medic, et art. OBSXETR. doctor et in facuttate l\'hllosophico\'-
mathematica professor ordinariüs.

qui, tum ope atque consilio, tum benevolentia unsigni,
ad fines studiorum usque, mihi sempek
paverunt.

Ut hene cognoscas hoc specimen et rectum judicium
de eo ferre possis, benevole lector, necesse est histo-
riam ejus tibi enarrare.

Nihil novi neque eMraordinarii observavi, et etiamsi
forte mihi Uceret alios imitari, tamen procul id a me
Juit, quam ob rem neque potui casum morbi magni
momenti, nec volui aliquid minoris momenti in lucem
edere. Facile fateor me fortasse non satis esse prae-
paratum acl anatomicas explorationes vel physiologicas
instituendas, quae satis magni sunt ponderis, quaeque
nunc universe in usu sunt, certe autem, me desiderare

exercitalionem necessariam; et cupieham tarnen, ut
Aristotelis utar verbis, specimen meum non solum
dvmixei scriptum esse, verum etiam hcoytlq. Restahat
historia, cujus facta ipse colligere, deinde disporiere
et in unum redigere poter am, quae denique ipse di-
judicarem, quorumque effectus mihi aute oculos pom-
rem; ut uno verbo dicam, in ea plane mei juris esse
poteram. Quicunque opus in se suscipit, quantum ego,
me judice, sibi proponere debet his duabus satisfacere
conditionibus, quoniam tantum abest, ut specimen aca-
demicum refertum esse oporteat doctrina vel potius
notitia acquisita, ut doceat medicum futurum magis
vel minus aptum esse ad cogitandum, ad laborandum
et ad judicandum, nullo adUbito alieno auxilio.

Doctissimus Israels quodammodo mihi auctor fuit
ut hoc genus speciminis mihi sumserim, quem quum
consultabam, mihi proponebat materiam, quae mihi
statim aptissima videbatur, quaeque nec veracitati,
nec amori patriae innato ohstabat. Consuluit enim
ut Harveii inventi historiam tractarem, et simul me-
morare nostrates id publici juris fecisse eaque re
bene meritos esse. Postquam legi nonmdla opera illuc
spectantia, necesse mihi videhatur inchoare a prin^

cdpio, sicut in biograpJiia ab ortu, Unde notio motus
sanguinis originem. duxerit investigandum et enarrandi
■processus ejus inde a prima adolescentia usque ad
virilem aetatem. Quod consideranti mini in mentem
venit incunabula scientiarum quaerenda esse tempore
IJelleniim,

Quum scripta illorum antiquissimorum auctoruni
disciplinarum pliysicarum, qui heu! nunc magis magis-
que oUivioni tradiintur, accurate investigabam, ajficie-
har maxima arnhitione, oleum operamque me non pla-
ne perdidisse, persuasum mihi habebam, mawimasque
gratias iis referebam, quod testatur specimen Jiocce,
quod nihil aliud est, nisi introitus materiei, quam
tractare mihi propjosui. Opus meurn non idtra pro-
duxi, quod si fedssem, certe majus factum esset, quam
ut dissertationi inaugurali esset aptmn. Existimabam
tamen non mihi licere divisionem speciminis, qualem
mihi proposuit missurn facere.

Vir doctus, satis omnibus notus, aliquando in prae-
.fatione dissertationis suae {quam jure annumerat iis,
quae Baco iclola fori vocavit): //EazHgiu\'i!,(-Pcmadmoduin
cuique uotuni est, invaluit ratio disserlationis conscri-
bendae, ut contineat novas disquisiiiones, liova peri-

cula, vel saltern novi aliquid \').quot; Tantum abest ut id
expectare ausim ut // aliquid novi\'\' mutem in n aliquid
minus noti.quot;

Hisce praefatis restât ut hoe tentamen tradam le-
ctori medico et criticae aequae.

1) S. Bleekrode, in prooemio diss. mod. sistentis palacolo-
giam reg. thovap. „similia similibus curantur.quot;

It is ambition enougli to be employed
as an under-labourer, in clearing tho
ground a little and removing some of
the rubbish, that lies in the way to
knowledge.

Humana mens semper explorare studet causas rerum
et factoruoa, quae quotidie ei ante oculos versantur. Ex
eo, quod quodam temporis puncto est, ulterius proce-
dimus, donec pervenimus ad elementum, ex quo et tem-
pus, quo paullatim factum est.

Huic modo cogitandi alius est oppositus : constitutis
enim uno vel pluribus axiomatibus, ex iis explicare
conamur, quaecunque observamus. Utraque methodo, al-
tera synthetica, altera analytica appellata, tentavere et
etiamnunc tentamus invenire veritatem.

Quamquam utraque metbodus ejusdem est aetatis,
ilia tamen optima est et plane assentimur Baconi di-
centi: //Duae viae sunt, atque esse possunt, ad iuqui-
rendam et inveniendam veritatem. Altera a sensu et
particularibus advolat ad axiomata maxima generalia at-
que ex iis principiis eorumque immota veritate judicat
et invenit axiomata media: atque haec via in usu est.
Altera a sensu et particularibus excitât axiomata, ad-
sceudendo continenter et gradatim, ut ultimo loco per-
veniatur ad maxime generalia, quae via vera est sed
intentata. i)

est. Bona certe fortuna nobis contigit, quod hodie noiî
ut antea medici systematibus tantum favent, et quod
videmus scientiam nostram quotidie amplificari experi-
mentis et observationibus, per quae sola naturam bene et
rite perspectam habere possumus. Atqui, dicat quis, hoc
modo medicina non per se perfecta et absoluta est; cui
sic dicenti respondemus: nonne omnia, quae scimus
fragmenta sunt, duminodo singulae partes bonae sint.
Non autem per expérimenta tantum et observationes^ via
synthetica ad notitiam pervenimus : praeter naturae in-
vestigationem etiam historia nobis optima dux est.
Quum videmus objectum, singuias partes, singula pro-
pria, singulas phases essentiae ejus observamus, quibus
omnibus componendis, in eo esse coepimus ut intelli-
gamus, quid id sit, quomodo paullatim fiat, immo qui-
dem, portendimus quid sit futuram.

Eodem modo facti, quod videmus, causas proximas,
deinde remotiores investigamus, donee ultra procedere
non possumus, inventa causa fundamentab ; quibus com-
positis nexum perspicimus earum causarum et intelli-
gi mus.

Illud est objectum in universo, hoc objectum in tem-
pore, utrumque autem cognovimus eadem via!

Etiamsi historiam saepe inultis modis degeneratam
fuisse esistimemus, quae, eodem modo atque philosophia
theoretica, saepe nitatur opinione, quamque via ana]y-
tica, per deductionem explicare sunt conati, tamen de
hac re disserere non par est, hoc tantum dictum volu-
mus, historiae studium in nulla discipbna tantopere ne-
gligi solere, quam in medieina, quod non solum sibi
ipsi damno est, verum etiam iis, qui ei operam navant.
Multi nimirum medici juvenes antiquitatem ludibno
habent, quam non noverint, et revera putant, omnia,
quae multis saeculis ante dicta sunt, hodie nihili esse,
et potius mendacio recenti applaudunt, quam veritati
antiquae.

Noime omnia nova inventa, omues novae metliocli,
si bene critice et liistorice considerantur, saepe origi-
nem hauserunt e Graecis vel Eomanis opinionibus, veste
quasi nova indutis ? Nonne saepissime medii aevi aetate
jam sunt cogitata, saeculi autem 19\' verbis prolata?
Cujus ut exemplum afieramus, moueiidum haud absur-
dum putamus, nos in quodam hodierno legisse diario
methodum novam, quae dicebatur inventa esse ab An-
glo, qua in brevibus operationibus anaesthesia oriretur,
pressione carotidum: atqui forte fortuna legimus apud
Eufum Ephesium: //Cavas autem per collum subeuntes,
xixQcoTiSag, vel ut alii legunt, \'accoojti\'/ms, quasi dicas
soporales vel soporiferas antiqui nominarunt: quoniam
compressas hominem sopore gravabant, vocemque aili-
mebant.quot; \' ) Mohrio teste Homerus jam locutus est de
Ozonte {öÖiätj ab ótw) Odyss. XII: 417. XIV: 307.
II. VIII: 135. XIV: 415. et nuperrime fere coacti
eramus nexum quemdam perspicere inter theoriam L.
Gmelini (Kerntiieorie), qui organicis radicibus formam
mathematicam determinatam addicit, et sententiam Pla-
tonis, ignem pyramidibus, aërem octaëdris, aquam ico-
saëdris et terram cubis constare.

Ne tamen aberremus a consilio, quo hoc specimen
inchoavimus. Quamvis paucis, at certe demonstravimus,
historicam investigationem fontem esse primarium veri-
tatis explorandae, elementum nostrae notitiae in uni-
versum et medicae speciatim. Etiam contendimus stu-
âium historiae, respectu momenti ejus, in medicina ni-
mis negligi. Quo momento paucis demonstrate restât

Ri\'Ji Ephesü de appellat, part. corp. hum lib. I. cap. 34, in
medicae artis principes ed. Stepha^ii 1567. p. 110.

rectam probabilemque rationem pyramidis species solida elemen-
Uim semenque sit ignig ^tc. jPkaoüis Timaei,s ed. Afarsila Ficini.
iAig\'l 1590, p. 537 (ea. Stcreot. ab Stallbaum. Cap, XXI. p. 50,)

tantum, lectoribus persuadere, materiam, quam elegimits,
non omnium quidem maximi, at certe in historia me-
dicinae permagni momenti esse.

Tempore quo circuitus sanguinis inveniebatur, prisca
medicina, auctoritate nitens, transit in reeentiorem, quae
ipsa omnium rerum causas explorare studet. Est, ut ita
dicam, annulus primarius catenae jam longissimae, nul-
lumque finem habentis veritatum physiologicaram ; do-
nec autem detectum Harveii pulcherrimum nondum in
lucem prodierat, quaevis deërat basis satis firma disei-
plinae physiologicae.

Non uno temporis puncto processus tam compositus ^
quam circuitus sanguinis plane et recte explicari neque
unus homo lioc munere fungi potest. Etsi sana mens
per se intelligere possit id verum esse, praeterea tamen
detectorum historia conflrmatur in universum, et spe-
ciatim hujus detecti.

Ubi sermo est de magnis universis veritatibus, in
dies operis quasi musivi particulas collatas esse semper
videmus, alteram per hunc, alteram per illam, donec
tandem vir magni ingenii haec elementa, rudi indiges-
taque mole coagmentata considérâtet Mius partes esse
demonstrat. Tum ea jungit harmonice, quaeque adhuc
desiderantur suis auspiciis addit.

Depîoraudum est sed verum, homines, nullo respectu
habito pulcherrimarum theoriarum ethicarum, semper
propensos esse ad ea, quae alii perpetrarunt, quaeque
ipsi perficere non potuerunt, minoris pretii habenda, illis-
que gloriam adimere, cujus ipsi non participes facti sunt.
Ejusdem sortis, cui omnes maximi ingenii viri obnoxii
fuerunt, invidiae aequalium, et qua cuique inventori
inventio abjudicata et despicatui habita est, Harveius
etiam particeps factus est, et certe deplorandum cen-
semus, vel nostro saeculo quosdam esse inventos, qui
magni Angli detectum aliis attribuere voluerunt. Quod
si summopere improbandum est in iis, qui aut stultitia

et praejudicio aut invidia et amore patriae perverso,
huic culpae obnoxii sunt, eo majore laude digni sunt ii,
qui veritati addicti, eam. ibi publici juris facere conan-
tur, ubi vix in lucem édita, praejudiciis fere cedere
coaeta est.

Eam landein, eam gloriam, grato dico animo, im-
primis nostratibus debemus, qui, tempore quo Veritas
Harveiana, ut herba tenera vixdum e gemma prodiens,
non solum eam contra rudem crudelitatem defenderint
et fidem. auctoritatis, quae ut imbres et turbines ger-
mini jam minabantur, sed etiam nutriverint, curaverint
et propagaverint ut fieret quod facta est: arbor vitae
saluti hominum!

Prima continet historiam quomodo notio circuitus
sanguinis nota sit ejusque pueritia, et inde ab origine
primarum scholarum philosophicarnm in Graecia usque
ad mortem Galeni.

Secunda continet ea, quae dogma Harveianum prae-
paraverunt, praecipue in scholis medicis Italiae a morte
Galeni usque ad Harveium.

Tertia nobis Harveium ipsum ante oculos ponit et
qu.0 modo dogma ejus sensim sensimque evolutum sit,
explicat.

Quarta denique tractat ejus refutatores, praecipue
vero ejus defensores in quorum numero Neerlandici veri
amantes principem obtinent locum.

Non accurate consideranti facile fortasse videbitur,
ea communicare, quae antiquis nota essent de vasorum
systemate, quasque notiones habuerint de corde, vasis
et sanguine, equidem tamen non possum non contra-
riam sententiam dicere, si in animo est non ordine
chronologico enarrare ea, quae aliquis Graecus vel ßo-
manus in scriptis dixit relictis, sed vere et accurate
exponere, quomodo eorum de his rebus cogitationes
paullatim mutatae et historia juvante explorare, quo-
modo ortae sint et perfectae.

liistoria nimirum ne aduiteretur, ne fiat clironicon,
si enim essentiam facti non respicit, omni caret prae-
stantia: //Une page d\'histoire n\'est pas un article de
bibliographie. Le bibliographe doit tout citer; l\'histo-
rien ne doit citer que les noms qi.e marque une idée.quot;

Conemur igitur pro viribus, eo modo ratiocinantes
historiam tractare sanguinis circuitus.

1) Flotjkens, Histoire delà découverte de la circulation du sartg.
Paris 1857. 2it\'fiie edition, avertissement, pag. 9.

partitionem clironologicam respuere. Quodsi nimirum
opiniones variorum medicorum vel scholarum pniloso-
phicarum, ordine, quo ortae sunt explicamus, saepe
pejores et minus dilucidas locum cedere videmus an-
tiquioribus, quae magis ad veritatem accedebant. Quare
nobis propositum est varia elementa speciminis nostri
speciatim tractare et quidem ita, ut initio capto a
notionibus minus perfectis, transeamus alt;l perfectissimas.

Necesse est, me judice, antea speculemur priscas
opiniones de spiritu vitali et de calore innato, non
neglectis iis de respiratione. Ita enim intelligere x-gt;os-
sumus multos et magnos errores, qui tamdiu circuitus
sanguinis detectionem retardaverunt, et manifestum erit,
quomodo antiquorum studium theoreticas speculationes
et notiones philosophicas connectendi cum iis, quae
in natura observarent, errorem constituerit, qui effecit
ut per tot saecula a recta via decesserimus. Specimen
igitur nostrum hocce modo dividemus, quod nobis op-
time videtur conditionibus satisfacere supra memoratis.

Doctrina de spiritu vitali et de calore imiato, me-
moratis etiam opinionibus de respiratione.

DOCTRINA DE SPIRITU VITALI ET CALORE INNATO, MEMO-
RATIS ETIAM OPINIONIBUS DE RESPIRATIONE,

Non potest non admodum consentaneum nobis videri,
jam inde ab origine humani generis, vitam explicare ho-
mines esse conatos. Quoniam ea vis, quae totam anima-
bat naturam, quae organismum humanmn instrumentum
faciebat artificiosissime compositum, arcanis erat obsita,
haec causa fuit, quod primo ei divinum aliquid attri-
buere coeperunt. Eodem modo nihil facilius est intel-
lectu, quod homo eam vitam, causasque ortus et interitus
ejus primum in se ipso observare conaretur, et ecce
duo facta ei apparueruiit, unum: aërem a vita sejungi
non posse; dum respirabatur et aër recipiebatur, vive-
batur, si aër abesset et respiratio desideraretur, corpus
mutabatur in massam inertem, mos periturann ! Alte-
rum erat: calorem esse unum vitae fontium ! Corpora
viva semper magis minusve, quasi calore interno aui-
mata erant ; quo major is calor fiebat, eo melius corpus
movebatur et agebat; calore decrescente, motus et actio
decrescebant, eo desiderante, actum erat de corpore,
corpus erat mortuum! Ita, me judice, per simplicissi-
mam sui ipsius nec non totius naturae observationern,
ad primas vitae notiones venerunt et antiquissimae
philosophiae naturalis.

Divinum — aër vel aërium •— calor ejusque sym-
bolum, ignis — haecce principia erant, ad quae vita
referebatur, ea per totam dispersa videbant creationem,

ea in se ipso sensuum ope observabant ut respiratio-
Tiem et calorem animalem ! Jam iu diversis narrationi-
bus de muudi creatione invenimias, quae diximus. Quum
Homo creabatur secundum Hebraeorum traditiouem,
dicebatur: // Et Deus aeternus formavit hominem, pul-
verem terrae et naribus inflavit spiritum. vitae, ita
homo fiebat animus vivus.quot; \') In traditione Moliamme-
danorum de creatione eodem modo homo a Deo for-
matur ex argilla variorum colorum, eique vita infla-
batur In Mythologia Graecorum videmus etiam
vitam infiatam esse: Vulcanus imaginem fecerat mu-
lieris, Pandoram, quae ei tantopere placuit, ut ei vitam
iuÜaret 2). Mythus Pygmalionis et animatio ejus Ve-
neris simulacri aliquid simile est In his exemplis
videmus vitam esse materiam aëriam statim a numine
inflatam et in Mytho Hebraeorum expressis verbis via
monstratur, qua respiratio fit.

Atqui etiam ignem statim inservire vitae hominum,
exempla habemus. Creatio hominum ut exponitur in
Graecorum doctrina religionis, fit a Promotheo, qui
hominem ex aqua et argilla fiugit et ignis coelesti
furatur scintillara, qua animat, quem finxit Alternis
vicibus igitur aerea et ignea vis in hominis creatione
principem locum tenet.

Non igitur mirum quod mox utraque notio connecti
coepta sit; putabant nempe tenuissimam partem aëris,
ejus materiam, quam prout potuit immaterialem sibi
fingebant, nec nou elementum ignis caloriferum , verum

= ) Geevei.ink, Handio. der Fabelk. voce Pandora. Hesiodus
Opera et dies v. 47 seq. Theogonia. v. 571.

\'i) Ovid. Metam. X, 243, Bayle, Diction-, liistor. et critiq.MAO,
Tom III, 722,

esse elemeiitum, per quod omnia viverent, alimentum
et vim, quae penetraret uaturam eandemque alcret, e
quibus notio aetheris originem duxit ; Hymni Orphei
primain faciunt mentionem illius ald-éoo,^, in quo sidera
aeterno motu circumaguntur et unde nomen accepit.
(aVo tov dti o-ttj/, a semper currendo.) quot;)

Eodem modo quo Uiiiversum fuit Chaos, quod paul-
latim tantum in bonum ordinem redigebatur, sic hu-
mana scientia in prima origine chaos erat. Nihil erat
nisi // eine Ahnung des Seienden und des Werdenden
et veluti germen folium, florem et fructum uno teg-
mine continet, ita erat simplex et indivisa. Nondum
ex una notitia variae partes enucleatae erant; haud
secus enim ac foliola, quae nondum prodierunt, quasi
impedita virginali pudore, complicantur in gemmate,
ita in principio humanae notitiae, religio, philosophia,
medicina et artes erant una tantum precatio, una me-
ditatio, una speculatie, hymnus unus sublimis et almae
matris : Naturae ! Sensim sensimque illae notiones non-
dum lucidae nec bene sejunctae de essentia rerum, ad
unum principium referebautur et his adhibitis natura
explicari coepta est. Prima doctrina systematica de
fihti originem duxit a Thalete, monumento maxime
nobis venerando studii philosophici, principe philoso-
phiae Jonicae. .Tam supra diximus quom^odo Hymni
Orphei illum

//liquidum et gravitate carentem
Aethera, nec quidquam terrenae faecis habentemquot;

cecinerint, neque mirandum quod Anaximander, Thaletis
discipulus, aetherem habeat elementum, quod quoniam
est ró auiiQoif, r] aQyj] \'/.cel to GTOiyßov est universi.

1)nbsp;Orph. Rijmn, 4. «tSs\'poj Ouiuctva. Menand: de encom. cap. .quot;)
p, 39. ed Hoeren.

Opinionem Sprengelii seqiiimtir: Versuch, einer pragmat. Ge-
schichte der Arsneihunde. ed III. p. 28.3, respectu loei Galeni Hist.

Anaximenes Milesius, qui rursus sequutus est Anaxi-
mauclrum, aoyjjif omnium aërem perhibet; //omog uQyj]v
riéoa hti:amp; vmI ró antiooi/.\'quot; Memorabile factum his-
toricum. Anaximenes aërem, quem respiramus, princi-
pium omnium esse dicit, et systemate philosopbico
gravis error confirmatur, quo per annos et saecula ef-
fecit ut homines putarent aërem, qua talis, per totum
nostrum corpus cireumagi. Paucis inquiramus in dogma
Anaximenis.

Diogenes Appolloniates (450 a C.) aequalis Soera-
tis et Hippocratis, qui tum adhuc puer erat, fere omnia
dogmata magistri Anaximenis secutus, censuit aërem
esse Quum, si respiratie cessât, etiam cesset
vita, eo judice, in aëre quum vitae materies tum vis
cogitandi continetur, et cavitas thoracis sedes praecipua
animi, quam sedem, auctore Plutarcho, accuratius
describit hoe modo: //Diogenes, ait, animum credit
in tracheali {doiyoiaxf]) cordis cavea, quae est spiri-
tualis Yerbum,nbsp;hoc loco interpretandum

est ut vertimus; doryoia nimirum et verba inde deri-
vata usque ad Praxagorae Coï (350 a C.) tempora,
significabat tracheam arteriam et quaecunque cum ea nexa
erant, quod infra clarius apparebit, si de ea loquemur

pMl. If AvscÇtjUavj\'poç ai^spce.. Casauboims in annotatioiio ad
Anaximencm apud Diog Laërt. ed Meibom, p. 80 eadem verba
Galeni citat, quam ob rem mimm est dicere Eosenbaiimium in
ed 4. Sprengdü operis p. 242. annot 32. „vom Aether steht hier
kein Vf ort.quot; Eum solumniodo pagiiiationis ed. Basil, in cd. Külinii
citationem spectasse credimus, non ipsam ed. Basil, ante oculos
habuisse. Invenimus tamen in Galeni edit. Chart. II. p. 27. A. d.
«TTSj/jov. Si assentimur iis, quae Diog Laërt. p. 78 et Simplic.
libr. Fhys. cap, 6 narrant, lectio Chartierii recta est, quamquam
Seneca rursus dicit {Nat, qiiaest. XL 18) : „Anaximander omnia
ad spiritum retulit.quot;

cordis et vasoriim aiiatomiam tractantes. Deuique dicit
per sanguinis aërium constitnens, cum eo mixtum, per
totum corpus dispergi.quot; \') Si dogma Diogenis paucis
comprehendimus verbis, videmus: respiratione aërem
in cordis cavitatem venire et ope sanguinis per totum
corpus diftundi, tum vim vivendi et cogitandi secum
ferre. Magraim momentum, quod aëri est tribuendum,
inspirationis elemento, certe hoc modo quam maxime
materialiter nec certum ad finem in usum adhibetur.
Quod, etiamsi ita sit, tamen constituit systema abso-
lutum, quod postea qn.osdam imitatos esse invenimus,
nec non a schola Erasistrati exaggeratum esse. Dio-
genem tamen apparebit non esse solum hujus erroris
auctorem.

Alius discipulus Anaximenis fuit Anaxagoras Clazo-
menius, qui, etsi etiam, auctore Stobaeo animae, cui
modo hanc modo illam significationem dedit, naturam
aëream tribuerit, tamen thesis ejus toto coelo discre-
pavit a magistri dictis, et quamvis doctrina ejus de
Homoeomeriis magnam vim habuerit in principia phy-
siologica posteriorum Dogmaticorum, nostro consilio
satis erit putare, si animam aëriam censuerit, eam in
respiratione ali posse attractione Homoeomeriarum e
quibus constaret, et homogeneis, quae essent in aëre.
Expressis verbis dogmati videmus illi favere systema
mechanico-philosophicum aequalis ejus eruditissimi De-
mocriti Abderitae, Atomistae. Atomi ejus sane non eaedem
sunt, quae Homoeomeriae Praxagorae, sed ambae mul-
tis conveniunt. Apud Anaxagoram anima constat Ho-
moeomeriis, apud Democritum atomis, apud illum aëria
est, etsi Homoeomeriae constituentes aëriae non sint,
apud hunc est aër igneus, et constat atomis rotundis
et igneis. De hoc dogmate Aristoteles dicit: n Caeterum

B\'cmocritus, quot;quae spirant , ex respiratioue quippiain
consequi asseruit, inqniens, ea proliibere ne anima ex-
trudatnr: non tamen quasi natura id liujusce gratia
fecerit, quicqn.am dixit; in plenum enim, ut caeteri
naturales, ita et hic quoque hujusmodi causam minime
attigit sed primas illas rotundas figuras, calorem et
animam esse dicit. Quae ubi periclitari occipiunt ne
continente exprimente foras protudantur, succursum
auxilimnqiie respiratione fieri; in aëre enim grandem
numerum talium esse, quae ille mentem animamque
appellat; ac respirante quidem animali et aëre ingre-
diente ea pariter ingredi et compressioni resistendo
animam, quae in eo est egredi proliibere; atque ob
id in respirando et expirando vitam et mortem con-

sistere.quot; E quo loco apparet, auctore Democrito con-
silium respirationis animae esse nutritionem et vitae
sustentationem atomis animae ex aëre deductis.

Ut explicemus quare aliquomodo amplius de theoriis
aëris disseruerimus Biogenis Anaxagorae et Democriti,
satis erit dicere manifestum esse Praxagoram Coum
eorum secutum esse doctrinam. Quippe Galenus in li-
bro //de usu respirationisquot; rogat: //Quod est igitur
illud tam ingens a respiratione nobis commodum ? ISTum
animae ipsius generatio {/h\'tai^) est, ut Asclepiades
ait? An generatio quidem non est verum corroboratio
(t^was) quaedam, ul Nicarchi Pravagoras F etc.quot;
Quum igitur idem Praxagoras, ut infra videbimus, is
fuerit, qu.i primus discrimen essentiale inter arterias et
venas ostendit, quum porro notum sit eum magistrum
fuisse Herophili, ideoque aequalem antiquiorem Erasis-
trati: inde ab Anaximene usque ad illum celebrem

1)nbsp;Aristotelis, Opera omnia ed GitiL Duval. Lut Paris. 1619,
de respiratione lib. cap. IV, p. 720.

