ü

De colorimetrisclie bepaling der Waterstof-
ionen-concentratie In vleescliextracten en
de waarde hiervan voor de beoordee
van vleesch van zieke dieren

r

• ^ :nbsp;\' \' ■«vi\'\';\':;--\' ■■

... »

:

■ -nbsp;\' . -tV.i.

■i

-

fi^

Pt \' •nbsp;\' • 1 \' • * » ^ , •nbsp;•

s \'ry

■v.v\'

DE COLORIMETRISCHE BEPALING DER WATERSTOF-IONEN-CONCEN-
TRATIE IN VLEESCHEXTRACTEN EN DE WAARDE HIERVAN
VOOR DE BEOORDEELING VAN VLEESCH VAN ZIEKE DIEREN

-jC »•läiH\'f

• \' 1 ^ r - ,

DE COLORIMETRISCHE BEPALING DER WATERSTOF-IONEN-CONCENTRATIE
IN VLEESCHEXTRACTEN EN DE WAARDE HIERVAN VOOR
DE BEOORDEELING VAN VLEESCH VAN ZIEKE DIEREN

PROEFSCHRIFT

TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN
DOCTOR IN DE VEEARTSENIJKUNDE

AAN DE RIJKS-UNIVERSITEIT TE UTRECHT
OP GEZAG VAN DEN RECTOR MAGNIFICUS
JHR. DR. B. C. DE SAVORNIN LOHMAN
HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT DER RECHTSGE-
LEERDHEID VOLGENS BESLUIT VAN DEN SENAAT
DER UNIVERSITEIT TEGEN DE BEDENKINGEN VAN
DE FACULTEIT DER VEEARTSENIJKUNDE TE
VERDEDIGEN OP DONDERDAG 18 JUNI 1931 DES
NAMIDDAGS TE 3 UUR DOOR

JOHANNES GEERTRUDIS SCHOON

ADJUNCT-DIRECTEUR VAN HET OPENBAAR SLACHTHUIS TE
NIJMEGEN.
GEBOREN TE SCHIEDAM

1931

DRUKKERIJ Fa. SCHOTANUS 6 JENS, UTRECHT

quot;MEILIOTHEEK DER
Pl.KSUNIVEJ^SlTEh
liTF F\'.HT.

nrnm^^m^mm^ no mm mm\'^^M m B

■nbsp;JKaB\'rï\'^jaV ; T^ siOquot;:.:km

■■\'\'.ft\'*/: o-quot; ./1.Î/:• Ü V.anbsp;iff!

Éëir- - • :

Aan mijn Ouders.

Aan mijn Vrouw en Kinderen.

.■iL*quot;.!?.

Ui.,, -.w; • -«.y-,« .•rquot;!

Fv

. \' . ■ ■.»■ ■\'à -- . ■■.-.j«\'quot;. , ■ , \'

.m:

Bij de beëindiging van dit proefschrift gaan mijn gedachten onwillekeurig
in dankbare herinnering terug naar de jaren welke ik aan onze ALMA
MATER mocht doorbrengen. Dat ik na jarenlange praktische werkzaamheid
zonder bijzondere moeilijkheden een dergelijk wetenschappelijk onderzoek
kon ter hand nemen dank ik allereerst aan U mijne oud-leeraren, die reeds
voor jaren het onderwijs op zulk een hoog wetenschappelijk peil wisten te
brengen. Ik breng II hiervoor op deze plaats mijn oprechten dank.

Aan U, Hooggeleerde VAN OYEN, hooggeachte promotor, ben ik wel
een bijzonder woord van dank verschuldigd voor Uwe leiding en groote
belangstelling voor mijn werk betoond. De welwillende wijze waarop Gij
ondanks Uwe drukke bezigheden nog steeds tijd wist te vinden om mij
met Uwe ervaring en raad voor te lichten, was mij een krachtige steun.

Ook U, hooggeleerde SJOLLEMA ben ik veel verplicht voor de voor-
lichting en daadwerkelijke hulp welke ik van U en Dr. SEEKLES mocht
ontvangen, speciaal bij de bewerking van het chemisch gedeelte van dit
proefschrift.

Mijn oprechten dank ook aan U, Hooggeleerde ROOS, voor de fce/iar-
tiging mijner belangen bij den Senaat.

De gelegenheid om dit proefschrift te bewerken dank ik allereerst aan U,
hooggeachte VAN SANTEN, die door Uwe groote welwillendheid alles
zoo wist te regelen, dat mij tijd en gelegenheid bleef voor mijn onderzoek.
Naast Uwe belangstelling was dit mij een onschatbare moreele steun, waar-
voor ik U gaarne van harte dank zeg.

Ook U, waarde OOMS ben ik dank verschuldigd voer de collegiale
samenwerking welke ik in het bijzonder gedurende mijn proefnemingen van
U mocht ondervinden.

Verder betuig ik mijn dank aan U Heer Bibliothecaris der Utrechtsche
Universiteit voor de toezending der benoodigde literatuur.

Tenslotte aan allen die mij bij de bewerking van dit proefschrift zoowel
theoretisch als praktisch behulpzaam zijn geweest mijn oprechten dank.

- r--«.;

Hr.-/V-: \'

V^Ci.quot;,-.\'^ .-\'Snbsp;-f .nbsp;-inj.--»nbsp;..s,,

■ ■ ■ ■nbsp;■ \' .\'m;--;\'\'\'- .■gt; V.\'quot;nbsp;•• ■ ■■ • .

. • L î^vj^r-:. ^nbsp;Yv^r--^ ^ \' ..■s\'?.\'.\' •■ \' ?

- r .nbsp;. ■: .-quot;v \'ri- . - ,nbsp;- .■

■ ■ \' ■ ■ 4gt;. *« ■

,. . , \' \',\'i i - . f

HOOFDSTUK I
INLEIDING

In de considerans der Vleeschkeuringswet, wet van den
25 Juli 1919 S. No. 524 lezen we „dat het wenschelijk is
bepalingen vast te stellen tot wering van vleesch en vleesch-
waren, die voor de volksgezondheid schadelijk zijnquot;.

Teneinde de ambtenaren, die belast zijn met de uitvoering
van deze wet eenigen steun en leiding te geven bij het nemen
hunner beslissingen, zijn bij Kon. Besluit van 5 Juni 1920
S. 285 en verder bij Ministeriëele Beschikking van 15 Juli
1920, laatstelijk gewijzigd bij Beschikking van 10 Aug. 1922,
bepaalde voorschriften gegeven volgens welke de keuring
moet plaats hebben.

Volgens Art. 36 sub 2 van bovengenoemd Kon. Besluit
moet vleesch dat „tengevolge van ondeugdelijken toestand
onder geenerlei voorwaarden als voedsel voor den mensch
bruikbaar kan worden geachtquot; worden afgekeurd, terwijl in
art. 38 sub 2 wederom sprake is van ondeugdelijk vleesch
in verband met voorwaardelijke goedkeuring. Hier wordt dus
naast de reeds genoemde schadelijkheid een nieuw begrip
en wel de ondeugdelijkheid van vleesch ter sprake gebracht.

Wanneer men de gevallen waarin vleesch post-mortem ge-
infecteerd is even uitsluit, is de kans op het in consumptie
brengen van voor de gezondheid schadelijk vleesch, in ons
land wel uiterst gering. De strenge eisch dat alle kiemhoudend
vleesch (uitgezonderd bij vlekziekte) voor de consumptie moet
worden afgekeurd, is ons in deze een voldoende waarborg.

Nu het bacteriologisch vleeschonderzoek eenigen tijd algemeen
is toegepast, heeft de ondervinding wel geleerd, dat slechts
een zeer klein percentage vleesch, zelfs van zieke en uit nood
geslachte dieren, kiemhoudend is, maar bovendien is dit vleesch
gemakkelijk op te sporen.

Als keuringsambtenaar en hygiënist zal men dan ook veel
meer moeilijkheden hebben met de beoordeeling van vleesch
naar zijn deugdelijkheid dan wel naar de schadelijkheid. Hierbij
heeft men niet alleen uit te maken of vleesch op grond van
zijn deugdelijkheid geschikt is voor de consumptie, maar in
zeer veel gevallen, speciaal bij zieke dieren, zal men ook den
graad der deugdelijkheid hebben vast te stellen, teneinde
het vleesch daarna, al dan niet voorwaardelijk, in consumptie
te doen brengen. Laat men hierbij het betrekkelijk gering
aantal gevallen, waarin krachtens het Keuringsregulatief tot
sterilisatie moet worden overgegaan even buiten beschouwing,
dan blijft na goedkeuring nog steeds de vraag: Vrijbank of
vrije handel?

Wanneer men nu eens nagaat welke hulpmiddelen (ik spreek
hier niet van wetenschappelijke hulpmiddelen) ons ten dienste
staan om de meer of mindere deugdelijkheid van vleesch te
bepalen, dan vallen deze in hoofdzaak terug op een organo-
leptisch onderzoek. Afwijkingen in reuk, kleur of consistentie,
verminderde lijkstijfheid, vochtigheid en vermagering zijn in
deze de meest bruikbare eigenschappen van het slachtdier,
maar hoe te handelen bij geringe afwijkingen in een of andere
richting; zijn deze dan altijd evenredig met het ziekteproces?

Deze vraag zal wel niemand bevestigend durven be-
antwoorden.

Ook de wetgever heeft blijkbaar deze moeilijkheid voor-
zien en in het Keuringsregulatief neemt dan ook de bespreking
der richtlijnen volgens welke zieke dieren beoordeeld moeten
worden, een belangrijke plaats in.

Of hiermede echter de moeilijkheid is opgelost durf ik be-
twijfelen.

Bij meerdere met name genoemde ziekten is de beoordeeling

afhankelijk van het feit of het dier al dan niet in nood ge-
dood is. Ditzelfde geldt ook voor de geheele groep „in nood
gedoode dierenquot;. Volgens Art. 6 van hetzelfde Koninklijk
Besluit verstaan we hieronder dieren, welke door ziekte in
onmiddellijk dreigend levensgevaar verkeeren. Maar wanneer
verkeert nu een dier in onmiddellijk dreigend levensgevaar
en wie beoordeelt dit? De een zal van meening zijn dat een
koe met metritis die nog een hal ven dag kan staan niet in
dreigend levensgevaar verkeert, terwijl een andere collega er
anders over denkt. Moet verder een koe die wegens acute
tympanitis in dreigend levensgevaar verkeert zooveel on-
gunstiger worden beoordeeld dan een slachtdier met peritonitis
of mastitis waarbij men niet van dreigend levensgevaar be-
hoeft te spreken, en hoe te handelen met de tallooze gevallen
waarin de dieren nadat zij door verbloeding zijn gedood
worden aangevoerd, of waarbij men niet in de gelegenheid
is geweest, levende keuring te verrichten? Meestal zal dit
het geval zijn met meer acuut verloopende ziekten zooals
tympanitis. acute pneumonie met longoedeem, vreemde voor-
werpen in de-keel, hart- of hersenaandoeningen, enz.

Moeten deze dan zooveel ongunstiger beoordeeld worden
dan tal van chronisch verloopende ziekten?

Tenslotte nog een enkele opmerking naar aanleiding van
de groep „gestorven dierenquot;. Deze mogen worden goedge-
keurd onder voorwaarde van verkoop in het klein onder
toezicht in geval van plotselingen dood, waarbij het afdoende
is gebleken, dat de oorzaak van den dood van geen invloed
heeft kunnen zijn op de deugdelijkheid van het vleesch. Ook
hier rijst weer de vraag: waaruit moet dit blijken?

Ik heb gemeend hier enkele van de vele vragen die zich
hij de toepassing van het huidige keuringsregulatief voordoen,
te moeten naar voren brengen, teneinde aan te toonen hoe
moeilijk het is om algemeene regels vast te stellen voor de
beoordeeling van zieke dieren, vooral wanneer men dan hier-
bij willekeurige begrippen, zooals het al of niet in nood ge-
slacht zijn, als basis moet nemen voor de beoordeeling.

Juist deze moeilijkheden zijn voor mij aanleiding geweest,
om te trachten met behulp van nieuwere onderzoekingsmethoden
een onderzoek in te stellen naar de physisch-chemische eigen-
schappen van vleesch, meer in het bijzonder van die slacht-
dieren, die vóór den dood eenige afwijking vertoonen, teneinde
een bruikbare maatstaf te verkrijgen voor de beoordeeling
van de meer of mindere deugdelijkheid van zulk vleesch.

HOOFDSTUK II
LITERATUUR

A. Algemeen overzicht

Voordat het bacteriologisch onderzoek in de vleeschkeuring
algemeen werd toegepast, heeft men reeds getracht de che-
mische en physische eigenschappen van het vleesch te benutten,
teneinde bij vermoeden op septicaemie en pyaemie, \'met be-
hulp van deze eigenschappen een juiste uitspraak te kunnen
doen. Onder deze physisch-chemische eigenschappen der mus-
culatuur neemt de reactie een belangrijke plaats in.

