î\'UGHA theologiam inter atque
antheopologiam
\' I\'!
Ecclesiae cheistianae doctrina.
L.
-ocr page 2-m
m
i î
AE niîSîînîrr gt;\':é
■K ,
■ .■••jfquot;--.
quot; im:
1 - quot;
-ocr page 3-ijlin theologïcum, dogmatico-cuiticdm, inaugükale
ÜK
^ ^ theologiam ïmter atqüe anthropologiam
in
ecclesiae cheistianae doctrina.
WOD,
annuente summo numine,
ex auctoeitate eectoeis magnifici
^UDOVICI CHRISTIANI VAN GOUDOEVER,
ohib. kt obst. doot. kt pkoï. exteaokd.
•iiPLTssiMr SENATÜS ACADEMICI consensu
^OBILI:
ssimae PACULTATIS THEOLOGICAE deceeto,
^^tn #rfiH Snttnrjiins
^\'minsqug ik theologia honoeieus ac i\'kiviï.egiis
ïn Aeademia Bheno-Trajectina.
KITE ET I,KG!ITIMJ5 aOHSEQITENDJS ,
^üblico ac solemni examini submittit
e pago Maarssen,
xxvll m. junii, anni mdccoivii, hob a i.
TKAJECTI AD KHENÜM,
typis mandarunt KEMINK et FILIUS,
mdccclvii.
-ocr page 4-quot;Die Macht des Wirklichen ist immer si\'ärkef ^^
Theoriernbsp;.cHßi\'^®\'quot;
quot;Non ego, cum scribo, si forte quid apfitis
Quando haec rara, avis est, si quid tarnen
Laudari metuam, neque enim mihi cornea fib^^
Sed recti finemqwe extremumque esse recuso
Euöe iuum, et belle.quot;nbsp;rsi^\'^\'
FE?
-ocr page 5-^aeentibus opttmis
optimis, carissimis
SACRUM.
-ocr page 6-: ■ .
mAMöin/vj ,Hn/rrrgt; «ITHTWII \' gt;
-ocr page 7-^Sgto quot; ^^ctor henevole! brevem, quam tibi
l^^ßsiionis expositionem^. Fu-
^\'\'tionenbsp;nisi regis Guilielmi I de insti-
^^^nbsp;f^ecre^\'«^;;«\' me coegisset, latino
^«^«W rei wtilitas mihi videhir vdlde
^^^da^ ^^^fi^^^tcitibus atque damnis aequipa-
^\'^\'^ifernbsp;brevis esse, praesertim studui, -
^^^-tafQnbsp;leviterj argumentum meum
de eo editurus sum dis-
ampliorem, quae tibi Jmiusce
4n
commetitarius.
Gt
verum viderim, aequo diiudices
* Jlffj^.\'
id egi, ut pjro viribus demon-
^^^ori^ \'nbsp;Bei absolute-perfecti cum pec-
modo in concordiam, posse
-1-,nbsp;studio arqmnentationem
^\'\'\'^Pendas.
-ocr page 8--10 f
Quod ad latinitatem, poenitet me saep
casse. Attamen magnum est solatiuin ^j^^é
socios hahuisse malomvn. Meminisse inst^f
dicü illius: quot;quo semel estimbuta recens, ^^^^^
odorem testa diw!\' Bx Belgio foederato,
Latio sum orimdus.
Vale, lectorl et mild meisque studn^ J
Scripsi die quarto idus Maias a. JtP^
K-
-ocr page 9-anthro^^^^^ de pugnâ tlieologiam inter atque
\'^gere ^nbsp;^^ ecclesiae Christianae doctrina
\'^^Ue aiTr^^^^\' ^^ charadere illius tlieologiae
dupii^^nbsp;verbo monere necesse est.
attendendum quaestionem:
c
quot;quot;r feop
V
Ver ^
^^^quam fonnam accidentern, sed
linbsp;ac ■nbsp;ivjiiiiciiii alt;jVjj.u.oiitciii, bcu
^^iiiesnbsp;Deum, qui non, veluti nos
iiescit^ ^ partim seit quae fmnt et fient, partim
ytii^SeZnbsp;(ilia quoque futura, quae
^^^li^ilite^nbsp;immutabiliter atque
^^^^to.nbsp;quot; qui, sanctissimus, abhorret
^^i\' pater optimus, amore immerito
foïis^^^^^^\'^^^ persequitur; - qui mundum,
et auctor, sapientiâ infinitâ regit
r?\'\'nbsp;fmidamento, quae docet
Vfnbsp;de homine? in quonam, quae
a. J) ^ •
^\'ilatnbsp;plane fallor, ponit atque po-
(ut^^pei-^^™^^\'^quot;\'^ absolute-perfectum, qui
perfectum, qui
-avii dictione utar) non est bonus
ac potentiâ, nullis circumscripta linutib^^®\' ^
bernât.nbsp;^ cei^\'
è. In homine, quatenus a Codice
setur culpam contrahere poenamque
berimi, si quid video, ponit atque pos
bitrimn; facultatem nempe legendi bon
malmn.nbsp;. .-fle-
irinClpl\' ^
Ne quis dicat: \'Sed assertio tua est meranbsp;ge-n
titio. An tibi ignotum, theologos qui denbsp;.„is aï»^;\'
tiunt ac tu, plane vel fere negare liberum lio-^
trium, contraque eos qui in antliropologia teen ^
omniscientiam atque omnipotentiam Dei arctionnbsp;coi^\'
scribere limitibus? Nonne v. c. legisti (si ? dP^?\'
ponere magnis) specimen, inscriptum: Halfheid,
edidit Scboltenii Leidensis pedisequus,
giGroningani,disqmsitionem: m woord over c
opho^cw der Kerhe, in quâ dicit (p. 78): _Laat
eenzijdig uitgaan van een Godsbegrip, dat m ^ rü^
gevestigd heeft onder den invloed ^ Heul^^^^^^
ili®\'\'^
nin-e^ omtrent \'s menschen volstrekte onderWO\'l ^ a«\'
ningen omtrent smeuswieiinbsp;quot; ^ „^rflïi\'i^\' jp
aan een Noodlot, en bijzonder onder medeW^ ^^ e.
Aristotelische philosophie, die God metnbsp;.
dan als de eerste, alles bewegende kracht m
Teneas, lector! me Mc atque in duabus P ^^.^^jtie
sequentibus non ponere principia qnibns ^itatnbsp;j.s
tatio, sed theses qnarum expositioni ac pro»
vire disputatio mea destinata est.
disp-m- i
^^^iteut ^^versas dogmatici de ea proferunt
^annbsp;^^ceant, earn esse absolutam atque
in omni puncto temporis adesse
iaii)nbsp;non tantum a coactione, sed et-
iion ^nbsp;- indifferentiam ad veile et
pecca^v^®\' \' possibilitateni peccandi et non
\' quot; ^^berum arbitrium quod, positis
autnbsp;agenclum requisitis, agere potest
^^^ agere, vel hoe vel illud agere.
later
•^^Oiistnbsp;ceteris noüiinandi Pelagius, antiquissimi
citai-enbsp;Perrone;
ex cuius PraelecU. tJieoll. liceat
et accuratissimam rei expositionem.
de qua est sermo, propïie consistit in
ïentia ad ^quot;^quot;^^^\'^itate
a quavis necessitate, qua indiiïe-
\'^lectionem tollatur inter duos aut plures termi-
•nbsp;sive oppositos, sive contrarios, si de
agatur. Parum vero refert quo nomine ne-
\'\'^iftUnitf, \'^quot;\'^^tur, pliysica nempe aut moralis. Gum talis
\'lecessitate reperitur, libertas quae inde ex-
^oitio Vnbsp;aut arbitrii
libertas nuncupatur, qua
dominus efficitur actionum suarum\' (I,p. 4B9).
\'^crilj^^^^^^ïidi facultatem arctioribus circum-
tetiti^^ /^^itibus. Hominem tali sive indifFe-
ïieqnilibrii libertate esse praeditum,
intef^^^^ ^^ ^egant. Agnoscunt, necessitudinem
tiiïïj Y^^^ ®^tis-magnam habitum inter et ac-
^^^^autnbsp;Hon absolutam earn sibi in-
\' ^ec ita ut tollatur liberum arbitrium,
I
i
L.
-ocr page 12-sed contra ut iiitactum maneat.
Muellero, diceute (Die Lehre von der
II, p. 68): \'Stellt die Freiheit eines
ses mit dessen Bestimmtheit durch quot; y^i
wirklich in umgekehrten Verhältnisse, ^^ p
der Determinismus immer gewonnen
^P^r bß\'
wird ihm leicht sein zu zeigen, wie solc
stimmende Gründe auch da vorhanden ^gg
wo sie sich im Augenblicke des Entsc^^
unserm Bewusztsein gänzlich entzielie^^\'
negant nisi: in omni puncto temporis
absolute esse liberum, - in omni
ports adesse possibilitatem peccandi aut u ^
candi. A Pelagianis non genere, sed
tantummodo differunt. Eligendi facultate
nem esse praeditum, aeque ac hi sta ^
unum hoc negant: illam semper adesse i
Socinus, \'Dicimus, in plerisquenbsp;le^
liter exiguas esse vires äd ea praestanda, q^iae
jubet: ea autem praestandi voluntatem in omni^^® ^^gjiU\'l\'
esse posse, atque adeo in plerisque esse, \'
assuetudine factum sit, ut quis ipso peccato atl^
täte delectetur\' (Praelectt. tlieoU., initio c. 5).^ ^^^^
Parsau. — Ab una parte: \'Even zielkundig
voor zedelijkheid en godsdienst belangrijk is de op ^ ^^^jti
dat de mensch niet het vermogen\' der willek®\'-\'\'^j^^^jiiic^
om ieder oogenblik zoowel goed als kwaad t« ^^^^ ds
handelen\' (1. 1. p. 73). Ab altera: \'Het is ook ,
wel, als aan de eenige opperste oorzaak alles g
^an
^\'^tinbsp;^«ligmaking en zaligheid toekomt aan God
^quot;^^^•^itiennbsp;aanleg te danken hebben en zonder wiens
kuJie\'\'^ ^^ voorkomende liefde wij Yolstrekt niets
Werlc r\'worden; maar ook evenzeer,
dennbsp;uitkomst betreMelijJc afhankelijk is
dooi^^p^^\'nbsp;zedelijk vrij heeft willen laten
kiüad-\'nbsp;^i\'^ttcgenstaande Gods lief-
»««e^ ^ uitkomst in haar innerlijk wezen in het ge-
to ^ mu^\'ynbsp;Jieiligen wil afhankelijk, maar
^ f^\'^nkelijk is van den verkeerden uil des
niet wil kten opvoeden door zijnen
p. 75).
^es ^^ \'Innerhalb der Grenzen des irdischen Da-
^\'^^■\'^euca sittv^\'^^®\'^nbsp;noch hinter dem ge-
Ï^ben Character ein verborgenes Gebiet mi-
Hoch .®i^®tbewegimg des freien Willens, mid nur
de-nbsp;Gebiet vorhanden ist, kann von
iiftu eil ^^^tii\'^hen Eatwickelung die Eede sein. In-
geisti!nbsp;Erregung des in-
quot;^ächti^^®^^nbsp;zugleich dieses freie Selbstbestim-
zu S\'\'\' ®®^bstbethätigung auregt, können hier die
erkeuschenbsp;öffiien sich vor
ttiu^ ^^^^^ verschiedene Wege, zwischen denen
Jie liiernbsp;^^^Iche Eichtung er seinem sittlichen
^eiirlf® \'nbsp;es bewahren, bis etwa ein
\'quot;Stritt \' (1. 1. p. 82 et 83).
«elj \'CU,____V-- quot; r-nbsp;--■quot;y
iviii^quot;\'^\'^ trapnbsp;mensch is een wezen, dat op een
f^/tnbsp;do^^^ ontwikkehng beide, goed en kwaad kan
^^^ ^\'Oestan^nbsp;i^ijnbsp;nimmer tegelijk en in,
p. 493J evenzeer willen\' {De leer der Herv.
igitur? Etiamsi toto distantes coelo quod
1*
-ocr page 14-ieS
ad quaestionem, an liomini semper,nbsp;in-
semel-tantiimmodo sit facultas eligendi P^^^^eS
bitu bomim ant malum, pariter taiiien
concedunt quod prima statuimusnbsp;^of
hominem sua ipsius volwntate eligere
Lav prae virtute. Yerbo: pariter omnes P
liberum arbitrium.
3.
isir\'^
Hisce praemonitis, ad ipsam licet
quaestionem, quam nobis tractandam P^
mus.
Duo demonstrare conabimur:nbsp;r
I.nbsp;Posito libero hominis arbitrio (quau®\'^
tandem sensu), tollitur Deus; -nbsp;. ^^fcet
II.nbsp;Posito Deo absolute-perfecto, iieg®^\'^ ^qÜo
liberum hominis arbitrium, nec culp^e
amplius potest servari.
Videamus de singulis singulatim.
UnivtfSquot;
I. Fosito libero Iwmims arhtno C^r
tandem sensuj, tollitur I)eus. — Nam to-
a. Dei omniscientia.
Quod nunc erit probandum.
Primo igitur loco accuratam
nobis informemus notionem. —
py^gnbsp;jam valer et de eo, cui nota ac
Uoi^^^^^^^ essent omnia quae facta sunt. Quod
ipsQ ^^^ factum est, certo sciri nequit, nisi ab
^I\'bitri ^^tore. Posito igitur libero hominis
Uiij^ ^^^^^oniinus infallibilis Dei scientia om-
(i. e. temporis praeteriti, futuri
esset ^^^^^^^^ßiodo quatenus ipse huius futurus
ojft^^-^ ^^^^or) vere nuncupari posset ac deberet
^^^geat^^ —^ Attamen talis scientia in dies
ïiecesse est. Quod de Deo, Ente
\' cogitari vix potest. Quam ob
cujjj -i .^°nge-plurima theologorum pars facit
Sect.nbsp;dicente {Institt. theoll, 1. IV,
scetidinbsp;intelligendi et cogno-
i]ang . tóbuendus est tahs, qui perfectissi-
est/ ^:^Plicissinms et facillimus est. Qualis
ijj,^nbsp;imperfectionem discursus a noto
^\'^iti\'^aut^^^^\' ^^^^ laborem inquisitionis, nec mo-
^^cofi] y ^^ïïioram abstractionis, nec ambages
senbsp;iiec difficultatem applicationis in
quot;lliiii \'nbsp;non tantum secun-
in caussa prima eminenter ha-
se j ®®cundum speciale suum esse, quod
^lare qq^^® ^abuerunt, habent, habituraeve sunt,
^^^^iUsinbsp;videntur et comprehenduntur.\'
^^^gent nonnulh Dei «menotionem,
\'■^Pota ^^ scientiam omnia praetergredi
\' ^ec esse praescientiam quasi futuri.
i[|
sed scientiaiïi minquam deficientis
instantia^\'
ipsi talem divinae omniscientiae notioneni\' ^
lern V. c. Socintis sibi informavit, statueiis ^^^^gg
contingentia nescire donec facta sint,
pariter rejiciunt tanquam
Ente perfectissiwi^ ^^^j,
dignam. Ab omnibus fere tlieologis
Deus omnia immutabiliter atque infalt^ ^^^^^
nósse; contingentia quoque futura.
tummodo hoe negant; - haud sine magno
ut deinceps videbimus.nbsp;_
Missis ante tempus iis qui, Dei scie^^ ^^^^
partim esse praenotionem negantes, piïü\'^®\'
ac infinito intuitu Ipsi praesentia esse ^^^^ ^jg
dunt, nunc demonstremus id, \' dessen ^\'
wir eben hauptsächlich von den Gegßß^\'^^-^^gji
dem: dasz von der Gewiszheit eines zukü^ ^
Geschehens für die
göttliche Intelligequot;^ p^^.