2)nbsp;Op. Galeni ed Ren. Charlerius, Lut Paris. 1670, torn, V,
cap. I, 413 B. (ed Kiiira, torn. IV, p. 471.)

analomicum, decus scholae Alexandrinae (800 a C.)
historica via exploralum habemus principium funda-
mentale, aërem in corpus receplum respiratione, per
hoc circumagi neque desiderari posse ad susientaHonem
corporis, immo animae.

Non solum autem hac via ad phjsiologiam venimus
Erasistrati postea tarn famosam, sed aëri cioij], aëri
vehicido animae et vitae, qualem hucusque spectavi-
mus, oppositus est aër, moderator caloris innati,
qualem nos docet philosophia Academica et Peripa-
teticanbsp;Talem cognoscemus, quum loquemur de

{yeQfiou ißft\'tini, et profecto hac quoque via, maxime
crrori favit supra memorato, et inde profectus per
longum tempus malam vim habuit in opiniones me-
dicorum.

Tantum sit de aëre ejusque usu, quem homo indc
habet, secundum opiniones antiquorum philosophorum,
et sententias loquemur eorum de altero elemento, quod
secundum locum tenere vidimus inter vitae fontes, de
calore nimirum ejusque symbolo, igne.

Supervacuum foret vetustatem ostendere sublimium
notionum igni attributarum. Si theologice spectatum,
e Zoroastri Zend-Avesta ignem videmus ab antiquis
Persis coli ut numen, nec solum ab aliis populis orien-
talibus: Chaldaeis et Aegyptiis, verum etiam a Graecis
et Eomanis sub nomine \'iJorta^ et Vestae, Schola
Italica et quidem princeps ejus Pythagoras, qui maxi-
mam partem eruditus erat a Chaldaeis et Aegyptiis,

1) Cf. refutatio nostra opinionis viri doctissimi Floiirens in op.
cit., pag. 17. Cap. III. § 1. (ad fincm). nostri speciminis.

eum natura et philosophia spectabat: //Vivere item om-
nia (ait), quae caloris participent, ...... e vapore

{(XT^Gv) autem anima ac sensum constare \' ). Anaxime-
nem philosophorum naturalium eum esse diximus, qui
aërem ÜQ-pji\' omnium censuit, Heraclitus Ephesius vero
scholae Eleaticae assecla, ignem elementum habuit om-
nium, quae stmt Notiones caloris et vitae arcte
cohaerentes, quotidiana speculatio solis, calorem in tota
natura visibiîi modo sustentantis, haec omnia non po-
tuerunt non vim habere in notiones phiiosophico-na-
turales priscorum saeculorum, et, quamvis modo ma-
gis, modo melius honore habitae sint, nullum tarnen
systema philosopliicum, quod saltern alicujus fuit mo-
menti, notiones de igne et calore plane excludit.

Non fieri potest ut exploremus omnes de hac re opi-
niones veterum philosophorum igiturque, ut rursus
principium philoso|)hicum medico antecedat, memora-
mus tantum Empedoclem Agrigentinnm, qui, etsi
auctor illorum quatuor elementorum, (proprie nil nisi
priorum theoriarum de dementis compositio), tamen
igni primum locum concedit ^j. Eo auctore anima
sedem habet in sanguine (cf. Cap. Ill, § 1, ubi
eadem sententia apud Hebraeos memorata est,) et idem
est quod calor, quem sanguis emiltit. Quibus congmunt
opiniones ejus de incremento, somno et morte: //Em-
pedocles animalia crescere ob caloris praesentiam, de-
crescere et tabescere utriusque defeetuquot; //Empedocles
moderata caloris, qui in sanguine inest refrigeration e

1)nbsp;Diog. Lacet. VIII. seg. 28, 509, 510, (Ille ót^ós maxima
ex parte ex igneo aethere constat).

3)nbsp;Porro nonnulli quatuor statim esse ajunt nt Empedoclcs.
Cogit autem et liic illa in duo, nam igni caetera crania contra
ponit. Aristoteles, de üenerat et Corrupt, lib. ii. c. III. p. 516.

4)nbsp;„Empedocles in sanguinis substantia.quot; Plutarch , de ph
phil. IV. 5 (edit. Wyttenbach, tom. IV. pars II, 625).

somnum, perfecta mortem accidere,quot; \' ) quum ideo auima
sit in calore, quo absente mors exsistat, necesse est
cum corpore animus quoque moriatur, dicit igitur:
//ideoque communem esse animae corporique mortemquot;
Hujusmodi opiniones postea videmus ia doctrina Ze-
nonis Cittii, principis Stoae, qui eodem modo animum
quaesivit in sanguine Heraclitum secutus ignem
principium eiïicax habuit et, ut Empedocles, simul
cum corpore animam mori perhibet Platonem etiam
in opinionibus de physiologia, calori magnam vim
tribuere videmus, qui censeat sanguine ttvo inesse, qui
solvat cibos et cum spiritu vitae fons sit, dum per
corpus difi\'unditur. Animadvertendum est tamen, Pla-
tonem pro parte illas opiniones duxisse ab Hippocrate,
quippe cujus opera optime noverit, immo citet in scrip-
tis \'\'), item Hippocratem ab Empedocle suas opiniones
de calore innato sine dubio sumsisse, quas ipsum
verisimile est debere Heraclito, aequali 31 annis se-

s) AûtÔ to ■S^xtyàpt.m avocSupi\'aa-tj ày\' aï^azoz. M. Antonin,
de rebus suis, 5. 33. p. 167. ed. Gataker.

5)nbsp;Seneca ep. 50, p. 144, Locus Galeni in libr. III de dogm.
Hippeer, et Plat.: „Anima spiritus est nobis insitus continuus-
que, totum corpus permeans, quamdiu vitae commoderatio in
illo adfuerit.quot; (ed. Chart. V. 112. Kühn. V. 287) quem Spreu-
gelius o. c. in ed. III, p. 474. citât, (cf. Eosenbaumius, pag. 453. 6)
verba tradit Cluysippi Stoici, non Zenonis ipsius.

Hippocrates fuit aequalis junior Empedoclis. Quamvis Cel-
sus (praef, pag. 4 ed Eitter) jure animadvertat : „Hippocrates
Cous primus quidem ex omnibus memoria dignus, ab studio sa-
pientiae disoiplinam hanc (se. medicinam) separavit,quot; satis tamen
constat, immo haud intitiandum diceremus, eum pHlosophiae ope-
ram navasse. Conficimus hoc primum e praestantissima Asclc-
piadum educatione, deinde Celsus ipse eum vocat „ discipulum
Democriti,quot; denique ipsius scripta sine ullo dubio Empedoclis
philosophiae vestigia continent. (Cf. Heckek, Geschickte der HeiUc
1822. I. p. 133 sq. SmENGEL , Op. cit. I. p. 374—80.)

Aristoteles Stagirita, quamvis toto coelo discrepans
a magistro Platone quod attiuet ad comtemplandae mo-
du.m naturae, quem omnem experientia comparaverat,
dum ille speculationibus tantum studuit, quas etiam
referebat in naturae contemplationes partim suas, par-
tim ab aliis desumtas ■—Aristoteles dicimus, cujus
scientia fuit ingentis pyramidis instar, basi nitentis
latissima, quot;dum Ideae Platonis, ut obeliscus ad coelum
sublatus, nubes tetigerunt (ut dicit philosopbus poëti-
cus saeculi 19i tamen in opinionibus de calore
innato, secutus est magistrum celeberrimum: // Alle
seine Vorgänger (dicit Sprengelius) hatten den Sitz der
Seele in dem Peuer gesucht, weil das Gefühl von
Thätigkeit gewöhnlich mit dem Gefühl von Wärme
verbunden ist, auch er (Aristoteles) konnte sich nicht
von dieser hergebrachten Meinung losmachen^quot; Om-
nia igitur data aderant quibus zm amp;tQHLo ifiipihcj) eam
vim tribueretur, ut Galenus id acceperit, per eum
per Seriem multorum saeculorum jus obtinuerit civitatis
et quasi esset dogma, quod refelli nequiret. Hippo-
crates enim dixerat: qui crescunt, plurimum habent in-
iiatum -calorum: plurimo igitur opus habent alimento.
Sin minus, corpus consumitur; senibus autem modieus
est calor: qua propter paucis fomitibus opus habent,
a multis enim exstinguuntur. Ob hanc etiam causam
febres senibus non similiter acutae hunt. Prigidum
enim ipsorum corpus Ventres hyeme et vere natura
calidissimi sunt et somni longissimi; qua propter in
his temporibus alimenta plura adhibenda sunt. Nam

^ Maetistus van dee Hoeven, historiam philosophiae in so-
cietate „Felix Meritisquot; enarrans. Amstelodami 1855.

iimatum calorem ampliorem tune habent: aliraento igi-
tur ampliore opus habent. Signum sunt aetates et ath-
letaei).

Plato dicit loco maxime memorabili Timaei ; quando
enim expirante et respirante halitu, ignis simul inte-
rior (to TtvQ èpTÓg) sequitur, perque uterum ditfusus
poculenta esculentaque ofiendit, liquefacit protinus
ipsa, partitur in minima, per exitus, qua progressio
patet, tamquam ex fonte quodam educit: in meatus
videlicet venarum trajicit, quaecunque exhausit, atque
per corpus quasi vallem venarum fluenta diducit
Paulo porro eandem poëticam descriptionem habet, ni-
mirum cap. XXXVI. {Fie. p. 547. E Atqui
non solum loquitur de igne, sed etiam verbum ca-
lorem citat, et disserit expressis verbis de igne eumque
cum aliis rebus comparat, ita ut mitiime assentiamur
Galeno improbanti (de Placit. Hipp, et Plat.) eum
semper ignem qua talem in animo habuisse; Plato
enim dicit: //Omne universi hujus animal in venis et
sanguine calorem, quasi fontem ignis aliquem pos-
sidet

Cupientibus tandem cognoscere Aristotelis opiniones
de calore, ejus verba haecce citamus : // Quod enim

cujus rei causa est: quod ad exsequenda anima officia,
calor omnium maxime administrandi vim obtinet
Eo judice incrementum nulla alia re fit nisi calore,
cujus modus est quantitas sanguinis, a quo vel de-

1)nbsp;Hipfoceates, Opera omnia ed. Junt, Venetiis, 1588. Aph.
sect. I. 15. p. 41.

2)nbsp;Plato ecL Mars. Fic., p. 546 H. 547 A. {Tauchn. ed.
siereot. Tim., C. 35, p. 81).

pendet erectus incessns \'), et, quum cor homiuis plu-
rimum panguinem contineat et maximo calore fruatur,
sic etiam ei soli incessus erectus est^).

Quamquam doctrina de calore innato satis universa
esset, satisque firmis niteretur fundamentis, non de-
fuerunt tamen, qui eam refutarent.

Foësius in Oeconomiis Hippocratis citat Asclepiadem,
Praxagoram, Pliilotimum et Erasistratum, qui perbi-
berent calorem non innatum {i\'fKpvToi\') verum ad-
scitum {ImvitTjvou) esse Quae consideratio diversa ,
etiamsi primo obtutu nobis mira videatur, non expli-
cari tamen non potest.

Illi quatuor viri, quos chronologico ordine sic im-
ponendos censemus, Philotimus, Praxagorasi, Erasistra-
tus et Asclepiades asseclae fuerunt doctrinae Biogenis
et Democriti, statuentium aërem elementum vitae esse
vel continere, nec abhorruerunt a theoriis atomisticis.
Explicaverunt nimirum animam et vitam mere mecha-
nice, quare mirum nobis non videbitur Asclepiadem
Bythinium (doctrinam Biogenis et Democriti jam su-
pra pag. 11—13 explicavimus, et\'■Philotimi fere nil
nisi nomen notum est) pro calore animali, quem in-
natum esse secundum suum systema credere non po-
tuit, -i) accipere atomos tenuissimas (o/jtoï^g XfnTo^eQetg),
quae in aëre continentur.

Quum ideo atomj\'stae primi viam ad veritatem ducen-
tem ingrederentur, memoratione dignissimum est, unum
virum, qui semper eorum doctrinam quantum potuit,

„Calor enim est, quod vim obtineat augendi; sanguinis
autem copia caloris indicium est: corpora etiam meliixs erigit.quot;
Arist., de part anim. ïii. 6. p. 109.

^ ) « Cordis enim pulmonisque locum calidissimum et sanguine
refertissinium liomo habet, unde animalium homo unus erectus
est.quot; Aeistox. , de part anim. II. 7. p. 987 A.

refutavit, juxta veritatem, quam illi praedicaverant,
aliam iu medium tulisse, quam, si utramque connec-
tere potuisset (quod quominus faceret id impedivit,
quod a doctrina atomistica abhorrait) totam theonam
de calore innato subito illustrasset. Quippe Galenus
respirationem cum processu combustionis comparabat \' )
eamque vocabat caloris animalis sustentationem Sic
etiam cor comparavit cum ellychuio, sanguiuem cum
oleo, quod alebat ellyclinium et materiem, quae
ex aëre suscipiebatur, cum eo, quod flammam sus-
tentabat et per pulmones ad cor perveniebat. Cui
opinioni si firmiter se adstrinxisset et sibi constitisset,
fortasse ille celeber medicus Pergamenus, in ea re
omnium laude maxime dignus, nisi totam, attamen
pro parte veritatem detexisset, verum non facile ab-
jicere potuit antiquas de utilitate respirationis Plato-
nicas opiniones et Aristotelicas, de quibus infra dice-
mus. Deplorandum est quod eandem materiem ex aëre,
quam tam vere tamque recte alimentum vocaverat in-
terni caloris, simul perhibet irinv^a Iodti\'/mv , cujus est
refrigerare eundem calorem. Infelicissima inconsequen-

firmiter tenet — boo nulli rei inserviebat, quam ut
fuliginem oriri faceret, quae maxime miserum eheu !

2)nbsp;Idem 1. c. cap. V. p. 25 C. (Chart), tom IV- p 508 (Kühn).
,.Et summatim sane dicimus utilitatem respirationis esse innatî
caloris conservationem.quot; (Etiam hoc loco desistere non potest
a nimio amore sui, quem hisce verbis profert: .,,Necessarium
(ava^y.atov) igitur jam, non credibile (ttiSotov) solum, sed et
verum (to a),yj0s5) nos invenisse perspicue omnibus apparet.quot;

3)nbsp;„Simile itaque ponito cor funiculo, oleo ssnguinemquot; etc.
1. c. cap. III. p. 420 A. (IV. 491).

4)nbsp;„Si itaque repertum sit, quid tandem flammac in hujus-
modi dispositionibus patientes extinguantur, forte etiam inveniri
possit quidnam sit, quo ut utili a respiratione calor animantibus
insitus fruaturquot; etc. 1, c. cap. III. 419. (IV. 487-488).

adumbravit cerebrum multorum posteriorum physiolo-
gorum, quaeque nimis sero ut — fuligo evanuit!

Jam igitur priscis temporibus id verum habitum esse
videmus, calorem non innatum esse, et nihilominus
2000 anni praeterirent necesse fuit, ut pro oy/Mv
liTiToiiiQKtiJ TOV dioog Asclepiadis haberemus atomos
oxygenii Priestlyi ! Quadringenta lustra ! Haud aliter
potuit quin error fere invictus auctor esset per vi-
genti saecula non intellectum esse, atomos Democriti
rotundas et igneas et aëris atomos tenuissimas Ascle-
piadis satis demoiistrasse corpus non omnem aërem,
verum unum ejus constituentium respirando in se
suscipere, idque huic calori fonti esse! Nonne doc-
trina Democriti proprie fuit Veritas allegorica: ignis
internus alitur et exsistit tantum igne externo qui est
in aëre?

Eevera causa fuit error tantus tamque iuveteratus,
verum tam sublimis et invictus, qui vel doctissimos
dominaret, ut novi ordinis rerum in physiologia auc-
torem, summi ingenii virum Albertum Hallerum ei
implicitum videamus.

Magni ingenii viri errare haud aliter possunt, nisi
paribus sibi, et, si ii leges femnt, humanoque dicunt
generi: //Ita est,quot; eorum etiam vis moralis mendacio
tribuit veri auctoritatem! Eorum est posse atque scire,
populi vero subjicere se et credere!......

Magni ingenii vir illum sublimem errorem in lucem
produxit. Plato, ingenio vivo et nobili ubique visas
tantum voluit bonitatem et providentiam sui Wov, et
idcirco sunnna Providentia, quae omnia tam benigne
curavit, cordi, quod ut sedes virtutis et irae nimis
esardeseeret, bonu.m tribuit genium, qui iram compes-
ceret et calorem refrigeraret, et idcirco Daemones cor
frigidis circumdederunt pulmonibus. Antiquissimi cogi-
tandi modi sublimis simplicitati aliquid pulchri inest
quod animos moveat, neque nobis in malum vertatur,

quod eam maxime diligamus, et idcirco haud possimus
quin citemus Platonis verba: // Cum vero cognoscerent
(sc. Daeraones) cor rerum terribilium objectum, trepi-
daturum et ira saepius flagraturum idque opus omne
per ignem fore, aestus hujus modi temperandi gratia
pulmonem {l8auv jrltvaovng) tegmen cordi adhibuerunt,
molle primum atque exsangue, deinde cavis extrinsecus
fistulis spongiae instar distinctum, ut spiritu potuque
hausto cordis ardorem {■Aav^ian) hujus modi respiratione
{dmnvoiip) et refrigerio {qaarmvnv) tepefaciat. Quam
ob causam arterias tamqviam aquaeductus per puhno-
nem substantiam circumdedere: ut quando nimia fervct
ira ad faciliorem obedientiam temperatum deferveat,
sedatoque tumultu rationi facilius cum ira ministrare et

Etsi non porro explorabimus, quomodo explicet me-
chanismum respirationis, nec amplius disputabimus de
errore Platonico simul hic memorato, potum in tracheam
arteriam penetrare, animadversum tantum volumus in
hac descriptione aërem praecipuum esse caloris innati
remedium refrigerans, igiturque secunda specie, qua ab
antiquis exponitur (cf. pag. 14).

Aristoteles quoque in ea re magistrum secutus est.
Inter plures locos in scriptis, qui de pulmonibus agunt
et de respiratione, potissimum eum citabimus, qui maxime
eum nexu.m ante oculos ponit: //Pulmo ideo habetur,
quia genus animalium quoddam pedestre est. Calorem

vel aëre, vel aqua refrigerare necesse est. Quamobrem
pisciura nullus habet pulmonem sed pro eo branchias
obtinent, ut cum de respiratione ageremus retulimus.
Aqua enim refrigerantur, ut aëre, quae spirant. Quam
ob rem omnia quae spirant habent pulmonem........

1) Platon. Tùnaeus. ed. Mars. Fw/r«. p. .543 C. D. ed. (Tauchn.
Cap. XXXI, p. 69).

Etiamsi Aristoteles iio]i, ut Plato, pulmones sanguine
carere putet, verum apud ^ojoróxa ï^mcc 8ià -ciip ^eq^à-
Ttjxa, TTolvaifioi^, ex eo loco quam optime apparet, quan-
tum abesset ut ille aquae et aëri constituens inesse cre-
deret, quod sustentaret respirationem. Quodsi igitur
animadvertimus, quanto imperio munitam ejus doctri-
nam posteritati leges scripsisse, et vel usque ad 16quot;™
et 17«™ saeculum tó avróg t(pa quasi satisfecisse ut
meliores notiones areerentur, et quum tandem Claudium
Galenum caloris refrigerationem necessariam statuere vi-
demus, tum certe mirum videri nobis non potest, quare
doctrina de calore innato, vel post detectionem circui-
tus sanguinis, — quamquam jam priscis temporibus
refutata, ~ aliquam vim habuerit, et calculum injece-
rit ad impediendum quominus dogmati Harveiano fa-
cilis pateret aditus!

Bestat ut paucis loquamur de notione nvti\'^uxog,
spiritus et investigemus unde orta et evokita sit, ut
etiam hic sequamu.r originem opinionis quae magno im-
pedimento fuit dogmati Haveiano propagande.

Certe nullum verbum fuit, cujus majores partes fue-
runt, quam pneuma, spiritus vitalis in prisca physiolo-
gia, verbum, quod plures notiones continere creditum
est. Non solum enim varii, qui variis temporibus eo
meditarunt, eum perhibuerunt ignem esse vel aërem,
aetherem, animam, vitam, causam morbi vel denique

ejus effectum, verum etiam in Hippocratis scriptis solis
pneuma significat modo spiritum vitalem, qui una cum
cibo et potu constituens est corporis humani, modo
omnia quae sub dio sunt, m\'lin\'kta Ttpwi^arog haben^
tur, tum alimentum ignis, vel ventus, qui fiuctus mo-
vet , vel tractum intestinorum implens, modo est vapor,
quem terra exhalat, alio denique loco respirationem
significat etc. etc. Difficillimum est pneumatis his-
toriam conscribere, quoniam ex omnibus fere systema-
tibus philosopho-naturalibus , et ex omnibus opinionibus
antiquissimorum medicorum physiologicis, elementa col-
ligenda simt, quibus illa notio re vera ■jroXi\'i.ioQcpoi
Homvtvg facta est, quare quam maxime concinne de ea
re loquemur. Heckerus Hippocrati hasce opiniones de

annehmen, dass er sich d.aruntur einen feinen luftigen
Stoftquot; vorgestellt hat........ Dieser Stoff ist mit der ein-
gepflanzten Wärme nahe verwandt, und durchströmt
mit ihr in immerwährender bewegung alle Adern des
Körpers, so dass davon die Gesundheit abhängt, das
Zuviel und Zuwenig aber, so wie eine regelwidrige Be-
wegung und Stillstand Krankheit hervorrufen....... Im

Schlagflusse ist nach Hippocrates die Bewegung des Le-
bansstoffes\'in den xideru gehemmt.quot; (Hipisocr. Viclus
acut. XXXVII) 2).

Unde Hecfierus omnem hanc Hippocratis notionem
deducit/ubi illas ejus opiniones invenit? Operae haud
pepercimus ut in indicibus operum Hippocratis a Toë-
sio, in iis a Juntis editis et praeterea in Poësii Oe-
conomiis Hippocratis , aliisque commentatoribus, omnes
locos de verbo nptviia colligeremus et compararemus;
6 quo labore, quid sequeretur enumeramus. Si, duce
Littré, illa opera tantum genuiua habemus, quae in

3) Cf. Foësius Oecon. Hippocr. voce TVVsOjxa. p. 515.
2) Heckek, Geschichte. I p, 126 ct seq.

opere Haeseri \') citaiitur, haecce monenda sunt : Hip-
pocrates ipse verbo n-j/tvfio: vulgo utitur in significa-
tione: respiratio vel spiramen et itaque memorat itv.
TTvxpóy (spiritum densum) np. äoaiop (spiritum ra-
rum) 7tju néya (spiritum magnum) etc, vel eo
utitur, quo significet aërem exeuniem v. c.: //In-
spicexe vero ipsas nares oportet, an spiritus aequaliter
per utrasque feraturquot; Utramque significationem in-
venimus in Aphor. Prognost. Coac. praenot. Yict. acut.

Aliud vero significat in libro ejus n de aëre, aquis et
locis,quot; vaporem aquae. Inde dicitur: //spiritus autem
omnes nobis sunt ab aqua\' Experimentum, quod
Hippocrates facit (simul me judice, antiquissimum ex-
perimenti physici exemplum) duobus culeis pendendis
in aëre, altero plane, altero partim aqua repleto, in
quibus parvum foramen facit, ut demonstret, primo casu
aquam quidem, nullum vero nvtL\\alt;x, secundo certe
nrtirua prodire, id quam luculentissime demonstrat
Infitiari tamen uou possumus declarare nullo alio loco
in scriptis genuinis Hippocratis, sermonem esse de pneu-
mate ea significatione, quam Heckerus vult. Hinc igitur^
satis verisimiliter colligimus, si verum sit Hippocrateni
hunc locum scripsisse, (quod in dubium vocari posset,
quoniam Eosenbaumius (I. pag. 343) ostendit etiam
in vi ct. acut, locos quosdam esse interpolates) eum
tamen illam doctrinam nunquam aliis anteposuisse, certe
saltem numquam esse velle unam theoriariun funda-

5) De Vict rat in acut. XXXVII. p. 232 B,
G) De aër. aq. et loc. p, 21 A.
7) Eod. loc. A. B.

mentalium, quibus notiones physiologicae niterentui-,
ita ut existimemus iis locis, quibus Hippocrates de
Xmeumate loquitur, semper significationes supra me-
moratas, respirationem et vaporem aquae anteponendas
esse ei, quam Heckerus primariam et praecipuam ha-
bendam esse aestimat.

