GENEES-, HEEL- en VEBLOSKUNMG

Handboek van het Paard.

<�� Bevattende grondig en volledig onderricht hoe men

hetzelve moet verplegen en voeden, waaraan men

zijne ziekten en gebreken kan herkennen,

hoe men ze moet behandelen en kan

Xaar tien Uien Hoogd. tl ruk /

�-...» _�-_r,.-'

Almelo.
B. T. BLENKEN.

De veeartsen ij kunde is eene wetenschap uit den
lateien tijd. Voor 70 a 80 jaar was zij zoo goed als
onbekend en 't klonk bespottelijk, wanneer deze of
gene zei, dat hij zijn paard, rund of hond een drankje
had ingegeven, men lachte hem uit en trok de schou-
ders op. Een dokter bij een ziek rund te halen, was
- de dwaasheid ten top voeren. Men liet het zieke dier
maar aan zijn lot over of haalde er iemand bij, die
door bovennatuurlijke middelen het beest zocht te ge-
nezen. In 't kort, de geheele veeartsenij-kunde berustte
op domheid, bijgeloof en kwakzalverij.

Welke reuzenschreden heeft zij thans in zoo'n klein
tijdsbestek al niet gemaakt? Men vindt het niet meer
bespottelijk den veearts te halen of een ziek dier ge-
neesmiddelen toe te dienen, maar beschouwt dit zelfs
als een plicht. Toch ware het te wenschen, dat de
veeartsenij-kunde, zoowel als de manier, waarop men
huiszoogdieren moet voeden en verplegen om er het
meeste voordeel van te hebben, nog in ruimeren kring
bekend was. Ieder veehouder moest als 't ware ook
veearts zijn en hieraan ontbreekt nog vrij wat. Hoe

menigmaal hoort men nog zeggen: Och 't beest heeft
eene inwendige kwaal! kon 't maar zeggen waar 't
hem scheelt, nu is er niets aan te doen." Dwaasheid!
het komt hier maar op de rechte oogen aan. De
bekwame veearts ziet door het lichaam, als ware het
van glas; zijne kennis en ondervinding, gepaard met
een oplettend onderzoek, laten hem zelden in den steek.

Ook nog te veel eigenaren van paarden zijn blind
voor de kwalen en gebreken hunner dieren of staan
daar hulpeloos tegenover, daarom meende ik dezen
geen ondienst te doen met de samenstelling van dit
werkje. Het bevat niet alleen middelen en voorschrif-
ten, hoe men in- en uitwendige kwalen kan genezen,,
maar geeft ook nuttige wenken hoe deze kunnen voor-
komen worden, terwijl daarenboven de voeding, ver-
pleging en veredeling er in zullen besproken worden.

Ofschoon hoofdzakelijk bewerkt naar den 16en Hoogd.
druk van K�hnert's veeartsenijboek, zijn toch ook
andere beste bronnen door den samensteller geraad-
pleegd en hij twijfelt daarom niet of dit werkje zal bij
iederen liefhebber van paarden, een gunstig onthaal
ten deel vallen.

Men vergete met hoeveel dieren, die ons genot of
voordeel verschaffen, reeds verloren gingen en nog
dagelijks verloren gaan en die men met o zoo weinig
moeite en kosten had kunnen behouden, wanneer de
juiste middelen bij tijds waren aangewend. Ieder zij
dus op zijn voordeel bedacht, want ook hier geldt
het: �Kennis is macht!"

I. VERPLEGING EN VOEDING.

Het is voorzeker van algemeene bekendheid, welk
een' grooten invloed de verpleging en voeding hebben op
de gezondheid van onzen veestapel. Beiden moeten
hand aan hand gaan; van daar, dat ze ook als 't ware
in een' adem genoemd zijn. Wordt de eerste verwaar-
loosd, de tweede zal niet het gewenschte resultaat
hebben, daarvandaan dat de verpleging in de eerste
plaats onze aandacht vordert.

Niets werkt ongunstiger op den gezondheidstoestand
van mensch en dier dan de weersgesteldheid. Daarom
is 't in deze luchtstreek en vooral in ons land nood-
zakelijk, dat de meeste onzer huiszoogdieren ten minste
den winter in gesloten ruimten doorbrengen. Deze
verblijfplaatsen doen natuurlijk hun' invloed gelden op
't welzijn van hunne bewoners. Wij zullen in dit
hoofdstuk derhalve in de eerste plaats spreken over
1. Mten Paar�estat.

Ofschoon het paard over 't algemeen meer dan de
helft van zijn leven in den stal moet doorbrengen,

wordt deze nog maar al te dikwijls verwaarloosd en
heeft zulks vaak de een of andere ziekte tengevolge.

In de eerste plaats heeft men er op te letten, dat de
paardestal een' drogen bodem heeft en niet omringd is
door poelen, vnilnisgaten etc, wier uitwasemingen de
lucht verontreinigen. Het is verkieselijk de hoofddeur
naar het westen te hebben, omdat de westewinden het
gansche jaar door het gelijkmatigst zijn in temperatuur
en de stal zoodoende des zomers minder is blootgesteld
aan de heete zonnestralen. De stal mag niet vochtig
zijn en voor eene gelijkmatige temperatuur moet zooveel
mogelijk gezorgd worden. Nieuwe stallen mogen niet
betrokken worden voor de muren goed droog zijn.
Voor elk paard berekent men eene oppervlakte van
3.2 M. lengte en 1.6 M. breedte; een gang achter de
paarden mag niet ontbreken. De uitgang moet effen
en zonder drempel zijn en de deur naar buiten open-
gaan. De stal moet tamelijk verlicht zijn, door ven-
sters aangebracht aan de tegenovergestelde zijde
waar de kribben of voederbakken zich bevinden; deze
ramen dienen tevens voor ventilatie. De bodem van
den stal moet effen zijn met eene geringe helling naar
achteren, om het afvloeien der urine te bevorderen naar
de goot, welke deze verder naar buiten leidt. Zoowel
de vloer van den stal als de uitgang wordt uit harde
steenen vervaardigd; over de eerste strooit men wat
stroo, hooi of andere zachte stoffen. De paarden wor-
den vastgebonden aan eene ijzeren stang, waaraan een
verschuifbare ring bevestigd is. Heeft men voor elk
paard een afzonderlijk verblijf, dan is het vastbinden
niet noodzakelijk.

De kribben voor volwassen paarden moeten eene
hoogte van 1 tot l¹/� M. hebben, voor veulens is *L

M. hoogte voldoende. Steenen voederbakken zijn te
verkiezen boven die van hout of ijzer, behalve voor
de zoogenaamde kribbenbijters; de^en geve men eenen
ijzeren. De ruif, die in den regel dient om er het
hooi in te doen, wordt tennaastebij ^s/s M. boven den
rand der kribbe aangebracht en moet uit houten latten
vervaardigd zijn met eene tusschenruimte van onge-
veer 1 dM.

De lucht in den paardestal is van grooten invloed,
zoowel op den gezondheidstoestand als op de spijsver-
tering en den wasdom der paarden. Zij moet zuiver
zijn en eene temperatuur van 14 tot 16 graden R.
hebben. De slechte gewoonte van sommige stalknechts
en paardekoopers, om door eene hooge temperatuur
het paard een glad en glanzig aanzien ie geven, be-
nadeelt de gezondheid en vertraagt de spijsvertering.
Eene zindelijke ligging en zuivere lucht, gepaard aan
goede voeding, geven het paard een schoon en gezond
uiterlijk, en zij worden ruimschoots vergoed door de dien-
sten, die het ons bewijst of zijne meerdere waarde.

Op eiken welingerichten paardestal mag een lucht-
koker met eene beweegbare klep evenmin ontbreken
als op het huis een schoorsteen. Kippen mogen in
den paardestal niet worden toegelaten, nog minder
mogen zij er hun nachtverblijf hebben.

2. Uitwendige verpleging.

Van groot gewicht voor den gezondheidstoestand
onzer huiszoogdieren is de zorgvuldige verpleging van
huid, hoeven enz. Is dit waar in 't algemeen, vooral
bij het paard moet hierop nauwkeurig gelet worden.
Alle onreinheid moet vermeden worden door rossen,
wasschen, baden enz. Het rossen moet dagelijks ge-

schieden met den daarvoor bestemden roskam en bor-
stels. Het wasschen gebeurt in den regel, wanneer
de paarden bij regenachtig weer door het werk vuil
zijn geworden. Zeer algemeen heerscht de gewoonte
de beenen der paarden te wasschen, zonder te zorgen,
dat deze weer worden afgedroogd. Dit is zeer verkeerd,
vooral wanneer deze dieren verhit zijn; daardoor toch
ontstaan vele ongemakken als: gezwellen, zweren, uit-
slag enz. Het baden in de heete zomerdagen wordt
meer gedaan voor afkoeling dan om de huid te reini-
gen. Het is tegenwoordig in sommige landen, voor
't eerst in Engeland, de gewoonte geworden, het haar
der paarden te knippen, om op die wijze de tempera-
tuur van het dier te regelen. Alleen in Frankrijk
heeft deze methode met eenige wijziging vasten voet
gekregen. Of het zoogenaamd* scheren der paarden
als een stap op den goeden weg is te beschouwen,
moet de ondervinding leeren, de deskundigen zijn het
hierover niet eens. In warme streken, vooral bij rij-
en jachtpaarden, kan het zijn nut hebben, maar in
een ruw klimaat, als het onze, is het niet aan te be-
velen.

Algemeener in gebruik is het afscheren der haren
beneden aan de pooten. Dit geschiedt echter niet dan
ten koste der gezondheid, vooral van paarden, die op
een' vochtigen en hobbeligen weg gaan of op den
kouden grond moeten staan. De lange haren aan dit
zeer gevoelige gedeelte van het been dienen zoowel
ter verwarming als ter beschutting. Het afknippen
dezer haren maakt het wasschen van de pooten ge-
makkelijker. Na de reiniging met water moet het
been goed afgedroogd, daarna, vooral in den winter,
met eene flanellen lap omwonden en het paard altijd

zoolang in beweging gehouden worden tot de pooten
weer behoorlijk verwarmd zijn. Waar dit niet kan
geschieden, doet men beter de haren nooit af te knip-
pen en de pooten nooit te wasschen, maar wanneer
deze droog zijn ze zoolang te wrijven en te borstelen
tot alle onreinheid verwijderd is.

3. Beweging, rust, slaap,

Tot de verpleging onzer huiszoogdieren en vooral
tot die van het paard behooren ook beweging, rust
en s^ap. De geheele lichaamsbouw van het paard
is er op ingericht om zich te bewegen. Beweging kan
het volstrekt niet ontberen. Reeds van zijn prilste
jeugd af moet daarvoor gezorgd worden, wanneer het
in zijn groei niet zal belemmerd worden, tot aan
het tijdstip, waarop het in dienst wordt gesteld.
Later, wanneer 't reeds, maar nog niet dagelijks, ge-
bruikt wordt, hetgeen met de meeste jonge paarden
het geval is, heeft het enkel beweging noodig om
den eetlust op te wekken en de spijsvertering te be-
vorderen.

Alle dieren hebben rust noodig; zal deze verkwik-
kend zijn, dan moeten ze gemakkelijk kunnen liggen.
Toch treft men veel paarden aan, die dit nooit of
hoogst zeldzaam doen. Het vele en langdurige staan
veroorzaakt echter ziekelijke beenen en hoe meer een
paard ligt des te beter kan het werken.

De slaap van de meesten onzer huiszoogdieren, ook
die van het paard, is zeer zwak; bij het minste ge-
druisch ontwaken zij. Het paard heeft na veel be- '
weging niet alleen rust maar ook slaap noodig; de
geschikste tijd hiervoor is de nacht.

4, Keu» en verpleging van . f ohpaarden.

Zoowel de hengst als de merrie moeten goed ont-
wikkelde, sterk gebouwde dieren zijn, vrij van gebreken,
als daar zijn: kolder, maanoogen, huivering, oogziek-
ten, aamborstigheid, gal, spatten, slechte hoeven enz.
Al deze gebreken komen bij de jonge paarden eerst
aan 't licht, wanneer zij beginnen te werken. Heeft
een der ouders van het veulen ��n of meer erfelijke
gebreken, men kan er zeker van zijn, dat deze op de
jongen in nog hoogeren graad overgaan.

Fokpaarden mogen in den regel voor dit doel niet
eerder gebruikt worden dan wanneer zij hun' vollen
wasdom bereikt hebben en het verwisselen der tanden
heeft plaats gehad, dus niet voor het 5e levensjaar.
Is men zeker, dat noch bij den hengst noch bij de
merrie erfelijke gebreken aanwezig zijn, dan kan de
paring eerder en wel op driejarigen leeftijd geschie-
den.

De hengst moet krachtig gevoed � doch niet ge-
mest worden. Buiten den paartijd laat men den dek-
hengst dagelijks een paar uur arbeiden. In den paar-
tijd mag hij dagelijks niet meer dan 2 of op zijn hoogst
3 sprongen doen.

Ook de merrie laat men dagelijks een paar uur
lichten arbeid verrichten, opdat de eetlust niet vertraagd
worde.

5. Verpleging van drachtige en asoogentle
merrie» en van veulen».

De drachtige merrie is van begin af traag, gaat
dikwijls liggen, wordt begeerig naar voedsel, neemt
spoedig in omvang toe en moet zorgvuldig behandeld

worden. Zij mag zich niet te veel inspannen, noch
met werken noch op eene andere manier. De voeding
moet ruimschoots en regelmatig zijn. Het geschikste
voedsel is haver en haksel, met toevoer van hooi of
gras. Zij mag niet te vroeg in de weide gedaan en
er te laat uitgehaald worden. Het verwisselen van
voeding mag niet plotseling geschieden en het voor-
gezette drinkwater niet te koud zijn. Beweging moet
de merrie hebben tot hare bevalling toe, doch deze
moet hoe langer hoe gemakkelijker zijn. In een'afge-
sloten, luchtigen en goed verlichten stal zorge men
voor voldoende ruimte, zoodat zij zich gemakkelijk
kan neerleggen en aan geschikt strooisel mag het
hier niet ontbreken. Na de geboorte van het veulen
worden alle hiermede gepaard gaande onreinheden
zorgvuldig verwijderd en der moeder licht verteerbaar
voedsel gegeven, als hooi, of iets dergelijks; langzamer-
hand geeft men haar weer het gewone voedsel. Veulens
die schijnbaar vlug zijn, maar den uier der moeder niet
weten te vinden, of daaraan geen behoefte hebben,
blijven niet lang in 't leven. In den regel sterven
zij den tweeden of derden en somtijds ook nog den
vierden dag aan een borst-of achterlijfskwaal. Somtijds
bezwijkt de moeder onder of na de geboorte van 't
veulen of heeft de melkafscheiding in 't geheel niet of
onvoldoende plaats; in dat geval moet het veulen
andere melk tot voedsel hebben, en in den regel
neemt men dan zijn' toevlucht tot koemelk. Maar
omdat er in koe- en paardemelk groot verschil in
samenstelling is en de eerste veel meer kaas- en vet-
deelen bevat dan de laatste, moet zij met warm water
verdund worden. Daar paardemelk integendeel veel
rijker is aan suikerdeelen dan koemelk, moet in de

laatste tamelijk veel suiker opgelost worden. Wanneer
men altijd versche melk van dezelfde koe neemt en
deze met warm water verdunt, zal hierbij het veu-
len niet alleen in't leven blijven, maar ook flink groeien.
Reeds een paar dagen na zijne geboorte kan men het
veulen een paar spiertjes hooi en eenige haverkorrels
geven en wanneer het drie weken oud is, kan het best
¹/₃ KG. haver per dag verteren. Langzamerhand geeft
men het jonge dier ook wat baksel en op den leef-
tijd van zestien weken gebruikt het per dag zonder
eenig bezwaar 3 tot 4 KG. haver, '�2 KG. fijn hak-
sel en l^J/₂ KG. best hooi.

Wanneer het veulen 10 dagen oud en het weder
gunstig is, mag het met de merrie naar buiten en
3 of 4 weken na de geboorte mag het moederdier
van tijd tot tijd weer gebruikt worden. Keert de
zoogende merrie verhit huiswaarts, dan moet zij eerst
uitgemolken worden, alvorens het veulen begint te
zuigen. Wanneer het veulen gezond en sterk is, kan
het op een' leeftijd van 16 weken de moedermelk ont-
beren. Hoewel regelmatig, moet het jonge dier sterk
gevoed worden, omdat in de eerste levensjaren de groei
het sterkst is en het verzuim op lateren leeftijd niet
weer is goed te maken. Hiertegen wordt heden ten
dage nog maar al te dikwijls gezondigd. Sommige
paardefokkers, waaronder veel landbouwers, meenen, dat
men eerst moet beginnen met krachtig voedsel te
geven wanneer het jonge paard in dienst wordt ge-
steld; als veulen krijgt het in den regel schraal voedsel,
zoo ze het niet meermalen honger laten lijden. Deze
manier van verplegen straft zich zelf; het paard wordt
niet forsch en sterk en is licht vatbaar voor zoowel
uit- als inwendige ziekten.

Het is vooral aan te bevelen/ de veulens van
jongs af aan weersveranderingen te gewennen; al-
leen voor scherpe Noord- en Oostewinden moeten ze
beschut worden. De geschiktste plek, om naar harte-
lust rond te dartelen is in den zomer de groene weide
en in den winter een ruime stal.

In den Iaatsten tijd is men begonnen met veulens,
die voor luxe-paarden bestemd zijn, eene veel krachti-
ger voeding te geven, dan boven aangegeven is.
Naast de moedermelk geeft men hun dagelijks nog 5
l tot 14 L. koemelk, waarmee men voortgaat tot zij

I circa 20 maanden oud zijn. Verbazend sterk zijn bij
dergelijke voeding de wasdom en de onwikkeling der
jonge dieren. Deze voeding is zeer kostbaar en dient
zeker meer om de zwaarte en lichaamsontwikkeling
in de hand te werken dan om de veredeling van het
paarderas te bevorderen.
De vraag wanneer het juiste tijdstip gekomen is om
jonge paarden aan geregelden arbeid te gewennen,
wordt verschillend beantwoord. In den regel worden
de paarden te vroeg aan het werk gezet, hetgeen een
zeer nadeeligen invloed heeft op hunne ontwikkeling.
V��r het derde levensjaar mogen jonge paarden geen
vermoeienden arbeid verrichten en ook dan nog is het
niet goed het paard boven zijne kracht te laten werken.
Van groot gewicht voor het gebruik van het paard is
de normale ontwikkeling der hoeven. Het kan niet
genoeg worden aanbevolen, dat deze reeds bij veulens
in het eerste levensjaar nauwkeurig worden gade-
geslagen. Wordt dit verwaarloosd, dan loopt men
groot gevaar, dat de hoeven reeds met allerlei kwalen
behebt zijn, nog v��r het paard in gebruik is gesteld.

