Specimen histobico-theologicum

^ETEI datheni

Y I T A M

exhibens;

ACCEDIT brevis de ejus scriptis, indole
AC meritis disquisitio.

SPECIMEN HI8T0RIC0-THE0L0GICU1

Petri daTHENI

Y I T A M

EXHIBENS

^CCEDIT BREVIS DE EJUS SCRIPTIS, INDOLE
AC MERITIS DISQUISITIO.

auoD,

annuente summo numine,

KX AUOTORITATE KECTOKIS MAGKIFICI

Ï\'ETRT HARTING,

MKD., CHIK. ET AKT. OBST. DOCÏ. BT PBOP. OED.,
NEC NOK

AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI consensu,

ET

\'^\'OHILISSIMAE EACULTATIS THEOLOGICAE decketo,

SÜMMISQUE IN

Theologia honobibus ac privilegiis,

KITE ET LEGITIME COMSKtlUENDIS,

^ÜBLICO AC SOLEMNI EXAMINI SUBMITTET

Hubertus

TEE HAAR,

Vlaardingensis.

xxvi m. jünii anni mdccclviii, hoba 1.

Trajecti ad Ehenum,
^Put, J. d. NOLET et FILIUM.

mdccclvni.

ttpis mandavbrukt kemink et filium.

PATRI OPTIMO CARISSIMO

sacrum.

PttAEEATIO.

ad summos in Theologia honores capessendos
^\'\'quot;quot;\'-P^i libellum, tu, Benevole Lector, benigne recipias!
^^ « labori huio juvenili inhaerere vitia ac menda nee
Sed ^^^^ parte eum esse absolutum, penitus persentio.
Hlnbsp;Academicum longum ne longius pertraherem,

aclt;nbsp;meorum fructus mme jam expromere eo-

\'^dd\'nbsp;^^ omnino historiae amori, cui jam satis me

profiteor, magis quam par est, indulgere videar.
giss -nbsp;\'gt;\'ogo, me minime hocce argumentum ele-

^cclnbsp;\'virum, partes quod attinet, quas in nostra

egit, ah omni parte laudandum vel imitandum
Haenbsp;magis vero delectatus sum histo-

yua viwit periodo, ipsiusque exemplum nonnulla prae-
^\'i\'Udnbsp;mihi visum est, nostris imprimis diehus,

SI h -nbsp;Quamq uam hic labor satis difficilis

P^fa ^nbsp;mihi peperit vel juveniles meas vires su-

p^^nbsp;^st\', quamquam meae indagationes non sem-

qxiarr ^^^^^nbsp;■gt; extulerunt fructus] nun-

varinbsp;impensi atque assidui lahoris, neque itineris,

ine T ßelgio Bibliothecas visitandi caussa suscepti,
^itioiiQ^^^^^^^^nbsp;so/wm, quia hac instituenda disqui-

quantuïnbsp;studiorum historicorum mefhodum, ali-

rnelius didicisse mihi videor, sed etiam., quod

non ultimo loco habendum est, quia ingentem disciplinae^
historieae campum penaganti, plus semel grata mih
fuit occasio experiundi, quali quantaque cum humanitate
manum tironi porrigere vellent historieae disciplinae an-
tesignani.

Grato animo hic recordor virorum clarissimorum et
speetatissimormn, tydeman, van vloten, bakHUYZEîI
VAN DEN BRINK, VISSCHER et instar omnium H. Q. JANS-
SEN, qui in patria; RAHLENBECK, pRUDENS VAN
DUYSE, 8nellaert, ALTMEYER, qui in Belgio mlh
scribenti officiose opulati sunt.

Manuscripti, cujus p. 48 mentionem injed, inspicienà
mihi copiam fecit Ven. h. q. janssen. Manuseriptum,
quod p. 59. legitur, debetur indagationi viri cl. alT\'
meyeri, Bruxellensis, qui illud clquot;. van vloten Jö^^^
dedit. Hujus autem erga me benevolentiam non laudare
non possum, qui mihi non tantum illud inspidendi sed
etiam dissertationi meae inserendi facultatem concessit-
De ceteris M. M. S. S. in ipso speeimine egi.

Si autem mihi incumbebat officium publice commernO\'
randi, quotquot et per totum vitae Academicae curricuh^^^
et praesertim hocce in speeimine conseribendo meis studt^
exstiterint fautores ac patroni: quis inter illos, om^e^
honorificos viros, priorem ac digniorem occuparet locu ^
quam tu, mi pater carissime! Inde a teneris enimgt;^
duld prosecutus es amore! Suavibus ac amoenis vinc^^^^
lis me tibi adstrinxisti, qui et patris et matris vice^^^
erga me occupasti, dira cum sors tibi dilectissima^^^^
uxorem, teneram mihi matrem maturius eheu! eripuiss^^^
Fiam ejus memoriam sincera sanctaque persequi \'^^^
neratione nunquam desinam. Quot quantaque
tuae erga me amoris documenta atque anxiae
disti, quum parvulum puerum in viam virtutis duce J
juvenis vestigia hac in via pressa facere, animum

^ei ChrisUque amorem informare, ingenium scientiae dotÏ-
f^us ornare atque excolere, indefessa sollicitudine nunquam
^on studuisti. Nee in vita Academica mihi meisque
^iudiis unquam defuisli: auctoritate et consilio me fulsisti.

tandem quum. mihi specimen Academicum esset con-
^\'^fihendum, Dissertationis argumentum mihi suppeditasti,
prae aliis meum in auxilium prima in acie tu stetisti.
Te praeceptore usus sum et nunc promotoris aestu-
^\'^\'^aiissimi munere functurus es! Quae omnia quum mente
revolvo, quaenam et quantae tibi agendae sint gra-
quae tali amore et favore dignae essent, nec nunc
\'quot;^rbis eloqui possum, nec unquam im posterum. pro me-
valebo. D. 0. M. rne pium erga te reddat ßlium, te
incolumem, conjugis valitudinem restituât, vires
^\'^bi suppeditet et adaugeat ad difficile, quod tibi incum-
^^^ officium rite fungendum, placidamque tibi reservet
^\'^nectutem,

intimo ex ammo pie precor!

Vos qui cum in Schola lllustri Amstelodamensi, tum

^^^ hacce Academia praeceptores mihi fuisiis V. Cl. Cl.

boot, beyerman, moll et VOS praesertim Cl,

et vinke, patris mei collegae aestumatissimi et

^^^junctissimi, qid et de filio plus uno nomine bene estis

\'\'^f\'^^iti, accipere velitis sinceras gratias, quas pro vestra

^^^itutione, benevolentia atque humanitate vobis omnibus
\'iebeo!

boumanne! rude donato dulci quiete, quae
sane haud, otiosa sed, fructuosa erit quies, frui con-
Te Cl.

vinke ! post cladem domesticam Pater
ita suhlevet ac sustentet, ut et tibi eandam metam
^\'^^ioiter attingere largiatur !

ro
^dt,

^nbsp;in juvenili aetate provectus sum, quo idterius

studiis progressus feci, -eo certior mihi facta est

persuasio, quantum mihi valuer it tua institutio. Doctos
non tantum disdpulos reddere sed etiam ad viros eos
instituere, eosque boni verique studio imbuere, semp^*
conaris. Quod ut tibi e voto cedat Deus tibi largtaiwr f
tanquam hononficam , germani doctoris Coronam ! P\'\'\'^\'
vectiori etiam aetate juvenilem illum quo flagras scieniilt;^
rum amorem et ardorem, tibi servet et adaugeat D. 0. ^

Nec te praeter mitt ere mihi licet Vir. Doet. et magi^\'^ ^
pere venerande nicolae beetS , qtd per trien?dum insiÇ\'^\'\'\'^
quae te ornât hurnanitate, tuam in domum me recep^^^\'\'quot;
ubi privatae tuae collocutionis carpere fructus mihi
paucos fuit concessum. Luctwn quo afflictus es donne^^quot;^
cum Deus in meliorem vertat partem, et coetus tuus
lenire amore nunquam desinat.

Quotquot denique et in patria et extra patriam, ^
sertim in his meis studiis vestrum auxilium mihi de»^^^
gare noluistis, humanitatis vestrae memoriam me sefrgt;\'P
retenturum esse 2^e\'gt;quot;suasum vobis habeatis!

Amid I qui mecum tot horas studiis gaudio
iis dicatas transegistis, vos, qui vera fidaque
me perseqm uon desiistis, vos omnes amice
et obtestor, quod non sine gravi animi commotions ^^^
dor, quot jam e parvo sed dulci nostro amicoruin
sortio saevum trajecerint mare, et remotissimis «« ^^^^
nunc versentur; quot vestrum brevi forsan, dira neees ^^^
a me sejunctura sit. Quotquot vel in patria,
tropicis versamini regionibus, Valete, meique estol^
mores!

Scripsi Traj. ad Rhen.,
d. XII a. Kal. Jul. 1858.nbsp;H-

CONSPECTUS.

PRiVEMc

sectio PRIOR.

datheni vita et fata.

latroductio..............9.

datheno adolescente eodemque exule . . . .nbsp;13.

daïheno in patriam reduce .......nbsp;28.

Igt;a.theni in Germania fatis.......49.

Datheno Arausiaci administre......57.

® Datheno pacis in Germania promotore . . . (i2.
quae dathenus, in patriam a° 15/8 redux,
in Ecclesiae Reformatae Belgicae commodum, tum

ßjws detrimentum perfecit........67-

ÖA.THENI cum GuiLiELMo Principe rixis . . . 85.
ûatheno postrema vice in patria commorante . 90.
ûatheni in Holsatia fatis ac morte Elbingiae. . 100.

xnnbsp;—

SECTIO ALTERA.

de dathbni scriptis.

§ 1. De dathbni psalmorum versione . . . . . • .
^ 2. De DATHENi Catecheseos Palatinae et Liturgiae ver-
sione . ..............•

12Ö-

§ De caeteris datheni scriptis.......•

§ 4. De datheni dogmaticis opinionibus......133-

epickisis.

De DATHENi indole ac meritis erga Ecclesiam Reformatam

14(gt;.

rite dijudicandis.............•

PRAEMONENDA.

dumipsum argumentum, quod nobis tractan-

j .nbsp;, aggrediamur, pauca praemonenda esse
y-uxinjiTa

amp;nfnbsp;^^^ gravitate ac pondere, tum de

^nbsp;e quibus nobis bauriendum fuerit.

sqnis Ecclesiae Neêrlandicae bistoriae baud pror-
sus jg,nbsp;^

o\'iarus est, multa quae sacrorum instaurationem
nostn •

^pert P^t^i^, spectant, nondum satis plana esse ac

bent ^ ^^^ dilucide esse exposita, facile perspieiet ac lu-

tantum vitam ac fata quod attinet

fias \'nbsp;^^ Ecclesia nostra condenda prima-

partes, bistoria manca ac imperfecta est

fnv ^^Itigque lacunis laborat; sed etiam de re-
^^\'^^iiationi«nbsp;. . .nbsp;. ,

(jg ^^^ _ ^ quam ajunt, m patna nostra primordus,

^^^ismi propagation e et triumpbo, quem hic de

^^^^^ tandem reportaverit, de Belgicorum ex-

Patrquot;nbsp;de necessitudine, quae hos inter ac

Epai .nbsp;intercesserit, de vi quam in res nostras

\'^^sticas peregrini exseruerint

mus, multa adhuc indaganda esse, omnes, penes q^oS
hac de re judicium est, norunt et concednnt.

Uti autem illud dolemus, sic gaudemus recentissioio
tempore permultos viros, cum doctrinae copia tui»
judicii acumine praeclaros, in antiquis et hucusqti®
reconditis Belgicae historiae thesauris perscrutandis
singularem quandam collocasse operam. Mirum sao^
non est historiographes nostros Ecclesiasticos nondtiû^
cuncta, quae illi viri suppeditaverint, in usum S^uï»
adhibuisse ; at sperare licet fore ut multorum conji^^^\'
cto ac indefesso labore via sternatur historiae consci\'i^
bendae, quae ad perfectionem propius accedat.
scopus ut attingatur biographiae vel monographiae ; i®
quibus vita, fata et res gestae praecipuorum virori^^^\'
qui tune temporis in Ecclesiae nostrae scenam prodi\'^
rint, accurate exponantur, valde proderunt.

Quocirca et nos, specimen Historico-Theologicïim
scripturi, talem in nos suscepimus provinciam, spei\'^^
tes fore ut et nostro labore hic illic aliquantulum
historiae adspergere nobis contingat. pétri daT^®
historiam accuratius investigare conati sumus ^^^^
vixit illo tempore, quo Ecclesia nostra recens
vel adhuc condenda peculiarem regiminis sui lU
formam, cujus temporis indolem nisi penitus
ctam habeamus, multa, quin etiam plurima in

oo j^ei^

Ecclesiae nostrae obscura remaneant necesse est. • ^^^
sane otiosus rerum spectator fuit dathenus, at m
denda ac stabilienda Ecclesia suas i. e. baud co ^^
mnendas egit partes. 3°. Multa in datheni
currunt, quae adhuc illustratione indigent atque ^^^^
ratiorem etiam indagationem requirunt. 4°. ï^on 6

i^atheni vitae fatorumque exi)ositio, quae omnia his-
torica documenta, quorum Mc est usus, ea qua par
cura ac diligentia consuluit. 5°. Judicia, quae
illo sunt prolata, oppido diversa sunt; adeo ut alii
Gummis eum ad coelum usque laudibus extollant; alii
ûomen ejus atro veluti carbone in historia notari velint.

Denique dathenus agitatae, qua vixit, aetatis veluti
^ypuin ac imaginem referre nobis visus est.

Ejusmodi tamen laborem multis magnisque premi
^ifficultatibus quis non videt 1

Ï\'artim bae difficultates oriuntur e turbulenti, quo
^^^itj temporis indole; partim ex ipsius datheni vita
Agitata, variisque in regionibus commoratione; partim
® fontium defectu vel baud prorsus indubitata fide.

lucredibile enim dictu est, quantopere scriptores ju-
dicium suum de datheno enunciantes, partium studio
^^dulserint. Non tantum Pontificii in apostatam con-
suis acriter invehuntur, sed inter Protestantes
quot;l^oque admodum paucos reperies, qui absque omni
^^^dio ac ira judicasse censendi sint. Nimirum! dum
^\'■tbodoxae Ecclesiae propugnatores eximiis eum effe-
\'quot;\'^^t laudibus, contra auctores qui a Remonstrantium
l^^rtibus steferunt, ex infaustis de illo sparsis rumo-
cupidius quam verius ejus contexuerunt bistoriam.
quot;^aesertim ab eo tempore inde, quo obsoleta Dathe-
^\'««a Psalmorum versio, bominibus ingenio excultis
^\'^tidium pareret, datheni nomen cum quadam irri-
et contemtu ab omnibus artium disciplinarumque
nuncupari consuevit.
^enigni^jpgj^ quidem de datheno sententiam nostro
^quot;^Pore praesertim in Belgio edidere bistoriograpbi ;

at hi, ex eo quod dathenus in Flandria natus sit,
gloriolam qualemcunque sectantes, politicae tantum h-
bertatis propugnatorem in ilio cernunt et laudant;
mérita vero ejus erga Ecclesiam reformatam prorsus
fere neglexerunt vel vilipenderunt. Magnam igitur cait-
tionem in horum fontium usu adhibendam esse, quisq\'i®\'
qui cum religiosae tum politicae Belgii nostris tempO\'
ribus conditionis rationem habuerit, facile intellige*-

Fontes, e quibus datheni historia hauriri potest?
multi sunt, si numerum eorum spectas. Fere oinö®®
enim, qui de patriae nostrae conditione politica et
ligiosa, PHILIPPO secundo regnante, egerunt,
THEN! mentionem faciunt. Historiographi quoque
de rebus Germanicis, praesertim in Palatinatu, scri-
psere, quendam praebent usum. Vix autem dici pot®^^^
quot scriptores scribendo praecessores suos presse s®\'
cuti vel imitati sint. Praeterea, qui inter primaria®
censeri solent fontes, epistolae nempe, datheni

conscriptae, fere desunt. Praeter fragmenta a braNPTI^

in historia sua reformationis O communicata inveni^^
tur talia daïheni documenta apud meinekSI^^^
atque in Archivis a kistio et koyardsio editis-

Quo magis tamen ejusmodi subsidia nos defici«®^\'
eo pluris nobis faciendum est illud, quod primui» ®
\'s gravezandio 3) editum est, documentum, quod ap^

1)nbsp;Historie der Reformatie, Tom I. pag. 640.

2)nbsp;eduard meineks, Oost-Frieslands kerkelijke geschi^e^
Tom I. pag. 377—383.

3)nbsp;Twee honderdjarige gedachtenis van de eerste synode
derlandsche Kerken onder het kruis. Middelburg 1769 pag.

tionr^ •nbsp;^ datheno confectam ad incrimina-

^ormanbsp;^^ ^^^^^^^ refutandas, quae sub quaestionum

^ultunbsp;Rhenotrajectino ei objectae fuerunt.

öientv\'^nbsp;nomine nobis affert boc docu-

öien vvïnbsp;datheni exponendis. Difficile ta-

sit tribnbsp;définira quaenam auctoritas huic apologiae

^iüm^nbsp;^^ tanquam testimo-

est-nbsp;^^^^ ^ï^™® admodum caute adhibenda

ei qu^ •nbsp;sigillum quoddam veritatis
^^haerere nemo, qui illud oculis inspexerit, in-

^Qinii^^\'nbsp;Praeterea animadvertendum est datheni

lUodTnbsp;responsiones ab ipso éditas obticuisse,

Caetnbsp;^^^ historica.

^^JitinVquot;^ ^^them scripta fere nihil de ejus fatis
itiûerar^quot;nbsp;contendunt plerique, dathenum

etnbsp;quoddam conscripsisse, in quo sua propria,

errori\'^^^quot;^ ^^ Anglia, fata exposuisse dicitur, hanc
esse sententiam suo loco in hoc
tes r Piquot;obare conabimur. Ad secundarios sane fon-
^istor-nbsp;datheni aequalium de eo ejusque

^^•^iliaenbsp;inveniuntur in Documentis

^^^^^^^^^^ domesticis, quae edidit vir consul-
b ^^^^^ ^^^ prinsteker i), cujus opus etiam
Hobisnbsp;summi est pretii. Tale subsidium

^^^^ quoque cl. van vloten nonnulla da-
®Pectantia adhuc incoginita edendo 2). Caeterum

^^ ^\'•chwes rJ. 7

î^edenbsp;maison d Orange-Nassau.

