BEROEMDE ÏOONKUNSTENAAHS.

/I

DOOR

IPÉLIX; OLÉMEISTT.

TWEEDE. 60EDK00PE DRUK.

Herzien door Mr. H. A. VIO TT A.

^ Met Portretten.

h HAARLEM,

H. D. TJEENK WILLINK.

BIBLIOTHEEK DER RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

VOORBERICHT.

Eouige jtiren geloden verscheen bij den heer A. C. Kruseman , te Haarlem, het werk Beroemde toonkunstenaars van de zestiende eeuw tot op onzen tijd door Felix Clément, voor Nederland bewerkt door Mevrouw van Westuheene. Dat werk, ofschoon in vele opzichten een welkome gave voor de beminnaars der toonkunst, heeft twee groote gebreken. Vooreerst bevat het vele biographieën van onberoemde, althans van zoodanige kunstenaars, die alleen voor den muziekgeleerde nog waarde hebben; ten tweede worden vele bijzonderheden vermeld, die alleen don franschon lezer belang inboezemen — b. v.\'op welk tijdstip de zooveelste symphonic van Beethoven voor het eerst in het Conservatoire te Parijs werd uitgevoerd; op welke wij/e Der FreiscMtz in de Grand Opéra werd gegeven, en meer andere bijzonderheden die in een Nedeiiandsche vertaling gemist kunnen worden.

De uitgevers meenden daarom het publiek geen ondionst te

VI VOÜllBElilCHT.

doen, door het quot;werk van Clément in nieuwen, gowijzigden vorm in het licht te gevon. Op hun verzoek heeft de ondcrgeteckende zich met die nieuwe bewerking belast. In deze uitgave zijn alleen de biographieën van algemeen bekende kunstenaars opgenomen, hetgeen ten gevolge heeft, dat hot werk ongeveer een derde kleiner is geworden. De alleen voor Franschen aantrekkelijke plaatsen zijn geschrapt, historische onjuistheden verbeterd, hier en daar ook onmisbare bijzonderheden aangebracht.

Moge het werkje in zijn nieuw kleed een gunstig onthaal vinden

Amstekdam, Juli 1877.

INII OUD.

INHOUD.

INLEIDING.

Eer ik over de inrichting van dit boek ga uitweiden, of in betoogen treed om het den bijval van het beschaafde publiek te verzekeren, wil ik trachten er al aanstonds het practische nut van aan te toonen voor ieder die belang stelt in muziek: kunstenaars, liefhebbers, meesters en leerlingen; voor jonge menschen vooral, in wie de zin voor het schoone begint te ontwaken, en wier geestdrift de voorlichting der ervaring behoeft, indien zij zich niet op een dwaalspoor zal laten leiden door voortbrengselen die hunne bewondering niet waardig zijn.

De muziek is ontegenzeggelijk de meest beoefende kunst, maar wier geschiedenis haren beoefenaars bijna volslagen vreemd is gebleven.

Niet slechts in groote wereldsteden, maar tot in de kleinste stadjes en dorpen zingt men koren, aria\'s uit eene opera, of romancen; men maakt er muziek in kerken en in scholen; harmoniegezelschappen en zangvereenigingen nemen gedurig toe; om niet te spreken van de militaire muziek, die sedert een twintigtal jaren sterk is vooruitgegaan. En behalve dat

1

INLEIDING.

alles, heeft de piano hare plaats ouder de meubels vau ieder beschaafd geziu.

Maar, omdat duizeud kelen en millioenen vingers muziek maken — spreekt het daarom van zelf dat verstand, gevoel en smaak overal ontwikkelen overeenkomstig den tijd eu de moeite welke men aan die uitvoeringen besteedt?

Worden al de verhevene, bevallige, diepzinnige of smaakvolle gedachten, of de verschillende toestanden der meusche-lijke ziel, welke die melodieën, die harmonieën openbaren, door hare vertolkers genoegzaam begrepen en uitgedrukt? Wy antwoorden zonder aarzelen: hoogst zelden.

Het is slechts aan zeer weinige naturen gegeven, van hunne vroegste kindsheid af het schoone als bij ingeving te voelen eu te begrijpen; er, zonder voorafgegane opleiding, de wetten van te raden, en de wereld door hunne vroege ontwikkeling te verbazen. Dat behoort tot de wonderen. En toch, wanneer die gave van den Schepper, die buitengewone aanleg niet door verstand en studie en een voorzichtig gebruik dei-traditie wordt aangekweekt, wordt zij weldra onvruchtbaar en daalt af tot het peil der middelmatigheid. Wanneer daarentegen eene goede en krachtige leiding haren dengde-lijken invloed in die natuurlijke sappen mengt, wordt daaruit het genie geboren dat meesterstukken voortbrengt. Dat wonder hebben de Italianen in den toen veertienjarigen Mozart begroet, toen zij hem il maestro d\'ingegno noemden.

Dat is evenwel de natuurlijke loop der dingen niet.

In den gewonen toestand van het leven moet de mensch zijn intellectueele leven voeden door kracht van wil en inspanning van geest, even als hij zyn dagelijksch brood verdient in het zweet zijns aanschijns. Het talent is dus eene verovering, een aangewonnen goed. Het vereischt in de eerste plaats eene voorbereidende studie der beginselen, het ach-

INLEIDING.

tereeuvolgend en trapsgewijze in praktijk brengen van theoretische kenuis, bekendheid met alle materieele en voelbare onderdeelen van toonaard , maat en uitvoering. Gesteld zelfs dat men in dat eerste gedeelte van muziekstudie de hoofdbegrippen van harmonie en accompagnement heeft gevat; dat men die eerste proeven zegevierend heeft doorgestaan — zal men daarmede dan een toonkunstenaar zijn, in den verheven zin van het woord? Dat denkt men, helaas! Omdat men op het eerste gezicht eene aria, een stuk pianomuziek, of een blad of wat eener partituur kan lezen, omdat men eene romance in een anderen toon kan zetten, eene behoorlijke harmonie op een thema kan maken; en vooral omdat men een onuitputtelijk repertoire van quadrilles, mazurka\'s en polka\'s bezit, gaat men in de oogen van het publiek, en in eigen oogen, voor een uitmuntenden musicus door.

Wij achten dat alles niet verwerpelijk, integendeel, wij erkennen er het nut en het voordeel van voor een beschaafd mensch; maar wij betwisten hem den titel van goed musicus, dien men hem geeft.

„Hij kan lezen, schrijven, reeknen.

Dat talent is niet gering.quot;

Doch dat zijn de eerste beginselen der toonkunst; wat hem nog ontbreekt, is volledige kenuis van muziek — de kunst zelve.

Er zijn er niet velen die met dat tweede gedeelte der muzikale studie beginnen. De menigte blijft in de voorhoven des tempels staan, en het heeft geen nood dat men elkander ooit voor de poorten van het heiligdom verdringt.

Om intusschen het aantal uitverkoren geesten te vergroo-ten, die in de schoonheden der muziek dieper willen doordrin-

INLEIDING.

geu, en om hun den omgang met de groote meesters der kunst gemakkelijk te maken, schreven wij dit werk.

De studiën, welke wij te zamen zullen volgen, richten zich tot het verstand, tot de hooge eigenschappen van den geest; niet tot de ijdelheid. Wanneer men de eene kunstdynastie door de andere ziet opvolgen, voelt men de individualiteit verminderen, en de verwaandheid, die ziekte van onzen tijd, verdwijnen. De muzikale horizon wordt ruimer; wij zien de verschillende vormen van de kunst nu eens elkander opvolgen, dan weder hand aan hand gaan, zich voegende naar den bijzonderen aard van een volk, naar zijne huishoudelijke, staatkundige en maatschappelijke instellingen. Er worden scholen gevormd onder den invloed van heerschende begrippen, van litterarische stroomingen en te^enstroomingen. Wie zou niet verbaasd staan over zulk

O O

een rijk répertoire van muzikale scheppingen, die zulk eene verscheidenheid van karakter aannemen!

De beschaving reist de wereld door. De sclioone kunsten, waarin zij zich het schitterendst openbaart, vormen haren lijfstoet. Het is ons dus gegund de geschiedenis der muziek te volgen, van den oorsprong der maatschappijen tot op den jongsten tijd. Doch er zijn geen muzikale overblijfselen der oudheid, zooals er steenen gedenkteekenen zijn; wij moeten ons derhalve met gissingen tevreden stellen, of althans met verspreide inlichtingen uit oude oorkonden, om ons een denkbeeld te vormen van wat de beoefening dier kunst heeft kunnen zijn in de vlakten van Sennaar, aan het hof der Farao\'s, in den tempel van Salomo, bij de godsdienstplechtigheden van Mytra en van Ormuzd. Dezelfde onzekerheid heerscht omtrent het gezang dat Terpander hooren liet om een oproer te doen bedaren dat in Lacede-monië was ontstaan; omtrent de mélopeeên der koren van

INLEIDING.

Sophocles en de muziek waarmede de heilige dansen begeleid werden.

Wij zijn al niet gelukkiger waar het de muziek der Romeinen betreft. Hunne bekwame fluitspelers, de doorluchtige zanger Nero zelf\', hebben ons niets nagelaten dan hunne faam. Al wat wij weteu is, dat het zingen van de psalmen van David door de overlevering werd bewaard en dat zij zoowel in de kerken van Byzantium als in die van Milaan weerklonken.

Slechts van de vijfde eeuw af zal men, dank zij de aan-teekeningen van Boëthius, mogelijk te eeniger tijd een zeker aantal oude zangstukken weder vinden. Hoe dat zij, van den dag af, waarop Karei de Groote in ons Westen den standaard der christelijke beschaving heeft geplant, kwam overal de toonkunst in eere; men kan hare ontwikkeling leeren

⁷ O

kennen in mijne „Hisloire génerale de la musique religieusequot;, die in 1860 in het licht kwam, en waaraan het de Académie des inscriptions el belles lettres behaagd heeft haren bijval te schenken.

Hoewel de bovengenoemde Hisloire générale de la musique religieuse loopt van den tijd der eerste beschaving der oudheid tot op den tegenwoordigen staat der gewijde muziek, heb ik toch in dat boek getracht het tijdvak tusschen de twaalfde en de veertiende eeuw in een helderder licht te stellen, en daarop de aandacht mijner lezers te vestigen, wegens het zoo sterk uitkomende lyrisme in dien tijd, van Philippus Augustus tot den Heiligen Lodewijk. Inderdaad, hymnen, altaarzangen en godsdienstige liederen vermenigvuldigden zich toen als de rozen, die bij duizend en duizendtallen ontloken langs de kruisbogen en kapiteelen der gothische kerken; kerkdrama\'s waren echte gewijde opera\'s geworden en de epische adem drong er ruim en zuiver door heen.

INLEIDING.

Eerst twee eeuwen later werd al dat schoons bedorven en Terdonkerd door de kluchtspeleu en mysteriën. In den laat-steu tijd der middeleeuwen, toen de westersche maatschappijen zich begonnen te vormen; terwijl men buiten de intellectueel krachtige en beschermende werking der Kerk overal slechts wanorde en geweld, oorlog en verwoesting zag, openbaarden zich de kunsten als van zelf in kerkelijke vormen, en verbonden zich aan de orde van denkbeelden die beschaving en vooruitgang vertegenwoordigden.

Na die worsteling der maatschappijen, en onder de ontwikkeling en de veiligheid van het burgerlijke leven, ziet men gestadigen vooruitgang in alle vakken van kennis en menige zegepraal van menschelijk streven. Met instandhouding van wat de inspanning van vroeger tijd merkwaardigs had voortgebracht, maakte een nieuwe vorm zich van het

D ¹

verouderde los; er komt meer vrijheid eu meer afwisseling. De hymnen worden vervangen door veelstemmige motetten; de altaarzangen door de laudi spiriluali, kerstliederen en liederen in de landtaal; de kerkdrama\'s door oratoriums; de minnezangen door lyrische heldendichten, waarvan de onderwerpen uit de grieksche geschiedenis of de fabelleer ontleend waren, en eindelijk ontstaan gewijde en ongewijde opera\'s en ontwikkelen zich als om strijd.

De instrumentale muziek ging in dezelfde mate vooruit. Voorheen slechts als middel gebruikt om den zang te begeleiden , verwierf zij zich van nu af een eigen, zelfstandig bestaan.

De drie- en eensnarige speeltuigen met strijkstok werden vervangen door violen, violons d\'amour, alten, viola di gamba, basviolen; het waren de elementen van het quartet, dat weldra de grondslag der kamermuziek werd en de voor-looper was der symphonie. Deze laatste werd krachtig in

INLEIDING.

hare ontwikkeling geholpen door de volmaking der klavier-instrumenten.

Hoewel het instrument uit de handen des goddelijken instrumentmakers zoo volmaakt, zoo wondervol was, dat men slechts kon trachten het na te bootsen, moest toch de menschelijke stem zich buigen naar de nieuwe modulatiën welke de kunst der harmonie dagelijks uitvond. Er werden zangscholen gevormd, en uit Napels, Venetië en Rome kwamen de beste zangers van Europa.

Van dien tijd af geeft ons werk, in chronologische orde, de geschiedenis van componisten en virtuozen, die zich een glansrijken naam verwierven en het meest voor den vooruitgang in de toonkunst hebben gedaan. Ons houdende aan deu biografischen episodischen vorm, hebben wij de verschillende eigenschappen van hun genie trachten te doen uitkomen, eu wij hebben die belangrijke figuren geschetst in verband met de algemeene geschiedenis der kunst, overal waar de omstandigheden het toelieten.

Üit die chronologische bewerking volgen als van zelf vier moreele afdeelingen, die er zonderling mede strooken; de reden daarvan zal natuurlijk ter behoorlijke plaats blijken. Intusschen kunnen wij hier al aanstonds doen opmerken, dat de muziek in de eerste periode, van Palestrina tot aan Sebastiaan Bach, een scholastiek karakter behoudt; dat de groote figuren van Haydn, van Mozart en van Beethoven de tweede periode uitmaken. In de onsterfelijke werken dier meesters worden de hoofdbeginselen der ideale compositie uitgevonden, vastgesteld en ontwikkeld. Mehul en Cherubini zijn de laatste vertegenwoordigers van dien roemrijken tijdkring.

Daarna opent Rossini een nieuwen weg voor muzikale inspiratie. De vormen der melodie zijn nu tot volkomen

INLEIDING.

ontwikkeling gekomen, en de vrijheid in het gebruiken der genren geeft gelegenheid tot de bevalligste afwisseling en de rijkste combinatiën.

Weber en Meyerbeer openen de vierde en laatste periode, onder den invloed van het romantisme; de componisten zoeken naar het schilderachtige, naar locale kleur en naaide sterke indrukken, die eene reeds zoo ver gevorderde kunst met nieuwe effecten verrijken.

Men ziet dat de chronologische orde meer dan elke andere verdeeliug geschikt is tot een goed begrip van de geschiedenis der toonkunst. Drie en een halve eeuw lang volgt men zonder moeite hare afwisselende wederwaardigheden, haren vooruitgang en hare gedaantewisselingen.

Met de levensbeschrijving van beroemde kunstenaars geeft men de geschiedenis der kunst zelve, omdat hun leven zich bijna altijd in hunne werken openbaart.

Wenden wij, ten slotte, onzen blik op de toekomst; niet om er eene nieuwe methode te begroeten, die zich van de eeuwige wetten van het schoone wil vrijmaken, maar om er nog meer bezielde werken van te wachten, die het oordeel doet kiezen tusschen twee tegenovergestelde hellingen, waarvan de eene op ontaarding en de andere op verwarring uitloopt. Wachten wij ons voor mismoedigheid en twijfel. Laat ons den strijd aanvaarden, wel weteude dat er nooit vrede noch wapenstilstand zijn zal bij het palladium der kunst. De deuren van den tempel die haar bevat, zijn niet als die van den tempel van Janus in het oude Rome; zij blijven altijd open.

ROELAND DE LATTRE.

(ORLANDO LASSO.)

Geboreu in 1520, gestorven in 1594.

Roeland de Lattre is de vorst dier franco-belgische kunstenaars, die Europa, van het begin der vijftiende tot aan dat der zestiende eeuw, met hunne welluidende voortbrengselen verrijkten. Hunne werken zijn nog slechts onder geleerden bekend. Velen hunner zullen echter eenmaal aan de vergetelheid worden ontrukt, en wij moeten hier de namen in herinnering brengen dier oude meesters, ware baanbrekers der kunst: Willem Dufay, Ockeghem, Bassiron, Clement Jannequiu , Jean Mouton, Adriaan Petit, Arcadelt, Nicolaas Gombert, Adriaan Willaert, Cornelius Canis, Clemens non papa, Jan van Cleve, Hollander, Josquin des Prés, Phinot, Cyprien de Rore, Vaet, Claude Goudimel.

Het betaamt ons hulde te brengen aan den geleerden, warmen ijver dier kunstenaars. Dezelfde moeite, welke de •kunstenaars der middeleeuwen zich geven om alles naar het beginsel des geloofs te schikken, hebben ook die der vijftiende en der zestiende eeuwen aangewend, ten opzichte van

ROELAND BE I.ATTRE.

de harmonie. Zij liebbeu Pelion op Ossa gestapeld, als liet ware raadselen en vraagstukken opeengehoopt, om zich de voldoening en de eer te verschaffen van ze op te lossen.

Uit die reusachtige combinatiën ontstonden meesterstukken , wier macht niemand ontkennen zal, en waarvan enkele verheven zielen de grootheid zullen begrijpen. De vrienden van strenge kunst zullen er de schoonheden van waardeeren en gevoelen.

Welken naam moet men toekennen aan den grooten bel-gischen componist, die den schepter der muziek in de zestiende eeuw met Palestrina deelde V

De naam Orlando Lasso is bem ongetwijfeld van zijn verblijf in Italië bijgebleven; doch er bestaat geen reden om ons daaraan te houden. Wij verwerpen insgelijks het vermoeden dat de beroemde toonkunstenaar aanvankelijk Lassé zou geheeten , en later een latijnschen uitgang aan zijn naam gegeven zou hebben. Die bewering schijnt ons door niets gerechtvaardigd te worden. Nu blijven er nog twee andere namen over, waaruit de biograaf een keuze mag doen, omdat beiden op deugdelijke bescheiden berusten. Moeten wij hem Roeland de Lassus, of Roeland de Lattre noemen ? Beide die namen steunen op goed gezag. In die onzekerheid zullen wij den Bergschen kunstenaar den naam doen behouden, die hem het menigvuldigst door zijne landgenooten gegeven wordt, en wij zullen hem Roeland de Lattre noemen.

Wij zouden hier stof hebben tot overpeinzingen over de nietigheid van den roem. Die uitstekende mannen die, volgens eene sterke uitdrukking van Seneca, verteerd werden door ijver in litulum sepulcri, ziju, na een leven vol vruchtbare inspanning, nog niet zeker van het karige loon waarvan de wijsgeer zoo minachtend spreekt. Marmer of brons zullen te nauwernood hunne namen bewaren. Wij voegen hier nog bij, dat dezelfde onzekerheid gedurende langen tijd bestaan heeft ten opzichte van de geboorte des beroemden kunstenaars. Thans weten wij dat hij geboren werd te Bergen in Henegouwen, iu 1520. Volgens eene overlevering, waaraan al-

ROELAND DE LATTRE.

gemeen gehecht wordt, gaf zijne fraaié stem, toen hij als koorknaap in de St. Nicolaaskerk zong, aanleiding dat men hem meer dan eens aan zijne ouders heett willen ontnemen.

Ferdinand de Gonzago namelijk, veldheer in dienst van Karei den Vijfde en onderkoning van Sicilië, kwam er meermalen hij de ouders van den jongen Roeland op terug, zoodat zij eindelijk besloten hun zoon aan den beschermer af te staan, die er zoo zeer op gesteld scheen hem aan zijn persoon te verbinden. De toekomstige componist bleef eerst te St. Didier bij Ferdinand de Gonzaga. Hij was omstreeks twaalf jaren oud, toen het einde van den oorlog hem vergunde met zijn beschermer naar Italië te gaan, waar hij achtereenvolgens Milaan en Sicilië bezocht. Het ontbrak Roeland de Lattre derhalve niet aan de gelegenheid om zijne muzikale opvoeding voort te zetten en te voltooien. Op zijn achttiende jaar trad hij in dienst van Constantijn Castriotto en vergezelde dezen naar Napels. Daar kwam hij ten huize van den markies De la Terza, waar hij omstreeks drie jaren bleef. De roem van den belgischen toonkunstenaar moet in dien tijd reeds gevestigd geweest ziju; want in 1541 zien wij hem met veel onderscheiding door den kardinaal aartsbisschop van Florence, te Rome, ontvangen en gedurende een half Jaar in het paleis van dien prelaat vertoeven. Nog grooter bewijs voor de achting waarin hij stond, is zijne benoeming tot kapelmeester in de kerk St. Johannes van Lateraan te Rome. Terwijl hij dien post bekleedde, gaf hij, te Venetië, bij Antonius Gardano, zijne eerste vierstemmige missen uit {Missarum quatuor vocum , li her primus. Veneliis, a/md Ah Ionium Gardanum, 1545).

Omstreeks een tijd, dien men niet met juistheid bepalen kan, maar dien men niet vóór 1548 kan stellen, nam Roeland de Lattre zijn outslag als kapelmeester; hij had de tijding ontvangen dat zijne ouders gevaarlijk ziek lagen, en wilde hen voor hun dood nog eens vaarwel zeggen. Toen hij te Bergen aankwam , had de dood zijn werk reeds volbracht ; zij, wie hij een laatst vaarwel kwam brengen, wa-

EOELAND DE LATTRE.

ren reeds van deze wereld gescheiden. Wijl niets hem in zijne geboorteplaats terughield, ging hij aanstonds op reis, en doorreisde Engeland en Frankrijk, met een aanzienlijken Napolitaan, tevens groot beminnaar der muziek, Jnlius-Cesar Brancaccio. Van dat tijdperk uit zijn leven, tusschen 1549 en 1554, is ons niets bekend. Waar heeft hij Brancaccio leeren kennen? Schijnt zijne ontmoeting met dien Italiaan niet aan te duiden dat hij naar Napels teruggekeerd Was? En, indien het waar is dat hij Frankrijk bezocht heeft in gezelschap van zijn aanzienlijken vriend, hoe komt het dan dat hij Parijs eerst veel later heeft gezien, namelijk in 1571, zooals blijkt uit eeue opdracht vóór een van zijne werken? Te vergeefs hebben de biografen des kunstenaars zijue o-autreu willen nagaan met de nauwkeurigheid waarmede

O O O O

een rechter van instructie de gangen eens beschuldigden volgt; hunne nasporingen hebben niet het minste licht verspreid over de wijze waarop Roeland de Lattre zijn tijd besteedde na het jaar 1549, toen hij verondersteld wordv, naar Bergen teruggegaan te zijn, tot 1554, in welk jaar wij hem te Antwerpen wedervinden.

In deze laatste stad gaf hij in 1555, bij Tilman Susato, het tweede boek zijner motetten in het licht. Het eerste was te Venetië uitgekomen in 1545. Het volgende jaar (1556), gaf Jan Laet, een andere Antwerpsche uitgever, een tweeden druk van het eerste en het tweede boek der motetten des kunstenaars uit, onder den titel: Primo e se-coudo libro de\' molelli a cinque e a sei vod movamenle pos li in luce.

Te Antwerpen ontving Roeland de Lattre de aanbiedingen des hertogs Albrecbt van Beieren. Volgens Massimo Tro-jano zou hij eerst slechts den titel van kamermuzikant gevoerd hebben, wegens zijne onbekendheid met de Duitsche taal, en zou de hertog gewacht hebben met hem den titel van kapelmeester te geven, totdat Dasser, die toenmaals kapelmeester was, zijn ontslag nam, hetgeen vier jaren na de komst van Roeland aan het hof te Munchen gebeurd

EOELAND DE LATTRE.

zou zijn. Wat daarvan zij, de belgische componist trad bij den Beiersclien vorst in dienst omstreeks de jaren 1556 of 1557. Zijn levensbeschrijver, Van Quickelberg, vertelt ons zeer naïef dat Roeland, »den roem willende rechtvaardigen, die hem naar Mnnchen was vooruitgegaan, er zich onderscheidde door zijne kennis, zijne geestigheid, zijné vroolijk-heid, zijne onberispelijke zeden en vooral door de schoonheid zijner compositiën.quot; Het doet er weinig toe, of Roeland de Lattre het Munchensche hof door zijne geestige zetten vermaakt hebbe; wat van meer belang is en den componist tot grooter eer strekt, is, dat hij in weinig jaren de hertogelijke kapel tot de eerste van Europa maakte, zoowel door het aantal harer kunstenaars, als door de fijne keus waarmede zij was samengesteld. Dat personeel, dat uit de bekwaamste virtuozen van dien tijd met zorg byeen was gebracht, gaf den kapelmeester gelegenheid om zijn genie den teugel te vieren. Zijne beroemdste compositiën, zooals de Maynifical en de Boelpsalmen, behooren tot het tijdvak tusschen 1557 en 15(50.

Behalve de achting en de vriendschap welke Albrecht van Beieren den kunstenaar bewees, ontving deze ook van andere Europeesche vorsten talrijke en vleiende bewijzen hunner bewondering. Op den rijksdag van Spiers, op den 7^dequot; December 1570, verhief Maximiliaan hem en zijne wettige nakomelingen tot den adelstand. Den 6^de11 April 1571 schonk Gregorius XIII hem de orde van den Gouden spoor. Bij die gunstbewijzen kwamen nog in hetzelfde jaar die van den koning van Frankrijk, Karei IX. Die ongelukkige vorst, wien de geschiedenis altijd zijne toestemming tot de gruwelen van den Bartholomeus-nacht verwijten zal, was niettemin, even als allen van zijn geslacht, een vriend van fraaie letteren en kunsten. Toen Roeland in 1571 te Parijs kwam, werd hij met de meeste welwillendheid door den koning ontvangen, die hem met geschenken overlaadde. Eenigen tijd daarna ontviug de kunstenaar de uitnoodiging van den Franschen vorst om de directie van de kapel in den Louvre

ROEI,,VXD DE LATTEE.

te komen aanvaarden. Het inkomen aan die betrekking verbonden , was aanzienlijker dan dat hetwelk de hertog van Beieren zijn kapelmeester geven kon. Roeland de Lattre zou nochtans niet gemakkelijk hebben kunnen besluiten van zijn edelmoedigen beschermer te scheiden, indien deze zelf hem niet had aangemaand den post aan te nemen, die zijne positie aanmerkelijk verbeteren zon. De componist begaf zich derhalve op reis; doch, toen hij nog niet verder dan Frankfort gekomen was, vernam hij de doodtijding van Karei IX. Hij keerde onmiddellijk terug en zag zich terstond in zijne vorige betrekking bij den hertog van Beieren hersteld , die maar al te gelukkig was dat hij den kunstenaar mocht behouden, dien hij »(le parel zijner kapelquot; noemde. Om Roeland vaster aan zich te verbinden, besloot de hertog dat het jaarlijksch inkomen zijns kapelmeesters (400 gulden) onder geen eukel voorweudsel ooit verminderd mocht worden.

Korten tijd na zijne terugkomst aan het hof te Munchen was de groote componist in het huwelijk getreden met Regina Weckinger, staatsdame bij de regeerende hertogin , een huwelijk dat zeer waarschijnlijk zijn aanzien nog vermeerderde. De gunst waarin hij bij den goeden hertog stond duurde onverminderd en onbewolkt voort, zoo lang; die uit-

⁷ O

muntende vorst, die in 1579 overleed, in leven bleef. De nieuwe hertog, Willem V, was wel een liefhebber van muziek en wist haar mild te betalen, doch stond niet in zulk een vriendschappelijke betrekking tot zijn kapelmeester als ziju voorganger. Hij schonk Roeland niettemin in het jaar 1587 een stuk gronds te Meisiug, op den weg van Fürsten-feld, en verleende aan de vrouw des kunstenaars een jaarlijksch pensioen van 100 gulden. Intusschen voelde de man van genie, die sedert veertig jaren de toonkunstenaars van drie koninkrijken aandachtig op zijne inspiratiën had zien letten , zijne krachten verminderen. Ziende dat het waarnemen van zijn ambt niet meer met het maken van compositiën kon samengaan , verzocht hij verlof om jaarlijks eenige maanden op zijn goed te Meising te mogen doorbrengen.

ROELAND DE LA TT RE.

Dat verlof werd hem gegeven, doch op voorwaarde dat hij voortaan slechts de helft van zijn tractement zou trekken. De grijsaard beschouwde die harde voorwaarde als eene weigering en toonde er zich zeer gevoelig over. Liever dan 200 gulden van zijn inkomen te missen , wilde hij zich blijven inspannen met de waarneming van zijn ambt; den weinigen tijd, die hem overbleef, besteedde hij aan het schrijven van nieuwe werken, of aan het leggen van de laatste hand aan de oude. Wanneer men den koortsachtigen ijver zag, waarmede Roeland de Lattre arbeidde, zou men gezegd hebben dat hij een voorgevoel had van den slag, die zijn geest zou treffen: krankzinnigheid! Ja waarlijk, dat was de droevige kroon op zulk een schitterend, benijdenswaardig leven! Na een van zijne uitstapjes naar Meising, bleek het denkvermogen van den ongelukkigen kunstenaar verstoord te zijn, en hij kwam in een onrustwekkeuden toestand te Munchen terug. Men wijdde hem de nauwlettendste zorg; het medelijden van den hertog deed hem het inkomen behouden van de betrekking, welke zijn verstandsverbijstering hem niet vergunde waar te nemeu. Maar mocht men er ook in slagen zijn leven nog eenigen tijd te rekken, men vermocht niets tegen de kwaal die zijne hersenen had aangetast en die hem niet meer verliet. De dood was eene weldaad voor Roeland de Lattre, in den treurigen toestand waarin hij zich bevond; en die dood liet zich niet lang wachten. De kunstenaar overleed in den ouderdom van vier en zeventio\'

ra

jaren, op den l-P\'-\'¹¹ Juni 1594. Zijne vrouw, Regina Wec-kinger, had hem zes kinderen geschonken. ïwee van zijne zonen bleven, met eenige onderscheiding, het vaderlijk voetspoor volgen.

De Nederlandsche meester had in hooge mate de geest-arift zijner tijdgeuooteii opgewekt, zooals blijkt uit verschil-lende lofspraken, waarvan wij er hier enkelen eene plaats geven. De volgende dichtregelen bewijzen, in den dichterlijken vorm van dien tijd, hoe zeer hij de algemeene achting genoot:

EOELAKD DE LATTEE.

Hic ille est Las sus qui recreal orbem Dtscordemque sun copulal harmonia.

Een van de dichters uit de school van Ronsard, Etienne Jodelle, heeft den roem van Roeland de Lattre in een gedicht van honderd twee en zeventig verzen bezongen. Een van zijne uitgevers, Adriaan le Roy, een verdienstelijk man, noemt Roeland een » grool mees Ier en uil nemend werkman, wiens bewonderenswaardige vinding, geniale geest, stoute vrijheid en liefelijke harmonie zijne muziek tot een voorbeeld maliën waarnaar men zich veilig richten kan.\'quot; Bovendien is op zich zelf reeds het aantal uitgaven, die er van zijn werk uitkwamen, eene alles afdoende lofspraak. In 1677, dat is drie en tachtig jaren na zijn dood, kwam er nogmaals eene nieuwe uitgave zijner motetten in het licht, door de zorg der Bal-lards. Het stoffelijk overschot des grooten kunstenaars is in de kerk der Franciscanen, te Munchen, bijgezet. De koning van Beieren heeft onlangs in die stad een standbeeld voor hem laten oprichten. Bergen, dat zich te recht beroemt den grooten kunstenaar ouder zijne kinderen te mogen tellen, bezit insgelijks een standbeeld van Roeland, van den beeldhouwer Frison. Het verheft zich in het park en herinnert allen, die er uitspanning zoeken, een naam, die allen dierbaar is, en onder wiens leus zich meer dan één muziekgezelschap gevormd heeft.

In de meeste motetten van Roeland kan men vijf of zes partijen onderscheiden; de melodie wordt in de eerste partij gezongen door de sopraan; dan komen de alt, de tenor, eene tweede partij alt of eerste bas, guinlus of sexlus genaamd, en de bas.

Wij noemen de volgende stukken van zijn werk:

Audi benigne, het motet Pro ilefunclis, In ccena Domini, zesstemmig, De corpore Christi, Estate ergo misericordes, zevenstemmig, den psalm In convertendo, achtstemmig, den lofzang Jam lucis nrto sidere voor dubbel koor, vol effect, een meesterstuk van zamenstelling en bezieling; de psalm Confilebor,

BOEI,AND DE LATTEE.

op dezelfde leest geschoeid, doch met meer verscheidenheid en minder grootsch , is insgelijks zeer merkwaardig.

Laat ons deze dorre opsomming besluiten met het noemen van Te decet hymnus, vierstemmig, waarvan de uitvoering gemakkelijker is, en waarvan de stijl veel overeenkomst met dien van Palestrina bezit.

Denkt niet, dat die strenge vormen der toonkunst in de zestiende eeuw onbestaanbaar waren met uitdrukking en gevoel. De afstand tusschen een of ander fransch liedje, galant en teeder van wending , in 1555 te Bergen gecomponeerd, en de vreeselijke motet Timor el tremor venerml super me is zeer groot, en het woord Miserere, op hetzelfde rythmus aangestemd door alle partijen tegelijk, maakt, door ziju sombere kracht, vrij wat meer indruk dan het zoo hoog geroemde Miserere uit den Trovatore.

Het portret dat wij geven, is genomen naar eene oude duitsche gravure, uit het prentkabinet der keizerlijke bibliotheek en draagt tot opschrift:

Orlandus Lassus, musicus excel lens.

2

PAL ESTRIN A.

(GIOVANNI PIERLUIGI Dl)

Geboren omstreeks 1524, gestorven omstreeks 1594.

Giovanni Pierluigi werd in 1524 geboren te Palestrina_T het oude Praeneste, een stadje in den Romeinschen staat, naar hetwelk hij algemeen genoemd wordt. Ondanks de zorgvuldige en geleerde navorschingen van den abt Baini, directeur der pauselijke kapel, heeft men nog niet de geringste zekerheid ten opzichte van den geslachtsnaam, den dag dei-geboorte en den sterfdag van. dien beroemden componist, wien een van de eerste plaatsen in de geschiedenis der muziek toekomt. Er heerscht eene groote duisternis over zijne eerste jaren: men weet alleen dat zijne ouders arm waren en dat hij als koorknaap de eerste beginselen van letterkunde en toonkunst leerde. Het is opmerkelijk dat dit het gewone begin onzer grootste componisten geweest is.

In 1540 begaf hij zich naar Rome, waar hij de kerkmuziek bestudeerde in de beroemde school door Goudimel gesticht, en die onder hare leerlingen Giovanni Animüccia, Stephano Bettini, bijgenaamd il Formrino, Alessandro Merlo

PALESTRINA.

euz. tellen mochteu. Elf jaren later, onder de regeering van paus Julius III, vinden wij Palestrina terug als onderwijzer der koorknapen in de kapel van Julia. Hij was toen zeven en twintig jaren oud. Drie jaren later gaf hij zijne eerste verzameling compositiën in het licht, waarin vier vierstemmige missen en eene vijfstemmige mis uitmunten.

Julius III aanvaardde de opdracht dier verzameling, en vatte zulk eene hoogachting op voor den componist, dat hij Palestrina, zonder examen, onder de zangers der pauselijke kapel opnam, ondanks zijn eigen besluit, welks uitvoering hij overigens met de meeste strengheid handhaafde. De kapel-zangers, aan wie de paus de benoeming van Palestrina mededeelde, ontvingen hun nieuwen collega, die eenmaal zulk een glans over hunne kapel verspreiden zou, buitengewoon koel, en teekenden in het archief der kapel, den 13\'len Januari 1555, aan, dat die benoeming geschied was zonder hunne toestemming: »absque consensu canlorum.quot;

Ongelukkig voor Palestrina, overleed paus Julius III vijf weken daarna (23 Maart 1555), en zijn opvolger, paus Marcellus II, mocht slechts drie en twintig dagen de pauselijke waardigheid bekleeden. üit dien tijd is afkomstig die beroemde mis, bekend onder den naam van Mis van paus Marcellus (Missa papae Marcelli). Te dien opzichte verhalen Berardi en andere schrijvers eene anecdote, die thans als onwaarschijnlijk wordt beschouwd; men beweert namelijk, dat paus Marcellus, bevreesd voor de bezwaren welke het gebruik van muziek ter begeleiding van den eeredienst in zich had, het plan had opgevat haar af te schaffen, doch dat hij, na het hooren van de mis des jongen kunstenaars, van zijne vooringenomenheid terugkwam en een plan liet varen, dat zulk een noodlottigen slag aan een van de gewichtigste takken der muziek zou toegebracht hebben.

Na den dood van Marcellus II legde de kardinaal Giovanni Pietro Caraffa, die, onder den naam van Paulus IV den pauselijken stoel beklom, een grooten ijver aan den dag voor de hervorming zijner geestelijkheid en van zijn hof.

PATLESTEINA.

Hi] vestigde het allereerst zijne aandacht op de pauselijke kapel, en het artikel van het reglement, dat geen leek er de betrekking van zanger in bekleeden mocht, werd weder van volle kracht. Drie van de zangers waren gehuwd: Leonardo Barri, Domenieo Ferrabosco en Palestrina. Deze laatste, die reeds vroeg in het huwelijk getreden was met eene vrouw, van wie wij slechts den vpornaam weten: Lu-cretia, had toen vier zonen, Angelo, Rodolfo, Sylla en Hygino; de eerste drie stierven, toen zij de jongelingsjaren hadden bereikt; verscheidene motetten, in het tweede boek der motetten van Palestrina ingelascht, hadden de schoonste verwachtingen van hen doen ontstaan; de vierde is hoofdzakelijk bekend door het uitgeven van de twee laatste misboeken zyns vaders. Ondanks hunne jaloezie jegens Palestrina, waren de zangers der kapel zijne voorspraak en die zijner twee collega\'s bij den paus, zeggende dat die maunen voor hun leven benoemd waren en, om hunne betrekking aan de kapel, voordeeliger betrekkingen hadden laten varen. Doch Paulus IV was onverbiddelijk en vaardigde zijn besluit uit in deze termen: »De tegenwoordigheid van drie gehuwde mannen verwekt groote ergernis en strekt het college tot schande. Zij kunnen de mis niet zingen, want hunne stemmen ziju er te zwak voor; wij danken hen af, jagen hen weg en schrappen hen van het getal onzer kapelzangers.quot; Hij verleende echter aan de drie afgezette zangers een maandelijksch pensioen van zes kronen, ter schadeloosstelling.

Palestrina kon dien zoo onverwachten slag niet dragen; hij werd ernstig ziek; toen ontving hij van zijne oude ambt-genooten de bewijzen van: broederlijke en hartelijke genegenheid. Gelukkig ontbrak het Palestrina niet aan voordee-lige aanbiedingen, en den l^st^en October 1555, twee maanden nadat hij afgezet geworden was, werd hij kapelmeester in de kerk van St. Johannes van Lateraan.

■ Gedurende de vijf jaren waarin Palestrina die eervolle, doch karig bezoldigde betrekking waarnam, besteedde hij

PALESTllINA.

zijn vrijen tijd aan het componeeren van verscheidene merkwaardige werken, waarvan wij hier slechts noemen de beroemde Improperii voor den dienst der heilige week.

Den l^ste11 Maart 15(51 verliet hij St. Johannes van Late-raan, om in de kapel St. Maria Maggiore als kapelmeester op te treden, waar hij werkzaam bleef tot den 31^sten Maart 1571; tien jaren, die tot den schitterendsten tijd des beroemden kunstenaars behooren.

In 15G9 gaf\' Palestriua het tweede boek zijner missen in het licht, in 1570 gevolgd door het derde boek, beiden opgedragen aan koning Philips II van Spanje, benevens een boek motetten, onder het beschermheerschap van den kardinaal Hippolytus d\' Este. Van dien tijd af volgden zyne werken elkander met snelheid op en genoten zij het schitterendste succès.

Na den dood van Animnccia, in Maart 1571, werd Pa-lestrina tot kapelmeester der St. Pieter van het Vatikaan, tot directeur van het Oratorium en van de door Johannes Maria Nanini gestichte school voor compouisten benoemd.

Toen paus Gregorius XIII het kerkgezang wilde verbeteren , belastte hij met die hervorming inzonderheid Palestrina , die zijn leerling Guidetti tot helper verkoos; hij zelf heeft echter weldra dat werk laten varen; want bij zijn dood heeft men niets gevonden dan den trapzang De Tempore. Zijn zoon Hygino, die de verzameling had doen voltooien, gaf haar voor het werk zijns vaders uit; doch het contract, door de rechtbank van Santé Rota voor frauduleus verklaard, werd vernietigd eu het manuscript, dat ter zijde gelegd was — niet verloren geraakt, zooals verscheidene geschiedschrijvers hebben beweerd, — kwam naderhand weder voor den dag, om ter bekwamer tijd te worden uitgegeven.¹

1

Dat werk van Palestrina en Guidetti strekte ten grondslag aan de uitgaven van den Traditioneelen Roraeinschen Zang, die te Rome, te Venetië, te Lyon, te Toul, enz., het licht zagen. Ik heb die bewerking, met eene nieuwe transpositie en melodisch afgedeeld, teruggegeven, in mijne folio uitgave van den Traditioneelen Romeinschen Zang, die in 1864 in het licht kwam, bij Adrien le Clère.

PAI.ESTRINA.

Den 21^stel1 Juli 1580 verloor Palestrina zijne vrouw. Het verlies van eene levensgezellin die liij teeder liefhad, was den grooten hervormer der godsdienstige muziek eene bron van diepe smart. Men vindt zelfs de blijken zijner moedeloosheid in de volgende zinsnede , uit de opdracht van het eerste boek zijner Lamenlaliën aan paus Sixtus V. »Heilige Vader,quot; zegt hij daarin, »zorg en studie hebben nooit gepaard kunnen gaan; vooral niet wanneer die zorg ontstaat uit gebrek. Wanneer men het noodige bezit, geeft men door het meerdere te vragen esn bewijs van onmatigheid en begeerlijkheid ; andere zorgen kan men gemakkelijk vergeten, en hij die er zich niet naar schikken kan, heeft slechts zich zeiven te beschuldigeu. Doch zij alleen, die de zorg voor het noodige ondervonden hebben, weten hoe moeielijk het is te werken om de zijnen fatsoenlijk te onderhouden, en hoezeer die zorg de studie van wetenschappen en vrije kunsten belemmert. Dat heb ik altijd ondervonden, en thans meer dan ooit. Maar ik dank de Goddelijke goedertierenheid, die mij, te midden mijner grootste verlegenheid, altijd in staat heeft gesteld om mij aan de studie der toonkunst te wijden (waarin ik daarenboven eene nuttige afleiding in mijn verdriet gevonden heb), in de loopbaan, welke ik heb afgelegd en waarvan het einde naby is. Ik heb velen mijner compo-sitiën uitgegeven, en ik heb er ook waarvan de uitgave enkel door mijne armoede werd vertraagd; want zulk eene uitgave vereischt groote onkosten, inzonderheid wegens den grooten druk der noten en letters, die noodzakelijk is om er het gebruik van in de kerken gemakkelijk te maken.quot; ¹

De laatste jaren van Palestrina waren ten hoogste treurig. De ziekte, die hem na den dood zijner vrouw had aangetast , was in den laatsten tijd sterk toegenomen en hij kon zich niet meer ontveinzen dat zijn einde naderde; toen liet hij zijn zoon Hygino bij zich komen en gaf hem zijn laatsten wil te kennen. »Mijn zoon,quot; zeide hij, »ik laat u een

1

Fetis, Biographic universelle des musiciens, Tome VI, p. 432.

PALESTMNA.

groot aantal onuitgegeven werken na; dank zij den abt Baume, den kardinaal Aldobrandini en den groothertog van Toskane, laat ik u ook de middelen na om ze te laten drukken ; ik verzoek u te zorgen, dat dat ten spoedigste geschiede , ter eere van den Almachtige, om Zijn dienst in de heiligdommen te bevorderen.quot; Den 2^llei1 Februari 1594 gaf de vrome kapelmeester den geest.

Men gaf Palestrina eene begrafenis, de belangrijke rol welke hij gespeeld had waardig; alle toonkunstenaars van Rome beijverden zich om de mis, die ter zijner eere gevierd werd, luister bij te zetten. Hij werd in het Vatikaan begraven, en op zijn graf werd dit opschrift gebeiteld:

Joannes Petrus Aloysim Praeneslinus,

Musicae Princeps.

Een ander monument werd er ter eere van den zanger van Praeneste met bewonderenswaardige volharding en ijver opgericht, namelijk de volledige uitgave zijner weiken, met eene uitvoerige levensbeschrijving door den abt Baini. Het door Schnorr geschilderde en door Amster gegraveerde portret, is ons der reproductie het meest waardig voorgekomen.

Ondanks zijn fijnen smaak en zijne innige vroomheid, was Palestrina begonnen met het voorbeeld zijner voorgangers , de toonkunstenaars der vijftiende eeuw, te volgen. Hij had getracht populaire thema\'s contrapuntisch te bewerken.

Hij had, op het vermaarde lied: De gewapende man, eene vijfstemmige mis gecomponeerd. Later evenwel werd zijn genie onafhankelijk en vruchtbaar. Het geheel van zijne twee honderd compositiën is een der bewonderenswaardigste voortbrengselen van den menschelijken geest. Onder zijne pen heeft de samenstemmende harmonie den hoogsten trap van volmaking bereikt.

Men kan zeggen, dat de kunst in de oogen van Palestrina de hoogste vorm van orde was. „Splendor ordinis.quot;

PALESTRINA.

Alles is bij hem harmonie, evenwicht, evenredigheid; het is eene volmaakte architectuur. Bi] het hooren zijner ac-coorden, die zoo wonderbaar saamgeketend op elkander volgen, vergeet men de muziek. Meu ziet, als in geestverrukking, liefeliike, ver verwijderde landschappen, zooals die van Ruysdael, of van den fluweelen Brenghel; volmaakte schilderstukken , van eene tegelijk geleerde, grootsche, kalme, heldere ordonnantie, zooals de school van Athene, de Parnassus , of bet dispuut over het heilige Sacrament van Raphael ; meu ziet de strategische bewegingen van prachtige legers, panorama\'s zonder einde, machtige vergezichten, zooals die van Piranesi; daarentegen ook voelt zich een teeder gemoed als gewiegd door menschelijke, zuivere, kuische en kalme aandoeningen, gelijk die eener heilige vriendschap.

In dien vorm valt de toonkunst het gemakkelijkst onder bereik van iedereen en gaat zij de gansche wereld door. De grootste kunstenaars hebben de behoefte gevoeld aan eene vrije beweging, buiten de grenzen hunner speciale kunst. Dat drukt Michel Angelo zeer goed uit, in een van zijne sonnetten:

»De ziel ontplooit hare vleugelen om naar den hemel op te stijgen, van waar zij is nedergedaald; zij blijft niet toeven bij eene schoonheid die de oogen verlokt, en die even bedriegelijk is als vergankelijk, maar zoekt ih hare verheven vlucht het beginsel van het algemeen schoone te bereiken.quot;

SWEELINCK.

Geboren , gestorven in 1621.

(Het Portret tegenover den titel.)

Jan Pieterszoon Sweeliuck of Swelingli wei-d in IpAO te Deventer geboren. Reeds in zijne vroegste jeugd toonde hij grooten aanleg voor de muziek en maakte hij door aanhoudende studie daarin weldra zulke groote vorderingen, dat hij reeds vroegtijdig eene buitengewone vaardigheid op het orgel en de destijds gebruikelijke klavierinstrumenteu had verkregen. ,■

Nadat hij in 1^57 te Venetië gedurende eenigen tijd..het onderwijs van den beroemden Zarlino ,. kapelmeester aan de jüv/li*

St. Markuskerk en zelf leerling van Adriaan Willaert (Ne-/ ----

derlander) had genoten, keerde hij in zijn vaderland terug en verwierf zich weldra eene groote vermaardheid en den naam van den grootsten organist der wereld; zoodat, toen de betrekking van organist der Oude Kerk te Amsterdam openkwam, men hem die opdroeg, en de ingezetenen elkander verdrongen om hem te hooren. Hoogst opmerkelijk is vooral ook de bijzonderheid, dat hij als stichter van de groote Duitsche orgelschool moet aangemerkt worden, aaa-

SWEELINCK.

gezien Melchior Schild, van Hannover, Paulus Syflarth, van Dantzig, Samuel Scheidt, van Halle, Jacob Schültz of Praetorins, en Heinricli Scheidemaun , de laatste tevens meester van Jan Adam Reincken en van de gelieele Hambnrgsche school , zijne leerlingen waren. Zoo ontsproot ook de wereldberoemde Johan Sebastiaan Bach , die een leerling van Reincken was, uit zijne school; hij werd derhalve niet ten onrechte door zijne tijdgenooten de organislenmaker genoemd. Hy stond te Amsterdam in zoo groot aanzien, dat eenige zijner vrienden aldaar, rijke kooplieden en bewonderaars van zijn talent, met oogmerk om zijn stoffelijk welzijn op zijn ouden dag te verzekeren, van hem tweehonderd gulden leenden, om daarmede in hunne zaken handel te drijven, op voorwaarde dat zij dc mogelijke verliezen zouden dragen en Sweelinck slechts in de winsten zonde deelen. Dat onbeduidende kapitaaltje, met schranderheid bestuurd, leverde na eenige jaren de aanzienlijke som van i eer lig duizend gulden op, waarvan de kunstenaar tot in hoogen ouderdom onbezorgd en genoege-lijk leefde. Hij overleed den O¹¹™ October 1621. Wanneer men zich voorstelt dat al zijne hierboven genoemde leerlingen een hoogen trap van vermaardheid bereikt hebben, moet men er uit besluiten, dat Sweelinck én eene voortreffelijke manier van uitvoering én de kunst van haar mede te deelen in hooge mate bezat.

De beide Hamburgers, Praetorins en Scheidemann , vereerden Sweelinck als hunnen vader, naar wien zij zich niet enkel in de kunst, maar ook in hun bijzonder leven gevormd hadden; zijne afbeelding, door hen medegenomen, moest altijd in hun beste vertrek ten toon hangen.

In den kring van Hooft was Sweelinck een hoogst welkome gast, en daar wist hij de wetenschappelijke en dichterlijke voordrachten op uitstekende wijze door muzikale bijdragen , in vereeniging met Joan Albrecht Ban , Maria Tesselschade, Franciska Duarte en anderen, af te wisselen. Vondel, een getrouw bijwoner dier bijeenkomsten, vervaardigde op Sweelinck\'s beeltenis de volgende regels, die van

SWEELINCK.

de groote achting getuigen, welke de dichter voor \'s mans talent koesterde:

Op Meester 10AN PIETERSEN SWELINGH,

Phoenix der musiicke, en orgelist van Amsterdam.

Dit \'s Swnlinghs sterflijck deel, ten troost ons nagebleven; \'t Onsterflijck liout de maet by Godt in \'t eeuwigh leven;

Daer streckt hy, meer dan hier kou vatten ons gehoor, Een goddelijcke galm in aller Englen oor.

Aan de uitvoerige en belangrijke biographie, door den heer H. Tiedemau achter zijne biographische schets van Sweelinck\'s leven en werken gevoegd (uitgaven van deVer-eeniging voor Nederlandsche Muziekgeschiedenis I, 18G9), ontleenen wij de navolgende opgave van eenige der werken des beroemden kunstenaars:

Fransche liederen voor 4 en 5 stemmen, Antwerpen 1592.

Vijfstemmige liederen, Antwerpen 1593.

Nieuw Cyterboek, Amsterdam 1602.

De Psalmen Davids, op muziek gezet door S. Vier deelen, van 1613 tot 1621 bij verschillende uitgevers, te Amsterdam, Haarlem en Leiden verschenen.

Cantiones sacrae, vijfstemmig, met doorloopenden bas en orgelbegeleiding, No. 38. Van deze verzameling is het Reyina Coeli een der zeer weinige compo-sitiën des meesters, die tot dusver compleet zijn teruggevonden en thans door de genoemde Vereeniging op nieuw zijn uitgegeven. ¹

Verschillende gewijde en ongewijde liederen.

Afzonderlijke nummers in verschillende, vroeger of later uitgegeven verzamelingen van composition, zooals Geistliche Concerten und Harmonien (Breslau 169IJ; Neryi d\'Orfeo fLeiden 1605J; Ghirlandia di Madrigali a sei vod (Antwerpen 1600).

Verschillende compositiën voor orgel, gedeeltelijk nog in manuscript voorhanden.

1

Van de 37 Cantiones sacrae berust het eenige in Europa nog voorhanden exemplaar in de Parijsche bibliotheek. De Vereeniging hoopt er een afschrift van te bekomen.

SWEELINCK.

Canon; Vanitas Vanitatum et omnia Vanifas (door gen. Verecniging vóór de uitgave van het Jicfjina Coeli gedrukt).

Bruiloftszang, (achtstemmig), opgedragen aan den Cantor van den Dom te Koningsbergen, Joliann Stobbaeus. ¹

Eindelijk moet Sweeliuck eene vertaling hebben gemaakt van het werk zijns leermeesters Zarlino\'; Isliiuzioni harmomche etc., van welke uitgave men nog niets heeft kunnen ontdekken en die wellicht door hem iu handschrift werd achtergelaten.

O •

1

Van dezen bruiloftszang, nog in de Koningsberger bibliotheek voorhanden, en van nog een tot heden geheel onbekend werk van S., werd der Vereenigiug een afschrift bezorgd door den Duitsehen kunstgeleerde Robert Eitner, die van den Bruiloftszang getuigt, dat deze met de schoonste zaken van Palestrina kan wedijveren.

LULLI,

geboren iu 1633, gestorven in 1687.

Het lot der muziek is wisselvalliger clan dat van andere kunsten. De doeken van Poussin en van Lesueur, de beelden van Puget, van Couston, van Girardon, de treurspelen van Gorneille en van Racine, de werken van La Fontaine en van Boileau hebben altijd bewondering opgewekt en worden nog altoos bewonderd, terwijl de lyrische werken vau Lulli als onnavolgbare compositiën werden geroemd in den tijd waarin zij verschenen, en zich onderscheidden door bevalligheid, waardigheid en zeer smaakvolle voordracht, maar heden ten dage nog slechts bij enkele liefhebbers bekend zijn. De Flo-rentijnsche meester is inderdaad bijna de eenige bekwame toonkunstenaar geweest, die in de zeventiende eeuw in Frankrijk bestond. Doch , zijn er ook weinig onsterfelijke voortbrengselen in de muziek, er zijn toch namen die onsterfelijk blijven, en de nakomelingschap zal nooit den man vergeten die de Fransche opera aan Cam bert ontnomen heeft, om haar tot den staat van volkomenheid te brengen waarin zij tot aan Rameau gebleven is.

Jean Babtiste de Lulli werd in 1633 te Florence geboren.

I.TJI.LI.

De een geeft hem eeu molenaar tot vader, eu de ander, wiens meening meer geloof verdient, schrijft hem eene adellijke afkomst toe. Het/ij hij tot den kleinen burgerstand of tot de aristocratie behoord hebbe, het schijnt dat zijne familie zich in geene zeer voordeelige omstandigheden bevond, want zijn vader aarzelde geen oogenblik zich van hem te ontslaan, toen in 1646 de ridder de Gnize, die destijds eene reis in Italië deed, zich aanbood om het kind mede te nemen, om het aan Mademoiselle de Montpensier te schenken. Het onderwijs dat Lulli ontvangen had (van een ouden schoenmaker), bepaalde zich tot lezen, schrijven en guitaar-spelen ; doch zijne schranderheid, die zich in allerlei geestige uitvallen openbaarde, maakte hem zeer geschikt voor de rol waarvoor men hem bestemde, namelijk die van de Grande Mademoiselle den tijd te helpen verdry ven, eer de Fronde die prinses eene afleiding bood van gansch anderen aard. Wij zullen niet onderzoeken of de menschenwaarde behoorlijk geëerbiedigd werd bij de betrekking, welke men den kleinen Florentynschen edelman bezorgde; wij vergenoegen ons met de opmerking dat men ter nauwernood het tijdperk der hofnarren achter den rug had en dat madame Pompadour in de volgende eeuw nog haar speelpop had, in den persoon van haren neger Zamora. Die schandelijke misbruiken waren volmaakt overeenkomstig de denkbeelden eener maatschappij, die de woorden van Lucain tot devies scheen gekozen te hebben:

Humanum paucis vivit genus.

De eerbied, dien men aan den mensch verschuldigd is, wordt slechts door de godsdienst geleerd. Gelukskinderen zijn maar al te dikwijls geneigd om zich van het opvolgen van voorschriften in dat opzicht te ontslaan.

Mademoiselle de Montpensier vond in het eerst behagen in den jongen Italiaan, die haar zoowel door zijne geestigheid als door zijn brabbeltaal van Toskaansch en Fransch

LULLI.

vermaakte. Doch de aangenaamheid dier positie duurde niet lang. Toen Lulli de Fransche taal goed genoeg leerde kennen om er zich in te kunnen uitdrukken zooals ieder ander, begon hij zijne aantrekkelijkheid te verliezen, en hij had het verdriet van zich uit de salons naar de keuken verbannen te zien. De keukenjongens mochten er trotsch op zijn dat zij een muzikant in hun midden hadden, die hun, wanneer hij een oogenblik tijd over had, geïmproviseerde concerten gaf, door op de oude viool te krassen. Terwijl hij zich in die onaanzienlijke omgeving bevond, componeerde hij, zegt men, het lied: Au clair de la tune. Er zijn ten opzichte van die melodie eene menigte legenden in omloop gekomen , waarvan er niet één eenige waarschijnlijkheid heeft.

De graaf de Nogent ontdekte toevallig den gelukkigen aanleg van den jongen Lulli eu sprak er over met Mademoiselle de Montpensier. Deze liet den toekomstigen componist daarop muziekles geven, eu hij mocht zich weldra onder hare muzikanten rekenen. Ongelukkig had de beschermster , die hem door het lot was toebedeeld, meer dan ééne belachelijke zijde. Lulli, die zijn ondeugende luim niet scheen te kunnen bedwingen, was altijd de eerste onder de lachers, en een spotvers tegen zijne weldoenster, dat hij op muziek bracht, gaf aanleiding tot zijn ontslag. Waarschijnlijk heeft Lulli in den tijd dien hij aan het hof van Mademoiselle de Montpensier doorbracht, leeren klavierspelen en componeeren, onder leiding van Metru, Roberdet en Gigault, organisten van St. Nicolas de Champs. Wijl hij zich door zijn talent reeds eenigeu naam verworven had, kon hij onder de muzikanten des konings opgenomen worden. Lodewijk XIV had daardoor gelegenheid zijne waarde te leeren kennen, en niet slechts gaf die vorst hem in 1652 de directie over zijne muzikanten, maar plaatste hem ook aan het hoofd van een tweeden troep, die opzettelijk voor hem georganiseerd was geworden en die »de kleiue violenquot; genoemd werd. Deze laatsten werden weldra, onder de bekwame leiding van hun directeur, de beste vioolspelers van Frankrijk.

LULLI.

Er zijn verscheideue ouvertures of symphonieën, in manuscript, bewaard gebleven, welke Babtiste ten hunnen dienste componeerde.

Het eenige lyrische spel, dat toenmaals in Frankrijk, of liever aan het hof, bekend was, bestond in balletten of masquerades, eene grove vereeniging van de drie kunsten: muziek, dans en poëzy, die weldra in een fijner en beschaafder vorm in de o p e r a vereenigd werden. Het ballet Alcidioné (1658), De Kunslen (1663), I\'Amour déguisé (16(54) en meer andere, waarvoor Lulli de muziek schreef, vestigden zoo veel te gemakkelijker zijn naam in de omgeving van den vorst, wijl Frankrijk schandelijk bij Italië in de kunst ten achteren was.

In 1664 sloot de componist zich bij Molière aan, en van de Princesse d\'Elide af, had hij de hand in al diens stukken, waarin muziek te pas kwam.

Het beginsel van verdeeling van arbeid vindt men weinig toegepast in de kindsheid der kunst; en de maestro Lulli behoorde tot de hofdansers, tot in 1660. ¹ Later betrad hij meermalen het tooneel, om eene rol in de blijspelen van Molière te vervullen, en met name in Monsieur de. Pour-ceaugnac en in de Bourgeois gentilhomme. Lodewijk XIV zag met zooveel genoegen de rol van Mufti, die door een stroom van nonsens werd opgevroolijkt, dat hij zich met Lulli verzoende, die op het punt geweest was in ongenade te vallen. De koning, die eene of andere kleine zonde van onzen kunstenaar op het hart had, kon zich niet ernstig houden en vergat zijne boosheid, toen hij hem, in de rol van Mufti, voor monsieur Jourdain zag vluchten door in het orchest te springen, waar hij zich in het klavier stortte, dat geheel in elkander viel. Wij twijfelen of die grap, die in het vernielen van het muziekinstrument bestond, in onzen tijd wel heel aardig gevonden zou worden, en men moet

1

Het schijiit evenwel dat hij slechts twee keeren gedanst heeft, en dat alleen voor den Koning, zoo als wij hieronder zullen zien.

LULU.

bekennen dat Lodewijk XIV, voor een vorst, dien men, volgens madame de Maintenon, zoo moeieliik amnseereu kon, nog al goed lachs was.

Dat daargelaten, moeten wij het nadeel niet overdrijven dat Lulli aan zijn naam als componist zou toegebracht hebben door zijn talent in het dansen. Wij kunnen de positie van groote talenten in de zeventiende eeuw niet beoordeelen naar die waarin zij, volgens de zeden onzer hedendaagsche maatschappij, verkeeren. Men mag het betreurd hebben dat Molière tegelijker tijd tooneelspeler en — Molière is geweest, doch men heeft er nooit aan gedacht er hem een verwijt van te maken, wijl het toen het eenige middel was om de werken van zijn genie te doen kennen; een genie waarvan hij zich wel degelijk bewust was. Is Shakespeare niet insgelijks op de planken verschenen.? En, om bij den dans te blijven, heeft Lodewijk XIV niet in de balletten van het hof gedanst; waarvoor hij in de fijne critiek van Raciue bestraft werd, toen deze de volgende regelen in zijn Brilan-nicus invlocht,

Pour toute ambition, pour vertu singuliere,

II exeelle a eonduire uu char clans la carrière,

A disputer des prix indignes de ses mains,

A se donuer lui menie en spectacle aux Romains.

Behalve zijn deel aan de balletteii van Benserade en aan blijspelen zooals la Princesse d\'Elide, le Mariage forcê, 1\'Amour mèdécin . M. de Pourcemignac, enz.. had Lulli reeds verscheidene stukken voor den salon en de kapel des Konings gecomponeerd , toen hij, gebruik makende vau de steeds toenemende gunst zijns meesters, wist te bewerken dat het privilegie dei-Koninklijke academie vau toonkunst aan den abt Perriu en aan Cambert ontnomen werd. om er zelf het octrooi van te verkrijgen (in 1672). Hij had bij die gelegenheid een proces tegen Guichard, die beweerde dat de rechten van den abt Perriu op hem moesten overgaan, doch die Üor de rechtbank in het ongelijk werd gesteld.

3

LULLI.

Doch wanueer het in paleizen op pleizier aankomt, gaat alles door gunst en naar willekeur. De man van genie moet met den stroom medegaan, of hij zou gedoemd wezen zijn streven altijd te zien mislukken. De geschiedenis zou onrechtvaardig zijn, indien zij, na de harde middelen op een van de schalen van haren balans gelegd te hebben, niet op de andere den schitterenden uitslag legde. Hoe weinig weegt, na een tijdsverloop van twee honderd jaren , de verongelijking Cambert aangedaan, wanneer men haar vergelijkt met die reeks van meesterstukkeu, waardoor zijn mededinger den roem der Fransche opera gevestigd heeft?

Dat jaar, 1672, werd inderdaad gekenmerkt door het optreden van Lu Ui in de loopbaan, welke hij met zoo veel glans, tot eeuwigen roem van het lyrische tooneel, heeft af-geloopen. Zijne eerste opera, de Fêtes de I\'amour et de Bacchus, is een herdersspel in drie bedrijven met een proloog, waarvan de woorden van verschillende schrijvers zijn, onder anderen van Molière, Benserade en Qninault. Dat stuk werd ten tooneele gevoerd in het theater de Bel-air, in de straat Vaurigard, door de Koninklijke academie van toonkunst, op den 15den November 1672. Er komen tijdgenooten midden onder de bewoners van den Olympus in voor en, ten gevolge van dat mengelmoes, een telkens terngkomende overgang van den epischen toon tot een alledaagschen dialoog. Hoewel de componist zich zeiven geplunderd heeft om die partituur te schrijven, die uit verschillende brokken zijner vroegere compositiën bestond, uit balletten als anderszins, werden de Fêles de l\'amour el de Bacchus van 1672 tot 1738 zes malen op nieuw op het repertoire gebracht.

In April van 1673 gaf de Koninklijke academie van toonkunst Cadmus el Her mi one, lyrisch treurspel in vijf bedrijven met een proloog. Quinault, die een vijfde gedeelte geschreven had van de Fêtes de I\'amour et de Bacchus, werd, van Hermione af, de bestendige medewerker van Lulli, voor 2000 gulden per stuk; eene vruchtbare compagnieschap. waarin de dichter, wat Boileau er van zeggen moge, voor

LULLI.

zijne taak bleek opgewassen te zijn. Hi] is trouwens opeuliik in zijne eer hersteld door Voltaire, die nog wèl zulk een bevoegd kunstkenner was als de bekrompen wetgever van den Parnassus.

Het tooneel van het afscheid van Cadmus en Hermione is ten hoogste aandoenlijk. Mevrouw Maupin, de amazone der overlevering, heeft in de rol van Pallas gedebuteerd, toen de Cadmus ten vijfden male op de repertoire verschenen was (December 1690).

De kunstenaar had zijn dramatisch genie in Cadmus en Hermione geopenbaard; hetzelfde talent schitterde in zijn Alcesle, die in 1674 gespeeld werd. In die opera, even als in de vorige, had Quinault in de tragische handeling enkele personages gebracht, die er nu en dan eene vroolijke afwisseling aan gaven, om de toeschouwers van al te langdurige aandoeningen te laten bekomen. Strato en Lycas brengen verpozing in de zelfopoffering van Alceste, in de smart van Adsueta en de avontuurlijke dapperheid van Hercules. Doch dat tusschenvoegen van blij speltooneelen in het oude drama, waarmede de lezers van Corneille en Racine weinic ino-e-

O O

nomen zijn, bleef de laatste proef van dien aard, die in de opera genomen werd. Theseus is een van Lulli\'s beste werken , uit het oogpunt van tooneelkunst en toonkunst beide. Het behoort ook tot die, welke het langdurigst succes verworven hebben. Voor het eerst in 1675 gespeeld, is het minstens tien malen op het repertoire teruggekomen, totdat het op den l^stei1 April 1779 voor het laatst werd opgevoerd. De sopraan aria\'s: Revenez, amour, en dépil mortel genoteu toen de algemeene bewouderins.

o o

Het volgende jaar (1676) gaf de componist le Carnaval, maskerade en ballet, en Atys, eene opera die in dien tijd als zijn meesterstuk werd beschouwd. De aria die door de nimf Sangaride gezongen werd: »Alijs esl Ir op heureuxquot;, vond algemeenen bijval. Op den trouwdag van Lodewijk XIV met madame de Maintenon, vroeg hij haar, aan welke opera zij de voorkeur gaf; zij kende den smaak des Koniugs en

LULLI.

antwoordde: »aan Alysquot;. — »Madame,quot; antwoordde Lode-wijk, »Alys est Irop heureux.quot;

Alys had den naam van »de opera des Koningsquot; gekregen: Isis werd »de opera der musiciquot; genosnid. Het onderwerp van dat stuk, opgevoerd den 5⁽¹™ Januari 1675, is het avontuur der nimf lo, die door de liefde van Jupiter aan de ijverzucht van Juno wordt blootgesteld en die eindelijk , onder den naam van Isis, onder de goden van den Olympus wordt opgenomen. De tooneelmatige toestel en de deco-ratiën droegen ongetwijfeld veel tot liet aantrekkelijke van het stuk bij; doch de rol van den machinist is altijd slechts eene ondergeschikte in de werken van Lulli. Wat grooter toejuiching vond dan de uiterlijke praalvertooningen in het stuk, was het allerliefste en fijne tooneel tusschen Jupiter en lo, en ook het trio der Schikgodinnen: le fil de la vie. Terwijl de partituur grooten bijval verwierf, had de tekst een succes, waarop de arme Quinault niet bijzonder gesteld zal geweest zijn: de spotters van dien tijd meenden namelijk in de rol van Juno de jaloersche Montespan te herkennen. Hoewel de dichter zijne verzen waarschijnlijk zonder eenige bijbedoeling geschreven had, wist de gramschap der fiere Vasthi zich nochtans op hem te wreken, door hem twee jaren lang van het tooneel verwijderd te houden. Lulli moest zich, ten einde raad, tot Corneille, of Boileau, Fontenelle en La Fontaine wenden, wanneer hij verzen voor zijn partituur noodig had; doch hoe groot het talent dier dichters ook was, zij maakten afschuwelijke lyrische verzen. De componist eischte daarop, dat zij, bedrijf voor bedrijf, alles wêer overschreven, en nog was hij dikwijls over die tn\'eede proef evenmin tevreden als over de eerste. Men verbeelde zich de ergernis dier grootste dichters van hun tijd, toen zij zich zoo aan de luimen van een vreemden muzikant, een voor-maligen danser, onderworpen zagen! Zij vierden onbarmhartig aan hunne woede den teugel. Ongelukkig oefent de haat van letterkundigen zijn invloed verder uit dan tot den tijd waarin zij leven. Door den algemeenen haat der schrijvers

LU I,LI.

van ziju tijd is de levensgeschiedenis van Lnlli met tallooze lasteringen doorspekt, die haar ontsieren en vervalschen. De meeste biografen hebben die beleedigende beschuldigingen zonder onderzoek aangenomen; hoewel de hartstochtelijkheid dier aantijgingen hen had moeten nopen, ze aan eene voorzichtige critiek te onderwerpen. En zou het na te laat zijn om Lulli in het ware daglicht te plaatsen en den schrijver van Alys te doen zien zooals hij werkelijk geweest is, en niet zoo als eene hartstochtelijke vijandschap hem heeft voorgesteld ?

