het zieke vee.

2251 2309

5

C.Ziiq ■

HET ZIEKE VEE

en

ZIJNE BEHANDELING.

RECEPT-ZAKBOEK

voor hen, die zich met de behandeling van ziek Vee bezig houden.

bevattende,

BEHALVE GENE KORTE BESCHRIJVING VAN [)E ZIEKTEN DEK HUISDIEREN.

DE GENEESWIJZEN,

DWZ die zikkten moeten worden aangewend.

m:werkt door

F. C. HEKMEIJER,

J.oerani* óa\'u tie Veeartsenijschool te Utreclii

tiel, H. C. A. CAMPAGNE.

VOORWOORD.

—^c^^lt;gt;—

Hel boekje dal. den lezer hierbij wordt aangeboden, lieelï tot grondslag hel R e e e p l - T a s c h e n b u e h für T h i e r ii r z t e \\lt;m) Dr. I.. F o u s t e k . Professor am K. K. \'rhierarznci-lnslitute zti Wlen. 1866. dal er geheel in is opgenomen. Ik heb daarbij gevoegd eene korte beschrijving van de verschijnselen ol\' kenmerken der verschillende ziekten en daarbij de werken van Höll. Hektwii;, He hing enz. gebruikt. Zooals de zaakkundige lezer gemakkelijk zal opmerken, wijkt het in vele npzigten van de reeds bij ons bestaande werken over de ziekten der dieren al\'. Ik meen, ofschoon ik, wegens de beperkte ruimte vele zaken bij die ziekten, die van veel gewigi zijn, niet kon bespreken, dat het ook door den werkclijken Veearts niet zonder nul zal geraadpleegd worden, vooral door hen, die noi; slechts korten tijd de praktijk uil-oefenen.

i

F. C. II EK MEIJER.

Ür hecht. Maart 1873.

■

:

ERRATUM. 2. ï

\' «J» ^

Op bladz, 225, ïijn achter hel hoofd: Pokken, uitgevallen de woorden: bij schapen. 4. ¹

5. ¹

6, I

7. i

i 8. i

e 9. 10.

12.

13.

14.

15.

16.

INHOUD.

.A_. IISrWEKDIG-i: ZIJ3-K.TEjSr.

J. ZIEKTEN DE 11 AüEMHALlNGSWEllltïlHGEN.

1. Ziekten der neusholten. Itladz

1. Neusbloedingen..........1

2. Eenvoudige verkoudheid, neusverkoudheid, acule neuskatarrh . 2

3. Slepende (chronische) verkoudheid, chronische kalarrh van hel slijmvlies van den neus en de hoezems van hel hoofd ... 2

4. tjoedaardige droes, kooijerdroes, klierdroes.....G

5. Verdachte droes..........8

6. Kwade droes en worm.

1. Kwade droes..........11

2. De worm, huid worm........12

7. Boosaardige katarrhale koorts hij hel rund, da kopziekte, dehuorn-ziekle, de kwade droes van liet rund......14

8. Do valsche ol\' onechte draaiziekte hij schapen. Do hremvlieg-duizelig-

of (lolligheid. De slingerziekte........16

2. Ziekten van hel strottenhoofd en de luchtpijp.

9. Kramphoest ... .......17

10. Acule kalarrh van hel strottenhoofd, slrottenhoofds- en luchtpijps-ontsleking, keelziekte.........19

11. Chronische (slepende) kalarrh van het strottenhoofd en de luchtpijp 19

12. Kroup, ware kroup of vliezige keelontsteking.....20

3. Ziekten der luch l pij pst a kke n.

13. Acule luchlpijpskalarrh of ontsteking, influenza, de griep, katarrhale koorts, katarrhale longontsteking.......21

14. De heerschende katarrhale koorts hij den houd, de hondeziekle . 24

15. De slepende (chronische) luchtpijptak-ontsteking. Slepende borstver-koudheid ...........28

16. Long wormziekte, wormachtige longhoesl, wormlongziekte . 29

INHOUD.

üiaiiz.

4. Ziekten van liel borslvlics.

17. Borslwalerauclu. vvaler in de Ijnrst..... . 30

18. Borstvlies-oiUsteking. Fleuris. Pijn ol\' sleek in den borslwand . . 33

5. Ziekten der longen.

10. Ophooping van hloed in de longen. Congestie naar de longen. De jagl hij hel rund..........35

20. Bloeding uit de longen, hloedspuwing......35

21. Longontsteking...........36

22. Longziekte, heerschende longziekte hij hel rund . . . . 40

23. lompigheid, damp, enghmstigheid, huikslag, kortademigheid, asthmatiek 43

l\'ijpende of snorkende dampigheid, pijpende ol\' piepende damp, het snuiven, cornage........4C

II. ZIBKTEX OKI! SPIJSVERTERIKGSVVEMTUIGEN.

1. Zieklon der mond- en keelholte.

1. Zwelling van hr?t harde gehemelte; hel hangen van den rooster 47

2. Keelontsteking, de hron of bruin.......48

2. Ziekten van de maag en hel darmkanaal.

3. Braken, braakzucbt, braakziekte.......50

4. Verstopping, hardlijvigheid........51

5. Doorloop, te voel of te dun afgaan, diarrhée.....54

6. De likziekle, knabbeizucht of knabbelziekle, knaagziekte van hel rund; hel vvolvreten der schapen.......57

7. Koliek, buikpijn, huikvvee, darmpijn. . . . . 59

8. Snel verloopende, acute, maag- en darmkatarrh, maag- en darm

ontsteking; bel pelle- of spellevuur hij runderen en geiten . 65

9. Ontsteking van hel slijmvlies van den endeldarm . .66

10. Slepende (clironiscbe) niaagkatarrh, slepende maagontsteking . 66

11. Slepende onverteerbaarheid der herkuuwers, verstopping van de 3e maag, de hoek pens of hel koningshoofd, verstopping van voren . 68

12. Slepende (chronische) darmkatarrh, slepende darmontsteking . 70

13. Kronp van hel maag- en darmslijmvlies......71

14. Doorloop der lammeren, persloop der lammeren, darmziekte, dartn-onlsteking der zuigelingen........71

15. Persloop, dysenterie .......... 72

16. Vergiftigingen .........75

17. De boni- of bosebziekte. Enzocitische darmontsteking .79

18. Trommelzucht, opgeblazenheid........80

19. Darm wormen, ingewandswormen.......83

20. De lintwormziekle der lammeren ...... 85

21. De maagwormziekte der lammeren.......85

I II O U D. IX

Klarlz.

3. ZickIen van de lever.

22. De geelzuchl...........90

23. Leverontsteking............9X

24. Leverbotziekte, de galligheid........93

4. Ziekten van hel buik vlies.

25. Buikwaterzucht, waterbuik........94

26. Ontsteking van het buikvlies........95

27. Parelziekte. inwendige pokken, parelzucht.....97

111. ZIEKTEN VAX UE WERKTUIGEN VAN DEN BLORDSOMLOOP. 1. Ziekten van bet hart en het hartezakje.

1. Hartklüpiiingen ...........98

2. Uitzetting, vergrooting (hypcrtrophie) van bel ban .... 99

3. Ontsteking van bet bartezakje........100

2. Ziek teu der vale n.

4. Ontsteking der water- (lymphe) vaten, goedaardige worm . . 100

5. Ontsteking der watervaats- (lymphe) klieren , ,103

6. Uittering der veulens, darmtering.......103

3. Ziekten van de schildklier.

7. Het kropgezwel..................204

IV, ZIEKTEN VAN HET ZENUWSTELSEL.

1. Ziekten der hersenen en der hersenvliezen. J. Hondsdolheid, watervrees............105

2. Vallende ziekte........

3. Zinvang, verstijving, katalepsis. .....117

4. St. Vitus dans. (Chorea St. Viti)..........Hg

5. Duizeligheid. Bloei- of bloedziekte bij bel rund ,119

6. Sleegsheid ol lusschenpoozende krankzinnigheid . 120

7. Onmagt, llauwle en schijndood. . , 122 fi. Paralytische kallkoorts. Kalverziekte. Slaapziekte. Typheuse of valscbe

melkkoorts.......quot; ^4

9. Aandrang van blond naar de hersenen, congestie naar de hersenen. 128

10. Hersenbloeding, beroerte, ware of hersenberoerte . 129

11. Stille kolder, domme kolder, kolder met stompzinnigheid 131

12. Horsen- en hersenvlies-ontsteking..........13^

13. Draaiziekte, ware draaiziekte, (lolligheid, de blaasworm iu dc hersenen, Tuimelziekte..........129

2. Ziekten van bel ruggemerg en de vliezen er van.

14. Ilegtstijvigheid, berleziekte, mondklem, de klem 141

15. De schrik- of draafziekte, de schuur- en knaagziekle . 146

INHOUD.

Blad/,.

Ifi. Vurlainuimgsziekle der l\'okpaaiden. Venerische ziekte der paarden,

hoosaardige chankerziekle .........148

17. Aandrang van bloed naar hel ruggemerg, bloeduitstorting in- (rug-gemergsberoerte) en ontsteking van het ruggemerg . . . 150 3. Ziekten der zenuwen.

J. Verlamming van het aangezigt........151

V. ZIEKTEN VAN 1)E PIS WERKTUIGEN.

1. Ziekten van de nieren.

1. Pisvloed , klare pis, lauterstal........152

2. Bloedpissen, roode pis, de meer. de roode meer, de wee ol\'weer-weide . .......154

3. Nierontsteking ... .......157

2. Ziekten van de p i s b 1 a a s en den p i s w e g.

4. Kramp van de blaas, pisopstopplng. belette pisontlasting . 159

5. Verlamming van de blaas, onvermogen om de pis op te houden, droppelpis................. .161

7. Ontsteking van den pisweg. De druiper ...... 162

VI. ZIEKTEN DER GESLAGH TSWERKTUIGEN.

1. Geilheid , overmatige geslachtsdrilt....... 164

2. Gebrek aan- ol\' te weinig geslachtsdrift en onvruchtbaarheid . . 165

3. Ontsteking en vergrooting van de voorstanderklier. . 167

4. Bloeding uit de baarmoeder of legger......1(^;7

5. Ontstekingachtige kalfkoorts, onlsteking der baarmoeder na de geboorte , de inoerziekte .......169

6. Katarrh van de baarmoeder........171

7. Katarrh van de scheede, witte vloed, slijmvloed uit de scheede . 172

8. llelkgebreken...........173

1. Gebreken der afscheiding.

A. Van de hoeveelheid.

Melkvloed, laten loopen der melk, hel opslaan der melk . J74 B. Van den aard der melk.

1. Vreemde stolleii in de melk.

Bloedige melk, liet bloednielken. Roode melk. Gele melk . 175

2. Veranderingen in de hoeveelheid der melkbestanddeelen.

Waterige melk, dunne melk, gehaltrijke, veile melk, zoute melk...........176

3. Veranderingen in de hoedanigheid der melkbestanddeelen.

Zuurachtige of slijkerige melk, hel vroegslollen en dik-worden der melk, het kazen der melk......176

INHOUD \' XI

Bladz.

ïaaijc, shjmige, draderige, lange melk, liet lang-worden dei-

melk, de lang ol\' leng in de melk......177

Niet boteren der melk, moeijelijk boteren .... 178

Het blauw-melken.........178

Bittere melk..........J79

2. Gebreken der verzuring o 1\' stolling. , 179

De zoet-biltere melk, brakke of kwade melk .... 180 Hel blauw-worden der melk, de blauwe melk . 180

Hel geelworden der melk........... . 182

De roode melk..........182

Het verdwijnen van de room.......182

9. De dekziekte, goedaardige chanker- of dekziekte. blaasuitslag der voorltelings werktuigen.........182

(I OiS ST IT U TI 0 N E EL E ZIEKTEN.

1. Ziek leu van liet bloed.

1. Volbloedigheid...............184

2. Gebrek aan bloed, bloedarmoede....... 184

3. Bleekzuebt, bet ongans.........185

4. Rollige vergiftiging van bel bloed, rotkoorts, typheuse koorts. . 188

5. Seorbut............189

6. Ellerinfeclie van bel bloed .....191

2. I n l\'e c l i e - z i e k i e n. Coiislilulioneele ziekten, veroorzaakt door algemeene of |) 1 a a t s e I ij k e besmet-li n g o 1 door smetstoffen of m i as me n.

7. Mond- en klauwzeer; bel heerscbende mond- en klauwzeer, de beerschende spruwziekle, bel goedaardig mondzeer, de goedaar

dige longblaar, hel mondzeer........192

Kwaadaardig klauwzeer, rolkreupel, spaanscbe klauwziekte, spaansch klauwzeer, fransche klauwziekte .... 195

8. \'fusschenpoozende koorts.........200

9. Miltvuur, hel vuur, hel bloei (anthrax)......201

Verschillende autbrax vormen bij onze huisdieren.

A. Bij bel paard.

1. Zonder p 1 a a l s e 1 ij k e a a n d o c n i n g e n.

1. De miltvuurberoerte, apoplectisch miltvuur, de dood voorde ziekte,

en de miltvuurkoorts.........207

2. Met plaatselijke aandoeningen.

2. De zoogenaamde paardentyphus . , 208

Bla\'lz.

B. Bij hel nintlvee.

1. Zoiiihir plaatselijke aandoeningen.

1. De miltvuurberoerte, de hloedziekle, hel duivelsschoi . . . 211

2. De millvuurküorls..........212

2. Met plaatselijke uando£n ingen.

1. De longblaar. kwaadaardige tongblaai\'. tonganthrax, tongkarbonkel, tongpestblaieii, het longvuui........212

2. Het rugge- ol\' lendenbloed ol\' vuur, karbonkei van den endeldarm . 213

3. Do karbonkehiekte. iniitvuurkarhonkei ...... 214

4. Dc staarlworm, bel afvallen van den slaarl.....215

0. Hij hel schaap.

1. Zonder plaatselijke aandoeningen.

1. De bloedziekte, liet vuur........ . 215

2. Met plaatselijke aandoeningen.

a. üe miltvuur-karbonkel . ........216

b. De brandige roos, hel springi\'uur. het heilige vuur, bet wilde vuur. hel loopende vuur......216

1). Bij bet varken.

1. Zouder plaatselijke aandoeningen.

1. De millvuurberoerto..........217

2. Nel plaatselijke aandoeningen, a. De gerslekorrel, de mond- nl\' gehemelte-karbonkel , . 217 h. De miltvuur-knelontsleking, keelanthrax, gangraeneuse keelontsteking ...........217

c. Do witte horstel, hel wille borstel-gezwel .... 218

d. Hel vliegende-, heilige- of Sl. Antoniusvuur, voor- of achter-brand, de brandige roos........219

10. De runderpest .... ......219

11. De pokken........ • ■ 221

a. Pokkeu bij het paard........222

b. Koepokkeu..........223

c. Schapenpokken ..........225

d. De pokken bij geiten........230

e. De pokken bij varkens........230

f. De pokken bij honden........231

12. De varkensziekte, typheuse varkensziekte, de vlekkentyphns, de vlekziekte der varkens........ • 232

13. De beenbreekziekte, vrijwillige beenbreekziekle. Mergweekheid . 233 De wolf in den staart .........235

I IS H O IJ D,

Bladz.

14. Beenweekheid, tie engelsche ziekte.......236

15. Slepende (chronische) loodvergiftiging......237

B. quot;UITWENDIGE ZIEKTEN.

I. Ontsteking in liet algemeen.....239

11. Ontsteking in hel hijzonder.

1. Verbrandingen, verschroeijingen. bevriezingen.....248

2. Rheumatisme...........250

a. Rheuraatische hoeg- cl\' horstiamheid......251

1). De bevangenheid.........251

c. De rheuraatische kruisverlaiuming......251

d. De rheuinatische heuplamheid.......251

3. Ontsteking van de tong.........252

4. Oogontsteking...........253

5. Ontsteking van de oorschelp, uitwendige oorworm , oorkanker, en ontsteking van den uitwendigen gehoorgang ol de inwendige oorworm............253

6. Ontsteking van de oorspeekselklier, de vijvei ol\' vijveiziekte . . 250

7. Ontsteking van de slagaderen........258

8. Ontsteking der aderen . .....259

9. Ontsteking der water- (lymphe-) vaten......262

10. Ontsteking der hulil..............262

11. Ontsteking van hel onderhuidsche bindweefsel.....262

12. Ontsteking der ballen en van den balzak.....262

13. Ontsteking der voorhuid (koker) en der roede.....264

14. Ontsteking van den uijer (melkklier)......266

15. Ontsteking van den aars en dor aarszakken.....269

16. Ontsteking der pezen en peesscheedeu ...... 270

17. Ontsteking van het beenvlies en der beenderen .... 273

18. Beennieuwvormingen.............274

a. Overbeenen, schuivel- ol\' schievelbeenen, de klos . . . 275

b. Overhoef, ringbeen.............275

c. De spat. ware spat, koespat, drooge spat. beenspat . . 276

d. Hazenspat of reebeen........277

19. Gewrichtsontsteking..........279

a. Veulen-, kalver-. lammer- en varkens-gewrichtsziekte . 279

20. Hoefontsteking . . . . quot;......281

SCHEIDINGEN VAN DEN ZAMENHANli.

I. K ne u z i n ge n . . . .281

1. Bloedoor, oorbloedgezwel.........283

2. De nekbuil, de varenl. hel molgezwel......284

3. Zadel- en andere drukkingen van het tuig op de schoft en den rug. 285

liladz.

4. Het borstgezwel..........

5. De legger of ligger, kreupeltas , zwam of stolzwara .

6. Kniezwam of luip. dikke voorknie......

7. Kakhiel, schljthak, krap . dikke of gezwollen bak .

8. Kneuzingen, ontstaan door bet over den balslerketling geraken,

door strijken enz.........

9. Kneuzingen van den boel . . . ....

II. W o n d e n .

Hl. Beenbreuken........

IV. Zweren........

PLAAÏSVKRAiNDERINGEN.

1. O n t w r i eb t i n ge n en verstuikingen . -298

1. Itoeglain , boeglambeid , kreupel in de borst 299

2. Verstuiking van bet kogelgewricbt, de overkoting . . . . 299

3. Heuplarabeid, kreupel in de heup, verstuiking van \'net heupgewricht 300

4. Verrekking van de knie- o! smeerschijf......300

2. Breuken........

3. Uitzakkingen en omstulpingen .

a. Van den oogbol.......

b. Van den endeldarm ...

e. Van de scheedu.......

d. Van de baarmoeder . . ■ ...

ZIEKELIJKE UITZETTINGEN . . .305

......305

.........................306

\'OPHOPINGEN EN VREEMDE LIGCHAMEN. . 307

a. Waterbreuk.........307

b. Bolspat, walerspat, bos ol bus......307

NIEUWVORMINGEN . ■ • -308

OOGZIEKTEN.

1. Uitwendige oogontsteking......309

2. Inwendige oogontsteking . • • • ■ 314

1. Maan- of maandblindbeid, de periodische oogontsteking, intermitterende oogontsteking . . . • .....315

2. Zwarte staar, staande oogen........31b

3. Grauwe staar, kataract.........

HUIDZIEKTEN.

1. Veranderingen van de opperhuid en de haren . 317

1. Hel zemeluitslag of de zemelachlige ringworm (Pityriasis) ■ 317

2. liet schubuitslag, de schubbige haarworm (Psoriasis) . .318

3. De kaalraakende haarworm (Porrigo) ..-••• 318

2. Ziekten van de le verlui id......319

I K n O ü D.

Huidvolblocdigheid Roos (Erysipelas)

Tuberculose der huid .

Ontsteking der huid .

a. Eenvoudige haarworm

b. Huidjeukte (Prurigo) ....

c. Netelzucht (Urticaria) ....

d. Zweet- of hitteblaasjes (Eczema)

De zoogenaamde natte schurft der honden De honger-, regen- of natte schurft der schapen De mok van het rundvee, draf- ol slobber-uitslag

heenschurft.......

RingwormaclUige zweetblaasjes (Eczema impetiginocles)

e. Pokken.......

f. Ringwormuitslag (Impetigo) .... De melkkorst, deegmuil, muiirui of dauwworm (Impetigo De iipringworm bij bet paard (I. labialis)

Manen- en halsschurft, staarthaarworm

Ringworm der biggen......

De mok van het paard (Paronychia impetiginosa) 3, Week er dieren, parasieten

a. Haarvreters en luizen.....

b. Vlooijen.......

c. Teeken, lekken of tieken . ■ . .

d. De haarzakmijt, medeëters (Acarus folliculorum

e. Schurft (Scabies) . .... De schurft bij het paard......

a. De sarcoptes-schurft.....

b. De dermatocoptes-scburft ....

c. De derraatophagus-schnrft ol\' heenschurft .

De schurft bij het rund......

De schurft bij het schaap......

De schurft bij de geit.....

De schurft bij het varken......

en 7. De schurft bij honden en katten

HOI2FZIEKTËN .

Algemeene hoef- en klauw-ontsteking (Panaritium) , Slepende hoefgewrichts-kreupelheid. voetkatrol-onlsteking kreupelheid .... . . . .

Kneuzingen en verwondingen.....

a. Kroonbetrappingen ....

I S II O U I).

liladz.

1). Vernageling..........342

c. Nagellred..........342

(1. Steengallen, rooile oi\' blauwe vlekken.....342

e. Verballen ol\' verpellen........343

f. Holle wand, het mierenhol.......343

g. Hoef kraakbeen-fislel........343

4. Rolstraal en hoefkanker............. 344

Jladz.

. 342 . 342

342

343 343

343

344

A. INWENDIGE ZIEKTEN.

I. ZIEKTEN DER ADEMHiLINGSWERKTUIGEN.

I. ZIEKTEN DER NEUSHOLTEN. 1. Neusbloedingen.

Dc behapdcling hiervan Imugt geheel af van do oorzaken waardoor die ontstaat. Terwijl geringe bloedingen, zooals die bijv. door kleine beleedigingen van liet neusslijmvlies ontstaan, meestal van zelf, bij rust van het dier herstellen, is bij die, welke door aandrang van bloed naar het hoofd ontstaan eene matige aderlating, het gedurende langeren tijd voortgezet begieten van het hoofd met koud water, of de aanwending van koude omslagen op hel hoofd aangewezen. Bloedingen door ziekelijke uitgroeijingen in den neus, moeten door het wegnemen er van genezen worden.

Bij hevige bloedingen wendt men aan: inspuitingen in den neus van koud water, of water en azijn, gelijke deelen, verder van aluin, kreosoot, ijzervitriool of oplossingen van ijzerchloride, bijv.:

1. N. Aluin 7—10 wigtjes. 3. N. Ijzervitriool 3—10 wmtjes.

Water 5 one. Water i\'2 lood.

Om in den neus te spuiten. Als tiet vorige.

\'2. W. Kreosoot 10—\'20 droppels. 4. VV. Uzerchlorid-oplossing S¹/»—(i

Wijngeest 3—(j lood. wigtjes

Water -i\'2—24 lood. Gedestill. water 12 lood. \'

Als het vorige te gebruiken. Als het vorige.

Het door eenige veeartsen voorgeslagen tamponeren of opvullen van een of beide neusgaten, met spons, werk, lappen, vlas. — bij het paard altijd maar van één neusgat of de luchtpijpsnede

1

Verkoudheid.

moet vooraf gemaakt worden, omdat het paard niet door den neus kan ademhalen, — blijft dikwijls zonder goed gevolg, omdat de tampons niet altijd juist op de bloedende plaats komen te liggen.

2. Eenyoudige verkoudheid, neus ver kondheid, acute neuskatarrh,

Komt meer bij hel paard dan bij bel rund voor. De ziekte begint meestal onmerkbaar, zelden met een duidelijken koortsaanval. Het neusslijmvlies is rood en gezwollen, de huid iets warmer, eetlust afwisselende. Na eenige dagen vloeit eene waterheldere vloeistof uit den neus, die spoedig dikker en slijmig wordt en die bij het snuiven wordt uitgeworpen; honden en katten niezen veel; soms zwellen bij het paard de keelgangsklicrcn op, de hoest is in den beginne droog, later los, de oogen tranen eenigzins. Bij de hoogere graden is de ontsteking van het neusslijmvlies heviger en ook de koorts. Igt;ij het rund zijn de verschijnselen der ziekte minder duidelijk, de neusuitvloeijing meer waterig, soms met taaije stukken groenachtige slijm vermengd; liet bhrdvlies der oogen is dikwijls mede aangedaan.

In den liglen graad der ziekte is het warm houden der dieren, vermijding van verhitting cn verkoeling meestal voldoende; men geeft ligt verteerbaar voedsel en verslagen drinkwater; dampbaden verkorten de ziekte zeer. In de hoogere graden wendt men aromatische dampbaden aan, en inwendig geeft men verkoelende en afvoerende zouten of salammoniak.

3. Slepende (chronische) verkoudheid: chronische katarrh van het slijmvlies van den neus cn de boezems van het hoofd.

Duurt de neusverkoudheid lang, wordt die gestoord of keert ze

Verkoudheid.

dikwijls terug, dan wordt de ziekte langdurig, slepende, enz., naar de stof die uit den neus dan vloeit duidt men de ziekte ook wel met den naam van bedenkelijke neusuitvloeijing aan; de slijmvlies-aandoening heeft zich dan gewoonlijk tot de voorhoofds- en kaakboezems uitgestrekt.

Het slijmvlies, meestal van ééne neusholte, is sterk gezwollen, verdikt, bleek, ongelijkmatig rood, er is rijkelijke neusuitvloeijing, vooral na beweging, de stof is etterachtig, miskleurig, hecht zich aan de randen der neusgaten. Soms houdt de uitvloeijing gedurende eenigen tijd bijna geheel op, om onverwachts weder te voorschijn te komen. De voorhoofds- en kaakboezems vullen zich meer en meer, soms evenzoo de luchtzakken. Bij langeren duur der ziekte ziel men. vooral op het neusmiddenschot, kleine van scherpe randen omgeven kalarrhale of erosie-zweren, die men niet met kwadedroes zweren moet verwarren. Daar lang aanhoudende neusuitvloeijingen het dier steeds verdacht maken van kwaden droes, is bet steeds zaak een deskundige Ie raadplegen, vooral ook omdat zich daarbij nog vele andere ziekelijke producten kunnen vormen.

Men moet vooral voor zuivere, versche lucht, ruimen stal, krachtig voedsel en zuiverheid der huid zorgen.

Plaatselijk zijn vooral aromatische dampbaden, teer- en chloor-berookingen en zijn inspuitingen van helsteen, ijzer-, zink-of kopervitriool, tannine, aluin, kreosoot aanbevolen; bijv.:

Inwendig geeft men zwavel en spiesglansmiddelen meestal in verbinding met terpentijnolie, dikke terpentijn, teer of loodsuiker.

4*

Verkoudheid.

Desnoodig trepaneert men de voorhoofds- en kaakboezems, opent men de luehtzakken of katheteriseert men de laatste; bewerkingen die eebter alleen door deskundigen kunnen gesebieden.

Deze ziekte krijgt ook wel den naam van bedenkelijke droes, wanneer zieb daarbij barde, onpijnlijke, beweeglijke of meestal vastzittende keelgangsklieren, meest aan eene zijde , voegen (Roll). Dezen toestand, die soms langen tijd kan duren, noemt men, wegens de bardbeid der klieren, ook wel steen droes, die men wel van verdachte droes moet ondersebeiden, omdat zieb vele gevallen van dezen aard voordoen, waar, bij de lijkopening, geene andere verschijnselen dan die aan deze ziekte eigen worden waargenomen, en niet die van verdachte droes, die men voor bet eerste tijdperk of stadium van de ontwikkeling van den kwaden droes moet houden. Dit neemt niet weg, dal men dezen toestand steeds als verdacht moet

Bedenkelijke droes. 5

beschouwen, omdat liet niet zeker, ja zells zeer waarschijnlijk is, dat zich ook-daaruit de kwade droes kan ontwikkelen en de grenzen tusschen bedenkelijke en verdachte droes niet zoo geheel scherp zijn afgebakend. Bij deze ziekte vooral zijn de voorhoofds-cn kaakboezems door verschillende ziekelijke aandoeningen aangedaan ; ook in de neusholten ontstaan daarbij verschillende nieuwvormingen. Hauhner zegt, teregt, dat men steeds bij bedenkelijke droes\' de voorhoofds- en kaakboezems moet openen vooral om de onderkenning der ziekte des te zekerder te maken.

Bij deze ziekte moeten de hiervoor opgegeven geneesmiddelen worden aangewend en beproefd. Mogtcn andere ziekelijke nieuwvormingen plaats hebben, dan wordt naar den aard der zaak gehandeld. Be gezwollen klieren worden met prikkelende middelen ingewreven, bijv.:

25. N. Grauwe kwikzatf 3 lood. Glycerine li/j lood.

Jodkalinm 4—ö wigtjes. Tot een zalf gemaakt.

Maak er eene zalf van.

27. N. Jodium tinctuur 2ü. N, Jodkalinm ci\'/j—4 wigtjes. Terpentijnolie v. elk B\'/j wigtje.

Jodium 5 korrels. Ecno zalf om in to wrijven.

Zelfs scherpe oliën wendt men aan, bijv.:

28. N. Laurierolie 29. N. Laurierolie

Terpentijnolie van elk l¹^ lood. Terpentijnolie van elk l\'/j lood

Poeder van spaansche vliegen Poeder van spaansche vliegen

3i/j wigtje. » » Euphorbium van elk

Maak er eene vloeibare zalf van. \'\'\'\'li wiSܹ³-

Ter inwrijving. Eene vloeibare zalf van te maken.

Ter inwrijving.

Behalve dat soms het uitsnijden der klieren of der klier en het eenigen tijd in ottering houden der wond is aangewezen, kan men ook eene dragt dooi\' de klier trekken.

In een geregtelijk opzigt moet men deze ziekte wel onderscheiden van verdachten droes, omdat anders paarden aan de eerste ziekte lijdende, voor kwaaddroezig worden verklaard bij welke latei\' wegens het ontbreken van de karakteristieke verschijnselen, (op de slijmvliezen en in de longen) aan die ziekte eigen, de aanwezigheid dezer ziekte niet kan worden aangenomen.

Bij het schaap komt ook deze ziekte voor; zij is algemeen bekend onder den naam van kwaden droes of kwade snot

Goedaardige droes.

van liet schaap. Zij komt vooral voor bij zwakke, ziekelijke, slecht gevoede dieren, na aanhoudend nat, koud en regenachtig weder, na verkoelingen na nat Ie zijn geweest en hel gaan op berijpte weiden. Uit den neus vloeit eene taaije, gele of miskleurige, soms stinkende slof, door de ophooping waarvan, alsmede door de zwelling van hel neusslijmvlies, bet ademl alen zeer bezwaard wordt. Gewoonlijk is een losse hoest en aandoening van het bind-vlies der oogen aanwezig. Laler neemt de vermagering en de krachteloosheid toe en de dieren gaan, na weken en maanden, te gronde.

Slechts dan is verbetering Ie wachten, als de leefregelkundige verhoudingen geheel kunnen veranderd worden en gezond , krachtig voedsel kan gegeven worden. De behandeling is over het geheel dezelfde als boven is opgegeven, alleenlijk geeft men ¹/₄ of Vs van de hoeveelheden boven genoemd.

4. Goedaardige droes, kooijerdroes, klierdroes.

Dit is eene aan het paardengeslacht eigene ziekte, die besmettelijk is, deze dieren vooral in den jeugdigen leeftijd aandoet en, over het geheel als eene ontwikkelingsziekte kan beschouwd w orden. Zij onderscheidt zich over het geheel van de overige vormen van droes, door de regelmatigheid der verschijnselen en het snelle beloop, dat 1 \'(• dagen—4 weken duurt. De ziekte begint gewoonlijk met een ligten koortsaanval, die gewoonlijk overzien wordt, na eenigen tijd vloeit er eenig vocht uit den neus, tevens hoesten de dieren en zwellen de onderkaakswatervaatsklieren op; zij gaan in vercttering over; intusschen wordt de ncusuitvloeijing dikker en langzamerhand minder. Naarmate van de hevigheid der ziekte is de treurigheid, gebrek aan eetlust, ternedergeslagenheid. roodheid van het neusslijmvlies meer of minder, is de zwelling \'n den keelgang, en het slikken en ademen racer of minder gestoord. Na eenige dagen wordt de neusuitvlocijing witter, dikker, groenachtig; soms verdwijnt de zwelling in den keelgang; beter is het als die in verzwering overgaat; de etter is meestal geel, dik, roomachtig, soms bloedig. Groole abscessen en sterke neus-uitvloeijing zijn soms te zamen aanwezig en men houdt dit voor zeer gunstig, omdat zoodanige paarden daarna steeds zeer gezond

Goedaardige droes.

zijn, en de droes niet meer zouden krijgen. iNiet zeer zelden ziel men, dat ook de oorklier ontstoken en gezwollen wordt, wanneer deze ziekte v ij veld roes genoemd wordt.

Wat de leefregelkundige behandeling betreft, die is dezelfde als bij verkoudheid: warmhouding, voorkoming van verhitting en verkoeling enz. De klieren worden, bij het gewone verloop dei\' ziekte, gedurende eeuige dagen, met reusel of met de grauwe kwik-zalf ingewreven en de keelgang door een met werk gevuld kussen, een wollen lap of een gedeelte van een sehapenvaeht bedekt, en warm gehouden. Om den overgang der klier in verettering le bevorderen legt men op de klier, nadat die eerst is ingesmeerd, een meermalen zamengevouwen in water gedompelden en weder uitgedrukten doek , die met eene opvulling, een doek of kussentje bedekt, de warmte binnenhoudt en om de o—4 uur vernieuwd moet worden. Men kan de verettering der klieren ook bevorderen door warme lijnzaad-pappen. Des noodig wordt het absees met hot lancet geopend en de wond wordt zoolang mogelijk open gehouden door er een wiek in te steken.

