QUA.M HAUUIT
KAL. OCT. A. MDCCCLXXIX
QUUM IN
LITERAEUM LATINAEÜM ET ANTIQ UITATUM ROMAN ARUM PROFESS IONEM
S01EMN1 RITU AUSPICAKETUK.
LUGDÜNI-BATAVOEÜM E, Jquot;. BK,IIjIJ.
MDCCCLXXIX.
Univebsitatis Lugduno-Batavae Cükatoees, quique
CuRATORIBüS AB ACTIS ES, VIEI NOBILISSIMI, AM-P1ISSIMI,
Eectoe Magnh ice , ceteriqüe artiuji ac DISCI1jLI-
narum Professores, viri clarissimi,
Qui in hac urbe müneruji honorumque amplitu-
DINE INSIGNES ESÏIS, Villi HONORATISSIMI, DlSCIPLINARUM ET ART1UM DOCTORES CONSULTISSIMI, quot;ÜNIVERSITATIS HÜIÜS ALÜ3INI, 1ÜVENES LAUDATISSIMI, QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS ,
Aüditores htjmanissimi !
Quicunque artibus diseiplinisque totum se tradidit is, quum multis aliis necessitatibus parenduin sibi videt, turn nihil quidquam antiquius habere cogitur, quam ut studiorum cursu intermisso fines terminosqne interdum respiciat, quos sibi constituere solerent, qui olim in idem descenderint curriculum, consideretque qtia ra-tione conarentur ad metam pervenire propositam. Quae nisi perspecta et cognita habuerit, gradus semper lubricos ponet, dubius atque incertus, utrum rectam viam sit ingressus, an vagis erroribus iactetur. At vero uberrimos saepe numero fructus percipiet, si ad ea, quae maiores in iisdem artibus profecerunt, aequo animo diiu-dicata atqne perpensa, suos conatus exegerit. Non solum enim integrum se conservabit a confidentiae et temeritatis culpa, in quam omnium facillime incidunt,
4
qui alienis studiis ueglectis sua tantum contemplantur, sed recreabitur etiam ac reficietur, quoties fiducia in-genii sui amissa animum despondet atque dubitatio ei movetur, num, quae incrementa alias disciplmas capere videat, iisdeni ea quoque augeatur, in qua excolenda promovendaque ipse omnem cnram operamque con-sumpserit.
Haec suorum studiorum cum maiorum comparatio fere nemini magis utilis atque necessaria putanda est quam ei, qui in lingua literisque Latinis tractandis habitat. Beliqui enim omnes, qui qualiscunque discipli-nae cognitione delectantur, non mediocrem voluptatem animo percipere inde solent, quod sua scientia, si ad priorum temporum rationes referatur, longe copiosior et accuratior facta sit; neque quemquam futurum esse existimo, qui illorum opinionem vel in disceptationem vocare, vel etiam in superbiam accipere velit. Latinae vero linguae notitiam procedente tempore decrevisse et obsolevisse adeo vulgata inter doctos iuxta atque in-doctos opinio est, ut Imius aetatis literati nonnisi umbrae et nomina vulgo habeantur virorum illorum, qui doctrinae laudibus olim flomerint. Quid, quod ipse La-tinitatis cultor animum contrahere et submittere solet, quoties ingentium illorum operum contemplatione frui-tur, quae maiorum studiis laboribusque edita videt. Neque fere ullus terrarum est angulus, ubi priorum temporum luce et splendore magis obruitur, quam in hac patria nostra, in qua Latinae linguae studium in eo olim steterit fastigio, cuius sempiterna apud posteros vivat et victura sit memoria.
Mihi autem earum literarum professionem hodie au-spicaturo, quarum honos et dignitas cum Universitatis
5
huius gloria artissimis vinculis est coniuncta, nulla res neque teraporibns accommodatior visa est, neque dignior, quae orationi meae argumentum praeberet, quam ilia literaram Latinarum scientiae defectio et demiautio, quae complures aequales nostri deprehendere sibi viden-tur. Verba igitur sum facturus de conditione, in qua literarum illarum studium hodie versatur, cum priorum temporum rationibus comparata, quales in patria nostra florentissimis rebus publicis exstiterunt.
Priusquam vero orationem ingredior, non possum non paucis bonam veniam vestram deprecari A. A. Nam quum fere nemo sit eorum, qui in hoc celeberrimo atque il-lustrissimo conventu primum verba sint factari, quin hand leviter coinnioveatur et perturbetur, quo tandem animo me nunc affectum esse putatis, qui in hanc Aca-demicam lucem ex scholarum umbra protahar, in qua oratoriae facnltatis excolendae occasio nulla umquam mihi data sit? Sed erigit me benevolentiae vestrae co-gitatio, quam neminem adhuc frastra implorasse scio, qui orando apud vos tirocinium posuerit.
Nobis igitur Batavis vera cum gloria praedicare licet, literas Latinas, postquam e tenebris et silentio prola-tae sint, in quibus per tot seculorum seriem abditae latuissent, nusquam terrarum extra Italiam maiore in-dustria diligentiaque, quam in nostra patria, cnltas esse et elaboratas. Laetissimos autem illarum studium flores egit aurea ilia aetate, cuius memoriam summo amore et pietate recolere atque amplecti consuevimus, seculo dumtaxat p. C. n. XVII. Maiores enim nostri
6
rara felicitate e belli fluctibus, quod pro tuenda libertate susceperant, vixdum erant emersi, quum omnes animi vires nervosque, laboribus atque periculis exercita, bonis artibus ac Uteris intendere coeperunt. Quum mercandi navigandique incredibili cupiditate excitata immensae opes undique afiluxissent, sub umbra liber-tatis ac prosperitatis tutissimum illis quietissimumque refugium datum est, in quo singulari cura atque opera fovebautur. Oratio iam me deficiat, si quanto animi ardore maiores nostri ad Latinarum potissimum litera-rum studia se contulerint, vobis enarrare velim. A primis pueritiae annis quum illarum cognitione imbue-rentur, continuataque lectione et assiduo nsu exercita-rentur, fere eandem scribendi loquendique facilitatem as-sequi solebant, ac si sub Latii coelo nati educatique essent.