Die vijandschap, waarvan men in verschillende geschriften de sporen vindt, openbaarde zich inzonderheid na den dood des meesters. By zijn leven bestond ziju grootste verdriet in het gemis van den medearbeid van Quinault. Thomas Corneille of Fontenelle leverden hem den tekst voor zijne Psyche, tragische opera, die den Qden April 1678 werd opgevoerd. Acht jaren te voren had Lulli, onder denzelfden titel, een tragisch comisch ballet doen opvoeren, waarvan de woorden door Molière, Quinault en Pierre Corneille geschreven waren. Wij meeneu den lezer geen ondienst te doen met er een fragment van uit te schrijven. Niets kan voorzeker fijner en frisscher zijn dan die dialoog tusschen Psyche en Amor, door den dichter van De Cid, op vijf en zestig jarigen leeftijd, geschreven.

Amor.

Vous ne me dounez pas, Psyche, toute votre ame,

Ce tendre souvenir d\'im père et de deux soeurs

Me vole une part des douceurs

Que je veux toutes pour ma flamme.

N\'ayez d\'yeux que pour moi, qui n\'en ai que pour vous,

Ne- songez qu\'a m\'aimer, ne songez qu\'a me plaire,

Et quand de tels soucis osent vous en distraire......

Psyche.

Des tendresses du sang peut on être jaloux?

LXJLLI.

Amor.

Je le suis, ma Psyche, de toute la uature,

Les rayons du soleil vous baiseut trop souvent;

Vos cheveux souffrent trop les caresses du vent;

Dès qu\'il les flatte, j\'en murmure.

L\'air même que vous respirez Avec trop de plaisir passe par votie bouche;

Votre habit de trop pres vous touche;

Et si tot que vous soupirez,

Je ne sais quoi qui m\'effarouche Craint parmi vos soupirs des soupirs égarés.

{Psyché, acte III, scène III.)

Bellérophon verscheen in 1679. Eindeliik gaf men den componist, op diens onopliondelijk aandringen, Qxiinault terug, en met dezen werkte hij aan de opera Proserpine, die in 1680 ten tooneele gebracht werd. Het volgende jaar was een gedenkjaar in de geschiedenis der danskunst. Le triomphe de VAmour, ballet-opera, den 6^den 1681 in de Koninklijke academie van toonkunst opgevoerd, is de eerste waarin men vrouwen op het tooneel heeft zien dansen. Tot op dien tijd werd de dans slechts uitgeoefend door mannen, in vronwenkleederen. Lulli begreep de dwaasheid dier gewoonte, en hem komt de eer toe haar door een nieuw gebruik te hebben vervangen, dat algemeen bijval vond. Le Triomphe de 1\'Amour had een schitterend succes, en kwam, dertig jaren lang, telkens op het repertoire terug.

Dat werk werd gevolgd door Persée, tragische opera, op het denkbeeld waarvan Quinault gebracht was door een treurspel van Thomas Corneille, Andromède. In dat stuk, dat den ITden April 1682 werd opgevoerd, komt een ba-rytonpartij voor van buitengewone belangrijkheid. dooiden zanger Thevenard gecreëerd. Het recitatief is fraai; inzonderheid dat hetwelk aanvangt met: L\'amour meurt dans mon cosur, la rage lui succede. Nog noemen wij de tenoraria met koor; Que n\'aimez vous? en de aria: Je ne puis dans votre malheur. De komst van Meduza, in het begin van het derde bedrijf, is een stuk dat aanhaling verdient.

LULLI.

al ware het alleen om aan te toonen hoe onvoorwaardelijk men somtijds de critiek van Boileau vertrouwen kan.

J\'ai perdu la beauté qti me rendait si vaine;

Je n\'ai plus ces cheveux si beaux

Dont autrefois ie dieu des eaux

Sentit lier son coeur d\'une si douce chaine.

Pallas, le barbare Pallas,

Fut jalouse de mes appas

Et me rendit affreuse, autant que j\'etais belle:

Mais l\'excès etonuant de la difformité

Dont me punit sa cruauté,

Fera connaitre en dépit d\'elle

Quel fut l\'excès de ma beauté.

Je ne puis trop montrer sa vengeance cruelle.

Ma tête est fiere encor d\'avoir pour ornement

Des serpents dont le sifflement

Excite une frayeur mortelle.

Je porte l\'épouvantel et la mort en tons lieux;

Tout se change en rocher a mon aspect horrible;

Les traits que Jupiter lance du haut des cieux

N\'ont rien de si terrible

Qu\'un regard de mes yeux.

Les plus grands dieux du ciel, de la terre et de Tonde Du soin de se venger se reposent sur moi.

Si je perds la douceur d\'etre l\'amour du monde,

J\'ai le plaisir nouveau d\'en devenir I\'effroi.

Onze componisten hebben niet dikwijls zulke goede verzen op muziek te brengen.

Hoezeer Phaëlon (27 April 1683) de opera van het volk werd genoemd, ongetwijfeld wegens haar prachtigen tooneel-matigen toestel, verdient zij niet minder dan Is is den titel van opera der musici, om de verhevene schoonheden, welke zij bevat. Wij noemen in de eerste plaats twee prachtige duo\'s: Hélas! une chaine si helle en Que mon sort serail doux; dan de tenor-aria Heurmse une ame: de aria\'s Que Protêe, Le plaisir; het koor Cherchons la paix; het tooneel voor twee sopranen Je ne vous croyais pas; de aria voor sopraan Ce beau jour. Onder de parodieën, die op dat werk gemaakt werden, kan men als de aardigste beschouwen le Cocher maladroit.

LULU.

Na Phaëton, Amadis (15 Januari 1684); ua Arnadis, Roland (8 Februari 1685), eene compositie waarmede Lulli het meest was ingenomen.

Wij behoeven niet te zeggen hoe groote bijval te beurt viel aan die opera\'s, die ongehoorde wonderen geleken na de barbaarschheid in de muziek, waarin Frankrijk zoo lang gedompeld was gebleven. L\'Idylle de la paijo, l\'Eglogue de Versailles, eu Le temple de la paix werden in hetzelfde jaar ten tooneele g-evoerd als Roland. Daarna gaf de kunstenaar

o o

Armide, het laatste werk en tevens het meesterstuk van Quinault. Welluidende verzen , zoo als die welke Armida in het begin van het stuk uitspreekt, hadden het strenge oordeel van Despréaux moeten ontwapenen:

Je ne triomphe pas du plas vaillant de tous.

Renaud, pour qui ma haine a tant de violence,

rindomptable Renaud tehappe a mon couitoux.

Tout le camp ennemi pour moi devient sensible,

Et lui seul toujours invincible

Fait gloire de me voir d\'un oeil indifferent.

II est dans l\'age aimaible oü sans effort on aime. . ..

Non, je ne puis manquer sans un dépit. extreme

La conquête d\'un coeur si superbe et si grand.

Den dag, waarop de Armida voor het eerst te Versailles gespeeld zou worden, ontstond er een klein oponthoud toen de voorstelling een aanvang moest nemen. De Koning werd ongeduldig wijl het niet begon en zond eeu officier van de wacht naar Lulli, om dezen zijne ontevredenheid te doen kennen. Op de woorden: »De Koning wacht,quot; gaf de componist een even driftig als oneerbiedig antwoord: »De Koning mag wachten; hij is hier baas, en geen mensch heeft het recht hem te beletten te wachten zoo lang hij maar wil.quot; Onvoorzichtig toegeven aan een luim! De hovelingen dachten dat iemand die zoo iets had durven zeggeu voor goed in ongenade zou vallen; en toen de opera later, den 15^dei1 Februari 1686, iu de Koninklijke academie van toonkunst _gegeven werd, werd zij zeer koel ontvangen door de toe-

LttLLI.

schouwers, die vreesden zich te compromitteeren, indien zij het werk toejuichten. Lulli bleef nochtans overtuigd van de verdienste zijner partituur en liet haar eenige dagen daarna voor zich alleen opvoeren. Lode wijk XIV vernam het en bedacht zich, want hij kon niet gelooven dat een werk, waarmede zijn componist zelf was ingeuomen, niet inderdaad goed zou zijn.

Het hof en de stad, altijd genegen om den Koning welgevallig te zijn, schonkeu nu zonder aarzeling hun bijval aan de bevallige muziek: „La chalne del\'hymen m\'éionne; het tragisch recitatief: Le perfide Renaud me fuil en tien andere melodieën, die eene eerste plaats in de classieke repertoires innemen. De rol van Armida was een triomf voor mademoiselle Le Rochais. Zij declameerde met eene bewonderenswaardige uitdrukking de lange alleenspraak, beginnende met deze regelen:

Enfin il est en ma puissance;

Ce fatal ennemi, ee superbe vainqueur,

Le charme du sommeil le livre a ma vengeance,

Je vais percer son invincible coeur.

Het laatste dramatische werk van Lulli is Acis el Galathee, herdersspel in drie bedrijven, waarvan de woorden van Campistron zijn en dat in 1687 ten tooneele gebracht werd. De componist had zich eerst tot La Fontaine gewend om zijn tekst te krijgen; doch hij kon den tekst, dien de goede man hem leverde, niet gebruiken. Drie achtereenvolgens geweigerde libretto\'s: Daphne, Aslrée, Acis et Galathee maakten de gramschap des fabeldichters gaande. Hij gaf zijne ergernis lucht in een puntdicht beginnende met:

Le florentin Montre a la fin Ce qu\'il sait faire.

Ook bestaat er een brief van hem aan mevrouw De Bouillon , waarin hij haar schertsend zegt: Je me suis laisser enqui-nauder. Het zou gelukkig voor den componist van Atys en

LULLI.

Thésée geweest zija, indien de haat zijner vijanden zich tot zulke onschuldige scherts bepaald had! Doch het prikkelbare ras der poëten, genus irrilabile vafum , spande tegen hem samen en spaarde noch zijn bijzonder leven, noch zijn karakter. De misdaad van den componist bestond in de gunst, welke Lpdewijk XIV hem bewees. De dichters, wier post het tot op dien tijd geweest was het hof te vermaken, konden het den vreemdeling, den voormaligen balletdanser, den molenaarszoon , zooals de kwaadwilligheid hem noemde, niet vergeven dat hij jaargeld op jaargeld stapelde en met zijne noten meer geld maakte dan zij ooit met hunne berijmde vleitaal hadden kunnen doen. Wij behoeven geene andere reden te zoeken voor het afschuwelijke portret, dat Boileau van hem geeft in zijn brief aan Seignelay:

En vain par sa grimace un bouffon odieux A table nous fait rire et divertit nos yeux;

Ses bons mots ont besoin de farine et de platre:

Prenez le tête a tête, ótez lui son theatre,

Ce n\'est plus qu\'un coeur bas, un coquin ténébreux;

Son visage essuye n\'a plus rien que d\'aftreux.

Na den dood van Lulli werd hij door Sénécé, die nochtans aan zijne kunst recht liet wedervaren, van schandelijke ondeugden beticht in een gemeen pamflet, getiteld: ,, Lel Ire de Clément Marot a M. de***, louchant ce qui eest passé it l\'arrivée de Jean Baptiste Lulli aux Champs-Elysèes. Wij vragen aan ieder eerlijk mensch: kan men zich op het oordeel van zulk eene hartstochtelijke vijandelijkheid verlaten; verdienen verhalen, die door zulk een onredelijke vijandschap zi;n verzonnen , eenig geloof? En dat is toch de bron waaruit bijna al de biografen des beroemden kunstenaars de anecdoten geput hebben, welke zij zoo onbegrijpelijk onbeschaamd opdisschen. Met te zeggen dat de schepper van zoo vele en zoo schoone werken zich zeer handig bij de grooten der aarde wist in te dringen en dat hij goed partij wist te trekken van zijn talent voor zijne beurs; met daarbij te voegen dat hij, rijk geworden door zijn werk eu levende in een kring van diep

I/ÜLLI.

bedorven mensclien, zich waarschijnlijk niets ergers te verwijten had dan dat hij niet onverschillig was voor tafelgenot, zonder dat hij aan dat zwak de belangen van zijn talrijk gezin opofferde, hebben wi, ruim zooveel tot zijn nadeel gezegd als hij verdient, en het is volstrekt niet noodig om zóo weinig eens roemrijke nagedachtenis door het slijk te sleepen.

Lnlli hield hartstochtelijk veel van zijne kunst, van zijne vrouw en van zijne kinderen. Mevrouw de Sévigné, die oprechte vrouw, die niets wilde noch kon verbergen, spreekt met ingenomenheid en lof van Baptiste. Zij zou niet in gebreke gebleven zijn een ondeugend woordje ten zijnen koste te laten glippen, indien zij gemeend had het naar waarheid te kunnen doen.

Zal een dichter nog voor iets anders liefde hebben dan voor zijne verzen; zal hij een liefhebber zijn van muziek; zal hij een oogenblik zijn eigen ik vergeten, om er naar te luisteren; zich aan het genot van dat luisteren overgeven, en bovenal zijne kroon bereidwillig met een toonkunstenaar deelen, dan moet hij al zeer belangeloos van aard zijn, eene groote mate van welwillendheid en rechtvaardigheid bezitten en met fijne zenuwen begaafd zijn bovendien, opdat hij vatbaar zij voor muzikaal genot. De groote Corneille, de satirieke Boileau en de niet minder scherpe La Fontaine, hadden niets van dat alles, en zij bleven in de muziek, die, dank zij de bescherming van Mazarin en den fijnen smaak van het hof van Versailles, eene steeds hooger vlucht nam, slechts eene noodlottige inbreuk zien op letterkunde en poëzie. Sommigen gingen zelfs zoo ver, dat zij de censuur der kerk tegen de toonkunst en hare beoefenaren inriepen.

Lulli heeft alles te lijden gehad wat haat en ijverzucht vermogen om een mensch ongelukkig te maken. Doch Lulli bezat veel verstand, veel geestkracht en een buitengewoon talent, en hij zegevierde over al die hinderpalen, kabalen en pamfletten. Racine en Molière hebben zich met die dichter-kabalen nooit ingelaten, want zij hadden meer liefde voor

LULLI.

eu begrip van muziek, dan de andere dichters van dat roemrijke tijdvak.

Men moet derhalve zeer voorzichtig zijn in het gelooven van de anecdoten, die er over Lulli in omloop zijn. Zoo verhaalt men, dat hij op zekeren dag een viool stuk sloeg op het hoofd van een muzikant van zijn orchest. Niemand zou zulk een drift goedkeuren , indien dat verhaal waar was; doch men weet hoe de zachtaardigste mensch wanhopig kan worden om eene valsche noot, wanneer hij het ongeluk heeft te fijn van gehoor te zijn. Choron heeft wel op straat een draaiorgel stuk geslagen; Duprez, zijn leerling, verhaalt zelfs dat hij hem in zijn muziekwinkel heeft zien vechten met een klant,.die ik weet niet welken maker van dansmuziek boven Palestrina verkoos. Wat den traditionee-len schop betreft, dien Lulli aan mejufvrouw Le Rochais zou toegediend hebben, die toen nog wel in eene (alles behalve) »intéressanle jiosiliequot; verkeerde, dien houd ik geheel voor verzonneu; want ik heb die onbeschoftheid wel aan twintig andere componisten zien toeschrijven. Om iets aardigs te zeggen of een sterk karakter door eenige forsche trekken te schilderen, beven sommige schrijvers voor geen laster terug en beschuldigen zelfs menschen van manslag door onvoorzichtigheid, die nooit aan iemand ter wereld een tik gegeven hebben.

Laat ons daarbij bedenken in welken toestand de opera zich in dien tijd bevond; hoe moeielijk het xiju moest artis-ten te recht te zetten, die meestal geen musici waren, en die, op het oogenblik dat de voorstelling beginnen zou, uit de kroeg gebaald moesten worden. Het is eene groote verdienste van Lulli dat hij éen goeden troep lyrische acteurs gevormd heeft, in een land dat tot nog toe altijd zijne virtuozen uit Italië had gehaald, en om zoo ver te komen, heeft Lulli veel volharding en vastheid van karakter moeten bezitten.

Eenigen tijd vóór de opvoering van de opera Armide werd Lulli ziek. Men zegt dat zijn biechtvader hem geen

LULU.

absolutie wilde geven, dan op voorwaarde dat hij zijne partituur verbrandde. Dienzelfden dag kwam de prins de Conti den zieke bezoeken eu kon zich niet weerhouden het verlies van zulk een fraai werk luide te betreuren.

»Stil maar, stil maar, monseigneur,quot; vermaande Lulli; »ik wist wel wat ik deed; ik had er copie van.quot;

Behalve den prins de Conti had de geestige Baptiste, met zijn levendigen vroolijken aard, de eer nog meer heeren van het hof onder zijne vrienden te tellen, en dat waren ongelukkig niet degenen, die er het meest ter goeder faam stonden, wat wel de oorzaak kan zijn van de vlek. welke sommigen op zijn naam geworpen hebben. Een van hen was die ridder de Lorraine, die dubbelzinnige inmsteliny; van \'s

\' ~ ~ o

Konings broeder en waarschijnlijk de man die de hertogin van Orleans vergiftigd heeft. ïot dezen zeide mevrouw Lulli, tijdens de ziekte van haren echtgenoot: » 0, zeker, gij behoort tot zijne beste vrienden; gij hebt hem het laatst dronken gemaakt en zijt oorzaak van zijn dood.quot; »Zwijg, lieve vrouw,quot; zeide Lulli, die zijne opgeruimdheid nog niet verloren had; »als ik weer beter word, zal hij mij weer het eerst dronken maken.quot;

Den 8^sten Januari 1687 liet de componist in de Feuillanls van de rue St. Honoré een 7 e Dcum uitvoeren, dat hij voor het herstel van Lodewijk XIV had gecomponeerd. In het vuur van de uitvoering sloeg hij met zijn maatstok tegen zijn voet; waardoor een kwaadaardig abces ontstond. Het kwaad tastte weldra den geheelen voet en daarna het been aan. Het afzetten van het been zou den kunstenaar hebben kunnen redden; doch Lulli zag tegen de operatie op, die door zijn heelmeester noodzakelijk werd gekeurd, en stelde zich onder behandeling van een kwakzalver , die zich voor een markies de Carrette uitgaf. De zorg van dien kwalzalver

O O

was niet bij machte den kanker te stuiten, die van dag tot dag verergerde; zoodat de ongelukkige componist den 22^stel1 Maart 1687 te Parijs overleed. Zijne familie liet in eene kapel der kerk des Petits-Pères een prachtig praalgraf voor

LULLI.

hem opricliten, waarop het volgende grafschrift van den dichter Santeuil werd gebeiteld:

Perfida mors, inimica, audax, temeraria et excors,

Crudelisque, et eoeca probris te absolvimus istis,

Non de te querimur; tua sint hscc munia magna.

Sed qnando per te populi regisque voluptas,

Non ante auditis rapnit qui cantibus orbem,

Lullius eripitnr, querimur, modo surda fuisti.

Door zijn werk en zijne verschillende jaarwedden had Lulli een aanzienlijk fortuin verzameld, dat zijne vrouw, Madeleine Lambert (de dochter van den toonkunstenaar van wien Boileau spreekt) , uitmuntend wist te besturen. Hij had zes kinderen uit zijn huwelijk, drie dochters en drie zoons, van wie er twee niet onverdienstelijk in de loopbaan huns vaders werkzaam waren.

Men zal uit de getuigenis van Perrault ontdekken in welke achting de beroemde meester bij zijne aanzienlijkste tijdge-nooten stond. De volgende bladzijden zijn ontleend aan het fraaie werk, getiteld: „Les hommes illuslres qui out paru en France pendant ce siècle,: avec leurs portraits au naturel, par M. Perrault de l\'Académie Francaise.quot;

JEAN BAPTISÏE LÜLLI,

OPPER INTENDANT VAN DE KONINKLIJKE MUZIEK.

»Die uitmuntende man zou, wijl hij in Italië geboren werd, eigenlijk geene plaats in deze verzameling mogen vinden , volgens de wet welke wij ons gesteld hebben, om er enkel Franschen in op te nemen. Hij is echter op zoo jeugdigen leeftijd in Frankrijk gekomen, hij is zoo volkomen Fransch geworden, dat men hem geen vreemdeling achten kan. Bovendien zijn al zijne werken, en de geest die ze heeft voortgebracht, in Frankrijk gevormd; het is derhalve niet te verwonderen dat wij ons het recht toekennen hem tot de onzen te rekenen.

liULH.

Bij zijne komst in Frankrijk trad hij in dienst bij Mademoiselle de Montpensier; doch de Koning, die zoo veel smaak bezit voor al wat schoon is, had nauwelijks iets van zijne compositiën gehoord, of hij wilde hem in zijn dienst hebben. Hij gaf hem de directie over zijne violen, want Lnlli bespeelde dat instrument zooals niemand het nog vóór hem had gedaan; Zijne Majesteit riep zelfs ten zijnen behoeve een tweeden troep in het leven, waaraan men den bijnaam gaf van kleine violen, die, door Lnlli onderwezen, weldra den troep der vier en twintigen, deni beroemdsten van Europa, evenaarden, ja overtroffen. Zij hadden trouwens het voorrecht van compositiën van Lnlli te spelen, stukken van geheel anderen aard dan men tot nog toe gehoord had. Vóór

D o

hem achtte men slechts de eerste partij in de stukken voor\' viool; de bas en de middelpartijen waren eenvoudig accompagnement en een groot contrapunt, dat door de degenen, die die partijen speelden, naar willekeur werd gecomponeerd, wijl niets gemakkelijker was dan zulk een compositie; doch Lnlli heeft alle partijen bijna even aangenaam laten klinken als de eerste; hij heeft er bewonderenswaardige fuga\'s, en bovenal geheel nieuwe, en tot op dien tijd bij alle meesters onbekende, tempo\'s in gebracht; hij heeft in zijne concerten tot trommels en pauken toe aangenaam voor het gehoor doen hooren, instrumenten, die, wijl zij slechts een enkelen toon hebben, schijnbaar niets tot de schoonheid eener harmonie kunnen medewerken; hij heeft intusscheu zulke geschikte tempo\'s aan de melodieën weten te geven, waarin zij medewerken , dat zij het hart niet minder troffen dan de welluidendste instrumenten. Hij was volmaakt op de hoogte van de wetten zijner kunst; doch terwijl zijne voorgangers hun roem te danken hadden aan het zorgvuldig in acht nemen van die regelen in hun werk, heeft hij zich vooral onderscheiden door ze niet in acht te nemen, en door zich boven regelen en voorschriften te verheffen. Een valsch ac-coord, een dissonant waren klippen, waarop de bekwaam-sten schipbreuk leden, en juist uit die valsche accoorden en

LULLI.

die dissonanten heeft Lulli de schoonste plaatsen zijner com-positiën gemaakt, door de knust waarmede hij ze wist voor te bereiden, te plaatsen en te redden.

Men heeft hem niet slechts te danken dat hij muziekstukken gemaakt heeft, waarvan Frankrijk gedurende een langen tijd. genot heeft gesmaakt, en die ook daar buiten zijn doorgedrongen; maar ook dat hij eeue nieuwe gedaante aan de muziek gegeven, en ze onder het bereik van het algemeen heeft gebracht.

Toen hij in Frankrijk kwam, konden de helft der musisi niet van het blad zingen; de meesten die voor den Koning zongen, leerden hunne partij van buiten, eer zij die zingen moesten. Tegenwoordig zijn er bijna geen musici, hetzij zij zingen, dan wel eeu of ander instrument bespeleu, die niet op het eerste gezicht uitvoeren wat men hun voorlegt, zoo nauwkeurig en zoo net, alsof zij er dagen lang op gestudeerd hadden. Men bewonderde een meester, die eene door-loopende baspartij kon accompagneereu; tegenwoordig zou een jong meisje, dat de piano bespeelt, vreemd opzien, als men haar om zulk eene kleinigheid prees.

Men heeft zelden gezien dat musici, die in ongewijdeu zang uitmuntten, met hetzelfde succes kerkliederen componeerden; doch Lulli is volkomen iu beide genren geslaagd, en wanneer hij de donkere metten zijner compositie liet zingen, werd hij niet minder bewonderd, dan onder de uitvoering zijner fraaiste opera\'s, omdat hij de kunst bezat in al die verschillende geuren van muziek te kunnen doordrin-gen. Dat bewoog den Koning hem tot opperintendant zijner muziek te benoemen, eene betrekking welke hij ten volle waardig was, en waarbij hij kort daarna ook die van geheimschrijver des Konings ontving. Hij stierf te Parijs, den 22^sten Maart 1G87, in het vier en vijftigste jaar zijns onderdo nis ; hij werd begraven in de kerk des Petits Pères Au-gustius Déchanssez , waar hij een kapel had doen bouwen, en waar zijne weduwe een zeer fraai gedenkteeken voor hem heeft pten oprichten. Hij heeft drie zoons en drie dochters nagelaten.

LULL1.

Niets evenaart de schoonheid van al de opera\'s, welke hij geschreven heeft. Wijl hij in zijne werken de kracht van het genie der Italianen met de beschaving en de bevalligheid der Franschen wist te paren, bezit Italië nagenoeg niets dat het tegen zijn werk kan overstellen. Het is eene onbegrijpelijke verscheidenheid van modnlatiën en tempo\'s. Het zyn alle aria\'s die een karakter van zachtheid en adeldom dragen, die van hun gemeenschappelijken oorsprong getuigen, zonder dat zij daarom op elkander gelijken. Hij heeft trouwens het geluk gehad een dichter te vinden, wiens verzen zijue muziek waardig waren, eu welke hij niet beter wenscheu kou, om al de schoonheden en het fijne zijner kunst te doen uitkomen; dat geluk viel hem ten deel, opdat zijn werk volkomen zou zijn.quot;

Voegen wij bij die getuigenis die van mevrouw de Se-vigné, die de lijkplechtigheid van den kanselier Seguier in 1672 aldus beschrijft.

»Wat de muziek betreft, die kan ik u onmogelijk be-»schrijven. Baptiste had alles gedaan wat hij, met al de »muzikanten des konings, doen kou. Dat scboone Miserere »was nog prachtiger dan anders. Er werd een Libera ge-»zongen waarbij ieder de tranen in de oogen had; ik geloof »niet dat er schooner muziek in den hemel zijn kan.quot;

Het uiterlijk van Lulli is na zijn dood al even grof belasterd als zijn goede naam. In plaats van de portretten van tijdgenooten te raadplegen, hebben de kunstenaars eenvoudig het leelijke borstbeeld gecopieerd van Colignon, een beeldhouwer uit het laatst der achttiende eeuw, naar hetwelk Cochin eene teekening gegeven heeft, die in 1770 door Saint-Aubin gegraveerd werd. Doch dat borstbeeld is lang na den dood van Lulli gemaakt, om op zijn graf geplaatst te worden; het is het eenige bekende werk van dien beeldhouwer, dat reeds middelmatig is op zich zelf; het gelijkt in geeu enkel opzicht op andere portretten van Lulli, prachtige koppen, door Rigaud, door Mignard geschilderd en

4

LTJLLI.

door Boulett, door Edeling gegraveerd. Er bestaat zelfs in het prentkabinet der nationale bibliotheek een zeer belangrijke teekening, door Bonnart gegraveerd, waarop de componist, ten voeten uit, een klein orchest dirigeerende, wordt voorgesteld. Al die portretten gelijken op elkander en geven Lulli vrij fraaie trekken.

STRADELLA.

Geboren omstreeks 1645, gestorven omstreeks 1678?

Het beeld vau Stradella heeft iets dichterlijks en belangwekkends behouden, wijl men in het algemeen gaarne schilderachtige legenden als waarheid aanneemt. De kunstenaar, die in de verbeelding des volks een romanheld is geworden , is verscheidene malen op het tooneel voorgekomen. inzonderheid in twee opera\'s, van Niedermeyer en van Flotow. Overigens is er weinig met zekerheid van zijne levensgeschiedenis bekend; eu dezelfde onzekerheid heerscht ten opzichte van de echtheid der werken, welke men aan hem heeft toegeschreven. In den laatsten tijd is het den heeren Richard en Angelo Catalani mogen gelukken voor een gedeelte de dikke duisternis op te heffen, die deze meer vermaarde dan wel bekende persoonlijkheid omringde; doch hoeveel valt er niet nog te ontdekken, waarover waarschijnlijk nooit eenig licht verspreid zal worden !

Allessandro Stradella werd waarschijnlijk te Napels, omstreeks het jaar 1645, geboren; doch er is niets aangaande zijne eerste levensjaren , noch van zijne studiën bekend. Hij was te liome toen hij zich het misnoegen van den kardi-

SÏRADELLA.

naai Cibo op deu hals haalde, wiens neef hi] gedwongen had tot een huwelijk raet eene lichte vrouw. Waarschijnlijk is hij, oni de gevolgen van zijn gedrag te ontloopen, naar Venetië gegaan, waar wij hem in 1677 bezig vinden met het componeeren van opera\'s. Daar beleefde hij het avontuur dat hem beroemd heeft gemaakt, doch waarvan men de bijzonderheden niet met juistheid kent. De geneesheer Bourdelot, die het avontuur het eerst verspreidde, heeft er allerlei romantische bijzonderheden aan toegevoegd, welke men gerust als verdichtsels verwerpen kan, indien men zich houden wil aan de jongste navorsching van den heer Richard. Wij zullen ons vergenoegen met van die verhalen over te nemen wat met de stukken, door dien geleerde aan het licht gebracht, overeenkomt. Volgens de meest overeenstemmende berichten, zou een lid van het machtige geslacht der Contarini\'s Stradella belast hebben met het geven van muziekles aan zijne minnares. De componist beging de fout misbruik te maken van het in hem gestelde vertrouwen, door de liefde zijner leerlinge voor zich te winnen. Beducht voor de gevolgen van Venetiaansche wraak, uamea zij de wijk naar Turin, waar de kunstenaar het geluk had zijn talent aan het hof der regeerende hertogin te zien erkennen. De vluchtelingen werden er echter niet lang met rust gelaten; Contarini kwam zijne minnares weldra weder op-eischen, aan het hoofd van veertig dienaren en volgelingen. Hij meende de hertogin door die vertooning vrees aan te-jagen, doch zag zich teleurgesteld. De hertogin van Savoye had den kunstenaar onder hare bescherming genomen, en zijne geliefde voorloopig in een klooster in veiligheid doen brengen. In zijne plannen teleurgesteld, nam de Venetiaan de toevlucht tot eene wraak, die vrij wel met de Italiaansche zeden van dien tijd overeenkwam. Hij zond twee hravi naar Turin, met den last om Stradella te vermoorden en, na hunne volbrachte zending, de wijk te nemen in het hotel van den Franschen gezant, deu heer de Villars. De gezant van Lodewijk XIV bij het hof van St. Marcus, de abt d\'Estrades,

STllADELLA.

die eigenlijk niet wist wat er van de zaak was, en die de privilegiën van zijn beschermrecht wilde handhaven, had zijne gedienstigheid voor de Contarini\'s en hunne bond-genooten, de Delfini\'s , zoo ver gedreven, dat hij de twee moordenaars zelfs een brief van aanbeveling aan zijn ambtgenoot te Turin medegaf. In het bezit van het kostbare papier , dat hun straffeloosheid waarborgde, maakten de moordenaars geen haast, en vielen den kunstenaar, eerst nadat zij eene maand in Turin vertoefd hadden, op de straat met hunne dolken aan. Nadat zij daardoor de wraakzucht van hun patroon bevredigd hadden, begaven zij zich naar het hotel van den Franschen gezant. De hertogin eischte dat het recht zijn loop zou hebben, en liet, toen de heer de Vil-lars weigerde de schurken over te leveren, die hem door den abt d\'Estrades waren aanbevolen, haar beklag indienen bij Lodewijk XIV, door de tusschenkomst van haren gezant bij het hof van Versailles. De markies de Villars schreef insgelijks naar zijn gouvernement, om eene verklaring van zijn gedrag te geven, zeggende dat hij in het onderhavige geval gemeend had , het oude beschermrecht in het hotel der Fransche gezanten bij vreemde hoven te handhaven. Uit een en ander volgde eene allerzonderlingste diplomatieke briefwisseling. De minister van buitenlandsche zaken, de heer de Pompone, antwoordde in naam des konings, dat al zulke slechte daden hem een gruwel waren, doch dat hij, hoezeer het geval betreurende, waarin eene wijkplaats was verleend geworden aan twee moordenaars, nochtans goedkeurde dat de eer en de voorrechten van den vertegenwoordiger der Fransche kroon gehandhaafd wierden. Op dat punt verstond Lodewijk XIV inderdaad geen scherts; dat bewees hij in zijne handelwijze te Rome, ten opzichte van paus Innocentius XI, die die verouderde en schandelijke misbruiken wilde afschaffen. In het geval in quaestie was het antwoord des konings eene goedkeuring voor den heer de Villars. In dien zin vatte deze althans dat antwoord op, en wijl de hertogin het hotel van den gezant door hare wachten had laten om-

SÏRADELLA.

ringen, liet hij de misdadigers ontsnappen door. ze in zijn eigen rijtuig te verbergen. De zaak zou misschien anders af-geloopen zijn, indien de kunstenaar, de onwillekeurige oorzaak van al die diplomatische verwikkelingen, aan zijne wonden gestorven ware; doch hij genas, en Contarini kwam er af met de belofte van geen nieuwe aanslagen op het leven van Stradella te uemen.

Volgens het verhaal van Bourdelot zonden er drie aanslagen op het leven van Stradella plaats gehad hebben. De eerste, te Rome, zon mislukt zijn, omdat de bravi eene aria di chiesa van den componist hadden hooren uitvoeren, en van toen af geen moed hadden om den maker van zulk een bewonderenswaardige muziek te vermoorden, en daardoor de wereld van een harer schoonste genieën te berooven. De tweede aanslag zou geschied zijn te Turin, ten naastebij op de wijze zooals wij die zoo even verhaald hebben , en slechts door omstandigheden onafhankelijk van den wil der moordenaars zijn mislukt. Eindelijk zon de onverbiddelijke wraaklust der Contarini\'s haar offer geveld hebben op de wallen van Genua in 1670. Deze datum, die veel vroeger is dan die dooiden heer Richard, volgens authentieke bescheiden, opgegeven , zou op zich zelf reeds voldoende zijn, om het verhaal van Bourdelot verdacht te\' maken, al ware het wonder te Rome, door de aria di chiesa bewerkt, op zich zelf niet reeds onwaarschijnlijk genoeg om het door den denkenden lezer te doen verwerpen, al wordt het ook door een geneesheer uit dien tijd, die in Italië gereisd had, verhaald.

Stradella overleefde dan dien aanslag te Turin; hij ontkwam de woede zijner vijanden; dat is een feit; maar, wat is er later van hem geworden? Hier verliest de biograaf zijn spoor, en wij zijn niet in staat het jaar van zijn dood op te geven. De onderzoekingen van den heer Catalani zullen misschien eenig licht verspreiden over het leven van die vreemde persoonlijkheid , zoo als zij reeds een gedeelte zijner werken aan de duisternis, waarin zij gewikkeld waren, hebben ontrukt.

STRADEI.LA.

Stradella was Latijusch dichter zoowel als toonkunstenaar, en li ij schreef zelf den tekst hij verscheidene van zijne godsdienstige compositiën; hij deelde zelf de perioden af, met behulp van verzen aan de psalmen en de liturgie ontleend. Behalve zijne motetten zijn er vijf oratoriums of gewijde lyrische psalmen van hem bekend. Het. oratorium waarvan door Bourdelot melding wordt gemaakt, draagt tot titel: Oralovio, di san Giovanni BaUisla a cinque voci con slromenli dell\' Alessandro Stradella. Wat de beroemde aria di. chiesa betreft, beginnende met de woorden: pielit, signore, de aria die den kunstenaar het leven gered zou hebben, zij is in 1832 door den heer Fétis in zijne historische concerten ten gehoore gebracht, en genoot een zeer groot succes. Met dat al blijft het, ondanks het gezag van den geleerden Belgischen biograaf, twijfelachtig of die fraaie compositie wel inderdaad aan Stradella moet toegeschreven worden. In later tijd heeft men dat stuk onder allerlei vormen uitgevoerd; op Latijnsche, Fransche, Italiaansche woorden, met gewij-den en ongewijden text, met of zonder accompagnement van instrumenten, en, wat meer is, verlevendigd door eene nieuwe harmonie, dat het wel honderd jaren jonger zou maken, indien de melodie zelve inderdaad reeds eene eeuw bestoud.

De werken van Stradella bevatten cantates, serenades en opera\'s, die meereudeels voor het hof van Ferrara geschreven waren; onder die dramatische voortbrengselen zijn inzonderheid merkwaardig: Corispero, Ovazio Code sul poule, Trespolo tut ore en Biante.

Eer wij deze schets besluiten, kunnen wij niet beter doen dan het oordeel van den geleerden doctor Burney na te schrijven, over een kunstenaar die door Bourdelot in zijn tijd de uitnemendste toonkunstenaar van Italië wordt genoemd.

»Zijne compositiën, alle voor den zang, waarvan ik er verscheidene in mijn bezit heb, en waarvan ik er een groot aantal in andere verzamelingen heb onderzocht, staan hooger

STEADELLA.

dan alle andere uit de vorige eeuw, met uiteonderiug van die van Carissimi, en indien Stradella dien leeftijd had mogen bereiken, zou hij wellicht niet bij dien grooten componist ten achteren gebleven zijn.quot;

Er is sprake van de ontdekking van een groot aantal manuscripten van dien componist; en de uitgave van eenige zijner werken zal waarschijnlijk niet laug meer achterwege blijven.

Over het geheel was Stradella niet zeer geacht, wegens zijn onzedelijk leven. In oude geschriften wordt er niet gunstig over gesproken. De onderzoekingen van den heer Richard stellen hem, zonder nochtans een enkelen trek te noemen om zijn goeden naam te herstellen, voor als een slachtoffer, dat slechts door binnen- en buitenlandsche diplomatie beschermd is geworden. Stradella heeft ontwijfelbaar in zijn leven een schitterende reputatie genoten; doch zijn roem was spoedig na zijn dood vergeten. Geen van zijne werken heeft hem overleefd, eu zijn naam zou in vergetelheid geraakt zijn, zonder het al of niet nauwkeurige verhaal van zijn avontuur.

SCARLATTI.

Geboren in 1649, gestorven in 1725.

Alexander Scarlatti heeft een buitengewoon talent getoond in compositien van weinig omvang. Opgewassen tegen alle moeieliiklieden van liet contrapunt, in dien tijd nog de eenige vorm dien men aan de toonkunst toekende, bracht hij grooten vooruitgang in de instrumentale muziek , inzonderheid in het clavecimbaal, en men kan hem als den voor-looper van Rameau, van Handel en Bacil beschouwen.

Scarlatti werd te Trapani, op Sicilië, geboren, in het jaar 1647. Men gist, zonder het nochtans met zekerheid te kunnen uitmaken, dat hij in zijne jeugd te Rome de lessen van Carissimi bijwoonde; zoo veel is zeker dat hij eene zeer zorgvuldige muzikale opleiding genoot en dat de studie van de meesterstukken der Romeinsche school daaraan niet vreemd gebleven is. Toen hij te Napels kwam, bezat- hij een merkwaardig talent als zanger, als harpist en als klavecinist. Men weet weinig van het bijzondere leven diens kunstenaars tot op het 1680, in welk jaar hij te Rome, in het paleis der voormalige koningin Christina van Zweden, zijne opera rOnesla nell\' amove liet opvoeren. Het is evenwel twijfel-

SCARLATTI.

achtig of dcit werk niet nog door een ander werd voorafgegaan ; hoewel liet \'t eerste is dat wij vau dien componist kennen. Waarschijnlijker had Scarlatti zich reeds eenigen naam verworven, toen hij quot;belast werd met het vervaardigen van stukken voor het bijzondere theater der Zweedsche koningin. Is de componist van 1\'Ones la nelT amore, zoo als men «rezesd heeft, vervolgens naar Munchen ennaarWeenen

O O ⁷ O

gegaan? — Niet waarschijnlijk; alles doet ons gelooven dat hij Italië niet verlaten heeft, waar hij teruggehouden werd door zijn titel van Kapelméesler van Hare Majesteit de Koningin van Zwellen. Dien titel voert hij althans op het tekstboekje van de Pompen, die het koninklijk paleis te Napels, den 30 Januari 1684 , werd gespeeld. Na die opera volgt er weder eene gaping in de levensgeschiedenis van dezen componist, tot aau het jaar 1693, in welk jaar het oratorium I dolori (li Maria sempre vcnjine werd opgevoerd, hetwelk de componist voor de congregatie der zeven weeën geschreven had. In hetzelfde jaar gaf Scarlatti te Rome de opera Teodora. Onder andere voor dien tijd eigenaardige nieuwigheden , geeft dit werk het eerste voorbeeld van het terugkomen tot het voornaamste motief der aria\'s, na het tweede gedeelte, en het bezigen van het orchest, ter begeleiding-van het recitatief, dat voorheen altijd door de bas werd ondersteund.

Na den dood van Christina (1688), werd Scarlatti, naar alle waarschijnlijkheid, tot koninklijk kapelmeester te Napels benoemd. Wij vinden hem althans op hoog bevel van den onderkoning aan het werk om eenige aria\'s in de üdoacre van Legrenzi te veranderen. Deze door zijne zorg verbeterde partituur werd den Januari 1694 in het

theater San Bartolomeo, te Napels, opgevoerd. De componist waarschuwt, met eene zeldzame bescheidenheid, deu lezer van het stuk, »dat de door hem veranderde aria\'s met een sterretje geteekend zijn, opdat de mogelijk door hem begane fouten den naam van Legrenzi niet bederven mochten, voor wiens onsterfelijken roem hij een onbegrensden eerbied had.quot;

SCARLATTI.

Op de Odoacre volgden Pino e Demelrio (Napels 1697), 11 prigioniero for I una lo (1698), Gli equivochi nel sembianle (Rome, 1700), Eraclea (1700), le Nozze col nemico, // Mi-Iridale Eupalore, en eindeliik Laodicea e Berenice (Napels, 1701). Dat werk bevat eeue bewonderenswaardige aria voor tenor en obligaat viool; ongelukkig was er geen violist te vinden die het spelen kou; Corelli zelf kon het niet; ook was Scarlatti, toen zijne opera later te Rome, in 1705, op nieuw op het repertoire verscheen, genoodzaakt er eeue andere aria voor in plaats te schrijven, die verre beneden de eerste gebleven is.

Door die compositiëu had de Siciliaansche componist zich een grooten naam verworven. Met dien roem kwamen ook ambten en eerbewijzen. Eerst werd hij geroepen om Autouins Foggia in zijne bedieaing als kapelmeester van Santé Maria Maggiore ter zijde te staan (31 December 1703). In 1707 verkreeg hij ook deu titel die bij dat ambt behoorde. Te voren had de kardinaal Ottoboni hem reeds met de directie zijner kapel belast. De Paus schonk hem de decoratie vau het Gouden Spoor. Eindelijk, na de verovering van de beide Siciliën door de keizerlijken, zien wij Scarlatti met den titel van koninklijk kapelmeester te Napels terugkeeren (1709).

Scarlatti bezat eeue verbazende gemakkelijkheid en heeft daardoor niet minder dan honderd twaalf of honderd vijftien opera\'s geschreven. Eene aanteekeniug voor de Tigrane, die in 1715, namelijk tien jaren voor den dood des kunstenaars werd opgevoerd, vermeldt dat dit werk het honderd zesde is dat hij ten tooneele heeft gebracht. Al die kunstwerken ziju niet tot ons gekomen, wijl het gebruik om partituren te graveereu toen in Italië nog weinig was doorgedrongen; maar in die welke de nakomelingschap beoordeelen kan, bewondert men een uitgebreide kennis, gepaard met eene rijke verbeelding, stoute modulatiën, altijd goed voor de stemmen geschreven. Behalve zijne dramatische werken, heeft die vruchtbare componist een twaalftal oratoriums, omstreeks twee honderd missen en ontelbare kleinere stukjes ge-

SCARLATTI.

schveveu, zoo als madrigals, duo\'s, serenades , cantates , toccates enz.

Een van de verdiensten, en niet de geringste, van Scarlatti , was de onschatbare dienst dien hij aan de scholen Sant\' Onofrio, dei Povert dl Gesu Crista en van Loreio, door zijn onderricht in de muziek bewezen heeft. Toen hij den 24^sten October 1725 overleed, verloor zijn vaderland in hem een van zijne doorlnchtigste burgers. De kunstenaar liet echter een zoon na, üominiens Scarlatti; hij liet leerlingen na: Logroscino, Durante, Hasse, en de fakkel bleef haar licht verspreiden, al was zij in andere handen overgegaan.

Et quasi cursores vitae lampeda tradunt. .

Die Domenico Scarlatti, zijn zoon, zou in dit werk meer dan eene eenvoudige vermelding verdienen. Hij was een van de bekwaamste klavierspelers van zijn tijd, of eigenlijk van alle tijden; want zijne klaviermuziek wordt nu nog slechts op de piano gespeeld. Onze pianisten, wier smaak nog niet bedorven is door de goocheltoeren en de arpeggio\'s van zeven octaven, uitgevoerd met de zucht om het grootste getal noten in den kleinst mogelijken tijd te laten hooren, die zeldzame pianisten spelen nog met genot de muziek van Scarlatti, die wel verre van, zoo als men zegt, de kindsheid der kunst te zijn, integendeel van diepe studie en een fij nen, bevalligen smaak getuigt.

RAMEAU.

Geboren in 1683 , gestorven in 1764.

Rameau, de grootste Fransclie toonkunstenaar der achttiende eeuw, oefende gezag op zijn tijd door zijn dubbelen roem als theoreticus en als beoefenend kunstenaar. De ver-eeniging, in zulk eene grootè mate, van die twee talenten in een enkelen mensch, is bijna zonder voorbeeld. Meestal wordt de vlucht der scheppende inspiratie door bespiegelende navorschingen belemmerd. De schrijver van het Traite de Vharmonie heeft misschien aan de berekeninsf eene te o-roote

O o

plaats gegeven, ten nadeele van den smaak en het gevoel; doch die dwaling heeft hem niet verhinderd de bewonderenswaardige zangen van Castor et Pollux voort te brengen.

Het vaderland van Bossuet heeft tevens de eer, aan Jean Philippe Rameau het levenslicht geschonken te hebben. De beroemde componist werd geboren te Dijon, den 25^steu September 1683. Zijne ouders, die beiden veel van muziek hielden, gaven hem de eerste lessen, en hij maakte zulke verbazende vorderingen, dat er geen partituur bestoud, welke hij, op zijn zevende jaar, niet op liet eerste gezicht kou lezen en spelen; een uitmuntend begin voor een toekomsti-gen kunstenaar, doch eene slechte voorbereiding om in de

11AMEAU.

magistratuur te komeu, voor welke loopbaan zijne ouders hem bestemden. Toen het kind op het college der Jezuïten geplaatst was, wérd hij, door zijn eenvoudigen ongekunstel-den smaak, die eenigszins door den invloed van den Appendix de diis en het Appollineas opus gewijzigd werd, tot verwaarlozing van de klassieke studiën verleid, terwijl hij zijne boeken en schriften met muzieknoten en stukken van sonaten beschreef. Behalve zijn afkeer van taalstudie, was Rameau bovendien onleerzaam en driftig van aard en kon zich niet aan de schooltncht onderwerpen. De goede paters werden zulk een leerling in huune inrichting eindelijk moede en besloten hem, nog voor zijn volbrachten leertijd, naar huis terug te zenden. Daarop keerde hij tot de bezigheid zijner kinderjaren terug; hij bestudeerde de mecaniek van klavier, orgel en viool, leerde van zijn vader en van eenige organisten in de stad de beginselen van het contrapunt, kortom, deed zijn best om met de gebrekkige middelen welke Dijon hem opleverde, zijne muzikale opvoeding zoo goed mogelijk te voltooien. De kuast van muziek te schrijven werd toen buiten Parijs in het geheel niet of zeer slecht ouderwezen; er bestond derhalve eene gaping in de. op voeding van Rameau , die nooit geheel werd aangevuld , en waarvan hij in zijne geheele volgende loopbaan de hindernis bleef gevoelen.

Men behoeft slechts deu gedwongen stijl van Rameau, liet gebrek aan buigzaamheid iu de uitdrukking zijner gedachte , te vergelijken met het gemak, deu vrijen gang en de kunst om al de combinatiën van klanken in notenschrift uit te drukken, welke meu in de voortbrengselen zijner tijd-genooten opmerkt, om dat gebrekkige terstond te zien. Toen Rameau in 1733 de reeks •zijner dramatische werken begon, hadden Durante, Marcello, Léo, Duni, Pergolese in Italië, Bach en Handel in Duitschland, reeds in hunne werken die schitterende eigenschappen volkomen aan den dag gelegd.

De trage leerling der Jezuïten die , sedert hij huune school verliet, geen enkel boek had opengeslagen dan die betrekking

KAMEAU.

hadden op zijne kunst, was niet slechts een vreemdeling in de Grieksche en Latijnsche talen, maar was zijne moedertaal zelfs niet machtig. De liefde deed hem zich later op die voor een beschaafd mensch- onontbeerlijke kennis toeleggen. Hij was namelijk verliefd geworden op eene jonge weduwe uit den omtrek van Dijon, en begreep dat zijne minnebrieven althans zuiver vau stijl en van taal dienden te zijn. Doch terwijl hij grammatica leerde om niet voor zijn afgod te blozen, deed zijn hartstocht hem de muziek geheel verwaarlozen. Zijn vader, die met onrust zag hoe zijn zoon aan niets dacht dan aan zijne amourette, nam de toevlucht tot die krachtigste van alle afleidingen — hij liet hem op reis gaan. Hij zond hem namelijk naar Italië; zoowel met het doel om hem van zijn hartstocht te genezen, als in de hoop dat hij zijn smaak zou vormen door het hooren van Italiaansche opera\'s. Doch de jongeling was toen achttien jaren oud (170]); zija oor was toen aan Fransche muziek gewend, en de melodieën van Scarlatti. van Lotti en van Caldara maakten weinio; indruk op hem; misschien zou hij meer vrucht van zijne reis geoogst hebben, indien hij verder ware gegaan; doch hij kwam niet verder dan Milaan en toefde ook daar slechts korten tijd. Om terug te kunnen keeren, verbond hij zich als eerste viool bij den troep van een tooneel-directeur die een orchest bij elkander zocht; zoo doorreisde hij de voornaamste steden van het zuiden, onder anderen Marseille, Lyon , Nimes en Albi; gedurende die reis begon zijn naam als klaveciuist zich te vestigen. Een gelukkige aanleg vergoedde hetgeen hij aan grondige studie miste, en hij zelf verhaalt dat een artist, Lacroix, hem te Montpellier de eerste beginselen leerde van het accompagnement bij liet klavier.

Na eeae afwezigheid van verscheidene jaren keerde Ra-meau naar zijne geboorteplaats terug, waar hem de betrekking van organist in de Sainte Chapelle werd aangeboden. Doch hij had geen lust om onopgemerkt in eene provincie-, stad te leven; hij was overtuigd dat hem een ruimer veld

rameau.

voor ziju talent was weggelegd, en bedankte voor de benoeming, om roem te gaan zoeken te Parijs. Toen Mi daar kwam (1717), was hij reeds vier en dertig jaren oud, en geene enkele compositie had nog de aandacht van het publiek op hem gericht. Marchant, dezelfde die op het denkbeeld kwam om zich met Bach te meten , bracht in die dagen de kerk der Grands-Cordeliers in de mode; de menigte verdrong zich wanneer hij er het orgel bespeelde. Rameau behoorde tot zijne ijverigste toehoorders; hij bestudeerde zijn spel, knoopte vriendschap met hem aan en verbeeldde zich een oogenblik dat hij zich zijn steun verworven had. Daarin bedroog hij zich echter; toen de beroemde organist den provincialen musicus eenige lessen had gegeven, raadde hij in hem een toekomstigen mededinger en wachtte hij zich wel zijn pogen te ondersteunen. Toen hij zijn oordeel moest uitspreken over het spel van Daquin en Rameau, beiden dingende naar de betrekking van organist van Saint Paul, deed hij uitspraak ten gunste van Daquin, hoewel deze ver beneden zijn mededinger stond. Door die schandelijke partijdigheid van de middelen verstoken om te Parijs te kunnen leven, was Rameau wel gedwongen de verwezenlijking zijner eerzuchtige droo-men vooreerst te laten varen en de betrekking van orsjanist

~ o

in de St. Stephanus-kerk te Rijssel aan te nemen. Dat was echter van korten duur, want zijn broeder, Claude Rameau, die organist was in de hoofdkerk te Clermont-Ferrand, had zijne betrekking nedergelegd, en Jean Philippe werd ziju opvolger.

Van andere provinciën afgesloten door de bergketen die het aan alle kanten insluit, was Auvergne, eene eeuw te voren, een hol vau. struikroovers geweest, die te meer op straffeloosheid vertrouwden, wijl zij hun roof pleegden iu een land, .dat voor de dienaren der wet nasenoeyr outoe-

⁷ . o o

gankelijk was. Het gewoel en de onrust der hoofdstad drongen er evenmin door als de uitspraken van parlement of gerechtshof. De gr ooi c gerecht sdagen van Clermont, die in het begin der regeering van Lodewijk XIV gehouden wer-

11AMEAU.

den, stuitten er de wanorde en maakten een einde aan de afzetterijen waaraan verscheidene adellijke lieeren zich schuldig maakten; doch, van zijue onderdrukkers bevrijd, bleef Auvergne wat het was: een van Parijs en de algemeene beschaving afgescheiden land; een vaderland van onafhankelijke geesten (den markies de Mirabeau, den menschenvriend, en van den heer de Montlosier, om er slechts twee te noemen). Het lijdt geen twijfel, of vier jaren in stilte en eenzaamheid en afzondering doorgebracht, moeten een gunsti-gen invloed op de compositiën van onzen musicus uitgeoefend hebben. Zijne gedachten, die zich bezighielden met het zoeken naar de wetten der harmonie, werden er niet afgeleid door duizenderlei omstandigheden, die ons aan ons zeiven onttrekken en het werk van den geest zoo moeielijk maken in eene volkrijke, drukke stad. Het is een opmerkelijk feit, dat een van de belangrijkste wetenschappelijke werken over muziek opgevat en uitgevoerd werd in een land, dat deu wiskunstenaar Pascal heeft zien geboren worden.

Toen het werk voltooid was, moest het uitgegeveu en door muziekkenners beoordeeld worden , en daarvoor moest Ra-meau naar Parijs gaan. Doch een veelzijdig contract bond hem aan het kapittel. Noch de bisschop, noch zijne kanunniken wilden gaarne een bekwamen organist missen, wiens motetten zij bewonderden en wiens muziek voor klavier zeer door de liefhebbers in de stad werd op prijs gesteld. Rameau mocht dus zoo dikwijls om wijziging van het contract vragen als hij wilde, hij kreeg telkens een weigerend antwoord. Door den nood gedrongen, nam onze Bourgondiër nu zijne toevlucht tot list. »Als zij mij dan niet willen laten gaan,quot; dacht hij, »zal ik hen noodzaken mij weg te jagen.quot; Van dat oogenblik af, bracht het orgel onder zijne vingeren niets dan barbaarsche klanken voort, die de ooren verscheurden in plaats van ze te verrukken. De list gelukte volkomen. Men was handelbaar geworden met Orpheus, sinds Orpheus zich als Marsyas had vermomd. Rameau mocht zich in zijne vrijheid verheugen; doch hy wilde niet dat zijn naam als

RAM EAU.

kunstenaar onder zijn bedrog zou lijden, en boen hy voor het laatst het orgel te Clermont bespeelde, speelde hij zoo, dat al zijne toehoorders hem met leede oogen zagen vertrekken.

Hij kwam in 1721 te Parijs en gaf in het volgende jaar (1722) zijn Traité de l\'harmonie réihiile a ses principes naturels in het licht. Het was eene nieuwe wetenschap die daar verscheen. Niemand wist er het geringste van, behalve de ontdekker zelf; toch begon iedereen er zijn oordeel over te zecrcren, volgens de Fransche lichtziniiiglieid, die in die eeuw

OO \'o o \'

nog met eene bijzondere verwaandheid gepaard ging. Critici, ounoozel genoeg om den Piraeus voor een man te houden, gaven alweder een bewijs van onkunde, die slechts door hunne aanmatiging geëvenaard werd. Die stortvloed van recensiën en oordeelvellingen, die meestal nergens naar geleken, hielpen toch den naam van Rameau vestigen, wijl zij hem tot het mikpunt maakten der algemeene aandacht. Hij handhaafde zijn naam als artist door de uitgave van eenige cantaten en sonaten voor klavier, nadat hij zich door zijne geleerde verhandeling als theoreticus had doen kennen. De leerlingen stroomden hem toe, en zijn roem vermeerderde door de discipelen welke hij vormde. Eindelijk werd hij door zijne benoeming tot organist van de kerk Sainte-Croix de la Bretonnerie geheel van finantieele zorgen ontheven en kon hij zich onbekommerd aan zijne geliefkoosde studiën wijden.

Er was toen te Parijs nog een andere zoon van Dijon, die weinig overeenkomst had met hem, van wiens levensgeschiedenis wij hier eene schets geven. Zoo matig en geregeld als Rameau leefde, zoo bekend was Piron, zijn landgenoot, om zijne losbandige zeden en zijne liefde voor de flesch; doch hoe groot het verschil van karakter der beide mannen was, bracht het tooneel hen nochtans tot elkander. De dichter schreef tooneelstukken voor de kermis van Saint-Germain; de componist schreef er zang- en dansmuziek voor. Dat deed hij voor ïEndriaguc (1727), la Rose (1728), den

RAMEAU.

Faux Prodige en de Enrolemenl d\'Arlequin. Terwijl hij zijne groote dramatische werken door onbeduidende kleinigheden

O O

deed voorafgaan, zette hij zijne vroegere ontdekkingen voort. Twee boeken, Nouveau système de musique théorique (1726), en Dissertations sur les differentes méthodes d\'accompagnement pour le clavecin et pour l\'orgue (1732) wekten de warme dis-cussiën weder op, waartoe, eenige jaren te voren, de uitgave van zijn Traité de VHarmonie aanleiding gegeven had.

Onder de leerlingen van Rameau onderscheidde zich de echtgenoot van den pachter-generaal La Popelinière. Die omstandigheid was zeer gelukkig voor den kunstenaar, want hij werd een vriend van haren man, die een uitmuntend orchest tot zijn dienst stelde. In het genot van een onmetelijk fortuin, behoorde hij nochtans niet tot het ras van geldwolven , dat Lesage in zijn Turcaret voor altijd gebrandmerkt heeft. Hij bezat liefde voor de kunst, en zijn grootste genot was naar de muziek van eerste virtuozen te luisteren , hetzij in ziju hotel te Parijs, of in zijn buitenverblijf te Passy. Daar waren, dank zij de zorg van den even verlichten als rijken kunstminnaar, zangers en instrumentisteu, die het best de waarde van een werk konden doen uitkomen. Onder de bescherming van zulk een Maecenas kou Rameau, die nu zijn vijftigste jaar nabij was, partituren schrijven; al kwamen zijne opera\'s niet terstond op het tooneel, zij werden toch voor een uitgelezen gezelschap, met behulp eener keurbende van kunstenaars, opgevoerd.

Het eerste lyrische werk van den grooten componist was, (zijne vaudevilles met zang voor Piron niet medegerekend) de bijbelsche opera Samson, waarvoor Voltaire, op verzoek van den heer de la Popelinière, den tekst geschreven had. De overwinnaar van de Philistijnen slaagde volkomen, toen hij voor het eerst bij den pachter-generaal gespeeld werd; doch Th ure t, de directeur der Koninklijke Academie van Toonkunst, vreesde dat hij de zuilen van zijn tempel zou doen waggelen en weigerde hem den toegang (1732). Dergelijke teleurstellingen vindt men, om de waarheid te zeg-

11AMEAU.

gen, in liet leven van bijna alle kunstenaars bij het aanbieden van hun eerste werk. Doch ditmaal viel de weigeringe

O O

buitengewoon hard aan een kunstenaar, die op vijftigjarigen leeftijd zijne eerste opera aanbood. In het eerst nam hij zich voor niet meer voor het tooneel te schrijven, en zijne eerzucht te bepalen bij de studie vau het klavier en die dei-harmonie. Doch la Popelinière bewees zijn beschermeling weder een dienst, door hem te troosten met de voorspelling van in het vervolg beter te zullen slagen. Rameau vatte weder moed en besloot eene nieuwe opera te schrijven, op den tekst van den abt Pellegriu. De verwijfde personage, die

»üévot le mat in cl le soir idoldlre,

»Déjeunail de l\'aulel el soupait du ihcatre,

was ter nauwernood gezind om samen te werken met een onbekende; ja, wat nog erger was, met een componist, wiens werk reeds eenmaal afgewezen geworden was. Hij eischte dat zijn medewerker hem vijfhonderd livres zou waarborgen ingeval het stuk geen opgang maakte, en Rameau moest, indien hij het dichtstuk Ilippolite el Aricie wilde machtig worden, door dien zuren appel heen bijten. Toen het werk nochtans bij La Popelinière gespeeld werd, had Pellagrin nauwelijks de eerste tooneeleil gehoord, of hij verscheurde vol bewondering het door Rameau geteekende contract, en riep uit dat hij van zulk een kunstenaar geen waarborg noodig had. De abt had gelijk; hetgeen evenwel het publiek niet belette van een tegenovergesteld gevoelen te zijn. Toen die opera, den l^sten October 1733, in de Koninklijke Academie van Toonkunst werd opgevoerd, schoten de lieden die doorgaans den ouden sleur volgen — en dat zijn de meesten — eene menigte scherpe pijlen en hekeldichten op den nieuwigheidzoeker af; het volgende daarvan is bewaard gebleven:

Si le difficile est le beau,

C\'est un grand homine que Rameau;

Mais si le beau, par aventure,

N\'etait que la simple nature,

Quel petit ho mme que Rameau!

EAMEAU.

Doch uiet Rameau was klein, maar de schrijver van dat puntdicht zelf was dat. Het schoone is in de kunst nooit eenvoudig natuur; het schoone in de kunst is de, door het menschelijk genie of het menschelijk gevoel, gedane ontdekking eu openharing van de in de natuur verborgen schoon-hedeu. En dat niet alleen; maar een puntdicht is geen wapen , dat scherp genoeg is om te zegevieren over een man van genie, een werkzamen, volhardenden, door overtuiging bezielden geest als die van Rameau. Zijne tegenstanders hadden met hun werk moeten antwoorden, doch zij hadden geen enkel werk tegen het zijne over te stellen. Een oogen-blik scheen Rameau, ternedergeslagen door de critièk waarmede men zijn werk ontvangen had, aan zich zeiven te twijfelen. Zijn vrieuden stelden hem nogmaals gerust eu voorspelden hem zijne overwinning; de uitkomst bevestigde weldra de juistheid hunner voorspellingen. Het voorbarige oordeel over Hippolile et Aricie werd, na een oplettender onderzoek, geheel gewijzigd; er werden fraaie partijen, koren van eene origineele eu aangrijpende harmonie, bevallige aria\'s in die opera ontdekt, waaronder in de eerste plaats het allerliefste rondo: A V Amour rendez les ar mes. »Er is in die partituur stof voor tien opera\'squot;, zeide Campra; »die man zal ons allen in de schaduw stellen.quot;

Het volgende jaar maakte de componist het divertissement Courses de Tempé, herderspel in één bedrijf, van Piron, opgevoerd in het Théatre Francais. De dansmuziek van Rameau voldoet er te meer in, wijl de bevallige maat verlevendigd wordt door goede harmonische volgreeksen. Inderdaad , wanneer de verandering van het accoord met doorzicht en smaak op de forte\'s wordt aangebracht, ontstaat daardoor eene cadans, welke wij eene eerste vereischte achten in die soort van compositiën. Den 23sten October 1735 gaf de kunstenaar in de Koninklijke Academie van Toonkunst de hides f/alanles, ballet opera, bestaande uit een proloog en drie afdeelingeu 1. Le Tare cjénéreux, 2. Les Incas du Pé-rou, 3. Les Fleurs. Men heeft er in 1736 een vierde bijge-

70 RAM EAU.

voegd: Les sauvages. Dat werk is vol schoone brokken. De aria der Sauvages vooral werd algemeen bewonderd.

Montéclair verweet aan Rameau dat liij fouten iu zijne harmonie heeft begaan; doch die strenge rechter erkende met dat al, dat eene zekere passage in Les hides gala nies hem veel genoegen had gedaan. Hij zal wel verwonderd geweest zijn, toen Rameau hem antwoordde: »De plaats die gij prijst, is toch tegen den regel; want er komen drie quinten achter elkander in.quot;

De roem van Rameau werd voor goed gevestigd door zijn Castor et Pollux, lyrisch treurspel in vijf bedrijven met een proloog, dat den 24^sten October 1737 werd opgevoerd. Flauwer en kleurloozer vers dan dat van Gentil Bernard, kan men zich niet denken. De would be Ovidius, wiens Art d\'aimer niet leesbaar is, was niet in staat de goede poëzie voor de dioskuren te schrijven; die opera had derhalve het schitterend en langdurig succes, dat haar ten deel viel, enkel aan de muziek te danken. Vier en dertig jaren na hare eerste opvoering schreef Grimra: »Zij is tegenwoordig de eenige spil waarom de Fransche muziek draait. Als haar roem dreigt te tanen, en dat gebeurt nog al eens, brengt men de reliekkast der broeders van Helena naar de opera, zoo als die van het boerinnetje van Nanterre naar de heilige Genoveva.quot; Er zijn nog fraaie fragmenten van Castor et Pollux , onder anderen de aria van Telaïre : Trisles apprêls, pales flambeaux. Zij maken deel uit van het repertoire der concerten van het Conservatoire. Wij zullen later zien, welk oordeel Gluck er over uitsprak.

Dat bewonderenswaardige werk werd gevolgd door de Fêtes d\'Hébè, ballet opera, die, iu 1739, in de Koninklijke Academie van Toonkunst gegeveu werd. Het bedrijf van Tyrlée heeft een heroïsch karakter, dat den krachtigeu breeden stijl van Rameau sterk doet uitkomen. Er behoorde toen eenige stoutmoedigheid toe, om in eene compositie van dien aard weg te laten, wat Boiieau, met zijne Jansenistische hardheid , zoo ten onrechte noemde:

RAMEAU.

Ces lieux commnns de morale lubrique,

Que Lulli réehauffa des sous de sa musique.

Den IQ\'¹™ November van hetzelfde jaar werd het repertoire der Academie weder met een nieuw meesterstuk verrijkt, Dardanus, tragische opera iu vijf bedrijven, die tot de beste partituren van den componist behoort. Onder meer stukken heeft de aria van Iphise: Arrachez de mon coeur le trail qui le déchire, veel toejuiching gehad.. Doch niet iedereen schijnt de verdienste van den opvolger van Lulli evenzeer gevoeld te hebben. J. B. Rousseau maakte eene lyrisch-comische ode op hem , waarvan wij hier een couplet aanhalen:

quot;Distillateurs d\'accords baroques,

Dont tant d\'idiots sont ferus,

Chez les Thraces et ehez les Iroques Portez vos operas bourrus.

Malgré votre art heterogene,

Lulli de la lyrique scène Est toujours 1\'unique soutien.

Fuyez, laissez lui son partage Et n\'éeorchez pas davantage Les oreilles des gens de bien.

De Fél es de Polymnie (12 October 1745) en de Temple de la gloire (27 November 1745) maakten geen opgang. Voltaire schijnt den tekst van de tweede dier opera\'s slechts geschreven te hebben om zijne minderheid te toouen in een genre, dat zoo gelukkig door Pellegrin en Cahusac beoefend

o ⁷ o O O

werd. Deze laatste werkte met Rameau aan de Fél es de Polymnie, de Féles de VHymen el de Vamour (5 November 1748), Za\'is (29 Februari 1748), Nais (1749), Zoroaslre (1749), de Naissanee d\'Osiris (1754), Anacreon (1754). Onder de letterkundigen die voor den componist werkten, waren nog Fu-zelier, Mondorge, La Bruere en Monticour. De beroemde zanger Jelyotte onderscheidde zich in de rollen van Zoroas-tre, van Zaïs, Osiris, enz. De balletten schonken aan Madl^|e Salie de gelegenheid om hare vlugheid en bevalligheid te doen bewonderen. Dat waren voorzeker schoone uitvoeringen.

Hoewel Rameau zeer laat, op vijftigjarigeii leeftijd, voor

BAM EAU.

het tooneel begon te schrijven, heeft hij niet minder dan zes en dertig dramatische werken geschreven. Het laatste dat deze componist heeft doen opvoeren, Les Paladins (12 Februari 1760), schreef hij toen hij zeven en zeventig jaren oud was. Die vruchtbaarheid van zijn geest had Rameau, die overigens zwak en teeder van gestel was, te danken aan zijne geregelde leefwijze en aan de matigheid, welke hij zich tot een wet had gesteld. Men heeft hem dikwijls van gierigheid beschuldigd, hoewel hij den componist Dauvergne en den organist Balbatre met geld ondersteunde eu zijn ziekelijke zuster langen tijd een jaarlijksch inkomen schonk. Wat aanleiding tot dat verwijt gegeven kan hebben, is, dat hij r toen Lodevvijk XV hem een adelbrief gaf, om hem de orde van St. Michel te kunnen geven, den brief niet wilde laten registreeren, zeggende dat de kanselarijkosten hem te groot waren. Doch het bewustzijn van hetgeen hij waard was, en zijne onverschilligheid voor eerbewijzen van dien aard, hadden misschien meer deel aan zijne weigering, dan de vrees voor eene uitgaaf van eenige guldens. »Mijn adeldom zit hier, en hier,quot; antwoordde hij. en wees op zijn hoofd en op zijn hart. Raineau kreeg nochtans eene ridderorde; doch, al ware zijn gedrag in dat opzicht toe te schrijven aan zijne te groote gehechtheid aan het geld, dan doet meu nog verkeerd met er hem te streng om te veroordeelen. Componisten voor het tooneel werden in die dagen niet zóo kwistig beloond, dat hun onverschilligheid gegund was waar het finantieele quaestiën gold. Uit eene rekening door den schrijver van Dardanus aan den voorzitter der kooplieden voorgelegd, bleek, dat hij, na in negentien jaren 978,000 livres in de kas der Opera gebracht te hebben, er zelf slechts 22,000, ongeveer 1,157 francs jaarlijks, van had getrokken. Deed hij derhalve niet beter met zijne weinige spaarpenningen te bewaren, dan er een gedeelte af te nemen tot het verkrijgen van een eeretitel? Rameau zou, zonder hetgeen hij met les geven en het verkoopen van zijne stukken voor clavecim-baal verdiende, niet hebben kunnen leven.

