specimen histoeico-theologicum

GEIURDI ZUTPHANIENSI8

VITA, SCRIPTIS ET MERITIS.

i

TÏPIS J. VAN BOEKHOVEN.

SPECIMEN HISTORICO-THEOLOGICÜM

DE

GEKARDI ZUTPHANIENSIS

VITA, SCRIPTIS ET MERITIS

QUOD,

ANNUENTE SÏÏMMO NUMINE,

ex auctoritate rectoris magmfici

PETRI H A R T I N G,

MED. ET AEÏ. 0B.5T, DOOT. ET MATH. ET PHIL. NAT. PROF. OKD.,
MEC KON

AMPX.ISSIMI senatüs academici CORSENSU,
ET

vekeeakdae eacültatis theologicae decreto,

sümmisqüe 11? theologia honoeibus ac pkivilegiis,,

IN ACADEMIA EHENO-TRAJECTINA

KITE ET LEGITIME COMSEQUEMDIS ,

publico ac solenni examini submittit

WILHELMUS AENOLDÜS KONING,

e pago Voorburg.

a. d. xviii m. jünii, anni mdccclviii, hoka i.

tuajecti ad kllenum ,

A. J. VAN HUE F EL.

mdccclviii.

J-

Kt..

, ^«vTvnbsp;ra-ëï^iu\'o^ \'Tiv

AVUNCULO DILECTISSIMO

]?EATEI CAEISSIMO.

Hasce ntudiorum primitias.

D. D.

aucïor.

i?:

- iJvl

1

PRAEFATIO.

Academicis studiis valedicturus, quaesivi argimentum de qtio
agere possem, ut studiorum meorum puhlicam redderem ratio-
nem , ad summos in Theologia honores petendos. Campus
Theologiae late quippe patens effecit, ut paene ignorarem,
qiio me verterem. Ex multis autem disciplinis, historia semper
maxime mihi arridt, quare ex Theologia historica speciminis
materiem quaerendam esse putam. Sed quod jam dixi de
Theologia universe spectata, non minus de illius historica
valet parte. Tandem multis argumentis ponderatis, ad illam
historiae Bcclesiasticae partem, oculos converti, quae agit
de patria nostra, ^ inprimis de ejus Sacrorum Instaurationis
praeparatione. Bxponendum mihi sumsi vitam gerakdi zutpha-
niensis. Probanda enim mihi videtur hujus aetatis liistoricorwm
ratio, ut iiographiis conscrihendis melius cognoscatur alicujus
saeculi historia. Absit arrogantia dicto, quod libellus meus tanti
esset, ut hoc in lucem emisso, clariore luce splenderet hujus
periodi cognitio. Scio meum opus magnis laborare vitiis sed
pro juvenîlibus viribus feci, quod potui et tempus urgehat,

neque omnem luic trihuere miU licitum erat industriam,
instante etiam examine ecclesiastico. Hue accedit quod Jiocce
libello conscrihendo non finem impositurus sum, meis de viro
illo disquisitionihus. Latent adhuc in BibliotJieca Wieshadensi
M.S.8., quorum tamen inspiciendorum potestatem mihi
facient, penes quos harum rerum cura est in JDucatu
Nassavico, viri Excellentissimi. Ut iis gratias referam juhet

me ea, qua nonnulla jamjam mecumcommuniGarunt,henevolentia.

Uherius deinceps vernaculo sermone de eodem viro agere mihi
proposui.

Antequam transeo ad illam pertractandam , triste quidem,
dulee tamen munus mihi restât. Farentihus optimis hasce
studiorum primitias dedicare mihi licitum, eheu ! non est. Bens
eos, me infante adhuc, ad beatorum sedem admisit.

Tibi vero, Avunculo aestuviatissimo ! qfferre possum. Tuis
inprimis curis studia mea Academica inceperunt et ad bonum
ducere finem mihi contigit. Ex imo pectore gratias Tibi ago ;
omnia quae sentio, eloqui nan possum. Benedictio divina Tibi
sit praemium omnium lenemlentiae atque amoris documentorwn,
quae a Te accepi. Eis me persequi velis, precor !

Tibi etiam , Fratri carissimo et doctissinio ! opusculum dico.
Gratias Tibi solvo quam maximas pro caritate , qua semper
erga me usus es. Pater coelestis Te conservet ,firmetque affini-
talis et amicitiae vinculum, quo nos conjungimur !

Ad praeceptores me convertens, Tibi prae caeteris Boctissime
ekker, gratum erudivisse discipulmn persuasum habeas cupio,

«

q;ui me per quatuor annos in Gyrmiasio Vlirajectino degentem
singulari cura et Jmmanitate excepisti. Maneas adhuc longe,
hujus scholae praeposltus D.. 0. M. precor !

Non pauca, Tibi accepta refera Clar. tbr iiaah , Promotor
aedmtatissime ! Fer triennium, quo usus sum scholis Tuis
Historicis et Mhicis, multum profeci. Quotiescunque ad Te
adibam benevolentia et amicitia semper me excepisti. Pro eo,
quod mihi in hoc scribendo specimine summopere adfueris,
gratlas Tibi solvo quam maximas. Diu esse pergas Äcademiae
deeus, discipulis amicus, Ecclesiae Patriae coronam.

Fobis etiam Clar. boümak et vinke , gratias agere mihi
liceat j qui mihi henevoli duces exstltistls in castris Theologlcls.
Fitam vestram Deus conservet, ut per multos annos plures
juvenes formare et educare poteritis ad munus illud nohilissi-
mum, Euangelii annunciatlonem /

Quominus Te obliviscar Clar. moll , animus meus impedit.
Tu me peregrinum singulari humanitate accepisti. Tuis
monitis hocce opus originem debet. Me omni tempore, omni
modo adjuvisti. Incolumem Te reddat P. 0. M. Te mihi
altero in proposito, amlclta et auxilio haud defuturum esse ,
precor !

Tibi wt gratum animum signlßcem restât, Mxcell. gevbes
van endegeest. Munere civili, quod dolemus, liberatum,
diu Te Patriae bono superstitem rellnquat precor D. 0. M. !

Grato animo recordor lectionum Firorum Clarlsslmorum.
Hae autem, licet utiles sint, non siifflcere tamen mihi videntur

ad vitam civilem praeparandam. Hanc eruditionis partem
Vobis debeo , Amici carissimi, quibuscum per quinquennium
unius Almas Matris fui alumnus. Vobis ut palam gratias
agam, animus meus cogit. Vobiscum inprimis Faranymphis
patyn et van ittersum, amicitiae vinculum,, »2e conjunxit
morumque simillitudo. Juvenes amici fuimus, vita academica
hoe vinculum, firmavit, ne aetas virilis id dissolvat, caveat
\'Deus !

Nec vos silentio praetermittere possum sodalitiorim „Fahri-
cando Fabri Fimus\'\' et „Studiis Fovetur Ingenium\' membra.
Semper recordabor . horarum, quas Vobiscum degi, studio et
gaudio dicatas. Magni facio Vedrum amicitiam. Spero fore,
ut vita mea futura fructus perspiciendos datura sit, eorum,
quae a Vobis omnibus didici. Discedens ab nostra Alma Matre
Vobii ex imo pectore precor : „ Vivat, fioreat, crescat utraque
societas.quot;

Reliquos amicos nominatim, emmerare in mente habui.
At quaeso, egetne vera amicitia ejusmodi manifestatione ?
Vobis omnibus, qui mei fuerunt am.ici, gratias ago pro
amicitiae beneficiis in me collatis , nec mei in posteris immemores
sitis, opto. Valete omnes !

Scripsi Cal. Jun. anni mdccclviii.

CONSPECTUS.

Pag

Introitus..................................

CAPUT I, Vita domini Gerarcli Zutplmniensis.............. 7-

CAPUT II. Scripta Gerardi Zutplianiensis.................SO-

SECTIO I. Scripta practica.................81-

§ 1. De utilitate lectionis sacrarum literaram
in lingua vulgari.

§ 2. De preeibus vernaculis ;.........

§ S, De tractatu contra monaclios raendicantes. 4.6.
P -inbsp;SECTIO 2. Scripta in quibus elementum practicum et

^nbsp;asceticum promiscue adsunt...........ßO.

(,nbsp;Vitae Jesu....................51.

SECTIO 3. Scripta mere ascetica ;.............56.

§ 1= De reformatione virium animae...... quot;

§ a. De spiritnalibus ascensionibus......ß3.

CAPUT lIl.De GcrardoZutphaniensi Sacrorum Instaurationis TTQOÖQÜfAtO.

.....maneQ Tivèg vtiovq/oI rijg

amp;i[ag Ttqovotag

Diod. Sic. T. I : 1.

introït II s.

Hg--!

Praeclarae illius, qua veluli gemmate prelioso splendet
DIODORI operis prologus sententiae, veritatem jam antiquitus
fuerunt qui addabitarent, nec hodie desuiit. Alii quid sen-
tiant ipsi viderint, mihi quidem nunquam eripi illam opinio-
nem atque evelli ex animo patiar : historiae vocem qui
audiat, deum ipsum audire loquentem. De historico idem
puto afiirmari potest, quod de poëta pi.ato : 1) amp;ióg avróg
lariv 0 Uy(äV, 8ià rovrov 8è (pÖ-é/^frat irgog ij^iag.
Nullum in universo historiae carapo, latissimoillo,locum
inveniemus, sive veterum populorum annales replicantes,
seu nostri saeculi cursum animo atque cogilatione per-
sequentes, ubi is, cujus nutu omnia reguntur, non ves-
tigium reliquerit vel monumentem sui mortalium res crama
moderantis easque adhuc praesentissimo auxilio suslen-

1) A^id, Plat. Jon. p. 534.

tanlrs^ exslare voluerit. Absit hic exemplorum mullitudo.
Cogitemus paulisper Sacrorum Instaurationem. Non pos-
sumus non admirari Divini Numinis curara in summis
illis excltandis viris, qui inter Reformatores maxime
celebrantur, quatuor, ingenio quidem et indole dissimi-
les, eodem tamen omnes ardentissimo flagrantes studio
religionis, qua nihil carius nobis esse debet, a super-
bissimo Pontlficis Romani dominatu vindicandae. Sed
cogitemus etiam tempora quae iis antecesserant, nam
praesens aetas, ut est in proverbio, parturit futurum.

Saeculo decimo quarto Mysticismus quem bene dixeris : 1)
Ecclesiae hujus aetalis advrov, radices egit ipseque mox
in arborem excrevit. Cujus rei hae tres afferri possunt
causae: populorum status civilis et religiosus, humanio-
riim apud eos deterior conditio.

Discordiis politicis principes inter et populos ortis di-
lacebalur Europa. Illorum quisque de principatu ceterorum
contendebat dum hi vehementer cuperent vindicare sibi
libertatem. Aureum diadema caesarum Germaniae, ut
Eridis pomum, principes inter et principes jactum erat.
Omnes populi tam Galliae, quam Italiae et Germaniae,
hisce bellis bonis et vita saepe privati, odium inter se
ceperunt et contra communes eorum tyrannos, quod una

1) Cf. E. BÖHBiNGBR, Die Deutsclien Mystiker der 14ten und 15ten

Jalirliundert p. 1.

allerave occasione, tantum Reformalionis praelexlu indi-
geret, ut se manifestaret. Neque in patria nostra conditio
fuit melior. Omnes regiones, nondum uno vinculo, uno
regimine conjunctae, duas continebant partes, quae acriter
inter se per unum saeculum et dimidium de principatu
dimicarunt. Cives contra cives, unius domus incolae inter
se pugnabant et fere tempus advenisse videbatur, quo
una Christi vaticinalionum replererelur 1). Talis fuit sta-
tus politicus, née ei praevaluit religiosus.

Papa Romanus, caput Ecclesiae, Roma fugere debuit
et Avinioniam se contulit, ubi a Galliae rege honorifica,
ut ita dicam, captivitate tenebatur. Ecclesia Romano
Catholica profitens se errare non potuisse, videre debuit
duos, urbàin\'ûm VI et clementem VIII, nonnumquam
tres viros, papalem dignitatem tenentes et de illa dimi-
cantes. Non mihi lubet ignorantiam tam Ecclesiae principum,
quam Monachorum stupiditatem exemplis illustrare, et
his praemissis justa erit conclusio, eruditionem laicorum
non magni fuisse momenti.

Scholasticorum doctrina post guilielmijm occam ,
ejusque discipulum gabeielem biel plane evanuit, ita
demonstrans eam humano ingenio insuITicientem praebere
fontem , et quod sibi proposuit consilium , nempe conjunc-

1) Matth. X : 21 , Mare. XIII : 25.

1) Cf. hac de re merle d\'atjbigne Hist. de la Rcf, Tom, I. passim.

lionem et concilialionem fidem inier et religionem, non
assequens. Mysticisraus^ qui jam in lucem prodiit et
antidotum esse debuit Scholaslicismo, in alteram se
Iraxit extremum et hominem ad vitam speculativam, sed
omni fructu carenlem, damnare coepit, cujus rei exem-
pla nobis dant in Germania taulerus, henricüs suso,
nostraque in patria ruysbroek. Quo oculos vertemus
eandem adspicimus obscuritatem. Attamen jam radii perrum-,
pere coeperunt illius lucis, quae unum tantum saeculum
post omnes Europae gentes, a parte Septenlrionali ad
Meridionalem , illustraret. Nec quod ad politicam , neque
quod ad religiosam conditionem attinet, haeclux oriebatur
a parle regum populorumque ducum sed ex populi sinu
ipso, inprimis civibus magnarum urbium. Hi enim foedera
commercialia composuerunt, cum omnibus fere gentibus.
Nostri cives ubique in peregrinis portibus versabantur et
sua ipsorum industria, remedium instituere conati sunt,
contra principum destructiones sacerdotumque segnitiem.