229^237*nbsp;Spanje. Haarlem 1858. Tom II.

et Epistolarum collectiones, Epist. e. g. Selectae Bel-
gime, ut alias mittamus, in censum veniunt.

Longius est denique omnium historiographorum
de DATHENO egerunt nomina Mc enumerare.
Iis auctoribus, qui in omnium omnino sunt

manihus

ut boe, hooft, brandt, üitenbogaerx, T®^*^
land, wagenaar, bilderdijk, alloS, silcntio P^^®\'
termissis, laudavisse sufficiat:

eyerard van reyd, Historie der JSeder

landscher

oorlogen, begin ende voortganck. Leeuwarden
quem plerique de datheno scriptores secuti sunt-
NIC. BüRGüNDii Hist. Belgicu. Ingolstadt 1633.
Inter chronica commemoratione digna sunt:
BERNAEDUS DE JONGE, Ghendtsche Geschiedenissen^-

Gend 1752.

PH. DE KEMPENAERE, Vlacmsche Chronyk-
1839.

Memorieboek der stad Gent. G-ent 1856.
M. SCHOOCKIÜS, Liber de bonis, vulgo, Eccles^^\'^
ticis dictis, atque speciatim de Canonicis Ultra]ecti-^
Groningae 1651.nbsp;^^

w. TE \'wkttèm., Geschiedenis der Hervormde l^erf^
Gent. Utrecht 1756.

J. w. te water, Kort verhaal der Refori^af\'^^
Zeeland in de zestiende eeuwe. Middelburg 1766-

HENR. ALTiNGius, de EcclesUs Palatinis. GrroniDamp;
1728.

GERDES, Scrinium Antiquarium. Groningae 6
mae 1756.

wiLH. BROES in operibus passim.
beaufort, Het leven van wileem I. Leijden

^ert? dekmout, Geschiedenis der Nederl. Herv.
quot; -ßi-eda 1819.

m. j

^ ^ • v. goethals, Lectures relatives à l\'histoire
^jcïences, des arts, des lettres, des moeurs et de la
^^^we en Belgique. Bruxelles 1838.

liedernbsp;\' Po^ïVîe^e Balladen, Refereinen,

en spotgedichten der XVF eeuw. Gend 1843 i).

f\'rovi^^^^^\' ^^nbsp;de la Belgique sur les

Académiques.
Geschichte des Deutschen Protestantismus.

■^rbiirg. 1852.

rhè-nbsp;\' Geschichte des Christlichen Lebens in

1852 ^^^^^^^\'\'^\'^\'\'\'fphalische evangelische kirche. Coblenz

ît. Q

^^ kerkhervorming te Brugge. Eot-

1856.

M. r

^■enbsp;deventer, Hct jaar 1566. \'s Graven-

^ *

tilTo^^\' \'\'««^ftoe/t/e voor 1852,

nni ^^^^^ Petrus Dathenus, notes sur le lieu de
^ \'^^^^anc.e 2),

^\'^ïitur^*^.^^quot;^ datheni Lithurgicorum fata cognos-
Is.

J. 15^^^^ ^^ operibus passim.
^^^chri^\' ^^^^ /^«s^omcA berigt aangaande de publieke
etc. Zwolle 1733.

1) ijj,

quot;quot;P^^ibus societatis: Maatschappy der Vlaemsche Biblio-

o\\

quot;Annales d

« ia société d\'émulation de Bruges. Tom XL 2® série.

JOS. VAN YPEREN, Kerkelijke Historie van het Psah^\'
gezang, Amsterdam 1777.

J. A. M. MEN8INGA, Over de Lithurgische schrift^quot;\'
der Ned. Herv. Kerk i).

J. HERINGA EZ., Kerkelijke Raadvrager en Raadgever-

f. A. SNELLAERT, Schets eener Geschiedenis der
derlandsche Letterkunde. Gent 1855.

Desumpta sunt denique nonnulla e M. S. S.

Nonnullos libres inspiciendi copiam nobis defuiss®\'
ex animo dolemus.

Caeteros auctores, quorum scriptis usi sumus, in ip®\'\'
speeimine citabimus.

1) Operibus insertum Societatis Haganae a\' 1852.

SECTIO PRIMA.

datheni vita et fata.

§ 1.

Introductio.

sedenbsp;conversio quae, ineunte saeeulo

HogJ^^^.\' ^^nbsp;exstitit, quantopere et in patria

^^eêrl^ ^^^^^ exseruerit, testis nobis est bistoria.
^^^entTs^^^^ i-egionum incolae, satis lauta conditione
bus jf^J commercii vinculo cum omnibus fere genti-
indolenbsp;conjuncti, ac pro germanica sua

religiQ^f^^^\'^^® ï^eiite volventes, cum libertatis, tum
Potione ^nbsp;magna animi com-

^\'\'^oruninbsp;quidquid de lütheeo, strenuo

^^\'\'^i\'ebue^- abusuum sui temporis oppugnatore, fama
^^\'^lesiae^^^^\' ^^^^quot;^^-entiarum nundinatio et apud illos
\'^^Ituiïi^^ ^®Pi\'avatae reformandae studium excitaverat.
^ illud studium alendum contulerunt cum

ekasmi joci ac sales tum lutheki ac melakchtbo-
Nis scripta, a mercatoribus in nostras regiones iotr^\'
ducta; codicis sacri versio vernacula, quae avide le
gebatur; ac imprimis primorum testium veritatis Biu
xellis martyrium, a lutheeo carmine celebratum- ^^
hoc inde tempore lutheri nomen et carmina in omßiuDi
ore volitabant, ac in dies increvit numerus eorum; l^i
dam vel palam reformationis causae nomen darent.

Minime tamen omnes, quotquot reformationis eiaot
studiosi — licet initio communi hoc nomine comp\'quot;®
henderentur — lutherani, strictiore sensu sie dicö;
fuerunt. Permulti inter illos multo magis a zwi^^^^^
steterunt partibus, qui tamen postea, increscente
vmi in rebus nostris sacris auctoritate, ab hoc refo^^
matore, Calvinistarum nomen mutuati sunt. Insi^quot;^®
quoque numerus fuit Anabaptistarum, qnos Poutifi®^^
et omnes omnino reformat! pari fere odio

prosequeba\'i\'

tur, quippe qu! fanatico studio ducti in seditiooe^®
proni haberentur. Ac sane, licet multi inter illos p^
eificae indolis fuerint homines, quos nequaquam
turbatorisquot; Johannis a leyda asseclis co

nfundendos

censemus, negari tamen nequit, ubicumque ana

stae prodirent, turbas ac motus exstitisse; ac vix
potest quantum, illa seditionis suspicio, sive vera s
falsa, reformationis causae in nostra patria nocuerit-
Monente burgundio : „ In Flandria proximi®^^^
Galliae regionibus Calvinistae praecellebant;
Germanis invaserant Lutherani; Hollandiam et Zeela^
diam Anabaptistaequot;

1) Hist. Belgica p. 156.

Calvinismitm in Flandria imprimis sedem suam ha-
isse non est quod miremur. Multi enim Euangelii
Ant^^^\'^^^ e Grallia ac Helvetia illuc vénérant, qui
sedem figentes totam peragrarunt provin-
^ Magna fait olim vis quam etiam in regiones
P entrionales exercuit Flandria. Non tantum turbu-
jacenbsp;temporibus, quum prima Ecclesiae nostrae

jj lentur fundamenta, sed etiam postea, quum sub
regis potestatem redirent provinciae meri-
aWe^^^^\' antistites inde profugi Calvinismum et bîc
P^opagai\'e studuerunt. Nee frustra! — Inter
Pau^\'nbsp;Romano-Catliolicos rei^eriebantur haud

hh^nbsp;ekasmi vestigiisinsistentes, Ecclesiae

^^ ^ererent, Ecolesiam tamen purgandam et in capite
tanty^\'^^^^\'^ plane instaurandam esse putarent. Et non
^ent^nbsp;sed etiam inter clericos nonnulli talia

® ^olvebant. Mirum igitur non est cakolum
clesfj^^^^®™\' miseram illam, ut censuit, matris Ec-
Ss r ^^^^l^loïiem in ditissimis Belgicis suis regioni-
propy^^^\'^^^*^\' deperditum fere Ecclesiae honorem
Hsnbsp;^^ vindicare suum esse existimantem, omni-

^I\'^\'ibus id egisse, ut ingravescenti morbo re-

^ ^fferret, vel potius haereseos malum radicitus
pparet.

torey.^ ^^nbsp;1521 singulis fere annis ab Impera-

ï\'^tiug ^^^^^l^^ntur décréta, quorum pleraque sanguine
jamnbsp;atramento scripta esse videbantur. Millia

^atUennbsp;flammis vel gladio perierant. Vel sic

^^^odif^^^^^^®nbsp;principi suo, quem

^itas ^nbsp;vectigalia tribuere. Quae longani-

®xpUcanda videtur partim e populi Belgici quieta

indole rebellionem abborrente ; partim ex eo quo^
clesiae reformatae membra disjecta nondum in uniiö
veluti corpus essent composita, ita ut ipsi novae reli
gionis asseclae numenmi eorum, qui secum facerent,
plane ignorarent; partim e spe vana ac falsa, qu^Di
multi ante Concilii Tridentini décréta promulgata, ^^^
mo fovebant, fore ut diu exspectata ac desiderata R®
formatio tandem ex ipso veluti Ecclesiae sinu nasce
retur; partim denique, quod mandata, quae ImpC®^®\'^
Inquisitoribus in Belgio dedit, strictioribus admo^^quot;^
limitibus circumscripta fuere quam ista, quibus ^^^^^
sitio utebatur Hispanica. Quum tamen anno
novum ederetur ab Imperatore decretum, quod, si ^^
tum fieret, borrendae istius Hispanicae Inquisitionis
bunale liberis barum regionum minari incolis visui^
est, totus agitabatur populus. Veluti spectro perterri*^®
surrexit leo belgicus ! Edicti promulgation! fortiter se®
opposuere magistratus — mercatores officinas clau^
bant et e patria migrare parati erant. Murmuratio
diem increvit. Tandem maeia gubernatrix ab I^^P^
ratore fratre impetravit levem edicti

moderationeöi\'

ita ut nomen Inquisitionis tolleretur. Quies pa«\'\'^ \\
inter cives rediit. Multi tamen reformationi addict |
graviora metuentes a „judicibusquot; illis „ spirituali^^^^®

patriam relinquere maluerunt, quam tristem

oppressam vitam agere, pyram vel patibulum extiu^
scentes.

contu-

Vesaliam, Emdam at Londinum inprimis se
lerunt, qui fidei causa exstiterunt exsules; pro
parte natione Flandri.

Hac in urbe, aptissimo ad exsulandum locO;

ehe^*^nbsp;Juyene optimae spei, immatura morte

erat^nbsp;adhiic regnante, coetus peregrinorum

^^ couditus qui, ex ipsius regis decreto, patrono ac

e JOHANNE a LASCO, satis beue ordinatus et con-
\'^\'^\'itus erat.

eod^nbsp;Angliae regionibus Belgici exoriebantur

tempore coetus, qui sensim ab exsulantibus ex
tionquot;^^^^ P^t^a adaucti, arcto necessitudinis ac cogna-
vinculo nostrae patriae Ecclesiis conjuncti fuere.
j^onbsp;catervae, quae persecutionis periculo cedens

quo ^^^^ ^^ Angliam e Flandria profecta est, interfuit
quoa\'^^ j^^enis; ipso pubertatis flore, octodecim vel
Ècelnbsp;annorum, qui magnas posthac in patriae

esia ageret partes: petrus ille dathenus, cujus

ac fata nunc enarrabimus.

§ 2.

-Öe Datheno adolescente eodemque exide.

PE\'j

»athenus, sive datenus, P filius, anno

Cas 1 ^^^nbsp;nostrae aerae in Flandriae oppidulo

öatus est.

ejus nomine et de loco ejus natali variae

scribnbsp;conjecturae. Alii nomen ejus „d\'Athenusquot;

disci^r^^^\' ab illustri Graecorum olim artium atque
sede s) illud derivant, insignem datheni

^^i^d^tnbsp;^ ^nbsp;cf \'s gbave-

2) \'^^\'^^^^^derdjarige gedachtenis, pag. 153.

water, Lof en laster van p. dathenus, histo-

doctrinam hoc nomine indicari putantes. Alii datHE^o
non ita faventes a dathano, rebelli isto in Vetere
Foedere nomen traxisse dathenum maluerunt \')•
Montanum , alii Daets, Daethen sive Daeten
dricum fuisse ejus familae nomen conjecerunt. Postr®\'
mam tantum conjecturam veram esse probavit praece-
dente anno in Belgio vir doctus diegerick;
etiam quaestionem de datheni loco natali diremit pr®\'
bando, non Popermgae vel Yprae, ut plerique statuui^*\'
eum esse natum sed in oppidulo, quod hodie dicito^\'
Moni-Cassel, in Flandriae parte Galliae proximo
cente s).

De primis datheni vitae annis prorsus silentitt^quot;
tenet historia. Adhuc puer vel adolescens Carmeliiar^\'quot;\'
monasterium Yprense intrasse videtur, cum jam octode-
cim vel undeviginti ad summum annos natus, reforma-
tionis causae addictus, cuculum ejecisset^) atque EuftO\'

riae illius Gandavensis Ecclesiae adjectum; groen van pbir\'®\'^®
Win, Archives de la maison d\'Orange-Nassau Tom IV. pag\'

1)nbsp;Cf. te water, 1. 1.

2)nbsp;Cf. gr. van prinstereb, 1. 1.

3)nbsp;Cf. SNELLABRT, Schets eener geschiedenis der Vla«^\'\'^\'^
Letterkunde, Gent 1855, pag. 94.

4)nbsp;DiEGERici disquisitio invenitur in: Annales de la
d\'Emulation de Bruges. Tom XI. 2® só-ie. sub titulo : pE\'i\'\'\'^®
DATHBNUS notes sur Ie lieu de sa naissance.

5)nbsp;Jam SNELLAERTIUS conjeccrat ]. I. p. 95. dathenuM
assumsisse Montant, e loco natali Mont-Cassel.

6)nbsp;Etiam de ordine, oui se addixerit dathenus, variae diu ft\'®
sententiae. Alü Dominicanum alii Franciscanum monachum eu®

pfjjquot;^ reuovatiim, „ingentibus circumdatus periculis,quot;

ïiiiHe^^nbsp;foi\'tasse etiam Poperingiae^), an-

\'^öaetl^^^^^^\'nbsp;^^ perseeutione,

amp;Si ^^^^ apostata huic valedicere muneri et, tjpo-

quae-^*^^nbsp;quaestum quotidianum

gt;rere 3).

■iQime vero in fatis erat, ut dathenus placido illo
•Iria ^^^^^^ perageret. Haud diu post, e Flan-
qi^ii in Anglia asylum in vénérant, eum ad
evocnbsp;vernacula fratribus nunciandum

lilanbsp;frustra, ut vidimus. Quaenam vero

Ecclesia fuerit, Londinensis vel Sand-
taveritquot;^ ^^^ ^\'^^dvicends, quae dathenum ad se invi-

Iq a ^^^nbsp;memorat historia.

sarq^nbsp;degens uxorem duxit dathenus Claris-

olim regulis adseriptam, cujus nomen aeque ac

^^lUe ^nbsp;^\'^i\'ineütam eum fuisse probavit idem diegkrick 1. 1.

iiv.nbsp;videtur g0etha1.sii dubitationem, num dathe-

Cfnbsp;monaehorum fuerit ordinem receptus.

2) Qjnbsp;, de canonibus JEccles: pag. 469.

• At,\'

^Pologi

5)nbsp;pag. 153.

\'^\'^\'\'^^Hensi^nbsp;\'nbsp;probabile videtur.

ï^^^^oisr, Dnbsp;praefuere pastores coetui, uti a lasco,

insuper datheni haud memoratur
a ^^ ^^ï\'i\'atione, neque in conspectu pastorum Londi-

edito\'quot;\'^®^quot;\'\'®\'\'®nbsp;P- ^^^^nbsp;libro

^^^nbsp;of the French, Wallon, Dutch and other

^Annbsp;quot;quot;^f^aees setled in England. London 1854. Cf.

yigt;eren, 1. 1. Tom 11. p. 439 sqq.

caeterorum datheni in exsilio fatorum memoriam tetf^
poris injuria delevit i). Neque magis constat q^^
et quomodo dathenus ex Anglia sit profectus. Ma®^^
enim, Romano-Catholicae fidei propugnatrice regnaotC;
quum et ibi persecutio exoriretur, Wallonici et Belg^^^
exsules aliud quaerere asylum coacti fuere. Primßi^\'
joanne a lasco Ct martino microne ducibus ^^
Daniam transvecti, miserrima experti sunt fatagt;
Lutberanorum odio atque insidiis undique expulsi; tao
dem post longa, tempore hiemali, itinera, partim
dae partim Francofurti sedem invenere flxam^).

Sunt qui putent dathenum joannem a daSOO ej^^®
que socios comitatum esse s) atque eum ipsum fata

enarrasse in itinerario, quod plerique ei adscrip ^^
recentiores bistoriograpbi. Sed neque baec neqo®
sententia satis firmo nititur fundamento Cef^a
THENi vestigia tantum recuperamus Francofurti-

1)nbsp;Cf. janssen, Gesch. der kerJch. te Brugge, Tom D
(iitamentis pag. 286.nbsp;^^

2)nbsp;Vid. utenhove, Simplex et fidelis narratio de

demum dissipata Belgarum aliorumque peregrinorum innbsp;,

clesia, et potissimum, de susceptis postea illius nomine iti^\'^^
quaeque eis in illis evenerant. Basiliae A°. 1560.

3)nbsp;\'sghavezande I. 1. pag. 41. Ipse nullam datHB?^^® ^^^
rei fecit mentionem, ubi opportunitas hoc exigere videl\'^^\'^\'\' ^^
datheni opusculum: Kurze und wahrhaftige erzehlung

in utenhovii, qui ipse joannem a lasco comitatus est
tione datheni nomen occurrit.