EAMEAU.

Overigens was Rameau een rechtschapen mensch, wien men enkel zijn zwartgallig humeur verwijten kan, dat ziju gezin niet altijd gelukte te vervroolijkeu. Hij stierf in den leeftijd van ruim tachtig jaren, den 12Jeu September 1764. De prachtige wijze waarop hij ih de St. Eustatius kerk begraven werd, bewees de achting, welke men voor zijn talent had, en de droefheid over zijn dood.

Een neef van Rameau — misschien dezelfde van wien Diderot zulk een origineel portret heeft nagelaten? — schreef in 1766 een gedicht onder den titel La Raméide, bestemd om de nagedachtenis zijns ooms te eereu. Dat werk is even ellendig van inhoud als van stijl. De schrijver doet niets dan klagen over zijn treurigen toestand. De lof van den onsterfelijken componist strekt hem tot voorwendsel om met zijne armoede te koop te loopen, inzonderheid bij de groeten der aarde.

Zijn oom was hem geen door de natuur geschonken kassier geweest:

J\'attendais de eet oncle au moins un peu d\'aisanee Par pur égard au temps de trente ans de eoustance A lui faire ma cour a l\'exemple des miens,

Mais, tout a son talent, 11 voyait peu les siens.

Si bien done qu\'il parvint, moi toujours espérant,

Sans pouvoir m\'être utile, a son dernier instant.

De arme sukkel dacht dat hij alles doen kon, omdat hij de neef was van een groot man, eu hij legt onuitstaanbare aanmatiging aan den dag in eene bijna onbegrijpelijke taal.

Je ne vois point l\'abus d\'un logement au Louvre,

Avee marques d\'honneur au troisième héritier De l\'école des sous, de celui du clavier,

De celui de l\'arcbet, de la voix, de la flüte,

Assez pour soutenir son coin dans la dispute.

KAMEAU.

Boveu dien onzin stond de dagteekening Palmzondag (Di-manche des Rameaux, en liet stuk heeft tot opschrift: A Pélersbourg, aux Rameanx couronnés. — Dan staat de woordspeling van Sophie Arnould vrij wat hooger, die bij de doodtijding van den beroemden kunstenaar uitriep: „ IS os lauriers on! perdu leur plus beau Rameau.quot; Men begrijpt licht dat sommige oppervlakkige biografen, op gezag van dien dommeu armoedigen rijmelaar van een neef, den oom den naam van een zelfzuchtigen o-ierigaard oeo-eveu hebben.

O c3 O O O

Diderot had het beklag van dien man niet moeten nabauwen mét te zeggen dat Rameau even veel om zijne familie gaf als »om een spijker aan een blaasbalg.quot; Wij hebben nooit logenachtiger bewering gehoord. Ondanks zijn ern-stigen, somtijds norschen aard, bad Rameau zich, door zijne oprechtheid zoo wel als door zijne verdieusten als kunstenaar, vrienden weten te maken. Hij had het geluk eene uitmuntende vrouw te bezitten, die zelve ook de muziek beoefende en die bem menigmaal de bitterheden en teleurstellingen

O O

van ziju zorgvol leven heeft moeten verzachten.

De theorieën van Rameau zouden een uitgebreid onderzoek verdienen, dat in dit werk niet op zijue plaats zou zijn. Eveumiu kunnen wij zijne polemiek met Gastel, d\'Alembert, Euler, enz. in bijzonderheden volgen. Indien meer dan éene tegenwerping zijner tegenstanders al gegrond is; indien de wetenschap der harmonie in de werken des Dijonschen toonkunstenaars nog haar laatste woord niet heeft gesproken, moet men toch erkeunen, dat hij liet beginsel dier wetenschap heeft vastgesteld, waarin men tot op zijn tijd geheel in het duister rondtastte, of eigenlijk zich slechts de over-\' levering tot regel stelde. Wat zijne studiën en zijn genie betreft , is Rameau geheel eea zoon der achttiende eeuw, de eeuw die verteerd werd door de behoefte van alles aan wetten te onderwerpen, om alles te doorgronden. Hij heeft de wijsbegeerte in de muziek gebracht en misschien door zijne leerstellingen en zijne lesseu ernstiger invloed op de kunst uitgeoefend dan door zijue meesterstukken. Wij bepalen ons

R AM EAU.

tot de opmerking, dat liet stelsel der grondbas de basis van het ouderwijs in de muziek in Frankrijk geworden is, tot dat het werk van Catel verscheen , namelijk gedurende een tijdperk van tachtig jaren.

Rameau was lang van gestalte. Het was in zijne jeugd misschien niet leelijk; doch wijl hij eerst op later leeftijd beroemd werd, viuden wij hem op al zijne portretten voorgesteld als een oud man. Het beste portret is door Gaffieri gemaakt, in 1760, en in 1762 door Saint Aubin gegraveerd. Een ander portret is door Réstout geschilderd en door Benoist gegraveerd. Wij maken hier slechts pro memorie melding van die door Masquelier en Dagoty, doch wij wij zen inzonderheid op een geteekeud portret door de Carmon-telle, dat hem voorstelt wandelende in een tuin. Hij bereikt er bijna de hoogte der boomen; en er staan nog andere wandelaars bij, om zijne hooge gestalte beter te doen uitkomen. Het is eene zeer merkwaardige caricatuur.

HANDEL.

Geboren in 1685, gestorven in 1759.

Hiiiidel muntte enkel uit in het oratorium, doch in dat genre, het eenige waarin hij, wegens zijne gehechtheid aan den schoolscheu vorm, heeft kunnen uitmunten, was hij onvergelijkelijk. In Engeland, zijn aangenomen vaderland, werd hij niet zonder reden de Milton der toonkunst genoemd. Hoort men den Messias en zoo vele andere verheven meesterstukken, dan moet men erkennen dat Handel de uiterste hoogte in de kunst bereikt heeft, waartoe men in het protestantisme ooit bezield kan worden. Ook kan men bijbelsche onderwerpen niet beschouwen als het wettige en onvervreemdbare erfgoed der katholieke kerk, waarvan zij, van haren oorsprong af, de liturgie hebben uitgemaakt, de cathedralen tot sieraad hebben verstrekt, de glasvensters opgeluisterd , de voorportalen met hunne beelden en hunne symbolen verrijkt. Wat Palestrina in de zestiende eeuw voor de kerk heeft gedaan, deed de componist van Halle voor den tempel der achttiende. Dat is zijn roem, dat men die vergelijking maken kan zonder hem te vleien, en zonder zich aan onrechtvaardigheid ten aanzien zijns beroemden voorgangers schuldig te maken.

O O ~

HaNDEI,.

De geschiedenis van Handel heeft, in den aanvang, eenige overeenkomst met die van Dalayrac. Hij was den 23^sten Februari ƒ te Halle, in Saksisch Pruisen, geboren, en zijne/

ouders Destemden hem voor de rechtsgeleerdheid; zijn vader die een advokaat van hem maken wilde, had alle muziekinstrumenten \\iit zijn huis verbannen. Het in zijn aanleg gedwarsboomde kind verloor nochtans den moed niet; het instinct der kunst leerde\' hem het vaderlijk gebod verschalken. Met behnlp van een knecht gelukte het hem een klein klavier in eene bovenkamer te krijgen. Men herinnert zich den schrijver van Nina, die des nachts op zijn dek viool speelde. Evenzoo oefende de jonge Handel zich in den nacht,

als al zijne huisgenooten sliepen, op zijn instrument, en door volhardende vlijt verkreeg hij, zónder hulp van eenigen meester, een zeker talent op het klavier. Toen hij acht jaren oud was, vergezelde hij zijn vader naar het hof des hertogs van Saksen Weissenfels, aan welk hof\' zijn zoogbroeder eene ondergeschikte betrekking bekleedde. De kleine Handel mocht vrijelijk in de vertrekken van het paleis uit en in loopen, en zoodra hij in een vertrek kwam waar een klavier stond, kon hij zijn hartstocht voor de muziek niet weder-staan. Op zekeren dag trokken de welluidende tonen, welke hij aan een dier instrumenten ontlokte, de aandacht van den vorst. Deze liet vragen wie de virtuoos was, die hem dat ge-improviseerde concert bezorgde, en, verbaasd toen hij hoorde dat die kunstenaar een kind was van nauwelijks acht jaren,

wist hij den vader van den knaap te bewegen zich niet meer tegen de neiging van den toekomstigen componist te verzetten, maar integendeel den gelukkigen aanleg van het kind te ontwikkelen.

De raad werd opgevolgd, de plannen voor de studie in de rechtsgeleerdheid werden opgegeven, en Handel werd aan de leiding toevertrouwd van den bekwamen organist Zachan, die hem gedurende twee jaren in de fuga en het contrapunt / onderrichtte. De Teerling maakte zich de lessen zijns meesters iL.v zoodanig ten nutte, dat hij op tienjarigen leeftijd reeds moy^/^»^

HaNDEL.

tetten compoueerde, die iu de hoofdkerk te Halle gezougeu werden. Doch zijne geboortestad bood Handel geene genoegzame gelegenheid om zijn talent geheel te ontwikkelen; en toen hij dertien jaren oud was, zond zijn vader hem naar Berlijn. Daar maakte hij gebruik van den raad van Attilio Ariosti, die, met Buononcini, de opera in die stad dirigeerde , en wist hij zelfs de genegenheid van den keurvorst van Brandenburg te winnen. De vorst raadde het genie van den jongen Sakser, en bood aan hem op zijne kosten naar Italië te laten reizen. Men weet uiet waarom dat aanbod niet aangenomen werd. Handel keerde naar Halle terug; doch toen hij kort daarna zijn vader verloor, verliet hij op nieuw zijn geboorteland, om zich naar Leipzig te begeven. Over dat tijdperk van zijn leven ligt eene zekere duisternis verspreid. In 1703 vinden wij hem te Hamburg terug, waar hij als tweede viool in het orcliest der Opera werd gebruikt. Intus-schen werd zijn talent weinig gewaardeerd, toen een gelukkig toeval hem gelegenheid gaf zich te doen kenneu. Rein-hard Keiser, de ondernemer van den schouwburg, had zich in schulden gestoken en moest zich .voor de vervolging zijner schuldeischers tijdelijk schuilhouden. Nu nam Handel zijne plaats aan het klavier in, en zijne medemuzikanten •begonnen op hun oordeel terug te komen, over iemand, dien zij als een idioot hadden beschouwd. Om de waarheid te zeggen , was er iu de eerste cantates van Handel, volgens het oordeel van Matthesou, zijn intiemen vriend, weinig smaak, en zondigden zij dikwijls tegen de harmonie; de kunstenaar was echter reeds als uitmuntend organist bekend. In die hoe-danigheid werd hij, even als Mattheson, in 1703 uitgenoo-digd om naar Lubeck te komen, waar men een wedstrijd van kunstenaars georganiseerd had voor de opvolging van Buxtehude. Hiindel behaalde de overwinning op zijne mededingers , doch de oude organist wilde zijne betrekking slechts aan een schoonzoon afstaan. »Neem mijne dochter tot vrouw voerde Buxtehude hen die naar zijne betrekking dongen toe; doch noch Handel, noch Matthesou waren daartoe ge-

HaNDEL.

negen, en beiden kwamen te Hamburg , zonder van die reis eenig genot gesmaakt te hebben, dan de eer dat zij hun talent voor de autoriteiten van Lubeck hadden kunnen toonen.

De jonge Handel had eeu ontzaglijk lichtgeraakt karakter, en hij scheen nooit zijne drift te kunnen beheerschen. Dat treurige gebrek bad biina een vriendschapsbreuk tus-schen hem en Mattheson veroorzaakt, onder de volgende omstandigheden. Het was namelijk den December 1704; men gaf de Cleopatra, opera van Mattheson, en deze, die de rol van Ahtonius in het stuk speelde en in het laatste bedrijf niet meer op het tooueel behoefde te komen, wilde de directie over het orchest aan het klavier overnemen, zoo als dat in Italië gebruikelijk was. Doch Handel, die, zoo als wij reeds zeiden, sedert de vlucht van Keiser diens betrekking aanvaard had, beweerde dat daarin eeue beleedio-iuo-

\' o o

stak en wilde het klavier niet verlaten om zijne plaats aan deu maestro af te staan. Deze was woedend en wachtte met ongeduld het einde der voorstelling af; en nauwelijks was zij afgeloopen, of hij giug met zijn vriend duelleeren, om de outvangen beleediging in bloed uit te wisschen. De beide vrienden, nu eensklaps bittere vijanden geworden, gingen den strijd aan en vochten als echte soldaten, door eene menigte toeschouwers omringd. Mattheson stortte met onstuimige» drift op Handel los; doch de Voorzienigheid waakte over het leven van den grooten componist; de degen zijner tegenpartij stuitte af op een groote metalen knoop — en brak af. Verdere gevolgen had tie zaak niet, dank zij de zorg van een raadsheer uit Hamburg, die zich tot bemiddelaar opwierp óm de beide kunstenaars met elkander te verzoenen. Den SOsten December noodigde Mattheson zijne tegenpartij aan zij ne tafel, en sedert duurde hunne wederzijdsche vriendschap onbewolkt voort.

Hoewel Handel ouderwijs in de muziek gaf en een groot aantal leerlingen had, schreef hij veel muziek; instrumentale, kerkelijke en dramatische. In het jaar 1705 deed hij te Hamburg met succes twee opera\'s opvoeren; Al mi ra, Koningin

HÜKDEL.

van Caslilië (8 Januari) eu Nero (25 Februari). Naderhand vertrok hij naar Rome, waar hij, onder meer werken, een Laudale pueri schreef (9 Juli 1707), en een oratorium, getiteld De Opstanding (11 April 1708). Van die reis teruggekomen , liet hij te Hamburg zijne opera\'s F lor imla en Daphne opvoeren. Hij bleef echter niet lang te Hamburg; want in 1708 vinden wij hem weder te Florence, bezig met de compositie van zijne eerste Italiaansche opera Rodrlgo. Voor dat werk, in October 1708 aan het hof van Toscane gegeven, ontving de componist een geschenk van honderd sequinen en een prachtig porceleinen servies. Het volgende jaar liet hij in Venetië zijne Agrippina opvoeren, eene opera: die zeven en twintig malen achtereen werd gegeven, hetgeen in dien tijd eene groote zeldzaamheid was. Toen Corelli in het bijzijn van Handel-de ouverture van dat werk speelde, meende de componist eeuige gebreken in het spel van den beroemden violist op te merken; hij rukte hem lompweg het instrument uit de handen en wilde hem wijzen hoe men zijne muziek spelen moest. In plaats van zich aan die lompheid te ergeren, vergenoegde de uitmuntende kunstenaar zich met te zeggen: »Maar, mijn waarde Saks, die muziek is in Franschen stijl, waar ik geen verstand van heb.quot;

Van Venetië ging de componist naar Rome, waar hij eene cantate schreef onder den titel van: II irionfo del tempo; vervolgens ging hij naar Napels (1710) en maakte, op verzoek eener Spaansche prinses, een herdersspel, getiteld: Aci, Galathéa e Polifemo. In Duitschland teruggekomen, wilde hij kennis maken met Steffani, toen kapelmeester van het hof van Hannover. Die kunstenaar ontving hem met de meeste welwillendheid en bewoog zelfs den vorst hem tot zijn opvolger aantestellen. Handel had veel aan Steffani te danken, wiens bevallige stijl hij gelukkig met de eigenschappen van zijn eigen genie wist te vereenigen. Sedert dat verblijf in Hannover ontstond er eene merkbare verandering in zijne manier.

De keurvorst van Hannover had den kunstenaar van Halle

HaN DEL.

de opvolging van Steffani met een bezoldiging van 1500 kronen aangeboden. Hij deed meer; toen Hilndel aarzelde of hij het aanbod zon aannemen, wijl hij vooraf Engeland -wilde bezoeken, gaf hij hem verlof om naar Engeland te gaan, met de bepaling, dat zijn traktement, zoo lang hij op reis bleef, zon doorgaan. Dat voordeelige aanbod vergunde den componist zijn plan ten uitvoer te brengen, doch hij wilde Dnitschland niet verlaten , eer hij zijne oude blinde moeder en zijn eersten leermeester Zachan vaarwel had gezegd. Eindelijk kwam hij te Londen aan, in de maand December 1710. Het theater van Haymarket gaf den 24^steu Februari 1711 eene opera van hem, getiteld Rinaldo, die niet dikwijls werd opgevoerd, doch waarvan de partituur druk verkocht werd. De muziekhandelaar Walsh verdiende met die uitgave 1500 pond sterling. »Mijn waarde heer,quot; zeide Hiindel schertsend tot hem, toen hij van die winst hoorde; »wij moeten gelijk opdeelen; gij zult nu wel zoo goed zijn eerst eene opera te maken, dan zal ik haar ver-koopen.quot;

Toen zijn verloftijd om was, kwam de jonge kapelmeester te Hannover terug, overladen met geschenken van koningin Anna, die den wensch te kennen gaf dat hij nog eens weder naar Londen zou terugkomen. Bij zijn vorst teruggekeerd , componeerde hij eerst twaalf duo\'s voor de echtgenoot van den keurvorst, later koningin van Engeland. Na verloop van negen maanden kreeg hij andermaal verlof, waarvan hij gebruik maakte om naar de gastvrije oevers van den Theems terug te keeren (Januari 1712); zijne ode voor den verjaardag van koningin Anna werd op den 6deu Februari van hetzelfde jaar gespeeld. Den 22^stel1 November had de voorstelling plaats van zijn Pastor fülo. Hiiudel\'s roem vermeerderde met ieder werk dat hij schreef. Aan hem werd dan ook de compositie opgedragen van het Te Dcnin en het Jitbilate, waarmede de vrede van Utrecht en het einde van den Spaanschen successie-oorlog gevierd werd. Die stukken werden den 7^d™ Juli 1713 in de St. Paul\'s kerk

HïlNDEL.

uitgevoerd. Den 10d™ December daaraauvolgeude liet de kunstenaar zijn Teseo spelen, die van Londen op liet too-neel van Hamburg werd gebraclit, waar men er eene Duit-sche vertaling van gaf.

Toen zijn doorluchtige bescliermer. de keurvorst van Hannover, den Engelscheu troon beklom (1714) , viel Handel voor eenigen tijd in ongenade. De koning kon het zijn kapelmeester niet vergeven, dat deze langer verlof genomen had dan hij hem had toegestaan. Misschien had de componist zich in de oogen des konings nog meer schuldig gemaakt door een Te Deum bij den vrede van Utrecht, die den protestant-schen vorsten in Duitschland weinig naar den zin was. Maar stond het aan den koning van Engeland, om de grieven van dea keurvorst van Hannover te wreken? George I scheen wèl van die meening te zijn; want Handel bleef lang in ongenade. Doch eindelijk gelukte het de trouwe en schrandere vriendschap van den baron van Kielmansegge, het ijs tus-schen den kunstenaar en den vorst te breken. Deze laatste had beloofd eene Féle de nu it op den Theems met zijne tegenwoordigheid te vereeren. In het geheim door Kielmansegge gewaarschuwd, schreef Handel voor die gelegenheid eene symphonie, die onder den naam van Wn Ier music bekend is. De koning hoorde haar, schiep er veel behagen in en kon den componist gemakkelijk raden, doch liet er niets van merken. Eenigen tijd daarna verzocht de violist Geminiani, die eenige nieuwe compositiën voor het hof moest uitvoeren, of Handel hem vergezellen mocht. De koning stemde toe, en de Saksische componist nam de gelegenheid waar om Zijne Majesteit zijn leedwezen te betuigen dat hij haar beleedigd had. De koning schonk hem daarop onmiddellijk vergiffenis en, om hem te toonen dat hij weder geheel in gunst was aangenomen , verdubbelde hij het inkomen , dat de overledene koningiu voormaals aan Hiiadel had geschonken.

De Eugelsche aristocratie bleef intusschen niet bij den koning ten achter. Van dat oogenblik af genoot Handel de vleiendste eerbewijzen van den Engelschen adel. Graaf Bnr-

HaNDEL.

lingtou, eeu van zijne bewonderaars. nam hem zelfs bij zich aan huis. Gedurende drie jaren maakte Handel van die eervolle gastvrijheid gebruik, in welken tijd hij verscheidene muziekstukken componeerde, en waarin ook zijne opera Amadigi werd opgevoerd, den lö^n Mei 1715. In 1718 werd hij kapelmeester bij den hertog van Chandos en vestigde hij zijn verblijf op diens kasteel Cannons. Zijn verblijf op dat kasteel was niet voor de kunst verloren. Daar schreef hij twintig groote voorzangen eu het Engelsche herdersspel Acis en Gnlalhée, behalve nog twee Te Deiims, verscheidene concerten voor hobo, voor piano en het oratorium Esther, dat in het kasteel Cannons werd gezongen deu 29^sten Augustus 1720. Het Duitsche oratorium De passie, dat Handel te Hannover begon eu te Londeu voltooide, werd in het laatst van 1717 of in het begin van 1718 te Hamburg uitgevoerd.

In 1720 nam Handel zijn ontslag bij den henog van Chandos, om zich te wijden aan eene nieuwe onderneming, eene Italiaansche opera, die door de Eugelsche aristocratie bekostigd werd. Nadat hij een personeel van goedj zangers bij elkander had, opende hij het nieuwe theater met de voorstelling van zijn Radamislo (1720). Het werk had een ontzaglijk succes. hetgeen een goed voorteeken scheen voor deu nieuw ingewijden schouwburg. In dat tijdperk van zijn leven schijnt Handel het meest gewerkt te hebben. Vau 1720 tot 1728 liet hij achtereenvolgens Floridanle (1721), Ol/(iiie(l 722), Flavio (1723), Giulio Cesare (1723), Tamerlano (1724), Tto-delinda (1/25), Scipwne (1726), Alessandro (1726), Ammelo

(1727), Riccardo primo (1727), Siroe (1728), en Tulemeo

(1728) spelen. Doch hoe voordeelig het talent van Hiindel zijn mocht voor de dramatische onderneming, welke hij van zijne, steeds met toejuiching ontvangen, werken voorzag, zijn hevig karakter werd toch eindelijk haar ondergang. Het duurde niet lang of de opbruisende Saks jaagde de kunstenaars zijner troep, en zelfs de administratie van den schouwburg. tegen zich in het harnas. Daaruit ontstonden de grootste oneenig-hedeu, die eindelijk de ontbinding der Maatschappij ten ge-

HaNDEL.

volge hadden. Eeuige aandeelhouders van het theater van Haymarket riepen toen een uien \\v lyrisch tooneel in het leven. in den schouwburg van Lincoln\'s Inn fields , en Handel schoot niets over dan voor eigen rekening de onderneming van Haymarket voort te zetten, met een ouden tooneel-directeur, Heidegger genaamd. Hij begaf zich naar Italië en bracht van daar weder verscheidene kunstenaars mede, onder anderen de beroemde zangeres Stradella. Zijne zaal, die den 2^ae11 December 1729 geopend werd, had geen gebrek aan opera\'s. Om een denkbeeld te geven van zijne vruchtbaarheid in die jaren, waarin hij componist en directeur tevens was, noemen wij hier slechts Lotario, Parlenope, Porus, Ezio, Orlando (die bijna geheel omgewerkt werd), Ariane en de oratoriums Dehora en Alhalia.

Het contract van vennootschap met Heidegger was gesloten voor den tijd van drie jaren. Toen de tijd om was, besloot Handel de onderneming alleen en op eigen risico voort te zetten. Tot op dien tijd was de strijd tusschen de twee schouwburgen met afwisselenden voor- en tegenspoed gevoerd geworden; — Lincoln\'s Inn fields bezat de meest bij het publiek beminde kunstenaars; doch de middelmatige componisten , die voor dien schouwburg werkten, konden niet wedijveren met het genie van den schrijver van Debora. Doch eindelijk werd het pleit ten nadeele van de zaal van Haymarket beslist, toen hare mededingster Porpora tot directeur der muziek en den beroemden sopraanzanger Forinelli voor zich gewonnen had. Te vergeefs gaf Handel in 1733 zijn Ariodanl en in 1735 zijn Alcina; hij was weldra gedwongen te erkennen dat de positie niet houdbaar meer was, en hij gaf het op. Onder al de bemoeiingen zijner speculatiën had zijne gezondheid veel geleden, en de noodzakelijkheid, waarin hij verkeerd had om zich met zijn werk te overhaasten, had geen gelukkigen invloed op zijn talent uitgeoefend. Wat zijn fortuin betreft, het was niet slechts geheel in de schipbreuk van zijn schouwburg ten onder gegaan, maar hij was bovendien aanzienlijke sommen schuldig aan de auteurs welke hij aangenomen

HÜNDEL.

liad. In die moeielijke omstandigheden verloochende Handel zijne gewone grootheid van karakter niet. Nadat hij van de exploitatie zijner opera-onderneming had afgezien, onderhandelde hij niét den schouwburg van Covent-garden over de voorstelling eener Alcesta, die uiet gespeeld werd, doch waarvan de partituur, voor een groot gedeelte voor de ode van Dryden\'s Alexander\'s feast gebruikt, den 10\'i™ Februari 173(5 ten tooneele gebracht werd. Dat werk werd arevoW

o o O

door Alalante, eene opera die geschreven was voor het huwelijk van den prins van Wallis met de hertogin van Saksen-Gotha; door een kerklied, voor dezelfde plechtigheid en bekend onder den naam van Wedding Anthem, en eindelijk door de opera Arminius.

De tegenspoed en het verdriet welke Handel sedert acht jaren geleden had en, meer nog misschien, zijne overspannen werkzaamheid, hadden zijne gezondheid geknakt. Hij ging te Aken herstelling zijner krachten zoeken en genezing van een verlamming aan zijn rechterarm. Na verloop van zes weken was hij hersteld, en Londen zag den kunstenaar met nieuwe kracht naar geest en lichaam terufkee-

O O

ren, bereid om den strijd om deu bijval van het publiek te hervatten. Doch te vergeefs liet hij Justinianus en Berenice opvoeren. Zijn. werk viel niet meer in den smaak, en de componist moest wel tot de overtuiging komen dat hij uiet meer op succes in dramatische compositiën behoefde te rekenen. Toen eenige zijner vrienden te zijnen voordeele eene verzameling zijner werken wilden uitgeven, maakte het getal inteekenaren nauwelijks de kosten der uitgave goed. De graaf van Middlesex alleen scheen zich te herinneren dat er een beroemde componist, Handel geheeten, had bestaan; hij verzocht hem om twee compositiën, Pharamond, opera, en Alexander Severus, pasticcio, die met duizend pond sterling betaald werden. Met Serse (1738), üeidamie en Is-meneo (1739) besloot Handel zijne dramatische loopbaan.

Het laat zich begrijpen, dat Handel zich door de onverschilligheid der Engelschen voor zijne laatste tooneelwerken

HajIDEL.

gekwetst gevoelde; doch wij voor ons zullen er hun geen verwijt van maken, wijl die onverschilligheid, hetzij gegrond of ongegrond, den beroemden componist op den weg bracht waarin voor zijn genie een duurzame roem was weggelegd. Zijne opera\'s zijn sedert lang vergeten, terwijl zijne kerkmuziek nog jaarlijks op de „festivalsquot; van Engeland en Duitschland wordt uitgevoerd. Hoewel hij reeds Deborah, Esther, Israël in Egypte en Al hal ia geschreven had, waren die oratoriums toch slechts door toevallige omstandigheden in de wereld gekomen. Nadat hij het tooneel had laten varen, wijdde hij zich uitsluitend aan dat genre, dat hem de gelegenheid bood om al zijn talent in den gefigureerd en stijl te doen uitkomen. Eene door Handel ingevoerde nieuwigheid was het orgelconcert in zijne oratoriums. Zijn prachtig talent van uitvoering was hem een krachtige steun tot het welslagen zijner compositiën. Als organist had hij in dien tijd geen anderen mededinger in Europa dan Johann Sebastiaan Bach. De opgetogenheid der Londensche bevolking over den Duitschen componist, dien zij een oogenblik verwaarloosd had, werd grooter dan ooit en openbaarde zich in fabel-j achtige opbrengsten. Volgens de gematigdste berekening bracht het oratorium Saul, dabden SS⁸*⁸quot; Maart. 1738 werd uitgevoerd, hem 800 pond\'sterling op. Wij voegen hier onmiddellijk bij, dat Handel zoodra mogelijk van zijn terugge-/ 1 J keerden voorspoed gebruik maakte, om de Italiaansche musici te betalen, die bij de sluiting van zijn schouwburg zijne schuldeischers gebleven waren.

Op Saul volgden, in 1739, de Ode voor den dag van Sl. Cecilia, compositiën voor instrumentale muziek, en de Al-■ legro ed el penseroso. De Messias, die als het meesterstuk van Handel beschouwd wordt, verscheen in 1741; de componist besteedde slechts vier en twintig dagen aan het schrijven van die prachtige partituur, die onmiddellijk een on-beschrijfelijk en welverdiend succes had. Het oratorium de Messias is te Londen zoo populair gebleven, dat er ten allen tijde meer dan vier duizend zangers en muzikanten gevonden

Ha N DEL.

worden die het van buiten, zonder de muziek, kunnen uitvoeren. In Frankrijk is slechts de finale, het Halleluja, bij het groote publiek bekend. Na de Messias gaf Handel Simson (1742), vervolgens Semele, Joseph, Hercules, Balthazar, eeu gelegenheids-oratorium (occasional oratorio) , Judas de Makka-beër, Alexander Bala, Jozua, Salomo, Susanna, Theodorus, eene cantate getiteld de Keus van Hercules eu Jephla, om niet te spreken van zijn groot Te Deum (in D) en verschillende stukken voor orgel en hobo. Wanneer men bedenkt dat Handel al die schitterende voortbrengselen in zijn ouderdom geschreven heeft, moet men in hem een van de machtigste muzikale geesten erkennen, welke de wereld ooit heeft voortgebracht.

Hij, dien de Engelschen den Milton der muziek hebben genoemd en die dien bijnaam wegens de grootsche verhevenheid zijner bijbelsche inspiratiën waardig is, had, in het einde zijner loopbaan, nog een trek van gelijkenis met den dichter van Hei verloren Paradijs. Wij bedoelen zijne blindheid, waarvan zich in 1750 de eerste beginselen openbaarden, terwijl hij reeds in het volgende jaar volslagen blind was. Hij onderwierp zich aan het lichten van het cataract; doch de bekwaamheid van den heelmeester Sharp was niet bij machte hem het gezicht terug te geven. Handel troostte zich gelaten in het onherstelbare ongeluk dat hem getroffen had. Nadat hij aan zijn leerling Smith de zorg voor de directie bij de uitvoering zijner oratoriums had opgedragen, wachtte hij kalm den dood af, dien hij, bij de toenemende vermindering zijner krachten, voelde naderen. Hij stierf den 13\'leii April 1759, en werd met groote pracht in de abdij van . Westminster begraven, waar zijn stoffelijk overschot rust bij dat der Engelsche koningen, op de plaats waar Shakespeare, Garrick en al de groote mannen, die Engeland heeft liefgehad, hun graf hebben gevonden.

Handel was lang van gestalte; zijn gelaat was edel en schoon, met eene uitdrukking van kalmte en zachtaardigheid, die zonderling met zijn hevig karakter in strijd was.

HÜNDEL.

Wij noemcleu reeds eenige trekken zijner lichtgeraakte drift. Eens, toen de zangeres Cuzzoni weigerde de aria Falsa imagine uit zijne opera Otto te zingen, nam hij haar onder de armen op, droeg haar naar een venster en dreigde haar op straat te werpen, indien zij bij hare weigering volhardde. De arme vrouw begon vreeselijk te gillen en beloofde alles te zingen wat hij verkoos.

Bij een componist van zulk een karakter moesten de schrijvers der libretto\'s alles behalve vriendelijk ontvangen worden , als zij hem om eenige veranderingen kwamen verzoeken. Hij ontzag hen uiet veel meer dan zijne muzikanten. Behalve dat gebrek, en eene neiging tot een te ruim gebruik maken van sterke dranken, was het leven van Handel een van de zuiverste welke men aan een kunstenaar tot voorbeeld kan aanwijzen. Het buitengewone aantal composi-tiën, waarmede hij de kerk en het tooneel verrijkte, bewijzen zeer zeker eene verbazende gemakkelijkheid, doch zij zijn tevens een bewijs van een zeer geregeld leven. Zulk een lange reeks van werken is onbestaanbaar met een ongeregeld, losbandig bestaan. Handel beschouwde zijue kunst in zekeren zin als een priesterschap; hij leefde in het strengste celibaat, en zelfs liefhebbers van »chronique scandaleusequot; hebben in zijue levensgeschiedenis geen enkelen vrouwennaam gevonden. Geheel zijn omgang bepaalde zich tot drie vrienden: een\' schilder, Goujry geheeten, zijn\' leerling Smith en den verwer Hnter. Andere bezoeken ontving hij niet, en hij ontweek wereldsche vermaken even zorgvuldig als andere kunstenaars

O o

die najagen. »He is a bearquot; (hij is een beer), oordeelde misschien de Londensche aristocratie, toen hij stelselmatig hare uitnoodiging van de hand bleef wijzen. — Wel mogelijk, maar die »beerquot; heeft ons meesterstukken nagelaten, welke hij misschien nooit gemaakt zou hebben, indien hij zijn tijd aan de ijdele vermaken van het gezellige leven had opgeofferd.

Zeven boekdeelen vol manuscripten van Handel, welke hij aan zijn secretaris had nagelaten, waren in handen ge-

HÜNDEI,.

komeu van een boekhandelaar nit Bristol, die ze aankondigde en voor de som van 40 pond sterling te koop aanbood. Onmiddellijk daarop haastte zich een Franschman die manuscripten te bemachtigen, en hij behield ze, ondanks den tegenstand der Vereeniging voor Gewijde Harmonie, die zich tegen dien koop trachtte te verzetten. Die Franschman is de Heer Victor Schcelcher, ond gedelegeerde der koloniën , onder-secretaris van staat iu 1848, bewerker van het besluit waarbij de slavernij afgeschaft werd, eu tevens de schrijver van een leven van Handel.

De portretten van Handel zijn vrij talrijk eu gelijken weinig op elkander. Zoo bestaat er vooreerst het portret door Houbraken gegraveerd; dan nog een, volgens het gedenk-teeken, dat te zijner eere in de abdij van Westminster werd opgericht; dan eeue teekening van Cipriani, met eene allegorie; een portret in The Universal Magazine; vervolgens eeue teekening van Rebecca, door Bartolozzi gegraveerd, naar het standbeeld dat in Vauxhall Gardens staat en dat vóór de uitgave van Hiiudel\'s werken van doctor Arnold gevonden wordt; eindelijk bestaat er een fraai en echt portret, van Hudson, dat in 1749 door Faber, tien jaren vóór Handel\'s dood, gegraveerd werd. Mevrouw Félix Clément was in de gelegenheid om dat portret te copieeren, toen ik nog niet aan de vervaardiging van dit werk dacht. Nu ik die uitmuntende levensgezellin heb moeten missen, is het mij een troost, dat ik een zoo dierbare nagedachtenis aan mijn werk verbinden kan. De heer Deblois heeft hare teekening met bijzondere zorg gegraveerd en heeft er de fijne en vaste toets volkomen van terugsieffeven.

OO O

BACH.

(Sebastia.vn.)

Geboren in 1685, gestorven in 1750.

In dezen tijd vau maatschappelijke versuipperiug en te ver gedreven individualisme moet men bijna vreezen dat de wereld vooreerst zulke intellectueele dynastieën niet meer zien zal, bij wie de fakkel der kunst telkens uit de handen des vaders in die des zoons overging. Zoo als het met de bouwmeesters der middeleeuwen ging, ging het in Duitschland, in een nog niet zoo ver verwijderd tijdperk, met de familie der Bach\'s. Dat voortdurende muzikale talent in eene zoo lan^e reeks van mannen van hetzelfde bloed en denzelfden

a

naam, is een verschijnsel dat men te recht bewondert en, waar het eindelijk heeft opgehouden te bestaan, evenzeer te recht betreurt. Men vraagt zich onwillekeurig af, of de opvolging der zonen in het bedrijf huns vaders, ondanks al hare schaduwzijden, ook niet hare goede zijde had, en of de Bach\'s gedurende twee eeuwen in Duitschland en in Engeland die stroomen van harmonie zouden hebben uitgestort , indien, volgens de zeden van dien tijd, het volgende geslacht niet het bedrijf van het voorgaande had overgenomen.

BACH.

De naam Bach is reeds sedert meer dau honderd jaren aan de duisternis ontrukt, toen de kunstenaar geboren werd die dien geslachtsnaam onsterfelijk zou maken. Johann Se-bastiaan Bach zag het eerste levenslicht den 21^st™ Maart 1685, te Eisenach, waar zijn vader, Johann Ambrozius, het ambt van hof- eu stadsmusicus bekleedde. Op tienjarigen leeftijd ouderloos geworden, ontving hij de eerste lessen op het klavier van zijn oudsten broeder, Johann Cristoph, die organist te Ohrdruff was. De knaap bezat zoo grooten aanleg , dat hij weldra de eerste beginselen meester was en al vroeg de muziek der beroemdste meesters van dien tijd, Froberger, Fischer, de Kerl, Pachelbel, Buxtehude, Bruhn, Boehm, enz. vertolkte. Nadat Johann Sebastiaan zijn broeder te vergeefs gesmeekt had hem het boek te geven dat verscheidene stukken van genoemde meesters bevatte, wist hij het heimelijk in zijne macht te krijgen en schreef het van het begin tot het einde uit. Hij durfde de achterdocht zijns broeders niet opwekken, evenmin kon hij des nachts werken zonder licht, en met de grootste volharding volbracht de knaap het werk bij maanlicht; op welke wyze hij er een half jaar aan besteedde. Eindelijk was echter zijne moeite beloond, en reeds studeerde hij in het geheim, toen zijn broeder er achter kwam eu hem onbarmhartig het werk afnam. Hij kreeg het eerst na den dood zijns broeders terug.

Nu kwam er voor onzen kunstenaar een tijdperk van reizen. Voor dat koningen en vorsten elkander zijn bezit betwistten, moest hij zich nog in zijne kunst volmaken. In de noodzakelijkheid van zijn brood te verdienen, verbond hij zich eerst, met zyn vriend Erdmann, als koorzanger in de St. Michielskerk te Luneburg. Te gelijkertijd woonde hij er de lessen van het gymnasium bij, hetgeen hem nochtans niet belette zijne opvoeding als organist te voltooien door herhaalde reizen naar Hamburg, waar in dien tijd de beroemde Reinken organist was. Ook de kapel van den hertog van Geile ontging zijne aandacht niet. In 1703, toen hij nog slechts achttien jaren oud was, kwam hij aan het hof

BACH.

van Weimar als violist; doch die betrekking streed met ziju aanleg, en hij liet haar weldra varen, om den post van organist te Arnstadt op zich te nemen.

Zonder, zooals zoo vele anderen, op zijne lauweren te rusten, zag Bach, door zijne onverbiddelijke roeping geprikkeld, in de voordeeleu zijner nieuwe positie slechts liet middel om den schat zijner kennis te vergrooten. Hij schafte zich de werken der beste organisten aan, en niet tevreden dat hij ze op volmaakte wijze leerde vertolkeu, wilde hij ook in de geheimen hunner compositiën doordringen. Meermalen ging hij naar Lubeck, om er het orgelspel van Dit-rich Bnxtehude te hooren. Doch weldra was hem dat heen en weêr reizen niet genoeg; en hij bracht heimelijk drie achtereenvolgende maanden te Lubeck door, om zich het spel\'diens grooten kunstenaars eigeu te maken.

Doch reeds begon de roem van Johann Sebastiaan zich hoe langs zoo verder uit te breiden, eu vele steden van Beijeren eu Saksen betwistten elkander zijn bezit. Wat het Italië der renaissance eenmaal voor de schoone kunsten was, dat werd Duitschland iü dien tijd. In dat land van feodalisme en gemeenteleven bestond er bijna geen hoofdstad of geene vrije stad, waar niet op het altaar der kunst geoflerd werd. De Duitsche vorsten werden bezield door een naijver, die zeer bevorderlijk was aan den algemeenen vooruitgang. De hoven wedijverden om het bezit van het best samengestelde orchest voor feesten en vermakelijkheden, en om de beroemdste virtuozen in hunne kapel. De moderne staatsman moge de politieke onbeduidendheid betreuren van een volk -dat in duizend verschillende vorstendommetjes werd verdeeld, hij zal nochtans moeten erkennen dat dit stelsel zeer bevorderlijk was aan de beoefening der fraaie kunsten en de ontwikkeling van het talent.

In 1707 werd Bach organist van de St. Blaziuskerk te Mnlhausen. In het daarop volgeade jaar verwierf hij zich de bewondering van den hertog van Weimar, voor wien hij zich had laten hooren, en de betrekking van organist aan

BACH;

diens hof; en uaarmate zijn rcem vermeerderde, dreef hem zijn ou verzadel ij ke eerzucht tot nieuwe studie. Hij wilde zich zeiven overtreffen en deelde geheel in het gevoel, dat de dichter in deze woorden legt:

Nil fee is.se pulans si quid superessel agendum.

Het kon niet anders, of zulk eene volharding moest wel door een schranderen Maecenas op prijs gesteld worden. In 1717 werd Johann Sebastiaan tot directeur der concerten van den hertog van Weimar benoemd. In denzelfden tijd werd hem te Halle de betrekking van den bekwamen organist Zachau aangeboden, die de leermeester van Handel was geweest. Hij vergenoegde zich echter met de eer der benoeming en nam de betrekking niet aan; de reden zijner weigering is nooit bekend geworden.

Een van de schitterendste souvereineu van Europa was toen Augustus II, keurvorst van Saksen en koning van Polen; dezelfde die door Karei XII vau den troon gestooten en door Peter den Groote op den troon hersteld is geworden. Alsof die vorst zich gedurende het tweede gedeelte zijner regeering schadeloos wilde stellen voor de vernederingen en de ongelukken die het eerste gekenmerkt hadden, verzuimde hij niets om het kleine hof te Dresden tot een verblijf van allerlei feestelijkheden en genoegens te maken. Het liefst van al zijne gasten waren hem de kunstenaars, als die het best geschikt waren om zijne residentie te verfraaien en te veraangenamen; en toen Louis Marchand, uit Parijs verbannen, eene wijkplaats kwam zoeken aan het Saksische hof, bood de koning, opgetogen over zijn vlug en schitterend spel, hem eene aanzienlijke jaarwedde, om hem aan ziju hof te verbinden. Doch de gunst, waarin de vreemdeling zoo eensklaps gekomen was, wekte den naijver op van Volumier, den directeur der koninklijke concerten, en deze besloot zijn mededinger, door middel van Bach, van \'s konings gunst te berooven. Dat gaf aanlei-

BACH.

diug tot een schittereudeu triumf van Bach. Uitgenoodigd om naar Dresden te komen, hoorde hij Marchand, en stelde hem een wedstrijd voor. Beide mededingers zouden improviseeren op het thema dat hem door zijne tegenpartij werd opgegeven. De Fransche organist nam het voorstel aan; doch op deu dag, die voor het muzikale tournooi bestemd was waarvan het geheele hof getuige zou zijn , verscheen Marchand niet. Er werd een bode naar zijn huis gezonden, en men vernam dat hij vertrokken was en zijne minderheid door zijne vlucht had bewezen. Hij toonde daardoor, dat het hem niet aan zelfkennis ontbrak; want de, ondanks zijne schitterende reputatie, middelmatige kunstenaar, zou nooit met eer afgekomen zijn van een wedstrijd met den man van genie, dien men tegen hem overstelde.

Nadat Bach te Weimar teruggekomen was, bood Leopold van Anhalt-Kothen hem de directie over zijne kapel aan (1720). Bach nam die betrekking onmiddellijk aan en bleef haar waarnemen tot in 1733. Deu vrijen tijd, dien hij in deze betrekking tot zijne beschikking had, wijdde hij aan de studie der muziek, en in dat tijdperk schreef hij talrijke compositiën. De bejaarde Reinken, die in vroeger dagen zoo-zéer de geestdrift van Bach had opgewekt, leefde nog altijd te Hamburg. In 1722 aanvaardde Bach als het ware een pelgrimstocht naar den bijna honderdjarigen grijsaard en improviseerde in zijne tegenwoordigheid bijna een uur lang op het koraal: Super flumina Bahylonis. De oude meester, die weldra het wereldtooueel zou verlaten, bleef tot in zijne laatste oogenblikken leven door de muziek. Hij bewees zijn opvolger grooter vertrouwen dan koningen hunnen vermoe-delijken troonopvolgers plegen te bewijzen. Met tranen in de oogen omhelsde hij Bach, zeggende: »Ik dacht dat mijne kunst met mij zou sterven, maar ik zie dat zij door u zal blijven leven.quot;

Het zwervende leven van Johann Sebastiaan Bach duurde tot in 1738, toen hij in de plaats van Kühnau tot directeur der muziekschool van St. Thomas, te Leipzig, werd

BACH.

benoemd. ;BoveiiJieu was Bach eere-directeur der kapel van dén hertog van Weissenfels, componist van Z. M. den koning van Polen , en ook Frederik II behoorde tot zijne bewonderaars. De liefde van den overwinnaar van Rosbach voor de toonkunst is bekend, een hartstocht, die hem onder de regeering zijns vaders bijna het leven gekost had. Al vergat, de jonge vorst, toen hij in 1740 koning geworden was, dat hij voorheen den Anli Machiavel■ geschreven had, zoo bleet hij daarentegen trouw aan eene kunst, die hem de vaderlijke gramschap op den hals had gehaald, maar die hem ook het middel had geschonken om haar te kunnen dragen. — lederen avond werd een van de zalen van het paleis te Potsdam in eene concertzaal herschapen, en de vorst, die zelf vrij wel op de fluit speelde, achtte het niet beneden zich, deel van zijn orchest uit te maken. Het kon dan ook niet wel anders, of de koninklijke dilettant moest den wensch koesteren om den beroemden toonkunstenaar bij zich te zien, wiens roem door geheel Duitschland weerklonk. Meer dan eens had hij aan Bach laten schrijven door Carl Philipp Emanuel, een\' van diens zonen, die toen als organist aan liet Pruisische hof verbonden was. Bach had langen tijd geaarzeld of hij aan de uitnoodiging des konings gevolg zou geven, doch meende eindelijk aan den herhaalden aandrang te moeten voldoen , en begaf zich, in 1747, op reis, vergezeld van zijn oudsten zoon Wilhelm Friedmann. Nauwelijks had Frederik zijn naam op de lijst der te Potsdam aangekomen vreemdelingen gezien, of hij wendde zich tot zijne omgeving, zeggende: »Heeren, de oude Bach is hier.quot; En zonder den grijsaard den tijd te gunnen om zich behoorlijk voor zijn bezoek aan het hof te kleedeu, liet hij hem onmiddellijk halen. Het kostte Bach niet veel moeite zijn gastheer door zijne im-provisatiën op klavier en orgel in verrukking te brengen, en het behoeft nauwelijks gezegd te worden dat de ontvangst van zulk een gast inbreuk maken moest op het gewone avond-concert en dat allen zich beijverden om den grooten kunstenaar te hooren. Uit erkentelijkheid voor de eervolle

BACH.

gastvrijheid, waarmede de Pruisische kouiug hem ontvangen had, droeg Bach, uadat hij te Leipzig teruggekomen was, een fuga voor drie partijen, onder den titel van Musicali-sches Opfer\\ aan den koning op, die er hem het thema voor had opgegeven; benevens eene ricercare voor zes partijen, eenige canons en een trio voor fluit, viool en bas.

Bach overleefde de eerbewijzen waarmede hij te Potsdam ontvangen was geworden, slechts driejaren. Eene oogziekte, door al te aanhoudenden arbeid veroorzaakt, verbitterde zijne laatste levensdagen. Men denke slechts aan het werk dat hij, als kind , bij het licht der maan volbracht. Twee operatiën, die door een Engelschen oogdokter werden beproefd, hadden slechts volslagen blindheid ten gevolge, terwijl zij tevens zijn tot nu toe krachtig gestel oudermijnden. Hij kwijnde nog een tijd lang voort, en stierf den 30^sten Juli 1750, in deu ouderdom van vyf en zestig jaren. Vóór dat een laatste hevige koorts hem wegraapte, had hij plotseling zijn gezicht teruggekregen, en zijne vrienden vleiden zich reeds bij dit zonderlinge verschijnsel met eeu volkomen herstel. Doch tien dao-en daarna hadden Duitschland en de geheele muzikale wereld

O lt;-gt;

het verlies te betreuren van een der grootste genieën, die ooit in de wereld geschitterd hebbeu.

Mannen, wier groote talenten de bewondering hunner mede-menschen opwekken, verdienen niet altijd de algemeene hoogachting door hunne bijzondere deugden, en de biograaf acht zich gelukkig wanneer hij een verheven talent met een groot karakter gepaard ziet gaan. Dat was het eigenaardige van Bach. Hij was een goed vader, eeu goed echtgenoot en een goed vriend, even als hij goed organist, of liever krachtig en oorspronkelijk componist was. Hij had, uit twee huwelijken , twintig kinderen, en nooit bezweek hij voor de moeielijke taak van de opvoeding van zulk een talrijk gezin. Nooit maakte hij van de gunst van vorsten en aanzienlijken gebruik voor zijn finantiëel belang, of liet zich door zijne huiselijke zorgen verleiden om handel te drijven met zijne kunst. Hij zou rijk hebben kunnen worden, indien hij,

BACH.

als zoo vele virtuozen ouzer dagen, de wereld niet zijne knust had doorreisd. Doch Bach was tevreden met een matigen welstand, en die was trouwens genoeg, wijl hij er zijn gezin in onderhouden kou en gastvrijheid bewijzen aan kunstenaars eu muziekliefhebbers die hem kwamen bezoeken. Hij was nederig vau aard, doch zich zij ne verdiensten wel bewust; hij beschouwde ziju genie als de vrucht van taai geduld. Wanneer men hem vroeg hoe hij ooit die hoogte in de kunst had kunnen bereiken, wees hij op zijn ingespau-neu leven, en voegde er bij dat allen die werken wilden als hij, dezelfde hoogte in de kunst konden bereiken. In een woord, Kittel, die hem goed gekend heeft, en die een van zijne leerlingeu was, zeide van hem: »Hij was een zeer uitmuntend meusch.quot;

Men • moet het karakter van Bach, in zijn dagelijksch leven, niet geheel beoordeeleu naar het strenge en verhevene zijner muziek. Even als veel goedaardige menschen nam hij gaarne ontspanning eu, wanneer de gelegenheid het medebracht — proh pudor! — kou hij geestig en aardig zijn. Een van zijne leerlingeu heette Krebs ¹: hetgeen Bach aanleiding gaf tot de woordspeling, dat hij nooit meer dan éene Kreeft in zijne Beek - had gehad. Als hij schertste, was zijn scherts fijn, niet scherp; hij kwetste nooit iemand door zijn vernuft.

Ondanks den grooten roem, dien Bach reeds bij ziju leven genoot, werd die roem toch na zijn dood oneindig grooter. Zijae tijdgenooteu zagen in hem slechts een bekwamen organist, een wonderbaren improvisator, een geleerd musicus. Indien al een enkele kunstenaar vermoedde, dat al die verschillende verdiensten eene groote gave ten grondslag hadden, de geniale gave der compositie, de groote menigte kende slechts van hem wat hij haar te bewonderen gaf; en in dat opzicht was de vergedreven bescheidenheid van Bach

1

Kreeft.

BACH.

de oorzaak dat ziju werk bij zijn leveu niet ten volle werd gewaardeerd. Tal vau lieerlijke scheppingen werden, nadat zij in een kring vau vrienden en bloedverwanten waren gehoord , in eene kast gesloten, waaruit zij nooit meer te voor-schijn kwamen. Hoe achtenswaardig die nederigheid op zich zelve zij, zoo beeft men toch onwillekeurig bij de gedachte, dat die onverschilligheid des onsterfelijken meesters, die kleinachting van de vruchten zijner inspiratie, de nakomelingschap vau eene menigte meesterstukken had kuunen berooveu. De Passie naar het evangelie van Mattheus, voor dubbel koor eu orchest, een van de grootste muzikale scheppingen die er bestaan, heeft bijna eene eeuw verborgen gelegen, wijl het, door de nalatige zedigheid van den maker, terstond na zijne geboorte ter vergetelheid werd gedoemd. Wij hebben veel aau de zonen en aan de leerlingen van Bach te dankeu, die zijne orgel- eu klaviermuziek in manuscript hebben bewaard. Maar hoeveel aanzienlijker was uoff de verzameling van al de werken van Bach! Motetten,

o O \'

oratoriums, psalmen, cantaten, concerto\'s, sonaten, sym-phonieën; al die geuren heeft hij beoefend, eu op alles den stempel van zijn genie gedrukt. De partitiën, die door haren streng wetenschappelijken vorm, zoo wel als door de moeielijk-heden van uitvoering waarvan zij vol zijn, te machtig wareu voor het geslacht dat ze heeft zien geboren worden , werden teruggevonden in eeu tijd, toen de vooruitgang in de studie der muziek haar beter kou waardeereu. Aau Mozart ^/ komt de roem toe, in het einde^dei^tiegentieude eeuw den ¹ grooten stoot aau de erkenning des genialeu meesters gege- ¹ ven te hebben, waardoor hij aanleiding gaf tot eene volhardende uavorsching van diens onuitgegeven werken. Toen Mozart namelijk iu 1788 te Leipzig was, hoorde hij in de mis een kerkmotet van Bach, waardoor hij zoodanig getroffen werd, dat hij uitriep: » Goddank, dat is eens iets nieuws, hier kan ik nog wat leeren!quot; Dat »nieuwsquot; was misschien reeds zestig jaren oud, eu zonder de bewondering van een kunstenaar als Mozart ware het misschien uooit aau de ver-

BACH.

getelheid ontrukt. Vau toeu af was de algemeene opiuie wakker geworden, eu men begon de werken van Bach naar waarde te schatten. In de eerste jaren der negentiende eeuw gaven Schicht en Forkel eene uitgave van klaviermuziek van Bach in het licht (bij Kühnel te Leipzig), en in 1850, honderd jaren na den dood des grooten toonkunstenaars, heeft zich eene vereeniging gevormd voor eene volledige uitgave van alles wat hij heeft nagelaten.

Met de verdiensten van den componist te erkennen en de kunst te roemen, waarmede hij een groot aantal stemmen en instrumenten wist te. doen samenwerken en afwisseling te brengen in zijne harmonische effecten, heeft men hem op verre na nog den lof niet gegeven dien hij verdient. Volgens het oordeel zijner tijdgenooteu , bezat Bach in buitengewone mate de gave van den virtuoos, een gave waarover de nakomelingschap niet oordeelen kan. Men heeft aan hem het stelselmatige gebruik van het onmerkbaar verwisselen dei-vingers bij het orgelspel te danken. Ook had hij zeer veel verstand van de samenstelling van het orgel.

De naam van een groot man is een zware last om te dragen , al werd het gewicht er van verdeeld over twintig hoofden, zooals in het geval van de erfgenamen van Bach. De zonen des onsterfelijken kunstenaars hebben den vaderlijken roem niet bereikt; ofschoon sommigen hunner de eer van zijn naam hebben gehandhaafd. De oudste, Wilhelm Friedman , wiens leven niet gelukkig was en wiens talent wellicht te weinig werd gewaardeerd, heeft sonaten, concerto\'s en fuga\'s geschreven, waarin voor een gewonen toonkunstenaar talent genoeg lag om hem naam te bezorgen — mits hij geen Bach heette.

Emanuel Bach, de schepper der moderne sonate, deelt het lot van vele voorgangers; nadat het door hem ontdekte genre door Haydn en Mozart tot zoo groote volkomenheid was gebracht, heeft hij weinig dank geoogst voor het vinden van een weg, waarop anderen na hem hebben nitgeblon-ken. Doch het is de plicht des geschiedschrijvers, tegen

BACH.

die onrechtvaardigheid der nakomelingschap te protesteeren.

Nog twee zonen van Johanu Sebastiaan Bach verdienen met een enkel woord vermeld te worden: Johann Christoph, bekwaam contrapnutist, en Johanu Christiaan, die de eerste van zijne familie was die zich aan de dramatische muziek gewijd heeft. Hij heeft vijftien opera\'s geschreven, waarvan er verscheidene, onder anderen Amadis van Gallic, eeu groo-teu roem genoten.

De beste portretten van Sebastiaan Bach zijn te Londen en te Leipzig gemaakt. Wij hebben de voorkeur gegeven aan een üuitsch medaillon, dat in deze laatste stad gegraveerd werd, omdat het gelaat des kunstenaars er het gelukkigst op getroffen is; de oogen zijn vol vuur, en over het geheele gelaat ligt eeue opgewekte goedaardigheid.

PERGOLESE.

Geboren in 1710, gestorven in 1736.

Giovanni Battista Pergolese werd te Jesi, iu den Kerke-lijken Staat, geboren, den S^stcu Januari 1710. Men heeft langen tijd in onzekerheid verkeerd ten opzichte van de plaats en den tijd der geboorte van dien grooten man. De een beweerde, dat Pergoli of Pergola, in den omtrek van Ancona, de plaats zijner geboorte was, en gaf hem Jesi als geslachtsnaam; de ander beweerde dat hij te Casoria, een dorpje in het koningrijk Napels, geboren was. Aan al die onzekerheid is thans een einde gekomen, door de zorgvuldige navorschingen van den heer de Villarosa, die de authentieke doopacte van Pergolese heeft bekend gemaakt, in zijn werk getiteld: Letter a hioqrafica hit or 710 alia patria ed alia vita di Giov. Battista Pergolese, celebre compo.sitore di musicaquot; (Napels, 1831).

Op nauwelijks dertienjarigen leeftijd kwam Pergolese in het conservatorium dei Poveri di Gesii Crista, te Napels , waar hij van Domenico Matteis onderwijs op de viool ontving. Hij toonde al aanstonds zoo veel aanleg voor en begrip van muziek, dat hij, zonder vreemde hulp, de grootste moeie-lijkheden overwon. Zijn meester vroeg hem terstond waar hij geleerd had wat hij speelde; op welke vraag de jonge

PEUGOLESE.

virtuoos antwoordde, dat niemand hem geleerd had of hij goed speelde of slecht; dat hij het deed zoo als het hem werd ingegeven. Matteis gaf hem daarop den raad om op papier te stellen wat hij speelde. Den volgenden dag reeds bood Pergolese zijnen meester eene sonate aan, waarin hij zijne gedachten helder, en. door middel van gelukkige combinatiën, had uitgedrukt. Matteis, hoe langer zoo opgeto-gener over zijn leerling, begaf zich met die compositie naaiden directeur van het conservatorium, Gaëtano Greco, die zich daarop zelf het lot van Pergolese aantrok en hem in zijne studie van compositie onder zijne leiding nam. Na den spoedig daarop gevolgden dood van Greco, nam Francesco Durante, die hem opvolgde, den jongen Pergolese insgelijks onder zijne bescherming en beval hem, toen hij later naar Weeneu geroepen werd, aan zijn opvolger, den grooten musicus Feo, een leerling van Scarlatti, aan.

In den zomer van 1731 gaf Pergolese, terwijl hij nog als leerling aan het Conservatorium verbonden was, zijn eerste groote werk, een gewijd drama getiteld: san Guglielmo d\'Aquilania, dat, met tusschenvoeging van eenige potsen, in het klooster van Sant\' Agnese Maggiore werd gespeeld. Die proef werd met van schitterendsten uitslag bekroond.

Onmiddellijk trok zich daarop de keur van den Napelschen adel het lot van den jongen componist aan. Aan het hoofd zijner beschermers stonden de vorsten Stigliano Colonna en Avellino Caracciolo en de hertog Maddaloui Caraffa; en eensklaps waren alle moeielijkheden, die somtijds een talent in zijne ontwikkeling kunnen belemmeren, opgeheven.

Daaruit ziet men alweder, hoe gunstig de maatschappelijke toestanden van voorheen soms werkten op de ontwikkeling van het artistieke talent van jongelieden. Nauwelijks had men een eerste werk gehoord, in een onbeduidend Ita-liaansch stadje of in een der kleine paleizen, wier bewoners veeleer eene beschermende dan eene onderdrukkende macht uitoefenden, en dikwijls meer nut stichtten door hunne onafhankelijkheid en hunne welwillendheid dan door hun rijk-

PEBGOLESE.

dom, of de kunstenaar vond onmiddellijk steun bij al de intelligente hoorders, die bij de opvoering van ziju werk ge-noodigd geworden waren. Men verschafte hem de middelen om te kunnen scheppen en zich onder de voordeeligste omstandigheden in zijne kunst te volmaken. Het verst gedreven antagonisme en het individualisme hebben in naam der democratie voor de bescherming van het publiek moeten wijken. Doch het stelsel Alles voor en door hel volk is niet van toepassing op de fraaie kunsten, die, uitgaande van een klein getal, ook slechts voor een klein getal kunnen bestaan. Wat men het publiek noemt, is, hoe groot het ook zij, altijd toch slechts een zeer beperkte vereeuiging van men-schen, wier bevoegdheid om een oordeel te vellen nog volstrekt niet bewezen is.

Den volgenden winter gaf Pergolese twee opera\'s in den schouwburg San Bartolomeo, la Sallmlia, die met Grimaldi en la Facchiuelli een tamelijk succes genoot; laatstgenoemde zangeres werd vooral toegejuicht in de beroemde aria: Per (jiieslo amore; daarna Bicimero, die geen opgang maakte, eveumin als Amor fa l\'uomo cielo, een koddig intermezzo, dat, in den schouwburg der Fioreutini, insgelijks in het water viel. Die dubbele teleurstelling bracht Pergolese verscheidene jaren lang van dramatische muziek af. Hij componeerde toen voor zijn beschermer, den prins Stigliano Colonna, eersten stalmeester des konings, dertig trio\'s, voor twee violen en een bas, waarvan er vierentwintig te Londen en te Amsterdam werden iiitgeoeven.

O o

In dien tijd werd Napels door eene hevige aardbeving geteisterd ; de regeering der stad wilde het gevaar bezweren, door het houden van eene godsdienstige plechtigheid in de kerk Saute Maria dclla stella, ter eere van den heiligen Emiddio, beschermheilige der stad, en aan Pergolese werd de compositie der muziek opgedragen. Toeu schreef hij zijne prachtige mis voor tien stemmeu, voor dubbel koor en orchest, zijne psalmen en een Magni/ical voor de vesper, die de algemeeue bewondering wekten.

PEEGOLESE.

Niet laug daarna compoueerde Pergolese nog eene mis, voor dubbel koor, waarvoor zijn leermeester, Feo, die haar op zijn verzoek was komen hooren, hem grooten lof toezwaaide. Dat is dezelfde mis, welke hij later gedurende de veertig uren van het carnaval in de kerk der paters van het Oratorium heeft laten zingen, en waarbij hij nog twee koren had gevoegd.

Na dien tijd vatte Pergolese zijne dramatische composi-tiën weder op en gaf in de San Bartolomeo, in het laatst van 1731, zijn beroemd intermezzo la Serva Padrona, dat het schitterendste succes verwierf. Die opera was een van de eerste Italiaansche werken, die te Parijs ten gehoore werden gebracht en die de aandacht van het publiek op de muzikale voortbrengselen van dat volk vestigde. Toen evenwel die opera voor het eerst te Parijs werd gegeven, den 4den October 1746, werden er de schoonheden niet van opgemerkt.

De Mercurc de France (van October 174(3) zegt, dat de Serva Padrona reeds in 1729 in de Koninklijke Acadeuiie van toonkunst was opgevoerd, door huffi welke de prins van Ca-rignan opzettelijk uit Italië had laten overkomen. Doch het is niet waarschijnlijk dat het meesterstuk van Pergolese, het werk waardoor zijn naam gevestigd geworden is, door een toeval in Frankrijk werd gespeeld, eer het nog in zijn vaderland was opgevoerd. De Italiaansche taal was toen in Frankrijk nog weinig bekend, en de redacteur van den Mer-cure zal de Serva Padrona van Pergolese verward hebben met Serpilla e Bajocco ossia il Gioca tore. Italiaansche opera in drie bedrijven, die inderdaad den 7^llei1 Juni 1729 in de Academie van toonkunst gegeven werd.

Een Italiaansche troep, die te Parijs geroepen was, begon zijne voorstellingen met de Serva Padrona, den 2^^en Augustus 1752. Dat was het teeken een er reactie tegen de Frau-sche muziek, die nog door Lulli en Rameau vertegenwoordigd werd. Le coin du roi handhaafde de nationale eer; le coin de la reine, namelijk de partij die iu den schouwburg

PERGOLF.SE.

onder de loge der koningin bijeen kwam, gaf de voorkeur aan de Italianen. Het werk van Pergolese had een onbeschrijfelijk succes; Anna Tonellii zong de rol der dienstmaagd. Later kwam er eene vertaling op rijm van in het licht, die onder den titel van la Servante Mailresse iu 1754 in den Italiaanschen schouwburg werd gegeven: de hoofd-

O O O \'

rollen werden toen gezongen door Rochard en madame Fa-vart. Die opera werd honderd negentig malen achter elkander opgevoerd, en onlangs werd die vertaling weder te Parijs ten tooneele gebracht, voor het debut van madame Galli Mar ié.

Hoewel er slechts twee zingende en eene zwijgende personage in voorkomen, namelijk een grijsaard die door zijne dienstmaagd wordt geregeerd, eu een knecht als matamoros vermomd, houdt het stuk de belangstelling voortdurend wakker, dank zij de waarheid der muzikale uitdrukking en de levendige sierlijkheid van den dialoog. Het duo. dat meer dan een uur duurt, wordt geaccompagneerd door een eenvoudig instrumentaal quartet.

Vervolgens, nog in hetzelfde jaar, verschenen II Maestro di musica eu 11 Geloso schernilo, die eerst na den dood van Pergolese op den rechten prijs gesteld werden. Daarna, in 1732, Lo Frale innamoralo, kluchtspel, in Napelsch dialect, voor het theater San Bartoloraeo; in 1734 Adriano in Sir ia, eene ernstige opera, op woorden van Metastasio; Liviclla e Tracolo, intermezzo, en waarschijnlijk La Conladina aslula, insgelijks eene intermezzo, waarvan de datum niet bekend is.

In dat zelfde jaar werd Pergolese tot kapelmeester in de kerk Notre Dame de Lorette benoemd. Een jaar daarna (1735) maakte hij zijne opera buff a II Flaminio, die eerst bij de herhaalde opvoering in het Teatro Nuovo in 1740 in den smaak begon .te vallen. Tot zijn ongeluk ging Pergolese te Rome zijn Olimpiade maken, in denzelfden tijd toen Du ui, zijn voormalige medeleerling aan het conservatorium dei l\'o-veri di Gesii Crista, er uitgeuoodigd was om eene Nerotie te schrijven.

PERGOLESE.

Duni, die eeu oprecht bewonderaar vau Pergolese was, durfde, volgens zijne eigene bekentenis, geene enkele noot aan zijne opera schrijven, eer hij eeue repetitie vau de Olim-jjiade had gehoord. Hij begreep terstond dat de schoonheden van Pergolese niet algemeen gewaardeerd zouden worden, en begon er vriendschappelijk met dezeu over te spreken. »Er zijn te veel details in uwe opera, die boven het bereik van het publiek vallen; die schoonheden zullen onopgemerkt voorbij gaan; gij zult geen succes hebben. Mijn opera zal in lang zoo goed niet zijn als de uwe; maar zij zal eenvoudiger zijn en daardoor beter in den smaak vallen.quot; De uitkomst rechtvaardigde die veronderstelling; want toen de Olimpiade in het voorjaar van 1735 te Rome gespeeld werd, viel zij niet in den smaak.

De Olimpiade werd uitgefloten, en er zijn er zelfs die beweren, dat het publiek Pergolese, terwijl hij voor het klavier zat, een sinaas-appel naar het hoofd wierp. Duni daarentegen werd met het grootste succes bekroond; doch in het oog der nakomelingschap bestaat zijn grootste verdienste in de hulde welke hij den ongelukkigen Pergolese bewees.

Pergolese trok zich zijn nederlaag sterk aan; hij keerde tot de religieuse muziek terug, die hem nooit ontrouw was

O O ⁷

geworden, en componeerde te Loreto zijn pi-achtig Salve Re-yina, voor éene stem met twee violen (viola di gamba) en orgel. Dat zelfde jaar componeerde hij zijne beroemde cantate Orpheus. Hij had reeds eenigen tijd, zelfs vóór zijne reis naar Rome, aan zijn Slahal maler gewerkt, dat hem door de broederschap van San Luigi del Palazzo was gevraagd geworden, in de plaats van dat van Alexander Scarlatti , dat reeds verscheidene jaren lang alle vrijdagen gedurende de vasten werd gezonseu. Men had hem dat werk vooruin

O O

betaald met tien dukaten (ongeveer twintig gulden).

Ongelukkig sleepte Pergolese echter nog slechts een kwijnend leven voort; zijne zinnelijke hartstochten berokkenden hem een vroegen dood. Zijne borst werd aangetast, en hij ging te Puzzola wonen, aan den oever der zee. Daar com-

PEIIGOI.KSK.

poneerde hij zijn zwanenzang. Door tering en slnipkoortsen ondermiincl, werkte hij met een ongeloofelijken ijver, dien zijn oude leermeester Feo, die hem ■ was komen bezoeken, te vergeefs trachtte te matigen. Pergolese wilde van geen rusten hooren. »Och, mijn meester,quot; zeide hij, »ik heb geen tijd te verliezen, als ik een werk voltooien zal, waarvoor men mij tien ducaten heeft betaald, en dat geen tien stuivers waard zal zijn!quot;

Toen Feo voor het laatst bi] hem kwam, was het Slahal voltooid en weggezonden, doch de krachten des kunstenaars waren uitgeput. Hij stierf den 1Maart 173G, op den leeftijd van zes en twintig jaren. Eenigen tijd daarna werd hij, zonder eenige plechtigheid, in de kerk te Puzzolo begraven.