Contra assentimur judicio Sprengeiii de pneumate
Dogmaticorum \' ). Significatione primaria nil aliud est
nisi aër, e quo pro parte manavit illa significatio mul-
tifaria ut videtur, cujus mentionem supra fecimus. In
libro enim //de flatibusquot; pneuma dicitur esse duplex,
quod extra corpus est vocatur aër, quod vero intra
corpus flatus dicitur^). Quod verbum recte explicatur a
medicis Hippocraticis, si omnia spiritu [nv. txTÓg = dtjQ)
repletaesse censent,si intestinorum impletio {np. hrog =
(çxha) dolores ci ere potest, si ventum pneuma vocant,
simulque id ignis alimentum appellatur. Nec minus
mirum nobis videbitur, quum jam Orphici et Pytha-
goras aërem sublimem tenuiorem aetherem appellave-
runt, pneuma in dogmaticorum scriptis eo nomine
insigniri, et hypotheses philosophicas de illo aethere in
eorum pneuma transferri, quod verbum maximi mo-
menti fit quum in libro // do morbo sacroquot; verisimili-
ter Polybi generi Hippocratis, animadvertimus theoriae
de pneumate proprie sic dictae, primam mentionem fieri,
qualem postea videmus ab Erasistrato et Galeno muta-
tarn et explicatam, et quidem iis verbis e quibus fa-
cillime confitiatur theorias jam nominatas Diogeni deberi
Appolloniatae, nec non statim animadvertatur, quam arcte
cohaereant cum theoriis memoratorum medicorum. Ecce
quae Polybus (?) nos docet: //Quum nempe accipit

2)nbsp;„Ac spiritiis quidem qui in corporibus sunt flatus vocantur,
qui vero extra corpora existunt, aër.quot; De flatibus p. 24. C.

homo per os et nares spiritum, primum quidem ad cere-
brum veiiit, deinde vero in ventriculum magna ex
parte, pars etiam ad puhnonem et pars ad venas. Ex
his vero ad reliquas partes in venas dispergitur et quan-
tum quidem ejus in ventriculum venit perfrigerat et
nihil aliud confert. Idem praestat et qui ad pulmonem
venit. Qui vero ad venas pervenit aër, confert ad ven-
triciilos (cordis?) ingressus et ad cerebrum. Atque sic
sapientiam et molum membris exthibentquot; In eodem
libro etiam, loco haud minus memorabili, mentio fit
facti, analogi ei quod Heclcerus voluit, quodque jam
Hippocrates ostendisse fertur, qui locus sic audit:
// Caeterum in has venas etiam spiritus copiam induci-
mus. Hae enim corporis nostri respirationes sunt, aërem
in se ipsas trahentes, et reliquam corpus ac venulas
derivantes refrigerant ac rnrsus dimittunt. Non enim
possibile est spiritum stare, sed procedit sur sum ac
deorsum. Si enim alicubi constiterit ac interceptus
fuerit impotens redditur illa pars ubi constiterit. Cujus
rei signum hoc est, quum enim desidenti aut decum-
benti ven ulae compressae fuerint, ut spiritus a vena
non discurrat, statim torpor occupâtquot;nbsp;(Aliquid

simile invenitur in loco supramemorato (cf. ann. a.h.p.):
quot;Quare ubi fuerit exclusus a venis aër i^rae pituita,
eumque non susceperint, mutum ac desipientem homi-
nem reddunt.quot;)

Ex his verbis facile multa memorabilia historica
confiei possent, ne tamen obliviscamur nos non scribere
historiam pneumatis, quare id tantum a nobis abest

Unde verisimiliter Galenus opinionem suam Iiausit aërem
inspiratum per foramina ethmoidalia ad cerebrum porvenire idque
etiam esse respirationis commodum ad spiritum animalem for-
mandum.

ut verbo saltern tangamus opiniones Aristotelis de
spiritu, qu.ae magis minusve cum aliis cobaerent, quo
facto redibimus ad opiniones Polybi apud Praxogoram
Coum. Aristoteles quoque pneuma esse dicit, cujus sedes
est in corde. Anatomice spectatum apud eum cor fons
est venarum et sanguinis, physiologice autem, instru-
mentum majoris momenti, quippe quo anima, calor,
motus, alimentum, sensus contineantur; cujus rei causa
est quod si pro investigatore naturae philosophus est,
pro practico theoreticus et hypotheses de anima et motu
profert, magis minusve sequitur mathematicum cogitandi
modum Platonis, e statica enim et Mechanica hasce
ratiocinationes desumit: Anima motum ciet, quod
ciet motum, ipse sit in equilibrio necesse est, res-
pectu ejus quod movetur, ld equilibrium, ea quies est
in centro ejus quod movetur (corporis), quod centrum
cor est. Inde sequitur animam esse in corde. Quod
tamen movet quamdam potestatem et vim necessario
habere debet, Atqui manifestum est omnia animalia
habere cum pneuma innatum, tum ex illo pneumate
vim acquirere, e quibus sequitur pneuma, cujus est
animam movere, eique ad hoc vim tribuere, necessario
in corde sedem habere \'), Quo modo ea theoria om-
nino mechanica convenire possit cum dynamicis ejus
notionibus [A.éoovg zip7]tixou rfjg lt;pvyjjg, Ine amplius dis-
putari non potest, tamen observandum nobis videtur,
Aristotelem, contra omnes alias theorias, hoc loco ex-
pressis verbis loqui de nvtv^arog av!A(pvTov, licet, quum
animadveriäum sit illud pneuma sedem habere in corde,
illo auctore aërem in cor penetrare et riip tov mm\'-
jiaxog (xQyJ]P, xal ÖXojg rijp rrjg kkt axpv^ tojg tlvcci
tpTavd-u licet inquam, jure perspieimus haec judi-
cia non tam diversa esse quam nobis videntur.

1) Aeistot. de Animal, motu. Cap. IX et X, p. 707 seq.
Idem, de Somno et Vigilia, Cap. II, p. 637. E.

Sed redeamus ad doctrinam quae libro continetur
//de sacro morbo/\' Praxagoras Cons, cpi discrimen
inter systema venarum et arteriarum primns statuit,
eam explanavit, quoniam pnemna loco determinato in
cor venire dicit et inde viis determinatis diflfundi. Ex
eo quod jam Diogenes aQXtjoiuKrii; zoiXiaf Trjg xaQdlag
ostendit (cf. pag. 11) et Aristoteles nexum constituit
ventriculum sinistrum inter et tracheam arteriam, facile
intelligi potest recens detectis aQvijolaig, quae inde
originem duxerunt, Praxagoram pneumatis sui piopo-
gaudi munus assignare.

Eo venerat de spiritu doctrina, quum eam accipiebat
Erasistratus et elaborabat; non solum enim contendit,
secutus Praxagoram, arterias nil nisi spiritum continere,
vermn huic doctrinam junxit de spiritus discrimine,
quam ut Galenus narrat, Chrysippus Cnidius primus
eo publici juris fecit, quod ventricultim sinistrum
nvaif/j-arog ipv^ixov repletum esse dixit, ad quod veri-
simile est opiniones Polybi magis minusve ansam ei
praebuisse. Propter profectus tamen in physiologia ner-
vorum Erasistratus optime cognoverat cerebrum magnam
vim habere in animae vitam, quod quum jamdudum
notum esset de corde, instrmnento, quo sanguis pelle-
retur, statuebat spiritmn animalem, itpivi-ia ipv%rAÓigt; in
cerebro, et spiritum vitale {nptvfioc ^corixóv) in corde.
Posterioribus temporibus apud Galenum tertimu genus
memoratum offendimus, spiritum naturalem {ttpwiiu
(pi\'ai-AÓ/j), cujus sedem statuit in hepate et venis, cui
quum jiingat notionem Aristotelicam //vimquot; pneumata
illa exire statuit dvpânti \\\\)viiy-fi, Glt;pvy^iy.fj, fvaizfj (vi
animali, pulsifica et naturali). Paucis disputemus de iis
tribus pnemnatum generibus.

Dubimu haud esse potest quin Pythagoram (600 a.
Chr.) triplicis spiritus auctorem statuamus. Ejus doc-

triua iiimiram anima in tres partes dividitur: mentem
{vQv\'ii) animmn {lt;pohccg) et fortitudinem vel iram {amp;vii,6a).
Mentis et animi sedes in cerebro, fortitiidinis solins
in corde, quam doctrinam aliquomodo convenire vide-
mus cum pneumatibus Erasistrati. Pythagorei posterio-
res, ut narrat Stobaens ei animo [fQtrn) Pythago-
rae, tnid-viA.iaf vel cupiditatem su.bstituerunt, cujus se-
dem in hepate esse volunt.

Igitur jam in primariis notionibus trium animae
facultatum earmnque sede cnm tribns Galeni spiritibus
relationem videmus, quae omnibus in oculos incurrit.
Quo modo illa doctrina, qu.am jam octo saeculis ante
publici juris facta erat, ad Galenmn pervenit? Quod
sine ambagibus ostendere possumus. Philosopliia Acade-
mica pro parte alumnus erat scholae Italicae. Etiamsi
fons ejus esset nobilis philosophia Socratica, filia tamen
plane matris principiorum sublimium haeres facta erat,
verumtamen originem paternam non ignoravit, qu.ippe
quae ubique vestigia ferret doctrinae Heracliti, et quis
erit, qui neget patere e fundamento arithmetico et geo-
metrico Platonicae meditationis, eam arctam amicitiam
junxisse cum Pythagorismo.

Plato in eo dogmate antecessorem secutus est, licet
mutaret prouti ipse de eo sentiret. In Timaeo (cap.
XXXI—XXXII. Tauch., p. 543 ed. Pic.) partem co-
gitantem animae (ró ^éoog Xoyiannój\') quae sola, eo
auctore, anima immortalis est, in cerebro statuit, par-
tem fortitudinis et irae participera (to fxtTtiop dv^QHug
xai xhiiAov) in corde, partem ci bum et potum appeten-
tem (tÓÖs dtj aitcop rt xai tïÔtcùp tmamp;vjiiiTixàv rijg
ipviîjg) in hepate; et nunc non necesse est dicamus
scriptorem 9 librorum // nfoi ramp;v ^Imtox^àTovg xal
IlldTvùPog Soyuàvwp^quot; doctissimum Galenum, cujus sin-
gulorum fere librorum initium fuit // ut rœp naXdicop

Cnpientes phira scire de spiritibn.s Galeni satis con-
cinnam et intelligibilem descriptionem legere monemns
in Johannis Gorraei Definitionibus medicis, e qnibns
videbit quomodo spiritus naturalis in hepate formatus
//in dexlrum cordis sinum subeat, ubi perfectius ex-
coctum attenuatumque, per arctissimos meatus sinislrum
ingredilur et ex naturali vitalis evadat.quot; Quomodo porro
spiritus vitalis, postquam per arterias cmn sanguine cir-
cumvectus est et pervenit in carotides // propter multas
ejus viae anfractus et ambages, illuc diu retentus,
adhuc purior tenuiorqne in animalem spiritum verta-
tur,quot; et quomodo denique hic spiritus animalis post-
quam in cerebrinn pervenit inde » per nervorum spira-
cula, sensum fugienlia, permeans in corpus universum
impetu concitatissimo discurrat et motus cieat admira-
biles.quot; Postea leget quomodo miser Galenus ipse in
dubio sit utrum iste spiritus //animane sit an praeci-
puum animae instrmnentmn.quot; Ad iinem illorum hy-
pothesium. tandem offendimus // spiritum, veluti vapor
quidem crassior, impurior atque turbidior,quot; qui imago
sit immunditierum corporis! Anima et sordes —
utraque pneuma!...... Dubitamus utrum Gale-
num vocemus //un homme d\'espritquot; vel //un homme
d\'esprits !quot;

Igitur pnemna simplex {ni\'tvfia m\'fKpvrov) Aristote-
lis, duplex factmn erat apud Erasistratum, et triplex
apud Galenu,m! Quid de hac re dicemus?

„Mein Freund die Kunst ist alt und neu,
Es war die Art zu allen Zeiten
Durch Drei und Eins, und Eins und Drei
Irrthum statt Wahrheit zu verbreiten;quot; 2)

neque necesse erat Athenaeum Attalum excitari a Stoï-
cis ut auctor esset scholae Pneumaticae, omnibus
temporibus enim homines pneumatizaverunt !

Eodem ordine pneumatum numerus decressere coepit,
donec a Cartesio ad unmn redactus est.

Michel Servetus, ille tam infebx miuoris sanguinis
circuitus detector, tres spiritus Galeui, quos Aphrodi-
saeus, medicus aequalis ejus, adhuc statu.it, ad duos
redigit: //Vere non simt tres, sed duo spiritus dis-
tinctinbsp;et quidem spiritum vitalem et animalem.

Tandem Cartesius unum tantum habet, spiritum ani-
malem, quo carere non potuit, quasi doctrinae funda-
mento. Quum enim principio philosophiae Cartesianae
cogilalio animae tantum relinqueretur, nou aliter po-
tuit, quin omnia, quae corpus facit omniaque, quae
non ad cogitandum pertinerent, attribueret ali cuidam,
quod fuit ejus spiritus Vitalis. Hoc modo de eo dis-
serit: //Tandem notum est omnes hos motus muscu-
lorum, ut et omnes sensus, pendere a nervis, qui sunt
instar tenuium filamentorum aut instar parvorum tubo-
rum, qui ex cerebro oriuntur, et continent ut et ipsum
cerebrum, certum quemdam aërem aut ventum subti-
lissimum, qui spiriluum animalium nomine exprimi-
tur\'\'nbsp;//Hae autem partes sanguinis subtilissimae
componuut spiritus animales; nec eum in tinem alia
ulla egent mutatione in cerebro, nisi quod ibi se-
parentur ab aliis sanguinis partibus minus subtilibus.
Nam quos hic nomino spiritus, nil nisi corpora sunt,
et aliam nullam quot;proprietatem habent, nisi quod sint

1)nbsp;Zeno Citiensis, auctor pliilosophiae Stoïcae, docuit nimi-
rum, totum mundum et Deum, qui per omnia creata diffusus
est, esse Tfveupa TVuposiSii.

3)nbsp;Eenati Des-caetes. Opera philosoph\'ca, ed. 11. Amstelod.
1650., ap Elzevirium „rfe passionibus animae.quot; art. VII: Brevis ex-
plicatio partium corporis, el de quibiisdatn illim passionibus, p. 4.

corpora tenuissima, et quae moventur celerrime, instar
partium flamaiae ex face exeuntis; ita ut nusquam
consistant, et quamdiu ingrediuutur quaedam ex illis iu
cerebri cavitates, similiter etiam egrediantur alia per
poros, qui in illius sunt substantia; qui pori ea de-
ducunt in nervos, et inde in musculos; hacque ratione
corpus movent, tot et tam diversis modis, quot mo-
veri potest.quot; Qui Philosophiam Cartesianam defen-
derunt, ut Malebranchius Bossuetus et ïonte-
îiellius, spiritum etiam defenderunt animalem, donec
anno 1743 Bordeuius in thesi quam defendit in
urbe Montpellier, eum in aeternum de fastigio dejecit,
\'/Un homme sans préjugé (ait) et qui se donnerait
la peine d\'examiner les choses de bien près, ne pour-
rait-il pas prouver, que ces trois sortes d\'esprits, qui
furent comme le trépied, ou si l\'on veut, le triumvi-
rat de Tancienne physiologie, étaient aussi mal établies
l\'une qui l\'autre?... Quand à la façon, dont les mo-
dernes soutienuent l\'esprit, il y a d\'abord lieu d\'être
frappé du nombre prodigieux de formes, qu\'ils leur
donnent: les uns disent qu\'ils sont de l\'air; d\'autres
du feu, de Téau, de la lymphe; on les a fait acides
sulfureux, actifs, passifs; on en fait de deux ou trois
espèces, qui roulaient dans les mêmes nerfs; enfin on
leur a donné toutes ^sortes de configurations jusqu\'à
en faire de petits tourbillons ou de petits ballons à
ressort, selon l\'expression de M. Lieutaud, qui est
aussi persuadé de l\'existence de ces ballons, qu\'il l\'est
de la structure, qu\'il suppose au cerveau. Ajoutons que

1) Eenati Des-caetes ibid. art. X. Quomodo producantur
spiritus animales in cerebro, p. 6.

ceux, qui admettent les _ esprits sont aussi embarassés
pour expliquer les fonctions des nerfs, que ceux, qui
ne les admettent pas .... En est on plus avancé,
lorsqu\'on a suivi les details infinis de Boerhaave et de
ses commentaires sur cette question? Ne vaut-il pas
mieux Fabandonner pour une bonne fois et la mettre
au rang de ces questions ennuyeuses, par lesquelles
les anciens commençaient leurs physiologies. Ne pro-
fiterons nous jamais des bévues de ceux, qui nous ont
précédés?

His verbis satyricis Bordeuii citatis, non amplius
loquemur de pneumate, et finem faciemus horum pro-
legomenon philosophico-naturalinm.

Certe pulchrum est est omnino convenit essentiae nos-
trae existentiae, de iis meditare, quae varii viri de
Deo, anima et vita cogitarunt! sed ne irrideamus an-
tiques illos philosophes, nec eos, plane nihil de ea re
scire dicamus! Inde a Thalete usque ad Schellingium
et inde ab Hippocrate usque ad Eudolphum Wagne-
rum, Letzium vel quot;Vogtium cum suis, illa arcana Trias
mansit nucleus Gordiacus, quem nemo hucusque
enucleavit, licet veluti Alexander vel... Alexandrulus
eum concidere conati sunt. Grau ist aile Theorie ! .. .

1) Verba ex ejus ,, Recherches anatomiques sur la position des
glandes et sur leur action,quot; citata in quo opusculo opiniones in
thesi sua jam prolatas, iterum exposuit. (Cf. Floube-NS, op. eit.
p. 153—176).

Hippocrates ipse nihil nobiscum de cordis structura
communicavit, nec ante eum nihil de eo offenditur nisi
illud Diogenis // tv rfj aQrtjQianfj xotXict r^g nocQÔiag.
Ubi de eo loquitur, de corde dico, loquitur prognostice,
e. g. mortale esse, si concisum est. (Cor dissectum
habenti... lethale est e quibus sequitur tantum ilium
in eo nihil amplius vidisse, nisi instrumentum vitae
maximi momenti. Thessalus filius ejus ultra procedit,
qui cor fontem dicat sanguinis : // et sane sanguini fons
est corquot;

Primum notitiae anatomicae vestigium offendimus in
libro //de morbo sacroquot; (mirum quod nec Heckerus,
nec Sprengelius ejus mentionem faciunt); hoc loco
enim sermo est de auribus cordis: //quemadmodum,
quae ad cor sitae sunt, aures appellantur, etc.quot; ,
quo loco scriptor manifesto de Platonis notionibus dis-
putât, quibus non assentiri videtur. Cetera omnia, quae
invenimus in libris Hippocraticis, scripta sunt post
Aristotelem.

dis celeber Stagirita dederit, haud negligeudura nobis
videtur locum e Platonis Timaea citare, quo primus
magnam veritatem publici juris fecit, quam Aristoteles
confirmât, verum posterioribus temporibus apud quos-
dam Dogmaticos et in primis apud Galenu.m gravi
fallaciae locum cedere debuit. Plato enim dixerat: // Cor
vero venarum originem fontemque sanguinis per omne
corpus impelu quodam mananlis, etc.quot; \' ) Illam opi-
nionem Aristoteles confirmât, quo igitur refutatus est
error, qui antea exstiterat, vasa nimirum derivari e
capite vel ex hepate. At initia faciamus de notitia
anatomica Aristotelis de corde, qualem cognoscimus ex
ipsius verbis: //Gor autem venarum principium est:
ex hoc enim venae, et per hoc esse videntur. Natura
etiam ejus venosa est... Medimn enim cordis spissum
cavumque corpus est; cavum est ut contineat sangui-
nem: spissum, ut principium ,caloris servare possit...
Extremum ejus turbinatar in mucronem firmissimum ...
situm in pectore est... Gor caeteris animalibus in
medio pectore est, homini tantum paulo vergit ad lae-
vam ... Copia quoque nervorum in corde est, idque
recta ratione, hinc enim motus oriuntur... Yentricu-
lum triplicem cor magnorum animalium habet, dupli-
cem minorum, unum ad postremum, nullumque est,
quod sine ullo ventriculo constet. gt;/Dexler plurimum
sanguinis et. calidissimum continet : sinister parum
idque frigidissimum, médius mediocrem, tum copia,
tum ealore, sed purioremquot;
Alio loco cor uberius describit:
//Cor sinum triplicem continet: jacefc paulo pulmone
superius ad arteriae fissuram, opertum membranae in-
volucro pingui et corpulento, qua venae majori ad-
nectitur et aortae ... Habet majorem partem sui mu-

croiiis carnosam et spissam et nervulos suis in cavis
continet. Homini tantum iu partem sinistram potius
vergit, paulo a mammarum distinctione, ad laevam
inclinans papillam pectoris parte superiore, nec magnum
est et specie tota non oblongum sed rotundius. Parte
tamen extrema in acutum se colligit, exitque pene in
mucronem. Habet, ut modo exposui sinum triplicem:
maximum dextro in latere, minimum in sinistré,
medium magniludine inter sinistrum et dextrum,
Omnes ad pulmonem foraminibus pervii redduntur,
quae res in uno tantum perspicua est. Inferius
vero a nexu suo maximo sinu venae conjungilur ma-
jori... sinu autem medio aortae annexum est; quine-
tiam ad pulmonem meatus (mooi) a corde ducuntur
perpetui, ßndmturque eodem, quo arleria, modo, in
omnes pulmonis parles et meatus, qid eodem üb ar-
teria tendunt, sequuntur. Verum hi superiorem obtinent
situm, neque ullo communi foramine (xoiróg ttôqoç)
commeant sed sua ipsi copulatione {8ick tiju avfaijji)\'}
spiritum, quem cordi transmittant, recipiunt; pertinet
enim alter ad eavum dexlrum alter ad sinistrum...
Cor unum ex reliquis visceribus sanguinem habet. Et
cum pulmo non intra se, sed iu venis contineat san-
guinem, cor eundem intra se continere apertum est:
singulis enim suis sinibus sanguinem tenet, verum
tenuissimum mediamquot; \').

» Venae quoque majori ac alleri cui nomen est
(lortae, pulmo connecHlur. Spiritus vero, quoties in-
flatur arteria, cava subit pulmonis. Haee mucronata
specie eartilagineis diducuntur corpusculis, de quibus
foramina quoquoversus per diminutiones, arctioribus
subinde ampliora excipientibus, transmittuntur. Cor etiam
arteriae jungitur obesis, eartilagineis fibrosisque vincu-
Hs: et qua annectitur cavum est, Spiritus dum arteria

inflatur, an subeat cor, minus in nonnullis constat,
scilicet minutis at in grandioribiis animalium, spiri-
tum cor suhire ipsum, aperlum est \'). Ea ipsa verba
sunt Aristotelis, quibus quae veritates contineantur,
exponemus. Certe non opus erit dicere nos minime
assentiri Sprengelio dicenti: // so bat er doch das Ter-
dienst den Ursprung aller Adern, zuerst im Herzen
gesucht zu habenquot;. Plato enim ea primus dixerat.
(cf. pag. 86 ann. neque concedendum videtur nobis
Heckero dicenti Aristotelem, quum memorat canales, qui
a corde profecti ramulos bronchiales comitantur, arle-
riam pulmonalem tantum significare voluisse Licet
id omnino dici possit de arteria pulmonali, tamen
etiam rrónovg vidit, qui sinistrum petunt ventriculum,
quod expressis verbis dicit, et illi sine dubio, nihil
aliud sunt nisi venae pulmonales, quare equidem con-
tendo Aristotelem, dum omnes illos canales describit,
quorumque munus tamen non bene ei notum erat,
certo arterias et venas pulmonales descripsisse. Quod
ad tres cordis cavitates attinet, excepto eo, quod Aristo-
teles alio loco expressis verbis duas memorat cavitates —
//quoniam, inquit, omnia bipartita sunt et eodem modo
in corpore omnia bipartita sunt, ideo cerebrum quoque
apud omnes bipartitum esse volumus et eandem ob
causam cor respectu ejus cavitatumquot;nbsp;tamen fieri

recte non potest ut plura viderit quam videri possent.
Jgitur necesse est eum aut alterum sinuum, aut, ut
plurimorum opinio est, bulbum aortae existimavisse
tertiam esse cavitatem, quae opinio multa puncta feret,
quum statuat aortam oriri e cavitate media, dicatque
eam continere sanguinem purissimum et tenuissimum.

Quidquid est, descriptio ventriculorum est imper-
fectissima, quod tamen non necesse est nos impellat,
ut tertiam illam putemus cavitatem ab Apellicone Teo
et Tyrannione interpolatam esse, quod Hoffmannus eb
Schneiderus consent \' verum magis fieri posse exis-
timamus Aristotelem, qui nonnullis locis explicationes
teleologicas habet, putare tertiam cavitatem admodum
cupiendam esse, ut etiam ipse quodam loco dicit: //sed
melius esse tres ventricules, ut unus commune princi-
pium sit: medium autem et impar principium estquot;
(Perperam Duvalius verbum TCfoiooóg vertit : impar,
melius hoc loco verbo: optimum, vertitur). Eam igitur
addit quasi symmetriae causa et ita eo pervenit ut re-
vera eam videat

Hoc fere sensu etiam ut censemus aceipienda sunt
Ostia, quae a corde in pulmones tendunt, quorumque
unum tandem bene videri potest (ostium arteriosum
ventrieuli dextri), quem nexum cordis et pulmonum
infra spectabimus, et animadvertimus haecce: si bene
illa tenemus 1quot;. Aristotelem fuisse magnum investiga-
torem naturae et accuratum observatorem, simul autem
philosophum systematicum, qui ubique facta principiis
philosophicis subjecit et Ne minimam quidem no-
tionem eum habuisse de motu sanguinis, verum omnes
observationes accemodavisse ad opinionem Piatonis de
refrigeratione caloris interni, si illa bene tenemus, haud
aliter possumus quin dicamus totam ejus descriptionem
veram esse, videmus modo observatorem, qui viditfac-

C. Hoppmänit, Apolog. pro Galeno 2. p. 110. Lngd. Bat.
1668. ScHNEiDBK, Epim. 2. ad. Aeistot. Hist. anim. p. 80 seq.

Defendimus iioc loco opinionem cavitatem mediam esse
l^ulbum aortae, infra videbimus quibus aliis argumentis eamconquot;
firmare possimus. Lectione accurata omnium locorum hue refe-
rendorum et accurata comparatione, pedibus in alteram senten-
tiam ivimus, de qua ut uberius disputemus capite tertio occasio
s^obis data erit.

tum tantum, modo philosophum qui conatur id acco-
modare ad suum systema, ut brevibus dicamus, nulla
causa est, qua cum cavillatione philologica cogitemus
de libris manuscriptis corruptis, de interpolatiouibus
commentatorum similibusque. Non certe opus est an-
tiquitatem investigare, ut in scriptis vel verbis philo-
sophorum naturam investigantium vel naturae investi-
gatorum philosophicorum sibi pugnantia et errores re-
periamus !

1quot;. Aristotelem primum rectam sedem cordis descrip-
sisse, item pericardium ejusque transitum ad vasa.

Squot;quot;. Eum mentionem facere de duabus cavitatibus,
(ventriculus et sinus apud eum totum efficiebant), quam
utramque expressis verbis dicit sanguinem continere et
in iis sub nomine vtt\'omv describere trabeculas, chordas
tendineas et valvulas.

3quot;. Eum eonfirmare significanter, quae Plato proprie
hariolatus erat, nimirum: e corde venas omnes, nulla
excepta, oriri, porro venam cavam e cavitate dextra
et aortam e cavitate sinistra vel media oriri statuere
et de canalibus loqui art. pulmon., quorum finis est
in cavitate dextra et venarum pulmonalium, quorum
finis cavitas sinistra est.