Max Muller (31) zegt: De reactie van nog warm vleesch
is amphoter, slaat echter spoedig om tot zuur en veroorzaakt
hierdoor een stolling van het myosine („de lijkstijfheidquot;); bij
toename der zuurgraad verdwijnt deze later weer. Bij bewaring
in een koelhuis neemt de zuurgraad langzaam toe en bereikt
ongeveer den achtsten dag zulk een hoogte, dat het vleesch
dan een eigenaardige, aromatische, zure lucht krijgt.

Harrevelt (18) vond dat bedorven vleesch niet altijd alka-
lisch reageerde. Omgekeerd vond hij wel enkele malen alka-
lische reactie bij vleesch dat nog geen enkel verschijnsel van
bederf vertoonde.

Pfeiler (36) bevestigde de meening van Harrevelt en stelde
bij rottend vleesch zure, alkalische zoowel als amphotere re-
acties vast. Wel nam bij voortgaand bederf de alkalische
reactie aan de oppervlakte toe, terwijl in de diepte de reactie
nog zuur was en eerst later alkalisch werd.

Bugge (5) komt tot de conclusie dat de reactie geen bruik-
baar middel is bij de beoordeeling van vleesch, In verschillende
gevallen vond hij dat kiemhoudend vleesch zuur reageerde,
zooals bij een geval van miltvuur. Ook bij vleesch dat ver-
giftiging veroorzaakt had vond hij zelfs nog een zure reactie.

Hartenstein (19) vond bij een koe die in nood geslacht
werd na 5 dagen ziek te zijn geweest aan een hardnekkige
indigestie, alkalische reactie, terwijl dit vleesch kiemvrij was.
Deze onderzoeker wees ook het eerst op het belang der re-
actie als diagnostisch hulpmiddel bij noodslachtingen (Zeitschrift
für Tiermedicin 1897) en gaf reeds aan dat bij aanwezigheid
van septische verschijnselen de reactie een uitstekend hulp-
middel is.

Augst (3) meent opgemerkt te hebben dat bij dieren die
onder verschijnselen van dyspnoe geslacht worden (hetzij
deze veroorzaakt werd door tympanitis, pneumonie, of traum.
pericarditis), de zure reactie van het vleesch uitblijft.

Rückner vond bij in nood geslachte dieren, zelfs wanneer
path. anatom. verschijnselen afwezig waren herhaaldelijk al-
kalische reacties.

Edelman (7) wees erop dat alkalische reactie van het vleesch
voorkomt bij tal van gevallen waarin sepsis is uit te sluiten,
zooals na uitputtend transport, beenbreuk, verstikkings- en
verlammingstoestanden bij varkens, zware spierkneuzingen enz.
Edelman en Noack (8) waren de eersten die de kwestie
der vleeschreactie bij noodslachtingen aan een systematisch
onderzoek onderwierpen. Zij vonden een onverwacht groot
aantal gevallen waarbij alkalische reactie aanwezig was.
Van 1474 in nood gesl. varkens reageerden 147 of 10% alkalisch;
89 „ „ „ runderen „ 4 „4.5%

62,.....schapen „nbsp;5„ 8%

»» 251 tt ft „ kalveren „nbsp;5„ 2%

In geen van deze gevallen was pyaemie of septicaemie
aanwezig. In de meeste gevallen bleef de alkalische reactie
dagenlang of tot bederf intrad bestaan. Volgens hen wordt
de afwijkende reactie van vleesch veroorzaakt door abnor-

male chemische processen in de musculatuur, die veroorzaakt
zouden worden door hartzwakte, onvoldoende oxydatie enz.

Robert Straetz (46) onderzocht achtereenvolgens vleesch
van gezonde slachtdieren, noodslachtingen en kadavers en
vond bij gezonde slachtdieren dat vleesch van varkens, run-
deren, schapen en paarden onmiddellijk na het slachten bijna
steeds alkalisch reageerde, een enkele maal amphoter.

De tijd gedurende welke deze reactie blijft bestaan is ver-
schillend naar gelang de diersoort en de uitwendige omstan-
digheden; vooral de temperatuur speelt een groote rol. Bij
warm zomerweer duurt de alkalische reactie bij runderen,
varkens en paarden ongeveer 1 \'/g uur, bij koud wèer 3 tot
y/i uur. Schapen waren in dit opzicht minder gevoehg voor
temperatuursverschillen; na 7 uur reageerden n.1. nog 25 tot
50 o/o alkalisch.

In verband met de door hem bij noodslachtingen verkregen
resultaten zegt hij dat de proef met lakmoespapier een uiterst
onbetrouwbare methode is ter beoordeeling van den zuurgraad
van vleesch. Het was hem niet mogelijk tevoren te voor-
spellen hoe het vleesch van een in nood geslacht dier zou
reageeren.

Van dieren die geheel dezelfde patholog. anatom. verschijn-
selen vertoonden, reageerde het eene alkalisch, het andere zuur.

Wel geeft hij toe, dat wanneer de lakmoesproef een al-
kalische reactie aanwijst, men zeer voorzichtig moet zijn met
de beoordeeling van zulk vleesch. Hij raadt aan in zulke
gevallen een uiterst nauwkeurig onderzoek in te stellen of
geen andere verschijnselen aanwezig zijn die op sepsis wijzen.

Zure reactie is geen waarborg voor deugdelijkheid. Alleen
met deze beperkingen kan hij de lakmoesproef aanbevelen.

Skerlo behandelt de meest gebruikelijke chemische onder-
zoekingsmethoden die in aanmerking komen om beginnend
vleeschbederf aan te toonen. Hij komt tot de conclusie, dat
hij deze methoden de uitslag zeer wisselvallig moet zijn, daar
niet steeds dezelfde bakteriën aanwezig zijn en deze methoden
berusten op het aantoonen van bepaalde producten, die door

de in het vleesch aanwezige bacteriën gevormd zijn (NHj) of
verbruikt (0).

Ook de gevoeligheid laat te wenschen over. In de meeste
gevallen was bacteriologisch reeds in een veel vroeger stadium
bacterievermeerdering aan te toonen, bij meerdere proeven
kon het bederf ook reeds met de zintuigen worden waar-
genomen.

Anton Marxer (28) bewaarde grootere vleeschstukken en
onderzocht deze dagelijks op kiemhoudendheid, reactie en
aanwezigheid van NHg (Ebersche proef). Bij een 11-tal
monsters vond hij na het hieronder aangegeven aantal dagen:

Het optreden der amphotere reactie viel dus ongeveer
samen met den dag waarop het vleesch sterk met bacteriën
doorgroeid was. De Ebersche proef was eerst dagen later
positief. Hij schrijft de verandering der reactie in normaal
gezuurd vleesch van gezonde slachtdieren dan ook uitsluitend
toe aan NHg-vorming door vermeerdering der bacteriën.

Andrjewsky (2) publiceerde in 1927 in het „Zeitschrift für
Infektionskrankheiten, parasitäre Krankheiten und Hygienequot;
een artikel, „Praktische Methoden zum Nachweis der Bak-
teriënvermehrung im Fleisch und zur Erkennung vergiftungs-
gefährlichen Fleisches, „waarin hij een geheel nieuwe, mijns
inziens zeer onjuiste theorie opzette omtrent de oorzaak der

vleeschvergiftigingen. Deze theorie komt hierop neer, dat hij
de specifieke vleeschvergiftigers, zooals Bac. paratyphus en
Bac. enteritidis Gärtner geen bijzondere rol toekent bij het
ontstaan van vleeschvergiftigingen; in dit opzicht stelt hij ze
volkomen gelijk met de meest onschuldige saprophieten.

Andrjewsky meent dat wanneer vleesch geen bijzonder
virulente micro-organismen of zoöparasieten bevat als milt-
vuur, malleüs, trichinen of cysticerci, de beoordeeling zich
heeft te richten naar de quantiteit bacteriën (inclusief para-
typhus) en de hierdoor gevormde toxinen, welke zich in de
musculatuur bevinden. Als vleeschhygiënist zou men dus
kunnen volstaan met het instellen van een onderzoek naar
beginnende bacterie-vermeerdering in het vleesch. Van bac-
teriologisch onderzoek wil Andr. niets weten, maar geeft een
aantal nieuwe physische en chemische methoden aan waar-
mede het mogelijk zou zijn beginnende bacterievermeerdering
in het vleesch vast te stellen.

Zelf zegt hij: ,,Op grond van de resultaten van duizenden
proeven gedurende de laatste drie jaren genomen, durf ik
beweren dat de hygiënist met behulp van de beschreven
proeven binnen 30—40 minuten een duidelijk en objectief
oordeel kan uitspreken of het vleesch door bacterievermeer-
dering reeds in een beginstadium van bederf verkeert.quot; Van
het groot aantal physische en chemische methoden die hij
aangeeft om eventueele vermeerdering van bacteriën in
vleesch aan te toonen, is zijn methode ter bepaling der water-
stofionenconcentratie in vleesch verreweg het belangrijkst.

Met behulp van het toestel volgens Michaelis en met toe-
passing van het Walpolesche principe gelukte het hem de pH
van waterige vleeschextracten met vrij groote nauwkeurig-
heid in cijfers uit te drukken. In tegenstelling met de lakmoes-
methode, waarmede het slechts mogelijk was een grof quali-
tatief onderscheid te maken, hebben we hierin een quantita-
tieve bepaling waarmede het mogelijk is het verloop der pH
in vleesch nauwkeurig te volgen, zoo noodig van uur tot uur.

Onder leiding van Andrjewsky werden aan het slacht-

hu,slaboratorium te Praag door K. Slavik en Dr. Gut talrijke
en zorgvuldige metingen gedaan met deze methode, waarbij
gedurende de eerste 24 uur om de 2 uur het vleeschextracc
onderzocht werd teneinde na te gaan hoe de pH in vleesch
verloopt zoolang de vleesch fermenten nog werkzaam zijn
Verder werd het onderzoek om de 24 uur herhaald teneinde
het verloop der pH te vervolgen wanneer de bacteriefermen-
ten beginnen mede te werken.

Door de pH op de abscis en de tijd op de ordinaat uit te
zetten krijgen we een curve waarin we de veranderingen
der pH gemakkelijk kunnen aflezen. Op grond van een groot
aantal onderzoekingen hebben bovengenoemde onderzoekers
de navolgende regels opgesteld voor vleesch van gezonde
slachtdieren.

1.nbsp;Vleeschextract binnen een uur na afloop van het slach-
ten onderzocht, heeft zonder uitzondering een pH van 6 7
tot 6.9.

2.nbsp;Binnen 16—20 uur zinkt de pH tot op het laagste punt.
Deze hoogste zuurgraad is voor rund-, kalfs- en varkens-
vleesch ongeveer pH 6, paardevleesch bereikt gewoonlijk een
pH van 5.7 tot 5.8, schapenvleesch slechts 6.1 tot 6.2. Bij
bewaring op een temperatuur van ongeveer 0° blijft in het
midden van een grooter vleeschstuk deze lage pH onveran-
derd, tot dat in het vleesch bacterievermeerdering optreedt.

3.nbsp;Wanneer het vleesch bij een temp. van 8 tot 15° C.
wordt bewaard, begint de pH enkele dagen nadat ze het
laagste punt bereikt heeft, langzaam te stijgen, waarbij een
pH van 6.5 de grens aangeeft tusschen toelaatbaar en reeds
bedorven vleesch. Bij een pH van 6.6 is vleesch reeds bedor-
ven en vleesch met een pH van 7 tot 7.5 is in staat van ont-
binding. Een uitzondering op deze regels vormt paarde-
vleesch, hetwelk een enkele maal (nog niet voor 1 %) na
een pH van 5.8 bereikt te hebben de eerstvolgende dagen
nog zuurder wordt tot een pH van 5.3 tot 5.5. Zulk vleesch
begint dan ook zuur te ruiken (zure gisting). Op grond van
de resultaten van meerdere duizenden onderzoekingen van

È È È ë È
3nbsp;3nbsp;3nbsp;3nbsp;3

Verloop der pH-curven bij varkensvlecsch, na de slachting bij kamertemperatuur bewaard.

vo

pH. 8

f . 1 I I

Voorbeeld eener pH-curve van een in nood geslacht dier.

vleeschextracten der 5 bovengenoemde slachtdieren stelt hij
onderstaande curve vast voor onder gewone omstandigheden
bij een temperatuur van 8 tot 15° C. bewaard vleesch

Deze curve gaat nauwkeurig op voor 80 % der onderzochte
vleeschmonsters. Bij de overige 20 % waren er afwijkingen
van 0.1 tot 0.2, misschien toe te schrijven althans voor een
gedeelte, aan de mindere gevoeligheid der colorimetrische
methode. Samenvattende komen Slavik en Dr. Gut tot de
conclusie dat „vleesch van een gezond slachtdier 16 tot 20
uur na de slachting een pH moet hebben van ongeveer 6; een
hooger cijfer wijst steeds op vermeerdering der bacteriën en
vleesch met een pH van 6.5 of meer kan niet meer worden
goedgekeurd.