Nothwendigkeit in der Art seines Zustande
mens unabtrennlich sei\'.\' Probenuis, ^^^^
scientiam, quatenus est praenotio
Deo tribui non posse, salvä hominisnbsp;-git
Quod videtur facillimum. \'Si cuncta ^e-
Deus, neque falli ullo modo potest, eveni ^^^^
cesse est, quod providentia futurum
viderit. Quare si ab aeterno non ^.ggqii®
modo, sed etiam consilia volunta
num
■ Müller, II p. 307.
-ocr page 17-vel p ^^^^^^^ arbitrii libertas. Neque
stère pofnbsp;aliud ullum, vel quaelibet exi-
^^^eiitianbsp;^lisi quam nescia falli pro-
praesenserit. Nam si res alior-
i^mnbsp;P^\'Qvisae sunt, detorqueri valent, non
t\'otiuc •nbsp;firma praescientia, sed opinio
^gendi r •nbsp;homini
non est facultas
^Utnbsp;non-agendi, vel lioc vel illud agendi;
HUaenbsp;ßiodo potest esse certus de iis,
Hon f ,nbsp;i^ibitu possunt esse futura
^espo H •nbsp;non datur.
quidem adversarii ^ Conftindis cer-
^ontiijgg^^.^^quot;^ necessitate, incertitudinem cum
^^^^iuguendum etenim est inter
Hat^jAnbsp;absolutas, quae rei in sese et
qu^ ®P®c^atae tribuuntur, et respedi-
coug-^nbsp;tribuuntur in se et natura
^^^^ioïienbsp;sed cum respectu et denomi-
^^nt alterum. A.ffectiones rerum absolutae
^^ liatur^^^^^^! contingentia; res enim in se
\'^\'^iitii]^ ^ spectata vel est necessaria, vel
lUaenbsp;id est, eiusmodi
habet essentiam,
exig^ potest non-existere, vel non potest
ere. Respectivae sunt certitudo et in-
(T)
gt;T ^quot;atam ,nbsp;P^\'-\'^os., 1. V prosa 8). qui argumenta-
Öl quot;^liorcli ,nbsp;conatiir.
300)_ J^-^^eoL Christ.,}. II c. 8 § 19-22), nuperrime Müller
Jpsa Limtorchii verba citamus.
certitudo, quae semper inoludmit respeotii^^^^^nj
alterum, qui de re aliqua certus vel ^i^ ^^^ ^
öcsf Pnfiaof Acjap Riinria, ras
uRcessaria\'
est. Potest esse aliqua res
eclipsis lunae, de qua tarnen multinbsp;in
iiond^\'
de\'
Eodem modo res contingens, et
alterutram partem determinata, seu ^^ ^^^^-jor
terminanda, potest denominari certa, i ^^^ ggf.
facta ad omniscientiam divinam, cui
Sed haec mera est principii petitio.
quasi esset axioma, ponitur id, quod
fuisset probandum. Hominem saepe ^^^^pir
res futuras, quae sunt necessariae, lihe^^
cedimus. Minime vero ab adversarus F
tur id, in quo versatur cardo quaestio»^^^;^^
posse ut aliquis, vel ipse Deus, sit ce ^
re contingenti futura (quae igitur \'po rjgli^
existere\'), nisi ipse eius futurus sit
assertio jure dicetur insana, donec ooö
fuerit probatum.nbsp;. {o^^
Atqui ergo liberum hominis arbitri^\'^^^^.^ ^iv
Dei omniscientiam, quatenus est pi\'»®^
turorum. ~ Quod erat demonstrandtii»\'
iiu®
Attamen in hacce argumentatione
acquiescunt adversarii, qui, manibus pe*^ ^
hominis libertatem cum divina futuror^
^^^îoiie in
^Oûcordiam redigere conantes, aliis
opinionem suam defendunt. De
1-nbsp;pi\'etio nobis nunc est videndum.
praenotionis cum humana
facillime perspicitur, si modo
scivg tT\' ^^^^^ libéras hominis actiones prae-
l^am libéras. Praevidens volwntates
\' P\'^^^^civit eas sponte esse futuras.
nus. . , \'Q^jjj (^Deus) sit praescius voluntatis
volii\'nbsp;P^^escius, ipsa erit. Yoluntas ergo erit,
Qui, \' emus
s ^oUintaf \' \'\' --------- ------------ -----\'
V ^^ Potest\' ^^ ^^^ praescius. Nec voluntas esse poterit,
igitui- ^^^nbsp;potestatis est praescius.
pvonf^^^ ^^^^^ praescieutiam mihi potestas adimitur;
^ quot;^iJii certior aderit, quia ille, cuius prae-
adfuturam milii esse praescivit\' (De
\' Si aliquid est futuruui sine
i. m c. 3)
flit-
hoc
ipsutu praescit Deus, qui praeseit omnia
pS*^ Pi-aescit Deus, necessitate futurum est,
nece gt;^606886 est itaque aliquid esse futurum
iJ\'^\'^^fitii,.,, ^^......Non debeo dicere: praescit me Deus
pecnbsp;non-peccaturum; sed praescit me
ita „„ quot;.quot;^runi sme necessitate, vel
non-peccaturum ;
\'\'^^ique • ^nbsp;peccaveris, sive non peccaveris,
siijg necessitate erit; quia praescit Deus futurum
igitur non esse
. ■ (juagnbsp;esse praescientiam Dei, per quam futu-
arbi^^^^^^^^\' dicnntur esse ex necessitate; et liber-
\'\'\'^^\'^\'^i-üianbsp;quam multa fiunt sine necessitate\' {Be
cett., p. 123 ed. Gerberonianae).
Irinas. — \'Deus, quum sit cognitor totius
ue ®
esse cuius est principium, cognoscit
ctum non solum in se, sed etiam in ordine ad q ^
suas causas proximas. Or do autem contingentium^ ^o^
causas proximas est ut contingenter ex eis
gnoscit igitur Deus aliqua evenire et contingenter e
{Summa contra gent., 1. I c. 67).
Muellerus. — Wir sind mit diesem Satze {GoÜ^^ ^^d
freie Handlung als freie voraus)^ ganz
flnden es namentlich völlig richtig, wenn Auselm ^
terbury in diesem Sinne darauf aufmerksam mac i yg-
Gott ja nickt blosz vorauswisse, dasz einnbsp;soiquot;\'
stimmten Ealle sündigen oder nicht sündigen wei
dem zugleich, dasz er es thun oder nicht thquot;«
ohne dazu genöthigt zu sein\' (II. p. 389).
Sed facile illud argumentum refutatur. -
a. Si verborum vis haecce est:
hoitimei»
esse liberum, ita ut Dens praesciat action^^ ^^^^
contingentes, quae aeque fieri possunt
fieri, tunc per se patet nude
quod fuisset demonstrandum. Nec tali p®
principii expeditur nodus.
eïquot;
HabemiTLS reum confitentem Muellerum.
.nbsp;quot;f V.
bei dieser Formel mit dem Begriff dieser Freihe^
lieh gemeint ist, so ist damit das Problem ni®\'
sondern nur aufgestellt. Denn das ist ja grade i öH\'
ob Gott die freien Handlungen seiner Geschopl ^ ^cJS\'^
trüglicher Sicherheit vorhersehen oder gar auf ^^^
wissen könne, ohne sie eben dadurch nothwen o
chen\' (II. p. 289).
h. Si contra liomini adscribitur liber^^^
-ocr page 21-fioth
«\'«a
dornen
^isinbsp;quot;^^ra libertate nil commune est
^■tque Deus censetur ideo libéras
P^aescire
8\'Ctiones.
quia
■^eftat,
non sunt vere liberae
^liq^j^ f^\' ^^^^ sibimet ipsi videlur libere agere,
Deus non faciat; tunc pro-
tia, gg^ ^^ nianet divina futurorum praescien-
iiitacta manet, siiblatâ hominis li-
\'^\'\'ei-tas\'^^j\'lp sit credibile, mnlti tarnen tlieologi voce
vnbsp;abntuntur, ut exprimant notionem
\'gusti
\'Voluntates nostrae tantum valent,
1. Ynbsp;valere voluit \'atque praescivit\' {De cm
ea (per liberum arbitium futura)
\'quot;\'\'^\'^tati P^\'aedestinet, facit voluntatem cogendo,aut
ificit
lion
Vol
0, resistnbsp;vuiuin,cu,cm uugcimu, iiuu
^^^ \'^eiido; sed in sua illam potestate dimittendo.
voluntas utatur potestate, nihil tamen
eiis non faciat in bonis sua gratia, in malis
g lnbsp;. quot;quot;quot;quot; itn^j-ai, jii uuiiis siia grana, in luaiis
llaest, jjnbsp;eiusdem voluutatis culpa\' (De conc. praesc.,
^^\'siheitnbsp;göttliche Vorherwissen kann
taoigj^nbsp;gefährden\' (Der clridl. Glaube, I. p.304).
U;\'\'\'\'\'nbsp;erit ex iis, quae legimus p. 249 :
gleichnbsp;doch die Handlung immer
.nbsp;Heraustreten durch anderwärts her ge-
^\'^\'J^selijgjjnbsp;\' dasz sie, was sie wird, nur als
I ■^\'Jeß „11nbsp;—Liadi öic, vvcia oic wixu., uui ciis
Ii\' dei .^^\'^^^^len Zusammenhang angehörig wird,
\'\'Seil Abh^\'quot;?\'\'quot;^\'\'^^
untheilbare Gegenstand des schlecht-
^quot;gigkeitsgefuhl ist; imd dieses würde auf dem
Au
\'Ulis.
lier®\'\' \'
sanzen geschichtlichen. Gebiet seine Bedeutung
wenn wir von diesem Zusammenhange die freien
ausgeschlossen denken wollten\'. Et paullo
\'dasz auch die Wirkungen der freien liaiKllnng®^
ge der schlechthinigen Abhängigkeit erfolgen\'.
Ne mirerisj lector! Augustinum et Ansehüiun
sibi informasse libertatis notionem, quarura una e
Sita alteri. Permulti idem facere soient.
2. Sed divinam futiirorumpraescientian^- _
tollere hominis lihertatem, conchdere vel cofij
saltern licet ex limnanae praesdentiae ^^
Nunquam enim, si quis amicorum claxe
viderit ac certo praedixerit quid esseiiius « ,
ideo minus libere egisse nobismet ipsis vi
Origenes. — quot;ilo-srep e\'/ t(ç opwv T(vanbsp;a/iiO\'i\'^\'^
ZfiOTrsTÎ}, Six Se rîiv TTpoTrsTSidv àXoyto\'roiçnbsp;o^\'
oSov oXiffùifÇixç, Kcù xciTxXdßot wsirsinhcii
xi a.\'îr(0lt;; tov oXiirùov iicsivu yivsrat, ovtoi vo^\'^^
Ô£«v T^^ostäfc/M\'ora, OTtotoc^ \'éa-rainbsp;, ^
TOV rotcv rov f^vrov sirsa-ùcif xxSapxv, xcä onnbsp;jrf^\'
râSs vj iici^o(ièua-si rdSs. Kcti si %pÎ! Asyf\'V,
yvutyiv alrtciv rSiv yivcßsvoiv ov yàp si^dTTTSTSi\'
ymdfjiêvov kf^tupTVia-of^svcv b ©êoç, oVäv
TTccpciSo^ÔTspov, «Anôlç ^e spovfisv, ro ssoiasvo\'iI
roiavSs shcii tüv 7rep\\ avrov Trpoyvmiv.nbsp;\'
yvû)lt;7T«lt;, yivstcii, kxx\' èvsî ytvea^cci sfj^exxsv, ^^ Juquot;\'
Augustinus. — \'Sicut non sibi adversantui\'
—— 1.
\' Locum nobis servavit Euäetius (Euay/sAix\'/j WKp«^quot;®\'\'\'quot;
c. 11).
tua noveris quid alius sua voluutate
in-a
;nbsp;ta ,nbsp;----------------- ----------------°—\'
a 7nbsp;propria voluntate peocabunt\' {De
consequens,
ut, si. Deo certus est omnium
ideo nihil sit in nostrae voluntatis arbi-
\'^.^\'^ine sunf^^^ luippe nostrae voluutates in caussarum
^i\'^etiaj.. . \' certus est Deo eiusque praescientia con-
CaixsH^^\'^^^quot;^ ^^ humanae vokiutates humanorum ope-
quot;nbsp;^^.ne ita qui omnes rerum causas
\'nbsp;in eis causis etiam nostras voluntates
^^\'^escivj^f\'^^ P\'^t^dt, quas nostrorum operum causas esse
^\'\'^Peiisione^^\'nbsp;l^da perfecte cognoscit omnes
^^ totum ingenium aniini nostri, et rursum
^IfteratjQ \'quae illi possunt occurrere in singulis
,denique perspectum habet, quid magis
et^ •nbsp;^^^ inoveat talem animum tali pro-
partentnbsp;praeditum, infallibiliter colligit, quam
lYnbsp;inclinaturus\' {Be gratia et Uhero
r Pi\'aescquot;nbsp;—nbsp;paullo superius dicit:
Uecess^-^\'^^\'\'^^nbsp;praescientia est, imponeret
non solum praescientia Dei, sed etiam
falsunbsp;imponeret rebus necessitatem. Id
Tern ^nbsp;praescientia hominum non est
neOUfi nliV,,,,\'^ ____„„T----\' I-Tl, „ IQN
lil,nbsp;^ÜS pavv,
quot; l^omo P^\'^evidit, sed Deus eam prftevidet, quia
\'\'^^^o-tae T Positurus est\' {Praelectt. ex theoll. doom.