4quot;. Animadvertimus ut factum historicum memora-
bile, eum re vera corpora humana dissecuisse, cui ar-
gumento est eum iterum iterumque memorare sedem
sinistram cordis humani. (Heckerus (pag. 223 et 284
operis ejus inscripti: Gesch. der Heilh. tom, I.) a parte
contraria stare videtur), et illum primum nomen Aor-
tam induxisse in scriptis \').

1) „Die Etymologie ist niclit klar. Früher als die Ader hatte
man aber die beide Liiftröhrenaeste aoorat genannt, \\yeil die
Lnnge gleichsam daran hängt (acpamp;jj, also war es vielleicht nur
eine üebertragung des Namens. Yerwerflich ist aber die ge-
wöhnliche Ableitung von mp und Tnoh) (Blancard). Davon war

Nunc fragmenta, quae aâ nostrum specimen pertinent,
quae scriptis continentur pseudo-Hippocratieis, quaeque
Galenus nobis ex Erasistrati operibus reliquit, citanda
forent, quod tamen concinnitatem dissertationis spec-
tantes non necessarimn ducimus, quoniam illa fere
omnia collecta sunt in libro pseudo-Hippocratico //de
Corde,quot; quem paullo amplius tractabimus.

Quod opus si accurato et critico examini submitti-
luus, inde colligimus primo id scriptum esse post Era-
sistratum, quippe iu eo haud obscura mentio fit val-
vularum iriglochinum, quas Herophilus primus descripsit
et postea melius Erasistratus, cujus sectatores eas hoc
nomine insigniveruut ^ ). Hinc sequitur nos non exis-
timare illud opus e schola Dogmatica manare, quod
Sprengelius facit (Pragm. gesch., I. p. 498 seq.) ve-
risimiliter eam tantum ob causam, quod in collectionem
Hippocraticam susceptum est, verum pertinere ad scripta
scholae Alexandrinae et potissimum sectae ejus Erasis-
trateae.

Secundo loco tamen, post saepius iteratamlectionem,
firmiter persuasum nobis est, scriptorem nullius esse
pretii, miserum plagiarium, qui promiscue omnia con-
fundit, modo assecla Empedoclis, modo Platonis, tum
Aristotelis, vir denique, qui quum nesciret, quid scri-
beret, nullo loco sibi constat. Quod demonstrabimus.

Empedocleam opinionem ejus vocamus, animam, men-
tem, scientiam hominis sedem habere in sinistro ven-
triculo: //Mens nempe hominis in sinistro ventriculo
iosita est et reliquae animae imperatquot; Platonicam,

bei Aristoteles nicht die Redequot; (Hbckee, L c. p. 246). Me ju-
dice, difficile est statutu indeterminatarum de pneumate opinio-
num respectu apud Aristotelem, quumquc is illud in cor pene-
trare crederet, an aërem in aorta acciperet annon. Alio loco ad
derivationem vocis: àonxi redibimus.

0 Gai de Placit. Hipp. et Fiai , Ub. VI. cap. 6. p. 193. C.
(ed. Kiilin, V. 548).

potum penetrare in tracheam arteriam: //Wequaquam
igitur fides nostra suspecta esse debet de potu, quin
homini in guttur {mlgiyyu) vergatquot; et pulmonem
circumdantem calorem arcere: //sed enim hic etiam
pulmonem subit cum mansuetudine, et circumjectu ip-
sius caloris intemperantiam castigatquot; Platonicam et
Aristotelicam pulmonem natura esse frigidum et respi-
ratione refrigerari: //Etenim pulmo natura frigidus est,
sed et inspiratione perfrigeraturquot; \'). Utraque verba
describit dum loquitur de fluviis qui humanum corpus
irrigant : //Hi fontes sunt humanae naturae et hic flu-
mina sunt, quibus totus corpus irrigaturquot; Eodem
modo Aristotelem imitatur, dicens ventriculum sinistrum
crassiorem esse ut vim servet caloris interni : // Quaprop-
ter etiam roboris caloris custodiendi gratia crassius
intus constrictus estquot; (sc. ventriculus sinister)

Cupieutibus exempla habere inconsequentiarum masi-
marum ci ten tur haecce: Altero loco dicit: //Nam insi-
tus a natura ignis non est in dextro,quot; altero paullo
infra f/Esl enim calor in dextris.quot; Modo loquitur de
TOV i^atpv\'rov nvQÓg, ejusque doctrinae est assecla, modo
stat a parte opinionum contrariarum Praxagorae c. s..
(cf. pag. 19), eumque secutus dicit: //sanguis enim
non est natura calidus.quot;

Id sufficiat ad scriptorem cognoscendum.\' Interdum
suspicio nobis est librum e fragmentis compositum esse
scriptumque a pluribus, attamen quandam cohaeren-
tiam negare haud possumus, quoniam vera et falsa,
antiqua et nova tam acquis partibus distributa sunt,
ut in prima perseverare opinione coacti simus.

Exponamus nunc quid boni in memorato opere of-
fendatur: //Cor figura velut pyramis est, colore autem
abunde puniceum, et tunicam levem circnmdatam ha-
bet, et est in ipsa humor modieus velut urina......

Cor musculus est valde fortis non nervo, sed densi-
tate ac constrictione carnis, et duos ventriculos
habet discretos in uno amiculo, ab utraque parte unum:

triculus sc. dexter) etiam omnino amplioris ventris
habetque parietes tenuiores — (= // et magis inanis quam
alter estquot; invenitur in versione edit. Juntarum. Minus
recte, me judice, 7MyaQ6g vertitur //inanisquot; oppositum
enim est : // Xuiij Ttaytvov èpöidóntjtixquot;^ — neque
extremitatem cordis attingit, sed caudam ejus ambit,
solidus item est, veluti extrinsecus assutus. Alter autem
subter sinistram mammam maxime in directum situs
est, ubi etiam saltus ipsius significationem sui prae-
bet .......Ambo autem densi ac asperi sunt interna

sui parte, et velut subcorrosi, magisque sinister quam
dexter. Oscula autem ipsis non sunt aperta, nisi si
quis cordis auriculas praesecet, aut caput cordis prae-
cidat. Si autem quis praesecet, apparebunt duplieia

prope exortum venarum, corpuscula circum ventriculos
consurgunt, mollia, cavernosa, quae auriculae appel-
^\'\'^\'itur.......sunt nempe et aliae quaedam in ven-
triculis pelliculae, velut aranearum telae extentae, quae
undequaquam oscula (iïró,uara) cingunt et strias ac
segmenta in solidum cor inserunt. (melius vertitur :
veluti pectines {xTiflovag) cordis substantiam ineunt).quot;
Hae mihi nervi ipsius visceris et vasorum principia

1) Constrictione carnis 7rtl«f/«tt (jixpy.ôç. Memorandum
est verbumnbsp;quod proprie lanam coactam (vilt) significat

propter rectam denotationem contextionis densae et confusae
muscolorum fibrarura cordis.

aortis esse videntur \'); est autem ipsarum par unum.
Caeteroruin osculis (Owoe\'fJi) singulis tres pelliculae
subornatae sunt, rotundae in summo, velut circuli se-
misectus.quot;

Haec satis sint de hujus libri parte anatomica, qui,
ut nobis quidem persuasum est continet de hac re
notiones optimas earum, quae ex parte ultima saeculi
quarti et initio tertii A. C. ad nos pervenerunt.

Nec ante Galenum anatomia cordis majores fecit
profectus. Non enim satis magni momenti profectus
factos esse, Eufi Ephesii verba demonstrant, (qui sae-
culo primo P. C. vixit; dicit enim quum loquitur de
corde: //Ejus summa pars ictcpal^, caput dicitur, in-
fima et acutanbsp;fundum, cavitates y.odtai ven-

triculi, quarum crassior et laeva aQTtjQiwdyg, arteriosa
est, tenuior et dextranbsp;venosa: laeva capacior.

Ab utroque autem capitis latere ceu alae prominentes,
cavae, molles et ad totius cordis mo tum agitabiles
wvcc aaodlag, cordis auriculae sunt. Cordis circumplexa
membrana mgiyMQ^io; dicitur.quot;

Ne tamen cogitetis accuratam descriptionem, quam
dedit de corde Claudius Galenus, ipsius investigatio-
nibus solis deberi. Minime. Quum animadvertamus
temporibus illius muKa opera anatomica adesse, quibus
injuria temporis non pepercit, et doctum Pergamenum,
ut e scriptis apparet, penitus nota habuisse opera lit-
teraria sui temporis et antecessorum, immo eum ipsum
inter alia, tres libros scripsisse de Erasistrati anato-

\' 1) Scriptor hoc loco manifesto Akistotelis sequitur opini-
onem, cf. Akist., hist, animal., lib. I. cap. VI. 799 A. et in-
primis, cap. V. 801 C, D.

2)nbsp;Ostia venosa (orofiaTa) ab arteriosis ostiisnbsp;variis
nominibus distingui, hoc loco apertum est.

4)nbsp;Artis medicae principes, ed, Steph. 1567. Ruf. Ephes. de
Appel, part. corp. hum., lib. I. caput 25.

mia, cujus opera eum peuitus uosse apparet — deni-
que eum ipsum Alexaudriae moratum esse igiturque,
quaecuuque restarent de pristiua ejus gloria, ad usum
suum adhibere posse, et supplere, quae prisci magistri
Satjrus, Pelops et Numisianus eum de hoc re docuis-
sent, sine dubio anatomicae gloriae pars maxima non
omnino ejus est.

Aliud quoque argumentum historicum est, quod
citare possimus , quo celebrato, omnique tempore sum-
mis laudibus elato Galeno gloriam genuinam anato-
inicam partim adjudicemus, argumentum, cujus tristes
cognoscemus effectus, quum hoc opus pergamus. Maxime
enim simile veri est Galenum bis tantum in aetate
humanuni corpus dissecuisse — et quo statu? semel
piratam ab avibus rapacibus carne despoliatum, et ca-
daver consumtum quod aqua sepulcro eripuit, unde
satis verisimiliter efficimus:

l®. Illum nobis tradere anatomiam humauam, ad-
hibitis iis, quae prisci scriptores tradidissent, quod
attinet saltem ad splanchnologiam, angiologiam et neu-
rologiam, cujus experimenta in animaba tantum facere
potuisse satis constat.

Eum magnam peritiam dissecandorum animalium
uec non quae nova de illa re memoravit, debere ana-
tomieis Alexandrinis, nominatim Heracliano.

In iis tamen, quae nullo modo ei abjudicari non
possunt, duos coimnittit errores, qui per multa sae-
culae impediverunt, quominus anatomia et magis adhuc
phjsiologia majores progressus fecerit, quod statim
demonstrabimus.

Hoc loco referri non possunt, quae Galenus de corde
scripsit; caput YII—XXI. Lib. VI //de usu par-
tiumquot;, quae in editione Chartieri implent 27 paginas
in-folio (tom IV. p. 42S—450), et tot alii loci et
anatomicam et physiologicam descriptionem continent,
lu quibus rectam notitiam invenimus organi, omnia-

— de-
que sunt praestantissima, duobus exceptis: narrat ni-
mirum seplum perforatum esse parvis foraminibus,
venasque ex hepale oriri: //Quae igitur in corde ap-
jmrent foramina ad ipsius potissimum medium septum,
praedictae communitatis gratia esstiterunt.quot; //Nam
quemadmodum venae ab hepate ducunt initium sic
et arteriae a corde; et hoc in libris de placitis Hip-
pocratis et Platonis copiosissime a nobis demonstratum
est, veraque omnia sibi inter se consentiunt atque at-
testantur.quot;

Citatis ipsius viri verbis, uberius hac de re non
disseremus, cujus rei compensatio nobis erit pars
ultima capitis sequentis, qua, quos illa pauca verba
posteritati habuerint efiectus, satis denionstrabitur.

Apud antiquissimos, usque ad Praxagoram Coum
mentio tantum fieri offenditur de (pleßcof, vasis san-
guinis et nomen ccQvyoia demum post eum datum est
arteriis. In scriptis Hippocraticis genuinis, antiquissi-
morumque Dogmaticorum: Polybi, Thessali et Dra-
conis dQTTjQia significat tantum tracheam arteriam, item
apud Aristotelem, et annotatum videmu.s Erasistratura
primum hanc partem corporis, verbo rouiiia distin-
xisse a nomine arteriarum lis tamen arterias notas
esse ut vasa pulsantia, demonstrat Rufus Ephesius,

quum dicit: //^A^tfjoiag vetustissimi Graeci ipXlßag,
venas vocaverurit, quumque a(pi\'ttiv Tag (pXtßag, venas
micare dicebant;quot; \'} et satis multa examp;mpla sententiae
ejus afferre posseraus in autiquissimis Hippocraticis
scriptis. Postea quum doctrina Praxagorae magis in
usu esse coepit, alia nomina adeptae sunt: //Eas etiam
(ioQvàg et iti/iv^avi-MÏ ayytia spirabilia vasa et Gr^ayyag,
cavernas et veiiù^aza, inanitates et vwQa, uervos ap-
pellarunt.quot; Quod ad verbum: doQràg, monenda
sunt, quae diximus pag. 40 annot \') idqu.e derivamus ut
Blancardius. Quod ad nomen vsuqu de eo liaecce ani-
madvertenda :

Usque ad tempora, quibus lierophilus et Erasistra-
tus anatomiae operam navare coeperunt, nulla certa
definltio fuit verbi vivoop, quod ante ea tempora ver-
tere per //nervusquot; certe perperam factura esset. Notiones
philosophicae de sede aniinae facultateque motuum
mediate, quam alii in cerebro, alii in corde statuerunt,
effecerunt ut verbum v\'nvonv, ligamentum, tendinem
et nervum proprie sic dictum significaverit, quum eas
partes tantum ut motum cientes spectarentur. Quae
omnia confusionum causa fuerunt mirandarum, quibu.s
factum est ut apud Aristotelem opinionem sane mira-
bilem memoratam videamus: arteriarum extremitates in
tendines transire cumque ossibus conjungi. Ipsius verba
adscribere lubet : //Nervorem mox ordinem persequemur.
Origo eorum quoque in corde est: id enim nervulos
suo ampliore ventriculo continet. Et vena aorta ap-
pellata nervosa est : et quidem postrema ejus nervo om-
nmo constant : quippe quae nullo intus cavo distinguantur,

Hactenus verbi vtvqov denominationis explicatio
alienissimae, spectemus tamen unura adhuc nomen,
quod venis datum est nempe venam cavam, ■aoiIvquot;
tpXeßa. Iterum Eufi verba citemus: //Omnes vero
magnae venae zoïlai, cavae appellantur. Postea inter
medicos usus obtinuit ut ea vena, qu.ae a jecore in
renes propagines mittit -aoHi], cava diceretur. In ea
Praxagoras initium esse febrium afßrmavit : solamque
eam y.olh]v, cavam ipse nominavit: caeterum alii et eam,
quae sursum in cor per transversum discrimen (dia-
phragma) evadit. Alii et hanc et priorem unico voca-
bulo ■^TtarXviv quasi dicas jecorariam, a liene exeun-
,tem anXijinvii\', quasi dicas lienariam vocitant. Caeterum
non quemadmodum in jecore ita et in liene sursum
versus deorsumque in sinistra parte discurrens ulla
vena reperitur. Qui vero id asserunt impudenter men-
tiunturquot; ad quem locum infra redibimus, et iis
verba xoiXt] lt;pUip satis explicasse censemus.

Hisce universe praemissis prima quaestio se nobis
offert, ad quam respondere nobis proposuimus: num
notitia discriminis inter venas et arterias historice evo-
luta sit?

Praecipue id tenendum est, maximum scilicet inter-
esse utrum nomen //arteriamquot; speciei demus vasorum
determinatae, quibus notae determinatae tribuuntur et
essentiales, quibus omnibus temporibus ab aliis hujus-
modi organis discerni possint an discrimen animadver-
tamus inter partes ejusdem generis, quod, etiamsi hic
vel illic notatum, tamen non semper adesse perhibetur
nec nota constituitur illarum partium immutabilis. Qui-
bus praemissis nobis manifestum fit, quare modo Praxa-

goras Cous perhibitus sit primum discrimen statuisse
venas inter et arterias, ut fecerunt Sprengelius et Hec-
kerus, raodo illud discrimen notatum sit, quasi multo
ante auimadversum, ut Eosenbaumius, Littreus et, for-
tasse auctoribus his, recentiore tempore Haeserus. Apud
Caelium Aurelianum //de morbis chronicisquot; libr. IT,
cap. 10, ubi agitur de quaestione: //Quot et quae sint
differentiae fluoris sanguinis,quot; haecce verba satis me-
moranda offendimus: //Alii vero eruptiones u^t Hippo-
crates, Euryphon. Sed Hippocrates solarum venarum,
Eurypho vero arteriarumquot; Difficillimum est inves-
tigare cuinam Aurebanus illam Euryphoutis opinionem
debeat, difficilius autem discernere num Asclepiada Cni-
dius verbum aQvijoia usurpaverit, quamque ei tribuerit
significationem. Libenter credimus, auctore Roseubaumio
(Sprengel, Gesch., 361 not. 34), Hippocratem facto
nosse discrimen inter vciias et arterias. Temporibus
quippe ejus etiam (pXißeg, et ^Mßeg a(pvXovaai memora-
bantur. Immo, si verum est Polybum scripsisse lib. V //de
morbis epidemicisquot;, in quo locus offertur, ad quem doc-
tissimus Israels auctor fuit ut attenderimus: 2) //Su-
spicio autem erat haec, inter medios nervos cuspidem
occultatam fuisse, nullamque venam aut arîeriam dis-
sectam essequot; ® ), statuamus necesse est discrimen quod-
dam venas inter et arterias ante Praxagoram non so-
lum notum fuisse, sed vel ante eum verbum dgr^joia
m significatione arteriae usurpatum fuisse. Doctissimus
Israëls tamen magno jure dicit: //Scriptor lib. Viquot; et
secundum eum sub judicc lis est utrum ante Praxago-
ram vixerit an hujus aequalis fuerit.

Haesek, Leerboek van de Geschied, der Genetsk., vert. d.
ÏSEAëLS. Amsterd. 1854. bl. 52 b.

scriptis Hippocraticis ante Praxagoram, nec apud Aris-
totelem (in operibus saltem optimis et quae ei abjudi-
eari non possunt) certum discrimen notatum offendere
inter utrum que genus vasorum sanguinis, neque verbum
mjTijQia usurpatum nisi pro arteria.

Quodsi Galenus revera dixisset Praxagoram primum
nomen arteriam ramis aortae dedisse j quod Sprengelius
contendit illurn fecisse in libr. IV de diff. pulsuum,
p. 84, 85, nullum superesset dubium, nemoque Praxa-
gorae sua abjudicaret; at Sprengeiii verba nullis nitun-
tur argumentis et sane deplorandum est tam bonum
historicum — cui nunquam licet a veritate recedere —
locos citare, qui imllam habent connnunionem cum facto
demonstrando, itaque alios, in ejus auctoritatem fidem
habentes, in errorem inducere.

Yerumtamen habere possumus Praxagoram sub no-
mine arteriarum syslema vasorum descripsisse, quae omni
tempore, etiam corpore sano, pulsarent eundemque in
vasis illis, praetersanguinem, aërem quoque statuisse \').
Inde ab eo numquam loquebantur de venis, si arterias
significare vellent, et, etsi usque ad ilium sermo qui-
dem fuisset de vasis pulsantibus, ignotum tamen fuit
vasa, quae pulsarent, id semper facere, quaeque non
pulsare animadverterentur, numquam id facere posse;
Praxagoras detexit: pidsalionem esse qualitatem es-
senUalem neque qualilalem forluilam. Aristoteles con-
tra nimis ultra processit, quum qualitatem essentialem
eandem qualitatem generalem omnibus vasis tribuerit,.
dicens omnes venas pulsare, quoniam omnium origo cor
est, quod semper movetur Quod ille philosophus
primus mentionem fecit alicujus discriminis inter struc-
turam vasorum certe ei laudi duccndum est: //Yens

item ipsa major, membrana et cute constat. Aorta ar-
ctior est et vehementer nervosaquot; Quae etiam repetit
multis aliis locis Magnam vim id quoque habet,
quod observavit venam cavam vel magnam e cavitate
dextra et aorta e cavitate media oriri illam mediam
verisimile esse bulbum aortae, jam demonstravimus
pag. 38, quod probabilius fit, quum dicat eam quasi
partem esse venae, in qua sanguis stagnat Etiamsi
ea satis probabilia sint, haud tamen aliter possmuus,
quin aliud quid censeamus, quod suo loco communi-
cabimus (cf. pag. 69).

Si cum his conferamus sanguinem cavitatis mediae
calore, .subtilitate et puritate difïerre a sanguine cavi-
tatis dextrae (cf. pag. 36), jure contendamus licet,
ilium proprie primam mentionem fecisse discriminis
inter sanguinem venarum et arteriarum, et si denique
advertamus ilium omnibus locis firmiter stare a parte
doctrinae, cor omnesque venas sanguinem continere,
tum certe data ejus praestantissima vocanda, dignaque
forent, quae minus négligèrent Praxagorae et Erasistrati
pneumatismus,

Ceterum etiamsi dogmaticus Cous et philosophus
Stagirita aequales fuerint, hic tamen vasis sanguinis

. ^ Ibid. p. 798 C, ubi legimus verba memorabilia: „minor
smistiam, quam aortam nonnulli vocant, eo, quod nervosa ejus
pars conspici vel in mortuis (sv toiç tsovsmari) potest.quot; Hinc
videmus verbum aorta, licet Aristoteles id primus scripserit,
nihilominus in hac signiticatione jam usurpatum fuisse. Nobisne,
auctoritate hujus loci fretis, liceret compositum putare ex a priv.
e ^ opcco) quoniam male vel omnino non videtur ejus nervosa pars
nisi in mortuis ? Quid dicendum de illis sv rotj tsBvsSxti ? nonne
confirmant, quae diximus pag. 40, immo nonne inde effici li-
ceret, jam ante Aristotelem cadavera humana secta visa fuisse?

Asistox., Hist. anim. III. 3. p. 798 E.
^nbsp;zijç xoilîocç jxopiov Tquot;« \'fhßog, èv Z ItixvaCu

imllmn discrimen fuuctioumn statuit nec ullo loco
usurpa vit verbum //«çr^çt«quot; ramos aortae. Primum
demonstratur verbis: //Sequitur ut de venis dissera-
mus , videlicet de majori et de aorta. Hae namque ex
corde primae recipiunt sanguinem: reliquae earum so-
boles sunt........Duae autem numero suiit, quo-
niam corpora animalium, quae sanguinem habent et
gradiunter bipartita suntquot; quae satis argumento
sunt eum existentiae aortae et venae majoris nullam
aliam causam vidisse, nisi quod partes parium modo
conjunctae reperiuntur; quod sane apparet in toto ca-
pite multisque aliis. Secundum testantur verba ejus
//de part. animalquot; lib. III, cap. 10, p. 1014. E , Hist,
anim lib. II, cap. 15, p. 789 A, De respirât, cap. 9,
p. 726 B, et sexcentis aliis locis, quibus (XQTijoia sem-
per tracheam arteriam significat.

Euerunt, qui auctoritatem citaverint libri //de spi-
rituquot;, in quo longe aliter sermocinatur, attamen iste
liber aut omnino Aristoteli abjudicandus (v. g. Cap. V.)
aut depravatus. Convenit enim minime doctrinae ejus
quod legimus: //Cutis tribus hisce, vena, arteria et
nervo constat: vena quidem, nam dum pungitur, san-
guinem emittit; e nervo autem, quia tendi potest; ex
arteria quoque, perspirationem enim habet, nam sola
arleria spiritum suscipitquot;^)- Qui locus sine dubio
Praxagorae ipsi aut uni fidelissimorum asseclarum ejus
adjudicandus est: nonne enim illa f/Sianvoij tov btqjxa-
Tojquot; opinio est, quae plane Praxagoram olet, qui ni-
mirum censuit dQTfjQÎag non solum respiratione sed
etiam undique aërem excipere

3)nbsp;„Quocirca cum ambigunt, quo modo spiritus In totum cor-
pus a corde feratur, si plenae sanguinis arteriae sint, difficile
non est ejusmodi dubitationem solvere et dicere, nan ferri

Quod attinet porro ad aliud discrimen anatomicmn
inter utrumque vas, Galenus magis perspicue quam
Aristoteles discrimen in substantia describit, et primus
non solum de tunicis loquitur, verum etiam accurate
structuram et numerum memorat, quod facit magna
cum ostcntatione. Qui eum in opere suo //de usu par-
tiumquot; , ubi loquitur de vena et arteria pulmonali, audit
nmltis ambagibus ratiocinantem et saepissime dicentem
quaenam propria natura sit venae et arteriae, nullam
reverentiam habere sponte cogitur, adversum virum,
qui amorem sui ejusque maximam stultitiam ostendit.
Necesse tameu est memoremus verba ejus, in quibus
eum penitus notas habuisse videmus tunicas vasorum,
et eum hanc notitiam aliis debere, alios saltem ei ad
hanc rem ansam praebuisse, quod hic inprimis ani-
madversum volumus, quia semper honor ei tributus est,
aeque ac si auctor fuisset maximus refectae anatomiae.

Quantum prodest gloriae Galeni tot boni et sublime
injuria temporis periisse !....

quot;Verba Galeni hue referenda sic audiunt: //quot;Venae
totius corporis ex peculiari una constant tunica; nam
exterior membrana ipsis nonnumquam obhaerescens,
^bi colligari quibusdam aut fulciri ac contegi deside-
derant, illuc solum accedit. Arteriae vero duae pecu-
liares tunicae existunt, exterior sane, qualis venae est,
interior autem crassitie hujus fere quintupla, insuper
durior, iu transversas fibras dissoluta; exterior autem,
quam etiam venae obtinent, rectis fibris et quibusdam
mediocriter obliquis, transversis nullis contexta est. In-
terior arteriae tunica crassa duraque ceu cutem quan-
dam interna superfxcie continet, telae aranearum ma-

(\'^^{i-rtsaOat), sed trahi (slxsaOxt) spiritum in arterias, nec a cordc
sed undequaque (TravTaxo^ev) , sicut Heropliilo placet, et
ante Herophilum Praxagorae.quot; (Galen, an sang, in art. nat. cont.
cap- VIII, p, 163. (ed Kühn. IV. 731 , 732).