Omtrent het verloop der pH in vleesch van in nood ge~
slechte dieren hebben we slechts een betrekkelijk klein aantal
gegevens van Dr. Gut en Hrebik. Andrjewsky zegt hiervan
dat de verandering der waterstof-ionen-concentratie van
onder pathologische omstandigheden geslachte dieren bij-
zonder ingewikkeld is en dat nog zeer veel onderzoekingen
noodig zullen zijn om hierin licht te brengen. Nochtans meent
hij u,t het gering aantal ter beschikking staande gegevens
reeds een zestal conclusies te mogen trekken.

1. In vleesch van oorspronkelijk gezonde dieren welke
door het transport zoodanig uitgeput waren dat ze niet meer
konden staan en in nood geslacht werden, zinkt de pH niet
of hoogstens tot 6.6. Het bederf treedt eerder in dan bij nor-

maal vleesch, hetwelk betrekkelijk snel een pH van 6. bereikt.

2.nbsp;In vleesch afkomstig van wegens traumatische pericar-
ditis, peritonitis of septische metritis geslachte runderen,
evenals van paarden geslacht wegens ernstigen vorm van
koliek, tetanus of uitgebreide etterhaarden, zinkt de pH even-
min beneden 6.6 en stijgt sneller tot boven 7.

3.nbsp;Bij vlekziekte der varkens wijkt de pH curve in de
meeste gevallen niet af van die van gezonde varkens. Slechts
een enkele maal kwam ze niet beneden 6.6. of 6.7 en dan
betrof het steeds varkens die over langen afstand waren
getransporteerd, waardoor misschien ook de hooge pH ver-
oorzaakt werd.

4.nbsp;Bij tuberculose en bij mond- en klauwzeer zakt de pH
als bij -normaal vleesch, maar stijgt wat sneller in verband
met het spoediger optredend bederf.

5.nbsp;Bij 3 onderzochte gevallen van zware haemoglobinurie
bereikte de pH een abnormaal laag punt; in één van deze
gevallen kwam het tot typische zure gisting.

6.nbsp;In het spierweefsel van een aan haemorrhagische
enteritis gestorven os was 6 uur na den dood de pH ongeveer
gelijk aan die van normaal vleesch; wel trad het bederf en
daarmede het stijgen der pH sneller op.

Van veel belang acht Andrjewsky onderstaande negatieve
regel welke voor alle gevallen opgaat:

..Wanneer 20 of meer uur na de slachting vleeschextra^t
een pH heeft van 6.5 of meer en daarbij geen verschijnselen
van bederf aanwezig zijn, dan was dit vleesch afkomstig van
een ziek — of door transport uitgeput — dier.quot;
. Naar aanleiding van het voorgaande houdt Andrjewsky
de navolgende beschouwingen:

Op grond van honderden proeven kan men zeggen dat
een bijna neutrale reactie van 6.5 tot 6.8 praktisch slechts
voorkomt in 2 gevallen, n.1.

In vleesch dat oorspronkelijk een normalen zuurgraad
bereikte (pH 6.—) maar waarin het is gekomen tot een zeer
snelle en uitgebreide vermeerdering der bacteriën.

b. In vleesch van veel noodslachtingen waarin de nor-
maJe zuurvorming uitblijft.

II. Deze beide vleeschsoorten zijn bijna even gevaarlijk

met het oog op vleeschvergiftigingen, omdat bij een bijna

neutrale reactie van het vleesch het natuurlijk verweermiddel

nJ. de zure reactie van het vleesch, is weggenomen. Bacteriën

die hetzij met de lucht of met het water, met bloed of lymphe-

stroom op zulk vleesch terecht komen, zullen zich veel sneller
vermenigvuldigen.

Op grond van bovenstaande vraagt Andrjetvsky voor alka-
iisch en amphoter reageerend vleesch andere hygiënische
maatregelen dan voor vleesch met normalen zuurgraad Ver-
der zegt hij:

Wanneer vleesch van door transport uitgeputte, zieke of
m nood geslachte dieren niet op zijn zuurgraad is onderzocht
alvorens tot goedkeuring over te gaan, neemt men als hyqië-
nist een groote verantwoording op zich, daar men noch slaqer
noch consument mededeelt dat dit vleesch veel sneller aan
bederf onderhevig is dan normaal vleesch. Ook bij het con-
serveeren moet zulk vleesch anders worden behandeld.

Tenslotte geeft Andrjewsky een zeer bruikbare methode
aan voor de bereiding der extracten.

Gorovitz-Vlassova paste dezelfde methode toe en kwam
tot de conclusie dat „Sie keine genügende Basis zur Beurtei-
lung des Höhepunktes der Frische des Fleisches bietet.quot; Tot

\'^^ro/^ec/ter en

Reiss en Simonin (38) kwamen met hun onderzoekingen
langs electrometrischen weg tot resultaten welke volkomen
overeenstemden met hetgeen Andrjewsky met zijn colorime-
tnsche methode gevonden had. Als bijzonderheid vermelden
ZIJ nog dat in de lever de zuurvorming veel verder gaat en
een pH van 5.- en minder bereikt kan worden. Eerst wan-
neer rotting optreedt verandert deze reactie.

*) Overgenomen van Lukjanovitsch.

Lenfeld (23) begint met er op te wijzen, dat nog steeds
vleeschvergiftigingen voorkomen na het gebruik van vleesch
afkomstig van zieke dieren die bij bacteriologisch onderzoek
kiemvrij bevonden zijn, alsmede na gebruik van vleesch van
oogenschijnlijk gezonde slachtdieren. Daarna onderwerpt hij
voorgenoemde arbeid van Andrjewsky aan een gezonde kri-
tiek, waarbij hij vooral de aandacht vestigt op de groote een-
zijdigheid van Andr. om alle tot heden gevolgde methoden
ongeschikt te willen verklaren en hiervoor zijn eigen methode
als de eenig juiste in de plaats te willen stellen.

Zelf nam hij proeven met vleesch van noodslachtingen het-
welk kiemvrij was en maakte hiervan met een steriele pers
perssap. Met dit al of niet verhitte sap (5 min. op 100° C.)
spoot hij meerdere caviae in, waarvan er verschillende stierven.
Op grond van deze proeven komt hij tot de conclusie dat
vleesch van zieke dieren, ook wanneer het bij bacteriologisch
onderzoek kiemvrij blijkt te zijn, thermolabiele zoowel als
thermstabiele toxinen kan bevatten. Hij acht het van beteeke-
nis dat zulk vleesch post-mortem geen zure reactie aanneemt
en de bepaling der pH dus op zulk vleesch opmerkzaam kan
maken.

Zoowel om na te gaan in welken toeistand zich vleesch be-
vindt (in welke mate het met bacteriën doorgroeid is) alsook
voor de beoordeeling van noodslachtingen, (in het laatste geval
dan gecombineerd met bacteriologisch vleeschonderzoek), acht
hij de bepaling der H-ionenconcentratie van veel belang.

Bij noodslachtingen wil hij zelfs een viertal metingen voor-
schrijven en wel:

dadelijk wanneer het vleeschmonster wordt genomen.

2.nbsp;bij aankomst van het monster in het laboratorium vóór
het instellen van het bacteriologisch onderzoek.

3.nbsp;bij het aflezen van de resultaten van dit onderzoek,
bij de eindbeoordeeling van het slachtdier.

Op deze wijze krijgt men een juist inzicht in het verloop
der reactie gedurende enkele dagen en is men zoodoende nog

beter in staat de gevonden cijfers naar hun juiste waarde te
schatten.

Reeds een maand later komt Lenfeld (24) met een nieuw
artikel over hetzelfde onderwerp, waarin hij vooral de ver-
schillende door Andrjewsky aangegeven onderzoekingsmetho-
den aan een kritisch onderzoek onderwerpt; achtereenvolgens
onderzocht hij:

A.nbsp;vleesch van gezonde dieren,

B.nbsp;vleesch van noodslachtingen,

C.nbsp;vleesch van gestorven dieren.

Sub. A. Lenfeld maakte bij zijn onderzoek steeds onder-
scheid tusschen vleesch van de oppervlakte en vleesch uit de
diepere lagen. Bij onderzoek van vleesch uit de diepte komt
hij tot de conclusie dat de pH-bepaling een gevoelige praktisch
bruikbare reactie is, die vleeschbederf op de juiste tijd maar
ook niet te vroeg aangeeft. Intusschen maakt hij melding van
een geval waarin vleesch na lang bewaren eerst in het koel-
huis en later in het laboratorium, in de diepte nog steriel was,
maar een pH van 6.8 had. Hij noemt dit steriel, overrijp
vleesch. Naar aanleiding van zijn onderzoek van vleesch van
de oppervlakte genomen, merkt hij op dat de verkregen resul-
taten zeer onbetrouwbaar zijn. Vindt men voor een vleesch-
monster een bepaalde pH-waarde, dan zou deze alleen gelden
voor vleesch uit dezelfde laag.

Hoe kleiner de stukken, des te sneller stijgt de pH in het
inwendige. Vindt men dus een pH van 6.2 tot 6.3 in een be-
trekkelijk klein stuk vleesch, dan kan dit reeds bedenkelijk
zijn, terwijl dezelfde waarde, gevonden aan de oppervlakte van
een uitwendig goed ingedroogde bout, nog niets zegt ten na-
deele van dit vleesch. Lenfeld legt er tenslotte den nadruk op
dat alle bijkomende omstandigheden in aanmerking moeten
worden genomen bij de beoordeeling van vleesch volgens zijn
pH-waarde.

Sub. B. Op grond van zijn proeven genomen met vleesch
van noodslachtingen komt Lenfeld tot de conclusie dat meer-
dere malen de pH-waarde reeds op minderwaardigheid wijst.

terwijl het bacteriologisch onderzoek negatief is. Als vleesch
van noodslachtingen post-mortem snel den maximalen zuur-
graad bereikt, is het volgens Lenfeld gelijk te stellen met
vleesch van gezonde dieren.

In een ander geval wees de pH-bepaling op deugdelijkheid
terwijl reeds dagen tevoren Bac. paratyphus in dit vleesch was
aangetoond.

Lenfeld meent tenslotte dat het bacteriologisch onderzoek
en de pH-bepaling elkaar uitstekend aanvullen. In verband
met het betrekkelijk snel veranderen der pH in kleine vleesch-
stukken, beveelt hij aan bij eventueele opzending van vleesch
naar een laboratorium voor bacteriologisch onderzoek, de bepa-
ling der pH ter plaatse te verrichten.

Sub. C. Lenfeld bewaarde vleesch van gestorven dieren
gedurende meerdere weken en wel onder verschillende om-
standigheden en vond dat zulk vleesch, mits bewaard in kwar-
ten en dergelijke stukken, na 3 weken in het binnenste nog
kiemvrij wargt; en een pH van minder dan 6 had.

Tenslotte houdt Lenfeld eenige beschouwingen over de
extracten. Van het zelfde vleesch maakte hij extracten door
perssap 1 op 10 te verdunnen, door fijnknippen of malen en
daarna extraheeren en kwam tot de conclusie dat de wijze der
bereiding van geen invloed is op de pH. Ook extraheeren onder
verwarming of door koken verandert den zuurgraad niet. In
sommige gevallen kon hij dit zelfs met voordeel toepassen om-
dat zulke extracten beter filtreerden en helderder waren.

Lenfeld zegt tenslotte: „Voor de beoordeeling van vleesch
naar de onschadelijkheid en bruikbaarheid zijn van het meeste
belang het bacteriologisch onderzoek, de bepaling der water-
stof-ionenconcentratie en de dierproef.

Aan H. Metsznec (30) werd door de Diergeneeskundige
afdeehng van het Tschechische Ministerie van Landbouw op-
gedragen na te gaan, welke waarde is toe te kennen aan de
door Andrjewsky aangegeven methoden. In verband met de
waarde der pH-bepaling komt hij tot de navolgende conclu-
sies:

1.nbsp;Het bepalen der waterstof-ionenconcentratie is voor het
aantoonen van beginnend bederf een bruikbaar middel voor
de beoordeeling van vleesch van gezonde- of slechts weinig
zieke dieren. Bij een pH-waarde van 6.2 of meer moet ge-
sproken worden van beginnend bederf.

2.nbsp;De pH-waarde geeft beginnend bederf eerder aan dan
de tot heden gevolgde methoden. Het verdient aanbeveling de
bepaling der waterstof-ionenconcentratie aan onze onderzoe-
kingsmethoden toe te voegen.