Nauwelijks had Pergolese de oogen gesloten, of zijne tijd-genooteu kwamen tot de ontdekking dat zij een groot kunstenaar verloren hadden, wiens naam zij in eere hadden te herstellen. Men begon met een verhaal te verzinnen, dat zijne laatste oogenblikken interessanter maken moest, namelijk geruchten in omloop te brengen dat de componist vergiftigd geworden was; de ongegrondheid dier geruchten werd nochtans spoedig bewezen. In alle schouwburgen werden zijne opera\'s opgevoerd; Rome vroeg zijne Olimpiade terug en ontving haar met een onzinnig handgeklap; de arme overledene was de held van den dag geworden. Jaren lang deed men de kerken slechts van zijne werken weergalmen, en in 1749, dertien jaren na den dood des meesters, kwam, zooals wij hier boven reeds zeiden, een middelmatige troep Italiaan-sche zangers in Frankrijk en bracht er, met zijn nog onbekenden naam, la Serva Padrona en II Maestro cli musica, en zijn talent wekte er de grootste bewondering op. Er werden Fransche vertalingen van zijne werken gemaakt, en deze genoten, tot in de kermistenten toe, een onbegrijpelijk succes. Dat was, zooals wel van zelf spreekt, insgelijks het geval met het Slahal, dat op geestelijke concerten gezongen werd en waarvan verscheidene uitgaven verschenen. Eindelijk heeft,

fehgolesk.

iu onzen tijd, de markies de Villarosa, die zich zooveel moeite heeft getroost om de onzekerheid en de dwalingen op te lossen die over het leven van Pergolese verspreid lagen , zich met den ridder Domenico Corigliano vereenigd, om een monument ter zijner nagedachtenis in de hoofdkerk te Puzzolo te laten .oprichten.

Men heeft er de navolgende inscriptie op gegraveerd:

Joanni Baptist/e Peiigolesio,

domo iesi Qui ab yEtate Prima ,

Neapolim musxc/e addiscendye studio concedens ,

In collegium sub titulo paupeuum Jesu Christo AüSCITUS, Musicus faciendis modis

Suds INTER iEQUALES LONGE PRyESTITIT,

PuTEOLIS DECESSIT XVII. kal. aprilis

Anno CIOIOCCXXXVI.

quo vai.etu din is causa secesserat.

VIXIT AN XXVI. MENS. II DIES XIII.

Dominicus Coriglianus

Ex MARCHIONIBUS RIGNANI EQUES IIIEROSOLYM1TANUS MON. P.

Carolo Rosinio Episcopo Puteolano Annuente.

Waarvan de Nederlandsche vertaling is:

Aan Giovanni Battista Pergolese, van Jesi, die, wegens de begeerte zijner vroege kindsheid om te Napels de toonkunst te beoefenen, in het collegie der armen van Jezus Christus trad, om er te leeren componeeren. Hij overtrof er weldra al zijne medeleerlingen. Hij stierf den IG¹\'\'-¹¹ Maart (den 17^^etl dag vóór den kalender van April) te Puzzolo, waarheen hij zich tot herstel zijner gezondheid begeven had. Hij bereikte den leeftijd van 26 jaren, 2 maanden en 13 dagen. Dominicus Corigliano, uit het geslacht van den mar-

PEKGOLESE.

Ides Riguani, ridder van Jeruzalem, heeft dit gedenkteeken lateu oprichteu , met vergunning van Carlo Rossini, bisschop van Pnzzolo.

Het Slahal maler van Pergolese behoort onder de meesterstukken der gewijde muziek. Er heerschen eeu diep gevoel, eeue voortdurende nitdrukkiug vol teerheid, liefde en medelijden in. Doch de kerk duldt niet dat de liturgie op die ■vvijze in de tempels aan het volk worde aangeboden. Zij eischt, dat die liturgie gebed zij en tevens eeue ernstige zalvende kalme leering, vrij vau hevigheid en hartstocht. Zij verwerpt alles wat den storm der hartstochten in de ziel uitdrukt, de te groote opwekking van de zinnen, als ook de te doordringende toonen van menschelijk gevoel. Uit dat oogpunt gezien, kan geen enkel Slahal, noch dat van Palestriua, uoch dat van Haydn, noch dat van Pergolese, noch dat van Rossini, vergeleken worden bij de oude liturgische zangen, die door een gebruik van verscheidene eeuwen zijn gewijd.

Men kan zelfs het werk van Pergolese niet als gewijde muziek beschouwen; want de vorm wijkt ten eenenmale af van de door Palestrina en Allegri nagelaten traditiën ; het beantwoordt zelfs aan geen enkelen karaktertrek, dien de na Pergolese gekomen meesters aan dat genre van compositie hebben weten te geven, wij bedoelen Mozart, Haydn, Le-sueur en Chernbini. In een woord, het Slahal van Pero-o-

⁷ O

lese is een hartstochtelijk dramatisch werk vol uitdrukking, waaraan slechts de woorden ontbreken, om er eeue verrukkelijke opera sen\'a van te maken.

G L U C K.

Geboren in 1714, gestorven in 1787.

»Gluekzegt Castil Blaze, »was bij ous de schepper clev dramatische muziek.quot; Dat is een van die luchtig ter neer geschreven uitspraken, iu den gewonen bondigen stijl diens geestigen schrijvers. Doch, zoo Gluck zijn orchest met groo-ter macht heeft laten spreken dan zijne voorgangers deden, mag men dezen toch niet alle verdienste in dramatische kunst ontzeggen.

oo

Behalve de lyrische declamatie, waarin Lulli eu Rameau hebben uitgemunt, en die, ondanks alle theorieën, altijd het voornaamste dramatische element zal zijn, deden zij ook orchest eu symphonie tot de uitdrukking der tooneelen medewerken , eu het zou even onjuist als onrechtvaardig zijn te beweren, dat zij slechts middelmatig partij getrokken hebben van de hulpmiddelen, welke de kunst van hunnen tijd hun aanbood. Iu betrekking tot Italiaansche meesters slechts kan Gluck als hervormer beschouwd worden. Frankrijk heeft hem zijn roem geschoukeu; want zijn eenvoudig, wijsgeerig eu natuurlijk genie, dat altijd recht op zijn doel afging, was

GLUCK.

geheel in harmonie met den Franschen geest, in den edel-sten en verhevensten zin.

Het is inderdaad de roem van Gluck, dat hij melodische inspiratie op zedelijke toestanden heeft toegepast; eene inspiratie , die zich hij de Italiaansche, en met dezen wedijverende Fransche componisten ouder zijne voorgangers maar al te veel had ontslagen van het juk der gedachte , om enkel het oor te bekoren. Hooren wij wat de kunstenaar zelf aangaande het doel vau zijn streven, in de opdracht van zijn Alcesle gezegd heeft: »Ik heb getracht de muziek aan hare ware bestemming terug te geven; haar namelijk de poëzie ter zijde te doen staan, om den indruk der gevoelens en het belangrijke der toestanden te versterken, zonder de handeling te storen en haar door overtollige versierselen te verkoelen ; ik heb gemeend, dat de muziek voor de dichtkunst moest zijn, wat voor eene zuivere en goed geordonneerde teekening de levendigheid der kleuren en de gelukkige harmonie van licht en schaduw is, die de figuren moeten bezielen zonder er de lijuen van te bederven.quot;

Wij hebben aan die woorden niets toe te voegen; zij drukken volkomen uit in welken geest Gluck zijne hervorming volbracht, en welke diensten hij aan de opera bewezen heeft.

Christoph Willibald Gluck werd den 2^tlcn Juli 1714 te Weidenwang in den Opper Palz geboren. Hij ontving het eerste onderricht in de school te Eisenberg, eene heerlijkheid die aan vorst Lobkowitz in Boheme behoorde , bij wien zijn vader jachtopziener geworden was. Hij was twaalf jaren oud, toen hij naar het Jezuïten college te Commotau gezonden werd, waar hij van 1726 tot 1732 studeerde. Daar leerde hij zang-, viool-, klavier- en orgelspel. Nadat hij een tijd lang in het koor der St. Ignatius kerk gezongen had, begreep hij, dat hij meer partij van zijne stem kon trekken voor zijn onderhoud. Hij verliet het college toen hij achttien jaren oud was en begaf zich naar Praag. Toen hij pas in die stad was, had hij geene andere verdiensten dan door in de kerken te spelen en te zingen; doch de hoofdstad vau

GLUCK.

Boheme kou zich in dieu tijd op eeu aantal verlichte be-uiiuuareu der toonkunst beroemen, dat voor die van Weeneu uiet behoefde onder te doen.

Het is bekend dat Mozart zich, en te recht, het liefst voor het publiek van Praag deed hooreu. Zoo was het ook te Praag, dat de toekomstige componist van Orpheus de eerste aanmoediging ontving. Zekere pater Czernohorsky, eeu uitstekend muziekkenner, hoorde toevallig den jongen virtuoos in de Poolsche kloosterkerk St. Agnes; hij begreep aanstonds den gelukkigen aanleg van den jongen (iluck, en hij hielp hem zich in den zang te volmaken en leerde hem tevens de violoncel bespelen. Met dat dubbele talent toegerust, begon Gluck in de aanzienlijkste steden van het land concerten te geven. In 1736 ging hij naar Weeneu, om zich daar verder in zijne kunst te volmaken.

Het oogeublik was goed gekozen, en de jonge kunstenaar heeft ongetwijfeld parrij getrokken vau zijn verblijf in eene stad, die toen, door een gelukkig toeval, meesters als Cal-dara, Fux, de broeders Conti en Jozef Porsile, binnen hare muren vereeuigde.

In het hotel van vorst Lobkowitz ontmoette Gluck deu Lombardijschen vorst Melzi, die terstond zijn genialen aan-lelt;gt;quot; vermoedde, en hem als kamermusicus mede naar Milaan

O ⁷

nam. Daar vertrouwde Melzi zijn beschermeling aan de zorg vau Giovau Battista Sammartini, eeu uitmuntend componist en organist. Nadat Gluck nu gedurende vier jaren heb contrapunt en de harmonie bestudeerd had, gaf hij zijne eerste opera Ar laser sc, die in 1741 te Milaan ten tooneele werd gebracht. Dat werk werd gevolgd door Ipermneslre eu iJeme-Irio, te Venetië (1742), Demoloonle te Milaan, in hetzelfde jaar, Artamene te Cremona (1743), Si face te Milaau (1743), Altessandro nelle Indie te Turijn (1744) eu la Fedra te Milaau (1744). Even als al de componisten van dieu muzikalen tijd, gebruikte Gluck bij voorkeur tekstboekjes van Metas-tasio en van Zeuo. Zoo had de componist in den tijd van vier jaren acht opera\'s gegeven, die alle vrij wel geslaagd

GLUCK.

waren. In 1745 werd hij door de administratie van den Ita-liaunsclien schouwburg van Haymarket naar Londen geroepen; doch hij vond daar weinig bijval. Handel was met zijn Cadula de\' Giganti, die den T¹!⁰¹¹ Januari 1746 werd opgevoerd , in het geheel niet, en met de Artamcne, die reeds in 1744 te Cremona was gespeeld, zeer weinig ingenomen; Dat ongunstige oordeel van Handel laat zich begrijpen, wanneer men bedenkt dat Gluck toen nog niet op den weg dier compositiën was, die later zijne eerste werken in de schaduw gesteld en hem een onsterfelijken roem verworven hebben. Daarenboven zocht Hiindel zijn effect in eene orde van denkbeelden die Gluck vreemd gebleven was, zoowel door de zwakheid zijner studiën als door de richting van zijn stou-teu geest, zelfs waar hij in de verte den Italiaanschen stijl volgde. Die aan gene zijde der Alpen geschreven werken dragen het onhandige kenmerk vau den Italiaanschen smaak, waartegen hij spoedig daarop zoo krachtig en zoo gelukkig te velde trok. Voor zijn verblijf in Engeland was Gluck zich zijne ware kunstroeping niet bewust geweest; zij werd hem door eene schijnbaar oubeduidende omstandigheid geopenbaard. Hij werd namelijk belast met een pastiche op de woorden van een dichtstuk (waarschijnlijk Pyrame en Thishe), en had met groote zorg de meest bewonderde gedeelten zijner vorige partitiën verzameld, om ze voor den tekst geschikt te maken. Doch hoe groot was zijne verwondering, toen hij bij de opvoering ontdekte, dat die aria\'s, voor den eeneu toestand geschreven en op een anderen overgebracht, grootendeels hare aantrekkelijkheid verloren! Toen ging hem een licht op. Hij begreep van toen af dat het met goede muziek gaat als met een kleed, dat slechts dien-gene goed staat, wien het past en voor wien het gemaakt werd. De ontdekking van het nauwe verband, dat er tus-scben den toonkunstenaar en den dichter bestaat, bewoog hem den Italiaanschen stijl te verlaten, om zich uitsluitend aan dramatische uitdrukking te wijden, die in den grond vrij wat aangrijpender is dan eene grillige melodie, die dikwijls hoofd en hart onverschillig laat. 8

GLUCK.

Gedurende een kortstondig verblijf te Parijs, hoorde Gluck de opera\'s van Rameau, en putte daaruit zijne eerste denkbeelden over de declamatie van het recitatief. Nadat zijn engagement met den schouwburg van Haymarket uit was, keerde Gluck over Hamburg naar Duitschland terug, en te Weenen aangekomen, begon hij zich toe te leggen op de toepassing van de theorie, welke hij zich van de lyrische kunst gevormd had.

c5

De strenge verplichting, welke hij zich oplegde, om de muziek tot tolk van gevoel of gedachte te maken, is misschien de reden waarom hij in de symphouie nooit heeft uitgemunt. Zijn pogen in dat genre slaagde niet gelukkig; maar in de opera la Semiramide riconosciula, welke hij te Weenen in 1748, op een gedicht van Metastasio schreef, onderscheidde men reeds een sterk sprekender, karakteristieker recitatief dan in zijn vorige compositiën.

In 1749 werd hij naar Kopenhagen geroepen, om er een serenade in twee bedrijven, getiteld Filitle, te componeeren, ter gelegenheid van den verjaardag van koning Christiaan VII van Denemarken. In het daarop volgende jaar vinden wij hem in Italië terug, waar hij steeds met dezelfde toejuiching ontvangen werd. Hij gaf te Rome Telemacco (1750), te Napels la Clemenza di Tilo vau Metastasio (1751), te Schönbrunn l\'Eroe cinese, te Rome II Trionfo di Camillo en Anligono (1754); la Danza, tooneel voor twee personages, van Metastasio, in het keizerlijk slot te Luxemburg (1755); rinnocenza giuslificata en II re pastore van Metastasio, te Weenen (1756). Van 1758 tot 1762 schreef hij aria\'s op Fransche stukjes: L\'lle de Merlin, La fausse Esclavc, Cylhère assiégée, VIvrogne corrigé, le Cadi dupe, On nc s\'avise jamais de tout, l\'Arbre enchantr, en twee groote werken: Tc tide v;in Magliavacca, en te Bologna II Trionfo di Clelia van Metastasio (1762). In ieder van die werken openbaarde zich nieuwe vooruitgang in de manier van den componist. Hij behoefde nog slechts een dichter te vinden , die in staat was om zijne dramatische inzichten te begrijpen en te ondersteunen. Zulk

GLUCK.

een medearbeider vond hij in Calzabigi, met wiens hulp het genie van Gluck zich eindelijk in al zijne macht kon ontplooien. Wij komen later terug op de verdienste van Orfeo ed Euridice (Weenen, 1762) en van Alcesle (1767). Wij vergenoegen ons hier met te zeggen dat zij niets gemeen hadden met die Italiaansche libretto\'s, waarin een bombast van woorden nauwelijks de armoede aan belangrijkheid en een volslagen gemis van pathos bedekt.

Alcesle was in 1765 voorafgegaan door Parnasso confuso en la Corona, werken die opzettelijk geschreven waren om aan het hof te Schönbrunn door de leden der keizerlijke familie gespeeld te worden. Het talent van Gluck was voor die soort van compositiën niet zeer geschikt; men had ongelijk met opéra\'s comiqnes van hem te vergen, zoo als La Rencontre imprévue van Dancourt (1764). Wel vindt men in dat werk, dat later met succes op den tekst van Les Pélé-rins de la Mecque op nieuw ten tooneele kwam, zeer aangename brokken; het drinklied Mahomed est un grand prophéte heeft althans evenveel waarde als de besten van Philidor en Monsigny; doch het was eene miskenning van eene verhevene inspiratie, die vooral hare meesterschap toonde in antieke onderwerpen. Gluck slaagde beter in Parkle ed Elena, dat te Weenen in 1769 werd opgevoerd. In datzelfde jaar maakte Gluck voor het hof van Par ma intermezzo\'s, setiteld

⁷ o

Le fesle d\'Appollon, Baud e Filemone en Arisleo.

Doch ondanks het succes waarmede Gluck zijn werk reeds gekroond had gezien, bleef hij nog over zich zeiven onvoldaan. Altijd bezield door de begeerte om aan de muziek eene sprekende uitdrukking te geven, meende hij, dat het Fran-sche tooneel het best geschikt zou ziju voor de verwezenlijking van dat doel, en hij sprak er over met den baljuw Du Rollet, die toen attaché was bij het gezantschap te Weenen. Du Rollet, die smaak en ondervinding in tooneelzaken bezat, trad terstond- in de denkbeelden die hem door Gluck werden medegedeeld. Weldra had hij een operatekst gehaald uit de Iphigénie en Aulide, van Racine, en Gluck begon er

GIXCK.

de partituur voor te schnjveu. Toea het werk voltooid was, werd het te Weeuen opgevoerd, en Du Rollet schreef n.an de directie der Opera te Parijs, om haar voor te stellen de Jphifjcnie iu haar repertoire op te nemen. De tegenzin der artisten om het nieuwe werk te spelen werd slechts door de tnsschenkomst der dauphine Marie Antoinette overwonuen. die het genie van Gluck begrepen had en in hem haren voormaligen zangmeester beschermde. Eindelijk, na veel onwil, waarmede de geest van den sleur altijd den geest van vooruitgang zoekt te belemmeren, had de eerste opvoering van Iphigénie plaats, in de Koninklijke Academie van toonkunst, den 19^de11 April 1774.

Deu tweeden avond begon het publiek, welks ingenomenheid bij de eerste opvoering vrij onzeker was gebleven, een werk toe te juichen , waardoor het met geweld uit den trageu sleur wakker werd geschud en dat eerbied afdwong door schoonheden van den eersten rang. De prachtige ouverture van Iphigénie behoort tot het repertoire der concerten van het conservatoire. De abt Arnaud, wiens naam bewaard gebleven is door zijne gehechtheid aan de zaak van Gluck , zeide op het hooreu van het zingen van Agamemnon: Au failc des grandeurs, dat men met die aria een nieuwen godsdienst stichten zou. De aria: Par mi père cruel a la mort con-damn éc . de toespraak van Agamemnon: Britlanl auteur de la lumière, en vooral het reciet: .1\'ent ends retentir dans mon sein le cri plaintif de la nature, waarin het orchest hartverscheurende toonen mengt, zijn verheven inspiratiën. Onder de ensemblestukken, noemen wij nog het koor; Ckantons, cèlé-brons notre reine, en het quartet: Puissante déité. Den 2^|ïei1 Augustus 1774 had in de Koninklijke Academie van toonkunst de eerste voorstelling plaats van Or [co ed Eundice, door Moline in het Fransch vertaald. De rol van Orpheus, die oorspronkelijk voor de contrealt-stem des beroemden Ita-liaanschen zangers Guadagni was geschreven, moest een kwart verlaagd worden voor den tenor Legros. En dat was nog de eenige, of zelfs betreurenswaardigste concessie niet,

CLUCK.

waartoe de componist door den artist werd genoodzaakt. Gluck had de zwakheid, op verzoek van Legros, versierselen van zeer twijfelachtigen smaak in zijn stak te lasscheu. Toen het stuk later weder op het repertoire van het lyrisch tooneel kwam, heeft mevr. Pauline Viardot, die de rol van Orpheus zong, ons het werk ten naastenbij teruggegeven, zooals het in de Italiaansche partitie bestond. Die uitstekende kunstenares heeft den roem des meesters op nieuw doen herleven , door met buitengewoon talent twee van de vier opera\'s, die hem het meest tot eer strekken, Orpheus en Alceste te vertolken. De twee andere waren Iphigénie en Aulide en Iphigénie en Tauride.

Wat er overigens geweest moge zijn van de betreurenswaardige veranderingen, waarvan wij zoo even spraken, het werk werd met een geestdrift ontvangen, waarvan negen en veertig achtereenvolgenile voorstellingen, in het midden van den zomer, getuigen. Is de eerste acte reeds schoon, de tweede is waarlijk verheven, ja, eeu der wonderbaarste scheppingen van deu meuschelijken geest. Men kan de volmaakt in acht genomen climax in het koor der duivelen, wier ontzettende toorn eindelijk voor de tonen uit de lier van Orpheus bezwijkt, uiet genoeg bewonderen. En wat kan aandoenlijker zijn dan de phrase: Laissez-vous toucher par mes pleurs! Eu welk eene gelukkige kalmte, welk een ernst ademt het koor der zalige schimmen in de acte van de Champs Ehj-sées / Welk eene waarlijk virgiliaansche droefheid in de ou-vergelijkelijke aria: ■!\'ai perdu mon Euridice.\' Rien 11 égale ma douleur.

Cylhère assiégée, ballet in drie bedrijven, opgevoerd in de Opera in 1775, vond geen bijval; waarom de abt Arnaud geestig opmerkt: »Hercule est plus habile a manier la massue que les fuseaux.quot; «Herculesquot;, met andere woorden de machtige componist, werd geheel teruggevonden in Alceste, tragische opera in drie bedrijven, die door den baljuw du Rollet voor het Fransche tooneel gearrangeerd was geworden, en die den 23^stlt;;11 April 1776 in de Koninklijke Academie

GLUCK.

van toonkunst gegeven werd. Gluck was toen in de mode; hij was het voorwerp der algemeenè nieuwsgierigheid, en men beijverde zich om de gunst te verwerven van bij de algemeene repetitiën te worden toegelaten, om hem zeiven zijn werk te zien dirigeeren, met zijn slaapmuts op en geheel en négligé. Bij die eerste voorstelling was de bijval niet algemeen, en een van de toeschouwers beweerde zelfs dat het stuk gevallen was.

»Ja, uit den hemel!quot; antwoordde de onverstoorbare Ar-naud, in het volle geloof aan het genie dat hij bewonderde. Alcesle mocht dan al gevallen zijn dien eersten keer, hij richtte zich eenige dagen later weder schitterend op. Wel hoorde men nog hier en daar pikante zetten, maar dat waren de geestigheden die men altijd onder den stoet eens overwinnaars hoort. Toen Mad¹!⁶ Levasseur b. v. de verhevene woorden zong:

II me déchire el m\'arrache le coeur,

riep er een „Ah. mademoiselle, vous in arrnehez les oreilles/quot; waarop hij onmiddellijk van zijn buurman ten antwoord kreeg: Ah, monsieur, quello fortune, si e\'esl pour vous en donner d\'autres■\' De abt Arnaud zeide van Gluck: »hij heeft de smart der antieken teruggevonden.quot; »Ik voor mij heb liever modern pleizier,quot; antwoordde hem iemand uit de oppositie. Zoo bevochten de vrienden en de vijanden des Duitschen toonkunstenaars elkander met geestige zetten. In den jongsten tijd, in 1861, heeft men de Alcesle met M^me Pauline Viardot, en in 1866 met MadUe Battu in de Opera gehoord. Onder de eertijds terecht toegejuichte stukken , noemen wij hier de groote aria: „Non, ce nes! pas un sacrifice; het machtige gebed: Divini-tès du Slyx! het zoo bevallige en aandoenlyke andante; Alt, Divinités implacables / Het tegenwoordige schouwburg-publiek heeft geen gevoel meer voor die schoonheden. In het algemeen werd er niets van de Alcesle begrepen, toen hij op het repertoire terugkwam. Die soort van werken liggen bo-

GLUCK.

ven het bereik der tegenwoordige artisten en van een modern gehoor, dat uit de meest verschillende elementen is samengesteld.

Inmiddels verwekten de tegenstanders van Gluck, die van oordeel waren dat er gee n melodie in zij tie compositiën was, dat hij beelden in zijn orchest bracht en een pedestal op het tooneel, wijl hij alles onderschikt maakte aan de waarheid der dramatische uitdrukking, hem een mededinger in Piccini. Die mededinger was zijner waardig. De maker vau B nonet Fig Hola werd derhalve naar Parijs geroepen, en men droeg hem de compositie van eene opera op, waarvan Roland de held was. Gluck, die eeu tekstboek met een anderen Roland onderhanden had. insgelijks voor de Academie van toonkunst bestemd, bevond zich toen te Weenen. Nauwelijks was hij door zijn vriend Du Rollet verwittigd van hetgeen er gaande was, of hij snelde woedend naar Parijs en gaf, door een open brief, het teeken tot den strijd (1777).

Welhaast werd nu de operazaal in een slagveld veranderd; bij de loge des konings schaarden zich de kampvechters voor den Duitschen meester, terwijl hunne tegenpartij bij de loge der koningin plaats namen; van daar de benaming Guerre des coins, welke men aan die twisten gegeven heeft. Het hoofd der Gluckiaansche partij was de scherpe abt Arnaud, van wien wij reeds meer dan een uitval aau-teekenden, de diplomaat du Rollet, en Suard, de ondeugende Anonyme de Vmgirard; Piccini werd ondersteund door zijn medewerker Marmontel, geholpen door La Harpe, de Gin-guene en d\'Alembert. Van weerszijden werd er geschermutseld over iets waarvan men geen verstand had, waardoor de strijd niet weinig werd verlengd.

O o

Juist in dien tijd (den Maart 1777) gaven de zangers der Academie Armide. Bij die gelegenheid werd Gluck op de dwaaste wijze door den pedanten La Harpe doorgehaald. Zonder de zorg voor zijne verdediging aan anderen over te laten , schreef Gluck den criticus een brief, waarin hij hem geheel versloeg en waarvan wij het volgende af-

GLUCK.

schrijven. »Ik heb verbaasd gestaan dat gij, na eeu nur of wat nadenkens, meer van mijne kunst weet dan ik, die haar veertig jaren beoefend heb. Gij bewijst er door, mijnheer_r dat men slechts letterkundige behoeft te zijn, om overal over meê te kunnen praten. Nu weet ik dus eens voor al _T dat de muziek der Italiaansche meesters de muziek bij uitnemendheid is; dat de zang, wil hij in den smaak vallen _T regelmatig en periodiek moet zijn, en dat de componist, zelfs in die oogrenblikken van wanorde waarin de zingende

o O

personage, door verschillende hartstochten bezield, achtereenvolgens van den een tot den anderen overgaat, hetzelfde motief moet blijven zingen.quot;

In antwoord op dien brief, schreef La Harpe eenige coupletten aan den Anonyme de Vaugirard:

Je fais, monsieur, beaucoup de cas De cette science infinie Que malgré votre modestie Vous étalez avec fracas,

Sur le genre de rharmonie Qui convient a nos operas;

Mais tout cela n\'empêche pas Que votre Armide ne m\'ennuie.

Armé d\'une plume hardie,

Quand vous traitez du liaut en bas Le vengeur de la melodie,

Vous avez 1\'air d\'un fier-a-bras;

Et je trouve que vos débats Passent, ma foi, la raülerie;

Mais tout cela n\'empêche pas Que votre Armide ne m\'ennuie.

La fameux Gluck qui dans vos bras Humblement se jette et vous prie,

Avec des tours si délicats.

De faire valoir son génie,

Mérite sans doute le pas Sur les Amphions d\'Ausonie;

Mais tont cela n\'empêche pas Que votre Armide ne m\'ennuie.

GLUCK.

Dat antwoord lokte weder eeu ander uit; onder den titel \'van: Vers d\'un hom me qui aime la musique el lous les inslru-menls, ereeplé la Harpe;

J\'ai toujours fait assez de cas D\'une savante symphonic,

D\'ou résultait ime harmonie Sans effort et sans embarras.

De ces instruments hauts et bas,

Quand chacun fait bien sa partie,

L\'ensemble ne me déplait pas;

Mais, ma foi, la Harpe m\'ennuie.

Chacun a son gout ici-bas:

J\'aime Gluck et son beau génie,

Et la celeste mélodie Qu\'on entend a ses opéras.

De vos Amphions d\' Ausonie La période et son fatras Pour mon oreille out pen d\'appas;

Et surtout la Harpe m\'ennuie.

Met nog even te zeggen dat de spotters Gluck lieten wonen in de Rue du Grand-Hurleur, Piccini in de Rue des Pelils-ciiants, en Marmontel in de Rue des Mauvaises- Paroles, stappen wij van de calembours af\', die van weerszijden den twist opvroolijkten. Vroeger maakten wij reeds melding van het puntdicht, dat de abt Arnaud op den dichter van Roland maakte. Deze nam eene meer grove dan geestige wraak, in eene soort van satire ouder den titel van Polymnie. De scherpe abt komt er in voor onder den naam van Trigaud; het werk is zeer hevig gesteld, zooals de lezer uit de volgende verzen zien zal:

II arriva le jongleur de Bohème,

Sur les débris d\'un superbe poème,

II fit beugier Achille, Agamemnon;

II fit hurler la reine Clytemnestre,

11 fit ronfler l\'infatigable orguestre;

Du coin du roi les antiques dormeurs Se sont émus a ses longues clameurs;

Et le parterre, éveillé d\'un long somme.

GLÜCK.

Dans un grand bruit crut voir Tart d\'un grand homme.

— II va changer et vos lois et vos moeurs,

Disait Trigaud. Le voila, le Terpandre,

L\'Epiraénide et l\'Orphe\'e allemand;

Qu¹ a son triomphe. on dresse un monument;

Dans Tunivers sa gloire va s\'épaudre, etc.

De dikwijls belachelijke dweepzucht der Gluckisten moest wel scherpe weerwraak uitlokken. Een van hen riep uit: »Ik groet geen niensch, die niet van de muziek van Gluck houdt.quot; Een ander, de acteur Larrivée, zeide: »Er is slechts éene waarheid in de wereld. en Glnck heeft haar aan het licht gebracht.quot; Zulke vrienden doen meer kwaad dan goed, door de tegenspraak welke hun overdreven geestdrift uitlokt bij de koele en onverschillige partij van het publiek. Doch Armide bevatte te veel schoous, dan dat de onhandigheid harer bewonderaars haar benadeel en konden.

Men zag met verbazing den kunstenaar in die partituur eene bevalligheid, eene weelderige weekheid ten toon spreiden , waartoe men hem niet in staat had geacht. De twee aria\'s: On s\'élonnerail moins si la saison nouvelle, en: Ah! st la liberie me doil êlre ra vie, maken deel uit van alle klassieke repertoires. Het eenvoudige lied: Nolre yénéral vous rap-pelle, door Larrivée gezongen, maakte een onbeschrijfelijken indruk.

Zoolang Berton directeur der Opera was, wist hij, zoo al ■geen verzoening, dan toch een wapenstilstand tusschen de vijandige partijen te bewerken. Doch die Avapenstilstand, die inter pocula aan de tafel des directeurs tot stand gekomen was, was niet van langen duur, dank zij het denkbeeld van Vismes, om Gluck en Piccini op hetzelfde terrein te laten spelen, en hun beiden het tekstboekje van Iphigénie en Tau-ridè ter behandeling te geven. Dat gaf aanleiding tot een beslissende zegepraal van den componist van Orpheus en Alcesle. Zijne Iphiyénie, die den 18^™ Mei 1770 werd opgevoerd, bewees het verpletterende overwicht van zyn genie op het talent zijns mededingers. Wij mogen ons hier voegen

GLTJCK.

bij het oordeel van den abt Arnaud, die in die partituur slechts een schoon stuk vond, namelijji het gansche werk; Wij noemen nochtans in de eerste plaats de aria van Thoas: De noirs pressenlimenls won ame inlimidée, deu slaap van Orestes, de aria van Pylades: Unis dès la plus lend re enfance ; die van Iphigénie: 0, malheureuse Iphigénie; Je f implore el je tremble; de hymne : Chaste fille de La lone.

Men zag voor het eerst de muziek zóo diep het gevoel der personages uitdrukken. Terwijl Orestes zingt: Le calme renlre dans rnon coeur, blijft het orchest zijne gejaagde gedachten schilderen. Bij de repetitie begrepen de artisten het niet en hielden op: »Ga maar door,\'quot; riep Gluck levendig, „hij liegt, hij heeft zijne moeder vermoord!quot; Een ander gezegde van hem is nog van meer beteekenis. Hij prees op zekeren dag het koor van Rameau in Castor et Pollux: Que tout gemis se. Een van zijne bewonderaars zeide daarop, om heui iets vleiends te zeggen: »Maar welk een onderscheid toch tusschen dat koor eu dat van uwe Iphigénie en Aiilide.\' Het uwe brengt ons in een tempel, het andere is kerkmuziek.quot; — »Dat is juist zoo als het wezen moet,quot; antwoordde Gluck; »het eeu is slechts een godsdienstige plechtigheid, het andere is eene wezeulijke begrafenis; het lijk is er bij.quot; Hij placht te zeggeu: »Eer ik eene opera op muziek begin te zetten, heb ik maar een wensch, namelijk dat ik vergeten moge dat ik musicus ben.quot;

De bijval, dien de Duitsche Iphigénie genoot, was zonder voorbeeld. Piccini behield zijn opera nog twee jaren vóór yich,. eu toen zij eindelijk, in 1781, verscheen, was de herinnering aan hare oudere zuster nog te levendig, dan dat zij een gunstig onthaal kon vinden. Piccini ondervond de harde toepassing van het Latijnsche spreekwoord: Vac viel is/ De Italiaansche school had eene beslisseude nederlaao- «jele-

o o

deu. Zij moest op krachtige weerwraak bedacht zijn.

Den 24^stel1 September 1779, vier maanden na zijn triomf, leed Gluck eene nederlaag met Echo et Narcisse, opera in drie bedrijven, waarvan de woorden van deu baron Tschudy

GliUCK.

waren. De verzeu waren somber en eentonig; er scheen geen leven in de partituur; de oorspronkeljiklieid, waarmede de rol van Echo behandeld is, verdient nochtans geprezen te worden. Ook in die van VAmour heeft men zang van een fraai karakter. Inzonderheid had de aria: 0 Imnsport, o clés-ordre suprème eene wegsleepende uitwerking.

Gekwetst door de mislukking van zijn laatste werk, en buitendien op een leeftijd gekomen waarop rust eene behoefte wordt, vertrok Gluck uit Frankrijk en keerde naar Weenen terug, ondanks den drang van Marie Antoinette, die hem te Parijs wilde houden. Zijn dramatische loopbaan was afge-■ loepen; voortaan had hij slechts kalm het aanzienlijke fortuin te genieten, dat hij in den schouwburg eu met zijn handel in diamanten had verworven. Zonderling verschijnsel! Die echte kunstenaar, die stichter eener school, die geniale man, kocht en verkocht ringen, horologies, snuifdozen eu andere sieraden! Gluck was nog van plan geweest de opera de Dan aid es op muziek te brengen; doch de toestand zijner gezondheid liet het niet toe, en hij moest de taak aan zijn leerling Salieri overlaten. Ook had hij genoeg voor de lyrische kunst gedaan, en de roem van den maker van Orpheus, Alcesle en de beide Iphigéniës hing van een product meer of minder niet af. Ongelukkig bezat Gluck, bij al zijne rijke gaven, een verregaanden hoogmoed. Zijne opdrachten, die zoo merkwaardig zijn wegens de juistheid der dramatische theorieën welke hij er in blootlegt, verraden tevens eene overdrevene eigenliefde.

Men heeft nochtans eene verkeerde uitlegging gegeven aan hetgeen hij, ten opzichte van Ar mi de, tot de koningin zeic\'e: »Mevrouw, die opera zal weldra af zijn, en waarlijk, het zal prachtig wezen!quot;

Hij bedoelde daarmede niet zijn werk, maar den prachti-gen tooneelmatigen toestel, die beroemde tuinen van Armida, die veel tot het succes van het stuk bijbrachten. Bovendien heeft ieder uitstekend raensch de bewustheid van hetgeen hij waard is, en de meesten maken daarvan ook geen geheim.

GLUCK.

Wat sterker iu Gluck te veroordeeleu zou zijn chin ziiue zoogenaamde lioovaardij, is de zelfzucht waarmede hij zijne mededingers trachtte te henadeelen. Te Weenen, zegt men, deed hij zijn best om den opkomenden roem van Mozart te verstikken; te Parijs intrigeerde hij tegen Picciui, alsof hij kunstmatige middelen noodig had gehad, om zich de overwinning op dezen te verzekeren! Wij gelooven dat hij zuiver van levenswandel was; maar hij was gierig en niet vrij te pleiten van misbruik van sterken drank. Hij kwam er zelf voor uit, dat hem niets zoo lief was als zijn geld, daarna zijn wijn, en eindelijk zijn roem. »Niets kan logischer zijn,quot; zeide hij, om die rangorde in zijn smaak te verklaren; »met mijn geld koop ik wijn, de wijn geeft mij bezieling, en die bezieling verschaft my mijn roem.quot;

Die redeneering was niet kwaad gevonden; maar de componist vergat er bij te zeggen dat hij, behalve van wijn, ook van brandewijn hield. Zijne echtgenoot, die dat gebrek van hem kende en wist hoe nadeelig het op zijne gezondheid werkte, zorgde zooveel mogelijk dat hij er niet aan kou toegeven. Doch op zekeren dag kwam er een vriend bij Gluck diueeren; na den eten kwam er koffie en het »pousse café:quot; de, componist, die in lang geen gelegenheid had gehad om aan zijn hartstocht te voldoen, maakte gebruik van een oogenblik dat mevrouw Gluck de kamer uit was, greep de karaf en dronk die in één teug ledig. Die onvoorzichtigheid werd onmiddellijk door een aanval van beroerte gevolgd, die den beroemden componist den 25sten November 1787 ten grave sleepte.

Dat treurige einde van zulk een man van genie toont ons, aan welke zwakheden zelfs de grootste geesten somtijds onderhevig zijn, en hoe de les ook voor den sterke geschreven is: »Waak en bid, opdat gij niet in verzoeking komt!quot;

PICCINI.

Geboren in 1728, gestorven in 1800.

De naam van Piccini brengt ons de twisten in herinnering , waarmede het lot der opera zoo zeer gemoeid was. Als tegenstander van Gluck, moest hij wel in dien ongelijken strijd bezwijken. Het genie moest de overhand behouden op het talent, hoe groot dat talent ook ware. Met dat al strekt het den schrijver van Didon niet weinig tot eer, dat men hem tot kampvechter koos om de eer der Italiaansche muziek te handhaven.

Nicolo Piccini werd in 1728 te Bari, in het koningrijk Napels, geboren. Hij was de zoon eens muziekmeesters, die hem , in plaats van hem in zijne kunst te onderwijzen, voor den geestelijken stand bestemde, en het kind studeerde om in eene geestelijke orde te worden opgenomen. Doch de natuur had hem tot kunstenaar bestemd. Hij behoefde slechts eene opera te hooren, om haar te onthouden, en dan was zijn grootste genot wanneer hij haar op het klavier kon naspelen. Op zekeren dag, toen zijn vader hem medegenomen had naar den bisschop van Bari, maakte hij gebruik van een oogenblik dat hij alleen was, om voor het klavier te

PICCINI.

gaan\' zitten en zijn geliefden hartstocht bot te vieren. De bisschop bevond zich in het aangrenzende vertrek en had nauwelijks de nauwkeurige juistheid van het spel opgemerkt, of, verbaasd over zulk een aanleg in een kind van dien leeftijd, dat nog geen onderwijs ontvangen had, wist hij den vader te bewegen den knaap niet naar het seminarie , maar naar het conservatorium te zenden.

Moge de priesterstand zijne eigenaardige bezwaren en opofferingen medebrengen, op eene muzikale loopbaan ontbreken de hinderpalen evenmin; zij eischt eene groote volharding, een ophoudelijken arbeid: zij geeft vele teleurstellingen , veel verdriet somtijds. Piccini heeft dat alles ondervonden.

De wijze raad des bisschops werd nochtans gevolgd. In 1742, op veertienjarigen leeftijd, trad Piccini in de school van San Onofrio, waar Leo toen directeur was. Zijn werk beantwoordde aanvankelijk niet aan de gunstige verwachting, welke men wegens zijn gelukkigen aanleg van hem opgevat had. De maeslrino of de kweekeling, die belast was hem de beginselen der muziek in te prenten, deed dat op eene wijze, die den nieuwen leerling een afkeer van zijne lessen deed opvatten; Piccini verwaarloosde zijne studiën en begon psalmen te componeeren, en oratoriums en cantaten, zonder andere hulp dan zijne vroegtijdige inspiratie. Hij ging reeds voor een wonderkind door onder zijne medeleerlingen, toen Leo eene geheele mis welke hij gecomponeerd had ouder de oogen kreeg, en haar, na een nauwkeurig onderzoek, onder de leiding van den jongen componist zeiven liet uitvoeren. Toen het afgeloopen was, en al de meesters den jongen Piccini met lof overlaadden, was Leo de eenige die bij zijne lofspraak eene strenge berisping voegde ; hij verweet den jongen componist dat hij door gebrek aan ijver de ontwikkeling van zijn gelukkigen aanleg belemmerde; en toen de jongeling zich verontschuldigde op grond van het gebrekkige onderwijs, dat hij tot nog toe genoten had, beloofde Leo voortaan zelf zijne muzikale studiën te leiden. Eenige maanden daarna stierf Leo, en Durante volgde hem op als

PICCINI.

directeur vau het conservatorium Sau Onofrio. De nieuwe directeur vatte eene bijzondere genegenheid voor den jongen Piccini op: »De anderen zijn myne leerlingen,quot; placht hij te zeggen, »niaar Nicolo is mijn zoon;quot; treffende woorden, waaruit de verhouding van meester en leerling voldoende blijkt, in die éenigeinrichting, dat Napelscheconservatorium.

Piccini was twintig jaren oud, toen hij, in 1754, als dramatisch componist optrad. Hij was er twaalf van aan het conservatorium geweest. Na zulk eene langdurige studie, brandde hij van verlangen om eene proef te geven van zijne kennis en zyn talent, en hij componeerde eene opera, getiteld Le Donne dispel lose, welke hij aan deu schouwburg der Flo-rentins aanbood, die toen bijna uitsluitend door Logroscino werd ingenomen. De prins van Vintimille, die belang stelde in de toekomst des jongen kunstenaars, stond den schouw-burgonderuemer in voor eeue som van acht duizend livres. Daardoor gerust gesteld omtrent den mogelijken val van het stuk, liet de directeur het opvoeren en, ondanks een kabaal, dat men tegen den aanmatigenden mededinger van Logroscino organiseerde, mocht de eersteling van Piccini de goedkeuring van het publiek wegdragen. In het daarop volgende jaar verschenen Le Geloste en II Curiosa del propria suo danno, waardoor de componist de aandacht der administratie van San Carlo, op zich vestigde. Voor dien schouwburg werd hem de opera seria Zenobia opgedragen (1776), en hij slaagde in dat voor hem nieuwe genre even goed als in het genre bou/je.

In het jaar 1758 werd Piccini naar Rome geroepen en gaf hij er zijne Allessandro nelle ludie. De schitterende bijval aan die opera ten deel gevallen, werd slechts overtroffen door dien van La Cecchim of La huona Figliuola, die twee jaren daarna (1760) werd opgevoerd. De tekst van de Cecchina is van Goldoni. Het is het merkwaardigste werk in het genre bouffe, dat vóór 11 Malrimonio segrelo van Ci-marosa verschenen is. De vorm der aria\'s, de afwisseling van het rhythmus, de menigvuldige modulatiën, de belangwekkende ontwikkeling der finales, alles scheen nieuw te zijn.

PICCINI.

Ook droeg het volmaakte begrip der door Goldoni beschreven toestanden de algemeene bewondering weg. Onafhankelijk van de ensemblestukken, welker bewerking voor dien tijd merkwaardig is, vestigen wij slechts de aandacht op twee aria\'s, vol bevalligheid en gevoel. De eerste: Una po-vera ragazza, is een zeer uitgewerkt andante, waarvan het hoofdmotief tegen het einde op nieuw gelukkig is aangebracht. Sacchini en Mehul hebben verscheidene fraaie aria\'s in dien vorm geschreven. De tweede: Vieni sul mio seno. . . dolce riposo zou een sluimerlied kunnen heeten, wanneer men slechts lette op de karaktervolle uitdrukking. Doch wij moeten dat woord aan de nieuwere werken overlaten en vooral aan de bevallige melodie van Auber in de Mueüe. Het accompagnement in doorloopende sexten der aria: La buona Figliuona verhoogt nog het effect van dat aandoenlijk tooneel.

Den 17lt;1 fin Juni 1771 werd er eene vertaling van La Cec-china door den heer Cailhava d\'Estandoux te Parijs gespeeld. De lof van dat werk drong zelfs tot in China door, indien het waar is, zoo als men verhaalt, dat de Jezuïten die ojoera voor het hof te Pekin hebben doen hooren. In Italië grensde de ingenomenheid aan het krankzinnige. Opschik, modes, winkelborden, alles was a la Cecchina. JöTnelli, die Piccini aanvankelijk niet genegen was, had nauwelijks de uitvoering van die partituur bijgewoond, of hij was vau zijn vooroordeel genezen en zeide: »Dat is een ontdekker in de kunst.quot;

De roem van Piccini overtrof reeds dien van iederen anderen dramatischen componist. Even als de meeste meesters uit de Napelsche school, bezat hij eene groote gemakkelijkheid; hij had, naar men zegt, slechts achttien dagen aan zijn meesterstuk besteed. In het jaar 1761 alleen schreef hij niet minder dan zes opera\'s, die allen grooten bijval verwierven. In Turin, Reggio, Modena, Bologna en Venetië werd hij evenzeer gevierd als iu Napels of Rome. Bij het geluk van den roem, mocht hij huiselijk geluk smaken; hij

9

PICCINI.

was in 1756 in liet huwelijk getreden met eene van zijne leerlingen, Vicenza Sibilla, eene vrouw die evenzeer uitmuntte door schoonheid als door zuiverheid van stem en ontwikkeling van geest. Dat roemrijke en gelukkige leven duurde omstreeks vijftien jaren. Toen begonnen de wispelturige Romeinen hunne al te trouwe bewondering moede te worden en eeu nieuwen afgod, die hunne vereering minder waardig was dan de oude, in diens plaats, Anfossi boven Piccini te stellen. Geheel ontmoedigd door dien val, in eene stad die het meest tot zijne vermaardheid had toegebracht , en slechts ondank ziende in de blijken van afkeuring van een publiek dat hij zoolang door zijne inspi-ratiën in verrukking had gehouden, werd Piccini gevaarlijk ziek en bleef maanden lang aan zijn bed gebonden. De herstelling zijner gezondheid werd gekenmerkt door eene nieuwe partitie op Alesmndro nelle Indie en door de allerliefste opera bouffe van de Viaggiatori felici, die te Napels grooten bijval vond. In dien tijd was Gluck, zooals wij reeds zagen, begonnen aan zijne hervorming van het lyrisch tooneel. De hem vijandige partij wilde hem een mededinger verwekken, in den persoon van den componist die Italië van zijn lof deed weergalmen. Sommige schrijvers hebben beweerd , dat de eerste onderhandelingen met Piccini in 1774, door La Borde, kamerdienaar van Lode wijk XV, het werk waren van Madame Dubarry. De Dauphine was op de hand des Duitschen kunstenaars; de Favorite zou haar op muzikaal terrein het hoofd hebben willen bieden door op haar beurt eeu Italiaanschen kunstenaar voor te staan. Wat daarvan zij, de dood van Lodewijk XV maakte voor het oogenblik een einde aan de geopende onderhandelingen; doch in 1775 werden zij door den markies van Carraccioli, den Napelschen gezant te Parijs, weder hervat. Door een inkomen van zes duizend livres, vergoedinrr

\'O O

van zijne verhuiskosten en eene woning in het botel van den gezant, liet Piccini zich overreden om met zijn gezin naar Frankrijk te verhuizen, in den winter van het jaar 1776. Te Parijs aangekomen, zag de componist terstond wat er

PICCINI.

van de schoone beloften was, die hem uit zijn vaderland gelokt hadden. Men wees hem zijn verblijf aan in de hanebal-ken van een hotel garni, totdat hij eene kleine woning in de straat St. Honoré, die voor hem gereed gemaakt werd, kon betrekken. Hier sloot hij al aanstonds vriendschap met Mar-montel, die tegen hem over woonde; deze leerde hem fransch en nam op zich de lyrische treurspelen van Quinanlt voor zijn gebruik in orde te maken en tot drie bedrijven in te korten.

Het engagement van Picciui was aanvankelijk geheim gebleven; doch Gluck werd er door een brief van Dn Eol-let van verwittigd, en was er diep over verontwaardigd. Hij had een operatekst onder den titel van Roland onderhanden, en men had zijn mededinger hetzelfde opgegeven. Toen de abt Arnaud, een hardnekkig aanhanger van Gluck, deze bijzonderheid vernam, waarmede de vijandelijkheden geopend zouden worden, zeide hij: »Wij zullen dus een Orlando en een Orlandino hebben.quot; Daarmede zinspeelde hij op een Ita-liaansch dichtstuk, dat onder dien bijnaam bekend was, wegéns zijne verregaande minderheid in vergelijking van het het werk van Ariosto. Doch Gluck zag van de partituur af waaraan hij reeds begonnen was, en eerst later kon men in de Iphigénie en Tauride de beide kampvechters op het zelfde terrein zien strijden. De kwestie van talent daar gelaten, verkeerde Piccini te Parijs in de ongunstigste omstandigheden. Zijn mededinger genoot de bescherming der koningin en de gunst der artisten, welke hij aan de nieuwe vormen van zijn stijl gewend had. Piccini was niet bekend bij de artisten der Opera, en hij bezat geenszins het intrigante en ijverzuchtige karakter, dat zoo geducht is voor een mededinger, wanneer het met buitengewoon talent gepaard gaat. Piccini was een zachtmoedig, schroomvallig man en liet zich licht verkloeken door den storm, dien de repetiën van zijn Roland in het leven riepen. Hij was meer dood dan levend, toen de dag der eerste voorstelling (27 Januari 1778) was aangebroken. Tegen zijne verwachting en ondanks de

PICCINI.

kabalen der Gluckisten, vond zijn werk een gunstig onthaal; en toch behoorde het niet tot de beste, welke hij had geschreven. De aria van Medor: Je vivrai, si c\'esl voire envie, en die van Angeliqne: C\'esl 1 amour qui prend sain lui même d\'embellir ces paisibles lieux, verdienen met onderscheiding genoemd te worden. De pastorale van Roland daarentegen, die op alle piano\'s werd gespeeld, is zeer middelmatige muziek.

Wij zullen hier niet meer uitwijden over de Guerre des coins, waarvan wij in de biographic van Gluck reeds melding hebben gemaakt.

Terwijl het opmerkelijk is, dat de Piccinisten altijd den persoon van Gluck zeiven aanvielen, die de Fransche taal genoeg machtig was om zijne tegenstanders met scherpe schimpredenen te beantwoorden, werd Piccini, die slechts zooveel Fransch verstond dat hij de verzen, welke men hem ter behandeling gaf, begrijpen kon, in het algemeen, door de Gluckisten ontzien. Meestal verhaalde men zich op zijne aanhangers, Marmontel, La Harpe, Ginguené, d\'Alembert, enz. De schrijver van den tekst kwam zwaarder gewond uit den eersten strijd dan de componist; de abt Arnaud maakte het volgende schimpdicht op hem:

Ce Marmontel, si long, si lent, si lourd,

Qui ne parle pas, mais qui bougie,

Juge la peinture en aveugle.

Et la musique comme un sourd.

Ce pédant a si triste mine,

Et de ridicules barde.

Dit qu\'il a ie secret des beaux vers de Racine,

Jamais secret ne fut si bien gardé.

Ook het publiek mengde zich in den strijd, door meer of minder geestige uitvallen, waarin geen calembours gespaard werden. Zoo had men het gebrek aan koren opgemerkt, in de partitie van Roland. Daarentegen dachten de vrienden van Piccini dat Mad^lle Laguerre de rol van Angelique schitterender gecréeerd zou hebben dan Mad¹!⁶ Levasseur had ge-

piccini.

daan; zij betreurden het dat de basrol van Larrivée niet door Chasse gezongen was. Op die bijzonderheden zeide een mededinger van den markies de Bièvre: » Roland est nnguer-ner sans coeur; il sera bon quand mus aurons Laguerre ; il serail excellent si Larriveé élait Chassé.quot;

De opera\'s van Piccini vielen misschien op het eerste gehoor meer in den smaak dan die van Gluck, doch op den duur vonden zij minder bijval dan deze.

Intusschen genoot de Italiaansche componist te Versailles eene gunst, die meer eervol dan voordeelig was. Hij gaf tweemalen in de week zangles aan de koningin. die er niet eens aan dacht hem zijne reiskosten te vergoeden, noch om hem de prachtig ingebonden partitiën te betalen, welke hij aan de leden barer hofhouding uitdeelde. Men droeg hem de compositie van een werk voor het hof op; doch toen zijn Phaon te Choisy gespeeld geworden was, kon Piccini niet gedaan krijgen dat het stuk in de Italiaansche Opera gegeven wierd. Uit zijne correspondentie blijkt dat hij armoede leed en iu een toestand verkeerde, die zonderling in strijd was met de gunst waarin hij bij het hof stond.

Er kwam verbetering in dien toestand toen Piccini tot directeur der Italiaansche Opera benoemd werd, die in 1778 voorstellingen in de Koninklijke Academie van toonkunst begon te geven, iu concurrentie met de zangers der Fransche Opera. Hij maakte van de hem geschonken gelegenheid gebruik om de Parijzenaars verscheidene van zijne oude partitiën te laten hooren, en de belangstelling, waarmede men zijne Italiaansche werken hoorde, werkte op zijn nieuwe compositiën terug. Zijn Alys, die ver boven Roland stond, werd iu 1780 gespeeld; in het eerst weifelde het publiek of het die compositie zou toejuichen of niet; doch eindelijk mocht zij toch een billijken bijval ondervinden. In die oogeu-blikken echter, toen de strijd tusschen Duitsche en Italiaansche muziek minder hevig scheen, wakkerde Vedismes, de directeur der Opera, hem eensklaps weder aan, door aan de vertegenwoordigers der beide scholen hetzelfde onderwerp ter

P1CCINI.

compositie te geveu. Twee verschillende teksten, die beide Iphigénie en Tnuride tot onderwerp hadden, werden aan Gluck en aan Piccini ter hand gesteld. Het Dnitsche werk werd in 1779 gegeven, met een bijval die zijn mededinger van die voorstelling had moeten terughouden. Doch, nadat Piccini zijne partituur twee jaren had laten liggen, liet hij haar den 23^stCL1 Januari 1781 opvoeren. Hij stelde er zich aau eene zekere nederlaag door bloot. Er is nochtans meer dan eeu merkwaardig brok in de Italiaansche Iphigénie; wij zouden wenschen dat men het tooneel tusscheu Orestes en Py-lades, de zeer mélodiense aria: Oresle, au nom de la pair ie! het rondo: Cruel, el lu dis que tu m\'aimes! het koor dei-priesteressen: Sans murmurer, servons les dieux, en eindelijk het recitatief en aria; 0 barbare Troccs! laze en herlaze.

Adèle de Ponlhieu, een middelmatig stuk, dat in hetzelfde jaar werd opgevoerd, was weinig geschikt om het prestige van den schrijver van Ceccinna weder op te heffen. Het vertrek van Gluck scheen hem meester van het slagveld te laten; doch nauwelijks was zijn mededinger vertrokken , of er stond een andere op in den persoon van Sacchini, die op zijne beurt kwam deelnemen aan den strijd, die er in Frankrijk, alles wel beschouwd tot voordeel der toonkunst, gerezen was. Het publiek toonde eeue hartstochtelijke belangstelstelling in de sesthetische vragen van den dag. De meeste aanhangers van beide partijen wisten nauwelijks wat zij zeiden, of waarover er twist bestond. Maar, de muziek gaf gelegenheid en voorwendsel tot den strijd, die den naijver der componisten opwekte. De beide stukken Chimène en üidon werden te Fontainebleau voor het hof gespeeld. Chimène werd slechts eens gegeven , doch bidoji werd driemalen achtereen door Lodewijk XVI gevraagd, en toen dat werk den Isten Deeember 1783 in de Opera ten tooneele gebracht werd vond het warme toejuiching. De melodieën van \'de Didon zijn teeder en bevallig, en het accompagnement biedt eene zuivere en sierlijke harmonie. De rol van Didon is bewonderenswaardig opgevat. De groote scène: Non, ce nest plus

PICCINI.

pour moi, eest pour lui que je erains, is een meesterstuk; en de aria; Ah.\' que je fus bien inspirée komt te recht in alle klassieke uittreksels voor. Welk eene fijne teederheid ook in die harmonieuse phrasen!

Evenveel bijval als Didon hadden in hetzelfde jaar de Dor meur éveillé en de Faux Lord, opera\'s comiques, die in deu Italiaanschen schouwburg gespeeld werden. Het zoo lang betwiste succes van Piccini had nu zijn toppunt bereikt. In 1784 werd hij aan de Koninklijke school voor muziek en declamatie, door den baron Berteuil gesticht, tot meester in den zang benoemd. Doch van dien tijd ook begon zijn geluk te tanen. In den Italiaanschen schouwburg maakte zijn Lucetle geen opgang, en in de Opera werd Diane et En-dymion (den 7^llen September 1784) vrij koel ontvangen, ondanks de fraaie recitatieven en de ouverture, die efen vrij merkwaardige proeve is van beschrijvende muziek.

De populariteit, welke de werken van Piccini een tijd lang genoten hadden, scheen voor altijd voorbij te zyn. De val van de Mensonyes officieux, die in 1787 in den Italiaanschen schouwburg ten tooneele kwam, de kabalen die de opvoering van de Enlevement des Sabines en van Clytemnestre in de Opera tegenhielden, de val van de Fourberies de Marinette, opera comique, op den tekst van Durosoy in den Italiaanschen schouwburg gespeeld, en eindelijk het verlies van zijne ambten in 1791, deden Piccini besluiten Frankrijk, waar hij vijftien opera\'s had gegeven, te verlaten en arm naar zijn vaderland terug te keeren. Eene zegevierende reis, waarbij hij te Lyon en in de voornaamste steden van Italië op het tooneel werd bekroond, strekte eenigermate tot verzachting van zijn leed. De ontvangst, die den componist te Napels te beurt viel, scheen hem een goed voorteeken te zijn. Piccini ontving terstond een jaargeld van den koning; zijn oratorium Jonathas (1792) en de opera boufPe Serva onorata vonden een gunstig onthaal. Doch het scheen wel dat hij onder eene soort van Fransche influenza gebukt ging. Het had hem niet geholpen dat hij Frankrijk\'s ongastvrijen grond

PICCINI.

verlaten had; te Napels zelfs moest Frankrijk hem vervolgen en zijn opkomenden voorspoed vernietigen. Tegen het einde van 1792 werd hij van repnblikeinsche gezindheid verdacht, wijl hij eene van zijne dochters had uitgehuwelijkt aan een te Napels wonenden Franschman. Piccini had, hoewel oud beambte der monarchie en slachtoffer der Revolutie, zijne hulp verleend aan de feestcommissie van dien tijd, en de muziek gemaakt voor de Hymne a VHymen, op woorden van Ginguené. De beschuldiging van twee zijner voormalige leerlingen, dat hij een Jacobiju was, hitste de bevolking tegen hem op en had den val zijner opera Ercole al Termodonte, die de nederlaag der Amazonen door Hercules tot onderwerp heeft, ten gevolge. De componist, die naar Venetië gegaan was om er de Griselda en II servo padrone te laten opvoeren, werd bij zijne terugkomst (1793) door eene argwanende en tergachtige politie in al zijne gangen bespied en belemmerd. Gedurende vier jaren eener eigenlijke gevangenschap, armoedig en door iedereen verlaten, componeerde Piccini, wiens kalme wijsgeerige gelatenheid zich geen oogenblik verloochende, psalmen voor de kloosters, terwijl zijne armoede hem zelfs niet toeliet ze te laten afschrijven. Eindelijk kwam er, ten gevolge van het vredesverdrag-met de Fransche Republiek, een einde aan die gevangenschap, en Piccini kon weder briefwisseling houden met zijne vrienden te Parijs. De papieren en andere voorwerpen, welke hij in die stad had achtergelaten, waren verloren; doch door zijn treurigen toestand getroffen, bracht de tenor David een nieuw engagement voor hem met een Venetiaanschen schouwburgondernemer tot stand. Reeds was hij te Rome aangekomen, toen men hem van het verder voortzetten van zijne reis naar Venetië zocht af te brengen. De componist van de Did on begaf zich daarop naar Parijs. In de Opera ontving hij eene ovatie van het publiek, en het Directoire schonk hem een pensioen van 2400 francs en eene gratificatie van 5000 francs, om in zijne dringendste behoeften te voorzien. Een jaargeld als componist, dat hij sedert 1790 niet meer

piccrsi.

ontvangen had, werd hem teruggeschonken, doch van 3000 op 1000 francs gebracht. Piccini kon nu op zijn ouden dag, hoewel spaarzaam, in de behoeften van zijn gezin voorzien. Hij zocht zijn inkomen nog te vergrooten door het componeeren van romancen en liederen, of door het geven van kleine concerten voor liefhebbers ten zijnen huize. Het Consulaat voegde bij de gunsten van het Directoire nog eene andere; bij besluit van April 1800 werd er voor Piccini een zesde plaats van Inspecteur van het Conservatoire in het leven geroepen. Doch het was te laat. Piccini mocht geen genot meer van die benoeming smaken; zij gaf hein slechts bij zijn graf eene lijkrede te meer. Hij had reeds lang aan eene galziekte gesukkeld en was bovendien reeds twee en zeventig jaren oud; hij overleed den 7^l1l;quot; Mei 1800, te Passy bij Parijs, waarheen zijne familie hem had laten vervoeren, in de ijdele hoop dat de buitenlucht zijne krachten herstellen zou.

De Gluckisteu hebben twee hoofdgrieven tegen Piccini

O O

doen gelden: zij verweten hem dat hij het gewicht miskende van de twee elementen waarin hoofdzakelijk de muzikale hervorming bestond, door den componist van Alcesle tot stand gebracht ; namelijk de beschrijvende stijl en een veelvuldiger, om niet te zeggen aanhoudend deelnemen van het orchest aan den loop van het lyrische drama. Men verweet den componist van Roland en Alys dat hij het in zijne opera\'s enkel op melodie toelegde. Dat die twist zulk een omvang heeft gekregen , is hoofdzakelijk te wijten aan de onkunde in muziek van degenen die hem hebben doen ontstaan. Suard, Arnaud en anderen, die verstand hadden van de zaken welke zij beoordeelden , zouden geweten hebben dat er geene goede melodie zonder goede harmonie bestaat, en dat Gluck en Piccini beide, wel verre van die twee onafscheidelijke kenmerken van muziek van elkander gescheiden te hebben, ze altijd in hunne gedachten vereenigden. Slechts heeft Piccini de traditioneele vormen van lyrische stukken behouden, terwijl de stouter Gluck eene andere soort van aria heeft ingevoerd, en me-

PICCINI.

nigvulcliger liet woord aan het orchest laat. De behandeling blijft volkomen dezelfde en draagt bij beiden den stempel van den meester in de kunst. Ieder heeft er het gebruik van gewijzigd naar den aard van zijn genie. Bovendien heeft Piccini niet alleen de rol van het orchest niet verwaarloosd, maar die, integendeel, ontwikkeld en in eene innige betrekking tot het onderwerp gebracht. De ouverture van Diane el Endymion, die de frischheid van den dageraad schildert en het voscelensezang: geheel de natuur bezield door

O O O \' o

de komst van het gesternte des dags, — die ouverture, zeggen wij, bewijst dat Piccini niet bang was voor eene stoute conceptie, noch voor een inbreuk op de bestaande tooneelwetten, wanneer hij die noodig achtte voor de uitdrukking zijner gedachte. Dat moest met een enkel woord gezegd worden, om de verkeerde voorstelling, welke velen zich misschien van de muziek van Piccini gemaakt hebben, te verbeteren; Piccini heeft voor Gluck moeten onderdoen, doch hij behoefde zich zijne nederlaag niet te schamen.

De schilder Robineau heeft van Nicolo Piccini een portret gemaakt, dat door Cathelin gegraveerd geworden is. Onder dat medaillon leest men deze dichtregelen:

Avec une grace divine Tour a tour comique et touchant,

S\'il est le Molière du chant,

II n\'en est pas moins le Racine.

Dien lof heeft de componist van La Cecchina en van Di-clon verdiend, al was het in beter verzen.

HAYDN.

Geboren in 1732, gestorven in \'1809.

De uaam Haydn doet ons deuken aan den vader der moderne muziek en den schepper der symphonie. Men vindt alles vereeuigd in dien ouden meester: een wonderbaar vruchtbaar rhythmus, een wanhopig volmaakte harmonie, dikwijls heerlijke ideeën. Niemaud heeft vrijer gebruik gemaakt vau de hulpbronnen der kunst dau hij. Hij kon schrijven wat hij wilde; er kon geen onderwerp zoo ongeschikt zijn voor muzikale uitdrukking, of hij wist het in zijue goddelijke taal te vertolken. Om zoo ver te komen zou het genie, hoe rijk ook, te kort schieten, indien het niet door onophoudelijk werken werd gesteund.

Ego, nee studium sine divile vena Nee rude quid possit video ingenium.

Haydn gaf in zijne jeugd zestien, somtijds achttien uren van de vier en twintig aan zijne studie; later verminderde hij dien tijd tot vijf uren; doch die vijf uren daags, dertig-jaren lang, makeu een geheel van vier en vijftig duizend uren, die voldoende waren voor alles wat Haydn tot vóór zijne reis in Engeland gecomponeerd heeft. Een man met zulk een gelukkigen aanleg als die van Haydn, behoefde

HAYDN.

zijne hersens niet af te pijnen om voort te brengen wat hij schiep: integendeel, hij werd dikwijls door den te grooten rijkdom van gedachten gekweld. Zijn strenge smaak was nooit tevreden met den eersten vorm, die hem voor den geest kwam. Hij componeerde dikwijls een groot aantal stukken op hetzelfde thema, om door onophoudelijk tasten en proeven tot de volmaakte en definitive uitdrukking te komen. Van daar dat eindeloos werken, die volhardende en onvermoeide ijver, die aanvankelijk verbazing wekt, omdat men dien meer van een armoedigen geest verwacht. Doch men moet een groot man zijn , om eigen werk te kunnen a\'fkeu-ren en critiek te oefenen op eigene inspiratiën. Zulk een artistiek geweten gaat slechts met genie gepaard, omdat het in dadelijk verband staat met het gevoel, dat men van het ideale heeft.

Joseph Haydn werd den 31^st^en Maart 1732 te Rohrau, een dorp op vijftien mijlen afstands van Weenen, op de grenzen van Oostenrijk en Hongarije, geboren. Zijn vader was wagenmaker van beroep en tevens koster van zijn kerspel ; hij bezat eene fraaie tenorstem en had te Frankfort, in den tijd toen hij als handwerksgezel reisde, op de harp leeren spelen. Zijne moeder, Anne Marie, was keukenmeid bij den graaf van Harrach, heer van Rohrau, geweest. Zij bezat insgelijks eene aangename stem, en op zon- en feestdagen zochten de echtgenooten in de muziek ontspanning van vermoeienden arbeid en huiselijke zorgen. Matthias Haydn accompagneerde dan met zijn harp de liederen zijner vrouw. Toen de kleine Jozeph vijf jaren oud was, wilde hij reeds deelnemen aan het huiselijk concert, en nam een stuk hout en een stokje, waarmede hij een viool nabootste. Paganiui zelf zou geen geluid uit zulk een instrument gehaald hebben ; doch de jonge Haydn stelde zich schadeloos voor het gemis aan klank, door de maat met zijn strijkstok te slaan, en dat zoo juist en zoo nauwkeurig, dat het de verwondering opwekte van een bloedverwant der familie, een zekeren Franck, die er bij tegenwoordig was. Die Fran ck was school-

HAYDN.

meester te Haimburg en een goed musicus. Hij bood aan voor de opvoeding van het kind te zorgen, en de ouders namen gaarne zijn voorstel aan. Hay dn ging dus met zijn neef naar Haimburg, leerde er de beginselen van muziek en latijn, genoeg om den zin van gewijde teksten te verstaan. Men merkt die kennis van het latijn aan de accentuatie zijner missen en motetten en aan de juistheid van uitdrukking in zijne godsdienstige compositiën; dat zelfde gemak valt op te merken in de kerkmuziek van Mozart en, men moet het erkennen, bij de meeste meesters der achttiende eeuw. De invloed der geestelijkheid op de opvoeding was trouwens van gunstigen invloed op de beoefening van gewijde muziek. Eerst sedert een halve eeuw hoort men in de kerken een onzin zingen, die evenzeer strijdt tegen het schoonheidsgevoel als tegen het gezond verstand en de regelen der taalkunst.

Hay dn legde al aanstonds den grootsten ijver aan den dag en gaf de onwedersprekelijkste bewijzen van zijne muzikale roeping. Hij had bij zyn leermeester een hakbord, eene soort van trom, ontdekt en wist zelfs melodie te halen uit dat grove instrument, dat slechts twee tonen heeft. Zijn meester deed alles wat in zijn vermogen was om den gelukkigen aanleg van den knaap te ontwikkelen. Het was evenwel eene belangstelling, die de jonge Haydn, zoo als hij later placht te zeggen, meer slaag dan eten bezorgde; doch was ook de schoolmeester van Haimburg wat al te hardhandig, zijne gestrengheid miste hare uitwerking niet op de vorderingen van zijn discipel.

Drie jaren was Haydn bij zijn neef geweest, toen het toeval den kapelmeester Reuter, die de muziek in de Stephanus-kerk te Weenen dirigeerde, naar Haimburg voerde, op zijne reis om koorknapen te werven. De schoolmeester sprak met zoo veel bewondering over zijn jongen bloedverwant, dat Reuter het kind wilde hooren. Haydn kwam met eer van dat examen af. Slechts maakte Reuter de aanmerking dat hij geen triller maken kon. »Hoe zou ik dat kunnen,quot; zeide de kleine Joseph, »mijn neef kan het zelf niet.quot; — »Kom hier,

HAYDN.

dun zal ik het n leeren,quot; antwoordde Reuter, en hij nam den jongen toonkunstenaar tnsschen zijne beenen, en deed hem voor hoe men de tonen schielijk met elkander moet verbinden , den adem inhouden en met de huig moet slaan. Nauwelijks had het kind die les ontvangen, of hij begon trillers te maken alsof hij zijn leven lang niets anders gedaan had. Opgetogen over het talent van zijn leerling, nam Reuter een bord met heerlijke kersen, dat op de tafel stond , en stortte het uit in de\' zakken van den knaap. Wij behoeven niet té \'zeggen dat hij het kind mede naar Ween en nam, in de hoop dat de negenjarige Joseph het sieraad zijner kapel zou worden.

