i
LESSEN
OVER DE
WELLEVENDHEID VOOR HEEREl
OVER DE
IVAAn HEX ErvaEt-SCH
• Ü 1 R P Q ^ ^ l : THOMAASee I
GOUDA,
G. B. van GOOR.
RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT
1
2201 2847
De wellevendheid kan {zooals wy ergens zeiden), als de tweede zedeleer van het leven beschouwd worden. Hare wetten zyn, evenals alle andere, de alge-weene uitwerkselen van de wijsheid en ondervinding der menschen van verscheidene geslachien. Zy vormen een wetboek, waarmede ieder welopgevoed mensch verplicht is bekend te zyn; en dit wetboek den lezer voor te leggen, zoo beknopt, aangenaam en duidelyk cis het onderwerp dit slechts toelaat, is het doel van dit boekske. JVy hopen en vertrouwen dal het in alle opzichten een goede en aangename gids zal zyn.
fVy vragen verlof, ééne opmerking te maken alvorens te beginnen, en wel: dat men niet moet onderstellen, dat de Lessen over de Wellevendheid alléén geschikt zyn voor den jongeling by zijne intrede in de wereld. Nergens geven zy zulke aangename en vruchtbare uitkomsten dan in den huiselyken kring. Ontdaan van hare styve vormen, getemperd door liefde en gekoesterd door de liefelijkste indrukken, verbeteren zy daar zoowel het karakter als de zeden en dragen zy hare geurigste vruchten. Een heer zal even veel hof-felykheid toonen en al de kleine plichten der beleefdheid even goed zonder fout in acht nemen, jegens zyn
VOOItKEllE
moeder en vader, vrouw en familie als jegens een vreemde. De echte beleefdheid is niet gelyk aan een fraai kleed, dut men alteen draagt wanneer de omstandigheden dit vereischen. Het is een gewaad, dat nooit moet worden afgelegd; dat men nooit als te zwaar moet beschouwen ; dat even natuurlijk en ongedtvongen moet zijn als het kloppen van het hart. Wy begrypen dat wy deze waarheid dien jongelieden, voor wie deze kleine handleiding bestemd is, niet genoeg op het hart kunnen drukken. Veel van hun eigen geluk in hun leven, zoowel als in dat van hen met wie ze leven, hangt af van de inachtneming harer voorschriften in den huiselyken kring,
I. Over het introduce eren.
II. Brieven van istrodüotie.
III. Bezoeken, soirees, visite-kaarten.
IV. De conversatie.
v. üitnoodigingsbuiefjes.
VI. De wandeling.
VII. De kleedinc.
VIH. Paardrijden en rijden.
IX. Ochtend- en avond-partues.
X. Het diné.
XI. De balzaal.
XII. Over het verblijf ten huize van een-
vriend, ontbijt, Lr.nch, enz,
XIII. algemeene wenken.
V-
Door het aan elkander voorstellen van twee onbekende personen, laadt men eene groote verantwoorde-Igkheid op zich en staat men bij beiden voor elkanders achtenswaardigheid in. Neem nimmer die verantwoordelijkheid op U, zonder U in de eerste plaats ar te vragen of die personen geschikt zyn om elkander aangenaam te wezen, of, in de tweede plaats, zonder U te verzekeren of het voor beide partijen wenscheiyk is met elkaar bekend te zijn.
Stel altijd een heer aan eene dame, — nooit eene dame aan een heer voor. De ridderlijkheid der etiquette neemt aan, dat de dame onveranderlijk de eerste Is, voor zoover haar recht van sekse betreft en dat de heer door het voorstellen vereerd is. Deze regel moet zelfs dan in acht genomen worden, wanneer de heer hooger in maatschappelijken rang geplaatst is dan de dame.
Stel bij gelijke sekse altyd de mindere aan de meerdere voor.
10
Stel nooit een heer aan een dame voor, zonder vooraf hare toestemming daartoe gevraagd te hebben.
Wanneer gü aan eene dame wordt voorgesteld, bied haar dan nooit de hand. Aan elkander voorgestelde personen bepalen zich bij de kennismaking tot het maken van eene buiging. Dames reiken nooit aan heeren de hand, behalve wanneer er eene bijzondere vertrouwelijkheid bestaat. In Engeland is dit anders.
Stel nooit ochtendhezoekers, die elkander toevallig ten uwent ontmoeten, aan elkander voor, of het moesten personen zijn, van wien gij reeds vroeger de toestemming hebt verkregen ze met eikaar in kennis te brengen. Bezoekers, die elkaar op deze wijze toevallig in het huis van een vriend ontmoeten, beboeren gemakkelijk on vry om te gaan alsof zy goede bekenden waren. Dat zij beiden vrienden van den gastheer zijn, is een voldoende waarborg voor hunne achtenswaardigheid. Het verraadt veel onwetendheid en een slechte opvoeding, wanneer men bij dergelijke gelegenheden het stilzwijgen bewaart en terughoudend Is.
Personen, die elkaar aan bet huis van een vriend ontmoet hebben zonder aan elkander te zijn voorgesteld, hehooren niet te buigen indien zij elkander later op eene andere plaats ontmoeten. Bjj het maken eener buiging wordt bekendheid ondersteld, en personen, die niet aan elkaar zijn voorgesteld, zijn ook niet met elkander bekend.
Indien gij met een vriend wandelt en een derde u ontmoet of zich by u voegt, bega dan niet de al te dikwyis bedreven fout om ze aan elkander voor te stellen. Gy hebt evenmin recht om dit te doen, als
11
■wanneer zy elkander ten uwent bij een octUendhczock ontmoetten.
Er zijn echter sommige uitzonderingen op den regel van tiet voorstciien. Op een baiof op een avondpartij, waar gedanst wordt, kan de vrouw dos huizes ieder heer aan iedere dame voorstellen, zonder vooraf hare toestemming te vragen. Eerst moet zij zich echter verzekeren of de dame tot dansen gsnoigd is; dit laatste moet echter niet uit consideratie voor den heer geschieden, dien zij voor het overige mag weigeren. Geen heer houdt er van, dat eene dame hem hare hand weigert, zy het slechts voor eene quadrille. Een broeder kan zijne zuster en een vader zijn zoon voorstallen, zonder eenige inleiding; maar alleen in geval dat zijn familie niet beneden de andere staat.
In het huis van een bekende kan de eene vriend den anderen introJuceeron, maar het geldt als regel, dat het beter is door de vrouw des huizes aan het gezelschap voorgesteld te worden. Eene dergeiyke introductie heeft meer invloed.
Met het introduceeren op avondpartijen beeft men bijna geheel gebroken. Personen, die elkaar in het huis van een vriend ontmoeten, zijn van zelfvan dezelfde qualiteit en doen den jastheer weinig eer aan door achterdochtig en formeel te zijn.
Op het land vindt men nog gastheeren, die de oude mode volgen en iederen nieuwen gast aan het vergaderd gezelschap voorstellen. Het is eene gewoonte, die niet spoedig genoeg kan afgeschaft worden en die den ongelukkig laatst komenden bezoaker in een zeer netelige positie brengt. Al wat hy doen kan is eene halve buiging te maken geiyk een concertzanger tegen-
12
over het publiek, cn, zooveel mogelijk aller blikken le doorslaan.
Wanneer gü een salon binnentreedt, en uw naam verkeerd overgebrachf, of door het gedruisch van het gesprek niel goed gehoord is, begeef u dan in eens naar de vrouw des huizes, zoo ge een vreemdeling zijt, en stel u zeiven voor. Dit moet met de grootste eenvoudigheid geschieden, terwijl rang en stand zoo weinig mogelijk opgehemeld moeten worden.
Een Introductie op een bal, die slechts plaats heeft met het doel, om eene dame ten dans le leiden, geeft een heer geen recht, bij eene volgende gelegenheid voor haar le buigen. Indien hij die fout begaat, moet hij zich herinneren, dat z\'u er niet aan gehouden is zijn groet te zien of te beantwoorden.
Geef of beloof niet te lichtvaardig brieven van introductie. Bedenk altgd dat, wanneer gy een brief van introductie geeft, gy u zeiven eene verplichting oplegt omtrent den vriend, aan wien h(j gericht is. Indien hy in een groote stad zooals Parys of Londen woont, dwingt gy hem in zekere male den vreemdeling naar eenige van die plaatsen voor publieke ver-makelgkheden te lelden, waar elke hoofdstad overvloed van heeft. In ieder geval dringt gy hem tot de uitgave om den vreemdeling aan zyn tafel te noodigen. Wg kunnen niet angstvallig genoeg zijn in het schatten van den tijd en de beurs van een vriend en er niet te veel op bedacht zyn of de introductie aan beiden wel genoegen zal geven. Vraag u zeiven altijd af of de persoon, dien gy aanbeveelt, passend is voor hem by wien gü dit doet, en of het genot der kennismaking tyd en geld, die uitgegeven worden om hem te onderhouden, wel beloonen Indien de vreemdeling in gewoonten of karakter lastig is, dan veroorzaakt gij uwen vriend verdriet in plaats van genot. Verplicht by introdactiën den eenen vriend nooit ten kosten van den anderen.
ZU, die van introductiebrieven voorzien zyn, moeten die aan den persoon zenden, aan wien ze zijn gericht.
na hun kaartje Ingesloten te hebben. Geef een introductiebrief nooit in eigen persoon af Dit toch plaatst u in de onwaardigste positie, die gij u kunt denken, en dwingt u te wachten, terwijl het schry-ven gelezen wordt, gelijk een bediende, wien men belast heeft op antwoord le wachten. Er is nog een andere reden, waarom gij zelf niet de brenger uwer introductie moet zijn, nameiyk, omdat gij den anderen dwingt u te ontvangen, of hü dit wil of niet. Het kan zyn dat h;j slecht genoeg opgevoed is, om, ingeval de brief gezonden werd, er geen nota van te nemen, en, indien dit hel geval Is, zal by u hoogst waarschijniyk onvrlen-deiyk ontvangen. Indien gy u zeiven er mede vertoont. Het is in ieder geval van uwen kant beleefder hem de keuze te laten, en, misschien ook aangenamer. Indien de ontvanger van den brief een mensch ts van goede opvoeding, zal hij u den volgenden dag een bezoek brengen of zyn kaartje laten, welke beleefdheid gij nog in den loop van dezelfde week moet terugbe-wyzen.
Indien, van den anderen kant, een vreemdeling uzyn introductiebrief met zyn kaartje zendt, zyt gy door de wetten der wellevendheid en gastvrijheid gebonden, niet alleen om hem den volgenden dag een bezoek to brengen, maar die beleefdheid door anderen te laten volgen Indien uwe positie dit toelaat, Is de meest gepaste handelwijs, hem ten eten le vragen. Mocht dit builen uwe macht zijn, dan hebt ge toch waarschyniyk toegang tol eenige privaatgezelschappen, sociëteiten, schouwburgen of leeskabinetten, en kunt dus eerlge uren afzonderen om hem op die plaatsen te brengen. Kortom, de etiquette wil dal gy al hel mogeiyke zult
15
doen om den vreemdeling genoegen te verschaffen, ware het alleen ter wille van den vriend, die hem by u introduceerde.
Indien gij hem ten eten vraagt, is het een grooter compliment eenige personen daarbij te vragen dan met hem in tète-a-tète te biyven. Daardoor geeft gy hem de gelegenheid andere kennissen te maken, en ondersteunt uwen vriend in het doel, waartoe hij hem een introductiebrief hij u gaf.
Draag tevens zorg slechts zoodanige personen te vragen, aan wie hij bemerken kan dat ze zyns gelijken zyn in rang en opvoeding.
Een introductiebrief moet open zyn, niet alleen omdat uw vriend mag welen wat gy van hem gezegd hebt, maar ook als bewgs van het vertrouwen dat gij in hem stelt. Daar gij nooit zulk een brief zoudt geven, tenzy gy den naam van den houder met eere kondet noemen, zoo is de reden voor dezen regel der etiquette gemakkelijk te begrypen. Door uwen vriend te verzoeken den brief dicht te maken, alvorens dien aan zyne bestemming te doen geworden, geeft gy hem stilzwy-gend toestemming den inhoud te lezen.
Zorg dat het papier van uwen brief van de beste qualiteit en van het vereischte formaat zy. Het Albert of Queen\'s formaat Is het best voor deze einden geschikt.