Het gebruik van warme omslagen is in elk geval aangewezen, vooral als de klierzwelling niet of sleclits weinig afneemt en de ettering niet te best gaat. Het geven van ontstekingwerende zouten, zooals bij de verkoudheid zijn voorgeschreven, is slechts noodig als de koorts meer hevig is. Verloopt de droes minder regelmatig, dan vooral moeten baden van warme waterdampen worden aangewend en voor eene spoedige opening der abscessen zorg worden gedragen. Is de ademhaling meer bezwaard, dan moeten

Verdachte droes.

draglen , fontanellen of lappen en verkoelende zouten met vingerhoedskruid worden aangewend.

37. N. Poeder v.althaeawortel3^lood. 38. N. Poeder van kamillenbloemen Bitterzout 9—10 lood. 7 wigtjes.

Extract van vingerhoedskruid Glauborzont \'J lood.

4—5 korrels. Poeder van vingerhoedskruid

Met meel en water tot cene likking 1—\'P/s ^wig^fJ^e-

gemaakt, geeft men dit op ééns in. Met meel en water tot eene likking

gemaakt, geelt men dit in \'2 keeren, \'s morgens en \'s avonds in.

Een eigen vorm van den goedaardigen droes is algemeen bekend onder den naam van verslagen, vliegende, dwa-1 e n d e d r o c s. Als namelijk liet gewone beloop der ziekte gestoord wordt, hetzij door uitwendige oorzaken, natheid, verkoeling enz., of doordien andere deelen van het ligehaam ziekelijk worden aangedaan, dan noemt men de ziekte zoodanig. Zijn edele deelen aangedaan, dan doen zich de verschijnselen aan die ziekte eigen voor; veelal ziet rilen dat aan een of meerdere plaatsen van het ligehaam zwellingen ontstaan, die gewoonlijk in verettering overgaan, of dat sommige werktuigen, de oorspeekselklier, de oksclklieren, de ballen in ontsteking geraken; de neus uitvloeijing is meestal gering. Hier algemeene. regels voor de behandeling aan te geven is zeer moeijelijk; zij hangt geheel af van den toestand waarin het dier zich bevindt. Allcidingen door dragten, het spoedig in ettering brengen der opzwellingen door warme pappen, zijn hier steeds aangewezen.

5. Verdachte droes.

Onder dezen naam verstaat men tot heden over het geheel zeer onderscheiden ziektetoestanden: dan eens begrijpt men daaronder de zoogenaamde bedenkelijke of steen droes (zie deze), dan weder een ziekteproces dat naar den aard der ziekte beter met den naam van kroup van het neusslijmvlics wo/dt bestempeld, soms verstaat men er ook onder diphtheritis van het neusslijmvlics van het paard — cene ziekte ook bekend onder den naam van acute kwade droes van het paard, brandige droes, kopziekte of brandigc keelziekte; —

Verdachte droes.

de kroup zeer len onregle omdat die als zelfstandige ziekte bestaat en meestal geneesbaar is. Meestal en naar wij geloven in den waren zin, verstaat men onder verdachte droes niets anders dan de eerste tijdperken van den kwaden droes. Terwijl de bedenkelijke droes en de kronp van het neusslijinvlics werkelijk in den kwaden droes k n n n e n overgaan , is dit, volgens Röll, nog niet van den zoogenaamden brandigen droes waargenomen; wel omgekeerd: het uiteinde, het slot, het einde van kwaden droes en worm is dikwijls diphtheritis van het neusslijmvlies.

Wegens het mocijelijk onderkennen van steendroes, kroup en diphtheritis van het neusslijmvlies is het steeds zaak een deskundige te raadplegen cn de noodige voorzigtigheid in acht te nemen,

want het is bewezen, dat die allen, even als de verdachte droes, *

besmettelijk zijn voor het paard.

De verdachte droes is, zooals reeds gezegd is, het eerste, o n t w i k k e 1 i n g s t ij d p e r k bepaaldelijk van den slependen (chro-nischcn) kwaden droes. De ziekte begint gewoonlijk met verschijnselen van gewone of eenvoudige of slepende neusverkoudheid, die zich in vele gevallen slechts tot ééne neusholte bepaalt. De in het begin heldere neusui tvlo eiji ng werdt later troebel, taai, blijft om de neusgaten kleven of vloeit in strengen uit en wordt bij het proesten van het dier in klompen uitgeworpen. Bij het onderzoek van de neusholte met het gezicht, meer nog met den vinger—, welke wijze van onderzoek niet verzuimd mag worden , daar ieder weet, dat slechts een klein gedeelte van het neusslijmvlies kan bezien worden —, ontdekt men, vroeger of later, vooral op het neusmiddenschot, maar ook zijdelings de bekende kwadc-droesknobbeltjes, als kleine, soms zelfs erwten-grootc verhevenheden, die uit eene geleiachtige geel-witte of grauw-roode massa bestaan; zij staan op zicli zeiven of digtbij en naast elkander. De watervaatskli e r e n in den keelgang zwellen op en wel aan , die zijde waar de neusuitvloeijing plaats heeft; zij worden zoo groot als een kastanje of walnoot en zelfs nog veel grooter; in het begin zijn zij niet zeer hard en pijnlijk, maar spoedig worden zij hard en onpijnlijk, zijn soms nog beweeglijk, meestal echter aan de huid vastgehecht liggen zy zeer vast cn stevig tegen den kaaktak.

Verdachte droes.

Deze verschijnselen kunnen, zonder dat er soms verder veel ziekelijks van liet dier is waar te nemen, maand en dag aanhouden. maar vroeger o!\' later gaat deze toestand in den werkelijkcn kwaden droes over. •

Dat men liij deze ziekte (en den ontwikkelden kwaden droes), die van oudsher bekend is, alle mogelijke geneeswijzen heeft beproefd, begrijpt ieder. In den neus heeft men inspuilingen gedaan, bestaande uit oplossingen van ijzer- en zinkvitriool, helsteen, sublimaat, chloorkalk, keukenzout; men heeft daarin geblazen houtskoolpoeder, laten inademen chloor- en rattekruiddampen enz. enz. terwijl men inwendig spaansehe vliegen, kwik-, koper-, lood-, spiesglans- en rattekruidpraeparaten, jodium, chroomzure kali. belladonna, gevlekte scheerling, bladeren van den walnoot, terpentijnolie enz. enz. gaf. De door fircolani en Bassi in den laatslen tijd aanbevolen arsenikzure strychnine is bij den kwaden droes, even als alle andere middelen. gebleken nutteloos te zijn.

4*»

Kwade droes en worm.

Lijnzaailmcol ü lood. Lijnzaadmcel 3 lood.

Maak cr inet heet water vier pillen Maak er met water (i pillen van en van on geef dagelijks 2 pillen (Hering.) geef or dagelijks 3 van in. (Weiss.)

6. Kwade droes cu worm.

t. Kwade droes.

Deze ziekte kan snel of ook slepend veiioopen; de laalsle vorm komt liet meeste voor.

a. De chronische kwade droes kan, even als de verdachte droes , maanden, zell\'s jaren aanhouden. Tiet begin der ziekte is gewoonlijk, zooals bij den verdachten droes is opgegeven, en als dc verschijnselen zoover als bij deze ziekte zijn gekomen, dan ziet men dat dc knobbeltjes verwecken en in de zoogenaamde kwade droesz weren (chankers) overgaan; zoodra dit het geval is spreekt men van den werkelijken kwaden droes. In bet midden der knobbels vormen zich, nl. talrijke etterccllen die verder vervallen en daardoor vormen zich die zweren. In bet begin zijn die scherp-omschreven, zijn alleen staande ol\' bij groepen, hebben opgeworpen randen, zijn ealleus en van een onzuiveren, spekkigen

Kwade droes en worm.

bodem voorzien; deze zweren worden grooter, verschillend van gedaante, hoekig, worden dieper en zijn met een vuil secretuin bedekt; dit afgescheiden vocht is miskleurig, soms bloedig, onaangenaam van reuk, llokkig en troebel. Dikwijls ziet incn celachtige, gestraalde likteekcnen, de overblijfselen van vroegere, genezene zweren. De keelgangskliercn, met zeer zeldzame uitzonderingen steeds aan de zijde waar dc ncusuitvloeijing plaats heeft, gezwollen , vergroot, cn vastquot; tegen den kaaktak gelegen, knobbelig, onpijnlijk bij drukking. De ncusuitvloeijing word miskleurig, van bloedstriemen voorzien, stinkend en cxcorieert de deelen waarover zij vloeit; het neusslijm vlies is gezwollen, bleek, met verwijde bloedvaten doorsneden cn daardoor ongelijk roodgekleurd. liet algemeen bevinden der dieren is in den regel, zelfs maanden lang niet gestoord.

b. De acute, snel vcrloopcnde kwade droes komt mede dadelijk te voorschijn of is het einde van den slepcndcn vorm. Koorts is hierbij steeds aanwezig cn alle verschijnselen nemen een zeer snel beloop, zoodat in 8—14 de dood volgt.

2. D e w o r m , hui d w o r m.

Evenals bij den kwaden droes onderscheidt men ook bij den worm twee vormen: de snel vcrloopcnde cn dc slepende vorm. Wij voegen beide ziekten bij elkander, omdat zij, wat haren aard betreft, geheel icjcntiseli zijn, want door de inenting van een dezer ziekten kan de andere ontstaan; bij den worm zijn meer de huid, het ondcrhuidsche bindweefsel en secundair tic watervaats-klieren en watervaten aangedaan. — Zonder voorafgaande verschijnselen (vooral als dc ziekte door besmetting ontstaat), of nadat het paard eenigen tijd ziekelijk is geweest, ontslaan aan verschillende ligchaamsdeclen, vooral aan de schouders, zijdelings en onder de borst, onder den buik, aan de achterbeencn kleine, onpijnlijke, spoedig de grootte zelfs van een walnoot aannemende gezwellen of builen. Sommige blijven gedurende langen tijd als zoodanig bestaan, of verdwijnen van zelfs, terwijl zich nieuwe vormen (de vliegende worm). De meeste echter verwecken spoedig, waarna de huid doorbreekt met eene kleine

De worm.

opening, waardoor dan eene geelachtige, etterachtige vloeistof, en soms eene brokkelige massa uitvloeit en v e r z w cringe n met verdikte, omgeworpen randen en oneffen, vuil-gelen, spek-kigen grond nalaten, die grooter en dieper wordt, en die eene vuile, taaije, de haren aan elkander klevende stof al-scheidt; spoedig daarna doen zich ontstekingen van de watervaten en van het omgevende bindweefsel voor; strengvormige zwellingen ziel men dan tussehen tic builen en verzweringen ontstaan cn doorloopen tot de naastbij gelegen watervaatsklieren (strengworm).

De kwade droes eu tic worm zijn besmettelijke ziekten en zulks niet alleen voor bel paard, maar ook voor den mensch, cn dat de ziekte door inenling ook nog op andere dieren overdraagbaar is, is bekend. Dat beide ziekten bij ons door zelfsonl-wikkeling kunnen ontstaan is bewezen, hoewel besmetting verre weg bet incest de oorzaak is van haar ontstaan; evenzoo nceml men aan, dat dc kwade droes erfelijk is.

De kwade droes en dc luiidworm der eenhoevige dieren zijn bij Koninkl. besluit van 30 October 1872 (Stbl. no. 103) onder dc besmettelijke veeziekten opgenomen. Dcbalve de algcmecne verpligtingen van den houder , hoeder of eigenaar van vee aan besmettelijke ziekten lijdende. Art. 13 en H der Wet van 20 Juli 1870 zie longziekte), moet bij kwaden droes en huidworm bet aangetaste dier, (§ 4) wanneer dc dist riet-veearts bet noodig oordeelt, worden afgemaakt en daarna verbrand of begraven. De plaats in den stal of het gebouw . waar een afgemaakt dier gestaan beeft, moet worden ontsmet.

Vee dat volgens Art. 22 van de Wet van 20 Juli 1870 als verdacht wordt beschouwd, blijft in dien toestand bij kwaden droes en huidworm 30 dagen.

Dc termijn, bedoeld bij art. 22 der Wet van 20 Juli 1870 (Stbl. no. 131) wordt gesteld bij kwaden droes en huidworm op 15 dagen.

Bij afsluiting van besmette hoeven of weiden is verboden: bij kwaden droes en luiidworm invoer in- cn uitvoer uit den afgesloten kring van eenhoevige dieren.

De termijn, bij artikel 32 der Wet van 20 Juli 1870 (Stbl.

14 Boosaardige katarrhale koorts.

no. 181) bedoeld, wordt gesteld bij kwaden droes en lundworm op la dagen voor eenhoevige dieren.

7. Boosaardige katarrhale koorts bij liet rund. de kopziekte, de hoornziekte, de kwade droes van het rund

De ziekte komt vooral bij vrouwelijke en jonge dieren voor. Zij begint gewoonlijk met koorts, bedwelming, de schedel en de mond is warmer dan gew oonlijk. drooge spiegel, hoogere roodheid der oogen , uitvloeijing van tranen. Het slijmvlies van den neus wordt zeer rood en gezwollen, de neusuitvloeijing is in den beginne helder ais water, wordt langzamerhand dikker, slijmig, krijgt bloedstriemen en wordt miskleurig, het ademen is moeijelijk, snuivend, soms is ook hoesten, waardoor vaste króupmassa\'s worden uitgeworpen, aanwezig. Op liet neus-slijm vormen zich rootte vlekken van uitgestort bloed of ook wel blaasjes, de hoornen worden aan hun grondstuk warm. pijnlijk en laten zich bij het einde der ziekte los, vallen af, ook aan de klaauwen ziet men ditzelfde; het doorschijnend hoornvlies w ordt niet zelden troebel. De koorts is dan eens lievig, dan weder minder sterk, eetlust geheel verdwenen, dorst ver-meerderd , herkaauwing onregelmatig, er is verstopping of wel doorloop, de huid is droog, de haren glansloos; de dieren zijn afgestompt. Soms heerscht de ziekte algemeen, en zij is zeer gevaarlijk.

De zieken moeten in een warmen, droogen stal worden gebragt, en vooral voor het vatten van koude Worden besehut. Ligt verteerbaar, goed voedsel, verslagen, iels aangezuurd water, waarbij men eenig meel kan voegen, moet gegeven worden. Koude omslagen of vochtige leemomslagen moeten op den nek en hel voorhoofd worden aangebragt; dampbaden, herhaalde wrijvingen van de huid, die men vooraf met eenige terpentijnolie heeft begoten, wasschingen langs den hals en de rug met loog van houtasch. een dragt door den kossem of een fontanel onder de borst zijn aangewezen. Bij krachtige dieren is in hel begin der ziekte eene

Boosaardige kalarrhalc koorts.

aderlating doelmatig. Eenige veeartsen willen van scherpe inwrijvingen een goed gevolg gezien hebben.

Inwendig geeft men ontstekingwerende zouten, braakwijnsteen of salammoniak in slijmige afkooksels, bij doorloop opium, bij sterke afneming der krachten, vluglig prikkelende middelen. Bij ophooping van etter in de hoornpit kan het afzagen van den hoorn in het midden ongeveer en zelfs dc trepanatie van de voorhoofds-boezems beproefd worden.

Valschc draaiziekte.

8. De valsche of onechte draaiziekte bij scliapou. De brem-vlieg-duizelig- of dolligheid. De slingerziekte.

Deze ziekte wordt veroorzaakt door de larven van de sehapen-bremvlieg of horsel (oestus ovis), zoodra die in grootere hoeveelheid in de neusholte, de voorhoofds- en kaakboezems, in de holten der hoornpitten aanwezig zijn. Zij komt het meest van Maart tot Mei voor, als de larven hunne grootste ontwikkeling hebben verkregen. — Dan ziet men slijmuitvloeijing uit den neus, veelvuldig niezen en snuiven, waarbij slijm en soms ook die larven worden uitgeworpen, veelvuldig aehteroverbuigen van het hoofd en kop-sehudden of slingeren inet het hoofd, soms heen en weer tuimelen , maar niet in een kring ronddraaijen; de neus wordt overal tegen aangewreven of wel de dieren bestrijken die met de voorpooten; bij het gaan worden de boenen hoog opgenomen. Worden de larven uitgeworpen , dan herstellen de dieren van zelf.

Van groot belang is het om de ziekte te voorkomen; vooral in boschrijke streken komt zij voor, daarom moet men de schapen zooveel mogelijk, vooral gedurende de maanden Julij en Augustus, uit bossehen of bosehweiden houden, bovenal gedurende de middaguren wanneer de schaapshorsel vooral zwermt, of wel die vliegen verwijderd houden door het strijken rondom den neus van stinkende dierlijke olie, teer, hertshoornolie enz. — Om de larven te verwijderen, brengt men in het begin der ziekte niesmiddelen eenige malen daags in kleine hoeveelheden in den neus of strooit ze op het voedsel, als snuif, fijn poeder van everwortel (rad. carlinae.), violen-wortel, van witte nieswortel enz. Men doet ook wel inspuitingen in den neus van hertshoornolie, kalkwater, van eene oplossing van hertshoornzout in water. Gerlaeh houdt aetherdampen voor het werkzaamste middel, maar de aanwending van dit middel is nog al omslagtig. Ook berookingen met op vuur gestrooide stukken hoorn, haren, veders, even als van dui-vendrek en hars zijn goed. — Zijn er zeer veel larven aanwezig, dan is het afzagen der hoornen nabij den wortel en de trepa-natie, het aanbooren, der voorhoofdsboezems met opvolgende inspuiting van .olie, brandewijn, kalkwater, hertshoornolie met water enz. aangewezen.

Kramphoes t.

2. ZIEKTEN VAN HET STROTTENHOOFD EN DE LUCHTPIJP.

9. Kramplioest.

Komt vooral hij den hond voor en bestaat in periodisehc aanvallen van een hevigen, ra uwen en pijnlijken hoest, die soms zeer lang kunnen aanhouden en die in neiging tot braken oi\' werkelijk braken overgaan. Na den aanval is het dier iets afgemat maar schijnbaar gezond. In sommige jaren komt de ziekte veel voor. Zij kan zeer lang duren, verergert van tijd tot tijd en kan zelfs den dood veroorzaken. Nat en koud weder verergert de ziekte.

Men moet hel dier rustig en matig warm houden en voor ligt-verteerbaar, niet prikkelend voedsel zorgen. Inwendig geeft men spiesglans, braakwortel, salaminoniak, duivelsdrek, narkotiscbe middelen, die ook uitwendig wouden aangewend. In zeer hardnekkige gevallen geeft men hlaauwzuur, helsteen.

Tot poeder gemaakt maakt men 8—10 poed. er van en geeft er dagelijks 3—4 van. (Heririg.)

73. N. Salaminoniak Drop van elk 3i/₂ wigtje. Los die op in een (van H|₂ lood gemaakt) aftreksel van vlierbloemen 1*2 lood.

Extract van bilzenkruid4korr.

Allo twee uur een eetlepel vol.

(Hert wig.)

74. N. Valeriaanwortel 3^—i lood. Maak er een aftreksel van van 1

one.

voeg er bij:

Duivelsdrek (met een dooijer van een ei gewreven) -li/₂—2 wigtjes. üeef 3 m. d. 1 eetlepel vol.

2

Keelziekte.

Ook bij het paard komt soms dit kramplioesten voor, zonder dal eenige andere veranderingen in de adcmlialingswerktuigcn zijn waartenemen. üil krijtende hoesten ontslaat vooral na liet drinken, bij bet verlaten van den warmen stal en is dikwijls bardnekkig.

Men geve:

k. 88. N. Gekookte bilzenkruidolie l\'/.₂

(lood.

Opium 2 korrels.

Maak er een smeersel van en wi ijl die in de keelstreek in.

*

Kroup.

89. N. Poeder van braakwijnsteen Maak er oen zalf van. Gebruik als (% lood. do vorige.

Reuzel 3 lood.

10. Acute katarrh van het strottenhoofd, strottenhoofds-

en luchtpijps-outsteldng, keelziekte.

De gewone keelontsteking breidt zich dikwijls tot het strottcn-iioofd en de luchtpijp uit, maar zij komt ook als zelfstandige ziekte bij alle huisdieren voor. De ziekte begint gewoonlijk met koorts, vermindering van den eetlust en van de mest- en urine-ontlasting. De strottenhoofdsstreek is bij drukking hoogst gevoelig, er is een pijnlijke, rauwe, afgebroken hoest aanwezig, soms moeijelijk slikken. A^Ta eenigc dagen wordt de hoest vochtig en volgen slijmerige of etterige uitvloeijingen, die bij het hoesten uitgeworpen of door-geslikt worden. De ziekte eindigt in korten tijd in genezing of zij wordt slepend.

Men moet de dieren warmhouden; de hals wordt, vooral van boven met stukken van dekens of schapenvachten omwonden; vochtige warme omslagen «orden op de keel aangewend, evenzoo dampballen van warmwaterdanip en inwendig geeft men salammoniak, goudzwavel enz. met slijmige of ligt aromatische stoffen (7.).

9U. N. Poeder van watervenkelzaad3 91. N. Poeder van foenegriek 3 lood.

Goudzwavel 3i\'₂ wigtje. (lood. Salammoniak li/₂ —

Maak er met meel en water eene Maak er met meel en water eene likking van en geef\'s morgens en likking van en geef het als liet vorige, \'s avonds de helft.

11. Chronische (slepende) katarrh van het strottenhoofd

en de luclitpijp.

Is meestal bet gevolg van herhaalde katarrhale keel- en strotten-hoofds katarrhen. Pijn, vooral bij drukking op het strottenhoofd, veel hoesten, waarbij de boost rauw, krassend en pijnlijk is, vooral na sterke beweging; bij drukking op het strottenhoofd en na koud drinken ontstaat die hoest, waarbij soms uitwerping plaats heeft; snorken van de lucht in bet strottenhoofd of in de luchtpijp bij liet ademen, bezwaarlijke ademhaling bij beweging. In den regel is geen koorts of verminderde eetlust aanwezig.

2*

Kroup.

Eenvoudige ol\' aromatische dampbaden, teerberookingcn, warm. houden der keelstreek, prikkelende, zelfs scherpe inwrijvingeu (27—29., 31—36.) cr op, even als de inwendige aanwending van salammoniak, spiesglans en zwavel in verbinding met aromatische middelen (16—22.) zijn doelmatig.

92. N. Goudzwavel 31/2 wigtje. likking van en geef \'s morgens en

Bitterzout ü lootl- \'s avonds een gift. Tweemalen her-

Poeder van kamillen 3 lood. halen. (Hayne.)

Maak er met moei en water eene

12. Kroup, ware kroup of vliezige keelontsteking.

Behalve kroup van het ncusslijmvlies — eene besmettelijke ziekte die meestal geneesbaar is, en veel met kwaden droes is verward — komt bij alle huisdieren ook de ware kroup voor, maar zeldzaam voor zich alleen, meestal bij hevige longontstekingen, de kopziekte der runderen, de runderpest enz.—De ziekte begint gewoonlijk plotseling; soms gaan katarrhale verschijnselen vooraf. Een hevige, beklemde, pijnlijke hoest met bezwaard ademhalen, dat piepend, snorkend of rogehclend is. doet zich voor, de neusvleugels en bij het rund de mond, worden opengesperd. De dieren zijn angstig, sidderen, zweetcn en er ontstaat gevaar van stikken; de pols wordt versneld, klein, de oppervlakkig gelegen aderen zwellen op, hel strottenhoofd is zeer gevoelig en meestal gaan de dieren te gronde.

Bij kroup van het ncusslijm vlies zijn herhaalde dampbaden, bevochtiging van de zweren op het neusvlies, lippen en neusvleugels met helsteen, koper- en zinkvitriool, bijtende kali, inwrijving der keclgangsklieren met grauwe kwikzalf alleen of met jodium (31,33) cn opening der langs de watervaten zich vormende absccssen zijn aan tc raden. Groote stollingen op hel neusvlies worden een paar maal daags met een staafje helsteen aangeraakt. Slechts bij hoogen graad der ziekte geeft men zouten (0, 6.).

93, N. Helsteen 5—10 korrels. 95. N. Kopervitriool 2i/₂—i wigtjes.

Gedestill. water l«/j lood. Gedestill. waterH/₂ lood.

Om mede te bevochtigen. S. Als hot vorige.

94 N Zinkvitriool 8—\'20 korrels. 90. N. Bijtende kali 7 korrels.

Gedestill. water-l\'/j lood. Gedestill. water (j lood.

0. Als het vorige. \'^ie\'^; vorige.

Influenza.

Dij de ware kroup moet de sti\'ottenhoofdsslreek warm worden gehouden, herhaalde in wrijvingen met kwikzalf, kamfersmeersel, zelfs scherpe zalven (3C, 28, 29.); vochtige omslagen, dampbaden, prikkelende klistcercn zijn aangewezen. Behalve dat zijn aderlatingen, calomel, braakwijnsteen of verkoelende zouten op de plaats. Bij stikkingsgevaar wordt de luchtpijpsnede verrigt.

Het door Bijchncr aanbevolen ingieten van azijn door den neus is niet zonder gevaar, en het bestrijken van het slijmvlies der luchtpijp, na gedane luchtpijpsnede , met eene oplossing van helsteen, nog niet genoeg beproefd.

Bij honden is in het begin een braakmiddel het beste (Hertwig); dampbaden, vluchtig-prikkelende of scherpe inwrijvingen, soms bij krachtige dieren ccne aderlating, inwendig calomel, braakwijnsteen of salpeter, komen te pas.

3. ZIEKTEN DEB LUCHTPIJPSTAKKEN,

13. Acute lnchtpijpskatarrli of ontsteking. Influenza, de griep, katarrhale koorts, katarrhale longontsteking.

Eene ziekte die, vooral bij het paard veel voorkomt. Niet

[hflucnza.

zelden heersehen onder de paarden zware verkoudheden ook van maag en darmen, borslvlies- en longonfstekingen en vormen van roos (erysipelas). Deze zeer van elkander versehillende ziekten komen echter in die lijden daarin overeen . dat de zieke dieren eene in het oogvallende nedergeslagenheid, ii^:\'geiiiatheid en onverschilligheid, soms zells een waren slaperigen ioporeusen) toestand vertoonen. Men heeft zulke heersehende toestiinden Influenza, griep genoemd; een naam die niet eene bepaalde ziekte, maar eene algemeene schadelijkheid moet heteckenen. AVat de eigenlijke oorzaak is, weet men niet bepaald. Blijft de ziekte, met koorts verbonden zieli tot het slijmvlies der luchtpijp bepalen, dan noemt men ze katarrhale koorts; breidt die zich uit tot de lucbt-blaasjcs in de longen, dan heet ze katarrhale longontsteking. Naarmate nu deze of gene deelen des ligchaams meer zijn aangedaan en de ziekte dus racer of minder gecompliceerd is, heeft men vrij algemeen 3 hoofdvormen aangenomen, n.l. de katarrhaal-rhcumatische, de gastrisch-rbcumatische en degastrisch-roosige (crysipelateuse) vorm; vormen die zich zeer dikwijls meer of minder vermengen. waar naar de verschijnselen ook moeten verschillen.

De eenvoudige vorm der ziekte begint dikwijls met neusver-koudheid en ontsteking van liet strottenhoofd en is er de voortzetting van; de dieren hebben meer of minder koorts, de hoest is in het begin droog, pijnlijk, krampachtig, later vochtig, en heeft daarbij uitwerping van slijm plaats, ademhaling meer of minder versneld, eetlust meer of minder verdwenen, dikwijls veel dorst. In den regel loopt deze ziekte (in 2—3 weken) gunstig af; niet alzoo de twee laatste der hiervoor vermelde vormen , die soms zeer gevaarlijk kunnen zijn. Bij de influenza zijn verder zwellingen van verschillende declcn , der liallen, zaadstreng, oorklier, keel, uitvalling der haren, pijn in de gewrichten, oogontstekingen , kruis-verlamming enz. waargenomen.

Men moet de dieren in een warmen, maar nietbcdompten stal plaatsen met rijkelijk stroobed; men zorge vooral tegen verkoelingen rust, ligt verteerbaar voedsel, verslagen water, veel wrijvingen. Terwijl bij ligten graad der ziekte eenvoudige dampbaden en eenige verkoelende zouten (b, (».), of van ecnige salammoniak

Hondeziektc. 23

(7. IC, 91.\'! cn goudzwavel (DO, 92.) voldoende zijn, moet men bij kaliiri\'hale longontstekingen aderlatingen doen en braakwijnsteen (97.), calomel (98.) en prikkelende, zelfs scherpe inwrijvingen op de borstwanden aanwenden. Ook narkotiscbe middelen met salpeter oi\' salammoniak worden aanbevolei]. I3ij den gas-triscli-rbeumatisclien vorm geeft men salammoniak en braakwijnsteen , waarbij men bij groote afgematheid terpentijn olie of kamfer voegt en kleine giften middenzouten. Klisleeren cn prikkelende inwrijvingen zijn ook hier soms nuttig.

Bij honden is in bet begin een braakmiddel (101.), later salnnnnoniak (73.. 103.), en azijnzure ammoniak zeer aan te bevelen.

Ilondeziekle.

14. De heerscliende katarrhale koorts bij deu hond; de liondeziekte.

Komt behalve bij den hond ook bij de kal voor cn heet dan de kaltczickte; zij doel vooral jeugdige dieren aan en vooral dezulke, die in de kamer worden gehouden. De eenmaal doorgestane ziekte beselml niet voor een tweeden aanval. In den ligten graad ziet men alleen de verschijnselen van verkoudheid. Jn hoogeren graad hebben de dieren koorts , zijn traag, treurig, dc ademhaling cn de pols zijn versneld, de neus is droog en warm; niezen, een pijnlijke hoest, tranende oogen , vertraagde afgang worden waargenomen. Op den 3. of 4. dag rijkelijke uitvloeijing uit den neus, dc oogen, de neusgaten en oogleden worden daardoor aan elkander gekleefd; de hoest wordt vochtig cn minder pijnlijk. Soms strekt zich de ziekte dieper in de longen uit, dan is de ademhaling kort, steunend en de hoest pijnlijk; bij aandoening van maag cn darmen ontstaat er braking van taaije, geel-groenc slijm; soms doorloop, met slijm en bloed gemengd.

Wanneer deze teckcnen ecnige dagen aanwezig zijn geweest doen zich gewoonlijk zenuwverschijnselen voor, als: trekkingen in sommige deelen, ooren , neus, lippen , beenen, of dc dieren krijgen toevallen , als bij de vallende ziekte. Kiet zelden volgen dan verlammingen, meestal aan een achterbeen of van het geheele achterstel. Niet zelden ziet men bij ook deze ziekte een blaasuitslag onder de borst en den buik, de binnenvlakte der dijen , dat met vlekjes als vlooijcnstekén begint; de blaasjes springen open en

liondeziekte.

daarna ontstaan aldaar dunnen korsten. Dat de inhoud van deze blaasjes de smetstof bevat van deze ziekte, heeft de waarneming niet. bevestigd.

Is de ziekte in ligten graad aanwezig, dan is warm houden en ligt voedsel soms voldoende; even zoo neemt men waar, dat zelfs in boogeren graad de toediening van een braakmiddel in het begin der ziekte voldoende is; is de afgang week, dan geeft men liefst ipeeacuanh a of witte nieswortel; bij meerdere of mindere verstopping geelt men braakwijnsteen (101, 118.). Is de ziekto. in hoo-gen graad aanwezig, dan geeft men goudzwavel, salamnioniak; bij hevige ontsteking calomel, salpeter, braakwijnsteen in k^ine giften , alsmede wendt men prikkelende of scherpe inwrijvingen aan; soms is dan bij sterke dieren eene (bij groote honden 1—3 oneen, bij kleine van ¹/₂—1 one.) aderlating noodig.

Duurt de slijmuitwerping en de storing in de spijsverteringswerktuigen lang, dan moeten ijzer, salamnioniak , bij sterke doorloop opium of het poeder van Dover, de rhabarber, kina, tannine , aluin, zelfs helsteen en inwrijvingen van kamfersmeersel of terpentijnolie op den buikwand worden aangewend. Doet zich bij eene sterke slijmafscheiding en losse, onpijnlijke hoest groote zwakheid van het dier voor, dan verbindt men de salamnioniak of goudzwavel met aromatische middelen, of men geeft valeriaan, kina , kamfer , zwavelaether ; welke laatst genoemde middelen , even als de kraanoogen , helsteen, tinctuur van Bestuscheff, kopervitriool, morphiuni, benevens prikkelende inwrijvingen langs de wervelkolom en dragten, ook bij zenuwverschijnselen kunnen beproefd worden. — Bij oogontstekingen geeft men wasschingen van lauw water , warme melk of aromatische aftreksels; bij verzweringen van het doorschijnende hoornvlies wendt men loodsuiker, cuphrasia, zinkvitriool, atropine aan. — Langenbacher cn Busse raden aan , voor dat nog zenuwverschijnselen aanwezig zijn , een afkooksel van nieswortel, waarmede het kruis en de beenen worden bevochtigd; dit middel zou als huidprikkel en, daar de dieren er een gedeelte van inslikken, tevens als braakmiddel gunstig werken.