îiifesto persimilem, in magnis quidem arteriis per-
spicuam, quam mnnulli lerliam arleriae tmiicam sta-
tuunt; quarta vero alia peculiaris ei nulla est, sed,
veluti quibusdam venarum, ita quoque arteriis abcubi
obhaerescit et circumtenditur membrana tennis conte-
gens aut affirmans aut connectens ipsas vicinis parti-
culisquot; 1). Quae descriptio tunicae internae, elasticae
et cellularis, ratione babita temporum satis accurata est.

Aliud est quod magnam vim exercuit in elaboran-
dam doctrinam posteriorum de circuitu sanguinis, hoc
est, semper disputatum esse quonam modo et loco
venae et arteriae oriantur. De qua re aptissime tres
opiniones primariae statui possunt. Prima, antiquissima
et pessima, quam lubet appellare dogma Polybi,
quo auctore caput est origo omnium venarum, quae
et simul decussatim distribuuntur, ita ut quae oriuntur
a parte dextra sinistrorsum vergant et contra.

Tertia et vera est dogma Piatoni s, qx qua om-
nia vasa sanguinis originem ducunt e corde.

Quod attinet ad dogmata Polybi, imperfectissima
fuerunt. Quorum quum causa fuerit contemplatio ve-
narum in superficie sitarumnbsp;j^^ta cum hypo-
thesibus de divisione interna, haud aliter potuit quin
omnino absurda essent. In primis hic invenimus doc-
trinam, venam in bracchio sinistro conjungi cum liene,
alia hujusmodi in brachio dextro cum hepate, e quo
manavit satis mirabiHs theoria, qua necesse putarent
in Hepaliti venaesectionem facere in vena basilica

a) „Alii in hominibus admodum extenuatis, per ea,.quae ex-
trinsecus vidcrcntur, interna venarum principia definiere. (Aeis -
tot., TlùL anim., HI. 2. p. 796 E).

daxlra, quae iude adhuc vena hepaiica a^jpellatur, m
Splenili contra in vena basilica sinistra, quae indc
nomen venae splenicae accepit. Ad eum errorem spe-
ctat indignatio Sufi supra memorata, exclamantis: w qui
veroidasserunt,impudenter mentiuntur ! (cf. p 48 not. 2).

Aristoteles nobis affirmat plures medicos fuisse, qui
venas oriri censuerint e capite vel cerebro \'), cujus
rei exemplum afiert apud quemdam Syennesin Cyprien-
sem, cujus fragmentum citat Galenus eam angio-
logiam non putat deberi Polybo, genero Hippocratis s),
quare Mercu_rialis illum eam antiquiori philosophe
Polybo tribuisse suspicatur, de quo Plinius quoque in
Hist. Nat. loqui creditur Aliquid tamen esset, quod
tueretur opinionem supra memoratam Galeni, et quidem
id, quod in fragmente ab Aristotele servato offen-
dimus augiologiam Diogenis Apolloniatae, cujus sae-
pissime Jam mentio fecimus, et quem ante Polybum
vixisse haud dubium est, multo praestantiorem quam
Polybica, in qua manifesto aorta et vena cava memo-
I\'antur, licet non appellatae : //... duae maximae ha-
bentur, quae per ventriculum propter dorsi spinam
protenduut, altera dextrorsum altera sinistrorsum . . .
.... Maximae autem illae duae cor ademt etc.quot;
Eo quoque loco sermo est de decussatione.

Per Platonem et illum transitus fit ad Aristotelem.
Platxgt;nis angiologia in multis congruit Diogeneae, dicit

Plin., Ilistor. natur., lib. XXXI. capite ultimo.
•■■) Aeistot., Eist. anim.^ III. 2. 797.

diviserunt, secundum geminam corporis ipsius figurani,
ad dextram et sinistram etc. \')•, et hic venae invicem
ex opposito implicantur. Multis autem anteponendus
est Apolliniatae Plato, quoniam omuinm venarum ori-
ginem e corde ducit. Quae praestantissima notio magis
spectanda est quasi emanata e philosophia ejus teleolo-
gica et idealistica, quam e notitia anatomica, quodque
apud eum praestans hypothesis fuit, apud Aristotelem
fiebat factum anatomicum, Ille gloriam adeptus est,
quod eam veritatem primus suspicatus est et protulit,
hic certe maxime nobis venerandus, quod eam confir-
mavit et demonstravit. Jam verba ejus citavimus pag.
36 hue spectantia, et totum illud caput demonstra-
tioni adhibetur, venas nullo alio loco oriri posse nisi
e corde. Eodem capite legimus quoque haecce verba
memorabilia; //Jecttr etiam omnibus sanguine praeditis
inest: sed nemo id censuerit esse principium vel cor-
poris totius vel sanguinis.quot; Cujus theseos argu-
mentum omittemus, causa enim, qua hepar non origo
sanguinis habebitur, omnino nititur speculatione, con-
stat tamen tempore Aristotelis, illud sic perhibitum
esse. Modeste suspicamur Platonem invitum huic rei
ansam praebuisse, quum cupidinem cibi potusque in
hepate opinaretur esse positam, et ciborum concoctionis
initium esse miQ èwóg in ventre. In epistola pseudo-
Hippocratica Democriti ad Hippocratem, quae plures
continet sententias Platonicas, inter alia haecce inve-
nimus verba: //Regium vero cor, cono ac pineae nuci
simile, iram nutriens adversus omnes insidias thoracem
induit. —- Quod vero sanguinem suppeditat et in ali-
mentum transmutat, cum apicibus saepe vena cava cir-

1)nbsp;Plat. ed. Fic. p. 546 D, (ed. Stereotyp. C. 35. p. 79). Hinc
riginem ducimus opinionis Aristotelis, quam ob causam dme,
enae sint.

cumlluum, hepar est, concupiscentiae causa.quot; Etiamsi
Aristoteles monuisset ne hepar sanguinis origo statue-
retur, tamen monita ejus saepissime nihili ducta esse,
testatur liber \'/de carnibns,quot; in quo legimus: //Eadix
veuarum hepar, Eadix arteriarum cor.quot; ^ ) Deplorandum
est Aretaeum Cappadocem, alterum Hipocratem, con-
templatorem naturae, qui nihil, nisi re bene inspecta,
condemnabat, qui investigabat ipse accuratissime, in-
du ctum esse in eundem errorem : \'/ Etenim cor (inquit)
arteriae calorem impertit, venae autem sanguinem jecur
infundit: siquidem venae radicatio jecur est, arteriae
vero principium corquot;

Et Galenus — immo Galenus, etsi vel Erasistratus
anatomiae princeps, a parte steterat philosophi Stagiri-
tae, auctoritate sua errorem dogma fecit, quod verum,
cuique nihil abjudicandum esse diutius creditum est,
inscitia et siibmissa veneratione eorum, qui illum imi-
tabantur sine ullo judicio, quam ob rem est ut plane
assentiri liceat Baconi exclamanti : // Pessima enim res
est errorum apotheosis el pro pesle intellectus ha-
benda est, si vanis accedat v ener alioquot;quot; !

Quum nonnulla dixerimus de ortu et origine vaso-
rum sanguinis, necesse est quoque breviter enarremus
opiniones de eorum extremitatibus. Quod ante Aristo-
telem non perspicue memoratum. Priscae Polybi, Dio-
genis et Syenneseos angiologiae tantum dicunt vasa hie
vel illic finiri (vtliVTav tig ri), nec amplius. Aristote-
les contra valde fuse de hoc disputât et quidem hoc
modo: quum omnes partes e sanguine formandae sint,
iitilla pars est, ne minima quidem quin contineat san-

giünem, qumn tarnen sanguis insit tantum cortii ve-
nisve, hae quoque adsunt vel in partibus minimis et
tenuissimis, quod comparatione explicat cum folio ficus
vei vitis, quod, omnibus exsiccatis, fere uil constat nisi
venis {fXupi), eodem modo corpus fere nil constare nisi
venis certum est, quoniam sanguis in eo potentia
{dvvaixn) aequiparat corpus et carnem. E qua dispu-
tatione, illo judice, sequuntur haecce: //Igitur, ut iu
adaquatione sulci altiores amplioresque durant, minimi
autem i^rimi, ac celeriter limo obducto abolescunt,
rursusque deducto apparent : sic venae amplissimae du-
rant, minimae autem primae actu [hiQ/itq) carnes
efficiuntur, quamquam potentia {ôvpàixti) nihilo minus
venae sint: quam ob rem etsi caro exstat, sauguis ta-
men, inducto vulnere, undique eiïluitquot; \' ). Igitur venis
magis magisqu.e parvas fieri dicit, donec fiunt tam
parvae ut per eas sanguis transire nequeat. (icag rov
yiptaamp;ai tovq ttóqovg èXâvTOvg tTjg tov at^atog itufv-

Nos certe multas memoraudas conclusiones ex iis
fieri posse putamus, sed primo tantum volumus facere
conclusionem anatomicam,. apud Aristotelem minimas
venas, qua tales, finire coecas et in carnem mutari.
Quae opiniones aliquomodo certe consentaneae fuerunt,
quodsi semper teneamus venas minimas easdem arterias
minimas inteiligendas esse, eumque nullum discrimen
nosse in functionibus ramorum venae magnae et aortae,
difficile certe ei aliam facere hypothesin.

Jam ante Aristotelem temporibusque ejus, juncturas
et ansas venarum notas esse (legatur semper venarum
et arteriarum), appareat e dictis cujusdam dogmatici,
scriptoris libri //de locis in hominequot;: //Communicant
autem omnes venae et confluunt inter se mutuo et
aliae quidem sibi ipsis per se committuntur ac coinci-

dunt, aliae vero per venulas a venis extentas.quot;
Inde tamen a tempore, quo Praxagoras duo genera
vasorum statuerat, quibus varias functiones tribuerat,
necessario quaerebatur, utrum extremitates tenuissimae
utriusque vasoruui systematis alia cum alia aliquid
commune haberent, nec ne. In dubium vocari non potest
contemplationes a priori de commodo physiologico utrius-
que systematis, vim habere ad discernendum utrum sit fac-
tum , nec ne, ut anastomosis capillarium venosorum et
arteriosorum, quod propter subtilitatem observari nequit.

Quaenam opiniones fuerint medici Coi, nescimus,
accuratius autem Erasistrati, qui illum secutus est.

Quippe Erasistratus, quantum fieri potest, ut e va-
riis judicemus fragmentis apud Caelium Aurelianum et
Galenum, ramulorum tenuissimorum extremitates vena-
rum arteriarumque sibi proposuit conjunctas quidem —
id est quarum alius terminus alium tangit — sed
absque omni communione immediata. Sanguinem et spi-
ritum misceri non licebat, quod secundum ejus no-
tiones physiologicas, quas cum arte et sibi constans
e doctrina sua pneumatica a priori derivarat, minime
consentaneum fuit, a norma recessit et causa esse de-
buit febris et infiammationis, ita quippe explicavit illo-
rum processuum pathologicorum genesin! Ejus igitur
GvvavaaTOjiÓGHg nihil aliud fecerunt, nisi extremitates
non perviae arteriarum et venarum, quarum alia aliam
accurate tetigit.

Quamnam vim praeterea hujusmodi notiones habue-
rint in theoriam de origine haemorrhagiarum, cujus rei
ipse et Demetrius Apameus argumenta maxima proba-
bilia dederunt hoc loco non opus est memoremus,
verum quidem iis non ubique obsecutum fuisse, quod
satis demonstratum videmus verbis scriptoris libri pseudo-

\') Hippoce., De locis in homine., p. 3 C.
Caeliuis Aurel., Chronic,, lib. 11, cap. 13.

Âi-istotelici //de Spiritu:quot;quot; //Quod autem venae et arte-
riae inter se committantur, {wvaTtTHv tig alXt\'iKag) sensu
quoque ipso manifestum est. Id sane non foret, nisi
et humor spiritu, et spiritus humore opus haberet, etc.quot;
E quibus conficere licet, loco antiquissimo, quo revera
sermo est de capillarium anastomosi venarum et arte-
riarum, facilem esse transitum datum ab exjjlicatione
quaestionis nostrae de vasorum anastomosi, ad maxi-
mam perfectionem, cujus auctor Galenus fuit.

Quum hucusque factum anatomicum falsis nitens
praemissis physiologicis, verum habitum esset, Galenus
ea quoque praemissa recte constituere potuit, quoniam
optime scivit et demonstra verat utraque systemata va-
sorum sanguinem continere. Is statuit sanguinem ex
arteriis in venas ire, licet spiritus admixtus sit. //In
toto corpore enim, inquit, mutua est anastomosis atque
oscillorum apertio arteriis simul et venis, {ovvaaro-
fiwifTcci) transsumuntque ex sese pariter sanguinem et
spiritum per invisibiles quasdam atque angustas plane
viasquot;

Haec igitur satis illustrata esse putamus : Apud Po-
lybum vidimus fXißag terminari in aliquam corporis
partem, neque memorabatur ubi et quo fieret. Apud
Aristotelem tenuissimos ramulos venae majoris et aortae
tam tenues fieri videmus, ut sanguis transire nequeat,
et abire in carnem, re vera autem vasa manere. Era-
sistratus illos tenuissimos ramulos tam proximos statuit,
quorum alius in alium transiturus esset, nisi sejuncti es-
sent tenui pariete inter extremitates utriusque vasorum
membranae, quod ab alia parte emendat in doctrina
Aristotelica, depravat ab alia, quoniam illi parti parie-
tis spiritum, huic sanguinem tribuit. Scriptor libri
// de spirituquot; rursus emendat Erasistratum, tollitque pa-

rietes, tenuissima vasa venosa libere pergunt iu tenuis-
sima arteriosa, cavitatum alia in aliam transit, verum
etiam hoe modo sanguis et spiritus miscentur; tandem
Galenus ultimam emendationem addit dicens: sangui-
nem venarum et arteriarum misceri in capillaribus utri-
usque vasorum systematis.

Multis disputatis de discrimine venam inter et ar-
teriam, earumdemque originibus et extremitatibus, oportet
adire angiologiam descriptivam, qualis illis temporibus
paullatim evoluta est. Ne tameu obliviscamur, hoe
specimen palaeologicum tantum habendum esse introi-
tum historiae circuitus sanguinis, in qua, quibus supra
diximus, aptus locus non foret, ideoque pauca satis
esse putamus disseri posse propter absolutionem.

Prima vasa, quae expressis verbis memorantur, sine
dubio maxima sunt totius corporis, aorta scilicet et
vena cava. Quum Homerus libr. XIII\' Iliadis pugnam
navalem cruentam describit inter Achaeos et Trojanos,
narrat Archilochum Thoontem // totam venam, quae per
dorsum ad cervicem tendit, plane conciderequot; Qui
locus certe antiquissimus, quo sermo est de utroque
vase, et Judice Aristotele putatur esse ramus venae
cavae superioris, fortasse vena inominata, (ut dicit
etiam Scholiasta editus a Yilloison p. 323) quum Har-
lesius eam censet esse aortam 3). Supra jam diximus
aortam //quam nonnulli hoc nomine insigniveruntquot; ab
Aristotele primo sub hoc nomine descriptam esse, dum
eodem modo, auctore Eufo Ephesio, demonstravimus
Praxagoram primum nomen xoiXïj (pUip speciatim venae

3)nbsp;Haeless , Gesch. der Physiol, des Blut, im Altherth., in Speen-
QEL\'s Beiträge zur Gesch. der Medic, Istes Band. 3tes Stück, p. 176.

eavae dedisse. Porro arleriae temporales jam satis an-
ti quis temporibus cognitae erant, et a scriptore libri
C/de locis in homine,quot; primo indicatae ut tpleßts
atpili^ovai dei \'), ita etiam venae jugulares sub no-
mine (sipaycav vel atpayixLScav et rami superficiales prin-
cipalium artuum vasorum, etsi determinata nomen-
clatura carent, pertinent ad vasa notissima periodi
Hippocraticae.

Multo majoris momenti fuit Aristotelis indicatio ar-
teriarum et venarum pulmonalium (cf. p. 37, 38), quas
Herophilus appellavit (pXeßa ccQTiQiwdi] et
fltßwdt], igiturque novam praebuit occasionera motus
sanguinis physiologiae.

Denique ut memoranda historica citemus venam
hemi-azygon in libro pseudo-Hippocratico // neQi oßrtojv
©f\'öfcos, describi: //A crassa vero vena a corde re-
currit una in sinistram partem inclusa. Deinde haec
quidem per médias vertebras usque ad summas costas
meat, non ex aequo distribuens costis a dextris ac si-
nistris ramos ac segmenta suaquot; et Aristotelem,
iterum hoc dicamus, primran anatomicum fuisse, qui
mentio fecerit syslemalis venae portarum : // Aliae item
a vena majore duae propagantur, quarum altera ad
omentum altera ad id, quod a carne pancreum ap-
pellatum est, de qua, venarum frequentia per lactés
(mesenterium) tendunt, quae omnes in unam desinunt
venam grandem etc.quot;

Et hic finem faciemus huic paragraphe, ut transe-
amus ad eam partem speciminis nostri, quae certe non
minimi momenti est.

1) Hippock., De locis in homine, p. 2 D. (ed. Junt).
i) ISTomine ■Kxy^sin fliji probabile fit hanc sententiam post
Praxagoram scriptam esse. Quae suspicio Veritas habenda est
quum infra sermo est de aprvipixg, quae supra — et de atfiopóóoc
, quae infra juxta lumbos pergit.

Primum, quod nobis se oftert, si velimus loqui cle
systematis vasoru.m physiologia sine dubio est ejus
conlenhim, quo omisso ne cogitari quidem posset. Com-
parato enim sangrunis motu in vasorum systemate cum
vectis operatione, capite praecedente cor et vasa, i. e.
ipsam vectem exploravimus et conati sumus instrumen-
tum describere hujus sublimis mechanismi, ideoque
restât ut onus spectemus movendum et potentiam mo-
tus causam. Primo loco loquamur de onere movendo,
quod aliis verbis dicitur contentum.

Duae materiae semper habitae sunt necessariae sus-
ten tationi vitae animalis, aër et sanguis. Ille per se
ipse spectatus fuit jam unum elementorum, quae in
theoriis materialibus de elementis antiquorum philoso-
phorum primum locum obtinerent, hic, sanguis fuit
quasi symbolum principii non minoris momenti, aquae,
CUJUS locum hic aperte tenebat. Sanguis enim fuit
humor corporis jcwr\'t^o^fji\', et causa, qua crederent
aquam esse elementum, praecipue originem inde
duxit, quod qualitatem fundamentalem //humidumquot; sen-
snale materia vellent repraesentare, qua illa qualitas
fundamentalis maxime universe indicaretur. E quibus
Jgitur videmus philosophiam elementarem jam a priori
opinionem praeparavisse, aërem et sanguinem corpori
fore materias permagni pretii, verum etiam observa-
tionem a posteriori illam thesin confirmasse.

Supra fuse explicavimus respirationem magnam vim
exercuisse in meditationes antiquissimorum medicorum
et sapientiam, quibus necesse fuit maximus valor at-
tribueretur aëri et ideo facillime explicari potest, quare
in autiquissimis physiologiis Diogenis, nmltorum Dog-
maticorum, eorumque praecipue Praxagorae, optimas
partes semper egerit.

Atqui eodem modo observatio magnam vim sangui-
nem habere confirmavit. Nonne enim in sacrificiis Diis
oblatis, sexcenties viderant sanguinem ex innumeris
canalibus fluere, et quo major quantitas et vis fieret
hujus fluctus, eo facilius et citius vitam exstingui?
Nonne saepissime campus pugnae, illo humore magni
pretii irrigatus , tacite deplorandum illud praedicaverat,
se vitam quoque bibisse tot fortium bellatorum?

Quod tandem discrimen inter vitam et animam?
Ad quam quaestionem respondere haud facile potuerunt
antiqui, quoniam cogitatio eorum imperfectissima ne-
cessario protulit notiones imperfectas, eorumque sim-
plici candore notiones vitae et anima confluxerunt, quasi
nebulae vagae, quas materie functas, sensibus et ideo
materia ante oculos ponere conati sunt, iisque certam
constitutamque formam tribuere, quibus sponte cogi-
tatio adducebatur ad opinionem animam esse in aëre
et sanguine.

Supra demonstravimus, inter alios Diogenem et Stoï-
cos favisse primae opinioni, legislatio autem Mosaïca
nobis demonstrat alteram jam antiquissimam esse: dicitur
enim Levit. XVII : 11. // Nam anima carnis est in san-
guine,quot; ibid. vs. 14: //Nam anima omnis carnis ea
est sanguis ejus,quot; ita etiam Deuter. XII. 23: //Solum
mementote ne sanguine vescamini, nam sanguis anima
est.quot;

eulativae et eiiipiriae addendus tertius, iiirairum aiiti-
quissimarum theoriarum psych ologicarum. Sanguinis
quartum quoque fontem indicare possemus, quo de-
monstraremus magni momenti illum liquorem esse vitae,
SI sumamus antiquissimam poësin, ubi essentiae Deorum
describitur, quum Homerus ipse incolas Olympi non
sine sanguine esse vult, licet eorum sanguis albus
sit, quod nec frumento nec vino utuntur purpureo:

Postquam satis compertum erat aërem et sanguinem
ni corpore adesse, idque iis carere non posse, nihil
ahud restabat quam explorare locos, quibus adsunt
idque maximum impedimentum fuit, quod non facile
amoveri potuit. Quod tamen ad sanguinem attinet, id
adhuc satis facile fiebat, jam pristinis temporibus ob-
servatum erat eum tubis contineri vel canalibus, va-
riae magnitudinis et dimensionis, carnosis parietibus
munitis, qualem tubum tpXlßa appellarunt. Quoniam
vel a minima parte corporis sanguis flueret, illi tubi
ifXeßes) necessario per minimas corporis partes dis-
persi erant. Pythagorae id non ignotum fuisse proba-
bile est, eumque verbum (pXißeg illo sensu usurpare;
Alcmaeon saltem, unus ejus discipulorum, loquitur de
sanguine in venis, loco quem infra totum citabi-

Nullum igitur dubium restât, quin antiquissimis
temporibus sanguis in venis observatum sit.

de aëris diffusioiie per corpus. Videruut eum ore et na-
ribus excipi, thoracem extendere et codera modo efflaii.
Porro notum erat eum inesse intestinis, et interdum
audiri, quum ut (pvGa per tractum intestinorum edu-
ceretur, immo nonnulli contenderunt eum per poros
corporis, juxta totam superficiem, suscipi et emitti.
V. c. Plato 1). Quibus acceptis quaerebatur, utrum om-
nis aër susceptus statim pulmonibus emitteretur, an
aliis viis rursus per corpus diffunderetur, et pars tan-
tum emitteretur. Suspicio nimirum necesse fuit oriretur,
materiam tanti momenti vitae non j)ulmones solum im-
plere, et postea statim, absque ulla diffusione et con-
silio eos deserere! Hypotheses nunc oriri coeperunt.

Aër {mjo) extrinsecus, qua talis, susceptus, quum in
corpus veniret, npev^ia tiebat, et sic per id diffuude-
batur. Prouti magis minusve rudibus opinionibus ma-
terialibus faverunt, et ut ita dicam, a parte steterunt
philosophiae igneae vel aëriae, ille aër internus, illud
pneuma, modo tenuior, magis aetherius, igneus et
quod ad sensum magis conveniens cum notionibus mi-
nime materialibus de calore innato et vi vitali, modo
rudior, vapori simibs et fere homogeneus aëri, qui nos
externe circumdat.

Quod ad consibum et functionem illius pneumatis,
cap. I. conati sumus exponere, nunc autem, qua via
diffunderetur, scire cupimus.

Sponte sua sese obtulit pulmonis mechaiiismus valde
compositus, ejus connexio immediata cum corde, et
imperfectissima notifia de utroque instrumento apud
antiquissimos philosophes et anatomicos, quibus non
solum series hypothesium interdum ingeniosissimarum,
verum etiam tot graves errores specie veritatum fir-
marum divulgarentur, et itaque videmus Diogenem
Apolloniatem primum in iis, aequalibus et posteritati

viam moustrasse, statuendo pnemua e pulmone in ca-
vitatem cordis sinistram penetrare, unde per vasa dif-
fundi haud difficile fuit demonstratu.

Inquiramns eos, qui statuèrent sanguinem, qui aërem
îQ corde et vasis adesse, et quomodo hi materiem
in systemate vasorum sibi fingerent.

Incipiamus ab Hippocrate. Licet negari non possit
in opere vere Hippocratico n de victus ratione in mor-
bis acutisquot; legi verba : 3i« tplißcop Ttvtviiârav dnoXTjipng ^ ),
ideoque crederemus necesse esset Hippoeratem re vera
■nvtv^K in venis statuisse, tamen eo nondum satis de-
monstratum est. Pag. 25 vidimus qua significatione
Hippocrates illud »verbum nvw^io^ in omnibus scriptis
usurpet, in eodem libro invenimus in significatione
usitatissima respirationis et spiraminis saepissime repe-
titum, ita ut collatis quae ibi diximus, iterum pru-
dentissimum opinemur apud Hippoeratem, adhuc saltern
statuere sanguinem, cum interno calore connexum,
vasis inesse; quoniam aliter ab aliis opera Hippocra-
tica dejudicantur, ut a Grünero, Linlsio, Petei\'senio et
Littreo proximis 50 annis factum est, me judice, hae
in re judicium ferri nondum potest, de quo contes-
tari nequeat.

Illum nullum pneuma in systemate vasorum sta-
tuisse, constat. Loquitur tantum de sanguine, qui per
venas circumagitur {Tim. Tauchn. XXXI, 69) et alio
loco dicit

{Tim. XXXVI, 81) ut cogitare possimus de sanguine
et calore innato, ut apud Hippocratem accepimus. De-
scrjptionem ejus respirationis satis explicatam et ditïî-

Pneuma apud Platonem est etiam aër qui corpus penetra-
„Quam ob rem quum pectus pulmonesque spiritum efflave-
rmt, mox aëre corpori circumfiiso, meatus corporis penetrante,
replentur. 1. c. p. 547 B.

cilem intellectu (Ttm. XXXV—XXXVl) accuratissiine
legimus collatis, quae jam supra de doctrina ejus
exposuimus, persuasum nobis factum est, eum aërem
nec in cor nec in vasa penetrare statuere, licet pul-
monibus susceptus, per corpus ditïundatur per poros,
et per eos, illo relicto, invadat, eodem modo iisdem-
que legibus quibus in pulmones. Nonne cum abquo
jure ex eo, quod Plato omnino jtvtvna venas perfun-
dens negligit, colbgere possemus, maximum medicum
sui temporis (Hipp.) doctrinae ilH non favisse?

