem Deliacam victoriasque a Brasida in Thracia
reportatas factum est. Ab hoc inde tempore cives
non nisi aegre adduci poterant, ut adversus Brasidam
mihtatum proficiscerentur (Thuc. V, 7). Atque Bra-
sidae tan ta erat virtus inque subditos auctoritas, ut
armis eum ex Thracia depelli posse parum probabile
videretur, quum praesertim ducum Atheniensium vix
ullus huic par duceretur. Quam ob causam induciae
unica tunc erant via, qua quis Atheniensibus et amissa
recuperandi et vires reficiendi occasionem praebere
posset. Dubito equidem, num Periclis consiha sequi
illo tempore civitati conduxisset.

Pro parte jam exposuimus, quam parum annuae
illae induciae servatae fuerint, quum ipse Nicias,
adversariis morem gerere coactus, arma in Thra-
ciam inferre debuerit. Vidimus quo successu idem,
duabus urbibus rebellibus sub Atheniensium potesta-
tem denuo redactis, patriae splendorem ac potentiam
in istis regionibus instauraverit, Elapso vero indu-
ciarum tempore, Cleon civibus persuasif, ut nova vi
bellum in Thracia renovarent (Thuc. V, 2 sqq.); ipse
cum exigua copiarum manu eo profectus est, sed ex-
peditionis eventus parum gloriosus coecae ejus au-
daciae quam meruit poenam inflixit. Etenim post
Toronem captam cum Brasidae copiis manum con-
seruit prope Amphipolin, quo proelio (Thuc. V, 10;
Diod. XII, 72—74) Athenienses fusi fugatique sunt,
caesis praeterea ambobus imperatoribus, Brasida et

Cleone, belli istis doiâv\'iiy, ut appellantur a comico i).
Ita rerum status in Graecia plane conversus est. Brasidae
mors quanto Athenis fuit gaudio quantumque amissio-
nem sexcentorum gravis armaturae militum lenivit, tan-
tum Spartae attulit luctus et desperationis: quo cupi-
diores etiam facti sunt captivorum pacta pace recupe-
randorum. Quodsi tum Athenienses ovyJn ra nolé^m
amp;a(}Q0Üvras (Plut. Nic. 9) zal ovz s^ovras rr/v sluida
rng çè^ns Ttcarr/r èri (Thuc. V, 14) a desidia revocare
novaque spe animare potuisset sive Nicias sive alius
quis princeps \'civitatis, ut periti ducis auspiciis valido
cum exercitu Thraciam peterent, meliore, ut opinor,
belli fortuna usi essent et, imperio restitute, multo
majora a Spartanis flagitare potuissent.

At pacis deliciis semel gustatis (Plut. Mc. 9 et
Thuc. IV, 117) utraque civitas otium et quietem ad-
amare coeperat. Spartae prae ceteris optabant pacem
tum cognati et amici eorum, qui adhuc Athenis in
vmculis retinebantur, tum rehquorum civium magna
pars, belli laboribus defessa et de futuris sollicita, tum
vero ephori illius anni et, qui apprime in censum
venit, rex Pleistoanax 2). Athenis autem factio pacis
studiosa, nullis jam impedimentis retenta, animorum
diffidentia augenda summam in urbe auctoritatem

_ ausam, cur paci componendae ille adeo faverit, ample exponit Thuc
\' -quot;S et 17 init.

nacta est. Hujus factionis princeps Nicias, totê
Gjtsvdcov rà fialiGTa TfjV riysfioviav (Thuc. V, 16),
id egit, ut verbis Plutarchi in vita c. 9 utar, onœs
sig (piUav rag nóXsig avvayayèv, xal rovg aXXovg
^\'FJXnvag ànaVkâlag xanàv y.ai âvanavaàfievog,
ßtßaiov ovtoj to Tfjg svrv^tag brojua Ttçbg tov avdig
Xqóvov noiOLTO 1). Nempe cum Spartanorum magistra-
tibus et principibus viris per hiemem sermones con-
serens spem iis dedit optimam atque adhortatus est,
ut in concilianda pace omnem curam diligentiamque
ponerent. Oi 3\' èniGTsvov avTÜ dià re tï^v allnv
imûyuav, y.ai bn Toïg iqlory.ÓGL nsqt llvkov xai
dsde^époig, ércifisló/usyog yal mqiéTtcov q)ÜMVamp;qó}\'
n(og^ èlacpqoréqav inoài ttjV arv/jaV. Ita Niciae
Laconismus viam ad Spartanorum benevolentiam ei
aperuit. Civium vero meutes quantum potuit a bello
avocavit pacavitque tam ipse quam factionis suae ope,
quae constabat partim hominibus opulentis et senio-
ribus, partim rusticorum multitudine, cui nihil opta-
tius erat, quam ut pace constituta urbem rehnquere
liberamque in agris vitam agere possent.

Neque parum momenti ad id efficiendum attulit
Aristophanis fabula Paœ inscripta. Quae comoedia
per Dionysia magna anni 421 acta idem sibi proponit
atque Achamenses, ut pacis desiderium inter cives
aleretur; tantum interest, quod in Pace desiderium
istud latius patere et ad plures pertinere fingitur:

1) Animadversione dignus est consensus inter hunc Plutarchi locum et Thuc.
V, 16, ubi Niciae rationes pacis persequendae esplanari supra docuimus pag. 83.

ideo chorus compositus est ex agricolis multisque aliis
hominibus paci studentibus l). Favent paci rustici,
mercatores, fabri, opifices, inquilini, hospites, insu-
lani 2). adversantur juvenes munera mihtaria affec-
tantes, armorum fabricatores e bello quaestum facere
soliti (vss. 444—450), servi fugitivi, tum Lamachus
(vss. 304, 473, 1292), Pisander (vs. 395), alii 3).
Comicus omnem boni eventus honorem agricolis tribui
vult (vs. 511); sed immerito: magnam enim operis
partem perfecit, ut vidimus, Nicias, a poëta silentio
praeteritus.

Hic autem oritur quaestio, ob testimoniorum penu-
riam satis difficilis dijudicatu, utrum Nicias ipse per
se consilia sua perficere studuerit an selectorum ci-
vium quorum opera uteretur sodalitium {maiquav) con-
ciliaverit. Nemo antiquorum de tali sodalitio, cujus caput
Nicias fuerit, disertis verbis loquitur, quamquam re-
centiores nonnulli indicia ejus rei, etsi subobscura,
reperire sibi videntur. Tecta istiusmodi agendi ratio
pavidae quidem ducis naturae consentanea erat; atta-
men in communi pacis desiderio tah praesidio ei non
opus fuisse ad rem peragendam apud me quidem con-
stat. Praeterea vero, quod in primis tenendum, quam

«AA\', lt;a yfoJ^/ot , yiajtiTCoqoi,, zKt TSXTOVSÇ ,
xctl ätißiovqyoL , xal fiérotxoi, xal kivot,,
vijauarai,, â^VQquot; quot;v\', a itäweq Itù.
3) Inter quos ab Aristophane vs. 1048 sqq. Hieroclem, vatem ex Boeotia,
■^^iseri parum consentaneum videtur Roschero, 1. I pag. 420, not. 3.

Nicias sectatus est reipublicae administrandae ratio-
nem, eam comparare non licet cum posteriorum oli-
garcliorum macliinationibus formam civitatis vi sub-
vertere molientium 1).

Cum deinde post multa ultro citroque postulata
convenisset, ut pax fieret ea conditione, ut utrique
redderent ea quae bello cepissent, Lacedaemonii,
adsentientibus sociis, praeter Boeotos, Corinthios, Eleos
et Megarenses, (his enim quae fiebant haud placebant)
bellum componendum decreverunt, et sub finem mensis
Martii 3) anni 421 cum Atheniensibus in quinquaginta
annos foedus icerunt, in quod ab Atheniensium parte
juraverunt XVII viri primarii (Thuc. V, 19). Horum
nomina ordine enumerare supervacaneum ideo puto,
quoniam plerique non aliunde noti sunt, alii vero
nonnisi hac opportunitate conjunctim cum Nicia egisse
videntur 3). Neque in singulis pacis conditionibus ex-
phcandis morabimur praesertim post ea quae Grotius,
vol. VI, pag. 674 sqq. de hisce exposuit secundum
Thuc. V, 18.

Jam vero pactum erat, ut, utri priores redderent
ea quae bello occupassent, sorte decerneretur. Sortem
autem pecunia clam corrupisse Niciam eoque efiecisse,

1)nbsp;Cff. Droysen, üb- Äristoph. Vöyd u. d. Hermokopiden, Rheini Mus.
vol. IV, pag. 41; W. Vischer, die oligarch, partei, pag. 15; Büttner, 1. I.
pag. 55; Hertzberg, 1. 1. pag. 89.

2)nbsp;Cf. KrügeradClinton.nbsp;a. 421. At m. Aprilis anni Juliani diem
X vel XI censent esse Dodw. in Annal. Thuc et Clariss. Äpec. p. 63 al, quia
hic annus intercalaris fuerit. Cff. Roscher, 1. 1. pag. 458 et Kortüm, pag. 506.

3)nbsp;Breviter de iis agit Roscher, 1. 1, pag. 419 sq., qui tamen similitudine
üomiaum ductus plura refert quae non flrmis argumentis nituntur.

ut Lacedaemonii priores redderent, auctor est Theo-
plirastus apud Plutarclium c. 10. Cujus tamen nar-
rationi fidem habere non possum, propterea quod
sortis illud beneficium Nicias plane neglexit eoque
probavit se pretium ejus rei parum perspexisse 1). Quum
enim Lacedaemonii, captivis omnibus confestim red-
ditis et legatis in Thraciam missis, a Clearida impe-
trare non potuissent, ut Amphipolin Atheniensibus
redderet, socii vero, qui foederis leges non admisis-
sent , domum reversi has iterum rejecissent (Thuc. V,
21, 22), Nicias gravem errorem commisit eo, quod,
etsi Spartanorum vel perfidiam vel infirmitatem nos-
set, tamen civibus suis suasit, ut paullo post 2) seorsim
foedus cum Spartanis pangerent, quo prius inita pax
quasi confirmaretur (Thuc. V, 23, 24; Diod. XII, 75;
Plut. Nio. 10). Ita sortis beneficium amissum idque
unum Atheniensibus impetratum, ut ne arma resumta
sint. Contra captivi ex Sphacteria, qui Spartanis per
quatuor annos primaria pacis faciendae causa fuerant,
redditi sunt, quo Atheniensis respublica haud exiguum
cepit detrimentum.

Nihilominus, pace constituta, gaudium Athenis in-
gens fuit, plerisque opinantibus in longum tempus
civitatem malis liberatam fore. Nicias in ore erat om-
nium, tamquam homo diis carus, cui divinum numen
propter pietatem concessisset, ut nomen suum copu-
laret cum beneficiorum omnium maximo ac pulcerrimo.

3) Intra Juos menses post priorem pacem sancitam. Ctl\'. Grote, .1. 1. ct
l^oi\'tüm, 1, 1. pag. 508.

Revera enim Niciae opus putabant pacem, ut bellum
Periclis (Plut. Mc. 9; cf. Ah. 14). Plic ob exiguas
causas in magnas difficultates implicuisse Graecos cre-
debatur, ille vero persuasisse, ut reconciliatis animis
maxima mala obliviscerentur. Quare pacem illam etiam-
nunc vulgo Ni\'/Jetov vocant, e qua auctori apud
hostes cunctosque Graecos summa admiratio, inter
cives honor singularis contigit. An merito, dubitari
licet 1). Etsi enim infitiari nolumus, Niciam omnem
operam impendisse paci componendae, hic tamen ea re
suae magis securitati consuluit quam patriae saluti,
cujus commoda mirum quantum neglexit, hostium vo-
luntati obsequendo prömissisque stulte fidem habende.
Porro tenendum, praeter Niciam Lachetem quoque, qui
item Lacedaemoniis gratus erat, multum contulisse ad
opus perficiendum, quare aequum fuisset, si gloriae
ejus pars etiam in hunc redundasset (Thuc. V, 43).

Nec tamen pax illa satis habuit roboris, ut per
statutum tempus servari aut, quae promiserat, prae-
stare posset. Scilicet firmis destituta fundamentis
neque flagrantes simultates exstinxit neque gravissi-
mas controversias diremit, contra ignes reliquit multos
„suppositos cineri dolosoquot;. Itaque Thucydides me-
rito censuit V, 26, falli, si quis pacis hujus, quam

1) Niebührius, 1. 1. pag. 100, ita judicat: »Diese Umstände führten zum
Frieden des Nikias, welchèr seinen Namen mit Hecht fuhrt, denn Nikias ge-
bührt das Verdienst, er betrieb ihn ganz. Er scheint das Vertrauen der Spar-
taner besessen zu haben, wie früher Kimon. Er mag, wie dieser, der ein-
zige Athener gewesen sein, dem die Spartaner trauten, und der ihnen wohl
wollte.quot; Ultima haec quatenus parum accurate dicta sint, in textu videbimus.

vnonTov dvazaxnv ^ocßX, spatium bello non adnume-
randum putet. Etenim specie modo pax fuit, qua-
tenus ad sex annos decemque menses i) utrique
populi sibi temperarunt ne alteri in alterorum
agros invaderent, sed extra utriusque agri fines maxi-
mis se invicem detrimentis afFecerunt. Euit potius
tempus viribus ad bellum reparandis omni cura im-
pensum.

Societatum autem maxima orta est perturbatio ex
eo quod Lacedaemoniorum sociis prae ceteris displi-
cebat illud foederis additamentum\', quo Spartanis et
Atheniensibus concessum est, ut quaecumque postea
minus probaturi essent, ea vel addendis conditionibus
vel detrahendis mutarent. Primaria tamen belli paullo
post renovandi causa fuit, quod Niciae ejusque factionis
auctoritas fracta est ab Alcibiade, acerrimo belli con-
citatore, de cujus machinationibus jam deinceps ex-
posituri sumus.

Pax Niciae, etsi plerisque Atheniensibus grata,
iionnullorum tamen, ut vidimus, ingratiis erat inita.
Etenim ipsis etiam malis homines vulgo assuescere
solent; tum reperiuntur fere nonnulli, qui e ceterorum

1) Krügerus tameu ad Clinton. Fast. Hell. a. 414 contendit, ambos populos
iwmicitiis abstinnisse inde a mcnse Maiiio anni 421 ad mensem Julium 415.

incommodis sibi vitae subsidia vel emolumenta quae-
runt. Quid igitur mirum, si armorum fabricatores
et quotquot vel lucri vel gloriae vel potentiae avidi
re bellica quaestuur fecissent, renovando bello studue-
runt? Etiam in principum virorum numero erant,
qui non nisi in viti paci aut subscripsissent aut ad
eam se accommodassent. „Quae si firma ac stabilis
fuisset, facile vulnera, quae sibi ipsa inflixerat Grae-
cia, consanuissent, quae novo, quod mox exortum
est, bello facta sunt insanabiliaquot; i). Sed satis de ipsa
pace: nunc causas, quae mox secutam rerum conver-
sionem et simul Niciae casum repentinum attulerunt,
ordiamur. Prius autem attendamus ad statum reipu-
blicae Atlieniensis, quaenam tum domi esset partium
dissensio, quinam principes viri, qui praesentem rerum
statum exosi contraria Niciae ejusque factioni moli-
rentur, ut deinde demonstremus, qui factum sit, ut
fallaci illo suspectoque foedere belli ignés in sociis civita-
tibus suscitât! hinc ad ambo belh capita translati sint.

Reputantibus quinam Athenis fuerint qui in paceni
jurarunt, occurrunt Demosthenes et Lamachus, duces
ad rem militarem apti et belli gerendi cupidi. Ho-
rum alter quum Pyli tum plurimis aliis locis splen-
dida virtutis documenta dederat alterius belHco-
sam indolem ridet Aristophanes 3) ejusdemque res
strenue gestas enarrat Thucydides IV, 75; VI, 8, 49,

1)nbsp;c. G. Krüger, Commentatt. crit. et histor. subject. Dionys. Hal. His-
toriogr., pag. 246.

50, 101. Uterque eorum temporum gratia Niciae
quidem morem gesserat, sed fieri non poterat, quin
ipsis, si novus gloriae campus aperiretur, intolerabile
videretur otium diuturnum. Inter Niciae adversaries
autem, qui eo tempore rempublicam simul capesse-
bant, prae ceteris censendi sunt Hyperbolus et Phaeax,
quorum tamen neuter tantum umquam valuit gratia,
ut Niciae auctoritatem posset labefactare. Hyperbo-
lom, fioxdnqov àvdçcojiov a Thucydide VIH, 73
vocatum, „cujus improbitatem veteres Atticorum co-
moediae notaveruntquot; 1), post Cleonis mortem cupido
ceperat interruptam hujus demagogiam suscipiendi.
Hic humili loco natus ipsa ejus origo Attica in
dubium vocabatur — initio rei pecuniariae deditus,
lueernis fabricari dis lucrum ingens, quamvis non sem-
per honestum 2), fecerat. At mortuo Cleone, cujus
consiliis verosimiliter jam antea inservierat, hujus locum
vacuefactum occupare conatus est (Schol, ad Arist.
NïM. 626; Pac. 680), nullis aliis artibus nisi immo-
derata temeritate lasciviaque insignis, et raro insuper
contemtu quaelibet comicorum opprobria spernere soli-
tus. Talis autem homo ne apud populum quidem um-

1) Cic. Brut. c. 62. Cff. Plut. Ale. c. 13 et Hertzberg, 1. 1. pag. 77.
Aristophanes et Cratinus passim in hunc invecti sunt, Eupolis vero in Marka et
Plato in Hyperbola data opera demagogum carpserunt. Cff. Th. Bergk, Com-
nentatt., pag. 355 sqq. et Eoscher, 1. 1. pag. 298. Porro de eo scripserunt
praeter alios Wachsm. Ant. Gr. I, pag. 622 ed. sec.; Tittm. Gr, Staatsv.,
P- 341; Kortüm, Hell. Staatsv., p. 177; W, Vischer, Alkib. u. Lys., pag.
22; G, Grote, VII, pag. 145.

^ 2) Hoc indicant Scholia ad Arist. Nubb. 1061. CfF. NiM. 551 sqq.,
630 sqq., 871, 1060 sqq.; Eqq. 1300 sqq., 1360; Thei^moph. 847 sqq.

quam in aliquo honore fuit, sed dn;\' ovds^iag roX/nâv
dvvd/ueojg, dXX\' dno rov Tol/uav eig ôvrafxiy nçoeX-
amp;è)V, xal ysvôfMVog, di ^v st^ev êv rfi nôXei ôô§av,
ddo^ia Tfjg TtóXsag {^lut Nie. c. 11), hic igitur, dede-
cus civitatis, cunctis aeque civibus disphcebat, quam-
quam ejus opera saepe utebatur populus, ut cives nobi-
liores injuriis et criminationibus vexaret (Plut. Aie. c. 13).
Tandem sicut fructus maturus decidit, simul atque prin-
cipum Atheniensium negotiis audacter se immiscere
ausus est (cf. infra pag. 83) 1). Alter Niciae aemulus,
Phaeax Erasistrati filius, nobili genere ortus (Plut. Aie.
c. 13), populi gratiam captando summum in civitate
locum atfectavit. Etsi anno 422 legatus in Siciliam et
Italiam missus utilem operam reipublicae praestitit
aemulo tamen parum metuendus fuit, quum dicendi fa-
cultate inferior in concionibus semper impar esset ad-
versariis, quare ab Eupoli in Demi fragmente VIII
(vid. edit. Meinekii, II, pag. 471) dicitur

Xa)^ïv aQiGTog, ddvvarórarog Xéyuv 3).
Eundem ludit Aristophanes vss. 1376-—1380:
Socpôg y o fpaïa\'è, de^th^g r è^dvdaVB
§vreqzTtxóg ydç sgti xal neqavnxóg,
xal yvco^otvjitxôg, xal gacpr^g, xal xqovötixóg,
xataxïfcttxôg t äqiara tov amp;oqvßrjtixoij.

1)nbsp;lu iis, qui fSnbsp;TtfQ^gia\'veZq yiyonaOi eum enumerat Aelian. V.
ii. Xir, 43. Cff. etiam Theopompi/ra^;»». 102, 103 ed. Didot.