123. N. Poeder van braakwortel 124. N. Witte nieswortel-1—2 korrels^-

Witte suiker van elk 7—13 Suiker li/j wigtje.

korrels. Üp ééns in te geven.

Geef dit poeder op ééns in.

I londczicktc.

Ilondczicklc.

28 Slepende borstverkoudheid.

162. N. Euphrasia tinctuur 20di\'oppels. Gedestill. water 3—6 lood.

Gedestill. water 6 lood. Eenvoudige opium tinctuur 2

Als liet vorige te gebruiken. wigtjes.

, . Dagelijks eenige droppels in het ooc:

Ibd. N. Zwavelzure atropine i/j—lkorr. te brengen. (Holer.) Gedestill. water 3 lood.

Op den dag 1 of meermalen in liet 165. N. Witte nieswortel 3/ —Glood.

oog te droppelen. (Hofer.) Kook die met bier (5—15 oneen)

,_T ...........tot op de hell\'t.

lOi. iV Zinkvitriool I—3 korrels. Tot wassching. (Busse.)

15. Dc slepende (clironisclie) luchtpijptak-ontsteking. Slepende liorstverkoudlieid.

Is bij dieren, vooral bij bet paard, gcenc zeldzame ziekte, die zich meestal uit andere (genoemde) verkoudheden ontwikkelt ofquot; andere ziekten vergezeld. Bij den hoest worden soms groote hoeveelheden slijm ontlast, vooral bij koud en afwisselend weder. In het 1\'egin der ziekte wordt bij snelle bewegingen de ademhaling versneld, bt zwaard en later wordt die meer versneld, ook zelfs als het dier slil staat, zoodat het dier dampig wordt; dan treedt vermagering in ca gaan dc dieren dikwijls tengevolge van het ontstaan van andere ziekten der longen ten gronde.

Inademing van zacht prikkelende dampen, het inwendig gebruik van zwavel (16.), van spiesglans (19.—22., \'JO., 92., 106.), van salammoniak met vluchtig prikkelende middelen, vooral balsamina (21, 22, 66, 116) met teer (17) verbonden, verder van loodsuiker (23, 24); bij schapen bovendien ijzerbereidingen, kunnen beterschap aanbrengen. Bij veel en droog hoesten bij honden ook narcotische middelen (79, 128).

166. N. Bloem van zwavel 12 lood. Aan een hond dagelijks 4 pillen te

Poeder van alsem geven. \' (Weiss.)

» » jeneverbeziën

„ „ van elk 15 lood. 168. Staalkogeltjes (Glob. tartari far-Teer 6-9 lood. rati) 3 lood.

Maak er een poeder van en geel\' Kook ze met 2^l/o one. water ge-het met havermeel, kastanicmeel enz. durende I/, uur.

schanenï ^g 8^CmenS⁽ ,/^v0°^l\' ^ Aan elk schaap 1-2 kinderlepels

^sch\'^lpen)- (Haubner.) _{vol in te gcvcn}. (Haubr.er.)

167. N. Ammoniakgom 3i/₂ wigtje. ₁₀₉. _N. ij_zervit_riool 3 lood.

PnoJi\'¹¹\'¹⁰¹¹quot; i ii . Poeder van alsemkruid

Poed.v. anijszaad van elk 3/,, ld. „ » kalmuswortel van

1 oeder van althaeawortel en water elk 5 ons.

zooveel als genoeg is om er 15 pillen Maak er een poeder en met raout van te maken. een likking van (vóór 50 schapen).

(Haubner.)

Longwormziekte.

170. N. Extract van belladonna \'2 korr. quot;171. N. Zoutzure morphine 1 korrel.

Witte suiker 31/2 wigtje. Suiker wigtje.

Maak er (3 poeders van en geef da- Maak er 6 gelijke deelen van en

gelijks ij poeders aan den hond. geef aan den hond dagelijks 3 poeders.

16. Long wormziekte, wormachtige loughoest, wormlongziekte.

Komt vooral voor bij jong vee, dat in lage, vochtige aan staande waters rijke streken, of op te laag gelegen, moerassige weiden gehouden is, vooral bij aanhoudend regenachtig weder. De ziekte wordt veroorzaakt vooral door de aanwezigheid van een worm, een pallissaden worm (stróngylus filaria) die zich in dc luchtpijptakken ontwikkelt; hoe die er in komt is nog niet met zekerheid bekend. Dc verschijnselen zijn; meer of minder mocijeüjkc ademhaling, een heesche, kugchende. krampachtige hoest, die vooral bij het drijven der dieren zich voordoet, en waarbij niet zelden met slijm wormen ontlast worden. Heeft de ziekte een hoogen graad bereikt, dan volgt, na meerdere maanden gewoonlijk dc dood. Deze ziekte komt ook bij kalveren voor, soms vrij algemeen en wordt dan door een anderen worm, de stróngylus micrurus, veroorzaakt, terwijl deze ziekte bij de varkens door den stróngylus paradoxus wordt teweeg gebragt. maar scbijnt bij dit dier geene zeer in bet oogvallende verschijnselen te veroorzaken.

De hoogstens in het begin der ziekte met eenig uilzigt op met een goed gevolg in te stellen behandeling moet ten doel hebben het opheffen van den katarrhalen toestand en de verwijdering van dc wormen. Daarom moet men zorgen voor goed, krachtig voedsel, bijv. mout enz. en verwijdering der schadelijk inwerkende oorzaken. Inwendig wendt men aan bittere, aromatische, ijzerhoudende middelen in verbinding met empyreumatische stoffen. met terpentijnolie, gebrande beenderen, krijt; om den dood en de uitwerping der wormen te veroorzaken: inademingen van zwavel-aether, dampen van teer, van verbrand leder, verbrandende haren en hoorn. Men berookt dan vrij sterk, in een goed gesloten ruimte, het gemakkelijkste met teer , dat men op gloeijende steenen laat droppelen en laat de dieren daarin ^}/₂ uur en zelfs langer verblijven.

Borstwaterzucht.

4. ZIEKTEN VAN HET BORSTVLIES.

17. Borstwaterzucht, Avater in de horst.

Deze ziekte is gewoonlijk het gevolg van andere ziekten en daarom zeer moeijelijk te genezen. De bezwaarde ademhaling is dan eens zeer hoog, dan weder minder, naarmate de hoeveelheid water in de borst toe- of afneemt; bij beweging neemt de bezwaarde ademhaling steeds toe; men kan het klokken van het

Borstwaterzucht.

water in de borst duidelijk waarnemen. De eetlust is verminderd gt; afwisselend, de dorst meestal vermeerderd, de dieren vermageren, het haar is glansloos, enz.

Rij de behandeling komt liet vooral aan op bet opheiTen van de oorzaken der ziekte. De opneming van de uitgestorte vloeistof traebt men door verbooging van de pisafscheiding, zelden door vermeerdering van de darmafscheiding Ie verk-rijgeu . men geeft daarom pisdrijvende middelen, jeneverbessen, terpentijnolie, zee-ajuin, vingerhoedskruid, wijnsteen, spaansehe vliegen, soms ook borax, potasch, bij bonden bovendien azijnzure kali, jod-kalium, en voor bet tweede doel middenzouteu, calomel ol sterke purgeermiddelen. Bij boogen graad van bezwaarde adembaling kan men beproeven door het aftappen van bel water, door de borststeck, beterschap aan 1c brengen.

Borstwaterzucht.

Borstvliesontsteking.

210. N. Krotonolie 12—15 droppels. elk 1 lood.

Poeder van jeneverbezicn Maak er met water 1 pil van eii

Poeder van althaeawortel van geef die als No. 20G.

18. Borstvlies-ontsteking. Fleuris. Pijn of steek in den borstwand.

Deze ziekte komt ijij alle huisdieren, vooral echter bij militaire paarden en honden voor. De verschijnselen komen veel met long-ontsteking overeen en veelal zijn ook werkelijk tic longen daarbij aangedaan. Het ademhalen gesehicdl hierbij veel minder met de ribben- dan met den buikwand; het is kort, afgebroken en het uitademen duurt langer: drukking, vooral tusschen 2 ribben, is pijnlijk, dc pols is vol en hard, het neusslijmvlies niet zeer rood; uit-vlocijing uit den neus ontbreekt. J)e dieren zijn treurig, de eetlust is niet geheel verdwenen, de koorts in het begin gering neemt meestal plotseling toe. Als dit bet geval is, kenbaar aan de afwisselende temperatuur, trillingen, opstaan der haren, en als dan daarbij de neusgaten worden opengesperd , de oogen glanzend zijn, de hartslag regts zeer voelbaar wordt, dan bestaat er vrees dat de ziekte in acute borstwaterzucht is overgegaan. In de meeste gevallen is sterke verkoeling de oorzaak der ziekte.

Naarmate van de hevigheid der ziekte moeten hier meer of minder aderlatingen gedaan worden; doet men bij longontsteking liefst sterke bloedontlastingen op ééns, iiier zijn kleine aderlatingen, maar soms om de 3—4 uren herhaald het beste. Men geeft verder verkoelende zouten (ii\'i—00.) Ook de braakwijnsteen is hier aangewezen, (00,107.), bij hoogen graad der koorts in verbinding met vingerhoedskruid (37,38.); bet inwrijven van vluchtige middelen op den borst wand (HO—112.) zelfs van scherpe (113, 114.), het zetten van dragten, of van wrangwortel bij het rund, komen ook te pas. Is er uitstorting in de borstholte, dan geelt men pisdrijvende middelen (183—204.) waarbij men als het dier zwak is kamfer en aetheriscbe oliën kan voegen. Is de uitstorting in de borst groot en dreigen de dieren te stikken, dan kan men de borststeek doen.

Aan honden geeft Hertwig eerst een afvoermiddel uit gutte gom en calomel (208) bestaande, en 2—3 uren later salpeter met glauberzout of wel braakwijnsteen.

3

Borstvliesonlstcking.

Bij rijkelijke uitstorting in de borstholte borax (200.); later als de ontsteking grootendeels verdwenen is, calomel of braakwijnsteen met vingerhoedskruid.

Hierbij laat hij spaanschevliegtinctuur of spaanschevliegzalf op den borstwand inwrijven, cn ook wel een dragt zetten.

Evenals bij de longontsteking zijn vereenigingen. zamengroeijin-gen van de longen met dc ribben, of omgekeerd, niet zeldzaam; men noemt dit gewoonlijk aangewassen, waarbij de zoogenaamde h ar dh li i digh e i d meestal aanwezig is. Dit laatste is even zoo bij vele andere, vooral langdurige ziekten het geval cn daarom gecne zelfstandige ziekte. Om die te genezen moet men de ziekten, waarbij dit verschijnsel wordt waargenomen, behandelen en genezen; dan verdwijnt tevens die hardhuidigheid.

Bloedophooping in de longen. 33

22-1. N. Braakwijnsteen 1—3 korrels, te maken. Geef aan don hond alle

Gedestill. water 3—6 lood. 3 uur 1 pil. (Hertwig.) üra de 3 uur het l/₄ gedeelte te

geven aan den hond. (Hertwig.) 223. N. Vingerhoedskruid 2 wigtjes.

Maak er oen aftreksel van

222. N. Calomel 5—10 korrels. . groot 9 lood.

Poeder van vingerhoedskruid Braakwijnsteen i korrel.

8-16 korrels. Aan den hond 3—4 m. d. i/₂—1 eet-

Iloriig genoog om er 4 pillen van lepel vol te geven. (Hertwig.)

5. ZIEKTEN DER LONGEN.

19. Ophooping van bloed in de longen. Congestie naar de longen. De jagt Irij het rund.

Komt bij alle huisdieren, maar vooral bij hetpaard voor; vooral bij jonge paarden na slerke krachtsinspanning. Ei-ontstaat plotseling ol\' meer langzamerhand steeds toenemende bezwaarde ademhaling, die tot stikkingsgevaar kan stijgen; de ademhaling is hoogst versneld, er is een droogc, pijnlijke kramphoest aanwezig, waarbij bloederig slijm wordt uitgeworpen, hooge roodheid der slijmvliezen, ongeregelde hartslag. Het dier is angstig en onrustig.

De stal moet matig koel zijn, voedsel ligt verteerbaar en weinig voedend, drinken koel; logt moet vermeden worden.Daarentegen moeten aderlatingen en herhaald wrijven van het ligehaam, na voorafgaand bespuiting van de huid met geest van kamfer, terpentijnolie enz. worden aangewend; verder geeft men ontstekingwerende zouten in verbinding met narcotische (pijnstillende) middelen (37., 38., l ib., 214., 213.) en dikwijls herhaalde prikkelende klistecren.

224. N. Keukenzout 12 lood.

Meng dit met laauwwater en geef er klisteeren van.

20. Bloeding uit de longen, bloedspuwing.

Komt als zelfstandige ziekie zelden bij onze huisdieren voor; bij congestie naar de longen kan die echter plaats hebben. In verre weg de meeste gevallen ontstaat zij door andere ziekten der longen. Het bloed wordt dan in grootere of geringere hoeveelheid bij het hoesten ontlast, waarbij de ademhaling meer of minder belemmerd is. Is de bloeduitstorting belangrijk, dan volgt meestal de dood van het dier. Naarmate van den ziekelijken toestand, die de grond is van de bloedspuwing, moet deze of gene behandeling

3\'

Bloedspuwing.

worden ingesteld. Aderlatingen, ontstekingwerende geneesmiddelen, verzachtende middelen, dieet en in vele gevallen een luchtige stal en weinig voedend voedsel zijn veelal, echter geenszints altijd, de aangewezen middelen; alles hangt van de oorzaken der ziekle af.

21. Lougontstekiug.

Bestaat in eene ontsteking van hel longweelscl (intcrstitieelc longontsteking), waarhij al ol\'nicl zich eene ontsleking van hel bekleedsel der longen voegt; de katarrhalc longontsteking doel meer bepaald het slijmvlies der luchtpijpslukkcn aan. Zie deze . Lchahc deze bestaat er nog eene kroupeusc- ol\'vliezige-longoulsleking. \'/\\k kroup).

Deze ziekte komt vooral bij het paard veel voor. Zij begint meestal met koorts; vooral ziet men iti bet begin aanhoudende koortsrillingen, waarna de huid droog cn koud wordt; hel dier is treurig, eet niet, drinkt dikwijls, ademhaling Is kort en versneld. HO—160 in de minuul, me( zichtbare beweging der flanken, ribben en neusvleugels, de uitgeademde lucht is zeer wirm. het neusslijm-vlies hoog rood. de oogen droog, dikwijls geel-rood gekleurd. ITct dier is angstig, dc pols is bard, vol, dikwijls zamengelrokken of sidderend, hartslag dikwijls onvoelbaar oi\' snel, pogebend. de uiesl droog, dc pis donker, liet dier maakl geen bewegingen, het staal onbeweeglijk met nederhangend hoofd, uil elkander geplaatste voorbeenen, de spronggewriclilen digi bij elkander. Noodzaakt men hel dier lot gaan, dan is bel stijl\', en de ademhaling wordl daardoor bezwaard cn sneller. De hoest is kort, rauw en pijnlijk.

Bij hel rund valt de moeijelijke ademhaling niet zoo sterk in het oog als bij bet paard; de ellebogen worden wijd van de borst gehouden, de melk neemt al.

De hevigheid van de koorts en de versnelling der ademhaling duiden den graad der ziekte aan, cn zij nemen gewoonlijk gedurende 4—5. soms zelfs 7—9 dagen toe, waarna, als de ziekle eene gunstige wending neemt, vermindering ir. de hevigheid der verschijnselen intreedt. Zuchtige zwellingen onder de borst en den buik zijn dikwijls goede leekenen.

Deze ziekle onlstaat bij bel paaard dikwijls door snel en langdurig loopen, vooral legenden wind in, en als de lucht koud is.

Longontsteking.

door te wanne stal, die te sterk gesloten wordt gehouden en veel nnnnonia (uit de niest) bevat, door koud drinken of regen na verhitting (vooral liij het rund), en vooral ook door liet ondoel-nialig ingeven van geneesmiddelen, die dan in de zoogenaamde verkeerde keel geraken.

Behandeling. Men zorge voor een matig warmen van zuivere lucht voorzienen stal, voor rust, voor slap, weinig voedzaam voedsel, dat slechts in geringe hoeveelheid gegeven wordt; het water moet verslagen zijn en dikw ijls worden voorgehouden. Her-liaalde wrijvingen zijn vooral hij al\'wisselende ligehaamswarmte aan te raden. In het eerste tijdperk der ziekte moeten, vooral hij krachtige goed gevoede dieren en hovcnal in de hoogere graden der ziekte, herhaalde aderlatingen gedaan worden, maar niet bij zwakke dieren. Met zetten van dragten en het insmeeren van scherpe zalven op de ribben is hij het paard niet altijd noodig. Inwendig geve men outstekingw erende zouten. \'■)\'{—59. 104—105 , Uil —133,211, 212, 220. in verbinding met slijmige o(\'ligt aromatische mi(idelen.

Heeft het dier hevige koorts, dan voegt men er vingerhoedskruid bij (37—38, 214—215\'.

Vooral echter komt bij deze ziekte de aanwending van braakwijnsteen in aanmerking, die zeer werkzaam is hij verdichting hepatisatie der longen, en die, zelfs als de mest weeker is geworden, maar dan met slijmige stoffen verbonden, gegeven kan worden; slechts bij hevigen doorloop geeft men die niet (69, 107, 134, 135, 213, 216, 221. 223).

Andere in dit tijdperk gebruikelijke middelen, welke hij he\\ig, pijnlijk hoesten, vooral hij kleine dieren bijgevoegd kunnen worden, zijn behalve opium, bilzenkruid enz. nog potasch, salammoniak 73., 91., 119.-121., 128.). goudzwavel (71., 72., 92., 126.. 127.), verder calomel (102., 108., 129., 222), zelfs loodsuiker; hij honden, bij wien men, evenals bij varkens, in het begin een braakmiddel (101., 118., 123—125.) of de tinctuur van aeonitum kan beproeven, ook de bryonia. — Bij hoogst benaauwde ademhaling kan, zelfs bij zwakke dieven, een aderlating noodig zijn. Bij zw akke, ziekelijke dieren zijn, bij groote nctlergeslagenheid. vluchtig prikkelende middelen 74. vooral de terpentijnolie (116. en de kamfer (64., 417., 148.), aangewezen, waardoor hij het paard echter eene

Longonlstcking.

maagaandoening (niaagkatarrh) kan ontstaan; hij honden geelt men ook de kina en haar alcaloïde (146., 147., 149. .

Beginnen de dieren op te hoesten dan geelt men: of goud-zwavel met jeneverbeziën, watervenkel, foenegriek (90., 91.!. Baden van heetc waterdamp, goed voedsel en rust zijn aan te bevelen.

Bij honden geeft men bovendien ijzer salammouiak (130., 137.). Bij versterf der longen beproeft men loodsuiker, al of niet met vingerhoedskruid, terpentijnolie (23., 24.), inademingen van dampen van terpentijnolie, teer, chloorkalk, kreosoot.

Daar overigens de longontsteking, als de verschijnselen niet na enkele dagen afnemen, zeer nadeelige gevolgen kan hebben, waarnaar de behandeling natuurlijk moet /.ijn ingerigt, is het zaak daarbij steeds de hulp van een deskundige in te roepen, vooral als men niet zeker weet, dat men met eene zuivere longontsteking te doen heelt. — Aderlatingen, lavementen, streng dieet, veel drinken laten, luchtige stal en verkoelende zouten zijn in den aanvang steeds aangewezen.

225. N. Salpeter 3j_i lood.

Glauborzoiit (j lood.

Water 3 one.

Gewone stroop 4l/₂ lood.

Geef alle 2 uur een half theekopie vol aan het kalf in. (Hertwig.)

226. N. Glauberzout 5 one.

Tarwezemelen 9 lood.

Poed. van althaeawortel i—ld.

Maak er met water eene likking van en geef aan het rund alle 2 uur ¹li gedeelte. (Hertwig.)

227. N. Salpeter 0 lood.

Glauberzout 5 one.

Poeder van althaeawortel (5 ld.

Maak er met water eene likking van en geef aan het rund alle 1—2 uur het J/g—i/_a gedeelte. (Hertwig.)

228. N. Braakwijnsteen i korrel.

Gedestilf. water 3 lood.

Tinctuur van vingerhoedskruid -10 droppels.

3—4m. d. aan den hond l/₂ koffij-lepel vol in te geven.

Longontsteking.

Longziekte.

250. N. lerpentijaolio 3/, lood. Maak er mot meel en wal.or eene Um in te ademen. likking van en goef aan het paard

o-, ,_{T rjI} , alle 3 uur l/_c ^eolte. (Hertwig.)

251. A^T. Bloem van zwavel

Houtteer van elk fi lood. 254. X. AlantsworUl 3/, lood.

Poeder van alantswortel 12 ld. K\'i-pn^nf -i_9 wio-Hoc

Maak ^r^SmSt^ew¹atpr⁰nl\'l Zoethmitexli-act zooveel als

lt;veef hoTL uv ri? ^V¹\'¹ i⁰\'.\' ^noodiS ^{is 0111 1} \' ^3!) P^illequot; van to ma-

nfl in ¹ daags Smaal 1 _{Ucu cn geef} 3 ,_{ian (len hond}

^{1111 ln}- (Hertwig.) pil. ^D (Hertwig.)

252. N. Chloorkalk 21^-7 wigtje. 255. N. Lijnzai\' I 0 lood.

T Gedestilleerd water 3-6 lood. Kook .üe tot een afkooksel

ln 4 keeren op een dag aan den van 1 nond

hond te geven. (Hertwig.) Kreosoot 40 droppols.

o-o ,_T , Geef dit aan het paard op een dag

»o3. V Chloorkalk j lood. in 3 aiften. (Weiss.)

Poed. v. watervenkelzaad 12 ld.

22. Longziekte, heerscliencle longziekte van liet nind.

Kene ziekte alleen aan lieï rund eigen j bestaat in eene eigene ontsteking van het longweefsel met uitstorting van eene stolbare stof. meest in één longvleugel; de ziekte is zeer besmettelijk, alleen echter voor het rund. V e r s e li ij n s e 1 e n: korte, drooge cn snelle hoest, in het begin zelden, meestal \'s morgeus vooral als de dieren uit den stal komen of drinken; later wordt die doller en pijnlijker, ademhaling is te versneld, vermindering der melk, niet toenemen bij goede voedering en verzorging, zelfs vermagering, stroefheid der haren, vooral op den rug, waar drukking pijn veroorzaakt, roode cn smeerige oogen, afnemende eetlustalle verschijnselen die .gt; a (i weken lang worden waargenomen vóór dat er koorts intreedt; deze voorboden der ziekte worden veel overzien, cn soms schijnen zij werkelijk te ontbreken. Nu volgen plotseling alle verschijnselen van eene hevige longontsteking enz. enz.

De stal voor de aan deze ziekte lijdende dieren moet matig warm zijn. gezond . ligt-vertcerbaar voedsel, maar niet te veel er van moet gegeven worden. In het begin der zicklc moet men echter alleen bij krachtige, goedgevoede dieren eene aderlating doen en wendt men afleidende huidprikkels, als dragten, wrangwortel, scherpe inwrijvingen, vooral van braakwijnstcenzalf (28, 29, 57) aan do borstwanden, zelfs het glocijcnd ijzer, de moxa of koppen aan; door anderen worden herhaalde koude omslagen op de borst zeer aanbevolen. Bij krachtige dieren geeft men inwendig groole giften

Longziekte.

glauberzoul met braakwijnsteei), salpeter, potaseh, bij welke men, bij lievige koorts, vingerhoedskruid voegt, terwijl bij kraehtlooze dieren ijzervitriool, meestal met teerwaler, de minerale zuren, de aluin, de tannine enz. worden aanbevolen. In den koortsvrijen tijd is de behandeling dezelfde als die der longontsteking; men geeft bij krachtige dieren braakwijnsteen, potaseh, ealomel, salam-moniak, bij zwakke dieren ijzervitriool, met bittere, prikkelende middelen. Eene aderlating is in dit tijdperk slechts bij stikkings-gevaar aangewezen. Als nakuur geeft men salammoniak, goudzwavel, bloem van zwavel met watervenkelzaad, anijs, jeneverbeziën enz.

Wij spreken slechts kort over deze ziekle omdat die bij bet Kon. besluit van 30 October 1872, (Stbl. No. 105) (en reeds vroeger bij Kon. besluit van 4 Dec. 1870) teregt onder de besmettelijke ziekten van het vee is opgenomen en elke geneeskundige behandeling der ziekte alzoo ten strengste verboden is.

De wet van 20 Juli 1870 schrijft voor:

Art, 13. Wanneer zich bij eenig stuk vee verschijnselen van eene besmettelijke ziekte openbaren. is de houder of hoeder ver-pligt daarvan onmiddellijk kennis te geven aan den Burgemeester der gemeente, waar het vee zich bevindt.

Art. 14. Een stuk vee, dat verschijnselen eener besmettelijke ziekte vertoont, moet onmiddellijk door den eigenaar, houder of hoeder van het overige vee verwijderd en zoolang afgezonderd gehouden worden, tot dat daaromtrent door den Burgemeester, in overleg met den district-veearts of, bij afwezigheid van dezen en van een district-vecarts-plaatsvervanger, in spoed vereischende gevallen met een geëxamincerden veearts, overeenkomstig de bepalingen dezer wet zal beslist zijn.

Volgens het aangehaalde kon. besluit moeten Runderen, dooide longziekte aangetast, worden afgemaakl. De borst- en buikingewanden van het afgemaakte dier moeten worden verbrand of begraven.

Dc plaats in den sial of het gebouw, waar een afgemaakt of gestorven dier gestaan beeft, moei worden ontsmet.

Het vastleggen ol vasthouden van honden kan worden geboden, met inachtneming van hel bepaalde hij Art. 30 der wet van den 20 Juli 1870.

Longziekte.

Van longzickle verdacht vee blijft in dien toesland 3 maanden.

Bij afsluiting van besmette hoeven of welden is verboden: in- en uitvoer uit den afgesloten kring van runderen en uitvoer uit den afgesloten kring van schapen, van onbereide huiden, mest, hooi en stroo.

In de gebouwen of op weiden, erven of hoeven waar vee staat of gestaan beeft hetwelk aan de longziekte lijdt of geleden beeft, mag geen vee gebragt worden gedurende fiO dagen , en een dag voor ander vee.

Zooals bekend is zijn op het niet nakomen van genoemde bepalingen straffen (geldboeten en gevangenis) gesteld.

Dampigheid. 43

268. N. Braakwijnsteen ;ji/₃ wigtje. fieof dit oji eeu dag. (Haubner.)

Poeder van kraanoogen 1 tot Geef 3—4 zulke giften.

■l\'/i wigtje.

Maak er met poeder van althaea- 272. N. Braakwijnsteen 7—\'lOwigtjes.

wortel en water cene hkking van en Salamin\'oniak 3 lood.

geef die op een dag. (.lessen.) Poeder van jeneverbeziën 0

Geef 3—4 zulke giften. tot 12 lood.

Maak dit met stroop tot eene lik-

200. N. Calomel l—Wlz wigtje. \'^linD ⁰¹¹ gee\'\' \'ïot alle 3 uren op een

Poed. v. althaeawortel li/₂ ld. ^daS- (Haubner.)

Maak dit met water tot pillen en ,,

geef die op eon dag in 3—4 keeren. ^{27d N}- Gewreven kamfer \'l\'/j ld.

Geef3—4 zulke giften. (Haubner.) Ijzervitriool 3/₄ lood.

Poed. van jeneverbeziën 12 ld.

270. N. Calomel 7—10 wigtjes. Maak er met water eene llkklng

Glauberzout 18—22 lood. ^vaii en geef het In een dag. (Haubner.)

Honig 21/j one.

Maak er met water eene likking van Ijzervitriool 1 \'/^ lood.

en geef alle 4 uur 1 eetlepel vol. Poeder van kal-muswortel 12

(Ivörber.) lood.

Geest van kamfer 18 lood.

271. N. Vlierbloemen 41/, lood. Poeder van althaeawor-tel zoo-

Maak er met kokend water een ^vpcl ;^lls genoeg Is om er eene likking

aftreksel van van 71/, one. van te maken. Alle 2 uur een gift om

Salammonlak 7—10 wigtjes. ^{llPt 11124 lu,el1 te} S^cbrl,lkei1- (\'iaubner.)

23. Dampigheid, damp, engborstigheid, bmkslag, kortademigheid. asthmatiek.

Men verstaat ondei\' deze benamingen eene slepende, koortsvrije, meestal onherstelbaar bezwaarde ademhaling; eene ziekte die geen bepaalde ziektevorm uUinaakt; zij zijn gelijk beduidend, met bezwaarde adeinhaling zonder koorts. Tal van oorzaken kunnen de dampigheid daarstellen; hiertoe behooren een aantal ziekten en nieuwvormingen in de neus- en keelholten, van bet strottenhoofd en de luehtpijp, ziekten van de iongen als: aangroeijingen (aangewassen) aan hel borstvlies , borstwaterzucht, abseessen en holten (cavernen) in de longen, luchtgezwel der longen, ook ziekten van het hart gaan soms met dampigheid gepaard. De b uik da m p i ghei d die, zoo men wil door het veel gebruik van bedorven, stoffig hooi, met wikken, klaver of peulvruchten ontstaat, ziet men bij verandering van voedsel en meer arbeid van liet dier dikwijls weder verdwijnen. Dat ook bij paarden (als bij den\' menseh) de z e n u w a e h t i g e (nerveuse) d a m-pigheid voorkomt is bekend, en in dit geval vindt men bij de lijkopening geen verschijnsel, waaruit de ziekte kan worden ver-

Dampigheid.

klaard. Die dauipigiieid waarbij liet paard nogjai\'en lang goede diensten vciiigl, wordt meestal door kichl gezwel der longen (vesieulaire of\'in-terstitieele) veroorzaakt; eigenaardig is daarbij, dal de dieren bij volkomen gezondheid, goeden eetlust, vrolijkheid enz. steeds mager zijn.

Dampige paarden vertoonen menigmaal in den toestand van rust weinig verandering in het getal der ademhalingen ; meestal is die, vooral bij het uitademen ie(s bezwaard,\'de fbewegingen van den buikwand meer in het oogvallend en de op elkander volging der ademhalingen gewoonlijk onregelmatig. Andere paarden hebben daarentegen in rusl eene versnelde ademhaling; deze be-naauwde ademhaling slell zich vooral in na eene korie, snelle beweging en kan lot slik kings gevaar stijgen. Men ziet dit aan de vermeerdering der adeinloglen, aan de sterke verwijding en beweging der neusvleugels, aan een sterk opheffen en zakken der ribben, aan de vorming van eene sleuf of verdieping langs de korte ribben (d a m p g r o eve. d a m p s I e u f) bij hel inademen, evenals aan eene stootsgewijze beweging van den buikwand, dat men den flanken slag noemt; meestal meteen in twee tijdperken volgend dubbelslagig uitademen, niet zelden met duidelijke schudding van het geheele ligehaam, aehter- en vooruitgaan van den anus bij het in- en uitademen en hoorbaar snuiven of piepen. Wordt de ziekle door eenig lijden van hel hart veroorzaakt (h a r l - d a m p i g h e i d , dan wordt de hartslag na de beweging gewoonlijk kloppend. in grooleren omvang voelbaar en soms ziet men sidderingen aan den linker borstwand. Na het opbonden der beweging van het dier wordt de ademhaling veel langzamer rustig dan bij hel gezonde dier en niet zelden is er Vj—\' o uur noodig, lot de ademhaling weder tot die van den rustigen toestand is teruggekeerd. Dampige paarden zweeten ligt, gaan in den regel niet liggen, of slechts voor korten tijd en dan gewoonlijk met onder hel lijf geslagen beenen, en veroorzaken daardoor dikwijls liggers. Veel van deze paarden lijden aan een droogen, ranwen hoest of kuch, (drooge dampigheid), of aan een doffen, vochtigen, veelal met uitwerping verbonden, krachteloozen hoest (vochtige d a m p i g h e i d), die zich vooral des morgens of na het drinken en het, gebruik van droog voedsel instelt, maar ook wel eens geheel ontbreekt.

Dampigheid.

Dat men hij eene ziekte, waarvan de oorzaken zoo zeer ver-sehillen, vele geneesmiddelen lieeft beproefd en aangewend is duidelijk; met de meeste van die middelen heeft men in de meeste gevallen , hoogstens tijdelijke verbetering kunnen aanbrengen. Hel beste is dat men geeft ligt verteerbaar, sappig voedsel, zemelen, wortelgewassen, en van tijd tot tijd purgeermiddelen aanwend. Bekend is het, dat de dampigheid in ligten graad des zomers door den weidegang bijna geheel verdwijnt en men daarom in dien lijd op de markt met zoodanige paarden gemakkelijk kan bedrogen worden. Geeft men ze eehter uil op hooi le eten, dan treden de verschijnselen weder dadelijk te voorschijn, evenzoo verdwijnen de kenmerken van de ziekte veel of geheel als de dieren zwanger zijn, vooral in de eerste tijdperken er van, waarom men zoodanige merriën eenigen tijd vóór de markl bij den hengst brengt. Het in den laatsten tijd zeer aanbevolen gebruik van raUcnkrnid (in stijgende giften van 2—13 korrels, dagelijks quot;2 m. gedurende 4—5 dagen gegeven en na eenige dagen herhaald) kan de bezwaarde ademhaling gewoonlijk slechts matigen, maar verdient toch beproefd te worden.