In Ecclesia haec lux non ab ipsa sed extrinsecus pro-
venit, iterumque e populi sinu. Nonnulli viri in Germania
conveniebant et instituebant congregalionem d) «amicorum
Dei» vel «discipulorum sapientiae,» quorum exemplum
nostra in patria secutus est gerardus magncs, condenda
congregalione «Fratrum communis vitae.» Religionis con-

1) UÖmUKGEK, 1. 1,

dilionem emendare voluerunt et optimis ad hoc consilium
assequendum usi sunt remediis. Se applicaverunt ad
erudiendos pueros, ut, etsi nunc obscuritatem non plane
tollere potuerunt, novum magis excultum genus exstiterit.
Communicabant religionis dogmata vernaculo, non amplius,
quo monachi uti consueverant, Latino sermone, et mys-
lica sane ratione, non autem ut ipsi Mystici philosophici,
ut ita dicam, non evangelica unionem hominem inter et
Deum praedicaverunt. Non iniquo modo lütherüs de
noslris «fratribus communis vitae» testatus est, dicens : I)
«eos primum exiisse ab Evangelio,» quod magni Refor-
matoris dictum laudis testimonium perquam honorificum
vocari potest. Haec erat et politica et religiosa Europae
patriaeque nostrae conditio, vivante auctore nostro gerardo

ZDTPHANIEINSI.

Quod antea mihi propositum habueram, ut gerardi
GROETE et FLORENTii RADEviNi Nostri amicorum memoriam
celebrarem, id postea relinquendum esse putavi. Verebar
ne argumento latius patenti, quippe efficeretur ut dispu-
tatio nec doctorum nec rudiorum desideriis satisfaceret.
Quare si qui inter lectores cum illis viris pleniorem
paulo notitiam contrahere cupiant, eos ablegates velim
ad ea scripta in quibus fusius hoc argumentum tractatur. 2)

1)nbsp;Cf. ULLMASN, lief. für die Keformation, lom. I.

2)nbsp;delpbat , Verh. over de Broederschap van g. geoote , böhkis-
geb 1. 1, acquoï , XIV g. magki Epistokc.

Speciminis ratio haec erit, ut parte prima viri vitam,
a THOMA A KEMPis coHscriptam, annotationibus, quam fieri
potest accuratissime, ilhistratam exhibeam,

secunda exponam de ejus scriptis, quae quidem nostram
aetatem lulerunt,

tertia inquiram in quaestionem qui ei tribuendus sit
locus inter nostrates qui Sacrorum emendationem praepa-
rasse censentur.

CAPUT I.
VITA DOMINI GERARDI ZUTPHANIENSIS

UTI MEMORLVE PllODlTA EST

A

THOMA à KEMPIS, 1)

Libet jam devoli et eraditi viri Domini i) geeardi de
suTPHANiA virtutes breviter indagare, et pro bono merao-

riali vitae ejus, exempla atque 2)scripta futuraegenerationi
imitanda proponere 3): qui inter primos fratres et divinae
legis zelatores meruit praestantissimus nominari. Et 4)
licet brevi vixeril tempore, gratissima tamen nobis reli-
quit doctrinae monumenta. Erat enim studiosus valde in
scripturis Sanctis, traliens etiam ex abditis sententiis doc-

1) TII. à K. Op. edit. Somm. p. 999—1003.

torurn varias aromalum species, conira vitiorum morbos,
ad sanandum animarum languores : sicut praecipue patet
in duobus libellis ab eo editis : quorum unus incipit:
«Homo quidam;» et alius. «Beatus vir» intitulatur 5). Ab
infantia namque et puerilibus annis, ad discendum incli-
natus fuil; ingenio babilis, et ad artes avidus liberates :
refugiens ex animo negotia secularia, et quaecunque po-
terant studium sapientiae impedire.

II.

Cumque adolevisset bonae indoles juvenis, 6) perrexit ad
extraneas scbolas melius imbuendus ; ibiqué toto conamine
satagebat bene Irequentare, 7) mane diluculo surgere, et
ad audiendam leclionem tempestive properare. Omne tem-
pus ad studendum breve ipsi videbatur, semper ex ore
magislri aliquid uberioris scientiae capere cupienti, quod
armariolo pectoris sui tenacius inserebat. In tantum ani-
mus ejus flagrabat in scientia proficere, ut vehementer
tristaretur, quando in scholis non legebatur a magislris.
Proinde quandoque fiebat, quod diebus celebribus leclio
non fiebat: male contentus,8) quod dies sine fruclu lec-
tionis transiret. Longe namque distabat ingenua mens ejus
a segnitie obtusorum et evagatione lascivorum : qui per
plateas currentes lusibus delectantur insanis, exliorrentes
scholas et ecclesiam raro visitantes. Hic vero pensabat ad

quid venisset, el cur scholae iaslitutae essent,ideoacriler
studio incubuit el tam sapienter profecit, ut de scholastico
discipulo, aeternae sapienliae discipulus postmodum fieri
mereretur. Nam Deo disponente, 9) tandem ad studium
Daventriense accesit: ibique inventis devotis fralribus, 10)
domino Florentio firmiter adhaesit, et sufficienter jam
edoctus, H) fragilem mundi statum pro Christi amore et
propria salute dereliquit.

III.

Coepit itaque conversus diîigenter emendationi insistere,
et in spirituali fervere profectu, ac mentem suam ab
omnium temporalium rerum iraplicatione segregare; et
tamquam bonus eremitarius cellam diligere, et ad interna
exercitia se dare, tempus suum 12) studendo et scribendo
expendere ; ila ut mulli stuperent, quia raro visus est
egredi, et solatium foris non captaret. 13) Habuit autem
pro solatio maximo libros sanctos: et pro spatiamento
campi, quaesivit sacra palatia coeli. Transiens vero ad
ecclesiam, quasi sine advertentia hominum pertransivit.
Cumque interrogaretur an non impediretur a transeuntibus
secularibus respondit : «Cogito quod grex porcorum iliac
transit, quid ad me de statura hominis.« Sedens in camera
sua ita intentus erat operi suo, scribendo, legendo,
orando: quod saepe de tota die non aperuit fenestram,

iiec foras respiceret, licet aura satis Serena fuisset. Dixit
ergo ei quidam ex fratribus: «Cur non aperis fenestram
tuam ?» Tu sedes hic quasi in cavea clausus, bonum es-
set , quod aliquam respirationem caperes.» Respondit homo
deditus studio disciplinae: «Si possem vacare, et scirem
tantum praecogitarequot;, forte bonum esset, quod hoc facerem.»

IV.

Quaesitum est ab eo, quid cogitaret, quando ad pran-
dium pulsattim esset. Qui ait : «Sicut ad unum, sie ad
reliquum opus vado.» Pene nihil curabat iste, quid come-
deret, vel quando hora refectionis esset. Et cum néces-
sitas ad comedendum urgeret, magis ad auditionem sacrae
lectionis, quam ad reficiendum corpus festinavit. Fuit
praeterea incurius sui corporis, majorem curam gerens
de viribus animae reparandis. Et nisi dominus Florentius
pro ejus necessitatibus solicitus fuisset, cito seipsum des-
truxisset et defecissit. Hinc accidit, quod 14) occultum
morbum (quem medici fistulam vocant) diu patienter por-
tavit, nolens aliquos secum occupari, nec pro se expen-
sas fieri, sed dolores in corpore pro animae remedio pati.
Verum, ubi dominus floremius hoc percepit, medicum
advocavit, qui curam ejus gereret, donec sanaretur. Erat
autem 13) armarius et custos librqrum, 16) magnam di-
ligentiam habens pro libris colligendis et scribcndis.

Y.

Et multis clericis extraneis sacros codices concessit,
ut haberent in domibus suis et in scholis lectiones sacras,
ad vitandum fabulas otiosas et vagos circuitus in testis,
quibus praecipue admonentur clerici intendere divinis. Et
dicebat: «Isti libri plus praedicant et docent, quam nos
dicere possimus. Nam libri sacri sunt animarum nostrarum
lumina et solatia, atque vera medicamina vitae: quibus
non minus iu hac peregrinatione carere possumus, quam
ecclesiae sacramentis.» Diligebat autem sacrae theologiae
libros, super omnes divitias mundi; et plus gaudebat de
bono codice bene scripto, quam de prandio lauto, et op-
timi saporis vino. Sciebat enim , quod non erunt sapientes,
qui delicatis ferculis et potibus delectantur. Qui vero
studiis sacris dediti sunt, replebuntur sapientia, et coe-
lestibus secretis merentur admitti. Igitur libros in maxima
reverentia habuit, desiderantissime in eis legit, et sub
diligenti custodia eos servavit.

VI.

Plures 47) etiam clerici ad eum pro diversis casibus
et dubiis solvendis veniebant, et libenter collationes ejus
audiebant, quia erat vire eloquens et dodus, et in multis

exercitationibus probatus, sciens quid umcuique deberet
respondere. Frequenter dominus Florentius ipsum advo-
cavit pro negotiis domus disponendis, et praecipue cum
eo tractabat de his, 18) quae juris peritiam requirebant,
et spiritualem causam expetere videbantur. Undi si quid
grave et arduum occurrisset, hoc declarationi et examini
magistrorum, ubi oportuit, reservavit; audiens reverenter
doctores, et sequens incunctanter sanctorum auctoritates,
dicta sua testimoniis sacris patenter atTirmans. Quapropter
a sapientibus et lileratis viris, pro ingenio ipsi collato
mirifice laudabatur, sed ipse pro nihilo duxit hominum
laudes. iSon enim eloquentiae studuit esse sectator, sed
bonae conscientiae observator. Itaque ad intilligentiam
scripturarum, non tam longa exercitatio studii eum juvit,
quam Spiritus sancti informatio, qui intellectum dat par-
vulis, et mysteria sua revelat mentibus puris. Ad quam
sane puritatem consequendam, omne exercitium suum
direxit : incutiens timorem Dei noviter conversis, incre-
pans torpentes, et ad mortificationem vitiorum exhortans
in virtulibus proficere cupientes. «Si,» inquit «negligimus
certare contra vitia, praevalebunt passiones, et incidemus
in laqueos diaboli, qui semper insidiatur prolectui nostro.
Idcirco laborandum est cum omni diligentia, ut viriliter
repugnemus, quia corona aeternae gloriae vincentibus est
promissa.quot;

YII.

Postquam ergo 19) illuminatus ille Sacerdos, hurailiter
et devote inter fratres cum multa gratia conversatus esset,
et cum plures libros perlegisset: ante finem vitae suae,
quasi noviter conversus, 20) «Speculum Monachorum»
et « Profectus religiosorum» iterum legere coepit; in qui-
bus spiritum devotionis studuit recolligere, et ad primi-
livum fervorem se innovare. Nec diu supervixit tali
proficiendi zelo accensus, sed memor domini 21) luberti
defuncti, quem plurimum dilexit, et in cujus obitu lacry-
mas multas fudit, ipsum in brevi subsecutus est. Nam
missus 22) cum fratre Amilio 23) ad Abbatem in Dicke-
ninghe doctorem decretorum, cum quo saepius tractare de
casibus juris consuevit, revertens de via Wyndesem venit:
ibique pernoctando, infirmalus est usque ad mortem.

VIII.

Cui Amilius inquit: «Videtur mihi, quod mori properas.»
Ad quem ille: «Hoe etiam videtur mihi.» Itaque crescente
aegritudine in nocte 24) sanctae Barbarae virginis, quasi
somno levi sopitus, spiritum vitae exhalavit 25), anno
Domini millesimo trecenleslmo nonageslmo octavo, aetalis
suae tricesimo primo. Cujus corpus a priore et fralribus

digno cum honore, in transitu ante fores Ecclesiae est
sepultum. Audiens autem Dominus Florentius obitum
dilecti domini gerardi , 26) contristatus est valde. Et flevit
ipse, et omnes fratres ejus cum eo flelu magno, charitate
nimia compellente. Quia sublatus est ab eis frater charis-
simus, qui erat columna domus, et altera manus in ne-
gotiis pertractandis. Sed benedictus Deus^ qui talem vi-
rum nobis habere concessit.

ANNOTATIONES

GERARDI ZUTPHANIENSIS VITAM.

1. GERAF,Di DE SUTPHÄN1A. Proprium ejus nomen fuit:
geuardu3 zerbolt. Ab urbo sua natali de stjtphania,

de sütfanio s. sutphaniensis appellatur. fabricius in

#

BiblioCh. Medii aevi T. III pag. 127, hoe de eo raemorat :

«gerardus de sutfàni0 , sutphaniensis s. zütph.iniensis

luit ex primis fratribus congregationis Glericorum in
commune viventium, a gerardo daventriensi institutae,
defunctus Coloniae» (Hoe non ita esse, mox patebit).
«Anno 1598, aetatis öl. Ejus scripta : «De reformatione
interiore sive virium animae» et «De triplicibus adscen-
sionibus et descensionibus spiritualibus.» Haec duo
scripta, édita Coloniae 1339, atque inde recussa in
Bibl. Palrum atque in novissima Lugdunensi editione

T. XXVI pag. 233—281). Praeterea sermones varios
hujus gerardi memorat trithemius.» trithemius, in
libro: de Script. Eccl., eum vocat Tentonicum, quae
nominatio nostra non indigebit illustratione. Verum
est quod dicit ^ eum floruisse circa annum Domini
MCCCXC, minus recte haec subjungit : «eum claruisse
in Gymnasio Coloniensi.» Tunc temporis duo viri vi-
vebant ejusdem nominis, qui a trithemio et quod ad
eorum personam et quod ad eorum scripta attinet plane
confunduntur. Conf. Valerias andreas : Bibl. Belg, in
voce. Alter full theologus Coloniensis, qui praeter :
«quaesliones sententiarum nobiles» etiam scripsit:
«quotlibetarias;» alter auctor noster, qui teste Chr.
Massaeo in Chronico floruit circa annum 1393. Recte
igitur Ant. Possevinus, celeber Jesuita, praeceptor
FRANCisci VAN SALES, uon dubitat, quin male scripse-
rit idem Trith : eum denominans, conraduè de zut-
phania. Val. Andr. 1. 1. — Sax. Onom. T. VII nolat
eum vixisse circa annum 4390. Natus est a» 1567.