3.nbsp;Voor de beoordeeling van vleesch van ernstig zieke- en
in nood geslachte dieren is de bepaling der waterstof-ionen-
concentratie alleen geen voldoend criterium, daar zulk vleesch
reeds een hooge pH kan hebben en volgens de verdere beoor-
deeling nog bruikbaar is, terwijl omgekeerd de pH-waarde
van schadelijk vleesch binnen normale grenzen kan vallen.

4.nbsp;Het is noodig een nader onderzoek in te stellen naar de
waarde der waterstof-ionenconcentratie bij de beoordeeling
van het vleesch van slachtdieren in den ruimsten zin des
woords, dus ook van zieke- en in nood geslachte dieren, en
dit onderzoek ook uit te strekken over wild, daar volgens
Mallat het verloop der pH bij wild geheel anders zou zijn.

Dr. Felix Grüttner (14) heeft naar aanleiding van de pu-
blicatie van Andrjewsky een aantal onderzoekingen verricht
naar de waarde der pH-bepaling bij zieke- en in nood ge-
slachte dieren. Hij vestigt de aandacht op het bijna normaal
stijgen van den zuurgraad bij bijna alle gevallen van acute
infectieziekten (miltvuur, enteritis), alsook op het ontbreken
van eenig verband tusschen de pathol. anatom. veranderingen
en de gevonden pH-waarden. Oververmoeidheid, verhitting
en slecht uitbloeden kunnen een normale zuurvorming tegen-
houden.

Uit zijn tabellen blijkt ook dat kiemvrijheid en een goede
Müllersche houdbaarheidsproef vaak samengaan met een
hoog pH-cijfer.

Grüttner meent echter dat een afwijking van de normale pH
(te hoog of te laag) gepaard zou gaan met ontbreken van de

typische aromatische geur bij koken; dikwijls kon hij zelfs een
abnormale geur vaststellen. In de meeste gevallen zou volgens
Grüttner de kookproef een pH-bepaling overbodig maken.

Resumeerende komt hij tot de conclusie: „De bepaling der
waterstof-ionenconcentratie volgens Andrjewsky is in de
vleeschkeuring te missen, kan echter in sommige gevallen een
te waardeeren hulpmiddel zijn voor de beoordeeling der houd-
baarheid. Nochtans is deze methode niet in staat andere tot nu
toe gebruikelijke methoden te vervangen.quot;

G. A. Makarytschefl (26) onderzocht een tweehonderd
monsters marktvleesch volgens de door Andrjewsky aange-
geven methoden. Omtrent de waarde der pH-bepaling zegt hij
dat de quantitatieve bepaling der waterstof-ionenconcentratie
met behulp der colorimetrische methoden een zeer belangrijk
hulpmiddel is om te oordeelen over de eigenschappen van
vleesch. Ook wijst hij erop dat de tot nu toe aangegeven cijfers
niet overeenstemmen. Volgens dezen schrijver is vleesch met
een pH grooter dan 6.3 reeds afwijkend.

Dohnal en Vacha (6) komen naar aanleiding van hun colo-
rimetrisch onderzoek van vleesch van gezonde runderen en
varkens tot de navolgende conclusies:

1.nbsp;Met behulp van de methode Michaelis (vereenvoudigde
indikatorenmethode) is het mogelijk de waterstof-ionencon-
centratie te bepalen in verdunde vleeschextracten.

2.nbsp;Het vleesch van gezonde runderen en varkens heeft,
dadelijk na den dood gemeten, een pH van 7.2 tot 6.6. Deze
zuurgraad blijft gewoonlijk 2 tot 3 uur na den dood bestaan.
Bij langer bewaren op een temperatuur boven 0° C. daalt
de pH.

3.nbsp;Als hoogste zuurgraad van beide bovengenoemde
vleeschsoorten werd een pH van 5.6 tot 5.8 vastgesteld. Nadat
de hoogste zuurgraad bereikt is, neemt deze meer of minder
snel af. Hooge temperaturen versnellen het stijgen der pH,
lagere (0°—10° C.) oefenen een remmenden invloed hier-
op uit.

4.nbsp;De waterstof-ionen-concentratie blijft het zelfde zoolang
het vleesch bevroren blijft.

5.nbsp;Argentijnsch bevroren vleesch had in de vriesruimte van
het slachthuis te Brünn (temp. —6 tot —7° C.) een pH van
6.4. Bij langzaam ontdooien nam ze toe tot ze haar maximum
van 5.8 bereikt had, om daarna weer af te nemen.

6.nbsp;Bij gezouten varkensvleesch werden vanaf den eersten
dag na het zouten tot ongeveer 4 weken daarna slechts geringe
veranderingen in de waterstof-ionenconcentratie waargeno-
men. Dit vleesch heeft de neiging iets in zuurgraad af te
nemen. De pekel waarin het vleesch zich bevindt heeft ge-
woonlijk wat lageren zuurgraad dan het vleesch zelf.

7.nbsp;Als rijp rund- of varkensvleesch wederom een pH van
6.6 bereikt, is het raadzaam de conserveering door koude of
pekel te onderbreken en het zoo snel mogelijk te verwerken.

Hertzner en Mann (21) namen proeven met normaal ge-
zuurd vleesch van gezonde slachtdieren hetwelk zij opzettelijk
lieten bederven en toonden aan dat bij beginnend vleeschbe-
derf de totale hoeveelheid N. nagenoeg onveranderd bleef;
wel nam de hoeveelheid zuiver eiwit af, terwijl die der ammo-
niakstikstof toenam (in verband met het gewichtsverlies bij
bewaren werd alles uitgedrukt in een % van de totale hoeveel-
heid droge stof).

Wanneer de zuurgraad begon te dalen tot een pH van 6.—
en hooger, nam ook de hoeveelheid NH3 merkbaar toe. Ge-
woonlijk geschiedde dit ongeveer den 6en tot 7en dag. Verder
toonden zij aan dat zoodra de pH steeg boven 6.— ook in de
diepte van het vleesch bacteriën waren aan te toonen; eerst
spaarzaam en later meer, evenredig met het stijgen der pH.

Zij komen tot de navolgende conclusies:

1.nbsp;De bepaling der waterstof-ionenconcentratie langs
electrometrischen weg, zoowel van vleesch zelf als van wa-
terige vleeschextracten, is een uitstekende methode om begin-
nend vleeschbederf aan te tocnen in rijp vleesch van gezonde
warmbloedige slachtdieren.

2.nbsp;Bij proeven met rund-, varkens- en paardenvleesch,

bleek vleesch met een pH van 6.— tot 6.2 reeds niet meer
kiemvrij te zijn. Een pH 6.2 wijst volgens hem op bederf door
bacterievermeerdering.

3. Met behulp van de pH-bepaling was het hem mogelijk
beginnend vleeschbederf aan te toonen in een zoodanig vroeg
stadium, dat alle hiertoe aangegeven chemische methoden hem
nog in den steek lieten.

Hierbij moet worden opgemerkt dat deze onderzoekers hun
proeven namen met kleine vleeschstukken.

Frans Schmidt (43) vond dat bij experimenteele besmet-
ting van paardenvleesch met proteus bacillen de alkalisatie
van dit vleesch sneller ging dan bij contrólevleesch, door de
snellere afbraak van eiwit tot NH^.

Vleesch met een pH-waarde van 6.1 tot 6.3 noemt hij reeds
niet meer geheel deugdelijk, vleesch met een pH grooter dan
6.3 beslist ondeugdelijk. Met de Ebersche proef op ammoniak
kwamen eerst nevels te voorschijn bij pH-waarden gt; 6.3.

Frans Rotter (39). Gaat van het standpunt uit dat rotting
niet identiek is met kiemhoudendheid.

Hij vond dat vleesch van wild hetwelk eerst kiemhoudend
is, later weer kiemvrij kan worden. Hij bewaarde reevleesch
in geheele kwarten en onderzocht dit geregeld door harpoe-
neeren op zijn kiemhoudendheid.

Vleesch dat in den winter en vrij hangende in een koele
kamer, gedurende 3 weken bewaard werd. rook nog goed en
Was nog goed van smaak, terwijl bij de toebereiding nog geen
verschijnselen van bederf opgemerkt werden, hoewel dit
vleesch bij herhaald onderzoek kiemhoudend bevonden was.

Een tweede proef nam hij met een reebok die hij bij vrie-
zend weer gedurende een maand buiten liet hangen en daar-
na bij dooiweer verzond en tenslotte nog een maand in een
kamer bewaarde. De bij aankomst wat vochtige en riekende
oppervlakte droogde weer spoedig op. 2 maanden na den
dood onderzocht hij dit vleesch herhaalde malen en bevond
het steriel. De reactie was zuur, terwijl NH3 noch HoS aan-
toonbaar waren. De laatste bout bleef ongeveer 3 maanden

hangen, was toen ongeveer de helft lichter geworden en aan
de oppervlakte ± 1 c.M. diep ingedroogd en donker van kleur.
Onder deze ingedroogde laag was het vleesch echter steriel
en goed van smaak. Wel was het wat slapper en bleeker ge-
worden en vertoonde bij microscopisch onderzoek de struc-
tuur van ver voortgeschreden verval. Rotter noemt dit ,.ideaal
tafelrijp vleesch.quot;

Max. Martin (27) herinnert eraan dat uit de musculatuur
van gezonde slachtdieren dat enkele dagen moet liggen om
tafelrijp te worden, het glycogeen verdwijnt, fiet rijpings-
proces berust zelfs ten deele op deze omzetting (melkzuur-
vorming). Doel van zijn onderzoek was om aan te toonen dat
paardenvleesch een belangrijk hooger glycogeengehalte heeft
dan vleesch van andere slachtdieren. Terwijl bij andere
slachtdieren het glycogeen 1 of 2 dagen na de slachting na-
genoeg geheel uit de musculatuur is verdwenen, is het groot-
ste gedeelte van het glycogeen in paardenvleesch buitenge-
woon weerstandbiedend en na 8 of 10 dagen nog aanwezig.
Met behulp van deze eigenschap kon hij paardenvleesch van
ander vleesch onderscheiden en ook vervalsching van worst
met paardenvleesch aantoonen indien dit in een % van 10 %
of meer erin verwerkt was.

Zoo bevatte een monster rundvleesch:

3 uur na de slachting 0.43 % glycogeen

3nbsp;dagen na „ 0.07 %

6 dagen na „ 0.022 % „

in een ander monster vond hij:

2nbsp;uur na de slachting 0.52 % glycogeen

4nbsp;dagen na „ 0.019 % „

8 dagen na „ sporen

in een derde monster:

5nbsp;uur na de slachting 0.49 % glycogeen

3nbsp;dagen na „ 0.016% ,.

6nbsp;dagen na „ sporen

Uit varkensvleesch verdween het glycogeen nog sneller en
bedroeg 4 tot 5 uur na de slachting nog slechts 0.04 %. Ge-
heel hiermede in overeenstemming treedt ook na den dood
in varkensvleesch de zuurvorming veel sneller op dan in rund-
vleesch.

Ter controle kocht hij bij slagers vleeschmonsters en vond
daarin de navolgende waarden:

In vleesch van dag oud 0.06 % glycogeen.
In vleesch van 3 dagen oud sporen
In vleesch van 4 tot 6 dagen oud sporen ,,
In worst van 8 uur oud 0.21 %
In worst van 4 dagen oud sporen

In paardenvleesch vond hij daarentegen:

5 uur na de slachting 1.59 % glycogeen
3 dagen nanbsp;1.58%

11 dagen na „ 0.74 %

In halsvleesch van een paard:

1 dag oud 0.65 % glycogeen
5 dagen oud 0.61 % „
10 dagen oud 0.46 %

Hierbij is opmerkelijk het belangrijk lagere glycogeen ge-
halte der halsmusculatuur bij paarden.

Tevens moet in aanmerking worden genomen dat bij lang
bewaren het vleesch indroogt, dus in werkelijkheid is de ach-
teruitgang in % glycogeen nog iets grooter. Verder toonde
hij aan dat door rooken en pekelen glycogeen ongeveer ge-
heel uit paardenvleesch verdwijnt. In geconserveerden toe-
stand is paardenvleesch op deze wijze dus niet meer aan-
toonbaar.

Tenslotte maakte hij door proeven duidelijk dat paarden-
bloed een veel zwakkere diastatische werking heeft dan run-
derbloed en verklaart hieruit de meerdere resistentie van
glycogeen in paardenvleesch.

ĥ P. Fooij (10) publiceerde in de Nederl. Indische bladen

voor Diergeneeskunde 1929 pag. 137 zijn „Vergelijkende
onderzoekingen over de houdbaarheid van gekoeld en onge-
koeld vleesch.quot; Fooy bepaalde de pH-waarde van versch
vleesch met behulp van indicatoren phenolrood en broomthy-
molblauw. Dit versehe vleesch reageerde zuur met een gemid-
delde pH-waarde van 6.2. Vleesch, gedurende een etmaal in
een Petri-schaal bewaard en al in bederf overgegaan, had
een alkalische reactie met een pH-waarde van 7.5. Het bleek
Fooy dat de pH-waarde in nauw verband staat met den toe-
stand waarin vleesch verkeert. In verband hiermede trachtte
Fooy het verschil in houdbaarheid tusschen versch en gekoeld
vleesch in cijfers, aangevende de pH-waarde uit te drukken.
Algemeen is men namelijk van meening, dat de houdbaar-
heid van vleesch hetwelk gekoeld geweest is, geringer is dan
van versch vleesch.

