^ trnbsp;- •nbsp;a

\' A ^^^^

MTOï-îïo\'.ioïiîT\'OsiratîjL^a sronosgg

SlîMMîSQUE m THEOLOGIA HONOEIBUS AC PRIVILEGHS,
iN ACABEMIA RHENO-TKAJECTINA ,
RITE ET LEGITIME COKSEQUEWDIS,
PUBLICO AC SOLENNI EXAMINI SUBMITTIT

Ipsi, quam tibi offero, Lector Benevole! disquisitioni
^nlla mihi videbatur opus esse praefatione ; ejus nimirum
^^gumentum, indolem, conceptionem Introitus illustrât,
^fopterea valde gaudeo, in praefationem tamen convenire
Poeticum illud dictum: ygt;hoc opus, hoc studium parvi pro-
^perernus et ampUquot; ; etenim, praefationis instar, sped-
meo nonnulla nunc praemittenti, pio fungi mihi
^^cet officio, dulci vitae Academicae memoria imposito.
Gratim scilicet me pellit pectus, ut eloquar, quorum, Aca-
demicis studiis finem nunc imponens, immemor esse nequeo.
primo quidem me vos hic spectare, Patrui carissimi!
hasce studiorum meorum primitias vobis dedicarem

sivistis, quis mirabitur non nesciens quantum in caris-
szmzs summisque meis votis consequendis vobismet ipse de-
beaml Quid autem multaquot;? ubi ne multis quidem facile
digneqiie ennnciarem quali pietatis vinculo vobis me sentiaW
obstrictum! Deum 0. M. precor, ut optima sua vobis
tribuat beneficia, ac, quibus conjungimur, vincula firma
semper sanctaque esse velit per summum, quo precor Ipsuw
ut amplectamur, amorem!

Tibi vero, vir dar. vtNKE, Promotor aestumatissime
menie cum revolvo quot quantaque, in dissertatione mea
conficienda, a, te acceperim humanitatis ac benevolentiO\'^
specimina, quomodo amice me recipere monitisque tuis mß
adjuvare nunquam recusavisti, in memoriam cum revoco
annos, per quos scholis tuis interesse mihi contigit, summcis
tibi agere gratias mihi est religio. Diu te servet incolumem
Deus O. M. studiosorum ducem, in ecclesiae et hujus Aca-
demiae salutem !

Nec minus, studia mea Academica respicientem, vos piß
commemorare, viri clarissimi boüman et ter haar, me monet
lectionum vestrarum recordatio. Nunquam, spero, ex me-
moria deponam quae monitis vestris, quibmque interesse
mihi contigit lectionibus, in studiis meis promovendis me
debere grato animo fateor.

Ceterum, qnotquot mihi fueritis ét in Academia ét antea
^\'\'\'O-eceptores, benevole, precor, accipiatis sinoeras, quas
^\'^^is habeo gratias. In quibus te inprimis compellare
P^vat, ■oir ^Qct. D. c. PLETTE, Gi/mnasH Zalt-Boemeliensis
^lim, Leovardini nunc Rector aestumatissime ! qui pro sin-
Üulari^ gwa amp;tudiorum meorum fuisti hortator et auspex,
^^^^evolentia ac benignitate, summum in temporis acti grata
quot;îea memoria occupes locum omnino fas est.

I^os denique sodales , probi amici ! quos non charta,
^^^ amicum meum alte praedicat celebratque pectus, vos,
amicitia tnihi fuit nec unquam non sit laeia vitae
vos felices esse velit Pater coelestis, mei estote me-
\'quot;^■oreg^ CT^zie, sic vivet amicitia!

mnbsp;■nbsp;- quot;

M\'nbsp;M%\' ttîaî\\ aajstjttonbsp;t«f ^çSnbsp;ïiVtç^w^çs, «

^nbsp;I .nbsp;ä \'

tKîfits.nbsp;(^si^âsh^è .-»r^sH

§ 2. Inquiritur in eam Jesu de resurrectione doctrinae partem,
qua a Judaica doctrina ipsum recessisse disertis cerhis non

giam novo exatnini theologi subjecerunt; formâ eam exuere
studuere, quo veram ejus indolem melius cognoscerent; ac
multum omnino lucis illam disquirendi metliodum jam attulisse?
nec parva res etiam eschatologicas illi debere, quis negabit\'
At vero magnum hic imminere periculum, haud difficile est
intellectu; etenim quam facile una cum rei forma ipsa res vel
hujus saltem pars abjici potest! quam facile ad rei forma®
pertinere aliquid videri potest, quod revera ad veram ejus iH\'
dolem pertineat ; ita nucleus amittitur, dura abjiciuntur putafflin^-
Utrum periculura illud ego evitaverim, ipsa dijudicet disquisitio*

Versabitur disquisitio mea in ea eschatologiae parte,
est de resurrectione mortuorum, et, ut accuratius definiatwiquot;\'
ceteris N. T. scriptis exclusis, ea tantum tractabit, quae ipsquot;\'®

CHRISTUM hac de re docuisse tradunt Evangelia. »Tradunt,
inquam »Evangeliaquot;; quaestio nimirum mere erit exegelica»
neque igitur discernere conabitur, quaenam sermonum tractafl-
dorum pars (si quando ulla), quantumve eorum indolis (si
dem ita), qua aiictores ea acceperint reddiderintque rationigt;
quaenam quantumve ipsi christo sint tribuenda, quum contr®\'
nisi concédât quis, ipsa christi verba reddidisse Evangelista®\'
illa quaestio praesenti nostro specimini in medio sit relinquenda-
Hoc igitur modo methodum sequar, qua distinguuntur et divi-
duntur quae dislingui dividique possunt, ac simul campum ingr®\'^\'
abstineo satis late patentem, qui theologo fironi, ut deerret et
confundatur, magna offerat pericula. Àd mere exegeticam iHa®
disquirendi rationem hoc denique perfinet, quod philosophicae
quaevis arguraentationes, objectiones, cousultationes, bac

causa vulgo obviae, accurate emittantur, quoad certe ipsius
exegeseos indoli ejusmodi omissio haud repugnet. Quaestio igitur
i^a circumscribitur : nquid, testibus Evangeliis, jesus docuit de
quot;resurrectione mortuorum?quot; praeterraissa altera illa quaestione:
\'•num, et, si ita, quoojodo doctrina illa in concordiam redigi
quot;potest cum philosophiae, experientiae, rationis huraanae effa-
»tis?quot; ^^ Tantum de disquisitionis indole et amphtudine.

Disquisitioni praemittatur dogmatis hrevis conspectus histo-
unde patebit, quid de eo statuerit ecclesia, quid variis
ternporibus alii aliter de eo senserint theologi. Ipsa autem dis-
^^lisitio hipartita erit. sectio i exponet Judaeorum, Jesu aequa-
iiufn, de resurrectione mortuorum notiones, sectio n Evan-
^ßiiorum hac de re effata spectabit, quae, cum Judaeorum
quot;^otionibus comparata et religiose pondera ta, de jesu doctrinae
^ei\'a significatione nos reddent certiores. In conclnsione deni-
^Wc sparsa breve congerentur.

Resurrectionis mortuorum placitum e Judaisrao in christi reli-
gionem transiit, multis tamen nominibus transfiguratum ac emeö\'
datum. Quid ipse hujus religionis auctor de eo docuerit
ipsa hac nostra disquisitione deinde apparebit. Apostolos q^od
attinet, quamvis nollem facere cum iis, qui statuant, in dog\'
matum historia S. S. scriptorum commemorationem haud tc
quiri \')» nunc tamen eos praeterire lubet, quippe qui ita de
resurrectione disseruerint, ut uno verbo non auderem consti-
tuere id de quo tantus semper fuit virorum doctorum dissensus-
Itaque, quum verbo sufficiat hic memorare, jam tempore Pa^l\'

1) Vid. BEETHOLDT, Hmdb. d. Doymengesch.l, p. 23: »Die Dogmen-
»geschichte sieht die Sache bloss allein von der historischen Seite an, d. h.
»sie fragt: in welchen Sinne haben die Christen des ersten Jahrhunderts
»die lehre Jesu und der Apostel aufgefasst?quot; — Cff. contr. hagenbach»
Dogviengesch. §1,3. — gieseler, Dogmengesck, ed. rbdepbnuing; §

Apostoli exstitisse inter Christianos resurrectionis doctrinae ad-
^ersarios i), ordiaraur a Patribus apostolicis, quorum vero
^schatologiam paululurn tantum explanatam deprehendiraus; quod
wirum videri posset, quia ipsas res eschatologicas prae ceteris
theologicae doctrinae partibus prima ecclesia curabat; illi vero,
ipsius eschatologiae, exiguae elaboration! idonea est causa:
®tenim stabant Patres in S. S. effatis et auctoritate, nec effata
il\'ä supergrediebantur, quae contra simpliciter recipere et exhi-
iis placuit; omnia supervacua videbantur primis Christianis,
\'1\'iiiiiiiodo Jesu historiam veram , ipsum Messiam haberent.

epistola barnabae, quae ceteroquin chiliasmum omnino
\'quot;^dolet, unicus exstat locus, ubi de resurrectione sermo est 2).
Ide® vajgt (jg Pastore hehmae 3). De papia, qui haud minus
^\'^visse videtur Chiliasmo, certi nihil defmiri potest, quum bujus
{i^tjytjaig TU)p xvQ. loy.) perditum sit. Plura jam offert
^i-fiMEtvs Bom., qui pro resurrectione nonnulia attulit argu-
quot;^ïenta prima, quae cognovit historia. In altera dementis

2 Tim. ii: 17, 18. De his vid. i. a. usteri, Paul. Lehrb. ed.
p. 344 sq. Cf. BOSVELD, ad 1 Cor. XV, p. 101 sq.
^ Cap, 21.nbsp;tovto craöTaOiC, ó\'ia tovto «ivraJTo(foöiï. . . .

yuQ -tj -fjjiiqa. ly y avvuTtoXfZtai: navza zcó TtovijQÜ. \'Eyyvi
quot;\'^P\'OS Kttl 6 fuOamp;oi; avTov.

ii, cap. 3. »Impleti sunt dies poenitentiae omnibus sanetis.
\'quot;üs autem poenitentia usque in novissimo die.quot; Cf. Vis. i, c. 8.
^ ^^ £\'p. i aj Qof.^ c. 24, 25. xuTavo\'^ao)fx,ev, dyaTTtjzol, TCiai; lt;5
iTCiS^iTiyviat. dofjvexSiq -^fiïv tijv i^iXkovaav avdoiaavv
-fd\'tijjwfr, ayaJtijTol, rijv xava xaiQov ynio/A,évijv dvdoraoi\'v.
z^fqu jcal yv^ dyaatmoy -fjitzv êijlovatv. . . Deinde oqviov, è
fratnbsp;avis sc. reviviscens post quoddarn tempus, al.

ep. ad Cor. carnis resurrectio diserte defenditur i). polvCABPüS
piorum tantum resurrectionera profiter! videtur; quonam aiiteM
sensu (vel carnis vel sensu spirituali) non liquet 2). Quae m
ignatii epp. inveniantur haud multum praebent lucis 3).

Et haec quidem primaria de avrnxaGu sunt effata, iquot;
Patrum App. scriptis obvia. Post aevum tandem apostohcuni
magis elaborari coeptum est hoe nostrum placituni. jostinus
variis in scriptis fusius de eo loquitur 4), ejusdemque corporis
restitutionem a gnosticorum objectionibus defendit s), argumentis
depromptis tum e S. S., tum e natura et Dei proprietatibus.
Christus oranium hominum corpora in altero ipsius adventu resus-
citahit, improborum t\\lt;s to almviov hAq niiiipn, proboruffl
ivdv\'ai] dfpamp;aqcjlccv 6). theophilüs Antiochenus, cujus argu-
mentatie cum Gleni. ac Jast. fere convenit »dvtydqéquot; inquit
»ffoü trjv GaQxa âamp;âvaxov GiJv t^nbsp;® 0éog \'\')•\'

In ATHENAGORAE übro de restirr., quamvis de carnis resti-
tatione non diserte loquitur, idem tamen homo resuscitari pro-

1)nbsp;Cap. 9. xal fiTj Afj/éro) n\'ç vfimv, oxi, av-ctj rj öa^l oi
ovâi èvuOTâxoLb, . . xal -^fieZi iv Tavrfj ry GuqkI aTToA^\'/quot;\'/\'\'\'^\'*

5)nbsp;Vid. jdstini argum. ap. coseodi, Krit. Geselt, d. Chil. III\'»
476 sq. JFLÜGGE, Geamp;th. d. Glaub. an UnsterUk. etc. III, 1, P- ^^
MÜNSCriER, op. 1. p. 441 sq.

ponitur I) ; prifflarium arguiaentum ei est Dei justitia ; etenim
anima seorsum bene agit vel peccat, sed totus homo ; nisi
ig\'Uür injuste agere velit Deus, restituât olim corpus necesse
ne absque hoc sola puniatur praemiove donetur anima.
^omtiiutiones apost., quarum vero aetas magna cum fiducia
definiri nequit, de resurrectione diserte agunt ; illis testibus
®cciesiae erat doctrina, Deum aliquando per Christum resus-
sitaturum esse omnes homines, qui inde a mundi initio mortui
ac eos quidem roiav\'vovs, drcoXoi vnaQ%ojiiv Iv rfj vvv-
^\'^Qf-ß, iitjèèi/ tXXiiTTtg ijavxag if\' rriv (pamp;oqàv. Quocum
\'Convenit Symholum apost., verbo monens: s credo remissionem
Peccatorum, resurrectionem carnis et vitam aeternam,quot; et Sym-
^olum Nie. »Exspecto resurrectionem mortuorum et vitam
^^\'ituri saeculiquot;; fusius est Symh. Äthan, »ad cujus adventum
quot; *inines homines resurgere habent cum corporihus suis. .. et
bona egerunt ibunt in vitam aeternam, qui vero mala in
quot;\'gnem aeternum.quot;

Omnes fere scriptores, hucusque memorati, resurrectionis dogma
®®P«ratmu proponunt a Chiliasmo ; aliter vero irenaeos , eui
tarais resurrectionis fides cum systemate chiliastico arcte cohaeret
huic quidem consequens est 3). Argumenta ejus fundata

Br resurr. § 25: «ff? xal rovg avvovq avO-QaTtovq Ovaz-rivat,
— ^jj-gnbsp;avTÏav ytal jtkAm» to, aä/iUTa mazijvttt,.

^^ Adv. haer. lib. I, c. 19: «qui quidem (haeretici) resurgent in carne,
quot;beet aolint, uti agnoscant virtutem suscitantis eos a mortnis , cum justi»
quot;Altern aon adnumerabimtur, propter incredulitatera suam.quot;

sunt in S. S. etïatis (e. g. Jes. XI: 6. Mt. XXVI: 29, al.
inpr. Âpocal.), in Christi incarnatione, in eucharistiae usu,
etc. 1); duplicem porro profitetur resurrectionem 2). —
mentes deinde carnis resurrectionis patronos se praestitisse MoN
TANISTAS a priori jam statuere licet, quod vero tertüli-I\'^\'^\'^
scripta affirmant 3). Infinitam fere argumentorum ei affert Sacra
S. Seriem, quorum unum juvat memorare : » Quum Moses raanum
»in sinuna coudit et emortuam profert et rursus insinuât et
»vividara expHcat — nonne hoc de toto homine portendit
Repugnantium autem duhitationes audacibus redarguit affir®®\'
tionihus : »sed accepisti homo os ad vorandum atque potanduffl »
»cur non potius ad eloquendum, ut a caeteris animalihus distes?
»cur non potius ad praedicandum Deum, ut etiam hominilquot;^®
»antistes?quot; eet., quibus verbis respondet ad quaestioneffl»
usu futurum sit in resurrectione variis corporum raemhris. tëB\'

1) Adv. haer. lib. V: »Sic et nostra corpora ex ea (eucharistia) nutu\'®
»et reposita in terra et resoluta in ea, resurgent in suo tempore, ver\'^quot;
»Dei resurrectionem iis donante in gloria Dei Patris.quot; — »Si enim doû
»haberet caro salvari, nequaquam verbum Dei caro factum esset.
»non haberet sanguis justornm inquiri, nequaquam sanguinem habnisset
»Doniiims.quot;

3) Vid. KRASMi arg. in lib. 1. : »quin potius duplicem sentire videtiquot;quot;
»resurrectionem, primam animarum, mox corporum,quot; a quo dissidet gië
SELBE 0. 1. p. 241, qui duplicem resurrectionem eam docuisse
statuit, sed Apocalypseos potius sensu.

3)nbsp;De res. o. 63: «resurgit igitur caro et quidem omnis et quidei» i
»tegra.quot; C. 42: »constat non tantum ossa durare, verum et dentes m
»eorruptos perennare, qnae ut semina retinentur fructificaturi corpor\'® m
»resurrectione.quot; Cf. de anima c. 38.

Tülliano proprium est, quod non omnes simul sed pedetentim
resurgere mortuos statuit i).

Ceteros hujus periodi doctores, crassiori resurrectionis doc-
Wnae ad unum fere omnes faventes, tatianum 2) ^ cypria-
Ncm novatianum, al. verbo memorasse siifßcit, quippe qui
obiter placitum tetigerint, vel majori pro parte praece-
Gentium monita répétant. His omnibus fusius rem exponit
Methodius, qui contra origenem carnis resurrectionem pro-
P\'^gnat, variisque allatis exemplis, copiose illustrât 4),

At si multi insignesque fuere doctrinae fautores, neutiquam
defuere adversarii, gnosticos dico et origenisïas , quibuscum
Ofthodoxae s. ecclesiasticae doctrinae haud leve fuit perferen-
certamen. gnosticos nimirum carnis resurrectio maltum
offendebat; corpus enim iis erat onus et ad perfectionem im-
P^dimentum; tum resurrectionis negatio cum dualismo arcte iis
\'^ohaerebat. Ita e. g. saturniani angelos quosdam habebant
liominum creatores, s. non hominum proprie, sed massae cu-
J^sdarn deformis, quam vero Deus, motus misericordia, coelestis
^•^cis scintilla vivam reddiderit; scintilla autem illa ad fontera
suum regressa, corpus in nihilum redigitur. Simili fere modo

1) Contra Marc, 1. III, c. 24: »post cujus mille annos, intra quam
quot;®etatem conduditur sanctorum resurrectio, pro meritis maturing vel lardins
\'^resurgentihmquot; eet. - Cff. de Tert. cobrodi o. 1. II, p. 470 sqq. --
^quot;äcleu, De res. carnis per IV priora saec. — münscher in: henkii
VI, p, 245 sq.

hp. 73; »Jesus — qui resurrectionem carnis per semet ipsum ini-
^it et discipulis suis, quod in eadem carne resurrexisset, ostendit.quot;
münschee, Dogmengamp;sch. II, p. 473.

Statuebant basilidianes , cârpocraïiakes , eet., cuncti in eo
concordantes, quod corpus futurae salutis posse particeps esse
negarent »)• manichaei denique, materiae nullam partem feli-
citate dignam censentes, corporum resurrectionem fabulam ha
bebant, et, de resurrectione loquentes, intelligebaat amiw a
carnis cupiditatibus liberationem.

Accedimus ad doctores Alexandrinos, clementem et origeneMgt;
qui inter utramque partem, orthodoxara sc. et gnosticam, mediunî
tenuere, corporis resurrectionem omnino agnoscentes, a rudi vera
crassaque ista informalione earn purgantes. clemens 2), qui de
resurrectione separatum scripsit opus, quod vero perditum es«?
Piatonis sententia recepta, corpus terrestre animi emendatiorn ob-
stare, divini Uyov beneficiis annumerat, quod a Servitute carnem
ille liberaverit, immortalitate induerit. Memoria vero dignior est
hac in causa, dementis discipulus, okigenes ; in hujus sententia
explicanda paulo diutius commorari jiivat, quandoquidem ommur»
hujus periodi doctorum ille propius a biblica doctrina videtur
distare. Cum ecclesiae doctrina origenes universe profitetui
corporis, et ejusdem quidem corporis, resurrectionem 3), se*^

1)nbsp;Longum est, singularum harum sectarum subtilia systemata fas^ J®
i-eoensere. Absoluta enim earum resurrectionis negatio toto cum^ sj® _
mate tam arote eoliaeret, ut illa absque hujns expositione plane m e d
neqiieat. — De iis cf. teller o. 1. p. 143 sqq.