6. Verpleging tier werkpaarden.

Zoodra het paard zijn vollen wasdom bereikt heeft,
wordt het aan geregelden arbeid gewend, maar altijd
met de noodige ver^chooning behandeld. Het moet
ruimsclioots en krachtig gevoed worden en de noodige
rust hebben om nieuwe krachten op te doen of om
zich van de doorgestane vermoeienissen te herstellen.
Hoe meer diensten van het paard gevorderd worden,
hoe meer rust het behoeft. Nog te dikwijls wordt
tegen eene goede behandeling gezondigd en berokkent
zich menigen eigenaar van paarden, onberekenbare
schade door van de dieren diensten te eischen, welke
boven hunne krachten gaan of door ze de noodige
rust niet te gunnen. De verandering van voeder mag
niet plotseling plaats hebben, maar evenmin mag dit
niet bij verandering van werkzaamheden het geval zijn.
Het dier dat gisteren zeer geschikt was voor rijpaard,
is het van daag nog niet om voor den wagen ge-
spannen te worden. Een paard, dat gewoon is zes
dagen in de week een zware vracht voort te sleepen,
mag des zondags niet gebruikt worden voor een speel-
wagentje om pleizierritjes te maken. Het werkpaard
waarvan dagelijks geene buitengewone diensten gevor-
derd worden, behoeft ook geene bijzondere verpleging.
Paarden daarentegen, die zwaren arbeid hebben te
verrichten of zij, die dagelijke snelle en lange marschen
moeten afleggen, vereischen eene bijzondere en nauw-
keurige verpleging. Bij de laatsten heeft men de vol-
gende regels in acht te nemen: � In 't begin mogen
ze niet sterk aangezet worden, maar langzamerhand
versnellen zij hun gang; onmiddelijk na de voedering
laat men hen geen sterke bewegingen maken.

In bedaarden, gelijkmatigen draf kan het paard een

Igrooten afstand afleggen, zonder zich erg te vermoeien.
In gestrekten draf of galop is het noodig, dat het nu
en dan een poosje uitrust. Vooral bij groote reizen
is dit noodzakelijk. Ook hebben de paarden dan meer
voedsel noodig, * omdat het lichaam meer afmat dan
gewoonlijk. Matig drinken, ook van koud water hin-
dert niet, wanneer de dieren spoedig daarop weer
in beweging worden gebracht; tocht is echter voor
hen zeer nadeelig, daarom moet niet worden verzuimd
het bezweete dier eene deken over te leggen. Het
voedsel moet krachtig doch licht verteerbaar zijn en
hun in kleine porties worden toegediend. Voor
de paarden voor goed op stal worden gezet om uit te
rusten, laat men ze langzamerhand zachter loopen,
\ opdat ademhaling en bloedsomloop weer tot rust kunnen
f komen. In den stal moet ten minste een temperatuur
van 10�12^u II. zijn, is destal kil dan volgt er verkoud-
heid. Sterk bezweete paarden, of zij die door regen nat
zijn geworden, moeten met zorg behandeld worden; is
de stal te koel of ondoelmatig ingericht, dan is het
raadzaam de paarden een tijdlang op en neer te leiden
tot ze langzamerhand afgekoeld zijn. Is de stal daar-
entegen warm, dan wordt een deken over hals en rug
geworpen en zoodra de dieren uitgezweet zijn, worden
ze gepoetst. Nog beter is het sterk verhitte of door-
natte paarden eerst van alle onreinheden te ontdoen,
ze dan met eene deken te bedekken, om ze daarna in
een' warmen stal te brengen. Eerst wanneer de paarden
tot kalmte zijn gekomen, de bloedsomloop, zoowel als
de ademhalingsorganen weer in normalen toestand zijn,
geef men hun het gewone voedsel.

Bij matigen arbeid kunnen de paarden lang gebruikt
worden, zware arbeid ondermijnt hunne krachten.

Toch kan en eene goede behandeling en eene daar-
mede gepaard gaande voedering veel bijdragen, niet alleen
om het leven te verlengen, maar ook om het paard
zijne krachten te doen behouden.

b. Voeding.
1. M/ueht.

Het paard heeft behoefte aan veel en zuivere lucht.
Moet het een geruimen tijd in een ongezonden atmos-
pheer doorbrengen, dan zullen de gevolgen daarvan
niet uitblijven; de ademhalingswerktuigen worden allicht
aangetast en het dier verliest in waarde. Verdere bi-
zonderheden hieromtrent zijn reeds behandeld, toen
over de paardestal werd gesproken.

Z. Over voedingsmiddelen der paarden

Het paard is van nature bestemd om plantaardig
voedsel te gebruiken, dit toonen de spijsverteringsor-
ganen voldoende aan, evenals zijn gebit. Toch heeft
het paard ook behoefte aan krachtiger voedsel als
koren, brood, enz. Naarmate de diensten, die het
moet leveren, zwaarder zijn, naar die mate moet ook
het voedsel krachtiger zijn Wortel- en knolgewassen
of over 't algemeen die voedingsmiddelen, welke veel
waterdeelen bevatten, zijn voor paarden niet verkieslijk.

Dat men echter de paarden ook aan dierlijk voedsel
kan gewennen, heeft de belegering van Mets in 1870
geleerd. Bij gebrek aan paardevoeder gaf men den
dieren het vleesch van hunne doode kameraden te
vreten. Het rauwe of gekookte vleesch werd fijn ge-
hakt en met hooi, stroo of koren vermengd en ovei
het mengsel een laagje meel en keukenzout gestrooid
Langzamerhand vraten ze het vleesch ook zonder dat
het met andere bestanddeelen vermengd was en ze

bevonden zich bij deze voeding zeer wel. De maag
was in staat zoowel het rauwe als gekookte vleesch te
verteren.

3. Hoven al» voeding»middel voor Paarden.

Van alle korensoorten is haver de geschikste voor
het paard. Deze is voor het paard, wat vleesch voor
den mensch is. De Engelschen zeggen daarom terecht:
�het geheim om groote en sterke paarden te verkrijgen,
zit in den haverzak." Haver past voor alle soorten van
paarden. Veulens en oude paarden krijgen gebroken
haver, werkpaarden daarentegen heele haverkorrels,
vermengd met haksel. Zelfs voor zieke paarden be-
staat geen beter voedsel dan pap van haver de gort
met een weinig zout er in. In Afrika evenals in de
zuidelijke landen van Europa en Azi�, wordt de haver
door gerst vervangen. De laatste is echter veel moeie-
lijker te verteren, daarom zal de Arabier, die zijn paard
boven alles liefheeft, niet verzuimen, wat kameelmelk
en zoete dadels door liet gerstevoeder te mengen om
bet verteerbaarder te maken. Rogge is als paarde-
voeder niet aan te bevelen, omdat ze moeielijk is te
verteren. Bij kleine porties is ze echter voor werk-
paarden niet geheel te verwerpen. Tarwe komt als
paardevoeder niet in aanmerking, met uitzondering
van pap van tarwemeel, welke voor zieke paarden zeer
beilzaam is. De mais is zeer goed te gebruiken, vooral
voor werkpaarden, wanneer zij gebroken en met hak-
sel vermengd wordt. Wortel- en knolgewassen zijn als
paardevoeder in 't algemeen af te keuren, sommige
soorten zijn zelfs zeer nadeelig.

*� Ver»eh en gedroogd groentevoeder.

Naar gelang van hunnen wasdom zijn de gras- en

klaversoorten rijk aan voedende bestanddeelen en hout-
vezels. Tot aan den bloeitijd nemen de eerste toe
maar daarna nemen ze af. De uitgebloeide plant is
reeds rijk aan houtvezels, dat is aan vaste onverteer-
bare stoffen. Voor paarden, die weinig of geen ..arbeid
verrichten, is groentevoeder voldoende, maar voor werk-
paarden is het ontoereikend.

Hooi is een algemeen voedsel voor paarden, doch
als zoodanig voor werkpaarden niet alleen voldoende; ..».
deze moeten geregeld toevoer van haver, brood enz.
hebben. Slecht gewonnen of bedorven hooi is voor
paarden nadeelig; zij worden kortademig, krijgen lang
haar en vermageren.

Het stroo zelf heeft als voedingsmiddel weinig waarde,
maar als toevoer des te meer. Den paarden geeft men
het altijd in den vorm van baksel, omdat het lichter
verteerbaar is niet alleen, maar ook omdat het in
dien toestand beter met andere voedingsmiddelen kan
vermengd worden. Het stroo mag echter niet te fijn
gesneden zijn, omdat het haksel dan dikwijls onge-
kauwd in de maag komt, vooral wanneer 't nat ge-
maakt is. Daardoor heeft licht eene storing in de
ingewanden plaats. De gemiddelde lengte van 't hak-
sel voor paarden is l¹/» c.M.

a. Inwendige ziekten.

1. Koorts in '* algemeen.

Koorts is steeds de geleidster van andere kwalen
en doet zich voor, wanneer het een of ander lichaams-
deel door ziekte is aangetast. De ziekten worden daar-

om onderscheiden in ziekten met en zonder koorts.

De koorts kenmerkt zich door verhoogde lichamelijke
warmte, gejaagden polsslag en ademhaling, verder door
verminderden eetlust en vermagering der dieren. De
verhoogde lichamelijke warmte is het zekerste kentee-
ken van koorts, de andere doen zich ook elders voor.
Zij begint met eene lichte siddering, de haren zetten
zich overeind en voeten en ooren zijn koud, terwijl
de romp heet is; de uitwendige deelen der slijmhuid
zijn bleek en soms blauw. Van 't begin af aan is de
polsslag onregelmatig en de ademhaling gejaagd, de
uitwaseming der huid houdt op, en de urine is sterk
gekleurd.

Neemt de koorts af dan wordt ook het sidderen
minder, de polsslag wordt weer voller, de tot nu toe
droge huid wordt weer vochtig, de slijmhuid krijgt
hare roode kleur terug, de ademhaling wordt regel-
matiger en de eetlust keert terug.

Gewone koorts ontstaat door de eene of andere ver-
storing der in- of uitwendige lichaamsdeelen, de sidde-
ring is in den regel gering en de daaropvolgende ver-
hooging van temperatuur heeft niet veel te beduiden;
de pols is wel eenigszins gejaagd en de dorst grooter
dan gewoonlijk, maar toch ook niet in erge mate.
Toch kan deze koorts de voorbode van eene ernstige
ziekte zijn en gaat soms in eene van hoogeren graad
over.

3. Ontitekingrskoortaen.

Deze koortsen komen meest voor bij goed gevoede
jonge dieren, wanneer de een of andere storing in
't lichaam plaats heeft. Alle koortsverschijnselen zijn

wians in iaoogen graad aanwezig: ae riuing is stent
en aanhoudend, de verhooging van temperatuur zeer
groot, de huid droog en brandend heet, de pols erg
gejaagd, de hartklopping bijna onmerkbaar, de uitge-
ademde lucht warmer dan gewoonlijk, de ademhaling
kort en gejaagd, de eetlust geheel weg en de dorst
daarentegen groot. De dieren staan met de voor- en
achterpooten aan elkaar, ze zijn zeer lusteloos en laten
den kop hangen.

4. VerseivaHKingskoorltten

Verzwakkingskoortsen ontstaan uit andere soorten van
koortsen of komen bij oude en jonge dieren voor, die
reeds aan verzwakking onderhevig zijn. De tempera-
tuur is bij de verschillende lichaamsdeel en zeer ver-
schillend, de pols slaat gejaagd, de hartkloppingen
zijn duidelijk voelbaar, de ademhaling gejaagd, dikwijls
rochelend, de oogen staan waterig en de mest zoowel
als de urine verspreidt eene akelige lucht. Ook bij deze
soort koorts is de dorst groot, terwijl de eetlust geheel
ontbreekt. De uitwendige deelen der slijmhuid zien
geel, de tong is met eene dikke laag slijm bedekt; de
afscheiding der urine is sterk verminderd, terwijl die
van den mest zeer onregelmatig geschiedt. Zoolang
het hun eenigszir.^ mogelijk is houden de door deze
ziekte aangetaste dieren zich op de been ; eindelijk is
het lichaam te veel afgemat, ze gaan liggen en weldra
maakt een bloeddiarrb.ee een einde aan hun ellendig
leven.

5. TeringHoortsen.

De teringkoortsen bij paarden kunnen de geleidsters
van verschillende ziekten zijn; het gewone kenmerk
er van is, dat het dier bij de gewone voeding allengs-
kens vermagert. Naar haar graad worden ze ver-

Jeeld in lichte, zware en hooge koortsen. Ook

[worden ze onderscheiden in in- en uitwendige koortsen.

jDe kenmerken dezer ongesteldheid hangen van den
raad en den aard der ziekte af. Daar teringkoortsen
eesttijds de boden van gevaarlijke krankheden zijn,
ogen ze volstrekt niet gering geschat worden. De
ehandeling der pati�nten hangt van den graad en
et karakter der ziekte af. Evenals bij alle door koorts
angetaste dieren, moet in de eerste plaats voor een'

|varmen stal en goede dekking gezorgd worden. Ver-

ter krijgen de dieren licht verteerbaar voedsel en koel
rinken, terwijl alle schadelijke invloeden van buiten
loeten vermeden worden.
6. Ontstekingen in 't algemeen.

I Voor we de ontstekingen van verschillende organen
ft 't bizonder behandelen, willen we eerst in 't alge-
Ibeen iets over deze kwaal zeggen. Zij komen dik-
wijls en onder allerlei vormen voor, en de oorzaken
Ir van kunnen van verschillenden aard zijn.
| De eerste kenmerken er van zijn eene verandering
in den bloedsomloop; hiermede gaat geregeld sterk

9. Meraenaontateking.

Deze ziekte, die zoowel de huid als de hersenen zelf
Betreft, vertoont zich zonder eenige merkbare voortee-
lenen. Het paard is traag en lusteloos, het houdt den
op naar omlaag en vreet langzaam en weinig. Menig-
aal gaat aan deze ziekte een korte tijd van groote
>rikkelbaarheid vooraf. Verdere kenmerken dezer kwaal
ijn de volgende:

Het paard is angstig en weerspannig, de oogen pui-
en naar voren, zijn glanzig en hebben iets wilds, muil

en neus zijn hoog rood en droog, de ademhaling gaat
snel en er is veel koorts aanwezig; de polsslag is zeer
onregelmatig, nu gejaagd dan weer langzaam. Het
is gevaarlijk zonder de noodige voorzorgsmaatregelen
het dier te naderen, waut elk oogenblik kan eene her-
sensontsteking tot razernij overslaan. Wanneer dit
plaats heeft, begint het paard te steigeren, slaat met
voor- en aehterpooten in 't rond, snuift met wijd ge-
opende neusgaten, verbreekt dikwijls met buitengewone
kracht de ketenen of touwen waarmee het vastgebonden
is, en richt niet zelden groote verwoestingen aan op
voorwerpen in zijne onmiddelijke nabijheid. Na deze
verwoedheid volgen afmatting en rust. Het paard staat
met de beenen ver van elkander, leunt met den kop
tegen de ruif of krib en dringt met de borst vooruit.
Dit tijdstip moet men zich ten nutte maken om het
paard zoo stevig te binden, dat het noch zich zelve
noch anderen kan kwetsen. Heeft de ziekte een zeer
hoogen graad bereikt, dan treedt de dood na 36 of 48
uur in. Zelden worden deze dieren goed genezen, meest-
tijds blijven zij kolderig of aan toevallen lijdende.

De oorzaken der hersensontsteking liggen in groote
verhitting, het blootstaan aan de heete zonnestralen of
het inademen van heete en onreine stallucht. Daarom
komt deze ziekte ook het meest bij paarden voor, welke
steeds in bedompte stallen staan en weinig beweging
hebben. Ook kan zij ontstaan door slaan of stooten
op den kop of door belemmering van den bloedsom-
loop ; bijv. door enge halsbanden enz. Jonge paarden
worden er eer door aangetast dan oude.

Bij de genezing moet eerst gezorgd worden, de koorts
zoowel als de ontsteking te matigen en den drang
van het bloed naar het hoofd te verminderen. Zoodra

men bespeurt, dat het paard aan een hersensontste-
king lijdende is, begint men met 5 � 6 Liter bloed
af te tappen, hetgeen na 18 � 24 uur herhaald wordt,
wanneer de eerste keer zonder uitwerking blijft. Bij
de aderlating bedient men zich van de zoogenaamde
fliete, waarmede men de halsslagader opent. Om den
kop legt men compressen van ijs, water, zout, azijn
enz., die zeer dikwijls vernieuwd moeten worden en de
oogen bedekt men met een doek om ze tegen de licht-
stralen te beschutten. Kan men het paard niet
zonder gevaar naderen, dan giet men het eenige em-
mers water over den kop. Nog beter is het eene
opening in den zolder te maken en door een daarin
aangebrachten trechter ijskoud water op den kop
van 't paard te laten druppelen ; daardoor wordt het in
den regel voor korten tijd tot rust gebracht. Wanneer
het paard zich rustig houdt en nog zooveel bewust-
zijn toont om te kunnen slikken, kan het toedienen
van een drank, bestaande uit 7.5 g. braak wijnsteen,
45 g. salpeter en 240�360 g. Engelsch zout, vermengd
met Ys�1 L water zijn nut hebben. Dit geneesmiddel
wordt in eens ingegeven en wanneer hierop geene
verandering ten goede volgt, wordt dit middel om de
12�24 uur herhaald. Omdat deze ziekte gewoonlijk
met verstoppingen gepaard gaat, worden om een */»
uur lavementen gezet, bestaande uit water waarin
zout is opgelost. Om eenige afleiding te bewerkstel-
ligen wordt het zieke dier aan de zijde van den hals
of aan de binnenzijde der beenen sterk ingewreven
met eene zalf, bestaande uit 15 g. Spaansche vliegen,
7.5 g. euphorbium, 45 g. varkensvet, 45 g. terpentijn
en 15 g. terpentijnolie. De verblijfplaats dezer pati�nten
moet schaduwrijk en zoo koel mogelijk zijn. .Voor

drank geve men hun schoon water of water vermengd
met zemelen. Wanneer er nog een weinig eetlust
aanwezig is, is groentevoeder de geschikste kost, bij
gebrek hiervan zijn vochtig gemaakte zemelen het
verkieslijkst. Wanneer het paard van de ziekte geneest,
moet het nog geruimen tijd, ten minste 3 of 4 weken
van werken verschoond blijven en wanneer het jaar-
getijde en de omstandigheden het toelaten in de weide
gedreven worden ; toch moet er voor gezorgd worden,
dat het herstellende dier in geen geval aan te veel
hitte wordt blootgesteld.

Nog moet in aanmerking worden genomen, dat na
de aderlating de aderopening zorgvuldig gesloten wordt,
omdat anders te veel bloedverlies zou plaats hebben,
hetgeen somtijds den dood tengevolge heeft.

Het best is derhalve om de wonde, door de ader-
lating ontstaan, onmiddelijk met een hechtpleister of
iets dergelijks te sluiten. Het is niet aan te bevelen
om het dier de pooten te binden en dan neer te leggen;
hoewel dit dikwijls geschiedt om het onschadelijk te
maken, moet zulks worden afgekeurd, omdat te veel
vergeefsche krachtsinspanning de kwaal verergert. Het
paard moet, wanneer dit mogelijk is, met twee sterke
touwen, die aan den halster vastgebonden zijn, staande
gehouden worden.