Pluribus tamen Aristoteles Hippocrati et Platoni an-
teponendus, quod attinet ad ea, quae tractamus. Ejus
enim dicta nituntur perquisitionibus anatomicis, quas
ipse fecit, quaeque illis abjudicandae sunt, quare multo
majorem vim habuerunt in notitiae studium naturae
posteritatis.

Ut penitus cognoscantur Aristotelis de physiologia
et cordis structura opiniones, praeter notitiam quarum-
dam thesium universabum, quales sunt de caloris in-
terni refrigeratione et imprimis quoque de symmetria
partium, magis speciatim oportet ejus librum nosse
//de respiratione, praesertim,quot; Cap. XX—XXI, Lib.
I //Hist, anim.quot; Cap. 16, 17, et Libr. Ill, Cap. S,
4, denique opus ejus //de part anim.quot; Lib.,Ill, Cap.
3, 4, 5, 6. Sane utile fore lectoribus credimus, si
hic explanamus, quae jam pag 39 et 51 exposuimus et
sequentibus cum iis communicamus doctrinam, quam,
adhibita accurata perquisitione operum Aristotelicorum,
veram censemus.

Cor dividit modo in duas (de part. anim. HI,
7. p. 1010) modo in tres cavitates (hist, anim, I,

1) Accurata est vcrsio Gallica hujus. loci a. Schwalbe\'o {Dia-
logues metaph. de Plat. Charpentier. 1850. p. 555-558) accuratior
autem versio Germana Schneideri (.Tanns, 1847. II. Heft. 4. p.
668—671).

17. p. 775, part. anim. III, 4. p. 1006) prout favet
principio bipartitionis corporis (part. anim. I, 1. p.
966) vel dogmati tripbcitatis rerum (part. anim. II,
1. p. 976), quum ad duas partes tertia accedit, quae
utriusque priucipium est, locum tenet medium et trium
est nobilissima.

Si cor constat duabus cavitalibus, dividitur in di-
midiurn dexirum (sinum et atrium dextrum) et di-
midium sinistrum [sinum et atrium sinislrum). Si
contra constat Iribus cavitalibus, cavitas dextra est
maxima et aequatur atrio dexlro cum sinu dextro,
media, eademque mediae magnitudinis et aequatur atrio
sinistro, cavitas sinistra est minima et aequatur sinui
sinisiro.

Praeterquam quod mox e divisioue Ttjg ^tyalt}? fXfßög
et doQTijs videmus, hanc hypothesin solam accipi posse,
quam ut veram opinionem Aristotelis exponimus, in
transitu animadvertemus bulbum aorlae cavitatem me-
diam esse non posse, (licet admodum sit probabilis ea
opinio), quoniam huic repugnant verba ; // Habet, ut
modo exposui, sinum triplicem, maximum dextro in
latere, minimum iu sinistro mediumque magnitudine
inter sinistrum et dextrum,quot; (Arist de Hist. anim. I,
17. p. 775 H.)^ e quibus sequitur mediam cavitatem
minimam eapacitatem non habere, quod esset, si bul-
bus esset aortae. Dicit quoque : rt Dexter plurimum san-
guinis et calidissimum continet — sinister parum idque
frigidissimum, medius mediocrem, tum copia, tum ca-
lore, sed puriorem.^^ (De part. anim. III. 4. p. 1006.

et etiam loco supra memorato : //maximo sinu venae
conjungitur majori, medio aortae annexum est.quot; Quum
Igitur media cavitas inagnitudinem habeat inter sinis-
tram et dextram, copiam sanguinis mediocrem et simul
aortae annexa sit, hisce argumentis jam satis réfu-
tasse credimus et opinionem supra dictam et illam no-
vissimam Milne Edwardsii [Leçons sur la Physiologie,

Tom. Ill, partie. Paris 1858. p. 6), qua cavitas
dextra aequalis siuui dextro (proprie auri dextrae : oreil-
lette veineuse), cavitas sinistra siuui sinistro et cavitas
media atrio dextro foret. Quod minime rectum.

Meyàli] fUip oritur e cavitate dextra (atrio dextro
et sinu) et dividitur in partem supernam (ró fA,0Qwp
ätgt;cü) et partem infernam (ro tig ro xàrco fiéQos), haec
aequalis est nostrae venae cavae inferiorL Pars su-
perna dividitur iu partem, quae juxta dorsum et cer-
vicem descendit (nostra vena cava superior) et partem
quae ad pulmonem tendit (nostra arteria pulrnonalis
communis), quae rursus in duas dividitur partes {art
pulm sinist. et dext.) quoniam pulmo bipartitus est.
Hinc manifesto apparet illum et utramque venam cavam
et art. pulmonalem ^iyàh]v (pXè[3a appellare.

Sjstema aorticum continet eodem modo aortam pro-
priam et venas pulmonales, dicit enim expressis ver-
bis Aristoteles: //Vena etiam minor, quam aortam di-
ximus nominari, eodem spargitur modo iro ramos, qui
partes venae majoris consequantur : verum meatus ejus
et venulae multo minores sunt quam venae majoris.
Locis a corde superioribus venas hunc in modum ha-
beri novi mus.quot; (Hist. anim. Ill, 4. p. 800). Systema
aortae oritur e cavitate media, si loquitur de tribus ca-
vitatibus, e cavitate sinistra (potius dimidio sinistro)
si sermo est de duabus tantum. Si consideremus data,
statim intelligi potest, quid tandem possit dicere pul-
monem cohaerere cum magna vena et aorta: //Yenae
quoque majori ac alteri cui nomen est aortae, pulmo
connectitur.quot; (Hist. anim. I, 16, p. 774). Si enim
magnam venam significaremus venas cavas, et aortam,
aortam propriam, illud dictum intelligi non posset,
nunc statim in oculos incurrit, ilium sub ea etiam
®omprehendere art. et ven. pulmonales.

Supplemeiiia haec eorum, quae supra tlixiuius, ne-
cessarium judicavimus, ut notionem claram habere
possemus de contento, quod in vasorum systemate sibi

Si bene intelligimus, docet haecce: Sanguis et variae
temperaturae et puritatis in tribus cavitatibus. Cor est
praeterea fons caloris interni. Ille calor tamen refrige-
randus est, cujus quum fons sit cor, refrigeratio locum
habet in corde. Materia refrigerans est aërnbsp;et

instrumentum, quo aër ad cor ducitur est trachea arte-
ria {(XQTrjQia) praeter bronchos et ramulos bronchiales
tenuiores {biatpvang iov$Qio8tig). Aër non statim e
bronchis in cor pervenit, verum quadam endosmosi,
contactione (5id av\'vaijjiv) transit in arterias et venas
pulmonales, quae cum ramis bronchialibus in eodem
substrato, parenchymate pulmonali, dividuntur eorum-
que quasi pedisequi sunt. Arteriae igitur et venae pul-
monales, quae ut partes rijg iityàh]g (phßog et rfg
doQTrjg venae sunt, ideoque sanguinem continent, in-
strumenta sunt, quae ni^d\'fiK (ita appellatur dijQ qni
penetravit) ad cor ducunt. Quum tamen nviv^ia unice
inserviat refrigerando supervacuo Q-tQ^to i^fv\'rm in
corde — credimus Aristotelem in venis arieriisque
pidmonalibus et in corde, et quidem in iis tantum lo-
cis, statuisse arclam contaclionem et mixtionem aëris
et sanguinis.

Dum nihilominus magnus magister magni Alexandri
has scribebat theses, aequalis non minus laudabdis,
Praxagoras quorumdam venarum sensibilem pulsatio-
iiem jam notam, vel in statu sauo in iis cerni ani-
madvertens, earmndemque venarum sanguinis absentiam
post mortem observans, arterias detexit, quibus eas
proprietates constituit notas essentiales. Doctrina Dio-
genis plane imbutus, vias invenisse credebat, quibus
pneuma Apolloniatae difinndi deberet, quod credebat
genus aëris crassi midtumque vaporis emittentis {naiv-

IttQèGTiQov aai hapws drumStg \')), qrii impleret cor-
dis dimidinm sinistrum et inde profectus effunderetur
in arterias. Tamen apparet e loco Galeni ilKun ar-
terias non plane sangU-ine destitutas sibi fingere, verum
sanguinem et pneunia iis inesse, et etiam hoe corde et
arteriis undique attrahi et suscipi. Atrio sinistro et
arteriis non solum congegrari credebat sanguinem, sed
praecipue pneuma per totum corpus diffusum. Quae
opinio vere Diogenis fuit, eamque jam ante Praxago-
ram Plistonicus, Philotimus et Diodes Carystius pro-
tulerunt, qiii tamen, ut facile inteUigi potest, nullum
discrimen admiserunt venas inter et arterias.

Hoe sensu: venas vehere sanguinem et arterias san-
guinem et pneuma vapori vel aëri simile, etiam poste-
riorum Dogmaticorum dicta accipienda sunt, v. c.:
//Duae enim sunt cavae venae a corde, alteri nomeu

arteria quam vena cava, et spiritum condit ac conser-
vâtnbsp;//Cor et venae cavae semper moventur et
plurimi calidi in venis inest et propterea spiritum cor
trahit ex omnibus in homine maxime calidum exis-
tens //Hae (scilicet venae) enim corporis nostri
respirationes sunt, aërem in se ipsas trahentes et reli-
quum corpus ac venulas dérivantes refrigerant ac rur-
sus dimittunt. Non enim possibile est spiritus stare

1)nbsp;„Praxagoras quidem et crassiorom ipsum et abunde vapo-
rosum esse protulit.quot; Gal., an. sang. etc. cap. II. p. 15.5 C.
(Kühn, IV. p. 707).

2)nbsp;„Quocirca cum ambigunt, quo modo spiritus in totum cor-
pus a corde feratur si plenae sanguinis arteriae sint, difficile non
est ejusmodi dubitationem solvere et dicere non ferri sed traht
spiritum in arteriis, nec a corde solo, sed undequaque: sicut Hc-
ropMlo placet et ante Heropliilum, Praxagorae, Pliilotimo,
Dioeli, Plistonico, Hippocrati (cit) et aliis sexcentis. (Ibid. VIII.
p. 163. C., K. p. 731).

sed procedit sursum ac deorsum \').quot; Tandem quoque
legimus : // Venae per corpus diifusae spiritum et fluxum
ac motum exhibent

In celeberrima schola Alexandrina Herophilus stat a
parte opinionis magistri sui (cf. pag. 72. not. 2.), verum
paullo recentior aequalis ejus Erasistratus ab iis, quan-
tum facere potuit, recedit, in iis pneuma solum spec-
tabat, quo solo arterias impleri statuit: //Procreatur
enim Erasistrati sententia ex ambiente nos aëre, qui
in corpus ad cas, quae in pulmone sunt, primas arte-
rias, deinde vero ad cor et ad alias appulerit Ne
cavillemur de historia, nec exploremus quomodo pos-
teriores ejus imitatores illum spiritum magis magisque
tenuiorem redderent, quo refutationes quasdam enerva-
rent, v. c. etfusionem invisibilem ejus in arteriarum
vulneribus, anidvertamus tamen philosophiam Zenonis
Cittii et scholam Pneuma ticam Athenaei, Stoica niten-
tem , (quasi reactio ad Methodistarum empirismum tune
temporis florentem), columen esse coepisse scholae Era-
sistrateae, quo factum est ut thesibus ejus facilis adi-
tus pateret, diutius quam fortasse locum habuisset alio
rerum statu.

Ecce pervenimus ad Galenum, quem jam memora-
vimus, respectu pneumatis sui, minime sibi constare,
quo nimirum statuat calorem animalem sustentari et ali,
nec non refrigerari. Hoc loco breviter theoriam ejus
hac de re exponere juvat, monendum tamen semel ad-
huc, omnibus vasis, venis et arteriis, eo judice, san-
guinem contineri.

Aër ingreditur pulmonem (cf, tab. IV), ejusque parva
pars (residuum rursus expiratione emittitur) per dQTi]{)lav
(pleßwöi] (venas pulmonales) in cor pervenit, idque est

Tiptv^a tlt;igt;Tiaóigt; (spiritus Vitalis, proprie coustituens
aëris quod non pluribus describere potest). Illud cir-
cunivehitur per aortam, una cum sanguine ex atrio si-
nistro quocum commixta est, quo facto per capillaria
arteriosa in venosa et sic in venas pervenit. Quum se-
paratim pneuma tractabamus (cf. p. SI) jam demon-
stravimus illud pneuma in hepate et cerebro commu-
tari. E vasis venosis per venas cavas in sinum dextrum
pervenit, quibus sanguis factus est impurus et calore
cordis dividitur in partem puram et impuram. Pura
per poros septi cordis transit in atrium sinistrum, im-
purae vero, cujus, (quod sequitur ex ejus comparatione
citata pag. 20), noinen est fuligo [aîamp;àl-r], liypóg),
per lt;pUßa ccQTijQicoöy (art. pulmonalem) transit in pul-
monem et exspiratione in aêrem externum evanescit.
Igitur invenimus apud Galenum systemate venoso, cor-
dis dimidio dextro et arteria pulmonali sanguinem, fu-
liginem et spiritum contineri, systemate arterioso, cor-
dis dimidio sinistro, venisque pulmonalibus sanguinem
cum spiritu. In respiratione trachea et bronchi aërem
continent cum ejus principio pneumati apto, in exspi-
ratione aërem eo principio carentem et fuliginem. Quan-
titas hujus principii inspirata aequalis est quantitati
esspiratae fubginis.

Contento vasorum systematis, ut antiqui id deseri-
bunt,quam brevissiitie et accuratissime explorato, quaes-
tio tandem nobis se oflerret, num discrimen statue-
rint inter sanguinem arteriosum et venosum. Ad quam
paucis verbis respondebimus, brevi de nonnullis sen-
tentiis critica in opusculo Elourentii : // Histoire de la
découverte de la circulation du sang,quot;

Pag. 17. secundae editionis legimus: //Mais enfin
relativement à Erasistrate, qui prétendait que l\'air pas-
sait dans les artères en totalité, en masse, en sub-
stance ......ridée de Galien (aërem nimirum tempe-

quoque sanguinem inesse arteriis), était un progrès et
tellement un progrès, que sur ce point, la physiologie
tout entière n\'a pu en faire un autre, que par le secours
de la nouvelle chimie.quot;

Gravis error Plourentii latet in eo , quod apud eum
historia initium capit ab Erasistrato, cujus physiolo-
giam t/T^v physiologiamquot; habet. Quod nisi fecisset
minusque strictim eam rem tetigisset, vidisset 1°. Ga-
lenum, quum censet temperaturam aëris et non ejus
substantiam respirationi inservire, tantum repetere,
quae multis saeculis ante jam Plato et Aristoteles dixi-
rant, dogma divulgatum per totam antiquitatem. (JSFB.
in loco quem Elourentius citat, Galenus ipse id jam
indicat verbis : // quemadmodum pluribus, iisque dili-
gentissimis tam philosophis quam medicis visum est,
qui cor inquiunt non aëris substantiam exposcere sed
frigiditatem solummodo, qua recreari desiderat.quot;)
quot;Vidisset quoque 2,°. non verum esse Galenum tempe-
raturam aëris solam usurpare, pneuma vitale enim
suum non couficit e lemperahira, verum e substantia,
et quum aër per nares et laminam cribrosam, ossis
ethmoïdei eo auctore, pénétrât, certe dubito num ejus
temperalura inserviat pneumati animali formando !
Quod attinet ad mérita Galeni, quod cum ostentatione
illi propria, quasi semper aliquid novi doceret, librum.
scripsit, quo demonstraret arterias etiam sanguinem
continere, non necesse est. 8°. Elourentius ea tanti
faciat, neque obliviscatur Aristotelem quinque saeculis
ante docuisse id verum esse, Praxagoramque et Hero-
philuni, teste ipso Galeno (Cf. pag. 73 not. 2) eidem
opinioni favisse.

progrès ! C\'était la première indication des deux sangs.quot;
Dolemus certe quod nullum vestigium profectus ibi

invenimus, quod Flourentius opinatur adesse. // La pre-
miere indicationquot; jam quinque saeculis ante facta erat,
quum Aristoteles jam dixisset: //Sed cum duae venae
sinfc principales, altera major altera minor, aortaque

exponemus, melius sane est initia quoque earum esse
distincta. Quod fieri potest si sanguis diversus dis-
iinctusqiie sit.quot; //Dexter ventriculus plurimum sau-
suinis et calidissimum continet, sinister parum idque

frigidissimum, medius mediocrem, tum copia tmn ca-
lore sed puriorem\'quot; \' ).

Immo plura sunt, quae cupiamus. //La seconde in-
dicationquot; iterum facta est plus saeculo ante Galenum.
Videamu.s, quae Aretaeus Cappadox dicit in praestan-
tissimo capite de haemoptoë// Et ab arteria an a vena
feratur interest. Quoniam ater est sanguis crassus et
facile spiscescens si e vena manet, minusque periculi
affert, celeriusque compescitur. Sin arteria ßavus te-
nuisque prolabitur, haud ita cogitur, citius hominem
perimit et majori negotio suppremiturquot;

Dolendum quod Erancicus laudator Galeni non exem-
plum citavit collegae suae Heckeri, qui ejusdem est
opinionis: //Et summatim sane dicimus u.tilitatem re-
spirationis esse innati caloris conservationem\'\' \'), cui
verba //tellement un progrès que la physiologie tout
entière n\'a pu en faire un autre que par le secours de
la nouvelle chimiequot; aptiora fuissent; ubi vero révéra
//un progrèsquot; adest nullam ejus facit mentionem.

Quae nulbus pretii observationes Historico Erancico
ne invidiae sint — Veritas tamen ne cedat humanitati !

2)nbsp;Aretaci Cappadocis opera edid. Eenisch. Aug. Vindel. 1603.
p, 25. De sign, et caus acut. morb. II. 2.

Cognito onere, quod ëst movendum , oculos verta-
mus in potentiam, qua movetur, vim movendi scili-
cet, cordis et arteriarum.

Portasse nullum est in tota physiologia, quod tau-
topere antiquorum medicorum attentionem movit, quam
motus cordis et arteriarum pu^lsatio. Galenus, cujus
mérita doctissimus Israëls jure censet esse in ejus
studio invicto opiniones colligendi et dejudicandi eorum,
quae praecsserunt, etiam hac in re 20 libris //de pulsuquot;
solus nobis materiam indicavit uberrimam, quam an-
tiquitas de hac physiologiae disciplinae parte tradidit.
Cujus materiae elaborandae ubertate necessario effici-
tur, aut nos cogi aeque ubere earn tractare, aut bre-
viter tangere facta praecipua et primarias opiniones
fundamentales, quas nostra periodus data continet. Et
lectoris et scriptoris certe referre credimus nos omnes
missas facere ambages.

Pulsatio cordis et vasorum jam antiquissimis tem-
poribus observata est. Inter breves sententias tabulis
inscriptas, quae suspendi solebant in templis Cois, qua-
rumque Coae Praeuotiones quemdam numerum referunt,
etiam fuerunt haecce: //In febribus, secundum venam,
quae est in collo pulsus ac dolor, in dysenteriam de-
sinitquot; //Quibus in febribus venae in temporibus

E quibus jam videmus errare eos, qui ut Galenus et
Poësius in Oec. Hipp. contendunt Hippocratem
primum verbum Gtpvyfióg introduxisse et scriptis me-

3)nbsp;Foes. Oec. Hipp, vocc afDJl^ói- p. 605: „ayuyp-ov nomeii
primus omnium Hippocrates litteris mandavit.quot;

moravisse, sine dubio enim priores Asclepiadae illud
verbum usurpaverant et scripserant.

Illam jam ante Hippocratem, philosophis quoque na-
turalibus notam esse, loco demonstratur Erotiani
qui sic audit: quot;xal o Jï/.mÓïc0itos öt (pXißoTtaUav mlei
rrjv Taf (XQftjQiamp;v i(ipj](gt;ipquot;Verbum ^XißouaUa satis
indicat verba fftamp;p ocqttiqiwvquot; spectanda esse ut Ero-
tiani emendatie pro //venarum.quot; Boëtbius =\') Demo-
critum contendit communicasse eam notitiam^ cum
Hippocrate, quum hic illum, logatu Abderitarum, vi-
sebat ut fictae amentiae mederetur. (cf. Becker Anecdot.
I. p. 374. 14.)

Verba Gfv/fxóg pulsatio et afv^nv, pulsare, saepe in-
venimus in scriptis vere Hippocrati cis et pseudo-Hip-
pocraticis ante Aristotelem. Sic apud magniun Coum
legimus. //Si vero etiam pulsus inerit in praecordio
turbationem significat aut deliriumquot; Alio loco di-
citur: //Ex forti pulsu in ulceribus sanguinis eruptioquot; \'\').
Pulsatio cordis et motus vehemens venarum in libro
//de morbo sacroquot; his verbis memorantur: //Quum enim
descenderit pituita frigida ad pulmonem aut ad cor,
perfrigeratur sanguis. Venae autem violenter perfrige-
ratae, ad pulmonem et cor assiliunt {mjdamp;öi) et cbr
palpitat {nalXirai) Praeter locos hic citatos, multi
insuper a Eosenbaumio collecti sunt

Num tamen apud Hippocratem et antiquissimos
Dogmaticos illa verba ofvyfióg et naXfióg id signifi-
cant, quod hodie apud nos pulsus vocatur? Quod ne-
gamus, freti non solum dictis Galeni (de Praecogn. ad

Epig. torn XIV, p. 655. (Kühn) de Crisibus, IX,
760, 764, XVI, p. 787, 822), Palladii (Scolia edit
Dietz, IT, p. 32) Stephani (Scolia ed Dietz, I, p.
225). Eoësii (Oec. Hippoer. p. 605 voce etpvyjxov) et
Mercurialis (Annot ad Hipp, ad Junt. Hb I, p. 150.
7. 209, 2. lib III, p. 9. 5.) verum etiam propria
nostra inspectione locorum citatorum, quibus perspicue
demonstratur illos verbum atpv/fiós significare voluisse.

2quot;. Pulsationem subjectivam in partibus inflammatis.
Ne ullum quidem verbum mussitant idcirco de doc-
trina pulsus.

Uno tamen loco in collectione Hippocratica aliter
dicitur; est enim sine dubio antiquissimus, quo verbum
(ftpir/i.iói re vera pulsum significat, et quo hanc rem
exj)licare scriptor conatur. Argumento quoque est ca-
rotides multo ante Praxagoram notas esse ut veras ar-
terias, id est ut venas semper pu.lsantes, et qua tales
lubenter concedimus iis, qui dicunt, arterias et venas
ante Coum Dogmaticum facto distinctas esse, contra
autem nobis concedatur, id, quod carotides vocantur
eae tanium venae, quae semper pulsant, jam argu-
mento esse, non cognitum esse systema vasorum, qui-
bus id proprium esset, discrimen originis et contenti
omnino esse ignotum, et nomen //arteriaquot; non esse
nomen specificum generis specifici vasorum, quae me-
rita nos cogunt ut re vera Praxagoram illud discri-
men in venisse credamus.

Ecce verba quae spectamus: //Aliae vero duae venae
juxta tempora feruntur, in medio temporum et aurium,
quae premunt oculos et semper pulsant. Soke hae ex
venis sanguine non rigantur, sed avertitur ex ipsis
sanguis. Qui autem avertitur, volens discedere, qui vero
superne influit volens infra procedere, hic impelluntur
ac diffunduntur ac mutu.o circumagitantur (xvalot\'infa

sc. to atfia to xàtco kdù to äpco et pulsum {aipvyfióg)
venis exhibentquot; \' ).

Quod attinet ad tempus loci, judice Petersenio, in
chronologica classificatione scriptorum Hippocrati eorum,
scriptus perhibetur ante Hippocratem, et quidem 70
aunis ante Aphorismos, judice Littreo, ab aequali Ce-
lebris Coï. Hunc locum memorabilem iterum consi-
deramus paragraph© sequente.

Vidimus quam significationem Plato cordi tribuerit,
eo judice virtutem et iram ibi sedem habere et Dae-
mones, metuentes ne nimis alte saliret in irae erup-
tione, nimisque tumesceret igne interne, pulmones ut
saltum mollem (aXficc naAaxóy) ei addidisse. (cf. pag.
22. annot 1.\\ Erat simul fons ignis interni, igiturque,
quoniam Academica philosophia cor sedes animi motuum
et animi simulque vitae et tcvqoç hrôg motum cientis
erat, illa pars immanens animae et ille ignis motum
ciens causae et vires excitantes pulsus cordis, et si ob-
servemus verba: //cor est fons sanguinis per omnes
partes vi circumvectiquot;-suspicari licet Platonem, si id
effecit e pulsu arteriarum, ei quoque easdam causas
tribuisse.

Licet Aristoteles cor pluris faciat physiologico re-
spectu, quum apud eum non solum fons sit caloris ani-
malis et sanguinis, verum etiam vera sedes animae et
idcirco etiam animae virium, ita ut illud instrumentum
sit origo motus, nutritionis et sensus, nihilominus doc-
trina ejus de motu cordis minime est dynamica.

Ille nimirum tres accipit motus in goxAg,\'. pcilpildtio-
nem (mjÖyaig) quam proprie Plato motum appellavit
cordis, pulsum cordis {apv^ig vel apv/juóg) et respira-
tionem (olpanj/Ofj). Cor semper movetur et eodem tem-
pore etiam venae, quoniam e corde oriuntur, ita ut re-
vera pulsationem ramorum fieyâlrjg ^hßög id est

systematis nostri venosi accipiat, Citare lubet ejus verba,
quibus illum motum explicat:

//Porro quae cordi accidere soient ea tria sunt.....
videlicet palpitatio, pulsus, respiratio. Palpitatio igitur
est caloris in corde exsistentis compulsio ob refrigera-
tiouem, quae a materia excrescente atque inutili aut
alio quopiam tabifico proveniat : ut in eo morbo acci-
dit, quem tremorem vocant et aliis et metu; etenim
metuentibus partes superiores refrigerantur.