3)nbsp;De princ. provem. § 5: »docetur. ,. et quod erit tempus resurrec^i^ ^^
»mortuorum, cum corpus hoc, quod nunc in corruptione seminatui, ™
»in incorruptione, et quod seminalnr in ignominia , surget m gloria-

^^jecta conuptione et deposita morialitate ; » ex animali narn-
®que corpore ipsa virtus resurrectionis et gratia corpus spirituale
quot;ßt^ucit, cam id ab indignitate transmutat ad gloriam. Nostra
»corpora velut granum cadere in terrara putanda sunt, quibus
»insita ratio ea, quae continet substantiara corporalem, quamvis
»einortua fuerint corpora et corrupta atque dispersa, verbo ta-
quot;fiien Dei ratio illa ipsa, quae semper in substantia corporis
quot;salva est, erigat ea de terra et restituât ac reparetquot; eet. i).
^esurrectio igitur affert corporis permutationem, salva tarnen
®iibstantia corporali ; transibit in resurrectionis corpus non eadem
corporis materia, sed eadem/oma! (élâoff), emendata vero
subtilior, s. nota char acter istica {ro laftaKTsqioTiKov) 2),
f^esurrectionem denique universalem, piorum et irapiorum,
•locuisse videtur s). Et haec quidem Origenis sententiae est
Minima cujus eleraenta fuisse PauHnica, elaborata vero et
^rnata notionibus Platonicis de corpore et animo ac, quae inter
\'^^runique exstet, necessitudine, e locis allatis satis patet. ori-
•^enes, quamvis sequenti periodo ejus sententiam ecclesia dam-
\'^averit id tamen effecit, ut resurrectio minus deforme a multis

Vid. ann. in Ps. 1,5: o\'âçS rè oi\'K irt, dXXa ôttiq nô%i i/a-
Ç^Tt^çj^j\'^o ^^ aaçxi, iovto x^qaxttjqhjamp;\'ijoerai, èv rm TTvtv-
aéfiaT,..

Ibid. »Juslorum qaidem judicium est transitus ab operoso corpore
Gwfiix) ad angelica corpora ; impiorum vero judicium est ab
quot;Operoso corpore in tenebrosa et obscura corpora permutalio. Resurgent
impii non in priori sed in secundo judicio.quot;
De Orîg. cf. eedepenning, I, p. 890, II, p. 118, 346 et passim.
S) Vid. WALCH, Ilisi. d. Keizer, VII, p. 640.

nunc proponerefur; a multis, nequaquam vero a majori parle;
vigere enira perrexit rudior illa dogmatis defmitio. Quod paulo
mirum: equidera, devicto nunc chiliasmo, mitiorem placiti expo-
sitionem hand sine jure exspectaremus divulgatam ; attanien
aliter factum est, ut deinde videbimus. Priusquam vero liujus
periodi scriptores spectare aggrediamur, monendum est, resur-
rectionis doctrinam cunctas mentes occupare tantopere perrexisse,
ut omnium recensere definitiones conspectus noster prorsus non
sinat; ergo primarios memorasse sufficiat.

ORiGENis sententia liaud paucos nactus est obtrectatores,
quorum primum, methodicm, supra jam meraoravimus i); hunc
multi ecclesiae decreti propugnatores secuti sunt; pauci palam
ecclesiae obloqui ausi sunt, plurimi quaestionis cardinem cX
industria evitare videntur. Ita e. g. uterque gregorius (ut a
Graeca ecclesia ordiamur) de corporis resurrectione neutiquani
loquitur, sed de hominis in pristinam, qua in paradiso esset,
conditionem restitutione, nec ab origenis sententia Nyssemi^
certe videtur ahenus 2).

Neque diserte opinionem elocutus est Basilius m. unde conjici
licet, emu hac in re non plane cum ecclesia fecisse, quod
etiam obtinct de chrysostomo, de utroque cyrillo, de anti-
pâtre bosr. 3). eusebius Caes., carnis restitutionis fautores

1) Vid. de litis hujus progvessu: flügge, o. I.III», p. 173. iiAGfif
.EACH, 0. 1. § 140 al.

3) Vid. TELLER , 0. 1. p. .362. flügge , 1. 1. p. 185 sq. münschbR»
1. 1. p. 432, 439.

3) De Ch-ysosiomo cf. zyko in: Niedner, Zeitscltr. f. hist, ikeol 1849, H ,
p, 642 recept, in : de keijsee, Repe?-t. v. buitenl. theol. 1850, I, p 207 sq.

fespicieiîs, »venterquot; inquit »magis sunt quam hominesquot;, nec
«lultum igitur sententiam suam celavit. Ex his clare jam pa-
Graecam ecclesiam paucos gloriari posse orthodoxae doc-
\'\'■inae fautores. In his memorandus est epiphanius, qui idem
\'^\'^•\'Pus, carne cunctisque membris instructum, restitutum iri
acriter defendit; tum theophilus Al., primo origenis associa,
postea vero, heterodoxiae famam aversatus, carnis resurrectionis
^l^ediens fautor; denique Apollinaris Lood., quem, teste hie-
^onymo, j)in hac parte (i. e. chiliasmo) duntaxat plurima se-
quot;quebatur multitude.quot; joh. damascesnus tamp;v aafiàtwv, non
carnis, resurrectionem profitetur: Dei omnipotentia corpora in-
corruptibiha suscitabit, quod multis S. S. locis nec minus ipsius
Christi resurrectione probatur.

E dictis videre potuimus, Graecae ecclesiae hujus periodi
•doctores definitiones suas non perclare circumscripsisse. In
\'^atina demum ecclesia dogma nostrum stabilem idoneamque
®ccepit formam. Memoranda digni sunt: lactantius, cui chi-
liasfflus, quern secutus est, minime impedivit, quominus carnis
ejusdem corporis resurrectionem rejiceret; Hilarius, qui cor-
P^s mutatum iri affirmat, simul vero ex alia, quam qua nunc
materia corpus futurum constare negat i). Exempla, a
clemente B. jam exhibita, Ambrosius, argumentorum instar,
\'quot;^petit. Ecclesiae sententiam strenue defendit Hieronymus,

, sed noa afFertur abolitio. Et cum id quod fuit, in id quod non
quot;fuit •nbsp;. .nbsp;1 gt; ^

ORiGENis partibus minus honorifice derelictis i): »haec est vera
» confessio resurrectionis, quae sic gloriam carni tribuit, ut non
» auferat veritatem. — Resurrectionis veritas catholicae sine carne
» et ossibus, sine sanguine et membris intelligi non potest.
Nec minus éufinüs hujus carnis resurrectionem professus est.
Quod ad augustikum denique attinet, is, nisi censeatur sen-
tentiam suam immutasse 2), minime sibi videtur constare; lU
prioribus enim scriptis mitius de dogmate nostro loquitur quam
postea 3). Ceterum, quot quantaque hac in causa fabulatus
sit, sequentia ipsius verba dijudicent ; » . . aut enim non
»omnes mortui resurgent, et erunt aliquae humanae animae sine
» corporibus in aeternum, quae corpora humana, quamvis intra
)) viscera materna gestarunt : aut si omnes animae humanae re-
» cipient sua corpora, quae habuerunt, ubicunque viventia et
n morientia reliquerunt, non invenio quemadmodum dicam, ad
n resurrectionem non pertinere mortuorum quoscunque mortuos
1) etiam in uteris matrum. — Quid ergo de infantibus dictun
»sumus nisi quia non in ea resurrecturi sunt corporis exigui-
» täte, qua mortui? Sed quod eis tardius accessurum erat
» tempore, hoc sunt illo Dei opere miro atque celerrimo recep-
»turi. — Atque illud quod commemoravit Apostolus 5) de nien-

3)nbsp;Retract, lib. I, c, 17: »quisquis ea sic accipit, ut existiinet, ^^^
S)corpus terrenum, quale nunc habemus, in corpus coeleste resurrectione
»mutari,ut nec membra ista nec carnis sit futura substantia, proeul dubio
» corrigendus est.quot;

* sura aetatis pienitudiiiis Christi, aut propter ahud iutelligamus
® (iictum esse ;.... aut si hoc de resurrectione corporum dictum
sic accipiamus dictum, ut nec ultra, nec infra juvenilem
quot;formam resurgant corpora mortuorum: sed in ea aetate et
®robore, usque ad quam Christum hic pervenisse cognovi-
*nius. — Sed mihi melius sapere videntur, qui utrumque
®sexuin resurrecturum esse, non dubitant. Non enim libido
quae confusionis est causa. Nam prius quam peccas-
quot;sent, nudi erant: et non confundebatur vir et foeraina; cor-
quot;poribus ergo ilMs vitia detrahentur, natura servabitur. Non
quot; 6st autem vitium sexus foemineus, sed natura ; quae tunc
® Ibidem et a concubitu et a partu immunis erit: erunt tamen
® Rienihra foeminea non accommodata usui veteri, sed decori
quot; ßovo, quo non alliciatur aspicientis concupiscentia, quae nulla
quot; cet. Ad augustinum diutius moravimus non tantum ut,
^quot;^«litatis gratia, memorabiles ejus cognosceremus definitiones,
praesertim etiam quia celerorum hujus periodi doctorum
de re rnonita allatis augustini effatis jure metiri possumus ;
praeterea magna augustini auctoritas effecit ut ecclesiae doctrina
^\'^abiliretur ac dehinc firma staret. MuUos igitur nunc silentio
possumus praeterire; verho memorandus est gregorius m., ignis
P^rgatorii dogmatis inventor, quod dogma, quamvis cum re-
®urrectione omnino cohaereret, primum tamen locum in theo-
disputationibus sequenti tempore occupavit, quo evenit
plus minusve illa repelleretur in obscurum. Corporum futu-
roiutn caro, teste gregorio, »eadem erit per naturam, diversa
quot;Per gloriam.quot; isidorus Risp. augustini verba fere repetit;

nec nova praebet beda: »Sex aetates hujus saeculi sunt, sep
»tima dormientium, id est, illorum, qui adhuc exspectant coni-
»munem resurrectionem : octava vero resurgenliuni, quando no
»vissima mors destruetur, et quando duplici stola vestietnuiquot;»
» scilicet, in anima et corpore i)quot;.

Aevum scholasticum spectantes, breves esse licet ; pnmo,
quod in placiti nostri explicatione exigiius scliolaslicoruni est
dissensus, alterum altero imitante, tum quod potissimum bt\'
garunt de causis, hoc a placito plane diversis 2).

Unus tamen joh. scotus erigrna excipiendus est, qu\'PP®
qui favere videatur Origenianismo : )»semel enim et simul animas
»nostras et corpora in paradiso conditor creavit, corpora dico
»coelestia, spiritualia, qualia post resurrectionem futura sunt
Curiositatis gratia, simul vero ut ex uno discas omnes, adducere
juvat unicam e bonaventurae scriptis periodum : » Primo auteffl
»quaeritur an resurrectio sit futura; secundo, dato q«od sit,
»quaeritur utrura resurrectio sit omnium. Tertio, dato qï\'od
» sit omnium, quaeritur utrum sit omnium simul an successive.
»Quarto quaeritur, utrum sit resurrectio eorundera secundum
»numerum. Quinto, utrum sit resurrectio naturalis vel mira

2)nbsp;Medii aevi haereses ne praetereamus, verbo hic memoremus lib^la®
»Monetae Cremonensis ordin. Praedicat. adv. Catharos et Waldenses , q^^
teste hue redit illarum sententia: corpus est animae instrumeotum.
sequitur, nonnisi animam posse remunerari post corporis obituffl, ^^
enim justitiae repngnaret instrument! remuneratio ; itaque »anmia gt;
»putrescente carne, resurget.quot;

quot;culosa. Sexto quaerilur de causa nostrae resurrectionis.quot; Ad
quatuor priores quaestiones affirmando respondetur; ad 5®quot; et

: »resurrectio ex parte reformationis corporis est contra
quot; naturam, ex parte unionis aiiimae ad corpus naturalis, et
quot; quoad inseparabilem colligantiam utriusque, est supra natu-
quot;ram. Resurrectio fiet principaliter a sanctissima Trinitate, et
quot; instrumentaliter a voce Christi, et exemplariter a resurrectione
quot; ejus.quot; Addantur subtiles quaestiones de corporum suscitato-
\'\'um quahtate etc., de quibus hoc modo disseritur: »corpora
electorum hahentia deformilatera, resurgent cum deforrnitatibus
quot; ®nis quoad substantiam, sed cum pulchritudine. — An damnati
quot;resurgent cum deformitatibus. — Resurgent cum sua defor-
®niitate si jam fuernnt deformia, atque ita confirmabuntur.quot;
^ed haec sufficiant de Scholasticis i).

Jam transire licet ad reformationis- tempora. Universe autem
\'\'ispicientes eschatologiam, qualis in diversis protestantism! par-
fibus recepta est, plane fere eam deprehendimus cum Romano-
\'^atholicae ecclesiae eschatologia concordantem quod ne mi-
remur animadvertendum est, reformatoribus alias prorsus res
®®endandas fuisse obvias, quo factum est, ut de rebus escha-
^\'^^ogicis haud multum illi disseruerint. Ita resurrectionis quoque
doctrinam, si aliquando eam tangunt, imrautatam recipiunt re-
^•^rmatores. lutherus , carnis resurrectionis denominationem
quamvis improbavit professus tamen est exspectationem » ut

»haec nostra caro cum omnibus suis sordibus et vitüs abolita
»et sepulta coraputrescat, venim praeclare et magnifice iterum
ygt; prodeat et exsurgat a mortuis ad perfectam sanctitatem, nova
»et immortah vita animataquot; i). melanthon in «locisquot; verbo,
ZWINGLIUS in ncomm. de vera ei falsa rel.quot; ne verbo quidem
resurrectionem raemoravit 2) ; CALVINUS vero carnis resurrectionem
videtur defendere 3). Libri denique symbolici vel a pristina doc-
trina minime recedunt vel minus finite de resurrectione loquuntur

Sequenti tempore, quo philosophia, speculativa dicta, vige-
bat, resurrectionis doctrina minus tenebat mentes intentas; et-
enim immortalitatis vitaeque aeternae placitum primas nunc egit
partes ; ac si chiiiasmi commenta hoc tempore renovarentur, ha^c

«hoc quidem valde apte liagua nostra vernacula expressum est. EtßDiio
n carnem audieutes, non ulterius cogitamus, quam de macello. Verum r®quot;\'\'
M et genuine loquendo, germanice diceremus : Auferstehung des Leihas oder
«Leichnams h. e. corporis resurrectionem.quot;

8) Instit III, 25, 8: »non ulla de re clarior suppetit scripturae de j
»nitio quam de carnis, quam gestamus, resurrectionequot; cet. Attamen ai
ita disseruit, ut magis origenis sententiae favere videatur, e. g. xtenendum
»est, nos in eadem, quam gestamus, carne, resurrecturos, quoad substantiam.
»sed qualitatem aliam Fore.quot; Ibid.nbsp;^^

4) Variae cenfessiones, proprie sic dietae, vel obiter rem tangimt, ve^
silentio praetereunt. Conf. Helv.: «fidelium corpora ut spiritus san^^
»templa.. . resnrrecturn.quot; Omnibus fusius rem tractat Conf. Bd\'j- ^^
37. Cf. Cat. Heid, quaest. 57. Ba^ü. Conf I, art. 10: »
»tiraum Judicium fore: in quo caro nostra resnrget.quot; Cf.
conf. in ecclesiis réf., p. 88 et passim. Ab his omnibus diversa
Sociaianorum sententia; in Cat. Racov. (ed. Oeder. p. 717) corpora ^^^
aequiparantur Christi corpori spirituali. Nonnulli vero Sociniam hac e^
nitione ulterius progressi videntur, qualemeunque resurrectionis
naiionem rejicientcs.

tanien universe Christi reditum magis spectabant quam resur-
rectionem mortuorum. Steterunt igitur ad unura fere omnes
m veteri sententia, mutata vero, pliüosophia duce, argumentandi
ratione; omnia enim nunc rationis principiis erant probanda,
igitur suffecit S. S. efïatorum simplex explicatio.

Saeculo demum XVIII fere dimidiato novam nostrum dogma
iniit periodum, separato hac de causa edito libello, auctore
burneto 1); duphcem ille propugnat resurrectionem, alteram
piorum, regni roillenarii initio, ceterorum mortuorum alteram,
pii accipient corpus coeleste »materiam ahquam levera et
\'tenuem, instar venti, haütus aut aerisquot;, abjecto corpore ter-
\'\'estri resurrectionis prioris; impii tune mittentur in infernum.
burnetüs, etiamsi nihil novi dixisse censeatur (praeterquam
luod definitiones diligentius distinxit), id tamen effecit, ut dogma
^\'Ostrum ab omni parte dein recognosceretur. Hue nunc accessit
interpretatio historica, a semlero introducta, quae raagnam vira
habuit in resurrectionis placito reformando. Historicam illam
interpretandi methodum avide arripuit rationalismus, idoneam
®inc sibi visus invenisse causae suae vindicationera. Applicata
illa accommodationis (materialis) theoria, facile remove-
^ätür quaevis notio rationalisme disphcens. Sic concludi potuit,
\'quot;esurrectionis denominationem nihil complecli nisi: rimniortali-
quot;tatisquot; s. »vitae aeternaequot; notionem ac perhiberi e. g.,
^esum, semet ipsum nuncupantem »mortuorum resuscitatoremquot;

kckermann, Handb. f. d. Syst. Stud. d. ehr. Glaubensl. 11, p.
754, iii, p. 673 sq. HENKE, Lin. init. fid. Chr., p. 155 sq. aL

sim., iudicare voluisse: »ego auctor sum moralis hominum
» eraendationisquot; etc. Multos omnino illa resurrectionis expositie
iavenit opponentes, at nullum fere ecclesiae doctrina patronum.
Alii enim, pliilosopliiam scculi Leibnitzio-Wolfianam, sententiam
recepere y gerraen quoddam invisibile emanare e corpore terrestn
)gt;ad novum animi vestinientumquot; i), quocum non plane convemt
aliorum sententia, qua, eadem admissa hypothesi, statuitur:
resurrectionis niomento subtilius illud corpus locum cessurum
esse praecedenti corpori (in corpore enim terrestri inclusum est
incorruptibüe quoddam ripraeformatumquot; germen novi corporis re-
surrectionis), sive potius quifausdam hujus partibus completuffl
perfecturaque iri 2); vel, biblicis allatis argumentis, efficere
studebant, statim post mortem resurrectionem evenire 3), a qui\'
bus haud dissentire mihi videtur herderü.s : »Die christliche
B Auferstehung der Todten hat die körperliche Auferstehung der
»Juden eigentlich zerstört; sie hat sich aus ihr, wie der
»Geist aus der Materie losgewunden, und fortdauerndes Leben,
»eine persönliche Unzerstörlichkeit {dcpß-ccQGiäv) ans Licht ge-
»bracht, die christliche Glaube wurdequot; lavater, chilias-
mum propugnans, duplicem professus est resurrectionem, pno-
rem initio regni millenarii, alteram ad hujus regni finem 5

2)nbsp;bonnet, Phil. Palingenesie etc.; recentiori temp. ehrhaet,
chrtl. Aufersiehmgsl. Ulm. 1823.

3)nbsp;PKIESTLET in Britt. theol. Mag. IV, p. 291 sq. — ammon. Summa,
§ 196 al. VOGEL, De resurr, carnis. Erl. 1819.

qua idem corpus restituetur. Ecclesiae decreto repugnavit etiam
swEDENBORfiiUS, docens, hominem resuscitari nonnisi quoad
^niniam, nec unquam illam corpus esse recepturam post mor-
tem 1). 33e corporum denique suscitatorum qualitate magna
dissensio. Haud pauci, cum origene, identitatem tantum
Partialeni corporihus resuscitatis tribuere, quandoquidem nimis
^\'deretur rationis principiis adversari 2), omnium hujus corporis
partium restitutionem accipere; in his nominandi sunt i. a.
\'^ItCHAEUS 3), döderlein 4), knapp 5), reinhard 6), et inter
öosirates: reddingius 7), donker curtius 8), muntinghe 9), de
Haas lo)^ bosveld \'•) al. At omnes commemorare longum
est i2j; hoc unum adhuc monendum est, cunctos illos theo-

1)nbsp;»L\'homme ressuscite seulement quant à l\'esprit, et non quant au
quot;corps. l\'Esprit de l\'homme après la mort du corps apparaît dans le monde
quot;spirituel dans une forme humaine, absolument comme dans le monde; il
quot;joïiit aussi delà faculté de voir, d\'entendre, de parieret de sentir comme
quot;dans le monde.. . c\'est cette continuation de la vie, qui est entendue par
quot;la résurrection.quot; — Vid. de la nouvdle Jer., trad, du Lat. par le Boys
«^«■s Guays, p. 203 , 162.