Het bleek Fooy echter dat koeling juist een gunstigen
invloed heeft op de houdbaarheid. Na 72 uur was b.v. ge-
koeld vleesch nog niet veranderd, ongekoeld vleesch echter
duidelijk bedorven met een pH van 7.3.

Voor de tropen is het dus aan te bevelen, zoo mogelijk alle
vleesch eerst te koelen en daarna pas in consumptie te
brengen.

Eberle Dr. Jan, (9) Zeitschrift für Fleisch- und Milch-
hygiene, 1930, Heft 2, nam proeven met vleesch van gezonde
slachtdieren, hetwelk hij opzettelijk infecteerde met meerdere
bacteriestammen, waaronder vleeschvergiftigers, teneinde,
door te vergelijken met contrólevleesch, den invloed van den
bacteriegroei op het verloop der pH in dit geïnfecteerde
vleesch te kunnen nagaan.

Hij komt hierbij tot de navolgende conclusies:

1. De pH van kunstmatig met dezelfde bacteriesoort ge-
infecteerde vleeschstukken is na een bepaalden tijd niet con-
stant, daar ook andere uitwendige invloeden en zich in het
vleesch afspelende biochemische processen hierbij een rol
spelen.

2.nbsp;In aanmerking genomen dat ziek vleesch zich geduren-
de de eerste dagen met betrekking tot zijn pH-waarde ge-
dragen kan als normaal vleesch, bestaat er gevaar dat er
verkeerde conclusies getrokken worden wanneer vleesch uit-
sluitend op grond van het pH-onderzoek beoordeeld wordt.

3.nbsp;De biochemische methode der pH-bepaling kan alleen
met succes toegepast worden in combinatie met het bacterio-
lisch vleeschonderzoek.

Dr. ƒ. P. Fooy. (11) Bepaling der waterstof-ionenconcen-
■tratie en bederf van vleesch. Proefschrift Utrecht 1930.

Fooy heeft hier de colorimetrische methode volgens
Michaelis ter bepaling der pH in vleeschextracten getoetst
aan de electrometrische methode en komt tot de conclusies:

„1. dat de colorimetrisch vastgestelde waarden zeer dicht
liggen bij de potentiometrisch waargenomen physische groot-
heden.

2. goed uitgewerkte colorimetrische waarnemingen door
onderscheidene onderzoekers verricht, zullen dus vergelijk-
baar en van waarde zijn, wanneer eenige controle-bepalingen
met de potentiometer worden ingeschakeld.

In verband met de moeilijkheden verbonden aan de electro-
metrische bepalingen verrichtte hij zijn verdere onderzoekin-
gen hoofdzakelijk colorimetrisch.

Hij stelt zich hierbij ten doel om beginnend vleeschbederf
aan te toonen in een dusdanig vroegtijdig stadium, dat andere
methoden ons nog in den steek laten. Hoewel dus onze doel-
stelling \'geheel verschillend was, kwam ik bij mijn onderzoe-
l^ingen meerdere malen parallel met die van Fooy,

Op meerdere punten kan ik zijn meening echter niet deelen.
Bij de betreffende hoofdstukken hoop ik hier nog nader op
terug te komen.

B. Opmerkingen naar aanleiding van de Literatuur.

Na het lezen van voorgaand overzicht, waarin ik de voor-
naamste literatuur over dit onderwerp heb aangegeven, moet
men wel den indruk hebben dat dit voor de praktische
vleeschhygiëne zoo uiterst belangrijke onderwerp langen tijd
slechts een zeer geringe belangstelling heeft genoten van de
zijde der deskundigen. Eerst de laatste jaren, na de publicatie
van Andrjewsky in 1927, is deze kwestie, die lang sluime-
rende was, weer eens op het tapijt gebracht. Als naaste oor-
zaak hiervan moet beschouwd worden de nieuwe onderzoe-
kingsmethode ter bepaling der waterstof-ionenconcentratie
die Andrjewsky aangaf en met behulp waarvan men op een-
voudige, betrouwbare en weinig tijdroovende wijze den zuur-
graad van vleesch uit kan drukken in een cijfer, waardoor het
mogelijk werd, het verloop van den zuurgraad van vleesch
van een bepaald slachtdier gedurende een willekeurige tijd
te volgen, maar meer nog om een vergelijking te maken tus-
schen den zuurgraad van vleesch van verschillende slacht-
dieren onderling, gezonde zoowel als zieke.

De onderzoekers van voor 1927 werkten allen met lakmoes-
papier, waarmede ze een eventueel zure, alkalische of ampho-
tere reactie van het vleesch konden vaststellen. Teneinde dit
verschil in reactie te verklaren zijn de meest uiteenloopende
theoriën door hen opgesteld, welke echter zooals we in een
volgend hoofdstuk zullen zien, iedere wetenschappelijken
grondslag misten en door de praktijk zelf spoedig veroordeeld
werden.

Van de latere onderzoekers, na 1927, die gebruik maakten
van de nieuwere quantitatieve onderzoekingsmethoden ter be-
paling der waterstof-ionenconcentratie en hierdoor alleen
reeds beschikten over gegevens welke het hen mogelijk maak-
ten een juister inzicht te verkrijgen in het wezen en verloop
der pH in vleesch van «diverse slachtdieren, is er geen enkele
die een verklaring gegeven heeft van de experimenteel door
hen waargenomen feiten met betrekking tot het abnormale
verloop der pH in vleesch van zieke- en in nood geslachte

dieren. Zeer waarschijnlijk is dit wel mede een van de voor-
naamste redenen waarom juist dit onderwerp zoolang op den
achtergrond is gebleven.

Maar ook in haar gevolgen en met betrekking tot de hier
uit te trekken consequenties wordt deze kwestie van de ver-
andering der pH door de aangehaalde schrijvers zeer on-
volledig behandeld. Uitsluitend op grond van theoretische
overwegingen bestempelt men dit vleesch als minder deug-
delijk en minder houdbaar en Andrjewsky gaat zelfs zoover
maatregelen te vragen tegen in het vrije verkeer brengen van
zulk vleesch zonder eerst deze vermeende mindere deug-
delijkheid aan te toonen.

Behalve bij noodslachtingen hebben deze latere onderzoe-
kers de nieuwe door Andrjewsky aangegeven onderzoe-
kingsmethode ook trachten dienstbaar te maken om begin-
nend bederf aan te toonen in vleesch van normale slacht-
dieren dat oorspronkelijk een goeden zuurgraad bereikte,
maar door lang of ondoelmatig bewaren aan beginnend be-
derf onderhevig was. Zoo v9nden zij dat dit gepaard ging
met een afnemen van den zuurgraad in zulk vleesch en
kwamen zij ertoe bepaalde pH waarden aan te geven waar-
bij het vleesch als onberispelijk, twijfelachtig of ondeugde-
lijk moest worden beschouwd. Naar gelang men hooger
eischen stelde aan het praedikaat ,»onberispelijk,quot; kwamen
de verschillende onderzoekers ook tot andere cijfers.

Wat betreft de oorzaak van deze verandering in reactie
Z\'jn nagenoeg alle schrijvers het eens en meenen zij de NH3
ontwikkeling aan bacteriewerking te moeten toeschrijven.
Dat deze NH3 ontwikkeling inderdaad bestaat is gemakke-
lijk genoeg aan te toonen (althans in een later stadium) met
behulp van de klassieke „Ebersche proefquot;; dat echter bac-
teriën de directe oorzaak hiervoor zouden zijn, wordt door
9een der genoemde onderzoekers aangetoond. Hiertegen
zou zelfs pleiten een mededeeling van Lenfeld die in vleesch
hetwelk hij gedurende 6 weken bewaarde, in de diepte een
pH vond van 6.6—6.8, terwijl geen bacteriën konden wor-

den aangetoond; Lenfeld noemde dit „overrijp steriel
vleesch.quot;

Zonder meer kan dus de vermeerdering van bacteriën
niet uitsluitend verantwoordelijk worden gesteld voor iedere
verandering der pH in normaal gezuurd vleesch en dient
ook de invloed die de rijping of autolyse hierop heeft, te
worden nagegaan.

Na deze beschouwingen kan nu het doel van dit proef-
schrift nog wat nader worden geformuleerd als dit in de
inleiding is gedaan en wel als volgt:

1.nbsp;De waarde der methode Michaëlis-Walpole voor de
bepaling der pH in vleeschextracten na te gaan.

2.nbsp;De oorzaak der afwijkende pH in vleeschextracten van
zieke dieren op te sporen.

3.nbsp;De invloed van de waterstof-ionenconcentratie op de
deugdelijkheid en houdbaarheid van vleesch vast te stellen.

4.nbsp;De verschillende conclusies en consequenties die hier-
uit voortvloeien aan te geven.

HOOFDSTUK III

TECHNISCH OVERZICHT

Gebruikte eenheden en schrijfwijzen

Hoewel zeer veel van het onderstaande bekend kan wor-
den verondersteld, wil ik allereerst enkele bijzonderheden uit
de physische chemie in herinnering brengen.

De concentratie der waterstof-ionen (H) drukken we uit
in gram-ion per Liter. Het teeken voor de waterstof-ionen-
concentratie is Ch of (H); we zullen hiervoor in het vervolg
eenvoudig H schrijven. Evenzoo is het teeken voor de con-
centratie der OH-ionen GOH- en zullen we dit kortweg OH
schrijven. In de praktijk komen we deze teekens echter zelden
tegen. Waar we bij onze bepalingen der waterstof-ionencon-
centratie in de meeste gevallen waarden zullen vinden als b.v.
H = 0.00000042 of 4.2 10-7 is het gewoonte geworden den
zuurgraad uit te drukken in de waterstof-exponent of pH.
waarbij dan pH = -log. H of log. ^

Voorbeelden om H om te rekenen in pH en omgekeerd.

Indien bekend:

h = 2 . 10-^
log. h = log. 2 log. IQ-®
log. h = 0.3 — 5
log. h = — 4.7
— log. h = pH = 4.7

Stel bekend: pH = 6.5

log. H == — 6.5
log. H — 0.5 — 7

h = 3.15 X 10-^
h r= 0.000000315

Bij neutrale reactie is
h = oh = 0.85 10-7 en pH = poh = 7.07 (bij 18° C.)
h = oh = 1.77 10-7 en pH = poh 6.76 (bij 37° C.)
bij zure reactie is h gt; dan bij neutrale reactie,
bij zure reactie is pH lt; dan bij neutrale reactie,
bij zure reactie is oh lt; dan bij neutrale reactie,
bij zure reactie is poh gt; dan bij neutrale reactie.

Zoo is bijv. pH van stroomend bloed 7.35 tot 7.4,

van urine 5 tot 7.—,

van bouillon voor voedingsbodems 7 tot 7.5.

van gewoon, nog koolzuur uit de lucht bevattend gedestil-
leerd water, 7 tot 6, van leidingwater gemiddeld 7.5 tot 7.6.

Het bepalen der waterstof-ionenconcentra^ie in
vlecschextractcn.

Wanneer men de talrijke ons ten dienst staande methoden
eens beschouwt, dan kan men al dadelijk een onderscheid
maken in:

A.nbsp;de bepaling der pH langs electrometrischen weg.

B.nbsp;de verschillende methoden met behulp van indicatoren.

De sub A genoemde methode is, evenals alle electrome-

trische methoden, om haar betrouwbaarheid en buitengewone
gevoeligheid verreweg de beste. Ze vereischt echter vrij kost-
bare en ingewikkelde toestellen, waarover slechts enkele der
beter geoutilleerde slachthuislaboratoria kunnen beschikken.
Bovendien is juist de groote gevoeligheid oorzaak dat dit
toestel na een korte rustperiode moet worden geijkt, hetgeen
niet gemakkelijk en zeer tijdroovend is. Hoewel deze methode
als standaardmethode niet te missen is, durf ik ze voor onze
laboratoria niet aan te bevelen.

De bepaling der pH met behulp van indicatoren.

Wanneer we b.v. een kleine hoeveelheid NaCl in water
doen, dan zal deze nagenoeg geheel en al oplossen. De con-
centratie der Cl ionen is dan praktisch gelijk aan de concen-
tratie der NaCl omdat dit geheel en al gedissocieerd is.