\' P- 39).
^^ius it
\'^^iUs. Anbsp;f-rgumenti vim veliementer nega-
ad quam provocant adversarii,
^\'eque aliquid pon it in rebus\' (lb. c. 18).
Non ideo actio a libero homine ponitur.
ut
tu
jji^
non exstat. Profecto, illa aniicorum
action es nostras praèdeterminare minun® ^^^
videtur; - sed quamnam ob causain-^,
certissime novimus, illani immerito
notionem, nec cum certâ futurorum praesc^^^^^^^^e
quae Deo adscribitur, aliquid ei esse coi^\'
nisi nomen.nbsp;• pi-a^\'
Ceterum non contendimus, ipsain cef
scientiam rebus imponere necessitatem » ^^^^ ^^
tam illarn futurorum praenotionem pe^^ ^^ ^gget
praedeterminatione \\ Etiamsi igitur verrai
(quod minime concedimus), fieri posse ^^ git
alterve liominum certo praesciat quid^aJ
facturus, adlmc esset probandum, talei^^
neni non fuisse ab aliquo (etiamsi non
illo qui eam praesciebat) praedeterBi
Quod adversarii nec faciunt nec possiiü •
\' Quod acute demonstravit Crellius. — ^oipefl\'^\'\'
eerst uit de onfeilbare voorwetenschap der toe^,^ j^jcfl
gebeurlijke dingen\' (futurorum contingentium).^^^^^ H^
houdt dat in God van eeuwigheid geweest is, quot;ggvfe^®^,
van alle eeuwigheid zekeriijk-toekomencle z\'J^^ oo^\'^^l^^
En voorts hieruit, dat er\'van eeuwigheid af e^^^^i-erW^
geweest is, die ze daartoe bepaald heeft ^
wezen zouden, hoedanige oorzaak er geeiinbsp;^
worden behalve God en zijn beskiit\' (r^-/^«quot; \' ^^
God en zijne eigenschappen, p. 231).nbsp;j^gti\'\'^
Citamus versionem Belgicam, quia exemp\'-®
in bibliotheca Ehenotrajectina tion adest.
^\'^^^ellenbsp;novum attulit argumentum
tiir^ . ^onciliare nempe Dei praescientiam
conatus est, demonstrando:
^^ienti\'nbsp;^^^^ ^^ aeterno habet, mundi
\'^ciffi^ ^^^^ notitiam vere aique mere objecti-
^^^ fac^^nbsp;quidem ohjeetum smm, sed
ipsum Muellerum.
a^fquot;^^
M-iJinbsp;Weise die Idee der Welt hervor. Aber
sjg\'^nbsp;blosz als ihm immanenten Gedanken,
-^eJnbsp;^«\'■Äe Uxiäefiz werden, die höchste ■
dieser W-i^\'nbsp;\'\'\'\'\'\' abgeleitetes Sein föhig ist;
f \' ^^ee de/wnbsp;^^odiiroh-überhaupt
\'lUn G Hnbsp;unzertrennlich Eins. Inso-
«asa ^ott die Welt in die äuszere Existenz entläszt,
oi^®nbsp;verschiedenes Sein habe, entsteht
jf ,.nbsp;göttlichen Wissens um die Welt, die
J\'® WeHnbsp;..... Dieses Wissen um
objective, wiewohl es eanz auf
f^ \'lochnbsp;Willen Gottes ruht, unierscMdet
yViUen, wenn gleich zunächst nur
Jii\'j®\'^« anf ^nbsp;lierausgesetzt ist, das kehrt in dem
tu quot;quot; Wief^^^^®nbsp;^^ Bewusztsein Gottes zu-
\'\'\'\'\'\'nbsp;Wille ihm objectif
st ^ird^^nbsp;seinem Wissen als objectives ange-
übt sein Wissen nicht den gering-
ßimmf ^^ Einflüsz auf seinen Gegenstand, son-
auf .^^\'^.^^Iben in dieser seiner reellen Existenz
in einen klaren Spiegel^ der auch den
pbt.
kleinsten Züg, die leiseste Bewegung wiedergi®^.^
dieser Beziehung ist auf das göttliche Wissen
Stimmung ganz anzuwenden, durch welche man
lieh die Wahrheit der Erkenntnisz bezeichnet, Q]y
kommne Uebereinstimmung der Vorstellung mit , ^^ gafli«
ject. Indem aber das Wissen seinenbsp;«n
darin hat den Gegenständen schlechthin ^quot;S^\'^^t^tif
sein, fehlt es in seinem Begriff völlig an dein ^^^^
einer Thätigkeit, wodurch es die Gegenstände si ^^^ .jjju
messen machte. Von dem Wissen Gottes n^i^^ fil®
objective Welt werden wir demnach die Eragegt;_ yßi-
solches sein Object zugleich verursache, entschie^^^^.^ j^t
neinen müssen; grade dadurch dasz es nicht ® g
in Beziehung auf seinen Gegenstand, unterschei ƒ^\'^.^gtcH
vom göttlichen Willen. — Was nun von dem \'\'\'\'
Sein überhaupt gilt, wird doch wohl auch von ^^^^pj^cUn\'quot;?
liehen. Willen und seinen Entschlüssen gelten.nbsp;(ob
al)er dasz das göttliche Wi.\'isen seinem Gegens ®
auf zeitliche oder ewige Weise, ist hier
angeht, dasz es die Selbstentscheidungen des ^ ^^^^.jeu ^^
kennt, ohne ihre Entstehung in der Zeit
müssen, kann demselben unmöglich eine
Macht zuwachsen, die es als Wissen eines
überhaupt nicht hat...nbsp;_nbsp;. 01\'\'°\'
\'In Bez\\!g auf die Selhstbekimmungen des jjjjoeH\'^
JFilkns ist der göttliche Wille nicht reell
weil er es nicht sein will; sondern in dieser
beschränkt er sich. Gebot zu sein und setzt e ^^rylei\'quot;\'
die Möglichkeit einer diesem entgegengesetzten ^
bestimmung .;. Aber nicht blosz ist die kreat^quot;\' jjeg \'
heit, in der die Möglichkeit dieses Widerspvnc||®^®^g ^jle
durch den götthchen Willen, sondern vermöge ^^^ j;vv\')l
Zeiten lunfassendes Wissens schaut zugleich Got
keij; ^^
dernbsp;gegen seinen Willen als ein ara
T) 9od ^^^^\'^^^^^\'ickelnng schlechthin überwundnes an\'
\'Qu\'xe
facile gt; /^S^^^entatio
siibtilis atque perplexa
uil q ^^^^ verba ac voces, praeter-
in eos tantunimodo valet,
^^eterj^inbsp;tinum idenique esse ac prae-
«iihiinbsp;contendunt. Nil enim proban-
^^^^\'hroi^/ P^\'oposnit Muellerus, nisi: divinam
^^^ i\'eb P^\'^®®cientiani non imponere qiiâ ta-
.quot;^^\'limus^^ quot;®cessitatem. Quod nos libenter con-
et\\v\' karnen minime cum eo ponimus,
^^^ei\'as ifnbsp;von selbst versteht\', Deum
^^^hccenbsp;actiones ab aeterno praescire.
^^^ firini^^^^^^^ sententiam non ponere solum,
do^^ ^^^^^^^ confirmare rationibus debuisset.
fuerii- ^^^^ generatim atque universe probatum
libéras a Deo posse praesciri,
^^■kcti^Q ^^^^ dicuntur illae praesciri in esse sm
e\' - ^^^\'tiori caret omni fundamento.
argumentatio, quae ab ilia
pretii_ ^^ assertione, ullius aestimanda est
Sed ili\'^ •
\'^»odo ^^ insuper premitur difficultate. Nulle
potest, ut ab aeterno habuerit Deus
quam illi adscribit Muellerus, mundi
îiof
scieiitiam, quum obiectum illius scientia®^ ^^
semper in esse reali ei praesens fuerit,
efFectus antecedere possit causam. Aliq^i*^
temporaliter accedat scientiae Dei, necesse
Quod procul dubio absurdissimum.
Ipse Muellerus invitus de ea fatetur : \'si® ^\'l^t
Addit quidem: \'nämlich der begrifflichen Polge,
Zeitfolge nach Sed tale quid did ac serroone
tiari potest, intelligi vero, cum dictum ac pron^»
est, omnino non potest.
C. Etiamsi autem accipiatur flla Muei^®^!
plicatio, et Deiim ab aeterno liabuisse
vam mundi scientiam concedatur, alia
restât difficultas. Tunc enim ponitur,
Divino intellectui visum fuisse praesenteiû ^^.jgui
reali, antequam realiter exstabat. Wi ^^^jgti-
verbis dicit Muellerus: \'auch als reell ® ^^^
rende schaut Gott die Welt von
wiewohl sie selbst nicht von Ewigkeit ist
que ita Deo adscribitur scientia, q^a^
dici debet falsaque. Qualis vana specie®
tiae nullo modo ei adscribi potest.
\' Ibidem.
Ponderatis jam omnibus argumentis; ^
\' L.l. II. p. 293.
-ocr page 29-®rsarii
^^^clucl .nbsp;probare conantur, profecto
çy ^^ ® \' divinam futurorum jyraenotio-
corcij., ^^^ hominis libertate nullo modo in con-
posse redigi.
^ero jam concludere licet, omni-
Ïïteni-^^J\'^ divinam, posita hominis libertate.
Permulti (ut supra verbo memora-
\' ^^^ scientiam ex parte esse nrae-
abi
Mollit
regent, nec tamen hominis libertate
Noti^^nbsp;omniscientiam concédant,
^fii\'e co^^^^^\' ^^^ hancce suam sententiam pro-
i)einbsp;f^rgumentatio hue redit:
Uno \' •nbsp;quot;nbsp;—
^ptiniQ ■ \'^^ßnito intuitu Ipsi suntpraesentia.
Dei omniscientia conciliatur
Qui omnia videt sub rationc
Liberias.
temporis praeter gr editur fines ; -
; ^
r \'nbsp;omnia viaet suó ro
^Smi quot;^^\'nbsp;futura
con-
. -Ueo semper
aeternus ac praeseiitarius
l^\'^^\'^Ueöi ^\'^Ofiue eins, omnem temporis supergressa
Pi\'aetequot;^- ^^^^^ ^anet simplicitate praescientiae, infini-
geruiitnbsp;ftitmi spatia complectens, omnia quasi
5 quot; pra^s^ • ^^ ^^^ simplici cognitione considérât. Ita-
essenbsp;pensare velis, cpiae cuncta dinoscit,
dea^\'quot;^^^\'^^®^^\'^™nbsp;futuri, sed scientiam nun-
adv
6\\nbsp;instantiae rectius existimabis\' (1. 1-, V
lie
-ocr page 30-Augustinus. — \'Quid est praescientia nisi
turorum? quid autem futurum est Deo, qui
tergreditur tempora? Si enim scientia Dei res ip®®® ^ jjiitf
non sunt ei futurae, sed praeseiites, et p6i\' j }I,
non praescientia sed scientia dici potest (ad
quaest. 2).
Thomas Aquinas. — \'Intelligere Dei succession®\'quot;
habet, sicut nee eius esse. Est igitur totum \' .fis
per maneus, quod de ratione aeternitatis est.
autem diiratio successione prioris et posterioris
Proportio igitur aeternitatis ad totam temporis dur® ^^^^^^
est sicut proportio indivisibilis ad continuum; no» poji
ejus indivisibilis quod terminus continui est,
adest cuilibet parti continui (huius enim sitBi^\'^\'j ^^^
habet instans temporis), sed eius indivisibilis
f! uil«\'quot;
continuum est, et cuilibet tamen parti continui si^\'quot; J^ot^^quot;\'
in continuo signato coexistit. Nam, quum temp
tiiquot;\'
iiÊ
tr»
non excedat, aeternitas, quae omnino extra
nihil temporis est. Rursum, quum esse acterni
deficiat, cuilibet tempori vel.instanti temporis
liter adest aeternitas....... Quidquid igitur in l\'^^ gjdeiï\'
„oii
tv
parte temporis est, coexistit aeterno, quasi
etsi respectu alterius partis temporis sit pi\'^^^\'^\'^p^jalit®\'\'
futurum. Aeterno autem non potest aliquid praquot;®\'\'
coëxistere, nisi toti; quia successionis duratio»®
tft
dec«
habet. Quidquid igitur per totum temporis
agitur, divinus intellectus in tota sua aeternit^quot;® ^^^^jpof\'®
quasi praesens; nee tarnen quod quadam pai\'t®
agitur semper fuit exsistens\' (1.1., I c. 66).nbsp;j-opßS)
Penka. —■ \'Ab Ente perfectissimo omnes Hiiii
et consequenter etiam divisiones temporis,
teritum et futurum, quibus creaturae in
sibili obnoxiae sunt, remotae esse debent.
tue\'\';
-ocr page 31-augenrla vel imminuenda divina
quot;^\'niit/ ^^^^ß^etur, eo ipso Ens perfectissimum Deus,
Na^ iion fuisset, vel esse tale cessaret: ac vel ideo
acnbsp;praetei-ita, praesentia et futura vocamus,
\'\'^«quot;to intuitu Ipsi praesentia esse debèut\' (1.1.
^Hae^^-^^® tarnen illa argumentatione solvitnr
. P^\'oposita. \'Explicatio\' dici videtur a
^icando. Nam:
^\'Ucc^^^quot;^ explicatio ad intellectum humanuni
necesse est. Si minus, ipsa
Kilnbsp;^^^^ utilitati.
Kj,?..®oncludere heet, cuiusnam aestimanda
tlitj^^ exphcatio, de qua hic agimus. Ete-
Divinam scientiam praetergredi
adversarii non hoe vohint, iUam
Itnbsp;omnem temporis successionem,
/ aeterno futura ei sint praesentia tm-
ij\';\'\'\'\'®- ^onge ahud quid sibi vohmt.
Hejj^ ^ ®uectum negare, imo vero ignorare om-
successionem, contendunt, atque
^^^nbsp;aeternitatis. Qualis
modus plane fugit intelhgentiae
et notionem; quippe quae, omnia
ratione temporis, eo ipso videndi
\\ \' ^oiie aeternitatis notionem sibi informare
^ I^otest.