2)nbsp;Quod Lutherus jam elocutus est: «Wenn man\'s nach der Vernunft
quot;ausrechnen will, so lässt sich ansehen, als sei dieses Artikel von der
quot;Auferstehung der Todteu entweder gar nichts, oder doch ganz ungewiss.quot;

logos, modo memoratos, quidquid de corporum substantia ac qua-
litate philosopharentur, vulgari proprioque tamen sensu loculos esse
de resurrectione mortuorum (sc. die novissimo); quod minima
obtinet de iis, qui, admissa allegorica illa interpretandi ratione
vel accepto accommodationis (materialis) systemate, veram resurrec-
tionis notionem e S. S. amovere studeant, nudam irnmortalitalis
notionem illi substituentes i). Quid schleiermacherus statue-
rit , ex hisce ejus verbis efficere heet 2): # . . dass nicht dem
»Individuum, sondern dem gesammtenMenschengeist, der Quelle
»der einzelnen Seelen, als der wahren lebendigen Einheit, die
»Ewigkeit und Unsterblichkeit zukomme, und dass die Einzelnen

»Seelen nur dieser Einheit vorübergehende Actionen seien,
quibus verbis non consequens esse non potest singulorum bO\'
minum futurae resurrectionis negatio.

Recentissimum denique tempus quod attinet, nescio an cavni\'S
resurrectionem, proprio sensu, multi theologi etiam nunc defen-
dant 3). At vero de dyaoTdaicos notione nequaquam lites sunt
compositae. Haud pauci theologi, alii vero aliam interpretandi
viam secuti, ad pristinam radiere sententiam, qua resurrectio-

»Tag, womit die Vorstellung von einem Zwischenreich, einem Zwischen-
»zustand für die Todten nothweiidig gegeben ist.quot; Cf. j. j. v- oostekzee
itt: Jaarbb. v. Wet. Theol. IX, p. 708. Attamen i. a. usum formulae
resurrectionis carnis tueri conati sunt lange, in Stud. u. Krit. 1836, p-
693 sq. NiTzscii, Si/st. d. ehr. Lehre, p. 394. Cf, ztbo , i- 1-

nolione hominis iramortahtatis nolio contineatur; inter quos,
qüanivis ahi ahter defmiant, nominandi sunt: wettius i),
BRETSCHNEIDERUS 2), GRIMMIUS 3), HASIÜS 4), REUSSIÜS 5) al.,
inter nostrates: BRiënus 6), j. soniüs-swaagman 7), j, f. van
oordt 8)^ a quibus dissentit jentinkiüs 9), qui moralem resur-
rectionis notionem defendere suscepit, quacum definilione conve-
clar. scholten, quamvis in singulis locis explicandis pro-
Priam secutus sit methodum JO); quorum vero singuloruni sen-
temia ex ipsa hac disquisitione deinde accuratius cognoscetur.

Maran-atha, p. 76 sq. Cf. Jaarbb. VIII, p. 455 sq. alib.
^iL Dogmaticae Christ. Initia, cap. VI, 27. Jaarbb. v. wet. theol.
^ïll. p. 431 sqq.

§ 1. De fontibus, e quibus cognoscitur Judaeorum, Jesu
aeqmlium, de resurrectione mortuorum sententia.

Veras Jesu institutionis sensus neutiquain plane percipi po-
test, nisi notiones eorum, quos institutio illa primo loco spec-
tavit, accurate nobis sint cognitae ; quod facile intelligitu\'\'-
^ Nulla enim alia ratione scire possumus, quo sensu Jesu verba
auditores acceperint, s. potius, quo sensu ea non accipere non
potuerint, quo igitur sensu aociperentur ipse Dominus voluerit-
Itaque notionura, quae Judaeis, Jesu aequalibus, essent,
cognitio fundamentum est, cui ipsius Jesu doctrinae cognitiquot;
superstruitur; et hac ipsa ex causa ante omnia necesse est,
diligenter ponderare fontes, e quibus notiones illae vulgo hau-
riuntur. Fontes autem illi lot sunt tamque varii generis, ut,
nisi magna cum cautioue ac diligentia iis utamur, falsae con-
clasioaes in proaiptu sint, vel certe, falsa nixi hypothesi, in

\'Errorem ne abducamur, magnum sit periculum. Accedit, quod
multorum, quibus uti possemus, fontium tanta superesî originis
®bscuritas, ut prudens eorum usus magis etiam requiratur.

Prinio videamus de fontibus Iiebraicis, quibus vulgo utun-
Targumim, Talmude, Babhinis. His omnibus sine ulla
r^strictione uti nos posse ad S. S. explicationem censuit schoett-
»quamvis ...duobus vel tribus saecuiis recentiores
quot;Sunt... idem est, ac si scriptores antiquosquot; (i. e. ante Chris-
îuoî viventes) »ipsos legeremus vel audiremusquot; i); quam vero
\'■^esin ipse mihi videtur réfutasse, ac primo quidem hisce ver-
bis: »quod si vero in hoc opere nonnullos ex Rabbinis recen-
quot;tioribus profère, hi tantum valeant, quantum possuntquot; 2)^

suscepta ingrata illa argumentatione »R. Simeonem
quot;filium lochai, auctorem libri Sohar, religione fuisse Christia-
quot;Uumquot; 4). Primo enim non video, quidni de Rabbinis, duobus
tribus saecuiis Christo recentioribus, idem valeret ac de
\'^^leris; tum, si quid valet argumentatio illa, quomodo, quaeso,
Christiani scriptoris effata Judaeorum aevi ante-Ghristiani nobis
^eddent notiones?

At vero alii nunc schoettgenii sententiam sequuntur, etsi
quam ille, ducuntur argumentis. Inter quos gfrörerus,
cuncta Rabbinorum scripta multo serius putat exarata^),

R. Simeon, judice Schoettg. visit a», p. Ch. 120.
Vid. o. I. tom. II, cap. II, Leot. Rabb. lib. II.
Ita e. g. librum Sohar saeo. demum XIII eseunte conscriptum putat

quod vero non irapedit, quin eodem modo iis uti se posse ratus
sit ac si perantiqua, imo ante-Christiana, essent; haud magis
enim, ita ratiocinatur, quam e. c. Sinensium notiones reHgiosae
omnia fere per saecula stetere immutatae, Judaeorum notiones
tempora quicquani mutarunt; nihil igitur interest, utrum anti-
quiorum Judaeorum legamus scripta an recentiorum i)- ^ec
aliter concludere videtur wettius, statuens, dogmata etiam
Christiana, dummodo Judaicis quifausdam locis parallelis confir-
mentur, neque horum effatis diserte repugnent, hahenda esse
notiones, Christi tempore Judaeos inter vigentes 2).

Verum enim vero illorum virorum monita minime videntur
concedenda. Scilicet, etsi certo certius non potest proban?
verosimile tamen est, Judaeos recentiores, ipsis invitis ac igno-
rantibus, Christianismi impulsu non ita semper stetisse immu-
nes, ut nusquam protulisse putandi sint novas quasdam ideas,
proavis ignotas, s., ne dicam mutatas eas, amphficatas tamen
paucisque definitionibus adauctas ; quod inprimis valet de dogmate
tam obscuro ac incerto, quale fuit mortuorum resurrectio, de ququot;
Judaeis nequaquam erat constans doctrina, sed magnus dissensus
Praeterea sententia nostra confirmatur comparatione scriptorum

2)nbsp;Vid. Bibl. dogm. § 194. — Non plaae cum eo facit bbdss, op.
I, p. 136.

3)nbsp;Cf. CORKODI, op. 1. I, p. 2: »Schöttgen irrt sieh also, bey alier
»seiner Belesenheit, ausserordentlicli, wenn er in den alten Zeiten, die ich
»genennt, würdige und vernünftige Begriffe vom Reiche des Messias sucht\'
cet. — Cf. ZBLLER, Theol. Jahrb. 1843, p. 49: »Wohl kann ein indireoter
»und, der Hauptsache nach, unbewusster Einfluss der christlichen auf i®
»jüdischen Theologie... stattgefunden habenquot; cet.

Judaicorum ante Christum viventiura cura posterioribus, qua
doceinur, hos multo plura, ac subtihora ea, de mortuorum
resurrectione constituisse quam iih; quod explicatur, admissa
^^esi: in Judaeorum notionibus eschatologicis amphficandis ali-
l^atenus certe vim habuisse priraaevos Christianos, quos raa-
§iopere curasse res eschatologicas ac diligenter explauasse su-
Pra vidimus.

Quidquid vero sit, recte hic viderim necne, hoc certe minus
ßhain probari potest, notiones nempe, in serioribus Judaeorum
Scriptis obvias, jure tribui posse Judaeis, Jesu aequalibus;
quapropter hic valeant illa storrii verba: »talmudicis scriptis
quot;loa tam ad probandum uti nobis licere, quam ad illustranda et
^confirmanda ea, quae aliunde certa fuerint et explorataquot; i).
^^que enim certis illis et exploratis desunt fontes; adsunt
\'^\'rairum Evangelia, adsunt Josephi scripta, adsunt libri
\'^\'Pocryphi, quorum nonnulli certe ad Christi tempora rece-
etenim quartum Esrae librum ad aevi nostri Christiani
\'öitium recedere, ac Judaicum quidem ei esse auctorem, omnes
^\'■edo concedunt; loei autem nonnulli, ab homine quodam Chri-
stiano ei inserti, facile distinguuntur; nec major virorum doc-
torum est dissensus de Henochi libri origine ae de duobus
P\'^ioribus Maccabaeorum libris, qui cuncti circum Christi tempora
exstitere 2). Ceteros quod attinet fontes {Maccal. libb. III et

Vid. de lihb. apoor, lücke, Ve?-suck einer vollst. Ein!, etc. I, § 11
de wette, Einl. i, § 298 sq. gfeüeeb, o. 1. I, p. 69 sq, coe-
0. 1. I. p. 179 sq. _ al.

IV, libb. Sap. Jud. Tob. Sir. Bar. Philo), horum vel origo
aetasque tantopere m obscuro latent, tantus sane de iis virorum
doctorum est dissensus i), vel, philosopliiam Alexandrinani
exhibentes, tara parum censendi sunt Palaestinensiura,
quos Jesus vitam degit, Judaeorum detegere notiones, ut de
his valeat régula antea allata 2),

Pauca denique addere licet de fontibus primariis, Emngeht^-
Illa nimirum, quamquam non abundant locis, e quibus Judae-
orum de Tfi avmrksiL notiones cognoscere heet, universe
tamen hac in re magnas habent cautiones. Fac enim, homine®
Judaicum in Evangeliis induci loquentem, num fas esset, sen-
tentiam , ab illo prolatam, statim Judaicam habere ideam ? Minime
gentium; etenim nullo modo negari potest, ilüus cogitandi ac
loquendi rationem jam potuisse mutatam, emendatam, purgatam esse
Christi institutione ; nisi igitur ahunde, vel ipsius Jesu responsü
certo constet, Judaicam ideara revera eum elocutuni esse, null»
jure uno illo ex loco efficere licet, quaenam maxime opinio Judaeis
sit trihueada. Denique distinguendum esse, notiones utrura sint
populäres, an scholae cuidam propriae, non est quod moneamus

2)nbsp;Cff., praeter opp. modo lt., seller, 1. 1. p. 39: »Der Einfluss der
»Phüosopliie und der Mangel eines nationalen politischen Organismus mus^te
»der Denkart der Alexandriner nothwendig eine Kichtung geben, die wu
»unter ganz anderen Verhältnissen auf Palaestina überzutragen kein recht
»haben.quot; stokr, 1. I. p. 42: «... nt Philonis et Josephi privatas opi-
»uiones non continuo tribuamus\'ceteris omnibus, quibus aequalea erant■
»Judaeis, etiam Palaestiuensibusquot; eie.nbsp;^^

3)nbsp;Dignissima est, quae iegatur, tota illa egregia stobkU diss,
se^su h\'s/orico, in op.usc. ac. I.

Omnia autem monumenta illa memorata, sibi invicem collata,
invicem illustr^ntia et confirmantia, satis firmum pienumque
Praebebunt testimonium de Judaeorum, Jesu aequalium, de resur-
rectione mortuorum sententia.

Parvi hic nostra interest scire, undenam quove tempore Ju-
daeis exstiterit resurrectionis mortuorum doctrina similesque
luaestiones : sufficit, constare Christi tempore inter Judaeos
\'^\'^ulgatam fuisse futurae resurrectionis mortuorum exspectationem.
^\'ostrum igitur est, veram hujus exspectationis indolem omni ex
parte exquirere et explanare ; cui disquisitioni, quantum fieri
potest, Evangelia erunt fundamentum.

Judaeos, Christi tempore viventes, spem concepisse regni
^^essiani terreni, nemo non concedit; hac vero cnm spe arcte
quum cohaereret resurrectionis mortuorum exspectatio, statim jam
•^quot;ujicere licet, haud sublimiorem iis fuisse resurrectionis doc-
trinam ; quod multis probari potest argumentis. Ac primo quidem
in causa testis nobis est memorabilis illa periodus, quae
Ev. Matth. XXII: 23—28 et 11. par. occurrit. Saddn-

Hac de re vid. muller in Stud. u. Krit. 1835, p. 477 sqq. Cf.
in Jaarbb. v. Wet. Theol. IV, p. 140 sq. — m. Nicolas in:
COLANi, Äey. d. theol. XIV, p. 356 sq.

caeorura autem quaestione aperte proponitur Judaica üüquot;®
poris sententia vulgaris s. popularis, unde patet, mortuorum
resurrectionem, quoad ejus naturam, Judaeis significasse . ter
restris hujus conditionis vilaeque restitutionem, s. corporis, iß
pulverem redacti, ab omnibus partibus rediategrationem O\'
Confirmatur haec nostra thesis atque illustratur variorum scrip-
torum argumentis, quorum praecipua licet alferre : Hieros. C^^
tubb. fol. 35, 1 : »Jussit R. Jeremia, cura me sepelietis, m-
»duite pedibus meis calceos, et baculum date in manura meam,
»meque in latus unum reponite, ut cum advenerit Messias, siffl
»expeditus 2).quot; Illa quaestio magistralis etiam in scholis Pb^\'
risaeorum tractabatur, quamvis non ea intentione, ut inde ad
nullitatem resurrectionis concluderent. Decisio autem ex mente
illorum talis profertur in Sohar Oen. fol. 24: »Mulier iHa»
» quae duobus nupsit in hoc mundo, priori restituitur (in mundo
»futuro) 3).quot; Adducuntur omnino loci nonnulli 4), quae eanûem»
quam Jesus profert;, sententiam (vs. 30 sq.) exhibeant, ac
thesi igitur nostrae videantur obstare; sed loci illi, quippe Rab-
binorum recentiorum, nil probant. Hanc respiciens opinionem,
qua sc. corpus resuscitatum aequiparatur angelorum corporibua
coelestibus, R. Menasse »hancquot; inquit »opinionem non assia
»facio;... praestantissima enim est haec sententiaquot;: Deum

4)nbsp;Vid. sgsoettg., o. I. ad Matth. XXII: 80. eisenmenger, Ent-
decktes Judenthum II, p. 940. Cf. gfbörbb, o, L I, P-

^\'\'quando corpus restituturuni esse ex ossiculo Luz \'). At haec
sufficiant de locc. Rabb,; haud enim désuni majoris pon-
testimonia, josephus 2) hisce verbis reddit Pharisaeorum
seitentiam : » . . . raîg fitv (-i^/uj^ßij vnonbsp;fio/fiop

\'^t-siop tcqoatiamp;eaamp;ai, raXg de qqarcoyijp tov dfaßiovpquot;;
^\'•si Vero illud dpaßiovp verbum sit quodammodo ambiguum 3)^
certo constet, semperne Pharisaicam doctrinam accurate
Pï\'oposuerit josephus 4), ex hoc tamen loco dare patet, Pha-
I\'lsaeos mortuorum animas statuisse facile ex orco posse in
^^\'\'ram redire {\'ANAßiovv) ut reviviscant. — Omnia vero
•^ubia amovet lucidus locus in secundo Maccahaeorum hbro,
Cap. VII, Septem illorum martyrum tertium, membra sua
cruciatum lubens dura offert, sic audimus loquentem (vs. H):

quot;\'^(xXijf tXTci^ao xQjjicauad\'ai.quot; Hisce auiera verbis, quam
P^tßst disertissime, ejusdem corporis omnibus cum raembris

Via. CORRODI, o. I. I, p. 356; alia exempla vid. ibid., p. 345 sqq.
sit illud Luz, e sequenti loco patet : » Hadrianns, cujus ossa conte-
et nomen deleatur, interrogavit E. Josuam ben Hananiah : unde
^omo reviviscit tempore futuro? Respondit ille, a Luz, in spina dorsi.

demonstra hoemihi: Aceepit ille Luz ossiculum de spina dorsi,
indidit aquae, et non est maceratiim: indidit igni, et non est crema-
subdidit molendinae, et non est contritum: positum in incude, con-
quot;tudifc malleo, scissa est incus, et ruptus malleus;quot; etc. Vid. lightf.,
•• p. 649.

De causis JosepM ambiguitatis vid. flügge, o. 1. I, p. 231. Cf.
•^fiiMîi, Inst, theol. dogm. § 230, n. 5.

indicahir restitutio. _ Aiia multa exerapla hic addi possent ad
confirmandum et illustrandum quod de resurrectionis natura,
qualem Judaei sibi finxere, diximus; at salis superque jaw
constare credo quod hac de re supra statuimus.
■ Illa vero in opinione cura ceteris non fecerunt Sadducaei,
quorum resurrectionis negaüo, siquidem paulo accuratius eam
persequamur, multum atferet ad Jesu doctrinam explicandani.
JOSEPHO hac iu re nobis teste, Sadducaei qualeuicunque omnino
vitam post corporis obitura, hominis igitur immortahtatera, pl^ß®
negasse censendi sunt; vliaddovzaioig de rag ipy^às o ^ôyoç
quot; (Svvacfapi\'ÇiL Toîg ffw/tKfftquot; J); et: tf^JccdSovitatoi ip^XV^
fTè Ti]v diajjLovfjv... dt^aiçovGiv\' 2). His cum Joseplii effatis
congruit Sadducaeorum doctrinae descriptio in Act. App. XXlfl •
8; quamvis enim vocis »nviijuuquot;, h. 1. occurrentis, non uö®
est explicatio. omnibus tamen ea videtur praeferenda,
naturas quascunque spirituales negasse Sadducaei statuuntur,
quae scilicet exphcatio aliis historiae testimoniis corroboratur
Accedit enim ad josephi illa verba effatum in TancJmrn. foh
1: »Sadducaei negant, dicuntque: Deficit nubes, atque abit,
»sic descendons in sepulcrum non redit\'\' 4), cui testimonio
si fides est habenda, docemur, Sadducaeos statuisse, post
mortem de Iiomine haud magis quid perennare quam de nube

3)nbsp;De Sadducaeis vid. db bbngeh., Opusc. acad. p. 173 sq- — co-
T.ANi. P^ev. d. Theol. IIT, p. 205 sq.

paulatim déficiente, mox in nihilum redacta. Verbo, Saddu-
caei negarunt ét mortuorum resurrectionem Pharisaicam s, vul-
garem, ét animi s. hominis prorsus immortalitatera; quae qui-
dem negatio inde iis exstitisse censenda est, quod, materia-
\'istico plane modo, nvw^a s. naturas qualescunque spiritua-
1) exsistere infitias irent. Haec sufficiant de Sadducaeis;
quae vero si recte applicantur, ad Jesu de resurrectione doctri-
probe intelligendam deinde nobis aperient viam.
Accedimus nunc ad graviorem quaestionem : quid de mortuo-
rum resurrectionis tempore statuerint Judaei, Jesu aequales.
^iilgo autem ad quaestionem illam dirimendam recurritur ad
\'^\'assicum locum Joh. XI: 24, ubi Martha simpliciter affirmatur
herbis yiOiSa ovi difasTijatTai èif rjj dpaaräan tv vfi iQjó.xr^
vulgarem hujus temporis Judaicam enunciare opinionem ;
quod vero ipsum probandum. Duplex sic nobis oritur quaestio,
utrum Martha censenda sit ét loquendi genere uti Judaico,
^^ Judaicam enunciare opinionem vulgarem, 2quot; fac, haec ita
quid tunc formula illa, dvàaraaig iv rfj isyari] ijfisQct,
\'\'•^daeis non potuerit non significare.