2. aique scripta, scripta ejus memorantur haec:

1.nbsp;Traclatus de vestibus pretiosis.

2.nbsp;In quendam inordinate gradus Ecclesiasticos et
praedicationis officium affectantem, cujus initium :
Consulit quidam clericus.

3.nbsp;De spiritualibus ascensionibus, qui incipit: Be-
atus vir.

4.nbsp;De reformatione virium animae, qui incipit: Homo
quidam descendit.

5.nbsp;Duo excerpta ex libris Teutonicalibus, conlinenlia:

a.nbsp;Tractatum de utilitate lectionis sacrarum lite-
rarum in lingua vulgari.

b.nbsp;Tractatum de precibus vernaculis.

6.nbsp;Liber sermonum.

Catalogum scriptorum vide apud Rev. Dav. 111. p. 61
Trilh. 1. 1. Val. Andr. 1. 1.

Duo priora, ut mihi saltem innotuit, aevum non
tulerunt. Duo sequentia typis mandata sunt Parisiis
apud PETIT, et Coloniae 1s39. Cf. Val. Andr. 1.1. Horum
prior iterum Daventriae apud jag. van breda a^ 1486,
et posterior Basiliae ao 1492. Cf. w. moll, deBoekery
van het St. Barbara-klooster te Delft, pag. 44. Ambo
etiam inveniuntur in editione Sommalii operum
thomae à kempis, Lugd. 1623. Tom. II. pag. 1—150.
Ejus editionis exemplar unicum ut videtur, quod
in patria nostra superest, commodavit mihi, ea qua
est benevolentia. Cl. vetii. Versio libri : «de spir. ascens.
adest in Bibl. Reg. Hag. sub titulo: «vaa der op-
climminghe» et Ms. invenitur in codice Wiesb. de quo
supra egi. — Duo tractatus typis mandati sunt in Rev.
Dav. III. pag 41—61 et in h. v. k. Hist. Episc. Dav.
pag. 88 seqq. v. run in Kerk. en Wereldl. Dev. ea
omisit,

3.nbsp;qui inter primos fratres. Inlelligmitur: fratres com-
munis vitae. Eliara appellantur: fratres bonae volun-
tatis; fraterheeren; devoli clerici; Presbyteri et
Clerici extra religionem in commune viventes. Etiam :
fratres collationarii (Collatiebroeders), quia nonnullis
in locis orationes habuere, collatia nominatas. Fratres
GREGORiANi, a sANCTo GRECORIO, cujus effigiem paucis
in domibus^ ut Sanctum tutelarera, venerabantur.
Cf. delprat 1. 1, pag. 246.

4.nbsp;licet brevi vixerit tempore. Anno aetatis tricesimo
primo jam diem supremum obiit.

5.nbsp;ah infantia namque et puerilibus annis. De parentibus
ejus prorsus nihil novimus. h. v. r, in 1. 1. memorat.
«Claruit autem zutphaniam natalibus gerardüs zerbolt.»
Ex voce «claruit» concludi fortasse posset eum nobili
ex familia oriundum fuisse. Certe autem aliquid hoc
de re nusquam inveni.

6.nbsp;perrexit ad extraneas scholas. Nempe ad Universitatem
Sorbonnae, Lutetiae Parisiorum , ubi audivit lectiones
insignium Sorbonnae praeceptorum , nominatim nicolae

oremi (1382), johannis de ymenhuzen , dialectlcl aCUti,

.iacobi de altavilla, et celeberrimi Johannis bdridani
Cf. delprat. 1. 1,

7.nbsp;maire dilucido surgere. Lectiones sive potuis orationes,
nam legebant omnes praeceptores, ut etiam nunc
mos est in Academiis tentonicis, matutmo tempore

habebantur, quod cobaerebat cum tola, eo tempore
usitata, diei divisione.

8.nbsp;Quod dies sine fructu transiret. Hoe facile accidere
poterat, nam libri non exstabant. Os magistri unicus
erat fons, ex quo hauriri potuit. Si autem uno alterové
die clausum erat, plane cum natura et indole gerardi
ZERBOLT convenit, ut exclamaret, hunc diem sine
fructu transiisse.

9.nbsp;tandem ad studium Daventriense accessit. Per quot
annos Parisiis degit, ignotum est, ideoque quo tem-
pore Daventriam venit. Fuit saltem ante annum 1384,
nam tum gerardüs magnus obiit, et zutphaniensis
amicitiae vinculo cum illo conjunctus erat.

10.nbsp;Domino Floreniio, Nempe Florentius radeviwus, tunc
temporis amicus et quasi manus dextra ger. magni ,
postea ejus successor Cf. th. à k, in ejus vita, del-
prat. 1. 1.

11.nbsp;fragilem mundi slalum clereliquit i. e. vitae religiosae
et ecclesiasticae non politicis negotiis se dedit. A flo-
EENTio 4 viri in Fratrum domo Daventriae, Presbyteri
facti erant, inter quos etiam ger. zotphaniensis.

i%studendo et scribendo. Hac in re testes nobis sunt ejus
scripta. Non autem alia et quidem infima neglexit.
Hoc testimonium de eo invenimus in vita lub. berneri
Sect. IC. «Dominus gerardus sutphaniae, qui erat
corrector errorum in mensa.» Cf. üllmaniN , Ref. für die

Ref. T. II. p. 100. — Quadam vice debebat abluere
scutellos coquine; sed cum adeo debilis esset in
corpore (nam fistulam habebat) quod opus perficere
non poterat stando, perfecit sedendo. Dumbar Ana!
T. I. p. 47.

iZ. Hahiit pro solalio maxima libros sanctos. Hoc exhisce
verbis patet. «Libri sancli sunt animarum nostrarum
lumina et solatia, atque vera medicina animae, quibus
non minus carere possumus hac in peregrinatione,
quam Ecclesiae sacramentis.» Cf. Rev. Dav. III. 1.1.

14.nbsp;OccuUum morbum, quem medici fistulam vocant. «Quadam
die dominus Florentius vocavit ipsum ad se per
nuntium, nuntius autem invenit eum vomentem ex
stomacho (habebat enim debilem stomachum) non
tamen excusans se ipsum, statim ivit ad dominum
florentiüm» Cf. Dumb. Anal. T. I. p. 47. Fistulae
«nennt man widernatürliche, veraltete Oefnungen, durch
welche sich Flüssigkeiten aus irgend einer Höhle
öder einem Ausführungsgange nach aussen, oder in
eine andere Höhle entleeren. Cf. m. j. chelius , Hand-
buch der Chirurgie», Tom. I. pag. 399.

15.nbsp;cirniärius ßt custos librorum. Hoc munere, sflorentio
acceplo, quam strenue functus est. Plane conveniens
erat cum insatiabili ejus scientiae fame, Libri suae
erant deliciae. Eos non solum legisse, sed etiam
criticam artem ab eo adhibilam fuisse palet ex hisci

ullmanni verbis: «zerbolts kritische Kenntnisse darf
man natürlich nur nach dem Standpuncte der Zeit
beurtheilen. Die hebräische Ursprache des matthaeus
erkennt, wie wohl nicht in allgemeiner üeberein-
stimmung. auch die neuere Kritik an; beim Hebräer-
brief aber wird mit völlig zureichenden Gründen das
Hebräische Original, und noch entschiedener beim
Brief an die Römer, und, — was zerbolt später auch
noch berührt— beim Evangelium des margüs das
Lateinische verworfen. Sehr bemerkenswerth ist aber
doch das Urtheil zeeibolts über das Verhaltniss der
Vulgata zum biblischen Grundtext, und man sollte
fast meinen, er habe dabei in prophetischem Geiste
auf die Session des Tridentinischen Concils Rück-
sicht genommen: denn er sagt wörtlich so: «In der
Hebräischen und Griechischen Sprache ist die Heilige
Schrift weit mehr authentisch als in der Lateinische.
Denn die Lateinische üebersetzung ist stets aus dem
Hebräischen und Griechischen text zu berichtigen und
zu verbessern, wenn etwa eine Zweideutigkeit in der

Lateinische Sprache vorkommt.» Dav. III. p. 55. ullm.

1. 1. Tom. IL p. 122. Anm.

16. magnam diligentiam habens pro libris colUgendis et
scribendis. «Laborusus eratait dumbar 1. 1. p- 47,
«et diligens in opere scripturae; nam non solum
scripsit tempore, quo communiter scripserunl fratres,

sed tempore illo explicilo, excerpsit ex Sacra Scriptura
ea, quae pro domo nostra vel aliis personis poterant
deservire.»

M. Plures etiam clerici veniebant. Fama ejus sapientiae et
sagacitatis longe dispersa erat. «Ingenium habuit valde
lucidum quare dominus everardus de almeloe sensit
de eo, quod Dominus bene fecit sibi, quod juvenis
discessit ab hac vita, nam si diu vixisset, tot homines
pro consilio cucurrissent ad eum, quod concursus
noa deservisset sibi vel domui nostrae.» dumbar l.l.pag.48.
i8. quae juris peritiam requirebant. Facere non possum
quin unicam quae nobis superest ex ejus epistolis to-
tam hic reponam, probantem quippe tum ejus juris
peritiam et amicitiae vinculum quo cum florentio
conjunctus erat.

«Specialissimo sibi in Christo Domino florentio ,
viro devoto, Vicario Daventriae.

CHERARDus zuTPHANio pars vestri. Sanitatem corporis
et anime pro salute.

Carissime pater, feria secunda precedente ivi Tra-
jectum , ubi raaneo adhuc propter negotium , expectans
adhuc responsum finale a Decano sancti salvatoris
vel magistro johanne de aernhem, adhuc enim nichil
responsi habemus: sed spero quod hodie Decanus re-
spondebit, quod si sic , eras ibo Amersfordiam. Nichil
adhuc factum est pro negotio, sed hoc omnesfamant,

sicut et nos prius timebamus, quod ditFicüe dabitur
in genere licentia omnibus erigendi oratoria, etc.;
alia forsitan bene admitterentur: Credo quod adhuc
oportet negotium agitari trans Iselara 1) coram Epis-
copo, per Abbatem de Dickeninghe vel alios amicos;
quidquid nos fecerimus rescribam vobis. Lettere quas
mittitis et quas libenter recipio, pro colloquiis semper
istam contenent particulam. Ego florencios manebo
apud Iratres donec maturius deliberemus; timeo, quod
nimis mature et diu deliberabitis: omnibus amicis
nostris, sicut scitis, videtur quod fugeritis, et hoe di-
cit Frater Tydemannus Grauwert, nullo sibi quicquam
monente, quod omnino fugeritis; apparet quoque
michi, salvo judicio Fratrum et vestro, in quo ego
ero bene semper contentus: Quia quicquid monui aliis
non sic monui, quasi utique vellem fieri, sed ali-
quando monui domino wërmboldo 2) etc. ut, si postea
essetis alibi, magis scirent vos esse coactos, quam
ex appetitu; sed videre meo apparet michi, quod
tutius esset modo quod fugeritis: Primo quia post in-

1) COKAM EPISCOPO. Eo tempore Episcopus Rlieno-Trajecti fuit
rHEDEBlcüS VAN BLANKEifHEiM, qui Iloc muncre per 30 annos
functus est, 1393—1423 Cf. delp. 1. 1, p. 58.

3) weembolbüs. Nomeu ejus fuit wekmbolüus van bxjscop
(boskoop). Celeber fuit orator sacer Cf, de eo w. moll ,
j. beügman tom, I. p. 13 , 148, 153 et 158.

feclioaeni fruslra esset fuga et de facili potestis infici
per anhelitum colloquentium , per aerem in pluribus
locis civitatis, ut credendum est, jam infectum , per
Domum nostram, ubi dimisse sunt, ut timendum est,
reliquie male a Fratre nostro johanne piissime me-
morie; Timeo sepe, quod Domus nostra non sic evadet,
sed sicut in domo Johannis ter poeeten, ita vel ali-
qualiter sic accidet. Item secundo si unus vel duo
Fralrum inflrmarentur, non possetis cum honore fugere,
vel ad minus fieret multo major rumor quam modo.
Et muite aîie michi videntur rationes, quas scribe-
rem, nisi nuntius vix expectat, quod parum scribo.
Obloquia hominum et scandala modicum reputo, quod
scilicet sunt aliqui, qui possunt facere morientibus,
quicquid fuerit faciendum ; et si scandalizantur contra
rationes hoc est scandalum Pharizeorum, quod non
apparet curandum. Jam exiretis quasi acturus negotium,
in quo et valde dominus wermboldus indiget consilio:
Dicitis quod nos duo sufficimus ; respondemus , si vos
dominus hugo et dominus ghysbiîrtus omnes essetis
vix sufficeretis; magnum est negotium , in brevi me-
lius scribam intentum. Apparet michi ex litteris, quod
vos, qui jam simul estis in domino et in domo, inter
vos conclusistis, quod vultis ibi manere, et quod nos,
scilicet GaERARDus, JOHANNES et REYNERüs maueamus
hic: sed est m^la conclusio contra consilia Sanctorum

solus adhuc sum. Quantum cordialius potui scripsi
johanisi et reïnero, quod venirent ad minus ad tem-
pus; si venirent, ex tunc haberemus capittulum,
quia tres faciunt conventum et credo quod nosconclu-
deremus; eamus et moriamur cum ipsis, aut ipsi
veniant et vivant nobiscum , licet tamen nos possumus
hic mori et vos ibi vivere : Quid michi vivere post
mortem vestram et fratrum! Testis est Deus, quod,
cum fratrem dilectissimum obisse percepi, 1) talem sensi
affectum quasi modicum curabam vivere, quia pars
magna vite et cordis mei fuit ablata; quid ergo michi
vivere si vos et alii morerentur. Non possum plus
scribere propter nuntium: Deliberetis propter Deum,
et quod fuerit faciendum fiat cito; et scribatispropter
Deum quomodo deliberaveritis. Valete.
Scriptum feria sexta ante 2) decollationem johan-
ms. Cf. dumbar 1. 1. p. 88. seqq.