Quoties scripta illius aetatis inspicimus, ingenti te-nemur admiratione promptae illius atque expeditae in Latinitatis usu facultatis, ad quam in omnibus scribendi generibus pervenerunt. In orationibus quam numerosa et concinna gravitas, in commeutationibus quam dilucida et distincta explicatio, in epistolis quam elegans sim-plicitas, in carminibus denique quantus nitor, quanta duleedo, quanta suavitas. Quoquo oculos convertimus, na-tivus quidam lepos elucet atque incredibili modo nos tenet et delectat. In primis autem ad poeticas virtutes excolen-das ingenii vires doctrinaeque copiam adhibere solebant. Tam amplum poetarum proventum seculum illud tulit, quos Dauniae Cameuae quasi divino quodam spiritu con-citarant, ut prae ingenti carminum ab illis conditorum numero, vernaculae poesis monumenta vix conspicua essent.
At quid de solo linguae usu loquor? Veterum scripta
maioribus nostris fons erat et origo om nis artis, clo-ctriaae, disciplinae, quae vel ad vitam instruendam or-nandamque, vel ad usum popularem et civilem perti-nebant. Quid , quod priscorum temporum contemplatione tam penitus se immerserant, mores praeterea, facta, instituta veterum cogitatione et mente ita complexi erant, ut ipsi iuterdum antiqui facti vitamque anti-quam vivere sibi viderentur.
Satis magaus eorum numerus est, qui illam an-tiquitatis admirationem atque aemulationem tam-quam immodicam insanamque deridere et damnare solent. Ante omnia maioribus nostris vitio vertitur, quod caeco Latinarum literarum amore correpti, patrias despexerint ac pro nihilo putaverint. Nam-quc in hunc modum Latine scribendi consuetudinem invaluisse constat, ut plerique scriptores, si forte ad vernaculi sennonis usum descendere dignarentur, mul-tis verbis lectoribus se excusare necesse haberent. Equi-dem etsi diffiteri nolim, amorem illum et mihi inter-dum modum excessisse videri, tarnen iustam excusa-tionem iis paratam esse existimo. Facile enim intelli-gitur, homines, qui Latinitatis studiis imbuti, humanitate et urbanitate inter aequales eminerent, subtilioris atque elegantioris fuisse iudicii, quam ut primis vernacula-rum literarum rudimentis delectarentur, quae, licet futuri vigoris splendorisque semina continerent, tarnen aut tristi languore aut scurrili fatuitate taedium ple-rumque movebant et fastidium. Tantum vero abest, ut studia ilia reprehendam, Tit etiam grata memoria pro-sequenda mihi videantur.
Liceat mihi hoe loco ipsarum Latinarum literarum pri-mordia in memoriam vestram revocare, quae cum nostra-
8
rum comparationem aliquam habere videantur. Quem-admodum apud nostrates enim belli periculis vix supe-ratis literarum amor excitatus est, ita Romani liberales artes studiosissime colere coeperunt, simul ut Punici belli t error et tumult us sedatus est. Ut hic, ita Ro-mae qiioque, amor ille nou in omnium animos repente invasit, sed paucos tantum viros accendit, genere et no-bilitate conspicuos, qui quum vernaculae linguae usum libertinis hominibus peregrinisque relinquerent, Graeca-rum artium nitore et elegantia adeo capti erant, ut Graece et scribere et loqui liberales homines unice decere arbi-trarentur. Etiamsi autem non omni reprehensione carent, quod Graeca omnia cupide et inique extulerunt, fasti-dierunt et depresserunt Latina, tarnen illa studia patriis literis utilia in posterum fuerunt et salutaria, quippe quae numquam ad verum florem et colorem pervenis-sent, nisi Romanorum ingeuium inhumanum ac bar-barum, Graecis artibus excultum esset et perpolitum. Prorsus eodem modo maiores uostros, solis Latinis literis tractandis deditos, quia popularium meutes humanitate et doctrina sensim paulatimque erudierint, necopinato patriae linguae literisque favisse constat, quarum con-temptum quotidie prae se ferebant.
Ad humanitatis amorem ilium in nostratibus excitan-dum mirum quantum homines docti illi et ingeuiosi contulerunt, quos rei publicae recens natae splendor ac dignitas peregre allexerat. Splendorem quum dico, in primis lumen et gloriam intelligi volo, quae ex hoe ipso honestarum artium domiciho emicuerunt, ex hac inquam Academia Lugduno-Batava, quae in medio belli tumultu maiorum sapientia condita, aeternas posteri-tatis laudes iis gratesque conciliabit. Ita bui us lite-
9
rarum seminarii vix inchoata initia vel maxime fulta et sustentata esse constat Justi Lipsii ingenio et Josephi , Justi Scaxigeri , qui eruditionis praestantia doctrinaeque copia aetatis suae facile principes et erant et habebantur. li autem eandem illam scriptores ve-teres tractandi rationem in patriam nostram intro-duxerunt, quam in Francia fundaverant Murkti , Tur-nebi, Lambini. Singulari non linguae solum, sed to-tius antiquitatis scientia imbuti, viri illi hoe praeser-tim egerant, ut Romanorum scripta assidue lectitata mendis vitiisque purgarent, quae priore seculo Italomm concepissent commentis; in quo quam admirabili acu-mine, sollertia, elegantia versati essent, neminem nescire arbitror, qui has literas vel leviter attigerit.
Ex hac igitur disciplina profecti Lirsius et Scaliger sanae illius et rectae studiorum rationis fundamenta iecerunt, quae summa semper fidelitate et constantia a nostratibus observata atque exculta est. Proinde de-sinant aliquando queri quidam et calumniari, quasi critica veteres scriptores tractandi ratio huius aetatis hominum, pristinae virtutis degenerum. ineptum atque insanum sit inventum. Immo vero, iam olim ad usum nostrum moremque translata, quasi vernacula nobis facta est et maxima spes me tenet, fore ut propria et domestica mansura sit, donee suum. honorem inter nos obtineant sana mens, naturalis prudentia, rectum indicium et intelligentia.