Primam quaestionem quod attinet, neutra hujus pars certo
^ftirmari licet. Etsi enim uno verbo vulgo affirmatur, ip
fcrj. ■t^u. fuisse loquendi genus Judaicum s), nusquam ta-

Non tam eorum angelologiam specto quam authropologiam,
JENTIJJK in: Jaarbb. YIT, p. 463. BRiër in: Godg. Bijdr. XVI,
I\'- 366^ gj. ^^ Eschatologie, I, p. 63. schölten in: Jaarbb. VIII,
a quibus recedit weizel in; Stud. u. Kiit. 1836, p. 630: .,Im
Ev. iät an die Stelle der drvTHti^a almvoq der noch spätere, iu

men, nec in Ew., nec in iibris apocr., nec in scriptis Rabb.,
uiium pro bac affirmatione inveni argumentum, quandoquidem
unicus hic noster exstat locus, quo formulam illam a Judaico
homine audimus enunciatam i); atvero haec ipsa Marthae verba
nihil probant; quamquam enim certo certius non constat, for-
mulam illam ei cognitam demum fuisse e praecedenti Jesu
institutione, qua Bethanica illa famiha verosimiliter jam antea
fuit usa, haud magis tamen probari potest contrarium, neque
enim hujus probabilitatem auget hujus formulae absentia, ubicun-
que de resurrectione loquitur homo Judaicus, et observatio,
ab ipso Jesu haac formulam semel atque iterum adhiberi. Cum
WEIZELÎ0 igitur in medio saltem relinquenda est quaestio,
utrum dyàaTa(Sis èv r^ èaxàvrj i^fiéça loquendi genus fuent
Judaicum necne. Quidquid vero sit, etiamsi Martha censetur
Judaicam quandam enunciare opinionem, certo tamen non eam
eloquitur, quae omnibus fuit recepta. In defmiendo enim resur-
rectionis tempore haud exiguum apud Judaeos deprehendifflus
dissensum. In Rabbinicis saltem scriptis varie de eo statuitur,
Soàar Num. fol. 86; »Et illo tempore (Messiae) excitabit Deus
»S. B. mortuos populi sui,quot; etc. Sohar. Oen. f. 81: »Tra-

»die Apostolische Zeit gehörige Terminus der èayavf] -jfiè^rt gekomme
vel saltem in medio relinquit p. 635: »Möchte sie auch jene Vorstellung,
«die in ihren Worten liegt, aus Zeitbegriffen gekannt und sich angeeignet
«habenquot; etc.

1) Semel tantum in scriptis Eabb, resurrectionem inveni eopulatam cnin
xy fO/ari) Tjiiiqa, ubi vero ipse auctor dubitat sitne legendum D -\'H
l\'nnxn i- e. usque ad mare extremum, an ■ji^tlXH CDnbsp;i. c. f

quot;dunt Rabbini nostri: temporibus Messiae Deus S. B. vivificabit
quot;justos, eosque ex pulvere excitabitquot; »). Ibid.: »Mundus non
quot;Poterit a reatu sao liberari, usque dum veniat rex Messias,
Deus S, B. excitet dormientes in pulverequot; 2). Ratnham
8ankedr.\'. »Dicunt plurinii, quod veniet Messias et resusci-
»tabit mortuos, et congregabuntur in Iiortum Edenis, atque

*nbsp;^dent et bibentquot; etc. s). Multa hic addi possent exempla, sed
haec jam sufficiunt ad probandum, multos Judaeos resurreclio-

tempus statuisse in dielus Messiae 4).
AUi vero contrariam sequuntur sententiam, tempus illud post
dies Messiae constituentes, quam opinionem Esrae quoque
hber profitetur hisce verbis 5): »Revelabitur Messias, fihus
quot;löeus, cum bis, qui cum eo sunt; et jucundabuntur qui re-
quot; \'^cti sunt in annis quadringentis; et erit post annos hos, nio-
quot;rietur filius mens, Messias, et omnes qui spiramentum habent

*nbsp;homines, et convertetur saeculum in antiquum silentium die-
quot;hus Septem ... et erit post dies septem... et terra reddet
Muae in terra dormiunt, et pulvis eos qui in eo silentio habi-
^tant, et promptuaria reddent quae iis commendatae sunt ani-
quot;Diae.quot; Hac cum opinione faciunt M. Menasse 6) et B. Becliai:
^Lex oblivioni dabilur ab Israele, nempe tempore resurrectio-

Vid. lightf. o. 1. ad Joh. VI: 31.
^^ Cf. EÏSEN.\'misnger, o. 1. II, p. 893.
Gap. VII: 28 sqq.

«nis, non vero in diebus Messiae\'* i). Si vero fuies habenda
est verbis R. Saadias Gaon, haec sententia minus vulgaris erat
quam prior : » plerosque Israelitas credere, Deum 0. i\\l. resusci-
»taturura esse raortuos tempore hberationis s. salutis (i.
»Messiae). At paucos de populo nostro inveni, qui non fatean-
»tur, illud futurum esse tempore liberationis, sed demum eo
»tempore futurum dicant, quo transibunt ad saeculum futu-
»rumquot; Hisce autem exeraplis s) clare patet, quod supra
dixiraus, in defmiendo resurrectionis tempore Judaeos minime
consensisse, neque igitur Martham enunciasse opinionem omni-
bus receptam, etiamsi censeatur Judaicam adhibuisse loquendi
formulara, quod vero semper hypothesis manebit. Esto autem.
Quid igitur Judaeis non significare non potuit formula illa :
âvâGTmiq Iv xfj ta^àti] -»^n^QCi ? Utrinque enim nobis est
perscrutanduiH, quippe quum baud magis unura (sc. hanc for-
mulam non fuisse Judaicam) quam alterum (sc. revera ita esse)
probari possit. Videamus.

Judaei omne aevum dividebant in duas majores periodos, o\'^ÏJ\'
nin, O aiojv ovTog, et n^n tzD\'i^ij\', ô a\'iàip O fiéXlojv gt;
èztTvog, tQiÓLievog, quod ita notun) est et ab omnibus conces-
sum, ut exempla hic possint omitti. Ad alterutram autem periodum
ij iG^fâTi]nbsp;pertineat necesse esse, res ipsa loquitur; ad

i\'e (lispulatum est, ut in Judaeorum loquendi usu hyàzrij iji^ÎQu
®ignificaret ultiraam partera tov aimpog roihov ; sic statuerunt
Jentink , qui t\\v iai- t]^. minime differre ratus est a ruig
fj^u. 1), SCHÖLTEN, qui, quamvis clare effecit, illas for-
ß\'Ulas omnino esse distinguendas, rijvnbsp;tjf^. tamen ad

•^ijn öSij; refert 2), BRiëT, qui idem statuit 3), a quibus vero
tücke meuer 5), al. recedunt; et recte quidem. Primo
^^im hoe jam mirum videtur, Martham scilicet, siquidem formula
T^fj fcrjj. tjfi. revera ei significat diem ultimum âuJus sae-
de resurrectione loqui ut de eventu remotissimo e) ; Je-
enim Messiam habet (vs. 21, 22, 27); at vero, si revera
Mortuorum resurrectionem esspectavit in ultima quantacunque
P^rte hujiis saeculi, quin etiam initio dierum Messiae, quomodo.,.

3)nbsp;De Eschau I, p. 59. Cf. Godg. Bijdr. XVI, p. 362 sqq.
Comm. ad h. L »indem Martha ia ihrer wechselnden Gemüthsstim,-

Comm. ad h. 1. recte monet: »Nar in letzterer Weise, als ein tro-
quot;steadeg Verheissungswort auf diese Auferstehung (d. i. am jüngsten Tage)
quot;fasst es Martha; . . in ihrer Erwiederung v. 24 drückt sich die Ilesigna-
quot;tioQ dgr getäuschten HotFnnng aus.quot; Ac revera, nisi Martha censeatur
i\'fisurreotianem in die novissimo spe.ctasse, verborum contestns prorsus
obscurus est.

Id coneedunt ERiër, o. L p. 91, diserte afflrmans: »Tegen het ver
zijnde en toekomstige\', hij zal opstaan teu uitersten dage, in den mond
Marthaquot; etc. sci-iolten , 1. 1 p. 442: «Bevestigt Hij Martha in
quot;het denkbeeld, dat de gestorvenen in hunne graven blijven zouden, om
naar Joodsche voorstelling, ten jongsten dage weder op te staan?
Dacht zij aan den dag der opstanding als een nog ver ver\'.
quot;\'■\'-\'\'Jderd tijdstipquot; etc.

quaeso, de resurrectione loqui potuit ut de eventu longe remoto,
quandoquidem resurrectionis tempus vel jam adesset (praesente
enim Messia aderat jf taj^. i^y), vel jam jamque mortuorum
resurrectio esset exspectanda?

Sed ipsa rei natura fert quod demonstrare nobis proposui-
mus, Judaeos, formulam tv rfj ia^-conjungentes cum resur-
rectione, nequaquam potuisse cogitare de ultimo die sae-
culi. Nunquam nimirum ullus Judaeus sibi proposuit resurrec-
tionem futuram esse antequam venisset Messias, neque igitur
unquam in quantulacunque parte tov almvog tov\'tov ; praesente
enim Messia, mox saeculum hoe iis seclusum erat, praesente
scilicet vel saeculo futuro vel periodo illa, quae iis audiebat
dies Messiae i) ; nusquam praeterea (quod haud parvi est mo-
menti) resurrectionem in Judaico loquendi usu inveni copulata®
cum saeculo Tm, semper vero vel cum saeculo futuro vel
cum diehus Messiae. Ex his autem sponte sua sequitur, lo\'
quendi formulam Judaicam dv. iv rfj iay^. ijfi. (siquidem revera
fuit Judaica) Judaeis non potuisse non significare: resurrectio-
nem in fine rerum s. die novissimo 2).

Jam transeamus ad aham quaestionem, quae est de awipH\'
tudine resurrectionis; num omnes mortuos Judaei credideruflt
resurrecturos, an vero paucos?

Nihil hic refert quaestio, utrum Saeculum /ioc tidem sit ac Dies Mes-
siae necne.

2) Omuino tenendum est, de Judaica tantum, nondum vero de Christi
eschatologia hic agi.

re Judaeis variara fuisse sententiam. Alii enim generalera
ßxspectarunt mortuorum resurrectionem , alii paucoruni, i. e.
aut Judaeorum tantum, exclusis gentibus, aut piorum tantum
quot;Judaeorum, aut omnium, inter gentes etiam, hominum piorum.
Qui vero omnium omnino mortuorum accipiunt resurrectionem,
Prinio Israelitas resurgere slatuunt, initio sc. regni Messiani,
fipinde, sc. ad hujus regni finem, ceteros homines i). Pauca
exerapla sufficiant. Sohar Qen. : »scriptura dicit, Jes. XXVï:
»„vivent mortui tuiquot;quot;, illi scilicet, qui in terra Israel,
quot;sepuiti sunt, initio. »»Cum corpore meo resurgentquot;quot; »illi
quot;sunt mortui reliquarum terrarum. Et propterea illa corpora
quot;excitantur, Israelitarum scilicet, qui ibi sepulti sunt, non autem
quot;corpora reliquarum gentium idololatricarumquot; 2). Hinc recedere
\'^^ihi videtur sententia in secundo Maccabaeorum libro ex-
h\'hita. Cap. VII: 14, ubi fratrum illorum quartus sic alloqui-
Antioclium : »ool nèv yàq avà^srasig dg ova èStai\' ;
^^\'^ba autem illa haud sine causa addita: «étç C®^î\',quot;clareostendunt,
loquentis sententia tyranno injusto omnino futuram esse resur-
\'\'ectionem, quae vero minime ad salutem, sed ad perniciem ipsum
\'^iiceret 3), Idem indicant verba sequentia in Actt. Aposi. XXIV:
\'gt;êXTtï8ci Ï103 tig TÓPnbsp;^v itai ovvoi TtQogdéxoprai,

Cf. VS. 9. ävaßibjaiv foj^ç ^a? d-vaovijoei,. Plura e libr. apocr.
quot;Ie re dedit lioutensteist in: Tub. Caih. QuariaUchr. 1844, IV,
in.nbsp;i,uiienl. godgd. IX, p. 296 sqq.

pronouiine demonslr., ovtoi, significantur Judaei. Idem poii\'o
profitelur effatum rabb.; »Tres classes mortuorum sistent se
»die judicii. Primo est eorum, qui perfecte justi sunt, secunda
»improborum perfectorum, tertia intermediorum ;. .. perfecte
» impii illico scribentur et obsignabuntur ad gehennam, sicut
»scriptum exstat (Dan. XII: 2): Et multi ex dormientibus m
»terrae pulvere evigilabunt, alii ad vitam aeternam, alii ad
»opprobriumquot; i); el Jalkut Sim. : !)num etiam gentiles aderunt
»temporibus Messiae?... omnis populus et regnum... videbunt
«bonum Israelitarum, statim vero in pulvereni revertuntur et
»in aeternum non viventquot;

Illa denique confirmât usus formulae »secunda morsquot; Ju-
daeis usitatissimae.nbsp;sic reddit Deut. XXXIII : 6 : »Vivat
»Pieuben, nec secundam mortem moriaturquot;. Etnbsp;Esaj.
LXV: 6, »Ecce scriptum est, vitam longam iis non conce-
»dam, sed rependam iis peccata eorum, et tradam eorum cada-
»vera in secundam mortem; et vs. 15: nJehovah eos secunda
»morte afficietquot; 3). Ex his omnibus apparet, Judaeos minime
concordasse in definienda resurrectionis araplitudine, alii nempe
paucis, alii omnibus mortuis resurrectionem quum tribuerint;
unde forsan simul explicari potest qui inter eos obtinuit dissen-
sus de resurrectionis tempore.

1) Vid. GPRÖRËR, 0. 1. II, p, 377 sq.
S) Vid. SCHOBTTG., 0. 1. II, p. 621.
\'quot;j Vid. LiGiiTF., 0, i , p. 132.

tionis futurus sit auctor, eundem deprehendimus dissensum.
Libri \'Esrae et Henocki Deum uuncupant mortuorum suscita-
torem i), quibuscum conveniunt haec: »Traditio scholae Eliae:
\'\'■^isti, quos suschabit S. B, a mortuisquot; etc. 2), et glossa
h. 1.: »Justi, quos suscitabit Deus a mortuis in diebus
quot; Messiaequot; etc. Sanhedr. fol. 90 : » Interrogarunt Sadducaei R.
quot;Gamalielera, unde probatur Deum suscitaturum mortuos? Ex
\'\'^e, inquit illequot; etc. s). Midr.Tillin zmSxd.-. »Messias resus-
quot;citabit dormientes in pulverequot; 4). Ceterum referre hcet ad
quot;^lulta exempla supra passim allata ; itaque haec jam sufficiant.

Breviter nunc sparsa colligentes, haec constituere licet super
quot;\'udaeorum, Jesu aequalium, sententiam de resurrectione mor-
\'\'Uorum: »omnes Judaei Palaestinenses, de resurrectione mor-
quot;tuorum loquentes, ejusdem corporis, s. carnis, intellexerunt
quot;restitutionem, Sadducaeis autem exceptis, ét universe homi-
quot;nis immortalitatem ét resurrectionem plane rejicientibus. Cetera
quot;quod attinet, de Iiis omnes minime consenserunt; resurrec-
\'^l-ionis enim tempus alii initio, alii in fine regni Messiae con-
\'»stituere; dicendi autera formula àv- iv rfj i^xàtr} ijfiiQc^,
®si revera formula fuit Judaeis usitata, non potuit non iis
^\'Significare resurrectionem in fine rerum. Resurrectionis am-
quot;Plitudinem quoque varie definiverunt, ahi nempe omnes, alii

— 4 Esr. VlI: S3.

vid. lîghït., o

ÎÎJid., p. 617.
p. 364.

»paucos tantum resurrectionis participes futuros statuentes.
»Major denique Judaeorum pars Deum, nonnulli Messiam resur-
»rectionis habuere auctorem.quot;

Hisce igitur constitutis, jam transire licet ad ipsius Jesu de
resurrectione doctrinam. Justam autem nunc comparationem
instituentibus inter Judaicam doctrinam et Christi effata, verae
Christianae doctrinae facilis nobis erit et expedita distinctie.

Disquisitio nostra rite et ordine ut procedat, primo definia-
necesse est, quaenam de mortuorum resurrectione Jesus
^«ünciaverit. Primo igitur quaeritur, quid de mortuorum re-
^\'JPrectione Jesus dixerit s. quomodo de ea locutus sit; qua
Altern quaestione jam constituera abstinemus, quid revera Do-
•^iQus sibi voluerit, quandoquidem effata ejus breviter tantum
attingimus, neque jam inquirimus in singulorum elFatorum
signification em.

Loci igitur, ubi directe diserteque de mortuorum resurrec-
tione ipse Dominus loquitur, perpauci sunt; ecce illi: Matth.
^XII: 29-32 (loci parr. Marc. XII: 24—27. Luc, XX:
Luc. XIV: 14, Joh. V: (21, 25) 28, 29, VI:
40, 44, 54; XI: 23, 25.

Lnunciata illa vel obiter spectantibus hac mox licet formula
conjungere: »if rmv VÉ\'/.Qcóigt; aväavaoig, cujus ipse Christus
auctor, nequaquam afferet hujus conditionis nostrae ter-

»restris vel hujus nostri eorporis restitutionem, et futara est
»h Tfi tGidTfi TiixaQq.\'^ Eaec igitur formula, quam nemo
non concedet, breve circumscribit quae Jesu de resurrectione
effata nobis praebeant explicanda, simul tamen in medio relin-
quit, quid sit twp vexQOJP (xvàavaaig, quid tv Tfj iO%c(,t%
iliiQCi, quid statuendum de resurrectionis amphtudine; quae
igitur omnia nobis restant dijudicanda.

Praeterea, comparationem si instituimus Judaicam inter doc-
trinam et Jesu institutionem, ana illa formula comprehensam,
primo jam visu patet, ab illa banc diserte in nonnullis rece-
dere; quod, quousque valeat, verum Jesu doctrinae sensum.
oppositionis gratia, facile nobis iliustrabit. Me vero dissensus;
quum in omnibus. Jesu doctrinae partibus non ita dilucide ob-
servetur, kas partes accurate cognoscere paulo est difficilius,
de^quibus scihcet variae theologorum etiam nunc sunt sententiae.

Primo igitur inquirimus in eam Jesu de resurrectione doc-
trinae partem, qua a Judaeis se recedere diserte signiflcavit;
tum in eam, qua a Judaica doctrina Jesum reeessisse disertis
verbis non docemur.

§ 1. Inqiiirilur in eam Jesu de resurrectione doctrinae
partim, qua a Judaeis ipsum recedere diserte
significavit.

Sectione praecedenti jam vidimus, ry\\v dväaxaatv Judaeis
significasse conditionis hujus terrestris et corporis ad pulvereni
redacti hac in terra restitutionem; ad diem usque resurrec-

tiOnis, Judaeis teslibus, morluorum aniraae in orco (\'71x0\')
ßrant congregatae, et, quamvis ex illorum mente animae cum cor-
Poi\'e aliquando denuo conjungerentur, ac vere reviviscendi igitur
essent capaces, mortuorum tamen tdstissima dlic conditio haud
Bültum diversa erat a plani interitus absolutaeque mortis conditione.
ïuimortalitatis igitur notio non plane Judaeis erat ignota, at longe
aherant quia veram hominis immortahtatem cognoscerent. Pauca
\'gUur hac in re inter populäres suos Jesus invenit vera, i. e. vitae
\'®niortalis fidei eleraenta, ut ita dicam, rnulta vero falsa
imperfecta; vera autem illa immunia et Intacta erant relin-
l\'ienda, simul tarnen falsa eradicanda, purganda, emen-
^anda, imperfecta supplenda, ita ut hic valeat illad Jesu enun-
\'^\'alum : ovx ^lo-oi^ ^uraXvsai, dlXà nXijqtùsaL\'i quod om-
quot;ino ad placitum nostrum videtur applicandura. Hanc nimirum
Agendi ac docendi rationem mox Eum deprehendimus sequentem
disputatione illa a Sadducaeis provocata, Matth. XXII: 23 —33
11. par.), quo loco Jesu a vulgari Judaeorum de t^ apaa-
^«(jft opinione disertis verbis enunciatur dissensus, ac simul
^uid de resurrectionis indole sit statuendum satis dare ex-
Plicalur.