I9.illiminatu$ ille Sacerdos. Appellatur ita, quia Pres-

1) Nempe ltjbesti beeneki.

2j Festum decollationis johanîîis. Celebrabatur in Ecclesia Eo-
mano Catholica die 29 mensis Augusti, quo die, sub regno im-
peratoris juliaki , viri caput se invenire arbitrabantur, qui urbem
Palestinensem Sebasten destraxerunt. Ecclesia Graeca vero liic
festüs célébrât die 24 m. Pebr. , die quo sepeliebatur in Ec-
clesia Apostolica Byzantio, 25 m. Maji ; festum autem ipsius
decollationis eodem die ac Eccl. Rom. Cath. Cf. h. alt: dor
Christliche Cultus, pag. 95.

byteri munere in domo Daventriensi functus est.
Speculum Monachorum. Liber erat cujus leclione mulli
delectabantur. Non, ut vulgo putatur, scriptum est a

SANCTO BERNARDO, SCd ab ARNULFO VAN BOHERI, Cf. DEL-

PRAT 1. L p. 48. in ann.

21.nbsp;domini luberti defuncti. Inter prima devotorum lumina,
refulsit Daventriae sacerdos quidam , nomine luberti ,
filius «berneri joannis de swollis oriundus.» Studio-
rum Theologicorum causa profectus est Pragam, ubi
brevi tempore Baccalaureus factus est. Invitis paren-
tibus ad Florentium profectus et Daventriae commo-
ratus, spiritualis esercitii imbutus est ardore. Cum
amico suo, henrico brune , presbyter factus est a» 139 l
Juvenile aetate pestüentiae morbus eum arripit et
obiit: «ao incarnationis dominicae 1398 , septimo
calendas Augusti, in crastino SI.-jacobi apostoli, tem-
pore BONiFAcii IX papae» Cf. th. à kempis in ejus vita.
Causae cur tot fratres juvenili aetate obiere, enumeran-
tur apud dümbar 1. 1. p. 7. «Solebant surgere de lecto
liora tenia de mane, solebant intrare lectum de sero
hora octavo; consueverant scribere ante prandium per
quatuor horas ; induti erant camisiis laneas pro lineis»
Cf. delprat 1. 1. 264.

22.nbsp;cum fratre Amilio. Successor fuit reverendi patris domini
FEORENTii : «de partibus Gelriae, in confinio domini de
BÜREN, oriundus.» Daventriae studiis incubuit et ita

in scholaslicis artibus profecit, ut inter primarios
doctores aestimandus sit, qui maxima ingenii excel-
luit subtilitate. Non saeculari vitae sed Ecclesiae se
dedit multisque nominibus bene meritus est de Fra-
trum domo Daventriensi. Post mortem luberti et ge-
rardi sutphaniensis, viventB adhuc Florentio, sacer-
dotis munere functus est. Inprimis «tempore pestilentiae»
curam gessit infirmorum, et quidem eo modo, ut ipse
«aegrotare coeperit, sed Deo miserante ad consolatio-
nem fratrum reconvaluerit.» Per quatuor annos et
tres menses domui praepositus erat, donec obdormivit
in profesto barnabae apostoli a» ]404. (10 Juny,
Cf. h. alt. 1. 1. p. 91). Vide thomae à kempis. 1. 1. in
vita ejus.

23. at^ Abbatem in Dickeninghe. Abbas ille nominaba tur
arnoldus , et insignis fuit Decretorum doctor. Tempus
hujus itineris indicatur a dumb. 1. 1. 4ö\': «parvo inter-
vallo dierum post festum beati martini (1398), ipse
perrexit una cum fratre Amilio.

Wi. Nocte S. Barbarae ; erat dies quartus mensis Decem-
bris. — Ante suam mortem, cum Florentio, regnante
Daventriae pestilentiae, Amersfordiam se contulerat :
Hoc patet ex epistola supra a me allata, et insuper
ex his verbis : «Eodem tempore quo Dominus Floren-
tius revertebatur ab Amersfordia, reversus est simi-
liter ab Amersfordia etiam Dominus gherardus zerrolt,

ortus in zütphania oppido gheluic , qui in vila et
conversatione sua fuit exemplaris omnibus.quot; Cf. dumbar
1. 1. p. 47.

23. Anno Domini millesimo trecentesimo nonagesimo octavo.
Omnes qui de eo mentionem fecerunt hunc annum ejus
mortis indicarunt, excepto dumbar in Kerk. en Wereldl.
Dev. t. I. p. 616, ubi dicit: «In die S. Barbarae virginis
obiit dilectus frater noster gerardus zütphainiensis ,
Presbyter, ao Domini 1396.» Eum descripsisse videtur
b. clas1üs in «Godgel. Nederland» ia voce , et in «erasmus
als Nederl. Kerkhervormer» p. 263. Hoc autem non ita
est. th. à kempis hac in re fide dignissimus testis est,
et annolat annum 1398. Mortuus est paulo post Luber-
tum et ille obiit in fine mensis Julii, anni 1398.

2G. Florentius contristalus est valde. De ejus dolore haec
invenimus: «quod (nempe famam ejus mortis) cum
audivisset dominus Florentius, misit fratrera nostrum
joiunnem pistorem, ut deferret corpus ejus ad sepe-
liendum in Daventria : sed cum venisset inWyndesem
jam sepultura erat celebrata ab illis fratribus, gauden-
tibus, quod tam pretiosas reliquias possiderent. johan-
iSES vero oppido mestus repedabat, eo quod corpus
tam dilecti fratris minime reduceret. Dominus Flo-
rentius, lectis vigiliis cum fratribus, vocavit fratres
ad cameram suam, exponens iis tristitiam cordis sui,
quae non erat modica ; nec immerito, quum postquam

orbatus fuerit illis duobus praeclaris luminibus et co-
lumnis; scilicet domino lubberto et johawne kassel,
qui sustentaverunt domum, jam inopinate amisit
fidelissimum conservatorem ac instructorem bonorum
morum.»!) Hae laudes plane conveniunt in vitam,
scripta et mores nostri auctoris.

1) Cf. dumb. 1. 1. p. 48 , 49.

CAPUT IL
SCRIPTA GERARDI ZUTPHANIENSIS.

Nostri auctoris scripta quod attinet, dividi possunt,
ratione habita eorum indole, in tria genera.

Primum continet ea opera, quae practicum redolent
spiritum ; ad hoc genus referenda sunt.

a.nbsp;Éxcerptum: de utilitate lectionis sacrarum literarum
in lingua vulgari.

b.nbsp;Excerptum: de precibus vernaculis.

c.nbsp;Ea quae scripsit contra monachos mendicantes.
Secundum genus constituunt duae vitae Jesu, in

quibus consilium practicum et asceticum, promiscue
occurrunt.

Terlium dici potest mere asceticum et hisce duobus
libellis exstat.

a.nbsp;De reformatione virium animae.

b.nbsp;De spiritualibus ascensionibus.
Singulatim de omnibus mihi agendum est.

SECTIO L
SCRIPTA PRACTIGAE INDOLIS.

§ L

De utilitate leetionis saerarum literarum in
lingua vulgari.

Opusculum hoc, quod prius est e duobus excerptis de
libris Tentonicalibus, invenitur apud Rev. Dav. III. pag.
41—33. Melius autem typis mandatum est a ii. v. ß.
Hist. Episc. Davent. Edit. Fol. Tom. IL pag, 88 seqq.
Incitamentum quo ductus auctor noster haec scribenda esse
putavit, ipse clare et perspicue monet. Eo vivente nonnulli
fuere, qui putarent cdllicitum fore laicis et» vel potuis
«sive,» nam iidem significari videntur, «illiteratis divinam
Scripturam relegere et in sacra pagina se exercere.» I)
Libros devotos qui nonnullas Sacrae Scripturae partes

1) Rev, 1, 1. p. iL

translatas continebant et a laicis legebantur, «reprehendere,
fugare penitus et elirainare» omnibus modis conati
sunt. Huic proposito, cujus fundamentum erat metus ne
minueretur Ecclesiae ejusque ministrorum auctoritas,
quam strenue se opposuit zerbolt. «Ideo,» inquit,
«scire expedit utrum et quales libros scripturarum
vel Sanctorum doctorum laicis legere liceat, vel potius
secundum Sanctorum consilium legere expediat, ut vide-
licet proinde appareat qui libri et quales doctrinae sim-
plicibus et illiteratis ad legendum conveniant vel studen-
dum, ac etiam ut ipsi laici et illiterati sciant ad qualem
doctrinam et quales libros utilius et fructuosius recurrere
debeant, in quibus minus possunt offendere non ignorent.»
Valde restitit illis, qui laicis Sacram Scripturam adimere,
eaque privare vellent; concedit tamen non omnes ejus
partes iis esse utiles. — Secutus exemplum «beati gregorii
in Hom : X super ezechielem et joh. chrysostomi , in
opere imperfecto super matth. XXV» duplicem in scriptis
divinis inveniri doctrinam, demonstravit. Est nempe
altera doctrina plana, simplex et aperta, ad cujus intelli-
gentiam noa opus est ut lector inquiratur vel ratio-
cinaretur. Exempla hujus rei affert:!) «vitae et gesta
Sanctorum, passiones et triumphos martyrum, aliasque
doctrinas de vitiis et virtutibus, de sanctorum gloria ac

1) llev. !. ]. p. 42,

damnalorum raiseria.» Altera autem doctrina reperitur,
quae est alta, obscura vel profunda, cujus intelli-
gentiam magnum ratiocinationis ingenium requirit ,
propter ipsius Scripturae subtilitatem, profunditatem vel
obscuritatem. Inter haec recensentur: «de essentia divina,
de trinitate personarum , de essentiae unitate.» Priorem
doctrinam appellavit: «lac, potum vel aquam,» posterio-
rem: «escam, cibum solidum vel panem.» Jure eas ila
denominari posse, demonstravit argumentis, e Sacrae
Scripturae locis, e. g. 1 Cor. III : 1; Jes. Ill : 1; Job
XXVIII, patrumque Ecclesiae dictis, haustis.

Quindecim argumentis probare studet veritatem illius
sententiae, qua urgetur, quam sit necesse, utlaicisacras
Hieras suo legerent in idiomate. Dividi possunt in tres
classes majores!):

I.nbsp;Argumenta desumta ex S. S. ipsa, ex Ecclesiae sen-
tentiis, e jure canonico, e patrum doctrina, quae
omnibus fidelibus ut legem imponunt cognitionem
S. S. Ad hanc classem pertinent arg. I, IV, V, IX.

II.nbsp;Ex sensu generali S. S., cujus praecepta omnibus
data, et ab omnibus intellecta vel saltem intelligenda
sunt, quia supplementum est, ut ita dicam, legis
naturalis. Vide arg. II, III, VI, VIII, XV.

III. Ex indigentia Christianorum, quia, ut verbum Dei

1) böhkikgee 1. 1. p. 653.

illius populi idiomate conscriplum est, ad quem per-
venit, sie etiam sponte sequi debet, ut Evangelium
vertatur in linguam eorum, qui nunc ejus vocem
audire cupiunt. Tide arg. XI—XIV.

Omnia nunc singulatim enumerare, paucisque verbis
illustrare volo.

I.nbsp;«In laicis recommendatur et est recommendandum
desiderium intelligendi divinas Scripturas et secundum
eas Studium adhortandi. Cff. Gregor. Decretal, lib S
Tit. 7 de haereticis, et Inn. III.» de Trinitate.» 1)

Est quasi argumentum externum, quod illis temporibus,
quibus summa potestate gaudebat principum auctoritas,
magnam habere debuit vim. Sancti viri ipsi commenda-
runt laicis, eosque adhortati sunt ad S. S. studium.

II.nbsp;«Divina Scriptura non unum singularem statum
informât vel erudit, sed queralibet in statu suo docet et
instruit.» 2)

Consilium generale S. S. exponitur: nunc docet inci-
pientes, tum informat proficientes, alio loco vitam in-
struit perfectorum. ünicuique quo statu, qua vitae sit
conditione, salutare aliquid habet S. S. praeceptum. Ironice
quaerit auctor; «Quare \'non essent peccatores ipsi parti-

1) ßev. 1. 1. 43.
2j 1. 1.

cipes legis divinae, sicut aliorum generalium beneficiorum
Dei, cum lex divina et divina Scriptura sit inter divina
beneficia praecipuum et singulare.» Participes, dicere vult
omnes homines, etiam eruditi, esse cupiunt Dei benig-
nitatis , quare nunc illi impedirent laicos, quominus
participes fierent summi illius beneficii? Testes ei sunt
Aug. in «doct. Christ, lib III ^ in epistola ad Bonif. Comi-
tem» et «in explicatione Ps. LVII et LXII ;» itidem Hieron.
«in Prologo super Pauli ad Eph. epistolam.» Non amplius
sequentibus in argumentis patrum nomina enumerabo,
nam fere ubique ad eosdem recurrit.

III.nbsp;«Scientia legis divinae et studium Sacrae Scripturae
magis praecipitur in Novo quam in Vetere Testamento.» 1)

Occurrunt nempe in V. T. multa incitamenta etadhor-
tationes, quibus populus Israeliticus ducebatur ad verba
Dei in cordibus animisque suis inserenda, uti Deut. VI ;
11, 12. Etiam in Psalmis eadem inveniuntur monita,
e. g. Ps. CXIX : 2 et I : 2. Quod hic de V. T. dicitur
eodem, imo majore jure valet de N. T., quia prius,
salva sua gravitate, etiam ex zdtphaniensis sententia,
tantum naida/coyog eig Xqiütóp est.