Lipsii et Scaligeri vestigia mox deinceps secuti sunt Dousae, Hugo Grotius , Daniel Hkinsius, Petrus Scri-verius , Janus Rutgersius, Vossii, alii permulti, quorum laudes omnes, qui Latina studia colunt, ab oblivione hominum et silentio semper vindicabunt.
10
Medio fere seculo XVII magnam abundantiain quasi quaedam peuuria excepit. Nolite autem putare A. A. deminutum literatorum numerum ex studiorum amore refrigerato ortum esse. At vero post efiusam et iutem-peratam admirationem sanior iam et aequabilior con-secuta est antiquitatis aestimatio. Par nobile amicorum tuuc exstitit, qui nobis omnium, qui ante fuerant, in-star esse debent, quique ea doctrinae fama inter aequa-les floruerunt, ut communi vel exterorum hominum consensu pro Latinae linguae omnium sui temporis pe-ritissimis haberentur. In Johanne, Frederico Gronovio enim et Nicolao Heinsio — namque lios orationem meam designare iamdudum, opinor, intelligitis — aetatis illius ingenium exbibuisse videtur, quid in Latinis studiis assequi posset. In his viris lioc in primis praedicabile et gloriandum mihi videtur, quod ita se Uteris dede-runt, ut nihil in iis praeter ipsas amarant. Antea enim fere nemo fuerat, quin alias res agens et subsicivo quodammodo studio in illis versaretur. Exempli causa Hugonem Grotiuji nomino, quern, etsi cri-ticam facultatem in permultis scriptoribus emendan-dis exercuerit, tamen ex Lucani lectione summam vo-luptatem ideo cepisse constat, quod regii dominatus odium confirmaret et corroboraret. Ita Daniel Hein-sius veterum scripta nimis saepe quasi pro armamen-tario quodam habuit, unde tela sumeret ad adversaries in rebus tam sacris quam civilibus oppugnandos. Item-que Salmasio , homini putidae vanitatis atque ineptae arrogantiae pleno, longe honestius \'it liberalius videba-tur iuris studia exercere civilesque factitare artes, quam Uteris totum se tradere. At quid singulos vobis enu-mero? Fere ueminem doctum antea fuisse scitote,
11
qnin religion! et pudori haberet, omne tempus ponere in scriptis pagana, ut vulgo loquebantur, superstitione refertis, omnemque erga Deum pietatem se negligere crederet, nisi interdum scriptorem aliquem christianum tractando, immortalis animi sui saluti prospexisset.
. Ab hac nimia atque anili, fere dixerim, religione viri, modo a me laudati, quura remotissimi essent, toto pectore antiquitatis studium amplecti omnique cura et cogitatione in id incumbere solebant\').
Quando minime bic locus est, ut omnes horum viro-rum virtutes copiose vobis exponam, paucis tantum illas adumbrare satis habebo. Heinsius, verus Pboebi alumnus et quasi Calliopes sinu innutritus, natura atque ingenio ad poetas ferebatur. Divino ipse instinctu afflatuque impulsus carmina fudit, quae tanto nitore atque elegantia, „ea numerorum concinnitate, ingenii-que nbertate et sententiarum pondere sunt conspicua, lit Latinae poësis quasi sucum et sanguinem in se re-cepisse videanturquot; 1). Aequales, tantae virtutis poeticae summa admirations eapti, Heinsio applauserunt, tam-quam vati sui temporis omnium maximo, neque du-bium est, quin eodem nomine eius memoria et bodie celebraretur, si patrio potius sermone, quam Latino carmina sua composuisset. Nunc vero quotusquisque est, qui legat illa atque intelligat?
Stabiliores autem ad diuturnitatem memoriae laudes magnis erga veteres poetas meritis sibi peperit, quorum „sospitatorquot; verius, quam elegantius vocari solet. Fere
P. Hofman Peerlkamp, de poetis Latinis Neerl. p. 428.
12
nemo est inter poetas Latinos, eni non divinante animo lectionem vnlgata saniorem compluribus loeis restituere tentaverit. In quo, etsi fervidioris ingenii calore et im-petu abreptus, andacius nonnumquam versatus est, tamen acnminis, sollertiae, elegantiae testimonium nemo facile ei denegabit. Et mentis inconstautia et fastidio quodam animi, qnum ab assidna occnpatione esset alienus, quae cum academici muneris officio necessavio coniuncta est, neque literarum professionem obiit umquam, neque discipulos habuit a se profectos. Nou minus hoc do-lendum puto, quam quod variis vitae turbinibus ac tempestatibus iactatiis, maturiore aetate spem ingen-tem, quam adolescens ostenderat, aliqnantum fefellit. Attamen ingenii eruditionisque, quae ad poetas recen-sendos adhibuit, immensa copia, largus quodammodo fons fuit, quo ieiuna at que exilis sequentis aetatis do-ctrina refecta est et recreata. Burmannus certe, sub cuius diutino in literarum republica principatu vera eruditio praeceps ire coepit, ad ingentem illam, qua inter aequales floruit, famam numquam pervenisset, nisi ad Heinsiana scrinia facilis ei patuisset aditus.
lam ad Geonovium transeo, qui, si minus speciosa et splendida, at firmiore et stabiliore fama atque aucto-ritate, quam Heinsius, apud posteros viget. Magnam enim auditorum gregem instituit, a quibus quam in veterum scriptis tractandis rationem sequi solebat, ser-vata et propagata est. Etiamsi poetas baud sine ingenii doctrinaeque laudibus aliquoties attigit, certe im-mortalis, quam consecutus est, gloria tota in pra.ecla-ris de prosa oratione meritis posita est. Quae in Livio et Seneca recensendis peregit pro solidis omnium se-quentium editionum habentur fundamentis. Quamquam
13
quid hos solos commemoro1? Perpaucos Latinos scrip-tores esse ereditote A. A., qain admirabilis eius doctrinae beneficio emendati illustratique sint. Correctiuncularum captatores vero, qui pro eruditione morbum malebant et insaniam contrahere, despicere et contemnere sole-bat. Numquam v.ulgatam orationis formam immutare aggressus est, nisi omnibus rebus caute et diligenter consideratis atque perpensis; in quo cogitationis intem-pestivae luxuriae ne minimum quidem locum dedit. At quum semel corruptelam aliquam ad liquidum con-fessumque perduxisset, quantis subsidiis ad verum pro-dendum nitebatur! Quam intima Latinitatis familiari-tas, quam, paene dixerim, divina sagacitas, quam accurata totius antiquitatis notitia; in rebus explicandis quanta perspicuitas, quanta elegantia in enarrandis!