In een mengsel van een zwak zuur met een harer zouten
is de H echter nagenoeg uitsluitend afhankelijk van de verhou-
ding tusschen zuur en zout en niet van de absolute hoeveel-
heid zuur. Door verdunnen met water veranderen we de H
dus niet van beteekenis. Deze oppervlakkig wat eigenaardig
lijkende eigenschap kunnen we als volgt verklaren: Een zwak
zuur is steeds slechts voor een klein gedeelte gedissocieerd
en deze dissociatie wordt nog geremd door het zout. Door
verdunning van het mengsel van zuur en zout wordt welis-
waar de zuurconcentratie geringer,- maar in dezelfde mate
wordt ook het dissociatie-remmend vermogen van het zout
verminderd. Voor sterkere zuren als zoutzuur geldt deze regel
niet.

We kunnen dus opstellen de formule: H = K X

Hierin is K de dissociatiekonstante voor het bepaalde zuur
en deze is in ronde cijfers voor

melkzuurnbsp;1.5X10-4

azijnzuurnbsp;2 X 10-fgt;

eenbasisch natriumphosphaat 2 X 10—7
koolzuurnbsp;3 X 10-7

We beschouwen hier het eenbasisch natriumphosphaat als
een zuur, het bijbehoorende zout is het tweebasische natrium-
phosphaat.

In weefselvloeistoffen wordt de bovenaangeduide buffer-
werking gewoonlijk uitgeoefend door het mengsel COo en
NaHCOa of door NaH..P04 en NaoHP04; bloed is een
voorbeeld van het eerste, urine van het laatste. Wanneer een
oplossing gelijktijdig beide buffers bevat, dan kan de H uit
een der twee berekend worden; we vinden langs beide wegen
een zelfde waarde.

Door Sörensen is -een betrekkelijk eenvoudige methode
aangegeven om met behulp van bufferoplossingen de Ph te
bepalen. Deze berust op onderstaande:

We houden een aantal stamoplossingen in Wulfsche fles-
schen in voorraad (dus van konstante concentratie) voor het
maken van bepaalde bufferoplossingen; een veel gebruikte
bufferoplossing is het reeds eerder genoemde mengsel van
een- en tweebasisch phosphaat. Willen we nu de pH bepa-
len, dan voegen we bij b.v. 10 c.c. der te onderzoeken oplos-
sing enkele druppels van een passende indikator. Zooals we
n.1. weten heeft iedere indikator zijn kleuromslag bij een be-
paalden zuurgraad of pH; deze is b.v. voor

methyloranje ongeveer pH 4
methylroodnbsp;„ „ 6

lakmoesnbsp;„ „ 7

phenolphtaleine „ „ 8

Omgekeerd is dus iedere indikator slechts bruikbaar bij een
zuurgraad welke binnen haar bereik ligt.

We maken nu een aantal mengsels van b.v. 5 en 5, 6 en 4,
7 en 3 c.c. van onze stamoplossingen en voegen aan deze
10 c.c. mengsels juist eenzelfde hoeveelheid indikator toe als
aan onze te onderzoeken oplossing. Na eenig probeeren vin-
den we een phosphaatmengsel waarin de indikator juist de-
zelfde kleur aanneemt als in de te onderzoeken oplossing.
Deze hebben dus dezelfde pH. Sörensen heeft nu de pH van
verschillende phosphaatmengsels eens en voor altijd langs
electrometrischen weg gemeten en in een diagram opgetee-
kend; hieruit kunnen we dus de pH aflezen.

Bepaling der pH met Indikatoren zonder het gebruik van
buf f eroplossin gen.

Hierbij kunnen we het best gebruik maken van zoogenaam-
de eenkleurige indikatoren, die van kleurloos omslaan naar
een bepaalde kleur (b.v. de nitrophenolen zijn bij zure reactie
kleurloos, bij alkalische- of minder zure reactie geel). Deze

methode berust op het navolgende: We mengen 10 c.c. der te
onderzoeken oplossing met een bekende hoeveelheid van een
passende indikator (we spreken van een passende indikator
als deze niet kleurloos wordt, maar evenmin zijn maximale
diepte van kleur aanneemt). Hun maximale kleur diepte hebben de
hier gebruikte indikatoren in 0.01 N. NaOH. Door een aantal
proeven gaan we nu weer na hoeveel indikator we bij 10 c.c.
0.01 N. NaOH moeten doen om dezelfde kleur te krijgen als
in onze te onderzoeken oplossing. Voor de NaOH zullen we
minder indikator noodig hebben. De verhouding van de hoe-
veelheid verbruikte indikator tot de aan onze te onderzoeken
oplossing toegevoegde hoeveelheid noemen we den kleur-
graad F. Deze moet steeds kleiner dan 1 zijn. De H der te
onderzoeken vloeistof berekenen we hieruit met behulp van

de formule H = K X ~

r

hierin is K een konstante voor de gebruikte indikator, n.1. de
indikatorenkonstante.

Nemen we als voorbeeld de bepaling der H in versch lei-
dingwater. De hiervoor geschikte indikator is meta-nitrophe-
nol. We doen in een reageerbuis 10 c.c. van het te onderzoe-
ken water en hierbij 1 c.c. indikator. In 2-3 minuten heeft de
oplossing haar definitieve kleur. We doen nu in een 3-tal
juist dezelfde reageerbuizen 9 c.c. van een Vio N. NaOH-
oplossing en maken met gedestilleerd water een 10-voudige
verdunning van onze indikator. Met een pipet brengen we nu
in de met loog gevulde buizen achtereenvolgens 0.5, 1, en
2 c.c. van onze 1 op 10 verdunde indikator en vullen de 3
buizen met 0.01 N. NaOH tot 11 c.c. bij. Om de kleur te ver-
gelijken verdient het aanbeveling de buizen steeds voor een
witten achtergrond van filtreerpapier of porcelein te houden.
In de meeste gevallen is het gemakkelijker wanneer men van
boven in de hinzen kijkt. We zullen nu b.v. zien dat de eerste
buis te licht en de derde te donker is, terwijl de middelste
ongeveer goed is. Nu kunnen we nog nauwkeuriger waar-
nemen door een fijner gedifferentieerde reeks te maken met

b.v. als coëfficiënt 1.2 dus door 1.2, 1.44, 0.83, 0.69 c.c. van
de verdunde Indikator toe te voegen. Vinden we nu als defi-
nitief resultaat dat 1 c.c. goed was, dan hadden we dus in
onze te onderzoeken oplossing 1 c.c. en in onze NaOH-opl.
1 c.c. van de een op de tien verdunde indikator. De kleur-

graad F is dus 0.1 en H = K

De K voor meta-nitrophenol bedraagt bij kamertempe-
ratuur 4.7 X 10-9

en h = 9 4,7 . 10-®
h = 4.2 X 10-8

log. h = 0.62 — 8
en pH = 7.38

Het bepalen der pH met behulp van Indikatoren in troebele
of gekleurde oplossingen volgens de Walpolesche methode.

Wanneer we bijv. de pH van normale zure urine willen
bepalen, dan komt het erop aan om de eigen kleur uit te
schakelen.

Het hiervoor benoodigde zeer eenvoudige apparaat is de
Komparator welke in fig. I is afgebeeld en die bestaat uit een
massief houten blok waarin in vertikale richting 6 gaten ge-
boord zijn, waarin reageerbuisjes passen, en in horizontale
richting de 3 kijkgaten a, b, en c zich bevinden, waardoor we
twee achter elkaar geplaatste buisjes kunnen zien. Aan den
achterkant kunnen we een schijf van mat- en blauw glas aan-
brengen. Teneinde de eigen kleur der urine te verminderen
verdient het aanbeveling de urine 2 of 3 maal te verdunnen.
Hiertoe kunnen we een ongeveer 2 % sterke NaCl- oplos-
sing gebruiken, ongeveer overeenkomende met het zoutge-
halte der urine, of, zonder fout van beteekenis te maken, kun-
nen we ook gedestilleerd water nemen. Bij 10 c.c. der ver-
dunde urine voegen we nu een nauwkeurig afgemeten hoe-
veelheid paranitrophenol als indikator. gewoonlijk 0.5 tot 1
c.c. omdat dit een duidelijk gele kleur geeft zonder de maxi-

male kleurdiepte te bereiken. Dit buisje plaatsen we in gat 3,
terwijl we in 1. een reageerbuisje met zuiver water zetten.
Op dezelfde wijze als aangegeven op de voorgaande blad-
zijden maken we nu een reeks verdunningen van para-nitro-

© © O
© © ©

Komparator van boven gezien.

phenol in 0.01 N. NaOH, die alle hetzelfde totaal volume
hebben als het buisje met urine en brengen nu deze buisjes
één voor één in opening 2. Teneinde de eigen kleur der urine
op te heffen, zetten we in opening 4 eveneens een buisje met
eveneens 10 c.c. verdunde urine en zooveel gedestilleerd
water als we indikator aan ons eerste buisje hebben toege-
voegd. We kijken nu door de gaten a en b, terwijl we de
opening 3 met de duim sluiten. Daar we als regel geen ge-
bruik maken van dit derde kijkgat kunnen we evengoed wer-
ken met een Komparator met 4 openingen.

De in de figuur niet zichtbaren achterwand met glasschij-
ven houden we naar het licht toe. Door beide gaten zien we
dus gemengd de eigen kleur der urine en de kleur van de
indikator; in het eene geval zijn ze werkelijk gemengd, in het
andere mengen ze zich optisch doordat we door beide buisjes
achter elkaar heenzien. Gelijkheid van kleur treedt dus alleen
op wanneer ook de indikator dezelfde kleur heeft. Door het
blauwe glas worden de verschillende kleurnuances in het
geel, in groen tot blauw veranderd, hetgeen de waarneming
vergemakkelijkt. Zoodra we het buisje gevonden hebben dat
gelijkheid van kleur geeft in onze Komparator, kennen we
ook den kleurgraad F. uit de hoeveelheid indikator in het
kleurgelijke NaOH-buisje en de hoeveelheid indikator aan
de urine toegevoegd. Stel dat aan de urine 0.75 c.c. indikator

toegevoegd is en onze loogbuis bevat 0.3 c.c. 10 maal ver-

0.03

= 0.04

F

- pH volgt nu weer uit de formule pH = pK log. ^ ^

Met deze methode kunnen we ook de pH van troebele op-
lossingen meten b.v. van bouillon waarin bacteriën gegroeid
zijn. Steriele voedingsbouillon heeft een pH van 7 tot 7.5; met
coli geënte druivensuikerbouillon krijgt een pH van ongeveer
5 (indikator y Dinitrophenol).

Vereenvoudiging van bovenstaande methode met behulp
van een blijvende indikatorenreeks.

Oplossingen der eenkleurige indikatoren uit de nitrophenol-
reeks zijn zoo goed als onbegrensd houdbaar. We behoeven
dus onze reeks oplossingen ter kleurvergelijking niet telkens
opnieuw te maken, maar kunnen deze bewaren. We gaan
uit van de navolgende stamoplossingen onzer indikatoren:

metanitrophenol ............0.3 gram op 100 c.c. gedist. water

paranitrophenol ..................0.1 gram op 100 c.c.....

dinitrophenol ........................0.1 gram op 400 c.c.

dinitrophenol ........................0.1 gram op 200 c.c.....

Hiervan maken we verdunningen 1 op 10. Van deze ver-
dunde indikatoren doen we de in onderstaanden tabel aange-
geven hoeveelheid in reageerbuisjes, welke juist dezelfde maat
hebben en van boven ingesnoerd zijn, teneinde ze later gemak-
kelijk te kunnen dicbtsmelten. Daarna vullen we alle buisjes
bij met 0.1 N. NaHCOs tot een totaal volume van 7 c.c. en
smelten ze dicht. Het bijpassende aangegeven etiket wordt nu
op elk buisje geplakt.

In de 3de reeks is geen 9de buis noodig omdat dit reeds te
weinig kleur heeft. De vier reeksen blijvende indikatorbuisjes
worden in een rekje als in figuur 2 afgebeeld van het daglicht
afgesloten bewaard en zijn zoo bijna onbeperkt houdbaar. Men

moet er aan denken dat de op de etiketten aangegeven pH
alleen geldt bij de navolgende werkwijze:

In buisje 1 der Komparator brengen we 6 c.c. der te onder-

1. Reeks met metanitrophenol.

zoeken oplossing 1 c.c. indikator (verdunde stamoplossing).
In buisje 2 doen we eveneens 6 c.c. der te onderzoeken oplos-
sing -f- 1 c.c. gedestilleerd water.

In buisje No. 3 komt zuiver water en nu probeeren we welk

buisje der indikatorenreeks we achter 2 moeten inbrengen
opdat gelijkheid van kleur intreedt zoowel met matten- als
blauwen achtergrond. In deze reeksen verspringt de pH tel-
kens 0.2; hiertusschenin moeten we schatten; na eenige oefe-
ning gelukt dit reeds spoedig tot op 0.05 nauwkeurig. Te sterk
gekleurde oplossingen kunnen, wanneer ze tenminste voldoen-
de bufferwerking hebben, gemakkelijk 3, zoo noodig zelfs 10
maal verdund worden zonder eenige fout van beteekenis te
maken. Voor deze verdunning kunnen we gedestilleerd water
gebruiken.