Het is juist gezegd dat «oplettendheid op de kleinigheden der welvoegelijkheid een bewys is van de achting, db men zich zelf zoowel als zyn vriend toedraagt.quot; In den beginne lastig, houden deze kleinigheden weldra op zalen voor het geheugen te zijn, en worden weldra tot gewoonte. Den door en door welopgevoe-
16
den man zijn zU een tweede natuur. Laat niemand, die in de samenleving een aangenamen indruk wil maken, ze verwaarloozen, en, boven alles, laat niemand ze als de opmerkzaamheid van een verstandig man onwaardig lieschouwen.. Het zijn juist die kleinigheden, die het gezellig verkeer zoo veraangenamen en welker kennis den beschaafden man van den loniperd onderscheidt
III.
Bezoeken. — Levé\'s. — Visitekaartjes.
Een ochtendbezoek moet alUid In den winter tus-schen 2—4, In den zomer tussctien 2—5 des middags afgelegd worden. Door dezen regel in acht te nemen, vermijdt gij binnen te vallen voor dat het luncheon quot;) afgenomen is en gaat gij vroeg genoeg om de vrouw des huizes één of twee uren te laten om zich voor het middagmaal te kieeden.
Draag altijd zorg by het maken van ochtendbezoeken het luncheon-uur zooveel mogeiyk te vermijden. Sommige dames nemen te half twee met hunne kinderen het middagmaal, en zijn dus niet voorbereid tot de ontvangst van vroege bezoekers. Wanneer gy eens de zekerheid hebt, dat dit \'t geval is, draag dan zorg nimmer weer op hetzelfde uur uwe opwachting te maken.
Een goed geheugen voor deze kleinigheden is een der kenmerken eener goede opvoeding.
Ceremoniëele bezoeken behooren kort te zijn. Zelfs Indien er gang in het gesprek begint te komen, draag dan nog zorg dat uw bezoek niet langer dan een half uur duurt. Het is altyd beter dat uwe vrienden spyt hebben over uw vertrek, dan dat zy er naar verlangen.
*} Tweede o\'itbiit der Rnjielsclien, op het vastelantl echter tegemvourdig ook vrij algemeen in gebruik.
2
18
By het beantwoorden van cercmoniÉcle fiezoeken kunt gü, zonder onbeleefd te zijn, uw kaartje afgeven zonder binnen te gaan. Vergeet echter vooral niet naar den welsland der familie te vragen.
Zoo er bij de dames, die gg een bezoek brengt, dochters of zusters in huis zijn, kunt gij een punt der kaart omvouwen, om te kennen te geven dat de visite aan allen gebracht wordt. Het getuigt echter van een beleren smaak, om voor elk een kaartje te laten.
Behalve tot dankbetuiging voor «vriendelijke belangstellingquot;, of om kennis te geven van het verlaten en terug komen in de stad, wordt het niet als tot den goeden toen beboerende beschouwd, door een knecht kaartjes te doen rondbrengen.
Kaartjes, die men afgeeft bij het maken eener af-scheidsvisite, hebben P.P.C. {pour prendre congé) in den hoek geschreven; sommigen echter gebruiker. P D.A. {pour Aire adieu).
Op het vasteland hebben heeren de gewoonte niet om iets voor hunnen naam te voegen. Julius Achard en Paulus Beni klinkt eenvoudiger, dan wanneer er Mynheer of Mijnheer de. Graaf voorafgaat. Sommige En-gelschen hebben die gewoonte aangenomen, en het zou zeer te wenschen zijn, dat zij meer algemeen werd.
Eigenhandig geschreven naamteekeningen op visitekaartjes getuigen van pedanterie, en zijn alleen geoorloofd aan die personen, die uitsteken door hunne talenten en wier handschriften als curiositellen kunnen te-schouw d worden. Een kaartje met de handteekening van Charles Dickens of George Cruickshank voorzien, al ware het eene lilhographie, zou van aanbelang zijn, terwijl een dergelijke van Jan Koole niet alleen zon-
19
der waarde zoude zijn, maar zelfs den eigenaar bespottelijk zou maken.
De visitekaartjes van tieeren moeten de helft kleiner zijn, dan die van dames.
Condoleantie-visites worden teruggel)racht In de week nadat het ongeluk plaats had, waardoor ze ver-elscht worden. Persoonlijk worden deze bezoeken slechts door bloedverwanten en zeer intieme vrienden afgelegd. Kennissen behooren kaartjes achter te laten, van smalle rouwranden voorzien
Den eersten keer dat men na den dood van een der leden door de familie ontvangen wordt, behoort het tot den goeden toon lichten rouw te dragen.
Wanneer een heer eene ochtendvisite maakt, mag hU nooit zijn hoed, wandelstok of rijzweep in de vestibule laten, maar moet hij belde mede naar binnen nemen Door anders te doen, zoude men zich aanmatigen le veel te huis le zyn; de hoed mag echter nooit op een tafel, piano of eenig ander meubelstuk gelegd, maar moet altijd bevallig in de hand gehouden worden. Indien gij u genoodzaakt ziet dien neer te leggen, zoo leg hem op den grond.
ParapluiBs moeten altijd in den gang gelaten worden.
Neem nooit honden mede in de zitkamer, wanneer gij een morgenvisite maakt. Hunne pooten konden vuil zün of zy konden op het gezicht van vreemdelingen beginnen te blaffen, of wel, wanneer zij te vriendelijk gezind waren, de vrijheid nemen op een damesjapon te gaan liggen of op de sofa\'s en leunstoelen te springen. Wanneer de lievelingskat van uw vriend reeds voor het vuur ligt neergevleid, kon
20
er een twist ontstaan, waarbij een der lievelingen misschien deerlijk zou gewond worden. Buitendien hebben verschelden personen een bepaalden afkeer van honden, terwijl weer andere den hunnen nooit toestaan in de kamer te komen. Om al of om eenige dier redenen heeft een bezoeker het recht niet, zijnen vriend b|j zgn eigen gezelschap dat van zijn hond op te dringen.
Wanneer gy, bij het ochtendbezoek aan een dame, een andere dame ontmoet, moet gij, wanneer deze vertrekt, opstaan en haar naar haar rijtuig vergezellen; gU moet echter zorg dragen weder naar de kamer terug te keeren alvorens gij zelf vertrekt, al is het ook slechts voor eenige minuten; dit na te laten zou den schün hebben alsof gij de bezoekster vergezeld hadt; of kon, in ieder geval, zoodanig uitgelegd worden, alsof het gezelschap van uwe gastvrouw onvoldoende, was om u bezig te houden, na het vertrek barer vriendin.
Wanneer andere bezoekers zijn aangekondigd, en gy reeds zoolang gezeten hebt als de wellevendheid verelschte, wacht dan tot zü gezeten zün, sta dan op, neem afscheid van uwe gastvrouw en buig beleefd voor de nieuw aangekomen gasten. Men zal misschien op uw blyven aandringen, maar eens opgestaan zijnde is het beter te gaan. Er is een zekere qaucherie in gelegen, weer te gaan zitten en op nieuw afscheid te nemen.
Indien gü gedurende eene visite noodlg hebt op uw horloge te zien, vraag er dan verlof toe en verontschuldig u daarmede, dat gij nog andere afspraken hebt\'
IV.
Laat uwe conversatie zooveel mogeiyk naar den aard van uw gezelschap zijn ingericht. Sommige mannen stellen zich tot wet om tegenover alle vrouwen voornamelijk gemeenplaatsen in hun gesprek op te nemen, even alsof eene vrouw (ot niets anders dan tot beuzelen in staat was. Anderen daarentegen schü-nen te vergeten in welk opzicht de opvoeding eener vrouw van die des mans verschilt, en hegaan de tegenovergestelde fout door over onderwerpen te praten, waarmede de dames zelden bekend zgn. Eene vrouw van verstand heeft even veel recht over het eerste verstoord te zijn, als eene dame van gewone opvoeding over het tweede. Men kan eene beschaafde en geestige vrouw geen fijner compliment maken, dan door het gesprek zulk eene richting te geven, die toont dat men hare uitstekende lalenlen waardeert.
Vermijdt bg het praten met dames van eene gewone opvoeding alle onderwerpen over politiek, wetenschappen en handel, en kies alleen die, welke kans hebben hare belangstelling op te wekken.
Bedenk dat de menschen meer belangstellen in hun eigen zaken, dan in eenig ander ding wat gij kunt noemen. Indien gtf wilt dat uw gesprek haar in alle opzichten aangenaam zal zgn, spreek dan met eene
22
moeder over bare kinderen, met eene jonge\'dame over haar laatste bal, met een schrijver over zyn pas uitgekomen boek, met een schilder over zün stuk voor de tentoonstelling. Het onderwerp aangegeven hebbende, hebt ge alleen te luisteren; en gü kunt er zeker van zijn, niet alleen dat ge aangenaam, maar ook grondig zult leeren.
Draag daarentegen altyd zorg niet altgd de alge-meene slof voor uw gesprek uit het beroep van den toegesprokene Ie kiezen; in hetgeen hun onmiddelük aangaat belangstelling te tonnen, is vleiend; maar te veel met hen over hunne kunst te spreken, zou doen denken, dat gU ze onbekend met andere onderwerpen ach let.
Gebruik geene klassische aanhalingen in de tegenwoordigheid van dames, zonder er vergeving voor te vragen of die te vertalen. Het mag echter alleen dan geschieden, wanneer geen andere zin zoo juist de meening uitdrukt. Zoowel in hel gezelschap van dames als in dat van heeren, is een te sterk ten-tooi-spreiden zijner geleerdheid pedant en misplaatst.
Er is een zekere duidelijke, maar tevens onderdrukte toon, die slechts aan welopgevoede menschen eiger. is. Een schelle stem is zoowel onaangenaam als gemeen. Het is beter te dwalen door het gebruik van een te lagen, dan van een te boogen toon.
Herinner u dat alle dubbelzinnige uitdrukkingen gemeen zijn. Het gebruik daarvan is echter ongelukkig in den laatsten tijd sterk toegenomen, en ik hebEngelsche dames zelfs zich hoeren verhoovaardigen op de onbeschaamde chique, waarmede zy sommige Americanis-men gebruiken en andere vreemde uitdrukkingen, tiie
23
dagelijks gebezigd worden. Zulke gewoonten kunnen niet te streng berispt worden. Zy verlagen den toon der samenleving en den standaard der ideeën. Het is eene groote dwaling, dat het gebruik van dubbelzinnige uitdrukkingen geest zou kunnen vervangen.
Het gebruik van spreekwoorden in de conversatie is evenzeer gemeen; en woordspelingen moeten, behalve wanneer het kwinkslagen zyn, met zorg vermeden worden. Er is niets vervelender in gezelschap dan Iemand die onophoudeiyk geestelooze woordspelingen maakt.
I.ang redekavelen, hoe aangenaam dit ook voor dc daarbg betrokken pariyen mag zyn, is echter voor alle anderen uilersl vervelend. Gij moetaltyd trachten te voorkomen, dat het gesprek zich Ie lang bij hetzelfde onderwerp bepaalt.
Godsdienst is een onderwerp, waarover in gezelschap nooit gesproken moest worden; Het is dat onderwerp waarover de menschen gewoonlyk het meest verschillend denken, en waarby zy het minst bedaard kunnen biyven.
Val nooit een persoon die spreekt in de rede. Het is zeer juist gezegd, dat men, «wanneer men een spreker in de rede valt, bijna even lomp handelt, alsof men, wanneer men met iemand wandelt, zich voor hem plaatste om hem het voortgaan te beletten.
Goed te luisteren is byna een even groote kunst als goed te spreken. Maar hel is niet genoeg slechts te luisteren. Gy moet trachten in het gesprek van anderen belangstelling te toonen.
Het wordt als bewys van eene buitengewoon slechte opvoeding beschouwd, wanneer twee personen in een
24
gezelschap fluisteren of eene taal gebruiken, die voor allen niet verstaanljaar is. Tot het hehandelen van uwe priviiatzaken, moet gij een geseliikten lijd en plaats hepalcn, zonder anderen liet slechte compliment te maken, ze van uwe conversatie uit te sluiten.
Indien zich een vreemdeling onder gasten bevindt, die niet genoeg van de taal verstaat om het gesprek te volgen, dan vordert de goede opvoeding, dat dit in zyn eigen taal zal voortgezet worden. Bij een diné wordt helzelfJe gedaan door hen, die bij hem zitten.
Indien gij bij het binnentreden van een bezoeker den draad van een aangevangen verhaal weder opvat, dan behoort gij hem in korte woorden te vertellen, wat voorafgegaan is.
Wees niet altijd geestig, zelfs dan niet, wanneer gij zoo begaafd waart, die waaschuwing noodig te hebben. Anderen bü iedere gelegenheid te overschaduwen is hel zekerste middel om de gunst te verliezen.
Zie, doch staar nooit de menschen aan, met wie gil spreekt.