4)nbsp;Qui hoc itinerarium datheno attribueruntnbsp;:
dium secuti sunt. Cui itinerario titulum dicunt fuisse inscop ^^^^
,, Entschuldigung der verjagten Christen.quot; Totam boe de ^^^
uarrationem, quae inepta conjectura \'s gravezandh nititu

loci Londinensis Walloniei coetus exules, dnce
ginbsp;^^OLANO, viro nobili e Flandria, a Ma-

Aug-ustanae confessioni addicto, asylum

im-

evertunt quae sequuntur. Neminem de hocee da-

f^iaveïatquot;\'\'\'^\'\'^quot;quot;nbsp;videmus, antequam suam enun-

\'ï» an*^ ^^ Pi\'omulgaverat \'s gravezandius conjeeturam (1.1. pag. 43
^^»ot.) cf. Bibüoth. Bremensis cl. III. Fase. I. pag. 132 sqq.)
^itei-unjnbsp;dathenum conscripsisse opuseula hic contendit,

dennbsp;Kurze und wahrhaftige Erzelung welcher müssen

iVtóerfMc^McACT der wahren Religion halben
««2anbsp;Francfurt im vier und fünfzigsten

\'^\'\'^\'Pend ^nbsp;Göttliches worts und

naT^nbsp;^^ ^P\'^ach verstattet, und

^^quot;^ei\'ttm^nbsp;ihnen nachmals solches verbotten worden ist j

etc. \'s gravezandius refutare conatur
^^i\'ipto\'^^^quot;^ water, qui in suo de Gandavensi Ecclesia
tantum datheni opus affert sub titulo Entschuldi-

-y quot;tc quot;p •

quot;^quot;^^«etui\'nnbsp;^ ^«^vezandio tanquam a datheno

1\'ürti.nbsp;»oit de conditione exsulum in urbe Franco-

autem, (quod nos unquam exstitisse negamus)
^aui^nbsp;nobis traderet fata exsulum, quiex Anglia

^quot;^tasse^quot;quot;nbsp;Germaniam sese contulerunt. Huic conjecturae

oorr\'\'^quot;\' \'\'\'\'nbsp;de^ eer-

\'\'iiosnbsp;^er Ned. Herv. kerken onder Y kruis) qui quidem

datheni operum titulos affert, nequaquam vero
QuoTnbsp;opuseula simul cum hisce titulis citare vo-

^quot;•^^^quenbsp;P®-^®*^ ^ comparatione locorum, qui ex uno

Sine a ^nbsp;titulis insignito, allati sunt.

^^ qui^^^\'^^^*\'nbsp;eodemque libello, nempe

^\'\'^hng ^^^nbsp;P^\'^\'l^t sub titulo: Kurze und wahrhaftige Er-

longior est quam ut eum toties re-
^^^tUtn titui^\'^ \'^^\'^\'^^®\'quot;o®i™iliterimpuIiti,ELONGiuM,utbreviorem
•ini citaret, postquam semel, perspicuitatis causa, illum

3

petraverunt. Templum iis concessum est ad piiblicuoi
suum cultum exercendum. Paulo post etiam Ang^®

prolixiorem titulum lectori jam praebuerat. Quae nostra p\'\'quot;
bilior etiam fiet conjectura inspicientibus librum, cujus
tulus, in prima pagina expressus est; sequentes contra f^ë^
in fronte gerunt breviorem titulum: Entschuldigung, etc.

Accedit. quod non tantum loei a le longio allati e ^^^
posteriore (jB) omnes ad litteram inveniuntur in (A.), qui
revera extat : sed etiam j. b. ritter in suo opere Evange^i-^^^
Denckmal der Stadt Francfurt a. M. p. 318. affert e libelle qquot;®\'^
indicat sub titulo Entsch. locum quendam , qui ad litteram rep®
in priore (A.) pag. 55. Denique quaerere licet, cur accuratissi

m
ota

ille le long, si revera quoddam datheni itinerarium suuiü
usum adliibere potuerit, tot adhuc de exulum itineribus ig\'\'
nos celaverit, qui tam pauca de hisce rebus cognita habe\'®
Sine ullo dubio hic, si dathenus taie quid scripsisset, longe P
aut alia nobis narrasset, quam quae nunc, uTENHOVlU»f
tus, nobis tradidit. Quid, quod ejusmodi negligentia
quam cadit in talem cuncta sedulo atque accurate investiga» ^^^^
qualem le long se praestitit, scriptorem. Concludimus ig ^^^
unum tantum datheni libellum exstare, at duobus titulo®
signitum, quod \'s gravezandium, multosque alios, bune
tos, in errorem duxit.

PiBiueö\' !

Ceterum ejusmodi erroris exempla haud rara esse »e .
qui Historiae Ecclesiasticae studium vel de limine sa

mine medii aevi de Eucharistia hîc in. memoriam vocare
Duos libros de corpore et sanguine Domini olim

conscriptos

lucem editos esse, quoram alter, qui adhuc exstat, rATRA

rv!^

corbejensem, alter, qui nunc sit deperditus, joannbiM •

auctorem habuerit, diu firmiter crediderunt Histquot;

erigenam

1 loeorui\'^\'

donec accurata instituta comparatione verborum vei ^^^^
quae joanni scoto erigenae tribuebantur, luce clarius

J\'^fiem aedificio eadem fuit copia data. Quumque

ûho 1 FIPgt;K ■

-LOOÖ m patria nostra, persecutio exardesceret,
ïum^^^^^^ e Belgicis exsulibus fratrum in exilio nume-
^^^adaugerent, hi quoque, johanne a lasco patrono
^^ advocato, hospitium ibi invenerunt, atque eodem
tatnbsp;religionis suae excolendae opportuni-

sis^\'^\'nbsp;MICRON, celeber coetus Londinen-

tetû^^^^^^ ^tque liturgus, nunc Nordensis autistes, pro
huicce coetui in religiosis suum prae-
lecf inbsp;tamen, quum ejus gregales di-

tens^^^quot;^\'^\'^ suum desiderarent pastorem, Francofur-
^^ ®ivaledixit coetui, qui, annuente johanne a lasco,
\'quot;^thenum arcessivit.

tass^*^^^^quot;^ eo tempore hic degerit incertum est. For-
frustra tamen eum a fratribus
^^ vocatum esse et tempore hiemali Francofurtum
contulisse ex historia constat i)-
crdifficile erat munus, quo nunc hac in urbe fun-

l\'firet

Unde\' ^^ prorsus totidem verbis in ratbamni libro legi,
^^iti\'ke^^^^\'^^^^^ petro de marca, j. w. lauf (Studien und

concludit: apud

alii ^edii aevi de uno eodemque libro sermonem esse, quem
(perperam vero) joanni .scoto erigenae

^uervijjf TT •

quot;nbsp;sententiae calculum quoque suum adjecit gie-

sq. ^^^^^ Kirchengeschichte, t. III. p. II. p. 123
persenbsp;bac de re egimus, ne quis historias nostras

huur.nbsp;instituât, ut nos fecimus, inquisitionem ad

^^ellum indagandum.

10 quot;nbsp;^^K^rze und Wahrhaftige Erzehlungetc.

sqq \'nbsp;Geschichte des deutschen Protestantismus pag. 452

®NHovii Simplex et fidelis narratio etc. pag. 243.

gebatur dathenus. Mox enim invidia operarios ai

tiumque peritos exsules inter et aenmlantes FrancofiU\'

tenses cives exoriebatur. Ardentem jam ignem perpetn®

alebant Liitherani antistites qui, instigante furib®®

« clô

do isto WESTPHALO 1) exsulum doctrinam inprimi®
sacra coena Magistratui suspectam redd^re conaban
tur. Huic odio maxime obnoxii fuere Belgae, op^^
lentia atque doctrina caeteris multo inferiores ^^
tberanis et Romano-Catbolicis alii etiam adversavü ^^
cesserunt. Tempore enim celeberrimae illius Fran^^
furtanae Messae cujusvis generis sectarum asseclae ^^
urbe erant congregati, qui contra reformates in acie^^
procedere avide ciipiebant. Hi ipsi, quod ad exterßO®
cultus sacri ritus attinet in diversas abierunt pai\'t®\'\'
In quibus omnibus negotiis, dathenus solus ini®\'^®

1)nbsp;Idem, qui eoelum terramque movere conatus erat, ut wi®®\'^
ex xinglia exsviles, ex urbe Hamhurgiae, ubi tandem asylum
nisse putaverant, tanquam Anahaptistae expulsarentur, (Cf-
Hovii simplex et fidelis narratio) Francofurtensi Magistratui
tanquam ipsius Diaboli martyres, latronibus et veneni
postponendos, denunciavit. Contra westphali epistolis e ^
VAL.ERANDUS POI^ANUS Antidotum suum. {Bihl. Rheno-trc^J
Hist. Eed. 4°. 207.)

2)nbsp;CfF. datheni epistolae apud: mbineks Oost-Frieslands
helijke Geschiedenisse, Tom. I. pag. 379.

Bibl. Brem. cl. III. Fase. 1. pag. 238. dathenus vocatur „ P\'\'®
^ ^nbsp;euïU

tionei»

habet antistitem. Unam et alteram erroneam esse narra
probat ipsius datheni testimonium, {Kurze erzehlnng 1- ^^^^

3) Cf. ritter, Evangelisches dencJcmal der Stadt Fra^
a. M. pag. 318 cum datheni Kurze Erzehlung pag.
1. 1. Tom. II. p. 459.

iu suos gregales emissa, arcere et avertere
ejus ^^^nbsp;gi\'avius fuisse onus juvenilibus adhuc

scr\'nbsp;testantur duae ejus epistolae anno 1557

utnbsp;quibus Consistorium Emdanum adjutorem

^^ 1 mitteret precatus est. Tot tantisque laboribus
fiiB queritur dathenus ut munere suo rite per-
pra^t ^^^^^ diutius valeret, unde igitur et populus, qui
conte^^^^ Peregrinis in diem magis infestus fiebat,
Êelnbsp;^^^ud haberet munus. Eandem ob causam

lïoii ^ ^^ P^tria 60 tempore commorantibus satisfacere
Ptonbsp;qui ilium rogaverant, ut uno aliove scri-

dent ^^ Neêrlandicae inserviret. Mox tamen ar-
P^ruin^ calamum arripere dathenum coëgit tem-
eodeuinbsp;Quum enim colloquium Wormatiense

tviQ^nbsp;iö57 habitum, abruptum esset, non tan-

citate \'^^^^^quot;\'^^^^olicorum erroris semel accepti tena-
^^^nbsp;dissidiis inter Protestantes ipsos,

acervnbsp;Furore exortis ■ utraeque partes in

bant^^^^^^^^® sei\'iptis alii aliis culpam imputare cona-
staphylique scripta, calumniis referta
das *nbsp;ipsum ad Protestantium partes tuen-

■^Oüornbsp;dathenus reformatas fidei

^ou defendere non potuit, pluresque edidit
b^j^ ®^^^dissimos libellos. Ad avii staphylique a
feticeng ^ P^^latam refutationem respondit, nomen suum
^^^^^^^^^atomius, ipse qui colloquio interfuerat, édita

1) Cf \'

Pas-nbsp;Oost-Frieslands Kerkelijke Geschiedenisse, Tora

3)nbsp;1- I. Tom. L pag. 157, sqq.

\'^^Lica, Geschichte der Augsp. Confession, pag. 341, sqq.

sua „ responsione ad impudentissima convicia et calo-
mnias petri dathaeniquot; (19 Martü 1558). Jam 5° n-
Aprilis die ejusdem anni in lucem prodiit datheni P^\'
pistae cujusdam anonymi refutatio,quot; i) quae, quiiiû »
LATOMIO silentio non praetermitteretiir, iterata vice
dathenum ad scribcndum impulit. Quibus libelli®
fidei renovatae propugnatorem ardentem non tantum?
sed etiam aptum atque magna patrum Ecclesiae sori\'
ptorum gaudentem familiaritate, quum se demonstra^^\'
set, nomen ejus in Grermania, adhuc incognitu®
Theologis innotuit. Animadversione dignum est,
thenum in iisdem hisce libellis, in quibus acrit®\'\'
in errores Pontificiorum atque in eorum

patroûûO^

latomium invectus est, pacis intra ecclesiae ^^^^
se praebuisse amantissimum, fraternum suum erga ^^
theranos animum plus semel obtestantem. Omnes ta»^®\'^
ad sedandos et placandos antistites Lutheranos ^^^^
cofurti conatus inanes fuerunt! Novo cum ardore ri^^®
eos inter atque peregrines exarseriint. Frustra exsul^^

1261

1)nbsp;Invenitur in goldastii, Politic. Imperial., etc. pa-g-
sqq. Secunda datheni ad latomium responsio una cum P ^^
iterum edita, in lucem prodiit Francofurti apud

chirat a°. 1560 sub titulo: Ad criminationes et

maledicta P
■ sec«»®

tholomaei latomi Rhetoris petri datheni respousto \'gt; ^

(Bibl. Ultraj. N°. 359.) Tijdschrift voor geschiedenquot;\'^
oudheidkunde, etc. van Utrecht, jaargang 1846.

2)nbsp;LAToMius in libello suo dathenum allocutus erat

es dathaenequot; atque in exiliio eum versari illi exprobi\'®\'*\' ^^

cujus

(nam solius Euangelii causa exsulp) nec pudet nec poenitet
Plura hac de re dabimus infra de datheni scriptis ageot^^quot;-

cum Augustana confessione atque buceei Concordia

■^MiOOTfi 1

^Üöt ^nbsp;obtestati sunt. Frustra alios arcessive-

fessquot;\' ^ P^triaantistites, vana spe ducti fore ut fidei con-

„ 0 ab bis Magistratui tradita, Lutheranis magis satis-

tg \'nbsp;a Lutheranis excitatus antistitibus,

reli peregrinorum claudi jussit atque iis optionem

q.nbsp;^P®^® Lutheranis erassam capernaïticam

• (ie S. Coena sententiam amplectendi, aut aliis

üatnbsp;asylum quaerendi. In hisce angustiis

^^nbsp;coetus sui juribus ac commodis pro viri-

jj^^^^^^^^^isse suspicari licet. Institute eum inter ac

vs ^^^^^ Ritteeum, unum e Lutheranis antisti-

ale,^ 1), aeque ac in orationibus suis, gpiritu-
. de S n-----... • ________

[J 1nbsp;^nbsp;------------

® Coena Christique in ea praesentia, sen-
acriter defendit Ad caeremonias (quas

acnbsp;magis adiaphoras habuit) ad modum baptismi

coQßg,^\'^®^^® i\'itus administrandi, quod attinet, omnia
^Attti?\'^^^\' qi^ae salva conscientia coneedi potuerunt,

coetui suo fuit auctor s). Sed ne erede-

1)

etc. p^^\'^\'^^Nus, in opere suo saepius allato: Kurze Erzehlung
^\'^\'^\'leraai ^^ ^^^ ^^ ^^nbsp;narrat: „Erzelen auch (antistites

^^\'^älteunbsp;™ ich mit matthia kitter ein gespräeh

Brod^^*^ ^^^\'igt soll haben, das der Leib christi so weyt

«las ^^^\'nbsp;gesweygen

die MATHIASnbsp;in gemeltem gespräeh bekennet hab,

Naehtmalsnbsp;„Dass ist mein Leib,quot; durch Meto-

erklär^^\'\'^^^\'quot;nbsp;™ verdammen) müs-

2) 1.

3) p

\'\'^\'\'^icosnbsp;Psalmorum ejus versionem in initio, ubi enarrat

falsam ei tribuisse sententiam, quasi dathenus hei-

MCI quidem Iir, Electoris Palatini atque Hessiae
comitis legati ad aliam sententiam movere potueruot

Magistratum; neque Heidelbergenses et Marpurgenses

Theologi, qui testabantur exulum doctrinam EuangeÜ\'
cam, Augustanae confessioni consentaneam esse, b^c
testimonio in peregrinorum commodum aliquid efficere
valuerunt. Vitae suae integritatis testimonium a
gistratibus impetrare tantum potuerunt peregrini;
nunc urbem relinquentes, firmae suae persuasion®
causa, tertio exstiterunt exsuies. Nonnulli in Belgii^^
patriam reduces in carcerem ibi fuerunt conjecti.
vitae istoriim agitatae pyra vel patibulum miser
terminus. Alii in Angliam migrarunt i). Alii, sexagi»^^
circiter familiae, datheno fido earum pastore, duc®\'
ad EßEDEKicuM 111quot;\', qui jam patronum se iis P^\'^®\'
bu erat, refugerunt.

Ab hoc pio reformationis fautore Francothaln,
procul ab urbe Wormatiae sedem sibi impetrarunt.
13°. m. Junii anni 1562 fredekiccm inter atque peiquot;®\'
grinos initum est pactum 3), quo Augustinorum

tum haberet, quod infantes paren tum reformatorum baptizareßt»^
in Ecclesia Romano-Catholica. Anno 1559 jam ediderat libeU\'^quot;^
hngua vernacula, in quo suam exposuerat sententiam. Inimici eJ\'^\'\'
in datheni de ceremoniis sententia liberaliore, taUa covava^^*^
fingendi et spargendi, ansam invenerunt. Cf. j. w. te vrj^quot;^^^\'
Kort Verhaal der Reformatie van Zeeland, pag. 85.

1)nbsp;Vide simplicem, satis vividis tamen coloribus depi^*®quot;\'\'

lociii®

datheni narrationem in: Kurze Erzehlung pag 50, quei» ^^ ^^
ad litteram vertit le long in opere suo saepius allato:
historisch verhaal, etc. pag. 80. Cf. heppe 1. 1. 467-

2)nbsp;le long, 1. 1. pag. 67.

^^Oûasterium i) cum adjacentibus agris Belgis fuit
^^^ ^^^^ ® ^^^^^^ advenae fratribus se
. û^erunt, ita ut brevi surrexerit satis opulenta
î^iiif?^^\'nbsp;Electori monumentum aere peren-

^ ^e Datheni in coetu Francotbaliensi laboribus ad-
^^ _ ^öi pauca enarrat bistoria. Electorem magni eum
ex uno hocce patet quod feedekicus dathe-

quoque ad colloquium, anno 1564 Palatinalm
ac Wurlembergiae theologos habendum, secum
^erit. Primarias quidem partes in hocce colloquio
\'^liîv^^^ ^pse dathenus, quippe quae ursino atque
estnbsp;eoncessae essent Animadversione tamen

Wh^^^\'^\' quod dathenus, qui tot tantaque jam a
ïnunbsp;perpessus erat, paratus fuit Palatinum co-

quot;itandinbsp;T

^oennbsp;denuo diversas, in quaestione de S.