De koorknapen van Stephannskerk waren slechts verplicht twee uren daags te zingen, doch Haydn, die niets liever verlangde dan zijne kennis te vermeerderen, greep iedere gelegenheid aan om te hooren zingen of te spelen. Hij oefende zich al vroeg in het componeeren, en toen hij dertien jaren oud was, schreef hij zijn eerste mis. Reuter zag die compositie en lachte er om; het werk van een kind, dat zelfs geen begrip had van het contrapunt, moest inderdaad iets zeer gebrekkigs zijn, al was dat kind zoo rijk begaafd als Jozeph Haydn. De jonge componist begreep de juistheid van het oordeel zijns meesters, doch wat zou hij doen om in het vervolg iets te leveren dat diens goedkeuring wegdroeg ? Zijne armoede liet hem niet toe een meester te nemen. Even als Jean Jacques Rousseau en later Choron, besloot hij de lessen welke hij niet krijgen kon, door het lezen van werken over theorie te vervangen. Onder voorwendsel dat hij kleederen noodig had, schreef hij aan zijn vader om geld, en de zes gulden welke deze hem zond besteedde hij tot den aankoop van den Gradus ad Parnasswn van Fux en den vollkommener Kapellmeisler van Mattheson. Er behoorde niet weinig schranderheid en volharding toe om eenig nut uit die omslachtige en duistere werken te putten. Bij eene muzikale opvoeding kan men minder dan in ieder ander vak mondeling onderricht ontberen. Doch het genie

HAYDN.

weet zich te redden zonder de liulp, die voor het algemeen onontbeerlijk is, en Haydu had wellicht aan het gemis van geregeld onderwijs, en aan de noodzakelijkheid om alleen te zoeken en te vinden wat anderen geleerd wordt, aan de schijnbare hinderpalen, in een woord, welke hij te overwinnen had, de ware wetenschap te danken die de vrucht is van eigen ervaring, en tevens het verhevene zijner inspiratie en de oorspronkelijkheid die later in zijne werken uitblonken.

De jonge Haydu was acht jaren lang aan de kapel der Stephanuskerk verbonden geweest, toen hij van daar werd weggezonden om een guitenstreek, waartoe hij zich in een te dartelen luim had later verleiden; hij had namelijk het pand afgeknipt van den jas van eeu zijner makkers. Die kwajongensstreek zou anders waarschijnlijk zulk eene straf niet ten gevolge gehad hebben, doch zij trof in een tijd toen zijne stem aan het wisselen was; men kon den jongeling missen nu hij geen sopraanstem meer bezat, en iemand die zulke streken uitvoerde verdiende geen toegevendheid; bovendien was Reuter, volgens sommige schrijvers, niet geheel vrij van jaloezie tegen Haydn, die hem dreigde te overschaduwen: hij nam dus gaarne de eerste aanleiding te baat om den jongeling te kunnen verwijderen. Daar stond dan de jonge Haydu te Weenen op straat, zonder geld en met kleederen, die zoodanig versleten waren dat hij zich nergens vertooneu kon. Gelukkig is het volk in Oostenrijk zeer vatbaar voor muzikaal genot. Haydn vond een toevlucht in het huis eens armen pruikenmakers, Keller geheeten, die bij gelegenheid van plechtige feesten dikwijls zijne stem bewonderd had. De goede man bood Haydn zijn huis aan; daardoor van de zorg voor zijn onderhoud ontslagen, kon de toekomstige componist zich vrijelijk aan zijne studiën wijden. Een klavier, dat dooide wormen doorknaagd was, en de boeken van Mattheson en van Fux waren de schatten, welke Haydn in zijn zolderkamertje bezat. De jonge kunstenaar was trouwens weinig gevoelig voor armoede en ontbering. De muziek was sinds

HAYDN.

zijne vroegste kinderjaren zijn grootste genot geweest, en daar mocht hij zich onverdeeld aan wijden. Met de sonaten van Emmanuel Bacli, welke hij op zijn ellendig klavier speelde , was zijne zolderkamer hem een waar paleis. Doch het duurde niet lang, of hij werd in de gelegenheid gesteld om den goedhartigen Keiler voor zijn onderhoud schadeloos te stellen. Langzamerhand kwam er verbetering in ziju toestand , door de piano- en zanglessen welke hij gaf. Ook speelde hij de partij van eersten viool in de kerk der Barmhartigheid , en op zon- en feestdagen speelde hij op het orgel in de kapel des graven van Haugwitz.

In hetzelfde huis, waarin de arme Haydn een zolderkamertje bewoonde, had Metastasio appartementen overeenkomstig zijne positie als poet a cesareo van het hof te Wee-nen. Ondanks het verschil in fortuin kwamen de beroemde dichter en de arme toonkunstenaar weldra tot elkander. Metastasio was opgetogen over de schranderheid die in alles doorblonk wat Haydn zeide; hij vatte vriendschap voor hem op, leerde hem de beginselen der Italiaansche taal en beval hem als leermeester aan zijn huisheer, voor diens dochter. Dat jonge meisje was een van de eerste leerlingen van Haydn. Ook verkreeg Haydn, door de tusschenkomst van Metastasio, toeu\'aiilt;T tot het huis der schoone Wilhelmina, maitresse van

O O ⁷

den Venetiaanschen gezant Corner. Die vrouw, die hartstochtelijk veel van muziek hield, had in haar hotel eene woning aan den ouden Porpora afgestaan. Het kostte Haydn niet veel moeite, door zijn talent de toegenegenheid des edelen Venetiaans te verwerven. Doch de vriendschap van den ouden componist, wiens raad hem nuttig zijn kon, was den jongen Haydn nog meer waard. Gedurende eene reis , welke Corner met zijne geheele huishouding naar de baden van Manenzdorf deed, verzuimde Haydn, die insgelijks mede-ging , niets om de gunst des grijsaards te winnen. Hij bewees hem de diensten van kamerdienaar, borstelde zijne pruik op en poetste zijne schoenen. Eindelijk liet de oude meester zich temmen; het humeur van Porpora was niet te-

HAYDN,

gen zoo groote voorkomendheid bestand en, getroffen over den zeldzamen aanleg van zijn vrijwilligen bediende, gaf bij bem zijne kunde en zijne ervaring ten beste. Zoo leerde Haydn de beginselen der Italiaansebe zangkunst. Corner, die belang stelde in de toekomst van den jongen ijverigen musicus, schonk hem bij zijne terugkomst te Weenen een maandgeld van zes seguinen (ongeveer 35 gulden), en redde hem daardoor uit zijn ellendigen toestand. In dien zelfden tijd trokken de sonaten voor klavier, welke Haydn voor zijn leerlingen schreef, doch waarvan hij niet het minste voordeel trok wijl de muziekhandelaars van dien tijd de werken van jonge auteurs uitgaven en verkochten zonder hun eenig honorarium nit te keeren, de aandacht van eenige beminnaren van muziek. Een van die sonaten kwam toevallig in handen van de gravin Thun, die den wensch openbaarde om den componist te leeren kennen. Toen Haydn haar voorgesteld werd. was zij in het eerst verwonderd over zijne armoedige kleeding, en kon zij zich niet voorstellen dat zij den componist voor zich zag, wiens werken zij bewonderde. Haydn legde haar daarop zijn toestand bloot, waarin nog niet genoegzaam door de mildheid van Corner was voorzien, en de gravin schonk hem, met de vleiendste aanmoediging, vijf en twintig dukaten.

Het was voor den baron Furnberg, dat Haydn zijne eerste quartetten voor viool en zijne eerste zes trio\'s voor twee violen en bas schreef. De baron placht concerten te geven in zijn kasteel, dat in den omtrek van Weenen lag. Haydn speelde er de alt-partij, en Albrechtsberger, de broeder des kapelmeesters, de violoncel. Ook schreef de jonge componist voor eigen gebruik eene serenade voor drie instrumenten, welke hij , met twee vrienden, \'s avonds in den maneschijn op verschillende punten der stad uitvoerde. Op zekeren avond speelde hij voor de vensters van den komiek Kurz, gewoon-Ujk Bernadon genoemd, direkteur van den schouwburg van Karntnerthor. Getroffen door de oorspronkelijkheid der muziek kwam de directeur op straat om te vragen wie

10

HAYDN.

die muziek gecomponeerd had. »Ik zelfquot;, antwoordde de toen negentienjarige Haydn; — » Hoe, gij ? Op dien leeftijd ?quot; — »Men moet toch ergens mee beginnen.quot; —»Dat is iets buitengewoons; kom eens boven.quot; — Eenige oogenblikken later kwam de jongeling het huis weder uit, en had den tekst voor eene opéra comique bij zich, getiteld: De Hinkende Duivel. Kurz, die dien tekst geschreven had, was iemand van veel smaak en moeielijk te voldoen. Terwijl zijn componist de partitie schreef, en de muziek een storm moest schilderen, deed de directeur het onmogelijke om den componist aan het verstand te brengen, hoe hij het moest aanleggen om iets weêr te geven dat zij enkel van hooren zeggen kenden. Gedwongen zich geluiden voor te stellen welke zijn oor nooit inderdaad had waargenomen, tobde de ongelukkige Haydn zich af bij zijn klavier om den veeleischenden directeur genoegen te geven. Eindelijk kou hij het niet langer uithouden; hij sloeg ongeduldig zijn beide handen op de twee uiterste einden van het klavier en bracht ze, vliegend en driftig over de toetsen varende, weer tot elkander, onder den uitroep: »De duivel haal dien storm!quot; »Gi) hebt hem, gij hebt hem!quot; riep Kurz en vloog hem om den hals. Het toeval had hem doen zegevieren in iets, dat hij , ondanks de geduldigste inspanning, niet had kunnen gedaan krijgen. Dergelijke ontdekkingen zijn geene zeldzaamheden op het gebied der kunst. Men kent de geschiedenis van dien schilder, die zich te vergeefs afpijnde om het schuim op den bek van een paard weer te geven en eindelijk woedend zijn penseel op het doek duwde, en zoo het effect te weeg bracht waarnaar hij te vergeefs had.gezocht.

Haydn ontving honderd dertig gulden voor zijn Hinkende Duivel i dat hij in weinig dagen geschreven had en waaraan een schitterend succes ten deel viel. Van toen .af begon hij veel instrumentale muziek te componeeren; het waren sonaten voor piano, concerto\'s en stukjes voor vier, vijf of zes instrumenten. Het duurde evenwel nog verscheidene ja-reu eer hij zich de positie had verworven waarop ziju talent

.HAYDN.

hem aanspraak gaf. Omstreeks het einde van 1758, toen hij zeven en twintig jaren oud was, werd hij tweede kapelmeester van graaf Morzin, en in het begin van 1759 liet hij door diens orchest zijne symphonie in D uitvoeren. De oude vorst Antonius Esterhazy, die een groot beminnaar was van muziek, woonde dat concert bij; hij gaf den wensch te kennen, den componist der symphonie, welke hij bewonderd had, aan zich te verbinden, en graaf Morzin gaf zijne toestemming tot de onderhandeling. Ongelukkig was Haydn dien dag ongesteld en kon zich niet bij den Vorst vervoegen, die hem waarschijnlijk vergeten zou hebben, indien de directeur van zijn orchest niet eenige maanden later weder eene symphonie van Haydn, te Eiseustadt, in Hongarije had doen opvoeren, waar de familie Esterhazy haar verblijf hield. Friedberg was zeer met de compositiën van Haydn ingenomen en had hem, bij gelegenheid van den verjaardag van vorst Esterhazy, om eene symphonie verzocht. Nauwelijks was de uitvoering der symphonie begonnen, de vijfde in 6\', of de Vorst vroeg, vol bewondering, naar den naam van den componist. Friedberg, die het orchest dirigeerde, haastte zich Haydn voor te stellen. »Hoe! is die muziek van dien Moor?quot; riep de Vorst, doelende op de bruine gelaatskleur van Haydn; »nu, Moortje, ik neem u oogeublikkelijk in mijn dienst. Hoe heet gij?quot; — »Joseph Haydn.quot; — »Maar nu herinner ik mij u. Gij zijt eigenlijk in mijn dienst. Waarom heb ik u nog niet gezien?. . . Steek u maar gauw in het pak van kapelmeeester,quot; voegde hij er bij, eer Haydn , die verlegen en stom van verbazing bij hem stond, een woord kon zeggen; »ik wil u niet meer zoo zien; gij zijt te klein, gij hebt een te nietig figuur, doe een nieuw pak aan, zet een krulpruik op, doe vest en jabot aan en schoenen met roode hakken. Maar Iaat de hakken vooral hooj-

O

zijn, want uw figuur moet in evenredigheid zijn met uwe verdienste.quot; Die toespraak is zeer karakteristiek, en een staaltje van de manier waarop een Duitsche Maecenas toen een kunstenaar behandelde wiens talenten hij het meest

HAYDN.

waardeerde. De betrekking van kapelmeester in liet kasteel van den fieren magnaat bracht Haydn wel is waar in een staat van dienstbaarheid, doch hij werd er door van finan-tiëele zorgen bevrijd, en zij verschafte hem de ware vrijheid van het genie. Bovendien sloten die hooghartige manieren der Oostenrijksche aristocratie geen ware goedhartigheid uit; in het belang der kunst moeten wij onze democratische ergernis en onzen afkeer van alle hierarchie, in dat opzicht, op zijde zetten. Het is niets meer dan billijk, dat wij in de Lichnowsky\'s, de Lobkowitzen, de Esterhazy\'s nuttige en milde kunstbeschermers zien.

Van 1760 tot 1791 bleef Haydn te Eisenstadt. Nadat vorst Antonius in 1761 gestorven was, ging Haydn in den dienst van diens opvolger Nicolaus over, die hem eveuveel genegenheid als bewondering toedroeg. Wijl vorst Nicolaus veel van den baryton hield, eene soort van violoncel, gestemd op den diepen octaaf van den viole d\'amour, schreef Haydn meer dan honderd vijftig stukken, waarin dat instrument de hoofdpartij heeft. Een groot gedeelte dier muziek is bij een brand vernield geworden; het overige is in de archieven der familie Esterhazy bewaard gebleven.

Het leven van Haydn was niet zeer rijk aan treffende of aangrijpende ervaringen. Het rustelooze leven onzer hedendaag-sche kunstenaars heeft niets gemeen met het zachte rusten op de verhevenheid der gedachte, met de gelukkige kalmte van een leven dat geheel aan den eeredienst van het schoone was gewijd. Gedurende dertig jaren verdeelde Haydn zijne dagen tusschen zijne compositiën en de directie van het aan hem toevertrouwde orchest. De jacht was de eenige uitspanning welke hij zich van tijd tot tijd veroorloofde. Toch werd dat schoone leven nog een tijd lang door eene donkere wolk verduisterd. Haydn was gehuwd. Getrouw aan eene oiivoor-zichtige belofte, welke hij in de dagen van zijn tegenspoed had gedaan, was hij met een van de dochters van zijn ouden beschermer, den pruikenmaker Keiler, in het huwelijk getreden ; doch het onbeminnelijke karakter van Anna Keiler

HAYDN. 149

maakte dat huwelijk ongelukkig. Sommige biografen schrijven haar eene lastige, overdreven vroomheid toe. Hoewel Haydn zelf een diep godsdienstig gevoel bezat, maakte die godsdienst nochtans geen inbreuk op de opgeruimdheid van ziju karakter. De godsdienst zijner vrouw daarentegen was van eeu onaangenamen, bitteren aard. Die tegenstrijdigheid vau karakter gaf eindelijk aanleiding tot de echtscheiding van Haydn; doch hij bleef zijne vrouw fatsoenlijk onderhouden ; want al zag hij zich gedwongen de rust van zijn leven, die door haar onophoudelijk gekijf benadeeld werd, voor zijn talent te redden , hij bezat nochtans te veel kiesch-heid dan dat hij het de vrouw, die zijn naam gedragen had, I aau iets kon laten ontbreken. Wat zijne verhouding tot

de zangeres JBoselli betreft, die even als hij in dienst van den Vorst was, er is, naar mijne wijze van zien, niets dat ons het recht geeft om te denken dat zij de palen der strengste welvoegelijkheid te buiten ging. Kan men dan in den omgang van een talentvol man met een jong, mooi en geestig meisje nooit anders dan ongeoorloofde liefde zien?

Minder tuk op roem dan op zelfvolmaking, wist Haydn zelfs niet dat zijn naam iu geheel Europa bekend was. Reeds in het jaar 1764 werden de werken van Haydn in Frank-I rijk uitgegeven. Boccherini had de publieke aandacht op

zijne eigene instrumentale compositiën gevestigd, en de ooren eener kleine groep liefhebbers aan die soort van muziek gewend. Doch talent moet wijken voor genie, en de vier en tachtig kwartetten van Haydn bekleedeu nu reeds eene eeuw lang eene aanzienlijke, onmisbare plaats in ieder repertoire van kamermuziek. Er is trouwens een aanmerkelijk verschil in de manier van Haydn. Tusschen de kleine kwartetten, waarin eene allerliefste en bijna kinderlijke naïveteit heerscht, en het vijfde kwartet in /\' mineur, van het opus 20 dat Gluck in 1776 te Weenen hoorde, bestaat een hemelsbreed onderscheid. Van dien tijd af is er eene verhevene bezieling en eene volmaakte ontwikkeling in Haydn\'s werk, vooral in de adagio\'s. Geen enkel componist, noch Handel, noch Mo-

.

HAYDN.

zart, noch Bach, hebben het fuga met zooveel bevalligheid en gemak behandeld als Haydn in sommige partijen zijner oroote kwartetten.

O

Op verdoek der maatschappij, die te Parijs de concerten der Olympische Loge bestuurde, componeerde Haydn de zes symphonieën die den naam dragen van de plaats waar zij uitgevoerd geworden zijn.

De Zeven Woorden, een van de meest geliefde werken van Haydn, componeerde hij om een prijs door een Domheer van Cadix uitgeloofd aan den maker van zeven groote symphonieën , die ieder een gevoel moesten uitdrukken overeenkomstig de zeven woorden welke Jezus aan het kruis uitsprak. De muziek moest op Witten Donderdag gespeeld worden, om de plechtigheid van den eeredienst te verhoogen. Haydn was de eenige die aan de voorwaarden, in de prijsvraag gesteld, voldeed, en leverde een meesterstuk. Op een anderen keer ontving hij een verzoek van een Franschen liefhebber om eeue compositie voor zang, met welk verzoek de Franschman, bij wijze van model, eenige fragmenten van muziek van Lulli en van Rameau overzond. Over die zonderlinge opdracht verbaasd, behandelde Haydn haar zoo als zij verdiende. Hij zond de zoogenaamde modellen terug, met de ondeugende inlichting, dat hij Haydn was en niet Lulli of Rameau; dat, als men muziek van die groote componisten verlangde, mén die aan hen of hunne leerlingen moest vragen; dat hij ongelukkig niets anders dan de muziek van Haydn maken kon.

In zijne afzondering te Eisenstadt ontving de gunsteling der familie Esterhazy dikwijls brieven van tooneel-directeuren uit Napels, Lissabon , Venetië, Milaan , Londen, enz., waarin hij uitgenoodigd werd om voor hen te werken. Doch het was vruchtelooze moeite bij een man zonder eer- of geldzucht. die zich volmaakt gelukkig voelde in dat leven en zich laten leven bij zijne beminde beschermers. Na den dood van vorst Nicolaus en dien zijner vriendin Boselli, besloot hij nochtans gehoor te geven aan het voorstel van den violist Salomon,

HAYDN.

ondernemer der concerten van het Hannover Square te Londen. Hij moest in een jaar de muziek leveren voor twintig concerten, en daarvoor werd hem, behalve het eigendomsrecht op zijn werk, voor ieder concert vijftig pond sterling beloofd. Dat was een voordeelig aanbod; Haydn nam het aan en kwani in 1791, reeds negen en vijftig jaren oud, te Londen aan. De Engelschen schonken den beroemden componist een schitterend onthaal; en Haydn vergold hun die hartelijke ontvangst, door zes groote symphonieën, sonaten voor piano en eene menigte andere stukken voor hen te com-poneeren. In 1793 bezocht hij ten tweeden male de gastvrije Engelsche hoofdstad, waar zijn succes nog toenam, bij de verschijning van zijne laatste zes groote symphonieën. De universiteit van Oxford zond hem haar diploma van doctor in de toonkunst, eene onderscheiding die zelfs aan Handel niet te beurt gevallen was. Die titel verklaart ons het opschrift onder een portret van Haydn;

Mus: D. Oxox. 1792.

Terwijl Haydn zoo in Engeland gevierd werd, verlangde de prins van Wallis zijn portret door Reynolds geschilderd te hebben; koning George HI betoonde hem de streelendste hoogachting, en de muziekhandelaren betwistten elkander zijne minste voortbrengselen. Gallini, ondernemer van deu schouwburg van Haymarket, had met hem onderhandeld over de compositie eener opera, Orpheus getiteld; doch middelerwijl waren er moeielijkheden gerezen over het privilegie van het stuk, en Haydn had geen geduld om er de oplossing van af te wachten en verliet Londen met elf stukken zijner partituur die onvoltooid gebleven is. Bij zijne terugkomst in Duitschland gaf hij in verscheidene steden concerten en kwam in het laatst van 1794 te Eisenstadt terug.

De roem, dien hij in den vreemde genoot, had de achting en de bewondering, welke zijne landgenóoten hem toedroegen , zeer versterkt. Bovendien bracht hij een onbetwistbaar betoog van zijn reizen mede naar huis; een argument

HAYDN.

dat zeer geschikt was om den mond te sluiten van hen, die zijne verdiensten mochten willen verkleinen , namelijk de vijftien duizend gulden welke hij in Londen verdiend had. Door die som, met hetgeen zijne concerten opbrachten, genoot Haydn van toen af eene onafhankelijke positie. Hij was toen twee eu zestig jaren oud. en de behoefte aan een rustiger leven begon zich te doen gevoelen. Hij verzocht zijn ontslag aan den vorst Esterhazy, die het hem, met een behoorlijk pensioen, verleende. Daarop kocht hij te Weenén, in de voorstad Gumpendorf, een huisje met een tuin eu bleef dat tot aan zijn dood bewonen.

De werken, welke Haydu van toen af componeerde, zijn ernstiger van karakter, verhevener en dieper van zin dan zijne vroegere compositiën; zij zijn bewijzen van eeue schrede verder, niet naar volmaaktheid, maar naar die verhevene sferen der kunst, waarin het aan het menschenoog gegeven is een blik te slaan in het ongeschapen schoone. Intuïtie, Bespiegeling — het grootsche doel der kunst! Weinig men-schelijke geesten zijn uitverkoren geworden om dien hoogen top te bereiken. Haydn is- een van die bevoorrechten geweest.

De kapelmeester leefde niet meer; maar de componist was, ondanks zyne drie en zestig jaren, machtiger dan ooit. Op dien hoogen leeftijd schreef Haydn zijne twee voornaamste werkeu; De Schepping eu de Jaargetijden, onsterfelijke compositiën. De baron van Swieten, directeur der Keizerlijke Bibliotheek, was de vriend van Haydn; hij overreedde hem zich in het beschrijvende genre te oefenen en verschafte hem de verzen voor een oratorium of cantate, dat tot onderwerp had De Schepping der wereld. Haydn begon zijn werk in 1795. Die compositie van een nieuw karakter kostte hem twee jaren arbeids. Hij zelf zeide dat hij er veel tijd aan besteedde, wijl hij er een blijvend werk van maken wilde. In het begin van 1798 was De Schepping voltooid en werd voor het eerst uitgevoerd in het paleis van den prins von Schwarzenberg, in tegenwoordigheid van alles wat in Wee-nen aanzienlijk was, met eene schaar van edele vrouwen.

HAYDN.

Haydn zelf dirigeerde het orchest, dat uit de beste musici bestoud. Zijn succes was oubescbriifelijk , daar eu overal waar het werk teu gehoore werd gebracht. Het is bekeud dat Steibelt De Schepping iu de Opera te Parijs deed speleu, nadat de compositie op Frausche woorden was overgebracht. Bij gelegenheid dat de Serste Consul er de uitvoering van ging bijwonen, ware hij bijna het slachtoffer van den aanslag van den 3^del1 Nivose geworden (24 Januari 1801). Het lag derhalve uiet aan Haydn dat de muziek niet veel effect te weeg bracht. Waren ook de gemoederen in Frankrijk van ernstiger zaken vervuld dan die der kunst, de kunstenaars bewezen den componist althans hunne bewonderende hulde, door de toezending een er gouden medaille welke zij ter zijner eere hadden laten slaan.

Op De Schepping volgde De Jaargelijden. De baron van Swie-ten had er deu tekst voor ontleend aan het gedicht van Thompson. Haydn moest met behulp der toneu in eene reeks van tafereelen de lente, den zomer, den herfst en den winter schilderen. In het najaar van 1800 was de compositie voltooid eu werd in de salons van den prins von Schwarzen-berg, deu 24^sten April en den l^sten Mei van het jaar 1801 uitgevoerd. De beschrijvende muziek, waarin Haydn de twee groote werken zijns ouderdoms geschreven heeft, is te tegenstrijdig beoordeeld geworden, dan dat wij er hier niet met een enkel woord van spreken moeten.

Er bestaat in de muziek eene zekere navolging, waarvan

o o ⁷

men een goed en een slecht gebruik kan maken. Chromatische opvolgingen, dissonanten, min of meer grillige combinatiën van rhythmus, kunnen zoowel een afschuwelijkeu wanklank als eene verhevene symphonic voortbrengen. Het al of niet slagen hangt af van het gebruik dat men van die elementen maakt, en van eene gelukkige en verstandige toepassing er van op het onderwerp dat men behandelt. Ook ben ik zoo vrij die, overigens welsprekend uitgedrukte, theorie van den heer Cousin ¹ verward, zoo al niet met zich zelve

1

Cousin, Du vrai, du heau, du Hen.

HAYDN.

in strijd te achten. »Men moet in geen gevalquot; zegt hij,

»de muziek aan haar doel ontrukken, haar niet vragen wat

¹ lt;-gt; .%

zij niet geven kan. Veronderstel dat de knapste symphonist een storm moet weergeven. Niets is gemakkelijker dan het fluiten van den wind en het rommelen van den donder na te bootsen. Maar door welke combinatiën van harmonie zal hij het weerlicht doen zien, dat eensklaps door den sluier der duisternis breekt en, wat het geduchtst is in den storm, het woelen der golven, die. zich nu eens tot bergen verheffen en dan weder in een bodemloozen afgrond schijnen weg te zinken? Als de hoorders niet vooruit het onderwerp kennen , zullen zij het nooit raden, en ik tart iedereen een veldslag te onderscheideu. Ondanks wetenschap of genie, kunnen geluiden nooit vormen schilderen. Eene beredeneerde muziek zal zich wachten voor dien strijd tegen het onmogelijke; zij zal geen verheffen qu dalen van golven of andere dergelijke natuurverschijnselen trachten uit te drukken; zij zal meer doen: met hare tonen zal zij in onze ziel de gewaarwordingen doen ontstaan, die er in omgaan onder de verschillende phasen van den storm. Zoo zal Hay dn (in zrn werk getiteld De Storm) de mededinger, ja de overwinnaar des schilders worden, omdat het aan de muziek gegeven is de ziel, dieper nog dan de schilderkunst vermag, te bewegen en te ontroeren.quot; Indien de Heer Cousin heeft willen zeggen dat men zich wachten moet de toonkunst te verlagen door haar tot een kunst van nabootsen te maken, heeft hij gelijk. Doch later geraakt hij in vuur op het hooren van de uitwerking van onweer, regen en donder, welke hij niet meer met het geraas van een veldslag verwart. En inderdaad, wij hebben in het begin dezer eeuw componisten gehad die veldslagen beschreven. Dussek zelf heeft het niet beneden zich geacht er een te schrijven, waarin het appèl dei-trompet , de krijgsmarsch, het galoppeeren der paarden, het wapengekletter, het kanongebulder, het gekerm van gekwetsten en de nationale zegezangen juist genoeg zijn geschilderd, om te beletten dat men op het denkbeeld komt dat men

HAYDN.

een onweder hoort uitbarsten. De veldslagen van Praag, van Marengo, van Austerlitz zijn op die wijze gecomponeerd geworden, en menige piano heeft hare snaren zien springen , ouder de hand eener te krijgshaftige jonge dame. Wij voegen er echter aanstonds hij, dat die nabootsende muziek meestal middelmatig is, met uitzondering van het Onweder van Stei-helt, dat zeer fraai behandeld is, en eenige prachtige bladzijden onzer groote beschrijvende componisten: Haydn, Beethoven, Weber en Mendelssohn. Wanneer een man van genie de natuur wil nabootsen, vergenoegt hij zich niet met eene slaafsche navolging van materieel effect; hij voegt er iets van het spel zijner eigene zenuwen bij, een teekeu van de gevoelens die in hem omgaan en waarmede hij anderen wil bezielen.

De laatste compositiën van Haydn waren twee kwartetten, die in 1802 uitkwamen. Hij was er nog aan een begonnen, waarvan slechts het eerste stuk, gevolgd door een menuet, werd uitgegeven. Hij kon het niet voltooien, wegens de toenemende verzwakking zijner gezondheid. Uitgeput door ouderdom en ziekte, leefde de grijsaard in volslagen afzondering , waaraan hij op zekeren dag door de bewondering van het Weener publiek onttrokken werd, dat hem eene schitterende hulde had bereid. Hij had zich nog eenmaal laten bewegen eene uitvoering van De Schepping, ten huize van vorst Lobkowitz, met medewerking van honderd zestig musici, bij te wonen. De zaal bevatte vijftien honderd toehoorders, de keur van al wat Weenen aanzienlijks had in oude staatslieden , kunstenaars en edele vrouwen. Al de aanwezigen waren diep ontroerd, toen de grijze componist onder het klinken der fanfares naar een armstoel gedragen werd, die op het orchest voor hem gereed gezet was. De vorstin Es-terhazy en mevrouw von Kurbeck snelden haar eerwaardi-gen vriend tegemoet, en Salieri, die het orchest moest diri-geeren, drukte met aandoening de hand des grijsaards die hem omhelsde. Eindelijk doen de eerste tonen zich hooren, en het aandachtige gehoor brengt den componist opnieuw

HAYDN.

zijne hulde, dooi\' den diepen eerbied waarmede het naar zijn meesterstuk luistert.

Nog een trek verhalen wij van dien gedenkwaardigen avond. De geneesheer Capellini, die naast Haydn stond, zag dat de heeneu des grijzen kunstenaars niet warm genoeg gedekt waren, en nauwelijks had hij die opmerking gemaakt, of de rijkste cashemiren stroomden toe, om de voeten des grijsaards te verwarmen. Nooit openbaarde zich vereerende liefde in kiescher, fijner oplettendheden.

Bij de beroemde passage: ,,l\'Jn hel iverd hchl barstten de toehoorders, als gewoonlijk in de luidste toejuichingen los; Haydn hief zijne hand naar den hemel en zeide: »Het komt van daar!quot; Doch de krachten des grijsaards schoten te kort om zoo veel aandoening te kunnen weerstaan, en na het eerste gedeelte der uitvoering liet hij zich uit de zaal dragen.

De laatste levensdagen van Haydn werden verontrust door den oorlog van 1809, tusschen Frankrijk en Oostenrijk. Dagelijks vroeg hij naar berichten uit den oorlog en zong hij, met zijne zwakke stem, bij zijne piano, het volkslied; » Golt er hal Ie Franz den Kaiser/quot;

Den lO\'l™ Mei kwam de vijand op kleinen afstand van Haydn\'s woning. Doch de grijsaard achtte de bommen niet, die bij zijn huis nedervielen, en stelde zijne omgeving gerust door de woorden: «Kinderen, vreest niet; waar Haydn is, kan u geen ongeluk overkomen.quot; Doch de geest was sterker dan het zwakke lichaam; van dien dag af namen zijne krachten zichtbaar af. Den 26^stel1 Mei zong hij voor het laatst,

„Goll er ha lie Franz den Kaiser!

Vijf dagen daarna was hij niet meer. Hij stierf den 31^sten Mei 1809, in den ouderdom van zeven en zeventig jaren en twee maanden. Hij werd op het kerkhof te Gum pen dor ff\' begraven. Eenige weken daarna gaven de Weener musici

HAYDN.

te zijner eere in de Scliotsche kerk eene uitvoering van het Requiem van Mozart, en Clienibmi bracht in Parijs een Chant funèbre sur la mort de !lay dn ten gehoore.

Wij zeiden reeds, dat Haydn in het laatst zijns leveus zijne krachten voelde verminderen en dat hij niet meer componeerde ; hij verliet zijn huis niet meer, dan om in den tuin te gaan, doch nu en dan zond hij zijnen vrienden een teeken van leven, een stukje papier waarop hij eene musi-cale phrase van vier maten geschreven had, waaronder de woorden: „Hin isl alle me ine Kraft; all und schwach bin ich.quot; Hij hracht die phrase te pas in het einde van zijn laatste kwartet in a-mol, dat hij op hevel van zijn dokter onvoltooid liet. Dat was zijn afscheidswoord. Men heeft zich veel moeite gegeven om den zin van dat raadsel te zoeken; men heeft in die phrase van vier maten een canon willen zien die. Haydn zich had voorgenomen te componeeren. Vele musici hehben er eene oplossing van gezocht. Zij zouden beter gedaan hebben met de werken van Haydn te lezen. Die phrase in a-mol is het begin van een heerlijk vocaal kwartet, dat te Leipzig uitgegeven werd en waarvan latei-een kerkmotet gemaakt is, op de woorden van liet Ave Maria.

Haydn liet geene kinderen na. Zijne kleine erfenis verviel dus aan een neef van hem, een hoefsmid, met uitzondering-van 12000 gulden, welke hij aan de beide dienstboden naliet, die hem sedert jaren gediend hadden. Vorst Esterhazy kocht zijne manuscripten, en de vorst van Lichtenstein kocht voor 1400 gulden een ouden papegaai, die in zijn veertigjarigen omgang met Haydn muziek en talen heette geleerd te hebben. Het is niet bekend waar het horologe gebleven is, dat Haydn van den admiraal Nelson ten geschenke gekregen had.

De wagenmaker van Rohrau had noo- een muzikalen zoon,

O O ⁷

Michiel Haydn, die. een verdienstelijk componist was. Hij was eene ster der tweede grootte in het sterrenbeeld in welks midden de ster van Joseph hare schitterendste stralen schoot. Zijn godsdienstige compositiën zijn zeer achtenswaardig. Even-

HAYDN.

als zijn broeder was hij een werkzaam mensch en had hij een hartstocht voor zijne kunst. ■ Hij heeft zijn leven met componeeren doorgebracht, doch hij had te veel eerbied voor den naam zijns broeders, dan dat hij zijn werk bij zijn leven het licht wilde doen zien. Hij was vijf jaren jonger dan Joseph en is drie jaren voor dezen gestorven.

Het aantal compositiën van Haydn bedraagt bij de acht honderd werken: cantates , symphonieën , oratoriums, missen, concerto\'s, trio\'s, kwartetten, sonaten, menuetten, enz. De dramatische muziek is in dat geheel vertegenwoordigd door twee en twintig opera\'s, waarvan acht Duitsche en veertien Italiaansche; verscheidene daarvan werden voor het bijzondere tooneel te Eisenstadt gecomponeerd. Door de eigenaardigheid van een klein tooneel belemmerd, is de groote Haydn in de dramatische muziek niet onvoorwaardelijk gelukkig geweest.

Het was eene oprechte vroomheid die den grooten man in het laatst van zijn leven bewoog de wonderen der schepping te bezingen. Die zelfde vroomheid deed hem boven het manuscript zijner partitiën schrijven: In nomine Domini, of Soli Deo Gloria, en ze besluiten met de woorden Laus Deo. Wij voegen hierbij wat eene Zweedsche vrouw van vromen zin en groot talent, in een te weinig bekend boek, gezegd heeft over den oorsprong en het doel der fraaie kunsten.

» Alle uitdrukking van het schoone is eene daad van liefde, die aan God alleen behoort. Zoolang wij geen liefde hebben, meenen wij reeds veel te doen met nauwgezet onze plichien te betrachten, indien dat althans mogelijk is zonder liefde. Maar zoodra de liefde onze harten bezielt, vinden wij die duizende kleinigheden te doen, die buiten het .gebied var. het nuttige liggen en dat van het schoone vormen. De schoonheid , in iederen vorm, is dus eigenlijk eene openbaring van liefde.

»God zelf geeft ons daarvan een voorbeeld in de natuur; een korenveld, een aardappelland getuigen niet zoo sterk voor Zijne liefde als eene bloem dat doet. Indien God plichten hebben kon jegens zijn schepsel, zou Hij ons het korenveld bijna verplicht zijn, een plicht waardoor Hij ons voedt

HAYDN.

nadat Hij ons het leven heeft gegeven. Maar is de bloem, die lieve bevallige nutteloosheid, wel iets anders dan eene openbaring van de Goddelijke liefde?

»De schoone kunsten, ontstaan uit de behoefte van het menschelijk hart om te verfraaien, .dat is te beminnen, zijn de bloemen van den geest, die in de eerste plaats gewijd moeten zijn aan Hem, die ons het eerst heeft liefgehad.quot; ¹

Zulk een gevoel kan Haydn bewogen hebben tot die onveranderlijke opdracht van zijn werk; eene opdracht, die trouwens door een groot aantal componisten, Cherubini niet uitgesloten, in acht genomen werd. In onze dagen dragen de componisten hun werk niet meer op aan God, maar aan het volk. Doch in kunstzaken kan men moeielijk zeggen: Vox populi vox Dei; ook hooreu wij in de muziek tegenwoordig meer straatgerucht dan hemelklanken.

Haydn bezat zulk een oprecht, eenvoudig, innig geloof, dat hij, in de moeielijkheden die onafscheidelijk zijn van de roeping der kunst, en die door de stoutheid zijner coneeptiën somtijds onoverwinnelijk dreigden te worden, altijd de toevlucht nam tot het gebed. Dat middel, zeide hij, had hem altijd geholpen. Hoewel hij bewonderenswaardige missen en motetten van eene engelreine zachtheid heeft geschreven, vindt men in zijne kerkmuziek niet altijd dien christelijken weemoed, dien ootmoed, die smeekende aanbidding, welke men in de werken van Mozart vindt. Zijn Slahal Maler is rijk aan harmonieuse combinatiën, doch het is niet doorweekt van tranen, zooals dat van Pergolese. Aan een Requiem heeft Haydn zich nooit gewaagd, en hij heeft wèl gedaan. Want zijn vertrouwen op de Goddelijke barmhartigheid was zoo sterk, dat hij het in tempo allegro zou behandeld hebben — het zijn zijne eigen woorden.

Aan de nagedachtenis van den grooten symphonist is die van een anderen kunstenaar verbonden, door de bewondering die den maker der Apolheose van Homerus voor den

1

Mevr. Gjertz, De muziek uit een zedelijk en godsdienstig oogpunt beschouwd*

HAYDN.

componist van De Schepping bezielde. Ingres was niet slechts schilder, hij ging gaarne voor een uitmuntend musicus te-veus door. Hi] zelf speelde viool, en hij was een hartstochtelijk bewonderaar van de werken van Haydn. Den dag vóór de kortstondige ziekte die een einde aan zijn roemvol leven maakte. liet hij nog ten zijnen huize een kwartet van Haydn uitvoeren, door bekwame musici. Met die vereering van Haydn paarde Ingres die voor Beethoven, Mozart en Cherubini; alle andere muziek beschouwde hij als barbaarsche wanklank, waarvoor hij zijne ooren sloot. Er is overdrijving in dat par li pri.s en een sterk vooroordeel tegen den invloed der nieuwe en romantische muziek. Doch die strengheid, dat onbuigzame beginsel misstaan, mijns inziens, niet in een man, die door zijn wil en zijn talent te recht de verantwoordelijkheid op zich, neemt van eene richting te geven aan den smaak. Ingres heeft die verheven roeping niet klein geacht. Toen hij bij gelegenheid van zijn vertrek naar Rome zijne leerlingen om zich heen had, voegde hij hun deze fiere woorden toe: »Men heeft wel gezegd, mijne heeren, dat mijn atelier eene kerk was; welnu, laat het eene kerk zijn, een heiligdom gewijd aan den eeredienst van het schoone en het goede! Moge ieder die er intreedt, of er uitkomt, vereenigd of verspreid, moogt gij allen, mijne leerlingen, altijd en overal de waarheid helpen bevorderen.quot;

■ Hadden wij musici van zulk een vast karakter, van zulk eene sterke overtuiging, dan zon de kunst, in plaats van zich tot medeplichtige te maken van het dierlijkst instinkt, de bevordering voorstaan van al wat schoon en goed is, en zou zij haren rang in het werk der ware beschaving weder innemen. ¹

Aan Ingres heeft Eugène Sauza}\' de belaugrijke studie opgedragen, waarin hij eene schrandere ontleding van de kwartetten van Haydn geeft. Hij spreekt met het gezag eens

1

Meii deuke bij deze Philippica aan de uieuwe operamuziek, zooals die van la belle Hélène, enz. enz.

HAYDN.

kuusteaaars uit eene goede school en vau iemand die gemeenzaam met de werken van Haydn bekend is, over die juiste en Jieerlijke evenredigheden, waardoor de muziek van Haydn op hare hoorders zulk een weldadigen invloed oefent, en die rust van geest en hart schenkt, welke alleen de beschouwing van het schoone geeft, dat niemand beter in staat was te doen genieten dan Haydn.

»Wij hebbenquot;, zegt hij, »de betrekking aangewezen, die zoo vele kwartetten van Haydn aan de grootsche muziek van Gluck verbinden; zoo geheel vervuld van wat men antieke rust zou mogen heeten. Doch op Haydn is de uitdrukking christelijke blijmoedigheid meer toepasselijk. Men gevoelt overal, aan welke bron hij inspiratie ging putten, wanneer zij hem ontbrak. In die bron heeft hij de muziek gevonden waarin het zachte met het sterke dooreengemengd is, eene muziek die heilzaam op den hoorder werkt, die als een drang tot het goede is, zoowel als een aangename en edele uitspanning, en op wier maker wij dat woord van Beatrix bij den dichter van Mantua mogen toepassen:

Venni...........

Fidandomi nel tuo parlare oneslo Ch\'onora te e quei ch\'udito Vhanno.quot;

(Hier ben ik...........

Ik verlaat mij op uw eerlijk woord, dat u vereert en hen die u aauhooren).

Er bestaan verscheidene portretten van Haydn; enkele zijn er gemaakt gedurende zyn verblijf in Engeland, door Gut-tenbrunn en Ott en door Schiavonetti en Bartolozzi ifegra-

O O

veerd; andere in Duitschland, door Schröter te Leipzig, door Grassi te Weenen en door Hamman. Nog andere zijn er in Frankrijk uitgegeven door Quenedey, door Crapon-nier, Benoist, Farey, Giroux. Ik heb een belangrijker en zeldzamer portret van Haydn willen geven, dat hem voorstelt op dertigjarigen leeftijd, door J. E. Mansfeld geteekend

11

HAYDN.

en gegraveerd, en dat te Weenen bij Artaria, den nitgever van de werken van Haydn, is uitgekomen. De kop van dat portret treedt, in een medaillon, uit een achtergrond van goed behandelde attributen, rechts een beeld van Euterpe, in een boschje; onderaan liggen op een klavier verscheidene muziekinstrumenten, opengeslagen partitiën, met deze regelen van Horatius:

Blandus auritas fidibus canoris

Ducere quercus.

Die levendige blik, die gelukkige physionomie verraden den jongen maker van zoo veel geestige als goed ontwikkelde muziek, die het voorspel van zoo vele meesterstukken is geworden.

Wanneer wij in onzen geest den ouden Haydn verbinden met wat men den goeden ouden tijd noemt, dunkt mij dat wij dien tijd eer genoeg bewijzen. Heeft die tijd, wel verre van den voortgang der beschaving te stuiten, zoo als zekere school die zich liberaal noemt.beweert, in het oog van kunstenaars en hen die het eerlijk meenen met de kunst, niet iets waarvan het verlies te betreuren is? Mannen als Haydn zijn er uit voortgekomen, in de gunstigste omstandigheden voor de aankweeking der vrije kunsten. Wij hebben sedert geniale musici zien ontstaan; doch wie is er ouder hen die, uit het oogpunt der volmaaktheid, even als Haydn slechts aanleiding geeft tot een gevoel, dat van bewondering iu al de deelen der symphonische kunst?

GRÉTRY.

GeboreiV\'in 174jf* gestorven in 1813.

Grétry bezat noch de kennis der Duitsche harmouisten,

noch den groeten rijkdom van melodie der Italianen; doch zijne muziek, waaraan hij een .sprekend karakter trachtte te geven, is geheel in harmonie met den aard van een land,

waar men in de eerste plaats van den componist vergt dat zijne muziek aan de idee des dichters beantwoorde. Vandaar de onbeschrijfelijke bijval dien de werken des Luikenaars te Parijs genoten hebben. Door de mengeling van luchthartigheid en gevoel, waarin zijne compositiëu bestaan, was hij als voorbestemd om in de halfslachtige opera comique te slagen.

De meest fransche der dramatische componisten, André Ernest Modeste Grétry, werd den i 1741 te /

Luik geboren. Toen hij zes jaren oud was, liet zijn vader,

violist in de kerk van St. Denis aldaar, hem onder de /li/\' koorknapen opnemen. Dat was voor Grétry het begin der ; *\' tallooze verdrietelijkheden, welke hij in zijne Essais sur la musique beschreven heeft.

»Het uur van de les liet,quot; schrijft hij, »het veld vrij voor de wreedheid des muziekmeesters; hij liet ons beurt om beurt zingen, en bij de minste fout sloeg hij koelbloedig

REÉTRY.

deu kleinsten zoo wel als den grootsten, totdat zij er bi] neervielen. Hij bedacht martelingen waarin niemand dan hij vermaak kon scheppen; nu eens liet hij ons knielen op een dikken korten ronden stok, zoodat wij bij de minste beweging omvielen. Ik heb een kind van zes jaren eene oude groote pruik zien opzetten en het in dien toestand tegen den muur, verscheidene voeten hoog van deu grond, zien ophangen; zoo dwong hij het, door slagen met eene roe, de muziek te zingen welke het in de eene hand hield, en met de andere hand de maat te slaan. Het. arme kind, dat er anders allerliefst uitzag, geleek wel op eene opgezette vleermuis en gilde huizen hoog. Wij moesten er altijd allen bijzijn wanneer hij den eerste die zijne barbaarsche wetten overtrad een pak slaag gaf. Wij woonden dergelijke tooneelen. die dagelijks voorvielen, bevende bij; onze angst verdubbelde nog zoodra wij het ongelukkige slachtoffer onder zijne mishandeling zagen neêrstorten; want dan wisten wij dat hij er nog een zou aangrijpen, en dan weer een, en weer een, schuldig of niet, die beurtelings de prooi zijner woede werden ; het was als eene manie van den man. Hij dacht ons misschien te troosten door ons lotgenooten te geven, en als hij dan niets anders meer dan snikken en schreeuwen hoorde , meende hij zyn plicht betracht te hebben.quot;

Men zou bijna zeggen dat dat tafereel overdreven was; maar al doet men er de helft van af, dan was die slechte behandeling, toenmaals algemeen op de scholen in zwang, niet zeer geschikt om een schroomvallig en zwak kind snelle vorderingen te doen maken. In plaats van een musicus van hem te vormen, zou zulk eene leerwijze hem waarschijnlijk verstompt hebben, indien zijn vader hem niet van die zangschool had afgenomen en aan een leermeester, Le Clerc. had toevertrouwd, die even zachtaardig als diens voorganger driftig was.

Ook nam de oude Grétry zijn zoon mede naar de voorstellingen , die te Luik door een Italiaanschen troep gegeven werden, en die de opera\'s van Pergolese en van Bura-

GRÉTRY.

nello speelde. Dank zij dat dubbele onderricht, namelijk de lessen van Le Clerc en het voorbeeld der Napelsche zangers, haalde hij spoedig den verloren tijd weder in, en toen hij, weinig tijds daarna, weder in het koor van St. Denis verscheen, zong hij zóo, dat hij er zich den lof der kanunniken en de verwonderde goedkeuring zijns voormaligen meesters verwierf. Men wint door zachtheid meer dan door geweld.

Bijna ware de toekomstige componist van Richard Coeur de Lion het slachtoffer van een ongeluk geworden op den dag zijner eerste communie. Hij was opgevoed in het geloof dat op dien dag het gebed van alle kinderen verhoord werd, en Gretry bad dat hij dienzelfden dag nog sterven mocht, als hij geen braaf mensch werd, die zich onderscheidde in zijn vak. Na afloop van de plechtigheid ging hij met andere kinderen van zijn leeftijd spelen. Nu was er in een van de torens der hoofdkerk een klokkenspel, dat door een houten mechanisme, uit ontzaglijk dikke balken bestaande, aan den gang gebracht werd. De kinderen hijschten er zich op, en al balanceerende verloor de jonge Grétry zijn evenwicht; er ging eene balk los en kwam op hem neder. Het kind viel in onmacht en werd voor dood in de ouderlijke woning gedragen. Daar herkreeg hij weldra zijn bewustzijn; hij was met den schrik vrij gekomen. Op zijn ouden dag dacht Grétry nog dikwijls aan dat voorval en aan de verhooring van zijn gebed; want hij was een rechtschapen man gebleven, te midden eener bedorven maatschappij, en hij had zich een naam verworven in de beoefening zijner kunst.

Grétry was componist geboren. Even als allen die een verborgen hooger invloed in zich voelen, wachtte hij niet met muziek te schrijven tot dat hij onderricht in het contrapunt ontvangen had. Zijne eerste proeven bestonden in een motet voor vier stemmen en eene instrumentale fuga, welke hij maakte door eene andere fuga tot model te nemen. Zijne familie, zeer met die blijken van een gelukkigen aanleg ingenomen, vertrouwde hem aan de leiding van den or-

GRÉTllY.

ganist Renekin, die hem les gaf\' in de harmonie. Kort daarna bestudeerde hij het contrapunt niet den kapelmeester Moreau.

Omstreeks dien tijd verkreeg hij, door eene mis welke hij gecomponeerd had en die tot genoegen der geestelijken van de Hoofdkerk werd uitgevoerd, van het Luiksche collegie eene beurs naar Rome. De gebrekkige reisgelegenheden maakten zulk een tocht in dien tijd nog zeer moeielijk, vooral voor een armen student die geen postrijtuig kon betalen-Doch voor die ontbering vond een jong mensch allicht vergoeding in allerlei reisavonturen en schilderachtige natuur-tooneelen. Grétry heeft zeer geestige bijzonderheden verhaald van die reis, welke hij in gezelschap deed van een jongen abbé, een vroolijken heelmeesters-leerling en een ouden smokkelaar, Remacle geheeten, die het gezelschap tot gids verstrekte. De geheele reis ging te voet.

In 1759 te Rome aangekomen, bestudeerde Grétry gedurende vier of vijf jaren het contrapunt, onder de leiding van den kapelmeester Casali. Daarna liet hij zich als lid opnemen in de Philharmonische Academie te Bologna. Zijn eerste dramatische werk was een intermezzo, hetwelk hij voor den kleinen schouwburg Aliberti schreef. Dat werk, dat tot titel voerde: Le Vendfimmialrice (de wijngaardeniersters), werd met welwillendheid door het Romeinsche publiek ontvangen. Doch het was niet in de Italiaansche opera, dat Grétry bestemd was naam te maken. Op zekeren dag kreeg hij de partitie van Rose el Colas onder de oogen, en van toen af werd zijne eigenlijke roeping hem geopenbaard. Hij had inderdaad in die bevallige compositie van Monsigny een staaltje van eene natuurlijke en gemakkelijke muziek gezien, die met zijn eigen aanleg strookte.

Van nu af droomde de jonge componist nog slechts van Parijs. In Januari 1767 verliet hij Italië, doch de noodzakelijkheid om in zijne geldelijke behoeften te voorzien , noopte hem zich te Genève op te houden, waar een musicus, eiss geheeten, met wien hij te Rome kennis had gemaakt, hem binnen den tijd van eenige dagen verscheidene leerlingen

GEÉTEY.

bezorgde. Hoewel het geven van zangles zijne borst vermoeide , schikte Grétry zich er in, met het oog op de uitgaven welke zijn verblijf te Parijs zou na zich slepen.

Inmiddels oefende hij zich in den franschen stijl door de partituur van heibelle el Gertrude. Dat werk, dat te Genève ten tooneele gebracht werd, viel vrij wel in den smaak; maar wat nog grooter aanmoediging voor den jongen componist mocht heeten, was de hartelijke en vleiende ontvangst, welke hem, te Ferney, van Voltaire te beurt viel. »Gij zijt musicus en gij hebt verstand,quot; zeide de patriarch; »en dat is eene. te groote zeldzaamheid, mijnheer, dan dat ik niet bijzonder belang iu u stellen zou.quot; Die belangstelling ging echter niet zoo ver, dat Voltaire aan den wensch van Grétry gehoor gaf, die hem den tekst voor eene opera comique had durven vragen. De pruttelende mede-arbeider van Ram eau verontschuldigde zich wegens zijn ouderdom en zijne onbekendheid met den heerschenden smaak.

Zoo was er bijna een jaar voor Grétry voorbijgegaan, met het ondankbare en onaanzienlijke beroep van zangmeester. Hij was nu acht en twintig jaren oud, en hij had nog zijn loopbaau te beginnen; want zijn roem had de enge grenzen der Geneefsche republiek niet overschreden. Het werd dringend tijd, en hij aarzelde niet meer en ging naar Parijs. Toen hij er aankwam, hadden Philidor, Monsigny en Duni het rijk van het lyrisch tóoneel in bezit. Gedreven door eene welwillendheid, welke men zelden vindt bij menschen die zich een naam verworven hebben door hun talent, beijverde de schrijver van de Sorcier zich, zonder de kleingeestige vrees van mogelijk den weg te banen voor een toe-komstigen mededinger, om den nieuw aangekomene ten dienste te staan en hem een gedicht te bezorgen. Doch al zijne moeite was vruchteloos. Geen enkele letterkuudige van naam wilde met een onbekende samenwerken. »Maak u eerst bekend,quot; zeide men tot den eerstbeginnende; en intusschen weigerde men hem de middelen om zich bekend te maken. Dat is de eeuwige toovercirkel waarvan allen de slachtoffers

GEÉTllY.

worden, die te Parijs een naam in knust of litteratuur ko- }

men zoeken. s

De arme Luikenaar had te vergeefs gedurende bijna twee j jaren aan alle deuren geklopt, toen zich toevallig die van . , 1

du Rozoy voor hem opende. 1

Die jonge dichter, die bijna nog even weinig bekend was t

als Gretry zelf, hetgeen hem waarschijnlijk zoo gewillig I:

maakte, schreef een stuk voor den componist, onder den ti- e

tel vau Les mariages samniles. Het werk was bestemd voor I

den Italiaanschen schouwburg, doch toen de acteurs van dat -v

tooneel het stuk te ernstig vonden, moest het in een ande- d

ren vorm gegoten en der Koninklijke Academie van Toonkunst j

aangeboden worden. De bescherming van den prins van Conti / had de eerste moeielijkheden overwonnen , en Trial, toenmaals

directeur der Opera, had op zich genomen Les mariages sam- lt;.

nil es ten tooueele te brengen. Ongelukkig leed het werk reeds l

onder de repetitiën schipbreuk, waar het een treurig effect e

maakte. Het uitgelezen publiek dat de repetitie bijwoonde, \\

verklaarde eenstemmig dat Gretry niet voor het componee- /

ren van dramatische muziek in de wieg was gelegd!. . . é

Ondanks dien val van Les mariages samniles, wanhoopte c

graaf Creutz, de Zweedsche gezant, die, ondanks de mis- €

lukking van het werk, de verdienste van Grétry had door- I

grond, niet aan diens toekomst. Door tusschenkomst van 1

dien beschermer kreeg Grétry van Marmontel den tekst voor c

de Huron, een stuk in twee bedrijven, ontleend aan eene c

vertelling van quot;Voltaire, getiteld l\'Ingénu. Dat werk, dat den i

20sten Augustus 1768 in den Italiaanschen schouwburg werd c opgevoerd, vond onverdeelden bijval, dank zij de harmonie

der woorden met de muziek, reeds toen de heerschende eigen- I

\' o

schap van Grétry. De door Cailleau gezongen aria Dans quel a

canton est VHuronie werd terstond populair. 1

De toon van ongekunsteld gevoel in Lucile, die eenige i

maanden daarna, in Januari 1769, in den Italiaanschen \\ schouwburg gegeven werd, verschafte aan dat stuk een al- a i

gemeenen bijval. Nog lang naderhand kwam het motief voor t

G RETRY.

het kwartet van Lucile: Oü peul on étre rnicux quau sein de sa familie ? op het programma van alle huiselijke muziek-partrjtjes en alle prijsnitdeelingen. Na de Restauratie is dat lied in zekeren zin het volkslied in Frankrijk geworden, het lied dat overal gezongen werd waar de Bourbons zich vertoonden. De Fransche ondeugendheid heeft er insgelijks gebruik van gemaakt. Op zekeren avond werd namelijk in eene provinciestad het tragi-comische stuk Samson gegeven. De clown vocht er op het tooneel met een kalkoen, die de vlucht nam naar een van de loges op het tooneel, waarin de beambten der belastingen zaten; onmiddellijk begon het parterre te zingen; Ou peul on élre mieux quau sein de sa familie ?

Men verweet aan Gretry dat zijne muziek niet vroolijk genoeg was. Hij beantwoordde dat verwijt met de compositie La tableau parlanl (20 September 1769). Die lieve partitie, even amusant als hare voorgangsters pathetisch waren, bevat , onder meer fraaie motieven, de aria; Pour Iromper uit pauvre garcon, de coupletten: Vous riéiiez pas ce que vnus ëles, met de contra-partij: Vous éliez ce que vous uéles plus, de comische beschrijving van de Tempéle door Pierrot, en een goed duo: je brülerai d\'une ardeur élernelle. Clairval en Mad^me Laruette speelden de rollen van Pierrot en Colom-bine. Een Italiaansch musicus, naijverig op den toenemen-den roem van Gretry, ontzag zich niet hem te beschuldigen dat hij Gallnppi, Pergolèse en Traetta geplunderd had om de muziek van de Tableau parlanl te componeeien. De beschuldiging was al te ongerijmd: zij vond dan ook geen gehoor.

Het volgende jaar hervatte Gretry wat hij de Pieces d\'in-iérêl noemde, waarin een sentimenteel element is. Sylvain, waarvan de woorden van Marmontel zijn, werd in de Ita-liaansche Opera gegeven den 19^fl^en Februari 1770. Dat stuk is een van de beste van Gretry. De ouverture in C met een vrij fraai motief in F staat in rang gelijk met die van L\'épreuve villageoise. De aria van Hélène: Nos coeurs out cessé de s\'enlendre, gevolgd door den monoloog van Sylvain , waarin

GUETKY.

het niet aan kracht en oorspronkelijkheid ontbreekt: Je puis braver les coups du sort: het koor der jachtopzieners; het duo van Hélène en Sylvain: Dans le sein d\'un père, dat alles vond veel bewondering bij de Franschen van dien tijd.

Het stnk Les yleux avares, dat den G^1,611 December 1770 in de Italiaansche Opera werd opgevoerd, na alvorens voor het Hof te Fontainebleau gespeeld te zijn (den I?\'¹⁶¹¹ quot;October van hetzelfde jaar), zou nog in onzen tijd met genoe-gehoord worden, als de dialoog niet zoo uiterst zwak was.

O \'O

Indien er andere woorden op waren, zou die partitie, die bijna honderd jaren oud is, nog aangenaam klinken voor een fijn gehoor. Wij noemen slechts de aria: Sans ces se auprès de mon /mor, het bij uitstek comische duo: Prendre ainsi cel or, ces byoux; de marsch: La garde passé, ü est minuit, die nog altijd in alle zanggezelschappen gezongen wordt, en het koor der Janitsaren: Ah, qu\'il est bon, quil est divin! een stuk dat klassiek is geworden.

Tot .nog toe was G ré try altijd gelukkig geweest op het too-neel. Doch zijn Amiiié a l\'épreuve had geen succes en beleefde slechts twaalf voorstellingen (17 Januari 1771). Die teleurstelling werd den componist nochtans ruimschoots vergoed, door den bijval waarmede zijn Zémire et Azor, tooverstuk in vier bedrijven, door het publiek ontvangen werd (den 10^(leI1 December 1771). Marmontel, de gewone, al te gewone, medewerker van Grétry, had er den tekst voor geleverd. Hij was kiesch genoeg om geen deel te willen hebben van de ovatie, welke het opgetogen publiek na den afloop der voorstelling aan den componist bracht. De triomf van Zémire et Azor was dan ook enkel aan de muziek toe te schrijven. Ieder stuk is eene goed gekarakterizeerde melodie; in de aria van Ali: L\'orage ia cesser, behoort zij als het ware bij de woorden. Het flinke mouvement van het allegro, door Sander gezongen: Le malheur me rend intrépide, verdient onze bewondering; het allerliefste trio van het tweede bedrijf: Veillons, mes soeurs ; de romance van Zémire: Rose chérie; de aria bonffe van Ali: Plus de voyage qui me tente; de fijne en gevoelvolle aria

GBÉTRY.

van Azor: Au moment qu on aime on devienl si doux, en eindeliik het trio van het derde bedrijf, het treffendste too-neel der geheele opera. In het bedrijf van het too vertoon eel, waarin de vader en zijne twee dochters het verlies van Zemire betreuren , was Grétry op het denkbeeld gekomen om de stemmen te doen accompagneeren door horens, klarinetten en fagotten die achter het tooneel speelden, terwijl het orchest overigens zweeg. Die schikking maakte zeer veel effect. Diderot applaudisseerde, en Grimm riep opgetogen uit: »God heeft Frankrijk den charmanten Grétry geschonken.quot; Doch de tegenwoordige dilettanten zijn niet meer tevreden uiet de eenvoudige instrumentatie, die voor Grimm en Diderot voldoende was. Om hunne naar geraas verlangende ooren te voldoen, heeft Adolphe Adam de partitie van Zemire el Azor met koperen bekkens en klephorens moeten aanvullen.

De componisten uit de Italiaansche school waren in het algemeen zeer onafhankelijk van den dikwijls middelmatigen dichter, die hun slechts een kader had te leveren voor hunne melodieën. Doch een kunstenaar als Grétry, die zijne muzikale inspiratiën dienstbaar maakte aan de bedoeling des dichters, moest wel een goed dichter voor zijne teksten zoeken. Lami de la maison, die den l#™ Maart 1772 in den Ttaliaanschen schouwburg gegeven werd, viel, ondanks het vervelende thema, vrij gelukkig voor Grétry uit, wijl Mar-montel vloeiende en welluidende verzen wist te maken, al ontbrak hèt hem aan warmte en rijke verbeelding. Sedane, die meer handeling in de tooneelen wist te brengen en zijue karakters wist te scheppen, bezat niettemin als schrijver minder talent.

Al zette hij het geraamte van een drama beter in elkau-der, zijne bewerking bleef toch hard en hobbelig. Dat heeft Grétry maar al ■ te zeer gevoeld, toen hij, op verzoek van mevrouw La Live d\'Epiuay, eene partitie begon te schrijven op een tekst, hem door den schrijver van Le Philosophe sans le savoir geleverd. Zijn nieuwe medewerker scheen hem geen geluk aan te brengen, want Le magni/ique (den 4^llei1

GKÉTRY.

Maart 1773) had geen succes; het tooneel der roos is het eenige dat bijval voud en dat niet in vergetelheid geraakt is.

De tafereelen uit het landleven waren toen in de mode. Ronssean beweerde het gevoel voor natuur teruggevonden te hebben, en het werd smaak onder het lichtzinnige Parijsche publiek om, in navolging van hem, een hartstocht voor eenvoudige landelijke zeden te voeden. Het was de tijd waarin men gretig de idyllen van Gessner, de herdersliederen van Florian en de verzen van Saint Lambert verslond. Adellijke heeren en markiezinnen kleedden zich als herders en herderinnen ; Marie Antoinette ging met de mode van den dag mede, door eene kleine boerderij te maken van haar chalet Trianon. Het was eeue gekunstelde poging eener geblazeerde maatschappij, die afleiding zocht in hare nietige verveling. Ook Gretry betaalde zijne schatting aan dien algeraeenen drang, en componeerde La I tos tere de Salency, herderspel in vier bedrijven, die later tot drie herleid werden, met woorden van Pesay, en dat den 28^stel1 Februari 1774 in de Ita-liaansche Opera ten tooneele werd gebracht. Grétry heeft er het gebrek, aan dat genre veelal eigen, eene zekere lafheid, in weten te vermijden. De eenvoudigheid, welke het onderwerp medebrengt, sluit, in het bedoelde werk, dat dramatische gevoel niet uit, waar dat te pas komt. Het duo: Colin, quel est inoii crime, en de populaire molodie: Ma barque légere, zijn bekend.

La fausse Magie, opera comique, in twee bedrijven, in poëzie, die den l^sten Februari 1775 gegeven werd, is een van de slechtste stukken van Marmontel. En toch werd het gered door de partitie, waarin het trio: Vous aurez affaire a moi, het duo: II vous souvient de cel Ie fêle, en het letter-grepig duo des grijsaards: Quoi / c cal vous quelle préfère, algemeen bewonderd werden.

Toen J. J. Rousseau op zekeren avond de voorstelling van La fausse magie bijwoonde, was hij er zoo sterk mede ingenomen , dat hij aan den componist wenschte voorgesteld te worden. Zoodra Grétry dien wensch vernam, snelde hij naar

G RETRY.

de loge des Geneefschen burgers, die hem hartelijk ruet zijn werk geluk wenschte en hem zijn verlangen betuigde om kennis met hem te maken. Na den afloop der voorstelling verlieten zij te zamen den schouwburg, en Gretry vleide zich reeds een dichter gewonnen te hebben, wiens talent hij hoog waardeerde, toen alles door een noodlottig toeval be-

~ ⁷ O

dorven werd. Zij moesten namelijk een straat door, die verstopt was door een hoop keisteenen. Niet wetende hoe naijverig zijn nieuwe vriend op zijne onafhankelijkheid was, bood Gretry zijn arm om er hem over heen te helpen. Doch Rousseau sloeg de aangeboden hulp op norschen toon af: »Laat mij, als \'t u blieft, op eigen krachten steunen,quot; antwoordde hij, en liet zijn nieuwen vriend midden op de straat onthutst alleen staan. Gretry zag den menschenhater, dien hij, zonder het te weten, doodelijk beleedigd had, nooit weder.

Het lyrisch treurspel Ccpkale cl Procris, dat in 1775 in de Opera gegeven werd, vond geen bijval. Met Les manages samniles, (22 Juni 1776) was het publiek al even weinig ingenomen; Gretry had als het ware om de opvoering van dat stuk gedwongen. Het burlesque drama Mafroco (23 Februari 1778) viel evenmin in den smaak. Wij zullen die ondergeschikte werken, slechts een zeer klein gedeelte van de compositiën van Grétry, met stilzwijgen voorbijgaan en vermelden slechts met een enkel woord Les trois ages de la musique (27 April 1778), een gelegenheidsstuk, dat voor de optreding van De Vismes als directeur der Opera gemaakt was. Inmiddels had Grétry, die altijd eenigszins over de onervarenheid zijner librettisten te klagen gehad had, een kostbaren medewerker gevonden in den Engelschen humorist Ha-les , in Frankrijk onder den naam van d\'Hèle bekend. Suard bracht hem met Grétry in kennis. De zonderlinge man, die zijne jeugd in Engelschen zeedienst gesleten had, leed aan eene borstkwaal, welke hij zich door misbruik van sterken drank op den hals had gehaald. Zijn fortuin had hij al niet beter weten te bewaren dan zijne gezondheid, en hij werd

GRÉTRY.

door gebrek genoodzaakt voor het tooneel te werken. Er

o o

was een groot onderscheid tnsschen zoo iemand en de salon-dichters of leden der Academie, zooals Sedaine en Marmon-tel. Had Hales zich zei ven niet weten te leiden, hij wist het eene dramatische intrige wel te doen: hij was een handig schrijver, en de componist, voor wien hij werken wilde , mocht zich gelukkig achten. Met hem maakte Gretry zijn Jugement de Midas, die den 27^st«¹¹ Jvini 1778 in de Italiaansche Opera gegeven -werd. Er is in die partituur eene parodie op oude muziek, de slepende psalmodie komt er in voor, waarmede de zanger Marsyas over zijn mededinger Apollo denkt te zegevieren. Het stuk had geen onverdeeld succes. Het Hof en de stad stonden in dezen tegenover elkander, hetgeen Voltaire aanleiding gaf tot het volgende vierregelige versje:

La cour a denigré tes chants Dont Paris a dit des merveilles;

Gretry, les oreilles des grands Sont souvent de grandes oreilles.

Uamant jat our (23 December 1778), waaruit de allerliefste serenade: Tandis que tout sommeille algemeen bekend is; Les évènements imprévus (13 November 1779) en Les moeurs an-Iit/Lies ou Lucassin el Nicolelle (3 Januari 1780) handhaafden\' den roem van Gretry, zonder dien nochtans\'te verhoogen. Voor de eerste twee van die werken had Hales de woorden geschreven; hij stierf kort daarna. Uit Andromaque, lyrisch treurspel, dat den t)\'^len Juni 1780 in de Opera gegeven werd, bleek klaarblijkelijk wat Céphale et P roer is reeds hadden doen vermoeden, namelijk dat de bevallige schrijver van Le tableau parlant niet bestemd was aan Gluck de lauweren dei-tragedie te betwisten. Na die kortstondige afdwaling, kwam Gretry op zijn eigenaardig genre terug met Colinelte tf la cour (den l^sten Januari 1782), een bevallig stuk, en in Uembarras des richesses, welke armelijke tekst en rijke melodie aanleiding gaven tot het versje:

GRETEY.

De la nature enfant gamp;té,

Des plus beaux dons elle t a fait largesse;

Gretry, tn sais répandre la richesse Dans le sein de la pauvreté.