2)nbsp;Thuc. V, 4, 5. Cf. Hertzbcrg, 1. 1. pag. 86, qui ita de viro loquitur:
»Jedenfalls war er nur eine liald vorübergehende Erscheinung.quot;

3)nbsp;De Phaeaci.s eloqueutia cff. Ruhukeuius, Hisl. crit, erat., p. 51 et Th,
Bcrgk, Commentatt., p. 337 sq,

Itaque Hyperbolus quidem et Phaeax non multum
molestiae facere Niciae potuerunt, magis vero eidem
metuenda fuit crescens Alcibiadis auctoritas. Quam
descripturus Plutarchus haec praemonet in vita Ni-
ciae c. 9 : oüd\' dnaXlaysis tov Kléœvos o Nr/Jag
xaiqov èff^s nai/TanaGiV avanamai xal zajaGto-
qéGai TfjV Tiàhv\' all\' sig oôbv Ta uqàyfxaTa y.aTa-
GT7]GaQ GGtTT^qcov, ê\'^éneGS, çvfij) xal GcpodqÓTrjTi Tîjg
JXxißtädov (pilori^Cag avdtg i^coadelg eis rov
nóle^ov. Cujus quidem singularis viri imaginem
adumbrare post eximia Vischeri, Plertzbergii, aliorum
scripta animus non est; reputasse sufficiat, quanta in
Alcibiade natura inesset ambitio et gloriae studium,
quamque acceptus idem civibus suis esset tum ob ge-
neris claritatem, divitias, naturae dotes, tum ob res
bello Archidamico gestas l): haec in memoriam re-
vocantibus facile erit intelligere, tali homini quietam
et ingloriam vitam urbanam minime ferendam visam
esse. Ante pacem a Nicia factam studuerat rebus La-
cedaemoniorum, confisus fore ut, si Spartanos e Sphac-
teria captivos officiis sibi devinxisset, antiquum quod
familiae suae cum Spartanis fuerat hospitium renovaret.
Qua de spe quum decidisset atque sibi a Lacedae-
moniis propter adolescentiam praeferri Niciam vidis-
set, invidia flagrans, primo quidem Lacedaemoniorum
perfidia civibus inculcanda pacem impugnaverat: sed,

Diod. XII, 84; ijv ykq 6 àvijç ovzoi; {\'J\'éH\'ói«roç
/^Knbsp;^^^ rrokiTÜv, evyfvdn âè y.ai tcXovt\')! y.ul otigt;nri/yUc

quum id neutiquam ei cederet, futuram foederis per-
turbationem meditatus est l) : quae res nimium pro-
spéré ei cessit.

Jam verbo monuimus quantam in oiïensionem apud
nonnullos Lacedaemoniorum socios pax Niciae esset
adducta. Megarenses quippe aegre ferebant, quod
Nisaea, ipsorum portus, Atheniensibus tradita erat;
Boeotos autem Panactum restituere iis noluisse ve-
risimile est (Thuc. V, 39). Corinthii vero et Elei
probare foedus non potuerunt, illi quod colonias
suas, Sollium et Anactorium, amiserant (c. 30); hi
quod non negligi, sed vexari et opprimi se a La-
cedaemoniis querebantur (c. 31). Itaque confestim
sociorum conspiratio adversus Lacedaemonem conflata
est. Corinthii Argivos principatus obtinendi spe ad
novam Spartanis infestam societatem. conglutinandam
instigarunt (c. 27, 28). Argivorum causam Mantineen-
ses eorumque socii (c. 29), Elei, Corinthii, Chalciden-
ses deinceps amplexi sunt, at Boeoti et Megarenses
rejecerunt, quod populärem Argivorum statum sibi, qui
paucorum potestate regerentur, minus quam Lacedae-
moniorum aristocratiam putabant favere (c. 31) 2).

1)nbsp;Cff. Thuc. V, 43; Plut. Nie. 9, lOj Ak. 14, quo loco Plutarchus ipsum
Alcibiadem Lacedaemoniorum nqo^svov fuisse perperam refert. Cf. porro
Isocr. de Bigis, § 27-30.

2)nbsp;Thucydides ibi dicit: Boxonal êi y.ai Mfyaqijq to avzb kéyovveg
■^av\'/tti^ov, neQiOQBifi^t\'Oi vito i:Sgt;v Jtay.sSmfjtoviwv, krJ. voiil^ovtiq x. t. X.
Verbum \'Tieqooqütiivoi, interpp. male habuit. Vidd. Poppo et Krüger ad h. 1.;
Haase, Lucubr. Thuc., pag, \'108. Mihi quidem G. Grotii iuterpretatio VII,
pag. 23 prolata maxime arridet, nisi quod ^ov/d\'^iiv significare mihi videa-
tur neuirarum partium esse. Igifur, duabus caussis allatis, historicus significat.

At ipsi quoque Athenienses et Lacedaemonii sibi invicem
suspecti esse coeperunt, quod, tota aestate vanis col-
loquiis ea de re consumta, neutri agros ex pacto re-
stituerant. Quum autem Lacedaemonii, creatis aliis
ephoris, quorum in numero erant Cleobulus et Xena-
res, bellicosi homines, clam societatem cum Boeotis
iniissent et Atheniensibus Panactum eversum offer-
rent ea conditione, ut Pylus sibi redderetur, tunc
vero Athenienses graviter indignati tam ob haec quam
ob alia, quae Lacedaemonii non ex pacto fecissent,
fraude se circumventos existimarunt. Quare legates
cum asperiore responso dimiserunt (Thuc. V, 42).

Optatissimum hoc Alcibiadi, qui statim oblatam sibi
occasionem propositi perficiendi summo studio arripit.
Spargendis criminationibus civium animos magis ma-
gisque ad iram adversus Spartanos inflammat. Niciam
quoque calumniis insectatur, quia hostes in Sphacteria
interclusos imperator noluisset debellare eosdemque
postea ab aliis debellatos et captos rursus dimisis-
set Lacedaemoniis gratificaturus. Praeterea ei objecit
quod Spartanos non avocasset a societate cum Boeo-
tis et Corinthiis facienda, contra cum Atheniensi-
bus nullam civitatem, invitis Lacedaemoniis, amicitiam
societatemye inire sivisset l). Scihcet bene perspec-

•Boeotos et Megarenses neque Lacedaemoniorum Atheniensiumque societatem
araplexos esse, quia Lacedaemonii ipsorum nullam, rationem haberent (cogita de
legatione Corinthum missa c. 30 init.), neque Argivorum, quia populärem
horum statum aversareutur. Ceterum Diodorus XII, 75 perperam Thebas re-
censet mter civitates Argivorum societaii adscriptas.

turn habebat, nisi civium animos a Nicia abalienasset,
neminem Athenis quicquam adversus Lacedaemonem
facile moliri posse. Quum igitur his accusationibus
effectum esset, ut Nicias apud multitudinem male
audiret, Alcibiades, qui jam pridem principibus Ar-
givorum, quorum familiaritate utebatur, spem fecerat
fore ut, dissoluta Lacedaemoniorum societate, Athe-
nienses cum Argivis paciscerentur, aestate anni 420
horum legationem una cum legatis Mantineensium et
Eleorum sua sponte Athenas arcessivit et hospitio
excepit. At eodem tempore cum bona Niciae gratia
aderant legati Lacedaemone missi, qui avroxQaroqeg
quidquid superesset controversiarum dirimerent. Quos
Alcibiades per dolum 0 a Nicia avocatos ad suas par-
tes traxit, deinde vero in populi concionem produc-
tos turpiter decepit; qua fraude omnis legatio irrita
facta est. Res pulcre descripta legitur apud Thu-
cydidem V, 45, et apud Plutarchum in Nic. 10 et
in Ale. 14 3).

harum accnsationum capiti facile subsorlbere. Quod vero ad societatem Lace-
daemonios inter et Boeotos atque Corinthios Cleobuli praesertim et Xenaris
opera constitutam attinet, hujus conscium fuisse Niciam probabile non est.

Atheniensium autem neminem probasse rationem ab Alcibiade initam affirmat
Plut. Ale. 15: Kal tov /lèv tqÓttov ovâelq rfe ttçôIïwç ittfjvti,.

1)nbsp;Audi Plutarchum in Co7np. Ah. c. Coriol. 2. MaXi^axa âi y.aT\'r;yo-
Qovoiv avTov xaw^amp;etav xai àmaTtiv, | xovg AaxtâmjiovUw nqio-
/Sfiç TraQaxQovaâ/iSvoç rijv elQTjvfjv ïXvoev.

2)nbsp;Vidd. Grote, VII, pag. 61-66 et Hertzberg, 1.1. pag. 96—98. Quam-
quam haec narratio e solo Thucydide nobis innotuit, tamen de ejus fide
dubitari nullo modo sinit Niebuhrius, Vorträge üb. alte Gesch. II, pag. 110.
Ceterum de legationum consuetudine, qua primum adibant r^r ßovXyv,
haec Schoemannus, de Comit. Athen., v^g. 283: .exterarnm civitatum legatis

In eadem concione jam in eo erat ut populus socie-
tatem cum Argivis pangeret ; top ôè Nixîav è\'xnhjltg
bÎx^ y-cù yarfjcpsia tcùV dvdqcbv ttis fxeraßolfjg, dyvo-
ovvta tïjv djiaTYiv y.ai tov dólov (Plut. Aie. 14). For-
tuna vero iterum Niciae favit: namque concio, prius-
quam quid constitueretur, facto terrae motu l) dissoluta
est. Postero autem die apparuit, quanta esset hujus apud
populum auctoritas quantumque pacis conservandae
studium etiamtum Athenis esset. Namque iterum con-
vocata concione, ille talia locutus egt: „Quamvis, inquit,
deceptos, tamen nos oportet cum Lacedaemoniis so-
cietatem inire, et dilato Argivorum negotio, iterum
legates Spartam mittere, qui explorent, quid in animo
habeant. Bellum autem difFerre jubeo, quum ipsi
statu utamur bono, illi ignominioso. Nam nobis
quidem maxime expedit, florente republica fortu-
nam hanc quam diutissime conservare, illis vero
in afflicta re versantibus pro lucro erit, primo quo-
que tempore belli fortunam periclitariquot; 3). Persuasit
deinde civibus, ut ipsum cum aliis legatis Lacedae-
monem mitterent ad res componendas his conditio-
nibus, ut primum Panactum, non eversum, sed in
integrum restitutum, Atheniensibus redderent, deinde
Amphipolin traderent, tum privato foederi cum Boeo-
tis sancito renuntiarent, nisi hi pacem Atheniensium

pnmum ad senatum aditus dabatur; is autem cognitis mandatig eorum atque
epistolis perscriptoque probuleumate in concionem eos producebat.quot;

amplecti vellent; de prospero autem legationis eventu
nihil dubitabat. Sed spes eum fefellit. Lacedaemone
etsi honorifiee exceptus, ut vir probus atque civitati
amicus, nihil tamen eorum quae speraverat effecit;
tantum impetravit, ut Lacedaemonii foederis jusjuran-
dum renovarent; ecpoßsiro yocç firj navra dreXfj è\'^cov
drcéXamp;rj xal öiaßlnßf), ahiog Soxav aïvai tüV JiQÓg
Aaxedaifioviovs movdcóv (Thuc. V, 46).

Neque vanus fuit iste metus. Namque infecto negotio
Athenas reversus in acrem incurrit civium suorum vitu-
perationem et populari favore aliquamdiu caruit : quo
sane dignas luit tam segnitiae suae quam Laco-
nismi poenas. Nec tamen gravius in Niciam ani-
madverterunt cives quam quod illo praeterito ducem
crearunt AIcibiadem, postquam Mantineenses et
Eleos a Lacedaemoniis déficientes una cum Argivis
in centum annorum societatem recepissent 1). Quo
factum est, ut Nicias primas Alcibiadi cedere coactus
aliquamdiu de scena discesserit, quamquam ne his qui-
dem casibus ejus auctoritatem prorsus fractam esse
postmodo apparuit. Tantum enim abfuit, ut bello in
Peloponneso Alcibiadis auspicns instaurato, Nicias ad
vitam privatam relegatus in oblivione delituerit, ut
contra, quum Alcibiades infeliciter rem gessisset, ac-
cepta gravi clade apud Mantineam anno 418 ille
denuo imperio ornatus sit. Aestate enim anni 417,
quum jam priore anno alii ejusdem factionis prin-

cipes, Lachetem dico et Nicostratum, Argivis auxilio
missi essent (Thuc. V, 61; Diod. XII, 79), Nicias
dux praefectus est copiis in Thraciam mittendis; de
qua tamen expeditione nihil fere proditum exstat i).
(CfF. interpp. ad Thuc. V, 83).

Sed eodem, ut videtur 3), anno paullo ante ali-
quid acciderat, quod vigentem adhuc Niciae auctori-
tatem ostendit. Nempe, suadente Hyperbolo, ostra-
cismo certatum est de cive, cujus potentia metuenda
videretur, in decem annos a republica removendo.
In censum prae ceteris veniebant Alcibiades et Ni-
cias, quippe qui tunc fama et auctoritate praecipue
eminerent. Tov fàv yàq \'Alxiftiâdov y.al rov ftîov
èftdûwrroVTO y.al ro êqàôos (oqqùbovvóg
Xov iv roig nsql s\'xfivov yqacpofiévoig drikovrat rov
âè NiyJav 6 Te nloûrog i/iicpamp;ovov enoisi, y.al f.ià-
höra rfjg dcatrrig rb fxij cpdàrâqo)ivoi/ iUï]dà
riyov dix af,uy.xov y.al bXiYaqxtybv dXlôyorov
idôy.ei. Jlollà ô\' rjdrj ratg snidv/uiaig avróv dv-
riTuvow naqd yvèfi-qv y.al ftia^ófievog nqbg rb

1)nbsp;G-. Grote, VII, pag. 141 — 144 espeditionem illam paratam quidem fuisse,
nec tamen susceptam contendens, hac opportunitate utitur, ut Niciae segnitiem
iQ AmphiiMli armis recuperanda denuo vituperet. Cf. Roschor, 1. I. pag. 42.3 sq.

2)nbsp;Etenim viri docti hac de re ambigunt. Hermann, de Ostracismo, pag.
20; Thirlwall, Hist, of Gr. vol. Ill, pag. 360; Meineke, Fragm. com. gr.

pag. 193 sqq., alii, rem ad anni 415 initium referunt, quamquam sententiam
lianc firmis argumentis haud probant. Cobetus vero in Observai, crit. in Plat,
com. reliq., p. 143 sqq. ob Theorapompi testimonium, in Schol, ad Aristoph.
Vesp. 1001 (1042) relatum , anno 417 id factum statuens plerorumque seriorum
suffragia tulit. Vidd, Vischer, Alkib. u. Lys., pag. 57; Hertzberg, pag. 136 sq.

■ Grote tamen VII, pag. 144 dubius haeret et tantum asseverat rem inter
anaos 420 et 416 factam esse.

ov/iifpt\\)ov, êTca/dns nv (Plut. iWc. ll).Theophrastus
quidem apud Plutarclium {Nic. 11 et Alc. 13) Phaea-
cem, non Niciam, Alcibiadi hac in causa oppositum
fuisse perhibet; hoe tamen veri absimile est, cum quia,
ut Plutarchus addit, id cum plurimorum auctorum
testimoniis pugnat, tum quod Phaeax homo fuit levior
quam qui civibus sollicitudinem et metum injicere
posset 1). Neque facere equidem possum cum Bütt-
nero 2), qui Andocidem quoque in illorum numero
fuisse opinatur. Orationem enim xar \'AX\'/.ifiiadov, e
qua opinionem istam duxisse videtur, Andocidi ab-
judicandam esse non minori doctrina quam sagacitate
demonstravit vir dar. Meierus, cujus sententia jam
communi fere eruditorum consensu comprobata est 3).

At vero, quum utrique, et Alcibiadi et Niciae,
tantum immineret periculum, totaque civitas ob con-
tentionem juniores inter et seniores, quorum hi paci,
illi bello favebant, quasi divisa esset, ambo reconci-
liati factiones suas coalescere passi sunt et in com-
munem competitorem vires suas verterunt. Namque
Hyperbolus êXnî^œV, daréqov tcùV âvdqihv iy.neöóv-
TOg, avTog dvTinaXos tà XeLTiOfuvM yavéodat,, y.a-

1) Cff. Eoscher, pag. 424 in nota; Vischer, 1. 1. pag. 56, not. 23; Hertzberg,
pag. 186, not. 85; G. Grote, qui tamen addit, VII, pag. 147: »the coalition
of votes and parties may well have included all three.quot; Ita fieri potuit; atta-
men Plutarchus id non tradit. Contra disputât K. Fr. Hermann, Gr. Staats-
alterth. § 164, 15.

3) Meier, Commentatt. de Andocidis quae vulgo fertur oratione contra AÎ-
cihiadem, Ilalae, 1836 sqq. Cff. quae de eadem oratione dicit G. Grote, IV,
pag. 203, VI, pag. 9; VII, pag. 144.

Tarpav^e ^v ndóf^isvóg re rfj Siaepoqâ xai naQo^v-
vav TOV dfjfzov èu\' d/ucporégovg (Plut. Mc. 11). Igi-
tur suffragiis latis Hyperbolus ostracismo perculsus
est, qui patria relicta in insulam Samum est profec-
tus 1). Eventus hic inopinatus primo mirationem ac
risum movit; sed haud ita multo post populum tan-
topere facti poenituit, ut ostracismi judicio posthac
prorsus abstinuerint. Multum autem abest, ut Ni-
ciae fortunam hac in re praedicandam putemus ; con-
tra Plutarchum rccte judicasse opinamur, si Nicias
ostracismi judicio cum Alcibiade certasset, ipsum
vel victorem amoto aemulo rempublicam secure gu-
bernaturum fuisse, vel victum honeste fuisse cessu-
rum servato optimi ducis nomine. Verum fors ahter
tulit 2).

Jam omissis iis quae hoc et insequenti anno 416
Alcibiades, ut democratiam Argis restitutam confir-
maret, in Peloponneso egit (Thuc. V, 82—84), omissa

1) Thuc. VII, 73. Judicium de hoe Xv/voiróiXu ah historico ibi latum
dignum est, quod describamus: \'Y^ié^fiolov, dicit, èar^aKio/^évov ov d^à
^vigt;â/A,toiq Kal àii.mfiaToi; epófiov, dXkà âi.à TTovtjQÙav y.al alnyvy^y t^ç
\'^àXsoK. Quae verba non repugnare mihi videntur iis, quae de eoujuuctione
factionuin Niciae et Alcibiadis ad Hyperbolum opprimendum diximus. Cf.
I-achm., Hist. Gr., pag. 19 sq. — De morte, viri et sepultura haec leguntur
in Scholiis ad Aristoph. Pac. 680: êv i:â/A,o, âènbsp;vtco rmv

oây.y.ov ^aUvxfq ï^^.-tpav etq to Tcéhtyoq. Quae c Theopompo petita
®8so declarant scholia ad Vesp. 1001.

Cff. Hertzberg, pag. 114; Vischer, 1. I. pag. 22; Niebiihr, 1. 1. pag.
^ ^nbsp;dignissima quoque sunt ea, quae Bütfcner, pag. G2 sq. et

0-0, VII, pag. 148 observant de causa, cur post Ifvperboliim expulsum
°stracismuâ Athenis in dcsuotudiucm ubierit,

item Meli insulae expugnatione, qua in re vix ullas
Niciae fuisse partes supra l) ostendimus (Thuc. V,
84—116), accedimus ad memorabilem illam expe-
ditionem Siciliensem Qe qua suscipienda acerri-
ma fuit Niciam inter et Alcibiadem contentio, quam
priusquam exposituri sumus, belli causas paucis ex-
plicare lubet. ■

Sicilia, fertilissima opulentissimaque insula, jam du-
dum Atheniensium animos ad se traxerat et cupi-
ditate inflammaverat. Jam vivente Pericle de occu-
panda insula somniaverat factio popularis 3); quod
tamen demens consilium ille tunc quidem repressit.
Anno vero 437 quum Syracusanos inter et Leontinos,
quorum alteri natione Dorienses, alteri lones erant,
inimicitiae erupissent, atque hi ab Atheniensibus tam-
quam cognatis auxilium petiissent, Athenienses occa-
sione avide arrepta, tum primum rebus Siciliae se iin-
miscuerunt, id praecipue spectantes, ut Peloponne-
sios frumento, quod inde importari solebat, privarent
atque simul futurarum victoriarum viam sibi muni-

1)nbsp;Vid. pag. 43. Id ipsum, quod Alcibiades huic operi, Lacedaemoniis
insuper infestissimo, manum admovit, Niciam rei socium fuisse redarguere vi-
detur. Clf. Plut. Ale. c. 16; Pseudo-Andoc. c. Alcib., p. 123, 124.