Sadducaei nempe, quos hominis immortalitatera et resurrec-
tionem vidimus negantes, quaestione Jesum aggrediuntur (vs.

ex lege Mosaica ac vulgari Judaeorum sententia pe-
qua et resurrectionis doctrinae futilitatem demonstrarent
etipsormn vindicarent iocreduhtalem. Ex Jesu autem response luce
palet, crassam istam resurrectionis notionem Ipsum fuisse
^^ersatuni^ eique substituisse subliraiorem illam, qua ij dvà-

stadig fflinitne afferat corporis conditionisque terrestris resli
tutionem, sed talem conditionem, quae angelorum exsistendi
modo sil similis. Quod, quamvis ita darum sit, ut ampliore™
illustrationem possimus missam facere, omnino tamen notandum
est. Etenim maximi momenti deinde erit animadversio,
hic in promptu est, Jesum, Sadducaeos dum réfutât, apertis
disertisque verbis enunciare sententiam Judaeorum opiniom
directe oppositarn ; unde patet, nequaquam Eum veritum esse
nugas Judaicas aperte oppugnare, nec Ipsi visum esse obscura
tectaque oratione involvere vera, etiamsi falsis auditorum no-
tionibus quam maxime essent opposita ; quid ! quod non veretur
popularium suorum exspectationes prae omnibus dilectas, qua®
de regno Messiano terreno, mortuorum resurrectionem secu-
turo, somnia somniarent ipsis carissima, laetissimum illud reriiffl
futurarum culmen, uno ictu nunc divellere ac plane diruere!

Sed aha hoc loco adhuc videntur obscura; primo enim Jß®\'^
argumentandi rationi et ratiocinationis contextui opus est illuSquot;
tratione; tum amovenda sunt dubia, quae contra veram tni
àpaavâ(5a(ag notionem hoc e loco vulgo moventur.

Primo igitur illustremus Jesu argumentationem et ratiocina-
tionis Seriem. Quo sensu Sadducaei dicuntur versari in errore,
quippe qui essent tl8óvag ràg -/Qacpàg [lySè rijv
vui^iv rovamp;eovquot;? (Mt. XXÎI: 29. Me. XII: 24). Non potest
quemquam latere quid spectet Dominus ad ràgnbsp;P™\'

autem dicuntur esse /xi] dèórtgTTiv dihafiiv rov
■^iov? Vulgo hoc ita suraitur, nt ex i)ei omnipotentia s.
P\'^iestate Jesus petat argumentum pro mortuorum resurrec-
tione magna vero dubia quominus cum hac faciara explica-
hone me impediunt: primo enim Sadducaei minime piitandi sunt
agnovisse Dei omnipotentiam 2); tum ex eo quod, pro Dei
\'^\'^Qipotentia, aliquid fieriquomodo, quaeso, probatur, id
\'evera aliquandofacturum Eum esse? denique non video, quomodo
30 (Me. vs. 25) illustret Dei omnipotentiam; an ex eo
liJod in resurrectione ovxt -/afiovaiv x. t. L illustratur illa
proprietas, sicuti sequentia, otiqi de rijg dp. x. r. îl.,
\'^î\'^strant »res? rçafàgquot;? 3).

Nullam prorsus video idoneam hujus periodi contextus expli-
cationem , recepta saltern vulgari vocis » ôv\'pafiivquot; significatione ;
liiide firme mihi persuasum habeo, hanc vocem alio quam om-
^\'^Potentiae sensu hic esse accipiendam. Ac revera, si dv\'pufitg
1- sumitur sensu essentiae s. ovaiâg Dei , non deest rerum

Vid. pluriraos interprr. ad h. 1. Alii, quamvis paucis ab his receduut
jentikk iü : Jaarhb. XIII, p. 150, qui -raç yq ^t^â^ t. â. ex-
»de kracht Gods der Schriftenquot;, item stier: die Reden des Hernn
eodem tamen sensu accipiunt.

^^ Geotjus ad verba fifjds xrjv diva/Mi-v x. amp;, aunotavit ; «Non tam
quot! crederent dissolutas corporis partes a Deo non posse recomponi, quam
patarent, non posse sustentari animas sine corpore.quot; Item ols-
ad h. 1. «Den allgemeinen Lehrsatz von der Allmacht Gottes be-
^triiten die Sadducäer nicht.quot; Universe interpretes hujus loci nexum la-
quot;quot;^\'ose vindicant.

Verba nimirum illa (Mt. vs. 80; Mc. vs. 25) explicare s. illustrare
l\'^sececleiitia docet vocabuJum illud yuq, nec aliud quid pos,sunt illustrare
^V^ rfï\'i\'KjHH\', quum vs. 31 quadret in tb?

contextus idoneus, nec quid restât loco obscuri i). Nunc enwi
sie Sadducaeos alloquitur Jesus : »vos, Sadducaei, futilem iHa™
» quaestionem objicientes et mortuorum resurrectionem negantes,
»magno versamini in errore; quaestionem istam quod attinet,
»qua scilicet apparet nullum tertium vos videre crassam inter
»vulgarem illam notionem et planam resurrectionis negationem»
»profecto non ita disputaretis, si Dei cognosceretis Triv ovoicc
»s. si hujus memores fuissetis; inde etiam duplex ille vester
»error!quot; {ov Siärovro nlcxvasamp;s ; ^ic. XII: 24). »Etenim
»negatis hominem posse vivere absque corpore hocce materiali;
»negatis universe, exsistere posse naturas Tvptvfiatiytàg
»ullamque prorsus extra Deum esse substantiam praeter res sen-
»siies. At vero agnoscentes exsistere Deum, summum sc. abso-
»lutumque nvevfia, quomodo et negare potestis resurrectione®
»esse dvvavôv, et absurdam illam ponere quaestionem, quando-
» quidem oi vîoi v^g di/aoräsecag sunt vloi rov ■d\'eov (Liquot;^\'
»XX: 36), i. e. divinae naturae spiritualis quodammodo pai\'ti\'
»cipeslquot; Hoc igitur sensu argumentationi et contextui nito-
restât obscuri vel inertis, contra ratiocinatio apte procedit.

Superest ut sequentes vss. illustremus ac simul amoveamus
dubia, quae contra veram rijg dpaaraaicog notionem vuig«\'

1) Vocem igt;âvva//,i,(;quot; nonimnqnam hoc sensu sumendam esse, docent
e. g. Mt. XXVI: 64, Luc. XXII: 69; priori loco ^ âvvafi,,q sign, ipsum
Deum (abstr. pro concr.); hoc sensu eam sumi posse docuit buxtoR gt;
lex. talm. ad v.nbsp;his verbis: »apud Rabb. et Cabb. relertm- mter

»Epitheta Dei, ad significandum ipsum Deum praepoteutem;... quot;wn praefîxo
»art. Il, ut Graeci dicunt ■j âi-va/xig.quot;

nostro e loco liauriaiitur, Quum vero liaec ad resurrectionis
tempus magis pertineant, quo nimirum definiendo Christus nec
hoc loco nec alibi dissensum suum a Judaeorum opinione disertis
\'^cibis enunciaverit, illa ad sequentem paragraphum sunt referenda.

§ 3. InquintuT in earn Jesu de resurrectione doctrinae
partem,, qua a doctrina Judaica ipsum recessisse
disertis verbis non docemur,

Quamvis in sequentibus vss. de resurrectionis tempore nihil
^ Jesu diserte definiatur, vulgo tamen ab iis, qui improprie
®\'^niant zriv ävaarasiv, nec igitur ejus tempus statuant
fine rerum s. die novissimo, hic noster locus ad ipsorum
sententiam vindicandam adhibetur. Antequam vero de hisce
*^^canius, ipsa haec Jesu argumentationis pars paucis est illu-
®\'randa (Mt. XXII: 31, 32. Mc. XII: 26, 27. Luc. XX:
^^ 38).

Sadducaeorum ineptam quaestionem jam vidimus a Jesu repre-
\'nsam ac unum igitur argumentum pro resurrectionis negatione
J^\'ïî iis sublatum; sed aliud adhuc iis restât, ac ipsorum ra-
t\'ocinationis fundamentum quidem, cui omnia superstruerent.
^efuncto namque corpore, ita loquebantur, exstincta est vita,
corpore anima evanescit, quum haec ab illo non sit diversa
(deficit nubes et abit, sic descendons in sepulcrum nunquam re-
ergo quomodo anima, quae non exstat, unquam potest denuo
cum corpore dissoluto, i. e. (nam hoc ipsum Judaeis
^I\'at resurrectio) quo tandem modo evenire potest resurrectio mor-

tuorum ? Jam syllogisrai hujus minor propositie (sc. resurrectio
estanlmae cum corpore restituto nova conjunctio) a Jesu iis abrogata
est ; iMHC iis aufert propositionera majorem (sc. mortui vita pror-
sus carent), unde falsam esse conclusionem necessario sequitur
Haec Jesu disputandi ratio omuino notanda est; etenim non id
agit, ut ex formula illa: »Ego sum Deus Abrahami, etc.\'
petat exegetioum pro mortuorum resurrectione argumentutni
sed ut contra Sadducaeos ipsorum doctrinae futilitatem exponat ;
minime igitur nunc hoc sibi velie censendus est Dominus,
mortuorum resurrectionem directe probet ; sufficit enim falsae
Sadducaeorum argumentationis, falsae hypothesi superstructae,
refutatio. Ne dicat quis, ipsa verba {ntql Sê rfig dv aGT^\'
fff cog, sim.), quibus utitur Dominus, probare contrarium; id
enim suramo jure negatur; etenim minime sic legendura est:
Tiiqi T. dv. r. vtZQamp;v ovx dvéyva)Ti, etc. sed: mQ\'\'
dè T. dp. T. viUQo^v , ova dpé/vo}r£, etc. 2), Hoc igitur
raodo Jesus locutus est: »quod vero moriuonm resurrectionem
»attinet (clarius apud Mc. »quod vero attinet mortuosquot;\'^, ne

1)nbsp;Lioeat, perspicuitatis gratia, Sadducaeorum dispulationem e nostro
loquendi genere esplioare,

2)nbsp;Neque Lucae verba sic explicanda sunt: oxv dè êy. ol vfitQai, (tovto)
«al Iff. i/j,. etc.; sed ori, i^i iy. ol v. idem dicunt ac TTfQt cCÈ T^e aii. t-
ij^r^vvoi-v non significat: probavit, sed indkavit, i. e. ita locutus est,
brxic consequens sit; supplendum enim est: mortuos vivamp;re, applicata WiNES^
regula: «Der Fall, wenn ein Wort oder eine Wortform aus einem vorher\'
»gehenden oder nachfolgenden herauszunehmen ist etc.quot; Vid. ejus Gramni\'t
p. 652. »In allen diesen Fällen liegt die Nothwendigkeit einer Ergänzuflg
»iu dem Unvollständigen des Satzes (grammatisch und logisch betrachtet)
»vor.quot; p. 654. Sensus igitur est: »quod attinet resurrectionem roortuoquot;
*n-uni, Moises etiam indicavit mortuos vivere etc.quot;

»nifflis urgealis illud vatgoi, mortui enim dicuntur, sed revera
sunt, nam vivere pergunt; quod probatur e S. S. bis
etc.quot; Itaque nunc Sadducaei non amplius contendere
poterant resurrectionem esse pro nihilo habendam, quod anima,
post corporis obitum nihil esset, cum corpore nunquam
posset denuo conjungi; utramque enim hypothesin, ut falsam,
abripuit Jesus i).

Haec sufficiant ad ipsum locum illustrandura; hoc unum in-
pï\'miis teneatur, Jesum scihcet pro mortuorum resurrectione
öon directe voluisse argumentari, qua nirairum argumentatione
non opus esset in disputatione, quae cum Sadducaeis num
\'Psi erat. Quae observatio haud parvi nunc nobis erit momen-
ponderantibus argumenta, quae hoc e loco sibi petunt alle-
goricae rijg dv. notionis fautores i. e. ii, qui resurrectionis
^•^Wpus statuendum patent vel statim post cujusque hominis mor-

1) Vix dici potest, quot sint hujus loci interpretationes. Jam gkotïüs
\'^\'■get vocem »d-soqquot;, hoc modo : »Beneficii autem capaces non sunt qui
or tui sunt, si perpetuo iu mortis statu sunt mansuri. Sequitur ergo re-
quot;stituendos eos esse in vitam, ut peculiariter atque eximiequot; Deus ipsorum
l\'eus, hoc est i-èsQyéttjq, esse possitquot;; cum eo faciunt des côtes, o. 1.
174 sq. bengblids, 0. 1. p. 86, al. Multi alii rei cardinem quaerunt
^^ tempore quo Deus ita locutus sit; ita e. g. olshausen Comm. ad h. 1.,
CüEXius, o. 1. p. 168, qui aeque ac stoeeius iyelQovTai, explicat :
Posse resnscitari. Alii Jesum contra Sadd. argumentatum esse affirmant
^quot;daico interpretandi more; ita e. g. stolziüs in Erläut. z. N. T. ad h. 1.
®TßAüss, L. I., I, p. 646 sq. KüiNOELi,, addens: »Neque Jesus rem tam
®ytlogismo convincebat, quam potius animum percellebat.quot; padlds in Com-
^^^nt. ad h. 1. verba »ov» àotlv S amp;tóq etc.quot; interrogative sumsit. Alii
^•^iter. Proxime absum a mbyeki sententia, quamvis non plane cum eo faciam;
ejus Comm. ad h. 1. Omnes vero in eo lahorare videntur, quod prc-
® cupiant id quod ipse Jesus directe probare minime sibi proposuit.

tem, vei (sensu morali) hac jam in vita, quo tempore ad veram
vitam homo a Christo ducatur. Priorem sententiam inter nostra-
tes recens strenue propugnavit BRiërius. Hunc si audimus, e
Jesu pro resurrectione argumentatione non sequi non potest,
patriarchas illos resurrectionis jam participes factos esse , quo\'^
universe de omnibus mortuis valere debet, quam ob rem resur-
rectionis tempus statuendum est statim post cujusque hominis
mortem i).

At vero minime argumentatur Jesus pro rfj dpaoräan, quOquot;^
jam vidimus; hoc unura probat, homines illos, quamvis mortui
sint, vivere Deo s. vita non carere. Itaque conclusio illa non valet.

Aha BRiëTii animadversio hujusmodi est: »Jesu argumen-
»tatio pro futura corporis restitutione nihil valet; ergo ipse Do-
»minus censeatur necesse est favisse senttntiae, mortuorum re-
»surrectionem statim sequi post mortemquot; 2).

Sed primo tenendum est, Jesum resurrectionem minime aequi-
parasse futurae corporis restiiutioni 3) ; contra ipse Dominus
modo hanc sententiara diserte improbaverat; ergo Sadducaei non
poterant jure a Jesu quaerere argumentum pro futura corporum

1)nbsp;Vid. Godgd. Bijdr. XVI, p. 349 sq., 491 sq.; cf. ejusdem op. de
Eschatologie., 1, p. 140. Cf. soni\'js swaagman iii: Waarh. in Liefde-.
1840, p. 306.

3)nbsp;BRiëTii verba haec sunt: ^zijn bewijsgrond voor de toekomstige her
sieving des ligchaamsquot;, vid.\'ibid, p. 492; et «Anders mag het niet reg
»bevreemden, waarom de Sadduceërs niet op deze bewijsvoering ^»n ^ ^^
»hebben geantwoord, dat Hij nu wel de voortduring der ziel na den oo
»had bewezen, in het voorbeeld der^ Aartsvaderen,.. . maar toch nOo
»niet de herleving dier gestorvene ligchamen,quot; ibid, p. 350.

^estitutione; tum, quod jam attuîimus, Jesus nou argumeatum
profert pro t^ ocyccarâaei, sed pro continua, post mortem
etiam, vita. Itaque haud magis valet haec conclusio.

ïertium denique argumentum, quod haud minus pro sua
epinione urget JEKTiKKius, alterias niemoratae sententiae fautor,
BRiêiius sumsit e verborum quo hic occurrunt tempore prae-
^c-nti. E formis scilicet ya^OTZlN, ya^iZONTAl,
^yii^ONTAl, efficiunt Jesum aut significasse, resurrectionem
quot;^linime esse stataendam in tempore longe remoto, sed statim
post mortem i), aut x6v ultova h.Hvov, quocurà resurrec-
tionem conjungit Jesus (apud Luc.), hac jam in vita esse prae-
sentem 2).

Unum vero nego sicut alteram. Primo enira, si temporum
i^sum ita urgere vellem, eodem jure affirmare possem, Saddu-
e«eos, 01 UyovTeg ^rj ~ EIN Al âvàsToiaiv, e vulgari Ju-
\'^aeorum sententia dum loquuntur, idem atque viri illi docti de
\'^esurrectione statuisse, quippe qui baud minus affirment resur-
\'\'ectionein non futuram, esse, sed adfuisse semperque adesse.
Sed temporum illorum praes. idonea reddi potest causa : simiU
i^odo e nostro loquendi genere dicitur e. g. test post hanc vitara
\'^\'taquot; etc.; simili modo Paulus apostolus quaerit: nwg iyiîgON-
^Al ot véitQoi (1 Cor. XV, 35), ubi praesens a winero s)

Vid, Gramm, p. 308. Neque hic praetermittenda sunt haec wjneki
«wo eine Verwechselung der Tempora Statt zu finden scheint, ist
*\'äies3 entweder leerer Schein irnd es lässt sich iu der That ein (besonders

sic explicatur: »1 Cor. XV, 35 wird nicht voti der Todten-
»auferstehung als Factum (der zukünftigen Zeit), sondern
quot;als Dogma gehandeltquot;; quod omnino de nostro loco valet.
Itaque temporis praes. usus hic nihil probat.

Sed praeterea duplex utrique memoratae iUi rijg dpccarà-
aecog notioni ejusque temporis defmitioni obstat argumentum,
alterum morale, alterum logicum.

Morale. Novimus, quid de mortuorum resurrectione cogita-
verint Jesu auditores, Judaei; constat sane, nullum hominem
Judaicum unquam potuisse, ex ipsius mente, resurrectionem
copulare cum cujusque hominis mortis momento, nec mag\'S
cum eo vitae momento, quo a Messia ad veram ipse duceretur
vitam. Item vidimus, Jesum minime veritum esse, errores,
Judaeis vel carissimos, disertis verbis reprehendere. Duo
haec probe teneantur. Fac nunc, Jesum revera aliegorico quo-
dam sensu hic locutum esse de rß dpaßväaei et rœ alàpi-
èxHvoi ; nonne prorsus aenigmatice sententiam enunciasse cen-
sendus esset Magister sapientissimus ? etenim, quomodo unquam
e hisce Jesu verbis allegoricum illum sensum potuissent conji-
cere auditores plane opposita notione imbuti, vix aut ne vix
quidem intelligi potest; quid! quod grammatice ac omnino sub-
tiliter distinguendo verborum tempore praesenti a futuro, efß\'

»für das Eut., wenn der Schriftsteller eine noch bevorstehende Handlung
»als eine solche, die ganz geiviss eiutreten wird, die schon beschlossen und
»unabänderlich festgesetzt ist,.., bezeichnen wolltequot;, ibid, p. 306 sq.

debuissent ipsoruai errorem tam magiü momenti! qua
tandem e causa nunc tam obscure ac impbcite sententiara
suaai enunciasset, et inceptum raox derebnquens, erroris di-
®idium tantum Judaeis eripuisset, quem plane iis eripere ipsa
quot;\'^Wc ei esset opportunitas, disertis verbis jam repudiata falsa
opinione de resurrectionis natura ? Nullam prorsus video idoneani
causam qua, eodem temporis moraento, ac eosdem quidem con-
homines, diversara Dominus sequeretur agendi ac docendi
\'^ätionem. Ne vero dicat quis, accommodationem formalem hic
Posse apphcari, putaus, Jesu sapientiam tulisse ut Judaico lo-
quendi genere uteretur eorumque notionibus ipsius ideas annec-
^\'^\'\'et, ac eo quidera consilio, ut falsa pedetentini emendaret,
^errena redderet coelestia, minime vero ut errores confirmaret i).
^erum enimvero haec, quamvis universe sint concedenda, hic
valent ; etenim hraites, qui accommodationem definiunt
^^\'\'malera, viri illi hic transgrediuntur, acommodatio forma-
transit in materialem, dissiraulatio hcita fit simulatio illicita.
®Aliud enim est, errorem non impugnare, ahud repetere eum

Vid. BKiëi, de Eschatologie, I, p. 145 et passim. CfF. soniüS
^^aagman, 1. 1. p. 293 et passim, stokt in Jaarbb. XI, p. 503 sq.
^\'^«TlSK in Jaarbb. XIII, p. 138 sic conckdit: »Wij kunnen derhalve
\'^B\'et toegeven, dat Hij door hunne spreekwijze over te nemen, tevens hunne
\'\'^Segese van die spreekwijze zou hebben gewettigdquot;. Recte; reprehendit
Jeg^g Sadducaeos, ac probare conatur id quod illi negant ; si vero
^ensetur Dominus propugnasse moralem illam t^ç àvaaTamp;asmq notionem,
llid tune reprehendit Sadducaeos, cum ipsis faciens in resurrectionis ne-
S^^ione? nonne ita Jesus probare conatur id, quod Sadducaeis minime
An vero ncgarunt, hominem hac in terra posse «inoralis resur-
quot;ï\'ectiotiis vitaequot; partioipcm fieri?