Eene andere kwaal, die met hersensontsteking veel
overeenkomst heeft en in den paardehandel reeds tot
veel getwist aanleiding heeft gegeven, is de zoogenaamde
kopziekte, ook wel hersenwater genoemd. Deze krank-
heid komt veel bij jonge, krachtig gevoede paarden
voor en het meest bij merries en ruinen, zeer zelden
bij hengsten. Deze ziekte heeft een zeer verschillend
beloop, bij eenigen duurt ze een paar dagen, bij anderen

een paar weken, bij sommigen slaat ze over in dom-
koller of gaat met verlammingen van het een of ander
lichaamsdeel gepaard. Ook kan zij soms den dood ten-
gevolge hebben.

Kopkrankheden openbaren zich door een bijna we-
zenlooze houding, doffen oogopslag, rilling, matheid in
de ledematen, neerhangenden kop, wisselende tempe-
ratuur, verhoogde warmte van hoofd en hals, donker-
roode slijmhuid, gejaagden pols, verminderde eetlust,
harde mestafscheiding etc.

De oorzaken dezer ziekten zijn moeielijk na te gaan, nu
eens moeten ze in te warme of dompige stallen gezocht
worden, dan weer moeten ze aan te veel afmatting of
verwisseling van voeder worden toegeschreven. Bij
paarden van edele rassen komt ze het minst voor.
Bij paarden, die door deze ziekte aangetast zijn, is wei-
nig hoop op genezing, de moesten sterven er aan of
zijn bij genezing ten eenemale ongeschikt om langer
gebruikt te worden.

Bij de behandeling moet de grootste voorzichtigheid
worden in acht genomen, vooral wat het aderlaten be-
treft. Verder wordt de nekstreetc met prikkelende voch-
ten ingewreven. Een luchtige stal verdient alle aan-
beveling, terwijl alle dwang moet worden vermeden.

Deze ziekte tast naar gelang ze van meer ofminder
hevigen graad is een of meer deelen van de keel aan;
de voornaamste kenmerken er van zijn; het aanhoudend
staan met een stijf vooruitgestrekten en hangenden
kop, de bizondere gevoeligheid aan den hals, moeielijke
en hoorbare ademhaling, het gedurig snuiven en ro-
chelen en de sterke beweging der neusvleugels. Verder

is de slijmhuid van mond en neus erg rood, de muil
steeds met schuim en speeksel gevuld, omdat het
slikken zeer bemoeilijkt is. Zoo dikwijls het paard
eenig voedsel of drinken tot zich neemt, (eetlust is
meesttijds wel aanwezig), komt dit geheel of gedeelte-
lijk uit de neusgaten terug. Dikwijls is de hals erg
gezwollen, hetgeen met de tong ook min of meer het
geval is. Van tijd tot tijd, vooral onder het slikken,
slaakt het dier benauwde kuchen. Het ademhalen,
hoewel zeer belemmerd, geschiedt regelmatig, zoodat
deze kwaal niet met een longontsteking kan ver-
ward worden. Wanneer de ziekte op het hevigst is, gaat
het paard niet liggen Hoe erger de ziekte is des te
heeter zijn muil en long, want de aandrang van bloed
naar het hoofd houdt daarmede gelijken tred. De oogen
zien ook erg rood en staan puilend, de ademhaling
gaat snuivend en pijpend. De afloop der keelziekte is
verschillend: bij eene zorgvuldige en doelmatige ver-
pleging kan men in den regel genezing verwachten,
terwijl in het tegenovergestelde geval de ziekte met
den dood eindigt. Niet zelden blijven paarden, die aan
deze ziekte geleden hebben, hun gansche leven kort-
ademig. De keelziekte is in den regel het gevolg van
gevatte koude, plotselinge afkoeling of van snel loo-
pen tegen den wind in.

Van den beginne af aan moet men er op bedacht
zijn om de koorts te temperen ; daarom begint men
met eene flinke aderlating. Is de ziekte in geen ergen
graad en de koorts van weinig beteekenis, dan kan de
aderlating achterwege blijven. Om den hals windt
men een flanellen doek of een schapen vel, doch zoo-
danig, dat daardoor geen drukking op de keel ontstaat.
In geval bet paard nog slikken kan, maakt men een

soort deeg van 30 g. salpeter, 300 g. Engelse h zout
meel en honig van ieder 180 g., legt dit het dier ach-
ter op de tong, om het zoodoende gemakkelijk door de
keel te doen glijden. Als drank neemt men schoon
water of water vermengd met wat honig, Engelsch zout
en meel. Heeft er verstopping plaats dan neemt men
zijn toevlucht tot lavementen, bestaande uit zoutwater.
Is uitwendig in de keelstreek geen zwelling voorhan-
den dan wordt de keel om de 4 of 6 uur ingewreven
met eene zalf bestaande uit vet, groene zeep en ter-
pentijnolie. Is de ziekte van langen duur, dan worden
in de regel aan weerszijden van den hals etterdraden
door de huid getrokken. Het zieke paard moet ge-
regeld een warmen stal hebben en met eene deken ge-
dekt zijn. In zeer erge gevallen wendt men ook wel
een dampbad van azijn aan. Waar zich zweren ver-
toonen, moeten deze, zoodra ze rijp zijn, geopend en van
den etter ontdaan worden. In zeer erge gevallen loopt
het paard meermalen gevaar van te stikken, in dat
geval moet de luchtpijp van het zich daarin bevindende
slijm gereinigd worden. Deze bewerking kan zonder
gevaar geschieden, wanneer de noodige voorzichtigheid
daarbij wordt in acht genomen, daarom is het vooral
aan te raden om dit werk door een' bekwamen veearts
te laten verrichten.

Droes is eene ziekte die aan het paardegeslacht eigen
is en zich menigvuldig vertoont. Zij komt bij paarden
van verschillenden leeftijd voor, vooral in het voor- en
najaar. Plotselinge afkoeling, verwisseling van weide of
stalvoeder zijn in den regel de aanleidende oorzaken.
Jonge paarden, vooral veulens, worden door deze ziekte

het eerst aangetast, waarom ze dan ook wel als eene
ziekte wordt beschouwd, die vooral aan jonge paarden
eigen is.

De droes is niets anders dan eene opzwelling
of ontsteking van de slijmhuid, hij is zeer besmettelijk
en gaat licht van 't eene paard op 't andere over, on-
verschillig of het laatste al of niet eer aan deze ziekte
geleden heeft.

De voornaamste kenteekenen dezer zieke zijn de
volgende: matheid, bij de minste inspanning zweeten;
doffe, tranende en roode oogeu, weinig eetlust en niet
de minste opgewektheid; dikwijls niezen en hoesten
en roode slijmhuid, vooral in de neusgaten. In't begin
dezer ziekte vloeit een dun, helder vocht uit den neus,
hetwelk na eenige dagen in een wit, dik slijm veran-
dert, dat bij groote hoeveelheden uit den neus te voor-
schijn komt. Tegelijkertijd openbaart zich ook een
gezwel aan de keel, hetwelk het kauwen bemoeilijkt
en pijnlijk maakt. Na 6 of 8 dagen begint dit gezwel
te etteren, het breekt op eene plaats door en eene
groote massa etter komt te voorschijn. Hiermede keeren
opgewektheid en eetlust terug; de vroeger zoo doffe
oogen worden weer helder en ook de sterke slijmaf-
scheiding uit den neus heeft na eenige dagen opge-
houden. In enkele gevallen ontstaan op sommige
plaatsen aan het lichaam als aan keel en buik een of
meer gezwellen, die zeer gevaarlijk zijn, vooral wanneer
ze ontaarden in rotkoortsen, die den dood tenge-
volge kunnen hebben.

In den regel is de droes eene ziekte van een goed-
aardig karakter en gaat zelden met doodelijken afloop
gepaard, de enkele gevallen uitgezonderd, wanneer de
keel vooral bij jonge dieren dermate opzwelt, dat het

dier zou stikken, wanneer daartegen geene middelen
werden aangewend. Bij den droes wordt soms ook de
slijrnhuid van het strottenhoofd en den slokdarm aan-
getast, ja in enkele gevallen gaat deze ziekte zelfs van
de luchtpijp op de longen over en heeft er eene long-
ontsteking plaats. Wanneer de slijrnhuid van het strot-
tenhoofd is aangetast, lijden de deelen, die in de on-
middelijke nabijheid er van liggen me� Dit kan
de ergste gevolgen hebben, omdat de etterstoffen, die
hier ontstaan, zich soms aan de longen kunnen mede-
deelen of zich met het bloed vermengen, waardoor
eene bloedvergiftiging ontstaat. Ook wordt bij den droes
niet zelden de slijrnhuid van het darmkanaal aange-
tast, ook daarin ontstaan ettergezwellen, die het dier
kunnen ten gronde richten. Al deze gevallen zijn van
grooten invloed op het verloop dezer ziekte en slaan
de beste verwachtingen wel eens den bodem in.

Doet de droes zich van een goedaardig karakter ken-
nen, dan is het in de meeste gevallen voldoende het
zieke paard in een warmen stal te laten staan, het met
eene wollen deken te dekken, voor de minste afkoeling
te vrijwaren en het groente voer tot voedsel te geven,
omdat dit gemakkelijk verteerbaar is. Somtijds is het
noodig het zieke dier een' geneesmiddel toe te dienen,
dat uit braakwijnsteen, ammoniak en zwavel van elk
60 g., Engelsch zout en jeneverbessen van elk 180 g.,
meel en water bestaat. Hiervan kneedt men een deeg,
waarvan men het paard alle 2 uur eene hoeveelheid
op de tong strijkt, ter grootte van een eendenei. Het
gezwel, uit deze ziekte ontstaan, wrijft men driemaal
daags met eene zalf bestaande uit drie gelijke deelen vet,
zeep en kinaolie en wikkelt dan den hals in eene flanel-
len lap of schapen vel, het laatste met de wol naar binnen.

Wil het droesgezwel niet aftrekken, maar toont het
neiging om tot etteren over te gaan, hetgeen bij droes
van een goedaardig karakter dikwijls het geval is, dan
bevordert men de ettervorming door breede, warme
omslagen met lijnmeel of havergort om de aangetaste
plek te leggen. Nadat de etter door eene opening,
die van zelf of door eene insnijding ontstaat, is ver-
wijderd, moet de wonde zuiver gehouden worden tot-
dat totale genezing is ingetreden. In geval het droes-
gezwel in de keelstreek niet aftrekt noch tot etteren
wil overgaan, beproeft men het door eene scherpe in-
wrijving te genezen en wel met eene zalf bestaande uit
15 g. Spaansche vliegen, 7,5 g. Euphorbium, 30 g. ter-
pentijn en 30 gram varkensvet Met deze zalf wordt
de keel dagelijks en wel drie achtereenvolgende
dagen sterk ingewreven. Bevinden zich aan andere
lichaamsdeelen dan de keel ook droesgezwellen dan
worden ook deze met de zooeven beschreven zalf in-
gewreven. In plaats van deze zalf gebruikt men ook
wel heet zeepwater of warme brandewijn. Wanneer
de plaats daarvoor niet te gevaarlijk is, worden ook
wel etterbanden door de gezwellen getrokken. Toont
de droes van een laugdurigen en hardnekkigen aard
te zijn, dan strijkt men het zieke paard 3 of 4
maal daags een deeg op de tong, bestaande uit meel
en water vermengd met antimonium en zwavel van
elk 90 g., venkel, jeneverbessen en kalmuswortel van
elk 120 g. en 15 g. terpentijnolie.

Behalve de droes komt bij paarden eene ziekte
van de slijmhuid der neusgaten voor, die in den regel
van korten duur en van een goedaardig karakter is.
Is deze ongesteldheid van een ergeren graad dan wordt
de slijmhuid der neusgaten dik, gezwollen, bleek en

ongelijk rood van kleur, de slijmafscheiding is in dit
geval bizonder sterk en niet zelden doen zich verzwe-
ringen in de neusgaten voor. Bij eene zorgvuldige
behandeling is deze kwaal zeer goed te genezen, maar
de minste verwaarloozing kan ook ten gevolge hebben,
dat deze op zich zelf onbeduidende ziekte tot rotkoorts
overslaat. Hoe gemakkelijk deze ziekte ook kenbaar
is en hoe eenvoudig de behandeling er van zij, toch
kan men moeielijk vooruit bepalen, welken loop ze zal
nemen; hiervoor zijn geen zekere kenmerken aan te
geven. Het kan daarom niet dringend genoeg worden
aangeraden elk paard, waarbij eene sterke slijmaf-
scheiding uit den neus plaats heeft, onverschillig of
daarbij keelgezwellen al of niet voorhanden zijn, on-
middelijk van de overige paarden te verwijderen. Juist
omdat de droes, zelfs in den minsten graad, besmettelijk
' is, is deze maatregel gerechtvaardigd; nog noodzake-
lijker is hij omdat zich niet vooruit laat bepalen of
^men hier met eene weinig beteekenende ziekte of wel met
een� chronische kwaal te doen heeft. Ook zal dezelfde
ziekte, welke bij 't eene dier van weinig of geen be-
teekenis is, bij een ander van een kwaadaardig karak-
ter kunnen zijn. Verouderde kwalen laten zich niet
gemakkelijk genezen, daarom zal iemand, die zijn
eigen welzijn en dat zijner paarden beoogt, niet ver-
zuimen bijtijds geneeskundige hulp in te roepen, ook
als er juist nog geen gevaar voorhanden is; het
spreekwoord: �wie tijdig helpt, helpt dubbel," is vooral
hier van toepassing.

MO ftiit.vtefiiiit/ van de luehtp\fp.
Deze ziekte bestaat in eene soort van prikkeling
in de slijmhuid of het vlies, dat de ringen van de
luchtpijp bekleedt en strekt zich niet zelden tot aan

de longen uit. Zij komt bij paarden dikwijls voor, on-
verschillig van welken leeftijd. De ademhaling is
bemoeilijkt even als bij de longontsteking, om welke
reden deze ziekten vaak met elkaar verward worden.
In 't begin merkt men bij het zieke dier een drogen,
pijnlijken hoest op, die later losser wordt en met veel
slijm opgeven gepaard gaat. Wanneer men het oor
tegen de luchtpijp of de borst legt, hoort men een
pijpend en rochelend geluid. Verkoudheden zijn in
den regel de oorzaken dezer ziekte, daarvandaan dat
ze 't meest heerschen bij een scherpen Oostewind.
Ook het inademen van scherpe gassen of het zich
vastzetten van prikkelende zelfstandigheden in de lucht-
pijp kunnen aanleiding geven tot deze ongesteldheid.

Het verloop dezer ziekte is in den regel gunstig en
na 14 dagen is het dier in de meeste gevallen hersteld.
Het paard moet al dien tijd een warmen stal hebben,
verder geeft men het een' drank bestaande uit water,
ammoniak en venkel om de slijmafscheiding te be-
vorderen, terwijl men den pati�nt ook van tijd tot
tijd lauwwarme waterdampen laat inademen.

Neemt de kwaal daarentegen een erger verloop, zijn
meer deelen van de luchtpijp dan de slijmhuid aan-
getast of beginnen zich ook uitwendig aan de keel ge-
zwellen te vertoonen, dan beginnen de door deze ziekte
aangetaste paarden spoedig te vermageren, bet adem-
halen gaat zeer moeielijk, zij hoesten sterk en dikwijls;
groote massaas slijm vloeien uit de neusgaten en de
ziekte gaat licht over in de een of andere kwaal, als
dampigheid of iets dergelijks. In dergelijke gevallen
laat men de paarden den damp inademen van terpen-
tijnolie of teer, (ook wel met elkaar vermengd), die
men op heete steenen of heete platen laat druppelen.

Verder bereidt men een' drank om de slijmafs cheiding
zooveel mogelijk te bevorderen, waarvan het dier om
de twee uur moet gebruiken. Die drank bestaat uit
4 � 5 g. bloem van zwavel met ammoniak en 4 � 5 g.
venkel, kalmuswortel en loodsuiker. Dit wordt met
zooveel water aangemengd, dat de hier opgegeven
hoeveelheid voor ��n dag voldoende is.

11. ��jong- en bor�tvelotttatehing, ook wel
borst-ontsteking genoemd

De long- of borstontsteking komt bij paarden zeer
dikwijls voor en is naast de koliek onder de inwen-
dige krankheden eene der meest gewone. Afgaande op
waarnemingen in den laatsten tijd gedaan, meent men
te mogen aannemen, dat longziekte thans bij paarden
minder voorkomt dan in vroegere jaren. Dit is niet
van belang ontbloot, omdat men in den laatsten tijd
bij 't aderlaten voorzichtiger is dan vroeger 't geval
was en thans niet dan bij hooge noodzakelijkheid tot
deze operatie overgaat. De verschijnselen van long-
en borstvelontsteking zijn volkomen gelijk, toch zijn
ze zeer goed van elkaar te onderscheiden.

Hoewel bij alle paarden de longontsteking kan
voorkomen, worden die het meest aangetast, welke
op 4 � 10 jarigen leeftijd zijn en zeer goed gevoed
worden. Ruinpaarden zijn meer aan deze ziekte on-
derhevig dan merries of hengsten; ook wordt vaak
beweerd, dat paarden met enge borstholten het eerst
worden aangetast. Het laatste wordt evenwel door
vele deskundigen in twijfel getrokken. Dikwijls ont-
staat de longontsteking zonder opvallende of merkbare
oorzaken; toch geven verkoudheden en slechte lucht-
verversching dikwijls aanleiding tot deze ziekte,
even als plotselinge verandering van temperatuur,

snel loopen tegen den wind, koud drinken on-
middelijk na verhitting enz enz. Ook uitwendige
invloeden kunnen de oorzaak dezer ziekte zijn als: het
herhaaldelijk slaan van den disselboom tegen het
lichaam; de slag van een paard of het stooten eener
koe enz. De minste verwonding der borstkast kan
deze ziekte ten gevolge hebben.