Hoewel voor de praktijk van het onderzoek van niet veel
belang, zou dit overzicht onvolledig zijn, indien niet even ge-
wezen werd op enkele omstandigheden waarmede bij het ge-
bruik der colorimetrische methoden rekening moet worden ge-
houden.

1.nbsp;Behalve de waterstof-ionen hebben ook andere ionen
invloed op de kleur der indikator. De meeste echter eerst in
hooge concentratie. In zoutrijke oplossingen maken we dus
steeds een kleine fout, afhankelijk van concentratie en aard
van het zout en van de gebruikte indikator. De door ons te
onderzoeken weefselextracten maken met de uitgekozen indi-
katoren slechts zulke kleine fouten, dat we deze buiten be-
schouwing kunnen laten.

2.nbsp;Wil een indikatorenmethode juist zijn, dan mogen in
de oplossing geen stoffen aanwezig zijn die verbindingen vor-
men met de indikatoren en zoo invloed uitoefenen op de door
de H-ionen beheerschte dissociatietoestand van de indikator.
Vooral eiwitten en alkaloïden zijn hiertoe in staat. Bij de keuze
der indikatoren moet er dan ook rekening mede worden ge-
houden dat hun eiwit- en alkaloidfout zoo gering mogelijk is.

3.nbsp;Daar de meeste indikatoren zelf zuren of basen zijn,
moeten we er rekening mede houden dat de toegevoegde indi-
kator de pH der oplossing niet verandert. In theoretisch zuiver
gedestilleerd water kunnen we dan ook de pH niet bepalen met
indikatoren en zelfs bij de bepaling der pH in gewoon leiding-

water moeten we hiermede rekening houden. We doen dit
door de te gebruiken indikator 10-vöudig te verdunnen en dan
heel lange reageerbuizen te gebruiken waar we dan in de leng-
terichting door kijken.

De door ons te onderzoeken oplossingen (vleeschextract,
urine, voedingsbodems) bezitten alle door hun gehalte aan
zouten (eiwitten, phosphaten, lactaten) voldoende bufferwer-
king om de eventueele zuurfout der indikatoren te elimineeren.

Al deze omstandigheden zijn oorzaak dat bij meting der pH
met een indikatorenmethode een fout van enkele eenheden in
de tweede decimaal niet steeds te vermijden is.

EIGEN ONDERZOEK
HOOFDSTUK IV

A. Over de waarde der methode Michaëlis voor de pH-
bepaling in vleeschextracten.

Toen ik dit onderzoek naar den zuurgraad van vleesch van
zieke slachtdieren begon, was het mij bekend dat enkele col-
lega\'s bij de keuring van zoogenaamde noodslachtingen ge-
bruik maakten van lakmoespapier en lag het voor de hand dat
ook ik hiermede begon.

De kleuromslag van lakmoes ligt ongeveer op het neutrale
punt bij een pH van 7.— zoodat het op deze wijze mogelijk
moet zijn het alkalische vleesch van het zure te onderscheiden.
Daar het nu bekend is dat het vleesch van gezonde slachtdie-
ren 24 uur na slachting zuur reageert, zou men op deze wijze
alle vleesch hetwelk een afwijking in de reactie vertoont, moe-
ten kunnen onderkennen.

Hiertoe werd als volgt door mij te werk gegaan:

„In het te onderzoeken slachtdier werden een tweetal kleine
insnijdingen gemaakt, één in de vóór- en één in de achterhand.
Op deze versche sneevlakten werd een strookje lakmoespapier,
hetwelk tevoren met aqua dest. bevochtigd was, gelegd en na
enkele minuten de eventueele kleuromslag nagegaan door dit
lakmoespapiertje tegen denzelfden achtergrond te vergelijkevi
met eenzelfde lakmoespapiertje uitsluitend met gedest. water
bevochtigd. Tal van zieke- en in nood geslachte dieren zijn op
deze wijze door mij onderzocht, aanvankelijk met zeer weinig

resultaat, de reactie was en bleef zuur ook bij vrij ernstig zieke
dieren. Later was ik gelukkiger en vond bij enkele koeien die
na de partus moesten worden opgeruimd een amphotere- en
zelfs een enkele maal een alkalische reactie. Intusschen stond
het reeds bijna bij mij vast dat het niet mogelijk was om met
behulp van deze methode eenig verband te leggen tusschen de
reactie en de hoedanigheid van het vleesch, toen ik in het
„Zeitschrift für Infectionskrankheiten, Parasitaire Krankheiten
und Hygiënequot; kennis nam van een artikel van Andrjewsky
waarin deze een geheel nieuwe methode aangaf teneinde den
zuurgraad of waterstof-ionenconcentratie van vleesch te be-
palen.

Hij gebruikte hiertoe de methode Michaëlis zooals deze be-
schreven is in het technisch overzicht. Deze methode heeft
boven lakmoespapier dit voordeel, dat het een quantitatieve
methode is waarmede men den zuurgraad of pH van een te
onderzoeken vleeschextract in een cijfer kan uitdrukken. Zoo-
als ook uit deze publicatie blijkt, is de pH van vleesch van ge-
zonde slachtdieren onmiddellijk na slachting amphoter of zwak
alkalisch, schommelende tusschen pH 6.7 en 7.— gemiddeld
6.8. 18 tot 24 uur na slachting is deze pH 5.7 tot 6.— gemid-
deld 5.9.

Vleesch van tal van zieke slachtdieren gedraagt zich in deze
anders, dit blijft namelijk amphoter of zwak alkalisch (pH 6.7
tot 7.1), of wordt wel zuur maar zeer onvoldoende (pH-waar-
den liggende tusschen 6.2 en 6.7). Het groote voordeel van
deze methode boven het lakmoespapier springt nu wel duidelijk
in het oog. Deze laatste methode zegt ons uitsluitend of het
vleesch of vleeschextract zuur, amphoter of alkalisch is dus
een pH heeft lt;7.— ±: 7.— of gt; 7.—; meer niets.

Bij mijn verdere onderzoekingen heb ik dan ook een dank-
baar gebruik gemaakt van de methode Michaëlis en heeft ze
mij steeds uitstekend voldaan.

Gevolgde werkwijze.

Uit het te onderzoeken slachtdier werd een stukje vleesch
genomen en hiervan nauykeurig 5 gram afgewogen, hierbij
mogen geen vet, fascies of pees zijn. Verder is het van het
meeste belang, dat men dit vleeschmonster niet van de opper-
vlakte doch uit de diepte neemt. Men kan hiervoor kiezen de
plaats achter de laatste rib waar voor- en achterbout worden
gescheiden, een gedeelte van de adductoren van het achter-
been, of de plaats waar het schouderblad wordt losgesneden.
Bloed- en vetrijk spierweefsel moet men vermijden. De mee-
ning van collega Fooy dat alle spieren van eenzelfde slacht-
dier dezelfde pH hebben kan ik niet deelen; zoo zal men bij
voorkeur zijn materiaal niet moeten kiezen van de halsspieren,
ledematen, diafragma, intercostaalspieren of hartspier. Deze
spiergroepen zijn bij de meeste slachtdieren niet voldoende uit-
gerust, zonder dat men echter kan spreken van oververmoeid
vleesch, en vertoonen in analogie hiermede een hoogere pH.
Deze verschillen zijn natuurlijk zeer individueel.

De 5 gram vleesch worden met een schaar in 10 tot 20
stukjes geknipt en gedaan in een Erlemeyersche kolf. Deze
moet goed gereinigd zijn en tevoren met gedestilleerd water
nagespoeld. Ik heb er mij steeds aan gehouden, al het glas-
werk voor ieder gebruik met gedestilleerd water na te spoelen.
Aan het fijn geknipte vleesch wordt nu 50 gram aq. dest. toe-
gevoegd en af en toe schuddende laat men dit gedurende 10
minuten staan. Intusschen vouwt men het filter en bevochtigt
dit met aq. dest. De trechter met filter wordt nu geplaatst op
een maatglas van 100 c.c. en na 10 minuten den geheelen in-
houd der kolf op het filter geschud.

Door Andrjewsky wordt aangegeven dat extracten van min-
der deugdelijk vleesch langzamer zouden filtreeren. Inderdaad
gaat dit dikwijls op; deze eigenschap is echter zoo weinig con-
stant, dat men beter doet er geen waarde aan te hechten. Van
het aldus verkregen fikraat wordt nu uitgegaan voor de pH-
bepahng.

Deze komt in het kort hierop neer (meer uitvoerig is dit
reeds beschreven in het technisch overzicht), dat met een pipet
in twee speciaal hiervoor geleverde reageerbuisjes 6 c.c. van
het vleeschextract wordt gebracht. Bij de eene buis wordt nu
gedaan 1 c.c. para-nitrophenol (verdunde stamoplossing) en
bij de andere 1 c.c. aq. dest. teneinde de eigen kleur van het
extract in gelijke mate te verdunnen.

Deze buizen plaatst men nu naast elkaar in de Walpolesche
comparator; achter de buis, bevattende de indicatoroplossing
plaatsen we een buisje met schoon water en achter de andere
een van de standaardbuisjes uit het bijgeleverde rekje, tot we
door beide openingen dezelfde kleur zien. De op de standaard-
oplossing vermeldde pH is dan ook de pH van het te onder-
zoeken vleeschextract. Niet steeds kan men op deze wijze vol-
komen gelijkheid van kleur verkrijgen, maar blijkt het dat deze
ligt tusschen twee waarden in b.v. tusschen 6.2 en 6.4. Men
moet dan interpoleeren en na eenige oefening valt het niet
moeilijk om te zien of we te doen hebben met 6.25; 6.3; of 6.35.
Bij het aflezen wordt door mij steeds gebruik gemaakt van het
blauwe glas waardoor de gele kleur meer in een groene ver-
anderd wordt, hetgeen het aflezen vergemakkelijkt. De ge-
bruikte para-nitrophenol-oplossing bestrijkt in de gebezigde
verdunning het pH-gebied van 5.4 tot 7.—. Wel vallen de
meeste der te onderzoeken extracten hiertusschen, maar het
verdient aanbeveling, om wanneer we naar boven zoowel als
naar beneden de grens naderen, een tweede onderzoek te doen
resp. met metanitrophenol of met y dinitrophenol. Een enkele
maal blijkt dan dat de pH van het te onderzoeken extract valt
binnen het gebied der tweede indicator en we de hiermede
gevonden waarde moeten nemen.

Het verdient aanbeveling voor deze onderzoekingen steeds
gebruik te maken van gedestilleerd water. Chemisch zuiver
aq. dest. is uiterst moeilijk te krijgen en nog moeilijker te be-
waren. Het aq. dest. uit den handel, met een pH schommelende
om 6.8—6.9, is voor ons doel zuiver genoeg. Door het gebruik
van leidingwater schakelt men een onbekende factor in, die

bij goed leidingwater wel niet erg hinderlijk zal zijn, doch dan
dient men de hoedanigheid van het ter plaatse beschikbare
water in aanmerking te nemen. Voor plaatsen waar men last
heeft van zoogenaamd „hardquot; water, bedraagt de pH dikwijls
8 en meer. Bovendien zet men de deur open voor het gaan ge-
bruiken van pomp-, put-, wel- en slootwater, hetgeen een ver-
gelijken van door verschillende onderzoekers verkregen resul-
taten steeds moeilijker maakt.

Daar het mij van belang voorkwam dat de pH-bepaling van
noodslachtingen ter plaatse met zoo min mogelijk hulpmidde-
len kan geschieden, werden door mij enkele nadere proeven
genomen met betrekking tot de bereiding der extracten.

Achtereenvolgens werden onderzocht:

A.nbsp;de sterkte der extracten.

B.nbsp;de duur der extractie.

C.nbsp;de invloed van het schudden.

D.nbsp;het filtreeren der extracten.

E.nbsp;het bewaren der extracten.

Sub A. Teneinde de invloed van de sterkte der extracten
op de pH na te gaan, werden van een 5-tal vleeschsoorten
extracten gemaakt van verschillende sterkte, zooals aangege-
ven in onderstaanden tabel en hiervan op gewone wijze de
pH bepaald.

Hieruit blijkt, zooals te verwachten was, dat de sterkte der
extracten niet van invloed is op de pH, mits men binnen zekere
grenzen blijft.

Wanneer men dus niet de beschikking heeft over een weeg-

schaal zal men met eenige ervaring op het oog een stukje van
5 gram vleesch uit kunnen snijden en hiervan een extract
maken 1 op 10.

Wel verdient het aanbeveling de extracten niet te sterk te
maken omdat ik reeds enkele malen bij extracten 1.5 op 10
hinder had van de eigen kleur; dit bemoeilijkt de waarneming
of men moet de extracten weer verdunnen.