Quum autem inter Heinsium et Groxovium ea quasi stu-diorum exstaret vicissitudo, ut quod deesset alteri, id alter fere explere videretur, tamen uterque eorum sic sibi per-suaserat, recta studia consistere nullo modo posse, nisi praecessisset accurata veterum librorum lectio. Etiam hac in re mirifice congruebant, quod, quamvis magni facerent veterum librorum auctoritatem, tamen illorum scripturam numquam ei praeverti sinebant, quam ipsos scriptores reliquisse credibile iis erat, neque vetera et falsa recentibus et veris potiora habebant. Barbari iis vide-bantur, quicunque non puram aquam ac limpidam, quam turbidam sordibusque permixtam bibere malebant\').
Nolite vero putare A. A., viros illos tam angusti et pusilli animi fuisse, ut circa apices et puncta librorum
Cf. Gronovius, ad Livium XXIV, 25 et eiusdem Epistola ad Hein-sium iu BurmaDni Syllogc III p. 3.
14
haererent. Vera studiorum dignitas iis non in literae vel syllabae mutatione constitit, sed in cognitione lin-guarum, antiquorum rituum, historiarum, praecepto-rum sapientiae. Qui penitus Uteris se dedidisset, eum orationis lumina captare voluerunt, huius virtutes in-trospicere, vitia notare, vera atque propria a falsis atque alienis dignoscere, scriptorum denique mentem pene-trare, ut praeclarum illud et egregium nancisceretur, posse de unoquoque eorum non quod audivisset ab alio, sed quod ipse sensisset, iudicium ferre \'). Nemo est, opi-nor, quin agnoscat, his omnibus rectam et sanam philo-logiam et hodie contineri.
Paulo diutius in his viris commoratus sum, non quo alterum utrum pro norma literati hominis et regula habendum existimem. Namque, ut vivos silentio prae-teream, quippe quos nondum Libitina sacraverit, perfecti philologi et omnibus numeris absoluti imaginem multo magis mihi referre vicletur singularis ille vir, qui sequens seculum ingenii sui lumine illustravit: Kichardus Bentleids. Immo vero banc solam ob causam de Heinsio Gronovioque copiosius disserui, ut ostenderem vobis, ad quam altum fastigium literarum Latinarum studium florentissimis Batavorum rebus pervenerit.
lam videndum erit A. A, ecquid hodierna studia sibi vindicare possint, quamobrem in maiorum comparatio-nem se demittere audeant, neque ad laudem eorum aspirare vereantur. Ante omnia autem praemonere utile
2) Cf. Gronovii Epistola ad Heinsium in Burmanni Sylloge III p. 16.
15
erit, mutatas temporum conditiones hac in re diligenter esse observanclas. Nempe abiit tempus, quo eruditio res homines in loquendi • audiendique commercio Latino sermone utebantur, quoque nulla res, quae quidem ab imperitorum intelligentia esset paulo remotior, literis rite mandata videbatur, nisi Latine esset conscripta. Evanuit poetarum illud et versificatorum genus, qui facultatem suam Latinis potissimum carminibus con-dendis experiri solebant. lam diu denique Latinae literae thesaurus esse desiit omnis humanitatis, omnis doctrinae et sapientiae. TJt autem fere cuiusvis disciplinae sub-tilior doctrina tunc demum nasci solet, quum pauei homines, atque ii vero amore et admiratione incensi, toto peetere in illam incumbunt, ita Latinae quoque linguae aceuratior notitia hand exigua cepitinerementa,postquam usu eins in angustiorem gyrum compulso, non amplius ad sensum popularem vulgaremque se accommodare co-acta est. Quicumque igitur considerare volet, sintne huius temporis studia maiorum exemplo institutoque digna putanda, ei minime negligendum censeo, studia ilia aequalibus nostris eas imponere necessitates, quae a maiorum rationibus aliquantum differant.
Primum autem dubitari nullo modo potest, quin multo rectius hodie, quam antea, in codicibus legendis atque aestimandis docti versentur. Antiquis enim ho-minibus illis nihil praestabilius videbatur, quam infini-tam librorum M. S. multitudinem studiose recoguoscere atque conferre, ita quidem, ut quo quis plures esset perscrutatus, eo doctior haberetur et instructior. Minime porro ignorabant, quid| aera distarent lupinis. At in tempus, quo libri scripti erant, inquirere aut neglige-bant plerumque, aut parvi faciebant, neque umquam
16
lis veniebat in mentem, ordines illorum certos familias-que describere. Nos vero, de numero minus laboran-tes, non tantum ex scripturae genera, summa cura examinato, de aetate coniecturam capere, sed etiam singulis rebus pmdenter consideratis librorum ori-ginem ita persequi et ordine describere conamur, ut inde varias propagines cognoscere possimus. Incredi-bile quantum doctorum Germanorum subtilitas et in-dustria, bis fere quinquaginta annis, profuit ad banc doctrinam promovendam excolendamque. Criticae arti, apud maiores titubanti saepe et vacillanti, firmiora eo lundamenta addita esse in promptu mauifestumque est.