In de hoogere graden der ziekte neemt men, om de dieren nog voor eenige diensten le kunnen gebruiken, toevlugt tot de luchtpijpsnede, als de oorzaak der ziekte in de voorste gedeelten der ademhalingswerktuigen is gelegen. De Inj honden soms ontstane bezwaarde ademhaling ter oorzake van vctlijvigheid moet door magere kost, veel beweging in de vrije lucht, de toediening om de 4—(i dagen van een purgeermiddel, en de gedurende eenigen tijd voortgezette toediening van jodium of Jodkalium be-slreden worden.

Pijpende dampigheid.

Pijpende of snorkende dampigheid, pijpende of piepende damp, het snuiven, cornage.

Maakt eene bijzondere soorl van dampigheid uit, die zich door een luid geruiseh of geluid hij het ademhalen, vooral bij sterke beweging doet kennen. Veel van de daardoor aangedane paarden vertoonen in den toestand van rust geene of slechts onbeduidende bezwaren in de ademhaling. Zoodra \'zij evenwel in een sterke beweging worden gebragt, komt een meer of minder sterk piepend, rogchelcnd of snuivend geruiseh of geluid te vorscliijn, dat dikwijls op eenigen afstand hoorbaar is en met meer of minder bezwaarde adem-haling, soms zelfs lot slikking toe, is verbonden. maar dat gewoonlijk als aan het paard eenige tijd rusl wordt gegund of het slechts langzaam wordt bewogen, vrij spoedig weder verdwijnt. Bij andere paarden is het geluid zelfs in den toestand van rust hoorbaar en neemt toe naarmate men het dier sneller laat loopen. De oorzaken van deze ziekte zijn soms van meehanisclien aard, de zoodanige n.i. waardoor het ingaan der iucht in de luchtwegen belet wordt, zooals nieuwvormingen in de neusholten, vernaanwing van de neusgaten of neusgangen, ziekten van het slijmvlies van hel strottenhoofd, gezwellen aan het laatste en de luchtpijp, indrukkingen , breuken en afplattingen van tic kraakbeenderen des strot-tenhoofds en van die der luchtpijp enz. Dikwijls ligt de oorzaak in eene aandoening van de terugloopende strottenhooids zenuw, vettige ontaarding en uittering van de de stemspleet verwijdende spieren, meest van eene en wel van de linker zijde, of in een geprikkelden toestand van de bovenste stróttenhoofds zenuwen. Is dit laatste het geval, dan is meermalen reeds bij het rustig staande paard het pijpen hoorbaar en verdwijnt na langer voortgezette beweging en bij het uitbreken van rijkelijk zweet, om zoodra het paard in rust is gekomen terug te keeren. Deze ziekte komt veel bij Engelsche -paarden voor, en wordt nog al eens door het te sterk bijbrengen van het hoofd bij het dresseeren voortgebragt.

De behandeling heeft meestal geen gunstig gevolg; slechts als de inechanische oorzaak verwijderd kan worden, is er hoop op herstel. Het langs den operativen weg, volgens Gunther, beproe-

liet hangen van den rooster. 47

ven van de genezing is zeker bij kostbare paarden niet af te raden; evenzoo kan inen liet door Reere un anderen aangeprezen middel —-hel zamendrukken der valsche neusgaten door aan den neusrieiu bevestigde kussentjes —■ in aanwending brengen.

II. ZIEKTEN DER SPIJSVEETERIMSWERKTDIGEiY

ZIEKTEN DER JiOiNÜ- EN KEELHOLTE.

1. Zwelling van liet harde gehemelte; het hangen van den

rooster.

Vooral gedurende de tandwisseling ziet men dat het gehemelte gezwollen en pijnlijk ontstoken is, en daardoor het eten meer of minder wordt hemoeijelijkt. Is hel in korten lijd ontstaan, warm en hij drukking pijnlijk, dan geefi men verkoelende niondspoelingen en verkoelende likkingen bijv. ;

279. N. Zoutzuur 3/₄ lood. Honig on roggemeel van elk

Honig 6 » \'3 lood.

Water \'2 pond. Water 7i/₂ one.

Waarmede de mond wordt nitge- Slaak er eeno likking van als de spoten. vorige in te gebruiken.

280. N. Wijnazijn en honigv. elk 12 ld. 282. i\\. Kaasjeskruid 12 lood.

Roggemeel 0 lood. l^₀₀|_c fijt _mot 2 pond water

Water ll/₂ pond. _to\'_{t i}u

Men maakt hiervan eene likking, om Voeg er bij na doorzijging•

daarmede 4—bin.d. den mond te bo- Iloniü 18 lood

vochtigen. (llaubner.) /onUuur ^ lood.

00,1 \\_T r» , , tl i i . zooveel als noodig voor eene

-81. N. Zoutzuur lood. likking, gebruik als No. 280.

Is het gehemelte zeer ontstoken, dan moeten er aderlatingen uit bewerkstelligd worden. Is de zwelling onpijnlijk, dan zijn herhaalde inwrijvingen met keukenzout zeer goed, of inen wrijft het gehemelte 4—8 m. daags met

283. N. Een aftreksel van 1 one salie ₀r _men npemt-

. i\'h P. 284. N. Het uit O lood eikenbast be-

V,^0mg.|i,⁰¹ï^c- , ^reid afkooksel HL p.

Aluin 3 /₂ [ooJ- Zoutzuur ■V-B lood.

Roggemeel 9-10 lood. Honig 5 one.

Maak er oen likkmg van en bo- Meel 10—12 lood

vochtig er 4—8 m. d. den mond mede. Waarvan men eeno likking maakt (Hertwig.) en als bot vorige gebruikt. (Hertwig.)

Keelontsteking.

Is liet gehemelte zoo verslapt dat deze middelen niet helpen, dan is liet zacht branden met een bruiu-rood gloeijend ijzer aan te raden.

2. Keelontsteking; de bron of bruin.

Deze ziekte komt het meest bij paarden en varkens voor. Bij de verschijnselen van koorts is de keelstreek warmer dan gewoonlijk , meestal gezwollen en hij drukking zeer gevoelig. De slijmvliezen van neus en mond zijn hoog rood. De dieren houden het hoofd en den hals slijl\'. In den mond verzameli zich speeksel en slijm, die spoedig onaangenaam van reuk wordt. Dikwijls bestaat er eetlust, maar het doorslikken, vooral van vasie spijzen is moeijelijk of geheel onmogelijk. Drinken komt voor een groot gedeelte door den neus terug, meestal met gekauwd voedsel vermengd. Soms hoesten de dieren zeer pijnlijk.

Het beloop der ziekte is meestal snel, ;j a (i dagen; als de onl-steking echter toeneem!, dan kan er versterf en zelfs stikking volgen, vooral als men (e vroeg prikkelende middelen, in- en uitwendig, aanwendt. Soms vormt zich een ellcrgezwel, dat meestal geopend moet worden.

Dikwijls neemt de ziekte, vooral hij het rund en het varken, een zwakheidskarakter aan, waarhij de slijmvliezen hleek-rood worden en groote hoeveelheden slijm en speeksel uit den monden den neus vloeijen (s lij mige keelontsteking); een toestand die door onkundigen dikwijls voor droes bij het paard wordt gehouden.

De ziekte komt soms algemeen voor, zonder dat men de ware oorzaken kent. Het vatten van koude, voehtige lucht, koude, snelle afwisseling van het weder, scherpe planten enz. zijn de oorzaken der ziekte.

Bij de behandeling zorge men vooral, dat het dier warm worde gehouden; men geve geen lang of kortvocder, maar groen voeder, meel- en zemeldranken. De keelstreek wordt met een stuk schapenvacht ol tapijt omwonden, nadat vooraf de keel met ongezouten reuzel of zachte olie is ingesmeerd ; naar omstandigheden wendt men bier ook wel warme pappen aan, uit lijnmeel, althaeawortel met eenig bilzenkruid bestaande. De herhaalde inwrijving van de

Keelonlstcking.

gewone kwikzalf is zeer aan te raden. Pillen of likpotten geve men niet, maar in liet drinkwater kan men eenig glauberzout doen. Is de gevoeligheid minder, dan kan men ook wel despaan» schevlieg zall\'insmeeren. of men doet bij de kwikzalf ecnig vluchtig smeersel of gebruike dit laatste alleen (27—il), 8!), lü\'J—113, 217. 218). Eenvoudige dampbaden, uitspuiten en schoonmaken van den mond, met zuiver of iets aangezuurd water, of van afkooksels van malva of van wilgenhast. naar omstandigheden zijn aan te raden. Ilertwig heeft zwavelzuur en extract van belladonna bij paarden herhaaldelijk met goed gevolg aangewend. Is de koorts hevig, dan moet eene matige aderlating worden gedaan en verkoelende geneesmiddelen worden gegeven , als de dieren die kunnen inslikken (8, oi. 3d) of die men in het drinkwater oplost.

Bij varkens en honden is een in den aanvang der ziekte gegeven braakmiddel zeer heilzaam (101, 118, 123, 124, I2j, 2i0). i!ij stikkingsgevaar moet de luchtpijpsnede verrigt worden, ofwel zieli gevormd hebbende abcessen of ook wel de luchtzakken worden geopend, dal echter alléén door een kundig veearts kan gedaan worden.

De kronp of de vliezige keel- of 1 uch lp ij p - o n t-steking komt bij de dieren zelden voor en vordert eene goede geneeskundige behandeling (zie kronp.

285. N. Geest v. karafer 12 lood. Borax o lood.

» » salaramoniak 3 » Honig 12 lood.

Terponlijiiolie ■l¹/,—3 lood. Azijn\'18 »

Om in to wrijven. 3 m. d. den mond or mede uit te

Sjiiiiten. (Ilertwig.)

280. N. Geest v. kamler 12 lood.

» » salammoniak 3 » 289. N. Zwavellever

Tinctuur van spaansolie vlie- Extract van belladonna van

gen l\'/j—3 lood. ₀|_{k 2 w}ig_tj_es.

Om in te wrijven. Witte suiker 1 lood.

Om op do tong te smeeren.

287. N. Tormentillawortel l\'/j lood. (Ilertwig.)

Afgekookt tot 5 one vocht.

Los er in op: 21K). N. Braakwijnsteen 7—13 korrels.

Salaramoniak ll/₂ lood. Gedestilt water (j-12 lood.

Oxymel simplex ü lood. Poeder van witte nieswortel

Eene mondwassclnng. (Ilertwig.) 5_y korrels.

Geef 1—2 eetlepels vol naar de

288, N. Saliekruid i\'/j lood. grootte van liet varken, on als dan

Kook het met water tot 7i/₂ goen braken volgt, allo )/,, uur — I

one. eetlepel vol tot er braking komt.

Voeg er bij : (Spinola.)

4

30

II. ZIEKTEN VAN DE MAAG EN HET DARMKANAAL, 3. Braken. Braakzuclit Braakziekte.

Honden, katten en varkens braken gemakkelijk bij over vulling der maag, en hij de aanwezigheid van onverteerbare of giftige stoffen is dit steeds een gunstig verscbijnsel. Honden die aan beklemde breuken of aan ineensebuiving der darmen lijden, braken dan zelfs een gedeelte van den inbond der dunne darmen uit. Tüj paarden is het eigentlijke braken hoogst zeldzaam; meestal komen daarbij de uitgebraakte stoffen uit ecne uitzetting, divertikel, van den slokdarm (braken uit den krop). Het ware braken bij bet. paard is wel niet stellig een teeken van inscheuring der maag of van de darmen, maar daarom toch steeds een boogst gevaarlijk teeken. Bij herkauwende huisdieren vordert bet braken niet zeer veel inspanning; bij ben is overvulling van de maag — bet over vreten — de meest gewone oorzaak. ISij honden en varkens vordert het braken eerst dan eene behandeling, als het met hevige inspanning geschiedt en reeds meer dan 2i uren duurt, üij de grootere huisdieren zijn lot het doen ophouden van liet braken, behalve de koolzuur ontwikkelende zelfstandigheden, als potaseh, koolzuurhoudend bier enz. ook de narcotische middelen, vooral het opium en bet bilzenkruid met slijmige of ligt aromatiscbe vloeistoffen aangewezen; behalve die geeft men l)ij honden koflij, groene tliee (Vj—1 eetlepel vol van het aftreksel herbaaldelijk gegeven), aftreksels van valeriaan, pepermunt, kamillen enz.; verder de dubbelkoolzure natron met wijnsteenzuur (ook bet gewone bruisch[)ocder), in hardnekkige gevallen zelfs zwavelaetber (van 10—20 droppels inwater). Slijmige klisteeren, inwrijvingen van warme oliën, van geest van kamfer, terpentijnolie enz., op den buikwand worden aangewend. De zieke dieren moeten op een warme plaats rustig worden gehouden cn zij mogen in de eerste dagen na het opbonden van bet braken slechts zacht, ligt voedsel, bijv. melk, in kleine hoeveelheden hebben.

Tegen bet bloedbraken, dat May veel bij koningkarei honden waarnam, gaf bij eerst potaseh , met de uitwendige aanwending van azijnaetber, bij beterschap in de volgende dagen kina en later rhabarber.

Hardlijvigheid.

4. Verstopping. Hardlijviglieicl.

Deze ziekte is meestal liet gevolg van andere ziekelijke loeslan-den als: zwakke spijsverteringswerktuigen, overgang van groen tol droog voedsel, darmsleenen, vernauwing der darmen, krampachtige zanientrekking derzelve, te sterke uitzetting en ongevoeligheid van hel darmkanaal, na langdurig gebruik van sterke purgeermiddelen, te weinig beweging, ziekten der hersenen, enz.

waarvan de behandeling 4*

52 Hardlijvigheid.

slechts dan niet een gunstig gevolg wordt bekroond als de oorzaak waardoor zij ontstaat verwijderd kan worden — worden slijmige ol olieachtige middelen, middelzouten (205), naar omstandigheden ook wel de drastische purgeermiddelen — waarmede men steeds voorzigtig moet zijn — als aloë (200—207), krotonolie (209—210), bij honden bovendien de hydromel, de biergist (van 1—2 eetlepels vol), aftreksel van sennebladeren met seignette zout, jalappe, de Wecner laxeerdrank, calomel alleen of met guttegom (208), de Augus-tinerpillcn enz. gegeven. Tevens zet men klisteeren van zeepwater met keukenzout, zelfs van een afkooksel van tabak en verwijdert men met de hand, desnoodig, de mest uil den endeldarm, iets dat vooral bij honden, bij wie ophoopingen van beenstof, — door de gebruikte beenderen — niet zelden eene oorzaak van hardnekkige verstoppingen is, van groot voordeel is. Ondersteund wordt de behandeling door bet geven van groen , sappig voedsel, knolgewassen , zemeldranken en zemelslobbering bij plantetende dieren, door dunne melk enz. bij hond en kat.

Bij zuigkalveren wisselt de verstopping meestal al met doorloop (zie doorloop). Bij mestkalveren laat zich deze ziekte, volgens Belafond, door eenige giften boomolie, benevens klisteeren met honig opheffen.

302. N. Ricinusolie 41/. lood. 31«. N. iiitterzout -11/2 lood.

Wrijf die met \'2 eijerdoijors Water !• lood.

eii voei; er langzaam Ijij: Voeg er bij:

Water 5 one. \' Homg J lood.

Voef er bij; \'s Morgens vroeg, voor bef, eten

Glauberzout\'9 lood. aan den hond de bellt in te geven

Goed om£;escliud en aan het var- en daarna alie nur 1 eetlepel vol, ken om het uur een theekop vol tot voldoende werking is ingetreden.

. ... ¹ * ... \' ■ v i l-l m» r w. rr \\

(6—10 lood) in te geven. (Hertwig.)

303. N. Ricinusolie 3 lood. 307. N. Bitterzout 3/,, lood.

Kleine, teedere bonden meer- Manna t iood.

malen daags \'1—\'2 kol\'lljlepels vol in Water 4 lood.

te geven. Na doorzijging bijvoegen:

Honig 2l/₂ lood.

304 N. Ricinusolie Alle uur -1 eetlepel vol aan een

Gomslijm van elk 3 lood. kleinen hond te geven. (Hertwig.) Aan den hond in 1—2maal te geven.

(Hering.) 308. N. Aloe 21/,—3 lood.

Gewone zeep 3 lood.

305. N. Glauberzout l\'/a^-^ lood. Maak er een pil van die\'s morgens

Water 6 lood. quot; aan het paard wordt gegeven.

Om op ééns aan den hond in te geven.

Doorloop.

1

Do hydromcl infant, bestaat uil: aflreksol van senneblaiieren nn Woener laxeerwater van elk 3 dcelcn , manna of senneslroop 1 deel.

Doorloop.

5. Doorloop, to veel of te dun afgaan, diavrhée.

Deze ziekte komt bij vele aandoeningen van de darmen voor, ook na onderdrukking der huiduitwaseming, door misbruik van purgeermiddelen, plotselinge verwisseling v; u voedsel, slecht voedsel en water, na le veel voedsel, ingewandswormen enz. Zij doet zich verder bij vele andere ziekten voor, terwijl de hoedanigheid der ontlaste stoffen veel verschilt.

Bij de behandeling der ziekte komt het bovenal aan op de verwijdering der oorzaken, waardoor zij ontstond. Daarom moet de leefregel daarnaar geregeld worden en de dieren vooral voor sterke afkoeling beschut worden. Aan de piantetende huisdieren geeft men, zoo mogelijk, alleen droog voedsel in kleine hoeveelheden, aan honden geeft men dun voedsel, hel drinken, dat evenzoo slechts in kleine hoeveelheden gegeven mag worden, moet verslagen of zelfs lauw-warm zijn, waarin zeer goed eenig meel of geroost meel kan gedaan worden.— Herhaalde ligchaamswrijvingen, na vooraf hier en daar met geest van kamfer, terpentijnolie enz. bevochtigd te zijn, en bij kleine dieren ook inwrijvingen met warme olie, kamfer of ammoniaksmeersel, geest van kamfer, mierengeest in den buikwand, ondersteunen die behandeling, die naar den aard en den duur der ziekte te veranderen is.

Bij pas ontslanen ligten doorloop,geeft men gerooste haver, mout, gebroken peulvruchten, eikels, kastanjes enz. met slijmige afkooksels, of met bittere middelen; terwijl in hoogere graden der ziekte zamentrekkende plantaardige middelen, en ook ijzer- en kopervitriool , loodsuiker, helsteen enz. — die evenwel meer bij sle-penden (chronischen) doorloop zijn aangewezen—, gegeven worden.

Is er tevens ontsteking aanwezig, dan geeft men slijmige middelen met kleine giften middenzouten; is de doorloop persloopaardig, dan nar-kotische middelen , vooral opium, deels inwendig deels als klisteeren.

Bij zuigende of pas gespeende dieren, vooral als de ontlaste stoffen op geronnen melk gelijken, zuur rieken en reageeren (dan de witte schijt genoemd en roode schijt als daarin bloedstrepen zijn), de zoogenaamde zuurbrekende middelen, als magnesia, krijt enz. meest met rhabarber, opium, catechu enz. verbonden; evenzoo herhaalde slijmige en zamentrekkende klisteeren.

Doorloop. 55

Tegen slependen doorloop doen, belialve de opgegeven praepiiraten en afkooksels van looistof houdende plantende elen, de aluin, en de kraanoogen soms goede diensten.

Komt bij den hond ten gevolge van overlading der maag niet voedsel doorloop, dan geeft men, vooral als er neiging tot braken aanwezig is, gewoonlijk met goed gevolg een braakmiddel en wel braakwortel (123.) of witte nieswortel (12i.), later aftreksel van kamillen of alsem alleen of met rhabarber. — lii j galligen doorloop (door acute darnikatarrh veroorzaakt) wendt Hertwig aromatische aftreksels met wijnsteen, bij hevige pijnen en sterke persingen olieachtige vloci-stollen, zelfs opium ^138., 140.), of kraanoogen (lol.) aan, bij zuur rie-kenden afgang behalve de zuurbrekende middelen als magnesia, krijt, ook rhabarber; bij rotachtig stinkende ontlastingen ook houtskool.

Bij door het vatten van koude veroorzaakten doorloop past de azijnzure ammoniak; bij chronisehen doorloop zijn zamentrekkende middelen (142, 143, 144, 14b,) met narkotische, alsmede de braakwortel ia kleine giften met voordeel aan te wenden.

3quot;25. N. Poeder van nlthaeawortel (j ld. 330. N. Kopervitriool S\'/j wigtje.

Kook dit met 2 p. water Poeder van gentiaanwortel

tot op 7¹j₁ one. » » althaeawortel van

Na doorzijging op ééns aan hot elk ³/₁ lood.

paard te geven. Maak het met meel en water tot

eene likking en geef liet als N. 320.

326. N. Een afkooksel van 41/, lood Geef 2—4 zulke giften. (Haubner.)

ijslandsche mos 1 p. . i

Een drank voor paard en rund. 331. N. Het uit 3 lood althaeawortel

bereid afkooksel /\'/j one.

327. N. Tormentillawortel 3 lood. ,, Loodsuiker 2 wigtjes.

Kook die met 1 pond water In één dag aan het paard te geven.

tot op 5 one en voeg er bij: Geef 3—4 zulke giften. (Haubner.) PepermuntkiMiid 3 lood.

Geef het na doorzijging aan het 332. N. Helsteen \'ll/₂—2 wigtjes.

paard op ééns in. (Hertwig.) Gedestill. water I one.

in 3 koeren op een dag met ge-

328. N. Tannine 3 lood. destilleerd water gemengd aan het

Poed. v. gentiaanwortel 0 ld. paard te geven. (Gerlach.) Waak er mot meel en water eene

likking van en geef aan het paard om 333. N. Helsteen 1 korrel,

de 2—4 uur i/j gedeelte. (Hertwig.) Arabische gom li/, lood.

Gedestill. water (5 lood.

320. N. Ijzervitriool 3\'/,—7 wigtjes. Aan de biggen 3—4 m. d. 1 thee-

Poeder van tormentlllawortel lepel vol te geven. (Prietsch.) » » kalmuswortel van

elk 3i/₂ wigtje. 334. N. Opium -H/,—31/, wigtje.

Maak er met meel en water eene Afkooksel van 3 ld. althaea-

likking van en geef het in een ilag wortel 7\'/, one.

aan het paard of rund. Op een dag aan het paard 3—4

Geef 2—4 zulke giften. (Haubner.) ziüke giften te geven. (Haubner.)

Doorloop.

Knaagzickte. ö7

351. N. Aftreksel van vlierliloemen 355. N. Fijn pooclet- van houtskool

(uit 7 wigtjes) 12 looil. J\'/j wistje.

Ecnvoiitlige ()|lillm-tilu•tnul^, Pocil. v. valeriaanwortel 11/,—2

S\'/j—7 wigtjes. wigtjes.

Gebruik als No. 350. (Hertwig.) Hot i ^!:, goiloolte van dit poeder van

2—3 uur na elkander in een lepel

352. N. Bistortawortel l¹^ lood. water te geven. (Hertwig.)

Kook die mot 24 lood water ,_)r(, ., ,, n ■ ,■

tot op 12 lood, en voeg op het ^K Aftreksel van 7 wjgtjes vher-

eindo van het koken er bij: .. bloomen 1-. lood.

Kamillebloemen \'i¹/, lood. Azijnzure amnioniak I j lood.

Laat hot in de toegedekte pot ¹¹¹ \'^ie\' ^llur \' eetlepels vol in

tot bekoeling staan en voeg geven. (Hertwig.)

WatoTigSxtr\'ict\'vl kraanoogon ³³³■ ^N- quot;^elst^ⁿ \\\'^S

3 korrels . Gedestill. water 3 lood. Waterig» tinctuur van rhabar- ^{3 m}- ^fl- \'li eetlepel vol in te geven.

ber s/i lood. (Hertwig.)

Alle 3 uur 1—2 eetlepels vol in- .j_{ro v} amp; , . , , _r

lt;rc»en. (Ilertwiquot;\') lixtract van bilsenkrmd 2—o

quot; korrels.

353. N.^(oolzire magnesia 7 wigtjes. Maak^^^gelijkrpooirs^n en

¹ ° ; k ami Me rd: \'loemên quot; S^{cef 3} quot;^lquot;\' ^66,1 ^

» » Arabische gora van 359 \\ Aftreksel van 7 wgtjes bilsen-

, elk 1/j lood. kruid 12 lood.

Haak er nut water 8 pdlen van en Loodsuiker 1—4 korrels.

geel om de ouren l pil. (lleilwig.) Alle 3 uur —\'I eetlepel vol te

O,, _v .. . . geven. \' (Hertwig.) .im N. Kateclu

Arabiscie gom .360. N. Braakwortel 13 korrels.

1 oed. v.krijt v. elk d¹/* wigtje. Kook die in 12 lood water

Maak er met water 20 gelijke pil- tot er (3 lood overblijft,

len van. Dooi- te zijgen.

o m. d. 1—- pillen le geven. Om de 3 uur l thee- of eetlepel

(Hertwig.) vol in te geven. (Hertwig.)

6. Do likzielte, knabbelznclit of krmbbolziekto, knaagziekte va:i het rund; liet wolvreteu der schapen.

fu liet eerste tijdperk der beenbreekziekte iiij hel rund en bij andere luiisdiu\'en ziel men, dat de dieren eene bijzondere neiging hebben om rikalisebe en aardige zelfstandigheden te belikken en door te slikkes. Men ziet die neiging bij dieren die met de voedsels eene niet geno3gzamc hoeveelheid minerale zelfstandigbeden, vooi-al kalk , krijgen. Bij eene goede leefregelkundige bebandeling kan eene volkomene heBtelling volgen, zonder dat er bcenweekheid ontstaat, en dan doet de likziekte zieh sebijnbaar als eene zelfstandige ziekte voir. Dat dezelfde oorzaken ook den grond uitmaken van het wolvr;ten der schapen is wel waarschijnlijk maar nog

58 Knaagzicktc.

niet volkomen zeker, hoewel hier veel zeldzamer lt;le beenbreek-ziekle voorkoml. Deze ziekte wordt alleen tijdens de stalvoede-ring, nooit tijdens den wcidegang waargenomen. Eerst komt die bij enkele dieren voor, die aan de wol van andere schapen knagen, spoedig volgen andere dieren, zoodat dikwijls eene geheele kudde door dit gebrek wordt aangedaan. Zonderling is het, dat de dieren niet aan hun eigen wol, maar steeds aan die van andere dieren knagen. In hel begin van den wcidegang gaat deze lust der dieren verloren; gewoonlijk heeft die alleen des daags, niet des naehts plaats; misschien is ook bier navolging in bet spel.

Om het ontstaan der ziekte le voorkomen moet men voor goed en regelmatig toegediend voedsel, voor zinlelijken slal en vooral van de voederings-gereedsehappen zorgen; de zieken moeten worden afgezonderd. In het begin der ziekte geelt men keukenzout, ijzervitriool, aluin, kalkwater, krijt, gelrande beenderen, potasch, braakwijnsteen, opwekkende middeleii meest met bijvoeging van aromatische en bittere middelen, volgens Rijehner ook de tinctuur van jodium (van 3—6 wigtjes, meeraialen daags). Bij verderen voortgang van het lijden is er weinig lioop op herstel en bet slagten der dieren aan te raden. — l?ij bet wolvreten der schapen zijn de genoemde middelen evenzoo aai le wenden.

361. N. Keukenzout .\'itH. N. Bijtondo kalk 1 \'/o—.i lood.

Poeder van gentiaanwortel water 5—10 mc.

» » kalmuswortel van Na afkoeling op eins aan het rund

elk 5 one. te geven, en (leze gl\'t dagelijks 2—3

Maak er een poeder van en geef maal te herhalen.

aan hot rund dagelijks 2—4 lood, aan (Haubner.)

een schaap 7—li wigtjes meer malen

daags op bevochtigd voedsel of als 305. N. Poeder van ilsemkruid

likking. quot; (Haubner.) » » gentiaanwortel

van elk 5 one.

3ö2. N. Ijzervitriool 3¹/₂—7 wigtjes. Krijt 2¹/₂ ore.

Poed. v. gentiaanwortel 3 ld. Gebruik als No. 3)1. (Haubner.)

Maak er met meel en water eene 1

likking van en geef het op één dag 3U0. N. WaterdriebW J

aan een rund; 2—3m. te herhalen. Kalmusworfel **

(Haubner.) Jeneverbezfn allen in poeder

van elk 2¹/₂ one.

363. N. Aluin 3i/₂—7 wigtjes. Krijt

Alsemkruid (in poeder) Keükenzou van elk 5 one.

Poeder van kalmuswortel van Tot poeder gemiakt geelt men het

elk li/j lood. als No. 361.

Met meel en water tot eene likking te

maken. Ingeven als N. 362. 367. N. Gebrande jeenderen 24 lood.

Geef quot;2—3 zulke giften. (Haubner.) Gentiaanvartel (poeder van)

Koliek.

Kalinuswortel (poeder van) Terpentijnolie I lood.

van elk 12 lood. Maak er een\' poeder van en geef

Maak er een poeder van. aan het rund dagelijks oen handvol.

8 m. d. i eetlepel vol aan het rund quot; (Rijchner.) te geven. (Dieterichs.)

,_T _ ..........37(1. X. Poeder van valeriaanwortel

308. IS. Potasch S\'/a lood. » » kalmuswortel

Poeder van gentiaauwortel » » gentiaanwortel

» » kalmuswortel van elk 15 lood.

» » valeriaanwortel Maak er een poeder van en geei

van elk 8 lood. het als N. ÜO\'J. (Rijchner.)

Maak er niet meel en water eene

likking van en geef \'s morgens, 371. _Nt Poeder van alsemkruid

middags en s avonds gt;/₃ gedeelte er Krijt

van aan liet rund. (Rijchner.) Glauzend schoorsteenroet van

elk 18 lood.

809. N. Braakwijnsteen 3/,, lood Bloem van zwavel U lood.

iiloem v. zwavel 8 » Maak er een poeder van en geef

Glauberzuur quot;J » \'s morgens en \'s avonds aan het rund

Poeder van gentiaanwortel \'2 eetlepels vol, met eenig keuken-

» » alantswortel van zont. (Haubner.) elk 12 lood.

7. Koliek, buikpijn, Inülnvee, darmpijn.

Eigcntlijk moest men omler dezen naam alleen verstaan eene pijnlijke aandoening van iiet darmkanaal, welke niet door ontsteking of andere veranderingen in den darmwand worden veroorzaakt; gewoonlijk is dit echter niet het geval, de verschillendste toestanden kunnen koliekpijnen ten gevolge hebben, zelfs kunnen die optreden bij ziekten van andere buiksingewanden, vooral der pis- en geslachtswerktuigen, die men dan gewoon is valsehe kolieken te noemen. Kolieken komen het meeste hij het paard voor en zijn bij dit dier ook het gevaarlijkste.

Naar den aard van het koliek en de oorzaken , waardoor het ontstaat, onderscheidt men:

1. Het zenuwachtige, k r a m p- of r h e u m a t i s e h e koliek, dat vooral door verkoeling ontstaat.

2. Het ove r voed er ings-koliek, dat ontslaat door het gebruik van te groote hoeveelheden voedsel (v e r k 0 r e n d hij het paard ; door te veel haver), vooral zwaar te verteren of ge-haldoos voedsel, voorts ingespannen en te snelle beweging dadelijk na het gebruik van vooral veel voedsel.

3. Het windkoliek, vooral ontstaande na het gebruik van voedsel dat veel gas ontwikkelt.

4. Het koliek veroorzaakt door 0 p h 0 0 p i n g van meststoffen

Koliek.

die droog en hard zijn, waardoor de darmen le zeer worden uitgerekt; verstopt v a n a e h t e r e n.

o. Koliek veroorzaakt door de aanwezigheid van concrementen, darmsteenen, zand, steentjes met het voedsel in het ligehaam gehragt; evenals bij hel vorige koliek ziet men hier ook veelal langeren tijd aehter elkander beletten afgang van den mest; van daar den naam van verstoppings-koliek.

O. W o r m k o I i e k, (zeldzaam bij het paard) ontstaat door ophooping, soms geheele kluwens van •wormen.

7. Koliek door scherpe sloffen , geneesmiddelen, vergiften (v e r-g i f t i g i n g s koliek), door dauw, roest, bedorven voedsel enz. veroorzaakt. Verder kunnen nog een aantal andere ziekten en gebleken in de darmen aanwezig zijn. waardoor koliekpijnen ontstaan; evenzoo ontstaan soms kolieken door ziekten van andere deelcn, bijv. ontsteking van hel buikvlies, ziekten der piswerktuigen enz.