Ten einde in gezelschap de stof voor een algemeen gesprek te vinden, moet een man steeds goed op ds hoogte zgn van het loopend nieuws en van de geschiedenis, ten minste van do laatste jaren.
Spreek nooit over onderwerpen, waar gij niets van weel, of het moet zijn om er inlichting over te ontvangen. Menig jong menseh verbeeldt zich, omdat hij tentoonstellingen en opera\'s bezoekt,een gewettigd kunstrechter te zijn. Er is echter geene grooteredwa-ling en ook geen die meer algemeen begaan wordt.
ZU, die in hunne conversatie anecdoten aanhalen, moeten er voor zorgen, dat iU onveranderiyk «kort.
geestig, welsprekend, nieuw en niet vergezocht zgn,\'\'
Kwaadsprekendheid is een misdrijf, dat het minst van alle in een gesprek te vergeven is.
Wanneer gij met een man van rang spreekt, herhaal dan niet te dikwijls zijn tilel. Slechts een ondergeschikte breekt iederen zin af door quot;Mijnheer!quot; of «Mevrouw!quot; Het is echter zeer goed te toonen, dat gij zijne positie niet vergeet door dergelijke zinnen, als; «ik meen, dat ik Uwe F.xccllentie reeds ge
zegd hehquot;, of: quot;ik geloof Uw Eerwaarde zcide......quot;
tn het algemeen echter moet gij een edelman op dezelfde wijze als een gewoon heer toespreken, üe koningin bijv. wordt in een gesprek nooit anders dan quot;Mevrouwquot; genoemd.
1»
V.
Briefjes ter uitnoodiglns on tot aanneming eener Invilalie moeten in den dertien persoon en in den een-voudigsten styl geschreven worden. Do oml-modische aanhef «hiernevens myno groeienquot; wordt door de sierlijkste hriefschrijvers niet meer gehruikt.
Alle uitnoodigingsbriefjes worden tegenwoordig alleen op naam van de vrouw des huizes verzonden, byv.
Mevrouw N... heeft de eer Mijnheer en Mevrouw A. ten harent te noodigen ter bijwoning eener soirée op Maandag U Juni a. s.
Anderen verkiezen daarentegen weer onderstaanden vorm die op kaarten en schrijfpapier gedrukt, te koop Is, met opon plaatsen voor naam en datum;
«Mevrouw N.,
\'Te huis,
«Maandag avond li Juni a. s.quot;
«Te huisquot; wordt echter voor minder deftig gehouden dan eene avondpartij, en heeft meer het karakter van .hetgeen wy noemen ; een kopje thee en verderden avond te passeeren,
Het antwoord op een uitnoodigingsbriefje moet op de volgende wgze worden ingericht.
Mynheer en Mevrouw N. zulten met veel genoegen gebruik maken van de vriendelijke uitnooiiging van Mevrouw M, voor Maandag avond 14 Juni a. s.
27
Gebruik bi) het beantwoorden van een Invitatie nooit de ul\'drukking »zich bedienen van.quot;
Invitatie-biljet zoowel als antwoord beliooren op klein formaat geschreven to worden en in passende enveloppen gesloten te worden.
Een lieer belioort nooit anders dan rood lak en wit papier te gebruiken. Fantazie-papier, gekleurde randen, geparfumeerd, gekleurd lak en dergelijke elegante snuisterijen, beliooren alleen in eene dames-cassette.
Vergeet nooit adres of datum op een brief, hetzij die over handel, aan een vriend of ceremoniëel is.
Brieven in den eersten persoon, aan vreemdeiingon gericht, moeten beginnen met de woorden; «Mijnheerquot; of «Mevrouwquot; en eindigen met «Ik heb de eer te zyn Uw zeer gehoorzame dienaar.quot;
Er zijn menschen die dien vorm, uit oen verkeerd geplaatste Irots, liever niet gebruiken; maar het is niets dan een vorm, en, goed begrepen, hewyst zg eene trotsche nederigheid, die meer afdaling of toenadering bovat dan een minder formeele form.
Schryf aan het einde van uw\' brief, op een afstand linksch van uwe handtcekening. den naam van den geadresseerde, büv.;
Den Ueer A... etc.
Gebruik zoo weinig woorden mogelijk, wanneer gü aan personen schrijft, die ver boven of onder u staan.
In het eerste geval begaat gü eene groote vrijpostigheid door van een groot man te veel tijd Ie vorderen; in het tweede geval, door te veel uit te weiden, toont men zich te gemeenzaam. Groote brieven zgn alleen bg de gemeenzame correspondentie geoDrioofl
Wanneer gy aan eau koopman schrijft, begin dan
28
met zijn adres aan het hoofd van den hrlet te stellen, buv
Den TVelEi. lieer N... etc.
G... 28 Jan. 67.
Mijnheer !
Een brief, die op deze wy,:e is aangevangen, behoort op de volgende geëindigd te worden:
Hoogachtend ben ik
UFA. Did. Dr.
IV...
Brieven aan perfonen, die gü dikwijls in gezelschap onlmoet hebt, zonder intiem met hen te zün geworden mogen beginnen mot
Waarde Heer!
en eindigen:
Ik verityf, waarde Heer
UEd. Dw. Dn.
Brieven, die aanvancen met:
Myn waarde Heer!
aan personen, die gij waardeert en waarmede gij op vriendschappelijken soet zijl, mogen eindigen met;
Ik ben, myn waarde, Uw getrouwe of Uw oprechte.
Het is zeer beleefd een brief zoo spoedig mogeiyk te beantwoorden.
VI.
Een welopgevoed man moet den rand van zijn hoed niet te veel acbtlng hetoonen. »Eene buigingquot;, zegt La Fontaine. »is een wissel op zichtquot;, want gij zyt verplicht die ten vollen bedrage onmiddellijk te betalen. De twee elegantste heeren van bun\' tyd Karei II en George IV, lieten nooit na hun hoed af te nemen voor den minsten hunner onderdanen. Gedenk steeds deze twee voorbeelden, en bedenk, dat knikken of eenvoudig den rand van den hoed aan te raken, verre .van hoflelgk is. quot;Ware beleefdheid vordert, dat de hoed geheel van het hoofd genomen worde.
Wanneer gy kennissen ontmoet, met wie gij zoo gemeenzaam zyt, dat gy ze de hand reikt, licht uw hoed dan mot de linkerhand op, om de rechter vry te laten.
Indien gy op straat eene dame ontmoet, met wie gü zoo gemeenzaam zijt, dat gij haar kunt aanspreken,houdt haar dan niet staaiide, maar loop achter haar om, en wandel naast haar voort in de richting die zy volgt. Wanneer gij alles gezegd hebt, wat gy noodig hadt, kunt gij afscheid nemen.
Indien gij eene dame ontmoet, met wie gy niet bij ■ zonder bekend zyt, zie dan eerst of zy u berkent alvorens gü voor haar buigt.
30
Wanneer gU eene buiging maakt legen eene dame, die gU niet van plan z(jt aan te spreken, neem dan uw\' hoed niet die hand af, die het verst van haarver-wyderd is; hUv. indien gy haar aan hare rechter zijde voorhygaat, gehruik dan uw linker-, indien gy haar echter aan de linkerzijde passeert, uwe rechterhand.
Zoo gü, te paard zittende, met eene dame die te voet ga;i v\\ilt spreken, moet gu afstijgen en uw paard by den teuge! leiden, ten einde haar niet de moeite te veroorzaken om lot u op te zien en genoodzaakt te zgn luider te praten, dan de goede opvoeding voorschrijft
Wanneer gij opstraat of op publieke plaatsen vrienden of kennissen ontmoet, draag dan zorg dat gij hunne namen niet zoo luid noc-mt, dat gij de algemeene attentie op hen vcsllgl. Schreeuw nooit over stracten voer nooit een gesprek In een publiek rijtuig, behalve wanneer de persoon, met wien gij spreekt, naast u zit.
Wandelt gü met eene dame, belast u dan met leder klein pakje, mei de parasol of het boek, dat zü bij zich mocht hebben.
Wanneer gij zoo zeer al wat lot den goeden toon behoort vergeel, door op straat te rooken, vergeet dan ten minste nooit uw sigaar weg te worpen, alvorens gy eene dame aanspreekt.
■ .cgt;-~ -
Een groot Fransch schrijver heeft even geestig als wysgeerlg gezegd dat de kunstenaar en de letterkundige slechts een zwarten rok behoeven aan te doen en hunne aanmatiging af te leggen om met het fijnste gezelschap gelijk Ic staan.
Men moet echter in aanmerking nemen, dut deze opmerking alleen voor genoemden geldig is, aan wien men echter, zoo ze al een kleine fout in klceding of manieren begaan, dit gaarne vergeeft om den wille van hun naam en talenten.
Andere individuen zijn gedwongen daarvan eone studie te maken, wat wij op een andere plaats do «bij-wetten der samenlevingquot; genoemd hebben; liet zou zeer goed zyn indien kunstenaars en lellerkundi-gen dit ook meer deden. Het is niet voldoende dat een man knap is, of wel opgevoed, of goed van postuur; wil hij met waardigheid zijne plaats in de maatschappij innemen, dan moet hij met al datgene bekend zijn, wat w jj ons in dit kleine hoek hebben voorgesteld te onderwijzen Hij moet boven alles welen hoe een kamer binnen te treden, hoe te buigen en hoe zich te kleoden Van deze drie hoedanigheden is de laatste zeker de gewichtigste, omdat zy het meest in het oog vait.
32
Een heer moei altijd zoo gekleed zijn, dat zijne kleeding nooit opgemerkt wordt. Dit klinkt misschien als een raadsel hoewel dat het volstrekt niet is; het ■wil alleen zeggen dat de grootste netheid in de strengste eenvoudigheid gelegen is, en dat het ware bewys van smaak In de kleedlng van een heer bestaat in overeenstemming, defllgheid en het goed-slaan. Zoo een vriend tegen u mocht zeggen: -wat een mooi vest hebt ge daar aan Iquot; moogt gü er op rekenen, dat een minder mooi meer passend zou zijn. Wanneer gg hoort zeggen, dat Mijnheer N. kostbare juweelen draagt, kunt gij er zeker van zijn, dat hij Ie veel draagt.
Opziclitigheid en vertooning moeten altyd, maar bijzonder op het punt van kleeding, vermeden worden. Hot tollet is het terrein, dat aan de schoone sekse behoort. Laat een verstandig man de weelde en den tooi daarvan aan zijne vrouw, dochters of zusters overlaten en zorgen dat hij om iets anders hooggeschat wordt, dan om het borduursel van zyn overhemd of de sieraden van zijn horlogeketting.
Te veel met de mode mede te gaan getuigt evenzeer van wansmaak, als hy haar te veel ten achteren te z(jn. Geen werkelijk wel opgevoed man volgt Iedere nieuwe snede, die hij in het modelboek van zijn kleermaker vindt opgegeven. Alleen zeer jonge menschen en die niet in de hoogst aristocratische kringen verkoeren, maken zich aan deze dwaasheid schuldig.
De schryver van quot;Pelhamquot; heeft zeer juist gezegd, dat de jas van een heer niet te goed moet staan. Er is veel waarheid en een fijne opmerking in deze woorden gelegen. Wanneer het goed te nauwsluitend Is, gelijkt men te veel op een kleermakersknecht. Oil
33
is de grootste fout, die wü in der smaak van den fljnstopgevoerten Fransehman ontdekken, \'/.ij zien er uit alsof ze uit een modejournaal zijn geknipt en missen die gemakkelijkheid in hunne kleeding, waardoor het bil den Engelschcn heer blijkt, dat zyne kleederen aan hem en hü niet aan deze behoort
Draag des morgens een overrok, een vest met twee reien knoopen en lichte of donkerkleurige pantalon, naar gelang van het jaargetijde.
Draag in den avond, hoewel alleen in den schoot uwer familie, zwart, en kleed u niet alsof gij bezoekers verwachttet. Zoo gy zoons hebt, leer ze dan hetzelfde te doen. \'t Is het achtgeven op deze kleine plichten binnenshuis, dat den man van opvoeding kenschetst.
Kleed u voor avondpartijen, diné\'s en hals in zwarten rok en pantalon, zwart zgden of laken vest, witte das, witte of igryze glacé-handschoenen en verlakt leeren schoenen. Geheel gekleed kan men een zwarte das dragen, hoewel die niet zoo elegant staat als een witte. Bij een diné alleen kan men een zwart fluweel vest dragen.