Menigmaal ontstaat deze ziekte plotseling en gaat ze
met eene koortsachtige rilling gepaard: ook gebeurt
het niet zelden, dat zij onmerkbaar het dier overvalt.
Het paard hoest eenige dagen achter elkaar zeer sterk,
wordt daarop lusteloos en loom, ademt zwaar en pijn-
lijk, toch is de eetlust nog tamelijk goed. Bij nauw-
keurige waarneming zijn deze kenteekenen zoo duidelijk,
dat ze zelfs voor een' leek geen twijfel overlaten. Het
sprekendst kenmerk is dat der ademhaling; dit ge-
schiedt met op- en neergaan der geheele ribbekast, de
neusgaten zijn meer dan gewoonlijk geopend en de
neusvleugels zijn in gedurige beweging. Het getal
ademhalingen, dat in gezonden toestand 10 � 12 per
minuut bedraagt, stijgt van 20 � 40 en zelfs hooger.
Van tijd tot tijd hoest het paard sterk, doch de hoest
is dof en pijnlijk. Een ander nooit falend teeken is
de koorts, hetzij in meer of min hevigen graad. De
pols doet 60 � 100 of nog meer slagen in de minuut.
De zichtbare slijmhuid, zoowel als tong, tandvleesch
en oogen zijn rooder dan gewoonlijk. Voelt men in
den bek van het paard dan bespeurt men meerdere
warmte dan anders, ook de huid heeft eene hoogere
temperatuur; heeft echter de ziekte reeds een geruimen
tijd geduurd, dan laten ooren en pooten zich in den
regel koud aanvoelen. Het paard vreet zeer weinig,
het liefst nog groentevoeder, hooi of stroo, terwijl het

een' blijkbaren tegenzin in koren heeft. De dorst is
veel grooter dan anders, doch het drinken geschiedt
steunende en bij kleine teugen. De mest is hard en
de urine van eene donkere kleur. Het paard staat
mat en lusteloos in den stal, zijn gang is traag en
sleepend en zijne vroegere eigenaardigheden, ondeug-
den enz. beginnen allengskens te verdwijnen. Gedu-
rende deze ongesteldheid gaat het paard niet of slechts
voor een korten tijd liggen; dit is een voornaam kenmerk
der longontsteking. Wanneer men derhalve opmerkt,
dat een paard met wijdgeopende neusgaten zwaar en
pijnlijk ademhaalt, wanneer het dof en krampachtig
hoest, als het loom en mat is en slecht vreet, dat het
izich zoomin des nachts als over dag nederlegt, kan
|men gerust uit deze teekenen alleen reeds met zeker-
heid besluiten, dat men met een begin van long- of
borstontsteking te doen heeft. Borst- en longontsteking
zijn echter niet geheel dezelfde kwalen. Zijn alleen de
longen of de deelen die daarmede onmiddelijk in ver-
band staan aangetast, dan spreekt men enkel van
longontsteking of longziekte; is daarentegen het ^lies,
dat de longen omgeeft en als een net tegen het ih
wendige van de borstkast ligt en daarom ook wel
borstvel genoemd wordt, aangetast, dan heet deze
kwaal borstvel-ontsteking.

Zijn alleen de longen aangetast, zoo geschiedt het
ademhalen met groote moeite; de ribbekast is daarbij
onophoudelijk in beweging, hetgeen in den regel met
hoesten gepaard gaat. De neusgaten zijn steeds wijd
open en niet zelden vloeit daaruit eene slijmerige massa,
ook de oogen zijn rood en waterachtig. Het ademhalen
is rochelend en duidelijk hoorbaar en het paard staat
steeds met hangenden kop.

Is daarentegen het borst vel ontstoken, dan gaat het
inademen kort en het uitademen lang en gerekt, juist
het tegenovergestelde als bij enkel longontsteking. De
ribben staan steeds gespannen, maar bewegen zich
weinig. Hoesten komt zelden voor, maar de enkele
malen toonen duidelijk, dat zulks het dier pijn ver-
oorzaakt. Slijmafscheidingen uit den neus hebben bij
deze ziekte nooit plaats; het ademhalen gaat met steu-
nen gepaard. Klopt men op de borstkast, zoo laat het
dier een pijnlijk gekreun hooren en tracht te ontwijken.
Dit teeken is zeer karakterestiek en dikwijls in zulk
eene hooge mate voorhanden, dat slechts een lichte
vingerdruk tegen de ribben den pati�nt pijn veroorzaakt.
Het paard houdt den kop in de hoogte vooruit g(
strekt: het heeft een tegenzin in de minste beweging
zijn gang en de geheele houding is stijf'. Daarbij gaai
het zelden of nooit liggen. Het onderzoek naar de*
kwaal begint men bij de borst; daarbij heeft men c
de volgende verschijnselen te letten: Ie om uit de-
klank door het kloppen tegen de borst den toestand
der inwendige deelen te bepalen; 2e om door het oor
tegen de borst te leggen uit de ademhaling den graad
der ziekte te leeren kennen.

Dit onderzoek vereischt naast bekendheid met de
inrichting van het dierlijk lichaam, zoowel bij gezonde
als zieke dieren, buitengewoon veel oefening: daarom
is het dan ook zeer aan te raden om bij dergelijke
ziekten ervaringrijke veeartsen te raadplegen.

Wordt de borstontsteking niet door gepaste genees �
middelen in haren loop gestuit, dan gaat de ziekte
voort en heeft na 4 � 6 dagen haar toppunt bereikt.
Het ademhalen wordt steeds moeilijker en het hoesten
immer zwakker; het dier begint snel te vermageren,

(II. Achterpoot.) ,'

a Gal aan het «prengge- j

wricht. O
b Gal aan den benedenvoet.

Ti Achterpooten zonder spat.
b c Achterpooten met spat.

1. (Voorpoot.)
a Gal aan het spronggewricht
b Gal aan den benedenvoet.

paard met eieren van
vliegen bezet.

a. Brandmerk bij verlam-
ming in het kruis.

b. Brandmerk bij verlam-
ming in den hoef.

a. Acbterpoot van achteren ge-
gezien-

b. Achterpoot van voren gezien.

c. Plaats waar bij een gezwel
aan den hoef moet gebrand worden.

Plaats aan de borst waar bij het paard
'de wrijvingen moeten pla.its hebben.

Plaats aan de borst w
bij het paard de" fontanel
legd wordt.

ue eeuust is geweken, slechts de dorst houdt aan, toch
doet het paard slechts kleine en weinige teugen ach-
ter elkaar. Het staat steeds een eindje van de krib
met den kop naar den grond gekeerd. Het dier is
zeer mat en wrijft gedurig met de acbterbeenen langs
elkaar. De oogen staan dof en diep in hunne kassen
iteruggetrokken. Beenen, ooren en neus zijn koud, bet
haar richt zich overeind en uit manen en staart laten
zich met do minste moeite gansche bossen haar trek-
iken. Veeltijds zijn de beenen, vooral de achterpooten
aanmerkelijk gezwollen, evenals de slokdarm. Somtijds
I vertoont zich ook een gezwel van aanmerkelijken om-
vang onder aan het lichaam. Al deze verschijnselen
|zijn een teeken van zwakte, toch gaat het paard zelden
piggen, omdat daardoor het ademhalen nog meer zou
jfbemoeielijkt worden. De duur der borstontsteking is
|iiet altijd gelijk: bij longontsteking is die in den re-
gel 10�18 dagen, bij borstvelontsteking daarentegen
�ikwijls slechts 6�10 dagen. Zijn longen en borst-
vel tegelijk aangetast dan is de duur nog korter.

Borstontsteking is een' ziekte die volkomen kan ge-
lezen, in eene andere ziekte kan overslaan en ook den
|flood tengevolge kan hebben. Bij eene zorgvuldige
^Verpleging kan men in den regel genezing verwachten.
|De hevigheid der ontsteking neemt langzamerhand af
ma, daarmede ook de koorts. De ademhaling wordt
|weer ruimer en gaat met minder beweging van ribbe-
Jkast en onderlijf gepaard en ook de neusgaten staan
�iiet zoo ver meer open. Het hoesten wordt zeldzamer
isn minder pijnlijk. Ook het getal polsslagen vermin-
ipert, de huid wordt weer zacht en glanzig en het haar
Ipijgt zijn gewone kleur en vorm terug. Een paar da-
Ken lang vloeit een dik, geleiachtig vocht uit den neus.

De mestafscheiding heeft weer geregeld plaats en daar-
mede keeren eetlust en opgewektheid terug. Het paard
zoekt de krib weer op, heft het hoofd omhoog en gaat
soms uren lang achtereen liggen. Vooral het laatste
is een teeken van spoedige genezing.

Neemt daarentegen de borstontsteking een doodelijk
verloop, zoo wordt het ademhalen allengs korter en
pijnlijker, het gaat met rochelen en steunen gepaard
en de neusgaten gaan gejaagd open en dicht. Uit den
neus vloeit een dun, geelachtig en stinkend vocht, de
eetlust is totaal geweken, de zwakte bereikt een' hcogen
graad, de oppervlakte van 't lichaam, ook neus en mond,
worden koud en tot het uiterste toe afgemat valt de zieke
neer en sterft. De dood wordt of door verzwakking
�f door eene plotselinge stoornis in de longen ver-
oorzaakt.

In andere gevallen wordt het leven van het paard wel
is waar behouden, maar de genezing is onvolkomen
en op de borstontsteking volgen andere kwalen. Heeft
zich b.v., wat bij borstontsteking niet zelden gebeurt, i
veel water in de borstholte vergaderd, dan kan daar-
uit het zoogenaamde borstwater ontstaan. Koorts en
ontsteking nemen wel af, de eetlust keert langzaam
terug, maar het ademhalen geschiedt nog altijd met
wijd geopende neusgaten en met sterke beweging der
ribbekast. Klopt men tegen de borst dan hoort
men een matten, doffen toon als van eene gevulde
ton, waar men tegen slaat Legt men het oor tegen
de borst, zoo zal men te vergeefs eenig geluid bij de
ademhaling trachten te bespeuren. Aan beenen, slok-
darm, uier en buik vertoonen zich gezwellen, die zich
koud laten aanvoelen, in dien toestand gaat het paard
zelden liggen. De waterzucht kan weken lang aan-

houden, ja wel eens maanden duren, maar gaat in de
meeste gevallen met doodelijken afloop gepaard, zelden
met genezing. Ook gaat bij eene longontsteking eene
der longen of ook wel een deel er van tot verharding
over, waardoor het dier levenslang kortademig blijft.
Dan nog doet zich het geval voor, dat de longen of
deelen er van tot verettering overgaan; in dat geval
heeft de ziekte ook een' doodelijken afloop, hoewel eerst
na verkop van tijd.

Bij alle aan deze ziekte gestorven paarden vindt men
veranderingen aan de ad 3mhalingsorganen, die wel veel
met elkaar overeenkomen, doch niet altijd volkomen
dezelfde zijn. In de borstholte vindt men meesttijds
eene tamelijke hoeveelheid (meer dan een emmer vol) wa-
terachtige vloeistof, die nu eens licht geel dan weer
bijna wit is met gele vliezen er in. Het borstvel is
donkerrood, bijna zwart en met eene meer of minder
dikke laag gele vliezen bedekt; daardoor zijn de longen
soms met de ribben vergroeid, want ook aan de opper-
vlakte daarvan vindt men deze vliezen. Zijn de longen
zelf aangetast, dan is dit toch zelden met beiden tegelijk
het geval. Het aangetaste deel der long is gezwollen,
donkerrood en opgevuld met bloed van dezelfde kleur,
tevens is het zoo broos, dat het gemakkelijk tusschen
duim en vinger kan vaneen gewreven worden. Van
den vroegeren sponsachtigen aard is niets meer te be-
speuren, zij zijn thans even dicht en vast als de lever.
Bij de minste drukking op de tong komt eene slijme-
rige massa te voorschijn, welke door de luchtpijp tenen
uitweg zoekt; in erge gevallen zit de slijm tot zelfs in
het strottenhoofd, terwijl de luchtpijp in dat geval meer
of minder rood van kleur is. In de meeste gevallen
wordt borstontsteking door leken voor iets aangezien,

wat het niet werkelijk is. Het herhaaldelijk hoesten,
de doffe en glanzelooze oogen en de slijmafscheiding
geven licht aanleiding, dat deze ziekte voor gewonen
droes wordt gehouden en hieruit van zelf verwaarloo-
zing of verkeerde behandeling voortvloeit. Bij eene
nauwkeurige betrachting echter zijn beide ziekten zeer
goed van elkaar te onderscheiden. Bij den droes is
het paard nooit erg ongesteld, eetlust en opgewektheid
wijken of in 't geheel niet of slechts in geringe mate,
ook het ademhalen is in 't geheel niet of slechts weinig
belemmerd, de neusgaten staan bij droes niet open en
wat het voornaamste is: het paard gaat bij droes lig-
gen, wat bij borstontsteking niet het geval is. Be-
speurt men daarentegen, dat een paard, oogenschijn-
lijk aan droes lijdende, niet gaat liggen, dan is reeds
dit teeken voldoende om daaruit een begin van borst-
ontsteking te constateeren. Ook met halsontsteking
wordt ontsteking van de long wel eens verwisseld, maar
ook hief is het onderscheid duidelijk merkbaar, altijd
wanneer beide ziekten niet, zooals meermalen het geval
is, met elkaar gepaard gaan. Bij halsontsteking is het
ademhalen rochelend, het paard kan in 't geheel niet
of slechts met groote moeite slikken, in 't eerste geval
komt de drank weer door de neusgaten terug, het paard
kwijlt sterk, heeft in den regel goeden eetlust engroo-
ten dorst, het houdt den hals stijf en dikwijls bevindt
zich een heet gezwel in de streek van het strottenhoofd.
Eindelijk wordt borstontsteking ook wel verward met
hoe venontsteking, ja zelfs wel eens met rheumatiek.
Maar ook bij deze ziekten is het ademhalen zeer be-
lemmerd, er is koorts voorhanden, de houding is stijf
etc. Bij hoevenontsteking heeft het paard meesttijds
goeden eetlust, het hoest niet, gaat en staat oogen-

schijnlijk zeer pijnkjk, het gaat nu en dan liggen en
kan niet dan met de grootste moeite weer op de been
komen.

Heeft men zich door een nauwkeurig onderzoek over-
tuigd, dat het paard aan eene borstontsteking lijdende
is, dan mag er geen minuut worden verwaarloosd, want
wordt de ziekte in 't begin gestuit, dan kan men in
den regel op genezing hopen, terwijl een' dag verzuim
kan maken, dat de dood niet meer is af te weren. Bij
tijdige en doelmatige behandeling is er weinig gevaar,
maar door te late of ondoelmatige geneeskundige hulp
zijn reeds vele paarden aan eene borstontsteking te
gronde gegaan.

Het maakt bij de behandeling der borstontsteking geen
verschil of het borstvel of wel de longen aangetast zijn. Ge-
durende de behandeling moet het paard een' matig war-
men, drogen en tochtvrvjen stal hebben en door niets in
zijne rust gestoord worden. Alles wat eenige prikke-
ling in de longen kan teweegbrengen, als de lucht der
urine, mest etc, moet worden tegengegaan. In den
winter wordt het paard met eene wollen, in den zomer
met eene linnen of katoenen deken gedekt, doch zoo
dat daardoor niet de minste drukking op de borstkast
wordt veroorzaakt. De behandeling zelf begint bij eene
ernstige longontsteking met eene flinke aderlating,
deze is onmisbaar en bewijst in den regel goede dien-
sten, vooral wanneer de dieren krachtig en» goed ge-
voed zijn en de ziekteverschijnselen met een' hoogen
graad van koorts gepaard gaan; namelijk wanneer de pols
zeer gejaagd en sterk is. De hoeveelheid bloed, welke
wordt afgetapt, regelt zich naar de grootte en gesteld-
heid van het paard. Gemiddeld mag die hoeveelheid
bij iedere aderlating 3�4 L. bedragen. Na verloop

Van 24 uur wordt de aderlating minder sterk herhaald,
wanneer de ademhaling niet aanmerkelijk verlicht is.
Van groot gewicht hierbij is, dat de aderlating zoo
spoedig mogelijk plaats heeft en dat daarbij met de
meeste omzichtigheid wordt te werk gegaan. Als in-
wendig geneesmiddel dient men het paard een deeg
toe, bestaande uit 90 g. salpeter en 360 g. Engelsch
zout met meel en water, daarvan strijkt men het om
de 2 uur een portie op de tong, zoodat de geheele
hoeveelheid na 24 uur verbruikt is. Volgt daarop
geene verbetering ten goede, zoo wordt hetzelfde mid-
del herhaald. Gaat de ziekte met rochelen, slijrnaf-
scheiding uit den neus enz. gepaard, dan voegt men
bij dat deeg nog 30 g. ammoniak; heeft men met borst-
velontsteking te doen, dan neemt men in plaats van
ammoniak 7,5 tot 11 g. braak wijnsteen. Ter bevor-
dering van de zoo gewenschte mestafscheiding worden
dikwijls lavementen gezet, bestaande uit zout, zeep en
lauw water. De geneesmiddelen mosten steeds in den
vorm van een dreg gegeven worden, en men late zich
niet verleiden, deze in den vorm van een' drank te ge-
bruiken, omdat dit bij borstontsteking in hooge mate
gevaarlijk kan zijn. Naast aderlating en toediening
van geneesmiddelen nam men vroeger ook nog tot an-
dere middelen zijn toevlucht, doch het nut daarvan is
in den laatsten tijd zeer in twijfel getrokken. Wie
waarde h$cht aan die middelen ga op de volgende wijze
te werk: hij legge bij 't begin der borstontsteking eene
fontanel aan de borst; is de ziekte erg of reeds ver
gevorderd, zoo wordt nog een tweede fontanel gelegd
onder aan de borst. De plaats waar de fontanel gelegd
wordt, doet minde/ter zake. Heeft men met borst-
velontsteking te doen, dan maakt men in plaats van

fonta nellen sterke inwrijvingen op de borstkast. Aan
weerszijden van de borst wordt eene plek van circa 21
cM. in doorsnede van het haar ontdaan en deze met eene
prikkelende zalf ingewreven; de daarvoor gebruikte zalf
bestaat uit euphorbium en spaansche vliegen, van elk
18.75 g., varkens vet en terpentijnolie, van elk 105 g.;
eerst gebruikt men hiervan de helft en 6�8 uur later
de rest. Nog heilzamer dan de inwrijvingen, hoewel iets
omslachtiger, zijn de mosterdpleisters. Deze bereidt men
uit 360 g. gemalen groenen mosterd, die met 180 g. rog-
gemeel en koud water tot eenen zeer dunnen brij ge-
roerd wordt. Om den mosterdpleister naar behoor�n
klaar te maken, neemt men een stuk sterk linnen van 56
cM. breed en 84 cM. lang, bestrijkt dit met den dun-
nen brij, strooit daarover 15 g. fijngemaakte spaan-
sche vliegen en besproeit dit alles met 15 g. kinaolie.
Deze pleister wordt onder aan de borst gelegd en met
een paar touwtjes op den nek bevestigd. Opdat het
touw niet te sterk op den nek zal drukken, wordt daar-
onder wel een lapje of een bosje stroo gelegd. De mos-
terdpleister wordt verder met de vlakke hand tegen de
huid vastgedrukt; daar het touw na een paar dagen
begint te rekken, wordt dit telkens aangetrokken, zoo-
dat de pleister steeds op zijne plaats blijft zitten. De
mosterdpleister begint oogenblikkelijk te werken en de
meeste paarden worden direct onrustig, zij schudden
zich, krabben met de voorpooten, kijken gedurig naar
de borst, etc. Wordt deze onrust soms zoo sterk, dat
het paard gaat liggen om zich op die manier van de kwel-
ling te bevrijden_; dan schiet er gewoonlijk niets anders
over, dan het paard eenigen tijd op en neer te leiden,
waardoor het in den regel na 10�20 minuten weer

tot kalmte is gebracht; na 4�6 uur wordt de mosterd-
pleister weer verwijderd. Ook koude omslagen op de
borst kunnen bij de borstontsteking hun nut hebben
en worden meermalen met gundtig gevolg aangewend.