2)nbsp;De qua Niebiihrius, 1. 1. pag. 112 jure dicit: »eines der alleren tscheidend-
usten Ereignisse der Weltgeschichte. Ohne diese Unternehmung, auf die Athen
jialle seine Kräfte verwandte, hätte Sparta nie siegen können. Nicht die ma-
j.teriellen Folgen blosz waren entscheidend, auch die Meinung der Menschen
!«ward durch den Ausgang dieser Unternehmung bestimmt.quot;

8) Vid. Plut. 17 init; Perk. 20. Desiderium illud tecte significat ipse
Thuc. I, 41, ubi causas enarrans, ob quas Athenienses Corcvraeis contra
Corinthios opitulati sint, haec addit: ai.ia tff riyt; re \'IraXiaq xai
Xiaq xalwq iqjaLvcro avToZq rj -vijaoq iv iZitQamp;7tl(0 xeZoO-ai,,

rent l). Per tres deinceps annos classibus in Siciliam
missis, sociis suis opitulati vario Marte dimicarunt,
donee, Plermocratis suasu inter omnes Siciliae civitates
pace restituta, anno 424 duces Atheniensium re infecta
domum remissi sunt. Nec minus operam perdiderunt
Athenienses, quum anno 422 Leontinis, popularis im-
perii fautoribus, opem ferre conati sunt, quo simul
Graecas urbes in Siciiia et Italia inferiore sibi con-
ciharent. Sex deinde anni sunt elapsi, antequam
vetera consilia, numquam plane abjecta, renovare po-
tuerunt. Etenim anno demum 416 novae in Siciiia
ortae sunt discordiae inter civitates Segestam et Se-
linuntem rnqt rs ya/uixibv rivcov y.al mql yî^g dfi-
fpiaßriTrjTov (Thuc. VI, 6). Segestani igitur, quum
a Selinuntiis eorumque sociis Syracusanis terra ma-
rique gravi bello premerentur, exeunte anno, lega-
tos miserunt Athenas auxilium rogaturos, qui Athe-
niensibus quum priorem Leontinorum societatem in
memoriam revocarunt, tum crescentem in dies Syra-
cusanorum potentiam ante oculos posuerunt, pecunias
denique bello necessarias polliciti sunt 3). Eodem
tempore Leontinos exsules Athenis adfuisse (cf. Thuc.
V, 4), quamquam Diodorus XII, 83, refert, non est

1)nbsp;Thuc. Ill, 86, ubi: TtQÔTtftqâv xt Ttoiovfitvoi. (eTVfft-ipav vavq rfç
olKtiôrtjvoç TlQocfâan) et atplat, âvvarà îÏj; xà iv rrj 2i,AeXLa

\'^QàynaTa imoxsiqua ytyéaQ-(U. Diod. XII, 54. GIF. Kortüm, I. L pag.
sqq. et Hertzberg, p. 145 sqq.

2)nbsp;Rem tragiee exornat Justiuus, IV, 4: »sordida veste, capillo barba-
1«e proroissis-, et omni squaloris babitu ad misericordiam coramovendam cou-
\'iwsito, coucLooem defoi-meü aJeunt.quot;

probabile, quum Thucydides VI, 6, millam horum
mentionem faciat. Aliquanto post demum (c. 12) Ni-
cias eos primum memorat atque deinde (c. 19) in con-
cionem progressi esse dicuntur; quare cum altera de-
mum Segestanorum legatione (c. 8) eos advenisse pro-
babile est 1). Verum, ut illuc redeam, legati haud frustra
verba fecerunt coram populo; namque identidem au-
ditis eorum sermonibus, cohortantibus quibusdam,
quorum in numero praecipuus erat Alcibiades (Thuc.
VI, 15), Athenienses decreverunt, legates Segestam
mittere qui explorarent, num tantum pecuniae, quan-
tum pollicebantur, in aerario et in templis haberent,
et simul sciscitarentur, quo in statu res bellantium
civitatum essent 2). Dimissa autem legatione pris-
tina cupiditas, aliquamdiu sopita, denuo excitata est,
tantusque omnes in Siciliam navigandi invasit ardor,
àôt8 y.al véovg èv naXaiarqaig y.al yeqovrag èv èq-
yaffTïjQioig y.al ri^iy.vyXioig Gvyy.ad(ÎÇ,o^évovg viio-
yqàcpuv TOnbsp;T^VS Siy.eXiag xai rijV qrvüiv rrjg

neql avTfjV dahxaong xal Xi^évag xai rónovg, oig
révQajiTai nqog Aißvriv ij vfjöog. Ov ydq ädlov
ènotoûVTO TOV noXéftov Sty.eXtav, dXX oQftrjTriQiov,
àg dn avrt^g diayaviGÓfisvoi nQog KaqxV^ovcovg
xal GxnGovxBg afia Aißvriv y.al rljv èVTog quot;Hqa-

1)nbsp;Vid. Poppo in edit. Thuc. VI, 6. Contrarium affirmant Hertzberg, 1.1,
pag. 14.8 et G. Grote, VII, pag. 198. Leontini legati commemorantM etiam
a Plut. Nic. 12.

2)nbsp;Es hoe apparet, eorum, qui Segestanorum pollicitationibus diffisi Alci-
biadisque consiliis adversati expeditionem improbarent, initio satis numerosam
faetionexn Athenis fuisse. Cf. G. Grote, VII, 199.

xhiMV öTYilüv amp;àlaGoav 1) (Plut. Nic. 12. Cff. Alc.
17 et Isocr. de Pace § 85).

Gravissima jam reipublicae Atheniensium imminebat
tempestas, quam qui avertere soli potuissent, ipsi
libidine atque inseitia 3) occaecati etiam maturarunt.
Praecipua vero rei culpa in Alcibiade fuit, ut qui
navrajiaßL rov eqcora rovrov (seil. Siciliae occupan-
dae) dvaq)Xé§ag avramp;v, \'/.ai naiffag /urj \'/.arà fzéqos
juïjdà \'/arà /nty.Qov alla ^isyâXco aról(o nXavaavrag
inix^iQatv \'/araarQéq)aadai rrjv vfjöov, ingentem spem
et fiduciam populo injecerat omnesque in suam senten-
tiam rapiebat (Plut. Alc. 17). Apparebat tum Athe-
nienses leonem aluisse in civitate, cui adulto mori-
gerari necesse esset 3). In tanta universi paene po-
puli dementia haud exiguam laudem sibi meruerunt

1)nbsp;Ultima autem verba in Alcibiadem potins congruere quam in universum
populum probant tam Thucydidis silentium quam Plutarchi in Alc. 17 bacc
verba: \'Aqyriv yaQ fïvai, nq\'oq a ■^XTCinfi, âiftvoiXvo Tijq OTQatfiag,

tf\'Aoç, aoTteQ ol XokJtoL, ShxeXLav. Quae enim Thucydides VI, 90 Alci-
hiadem in Lacedaemoniorum concione exposuisse fingit, haee oratoris potius
quam Atheniensium voluntates et consilia exprimere videntur. Cf. G. Grote,

2)nbsp;Thuc.-71, 1: ajiaqot, ol nolloï ovreg rov //.tyiS-ovg r^g vr^aov xré.
8) Aristophan es, ut testatur Plutarchus Alc. 16, cives suos de Alcibiade

MâXuOcu. ßiv XtovTd (.lij iv rcôXeu ■s:Qtlt;f:ti,v
^v rT\' èxTQé\'pr] lig, xoZq xqôrcoig v-TijQeTlVv.

pauci illi, qui, tarn patriae quam hostium vero statu
perspecto expeditionisque periculis ponderatis, tristem
rei exitum praesagiebant ideoque bellum ex animi
sententia detestabantur. In Iiis praeter Socratem plii-
losopbum et Metonem astrologum 1) etiam Nicias
fuit: cui licet aliae quoque causae, inter quas animi
segnities et odium collegae concurrerent ad ex-
peditionem Siciliensem dissuadendam, ejusdem tamen
sagacitatem, qua vana ambitionis somnia a vero rei-
publicae commodo discernere valuit, satis praedicare
non possumus. Ex ipsis veteribus hoc in Niciae laude
ponunt Plato in TÂeage p. 129 C, et Plutarchus in
vita, c, 14, et in Comp. N. c. Cr. 4, ubi ita disserit:
\'0 /Lthv yccq, sfiJisiqia y.ai loytafico xQnoàf^evog rjys-
/Lwvog è\'/u(pQ0P0g, oi) Gvvnnarriamp;yi raig èXnCöi icdv
jioIltüv, all\' dnsme xai ditayvco Irjipeadai Sixe-
liav. Scilicet non tantum ipse agnovit rei periculum,
sed etiam cives de perniciosa ipsorum cupiditate com-
monere et quam alieno tempore festinarent quamque
difficiha ista ad consequendum essent demonstrare of-
ficii sui duxit. Itaque, ubi primum Segestanorum
legati auxilium ab Atheniensibus rogaverunt, rem dis-
suasit, et deinde, quum multitudinem ab Alcibiade
spe atque promissis jam ante corruptam vidisset quam
concio haberetur, bellandi ardorem coërcere popu-
lumque ab expeditione serio agitata revocare quan-

1)nbsp;Alterum to ólt;uiióri,ov monuerat, alter de filii sorte sollicitus furoris
simulatione liinic militia Uberaverat. Vid. I\'iut. Ak. 17 S Nie. IS.

tum potuit semper quovis loco tentavit. Quodsi ni-
hilominus frustra fuit, id non Niciae imputandum,
sed partim bellicosö multitudinis animo partim pau-
citati et segnitiei eorum qui Niciae suffragabantur.
Oi ydç svnoQOL, ÔediÔTsg/utj doxomi rdg luTOvqyCas
xal Tçir)QaQxiag dTtodidqaaxsiv, naqd yvàfzr^ nav-
Xa^ov (Plut. Nk. 12). Quemadmodum autem brevi
tempore ante in contentione de ostracismo civitas in
duas partes divisa fuerat, ita nunc quoque certamen,
quod Alcibiadem inter et Niciam non de ipsorum sed
de reipublicae salute gerebatur, juniores cives a senio-
ribus disjunctos tenuit. In quo certamine quamvis
alter inferior fuit, tamen parem fere amborum du-
cum apud populum fuisse auctoritatem 1), id et ex
ipsis deliberationibus apparet et e summo studio, quo
Niciam, quamvis repugnantem, una cum Alcibiade
imperio ornarunt. Sed res ordine enarremus.

Quum igitur ineunte vere anni 415 Atheniensium
legati una cum Segestanis, qui sexaginta argenti ta-
lenta tamquam menstruum totidem navium stipen-
dium 2) afferebant, e Siciiia rediissent, populus, con-

^ 1) Cf.^ Eoscher, 1. 1. pag. 424. Plutarch, in Comp. Nk. c. Cr. 3 haec
scnb;t: \'ExiZ\'.o ixhxo,nbsp;irc^^.^Haq ar,iA.eZov, Sr, Sva/jqaCvovra

^oXe/A^Zv dtl xal ^tiyovra T6 aTQarrjyeZv O-ÖK IjcavoyTo /«^o-
■tovovvTeq, d,q èfi.n:etqóvarov xal ^ ïlTiOTOv. Tan tam Niciae existimationem
eUam apuj jj^gtes fuisse significat Thuc. VI, 34.

VI, 8: ayovTsq i^xonTa -cdXavra My/iov dQyvglov agt;q iq
ratoquot;quot;-^quot;quot;-^quot;^^ f^i-ós tiuaO-óv. Ducenos homines in singulis navibus nume-
ficit y..nbsp;singulorum singulis drachmis in dies aestimata esse, inde ef-

cione convocata, speciosis legatoriim et nautaram, qui
Segestanorum fraude decepti erant 1), nuntiis confisus
sexaginta naves in Siciliam mittere decrevit et duces
summa potestate praeditos creavit Alcibiadem, Niciam,
Lamaclium 2), Hos primum Segestanis opem ferre
oportebat contra Selinuntios, deinde, si, hoe bellum
prospéré cessisset, Leontimos in suas sedes restituera,
cetera denique in Sicilia sic agere, ut Atheniensibus
maxime expedire judicarent. Quinto autem die 3)
post, quum iterum concio haberetur, Nicias, og ovx
exa^vev ovd\' dT^rjyÓQevsv (Plut. Mc. 12), in me-
dium progressus populum a consilio revocare studuit.
Quam tunc orationem egisse a Thucydide fingitur,
eam speciminis gratia Latine redditam, additis non-
nullis observationibus, hic apponere juvat. Tametsi
enim non ipsa oratoris verba hic (VI, 9—14) referri
ipse Thucydides vocabulo roidde significat 4), tamén

2)nbsp;Thuc. VI, 8; Plut. Ak. 18, 21; Nie. 12, 15; Diod. XII, 84. Cff.
Justin. IV, 4; Nepot. Alc. Ill, 1; Böokh, 1. 1. II, pag. S3. Cur hos tres
duces constituerint, exponit inter recentiores Hertzherg, 1. 1. pag. 151. Ceternm
vix opus est moncre, Plutarchum errare talia narrantcm : \' Aamp;rivalovq orqa-
•vtiyov iXiaamp;ui, ïT^WTor IxsZvov {ibv Nuniav) jAST quot;AkxtßtääoV xal
Aainay^ov {Nic. 12). Quibus assentiri videntur Andoc. de Myst. § 11 et
G. Gi-otius, pag. 201.

4) Secundum Diod. XII, 83 Nicias etiam bellorum mentionem fecit quae
Carthaginienses de insula Sicilia gesserant. Quod quum a Thucydide non me-
moretiir, ex alio fonte Diodorns dusisse debet idque comprobat ea, quae de
orationis veritate moiiuimus. In Thucydide interpretando usi sumus editioni-
bus Haacldi, Göllori, Krügeri, Poppouis, necnon singulari libello, quem scripsit
Kampe, Neo-Eupini, I8S5. Quicquid ab his jam satis explicatum esse niihi
\\\'isum est, omisi.

oratio illa propriam personam, qua ille a natura quasi
inclutus erat, tam egregie exprimit, ut eam dignam
liabeamus quae intégra liic describatur.
Ergo Nicias hujusmodi verba fecit:
„Convocata est haec concio, ut deliberemus quo
apparatu classem in Siciliam mitti oporteat; at mihi
de hoc ipso adhuc consultandum videtur, num e re
nostra sit classem expedire, nec tam brevi maximis de
rebus deliberatione, externorum 1) hominum obse-
quio suscipiendum bellum quod nihil ad nos per-
tmet. Tametsi 3) ego et honore hac ex re augeor et
corpori meo minus quam ahi quidam timeo 3); _
non quasi minus bonum esse civem arbitrer qui et
corpus suum et fortunas non nihili faciat 4) ; nam qui
sic ammatus est, etiam patriam quam maxime sua ip-
sius causa salvam cupiet: -- [sed quamquam haec ita
sunt] nihilominus ut antea numquam propter ambitio-
nem secus dixi ac sentirem 5), ne nunc quidem id fa-
ciam, sed quod optimum consultu arbitrer 6) dicam.

1) \'\'AUoipvlovq Thncydides vocat Segestanos, sicut infra c. 11 ßuQßä-
çovq, ut qui e colinvie Trojanorum et Phocensium coaluissent, VI, 2. \'

S) »Tametsi ego cett.quot; His respondent illa »nihilominus cett.quot; Thucyd. xaitot
lyoiy^ — ôgt;wç J-f xtL Verba quae lineolis intersepsi, parenthesin efficiunt.

4)nbsp;Tangit his adversarios, qui taies cives ignaviae accnsabant. De sententia
^id. supra pag. 13, collato Kampio, 1. 1. pag. 8.

5)nbsp;Hoc oratoris dictum non nimis severa trutina examinaudum : nam certe quum
Ueoni imperium contra Sphacteriam cederet, dixerat uaqà yrei/^^r â^à tb nqo-
riiiaoQ-a^, Ceterum Nicias saepe in concione verba faciebat. Thuc. IV, 28; V, 46.

Mentes autem vestras si eonsidero, parum valituram
esse puto meam orationem, si vos liortarer tueri quae
possidetis nec de praesentibus propter incerta et fu-
tura periclitari i); tantum docebo, nec tempestive vos
festinare nec facile adipisci posse quod contenditis.

„Ajo enim vos, quum hostes multos hic relinquatis,
tum novos etiam studere, illuc navigando, hue 3) ar-
cessere. Putatis fortasse in foederibus, quae pacti
estis, aliquid firmi vobis inesse; quae, si quietos vos
tenetis, nomine [certe] foedera erunt: ita enim qui-
dam et e nostris civibus et ex adversariis conditio-
nes 3) exsecuti sunt; sin majore in re aliquid olfenda-
tis, statim nos adorientur hostes, qui primum propter

âiud-fZviu, y àv aQiava, J\'^.ayi.yyäaxfOßi: Œ. VI, 8, 2. Cod. Gr. habet
rà fitÀTiOTa, sed ut recte dicitur rà fifXitava yvyvâoxtiv, sicut rà
âlA,ai,a yi.yvügt;ogt;tetv dicit Demosthenes, ita maie id copulatur cum fj av.

1)nbsp;Neinpe taedebat enm quod a Pericleis consiliis popalus recessisset. Vid.
supra pag. 35. Cf. Thuc. VI, 47= (Nixlov ly-v yvàft?}) t^ Tté-Xei, âajta-
fSivTag rà olxiZa /xi] xi,vâvvsi)t(,v.

2)nbsp;Gr. âevQo inuyayéaê-ai,, pro quo plerique libri ùivtsqov Inny.
quam lectionem frustra defendit Kanipius, dicens scilicet hoc vocabulum h. 1.
statim significare. Ita vero, ut alia taceam, auctor contraria loquentem face^
ret Niciam, ut qui c. II., 4, dicat, hostes ex Sicilia tum demum in Attieam
invasuros esse, el cxpaZfii/ftéi\' Tt.

3)nbsp;Gr. ovro) yàg — fV^aSar avràç (raç Otrovâàg) vel avvâ. Optio
dubia: utrumque idem valet: nam etiam arrâ si legas, id ad Ojroi\'J\'âç re-
ferri debet, non, ut Kampius censet, ad totam enunciatum. ovrmg e^rça^av
ràq OJTofââg hic non significat ita foedus fecerunt, sed taîi modo foedus (s.
foederis conditiones) exsecuti sunt sive effectum dederunt. Tàngit eos qui om-
nibus artibus foedas initum eludere studuerant. Simili sensu TCQâxxtiv usur-
pât ex. gr. Sophocles Phil, 87: ovg amp;v tógt;v Xóymv èXyê xXvmv — rovqâ^
(roiiç Xôyovq) xal nQàaoeiv axvyS). Oed. R. 68: îjv (VQiOxov Xuot-v

acceptas clades pactionem fecerunt cum majore quam
nos dedecore, necessitate coacti, deinde liac ipsa inpac-
tione multa sunt de quibus inter nos controversia est.
Praeterea sunt qui ne hoc quidem foedus acceperunt,
iique haud minime valentes, quorum alii palam bel-
lum gerunt, alii, propterea quod Lacedaemonii adhuc
quietos se tenent, ipsi quoque decem clierum induciis
ab armis continentur. Sed simulatque, opinor l), vires
nostras divisas offenderint, id quod maturamus, sine
mora nos adorituri sunt una cum Siciliensibus, quos
superiore etiam tempore quovis pretio socios sibi op-
tassent. Haec igitur perpendere nos 2) oportet nec
committere ut fluctuante repubhca periculo nos ex-
ponamus neque novum imperium affectare antequam
res partas stabiliverimus. Chalcidenses quippe, Thra-
eiam incolentes, qui tot annos a nobis defecerunt,
nondum ad officium redacti sunt et alii quidam con-
tinentis populi dubia sunt fide. Nos autem Segestanis
videlicet, sociis, injuriam se accepisse dictitantibus 3)
prompte auxiliamur, a quibus vero ipsi jamdudum

1) Gr. l\'amç (fartasse), quod saepe dubitandi specie vim habet affirmandi,
ut latîuum opinor,

^ 2) Gr. riva. Saepius pronomine indefinite utuntur scriptores pro cujus-
libet personae et numeri personalibus. Cf. Matth. Gr. J 487, S. Illud h. I. \'
pro i^^àq esse positum e sequentibus patet.

^^S) Gr. 57gt;frç âè quot; Eytavaloiq âij oïat, iVfx,((âxotq coq d(fuxoVfiépoi.q
«îfojç ßofi9-oV(.i(v. Perperam Poppo aliiquè particulam â-fi referunt ad
proximum ovav Siwté/otç, quasi soaWm nomen in risum vertatur. Cui tamen
esphoationi obstare verborum collocationom recte animadvertit Krüger ad h. 1.
Et Segestani revera Atheuiensium socii fuisse mihi videntur ob VI, 19 iuit,
et 33. Particula autem tuç {quippe) ante participium positum désignât ratio-
nem ab altero proposîtam.