Laat uwe juweelen van de beste qualiteit maar van het minst opzichtige maaksel zjjn, en draag er niet te veel van. Een stel fijne knoopjes, een gouden horloge en ketting en een nette ring maken al de sieraden uit, die een heer dragen kan. Des morgens moet gü een zegelring dragen mot uw naamcijfer of geslachtswapen voorzien, dien gU in den avond door een diamanten kunt vervangen. Uwe knoopjes moeten var. waarde, doch klein zyn.
Men moet er by de keuze van kleinoodlën wel op
3
34
liedacht zün, dal kostbaarheid niet altyd het bewijs voov waarde is en dat een uitgezocht kunstwerk, zoo-ais oen lijne camee of een zeldzaam artikel, zooals een zwarlo parel, een meer gedistingeerd liczit uitmaakt, dan een groole briljant, die ieder ryke en sniakelooze ploei l even goed kan koopen. Wat ringen betreft, zal ieder man van lijnen smaak aan een kostbaren antieken inlafilio de voorkeur geven boven den duursten diamant of robijn, die bij de gvoolste juweliers te verkrijgen is.
De nelsle lieer waarmede de schrijver bekend was en die aan bijna ai de hoven van Europa verkeerde, droeg, wanneer bij in gala was, als hemdsknoopjes nooit anders dan drie groote zwarte paarlen van grootc waarde, elk ter groolle van eene erwt en die er volstrekt niet fraai uitzagen.
Van alle kostbare sleenen is de opaal de fijnste en de meest ongemecne. Geen parvenu zal een opcal kooper.; onveranderlijk zal zyne keus vallen op de meer in bet ooï vallende edelgesteenten, zooals (!e robijn, safller of smaragd.
Gebruik nooit anders dan een witten zakdoek, be-halve wanneer gij snuift.
Zoo gü des morgens een sjaaldas draagt, die door een speld wordt vastgehouden, draag daarbij dan zorg datgene te vermijden, wat men schreeuwende kleuren noemt. Wij hebben een turkooizen speld opeen violetkleurige das zien dragen, hetwelk verschrikkelijk was om te zien; kies zoo veel mogelijk overeenstemmende en hunne bijkomende kleuren. Bij voorbeeld, wanneer de steen in uw doekspeld een turkoois is, draag die dan by bruin of karmozijnrood met zwart, o( zwart
35
met oranje. Zoo het een rohijn is, met licht groen. Dezelfde regel is geldig ten opzichte der overeenstemming en tegenstelling van kleuren in uw vesten das. Dus zijn een zeemkleurig vc-st en een blauwe strik, of bruin en blauw of bruin en groen, of bruin en magenta, groen en grijs, alle goed overeenkomende kleuren.
Zelfs gedurende de grootste zomerwarmte moet men het dragen van licht gekleurde ochtendkleederen vermijden : terwijl kleederen, opzichtig door maaksel en kleuren, altyd achterwege moeten biyven.
Des morgens mogen gekleurde overhemden gedragen worden, maar zó\' moeten van een klein patroon on stemmige kleur zu\'n
Draag bü een gekleurd overhemd altijd een witten boord.
Draag nooit een pet, behalve wanneer g(j op het land zijt of in den tuin; en zorg dat uw hoed altyd zwart is.
Wat de trouwkleeding voor een heer aangaat, zie de «Etiquette voor het engagement en het huwelyk.quot;
Zoo uw gezicht n noodzaakt een bril Ie dragen, laat die dan van het beste en lichtste maaksel zijn, en in goud of blauw staal gevat. Indien gy aan zwakte van het gezicht lydt en een gekleurden bril moet dragen, laat dien dan met blauwe of licht blauwe gla/en zijn Groene glazen zyn afschuwelijk.
Laat u nooit zonder handschoenen op straat zien, en zorg dat deze altya van glacé of kalfsleer zgn. Wollen of garen handschoenen slaan onuitsprekeiyk gemeen.
In dezen tijd van publieke ba(!en en algemeenen vooruitgang, vertrouwen wy, dat hei onnoodig is iets meer
3\'
36
te doen dan de aandacht te vestigen op de noodzake-lykheid van de meest nauwgezette helderheid wat het lichaam betreft. Het haar, de tanden, de nagels, he-hooren onherispeiyk gehouden te worden; en een bemorst overhemd, een vuile zakdoek of een licht vest dat een dag te lang gedragen is, zijn zaken die nauwkeurig vermeden moeten worden door ieder, die het voorkomen van een heer wil bewaren.
VIII.
Rijden, zoo te paard als in rijtuig.
Laat by het paardreden, zoowel als by het wandelen, de dame steeds aan de hooge zijde guan. Wanneer gij eene dame helpt opstygen, houd uw hand dan op be-hoorlyken afstand van den grond opdat zij haar voet er In kunne plaatsen. Help haar, wanneer zij opspringt, door het opgeven van uw hand. Wanneer gy dit doet, is het altijd beter op een teeken van haren kant te wachten, opdat uwe hulp kome op het oogenblik dat zij den sprong doet. Tot dat einde is er niets heter dau het tellen van een, twee, drie, waarby de sprong en de hulp by den laatsten tel gelijklydig plaats grijpen.
Wanneer de dame in den zadel 7it, is het uw plicht den stijgbeugel voor haar te vatten en haren voet daarin te plaatsen. Wanneer dit heeft plaats gehad, helt zy zich van den zadel op, en gij helpt haar het rijkleed in orde brengen.
Zelfs dan wanneer er een rijknecht tegenwoordig mocht zijn, is het beleefder van de zijde van den heer zelf die dienst aan zyne schoone gezellin te bewijzen, evenals het voor hem beleefder is haar zelf een stoel aan te reiken, dan dit door een bediende te laten doen.
Indien de dame niet zwaar is, moet gij zorg dragen haar bij het opstijgen niet met te veel kracht op te geven.
Wanneer gy met eene dame rijdt, sta dan nooit toe dat zij de tollen betaalt.
38
Indien een poort moet geopend worden, behoeft het nauwelijks aangemerkt te worden, dat het uw taak Is die open te houden tot de dame er door is.
Bij het ryden plaatst de heer zich altyd zoo, dat hy met den rug naar de paarden gekeerd zit, en laat de heste plaats aan de dames over.
Wanneer gy met eene dame alleen in een rytuig zit, ga dan nooit naast haar zitten, behalve wanneer gü haar man, vader, zoon ot broeder zyt. Zelfs wanneer gü haar verloofde zyi, behoort gij dezen regel der etiquette in acht te nemen. Wanneer men anders handelde, zou men zich geheel en al de onceremoniëele houding van een echtgenoot aanmatigen.
Wanneer het rijtuig stil houdt, behoort de heer het eerst uit te stijgen, ten einde de dame te helpen.
Bevallig een rytuig in en uit te stappen is een eenvoudige, maar gewichtige begaafdheid. Zoo er slechts ééne trede is en gij van plan zyt u met het gezicht naar de paarden gekeerd neer te zetten, plaatst dan uw linkervoet op de trede en treedt het rijtuig met uw rechtervoet op zulk eene wüze binnen, dat gü in eens op uwe plaats komt. Indien gij met uw rug naar de paarden gekeerd zult zitten, styg dan op de tegenovergestelde wijze in Wanneer gö het rijtuig binnentreedt, draag dan zorg dat gij uwen rug naar dien kant gekeerd houdl, waar gy u zult nederzetten, ten einde het onhandige keeren en wenden in het rytuig te vennyden. Een heer kan er niet te veel op passen, dat hij bij het uit- en instappen, niet op het kleed der dames trapt. Hij moet tevens zorg dragen, dat hy ze niet tusschen het portier sluit.
IX.
De ochlemlparlij is ccn nieuwe vinding; zij was aan onze voorouders en ook aan ons, lol voor korten tyd, onbekend. Buiten het seizoen wordt zelden eene ochtendpartij gegeven, dat wil zeggen gedurende de maanden Mei, Juni en Juli. Eene dusdanige party duurl gewoonlijk van 2—s, terwijl men zich bezig houdt mei spreken, muziek, gezelschapsspelen in de open lucht, biljart, boogschieten, enz De ververschingen worden gegeven in den vorm van een déjeuner dia fourchette.
Een elegant ochtend-toilet, goede manieren en eenige bekendheid met de nieuwtjes van den dag en bovengenoemde spelen, zijn alles wat een heer noodig heeft om eene morgenpartlj met fatsoen bij te wonen
Eene avondpartij begint te negen ure en eindigt omstreeks middernacht of iets later. Eene goede opvoeding vereischt, dat gij noch bij het begin komt, noch tot het laatst biyft. Gij komt en gaat naar welgevallen, en op deze wgze zijt gy, gedurende de drukte van het seizoen, wanneer er zooveel avondpartijen gegeven worden, in staat u op één avond op twee of drie plaatsen te vertoonen.
Doe altyd uwe handschoenen aan, alvorens de kamer binnen te treden, en draag zorg dat uwe laarzen en uw pantalon niet door stof of modder bevlekt zgn.
40
Wanneer gij aangediend zyt, begeef u dan onmid-dellgk naar de vrouw des huizes en begroet baar, alvorens gy een ander uwer vrienden, die misschien in de kamer zijn, sehijnl te zien. By groote en hoogst olïiclëelc recepties is de vrouw des huizes gewoonlijk bij de deur te vinden. Zijt gij echter door een menigte gasten van haar gescheiden, dan staat het u vrij diegenen loe te spreken, die gij op uwen weg, wanneer gij tot haar doordring!, onlmoet.
Begroeting van het geheele gezelschap, wordt tegenwoordig geheel achterwege gelaten, [n gezelschap doel men dit alleen zijne vrienden en kennissen
Indien gy ten huize komt van iemand, waarmede gij kortelings kennis hebt gemaakt, en u te midden van personen bevindt, die u geheel vreemd zijn, bedenk dan dat gij door u onder één dak te bevinden, mei. elkander zijt bekend gemaakt, en daarom ook vrymet elkaar, als gelijken, behoort om te gaan.
U aan een tafel af te zonderen, en het te doen voorkomen, alsof gy verzonken zijt in de beschouwing van een album of eene illustratie, of, indien gy zulk een ongelukkige kennis ontmoet, u aan hem vast te klampen als een drenkeling aan een slroohalm,geluigt vaneen linkschhoid, waarvoor blooheid geene verontschuldiging is. Een gemakkelijke en vrije manier om zich te bewegen, en de vaardigheid om eene conversatie te openen met diegenen, in wier nabyheid men zich bevindt, zijn de onmisbare geloofsbrieven vaneen welopgevoed man.
Blijf op een avondpartij niet te lang op dezelfde plaats. Zich verlegen te toonen om zich van de eene kamer in de andere te begeven, is een onfeilbaar tee-ken dat men oen nieuweling in de samenleving is.
41
Wanneer gij verpliclit zyt uw zakdoek te gebruiken, doe dit dan met zoo weinig geraas als mogelijk is. Uen neus te snuiten alsof die een trompet ware, of, hij het gehruik van den zakdoek, het hoofd af te wenden, zijn plat burgerlijke gewoonten, die zorgvuldig moeten vermeden worden.
Sta nooit op het haardkleed niet uw rug naar het vuur gekeerd, zelfs niet in uw eigen huls of dat van een vriend. Wij hebben zelfs welopgevoede mannen op avondpartijen die zelfzuchtige en domme fout zien begaan.
Bied nooit een ander den stoel aan, waarvan gij juist opgestaan zijl, tenzij er geen andere onbezet zij.
Wanneer na de aankondiging van het avondmaal door de gastvrouw geene dame aan uwe bijzondere zorg is opgedragen, bied dan uwen arm aan die dame, waarmede gij het laatst in gesprek zijt geweest.
Wanneer gij muzikaal zijt, wacht dan niet tot gy door de gastvrouw gedrongen of gebeden wordt, maar geef onmiddellijk gehoor, wanneer zij u de eer bewijst u tot zingen of spelen uit te noodigen. Bedenk echter tevens, dat alleen de vrouw des huizes het recht heeft u te vragen. Wanneer anderen dit doen, kunt gij ze op de een of anderelieleefdemanier weigeren; in geen geval moet ge echter toegeven voordat de gastvrouw u er toe aangezocht heeft.
Zoo gij quot;Chansons comiquesquot; zingt, draag dan zorg dat zy van de onberispelijkste soort zijn, en geschikt om noch den smaak, noch de vooroordeelen te kwetsen van het gezelschap waar In gij u bevindt. Op eene avondpartij, gegeven ter eere van eene aanzienlijke kleurlinge, hoorden wy een liefhebber zonder
42
nadenken het uiterst komieke, maar hier buitengewoon toepasselijk neger-lied van »Sally come upquot; aanheffen. Voor dat hij hel eerste couplet had ten einde gebracht, had hij zijn misgreep bemerkt, terwijl hij zoo zeer van zijn stuk raakte, dat hü nauwelijks genoeg tegenwoordigheid van geest behield om aan hel einde te komen.