ùivi-.nbsp;ubiquitate corporis christi, partes sibi

reeonciliare conaretur Elector.
^Oûcil-^^*^ Igitur princeps fidem habuit datheni indoli
quam in scriptis suis ubique patefecerat.

\' ^^^^toria sua Palatinatus de Francothalio haecee
\' ^^■\'Francothalium, e coenobio in urbis forraam amplificavit

eile • quot;

in tantam incolarum excre\\;it frequentiam, ut fa-

jatu atpi ■

^^^stui^^^^^nbsp;nupero bello tyrannide Gallorum

rudeja \' aeqüatum atque ita devastatum fuisset, ut hodie vix

«iginnfquot;

urbem donavit Elector, cujus descriptio invenitur
2)nbsp;Lectures, etc. Tom. III. pag. 84.

• »EPPE 1. 1. Tom. IL pag. 77 sqq.

Ab eo inde tempore amicitia et animus gratus erga
PKEDERiCüM obstrinxit dathenum.

An tamen jam nunc concionatoris aulici munere
delbergae functus sit, dubitare licet i). Anno
saltem Francothalii degit. Nec tamen exulis imniemO\'
res fuere ejus populäres in Belgio, ubi reformata esorta
erat Ecclesia sub cruce, nti summo jure ebeu! appe^^^
batur. Quum enim fidei confessio a uuidone a bR®
confecta, antequam ab omnibus Neêrlandicis

coetibus

tanquam fidei suae expositio acciperetur, ad

praeclaros

omnes fere Beigas mitteretur, ut eam aut

emendareot

aut sua auctoritate sancirent; etiam ad dathenuïI
tempore Francothalii morantem, eam missam esse
gimus 3). Quod argumento esse nobis videtur
nomen in Belgio bona gavisum esse fama. Sed ip®^
datheno Ecclesiae in patria sua reformatae
maxime cordi erat, in cujus usum perfecit opus suuP^
notissimum, Psalmorum in linguam vernaculam vd®^
onem; quam omnibus Neêrlandiae sub cruce coetibquot;^
dedicavit, praefatione Francothalii 25 Martii
data 3). Huic operi (quod ad conficiendum

1)nbsp;henk. altingius dathenum ad Heidelbergoe minist^^^\'\'^^

Francofurto vocatum esse, testatur. (de Ecclesüs Palatini^ 1-
ef. heppe 1. 1. pag. 73, qui dathenum inter Theologiae P\'quot;
fessores enumerat. Neque iiaec neque illa probabilis est senteft
Caeteri Pcdatinatus historiographi, quos nos saltem inspexir^^quot; ^
nil hac de re monent. Praeterea accipi nequit eum HeideVjei\'S
ad coetum Francothaliensem (ubi an« 1566 degit) rediisse- ^^

2)nbsp;te watek. Tweede eeuwgetijde der Ned. geloofsbeh P-

17 ^ 1 giuö

3)nbsp;In Catalogo antistitum Amstelodamensium, anno t/quot;^
auctoris nomine Amstelodami edito, invenitur incrimiaatio q

atqug ^

jeeitnbsp;®nbsp;iaboris fructibus) praeterea ad-

Catecheseos Palatime quam rEEDERious edi cu-

faverof

anno 1563, editionis tertiae, versionem. De-
liti ^ Ecclesiae nondum ordinatae usum ei addidit
^^^giani,, partim ex illa, quae in Palatinatu viguit, de-
^Ptam, partim ipsius datheni calamo debitam i).
^^ revera eum, ratione temporis habita, de Ecclesiâ
\'^boi\'e bene fuisse meritum, probavit magnus, quo
Patiia fuit receptus, applausus 2).

Mi

mime autem in fatis fuit, ut dathenus turbulente
^^ aevo vitam suam Francothalii quiete degeret.
jam anni 1566 tempore legatus ad omnes

in\'^nbsp;satis invidiosa, quod nempe Psalmos Davidicos

la^inbsp;reddidisset linguam, festinante imo négligente ca-

Zeel \' Premium nancisceretur, quod Ordines Hollandiae et

Verg- ^^^ polliciti essent illi, qui primam eonficeret psalmorum

^sse^t\'^^\'^ \'^elgicam. Omni tamen fundamento carere videtur haec

illnbsp;probabile est anno 1565 vel 1566 eunte Ordmes

tale

Patr\' Proposuisse praemium. Praeterea dathenus tune a

longe erat remotus et fortasse hac de re nil audiverat.
■ J \\i

-w. tewatek . Reformatie van Zeeland, pag. 86. \'sgka-

^Ande^ 1. 1. pag. 213. GOBTHALS 1. 1. pag. 88.

2) ^^^^ ^ datheni scriptis.

coetibus peregrinis Dathenianam versionem quam

e placuisse, ét ex editionibus ejus versionis Londini, Norvici
• 1 ^fïf:;

^pistolnbsp;1568, ét e bucebi ad godofeedum wingium

•^esii ^ ^^nbsp;Sandivic 22 Jan. 15/0 data effici potest (geb-

P^^-nbsp;• ■ • •nbsp;omnes qui

ïiostr\' ^nbsp;nostra, flagitant adeoque urgent, ut in coetibus

essetnbsp;cantentur Psalmi p. datheni____ quo si

hue g^^tiam vulgi deveniendum, optarem ut una nobiscum
«Oüdescendatis, etc.

Helvetiae Eeclesias reformatas ab Electore peedbkiCO
missus est i). Quomodo hoc munere functus sit
THENUS, et quanam hac in legatione obennda us«s
sit fortuna, reticet historia. Ex hoc itinere redux po®^^
quindecim annorum exilium tandem patriam revidit?
ubi in turbuîenti anni 1566 scena, in pugna, quae pro
conscientiae libertate ibi agebatur, magnas acturus erat
partes.

§ 3.

De DATHENO in patriam reduce.

Quum mensis septembris initio 3) anni 1566 in P^\'
triam esset redux dathenus, totam rerum facie»^
immutatam invenit. Per quindecim annorum spati«quot;^

1)nbsp;\'s gravezajstde, \\. 1. pag. 154.

2)nbsp;brandtius, [Hist, der reformatie etc., Tom. I. pag ^^^^
et il qm, ut ille, burgundium secuti sunt, DATHBNUMjatn a-quot;*®\'
quam Iconoclastae simm perfecerant opus, in Neerlandia adfi««®®
statueruut. Attamen hae in caussa ipse dathenus

est, qui disertis verbis testatur: „Se de Iconoclasia nihil scire
potuisse. quum illo ipso tempore ah Electore ad Ecclesias in
vetia reformatas missus, legati munere fungeretur (art. 5 ejus apol-
\'sgkavezandb L I. pag. 154). Accipi enim nequit datHE^^^^quot;\'\'
multis adhuc testibus in vivis degentibus, coram Magistratu ^\'S\'quot;*\'
tatem denegasse. Praeterea nos quidem nulla dathbni
vestigia invenisse fatemur ante tempus illud, quod supra indicaviquot;
raus. De eo quod dathenum increpent, eum ad imaginui«
structionem plebem incitasse Gandavensem, quid e nostra sente»
tia hac de re statuendum sit, e praecedentibus satis intelligitquot;\'\'-

altg

Iernbsp;reformatio egerat radices, quas evel-

sia^nbsp;conabatur philippus Hispaniae rex. Eccle-

„sub cnice/\' quae dicebatnr, inde ab
tem^ plurium Synodonim laboribus, quantum pro
bilit^T^^^ conditione potuit, ordinata erat atque sta-
ei\'at^^^ Sicut CALViNi pro maxima parte amplexa
quoque in Ecclesiae regiminis forma
^^ttuenda illius vestigia pressit.
. Calvinism! triumpbum,\' qui reformation! in
Praes^nbsp;perennem et stabilem formam indidit,

gicoquot;^^^^^\'^ potuisset, quisquis ad reformatorum Bel-
lio ^ttendebat indolem. Lutheri reformatio, qua-

^ Hinbsp;.nbsp;\' ^

liK. . ^\'quot;\'^(^niam principum sub tutela erat introducta,
vix ^^um regionum incolis ab omni parte placere
P^tiiit. Democraticam 2) regiminis formam, qua Ec-

1) cff.

quot;^ist et koyaakds, ArcMef voor kerL His(. T. XX.
■210.

llä

magni faeiebant reformati nostvatesprophetiam q. d.,
fie J oinnino laicis jus tribuebatur antistitem post concionem
Pi\'opojjnbsp;elocutus erat, placitis interrogandi. Ne futiles

^irinbsp;quaestiones, nonnulli doctrina ac pietate insignes

eligebantur, qui antistiti, constitutis quavis
^nbsp;\'nbsp;omnibus, quaestiones pro-

ÜQvn ^^tistiti licitum erat adjutorum uti auxilio. (Cf.

uten-

-------- ----^vt^v^inbsp;Litji tt-Li-ijiau. v,Vgt;i.. UXXUi^-

^ïCRojj^^\'quot; ^^ ^^ psalmorum ejus versionem Emdae 1558.
\'îocnbsp;praefatione ad ejus „ Christelijke ordinancien.quot;) Et

^^\'^herani^ studio et disciplina, quam urgebaut, Ecclesiastica
\'^\'quot;leïe c ^nbsp;fuere, qui Anabaptismi symptomata bas res re-

^quot;^^^ïNusnbsp;Animadvertere hîc lubet: Genevis, postquam

ad J^cpInbsp;introduxerat disciplinam Ecclesiastieam, sta-

®\'am rediisse Anabaptistas.

clesiam indiierat calvinus, plus habnit; quod eosal-
liceret. Deinde Lutheranismus, haud uno nomine Ro-
mano Oatholici redolere adhuc thuris odorem visus est
iis, qui, quamquam cum zwinglio et mblanchtSO^®
non minus quam cum cal vino facerent baud pauc^\'
ad unum tarnen omnes hunc sibi scopum proposuenint.
ut simplicem scilicet et mundam pristinae Apostolic»®
Ecclesiae formam in vivum revocarent. Et revef^
Ecclesia, dum sub cruce versabatur, martyrum SUOi\'U^
caterya, ardente sua fide, congregationibus suis Sß^
divo habitis, primaevi illius temporis memoriarn in ^^^
tem nobis quodammodo revocat.

Nunc meliora fore ut advenirent tempora sperabaO^quot;
Iconoclasia Pontificios terrore impleverat. Pa^id^®
atque tremebundae Grubernatrici extorsa erat conceS®^*^
publice Euangelium annunciandi, iis nempe in \'
ubi ante d. 25 m. Aug. conciones erant habitae.
vinistae, ingentis numeri et virium, quae üs in^^^^f
erant, sibi nunc conscii, praeterea multorum
lium patrocinio nitentes, de reformatione jam
Neêrlandia stabilita exultabant. Ad populi aninaoS
dandos, gubernatores in singulas mittebantur
qui cum Calvinistis pactum inirent et loca Ü®

carent ad conciones suas habendas.

Ubi hoe iis concessum erat e, g. Änlverpid-ß O
Arausiacus princeps quietem restaurare tentavit ? ^
magici veluti virga e solo evocabantur. ündique

ubi

1) Cf. a. uyttenhoovbn, GescMedetiis der Hervormde
te Antwerpen, pag. 128.

^(il

Hiiü ^^^^^ ^^\' ^ coetibiis exulum — reformati, acquisita
^ii\'cu\' P^tabant, religionis libertate beati, pastores
quot;^spexerunt, qui tot millium sitientium diuturnam
et diviuae aquae explerent sitim.

jam antea in patriam revocarant, ut
^ ^estatag est, se ab Ecclesiis Antverpiae, Gandavi,
constitutis, esse arcessitum s). Prae
aliis eum desiderabant.
lÏA ^^ ^^ïitum ipso, religionis causa ei imposito exsi-
i^essn ®i®eris quae Lutheranorum intolerantia per-
fatis, iis carus erat; non tantum pugna Pon-
toc •nbsp;dathenum bujus fama increverat; sed

Ipso tempore Psalmorum ejus versio omnium erat
f^tque datheni nomen in ore volitabat

1)nbsp;Cf. ^

^c^e Q ^^ HASSELT, Onuitgegeven stukken voor de Vaderland-

2)nbsp;Tom. I et II passim.

3)nbsp;j^^\'^^^ezande 1. 1. p. 154. (art. 5 et 6.)

^Psutjjnbsp;pi\'obabilis videtur sententia eorum, qui dathenum

\'Uant Q^^ Psalmorum versionem in patriam introduxisse sta-
quot;^laiüo ^^^ dathenus, qui festinante, ut ipse testatur,
perfecerat, quia populäres ejus summopere
\'^^\'•\'lUissetoptarunt versionem, adhuc tres fere menses eam
®®Ptembnbsp;nostra suppositie: dathenum nempe

(Jij,^\'^nbsp;postremis m. Augusti diebus in patriam

4ntnbsp;^^^ quaestio. Iconoclastae enim sacrilegum suum

^^^nbsp;-perfecisse dicuntur Dathenianos ca-

quot;^^gustquot;^(CXVm ut eonjecit van yperen). Et eodem
.nbsp;Calvinistas jam dathenianos cecinisse Psalmos

testatur coknelis adrianï f. Brugensis. Cf.
• Tom. II. p. 129.

Huic famae accessit nativa quaedam et plane sin»^\'
laris eloquentia, cujus fervor malis ipsis, quae paSSUS
erat, et familiaritate, quam cum codice sacro conti\'»\'
xerat, insigniter erat auctus. Hinc factum ut,
ex itinere in Helvetiam redux ad populäres suos i\'®\'
diisset dathenus, ardentibus et disertis suis orat\'o\'
nibus in auditores suos vim exerceret fere ineredibi
lem. Flandriae, Brabantiae Qi QÜgim Zeelandiae regio»®®\'
Euangelium annuncians peragravit et usque ad qu^\'^
decim millia auditorum ad ejus sermones confluxis^®\'
enarrant vel e Pontificiis quidam Historiographi O\'

Dolendum est quod, sicut caeterorum hujus teinp*^^^^
Euangelii praeconum, ita quoque Dathenianae eloque^ti^®
scripta documenta temporis naufragio interierunt.

Ac sane auribus populi crassioribus quam maxii^*^
adaptata erat ejus oratio. Haud dubie plebi admo\'^\'^\'^
placuit polemica hujus eloquentiae ratio ac indoles cooti^
„ purpurea tam istam Baby Ion icam meretricem
„ Antichristum,quot; „ Sardanapalum,quot; „Nimrodum/\'
populum Dei persequentem 3). Prophetica etiam ve^l^^

1)nbsp;n. burgundii Hisf. Belg. L. III. p. 161. bbandtïi^®\'
eum citat (1. 1. pag. 306.) narrat datheni asseelas audacja -
teros superasse reformates, ita ut in urbe ArmentarU (^uquot;®

nuaquot;quot;

tistas, in careerem eoujectos , liberaverint. Haec narratio, h

non sine consilio retulisse videtur bbandtius, ut nempe d^tH ^

num ab initio inde ad tumultus proclivem fuisse probaret, 1\'

1 QWquot;

nenda est non ante sed post Iconoclasiam (vide supra^
modo tamen datpieno ipsi opprobrio sit, quod ejus au
perpetrasse narrantur, vix intelligimus.

2)nbsp;i. e. Ecclesiam Romano-Catholicam.

3)nbsp;i. e. Papam romanum.

deerant, qnae Dei auxiliiim ac divinam vindictam
jam instantem Ecclesiae hostibus annunciarent
^^I^atheni oberrantis vestigia per Neêrlandiae turba-
pedetentim sequi, nobis non permittit his-

T

an ^^^^^^^ Mosam^ deinde et Antverpiae^) Euangelium
^öciasse videtur, qua in urbe jusjurandum, omnibus
dit ^^^ ^ pacto impositum, Arausiaco principi de-

nmum igitur ibi commercium exstitit inter duos

tamnbsp;^ invicem disstabant, qui

. Tinius ejusdem populi libertatisque amoris con-

s^rentur vinculo, ocius ebeu dissolvendo s).
tin-nbsp;autem Ecclesia, quum plurium fruere-

pastorum laboribus, dathenus ut aliis inserviret
eam reliquit.

tisnbsp;Flessingae, Medioburgae\'^), Ziericeae, mul-

aliis in locis „ Barbarossaéquot; quo cognomine

1)nbsp;Yej.1 . .

pag I .nbsp;datheni vide apud goldast Imper. Politic, etc.

\'^ostrnbsp;infeliciter datheni oratiunculas contexuit, e

ti^m^nbsp;sententia, pelix bogakhts in fabula Romanensi cui

si^g quot; ^^ Maestro del Campo Gorinchem 1843, quamquam phanta-

2)nbsp;\' ^ ^^\'^ulgens, historiam datheni plane immutavit scriptor.

s gravezande 1. 1.

^^quot;^«ERick 1. 1. Cf. goethals 1. 1. pag. 88.

hap •nbsp;ipsius datheni verba (\'s gravezande 1. L), eum
in

^ civnbsp;^ \' ^^^ aliquod tempus degisse testatur albae sententia

^\'^Putanbsp;Medioburgensem hugo joosz.; cui inter alia

huisvenbsp;dathenum hospitio récépissé („tracteerende en

Vq,^nbsp;^^ Jiedienaer petrus datenus.quot;) marcus sententien

P- 6fgt;.

diandric,

O sermone: „lie Minister met den rosten haert.

5

mine eum indicare solebat populus, ad orationes con-
fluxit ingens bominum numerus. Sed inprimis Gan-
davensi Ecclesiae suos dicavit labores, quae quide«i
semper dilectissimum babebat dathenum.

Atque ibi profecto ingenii dotes, quae datheno in®\'
rant, praesertim ad constituendam et regundam Eed®\'
siam summopere desiderabantur. Tumultuosa atq«®
ad rebellioneni proclivis Gandavensium indoles etiaquot;\'
bujus anni eventibus se patefecerat.