^^ellerus: \'Gewisz ist es Vielen nur darum be-
-ocr page 32-ibo®
duukles Gebiet geschoben haben, wo sie sich \'^\'\'^quot;^j^defl\'
zu bestimmtem Denken befähigt oder genöthigt
und wo darum die Pi-age aufiiört ihren Geist
ruhigen\' (II p. 287).
\'Teregt zegt J. F. L. Schröder: aan de ^^\'quot;\'^f^^ljreü»\'
is huiten den tijdquot; kan ik geenen zin hechten
1. 1. p. 89).
b. Posito autem atque concesso DctH»
omnia sub ratione aeternitatis, indenbsp;^gge
sequitur, Euiii non cognoscere
mundiuB quot;
suo reali.nbsp;len^fquot;^
Si cum Kantianis ponunt adversarii,-
non esse formam obiectivam onmis est\'^ ^^ß
sed formam subieetivam qua sibi pi\'^P\'^^^gpoP\'
intellectus humanus, nihil habent quo^^^^
deant ad argumentationem Muelleri : ^^
dieser Standpunkt in seinem praktischen ^ ^ $0
an der objectiven Existenz Gottes festhalte _ jji
lange der Kanäsche Standpunkt noch ^^\'^jqcI^
-den Fic/deschen übergegangen ist, wh\'^ ® jijpi
annehmen müssen, dasz Gott,
ein volkomumes Durchschauen der
Seele in
für S\'
eio
iclit
zu halten, weil sie damit das gauze Problem m
ihrer vorstellenden Thätigkeit ƒ
men soll, auch eben diese Form der AnS\'
\' L.l. n p. 283.
-ocr page 33-Wie ij^ jes ein zeitliches wird, und in dieser
die Gesammtheit des
tame^nbsp;^^^^nbsp;erkennt/
poss^^\' concedant necesse est, con-
succp?^^\'nbsp;ipsi negarent, tem-
non cadere sub intellectum
e Contra
^^^^•^eiidi fn^ P\'-^^ant, - qui tempus esse modum
piUnt, \'nbsp;obiectivam, omnis esse finiti
ihf et \' 1nbsp;successio temporum re-
el.nbsp;rnbsp;ac tamen, illam fugere
d, ■ Quodnbsp;notionem, conten-
^^^ in esse ^^^^^ ^^^nbsp;cognoscat mun-
nullo modo fieri potest.
\'nbsp;argumentum
\'•quot;quot;ifeh Inbsp;quot;quot;quot; \'Verhält sicli das ewige Wissen
^^Ibe!\'\'\'« Wirkiii \'\'\' Zeitfolge und der in ihr ver-
^\'\'Umt ^^^^szt s \'nbsp;dasz es das Ganze der-
göttlichen Wissen dieses be-
innbsp;nicht blosz, wenn es geschieht,
He^ t.^\'^danke«nbsp;Augenblicke, welchen wir
■ P- 286
L.
jjj ^ —5^1.1-iiL-ucu vvisseu uieses oe-
\' •nbsp;nicht blosz, wenn es geschieht,
^-^arikenT-^^^\'\'®™ ^quot;g^nblicke, welchen wir
ö\'-Vnbsp;mögen. Und so bricht aus dem
ist.\'nbsp;für uns ein
^\'^lentiam amplecti temporis suceessionem,
-ocr page 34-■iiïiiis;
id ipsum est quod negant ii, de quibus hic ^^ui
neque igitur licet Muellero, supponere
autem dicitur Deum videre omnia sub ratione a ^ ^ ^^ jps^^
ac temporum successionem fugere Eius
fieri non potest ut praesciat; quippe quod m cOr,
non cadit, nisi posita temporis successione.
lUÏquot;
Properanms ad finem. Demonstrass ^
videmur id quod erat demonstrandum
tarn Dei omniscientiam cum hominis
nullo modo in concordiam posse redig^- -g^te«\'
ut de iis agamus qui, eatenus nobiscui»
in gi^atiam hbertatis humanae absolut^^^^^^^
omniscientiam Deo abiudicant. Probaiif
evitata Scylla, incidisse in Charybdi» ^^^
tollere Deum.nbsp;_ ^ g
Illorum argumentatie hue redit:^^^^^^^^
seit, quae natura sua scibilia sunt,
omnia potest, quae sua natura P\'^^f ^n^f
Verum sicut quaedam sunt, quae
nullo modo possunt, et idcirco ea ^^
jyosse nulla ratione did potest, nec tanbsp;^^
omnipotentiae qtoidquam derogatur:
sunt, quae Deus scire nulla ratione
tarnen ipsius omniscientiae quidquanv de
!
Socinus, Praelectt. theoll. p.
-ocr page 35-P\'^ïttiultis
Pßi\'Paiif. \' Socino assentiuntur, theologis liceat
zo^vT?nbsp;zichzelf
ebnbsp;zekerlijk-toekomende dingen
fle ïiahinrnbsp;waarschijnlijk-toekomende,
HiT\'®®quot; In cr i-i!^ ^^\'erkende oorzaken waarvan ze depen-
quot;^^iBg-ea\'Jnbsp;^ooda-
Wa^ ^\'\'^\'iwichti h jnbsp;gesteld zijn, en als in
o-i^-etitnbsp;, quot;^^i^de, of ook hetgeen ten eenenmale
^if\' is ^nbsp;is, als zekerlijk-toekomende be-
teln en k T®^nbsp;zeidet dat Hij in zijn mee-
is- Overzulks doen
^elje \' ^ego-ejjnbsp;^^erzuiKs aoen ze onbedacli-
IJi;®^\'® \'^epaaijp\'^ inbsp;toekomende gebeurlijke als
Uinbsp;zeker en onfeilbaar weet, omdat
iinbsp;niet inbsp;oiiieuoaar weel, omdat
is^nbsp;zijn, daar Hij liever, omdat
an der dj ^^nbsp;quot;ooit misslaat, altijd de
V \'®nbsp;^^\'^ent, daarom ze ook niet als be-
begrijpt\' (1. 1. p. 226).
Deus I
\'i»e . «nditiJ\'r »\'telligit pront smit,
l8i„ gt;onit cJ , f quot;Mlilionaliler. Certitudo
1\'es intelligit prout sunt, absolutas
praescien-
ae\' {Tractatus de Beo,
\'Plures sunt causae certitudinis
Iton^^\'^i\'orum^n ^^ praeteritorum, quam in praevi-
c - p»- p. «D.
^quot;fallihi \' äls solchnbsp;willMrlicli-freies id
quot;ieht p ^eise vonbsp;nicht auf absolute und
«gen ®§®Qstandnbsp;werden. Es kann überhaupt
\'quot;Jta,,
gewiss eigentlichen d. h. unbedingt rich-
So^j\'^ttUeheu. ^oi-herwissens sein, also auch nicht
\'^■itiih^^ des Wisse ^^^ schmälert es auch die volle Ab-
^chlecJi^^ Grottes nicht im geringsten, wenn
\'\'^n sichres Vorherwissen auch der Hand-
-ocr page 36-lungen der freien Geschöpfe abspricht {Mhik\'^\'^
Pareau (Groninganae theologus scholae\'). ^jiieit^
ten komen tot de erkentenis, dat Gods alwete» ^^^^ ^trt
omvat, hetgeen te weten onmogelijk en in Qo^ßfl^
dig is, en dat, voor zoo verre de vrijheidnbsp;vaoj;^
telijke schepping noodzakelijk de voorwetensd
wilsbepalingen beperkt, God niet tevensnbsp;^
haar en volstrekte en onbeperkte wetenschap
ven kan willen\' (1. 1. p. 88).
Inde autem sequitur:
a. In gratiam libertatis humanaenbsp;ir
tiam Dei tam arctis chcumscribi
eins notio opposita sit omniscientiae^^^^^p^^vi
quam a primis inde temporibus sibi
Ih/
\' Superlore tempore schola Groningana docebat^^^^^^^,.
pracscicntiam circamscripsisse üeum\' {Hofstede de Gro ■ ^^ y |
nat., ed. 3, p. 183).nbsp;.testnbsp;quot;Ï ^
Vcre Scholten: neraini, inquit, facultas esse
suum, i.e. facultas nesciendi id quod novit. j„ra P\'quot;\' fatquot;\'\'
sibi voluut, Deum nolle uti facultate, quae Illi est,nbsp;es«®
contingeuÜa, ratiouibas fuisset confirmandum vere ««
contingentia (J)e leer der Eerv. Kerk, t. II P-
Sed falso contenait, tum iu opere citato tum mnbsp;jè^]
p. 23, \'nostro demum tempore,\' a • receiilioribus
tam fuisse atque in medium prolatam illam senten ^^ ^j^s
quem centies eitat, Bpiscopium. L. IV sect. H o?^\'quot;\'
Theoll. tanquatn nota multisque recepta memoratur ^^^jace»\'^.^ /
scientiam Deo quidem competere. sed eam,nbsp;/j
voluntatis imperio ; id est, Deum praescirenbsp;piaesquot;quot;^ j/
lingentia si velit, sed et posse nou praescire, sinbsp;q»
eadem plane ratione. qua omnipotentia Deo coinP
omnia potest, si modo velit.\'
ciiit. Q nristiana atque unice veram esse do-
gratiam libertatis humanae fo/-
quot;^icitijj. ^^^^^\'^i^ntiam, argumentatio haecce jure
^^^^^i^ÏbT^^nbsp;omniscientia, tollitur Eius
^eceggnbsp;Discursui a noto ad ignotum
^^sse^esrnbsp;doceat, ne-
^Ult^g t quot;K summe-perfecto ad summum fa-
potest \'jam antea, si ita placet, con-
iquot;atione, pront hominis conatus
^Ude^^ agendum sit. quot;
^\'^Heitinbsp;providentiam divinam
v\'^^ilet^^^nbsp;mundi rationem firmam ac
■ nescit quid facturi sint homines
^aridi\'nbsp;qiiidem consihum aliquod guber-
potest, sed eo ipso nescit an ad
^euiij ^^itur Sociniaïïorum famiha tollit
ïilp
fugit,
^oci
1. % V\'/ quonam modo haiicce evitare consequen-
ce 27)1nbsp;ignoro, quae v. c. Socinus dicit
Ijj^ ipso pij^ ^eu™^ cuncta regere ac gubernare,
quidquam fieri posse: sed eum u-
\'lomin-^^^ scientia ac potentia sua praesto esse, ut
\'\'^Pedirquot;^^ conatus et perspicere, et si sibi visum fue-
e possit.\' — Neque, quae dicit Eothe (1. 1.
theoU. p. 26.
-ocr page 38-1er
p. 124): \'Wie willkürlich sich aueh das Spiel
kreatürlichen Ursachen in der Welt bewege, dennoquot;
dringt Gott in jedem Augenblick mit seinem ^^^gg.ßquot;\'
meuschauenden Wissen ihr, für ihn nicht verworre»
wimmel auf allen Punkten, faszt sein Verhältnisz ^^^^oirjelJ
zv,^eck und zum Plan seiner Weltleitung in fnbsp;u\'i\'\'
mit dem untrüglich sichern Blick seiner WeisheJ ^ ^ef
hat es in jedem Moment in allen seinennbsp;et
unbeschränkten Gewalt seiner Allmacht, sonbsp;ßS j®\'
unwiderstehlich so wenden und lenken kann, ^
desmal jene teleologische Beziehung auf seinen
liehen Weltplan fordert..... Der allgemeine gip?«\'\'
Erfolg, das eigentliche Eesultat der Bewegung
nen Weltwesen, die persönlichen und somit
nllte
.a
gerechnet, ist jedesmal geuau der von ihm
voraus bestimmte und sein Werk.\'
Sed suo demonstrabitur loco, injuria eos p
omnipotentiam divinam; - quippe quam, aequ^^^^^^ge
scientiam, in gratiam libertatis humanae tollant n
ac, etiamsi non nomine, re ipsa tarnen tollunt-
Ceterum non possumus non
laudare
ingenii, animiim apertum, ethices sei ^
Studium, quibus Socinus eiusquenbsp;Ciquot;^\'
cent. Profecto, convenit in eos,
rone dixit Augustinus\': \'Utrumque arDi^i
acf
esse non posse\' (voluntatis arbitriuiü
scientiam iuturorum). \'Itaque, ut vir
et doctus, et vitae hnmanae phritnum
\' üe civ. Bei, 1. V c. 9.
-ocr page 39-^■\'\'^ntaKnbsp;ex kis duohus eleqit liberum vo-
^einbsp;libero hominis arbitrio, tollitur
gj^ï^iscientia.
item:
Quod\'
Si hnbsp;probatur hoe modo:
patet^^^^ ^^^ facultas agendi prout vult, per
£) ^^^^^^ non esse subiunctum sub im-
•nbsp;igitur non potest adscribi po-
Etenim nullo
öIocIqnbsp;atqne absoluta.
ïpsi: plac^^^^\'^® ptest, ne homo aliter agat ac
^aefg^nbsp;Eius potentia (quacum arcte co-
impotens est in hominem
Ntatt^ ^^ refutandam hancee nostram argu-
^^Potent^^^^^ observatie, ipsum Deum om-
l^getich i!^ ^omini dedisse ilIam facultatem
\'Psii^^nbsp;vult. Inde enim nil sequitur, nisi
\'^^itasggnbsp;in gratiam libertatis humanae li-
■ ®ustulisse) suam omnipotentiam.
lösen durch die einfache
0. dieVe u\'nbsp;^^^ göttliche Allmacht ist,
^\'^^\'\'•hït;nbsp;sich selbst zu bedingen dem Menschen
^ eben das ist ja die Frage, ob die gött-
-ocr page 40-liehe Allmacht Allmacht zu bleibennbsp;ll
eine solche Selbständigkeit auszer sich setzt\'
Yoii
p. 244).