Ad grammaticam artem transeo, quae bac nostra aetate in tam sublime venit fastigium, ut, si ad prio-rum illorum temporum rationes respiciamus, homines, qui tunc viverent, vix prima eius rudimenta nobis de-posuisse videantur. Si quis tamen illorum studia con-temnere ac pro niliilo habere velit, is mibi reputet, non fere aliam ob causam grammaticae leges observare illos consuevisse, quam ut Latine scribendi sibi pr accept a compararent. Qua in re quanta socordia licentiaque praecedentis aetatis homines versati essent perpaucos vestrum A. A. nescire arbitror. Etenim soliti fuerant illi fere ad unum omnes Justi Lipsii ingredi vestigiis, qui, quum puerile et insanum unius Ciceronis imitandi studium fastidiret, quod inter Italos percrebruisset, so-lutius scribendi genus introduxerat, ita ut „voces non modo Accianas pro gemmis et unionibus passim osteu-taret, sed Tertulliani, Arnobii ceterasque infimi aevi faeces cum iis frequenter confunderet commisceretque.quot; \')
1) Cf. Heinsii Epistola ad Maresmm in Burm. Sylloge V. p. 605.
17
Multo probabiliorem hac in re rationem Heinsitjs meus seCutus est, cui scribendi dicendique genus ex aevi op-timi tribus quatuorve scriptoribus formaudum videba-tur, quos sedula et iterata lectione in sucum sangui-nemqne redigendos putabat.
Quanto autem maiorem grammaticae vim quamqne ainpliorem notiouem in literarum studiis nos subiicere didicimus! Procedente enim tempore accurate non modo fundata, verum etiam exstrncta disciplina nobis facta est perpetuisque praeceptis ordinata, quae in efficacissimis annumeratur adiumentis ad scriptorum naturam et fa-cultatem mtelligendam. Vix autem dici potest, quanta diligentia docti liodie in variis seriptonbns excutiendis occupati sint, ut proprietates dcpreliendant in siugulo-rum oratione conspicuas legesque cognoscant, quas in verbis construendis ordinandisque sil)i statuerint. Quorum studiorum beneficio quum rationes illas, quales inde a pris-cis temporibus usque ad decrepitam Latinitatis aetatem viguenmt, fere uno in conspectu nunc videamus, et varias in sermonis consuetudine mutationes atque vicissitudi-nes intelligere et natives sincerosque colores discernere possumus a fucatis imitationis splendoribus. Harum omnium rerum accurata notitia nemo certe nos maio-ribus nostris inferiores putabit, nisi cui nimia priscoram temporum admiratio mentis aciem perstrinxerit. Ex veteribus praeterea codicibus, diligeutius quani antea lectis, multas voces flexionisque formas depromptas videmus, quas antiqui iiomines, tamquam spurias, vel negligere, vel reicere solebant; quo factum est, ut nostra memoria recte scribendi ars eos haberet progres-sus, quos illi ne divinante quidem animo umquam prae-sagire potuerint.
Quantum denique ad verbomm formülarumque copiam augendam in gens titulorum numerus valuit, aeri lapi-dibusque incisomm, quos per hos armos erutos, collec-tos, dispositos videmus! Eventus atque exitus investi-gationum, quae Eitschelio et Mommsenio auctoribus in illos collatae sunt, tarn ad linguae, quam ad historiae notitiam illustrandam, non minus doctorum auimos agitasse ingeniaque acuisse constat, quam G-raeca stu-dia post renatas in Europa literas, vel Sanscritica huins nostri seculi initio.
ISTeqne ilia disciplina lioc loco silentio praetereunda est, quae cognatarum linguarum voces inter se comparando, in harum originibus rationibusque perscrutandis atque enodandis tota versatur, ad quam permulti hodie docti omni cura et studio rapiuntur omuesque ingenii vires conferunt.
Eomm sane sententia minime repudianda videtur, qui liuic disciplinae cum ipsa philologia aut exiguam, aut nullam intercedere necessitudinem existimant. Nam quum philologus nuda ac simplici forma posthabita verbomm tamquam animum et spiritum cap tat atque praeci-pue exquisita literarum monumenta contemplatur, is, qui Unguis inter se comparandis operam dat, ad unam vocabulorum supellectilem animum attendit, quorum singula quasi membratim discerpere et destruere varias-que particulas diligentissima cura examinare solet, atque id ita ut ferocissimae cuiusque gentis horridas et iuconditas voces perinde babeat, ac nitidam et sono-ram perfectissimae linguae suavitatem.
Verum enimvero neminem esse puto, qui Latinas literas amet, quin horum virorum studia maximi facieuda iudicet. Subtilissimis enim eorum acutissimisque dis-
19
quisitionibus debetur, quod de variis etymologiae par-tibus, de complurium vocabulorum originatione, for-matioue, orthographia, elocutione, de derivandi flec-tendique rationibus nmlto accuvatiorem perfect iorera que notitiam uos, quam maiores nostri habemus. Horum autem hac iu re conatus supra Varronis et posteriorum grammaticorum doctrinam non ascend ere solebaut, qui nunc maximam partem nugae nobis et deliramenta videntur. Attamen negari nullo modo potest, multos semidoctos et bodie eas interdum ineptias effutire, quae atram caliginem legentinm mentibus offundant, band dis-sirailes liac in re Boxhornio , bono homini illi, qui quum in Scj\'tbica lingua reliquarum omniura fontein et originem deprebendisse sibi videretur, Gronovio Heinsioqut. perpe-tuam praebuit ridendi iocandique materiem.