Incredibili fere cum audacia inconoclastae, trepi^\'
Magistratus sub oculis, suum perfecerant opus. Acer-
bissima inter Pontificios atque „novae religionisquot;
seclas, inferioris praesertim bujus urbis e populi clas-
sibus, dissidia inde erant exorta. Quae ut comp^^^®\'
ret Flandriae gubernator, Comes egmundanüs, pact«\'^\'
cum Calvinistis inire sibi proposuit. Illud tamen q«^
iis subcribendum tradidit, quum (d. 12 m. Sept.) urben^
relinqueret, ad caeteras Flandriae urbes pacificandaS;
minime reformatis placuit. Hi diu baesitarunt,
buic pacto subscriber ent, quod demum post measeü^
praeterlapsum, (quum nempe templi exstruendi fac^^\'
tatem Comes egmundanüs iis concesserat,) ut pote ^
Calvinistis quoque approbatum, promulgari potuit-
totum hoc temporis spatium urbs rumoribus fuit
tata. Pontificii metu erant oppressi; reformati ing^^^^
suo numero audaces jura sibi non raro arrogabaot;
quae ex lege iis nondum competebant. Interea Cr»quot;\'
davensis Ecclesia, quod ad regimen attinet, inordinata
fere remanserat.

Quotidie interlocutiones cum Magistratu habita»
sunt. Hic, gubernatricis iram extimescens, reformaties

jjnbsp;subscriptionem impellere frustra tentavit.

coe^^^^^ \') una cum peteo de kycke aliisque
jj ^^ Pi\'aepositis coram illo res Calvinistarum egit.
^\'^tquajjj tamen dathenus primarius G-andavensium
^^^^ autistes,^) hic modeti partes suscepit. Plus
ab Ecclesia Gandavensi ad Comitem missus
cph \'nbsp;ad majorem gregalibus suis licentiam con-

daiu perduceret. Neque tamen ipse dathenus,
quam habuit, allocutione feliciorem nancisci
^ventum.

itominus dathenus ejusque collegae in con-
fç . ) et? quod majori etiam Komano-Catholicis of-
erat, in baptismo sacro administrando ac nu-

n

Cf

2) T quot; WATKB., Geschiedenis der Hervormde kerk te Geut.
pj \' \'quot;\'\'^Pevitus, qui etiam in exsilio causam reformationis acriter

Synodo a° 1571.
cip„i, ^o^stratus Gandavensis eum nuncupat reformatorum „prin-
minister.quot;

tempore fuerunt, notissimus ille hermannus modbtus,
ard

pjjjjnbsp;qio dathenus pro reformata fide praeditus, car-

ptfr.^ \'^\'eRschueren , rutsemelis, j. michaeus et balth.

s)

^inistïjnbsp;conciones suas extra urbis fines habebant Gal-

et p^j^^ \'nbsp;Roy gem in Carthusiorum olim monasterio, ubi

priiQj^j^nbsp;teraplum erigebatur. dathenus d. 29 m. Sept.

C/^^ofty^^^^^-t\'onem Gandavi habuit.

de kempen aere {Vlaemsche
Preces \'^^\'\'quot;^t eum 20 d. m. Oct., quum per omnem patriam
ad ®ffundendae pro salvo philippi e Hispania in Bel-
^a^ationbsp;elocutum esse de math. XI : 28. Com-

^■ntes sua^^*quot;nbsp;pastorem, scilicet, qui ex Hispania, ad devi-

^^\'\'istiii^nbsp;\'■evoeandas adventurus erat ! et optimum pastorem

L^atheniana eloquentia dignissima sane comparatio fuit!

ptias consecrando, invito Magistratu, perseverarunt-
Nihil autem adversariis odiosius erat quam funeralia?
uti a Calvinistis erant instituta, quippe quae sempe^\'
ingentem hominum turbam allicerent. Sic et qain^\'^
die mensis octobris, bora vespertina talis hominem
multitudo in cimeterio, S\'\' Jacobi templo adjacente, se
congregaverat, ad orationem audiendam funebrem, q«®quot;^
antistites nonnunquam longius extendebant. Quo
nere hac occasione functus dathenus fortiter pon-
tificiorum errorem de purgatorio oppugnans, omoiui»
arrectas tenuit aures. Repente vero tota agitatur turb^\'

Ecce milites procedunt, qui magistratuum jussu emis^i^

regis nomine datheno silentium imponunt. B^efi
metus hue illuc conventum disperserat, et datHETJ^^®\'
sive quod Magistratui resistere nolebat, sive quod se
ab omnibus fere auditoribus relictum videbat, obtic^^»^

1) Cff. Gendsche Geschiedenissen, Tom. I. pag. 48. Harui»
toriarum auctor Romano-Catholicus dathenum ludibrio ac
exponere conatur, ut ex ejus verbis patet: „ maer ziende eeflig®
soldaten op hun aankomen, hep den geheelen hoop weg raet de»
Minister, die sedert spotsgewijs genaemd werdt den goeden herder-
Inveni tamen in Depositorio Gandavensi ipsius Magistratus annotatiquot;\'
nem, in qua narratur : . . . . welk sermoen naederhandt ghecessequot;\'\'^\'

wierdtbij middele van mijn beere van wackbne, hoochbaillu \'^\'®
derwaerts zondt eenighe officiers ende hallebardiers, die uut z\'j»®\'\'
naeme ende van Co. Ma*®.^\'® weghen den voornoemden
expres hevell deden van nyet voorts te procederen ende zijn
seyde sermoen op te houdenetc. [M. S. Doe. concernant fe«
bles, 1566—1579, fol. 37.] quae verbaprobant dathenum tant\';^
magistratui succubuisse. datheni sane non erat ad primum i»^\'
tum manipuh adspectum, subito suam abrumpere orationem.

bollig domum reversus est. Ab boe inde tempore
^theno ironice ac ignominiae caussa,, bonipastoris,quot;

^•^gnoinen a Papistis inditum videtur.

issidium, quod jam Pontificios inter et Calvinistas
novum veluti nutrimentura accepit, quum
\'\'^^dem mense Octobris medio pactioni, quam tam
subterfugerant, subscriberent. Nimirum! Comes
^ ^ndatstus, aedis sacrae aedificandae veniam quam
^ter illum rogaverant, tandem iis concessit. In

Urbijj

Pi\'oxima vicinitate, 2) nunc intra quatuor vel
^^ que dierum spatium religioso Gandavensium ardore
surrexit lignea quidem, satis firma tamen ac
^^ X. s)nbsp;aedes illa, praeeuntibus antistibus a

Hek O quoque nostro, inaugurata est, qui a Dia-
\' nuper electis, nummos ad exstruendum illud
cium necessarios colligi curaverat.

erea multos Flandriae sub cruce coetus deside-

^eperat, datheni, laudati illius oratoris sacri
\' quod ipsi quoque indicaverant. His preci-
^\'^^^ûter morem gerens, postremis ejusdem men-
diebus Iprionem se contulit, ubi caeolus
^ï-vpaert , i]j rnagnum Calvinistarum commo-

2)nbsp;Geschiedenissen, 1.1. pag. 52 sqq.

3)nbsp;Va ^^^ Royghem dicebatur.

ïienj ^ foi\'mae satis peculiaris, qua distincta fuerit, descriptio-

lt;ier ^^quot;^asehe Gesch. 1.1. pag. 55 et 57 cum: Memorieboek
pag.

Horiiij, ^ ^^^

reformationis in Flandria patronus etiam sub
^Eophili. Postquam Pontificii omnem religions liberta-

dum, antistitis mnnere fungebatur. Qnod e pacto Eg-
mundano pastoribus impositum erat jusjurandum,
THENus quoque, huic legi obediens, simnlac in urbem
advenerat, dare voluit. Hoc consilio die 31. niensis
octobris ad Magistratum se contnlit, qui tamen hocce
die nullum habebat conventum. Tnm festinanter t®\'
tam percurrit urbem, ut scabinis, ipsam eorum äoro^^
invisens, suam legibus obtemperandi voluntatem testifica-
retur et probaret. Sed frustra. Postridie concio iö\'
dicta erat ac ingens hominum turba inde a prima htc®
disertum expectaverat oratorem. Tum dathenüS
gistratui misit epistolam, qua fratrum suorum spequot;» \'\'®
frustrare non posse significavit ; ne tamen Magistiquot;^-^^\'
bus debitam abnegare reverentiam videretur, se protU\'
ptum ac paratum esse professus est ad idem
jusjurandum, quod jam alibi dederat, coram eorui^
senatu praestandum. Quo facto coknhusius, senatu«
urbani praeses, statim Magistratum convocavit, ^ïquot;^
paucis horis post datheni accepit jusjurandum-
tamen quod non mirari non possumus — hoc ^^^
orationem tanto cum desiderio expectatam non babt^i^\'

nud

tem reformatis ademerant, Nordvicum migratus ibi antistitis
populariuin suorum coetum munere, per aliquot annos
Tanquam Leydensis antistes una cum datheno synodo

Dordracenae, anno 1578 habitae. In provinciam suam natale«\'
Flandriam reversus, Iprione remansit, donec haec urbs ParW®
Duci se traderet a° 1584. — Vide de eo : Bijdragen tot de
heidkunde en Geschiedenis inzonderheid van Zeeuwsch-Vlaanàei
uitgegeven, door h. q. janssen ew j. h. van dalen te Middelbquot;\'\'^
bij j. c. en vr. altobffkr. Tom. II. pag. 215 sqq.

demum secundo mensis Noyembris in cimeterio

^ ^^ctae Magdalenae multis auditorum millibus Euan-
au/^quot;^ ^^iiunciarunt ryckewaert Gallico, Flandrico
Sermone dathenus. i)

1.1. p. 15. Ex epistola, quam dathenus Ma-
coet \'^^isit, haud apparet illum quodam muneris vinculo huic

te 1

^aeaennbsp;.. ^nbsp;.nbsp;------ -

binnbsp;Godts woort, ende dat ick sulcs te doen bereydt

i-ey^j.^\'^\'^® alle ghehoorsaemheit te bewijsen der overheyt be-

oocnbsp;gbeweest den gewoonhcken eedt te doen, daerom ick

ende ^quot;y®® bin gheweest van den griffier, ende ooc tot uwen

Sonbsp;anderen, maer niemant hebbende tot huys ghevonden,

iels; ^^ ^^^ voortvaeren sal, doch met protestatie dat, ghelyck

han^g^\'nbsp;eydt hebbe ghedaen tot Antwerpen in den

den ij,nbsp;prinee van Orangien, ende daerna in

heere van Hoochstraeten, item ooc tot

quot;iJi^¹^ handen des commissaris des princes van Gavren enz.
fen^gnbsp;bereydt ende volverdich hier te doen, beghee-

otmoedeiig]^ ende protesteerende wel expressehek, dat mij

dit

^erck

heytnbsp;kan noch mach als rebellie ofte onghehoorzaem-

ende toegherekent werden, daervan ick uwe eer-
hebbe willen adverteren, etc. quot; — Cum hisce
° pngnare videntur quae in actis Senatus Iprionensis
d\'hnbsp;religion nouvelle de cette ville nous ont ce

leurnbsp;requis de admettre en serment comme

quot;^^oîjjnbsp;\'nbsp;nommé mahieu loysier lequel

l\'ecevoir au dit serment, parce que p. daten et
\'^^\'\'gion J,nbsp;serment comme ministres de ladite

requérans, ont persisté d\'avoir ledit
uiignbsp;^ne pierre daten est absent, n\'ayant icy presche

\' tant seullement, etc. quot; — Postrema illa verba suspicio-

Etiam Bmgis aliisque Flandriae in urbibus conoiO\'
natus est, ita ut eloquentis oratoris nomen in ^^^^
magis divulgaretur.

Mox autem verbi divini nnncius et orator sacer
DATHENI persona evaneseet; contra eum strenuuifl
partium, quibus adictus erat, propugnatorem age^^
videbimus. Hisce protegendis earumque viribus a«\'
gendis nunc omnes ingenii animique dotes impended®
et potuit et voluit.

Res politicae ac religionis cura tunc temporis ^^
patria nostra mirum in modum commixtae erant.
THENÜM igitur utrisque se immiscuisse, non est
miremur. Gubernatrix, ea quae jam pridem metu
acta concesserat, irrita reddere studens, cunctos
Belgicis provinciis praeerant ad majorem in Eeforquot;^^
tos severitatem et rigorem exbortata est, quod
animos maxima sollicitudine aflfecit, at simul

libertatis

ac religionis Palladii servandi et vindicandi, stu\'^^quot;
implevit. Regis clementiam denuo invocarunt et /
populo mercaturam agenti carissimae esse soient;
vitias suas illi obtulerunt. i) Petitionen! illam ^^

momenti haberetur. î)
revera d. 27 ejusdem mensis, nonnulli e Cal-
^^ atque e Lutheranis, qui suo in coetu dignitate
^\'letoritate praevalebant, Antverpiae hoogstrateni
petitionem tradiderunt. Ambos coetus rixas
quot; \'^OQiponere vel potius in tempus reponere, urgens
^^^^ tristium borum temporum nécessitas. 2) Si
est bodierno bistoriographo, dathenus fuit qui,

\' si

çg^ ^eum colere secundum conscientiae suae vocem iis con-
Philippus , fragmenta dedit bkandtius 1.1, pag. 393 sqq.
ig^ quot;^^^KNbkck , VInquisition et .la réforme en Belgique. Bruxel-
Pag. 102.

1) Cf.

HefQnbsp;b 1. pag. 395. uyttenhooven , Gesch. der

^erh tg Antwerpen, pag. 237. Ditïicile est certo statuere
^ magno synodorum numero, quae hoc tempore
egfjj.nbsp;dathenus tanquam praeses, collegis suis talem fe-

^^^quot;^Positionem, quae sane pro ejus sagacitate pugnare videtur.

••^dhue

\'\'^edita in suum usum adhibuit documenta, efficiendum esse

quot;®tUr fnbsp;.nbsp;\' - -

^nbsp;^^^^ conventu, in quo et nobiles nonnulli

ISCr quot;nbsp;Novembris diebus Tornaci habito {Het jaar

\' pag. 46.)

3)nbsp;l-l- pag. 393.

perio^^\'^quot;^^^®® Rahlenbkck (1. 1. pag. 103. cf. pag. 105.) qui
\'nbsp;a^iiiius satis vividis depinxit coloribus. Quam-

UniKi,,nbsp;narratione locuti sumus , quia fontes, e

euiflnbsp;nausit auctor, non indicavit, fatendum tamen est,

JiQg tempore conditione, turn ex ipsms datheni

GuiLiELMO principi coöperans, talem diversas in^ß\'\'
illas reformationis partes, effecisset concordiam,
Calvinistis proposuisset, ut decimo et tredecimo
gnstanae Confessionis articulis, calculum adjiciendose
cum Lutheranis unirent. Sed et hosce ad pacem
ter reformates ipsos eonstituendi conatus, et petition^®
laudatae, multis etiam provinciarum septentrionaUuD®
in urbibiis oblationem, faustum non habuisse eventum ;
ex historia constat. Dubitare licet an preces reform\'^\'
torum illae unquam ad regem pervenerint fructu sal-
tem plane caruerunt.

Hoc tamen effecerat illa petitio, qnod ab eo iö^®
tempore reformati stricto admodum vinculo et inter S^
et cum nobilibus, qui Calvinismo favebant, esseo^
conjuncti; et multi infausto hoc eventu jam eo adduc^\'
sunt, ut tempus advenisse crederent quo illata
vi esset defendenda.

Civium rebellandi jus contra regem, quippe qui
tati tum politicae cum religiosae insidiari haud desic®\'

indole, valde probabilem esse ejus relationem. datheNUS em®*
et in scriptis suis et in rixis Lutheranos inter et coetus
Francofurti, ad X° et XIIlquot; artt. Aug. Confess, subscribent«i» ^
coetui suo antesignanum se praebuerat. Praeterea üb pr®®^®^
tim, qui tam diu in Germania versatus erat, persuasum esse ^e
buit, omnes ad patriam oppressam liberandam conatus irquot;^quot;®
fore ac inanes, nisi Germaniae principes reformatis Belgicis s»\'^®®
praeberent auxilium. Quod praestare parati erant illi»
modo ab his Augustana Confessio tanquam fidei symbolum
peretur.

1) Alii ut VAN DEVENTER, honouificum hunece laborem ^^
L,ESio CLEHQüio tribuere maluerunt (1.1. pag. 45 sqq.)

synodug ineunte mense Decembris Antverpiae ha-
^ agnovit. Quumque interea maegaketha pacto,
reformatis icto, violando ulterius etiam progrede-
ita ut infantes parentum brachiis evellerentur,
^^^J\'ioris Euangelii nuncii capite plecterentur, ac tan-
^^ undique copiae colligi coepissent, alea est j acta.

capere, copias auxiliares, e Palatinatu praeser-

\' contrahere, omnibusque viribtis, quoad ejus fieri
qn ^ tyranno resistere, in congregatione antistitum,
^ ® d. igo uj^ Decembris ; in Flandriae pago Nieuw-

Datheno praeside, est habita, decretum fuit.
^ytrP®!quot; Flandriae occidentalis vices pulsabantur
quorum clangore undique convocati milites,
, , ^e^erani tum tirones confluxerunt, qui primo loco

H\'be:
^ïiiss

^ent ^^^^ donare pacis amantissimi ejus subditi in
fvigj, ^ ^^b^^ei\'ant. Populi tumultuantis ubivis antesignani
pastores, qui flagrantibus suis verbis et
qii ®l®qnentiae saevientem jam ignem longe late-
ac veluti oleum surgentibus infuderunt

^\'^isitof-^^^\'^^^nbsp;^^^^ ^^ quae sequuntur praesertim ex in-

^lïûnbsp;denysius quidam subiit, centurie illarum copia-

^^j^J^\'^^i^toriis locatarum :

^^ ® Nieuwkerke a esté une assemblée des ministres envi-

\'\'ait n, ^^^^ j^nrs devant Noël, ou estoit conclu qu\'on leve-
de »

Tmgt;f . s\'ierre..... ou estoit entr\'autres M® pierre da-

^ Ci and , lequel s\'est porté pour leur superintendant
^Pstatifi f ^^^ affaires depuis advenues, (van vloten, Nederlands

ou

Spanje, Tom. II. p. 229 sqq.)