Zijn er merkbare teekenen dat bij borstontsteking ge-
nezing is ingetreden, gaat het paard bijv. weer liggen
of wordt de ademhaling weer vrijer, dan dient men
het paard in twee dagen tijds het volgende geneesmiddel
toe: men maakt een deeg van 90 g. ammoniak, 15 g. braak-
wijnsteen, 120 g. venkelzaad en 120 g. kalmuswortel,
vermengd met meel en water. Bij eene dergelijke be-
handeling kan men na verloop van 12� 16 dagen op
genezing rekenen. Tegen de gezwellen, door't trekken
der mosterdpleister veroorzaakt, behoeft niets gedaan te
worden, deze verdwijnen langzamerhand van zelf. Wil
men ze sneller zien verteren, zoo steekt men op 15�20
plaatsen ter diepte van 1�l¹^ cM. met een scherp pen-
nemes in het gezwel, laat het paard eenige beweging
maken en geeft het dier wat zout en jeneverbessen
door het voeder. Nadat de mosterdpleister verwijderd
is, valt later op de plaats, waar die gezeten heeft de
bovenhuid met het haar in groote stukken af, doch
binnen korten tijd komt op die plekken weer nieuw
haar van dezelfde kleur; dit is niet het geval bij in-
wrijvingen met een bijtend vocht.
Gewoonlijk is bij het paard gedurende de borstontsteking
weinig of geen eetlust voorhanden; het geschikste voed-
sel gedurende die ziekte is klaver, gras of hooi. De drank
moet bestaan uit zuiver water of water vermengd met
zout of salpeter. Nooit mag het zieke paard gebrek aan
drinkwater hebben

Is het paard de ziekte te boven, dan moet het nog
verscheidene weken van allen arbeid verschoond blijven,

gedeeltelijk, omdat de borstorganen nog niet weer in
hunnen normalen toestand zijn, gedeeltelijk omdat het
dier zijne krachten nog niet in voldoende mate heeft
teruggekregen. Langzamerhand keert men tot de ge-
wone voedering terug of men laat het dier in de weide
loopen, doch voor regen moet het in 't laatste geval be-
schut worden.

Blijft de ademhaling nog altijd meer of minder be-
moeielijkt,niettegenstaande de zorgvuldigste behandeling,
dan kan men gerust aannemen, dat ook alle pogingen
tot herstel in 't vervolg te vergeefs zullen zijn: dit
is vooral 't geval bij de borstwaterzucht. Somtijds gelukt
het door 't gebruik van prikkelende middelen het water
uit de borst te verwijderen. Het borstwater wordt in
dat geval door de prikkelende middelen aangetrokken
en vermengt zich met de urine. Bovendien kan het
water uit de borstkast verwijderd worden door een
werktuig (trois quart), dat tuschen de 7e en 8ste rib
wordt ingestoken. Deze operatie heeft echter zelden het
gewenschte gevolg: al gelukt het ook het borstwater
op die manier te verwijderen, er zal zich na korten tijd
weer nieuw verzameld hebben. Het zal wel geen be-
toog behoeven, dat deze operatie alleen aan een bekwa-
men veearts moet worden toevertrouwd.

Blijft na de boven omschreven borstontsteking het
paard dampig en kortademig, zoo is het hoogstwaar-
schijnlijk, dat een grooter of kleiner gedeelte der long
verhard is. Hiertegen is weinig te doen en wat de
kunst niet vermag, moet aan de natuur worden overge-
laten, die ook hier somtijds blijkt eene geschikte heel-
meesteres te zijn.

12 Mtorrtttuvht {griep influenza).

Deze ziekte is jn den laatsten tijd meer bekend ge-

worden �n komt tegelijkertijd bij een groot aantal
paarden in de eene of andere streek voor, terwijl
ze vele paarden ten gronde richt. Ze bestaat, uit eene
soort ontstekingskoorts, waarmede zinkingskoorts gepaard
gaat; in den regel zijn niet alleen longen en borstvel
maar cok lever en ingewanden aangestoken. Daar-
om heeft deze kwaal veel overeenkomst met long-
ontsteking. Het aangetaste paard hoest veel, is moe
en loom, de tong en het tandvleesch hebben eene gele
kleur en de eetlust is erg verminderd. Na verloop van
een paar dagen neemt de koorts sterk toe, zoodat de
lichaamstemperatuur tot 40 a. 41° C. stijgt. Het getal
pols- en harteslagen klimt tot 100 in de minuut; de
slijmhuid is zeer rood of opvallend geel en muil, neus
en ooren zijn buitengewoon warm. Terwijl de eetlust
vermindert, neemt de dorst sterk toe. Het paard staat
steeds alsof het slaapt. Ook iloen zich soms bij deze
ziekte gevallen van droes en oogenontsteking voor.
Hoewel ook de ingewanden aangestoken zijn, lijden de
longen en de lever het meest. Het paard is zeer kort-
ademig, staat met wijdgeopende neusgaten, hoest dik-
wijls, gaat zelden liggen, de eetlust is zoo goed als ge-
heel geweken en de dorst is zeer groot. Klopt men
met de vlakke hand tegen de ribben, dan laat de zieke
een pijnlijk gesteun hooren. Gaat deze ziekte tevens met
ontsteking van het darmkanaal gepaard, dan komen ook
aanvallen van koliek voor. In dat geval gaat het paard
dikwijls liggen om oogenblikkelijk weer overeind te
springen, slaat met de pooten en verraadt door ver-
schillende teekenen hevige pijn.

In vele gevallen is borstzucht doodelijk, terwijl weer in
andere gevallen niet het minste gevaar is te vree-
zen; toch is de afloop dezer kwaal moeielijk voor-

'uit te bepalen. In de aan deze ziekte gestorven
paarden vindt men de longen nog meer ontstoken
dan het borstvel; op de longen zelf ligt eene gele kleve-
rige massa en de borstholte is voor een groot gedeelte
gevuld met donkergeel gekleurd water. De lever is
zeer helder van kleur en gezwollen, even als de milt.
Had de ziekte in de buikholte haren hoofdzetel, dan
vindt men daar �teel water, ook weer van eene gele
kleur.

Van de oorzaken dezer ziekte valt nog weinig te
zeggen, deze zijn ook moeielijk na te gaan, omdat de
ziekte slechts in enkele jaren voorkomt; toch meent
men, dat haar ontstaan aan microskopische diertjes
in de lucht moet worden toegeschreven. Lang was
men in den waan, dat borstzucht niet besmettelijk was,
thans echter heeft men de ondervinding opgedaan, dat
ze zelfs in hooge mate aanstekelijk is.

De behandeling dezer pati�nten is van verschillenden
aard en moet volstrekt niet aan leeken worden overgela-
ten. Vooreerst zal een niet deskundige deze kwaal, wan-
neer ze slechts bij ��n cf twee paarden voorkomt, voor
gewone borstontsteking houden. Het is zelfs voor een'
ervaren arts moeielijk te zeggen met welke van de twee
ziekten men te doen heeft. De gele kleur, welke men overal
opmerkt, kan ons echter later niet meer in onzeker-
heid laten. Ontbreekt aan de uitwendige slijmhuid de
gele kleur, dan wordt de kwestie in den regel opgelost,
wanneer spoedig achter elkaar eenige paarden door
deze ziekte worden aangetast. Is men van den aard
der ziekte op de hoogte, dan gebiedt de voorzichtig-
heid, om het zieke paard onmiddelijk van de overigan
te verwijderen. Ook hij, die het zieke paard verzorgt,
mag niet met de gezonde paarden in aanraking ko-

men. In vele gevallen kan men bij geschikte voeding
de genezing aan de natuur overlaten. Bij 't aanwen-
den van uit- en inwendige geneesmiddelen moet men
uiterst voorzichtig zijn. Tegen vele kwalen werkt eene
flinke aderlating heilzaam, hier echter kan ze veel on-
heil stichten en heeft ze reeds vele paarden ten gronde
gericht. Van meer nut is eene fontanel voor de borst.
De inwendige geneesmiddelen worden het paard in den
vorm van een' drank toegediend. Deze bestaat uit
eene kleine hoeveelheid salpeter en braakwijnsteen, in
water opgelost; bij hardlijvigheid wordt er wat En-
gelsch zout aan toegevoegd; in bet laatste geval wor-
den ook lavementen van zoutwater gezet. Om de ge-
nezing te bevorderen besprenkelt men het paard met
1 deel terpentijnolie tegen 6 deelen spiritus of kamfer-
spiritus, daarna wordt de huid flink gewreven en dan
met eene wollen deken gedekt. Verder moet de pa-
ti�nt een' warmen en tochtvrijen stal en gemakkelijk
verteerbaar voedsel hebben.

IS. Mart e- en MartevUeaonttteking

Beide ontstekingen komen op zich zelf bij de paarden
zelden voor, doch in verbinding met die van andere
borstorganen meer, vooral met ontsteking van het
borstvel. De behandeling er van is volkomen gelijk
aan die van longontsteking.

IS. Leverontsteking.

Ook deze kwaal komt bij paarden zelden voor en
is door een' leek moeielgk van andere ziekten te on-
derscheiden : eerstens omdat ze op zich zelf zooveel
overeenkomst heeft met andere ziekten en ten tweeden,
omdat ze dikwijls in vereeniging met een of meer
andere ontstekingen voorkomt. De paarden aanlever-

ontsteking lijdende staan met tranende, halfgesloten
oogen, laten den kop hangen en gaan zelden liggen,
zij slaan onophoudelijk met de pooten naar den buik,
waardoor ze hunne pijn te kennen geven. De uitwen-
dige slijmhuid heeft eene gele kleur, de eetlust is ge-
weken en de mestafscheiding vertraagd: de mest zelf
is ook van eene gele kleur evenals de urine. De adem-
haling is min of meer bemoeielijkt en in de meeste
gevallen is er koorts aanwezig.

De oorzaken dezer ziekte zijn meesttijds in gevatte
kou, slecht voedsel of stooten in de streek van de
lever.

Om de genezing te bespoedigen laat men, vooral vol-
bloedige paarden, eene flinke aderlating ondergaan;
verder bereidt men een deeg van 7,5 g. kalomel, 300
g. Engelsch zout, 45 g. alsem, meel en water. Hiervan
geeft men den pati�nt viermaal daags een portie ter
grootte van een eendenei. In de streek der lever legt
men een' mosterdpleister of maakt daar inwrijvingen
met eene vluchtige zalf. Toont de ziekte van een'
hardnekkigen aard te zijn, dan legt men onder aan
den buik eene fontanel. Verstoppingen moet men zoo-
veel mogelijk tegengaan, daarom zet men nu en dan
lavementen van zout- of zeepwater. Het voedsel moet
licht verteerbaar zijn, daarom is hooi of groentevoeder
het geschiktste.

MS. TNierenontateking.

Gewoonlijk doet deze ziekte zich eensklaps voor en
bereikt snel haar toppunt. Het paard staat met eene
eigenaardige stijve houding van het achterlijf, de
pooten zoover mogelijk van elkaar en den kop
ter zijde. Nu en dan doen zich verschijnselen van

koliek voor, het dier gaat dikwijls liggen en is bijna
niet in staat, zonder hulp weer overeind te komen.
De nierstreek is wanner dan gewoonlijk, somtijds ook
gezwollen en bij de minste drukking er op verraadt
het dier pijn; het doet herhaaldelijk moeite om te
wateren, doch met weinig succes. Heeft d� ziekte
haar toppunt bereikt, dan heeft de urineafscheiding
geheel opgehouden. De mest is hard en de ontlasting
gaat met pijn gepaard. Het paard heeft veel koorts,
vreet niet, heeft grooten dorst, de slijmhuid is droog
en rood en het lichaam met zweet bedekt. Na 2 a 3
dagen heeft de ziekte hare hoogte bereikt, somtijds ook
eer. Zoodra er beterschap intreedt, neemt de urine-
afscheiding toe en het water wordt weer helder; ook
de overige ziekteverschijnselen beginnen langzamerhand
te verdwijnen. Vele dieren bezwijken binnen korten tijd
aan nierenontsteking.

De oorzaken van de kwaal liggen veelal in 't gebruik
van schadelijke of vergiftige planten, in 't toebrengen
van stooten of slagen in de nierstreek, in bovenmatigen
arbtid enz. Ook kan ze een gevolg van andere
ziekten zijn. In 't algemeen is er groot gevaar
aan verbonden. Heeft alle urineafscheiding opgehou-
den, doen zich aanvallen van koliek voor, zwellen de
uitwendige geslachtsdeelen en is alle eetlust geweken,
dan volgt de dood spoedig. Zoolang er nog afschei-
ding van urine plaats heeft en weinig koorts is,
is er nog hoop op genezing Alleen eene krach-
tige en doelmatige behandeling kan het paard van
den dood redden. In de eerste plaats eene aderlating,
waarmee een bloedverlies van 3 a 4 L. gepaard gaat
en wanneer 't blijkt noodig te zijn, wordt deze kunst-
bewerking na 18�24 uur half �oo sterk herhaald. Dan

bereidt men een deeg van 30 g. salpeter, 180 g. En-
gelsch zout en 180 g. wijnsteen, meel en water, dat het
paard in 12 uur wordt ingegeven. Volgt hierop geene
beterschap, dan wordt dit den tweeden en derden dag
herhaald. In plaats van een deeg kan men ook een'
drank bereiden, bestaande uit 180 g. Engelsen zout,
180 g. kinaolie en water; deze wordt in den tijd van
4�6 uur ingegeven, hetgeen eenige malen herhaald
wordt. De endeldarm wordt door de met olie bevoch-
tigde hand van mest gezuiverd en dan ieder half uur
lavementen van zeepwater gezet. Bevindt zich in de
nierstreek eene wonde of een gezwel, waardoor de nie-
renontsteking wordt veroorzaakt, dan wordt daarop ijs,
sneeuw of koude omslagen gelegd. Zijn in de nier-
streek geene uitwendige wonden aanwezig, dan wordt
daar een' mosterdpleister aangebracht. Het paard moet
eene warme, doch frische verblijfplaats hebben en met
eene deken gedekt worden. Daar de pati�nt geen eet-
lust, maar wel dorst heeft, vermengt men het drin-
ken met meel of zemelen.

16. Maag' en darmontateking:

Deze ziekte komt bij de paarden zeer dikwijls voor
en is veeltijds een gevolg van koliek. Zij kenmerkt
zich door de volgende verschijnselen: de paarden zijn
onrustig, staan met voor- en achterpooten aan elkaar,
buigen den kop zijwaarts, slaan met pooten en staart,
leggen zich dikwijls neder en wentelen zich. Daarbij
is de buik opgezet, en de uitwendige slijmhuid rood,
droog en heet. Er heerscht hevige koorts; verstop-
ping en diarrhee volgen snel op elkaar; de dieren heb-
ben grooten dorst en vervallen, vooral wanneer scherpe
of vergiftige stoffen de ziekte veroorzaken, in een'toe-

stand van verdooving. Deze ziekte heeft een zeer snel
verloop; in den regel maakt de dood na 24 a 36 uur
een einde aan het lijden. De oorzaken kunnen van
verschillenden aard zijn, als kou, vergiftig of schadelijk
voeder etc.

Eene flinke aderlating in 't begin is van veel nut.
Daarop bereidt men een geneesmiddel voor inwendig ge-
bruik, dat uit olie, 7,5 g. kalomel, 180 g. Engelsch
zout en 1 L. afkooksel van haver bestaat; hiervan
wordt het paard elk half uur een kwart flesch voor-
zichtig ingegeven. De buik wordt gewreven met ter-
pentijnolie en geest van ammoniak; verder wordt in de
streek der lendenen eene mosterdpleister gelegd. Voor
't overige heeft men te zorgen voor een' warmen stal
met veel strooisel, licht verteerbaar, doch voedzaam
voedsel, en een' laxeerenden drank.

19. Qnt�teHing van het buikvlies.

Deze ontsteking komt bij paarden niet zelden voor
en kenmerkt zich door verminderden, later geheel ver-
dwenen eetlust, grooten dorst, gejaagden polsslag en
snelle ademhaling. Nu en dan komen aanvallen van
koliek voor; verder staan de dieren mat de pooten aan-
elkaar, gaan met gespannen gang en vermijden het
liggen, omdat in die houding het buikvlies meer
gespannen en de pijn daardoor grooter is. Ook doen
zich verstoppingen voor, die dikwijls tot brakin-
gen aanleiding geven, hetwelk bij paarden een
bedenkelijk verschijnsel is. De ontstekingen van het
buikvlies ontstaan door slaan of stooten tegen den
buik, enz.

Het verloop der ziekte is zeer snel; in 1 a 2 dagen
kan het dier genezen, maar ook dood zijn; hiervan is

vooruit weinig of niets met zekerheid te zeggen. Naar
gelang het ontstaan der ziekte is, moet ook de behan-
deling verschillend zijn; in elk geval moet de pati�nt
eene ongestoorde rust genieten. Het komt er voorna-
melijk op aan verstoppingen te voorkomen; daarom
geeft men het dier slij machtige of laxeerende dranken,
en om de rust te bevorderen vermengt men deze met
een weinig opium. Verder zijn koude omslagen om
het achterlijf zeer aan te bevelen ; zij verdienen zelfs de
voorkeur boven inwrijvingen. Een streng dieet moet
worden in acht genomen.

MS. Mtheumatiek.

De rheumatiek komt zoowel bij in- als uitwendige
lichaamsdeelen voor en kan derhalve van verschillen-
den aard zijn. Bij de paarden heeft ze meesttijds haren
zetel in de pooten. De ziekte is gemakkelijk kenbaar:
de dieren hebben een' pijnlijken en stijven gang, zij
zetten de pooten houterig en sleepend neer, terwijl ze
met het achtereind van den boef het eerst den grond
raken. Wanneer de voorpooten alleen zijn aange-
tast, trachten ze het zwaartepunt van 't lichaam
meer naar achteren te verplaatsen; zijn echter deach-
terpooten het meest aangedaan, dan wordt de last meer
naar voren geplaatst. Lijden zoowel de voor- als ach-
terpooten aan rheumatiek, dan liggen de paarden veel
en laten ze een pijnlijk gesteun hooren. De ademhaling
is snel, de polsslag gejaagd en koortsig, de scheenbeen-
deren kloppen hevig, de hoeven zijn heet en gevoelig
en zweeten sterk; de dorst is groot, terwijl de eetlust
weinig verminderd is. De oorzaken der rheumatische
ontstekingen moeten hoofdzakelijk in gevatte kou van
allerlei aard gezocht worden, bijv. lang achtereen staan

na een snellen rit of lang op eene tochtige plek vertoe-
ven. Dikwijls ontstaat de ziekte ook wanneer het be-
zweete lichaam plotseling door regen wordt afgekoeld
of door een koud bad verfrischt. In enkele gevallen
kan deze ziekte, vooral bij volbloedige paarden, ook
ontstaan door lang op stal staan; de voedering met rogge
en peulvruchten geeft er ook wel eens aanleiding toe.