„Atqui hos tamen, si debellaverimus, etiam reti-
nere in potestate, illos vero, etiamsi vicerimus, quia
multi sunt multumque a nobis distant, subjectos te-
uere haud facile poterimus. Amentia vero est arma
inferre iis quos nec, si viceris, in imperio retinere
queas, nec si male rem gesseris, in eadem conditione
qua ante bellum sis futurus 3). Siciliensium enim in
praesentia eum esse statum arbitrer, ut minus etiam
timendos nobis putem, si Syracusani iis impera-
rent : quod ipsum est quo Segestani nos maxime ter-
ritant. Nunc enim facile, ut Lacedaemoniorum gra-
tiam ineant, singulae [civitates] arma sumant; illud
vero si fiat, haud verisimile est imperium contra
imperium bello certaturum. Namque ita futurum es-
set, ut, quemadmodum nunc una cum Peloponnesiis
nostrum nobis imperium erepturi essent, ita postea ab
iisdem suum ipsorum imperium everteretur. Nos vero
Graecis illic habitantibus maxime quidem timendi
habebimur, si non ad eos veniamus; secundo autem

1)nbsp;Hoc dictum in ipsum Niciam retorqueri potest, quippe qui cunctatus sit
in Ampliipoli armis recuperanda. Cf. supra pag. 65.

2)nbsp;Verissime dictum. Est haec praecipua causa, ob quam Sicilia Athenien-
sibus numquam expetenda fuerat. Cff. Hertzberg, 1. 1. pag. 160 sq. et Grote,
pag. 218, ubi ita disserit: »The remark of Nikias is just, that Athena was
aiming at an unmeasured breadth of empire, which it would be altogether im-
po.ssible for her to preserve.quot;

3)nbsp;Gr. Hi/y-ihhzai, civ jnot ^ottovatv, Siq ys rvv i/ovat, xal fVi.
av -^aaov Ss^vol ■^[ibV ycvéoO\'a^, ft aQ^eiav avviav Svqar.óoiyOi,. Quod
idem est ac si diceret: »Sicilienses, ut nunc se habcnt, magis etiam timendi
nobis esse videntur, quam si Syracuaanis pareant.quot;

loco, si ostensis nostris opibus, quam primum disceda-
mus 1). Quodsi vero adversi quid nobis acciderit, cito
nos despicientes una cum Graecis liic liabitantibus ado-
rituri sunt. Seimus enim maxime suspici quae longis-
sime distant minimamque experiendi sui copiam fece-
rint. Quemadmodum nunc vos ipsi, Athenienses, erga
Lacedaemonios eorumque socios affecti estis : quos pri-
mum in bello metuebatis, eosdem praeter exspecta-
tionem superatos contemnitis et ipsam jam Siciliam
appetitis. Atqui decet non propter infortunia adver-
sariorum animis efferri, sed consilia moderantem con-
fidere 2). Neque vero credatis, Lacedaemonios ob
acceptam contumeham ahud quid nisi hoc agere ut
quaerant, qua via etiamnunc, nos labefactando, suo
dedecori mederi possint, idque eo magis, quo stu-
diosius a longo inde tempore virtutis existimationem
sectati sunt. Quare non de Siciliensibus Segestanis,
barbaris hominibus, contentio nobis erit, si sapimus,
sed de hoc, qua ratione a civitate, quae ob oligar-
chiae studium 3) nobis insidiatur, prompte caveamus.

1)nbsp;Horum consiliorum prius Niciae maxime placuit , posterius rursus dedit,
quum duces lihegii de belli gerendi modo deliberarent. Vid. c. 47.

2)nbsp;Gr. ràg dtavolag xçrxT-^aavruçnbsp;h. e. consilia in sua po-
testate tenentes, ne vanis opinionibus et cupiditatibus mentes abreptae inania con-
cupiscaiit. Bodem sensu dici potuit tijq âi,«voiaç xqaxsZv, animo suo im-
perare, ut dicitur xqanzv iavvov, xqutsZv yvèfitig, idque si codices of-
ferrent, praeferrem.

3)nbsp;Gr. J\'i\' oAijr/^/tr/e imfiovXevovaav. Duae hae regiminis formae om-
ûem Graeciam tum in duas partes disjunctam tenebant, oiigarchia et demo-
ciatia, quas inter posterioribas praesertim belli Peloponnesiaci annis acerrimum
certamen fuif. Cf. Demostb. de Rkod. libert. § 19. Ceterum animadvertatur,
qwam caute Nicias Laconismum suum coram populo tcgat.

„Illud etiam meminisse oportet, nuper modo nos a
gravi morbo et bello paullum respirare coepisse, ita
ut et divitiis et hominum numero aucti simus. Has
copias nobis suppetere par est ad domesticum usum l),
non his exsulibus auxihum mendicantibus, quibus
conducit speciose mentiri, ut3), proximo périclitante,
ipsis verba tantum insumentibus, si res feliciter gesta
sit, débitas non référant gratias, sin male, socios
secum in perniciem trahant. Si quis vero imperato-
rem se creatum gaudens 3) vos hortatur in bellum
proficisci, suam tantum rem cordi habens, quum
praesertim imperandi experientia juvenis sit ut
cum admirationem sui excitet quadrigarum luxu,

1)nbsp;Gr. xul ravra VTrèq -^^wv âLxuiov èvd-âde ehai\' âvaXovv xri.
Istud flvai., quod nonnulli libri omittunt, quidam delendum censuerunt. Po-
terat sane abesse; nec tarnen est cnr in eo offendatur. Sensus ad verbum hic
est : »justum est domi {ivamp;àâ!) haec esse i. e. in promptu esse, suppetere at?
utendum pro nobis,quot; Pro hoc poterat etiam dixisse: ravca âCxatov tvamp;ââs
y/Jiamp;q äinaad-au àvakovv, facultaiem nobis esse domi bis utendi.

2)nbsp;Perspicnitatis gratia paullum mutavi construetionem. In verbis Graecis
duo haec membra copulantur particula xai : otq tó ts ifigvaaad-ai. xaXüq
XÇijOifiov, xal TÖ) TOV TtiXaq xivâvvio xvi.

3)nbsp;Haec, quae, ut sponte patet, ad.. Alcibiadem spectant, ideo urget, quia
ipse àxovauoq fjqijfiévoq imperii gloriam ob eventus metum contem-
nebat. Thuc. VI, 8. Alteram causam, ob quam Nicias imperium recusaverit,
indicat Plut. Ale. 18 : ó âs Mxiaq äxuv f/,èv jiqiS-t] 0TQaTt;y6q, oiy^
^xiGTO. Ti]V àQY^TjV xal ôuà. zbv avvâçxovra ipevyoïv. Quae verba prae-
senti invectione confirmantar, de qua recte judicat Grote, pag. 207: »the
parliamentary attack was strictly accurate and well-deserved.\'\' Cf. Plut. Nie.
12: xal reXiVTÓiv diißaXXe xts.

4)nbsp;Haec breviter dicta hunc habent sensum: «suam tantum rem curans,
nec reipublicae pericula repu\'j,ns, quum praesèrtim sit adolescens, in imperio
parum versatus.quot; Sequentia »ut cum admirationem sui excitet cett.quot; pendent
a praegressis »suam tantum rem cordi habens,quot;

tum propter sumtuum magnitudinem etiam aliquid
emolumenti ex imperio capiat, huic ne permittatis,
ut civitatis periculo propriam sibi gloriam quaerat;
sed existimate istiusmodi homines pubKcam rem frau-
dare, suam conficere; praeterea magnam et arduam
rem agi neque talem cui consulendae et prompte
exsequendae juvenis par sit.

„Video nunc quosdam hic sedere ejusdem viri fau-
tores; quos ego timeo, vicissimque seniores hortor
ne, si cui ahquis istorum adsideat, pudore contur-
betur, [metuens] ne, si non bellandum censeat, pro
ignavo habeatur; neve, quo isti morbo laborant, de-
menter concupiscant quae absunt, reputantes ciipidi-
tate minimum profici l), providentia plurimum; verum
ut pro salute patriae, quae in tantum quantum an-
tehac numquam periculum adducta est, contrariam
ferant sententiam decernantque, ut Sicihenses quibus
nunc utuntur finibus (in quibus nihil est quod nos
culpemus 3)) contenti, — lonico sinu littus legenti-
bus, Siculo mari per altum navigantibus, — sua pos-
sidentes inter se res suas componant; Segestanis au-
tem ut seorsim respondeatur, quoniam a principio

Gr. Sr. imd-v/^ia fiè^ iUx^ara xaroQamp;ovvrau, jtqovola âh JtXsZaxa.
^^ «aroçO-ovvTa. supplendum avO-Qo,7to.. Multo faoilior erit constructio, si
usÎrnbsp;P^®®\'^® significatione, qneœadmodum xaroQamp;ovaamp;a.

Stephanr*\'\'*^quot;apud nos qmrantur (Sicilienses). Melius
attinl^\'\'^\'\'nbsp;quot;quot;quot;nbsp;queramur. Ad verbum: qui quod ad nos

absque Atheniensibus bellum cum Selinuntiis inierunt,
etiam secum invicem bellum componant; in posterum
autem ne in societatem recipiamus, uti consuevimus,
eos, quibus male rem gerentibus nos opem ferre ne-
cesse sit, contra, si ipsi auxilio egeamus, id non im-
petraturi simus 1).

„Jam tu, Prytani, si officium tuum esse censes
consulere reipublicae et si vis bonum te civem prae-
stare, fer ad populum et jube de integro sententias
rogari Athenienses, persuasum tibi habens, si refor-
midas iterare rogationem, non tibi violatae legis 3)
crimen in tanta testium frequentia insimulatum iri, sed
civitatis male consulentis medicum te futurum, atque
hoc demum esse recte magistratu fungi, si quis pa-
triae quam plurimum utilitatis, aut certe nihil volens
detrimenti afferat

Oratio haec ita gravis audientibus visa est, ut sta-
tim consultatio de suscipiendo bello iteraretur. Erant
qui sententiam modo prolatam defenderent, major
vero oratorum pars expeditionem mittendam suasit
nec decreta rescindi passa est. In his vehementis-
sime, ut credibile est, bellum urgebat Alcibiades,
qui perpetuus Niciae adversarius, tam istius accusa-

2)nbsp;Quo jure Schömannus, Comit. Athen., p. 128, Arnoldus et Poppo ad h. 1.
contra diserta Thucydidis verba contendant, neque hac in re neque in decreto
de Mityleaaeis iterum ad populum lato (Thuc. Ill, 36) leges esse violatas, ego
non video. Cff. Hermann, Gr. Staatsall. § 129, 17; G. Grote, L 1. pag. 206;
de Lussanet de la Sablonière, 1. 1. pag. 24 sq. — Ceterum in interpretaudis
verbis to /.dv lvsi.v Toiiq t\'ofiovg fii} ulziav a-/tZv Kriigerum sequor,
apte onfert Thuc, IV, 114, 5.

tionibus làcessitus quam veritus ne, spe sua destitu-
tus, belli imperium et emolumenta e manibus suis
elabi videret, Niciae verbis respondit in hanc senten-
tiam 1): „se, quamvis propter vitae splendorem et
magnificentiam vulgo in visum, jure tamen petere belli
imperium et ob bene gestam domi rempublicam et
ob sumtus publice factos 3), quibus aucta sit civitatis
gloria; tum etiam dignum se esse tali honore ob ea
quae in Peloponneso praeclara perpetrasset 3). Athe-
nienses, quamdiu et ipse cum difFamata sua amentia
valeat et Nicias felix esse videatur, utriusque commodo
uti par esse. De expeditione in Siciham facienda ne
décréta rescindant, quasi adversus magnas opes sibi
contentio esset. Civitates enim istas, e varia advena-
rum colluvie concretas, et facile mutare rerumpubli-
carum formas, neque ita comparatas esse ut uno animo
recte monentium consilia sequantur aut communiter
se ad res gerendas convertant. Quare quum et ob
animorum discordiam parum valeant Sicilienses neque
copiis ac belli apparatu polleant, ab illis sane bellum
minime extimescendum esse. Quod autem ad res
domesticas attineat, has aeque admittere immo po-
tms suadere expeditionem. Postremo periculum esse,
si respublica Atheniensis, sociis auxihandi cura
objecta, quieti se tradat, ipsa suis opibus atteratur et
lûajorum disciphna consenescat. Quare spretis, quae
quietem suadeant et dissidium senes inter et juvenes

minime Niciae invidiam exacuisse videntur.
^ Cf. Plut. Praec. Reip. Ger. pag, 801.

excitent, Niciae consiliis, strenue parent rem non tan-
tum non periculosam, sed quae, si bene eveniat, m-
gens imperii incrementum sit allatura l).quot;

Tali oratione, quae ad praesentem rerum statum
plane accommodata erat, Alcibiades civium animos
ipsos jam ad bellum propensos magis etiam inflamma-
vit. Accedebant legatorum Segestanorum et exsulum
Leontinorum querelae et preces: quibus omnibus ef-
fectum est, ut populus majore etiam quam antea
studio ad hanc expeditionem suscipiendam ferretur 2).
Nicias autem quum videret consilia sua ad bellum
dissuadendum nihil valere, et nihilominus in proposito
perstaret, aliam viam ingressus operam dedit, ut ap-
paratus magnos flagitando populum de incepto deter-
reret aut certe vaKdum belli gerendi praesidium sibi
pararet, vo^i\'Çav rovs \'Adiqvatovg rà rtX^dei^ rcóy
TTçayfiârœv rj aTtOTçéijJSiV, ei âvayy.à\'Qoiro arqa-
rsvsGâai, fiakiGna ovtcjç aGcpalag ixnUvGai (Thuc.
VI, 24). Quare iterum surrexit et alteram habuit
concionem, cujus summam retulisse satis duco. In
hac oratione tangit passim, ut res ferebat, Alcibia-
dis dicta; oratione utitur gravi quidem, attamen miti
ac placida, ad suadendum magis quam ad co^jmo-
vendum auditores accommodata. Quanti autem ejus
fuerit apud omnes auctoritas ex eo effici licet quod.

1)nbsp;Hanc orationem, quamvis Alcibiadis personae egregie accommodatam,
sub acrem censuram merito vocavit G. Grotius, 1. 1. pag. 218—220, cujus
judicio facile subscribo: »There is in fact no speech in Thukydides so replete
with rash, misguiding, and fallacious counsels, as this harangue of Alkibiades.

quum ille unus obloqui populo ausus esset, placiclas
tamen ei aures praebuit. „Quoniam i) vos, inquit,
Athenienses, ad hanc militiam obeundam prorsus ani-
mates video, utinam res eum exitum habeat quem op-
tamus! nihilominus in praesentia quid ego sentiam di-
cam,quot; Ostendit Athenienses arma movere adversus
civitates magnas, libéras, nec novarum rerum cupidas,
quarum nullam ad ipsorum partes transituram esse
praeter Naxum et Catanam. Ceteras, in his praecipue
Selinuntem et Sjracusas, omnibus rebus esse instructas,
mihtibus, equis, pecunia, frumento non aliunde impor-
tato, sed suo. Cum tali igitur hoste procul a patria
in aliéna regione certaturis ingenti opus esse apparatu ;
adducendum esse magnum equitatum; tum pecuniam
quam plurimam domo alFerendam, quum Segestano-
rum promissis fides haberi nequeat. Necesse enim
esse, ut exercitus a primo inde die, quo appulerint,
ahorum auxilio nullo indigeat; sin minus, fore ut,
minima clade accepta, omnia habeant adversa. „quot;Otisq
«V« (poßov^srog, y.ai siâèg noXkà ^fiäg ôwv
ßovXevffaGäai, è\'rt de jiXeio) evrv/fioat [^aXenov ôè
^T\'amp;Qèuovg ovrag), ö ri eXâ^taiarfi rv^Xl naqadovg^)
^f^avTov ßovXof^ai èxtvxeiv, naqaoy.wfj dh djib tcov
^f-y^orav dacpaXrjg iynhvaai,- ravra ydq rfj re ^v/ll-
\'^aay TióXei ßeßaiörara riyoijfzai yal rifj,iv roig arqa-
\'^^iJGOfztvoig GMTfjQia. et dé r« aXXcog doxei, fiaqitj/ut
avrà ri^y a^^VV.quot;

quod spectaverat. Nam simiilatque conticuit, uni-
versi cives ei apploserunt dictaque ejus unauimi ap-
probatione sunt prosecuti. Dissensionibus inter juniores
et seniores compositis, navigandi cupiditas omnes pa-
riter invasit, quum res nunc jam tuta esse omnibus
videretur. Quodsi quis forte adesset, cui etiamnunc
bellum minus piaceret, is veritus ne ceteris refragando
reipublicae malevolus esse videretur, silentium agebat.
Tandem vero Demostratus, o /uâXtffra rav di^/uayoï-
\'yâ}r êni tov noke^ov naqo\'^vvav rovg \'Adrjvaiovg
(Plut. Niç. 12. Cff. ejusd. Aie. 18; Aristoph. Lysist 391
Eupol. Dem. Vil), surrexit et ad Niciam con versus dixit
non oportere amplius eum tergiversari atque cunctari
sed coram omnibus jam declarare, quemnam beUi ap
paratum sibi decerni vellet. Cui ille, quamvis invitus
respondit, non pauciores, quantum in praesentia ju
dicare posset, quam centum triremes armandas, nec
minorem quam quinque millium gravis armaturae
militum numerum esse mittendum; ceterum hac de
re se cum collegis per otium accuratius consultatu-
rum. Haec quum audivissent Athenienses, confestim,
auctore Demostrato, imperatoribus summam potesta-
tem i) decernunt, ut suo arbitratu et de copiarum
numero et de universa expeditione transigèrent.

1) Av-toxqa-TOQug illos Time. VI, 8 jam dixerat. Igitur eo loco vis vo-
cabuli minus late jjatet, quod etiam indicat deliberatio de belli apparatu,
quae mos secuta est. Imperatoribus eam potestatem mandatam esse credimus,
ut in Sicilia demum suo arbitrio agerent, duce Pliitarclio, qui Demostrati
ip^gitöfi« tale refert: \'äitmi; avvoxQdroQeq (oOtv oi OTQUT^yol /.ävTUVamp;u
xamp;xft ßovXtVÖlASVOi Kul nqdvTOVTii;. {Nie, 12).

Deinde milites partim sociis imperando partim in ipsa
Attica conscribendo expeditionem strenue pararunt,
quod eo facilius erat factu, quoniam propter inducias
urbs tam civium adultorum quam pecuniae numero 1)
abundabat (Thuc. VI, 24—26; Died. XIII, 2).

Talem exitum habuit Alcibiadis et Niciae contentio:
alter^ victor e certamine discedens, civitatem dementi
oratione inebriatam in maxima propulit pericula ; alter,
si adversa foret fortuna, oritura inde damna timiditate
sua auxit. Etenim Niciam pro iis, quae in Siciiia
peragere in animo habebat, nimias postula visse copias
nemo non videt. Quam ob causam jure G. Grotius
(VII, pag. 218) consilii istius perversitatem quasi
principium fuisse censet malorum, quae Niciae culpa
in re Siciliensi civitati conflavit.