La Caravane du Caire, opera in drie bedrijven, die den 30sten October 1783, in de Koninklijke Academie van Toonkunst werd gespeeld, is lang bekend gebleven om hare ouverture en de bas-aria van den pacha; C\'esi en vain c/u\' Alm aide encore a mes yeitx ofl\'re nes allrails. Men moet er evenwel de locale kleur niet\' in zoeken , welke Félicien David aan zijne Oostersche onderwerpen heeft weten te geven; men vindt in de muziek van Gretry niets dat daarmede gelijk staat. In het volgende jaar, deu IS*¹™ Maart 1784, gaf de componist Theodore el Paidin, lyrisch blijspel in drie bedrijven, dat geen succes had, maar waarvoor hij de stof had ontleend aan een van zijne merkwaardigste werken. Het onderwerp van L\'épreuve villageoise (24 Juni 1784) is inderdaad slechts eene episode van het stuk dat drie maanden te voren gevallen was. In geeue enkele compositie heeft Gretry fijner smaak, volmaakter evenredigheid eu sprekender melodie aan den dag gelegd. Ook is het opmerkelijk dat die partitie vrij is van de vocale onhandigheden eu liet gebrek in de accom-pagnement\'en, waaraan andere compositiën wel eens mank gingen. De ouverture is levendig en bevallig. De coupletten. Bon Dient Bon Üieu/ comrne a cle fêle zijn twintig jaren lang gezongen en gedanst geworden. Er is karakter in de aria: Adieu Marlon, adieu Liselle, en eindelijk is het kwartet; 11 a (It\'Clitre voire billet de fraaiste kleine fuga van Gretry.

In het jaar 1785 bereikte Gretry het toppunt van zijn roem in de compositie van dramatische muziek. In dat jaar namelijk werd zijn Richard Coeur de Lion ten tooneele gebracht; het was eene merkwaardigheid in de muzikale wereld; geheel Parijs stroomde toe om het te hooren , en nog heden, na een tijdsverloop van tachtig jaren, hoort men het met genoegen. Wij moeten nochtans wel iets afdingen op den naïven lof, dien de componist aan zijne muziek toekent.

GUÉTllY.

Zija pogen om in den ouden stijl te schrijven wekt somtijds den lachlust op. Hij verheeldde zich te goeder trouw, dat hij zijn- stijl genoeg iu zijne macht had om er de uitdrukking van te wijzigen naar de tijden en karakters en zelfs de toestanden en den trap van beschaving der personages. Wij behoeven nauwelijks te zeggen dat zijn Richard den bijval, die hem te beurt viel, uiet te dauken had aan die denkbeeldige verdiensten, maar wel aan de geheel Fran-sche hoedanigheden die in de partituur uitblinken. Er is slechts éene stem om de frischheid en de bevalligheid te prijzen der coupletten van Antonio: La dame nes! pas ce que faime; de edele aria, 0, Richard, u mon roi! de fijnheid van liet lied van Blondel: Un bandeau eouvre ses yeux, met het heerlijke ensemble van het contre-tempo dat daarop volgt; de gallische rondheid der coupletten: Que le sultan Saladin. De groote aria van het tweede bedrijf door Richard gezongen: Si Vunivers entier m\'oublie, begint met eene phrase van een prachtig mouvement, dat de componist niet heeft weten vol te houden. Het is jammer dat de exclamatie: O, mort! dof en zonderling is, neerkomende op as buiten het stemregister. En nu het hoofd-thema van het werk, het beroemde duo tusschen Richard en Blondel: Vne fièvre hrü-laute, dat altijd groot effect op het tooneel heeft gemaakt — Gretry heeft er de voornaamste phrase negen malen in de drie bedrijven, met verschillende combinatiën, van gebruikt. In het koor, waarmede het tweede bedrijf eindigt: Sais-tu, connais-tu, is mouvement en karakter. Het vierde tooneel van het derde bedrijf biedt een merkwaardig ensemble, en het publiek is zijne aandoening niet meester wanneer Blondel deze fraaie woorden zingt: Sa voix a pénélré mon dme, je la connais, oui, oui, Madame. Ook moeten wij het zoo populaire bruilofts-rondo niet vergeten. Et, zie et zoc, quand les boeufs vont deux a deux.

Richard Coeur de Lion was den 25^st;en October 1785 in de Italiaansche Opera ten tooneele gebracht. Dat was de bekroning, zoo al niet het slot, der kunstenaarsloopbaan

GRKTUY.

van Grétry. De talrijke werkeu, welke hij na dat meesterstuk schreef, beantwoorden niet aan den naam, dien hij zich als componist verworven had. Toen Oheruhini en Mehul een strenger harmonie en eene sterker instrumentatie in de compositie brachten, trachtte hij zijn luchtige herdersfluit met den toon der nieuwe fanfare in overeenstemming te brengen. Uit dat streven ontstonden Pierre le Grand, Lis-beth, Guillaume Teil en Elisca, compositiën die ons de schoou-heden van Zémire et Azor doen betreuren , zonder dat wij er die van Lodoïska en van Joseph voor ontvangen. Wij. moeten echter eene uitzondering maken ten opzichte van het fraaie kwartet van Guillaume Teil, de eenige ware inspiratie welke wij in dat kleurlooze werk vinden. Dezelfde -zucht om de mode van den dag te volgen verleidde Grétry tot het verrijken van het repertoire der omwentelingsmu-ziek, hoewel Grétry zich geenszins over het Hof te beklagen had, en Lodewijk XVI hem zelfs een jaargeld van duizend kronen had geschonken. Doch die ondankbaarheid strekte niet tot verhooging van zijn talent; noch Denys le Tyran, noch Callïas (1794) strekten Grétry tot groote eer, en nog minder zijn lofzang bij het planten der vrijheids-boomen, die den 2d^e11 Pluvióse, op woorden van Maherault, werd uitgevoerd. Het is eene aria, die beter in eene opera comique te pas kwam. Delphi* et Mopsa, de laatste opera van Grétry, werd den 15^den Februari 1803 zonder succes ten tooneele gebracht.

Onder verscheidene partitiën, die nooit in het licht ver-, schenen ziju , heeft Grétry verschillende boeken geschreven, waarvan het belangrijkste tot titel draagt: Mémoires ou Essais sur la musique. Dat werk bestaat uit drie deelen; de laatste twee zijn in 1797, op kosten der Landsdrukkerij, op nieuw uitgekomen. De boekdeelen zijn vol van eigenliefde, een hoofdtrek vau het karakter van Grétry; van het begin tot het einde is er slechts sprake van hem en zijne muziek. Nog heeft men aan hem te danken eene Méthode simple pour apprendre a préluder, en peu de temps, avec toutes les res-

12

GRÉTRY.

sources de Vharmonie, en — wie zou het gelooveu? — eeu staatkundig werk, getiteld; La vérilé, ou ce que nous fümes, ce que nous sommes, ce que nous devrions él re, dat in 1802 in het licht kwam.

Wij zeiden dat het prestige van Gretry\'s muziek een zware proef had door te staan, door de hervorming, die, weinige jaren vóór de omwenteling , in de opera tot stand gekomen was. Reeds was hij niet meer de meest gezochte componist, toen hij ten gevolge der gebeurtenissen van 1789 geheel tot armoede verviel, door het gemis van zijn jaargeld. Dat was echter slechts eene tijdelijke ramp. Zemire el Azor, L\'épreuve villageoise en Richard wachtten slechts op eene uitvoering der compositie waardig, om hem goede winsten af te werpen. Toen verscheen Elleviou; en Grétry, door het talent diens zangers gesteund, wist nogmaals het oor van het publiek te boeien. Met den bijval van het publiek kwam ook de fortuin bij hem terug. Een jaargeld van 4000 franken, hem door Bonaparte geschonken, herstelde hem in zijne vroegere welvaart. Nadat hij te Montmorency de Ermitage had gekocht, het voormalige verblijf van J. J. Rousseau, dacht hij daar rustig zijne verdere levensjaren te slijteu. Doch de dood van eeu zijner buren, die den 30^st^en Augustus 1811 vermoord werd, deed hem van verblijf veranderen. Hij vreesde hetzelfde lot te ondergaan en keerde naar Parijs terug. Dat was nochtans niet voor langen tijd; toen hij zijne krachten voelde verminderen,\'ontwaakte de wensch op nieuw, om in zijn geliefd buitenverblijf den laatsten adem uit te blazen, en hij liet zich naar de Ermitage vervoeren, waar hij den 24^sten September 1813 overleed. Hij werd met allen mogelijken luister begraven.

Hoe ijdel Grétry ook zijn mocht, hij bezat toch groote deugden, die het verlies van een groot kunstenaar dubbel smartelijk maken. Zijn lijk werd door afgevaardigden van het Instituut, van het Conservatoire en de voornaamste schouwburgen naar het kerkhof vergezeld, waar Méhul, in eene merkwaardige rede, de tolk was van aller gevoel. In

GRÉTRY.

1828 heeft de heer Flamant, die met eeu nicht van Grétry gehuwd was, aan de stad Luik het hart teruggeschonkeu van een harer doorlnchtigste zonen.

Goede portretten van Grétry zijn eene zeldzaamheid geworden; zij gelijken weinig op elkander, wijl zij door een tijdsverloop van minstens veertig jaren van elkander gescheiden zijn. Grétry heeft tot aan zijn dood jonge en frissche denkbeelden behouden, doch zijne gelaatstrekken zijn vroeg verouderd, onder den invloed van zijn werk. Er is een groot onderscheid tusschen het portret door zijn vriend Moreau den jonge geteekend eu gegraveerd, en het profiel door Que-nedey van 1808. Het eerste draagt tot bijschrift:

Irritat, mulcet, falcis temmbus implet,

Ut magus..... (Hor., Epist. I, lib. II.),

dat geen woord waarheid bevat.

Wij noemen nog meer portretten; een eenvoudige omtrek door Flatters, gegraveerd door Frémy, vol sentimenteele gemaaktheid; eeue buste door Couasnon; een portret in het costunm van lid van het Instituut, na den dood, door Laure ; een geschilderd portret van Lefèbre; nog een door Mellier, en eindelijk een van Lorin. Een negende portret, dat vrij zeldaam is en voor het beste geldt, werd in 1785 door mevr. Vigée-Lebruu geschilderd en door Cathelin gegraveerd. Het is, met dat van Moreau, ongetwijfeld het meest gelijkende eu het merkwaardigste tevens, wijl het vervaardigd werd in het jaar van de eerste voorstelling van Richard Coeur de Lion.

PAISIELLO.

Geboren in 1741, gestorven in 1816.

Giovanni Paisiello werd den Oden Mei 1741 te Tarente geboren. Zijn vader was een bekwaam vee-arts, wiens verdiensten tijdens den Napelschen oorlog, en inzonderheid op den dag van den slag van Bitonto, door den Spaanschen koning Karei III, tevens koning der beide Siciliën, zeer gewaardeerd waren. Hij wilde een advocaat van zijn zoon maken en plaatste hem, op den leeftijd van vijf jaren, in het Jeznïten-College zijner geboortestad. Doch de vroegtijdige aanleg vau het kind voor de muziek, zijne fraaie contre-altstem, de fijnheid van zijn gehoor, deden hem weldra opmerken door den kapelmeester Girolamo Gnardncci, die zich reeds een naam door zijne compositiën verworven had. Nadat zijn vader hem, op raad van Guarducci, muziekles had laten geven onder de leiding van den priester Carlo Resta, kwam hij, niet zonder moeite, tot het besluit het kind van zich te verwijderen, en het naar het Conservatorium San Onofrio te Napels te brengen, waar Durante toen directeur was. Onder dien meester maakte de jonge Paisiello snelle vorderingen; ook werd hij, toen hij achttien jaren oud was, tot macs Ir inn primario, dat wil zeggen, tot eersten repetitor der kweekelingen in het Conservatorium benoemd.

PAISIELLO.

Terwijl hij zich schikte naar de strenge wetten der inrichting, wydde hij zich in zijn vrijen tijd aan de compositie van missen , psalmen, motetten , oratoriums, en bekroonde de hoop welke hij van zich had doen opvatten, door, in 1763, voor het tooneel van het Conservatorium een boertig intermezzo vol bevallige melodie te componeeren, dat onder grooten bijval door zijne medeleerlingen werd uitgevoerd. Onmiddellijk daarop ontving Paisiello eene uitnoodiging van de stad Bologna, om voor den schouwburg Marsigli te komen werken, waar hij kort na elkander La pupilla en // mondo a rovescio (de verkeerde wereld) onder luiden bijval liet opvoeren. Dat schitterende begin gaf den eersten stoot aan den roem van den jongen componist. Niet lang daarna liet hy te Modena de opera bouffe, La madarna U mor is la en twee opera seria, Demetrius en Arlaxerxes, ten tooueele brengen. Te Parma, kort daarna, drie opera bouffes: 11 Virtuose ridicolo. 11 Neg lig en Ie, I Bagni di Ahano; te Venetië: 11 Ci-arlone, L\'amore in ballo en La Pescalrice (17G5.)

Met 11 Marchese di Tulipano gaf. Paisiello een meesterstuk, dat zijn naam ook aan deze zijde der Alpen bekend deed worden, en dat te Petersburg, in 1776, onderden titel van II malrimonio inaspetlalo werd gespeeld. Met dat werk behaalde tien jaren later de zanger Martin in Frankrijk in de opera comique zijn eersten roem.

Niet tevreden met de schitterende ontvangst, welke hem te Rome te beurt gevallen was, keerde Paisiello naar Napels, de bakermat zijner studiën, terug, wedijverde er met Piccini en gaf er het bewijs dat het spreekwoord: »Een profeet is niet geëerd in zijn vaderlandquot;, niet altijd waarheid behelst.

De fortuin begunstigt den stoutmoedige, en Paisiello werd meer dan gewoon door haar bedacht. Al zijne compositiën werden met grooten bijval uitgevoerd: La Veda va di bel in-gegtio, L\'Imbroglio delle Rayazze, en inzonderheid Uldolo Cinese, op woorden van Metastasio, de eerste opera bouffe die in den kleinen hofschouwburg ten tooneele kwam, waar

PAISIELLO.

men tot nog toe slechts de opera seria had opgevoerd. Den lOden Juni 1779 werd die opera voor het eerst te St. Petersburg gespeeld. Er was eene groote weelde in den tooneel-matigen toestel, in de decoratiëu en costumes ten toon gespreid, doch het werk had er niet zoo veel succes als te Napels, waar men er eene toespeling in zag op de gebeurtenissen van den dag. Er is een sterk comisch karakter in L\'ldolo Cinese, vooral in de finale vau het eerste bedrijf.

Paisiello componeerde achtereenvolgens Lucio Papirio, naar een tekst van Apostolo Zeno; II Furbo mal accorlo, Olimpia, Peleo. eene cantate die op het tooneel te Napels werd gezongen, bij gelegenheid van het huwelijk van koning Ferdinand IV en Maria Caroline van Oostenrijk, VAraho Cor-lese, 11 Tamhuro nollurno, Le Asluzie amorose, Don Chis-clollo del la Mancia, La [in la Mag a, L\'Oslena di Mare Chiaro II Duello Comico, Don Anchise Campanone, II mondo della luna, I Soera li immaginari, en verscheidene andere werken.

Paisiello bekleedde toen een eersten rang op het Italiaan-sche tooneel. Guglielmi was oud, Cimarosa nog jong; Pic-cini was juist naar Frankrijk getogen. In 1772 trad hij in het huwelijk met Cécile Pallini, eene zeer verdienstelijke vrouw, die hem tot haren dood gelukkig heeft gemaakt en wie hij slechts een jaar overleefde. In dienzelfdeu tijd componeerde hij zijne mis Retjuiem, met koren en orchest, voor de lijkplechtigheid van den infant don Gennaro van Bourbon. Hij werkté niet voor Napels alleen; want terwijl hij die lange reeks van compositiën maakte, welke wij daareven opnoemden, had men hem te Venetië U Innocente forlunala, II Tamhuro nollurno, gewijzigd. La Frascalana, La discordia forlunala, II Demofoonle en, te Milaan, Andromeda zien geveu. Bovendien had hij twaalf kwartetten voor klavier, twee violen en alto gecomponeerd, welke hij aan de aartshertogin Beatrix, gouvernante van Milaan, had opgedragen. Zijne compositiën volgden elkander snel op en deden zijn roem gedurig toenemen. De muziek van La Frascalana, op het Fran-sche stuk L\'Infanle de Zamora gebracht, eene opera comique

PA.ISIELLO.

in drie bedrijven, werd eerst te Versailles en daarna te Straatsburg gespeeld. Toen dat werk, in 1789, te Parijs in bet Theatre du Prince werd opgevoerd, bad bet over bet gebeel geen succes; eeuige brokken waren nocbtans goed geslaagd, zooals bet duo tusscben de infante en don Fadrique: Que Valleute me chagrine; bet reciet van Morion de Cbampagne: Tambour ballanl; bet duo tusscben de infante en Montrose, Oui, mon ame est dans Vivresse; de aria van den herbergier: Ordonnez, que faul-il faire? Het nachtelijke tooueel der échos, in bet tweede bedrijf, is geestig behandeld. De aria van Juliette, waarmede het derde bedrijf aanvangt, en eindelijk een zeer comisch quintet, in Es-dur, zouden voldoende zijn om het stuk met succes op bet repertoire terug te brengen, mits de tekst gewijzigd wierd.

De opera Le due Conlesse, die in 1777 te Rome werd gegeven en later in de Koninklijke Academie van Toonkunst ten tooneele kwam, genoot slechts een matigen bijval. Den 9deii Juni 1778 had de directeur De Vismes de voorstelling door een ballet van Noverre laten volgen, getiteld Les pelils riens, hetgeen aanleiding gaf tot het schimpdicht:

Avec soa opéra bouftbn L\'arai De Vismes nous inorfoud ;

Si c\'est ainsi qu\'il se propose D\'amuser les Parisiens,

Mieux vaudrait rester porie close,

Que de donner si pen de chose Accompagné de petits riens.

Nadat Paisiello te Rome La dis fa! la di Dario had doen opvoeren, besloot hij eene buitenlandsche reis te ondernemen. Hij werd naar Londen, naar Weenen en naar St. Petersburg geroepen. Hij sloot een engagement te Londen, doch verbrak het en vertrok in Juli 1776 van Napels naar St. Petersburg, waar de keizerin Catberina hem 4000 roebels iukomeu had aangeboden, benevens de betrekking van muziekmeester der groothertogin Maria Federowa, en een fraai buitenverblijf, waar bij vijf of zes maanden in het jaar

PAISIEI.l.O.

kon vertoeven, kortom, alles bij elkander, ongeveer vijftien duizend gulden \'sjaars. Paisiello beantwoordde die mildheid door even kwistig zijn talent ten beste te geven en bleef negen jaren in Rusland wonen; hij maakte eene menigte, waaronder zeer merkwaardige compositiën. Hij gaf te St. Petersburg La serva padrona, II tmlrimonio iuaspellato, en de beroemde 11 barb tere dl Siviglia, die verscheidene jaren later eene zegepraal op den Barbiere van Rossini behaalde. La fin la amanlc werd 1780 gecomponeerd voor de feesten, die te Mohilow gevierd werden, ter eere van de samenkomst van Catherina met Jozef II, en daarna, in 1804, te Parijs opgevoerd. Op dat werk volgde / füosofi immaginari (1782), waarop Dubuisson eene fransche parodie maakte, die in 1789 te Parijs opgevoerd werd; Nileli; Lucinde ed Arlemidoro en twee andere opera\'s van Metastasio: Alcide al bivlo en Achille in Sciro. II monde delta liina herleidde hij tot een bedrijf, voor den schouwburg te Moskou. Ook schreef hij in dien tijd eene cantate voor vorst Potemkin, een intermezzo voor graaf Orloff, twee boekdeel en met sonaten, caprices en pianostukken voor de groothertogin; eene verzameling regels voor het accompagnement, die te St. Petersburg uitkwam en waarvoor hij een jaargeld van drie honderd roebels ontving.

In 1784 vertrok Paisiello uit Rusland en begaf zich naar Warschau, waar hij het oratorium La Pass lone di Gesu Chrislo voor koning Poniatowski op muziek bracht. Van daar ging hij naar Weenen, waar hij voor Jozef II twaalf symphonieën en zijne beroemde opera bouffe II re Teodoro componeerde, welke laatste in 1786 door Dubuisson in het Fransch overgebracht werd, en waarvan het septuor en de finales beroemd gebleven zijn. Die opera, in drie bedrijven, werd drie maanden lang op het tooneel te Versailles gegeven ; de koningin dweepte er mede. Zij liet haar aan het hof zingen door Garat. In de Koninklijke Academie van Toonkunst werd dat uitnemende werk intusschen vrij koel ontvangen.

PAISIELLO.

In 1785 kwam Paisiello eindelijk, na eene afwezigheid van negen jaren, weder in Italië. Wij stippen hier ter loops aan, dat men er zijn Har bi ere di Siviglia en zijne Filnsofi immaginari, die op de uienwe \'manier van den componist gemaakt waren, vrij koel ontvangen had. Om zich in het noordelijke Rusland beter te doen w\'aardeeren, had hij meer afwisseling in zijne middelen eu zijne effecten moeten brengen. Zoo hebben wij in later tijd de beroemde tragédienne Rachel, insgelijks om dezelfde redenen, met een eenigszins gewijzigd talent uit Rusland zien terugkomen.

Op het Carnaval te Rome gaf Paisiello, datzelfde jaar, zijn Arnore ingegnoso, een werk dat het publiek vrij koel liet.

Het bleek bepaald dat de Romeinen hun geliefkoosden componist, dat troetelkind der fortuin, de positie welke hij er vóór zijn vertrek had bekleed, niet meer wilden teruggeven. Hij begreep het en verliet Rome, met het voornemen nooit meer voor die stad te componeeren. Hij kon niet weten dat de reactie te zijnen gunste later zoo ver gedreven zou worden, dat men zijn Barbieve boven den Barhiere van Rossini zou stellen. Na zijn vertrek uit Rome vestigde hij zich te Napels, waar koning Ferdinand IV hem, met eene jaarwedde van 1200 ducaten, tot zijn kapelmeester benoemde. Hij bleef doof voor de aanbiedingen des Pruisischen konings Frederik Wilhelm IV, die hem naar Berlijn wilde lokken ; even als voor de nieuwe aanzoeken van Catharina van Rusland.

Paisiello bleef nu dertien jaren te Napels doorbrengen, waar hij zijne schoonste werken schreef: Gli Olimpiadi, met zijn beroemd duo; Pirro, dat in 1811, met zijne fraaie introductie , zijn militaire marsch en zijne finale te Parijs werd gespeeld; Gli schiavi per amore, opera bouffe, die overal gespeeld werd: te Londen, te Venetië, te Parijs, onder den drievoudigen titel van Le maitre généreux, Les exclaves par amour, Le bon mailre; La Grotla di Trojonio; en eindelijk Nina o la Pazza d\'amore, volgens mijn oordeel zijn meesterstuk. De Ninette van Dalayrac kan de vergelijking met dat

PAISIELLO.

werk niet doorstaan. La Molinara, eeu allerliefste eenvoudige nuïve compositie; La modi sla raggirnlrice, 1 Zingari in fier a, waarin het fraaie duo van Pondolfetto, en La Giunone Lu-cina, cantate met koren, geschreven voor den eersten kerkgang der koningin van Napels, na hare bevalling; voegen wij nog bij deze onvolledige lijst de FeJra, Cat one in Utica, Ëlfrida , Didone, Atidromacca.

Toen hij eene uitnoodiging naar Londen had ontvangen, en geen lust had er gevolg aan te geven, zond hij er La Locanda heen, die te Napels, met bijvoeging van een quintet, onder den titel van 11 Fa na! i co in B er Una, en te Parijs ouder deu titel van La Locandiera opgevoerd geworden was. Tot dien tijd behoort ook het groote Te Ueuin , voor de terugkomst van den koning en de koningin uit Duitschland te Napels.

De toenmalige staatkuudige gebeurtenissen brachten in het tot nu toe zoo gelijkmatig gelukkige leven van den componist eene afwisseling van voorspoed en vergetelheid , van trouw eu onstaudvastigheid, waarover men niet weet of men hem beklagen dan of men hem veroordeelen zal, doch waaronder zijne kunst niet leed. In 1797, toen de generaal Bonaparte, bij gelegenheid van den inval der Franschen, te Napels eene prijsvraag uitgeschreven had voor eene treurmuziek bij de begrafenis van Hoche, werd die van Paisiello boven die van Cherubini verkozen, uitgevoerd en mild beloond. Doch in hetzelfde jaar kwam koning Ferdinand te Napels terug, en onttrok zijne gunst aan een componist, die eene opdracht van de Revolutie had aanseuomen. Die ono-enade duurde twee

o

jaren: met veel moeite werd de arme Paisiello weder in genade aangenomen, en toen nog voor korten tijd. De\' eerste consul Bonaparte, die zijn in Frankrijk reeds populair geworden talent op hoogeu prijs stelde en een onredelijken afkeer van Cherubini had opgevat, verzocht den koning van Napels formeel hem den componist aftestaan. Paisiello. die reeds verscheidene malen geweigerd had naar Parijs te ko-meu, moest ditmaal aan het bevel zijns vorsten gehoorza-

PAISIELLO.

men. Er was geene enkele voorwaarde gemaakt; doch toen hij in September 1802 te Parijs kwam, vond hij er rijk ge-meubeleerde appartementen, eene hofkoets tot zijn dienst, een jaargeld van 12,000 francs, en meer dau 18,000 francs voor reis- en verblijfkosten. Dat was een mooi inkomen voor een kapelmeester der Tuilerien. Paisiello was het waardig.

De Fransche componisten gevoelden zich echter gekwetst door zulke hooge gunsten aan een vreemdeling bewezen, en begounen hoe langs zoo meer op de Italiaansche muziek te smalen.

De ernstige Mehul trachtte intusschen den stijl van Paisiello na te bootsen. Wel gelukte hem dat niet geheel, doch hoewel hij Franschman bleef, maakte hij van de Iralo een uitmuntend muzikaal blijspel, eveu als de schrijver van Brit-tannicus Les plaideurs heeft kunnen schrijven.

Paisiello zocht door een rechtschapen gedrag zich zijn geluk te doen vergeven. Toen de eerste consul zich op zekeren dag over de musici der kapel beklaagde, zeide Paisiello moedig: »Ik kan de menschen niet commandeeren, die niet ten onrechte klagen dat zij niet betaald worden.quot; En zij werden betaald.

Nadat Paisiello in 1801 medegewerkt had aan een gelegenheidstuk, getiteld La pace, componeerde hij in 1803 zijne Proserpine, op de opera van Quinault, door Guillard tot drie bedrijven herleid; dat werk vond nochtans geen bijval. Jupiter verschijnt, bij de ontkuooping van het stuk, omringd door de godheden van den Olympus, en beveelt, om Ceres en Pluto beiden genoegen te geveu, dat Proserpina het eene half jaar in de hel en het andere half jaar op aarde zal vertoeven. Doch het was toen geen tijd voor mythologische onderwierpen. Paisiello had er liever een uit de Romeinsche geschiedenis moeten nemen.

Paisiello kon Lulli met dat werk niet doen vergeten; de toestanden van het stuk beantwoordden volkomen aan zijn genie, doch niet aan den geest des tijds. Die mythologie had reeds veel te lang hare rol iu den schouwburg gespeeld;

PAISIELLO.

nadat zij onder Lodewijk XIV met majestueuze en plechtige vormen bekleed was geweest, was zij in de achttiende eeuw kleingeestig, behaagziek en alledaagsch geworden. Zij kon dus slechts in het leven teruggeroepen worden in eene gedaante die overeenkwam met de denkbeelden welke de ne-Sentiende eeuw zich beroemde in te voeren. Het fraaie werk van Paisiello beleefde, ondanks de hooge bescherming van Napoleon, slechts dertien voorstellingen en kwam nooit weder op het repertoire terug. De aria va u Ceres: Déserls écarlés, sombres lieux, en det duo: Rendez-mol done le bien qui m\'él alt destine, worden echter nog gezongen.

Paisiello verbeeldde zich, misschien niet ten onrechte, dat hij niet op Fransche verzen componeeren kou, en hij liet het na. Behalve een Italiaansch intermezzo, Camiletta, dat in April 1804 gespeeld werd, schreef hij voortaan slechts godsdienstige muziek, eene mis en een Te Deum met dubbel koor en dubbel orchest, bij gelegenheid der kroning. Hij liet evenwel verscheidene zijner opera bouil\'es opvoeren, die in Frankrijk reeds bekend waren: zooals // marche.ie di Tu-lipano, II Re Teodoro, Nina , I Zing ar i, enz., en eenige andere, die er nog niet bekend waren: Ulnganno fel ice, La Modista raggiratrice en La F int a nmante.

Paisiello had zich de slechte ontvangst van zijne Proserpine sterk aangetrokken. De min of meer bedekte oorlog hem door zijne mededingers aangedaan, deed hem besluiten, na een verblijf van twee en een half jaar Frankrijk te verlaten. Hij gaf als redenen van zijn besluit op den slechten staat zijner gezondheid , het zwakke gestel zijner vrouw, de noodzakelijkheid van het Napelsche klimaat voor beider genezing, en hij kreeg zijn ontslag, nadat hij Napoleon een opvolger naar diens smaak had aanbevolen. Die opvolger was Lesneur; ongetwijfeld iemand, wiens aanleg en etijl het meest van de zijne verschilden. Het is zelfs twijfelachtig of Paisiello de muziek van Lesueur wel begrepen heeft. Wij willen niet te veel in het geheimzinnige dier keus indringen; wij zouden anders allicht tot de vraag komen of Paisiello zich wilde

PAISIELI.O.

doen betreuren. Zoo ja, dan werd hij in zijne verwachting bedrogen. Hij vertrok, om nooit terug te komen, doch zond ieder jaar eene compositie bij gelegenheid van den verjaardag van Napoleon.

Paisiello werd met welwillendheid door den Napelschen koning ontvangen, doch mocht zich niet lang in de koninklijke gunst verheugen; want Ferdinand moest, in 1806, met zijn geheele hof de wijk naar Sicilië nemen, en Jozef Bonaparte beklom de Napelschen troon. Onder dien nieuwen vorst behield Paisiello, als componist en directeur der koninklijke kapel en der kamermuziek, een inkomen van 1800 dukaten.

Napoleon had hem reeds het kruis van het legioen van eer en een pensioen vau 1000 francs geschonken. Voor de kapel van het nieuwe hof componeerde Paisiello een groote hoeveelheid kerkmuziek; in 1807 gaf hij te Milaan nog zijne opera / Pilagorici; in 1808 La Cu/fiara en Oro non compia l\'amore, met welke opera\'s de lange lijst zijner werken besloten werd.

Werden de compositiën van Paisiello al minder menigvuldig, dat was niet het geval met de onderscheidingen die hem te beixrt vielen. Jozef Bonaparte schonk hem de orde der beide Siciliën, benoemde hem tot lid der Koninklijke Maatschappij van kunsten en wetenschappen van Napels, en tot president van het bestuur van het Conservatorium. In 1809 werd hij door het Instituut van Frankrijk tot buiten-landsch lid benoemd, eene eer waarmede hij zeer was ingenomen. Hij hield van Frankrijk, ondanks het verdriet dat hij er in de laatste jaren ondervonden had, en hij liet recht wedervaren aan het talent de Fransche componisten. »De Fransche school weegt zeer goed tegen andere scholen op,quot; placht hij te zeggen. Andere academiën in Italië en het buitenland stelden er insgelijks eene eer in, hem onder hare leden te tellen. Koning Joachim Murat, die Jozef Bonaparte opvolgde, handhaafde den bejaarden componist in al diens betrekkingen, en Napoleon bleef hem steeds genegen en zond hem, in 1808, eene gratificatie van 4000 francs voor eene

PAISIELI.O.

gewijde compositie bi] gelegenheid van zijn huwelijk. Doch de tijd dev omweutelingea was nog niet voorbij. Joachim Murat moest Napels weder verlaten; Ferdinand kwam er terug, en ditmaal viel Paisiello voor altijd in ongenade; hij verloor alles: de jaargelden van Napoleon, van de keizerin van Rusland, van den koning van Napels; hij hield niets over dan de karige bezoldiging van kapelmeester, waarmede hij in zijn onderhoud moest voorzien.

Hij overleed te Napels den 5lt;1™ Juni 181Ö, in den ouderdom van vijf en zeveutig jaren. Bij zijne begrafenis werd er een vierstemmig Requiem met orchest uitgevoerd, dat men onder zijne nagelaten papieren gevonden had. Dienzelfden avond werd zijne opera Nina te Napels opgevoerd, en de kouing woonde met zijn geheele hof die opvoering bij. Zijne zusters hebben een marmeren gedenkteeken in de kerk Santa Maria Nuovp. te Napels voor hem laten oprichten.

Weinig Italiaansche componisten hebben zoo aangenaam voor de mcuschelijke stem weten te schrijven als Paisiello. Hij wist een streng harmonisch accompagnement met de natuurlijke , bevallige zoetvloeiendheid zijner melodieën, somtijds zelfs met eene bijna sentimenteele zachtheid^ te vereenigen. Men kan van zijne liederen deuken, wat de satirieke Perseus met minder juistheid vau het vers van Horatius zeide:

Admissus, circum praecordia ludit.

Om slechts éene aria te noemen uit zijne arme Nina:

11 mio ben quando verra. ..

Ma nol vedo, ma sospiro,

E il raio ben, ahi ine! non vien.

Welk eene melancholie in dat andante! Hebben onze heden-daagsche componisten het geheim van de taal der tonen verloren , of hebben onze oogen geeue tranen meer voor zulke smart ?

CI MA ROSA,

Geboren in 1754, gestorven in 1801. \'

Italië, de klassieke grond der melodie, heeft nauwelijks beroemder musicus voortgebracht dan Dominico Cimarosa. Die groote kunstenaar werd, te Aversa bi] Napéls, uit arme ouders geboren, den lT^llen December 1754. Toen hij zeven jareu oud was, verloor hij zijn vader, die metselaar was en van een steiger viel. Zijne moeder, eene eenvoudige wasch-vrouw, was niet in staat haren zoon eeue schitterende opvoeding te doen geven. Van dien aard was de nederige afkomst van den toekomstigeu vriend des kardinaals Gonsalvi, wiens staatkundige roem zijne deugden evenaarde. De ouders van Cimarosa hadden zich, kort na de geboorte van hun zoontje, te Napels gevestigd. Dat was gelukkig voor den knaap, want daardoor was hij in de gelegenheid om onderwijs te ontvangen in eene school voor arme kinderen.

Pater Polcano merkte weldra den gelukkigen aanleg van

r? o o

het kind op en, in plaats van zich te bepalen tot datgene wat men gewoonlijk in armenscholen onderwijst, leerde hij hem latijn en gaf hem, in zijne hoedanigheid van organist van het klooster, eenig begrip van muziek. Die zorg was

C1MAE0SA.

niet verloren. De snelle vorderingen van den knaap bewogen zijn beschermer, hem in 1761 in het conservatorium Sta Maria di Loretto te plaatsen.

Vol iiver voor zijne studiën, met eene merkwaardige schranderheid en een beminnelijk karakter begaafd, bezat Cimarosa al de hoedanigheden, die hem by zijne leermeesters bemind maakten. Manna en Sacchini waren zijne zangmeesters; Fenaroli gaf hem onderricht in het contrapunt, en Piccini belastte zich later met de voltooiing zijner studie en muzikale compositie. In de proeven zijner eerste jeugd toonde Cimarosa reeds dien rijkdom van verbeelding en dat schitterend vuur, waarvan later al zijne werken getuigden. Hij was niet slechts een componist van grooten aanleg, hij was ook een uitmuntend violist en bezat een aangenaam stemgeluid , dat vooral in het boertige genre uitkwam.

Kunstenaars werden in dien tijd niet volgens eene aoo snelle methode gevormd als tegenwoordig, en in Italië vooral duurde hun leertijd lang. Cimarosa verliet het conservatorium slechts na een leertijd vau elf jaren, in 1772. In dat zelfde jaar gaf hij in den schouwburg der Fiorentini zijn eerste opera, Le slravaganze del conté, die gevolgd werd door een kluchtspel, Le pazzie di Slellidanza e Zoroaslre. In 1773 genoot zij u opera bouffe, La fint a Parisina, een schitterenden bijval in den schouwburg Nuova. Twee jaren later, in 1775, ging hij te Rome de Italian a in Londra schrijven; vervolgens te Napels teruggekomen, componeerde hij, insgelijks in 1775, La Donna di tutti caratteri, en in 1776, La Frasca-tana nobile, Gli sdegni per amove, en het kluchtspel l Mctri-monii in ballo. In 1777 gaf de schouwburg der Fiorentini nog II Fanatico per gli antichi Romani en Le Slravaganze di arnore. Nog was zijne scheppingskracht niet uitgeput, en hij liet te Rome, in hetzelfde jaar, I due Baroni opvoeren.

Zoo voorzag Cimarosa beurtelings de twee groote toonee-len van zuidelijk Italië. De gemakkelijkheid waarmede hij werkte, evenaarde den rijkdom van wat hij voortbracht, en terwijl hij te Napels den roem van Paisiello deed wankelen.

CIMAROSA.

dwong hij te Rome een publiek, dat om zijne wispelturigheid bekend stond, hem trouw te blijven. 1 jinti nohili, L Armida immayimria en Gli Amanli comici, die in 1778 te Napels in den schouwburg der Fiorentini werden opgevoerd, genoten denzelfden bijval als in het daarop volgende jaar 11 rilorno di don Calandrino en Cajo Mario, die te Rome ten tooneele gebracht werden, en 11 m er ca to de Malmanlile, /l.s-mlonte en La GiuddiUa, in Florence. De opening van den nieuwen schouwburg Del Foudo te Napels, in 1780, Cimarosa aanleiding tot het schrijven van zijn In [edel la fe-dele, die door Mengozzi, la Maranesi en Bonavera gespeeld werd. De opera bonffe 11 Fa lef/name (de schrijnwerker) verscheen kort daarop. In 1781 schreef de onvermoeide componist in minder dan een jaar tijds Alessandro nelle Indie te Rome, Ar laser se te Turin, 11 convilo te Venetië, en de 01 im-piade te Vicenza.

Men ziet uit die reeks van werken vau zoo verschillend karakter, dat Cimarosa even goed te huis was in de compositie van de opera seria als in de opera bouffe. In 1782 kwam hij bij de Fiorentini terug, den schouwburg die het eerst de vruchten van zijn talent geplukt had, en liet er een allerliefst stuk opvoeren, getiteld: La Ballarina amanle.

Met de Eroe Cinese, die den 13^den Augustus, bij gelegenheid van den verjaardag der koningin Maria Caroline van Oostenrijk, in den schouwburg San Carlo werd gegeven, en II pi Hor Parigino, te Rome ten tooneele gebracht, hadden de muzikale voortbrengselen van Cimarosa dat jaar een einde.

Zulk een onuitputtelijk genie was er nöodig om de afwezigheid van Paisiello en Guglielmi, die beiden buitenslands waren , te vergoeden. Doch men merkte in Italië nauwelijks het tijdelijke gemis van die twee componisten, toen men in 1783 achtereenvolgens van Cimarosa de compositiën zag van Chi d\'altrui si vesle , preslo si spoglia, Gresles en de Villa nella riconosciufa: in 1784 II harone burlalo, UApparenza in-ganua en / due supposli can li: in 1785 11 marilo disperalo,

13

CIMAUOSA.

La donna al suo peggior sempré si appiglia en 11 Valdomiro; in 1786 Le trame deluse, II credulo, Uimpressario in angustie eu La Baronessa slramba: in 1787 II janalico bur lal o; iu 1788 Giannina e B erna done; in het begin van 1789 /o Sposo senza 7 nog lie, alle voortbrengselen vol gloed, die den roem van Cimarosa in Europa deden weerklinken.

Na de terugkomst van Paisiello te Napels, werd de betrekking, welke deze in Rusland bekleed had, aan Cimarosa aangeboden, die haar aannam. Ia Juli 1789 begaf Cimarosa zich op reis, om zich naar Catharina II te begeven, en overal waar hij doortrok werd hij met eerbewijzen ontvangen. De groothertog van Toscane ontving hem met levendige geestdrift; hetzelfde onthaal viel hem te Weeneu te beurt, van Jozef II, als ook te Krakau, en te Warschau, waar de Poolsche adel opgetogen was over zijne komst. Zoodoende kwam Cimarosa uiet voor den l^sten December 1789 te St. Petersburg aan. Eene cantate, la Felicila inaapellala, verscheidene opera\'s, als Cleopatra, la Vergine del sole, Alene edificata en ongeveer vijfhonderd compositiën ten dienste van het hof en verschillende adellijke personages, waren de vruchten van zijn driejarig verblijf onder de Russen. Tegen het einde van het jaar 1792 was Cimarosa, wegens het klimaat van Rusland, genoodzaakt Catharina II zijn ontslag te vragen. Hij vertrok toen naar Weeneu, waar keizer Leopold hem tot zijn kapelmeester benoemde, met een inkomen van 12000 gulden. Te Weeuen schreef Cimarosa het werk, dat algemeen als zijn meesterstuk wordt beschouwd. Hij was acht eu dertig jareu oud eu had reeds zeventig lyrische compositiën geschreven, toeu hij te Weenen in 1792 II malrimonio segrelo ten tooneele liet brengen, opera \'oouffe in twee bedrijven. De tekst was van Bertatti, die Lorenzo da Ponte als poet a Cesar eo aan het hof te Weenen opgevolgd was. Er is een groot verschil tusscheu de comische tafe-reelen van dat burgerlijke drama, en de verheven lyrische hartstochtelijke verzen van Metastasio. Het ontbreekt echter iu die schildering van de toestanden uit het familieleven in

CIMAROSA.

de achttiende eeuw niet aan aantrekkelijke bevalligheid. Het stuk speelt in het huis van zekeren heer Geronimo, een riiken dooven koopman. Paolino, zijn bediende, heeft een geheim huwelijk aangegaan met Carolina, de jongste dochter zijns patroons. De verhouding is voor deze beiden eene bron van angsten en wordt door Cimarosa geschilderd in een uitnemend fijn duo: Cara, non dubilar.

Ah! pietade troveremo Se il ciel barbare non è.

Het stokpaardje van den dooveu koopman bestaat in adellijke titels, en hij is uitbundig in zijn schik op het vernemen dat graaf Robinsone hem om de hand zijner dochter Eli-setta vraagt:

Udite, tutti, udite Le orecchie spanlancate,

Di giubbilo saltate.

ün matrimonio nobile Per lei concluso è gia.

»Hoort, hoort allen, leent mij aandachtig de ooren en verheugt u met onuitsprekelijke blijdschap. Ik heb een adellijk huwelijksverbond voor mijne dochter gesloten; zij wordt gravin! Gelukkige dag! Lieve kind, kom uwen vader de handen kussen. Maak toebereidselen tot het feest, want het moet schitterend zijn; geef veel geld uit; ontzie niets; laat ieder in mijne blijdschap deelen. —■ Mijn zuster, hoe vindt gij het? — Wat zegt gij er van, lieve Elize? Waarom zwijgt gij ? — En gij, Caroline, verheug u, uw vader heeft u niet vergeten; neen, ook gij zult een adellijken man hebben. Maar hoe, gij slaat de oogen neder. ... gij hebt nog geen mond open gedaan... O hemel! wat zijt gij verdwaasd! Gij maakt mij woedend. Het is wel te zien dat nw hart vol afgunst is.quot;

Die aria van Geromino is ten hoogste comisch. — Daarop

CIMAllOSA.

lieeft er een klein tooneel plaats tnsschen de drie vrouwen, waarin het karakter van alle drie uitkomt:

Le faccio uiT inchino,

Contessa garbata;

Per essere dam a Si vede ch\'è nata Per altro, per altro Da rider mi fa.

Dat pikante trio is een van de fraaiste brokken van het werk. Daarop wordt alles door eene bijkomende omstandigheid bedorven. Graaf Robinsone wordt verliefd op de bekoor-lijke Caroline, en verkiest haar boven hare oudere zuster, hetgeen aanleiding geeft tot het schoone dramatische quartet:

Sento in petto un freddo gelo Che cereaudo mi va il cor.

Dat tooneel van verwarring, waarmede het eerste bedrijf afloopt, wordt nog erger door de doofheid van Geronimo. Het tweede bedrijf begint met. een duo van twee bassen, tnsschen Geronimo en den graaf:

Se fiato in corpo avete Si, si la* sposerete.

Dat is een meesterstuk van comische kracht en fijnheid. Dat duo op zich zelf is een geheel blijspel. Graaf Robinsone verklaart zijnen aanstaanden schoonvader dat hij niet met Elisetta trouwen wil, en dat hij de voorkeur geeft aan zijne jongste dochter. Geronimo wil van geen schikking hooren; hij bedenkt zich echter als de graaf hem aanbiedt, zich in dat geval met de helft van den bruidschat tevreden te stellen, en beiden worden het spoedig eens. Paolino is wanhopig. Maar nu wil de zuster van Geronimo, de rijke weduwe Fi-dalma, eene vrouw van leeftijd, Paolino tot man hebben. Deze, door al die rioeielijkheden overstelpt, stelt Carolina voor om samen te vluchten. De aria, welke hij in dat tooneel

CIJIAROSA.

zingt, is misschien de fraaiste voor tenor, van het oude Italiaansche repertoire.

Pria che spunti in ciel l\'aurora Cheti, cheti a lento passo,

Scenderemo fin abbasso,

Che nessim ei sentira.

De spijt der oudere zuster over de weigering van den graaf drijft haar iutusschen haren broeder op te stoken Caroline in een klooster te laten opsluiten. Het quintet: Dch/ lasciale ch\'io respiri maakt zeer veel effect, ondanks de wonderbare eenvoudigheid van vorm door den componist in acht genomen. Nu wordt het nacht; ieder gaat naar zijne kamer. De afgunst waakt in het hart van Elisetta. Eensklaps wordt hare aandacht getrokken door twee stemmen, die uit de kamer harer zuster tot haar doordringen; zij denkt den graaf op heeter daad te betrappeu en roept het geheele huis bijeen, waarna de beide jonge lieden genoodzaakt worden den band die hen vereenigt te erkennen. Dat tooneel is aandoenlijk eu comisch te gelijk. Robiusone voegt zich bij de andere personages om het hart des vaders te vermurwen en belooft hem Elisetta te zullen trouwen, op voorwaarde dat hij zijnen kinderen hun geheim huwelijk vergeeft. Er schiet hem ook niets anders over , voegt de goede Fidalma er bij.

Gia che il caso è disperata,

Ci dobbiamo contentar.

Op het punt van het vaderlijk huis te willen ontvluchten, zingt het jonge paar een verrukkelijk duo, waarin beurtelings liefde, geheimzinnigheid, bevalligheid en schrik spreken.

Paolino.

Deh! ti conforta o cara.

Seguimi, piano, piano.

Carolina.

Stendimi pur la mano.

Che mi valcila il pie.

CIMA.ROSA.

Wij behoeven uiet te zeggen, dat liet stuk met een vroo-lijk tutti afloopt. Oh! che gioja! oh.\' che piacere! zou men met het sextet bi] het einde der voorstelling kunnen uitroepen. Laat ons hopen, dat er nog lang menschen gevonden zullen worden, die smaak genoeg bezitten om de schoonheden van dat werk te waardeeren, waarvan men zeggen kan dat men geleerd heeft, wanneer men er genot in heeft gesmaakt.

De bewerking der orchestbegeleiding bij Cimarosa is altijd zeer sober. Het quartet wemelt van belangrijke details; hij maakt eeu spaarzaam gebruik van blaasinstrumenten, en dau nooit met geraas.

De opera werd te Parijs iu het saisoen van 1836 tot 1837 op nieuw op het repertoire gebracht door Lablache, Tam-burini, Rubini, de dames Albertazzi. Rubini bracht door de aria: Pria che spunli de geheele zaal in opschudding. Doch Lablache alleen wist dat stuk en die muziek met den eigenaardigen tact, dat vuur en die voordracht te vertolken, welke zij vereischen.

Nog schreef Cimarosa te Weenen la Calamila de\'mori en Arnor rende say ace. Vervolgens keerde hij naar Napels terug (in 1798), waar de opvoering van zijn Malrimonio segrclo de grootste geestdrift opwekte. 1 Traci amanli, LAsluzzie feniminine, Penelope en Uimpegno superaio kwamen achtereenvolgens na dat meesterstuk ten tooneele. In 1796 vindeu wij den componist te Rome terug. Hij liet er zijn l Nemici gencrosi opvoeren. Van daar ging hij naar Venetië, waar hij Gli Oraci e Coriazi componeerde. In 1798 te Rome teruggekomen, liet hij in den tijd van het carnaval Achille aW as-sedio di Troia eu de /mprudenle forlunalo opvoeren. Daarna gaf hij aau den schouwburg der Fiorentini, te Napels, zijn Apprensivo raggiralo en de Cantate Felicit a compita. Nauwelijks hersteld van eene ernstige ziekte, die hem bijna ten grave gesleept had, begaf Cimarosa zich naar Venetië, met het doel om er, op verzoek van een tooneeldirecteur, de Artemisia te laten opvoeren; doch de dood outnam hem daar-

CIMAEOSA.

toe de gelegenheid. Hij overleed deu lid™ Jannari 1801, in den leeftijd van slechts zeven en veertig jaren.

Men heeft nooit de eigenlijke oorzaak van den dood van Cimarosa geweten. Hij was de zaak der Napelsche omwenteling warm toegedaan geweest. Daarom vermoedde men dat de reactie zich gewroken had, door hem te laten vergiftigen of verworgen. Men ging zelfs zoo ver van koningin Caroline van die schanddaad te verdenken. Haar karakter gaf ongelukkig eenige waarschijnlijkheid aan eene verdenking, die niet geheel werd opgeheven door de verklaring van deu geneesheer Piccioli, dat Cimarosa aan de gevolgen van kanker in den onderbuik bezweken was.

De kardinaal Gonsalvi, die een vrieud en beschermer van Cimarosa geweest was, liet hem met groote plechtigheid in de kerk St. Carlo in Cattinari te Rome begraven, en droeg aan Canova de vervaardiging van een marmeren borstbeeld van Cimarosa op, dat in de galerij van het Capitool werd geplaatst. Ieder deelde in deu rouw door dien kerkvorst zoo schitterend aau den dag s\'elegd. De maker van 11 Malrimo-

O O O

nio segrelo eu van nog vijftig andere meesterstukken, bezat evenveel hart als genie; in dat opzicht was zijn dood een dubbel verlies.

Wij laten hier eeuige regelen volgen uit de »Gedenkschriftenquot; van den kardinaal Gonsalvi, waarin deze ten opzichte van Cimarosa zegt:

»In het begiu mijner bedieningquot; (hij was secretaris van staat) »had ik twee dingen die mij inzonderheid smartten, om van vele andere verdrietelijkheden niet te spreken. Zij hadden nochtans met mijn ambt niets te maken: het was de dood van mijn dierbaren vriend (del mio amicissimo) Dominicus Cimarosa, dien ik om zijne inspiratie en kennis voor den eersten componist houd, zoo als Raphael de eerste schilder was. Hij stierf deu llden Januari 1801, te Venetië, terwijl hij aldaar aau zijn tweede zoo beroemde Artemisia werkte, dat hij niet heeft mogen voltooien.quot;

Cm AUOS A.

lu de briefwisseliug welke de kardinaal hield met George, groothertog van Mecklenburg Strelitz, verzoekt deze om eene hem door den kardinaal beloofde partitie van Cimarosa in deze woorden:

»Zou ik uwe Eminentie mogen herinneren aan de Arle-misia van Cimarosa, welke zij de goedheid had mij te Wee-nen te beloven ? Ik stel te veel prijs op het bezit van die partitie, dan dat ik Uwe Eminentie niet dringend zou verzoeken aan die belofte te willen denken.quot;

In het testament des kardinaals vinden wij nog het volgende bewijs van innige vriendschap :

»Vijftig missen ieder jaar, voor de zielerust van den beroemden Maestro Dominicus Cimarosa, in de kerk der Rotonde te lezen, den 11 den Januari, zijn sterfdag, met een aalmoes van drie paoli.quot;

De vertaler dier Gedenkschriften, de heer Cretineau, Joly _T voegt er de opmerking bij:

»Er is in die vrome herinnering, en die hulde des ge-beds aan Dominicus Cimarosa, die reeds meer dan twintio-

\' O

jaren dood was, iets zeer aandoenlijks. De groote componist_T dien de kardinaal Gonsalvi, die zulk een bevoegd rechter was in zaken vair dicht- en schilderkunst, den Raphaël der harmonie noemde, was een van zijne liefste vrienden geweest. Bij het maken van zijn uitersten wil verbond Gonsalvi den kunstenaar met allen wie hij op aarde had hooggeacht en lief gehad. Hij deed nog meer; nadat hij, gedurende zijn leven voor de dochters van Cimarosa gezorgd had, deed hij het ook nog na zijn dood. Twee legaten van zijn testament bewijzen dat hij haar niet vergat.quot;

En inderdaad, in dat testament staan de volgende clausulen:

CIMAKOSA.

»Aau de geestelijke zusters Cimarosa, iu liet klooster vau liet Kiudeke Jezus, 100 oneen zilver en de snuifdoos met liet portret liaars vaders; voorts de jaarlijksche rente van 40 kronen, die tot 80 gebracht worden, waarvan het testament melding maakt.

»Aan Pauline Cimarosa 100 oneen zilver en al de muziek liaars vaders, met diens groot portret, alles franco tot Napels ; bovendien eene jaarlijksche lijfrente van 72 kronen.quot;

Zelfs bewees de kardinaal zijne weldaden met de gedachte aan Cimarosa; want hij liet aan een kunstenaar een voorwerp na dat hem had toebehoord, met het denkbeeld dat het door dezen als een kostbaar heiligdom beschouwd zou worden :

»Aau den muziekmeester Angelini de Duitsche piano met verscheiden registers, en de snuifdoos welke Cimarosa in zijne jeugd gebruikt heeft.quot;

Het verheven karakter van den kardinaal Gonsalvi is bekend. Ieder weet welk eene rol hij gespeeld heeft in de groote godsdienstige gebeurtenissen, die in het begin onzer eeuw plaats hadden. De zoo belangrijke uitgave, welke de heer Cretineau Joly van zijne briefwisseling het licht heeft doen zien, levert het bewijs, dat de kardinaal zich niet minder onderscheidde door zijne deugden, dan door zijn zeldzame diplomatische talenten. Het is derhalve eene eer, welke wij aan de nagedachtenis van Cimarosa bewijzen, wanneer wij melding maken van den vriendschapsband, die hem aan den beroemden kerkvorst hechtte.

MOZART.

Geboren in 1756, gestorven in 1791.

In die achttiende, rationalistische eeuw, waarin de wijsbegeerte , de dichtkunst en de staatkunde door Condillae, Voltaire en Frederik II werden vertegenwoordigd; toeu er, van Parijs tot Berlijn , een wind woei, die, als een verslindende sirocco, alles trachtte los te makeu en te ontbinden, verwondert meu zich bijna over de geboorte en de ontwikkeling eens kunstenaars, wien al zijne inspiratiën uit het hart kwamen, en die in eene atmospheer van kritiek en twijfelzucht leefde, zonder eenig nadeel voor zijn aandoenlijk en onwaardeerbaar talent. Terwijl het gevoel door een even dor als hoogmoedig verstand verloochend wordt, terwijl La Harpe en Buffon het uit de letterkunde verbannen, biedt Mozart het eene toevlucht in zijne muzikale compositiën. Hij neemt den banneling op, die alle deuren voor zich gesloten vond, en wel verre van den banneling te minachten, ontlokt hij hem het geheim van zijne zoete taal en zijn edelen glimlach.

MOZART.

Reddes dulce loqui, redd.es ridere decorum.

Van daar de oorspronkelijkheid van den schrijver der JSozze onder zijne tijdgeuooten; van daar de onuitsprekelijke schoonheid, waardoor zijne -.verken ten allen tijde zullen schitteren.

Johannes Chrysostomus Wolfgang Gottlieb Mozart, werd den 27^sten Januari 1756 te Salzburg geboren. Zijn vader, Leopold Mozart, was tweede kapelmeester aan het hof vau den aartsbisschop dier stad. Xooit heeft eenig kind vroegtijdiger aanleg voor muziek aan den dag gelegd, dan Wolfgang Mozart. Hij was nauwelijks drie jaren oud, toen hij reeds acht sloeg op de lessen welke zijne oudere zuster, Marianne, op het klavier ontving. Hij ging op zijne beurt voor de piano zitten en was opgetogen van blijdschap, als hij een terts gevonden had. Nauwelijks vier jaren oud, was hij niet slechts reeds een kleine virtuoos, maar had hij er ook pleizier in, zelf kleine menuetten te componeeren, die door de zorg van den heer von Nissen, zijn levensbeschrijver, bewaard gebleven zijn. Wat door de natuur zoo gelukkig begonnen was, werd door eene zorgvuldige opvoeding-voltooid. Leopold Mozart was niet slechts een bekwaam kunstenaar, aan wien men eene goede methode voor viool te danken heeft, en die grondig met de geschiedenis der kerkmuziek bekend was, maar hij bezat, bij zijne geleerdheid en zijne talenten, die hem in staat stelden aan zijne vaderlijke verplichtingen te voldoen, ook een diep besef van de verantwoordelijkheid, die door het bezit van zulk een zoon op hem rustte. In den vroegtijdigen rijken aanleg van den jongen Wolfgang zag hij een goddelijfc wonder, en van toen af kweekte hij met zekeren eerbied dien gelukkigen aanleg aan. Hoewel zijn ambt als kapelmeester hem slechts een matig inkomen opleverde, deed Leopold Mozart afstand van alle andere muzieklessen, om zich geheel aan het onderricht van zijne kinderen te kunnen wijden. En hoe werd die vaderzorg beloond! Zijne dochter, Maria Anna Walpurga Ignatia,

JfOZART.

werd eer e uitmuntende kunstenares, en haar broeder werd — wie weet het niet — de goddelijke Mozart.

De jonge Mozart bezat eeu bijzonder werkzamen geest, en hij wijdde zich, op een leeftijd waarin andere kinderen slechts aan spelen denken, met ijver aan verschillende vakkeu van studie. Zoodra hij les in de meetkunst ontving, was hij er zoo mede vervuld, dat hij tafels, stoelen, muren, en den vloer zijner kamer met cijfers bedekte. Dat is niet het eenige voorbeeld, waarin men een hartstocht voor berekening en voor kunst iu een persoon vereenigd ziet. De groote Rameau had reeds vrij wat cijfers naast elkander gezet, toeu hij het herboren stelsel der nieuwere harmonie, de wet van den grondtoon ontdekte. Ook heeft de liefde tot de meetkunst Philidor, den nauwkeurigen componist, tot den bekwaamsten schaakspeler van zijn tijd gemaakt. Mozart keerde echter weldra tot de toonkunst terug. Moeie-lijkheden bestonden er voor hem niet. Op zekeren dag _T toen hij nog geen vijf jaren oud was, zag zijn vader hem een concert voor klavier componeeren en stond verbaasd bij de ontdekking, dat de compositie geheel volgens de regelen der kunst was geschreven, voor een concert met trompetten .. en pauken en alles wat geblazen en gestreken kan worden. Op de aanmerking van zijn vader, dat geen mensch dat spelen kon, antwoordde het kind: »Daarvoor is het ook een concert; ze moeten zoo lang oefenen tot het gaat.quot;

Bij zoo veel wonderbare gaven, bezat de kleine Mozart een teeder, naar liefde smachtend hart. Hij vroeg telkens aan de menschen met wie hij veel in aanraking kwam; »Houdt gij veel van mij?quot; en wanneer iemand hem schertsend een ontkennend \'antwoord gaf, sprongen hem de tranen in de oogen. Hoe zou hij, bij zulk een aanleg, met zulk een karakter, geen goede zoon, geen liefderijk echtgenoot geworden zijn! Mozart muntte uit zoo wel door eenvoudige deugd die tot een beminnelijk mensch, als door het genie dat tot kunstenaar maakt. Dat zal genoegzaam blijken uit het vervolg dezer levensschets, ondanks de lichtzinnige

MOZART.

scliandeliike beweringen des schrijvers in eene Revue, waaraan men gewoon is gezag genoeg toe te kennen om zijne fictie voor waarheid aan. te nemeu.

In 1762 gaf zich Leopold Mozart, verlangende om zijn zoon ook door anderen te hooren bewonderen., met zijne kinderen naar Munchen en Weenen. De reis was eene ware zegepraal voor den toen zesjarigen virtuoos, die zich zijne meerderheid door lieftalligheid deed vergeven. Keizer Frans I verzocht hem, na zijn levendig en schitterend\'spel bewonderd te hebben, met een vinger op een overdekt klavier te spelen; men had er een laken overgelegd. Het kind nam het verzoek in ernst op en kweet zich met het grootste gemak van zijn lastige taak. Hij toonde echter het liefst voor echte muziekkenners het talent, dat hem door den hemel geschonken was. Het gezicht, dat de aanzienlijkste personages van het rijk aandachtig naar zijn spel zaten te luisteren, liet hem vrij koel; hij wilde door menschen van het vak beoordeeld worden, en hij overtrof zich zeiven toen Wagenseil, de kapelmeester van het keizerlijk hof, zich onder zijne hoorders bevond; rechtmatige trots van den opkomenden meester, die zich slechts om de waardeering van zijne gelijken bekommert.

Het trotsche huis van Habsbun; was een en al ino-eno-

O o

menheid met het onvergelijkelijke kind. In zijn lilas pakje, met goud geborduurd, dat voor den kleinen aartshertog Maximiliaan bestemd geweest was, werd hij de speelpop van Maria Theresia en hare dochters.

In de gevoeligheid, het liefderijke gemoed van Mozart, die in de andanten zijner sonaten en zijner symphonieën zoo wel als in zijne opera-aria\'s uitkomen , ligt zijn geheele wezen. Van zijn vroegsten leeftijd af openbaarde zich in de geringste bijzonderheden die teedere en fijne natuur. Gedurende de eerste reis, welke hij in 1763, op zijn zevende jaar, naar Weenen maakte, lieten twee van de prinsesjes het kind het paleis zien, en wandelden met hem over de gewaste spiegelgladde vloeren, by welke gelegenheid Mozart uitgleed en

MOZART.

viel. Een van de prinsessen stoorde er zich niet aan, doch. de andere, de aanstaande koningin van Frankryk, Marie Antoinette, raapte hem op en deed alles wat zij kon om hem de piju van zijn val te doen vergeten. »Gij zijt lief, ik wil met n trouwenquot;, riep de kleine Mozart, en toen de keizerin, die van dat geval hoorde, hem vroeg waarom hij meer van Antoinette hield dan van haar zusje, antwoordde hij zeer oprecht: »Zij is lief voor mij geweest, maar haar zusje niet.quot;

Dat was in den herfst van 1762; den 30^sten October, schreef Leopold Mozart: »Het geluk is zoo broos als glas. Ik voelde als het ware, dat wij die veertien dagen al te gelukkig waren geweest. God heeft ons een kleiu kruis gezonden, en wij danken Zijne barmhartigheid, dat alles nog redelijk afgeloopeu is. Den 21^sten waren wij weder bij de keizerin geweest. WofeiT was niet recht op zijn dreef. Later ontdekteu wij dat hij een lichten graad van roodvonk had. Niet slechts zijn de aanzienlijkste familiën van Wee-nen zeer bezorgd geweest voor de gezondheid van ons kind, maar zij hebben ons ook den lijfarts der gravin van Sinzen-durf, Bernhard, gezonden, die hem met de meeste\'zorgvuldigheid behandelt. De ziekte is nu bijna geweken, zij komt ous duur te staan; zij berokkent ons een verlies van althans vijftig dukaten...quot;

Wellicht hindert het den een of anderen lezer, dat de vader zich, nu hij zijn zoon had mogen behouden, over het verlies van vijftig dukaten beklaagt. Doch men moet door die overdreven kieschheid niet onrechtvaardig worden. De familie Mozart was arm; vader, moeder, zoon en dochter waren den ÜW\'-\'¹ September naar Weenen vertrokken. Zijne betrekking aan het hof van Salzburg was , zoo als wij zeiden , niet voordeelig; zijn inkomen was nauwelijks dat van een bediende eener aanzienlijke familie, en van zijne muzieklessen had hij afstand gedaan, om zich geheel aan zijne kinderen te kunnen wijden. De nakomelingschap heeft ér een man van genie door gewonnen. Menigmaal toch werd de

MOZART.

schitterendste aanleg door luiheid, ledigheid en door achteloosheid van ouders bedorven. Hoeveel talenten zijn er door gemis aan goede leiding verloren gegaan!

Leeren is zich herinneren, heeft Plato gezegd. Om dien stelregel te gelooven, heeft men slechts te zien hoe Mozart viool leerde spelen, zonder ooit les gehad te hebben, terwijl hij slechts tot uitspanning nu en dan op een viooltje had gespeeld, dat zijn vader te Weeuen voor hem gekocht had. Op zekeren dag wilde hij de tweede partij medespelen in een trio, dat Leopold Mozart met twee zijner ambtgenooten, Wenzel en Schachtner, ging spelen. Dat zonderlinge verzoek van een zevenjarig kind, dat nooit vioolspelen geleerd had, werd in het eerst afgeslagen, doch toen het kind zich die weigering zoodanig aantrok dat zij hem tranen deed storten, liet zijn vader hem eindelijk bij Schachtner spelen, op voorwaarde, dat hij het zoo zacht deed, dat men hem niet hoorde. Maar hoe groot was de verwondering der drie virtuozen,\' toen zij bemerkten, dat de kleine Wolfgang zijne partij even juist en zeker speelde, als een volleerd violist.

De natuur scheen telkens nieuwe wonderen in den jongen geest te scheppen, en de kapelmeester werd meer eu meer doordrongen van de goddelijke gaven in zijn kind.

Zulk een wonder kou niet binnen Duitschlands grenzen besloten blijven; ook vreemde volken, dacht Leopold Mozart, moesten de gaven van het wonderkind leeren kennen. In Juli 1763 ondernam hij derhalve andermaal eene kunstreis met zijne twee kinderen. De vader van Mozart behoorde nochtans niet tot die reizende muzikanten, die hun fortuin trachten te maken met het succes van hun kroost. Zijn hoofddoel was geenszins met alle geweld geld te trekken van het vroegtijdig ontwikkelde talent van zijn Wolfgang. Hij wilde zijue kunst doen bewonderen om den. wil der kunst alleen.

De zevenjarige oorlog liep ten einde, en de Duitsche volken , bevrijd van de beslommeringen des krijgs, konden zich op nieuw aan hun ouden smaak voor kunstgenot wijden. Munchen, Augsburg, Mannheim , Mainz , Frankfort, Coblentz,

MOZART.

Kealeu en Akeu vierden als om strijd hare doortrekkeude gasten. Van stad tot stad, van het eene concert naai¹ het andere, kwamen de reizigers te Brussel; hoewel rijker aau geschenken dan aan klinkende munt. Ook schreef Leopold Mozart den ITd™ October: xgt;Wij kunnen wel een winkel opzetten van degens , kanten, mantilles, snuifdozen eu étuis ; enfin, wij hebben eeue groote doos te Salzburg achtergela-teu, die al onze jmveelen eu schatten bevat. Maar het geld is schaarsch eu ik ben bepaald arm.quot;

De goede Salzburger ergerde zich vrij wat over hetgeen hij te Parijs zag, waar hij in November 1763 aankwam. Het tafereel dat hij ophangt van het hof en van de stad , is merkwaardig genoeg om er het een eu ander van aau te haleu.

\'»Zijn de Parijsche vrouwen inderdaad mooi ? Op die vraag kan ik moeielijk antwoorden, want zij zijn beschilderd als Neurenbergerpoppeu en zoo misvormd door die walgelijke kunstmiddelen, dat eeue van natuur schoone vrouw onherkenbaar zou zijn in de oogen van een eenvoudigeu Duit-scher. Wat hare vroomheid betreft, ik kan u verzekeren, dat men gemakkelijk de wonderen der Fransche heiligen zou herkennen, indien men ze heilig wilde verklaren. De grootste wonderen worden gemaakt door vrouwen die noch jonkvrouw, noch echtgenoot, noch weduwe zijn; en al die wonderen geschieden op levende lichamen! Basta! Men weet nauwelijks hier wie de vrouw des huizes is; ieder doet hier wat hij verkiest, en als God het in zijue barmhartigheid niet belette, zou het met het Fransche rijk even zoo gaan als vroeger met het Perzische.

»Ik zou u reeds eer geschreven hebbeu, maar ik wilde den uitslag van ouze zaak te Versailles afwachten, om er u verslag van te geveu. Maar wijl hier alles, veel meer dan aan alle hoven, den slakkengang gaat, en die soort van zakeu van de menus plaisirs afhangen, moeten wij geduld oefenen. Indieu de dankbaarheid evenredig is aan het genoegen dat onze kinderen het hof verschaft hebben, zal de uitslag zeer voldoende zijn. Het is hier geen gebruik de han-

MOZART.

den der koninklijke familie te kussen, hen aan te spreken .en hen, als zij voorbijgaan, een request te overhandigen; want als zij uit hunne vertrekken komen en uit de galerijen in de kerk, buigt of knielt men hier niet voor den koning, noch voor eenig ander lid zijner familie; men blijft recht op en onbewegelijk staan en heeft in die houding het recht hen aan te kijken als zij vlak langs iemand voorbijgaan. Daarom kunt gij licht begrijpen hoe verwonderd iedereen hier opkijkt als de dochters van den koning stil blijven staan als zij mijn kinderen zien, op hen toekomen, hen liefkozen en duizend kusjes van hen vragen. Zoo gaat het ook met de (I a up h ine. Wat die heeren Franschen het meest verwonderde , is dat er op het grand couvert, op oudejaarsavond, niet slechts vlak bij de koninklijke tafel voor ons gedekt was, maar dat monseigneur Wolfgangus al dien tijd naast •de koningin moest zitten, telkens met haar praatte, haar de handen kuste en naast haar at wat zij zich verwaardigde hem te laten voorzetten. De koningin spreekt even goed Duitsch als wij. Wijl de koning er geen goed woord van verstaat, vertaalde de koningin alles wat onze dappere Wolfgang zeide. Ik zat vlak bij hem. Aan den anderen kant des konings, bij den dauphin en de prinses Adelaide, zaten mijne vrouw en mijne dochter. Maar gij moet weten dat de koning niet in het openbaar eet; alleen des zondags avonds soupeert de koninklijke familie gezamenlijk. Dan laat men niet iedereen binnenkomen. Als er groot feest is, zooals op Nieuwejaar, Paschen, Pinksteren, op \'s konings verjaardag enz., wordt er grand couvert gehouden. Daarbij worden alle aanzienlijke personages toegelaten. De zaal is niet zeer groot en dus al spoedig vol. Wij kwamen laat, de Zwitsers moesten ons een doortocht banen, en wij werden naar eene zaal vlak bij de tafel geleid, waar de koninklijke familie door moest om naar de eetzaal te gaan. Onder weg praatte deze en gene met Wolfgang, en wij gingen tot aan de tafel met hen mee.