IV.nbsp;«Secundum praecepta Ecclesiae laici certo et debito
tempore debent convenire ad Ecclesiam et ibi audire ver-

1) 1. 1. p. 44.

bum divinum: sed si eis Scripturam scire non licet ut
quid eis praedicatur? Quare non eadem possunt legere
in libris ? cum forsitan melius et citius discerent ex
libris quam sermonibus, cum, ut dicit pbilosophus :
Visus valeat ad doctrinam sicut auditus.» 1)

Respicere hic videtur auctor ad orationes sive homilias
quae tunc temporis a monachis, inprimis monachis
mendicantibus habebantur, et nullius fere erant pretii.
Insuper si hae bonae fuissent, orator sacer hisce pro
concione habendis multa quidem, non autem omnia
explicare et tractare potest. Sed quum ipsis laicis verbum
Dei, vel alios libros devotos legere licitum esset, majorera
ex hoc fructum caperent, quam «quindena vel minus
unam audire praedicationem ex qua generaliter parum
discunt vel retinent.»

quot;V. «Doctores Sanctae Ecclesiae hieronvmus, gregorius ,
august11nüs, chrysostomus, et alü in diversis Epistolis et
libris suis exhorlantur et admonent laicos ad studium
divinarum Scripturarum, sed hoc nequaquam facerent,
si malum vel illicitum reputarent.» 2)

Multis exemplis, ex eorum scriptis allatis hoc demon-
strare conatus est, qui eo majorem habent vim^ quo
majore illi patres gaudebant auctoritate. Hieronymus e. g.

1)nbsp;1. 1. p. 45.

2)nbsp;1. 1.

etiam mulieres, ut Celanthlara et Demelriadem ad lioc
studium adhortatus est.

VI.nbsp;«Sacra Scriptura data est homini a Deoadjutorem
et adminiculum legis naturalis , ut videlicet quid homo
per legem naturalem jam obfuscatam seu minus luminatam
interius videre non potuit divina S. foris adjutus disceret
et videret, ut discerneret bonum et ipsum apprehenderet,
et malum ut vitaret.» 1)

Quia, ut PAULUS dicit Rom. V : 13, peccatum non
imputabatur, quum lex nondum esset, laicorumque
oculus interior s. ratio obfuscatus est negotiis secularibus,
et occupationibus terrenis, valde utilis gerardo videbatur,
ut lex illa iis innotesceret ; tunc enim non essent ex-
cusandi, si peccarent, et simul adminiculum iis esse
posset, ut abstinerent a malo et tantum perpetrarent
bonum.

VII.nbsp;«Ipsi laici frequenter legunt et discunt carmina
mundana, carnalia et Diabolica, secundum sapientiam
mundi composita, ad amorem mundi et carnis allectiva,
et ad libidinem incita tiva.» 2)

Viri eruditi et literati non reprehendebant laicos tales
. libros legentes, quod multo majore jure facerepotuerant,
quam iis interdicere S. S. lectionem et usum. Multi hujus

1)nbsp;1. 1. p. 47.

2)nbsp;1. 1. p. 48.

generis libri eo tempore exstabant, quorum tamen tres
insignes et valde promulgati erant, nempe : historiam belli
Trojani, rolandi furiosi et de formositate Dianae. Si
autem harum fabularum lectio eruditioribus non perni-
ciosa videbatur, cur se opposuerunt lectioni S. S., qua
homines meliores reddi, ad amorem Dei accendi, ad
desiderium patriae caelestis inflammari possent ? Provocat
ad PAULI dictum 1 Tim. IV :

YIII. «Laici tenentur scire ea, quae expresse omnibus
in lege divina praecipiunlur vel expresse prohibentur,
secundum Doctores theologiae et etiam secundum Juristas:
Adminus tenentur scire, decem praecepta et peccata
mortalia.» 1)

Alio loco 2) haec peccata «capitalia» vocat; numero
sunt octo, nempe: «superbia, quae initium omnis peccati
regina est, habens sub se septem duces; vana gloria,
invidia, ira, tristitia, avaritia, gula et luxuria.» Quum
laici haec scire debeant, non prohibere possunt alii,
quominus illos libros legant in quibus de his agitur,
«vide 1 Cor. XIV : 38.» Hoc loco inserit sententiam «beati
CREGORii,» sic se habentem: «Sacra Scriptura est quasi
quidam fluvius planus et altus, in quo et agnusambulet
et elephas natet.»

1)nbsp;1. 1. p. 49.

2)nbsp;De ref. virium animae p. é6.

IX. «Multa sunt juris positivi, quae laici quilibet
secundum statum et officium suum scire tenentur, ita
quod ignorantia juris positivi quod ipsi scire tenenter
ex officio, laicos non excuset.» 4)

Quando, haec est ejus sententia, judices et «Scabini,»
si injuste judicant, non excusandi sunt, quia juris peri-
tiam habeant necesse est, sie etiam cuique laico, cujus-
nam sit status vel oCTicii, lex habenda est, utlegatS. S ,
ei praescribentem , quid faciendum sit, quid negligendum,
eique sit adminiculum in pugna terrena. Non enim
laici ad temporis penuriam provocare possunt, nam illas
horas hunc in usum convertere debent, quibus nunc
«in tabernis potantes et inebriantes se inutiliter et male
expendunt.» Nec valet excusatio, se pecuniam non possi-
dere, ut emant libros; utensilia enim ad eorum officium
necessaria omni modo acquirere student et illi libri
utensilia habenda sunt ad vitam quaerendam aeternam.

X. «Tota Scriptura primo et originaliter in lali idio-
mate est conscripta, in quo ab illis propter quos fuit
scripta principalius, ab omnibus melius et generalius
potuit intelligi.» 2)

Vetus enim Testamentum hebraico sermone. Novum
graeco conscriptum est. Si autem non licet, ut S. S.

1) 1. 1.

2) 1. 1. p. 51.

legatur vulgari in idiomate, cur Prophetae, matthaeus
et PAULUS non scripserint Judaeis in Graeco, vel Latino,
cur PAULUS item non scripserit Graecis Hebraico vel
Latino sermone?

XL «Plures Sanctorum illis quibus praedicaverunt
Scripturas divinas in alia lingua jam éditas, ad idioma
illorum, quibus praedicaverunt et transtulerunt, ut
videlicet non solum audirent in sermonibus, sed etiam
legerent ex libris.»

Illustratur hoc argumentum uno e multis exemplo,
nempe bartholomaei Apostoli, qui dicitur Indi incolis
Evangelium annuntiasse, eorumque in usum matthaei
Evangelium transtulisse. Sed quare, quaereret forsitan
aliquis, latino sermone nunc translata sit S. S., qui
ignotus est laicis ? Huic respondit argumento sequenti.

XIL «Sacra Scriptura ea de causa a magistris Eccle-
siae in latinum versa est eloquium, non ut quibusdam
propter latini idiomatis ignorantiam lateret et esset
occultata, imo magis ut divina Scriptura quae primo in
uno idiomate édita paucis, id est, illud idioma scientibus,
erat cognita, omnibus generaliter fieret manifesta, nam
latinum idioma ceteris est generalius.» 2)

Hoc igitur non factum est, ut latinum nescientes

1) 1. 1.
2) 1. 1.

sermonem, S. S. legere nec intelligere possent; huic enim
raliocinalioni répugnât consilium quo Marcus suum con-
scripsit evangelium, quod est, ut non solum Romani in
Ecclesia verbum Dei innotesceret, sed etiam domi forisque
in hujusmodi lectionibus permanerent, («Cf. eus. Hist. Eccl.
Lib. H,») sed quia lingua lalina eo tempore omnibus fere
gentibus cognita erat.

XHL «Sancti Patres in Aegypto deiigentissime et cum
summo desiderio Sacram Scripturam studuerunt, node
ac die inde méditantes.» 1)

Teste enim Cassiano in «lib HI et V de institutis Pa-
trum» omnes linguae latinae ignari fuere et paucis tan-
tum cognitum erat sermo Graecus. Inde sequitur eos
habuisse versionem Aegyptiacam.

XIV. «Hebraei habent divinam Scripturam in suo idio-
mate i. e. Hebraico, Graeci in Graeco, Chaldaei in Chal-
daico, Arabes in Arabico, Syri in idiomato suo, Gothi
habent eara in eloquio Gothico, Aegyptii in Aegyptiaco,
Indi in idiomate proprio, Russi, Slavi, Gallici quilibet
in suo.» 2)

Argumentis ex historia allatis, hanc thesen ab omnibus
partibus veram esse probavit, eamque non minus valere
quod ad Patrum scripta attinet, quorum multa aliis lin-

1)nbsp;1. 1. p. 52.

2)nbsp;1. 1.

guis translata sunt. «Quae igitur,» inquit, «est ratio vel
causa, quod sacra scriptura non debeat legi in Teutonico,
sicut legitur in Arabico vel Slavico ?»

XV. «Illicita foret lectio idiomate vulgari, si vel
pugnaret contra legem naturalem, vel a lege quadem Ec-
clesiastica prohibita esset.» 1)

Neutrum accidit. Lex naturalis cognosci non potest nisi
ex S. S. nec evinci, nisi per eam. Ecclesiae patres semper
ad hanc lectionem adhortantur^ igitur non perniciosum
sed potius laude dignum aestimatur, possidere et legere
S. S. lingua vulgari.

De pretio huic operi aliisque zctphaniensis scriptis sta-
tuendo, agam ultima mei speciminis parte.

§ 2.

De precibus vernaculis.

Cognata scriptiunculae modo explicatae, est illa «de
precibus vernaculis.» 2) Quasi appendix haberi potest in
prius excerptum. Ardentissimum inimicum se praebet
zerbolt usus Latini sermonis in orationibus vel precibus

1)nbsp;1. 1. p. 53,

2)nbsp;Rev. Dav. Hl. p. 55—58.

effundendis.Paucis verbis enarabo quomodo hac de re disputet,
Laici jam illis temporibus , quamquam nondum inventa
erat ars typographica «libellis orationum scriptis» ute-
banlur, quos constitutis diei partibus legefe consueverant.
Fuerunt autem nonnulli qui dubitarent, an deceret laicos
legere suo idiomate preces et Psalmos ; posteriores enim
difficiles sunt intellectu et «quae difflculter possunt
intelligi non sunt laicis proponenda.» Respondit ad
duas quaestiones zerbolt. Quod ad primam attinet ei
difficile esse nequit, ad hanc responsionem dare, cog-
nito ejus scripto de versione Codicis Sacri. Kon solum
licitum esse putat laicis preces legere et recitare vernaculo
sermone, sed etiam eorum esse officium , si fructus aliquid
ex hisce «devotionibus trahere» cuperent. Non sua ipsius
auctoritate nixus banc profert sententiam , provocat, uti
ejus est consuetudo ad Apostolum Paulum et patres Ec-
clesiae. Multos explicat locos Cap. XIV prioris Pauli ad
Corinthios epistolae. Unius tantum loei explicationem,
exempli instar, recitare volo. Ad versus 14 et 18, qui
sic se habent : Nam si orem lingua , spiritus meus orat,
mens autem mea sine fructu est ; quid ergo ? orabo spiritu
orabo et mente psallam spiritu, psallam et mente, haec
annotat : «Si oro lingua orationem proferens quam non in-
telligo spiritus meus, id est affectus, orat et ad orandum
accenditur, sed mens, id est, intellectus manet sine fruclu,
n€c hujusmodi oratione reficitur. Quid igitur? orabo

spirilu, orabo et mente numquid igitur laborabo orare
simul lingua et mente? ut scilicet lingua proferara et
ea quae proferam intelligam; cum hoc sit melius quam
primum, scilicet orare lingua tantum.» Absurdum ei
videtur sententia, melius esse laicis ut orent sermone
latino quam vulgari idiomate. Eodem modo haec diffe-
runt ac «oratio vocalis et mentalis» Prima enim per se
infructuosa esse debet, secunda autem una vera est
devotio, «qua intus sine verbis affectum sive desiderium
nostrum Deo pandimus.»

Est in oratione quadruplex attentio, sive cordis affectus.
Una «superficialis» quae tantum attendit ad verborum sonum,
ideoque animum internum parum reficit. Secunda attentio,
«qua homo sensum litteralem Psalmi vel orationis suae
attendit;» quum igitur haec verba aliquam continent
«devotionem», mens orantis ex hac attentione refici
potest. «Tertia attentio est intellectualis» quum ex verbis
orationis vel Psalmi trahitur sensus spiritualis, quae, ut
dilucide patet, hominis animo et menti valde utilis et
fructuosa semper est. «Quarto attentio esse potest quando
homo attendit Deum et rem pro qua orat.» Prima et
quarta accidunt laico qui latino sermone orat^ secunda
autem et tertia, quae maximi sunt momenti magnumque
praebent usum excluduntur oratione in lingua non vulgari,
sive sit latina vel alia non cognita.
Ultimo loco quaestionem tractat: «utrum magisexpediat

quod laici habeant aliquos Psalmos translatos, quos
orantes legant quam quod in orationibus quibusdam
«planis verbis compositis contententur ?» Ad hanc quaes-
tionem caute el prudenter respondit. Homines multis
nominibus inter se differunt, quod uni prodest, alteri
nocebit. Sunt, qui «Psalmis et antiphonis» legendis majore
imbuantur erga Deum amore; adsunt etiam alii, qui
magis expediantur orationibus «planis et usitatis verbis»
conscriptis. Accedit quod «unus et idem homo» diversis
suae vitae sladiis, diverso modo sentit, diversis rebus
delectatur. Suadit igitur laicis, ut habeant libellos partim
continentes Psalmos transfusos, partim orationes planis
verbis expressas. Huic rei non obstat, quod nonnulli con-
tendunt , Psalmos difficiles esse intellectu, nam si hanc
ob causam laicis non licitum esset eos legere, multo
minus eos legere debent latino sermone, quia hujus linguae
ma^na pro parte ignari sunt. «Sunt enim multi Psalmi
qui cuilibit oranti convenire possint» quorum effata in suum
convertit usum, si verborum significationem intelligit.
Hancce lectionem a Patribus laicis esse concessam neque
iis esse detrimentum, allatis exemplis probare studet.
Inter alia hoc scripsit Hieronymus «doctor gloriosus» in
laudem urbis Bethlehemiticae in «epistola ad Marceilum :»
«In CHRISTI,» inquit, «villula, ut supra diximus tota
rusticitas extra Psalmos silentium est. Quocuraque te
veneris, arator stivam tenens allelujah decantat, sudans

messor Psahnis se avocat, et curva attondens vitem falce
vinilor aliquid Davidicum canit; haec sunt in hac pro-
vincia carmina, hae, ut vulgo dicitur, armatoriae can-
tiones.» \\)

3.