Rheumatiek in een' hevigen graad is niet zonder ge-
vaar; niet alleen omdat de hoornachtige hoef door et-
tering of brand wel eens wil afvallen, maar er kan ook
eene borstontsteking uit ontstaan, die doodelijk kan zijn.
Is het laatste gelukkig zelden het geval, toch ontstaan in
de meeste gevallenringhoeven,plathoevenof volhoeven,
waardoor het paard levenslang min of meer kreupel gaat.

Bij de behandeling der kwaal moet men met alle
omzichtigheid te werk gaan. Bij lichten graad en zoo lang
nog geene koorts of hevige hoef ontsteking aanwezig is,
is het gewoonlijk voldoende het paard een warmen
stal te geven, welke ruim van strooisel voorzien is. Voor
inwendig gebruik bereidt men een deeg van 7.5 g. kamfer,
60 g. salpeter, 240 g. Engelsch zout, 120 g. jeneverbessen,
meel en water. Dit wordt het paard in 24�36 uur in-
gegeven. Hierbij krijgt het zijn gewone voedsel, doch
in kleinere porties dan gewoonlijk. Heeft het door
rheurnatiek aangetaste paard een stijven gang, maar
is de benedenvoet nog niet ontstoken, dan wrijft men
het been met karnferspiritus. Zijn echter koorts en
ontsteking in hevigen graad, dan gaat men op de
volgende wijze te werk: eerst worden de pooten voorzich-
tig van de hoeiijzers ontdaan en het paard op eene zachte
plaats gezet. Daarna windt men eene lap, waaropeene
laag koemest of leem gestreken is, om den poot, die ver-
der met koud water vochtig wordt gehouden. Bij ont-

steking in zeer hevigen graad wordt de hoef van on-
deren dun afgesned n, zoodat zelfs op 2 of 3 plaatsen
bloedingen ontstaan. Heeft men in dit geval ijs of
sneeuw bij de hand, dan worden daarvan omslagen
om den hoef gelegd. Om de koorts te doen afnemen,
laat men het paard eene aderlating ondergaan, waar-
mee een bloedverlies van 3¹/,, & 5 L. gepaard gaat.
Voor inwendig gebruik wordt een laxeerend deeg ge-
maakt van 30 g. alo�, 240 g. Engelsch zout met het
noodige meel en water. Daar zich gewoonlijk verstop-
pingen voordoen, zet men van tijd tot tijd lavementen,
die uit zout water bestaan. Is de ziekte van een' lang-
durigen aard, dan wordt ook de voet beneden de knie
met een prikkelende en vluchtige zalf ingewreven. De
paarden, aan rheumatiek lijdende, moeten weinig en
licht verteerbaar voedsel hebben.

19. Mie verlamming bij veulens

Onmiddelijk na de geboorte, soms 8 of 14 dagen
later en in enkele gevallen nog later, is het veulen
moe en loom, het laat treurig den kop hangen en wil
niet zuigen. Het haar wordt borstelig en verliest zij-
nen glans. Het jonge dier verraadt koorts en de adem-
haling is bemoeilijkt; uit de neusgaten vloeit een dik
slijm, de keelstreek is gezwollen, evenals de slijmhuid,
die tevens van eene gele kleur is. Ook aan de poo-
ten vertoonen zich gezwellen, die heet en pijnlijk zijn
en het veulen kreupel doen gaan. Eene sterke diarrhee
is het gevolg en binnen 14 dagen is het veulen aan
de verlammingziekte overleden. In enkele gevallen ge-
lukt het, het dier van den dood te redden, maar
dan blijft het ook levenslang zwuk en ziekelijk.
De voorteekenen dezer ziekte zijn reeds bij 't moeder-

dier v��r de geboorte van 't veulen merkbaar aan
borstelig en glanzeloos haar omdat lang voor de
geboorte de uier begint te zwellen en vooral zoo
daarin de melk reeds vroeg aanwezig is. Kenteeke-
nen bij het veulen zelf zijn: dat het een' dag na de
geboorte nauwelijks op de pooten kan staan en een'
afkeer van den uier schijnt te hebben. In dat geval
moet de navel nauwkeurig onderzocht en verbonden
worden. Verder kan het besprenkelen van de navel-
streek met verdund karbolzuur zijn nut hebben.

Bij 't begin dezer ziekte merkt men, dat het haar
op sommige plaatsen zijnen glans verliest, van kleur
verandert en gemakkelijk uitvalt. De daardoor ont-
stane plekken zijn vuil alsof ze met meel bestrooid zijn.
Wordt dit vuil weggenomen, dan bemerkt men bij
nader onderzoek op de huid kleine blaasjes, waaruit bij
't openen eeru hel<! re of etterachtige vloeistof komt.
Het schurftige paard wordt door aanhoudend jeuken
geplaagd, het wrijft en schuurt de huid zoo vaak
dit mogelijk is, het tracht met de tanden de jeukende
plaatsen te naderen of wentelt zich om het jeukende
gevoel te doen ophouden. Het meest vertoonen zich
de schurftvlekken aan de zijde van den hals, de schou-
ders, den rug en de hoeven. Heeft de schurft hoofd-
zakelijk in de manen haren zetel, dan noemt men ze
manenuitslag.

Het meest treft men de schurft bij slecht gevoede
en magere paarden aan. Daarom komt ze ook bij
oude, half verhongerde paarden, vooral bij die in
't leger veel voor. Zij ontstaat alleen door haar
besmettelijk karakter, doordat gezonde paarden met



					VOORBERICHT-

			De veeartsen ij kunde is eene wetenschap uit den lateien tijd. Voor 70 a 80 jaar was zij zoo goed als onbekend en 't klonk bespottelijk, wanneer deze of gene zei, dat hij zijn paard, rund of hond een drankje had ingegeven, men lachte hem uit en trok de schou- ders op. Een dokter bij een ziek rund te halen, was - de dwaasheid ten top voeren. Men liet het zieke dier maar aan zijn lot over of haalde er iemand bij, die door bovennatuurlijke middelen het beest zocht te ge- nezen. In 't kort, de geheele veeartsenij-kunde berustte op domheid, bijgeloof en kwakzalverij. Welke reuzenschreden heeft zij thans in zoo'n klein tijdsbestek al niet gemaakt? Men vindt het niet meer bespottelijk den veearts te halen of een ziek dier ge- neesmiddelen toe te dienen, maar beschouwt dit zelfs als een plicht. Toch ware het te wenschen, dat de veeartsenij-kunde, zoowel als de manier, waarop men huiszoogdieren moet voeden en verplegen om er het meeste voordeel van te hebben, nog in ruimeren kring bekend was. Ieder veehouder moest als 't ware ook veearts zijn en hieraan ontbreekt nog vrij wat. Hoe





		HET PAARD. I. VERPLEGING EN VOEDING. a. Verpleging. Het is voorzeker van algemeene bekendheid, welk een' grooten invloed de verpleging en voeding hebben op de gezondheid van onzen veestapel. Beiden moeten hand aan hand gaan; van daar, dat ze ook als 't ware in een' adem genoemd zijn. Wordt de eerste verwaar- loosd, de tweede zal niet het gewenschte resultaat hebben, daarvandaan dat de verpleging in de eerste plaats onze aandacht vordert. Niets werkt ongunstiger op den gezondheidstoestand van mensch en dier dan de weersgesteldheid. Daarom is 't in deze luchtstreek en vooral in ons land nood- zakelijk, dat de meeste onzer huiszoogdieren ten minste den winter in gesloten ruimten doorbrengen. Deze verblijfplaatsen doen natuurlijk hun' invloed gelden op 't welzijn van hunne bewoners. Wij zullen in dit hoofdstuk derhalve in de eerste plaats spreken over 1. Mten Paar�estat. Ofschoon het paard over 't algemeen meer dan de helft van zijn leven in den stal moet doorbrengen,



		*6. Verpleging tier werkpaarden.* Zoodra het paard zijn vollen wasdom bereikt heeft, wordt het aan geregelden arbeid gewend, maar altijd met de noodige ver^chooning behandeld. Het moet ruimsclioots en krachtig gevoed worden en de noodige rust hebben om nieuwe krachten op te doen of om zich van de doorgestane vermoeienissen te herstellen. Hoe meer diensten van het paard gevorderd worden, hoe meer rust het behoeft. Nog te dikwijls wordt tegen eene goede behandeling gezondigd en berokkent zich menigen eigenaar van paarden, onberekenbare schade door van de dieren diensten te eischen, welke boven hunne krachten gaan of door ze de noodige rust niet te gunnen. De verandering van voeder mag niet plotseling plaats hebben, maar evenmin mag dit niet bij verandering van werkzaamheden het geval zijn. Het dier dat gisteren zeer geschikt was voor rijpaard, is het van daag nog niet om voor den wagen ge- spannen te worden. Een paard, dat gewoon is zes dagen in de week een zware vracht voort te sleepen, mag des zondags niet gebruikt worden voor een speel- wagentje om pleizierritjes te maken. Het werkpaard waarvan dagelijks geene buitengewone diensten gevor- derd worden, behoeft ook geene bijzondere verpleging. Paarden daarentegen, die zwaren arbeid hebben te verrichten of zij, die dagelijke snelle en lange marschen moeten afleggen, vereischen eene bijzondere en nauw- keurige verpleging. Bij de laatsten heeft men de vol- gende regels in acht te nemen: � In 't begin mogen ze niet sterk aangezet worden, maar langzamerhand versnellen zij hun gang; onmiddelijk na de voedering laat men hen geen sterke bewegingen maken. In bedaarden, gelijkmatigen draf kan het paard een



		klaversoorten rijk aan voedende bestanddeelen en hout- vezels. Tot aan den bloeitijd nemen de eerste toe maar daarna nemen ze af. De uitgebloeide plant is reeds rijk aan houtvezels, dat is aan vaste onverteer- bare stoffen. Voor paarden, die weinig of geen ..arbeid verrichten, is groentevoeder voldoende, maar voor werk- paarden is het ontoereikend. Hooi is een algemeen voedsel voor paarden, doch als zoodanig voor werkpaarden niet alleen voldoende; ..». deze moeten geregeld toevoer van haver, brood enz. hebben. Slecht gewonnen of bedorven hooi is voor paarden nadeelig; zij worden kortademig, krijgen lang haar en vermageren. Het stroo zelf heeft als voedingsmiddel weinig waarde, maar als toevoer des te meer. Den paarden geeft men het altijd in den vorm van baksel, omdat het lichter verteerbaar is niet alleen, maar ook omdat het in dien toestand beter met andere voedingsmiddelen kan vermengd worden. Het stroo mag echter niet te fijn gesneden zijn, omdat het haksel dan dikwijls onge- kauwd in de maag komt, vooral wanneer 't nat ge- maakt is. Daardoor heeft licht eene storing in de ingewanden plaats. De gemiddelde lengte van 't hak- sel voor paarden is l¹/» c.M. II. ZIEKTEN.

			a. Inwendige ziekten. 1. Koorts in '* algemeen. Koorts is steeds de geleidster van andere kwalen en doet zich voor, wanneer het een of ander lichaams- deel door ziekte is aangetast. De ziekten worden daar-



		Jeeld in lichte, zware en hooge koortsen. Ook [worden ze onderscheiden in in- en uitwendige koortsen. jDe kenmerken dezer ongesteldheid hangen van den raad en den aard der ziekte af. Daar teringkoortsen eesttijds de boden van gevaarlijke krankheden zijn, ogen ze volstrekt niet gering geschat worden. De ehandeling der pati�nten hangt van den graad en et karakter der ziekte af. Evenals bij alle door koorts angetaste dieren, moet in de eerste plaats voor een' \|varmen stal en goede dekking gezorgd worden. Ver- ter krijgen de dieren licht verteerbaar voedsel en koel rinken, terwijl alle schadelijke invloeden van buiten loeten vermeden worden. *6. Ontstekingen in 't algemeen.* I Voor we de ontstekingen van verschillende organen ft 't bizonder behandelen, willen we eerst in 't alge- Ibeen iets over deze kwaal zeggen. Zij komen dik- wijls en onder allerlei vormen voor, en de oorzaken Ir van kunnen van verschillenden aard zijn. \| De eerste kenmerken er van zijn eene verandering in den bloedsomloop; hiermede gaat geregeld sterk weeten gepaard. *9. Meraenaontateking.* Deze ziekte, die zoowel de huid als de hersenen zelf Betreft, vertoont zich zonder eenige merkbare voortee- lenen. Het paard is traag en lusteloos, het houdt den op naar omlaag en vreet langzaam en weinig. Menig- aal gaat aan deze ziekte een korte tijd van groote >rikkelbaarheid vooraf. Verdere kenmerken dezer kwaal ijn de volgende: Het paard is angstig en weerspannig, de oogen pui- en naar voren, zijn glanzig en hebben iets wilds, muil

			P. 3



		men bespeurt, dat het paard aan een hersensontste- king lijdende is, begint men met 5 � 6 Liter bloed af te tappen, hetgeen na 18 � 24 uur herhaald wordt, wanneer de eerste keer zonder uitwerking blijft. Bij de aderlating bedient men zich van de zoogenaamde fliete, waarmede men de halsslagader opent. Om den kop legt men compressen van ijs, water, zout, azijn enz., die zeer dikwijls vernieuwd moeten worden en de oogen bedekt men met een doek om ze tegen de licht- stralen te beschutten. Kan men het paard niet zonder gevaar naderen, dan giet men het eenige em- mers water over den kop. Nog beter is het eene opening in den zolder te maken en door een daarin aangebrachten trechter ijskoud water op den kop van 't paard te laten druppelen ; daardoor wordt het in den regel voor korten tijd tot rust gebracht. Wanneer het paard zich rustig houdt en nog zooveel bewust- zijn toont om te kunnen slikken, kan het toedienen van een drank, bestaande uit 7.5 g. braak wijnsteen, 45 g. salpeter en 240�360 g. Engelsch zout, vermengd met Ys�1 L water zijn nut hebben. Dit geneesmiddel wordt in eens ingegeven en wanneer hierop geene verandering ten goede volgt, wordt dit middel om de 12�24 uur herhaald. Omdat deze ziekte gewoonlijk met verstoppingen gepaard gaat, worden om een */» uur lavementen gezet, bestaande uit water waarin zout is opgelost. Om eenige afleiding te bewerkstel- ligen wordt het zieke dier aan de zijde van den hals of aan de binnenzijde der beenen sterk ingewreven met eene zalf, bestaande uit 15 g. Spaansche vliegen, 7.5 g. euphorbium, 45 g. varkensvet, 45 g. terpentijn en 15 g. terpentijnolie. De verblijfplaats dezer pati�nten moet schaduwrijk en zoo koel mogelijk zijn. .Voor

			Q O



		f schijnlijk zeer pijnkjk, het gaat nu en dan liggen en kan niet dan met de grootste moeite weer op de been komen. Heeft men zich door een nauwkeurig onderzoek over- tuigd, dat het paard aan eene borstontsteking lijdende is, dan mag er geen minuut worden verwaarloosd, want wordt de ziekte in 't begin gestuit, dan kan men in den regel op genezing hopen, terwijl een' dag verzuim kan maken, dat de dood niet meer is af te weren. Bij tijdige en doelmatige behandeling is er weinig gevaar, maar door te late of ondoelmatige geneeskundige hulp zijn reeds vele paarden aan eene borstontsteking te gronde gegaan. Het maakt bij de behandeling der borstontsteking geen verschil of het borstvel of wel de longen aangetast zijn. Ge- durende de behandeling moet het paard een' matig war- men, drogen en tochtvrvjen stal hebben en door niets in zijne rust gestoord worden. Alles wat eenige prikke- ling in de longen kan teweegbrengen, als de lucht der urine, mest etc, moet worden tegengegaan. In den winter wordt het paard met eene wollen, in den zomer met eene linnen of katoenen deken gedekt, doch zoo dat daardoor niet de minste drukking op de borstkast wordt veroorzaakt. De behandeling zelf begint bij eene ernstige longontsteking met eene flinke aderlating, deze is onmisbaar en bewijst in den regel goede dien- sten, vooral wanneer de dieren krachtig en» goed ge- voed zijn en de ziekteverschijnselen met een' hoogen graad van koorts gepaard gaan; namelijk wanneer de pols zeer gejaagd en sterk is. De hoeveelheid bloed, welke wordt afgetapt, regelt zich naar de grootte en gesteld- heid van het paard. Gemiddeld mag die hoeveelheid bij iedere aderlating 3�4 L. bedragen. Na verloop



		schurftige in aanraking komen of tegen voorwerpen leunen, waartegen schurftige dieren zich g wreven heb- ben. Deze schu�ft wordt veroorzaakt door een klein in- sect, schurftmijt genaamd, waarvan bij het paard drie verschillende soorten voorkomen; de eerste soort boort onder de huid gangen en is daardoor de oorzaak der ontsteking. Deze mijt gaat ook op andere dieren, ja zelfs op menschen over. De tweede soort hecht zich alleen in de huid vast en veroorzaakt door hare vergiftige beten den huiduitslag; deze gaat niet op andere dieren of menschen over. De derde soort komt alleen in de haarbossen aan den benedenvoet der paarden voor en veroorzaakt daar, door hare beten, jeukingen en ontste- king; deze plant zich ook niet op andere dieren of menschen over. Niet altijd zijn deze mijten duidelijk van elkaar te onderscheiden en men moet ze meer naar de verschijnselen, waaronder zij zich voordoen, beoordeelen. Daar de schurft nooit van zelf geneest, maar zich immer uitbreidt, tot zij het paard, al is het ook na jaren, ten gronde richt, moet men er in 't begin op bedacht zijn de ziekte ih haren loop te stuiten. Men ga op de volgende manier te werk: nadat het schurf- tige paard van de anderen afgezonderd is, wascht men eerst de aangetaste plekken der huid met heet zespwater zoo rein mogelijk af. Vervolgens maakt men in eene ijzeren pan 270 g. groene zeep warm en doet daarbij 720 g. teer; hiervan wordt met een bor- stel eene dikke laag op de schurftige plekken gestre- ken, hetgeen na verloop van 8 dagen herhaald wordt. Nog beter is het dit mengsel met wat blom van zwa- vel te vermengen. Het is bijna niet denkbaar, dat het paard na deze bewerking niet binnen 14 dagen weer



		volkomen genezen zal zijn. De teerkorst valt later van zelf af. Wanneer de schurft van weinig beteekenis is, is in den regel 60 g. zwavel, in 1 L. water opgelost, voldoende om ze te verdrijven. Met dit meng- sel worden de zieke plekken 4�6 dagen achtereen een paar keer daags ingewreven. Is het lichaam over de geheele oppervlakte aangetast, dan kan men of den teer gebruiken of men bereidt eene loog, bestaande uit eene oplossing van 360 g. gebluschte kalk en 8 L. water, waarbij 180 g. potasch gevoegd worden; dit meng- sel wordt een half uur lang gekookt en nadat het van 't vuur is genomen, maar nog kokend heet is, giet men er 180 g. kinaolie en 180 g. hertshoornolie bij. Deze loog wordt warm gebruikt en tweemaal daags daarvan gedurende 2�3 dagen met een' borstel eene laag op de huid gestreken. Ook het 3 of 4 maal wasschen met een sterk afkooksel van tabak doet de schurft verdwijnen. Gedurende de behandeling moet het paard tegen regen en kou beschut worden. Zeer aan te bevelen is het om van tijd tot tijd een handvol keukenzout door het voeder te strooien. Inwendige geneesmiddelen zijn geheel nutteloos, evenals eene ader- lating, waardoor het dier verzwakt, zonder dat de ge- nezing¹ er door bespoedigd wordt. De schurft heeft ha- ren zetel niet, zooals velen meenen, in 't bloed, maar in de huid. 21. Ontsteking aan het hielgevcricht Hieronder verstaat men eene ontsteking der huid aan den benedenvoet, waardoor deze heet, pijnlijk en rood wordt. De dieren trachten den aangetasten poot zooveel mogelijk te verschoonen en gaan kreupel en stijf. Nal