Wanneer de party zich tot oen kleinen en gezelli-gon kring bepaalt en die spelen worden voorlgesleld, welke de Franschen «lesjeux innocentsquot; noemen, aarzel dan niet er aan deel te nemen, wanneer gij daartoe aangezocht wordt. Het kan zijn dat zij eene kleine oefening van geest en gevatheid vereischeu, en dat gij u niet berekend gevoelt daarin uit te blinken; maar het is beter dom dan vervelend te schijnen, en zü die voorkomend zijn kunnen altijd de oen of andere bekwame gebuur vinden, die ze in het oogenblik van nood helpt. Het spel van quot;i-onséquencesquot; is een, dat ongelukkig te veel gelegenheid geeft tot vrijheid van uitdrukking. Indien gij deel neemt aan dit spel, kunnen wij u niet te ernstig aanraden nooit een woo-d neer te schrijven, dat door de meest beschaafde vrouw niet zonder blozen overluid kan gelezen worden. Aardigheden van een dubbelzinnig karakter zijn niet alleen gemeen, maar verachtelijk.
In vriendenkringen worden dikwijls impromptu-cha-rades georganiseerd. Tenware gij werkelijk eenig talent voor dat vernuftspel en tevens genoegzame vlugheid van tong mocht bezitten, behoort gü te bedenken, dat gij door uwe onbedrevenheid bij het deelnemen aan dit spel de anderen verveelt of mishaagt en tevens uw eigen onbekwaamheid bloot legt. Gevolgelijk, wanneer uwe hulp werkelijk noodig is en gij door te weigeren
43
cene ondienst zoudt doen, behoort gy al uwe zinnen bU elkaar tc roepen; zoodoende kunt gy,door de grootste bedaardheid en kalmte, vermijden onhandig en belachelijk te zün.
Mocht na het soupó op eene partij, waar men niet van plan was te dansen, onverwacht eene quadrille worden voorgesteld, zorg er dan voor dat gü uwe handschoenen niet vergeet aan te doen voordat g(j opstaat. Het is zeer goed, in geval van nood altijd een paar witte handschoenen in den zak tè hebben; maar zelfs zwarte zyn onder deze omstandigheden beter dan in \'t geheel geene.
Hoewel gy over het algemeen niet van kaartspelen mocht ;houden, is by het verkeer in de wereld een zekere kennis der etiquette en regels van sommige spelen, die het meest in gebruik zijn, zeer noodig. Indien een vierde hand tot hot spelen van een robher vereischt wordt, of indien de rest van het gezelschap zich met een gezelschapsspel bezig houdt, zou men u van onbeleefdheid beschuldigen Indien gij weigerdet mede te spelen.
De spelen, die in gezelschap het meest gespeeld worden, zijn whist, homhre en quadrille, loo, vingt-et-uu en speculation.
Tot het spelen van whist zijn vier spelers noodig\'). Zij trekken wie maats zullen zijn. Zij die de twee hoogste en die de twee laagste kaarten trekken zyn maats. De laagste van allen geeft kaart.
*) Zie: de Handleiding tot het Kaartspel nanr het Engelsch van G F. Pardon, Gouda, G. B vanGooR; ook Handleiding tot het Ilombre en Quadrille, Leiden, D, noothoven van Goor.
44
Getrouwde lieden moeten niet aan één tafel spelen, behalve wanneer het gezelschap zoo klein Is dat het niet vermeden kan worden. Deze regel onderstelt, dat er niets leelijker staat aan een getrouwd paar dan eene oneerlijke geheime verstandhouding; maar hui-tendlen, personen, die gewoonlijk samen spelen, weten zoo veel van ieders wijze van handelen onder gegeven omstandigheden, dat de kansen der medespelers niet geheel gelijk hlijven.
Speel nooit om een hoogereu inzet, dan waarvan gij zonder hinder het verlies kunt dragen. Het spel moet alleen tot uitspanning, nooit tot prikkel dienen.
Geen welopgevoed persoon geraakt aan de speeltafel uit zyn humeur. Gij hebt geen recht lotspelen, dan wanneer gij u volmaakt kalm weet te houden, als de fortuin u gedurende langen tijd den rug toekeert, en bedaard de fouten voorhij te zien, die uw maat mocht maken.
Wanneer gij een middelmatig speler zyt, zeg dit dan alvorens gij u aan de whisttafel nederzet. Indien de anderen fijne spelers zijn, zullen zij u oneindig veel meer verplicht zijn wanneer gij hun verzoek afslaat, dan wanneer gij het aanneemt. In geen geval hebt gij recht door uw slecht spel hun vermaak te bederven.
Laat u nooit, zelfs niet om der beleefdheid wille, aanzetten, om een hoogen inzet te spelen. quot;Wellevendheid is de tweede zedeleer van het leven, maar men moet zorgen dat zij nooit zwaarder weegt dan het hoogcre wetljoek van goed en kwaad.
Let er nauwkeurig op de stilte te bewaren wanneer iemand van het gezelschap muziek maakt of zingt; bedenk dat zy dit doen ten genoege der overigen; en da;
45
din te praten evenzeer van eene slechte opvoeding go-tuigt. als wanneer gü aan een persoon, die met u spreekt, den rug toedraait en met een ander eon gesprek beginl.
Zoo gij zeif de uitvoerder zyt, herinner u dan dat in do muziek zoowol als in het spreken «kortheid de ziel der geestigheid is.\' Twee coupictten van een lied, of vier bladzijden van oen stuk. zijn altijd genoeg om vermaak te verschaften. Indien uw gehoor moer verlangt, zullen ze meer vragen; en het is oneindig meer vleiend om meer gevraagd to worden, dan de dankbetuigingen uwer hoorders te ontvangen, niet zoo zeer voor hetgeen gü ze ton beste hebt gegeven, dan wol daarvoor dat gij opgehouden hebt. Gij moet trachten die muziek, evenals die conversatie te kiezen, welke voor het gezelschap passend is. Een solo van Beethoven zal in sommige kringen evenw einig passend zyn als een chanson coinique in eone vergadering van kwakers. Speel voor hen dieniet te lichte stukken,welke in dit seizoen opgang maken, iets van Balfe, Vordi, dover, Cramer, Jullien,Ascher of dergelijke Geef aan kenners, ten minste indien gü goed genoeg speelt om dit le wagen, zulke muziek ten beste, die geschikt is om aan de eischen van een fijnen smaak te voldoen Voorallos, begin niets dat gü niet met gemak en juistheid kunt uitvoeren.
Wanneer gü eene druk bezochte party verlaat, is het onnoodig de gastvrouw op te zooken, om haar formeel goeden nacht te wenschen Door dit te doen zoudt gü misschien de gasten herinneren dat hot Iaat werd, en veroorzaken dat ze opbreken Indien gü de gastvrouw op uwen weg naar de deur ontmoet, neem dan zoo stil mogelük afscheid van haar en verwijder u zonder de aandacht der overige gasten te trekken.
X.
Het is voor ieder heer van liet hoogste gewicht met de kleinste bijzonderheden der etiquette, die daarop hetrekking heeft, hekend te zyn Gemakkeiykheid om zich te hewegen, savoir faire en een goede opvoeding zijn nergens meer onmisbaar dan aan het diné, terwijl het gemis dezer eigenschappen ook nergens sterker in het oog valt. De manier om soep te eten en nat men met een kersenpit moet aanvangen, zijn gewichtige zaken, wanneer zij als maatstafvoor de opvoeding gehruikt worden, en het is niet te veel gezegd dat een man, die clarel (ronden wyn) hij zyn visch vroeg, of erwten met zijn mes at, met recht tot straf zou verdienen uit beschaafde kringen gebannen te worden. Daar dit onderwerp een der belangrijkste is waarover wü hebben te spreken, zal men het ons vergeven dat wij hier eene toepasselijke anecdote inlasschen, die door den Fransehen dichter Delille verhaald wordt :
Deliile en Marmontel gebruikten samen het middagmaal op een dag in de maand April 1780; toevallig liep de conversatie over de manieren, die aan het diné moeten in acht genomen worden. Marmontel merkte aan hoe veel dingen een welopgevoed man verplicht was te weten, indien hy aan de tafel zijner vrienden wilde vermijden helachelilk te zijn.
47
»Zlj zijn inderdaad ontelbaar,quot; zeide Delille, »en het vervelendste daarbij is, dat al de geest en het gezond verstand ter wereld niemand kan helpen om ze te raden, zonder dat ze hem geleerd zijn. Eenigen tijd geleden, bijv, beschreef de Abl)(!Cosson,dic professor in de letterkunde aan het college Mazai\'in is, mij een diné te Versailles, waarbij hij tegenwoordig was geweest en waarbij hümet pairs, prinsen en maarschalken van Frankrijk aan tafel had gezeten
■■Dan wil ik wedden,quot; zeide ik, quot;dat gij meer dan honderd fouten tegen de tafel-etiquette begaan hebt!quot;
»Hoe zoo?quot; antwoordde de Abhé eenigszinsgeraakt, «welke fouten kon ik dan maken? Ik geloof, dat ik juist gedaan heb wat anderen deden.quot;
quot;En ik, integendeel, wil mijn leven verwedden dat gij niets gelük do anderen gedaan hebt. Maar laten wc beginnen met het begin, en zien wie gelp heeft. Daar hebt gü in de eerste plaats uw servet ; wel, wat deedt gy er mede toen gij aan tafel zat?quot;
quot;Wat ik met mijn servet deed? Wel, ik deedjuist als de overige gasten: ik ontvouwde het, spreidde het voor mij uit en maakle het bij een punt in myn knoopsgat vast.quot;
«Zeer goed, mon cher ; gij waart dan ook de eenige die dit deed. Niemand gaat op deze wijze met zijn servet te werk. Gij hadl het alleen over uwe knieën moeten leggen. Welke soep hadt gij ?quot;
quot;Schildpadsoep quot;
quot;En hoe hebt gij die gegeten?quot;
»Als ieder ander, denk ik. Ik nam indeeenehand mijn lepel, en in de andere mijn vork—quot;
quot;Uw vork! Goede hemel! slechts een wilde eet
48
soep met een vork. Maar ga verder. Wat naamt gü vervolgens ?quot;
»Een gekookt ei.quot;
«Goed; cn wat deeclt gü met de schaal?quot;
«Zeker niet opeten. Ik liet die natuurlijk in het eierdopje.quot;
«Zonder die met uw lepel te breken?quot;
quot;Zonder die te breken quot;
quot;Myn waarde vriend, sta mü dan toe u te zeggen dat niemand een ei eet zonder de schaal te breken en het lepeltje er in te laten staan. En na uw ei?quot;
«Vroeg ik om bouilliquot;
quot;Om bouilli.\' Dat is eene uitdrukking, dieniemand gebruikt; gy hadt om rundvleesch moeten vragen — niet om bouilli. Wel, en na de bouilli.\'quot;\'
«Vroeg ik den Abbé de Radonvillais om gevogelte.quot;
«Ongelukkige! Om gevogelte! gü hadt om kip of kapoen moeten vragen. Builen de keuken is het woord quot;gevogeltequot; niet in gebruik. Maar dit alles heeft alleen betrekking op hetgeen gij eet; vertel mij iets van hetgeen gü drenkt en hoe gü er om vraagdet.quot;
»Ik vroeg champagne en bordeaux aan diegenen, die de flesschen voor zich hadden.quot;
quot;Weet dan, mgn goede vriend, dat slechts een kof-flehuisbediende, die geen tüd mag verliezen, om champagne of bordeaux vraagt. Een heer echter vraagt champagne-wyn en bordeaux-wyn. En zeg mü nu eens hoe gü uw brood at?quot;
quot;Ongetwüfeld als iedereen; ik sneed het namelük met mgn mes in kleine vierkante stukjes.quot;
quot;Welnu, laat my u dan zeggen, dat niemand zijn brood snüdt. Men breekt het altüd. Laten we nu
49
tot de koflie overgaan. Hoe gehniiktet gy die?quot;
«Daarin kon ik mü ten minste niet vergissen; zij was kokend heel, zoodat ik van tijd tot tijd een weinig op liet sehoteitje stortte, en dat, als het afgekoeld was, uitdronk.quot;
»Eh Men! dan hebt gij voorzeker gehandeld als geen ander heer in de kamer. Niets kan gemeener zUn dan thee of kotlle in een schoteltje uit te gieten. Gij hadt moeien wachten tot hot afgekoeld was en hot dan uit het kopje hehben gedronken. En nu ziet gij, mijn waarde neef, dat gij er zoo ver van daan waart in alles juist als de anderen te handelen, dat gü in geen enkel opzicht de wetten gevolgd heht, die de etiquette voorschrijft.quot;
Eene uilnoodiging lot een dinc behoort onmiddellijk beantwoord en bepaaldelijk aangenomen of afgeslagen te worden. Wanneer gij die eens aangenomen hebt, dan mag niets dan een zaak van bet hoogste gewicht u uwe belofte doen verbreken.