De tractatu contra Monaclios mendicantes.

Ut quaeque institutio bona suos habet inimicos sic
etiam institulum fratrum Daventriensium. Jam tempore
quo exsliterat, nec minus eo quo floruit, a clericis
aggressi sunt. Inter illos primum tenent locum, monachi
raendicantes, qui laesi orationibus gerardi magni, nunc,
postquam his magis relictis fratres vitam agebant prac-
licam, et inprimis curam gerebant educationis plebis,
vehementissimo ardore et ira eos persequi iisque noceri
conabantur. Non amplius enim tam magno apud plebem
gaudebant auctoritate, iisque ademta fuit opportunitas
victum suum querendi. Aggressus magna pro parte facti
sunt contra conditionem specialem, quam fratres occu-
pabant, ratione habita Monachorum institutionum. Aesti-
mabantur «genus esse tertium,» de quibus valeret Paga-
norurn dictum de Ghristianis primo nostrae aeris saeculo:

1) Cf. Eev. 1. 1. p. 58.

«non licet esse vos.» Ita, ut ait ullmann, loquebantur:
«Wenn ibr ordensmäszig lebt und doch keinen wahren
Orden bildet, so seid ihr zweideutige Leute ; eure Stellung
ist durch das Gesetz nicht anerkannt, sondern kirchlich
illegitim, und ihr müsst aus derselben heraus, entweder
ganz in die Welt oder ganz in das Mönchthum hinein ,
so aber könnt ihr nicht fortbestehen.» — Ad hos refel-
lendos gerardus zerboltI) tractatum supra memoratum,
scripsit. Pauca excerpta typis mandavit Revius 1. 1., de
quibus nunc agam.

Primo loco se defendit contra accusationem ac si hae
congregationes novae religionis, collegii, corporis vel
convenliculi nomine dicendae essent. In religione, ea
nempe accepta sensu Monachorum, haec tria esse debent
«professio, régula, obedientia ;» sed horum nullum in istis
cohabitationibus inveniebatur. «Non assumsimus,» inquit,
«regulam, non fecimus professionem, nemini obedientiam
promisimus.» Nec sunt collegia vel «corpora,» nam haec
eligire debent «superiores» et constituere «syndicum,»
quod apud fratres non fit. Minime autem conventicula
nominanda sunt nam «gravius errant, qui conventiculorura
convicium eis ausint facere, cum conventicula smt
conspiratorum, haereticorum, seditiosorum, qualia cn-
mina in sese non agnoscant,» Vivunt ut «Apostolorum

1) Eev. Dav. IU. P- 36-40.

discipuli, — eine Vergleichung, die jedoch nicht ganz
paszt;!)— neque vestitu ab aliis discerni possunt. Quis-
que eo modo vestitus est ut ipse vult et omnia vesti-
menta quam simplicissima sunt. Bonorum possessio et
communio apud fratres ea est, ut quisque regimen et usus-
fructus eorum quae possidet libenter congregalioni tradet,
quod Omnibus, sive sint laici vel clerici, licitum est et
tamen magnopore differt a consuetudine Dominicanorum
et Fratrum minorum, qui postremi idealem tantum pau-
pertalem profited possunt. - Obedientia vulgaris mona-
chica, quam inferiores superioribus, vel populus
saeculari potestati debet, apud eos obtinere non potest,
quia «socii sunt aequales.» Obedientia tamen eliam inter
aequales locum habeat necesse est, quum alter alteri ad
aliquid adhortatur ; sie etiam erga rectorem cujus regimen
cum illo patrisfamilias comparatur.

Etiam accusabantur fratres, «confessionis actum sibi arro-
gasse.» De hisce ita agit. Confessio vulgo sie dicta nempe
Sacramentalis, «cui annexa sit absolutio et poenitentiae
injunctio» nemini competit nisi sit sacerdos et potestatem
habeat clavium. Sed si desit sacerdos, «si peccata sunt
ieviora, si queritur tantummodo auxilium vel consilium,
tunc confessio inter laicos locum habere potest .» Magnus
fructus ex illa hauriendi sunt ; qui confitetur discrimen

1) ULIMANN 1. 1. p. 180

discit inter peccata et non peccata, inter graviora et
leviora,» et hac quidem confessione fratres utunter, recor-
dantes Apostoli dictum 1): Confitemini invicem peccata
vestra.»

Ultimo loco reprehendit accusatores, dicentes eos quam
quam non constituerint ordinem Monachicum, nihilomi
nus habere instituta. Sed congregatio qualiscunque sit
omnino iis carere non potest. Illis qui solum institutioni
bus, vere sic dictis, competunt, ut «superiorem eligere
officia sacra celebrare» etc. non utuntur ; sed alia adsunt
ut «labor manuarius,» quod illustrât exemplis Pauli, Am
brosii, Augustini, Cisterciensium et Cluniacensium, «certis
temporibus studere, S. Scripturam sub prandio recitare,
vigilare, jejunare, aliaque hujus generis;» haec omnia
enim, non ut nonnulli putant «unicuique seorsim ,» licita
sunt, sed etiam iis qui iisdem habitant domibus. Nam
in urbe aliqua «omnes opifices ejusdem artis ad pulsum
nonae labores incipiunl, et cum pulsu deponunt» nec
tamen banc ob causam religiosi dicendi sunt; eo minus
fratres in commune viventes, monachi sunt, quia una
habitant certisque utuntur regulis et perficiunt eadem,

1) Jac. V : 16».

SECTIO IL

SCRIPTA, IN QUIBUS ELEMENTUM PRACTICUM,
ET ASCETICUM PROMISCUE ABSUNT.

Inter scripta religiosae indolis, quae ab omnibus^ laicis
et clericis, multum legebantur Saec. XIV et XV, magni
momenti sunt diversae vitae Jesu. Dividi possunt duas
in classes. Nonnullarum materies hausta erat solum ex
Euangeliis, aliarum autem scriptores hauserunt et ex
illis et ex libris N. F. Apocryphis et traditione. Gerar-
düs zerbolt duas hujus generis reliquit, quarum altera
invenitur in opere ejus «de Ref. virium animae» Gap.
XXVI, altera in «Spiritualibus ascensionibus» Gap. XXX.
Pertinent ad classem priorem, cujus, teste Cl. moll, 1)
paucae tantum fuerunt. Totas hic reponere volo. Pretium
illis, universe spectatis, statuendum melius hisce verbis
exprimi nequit: 2) «Heeft men eerst opgemerkt wat de

1) Cf. w. moll, leven van joh. brugman T. II, p. 7.
3) molê 1.1.

beteekenis van diergelijke schriften voor het godsdienstig
bestaan der voorgeslachten was, hoe, waartoe en nnet
welke gevolgen zij gebezigd werden, dan worden zij,
ofschoon slechts «ten behoeve van simpele, eenvoudige
menschen» geschreven, en als biographic van den Heiland
op zich zelf voor ons geenerlei waarde hebbende, een
belangrijk monument des voortijds, een der middelen,
waardoor wyquot; indringen in de wereld des gemoeds en
der gedachten van duizenden en honderdduizenden der-
genen, die vóór ons waren, en wier godsdienstig wezen
ons noch als christenen , noch als vrienden van de geschie-
denis onzer kerk, een voorwerp van onverschilligheid

kan zyn.»

I.

Sequitur vita Christi sub compendio oollecta.

Nihil apparet utilius quo salubrius occupes memoriam
tuam, quam mysterium incarnationis Jesu Christi. Fre-
quenter igitur, imo quotidie aliqua hora pertracta in corde
tuo aliquid de vita vel morte Domini tui Jesu Christi.
Cogita quomodo dominus Deus tuus post multas praesi-
gnationes figurarum, post multa prophetarum oracula,
misit angelum suum ad sacratissimam virginem Mariam
ut consensum praeberet, atque in ejus utero conceptus
est, et IX mensibus immoratus. Cogita quod Dei fdius,

cujus magtîiludinis non est finis, (actus est infantulus,
in praesepio vagiit, pannis involutus est, cogita quod
tanquam peccator circuncisus est, ut tu a supertïuis
concupiscentiis possis circuncidi. Et nomen accepit ut
Jesus vocaretur, ut intelligeres quia suos, non autem
alienos esset salvaturus. Cogita quomodo adhuc rex par-
vulus, magos ad se traxit ah oriente stelia praevia, a
quibus adoratur. Et quod ipse esset Christus, testimonium
adhibent scribae et prophetia de loco nativitatis ejus aper-
tius déclarante. Cogita quomodo ipse primogenitus crea-
turae, tanquam lege primogenitorum obligatus, oblatus
est in templo. Cogita quod adhuc parvulus fugiendo in
Aegyptum, regis herodis insidias et persecutiones decli-
navit. Cogita deinde, quod a duodecimo anno usque ad
tricesimum, tanquam unus de populo incognitus et igno-
tus, omnium dominus latitabat, ut te doceret, ut non
surgas ad agenda publice, in quibus laus et honor conquiri
poterit, nisi prius sederis diutius te humiliando. Surgite,
inquit, postquam sederitis. Cogita deinde, quod ipse
purissimus et mundissimus ab omni macula , ut omnem
justitiam impleret, a joanne baptizatus est, et ut aquas
baptismatis sanctificaret. Cogita qiialiter ut nobis ex-
emplum Iribueret tentationibus resistendi, ipse a diabolo
tentatus est vicitqu.e, atque nobis dedit exemplum legitime
contra inimicos praeliandi. Tune deinde paucos de mundo
abjectos homines et humiles eligit, cum quibqs: paucis,

totum mundum incoepit gladio praedicationis debellare.
Civitates circuibat et castra; noctes ducebat in oratione
pervigiles. Coecis visum tribuit, surdis restituit auditum,
leprosos mundabat, daemones ejiciebat. Omnes quoque
quibuscunque languoribus detentos, sanabat; ac multa
miracula faciebat, quae si per singula scriberentur, ut
sanctus dicit Evangelista Joannes, totus mundus non
caperet. 1)

Volens autem hostiam offerre propter quam venerat,
allatum a discipulis asellum, coeli terraeque dominus
ascendit, magno triumpbo et laudum praeconiis, pueris
Hebraeorum clamantibus: Osanna in excelsis, Hierusalem
ingreditur, ejusque ruinam, et animae nostraecoecitatem
et impuritatem, tactus miscricordiae visceribus amarissime
deplorabat.

n.

Vita Christi sub compendio usque ad eoenam.

Dehinc Dei filius, cujus magnitudinis non est finis,
factus est parvus infantulus. Cogüa quod Deus parvulus
vagit, et lachrymatus est in praesepio. Attende hic pau-
pertatem. Nota humilitatem. Angelorum mirare concursum.
Pastorum intuere excubias. Angelorum et pastorum aus-

1) joh, XXI •• 25.

culta colloquiuni. Vide Joseph stupentem. Aspics Marlam
jubilantem. Nota facfem et dispositionem pulcherrimi
pueri. Sed et attende parvuli magnitudinem interiorem.
Mirare sapientiam et reverenler osculare praesepe pueri.
Octavo die circunciditur, et Jesus vocatur. Attende quod
sine peccato assumpsit peccati remedium. Compatere,
quod tam tener puer laeditur, et fundit pro te sanguinem.
Considéra quomodo lachrymatur exterius, interius homini
compatiebatur. Cogita de dulci nomine Jesus. Sume
exemplum te ipsum circuncidendi, apparens deinde Stella
fulgida magos duxit ad Christum. Cogita magorum devo-
tionem, et sequere eos, et devotissime offer cura eis
Christo quicquid habes, id est, animam tuam. Considéra
quantam vilitatem et paupertatem magi invenerunt, nec
Christus aliter se disposuit propter magorum adventum.
Nota hic triplex testimonium de Christo nato, stellae,
magorum , Judaeorum perhibentium testimonium de
Christo, ut ne vacilles in fide. Maria deinde Christum
obtulit, et oblatione pauperum redemit, quasi primo-
genitum. Cogita Mariae, Annae, Simeonis et Joseph
processionem, et devotus occurre vel aspice et attende
dulce colloquium et magnam devotionem. Attende Christi
simul et Mariae matris humilitatem. Christus adhuc
parvulus fugatur ab herode. Attende Christi patientiam
et disce pati. Sequere peregrinantes, attende colloquentes,
in omnibus disce paupertatem et humilitatem. A duodecimo