Ofschoon de oorzaken dezer ziekte zeer uiteenloopen, komen de verschijnselen bij alle soorten vrij wel overeen, maar de hevigheid er van verschilt zeer. De dieren zijn onrustig, scharren met de voorbeenen, zien naar den buik om, slaan naar den buik, kwispelen met den staart, gaan dikwijls liggen, staan spoedig wederop; na eenige rust volgen deze verschijnselen soms in hoogeren graad weder; eet- en drinklust is verdwenen; in den regel is er verstopping aanwezig, pisafseheiding onderdrukt, soms is de buik sterk opgezet, soms hoort men rommelingen in den buik; de warmte is ongelijk over het ligehaam verdeeld, de bee-nen zijn koud, soms breekt een overvloedig zweet uit en is de ademhaling versneld. Bij het paard is het, als de honden op de billen gaan zitten, wel geen zeker kenmerk van inwendige inklemmingen, maar toch steeds een bedenkelijk teeken. Hctncder-knielen op de voorbeenen , terwijl het achterstel op de becnen staat, komt veel bij maagbersting voor, even als neiging lol braken en werkelijk braken bij overvoederings kolieken; bij ineenschuiving der darmen, darmsteenen, ophooping van zand, ziel meu hei paard dikwijls staan in een gestrekte stelling, met doorgezakten rug. — Bij ossen beslaat nog een eigen soort van koliek, ecne inwendige breuk (inklemming) die, als de darm niet spoedig gereponeerd wordt, steeds doodelijk is. Bij varkens ontslaal het koliek meestal

Koliek.

door liet vatten van koude en door het gebruik van sleeht, oa-vertcerbaar voedsel. Bij honden ziel men soms kolieken met aanvallen van razernij door vele lintwormen (taenia ccliinocoecus) en andere veroorzaakt,

Kraehtige, herhaalde wrijvingen van het ligchaam met stroo-wisschen, meestal na bevochtiging met terpentijnolie, geest van kamfer, wijngeest, het in den slai) rondleiden der dieren gedurende eenigen tijd, onderzoek van den endeldarm, het ledigen van dezen, bet kort na elkander toedienen van lavementen van lauwwarm zeepwater, met slijmige afkooksels, bij aanhoudende verstopping met een afkooksel van tabak, met koudwater of verdunde azijn. zijn bij alle kolieken van hel paard aan te bevelen.

Inwendig geeft men het doelmatigst lauwwarme aromatische aftreksels (meest van kamillen), alleen of met bitter-en glauberzout, waarbij men, als do buik sterk is uitgezet, zwavellever voegt. Deze naar omstandigheden in tusschentijden van ^—;! uren te herhalen dranken, zijn iu verbinding met de hiervoor opgegeven behandeling dikwijls voldoende tol herstelling.

De door velen zeer geprezen pijnstillende (narkotische) middelen, vooral opium en bilzenkruid, moeten vooral bij grorite pijnlijkheid worden aangewend. Z e e r s e h a d e 1 ij k zijn inwendig daarentegen sterke prikkelende middelen . als terpentijnolie wijngeest. steen-olie enz., evenzoo is zeer nadeelig de toediening van lijnolie niet dubbclzout, — liij zeer hardnekkige verstopping, voegt men bij de opgegeven middelen eenige braakwijnsteen (00.) of men geeft calomel met althaeawortel.— Aloë (308, 309) kan slechts daar waar alle verschijnselen van darmontsteking ontbreken en dan nog slechts met groote voorzigtigheid gegeven worden.

Bij windkoliek is zwavclaether, kalkwater, geest van salammo-niak. in hoogen graad dc darmsled. aangewezen. Bij door vergiften veroorzaakte kolieken geve men slijmige en olieachtige middelen (320, 326); bij darmkonkrementen zachte (vooral niet ranscbe) oliën in herhaalde giften; bij wormkoliek dadelijk zoutige purgeermiddelen en na het verdwijnen der pijn wormmiddelen.

De bij typhus, persloop, verzwering der darmen zich voordoende koliekpijnen, waarbij dikwijls doorloop bestaat, vorderen de aanwending van slijmige dranken en slijmige of koudwater klistcercn ;

Koliek.

soms dc inwendige toediening van helsteen (332), of van loodsuiker (331). — Bij aanhoudend snellen, soms nalatenden pols en bij ontstekingachtige toestanden moeten, behalve een aderlating, midden-zouten, waarbij men digitalis (37, 38, 17, 214, 213) voegt, worden aangewend.

Gedurende de koliekaanvallen heeft men voor strenge dieet, herhaald voorhouden van kleine hoeveelheden drinken, overvloedig stroobed te zorgen, en zelfs na dc herstelling moeten de dieren weinig gevoederd en verschoond worden.

Andere middelen, die tegen koliek worden aanbevolen zijn: pijnstillende middelen, hij hevige pijnen met slijmige middelen, hei-zij alleen (334), of met zouten; bij dreigende orrtstekiiig mei, calomel. duivelsdrek, bij krampkolieken zoowel inwendig ais in klisteeren, de biergist (2V₂—7¹/₂ one), bij overvoederings koliek alleen of niet lijnolie en koude begictingen bij hoogen graad van windkoliek; dc zwavelaetber en liet chloroiorm bij kramp-koliek; dc waterige tinetunr van rhabarber (^—IVo lood) als inspuiting in de halsader bij verstoppings koliek enz.

Dezelfde behandeling als liet koliek hij iicl paard moet ook bij het rund en bet varken in aanwending worden gebragt. —■ Ook bij het koliek der honden maakt men van dezelfde geneesmiddelen gebruik, dus bij krampkoliek aromatische middelen, die men bij hevige pijn met pijnstillende verbindt; soms is ecne aderlating noodig, wrijft men vluchtige middelen iu den buikwand en zet men klisteeren. Wordt het koliek door vaste, aardachtige mest veroorzaakt, dan is calomel op zijn plaats; bij de aanwezigheid van beenstukken, zoutige middelen (22!)—303); bij wormen warme boom- en lijnolie, en als dc pijnen aanhouden pijnstillende middelen, als opium (^l/₂—2 korrels), bilzenkruid, extract van kraanoogen (V^—³/₄ korrel per gift) aangewezen. Rij sterke uitzetting van den buik door gassen geeft men zwavellever, kalkwater (l¹^—3 lood per gift), gebrande magnesia, geest, van salammoniak of zwavelaethcr.

372. N. Terpentijnolie 1 one. 374. N. Aftreksel van 1 one kamillen-

of bloemen l¹/^ p.

Geest van kampher 1 one. Voeg er bij;

Om op de huid te doen. Keukenzout 1 one.

Lijnolie ü lood.

373. N. Afkooksel van althaeawortel S. Voor\'2 klisteeren. (Hertwig.)

(uit 3 lood) l\'/j p.

Voor klisteeren. 375. N. Afkooksel v. U lood tabak \'1 p.

Koliek.

«V

65

8. Snel verloopende, acute, maag- en darmkatarrh; maag-en darmontsteking. Het pelle- of spellevuur l)ij runderen en geiten.

Komt bij iille huisdieren, en in eiken leeftijd voor. De oorzaken zijn, als van het koliek, zeer onderscheiden. Gewoonlijk beginl-de ziekte met het ophouden van den eetlust en van het herkauwen, met vermeerdering van den dorst en koorts. Het mondslijm-vlies is hoogrood, heet, droog oi\' beslagen, is met een laag dunne slijm overtogen, afgang meestal vertraagd of geheel opgeheven. Bij bonden en varkens stelt zich meestal braken in. Dc buik is gewoonlijk bij drukking pijnlijk, de dieren staan met onder den buik geplaatste beenen treurig, of zijn angstig en onrustig: verschijnselen die, vooral bij het paard, (ot die van een hevig koliek kunnen stijgen, die zich van andere koliekpijnen door liet steeds voortduren der pijnen onderscheiden, even als door de voortdurende koorts. Bij herkauwende dieren is meestal grootere of geringere windzucht aanwezig. Honden, bij wie even-zoo koliekpijnen niet zeldzaam zijn, liggen meestal op den buik en duiden door steunen, kwispelen met den staart pijn aan. Soms doen zich verschijnselen van geelzucht voor.

Als bij bet koliek moet ook bij deze ziekte bet voedsel aan de dieren, vooral bij de boogcre graden der ziekte, geheel onttrokken worden, en ook gedurende het herstellingstijdperk slechts in geringe hoeveelheid gegeven worden ; men moei slechts verslagen water en slijmige dranken geven.

Aan honden en varkens geeft men in het begin der ziekte, als eene overlading der maag de oorzaak is en braakneiging of werkelijk braken aanwezig is, met voordeel een braakmiddel en als er doorloop bestaat ipecacuanha (123), of witte nieswortel (124, 239); in het tegenovergestelde geval geeft men braakwijnsteen (101, 118, 125, 240, 290).

In den regel zijn slijmige zelfstandigheden (325, 326), waarbij men aan paarden, als koliekpijnen zich voordoen, eenige zwavellever toevoegt, aangewezen. Bij hardnekkige verstopping moeten de midden-zouten in kleine giften (6, 211, 212, 305—-307), calomel (102, 108, 384, 386), zachte oliën (302—306), bij bevigen doorloop

5

66 Slepende maagontsteking.

loodsuiker (24, 246, 247), helsteen (332), braaknoot (345—347), bij honden ook zoutzuur. verder slijmige of stijfsel klisteeren zonder of met opium (333) worden gegeven, evenals klisteeren van koud water; bij hevige koorts zelfs aderlatingen.

4-14 N Afkooksel van althaeawortel 3 m. d. \'/a^-2 eetlepel vol te geven.

(uit 3 lood) 1 pond. (Hertwig.) Zwavellever 2 wigt.jes.

Aan het paard op ééns in te geven. 416. N. Afkooksel van ^ althaeawortel

415. Afkooksel van kina (uit 3/₄ lood). Opium 3l/₂ wigtje.

Verdund zoutzuur 15—45 dropp. Voor een klisteer.

9. Ontsteking van liet slijmvlies van den endeldami.

Komt bij paarden, maar vooral bij honden voor, door ophoopnig van mest of darmkonkremeoten, bij den hond door beenkalk; bij de laatste deelen gewoonlijk tie aarsklieren m de aandoening. De aars is opgezwollen, de afgang opgeheven, waarbij de dieren den rug angstig krommen en steunen, terwijl de aars uitpuilt. Met de hand merkt men dal het slijmvlies heet en gezwollen en de

darm zeer is opgevuld.

Weinig voedsel, groen voedsel, meel- en zemeldranken bij paarden; dunne vleesehsoepen hij honden; dikwijls voorzigtig ledigen van den endeldarm, herhaald zetten van slijmige ol ohe-aehtige klisteeren, de inwendige aanwending van calomel zijn aangewezen.

10. Slepende (clironisclie) maagkatarrli; slepende niaagontsteking.

Dikwijls hoort men van eigenaren van paarden zeggen: mijn paard eet niet best, ook de mestontlasting is soms traag, de mest is groot gebald, bleek en bevat veel onverteerde haver, in één woord, ziin spijsvertering is niet goed, mijn paard heelt een „astriseh lijden. Voegt zieh daarbij nog, dat de mest zuurachtig of onaangenaam riekt, dat het mondslijmvlies een vuil beslag heeft, het dier onaangenaam uit den mond riekt, treedt

dan eens verbetering, dan weder verergering ni, enz. dan lijdt

het paard aan bovengenoemde ziekte. Dikwijls komen hierbij hgte

Slepende maagontsteking.

kolieken en bij langoren duur vermagert het dier. Ook bij de overige huisdieren, vooral de kleinere , doet zich de ziekte voor.

Bij deze ziekte, die zelden geheel wordt opgeheven, wendt men keukenzout, bitter- en glauberzout aan, steeds in kleine giften; de salammoniak met bittere, aromatische of zamentrekkende zelfstandigheden , de rhabarber, zelfs de kraanoogen (343). Ook de aloë en het witte rattenkruid werden in cenige gevallen met gunstig gevolg aangewend.

68

11. Slepende onverteerbaarheid der herkauwers, verstopping van de 3e maag, de hoekpens of het koningshoofd, verstopping van voren.

Deze ziekte der herkauwende huisdieren ontwikkelt zich ten gevolge van het gebruik van verslappend, kleverig, moeijelijk verteerbaar, bedorven ol prikkelend , slecht. gchaltloos \\ ocdscl, vooral dan als het tot den arbeid bestemd vee geen tijd tot herkauwing gegund wordt. — Verschijnselen; gebrek aan eetlust, ophouden der herkauwing, de linkerflankstreek is uitgezet, vertraagde afgang, de mest is tevens droog , met een laag slijm overtrokken en wordt in kleine ballen ontlast; of wel er is langdurige verstopping aanwezig, die somtijds met stinkenden doorloop afwisselt. Bij gunstig beloop komt er rijkelijke darmontlasting en stelt zich de herkauwing weder in. In hoogen graad der ziekte zijn de dieren treurig, soms koortsig, ter nedergeslagen; zij liggen veel, steunen, de spiegel is droog, spleterig, de blik angstig.

Zoolang het herkauwen niet terugkeert mag aan de dieren geen voedsel worden gegeven, en ook dan als die terugkeert mag dit slechts in zeer [geringe hoeveelheid worden toegediend; ook het drinken, dat zuiver, verslagen water moet zijn, mag slechts in geringe hoeveelheid gegeven worden.

Inwendig geelt men bitter- en glauberzout, braakwijnsteen, salammoniak, welke alleen of met andere verbonden worden; bij hardnekkige verstopping de calomel en slijmig-olieachtige dranken, cvenzoo zoutzuur. De werking dezer middelen wordt door herhaalde klisteeren en veel wrijven van den buik ondersteund; verder zijn hier nog aanbevolen aloë, witte nieswortel, tabak, terpentijnolie, vluchtig hertshoornzout, geest van salammoniak. Bij zeer groote opvulling van de pens met voedsel is ook de penssteck aan te bevelen.

43-1 N Poed. v. gentiaamvortei 12 ld. 432. N. Lijnzaadmeel G lood.

Kook die met 31/, pond water Bittei zout 24 lood.

*•**! »in; ssJrtauqyr

KiSSmSt *• lt;»-*■gt;

Geef dit in 3 keeren op 1 dag.

(liauljuer.)

Verstopping van voren.

Slepende darmontsteking.

■KiI. N. Vliorbloemen 6 lood. 452. N. Aloë 3 lood.

Maak een aftreksel v.HL pd. Glauberzout 5 one.

Vluchtig hertshoornzout 8 ld. Vloeibare ammonia l /₂ ld.

Op een dag m 3 keeren te geven. Water \'l\'/a P^ont\'-

(Weiss.) In twee keeren in te geven. (Weiss.)

12. Slepende (chronische) darmkatarrh, slepende darmontsteking.

Deze ziekte geeft dikwijls aanleiding tot kolieken, zoogenaamde gastrische toestanden en langdurige doorloopcn; ook ingewandswormen worden hierbij veel aangetroffen, die omgekeerd de ziekte verder onderhouden. Bij paarden en honden, vooral bij jonge en oude, komt de ziekte veel voor. De verschijnselen dezer ziekte komen veel met die der chronische maagkatarrh overeen, waarmede zij dikwijls gepaard gaat. Gebrekkige eetlust, beslagen tong, soms geelgekleurd mondslijmvlies, soms met blauwroode tancl-vleeschranden, tijdelijke opzetting van den buik, verstopping, afwisselend met diarrhée, dikwijls terugkomen van koliekpijnen, treurigheid en mattigheid; bij langeren duur toenemende vermagering. Verzweringen in het darmkanaal doen zich, behalve door de genoemde verschijnselen, vooral door hardnekkigen doorloop. soms afwisselende met verstopping en sterke invalling van den buik kennen. Soms doen zich verschijnselen van darmontsteking voor, waarbij zich dan meer of minder koorts voegt. Het beloop der ziekte is steeds slepend.

Aan plantetende huisdieren geeft men bij deze ziekte ligt verteerbaar , gezond voedsel, goed hooi, groen voedsel, zelfs harde planten en geeft men ze dikwijls stukken zout om te belekken, of men mengt zout bij het voedsel. Wat de geneeskundige behandeling betreft, geldt hetgeen bij de slepende maagkatarrh en bij de acute darmkatarrh gezegd is.

Bij chronische (folliculaire) darmverzwering, die meestal van hardnekkigen doorloop vergezeld is, of met doorloop die met verstopping en uitzetting van den buik afwisselt, wendt men in het begin slijmige middelen zoowel inwendig (325, 326), als in klisteeren (335) aan, maar wanneer daardoor geen beterschap ontstaat, geeft men afkooksels van bittere kruiden (327), zamentrekkende minerale zelfstandigheden (328, 331, 342, 343, 347) of de niet zelden zeer gunstig wer-

Doorloop der lammeren.

kende kraanoogen (345—347), en ondersteunl de werking dezer middelen door klisteeren van koudwater of stijfselal kooksels (i\'/.j lood stijfsel mei eene 16—24 voudige hoeveelheid kokend water overgoten tot een klisteer, waarbij men SVg wigtje eenvoudige opiumtinctuur of even zooveel opium voegt). De soms voorkomende kolieken, evenals de somtijds zich voordoende verstoppingen, worden op de reeds opgegeven wijze behandeld.

453. N. Grof gestoten eikenbast l¹/^—3 Kook die in li/₂ pond water tot

lood. op 7i/₂ one.

Kook die in l¹/₂ pond water tot Na doorzijging in te geven.

Ti/j ene.

Geel\' dit na doorzijging in. 455. N. Poed. van gentiaanwortel31d.

Aluin 2l/₂ wigtje.

■454. N. Grof gestoten wilgenbast3—6 Maak er met water eene likking

lood. van en geef er\'s morgens en\'s avonds de helft van.

13. Krotip van liet maag- cn darmslijmvlies.

Deze zelden voorkomende ziekte vordert eene behandeling overeenkomende met de snel verloopende darmkatarrh, waarbij men bij hevige pijnen, pijnstillende middelen geeft en bij hevige koorts aderlatingen bewerkstelligt. Eene hevige, zeer dikwijls doodelijk verloopende kroupeuse darmontsteking, waarbij deelen als vliezen niet den darminhoud afgaan, noemt men van ouds bij ons bij het paard vets m e 11 e n. Zij ontstaat vooral bij sterke, jonge dieren, die men na verhitting te spoedig koudwater laat drinken; zij is meestal doodelijk.

14. Doorloop der lammeren, persloop der lammeren, darmziekte, darmontsteking der zuigelingen.

Deze ziekte komt vooral bij pasgeboren lammeren, soms ook bij kalven en biggen voor. Menigmaal komen de dieren ziek ter wereld, kunnen bijna niet op de beentn staan, zuigen begerig, maar toonen pijn bij betasting van den buik; de mest, die dikwijls ontlast wordt, is dun, stinkende; meestal sterven de dieren na eenige dagen. Soms schijnen de lammeren na de geboorte gezond, maar worden in de 1 of 2 week, zelden later ziek. De lammeren zuigen goed, maar zijn treurig, persen op den afgang,

Persloop.

waarop hevige doorloop intreedt. De ontlastingen zijn brijig, geel, rieken zuur, maar worden spoedig dun, melkachtig,stukjes kaasstof bevattende. De buik wordt opgezet en bij drukking zeer pijnlijk, de dieren kreunen, steunen, zijn onrustig, krommen den rug. Deze ziekte verschijnselen nemen steeds toe en na weinige dagen sterven de dieren.

Om het ontslaan van deze meestal algemeen voorkomende, snelverloopende en weinig hoop op herstel gevende ziekte te voorkomen, moet men voor ccne minder rijkelijke voeding der moederschapen in den laatsten tijd der zwangerheid, voorde toediening van zont en voor matige beweging zorgen. Tot deze voorbehoedende middelen behooren verder: voorkoming van verkoeling der mocderdicren en der lammeren, alsmede liet afmelken van een gedeelte der melk van het moederdier.

Is de ziekte uitgebroken, dan geeft men koolzure kalk, gebrande koolzure of zwavelzure magnesia, opium of rbabarber (336—341), en maakt vluchtig prikkelende inwrijvingen op den buikwand. Ook eiwit of eene oplossing van lijm in warmwater met bijvoeging van opium (\'/„—1 korrel), of van opium tinctuur (fi—1(5 droppels), bij varkens van helsteen (333) zijn goed. Bij kalveren gaf Hering in poeder gebragtc bittere amandelen tot een eetlepel vol met gunstig gevolg.

456. N. Karaillenbloemen I1/2 (tinct. op. crocatae)3i\'_Jwigtje.

Trek die af tot een aftreksel Geef aan tiet kalf alle 2 uur 3 eet-van 18 lood. lepels vol in.

Bitterzout quot;Ii/₂ wigtje.

Brandewijn 3 lood. 458. N. Bloem van zwavel

Aan het kalf op eens in te geven. Poeder van rhabarber van elk

(Weiss.) 9 lood.

» » opium l\'/j lood.

457. N. Poed. v. althaeawortel \'O/ï ld. Maak dit tot, een zeer fijn poeder

Kook die mot \'watortot 181d. en geef aan liet lam 3 m. d. een

Voeg er bij: Zamongestelde opium tinctuur

15. Persloop, dysenterie.

Is een in verzwering overgaand ontstekingsproces in het slijmvlies der dikke darmen, dat bij paarden, honden en runderen en bij de laatste niet zelden algemeen verbreid voorkomt (typheuse pcrsloopziekte), cn reeds dikwijls aanleiding

Persloop.

hedï gegeven lol verwisseling met de runderpest. De ziekte is besmettel ij k en de dragers van de smetstof zijn vooral de darmontlastingen, door de uitwaseming waarvan gewoonlijk de besmetting volgt. De ziekte begint plotseling of nadat eenige teekenen van acute darmkatarrh zijn voorafgegaan. De dieren zijn treurig, staan met kromme en onder den buik geplaatste beenen, de laatste is in den beginne opgetrokken, later opgezet, van tijd tot tijd teekenen van koliekpijnen. Er bebben veelvuldige darm-ontlastingen plaats, die in bet begin nog mest bevatten, zeer slinken en miskleurig zijn, steeds dunner worden en niet zelden vloeibaar of gestold bloed, zelfs stukken van bet afgestooten slijmvlies bevatten. De ontlasting gaat niet veel pijn en persingen gepaard, waardoor de endeldarm buiten den aars omstulpt. Later ontstaan deze persingen zonder dat er iels ontlast wordt; nog later volgen de ontlastingen onwillekeurig. Eetlust en herkauwing bonden op, de dorst is zeer vermeerderd. De koorts is min of meer beviü\', bet dier

O ⁷

zeer Ier nedergeslagen. liet beloop der zickle is meestal snel, maar soms ook slepend.

De zieke dieren moeten in ecu zuiveren, matig warmen stal gebragt worden, en overvloedig ligstroo hebben. Is de ziekte acuut, dan moet alle voedsel onthouden worden, of hoogstens slap voedsel, slobbering, gekookte wortels in geringe hoeveelheid, cn slij.nige dranken gegeven worden. Groen cn alle prikkelende voedsel moeten vermeden worden; eerst later geelt men de dieren wat klaverhooi. Voor honden zijn zaeble, slijmige zelfstandigheden, als havcrslijm, dunne af kooksels van gort, rijst, zetmeel, slappe vlcescli-soep, maar over het geheel geen vleesch, liet beste. Bij den sle-penden vorm der ziekte moeten de dieren cene zachte, maar krachtige voeding hebben , jjijv. geroost meel, gebroken erwten enz.

Bij den snel vcrloopendcn vorm zet men herhaald slijmige klisteeren, laat de huid sterk wrijven, en doet men bij lievige koorts eene aderlating. Inwendig geeft men in het begin lauwwarme, slijmige dranken (325, 326), in geringe hoeveelheid, maar dikwijls herhaald, de calomel, bij sterken doorloop columbo of tormentillawortel (327), bij sterk verval van krachten vluchtig prikkelende middelen als: valeriaan, engelwortel, kamfer, wijn, aether of de minerale zuren. Ook worden bij ligte graden van

Persloop.

dezen vorm der ziekte absorberende en ook narkotisehc middelen, zooals opium (334), strychnine enz. aangewend.

Tegen den langdurigen persloop geeft men afkooksels van zamen-trekkende planten (433, 494) en zoodanige minerale middelen

(329_331, 342—344, 455), zelfs met vluchtig prikkelende stoffen,

bij zeer stinkenden afgang houtskool; verder chloorwater (om de 2 uur 2 eetlepels vol in een slijmig afkooksel) of de helsteen (332) en slijmige, beter echter zamentrekkende klistceren.

Bij honden komt de behandeling der ziekte niet die van den doorloop overeen.

Vergiftigingen.

Poeder van gentiaamvortcl 470. N. Loodsuiker 1 looil.

» » althaeawortel Dierlijke kool (5 lood.

van elk 3 lood. Lijnzaadmeel 3 lood.

Maak er mot water i pillen van en Muak er met water 4 pillen van en

geef \'s morgens en \'s avonds aan het geel\' aan het paard daags 3—4 pillen,

paard 1 pil. (Weiss.) (Hering.)

1G. Vergiftigingen.

Dat ook bij dieren vergiftigingen, hetzij opzettelijk, hetzij loe-vallig, oi\' bij ongeluk plaats hebben, is bekend, en dat hierbij meestal met spoed moet gehandeld worden ligt voor de hand. liet doel van deze behandeling is:

а. om het in de maag gebragte vergift zoo spoedig mogelijk te verwijderen;

б. om het, door het toedienen van stoffen, die met het vergift onoplosbare of onschadelijke verbindingen vormen, onwerkzaam te maken;

c. om de gevoeligheid van het ligehaam voor de inwerking van het vergift zooveel mogelijk af te stompen, en

tl. om de reeds ingetreden gevolgen der ingewerkt hebbende vergiften op te heffen of minstens te verminderen.

De directe verwijdering van bet vergif, dat, zooals begrijpelijk is, slechts dan mogelijk is, als de behandeling dadelijk na plaats gehad hebbende vergiftiging kan worden ingesteld, tracht men bij dieren, die braken kunnen door het toedienen van braakmiddelen, door het onderhouden van dikwijls, reeds aanwezig braken, door het geven van groote hoeveelheden lauwwater of melk — minder doelmatig door de aanwending van de maagpomp — bij herkauwende huisdieren ook door de pensteek te bewerkstelligen. Afvoerende middelen, en wel zachte, olieachtige, kunnen hoogstens bij moei-jclijk oplosbare vergiften beproefd worden.

Als braakmiddel gebruikt men bij scherpe vergiften, de braakwortel (bij honden van 13—20 korrels met water), bij bedwelmende (narcotische) vergiften de zinkvitriool (bij honden 1—2 korrels in water), minder de braakwijnsteen, omdat die ligt doorloop veroorzaakt. Tegen het braken heeft men slechts dan middelen aan te wenden, als dit al te hevig is en te lang aanhoudt, en men tracht het dan door koolzuurhoudende vloeistoffen of door opiumtinctuur, of door extract van bilzenkruid te stillen.

Vergiftigingen.

Het. onder h aangeduide doel bereikt men door de zoogenaamde tegengiften, die steeds in vloeibaren vorm, in rijkelijke hoeveelheid en in kort op elkander volgende giften, vooral in die gevallen moeten worden toegediend, waarbij men zeker weet, welk vergift is toegediend; maar er bestaan toch middelen, die bij vergiftiging met verschillende stoffen nuttig zijn, en in de eerste oogenblikken steeds veel worden aangewend, omdat zij meestal gemakkelijk te verkrijgen zijn. Zoo bijv. is eiwit, wei van melk bij metaalvergiftigingen zeer nuttig; zeepwater, oplossing van potasch bij vergiftiging met zuren, met rattenkruid, met lood; azijn, melk, karnemelk, bij vergiftiging met bijtende alkaliën, met narcotische vergiften. Kent men den aard van het vergift niet, dan kan men ook een mengsel van gelijke deel ijzeroxydul. gebrande magnesia en houtskool beproeven. Als omhullende middelen geelt men vooral bij scherpe stollen, slijmige zelfstandigheden, ol men verdunt de giftige stof door het geven van veel water enz.

Afstomping der gevoeligheid van het ligchaam voor de werking van het vergift, kan men slechts bij enkele vergiften bewerken, bijv. bij kraanoogen door het geven van narcotische middelen, door het inademen van aether- of chlorolbrmdampen, en dit heeft dan meest ten doel, door het wegnemen van het dreigende gevaar, tijd te winnen, om andere noodige middelen aan te wenden.

Hebben de vergiften reeds ontsteking van maag- of darmkanaal veroorzaakt, zooals dit bij scherpe, plantaardige en dierlijke vergiften , bij vele metaalpraeparaten, bij geconcentreerde, minerale zuren en in geringeren graad ook bij scherp narcotische plantengif-ten het geval is, dan moet die volgens de vroeger opgegeven regelen worden behandeld, en wel vooral door verzachtende, slijmig-olieachtige of slijmige middelen, desnoodig door aderlatingen; doen zich zenuwtoevallen, onmacht, schijndood voor, dan moeten die doelmatig behandeld worden.

De tegen de vergiften aanbevolen tegengiften zijn, tegen:

1. Barytzonten: Zwavelzure zouten.

2. He ukn o o t-ol ie koeken (Bij vergiftiging met) zijn al-kooksels van galnoten (1 : 8), tannine 13 korrels, kamillen-water fi lood, om de 4 uur aan het paard te geven en 6—8 m. te herhalen, nuttig.

Vergiftigingen.

3. Blauwuuur, Pruissisch zuur: Koude begietingen, aderlatingen , ehloorwater, inademen van ammoniak- of chloorgas, geest van salammoniak in veel water, aether, hoewel al deze middelen wegens het zéér snelle helooj) der vergiftiging meestal niet veel uitwerken.

4. Braakwijnsteen en antimonium praeparaten in het algemeen; Looistof houdende afkooksels, als van eikenbast, galnoten, tormentillawortel, kinabast (op l korrel braakwijnsteen , het afkooksel van SVo wigtje bast gerekend), verder kinine, tannine; bij honden, bij wien zich na het gebruik van spicsglansmiddelen bijna altijd braken voordoet, geve men groene thee, slijmige middelen, magnesia, eiwit. Tegen chloor antimonium geeft men ook alkaliën.

b. Bijtende alkaliën: Verdunde plantaardige zuren, vetten en vetle oliën, gi\'oote hoeveelheden water, koolzuurhoudende vloeistoffen.

0. Chloor dampen (vergiftiging door); Inademing van ammoniakgas, aether- en wijngeesthoudende middelen.

7. Jodium; Zetmeel, stijfsel, tarwemeel met water.

8. Kolendamp; Versche lucht, begieten met koud water, klisteeren, aderlatingen; geest van salammoniak, hertshoorn-zout, als reukmiddelen.

9. Koperzouten; Eiwit, slijmige, olieachtige emulsies, wei, suikerwater, suiker in melk opgelost, ijzervijlsel met stroop tot een brij gemaakt, zwavelzuurijzer, zwavellever, zwavel-ijzer, een mengsel van 7 deelen vochtig ijzervijlsel en 4 deelen bloem van zwavel, koolzure natron, magnesia, tannine.

10. Kwik zou ten; Groote hoeveelheden slijmige vloeistoffen, eiwit, melk, zetmeel, of meel met water, zeepwater , zwavelzuurijzer, zwavellever, lijmoplossing; bij langzame kwikvergiftiging door dampen, zalven enz., zwavel en salpeter tot gelijke deelen, jodkalium.

11. Loodzouten; Glauberzout of bitterzout (bij honden 13 korrels—³/.t lood, 2—3 m. telkens na V,i uur in te geven), verdund zwavelzuur, looistof houdende middelen, zeepwater, melk, slijmige, olieachtige dranken, houtskool, magnesia. Bij ehronische loodvergiftiging daarenboven opium.

Vergiftigingen.

12. Minerale zuren (geconcentreerde): Verdunde oplossingen van alkaliën, koolzure en gebrande magnesia, krijt, kalk ol\' zeepwater, vette oliën, slijmige vloeistoffen.

13. Narkotischc (bedwelmende) plantengiften: Groote gii-tcn bitter- of glauberzout in veel water, plantenzuren, looi-stofhoudende middelen, koflij, kamfer; hij groote bedwelming, aderlatingen, koude begietingen op bet boofd, klistce-ren van azijn.

14. Pbospbor: Slijm, eiwit, gelei, melk, dan cbloorwater alleen ol met gebrande magnesia (8:1), ijzeroxyde bydraat. Vette oliën geeft men niet.

1b. Rattenkruid en zijne pracparaten: IJzeroxjdebydraat (ongeveer 12 maal zooveel als cr arsenik gebruikt is; is dit niet bekend dan geeft men aan groote buisdieren (i—13 lood, aan bonden 8—la wigtjes in warm water en berbaalt deze gift van Vs ^{101 11}.\'2 ^UIUquot; ^—ö maal), azijnzuur ijzeroxyde (bij vergiftiging door arsenigzure en door arsenikzure zouten, bij welke laatste bet ijzcroxydebydraat minder werkzaam zou zijn, aanwendbaar; van deze volgens Ilertwig door bet vermengen van I deel ijzcroxydebydraat, 3 deelen azijnzuur en 12 deelen water bereid middel geeft men kleine bonden 1, grpotcre 4 lepels vol alle % uur en zulks 4—ü maal); bluschwater der smeden, ijzervitriool met gebrande magnesia (ijzervitriool 3 lood in 12 oneen water opgelost en er bijgevoegd l¹/, lood gebrande magnesia cn biervan 1—4 eetlepels vol alle ¹/4 uur aan den bond gegeven), zwavellever, magne-siaraelk, kalkmelk, zeepwater, suikerwater, eiwit, dierlijke kool, stijfselaf kooksel, slijmige dranken met bitter-of glauberzout. Vetten en vctle oliën moeten vermeden worden.

1G. Salpeter: Magnesia in veel vocht, eiwit, slijmige dranken, zeepwater, brandewijn, olie emulsies met narcotische middelen.

17. Scherpe plantengiften: Chloorwatec eene oplossing van 31/0 wigtje chloorkalk met 10 druppels zoutzuur in een halve llesch water, slijmige, olieachtige vloeistoffen met bitter- ol glauberzout, zeepwater, vetten.

18. Spaansche vliegen: Slijmige afkooksels met kamfer, opium, bij honden inwrijvingen van kamfersmeerscl in de nierstreek

U quot;■

Hout- of boschziektc.

en den buikwand. Oliën moeten niet gegeven worden.