		of 2 dagen scheidt de huid eene vuile kleverige vloei- stof af, die tot eene korst opdroogt. Bij een goedaar- dig karakter der ontsteking en eene doelmatige be- handeling is de ziekte hiermee afgeloopen, zonder na- deelige gevolgen te hebben. Onder ongunstige omstan- digheden echter houdt de slijmafscheiding aan; er ont- staan puisten of pijnlijke gezwellen, terwijl later de ge- heele poot opzwelt. De poe ten kunnen zoowel alle 4 tegelijk als elk afzonderlijk worden aangetast, in den regel zijn het slechts de beide achterpooten. Deze kwaal doet?» zich meest in het najaar en in den winter voor, wanneer de wegen en straten met modder en sneeuw bedekt zijn. Het is zeer verkeerd de paar- den lang achtereen te laten staan, als de pooten nat of vuil zijn. Paarden met witharige pooten worden eer aangetast dan de donkerharigen. Ook de aan droes lijdende dieren zijn zeer vatbaar voor deze ongesteld- heid. De genezing begint als men rle pooten flink boent met warm zeepwater; het komt er niet op aan of de huid onder die bewerking een weinig begint te bloeden. Vervolgens wascht men de pooten 2 of 3 maal daags met eene oplossing van aluin en blauwen vitriool van elk 75 g. in 1 L. water opgelost. Dit houdt 8�14 dagen aan, terwijl de poot om de 3 of 4 dagen tevens met zeepwater wordt afgewasschen. In hardnekkige gevallen neemt men eene oplossing van 3.5 g. subli- maat en 1 L. kalkwater. (Met het laatste vocht zij men zeer voorzichtig, omdat 't zwaar vergift is.) 28. Gebrek aan eetlust. Dikwijls gebeurt het, dat het paard slecht wil vreten, hoewel geen bijzondere ziekteverschijnselen zijn te be-



		speuren; meestal is bij dergelijke gevallen de spijs- vertering gestoord, hetzij door overvoedering of iets dergelijks. Daarom begint men ook direct op de maag �n andere spijsverteringsorganen te werken. Als ge- neesmiddel bereidt men een deeg van 7.5 g. kalmus- wortel, 45 g. mosterd, 45 g. kummel, 45 g. jeneverbes- sen, meel en water; hiervan wordt het paard 3 of 4 maal per dag eene hoeveelheid op de tong gestreken. Verder is wat zout over het voeder ook zeer aan te bevelen. *93. Koliek.* De koliek behoort onder de dikwijls voorkomende ongesteldheden van het paard en is zoo gevaarlijk, dat er weinig ziekten zijn, die zooveel slachtoffers eischen. Gewoonlijk overvalt zij het dier zonder eenige merk- bare voorteekenen. Het paard houdt op met vre- ten, treedt van de krib terug, krabt met de voorpoo- ten, staat met voor- en achterpooten aan elkaar, slaat met den staart, is zeer onrustig, werpt zich neer om zich te kunnen wentelen, springt onmiddeiijk weer overeind, heeft veel aandrang tot waterloozing en mest- afscheiding etc. Dat alles duidt hevige pijn in den buik aan, die met enkele tusschenpoozen van rust af- wisselt. De pijn neemt allengskens in hevigheid toe; het paard staat als verdoofd, zweet over het geheele lichaam, steunt aanhoudend, en geeft verder door slaan met staart en pooten hevige pijn te kennen. Somtijds ne- men dergelijke paarden de allerzonderlingste houdin- gen aan: zij gaan bijv. van voren liggen, terwijl zy' van achteren blijven staan of ze zitten als een hond op de achterpooten. Tijdens de aanvallen van. pijn is Ie ademhaling zeer



		gejaagd en geschiedt deze met wijd geopende neusgaten. De zoogenaamde toevallen herhalen zich met korte tusschenpoozen, zoodat het paard ten laatste als 't ware razend van pijn is. Eindelijk staat het koude zweet over 't geheele lichaam, de uitwendige ledematen zijn koud en na 24 � 36 of 48 uur volgt meesttijds de dood. In enkele gevallen volgt beterschap even spoedig als de ziekte inviel. Het paard, dat nog voor weinige oogenblikken aan de hevigste smarten ten prooi was, zoekt de krib weer op en begint met graagte te vreten, en de ziekteverschijnselen wijken als sneeuw voor de zon. De oorzaken der koliek zijn zeer talrijk; in vele gevallen onstaat ze door plotselinge afkoeling, maar nog meer door overdadig gebruik van voeder. Elke overmatige voedering, zelfs die van gewoon voedsel, kan koliek ten gevolge hebben, vooral wanneer het paard onmiddelijk na het eten hard moet loopen of zwaar trekken. Ook zijn er eenige voedingsmiddelen, waarvan zelfs een matig gebruik koliek kan veroorzaken, als: klaver, rogge, peulvruchten, meel, zemelen, aardappelen, enz. Het lang ophouden der urine kan eveneens koliek ten gevolge heb- ben. Van den afloop der ziekte is zeer weinig te voor- spellen; paarden, die men als verloren beschouwde, genezen plotseling, terwijl degene, van wier behoud men reeds zeker meende te zijn, eensklaps ineen zak- ken en sterven. Zoolang men nog gedruisch in het darmkanaal hoort, behoeft men niet aan genezing te wanhopen. De behandeling dezer pati�nten mag geen oogenblik worden verwaarloosd. Hoewel zij naar gelang der oorzaken verschillend is, komt ze in hoofdzaak op het- zelfde neer. Dadelijk wordt het paard naar eene tocht- P. 8.



		vrije en warme plaats gebracht, die zoo "ruim is, dat het zich niet kan bezeeren. Hier worden buik en pooten aanhoudend met een hand vol stroo gewre- ven en daarop het dier met eene wollen deken gedekt. Dewijl men in den regel met hardnekkige verstoppingen te kampen heeft, moet alles worden gedaan om mest- en urineafscheiding te doen ontstaan; wanneer dit ge- lukt is het dier in de meeste gevallen behouden. Door de met olie bevochtigde hand wordt de mest uit den endeldarm verwijderd en daarna elk kwartier lavemen- ten gezet, die uit warm zeepwater bestaan, waarineen weinig keukenzout is opgelost. In den laatsten tijd heeft men, en wel met het beste gevolg, lavementen van uitsluitend koud water gebezigd Nu wordt de buikstreek ingewreven met 60�90 g. terpentijnolie, 90�120 g. wijngeest en 15 g. ammoniakspiritus. In den regel wordt het paard hierop buitengewoon, on- rustig, hetgeen echter slechts 10�20 minuten aan- houdt, waarna men tot 't toedienen van inwendige geneesmiddelen overgaat, wanneer nog geen' beter- schap is ingetreden. Meermalen heeft er juist door het wrijven mestafscheiding plaats, waarmee de koliek ophoudt. Er zijn een massa middelen, die proefon- dervindelijk gebleken zijn heilzaam te werken, zopdat het moeielijk is, allen te vermelden. Daarom zullen we ons tot de volgenden bepalen: Men geeft het paard om het half uur 2 g. braakwijnsteen, 120 g. Engelsch zout met ^�/₂ L. sterke, warme kamillethee in of 180 g. Engelsch zout, 30 g. gemalen of gewreven ka- mille met 7s L. warm water. Bij overvoedering: 270 g. Engelsch zout, 22,5 g. alo�, 45 g. kummel met meel en water tot een deeg gemaakt, dat tegelijk wordt in- genomen. In het algemeen zijn prikkelende vloeistoffen,



		bijv. brandewijn, peper in water opgelost, etc. af te keuren; alleen bij windkoliek of koliek uit plotselinge af- koeling ontstaan kunnen ze zeer heilzaam zijn ; in andere gevallen werken ze zelfs schadelijk. Bij 't ingeven zij men steeds voorzichtig, dat geene dranken in de lucht- pijp komen, daarom is 't raadzamer de geneesmiddelen steeds in den vorm van een deeg te geven. Volgt 3 of 4 uur na de hierboven aangegeven behandeling geene beterschap, zoo doet men het dier eene flinke aderlating (van 4 a 5 L.) ondergaan, hetgeen na 12�18 uur her- haald wordt, wanneer geene genezing volgt. Bij wind- koliek is 't zeer aan te raden het paard 10�15 minu- ten lang in een matigen draf te doen loopen, waardoor de winden in werking komen. Onmiddelijk na de be- weging wordt het paard met eene wollen deken gedekt. Bij koliek met diarrhee moet de behandeling geheel anders zijn. De lavementen vervallen hier natuurlijk geheel, maar eene aderlating, zoowel als het inwrijven van den buik met kinaolie is zeer noodzakelijk. Als in- wendig geneesmiddel gebruikt men ¹/₂ L. sterke ka- millethee met 2 g. opium, hetgeen om 't uur wordt herhaald. Het plotseling neervallen van 't paard late men gerust toe, indien de vloer niet te hard zij, het wentelen daarentegen moet men zooveel mogelijk be- letten. Nog zijn er tal van middelen, die bij deze ziekte van zeer heilzamen invloed zijn, doch die uit- sluitend aan een' ervaren veearts zijn toevertrouwd. *24. Oiarrhee.* Deze ziekte bestaat in eene onnatuurlijke mestafschei- ding, hetgeen door verschillende oorzaken kan ontstaan, als door plotselinge afkoeling, door 't gebruik van prik- kelende zelfstandigheden, veel waterhoudende ofbedor- 8*



		ven voedingsmiddelen, door het drinken van slecht water etc. In den regel is diarrhee een gevolg van andere ziekten. Naar gelang der oorzaak is deze kwaal al of niet moeielijk te genezen. Diarrhee in een' lichten graad wordt reeds genezen wanneer men 't voeder verandert, 't droog toedient, haver en stroo voedert of het drinken in kleine por- ties geeft. Daarbij moet het paard warm gehouden, met eene deken gedekt en met stroo gewreven worden. Is de mest zeer dun, de eetlust min of meer geweken en toont de diarrhee van een hardnekkig karakter te zijn, dan wordt een deeg bereidt uit 45 g. kalmuswortel, 45 g. alsem, meel en water, dit wordt in 2 dagen ver- bruikt. Helpt ook dit middel niet, dan neemt men een deeg van 30 gram aluin, 30 g. ijzer vitriool, 45 g. fijngemalen eikenbast, 45 g. kalmuswortel, 45 g. herts- hoornolie, meel en water; om de 2 uur wordt hiervan eene hoeveelheid ter grootte van een kippenei op de tong gestreken. De buik wordt een paar keer met kina- of raapolie sterk gewreven. Plotseling ingeval- len diarrhee gaat dikwijls met aanvallen van koliek gepaard en kan zeer gevaarlijk zijn. In dat geval wordt zij als koliek behandeld met uitzondering van de laxeerende geneesmiddelen en de lavementen. Vooral bij zuigende, jonge dieren komt diarrhee niet zelden voor en gaat zij met de volgende verschijnselen gepaard : de eetlust vermindert, het lijf is min of meer gezwol- len, de dieren gaan dikwijls liggen, maar staan ook onmiddelijk weer op en slaan veel met den staart; de afgescheiden mest is dun, soms bijna als water en ver- spreidt een' onaangenamen geur. Vele veulens ster- ven reeds binnen een paar dagen door verzwak- king. Den jongen dieren wordt, zoodra men de



		ziekte bespeurt, andere melk gegeven, waardoor krijt en fijngewreven eierschalen vermengd zijn. Den moe- derdieren geeft men 7,5 g. potasch opgelost in kamillethee in eenmaal in, terwijl men hun tevens veel droog voe- der geeft. *95. MtarmoHt�ieUtnft.* Deze ziekte bestaat in eene ontsteking van de slijm- huid der ingewanden ; dieren van allerlei slag eti ouder- dom kunnen er door aangetast worden. Gevatte kou en 't gebruik van schadelijk eten of drinken zijn in den regel de oorzaken dezer kwaal; over het al of niet besmettelijk karakter zijn deskundigen het niet eens. De gewone kenmerken dezer ziekte zijn: ver- minderde eetlust, groote dorst, roode slijmhuid, besla- gen tong, moeielijke ontlasting, lustelooze beweging, koorts etc. Darmontsteking gaat veel met gele zucht gepaard. Bij eene tijdige en doelmatige behandeling is deze ongesteldheid niet erg gevaarlijk. De hieraan lijdende dieren moeten tegen koude en ruwe winden beschut worden, licht verteerbaar voedsel gebruiken en als er verstopping plaats heeft, geeft men hun een' drank, die uit Engelsch zout, aluin, alsem en eikelmeel, opge- lost in water, bestaat. Bij verwaarloozing neemt deze kwaal langzamerhand een bedenkelijk karakter aan en kan zij zelfs den dood tengevolge hebben. *2e. Pisvloed.* Deze ziekte is daaraan kenbaar, dat het paard dik- wijls en buitengewoon veel urine afscheidt, somtijds wel 3�5 emmervol per dag. De urine is kleurloos en van een' eigenaardigen reuk. In den regel is de eet- lust minder dan in gezonden toestand, maar verdwijnt



		nooit geheel. De dorst is buitengewoon groot en soms zoo hevig, dat hij niet te stillen is. Door het onop- houdelijk wateren wordt het paard mat en begint snel te vermageren. De duur dezer ziekte is verschillend; zij kan slechts een paar weken, maar ook wel eenige maan- den, ja soms langer dan een jaar aanhouden Bij eene tijdige en doelmatige behandeling k<m men op gene- zing rekenen, maar verwaarloozing kan ook den dood ten gevolge hebben. De pisvloed ontstaat uitsluitend door 't gebruik van bedorven of schadelijk voedsel, vooral is't gebruik van bedorven haver zeer nadeelig. De behandeling is zeer eenvoudig. Men geeft het paard een' warmen stal, beschut het tegen regen en kou, en geeft het zuiver en gezond voedsel. Als ge- neesmiddel bereidt men een deeg uit 3.75 g. kamfer, 7.5 g. gemberwortel, meel en water; hiervan wordt dagelijks een portie op de tong gestreken. Binnen eene week is dan in den regel de ziekte geweken. Is dit niet het geval, zoo bereidt men een deeg van 15 g. kamfer, 30 g. aluin, 30 g fijngemalen eiken- schors, 30 g. hertshoornolie, 90 g. jeneverbessen, meel en water; hiervan wordt het paard 2 of 3 maal daags eene hoeveelheid ter grootte van een hoenderei op de tong gedaan. 87. Btoedwateren. Gelukkig komt deze ziekte bij paarden zelden voor. Zij is een gevolg van verzwakking of moet aan een' ziekelijken toestand der waterloozingsorganen worden toegeschreven. Ook 't gebruik van scherpe of ver- giftige kruiden kan de oorzaak zijn. De ziekte is gemakkelijk te kennen, doordat de urine met bloed



		vermengd en dus rood van kleur is. Andere ver- schijnselen doen zich bij een lichten graad dezer on- gesteldheid niet voor, alleen wanneer eene ontsteking der nieren de oorzaak is, is koorts voorhanden en heeft het dier pijn bij het wateren. Is het bloedwateren een gevolg van verzwakking, dan geeft men het paard een geneesmiddel, dat uit 60 g. fijn gemalen eikenschors, 60 g. kalmuswortel, 11 g. kamfer, 11 g. hertshoornzout, meel en water bestaat. Hiervan wordt dagelijks 3 of 4 keer eene hoeveelheid ter grootte van een eendenei op de tong gestreken. Daarbij moet het paard veel en goed voed- sel hebben. Is deze kwaal een gevolg van verwonding of ontsteking der waterloozingsorganen, dan is de be- handeling dezelfde als bij de nierenontsteking. Is het gebruik van scherpe of vergiftige kruiden de oorzaak, dan geeft men het paari elk uur een bierglas vol azijn in of eene gelijke hoeveelheid olie en zeepwater. In alle gevallen, wanneer het bloedwateren lang aan- houdt, bereidt men een deeg uit 30 g. aluin, 120 g. fijn gemalen eikenschors, 120 g. kalmuswortel, meel en water en verbruikt deze hoeveelheid in 3 dagen, terwijl in de nierstreek om de 4 of 6 uur eene in- . wrijving wordt gemaakt van 30 g. geest van ammoniak en 75 g. kamferspiritus. *Zfi Bet ophouden van 't water* Niet zelden gebeurt het, vooral bij hengsten en ruinen, dat het paard niet kan wateren ; hierbij komen d^h dezelfde omstandigheden voor als bij koliek met die uitzondering, dat het paard thans gedurig aanstalten maakt om te wateren, doch steeds te vergeefs. Een bijzonder teeken dezer ziekte is, dat het dier onophou- delijk met de achterpooten naar den buik slaat. Meer-



		malen ontstaat deze kwaal uit dezelfde oorzaken als de koliek, maar nog meer is zij er een gevolg van dat liet paard onderweg geen tijd gelaten wordt om te wateren, In zeldzame gevallen is eene ontsteking aan de pisroede de oorzaak. Somtijds hebben paarden de gewoonte om het water op te houden, totdat zij stroo onder de pooten hebben, daarom is goed strooisel steeds aan te bevelen. Begint ook dan het paard niet te wateren, zoo tast men met de hand, die met olie bestreken is, in den endeldarm en drukt met de vlakke hand tegen de gevulde blaas; in de meeste gevallen heeft dit het beste gevolg. Verder kunnen ook lavementen en wrijvingen van den buik hun nut hebben. 89. Het neusbloeden, Het neusbloeden kan soms bij paarden zoo sterk zijn, dat men vreest, dat het dier aan bloedverlies zal sterven. De oorzaken zijn niet altijd na te gaan; dikwijls ontstaat eene neusbloeding, doordat bij snel rijden het bloed naar den kop stijgt; ook stooten tegen de borstkast of zwaar hoesten kunnen er de reden van zijn. Het beste middel zijn koude omsla- gen om den kop. *30. Wngewan&awormmn* Ingewandswormen komen het meest bij magere en slechtgevoede paarden voor; verder bij veulens wien de moedermelk te vroeg onttrokken is. Het eenige zekere kenteeken van ingewandswormen is, dat zij in de uitwerpselen te vinden zijn en dat het dier veel last heeft van buikpijn. Bij de behan- deling dezer pati�nten moet men in de eerste



		plaats voor rijkelijk en gezond voedsel zorgen Als geneesmiddel bereidt men een deeg van 45 g. wormkruid, 45 g. alsem, 45 g. roet, 15 g. terpen- tijnolie, 15 g. hertshoornolie, meel en water, dat het paard in een tijdsverloop van 2 dagen wordt ingege- ven. Veulens krijgen de helft. Is het paard altoos goed gevoed, dan is het beter het volgende middel toe te passen: men voegt 7.5 g. braak wijnsteen, 60 g. baldriaan, 60 g. wormkruid, 60 g. hertshoornolie, 30 g. terpentijnolie, meel en water tot een deeg samen en dit geeft men het paard in een tijdsverloop van 3 dagen in. Het zekerste middel om de ingewandswormen te ver- wijderen is arsenikum ; hiervan strooit men dagelijks 1.25 g. door het voedsel, hetgeen men gedurende 5�6 dagen herhaalt. 31, ^tuimeling. Door duizeling verstaat men eene zenuwkwaal. In den stal wordt het paard hoogst zeldzaam door deze ziekte overvallen, meer geschiedt dit onder den arbeid. Die aanvallen keeren gewoonlijk terug. Er zijn paar- den, welke verscheidene dagen achtereen aan toe- vallen lrfaen, terwijl anderen er weken en maanden lang van verschoond blijven. Bij een aanval van dui- zeling staat het paard plotseling stil, zet de pooten ver van elkaar, heeft stuiptrekkingen aan verschillende ledematen, houdt den kop in de hoogte en siddert, doch valt zelden neer. Deze toestand duurt 5�10 minuten, waarna het paard weer even opgewekt is als vroeger. De oorzaken der duizeling zijn zelden met zekerheid te bepalen. Volbloedigheid, weinig beweging bij sterke voedering, het staan in muffige stallen enz. worden als de meest bekende oorzaken beschouwd. Eene