Quibuscum omnino cff. quae dicit p. 253:
abstract gefaszten Gedanken der göttlichen ^
läszt sich das Verhältnisz derselben zur menschlic
heit gar nicht erkennen.\'
Minime tamen omnes nobiscum faci^nt- ^^^^
•- qui
tissime proférant argumenta adversarii gt; H -g.
rationis nostrae vanitatem demonstrare ^
que libertatem cum omnipotentiâ divisa
liare sibi videntur.nbsp;_ t\'tiiaJ^^^^^
De quorum vi accuratam nunc ÏBS^i^
disquisitionem necesse est.nbsp;. ^ p»\'
1. Provocant ad omnipotentiae
turam.nbsp;fi^
Omnipotentiâ (dicunt) adscrihitwr
Mus potentia nullis circumscripta est
quia omnia facere potest quae mit.
in homine vult liberum voluntatis arUtn\'^\'^\'^ ^^^ ^^
tas ilia non tollit Mus omnipotentiam ; \' ^^j-f^iiß
trario, ab ipsa UM efficiendi omnia ^
consiUa vi infinitâ originem ducit.nbsp;^^
Socinus. — \'Deus quaecunque vult
est: sed ea quae ab hominibus fiunt aut non
sf
sertim si ad ipsorum salutem aut condemn^quot;
siquot;
•^tejit^ pie
t\'08vii|._ ^^l\'ie omnia in eorum arbitrio et potestate Deus
^^^ l^is, antequam fiant aut non fiant, non
flebet ^^nbsp;sed desiderium potins et est et
tie abso[ quot;nbsp;autem ista, Deus guaemmipie milt facit
lüoainbsp;voluntate intelligenda est. Nec tamen eius-
Con abs^lnbsp;^^^^^nbsp;voluntas merito (licet
idnbsp;^^ ^ppellari nequeat. Quandoquidem in his,
vp-lit vi^ ciesiderat, non magis is veile potest, quam
®eque
enim ea absolutae in Deo voluntatis capacia
cii ausomrae m ueo voiuiuaus uapnuia
exempli causa cupit, ne homicidia
l^iamvisnbsp;cupit? Nempe, ut homines,
^^■^ea Q quot;^^^^ißgat ut quempiam occidere possint, nunquam
(1. 1. p \'^^^\'iant. Hoc ita vult, ut magis velle non possit\'
^Iiieile
\'^enlognbsp;Tquot; \'quot;^iiiöficht ist schrankenlose Macht. Schran-
^^ii\'ken ^^ Macht eines Wesens, vi^enn es in seinem
• nichts auszer sich auf nothwendige Weise
^\'ille^j^
\'ier gg „^nbsp;verwirklichen kan ... Dasz Gott, nach
^as e/^nbsp;Bestimmung des Begriffs, Alles kann
Abey ^ \' gehört hiernach unstreitig zu seiner Allmacht,
der jj . ^^^ nun weiter: gehört es nicht auch von
Macijj. fquot;nbsp;Schrankenlosigkeit der göttlichen
r^nbsp;^^ iicgc^*^®^^ Möglichkeiten
^^quot;kt ^ \' andern Worten: dasz Gott Alles will und
iVnbsp;kann, dasz Können, Wollen, Wirken in
losie ivx^f\'^\'^ sind?-... Denken wir uns eine schranken-
ftiUsg \' in der Weise einer Nattirkraß wirkend, so
foten^nbsp;schlechthin Alles wirken, wozu eine
ilir ijQ ^^^ vorhanden ist... Ist sie nun vermöge der
^eiU gnbsp;Nothwendigkeit die Ursache von bestimm-
istj aU^\' Welches nothwendig auch irgendwie wirkend
andern Ursächlichkeiten, so können diese
gar nichts Andres sein als ihre Werkzeuge,
wechselseitigen Verhältnisz vielleicht eine
ständigkeit besitzend, im Verhältnisz zu ihr
gen schlechthin bestimmt, eben nur die besonder
..... .
poc\'
so
stimmtheiten, welche das Wirken der schranken
Ursächlichkeit in seiner Selbstentfaltung annimmt ••\' - ^
im Gebiet der Persönlichkeit bekommt die Wirkungs^\'
sich selbst in ihre Gewalt und verklärt sich eben
zum Vermögen ... Ist nun die Allmacht als schranke»
Macht eines persönlichen Wesens, also eines
seiner Beziehung auf andres Sein zu denken.. - -
sich eine NoiJiwendigkeit Alles zu verwirklichen,
Allmacht möglich ist, dem allmächtigen nich^^l
zuschreiben. Diese Nothwendigkeit ist ein fin\'
eine Bestimmung, die sich zur wirkenden K^\'^^^i^jjgt?
nicht zum handelnden Willen schickt... Das
bestimmende Princip für die Wirksamkeit der
Allmacht ist die freie Liebe ... Wie nun in der
chen Weltentwickelung, wozu vor Allem die Offenb^J^J
Gottes in Christo gehört, die Bestimmtheit des
Willens sich kund giebt, so hat die weltschaffen\'^\'^^^^^j,^
welterhaltende Liebe Gottes dieses zu ihrem
dasz Wesen seien, welche einer volkommnen
mit ihm selbst theilhaftig sind. In dieser Zweckset^ ^^
-........Tjiel\'®
offenbart sich die neidlose Geneigtheit der göttlichei^
sich selbst mitzuth eilen in einer Grösze und Bestinquot;^
zugleich, gegen welche jene vagen Vorstellungen \'^quot;quot;i^j^eit
Verwirklichung alles dessen, wozu es eine Ursächl\'^.^
in Gott giebt u. dgl, unendlich zurücktreten, ^^\'^^tte-
anerkannt, dasz diese Zwecksetzung dem Wesen j^f
entspricht, und dasz eine höhere nicht denkbar ist- ^^^
es aber Gottes Wille, dasz Wesen seien, die
meinschaft theilhaftig sind, so will er auch, das«
il^i-L\'»!
in
cfllr
gewisse
Selbst if .
W,
-fOquot; tler die Mögliclikelt des
ilirer n ^^isgeschloszen werden kann, die mithin
enden.,nbsp;unbedingt ist, sich zu ihm
/^^nd ggiij ,
^«heilennbsp;von der göttlichen Lieamp;e müszten
das\' Ynbsp;allmächtiger Wille, dem so schleeh-
bescijyg^^\'^^ ermögen mangelte sich in seinem Wirken
gleichnbsp;unzähmbaren Kau-
gi-adenbsp;Rottes wäre
1\'^^Pfuno- 2nbsp;Allmacht verhindert es in seiner
5 ^ehniicUg^nbsp;Realität, zu dem was Ihm selbst
ijgg^. ® ® ist, zu bringen, zu der sich aus sich
SchranTquot;\'^\'\'\'? Persönlichkeit. Er bedurfte bei aller
®iilosigkeit noch einer Befreiung von seiner
ausxenbsp;gestattete einer
zu lassen za ihrer Bethätigung.
®sentlich zur Geistigkeit der göttlichen All-
i^J^®nbsp;quot;ieht mit Nothwendigkeit aus sich
ihrenbsp;sondern an sich zu halten und
_Wii\'ken mit volikommner Freiheit zu be-
(1. 1. II, p. 345-365).
î/\'^nmentatione valet : acutius quam
taitj_ ^ ^^^inie solvit quaestionem proposi-
foisset, non: Deo omni-
^nbsp;facultatem liominibus dandi
libertate ^^^atis arbitrium, sed: data illa
^^^ ^^^^ potestatem regundi
- rnundum. Posito Deum velle
nomine arbitrium, facile hoc conci-
liari cum omnipotentiâ Dei, quatenus est fec^
faciendi omnia quae vult, libenter concede
Minime vero, quatenus est providentia ac
gubernatio, vel saltem harum principiuin ^^^
De hacce omnipotentiae parte
adversariör^
fuisset, demonstrare contrarium. \'nbsp;^^q
b. Quod ad argumentationem, suminuiH\' ^^^^^
Deus omnipotens in agendo movetur, prin^^P i^j;
esse amor em, qui necessario in homine p®
libertatem, neque vera ilia esse videtui ^^^^^
deinceps videbimus) neque, si esset vera, aquot; ^
riorum sed nostrae unice causae prodesset-
enim inde sequeretur? - Amorem Dei ^^^^
tiam libertatis humanae tollere Eius oni»ip
lit
tiatn.
Ceterum per se patet, nullo modo P^\'^ellö
Deus velii limitare ipse potentiam suanfl- ^
nequit id quod imphcat contradictionem- 7
esset onmipotentiae actus, quo semet ip
tolleret.nbsp;_
Ipsi adversarii hoc concedunt neque»
potentiam Dei, subiacere Eius voluntati p
sed tantum potentiae illius exerciti\'Uin\'-
ipsam limitare potentiam minime possit j P
tiae vero exercitium optime.
pel
itiaif\'
Limborch. — \'Non recte videtur dici, poteii (jeS*\'\'
subiacere eius voluntati; non enim Deus efficei®
etsi velit (quod tamen velle non potest) ut uo«
i\' tantum potentiae ipsius exercitium\' (Theol.
den \'alT- I\'reiheit in der Welt sclilechthin uur
^^^quot;laclitigen Willen Gottes besteht in jedem
i®*nbsp;\'^i«®® Sßlbst-
e . selbst •nbsp;eine Beschränkung der göttlichen
dnbsp;^^^nbsp;Widerspruch
flie göttliche Macht nicht wirklich
e/®^ ^ethätJ ^^^•iern eben nur eine Beschränkung
derr^ Wirksamkeit in dem Gebiet, wel-
ein.p^^ «i-eatürlichen Freiheit für ihre Selbstbewe-
^ hat\' (1. 1. II, p. 356).
^\'^ter et\'^a^^^®^^^^\' distinctione illä potentiam
^^itm- ^ non solvi difficultatein, qua pre-
argumentatio. Etenini haud
^Uiii ^^ conciliari possit libertas humana
quatenus est potenüa,
tiaenbsp;noc: an tnlkfnbsp;iiL\'no
iiecne.
Pos
^c: au tollat ecßercitimi illius poten-
Qnod ipsi adversarii negare non
Sed
•^iiiiiiis libnbsp;iis est argumentum, quo
ï^^i^te, qunbsp;illa etiam omnipotentiae
^testj^^g ^^ solet Providentia (i. e. cum Dei
^oiicordquot;^^^^^ ^^ mundo ordinandi regundique)
•nbsp;i\'edigere sibi videntur.
^nbsp;komo potest lib ere velle ; -
\'^^^^^firnnbsp;^^ cogatur eins voluntas. Te-
\'»ninime ei esse facultatem libere
\'^minis aotiones ipse Leus potenäd
nandique mundum, quam ah aeterno st
firm,a et stahiUs.
jlOl
Episcopius. — \'Non raro homo, et facere q^^^®^ ßc^\'
et non facere qnae velit, cogitur. Aliud longe jii
re, aliud velle facere. Eacta externa saepe ^quot;\'^p^pgr\'\'\'
potestate hominis; quamquam faciendi volitio se
potestate eius sit, quamdiu voluntas eius sal^a ^^^^
Interest divinae providentiae et supremi
Deus in creaturam suam integrum semper sibinbsp;;
ut hoc dominium hominis ad ipsa facta senbsp;j
{De lib. arh., c. III).nbsp;jn
Schenkel. — \'Es giebt unstreitig einen ^jttel^quot;\'\'
menschlichen Seele, auf welchen Gott nichtnbsp;\'pat\'
einwirkt. So fern er den Menschen frei gescJ j^j-gjli\'\'\'
hat er sich selbst beschränkt; nur reicht p^piei^quot;
nicht weiter, als das theoretische Gebiet des ^^^^
Wollens, Bntschliessens. Gott verliert durch
seiner Allmacht und dem unbedingten Vermöge^ ^ ^^^xi^c
bestimmung nichts; keiner seiner Weltzwecke
gehemmt oder vereitelt\' (Das Wesen des Prot^^
quot; P- quot;9-80)-nbsp;lt;
Pareau. — \'God wil de zonde niet; d] quot; ^^je
den eersten mensch af Gods bedoeling in deugen®\' j^aff
aan haar overgeeft, zoolang hij haar slaaf b iJ
God wil en veroorzaakt wel de openbaring en
der zonde en bestuurt volstrekt oppermagtig ^^
menschen..... Zeker is het, dat de daden der .^.^gpcfö^
en hare gevolgen, even als alles wat in de ^ jj
wereld plaats heeft, van de onbepaalde heersc
God volstrekt afhankelijk zijn\' (1.1. p. 85-86).
Muellerus. — \'Indem Gott das Böse zuläszt,
-ocr page 47-^^WtitiSchranken, zwar nicht seiner innern Fort-
^\'^fctiljnbsp;l^iei^ kann es sich ungehindert bis zum
\'l^l\'Ay Gipfel steigern, aber seinen Wirkungen in
die von dem gewaltigen Gange der gött-
^erdeij/.,\'^®^®quot; Weltentvvickeiung immerfort verschlungen
II p. 273.)
Dow*^^ ^^gumentum redarguere sibi videntur
lioc modo:
zijne magt, om de
_ -O-5 —nbsp;van den men-
althans door menschen, te verhinderen\'
QU:
^cti,
Q^^^^ns inter hominis voluntatem eiusque
quot;lit Ç intercedit necessitudo, quae interce-
îiîiteq^^\'^\'^^^^ inter et effectum, - quatenus vult
^^hio ^^^ ^^^^ idem vult ac facit, - ipse
donij^ ^^^^nm actionum dicendus est auctor ac
quia libere voluit; quum nolle
pejî,., \'^ntati (quae non subiuncta est sub im-
I^ei) liceret.
V
C Q quot;L
liet °nbsp;\'— \'Wanneer aan God de heerschappij
quot;^«de ^ .\'^•^îisehelijk willen ontzegd wordt, vervalt daar-
cipij recte. Refutatie illa nititur merâ prin-
CefQ t^Q ^tione. Jure responderent adversarii: \'Ea-
^eo u ^ posset bomo id quod libere vult, nisi
^tnbsp;Etenim Deus eum cogere potest,
Atqij- qnae nolit, ut non faciat quae velit.
t««0 ut
erum voluntatis arbitrium minime
^inuüi humanarum actionum moderamen.\'
Longe alio modo illud argumentiun r®
tum debet tum potest.nbsp;s
Etenim si hominis voluntas non P®^ .^jj)
Deo (uti ponunt adversarii), - si externa
facta Deus regit potentiä sua, - necess^^^ ^^^y
quitur, posse ut hominis animus seinp®^ ^ ut
stanter velit contrarium ac Deonbsp;pf»®
semper et constanter rj/v a/xotprfc^^ ^
virtute.
Habemus reum confitentem Muellerum.—ßo*^ ;
voi*
de»
Möglichkeit, dasz alle kreatürlichen Willen sich ^^^ ^/ef
abwenden, als an sich vorhanden unbedenklich ƒ _
möge jener
Unbestimmtheit kann kein
abgesehen von seiner eignen Entscheidung J^g«
gesichert sein. Ob es aber auch möglich ist» ^^
gefallenen Wesen durch alle Aeonen hindurch i def
das2
beharren? Wir können es uns nicht bergeö\'_
Wille einer unberechenbaren Selbstvertiefung
fähig ist\' (1.1. II p. 267).
it\'
Neque Deus id ullo modo impedire P^^ ^^y
Re vera igitur dici nequit, Eum regeï® ^jf
bernare niundum providentia sua;
murn in rerum or dine locum tenet,
animus non subiunctus est sub Eius pot
Quatenus homo liber est. Deus est h^^P
Quod erat demonstrandum.