19. Stryebninc (Bij vergiftiging met) geeft men een afkooksel van galnoten (1 deel gestoten galnoten met 24 deelen water tot op 40 deelen af te koken en 2—3 deelen brandewijn bijgevoegd), (tannine (in water opgelost met 8—9 deelen brandewijn), jodium en jodkalium in water (13 korrels lot 2¹/₂ wigtje in 3—(i lood water voor bonden), de jodium-tinetuur (bij honden, volgens Adam 4 droppels in een eetlepel vol water, om bet ¹/₄ uur te geven; volgens Gerlaeb bet extract van belladonna (bij bonden 2—3¹/₂ wigtje in water opgelost zou bet zekerste tegengift zijn), opium, morphine (1 korrel in (gt;—7 lood gedestilleerd water opgelost en daarvan van 5—3 minuten aan den bond 1 theelepeltje vol ingeven), chloorwater, bet azijn-, citroen- en wijnsteenzuur, alkoholhoudende middelen; ook het inademen van chloroform-of aetberdampen worden aanbevolen.

Bij gevaar dreigende Ledweliniug door de inademing vail an aest hese rende middelen, zorge men voor versehe lucht, koude begietingen en de kunstmatige ademhaling.

20. Wijngeest, of wijngeesthoudende zelfstandigbeden: Versehe lucht, braakmiddelen, koude wasschingen en begietingen, vooral van bet hoofd, in hoogeren graad aderlatingen, klis-teeren van azijn.

21. Zilverzouten: Keukenzout, pompwater met eiwit.

22. Zink en Zinkzonten: Looistof houdende afkooksels, magnesia, ijzeroxydehydraat, melk, eiwit.

17. De hout- of boscliziekte. Enzoötisclie (larinontstekiiis:.

Deze ziekten der paarden en runderen ontstaat door bet gebruik van harzige of zamentrekkende boomspruiten, bij het weiden in bosschen en wouden, vooral in het voorjaar, als de dieren wegens gebrek aan voedsel vooral op deze weiden worden gejaagd; vooral ontstaat zij als er tevens gebrek aan goed drinkwater bestaat, of na het drinken uit poelen, stilstaande plassen. De ziekte moet gerekend worden tot de door vergiftiging ontstane maag- en darmontstekingen, waarvan de oorzaak dan eens vergiftige planten,

Opgeblazenheid.

dan eens het gebruik van looistof- of terpentijn rijke planten-deelen zijn. De ziekte begint met de verschijnselen van darmontsteking, waarbij zich die van nierontsteking voegen, de urine is spaarzaam, rood of bloedig, groote gevoeligheid der lendenstrcck, hevige koorts, later bloedige doorloop, de melk riekt en smaakt onaangenaam; niet zelden krampen en trekkingen. De ziekte, die bij ons zelden voorkomt, eindigt meestal doodelijk.

De behandeling bestaat in het wegnemen der oorzaken; in geringe graden het geven van goed voedsel en slijmige dranken, in hoogere graden in de aanwending van slijinig-olicachtige vloeistoffen, ook in klisteeren. Is de koorts hevig, dan doet men ook wel, bij krachtige dieren, aderlatingen ; bij toenemende zwakte doet men bij de genoemde dranken kamfer (zie acute maagontsteking].

18. Trommelzucht, opgeblazenheid.

De ziekte doet zich in den snel verloopenden (acnten) en den slependen (chronischen) vorm voor.

De Ie vorm komt niet zelden, door de inwerking van algemeen schadelijke oorzaken, bij vele dieren te gelijk voor; zij ontwikkelt zich ten gevolge van het gulzige en te rijkelijke gebruik van voedsel, dat spoedig in gisting overgaat. Naar het voedsel, dat gebruikt is, verschillen de gassen die de opgeblazenheid veroorzaken : koolzuur, kooloxyde gas, koolwaterstofgas, zwavel waterstofgas in verschillende verhoudingen. Dievocdselszijn:jonge,welige, roode klaver, dc luzerne en esparcetten, zeer saprijke, welige grassen, de jonge halmen en bladeren van graansoorten, jong groen of stoppelweiden. kool, wortels, aardappelen enz. vooral als die door dauw of regen nat of berijpt zijn, of als die bij nuchtere maag worden gebruikt en men de dieren kort daarna laat drinken enz. Vochtig, warm weder begunstigt het ontstaan der ziekte; ook giftige planten, als ranonkels, de scheerling, de klaprozen zouden opgeblazenheid veroorzaken.

De verschijnselen zijn: eetlust en herkauwing houden op, de dieren worden treurig, de buik wordt spoedig, vooral in de linker flankstreek, (dc hongergroeve) opgezet; mest- en pisontlasting gewoon-

Opgeblazenheid of windzucht.

lijk opgeheven. Naarmate de opzetting van den buik toeneemt, worden de dieren angstiger, onrustiger, de oogen puilen uit, zijn rood, de blik star, de aderen, vooral de hals- en bij koeijen de melkaderen, zetten zieh sterk uit. De ademhaling wordt kort, angstig, de pols zeer versneld, klein, onregelmatig, uit den mond vloeit taaije zeever, de dieren steunen, trippelen heen en weder, storten ten slotte tegen den grond, en sterven ten gevolge van maagbersting, door verstikking ol\' door eene hersenberoerte.

De chronische opgeblazenheid komt veel voor bij runderen die aan chronische maagkatarrhen lijden, die eene slechte spijsvertering hebben, bij het voederen van kleverig, verslappend of zwaar verteerbaar voedsel. Bij deze dieren ontstaat van tijd tot tijd eene ligtc opgeblazenheid, waarbij eetlust, herkauwing en inestontlas-ting verminderen; deze zoogenaamde stille opgeblazenheid kan dagen en weken, met tijdelijke verbetering, aanhouden.

Bij de acute opgeblazenheid tracht men de in de pens opgehoopte gassen op verschillende wijzen te verwijderen, en met dat doel geeft men absorbeerende middelen, vooral geest van salam-moniak, bijtende kalk, bij het ontbreken van deze potasch, asch-loog, sterk zeepwater, of asch van beukenhout (cenige lepels vol met water), of men geeft prikkelende middelen, die eene sterke zamenlrekking van de maagwanden veroorzaken en daardoor tol de ontlasting der gassen kunnen bijdragen. als steen- en terpentijnolie, het beste met brandewijn, verder aftreksels van komijn-, venkel- en anijszaad. Begietingen met koud water, het drijven der dieren in koud water (vooral bij schapen aanwendbaar) zijn dikwijls zeer goede middelen.

Langs mechanischen weg tracht men, door het plaatsen van een strooband in den mond, door hel vooruittrekken van de tong uil den mond, door aanhoudend drukken op de linker hongergroeve, door hel inbrengen van de slokdarmsonde van Monro, of door de aanwending van de penssteek hulp te ver-schatren. Het laatste middel is bij boogen graad der ziekte, als de dieren dreigen le stikken, het cenige middel om hel leven te redden.

Bij de stille opgeblazenheid zijn de tegen de onverteerbaarheid (bladz. C8) aanbevolen middelen aangewezen. Men geeft den dic-

Opgeblazenheid of windzucht.

82

ren middenzouten, braakwijnsteen, soms mol absorbeerendc middelen verbonden, de witte nieswortel (448), de aloë (440, 44C), de tabak (449); bij langeren duur eu steeds voortdurende gisting der voedsels het zoutzuur (443, 444), minder doelmatig azijn (5—10 oneen).

Als nabehandeling geeft men bittere en aromatische middelen.

83

19. Darmwormeu, ingewaudswormen.

Wormen in dc maag en de darmen zijn bij onze huisdieren niet zelden.

Bij paarde n komen voor; de geplooide lintworm, taenia plicata, de kleine paarden-lintworm, taenia mamillana, de door-vlochten lintworm, taenia perfoliata, de kromme priemstaartworm, oxyurus curvula, de grootkoppige spoelworm, ascaris megaloce-pliala, de grootmondige rolstaartworm, spiroptera megastoma, dc gewapende palisadenworm, selcrostomum armalum, de vierste-kelige palisadenworm, seler. tctraeanthum;

Bij runderen: de uitgebreide lintworm, taenia expansa, de getande lintworm, taenia denticulata, de kegelvormige eindmond-worm, amphistomum conicum , de verwante haar- of zweepstaart-worm. trichoeephalus affinis, de gewone spoelworm, ascaris lum-bricoïdes, de stralige palisaden worm, strongylus radiatus;

Bij scha p c n : de uitgebreide lintworm, taenia expansa , de kegelvormige eindmondworm, amphistomum conicum, de verwante haar- of zweepstaartworm, trichoeephalus affinis, de palisaden of kromkopworm met naar. beneden gekeerden mond, dochmius hypostomus, de gedraaide palisaden worm, strongylus contortus, dc dunhalsige palisaden worm, strongylus ülieollis;

Bij geiten: taenia expansa, trichoeephalus affinis, dochmius hypostomus, de geaderde palisaden worm, strongylus venulosus;

Bij varkens: de gewone spoelworm, ascaris lumbricoïdcs, dc palisadcnworm-rolstaart, spiroptera strongylina, de gekerfde haarkopworm, trichoccphalus crenatus, de spiralige haarworm, trichina spiralis, dc getande palisadenworm, selcrostomum den-tatum, de reuzen haakworm, echinorrhynchus gigas;

Bij h o n d e n : de gezaagde lintworm , taenia serrata, de gerande lintworm, l. marginata, de hersenblaas lintworm, t. coe-nurus, de drieledige lintworm, t. echinococcus, de kawoerde lintworm, t. cucunierina, de lintworm van den vos, t. lagopus, de gevleugelde tweemond, hemistomum alatum, de gerande spoelworm , ascaris marginata, dc bloedige rolstaart, spiroptera sanguino-lenta, de gedrukte haarkopworm. trichoeephalus depresciusculus, de palisadenworm met driehoekigen kop, dochmius trigonocephalus;

(i*

Lintwormziekte der lammeren.

Bij katten : de dikhalzige lintworm, taenia erassieollis, de elliptische lintworm, t. elliptica, de groefkopworm, diboflirium de-eipiens, de katten spoelworm, ascaris mystax, spiroptcra strongy-lina, de trompetvormige palisadenworm, dochmius tubaefornius.

Veel van deze wonnen sehijnen geheel onschadelijk te zijn ol\' alleen als zij in groole hoeveelheden zijn opgehoopt nadeden te veroorzaken; anderen echter kunnen door de heleedigingen, die zij aan de wanden van de darmen teweeg brengen, belangrijke ziekteverschijnselen daarstcllen. De verschijnselen die zij veroorzaken zijn geenszints zoo karakteristiek, dat men daaruit met zekerheid lot hunne aanwezigheid kan besluiten; die zekerheid heeft men alleen als zij met den mest afgaan of uitgebraakt worden. Gewoonlijk zijn het spoelwormen, die in groole hoeveelheid aanwezig zijn, of in de galwegen geraakt, koliekpijnen kunnen veroorzaken en de lintwormen, die als zij bij honden, zooals nog al eens het geval is, in groole hoeveelheid aanwezig zijn, aanleiding kunnen geven tot het ontstaan van zenuwverschijnselen, trekkingen, convulsies, duizeligheid, vallende ziekte, soms aanvallen van razernij. Dal de taenia eehmoeoecus, die soms bij meerdere duizelingen bij een hond worden gevonden, de dolheid zou kunnen veroorzaken is nog geenszints zeker, wel dat die lievige darmpijnen en zenuwtoevallen kan teweeg brengen. De kromme priem-staartworm schijnt bij het afgaan door den anus jeuken en branden leveroorzaken, ten minste paarden die aan deze wormen lijden bewegen de staart veel, persen meer op den mest en de rand van den aars is iels gezwollen eu rood. De palisaden- en lintwormen schijnen bij het paard geen nadeden le veroorzaken. —• Bij varkens schijnt de aanwezigheid der reuzenpalisaden-worm aanleiding tot hoesten, onrust, convulsion, vermagering enz. le veroorzaken; dat dit met de trichina spiralis soms het geval is is bekend.

Daar het bewezen is, dat de wormen van builen, het meest door hel voedsel en het drinken, worden ingevoerd, zou men door daarvoor le zorgen hel, aanwezig zijn derzelve kunnen voorkomen, maar van velen kent men dien weg nietïjuist. — Voor dal wij over de behandeling dezer ongesteldheden spreken . moeten w ij eerst nog de volgende wormziekten behandelen:

Maagwormziektc der lammeren.

30 Do lintwormziekte der lammeren.

Deze ziekte komt soms, vooml in den zomer, ver verbreid voor en wordt veroorzaakt door eene groote ophooping in de dunne darmen van een lintworm, de taenia expansa (de uitgebreide lintworm). Van waar en hoe die wormen in het ligehaam komen is nog onbekend. De eerste verschijnselen der ziekte zijn niet karakteristiek, later wordt de onderkenning door het afgaan van slijm en wormen zeker. Laat men de dieren aan zich zeiven over, dan volgt steeds de dood; zijn er zeer veel wormen aanwezig of is het dier zeer jong, ook dan helpt de behandeling dikwijls niet veel.

21. De maagwormziekte der lammeren.

Deze door de aanwezigheid van een palisadenworm, de stron-gylus eontortus (de gedraaide palisadenworm), in de \'ie of leb-inaag veroorzaakte ziekte komt soms in zandige streken, waar veel stilstaand water wordt gevonden , zeer veel voor, dikwijls in verbinding met de longwormziekle (zie bladz. 27). De ziekte is moeijelijk te onderkennen, dewijl er slechts zelden wormen afgaan; door het slagten van een dier krijgt men eerst zekerheid van het aanwezig zijn der ziekte. Zij komt het meest bij jonge dieren en jaarlingen voor en veroorzaakt dikwijls den dood.

D e h a n d e 1 i n g. Is de aanwezigheid van wormen in het darmkanaal bewezen , dan tracht men die door het geven van worm-drijvende middelen, niet zelden te gelijk met afvoerende middelen uit het darmkanaal (e verwijderen, waarna men den katarrhalen toestand van het slijmvlies der darmen tracht te overwinnen. — Bij paarden en runderen maken darmwormen slechts zelden , bij schapen en honden daarentegen dikwijls eene behandeling noodzakelijk. Men maakt dan gewoonlijk van dat middel gebruik, dat de ondervinding geleerd heeft tegen deze of gene soort het beste te zijn.

Dij de lintwormziekte der schapen, geeft men behalve bitterci aromatische middelen (172—177), ook de wormkoeken van Spinola

1 (arm wormen.

(bespande uit il dcclcn keukenzout en 4 deelen wagenteer, 4 declcn alsem en 4 deelen rijnvarcnkruid) (tanacelum), alsmede em-pyreumatisehe slofl\'en, soms met terpentijnolie, aloë, als de dieren nog niet te veel zijn verzwakt. Later geeft men krachtig voedsel, gerstc-mout, gerooste haver en ijzerpraeparaten. Voor de eigentlijke wormkuur geeft men de olie van Chabert (1 koüijlcpel vol) met 3—-4 korrels braakwijnsteen aan elk dier te geven, of wel mannetjes varenwortel (p. r. filie. mar.) aan ieder IVj lood, en dit gedurende 6—7 dagen gegeven. Later moet dit soms nog herhaald worden. — Ook bij de maagwormziekte der schapen is dezelfde behandeling aan te raden; ook de creosoot, de houtazijn, maar met veel vloeistof gegeven, kunnen beproefd worden.

Tegen de darmwormen van onze grootere huisdieren dienen aromatisch-, bittere- en empyreumatische middelen, bij welke men soms purgeermiddelen voegt. Tegen spoelwormen des paards geeft men: braakwijnsteen met ijzervitriool en duivelsdrek, of met stinkende dierlijke olie, het witte rattenkruid; tegen die wormen bij honden de met melk afgetrokken knoflook in klisteeren, calomel in kleine giften of de santonine.

Om lintwormen af te drijven gebruikt men mannetjes varenwortel, granaatappelbast, terpentijnolie, stinkende dierlijke olie, kousso-bloemen, kamala. Youatt raadt tegen darmwormen der honden fijn poeder van glas 7 wigtjes met vet en eenigc gember

tot pillen gemaakt), Defays het benzine (3 lood met honig op ééns gegeven) aan.

De werking van de meeste dezer middelen wordt verhoogd, als men vóór de toediening derzelve de dieren 1—2 dagen streng dieet laat houden, of zelfs een ligt purgeermiddel, bijv. aan honden hydromel of glauberzout geeft; evenzoo zijn purgeermiddelen aangewezen, die met de wormmiddelen verbonden of afzonderlijk (4—G uur later) gegeven worden.

Doen zich koliekpijnen , krampen enz. voor — dat het meest bij honden het geval is —■ dan geeft men verzachtende, omhullende middelen bijv. boomolie, lijnolie, papaverolie (aan honden !/„—2 eetlepels vol), of bittere afkooksels met narkotische middelen.

Bij dieren die aan maagwormen lijden, moet men voor een doelmaügen leefregel zorgen. Voor plantetende dieren zijn geroost

Darmwormen.

korenvoeder, goed, aromatisch hooi, groenvoeder, in tien winter poenen . rauwe aardappelen, voor varkens zure karnemelk, zure melk, onrijpe ooft, eikels, voor honden met vleesch gemengde kost in matige hoeveelheid, veel beweging doelmatig; liet voederen alleen met brood , aardappelen en dergelijke is bij deze dieren nadeelig.

Darmwormen.

90 Ziekten van de lever.

Kook die mot water tot 121(1. 531. N. Van bast ontdane en grol\'ge-

Voeg er liij; stoten ricinuszaden 1 lood.

Aetherisch extract van mann. Roggemeel i\'t lood.

varenwortel Met het voedsel gemengd aan het

Guttegom van elk i korrels, varken te geven. (Uertwig.)

Bitterzout It/j lood.

Aan den hond op een dag te geven. 5J2. N. Afkooksel van s/,, lood gen-

(May.) tiaanwortel 12 lood.

Extract van bilzenkruid 7

530. N. Poedei\' van mann. varonwor- korrels.

tel Ji/, lood. Om de 3 uur eetlepel vol aan

Calomel don hond te geven. (Hertwig.)

Guttegom van elk 5 korrels.

Maak er met stroop 3 pillen 533. N. Aftreksel van i lood alsem 12

van. lood.

Aan den hond of het varken om het Opium 4 korrels.

uur 1 pil ingeven. (Hertwig.) Als No. 532. (Mertwig.)

III. ZIEKTEN VAN T)E LEVER.

Leverziekten zijn gedurende het leven hoogst moeijelijk te herkennen; zekere kenmerken bestaan er niet van.—De leefregel bestaat in liet geven van goed, ligt\'verteerbaar voedsel, (bijv. jong gras, distelen, wortels, aardappelen) en zuiver, soms iets aangezuurd water; bij chronische leverziekten is eene dagclijksche beweging zeer doelmatig. De bij acute, snel verloopcnde ziekten der lever aan te wenden middelen zijn: aderlatingen, prikkelende, zelfs scherpe inwrijvingen in de leverstreek, calomel lot er pur-geeren op volgt (108.), braakwijnsteen (69., 70., 107., 213., 258., 434., 435,, 440.), de middenzouten (2H., 212., 226., 227., 417.— 419., 431.—433); bij slepend tijden geeft men evenzoo purgeermiddelen, zelfs de aloc (445., 446.), verder de staalzwavel, de braakwijnsteen, bittere en aromatisch-bittere plantendeelen, en herhaald toediening of laten likken van zout.

22. De geelzucht

is eene ziekte die door onderscheidene ziekteprocessen kan ontstaan. Men herkent ze vooral aan de gele kleur van verschillende deelen en vochten; die gele kleur doet zich het eerste en het duidelijkste voor aan het bindvlies der oogen , aan het wit van het oog, aan het slijmvlies van den mond, vooral van de tong, in hoogeren graad ook aan dat van den neus, aan de soms witgekleurde huid (vooral bij schapen) en aan de gcclgekleurde pis ,

Geel lucht. 91

die soms bruiiiaclilig en dan zelfs zwai\'lbruin kan worden. Daarhy is de mest meestal vast, droog en bleek of ongekleurd, door het ontbreken der galbestanddeelen. In hoogen graad ontstaan soms zenuwverschijnselen, spierzwakte, verminderde gevoeligheid, duizeligheid, trekkingen. Dat het bij het behandelen van deze ziekte vooral aankomt op het opheflen van de oorzaak waardoor zij ontstond, spreekt van zelf, of waar dit niet mogelijk is, moet naarmate van het acute of chronische beloop der ziekte de behandeling verschillen; men wendt dan liet een of het ander der bovengemelde middelen aan. Bij varkens en honden is in den beginne een braakmiddel (101., 118., 123—125., 23!)., 2i0., 290.), op zijn plaats. Bij honden geeft men na het braakmiddel zachte purgeermiddelen (303—307.), of, als de mest reeds week is, opium (¹/₄—^;l/₂ korrel) in kamiilenaftreksel, maakt men inwrijvingen met ammoniak- of kamlcrsmecrscl in den buikwand, of geeft men kleine dieren warme baden.

Bij de door leverkanker veroorzaakte geelzucht der honden wendt Hertwig het jodkalium, afwisselend mei belladonna (extract van belladonna ¹/₈—¹/₂ korrel dagelijks 3 maal), met baden van aschloog of zeepwater aan , en bij de aanwezigheid van galstcencn, bij baden van kamillen, of zeinelwater geeft men het opium, de belladonna in kleine giften en de terpentijnolie.

53i. N. Calomel 4—8 korrels. van on geel\' liet op een tlag aan tien

Poeder van zoethout IVj—2 hond. (Spinola.) wigtjes.

üewone stroop zoo veel als 537. N. Staalzwavel (ferr. sulphur.)

noodig is voor coue likking. wigtjes.

Aan het varken op een dag te geven. Poeder van gentiaanwortel

Geef 3—4 zulke giften. (Haiumer.) 3^—lood.

Lijnzaad en water zooveel als

535. N. Calomel 2—7 korrels. noodig voor 1 of 2 pillen.

Glauberzout 3i/₂—10 wigtjes. Geef die o|i eou dag aan het paard.

Maak er met honig eene likking Herhaal dit ii—3 dagen. (Haubncr.) van en geef aan den hond om do

3—4 uur gedeelte. (Hertwig.) 538. N. Terpentijnolie 3^ lood.

Wrijf die met oen eijerdoijer en

536. N. Calomel 3—7 korrels. 9 lood water en geel\' aan den hond

Bitterzout ³lf~\'S lood. 3maal daags i/₂—1 eetlepel vol.

Maak er met honig eene likking (Hertwig.)

23. Leverontsteking.

Is eeue ziekte die bij onze huisdieren moeijelijk te onderkennen

Leverontsteking.

is; de daarbij aanwezige verschijnselen duiden wel een koortsig lijden van de lever aan, maar de werkelijke aanwezigheid der ontsteking laat zich meer vermoeden dan met zekerheid vaststellen. Bevoelen, drukken op de,leverstreek heeft bij dieren geen gevolg; zwelling der leverstreek heeft men bij hen nog niet waargenomen. Behalve de verschijnselen van koorts zijn vrij standvastig teekenen van storing der spijsvertering en der voeding, die zich door gebrek van eetlust, door het dikwijls voordoen van opgeblazenheid en zelfs koliekpijnen, door hardnekkige verstopping of doorloop, door de ontlasting van sterk gekleurde of zeer blecke mest en door steeds toenemende vermagering doen kennen. Zeer dikwijls doen zich hierbij de verschijnselen van geelzucht voor.

Haubner spreekt van een levertyphus, typheuse leverontsteking of boosaardige geelzucht, cene ziekte die zich bij schapen soms voordoet, die met spoeling gevoed worden, in bedompte, hecte stallen staan en die zich onder verschijnselen van een koortsig leverlijden voordoet. De ziekte verloopt zeer snel, is meestal doodclijk en schijnt cene leverontsteking te zijn.

De behandeling moet zijn, als bij leverziekten in het algemeen is opgegeven. By den levertyphus der schapen wendt Haubner in het ontwikkelingstijdperk aan: zouten niet bittere middelen, dan slijmige, door de bijvoeging van zoutzuur of zwavelzuur aangenaam zuur gemaakte dranken; bij de duidelijke ziekte geeft hij zuren met slijmige of opwekkende middelen, ook de chloorkalk en het chloorwater. Rodlofl\' wil van kopervitriool in verbinding met teerwater goede gevolgen gezien hebben.

Levcrbotzicktc.

24. Do leverbotziekte; de galligheid.

De ziekte koml veel meer hij schapen, dan bij runderen en varkens voor. Dezelfde oorzaken die bet ongans daarstellen beschuldigt men ook bier, nl. bet weiden op moerassige, lage, overstroomde weiden , waarop bier en daar waterplassen staan, waaruit de dieren drinken; op plaatsen al/oo waarin de cercarien en de ben herbergende slakken, welligt ook insecten voorkomen, waaruit zich de leverbot (distomum bepaticum) ontwikkelt 1). Deze worm vindt men dan soms in verbazende hoeveelheid in de levergangen, die daardoor meer of minder worden uitgezet. Men vindt ook wel de lancetvormige leverbot (distomum lanccolatum). De verschijnselen zijn die van het ongans en die van ccn slepend lijden van de lever. Zij zijn; gele kleur van het oogslijmvlics en van de niet gekleurde huid, slechte spijsvertering. Bij schapen vindt men dikwijls opzetting van den buik in de leverstreek en groote gevoeligbcid aldaar bij drukking; later doen zich de verscbijnselen van buikwaterzucht voor. Bij het mikroskopiscb onderzoek van de mest zal -men daarin de ovale van een deksel voorziene eijeren van den leverbotworm vinden.

De behandeling kan slechts in bet begin der zickle een gunstig gevolg hebben, als nog geen kwaadsappigheid (cachcxic) aanwezig is, en nog dan sléchts in die gevallen waarhij de oorzaken der ziekte kunnen worden opgeheven. — Behalve krachtig voedsel geeft men den dieren bittere en aromatische middelen, meest met empyreumatische en zamentrekkendc verbonden (172—177. 4⁽.17), die gewoonlijk als likkingen worden aangewend. Ook kalk, kalk-waler, terpentijnolie (178, 492, 493), berlshoornolie (179,486— 493), zeer verdunde minerale zuren, kreosoot 180, VJÜ) kunnen beproefd worden.

5M. N. Poeder van wilgenbast lijksl—2 eetlepels ingeven, (llaubner.)

» » kalmuswortel

» gt;\' gentiaanworlol 545. _N. Poeder van jeneverbeziën » » jeneverbessen » » alsem

. „_T^{van e}quot;^{i 01lc}\' » » kalmuswortel

Ijzervitriool one. Glanzend schoorstoenroet van

Keukenzout 2—2tj._i pond. elk 5 one.

Van dit poeder aan elk schaap dage- Ijzervitriool 3 lood.

1) Als de leverbotziekte , zuoals in natte jaren niet zcUlzuam is, vrij uitgebreid hcerscht, dan vindt men de leverbotworm ook Lij hazen en herten , geiten en varkens.

94- Buikwaterzucht.

Van dit poeder elk schaap dagelijks Aan elk schaap het 20ste gedeelte,

1, aan elk lam J/j eetlepel vol to ge- \'s morgens en \'s avonds te geven,

ven met zemelen tot eene likking ge- (Haubner.) maakt. (Hauhner.)

557. N. Poeder van jeneverbezien

54ö. N. Poeder van alsem » » gentiaanwortel

» » kalmnswortel van van elk 12 lood.

elk \'12 lood. Keukenzout

Keukenzout Glanzend schoorsteenroetvan

Glanzend schoorsteenroet van elk (i lood.

elk (1 lood. Hijtende kalk c! lood.

\'J\'erpentijnolie 1lood. Als N. 51IÏ. (Haubner.)

iv. ZIEKTEIn van het buikvlies.

25. Buikwaterzucht. Waterhuik.

Bestaat in eene ophooping van eene sereuse vloeistof in de buikholte, die bij honden en schapen nicl zeldzaam is en bij de laatste ook iiij hel ongans en de leverbolziekte voorkomt; bij het paard is de ziekte hoogst zeldzaam. l)c oorzaken van deze ziekte kunnen zeer verschillend zijn en zijn geenzins altijd duidelijk. Bij deze ziekte wordt de buik meer ol\' minder uitgezet en hangt naar beneden (hangbuik), waarbij de buikwand verslapt is als er weinig vocht in den buik aanwezig is, maar waarbij die zeer gespannen is als de uitstorting een hoogen graad beeft bereikt; door hel gevoel kan men het golven der vloeistof waarnemen. Meestal zijn storingen van den eetlust en der spijsverlcring, vermindering der pisafsehciding, meer of minder benauwde ademhaling , malheid en treurigheid aanwezig. Langzamerhand vermagert het dier, de huid wordt droog, de haren glansloos, er ontslaan zuchtige zwellingen onder den buik eu op andere plaatsen van het ligchaam en de dieren gaan te gronde.

Bij de behandeling van deze ziekte moet hel hoofddoel zijn om de inwendige oorzaak waardoor zij ontstaan is te verwijderen. Daar dit geenzints altijd mogelijk is en die oorzaak dikwijls geheel onbekend blijft, is de behandeling in de meeste gevallen onzeker en meermalen alleen gerigl tegen de gevolgen van de eigen llijke ziekte.

Is de buikwaterzucht een verschijnsel van het ongans of der leverbolziekte, dan moet de behandeling, bij die ziekten opgegeven, in het werk worden gesteld.

Ontsteking van het buikvlics.

Ken), men de oorzaak van de waterzucht niet of kan men die niet verwijderen, dan maakt men van zulke geneesmiddelen gebruik , waardoor het opnemen, opslorpen, der uitgestorte wei oi\' vloeistof kan worden bewerkt; men geeft dan deels purgeer-, deels pisdrijvende middelen, als het vingerhoedskruid (191.), de terpentijnolie (183.—183., 1U2.), de wijnsteen (193., 196., 197.), de zeeajuin (188., 189., 190., 194.), de jodkalium (204.), bij honden het pietersehezaad, ol\' wei men tapt het water af door middel van de buiksteck. Honden, bij wien soms deze ziekte door het vatten van koude ontstaat, moeten vooral warm worden gehouden.

2C. Ontsteking van liet buikvlics.

Deze ziekle komt bij alle huisdieren voor, hetzij primair, door oorzaken die op het buikvlies zelf inwerken, bijv. verwondingen enz. hetzij, en zulks veel meer secundair , door ziekten van doelen welke aan het buikvlies bekleed zijn. Een groot aantal ziekten van andere deelen kunnen eene algemeene of meer plaatselijke, omsehrevene buikvliesontstcking veroorzaken. De laatste wordt meestal bij de dieren niet herkend, omdat zij zich niet met duidelijke verschijnselen voordoet. Bij hel paard schijnen vele ge-

Ontsteking van het buikvlics.

vallen van niet hevige kolieken, die lang aanhouden en soms in hevigheid toenemen, tot deze ziekte te behooren. Üe uitgebreide acute buikvliesontsteking begint gewoonlijk met koorts, gevoeligheid van den buikwand bij drukking, stijve houding en geringe bewegelijkheid van den buik , bij hel paard vooral teekenen van koliekpijnen , die soms nalaten , na eenigen tijd weder terugkeeren en steeds zeldzamer worden. De eetlust is geheel verdwenen , bij dieren die braken kunnen, braken ol\' neiging lot braken ; zelfs bij het paard wordt dit waargenomen. De buik is opgezet en er is hardnekkige verstopping aanwezig, soms eehter bloedige afgang. De pols is snei, klein, hard en gespannen, de ademhaling bezwaarlijk , waarbij de borst zich slerk beweegt (borslademhaling). Wegens deze bezwaarde ademhaling wordt de ziekte wel eens gehouden voor eene acute ziekte der longen, vooral als de oorzaken van de buikvliesontsteking niet bekend zijn.

Zoolang als bij deze ziekte de kenmerken van ontsteking in bet algemeen zich duidelijk voordoen, zoolang moet eene ontsteking-werende behandeling gevolgd worden. Naar omstandigheden doet men een of meerdere aderlatingen , maakt men inwrijvingen in den buikwand van kwikzalf of geest van kamfer, bij kleine dieren warme omslagen op den buik of zelfs loogbaden en men geelt calomel in verbinding met slijmige middelen, bij hevige pijnen met bijvoeging van narcotische middelen en bij verstopping zet men olieachtige en slijmige klisteeren. Is de hevigheid der onl-steking gebroken, maar is er veel vocht in de buikholte uitgestort, dan is de aanwending van pisdrijvende middelen , vooral van wijnsteen (192—19a, 197), van bet vingerhoedskruid (191), de terpentijnolie (183, 184), der borax (199, 200), de potasch (201, 202) aangewezen , welke middelen ook bij chronische buikvliesontsteking aangewezen zijn, bij welke laatste men ook. als door de behandeling eene vermindering van de hoeveelheid der in de buikholte uitgestorte vloeistof niet of te langzaam kan verkregen worden, tot de ontlasting er van door de buiksteek toevlugt wordt genomen.

Parelziekte. 97

553. N. Calomel 7 korrels. Eijerdoijers 2 stuks.

Extract van bilzenkruid 3 kor- Maak er eene emulsie vaa en quot;eef

. , ,, , \'\'sls- ^aan \'\'et paard de helft ot) eensquot;in

Arabische gom li/j lood. de andere helft na 2 uren. (TIertwie l

Water T\'/^ lood. °

Aan den hond om het uur i/₂ eet- 550. N. Borax 3 lood.

lepel vol in te geven. (Ilertwig.) Poeder van jeneverbessen 12

lood.