»suisque sermonibus usurparequot; i). Scilicet Jesus censendus esset
crrorem non tantum non impugnasse, sed repeliisse etiam, saisqn^
sermonibus usurpasse si vocabulis » dvaavaGig et alojv iitttvog
usus esset sensu auditoribus plane ignoto, nec simul tarnen ca-
Yisset, ne vulgaris sed falsa illorum notio ipsi ab auditoribus tribui
posset. Sic igitur Judaico loquendi genere usus fuisset Dominus?
nequaquam eo consilio ut errores confirmaret, sed ita tarnen ut
inde non sequi non potuisset errorum confirmatio; quod vero qua®
minime quadret in divinam ejus sapientiam infractumque ven
amorem, in proraptu est. Neque enim objiciat quis: »nec omnia
I\'ubique nec omnibus eodeni modo dixerunt (divinitus missi doc-
»tores)quot; 2); nam profecto haud magis ahbi quam hic ita locutus

2)nbsp;STOER, 1. 1. p. 6. Digna sunt quae Lie iu memoriam revocentur
ejusdem viri vera memorabiliaque haec monita, quae in sequenti etiaia
nostra disputatione probe erunt tenenda; ibid. p. 49: »Etsi vero certiSquot;
«simam antiquanim, quas Christus et app. respicere potuerint, opinionum
»Judaicarum memoriam ipsa N. T. scripta continent: tamen ne id quidem
»sequitur, ut auetorum sacrorum verbis et formis dicendi eas prorsus notiones
»tribuere liceat, quas cum iisdem a Judaeis aequalibus copulari consue-
» visse, certo, quin ipsius N. Ï. indiciis constet. Nam quum Christus et
»app. nova (i. e. ea etiam, quae in V. F. scriptis tradita, sed Christi
»aetate nondum intellecta fuerant) multa et aequalibus incognita docere vo-
»luerint, non poterant, quin nove multa dicerent, h. e. verbis et phrasi-
»biis, cum quibus aliam notionem, at simile quid habentem novae ideae,
»vulgaris consuetudo conjunxerat, ad suam sententiam exprimendam nte-
»rentur, sed novis simul ad generalem, quae utrinque agnoseeretur, doc-
»trinam adjunetionibus caverent, ne vulgares illae determinationes,
»communem opinionem falsam efficiebant, tribui ipsis possent, qui» no vis
»et contrariis ideis adjungendis, corrigere potius illam studebant.quot; Cf. süss-
KiNü: über die Grämen der Pflicht, Iceine Unwahrheit 2quot; sagen, m
FLATT , Mag. f. Dogm. u. Wtoral, XIII, p. 1 sq.

Dominus, ut unquam potuissent divinare, e Christi raente
resurrectionis tempus statuendum esse vel statim post mortem,
hac jam in terra. Quod postea videbimus.

Alterura obstat argumentum logicum, quod inprimis valet
contra jentinkk definitionem, quam scilicet gravibus hic locus
premit difficultatibus ; ea enim recepta, inepta quaedam et plane
^\'\'s^icula Christo tribuuntur effata. Anne sibi voluit Jesus, eos,
l^i momlis resurrectionis vitaê hac in terra fiant participes,
quot;ec matrimonia inire, nec posse mon? Equidem scio, hanc
\'difficultatem sibi ipsi jentinkium objecisse, eamque removere
oonatum esse monendo, non nimis hic urgendam esse textus
hteram, ac verborum sensum non e nostro, sed ex Orientali
loquendi genere esse exphcandum etc. i). Verumenimvero, quam-
nolim nimis urgere literam, simul tamen nohm nimis earn
Praeterire, nec possum quin quaeram, quaenam igitur sit alle-
goriae res significata; quodsi respondetur, verbis illis [Özav

yÙQ ànoamp;avè~iv tri dvpavrai, ißä\'/yeloi yào (ÎGiv.)
circumscribi hominem nvtvnuriwv non possum non mirari,
l^otnodo istiusmodi allegoria cuiquam, nisi praejudicatis opinio-
®ihus captus sit nec rerum contextum plane praetermittat, possit
^lära esse nec nimis allegorica; etenim, missa nunc ipsa alle-

Marci testum Me attuîimus, quia disertius etiam quam loci paw,
JENTINKII interpretatioai verborum nlv yàq rij àvaoràasi\' (apnd
^\'atth.) sic se habenti; »in betrekking tot de opstanding.quot; Vid. ibid.
Vid. II. 11.

goria, missa etiam Sadducaeorum quaestione, prorsus inexpli-
cabile est, quomodo Dei effatum: \'Eym tl^i ó d-tog
jt. T. l., quomodo Christi afflrmatio: ovk tsnv d
vtüQoyv, àllà Xgt;^vT03v cohaereant cum eo, quod hic Christo
tribuitur, consilio, sc. illustrare veram v^g dvaaräaecog notio-
nem, i. e. vitae resitrrectionem motalem.

Altera quoque resurrectionis notio, quae cum mortis momento
eam conjungit, hoe loco premitur ejusdem generis difficultate.
Fac enim, illara revera Jesu fuisse sententiam, fac etiam JudaeoS
potuisse hoe sensu aliegorico t\\v avà^rasiv et tov alwva
vov intelligere, quod vero omnino in dubium vocamus e causis
jam allatis ; esto autem. Nunc igitur vitae illius post mortem (i. e-
resurrectionis) hanc Dominus proposuit notara quod ovrt ya^iov\'
oiv ovT£ ya/ilaxovTai. Contextus autem clare docet, Christum
hisce verbis enunciare sententiam a vulgari Judaeorum opinioue
diversam, Eum Judaeis obloqui iisque aperire occulta quaedam,
quae vel nescirent vel perperam scirent; illis igitur Jesu verbis
inest antithesis s. sententia, Judaeorum opinioni opposita, qua^
vero amittitur, nec minus igitur verborum vis, recepta allego\'
rica illa resurrectionis interpretatione; etenim minime Judaeis
erat opinio, futurum esse ut in ea, quae post corporis obitum
degeretur, vita contraherentur matrimonia, quod vero ip ^T}
dvccGTUGei omnino exspectarunt futurum. Hoe igitur modo otnnis
contextus tolleretur vis, quae contra neminem potest latere, si
vulgarem resurrectionis notionem (quoad tempus) retineraus; ita
enim verba illa Judaeis aperuere res plane occultas, ab ipsorum
opinione prorsus diversas, i. e. mortuorum resurrectionem iß

fine rerum futuram minime afferre corporum restitutionem, sed
talem conditionem, quae a vita bac terrestri quam maxime sit
diversa.

Nostram igitur de resurrectionis tempore sententiam jam vin-
\'^i\'^at locus explicatus, in quo paulo diutius commorari necesse
^•^it, quandoquidem eo potissimum nituntur contrariae opiniones.
Nunc transire licet ad Evangelii Job. eos locos, qui resurrec-
tionis tempus disertis verbis circumscribant.

Antequam ad singulos locos spectandos progrediraur, brevem
Johanneo Evangelio aniraadversionem juvat praemittere. Eti-
anisi nimirum nulla prorsus conceditur contradictio quae exstet
•doctrinam Christianam inter, qualem offerat quartum Evangelium,
synopticorum doctrinam, universe tamen illud spectantibus mox
patet, haud sine causa Joh. Evangelium dici to nvéVfiariKÓv.
^eque enim eschatologiam inspicientes latere potest, eos tlieo-
qui hanc doctrinae Christianae partem studeant spiritua-
lem reddere. Joh. maxime Evangelio niti posse sibi videri;
®tenim ad unam fere omnes rerum eschatologicarum denomina-
tiones, in ceteris Evangeliis occurrentes , liic desiderantur, una
^^^epta rfi rmv venQcov dp aaraaei, quod placitum
potissimum diserte illustratur et confirmatur i). Propterea
scHoLTENius, locos, quibus disertis verbis placitum illud contine-
glossarum instar abjiciens 2), magis sibi constat quam ilh.

Etiam eeuss, Histoire de la théol. Chrét. etc. II, p. 461 affirmat:
Si?. Joh. «De tous les faits eschatologiques, le seul dont il soit question
passant [?], c\'est la résurrection des morts.quot;

qui artificiosa quadam et coiitorta interpretatione resurrectionis
notionem a quarto Ev. removere haud minis conentur; quo autem
jure ita agant, postea erit videndum. Nunc sufficit, ex ea,
quam exphcavimus, animadversione a priori jam constituere prOquot;
babiiitatem, dogma rrjg dpaaraGeaog rwif viKQmv omnino esse
retinendum in placitis Cliristianis ; noque vero nomine tantuW?
sed summo jure; sublata enim tota rei notione, quidni dele-
retur nomen?

At vero neque illam esse tollendam, neque hoe delendunii
singuh docent loci. Ac primo quidem Joh. XÎ: 23 sq. Hic a
moralis resurrectionis propugnatoribus Jesus perhibetur enunci-
asse opinionem, rijv tGiàzijv \'^i.ièQav, et simul igitur mof\'
tuorum resurrectionem, quo loqaeretur tempore jam adfiiisse \')■
Quam vero explicationem primo orationis contextus redarguit;
recte enim vidit weizkl!US 2) monens, nisi omni privetur locus
contextu et analogia, Jesu verba nequaquam posse accipi de
morali àvactvàan, quandoquidem Jesus spectat Lazari p^\'
sicani resurrectionem; turn, si revera affirmatio vs. 23, 25
nonnisi morali sensu esset sumenda, minime huic conveniens
esset futurum dvasr^atzai ; tunc enim legeretur » dviaT-qquot; s-
» aViffr^îtequot; sc. vivens s. dum vixit, frater resuscitaiits est
per fidem quam in me, Messiara, habuit; futurum autem quo-
modo explicari posset, non video. Simul nunc perspicuum est,

1)nbsp;Vid. JENTISK, Maranatha, p. 101. Jaarbb. VH, p. 463, 475. Cf.
SCHÖLTEN iu : Jaarbb. VI, p. 446 sq.

Jesu verba » \'É/w tljii ^ àvàGraôig\' raittime probare resur-
rectioneoi jam adesse; sic enim mox sibi ipse contradixisse
Dominus censendus esset. Neque enim moralem resurrectionis
significationem confirmât totus loci contextus. Martha exspectat
fî\'atreni resurrecturum iv rij ia^ärrj iji^^qcx , quibus verbis
indicat resurrectionem in fine rerum futuram (in medio nunc
reliiiquimus, vulgaremne enunciet opinionem necne). An vero
\'^uic ejus exspectationi obloquitur Jesus ? minime ; potius ean-
dem ipse verbis recepit i), simul vero gravia quaedam subli-
quot;ùaqiie addit enunciata, Judaismo ignota. Resurrectionis enim
^nalis Judaismo esset notio absque beata piorum vita post mor-
tem (conditio nimirum illa in orco longe aberat quin esset
^«V«), quam minime accommodata erat ad coiisolaadam soro-
^em de fratre mortuo lugentem. Vera igitur sublimisque illa
\'hominis immartalitatis notio Judaismo deerat; etenim umbrae
instar in orco quodammodo exsistere ac post aeva demum
\'^eviviscere, ea non est hominis immorûaliias ; hominis enim
^ilam corporis obitus minime potest abrumpere, et quotqaot
Christo hac in vita fidem habuerint, his erit continua vita beata, jf
\'i KUT Hoc autem Martha nondum noverat, vel, si quando
^ßtea a Christo jam audiverat, capta nunc dolore prorsus hujus
\'^«\'italis immemor est. Hinc igitur exphcatur, verbo tantum
Jesum monere de rfj àvaatâafi, fusius contra de rfj tlt;»fj gt;

Recte WEizEt, 1. 1. p. 635 : «Die AiitvTort Christi aber ist nicht
\'\'eine Correctur jener VorsteUung (Martha\'s).quot; Cf. van oosteezke in:
quot;^««»•ii. IX , p. 707 sq.

vitae enira notio non tantum ei ignota fuit, sed prae omnibus
etiam ad consolandam eam accommodata i). ,, Omninoquot; ita nunc
loquitur Christus » verura est quod dixisti ; ac ego quidem illius
»resurrectionis exsisto auctor; at vero altius procédas cogita-
»tione, nam ego non resurrectionis tantum, verum beatae etiam
« vitae continuae exsisto auctor etc.quot; Vocabuli nimirum nai (vs.
25. i! dvâsrmig xal ^ ^ojjj) ea vis est, ut explicandum sit
9gt;erum etiam, quod facile intelhgitur, si post » ^^ àvàGTumg\'
breve temporis intervallum cogitatione supplantes, hoc modo

wiNERi régula infra allata 2), qua sc. vocula uec mere
copulative nec epexegetice est explicandum. Sic igitur notionem
resurrectionis ip rfj ta^ärrj iffxéQc^ hic confirmare potius quam
ei ohloqui censendus est Jesus supplendo id ipsum quod Ju-
daisnio aberat.

«battue par Jésus, mais dépouillée de toute valeur théologiquequot; o. 1. II,
p. 461.

S) Gramm, p. 513. »In den meisten Fällen, wo nach unserm
»Gefühle mehr als einfache Copula ist, reicht man, ohne Dunkelheit z»
»veranlassen, mit und ^us, und rf^\'m Partikel hat der Uebersetzer, welcher
»das Colorit der Sprache nicht zerstören will, beizubehalten, während der
»Erklärer sie mit einer speeieüen Conjunction, dem Geiste der ausgebil-
»deten Sprachen gemäss, vertauschen mag; der Gebrauch des in
»solchen Fällen beruht nicht auf gänzlicher Misskentniss des eigentlichen
»Satzverhältnisses; vielmehr ist zu bedenken, dass die Betonung i« den
»alten (bes. einfachen) Sprachen Manches deutlich machte, was wir (beim
»Schreiben schon den Leser im Auge habend) durch den Bau des Satzes
»selbst ausdrücken,quot; Cf. p, 515.

Quae hucusque dispulavimus, tacite admissa liypothesi, Mar-
tbae verba («V. èv rfj ia^\'nbsp;eaonciare vulgarem Ju-

daeorum opinionem, cujus vero hypotheseos antea constituimus
\'fflprobabilitatem, ea majori pro parte contra alteram etiam re-
surrectionis explicationem valent. Si autem statuimus, illam
\'oquendi forraulam a Martha esse receptam e praecedenti qua-
dani Christi institutione, non esset quod adhuc disputaretur ;
vero, \'quum unum haud magis constet quam alterum, ab
quoque parte nobis disputandum est, qua hypothesis illa
^^^iiiittatur. Quodsi nunc pergimus ita rem spectare, tria adhuc
^obis impediunt argumenta, quominus Jesum hic docere conce-
^anaus, resurrectionem statim sequi post mortem,

Lazarus paucos ante dies rnortuus est; si autem Jesus
®\'gnificare voluit, rijv iß^ävi^v thitqav esse vitae hujus ter-
^estris ultimum diem, unde sequeretur, resurrectionem statim
^\'^qui post mortem , prorsus ineptum fuisset dicere dvatsr\'qai-
0 dèelqsàg gov, quum contra huic sententiae congruens
^lisset tempus perfectum. 2quot;. Jesus semel iterumque vocem
quot; àvmvaGiqquot; usurpât sine ulla explicatione quoad ejus tempus ;
quodsi autem Martham docere voluisset, statim post mortem
\'\'bid esse statuendum, hoc consiiium ea, qua nunc agit, ratione
quot;Minime consequi potuit ; sic enim accommodatione usus fuisset
quae non tolleret, sed confirmaret errorem; praeterea nulla adest
causa, qua istiusmodi accommodatione nunc uteretur, quando-
quidem de vita in homine aeterna potissimum nunc ipsi esset
^S^iidum, sicuti ipsa docet oratio; potuisset igitur omitti for-
quot;\'ula, et, nisi illicita uteretur Dominus simulatione, vel omitti

debuisset, vel diserte ab illo illustrari i). 3quot;. dvàoraaiç
omnino diversa est a rfj loof}, sicuti dvaaTijyai, iyêiQf-^ ^
^œonouTp, quod clare patet e loco Joh. V: 21 : SaneQ
0 TrazfjQ t\'/HQci Tovg waqovç \'Aai l^caonoieï, ubi , nisi
verbis illis diversa sit significatio, inepta adesset tautologia

Haec sufficiunt ad probandum, loco Joh. XI: 23 sq. nullu®
argumentum inesse contra thesin nostram, plus uno autem pr\'\'
ea, resurrectionis tempus, Christo teste, statuendum esse die
novissimo. Sed aliis locis haec thesi.s quam maxime stabilitur,
de quibus nunc videamus.

Primo moneamus, locum Joh. V: 25. nobis esse omittenduffl,
ubi nimirum de morte spirituali, minime de mortuorum resur-
rectione sermo fit 3). Totius hujus periodi contextum breviter
repetere necesse videtur, unde simul sequentia (vs. 28, 29)
paululum jam illustrabuntur. Judaei, sicuti notum est, moX
post Messiae adventum mortuos (vel pios vel cunctos Israelitas)
exspectarunt resurrecturos; beati ilh, qui resurrectionis hujus
participes, regni Messiani dehciis simul fruerentur! Atvero
haec Judaeorum opinio falsa est; Christus enim regnum sibi
condidit minime terrenum sed spirituale. Quomodo autem Ju\'
daeos Christus illa docebit? Jam se ipsum indicavit Messiah

2)nbsp;Falsum igitur est lioc reüssii effatum, o. 1. 11, p. 461: »Cette
»phrase {iym èvaov^ao) ttvrbv) ne dit ni plus ni moins que cette autre
»{XI: 25), xav anod-ay^ l^-tjOtTm.quot; Cf. briëi, Godg. Bijdr. XVI,
p. 365.

3)nbsp;Omnino vid. schölten, »Gcscliiedkundig-kritiscli overzigt der exegese
»van Joh. V : 25 in verband met vs. 28 , 29,quot; in Jaarbb. VI, p. 419 sq.

(vs. quo^ Judaeos non latuit {vs. Î8). »Filiusquot;, ita nunc
alloquitur Dominus auditores infitias euntes »Filius ovg amp;éXu
\'\'■X.mnoitX (vs. 21), nec minus Ei Pater dedit riiv kq\'ksiv ;

autera judicio exempti sunt illi, qui verbis meis et Patri
»habeant fidem. Revera adest tempus illud (nam adest Messias),
»quo vos mortuorum exspectavistis resurrectionem (primam)! i);
quot;qui enira spirituali morti essent subjecti, nunc, si verbis meis
fidem habent, ad veram ducuntur vitamquot; (vs. 25) 2). Hanc
Christi potestatem rov l^aonouXv et tov xQiaiv Ttoitiv nunc
^\'ss. 26, 27, paacis illustrant. »Quid autera? an etiam kq\'ioiv
^noiHv?quot; haec nimirum quaestio Judaeis in promptu erat;
\'\'quinam vero hanc in nQÎaiv immittuntur? num mortui? at
»Vero ipse dixisti, mortuos, proprie sic dictos, nunc non re-
quot;suscitatum iri; praeterea ii, quos e spirituali morte ad veram
® vitam suscitabis, te ipso teste, tig kqIgip non veniunt; ergo
®iuinara supersunt, de quibus valere possit illud judicium?quot; 3).
Contradictionem igitur, quae variis ipsius enunciatis inesse vi-
posset, et causam Judaeorum mirationis, nunc tollit Jesus
(vss. 28, 29), provocans ad illud tempus, quo omnes, quotquot
^lût, mortui resurrectionis fient participes, ac pro varia quidem,
l^a hac in terra vitam egerint, ratione, resurrectionis vel ^mfjg

1) Observandum est, Jesum vocibus »dvdaraaig, dvaar^vat s. iyti-
^fi\'vquot; hic non uti, sed Eum loqui de rw axoveitv x\'^q qgt;o)vijq, l^ijv. etc.
Facile Jndaei intelligere poterant, Jesum nunc significare mortuos
tropica, propter addita verba: xal vvv èarlv.
BEiëiio assentior, sie explicanti nexum (vs. 28): »Het voorwerp der
\'\'Verwondering is nu. . . het oordeel of de ^giooq.quot; Vid. de Eschat. I,
P- 149.

vel ttQiaecog. Et haec quideai universahs est mortuorum re-
surrectio die novissimo; quod nunc, illustrato contextu, a dubiis
nobis est vindicandum.