At, dum belli duces strenue omnia parant nec
minori studio cives omnium ordinum opus sublevant,
multa in urbe circumferuntur prodigia ac vaticinia 3).
Harioli et vates, ut in rebus trepidis ac dubiis hoc
genus hominum facere solebat 3), vel terrorem in-
cutiebant populo vel Siciliae capiendae spem auge-
bant 4). Major quidem illorum pars antiqui tenax,
receutem plebis superbiam aversata, paci favebat; at

S) Attende ad locum Tliucydidis II, 21, ubi in descriptione turbarum, quae,
. ® °P™Qesii3 agrum Atticura vastantibus, Athenis e.\\stitissent,nbsp;,

\'^\'^Pit, ijdav XQ^a/iOvq ^eavroiovg, èv èxqoâalhti wç fxaaroq amp;Qfi.-rjxo.
Ihuc. Vllf j 1. oyQylî^ovTo âi r.ul xoXq yQfionokôyotq tï xal ^dvxeoi

erant etiam, qui belli tempore ex vulgi superstitione
plus lucri sibi sperarent quique corrumpi se facile pa-
terentur. Itaque Alcibiades, qui etiam divinationis ope
utendum sibi ad cives incitandos putabat, a nonnullis
vatibus impetraverat, ut e veteribus quibusdam vati-
ciniis praedicerent, fxéya xkéoe Tîbv \'Adr]vaiav àno
^ly.eXiag eoeodai. Praeterea sacerdotes ab Ammonis
templo afferebant oraculum, ég XtjipoyTai SvQaxov-
aiovg auavrag \'Adrivaïoi. Contra haec idem Plu-
tarchus narrat, multa fuisse ominosa quae expeditio-
nem dissuaderont, sed ob id ipsum diîigenter occul-
tarentur. Et primum quidem eo ipso tempore, quo con-
cio de belli apparatu habebatur, festum Adonidis lugubre
agebatur 1) urbemque luctu implebat, ut mulierum
planctus ad deliberantium aures penetraret. Haud ita
multo post ominosi quid factum erat ad duodecim
deorum aram 3) : àvdqomog yàq ng è\'^aCfpvrig àva-
nriôfjgag en avröv [tov ßo^^udv), eira ntqißdg dnt-
y.omv avtov ICdw to aiôoior. Praeterea Delphis
portenta et oracula funesta nuntiabantur, quibus tamen
populus Atheniensis parum est deterritus, quandoqui-
dem Pythiam Doriensium rebus favere omnes norant 3).
Animadversione autem dignum est, Niciae ejusmodi
aliquam fraudem, qualem Alcibiadem machinatum esse

1)nbsp;Quod patet ex Aristoph. Lysistr. vs. 391 sqq., etsi aliter de his loquitar
Plut. Nic. 13; Ak. 18. Cf. Droysen, des Arist. Vögel u. die Hermok.
in Museo Ehen. III, pag. 165 sqq. Altera igitur concio die 19, altera die
24 mensis Martii habita esse videtur.

vidimus, nusquam memorari. Videtur is a tali turpitu-
dme plane alienus fuisse, ut qui deorum religionem
sanctiorem liaberet quam qua in suum commodum
fraudulenter abuteretur l).

Sed quum jam instaret tempus in bellum proficis-
cendi, accidit ut una nocte plerique Hermae, qui in
oppido erant, dejicerentur. Hoc sacrilegio 3), ,,quod
non ad privatam, sed ad publicam rem pertineret,
magnus multitudini timor est injectus, ne qua re-
pentina vis in civitate existeret, quae libertatem
opprimeret populiquot; (Nepos, Älcih. HI, 3). Alcibia-
des, ut notum est, in suspicionem incidit, quia in
privatis aedibus mysteria fecisse dicebatur. Nihilo-
minus cum classe exire eum jusserunt et bellum con-
ficere, priusquam quaestio de eo haberetur. Quinam
fuerint sacrilegii istius auctores, quaestio est obscura,
de qua adhuc sub judice lis est. Quo vero jure in
hoc flagitio Niciae aliquas fuisse partes credere quis
possit, equidem non video 3). Non enim talem nos-
trum cognovimus. Erat vu^ religiosus et probus. Oc-
cultis machinationibus invidiam aemulo conflare, id

1) In eontrariam sententiam abit AVestius in Panly Rmkm. s. v., ubi
haec dicit: «Vergebens wurden allerhande Zeichen gemeldet, die ganz in Kikias\'
Siune und vielkkM auch nicht ohne sein Zuthun einen unglücklichen Ausgang
verhieszen.quot;

Quod ad Hermarum causam attinet lectorem relegamus ad praeclaram
™yseni disputationem »Des Aristophanes Vögel und die Hermokopidenquot;,
pag. 161 sqq. Cf. Hertzberg, pag. 162 sqq.

quem unpugnarunt Roscher, I. 1. pag. 427; Vischer, Alk. u. Lys. pag, 57 e\'t
«ertzberg, pag, jg^nbsp;i amp; .

abhorrebat a inoribus ejus, qui adversario palam in
concione restiterat, Neque vero opus est in Niciam
oculos convertat, si quis fraudem illam in Alcibiadis
perniciem excogitatam esse credat. Hic enim cum
superbia multorum civium inimicitias, tum ambi-
tione magnam invidiam sibi jam dudum contraxerat
(Thuc. VI, 28).

Tandem Athenienses media aestate anni 415 e
Piraeo solverunt classem omnibus rebus instructam
et splendide ornatam, et primum Corcyram petierunt,
quo etiam reliquus sociorum exercitus conveniret l).
Hic piget paene referre Niciae factum quod ei
magno fuit dedecori. Plutarchus in vita c. 14 nar-
rat, •—■ neque est quod de ejus fide hac in re dubi-
temus, — in itinere Niciam pueri instar e nave re-
trospicientem et querentem quod consilia sua essent
neglecta, cum collegis suis fecisse molestiam tum agendi
impetum et vim retudisse. Quo sane nihil erat im-
portunius: videlicet, ut Plutarchus dicit, wdeig èrt
xaiqbg riv rrjg noXXi^g svXaßsmg, dXX\' evdvg eSei,
loig noXefzwig e/ucpvVTa xal nqogxu^evov êXiy^uv
Tî)r rvxw ère I rcóv dyóvMV. Niciam, qua erat ingenii
timiditate, non eum fuisse quem praesens rerum
conditio postulabat ducem, sequens narratio clarius
ostendet.

1) Profeotionem classis luculenter describunt Thuc. VI, SO—32, et Diod.
XIII, 3. Cf. Grote, VII, pag. 243 sqq.

Quod Niciae reliquum est vitae spatium duos com-
plectitur annos, per quos, illo duce, Atlienienses in
Sicilia dimicarunt. Cujus belli acta et fata diligenter
exponere nobis, ne liistoriam expeditionis Siciliensis
scribere videamur, propositum esse nequit; praeci-
puas modo res in liac insula gestas, quibus Niciae
persona illustretur, fusius explicabimus, in ceteris
brevitati studebimus. Tum, si quando Thucydidem in-
ter et alios scriptores sit aliqua narrationis discrepan-
tia, hanc in primis attendemus.

Atheniensium classem in Siciliam proficiscentem
duces constituerunt primum ad Corcyram ibique na-
vmm et copiarum numerum expleverunt i). Inde

praemissis tribus navibus speculatoriis, mense lulio
anni 415 ad Promontorium Japygium cursum di-
rexerunt tantisque viribus Siciliam petierunt, „ut ipsis
terrori essent in quorum auxilia mittebantur.quot; (Justin.
IV, 4). Pleraeque Italiae urbes exercitui nec vendide-
runt commeatum nec moenia intrare permiserunt; quod
statim praeter spem evenit et fuit quasi futuroram ma-
lorum praesagium. EJiegii l) Athenienses excepti sunt,
ubi castris extra urbem positis navibusque subductis,
exploratorum reditum praestolari statuerunt.

Mox de Segestanorum inopia deque fraude, qua hi
priores legatos deceperant, certiores facti sunt. Qui
nuntius ad Niciam quidem non exinopinato 3), sed ad
ejus collegas vel maxime praeter exspectationem perve-
nit. Neque tamen Niciam ante exercitus profectionem
id plane compertum habuisse puto, quum alioquin
gravem hanc expeditionis differendae causam coram
populo urgere non neglexisset. Relationes eorum qui
antea in Siciha fuerant, quos de Segestanorum statu
sedulo sciscitatus erat, suspicionem aliquam ei movisse
videntur, quam deinde ipsius animi sollicitudo aluit.
Quanta vero cum ofiFensione et dolore exercitus fal-
lacias istas acceperit, non est quod dicam (Thuc. VI,
42—44, 46; Diod, XIII, 3, 4 S)).

minus diîigenter computat Diod. XII, 84; XIII, 2, ubi vid. Wesselingius. Cff.
Böckh, Staatsh. d. Athener, I, pag. 370, 401 ed. see,; Krüger, 1. 1. p. 309.

1)nbsp;Perperam de Aleibiade refert Plut, ia vita c. 20, eum Ebegium cepisse
(\'Piy/tov fkùv).

3)nbsp;E recentioribus praeter alios cff. Kortüm, 1, 1. pag. -524 sqtj; Kiebühr,

At priusquam Rhegio solveret classis, expeditionis
instituendae ratio ducibus describenda erat. Res mo-
lestissima in tanta ingeniorum diversitate! Consilio
convocato, praetores singuli sententiam dixerunt. Nicias
ut duces mandata stricte exsequerentur flagitavit. Cen-
suit „ut cum omnibus copiis ad Selinuntem navigarent,
et, si Segestani toti exercitui impensas suppeditarent, pro
pecuniae copia consilium caperetur; sin minus, pos-
tularetur ab iis, ut sexaginta navibus, quas petiissent,
cibaria praeberent. Ibi permanerent Atlienienses, donec
Selinuntios vel vi vel pactione cum Segestanis recon-
ciliassent; tum ceteras Siciliae civitates obirent, et quum
Atlieniensis civitatis opes ostendissent suumque erga
amicos et socios studium demonstrassent, domum redi-
rent, nisi forte exinopinato ofFerretur aliqua occasio vel
Leontinos juvandi vel ceterarum civitatum aliquam sibi
adjungendi. Postremo suasit collegis, rfj nóht da-
navœvrag rà oixua f^r) zivdvvevetv, h. e. ne cum
periculo reipublicae civitatis opes expenderent.quot;

Ab his consiliis multum discrepabant Alcibiadis et
Lamachi sententiae; nec mirum. Alterius cupiditas
majora spectabat: ostendit, si duces cum tantis
copiis missi infecto negotio abirent, quanto id pro-
bro esset futurum; neque id immerito 1). Censuit

pag. 140; Roscher, 1. 1. pag. 46a; Wl. Brunei de Presle, Recherch. s.
I- établ. d. Grecs en Sidle, Parisiis, a. 1845, pag. 175 sqq; G. Grote, VII,
pag- 246 sqq; Hertzberg, 1. 1. pag. 179 sqq.

1) Merito Hertzberg, 1. 1. pag. 184: »Das hiesz, den Krieg geradezu auf-
gellen: das hiesz, alle Kräfte des Staates und der Verbündeten aufbieten um
einer leeren Demonstration willen. Ein solcher Ausgang der groszen Unter-
nehmung hätte Athen vor ganz Griechenland lächerlich gemacht.quot;

igitur civitates a Syracusanorum societate avocanclas
esse, deinde Syracusas et Selinuntem aggrediendas,
nisi controversiae prius per pactionem essent com-
positae. Alter suasit, ut recta ad Syracusas profi-
ciscerentur, quum incolae adhuc imparati essent et
subito periculo perterriti. Postremum hoe consilium
quin praesenti rerum statui maxime consentaneum
fuisset, dubitari vix potest l). Dissidium autem in-
ter duces ortum statim rerum agendarum impetum
obtudit. Tandem Alcibiadis sententia praevaluit, qaan-
doquidem Lamachus, homo beUicosus, ad illius potius
quam ad Niciae partes se traduci passus est (Thuc.
VI, 47—50; Plut. Nie. 14; dîc. 20).

Animadvertere hic lubet, quam clare hac ipsa in
re cum rehquorum ducum tum Niciae indoles eluce-
ant 3). Hic usque sui similis manet: quamvis tantas
quantas voluerat opes secum duxisset, securitatem
maxime sectatus belK pericula declinare studet. Cunc-
tationem suam, ne dicam ignaviam, tegit eo, quod po-
puli decreto 3) obsequendum esse diceret. Quasi Seges-
tanorum inopiam non nosset, divitiarum illecebris col-
legas ad petendam Segestam incitât. Ceterum quanto
fuerit Alcibiade in persuadendo inferior, ut nusquam
magis, hic apparet. Namque idem paullo post, Alcibiade

2)nbsp;Cf. G. M. Thomas, Studiën zu Thuhjdides (VI, 42-88) in Ahliandl.
d. pidlol. Classe d. Baier. Acad. d. Wiss. VIII, abth. II, pag. 292 sqq., qui
tamen falso patriae amori tribuit quae tantum es sollicito Niciae animo pro-
fecta sunt.

revocato, auctoritate sua rexit Lamachum, quern prae-
sente illo in sententiam suam adducere frustra co-
natus est.

Itaque Nicia apud Rhegium relicto, Alcibiades, ut
Siciliae urbes sollicitaret, plures in hanc insulam fecit
excursiones, e quibus eum modo fructum percepit,
ut Naxum et Catanam, etsi iterata demum solhcita-
tione, ad Atheniensium societatem perduceret (Thuc.
VI, 50, 51; Diod. XIII, 4; Plut. Ale. 30; Polyaen.
I, 40, 4). Deinde universus exercitus Catanam traduc-
tus est. Quod antequam fieret, ad ipsas etiam Syra-
cusas duces cum sexaginta navibus profecti sunt, ut
loca explorarent et bellum hostibus indicerent. Qua
opportunitate navem hostium, in qua erant tabulae
quibus omnium urbis incolarum nomina continebantur,
ab Atheniensibus captam esse narrat Plutarchus ad-
ditque, rem istam haud exiguo his terrori fuisse metu-
entibus quippe, ne jam tunc oraculum de cunctis Syra-
cusanis bello capiendis eventum esset habiturum {Nie.
14). Quamvis autem Thucydides VI, 50, referat tan-
tum £va Tav orqaTriycùV (non addito nomine) Rhegii
mansisse ut reliquum exercitum custodiret, Niciam
tamen expeditioni non interfuisse affirmare ausim : cu-
jus rei argumento mihi sunt cum solita viri segnities
tum ea quae ceteri duces in illo itinere peregerunt 1).

Alcibiades re infecta Camarina Catanam reversus ibi
olfendit navem Salaminiam, qua ipse cum paucis aliis

1) Cf. Hertzberg, 1. 1. pag. 187. Ceterum, Frontînus. III, 2, 6 ad civi-
tatem Agrigentiuorum perperam transfert quae ad Catanam pertinent.

qui sacrilegii rei essent domum revocatus est. Ita prin-
ceps concitor et dux belli Siciliam relinquere est coac-
tus 1). Non tamen credere possum Plutarclio, quum de
populo Atbeniensi dicit: i^dvf^ovv ancóvrog avrov, xal
noXlijV rqißnv Ttqogeóóxcop xal fiijxog dçybv dp ra Nixiu
rov nólsfiov €§€iy, xaamp;ânsq /uvcojiog dgjpqrjjutvov rcbv
nqdieamp;iv {Alc. 21). Quidni enim, si ita fuisset, alium
Alcibiadis loco crearunt ducem, sed Niciae pruden-
tia confisi novas etiam copias paullo post ei mise-
runt? Jam imperium divisum est Niciam inter et La-
machum, quorum hic erat sane vir probus et fortis,
qui in proeliis vitae suae non parceret, sed idem tam
pauper et exilis, ut imperator etiam in tabulas referret
exiguam pecuniae summam pro vestibus et calceis ex-
pensam. Quam ob causam neque honor ei erat apud
milites neque auctoritas. Igitur Nicias, Xóya juev dno-
dst^dslg dwreqog ïj/e^cóï\', dvvdfiet dh fzóvog d)V, rb
ndv ijdij xqdrog èff^ev (Plut. Mc. 14,15). Neque est cur
id miremur. Nam divitiis aeque ac belli gloria exer-
citui acceptus erat et confidebant fore ut, qui adhuc
invictus fuisset belli dux, in praesenti quoque re fortuna
uteretur secunda. At eventus exspectationem frustratus
est. Nicias, ut testatur Plutarchus in vita, 14, ovx
ènavaaro xadfjjuevog rj TveqmXéœv fi ßovlevofxevog,
Ttqlv èyyriqdöai /usv avrà rijv dxfir]V rfjg ilniêog,
ixqvrjVav 8h râ)V noXe^iœv rb dd/ußog xal rbv cpoßov,
ov nqérri naqeamp;r^xev avroig bipig rcov dvvdfxsav.

1) Cff. Thuc. VI, 53, 61; Diod.XIII, 5; Plut, Ak. 20; Nk. 14; Nepos,
Ak. 4; Justin. IV, 4,

Gravis liic fuit Niciae error, quum sie agendo rerum
gerendarum occasionem amitteret atque liostibus belli
parandi tempus praeberet 1). Sed ipsas res consi-
deremus.

Postquam Alcibiades discessit, Nicias prioris consi-
lii tenax obtinuit, ut classis cum toto exercitu Siciliam
circumnavigans Selinuntem et Segestam adiret. In quo
itinere duces frustra tentarunt Himeram 3), Hyccara
autem, parvum Sicanorum oppidum, ceperunt. Exer-
citus deinde itinere terrestri per Siculorum agros Ca-
tanam rediit, dum naves cum capti vis eodem deve-
hebantur. Nicias interim Segestam profectus res ibi
ordinavit et pecunias antea promissas accepit, quae
paullo post, redditis Hyccaraeorum captivis, auctae
sunt talentis centum et viginti (Thuc. VI, 62; Diod.
XIII, 6; Plut. Nie. 15) 3).

Ita Nicias per tres menses quos jam in Sicilia dege-
rat nihil magni neque concepit animo neque perfecit,
immo Hyblam Geleatidem, exiguam hostium urbem,
vi aggressus expugnare non potuit. Quid mirum, si
Syracusani, hieme appropinquante, audaciores facti

1)nbsp;Cf. Thuc. VII, 42. Optime Grotius, VII, pag. 305: ..it was the unhappy
weakness of this commander to shrink from decisive resolutions of every kind,
and at any rate to postpone them until the necessity became imminent,quot; et
paullo inferius, pag. 357: »his mistakes arose from reluctance to act except
under the pressure and stimulus of some obvious necessity.quot;

2)nbsp;Qiae est unica urbs Graeca in septentrional! Siciliae ora. Cff. Thuc.
VII, 58 et de Presle, 1. 1. pag. 178.

3)nbsp;De Laide meretrice Hyccaris capta vid. Göller ad Philisti Fragment.
V. Ceterum Athenienses centum modo talenta ex praeda abduxisse tradit
Biodonis, quem sequitur de Presle, I. I.

contemnere coeperunt Atlienienses, ut qui eo potius
consilio venisse viderentur, ut in peregrina terra sedes
suas collocarent, quam ut Leontinis ipsorum agros
restituèrent? Quod quum Nicias comperisset, necesse
esse intellexit, ut adoriendi partes ipse susciperet. Ut
igitur sine periculo castra prope Syracusas opportuno
loco poneret, dolum aliquem excogitavit, de quo non
sine aculeo Plutarchus in vita, c. 16, dicit: tovt
aqianca NiyJag èotqaTriyriöe neql ^izekiav 1). Scilicet
Catanensem quendam misit ad Sjracusanos, qui Jube-
ret eos, si Atheniensium castra militibus vacua eorum-
que arma capere vellent, certo die cunctis cum copiis
Catanam venire. Ibi Syracusanorum amicos decrevisse,
ut, quam primum illos appropinquantes viderent,
simul portas occuparent et navium stationem incen-
derent. Magnum esse conjuratorum numerum, qui
eorum adventui praestolarentur 2). Hoe dolo Syracu-
sani decepti sunt, neque prius ad defendendam urbem
redire potuerunt, quam Athenienses in magno portu
appuhssent et castra metati essent ad Jovis templum
et fiumen Anapum, quo loco niinimas molestias ipsis

1)nbsp;De fontibus, quibus Plutarchus in eonscribenda Mciae vita usus est, post
Heerenum. nuper egit Doct. Martin Haug: die, Quelkn Plutarchs in den Le-
bensbeschreib. der Griechen, Tübingis, 1854, pag. 54 sqq. Ceteros ille
scriptores diligenter ennmerat eorumque auctoritatem accurate pondérât, at
fefellit eundem Pasiphon, qui tamquam dialogorum auctor c. 4 memoratur.
De quo vid. Diog. Laërt. II, 61; VI, 73. Cf. Marres, de Favorino, Traj.
ad Ehen. 1853, pag. 118.

2)nbsp;Cff. Thuc. VI, 63—66; D\'iod. XIII, 6; Plut. Nic. 16. Alcibiadis hoe
commentum fuisse dicunt Polyaen. I, 40, 5 et Frontin. III, 6, 6; sed perperam.
Cff. Poppo ad Thuc. et Hertzberg, 1. 1. pag, 214, not. 68.

straere possent hostium équités 1). Quod facinus tan-
tum terroris Sjracusanis injecit, ut statim eos aggredi
non ausi sint. Postero vero die acies utrimque in-
struitur. Cum Athenienses priores proehum inituri
essent, Nicias tum singulos populos, ut quemque
adibat, tum universes paucis adhortatus est (Thuc.
VI, 68). Commonefecit milites de ingenti proehi
apparatu: certaminis eventum dubium esse non posse,
quum milites strenui et exercitati dimicaturi essent
cum confusis catervis populorum, qui quidem satis
haberent audaciae, carerent vero belli usu atque pru-
dentia. Imminens discrimen flagitare, ut omnes-vires
intenderent : rr^g ze ovv vfj,eTéQag avrtov a^i\'ag
^VriGdévreg ênéXders ro/g èravn\'oig nQodv^cog zal
rijV TvaQOuaav ccrayxrjv \'/.al anoqiav cpoßeqoneQav
riyriaafABVoi toiV noXs^icov 2).