14

MOZAUT.

Gij zult wel geeiie beschrijving vau Versailles van mij verwachten. Ik vergenoeg mij met n te vertellen, dat wij er op kerstavond aangekomen zijn, en dat wij, in de koninklijke kapel, de middernachtsmis en drie heilige missen hebben bijgewoond. Wij waren in de galerij toen de koning van mevrouw de dauphine terug kwam, wie hij een bezoek van rouwbeklag was gaan brengen , wegens den dood van haar broeder, den keurvorst van Saksen.

Ik heb er goede en slechte muziek gehoord. Alles wat met éene stem gezongen werd en op eene aria gelijken moest, was ledig, koud, ellendig, in een woord Fransch. Doch de koren.waren goed, zeer goed zelfs. Ik ben dan ook dagelijks met mijn kleinen man naar de mis gegaan, om er de koren der motetten te hooren, die er uitgevoerd worden. . . .

Wij hebben in veertien dagen te Versailles nagenoeg twaalf louis d\'or uitgegeven. Dat zult gij misschien te veel vinden en het niet begrijpen? Maar te Versailles vindt men geen li uurrijtuig, niets dan draagstoelen; ieder keer dat men er een noodig heeft, kost het twaalf stuivers; en wijl wij dikwijls , zoo al geen drie, dan althans twee draagstoelen noo-dio- hadden, heeft dat heen en weer trekken ons door eik-

O

ander een thaler daags gekost; meer nog somtijds; want het is altijd slecht weer. Voeg daarbij vier nieuwe zwarte pakken, en gij zult niet meer verwonderd zijn, dat onze reis naar Versailles ons zes- a zeven en twintig louis d\'or kost. Wij zullen afwachten in hoe ver het hof ons daarvoor schadeloos zal stellen. Behalve wat wij van dien kant te wachten hebben, heeft Versailles ons niet meer dan twaalf louis d\'or aan geld opgeleverd.

Overigens heeft onze Wolfgang van de gravin de Tessé nog een gouden snuifdoos en zilveren horlogie, kostbaar wegens de kleinte, en Marianne, mijne dochter, een gouden foudraal voor tandenstokertjes gekregen. Van eene andere dame heeft Wolfgang een zilveren reiskistje gekregen, en Marianne een schildpadden snuifdoos, met goud ingelegd en zeer fijn bewerkt; dan een ring met een camee, en eene

MOZART.

menigte kleinigheden, die ik niet noemen zal, zooals degenstrikken , labben, bloemen, doeken. Over vier weken hoop ik n degelyker berichten te geven aangaande die lonis d\'or, waarvan men er in Parijs meer moet uitgeven dan te Max-glau ¹, wil men zich bekend maken. Overigens verminderen de Franschen, ondanks den oorlog, welks gevolgen men zonder bril zeer goed zien kon, in geen enkel opzicht hunne weelderige levenswijze; de boeren alleen zijn hier trouwens rijk. De heeren kribelen van schulden. De groote fortuinen zijn nagenoeg in handen van honderd menschen, onder wie eenige rijke bankiers en pachters-generaal, en bijna al het geld wordt verkwist aan Lucretia\'s die geen zelfmoord begaan.

Doch, zooals gij denken kunt, ziet men hier veel fraais bij al de wonderlijke dwaasheden welke men opmerkt. De vrouwen dragen hier van den winter niet slechts kleedjes met bont omzet, maar boa\'s om den hals, bloemen van bont in het haar, manchetten van bont om de polsen. Het gekst wat ik in dat opzicht nog gezien heb, is een draagband met bont omzet, zeker opdat hij niet bevrieze. Bij die mode-dwaasheden, komt nog een boveumatige gemakzucht, die bij de Franschen tot zelfs de stem der natuur doet zwijgen. De Parijzeuaars besteden hunne pas geboren kinderen buiten bij eene min. Dat doet iedereen, aanzienlijk en gering ; maar met welke treurige gevolgen! Overal ziet men kreupelen, blinden, lammen, verminkten , als bedelaars op de straten en op de kerktrappen zitten. Het is walgelijk om te zien. ... Ik stap maar gauw van die gruwelen af, om u van iets bekoorlijks te vertellen, althans van iets wat een koning bekoord heeft. Gij zoudt namelijk wel eens willen weten, niet waar, hoe madame de Pompadour er uitzietV — Zij moet heel mooi geweest zijnwant zij ziet er nog goed uit; zij is lang, heeft een mooi figuur, vrij gezet,

1

Een dorpje bij Salzburg.

MOZART.

maar goed geëvenredigd; zij is blond en heeft in hare oogen eenige gelijkenis met onze keizerin. Zij is zeer met zich zelve ingenomen en zij heeft een zeldzamen smaak. Er bestaat hier een onophoudelijke oorlog tusschen de Fransche en de Italiaansche muziek. De Fransche muziek is geen oortje waard, doch er worden groote veranderingen in gemaakt. De Franschen beginnen om te keeren, en over een jaar of tien, twaalf, is de geheele Fransche smaak veranderd, enz.quot; ¹

De familie Mozart was door den beroenuleu baron von Grimm, wiens geestige brieven algemeen bekend zijn, bij de Parijsche aristocratie ingeleid. Die bescherming zijner met de Parijsche zeden en gebruiken onbekende landgenooten, strekt von Grimm tot groote eer. Hij bewees hun allerlei diensten; onder anderen schreef hij de opdrachten voor de twee boeken sonaten, welke de jonge Mozart in Frankrijk schreef en waarvan er eeu aan Madame Victoire eu een aan de gravin de Tessé werd opgedragen.

Het was bij gelegenheid van die reis, dat de hee:^- de Carmontelle, een bekwaam teekenaar, het portret van Leopold Mozart en zijne twee kinderen heeft vervaardigd; eene allerliefste teekening, welker gravure reeds eene zeldzaamheid geworden is. De reden waarom ik mij zoo veel moeite heb gegeven om haar machtig te worden, licht in deze passage uit een brief van Leopold Mozart:

»De heer de Mechel, een graveur, werkt ijverig aan onze portretten, die door een liefhebber, den heer de Carraontelle, geteekend zijn. Wolfgang speelt er piano, ik sta achter hem en speel viool, en Marianne leunt met de hand op de piano en houdt een stuk muziek in de andere hand, alsof zij zal gaan zingen.quot; ²

1

Brief aan Mevrouw Hagenauer, 1 Februari 1764.

2

Brief van Leopold Mozart aan mevrouw Hagenauer, 1 April 1764.

MOZART.

Na hun verblijf in Frankrijk, begaven Leopold Mozart en zijn gezin zich naar Londen en werden door de Engelschen even hartelijk ontvangen, als aan de overzijde van het Kanaal. Het hof van St. James was ten uiterste verbaasd, een nauwelijks achtjarig kind op het eerste gezicht de stukken van Bach, van Abel en van Handel op het orgel te hooren spelen. Koning George III, die getuige van dat wonder was, beloonde den kleinen Mozart met een geschenk van vier en twintig guinjes. Behalve die koninklijke mildheid, genoot de familie Mozart ook eenige inkomsten van de concerten welke zij voor het publiek gaven. Het was tijdens zijn verblijf in Engeland, dat Mozart zijn derde werk schreef, bestaande in zes sonaten, welke hij aan de koningin opdroeg. Het zou den Salzbnrger kapelmeester niet moeielijk gevallen zijn voor zijne beurs partij te trekken van de Engelsche liefde voor de toonkunst; doch hij was streng katholiek, en hij wilde het geloof zijner kinderen niet in gevaar brengen door een voortdurend verblijf in een kettersch land; hij zette derhalve zijn pelgrimstocht voort. In Holland, waar men het genie van den jongen Mozart even hoog schatte, als in Frankrijk en Engeland, werd zijn leven en dat zijner zuster door eene ernstige ziekte bedreigd. De geloovige vroomheid, die in alle brieven van Leopold Mozart doorschemert, kwam hier in al hare reinheid uit. Eindelijk was het gevaar geweken en werden de jeugdige virtuozen aan de bewondering van het publiek terug gegeven. De kinderen gaven twee concerten in den Haag, en Wolfgang droeg een werk van zes nieuwe sonaten aan de prinses van Nassau Weil-burg op.

Nadat onze reizigers drie jaren lang uit hun vaderland verwijderd geweest waren, namen zij den terugtocht naar Salzburg over Parijs, Lyon, Zwitserland en Munchen weder aan. Die lange tijd, gedurende welken Mozart zich in Frankrijk , Engeland en Nederland had laten hooren, was ook voor zijn eigen vooruitgang in de kunst niet verloren geweest. In Salzburg teruggekomen, zette hij onder de leiding

MOZART.

zijns vaders zyue oefeuiugen in het componeeren voort. Te gelijkertijd drong liij iu de schoonheden door van Handel en Karl Emmanuel Bach, en bestudeerde hij eenige oude Ita-liaansche meesters uit het\' einde der XVII⁽¹⁽\' en het begin der XVIII^de eeuw. Uit dien tijd zijn zijne eerste proeven van zangmuziek afkomstig.

Toen de jonge Mozart echter in zijn eigen vaderland zijn genie openbaarde, viel hem daar niet die bewonderende liefde ten deel, die overal de schreden van het geniale kind in westelijk Europa gevolgd had. Toen Leopold Mozart in September van 17G7 met zijn geheele gezin naar Weenen gekomen was, kwam hij daar juist op een tijd toen de kinderpokken er heerschten, waardoor ook de aartshertogin Jo-sepha was aangetast geworden, die aan die vreeselijke ziekte bezweek. Het oogeublik was niet gelukkig gekozen voor muzikaal genot; het hof was in rouw, en Leopold Mozart werd bezorgd voor zijne kinderen, en nam schielijk de wijk naar Olmutz in Moravië; doch de geesel volgde hem, en weldra werd Wolfgang gevaarlijk ziek. Het was eeu treurige toestand voor den armen vader, in eeu vreemd land bovendien. Doch de Deken der hoofdkerk, de graaf Podstatsky, drong er op aan dat de familie Mozart bij hem haren intrek zou nemen, zeggende; dat hij volstrekt niet bang was voor de besmetting der kinderziekte; hij gaf de noodige bevelen aan ziju hofmeester en liet zijn geneesheer ontbieden. Dank zij die liefderijke bemoeiingen, kwam Wolfgang de ziekte te boven, en in een brief uit Olmutz geschreven, den 10⁽¹⁽\'ⁿ November 1767, stort de vader zijn dankbaarheid uit voor alles wat de waardige Deken voor zijn kind had gedaan. Nadat Wolfgang hersteld was, keerde hij met zijne familie naar Weenen terug, en hij kon eindelijk aan Jozef IJ en de keizerin worden voorgesteld, die hem met het grootste genoegen hoorden. Op uitdrukkelijk verlangen des keizers, dat hij een opera zou componeeren, schreef de jónge Mozart eene partitie voor La Fin!a simplicc en bestemde het werk voor den Italiaansche troep van den directeur Affligio,

MOZART.

die er hem honderd dukateu voor toegezegd liad. Doch de Weener componisteu koudea uiet dulden dat eeu twaalfjarig kind hun de eerepalmen van het tooneel betwisten zou. Er ontstond een kabaal, waaraan Gluck waarschijnlijk vreemd gebleven is (want de schrijvers, die hem van medeplichtigheid er aan beschuldigen, zijn in dadelijke tegenspraak met Leopold Mozart zeiven); dat kabaal werd in het leven geroepen om de opvoering van La Fin la simplice te beletten. Eerst beweerde men, dat de opera van Leopold Mozart zei-ven , en uiet van zijn zoon afkomstig was; vervolgens beweerden de zangers, dat de aria\'s die er in voorkwamen niet te zingen waren. De directeur Affligio, door de vijanden des jongen kunstenaars opgestookt, hield de zaak op het sleeptouw, om zich aan de vervulling van zijn gegeven woord te onttrekken. Toen hij eindelijk niet langer uitstellen kon, verklaarde hij, dat hij maatregelen zou nemen om de opera te laten uitfluiten, indien Mozart hem dwong haar te laten opvoeren. Door dat antwoord werd de laatste hoop, die Mozart en zijn vader nog behouden hadden, vernietigd. Zij hadden zich, door eeu verblijf van veertien maanden in Weenen, in groote geldverlegenheid gebracht, en nu was al hunne moeite vruchteloos. In December van hetzelfde jaar (1768) werd Wolgang voor die teleurstelling schadeloos gesteld, door dat hij eene door hem gecomponeerde mis in tegenwoordigheid der koninklijke familie bij gelegenheid dei-inwijding van het weeshuis van pater Parhammer liet uitvoeren. Tot datzelfde jaar behoort ook de kleine opera Baslien el Basliene, die op het buitenverblijf van den directeur der Nonnaalschool, Dr. Mesmer, ten tooneele kwam.

Het jaar 1769 besteedde Mozart aan de studie der Itali-aansche taal, en in December van dat jaar ondernam hij, met zijn vader, eene reis door Italië. Te Verona en te Mantua gaf hij, onder den naam van 11 Signor Amadeo, concerten ₁ waarin hij het publiek door zijn wonderbaar \'geuie van improvisatie verbaasd deed staan. Weldra werd hem de com-

MOZART.

positie opgedragen van eene opera, die in het carneval van 1771 gespeeld zou worden, en de beroemde pater Martini _T directeur van het conservatorium te Bologne, betuigde hem de grootste ingenomenheid met zijn talent. Gedurende ziin verblijf te Rome schreef hij, naar men zegt, het miser eve van Allegri, dat hij ia de Sixtynsche kapel hoorde, ouder de uitvoering in den bol van zijn hoed af, en ontdook op die manier het verbod der geestelijkheid. Te Napels, het laatste doel zijner reis, werd den jongen maestro de compositie eener opera voor den schouwburg van San Carlo opgedragen , welke opdracht hij echter niet kon aannemen, wegens zijn contract met den directeur vau den schouwburg te Milaan. Kortom, van stad tot stad werden den Dolce Cigno van Salzburg, het verdriet dat hij door de onbillijkheid der Weenenaars had ondervonden door toejuiching en loftuiting vergoed.

Zijne terugreis was een ware triomftocht. Toen Mozart te Rome doorkwam, ontving hij van den Paus de orde vau de Gouden spoor, die hem recht gaf op deu titel van Cava Hier e, en die onlangs aan Gluck ten deel was gevallen. Te Bologna werd hij tot lid der philharmonische academie benoemd, nadat hij zegevierend de proef had doorgestaan, bestaande in het arrangeeren voor vier stemmen van een Antienne uit het Autiphonarium. Wat het zonderlingst mag heeteu, is dat de bevoorrechte knaap, onder allerlei onderscheidingen en eerbewijzen, welke aan zijn vroegtijdig ontwikkeld genie ten deel vielen, een kinderlijk hart behouden had. Nadat zijne verhevene bezieling hem in hooger sfeer had opgetrokken , daalde hij telkens weder op aarde neer, om deel te nemen aan de uitspanningen van zijn leeftijd. »Mijn grootste uitspanning bestaat in de sprongen welke ik mij van tijd tot tijd veroorloof,quot; schreef hij. In zijne meeste brieven, inzonderheid in die welke hij aan zijne zuster schreef, vindt men, behalve de bijzonderhedeu waarmede hij gaarne over zijn werk uitwijdde, een allerliefsten kinderlijken toon en onschuldige scherts, die de onschuld zijner ziel bewijzen. Ge-

MOZART.

lukkige natuur, die ten einde toe vrij gebleven is van hoogmoed en pedanterie!

In het laatst van October 1770 te Milaan terug gekomen, schreef hij daar zijn Mithridales, die den 26^stei1 December van hetzelfde jaar, onder grooten bijval ten tooneele kwam. Dat werk beleefde tweeëntwintig achtereenvolgende voorstellingen. In den loop van 1771 bezocht de jonge componist Verona, dat hem den titel van lid der Academie geschonken had, als ook Venetië en Padua. Vervolgens keerde hij naar Milaan terug, waar hij (in December 1771) zijne dramatische cantate, getiteld Ascanio in Alba deed uitvoeren. Inmiddels werd Leopold Mozart naar Salzburg terug geroepen, voor de feestelijkheden waarmede de nieuwe aartsbisschop moest worden ingewijd, en de jonge Mozart componeerde voor die gelegenheid de dramatische serenade II So ff no di Scipionc (14 Maart 1772).

In de maand October daaropvolgende, keerde Wolfgang naar Milaan terug en gaf in die stad (December 1772) Lucio Silla, opera seria, die niet minder toejuiching ondervond dan zijn Mithridales. In de lente van het daarop volgende jaar kwam hij te Salzburg terug, en begaf zich vervolgens naar Weenen en daarna naar Munchen, waar hij, den 13^ Januari 1775, eene opera bouffe schreef, ouder den titel van La F int a Giardiniera. Dat werk slaagde volkomen en werd gevolgd door eene cantate ter eere van den Aartshertog Maximiliaau, onder den titel van 11 Re pastore. Doch de eene partitie uit de peu des onvermoeiden kunstenaars volgde de andere op, zonder veel verandering te brengen in zijne altijd onzekere en wisselvallige positie. Te vergeefs had hij zich bij zijne terugkomst uit Italië gevleid, dat de Prinsaartsbisschop van Salzburg hem de betrekking van kapelmeester schenken zou. Bij den keurvorst vau Beijeren was hij niet gelukkiger, wien hij slechts een iükomen van vijfhonderd gulden gevraagd had voor de compositie van vier opera\'s in liet jaar, waarbij hij zich verbinden wilde, dagelijks aan de concerten, die aan het hof gegeven werden,

MOZART.

deel te nemen. Die eiscli was waarlijk niet te hoog van een kunstenaar , die vier opera\'s, een oratorium, twee plechtige missen , twee cantaten en een groot aantal stukken instrumentale muziek geschreven had, op een leeftijd waarin andere componisten nog op de schoolbank zitten. Doch, een van die dwaasheden waarvan de geschiedenis menig voorbeeld oplevert, deed den vorst de diensten weigeren van den man van genie, die ze hem tot zoo geringen prijs had aangeboden. Dezelfde geringschatting wachtte den schrijver van Milhridales te Augsburg en te Mauheim, waarheen hij zich bcaf, nadat hij Munchen in armoediger staat had verlaten, dan waarin hij er gekomen was. Zoo veel teleurstellingen deden Mozart besluiten, andermaal zijn vaderland te verlaten , en hij begaf zich, vergezeld van zijne moeder, naar Parijs; want Leopold Mozart werd door zijne ambsbezigheden te Salzburg teruggehouden.

Naarmate men in de levensbeschrijving vordert van den grootsten toonkunstenaar der IS¹¹⁶ eeuw, is men verbaasd en geërgerd over de hinderpalen die zijn pad belemmerden, de moeite welke het hem kostte om zich bekend te maken, en de vrnchtelooze inspanning waardoor hij verteerd werd. Is er onder al die financiers, die tegenwoordig de ware bezitters der Fransche fortuinen zijn, geen een die, zooals eertijds geschiedde, het verstand heeft zich zijn rijkdom te doen vergeven, door een groot man den weg te banen ? Men rekeue er niet op; de smaak is in Frankrijk achteruitgegaan, en er worden geen kenners gevonden, in staat om op prijs te stelleu wat in Dnitschland zelf geen bewondering genoeg ondervindt. Den 23^ste11 Maart 1778 te Parijs aangekomer., moest Mozart zich vergenoegen met het arrangeeren van een Miserere van Holzbauer, voor het geestelijk concert, dat door Le Gros gedirigeerd werd; en hij had geen succes. De opbrengst van dat ondankbare werk en die van eenige lessen voorzag gedurende eenige maanden in zijne behoeften. Zoo zette hy zyu treurig leven vol teleurstellingen voort, toen hij door een vreeselijk ongeluk getroffen werd, name-

MOZAET.

lijk deu dood zijner moeder, aau wie hij door de teederste liefde verbonden was (3 Juli 1778). Nadat de jonge Mozart zijn laatsten plicht aan haar betracht had, verliet hij Parijs, dat hem on verdragelij k geworden was, en hij keerde naar Salzburg terug, waar de nood hem dwong de betrekking van hoforganist aan te nemen, in 1779. Zoo dreigde zijn, in het begin zoo schitterende loopbaan, op een staat, die niet veel van dienstbaarheid verschilde, uit te loopen.

Doch het onveranderlijke vertrouwen van Leopold Mozart in de muzikale toekomst zijns zoons werd eindelijk door de uitkomst gerechtvaardigd. Een genie, zoo als er geen twee in eene eeuw geboren worden, wordt niet door de Voorzienigheid in het leven geroepen, om het ten slotte aan onmacht prijs te geven, eu al zijne tonen in de onverschilligheid en het onverstand van tijdgenooten te laten verstikken. Eindelijk kwam er, hoewel laat, vergoeding voor Mozart. In November 1780 werd de arme organist van Salzburg door Karl Theodoor, keurvorst van Beijereu, naar Muuchen ontboden, om er de opera Idomeneo te componeeren, op een Italiaanschen tekst van deu abt Varesco. Hij kreeg zes weken verlof, en, dank zij zijne verbazende gemakkelijkheid, kon hij de eerste twee bedrijven deu l^stei1 December daaraanvolgende laten repeteeren. Den 29^stel1 Januari 1781 werd het werk ten tooneele gebracht, eu het publiek was opgetogen over de nieuwe schoonheden, waarvan het overvloeide.

Men had nooit iets gehoord dat de aria: l\'adrc. (jermani en die van Ilia evenaarde, evenmin als de koren: Plein! nurni! Corriamo, fuggiamo. Van dat oogenblik was de roem van Mozart gevestigd, en hij zou nog slechts zich zei ven overtreffen.

De aartsbisschop Aan Salzburg, een bekrompen en ijdel mensch, deed wat hij kon om wereldkundig te maken, dat de beroemde componist in zijn dienst was. Hij kwam te Weenen, en nam zijn organist mede, dien hij in zijn eigen hotel liet logeeren, doch dien hij als zijn knecht behandelde.

MOZAllT.

De schrijver van Idomenco moest in de keuken bij de dienstboden eten, en zijns beurs leed er even zeer als zijn gevoel van eigenwaarde; want zijn meester wilde hem niet toestaan zich op concerten te laten hooren, die hem geld zouden kunnen opbrengen. »Zijne Hoogheid,quot; schrijft hij aan zijn vader, »verkiest niet, dat zijne menschen geld verdienen. Voor hen niets anders dan verlies.quot; De vrees van zijn vader te benadeelen, deed hem echter geduld oefenen. Doch eindelijk was de maat vol, en toen hij op zijne klachten niets ten antwoord ontving dan: »Pak u weg, als ge mij niet beter dienen wilt,quot; hield de kunstenaar het voor gezegd en nam zijn ontslag.

Hij moest evenwel leven. Het les geven bracht slechts karige inkomsten op; en had hij reeds in 1778 niet de woorden geschreven, die een wettig vertrouwen op zijn genie verraden: »Ik beu componist; ik ben voor kapelmeester geboren eu ik kan — hetgeen zeer zeker het geval zou zijn indien ik veel lessen aannam — mijn talent van componist, dat God mij zoo rijkelijk heeft geschonken, niet begraven?quot; Hij vestigde derhalve zijn aandacht op het tooneel. Doch Jozef II, die slechts van Italiaansche muziek hield, was weinig geneigd om het pogen van Duitsche componisten aan te moedigen. Na verscheidene vruchtelooze aanzoeken , zag Mozart zich eindelijk, door tusschenkomst van vorst Cobentzel en de gravin von Thun, vergund om voor het keizerlijk hof te schrijven. Zijn eerste werk daarvoor was Die Ëntführung ans dem Serail. Bretzner had een stuk onder dien titel vervaardigd, waaruit Stephani een middelmatiger tekst haalde. Eene Spaansche schoone, Constance, is een van de vrouwen van den Pacha Selim geworden. Belmonte, haar minnaar, weet in het serail door te dringen en beproeft de odalisken te doen ontsnappen , om zijne minnares te bevrijden. Doch het opzet mislukt, en de vermetele raïa heeft slechts zijn leven te danken aan de omstandigheid dat Selim in hem een burger van Burgos herkent, wien hij in vroeger tijd zijn leven te danken had. De brave Turk

MOZART.

schenkt den schuldige niet slechts het leven, hij geeft hem ook de hand van Constance. Op die nietige, onwaarschjin-lijke donnée heeft Mozart de partitie gemaakt, die in Duitsch-land het langste haren roem heeft behouden. En toch werd het stuk, dat den 12^tlel\' Juli 1782 voor het eerst te Weenen gespeeld werd, slecht door het publiek ontvangen. Het bracht den componist slechts vijftig dncaten op. Na de voorstelling zeide de keizer zelfs tot Mozart: »Dat is te geleerd voor onze ooren, ik vind dat er te veel noten in zijn;quot; waarop Mozart geantwoord zou hebben: »Sire, er zijn zoo veel noten in als er in zijn moeten.quot; Da Ponte, de schrijver van den tekst van Don Giovanni en de Nozze, vertelt in zijne Mémoires dat de keizer hem, bij gelegenheid van de opvoering van Die Entführung gezegd had: »Het heeft niet veel te beduidenquot; {Non era gran com): dat Mozart veel talent bezat voor instrumentale muziek, doch niet voor den zang. Dat is het oordeel van iemand die slechts met Italiaanschen stijl was ingenomen. Doch, zonder te veel waarde te hechten aan de zienswijze van den gekroonden criticus, valt het toch niet te ontkennen, dat Mozart in Die Entführung aus dem Serail nog niet die mate van volkomenheid in de kunst van den zang te behandelen had bereikt, als waarvan hij in Don Juan en Die Znuher/lölc de blijken gaf. Onder de uitstekendste gedeelten der partitie merkt men in de eerste plaats op de ouverture, het koor der slaven van het serail en het duo van de flesch, tusschen Osmin en Belmonte. Dan komen de beide boertige aria\'s van Osmin, het duo door dien laatste in het eerste bedrijf met Belmonte gezongen.

Gedurende zijn verblijf te Manheim had Mozart kennis gemaakt met eene jonge mooie zangeres, Aloysia Weber genaamd, wier herinnering onuitwisbaar in zijn ziel scheen gegrift te zijn. Bij zijne terugkomst uit\'Parijs, kwam hij te Munchen, waar het jonge meisje zich toen bevond, met het plan om haar ten huwelijk te vragen. Het schijnt dat de wijze, waarop hij in het eerst door de familie van Aloysia ontvangen was, hem tot dien stap aanmoedigde. Doch de

MOZART.

uitslag van ziju poging beantwoordde niet aan zijne verwachting. De levendige zangeres zag in den mageren jonkman met zijn grooten neus, groote oogen, klein hoofd, geen geniaal kunstenaar, en zij ontving haren aanbidder met zoo veel minachting, dat hij alle hoop op haar bezit liet varen. Daarop bracht de arme Mozart zijne genegenheid op Con-stantia Weber over, de zuster van het voorwerp van zijn eersten hartstocht, en trad den 4^llen Augustus 1782 met haar in het huwelijk, ongeveer drie \\veken na de eerste voorstelling van Die Enlführung aus ilem Serail. Het huwelijk had plaats ten huize der barones van Waldstetten, die onder de beschermers van Mozart behoorde.

Aan geld was bij de voltrekking van dat huwelijk in het geheel niet gedacht; het was een huwelijk uit liefde geweest. Ook ging het in de jonge huishouding somtijds vrij bekrompen toe, Mozart bezat geen ander vast inkomen dan acht honderd gulden als hof-componist. Wel bood de koning van Pruisen, Frederik Wilhelm II, hem de betrekking van kapelmeester aan, met een inkomen van 3000 gulden, doch hij weigerde om den keizer te verlaten, die toch zijne muziek niet waardeerde en hem bijna gebrek liet lijden; en toen een van zijne vrienden hem vroeg of hij althans den keizer niet te kennen had gegeven van welk eene positie hij om zijnentwil afgezien had, antwoordde hij: »Wie denkt in zulke oogenblikken aan zóo iets?quot; Ten einde in het onderhoud van zijn gezin te voorzien, gaf de schrijver van Ido-incneo en van Die Entführung aus dem Serail pianolessen en schreef hij walsen en quadrilles voor bals en masquerades. Mozai\'t te heeten, en veroordeeld te zijn, zijn tijd met die nuttelooze dingen te verbeuzelen, dien hij aan het voortbrengen van meesterstukken had kunnen besteden! Wat wij vooral bewonderen, is dat die aanhoudende strijd om de eerste behoefte van het stoffelijk leven de kunst in Mozart niet gedood, zijne inspiratie niet verzwakt heeft; wat zeg ik, haar van jaar tot jaar grootscher en krachtiger deed worden! De Davidde penilenle, een oratorium, dat schitte-

MOZART.

rende schoonheden bevat, verscheen iu 1783; vervolgens (van 1784 tot 1785) de zes kwartetten, welke Mozart aan Jozef Haydn heeft opgedragen. Toen Leopold Mozart in de maand Februari 1785 te Weenen kwam, verzocht hij den grooten symphonist hem oprecht te zeggen hoe hij over zijn zoon dacht. »Ik verklaar u voor God als eerlijk man/\'antwoordde de componist van De Schepping, »dat ik nwen zoon voor den grootsten componist hond van wien ik ooit heb hooren spreken. Hij schrijft met smaak en bezit de grondigste kennis van compositie.quot;

Na zulk een getuigenis valt het hard, dat men genoodzaakt is den laster te bestrijden, die Mozart tot een losbau-digen nachtbraker maakte. Stendhal, die geneigd was anderen naar zich zeiven te beoordeelen, had die beschuldigingen althans bescheiden en bedekt aangenomen; doch nu heeft de Revue des deux mond es die helpen verspreiden. En waarop grondt zich de heer Blaze de Bury, de schrijver van het bedoelde artikel, om te bewijzen dat »Mozart zijn leven in uithuizigheid doorbracht, speelhuizen en biljard-zalen, kroegen en publieke danszalen bezocht, als pierrot verkleed, en wat er na zulke nachten van losbandigheid overbleef aan zijne compositiën wijdde?quot; — Op eenige fragmenten uit brieven, waarvan die schrandere criticus zich bedieud heeft. Doch er is in de brieven Mozart geen sprake van publieke bals, maar van besloten vereeni-gingen. Een van die veroordeelde bals gaf hij zelf in een groot logement, dat een van zijne vrienden, de baron von Wetzlar, voor hem gehuurd had. Een ander kwam door inschrijving tot stand op de Redoute, en daar verscheen Mozart gekleed, niet als pierrot, maar als harlequin. Het costuum was hem door zijn eigen vader geleend geworden (brieven vai; 22 Januari en 5 Februari 1783). Zou men denken dat Leopold Mozart, wiens streng godsdienstige begrippen algemeen bekend zijn, zondige, of zelfs maar gevaarlijke uitspanningen aangemoedigd zou hebben? Inderdaad, wanneer men zulke ernstige beschuldigingen op zulke lichte gronden

MOZART.

bouwt, moet men al zeer lichtzinnig, of overdreven streng in zijn oordeel zijn. Hetzelfde geldt omtrent de beschuldiging dat Mozart een speler geweest zou zijn. Zelfs de meest bevooroordeelde kan geen enkelen regel in de brieven van Mozart ontdekken, die daarop zinspeelt. De beschuldiging is van allen grond ontbloot, en heeft zelfs niet eens, even als die andere, het voorrecht van op verdraaide teksten te berusten. Constance Weber hield veel van kegelen, haar man ■zoclit in het billardspel afleiding van zijn vermoeiden arbeid, doch niemand heeft menschen, die zich aan die onschuldige uitspanningen overgeven, nog ooit spelers genoemd. Toen de gezondheid van Mozart reeds zeer verzwakt was, had hij een biljard bij zich aan huis, in het vertrek dat op zijne studeerkamer uitkwam. Dat biljard met toebehooren staat op den inventaris van zijn eenvoudig huisraad, dat na zijn dood verkocht werd. Is het bovendien wel mogelijk dat iemand, die op negen en twintig jarigen leeftijd, zulk een lof van den beroemden Haydn verwierf, een losbandig mensch geweest zij ? Is het mogelijk, dat zoo veel volmaakte meesterstukken tusschen twee braspartijen in geschreven werden? Zulk eene bewering is eene bespotting van hen die haar lezen.

In Februari 1786 had in het keizerlijk paleis van Schön-brüun opvoering plaats van Der Schausjticl-director, boertige operette, die door de dames Cavaglieri en Aloysia Weber, die inmiddels mevrouw Lange geworden was, gespeeld werd. Het onderwerp is niets anders dan eene jaloezie tusschen twee zangeressen, van wie de eene Hertz heet en de andere Silberldang.

Het jaar 1786 toont ons Mozart op het toppunt der ontwikkeling zijner kunst. Dat jaar begon hij met de Nozse di Figaro de te vroeg afgebroken reeks van onsterfelijke meesterstukken. Salieri, de kapelmeester van Jozef II, begrijpende dat hij een geduchten mededinger in den jongen Wolfgang had, had al zijn invloed gebruikt om hem tegen te werken. Doch de keizer gaf, ondanks zijne vooringenomenheid met Italiaansche muziek, ditmaal een blijk van ver-

MOZART.

draagzaamheid eu rechtvaardigheid, door Mozart tegen de zelfzuchtige aanvallen van diens vijanden te stennen. Het werk, dat den 28^st™ April 1776 te Weenen gegeven werd, vond hij de eerste voorstelling niet den onzaglijken bijval, dien het \'t volgende jaar ie Praag ondervond. Doch er was geen kabaal mogelijk bij zulke prachtige, in het oog springende schoonheden. Salieri stond\'beschaamd, en Leopold Mozart schreef den 18^den Mei het volgende briefje aan zijne dochter:

»Bij de tweede voorstelling van de Nozze di Figaro, zijn er vijf stukken gerepeteerd, bij de derde zeven; een klein duo is drie malen gebisseerd geworden.quot;

Stendhal merkt te recht op, dat Mozart de donnée van Beaumarchais in veel opzichten gewijzigd en van karakter veranderd heeft. Het Fransche stuk, schitterend van vuur, van geest en vernuft, was juist door de hoedanigheden die het zijn succes verzekerden, ongeschikt om op muziek gebracht te worden. Niets drnischt iuderdaad zoo zeer tegen muzikale uitdrukking in als het onophoudelijke, onverzoenlijke sarcasme. De schrijver der opera heeft gelukkig iets van zijn eigen bevalligen smaak aan de personages van dat revolutionnaire blijspel weten mede te deelen. Wij behoeven onder de dertig stukken, waaruit de partitie bestaat, slechts de aria van Figaro: Non pin andral. die van Cherubin: Voi che sapele, waarin een rijkdom van teederheid ligt, het duo van de gravin en Suzanna: Suil\'aria, de cavatine; Se vital ballare, het duetto: Crtidel, perchè finora, de bewonderenswaardige aria der gravin: Dove sonn, vol aristocratische fijnheid, en de coupletten: L\'ho perdu!a, in herinnering te brengen.

De burgers van Praag hadden de verdiensten van Mozart beter op prijs weten, te stellen dan de bevolking van Weenen gedaan had; ook droeg de kunstenaar aan de bewonderaars van zijn Nozze di Figaro zijn schoonste werk op, Don Giovanni, opera in twee bedrijven, woorden van Da Ponte, die den 4^dei1 November 1787 werd opgevoerd. Nooit werd

15

MOZART.

schitterender genie door gelukkiger onderwerp bezield. De schrijver van den tekst, een Venetiaan, die, even als zijn landgenoot Casanova, door de ervaring van allerlei avontu-quot;ren zijne levenswijsheid had opgedaan, was de geschiktste man om een leven te doen begrijpen zooals hij zelf geleid had, en om dat voor de kinderlijk eenvoudige ziel van Mozart begrijpelijk te maken. Hij ontleende het onderwerp van zijn tekst gedeeltelijk uit een blijspel van Molière, deels ook uit het oorspronkelijk Spaansche stuk van Tirso de Molina. De Fransche Don Juan is niets dan een gemeene rowe\', waarvan moeielijk, zoo al niet onmogelijk, eene artistieke schepping te maken ware. Mozart en zijn medewerker handelden met die opera zoo als zij met het werk van Beaumarchais gedaan hadden, maakten een vrij gebruik van.de type der legende, en men heeft geen reden om dat te betreuren. Wanneer men bedenkt wat er ouder de handen van Mozart geworden is van dien vrij prozaïschen held van Ie Festin de Pierre, vraagt men zich af of de wetenschap der muziek, aan dramatische uitdrukking dienstbaar gemaakt, ooit iets volkomeners geleverd heeft. De meest uiteenloopende gevoelens, in al hunne fijne schakeeringen, worden er in eene onvergelijkelijk harmonische taal in weergegeven. Het is eene opeenvolging van meesterstukken, welke vgj slechts behoeven op te noemen. Wij vergenoegen ons met het aanhalen van de aria van Leporello: No//e e giorno, het tooneel van den dood des kommandeurs en de droevige klaagtoonen van donna Anna, het trio: Ah, chi mi dice, de ai-ia: Mada-mina, il calalogo, het heerlijke duo: La ci darem la mano, de aria van Don Juan: Fin ch\'han del vino, die van Zerline; Vedrai carino, de aria van Don Ottavio: II mio tesoro, eindelijk het stuk dat onder den naam van Trio der gemasker-den bekend is, en de harmonie waardoor de rol van het beeld des kommandeurs zoo goed gekarakteriseerd wordt.

Don Juan wekte in Praag een bewonderende geestdrift op _t doch te Weenen viel het stuk, ten gevolge eener slechte vertolking en van den wansmaak van het publiek, dat de

MOZAET.

Axur van Salieri boven den Don Juan verkoos. Haydn was bijna de eenige die er de schoonheden van begreep. In eene vereeniging van zoogenaamde liefhebbers, die om strijd het nieuwe werk criti^eerden, werd hem zijn oordeel gevraagd. »A1 wat ik weet en wat ik u verzekeren kan,quot; antwoordde hij, »is dat Mozart de grootste componist is van onzen tijd.quot;

De oude kapelmeester van Salzburg heeft niet lang genoeg geleefd om de verheven partituur van zijn zoon te kunnen toejuichen. Hij stierf den 28^sten Mei 1787. De jonge Mozart overleefde zijn vader slechts vier jaren. Wanneer men bedenkt wat Leopold Mozart voor de teederste kindsheid van zijn zoon voor dezen geweest was, eerst waakzaam en trouw in zijne vaderplichten, later een verstandig meester voor het geniale kind, zijn leidsman, zijn vertrouwde, die met onvermoeide zorg voor de ontwikkeling zijner lichamelijke, zedelijke en verstandelijke vermogens waakte, zijne uitspanningen, zijne lectuur bestuuijde, en liefde voor God, voor zijne moeder, voor zijne zuster en alles wat schoon en goed is bij hem aankweekte; als men aan de gestadige briefwisseling denkt tusschen den vader en den zoon, aan die menigvuldige wisseling van indrukken en gedachten, ziet men dat tusschen die twee zielen eene volmaakte eensgezind-heid heerschte, dat beider bestaan als het ware in een ge-

\' O

weven was. Men heeft die eenheid niet genoeg opgemerkt; de vroegtijdige dood van Mozart wordt er echter door verklaard. Men leze met aandacht den volgenden brief:

Zeer geliefde vader,

Zoo even ontvang ik eene tijding die mij geheel ter neder drukt, te meer wijl ik uit uw vorig schrijven mocht opmaken dat gij, Gode zij dank, volkomen wel waart. — Gij zijt dus ernstig ziek? — Behoef ik u wel te zeggen hoe vurig ik naar eeu geruststellenden brief van u zeiven verlang? Ik hoop nog dien spoedig te ontvangen, hoewel ik gewoon ben mij steeds het ergste voor te stellen. Wijl de

MOZART.

dood, wel beschouwd, eigenljik het ware doel vau het leven is, heb ik mij sinds vele jaren zoo met dien waren vriend der menschheid vertrouwd gemaakt, dat zijn beeld, ver van iets afsehrikkends voor mij te hebben, niets dan zachts en troostends voor mij heeft. Ik dank God dat Hij mij de genade bewezen heeft den dood als den sleutel ouzer ware zaligheid te leeren beschouwen. Ik leg mij \'s avonds nooit te slapen, of ik bedenk dat ik, hoe jong ik ook ben, den volgenden morgen niet meer ontwaken zal; en toch zal niemand die mij kent zeggen dat ik in het dagelijksche leven somber of zwartgallig ben; ik dank mijn Schepper dagelijks voor dat geluk, en ik wensch het al mijne medemenschen, mijne broeders, van harte toe.

Ik hoop dat gij u beter zult voelen terwijl ik deze regelen schrijf. Ik smeek u het niet voor mij te verbergen als gij erger wordt; maar mij de geheele waarheid te schrijven of te laten schrijven, op(l;it ik zoo dra mogelijk in uwe armen kunne zijn. Dat bezweer ik u bij alles wat heilig is. Ik hoop intusschen nog op een geruststellenden brief, en in die zoete hoop kus ik u duizend malen de hand, even als mijne vrouw en Karl; ik blijf eeuwig

Uw WOLFGANG.

Men ziet het, bij de gedachte aan den naderenden dood zijns vaders, denkt Mozart zonder rouw aan het einde zijner eigene loopbaan en beschouwt den dood als den sleutel zijner ware zaligheid.

Eenige maanden daarna vatte hij zijne muzikale compo-sitiën weder op; doch zijne gezondheid had voel geleden.

Reeds gevoelde hij de teekenen eener borstaandoening, die allen levenslust uit zijn hart bande en hem slechts treurige indrukken gaf. Het gulden prisma van jeugd en roem bezweek voor de aanraking met teleurstellende werkelijkheid des levens. De schrijver van Don Giovanni was geen lichtmis, geen verkwister; doch hem was de aandoenlijke en

MOZAB/r.

ongeneeselijke achteloosheid in geldzaken eigen, die veelal een eigenschap is van een grooten geest. De menigvuldige ziekten zijner echtgenoote, het onderhond van een talrijk kroost (hij heeft zes kinderen gehad) dwongen hem tot uitgaven, die niet in evenredigheid stonden tot zijne positie en zijn fortuin. Ook was hij dikwijls in de noodzakelijklieid van geld ter leen te vragen. De toonkunstenaars trokken in dien tijd nog weinig voordeel van hun werk, en de laatste drie syinphonieën van Mozart, die in 1788 het licht zagen, bezorgden hem meer roem dan voordeel. Het volgende jaar schreef hij, behalve een groot aantal stukken instrumentale muziek, de partitie voor Cosi fan lulle (Zoo doen ze alte-maal), opera bonffe in twee bedrijven, die met een schitterend succes, den 2Gsten Februari 1790, te Weenen opgevoerd werd. De meest bewonderde deelen van dat werk zijn de quintet: Di scrivermi ogni yiorno giurami; de aria: Per pwla, ben mio, perdona, en de liefelijke romance: Un\' aura amorosa.

Door de gedachte aan zij n naderend einde gekweld, te smartelijker voor hem wijl hij vreesde het gedenkteeken van zijn genie onvoltooid te zullen moeten achterlaten, wijdde Mozart zich rusteloos aan een werk, dat zijne krachten uitputte en waarvan noch de bede zijner vrouw, noch die zijner vrienden hem konden afbrengen.

In dien toestand schreef hij, in 1791, de partituur voor de Zauher/Ule, op verzoek van den tooneel-directeur Schi-kaneder, die behoefte had aan een stuk dat opgang maakte, wilde hij een bankroet voorkomen. Meer denkende aan de benarde omstandigheden dieus directeurs, dan aan zijn eigen geldgebrek, stond Mozart hem gratis de twee bedrijven zijner opera af eu behield zich slechts het recht voor, de partitie in het vervolg te verkoopen aan andere tooneelen, die er om vragen mochten. Toen de Zauberflute daarop te Weenen ten tooneele werd gebracht, werd zij honderd twintig malen achter elkander gegeven; doch, ondanks de overeenkomst welke Mozart met Schikaneder getroffen had, gaf deze ver-

MOZA.ET.

scheidene afschriften vau de partitie uit, waardoor alle schouwburgen in staat waren het stuk te geven. Toen Mozart vernam hoe hij het slachtoffer zijner belangeloosheid geworden was-, vergenoegde hij zich met, over Schikaneder sprekende, te zeggen: »Die schelm!quot; Hij scheen tot aan zijn dood bestemd om door de menschen met wie hij te doen had beet genomen te worden.

De handeling der Zauberflöle valt in het oude Egypte voor. Het is eeue romantische opera, waarin het tooverspel eene groote rol heeft, zonder dat nochtans het natuurlijke element er in vernietigd wordt, zoo als dikwijls in de opera\'s van Weber het geval is. De partitie der Zauberflöle is uit het oogpunt van stijl, van klare vloeiende gedachte, het schoonste werk dat uit de pen van Mozart is voortgekomen. Het trio der toovergodinnen, het lied van den vogelaar, de aria der koningin van den nacht, en het beroemde quintet: hm , hm, hm , hm , maken het eerste bedrijf uit in het Fransche stuk! Nadat de vogelaar in het tweede bedrijf in de volière gekomen is, hoort men een heerlijk duo in dialoog, dat aan de aria van Cherubini: Voi che sapele doet denken. Het tooneel, waarin het tooverklokje Monostatos en zijn troep op de maat de vlucht doet nemen, is zeer vroolijk en toch als altijd vrij van een lager genre van boertigheid. Het derde bedrijf begint met het verheven gebed van den hoogepriester: 0 Is is und Osiris.\' Nog noemen wij uit het derde bedrijf de aria der nachtkoningin: Der Holle Rache, die voor de buitengewone stem van Aloysia Weber geschreven was ; de tweede bas aria: In diesen heil\'gen Hallen, en het koor der priesters van Isis. De coupletten van het laatste bedrijf, die den stempel der verhevenste plechtigheid dragen, zijn populair geworden; het koddige duo tusschen Papageno en Papagena is allerliefst en bevallig.

Eene geheimzinnige gebeurtenis bracht in dien tijd nog het hare bij om het sombere voorgevoel van Mozart te versterken. Hij ontving op zekeren dag een bezoek van een in onker grijs gekleeden vreemdeling, die, zonder hem te zeg-

MOZART.quot;

gen van wien hij kwam, hem verzocht een lijkmis te schrijven , voor honderd, vooruit te betalen, dukaten. Het werk moest in eene maand tijds voltooid zyn. Doch inmiddels werd Mozart naar Praag geroepen om op den tekst van Metastasio de opera Clemensa di Tilo te schrijven, op verzoek van de Boheemsche Staten die de kroning van keizer Leopold II wilden vieren. Op het o ogenblik toen Mozart in zijn rijtuig zou stijgen, sprak de onbekende hem weder aan met de vraag, wanneer het Requiem voltooid zou ziju. Latei-is het bekend geworden dat die personage, die zich het air van eene zekere geheimzinnigheid had willen geven, niemand anders was dan de kamerdienaar des graven Walsegg. Deze laatste had zijne vrouw verloren, en hij had zich de eer willen aanmatigen van het werk, dat hij aan Mozart had opgedragen, voor de lijkplechtigheid der gravin. Dat was de geheele reden van de geheimzinnigheid waarmede de man zich aanmeldde. Er was dien ten gevolge niets bovennatuurlijks in het spel. Doch de componist van Don Giovanni was, zoo als wij reeds zeiden, altijd met het denkbeeld van zijn dood bezig; hij drong zich op dat de man in het grijs een bode van het noodlot was, en dat hij het Requiem voor zich zeiven maakte. Om die meer dan zonderlinge gedachte te verklaren, die eene idéé fixe dreigde te worden, moet men niet vergeten dat Mozart in eene eeuw leefde, die aan de tusschenkomst van geesten in de zichtbare wereld geloofde. Het was de tijd der Rosekruisers, der Swedenborgianen, der Theosophen. Mozart was vrijmetselaar geworden, en men weet dat de vrijmetselarij in dien tijd aan zienersschap grensde. Bovendien, was hij niet een vriend van Mesmer, den uitvinder van het dierlijk magnetismus? Onder den invloed der fantastische ge-dach ten-rich ting, welke hij met velen zijner tijdgenooten deelde, heeft Mozart, die reeds door.arbeid en ziekte ondermijnd was, in de eenvoudigste gebeurtenis eene openbaring van gene zijde van het graf kunnen zien.

De Clemenza di Tilo, opera seria in twee bedrijven, die den 6^dei1 September 1791 te Praag werd opgevoerd, werd

MOZAET.

niet met denzelfdeii bijval o at vangen als aau de D/ozze eu Don Giovanni te beurt gevallen was. Door -Mozart aan groot-scher schoonheden gewend, deed het publiek niet genoeg recht wedervaren aan al het bekoorlijke, fijne en zuivere dier liefelijke partitie. Mozart was er bedroefd om, en de opgang, dien zijn Zauberfiöte weinig dagen daarna genoot, was niet voldoende om hem te troosten. Den 15lt;kn November scheen zijne gezondheid beter te worden, en hij maakte van die schijnbare herstelling gebruik om eene kleine cantate schrijven (den lof der vriendschap) voor de vrijmetselaarsloge waarvan hij lid was. Hij meende dat zijne krachten geheel hersteld waren en begon met ijver aan het hem bestelde Requiem: doch na verloop van weinige dagen werd hij bedlegerig, en hij stond niet weder op; hij droeg aan zynen leerling Sussmayer de taak op om het begonnen werk te voltooien. Den S^¹¹ December 1791 stierf de ongelukkige Mozart in de armen zijner vrouw, in het bijzijn zijner kinderen en vrienden, met Christelijke gelatenheid. Hij wilde de zijnen een voorbeeld geven en zeide tot zijne schoonzuster Sophia Weber, die zich schreiende wilde verwijderen: »Blijf hier, ik wil gaarne dat gij mij ziet sterven.quot; Hij was nog geen zes en dertig jaren oud; doch sinds lang rijp voor den roem, was hij het ook voor den hemel.

Mozart had zes kinderen gehad, waarvan er Jiem slechts twee overleefden, Wolfgang en Karl, de oudste, die onlangs te Salzburg overleden is. Zijne weduwe is later hertrouwd met den ridder Nissen, die een leven van Mozart heeft uitgegeven.

Mozart is de eerste pianist van zijn tijd geweest; doch die verdienste, die reeds voldoende zou zyn om den roem van een gewoon mensch te vestigen, verdwijnt bij den on-nietelijken roem, dien hij zich als componist verworven heeft. De lijst zijner werken, die meer dan 800 stukken bedraagt, bevat allerlei genren, en in al die genren muntte Mozart uit. Hij is misschien de eenige toonkunstenaar, op wien men die lofspraak kan toepassen. Terwijl Beethoven uitmunt in

MozAiiï. 233

de symphonie, Rossini iu dramatisclie muziek, kent Mozart geene specialiteit; hetzij hij een opera schrijft of eeue mis, eeu oratorium of eene menuet, een kwartet of eene cantate, iu alles viudt men zijn genie terug. Geen van zijne voorgangers ot van zijne opvolgers heeft zoo veel invloed op het lyrisch tooneel uitgeoefend. Figaro\'s 11 och zeil, Die Zau-berflöle eu Don Juan zijn uiet slechts meesterstukken, het zijn voorbeelden eener ideale compositie, die tot op den huidigen dag de. regelen van den smaak hebben vastgesteld eu gehandhaafd; als zoo vele zuilen steunen zij nog heden het gebouw der toonkunst, eu hunne sterkte zal het tegen de vermetele pogingen beschermen van hen, die er de gi\'ond-slagen vau trachten te ondermijnen.

CHERUBIM I.

Geboren in 1760, gestorven in 1842.

Ieder kent het schoone portret van Cherubini, door Ingres. Men raadt reeds uit de strenge lijnen van dat gelaat de strengheid van dat talent, die zich nooit naar de denkbeelden van anderen wist te schikken, en het vaste karakter van iemand, die in alle levensomstandigheden zijne onafhankelijkheid wist te bewaren, zelfs tegenover Napoleon I. Hij heeft de lauwerkroon , welke de Muze hem op de slapen drukte, door een roemrijken arbeid verdiend, en die kroon is tot heden nog niet verwelkt.

Maria Luigi Carlo Zenobio Salvatore Cherubini werd den Sstcn September 1760 geboren, in dat Toskane, waar de toonkunst als het ware te huis behoort, waar de taal zoo zoetvloeiend is dat zij op zich zelve reeds muziek mag heeten. Bij dien invloed van zijn geboorteland kwam nog die nog zijner ouders en zijner opvoeding. Zijn vader, Bartolomeo Cherubini, muziekmeester en accompagnateur in den schouwburg La Pergola te Florence, leerde hem de eerste beginselen zijner kunst, toen hij nog geen zes jaren oud was. Op negenjarigen leeftijd ontving de knaap les in harmonie en

CHEBUBINI.

accompagnement van Bartolomeo en Alessandro Felici, en na hun dood gaven Pietro Bizarri en Giuseppe Castrucci hem onderricht in de compositie. Oherubini, die toen reeds onweerstaanbaar door de zucht tot componeeren gedreven werd, schreef op zijn dertiende jaar eene plechtige mis en een intermezzo voor een liefhebherij-tooneel. Die eerste proeven werden welhaast door andere proeven van godsdienstige muziek en verscheidene opera\'s gevolgd. De jonge kunstenaar had zijn zeventiende jaar bereikt, en ondervond reeds de bedwelming der eerste schittering van den roem, waarvan Vauvenargues spreekt, toen hij zich eensklaps aan de toejuiching van het publiek onttrok, tijdelijk afstand deed van eene streelende vermaardheid en zich op nieuw aan het juk van strenge studie onderwierp. Met een jaargeld, dat hem door de edelmoedigheid van den groothertog van Toskane, Leopold H, geschonken werd, begaf hij zich, in 1778, naar Bologna, bij Sarti, en studeerde, onder die geheel en al scholastieke leiding, om de manier van de oude meesters der Romeinsche school weder machtig te worden. Twee jaren lang, van 1778 tot 1780, onthield Cherubini van zich iets anders te schrijven dan contrapuntistische studiën en fuga\'s, om zich met al de nioeielijkheden der harmonie vertrouwd te maken.

Zulk eene eenzijdige studie bevorderde wel is waar de buigzaamheid van den geest, maar kon een nadeeligen invloed uitoefenen op de scheppingskracht der verbeelding. Nadat Cherubini Sarti naar Milaan gevolgd was, waarheen deze ter vervanging van Fioroni, kapelmeester der hoofdkerk, geroepen was, voltooide hij daar zijne studiën en gaf eindelijk, in den herfst van het jaar 1780, zijn eerste dramatische werk, met de opera in drie bedrijven Quinto Fahlo, die te Alessandria della Paglia werd opgevoerd. Dat werk schijnt weinig bijval gevonden te hebben; want Cherubini bracht in het geheele volgende jaar niets voort. In 1782 maakte hij echter die werkeloosheid weder goed door verdubbelden ijver. Hij gaf Armida, in drie bedrijven, te Flo-

CHEllUBINI.

reuce; Adriano in Stria, in drie bedrijven, op den tekst van Metastasio, voor de inwijding van een nieuwen schouwburg te Livoruo, en II Mesenzio te Florence. Bovendien schreef hij tien tweestemmige nocturnes, vier melodieën en verscheidene aria\'s. In 1783 liet Cherubiui te Rome nog een Quinto Fabio, eu te Venetië een opera bouffe in twee bedrijven opvoeren, getiteld Lo Sposo di Ire, marilo di nessuna.

De Veuetianen uoemdeu hem, met toespeling op zijn naam Cherubiui, II Cherubim, om zijn fraaien cherubijnen kop, zijue dichte krullende lokken en zijne engelachtig bevallige stem. Er bestaan allerliefste portretten van Cherubiui uit den tijd zijner jeugd. Hij had toen fijne fraaie gelaatstrekken-Later veranderde de uitdrukking van ziju gelaat onder den invloed van de worstelingen van zijn geest, aanhoudenden arbeid en ook de bekommeringen aan zijne loopbaan verbonden. Om de geloovigen in hunne kerken te lokken, parodieerden de Jezuïten van Florence zijne opera\'s in hunne oratorio\'s. De roem van Cherubiui nam dan ook met den dag toe. In het jaar 1784 gaf hij de Idalide te Florence, eu zijn Alessandre nelle Indie te Mantua. Daarna begaf Che-rubini zich naar Londen, waar hij zich van de bekende geestdrift der Engelschen voor groote kunstenaars uit andere landen weder nieuwen roem beloofde.

Nadat Cherubini, met medewerking van verscheidene andere toonkunstenaars, een Demelrio had geschreven, liet hij in den koninklijken schouwburg eeue opera bouffe opvoeren, in twee bedrijven, onder den titel van La fin la Principessa, die een onverdeelden bijval ondervond. Doch, geen voorspoed is bestendig in dit ondermaansche, en de val van Giulio Sa-bino , die in 1780 te Londen werd opgevoerd, was zoo volkomen , dat Cherubini terstond besloot Engeland te verlaten. In Frankrijk had men intusschen geen reden zich deswege te beklagen, want van dien tijd af koos Cherubini daar zijn verblijf en kwam zich, Juli 1786, te Parijs vestigen. In het begin ontving hij ook daar geene groote aanmoediging, want men wilde zijne groote cantate Amphion, welke hij

CHERUBINI.

voor het coticert ia de Olympische loge gecompoueerd had, niét uitvoeren. In het volgende jaar, 1787, componeerde Cherubini niets dan achttien romancen , welke hij aan Estelle, herderdicht van Florian, ontleend had. Doch tevens liet hij eene roemrijke gedachtenis aan zijn vaderland ua, waarin zijne opera Ifiyenia, zoowel te Turin als te Milaan, te Parma en te Florence, een schitterenden bijval genoot.

In Frankrijk teruggekomen, zag Cherubini zich door het bestuur der groote Opera belast met de partitie van Demo-phon, lyrisch treurspel in drie bedrijven, waarvan de verzen van den koelen dichter Marmontel afkomstig waren. Die taak was oorspronkelijk aan Vogel, den schrijver van Lc Toison (Vor opgedragen geworden; doch men vreesde dat die kunstenaar door zijne slechte gezondheid verhinderd zou worden dat werk te voltooien. En inderdaad stierf Vogel den 28^sten Juni 1788, en op den Isten December van hetzelfde jaar werd de Demnphon van Cherubini in de Koninklijke Academie van toonkunst gespeeld. Dat was voor het eerst, dat de Florentijner componist eene partitie schreef op een Franschen tekst. Hij zag daarbij af van den Italiaanschen stijl, welken hij in zijne vorige opera\'s had gevolgd, en deed moeite om dramatische belangrijkheid met de vruchten zijner harmonische kennis te vereenigen. Doch het publiek van dien tijd was nog niet gewend aan die herschepping van de kunst, die door Mehul, Berton en Spontini met grooter bijval volbracht werd. Cherubini heeft er den weg toe gebaand , en men moet hem het recht dier vinding toekennen, wanneer men het fraaie koor van Demophon: Ah, vous me rendez la vie, ontleden gaat.

Toen Leonard, de kapper van Marie Antoinette, in 1789 het privilegie ontving om te Parijs een schouwburg te stichten, waarin Italiaansche opera\'s gespeeld zouden worden, werd Viotti naar Italië gezonden om er de beroemdste zangers aan te werven. De nieuwe troep, die aan den schouwburg van La foire de Saint Germain werd verbonden, kwam onder de directie van Cherubini, die de beste werken van

CHEKX\'BINI.

Anfossi, Paisiello en Cimarosa ten tooneele liet brengen,

⁷ O quot;

niet zonder er uitmuntende brokken van zijne eigene compositie in te lasschen. Het kwartet: Cara, da voi dipende, in de Viaggialnri felici, en het trio in de Ilaliana in Londra ingelascht, ontsierden voorzeker de werken niet; waarin zij tusscheugevoegd waren. Terwijl Clierubini de werken van anderen onderhanden nam, verzuimde hij evenmin eigen compositie. De zorg voor den schouwburg van La foire de Saint Germain belette hem niet aan eene opera te werken, die ten titel bad Marguerite d\'Anjou, welke hij onvoltooid liet, om Lodoïska te schrijven, een heroïsch blijspel in drie bedrijven, waarvan de tekst van Fillette-Loreaux is. Dat merkwaardige werk, dat den , IS\'¹™ Juli 1791 in de zaal Feydeau ten gehoore gebracht werd, ondervond den leven-digsten bijval van ieder, die verstand had van muziek.

De lezers, die den tekst van Lodoïska niet kennen, kunnen er zich een denkbeeld van maken door de voornaamste, gebeurtenissen uit de meer algemeeu bekende Richard Coeur de Lion en Fidelia met elkander te vereenigen. Om de muziek is het jammer dat geen enkele tooneeldirekteur die opera in zijn repertoire opneemt. Afzonderlijke stukken uit de partituur van Lodoïsha zijn niet voor salonmuziek geschikt, wegens hun symphomstischen vorm. Men kan zich de geestdrift, welke zij opgewekt hebben, slechts voorstellen, als men muziek gestudeerd heeft op eene wijze zooals alleen een meester in de kunst dat doet. De ouverture is nochtans dikwijls op concerten ten gehoore gebracht geworden. Men vindt in het geheele werk een edelen, goed volgehouden stijl, be-wonderenswaa-rdige en diep doordachte massa\'s, rijke modu-latiën vol afwisseling, die haar voor verouderen bewaren. Wij durven gerust beweren dat de Lodoïska nu nog, na zeventig jaren, minder rimpels heeft dan de meeste harer dochteren.

In dien tijd componeerde Cherubini de muziek voor verscheidene liederen, bij gelegenheid van revolutionaire feesten. Wijl hij niet tot de oude monarchie in betrekking had gestaan en geen Franschman was, is het in hem minder te

CHEEUBINI.

veroordeelen., dan in Dalayrac en Grétry, dat hij zich dooide nieuwe beweging liet medesleepen.

Die liederen zijn:

1° Ode pour Vanniversaire du 10 Aoul, op den tekst van Lebrun, lid van het Instituut.

De uitdrukking der hevigste hartsto chten in den tekst vormt een wonderlijk contrast met de welluidende zachtheid dier compositie. Het accompagnement geschiedt door clari-netten, hoorns en fagotten; deze laatste instrumenten volgen in het referein een merkwaardigen gang.

2° Le Salpélre rcpuhlicain, dat in Pluvióse van het jaar II gezongen werd, op het feest van de quot;Opening der sal-petermijnen.

3° Hymne a la fralernité, woorden van Th. Désorgues, die in den nationalen tuin der Tuileriën gezongen werd, den l^st^el1 Vendémiaire van het jaar II.

4° Ode sur le 18 Fruclidor, den dag van het dolkencomplot in de Tuilerióën.

5° Hymne junèbre sur la mort du general Hoche, woorden van Joseph Chénier, in het Champ de Mars gezongen, den 10 Vendémiaire van het jaar VI, by de lijkplechtigheid ter eere van Hoche:

Du haul de la voute éternelle Jeune héros, recois nos pleurs!

Die compositie, die zoo somber gemaakt wordt door den toonaarcf van (/-mol, is voortreffelijk schoon. Alle muzibk-liefhebbers spraken er met den meesten lof over, in het bijzyn van Bonaparte. Dezen verdroot de roem van een ander ; wij zullen daar later de gevolgen van zien.

6° Fete de la jeunesse, den 10 Germinal, woorden van Parny.

7° Féte de la reconnaissance, den 10 Prairial, woorden van Mahérault.

Het accompagnement van dien laatsten zang is allerwel-luidendst.

CHERUBINI.

Vervolgens gaf Cherubini Elisa ou le Moid Saint Bernard, opera couiique in twee bedrijven, in den schouwburg Fey-deau in 1794 ten tooneele gebracht. Het tooneel verplaatst den toeschouwer te midden van ijsbergen en stormvlagen; de ontknooping wordt door een sneeuwval verhaast; de onwaarschijnlijkheid wedijvert in dat stuk met het belachelijke. Cherubini bedacht niet hoezeer zijne muziek door zulke slechte poëzie benadeeld werd en bleef steeds doorwerken, volmaakte zijn stijl en gaf de meest harmonische, geleerdste en fijnste vormen aan die alledaagsche of ongerijmde verzen.

Hetzelfde geldt van Medée, lyrisch treurspel iu drie bedrijven en in verzen, woorden van Hoffmann, dat in de zaal Feydeau, den 23^sten Ventose vau het jaar V (den 13lt;ien Maart 1797) ten tooneele gebracht werd. Het maandschrift Le Censeur had het volgende oordeel over dat werk uitgesproken : »De muziek, die van Cherubini is , is dikwijls welluidend en somtijds krachtig; doch men heeft er navolgingen van, of een gedachte aan de manier van Mehul iu ontdekt.quot; In een verheven oogenblik van geestdrift beantwoordde Mehul zelf die recensie, zeggende: »O, beoordeelaar, gij kent dien grooten kunstenaar niet. Maar ik, die hem ken en die hem bewonder omdat ik hem ken, ik zeg en ik wil het aan geheel Europa bewijzen, dat de onnavolgbare schrijver van Démophon, van Lodoiska, van Elisa en van Medée nooit een ander heeft behoeven na te bootsen , om beurtelings sierlijk, gevoelig, bevallig of tragisch te zijn, in een woord om die Cherubini te wezen, dien somroigen ^an namaak beschuldigen mogen, doch dien zij zelveu ongelukkig niet zullen nalaten bij de eerste gelegenheid na te bootsen. Die te recht beroemde kunstenaar kan wel een beoordeelaar vinden die hem aanvalt, doch hij zal in iederen bewonderaar zijn verdediger vinden, in ieder die vatbaar is om zijne groote talenten te kunnen waardeeren en gevoelen.quot;

Den 153™ Januari 1800 had in den schouwburg Feydeau de eerste voorstelling plaats van Les deux journées, in het Hoogduitsch Der Wasser trager, lyrisch blijspel in drie be-

CHEEUBINI.

drijven, waarvan Bouilly den tekst geschreven had. Het too-neel valt voor in den tijd van den kardinaal Mazarin, en de kleine Savoyaard Antonio is de held van het stuk. De schrijver van den tekst heeft de gebenrtennissen zoodanig op een gestapeld, dat de belangstelling er te veel door verdeeld wordt en zich op geen enkel personage van het stuk kan vestigen; bij gebrek van eenheid in tijd en plaats, had de dichter althans eenheid in de handeling in acht moeten nemen. De fraaie muziek van Cherubini kon zulk een slecht dichtstuk niet redden. Toch zijn er nog enkele fragmenten van de partitie voor vergetelheid bewaard gebleven. De aria van den kleinen Savoyaard, de coupletten van Mikeli: A leurs yeux, fdérobe madame, zijn lang in den smaak gebleven , even als het fraaie soldatenkoor op de woorden:

Meritons la bienveillance Du celebre Mazarin,

Surveillons et servons bien Son Eminence.

Cherubini kon niet altijd even keurig zijn in de keus van den tekst waarop hij componeerde; want, hoeveel roem hij door zijne compositiën verwierf, hij had toch voor zijn talrijk gezin geen ander middel van bestaan dan het inkomen aan de betrekking van Inspecteur van het Conservatoire verbonden. Frankrijk had zich milder kunnen betoonen jegens een vreemdeling, die het repertoire zijner nationale muziek zoo zeer verrijkte. Doch in Frankrijk regeerde Bonaparte, en Cherubini had zich op zekeren dag het ongenoegen des eersten consuls op den hals gehaald door in zijne tegenwoordigheid, en zonder dat hij het bevolen had, de lijkmarsch , welke hij voor de begrafenis van den generaal Hoche had vervaardigd, te laten uitvoeren. Hij had zelfs in meening durven verschillen met den eersten consul, die in zijn bijzijn een te uitbundigen lof toezwaaide aan Paisiello en Zinga-relli: »Paisiello kan er nog doorquot;, zei Cherubini; »maar Zingarelli!quot; — Doch Bonaparte duldde geen tegenspraak,

16

CHEUUBINI.

als er quaestie van muziek was, evenmin als in alle andere zaken, en van dien dag af bestond er een sterke weder-zydsclie afkeer tusschen den man die Frankrijk regeerde en den grooten componist.

Aan het helsche werktuig van Nivóse ontkomen, ontving Bonaparte, volgens onde gewoonte, de officieele gelukwenschen van alle mogelijke corporatiën. Ook het Conservatorium zond eene deputatie naai^ de Tuilerieën. Cherubini, die toen onder de Inspecteuren dier inrichting behoorde, was er bij, doch hij hield zich achter zijne ambtsbroeders schuil, wijl hij niet persoonlijk in aanraking wilde komen met een man dien hij niet genegen was. Bonaparte keek echter naar hem uit, zeggende: »Ik zie den heer Cherubini nietquot;; waarbij hij den naam op zijn Frausch uitsprak. Cherubini moest dus wel voor den dag komen, doch vergenoegde zich met het maken van eene stomme buiging. Eenige dagen daarna ontving hij eene uitnoodiging om in de Tuilerieën te komen dineeren. Na het diner begon Bonaparte over muziek te praten, terwijl hij driftig de zaal op en neder stapte; hij haalde de beroemde aria: Ombra adorala van Zingarelli aan, klaagde over de te sterk klinkende accompagnementen van Cherubini, en kwam er zonder omwegen voor uit dat hij liever de mu-muziek van Paisiello hoorde, die hem zoo zacht in slaap kou wiegen, zoo als hij zeide. »Ik begrijp u.quot; antwoordde Cherubini, met meer doorzicht dan een hoveling aan den dag mag leggen. »Gij houdt van muziek die u niet verhindert onder het luisteren aan staatszaken te denken.quot; Dat antwoord was al te openhartig; Bonaparte deed iemand die zoo vrijmoedig was, nooit meer in zijne gunsten deelen.

Den 4^den October 1803 mislukte Anacréon ou VAmour fu-(/ilif, opera in twee bedrijven, die verscheidene zeer schoone brokken bevatte, ouder anderen de aria: Jeunes fdles aux regards iloux, door de schuld van den alleronbeduidendsten tekst. Het was jammer voor Cherubini dat hij altijd zijner onwaardige dichters tot medearbeiders trof. Het ballet van Achille a Scyros, waarvan Cherubini het grootste gedeelte

CHEEUBINI.

had gemaakt en dat iu 1804 in de Opera werd opgevoerd, viel evenmin in den smaak, ondanks de ontegenzeggelijk groote hoedanigheden der partitie; wijl het publiek zich ergerde toen Achilles in vrouwenkleedereu op het tooueel verscheen. De vrijheden welke onze hedendaagsche schrijvers met homerische personages nemen, waren in dien tijd niet in zwang.