Non opus est, ut copiose disseramus de pgj
mentatione (vide supra p. 80), qui omnipotentiaiquot;^
conciliare sibi videtur hoe modo : \' quae
^\'^^ertiatquot; ^nbsp;facit. Deus poteutia suji absoluta ita
^\'»etii p/^nbsp;ac flectit, ut accommodentur ad muudi
^\'^^^statg jP^s\'^um. Singulas actionem homo in sua ipsius
Etejiioj \' quot;nbsp;universiiatem regit Deus.\'
^\'\'^^ïpoteuf^\'^^ ^^ patet, pro nihilo esse habendam talem
\'^\'^^^^uibus rr\'-nbsp;^^ agendo penderet ab hominum
Ininbsp;\'^cc vim haberet in ipsius hominis ani-
^^\'^ipiatlir \'quot;^«iscribitur gubernandi mundi facultas.
■vita hominum spiritualis necesse est.
ir
ynbsp;hominis arbitrio, tollitur item:
SanctJnbsp;iioc modo:
Vi, se? dicitur Deus, quatenus non vult ma-
^^^^prfnbsp;et absolute aversatur rjfv
^^liiiitat\'^\'\'quot;nbsp;homini dederit liberum
quot;^UIIq _ Arbitrium, inde nanessario sp.nnitnr.
modo
Ei
ht
trium, inde necessario sequitur,
posse ut non velit malum. Etenim
^\'\'itS Pi ■(? •nbsp;---------------- ----
^^^^ Poss /nbsp;hominem creandi talem, qui
|ecit.nbsp;r^y df^aprfav. Nec tamen hoe
ipse eum donavit facilitate
. ^\'^nctain suam voluntatem. Deus au-
J^\'e^t tale^^^ ^^^^ malum, ac tamen hominem
^on^^^ ^^nbsp;malum illud quod
^^cesgg J^^it, eo ipso tollat sanctitatem suam
b est.
^^ocant
adversarii ad vitae humanae ana-
-ocr page 50-logiam. - \'Pater in filio, educator in
suo non \\tüt malum; - neque tarnen
facultateni ei adimunt, nam hoe ipsuni t!
ut lihere non veht malum. Aeque De^i® ^g-
tissimus, qui non vult in homine malu^\'
rum tarnen ei dedit voluntatis arbitriuni;
hoe ipsuni cupit, ut lihere homo non
iX[LCipTiccv, quam posset veile.\'
Acute, sed falso. Deo (ut supra iaiû
fuisset facultas hominem creandi taleni)
posset velle r;)v àfiapriciV; - educator hii ^^^ ^^g
optime novit, se nullo modo impedire
discipulus, etiamsi omnis libere agendi
illi sit ademta, tarnen peccet. Alioq^\'^^ ^jti
ttt
Alh
permitteret liberam discipulo electionei»\'
illorum ostendit educatorum exempli\'®\' ^gni
contra putantes, omnem eligendi i^c
discipnlis suis adimunt. —
Tollitur item:
S\'. Dei sapientia.nbsp;g»\'
Quod per se patet, si modo teneaiu^^^\'.^jjjj,
pientiam consistere in electione bonorum ^^^
et bonorum ac aptorum mediorum ad d ^ j^^j^^i-
consequendos. Neque enim, quatenus vel
nis beatitudinem ac nolle r^v iiJ.CLpT^^\'\'\'\'
Deus, optimum, elegit ad consequendum^.^j^di
finem medium, si potestate se privärit pß^ ^js,
id quod vult; - neque bonus dici pot\'^®
9Uo
exercVnbsp;ipse Deus omuipotentiae suae
Pejiclea^ . K ^^nbsp;humanarum cursus plane
Tnir^ iiomine necesse est. —
item:
g. amor.
^^^fiiiitn Ijoiniuum pater est optiraus, qui
^i^ito
ÜW^\'® prosequitur, cogitari nequit
^Htea i^enti inseruerit facultatem, qua
•te
Ut
^•nutuo
gM liefdequot;quot;^Vader, in zijne volstrekt
vVnbsp;scheppen, die van zijn
ye kinderennbsp;des volmaakt vrijen Vaders zijn;
P^rte aeternam sibi pararent perni-
Vaift.nbsp;inodo humanae societatis ana-
^^^^ sunthberi,
de ®^Ponit, nisi rerum vi coactus.
\'^^ötrai.i, Patrem coelestem. Si temere fecerit
iUm
\'Setl h \' ^^^^nbsp;nomine est indignus.
^Psnni negamus\' (respondent adver-
necessitatem Deum de-
est^^^^^nbsp;arbitrium. Propterea quod
H\'esnbsp;poterat non iüud dare. Uti\'
\'^^^^J\'eiïi ^^^^^ ^nbsp;mutuum expetunt
r ^molnbsp;hominibus. Quum autem
f^t\'ÏQ anij • ^^^^^^ est, quod non nisi a volun-
originem ducit, Pater coelestis
^^^^ ^^^^^^^ talem, ut vohmtarie,
uiri posset veile ac bene agere, -
ainore Deum posset amplecti.\'
het heeft Hem, die zelf de volmaakt vrije
als
is,
den Vader der geesten, behaagd, door zijne km ^^ ju
geest en in waarheid, niet met gedwongenenbsp;i®\'
schijn alleen, geëerd te worden; Hij die zelf ^^^■\'^^^^gfS
d. i. de hoogste vrije
Algoedheid, Hij kon
willen en heeft niet anders gewild, dan dat zijn® gg).
in vrije liefde met Hem zich zouden vereenigen\' (l-\'^quot; ^
Attamen facile refellitur haecce captio
tica. — Etenim Deo ipsi, qui est justus ac ^ ^
ac sanctus, facultas eligendi r^v äficcp\'^^^\'^
virtute non est; - iniuria igitur ponunt
sarii, hominem, quatenus liberum
habet ■
tatis arbitrium, eo ipso naturae divinae P ^^^gj)}
pem esse. Hincque sequitur, Patrem -pgiii^
liberis suis minorem communicässe suae ^
praestantiae partem, quam potuisset.
tra amorem esse, per se patet.nbsp;-p^niii
Neque mutuus hominum amor erga^
tollitur, - non \'vi coacti,\' \'specie tan tuil\' ^^^^^
amare censendi sunt, nisi non -
diliger® jii\'
possint. Parentes humani liberos suos
care (i. e. suae ipsorum naturae particip®^^^^^
conantur, ut, etiamsi sponte
sua (i. e.
externa coacti) idem velint ac ipsi
necessario tamen non possint non veile i ^^^^
unde patet, amoris notioni iniuria comp^®^^^^ id
ab adversariis possibihtatem contrarü» ^
ipsum pro viribus agunt parentes ut pe^®^
illa
uptime po^^quot; ^nnquam revera adsit, ac tamen
^^^ de D ^^ amentur a liberis suis putant.
pro viritnbsp;statuendum? Cur Deus,
^^^^^^laque ^^ ^^^^ egisset ac parentes huraani,
^^^ipes fee\' ^^ ^^odum suae ipsius naturae par-
sem^^^^ hommes ut non possent non
q^ae Ipse vult, eo impe-
JJ^ïnibngpnbsp;ne vere amaretur ab ho-
B autem, qui temere exposuit
aeoi • ^^^^nbsp;sibi parandi perni-
necessTf\'\'\'\'\'^\'\'\' P^^^\'i ^^^^ano qui prae-
mcnbsp;^^anare flumen
forte na®^P®® quot;^aiore afficiatur gaudio,
^^^iitis nati ^^nbsp;perveniat. Non ea
^\'etei-iiT.,nbsp;nt sua causa aliquid faciat.
10 duo monemus:
,Ne
et ai quot;nbsp;de sanctitate, sa-
^^niscier?)-®nbsp;®Simus. Quum
^hsntit«.nbsp;omnipotentia longe late-
Von \'
nPT.nbsp;visum est contrarium.
JiiUs se - ■nbsp;• -
^ • VSTfnbsp;omnipotentia.
^■^ment.i: ^etorquere huiusce paragraphi ar^
oini^ig^-^; patet, ^P®^™nbsp;sublata
ïniu;
\'O.--I---- xxuiUBuc ptiragrapxu ar-
h Hem ^^\'^^^identur adversarii hoc modo:
ngnbsp;vmciiLui auversarn noc moao:
c^® Deu^ Peccatum non adesse in mundo,
^^^ ®sse cj^usam peccati poni potest,
oportet, Patrem coelestem ea^ sancti-
1 de-
täte sua ac sapientia atque amorenbsp;i^ie
disse liominibus voluntatis arbitrium.\' ^^^gti«
enim quaeritur, quid credi debeat; -
unice liaecce est: an -cum raäone pugnet
Deo adscribere sanctitatem, sapientiam»
rem, ac simul liomini attribuere liberum ^^^^
tatis arbitrium. Quod si rêvera P^ë^^ ^^^sS^
ratione, unum alterumve concludamus » ^^ ^^^
est: aut falsam esse, quam nobis inform»! ^^^^
lemus, peccati notionem, aut in Deum
cadere sanctitatem, sapientiam, amorem-
iios
Absoluta jam prima disquisitionis -
parte, ad alteram transire licet,
mentum (uti § 3 monuimus) sic se
Fosito Deo absohte-perfecto, negan ^ . ^
herum hominis arbitrium, nec culpae no
plius potest servari.nbsp;i^gti\'^^
Quam exponentes sententiam,
conabimur, notione Dei absolute-perie
tolli haecce:
a.nbsp;liberum hominis arbitrium, - \'daß
derskönnen\';
b.nbsp;peccatum,. quatenus habendum es
voluntatis a Deo (1 Joh. Ill : 9);
Mir
Auc
ho:
\'^P^nsah -TV^^^ ^\'^Ipam, conscientiam culpae, re-
o-nnbsp;autores supervacaneum esset,
^lieolog-C^^ nobis ad maniim sunt Scholtenii,
^^^iouemnbsp;qui tarn ingeniöse ac docte
^iilpa ij^ absolute-perfecti
cum peccatoris
^itanteg ^^^^^i\'^iam redigere studuit, ut, eum
^icere possimus: \'ex uno disce
auct accedit, quod theologus ille mul-
habet in ecclesia Reformatä
, eum citare ac pro viribus
^^tui^.\'nbsp;fogit nos aureum illud Baconis
glori^/ ^tile Sit quod facias, vana est
ordine
l
^^^ ahsohte-perfecto, tollitur Ube-
. Quod 7
y^^^o Jinbsp;multis videbitur, cum
jam in prima huiusce disquisi-
Partnbsp;ii^ jjiiiiid xiLiiUöuc uicsquisi-
^^^^^■sariis ^ ^^öionstratum est nec negatur ab
Jure.
^^^faitinbsp;veram esse sententiam
\'^^^iWtes^^^®^^quot;nbsp;absolutam Deo
scientiamnbsp;potentiamque, minime
-ocr page 56-eo tollere liberum hominis arbitrium ^
antur. Quibus amiumerandus Scholteöi^^^\'^^^g, |
Quod eum ita sit, non alienum P^ ^^ gc
paucis exponere (ne quis lusu verboruiü
rorem inducatur), eum nubem ^mp^^® -^lUi
Junone atque inscium verbis \'liberum ^^
notionem subjicere oppositam.
Si forte Scholtenius non perspexen^ j^jeiö^^
quentiani antecedentium quae posuit» ^^^ gni
sit in dijudicandä argunientatitionenbsp;^^iili
ipsius dicti: conclusio reprehendi neq^^i^j^^^j, d^
antecessis necessario cohaereat. ^^^^ jjfi»^^\'
Remonstranten zulke consequentiënni^^^j\'^gi yol\'
maar de vraag is of zij niet uit hun
gen, en later door anderen, ook n^g ^^iji
dagen, werkelijk gemaakt zijn, en z^o J^^^ggt\'
is hiermede de Gereformeerde polenii®^ »
vaardigd\' {Scholten, 1. 1. 11 p. 446).
Ponere videtur pugnantiae: tuin
Dei poten tiam, tum liberum homini® ^^nbsp;\'
V. c. operis laudati t. II p. 475
\'Het geloof onderstelt de hoogste ^^^ _
des menschen, maar eene activiteit, ^nbsp;|
grond heeft in eene zelfstandige vverk^
van karakter en vermogens, die God
heeft en door zoodanige middelen,nbsp;.
wijsheid daartoe het beste keurt.
Item p.. 583: \'De volkomenste afhaiikey
coöS\'\'
^^Ïl Vrij/Jl^^^nbsp;^^^^
lïieös^^^ \' ^^^ ^^^^^ voluntarius blijft, waarbij
^^\'^^rhpiVinbsp;buigt en voor de mafft der
^«ncki ^^ rezen, % ten
^et ^ vermogen, om
\'.U.a.j; We on, na-
te volgen het.^^o
f^We,gelden. Kan hij
ieC^^^i^t-toefenen
;ogenblik des le-
S ^MeVe ^\'S\'^^^elt hij toch
de oorzaak
«ijn
^ïl-de
iw\'^T\'^nbsp;Scholtenium
^Jiïii liij/ dissentire, nec plane abjudicare
I tainbsp;potentiam.
Hber^^ facit. Revera abjudicat ho-
voluntatis arbitrium.
(1 zip}, :\'quot;quot;«enKioeJc
\' hij zelf
Val.\'
IJ
Ab altera (p. 47.2 et 473):
\'De natuur werkt zelfstandig,
de boom groeit niet door
vreemde, maar door eigene
kracht..... De natuurlijke
werkzaamheid en de zamen-
hang der dingen doen (echtei\')
niets te kort aan de alles ver-
oorzakende werkzaamheid van
God......
\'Gelijk in de natuur, zoo
is het ook in de verstande-
lijke en zedelijke wereld, of-
schoon, wat den vorm betreft,
gewijzigd naar de wetten, vol-
gens welke de mensch, als
geestelijk en persoonlijk zelf-
standig wezen, in onderschei-
ding van de natuur, zich ont-
wikkelt.\'
Quod nunc erit probandum. —
Fidera vohntarium vocans homiiu®
unice hoc sibi vult: \'Deum non
tatem invitam physice, sed rationality^
cam, ut se ipsam determinet proprio ^^^.gget»
judicioQuare procul dubio accuratius ^^^^
dicere: \' ita ut sihi videatur
ipsam.\' Deus enim agit,non homo, ^^^ ^jd \'
ipsam. ueufi uiiuu agiu, uuu nuuvu, /j^^iu^
aeque ac res brutae, etianisi alio modo
externa, sed vi interna)-, Deus flectit ho^^^
luntatem, ita ut non credere nullo voo ^^
possit. — Quah voluntatis spontaneitate
minime ponitur, imo vero tolli videtur, .gir
arbitrium (i. e. facultas resistendi divi»^® ^i\'}
tiae, quae flectere hominis voluntatem ^^j^j-iai*\'
Sed liberum etiam
illud voluntatis
ä P.