De hoogste graad van beleefdheid boslaal bij die gelegenheid daarin, dal gij juist op uw lijd komt Zoo gü te vroeg komt, zijl gü in den weg; komt gij echter te laai, dan bederft gij het diné, maakt de gastvrouw\' oni ■ stemd, en wordt door de overige gasten verwenscht. Sommige toongevers zijn zelfs van meening. dat op bet punt van diné het heter is »nielquot; dan «laat\' te komen, en eén schrijver Is zoo ver gegaan van te beweren: «indien gg niet aan het huis zijt vóór dat het eten wrordf opgebracht, dan doet gij beter naar een reslau. ratie te gaan en van daar een excuus te zenden, en iiiel het gezelschap Ie storen door flauwe verontschuldigingen, die «iet dan koeltjes worden aangenomen.quot;
50
Wanneer het gezelschap verzameld is, zal de gastvrouw aan ieder heer de dame aanwijzen, die hg naar de tafel moet geleiden; zoo deze eene vreemdelinge is, doet gij het besl aan haar te zoeken voorgesteld te worden; is zij een vroegere kennis, zorg dan in hare nabijheid te zün tegen dat het diné wordt afgeroepen; bied haar uwen arm aan en volg dan in de rij naar rangorde. Deze rangorde moet door den gastheer of de gastvrouw geregeld w orden, daar de gaste» gewoonlijk met elkander onbekend zün, en elkanders maat-schappelijken rang niet kunnen welen.
quot;Wanneer het gezelschap van uilgezochten aard is, zal de gastheer wel doen met Debrett of Burks te raadplegen, alvorens liij zijne bezoekers rangschikt,.
Wanneer er geen verschil van stand bestaat, moeten er andere aanspraken van voorrang in acht genomen worden. De dame die het incest vreemd is moei door den hoer des huizes geleid worden, terwijl de heer die het meest vreemd is de vrouw des huizes tot geleider moet verstrekken. Getrouwde dames gaan voor ongehuwde, oudere voor jongere, enz.
Wanneer bet diné is aangekondigd, biedt de gastheer den arm aan de aanzienlijkste dame, verzoekt hot overige gezelschap met een paar woorden of door een buiging hem te volgen, en gaat allen voor Dan behoort de vrouw des huizes te volgen, geleid door den heer, die hel meest aanspraak op die onderscheiding heeft, en de overige gasten sluiten in die volgorde aan, welke vooruit door den gastheer is bepaald. De vrouw des huizes volgt echter gewoonlijk het la-.itst, opdat zij hare gasten in de voorgeschreven orde zie gaan; maar dit is niet gemakkelijk. Het is veel
beier dal de gastvrouw op hare plaats gezeten is, als de gasten de eetzaal hinnentreden, opdat zij hun hunne zitplaatsen kunne aanwijzen en ze niet verward door-eenloopende vinde hij hare binnenkomst.
Het getal der gasten aan-een diné behoort altijd naar de groolto der tafel bepaald te worden. Wanneer hot gezelschap te klein is, k\\\\ ijiit het discours, en een algemeene geest van somberheid hecrscht over tafel. Voor ieder persoon behoort een ruimte van C a 7 palm ingeruimd te zijn. Eene party quot;behoort zoodanig aangelegd te worden, dat er evenveel dames als heeren zijn.
Het vereischt een zekeren tact om uwe gasten zoodanig te plaatsen, dat ieder hunner een gehuur naar zijn zin heeft, en daar het altijd veel tot het welslagen van een diné bijbrengt, is het wel waard dat men er op let. Zoo gij een geestig mensch of een goed spreker onder uwe gasten hebt, is het zeer goed hem omstreeks het midden der tafel te plaatsen, waar hij door iedereen gehoord en toegesproken kan worden. Het is bepaald verkeerd twee dergeiyke personen in elkanders onmiddellijke nabijheid te plaatsen. Z(j doen als \'t ware elkander te niet. Evenmin is het raadzaam twee heeren van hetzelfde vak naast elkander te plaatsen, daar zij zeer licht geneigd zün in een afzonderlijk discours te vervallen en niemand dan zich zeiven le amuseeren Een weinig kennis van de politieke en godsdienstige gevoelens zijner gasten zal een oordeelkundig gastheer instaat stellen, vele botsingen te voorkomen en een aangenamen geest aan tafel te doen heerschen.
De vrouw des huizes bekleedt aan tafel de eerste
4\'
52
plaats. De heer, die haar aan tafel geleidde, neemt de plaats aan hare rechterhand in, en de lieer, die daarna in rang volgt, die aan hare linker. De heer des huizes zit aan \'t benedeneind der tafel, De dame, die hij geleidde, zit aan zijn rechterhand, en die dan in rang volgt aan zijn linker.
De heeren die de dame van het huis behulpzaam zijn, behooren haar aan te bieden haarvan hare plichten als gastvrouw te ontlasten. Verscheidene dames zyn er zeer wel mede gediend dus van den last van liet voorsnijden ontheven te worden, en alle heeren, die eene uitnoodiglng voor een diné aannemen, behooren erop voorbereid te zijn, wanneer die dienst vereischt wordt. Aan te bieden voor te snijden en het dan onhandig te doen, is een onvergeeflijke gaucherle. Ieder moet bebooriyk kunnen voorsnijden.
Ontdoe u zoodra gij gezeten zijt van uwe handschoenen, leg uw servet over uwe knieen, en het broodje, dat gy er waarschijniyk in zult vinden, links van uw bord.
De soep behoort het eerst opgebracht te worden. Sommige personen, die de oude mode volgen, brengen de soep en den viscb nog wel gelijktijdig op; maar »het is een gewoonte, die het grooter eer is na te laten dan na te volgen.quot; Het is nogmeeroud-modisch en getuigt nog van minder goeden smaak, uwe gasten te vragen of zü «soep of vischquot; zullen gebruiken. Zij zyn even afgescheiden van elkander als de viscb en het vleesch; en op alle goed geordende diné\'s treft men beide aan. In ieder geval staat het ongastvrij een gast tot het doen eener keuze te dwingen, wanneer hy naar alle waarschynlijkheld zal verkiezen eerst
53
zijn soep en rtan zijn visoh te eten. Alle goed georganiseerde dinë\'s beginnen mol soep, zoowel in don zomer als in den winter. De gastvrouw behoort die rond te deelen, zonder ieder in hot bijzonder te vragen. Het is evengoed een zaak, die van zelf spreekt, als het brood bij ieder couvert, en hun die er niet van houden staal het altyd vry zo onaangeroerd te laten.
Eet uwe soep altijd zoodanig van den lepel, dat er geen slurpen gehoord wordt.
Indien de bedienden niet met wyu rondgaan, behoort ieder heer zijn dame en zich zeiven onmiddellük na de soep van sherry ot sauterne te voorzien.
GU moet nooit voor een tweeden keer vragen, noch soep, noch visch; gü vertraagt het volgende gerecht en doet het gezelschap wachten.
Bied uwe geburen nooit aan ze in dit of dat gerecht »te assisteeren.quot; Het woord is buitengewoon gemeen, en dit Ie moer om zyn voorkomen van fat-soenlgkheid. Uitdrukkingen als »mag ik u van wat kalfsvleesch dienon ?quot; ot «zal ik u aan wat zalm helpen ?quot; zijn boter gekozen en getuigen ook van eone betere opvoeding.
Als regel kan men aannemen, dat hot boter is uwe gasten niet te vragen of zij van de gerechten w illen gediend zyn, maar de schotels rond te zendon en zich naar verkiezing daarvan te bedienen of niet. Op zeer groofe dlné\'s is het somtyds gewoonte raenu\'s of opgaven van de volgorde dor gerechten over de tafel te verdoelen. Men moot toestemmen, dat dit eenigszins aan een diné in hot hotel doet denken, maar het heeft het voordeel de gasten in staat te stellen hun gerecht te
54
kiezen, en, daar zij gewaarschuwd en cr dus op gewapend zijn, om, zooals de kinderen zeggen «een plaatsje voor hunne lievelingskostjes open Ie houden.quot;
Zoo men u vraagt of ge wyn wilt, is het heleefd denzelfden te nemen, welke hij drinkt, die u vraagt. Indien gg eene dame verzoekt wgn to drinken, moet gU vragen aan welken zy de voorkeur geeft en dan u van denzelfden bedienen. Mocht gU echter om de een of andere reden aan een andere wijnsoort de voorkeur geven, zoo kunt gy daarvan gehruik ma^en, mits gy hotleiyk toestemming vraagt.
Begin te eten zoodra gü gediend zyt, of, zoo uw eten te warm is voor uw gehemelte, neem dan uw mes en vork op en neem den schgn aan van te he-ginncn. Op anderen te wachten is tegenwoordig niet alleen oud-modisch, maar getuigt zelfs van eene slechte opvoeding.
Geef nooit het hord, dat men u geeft, verder. Dit is een staaltje van nog grooter onbeleefdheid en behoort tot de gebruiken der vorige eeuw\'. De vrouw des huizes, die u een bord toezendt, is hot best in staat aan haar eigen tafel te beoordeelen, wien de voorrang toekomt.
Wanneer gy soep, visch, of eenig ander gerecht voordient, bedenk dan dat het even onbeleefd is op een bord te veel als te weinig te doen
Zilveren vischinessen zal men niet allgd, zelfs aan de beste tafels, aantreffen; maar waar er geen zyn, moet men een korstje brood in de linker- en de vork in de rechterhand nemen. Er is geene uitzondering op dien regel om visch te eten.
Wg onderstellen dat het by na niet noodlg zal zi,u
55
onzen lezer te herinneren, dat men nooit, onder welke, omstandigheden ook, zü» nies aan den mond mag brengen. Erwten worden met de vork, taarten, curry en alle soorten van podding met den lepel gegeten.
Dien visch allüd voor met een vischlepel, en laarten en poddlngs met een lepel, of, zoo noodlg, met lepel en vork.
Asperges moeten met de aspergetang voorgediend worden.
Bij het eten van asperges is het goed te zien wat anderen doen en daarnaar te handelen. Sommige welopgevoede lieden eten zo met de vingors, andere snijden er de einden af en hrengen ze met de vork naar den mond. Het zou moeilijk zijn te zeggen wat het best is.
Bij het eten van steenvruchten, zooals kersen, pruimen, enz., moest men liever denzelfden regel in acht neme?.. Sommigen leggen de pitten uil den mond op een lepel en brengen ze zoo op hun bord Anderen houden do hand voor den mond, spuwen ze onmerkbaar in de palm en leggen ze zoo ter zijde van liet bord. Naar onze meening is de laatste manier werkelijk de beste, daar zij het uil-don-mond-nenien der pitten verbergt, hetgeen zeker de zaak van het meeste aanbelang is. Van eene zaak houden wy ons echter overtuigd, dat zij nooit uit den mond in eens op het bord mogen geworpen worden.
Wanneer gij iemand van saus bedient, schep die dan altyd aan den kant van het bord.
Zoo de dienstboden geen wyn rondschenken (hetgeen verreweg bet best is), beboeren de beeren de zorg op zich te nemen de naastbüzittende dames van wijn te voorzien. Tegenwoordig drinken de dames
56
meer wijn dan zy voor vyttig jaar deden, cn de heeren moeten dus daaraan denken cn ze telkens aanbieden. Dames kunnen niet wol om wijn v ra sen, docii zij kunnen dien altijd afstaan. In ieder geval houden zij er niet van veronachtzaamd te worden, of te zien dal de heeren overvloedig zich zeiven bedienen, zonder er op te lellen of de glazen hunner schoone geljuren gevuld of ledig zijn. Jonge dames drinken aan tafel zelden meer dan drie glazen wyn ; maar getrouwde vrouwen en zy die aan gezelschappen en overvloed gewend zijn. zullen cr gewoonlgk vijf of zes drinken, zoowel in hun eigen huis als aan de tafel harer vrienden.
De gewoonte van met elkaar te klinken is bijna geheel uit de mode gegaan. Ken heer mag de dame, die hij aan lafel geleidde of de vrouw des huizes, uit-noodigen met hem te drinken. Maar zelfs deze laatste overblijfselen dier oude gewoonte raken biina geheel in onbruik.