Quomodo autem in etymologia in Varronis verba maiores nostri iurare solebaut, ita in re metrica fere totos eos a Prisciano _et Terentiano Mauro pependisse constat, qui quum non tam arte aliqua, quam natu-rali quodam sensu ducerentur, eas versuum leges tra-diderunt, quae, etsi imitatorum usui sufficere possent, tamen nec diligentia, nec subtilitate commendarentur. Ut bodie rem metricam in artis modum venisse videa-mus, ad certa praecepta redactae, ante omues Bent-leius eflecit. Is enim primus quaerendi vias demon-stravit, quas posteriores homines summa deinceps in-dustria ac labore ingressi et persecuti sunt.
lam ad aliura locum transeo, quo quantopere studia nostra a priorum temporum rationibus discrepeut vel omnium luculentissime ostenditur. Quoties enim repu-tamus, quantum maiores nostri ad veteres scriptores il-lustrandos contuleriut, quam multas quaestiones ad hi-
20
storiam et antiquitates, ad mythologiam et philosophiam pertinentes tractaverint, fieri non potest, qnin copio-sam illornm doctrinam, mnlta lectione comparatam, sum-mis laudibus efferamus. Attamen vix temperare pos-sumus , quominus doctos illos, qui ceraendi mdicandique munus in verbis acerrime exercere solerent, eosdem in rebus ponderandis examinandisque ieiunos atque inanes dicamus. Universe sic potest constitui, criticam illo-rum artem tarn angustis finibus fnisse circumscriptam, lit ultra verba vulgo non progrederetur. Tanta nimi-rum veneratione veterum scripta evolvere solebant, tantamque fidem eormn auctoritati tribuere, ut non-nisi timide et pedetemtim rerum ab iis traditaram cen-suram eos agere videamus. Ita quoque factum est, ut strictim tantum et suspensis verbis sententiam suani aperirent de singulorum libroruui virtutibus vitiisque, de scriptorum personis temporibusque, de rationibus ex-ternis, quae ad eonun opera conficienda momenti ali-quid habuerunt, de omnibus denique rebus, quae ad Mstoriam literariam nobis pertinere videntur. De hisce omnibus, inquam, securi et otiosi toto animo voluptati se tradidisse videntur, quam ex Latinorum scriptorum lectione et meditatione percipere solebant, quibus nihil neque perfectius ad formam, neque ad sententiam abso-lutius excogitare sibi potuerunt.
Nobis vero, qui in omnibus quaestionibus illis desu-dare atque elaborare consuerimus, aequioris iustiorisque aestimationis palmara ne acerrimus quidem acti temporis laudator denegabit, etiamsi fortasse dolendum putabit, vel eo potissimum ardentem illam Romanarum literarnm admirationem, qua maiores nostri tenerentur, aliquantum refrixisse. Recentiorum enim populorum
21
literae, postquam aiitiquarum formaram nimis artls vinculis liberatae, in ampliorem dignitatis gradum suis viribus provectae sunt, permultmn valuernnt ad indicium nostrum acuendum, elegantiam excolendam, augeu-dam inteJligentiam. Praeeipue autem tralaticium Latinos scriptores nnice admirandi extollendiqne morem praecedente seculo labefactatum esse constat, qnnin Graecae literae, quarum studium misere autea iacuerat, tandem debitum sibi vindicarnnt honorem. Postquam aeterna illa Graecoi\'um ingenii monumenta vcrius aesti-mata sunt, tunc deinum homines in rebus literariis diiudicandis sapere didicernnt ac recte seutire, quid lepidum esset et venustum, quid ineptum et iuti-cetum. Ita factum est, ut apud nos, qui Romanos scriptores subtiliore trutina examinare soleainus, Lati-nae literae aliquanto minoris sint ponderis, (juani apud maiores illos, qui Graecomm elegantiam et urbanita-tem nondum sensibus suis gustare potuissent.
Nemo est hodie, quin agnoverit, Populum Romanum, agresti loco natnm castrisque innutrituni, numquam primae originis deposuisse memoriam, gladium specio. sins semper quam stilum tractasse, rigidas denique et austeras legis formulas avidius animo liausisse, quam dulcissimi carminis modos numerosque. Compertum nobis est, quoniam ea vel ingenii dexteritas, vel mobilitas animi a natura illis denegata esset, quibus solis subti-lior intelligentia nascatur, literas, quas summa con-tentione et industria addidicissent, nonnisi artificiosa expolitione apud eos elaboratas esse at que perfectas. Quarum cultus quum ex sedula Graecorum imitatione natus esset, cui singuli tantum nobilinm hominum circuli atque sessiunculae temporibus subsicivis se de-
22
lectarent, neque umquam extraneis illis adminiculis totas eas liberatas et vulgi opinione pro rebus fere trausmarinis atque adventiciis semper habitas esse. Ne hoe quidam uos fugit, prae sobria et nativa Graecae orationis elegautia, Eomanorum dicendi genus ampullis et calamistris saepius sordere.
Agnovimuri inquam haec omnia et tarnen nobis constat , futurum fuisse, ut singulare illud ac prope divinum, quod in artibus et literis omnibus Graeci expresserint atque effinxerint, genen humane veluti ditiiueret et di-laberetur, nisi per Romanos deinceps eas induisset for-mas, quae quum facilias in popularem caderent iutel-ligentiam, tum etiani aemulationi locum relinquerent. Perfecta et consummata pulchri species, qualis in Grae-corum opevibus deprehenditur, augustior et sublimior fuit, quam ut exemplo esset, quod imitando sequeren-tur posteriorum secidorum homines. Nemo certe est moitalium, quin llomeruiu, Sophoclem, Aristophanem, Thucydidem auteferat Vergilio, Senecae, Terentio, Tacito. Ac tarnen hi, recentiores populos aemulatiouis stimulis cou-citando, literis eorum animam et vitani infuderunt, illi vero uuinia semper imitatorum studia ad extremam de-sperationem et antea adduxeruut et adducent in poste-rum. Subtiliores praeterea Graecorum contemplationes, ad philosophiam pertinentes, quum extra vitae quotidia-nae rationes positae essent, numquam veros geneii hu-mano tulissent fructus, uisi a Romanis in concisarum sententiarum formulas coartatae, ad communem sen-sum accommodatae essent. At, quid singula profero 1 Quemadmodum recentiorum populorum cultus atque humanitas a Romanis tota profecta sunt, ita Roinauo-rum ingenium in sucum eorum et sanguinem penitus
23
receptnm est. Ut enim rudes olim homines, per vitae quotidianae consuetudineni, in negotiis vulgaribus geren-dis nativo sermone utebantur, ita simulatque e vili pa-tuloque orbe egressi, ad altiora assurgere coeperunt deque iis rebus rationes sibi reddere, quas neque visu, neque tactu naanif\'estas, meditatione tantum assequi pote-rant, Latine sentire, Latine cogitare, Latine loqui co-gebantur. Inde Latina lingua Europae gentibus quasi thesaurus est, quo perpetua memoria asservatur incu-nabulorum omnis doctrinae, disciplinae, eruditionis, omnis denique humanitatis. Quorum gradus atque pro-gressus quicunque coguoscere volet, ad illam recur-rere neeesse habebit. Quid, quod in ipsis recentioribus Unguis vocabula fere omnium artium et disciplinarum, quarum notio sola meute percipiatur, aut e Latino semione conversa et deducta videmus, aut ad Eoma-norum exempla conformata. Ut autem unusquisque homo, quacumque vitae conditione utitur, animum in primam pueritiam vel invitus remittere solet, ita gen-tes hodiernae, Latinis Uteris olim innutritae, quamvis indoles earum et natura procedente tempore degenera-verit, primordiornin suorum memoriam perpetuo con-servabunt renovabuntque.