» P. 424.
\'L.l. p. 483.
ahquatenus homini adscribere videtur. ^ p^^gsquot;
cet% hominem divinae voluntati resistei^^
et actu resistere; etiamsi efFectum gi\'^
liter QÏJinaliter impedire nequeat.
Attamen:nbsp;oec^®^\'^\'\'
Proprio motu vere veile bonuin,
impossibile est. — \'De vleeschelijke ni^n o^J
het goede niet doen.^\'... \'De actuele
goed te kunnen witten is in den i»®quot;
iets onmiddellijk gegevens.\'\'\'
aC
p^erenbsp;divinä ordinante providentia, in
^^ Ülanbsp;^^tum est^\'; - \'iniperfectio au-
Hsnbsp;P®^ inevitabilis^esf-
bonum^^nbsp;hominis volimtatem, ut
en \' vTnbsp;mensch
quot; ^it God/\'... \'Het geroepen
to rnbsp;worden (dus het geloof)
aaï) ^ j schrijven aan den mensch ....
HoX ^^^^ •
voluntatis arbitrio vult ac
h ^fdin;/ ioiperfectio labendi, ab ipso
IT volu^f;. \'inevitabihs\' est. Neque tamen
seqw \'nbsp;bonum. —
\'y^ario , ^f\' omnia, quae vult ac facit,
^^V^^^^entit^^^^^^\'\'^nbsp;Scholtenius sibimet
acnbsp;i^omine facultatem alia vo-
wl^\'^eliik®\'\'\'nbsp;een \'liberum arbitrium,
^^ dannbsp;^m anders te kunnen
- haecce cum grano
P- 536nbsp;esse, patet ex iis quae legi-
■nbsp;^^ Heilige, het kwaad,
met wil noch willen kan, is dui-
\' Ibidem, p. 52.
5 P. 501.
^ Cl, •
\' P. 437.
-ocr page 60-delijk,\' collatis quae leguntur p. 535 : j^n
de zonde toelaat, is eigenlijk niets
dat Hij haar in zekeren zin ook loil-
potest homo quaedam, quae non
vult ^ ^jt
sanctus; sed ut posset ea velle, imo v® ^^^^^
non posset non ea velle, voluit Deus otndp^ ,
Itidem, quae dicit p. 499 (\'De nfiensc»,
gevoelt in (sommige) oogenblikken, dat
degelijk het goede boven het kwade
zen — kan — Doet hij dit niet, da» ^jgt
hij zelf de oorzaak van zijn val, en besc ^^^
zich, dat hij____niet gewild en niet
heeft,, wat hij als mensch, naar aanleg ,
stemming, had behooren te doen, en ^gf
regte gebruik van zijn redelijk en zede^J
mogen ____ althans aanvankelijk
tod
doen\') aliunde optime explicantur. Etenii« p-
totidem verbis dicit: \'Meer zegt het B
niet, dan dat de zondaar anders had ^^ jelijlquot;®
naar de potentieel hem inwonende
kracht, ook anders had hunnen handelei^- ^^^^^
het somtijds ook dit te zeggen, dat de ^^^
ook op (5?«?zelfde oogenblik en in dien , ..gj.
anders had kunnen handelen, dan heeft ^^^ ^^uji
zelfbedrog plaats, waarbij men den toe^t^^^^^^\'
heden met dien van gisteren te onregt i
ceert.\' Ac p. 493: \'Het zóó of anders
hangt geheel af van den graad van
^Oïiionbsp;mensch bereikt heeft.\'
\'^^«ioneïn ^ interdmn sibi induat
rei per-
\'^^finitio^^^^quot;quot;nbsp;conferatur hberi arbitrii
doonbsp;om niet, gelijk het ge-
physische noodwendigheid
\'^etnbsp;geleid, maar als redelijk wezen
\'\'\'\'nbsp;handelen, en, nit
^mogelijkheden, die
aan zijne be-
Nstio- :v . ^ voordoen, kiezende,
overeen-
te K 1nbsp;welven tot han-
\'\'\'\'\'\' fictivT^nbsp;illa facultas est
des Wil^ ^^^nbsp;Sichselbstbestim-
K \'^^iion Vnbsp;^^^ solches, welches
opti ^^^nbsp;Bestimmtheit entspringt-
Ü^\'l^itnbsp;^acere bonum inter et malum
Ï^^^^et ex^^\' Q\'^idnam electurus sit, prorsus
^^^ sibi conditione morah. Neque, bo-
est. Proponere una cum malo, penes eum
1 ^^ibus
ï ^^e licet^quot;^^quot;® consideratis, profecto con-
taiü^ \' ^^1^\'^itenium, etiamsi non nomine,
eil tollere liberum vólutatis arbitrium.
^at demonstrandum.
P- 88.
-ocr page 62-•is
Minus implicite dicit, quod in mente praecep ^^^^ ^ji-
discipuliis. — \'Tusschen absolute vrijheid en
vrijheid van den wil moet eene keuze gedaan
3. Posito Deo ahaolute-perfecto, iolMi^\'^ f\'
tum, quatenus est aversio voluntatis a -^^^\'jjjtiH\'
Etenim posito Deo absolute-perfectó,
liberum hominis arbitrium. Quo
nequit ut homo aliter velit ac Deus
nobis videntur improbanda, neeessaf^^^
vult ac facit, divinâ ordinante oinnxp
neque igitur Dei repugnare voluntati ea p
Falsum habendum est Melanthoni
\'non Deus caussa est peccati, nec pecca ^^^^^^^^ :
res condita aut ordinata a Deo, sed est
bilis destructio operis et ordinis divim-
Exemple iterum nobis sit Scholteniu^-^.^ pgc-
Ad quaestionem, undenam repetund»^^^ ^
cati origo, sine ambagibus respondet : a ^^^jgg,
\'Peccati in genere humano origo
prima frustra repetitur a primonbsp;pri\' j
minum actu peccandi libero,
mus ille peccandi actus, haud secus a H
quentes actus, exphcandus e concUto\'\'^^,
L. H. Slotemaker (Oodg. Bijdr. 1866, p. 883).
Corp. Ketr., t. XXI, p. 644.
lis
^^^nbsp;quot;____ \'Peccatum, divina
est. ^^ovidenäd, in genere humane ortum
^\'\'quot;^tiojjg peccati \'pro suo quisque modo et
particeps fit imperfectie la-
^lennbsp;est. — \'Dat zich de zonde als
inwonende dfLaprfa op welke wijze
^\'•i tiietnbsp;dit is onvermijdelijk, vermits
Atnn ^ ®nbsp;maar een .... toestand is. quot;
^oliUitatig^\'^^^^ P\'^test, ut peccatum sit aversio
^loiïiiïij Vnbsp;Deus talem dedit
Velitnbsp;necessario (ex voluntate
\'^\'^^\'ditio\'nbsp;videtur improbandum.
^^^ïitali) cnbsp;nequit (nisi cum reservatione
^^^Hianbsp;^^oi^nis ad Deum relationi
? lioiïionbsp;^^^^ ^^ necessario
estnbsp;^^ lt;^onditione. Ad summum imper-
ordir/quot;®^^^quot;^^^^^®\' ^^^^nbsp;sapientia
^^^nbsp;sensim paullatimque potentia
Hegelianorum quot; sen-
Quoclnbsp;suam faciat, necesse est.
\'^dm. Qj . ^P®® perspexisse videtur, uti ex
^\'^itiis (quae latine \'in auditorum
^ lb. p. 58.nbsp;3 lb. p. 50.
5 Dogm., p.-4amp;: s L. I,, p. 501.
Th,
m.
do
\'gm.
P- 51.
• P- 506.
.falli\'
usiim\' scripsit) coiicludere licet. Ni pl^^^
mur, opinio, quam in illo libro profite^^\'^^.
defendit, ab ea quam in opere belgico
citato Hegelianorum sententiam esse the\'\' »
rum dicit, non valde difFert.
\'Eothe zag in liet boek van
Müller het bewijs voor het
onwederlegbare der stelhng,
dat de zonde noodzakelijh is.
Met dit gevoelen stemmen ook
anderen overeen, onder hen
Bretschneider en sommige the-
ologen der Hegelsche school.
Be zonde is dan hei natuur-
lijk en noodzakelijk voortbreng-
sel van \'s menschen nog onont- per se iuevitabitis
wikkelde natuur, in tvelke het morali a Beo
vleesch of de zinnelijkheid de stans^.\'
overhand heeft, zoolang het
hoogere beginsel niet krachtig
genoeg is ontwikkeld. Boor val-
len en opstaan komt de medisch,
overeenkomstig zijne natuur,
eerst langzamerhand tot zijne
bestemming als zedelijk wezen
Tenendum est,
li\'
vitae quippe anim^li^^.^^
ritualis participe®\' ® gp
vitae animalis ad ^^ . ■ ^gc
ritualem institui noV\'
tando et luctando
toris autem cuim^\'^^ Jfi-
exercitati esse,
bendi periculo ai
venire. Imperfectio -
è\'
P. SOI.
Sed vel sic tarnen toto coelo distare ^ ^^gg
logis Hegeiianis (qui ponunt, peccatum
nisi imperfectionem, \'qualis v. c. in infa^^^® \'
\' Dogm., p. 53.
^^^ilto adest,
fv^iiec j —SC- hominis adulti
qUe bo*^nbsp;im^ltis videtur Scholtenius. At-
Verbis d-
hanc ob causam, quia totidem
^^^^ \'\' peccatum esse \'conditionem mor-
%i ^o\'^malem sed anormalem:
i^cliif.,.^, putant, lusu verbormn m erroreni
-^ïitu
Scboltenius: \'peccatum est_____
a^dit: \'ut ceterae quaeque conditiones
Uei\'e by \' diviua moderante providentia, in ge-
«etinbsp;ortus. quot; _ \'Vraagt men, hoe zulk
^^feldo f - toestand
ontstaan kon in eene
heeftnbsp;\'ll®nbsp;laatsten grond in
5eft? quot;W:
Vel,
mor-
IJ vragen op onze beurt, hoe zoo
in^t^ anormale, ziekelijke verschijnselen,
baufj Wereldproces zich voordoen, in ver-
^^i\'Mar.nbsp;i- met het hoogste goed te
zijn?-nbsp;^ ^
Scholtenium non hoe sibi veile:
^^^quot;quot;lïial ^^^ ^^\' natura sua, esse conditionem
(i- conditionem quae abesse debe-
l^e ijjnbsp;hoc: peccatum, uti ceterae quae-
^\'^l^musnbsp;oi\'dine conditiones quas dicere
Perf,
nohis videri conditionem
^^^c \'Vinatenus aliam meliorem, quam
jaiïi
^ P, 508.
^desse Deus noluit, ei opponimus.
Ib. p. 58.
-ocr page 66-sell\'
Neque igitur repugnare inter se ceO\'
sunt V. c. liaecce:
■lit\'
\'Het menschelijk
ofschoon, wat zijn®»^\' j-giji
\'epP\'quot;\'
voortgekomen, kon ^ J^
tia niet
zonder strijf
fening verwezenlijken^- ^^^^
hoogere beginsel quot;^quot;gtrij\'^
was bestemd, zich in
met het vleesch te o _ jjep
len. Dat de geest/quot;^^giieU
strijd onder gestadig
en struikelen tot kiJquot;®^
schappij komt,nbsp;j-jjia»\'
op zich zelf niet
of als verstoring d®\'quot; ^^^.jjt.-\'
orde te worden aangequot;^ ^
Het vallen en
niet iets tegennatuurW
\'Het vallen cn sO
(is) niet volstrekt
Etenim \'non necessarium\' hic dicitui\' F
tum, quatenus posset abesse si Deo ita p p^^
set, - \'necessarium\', \'inevitabile\',
ita placuit; - conditio \'anormalis\' ratione \'i\'
\'De zonde (is) iets dat niet
op zijne plaats is, iets tegen-
natuurlijks en anomaals
of de potentia betref
uit de hand des Scbe.
\'Imperfectio labendi per se
inevitabilis est^\'
L. 1., p. 507.
Dogni.
\' P. 501.
4 P. 507.
meliori conditione futiirus esse
\'normalis\' ratione Bei.
- peyj .P®^ se patet, minime audiendum
^^olteuii \'nbsp;sumunt sibi nonnulli ad
distinguentes ipsurn
TT^^nbsp;^nbsp;repetunda) a
^^eat flK^^^ pecca^\'«^ (quorum origo repeti
,nbsp;voluntate).
nullibi talem facit distinc-
I^\'^hit,nbsp;Jiire eam facere posset. Qui
^önditij^^^^^^^^ voluntatis
humanae actfis cum
\' pro quot;loi\'ali proximo coniunctos
^ orsus ex ea pendere % - primum pec-
^^llmnbsp;----------- ^
^^^^orum ? ^^^iöime repetendum esse
^^ \'^iUo orinbsp;arbitrio % - atque pecca^f?
^^^ione ^^ Peccafe) pro suo quemque modo
^^^(linbsp;participem fieri \\ - is pec-
abnbsp;®iiigiilaque singulorum hominum
\'^«clo pote tnbsp;repetat voluntate, nullo
ï^\'cca^«nbsp;^ tum peccandi hahitmn, tum
quot;^bsoln r^ï^^ia esse Scholtenius censet atque
Sltn . ^^ta Deinbsp;______^ ^
V \' toüit voluntate exphcanda. Quo po
humanae a Deo.
*j p.
\' P. 593. ä Dogm.,p.51. 4 lb. p. 50.
Get
esse
Perfu,
^ CO
Quod erat probandum.