At pulsatio, quam cor perpétua facere videtur, ei
motioni persimilis est, quam tubercula cum dolore effi-
ciunt, quod sanguini mutatio ipsa praeter naturam sit,
ea vero fit, usque dum sanguis concoctus sit et iu pus
conversus. Haec etiam affectio fervori similis est; fit
enim fervor cum humor caloris opera inflatur, nam hu-
mor propterea sese attollit....... In ipso autem corde

tumefactio humoris, ultimam cordis tunicam elevantis,
pulsum facit atque hoc semper sine ulla intermissione
fit, nam semper humor, ex quo natura sanguinis oritur
continue influit......Quin etiam venae omnes et si-
mul^ inter se pulsare assolent, quia omnes ex corde sua
initia trahunt, cor autem semper movet. Quare et illae
semper movent et simul inter se cum illud movet.
Palpilalio igilur est compellantis frigoris repulsio.
Pulsalio vero humoris concalescentis inflatio \').
//Eespiratio autem fit, calore augescente in ea parte

Necesse itaque est ut cum amplior efficitur instrumen-
tum, attollat. Existimare autem oportet instrument! con-
stitutionem similem esse foliibus, qui in officinis ferra-
riis habentur (parum enim abest quin pulmo et cor
sibi formam talem vindicent). Gemiuum autem esse,
quod tale est, cum eam naturalem potentiam, cui nu-
triendi officium delegatum est, in medio consistere

oporteat. Medium igitur cum amplius redditur elevari
solet: quum vero elevatur et eam quoque partem, quae
mud ambit, elevari necesse est. ld quod in^ respiran-
tibus fieri cernitur quaudo quidem pectus attollitur, prop-
terea quod ejusmodi partes principium in eo contentum

Cum enim attollitur eodem perinde ut in folies aërem
externum algidumque influere et refrigerando ignis
exsuperantiam restinguere necesse est. Quemadmodum
autem cum augetur haec pars attolli solet: ita et cum
decrescit, eandem residere necesse est, atque ea resi-
dente, aërem ingressus rursus egredi, aërem inquam,
qui, dum ingreditur, frigidus est, dum egreditur, ca-

1«. Causam pulsus cordis apud Aristotelem omnino
esse physico-mechanicam, eumque oriri motu humoris
calidi cordi inclusi, quare optime sibi constat, quum
dicit: palpitat intra venas sanguis omnium animalium,
puLsuque simul undique movetur

2quot;. Eum hanc explicationem derivare e pulsationc
sabjectiva in inüammatione, quam jam antiquissimi Hip-
pocrati ci nominenbsp;insigniveruut.

3». Palpitionem cordis esse motum morbosum
vel abnormalem, cujus causae mechanico-physicae sunt
discrimina qualitativa caloris interni, propter matcrias
peccantes in sanguine. Citamus hic perspicuam analo-

1) Akistot., Lib. de respiratione, cap. XXI.
ï) AraSTOT., Hist, anim., III. 19. p. 809 E.

■1) Alio loco, magis cum Platonica opinione conveniens, Aris-
toteles vel animi motibus rhv t^Mvtcv tribuit: „Cor enim ho-
mini animalium (prope dixerim) uni palpitat, quia lomo solum
.,pe rei futurae exspecfationeque moveatar.quot; (De part. anmal. III.
6. p. 1009 B).

giam hujus opiniouis cum iis, quae in libro //de morbo
sacroquot; dicuntur (cf. pag. 78 ann. 5).

4quot;. Arctum nexum et communionem cordis et pul-
monum efßcere ut utriusque functio fiat simul, id est,
utrumque vi extensiva caloris interni simul mechanice
extendi, itemque mechanice considéré refrigeratione
aëris externi, ita ut loqui possit de dpanvorjg Tîjg
KUQÔlag aal xov nvèVfAovog, sub quibus functiones in-
telligit omnino identicas.

Liber pseudo-Hippocraticus de Corde plane est Aris-
totelico modo scriptus, quod ad cordis motus physio-
logiam, hoe tamen interest, quod ejus auriculae hic
follium munere fun gun tur, et sic motum suum in cor
transferunt, quoniam cor ipsum ut sanguine repletum
aërem suscipere non potest.

Eodem modo quo apud Aristotelem, hic respiratio
dimidii sinistri cordis fit venis pulmonalibus, dimidii
dextri arteriis fj^^lmonalibus, hoe tamen monendum
scriptorem non, ut Aristoteles eas significare partes
fityàltjg (pXsßög et aoQxfjg, verum magis perfectam no-
titiam habet scholae Alexandrinae.

Ecce verba, qnae hanc rem spectant: //At vero prope
exortum venarum, corpuscula circum ventriculos con-
surgunt, mollia, cavernosa, quae auriculae appellantur.
Non sunt autem foramina aurium, non enim clamorem
cxaudiunt, verum sunt Organa, quibus natura aêrem
rapit. Et sane videtur mihi boni ac praestantis arti-
ficis opificium esse (iterum sententia plane quot;Platonica).
Quum enim considerasset figuram solidam futuram ip-
sius visceris, propter sanguinis ex venis etfusi collec-
tionem et concretionem, deinde attractoriuin ipsum esse
totum vidisset, folles ipsi apposuit, quemadmodum
fabri ferrarii fornacibus soient, quo per ipsos spirit um
apprehenderet. Signum autem sermonis hoc est: Etenim
cor videas ex toto ventilari, aures vero privatim tum
f\'nßari, tum considéré ac eontrahi. Et propter hoc etiam

dico quod veime {(pXfßia = venae pulmonales) operan-
tur respirationem in sinistrum ventriculum, arteria
{doTijQLi] = art. pulmonalis) autem in alterum \').quot;
Probabile est scriptorem vidisse sinus et atria vicissim
contrahi et certe systole et diastole sinuum denotandae
verbis //aures vero privatim etc.,quot; dum verba //cor ex
toto ventilariquot; systolen et diastolen ventriculorum sig-
nificant.

Longe alia est doctrina Praxagorae, qui causam pul-
sus cordis et pulsus arteriarum censeat esse vim put-
si ficam propriam, quam habent cor et arteriae Mo-
tum systematis vasorum dividit in varia genera, qui
discriminibus nituntur motus quantitativis, quaeque sic
distinguit: In statu normali oritur a(pv/fióg, incremen-
tum abnormale ciet primo onaa^ój/, tum xQÓfiov, de-
nique Ttalnóv, qui est motus vehementissimus.

Herophilus sub his denominationibus intellexit no-
tiones genere diversas Ceterum videtur TQÓfiov et
pulsationem cutis et musculorum etiam //TtaO-ngquot; pu-
tasse arteriarum licet iste error, qui videtur maxi-
mus, excusandus sit si animadvertimus illum, ut Aris-
toteles, opinatum esse arterias in vwqu transire
Abae rursus sunt opiniones hujus Praxagorae discipuli,
qui a magistro inprimis eo discrepat, quod vim pul-
sificam originariam {dvifafiiv nliiavodvvaiA-óvai]!\') statuit
in cordc solo, qua vi arterias pulsare putat, vim autem
ipsam in parietibus arteriarum ipsarum negat ®). Sub

2)nbsp;De puis, differ. Chart. VIII. 82. (K., VIII. 702),
De dogm. JJipp. et Plat., Chart. V. 197. (K., V. 561).

5)nbsp;Galen, De dogm. Hipp, et Plat., Chart. V. 80. (K., V. 188)-
Galen, De usu pulmiim. Chart. V, 438. (K. V. 164).

verbo alt;pvy{i.óg inteUigit omnem arteriae motum \'),
TTuXfióg significat apud eum ndd-og f^vwv Memorat
quoque öwcrro/liy^ aQXijQiwv, qui motus illi factus est
contractione cordis, contra ^lu^Tolri est reditus ad sta-
tum normalem, quare apud cadavera patent arteriae

Herophilus eo inprimis bene meritus est, quod no-
titiam pulsus primus systematiee elaboravit, ejusque
notae, etiamnunc observandae, a Galeno nobis servatae
sunt: //hoc modo orditur Herophilus, qui generatim
pulsuum protubt alias differentias hoc pacto: Ma(j7ii-
htdo, celeritas, vehemenlia, rhißhmusquot; (Cf. hac de
re Gab ed. I^ühn, YHI. 625, 956, 959. (Charl.YllI,
p. 58, p. 165).

Memoranda et minime vulgaria fuerunt conamina,
quae adhibuit ut doctrinam pulsus eum musica con-
necteret, quo factum est ut magnam seriem cavillatio-
num et memorabilium componeret, quare doctrinam
ejus fere omnes deseruerunt

Maximi momenti fuit doctrina Erasistrati de pulsu,
cui etiam si multum abfuit ut tanti censeret momen-
ti, quanti aequalis senior Herophilus, et, u.t ante eum
Hippocratici, verbo a(pv/ixóg vehementem pulsum arte-
riarum siguificaret ®), explicatio tameu ejus pulsus
cordis et pulsus arteriosi magnam vim habuit in tem-
pora sequentia.

Memoravimus jam qiium loquebamur de pneumate,
eum statuere npiv^uu xpvxixóp in cerebro et nvtvixu

) Galen, De diff. puls. Chart. VIII. 15, 87, 101 (K VIII
, 716, 761). Chart. V. 180. (K., V. 50S). . \' \'\'

4.97

^(otizóv in corde, quamvis Galeuiis nobis iterum alio
loco dicat illius irpiv^cc iptr/vAÓp etiam sedem habere
•Aarà Ti]igt; -/.a^Sicfp. Quidquid est, constat illum, quum
his pneumatis dûpa^ip ejusdem nominis attribuit, has
dvpàiiiig causam esse censere motus cordis et systolen
cordis motum activum dicere. Si igitur bvpaiiig xpv%im\\
praecipuam actionem habet in cerebro, licet accipere
illum motum cordis partim explicare vi e cerebro pro-
iiciscente (comparanda cum functione K quot;Vagi) partim
in corde residente (comparanda cum functione gangli-
orum N.. Sympathici) et sine dubio nullus antiquorum
mao\'is eandem notitiam habuit de cordis motu, quam

Pulsus arteriarum contra fuit motus omnino passiva
ejusque causa fuit npèvixa, quod per venas pulmona-
les {dqxi]qi(xgnbsp;in tïjp y.oditjp
cordis pervenit, eam extendit, (igitur praeter supra me-
moratum moium activo-dynamimm etiam passivo-me-
chanicum statuit) et in arterias meclianice penetrans,
eas quoque mechanice extendit, dum, postquam pulsus
pneumatis parietem arteriarum extendere cessavit, plane-
passive collabuntur.

Galenus denique, partim ex experimento maie in-
tellecto 1), partim fortasse e quodam adversus Erasistra-
tum praejudicio, incitatus est ut nvwiict Çcortzoi\'illius,
cujus ipse quoque in corde sedem statuit ^wà^iH (Sfv/fiixfj
emitti putaret, quibus non solum explicavitpulsum cor-
dis, verum etiam ejus vim extendi docuit per parietes
arteriarum, ita ut rediret ad opinionem antiquissimam
minimeque rectam Praxagorae et Philotimi, a cujus
parte etiam steterat praecessor ejus Asclepiades, immo
theoria ejus teleologica de respiratione causa fuit, ut
diastolen appellaret motum activum cordis , quo exten-
ditur ut pneuma suscipiat, et systole omnino passive

collabi cor. Eo judice etiam iu systole cor parietem
tlioracis taugit, coutrario motu iude recedit.

liacteuus doctrina de pulsu ordine clironologico ex-
posita, nobis incumbere putamus paucis verbis explorare
geneticam ejus evolutionem, ut non solum in consilio
nostro maneamus, verum simul ostendamus utrumque
modum tractandi nullo modo identicum vocandum esse.
Quem ad finem eligimus formam systematicam, qua
omnia facillime perspicue et cito conspici possint.

I.nbsp;Motus systematis vasorum observatur ut factum
mere objectivum, cujus lamen explicalionis nondum
vestigium adest.

II.nbsp;Prima conamina explicationis motus illius. Nullo
i-espectu habito organi vel ejus contenti, causa motus
illius quaeritur in mutalionibus caloris interni.

a.nbsp;Modo illae mutationes oriuntur motibus psy-
chicis (ira,metu. Plat; spe. Arist. cf.p. 82 ann. 3)
et calor auctiis causa est moins audi: Vtkio.

b.nbsp;Modo oriuntur momenlis physieis forluilis
(materiis noxiis, pituita frigida) et calor di-
minutus ciet motum auclum:

c.nbsp;Aut denique momenlis physieis constanlibus
(sempiternum influvium aëris frigidi):

III.nbsp;Causae motus systematis vasorum quaeruntur:
A. In motu contenti. (Motus passivus vel mediatus),

a. Pneumalis. 1. Influens pneuma mechanice et passive
parietes extendit arteriarum et earum
pulsum ciet ; parva pro parte etiam cor
eodem modo mechanice extenditur, ve-
rum pulsus cordis aliter explicatur.

k Sanguinis. 1. Ichor {\'\\tymo i. e. sanguis nondum per-
fectus) interno calore ebullit et sic mo-
vetur, qui motus necessario transit ad
cor et omnia vasa.

3.nbsp;Sanguis habet motum duplicem et con-
trarium ; concussus, cujus causa est duo-
rum fluctuum concursus, ipse rursus
causa est pulsus arteriarum.

B. In motu effecto viribus moventibus non penden-
tibus a contento. (Motus immediatus vel activus).

Proficiscuntur e corde et cerebro.
Pulsus cordis est motus activus pendens
ab organo, pulsus arteriarum motus pas-
sivus pendens a contento;
Erasistratus.

Quod ad motum contenti, respectu omnium quae
diximus duobus capiti bus praecedentibus, non opus
est multis verbis utarnur. Duae quaestiones nobis sol-
veudae sunt: 1°. Num antiqui observaverint motum
contenti.\'^nbsp;Si observaverint, qualem hunc motum

Prima quaestio facile solvi potest. Si in versibus
Homeri supra citatis (cf. pag. 65) jam mentionem fa-
ctam invenimus rov tov aluaxog, haud dubium
est quin antiquissima communicatio, qua ille motus
sanguinis paululum explicitius describitur, ejusque nexus
demonstratur cum phaeuomenis physiologicis, sit Plu-
tarchi, tradentis nobis hancce Alcmaeonis opinionem,
discipuli Pythagorae, de origine somni et mortis:
//Alcmaeo somnum exsistere, ait, sanguinis in concur-
sum ^ ) venarum receptu : ejusdemque difiusione nos
evigilare : plenum autem abscessum morti esse caus-
sam Sic etiam Aristoteles, ubi sermociuatur de Em-
pedoclis theoria respirationis, hujus philosophi opiniones

Concursiim venarum = ó/.\'.ó/3poug fleßag. Cf. de lectione
vocis //bjixóp/jous:quot; Hakless, Gesch. der Physiol, des Blut, in
Speengel\'s Beitr., I. 3. p. 209, 45.
2) Plutakch, De plac. philos., V. 23, p. 671.

de motu sanguinis tradit: //Porro respirationem et ex-
pirationem fieri asserit, propterea quod venae quaedam
babeantur, in qu^ibus inest quidem sanguis, non tamen
plenae sunt eodem, sed meatus extra prominentes ob-
tinent, corporis quidem partibus angustiores; aëris vero
ampliores. Ideoque cum sanguis aptus sua natura sit*
sursum et deorsum moveri, quando deorsum fertur
aërem affiuere et respirationem fieri, quando vere sur-
sum commeat, aërem infiuere et expirationem coni-
mitti praedicat

Empedocles ipse hunc motum comparat cum motu
aquae in clepsydra, quare raritudinis causa ipsa verbi
illius philosophi Jonici citare lubet ex uno optimorum
fragmentorum, quae, eheu ! nimis parvo numero aeta-
tem tulerunt:

„Hoc traliitur pacto cunctis, et redditur aër.
Nam partim exangues ad corporis ultima venae
Ten dunt, quarum extrema cava sub nare fatiscunt
Oscillis, adeo ut cruor occultetur, et aurae
Ineessum facilem valeant praestare meatus.
Hinc, ubi commotus, repetit toner intima sanguis.
Tunc aer fervendo subit permultus eodem.
Ast ubi se ille effert, tum rursus redditur iste:
Et cum clepsydra virgincula ludit ahena: etc 2).quot;

Diogenes Apolloniates fere iisdem verbis explicat
originem somni et mortis, quibus praecessor Alcmaeon,

ff\'nâk rfàvamst TTCCVT« zat h.mst\' îràcrt lifociixoi
la.py.wv (Tvpr^ygç irûf^ecrov xacrà. ccöpta zha-JTOCt,
Kat\' OflV £7rl(7T0fit0tç TTUXVOtÇ TÏTp-/5VTaj âlo^t
Ptvwv, s^ryaTO. xéQpct âicti/.mpsg\' Sxtts yóvov psv
KsùOsiv, alOépt â\'evnopim âiôâoKXi rsziiriadcit.
E-j6iv ETTEtS\' OOTT-av ftèv ÈTrat^jj zépsv aty.x,
AtOhp 7r«y)iâÇcûV xaTatSTSTat oiäp-xzi p-ipyoj.
Eùte â àvxOpixry.si, TrâliD èy.izvû. Sxjnrsp ôrav Tratç
Kh^ûâpociç TrâtÇouffa t^i\'sÙKcxéos ya.h/.oïo\'quot; x. r. ),.

nimirum ambo phaeuomena explicat motu pneumatis,
quod cum saTiguine venis continetur. Plutarchus nobis
hanc theoriam sic tradit : // Diogenes si universus san-
guis in venas difl\'usus, contentum in iis aërem in pe-
ctus subjectumque ei ventrem contrudat, somnum fieri
ac thoracem incalescere: quodsi universus aër vena de-
serat, mortem consequi.quot;

Locos in libro //de morbo sacroquot; (cf. pag. 27) et
//de locis in hominequot; (cf. pag. 79), qui spectant ad
motum pneumatis et sanguinis, jam citavimus et quibus
ex hoc libro addi potest hicce, quae pathologiae satis
magni momenti est : // Et quicunque morbus a venis oritur
levior est quam qui a nervis, diftluit enim una cum
humor c, qui in venis inest et non quiescit.quot;

Sic etiam haud ignoramus Platonem locutum esse de
sanguine vehementisse per corpus circumvecto (cf. p. 36),
Aristotelemque omnino sibi persuasum habere esse mo-
tum sanOTinis, nlane demonstrantur haecce verba e bbr.

de part, animal: //Et ut in hortis rigandis, de una
origine fonteque uno, aqua rivis permultis diducitur,
aliique ab abis ductus subinde excipiunt, quorum hu-
mor in omnes partes deveniat ....... sic Natura

sanguinem per totum corpus censuit derivandum, cum
is omnium materia sit.\'quot;

Lubenter quisque nobis concedet nulbs argumentis
superstrui opus esse, anatomicos Alexandrines et Ga-
lenum statuere sanguinis motum.

Scimus itaque jam priscis saecubs notum esse fa-
ctum, sanguinem vel potius vasorum contentum moveri.
Qualis erat hic motus? Motus igitur mechanismus
secundo loco nobis iuquirendus.

De locis in homine, p. 3 C.
3) Aristot,, De part, anim., lib. III, cap, V. p. 1007,

momenlci mechanica bases accipiaraus. Cujus regulae
neglectio, ni fallimur, maximus est omnium ei-romm,
qui causa fuerunt cur hucusque saepe minime rectum
judicium latum sit de vario pretio theoriarum motus
sanguinis, ab antiquis divulgatorum.

Demum statuto uno principio, e quo omnia illa dog-
mata deducantur, data una norma, quacum comparen-
tur, statim mutuum discrimen observari et uno ocu-
lorum conjectu pretium relativum dijudicari potest dog-
matum variorum. Quod principium, quam normam
invenire conati sunms in modo movendi, mechanicam
accepimus basin et hic effectus illius conaminis tradi-
mus. Num bene successerimus dijudicet lector.

Memores sententiae : // qui bene distinguit bene do-
cetquot; et profecti a régula perspicuitatem expositionis
conjungendam esse cum cogitationis luciditate, nostram
de ea re opinionem conati sumus sensile explicare figu-
ris schematicis.

Quo concinniore utamur locutione brevibus denomi-
nationibus nonnullas definivimus notiones.

Sub meehanismo hom og en eo motus intel-
ligimus systema motuum, quorum modus directionis
omnibus eadem est, quod ad punctum unde proficiscun-
tur. (Tab. I, lig. 1 — 13) Eligimus hic eum casum,
quo ille modus directionis est remotio ab illo puncto.

Inter varios casus, qui locum obtinere possunt, mo-
tus esse potest linearis et quidem fieri systemate
parallelarum (fig. 1, 2), vel linearum se invicem in
uno puncto secantium (fig. 3—6), vel curvatis (fig.
7—12), quarum una, circulus necesse est memoremus
(fig. 9—12) et igitur eireularis. In sequentibus quo
simpliciorem reddamus nomenclaturam nostram, sub
motu lineari intelligimus omnem motum non eireula-
rem, id est, qui in se revertitur, et sub motu pa-
rallelo-lineari omnes motus lineares, non radiales, id
est, qui ab uno puncto proficiscuntur vel in unum

punctum concurrunt. Quum consentaneum sit vasa
sanguinis lineas mathematicas esse non posse, necesse
est confugiamus ad illam nomenclaturam. Atqui, dicat
quis, hujus motus circularis directio tam accedens quam
recedens est, respectu j)uncti profectionis? Quae ob-
servatie tamen speciem tantum veri habet; punctum
enim A (cf. Tab. I fig. 9) orbita circulari a puncto P
recedens, quum pervenit in zenithum Z orbitae, descri-
pserit tantum angulum movendi 180\', dum ille angulus,
si A reversus est in P, duplex erit, quippe 360^-

Sub mech anismo allogeneo motus intelli-
gimus mechanismum e duobus vel pluribus motibus
homogeneis compositum (fig. 13—-23). In usum spe-
culationis nostrae magis speciatim nomen allogeneum
damus mechanismo constanti systemate motuum, in
quo alius directionis modus contrarius est alteri di-
rectioni, id est nostro casu, constante recessione et
accessione ad punctum imde motus proficiscitur.

Hujus mechanismi varii casus esse possunt. E. g.
homogenei componentes ambo possunt esse lineares
(fig. 13 — 18). Ponamus utrinnque esse in eadem via,
habemus motum oscillatorium (Schwingung, Pendelbe-
wegung) (fig. 13), fere eundem, qui observatur in hy-
drargyro surgente vel subsidente in tubo barometrae.
Quod ad vias ipsas attinet, possunt esse parallelae (fig.
Ié) vel decussantes, (nostro casu secantur uno puncto,
et optime comparari possunt cum radiis, qui e centro
ad circumferentiam cireuli pergunt (fig. 15—18).

Mechanismorum homogeneorum componentium rursus
alter linearis alter circularis esse potest (fig. 19), de-
nique uterque potest esse circularis (fig. 20—23), quo-
rum hice quatuor casus observari possunt: 1quot;. Orbita-
rum circularium altera alteram tegit (fig. 20); 2^. altera
alteram secat (fig. 21); 3°. altera alteram iangit (fig.
22); 4quot;. Nullum punctum commune habent (fig, 23).

Cum quibus datis simplicîssimis comparare volumus
varias theorias mechauismi motus sanguinis.

(900 A.C.) E verbis H om er i: //^it S\'àfi^QOTov
aifia d-toMquot; nil aliud colligi potest, quam motus sim-
plicissimus, progressivo-linearis, quem in scbemate
nostro optime suscipere possumus inter mechanismos
homogeneos parallelo-lineares. (Tab. I, fig. 1, Tab.
II, fig. 1).

(525 A.C.) AI cm aeon docet haecce: si sanguis e pe-
ripheria corporis fluit in locum, quo venae concurrunt
(quo sibi finxit quoddam centrum) somnus oritur, et
expergiscimur, si sanguis ex hoc centro rursus ad pe-
ripheriam corporis diflunditur. Habemus itaqu^e systema
motuum, quorum modus directionis est duplex: centri-
fugalis et centripetalis, dum simul motum fiunt iisdem
viis liuearibus, quae porro habent centrum, ut motus
sit radiali-oscillalorius. Mechanismus itaque est allo-
geneus, linearis, duplex, (Tab. I, fig. 15—18, Tab,
II, fig. 4).

(500 A.C.) Liber rfe locis in homine longe aliam
eandemque valde memorabilem doctrinam tradit. Eele-
gamus ad pag, 80 annot 1, ubi hic locus totus citatus est.

Primo loco hic sermo est de duplici directione fluxus.
Sanguis venit deorsum (tó S\'àvcaamp;ev tniQQtov ßovXöi^evop
xaTcoywQtéiv) et sursum (xai ro (xh dnoTQanóiievop
ßovXonivov aitoicoQtnv), et quidem non per vices,
quales sunt diversae directiones fluxus apud Alcmaeo-
nem (et Diogenem ut infra videbimus) in somno et
evigilatione, verum eodem tempore, fluxus enim con-
currunt {wO\'H\'sitva), Secundo loco utraque dicitur mo-
veri motu circular! (y.Vithn\'fiipa sc. orquot;,«.ar«.) Denique
uterque circulus duo puncta communia habere dicitur

1) In datis statiiendis hoe loco Peterscnii sequimiir clironologi-
cam expositionem a Eosenhaumio o. c. p. 346, com.memoratam.

{dv\'o (pXeßtg ttuqu rovg xQoràfovg) ubi duae directioues
se invicem secant et decussant (waj^fó^fy«).

Hac phrasi divisa in varias notiones componentes,
mechanismus non difficilis est constructu. Habemus
duas directioues fluxus homogeneo-circulares, se invi-
cem secantes, quarum directionis modus simul contra-
rius est; mechanismus idcirco est allogeneus, eireu-
laris, duplex (ïab. I, fig. 21, Tab. II, 7). Is locus,
iterum dictum sit, admodum memorabilis est. Quum
enim vidimus esse antiquissimum quo pulsus explica-
tur, simul antiquissimus est quo sermo est de motu
sanguinis circulari, non solum simplici, verum etiam
duplici. Videbimus in sequentibus hunc mechanis-
mum, quem nullis coacti e verbis ipsis scriptoris de-
rivavimus, omniu.m theoriarum maxime convenit cum
vero meehanismo, tum hic carotides finguntur anli-
rjuissima centra, ut ita dicam, circuitus sangtdnis du-
plicis. Concedimus libenter scriptorem plane ignorare
magnam veritatem verbis suis penitus latentem.