Sed iam tempus est eo redire A. A. uude hue digressus sum. Proposueram mihi paucis vobis explanare, quid de eoruin opinione statuendum videretur, qui Latina studia, si cum florentissimae rei publicae nostrae ratio-nibus comparentur, his temporibus vacillare vel iacere potius existirnent. Ex iis autem, quae de variis partibus
24
summatim disserui, quodam modo iutelligi potevit, aequa-les nostros multo pluribus et melioribus quam maiores illos praesidiis paratos, ipsam literarum doctrinam variis graviura artium instrumentis locupletasse, multo veri as de scriptorum virtutibus vitiisque iudicare, multo deni-que aequiore aestimatione quot;studiorum suorum metiri uti-litatem. Nequehoc affirmare dubitaverim, nos ea cura et diligentia singulas disciplinas philologicas consectatos esse, quam illi iie(|ue praesagire animo, neque coniectura augurari uuquam potuerint. Ita ut plus dicere mihi videantur, quam patiatur Veritas, qui nos cum illorum temporum aequalibus in contentionis iudiciuni vocari posse negent. At vero, nos, qui solivaga cognitioue delectemur, quique auxia quadam morositate singula limare ac minutissima quaeque scrutari consuerimus, calorem illum animi et impetum amisimus, qui niaio-rum studiis verum sanguinem et vigorem addiderunt. Ni mi a accuratio aridos nos atque exsucos reddidit. Ipsa lingua postquam ex communis vitae sole atque pulvere in doctorum umbracula recessit, sensim ita obtorpuit, ut bodiernis hominibus iners ac paene mortua iaceat, quae maioribus vivei-et et spiraret.
Si igitur per rerum naturam fieri posset, ut illomni aliquis ad vitae lucem revocaretur, magnum esset pe-riculum, ne nonneminem nostrum fere iisdem verbis moneret et obiurgaret, quibus Gronovius olim Geaevium „nae tu, qui varia et multiplici doctrina eruditum te iactas, r/rammatice, non Latine scisquot;.
1) Burmanni Oratio in obitum Graevii, p. 91.
25
Antequam dicendi finem facio, reliquum est, tit officium exsequar, quo et hodiemi diei consuetudo et pie-tatis me obstringit grata necessitas.
Primum igitnr Vos appello, Universitatis huius Cura-tores, Viri Amplissimi. Vestro etiim iudicio debeo, quod a Rege Augustissimo eo honore eoque beueflcio dignatus sum, quibus nihil neque gratius neque accep-tius in me deferri posset. Quid enim amplius, quid exoptatius, quam in hac illustrissima bonarum artium sede, eas literas tradere, quarum amorem a puero conceptum, inventus auxit accenditque, maturior aetas confirmavit et stabilivit? Hoc quum reputo, summo gaudio et laetitia pectus perfunditur et gratiam liabeo, quantam maximam animus capere potest. At quam multa sunt, quae gravi me cura et sollicitudiue affi-ciunt, praesertim quum de doctrinae penuria cogito, quam pvovinciae mihi mandatae vix sufficere neque ignoro, neque dissimulo. Nam quum earum literarum studium tuendum mihi tradidistis, quae, a summis deinceps hominibus excultae, in maximo semper honore habitae -sunt, ex quo haec Academia dignitatis suae splendorem obtinuit, tum ei viro me succedere volui-stis, qui, officio illo egregie perfunctus, per XVII anuos huic disciplinarum domicilio decori fuit et ornamento. Etsi neque ingenii dotibus, neque doctrinae praestantia Pluygersio me aequiparari posse satis sum mihi con-scius, tamen hoc fide mea promittoVobis, Viri Amplissimi, hoc spondeo, neque voluntate, neque labore, neque industria me muneris mihi delati partibus defu-turum et omni ope me enisurum esse, ne Vos Vestrae de me existimationis unquam poeniteat.
Singularibus verbis Te affari mihi liceat, Excellen-
26
tissime Si,oet! Quam maxime Tibi me devinctum sen-tio ob insignem comitatem et benevolentiain, quibus me prosequi liaud es dedignatus, neque levi afflcior dolore quod per mutatas vitae rationes rarius Te vi-dendi posthac mihi dabitur facultas. Cupio autem optoque, ut per longam annorum seriem haec Univer-sitas eximia prudentia, consilio, auctoritate fruatur, quibus saluti eius prospicere commodaque tueri soles.
lam ad Vos me converto, Professores, Viri Celeber-rimi. Quod nuuquam antea neque spe, neque animo cogitare potui, fore ut aliquando in Vestrum Cl rissi-mum Ordinem reciperer, id hodie ad verum perductum esse video. Cuius rei gravitas ita me tenet atque obruit, ut nonnisi summa verecuudia ad Vos accedere audeam. Bogo Vos et oro, ut et benignis me animis in numerum Vestrum adsciscere et consilio iuvare veli-tis, quod multarum rerum usu et experientia Vobis suppetit. Equidem, si quid promittere de me possum , promptum meum studium atque obsequium in onmi genere officii libenti animo Vobis polliceor.