Intusschen moest Cherubini\' leven, en dat was moeielijk in Parijs, waar de antipathie van den eersten Consul hem bijna gebrek deed lijden. Doch in 1805 ontving hij een voor-deelig aanbod van den schouwburg te Weenen. Hij nam het onmiddellijk aan en begaf zich met zijn gezin naar Oostenrijks hoofdstad, waar hij, behalve eenige nieuwe stukken, ook zijne Lodoïska ten tooneele bracht. Doch juist toen hij de partitie van Faniska voltooid had, brachten de gebeurtenissen van den oorlog de Franschen voor de poorten van Weenen. Na den slag van Austerlitz en den vrede van Presburg , verzocht Napoleon, die naar eenige uitspanning na de vermoeienissen van een wel is waar korten doch wel volbrachten veldtocht verlangde, aan Cherubini eenige muziekpartijen te Weenen en te Schönbrun te organiseeren. Cherubini gaf gehoor aan dat verzoek, dat met een bevel gelijk stond, en ontving geene andere belooning voor zijne diensten dan eene schadeloosstelling voor zijne onkosten; de keizer vergat den weerzin des eersten consuls niet.

Faniska, opera in drie bedrijven, die den 25sten Februari 1806 te Weenen in den schouwburg van Karntnerthor ten tooneele kwam, genoot den roem van de bewondering van Haydn en Beethoven. Doch de tijdsomstandigheden waren Cherubini niet gunstig. De rampen van den oorlog deden het Hof en de bevolking van Weenen in groote verslagenheid verkeeren. Het engagement, dat men met Cherubini had aangegaan, werd verbroken, en hij keerde terug naar Parijs, waar hij zijne betrekking van Inspecteur van het Conservatoire terug vond, die nochtans onvoldoende was om hem en zijn gezin te onderhouden. Het hielp den

CHEEUBINI.

kunstenaar weinig, of hi] al bij zijne terugkomst eene ovatie der eerste musici ontving; evenmin kwam er verbetering in zijn lot nadat hij voor het toon eel der Tuilerieën de allerliefste opera Pimmaglione had geschreven, die zoo goed door Crescentini gezongen werd; Napoleon bleef in zijn afkeer van Cherubini volharden. De schoonheden van den stijl diens kunstenaars gingen voor hem verloren. Hij had zijn vrij onbevoegden smaak behóoren ten offer te brengen; doch hij had, behalve eene groote voorliefde voor de opera bouffe, eene zoogenaamde bewondering voor plechtige muziek, voor hollen pretensieusen stijl, even als voor de droomerijen van Ossian. Het zou hem meer tot eer verstrekt hebben, indien hij een talent had aangemoedigd, dat in Italië, in Engeland en Frankrijk, algemeen bewonderd werd.

Zooveel onbillijkheid moede, had Cherubini opgehouden te werken. Hij had eene afleiding voor zijn verdriet gezocht in eene nitspanning, waaraan hij dagelijks uren lang besteedde. Hij hield zich namelijk bezig met figuren en afbeeldingen met de pen op speelkaarten te teekenen, tusschen de klaverbladen, de schoppen en ruiten in. In plaats van de schitterende gaven, die hij reeds door zoo vele meesterstukken had bewezen, door aanhoudende oefening te ontwikkelen, wijdde Cherubini zijn tijd aan eene onbeduidende uitspanning, toen hij door eene onverwachte gebeurtenis aan dien toestand van moedeloosheid werd ontrukt. Hij was namelijk op het buitenverblijf des prinsen van Chimay gaan uitrusten, en legde zich daar, tot afleiding van zijne sombere gedachten, met ijver op de botanie toe. Doch terwijl hij zich daarmede bezig hield, kwam het feest van St. Cecilia , en het harmoniegezelschap van Chimay, dat \'allen mogelijken glans aan die plechtigheid wilde bijzetten, kwam op het denkbeeld om het feest door Cherubini, die zich in hun midden bevond, te doen opluisteren. Zij verzochten hem om eene mis. Doch Cherubini was zijn wrok over den ondank waarmede men zijne kunst vergolden had, nog niet vergeten, en hij weigerde; een vast en stellig uitgesproken

CHERTJBINI.

neen beautwoordde het aarzelende en beschroomde verzoek der liefhebbers, en het scheen alsof de ontmoedigde kunstenaar op dat neen niet zou terugkomen. Doch reeds den volgenden dag merkten de bewoners van het kasteel iets bijzonders aan hun gast. Hij hield zich niet, even als anders, den ge-heelen tijd bezig met zijn herbarium, maar liep peinzend door de lanen van het park. De vruchten dier overpeinzingen waren het Kyrie en liet Gloria der beroemde mis in f, die eenige dagen daarna (den 22^steI1 November 1808) op het feest van St. Cecilia te Chimay werden uitgevoerd.

Te Parijs teruggekeerd, componeerde Cherubini het Credo en het overige van de mis, in de eerste maanden van 1809, zoodat het geheele werk in de maand Maart van hetzelfde jaar in het hotel van den prins van Chimay, die dieu dag al wat aanzienlijk was in Parijs bij zich had genoodigd, ten gehoore gebracht werd. Dat uitgelezen publiek luisterde met verrukking naar het nieuwe meesterstuk van Cherubini. Te zuiver in zijne vormen, te streng in zijne harmonie, dan dat hij altijd met vrucht aan de eischen van het lyrisch tooneel had kunnen voldoen, had hij, als door een toeval, het genre gevonden, dat het best met ziju muzikalen aanleg en zijn karakter strookte. Toen de soort van vervolging, waaronder hij geleefd had, met het keizerrijk een einde nam; toen hij, in 1816, Martini als opperintendant der koninklijke muziek opvolgde, moest hij vele missen en motetten voor de hofkapel schrijven en het eigenaardige talent beoefenen dat men niet van hem gekend had, eer het door een toeval te Chimay aan het licht kwam.

Voor het tooneel is eene partitie, wier breede ontwikkeling bet cader der toestanden te buiten gaat, eene groote schaduwzijde. Van daar misschien dat de opera comique Le Crescendo (den l^steu September 1810) en de opera A hen eer a-ges (den 6^den April 1813) geen groot succes hadden. Doch de bijval waarmede de aria van Almanzoro: (ju on mspende a ees murs mes armen jaren lang op concerten gezongen werd, heeft Cherubini die teleurstelling kunnen vergoeden.

CHERTJBINI.

Van toen af deed Cherubini, twintig jaren lang, van de beoefening der dramatische kunst afstand, behalve het deel dat hij in 1814 had aan de opera Bayard a Mézières en in 1821 aan Blanche de Provence.

Blanche de Provence ou la cour des fées was een gelegenheidsstuk in drie bedrijven, waarvoor Théaulon en Rance den tekst gemaakt hadden, bij gelegenheid van de geboorte en den doop van den hertog van Bordeaux. Verscheidene componisten werden uitgenoodigd om er muziek voor te schrijven; zoo als Berton, Boieldieu, Kreutzer , Paer en Cherubini. Deze laatste componeerde het slotkoor, een meesterstuk van bevalligheid, welluidendheid en smaak. Dors, cher enfant, tendre fleur d\'espéranceDat is het eenige stuk, dat er van dien gemeenschappelijken arbeid overgebleven is.

Eindelijk sloeg het uur der vergelding voor Cherubini. Het hof der Bourbons, beter iu staat dan Napoleon om zijne zeldzame en fijne talenten te waardeeren , moedigde zijne werkzaamheid aan. Reeds in het jaar 1816 werd hij tot opper-intendant der koninklijke kapel benoemd, en in 1821 tot directeur der koninklijke school voor toonkunst en uiterlijke welsprekendheid. De dienst der hofkapel was sinds lang zijn hoofdwerk geworden, tot dat zij in Augustus 1830 door het Juligouver-nement werd opgeheven. Cherubini schreef een groot aantal missen, motetten, koraalzangen, hymnen enz., met orchest. De heer Salvador Cherubini, zijn zoon, is bezig met de uitgave van verscheidene nagelaten werken zijns vaders. Dat zal hoofdzakelijk eene verzameling van godsdienstige compo-sitiën zijn. De zorg voor het verzamelen der manuscripten en de revisie der proeven is aan den verdienstelijken musicus, den heer Vaucorbeil, opgedragen.

Twee werken steken, door hunne uitgebreidheid en hun grootsch karakter, in die verzameling van composition uit; in de eerste plaats het Requiem voor vier stemmen en orchest, voor den sterfdag van Lodewijk XVI, en daarna de Messe du sacrc de Charles X, welke Cherubini op zijn vijf en zestigste jaar geschreven heeft.

CHERUBINI.

Hoewel Cherubini zich twintig jaren lang bijna volstrekt niet meer met het tooneel bemoeid had, was hij toch nog niet ongevoelig op dat punt gebleven. Door de opheffing dei-koninklijke kapel had zijn gewone werk opgehouden, dat eene behoefte voor hem geworden was. In 1833 (hij was toen reeds drie en zeventig jaren oud) leende hij nog eens het oor aan het aanzoek dat tot hein kwam, om eene opera te schrijven. Scribe en Mélesville gaven hem AU Baba ou les quaranle voleurs, en op dien onbeduidenden tekst schreef hij eene partitie van niet minder dan duizend bladzijden. Het werk werd den 22^stcn Juli 1833 in de Opera ten tooneele gebracht en verwierf den bijval der musici, die verwonderd waren over zulk een omvangrijken arbeid en eene zoo rijke kracht in een man van dien leeftijd.

Cherubini heeft als leeraar in de compositie en directeur vau het Conservatoire den naam van strengheid en hardheid nagelaten. Men erkent er intusschen bij, dat de standaard der studiën, dank zij zijn hartstocht voor nauwgezetheid en de eischen welke hij den leeraren stelde (hij telde Auber en Halevy onder zijne leerlingen) hooger geworden was. Vrees voor zijn ongenoegen ging bij meesters en leerlingen met het gevoel van bewondering en eerbied gepaard. Zij wisten dat hij met liefde zijn plicht betrachtte en dat hij het niet beneden zich achtte solfeges, lessen in de harmonie en allerlei oefeningen ten dienste van de goede leiding der studiën te schrijven; zijn achtenswaardig eu werkzaam leven was hun een voorbeeld ter navolging.

Na de inspanning welke hem zijn laatste dramatische werk gekost had, mocht Cherubini op zijne lauweren rusten. Hij maakte voortaan nog slechts muziek voor zich en eenige intieme vieuden, wie hij van tijd tot tijd de schoone inspi-ratiën zijner muze deed hooren. In 1841 nam hij zijn ontslag als directeur van het Conservatoire, en hij overleed in het daaropvolgende jaar, den IS¹¹™ Maart 1842, in den ouderdom van twee en tachtig jaren.

Eerst in 1815 werd hij door koning Lodewijk XVIII tot

CHERUBINI.

ridder van het legioen van eer benoemd. De schrijver van Medée en van Lodoïska was toen vijf en vijftig jaren oud. Later werd hij commandeur dier orde en ridder van die van St. Michiel. Bij zijn titel van lid van het Instituut van Frankrijk had hij ook dien van lid der Academie van toonkunst van Stokholm en van het Koninklijk Nederlandsch Instituut.

M E H U L.

Geboren in 1763, gestorven in 1817.

Etieune Heuri Meliul, den 24^sttn Juni 1763 ¹ te Givet iu liet departemeut der Ardennen geboren, was de zoon viiu een regimentekok, die later door zijn invloed den post van opzichter der vestingwerken van Charlemont verkreeg. Het begin der muzikale opvoeding van Mehul was natuurlijk gebrekkig eu bestond in eenige lessen van een armen blinden organist te Givet, het zingen in de kerk en het spel der landelijke vedelaars. Zijn eerste meester had nochtans den gelukkigen aanleg van het kind gezien, want op zijne aanbeveling werd de tienjarige knaap tot organist in de Fran-ciskanerkerk te Givet benoemd. Weldra deed de jonge Mehul van zich spreken, en de kloosterbroeders hadden alle reden om zich met hunne keus geluk te wenschen. Van alle kanten stroomde men toe om het spel van het kind te hooren, eu ieder stond over zijn vroeg ontwikkeld talent verbaasd.

Twee jaren later (1775) begaf Mehul zich naar de abdij La-Val-Dieu in de Ardennen, evenals ieder ander daarheen

1

Volgens den Guide musical van 1877 (N⁰. 30) is de voornaam van Mehul Nicolasquot;, en werd hij den 22sten Juni geboren.

MEHUL.

gelokt door den roem van een Duitschen contrapuntist Wilhelm Haaser, dien de abt van La-Val-Dieu in een klooster zijner orde te Schusseuried in Zwaben had aangetroffen, waar hij opziener vau het koor der abdij was, en dien hij overgehaald had om eenige jaren te La-Val-Dieu te komen vertoeven. Mehul brandde van verlangen om zijn leerling te worden. Daaraan waren echter groots zwarigheden verbonden ; hij kon niet dagelijks mijlen ver loopen om les te nemen, en zijn vader kon zelfs de geringste som voor zijn kostgeld niet betalen. Doch in die omstandigheden kwam de abt Lissoir den jongen musicus edelmoedig te hulp en nam hem kosteloos onder de commensalen van het klooster op. Zoo kou Mehul, vrij van zorgen voor zijn onderhoud, in eene heerlijke bergstreek, omringd door knapen van zijn leeftijd, onder een bekwamen meester zich in orgelspel en compositie bekwamen.

Na verloop van eenigen tijd was de leerling bijna de meester geworden, en sedert twee jaren betaalde hij de hem verleende gastvrijheid door het orgel te bespelen, toen, in 1778, een kolonel van het garnizoen te Oharlemont en een groot beminnaar van muziek, die Mehul op het orgel had hooren improvizeeren, de roeping des jongelings begreep en hein voorstelde met hem naar Parijs te gaan, ten einde uitgebreider tooneel voor zijn talent te zoeken. De toen zestienjarige Mehul was daartoe gemakkelijk over te halen. Hij had in de abdij te La-Val-Dieu een vrij goede algemeene kennis opgedaan en, even als alle componisten uit de achttiende eeuw, eene wetenschappelijke opvoeding ontvangen, die zeer bevorderlijk was aan het succes in hun loopbaan. Te Parijs aangekomen, gaf Mehul eenige lessen, en werkte zelf onder den bekwamen Duitschen klavecinist Johann Friedrich Edelman, wien het ook als componist niet aan talent ontbrak. In 1781 gaf Mehul bij La Chevadière zijne eerste twee werken uit, bestaande in sonaten voor piano, die nog geene uitstekende eigenschappen verriedden. Daarop wendde hij zich terstond tot de dramatische muziek, waarin

MEHUL.

zijne eigenlijke roeping gelegen was, en liet zicli aan Glnck voorstellen, die toen het tappunt van zijn roem had bereikt en als de hervormer der Fransche opera beschouwd werd. Gluck ontving hem met de meeste welwillendheid. De hartstocht van Mehul voor muziek werd zeker nog versterkt door het gerucht van den strijd tusschen Gluck en Picciui.

Hij begon met eene gewijde ode aau J. B. Rousseau op muziek te brengen, welke ode in 1782 op het geestelijk concert gespeeld en zeer in de dagbladen van dien tijd geprezen werd. Dat was intusschen een moeielijk en gevaarlijk genre; de muziek heeft altijd een zwaren strijd te strijden tegen poëzie van eenige waarde, die niet met het oog op eene muzikale uitvoering geschreven werd. Vervolgens schreef Mehul, onder de leiding van Gluck, tot eigen oefening en niet met het doel om ze ten tooneele te brengen, drie kleine opera\'s: de Psyche van den abt de Voisenon, de Anacréon van Gentil Bernard, en Lausus et Lydie van Valladier. Eindelijk, toen hij twintig jaren oud was, nam de Koninklijke Academie van toonkunst zijne opera Alonzo el Cora van hem aan. De moeite, welke het hem kostte om haar te doen opvoeren, noopte hem eindelijk in 1790, nadat hij zes jaren lang op de opvoering van zijn stuk gewacht had, zich tot het bestuur der opera comique te wenden met het aanbod van Euphrosine el Coradin nu le Tijrnn corrigé, opera comique in drie bedrijven, in verzen van Hoffmann. — lu dit werk kwamen de uitstekende eigenschappen van den jongen componist helder aan het licht, en Mehul beleefde zijn eerste groote succes. Het duo in het tweede bedrijf; Gardez-vous de la jalousie, is een meesterstuk van uitdrukking. Het is bekend dat Gretry zich weinig met de muzikale voortbrengselen van anderen bemoeide; doch van dit duo zeide hij , in zijne Essais:

»Het duo van Euphrosine is misschien het schoonste stuk, ten opzichte van het effect, dat bestaat; de fraaie stukken van Gluck zelfs niet uitgezonderd. Dat duo is dramatisch ; zoo moet de woedende Coradin zingen; zoo moet eene ver-

MEHTTL.

sniade vrouw van eeu grootscli karakter zich uitdrukken; de melodie in de eerste plaats paste hier niet. Dat duo houdt u in spanning zoo lang het duurt; het is alsof bi] de uitbarsting, waarmede het eindigt, het gewelf van den schouwburg op de toeschouwers neervalt.quot;

De aria Tan den geneesheer Alibour heeft insgelijks succes genoten:

Quand le comte se met a table,

De monseigneur j\'observe Fappetit,

Et selon qu\'il est faible ou qu\'il est indomptable,

Je vois hausser on\'baisser mon crédit.

De roem, die van Euphrosine el Coradin uitging, maakte natuurlijk een einde aan liet dralen der Opera, en in het volgende jaar (1791) werd Alonzo el Corn ten tooneele gebracht, doch zonder succes. Mehul vergoedde dat in 1792 door Slralonice , een van zijne gelukkigste voortbrengselen, vooral beroemd om de prachtige aria: Versez lous vos chagrins dans le sein palernel, en het prachtig quartet, waarin Mehul in al zijne oorspronkelijkheid uitkomt.

Mehul heeft ook de muziek geschreven voor dfc Chant du déparl, op deu spartaanschen tekst van J. Chenier:

La Vicloire, en chanlanl, nous ouvre la barrière.

Welke mannelijke toonen! Welk eene edele bezieling! Hoe moest zij deu moed opwekken! Waarom is die muziek verbonden met even scheeve als belachelijke denkbeelden, wier woeste hevigheid zij niet vergoeden kan?

Ook is Mehul de maker van de muziek der volgende zangen:

2. Hymne aan de rede: Dèesse el campagne du .sw/e, waarvan de woorden van Eusèbe Salverte zijn.

Het is een schoon driestemmig koraal, zonder accompagnement , van even godsdienstig karakter, en dat, op andere woorden gebracht, bij plechtige feesten een grootscli ell\'ect zou maken.

MEHUL.

n; 3. Lc chanl des vicloires, woorden van Joseph Chenier.

idt 4. Hymne sur la mort, de Ferraud, woorden vau Baonr-

it- Lormian, op de nationale conventie den 14^clen Prairial van w- het jaar III gezongen , bij de plechtige lijkstatie van Ferraud.

5. Hymne des vingl-deux, woorden van J. Chenier, op de ic- nationale conventie gezongen, den ll\'len Vendémiaire vau het jaar III.

6 Le chanl du retour, lofzang op den vrede, woorden van J. Chenier.

7. Hymne pour la fêle des époux, den lO\'¹»quot; Floréal, woorden van Dncis.

Eene allerliefste compositie, even als al die hymnen bette stemd om in de open lucht gezongen te worden, met accom-let pagnement van klarinetten, hoorns en bassen. 5e- 8. Chanl pour Vanniversatre du 9 Thermidor, woorden vau

92 J. Chenier.

n, Na Slralonice liet Mehul II or alius Codes spelen, waarvan

ia- niets dan de ouverture bewaard gebleven is; Le jeune sage \'in el le vieux foil, en Doria, die geen bijval vonden; Phrosine el Mé li dor, eeue fraaie partitie, doch die mislukte door het du onbeduidende van deu tekst; La Caverne, in 1795 in de Opera comiqne opgevoerd, had veel minder succes dan La Caverne van Lesueur, die twee jaren te voren in Feydeau gespeeld was. Eindelijk komen wij in 1797 aan de opera [oe getiteld: Lc jeune Henri. Doch in dien tijd waren de 3r- revolutionuaire hartstochten nog niet bedaard, en zelfs de ier muziek moest er een rol in spelen. De koningsgezinden hadden hunne toejuichingen gereed, de republikeinen waren voor-ide nemens te fluiten. Daar begint de ouverture en brengt een onbeschrijfelijke geestdrift te weeg. Nauwelijks is zij geëin-ar- digd of het publiek wil haar nog eens hooren, en het or-chest begint met nieuwen moed. Daarop gaat het scherm ig- op, en onmiddellijk begint het gefluit met de kreten A has u\'e le tyran; want het geldt eene episode uit de jeugd van Hen-ect drik IV. Het is eene onmogelijkheid geworden het stuk uit te spelen. Het scherm wordt neergelaten, en het publiek

MEHÜL.

vraagt ten derden male om de ouverture. Dat was zeker een van de schoonste triomfen, welke een componist behalen kon. Nog lang daarna werd die prachtige ouverture in de Opera comique als intermezzo tusschen twee stukken gespeeld.

Die ouverture du jeune Henri is een volmaakt geacheveerd werk. De componist heeft rondom eene jachtfanfare zulke belaugwekkeude thema\'s, zulke gelukkige effecten van rhyth-mus in het accompagnement weten te groepeeren, en zulk eene frissche en rijke kracht aan het orchest weten te geven, dat het stuk een model van het genre gebleven is. Nog in 1867 hebben vierduizend muzikanten haar doen hooren onder de directie van den heer George Hainl, bij gelegenheid der algemeene tentoonstelling, voor een publiek van vijftien duizend menschen, en de oude ouverture is zegepralend uit die proef te voorschijn gekomen.

Dat was niet de eerste maal, dat het werk van Mehul een hinderpaal vond in de politieke hartstochten. De opera Adrien, die eerst onder het Consulaat in 1799 werd opgevoerd , was zelfs nog vóór flor alius Codes, waaraan hij later de ouverture ontleende, gecomponeerd en aangenomen, doch zij was reeds dikwijls opgehouden, als zij op het punt stond gespeeld te worden, en door hetzelfde ongeluk vervolgd, werd zij nog ouder verschillende gouvernementen verboden, zoodra men haar weder op het repertoire wilde brengen.

Adrien was een groot spectakelstuk. De Romeinsche keizer ontving er in Antiochië de eer der zegepraal. Nu meende men in de paarden, die de zegekar trokken, de paarden te herkennen die aan Marie Antoinette hadden toebehoord, en de arme dieren werden uitgejouwd als ci-devant\'s. De schilder David verklaarde zelfs dat hij liever de Opera in brand zou steken, dan op het tooneel een koning te zien zegevieren. Aan die omstandigheden moest de opera Adrien wel opgeofferd worden, ondanks de ve¹e schoonheden welke zij bevatte.

De Tirnoleon van Joseph Chénier werd gespeeld met eene ouverture van Mehul en koren, die zeer in den smaak vielen.

MEHUL.

een Dat was voor het eerst, na Esther en Alhalie, dat de mu-

:on. ziek het treurspel te hulp kwam.

lera Gedurende de twee jaren die nu volgden, zien wij Mehul druk aan het werk voor de organisatie van het Conserva-

ierd toire, waarvan hij met Gossec en Martini tot inspecteur be-

ilke noemd geworden was. Het grootste zijner denkbeelden, de

th- rechtschapenheid van zijn karakter, de goedheid van zijn

ulk hart oefenden een zeer heilzamen invloed op die instelling

en, uit. Daarna hervatte hij zijn werk voor het tooneel en liet

in den 1 l\'l™ October 1799 Ariodanl opvoeren in de Opera co-

on- mique; het was een lyrisch drama in drie bedrijven, op een

eid tekst van Hoffmann. Het onderwerp is ontleend aan de Orlando

ien furioso van Ariosto. De opera Monlano et Stephanie van Berton

uit had het publiek reeds toestanden van denzelfden aard geboden, en die omstandigheid was in het nadeel van Ariodant.

tuil Doch geen enkel stuk van Berton is ooit zoo populair ge-

era worden als de romance: Femme sensible, entends-tu ie ramage.

^e- Het duo van Ariodant en lua: Dissipons ce sombre nuage is

ter insgelijks zeer fraai, zoo wel als de aria van Dalinde: Calmez,

)ch calmez cette colère. Het was de meest geliefkoosde opera van

md Mehul. Ten opzichte van stijl en instrumentatie is het dan

rd, ook een volkomen meesterstuk. Bion, een flauwe tekst van

m, Hoffmann, 1800, kou Mehul slechts middelmatige muziek ontlokken. Epicure slaagde evenmin, hoewel Mehul daarin

zer met Cherubini samen gewerkt had. Men schreef het duo:

ide Ah , mon ami, de notre asile, het beste stuk van dat werk ,

te niet aan Mehul toe.

en In dezen tijd valt eene wijziging, die geheel met de om-

til- standigheden van dien tijd samenhing, in de manier van

nd Mehul. De Italiaansche bouffe\'s waren zich in den schouw-

*e- burg van de rue Chantereine komen vestigen, en hadden er

vel groot succes behaald met de levendige, vroolijke muziek

zij hunner componisten Pergolese, Paisiello , Cimarosa, Traetta , Piccini, Guglielmi. De eerste consul gaf openlijk zijn smaak

me voor Italiaansche muziek te kennen. Mehul begreep weldra

jn. door welke middelen de Italianen hun comisch effect teweeo-

O

MEHUL.

brachten. Zoo wel om met hen te wedijveren, als om zich naar den smaak van het oogenblik te schikken, schreef hij in het gehéim de partitie van Ir aio, en liet haar onder een gefingeerden naam opvoeren. Het publiek viel in den strik. Het succes was volkomen. Mehnl liet de partitie graveeren en droeg haar aan den eersten consul op, die de opdracht aannam. Ulrato ou VEmporté, waarvan de tekst van Mar-sollier is, werd den 17d?ⁿ Februari 1801 in de Opera comique ten tooneele gebracht. Met op die wijze een genre te behandelen dat hem vreemd was, heeft Mehul zich niet aan nabootsing schuldig gemaakt, doch eene muzikale boufjonnerie naar den Franschen smaak geleverd. Het kwartet uit de Ir aio is beroemd gebleven.

Yau 1802 tot 1806 liet Mehul achtereenvolgens ten tooneele brengen Une folie, die een goed onthaal genoot, Le Irésor supposi, Joanna, l\'fleurmx malgré lui, Héléne, Gabriel le d\'Eslrèes. Ulhal. eene fraaie compositie op een Ossi-aansch dichtstuk, waarin Mehul meer breedte en kracht kon brengen dan in zijne luchtiger partitiën, had een vrij goed succes. De gunstigste critiek daarvan is van Grétry, die, slechts altpartijen hoorende, en geen eerste violen, aan Mehul, die hem zijn oordeel vroeg, ten antwoord gaf: »Ik zou gaarne tien kroonen geven om een kwint te hooren. Les aveugles de Tolède, in 1806 ten tooneele gebracht, verwierf insgelijks een vrij grooten by val, wegens de fraaie ouverture, die nog gespeeld wordt, en een lief duo, dat eenigszins spaansch klinkt en dat men niet meer hoort zingen.

Met de compositie van zijn meesterstuk Joseph keerde Mehul geheel tot zijn eigen genre terug. Die opera is zeker een van de beste, die ooit op het tooneel gehoord werden. Baour-Lormian had een treurspel van Joseph gemaakt., dat vrij spoedig gevallen was, omdat de schrijver de onhandigheid had om eene liefdes intrigue in de aartsvaderlijke too-neelen te brengen. Alexandre Duval heeft die fout niet begaan. Zijn stijl is zeker eenigszins gezwollen en de dialoog

MEHUL.

;h gedwongen, doch de toestanden zijn even treffend gebleven lij als in liet bijbelsche verbaal. De personages zijn niet al te en veel geïdealiseerd; zij zijn natiuirlijk gebleven; zij praten en ik. zij leven. De schrijver van den tekst hindert ons niet met en die locale kleur, waarvan tegenwoordig zooveel misbruik ;ht wordt gemaakt. Die uitvoerigheid in bijzaken, die in een ir- antiek stuk op gissingen gegrond is, doet de natuurlijke gene voelens veel vau hunne kracht verliezen, en ontneemt aan )e- den invloed der muziek op het verhevene gedeelte der ziel an wat zij geeft aan de nieuwsgierigheid en aan eigenschappen rie van minderen rang.

de Een grootsche, strenge stijl, een zuivere en onvergelijke

lijk heldere orchestbewerking, eene sterke en goed volge-

)o- houden uitdrukking, dat alles zijn hoedanigheden, die de

Le compositie van Joseph tot een werk van den eersten rang

fa- verheffen. Na een tijdsverloop van zestig jaren, is de Joseph

si- niet verouderd, wijl de schrijver geen concessie aan de

on mode van zijn tijd heeft gedaan; wijl hij de onveranderlijke

led beginselen der schoonheid in acht heeft genomen, namelijk

ie, eene juiste gedachte, eene ware uitdrukking, en daaraan de

Ie- volmaaktste kunstmiddelen heeft dienstbaar gemaakt welke

Ik men zich denken kan.

i.quot; Meiiul heeft aan eene antieke wijs die het octaaf van het

er- koraalgezang geworden is, het hypomixolydische stelsel,

aie het hoofdthema zijner ouverture en van verscheidene koren

hit ontleend, waardoor het geheele werk een eigenaardig gods-

ort dienstig, eerwaardig antiek karakter verkrijgt. Ieder kent de aria: Vainemenl Pharaon dans sa reconnaissance, waarin die

rde aandoenlijk phrase: Champs pa! er nel s ! Hébron, douee vallée/

ker die aangrijpende romance: A peine au sorli de Venfance, en

^eu- het pathetische duo van Jacob en Benjamin: 0, loi, le digne

dat op pui d\'un père; men leze en herleze de aria van Simeon,

ig- het invallen van de koren der broeders, de romance van

oo- Benjamin: Ah, lorsque la mort frop cruelle enleva ce fds bi en

be- nimê, de finale van het eerste bedrijf, waarin de verschil-

iog lende aandoeningen van Josef bij den aanblik zijner broe-

17

MEHUL.

tiers zoo aangrijpend waar zijn weergegeven, dat nooit eenige zielstoestand sterker in de muziek werd uitgedrukt. Langzamerhand ziet men de rechtmatige verontwaardiging in de schoone ziel van Jozef plaats maken voor kalme gemoedsrust. Men zou eigenlijk alles moeten aanhalen. Wij noemen nog slechts het machtige koor: Dieu d\'Israël, père de la nature, en dat der jonge dochters van Memphis: Aux accents de notre harmonie.

De opera Joseph, eene nog te sterke conceptie voor Frau-sche liefhebbers van dien tijd, heeft haar zegetocht door Duitschland gedaan, eer zij in Frankrijk op den rechten prijs werd gesteld. Joseph werd den 17^llen Februari 1807 in den schouwburg Feydeau ten tooneele gebracht.

Na Joseph schreef Mehul de muziek voor twee balletten, Le retour d\'Ulysse eu Persée el Andromède. Daarop liet hij het groote succes der beide opera\'s van Spoutini, La Vest/de eu Ferdinand Cortez voorbijgaan, en gaf eerst in 1812 Les Amazones in de Opera; die partitie kon zich niet staande houden. Daarna schreef hij verscheidene symphonieën, die bij de oefeningen in het Conservatoire gebruikt werden; het zijn koude compositiën, die het publiek deden zien dat Mehul verminderde. Le prince troubadour, in 1813 in de Opera comique gespeeld, was niet veel gelukkiger. Doch in La Journée aux aventures herstelde Mehul zich weder eeniger-maté; en hij genoot een succes dat hem een oogenblik over zijne herhaalde teleurstellingen troostte. Gelukkig heeft hij niet gezien met welk eene koelheid eenige jaren na zijn dood zijne laatste opera, Valentine de Milan, door het publiek ontvangen werd.

Mehul leed in de laatste jaren aan een borstaandoening, die hem droefgeestig maakte eu noodzaakte de eenzaamheid te zoeken. Hij had in den omtrek van Parijs een huisje gekocht en kweekte met veel zorg de bloemen in zijn tuin.

In de hulde, welke de heer Quatremère de Quincy in het Instituut aan Mehul bracht, zeide hij, daarop doelende: »Treurige toestand, te treuriger omdat de verzwakking van

HEHÜL.

het lichaam niet altijd met vermindering van geestvermogens gepaard gaat en dat de nog sterke geest de vernietiging zijner organen ongedeerd als uit de hoogte schijnt gade te slaan.quot;

Weldra nam de ziekte van Mehnl zoodanig in hevigheid

~ O

toe, dat hij genoodzaakt was eene zachter lucht te gaan inademen op de Hyèrische eilanden. In verscheidene steden welke hij doortrok, onder anderen in Marseille, werden hem ovatiën gebracht. Te Hyères aangekomen, betreurde hij Parijs, zijne leerlingen, zijne vrienden, zijne ambtgenooten in het Instituut, die hem in 1796 in de afdeeling de muzikale compositie de klasse voor schoone kunsten verkozen hadden. Hij was nog geen maand te Hyères geweest, of hij schreef reeds aan een van zijne vrienden: »Om een weinig zonneschijn heb ik al mijne gewoonten verbroken, mij van al mijne vrienden beroofd en ben ik aan het eindje van de wereld alleen in eene herberg, omringd door menschen wier taal ik nauwelijks versta.quot; Het is als hoorden wij Ovidius bij de Sarmaten uitroepen: liarbarus hie ego sum quia non inlelligor ulli. »De beste lucht voor mijquot;, zeide hij tot zijne ambtgenooten, »is de lucht welke ik in uw midden inadem.quot;

Hij kon het niet uithouden en kwam terug. De Academie van schoone kunsten zag hem nog eene van hare zittingen bijwonen, en moest hém daarna de laatste eer bewijzen. Hij gaf den geest op den 18^dei1 October 1817, nog slechts vier en vijftig jaren oud. By zijn begrafenis werd eene mis van Jomelli gezongen door honderd veertig zangers.

Mehul werd algemeen betreurd, als een rechtschapen, eerlijk , belangeloos, welwillend man, die zijne kunst aanbad, altijd een afkeer van kuiperijen en gunstbejag had en steeds zijne mededingers zocht te bevoordeelen. Het is bekend dat hij bij het vertrek van Paisiello naar Italië geen keizerlijk kapelmeester werd, omdat hij verzocht had die betrekking te mogen deelen met Cherubini, dien Napoleon niet lijden mocht, eu wien deze geene decoratie wilde geven, ondanks den herhaalden aandrang van Mehul, die zelfs bij de instel-

5IEHUL.

ling der orde ridder geworden was. In de Koninklijke Academie te Munchen werd een lijkzang ter eere van Mehul uitgevoerd, en de Duitsclie dagbladen verkondigden als om strijd zijn lof. En eindelijk, toen in 1822 zijne opera Valentine de Milan door de zorg van den neef van Mehul, den lieer Daussoigne, direkteur van het Conservatorium van Luik, die er welliclit de laatste hand aan legde, werd opgevoerd, stelden al de schrijvers en artisten der Opera comi-que het zich ten plicht, de krooning van het borstbeeld van Mehul, dat op het tooneel gebracht was, te komen bijwonen.

Mehul moet als een van de voornaamste stichters der Fransche school beschouwd worden. Sedert Kameau had geen Fransche toonkunstenaar zoo veel roem verworven als hij. Ondanks het moeielijke begin en het ontijdig einde zijner loopbaan, heeft hij twee en veertig opera\'s geschreven en de kunst tot eer verstrekt, door zijn verheven genie en zijn waardig werkzaam leven.

BEETHOVE N.

Geboren in 1770, gestorven in 1827.

De lijst is lang der geniale mannen die hun roem met vele bittere levenservaringen hebben betaald. Beethoven is op dien regel geen uitzondering geweest, en terwijl wij zijn leven nagaan, zullen wij meer dan eens de bevestiging vinden van de waarheid, dat de roem dikwijls een schitterend graf is van geluk.

De groote Beethoven werd den 17December 1770 te Bonn geboren. Zijne familie was uit Maastricht afkomstig en, even als Mozart, had hij een musicus tot vader. Deze was tenorzanger in de kapel des keurvorsten van Keulen. Zijn grootvader was zelfs kapelmeester van den keurvorst te Bonn geweest. Het eerste ongeluk voor Ludwig von Beethoven was dat zijn vader hem de beginselen zijner studie niet door hartelijke liefde veraangenaamde, een gemis, dat waarschijnlijk zijn invloed op de neiging tot melancholie en menschenhaat zal gehad hebben, die zich latei* in Beethoven openbaarde. Zelden mocht het kind aan de spelen van andere kinderen deelnemen.

Aanvankelijk had de jonge Beethoven geen andere leermeesters dan zijn vader en zekeren Pfeiffer, den directeur

BEETHOVEN.

van het orcliest. De Beethovens waren te arm, naar liet scheen , om een pianomeester te betalen. Doch van den Eeden , hoforganist, hood zich aan om den knaap kosteloos onderwijs te geven; hij wist de liefde tot de kunst bij den jongen Beethoven op te wekken eu hem snelle vorderingen te doen maken. Van toen af begreep het kiud zijne roeping en legde zich met ijver toe op de tot nog toe versmade kunst. Onder de leiding van Neefe zette hij zijne studiën voort. Die nieuwe meester begreep . terstond met welken leerling hij te doen had en, in plaats van dien uitverkoren geest de beginselen te laten doorloopen, maakte hij zonder aarzelen den jongen virtuoos met de meesterstukken van Bach en Handel bekend. Het bleek dan ook weldra dat die stoutmoedigheid geen vermetelheid was. Neefe had goed gezien; want had de knaap reeds op achtjarigen leeftijd de kenners verbaasd doen staan over zijn vioolspel, op zijn twaalfde jaar ontcijferde hij met eene verwonderlijke juistheid het Wohltemperïrle Klavier van Johann Sebastiaan Bach, en men weet hoe moeielijk diens fuga\'s en preludiums zijn. Reeds componeerde hij, zonder nog veel van de beginselen der harmonie te kennen, luch-

O O ⁷

tige muziek, welke hij later niet als zijn werk wilde erkennen , wijl hij het den grooten naam, dien hij zich verworven had, onwaardig keurde. Toen hij dertien jaren oud was, componeerde hij drie kwartetten , die later door Artaria werden uitgegeven.

Mozart was in die dagen de eerste persoon in de muzikale wereld, en Beethoven had eene diepe bewondering voor hem opgevat, zonder te vermoeden dat hij eenmaal zijn mededinger in roem zou worden. Zijne opgetogenheid over de compositiën van Mozart was zelfs zoo groot, dat hij, in de lente van 1787, naar Weeneu reisde om den maker van zoo veel meesterstukken te zien. Het was de graaf von Wald-stein, kamerheer des keizers van Oostenrijk, die er hem de middelen toe verschafte en hem het verblijf te Weenen gemakkelijk maakte door er hem van geld te voorzien. Met een brief van aanbeveling werd hij bij Mozart toegelaten.

BEETHOVEN.

De phaiitasie, die hij den meester voorspeelde, voud eeu tamelijk koel onthaal; want Mozart dacht, dat het een van buiten geleerd stuk was. Toen Beethoven dat bemerkte, verzocht hij Mozart, hem zelf een thema op te geven, en begon daarop zoo heerlijk te phantaseeren, dat de meester zich niet weerhouden kon tot zijn vrienden te zeggen: »Let op dien jonkman, gij zult nog van hem hooren spreken.quot;

In 1792 werd Beethoven, die, even als Neefe, eeu jaargeld genoot als lid der keurvorstelijke kapel te (Keulen, door zijn beschermer, deu keurvorst Maximiliaan Frans, broeder van keizer Jozef, naar Weeneu gezonden met deu titel\' van hoforganist, om ouder Haydn zijne studiën te voltooien. Daar aangekomen, vond hij al aanstonds eeu weiwillenden beschermer in den baron Godfried van Swieten, directeur der keizerlijke kapel, een groot vrieud van Mozart en Haydn, de verspreider van de werken van Bach en Hiln-del en vertaler van de Engelsche dichtstukken: De Schepping en de Jaargelijden,

Prins Lichnowsky, een leerling van Mozart, eu de prinses Christina, geboren gravin von Thnn, trokken zich het lot van den jongen Beethoven aan eu verleenden hem verscheidene jaren lang eene onbekrompen gastvrijheid. De prins deed meer; hij verzekerde het bestaan van Beethoven door een vast jaarlijksch inkomen van 600 gulden.

Behalve die. reeds genoemde personages telde Beethoven weldra onder de vrienden, die hem eu zijn talent waardeerden , graaf Maurits Nicolaas Zuieskall, secretaris des keizers, graaf Frans van Brunswijk, baron Jozef von Gleichensteiu en den baron Pasqualati; met dr. Wegeler en Stephan Breu-niug was hij reeds vóór zijne reis naar Weeuen bekend geweest.

Doch al die blijken van sympathie vermochten het karakter van Beethoven niet zachter te stemmen. Telkens stelde hij het geduld zijner vrienden en beschermers op de proef door zijn grillig humeur, zijn verwaarloozen van de gebruiken der groote wereld en zijn sterk gevoel van eigenwaarde.

BEETHOVEN.

Van 1792 tot 1794 was hi] Haydn\'s leerling, doch nam deu raad diens ouden meesters niet altijd even volgzaam in acht. Eigenlijk verveelde het hem aan den leiband van Hay du te loopen, toen hij kennis maakte met Schenck, den schrijver eener opera-comiqne, getiteld Der Dorfbarbier, welk stuk in Duitschlaud overal bijval vond. Van dien musicus nam hij les in het contrapunt, terwijl hij voor deu vorm zijn werk nog aan het oordeel van Haydn onderwierp. Ferdinand Ries zegt zelfs in zijne levensbeschrijving van Beethoven , dat toen Haydn wilde dat hij voor de uitgave van zijn eerste werk: »Leerling van Haydnquot; zoude zetten, de jonge componist dat weigerde, zeggende dat hij niets van. hem geleerd had. Intusschen verhaalt ons een andere levensbeschrijver dat Beethoven aan Haydn, bij diens terugkomst uit Engeland, eene cantate heeft opgedragen, en dat Haydn deu jongen kunstenaar steeds bleef\' aanmoedigen. Gedurende zijne afwezigheid had hij deu jougeu Beethoven aan Albrechtsberger opgedragen, die hem les gaf in het contrapunt, terwijl Salieri hem in de dramatische toonkunst onderrichtte. Beethoven kan derhalve gezegd wordeu zeven leermeesters gehad te hebben, onder wie drie geniale en vier zeer verdienstelijke musici.

Daarmede beweren wij dat Beethoven het veelzijdigste onderricht genoten heeft dat ooit aan eeuig leerling ten deel viel, en dat zijne eerste werken onder de gunstigste voorteekenen werden uitgegeven.

Want in dien tijd stelde de Oostenrijksche maatschappij haren roem in liefde tot de toonkunst en het aanmoedigen van hare beoefenaars. Geen omgeving kon gelukkiger zijn voor de ontwikkeling eens kunstenaars dan die het lot aan Beethoven schonk.

Vorst Lichnowsky en de Russische graaf Rasumoffsky, Russisch gezant aan het hof te Weenen, noodigden om beurte een gezelschap aan hun huis, bestaande uit kunstenaars en kunstminnaars, voor de uitoefening van kamermuziek. Men speelde er de symphonieën en de kwartetten van

BEETHOVEN.

Haydn en Mozart; daar bracht Beethoven zijn eerste com-positiën ten gehoore; van daar ^rde naam van »kwartet van Beethovenquot; aan een gezelschap van instrumentisten gegeven, die de scheppingen des jongen meesters uitvoerden.

Hoe heeft Beethoven de kunst der instrumentatie geleerd?

Onder de zeven leermeesters, van wie wij zoo even melding maakten, zullen er ongetwijfeld geweest zijn die hem in dat opzicht onderricht hebben. Doch bovendien vond hij ten huize van van Swieten en Vorst Karei Lichnowsky het meest afdoende middel om in korten tijd te leeren wat men met verschillende instrumenten doen kan, het effect dat een componist er mede te weeg kan brengen en het mechanisme der blaasinstrumenten. Ignatz Schuppanzigh, de beroemde violist, de violoncellisten Kraft, de alt Franz Weisz, Joseph Friedlowsky, klarinet, Johann Wenzel Stich, ook onderden naam van Giovanni Ponto bekend, beroemd hoornblazer, de fluitist Karl Scholl, vormden een gezelschap van meer dan gewone talenten, die in zekeren zin den jongen com-ponist nacht en dag ten dienste stonden; al zijne composi-tiën werden onmiddellijk met ijver en nauwgezetheid gelezen, bestudeerd, en uitgevoerd voor een uitgelezen gehoor.

De ridder von Seyfried heeft bijna geen woorden, sterk genoeg om de volmaking uit te drukken waarmede de werken van Beethoven onder zulke gelukkige omstandigheden ten gehoore werden gebracht. Zijn roem was hem reeds vooruit gegaan toen hij in het jaar 1795 Praag, Leipzig en Berlijn bezocht. Overal werd hij met geestdrift ontvangen, en zijn heerlijk pianospel en zijne gave om op een gegeven thema te improviseeren wekten algemeen bewondering.

Ook Cherubini en Cramer hoorden hem toen spelen en vonden zijne uitvoering warm en machtig.

In 1798 wordt in de Algemeine Mus. Zeitung, bij Breit-kopf en Hartel te Leipzig uitgegeven, van het talent van Beethoven gezegd:

»Het spel van Beethoven is zeer schitterend; doch het ontbreekt hem nu en dan aan fijnheid en klaarheid. De

2G6 BEETHOVEN.

jouge kunstenaar komt liet best nit in vrije fantaisieën; daarm is hij inderdaad buitengewoon; hij volgt gemakkelijk en met groote trouw zijn muzikale denkbeeld, en niemand kan beter een thema leiden dan hij. Sedert den dood van Mozart, dien ik als liet nee plus ultra beschouwde, heeft geen enkel talent sterker op mij gewerkt dan dat van Beethoven.quot;

Het gelukkigste tijdperk uit het leven van Beethoven ligt tusschen de jaren 1793 en 1800. Toen streed hij om den voorrang in improvisatie met den pianist Wolff, en ieder die een machtig genie boven een gemakkelijk en klaar talent stelde, kende hem den eerepalm toe. Hij vond een goedgunstig gehoor, dat in staat was om zijne improvisatiën te begrijpen; hij nam de welwillendheid welke hij ondervond hartelijker aan dan in later tijd, toen zijn oorspronkelijk karakter door lijden verbitterd was; en eindelijk was het jaargeld, dat de keurvorst van Keulen hem schonk, voldoende om in zijne bescheidene behoeften te voorzien, en hij kende het geldgebrek uog niet dat zulk een sombere schaduw op zijne latere levensjaren heeft geworpen.

In 1800 schrijft Beethoven in een brief aan doctor We-geler: »Mijne compositiën brengen mij veel geld op, en ik maiï zeoro-en dat ik meer bestellingen heb dan waaraan ik

O Oo o

voldoen kan; ook heb ik voor ieder werk dat ik maak wel zes of zeven uitgevers, en indien ik wil nog meer. Men dingt mij niet meer af, ik noem mijn prijs en ik word betaald.quot;

In dien tijd ook, tusschen zijn vijf en twintigste en zijn dertigste jaar, schreef Beethoven vele schoone werken; zijn trio\'s in Es, in G-majeur en in c-mineur; het eerste concerto in C-majeur, de eerste drie kwartetten, verschillende aria\'s en sonaten voor piano, de compositie van Adelaide, de Sonate palhélique, alles is helder, licht, gemakkelijk te begrijpen. In vele van die werken vindt men de sporen een er gevoeligheid, die in andere niet zoo blijkbaar doorstraalt.

Het onderzoek van de werken des grooten kunstenaars geeft als van zelf aanleiding tot eene classificatie, die dan ook sinds lang door oplettende beminnaren van muziek ge-

BEETHOVEN.

maakt is geworden. Er bestaat zoo veel aauleiding tot de verdeeliug der muzikale loopbaan van Beethoven in drie perioden of manieren, dat zijn levensbescbryver, Scbindler , zijn leerling en vriend en eeu goed musicus, doch overigens geen man van veelzijdige ontwikkeling, die verdeeling insgelijks heeft aangenomen. In ieder geval heeft het werk van Scbindler zijne waarde, wijl de meeste andere biografen van den onsterfelijken Beethoven grootendeels slechts eene aaneenschakeling van romantische, twijfelachtige anekdoten hebben geleverd, waarin men bijna een Beethoven uit eene legende, in plaats van een echt historischen persoon krijgt. Het is intusschen vrij wat nuttiger een groot man uit ver-: schillende gezichtspunten te beschouwen. Uit dat onderzoek zou men afleiden, dat de eerste manier van Beethoven eindigt omtreeks 1800; dat de tweede valt in den tijdtusschen 1801 en 1814, het tijdperk zijner groote symphonieën, en eindelijk de laatste manier, die in 1815 begint en met den dood van Beethoven eindigt.

Met de negentiende eeuw brak er voor Beethoven een tijdperk aan van lijden en verdriet, dat zijne ziel tot aan zijn laatsteu dag verbitterde. De verovering van de Duitsche Rijnlanden door de legers der Fransche republiek, de val en de dood des aartshertogen Maximiliaan Frans, oefenden een geweldigen invloed uit op bet leven des jongen kunstenaars. Van daar de wijziging in zijne plannen om zich te Keulen te gaan vestigen. Hr besloot in Weenen te blijven. Zijne beide broeders, Karl en Johann, woonden er insgelijks; de een was klerk by de nationale bank, de ander apotheker; geen van beiden kunstenaars alzoo. Men schijnt met opzet die broeders in het hatelijkste daglicht gesteld te hebben. Beethoven leefde niet altijd met hen in de beste harmonie , doch die oneenigheid en de oorzaken daarvan zijn zeer overdreven geworden. Scbindler zelf, die met beu bekend was , beeft hun geen bijzondere misdaden ten laste gelegd. Was het niet vrij natuurlijk dat zij volgens hun karakter voor de geldelijke belangen zorgden, die door hun broe-

BEETHOVEN.

der, den genialen toonkunstenaar, verwaarloosd werden?

De brieven, welke zij aan de uitgevers zijner werken schreven, zijn eenvoudig zaakbrieven, waarin niets berispelijks voorkomt. In al die brieven wordt de waardigheid van Beethoven gehandhaafd. Zij hebben de taak op zich genomen om de wettige eischeu huns genialen broeders over te brengen. Indien men hun inderdaad iets van eenig aanbelang ten laste had kunnen leggen, zou Schindler niet in gebreke gebleven zijn daarvan melding te maken.

In dien tijd ook openbaarde zich bij Beethoven, die door eene muziekuitvoering in de open lucht koude gevat had, voor het eerst de doofheid, die weldra een verontrustend karakter aannam. Kon men grooter ramp bedenken, dan het verlies van het gehoor voor een kunstenaar, die geboren scheen om de wereld door zijne tonen in verrukking te brengen; die nog zoo vele denkbeelden weder te geven had, zoo vele conceptiën moest doen ontkiemen, en die als eene zee van harmonie in zijne hersenen voelde bruisen? Behoeven wij nog naar eene andere oorzaak te zoeken van de zwartgalligheid , die vooral zijne laatste levensjaren kenmerkte?

Menschen, die door een lichaamsgebrek in zekeren zin van de maatschappij vervreemden, worden eerst beschroomd en later wantrouwend. Vau daar die achterdocht van Beethoven, die ziekelijke fierheid, die menschenhaat, die van geen vriendschapsdiensten wilde weten, die met eiken dag toenemende zucht tot eenzaamheid, en eindelijk die gedachte aan zelfmoord en die treurige epistel van 1802 aan zijn broeder Karl, waarin de wanhoop zoo hartverscheurend spreakt.

Wij laten dien brief hier volgen, naar het oorspro nkelijke stuk door Schindler aangehaald.

Aan mijn broeder Karl.

O menschen, die mij voor een onhandelbaren menschen-hater houdt en mij als zoodanig voorstelt, gij doet mij geen recht! Gij kent de geheime oorzaak niet, die mij zoo doet

BEETHOVEN.

schijnen. Van mijne kiudschheid af was ik welwillend ran hart en zin, ik had zelfs eenige neiging tot grootsche daden. Maar bedenkt, in welk een treurigen toestand ik sedert zes jaren verkeer, en dat mijne kwaal nog door eene verkeerde behandeling van geneesheeren verergerd is; dat ik vau jaar tot jaar met hoop op beterschap gevleid ben geworden en nu het vooruitzicht heb op eene dubbele , misschien ongeueese-lijke kwaal. Met een levendig, vurig temperament geschapen , vatbaar voor de genoegens der samenleving, heb ik er al vroeg van moeten afzien en in eenzaamheid moeten le-¹ ven; en wanneer ik er mij overheen wilde zetten en mijne kwaal vergeten, verviel ik weer in eene dubbele mate van droefgeestigheid, door de moeielijkheid waarmede ik hoor. Ik kon toch niet tegen de menschen zeggen: spreekt wat harder, schreeuwt, want ik ben doof! Hoe kon ik het gebrekkelijke van een zintuig erkennen, dat in mij volmaakter had moeten zijn dan in een

ander, en dat ik zoo volmaakt bezeten heb als zelfs weinig « ®

menschen die mijne kunst beoefenen; neen, dat was mij onmogelijk. Wijt mij dus mijn afgezonderd leven niet; want ik zou met u willen leven; mijn ongeluk doet mij dubbel lijden, want ik zie hoe men mij miskent. Voor mij geen ontspanning in het gezellige leven, geen vertrouwelijk gesprek , geen uitstorting van het hart. Altijd alleen, zonder anderen omgang dan den hoogst noodzakelijken, kan ik mij niet in de maatschappij doen opnemen en leef ik als een banneling. Zoodra ik mij onder de menschen waag, maakt een vreeselijke angst zich van mij meester, de angst dat men mijn gebrek zal opmerken. — Daarom ben ik de helft van dit jaar buiten gebleven; mijne knappe dokters raadden mij aan mijn gehoor te ontzien; daarom heb ik een leven geleid, strijdig met mijn natuurlijken aanleg. En toch, aan welk een verdriet stelde ik mij bloot, als ik mij, ondanks de reden tot afzondering welke ik heb, onder de menschen begaf en ik mij door de gezelligheid liet medesleepen, en de een of ander die bij mij stond, dan een fluit hoorde, en ik

BEETHOVEN.

niet; of dat hij een herder lioorde zingen, terwijl ik geen. enkel gelnid vernam! Dan werd ik zoo vreeselijk wanhopig, dat het weinig scheelde of ik had een zelfmoord begaan. De kunst alleen heeft mij terug gehouden; ik kon, dacht mij, onmogelijk de wereld verlaten eer ik voortgebracht had al wat ik voelde te kunnen voortbrengen. Zoo leefde ik mijn armzalig leven voort, diep ellendig; een niets is voldoende om mij van de gelukkigste in de rampzaligste stemming te brengen. Geduld , zoo heet de leidsman dien ik te kiezen heb! Dat heb ik reeds gedaan, en ik ben besloten te volharden tot dat liet de onverbiddelijke schikgodinnen behagen zal mijn levensdraad af te knippen. Misschien wordt het beter, misschien niet. Ik ben besloten een wijsgeer te worden op mijn acht en twintig jaren, iets dat niet gemakkelijk is, en voor mij nog moeielijker dan voor een ander. O Godheid, gij ziet in mijn hart, gij kent het en gij weet dat de liefde tot mijn naasten en de zucht tot het goede er eene groote plaats in beslaan.

O menschen, die dit eenmaal lezen zult, bedenkt hoe onrechtvaardig gij in mijn ongeluk jegens mij geweest zijt; laat een ongelukkige zich troosten, als hij in mij een lotgenoot ziet, die, alle hinderpalen te boven komende, alles deed wat zijn toestand hem vergunde, om onder de rechtschapen menschen en verdienstelijke kunstenaars gesteld te worden.

En gij, mijn broeder Karl, verzoek, terstond na mijn dood, professor Schmidt uit mijn naam, mijn ziekte openbaar te maken en die getuigenis bij dit schrijven te voegen, opdat de wereld na mijn dood (zoo veel mogelijk) met mij verzoend worde. Ik benoem u bij dezen beiden tot erfgenamen van het weinige dat ik bezit. Deelt het eerlijk, zonder twisten, en weest elkander tot stenn. Alles wat gij ooit tegen mij misdreven hebt, is u sedert lang vergeven, dat weet gij. Ik dank inzonderheid mijn broeder Karl voor de liefde welke hij mij in den laatsten tijd bewezen heeft. Ik wensch u toe dat uw leven beter en vrijer van zorgen moge zijn

beethoven.

dau het mijne. Leidt uwe kinderen op tot deugd; want die alleen maakt gelukkig; niet het geld. Ik spreek bi] ondervinding ; de deugd steunt in het ongeluk. Dat ik mij niet van het leven beroofd heb, dank ik u en mijne kunst. Vaartwel en hebt elkander lief. Ik dank al mijne goede vrienden; vooral vorst Lichnowsky en professor Schmidt. Ik wensch dat de instrumenten van den vorst bij een van u beiden bewaard worden, doch laat er geen twist over die zaak tusschen u ontstaan. Indien gij echter het geld tot iets nuttigers noo-dig hebt, sta ik u toe die violen te verkoopen, en ik zal gelukkig zijn dat ik u nog uit mijn graf kan helpen. Ik ga met vreugde den dood te gemoet, en komt hij eer ik gelegenheid heb om mijn muzikalen aanleg geheel te ontwikkelen , dan zal ik ook dat toeschrijven aan de hardheid van mijn lot; maar het zou te vroeg zijn en ik heb liever dat hij later kome; doch ik zal tevreden zijn, ook al komt hij te vroeg, want hij zal mij uit éen pijnlijken toestand verlossen; ik zal hem moedig tegentreden.

Vaartwel, vergeet mij niet in den dood; dat verdien ik, want ik heb u altijd een goed hart toegedragen in mijn leven, en al mijn gedachten waren voor uw geluk. Weest

gelukkig.

den Oden October 1802.

Ludwig vox Beethoven.

Buiten op las men:

Heiligenstadt, den lO\'lcn October 1802.

Zoo zeg ik u een droef vaarwel. Want de geliefkoosde hoop , die mij tot nog toe heeft staande gehouden, verlaat mij geheel; zij is verdord, als de herfstbladeren die afvallen en vergaan. Ik verlaat deze wereld in denzelfden toestand als waarin ik er in gekomen ben; behalve dat de hoop die mijne schooue dagen bezield heeft, verdwenen is. O Voorzienigheid , laat althans een dag van zuiver geluk mij beschijnen; sedert lang is echte blijdschap mij onbekend. Wan-

BEETHOVEN.

neer zal ik haar kuuueu smakeu iu deu tempel der natuur?

Nooit? — O, dat zou al te hard zijn!

Aau mijne broeders Karl eu. . . . Na mijn dood te lezen 11 en uit te voeren.

Het sombere humeur en het schijnbaar bittere karakter van Beethoven hebben wel eens doeu onderstelleu dat hij nooit gevoelens van teerderen aard gekend heeft; doch dit vermoeden vervalt wanneer meu de leveusbeschrijviugeu van bevoegde schrijvers leest, of van menschen die er met kennis van zaken over spraken. De een, de ridder von Seyfried,

zegt in zijne »Studie over Beethovenquot; in 1832: »Beethoven is nooit gehuwd geweest en men heeft nooit eene ernstige: \'\' gehechtheid bij hem ontdekt.quot; Ferdinand Ries, zij a leerling,

zegt: »Beethoven was gaarne iu het gezelschap van vrouwen, vooral wanneer zij lief en mooi waren. , . . hij was dikwijls verliefd, doch nooit voor laugen tijd.quot; Doctor We-geler, Breuning en Romberg verklaren dat Beethoven doorgaans eeue amourette in het hoofd had en dikwijls in de hoogste mate verliefd was. Zoo noemen zij eene jufvrouw von Honrath uit Keulen, als zijne eerste liefde, later eene jufvrouw W. . . . 11

Doctor Wegeler zesrt verder: »De verliefdheden van Beet-

o o

hoven hielden met de jaren op en lieten weinig indruk bij hem achter. Langzamerhand verdwenen zij ook uit het hart van haar die de voorwerpen zijner genegenheid geweest waren. Zoo lang ik in Weenen vertoefd heb, is Beethoven altijd verliefd geweest; hij maakte veroveringen, die zelfs voor een Adonis moeielijk, zoo al niet onmogelijk geweest zouden zijn.quot; Ook Schindler geeft verscheidene brieven van Beethoven , waaruit de waarheid dier beweringen volkomen blijkt.

In 1803 was Beethoven hartstochtelijk verliefd op Giu- 11 lietta Guicciardi; zij bezielde hem tot de bewonderenswaardige sonate in ci\'s-mol, bekend onder den naam vau »Mond-.«c/tem-sonatequot;. Het schijnt, volgens een briefje door Beethoven

BEETHOVEN.

geschreven eu aan Schindler ter haud gesteld, dat die dame zijne liefde schijnbaar beantwoordde, en dat zij tegelijkertijd eene betrekking aanhield met zekeren Gallenberg, die nn eens een balletmeester heet, den weder den titel van Graaf\' von Gallenberg krijgt. Zoo veel is zeker, dat hij administrateur van den schouwburg van Karntnerthor ge-

O O

weest is. Toen hij door haar den benarden geldelijken toestand van dien man vernam, en zag dat zij belang in hem stelde, liet hij hem verscheidene keeren geld zenden, somtijds zelfs tot een bedrag van vijfhonderd gulden, welke hij zelf van anderen leende om den man uit de verlegenheid te helpen. Dat die dame later met Gallenberg getrouwd is, zou ons op het vermoeden brengen dat zij Beethoven misleid heeft. Schindler geeft drie minnebrieven door Beethoven aan zijne geliefde geschreven. Zij getuigen van eene innige oprechte liefde. ¹

Schindler, die anders met zorg alle bijzonderheden uit het openbare eu bijzondere leven zij us meesters heeft opgetee-kend, geeft ons weinig nauwkeurige berichten dienaangaande. Wij zien echter, dat die ongelukkige liefde eene nieuwe bron van verdriet voor Beethoven werd. Toen hij de vrouw van zijn hart met Gallenberg in het huwelijk zag treden, viel hem dat zoo smartelijk, dat zijn verstand er gevaar door liep, indien het waar is, wat men verhaald heeft, dat Beethoven van honger wilde sterven. Wat daarvan zij, hoe ernstig die droefheid geweest zij, zij heeft geen invloed uitgeoefend op de hooge vlucht van den componist, want juist in het daarop volgende jaar, in 1804, kwam hij in al zijne oorspronkelijkheid uit en schudde hij den invloed van Haydn en van Mozart van zich af.

Duitschland zou een nationaleu roem minder tellen en de wereld zou van een barer verheveuste genieën beroofd geworden

18

1

A. W. Thayer lieeft echter in zijn „Ludvvig van Beethoven\'s Lebenquot; op onbetwistbare gronden aangetoond, dat bedoelde brieven nitt aan Giulietta Guicci-ardi gericht waren.

BEETHOVEN.

zijn, iudien de liefde tot de kunst ia liet hart van den Dnitschen Orpheus de overhand niet behouden had op het gevoel van zijn leed.

Bovendien was Beethoven, wiens eerste opvoeding vrij verwaarloosd geworden was, een mannelijke geest geworden door die studiën, die maar al te dikwijls verwaarloosd worden door kunstenaars, die te uitsluitend voor hunne knust leven. Hij had zich met platonische wijsbegeerte gevoed en was ijverig lezer van Plntarchus; vooral hechtte hij zich door eene stoïcijnsche inspanning op nieuw aan het leven, ten einde niet achter te staan bij die helden der oudheid, welke hij in zijn geliefkoosden schrijver bewonderde en wier bezieling hij in zich zeiven voelde leveu.

Ouder de beroemde manneu der oudheid welke hij bewonderde, bekleedde Brutus eeue eerste plaats, en hij had diens borstbeeld op zijn werktafel staan. Hij schreef de zinsneden uit hetgeen hij las en de gedachten die door het lezen bij hem opkwamen, in zijn dagboek op. Daardoor weten wij wat zijne lievelingsboeken waren. Het waren „ Overdenkingen hij de werken Gods in hel rijk der natuurquot;, door den evangeliedienaar Cristoph Sturm, de werken van Gröthe, de Odysseus van Homerus. Men kan in zijne denkbeelden een zeker Pantheïsme opmerken, een soort van geloof aan abstracte wezens; wanneer er bijvoorbeeld sprake is van de idee die hem zijne sonate Opus 14 heeft ingegeven, noemt hij die: Das mannliche und das weibliche Princip, das billende tind das widerslekende.

De treurigste beelden , de bitterste gedachten, vol menschen-haat, staan in liet dagboek opgeteekeud eu vullen aan wat ons uit zijne overige correspondentie bekend is. Zijn gewond hart vloeit over van bittere volzinnen, hier en daar allerzonderlingst met wijsgeerige stellingen, of ook wel met aan-teekeningen van huishondelijken aard vermengd.

Doch laat ons van die bijzonderheden uit het zieleleveu van Beethoven afstappen, om het verslag der muzikale loopbaan van den grooten symphouist weder op te vatten.

BEETHOVEN.

Reeds had hij den 28^stel1 Maart 1801, te Weenen, het ballet Prometheus \'laten opvoeren, en in 1802 verschillende sonaten, De marsch hij den dood eens helden en het bewonderenswaardige septuor. Dat waren zijne veldslagen.

Had hij niet inderdaad te strijden tegen Preindl, Dionys Weber, Maxirailiaan Stadler en andere dweepzieke aanhangers der muzikale vormen van Haydn en Mozart, die in hem reeds den hervormer vermoedden, toen zijn genie nog ouder den invloed zijner voorgangers stond?

Ouder die bekommeringen , gesteund door plichtgevoel en het bewustzijn zijner roeping tot de kunst, ging Beethoven op nieuw aan het werk, eu gaf, den 15den April 1803, het oratorium getiteld: Christus am Oei berge.

De symphouie in D., die in 1804 werd uitgevoerd, deed voor het eerst weder eeue nieuwe manier van Beethoven voorspellen. Tot op dien tijd was er in zijne sonaten en in zij tie kwartetten nog altijd een zeker iets geweest, dat eenigs-zins aan de inspiratie des onsterfelijken Haydn\'s herinnerde. Doch nu wordt hij zich zelf, eu dat zal hij, indien men het zoo mag uitdrukken, nog meer, ja volkomen zijn in zijne Heroïsche Symphouie, welke hij schreef op aandringen van Bernadotte, den toeumaligen Franschen gezant aan het hof te Weenen. De omstandigheden die tot de schepping van dat werk aanleiding gaven, zijn vrij merkwaardig. Hoewel Beethoven een Duitscher in zijn hart was eu met de Weener aristocratie op gemeenzamen voet verkeerde, had hij uit hetgeen hij gelezen had, en vooral uit de ■ Republiek van Plato, liberale gevoelens geput, die hem met de mannen en de zaken der Fransche Revolutie deden sympathi-seeren. Bonaparte was in zijne oogen slechts de zegevierende arm van het republikeinsche Frankrijk. Oprecht bewonderaar des eersten consuls, leende hij gemakkelijk het oor aan de stem van Bernadotte, die hem om eene symphonic verzocht, bestemd om den roem van zijn held te vereeuwigen. Er lag een keurig afschrift der partitie van de Heroïsche symphouie gereed, om met eene opdracht van twee woorden:

BEETHOVJflS\'.

»Napoleon Bonapartequot;, aan den eersten consul der Fransche Republiek, naar Parijs te worden gezonden, toen do tijding-te Weenen aankwam dat de eerste consul zich tot keizer had laten uitroepen. Vorst Lichnowsky en Ferdinand Ries kwamen de tijding aan Beethoven overbrengen, die oogen-hlikkelijk driftig zijne partitie greep, het titelblad er ai-rukte en het op deu grond wierp , met eene verwensching van den nieuwen tyran , zoo als hij Napoleon noemde. Hij veranderde deu titel zijner Heroïsche symphonic in deze spreuk: Per fesleggiare il sovenire d\'un cjran noma.

Dat werk vol stoute schoonheden werd met toorn dooide onvoorwaardelijke vereerders der traditie begroet. Dionys Weber, directeur van het conservatorium te Praag, ging zelfs zoo ver iu zijn onredelijk vooroordeel, dat hij het werk schadelijk voor de goede zeden noemde. Ook het publiek moest nog aan het begrijpen eener muziek wennen, die zich van de oude vormen losscheurde, schijnbaar ten koste van de helderheid. Want het genie van Beethoven, zoo onuitputtelijk en zoo rijk aan tegenstellingen, zoo veelzijdig en diep, openbaart zich slechts aan geoefende kenners in al zijn glans; ook van hem geldt hetgeen Boileau van Homerus gezegd heeft:

C\'est avoir profite que de savoir s^:y plaire.

Bezat de uitstekende symphonist in gelijke mate de gave der dramatische muziek V Zijn opera Fidclio zij een antwoord op die vraag. In een tijd toen het patriotisme zijn invloed uitoefende op den smaak, wilde de Weener maatschappij geen werken van Fransche meesters meer op het tooneel zien en scheen de .maker van het oratorium Christus om Oelbirge meer dan ieder ander bevoegd om het nationaal tooneel met een inheemsch kunstwerk te verrijken

L\'amour conjugal, een thema dat reeds in het iransch door Gaveaux en in het Italiaansch door Paër behandeld was geworden, werd door deu raad van bestuur gekozen tot

BEETHOVEN.

tekst eener opera aanvankelijk in drie bedrijven, onder den titel van Leonora; en aan Beethoven werd de muziek voor dat werk opgedragen. Dat stuk, dat te Weenen, den 20^sten November 1805, gespeeld werd. beantwoordde niet in alle opzichten aan hetgeen het publiek van den genialen componist gehoopt had te ontvangen. Later tot twee bedrijven gebracht, genoot het onder den naam van Fidelio, dien het behouden heeft, grooteren bijval. Men erkende er in wat er inderdaad in lag: den stempel van een tot rijpheid gekomen genie, eeue grondige kennis van de werking dér orchest-samenstelling en eene uitmuntende dramatische behandelins