autem anno usque ad tricesimum, ipse rex gloriae in
populo absconditus latitabat, non docebat, nec mirabilia
faciebat; sed dum tara diu tacuit, tacendo maxime
docuit, et nil faciendo maximum quid egit, docens tenon
cito ad docendum surgere nisi sedendo prius et humili-
ando. Tricesimo vero anno a johanne baptizatur. Cogita
JOANNis reverentiam, qualiter ad Christi tactum tremuit.
Cogita Christi humilitatem, qui se joawni subjecit, et
omnem justitiam, id est, perfectam humilitatem implevit.
Nota qualiter hic se tota trinitas personam m ostendit,
qualiter pater Christum ad praedicandum misit, dicens,
Ipsum audite, et caetera, Dehinc quadraginta diebus et
quadraginta noctibus in eremo jejunans, postea tentatur
a Satana. Cogita Christi in eremo conversationem, quid
ibi fecit, de devota ejus oratione et contemplatione. Nota
ibi ejus humilitatem, quia fuit cum bestiis, secundum
Marcura. Cogita mirandum Christi patientiam, a daemone
portatur, et sustinet, Cogita quam sapienter satanae
restitit, et tibi exemplum contulit resistendi. Mirare ejus
dignitatem, quia angeli ministrabant ei. Ex tunc quosdam
abjectos eligens piscatores, cum eisdem praedicationis
gladio, coepit totum mundum debellare. Nota ejus com-
munem vitam cum Apostolis. Nota ejus dulcem conver-
sationem. Considéra secreturn eorum colloquium in domo,
in via. Vide quomodo ipse inter eos est, sicut qui
ministrat, cum eis comedit una mensa et scutella. non

habet Privilegium, et caetera. Ex tunc deinceps visus est
super terram, et cum hominibus conversatus. Siquidem
inier homines ambulans et ubique verbum Dei seminans
multa miracula, quae nisi a Deo fieri non potuerunt
fecit, caecis visum, surdis auditum restituit, daemones
fugavit, leprosos mundavit, breviter omnes sanavit, et
tot miracula fecit, quae vix scribi possunt. Orantibus
peccata induisit. Ubique praedicabat. Parabolas mysticas
proponebat, in quarum una pastorem se dixit ad ovem
perditam reducendam advenisse. Nota hic et attende quo-
modo frequenter sequebatur Christum multitudo maxima,
nonnunquam quatuor millia vel quinque raillia usque
ad eremum. Sequere et tu, et esto circa Jesum, ut verba
ejus audias, faciem Christi et Apostolorum inspicias, et
colloquia et miracula videas. Volens autem hostiam ofïerre,
propter quam venerat, ut se agnum verum paschalem
ostenderet, quinta die ante pascha allatum a discipulis
asellum, coeli terraeque dominus ascendit, magnoque
triumpho et laudum praeconiis, pueris Hebraeorum cla-
mantibus, Osanna in excelsis, Hierusalem sanctam ingre-
ditur. Nota asinationis regis Christi humilitatem, quo-
modo sedet, quomodo est ornatus, qualera habuitregiam
familiam. Cerne Jesum Hierusalem cura appropinquaret
et videret, lacrymantem et deflentem, magis autem animam
peccatricem.

SECTIO III.

SCRIPTA 3IERE ASCETICA.

De reformatione virium aniinae.

Post editionis operum m à kempis, cujus supra
mentionem feci, Tom. II, sequuntur haec scripta sub
titulo: «D. GEEHARDi züTPHANiENSis viri püssimi opus-
cula II, nedum religiosis, verum et quibusvis, vitam
corrigere instituentibus, accommoda. Prius est de
reformatione interiori seu virium animae, AUerum de
spiritualibus ascensionibus.» Prius horum volumen
continetur pag. 4—62, uberrimumque praebet fontem
religiosorum et moralium praeceptorum. Pauca tantum
monebo de duobus hisce scriptis, nam tempus vetuit
quominus bene et fuse tractarem ; accedit quod haec duo
scripta non arctissimo vinculo cohaereant cum scriptionis
meae consilio. Postea etiam spero, fore ut ne desit
opportunitas hanc rem tractandi, quando inprimis

demonstrare conabor gerardum zerbolt , minus Mysti-
cismo fuisse addictum, quam ejus amici gerardus magnus
et FLORENTIUS RADEviNus mystici sint habendi.

Incipit auctor anthropologice per lt;dapsum hominis a
statu rectitudinis.» Proponit hunc lapsum sub forma
comparationis. Homo nempe est ut viator, qui «descendit
de Hierusalem in Hiericho.» Prima urbs ei est quasi
complexus omnium bonorum, «visio vocatur pacis,» hic
erat status rectitudinis et innocentiae prirai hominis.
Eum reliquit et pervenit ad statum «vel potius casum
mutabilitatis et miseriae,» quem effigie dicenda est Hie-
richo. Hujus urbis nomen interpretatur «luna, quoniam
mutabilitatem innuit.» Fusius de hac re porro agit. Sed
homo ad primum illum statum redire debet. Proponendae
sibi sunt duae quaestiones, primo: ut semper ante mentis
oculos habeat unde cecidit, et quid fuit, ut inde intelligat,
quid esse debeat; secundo, ut frequenter discutiat quid
modo sit, ut inde sciat, quanta sibi restât via ut ad
illum statum proficiendo restât. Finem ad quem tendere
debet homo in exercitiis suis est puritas cordis et Charitas,
üt hoc persequatur consilium, ut se reformet et ad
sui ipsius perveniat cognitionem, necesse est. Tribus modis
hoc fit: ut se ipsum diligenter discutiat, defectus suos
ab aliis frequenter et libenter audiat, et viriliter résistât
vitiis, quorum fortitudo minuenda est. Si haec omnia,
quantum fieri possit quotidie, fecerit, alius fructus ex

hac scienlia sui ipsius nascetur, quem vocat : «compunc-
tionem salutarem.» Arcte cum illa cohaeret reformatio
trium virium animae, intellectus, memoriae et voluntatis.
Prima reformat\'ur per sapientiam, experimentum et
sacram lectionam (quomodo haec instituenda sit, diserte
demonstravit, eaque monita tam vera et pulchra sunt,
ut eliam pro his diebus valeant.) Sic eliam 1res gradus
accepit in memoria reformanda, quos enumerare longius
esset. Inprimis homini commendavit meditationem. Indicat
eerta tempora, quae maxime idonea sunt ad hoe exer-
citium; hora nempe matutina et vespertina; priore «homo
magis est sobrius et magis dispositus ad spirituale exer-
citium, cum necdum involutus sit mundanis tumultibus.»
Posteriore autem «cessant mundani tumultus, unde
quietius potest quis se spiritualibus exercere.» Argumenta
quae homo meditari debet, multa sunt. Meditationem
formare potest de morte, de extremo judicio, «quo inflam-
matur ad bona opera peragenda, ut tune cum justis
mereatur accipere praemium meritorum ;» de poenis
inferni; de gloria caelesti, «ut hic quiescat et exultet in

spe, ac ut illa sit gloria dignus, nitatur se veris vertutibus
adornare; de beneficiis Dei. «Esto igitur» sic alloquitur
auctor lectores, «animal mundum ruminans, et revolvens
ea et ipsis similia in corde tuo, ut ita inutilia et vana
possis a memoria removere.»

Sequitur vita Christi, supra jam memorata. Deinde

agit de coena Domini et «praeparatione ad sumptionem
corporis Christi ;» generali hac de re nihil novi dat; digna
susceptio hujus sacramenti ab homine exigit, ex ejus
sententia, haec tria; corporalem munditiam, puritatem
conscientiae et actualem devotionem. Exemplum dat
quomodo homo se exercere possit in passione Domini et
ut bene hoc peragat, semper circa mortem Salvatoris
nostri, haec tria «considerare» debet: opus, modum et
causam. Opus est historia possionis Domini, uti ab Evan-
gelistis nobis data est, hujusque cognitio unicuique
est necessaria. Ipse auctor hanc passionis narrationem
«breviter collegit ad modum fasciculorum.» Continetur
fasciculis sex. Modus, quo hac in re agit, cognosci potest
si unum tantum afferam exemplum, sumam initium fas-
ciculi quarti, quod sic se habet: «Pendens Jesus in cruce
sitit. Cogita opus quomodo Christus pendet. Cogita modum
et causam. Cogita quid sitit, orat pro crucifixoribus,
blasphematur in cruce, et irridetur a praetereuntibus,
a principibus, a latrone: Titulus verissimus et indelebilis,
Jesus rex, inscribitur» etc.

Egit jam de lectione et meditatione, nunc quaedam
sequuntur de oratione; haec tamen silentio praeteribo,
quia paulo uberius hanc rem sequent! in opere tractavit.

Restât reformatio voluntatis. Pronitas voluntatis et
inclinatio appetituum refrenetur, necesse est, Auxiliantur
homini hac in pugna, duae res: «exterior occupatio in

%

tumultu et gubernatio aliorum sive locus superior.»
Omnia hîc ab eo allata nostram lirmarunt persuasionem,
ZERBOLT summam habuisse de humana natura cognitionem.
Inprimis commendat in vitiis carnalibus vincendis, evitare
ante omnia otium et operare manibus. Inquirit in has
quaestiones : «videndum est primo, cur operemur manibus
et quare non jugiter spiritualibus adhaereamus ; secundo
qualia opera manualia prae caeteris debeamus operari ;
tertio quomodo se homo in opere manuum exercebit in
spiritu ad pietatem.» Multa de his dicit, indeque transit
ad septem vitia capitalia et modum, quo pugnandum est
homini ad haec debellanda et victoriam de iis reportandam.
Agit de certamine contra gulam et gulae remediis, de
virtute sobrietatis ejusque gradibus ; de pugna et natura
luxuriae et ejus remediis; de philargyria vel avaritia;
de ira ; de invidia et ejus ortu. Decursum hic facit in-
quirens in quaestionem : quomodo ad dilectionem proximi
perveniatur et servetur ? Magni hanc facit virtutem ; homo
diligere debet, ut diligatur ab omnibus. «Nihil enim
tantum provocat ad amandum alios, quam si nos prius
provocaverimus amando; igitur si vis amari, ama.» Non-
nulla porro in medium profert de accidia, de tristitia,
de vana gloria, de superbia inprimis carnali, modumque
indicat, quo haec omnia evelli et evinci possmt.

Quatuor sequentibus monitis huic tractatui finem
imponit. Scit homo se indigere reformatione, et quomodo

liane instituere debeat, attamen quatuor sunt in omnibus
exercitiis spiritualibus attendenda. Primo attende, «quod
tua exercitia divinis scripturis, dictis sanctorum et exem-
plis sint concordantia.» Quicquid enim scripturis dissonat,
non immerito est suspectum. Secundo expedit, «ut tua
exercitia exponas alicui bomini illuminate et purgato, et
cum eo de his conféras.» Tertio: «in uniuscujusque
exercitiis hoe erit advertendurn, ut secundum dispositio-
nem exteriorem et interiorum, et statum ejus sint ipsi
expedientia atque proficua.» Unum enim idemque omnibus
hominibus non expediet. Unius onus alter portare nequit,
quisque igitur haec ante oculos habeat, opus est, in-
clinatio sua vitiosa, ut ita ordinari possit sua exercitia,
«ne illa fortificetur et ipse periclitetur.» Quarto «debes
attendere, ut tua exercitia non sint temporanea, id est,
tantum ad tempus permanentia, sed usque ad finem
luum, scilicet puritatem cordis jugiter te decentia.»
Medicina crebro mutata turbat, non sanat ; non convalescit
planta, quae saepe transfertur. «Itaque», bis verbis finit
ZERBOLT, «sic ordina tua exercitia, ut in iisdem perse-
verans, post hujus exilii incolatum multis ornatus virtu-
tibus et sanctis operibus, dignus inlroire in gloriam
aeternae beatitudinis inveniaris.»

63
§ 2.

De spiritualibus ascensionibus.

Continetur hoc opus pag. 62—\'IbO editionis supra
memoratae. 1) Cursus ratiocinationis fere idem est ac in

1) Ex delpkat 1. 1. pag. 352 videbam adesse in Biblioth.
Ducatus Nassaviei (Wieslaâen)\'K.^.coTàmeûs, »Sermonesgebabdi
ZTJTPHASIENSIS.quot; Yalde cupiebam id iiispicere. Auxilio et cura viri
Excellentissimi gevehs van endegeest , hoc ad me pervenit. Expec-
tationi autem meae non satisfecit, non continebat quae optabam. Erat
M. S. optime conservatum , forma octava minori, papyro scriptum.
Constat ex 235 paginis, qmrum 10 non descriptis, diversis , tribus
puto vel quatuor manibus scriptis. Gonfectum esse videtur in
Eratrum domo Daventriensi, posteriore 14e saeculi parte. Hanc
in prima pagina inscriptionem prae se fert :

Codex monasterii montissae Johannis in Ringalbia, ordinis
St. benbdicti.

Item traetatus, teedeeici confessoris monialium in Beverwick,
contra pluralitatem confessorum, de regimine sororum.

Item traetatus sive ordo vivendi deo beati hieeonïmi ad
custodem virginum.

Item traetatus de dignitate sacerdotis.

Item devotus traetatus de spiritualibus ascensionibus.

Hic ebbdeaictrs confessor fuit fkedekicus ab Heilo, monacbus
in conventu Regulorum Harlemi. Tria priora ejus sunt manus,
teste Yal. Andr. 1. 1, p. 249 , 250 et jac. Basilius in Sulp.
Belg, p. 194 et 316. Posterius tantum nostri est auctoris et
M. S. hoc paucis tantum verbis differt ab editione in textu me-
morata.

priore libro, uberius tantum omnia tractantur. In prima
parte agit de «valle lachrymarum ad quam homo per
primi hominis lapsum decidit.» Indicat quot et quibus-
nam examinatiobus ex illa descensione se erigere et ad
ascensionem spiritualem pervenire possit. In hisce omnibus
eandem fere sequitur formam et divisionem ac modo
indicavi in «Reformatione virium animae.» Hunc vocarem
librum praeceptorum moralium incipientibus, illum pro-
vectioribus conscriptum. übedus tractavit Christi vitam ;
incipit per annunciationem dominicam, percurrit totam
vitam usque ad mortem et agit de resurrectione, de
gloriosa ascensione Christi et missione spiritus sancti ;
ultima haec in priore tractatu silentio praeterivit. De
oratione haec dicit. «Debes autem circa orationem quatuor
attendere. Primo de affectu orationis, qualem videlicet
orandi debes affectum induere et qualem modum orandi
assumere.» Hic enim mutari potest et debet secundum
statum in quo homo est; esse potest e. g. affectus timoris,
moeroris, dilectionis, admirationis, congratulationis etc.
«Secundo, quales orationes breves an prolixas debeas
legere.» Prolixiores orationes sunt horae canonicae vel
alia similia, brevibus autem utendum est, quando tenlatio
hominem comprebendit, ne eum dejiciat. «Tertio, pro
quibus debeas orare.» Quae corpori necessaria sunt, pe-
tenda sunt a Deo, sed multo amplius et saepius debemus
orare ea, quae animum consolari et emendarepossunt e.c.