Quominus concedamus, vss. 28, 29 agere de raorah resur-
rectione J), multa impediunt argumenta. Jam hanc opinionem
redarguit dar. schölten 2), monens, txTvoQev\'aiod\'at dici et
Tov\'g TO, (pavXcc nga^avTeg ét rov\'g rd d/aamp;d noii^aavteif
neque de his valere to dvai iv roXg ^vt]iidoig i. e, in statu
mortis versari (sensu morali) 3).

Equidem jentiinkius, roilg zd dyaamp;d Ttoiijaccvrag discer-
nens a rotg Tuißvtvovai, respondet, illos optime dici posse
drat lp Toig fipi^fifloig, quando,quidem verba illa spectent
eos Jesu auditores, qui vocem ejus nunc rejicientes, postea
ad Eum accedent, unde his etiam omnino erit vita, sed non
statim; et hoc ipsum ei significat resurrectio xQÏatcog

S) Via. Jaarbb. VIII, p. 444 sq. Cf. VI, p. 4S8 sq. Cf. kikembijek,
de Joh, Schriften, p. 142. Quae monet storrids contra anon, in Biblioth.
Eichhornii, hic haud minus valent: » . . hoc certe per nobis mirum viiJe-
»tur, vitiosis eodem loco, quo ut mortui ac sepulti (oi iv rotq /ivri/^eioii)
»describi perhibentur, nt quot;EKIIOPEYOMENOTi: ix -imr nvfineioiv
»tli ^ ANASTASIJSf Aenmgi (vs. 29), licet non desinant mortui (i.
»vitiosi, Tct (pavla, TTQuaaóvzig) esse, eandemque vocem draffrcöf«\'s,
»quam beatitatis, cum emendatione animi et morum conjunctae, imaginem
»esse vir doctus sumserat, jam subito cum disjuncta notione xQiaiox;
»{miseriae, cum vitiis conjunctae) copulari.quot; Vid, ejus Opusc. acad. iHj
p. 144, ad not.

firmari ac prorsus ineptam esse, probavit BRiërius i). Âceedit
buc quod, comparationem instituentes vs. 25 inter et vss. 28,
clare docemur, hic formulam »ot èv roTg f-ipi^fiiiotg^\'
äbo sensu esse intelligendam, quam illic « olnbsp;etenim

dxov\'tiv rîjç qxavfjg uvvov eos, qui in monumentis sunt
(vs. 28), non tantum ad resurrectionem ducetnbsp;verum

ßtiam nQÎaecog; ahis igitur alium illud audire afferet eventum,
quod vero non valet de mortuis (vs. 25), quibus omnibus xov
audire idem exitus erit se.nbsp;; ergo si vs. 25 de mortuis

3git raorah sensu, vss. 28, 29 alio sensu accipiendi sunt, sc.
de mortuis proprie sic dictis 2). Hoc argumentum haud minus
^alet contra eos, qui, quamquam resurrectionem non morali
sensu cum jenxinkio intelligunt, huic tamen loco propriae
resurrectionis notionem abrogent, nec igitur contra ipsorum rîjg
^vccarâdioyg defmitioni quid ilium probare perhibeant. Inter
bos BRiëTius quoque figuratam hujus loci propugnavit interpre-
tationem 3). At prorsus non video, quomodo unquam dirimi

3) Op. 1. p. 144 sq. Non possumus praetermittere quae ad hunc locum
siuotavit argumenta clar. van hengel in: Comm. in 1 Cor. XV, p. 8,
2. Septem vir ille doctus attigit argumenta, quae postulare ipsi vi-
deutur, ut propria hujus orationis interpretatio figuratae cedat. De sin-
Sulis videamus. 1». »institutum totius orationisquot;; resp. Institutum orationis
®st apologia Jesu adversus Judaeos, Eum interficere cupientes, quod Sab-
bathum violaverit ae Deo se ipsum aequiparaverit {vs. 18); huic autem
löstituto quomodo minus congrueret provocatio ad potestatem resuscitandi
^loïtuos proprie sic dictos, quam provocatio ad potestatem suscitandi ho-
\'ïHnes e morte spirituali, non video. 2°. »ratiocinationis series vs. 17 sqq.
80 sqq. hanc vitam spectansquot;; resp. Transitusa resurrectione e morte

possit, quae contra figuratara interpretationem valet, difficultas,
inepta ac futili ejusdem ideae repetitione sie Jesum tollere vo-

spirituali ad proprie sic dictam resurrectionem, ae êo quidem consilio, ut
tollatur praevisa objectio, tam apta est, ut ratiocinationis series ne tan-
tillum quidem videatur interrumpi. 3°. »antithesis inter formulas «-gt;\'»■
»OTuaivnbsp;et èvâaraaiv xçLasmq, quae cum sententia, totum genus

«hnmanum in judicium vocatum iri, conciliari neqnitquot;; resp. Sententiam?
totum genus humanum in judicium (xqiaiv saltem) vocatum iri, Jesus
minime professus est; ita enim sibi ipse oblocutus fuisset, afflrmans: ô
vZiactvmv. . . sîq xqlüiv ovx eç/îTcît. 4quot;. »usus Aoristorum STotiyoai\'T\'ï
».et nqàiavxtq, non Perfectorum TCsnoitixoTtq et ittTtQa-^oreqquot;; resp.
Etiamsi in definienda Aoristi et Perfeeti vi faciat quis cum van henget
{Comm. 1. p. 204), non cum wineko {Gramm, p. 813), famen ne sic
quidem propriae hujus loci interpretationi Aoristi obstant; etenim formula
ol (V ToVq ft-Tt^ftfioiç quum significet: »qui id temporis (sc. resurrec-
»tionis) erunt mortuiquot;, Jesus spectavit viventes etiam, de quibus omnino
dici poterat: bene vel male egerunt, agunt ac agere pergent. 5o. »sensus
»verborum èxovaovTUi ryq ipoiv^q airov, quae explicanda esse: andient
veum Divinitus annunciantem viam salutis, ex vs. 25 et aliunde apparetquot;;
resp. Ciarum est, hoc loeo âxovlt;SovTa(, r. qgt; a. aliud quid significare quam
vs. 25, ubi ex tü àxovtiv unice sequitur ^lt;gt;gt;■{], hic contra, praeter
hanc, etiam resurrectio xQlctiaq. 6°. »praeeedens illud ol iv roïq ftv-i;-
»(H.f(.otç, quod non significat: qui erunt in monumentis, sed (nunc) sunt
»in monumentisquot;; resp. Eodem jure suppleri potest f.a6/.ieiioi, atque oVrfÇ/
deinde ^-j^sTUt, äqa et futura àxovoo-uxui,, ixnoqivaovTUi, jam indicant
tempus futurum ; praeterea eadem difficultas premeret interpretationem ûga-
ratam; \'xdvrtq enim nisi indicaret omnes, quotquot sint et futuri sint, i»
monumentis peccati, Christus censendus foret, a via salutis hic exclusisse
homines, qui post Ipsum viverent. 7°. »verbum êxTToqevaovTai,, quo quum
»homines denotentur iam in vitam revocati atque ita ad exeundum parati,
»sequi non potest tîq mdaTafi^v fw^ç ad homines denotandos in vitam
»redituros, ut beatitatis fiant participesquot;; resp. Primo concedendum est
i.ückio {Comm. ad h. 1), vocahulum fojfç, antitheseos gratia (xqîaeojç),
non significare vitam physicam; tum illa viri docti animadversio confirmât opi-
nionem, àrdazucav f (m^ç, xqlaeoiq non idem significare atque àv. e^i
xçioiv, quod ultro videbimus. (Ad 7o Cf, Lücke monens contra scHUtT-
hess: alles Tropische und Mahlerische ist im Joh. Style nicht ausgeschlossen).

\'quot;\'sse auditorum mirationem i). Equidem scio hoc negari,
affirmando, mirationis causam quaerendara esse in Tfj xQÎaet,
quot;\'■alionenique de morte spirituah versu 26 jam esse finitam 2) ;

ipsi huic affirmationi revera obloquitur quisquis vss. 28, 29
nihilominus explicet de morte spirituah 3).

denique BRiëiîus, Aoristos {noii\'iactvTeg, nqà^avrtg) pre-
^^i^s, sie expHcat vss. 28, 29: »qaotquot homines Christi
e peccati monumentis evocet, et quotquot ab hoc inde
^ßßipore bene agant, bis vita erit; contra, qui nihilo secius
quot;iiale agere pergant, his per hoc ipsum erit ri xqlgiç.\'quot; 4).

neminem potest latere, ilü interpretationi inesse contra-
*^ictionem in adjecto; qui enim male agere pergunt non diei
Possunt evocari e peccati monumentis, neque qui e peccati
^^(^^umentis evöcantur nihilo secius male agere pergunt; si
®ßi!ia pergant, non evöcantur, sin vero evocentur emendantur;
®Vocarj enim e peccati monumentis quid est nisi emendari?
Ex dictis satis jam patet, hunc locum nullo raodo admitlere

schölten ia Jaarbb. VI, p. 440. v. oosteezee, ib. IX, p.
■ Cf. LÜCKE ad h. I.
^ ERiëT, op. L I, p. 149: »Hierover (ni. de opwekking der zedelijke
■\'quot;ooden) was afgehandeld met vs. 26.quot;

»izull\'^\'\'^\'^\' fflaar die in weerwil daarvan, voortgaan met het kwade te doen,

_ opstaan ten oordeel, d. i. daardoor en daarin hunne veroordeeline
\'^viüden.\'.

idoneam interpretationem figuratam, unde sequitur proprie euffl
esse explicandum sc. de resurrectione die novissimo.

Superest, ut pauca moneamus de significatione formularum dvamp;\'
araaig ^cotjg et dvàaraaig nglatoag. Vulgo formulae illae ita
explicantur, ut significent avdavaoiv tig Çcoijy, tig xçiair
quacum vero explicatione non facio. Quamvis enim
(vs. 29) accipiendum sit non de viia physica sed de viiogt;
post mortem leata, aniraadversio tamen clarissirni van fieN\'
GEL 2) hoc quoque modo valet: »verbum è-AnoQtv\'aovTai, qquot;quot;
»quum homines denotentur jam in vitam revocati atque ita ^^
wexeundum parati, sequi non potest tig dvaaruGiv ^coijg vel
» jcgiCTfws ad homines denotandos in fine demum rerum viU^
Tigt;heatae vel miserae futuros participes, quandoqnidem ips®
»Christus alibi docuit d Tciarw\'œp è\'^ti i^œijv alwyiop, ó ^^
7ii6Ttv\'o)p Tjdi] KtxQivai.quot; Propterea Genitivos illos
dicere raallem Genitivos qualitatis 3) quam destinationis \'
formulamque illam vertere »resurrectio vitaequot; etc. quam »re-
»surrectio ad vitam\'\'\' cet. ^Avàazaaig toiîjg igitur signifi\'
cat talem resurrectionem, quae pertinet ad rijp t^caijv, s, qua®
rfj \'Çoj^ propria est, s. quae rrjg toj^S est nota, qua V
tcofj perspicua fit, patescit; dv. Koiatcog talern resurrectio-

3)nbsp;Eundem deprehendimus Genitivnm in ßäjtriana fitTaiiolag C^^®\'
I: 4), quern recte MEYERÜS dicit: quot;Genit. ckr characteristischen QttalUiUquot;\'
quamvis miror hunc Genit. ipsum non applicare. Vid. ejus Comm. act h. 1-

, quae pertinet ad trjV xqiaiv, etc. Nec desunt hujus-
modi Genitivi exempla; praeter Mc. I: 4 (vid. p. 70 not. 3),
Ron}. VI; 6: swfia rijg anaqriag i, e. corpus, cujus nota s.
qualitas est peceaïum, s. quo patefit peccatum i); eodem modo
^Qrov tijg TTiGTicog, aQ/à rov axórovg dénotant facta, quibus
manifestât fides vitiositas, al.

His omnibus consequens est, ut locum nostrum sic intelli-
Stilus: »omnes mortui ohm (i. e. die novissimo) resurrectionis
®fient participes; probis autem, qui vitae post mortem beatae
®facti sunt participes, resurrectio erit vitae ilh consentanea;
\'^quot;flprobis, miseram postmortem degentibus vitam, s. t^ itQiaei.
quot;subjectis, resurrectio erit miserae huic vitae congruens.quot;

Accedimus ad Joh. VI: 39, 40, 44, 54. His quoque locis
loquitur Jesus de resurrectione proprie sic dicta, i. e. die no-
vissitno ; quod vero minime omnes concedunt. Alii enim hisce nixi
^•^unciatis aliam resurrectionis notionem propugnant, a quibus
•^\'^r. SCHOLTEN eatenus distat, quod verba èp rfj ia^arrj ^ji^éça,
liae doctrinae in Ev. Joh, propositae ipsi videntur repugnare,
glossarum instar abjici jussit 2).
Ante omnia igitur nobis videndum est, possitne idonea ad-
causa, qua verba illa Jesus hic addiderit; quod si ita
formulas illas retinere Jubemur, quum praeterea ilia

1) Recte EEETSCHNEiDEE (_Lex. ad v. aû/^a) sie circumscribit: «corpus
\'quod peccati est, peccati quasi maucipium.quot; Ita et àv. fojfç circumscribi
»talis resurrectio, quae vitae est mancipinm,quot;
Vid. Jaarbb. VIII, p. 431 sq.

Novimus, Judaeos exspectasse mortuos (vel pios, vel omnes
Israel.) resurrecturos in adventu Messiae; fac autem, Jesum
formulam illam loquendo emisisse, nec igitur quid Eum dixisse
nisi » . .. . dpctarrjaco avvov (avrà) i/coquot;, nonne hoe elïa-
tum auditoribus significasset: »ego, Messias, jamjam eximium
»illud portentum vobis spectandum praebebo, quandoquidem
» mortuos, quos in adventu Messiae resurrecturos exspectatis,
»e sepulcris mox evocaboquot;; nonne ita Magister sapientissimus
ac veracissimus errores confirmasset, quos ipsos, si quid effi-
cere vellet, radicitus eruere Eum oportuit ? Hac jam e causa
verba illa omnino ipsi erant addenda; neque auditorum solum,
sed veritatis, s. ipsius rei, etiam gratia; etenim semel atque
iterum jam audivimus Jesum mortuorum resurrectionem in fine
rerum docentem, neque igitur aliam notionem hic eum enun-
ciasse concedimus. Attamen audienda sunt argumenta, quae
contra hanc resurrectionis notionem loei memorati nonnullis
videantur praebere.

Primo videamus de iis, quae pro moralis hujus loei resur-
rectionis explieatione attulit dar. scholten. Primo affirmat,
de ea, quae cap. Y: 28, 29 proponitur, resurrectione hic
non posse cogitari, quandoquidem h, 1. beneficium rcóp orr
arevóvroav dicitur resurrectio 2). At vero, quamvis resurrectio

1)nbsp;Vid, pae contra scholtesidm hac de re disputavit stort, ^
Jaarbb. XI, p. 491 sq. Cf. brkt , Op. 1. I, p. 92 sq., 154 sq.

nonnullis revera futura sit beneficium, ceteri, quibus erit av-
^Qïamg, nequaquam hic excluduntur.

Tum objicitur: »dpaarijaco avró oppositum est verbis
quot;ajroAeffft) avrov; dnólXvaamp;ai autem quo hic est con-
®textu, quum significet perire (sensu morali), antitheseos vis
® postulat, ut sensu morali quoque sumatur verbum di/aaT^acoquot; i).
Hanc vero objectionem tollit doet. niermeyeri 2) animadversio,
^^ nimirum, quod jam nunc fit, augeri tamen in Parousia
(b. 1. ip T^ tax-nbsp;Summum igitur vitae beatae cul-

nien h. 1. indicat ij àv. tv rfj èa%. ijfi., neque ita deest
^Pta TOV aTTÓXXvGamp;ai antithesis,

Denique negandum est, a Jesu hic doceri (vss. 39, 40):
^quisquis verae vitae velit particeps fieri, a Christo antea est
^i\'esuscitandusquot; 3). Vocula enim yàQ (vs. 40) quum non de
^®iquot;bis tantum dvaavrjao} ccvto (vs. 39), sed de toto versu
reddat rationem, Jesus docet, Patris voluntatem, versu 39
•^escriptam, niti altera hacce Patris voluntate : tVa Tcag ó
TÓP viov jc. T. (vs. 40). Minime igitur h. 1.
•locemur, vitam aeternam sequi resurrectionera, contra, vitam
äeternam quum hac jam in terra consecutus sit d maTev\'oov,
®t resurrectionis particeps fit in fine deraum rerum, haec illam
\'•enipore praecedit, quod diserte hic etiam enunciatur. Prae-

3) Jaarbb. VIII, p. 446. Cf. quae contra SCHolteniom hac de re rlis-
Putuvit BElëT, O. 1. I, p. 156 sq.

terea, ne in errorem duceret Dominus audiÊores falsasque eorum
exspectationes confirmaret, verba: xat dvaarqam avrov
h rfj i(!%. ijiA. (vs. 40) necessario erant addenda, quod hic
eodem fere modo exphcatur atque versu praecedenti. Neque
vs. 44 verbis xdyw dvaaT\'tîaco avTOv tv rjj IsyaxT]
propositum est, indicare beneficium rov niGTivópTog, sed
additamentum sunt necessarium; idem valet de versu 54, ubi
eadem illa verba quemque Israelitam mox perspicere sinant,
vitam illam altoviov non esse beatam ipsam, quam exspecta-
rent, vitam in regno Messiano terreno, sed veram incorrupti-
bilemque vitam spiritualem; quod eo quidem perspicere pote-
rant, quod morti physicae tamen subjectus erit ac die novissimo
demum resurrectionis particeps quisquis vitam illam aiâviov
consecutus fuerit. Neque contra eam, quam propugnamus,
resurrectionis notionem quid probat vocabulum yàq (vs. 55),
quo scilicet nec ro titiv ^œijv aixaviov solum, nec to
dvaariiaco absque hoc i), sed unum atque alterum illustratur;
quodsi resuscitari summum indicat culmen rov habere vitam
aeternam, ut supra vidimus, vs. 55 optime convenit in cogi-
tata praecedenti versu expressa.

Singulis nunc enunciatis (cap. VI) illustratis, paucis verbis
dicta complectentes docemur, haud parva Judaeis Jesum ape-
ruisse semel atque iterum adjicientem verba illa : èyoj dvaatrjoco
avrov tv rfj £c?j;. sim., quae universe hue redeunt :
semet ipsum Jesus iis denunciat Messiam ; verum enimvero

Salus, ab ipso afferenda, mullis nominibus ab ea, quam audi-
tores exspectant, salute erit diversa; neque enim, quamvis
adsit Messias, resuscitabuntur mortui, nec magis, quod Judaei
speraverant, una cum mortuis in vitam revocatis viventes cum
Messia hac in terra imperabunt; resurrectio enim mortuorum
^ie demum novissimo eveniet, quod Judaeos, dummodo Cbristi
verborum haberent rationem, non potuit latere i), haud magis
quam, quae ipsis esset, salutis terrenae, viventibus afferendae,
spei vanitas.