554. N. Gekookte terpentijn 3 lood. quot; quot; vingerhoedskruid

Terpentijnolie % lood. 3»/₂ wigtje.

Poeder v.jeneverbessen 18 ld. Maak dit met meel en water tot

Roggemeel di/j lood. ^fiene quot;kking en gee( aan het paard

Maak er met water eene likkinquot;\' ^{0111 4} uren ¹i/_i gedeelte. (Spinola.) van en geef om de 3 uur 1/4—\'t

gedeelte aan het paard in. (Hertwiquot;.) Potasch U lood.

Poeder van jeneverbeziën 12

555. N. Het uit 3 lood altliaeawortel it , lood.

bereide afkooksel 71/, one. • ^ei\' ^{met meGl en} water eene

Dikke terpentijn 3 lood\'. 1 .\'quot;S ^v\'^ulrj^eiL geef aan het paard om

Kolophoninm il/₂ » ^{J l}quot;\'^on /\'• 8\'edeelte. (Hertwig.)

Parelzieklc, inwendige pokken, parclzueht.

Deze ziekte komt vooral i)ij koeijen, maar ook bij stieren en ossen voor. De ziekte gaat van de ouders op de kinderen over. Zij is vooral in landstreken waar de. dieren veel slap voeder krijgen, sop- of soep voeder, spoeling enz. aanwezig. Ofschoon de gevoelens omtrent den aard der ziekte verschillen, neemt men thans vrij alge-mesp^aan , dat de trossen en knobbels die men op of aan de wei _NV^zcn vindt, dikwijls m enorme hoeveelheid, tot de tuberkels moeten worden gerekend te belmoren; en omdat in de meeste gevallen het eerst het buikvlies en de vcrlengselen er van er de de zetel van uitmaken, of die daaraan liet eerste worden opgemerkt, beschrijven wij de ziekte op deze plaats; maar ook aan het borstvlies zijn zij niet zelden; worden zij, vooral in den aanvang der ziekte, ook en vooral aan de cijernesten gevonden, dan gaat de ziekte steeds met verhoogde geslachtsdrift, geilheid, stier-zucht of b rulsheid gepaard.

De ziekte is zeer moeijelijk te herkennen, zij ontwikkelt zich langzaam, soms worden de dieren zelfs hij een vrij Imogen graad der ziekte nog vel, en wordt zij eerst na het slagten opgemerkt, is de borst meer aangedaan , dan ontstaat een drooge, rauwe hoest, die dof en steeds zwakker wordt, zich dikwijls herhaalt en soms zeer lastig voor het dier is, de ademhaling is dan meer of minder

Hartkloppingen.

belemmerd. Is de buik meer de zetel dei\' ziekte, dan is dikwijls _gt; maar geenzints altijd, de geslachtsdrift verhoogd, alle 3—4 weken zijn de dieren tuchtig, maar nemen gewoonlijk niet op, en als dit plaats heeft verwerpen zij gewoonlijk. Somtijds zwellen de lymplie- of watervaatsklicren in de liezen en de boeg op en dan heelt men, volgens Spinola, niet andere teekencn , eenige zekerheid voor de onderkenning der ziekte. Meestal vermageren de dieren meer en meer, vooral oude koeijen, de eetlust neemt af, het haar wordt glansloos, de slijmvliezen worden bleek, de blik mat, hier en daar ontstaan zuchtige zwellingen, er ontstaat doorloop en koorts en de dieren sterven.

De voorbehoeding der ziekte kan . bij de bewezen erfelijkheid der ziekte, alleen verkregen worden door de dieren , die er aan lijden of van daaraan lijdende afstammen, van tie voortteling uil te sluiten en tevens — dat echter niet altijd mogelijk is — beter voedsel aan het dier te verschaffen. — Hoewel men eene menigte geneesmiddelen bij deze ziekte heelt beproefd en zelfs aangeraden — calomel, spiesglans, zwavel, kalk, bittere en looistof bevattende enz. — is elke geneeskundige behandeling tol heden gebleken vruchteloos te zijn; in de gevallen waarbij steeds tuch-tigheid aanwezig is, heeft men het wegnemen der eijerstokken aangeraden en zells beproefd, maar, zooals te verniocde¹^._r is, met geen gunstig gevolg. — In den laatsten tijd is levensei, .sicken, dat zelfs het gebruik van bet vlcesch en de melk van aan deze ziekle lijdende dieren voor den menseh niet zonder gevaar is.

ZIEKTEN V4\\ DE WERKTUIGEN VA\\ DEN MLOEOS-OJILOOI».

1. ZIEKTEN VAN HET HART EN HET HARTEZAKJE. 1. Hartkloppingen.

Dij paarden en bij honden komt deze ziekle — welke voor eene zenuwaandoening moet gehouden worden somtijds voor. Zij ontslaat bij het paard plotseling en meestal zonder bekende oorzaak; alleen wil men, dat hel vallen van eene koude meestal is

Vergrooting van het hart.

voorafgegaan. Pols en hartslag worden versneld, er stelt zich een hevig, met den hartslag gelijktijdig, vooral aan den rug, voelbaar kloppen in. dat gewoonlijk met sterke schudding van den romp verbonden is. De harttooneu kan men aan plaatsen van de borst, waar die anders niet waarneembaar zijn, zeer duidelijk hoeren. Dikwijls na eenige uren, gewoonlijk op den volgenden of hoogstens op den 2. dag, is dat kloppen of geheel verdwenen of is zeer afgenomen. Het gebrek schijnt zich niet dikwijls te herhalen.

Tegen hiuikloppingen raadt men, behalve aderlatingen, vooral aan herhaalde wrijvingen van de huid en klisteeren, alsmede inwendig de toediening van middenzouten, salpeter, braakwijnsteen niet vingerhoedskruid, of in de plaats daarvan bedarende middelen; bilzenkruid, acoiiitum, of krampstillende middelen, als duivelsdrek, hoewel, zooals de waarneming leert, het hartkloppen ook soms verdwijnt als men geen geneesmiddelen geeft, maar het dier rustig en bedaard houdt.

558. N. Poeder van kamillenbloemen Extract v. bilzenkruid 3 korr.

1 l\'/s ld. Drop 13 korrels.

Glauberzout ü—8 lood. Maak er 12 pillen van en geef 2—3

Extract van vingerhoedskruid ^m- d. aan den hond 1 pil. (Fricker.)

6 korrels.

Maak er met meel en water eene 5(30. N. Extract v. aconitumSJ/oWigtje. likknig v-an en geef \'s morgens en Duivelsdrek 11/- lood.

rP^H %^a™ T\' ^{Paard ZUlk eeng}\'^ft- ^J,oeti- ^v- valeriaanwortel 6 ld.

^{2 maaL} Maak or met poeder van althaea-

ceq m igt; , , wortel en water 3 pillen van en geef

toJ. i\\. Poeder van vingerhoedskruid aan liet paard om de 3 uur 1 pit in.

3 korrels. (Johne.)

2. Citzetting, vergrooting (hypertroplüe) van het hart.

Komt bij liel paard wel voor, maar slechts de hoogere graden er van, die bij eenige snelle beweging hoogen graad van dampigheid tot slikkingsgevaar toe veroorzaken, zijn gedurende het leven bekend. Uij den hond daarentegen ziet men ze niet zelden. 13e hartslag is veel duidelijker dan gewoonlijk en in veel groo-teren omvang waar te nemen; na eenige sterkere bewegingen, waardoor de dieren geheel buiten adem komen, is het schudden van de borst door den hartslag reeds op eenigen afstand zigtbaar en met de hand over den geheelen borstwand voelbaar. Geneesmiddelen tegen deze ziekte kent men niet; het meest komen honden daarom onder behandeling en bij ben tracht men door de aanwending

7*

98 Hartkloppingen.

belemmerd. Is de buik meer de zetel der ziekte, dan is dikwijls, maar geenzints altijd, de geslachtsdrift verhoogd, alle 3 4 weken zijn de dieren luchtig, maar nemen gewoonlijk niet op, en als dit plaats heeft verwerpen zij gewoonlijk. Somtijds zwellen de lymplie- of watervaatsklicren in de liezen cu de boeg op en dan heelt men, volgens Spinola, met andere teekenen , cenige zekerheid voor de onderkenning der ziekte. Meestal vermageren de dieren meer en meer, vooral oude koeijen, de eetlust neemt af, bet haar wordt glansloos, dc slijmvliezen worden bleek, de blik mat, hier en daar ontstaan zuchtige zwellingen , er ontstaat doorloop en koorts en de dieren sterven.

De voorbehocding der ziekte kan . bij de bewezen erfelijkheid der ziekte, alleen verkregen worden door de dieren, die er aan lijden of van daaraan lijdende afstammen, van de voortteling uit te sluiten en tevens — dat echlcr niet altijd mogelijk is beter voedsel aan het dier te verschaffen. — Hoewel men eene menig c geneesmiddelen bij deze ziekte heelt beproefd en zelfs aangelaten _ calomel, spiesglans, zwavel, kalk, bittere en looistof bevattende enz. — is elke geneeskundige behandeling tol lieden gebleken vruchteloos te zijn; in de gevallen waarbij steeds tucli-tHieid aanwezig is, beeft men bet wegnemen der eijerstokken aangeraden en zells beproefd, maar, zooals te vermoeden was, met⁰ geen gunstig gevolg. — In den laatsten tijd is tevens gebleken, dat zelfs het gebruik van bet vleesch en de melk van aan deze ziekte lijdende dieren voor den mensch niet zonder gevaar is.

ZIEKTEN VAN DE WERKTUIGEN VAN DEN 15L0EDS-OMLOOP.

1. ZIEKTEN VAN HET HART EN HET HARTEZAKJE. 1. Hartkloppingen.

Bij paarden en bi j honden komt deze ziek te — welke voor eene zenuwaandoening moet gehouden worden — somlijds voor. Zij ontstaat bij het paard plotseling en meestal zonder bekende oorzaak; alleen wil men. dat het vallen van eene koude meeslal is

Vergrooting van het hart.

voorafgegaan. Pols en hartslag worden versneld, er stelt zich een hevig, met den hartslag gelijktijdig, vooral aan den rug, voelbaar kloppen in, dat gewoonlijk met sterke schudding van den romp verhonden is. Dc harttoonen kan men aan plaatsen van de borst, waar die anders niet waarneembaar zijn, zeer duidelijk hooren. Dikwijls na eenige uren, gewoonlijk op den volgenden of hoogstens op den 2. dag, is dat kloppen of geheel verdwenen of is zeer afgenomen. liet gebrek schijnt zich niet dikwijls te herhalen.

legen hartkloppingen raadt men, behalve aderlatingen, vooral aan herhaalde wrijvingen van dc huid en klisteeren, alsmede inwendig de toediening van middenzouten, salpeter, braakwijnsteen met vingerhoedskruid, of in de plaats daarvan bedarende middelen: bilzenkruid, acoiiiünn, ol krampstillende middelen, als duivelsdrek, hoewel, zooals de waarneming leert, het hartkloppen ook soms verdwijnt als men geen geneesmiddelen geeft , maar het dier rustig en bedaard houdl.

558. N. Poeder van kamillenbloemen Extract v. bilzenkruid 3 korr.

\'1 l¹/, ld. Drop 13 korrels.

Glauberzout 0—8 lood. Maak er r2 pillen van en geef 2—3

Kxtract van vingerhoedskruid ni. d. aan den hond i pil. (Fricker.)

0 korrels.

Maak cr met meel eu water eene 501). A^T. Cxtractv. aconituin2i/«wigtje. , kkmg van en geel \'s morgens en Duivelsdrek H/« lood.

GeTdil\'a¹^ f ^{P Z,,lk 0C}quot;^girt\' i\'oeü. v. valeriaanwortel (3 ld.

^d\'^{L 2 m:ial}- Maak er met poeder van althaea-

czkci m tgt; i , , wortel en water 3 pillen van en geef

ooJ. N. Poeder van vingerhoedskruid aan het paard om de 3 uur \'1 pifin.

3 korrels. (Johne.)

2. Uitzetting, vergrooting (liypertropliie) van hot liart.

Komt bij bel paard wel voor, maar slechts de hoogere graden er van, die bij eenige snelle beweging hoogen graad van dampig-hcid tot stikkingsgevaar loc veroorzaken, zijn gedurende het leven bekend. Bij den hond daarentegen ziet men ze niet zelden. i)e hartslag is veel duidelijker dan gewoonlijk en in veel groo-1( i en om\\ang waar te nemen; na eenige sterkere bewegingen, waardoor de dieren geheel buiten adem komen, is het schudden van de borst door den hartslag reeds op eenigen afstand zigtbaar en met de hand over den geheclen horstwand voelbaar. Geneesmiddelen tegen deze ziekte kent men niet; het meest komen honden daarom onder behandeling en hij hen tracht men door de aanwending

7*

^qq Hartezaks-ontsteking.

van het vingerhoedskruid of van het aconituni, in verbinding met middenzouten, de te sterke werking van het hart te matigen, en de gevaar dreigende verschijnselen weg te nemen.

3. Ontsteking van het hartezakje.

Komt bij alle huisdieren voor, maar het meest hij het rund . waarbij zii niet zelden door scherpe ligchamen. spijkers, naalden enz die van de maag uit door het iniddclrir in het hart gewoonlijk\'tot in de regter hartekamer dringen, wordt veroorzaakt. De ziekte begint - uitgezonderd bij koeijen, waar zij mechanisch on-staat, en waar zij gewoonlijk met storing van den eetlust en de spijsvertering begint - gewoonlijk met koorts, de ^mha mg word versneld, reeds bij matige beweging zeer bezwaarlijk. De hartslag is kloppend, pols tot 100 en zelfs meer slagen m de minuut, versneld, klein, gespannen. Is het hartezakje door gestolt mtgestor vocht gevuld , dan hoort het aangelegde oor een meer oi nunder scherp wrijvingsgeluid , dat soms ook met de hand kan worden waar-benomen, en dat met de bewegingen van liet hart te zamen valt. quot; Bij zeer acuut optredende hartezaks-ontstekingen moet de ont-stekinsswerende geneeswijze in aanwending worden gebragt (aderlatingen, middenzouten, salpeter, braakwijnsteen, calomel;; ook bij reeds verminderde hevigheid der ziekte kunnen laatstgenoemde geneesmiddelen, gewoonlijk met vingerhoedskruid verbonden, aangewend worden. Bij terug gebleven vloeibare uitstortingen in hel hartezakje beproeft men pisdrijvende of afvoerende nuddelcn en gelijktijdige inwrijving van blauwe kwikzalf (zie borstvhesontste-kiniii. Bij runderen is hel steeds zaak om zoodra zicii cenige vu-schijnselen voordoen, dal een scherp ligchaam hol hart heefl getroffen, de dieren te slagten. Door het inbrengen van den arm m de tweede maag of nelmaag heeft men wel eens het vreenue voorwerp verwijderd, maar het gunstig gevolg bhjlt steeds onzeker.

II. ZIEKTEN DER VATEN.

4. Ontsteking tier water- (lymplte) vaten. • Goedaardige worm.

Deze ziekte verdient voorat vermelding, omdat zij bij het paard

Goedaardige worm.

eenigc overeenkdinsl mei den eigenlijken worm heeft en daarom ook dikwijls goedaardige worm genoemd wordt; zij is echter ook dikwijls, zooals vroeger gezegd is, een begeleider van den kwaden droes en den worm. De ziekte komt bij het paard nog al eens voor, maar ook bij de overige zoogdieren; zij ontstaat door mechanische inwerkingen, door ontsteking van deelen waarin zij zich bevinden, door het opnemen van etterige of andere bedorven stoffen. Bij het paard komt zij vooral voor aan den neiis, de kaken, bij hevige verkoudheid, of andere ziekten van het neusslijmvlies, aan de ledematen bij verzweringen er van vooral van de boeven, zijdelings aan de borst bij zwerende zadeldrukkingen enz.

Er ontstaan langs den loop der watervaten pijnlijke, strengvor-mige, soms met builen bezette opzwellingen, die zich gewoonlijk tot de watervaatsklieren uitstrekken. Soms is tevens koorts aanwezig. Verdeden de strengen zich niet, dan verdikken, verharden do strengen en blijven dan, onpijnlijk geworden, gedurende het gehcele leven bestaan; vooral aan de achterbeenen bij het paard ziet men dit niet zelden. Meestal gaan zij echter in verzwering over, waarbij dan langs de streng een, meestal meerdere openingen ontstaan, die dikwijls in elkander vloeijen en doorgangen met elkander gemeenschap hebben. Ook bij het rund noemt men de ziekte worm. Er vormen zich aan de ledematen, zeldzamer aan den hals, strengvormige opzwellingen van een vingerdik, die gewoonlijk hard blijven. slechts zelden verwecken en dan sleeds in de leiigle \\mi den streng, maar de huid wordt niet doorboord; bij de opening derzclve ontlast zich ecnebrijige, witte massa. De dieren voeden zich gewoonlijk slech(.

In het begin worden inwrijvingen van kwikzalf, herhaald was-schcn met Goulard s-water, warme omslagen aangewend. Bij groote pijnlijkheid voegt men liij de kwikzalf bilzenkruid en belladonna; inwendig geeft men middenzoutcn. fs de pijnlijkheid en de warmte iets verminderd, dan wendt men baden van slijmige afkooksels aan, de abscessen worden opengespleten en de verzweringen met jod-glycerine (566), jodium-tinctuur, met helsteen (in oplossing of in substantie), kopervitriool, roode praeeipitaat in poeder, of in zalf-vorm, bijlende kali, kreosoot, scherpe zalven, met sublimaatoplossing ol met het gloeijend ijzer behandeld. Van de vele inwendig

102 Ontsteking der watervaatsklieren.

gegeven middelen is het rattenkruid, meest in den vorm van liet vocht van Fowler (en wel in stijgende giften) uog het beste. — Komen er talrijke builen en verzweringen aan verschillende plaatsen des ligchaams te voorschijn in vermagert het dier zeer, zijn tevens groote etterbaarden, een chronisch longlijden, verouderde ncuskatarrb aanwezig, dan heeit men met den waren worm tc doen. — Tegen de torn ggebleven opzwellingen aan met jod-kalium, potasch; minder goed zijn scherpe zalven. Bij deze ziekte bij het rnnd beproeft men, maar meestal met geen gunstig gevolg, scherpe zalven, liet gloeijend ijzei.

%1 N. Grauwe kwikzalf 5(39. N. Roode kwikpraecipitaat2wigtj.

Gekookte bilzenkruiclolie van Reuzel ³/₄ looil.

elk 3 lood. Eene zalf om de verzweringen mede

Om in tc wrijven. te bestrijken.

V,9 N Extract van bilzenkruid B\'/j 570. N. Bijtende kali :ii/₂ wigtje.

\' \' wigtje. Gedestill. water 3 lood.

Althaeazalf Als het vorige to gebruiken.

Grauwe kwikzalf van elk

lood. 571. N. Kreosoot

Eenc zalf om in tc wrijven. Wijngeest van elk 31/2 wigtje.

(Haubner.) Als het vorige te gebruiken.

(liaubner.)

563. N. Grauwe kwikzalf 3 lood.

Raapolie 6 lood. 572. N. Sublimaat 1—3 korrels.

Extract van belladonna³//, ld. Gedestill. water \'l\'/j lood.

Eene zalf om in te wrijven. Gebruik als N. 569.

(Hertwig.)

, 573. N. Arsenik oplossing van Fowler

564. N. Helsteen 13 korrels. 3¹/»—20 wigtjes.

Gedestilleerd water 1 s lood. _{Met brood aan ]ict 1)}._l,_u._{d in} ^

Om de zweren mede te bevochtigen. _{m (]}_ _to „_even_

5®. N. Kopervitriool \'ll/i—^\'/2 ^wlStjc- _N_ j_odkaii_llln 3/ lood.

Gedestill. water 3 lood. _w._{Uc zeo |ood}_

Als het vorige to gebruiken. Wijngeest 9 lood.

566. N. Jodkalium wigtje. Eon smeersel om in te ™

Jodium i—7 korrels.

Zuivere glycermel\'/joot. ₅₇₅ p_{oeder van w}itte zeep 9 lood. Om de zweren mede te bestrijken. Potasch 11/,₂ lood.

567. N. Jodium-tinctuur 31/, wigtje. te wrijven. Als het vorige. ^ •\' (llcrtwig.)

568. N. Roode kwik praecipitaat 3i/₂

wigtje. 57b. N. Groene zoop 9 lood.

Poeder van kamillen bloemen. Potasch li/₂ lood.

gt;1 » kalmuswortel van Terpentijnolie\'3\'lood.

elk s/j lood. Om in te wrijven. (Hertwig.)

Een poeder om mede te bestrooi-j_C11é 577. N. Terpentijnolie 6 lood.

Uittering rlcr veulens.

5. Ontsteking der watervaats (lymphe) klieren.

Komt veel bij hel paard, zelden hij andere dieren voor. Zooals bij do vorige ziekte en den goedaardigen droes reeds gezegd is , doet zij zich voor als eene pijnlijke, warme opzwelling van de klier, waarin ook gewoonlijk het omgevende bindweefsel deelt. De klier gaat in verzwering over en in dit geval gaat die geheel te gronde. Op andere plaatsen dan de keelgang neemt de ontsteking gewoonlijk hetzelfde beloop , of wel de ontsteking gaat in eene chronische over, waarbij de klier meestal verdikt en verhardt.

Zoolang er nog ontstekingsversehijnselen aanwezig zijn, moet de behandeling bij de watervaatsontsleking en den goedaardigen droes opgegeven gevolgd worden. Tegen verharding en vergrooting van oppervlakkig gelegen klieren, wendt men de bij bedenkelijken droes opgegeven zalven en smeersels aan.

6. Uittering der veulens; darmtering.

Komt vooral bij zuigveulens , maar ook bij meer volwasssen paarden voor. Op het ontstaan dezer ziekte, — welke bestaat in eene ziekelijke vergrooting en ontaarding van de darmseheils-klieren — hebben slechte, ontoereikende voeding van het moeder-dier , slecht weder, slechte stallen , slechte huidverpleging vee! invloed. Bij grootere veulens ook het te laat in de weide laten loopen bij ongunstig weder, maar bovenal te weinig en dan nog slecht voedsel.

De veulens zijn treurig, eten en drinken zonder veel lust, het haar is glansloos, stroef, de buik is opgeschort of hangt slap naar beneden, de blik is mat, treurig, neusslijmvlies rood en sterk slijmafscheidende, pols en ademhaling dikwijls versneld . afgang dan eens droog, dan weder is er doorloop aanwezig. Zuigveulens liggen veelslepen zich bij de beweging als het ware

104 Kropgezwel.

voort,, zijn onopmerkzaam op de omgeving eigt; ongevoelig voor liefkozingen. Is hel beloop der ziekte snel, 8—10 dagen, dan ontstaat er spoedig een stinkende doorloop; meestal eeliter duurt de ziekte lang. Niet zelden ontslaan er zwellingen en verzweringen der gewrichten als bij de veulen ziek te.

Zuigen de zieke dieren nog, dan moeten de leel\'regelkundige verhoudingen zich ook tot het moederdier uitstrekken en men geeft aan beiden ligt verteerbaar, sappig, niet te voedend voedsel, als gebroken graan , zemelen , aardappelen , wortels, jong gras , lijnzaadkoeken enz., en zorgt men voor zuiverheid der huid, een goeden stal en matige beweging.

Is de ziekte reeds ontwikkeld, dan beproefd men bittere, aromatische zelfstandigheden, meest met spiesglans-, zwavel- en ijzer-praeparaten (vooral de staalzwavel) verbonden; ook gebrande koffij (tot l\'/o lood dagelijks) wordt aangeraden. Behalve dat moet men op de meest in het oogvallende verschijnselen acht geven; zoo geeft men bijv. bij doorloop slijmige middelen met krijt, magnesia, enz., bij verstopping kleine giften van middenzouten. bij toenemende zwakte kampher, terpentijnolie enz.

579. N. Afkooksel van\'ii/jlood althaea 580. N. Aftreksel van U/j lood ka-

wortel 5 one. millen 5 one.

Gebrande magnesia U/j lood. Kamfer 1—3 korrels.

Vlierstroop ³/,₍ lood. Vlierstroop s/j lood.

\'s Morgens, \'s middags en\'s avonds Op een dag aan liet veulen in te

te geven aan het veulen en 3 m. te geven en \'t— 6 maat te herhalen,

herhalen. (Strauss.) (Strauss.)

III. ZIEKTEN VAN DE SCHILDKLIER. 7. Kropgezwel.

Komt. veel bij honden , zelden bij paarden voor. De ziekte bestaat in eene vergrooting en verharding der schildklieren , die ter linker- en regterzijde bij of iets onder het strottenhoofd zijn gelegen. De meerdere of mindere uitzetting van de klier verschilt en daarna verschilt, ook het bezwaar dat er het gevolg van is; zeer vergroote schildklieren kunnen zelfs zeer gevaarlijk worden; gewoonlijk is dit echter niet het geval.

Het werkzaamste middel tegen deze ziekte is het jodium en zijne praeparaten , welk middel zoowel in- ak uitwendig wordt aangewend.

Hondsdolshcid. 105

581. N. .lodium 5 korrels. 586. N. .lodk.iliam l\'/i—² wigtjes.

Jodkalium .\'U/j wigtje. Gedestill. water 3 lood.

Glycerine l¹/₂ lood. Eens per dag \'10—20 droppels aan

Ter inwrijving Ijij paarden. \'\'on hond in te geven en tevens het

gezwel er mode uevoclitigen.

58-2. N. Jodkalium l¹^—2 wigtjes.

Gedestill. water 6 lood. 587- ^N- Jodkalium -ll/j-2 wigtjes.

Opeens aan het paard te geven on Gedestill. water 0 lood.

deze gift gedurende (5 weken om Tinctuur van jodium 10 dropp.

den 3—4 dag te herhalen. Gebruik als het .vorige.

583. N. Jodkalium 31/, wigtje. 588- N. Jodkalium 2 wigtjes.

Reuzel \'l¹/, lood. Reuzel l\'/j lood.

Als N. 581 te gebruiken. .. Jodium tinctuur 10 droppels.

1 er grootte van een erwt dagelijks

584. N. Jodkalium -li/,-3i/, wigtje; S^{ezwel va,1 tlcu holul in te} Blauwe kwikzalf 3 lood. ^wnjvcl1-

580. N. Geeljodium-kwikl¹^—2wigtj.

585. N. Jodkalium 31/. wigtje. Eenvoudige zalf (ungt. emoll.)

Jodium li/„—2 wigtjes. , , . . , ^

Reuzel 3 lood. ^{Vls hot vonge tc} Sebnnken.

Als N. 58i te gebruiken. (Haubner.)

ZIEKTEN VAN HET ZENUWSTELSEL.

I. ZIEKTEN DER HERSENEN EN HERSENVLIEZEN, l. Hondsdolheid, watervrees.

Komt bij het hondengeslacht (hond, wolf. vos) cn bij de kal voor, maar kan door besmetting op alle huisdieren en op den menseh overgaan en is, eenmaal uitgebroken zijnde, ongeneeslijk. De oorzaken der ziekte kent men, behalve de besmetting, niet juist. De smetstof is vooral in het speeksel en de mondzeever, liet bloed enz. aanwezig, en blijft werkzaam ook nog na den dood van het dolle dier, zoolang het kadaver nog niet in lijkenslijfheid verkeert. Als de dieren besmet zijn breekt de ziekte niet dadelijk uit, er verloopt altijd eenige tijd, voor dat de ziekte le voorschijn komt: deze tijd, de incubatie tijd, waarin aan het dier niels ziekelijks wordt waargenomen, is bij honden gewoonlijk •3—6 weken,zelden 7—10 weken, hoewel gevallen zijn waargenomen waarbij zij reeds na 3—10 dagen , en andereu waarbij zij eerst na o—7 maanden (Youatt) uitbrak; bij katten 2—i weken; bij paarden IS dagen tot 2 maanden cn langer; bij runderen y dagen en zelfs meerdere maanden, en zelfs lot bijna 1 jaar;

Hondsdolheid.

bij schapen en geilen lussdien eenige dagen en eenige maanden, gewoonlijk 2—4 weken; bij varkens lusschen dagen en eenige maanden. Zwangerschap wil men dat liet incubatie tijdperk verlengt (Spinola).

Verschijnselen. Rij den hond: Men onderscheidt de dolheid in 2vormen: de razende en de stille of paralytische vorm; beide vormen verschillen echler niet wezenlijk van elkander, zij doen zich slechts onder verschillende verschijnselen voor, die van den aard van den hond en andere omstandigheden afhangen. Men onderscheidt in liet beloop der dolheid 3 tijdperken; 1. dat der voorloopers, 2. dal van de uitgebroken dolheid, het irritatie tijdperk en 3. het verlammings (paralytische) tijdperk.

Ie tijdperk. De eerste verschijnselen bepalen zich vooral tot afwijkingen in het gewone doen en laten van het dier: de dieren zijn ontstemd, dan eens meer opgewekt, ongewoon vriendelijk, ligt lol toorn genegen, dan weder knorrig, traag en onvriendelijk; dikwijls wisselen deze gemoedstoestanden met elkander af, zoodat de hond nukkig schijnt. Gelijktijdig worden zij onrustig, wisselen dikwijls van ligplaats, krommen zich als om te slapen, maar springen dan weder plotseling op, om op eene andere plaats te gaan liggen. De eetlust is gewoonlijk veranderd, zoodal de dieren wel de voedingskost nog opeten, maar het gewone voedsel of niet aanraken, slechts besnuffelen, of eenige beten er van in den mond nemen en er weder laten uitvallen. Dikwijls ziet men reeds vroegtijdig de later duidelijker te voorschijn komende lust tol hel gebruik van o n g e n i c t b a r e en o n v e r-t eer bare zelfstandigheden, hout, stroo, vederen enz., dat zij den eigen afgang of dien van anderen inslikken en aan koude voorwerpen, ijzer, slecn en aan de eigen pis likken. Bij vele bonden schijnt de geslachtsdrift verhoogd; zij beruiken en belikken de geslachlsdeelen van andere bonden dikwijls en aanhoudend. Bij allen bespeurt men eene zekere malheid en loomheid bij bet gaan. bij enkele zwakte en sidderingen in hel achterstel. Kamer-honden gehoorzamen in het begin der ziekte slechts ongaarne hun heer, bij bof- en ander in bel vrije gehouden honden merkt men schuwheid, wederstrevigbeid en onrust. Eigentlijke bijllust is in dit tijdperk gewoonlijk niet aanwezig. Het uitwendig aanzien

Hondsdolheid.

is nog weinig veranderd; hij eenige is eene matige versnelling der ademhaling, meerdere roodheid van het hindvlies, verwijding van de pupil, eene ligte vermeerdering van de afscheiding van het neusslijmvlies of matig zeeveren, dikwijls cenig moeijelijkslikken, neiging lot braken , aanwezig. Itonden, bij wie zich de dolheid door de beet van een dollen hond ontwikkelt , loonei» dikwijls eene groote gevoeligheid aan de gebeten plaats, waarop men door het veelvuldig belikken, krabben en bijten daarin, opmerkzaam wordt gemaakt.