Neque frustra locutus est. Proelium committitur;
superiores sunt Athenienses, qui tamen quum hostes
fugatos longius insequerentur, ab illorum equitatu re-
pressi sunt. Syracusani, ubi copias suas dispersas in
Helorina via collegerunt, partem earum tamquam
praesidium ad Olympieum custodiendum miserunt, re-
liqui vero in urbem recesserunt (Thuc. VI, 69, 70).
Jovis illud templum quominus Athenienses praeoccu-

1)nbsp;Omnia quae ad Syracusarum topographiam attinent diligenter collegerunt
praeter alios Letronne, Topographie de Syracuse, et Göller, de situ et orig.
Syrac. Ad hos igitur scriptores lectorem ablegamus.

2)nbsp;Brevis haec adhortatio ad milites multa continet ad probandum id quod
âisinius, Niciam non nisi necessitate compulsum vel in vitae discrimine ver-
satum, tum vero streune, iniisse certamen. Egregie ille hac opportunitate lo-
^it\'Us est non multis verbis, sed animosis.

parent, moras nectendo impediverat Nicias, i^yovfzevos,
éàr rà x^riixaTa diaçTiàocoGiv ol arqariöirai, to
liihv y.oivbv ovx (bq)û.\'ridi]Gmamp;ai, rrjv d\'atrtav czurbg
ê§ecv rijs dGsßrj/uarog (Plut. Mc. 16). Cui narrationi,
etsi contra dicentibus 1) Diodoro XIII, 6, et Pau-
sania X, 38, 3, fidem habere nullus dubito, quum et
Thucjdidis verba VI, 71, significent Athenienses de
Olympieo obsidendo revera cogitasse, et quae Plutar-
chus tradit cum religioso Niciae animo plane con-
veniant.

Crematis cadaveribus Nicias exercitum Catanam et
inde,^ quum Messana, prohibente Alcibiade, incassum
tentata esset, Naxum in hiberna duxit. Hanc ob rem
a Plutarcho tarditatis et ignaviae accusa tur, contra de-
fenditur a Bloomfieldio in adnotatione ad Thuc. VI,
71. Cujus sententiae equidem subscribo. Quamquam
enim Nicias primum ad Siciliam appulsus cunctando
atque cessando multum nocuit Atheniensium rebus 2),

1)nbsp;Diodorus scribit Olympienm ab Atheniensibus statim, postquam magnum
portum ingressi sunt, captum fuisse. Idem narrat Pausanias, qui addit nulla
eos donaria ademisse, custode eorum relicto sacerdote Syracusano. Cf. Thuc.
VII, 4, 37. Postremo auctor est Polyaenus, I, 39, 2, Niciam, castra
metantibus Atheniensibus circa Olympieam, in planitiem quae pro castris erat
tribulos jussisse spargere. Postero die équités Syracusanos turpiter in fugam
versos esse, tribulis in equorum pedibus infixis, ita ut multi ex ipsis ne
progredi quidem possent et a scutatis solidos calceos indutis interfiçerentur.
Quae omnia veri absimilia puto, propterea quod et Thucydides VI, 70 et
Diodorus XIII, 6, Syracusahos equitatu supej-iores fuisse referunt. Cff. de
Ptesle, 1. 1. pag. 180; Grote, VII, pag. 302, qui errorem Plutarcho h. 1.
falso obtrudit. Namque post pugnam aliquot dies omnino intercesserunt, ante-
quam Athenienses Nasum iu hiberna abierint.

eidem tamen vitio verti non debet, quod in praesenti
rerum statu a bello destitit. Namque exercitus, multis
frustra tentatis, morando jam debilitatus erat atque
hiems magnas difficultates cum aliunde tum e re-
gionis ignorantia impendentes minabatur.

Syracusani per hiemen urbem muniunt et ab omni
parte se instruunt, legates etiam Corinthum et Lace-
daemonem mittunt auxilia rogaturos. Interim Athe-
nienses tempus non in otio terunt, sed tum Athenas
navem ablegant pecuniam equitesque petitum, tum
Carthaginem et in Etruriam legatos mittunt. Cum
Siculorum quoque gentibus, quotquot poterant, ami-
citias iidem contrahunt; postremo omnia ad circum-
vallandas Syracusas necessaria gnaviter parant (Thuc.
VI, 72—75, 88).

Primo vere anni 414 ducentis quinquaginta equi-
tibus cum trecentis talentis Athenis advectis 1), Nicias
exercitum iterum ad Syracusas duxit et jam tanta cum
celeritate et prudentia, ut clam hostibus classem ad
Thapsum constitueret atque cum copiis escenderet.
Epipolas statim occupât, Syracusanos trecentis mihtibus

(0 Niytiat;) (poßtQoq, mg ovx evamp;vg \'TTQogixftTO xaZg IJvçaxoiaatg,
VTtfQÛifamp;i} XTs. Cf. Grote, 1. 1. pag. 304 sqq.

1) Thuc. VI, 93, 94. Diodorus XIII, 6, mentionem facit de epistola ad
populum Atheniensem missa, qualem sequenti demum anno Niciam scripsisse
(Thuc. VII, 11 — 15) videbimus. Ceterum de pecunia transmissa consentiunt
ambo scriptores; item de equitum numero, quem c. 7 demum memorat Diodorus,
Paullo post in Atheniensium castra subsidio advenerunt ex Egesta trecenti, ex
Siculis, teste Thuc, VI, 08, centum, teste Diod. XIII, 7, ducenti quinqua-
ginta. Quare Thucydides universes équités tradit fuisse sexcentos quinquaginta,
Diodorus vero octingentos. Hic igitur aut Philistum aut Timaeum aut alium
sibi duccm in his legit.

caesis proelio profligat, castellum in Labdalo monte
exstruit, ipsum hostium equitatum, qui invictus ha-
bebatur, in^fugam vertit. Quod vero omnium maxime
et Sicilienses perterrefecit et Graecis incredibile factu
visum est, idem intra breve tempus Syracusas, urbem
Athenis haud angustiorem, paene circumvallavit. Quodsi
reputamus, quantas in aedificando muro tam longo mo-
lestias pepererint locorum asperitas, mare vicinum,
adjacentes paludes, alia, non possumus quin ducis
vigilantiam militumque industriam cum Plutarcho ad-
miremur (Mc. 17; cfF. Thuc. VI, 94—103; Diod. XIII,
7; Justin. IV, 4).

Athenienses aggredientem hostem saepius propul-
sarunt victoriasque complures de eo reportarunt: qui-
bus rebus Nicias, quamvis morbo laborans (corpore
enim infirmus fuisse videtur, Plut. 5), tamen ipse ple-
rumque interfuit. Ubi vero renum dolor {vaepQirtg)
summum gradum attigerat, intra munitiones paucis
cum famuHs remansit; quo tempore Lamachus mense
lunio 1) exercitum contra hostes eduxit, qui alterum
murum transversum (priore jam capto atque dejecto,
teste Thuc. VI, 100) aedificaverant, ; Atheniensibus
impedimento futurum. At Lamachus hostes fugatos
insequens cecidit 2), cujus morte ad solum Niciam
aegrotantem recidit belli imperium. Interea hic, quum
hostium pars ipsum, solum in castris rehctum, adorire-

2)nbsp;Cff. Thuo. VI, 101; Plut. Nic. 18. Diodorus XIII, 8 et Justimis,
IV, 4 mortem Lamachi contigisse post Gjlippi adventum perperam memo-
ran t. De homine et moribus ejus supra passim sermo fuit.

tur, in summo vitae discrimine admirabilem ostendit
animi praesentiam, qua sola cum a se perniciem aver-
tit tum munitiones et simul exercitus opes ab ex-
pugnatione vindicavit. Scilicet naacbinas omnemque
materiem, quae ante murum erat objecta, incendere
famulos jussit. Cujus rei eventus talis fuit, qualem
providerat. Nam Syracusani tam flammis quam adve-
niente Atheniensium subsidio perturbati cito in urbem
recesserunt et ab eo inde tempore obsidionem impe-
dire destiterunt (Thuc. VI, 102; Plut. iWc. 18; Poïyaen.
I, 39, 3 1). Interea autem dum haec fiebant, Athe-
niensium classis ex insula Thapso in magnum portum
navigarat.

His rebus factum est, ut Nicias Syracusarum brevi
expugnandarum magnam spem conciperet. Etenim
multae civitates Siculae ejus amicitiam expetebant,
undique commeatus et auxilia exercitui affluebant;
„ut fit : quo se fortuna, eodem etiam favor hominum
inchnatquot; (Justin. V, 1). Ipsi etiam Syracusani de sa-
lute sua desperantes non solum inter se, sed et cum
Nicia de pactione ineunda privatim agere coeperunt.
In tali rerum statu Nicias de eventu securus urbis
obsidionem remissius persequi coepit. Impetum qui-
dem in hostem facere non poterat propter infirmam
valetudinem, neque hoc ei culpae dandum quod trans-

1) Fallitur Polyaenus scribens reliquam Atheniensium manum ad Thapsum
fuisse. Inde eiiim, teste Thucydide, classis interim migrabat in magnum por-
tum, cum exercitus Lamacho duce in inîeriori Epipolarum parte, locis palus-
tribus, puguavisset.

igendi tempus temere elapsumest 1) (Thuc. VI, 103,
in fine), sed, ut recte monet G. Grotius, VII, pag.
355 sqq., in muro exstruendo segniter neque cum
optimo locorum delectu egit.

Altero post Lamachi mortem mense quum Syracu-
sis concio haberetur de bello componendo et jam non-
nulli prodirent, qui pacem, priusquam urbs muro pror-
sus inclusa foret, conciliandam existimarent, Gongylus,
dux Corinthius, in urbem intravit, qui Gylippum, Laco-
nem, eum Corinthiorum Lacedaemoniorumque auxiliis
brevi adventurum esse nuntiat. Qua de re quum po-
pulus mox etiam per Gylippi nuntium certior factus
esset, cuncti animis erecti pactioriibus omissis arma
resumunt et Gylippo obviam eunt (Thuc. VII, 2;
Plut.iWc. 19). Hunc enim virum „in quo instar omnium
auxiUorum eratquot; (Justin. IV, 4) Lacedaemonii primo
vere miserant Syracusanis opitulatum, id quod Alcibia-
des in primis eloquentia sua Spartae effecerat (Thuc.
VI, 88—93; Diod. XIII, 7; Plut. Alc, 23). Nicias autem,
quamvis illum cum quatuor navibus advehi a Thurinis
audivisset, vneqaTds rb nXfjamp;os t(ov vecbv, y.ai Xr]öri-
y.óreqov è\'ôo§s Ttaqsffxevaffjutrovs tiXslV, zal ovda^iav
cpvXay.riv nco ênouiTO (Thuc. VI, 104). Nec tamen,
ut Plutarchus, Nic. 18, dicit, Gylippum prorsus ne-
giexit, siquidem, simulac Locris eum morari accepit,
quatuor naves Rhegium misit (Thuc. VH, 1). At
illae sero advenerunt, neque ullam praeterea cautio-

1) Iniquum est Judicium Kortümii, ]. 1. pag. 528: »Diese Unterhandlungen
hatten jedoch, weil Nilsias den günstigen Augenblick nicht rasch ergriff, kein
Endergebniss.quot;

nem Nicias adhibuit i). Gylippus ut Himerae appu-
lit, exercitum ex Himeraeis, Selinuntiis, Gelois, Siculis
congregavit, cum quo in tempore advenit ad Syracu-
sas obsidione liberandas. Qui aditus solus patebat
per Epipolas, hunc statim petivit, quum Nicias maximo
errore Euryelum non munivisset. Gylippus autem,
priusquam conturbatos hostes prope ipsorum murum
adoriretur, armis positis, per praeconem iis permisit,
ut intra quinque dierum spatium incolumes Siciliam
rehnquerent. Quam conditionem utinam ne Nicias
ejusque milites cum contemtu sprevissent (Thuc. VII ^
3; Plut. Nic. 19)! Verum hic comprobatum est id, quod
Sophocles in Antig. vss. 622 sqq. praeclare enuntiat:
TO y.ay.hv doxecr hot\' éadXbv
Tamp;d\' è\'/Li^6V, OTto cpqévag
Oebg àlt;yei nqbg àrav\'
Athenienses enim, quid unius viri virtus et belli
scientia efficere possent, non nisi sero agnoverunt 2).

1)nbsp;Thuc. VII, 42, etiam significat Gylippiim cum exercitu adventantem
antevertisse Niciam. Hunc merito reprehendunt Grote , VH, pag. 364 sqq.
et Niebühr, 1. 1. pag. 150, quod neque Laconi copias in insula congreganti
\'mpedimenta struxit neque Syracusas appropinquantem adortus est.

2)nbsp;Vere Niebühr, [I. 1. pag. 149: »Die Ankunft des Gylippus in Syrakus
»st ems von den Ereignissen, wo ein Moment über die Schicksale der ganzen
\'^\'elt für lange Jahrhunderte entscheidet.quot; Cf. Plut. Nic. 19: xaxehov (tov

vii^TtTtov) to TVäv iqyov ytyovivai, ifijaiv ov Qoxixv^iSijq ^ovor, aXXä
Kai, 0iXi,avoq , dyiiQ SvqoiKovatoq, Kxe.

Nicias ut ante Gylippi adventum Syracusarum
expugnandarum occasionem cunctando et cessando
praetermiserat, ita dehinc timiditate sua et supersti-
tione exercitus ruinam praeparavit. Idem tamen, quo-
tiescumque necessitas urgeret, summum ostendit animi
vigorem atque constantiam, ut e sequenti narratione
apparebit.

Terrestri proelio Nicias Gylippo se inferiorem sta-
tim professus est eo, quod campum reformidans intra
munitionem suam se continuit. Dum igitur, acie Sy-
racusanorum ante murum instructa, hic intra castra
detinebatur, ille cum copiarum parte clam Athenien-
sibus castellum Labdalum cepit et praesidium inter-
fecit (Thuc. VII, 3). Mox Syracusani transversum
murum ab urbe ad Epipolas aedificare coeperunt,
quo hostes impedirentur, ne umquam urbis obsidio-
nem conficere possent. Quod ubi intellexit Nicias,
aliam oppugnandi rationem sibi ineundam esse ratus
a terrestri bello ad navale se convertit i), et ita,

1) Ttiuc. VII, 4: TTQoqtZ-^é re -ijùfj ftâAAor im xaxà amp;âXa(SGav Jto-
XêfiM oQwv rà ix -cijg y^g OçpîOiv, iTCuâij rvXu7t\'ltoq ïjxsv, di/fAîTKJ-
TÔvtQa ov-ca. Kortüm , 1. ]. pag. S80, et Niebuhr, 1. 1. pag. 151, perpe-
peram scribuiit, quasi Kicias non ante ninniverit Plemmyrium quam, clade a
Gylippo accepta, ab urbis obsidione interclusus esset. Porro de Presle, 1. I.
pag. 186 in eo errat, quod Gylippum non statim post adventum, sed occu-
pato demum labdalo incolumitatcm Athonicasibus obtulisse tradit.

quamvis nulla graviore clade accepta, firmam victoriae
spem intra breve tempus abjecit. Plemmyrium Pro-
montorium, ex adverso urbis ad magni portus ostium
situm, munire ei placuit, ut et commeatus, qui jam
non amplius terra arcessi poterat, mari facilius exer-
citui importaretur, et classis in magno portu plus
nocere Syracusanis posset. Igitur exercitus parte
transvecta tria castella eo loco exstrui jussit, in quibus
potissimum armamenta navium servarentur. ld tamen
copiis liaud parvo fuit detrimento. Nautae enim, qui
procul a castris aquari, lignari et praedari cogeban-
tur, ab equitibus quos in Olympieo Syracusani prae-
sidio reliquerant perpetuo vexabantur, immo neca-
bantur. Interim Nicias, qui jam diligentius vigilare
didicerat, ne reliquae Corintliiorum naves liostibus
auxilio missae adventarent, viginti triremes specula-
torias Locros et Rliegium misit, quae Siciliae aditus
custodirent (Tliuc. VII, 4). Cum tandem manum con-
seruissent Athenienses cum Syracusanis, hi primo
quidem congressu propter locorum angustias profli-
gati sunt, deinde vero ingentem reportarunt victoriam,
et muro, quem instituerant aediiicare, sedulo operam
Nantes eadem nocte per Atheniensium munitiones
Perruperunt. Quo in opere absolvendo mox adjuti ^
«uut ab auxihariis Corinthiis, qui, Atheniensium cus-
ocia elusa, ipso illo tempore advecti erant (Thuc.

riculum. Gylippus interim Siciliae urbes adit, ut
auxilia tam pedestria quam navalia petat civitatesque
quam plurimas ad Syracusanorum partes traducat.
Alii legati Lacedaemonem et Corinthum proficiscun-
tur nova subsidia imploraturi. Idem faciunt Athe-
nienses, quorum conditio sanequam miserrima subsi-
diis magnopere indigebat. Nam milites animis erant
demissis, disciplina exercitus fracta; classis vires
valde extenuatae, quum et naves sub divo inque
mari diu moratae putrefierent et nautae absumeren-
tur. Praeterea servi et peregrini et quotquot lucri
causa exercitum secuti erant, aut ad hostes transfu-
giebant aut in urbes Siciliae dilabebantur. Denique
metus erat, ne Italiae oppida, quae adhuc Athenien-
ses sustentabant, mox cognito rerum statu hostibus
se adjungerent 1).

Nicias autem, quum hostium opes in dies augeri,
suarum vero copiarum miseriam accrescere videret,
non aliam salutis viam sibi superesse putavit nisi hanc,
ut cives quam celerrime de vera exercitus conditione
certiores faceret (Thuc. VII, 8). Qua de re immerito
eum reprehendit Plutarchus c. 19y avdig eis exei-
rovs ccTvoTçenô/usyov rovg nQÙrovg Xoyiof-iovg y.al
GvincpQOVOvVra rrjV tcov nquf/narav fiarccßolrjv. Immo
collaudamus ducem, qui militibus suis prospiciens
mutatam fortunae auram mobili populo denuntiare non
reformidaverit. Idem saepius jam nuntios Athenas
miserat, qui singulas res cum populo communica-

rent; nunc vero veritus, ne legati vel ob facundiae
inopiam vel propter oblivionem vel etiam populi in
gratiam vera non renunciassent, epistolam i) scripsit,
e qua suam sententiam Athenienses cognoscerent. Eam
Thucydides VII, 11—15, non ipsis quidem verbis,
attamen sententiis integram nobis servavit 3). Rerum
angustiae ibi vere et aperte exponuntur; imperator
tam se ipsum quam milites a rerum maie actarum
culpa liberare studet, quamquam tacite fassus, ad-
versa multa suae negligentiae ac tarditati esse tri-
buenda. Postremo alterutrum flagitat, ut Athenienses
aut statim exercitum domum revocent aut nova nec
prioribus minora mittant auxilia. Sibi autem militiae
vacationem rogat, quia renum dolore ita excrucietur,
ut imperio gerendo jam non amplius par sit 3).

Hac epistola exeunte mense Novembri coram con-
cione recitata, Athenienses, cetera e nuntiis sciscitati,
Niciae quidem praeturam non abrogarunt, sed, donec

1)nbsp;Primam haue fuisse epistolam ab ipso Nicia ad populum Atheniensem
ex Sicilia perscriptam ex omnibus Thucydidis verbis jure conjicit Thirlwall,
Hist Gr. III, pag. 419. Neque opus est credere a Nicia c. II, ijTuaro-
^âç dici mandata nuntiis data, quum cogitari liceat de epistolis a militibus
pnvatim missis, quales praesumere possumus ex his verbis c. 8: Ó âl m^lag
^^^«r^ „^^èç Jç ràç \'A^^yag àyyèlU^v. Quod vero ad Diodorum
attmet XIII, 6 referentem , duces superiore quoque anno epistolas ad populum

imisisse, haec nullo modo conciununt cum Thuc. VI, 74 fine. - Cf. Grote.
pag. 377, in nota.

novi collegae advenissent l), duos ei adjunxerunt
ex iis qui in Siciiia militabant, Menandrum et Eutliy-
demum. Tum novas copias tam terrestres quam na-
vales comparare decreverunt, quibus duces praefecti
sunt Demosthenes et Eurymedon, quorum hunc
circa solstitium hibernum ihco cum decem navibus
in Sicilian! ablegarunt, ut centum et viginti 3) talen ta
60 perferret ac simul futura auxilia nuntiaret. De de-
liberationibus, quas Niciae epistola in civium con-
cione suscitavit, Thucydides nihil memorat 3). Quot-
quot oratores Niciae calumniantes novas opes mit-
tendas deprecati sint, his populus continuo signifi-
casse videtur, quantum apud se illius adhuc valeret
auctoritas. Qua in re nescio, utrum magis miremur
insanam Atheniensium belli persequendi cupiditatem
an pertinaciam, qua Niciam, etsi multorum jam ma-
lorum auctorem, favore fiduciaque prosequi non de-
sierunt. Merito igitur dolendum censet G. Grotius
VII, pag. 398 sq., eo tempore in concione non ad-
fuisse virum, qui dicendi facultate superior multitu-
dinem ad meliora consilia instigaret, quamquam non,
ut ille, Cleonem huic muneri aptissimum fuisse cre-

1)nbsp;Thuc. VII, 16: f\'wç av l\'rfçoi iVvdqxovveg alçêamp;tvvei; àq,ly.o)vtai,.