3. Fosito Deo absohde-perfecto, tolUt^f
nis culpa, conscienüa culpae, responsaM
Videamus de singulis singulatim. gy
a. Tollitur liominis culpa (de zonde^^^
Etenim \'ad culpam constituendai» P^^jjiJö
voluntas ejus, qui in culpa futurus sit? Ji\'
requiritur.\'\' In vita quotidian anbsp;je\'
citur is, qui aliter fecisse nobis videtur
buisset et potuisset j - peccando culp^®^ mH^
liere dicitur homo, quatenus libero ^
arbitrio adversari legi divinae censetui\'- ^^^^^^^
Hancce vulgarem esse culpae notioneffl gt; ^jjj
Scholtenius.® — \'Niets is gewoner dan in \'^\'ifj^^gteel\'®quot;\'
schuld te hooi-en spreken. „Het is uwe
schuld \'
meestal niet: wat gij deedt is
afkeurenswaard
gij hadt op dat oogenblik ook even goed ande^
handelen.\'
Quam tolli culpae notionem,
hominis arbitrio, nec negare possunt
adversarii.nbsp;jgleff)
\'Dat dit\' (gij hadt even goed anders kunnenJ^^^glie«
\'dikwerf gezegd wordt, is even waar, als dat
te onregt gezegd wordt
\' Socinus, IJ. p. 10. » L. 1., p. 51.3.
-ocr page 69-^^ tara,
^ij^is cuTptlij^®^®\'^®^^\'®^^ negant, se tollere ho-
hoe pt)ssint?
o^l^^ltenilj^g snbjlciendo sententiam.
tl ^mniß T \' \'malo morali, qnoquomodo
» ^ eo Q ^^haerere culpam, quatenus sumi-
/\'\'^^itiemnbsp;quot; cmip^m igitur contrahere
,nbsp;eius actioues
moraliter im-
praecluditur efFugiura.
dunbsp;co\'^\'^^quot;^nbsp;liberum voluntatis
ab^ ^sse\'jj ^^^^^^ nequit, moraliter improban-
t\'einbsp;Q^ae fiunt ex
quot;^oluntate, non possunt non esse
C , ,nbsp;quot;quot;V» tnbsp;ai Ml 1,1 ai la,111
tnuZ.!nbsp;s^PPonere notionem; nam
er»
tquot; \'^olHtÜ!^?\' contendimus:
patet f
ipsinbsp;^^^stra adversaries arbitrariam
6t-
Sui
Ns cull;nbsp;I^ei absolute-perfecto, tolli
i/^^Uituf?\' contendimus.
SU, coTi ^^^^ ^omcientia culpae. —
®ibi TT!nbsp;dici solet is, qui per-
C V T? ahquid fecisse, quod non
tum potüisset. Qualis
Pae tollatur necesse est, sublato
P. 56
-ocr page 70-Jiteï
libero hominis arbitrio. Tunc emnij
ciat homo ac fecerit, nullo modo potesu
censendus est, quatenus contra putat
Nec negat hoe Scholtenius.
---Oquot;-nbsp;^ - .nbsp;^nbsp;aquot;®
docere videatur, peccatorem, aliter quam egi^» .^g^q^f
tuisse, explicandura partim est ex permittatione eJ ^^jidit\'quot;quot;
homo potentia atque ejus quod actu est,nbsp;\'\'\'
nis in qua versatur praesentis commutatione
qua versabatur temporis momento qüo peccaba
Eatenus idtur tollunt adversarii consc^
culpae.
Sed restringunt notionem. Eum iai^ W
esse culpae contendunt, qui persuasuff- ggsß
bet, culpandum, moraliter improbandu^.jjj/
id quod fecit. Qualis conscientia culp^^
tolli iis videtur, etiamsi homo certissi
peccatum- esse necessarium, inevitabile-^ tiJ^i
Quod probare conantur hoe modo: ^^
est morbus. Homo autem, cuius j^t
tat, hoc sentit ac curandum se m^® ^^ jif^
dico, etiamsi persuasum sibi habea
potuisse non aegrotare. Eodemnbsp;et
conscius est conditionis suae niorbo ^^
medium petit a Deo, etiamsi persu»®
habeat, se non potuisse non peccare.
de
\'Er bestaat niet het minste verhand tusscbeU
\' T)ogm., p. 51.
-ocr page 71-dat
obvp .noodzakelijk bestaan, en tus-
RTiv,;nbsp;™idie:heifl nin vû^i-nbsp;TI^
gheid omtrent zulke toestanden,.. De
dat
Uitgedrukt
en
li:
gebrei,
of andere ziekte of een ligchaams-
was, en dat men dus, gelijk het
het niet heeft hunnen helpen, zal niemand
ik ziek ben en sterf, is mij onverschil-
de ^ ^^\'^Sebodene hulp doen weigeren. Even-
or*^ onvermTrquot;^-\'^^quot;^\'nbsp;ziekelijke toe-
^ondio-nbsp;geworden is, iemand doen zeggen:
\'^\'lÜli^nbsp;door de zonde verloren
IS mij onver-
,i - -nbsp;zedelijk goede, evenzeer als ligcha-
1 öTci »-1 l-blnbsp;r»/-V/-V/N ï-i
al
en gezondheid, iets objectiefs, zoodat
® menschelijke in zijn volkomensten vorm
quot;iet kan nalaten den afstand te betreuren,
H zicJlT ^^^ °^jectief goede zich verwijderd ziet,
den eischnbsp;ideaal
^ der zedewet volkomen te verwezenlijken
atque uuüuesöO pöC-
- Uen ^-^biiia (quod jure ponere adver-
l^eiint), minime tarnen probari nobis
ld
qiiod esset probandum. Etenim:
eggg S^\'otans, conditionem suam improban-
obedj \' ^^^^^ eorporei sensus dicta-
.^ëios^g Contra, qui peccavit, si vere re-
habet, se
ita
necesse est, minime moraliter
^\'quot;^iiïiijj^nbsp;^^nbsp;quot; persua-
P- 514-515. Cf. p. 517.
peccasse
placuit.
quia Patri
Etiamsi in
conclitione sibi videatur esse non
tarnen eä acqniescit; novit enim, eam of
fuisse a Deo.
Vere Muellerus: \'Als ein ganz leeres und ^^^
in seinem tiefsten Grunde unfrommes Thnn ^
erscheinen, sich über begangene Sünde Sorge un ^^ ß
zu machen, und die göttliche Vergebung ^\'^isnbsp;!
ein Handeln, für einen innern Zustand,
die überschritten werden soll, selbst mit zur o
Ordnung des menschhchen Lebens gehörte •
Sensus moralis tollitur sensu
scientia culpae (etiamsi de eo tantum
vox \'culpa,\' quod moraliter improbaoquot;
tur) conscientiä providentiae divinae,
ex voluntate sua sapientissimä ordina^^ •
—»j.---(M
v^uuu cxOii. jjnjuaiiuujLil. --\'/\'\'/Ü^
c. Tollitur item hominis respons«\'^
verantwoordelijkheid en
toerekenbaarheiagt; .ggt
Quod per se patet. Nemini imput^^^ ^^^ir
id quod necessario fecit. Rationi
gnat, Deo attribuere jus reposcendi a y\'O\'
rationem peccatorum, quae ex ipsm^
luntate non potuit non admittere.nbsp;,
\'Es heiszt die Untersuchung da enden,nbsp;gjgiC^ ^
lieh erst recht anfängt, wenn z. B. Eoinaßo\'^g geijö^
früher Hume meinen, zum Begriff der Zurechne °
\' Muller, 1.1. I p. 346.
-ocr page 73-lOtl
die
\'asz
MK. ® ï^ntschm^ . bestimmten Individuums sei,
geliö V\'^^ sein Xnbsp;EntscMuszja doch der Mensch
aug ^ehr, dei- ^^nbsp;Character. Dazu
Suis, ^ «gaen WnT\'\'\'.
\'\' ï\'reiheit ? hervorquillt, dasz es das Erzeu-
^^nbsp;sittlichen Entwicklung ist
nJocontrarium. Argumentan-
ï^a^^\'^ peccati\'nbsp;imputaret Deus
^^ optimus \'nbsp;persequi non vult
\'ïie V
.gternbsp;i
V der wet ,nbsp;\' niet betaalt, elke
^ers, 1 met vrquot;^\' ,nbsp;daarentegen, die Va-
^^^ wetenfnbsp;^^ het gerigt, maar
P , ® ^^^^ niaaksel zij zijn, de zonde
^^^^.neeessarium, - si homines
ih^^Znbsp;Providentia (uti po-
imn..nbsp;iniputatio, sed
^\'ïodnbsp;tollatur necesse est.
probandum.
v \'^^ fin
cl
Pervenimus. Demonstrasse nobis
H^^oa demonstrare nobis propositum
P- 71.
\' Schölten, 1. i. p. 521.
-ocr page 74-erat: notionem Dei absolnte-perfecti .^^^^J^pct^f\'
catoris culpa ratione (door de rede) lïi
di^m redigi non posse.nbsp;y^eP^
Quid igitur, si verum est, quod ^^^
dicit\': \'Der Anthropologie musz ebensos
Recht widerfahren als der Theologie-
ist gleich wahr, dasz der Mensch
Gott, und dasz er frei ist: beides
wahr, dasz der Mensch abhängig seio^\'
oder frei ohne abhängig zu sein\'? ..
Teneant theologi enuntiatum ^^^^
fidem ad intellectum.\' Teneant, non eX
sed ex animi necessitate oriundam ess-
onem.nbsp;. rhristi^^^ii
Ahena sit a dogmatisme ecclesia . ^^^oi
Dogmata sua ad unum referre principe
amplius studeat.nbsp;^
Semper sibi in memoriam revoc® ^^ ^lO
verba poëtae \': \'Van \'t voorwerp des g®
geen verstand beslechten.\'
\' L. 1., II p. 164.
» Bilderdijk, De voet in \'t graf.
TANTUM.
-ocr page 75-aan den heek
i\'itt. kt thsol. cand.
quot;^\'■if\'et^inbsp;Jkademisch Proefschrift, tot
van den graad van Doctor in. de Godgeleerdheid
worden als blijk van
hulde sh vkiendsohap
deze coupletten
gewijd
DOOK
J. N. BROUWEE.
de adem van de lente
I^e sluimrende aarde raakt,
\'t donker-kiemend leven
In zoete lust ontwaakt:
zwatelen de meijen,
Igt;an groeit het jonge gras,
^it de groene; weijen
Schiet kwistig bloemgewas.
Maar schooner om te aanschouwen
Dan bonte bloemendos,
Is wat in later tijde
Zich zet aan twijg en tros;
Waaraan geen bijtjen pure,
Geen dartel rundjen weid\'.
Maar wat ter goeder ure
Tot malsche vrucht gedijt.
Gegroet, gij vruchtbre voren,
Waar gouden golven gaan!
Gij gaarden en gij hoven.
Met rijpend ooft belaên!
Gij blaauwe heuvelklingen.
Waar \'t edel trosnat schuimt.
Waarvan de dichters zingen
En ons het hart verruimt!
Als straks van hooger transen
De dagtoorts warmer straalt,
En meizoet en viooltjen
In \'t needrig kransje faalt:
Lach gij dan gul ons tegen!
Blink, ruisch ons te gemoet.
Gij milde zomerzegen!
Gij hoorn van overvloed!
Dan treden we in de zalen.
Waar \'t jaar zijn schat bewaart;
Daar ligt, in zilvren schalen.
De gouden vrucht gegaard;
Daar zetten we onze schoven
In \'t zonlicht juichend zaam,
En jubelen en loven
Des milden Gevers naam!
Gij j Vader van genade!
Gij, God van licht en kracht!
^ worde vroeg en spade
Ook ónze vrucht gebragi:
Wat ooit ons hart bewege,
vvat leeii m onzen geest,
Licht, kracht, strijd, roem en zege
En dankbre liefde meest!
Ea
welken dan de bloemen .
Van onze wilde jeugd;
Wij zullen hooger roemen,
In onbevlekter vreugd,
\'t Werk zal den meester loonen.
W\'ij zoeken niet ónze eer,
Maar
leggen onze kroonen
Aan Waarheids voetbank neêr.
MIJN VEREERDEN VHIEND
deii.
den-
Geblind, gemuilband in \'t konventioneel gar®®l\'
Langs \'t uitgetreden pad van de alledaagsche
Angstvallig d\'ouden sleur naslendrend, voort te \'
Wie \'t moet, verkieze een taak als deze zich ^
Doch wie, zich welbewust van eigen stouter kï^c j
De dure plichten kent, verknocht aan
zulk een ^
te»\'
traà
Zijn doen waar\' laakbaar... meer! het waar\'»
Zoo hij, te laf of vuig, van \'t vrije renspoor
Geen vrees voor naspraak, geen onwaardig lof»\'^\'^
el
eli
Villi
Bestemm\' hem in zijn keus van middel en ■
wat ß ,1
Wat wijs-, wat dwaasheid is, wat eerloos isj ^ ^
Leer\' de uit- en inspraak hem van rede en ^^
-ocr page 79-dan -
Beï 1 ^^nbsp;\'toor voor \'t zelfbehaachlijk guiclielen
Hij ^ ® eigenmin van veinzaart of van zot,
dicht voor \'t dweepen en voor \'t huichelen
Wangeest eert in \'t masker van een God.
wie
streev\' hii
I\'ooïIjI cnbsp;langs eigen, vrije wegen,
\' ^vat li \' \' ^^^^ ^*^%eschrei in grootsche vlucht gefnuikt,
weelquot;^nbsp;\'t dwaalspoor - ooit bejegen\',
^^ij Weet \'nbsp;^^nbsp;quot; verbruikt.
^ijdeed^^ ^^èlgebruikt, naar innige overtuiging;
^ez^jM ^^^nbsp;, om bestwil: - \'t kan volstaan!
Dienbsp;kniënbuiging,
den proef, om alle last te ontgaan.
haar-zelv\' - slechts om kaar-zeh\' - durft
Wi.
baarheid
och (of
minnen,
Wat zulks scMjni) durft stellen naakt in
Ilij jnbsp;^^heurt, zelfs van\'t wélmeenendd logenspinnen,
\'nbsp;die mensch, die God ten dierste aan zich
atnbsp;.. verplicht.
(IVti^ ,nbsp;\'quot;\'yders zij - een christen, jood of heiden -
ooïd \\nbsp;^^ \' trouw en in gemoede \'t zij),
Î}
^ooi-nbsp;^erk laat\' nimmermeer zich leiden
t
en wij ijj Geloof verschillen - hij en wij!
-ocr page 80-, rkett®\'quot;\'\'
Dus wie, gevierde Vriend! uw handelwijz ver^^
Niet ih, al schrikt mijn hart te rug voor uW
Niet ik, al liet ik noode - (ach! letter toch vooi ^^^^^
Een leer, mij heilig, uw gescherpter geest teH^ ^^^^
Neen! eeren, roemen wil \'k \'tzelfstandig
Het waarheidzoekend, echt kloekzinnignbsp;t®
Maar \'k bid - (vergeef me!) - u toe, een
vin
rtlÜS.
^deO\'
in\'tP
Die hooger waarheid kent, - en winnaar bbj^®
Utrecht, 1856.