Ergo èt in textu retinenda sunt verba tv rfj i(i%aTf] rjiitQCi,
et una, quam exposuimus, resurrectionis stare potest notio.
Etenim, ne repetamus quae antea de accommodatione adhibenda
formali justisque huic finibus constituendis protuhnius, figura-
tam resurrectionis interpretationem ad vagam inconslantemqiie
ducere hujus rei definitionem, vel etiam ad definitiones re-
Pwgnantes, exempla docent. Ita e. g. jentinkius, cui
dvmrocQiq vulgo significat moralem vitae suscitationem 2),

1) Probe 6ÜDEE, Erscheinung Christi unter den Todten, p. 90: »Die
Zeit Christi unter den Juden gangbare. .. Vorstellung von zweien...
eltaltern, mit der Erscheinung des Messias... iu ihrer Mitte, musste
quot;m Folge der Art und Weise, wie jetzt Christus faktisch erschienen. . .
quot;War, für die neutestamentliche Anschauungsweise nothwendig eine solche
quot;Umbildung erfahren, dass der ganze Zeitraum von der erstmaligen Er-
^^cheinung Christi bis zu seiner Wiederkunft noch innerhalb des alav ovrog
liegen kam... Deu Abschluss... des letzten Zeitraums der erste
quot;^Weltepoche. .. führt die herrliche Wiederkunft Christi, des Todtenerweck-
herbei, welche unter die Kategorie der Zeit gestellt, auf die jö/cti;
\'\'■^ßiqa verlegt ist.quot;

locis ffiodo a nobis specialis, eandem lianc vocem interpretatos
est: vitam eonsummatam, vitae psrfectionem l). Quae vero
definitiones quantum inter se distent, alterique altera repugnet,
facile perspicitur ; dvccazfivaL enim si significat : perfectam
reddere vitam moralem (i. e. vita moralis jam antea suscitata,
sed nondum perfecta), quomodo simul significare possit: ms-
citare vitam sensu morali (i. e, excitare id quod nondum ade-
rat), non video. Praeterea dubito, an ullo in homine vita
moralis perfecta reddatur /lac jam in terra; jentinkio autem
teste, j; tGiarti -^fiiga quum ante hominis mortem una cum
resurrectione jam adsit, hac in terra nonnullis perfecta reddi-
tur vita morahs 2).

2)nbsp;Neque BRieTius hac in re sibi constare videtur. Vulgo enim trjv
àvâavaauv sie circumscribit: »Het woord opstanding is slechts beeld, on-
sder hetwelk wordt aangeduid het voortbestaan van den mensch naar zijn
»geheele wezen na den dood, uit den toestand der aardsche vergankelijk-
sheid tot een nieuw, hooger, onsterfelijk leven in gemeenschap met God,
»en in een voor dat leven geschikt organismequot;; nunc autem cum wettio
eandem vocem explicat: »die Auferstehung == das ewige Leben. . . ist der
»letzte Zweck des Heilswerkesquot; (o. 1. p. 159) s. vitae plenitudinem (ib. p.
160), quod philosophando sie vindicat: »Kan er geen waar leven voor den
..eindigen mensch gedacht worden zonder persoonlijk bestaan, deze uilivendige
»zijde des levens ontvangt hij eerst aan gene zijde des grafsquot; (ib. p. 159),
ubi igitur aithv ei significat: de uiticendige zijde des levervs. At vero,
ne dicam, istiusmodi conclusionem nimis philosophicam sonare in oratione,
quam Jesus hic hshait, populari, ejusque verba aenigmatibus sic aequipa-
rari ratione habita auditorum, valde dubito au etymologice etiam è^uarijOoi
utTor significare possit; dabo d vitae plenitudinem.

ßeque ulla, omnium rerum habita ratione, apta videtur, nisi
€a, qua statuatur futura die novissimo, proprio sensu.

Jam videamus de resurrectionis amplitudine, i- e. de quae-
stione, num Christus docuerit omnium, an vero paucorum, uni-
versalem igitur an particularem resurrectionem.

Jesu hac de re effata spectantibus forsan sibimet ipsi con-
tradixisse Dominus videbitur, modo omnium, modo paucorum
resurrectionem quum videatur profiteri. Illa vero repugnantia
revera non adest ac facile dirimitur, singulis locis probe illustratis.

Ac primo quidera hic in censura venit locus Joh. V: 28, 29,
a quo resurrectionis universahtas, qualicunque tandem sensu illa
sumatur, nulla prorsus ratione reraoveri potest. Quod vero
conatus est i. a. jentinkius affirmans nàvng h. \\. verti posse
plnrimi; quae vero explicatio quam maxime répugnât con-
textui et grammaticae regulis. Etenim egressuri dicuntur
qui bene et qui male egerint, i. e. omnino omnes; tura
\'nàvng, sequente articulo, indicat omnes sensu relativo, i. e.
omnes eos, quos articulus accuratius definiat, s, omnes, qui
sunt in eodem loco, statu, tempore etc. hoc loco articu-
las ot (vs. 28) accuratius définit nàvrag, quo igitur omnes
oranino spectantur, qui sint in monumentis. Ceterum restrictio
illa zœp nâvTcov cuicunque, praejudicatis opinionibus non capto,
•am conforta videatur necesse est, ut non fusius de ea dicamus.

1) Viel. Lexx. Cf. winer , o, I. p. ïS3: »Im Plural steht hei Snb-
quot;stantiven mit icdvri? etc. im N. T. überall der Artikel, wo das Subst.
«eiue hestimmU Klasse von Dingen. . . bezeichnet.quot;

Paulo facilius rem suam vindicare conalur BRiërms, cujus re-
surrectionis definitioni obstat hic noster locus, quandoquidem
ei obstet resurrectionis universalitas. Etenim vir ille doctns,
de resurrectionis auplitudine agens, plane hunc locum omit\'
tit, vel saltem, ad praeeedentia referens, uno verbo eum at\'
tingit gt;). Eo vero loco, quo Joh. V: 28, 29 esplicantur,
nihil lego, quod vindicet sententiara, qua non oranes resur-
recturi statuuntur, contra diserte oppositam sententiam de-
prehendo enunciatam Neque profecto hic noster locus
jure potest negari omnium mortuorum resurrectionem aperte
docere 3).

Contra resurrectionis universaütatem nihil probare possunt
loei e Joh. VI spectati ; minime nego, Christum hisce enuncia-
tis affirmare, credentes ab ipso resuscitatum iri Iv rfj êGyarfl
■ijnéQcc, neque non concedo, horum resurrectionem aequiparan
eventui laeto et beneficie, sed resurrectionem ad hos esse
restringendam haud magis inde patet quam vanitas theseos, e
Joh. V: 28, 29 petitae, resurrectionem improbis contrarium
futurum esse eventum ac probis 4). Plura hac de re in Ev.
Joh. non inveniuntur.

S) Vid. op. 1. I, p. 150: »Hij verzekert hun, dat er vroeg of laat een
»tijd... zon komen, wanneer alle dooden, alle geestelijke dooden...
»len uitgaan.quot;

4)nbsp;Cf. süssKiND, Bemerkungen über die Aussprüche Jesu etc. in flaxtH
Mag. X, p. 154.

PiUudiüe nos possint reddere certiores. Qoae enim de altera
\'Vda, de statu post mortem, sim. hic praedicantur, nobis
praetermittenda sunt, quandoquidem ab illis rriv dvasrasiv
Offlnino discrevimus. Hic ergo in sensum veniunt Luc. XIV :
Luc. XX: 35 (11. par.). Priorem locum spectantes facile
Perspicimus, nullum ei inesse contra resurrectionis universa-
htateni argumentum. Omnino concedendum est, nonnisi de
\'\'\'esnrrectione rSp dmalmv hic agi, sed recte animadvertit
quot;^eizeliüs gt;), Jesum de remuneratione benevolentiae hic verba
fäcere, neque igitur contextum loei ferre, ut de omnium lo~
^ueretur resurrectione; itaque improborum resurrectio minime
excluditur, contra verba illa addita ramp;v dixaicov, si quid
^\'gnificent nec prorsus abundent, improborum quoque resur-
iquot;ectionem tacite ponunt 2).

Aherum locum (Luc. XX: 35) quod attinet, huic majori
J\'-^re consequens videri posset paucorum, non omnium, resur-
\'ßctio, quod ahi aliter expücarunt. Ita e. g. olshausenius s),
^quot;quot;gens praepositionera èx, de resurrectione prima hic sermo-
fieri affirmat; quocum fere convenit meyerus 4). Verum
^i^ißivero, primam et secundam resurrectionem (temporis ordine)
^iium alibi nusquam deprehendam a Christo professam, dubito
^^ haec distinctio jure fiat; praeterea hanc explicationem con-

Meyer, Comm. ad h. 1.: «Sonst wäre rav äixalojv ein ent-
®\'riieher und beziehangsloser Zusatz.quot;
^^ (\'Omm. ad h. 1.
Gomm. ad li. 1.

textus magis refeliit quam propugnat; etenim Sadducaeorum
quaestio de resurrectione universe agens, nullam praebet cau-
sam, cur déprima (s. quod viri illi sibi volunt, de proborum)
resurrectione loqueretur Dominus, Propterea baud magis rem
tetigisse censendus est müllerüs i), ipsum contextum rem
dirimere sibi visus, nullamque affirmans adesse causam, q^a,
adversus Sadducaeos scepticos, duplicem resurrectionis Cliristus
spectaret formam. Paolo igitur accuratius nobis spectandus est
hic locus, missis autem locis parallelis (Mt. XXII: 30,
Xil: 25), ubi nimirum universe de mortuorum resurrectione
sermo est, quod omnino notandum. Fac autem, Lucam accu-
ratius quam alteruter locus par. nobis tradidisse ipsa Jesu verba,
quod fieri posse concedendum est 2)^ etiam sie tamen neg\'^
conclusionem, a resurrectione excludendum esse mortuorum
«llum. Quamvis enim minime non concedam, resurrectionem,
de qua hic agitur, spectare probos solum atque indicare bene-
ficium, quod continget iis, qui digni habendi sint »saeculo
»futuroquot;, inde tamen minime sequitur, resurrectionis universa-
litatem Jesum negasse; neque enim oratione aliquid non ^^
momre idem est ac negare. Tum ipsum locum inspicientes

2)nbsp;Propterea nimis artificiose et hypothetice rem illustrasse censendus
est WEiZEHüs {Stud. u. Krit. 1836, p. 620), ita explicans, ut statuat,
aevo seriori apostolico quo, Evangelium luoae conscriptum sit, (Chquot;®\'\'
fautoribus tempori illi tristissimo) consequens fuisse, ut lactam potissinium
Tfç (SvvTsULa% aîamp;roq partem, i, e. Tijq àTtokvvQmaioiq atque proborum
igitur resurrectionis spem ante oculos haberent ac prae ceteris expromerent,
missa facta ry xQlati, una cum improborum resurrectione.

docemur, verba rtjg dvaardaecog rijg tu ptzQwv sumenda
sensu praegnanti i. e. = resurrectio Çco^s, nec frustra
•ïuaeri causam, qua hoc tantum sensu iilo de eventu hic sermo
Etenim Sadducaeorum ineptam quaestionem, qua hominum
\'\'®®Uscitatorum conditionem condition! terrenae plane aequipara-
quum rejiciat Christus ac hisce quidem verbis eans re-
Prebendere incipiat (cui sane dicendi exordio ipsa Sadd. dis-
Putatio praebet ansam): »ot viot tov alamp;vog rotfrovquot; etc.,
®tithesis : »^h viol rov uiwpog èxtivov^\' ita in promptu est,
nisi omnis orationis vis tolleretur nexusque dirimeretur,
illa non possent non sequi; vita autem saeculi futiiri
\'ï\'^urn non Judaeis tantum, verum, mutandis mutatis, Christo
vitara significaret ieatam, cujus nonnisi pii fierent par-
\'\'cipes, huic consequens fuit, si de resurrectione deinde sernio
ut hac quoque in causa piorum tantum haberetur ratio ;
Igitur ipse cogitationum nexus orationisque ipsa iudoles
^POflte sua explicanl qua de causa nonnisi piorura resurrectionis
^®ntio fiat, ac simul probant, contra resurrectionis universali-

nullum hoc loco contineri argumentum.
^ ûenique animadvertendum est, verba rfjg dpaazmtwg vijg
^^ Vizqihv quum sequantur »tow amvog htivov\\ non com-
P\'^obare vulgarem Judaeorum sententiara, pios primo esse re-
®quot;scitandos ut regni Messiani futuri essent participes, resurrec-
^\'onern igitur aperire regnura Messiae i); contra eam indicant
quot;quot;^surrectionem, quae vitae in regno Messiano coelesti beatae

consequens erit, i. e. rijv dpâarmtv ^coijg. Hic igitur anti-
theticae orationis parti est sensus : »qui vero digni habeantur
»vitam consequi regni Messiani beatam et, quae inde sequi-
wtur, resurrectionem vitae, in matrimonium nec ducunt nec
flducuntur; neque enim mon etiam possunt, nam angelorum
»naturae spiritualis sunt participes et filii Dei (et spiritualis
«igitur naturae) filii resurrectionis (vitae) exsistentes.quot;

Et haec quidem sunt, quae de resurrectionis amplitudine in
Evangehis inveniuntur i). Christum igitur semel atque iterum
resurrectionis universalitatem quum audiverimus profitentem,
nusquam vero ei obloquentem, jure constituere licet: omnes
mortui resurrectionis aliquando fient participes.

Duae adhuc restant quaestiones, ac prior quidem de modo,
quo mortui resurrectionis olim fient participes; qua vero de
re ne tantillum quidem nobis affert lucis Christi institutio.
Hoc unum novimus, futurum esse, ut mortui illo resurrectionis
tempore audiant vocem Messiae, resurrectionis auctoris, unde
unice effici potest, mortuos vivere; etenim, quousque hujusce-
modi loquendi formulae, audire vocem et sim., proprie sint
sumendae, quousque forsan e plastica dicendi ac populari do-
cendi ratione explicandae, quum non ii simus qui maxima cum
fiducia definiremus, plura hac de re baud facile possunt con-
stitui. Quod magis etiam valet de altera quaestione, nempe

1) Luc. XI: 32 (loc. par.) omittimns, quum ävaaT^aovTat Ii. 1. ex-
plicandum videatur: in medium prodihunt, potius quam resurgent (pro-
prio sensu).

de resurrectionis ƒ{^e ; hac nimirum de quaestione nullam pror-
Evangelia tradunt disertam Christi institutionem. Resurrectio
Sutern mortuorum quum iterata vice arcte conjuncta proponatur
hnjus aevi die ultimo et rfj Kçian, conjici hcet, haud
®ine magno rerum discrimine hunc eventum esse futurum.

Nunc igitur interpretatione omnium Jesu effatorura, quae ad
doctrinam de resurrectione mortuorum pertinent, prorsus ab-
soluta, sparsa quae singulis locis explicandis cognovimus, summa
breviter complectemur.

A.nbsp;Mortuorum resurrectio non est mortuorum in vitam revo-
catio ; vita enira post mortem neque exstinguitiir, nec sopon
est aeqniparanda ; baud magis est hujus nostri corporis restitutio
sive ejus cum anima nova conjunctio ; neque enim anima sola
vivere pergit, sed homo, i. e. persona s. to i/co.

igitur liomo, ac exsistendi ejus et vivendi, quam resurrectio affert,
ratio ea quidem erit, quae angelorum naturae spirituali sit similis-

B.nbsp;Resurrectionis tempus minime tempus est, quo homo hac
in terra particeps fiat vitae moralis resurrectionis; haud «agis
statuendum est statim post corporis mortem. Eveniet enmi
resurrectio mortuorum in ultima hujus aevi terreni parte, i-
ea, quae vulgo dicitur dies novissimus.

D.nbsp;Omnibus tamen mortuis non eadem erit resurrectio; alüs
enira erit resurrectio vitae, aliis resurrectio judicii.

Et hacc quidem sunt, quae, Evangeliis testibus, de raor-
tuorum resurrectione jure certoque constitui possunt. Quodsi
filtern quaeritur, quaenani hujusmodi resurrectionis sit signifi-
cantia vel necessitas, respondere hcet hisce schottii verbis i):
\'\' • • • omnino non esse hominis, ea tantum consilia atque decreta
quot;Nuininis Supremi necessaria existimare, quorum necessitatem
quot;ratio humana sponte agnoscere sibi videatur, Quemadmodum
quot;l^eus sapientissimus homines in hoc statu terrestri versantes
®ab uno gradu cognitionis et perfectionis ad alterum attoUit,
etiam nihil, quod vel naturae hominis, vel virtutibus Dei
quot;^epugnet, in eo deprehendi potest, quod idem Dens, eandem
quot; (lit ita dicam) gradationis legem sequutus, aliquando quemvis
quot;hominem, postquam animus organo quodam instructus inde a
quot;i^iorte hujus corporis usque ad tempus resurrectionis. . , in
* statu quodam vitae peractae accommodato versatus fuerit, per
quot; resurrectionem illam. ... in ejusmodi conditionem translatu-
quot;\'■\'JS sit, quaequot; in cujusque hominis post mortem fata ma-
^\'^^■fanda maximi efit momenti. »Judicium divinum, cui nos
quot;omnes obnoxii sumus, statim post mortem incipit. Consum-
quot;^abitur ohmquot;, quonam vero tempore, hoc cognoscere nobis
contigit; at vero ad consummationem illam multis nomini-
adducetur eo tempore quo omnes, quotquot futuri sint,
ïBortui resurrectionis erunt participes.

Comment, in eos J. C. sermones. qui de reditu ejus ad judicium futuro
^^ J^dicandi provincia ipsi demandata agunt, p, 417.

Jure STORRiüS {Opusc. Acad. I, p. 257) monet, scriptis
talmudicis uti nobis licere non tara ad probandum, has iliasve
notiones fuisse Judaismo proprias, i. e, Christi tempore apud
Judaeos viguisse, quam ad illustranda et confirraanda ea, quae
aliunde certa fuerint et explorata.

Nequaquam constat, loquendi formulam »dpaaraaig ip rfj
iaxavj} -jjAtQctquot; fuisse Judaeis, Christi tempore viventibus,
usitatam.

Materialismi denominatio, dummodo id temporis jam fuisset
inventa, omnino convenisset in Sadducaeorum philosophema de
hominis post corporis mortem conditione.

Assentiendum est GL scholtenio, t^j/ isiàrijv t^^tqaf ^
Tttig tß^äraig ij/iisQccig discementi.

Mortuorum, quam Jesus docuit, resurrectio neque significat
Peccatoris resurrectionem raoraleni, nec statim post cujusvis
hominis mortem, sed in fine demum rerum terrenarum, sta-
^quot;enda est.

Mortuorum, qualem descripsi, resurrectio quamvis rationis
P\'^\'ncipiis non possit probari, nequaquam tamen iisdem obversatur.

Qui hominem non statim post corporis obitum vivere statuant,
^^rani immortahtatis notionem tollunt.

Etsi crassam, quae rationaüsmo placuit, accommodationis
\'■beoriam omnes fere theologi nunc aversantur, ad ipsum tamen
istum rationalismum reducere contendo, quae a multis (e. c. a
^\'\'lëTio, de Eschatologie, I, p. 145 et passim) nunc exponitur

applicatur, accommodationis theoriam, nisi accuratius discer-
^atur inter dissimulationem (quae errores non impugnat) et
^^\'\'^ulationem (qua errores repetunttir doctorisque serraonibus
\'^^\'^rpantur).

Ethices Christianae regulis adversari censendus est orator
qui, ttJs anov.axmxa.dtw\'S navxamp;v dura exsistit fau-
contrarium tamen minetur auditoribus, applicatis hisce Cl.
^\'^Koltenii verbis: »... waardoor hijquot; (sc. peccator) ygt;der-
quot;^^alve reddeloos verloren gaatquot; (L. d. H. K, II,\' p. 551, ed. 3^).

Qui 2 Tira. II: i8 dicuntur favisse sentenliae, rijv dvào-
Tuaiv îj\'^îy Y\'cyovivai, resurrectionem intellexisse putandi sunt
de hominis emendatione morah.

Joh. lil: 11 verbum vipcod-fjvai non proprie tantum
alium tolli), verum tropice etiam [ad dignitatem, honorem,
evehi) intelligendam est.

Recte viNET {Homilétique p. 453, ad not.), respiciens ora-
tores sacros: »Nous sommes à la fois les gardiens des bonnes
»maximes et du bon langage.quot; Propterea vituperandi sunt il?
qui in oratione sacra impolito rudique utantur loquendi genere,
etiamsi indoctos rudesque homines sciant auditores.

Probanda est Augustini defînitio, miraculum non esse contra
naturam, sed contra quam est nota natura.

Assentiendum est Cl. HOEKsrRA [Vrijheid etc., p. 337)?
affirmant!: »De absolute zondeloosheid van Jezus is niet denk-
»baar, tenzij als een wonder.quot;

	SÄ