2)nbsp;Cff. G. Grote, VII, pag. 384, in nota et Poppo ad h. 1. Dlssentit
de Presle, 1. 1. pag. 187. \'

3)nbsp;Ab Aristide compositae sunt duae orationes Niciae epistola Athenas per-
lata habitae fttçl tov n(ti,7tti,v ßo-^O-etav toûç èv l^uitfXia. Vid. ed. Din-
dorfii, vol. I, pag. 552- 590. Sunt hae declamationes rhetoricae, quibus in
diversam partem disputatur. Quotquot facta historica citantur, ea e Thucy-
dide sunt desumta, alia vero aliunde ignota non oeeurrunt. Niciam rhetor
parum honorifice memorare solet et saepius ob tarditatem cunctationemque
vitupérât, quamquam ejusdem laudat belli pcritiam.

diderim. Ceterum Plutarcho assentiri non possum
asseveranti, (pd-óv(o rcov tcqcotop nqarrofzévcov nqog
evvvxtav rov NiyJov roGavrtjV noXXag ömrQißdg
i^ßaUvrav, Athenienses subsidia necessaria exerci-
tui non praebuisse 1). Etenim tam sub prioris anni
finem quam hac opportunitate populus ad opitulandum
duci paratissimus fuit, immo ne verbo quidem impe-
ratorem palam vituperavit, etsi res ab illo gestae
id non solum sinebant, sed etiam postulare videban-
tur. Adde, quod sub idem tempus bellum in Graecia
erat renovatum, quum Athenienses triginta naves Ar-
givis 2) opitulatum misissent; et jam intelligetur,
quanto illi ardore flagraverint Siciliae penitus subi-
gendae. Spartani vero haud minore vi et alacritate
tum Syracusanis opem ferre tum Attieam, munita
Decelea, praedationibus infestare statuerunt. Itaque
per hiemem tam Athenis (Thuc. VII, 17) quam
Corinthi, Spartae (c. 18) et Syracusis bellum summo
studio paratum est 3).

Primo vere anni 413, dum Spartani Deceleam
muniunt et in terra Attica praedantur dumque e
diversis Peloponnesi civitatibus subsidia in Siciliam

« « xKi ^Saov av TUÇ alT,daa,T0 y.ai g,amp;6voy rHv oUo, nohrâv.
^ontra ^disputât Grote, pag. S06, in nota, ubi praeter alia reete observât,
nor\'sio-^-fi ^^nbsp;quot;quot;quot; ^Qôgfoqa xotg olxo^^évo^q Imy.yvéoxoi^TfQ

proficiscuntur, Athenienses Demosthenem cum ingenti
belli apparatu suis auxilio mittunt (c. 20). Interea
vero prope Syracusas certamen summa virium conten-
tione renovatur. Syracusani enim, postquam ducum
adhortationibus animati naves conscenderunt, Athe-
niensium classem adoriuntur, dum Gylippus cum
terrestribus copiis noctu urbe egressus mane impetum
facit in tria Plemmyrii castella. Navali quidem
proelio Athenienses victores excedunt, sed Plemmy-
rium a Gylippo magna cum hostium clade expugna-
tum Syracusani occupant (Thuc. VII, 21—24; Diod.
XIII, 9; Plut. Nie. 20 1)). Quo factum est, ut
Atheniensibus commeatu interclusis (Plut. Nic. 20)
non aliud superesset perfugium nisi navium statio,
quae erat in magni portus angulo. Deinde castris
certântium ex adverso positis, e longinquo pugnatum
est per totius paene mensis spatium, quum alteri
alteris quibuslibet artificiis et strategematibus nocere
studerent (Thuc. VII, 25), Nicias vero edoctus malis,
qpae antea e contemtu Gylippi nata erant, melius
sibi cavit. Quum Syracusanos post Plemmyrium re-
ceptum nova subsidia in interiore insula colligere
cognovisset, a civitatibus amicis petivit, ut ne trans-
itum istis concederent. Ergo SicuH illius rogatu
octingentos adversariorum mihtes per insidias truci-
darunt, quamquam tamen magna manus Syracusas

1) Perperam Niebühr, 1. 1, pag. 153, rem ita narrat, quasi Gylippus
Plemmyrium ceperit ante Niciae epistolam Athenas missam. Polyaenus I,
42, 2 non Plemmyrium quidem nominat, attamen vocabulo Aôijjoç iilud Pro-
montorium designare videtur. Cf, de Presle, 1. 1. pag. 187.

intravit 1). Quibus mox tot alia accesserunt auxilia,
ut totam fere Siciliam contra Athenienses tune coa-
luisse dicat Thucydides c. 33. Nihilominus Nicias
cautione sua tantum profecit, ut ne statim de exer-
citu suo plane actum esset, siquidem Syracusani ob
dictam stragem ad adoriendum paullo facti sunt tardio-
res. Verum ubi Demosthenem jam appropinquare com-
pererunt, ante illius adventum fortunam tentandam
esse rati pugnam terra marique instruunt. Quum au- ,
tem primo congressu aequo Marte dimicatum esset,
Nicias postero die trierarchos ad reficiendas naves ad-
egit, onerarias constituit ante valium, quod ad clas-
sem defendendam in mari defixum erat, easque bi-
num circiter jugerum spatio inter se distantes collo-
cavit, ut, si qua navis in proelio premeretur, esset quo
se recipere et unde rursus exire tuto posset. Pruden-
ter^ sane id excogitatum erat. Attamen Athenienses
Aristonis, Corinthii gubernatoris, sollertia et dolo ter-
tio pugnae die superati, septem navibus depressis mul-
tisque laceratis, praeterea ingenti militum numero par-
tim capto partim occiso, in fugam versi ad stationem
se receperunt 2).

1)nbsp;Vid Tiuc. VII, 82, 33. Diodorus XIII, 8 in eo errat, quod Siculorum
sto ms.d„s subsidia Gylippo dcstinata jam superiore anno interfecta esse re-
lert. De re conf. Grote VII, pag. 405 sq.

em fidem hac in re facile habemus. Cff. Plut. mc. 23 et de Presle, I. Tpa/
m nota.nbsp;\'

jamjam adventura exspectaiitem, dissuasisse refert Plu-
tarchus in vita c. 20. \'O Sè Nr/Jag ovx sßovhTO
rav/uax^iv, dXld noXky]V dßü,%tqCav eXeyev sipai,
ötóXov Toffovrov jiqogTiXwyTog avroïg xai Svvd/usMg
dxQatqrvovg, rjv ■^ys Jr]fioGamp;tvrjg Gnevdap, dn\' elar-
TÓrory xal ^OQ^yov/usray cpavXcog diaycjyi\'aaaamp;ai.
Novis vero ejus collegis, Menandro et Euthydemo,
civitatis quidem gloriam praetexentibus, at revera am-
bitioni suae indulgentibus, contraria placuisse idem
addit. Quam narrationem per se fide dignam quo-
dammodo confirmât Diodorus XIII, 10, pugnae tae-
dium, quod universam classem corripuisset, comme-
morans l), neque ad versatur ei Thucydidis relatio VII,
36—41 (Cf. Grote, VII, pag. 410).

Sed ipso illo tempore, quo Athenienses in ultimum
discrimen devenerant, Syracusani vero secunda for-
tuna exsultantes novum impetum parabant, Demo-
sthenes et Eurymedon cum supplemento copiarum,
priore apparatu vix inferiore, Syracusarum portum
mense lulio 2) intrant. Quarum opum adspectus
hostibus ingentem terrorem, amicis gaudium in tulit
animosque depressos erexit. Toy dh Nixcay ov nolvv
XQÓyoy Bvcpqaysy rj naqovata rfjg dvvdfzscog (Plut.
Nie. 21). Quid enim? Mox dissensio orta est inter
ambos duces, quorum alter, rerum statu penitus ex-

1)nbsp;Mem dicit: sTrsoâf; âi nvtc; tatv Tçt^çct^/wv ovxixt âvvâfifvoii
xuqtiqszv %7]v tmv 2vqnxool(t)v xaraipQÓvijaiv àvrav^xamp;ijdav toÎ?
ttoxf jiiotq kts.

2)nbsp;Vid. Kortüm, 1. 1. pag. 532. Varias causas, quae Demostlieuis naviga-
tionem retardarunt, vide apud Tliuc. VII, 20, 20, 31, 33, 35.

plorato, hostes statim adoriendos censuit, priusquam
praesens terror resedisset, alter nihil inconsulto atque
audacter moliendum esse duxit. Demosthenes igitur
aut re feHciter gesta Syracusas expugnare aut copias
abducere neque civitatis vires frustra atterere sibi pro-
posuit (Thuc. VII, 42); in quam sententiam Niciam ,
cui morandi erant causae, quas infra exponemus, ce-
terosque collegas 1) non nisi aegre traduxit (Thuc. VII,
43; Diod. XIII, II). Niciam diu oblocutum ingratiis
collegarum auctoritati paruisse docet Plutarchus, I. 1.
Quod quare in dubium vocetur 2), mihi non liquet,
reputanti post Demosthenis adventum non solum po-
pulationibus faciendis moram esse interpositam, sed
etiam, quum Niciae collegae nocturnum in Epipolas
impetum sustinerent, ipsum intra castra solum esse
relictum. Postremo, quo acrius idem hoc inceptum
dissuaserit, eo facilius intellectu, qui factum sit ut
post infelicem rei eventum in sequenti consultatione
ilhus auctoritas plurimum valuerit.

Duces igitur rebus ordinatis Epipolas adorti sunt.
Athenienses impetu facto primum victores, mox vero
ab hostibus excepti post magnam cladem confuse
castra redire coacti sunt. Pugnam dilucide des-
^ibunt Thuc. VII, 43^45; Diod. XIII, 11; Pkit.

creati fuer\'^\'\'quot;^quot;nbsp;provogatnm fuisse apparet, quamquam ad tempus modo

S) Cf.*^\' \' Demosthenes et Eurymedon advenissent. Cf. supra pag. 126.
^easnbsp;\'\'\'nbsp;Niebuhr, pag. 154, tra-

^quot;spessumquot;\'^\'\'^\'\'quot;\'\'™ \'nbsp;Pi\'imam adycnisset, suasisse repentinum e Sicilia

Quum autem Syracusani jam de Atheniensium
muris funditus delendis cogitarent, horum duces
ob afflictam fortunam viresque exhaustas, quum etiam
mihtes morbo pressi mansione gravarentur, de eo
quod agendum esset deliberationem instituerunt. De-
mosthenes primum quidem pro priore consilio cen-
suit, „ut abirent Sicilia, dum res, quamvis afflictae,
nondum tamen perditae forent: neque in bello male
auspicato amphus perseverandum esse: dpmi gra-
viora et forsitaiï infeliciora manere bella, in quae
servare hos urbis apparatus oporteret.quot; (Justin. IV,
5; cf. Thuc. VII, 46, 47). Nicias vero iterum ad-
versatus contrariam defendit sententiam (Thuc. Vil,
48; Diod. XIII, 12, 32; Plut. Nic. 22). Primum
sapienter suasit, ut ne palam de receptu délibérantes
mfirmitatem suam agnoscerent, qui rumor si ad hos-
tes emanasset, fore ut multo difficilius, quando vellent,
dam discedere possent. Praeterea e privatis nuntiis se
audivisse dictitabat, hostes pecuniarum inopia laboran-
tes brevi exhaustum iri: quam ob causam oportere
Athenienses mari adhuc superiores in obsidione per-
severare. Hic autem Grotius i), quem severius inter-
dum quam aequius de Nicia judicare jam passim
animadvertimus, non solum illud in eo reprehendit,
quod paucis istis de misera Syracusanorum conditione
nuntiis fidem adjunxerit, sed etiam quod Gylippum

novas copias parantem spreverit. Atqui Niciam de
hostium. conditione vere compertum habuisse cum
Thucydides VII, 49, affirmat, tum Polyaeni I, 43, 1,
narratio de servorum in urbe tumultu, quem Hermo-
crates sedaverit, comprobare videtur 1). Porro veri-
simile est, Gylippum auxiliorum, quae paullo ante
per Siculorum insidias interemta fuerant, memorem
Siciliae urbes clam et occulto adiisse, ideoque Niciam im-
pendentis periculi prorsus fuisse ignarum. Idem vero
etiam aliam in insula manendi rationem attulit ab ipso
Demosthene deinde comprobatam. Scihcet, legum obser-
vantissimus, negavit sine popuh decreto discedendum
esse. Metuebat civium suorum judicium, non quod
rei male actae conscium se sentiret, quippe qui jam ante
Demosthenis adventum hujusque cladem militiae va-
cationem sibi rogasset, sed quia sycophantarum cri-
minationes reformidabat 3). Quamobrem se certe, qui
nosset Atheniensium ingénia, nolle dicebat ob turpe
crimen et inique a civibus potius morte mulctari quam
ab hostibus, si opus esset, hoc ipsum capite in pericu-
lum adducto pati 3). Qua in re etsi Niciam non cum
Plutarcho culpandumputamus, quod ille cum toto exer-

1) Cf. de Presle, 1. L, pag. 190, in nota.
^ 2) Vid. supra pag. 125. Quivis igitur intelligit, quid sentiamus de his Jus-
IV, 5, verbis: »Nicias, seu pudore male actae rei, seu metu destitutae
spei civium, seu impellente fato, manere oontendit.quot;

3) Graece: rj v7co rmv itoXtiJkLwf, rSfZ, Ki,vlt;Tvvei\'aa!; vovzo naO\'eZv
Illud lâin interpp. male habuit; frustra, opinor: tcTtrt oppouitur verbo
f/ftooia , itaque inteliigitur mors in proelio, quae opponitur supplicio quo a
populo Atheniensi, h. e. â^/^ookc, afficeretur. Cff. Grote VII, pag. 425, in
nota, et interpp. ad h. 1

citu hostium manibus perire se maluerit quam domi
damnatum supplicium subire (tale quid a Niciae hu-
mano ingenio abhorret), id tamen vituperandum, quod
non viderit cum suo periculo totius exercitus pericu-
lum esse conjunctum, et quod suum decus pluris fece-
rit quam patriae salutem. Neque enim fugere eum pote-
rat civitatem hoc tempore illo subsidio quam maxime
indigere. Et qui Siciliam ne devictam quidem ab Athe-
niensibus in potestate retineri posse providerat i), nonne
eum oportuit in rebus tam incertis abeundi occasio-
nem arripere? Verum cunctabundus hominis animus
id vetuit; perstitit in proposito Nicias atque collega-
rum voluntati pertinaciter se opponens ne palustri-
bus quidem e locis castra moveri voluit. Hoc modo
Athenienses segniores facti sunt et in eodem loco per-
manserunt (Thuc. VH, 49). Ceterum tenendum est,
Niciam non sua tantum auctoritate id fecisse, sed
suffragantibus, ut videtur, Euthydemo et Menandro
ejus sententiam in consilio vicisse (Cf. Grote, VH,
pag. 437).

Meuse paene elapso, quum Gylippus magno cum co-
piarum subsidio e Sicilia reversus etiam e Pelopon-
neso auxilia accepisset, tum vero Atheniensium duces,
qui militum suorum numerum morbo valde imminu-
tum viderent, vehementer poenituit quod non ante
discessissent. Cum igitur Nicias quoque, etsi aegre,
receptu acquiesceret, tacite vasa collegerunt militibus-
que praeceperunt, ut ad omnia parati tubae signum

exspectarent. At quum jam in eo essent ut portu sol-
verent, ecce, ipsa illa nocte d. XXVII m. Augusti luna
deficit 1). Quae res tum plerisque Atheniensibus tum
Niciae ominosa est visa tantumque injecit formidinis,
ut per ter novem 2) dies subsisten dum esse decreve-
rint. Id enim vates, quos Nicias statim consuluit,
jusserunt. Teste vero Plutarcho, qui hoc loco suam
rerum naturalium scientiam ostentat, peritus vates in
exercitu non aderat, quum Stilbides, qui Niciam co-
mitari solitus nimiam ei superstitionem adimebat,
paullo ante mortuus esset : quo factum esse, ut omen,
e Philochori sententia fugientibus faustum, vates male
interpretati sint.

Hac in re dignum est quod attendamus Polybii IX,
19, testimonium. Merito quidem ille Niciam ob
Gidat/iioviav vitupérât, de ipso vero facto parum
diligenter refert. Primum perperam tradit, Athe-
nienses jam in ipso receptu fuisse, quum luna defi-
ceret; tum moram rehgionis causa factam omittit;
postremo, quasi ultima pugna navalis non intercessis-
set, lunae defectui tribuit quod duces cum universo
exercitu Syracusanis, de profectione praemonitis, dedere

1)nbsp;Vidd. Thuc. VII ,,50; Diod. XIII, 12 ; Plut. Nic. 28 ; Plln. Nat Hist. II, 9.
De tempore defectus cons. Heis, die Finsternisse während d. Pelop. Krieges,
pag. 11, qui docet id factum esse die XXVII m. Aug. post horam VIII vespertiuam.

2)nbsp;Plerumque in tali âtoaTu^eia tres dies infausti existimabantur, teste Anti-
clide apud Plut. Nic. 23. Quae causa fuisse videtur, cur Diodorus pro XXVII
diebus memoret rà? tld-t-a/A^iva? rqsXq yf*fQag tamquam otium a vatibus
commendatum. Off. Grote, pag. 433 et de Presle, pag. 191, in notis. Ce-
terum de Anticlidis Exegeticis etiam apud Athen. XI, p. 473 mentio fit. Vid.
Voss, de histor. yraec. ed. Westermann , p. 389 sq.

se coacti sunt; quamquam Hermocratis strategemate
id effectum esse mox videbimus. Talem negligentiam
in magno liistorico est sane quod miremur.

Verum Atlienienses, auctore in primis Nicia 1),
ceteris curis se relaxantes sacrificiis placare deos et
futura e vatibus exquirere non desierunt, donec Sy-
racusani, rerum statu e transfugis comperto, terra
marique aciem instruxerunt. Quamvis autem Athe-
nienses primum defugerent certamen, mox tamen,
Heraclide quodarn proelii ansam praebente (Plut. Nie.
24 2)), naves congressae sunt ac non nisi pedestrium
copiarum ope servatae; nihilominus earum duodevi-
ginti captae sunt et Eurymedon in pugna occubuit.
(Thuc. VIT, 51-54; Diod. XIII, 13). Ita Syracu-
sani etiam mari superiores, quum Atheniensium inter-
itum tam sibi gloriae quam toti Graeciae utilitati
fore opinarentur, magnum portum claudere coeperunt,
ut hostium castra expugnarent eosque ad internecio-
nem usque vexarent. Oi ôè ^Aârjvaiot- èv navrl drj,
âdv^ias naav (Thuc. VII, 55); ahi de salute sua
desperantes, ut jam terrestri itinere abirent flagita-
runt, alii ultimum belli fortunam mari tentandam sta-
tuerunt. Duces vero, quum taxiarchos quoque in con-
silium adhibuissent, munitiones superiores praesidiis
vacuefacere atque navibus, quotquot superessent, ar-

1)nbsp;Plutarchus, Comp. N. c. Cr. 5, deeo dicit; fitjamp;fybg -uav djib fiavruif^q
xaralt;fQov(av. Cf. supra pag. 19 sq.