«pro gratia divina, pro remissione peccatorum , pro adep-
tione regni coelorum.» Non solum pro seipso orare debet
homo, sed etiam pro aliis, «pro defunctis in purgatorio,
pro amicis, si tentati, si tribulati, si infirmi, si peregri-
nantes sunt.» «Quarto, quomodo te habebis in oratione
et de attentione mentis in oratione.» Inprimis hominibus
suadet meditationem antequam preces fundunt, vel ut
attente legant prolixiores orationes, «custodientes cor ab
evagatione.» Porro modum indicat, quo vitia capitalia
debellanda et vincenda sint, et paucis generalibus moni-
tis, ad omnis generis ascensiones speclantibus, finem
operi imponit.

CAPUT IIL

DE GERARDO ZUTPHANIENSI SACRORUM
INSTAÜRATIONIS itQobQoiim.

Perveni ad ultimam mei speciminis partem in qua
quis Nostro locus sit inquiratur, inter nostrates, qui
Sacrorum emendationem praeparasse censentur. Paucis
tantum verbis ejus imaginem depingere volo, ex vita et
scriptis viri expressam, unde patebit, quo jure dici possit
bene meritus esse erga Reformationis praeparationem.

Gerardus zerbolt videtur mihi, quamvis absurdum
videbitur forsitan nonnullis, perlecta ejus biographia, vir
fuisse laboriosus et practica indole praeditus. Erunt fortasse
inter lectores hujus opusculi qui objiciant tempus, in
cella monachica peractum, inde concludentes ad in-
dolem magis contemplativam. Longe aliud munus ei
incubuit in domo fratrum Daventriensi quam florentio
radevino vel gerardo magno. Hi res externas curabant
institutionis. Noster vero artibus studebat; magis intel-

leclualia ad ipsius pertinebanl munus. Non tanlum curam
habebat librorum, sed magis eliam fecit quam hoc; ei
non erant thesauri clausi, sed fons aeternus ex quo et
ipse hausit et multis aliis hauriendum praebuit. Reformare
voluit omnes, et clericos et laicos; sensit se consilium
illud assequi non posse, nisi veritatis cupidos doceret,
illam nullibi esse quaerendam nisi in Christo, qui Veritas,
via est et lux ; apud homines veritatem reperiri non posse.
Haec lux afferre potuit Sacra Scriptura. Per totam vitam
tenuit veritatem thomae à kempis dicti-. 1) «clericus sive
laicus sine libris sacris est quasi mdes sine armis,equus
sine frenis, navis sine remis, scriptor sine pennis, avis
sine alis, ascensor sine scalis, faber sine malleis, viator
sine baculo, coecus sine ductore.» Totus erat in pueris
et juvenibus educandis et docendis, quibus postea scholae
uterentur doctoribus, deinde plurimis in locis institutae.
Quot, qui inter illos excelluerunt et quorum nomina
glorificata ad nos pervenerunt, illi debent educationem!
Omnibus dedit libros et magnopere hoc valuit ad agrum
praeparandum seminibus, quae sequenti saeculo in illo
jacta sunt et tam celeriter adoleverunt.

Nec tamen vitae publicae defuit, a civium consortio
abhorrens. Crebro adibat tam Trajectinam urbem, quam
Abbatem in Dickeninghe. Horum itinerum jurisprudentiae

]) TH. à K. Doctrinale Jiiven. VII. 3. Ed. Somm. T, II p. 704.

causa susceptorurn , suum quodque contulit ad illum infor-
mandam Reformationis praecursorum, et quae in his fecit, ut
negotia Fratrum institutionum promoveret, multum contule-
runt, ut melius hae cognoscerentur et uberiores darent
fructus.

Praeterea, ratione habita temporis quo vixit, vir erat
doctus. Legebat et scribebat multum, quam posteriorem
artem ipse Florentius radivinus parum callebat. Lectio
ejus operum mihi dedit persuasionem, eum, licet brevis
ejus fuerit vita, plus legisse et scripsisse, quam multi
sui temporis viri docti, senes mortui; quodque illius
operum, quae aevum tulerunl, satis demonstrant. Innu-
mera dicta citavit patrum Ecclesiae, magis vel minus cog-
nitorum, et quia multos citat patres Graecos suspicari
nobis licet, eum etiam illius habuisse linguae cognitionem.
Sed quanti hos omnes fecerit, identidem recurrit ad
fontem ex quo hauserunt et illi, Sacram scripturam.
Quam quanti fecerit, quantopere hoc nomine prae
aequalibus saperet, docent fréquentes allegationes ex
S. S. petitae. Supervacaneum foret probare multis exemplis,
eum hanc non solum totam legisse, sed etiam quam bene
illius dictis usus est, ad asseqiiendum quod sibi proposuit
nobilissimum consilium, humanitatem et emendationem
moralem suorum aequalium. Curavit multa Sacri Codicis
exemplaria describenda et majorem suae vitae partem
ipse in hoc opere degit.

Sermone utitur latino, pro aetate satis terso. Dicendi
genus simplex est et volubilis, et quum unum alterumve de-
monstrare conatur, persuadons. Modus autem quo materiem
suam dividit et multae, quibus utitur, divisiones, quae
in lectione valde fatigant, nobispersuaserunteum, quibus
nominibus excellaerit prae ceteris aequalibus, hîc vitio
laborare, quod cum tempore quo vixit commune habuit.

Haec etiam magna pro parte ejus Theologiae erat ratio
ac indoles. Initium ducit a cognitione hominis. Homo ob-
jectum est ejus contemplationum. Ab illo et iis, quae in eo
perspicit, exstruxit, si ita vocari potest, suum systema.
Necessariam esse putat, redemptionem per Christum, sed
non minus apud eum valent bona opera. Ceterum vero eum
Augustinum sibi exemplum sumsisse, satis perspicuum
est. Eodem modo ac ille agit de peccato hereditario, de
statu protoplastorum, de aliis.

Sed magis quam hisce omnibus, imo summopere, mérita
ejus splendent erga Reformationis praeparationem, amore
Pro amore linguae vernaculae, quo ducebatur Sacram scrip-
turam in illam converti curavit, atque hoc nomine suum
quoque contulisse ad Sacrorum instaurationem praepa-
randam, censendus est. Cujus rei quo melius vis intel-
ligatur, inserere hic mihi liceat ullmanni verbal): «Es
ist nicht zu bezweiflen, das solche Grundsätze (respicit

1) ULLMANN. 1. 1. p. 123, 124.

adgt; duos tractatus : «de lectione sacrarum litera-
rum in lingua vulgari» et «de precibus vernacu-
lis», sehr viel thaten, um das Bibellesen der Laien
und den Gebrauch der Muttersprache auf dem religiösen
Gebiet immer allgemeiner zu machen, und kaum ist es
nöthig, die Wichtigkeit hiervon für die Reformation ins
Licht zu stellen; das Beispiel luthers steht als welt-
geschichtlicher Beweis da. Nur über den Gebrauch der
Muttersprache ein Wort. Dieser diente schon bei der
Predigt dazu, sie lebenskräftiger, bei dem Gebete, es
aulrichtiger und inniger, bei der Frömmigkeit überhaupt,
sie gemuthvoller, tiefer, wärmer zu machen; er wirkte,
wie die Mystik, für die Verinnerlichung des Christenthums,
und aus dieser wuchs ja die Reformation heraus. Aber
auch objectiv hat die Sache ihre grosze Bedeutung. Die
Reformation war die Emancipation der Nationalitäten von
der alles umschlingenden mittelalterlich-römischen Einheit;
sie hatte, wesentlich ein volksthümliches Element. Die
Nationalität aber haftet an der Sprache; sobald die
Europäischen Völker eine Nationallileratur bekamen;
reiften sie der Befreiung von dein lateinischen und Alles
zu latinisiren strebenden Rom entgegen, vollends aber,
als auch das Ghristenthum und die christliche Frömmigkeit
die Form des Nationalen annahm. Sobald der Deutsche
deutsche Predigten hielt und hörte ^ eine deutsche Bibel
las, eine deutsche Theologie halle, deutsch betete, war

er von Rom innerlich abgelöst und auf die innere Ablösung
muszte auch die äuszere folgen.» Omnes conatus zütpha-
NiENsis id studebant, ut hoc consilium assequeretur, et,
ubi idem üllmäinn porro dixit: «wir sehen, wie die
Sache der nationalen Emancipation in der Religion,
seit Jahrhunderten heranwuchs, und wie namentlich
unsern Brüdern vom gemeinsamen Leben daran ein guter
Antheil gebührt», adjicere possumus et inter illos inpri-
mis gerardo zerbolt.

Non minore honore habendus est zerbolt inter in-
stitutionis fratrum in commune viventium conditores,
quam gerardds magnüs et Florentius radevinus ; ter-
tium locum obtinet in illo triumviratu Nederlandico,
qui, ut stellae primi ordinis, lucent in Medii Aevi tene-
bris. Vera sunt quae de eo dixit hodiernus Historiagra-
phus 1) s «Im Hause (nempe Daventriensi) represäntirte
GERHARD ZERBOLD das geistige Element, — unstreitig der be-
deutendste Kopf der Gemeinschaft.» Minus adhuc notus
est quam rüysbroek et thomas à kempis, et quibus no-
minibus ab illis différât, minus tamen vitae contempla-
tivae illi fuit addictus et minus monachicam secutus
est agendi sentiendique consuetudinem quam hic.

Putet forsitan quis, his perlectis, me eum majoris

1) böheingee.

fecisse, quam revera, se praeslitit, spero tarnen fore
ut mecum consentiat, de illo valere hoe Christi
dictum : Ev , dovXe dyaamp;è «al niare , êni oXiya ^g
maros, ^^^ nolXtav fff xar«ffr»j(Tlt;»\' fï\'gf^amp;i fia rijv
%aqav tov kvq\'iov aov. 1)

1) Matth. XXV : 21.

tantum.

THESES.

I-3E-8-

I.

Falluntur, qui gerardum zutphaniensem diem supre-
mum obiisse ante annum 1398, statuant.

II.

Principium mysticum ac practicum, quod utrumque
in plurimis Reformationis praecursoribus conjunctum
fuit, in GERARDo ZÜTPHANIENSI quoque cernitur, ita
tamen ut hoc principium praevaluerit illi.

III.

Post gerardum maginum et florentiüm radevinum, lerUum

in schola Daventriensi locum, majore jure gerardo zut-
puaniensi, quam .lonanni rrinckerinkio vel aliis assig-
nandum esse, judicamus.

IV.

Perperam multi ex hodiernis Criticis, neglectis externis
argumentis, fere unice internorum argumentorum rationem
habent.

V.

Licet rationis efTata si sequimur, dTTo^tarixaraßii\'
non statuere non possimus, ac multa quoque insint
Literis Sacris quae huic sententiae faveant, probe tarnen
lenenda sunt quae dixit zwinglius: (in Epist. ad Fontejum)
«Sed heus tu! caute ista ad populum et rarius etiam!
üt enim pauci sunt vere pii i sec etiam pauci ad altitudinem
hujus intelligeqtiae perveniunt.

VI

Patefactionis divinae nolio nequaquan illam quae in
rerum natura et in historia est conspicua absolvitur.

VII.

Principium Elhices si esse conceditur, maxime se
mihi commendat Eph, V : 1 , 2a,

VIII.

Vaticiniorum Jesajae Gap. XL—LXVI pnoris partis
auctori non sunt abjudicanda.

IX.

Act XXVI : 28 verba iv oliyio accipienda et vertenda
sun),: «brevi tempore.»

X.

Unica via quae patet civitati Ghristianae, bono cum suc-
cessu, manumittere servos, haec mihi esse videtur: servi ante
manumissionem doceri debent, quomodo libertate utantur.

XI.

Doxologia, quae invenitur Matth. VI : 15 e textu
rejicienda est.

XII.

Nequaquam Protestantismi indoli repugnare mihi vide-
tur , quod Sacrorum anlistes, coram concione populi verba
faciens, toga sit indutus.

TEGEN DEN PROMOTIE-DAG

van mijn veiend

Heeds nadert vast, mijn vriend, de dag ,
De dag die \'t eind voor u zal vrezen
Van jaren nooit genoeg geprezen ,
Die \'k onvergeetbaar noemen mag.

Maar \'t einde is daar. Zij \'t eind slechts goed;
Zij \'t den vervlogen tijd een kroone;
Zoo vindt ge dan een blijde, een schoone
Belooning, die u eere doet.

Maar toch, blijf dit uw hoogste eer
(\'t Geen met de thans vervlogen jaren
Een naauw verband steeds zal bewaren)
Met vrucht te werken voor uw Heer.

Daartoe zij u die geestkracht goed,
Die kenmerk was van \'t werk en \'t leven
Des ed\'len , dien gij hebt beschreven,
Dc geestkracht van bet vroom gemoed.

/q

Blijft die u bij , dan zal uw padnbsp;■

Van vreugd meer dan van droefheid tuigen ,nbsp;,

Dan weet gij kwaad tot goed te buigen ,nbsp;:

Gij hebt dan wel de duurste schat,

Schat voor u zelf, maar in u meê
Schat voor die zich uw\' leiding trouwen;
Ze leert uw roeping te beschouwen
Als roeping tot de hoogste vree.

ÜXKECHT,nbsp;H. V. Cz,

6 Jun ij 1S58.

r.

■