			P.9.



		radicale genezing gelukt zelden. Dikwijls aderlaten, veel beweging, koele verblijfplaatsen en licht verteer- baar voedsel zijn de beste middelen tegen deze kwaal. Ook moet men er op bedacht zijn, dat niets aan het tuig invloed uitoefent op den bloedsomloop. Wordt het paard voor den wagen door eene duizeling overvallen, zoo gebiedt de voorzichtigheid onmiddelijk stil te hou- den, uit te spannen en rustig het einde van den aan- val af te wachten. Om den duur der duizeling te ver- korten, wordt het paard een' doek over den kop geworpen om het licht te weren. 39. Wallende miehte. Deze kwaal is aan duizeling zeer na verwant, maar komt gelukkig niet zoo dikwijls voor. Ook bij deze aanvallen zijn geene voorteekens merkbaar. Wordt het paard door de ziekte overvallen, dan blij ft het ook plotseling staan en valt weinige oogenblikken later neer. Zoo is het eenige oogenblikken bewegeloos, waarop hevige stuiptrekkingen volgen. Daarop begint het te slaan, terwijl hals en kop steeds in beweging zijn. De oogen staan verdraaid, de tanden zijn op elkaar geklemd, de lippen bewegen zich krampachtig, de bek is met schuim bedekt, de ademhaling is gejaagd en het lichaam bedekt met zweet. Het gevoel is gedurende den aanval totaal verdwenen, zoodat bijv. zweepslagen in 't geheel niet ge- voeld worden. Ook heeft het paard het bewustzijn verlo- ren en juist hierdoor onderscheidt zich de vallende ziekte van gewone duizeling De duur van den aanval is verschillend en duurt gewoonlijk van 10�15 minuten, zelden langer. Na den aanval ligt het paard een oogenblik alsof het slaapt, springt daarna overeind en doet of er niets gebeurd is. Alle middelen tegen deze



		ziekte laten ons in den steek; niemand weet er het rechte van, toch heeft de ondervinding geleerd, dat eene donkere verblijfplaats van heilzamen invloed is op paarden, die aan herhaalde aanvallen lijden. *33. Kruiavcrtammtng*. 't Valt niet moeielijk deze ziekte te herkennen, toch is ze in 't begin niet altijd van denzelfden aard. Som- tijds stort een oogenschijnlijk gezond paard, nadat het eenigen tijd met de achterpooten heen en weer heeft getrappeld, plotseling neder. Het dier beeft eene ver- zwakking in 't kruis, welke aan den waggelenden en sleependen gang kenbaar is. Menigmaal is eene ver- lamming in een der achterpooten de voorbode van kruisverlamming. Het paard verliest de kracht om het achterlijf overeind te houden, het gaat liggen en kan niet weer opstaan, terwijl het meermalen als een hond op de achterpooten gaat zitten. Wordt het overeind geholpen, dan zinkt het, zoodra de hulp ophoudt, ook weer neder. Voor 't overige is het paard niet ziek, het eet en drinkt als gewoonlijk. Zijn echter de ge- vallen zeer hevig dan is de ademhaling bemoeielijkt en het zweet staat op het lichaam; ook thans is alle eetlust nog niet geweken. Meermalen wordt deze ziekte met het begin van koliek verward en zij komt er ook inderdaad veel me� overeen. Bij koliek echter springt het paard soms overeind, wat bij eene verlamming in 't kruis onmogelijk is. De oorzaken dezer ziekte liggen of in uitwendige beleedigingen als stooten, etc, 5f zijn het gevolg van de een of andere ongesteldheid. Het is opvallend dat 9"



		deze kwaal alleen voorkomt bij werk- of rijpaarden en nooit bij die, welke altijd op stal staan. Het genezen dezer pati�nten gaat moeielijk en gelukt zelden; in het gunstigste geval is ze nog onvolkomen, zoodat eene zwakte in het kruis altijd blijft bestaan. Voor alle dingen heeft men te zorgen, dat het paard zich niet kan bezeeren of de huid doorliggen, daarom moet het leger steeds zacht zijn. Zoodra zich gezwel- len of open wonden vertoonen, worden deze met koud water afgewasschen, en steeds koel gehouden. Verder wordt de kruisstreek 3 maal daags sterk ingewreven met een mengsel, bestaande uit 30 g. ammoniak, 15 g. fijn gemaakte spaansche vliegen, 60 g. kinaolie en 60 g. gewone raapolie. Volgt er na verloop van 3 of 4 dagen geen' beterschap, dan trekt men in de nierstreek 2 etterbanden ot men brandt die plaats met een gloeiend ijzer. Van inwendige geneesmiddelen is bij deze kwaal weinig heil te verwachten en toch late men ze niet geheel achterwege. Gewoonlijk gaat verlamming met verstopping gepaard, daarom tracht men dit door 't ingeven van laxeerende middelen en lavementen te voorkomen. In den regel ligt het paard op sommige plaatsen de huid door, waardoor pijnlijke wonden ontstaan. In dat geval moet men trachten het dier overeind te zetten en het in die hou- ding een tijdlang te houden. Voor goed voeder moet steeds gezorgd worden en mocht er genezing volgen, dan moet het paard nog een geruimen tijd van den arbeid verschoond Wijven. *>'t 9. Kotder.* Door kolder verstaat men eene ziekte, die haren zetel in de hersenen heeft en het paard van zijne i



		zinnen en bewustzijn berooft. Het aan deze kwaal lijdende paard staat gewoonlijk treurig, als heeft het zich zelf vergeten en laat den kop hangen, de oogen staren wezenloos in het rond en zijn half gesloten. De gang is traag en moeielijk, vooral de achterpooten worden onder 't gaan hoog opgetild; het paard luistert naar geen teugel meer en is moeilijk voort te krijgen. Het vreten gaat zeer langzaam en bij 't drinken steekt het den kop zeer diep in 't water. Nog meer valt de stompzinnigheid op, wanneer het dier vermoeid is, dan gaat het steeds rechtuit, totdat het ergens tegen- aan loopt, in weerwil van alle moeite die men doet om zulks te beletten. Bij de aan deze kwaal lijdende paarden komt somtijds een toestand voor, die men razende kolder heet. Gedurende een' aanval daarvan is het paard als razend; het steigert, loopt met den kop tegen den & muur, valt van de been en blijft daarop weer als vast- gemetseld staan. In den regel kan kolder zeer lang duren, soms maanden en jaren. In den zomer, vooral bij grcete hitte, zijn de aanvallen veel heviger dan bij een' koele temperatuur, zoodat kolderige paarden in den winter oogenschijnlijk zeer gezond zijn. Het best zijn de teekenen van kolder te bespeuren, als het dier zeer verhit is. De oorzaken van kolder moeten veel aan zwaren arbeid bij groote hitte, het blootstaan aan heete zon- nestralen, het verblijf in muffe stallen en aan stooten en slaan op den kop worden toegeschreven. Luie en vette paarden hebben het meest van kolder te lijden, vooral degenen, welke reeds op jaren zijn. Volkomen genezing van deze kwaal gelukt nooit, zij is totaal ongeneesbaar. Er kan dan ook alleen sprake van zijn om kolderige paarden voor 't een of ander doel



		nog een tijdlang bruikbaar te houden. Ten dien einde geve men het paard groentevoeder; koren en hooi mag niet gebruikt worden. Het dier mag slechts weinig arbeid verrichten en moet eene koele ver- blijfplaats hebben. Volbloedige paarden laat men eene aderlating ondergaan, die om de 2 of 3 weken herhaald wordt. In 't algemeen moet men echter met 't aftappen van bloed voorzichtig zijn, daar de ziekte er zoowel door stijgen als afnemen kan. Voor inwendig gebruik bereidt men een laxeerend geneesmiddel, dat uit 30�45 g. alo�, 240 g. Engelsch zout, meel en wa- ter bestaat. In den regel bewijzen koude omslagen om den kop goede diensten, deze laat men 3 of 4 dagen onafgebroken liggen. Koude stortbaden op den sche- del zijn eveneens aan te bevelen. Verder trekt men ook wel eens aan weerszijden van den hals een etter- band door de huid, die daar eenige weken achtereen -s. blijft zitten. *96 Stuipen.* Stuipen zijn eene onwillekeurige samentrekking der spieren, hetzij van enkele ledematen of van het gansche lichaam en zeer gevaarlijk. In 't be- gin der ziekte klemt het paard de tanden zoo vast op elkaar, dat het niet mogelijk is den bek te openen ; de ooren staan stijf en de oogen wijd geopend. Het paard wordt over 't geheele lichaam stijf en staat met den buik in de hoogte getrokken. Het zweet staat over 't geheele lichaam, het ademhalen gaat moeie- lijk en met rochelen gepaard. Na verloop van 3 of 4 dagen is het dier niet meer in staat eenige bewe- ging te maken. Wanneer dan niet spoedig gene- ring volgt, sterft het na een paar dagen. Heeft



		de ziekte 16 dagen of langer geluurd, dan kan men op genezing rekenen, hoewel deze zeer langzaam volgt. Veeltijds zijn de oorzaken van 't onstaan der stuipen onbekend, toch moeten ze meestal in uitwendige beleedi- ging, als slaan, stooten enz. gezocht worden. De behande- ling van den zieke kan aan geen leek worden toever- trouwd, de meeste paarden, door deze ziekte aangetast, moe- ten het met den dood bekoopen. Men geeft den pati�nten een frisschen en matig verlichten stal, en als voeder veel meeldranken: verder moeten ze met rust gelaten worden. Van inwendige geneesmiddelen kan bij deze kwaal geen sprake zijn. 37. J�ampighei.* Deze algemeen bekende kwaal bestaat in eenen zie- kelijken toestand der ademhalingsorganen. In niet zeer hevigen graad valt er, zoolang het paard in rust is, weinig van te bespeuren, doch bij eenige beweging is de ademhaling bemoeieiijkt en de harteslag sneller dan in gezonden toestand. Niet zelden neemt men ook van tijd tot tijd een drogen of doffen hoest waar. Dampige paarden zweeten licht, en gaan zelden of slechts voor korten tijd liggen. Het best komt de dampigheid aan den dag, wanneer het dier zich snel moet bewegen. Dadelijk begint dan de ademhaling gejaagder te worden en de ribbekast gaat snel op en neder. Verder staan de neusgaten buitengewoon wijd open en duurt de beweging voort, dan wordt het dier zoo benauwd, dat het dreigt te stikken. Het duurt een geruimen tijd eer een kortademig of dampig paard na plaats gehad hebbende beweging weer op adem komt. De oorzaken van dampigheid zijn niet altyd nauw-



		keurig na te gaan. Na longontsteking, droes, hals- ontsteking, vergroeien van de longen inet de ribben en meer andere ziekten kan dampigheid ontstaan. Het lang achtereen en boven zijne krachten loopen, alsmede slecht en bedorven voedsel kunnen er ook wel de oorzaak van zijn. Het gelukt zelden het paard van dampigheid te genezen, het beste middel tegen die kwaal is matig voederen, en veel doch niet te sterke beweging. 38. Paardetyphus Deze ziekte, die zoowel bij verscheidene paarden te- gelijk als bij enkele dieren afzonderlijk voorkomt, be- staat in eene besmetting van 't bloed. Bij voorkeur tast zij goed gevoede paarden aan en heerscht het meest in het voor- en najaar. De door deze ziekte aangetaste dieren zijn mat, treurig en slaperig, en hebben eenen wankelenden gang. De eetlust is gewe- ken, de ademhaling gejaagd en de pols zwak. De lichamelijke temperatuur is 2 of 3 graden hooger dan gewoonlijk. Uit den neus vloeit een met bloed ver- mengd slijm en de slijmhuid is met bloederige strepen doortrokken. De oogen staan rood en waterachtig en de tong is beslagen. Door allerlei teakenen, als slaan met pooten en staart verraadt het dier pijn. Bijna bij alle aan typhus lijdende paarden ontwikkelen zich aan den kop gezwellen, die in 't begin heet en hard, later koud en week zijn. Zoowel de voorste als ach- terste ledematen zijn gezwollen, zoodat het paard ge- heel misvormd is en zich niet dan met moeite kan bewegen. Het verloop der typhus is zeer snel en duurt gewoonlijk van 10 � 14 dagen. Vele dieren sterven er aan.



		De oorzaken dezer ziekte schijnen in het opnemen van besmettelijke stoffen te liggen, welke zich met het water vermengen en zoodoende in het dierlijk lichaam komen, daarom kan het drinken van vuil en bedorven water deze ziekte ten gevolge hebben. Over het al of niet besmettelijke dezer kwaal zijn de deskun- digen het niet eens. Aan typhus lijdende paarden moeten van 't innemen van geneesmiddelen zooveel mogelijk verschoond blijven. Men geeft den pati�nten een' koelen, luchtigen stal, waarin zij zich vrij kunnen bewegen en licht verteerbaar voedsel. In denlaatsten tijd is gebleken, dat het zijn nut kan liebben, het aan typhus lijdende paard een paar keer daags met koud water te begieten. Het is verder sterk aan te raden om de pati�nten van de gezonde paarden af te zon- deren en de stallen der typhuslijders te desinfecteeren v��r ze weer in gebruik worden genomen. *39. S�oudxiekte.* De mondziekte, die bij paarden niet dikwijls voor- komt, is eene besmettelijke kwaal, die zich dan ver- toont, wanneer onder de andere huisdieren het mond- en klauwenzeer heerscht. De mondziekte komt zelden bij enkele dieren afzonderlijk voor en is daaraan ken- baar, dat het aangetaste dier veel speeksel afscheidt, het vreten laat staan, maar daarentegen groo- ten dorst heeft. Opent men den bek van het zieke paard dan ziet men, dat zoowel de tong als het tand- vleesch hoog rood is. Na verloop van een paar dagen vertoonen zich daaraan kleine met een helder vocht gevulde blaasjes, die na eenige dagen openspringen, zoodat op sommige plaatsen het rauwe vleesch zicht-

			P. 10.



		baar is. Eenige dagen later zijn de rauwe plekken weer met nieuw vel bedekt en het paard begint, hoewel pijnlijk, langzamerhand weer te vreten. Wanneer deze ziekte zeer hevig is, doen zich verschijnselen van koorts voor; de uitslag tast dan ook de lippen en de neusvleugels, ja somtijds ook de oogen aan. De mondziekte heeft bij het paard dezelfde kenmerken als bij het rundvee, hoewel ze bij het laatste veel meer voorkomt. Om de paarden van deze, op zich zelf weinig bedui- dende kwaal te genezen, hebben zij bijna geen genees- kundige hulp noodig. Men kan echter de genezing bespoedigen, door den muil dagelijks 4 of 6 maal te wasschen met eene vloeistof die uit 15 g. aluin, 180 g. azijn, 180 g. honig en 2 L. lauw water bestaat. Als voedsel geeft men licht verteerbaar voeder, waardoor dagelijks een paar handenvol keukenzout gestrooid wordt. ------------- b. Uitwendige ziekten. M. Oogeuontaletting. Oogenontstekingen komen bij paarden niet zelden voor en ontstaan uit verschillende oorzaken. Het ont- stoken oog wordt of geheel �f gedeeltelijk gesloten. Veeltijds vloeien tranen of eene etteiachtige vloeistof uit het oog, dat voor de minste aanraking zeer gevoe- lig is. Legt men er de vlakke hand op, dan bespeurt men eene hoogere warmte. De oogleden zijn rood en gezwollen en de oogappel drijft als 't ware in water. Moet de ziekte aan uitwendige beleediging worden toe- geschreven, dan bespeurt men ook veeltijds bloederige plekken.



		Het ontstoken oog moet in de eersle plaats tegen de werking van scherp licht beschermd worden en de oorzaak der ontsteking worden weggenomen, Heeft er uitwendige verwonding plaats gehad en is daardoor ontsteking ontstaan, dan worden er koude compressen op gelegd Ten dien einde bindt men over het oog een vierkant of zeshoekig stukje linnen, zoodanig dat dit verband als een gordijn over het oog hangt; dit linnen wordt dikwijls met koud water bevochtigd. Is in een tijdsverloop van 5 tot 6 dagen de ontsteking niet verminderd, dan bedient men zich van het vol- gende oogenwater: men neemt 1 g. zwavelzuur zink, 15 g. Arabische gom, opgelost in ¹/₂ L. sloot- of regen- water. Gedurende de behandeling moet het paard van allen arbeid verschoond zijn en een koelen, donkeren stal hebben en slechts matig gevoederd worden. Som- tijds is ook eene aderlating noodig. Komt de oogen- ontsteking als 't ware van zelf, of zooals men dit noemt, uit het lichaam voort dan gebruikt men bijv. vlierthee of wanneer de ontsteking heel erg is 0,36 g. zwavelzuur zink, vermengd met 180 g. vlierthee. Ook hier kan eene aderlating haar nut hebben. *** Periodieke oogenontatehing (Maanbiindlheid).** Deze ontsteking der oogen is aan het paard eigen, in den regel wordt er slechts ��n oog tegelijk door aangetast, zoodat beide oogen afwisselend aan deze kwaal lijdende zijn. Deze ontsteking bepaalt zich niet tot enkele deelen van het oog, maar alle deelen worden er meer of minder door aangedaan. De periodieke oogenontsteking komt herhaaldelijk voor, vandaar ha- ren naam, en brengt binnen weinige dagen eene groote verandering in het oog te weeg. 10"