Sub B. Bij de bereiding der extracten is een vrij willekeu-
rigen tijd gekozen van 10 minuten. Het leek mij van belang
om eens na te gaan of langer extraheeren invloed heeft op de
pH der extracten.

De resultaten hiervan staan vermeld in onderstaanden tabel.

We zien hieruit dat bij langdurige extractie, langer dan een
uur, de pH neiging heeft om te gaan dalen. Vermoedelijk speelt
het koolzuur uit de lucht hierbij een rol, althans het is bekend
dat leidingwater met zwak alkalische reactie, na eenigen tijd
aan de buitenlucht te hebben blootgestaan, zuur reageert,
doordat koolzuur uit de lucht is opgenomen.

Bovendien wordt bij langdurig extraheeren het extract ster-
ker gekleurd en troebel, hetgeen een zuivere waarneming
bemoeilijkt.

Sub C. Teneinde na te gaan of het gewenscht of noodig
is ons extract te schudden werd met een drietal vleeschmon-
sters de navolgende proef genomen:

Hieruit blijkt dat meer of minder schudden geen invloed
heeft op de pH der extracten. Wel wordt een extract waar-
mede meer geschud is troebeler en filtreert langzamer.

Sub D. Fv^et deze proef werd beoogd na te gaan of het
gebruikte filtreerpapier invloed heeft op de pH der vleesch-
extracten. Hiertoe werden een zestal vleeschextracten tot drie-
maal toe gefiltreerd afwisselend door verschillende filters, en-
kele monsters ook meerdere malen door eenzelfde filter en
telkens de pH van deze extracten bepaald en in onderstaanden
tabel opgenomen;

Sub E, Vooral in de wintermaanden komt het nogal eens
voor dat men een pH-bepaling bij lamphcht moet aflezen. Is
men hieraan niet gewend dan levert dit in het begin nogal
moeilijkheden op. Vandaar dat ik heb nagegaan of men zonder
bezwaar een extract 24 uur kan laten staan teneinde zijn eigen
waarneming bij daglicht te controleeren.

Deze proeven werden genomen bij verschillende temperatu-
ren en weersgesteldheid, terwijl de extracten op het laborato-
rium bij daglicht werden bewaard. Verschillen die van prak-
tische beteekenis zijn werden hierbij niet waargenomen.

Na mij door bovenstaande proeven zooveel mogelijk over-
tuigd te hebben van de gevoeligheid en praktische bruikbaar-
heid van deze methode ben ik ertoe overgegaan vleesch van
een betrekkelijk groot aantal zieke dieren op zijn pH-waarde
te onderzoeken en de resultaten van dit onderzoek in tabellen
op te nemen.

Hierbij werd tevens aandacht geschonken aan de anamnese,
het klinische- en het pathologisch-anatomische onderzoek en
werden de hierbij verkregen gegevens, in zooverre ze van be-
lang waren, zoo kort mogelijk in de eerste twee kolommen ver-
meld. Verder werd opgeteekend de voedingstoestand, de uit-
slag van een eventueel ingesteld b.o. en van de kook- en
braadproef. Op deze wijze werd getracht zoo goed mogelijk
een inzicht te verkrijgen in de verschillende ziektegevallen.
Ten behoeve van de gegevens voor deze tabel is meerdere
malen een b.o. ingesteld zonder dat hiertoe aanleiding bestond
of nadat reeds vaststond dat het dier zou worden afgekeurd.
Het doel hiervan was om duidelijker te doen uitkomen dat er
geen enkel verband bestaat tusschen de pH en kiemhoudend-
heid van het vleesch.

Voor een beter overzicht zijn de verschillende slachtdieren
in afzonderlijke tabellen samengebracht.

quot;\'■^■rrnrrfKT.^-:-
r . siquot;

- ■ • ■ -nbsp;■ f 15«: f\'1 rrfr^

■ t-ïM jl-i Wi-ïT ; ■ r •

sar

Üri.nbsp;■ ■ • .nbsp;•nbsp;- Äf-J .

eaeaHttH

B. TABELLEN

ZIEK^

Koe is 1-II-1930 door een collega
verlost van een kalf wegende 127
K.G. 4-II-1930 \'s morgens vroeg
in nood geslacht en eerst 5 uur
later alhier aangevoerd.

Koe voor ± 10 dagen verlost van
een tweeling; waarna een gedeel-
te der secundinae is achtergeble-
ven. Temp. bijna geregeld boven
40° C. Geen eetlust en snelle ver-
magering.

Koe zou 5 dagen geleden gekalfd
hebben. Maakt een zieken indruk.
Temp. 40.3° C. Uitvloeiing uit de
vul va.

Koe \'s morgens 4 uur gekalfd.
Kalf door sterk trekken geboren.
Daarna veel bloedverlies. De koe
bleef liggen en werd \'s middags
erg suf, waarna het dier Xverd
afgemaakt. Temp. 39.8° C.

Vaars vorigen dag zwaar gekalfd.
Zwelling van vulva en omgeving.
Temp. 39.5° C. Kan niet meer
staan.

Koe aangevoerd \'s avonds met
de anamnese dat ze dadelijk ge-
slacht moest worden, omdat het
hart niet goed was. Temp. 39.7°
C. Stinkende uitvloeiing uit vulva.

Koe voor 4 weken zwaar gekalfd
en is daarna blijven liggen. Car-
paal- en tarsaal-gewrichten ver-
dikt. Beginnende decubitus. Tem-
peratuur 41° C.

Metritis, peritonitis, peri-
vaginitis, milt gezwollen,
lever en nieren gezwollen
en gedegenereerd.

Metritis, peritonitis. Dege-
neratie van parenchyma-
teuse organen.

Slecht uitgebloed, geringe
endometritis. Lever en nie-
ren gezwollen, gedegene-
reerd. Milt gezwollen.

Uterusruptuur nabij cervix.

Beginnende peritonitis
(vaatinjectie). Secundinae
nog aanwezig.

Haemorrhagische zwelling
van vulva en omgeving.
Scheur in de vagina. Lever
gedegenereerd.

Koe blijkbaar voor enkele
dagen gekalfd, n.1. de
baarmoeder is te groot en
bevat een stinkende massa.
Purulente mastitis van 2
kwartieren. Degeneratie
van lever en nieren.

Hydraemie. Endometritis
Nephritis. Degeneratie van
lever. Ontsteking van ver-
schillende gewrichten. Op
enkele plaatsen kneuzingen
door het liggen.

ziekß ,^ Runderen

Anamnese en klinische bevinding

Koe is 1-II-1930 door een collega
verlost van een kalf wegende 127
K.G. 4-II-1930 \'s morgens vroeg
in nood geslacht en eerst 5 uur
later alhier aangevoerd.

Koe voor ±10 dagen verlost van
een tweeling; waarna een gedeel-
te der secundinae is achtergeble-
ven. Temp. bijna geregeld boven
40° C. Geen eetlust en snelle ver-
magering.

Koe zou 5 dagen geleden gekalfd
hebben. Maakt een zieken indruk.
Temp. 40.3° C. Uitvloeiing uit de
vulva.

Koe \'s morgens 4 uur gekalfd.
Kalf door sterk trekken geboren.
Daarna veel bloedverlies. De koe
bleef liggen en werd \'s middags
erg suf, waarna het dier Xverd
afgemaakt. Temp. 39.8° C.

Vaars vorigen dag zwaar gekalfd.
Zwelling van vulva en omgeving.
Temp. 39.5° C. Kan niet meer
staan.

Koe aangevoerd \'s avonds met
de anamnese dat ze dadelijk ge-
slacht moest worden, omdat het
hart niet goed was. Temp. 39.7°
C. Stinkende uitvloeiing uit vulva.

Koe voor 4 weken zwaar gekalfd
en is daarna blijven liggen. Car-
paal- en tarsaal-gewrichten ver-
dikt. Beginnende decubitus. Tem-
peratuur 41° C.

Pathol, anat. beeld

Metritis, peritonitis, peri-
vaginitis, milt gezwollen,
lever en nieren gezwollen
en gedegenereerd.

Metritis, peritonitis. Dege-
neratie van parenchyma-
teuse organen.

Slecht uitgebloed, geringe
endometritis. Lever en nie-
ren gezwollen, gedegene-
reerd. Milt gezwollen.

Uterusruptuur nabij cervix.

Beginnende peritonitis
(vaatinjectie). Secundinae
nog aanwezig.

Haemorrhagische zwelling
van vulva en omgeving.
Scheur in de vagina. Lever
gedegenereerd.

Koe blijkbaar voor enkele
dagen gekalfd, n.1. de
baarmoeder is te groot en
bevat een stinkende massa.
Purulente mastitis van 2
kwartieren. Degeneratie
van lever en nieren.

Hydraemie. Endometritis
Nephritis. Degeneratie van
lever. Ontsteking van ver-
schillende gewrichten. Op
enkele plaatsen kneuzingen
door het liggen.

ziekb inunderen

ZlEl^j^^ÜNDEREN

Opmerkingen

Vleesch erg donker
van kleur.

Vleesch bij verkoop
op de vrijbank uit
de diepte genomen

pH = 6,3.

Vleesch bij verkoop
op de vrijbank uit de
diepte g.enomen pH =
5.85. Aanvankelijk is
de pH te hoog, zinkt
echter langzaam en
blijft goed.

Vleesch zeer donker
van kleur en iets kle-
verig.

INUNDEREN

^iinderen

Vaars zou \'s morgens gezond per
auto naar de markt vervoerd zijn.
Kon bij aankomst niet meer staan
en maakte een zeer zieken in-
druk. Was met te veel stuks op
één auto vervoerd en zou onder
de pooten der andere dieren te-
recht gekomen zijn. Temp. 38.6°
Celsius.

Volgens anamnes heeft de koe in
2 weken niet gegeten. Zou over 3
weken moeten kalven. Ontlast
wat waterig dunne mest. Jugulair
venen gestuwd en wat oedeem
aan kop en borst. Temp. 39.7° C.

Vette koe weigert \'s morgens het
eten. Wordt \'s middags naar
slachthuis vervoerd; daar het dier
het onderweg zeer benauwd
krijgt, besluit eigenaar tot hals-
snede. Bij aankomst miltvuur.

Koe is 1-II-1930 blijven liggen
met alle verschijnselen van kalf-
ziekte. De ziekte was niet onder-
kend, daar de koe eerst over 4
dagen moest kalven. Koe op 3-11-
1930 ter noodslachting aange-
voerd, 4 uur na uier insufflatie
met typische verschijnselen van
kalfziekte. Temp. is steeds laag
geweest en is nu 37° C.

Magere koe met frequente adem-
haling aangevoerd. Gaat onder-
weg naar de hal liggen en is met
moeite op te krijgen. Temp. 39°
Celsius.

Koe aangevoerd met de anamnese
dat ze ,.scherp inquot; zou hebben.
Geen verschijnselen. Temp. 39° C.

Geen- afwijkingen aan de
organen. Slecht uitge-
bloed.

Purulente pericarditis door
spijker. Geringe degenera-
tie van lever en nieren.
Vleesch is donker van
kleur en strooperig bij aan-
voelen.

Cadaver niet geopend.

Iets hydraemisch.

Pyometra, metastatische
abscesjes in lever en nie-
ren. Hydraemie.

Slecht uitgebloed. Geen
orgaanveranderingen. Geen
ziekteoorzaak gevonden.

zlbicïi runderen

Anamnese en klinische bevinding

Vaars zou \'s morgens gezond per
auto naar de markt vervoerd zijn.
Kon bij aankomst niet meer staan
en maakte een zeer zieken in-
druk. Was met te veel stuks op
één auto vervoerd en zou onder
de podten der andere dieren te-
recht gekomen zijn. Temp. 38.6°
Celsius.

Volgens anamnes heeft de koe in
2 weken niet gegeten. Zou over 3
weken moeten kalven. Ontlast
wat waterig dunne mest. Jugulair
venen gestuwd en wat oedeem
aan kop en borst. Temp. 39.7° C.

Vette koe weigert \'s morgens het
eten. Wordt \'s middags naar
slachthuis vervoerd; daar het dier
het onderweg zeer benauwd
krijgt, besluit eigenaar tot hals-
snede. Bij aankomst miltvuur.

Koe is 1-II-1930 blijven liggen
met alle verschijnselen van kalf-
ziekte. De ziekte was niet onder-
kend, daar de koe eerst over 4
dagen moest kalven. Koe op 3-II-
1930 ter noodslachting aange-
voerd, 4 uur na uier insufflatie
met typische verschijnselen van
kalfziekte. Temp. is steeds laag
geweest en is nu 37° C.

Magere koe met frequente adem-
haling aangevoerd. Gaat onder-
weg naar de hal liggen en is met
moeite op te krijgen. Temp. 39°
Celsius.

Koe aangevoerd met de anamnese
dat\' ze „scherp inquot; zou hebben.
Geen verschijnselen. Temp. 39° C.

6.7

5.85

6.9