Nullus autem eorum ad hos labores belli, uti et
nummis eolligendis impigrior fuit datheno. qi^®®\'
quam perpauea tantum ejus vestigia in historia oifeo

dimus, fere semper tamen ibi deprehenduntur ea,
tumultus quasi focus inveniebatur. Quae cum ita si»^\'
summo jure statuere nobis videmur datheni, in ora
nium animis ad bellum illud, quod pro patria et
täte susceptum est, commovendis et suscitandis magi^^
fuisse partes.

Ab illo inde die, quo Synodo Nieuwkerkianne int^i
fuit, ubi ceteris cum sociis ad bellum civile se promp
tum ac paratum deolaraverat, in ordinanda rebellie®® \'
una cum modeto totus occupatus fuit. Fuit ill®
difficile in se suseepit ac perfecit opus, constit^^^quot;quot;
ac definiendi, quantum pecuniae, pro sua parte quaeQ^^\'
tribueret urbs, ad copias, quae per universam

,nbsp;jlnbsp;/ \'j.nbsp;xr — -----

landiam contraherentur, alendas et sustentandas \')•
Peragravit Flandriam, eonsistoria convocavit, P^
niam undique collegit, quam centurionibus dari jussit

I) Quotisationem q. d. qualis a datheno fuit constitute

tradiraus. quum ex ea pateat, quantis jam rebellio viribus in

praedita fuerit. Soîverent Brugae f 8000 , Yprio f 3000.

/ Î200, Dimnude, Veurne, Duinkerken Niev.wpoort

f 4000, Steenwerk, Nieuwkerke f 700, quum sexies tot buî®quot;^ ^

rum collectio repeteretur. (Cf. van vloten 1. 1. euro va?\'
venter 1.1. pag. 49 in nota.) dathenum autem uon

verOquot;*
iflï

cofidelium auxilium invocasse, probant ejusdem deNYSH

q. s. : ,, ayant aussy là recheu encore xiif^x 1. gros envoj ^

„led. dathin---- desquels il donnit certain acquit

„feit des xij® 1. gr. pardevant recheu des mains dud. Mquot;

, dathinquot; etc.

pancis cuncta quae peregerit complectaniur verbis —
\'^\'-^^inistrando, popuhim exhortando et infiammando,
^\'^öibus viribus id egit, ut piignam excitaret, quam
gxxj^ provocaverat gubernatrix.
Quaiü infausta illae copiae, a Consistoriis locatae,
^Pei\'ta sint fata, ex historia novimos. Hand procul a
P^gis Waip4m et Lannoy a G-iibernatricis copiis non
^eti vel dispersi, sed trucidati et concultati fuerunt-
e variis suis per Flandriam itineribus

\'wm reduxï), die 1° m. Jan. anni 1567 Ant-

t) Dathenus hisce omnibus quae perea;it, minime coetui suo

Slieuit.

iis

flat

^^ichtent traclaet van submissie ghemaect bij mijnen beere

\'en Pr-

^ ■ ttace van Gavre met die vau der nyeuwer religie deser stede
^^ SU fluechdelijck gheinformeert zijn, dat M\'^ pieter dathk-
^^^quot;nbsp;principaelen minister, hem ghetransporteert heeft

quot;^^ghe daghen voor kers-dag lestleden bynnen den Westquar-
Vlaenderen, ten zien, welweeten ende consente van de
de nyewe religie .... ende de reste van de vor-

Pennynghen bedraghende tot groote somme, ontfaen bin-

fles.

stede van Ghent ende danof ghegheven quittancie ter
zijnen weert, omme metten zeiven \'tvolck van

^fsoi\'lichtene ieghens zijne Majesteyt, weicke reste den

taelenbsp;Antioerpen, verselscapt wesende van goeden ghe-

bij ^ ?f^cdeputeerde van de voorseide religie van deser stede,

nyeixwer religie deser stede

ennbsp;\'^y^t en kunnen ghewasschen ende ontsculdighen, zij

Sheconsenteert mitsgaders faiiteurs ende autlieurs ghe-
Van quot;1

1nbsp;^\'oornomde lichtynghe van pennynghen metten

«onide:

meester pieter dathknus heuvUeder my uister etc.

verpiam protectiis est, ut magnae illi Synodo adesset,
ad quam ad unum fere omnes in patria Consistons
suos miserant legatus. Fortasse ab illa synodo ad bB®\'
DEKODiuM fuit missus qui primis m. Januarii diebus
Amstelodami versabatur. Ibi etiam guilielmus
ceps, ejusque frater ludovigus cum caeteris rebellion\'®
antesignanis tempore indicate fuerant congregati. ^ote
omnia enim reformatis opus erat duce, qui indige®^®®
populi vires ad propositum duceret scopum. Hercidett^i
profecto laborem! Quem recusavit Arausiacus, cun®^^
irrita fore, nisi Germania auxiliares mitteret copi-®\'
probe intelligens. Idem ille turbiilentioribus Calvi»\'®\'
tis, penes quos summa rebellionis erat vis et voluntas^
neque aptissimus neque optatissimus visus est àn^\'
quippe qui ipse in religiosis dubius adhuc et ancep®\'
Augustanam confessionem iis obtrudere voluerit. T^®quot;
vero BREDERODIUS, iutimo pectore libertatis causs^e
addictus, ac reformidanda pericula minus quam Ar»^
siacus perspiciens, hunc in se suscepit laborem?
humeris gravius profecto onus! Hic igitur cum ^^^^^
libertatis patronis, primo hujus anni mense, q«otidi
anas fere collocutiones habuit, quibus etiam Amst^^\'\'
dami, Vianae atque in. bkederodii villa fer Aa ^^^^
cum guilielmo principe, eudoyico ejus fr^tr®
THOLOSANO DATHENUM interfuisse legimus

Nihil nobis innotuit de sententia quam hîc enuncia^^^\'

(Deposit. Gandav. : Documens concernant les troubles etnbsp;^

religion 1564—1566. fol. 153. cf. van vloten 1- 1- P^quot;\'

1)nbsp;Cf. \'sgravesande 1.1. pag. 154, art. 6.nbsp;^^

2)nbsp;van vlotei^ 1, 1, pag. 234. van deventeb 1-1-

consiliig quae dederit dathenus , sed eum non

tornbsp;tacentem in his colloquiis fuisse audi-

tan^quot;^\' suspicari licet. Non tantum iis interfnit
^alatquot;^quot;^ tumultus in Flandria antesignanus sed etiam
^lectorig legati personam agens, qui Ger-
alii ^^^ conditionem cum politicam tum religiosam prae
® bene cognitam habebat; cujus consilia hanc ob
^agni fecerunt nobiles i).

reli^-^ temporis spatium, quo res in patria nostra,
^^rro^^^^ ac politicae magis magisque ruebant, quo
Manbsp;quoque implebat, omnesque adpa-

^ \'^ßliberandam conatus infausta utebantur fortuna :

»IfDgj,^-nbsp;\'

•süa dathenus degisse videtur ubi cum familia
divitis illius judaei, reformationis
\'^^^^^sae sedulo inservientis, hospitio fruebatur s),
Hynbsp;et nunc se strenuum reformationis patro-

Praebuisse ex uno hocce exemplo apparere videtur.

postea etiam saepius ab Electore pro
^^cüjj ^nbsp;Neerlandicae erat concessus. Semper ille fredk-

^^gatinbsp;dominum suum agnovit atque ei fuit obstrictus.

Sistrjf^^^^^^^ \' 1110 nunc fungebatur, fortasse erat causa cur i¥a-
û^rj-, ® semper nuncupaverunt aefj[uales. Nunquam enim
^itüHs g^\'adum Theologiae doctoris acquisivisse nos quidem
Sus Mnbsp;tempore non ita stricte, quo nostris diebus

^^•^Ifiss titulus usurpabatur. dathenus e Germania secum
^^\'^Vst Jnbsp;pedissequum, qui in itineribus ipsum comitaretur.

^\'\'VoyV\'^^^^\'^nbsp;„dessus quoi led. M®pierre luy promist

homme ... quy estoit venu par devant d\'Al-
lecl. M--. PIERRE.quot;

3) cf ^^^^ ®^koyaards, ^wAîe/etc. Tom. IV. pag. 115-175.
■ vlotei, 1.1. pag. 236.

St.

Mense nempe Aprilis in pago, qiii liodie dicitur
Winoxbcrge, dathenum invenimus apud socerum suuu\'
carolum de landmeter, cujus domi uiultl c^lvl

nistae erant congregati, quos excitavit et

adhortatus

est ut conciones habendi veniam deniio a Gubernatii^®
peterent, quandoquidem Palitini Elector auxilium i^®
polliceretur i).

Omnibus autem, quae hueusque dathenus pi\'O _

lute patriae, ut credidit, peregerat, magis etiam lO
panorum odium incurrerat, quod vel exinde appa
quod Gubernatrix ejus capiti insidiantibus argenti
draginta pondo praemium pollicita sit. Exemplui^ i»*
tur tot millium popularium et ille secutus est, et eodequot;
fere tempore, quo Arausiacus princeps, patriam \'
quit ad suum ipsius coetum rediturus !

„à sa requeste, oti il trouva pieteb daten frère audit ka
„avec plusieurs autres, où ledit daten leur remontra )
„venu pour les assister pour obtenir lieu pour faire les P*quot;®® ^^
„et que à celle lin il employeroit son maistre qu\'il disoit ^^^^

cU»

„ pour obtenir les dites presches dont ne pourroit venu ^ ^^^^
„mal. Et comme avant partir il fut conclu qu\'ils se tt^iî
„devers le magistrat, il déposa y s\'estre aussy trouve.\'

2) Cf. \'s gravezandk 1.1.

4.

De datheni in Germania fatis.

quot;^I\'Henus, postquapi patriam ad aebae adventmn
redr*^^^nbsp;reliquerat, „dommnquot; ad suum coetum

offi ^^ud diu tamen quiete pastoris Francothaliensis
fimcturus.

Hov ^^^^^^ ^^ Gallia novo quodam furore bellum re-
civile, Huguenotos inter atque aulicos,
eaus ^^^^ caeterique Calvinistarum duces ab Electore,
anxip^nbsp;ubique patrono, copias implorarunt

lareg. Nec cunotatus est feedekicüs, sed filium
magna cum militum copia, in Galliam
tigq^^ tarnen filius suus casimikus, juvenis adbuc,
ï^Atnbsp;iïiter belli rumores pietatem negligerent,

tanquam concionatorem militarem casi-
üojj^- ^^junxit comitem 2). Et fatendum est band nno

® illum 86 ad tale opus commendasse.
Ces ^^^^^^ sua eloquentia aptissimus fuit, qui pre-
^eient-^^quot;^ ^iiitibus effunderet. Praeditus erat insuper
^^^^^^^^^^uädam medica, in bello inprimis magni fa-

hocnbsp;1-1- pag. 86 et plerique recentiores historiographi

l5(ignbsp;^^ Galham iter locum habuisse perhibent, anno

«lud

teiüt) •nbsp;admitti nequit; quid , quod dathenum per

tesit-nbsp;®Patium alibi degisse ex historia novimus? Ipse au-

^ \'\'^tatus est o

■ ■nbsp;®e-CASiMiKUM comitatum esse in primo illius in

®®ïiAVEZANDE 1.1. pag. 153. art. 4.

cienda; ingenio denique amp;uo rerum belli ac pacis aequ®
perito, ad consiliarii munere fungendum maxime ido\'
neus erat habendus.

Dolendum est quod bistoria fere nihil memoriae tra
didit de datheni hocce in hello fatis, quum iP®®
postea testatus sit, se jam antea Gallorum indole»\'
ita penetrasse et perspexisse, ut nihil boni de üs
posterum sperare liceret. Mala fortasse fides,
aulici usi fuerant, quum nocturnum in Huguenoto-
rum copias facerent impetum, dum condaeum iot®-\'
atque aulam de pacis artieulis ageretur, huic datbeï^^
odio ansam dedit. Casimiki ejusque exercitus fata
historia noyimus i). Nisi temerarium esset
merâ in historia conjectura uti, haud improbabile nob\'S
videretur, unum e concionatoribus illis militaribus,
pactioni ab aulicis condaeo propositae, acriter ses®
opposuere, dathenum nostrum fuisse 2). Quidquid
jus rei est, caetera datheni vitae vagae et coinnnotae
fata pro magna parte ab hac missione, a fkedebI^\'*^
datheno mandata, pependisse, ea quae nobis narran\'i^
supersunt docebunt. Hoe enim datheni iter aïïii\'\'^\'
tiam inter ingeniosum exsulem atque pium ejus patrO\'
num totamque Palatinam familiam non adaugere non
potuit. Inprimis apud oasimirum ab eo inde tenip^^\'®

1)nbsp;\'sgravesande 1.1. Ex historia autem notum est caSJ^^

RUM his in Galliam cum exercitu esse profectum. Altera vquot;\'®\'

it^cQ alters

quum dathenus eum comitatus est anO 1567—,g
vice anO 1576. cf. The protestant reformation in France, V^S-
sqq. langueti epistolae pag. 35 sqq.

2)nbsp;Cf. The prot. ref. in France. 1. 1. pag. 137-

ll^^xiina valuit auctoritate; quod tamen cum Palatinis
ssitudinis vinculum nec datheno ipsi nec patriae
valde proMt.

gis^\'^ ® bello redux ad alia, muneri suo sacro ma-
adaptata, officia praestanda vocabatur

dathe-

^\'esaliae^ ubi inde ab initio reformationis exsules
tuf^^^\'\'^^ mostra quietum inveneraut asylum babeba-
Pi\'ima totius Neerlandicae Ecclesiae sub cruce sv-

tesf^^^ fere omnes reformationis in patria nostra an-

ille^\'^^^^ alt;lfuerunt; inter illos inprimis, marnixius

Vejnbsp;Aldegundae Dominus, guilielmus a nye-

alii\'^^\' auctor Psalterii Belgici, modetus, de eycke

banbsp;a Francotbaliensi, et qui circumjace-

terf \' ^®®tibus missus, Synodo buicce non tantum in-

ûat^* verosimiliter praesidis vices egit. Quod e

«aet^^^^ ^\'^l^i\'ograpbio, synodi hujus actis subscripto

nominibus praefixo, efSciunt viri docti.

ï^Axnbsp;parvo honori profecto ei ducendum est,

quinbsp;primarias egisse partes illos inter viros

, sjectam et sparsam ac ad extremas incitas de-
^quot;tam p 1 .

Har ^^etesiam componere, ordinäre ac stabilire co-

,nbsp;salva autem libertate Christiana. Primae

J Us \\r

^^Qdanbsp;Ecclesiae Synodi nationalis acta

\'^ostr ^^^^^ posuerunt, oui postea Ecclesiae in patria
si ej.nbsp;superstructum fuit. Quid mirum igitur,

hoc DATHENI praesidium multum contulit ad

1) Cff \'

et jjQ^ ^ ^^avezandii opus saepius a nobis laudatum; kist
quot;^^i^os, Archief., etc, Tom. V. pag. 309 sqq.

famam ejus nominis augendam, quod Belgarum in aiti\'i\'
bus tam diu jucunde sonavit, quippe quod cum omni«\'®
fere Ecclesiae fatorum memoria arctissime esset con-
junctum!

Duobus fere annis post dathenum invenimns coq\'
cionatoris aulici munere Heidelhergae indutum, ubi cU
Theologiae professoribus boquino, oleviano, üksI^\'^^
celeberrirnae Catescheseos Palatinae auctore, aiiisci^\'^
persaepe colloquendi copia ei fuit data.

Hinc factum ut et hîc litibus, quae tunc temposquot;!®
Heidelhergae agitabantur, immisceretur, quamquam P-quot;^\'
thenus harum rixarum multo minus fuit particeP®
quam nonnulli existimarunt Historiographi.

Inter Theologos Palatines exstiterat nempe disseflsi^
de quaestione excommuniealionis, quae tunc gravis^i^quot;^®
habebatur. Erastüs , medicus, vir magnae etiam
Theologicis doctrinae, una cum neusero, bomine
bulento, lutheri olim addicto catervis, contendebat
communicationem pugnare eum Verbo Divino ac
modi sententiam fovit acriterque defendit, quae oninî»^^®
cauvini asseclis horrenda visa est: neminem etsi S*^®
leratissimum et in peccatis contumaciter persévérante^;
a S. Coena arceri posse, nisi diversae sit doctrinae-^
Magistratui tantum competere jus statuit, peccata pU\'

niendi, quorum caussa quis a sacra coena arceri pos®®^\'

Quid mirum quod unanima voce Palatini Theologi no»
tantum sed etiam beza aliique vehementer doctrin?\'i^_
oppugnaverint, quae ex eorum sententia, sacrameuti
sanctitatem penitus infringeret ac tolleret!

Per biennium et quod excesserit hae lites sunt g^
stae, donec tandem iis finem imponeret Elector,

^^■üjvi a munere suo sacro privando \'). Datheni no-
iTien 1 ■ ...nbsp;.

; iiisce in rixis non occurrit apud Palatinatus

Attamen eum a partibus ursini ac
stetisse, patet ex epistola bullingeri qui sic
HEnüm allocutus erat: „ültimis tuis ad me datis
quot; ^ris, petee dathene, frater in Domino dilecte,
quot;^uereris quod approbarim theses eeasti contra dis-
\' l^iplinam Ecclesiasticam scriptas, quas non tantum
quot;^\'^pias esse dicis, sed etiam viam sternere ad Athe-
Unde me hortaris atque obsecras ut data
. occasione publice tester, me novas illas theses
^\'^probare. Quod nisi faciam, futurum, ut videar dis-
®Qtire non tantum a docta illa vetustate, sed etiam
^^inglio et OECOLAMPADIO alüsque, adeoque et
lïiemetipso pugnare, quare nominis mei cele-
\'itateiu^ non tam obscurandam, quam apud bonos
^nbsp;penitus sepeliendam fore, atque ita pariter

®i\'sos meos labores perituros, una cum fructu eorum,
\')ïïinbsp;aliquando toti profuerunt Belgio, doctique

Plnrimum amarint et de me honorifice locuti
\'^•quot;etc.3)

l) Cf

jj • Henh. altingius 1.1. pag. !01 sqq. hefpe 1.1. Tom.