Na 2 of 3 dagen, dikwijls na i 2 uren, begint bet 2 tijdperk, of de eigenllijke dolheid, gedurende hetwelk de ziekteverschijnselen niet steeds in gelijke sterkte aanwezig zijn, maar z e e r duidelijk te voorschijn treden. Gedurende zulke aanvallen stijgen de, hoewel steeds, maar in geringeren graad aanwezige verschijnselen, en gewoonlijk is de eerste aanval het hevigste en het langste van duur. Tot de meest k a r a k t e r i s t i e k c verschijnselen behooren: de neiging om het huis te veriaten en om rond teloopen, de sterke neiging om te bijten en de eigenaardige verandering van de stem. De aanval begint gewoonlijk met verhooging der onrustigheid: c: dieren veranderen ieder oogenblik van plaats en trachten in het vrije te komen. Huishonden dringen gewoonlijk dikwijls naar de deur om te ontkomen; vastliggende of opgesloten honden trachten hun ketting of touwen le verscheuren, de deur of afsluiting van hun slal of hok te verbrijzelen om in het vrije le komen; de daarbij zich voordoende moeijelijkheden dienen slechts om hun woede te vergrooten. ïn het vrije gekomen, loopen zij planloos rond en doorloopen dikwijls in naar evenredigheid korten tijd aanmerkelijke afstanden. Op een zoodanigen aanval volgt eene remissie; weggeloopen en huishonden keeren naar huis terug en toonen dan dikwijls, dat zij bewustheid hebben van hun onbehoorlijk gedrag; zij zijn hij de terugkomst dikwijls ongewoon vriendelijk, bevreesd en verstoppen zich gaarne. Gedurende dezen aanval is de bij tl us t zeer duidelijk; de dolle honden zijn gedurende dien aanval het gevaarlijkste voor mensehen en dieren, die dan het meest door hen geheten worden. Deze bijthist is evenwel naar den aard van den hond verschillend; vele bijten en snappen slechts ligt en als in het voorbijgaan, andere daaren-

Hondsdolheid.

tegen met woede en hardnekkigheid in de hun voorgehouden ol in den weg komende voorwerpen, en dan zóó hevig, dat zij zieh de tanden afbreken en de lippen bloedig beleedigen. Zijn zulke honden opgesloten, dan bijten zij in de staven van hun kooi, knagen aan den houten wand van hun hok, woelen in het ligstroo en bijlen er in, totdat zij uitgeput zijn. Die bijtlust wordt het sterkste door andere honden, door katten en gevogelte, minder door groote dieren en den menseh opgewekt; den menseh bijten zij, vooral als het aan den hom! bekende personen zijn, gewoonlijk minder diep, zoodat gewoonlijk slechts kneuzingen en ontvellingen ontstaan. De duur van zulke aanvallen, waarvan de eerste gewoonlijk de hevigste is, wisselt al\' van eenige uren lot een geheelen dag en zell\'s langer. Zij is gewoonlijk korter bij gedresseerde en kamerhonden dan bij ildere rassen; na dezen eersten aanval is de remissie dikwijls zoo sterk , dat de dieren gezond schijnen te zijn. Door uitwendige oorzaken, vooral physisehe prikkelingen worden gewoonlijk de latere aanvallen te voorschijn geroepen. Gedurende den aanval zijn de dieren in een toestand van waar delirium, ook buiten den tijd van aanval schijnen zij aan zinsbedrog te lijden. Zij kijken stier naar een punt, snappen in de lucht, als naar vliegen, springen plotseling uit een slaapachtigen toestand op en springen niet gehuil zoover als de ruimte van het hok ol de lengte van de ketting. waaraan zij liggen , gedoogt, ol\' zij staren hun goed bekende menschen en voorwerpen vreemd aan. Karakteristiek is de dikwijls reeds in bet eerste tijdperk beginnende verandering van de stem. Terwijl bij gezonde honden dc enkele aanslagen van het blaffen duidelijk van elkander gescheiden zijn, beginnen dolle honden met een geluid, dat zij in een hoogeren toon voortzetten, zoodat de stem tusschcn blallen en huilen instaat. Veel honden laten dit geluid dikwijls hooren, andere slechts dan, als zij geplaagd worden; slechls in zeer zeldzame gevallen blijft de stem onveranderd. Eigentlijkc watervrees bestaat bij den hond niet; integendeel, dolle honden likken de eigen pis, spelen met de long in het water en drinken zelfs met grooten lusl. Dikwijls echter is het slikken m o c i j e 1 ij k, waardoor het opnemen van eten en drinken bezwaarlijk gaat, die, na opgenomen te zijn, wederom uit den mond vallen olkort

Hondsdolheid.

na het. gebruik weder uitgebraakt worden. Hel zien van en het begieten met water verdragen de honden goed, slechts worden zij door de laatste sterk opgewekt; dat soms dolle honden zelfs door vlietend water zwemmen is algemeen bekend. De dieren willen gewoonlijk niet eten; daarentegen is de lust tot het gebruik van onverteerbare en oneetbare dingen , aarde, hooi. stroo, hout, kalk en niest toegenomen. De mest- en urine-ontlasting is meestal vertraagd en pijnlijk; de dieren vermageren in korten tijd zeer sterk. Het mondslijmvlies is meestal droog, soms zelfs als van spleten voorzien. Ophooping van veel slijm en zeever en het in draden uit den mond vloeijen er van, wordt gewoonlijk slechts waargenomen in die gevallen, waarbij door de keelaandoening het slikken belemmerd is; dikwijls is de tong, de neus en zelfs het geheele hoofd gezwollen. In den regel is het bindvlies zeer rood, worden de oogen. wegens groote gevoeligheid voor het licht, dikwijls gesloten; de oogen hebben meestal meer glans en krijgen de dieren door de vorming van kleine plooijen boven de oogen een kwaadaardig aanzien. In den gang der dieren is in den beginne niets afwijkends te bespeuren. Onjuist is de meening, dat dolle honden den staart tusschen de achterbeenen knijpen, evenals dat zij steeds regtuil loopen. Dit komt eerst te voorschijn als de zwakte in het achterstel toeneemt, en bet laatste heeft gewoonlijk slechts dan plaats, als het dier vervolgd wordt. Gedurende het rond loopen schijnen zij bijna bewusteloos te zijn. en zij loopen in dien toestand voort tot zij nedervallen, of weder tot bewustheid komen, en keeren zij dan niet zelden naar huis terug. De duur van dit tijdperk is, even zooals hel eerste, niet bepaald; hel duurt sleehls zelden langer dan 3—\'i dagen, na welken tijd hel 3e tijdperk intreedt of de dood , door verlamming , volgt. In hel 3c tijdperk worden de aanvallen zwakker, maar de vrije tussclientijden minder duidelijk. De vermagering neemt zeer snel toe; de dieren krijgen door hel verwarde haar, de ingevallen flanken , de matte, in de oogkassen gezonken oogen , hel troebele hoornvlies, de meestal openstaande, drooge mond . waaruit de loodkleurige tong hangt, een hoogst onaangenaam aanzien. De zwakte inhei achterstel neemt toe, langzamerhand wordt dit verlamd, de dieren gaan waggelend, zij slepen de achterbeenen na, de staart

Hondsdolheid.

hangt naar beneden, of zij liggen slaapzuchtig, heffen zich slechts met het voorstel op. vooral als zij geprikkeld worden, wanneer zij tevens nog trachten tc bijten. De stem wordt heeseher, dc ademhaling bezwaard, de pols versneld en onregelmatig, de pupil is verwijd; somtijds ontslaan er convulsiën en eindelijk sterven de dieren op den 3—7 dag, zelden later.

Bij dc stille dolheid zijn dc verschijnsdlen van prikkeling der hersenen niet zoo duidelijk , dc opgewcklhcid niet zoo groot, dc onrust , dc neiging om weg te loopen en de bijtlust zijn geringer , de dieren zijn meer stil en treurig. Meestal ziet men reeds spoedig v e r 1 a m m i n g van d c a c h t c r k a a k ontstaan, die dan slap en meer of minder ver nederhangt, cn de dieren bij het drinken, eten en bijlen zeer hindert. Slechts als zij sterk geplaagd worden, kunnen zij dc kaak sluiten, waarom het steeds gevaarlijk is, om te nabij zulke honden tc komen. Wegens bet openstaan van den bek vloeit gewoonlijk speeksel en zeever uit den mond; dikwijls is de keel en tic slokdarm gezwollen, soms ook de gehcelc hals cn dc tong, en in vele gevallen is er tevens een katarrh van het neus- en Inchtpijpsslijmvlies aanwezig cn ook wel buikpijn; de afgang is dan weeker, zelfs vloeibaar. Dc verandering van dc stem — die deze honden echter zeldzamer doen hoeren — de storing in het bewustzijn, de verandering van den eetlust, de snelle vermagering cn de verlamming van het achterstel, tegen bel levenseinde en de snelheid van bel beloop,komen met den len vorm overeen.

Verschijnselen bij het paard; De dieren worden bij hel uitbreken der ziekte onrustig; zij toonen Jeukte aan dc plaats waar zij gebeten tc zijn gevoelen, trippelen heen en weder, vallen soms, zijn schrikachtig, worden door geringe uitwendige omstandigheden sterk opgewekt, toornig, bet oog is gevoelig voor hel licht, de blik is stier, dc pupil meestal verwijd; bij hengsten en merrien is gewoonlijk eene sterke opgewektheid van de geslachtsdrift aanwezig; dc eerste sehaehlen veel uit en binncken met hecschen stem naar merriën, de laatste plaatsen de aehterbccnen van elkander en verloonen zich als waren zij hengstig. Later ontstaan gewoonlijk trekkingen der huidspieren , zelfs krampen, de eetlust is verdwenen, bet slikken moeijelijk. Gedurende de aanvallen slaan cn klauwen

Hondsdolheid.

de paarden met de beenen, bijlen met woede in de lanrierboomen of andere voorwerpen, zoodat de tanden somtijds en zelfs de aehterkaak afbreken; de adem baling wordt versneld, zeever en schuim komt uit den mond, de slem wordt heeseh en rauw. De duur der aanvallen is verschillend. Gedurende het nala ten der aanvallen krijgen de dieren meer of minder de bewustheid terug en zijn dan mat en treurig; de latere aanvallen zijn gewoonlijk zwakker, de vrije tussehentijden duren langer. De dieren vervallen spoedig; eerst ontstaat zwakte en vervolgens verlamming van het achterstel, de zieken liggen daarom meestal en gaan onder eonvulsien na i-—6 dagen le gronde.

Verschijnselen bij het r u n d ; Deze komen veel met die van het paard overeen. Gebrek aan eetlust, treurigheid, groote onrust, ligte opgewektheid, trekkingen, schuimen uit den mond, opgewektheid der geslachtsdrift, vooral bij stieren , slikkingsbe-zwaren en teekenen van gevoeligheid aan de gebeten plaats zijn de eerste verschijnselen. Gedurende de aanvallen zijn de oogen rood , slier , glinsterend , de pupil verwijd . de slem veranderd , heeseher, dof, de dieren brullen veel, stampen mei de beenen, stoolcn _ legen den grond en wentelen zich om , of wel zij pogen zich van strikken en touwen te ontdoen, sloolen met de horens en met bel voorhoofd tegen alles mei zulk eenc woede, dat de eerste niet zelden afbreken en de laatsle verwond wordl. Zeer zelden ziet men bijtlust. Eetlust en herkauwing houden geheel op, de mestontlasling is in den beginne spaarzaam. later vloeibaar, wordt dikwijls onwillekeurig onllasl. Dc vermagering is zeer groot; ten slotte wordt het achterstel verlamd, de dieren kunnen zich niet meer opheffen , vervallen in een slaapzuchligen toestand en sterven. Dc duur der ziekte is \'lt;—5 dagen, hoogstens 7 dagen.

Verschijnselen bij het schaap: Ook bij deze dieren zijn de eerste verschijnselen der ziekte vermindering der eetlust, opbonden van bel herkauwen . jeukend gevoel op de buid, verhoogde geslachtsdrift; spoedig daarna ; groote opgeweklheid , verandering-van de slem. verwijding van de pupil, süere blik, rood bind vlies, vermeerdering van slijmafscheiding in den neus. Gedurende de aanvallen maken de schapen ongewone sprongen, stampen met de beenen. knersen op de tanden, sloolen met de horens legen

Hondsdolheid.

menschen, schapen, honden en levenlooze voorwerpen, bijten soms ook in stalgereedsehappen. Zulke aanvallen wisselen af met rustige tusschentijden. De vermagering neemt snel toe, evenals de verlamming van het achterstel, de dieren liggen grootendeels en onder voortdurend zeeveren en vermeerderde neusuitvloeijing sterven de dieren van den b—8. dag.

Evenzoo doet zich de ziekte bij geiten voor; hij hen is echter altijd dc bijtlust heviger.

Bij katten, bij welke dc verschijnselen, wegens de schuwheid der dieren niet nauwkeurig kunnen worden waargenomen, zijn groote onrust, verandering van den eetlust, drift 0111 weg te loopen, doelloos omloopen, ongewoon spi ingcn . zich verstoppen, de eerste tcekenen van de zicklc, waarop hevige bijt- en krablust, zoodat zij zelfs menschen aanvallen . zich voordoen. De dieren vermageren zeer, de stem is veranderd , zoodat dit een eigenaardig schreijen wordt; eindelijk verlamming en dc dood, die meestal reeds tusschen den 2—4 dag volgt. — De beet van dolle katten is in den regel gevaarlijker dan die van honden.

Roofdieren, wolven en vossen, verlaten als zij dol zijn gewoonlijk hun verblijfplaats, loopen onbewust in bewoonde streken, zijn niet bevreesd voor menschen. honden, enz., vallen die integendeel aan. als zij zich op hun weg voordoen , bijten ben en vervolgen dan als bewusteloos hun weg. Paarden op den weg en kudden op weiden of in perken, worden door hen aangevallen en groote huisdieren vooral aan het hoofd en de lippen gebeten. De dolheid is soms zeer uitgebreid bij deze dieren aanwezig.

Ook bij het huisge vogel te ontstaat de dolheid na den heel van dolle dieren. Groote onrust, wonderlijke sprongen, heesche stem, een zekere bijtlust en ten slotte een slingerende gang en verlamming zijn de hoofdverschijnselen 1).

De ziekten waarmede de dolheid meer ol minder gemakkelijk verwisseld kan worden, zijn: de vallende ziekte, de keelontsteking , de maag- en darmontsteking, de aanwezigheid van vreemde

1) Zie verder wat de vcrsdiijiiselcn aungaal hot uitmunlende boekje van Prof. Büuley; ovel llondsdollieid , de kenteekenen of verschijnselen dezer ziekte enz. Vertaald door F. C. Hekmener. Utrecht, J. G. IJroese, 1805.

Hondsdolheid.

ligchamen in de keel- en den slokdarm, de aanwezigheid van den lintwormvormigen vijfmond (pentastomum taeniodes) in de voor-hoofdsboezeras en als er veel drieledige lintwormen (taenia echi-noeoccus) in de dunne darmen zijn.

Dat ook de heet van dolle plantenetende dieren en inentingen met speeksel en met bloed van zulke dieren, de dolheid kunnen voortbrengen. is door proeven bewezen; maar de smetstof schijnt niet zoo krachtig te zijn als die van de vleescheters.

Volgens hel Kon. besluit van clO Ucl. 1872 behoort de hondsdolheid bij alle vee tol de besmellelijke ziekten. Behalve de bij Art. 13 en 14 van de wet van 21) Julij 1870 voorgeschreven aangifte eu afzondering, moet, volgens § 8 van gemeld Kon. besluit: »het door hondsdolheid aangetaste vee worden af-gemaak! en daarna verbrand of begraven. JDe plaats in den stal of het gebouw, waar een afgemaakt of gestorven dier gestaan heeft, moet worden ontsmet. Het vastleggen of vasthouden van honden kan worden geboden, met inachlneming van het bepaalde bij art. 30 der wet van 20 Julij 1870. Vee dat verdacht is van hondsdolheid blijft verdacht: schapen, geilen en varkens 2 maanden; rundvee en eenhoevige dieren G maanden: alles te rekcr.en van hel eindigen van hel laatste geval door herstel of door dood of afmaking. — liij afsluiting van besmette hoeven of weiden is verboden bij hondsdolheid: uitvoer uit den afgesloten kring van vee, honden en katten.—In gebouwen of op weiden, erven of hoeven, waar vee staat of heeft gestaan dat aan de hondsdolheid lijdt of geleden heeft, mag geen vee gebragt worden gedurende den lijd van 8 dagen voor alle vee, te rekenen van den dag af waarop hel laatste geval door herstel, door dood ol afmaking is geëindigd.quot;

Ofschoon men enkele waarnemingen vermeld vindt, dat de uitgebroken hondsdolheid zou genezen zijn, worden die gevallen door velen betwijfeld, ook zijn aan die pogingen lot herstel bij diereu vele gevaren voor den raensch verbonden; er kan alzoo, zoowel bij mensch als dier, slechts sprake zijn om, wanneer eene vermoedelijke besmetting heeft plaats gehad, het uitbreken der ziekte te voorkomen. Met dat doel wendt men uit- en inwendig geneesmiddelen aan. De gehelen wonden laat men rijkelijk uit-

8

Vallende ziekte.

bloeden en bevordert die bloeding, desnoodig, door insnijdingen, door het uitsnijden van de omgeving der wond of door het opzetten van koppen; men waseht de wonden met warm zeep- ot zoutwater uit, en brandt die met bijtende kali in substantie of in oplossing ;;i70: of met geconcentreerde minerale zuren , of brandt die met een gloeijend ijzer, waarna de ettering door liet opstrooi-jen van spaansehevlicg poeder, door liet bestrijken metspaansche-vlieg zalf (36, 28), roode praeeipitaat zalf enz. gedurende onderscheidene weken onderhouden wordt. A\\ordt het dier aan een ligehaarnsdeel gebeten dat zonder nadeel weggenomen (geamputeerd) kan worden , bijv. de ooren. den staart, dan snijdt men die dadelijk af. Inwendig geeft men gewoonlijk. -— maar met zeer twijfelachtig gevolg , spaanschevliegen.

590. N. Bijtende kali li/₂-2 wigtjos. Poeder van zevenboorakniid

De bee^wtd moSe^e minu- Poed. van

ten worden uitgewasschen en in den gt; - Ti\' wicfie.

tnsschentiid linnen van 1—fa maal ,_T , , .

zamengev\'ouwen en hiermede gooil ilnak er eenc zaii van om op dc

bevochtigd, gedurende 48 uren o|i de wond te strijken.

wond worden gelegd; na dien lijd

worden de lappen slechts elK uur In. Lasihcum zall o loon.

vernieuwd, en daarmede 14 dagen Roode praeeipitaat 2 wigfjes.

volgehouden. (Sauter.) Maak er ecne zalf van.

⁰ Gebruik als liet vorige.

59-1. N. Reuze!

2. Yalier.de ziekte.

Deze ziekte komt hij alle huisdieren, zelfs hij liet gevogelte voor, het meeste cehter bij den hond. Ue oorzaken liggen dikwijls m het duister. — De aanval komt óf plotseling le voorschijn, doordien het dier na een kort wankelen bewusteloos nederstort en door krampen wordt aangedaan; oi er gaan eenige voorboden vooraf: de dieren zijn onrustig, blijven als zij loopen slaan; zij sidderen, wankelen heen en weer, plaatsen de beencn ver van elkander; honden loopen meermalen heen en weer, L\'-ri slotte vallen zij bewusteloos tegen den grond. Hierop volgen krampen. in hel aangezigt, den hals, den romp en de ledematen, die in het begin meer van klonisehe krampen hebben, maar meer en meer tonisch worden; de dieren verdraaijen de oogen, knersen met de

Vallende ziekte.

tanden en slaan met de beenen, uit den mond vloeit schuimig speeksel en zeever; soms is de kaak sterk gesloten en de tong er in geklemd. Paarden steunen, honden eu varkens schreijen klagelijk. Het bevvustzija en het gevoel is gedurende den aanval volkomen opgeheven, de pupil meestal sterk verwijd, ongevoelig voor het licht, het bindvlics rood. Aanroepen, steken met naalden enz. wordt het dier niet gewaar; de pols is klein, onregelmatig, langzaam, zamengetrokken, hartslag veelal sterk, ademhaling versneld, kugehend, rogchelend, de paarden beginnen sterk te zweeten. Langzamerhand gaan nu de tonische krampen weder in klonische over, de mest en urine wordt ontlast, de dieren worden rustiger, het bewustzijn en het gevoel keeren terug, zij staan op en herhalen zich langzamerhand, maar zijn nog eenigen tijd als bedwelmd. mat en terneder geslagen.

De aanval duurt van eenigc minuten tot ¹ ₄ uur. — Wanneer de aanvallen terugkomen is geheel onbepaald, weken, zelfs maanden kunnen er tusschen verloopen. ISij honden schijnen gemoedsaandoeningen en onwelzijn het intreden van aanvallen te begunstigen.

Ue behandeling der vallende ziekte moet van de oorzaken afhangen en is daarom zeer verschillend. Komt zij voor bijmoei-jelijk tandwissclen, dan moet het tandvleesch met de bistourie of een lancet doorgesneden worden. of men zet er 2—3 bloedzuigers op en geeft aan den hond, die in elk geval selvraal gevoederd wordt, zachte afvoerende middelen (303—307, 317—321), waarna Pillwax tinctuur van aconitum volgen laat.

Zijn darmwormen de oorzaak, dan geeft men purgeer- en worm-drijvende middelen zie darmwormen); is de aanwezigheid van den lintwormachtigen vijfmond niet waarseliijnlijkheid in de voorhoofds-boezems aan te nemen, dan maakt men volgens Hertwig beroo-kingen van teer of barnsteen, inspuitingen van teerwater in de neusholte, of men trepaneert het voorhoofd en spuit door de gemaakte; opening teerwater of eene waterige oplossing van aloë.

Is er bij honden eu varkens tevens neiging tot braken en gebrekkige eetlust, dan zijn braakmiddelen 123—125) en daarna bittere of aromatische middelen met salammoniak aangewezen.

Ook bij de door verkoeling ontstane ziekte geeft Hertwig aan

8\'

Vallende ziekte.

honden eersl een braakmiddel, daarna zweetdrijvende middelen, bijv. geest van Minderer (122, 20;]) en geelt hij warme baden; zijn gemoedsaandoeningen de oorzaak, dan geeft hij nareotisehe middelen, als opium, belladonna.

Bestaan er hersenziekten, of kan men de oorzaak niet ontdekken. dan kan men den helsteen, de kopervitriool (158), koper-salammoniak, zinkbloemen, vingerhoedskruid in verbinding met calomel, de bryonia, de stramonium. den braakwijnsteen, de kraan-oogen (431—433), etterdragten enz. beproeven, ofschoon in zulke gevallen de behandeling gewoonlijk vruchteloos is. Komen bij de hondenziekte epileptische toevallen. dan volgt men de op bladz. 24 opgegeven behandeling.

Hertwig genas door belladonna (in stijgende giflcn van 3Va wigtje—2 lood dagelijks 1 m. gedurende \'i dagen gegeven, dan 2 dagen opgehouden en daarna als vroeger gegeven) een paard binnen 44 dagen, terwijl in een tweede geval deze behandeling vruchteloos was. Van een gunstig gevolg was in ecnige gevallen bij paarden de kastratie.

Gedurende den aanval moet men de dieren alleen voor beschadigingen, belecdigingen behoeden, ook tracht men door bet bedekken der oogen met een zwarte doek, den duur van den aanval te verminderen.

Zinvang.

3. Zingvang, verstijving. Katalepsis.

Onder dezen naam verslaat men een stijf-worden der willekeurige spieren, mei opheffing van den wil op de beweging der dee-len, waarvan de buigzaamheid echler bestaat. De ziekte wordt,

118 St. Vitus dans.

hoewel zelden, bij honden, slechts zeldzaam bij paarden waargenomen; eens nam Leiscring dio bij een wolf waar. De honden hebben het vermogen om van plaats te veranderen verloren en schijnen in de eenmaal aangenomen bonding of ligging, waarbij men ze elke stelling of plaatsing die men wil kan geven . waarin zij dan blijven. Deze toestand, waarbij ademhaling en Moedsom-loop geene afwijkingen vertoonen, duurt eenige minuten tot cenige uren en langer, volgens llertwig zelfs ^L2 en meerdere weken. Bij lang aanhoudende aanvallen geraken de honden wegens gebrek aan voedsel zeer in verval en gaan dan te gronde.

Het komt hier bij de behandeling vooral aan op hel verwijderen van de oorzaken der ziekte; als zoodanig geeft men aan: gemoedsbewegingen, verkoeling, het gebruik van zwaar verteerbare spijzen; daarna moet de behandeling gewijzigd worden. Zijn die oorzaken niet Ie vinden, dan beproeft men volgens llertwig eerst drastische purgeermiddelen. als calomel met guttegom (208), krotonolie (316), later opwekkende middelen. vooral kamfer (148, loO), koolzure ammoniak of de kraanoogen (lol, 152, 154, 610—612).

614. N. Calomel Maak or met water lö pillen van.

Gutte gom van elk 4—10 korr. Geef aan den hond, naar zijn grootte, Drop zooveel als noodig is gedurende 2—3 dagen en \'s morgens om er H pillen van te maken, i—5 pillen.

Geef aan den hond des morgens 1 pil in. (Hertwig.) 616. N. Koolzure ammoniak 11/j—\'2

wigtje.

615. N. Krotonolie 15 droppels. Gedestill. water 12 lood.

Witte zeep Gewone stroop 3 lood.

Poeder van althaeawortel van Geef aan den hond om de 4 uur elk l¹^—2 wigtjes. een eetlepel vol.

4. St. Vitus dans. (Chorea St. Viti.)

Men verslaat hieronder een ebronischen, niet van koorts vergezelden toestand, die vooral bij jonge honden (vooral na de hondenziekte), slechts zeer zelden bij paarden voorkomt. Zij is gekarakteriseerd door periodische krampaanvallen. waarbij de dieren onwillekeurig en geheel doelloos een en dezcllde beweging herhalen, of een of meerdere declen van het ligchaam, hals, hoofd, geheele of gedeelten van ledematen bewegen of daarin trekkingen hebben, die ze niet gewaar schijnen te worden. Ucze bewegingen

Duizeligheid.

gelijken op wiiickein\'ige en bewuste bewegingen, maar zijn zulks niet. Sommige diere n loepen voortdurend in een kring om, stooten daarbij tegen voorwerpen en zetten daarna als ware er niets gebeurd de automatis \'be bewegingen voort; honden springen herom , op stoelen, in de hoogte, kunnen niet of bijna niet in de beweging ophouden, en:.

Tegen deze ziekte, waarvan de oorzaken bijna geheel onbekend zijn, raadt men aetheriselie oliën, narkotisehe middelen en zink-bereidingen aan, in één woord eene behandeling als bij de vallende ziekte is opgegeven.

5. Dnizeliglieid. Bloei- of bloedziekte bij het rand.

Dit is een koortsvrij, door periodisehe neiging om neder te vallen, gepaard met onvermogen om geregelde bewegingen te volbrengen, gekarakteriseerd zenuwlijden, dal nog al eens bij het paard, zelden bij andere dieren wordt waargenomen. Vele oorzaken kunnen tot deze ziekte aanleiding geven: hersenziekten, te sterk zonnelicht, groote warmte, te warme stallen, transport per spoor, te nauw Uiig, ziekten van het hart, der bloedvaten en longen, veel bloedverlies, volbloedigheid. Bij varkens het gebruik van pekel; ook het voederen van boekweit zou bij witte varkens en sehapen, behalve een eigenaardige uitslag aan het hoofd, duizeligheid veroorzaken.

De aanval der ziekte volgt gewoonlijk plotseling, gedurende het werk of na de voedering, zelden in den stal of onder den ruiter, liet paard blijft plotseling staan, schudt met het hoofd, siddert, tuimelt heen en weer, dringt rug- of zijwaarts, waarbij het gewoonlijk liet hoofd hoog en zijdelings houdt, leunt tegen den disselboom of het nevenspan, in den stal tegen den wand; soms draait het eenige malen in een kring om of hangt in het. tuig, is daarbij angstig en geraakt spoedig in bet zweet. In den geringen graad der ziekte is de aanval in eenige minuten voorbij. zij vallen dan niet tegen den grond, maar zetten de beenen om dit le beletten ver van elkander, vooral ook dan niet als men ze bij het iioofd vasthoudt en ondersteunt.

jNa een zoodanigen aanval zijn de dieren weder dadelijk geheel frisch of min of meer ter nedergeslagen, traag\', schrikachtig,\' maar

Steegsheid.

herhalen zich over liet geheel spoedig. Bij een hcv igen aanval slorten de dieren legen den bodem en blijven dan bewusteloos liggen ol\' maken ongeregelde bewegingen met de ledematen; na li—10 minuten staan zij weder op, j; aar zijn dan meestal schrikachtig en mat. — Menigmaal komt er maar een, of kort na elkander eenige aanvallen . terwijl die verder nimmer meer bij hel dier worden waargenomen; dikwijls echter koeren de aanvallen met onbepaalde tiissehenlijden weder terug, vooral in het voorjaar. Slechts zelden gaan de dieren aan duizelijkheid te gronde.

Bij de behandeling van deze ziekte moet het hoofddoel steeds zijn het verwijderen van de oorzaken der ziekte. Bij volbloedige dieren doet men aderlatingen, geefl men afvoerende middelen bijv. aloë (203 , 207, 304—309, Ü17 . calomel (384. 387, 534—»3«), braakwijnsteen (213, 2;J8, 434, 43a, 440), en geeft men saprijk, groen, weinig voedend voedsel. Bij hartziekten beproeft men het vingerhoedskruid met verkoelende zouten (214, 215 — Ook narcotische stoffen ((il\'J) worden aangewend. Zoo gaf Erdt de strychnine in stygendc dosis van ¹ ,—3 korrels dagelijks aan het paard met goed gevolg, terwijl Ilertwig met opium (tof I¹ ,—2 wigtjes dagelijks 3 m. gegeven en gedurende !) dagen voortgezet), in een geval een gunstig, in een tweede geval een ongunstig gevolg kreeg. Bij honden en varkens doen braakmiddelen (239, 240) soms goede diensten.

Gedurende den aanval moet men het nedervallen van het dier, door het vasthouden van het hoofd, voorkomen, of men tracht door het over het hoofd doen van een doek. door begieten met koudwater den aanval te bekorten.

617. N. Soccotrin. aloë Si/j lood. aan het paard des morgens en des Calomel ii/₂ wigtje. avonds de helft.

Witte zeep 3 lood.

Maak er met water een pil van en 619. N. Poeder van kamillcnbloemen geef die des morgens aan het paard. » » belladonnawortel

van elk 41/₃ iood.

618. N. Braakwijnsteen wigtje.

Los die in eenig gedestill. water op.

Poed. van gentiaanwortel 3 ld. van en geef het aan hot paard in 4 Maak er eene likking van en geef\' koeren op 2 dagen in. (Hei twig.)

6. Steegslieid of tusschenpoozeude krankzinnigheid. Men verstaat onder dezen naam eene aanhoudende of periodiseh

Stccgshcul.

voorkomende Icgcnslrcving ol\' oavolgzaaiuhcid. waarbij de paarden dan niet doen willen, wat men billijkerwijze van hen verlangen kan.

Steegsche paarden toonen dikwijls reeds in den slal zekeren graad van legenstreven, zoo bij liet poetsen, bij liet optuigen, bij hel uitbrengen uit den stal, bij bet inspannen en bet gaan opzitten van ruiter. Bij het lijden toonen velen onder andere omstandigheden tegenstrevigheid, doordien zij niet van de plaats willen, zich slechts met sprongen voorwaarts bewegen en dan weder staan blijven, naai\' de zijde of voor- of rugwaarts dringen, lievig slaan, steigeren, en daardoor menseben en dieren of het rijtuig waarvoor zij gespannen zijn in gevaar brengen. Doorslaan, krachtig gebruik van den teugel, sporen enz. wordt deze toestand slechts verergerd, de dieren worden woedend, slaan hevig, trachten den ruiter af te werpen of tegen een wand of boom te drukken, vallen tegen den grond, enz. In andere gevallen komen deze verschijnselen aanvalsgewijze, periodisch, quot;te voorschijn; de dieren zijn gedurende de tusschentijden gewillig en volgzaam; plotseling echter, zonder dat cenige bekende oorzaak te vinden is, worden zij wederstrevig, blijven gedurende de beweging plotseling stilstaan, zijn niet van de plaats te brengen ot vertonen de hiervoor opgenoemde verschijnselen. Zijn zij weder wat rustiger geworden , dat zelden door eene vriendelijke behandeling bespoedigd kan worden, dan verrigten zij hun arbeid weder als vroeger.

Bij vele steegsche paarden komen deze toevallen eerst te voorschijn, wanneer zij bij hun arbeid groote hindernissen ontmoeten , als de last grooter is dan gewoonlijk , als zij \'die berg-op moeten trekken, of als zij reeds vermoeid zijnde aan zekere voorwerpen , bruggen, herbergen zijn aangekomen. Zulke aanvallen komen op onbepaalde tijden terug en de duur er van is van cenige minuten tot eenige uren. — Dat men de vroeger vermelde zinvang meermalen voor steegsheid beeft gehouden is zeker. —■ Somtijds wordt een aanval door eene bepaalde oorzaak bijv. slaan met de karwats, te sterk aanhalen van den buikcingel, te strak aangehaalden staartriem, drukking van het kopstuk van het hoofdstel, te sterk gebruik der sporen enz. opgewekt.

Dat men deze ziekte bij eenige opmerkzaamheid niet voor kol

Flauwle en schijndood.

der, vallende ziekte ol\' duizeligheid kan houden blijkt; eerder zou men die met sehrikaehtigheid kunnen verwisselen, maar hier duidt alles aan dat het dier vrees voor het een of ander heeft, hetgeen bij steegsheid geenszints het geval is; ook het tegenstreven van hel paard bij liet inspannen enz. als dit een gevolg is van het niet afgerigt zijn , is er gemakkelijk van te onderscheiden. Moeijelijker is het om steegsheid van ondeugendheid, zooals die soms bij bedorven en mishandelde paarden wordt waargenomen, te onderscheiden; maar dit gelukt bij nauwkeurig onderzoek toch steeds.

Eene geneeskundige behandeling van dit gebrek bestaat er niet. in elk geval is eene ruwe behandeling, slaan enz. steeds nadcelig. ïn vele gevallen kan door eene verstandige en zachte behandeling van het dier en, als dit bekend is, door liet vermijden van dc oorzaken, waardoor de aanvallen worden te voorschijn geroepen, dc toestand verbeterd en eene grootcre bruikbaarheid van het paard verkregen worden.

7. Onmacht, flauwte en schijndood.

Vele oorzaken bestaan er waardoor onmacht ol flauwle kan ontstaan: hersenziekten, spoedige wegneming van drukkendeexsu-datcn. bijv. van borstwater, van gas bij opgeblazenheid, bloedverlies, sommige vergiften, belette ademhaling, drukking van het tuig enz.

Onmagtige dieren liggen beweegloos op den grond, de ademhaling is verminderd, nauwelijks merkbaar, de pols klein, zwak, de warmte van het ligehaain ongelijk en afwisselend, de zigtbare slijmvliezen bleek en koel. de dieren zijn ongevoelig voor prikkels. Voordat de dieren werkelijk dauw vallen ziet men dikwijls dat zij beginnen te wankelen , duizelig zijn en dat koud zweet uitbreekt. De aanval kan van eenige ininuten tot ¹/₄ uur en langer duren. Langzamerhand herhalen de dieren zich: het ademhalen wordt dieper, pols en hartslag worden voelbaar, de huid warmte en hel bewustzijn keeren terug en de nog eenigen tijd aanwezige treurigheid verdwijnt.

Bij den schijndood is het ligehaain koud, de elasticiteit \\an de