Te vero, Clarissime Cobhte , quibus verbis alloquar, ut et Tibi et universo huic conventui comprobem , quantopere Te colam ac diligam? Inter multa bona, quae mihi in vita contigerunt, lioc vel praecipuum puto, quod Te doctorem habui. Te, qai ingenii Tui lumine verae illi et masculae philologiae in patria nostra eum splendorem addidisti, qui aurei seculi cla-ritati paene tenebras obduxerit. Ut nemo est omnium, qui ex Tua discipliua profecti sunt, quin studiorum amore inflammatus sit, ita ego quoque, postquam auditor am Tuorum gregi adscriptus sum, et doctrinae Tuae ubertate et abundantia ingenii incredibili modo me
27
cap turn atque abreptura esse palam profiteor. At non eo nomine tantum beatnm me praedico, quod studio-ram rationem Te duce atque auctore et suscipere et ingredi mihi concessum fuit, hoc etiam gloriari pos-snm, Te, pro humanitate Tua et facilitate, in amici-tiam Tuam me recepisse. Quotie? Academico cursu peracto literarum studiis me expertus sum, Tu, Cobete , blandis verbis me adhortatus es, ut quam viam insti-tissem, eam bono animo tenere pergerem. Tua deni-que gravissima eommendatione, Tuo ornatissimo prae-conio in eam veni aestimationsm, ut multorum iudicio hac provincia non indignus haberer. Quae prolixa be-nevolentia quamquam me recreat et refieit, tamen gravibus etiam officii me implicat necessitatibus. Nam quum nequaquam tantas in me agnoscam ingenii vires, ut dignus collega Tibi haberi possim, humanitas Tua me sperare iubet, Te, quera semel discipulum omni comitate sis complexus, eundem doctorem amantissimo Tuo fidelissimoque consilio in posterum quoque iuva-turura. At veio simul hac religione obstrictum me sentio, ut Tuam erga me volnntatem retinere ac con-servare nitar. Qua in re si quid valeant fides, pietas, observantia, officio meo me non defuturum promitto Tibi, recipio, spondeo.
Officit huius diei laetitiae quod Pi.uygersium ocnli mei desiderant, etiamsi causam absentiae eius facile et in-telligo et accipio. Quamquam spectatissimo viro studio-rum duce et magistro uti a fortuna mihi denegatum est, tamen quod ad hunc honoris gradum perveni, illi quo-dammodo acceptum refero. Numquam illius diei mihi excidet memoria, quo, academicum curriculum paene per-mensus, studia mea ei probavi. Ita tunc a Pluygersio
28
discessi, ut me Lut-ine aut parum, aut nihil scire, rubore suffusus, agnoscerem. Quae cogitatio quantis stimulis me concitarit ad studiorum lacunam explendam, facile vos omnes A. A. intellecturos arbitror. Quid ego Pluygeu-sio debeam paucis significavi. Si vero declarare vellem, quam optime de hac Universitate, de discipulis suis, de literarum denique studiis meritus sit , multo pluri-bus verbis opus mihi esset. Quibus si consulto nunc parco, ipsius optimi Viri voluntati morem gerere mihi videor, quem, qua est singulari animi modestia, ab omni, quamvis iusta, laudatione alienissimum cognovi. Hoe tantum dico, nihil mihi uraquam potius futurum, quam ut Pldvgebsii vestigia preinere virtutesque aerau-lari coner.
Paucos benignioribus votis hunc diem excepisse scio, quam Te, amicissime Zaayer! Coniungit nos enim intima familiaritas, quae, laetissimis iuventutis annis contracta, per varias deinceps vitae vicissitudines non permansit tantum, sed longa die firmior etiam et stabilior facta est. Et ego Te tandem mihi reddi-tum ex animo gratulor. Fidem Tuam et constan-tiam, non semel perspecta et probata, magna per-petuae voluntatis Tuae pignora habeo. Suavissimae coniunctionis nostrae vinculum artius constringetur nunc, quum, officii communitate Tecum sociatus, iam collegam Te comitemque salutare mihi licet.
Quod Te huic solemni praesentem adesse video, praestantissime Suiukoah , et toto pectore gaudeo et stnnmo mihi honori duco. Nemo enim est eorum, qui Latina studia celebrant, quin Te colat et observet, cui per totam vitam nihil magis cordi fuerit, quam decus eorum et dignitatem strenue sustinere. Quantum tem-
29
pus recordari iuvat, quo Tuis auspiciis in stadium illud desceudi, ex quo ego haud scio an intempestive egres-sus sim, ad cuius calcem vero Tibi, omnium bonorum laudibus cumulato, nuper decurrere contigit. Etsi iam vacas a scholastici muneris officiis, minime tarnen in literarum studiis cessas, quibus ita otium Tuum illu-strare soles, ut exemplo sis, quod omnes aetates ad imitandum sibi proponant. Qualem hodie Te aspicio, vegeta senectute virentem, talem utinam Te diu con-servet Deus Optimus Maxi mus.
Quod in exitu demum orationis Vos appello, orna-tissimi iuvenes, Universitatis huius alumni, in eo con-suetudini me morique maiorum obsequi creditote, minime vero animo meo et voluntati. Ita enim hoe munus suscipio, ut nihil pulchrius mihi, nihil hone-stius videatur, quam Vestris rationibus consulere, Vestris commodis servire, studiorumque meorum fructus in Vestram conferre utilitatem. Nolite exspectare, fore lit ampla nunc et copiosa oratione ostendam, qualem me Vobis praestaturus sim. Vestra fert aetas atque indoles, ut res spectare, quam verba audire malitis. In promittendo igitur pareus ero. Hoe tantum tenea-tis velim, quum muitos studiorum duces habeatis. quos doctrinae copia, eruditionisque praestantia assequi minime valeani, tarnen assiduitate in studiis Vestris iuvandis, industria, diligentia me nemini horum im-parem umquam repertum iri. Quid a Vobis exspectem monere supersedeo. Omnia enim magna atque prae-clara a Vobis spero, optimi iuvenes, quos haec tria exornant, quae tamquam signum quoddam sequi soletis:
VniTus, Concordia, Fides.
■
■
■