™ libro ab erasto ad suam sententiam tuendam
cq.^^ ^itnlus : Ewjilicatio gravissimae quaestionis utrum ex-
^ini})nbsp;mandato nititur Divino an excogitata sit ab ho-

neii rJ\'nbsp;1589. pag. 355 sqq. (Bibl. Rkeno-Traj. Mis-

^heol,nbsp;-ntonbsp;.

^^ Ha.

quot;•^ANdnbsp;epistola (data Tiguri 1. m. Junii 1570).

^JiiSNonbsp;\'ledit scribendi (1. 1. pag. 513): „petrus da-

leefdenbsp;daer in swaere twist met den vermaerden tho

Ex liisce BÜLLINGEEI verbls sequitur, datHEN^îI?
quamquam nunquam cum ipso er ast o collocutus e®®®
videtur, una cum viris in Ecclesia reformata

celebei-

rimis, sententiam impugnasse, cui ad unum fere oino®®
CAL VINI sectatores sese opposuerunt. Quod sane
THENO in Vitium verti non potest. Veritas taro®®
exigit ut fateamur, illum hîc ut alibi ardori suo,
magis quam par erat, induisisse.

MAS ERASTUS, ja hij dreef dat d\'artykelen, die erastUS
den kerkehjken ban gesteld hat (dewelke soo ver niet gings^i
hij en sijns gelijcken) niet alleen goddeloos waren, maer o
den weg baenden tot Atheisterij, dreigende den goedtaerdig®
HENRICUS BULLiNGBRUs etc.quot; Si BRANDTii relationem cutf
quae nos supra de rixis illis attuhmus componamus, pat\'^^\'
nostra quidem sententia, hunc auctorem, a tali Disciplina
siastica alienum, qualem orthodoxa Ecclesia exerceri ohm

■erit,

hîc illîc ea quae dathenus his in dissidiis theologicis pc^g\'

exaggerasse, quasi exstitisset privata prorsus dathenum

erastum dissensio. Praeterea, caetera fragmenta quod attiö ^

quae brandtius ex eadem bullingeri epistola allegavit-

quibus hic datheno multa minus suavia et jucunda dixit; t®^®^

dum est bullingerum non tantum dathenum sed uûi^®

eos qui ab ejus partibus steterunt oppugnasse. Ipsius bUI\'^\'

geri denique sententia, ceteroquin magnae pietatis ac doctn

nioniquot;

ac

viri, ab omni partium studio, immunis esse vix potuit,
non tantum erasto intima conjunctus fuit amicitia sed
in illis rixis dijudicandis humani quid passus esse videtui,

jam a° 15(59 bezae scripsisset : „Non sine causa murin^\' ^^^
„quod omnia fere administret princeps per Niederlande^\'\'^ ^^^
,, Belg as, homines peregrinos, suis illis penitus praeteritis-
lum, sicut caeteri Theologi Palatini, datheno, quem
anteposuerat Elector, propterea plus minusve invidisse s^s^
licet.

Ftî

I\'Edericum autem Electorem, post haec dissidia
^ minus quam antea, datheni usum esse labori-
j^® jam subséquente anno patuit. Institui nempe vo-
^^ Elector colloquium cum Anabaptistis, quorum per
^linatum magnus se disperserai numerus. Quo in
^^lioquio dathenus tam strenue rem suam egit atque

Irrj

haereticis illis disputavit, ut magna S. C. doc-
fania, quam jam ante acquisiverat, nunc latius

quot; n O Yy.

et per G-ermaniam et in patria divulgaretur,
ïiabebat ur colloquium Francothcdii, a die inde 18

M,

^^ ^ji usque ad d. 19 Junii 1571^), cujus initio
ru ^nbsp;interfuit. Contra quindecim Anabaptista-

^ eollocutores, e septem qui a fkedeeico mitte-
con^^\'\'\' dathenus pro maxima parte in colloquium
est, atque tribus, quibus praesidiale tradi-
^\'itat quot;^^^us, praecellens, non sine magna dexte-

^ ac sollertiâ disputationem ad finem perduxit.
j,^ ^*^tocollum q. d, ab ipso datheno conscriptum, acAS-
Coll^^ ^^^ydano autem, qui FrancothaUi olim ejus fuit
atte^^^\' i» linguam vernaculam versum, omni nostra
in . dignum erit, quum in datheni dogmaticas
tienbsp;opiniones. Hîc vero a lectore eandem pa-

^^ aoi, qua Francothalienses omnes 37 sessiones per-
®bantur, petere haud possumus.

jusnbsp;etiam dathenus synodo, ejusdem hu-

anni mense Octobris Emdae habitae, a nonnullis

\'^lt;21^\'nbsp;cui titulus: Protocol dat is de gansche

Gespreeks, te Franckenthal in der Chuervorstelic\'ker
men Wederdoopers noemt, etc. 1571, s. n. 1.
\' ^\'icnotraj. Theol. 4°. N°. 123.)

in dubium vocatum est; a te wateko, patre 0
tern asseveratur, qui addidit quoque eum et bacce in
synodo praesidialem occupasse sedem. Ejus senten-
tiam tamen firmo niti fundamento baud credim«s-
Attamen datheni nomen in hujus synodi actis pli^^®
semel occurrit, quum datheno una cum celebri iH\'\'
Wallonicae Aniverpianae Ecclesiae antistite taffino?
tanquam legatis, mandaverit ut in prima synodo qU^®
ab Ecclesia Grallica haberetur, Gallicanae subscriberent
confessioni, ad Belgarum cum illis in doctrina con-
sensum probandum.

Quod revera factum esse legimus a° 1583, synods
Gallicae Ecclesiae Vüriaci habita, nec tamen a

theno 2).

Deinde synodus Erndana et datheno suum tribi-\'^
honorificum locum inter illos scientia ac pietate pr»®\'
claros viros, qui maenixio 3) opem ferrent ad conscii\'
bendam Ecclesiae Neêrlandicae sub cruce historian^?
quam nunquam in lucem prodiisse summopere dole«\'
dum est. Multa, quae nunc nobis obscuriora
etiam quoad datheni, quam enarrandam habcmuS;
tam, dilucida nobis essent ac plana! Hoc valet impiquot;^
mis de datheni cum principe aeausiaco commercio;
quod, pro fontium inopia, sequente paragraphe esponei\'®
conabimur.

1)nbsp;CfF. w. te water, Tweede eeuwgetijde der Ned.
belijdenis, pag. 26; heringa. Kerk. Raadvr. en Raadg- T-
pag. 263.

2)nbsp;scHoocKius 1. ]. pag. 621 sqq.

3)nbsp;Cf. MBiNERS 1.1. Tom. I. pag. 127 sqq. art. 50.

— 57 —
§ 5.

-De datheno, abausiaci administro.

^ Admodum probabile est Principem guieielmum, inde
ïiou^^quot;^^ ^onventu, in datheno perspexisse bominem
ç^.^^^^utnm firmae et inconcussae persuasionis sed
plu ^ ^^^^ vulgaribus ingenii dotibus praeditum. Jam
ruej.nbsp;ut vidimus binos inter illos viros com-

Uq quoddam exstiterat, et postquam patriam re-
^item^^^^ ^tJiLiELMUs eloquentem Calvinistarum antis-
ttnnime oblivioni tradidit. Verosimile enim videtur

^^ïiïen

Eîv^um a° 1572 ab illo vocatum esse ut Ecclesiae
Perturbatas ordinaret.

M,

Sî^ltem Augusti dathenum, tanquam guili-
^oeisnbsp;opus auspicari videmus, quo illis in

siaenbsp;^^ Hispanis desciverant, bona Ecjcle-

Ëeclejnbsp;episcopis relicta, sub reformatae

^quot;egimen transferrentur. Potestas, quae a
ißine^^\'quot;^^^ ^^ ^^^^ data, ita comparata erat, ut no-
Pnncipis aliis etiam tradere posset facultatem,
J^spice, bona regundi ecclesiastica. Ziericeam misit

jacobum bakselem, qui hac in urbe ac

tota • --------------------------------------

insulam Schouwen q. d. templa purgaret

ci-e^j,nbsp;gubernatoresque bonorum Ecclesiae

^^^iany\' ^^^ antistibus ex iis honestus quaestus quo-

^®^undaret. Proximo ejusdem anni mense (Sep-

lit ijj ^^^ ®andem nomine Principis auctoritatem transtu-

duos Naaldvicenses cives, mathijs jacobsen^)

illo: MARCUS, Sententien van Alba, pag. 198.

8

et petrum mathijs; cujus missionis documentum?
exempli gratia, hîc cum lectoribus commimicare lubet. 0

1) Copie. — Ick petkus dathenus, commissie ende bevel
hebbende van den doorlnchtigen ende hoochgeboren fursten e»*\'®
beeren den beeren Prince van Orangien enz;: in religions en\'l®
andere saecken goede ordeninge te stellen tot vorderinge van der
eeren Godts, ruste ende vi^elvaert deszelven landts; Ende beke»»®
hier in \'t opentlijck dat iek, verstaen hebbende dat tot Naeltv)if^
die onderdaenen van hunne mispriesteren zijn veriaeten gewee®^
ende dat die kerckgoederen ongebetert ende onbesorcht vpar\'^i\'
ende tot gheenen proufijt onderhouden, dat

ick die Gcvs^^\'

matthijs jacobsen ende pieter matthijs, woenendc

Naeldfwijck commissie ende bevel gegeven hebbe om eenen vr^\'\'
men ende godsaligen kerckendienaer te bestellen, welcke
anderen vs^el bekenden kerkendienaeren geexamineert ende ge^P
probeert sonde wezen; item die geezteheke ofte kerckegoedei®\'\'
die tot onderhouding van den kerckendienst ende des scbo®^
meesters aldaer gestijft ende gegeven zijn, te regeren, te hesoquot;quot;
gen ende verbeteren ende die te ontfangen hoe dieselve eene»
naeme hebben moegen, ofte waer zij oeek gelegen zijn,
die oeek te deztribueren ende te dispenseren ofte vuyt te gevequot;^
tot dien einde voorseyd, doch alsoe dat zij daerin niet haer
ghen, maer der ghemeynte nut ende proufijte zullen soeck®\'
ende daervan zoe dyckwijls als men \'t begeren

zal reeckeai»^

ende bewijs doen, ende reliqua oplegghen zullen

dengheenen ^

daertoe ordenlick gecommitteert zullen wezen, wel verstaende
diezelve die der armer goederen ontfangen ende uytgeven,
men heylichgeestmeesters noempt, in haer officie zullen hlij^®
tot dat daer anders in sal voorsien zijn. Begheere daeroffli^
dat alle ende yder die eenige renten, goederen, huyzen ofte ^
dere autaergoederen onder handen hebben der pastorie
kercken toebehoorende, dieselve tot onderhoudinge des waeia
a) In margiiie: „ Mt is onwarachtig!quot;

mirandum est dathenum sibi mandatum

HUs

\' \' quo pro tempore tantum fungeretur, aliis tradidisse.

^ enim guilielmus alios in fines ingenii, quae
Heno inerant, dotes in salutem patriae adbiberi

® pT^tavit.

enim annos inde a mense Oetobris ejusdem
^^ ^ 1572 usque ad annum 1574 inserviit dathenus
^ quot;IElmo fratribusque ejus johanni ac ludovico
^^c-yiae comitibus, indefessis illis patriae nostrae de-

ac patronis. Horum epistolae i) dathenum

Hobig nVi

\'labquot; •nbsp;ponunt legati atque nuncii officia lau-

tei^^^\' \'^iligentia hisce principibus, per vices, praestan-
r/.j,quot;nbsp;apud johannem Dillenburgiae nunc Bei-

^^gae nunc Francofurti nunc Delphis et multis aliis
locis dispei\'sa datheni nos advertunt vestigi;i.

quo

tatnbsp;etiam nonnullis ejus politicis consiliis ini-

fuisse dathenum testatur modus, quo de hoc

amp;olt;lsdienstes, den voorseyden inhebberen deser commissie
^^^\'^bcklick toestellen ende verrichten ende betaelen, son-
-«u ^^^\'^Incht te zoucken, diewijlen die voorseyden sulcks tot-
haernbsp;voorseyt in aller getrouwicheyt te [discusserend] bij

lie] , ^^\'■heyt met handgevinde trouwe vaeztelick toegezeyt ende

ett

gliejjjjnbsp;Tot verkont der waerheyt heb ick dit met ey-

Gefjg^g^nbsp;onderschreven ende mijn cachet hierover gedruckt,

dergg^^^^®^nbsp;den 19. September 1572. Ende stondt on-

even: petrus dathenus, mami propria. Desumta haec

t e imnbsp;- ------,nbsp;------

c^\'einbsp;reperitur BruxeUis in depositorio regio —con-

f ^^ et d\'audience.

quot;^oen van prinsteber 1. 1. Tom IV. V. passim.

loqui solebat in epistolis suis ipse guilielmus Dif\'
ficillimis etiam in negotiis Princeps datheni consilia
et auxilia nonnunquam baud contemsit. Anno 1574 e-
g. ad fratrem scripsit johannem , de duce qui copü®
auxiliaribus in Germania contrabendis praeficeretur.

„Sed

„ omnia tibi relinquo atque confido, sicut et caeteris
„nobis adsunt amicis, et prodesse tantum nobis pote®^
„ etiam d. dathenum bac de re consuluisse \')•

Quod sagacissimi guilielmi de datheno judiciuto
non approbare non possumus, memores dum simquot;®
dathenum a juventute inde cum pluribus Germania«
principibus varias res transegisse, ita ut apud iÜ\'\'®
magna ganderet auctoritate et prae aliis politicae
manicae ratio ei cognita esset.

Quaecumque autem akausiaco auspice in salut®^^
patriae praestitit, ea nulla prava lucri cupidine ductu®
perfecit. Nummorum penuria, qua per tot annos
lielmus premebatur, probabilem reddit ipsius
theni affirmationem se akausiaco inservientem
cuniae potius jacturam quam lucrum fecisse 2).
quodammodo patet ex iis, quae hic fratri suo joHAI^\'^\'^
scripsit (7 Sep. 1574) „si dathenus hue venire vel\'

1)nbsp;T. IV. pag. 392: et toutes fois je remectz le tout à vo«-\'\'
et aux autres nos Seigneurs et amis et me semble, qu\'il ne ser^
que bon d\'en avoir aussy l\'advis de Monsieur dathénUS.

IV. p. 217, 220, 222, 227, 228, 229. 232, 2.34, 237,
T. V. 100, 103, 112, 121, Supp. 134*, 104*, 164*.

2)nbsp;s GRAVESANDE p. 154 art. 8. Hy betuycht dat hy ^î®
Excellentie noyt gehaetet, maar deselve op zyn eygen borse,^*\'quot;^
der eenige recompensie, met duysent peryckelen zyns levens,^®®
jaren getrouwelick gedient heeft, etc.

let

^latiim mihi erit, quamquam magnam ei dare re-

eiationem minime valeo. Tibi enunciet quali frui

remunerationequot; Quam guilielmi oblationem,

j, emuji nunquam aeeepisse ex historia docemur.

qia^^^\'nbsp;munus obiret probibuit vinculum

ï\'alatino conjunctus erat. Forte dathenus bene

Pexit prudentissimum guiliedmum haud raro eos
aq çjp

j. quot;^uamque viciniam vocare solitum, quibus, a se
J, _ non plane confideret. Si de concionatoris au-
«lunere hoc loco locutus est guilielmus , banc prin-

Clpjg V] .nbsp;7

p.ii ^^^^tionem verosimiliter rejecit dathenus, quum
Uöquam tali guilielmi in aula munere functum

,, ex historia non pateat. Quae datheni récusa-
^^^ forsitan
Post
inter

utrumque virum exortam dolemus 2).

fere tempore, quo in patria nostra Ecclesia-

sticis

ac politicis inserviit, gregalium suorum baud

^Ua ^^^nbsp;est dathenus. Hoc probavit edenda

tes ^^^P^^^^one ad quaestiones, quas Lutherani antisti-

pj.\' ^®tere sua in Beigas inimicitia ducti, in lucem
^ilt;lerant 3).

PIUNSTERER 1. 1. Tom V. p. 56.

gui-

a datheno rejectam esse. rahl-enbeck

pae. 103) dathentim revera coneionatorem
avili

henbsp;principis guilielmi contendit. Sed neque unus

alter \'

iis Iinbsp;scriptorum fontes indicavit, e quibus relatio illa

gra»,!, ^^sta sit, neque alibi hac de re mentionem feeisse historio-

OJ -JIJ. ,

US sie sese habet: Bestendige Antwort etlicher Fragstück,

Hac in responsione idem illud pacem in Ecclesia io\'
tegram servandi studium elucescit, quod in G-ermani\'^
degens, ut mox apparebit, omnibus fere suis actionibüS
patefeeit.

§ 6.

De datheno pacis Ecclesiac in Germania promotor^-
Uti sacrorum instauratio aliam in Grermania forinaio

induit, sic quoque, magis prospéra adhuc fortuna gau-

dens, alia experta est fata. Cum nulla tyrannica man\'^
uti in patria nostra opprimeretur, otium illic TheolO\'
gis relictum erat, contoversiis movendis et dirimeiquot;i\'®
dogmaticam excolendi doctrinam. Lutheki

sectatores

Augustana confessione iterum iterumque emendata taO\'
quam telo utebantur, contra eos qui zwinglii et cai-\'
yini sequebantur castra. Hi paùci tantum num®\'-\'^
fuere. Sed inter Melanchthonianos et Lutheranos ip®\'^®
acriter certatum est. Hac in pugna haud infimttquot;^
locum occupavit predeeicus. Elector Palatinus. ^^
omnibus fere simul oppugnatus in Augustana dieta V^^
ac strenua suae Catecheseos Palatinae défensione viX
prohibere potuit, quominus dignitate sua Electorale
privaretur. Nec ceteri Germaniae principes illum tab?

die

$0 die Predicanten zu Frankfürt am Mayn, zur froh,
jüngst zu Dresden der Churfürstlichen Sächsischen Theologe«\'
stelle bekandnuss, in druck zur Warnung haben ausgehen la^^^ ƒ
durch petkum dathenum Verfertiget. Heidelberg 15/2 l
Rheno-Traj. Hist. Eccles. 4quot; N°. 201.)