Behalve wanneer gij een totaal afschaffer zijt, is het buitengewoon onbeleefd te weigeren een glas te drinken, wanneer men u daartoe uitnoodigt Wanneer gij het aanneemt, hebt ge uw glas slechts een weinig aan Ie vullen, den persoon, die u vroeg, aan te zien, eene lichto buiging te maken en een teugje tc drinken.
Het getuigt van eene bijzonder slechte opvoeding, alsdan uw glas te ledigen.
Sommige wijnen worden bij bepaalde gerechten gebruikt, volgens een oude gewoonte, zooals sherry en sauterne bij vlsch; rijnwijn en roodo wijn hg gebraden vieesch ; pons bü schildpad; port hij wildbraad; port of bourgonje bij wild (gevogelte); mousseerenae wijnen tusschen het vieesch en het suikergoed; madera
57
bij lekkernijen; port bij kaas; en voor het dessert; port, tokayer, madera, sherry en roode wgn, Roode wijnen moeten nooit met ijs verkoeld worden, zelts niet des zomers; roode wijn en liourgonje moeten altijd even warm gemaakt worden; elaret-eup en champagne-cup moeten natuurlijk altijd van iis voorzien zijn (een mengsel van rooden wgn of champagne met citroen, specerijen en ijs; oen geliefkoosde drank in Engeland, die uit groole bokalen gedronken wordt).
In plaats van de w ijnen in liet koelvat af te koelen, hebben sommige gastheeren in de laatste jaren zuiver ijs op de tafel doen plaatsen, dat, in kleine stukjes, dient om in de glazen gedaan te worden. Dit is eene nieuwigheid, die niet te sterk gelaakt en niet te spoedig kan afgeschaft worden. Gesmolten ijs kan slechts de qualiteit en de geur van den wyn verminderen Zij, die wijn en water willen drinken, kunnen om in ijs afgekoeld water vregen, maar het toont te veel zuinigheid van den kant des gastheers zijne gasten te noodzaken bet ys in hunne glazen te doen, terwijl de wijn beter uitwendig verkoeld had kunnen worden
Rij het dessert moet by iederen gast een zilveren mes en vork geplaatst worden.
Zoo gy aangezocht wordt vruchten voor dames in gereedheid te brengen, zorg dan dat gy dit steeds alleen met zilveren mes en vork doet, zonder ooit van uwe vingers gebruik te maken.
Het Is zeer wijs zich nooit van een gerecht te bedienen, zonder te weten uit welke bestanddeelen het is samengesteld. Gij kunt er altyd den bediende, die het u toereikt, naar vragen, en hierdoor vermijdt gy
58
alle gevaar, de onbeleefdheid te begaan het te laten staan en te toonen, dat het u niet smaakt.
Spreek nooit wanneer gy iets in den mond hebt.
Draag zorg nooit soep of poddings te proeyen, alvorens zy voldoende zyn afgekoeld, daar gü, door dit voorbehoedmiddel voorbij te zien, al licht gedwongen zoudt worden tot het inslikken van iets dat gevaariyk heet is, of genoodzaakt tot het onvergeeflijk andere uiterste, het weer op uw hord te spuwen.
Wanneer gij eet of drinkt, zorg dan dit zoo te doen, dat niemand hooren kim wat gij doet.
Glazen met lauw, geparfumeerd water worden by het dessert naast lederen gast geplaatst. Daarin moogt gy de toppen uwer vingers doopen, en ze daarna weer aan uw servet afdrogen. Indien dit glas en de kleine handdoek, die er soms by gegeven wordt, op uw desserf-bord geplaatst zyn, moet gij terstond dien doek aan de linkerzyde van uw bord en het glas er op plaatsen; op deze wijze laat gij den rechterkant voor de wynglazen over.
Zorg dat gij met de vormen van alle soorten van wynglazen, die gewooniyk gebruikt worden, bekend zyt, opdat gy niet het een in plaats van het andere voorzet. I.ange en nauwe, en zeer breede en ondiepe glazen worden voor champagne gebruikt; groote, bekervormige glazen voor bourgonje en andere roode wijnen; gewone wijnglazen voor sherry en madera: groene glazen voor rynwyn; en eenigszins breede, fraai-gevormde glazen voor port.
Port, sherry en madera worden afgetapt. Ryn- en champagne-wijnen komen op tafel In de flessehen, waarin zy verzonden worden. Claret en bourgonje worden ia
59
wUnkruikcn rondgotliend. Koflle on likeuren moeten rondgediend worden, wanneer hel dessert omstreeks een kwartier op tafel geweest is. De dames verwü-déren zich gewoonlijk na afloop daarvan.
Wanneer er geen bediende aanwezig is, moet de heer, die het diciitst hij de deur geplaatst is, die open houden om de dames er uit te laten.
Wanneer de dames de tafel verlaten, rijzen de hee-ren van hunne zitplaatsen op en gaan niet weer zitten voordat de laatste: dame zich verwijderd heeft.
De bedienden verlaten de kamer, wanneer het nagerecht op tafel is.
Wanneer gü hu ongeluk iets omvergeworpen of gebroken hebt, verontschuldig u er dan niet over. Laat uw spyt daarover op uw gelaat merkbaar zyn, maar spreek die niet uit.
Mocht gij de kleeding eener dame beschadigd lieh-ben, maak er dan uw excuus voor, en help haar dan, zoo mogelijk, om alle sporen van de schade te verwijderen.
Het getuigt van eeno zeer slechte opvoeding, het laatste glaswyn uit de flesch.te weigeren of het laatste stuk van den schotet, te laten liggen, alleen omdat dit het laatste is. Men loont daardoor vrees, dat de leegte niet weer zal kunnen worden aangevuld, hetwelk altijd eene beleediging voor uwen gastheer is.
Bij bet opsommen der kleine plichten en wetten, die aan tafel moeten worden in acht genomen, heeft een populair schrijver gezegd: ■■Het voornaamste waarop gelet moet worden aan een diné, — eveneens als onder alle andere levensomstandigheden van een heer — is, dat hij zich geheel meester en volkomen op zijn ge-
60
mak is. Hij spreekt bedaard; hij vervult do gcwich-ligsle handelingen van den dag alsof hij gewone verrichtte. Evenwel is er geen zweem van beuzelen of gebrek aan ernst in zijn karakter; hu behoudt die waardigheid, welke b(j zulk eene gelegenheid zoo goed staat. Hij verricht alle ceremonies, zonder dat hij echter den schijn heeft dit te doen, Hü kwijt zich van al de tafelplichten alsof de kunst hem ware aangeboren.quot;
Voor hem, die een diné geeft, behoeven wij slechts twee opmerkingen te maken. Zoo hg vrijgezel is, deed hij beter zgn diné in een goed hotel te geven, of het van Zomerdijk Bussink of Couvée te doen komen. Zoo bij getrouwd is, zal hij, naar wij onderstellen, met zijn vrouw en kok of keukenmeid beraadslagen; in ieder geval moet hg in hel oog houden, dat het zijn plicht is zijne vrienden op de beste wyze, die zyne middelen veroorloven, te onthalen; en dat dit het minst is wat bij kan doen, om ze schadeloos te stellen voor het besteden van den lyd en van het geld, waartoe zij verplicht zijn, door aan zyne uitnoodiging gevolg te geven.
«Een vriend tot het middagmaal te noodigen,quot; zegt Brillat Savarin, «maakt u verantwoordelijk voor z\'jn geluk zoolang hij onder uwr dak verkeert.quot; Verder: quot;by, die vrienden aan zijn tafel ontvang!, en niet zelf het oog heeft laten gaan over de spijzen, die bun voorgezet worden, is niet waard vrienden te hebben quot;
Een diné behoeft niet, om goed te zgn, uit eene groote verscheidenheid van gerechten te bestaan; maar ieder gerecht moot van de beste qualiteit wezen en uitstekend zgn klaargemaakt. Dat, wat koud moet zgn, be-
61
hoort ijskoud, wal warm moet zijn, dampenil heet te wezen ; de bediening moet vlug en zonder gedruisch van de hand gaan, de gasten moeten goed geplaatst, de wijnen van de heste qualiteit, de gastheer oplettend en hoffeliik, do kamer goed verlicht zijn, terwijl alles op zijn tijd behoort te geschieden.
Ieder diné moet met soep beginnen; dan volgt vlsch, terwijl er altijd het een of ander w ild behoort te zijn. »De soep is bij een diné,quot; zegt Grlsnod de la Regnlère, «wat de vestibule bij een gebouw en de ouverture bij een opera is.quot;
Bij dit aphorlsmo hebben w ij nog te voegen, dat een teugje cognac of curacao bü het einde van het diné geiyk staat met de narede aan het slot eenercomedle.
Met nog één andere opmerking sluiten wy: «Zonder fout de honneurs eener tafel waar te nemen, is oene der moeilijkste dingen in de samenleving. Het kon werkelijk, zonder veel vrees voor tegenspraak, verzekerd worden, dal nog geen man de volkomenheid in zijne betrekking als gastheer bereikt heeft, of het midden heeft weten te vinden tusschen zich te vee! of te weinig in tc spannen. Zjjne groote bezigheid bestaat daarin, dat hij iedereen geheel op zyn gemak weet te stellen, al zijne begeerten te vervullen, en hem, in één woord, met alles, met menschcn en zaken te bevredigen. Om dit te bewerken moet hy begaafd zyn met den tact van opmerking en met. vlugheid van uitvoering; hij beeft gemak en vrijheid In zijne manieren; oene wereldkennis, die hem over niets doet verwondert staan; een kalmte van aard, die niets kan verstoren, en een zachtheid van karakter, die nimmer uitgeput raakt. Wanneer hy
62
anderen ontvangt, moei Iiij zich getroosten zich zelf Ie vergelen; liü moet alle hegeerle om zelf te schilleren uUdooven, zelfs alle pogingen om zijn gasten door zijne conversatie genoegen te doen laten varen, en liever al het mooglijke aanwenden dat zij elkaar genoegen geven. Hij gedraagt zich jegens hen zonder te veel hedrijvigheid, zonder gemaaktheid. HU wijdt hun zijne volle aandacht, zonder jegens hen eene beschermende houding aan te nemen; hij moedigt de heschroomden aan, brengt de zwijgenden lol spreken, en leidt de conversatie, zonder den loon daarin Ie geven. Hij die dit alles niet doet, schiet in zijn plicht als gastheer te kort, — hij die het doet, is meer dan een mensch.quot;
Tol slot mogen wij opmerken, dat men een slecht compliment maakt aan de gastvrouw en haar schoone gasten, door Ie lang in de eetzaal te blijven, nadat de dames vertrokken zijn; en dal het nog een bewijs van minder achting is, wanneer men zich bij haar voegt met een rood gezicht en zonder volkomen bewustzijn. Een fatsoeniyk man is altijd matig.
XI.
Uitnoodigingen vooreen tol worden ten minste tien dagen \\ooruit rondgezonden, en ook wel, in hel midden van hel seizoen, drie weken of een maand.
Eene uitiioodiging moet. aangenomen of afgeslagen worden Innnen een of twee dagen na de ontvangst.
Heeren, die niet dansen,moeten geen uitnoodigingen van dien aard aannemen. Zij zijn slechts tot last in de balzaal, terwijl het daarenboven als een inbreuk op de wellevendheidsleer beschouwd moet norden, daar stil te staan of te zitten w aar dames in de kamer zijn, die op een uitnoodiging voor den dans wachten.
Een bal begint gewoonlijk ten half tien of tien ure.
Een man, die opstaat om te dansen zonder de figuren te kennen, maakt zich zelf belachelük en brengt zijn dame in eene belachelijke en niet benijdenswaardige positie. Het is geen behoefte dat hU de passen kent. Het is voldoende, wanneer hij bevallig door den dans kan komen en als een bevallig cavalier zijn dame er door kan krijgen. Geen heer kan te goed w alsen; maar in een quadrille passen te maken, is niet alleen onnoodig, maar overdreven.
Een heer kan een dame niet ten dans vragen, zoo hij niet te voren door een lid der familie van de gastvrouw aan haar is voorgesteld.
64
Treed nooit een halzaal binnen anders dan in vol avondcostuum en mei wille of licht glacé-handschoenen
Een heer kan er niet genoeg acht op geven dat hij de klecdlng der dames niet heschadige. De jongelieden onzer dagen zijn op dit punl\'.onhegrgpeiyk onoplellend, en achten hel misdrijf dat zij hegaan nauwelijks eene verontschuldiging waard. Cavalerle-olllcleren moeten in de balzaal nooit sporen dragen.