2)nbsp;Ea de re dubitat Grote, VIZ, 446, in nota; injuria, ut opinor, ob id
ipsum quod mox addit, Plutarchum scilicet et Diodorum in ultimis pugnis
describeudis verosimiliter e deperdito Philisti opere hausisse.

matis de salute certare decreverunt (Thuc. VII 56
59, 60; Diod. XIII, 14). Rebus magna ex parte pa-
ratis, Nicias, quum milites animis consternates vide-
ret, cunctos con vocatos adhortatus est oratione 1)
quam nobis servavit Thuc. VII, 61~-.64. De qua itâ
judicat Bloomfieldius: „Dictio solito dilucidior est et
vacua ab asperitate. Est hortatio, cui admixtae sunt
consolationes.quot; Et revera Nicias praesenti reram sta-
tui diversisque audientium voluntatibus verba sua tam
egregie accommodavit, ut et prudentem belh ducem
et miiitem in ipso vitae discrimine confidentem se prae-
stiterit. Idem vero, quum jam nautae naves centum et
decem numero conscendissent et Syracusanorum quoque
acies instructa esset, nondum satis a se actum putans,
singulos quoque trierarchos nomine compellavit et ad
strenue decertandum hortatus est. Animadvertere licet
in tota hac re ipsum principis ducis agere partes,
iostremo peditatum ad mare deduxit; Demosthenes
vero, Menander et Euthydemus ad portus fauces na-
vigarunt. Secuta est pugna navalis ultima et acer-

^^ ^ 71 et Diodorus XIII, 15^17. (Cf. Plut. Me. 25).
^^ictoria, dm dubia, tandem ad Syracusanos se incli-
c7i\\\'nbsp;passi sunt cladem 2), ut

gustias est reclactus. Qua ratione autem et quo eventu
deinceps salutem sibi suisque Nicias quaesiverit, mox
videbimus.

In universorum luctu et desperatione protinus noctu
evadere cupientium Demosthenes, qui ne ob praesen-
tia quidem mala animo prorsus desponderat, consi-
lium suum cum Nicia communicat, ut, reliquis navibus
iterum instructis, sub auroram, si possint, erumpant.
Dicebat plures adhuc naves idoneas sibi superesse
quam hostibus, quos repentino impetu etiamnunc fa-
cile devictumiri putabat. Niciam primum quidem obsis-
tentem, quippe qui cum ceteris collegis iter terrestre ad
civitates socias commendaret, mox tamen assentientem
sibi habuit, ut Thucydides VII, 72, refert: idque,
etsi repugnante Diodoro XIII, 18, valde probabile
puto propterea, quod alioquin audax ille conatus pro-
cul dubio nautis non fuisset propositus. Hi vero ob
adversum proelium animisfracti et victoria diffisi naves
conscendere recusarunt i).

Universi igitur per mediam terram se recipere jam
in animo habebant. At Hermoerates, Syracusanorum
dux, Athenienses quid meditarentur suspicatus eoruni-
que fugam suis funestam fieri posse ratus, magistratus

de impendente periculo admonuit. Verum cives re-
centi pugna defessi victoriam in urbe celebrabant et
nimis exsultabant gaudio, quam ut ipso Herculis die
festo armis resumtis hostium fugam anteverterent.
Quare Hermocrates, qui Niciae indolem bene nosset,
dolum excogitavit, quo fugientium celeritatem retar-
daret. (Thuc. VII, 73; Diod. XIII, 18; Plut. Nie.
26; Polyaen. I, 43; Frontin. II, 9, 7). Nonnullos e
sodahbus suis cum equitibus, quum jam advespe-
rasceret, ad Atheniensium castra mittit. Illi, quasi
nuntii venirent ab iis, qui Niciam de rebus urbanis
certiorem facere consueverant, monuerunt, ne Athe-
nienses noctu proficiscerentur, quod Syracusani insi-
diis collocatis vias occupassent. Quibus Nicias stulte
fidem habuit, quasi amicum in re afflicta non dese-
ruissent internuntii isti, homines majore pro parte
Leontini, qui suum tantum lucrum bello quaerebant
(Cf. Thuc. VII, 86). Ille statim segnitiei suae indui-
sit atque timiditate occaecatus imminentia pericula
morando non minutum sed auctum iri non vidit.
Discessum Athenienses distulerunt et, quam possent
commodissime, vasa collegerunt, assumtis quae sup-
peterent rebus ad victum ac vestitum necessariis.
Interim Syracusani quaslibet molestias in viis struxe-
runt (Thuc. VII, 74).

Tertio demum post pugnam navalem die miser
exercitus, qnadraginta hominum miUibus constans,
castra reliquit, ut post universae classis amissionem
terrestri itinere lacessentibus undique hostibus in tutum
evaderet. Miserias et moerorem, quae receptum proxime

praecesserunt, luculentissime describit Thucydides c.
75, addita etiam oratione, qua Nicias abeuntium
animos postremum relevare studuerit 1). IJoilcav ds
dsirâr iv ra GrqaroTiédio çccivo/uévcfjv, ovdhv rjv
otxTQÓT£Qov avTOv TOV Ni\'/Jov amp;éa(£a (Plut. Nic. 26).
Namque ille, quamvis morbo laborans, ad necessaria
redactus erat cibaria et ad victum parciorem, quam
qui corpori ejus aegrotanti sufficeret. Etsi invalidus,
peragebat tamen ac perferebat ea quae multi validio-
res vix tolerabant. Omnibus exemplum erat constan-
tiae et patientiae. Quodsi ceterorum querelis et la-
crymis interdum conturbaretur, movebat eum non sua
calaniitas sed patriae damnum et exercitus dedecus
de culmine gloriae in imam miseriam dejecti. Milites
ducis adspectu commoti et memores dictorum, qui-
bus olim expeditionem dissuaserat, immerito eum
affligi existimabant et deorum numine diffidebant,
reputantes virum diis carum, ut qui multos et ma-
gnos sum tus in coelestium honorem fecisset non
meliore fortuna uti quam intimum quemque et pes-
simum de gregariorum turba.

Atheniensium copiae Catanam versus tetenderunt
in duo agmina quadrata divisae, quorum priori Ni-
cias praefuit, posteriori Demosthenes. Ambo voce et
vultu ceteris animos addendo pericuHs fortem oppo-
suerunt animum. Sicubi disjunctos vel confuse ince-

1)nbsp;Vid. Thuc. VIT, 77, ubi in Scholiis haec adscripta leguntur: 8-aviiao-
t5gt;lt;; èaro/doaTo xal tov y.aiqov xul tSgt;v izequyovvrnv nqaynatoiv tv
Tij TCaQaxslevaii,, ovâè Ttqooiiiuaaài^^fvoi,

(lentes cernebant, hos in ordinem cogebant. Copias
autem suas, quamvis ab hostibus undique insequen-
tibus jacuHs petitas, tamen per quinque dierum iter
invictas servarunt (Thuc. VII, 78, 79). At sexto
die, ubi aliud iter ingressi sunt, Niciae quidem ag-
men ordinibus servatis multum viae praecepit i), De-
mosthenes vero mihtes suos tardius et laxius ingredien-
tes mox a Sjracusanis prorsus inclusos vidit. Hic igitur,
acie instructa, per totum diem cum hostibus strenue
dimicavit; postremo vero, incolumitate cunctis pro-
missa, milites suos aerumnis et vulneribus defatigatos
arma tradere jussit (Thuc. c. 80—83) 3). Ita sex inil-
lia captivorum Syracusas abducta sunt, in quibus ipse
Demosthenes, qui frustra gladio mortem sibi consci-
scere tentaverat, rax^ rcôv noke^iav neqiöxàvxav xcci
GvllaßovTav avróv (Plut. Nic. 37) 3).

Nicias eodem die fiuvium Erineum attigit, quo tra-
jecto in edito quodam loco exercitum collocavit. Quod
ubi postero die Syracusani cognoverunt, nuntiarunt ei
Demosthenis milites sese dededisse et Niciam idem fa-
cere jusserunt. Hic vero, rei veritate per equitem ex-

1)nbsp;Cujus i-ei causam liane fradit Thucydides VII, 81 : amp;âaa6v ts yàç Ô
mxiaç -ijyg, vo/^l^otv ov rànbsp;iv tw toi.ovto) ixôvraç tïvau xal
/A-â^eaS-a^ aoJTijQiav, àXXà ro mç xâyjdia. vizo^mq^Zv Tooavra

vovç, \'àaa, àvayxâl;ovTair. Hoc loco -ce respondet sequentis § verbis o âé.
Non opus est, ut cum Vaticano codice legamns aoirtiQiov.

Xyv, quae secundum Thuc. c. 80 narrationem sita fuit iu via ad fluvium
Cacyparim.

3)nbsp;Cff. Philistus apud Paiisan. I, 19, 9; Justin. IV, 5: «Demosthenes,
amisso csercitu, a captivitate gladio et voluntaria morte se vindicat.quot; Quibus
tamen verbis fidem habere non possum.

plorata, per caduceatorem respondit, se paratum esse
ad spondendum pro Atheniensibus, ut, datis obsidi-
bus, belli sumtus Syracusanis redderentur, ea condi-
tione ut se ipsum cum exercitu dimitterent. Condi-
tiones ab hostibus non sunt acceptae et statim im-
manis caedes instaurata est. Nihilominus Athenienses
per noctem, cujus silentio ad evadendum uti frustra
conati erant, durarunt et altero die, quamvis hostium
tehs et jacuhs ingentem stragempassi, ad flumen Asina-
rum pervenerunt. Ibi proelium exiliale commissum^);
alii lassitudine confecti mortem sibi quaesiverunt, alii
sitim explere cupientes in flumine perierunt, alios di-
micantes occiderunt Syracusani, donec tandem Nicias
de universis jam actum esse sentiens GyUppo se tra-
didit 2) suorum incolumitatem orans : „Misereat vos,
inquit, Gylippe, victores, non mei, ut qui ex in-
fo rtunio meo nomen et famam consecuturus sim, sed
ceterorum Atheniensium. Reputate ancipitem esse
belli fortunam, et Athenienses quondam favente illa
clementer ac moderate erga vos usos esse.quot; His pre-
cibus permotus Gylippus, quum major pugnantium
pars jam cecidisset, alii fuga salutem quaererent, ce-
teros, quotquot adhuc superstites erant, vita donatos
cum spoliis in triumphum Syracusas abduxit (Thuc.
VH, 83—85; Plut. Nic. 27).

Ibi postero die cives et socii in concionem convo-
cati sunt, ut de captivorum sorte decernerent. Ut fit,

2)nbsp;Thuc. VII, 85: mazevoof; fiäXkov avrm y roZq I^vçaxooioig. Cf.
supra pag, 26.

deliberantium diversae fuerunt sententiae. Diodes 1),
demagogus celeberrimus, Syracusanis suasit, ut duces
atroci supplicio necarent, reliquos vero cunctos in
praesens in lapicidinas mitterent, postea Atheniensium
auxiliaries praeter Sicilienses et Italienses divenderent.
Falli mihi videtur Plutarchus, qui c. 28 Euryclem, de-
magogum, asperrimae istius sententiae auctorem dicit.
Negligentius hic Philistum et Thucydidem exscripsit,
quandoquidem rem sic tradit, quasi servi sociique statim
venierint : quod tamen apud neutrum illorum legitur.
Deinde vero Hermocrates progressus dicere coepit, vic-
toria humaniter uti majus esse quam reportare. Qui-
bus verbis statim obstrepuit populus, cui tahs oratio
minime ferenda videbatur.

Post hunc clementiam item commendasse Nicolaum
senem quendam, duobus filiis bello orbatum, refert
Diodorus, qui orationem huic tribuit luculentam et
humanitatis ac mansuetudinis plenam (XHI, 20 — 27),
quam tamen unde hauserit non apparet. Immo ne
habitam quidem eam credimus, quippe quae eo con-
silio a scriptore composita esse videatur, ut ei respon-
deret sequens (c. 28—32) Gylippi oratio cunctorum
supplicium severe et crudeliter exigentis. Quae oratio,
etsi multis dotibus insignis, tamen ob verborum et sen-
tentiarum ubertatem loquentis personae minime accom-
modata est. Praeterea vero haec innuunt, Gylippo
impulsore Niciam et Demosthenem interemtos esse:
qua in re Diodorus abit a Thucydide VII, 86 et

Plutarcho \\\\\\ Nie. 28, quorum uterque Laconem pe-
tiisse asseverant, ut Atheniensium duces Lacedae-
monem abducere sibi liceret; fxtya 8\' riyuxo nqos
óó§ccy, ei ^ÜVTag anayayoi loijg dvtiöTQaTtjyovs.
Jam vero hac in parte quis hos scriptores non illi
anteponat? At non impetravit Gylippus quod roga-
verat. Obstiterunt enim partim Syracusanorum non-
nulli veriti ne Nicias, quocum colloquia habuissent,
superstes et de his interrogatus felicem rerum suarum
statum perturbaret, partim alii, in quibus praecipue
Corinthii, qui divitias viri metuentes ejus mortem a
sociis fiagitarunt l). Itaque Nicias, aetate sexagena-
rius, anni 413 medio mense Septembri Syracusis in
carcere necatus est. De cujus obitu satis severe ju-
dicat Plutarchus in Comp. N. c. Cr. 5 : ó da Nixiag
aiGxçàg xai dxlsovg iXnidt otoxyiqiag vnOTteaàv roig
TtoXsfÂioig, aia/hva tavrop tov amp;dvarov inoirjffsv.
Hunc secuti plures scriptores censent Niciam, quum
armatus hosti se traderet, tantopere adamasse vitam,
ut a Lacedaemoniorum dementia ignominiosam inco-
lumitatem exspectare quam dimicando mortem oppe-
tere maluerit 3). Mihi tamen illud non sui servandi
causa, sed quo mehus militum suorum commodis
prospicere posset, fecisse videtur.

2)nbsp;Cf. Justin. IV, 5: «Nicias autem, ne Demosthenis quidem exemplo,
ut sibi consuleret, admonitus, cladem suorum auxit dedecore captivitatis.quot; Ipse
quidem Cicero de Off. I, 23 haec dicit: «Cum tempus necessitasque postulat,
decertanûum manu est et mors servituti furpitudinique anteponenda at
exercitus commoda Niciam superstitem requirebant.

Ceterum fidem non habemus Timaeo, qui Phihsto
et Thucydidi (cf. Suidas s. v.) oblocutus (Plut. Nk.
28) refert, Hermocratem, délibérante populo, captivis
ducibus per unum e custodibus occasionem praebuisse
manus sibi inferendi. Id enim si factum esset, a Thu-
cydide in narrando non fuisset praetermissum., Miror
equidem Groteum l) hoc récépissé, quasi non repug-
naret Thucydidis relationi. Postremo amborum, De-
mosthenis et Niciae, cadavera ad urbis portas pro-
jecta sunt, ut multitudini affluenti spectaculo essent.
Ad Plutarchi usque aetatem Syracusis in templo asser-
vabatur clypeus, quem Niciae fuisse ajebant, ex auri
et purpurae mixtura contextus: qui num revera illius
fuerit dubitari licet; fortasse fabula excogitata est et
hominum sermonibus circumlata ad Niciae infamiam
notandam. Athenienses, qui hunc belli ducem vivmn
summo semper honore prosecuti fuerant, mortuum de-
honestarunt eo, quod, teste Pausania I, 29, 9, co-
lumnae prope Athenas in caesorum memoriam positae
nomen ejus non inscripserunt, ut voluntarii captivi
ac viri bello imparis.

In tanta hostium et civium improbatione notatu
dignum est Thucydidis elogium, quod legitur VII, 86 :
Ó fzy [NiHcas) éTeâvnzet, rixcora èn a^os èv rüv
ys eV è^ov \'EXlrjvcov ig tovto dvatv^iag dtpiyJadac
dcd Trjv Tiäöav ig dçeTnv vevo^ioftévw iniTijdevacv.
In quo judicio conscribendo historicum non omnino va-
cuum fuisse ira et studio opinatur Groteus, VII, pag.

480—486. Primum hoc in illo reprehendit, quod, ubi
infelicis expeditionis Siciliensis historiam ad finem per-
duxit, ne verbo quidem Demosthenem honorifiee me-
moret , sed Niciae sortem dolens hunc solum praedicet.
Âtqui reputandum, hunc illi auctoritate praevaluisse
et primarium fuisse belli ducem, non solum quia
aetate provectior atque apud exercitum gratiosior erat,
sed quod idem per omne belli spatium in Sicilia degerat.
Maxime autem Thucydidis misericordiam movisse cen-
seri debet tristis exitus ejus, qui summo studio ex-
peditionem dissuasisset, ad quam suscipiendam a civi-
bus quasi coactus in perniciem ruisset. Ceterum ipsum
illud, quod de Nicia praedicat Thucydides, justo am-
plius haberi nequit nec veritatis fines excedit. Non enim
ab erroribus in Sicilia commissis, quos antea saepius
notaverat, belli ducem absolvit, sed elogium illud spectat
maxime ad vitam ejus privatam. Quam quidem intu-
ens et civium existimationem, quam Nicias semper
expertus est, reputans quis iniquam viri sortem non
misereatur atque propter studium omnium iÜarum
artium, quae virtutis nomine censentur, meliore eum
fortuna dignum fuisse infitiari velit?

Orationes forenses, quas Niciae tribuit Thucydides.
loquentis ingenio plane conveniunt.

Orationes, quas ab eodem pro exercitu habitas facit, idem
proposuisse videtur tamquam esemplaria eloquentiae militaris.

Frustra G. Grote Oleonem demagogum omni paene
crimine et probro liberare conatus est.

Immerito Hertzberg, AlTcïbiaies, p. 204, in dubium
vocat fidem Diodori XIII, 2 narrantis Atheniensium duces,
antequam in Siciliam abirent, de poena Syracusanis infli-
genda cum senatu délibérasse.

Errant qui putant Atheniensium Prytanibus per leges
licuisse dvcc\\prj(plUt-v i. e. rogationem iterare de re, de qua
jam ipr^cpiana factum esset.

Quae (jîyiOça memoratur a Plutarcho in vita Lycurgio.. XIII,
(iii xQfjaamp;ai vófioig tyyQàcpoig, ea non est Lycurgi habenda.

^ In tribunis militum consulari potestate creandis statim ab
initio numerum senarium legitime constitutum fuisse pro-
babile est.

Sallustii auctoritas in nominandis Ciceronis insidiatoribus
{Bell. Cat. XXVIII) non elevatur discrepantibus Cicero-
nis Plutarchi et Appiani testimoniis.

Andocidis quae fertur oratio neQÏ rrjg nQog Aa^^.^ai-
noviovg etQtjpjjg a Dionysio Halicarnassensi nonnullisque
recentioribus criticis immerito pro supposita habetur.

Non idoneae mihi videntur esse rationes, quibus Dialogue
de Oratoribus Tacito abjudicetur.

In Jovis cultu tarn apud Graecos quam apud Romanos
pnstmz monotheismi vestigia agnoscuntur.

Eecte G. Grote, Hi^. of Greece, VIII, pag. 538-
» It .s unjust to try either the Sophists or the statesmen
of Athens by the standard of Plato.quot;

Non assentior viro doct. D. Burger {Bijdragen t. d.
hennis en den lloei der Nederl. Gymn. 1856, pag. 36 sqq.)
Novi Testamenti lectionem in Gymnasiis denuo comraen-
dandam esse judicanti.

Aeschyli Prom. Vinct. vs. 875 legendum conjicio:
iirtowfiop dè rwv Jiog yévpTjii dcpœv
ré^eig KtXaivov ^\'Encccpov xré.

In Sophoclis Antigona, qui leguntur versus 892 — 899,
ov yàq TVOT OVV àv tl xiavwy xri poeta indignos esse
censeo.

Demosthenis adv. FMI. 1, 31 : el rov rónov Tïjg jjw-
Qccg, TTQog ^v noXifitÏTê, ivamp;vfiTjamp;ei^re, pro xónov lege

Cum flueret lutulentus, erat quod tollere velles
mutata sede ponendum post vs. 8, hoc ordine :

Taciti dial, de Orat. XI: »Subridens Maternus, Pa-
rantem, inquit, non minus diu accusare oratoresquot; pro

Ubivis pro Grotius lege Groteus. Praeterea si quid iu apicibus el
Uteris peccaverit t.vpotheta , oro te, lector,

Pag.	5	lin.	3 Westius	lege Westermannus
	18		32 TTjc;	it
	20	»	5 Thuc. VIII,	u	Thuc. VII,
ït	27		15 quot;Westius	»gt;	Westermannus
»	29	gt;1	1 VII, 68	Jgt;	VII, 86
»	43	»	27 neque-DequB		tum-tum
	48	»	6 diOXiXiui,	»	cfiff^iAtat
»	61	»	27 aliospoëta	n	alios poëta
»	90	»	7 leontimos	»	Leontinos
»	98	»	31 onfert	»	confert
gt;j	116	»	4 Tfg	»	tov
»	125	»	26 concinnuat	v	■ concinunt
tgt;	131	»	23 des-oribunt	gt;j	de-scribunt