\'l^ali dignus erat, prosequebantur amicitia, cujus rei
^^tissa pro parte saltem in patrocinio, quod Elector
^^quot;^inistis exulibus, et in Prancia et in Neêrlandia et in
sui ditione praebuerat, quaerenda videtur.
Montra lîhiquistas se Augustanae confessioni addictum
semper testatus est; sed applausus, quo catecbe-
Wt ^^ Tbeologis confecta, in Neêrlandia recepta
qua\'nbsp;^^ multorum oculis suspectum reddidit.

Vanbsp;minuebatur suspicio, quum Calvinistae e

tßv. ^^^ ^®êrlandiae (inprimis Gelriae) locis legates mit-
tut , qui e Palatinatu antistites sibi requirerent.
Uctnbsp;a ceteris Germaniae principibus sibi re-

Lutberanorum aciem solus staret Elector,
per ^^^^^^nbsp;dies magis excoleretur amicitia inter

_ ^t\'inos, Belgas praesertim, et Fredericum, quem eo
ai Of p

ûor quot; ^®ueratione illi prosequebantur, quo majore bo-
-V,.. ^ favore bic dathenum, Flandriae Ecclesiae
alïecerat.

l\'atanbsp;principes, qui discordiam in instau-

^\'tftanbsp;^^ud sine dolore adspiciebant, fuit pacis

ille eudoyicus Hassiae comes. Quam-
Colloquium Maulbnmnense, et furor quo Fla-
ÏJbi^ ^®lanebthonianos persequebantur satis superque
tent^*quot;^^\'^^quot;^nbsp;ostenderant, omnia tamen

l\'eco ^^^^ desiit, ut inirnicas partes sibi invicem
^\'ieanbsp;-^d boc landabile suum propisitum ex-

ijj . um anno 1574 fredericum invitavit, ut ipsum
colloquio adjuvaret,

et Calvinistae quoque
^ui ejus participes essent, mitterent legatos \').

heppe 1.1. Tom IL pag. 446, additam. p. 118 n^ XVIIl.

Haec addens, Electori, qui experientia edoctus o^^
fere amplius de ejusmodi conatibus exspectabat, P®^\'\'
suadere voluit ut ipsius votis annueret. Huic ver»
privatum, quale in mente habebat ludovicus, collo-
quium minus placebat. Verebatur enim, ne Calviniste®
peregrini solummodo huj us rei caussa satis longum i^®^
facere recusarent.

Sed ad generalem Synodum, ad quam utraruma^^®
partium antesignani concurrerent, instituendam etcoö\'
vocandam lubenter auxilium suum promisit. Hoc ^^
LUDOVICO annunciaret, ad eum concionatorem suuu^
aulicum dathenum misit, qui duci Spangenbergiae qu^®
in mandatis habebat tradidit. At minime in bisc®
acquiescendum esse ludovicus ratus est. Anteq^^\'^^
de generali Synodo cogitaretur privatum quoddam i^\'\'®^
Theologos Germanicos colloquium haberetur prorsus ne-
cessarium illi visum est. Ne tamen plane irriti sö^
essent conatus dathenum consuluit, ejusque ope ^^
lis, quale optabat, eolloquii programma constit\'^i^\'
Tribus Lulheranis collocutoribus andreae, selN^*^
cero et chemnitio, trcs Zwingliani, beza,
therus et ursinqs opponcreuter, qui in oppi^^^\'\'
Wildbad convenirent atque de iis tantum colloquerent^ \'
de quibus nulla dissensio esset. Ceterae ad

Synodfliï^

Generalem differrentur quaestiones. Datheno, qnipP®
qui summo apud fredericum favore gauderet, hoc p^*^^
gramma ludovicus mandavit, ut ab Electore
Sed oleum et operam laboribus suis ludovicus et
THENus perdiderunt. Exeunte mense Noveinbris
ad fredericum rediit, sed mensis Decembris
praeterlapsus erat, et adhuc frederici responsuffl;

^quot;^thenus expetebat, desiderabatur. Admoniiit ergo
^^igt;ovicus datheïtum; ut res festinaiitius apud fee-
ageret; tristis vero hic respondit, se programma
^lloquii cum Electore ejusque cousiliariis communicasse,

ï\'REdericum nonnullos ex Helvetia et Sahatidia

eologos consuluisse, qui unanima voce declaravissent,
n^if^ ^^libus collocutionibus universe ac praesertim de
cujus andre ae esset particeps, nil bonae
sperare. Addidit dathenus praeterea Electo-
®iiae sententiae, generalem quandam Synodum
praeferendam esse, nondum valedixisse. Miran-
^^ sane non est ludovicum aegre tulisse, quod
propositum a se colloquium abnueret ade-
laudabilibus suis conatibus resisteret.
quot;Laetor,quot; ita scripsit datheno „quod Helvetiae
quot;kaltem Theologi candide suam enunciaverint senten-
se nunquam Augustanam Confessionem appro-
Laudandi sunt prae aliis nonnullis, qui verbis
\' eam accipiunt, corde tamen suo eam rejiciunt.quot;

wm iiigçg verbis denotare voluerit ludovicus , in
^^\'^^Ptu est.

fatquot; ^nbsp;datheni hocce tempore in Germania

\\rlnbsp;seimus, nisi quod iterum legati vices

^^Pleverit,

quum a° 1576 ad condaeum et regem

^^Q\'Varrae missus fuerit, politicae fortasse magis quam
quot;^^lesiae in gratiam i).
7 i^K-. ^^^ igt;athenus quoque illo in conventu, qui anno
pla •nbsp;Moeniim habitus est. Lutherani

iû quibus praesertim a caeteris reformatis dis-

ch-oen van prinsterer, 1. 1. Tom. VI. pag. 617-

9

sentiebant; novo quodam acumine circumscripta, dam-
natâ calvini sententia, in Libro Concordiae q.
Bergemis exposuerant. Interea diem obierat supremum
fredeeicus Elector, et quum filius ejus major natuei
successerat, Augustanae addictus confessioni, totara bi®
in religione rerum faciem immutavit, ita ut Calvini^^^
antistites Palatinatum Electoralem relinquere coge-
rentur. Johannes casimirus iis patrociniura piquot;^®\'
bere baud cunctatus est, et, periculum extimescenS,
quod Calvinistis imminebat e tali coälitione, quam cow
stituere sibi proposuere patres Bergenses, — ad
sabetham Angliae reginam, nec non ad HungaricaS}
Bohemicas, Helveticas, Belgicas Ecclesias — legato®
misit, qui peterent ut Theologos nonnullos ablegare rel-
ient ad concionem m. Septembris 1577 habendam, Fro^^\'
cofurti a. M. — Ibi 27 d. m. 1. prima aperta est sessi\'-\'-
Datheno, quem casimirus Consiliarii Palatini titul^\'
donaverat, ibi graphiarii fortasse munus traditum erat\'
Notulae saltem quaedam ab ejus manu conscripts®
supersunt. Eandem, quam semper tuitus erat senteO\'
tentiam —• dissensionem in doctrina Lutheranos i^tei
ac caeteros Reformates non tanti habendam
ut dissidium ex ea exoriretur — et hoc loco propug»^\'
vit, atque confessionem conscribere proposuit, Augquot;®\'
tanae confessioni, quoad ejus fieri posset, consentaneam?
ut hoc consensu magis in viam reconciliationis
cerentur adversarii. Haec tamen ejus sicut caeterorui«
Theologorum, qui hîc adfuerunt, consilia irenica om»^
prorsus caruerunt successu i).

1) Cff. GEKDESii, Scrin. Antiq. pag. 192. sqq. Tomi. I-P®quot;quot;^\'

quorsum spectant ea, quae paulo fusius hîc
^öarravimus ? Nimirum, eo ut novum inde petamus ar-
gumentum pro sententia, quam supra jam enunciavi-
^us: dathenum, uti contra Pontificios bellicosissimi
^\'tit animi, sic pacis intra Ecclesiae instauratae fines
^tudiosum fuisse. Quod si quis in dubium vocet, is
quaeso, malorum quae Lutherani datheno
Jam Francofurti degenti inflixerant, et haec secum re-
l^utans baud facile dathenum intolerantiae erga eos-
Lutheranos accusaverit. Ac sane ! si revera talis
pacis perturbator fuisset dathenus, qualem plerique
depingunt Historiographi, neque eeedericus pacis
\'^Qxore imbutus, eum ad colloquium Maulhrunnense se-
^Una adduxisset; neque ludovicus suum pacificandi
^Pug ujij^nbsp;gQ incepisset, neqüe ipse dathenus

huic principi praebuisset auxilium.

§ 7.

iis, çifae dathenus, in patriam a. Ibl^ redux,
cum in Ecclesiae Reformatae Relgicae commo-
dum, turn in ejus detrimentum perfecit.

Quod de gravissimo munere, guilielmi principis
Utinerig imposito, verissime dici potest, id humanas
vires superasse, hoc vel maxime de anno 1578
^^let. Vinculum enim quod pro tempore unius ejus-

^ altingii, 1. 1. pag.
Zeeland, pag. 85.

demque populi filios, comnaunis hostis formidine et
odio junctos, ligaverat, magis magisque religionis dis-
crimen laxare coepit. Hispaniae rex, bello defessus;
moderatior et aequior factus, paeem proponit, quae Ro-
mano-Catholicorum animos ad se allexit. Hujus pac^®
conditiones ita erant comparatae, ut politicae suae
amittendae libertatis metus, eos diutius vix absterrere
posset. Contra si bellum continuaretur ne sua fideS
multum detrimenti caper et, baud sine caussa vei\'eban-
tur. In GuiLiELMO, quem reformatis magis quam si\'\'^
favere suscipabantur, omnem suam fidem reponere noö
possunt. Ut ab hoe liberentur metu, nobiles, V^^^
cipi baud unam ^b caussam invidiosi, matthiaM
striae in patriam advocant archiducem. Sed mox
lielmi sagacitas in pedissequum fere suum mutavit?
qui ejus rivalis vel adversarius evaderet. Nobiles spe
sua frustrati eodem consilio alenconium e Gallia aiquot;
cessunt. Sed rursus se fefellerunt. Princeps ip®®
ALENCONii Galliaeque regis patrocinium lubenter af»
plecti visus est. E Gallia tantum auxilium exspectaOquot;
dum esse persuasum sibi habuit. Calvinismi in nosti^^
patria triumphus Germanicorum principum menteO^
valde mutaverat. Angliae regina elisabetha, poüt^^
cis caussis inducta, spem reformatorum in Belgio pl^^
semel deluserat. At licet guilielmus, alenco^ïi^^^
tanquam gubernatorem et principem salutans, patrio®
liberationem et salutem haud dubie ob oculos habae
rit, hoe ipso tamen Calvinistis, qui, sin minus numeiO;
potestate saltern ceteris praevalebant, suspecturo sere
didit. Tolerantia non erat ejus aetatis. Eeformati P®
rinde ac Pontificii sibi tantum jus competere credide

plena fraendi libertate aliosque, quiounque a

fide discederent, arcendi. Quod in mente volvebat

^^ßißiiis Princeps ac Pacificatione Gandavensi nec non

\'iionibus Bruxellensibus firmum et ratum facere frustra

^latus est ■— aequalia nempe privilégia utriusque con-

^\'iei\'e religionis sectatoribus — id reformatis ac pontifi-

Pariter displicuisse historia testatur. Uti Reformati

utpote Romano-Catholicum prinoipem,

sic quoque aegre ferebant, quod gui-

\'^ïtrs ante omnia antistitum ardorem coercere stu-
^öbaiquot;

; ne hi male sano suo studio detrimenti quid
^nbsp;rei publieae.

rerum cum politicarum tum sacrarum conditio

erat

\' quum ad Ecclesiae regimen constituendum Dor-
^ïaci y .nbsp;.nbsp;.

^ ^ynodus nationalis convocaretur, prima quae m

^nbsp;septentrionali est habita. Dathenus nuper

pi\'anbsp;^^ patriam reversus electus fuit Synodi

Hujus insignis in dathenum delati honoris

^^ae fuere caussae.

ç^jj ^tïiïn laboris dathenus in Ecclesia stabilienda
\' supra jam vidimus; quod ad fidei doctri-
®^iiitatem attinet, admodum bona gaudebat
^ ^ insuper missus erat a coetibus Francothaliensi,
Vla ^nbsp;aliis, qui classem constituebant, e

Ijg Piaesidem eligendum fore prior Synodus Nationa-
iïQ rnbsp;habita) decreverat. Denique haud prorsus

est habendum, hujus Synodi socios de
^\'trs ^^^^ \'nbsp;i^ Germania praestiterat dathe-

f^ç J.fore ut ille, prae ceteris jura Ecclesiae
antistitum adversus politicos, gulielmum
strenue propugnaret.

Synodus haec Dordracena i) d. 2°. mensis JunÜ
1578, primam suam sessionem habuit. Vesaliensi^\'
Emdanae et Dordracenae Synodorum décréta pro
xima parte contirmavit. Temporum autem mutatae con-
ditionis rationem quoque habuit, ac nonnulla vel pi\'O^\'®^^®
mutavit, vel arctioribus circumscripsit limitibus ;
bus statutis haud pauca insunt, quae etiamnum ^^
Ecclesia nostra auctoritate valent. Wallonicis nU»quot;
primum ex hujus Synodi decreto privum quodda^^
concessum est regimen. Quae jam antea erat appr«^^^^
Datheniana Psalmorum versio, nunc in Ecclesiae usUJi^
est sancita et introducta, exceptis nonnullis, quae
THENUS versioni suae adjecerat, carminibus, quipP®
quae e Codice sacro non essent petita. Quod
tum non tantum ex eo explicandum videtur,
marnixius nondum suam ediderat, Dathenianae lo»^®
anteponendam, versionem, sed magis etiam e
lari auctoritate, qua tunc gaudebat dathenus,^)
hoc temporis puncto (quod sane praesagire non pot^^^
culmen honoris jamjam imminuendi attigerat.

Ab hac synodo ad Gandavensem Ecclesiam dele^^^
batur; quam tamen missionem explere cunctatus ß
usque ad mensis Septembris initium. Mense Augi^® ^
medio Rhenotrajecti nos advertit, ubi, ut paucis ^^
rare lubet, Calvinistarum, qui frustra hue usque f^®
dem sacram intra urbis muros sibi petierant gt; causs»\'^
coram Magistratu tuitus est.

Hac in urbe coetui quem sibi compara verat, P

1)nbsp;Vide hujus Synodi acta apud bor. Lib. IX. pag- ^

2)nbsp;Plura hac de re dabimus infra.

Euangelii doctrinam nunciabat hueeetus duif-
gen ^^^ fraternum ac veritatis amorem feliciter jun-
incnlcans, pacifica sua indole, eloquentia
tianbsp;vitae morumque integritate ac toleran-

j . Romano-Catbolicos, pariter inclaruit. Quum
^^^ur Fratres Minores, populo prae ceteris monacho-
pronbsp;odiosi, pastorem illum conviciis suis

cqui baud desinerent, nrbe migrare sunt coacti.
facto monasterium, quod inhabitaverant, aliquam-
tra\'nbsp;remansit. Simnlac dathenus Rbeno-

y^j\'^^^^uni advenerat, banc opportunitatem ambabus
fori^ ^ uianibus arripiens, efficere conatus est ut re-

j^. ad Magistratum se contulit, atque Fratrum

ab iis petiit coenobium.nbsp;Petitio nec plane

Ij^\'^^.^^^a nec tamen concassa\'fuit.nbsp;Quae Magistratus

®itatio Calvinistarum excitavitnbsp;audaciam, ita ut

tüs sperarequot; dicerent,nbsp;„fore ut Magistra-

aegre non ferret si quid boni perpétrassent.quot; Dolo
quot; ^daiYi 1

Coll claves monasterii nacti, custodes in aedificio
sinbsp;, et subséquente die milites a Magistratu emis-

coü^^-^^\'^ Dathenum coram magno auditorum numero
; stupefacti videbant. Magistratus sedi-
^au^ indulgens Calvinistis concessit monasterium.

Dathenus Ebenotrajecti remansit, sedpatroci-
ci(.nbsp;reformatis tam tempestive praebuerat, effe-

®tianbsp;^^^^^ parum ejus valer et auctoritas, quae

tiu- V^\'^^^it, quum

subinde, dum in patria versare-
c rediret, et Ecclesiae Reformatae jura contra

DUIFHUSIÜM tueretur 1). Verosimiliter etiam postea?
quum rixae exarserant Duifhusianos inter ac Consisio-
riales vim suam exerouit in Calvinistasquot;^ haud prorS«®
irenicam. Nec mirum! Ob magnam, qua düIFö«^\'
sius in ceremoniis admittendis utebatur, libertateiß?
huj usque Ecclesiasticae disciplinae contemtum, ^^^
Anarchiam Ecclesiae imminere persuasum sibi

habebat

DATHENUS. Utrum Synodi jussu an vero suo mai\'te
Ultrajecto Amstelodamum profectus sit nos latet, se
mense Augusti exeunte illum hac in urbe coiniü®^\'^
tum esse, exinde sequitur, quod postremo
mensis die duos, qui coetui Amstelaedamensi ji^octi
fuere, inauguravit antistites: johannem cx^cn^i^^^^
et petkum hakdenbekgium. Fuerunt qui tumulttt®\'
paucis diebus post exorti, dathenum auctorem e^\'
stimarent, quod tamen probari nequit, ac ipsius
theni epistola, eodem bocce tempore conscripta, val\'*®
improbabile redditur

Interea increscens qui Gandavi aderat Caivinista^\'^^
numerus, exsulantium reditu insigniter auctus, ^^^^
Pontificiis infensior factus erat. Iteratis vicibus p^P

lus furibundus aedes sacras aggressus erat. Imag^quot;^®^
destruebant, divitias rapiebant ac praedabantur, ip
clericos ex urbe pellebant ex infima plebe homi»\'^\'^

BOP\'

1)nbsp;CfF. kist en kooyaakds 1. 1. Tom. VI. p. 197 sqq-
T. XXI. pag. 332. foppens, Bib. Belg. II. 972.

2)nbsp;Cff. ypeij en dermout, Gesch. der Ned. Herv. kerk-

II. pag. 19; kok, Vaderi. Woordenboek in voce, etnbsp;^^

eer en opkomst door de Hervorming j wagenaab. Beschrijf- ^^
Gesch. van Amst. Tom. IV, pag. 112, nec non kist en booyaa
Archief, etc. Tom. VIII. pag. 451, sqq.