Herinner u, dal allo manieren, die op een Casino te ge-doogen zyn, opeenprivaatbal zorgvuldig moeten vermeden worden. Hel is voor eene goed opgevoede dame eene heleediging bij het dansen haar hand achter u of legen uw heup le houden. Wij hebben zelfs jongelieden van eene uitstekende opvoeding die fout tegen smaak en welvoegeHjkheid zien begaan.
Vergeet nooit een bal-engagemenl. Het is de grootste achteloosheid waarmede een heer eene dtme kan behandelen.
Ti ij den aanvang en het einde eener quadrille maakt de heer een buiging voor zyn dame, en buigt weer wanneer hü haar naar hare plaats geleidt.
Na alloop van den dans kan de heer zijne dame naar de ververschings-kamer geleiden.
Wanneer eene dame weigert met u te dansen, en dit daarna met een ander doel, zult gij wel doen hare dwaling toe te schrijven aan vergeetachtigheid of onbekendheid met de wetten der samenleving. De beleefdheid jegens uwen gastheer en gastvrouw vordert, dat gij nooit eene geringe persooniyke grieve de oorzaak moogt doen w orden van ongezelligheid of onaangenaamheid.
Een heer geleidt die dame, met wie hy het laatst
65
gedanst heeft naar het soupé; wacht tot zij zooveel ververschlngen genoten heeft als zfl wilde, en brengt haar dan naar de balzaal terug. Hoeveel genoegen gy ook moogt vinden In hel gezelschap van een enkele dame, zoo verbiedt echler de wellevendheid dat gy te dikwyis met haar zoudt dansen. Geëngageerde personen zullen wel doen zich dit te herinneren.
Het behoort tol den goeden toon uwen gastheer en gastvrouw eenige dagen na het bal een bezoek te brengen •).
*) Zie, voor een meer uitgebreid overzicht van de wetten waarnaar men zich op een ba! te gedragen heeft: Gids roor dt Balzaal, naar het Engelsch ; Gouda, G. B. van
Goor.
XII.
Over het verblijf ten huize van een vriend; ontbijt, lunch, enz.
Eeu bezoeker is door de weiten van het gezellig verkeer er aan gehouden, zich in allo opzichten naaide gewoonten van het huis te schikken. Ten einde dit te kunnen doen, moet hy vragen, of dit door zijn bediende lalen doen, wat die gewoonten zijn. Uw vriends onlbyt laat op tafel te honden, het middagmaal door gebrek aan punctualiteit uit te ste\'ien. andere uitnoodigingen aan te nemen en zijn huls slechts tot logement te gebruiken of do familie tot op or.ge-wone uren op te houden, dit alles zijn blijken van gebrek aan fijn gevoel en opvoeding.
Bij het ontbijt en lunch Is stiptheid geen vereischte maar een logé moet altijd zorg dragen, dat hg niet hot laatst aan tafel komt.
Noch bij ontbüt, noch b(j lunch wordt oen voorrang in acht genomen. Personen nemen plaats wanneer zij binnenkomen, en na hun morgengroet gewisseld te hebben, beginnen zü onmiddeliUk te eten zonder op iemand te wachten.
Zoo gy by het ontbijt brieven ontvangt, kunt gij die lezen, na vooraf aan de dame, die thee schenkt, ver-tof daartoe te hebben gevraagd.
Houd u altyd ter beschikking van hen, wier gast
67
gy zyt. indien zij voorstellen te rijden hetzij te paard ot in rijtuig, le wandelen, of op een andere wjjze den dag door te brengen, kunt gy u verzekerd houden dat deze plannen zijn gemaakt met het oog op uw genot. Gij moet ze daarom met blijmoedigheid opnemen en met vrolijkheid er in toestemmen, en uw best doen gediend te schijnen en het ook te zijn, door de pogingen die uwe vrienden doen om u te onderhouden.
Gü moet nooit een boek uit de bibliotheek met u naar uw eigen kamer nemen zonder toestemming gevraagd le hebben dit le doen. Wanneer gij het telleen hebt, behoort gij zorg te dragen dal het niei beschadigd wordt en er, zoo noodig, een omslag omheen doen.
Ken gast, moet trachten zich zeiven zoo veel mogelijk le vermaken en dit niet geheel en al op zijn gastheer laten aankomen. H g moet bedenken dat hij, hoe welkom ook zünde, niet altijd noodig Is. Gedurende den morgen Is een lieer, die niet jaagt, niet leest, geen brieven schrijft en niets anders doet dan door het huis dwalen en met de dames snappen, een onvcrdrageiyke last. Vóór dit te worden deed hij beter naar de bil-jart-kamer te gaan en de queue te leeren hanteeren, of voor te geven dat hg zgn woord gegeven heeft, of in de omstreken te gaan wandelen.
Zij die Inge\'s ontvangen moeten bedenken dat niets dan een oprechte gastvrijheid hen beter op hun gemak kan stellen, en hun de beste gelegenheid tot genot verschaft. Zij moeten daarbij bedenken dat verschillende personen, verschillende Ideën op hel punt van genot hebben, en dat de zekerste weg om een gast te vermaken daarin beslaat, dat men te weten zoekt te komen wat hem genot geeft.
68
Een logé moet het zooveel mogeiyk vermijden ac dienstlioden overlast aan te doen, en ze een goede fooi geven als hij vertrekt.
Het teeken van ter ruste te gaan wordt gewoonlijk gegeven door het binnenkomen van een bediende met wyn, water en beschuit, ten minste waar laat gedineerd en niet gesoupeerd wordt. Dit Is het laatste wat des avonds gebruikt wordt, en wanneer dit dooide familie genuttigd is, zal de logé weldoen zich naar bed te begeven.
XIII.
Bij het binnentreden van eene tentoonstelling of van een publiek gebouw, waar dames zijn, beboert een hoer zyn hoed af te nemen.
Bij het opgaan van den trap behooil de beerde dame voor to gaan, bij het afdalen moet hg haar volgen.
Zoo gU dames naar een schouwburg of concert vergezelt, ga dan voor haar uit om baan te maken en hare zitplaatsen te verzekeren
Herhaal niet te dikwijls den naam van den persoon met wlen gij spreekt; het getuigt altijd van de uiterste-hauteur of van familiariteit. Wij hebben u reeds tegen do herhaling van titels gewaarschuwd. Eerbied kan altyd beter uitgedrukt worden in stem, manieren en houding, dan in eenige vorm van woorden.
Wanneer gij bij het doorgaan van cene menigte men-schen genoodzaakt zyt achter elkaar te loopen, ga de dames dan altyd voor.
Laat de dame altyd aan de hooge zyde loopen; daardoor stelt gy u zeiven tusschen haar en de voorby-gangers en laat haar het reinste gedeelte van het trottoir over.
Op publieke bals, in schouwburgen, enz, moet een heer nooit toelaten dal de dame betaalt voor verver-schlngen, rgtuigen, enz. Indien zg er op staat hem
70
later te betalen, moet hij zich natuurlijk naar haar •verlangen scliikken.
Noem afwezige personen nooit Wj hun voornaam of bijnaam, maar altjjd met; Mijnheer, Mevrouw, enz.; noem vooral echter nooit iemand bij de eerste letter-fe\'reep van zijn naam. (ietrouwde lieden maken zich dikwijls aan deze In het oos loopemie fout tegen den goeden smaak schuldig.
Zoo gij rookt, en eene dame, die gü ontmoet, wilt toespreken, werp dan onmiddellijk uw sigaar weg.
Rook niet korten tijd voor dat gij u in de tegenwoordigheid van dames begeeft.
Aan een jong mensch, die veelvuldig het huis van een getrouwd vriend bezoekl, is liet veroorloofd, als bewüs dat hij de vriendschap, die hij geniet, waardeert, met Kerstmis of Nieuwjaar het een of ander boekgeschenk aan de vrouw of dochter van zijn vriend Ie geven. Het geven van Nieuwjaarsgilten (Etrennes) is tegenwoordig bij onze Fransche naburen tot. cene kostbare en aanzienlijke hoogte geklommen; maar dit moet, zonder overdrijving of dwaasheid, bedachl worden, dat een gift het aanbieden moet waard zijn. liet is beter niets dan te weinig te geven. Aan den anderen kant beslaat de waarde van het geschenk niet alleen in kostbaarheid; integendeel maakt dit den niet vleienden indruk van betaling voor genoten waarde. De waarde van een gift moet ergens anders in bestaan dan in zijn duurte. Het geschenk kan door den gever van de een of andere ver verwijderde of beroemde plaats zijn medegebracht; het kan eenig zijn in bewerking; het kau ook zyne waarde daarvan ontleenen, dat het met een groot man
71
of jeene groote gebeurtenis. in betrekking staat. Handschriften, vreemde curiositeiten endergeHike zyn nette gesclienken. Een schrijver mag zün hoek, een schilder zijne schets aanbieden. Voor het aanbieden van bloemen en wild bestaan geen uitzonderingen, en deze kunnen zelfs aan diegenen aangeboden worden, welke eene hoogere positie hebben dan de gever.
Wanneer gij aan een vriend of eene vriendin een boek ten geschenke geeft, schrijf er dan zijn of haar naam niet In voor dat dit u gevraagd wordt, üü hebt geen recht om te onderstellen dal door dit toevoegsel de waarde zal verhoogd worden; en gy moet er ook niet vooraf van overtuigd zün, dal uw gift zal worden aangenomen.
Weiger nooit een geschenk dan onder zeer buitengewone omstandigheden. Al is de gever nederig en de gift van geringe waarde, behoort gü toch den goeden wil en de bedoeling te waardeeren, en het met vriendeHjkheid en onder dankbetuiging aannemen. Zeg nooit quot;ik vrees dal ik u beroof,quot; of quot;ik schaam m(j waarlijk het te nemen,quot; enz., enz. Dergelijke afbiddende gezegden doen onderstellen, dat gij denkt dat de gever het u niet gunt of tiet niet bekostigen kan.
Schat nooit de gift, die gü zelf geeft, te gering; iets zonder waarde toch behoeft gy niet aan te bieden. Zeg evenmin dat gy het zelf niet noodig hebt of dat gy het weg zoudt werpen, zoo bel niet aangenomen werd. Dergeiyke tegenspraken zouden, indien zy waar waren, beleedigingen zgn fn niets beteekenen zoo ze valsch waren.
Een compliment, dat niet den stempel der waarheid ea oprechtheid draagt, is geen compliment.
72
In tegenwoordigheid van anderen te geeuwen, zich uit te rekken, uw voet op een stoel te zetten, mot uw rug naar het vuur gekeerd te staan, de gemakkelijkste zitplaats In het geheele vertrek le nemen, iets te doen wat onverschilligheid, egoïsme ol minachting toont, is zonder twijfel gemeen en niet geoorloofd.
Indien iemand, die ouder of hooger in rang is, begeert, dat gij hel eerst in een rijtuig zuil stappen, of een vertrek zult binnen gaan, is het beleefder toe te geven en te gehoorzamen dan te weigeren.
Het toegeven aan en inachtnemen van de wenschen van andoren getuigt van de beste opvoeding.
Zie diegenen, welke tot u spreken, in het gelaat. Bluf nooit op uw geboorte, uw geld, uw groote vrienden of iets dat u behoort. Zoo gij gereisd hebt, breng dan dit niet leder oogenbilk In uw gesprek te pas. Iedereen kan reizen, zoo hU slechts geld er tydheeft. De werkelijke verdienste daarvan is daarin gelegen, dat men to huis komt met ruimere inzichten, verbeterden smaak en een geest, bevrijd van vooroordeelen.
Geef een vreemdeling zün vollen naam, bijv. MUn-heer de Vigny — nooit Mijnheer alleen. Zoo gU van hem spreekt en hij een titel heeft, geef hem dien dan. Adellijke vreemdelingen worden als Mijnheer toegesproken. Spreekt men over een vreemd edelman In zyne tegenwoordigheid, dan zegt men: Mijnheer de Graaf, of: Mijnheer de Baron. In zyne afwezigheid zeg dan; Mynheer de Graaf de Vigny.
Spreek met een vreemde in zyn eigen taal. Zoo gü daartoe niet in staat zyt verontschuldig u dan en
vraag verlof om Hollandsch te sproken.
——
Bij den 1 if(;frfr (Ieren is- wede rcrlrije/fiHrr : Ov
OVER DE
V O O H DAMES.
1\'rijH: 40 Cf.
lt;t IDS VOOR
Prijs: 40 d.
Deze VVorkjes zün iUle uil hi\'l liusiil-i\'li viü\'limiil i;ii door (ionzelWcn Sclirijvor liew^iKt.
O Il^i tL.
I
i