(444. A.C.) E mp edoclem Agrigentinum inve-
nimus fere ejusdem doctrinae ac Alcmaeonis, praeter-
quam quod nullam mentionem facit centri, igiturque
necesse est vias illius accipiamus lineari-parallelas.
Ille nimirum statuit //lipai^ovg ai\'Qiy/ocg\'\'\'\' id est tubas
partim aëre, partim sanguine plenas. In inspiratione
sanguis subsidit propter aërem penetrantem, in exspi-
ratione pressio aëris minor fit et sanguis surgit; quem
processum optime comparare possumus cum surrectione
et subsessione hydrargyri in barometra siphonica. Ha-
bemus igitur denuo duos motus contraries, viis line-
aribus aequalibus (oscillationem) ; mechanismus ideo est
allogeneus, linearis, duplex. (Tab. I. fig. 13. Tab. II.
fig. 2).

(429. A. C.) Mecbanismum omnino illi Alcmaeonis
analogum defensum videmus a Diog ene Apolloni-
ata, attamen hic somnus oritur eo, quod aër cogitur

ad imum thoracem sanguine, qui venis continetur.
Haud facile fingere nobis possumus evigilationem, nisi
spiritus motu contrario. Si pro sanguine ponamus pneuma
vel aërem et pro concursu venarum cavitatem thoracis
et stomachum, habemus plane idem ac apud Alcmaeo-
nem sc. mechanismim allogeneum radiali-Hneareni
duplicem. (Tab. I. fig. 15—18. Tab. II. fig. 4).

(400. A.C.) Plane cum Empedoclis theoria ea rursus
convenit, quae in libro de morbo sacro invenitur et

(875. A.C.) In angiologia Polybiana (lib. de Na-
tura hominis). Quippe in angiologia Polybiana men-
tio fit quatuor parium . venarum, qui ab una extremi-
tate corporis (capite) deveniunt in alteram (partes ge-
nitales, artus), haud alias igitur vias statuere hic
possumus nisi parallelo-lineares. Si ille Polybus scri-
psit quoque librum de //morbo sacro,quot; in quo sermo
est de //sursum et deorsum raoveriquot; et de spiritu, li-
cet quoque supponamus illum quoque statuisse motum
spiritus et sanguinis oscillantem, surgentem et subsiden-
tem, nec discernamus utrum hanc oscillationem totius
massae sanguinis eodem tempore fieri statuerit (qualem
exposuimus tab. II. fig. 3) an singularum particularum.

(plißamp;v xal nijyijv rov ittQitpiQOiiivov xarct itavru rd
litlt} ötpoÖQamp;g atp.arog^\'\' — ecce theoriam ejus de motu
sanguinis! Illud f/ittqifiQÓiitvovquot; fere nos adduce-
ret ut motmn statueremus circularem, nisi // cor cen-
trum motusquot; et verba: }t«r« rd pil-r] — et magis
adhuc opiniones discipuli ejus Aristotelis — nobis
persuaderent hoe verbo aliud quid significari, nimirum
motus lineares simplices ab uno centro proficiscentes

1) Hic locus in Platonis Timaeo sine dubio est antiquissimus
ubi verba: Trspt^jEpscöai tö ai^x, sanguis circumferri (licetin alia
significatione) inveniuntur.

et peripheriam versus se difl\'undentes. Nulio enim loco
Plato loquitur de reditu ad cor; itaque liic est me-
thanismus homogeneus moluum radiali-lincarium (Tab.
I. fig. 3, 5. Tab. IL fig. 5).

(350. A.C.) Verba Aristolelis, quae jam citavi-
mus pag. 58 et pag. 91, quibus profert opiniones suas
de directione et fine vasorum, eandem opinionem me-
ram indicant; alio enim loco expressis verbis dicit se
nolle sanguinem redire; //Sanguis enim ex corde
ad venas quoque derivatur, at vero ad cor non aliunde
devenitquot; Mechanismus igitur in utroque casu est
homogeneo-lineari-radialis. (Cf. ut apud Plat.).

(350. A.C.) Eodem tempore in libro //de ossium
naturaquot; iterum mentionem factam invenimus dire-
ctionis fiuxus circularis: //Venae per corpus difi\'usae
spiritum...... exhibent, ab una multae germinantes, at-
que haec una unde oriatur et ubi desinat, non scio,
circulo enim facto {xv-Aov ye ytyti;i]iitvov) principium
non inveniturquot; Statim in oculos incurrit quatenus
hoc proponendum illi, quod in libro de //locis iu
hominequot; prolatum invenimus, quippe habemus hic tan-
tum unam orbitam circularem, qua pneuma, una tan-
tum directione movetur. Mechanismus itaque hic est
homogeneo-circularis. (Tab. I. fig. 9. Tab. II. fig. 7.),

Hic tamen locus ideo memorandus est, quoniam con-
tinet secundam et certe antiquissimam indicationem no-
tionis circuitus sanguinis.

Hactenus nobis sese obtulerunt theoriae, quae prop-
ter simplicem et simul imperfectum modum fingendi
notionis motus sanguinis, facile reduci possunt ad unum
mechanismorum supra memoratorum ; causa in promj^tu
est, et sine dubio quaerenda in minima notitia anato-
mica pulmonis, cordis et vasorum, periodo, quam trac-

Etiamsi Aristoteles jam loquatur de veuis et arteriis
pulmonalibus, tamen unice inserviunt processui respi-
rationis, sunt tantum ventilatores sanguinis, verum nvl-
lius pretii in sanguinis motu. Accurata demum notitia
cordis in scbola Alexandrina, campus novus patuit phy-
siologiae hujus processus animabs oeconomiae.

(310. A. C.) In physiologia Erasistratea maximi
certe momenti est accurata ejus notitia mechauismi
variarum valvularum. Quam recti pretii eas faceret, de-
monstrat summa laus, qua ab Galeno extollitur, quod
ad eam partem doctrinae physiologicae, quam laudem
nos quoque magni faciamus licet, quoniam, ut scimus,
Galenus omnium acerrime refutavit dogmata Erasistratea.

Erasistratus sine dubio directionem valvularum re-
ferre debuit ad factum non refutandum, venire mate-
rias in cor et exire e corde, quod verum statuit. Ee-
ctissime auimadvertit, quo loco valvulae favent alicu-
jus, materiae introitu in cor, eas impedire recessum et
contra. Error AristoteHs ,/at vero ad cor non abunde
devenitquot; non amplius exstitit. Huic tamen commodo
opposita erant duo incommoda, huic profectui compa-
rato observatione, duplex damnum speculatioiiis causa.
Arteriae censebantur aërem continere pro sanguine, et,
quamvis earum extremitates venarum extremitates tan-
gerent, nullam tamen communionem habuerunt. Eo
tamen accessu tenuissimorum lamorum arteriarum ad
tenuissimos venarum, novus triumphus deportabatur de
Aristotebca anatomia, paullo propius ad veritatem ap-
propinquabatur. Quum igitur dimidium venosum sy-
stematis vasorum sanguinem contineret, arteriosum con-
tra aërem, inde necessario sequi debuit, venas pulmo-
nales esse vasa aërem advehentia, arterias pulmonales
Yasa sano\'uinem. Illarum fuit pneuma ducere in sinis-

tram cordis cavitatem et inde iu arterias, iiarum vero
nihil aliud esse potuit, nisi sanguine implere pulmones.
His datis construere possumus Erasistrati theoriam
hancce motus sanguinis et spiritus.

In dilatatione cordis spiritus fluit in cavitatem si-
nistram per v.v. puim. et per utramque venam cavam
in cavitatem dextram, quod sponte efficitur e valvula-
rum meehanismo. Yis movens, ut scimus, sedem habet
in pneumate animali et vitali. In contractione sanguis
fluit per art. puim. in pulmonem, et pneuma per aor-
tam in corpus. Quum tamen communio non adsit inter
vasa venosa et arteriosa, nec in pulmonibus nec in
corpore, hinc necessario sequitur sanguinem tempore
dilatationis in art. puim. et pneuma in aorta, licet sit
sub pressione hydraulica minore, at certe sïare ~~
procedere enim nequit, occlusis capillaribus, nec rece-
dere, valvulis semilunaribus fluxum retinentibus. Idem
fit in venis pulmonalibus pneumati et in venis cavis
sanguini, tempore contractionis; impedimento sunt rur-
sus capiilaria occlusa et hoe in casu valvulae triglo-
chines (ita appellantur cum valvula tricuspidalis turn
bicuspidalis. Cf. Galen, de usu part. VI. 438 B
(Kühn. III. 478), quo loco jure haec réfutât.)
Paucis verbis igitur nobis huncce processum habemus •
Bilatatio cordis: directio fluxus ad cor iu ven.

puim. et ven. cavis. Stagnatie in
arl. puim. et aorLa.
Contractio cordis : directio fluxus a corde in art.

puim. et aorta. Stagnatio in ven.
puim. et ven. cavis.
Constat igitur cor duobus dimidiis, quae dccussatint
eodem munere funguntur. Altemm dimidium decussis
(Tab. I, fig. 17, a, b) fungitur munere antleae pres-
soriae, alterum vero (c, d) munere antleae attractoriae.
Utraque functio non fit eodem tempore, sed per vice«.
Si, his dictis, conemur hunc mechanismum referre ad

tmam specierum supra memoratarum, hic mechanismns
Erasistrateus, qui videtur tam implicitus, nil aliud est
nisi linearis duplex, (decussatus) (cf. Tab. I, fig. 17.
Tab. m, fig. 1).

(160. P.C.) Galenus, quod jam ante eum Aristo-
teles et Herophilus fecerunt, in omnibus vasis sangui-
nem statuit, venae et arteriae igitur sanguine sunt
plenae. Sic etiam statuit veras anastomoses capilla-
rium venosorum et arteriosorum, quod meritmn non
illi soli adjudicandum ; eam nimirum opinionem suo
loco jam invenimus in libro pseudo-Aristotelico //de
spirituquot; (cf. p. 60). Imitatur Erasistrati notiones de
mechanismo valvularum, ita ut, quum sibi vindicaret
omnia bona, quae ante eum dicta essent, omnino cir-
cuitum sanguinis detegere potuisset. At medicus Perga-
menus tres committit errores, non ignoscendos.

Omnes hucusque crediderant septum cordis esse in-
tegrum, nullis foraminibug in eo conspectis, Galenus
ea statuit, quamvis non videat, cujus causa ea est, quod
cor construit systemate facto, dum potius oportuisset
construere systema, corde omnibusque ejus partibus
penitus cognitis.

Ex eodem errore, quo nimirum creationem Dei su-
blimem quasi lorica systematis hypothetici coustringeret,
sequitur quoque eum dicere venas oriri ex hepate.
Omnia illa praestantia, quae Aristoteles tanta cum elo-
quentia, tanta cum efficacia et tanta cum veritate de
origine vasoru.m dixerat, Galenus perdidit. Tertius error
denique eodem modo sequebatur ex eadem causa : nul-
libi utitur transitu capillarium arteriosorum in venosa,
in usum vasorum pulmonalium. Nusquam quidem
negat, nec negare potuit, quoniam tum certe minime
sibi constitisset, verum ne verbum quidem de eo loqui-
tur ; causa in promptu est. Si statueret sanguinis tran-

situm e ca}3illaribus arteriarum pulmonalium in capil-
laria venarum j)ulmonalium, quid fieret de systemate
ejus? Galeims fuit optimus mathematicus, igiturque
optimus logicus, et systema idcirco tam logice sibi con-
stitit et tam mathematico-symmetricum, ut 15 saeculis
opus esset ad videndum nihili esse.

Nostra opinione igitur haud dissimile est veri Ga-
lenum , certum de sua gloria, potius neglexisse veri-
tatem anatomicam, quam quid sibi vellet, non intellexit,
quam physiologiam suam demolire, quam tanta opera
tantaque peritia exstruxerat. Apud eum igitur venarum
])uImonalium fuit sanguinem elemento pneumatis im-
plere et ducere ad cavitatem sinistram, arteriarum vero
pulmonalium alere pulmonem sanguine iis contento.

His praefatis, construere conabimur theoriam ejus
motus sanguinis. In dilatatione cordis (quam, ut di-
ctum est, perperam habuit motum activum,) sanguis
pneumate gravidus in cavitatem sinistram fluit. Sic
quoque sanguis fl.uit e venis cavis in cavitatem dex-
tram, quod optime concinit cum mechanismo valvula-
rum. Sanguis art. puim. tamen eodem temporis puncto
retinetur valvulis semilunaribus, et sanguis aortae eodem
impedimento mechanico. Stagnat itaque tunc temporis
in dilatatione, licet directio fiuxus sit cor versus, pres-
sione hydraulica sublata, cordis vi attrahendi.

In contractione cordis sanguis e cavitate sinistra pel-
litur in aortam et e capillaribus avterialibus in venosa,
ea enitn communionem habsnt inter se. Eodem puncto
temporis fluit e cavitate dextra in arteriam pulmonalem,
quae omnia sponte explicantur directione valvularum.

Obstant tamen pori septi. Contractione parietum cor-
dis efficitur, ut massae sanguinis in cavitate sinistra et
dextra aeque premantur. Num igitur sanguis fluet e
cavitate dextra in sinistram et contra, au alterutrum
tantum fiet? Impedimentum statim araovetur logica
physiologiae Galeni. Sanguis in cavitate dextra calore

cordis separatus est in partem puram et impuram,
quumque purum debeat jungi puro, ea pars sanguinis
cavitatis dextrae per poros in sinistram venit. Interim
sanguis spirituosus venarmn pubuonabum magis quidem
premitur, quare directio fluxus aversa est in corde,
verum in systemate Galeni nulla communio est cum
arteria i^lmonali, igiturque fluxus tamdiu stagnet ne-
cesse est. Sanguis venosus venarum contra cavarum,
e capillaribus venosis premi debet in arteriosa, liic
tamen fluxus annihilatur sanguine arterioso insurgente,
dum pressio hydraulica nullum exitum ofiert nisi poros
septi — est igitur fluxus circularis tempore contracti-
onis cordis, a parte sinistra dextrorsum, proficiscens
e parte sinistra cordis per aortam, systema capillare,
venas cavas, cavitatem dextram et septi poros. Gale-
mis idcirco primus memorat speciem magni circuitus
sanguinis cujus cor et quidem cavitas sinistra pun-
ctum est a quo proficiscitur.

Objiciat aliquis, quum ambo dimidia cordis, dextrum
et sinistrum simul contrahantur, septum perforatum sit
et capillaria arteriosa et venosa corporis anastomosin
patiantur, pressionem hydraulicam in singulas partes
massae sanguinis in orbita circulari, plane aequalem
esse, igilurque motum procedenlem una directione fieri
non posse. Quae observatio recta est, Galenus autem
praesensit eam et annihilavit, (vel pro eo saltem nos
eam praesentimus et annihilamus, dubitamus nimirum
an unquam talem conclusionem ipse Galenus e su-
is praemissis deduxerit). Parietes arteriarum habent
etiam vim contrahentem aeque ac cor, iis quoque
Sihai-iig dfvyiim] inest, parietes venarum ea vi eaque
confractione carent el in eo videmus auclum momenti
movendi mechanici, quo necesse est fluxus orialur in
directione progressiva unilaterali.

Si nunc conamur theoriam Galeni suscipere in nos-
trum systema mechanismorum, habemus haecce;

Vasis pulmonalibus motus est, qualis apud Erasistra-
tum, motus linearis inde a corde in art. puim., motus
ad cor in venas pulmonales. Vasis reliquae partis cor-
poris motus est circularis , una directione a corde. Ha-
bemus ideo mechanismum allogeneum, bilineari-circu-
larem. (Tab. I, %. 19. Tab. III, fig. 2).

(1628 P.C.) Ut fieri possit comparatio cum vero re-
rum statu, operi finem faciemus ,theoria H arv ey ana
in systema nostrum meclianismoru.m suscipienda.

Qualis sit hic motus sanguinis paucis dici potest.
Habemus 1° fluxum sanguinis e cavitate dextra per
art. puim. capil. puim., ven. puim., in cavitatem sinis-
tram. fluxum sanguinis e cavitate sinistra per aor-
tam , capil. corporis, venas cavas in cavitatem dextram,
igitur motum bicircularem, et si septum cordis pona-
mus punctum exitus, alius motus fit a destra parte
sinistrorsum, alius contrarius, id est a sinistra parte
dextrorsum, idemque septum cordis est punctum con-
tacliónis duarum orbitarum circularium. (Tab. I fig.
22.) Verus mechanismus circuitus sanguinis est id-
circo ■ allogeneus, bicircularis, quo circuli se invicem
tangunt.

Quae hac paragrapho diximus de motu sanguinis,
breviter repetamus hocce schemate:

900 A.C.

370—350.
350

444—375,

525,429,310
160 P,C,
500 A.C.

1628 P.C.

His dictis credimus uos ad finem perveiiisse eorum,
quae nobis projiosuimus, nec ultra dijudicamus quomodo
alii, hanc quaestionem , mechanismum sanguinis, prae-
sertim Galeni, solvere conati sint, verum monendum
censemus ad hoe vias minime rectas exsistere, quae-
rendis et supponendis opinionibus antiquorum, ubi non
adsunf. Non solum Sprengelium accusavimus, qui ver-
ba Galeni citaret de Praxogora, loco, quo non inve-
niuntur, verum nunc etiam accusamus Heckerum, qui
diceret Galenum proprie detexisse circuitum sanguinis
(Gesch. der Heilk. Band I 489. Die Lehre vom
Kreislauf vor Harvey 1831. p. 16.) (Illum tamen
non sihi conscium fuisse hujus rei, quoniam argumenta
illius hic illic dispersa), fretus locis citatis, quibus,
quod demonstrari debet, re vera non demonstratur.
Si legitis Heckerum (1. c. 489) inde a verbis //Diese
Behauptungquot; usque ad verba //um in die Aorta aus
zu strömenquot; p. 490, Galeni opera manu tenentibus in
oculos incurret primum tantum locum citatum p. 490
(de usu part. 443 C), aliquid veri continere et con-
venire cum verbis Galeni. Deplorandum hujusmodi er-
rores, qui instar criminum fiuiit historico, committi a
viris, quales sunt Sprengelius et Heckerus !

Non tractavimus circuitum sanguinis foetalem,
quippe quae proprie non pertineat ad illam periodum
et demum tempore Galeni incipiat nosci, nec omnino
necessarium esset, ut bene intelligerentur, quae dixi-
mus. Propositum est nobis emn tractare in parte se-
cunda, et interea relegamus ad expositionem praestan-
tissimam et concinnam Galeni acceptionis foramints
ovalis et ductus arteriosi in Plourentii o. c. p. 55 —
58 et 66—71.

Si oculos conjicimus in periodum, quam tractavi-
mus, patet multas causas effecisse ut impediretur de-
tectio veri circuitus sanguinis.

stomosaiitibus vasorum pulmonalium illis temporibus
penitus adhuc latuit, quod donec non patuisset, ne
umbra quidem exstitit rectae acceptionis sanguinis motus.

Quaerentibus quid esset, quod illud arcanum illis
temporibus quasi velum esset obtectum, respondemus:
Anaximenis dogma // aer est aopf\'. Ab eo ortae erant
theoriae pneumatis, illius pneumatis, quod tam obscure
in pulmones se abscondidit! Quod pneuma quoniam
non cum sanguine connectebatur, et in cor veniebat,
quid erant illae viae obscurae quibus conjungebantur
cor et pulmones? Alii quaesiverunt: nonne hoe pneu-
ma circumvehi debuit per totum corpus, cui motum
et vim vitalem praeberet ? alii rursus, nonne hoe pneu-
ma debuit in cor pervenire ut calorem innatum refri-
geraret ?

Aër, sive appellabatur aër sive spiritus, sive ex eo
fingebantur spiritus naturales, animales vel vitales, si-
ve credebatur inservire nonnisi refrigerando calori in-
nato , aër debuit pervenire in cor, et quidem ambobus
vasis pulmonalibus, aut saltem alterutro, et, etiamsi
plures errores anatomici et physiologici, ut causae se-
cundariae idem eftecerint, hoe dogma: //Aër pervenit
in corquot; fuit quasi scopulus immobilis in mari immen-
se hypothesium physiologicarum, contra quem omnia
conamina, virium omnium intentie ad veritatem co-
gnoscendam, naufragium facerent necesse fuit.

Meclianismus parallelo-linearis.
Mechanismus radiali-linearis.
Mechanismus radiali-curvatus.
Mechanismus circularis.
Mechanismus bilinearis. (oscillatorius).
Mechanismus bilineari-parallelns.
16. Mechanismus bilineari-radialis.

Mechanismus bilineari-radialis (radiis de-
cussatim convenientibus).
Mechanismus bilineari-radialis (radiis de-
cussatim oppositis.
Mechanismus (bi) lineari-circularis.
23. Mechanismus bicircularis.

. 2.
3—6.
7—8.
9 — 12.
13,

P. = concursus venarum apud Alcmaeonem.
P. -= pectus et venter apud Diogenem.
v. venae.

—nbsp;6. Sanguinis motus iu libro //de ossium natura.quot;
—■ 7. Idem in libro // de locis iu homine.quot;

Fig. 1. 3. 3. Mechanismus sanguinis motus apud Erasi-
stratum, Galenum et Harveium.
P. pulmo.

V. P. Yesicula pubuonalis (bronchi tenuissimi).
p p. pars parietis vesiculae, ubi pneuma transit
iu systema capillare venarum pulmonalium.
p\' p\' pars parietis ubi pneuma non transit, (apud
Evasistr.)

■pquot; pquot; pars parietis ubi fub\'go ciun aëre exspirato
exeuut ex arteriarum pubïionalium syste-
mate capillari in pubnonem (apud Galenum.)
Ij. systema capillare arteriarum pubnonalium.

a. utrumque systema se invicem tangens, non
autem communicans apud Erasistratum et
Galenum, vero communicans apud Harveium,
A p. Arteriae pulmonales.
y p. Yenae pulmonales.

C D. Cor. dextrum.
C S. Cor sinistrum.
l). Ostium arteriosum cordis dextri.
c. , Ostium venarum pulmonalium.
a. Ostium venarum cavarum,
e. Ostium arteriosum cordis sinistri.
SY. Systema venosum circuitus majoris.
S A. Systema arteriosum circuitus majoris.
Cap. Systema capillare circuitus majoris, non com-
municans apud Erasistratum, communicans
apud Galenum et Harveium.
X. Pori in septo cordis.

d. locus ubi vena pubnonalis cum broncho cohaeret,
d\'. locus ubi arteria pulmonalis cum broncho co-
haeret.
Vp. Vena pulmonalis.

C. Ostium arteriosum sinistrum (valv. semil. aort.)
Ao. Aorta. Aoa. Aorta adscendens. Aod. Aorta des-
cendons.

SA. Systema arteriosum corporis.
I. Capiilaria cerebri.
C. Cerebrum.
M. Medulla spinalis.
N S. Nervi spinales.
H. Hepar.

Vnbsp;c. i. Vena cava inferior. V c. s. Vena cava superior.
S V. Systema venosum corporis.

locus in corde dextro ubi sanguis depuratus
ab impuro separatur.
y. pori septi cordis.
A p. Arteria pulmonalis.
SC. Systema capillare corporis.

4.nbsp;Sanguis cordis dextri coctione a calore innato de-
puratus et per septi poros cor sinistrum subiens,

7.nbsp;Sanguis in capillaribus cerebri, ubi spiritus vitalis
in animalem convertitur.

9.nbsp;Aër expiratus, parte ex qua spiritus vitalis forma-
tur spoliatus, cum fuligine coimnixtus.

............. rf- wliff

In antiquitate àiio sunt dogmata, oriunda antiquis-
sima philosophia Jonica, maximaque impedimenta fue-
runt detectioni circuitus sanguinis: unum emanavit e
philosophia elementari Anaximenis, aërem esse elemen-
tum fundamentale omnium rerum creatarum, alterum e
doctrina Heraclitica, ignem esse illud elementum.

Doctrina de spiritu vitali, duobus modis molestias
attulit circuitus sanguinis detectioni, quod alii pneuma
materiem habebant animae renovandae (Empedocles,
Diogenes, philosophia atomistica Anaxagorae, Demo-
criti et Asclepiadis), alii materiem refrigerandi caloris
innati. (Plato, Aristoteles (philosophia Academica et Pe-
ri pat eti ca)).

Praxagoras Cous habendus est verus detector discri-
minis inter bina systemata vasorum, non vero detector
discriminis venas inter et arterias.

Omnino falsa est opinio Milne Edwardsii (Leçons de
Physiologie. Tom. III, p. 6. 1858) trinm cordis ca-
vitatnm apud Aristotelem, cavitatem dextram aequalem
esse sinui dextro (proprie auriculo dextro — oreillette
veineuse), sinistram sinui sinistro, mediamqne ventriculo
dextrO.

Erasistratus omnium medicorum antiquorum\' plurima
puneta tulit in notitia physiologica motus cordis.

Non assentimur Elourentio dicenti : selon // Galien ...
il y avait deux sangs: le sang spiritueux et le sang

Galenus notitiam anatomicam et physiologicam syste-
matis vasorum apud adultos, qualis ad eum pervenit,
corrupit.

Homoeopathia quod ad essentiam ejus repetenda est
a tempore, quo Paracelsus sua opera in lucem edidit.

Cylindrum axis Purkynicum (Remak\'s Primitifband)
in fibrillis nervorum primitivis non habemus productum,
quod demum post mortem exsistit.

Omnia remedia quae talem vim exercent in me-
tlullam oblongatam vel in N. vagum, ut efficiant
motuum respirationis vel pulsus cordis retardationem,
habemus laudanda antiphlogistica.

Frequentiae pulsus auctae in emeticorum effectu causa
non quaerenda in corporis virium intentione, quae ad
hanc rem postulatur.

Effectus diureticorum acriura nititur inflammatione
gradatim augescente ren um capillarium.

Ubi adstringens vel causticum indicatuin est muco-
sis, semper et ubique primum adhibeatur Nitras arg-enti,

Si in ulla parte medicinae, at certe in Psychiatria
methodus prophylactica suo loco est.

Morutn 2)opuîi educatio ejusque bonus status mate-
rialis maximam vim habere credimus ad evitandas phy-
choses, quo sensu Civitatem maximum Psychiatrum sfa-
tuimus. .

Ees, quam ad daudam accuratam prognosin —prae-
sertim in morbis, quae nihili videntur, vel in morbis
chronicis — maximi momenti ducimus, est: non so-
lum subtilis dijudicatio patientis individualitatis soma-
ticae, verum etiam psychicae.

Non videmus prodesse operam dari, ut quotannis
status epidemicus publici juris fiat.

Usus specilli uteri rejiciendus est non solum ut re-
medium diagnosticum, verum etiam chirurgicum.



			a
		!	----
		,5-