8I31TTJOÎ glMAé^î^ïî^ï*^

^omm^ ck mmrn mmnbsp;M

^ mw ZI aATAKâô^g

■^cce^ Xec/or henevole, parvus libellus mihi conscri-
^^ ^ ad summos in Theologia honores consequendos.

reuera prorsus novum neque adhuc excul-
^Pp \'nbsp;poenitet id arripuisse, quippe quod

f.^^^^^\'-\'^\'ilatem praehuit majoris ineundae familiaritalis
cg^^ ^^^^we historia, inprimis Ecclesiae Reformatae

^f^onis exlernae.
^\'^rn ^^ ^^^^^ ^^^ licuisse vernaculo scribere sermone,
sj^ \'\'evera fusius, clarius, melius inprimis ni scrip-
^^^^ gt; puduissel. Nunc vero gaudeo opere ahsolulo,
^Utnbsp;luhet, nonnihil mutata dispositione, rerum

p^ ^\'^^««em insliluere. Quum enim in mente haberem
ff^yUrn agere de Synodis Provincialibus, de Synodo
^ordracena\' verbo monere suffecisset; poslquam
seçj\'^nbsp;visum est librum scindere in tres parles,

® pfirs magis elaboranda erat, quam nunc adest.
^^dcf^^nbsp;urgel: sludiis in Aeademia, jam nimis

Quaestionem de nexu civitatem inter et ecelesiO\'^^ ^^^^
nimis movi, dissuadentibus nonnidlis, qtdbiis
nosa videtur, quam quae conveniat
Hoc tandem teneas, Lector, fieri posse, ^^^ ® ^^^^
mutilatus sit textiis MStorum, quae adhibw; ^^^
tamen, spero, ut inde sensus cognosd nequeat.

Neque possem Te non compellare, clar.
in prioribus studiis Praeceptor aestumatissim»\'^ ^^^^^
in posterioribus me deseruisti; contra semper
me prosecutus es amicitia, et nuperrime ^^^^^^ipe,
hoc specimine praeclare de me meritns es.
quaeso, grati animi testimonium. Utinam
serveris, et quo in me animo semper fuisih

Tu quoque, Vir doctissime R. C. ^^^^^^quot;^^^„{mUin
den Brink, sinas, ut palam gratum ergo Te an
profitear; non tantum Regni Archivi Thesauros ^^^
patere voluisti, verum etiam roganti Tuis consi
fuisti.nbsp;. jjj

Caput I. Tradunturnonnulla historica de Com-
missariis Politicis ante annum 1618. —.
Caput II. Ex quibus collegiis electi fuerint

Quum argumentum nostrum ad Ecclesiae regimen
referendum sit, in antecessum nonnulla dicenda vi-
\'ientur de regimine Ecclesiae Christianae (Romano)
Catliolicae. Ecclesia Christiana oritur in Palaestina tan-
^iuam secta ludaeismi, sed quia eam non agnoverunt
ludaei ueque Romae inter religiones toleratas admissa
quod attinet ad prima tempora recta fuit ab
episcopis et diaconis absque omni vi politica. Con-
stantino Magno vero converso ad Religionem Cliri-
^tiauam, haec facta est Religio civitatis et simul
^I\'anslata est ex Etbnicismo illa confusio civitatis cum
Ecclesia, unde postea vel hierarchia vel caesareopapia
iiata est i. Arctissime nunc jungitur Ecclesia cum ci-
quot;^itate, ut statim patet ex Concilio Mcaeno a° 325, qui
^onveutus habitus est Constantini ipsius jussu. Lites
uatura Christi, Alexandriae ortae, tractantur eodem
\'^odo ac res politicae, et quum Constantinus ad eas

dirimendas convocaverit SynoduHi, hoe considerari taû^
tum potest tamquam benevolentiae Imperatoris indici^^\'^\'
nam legitimam potestatem non transgressas fuisse^ se
cundum principia juris publici ejus temporis ; si se^t^\'
tores Alexandri vel contra Arianos jusserat; ut
sententiam missam facientes, sententiam adversarioi\'^quot;^
amplecterentur. Antecessores idem fecerant; neun^®
contradicente, quum per leges et diras poenas coëi\'C®
rent ïiaereticos eosque cogerent, ut adscriberentur
alterive religioni toleratae per summum Imperium;
competivit inde a tempore Augusti ipsi Imperat»^^\'
Initio CONSTANTXNUS voluit; ut omnes se a lit® ^^
stinerent, sed rei momento cognito et forsitan tanquai^
Christianus verens, ne alios secum in malam pai\'^®quot;*
duceret, maluit ut controversiam diiudicarent rei pe^^^\'

non tamen ut trecenti et duodeviginti, qui aderau*;
episcopi secundum liberum arbitrium judicium ferreotj
sed ipse adfuit ut omnia dirigeret et consüia proba^^
vel rejiceret. Nicaenum proprie fuit documenlum Fquot;
liticum (staatsstuk) cui coutradicens civis non fuit; P*^®
tea omissum, quia non omnes successores ConST^^
TiNi orthodoxi fiierunt. Cetera concilia oecixmenica
Oriente ejusdem generis sunt ac Synodus Nicaena,
vocata ad diiudicandas lites religiosas, artissime co^^\'
erentes cum factionibus politicis. Semper adfueruu
Commissarii ab Imperatore legati, qui consultatiom^^^\'^
praeerant, ac vim habebant in décréta, ita ut praes^^
ecclesiasticus fere omni auctoritate destitutus fue^^* \'

decretnm fit nisi consentiente Imperatore; et
oui favet, saepius victrix de campo decedit.
^^^ etiam coetuum minoris gradus confirmanda erant
^^ Imperatore, antequam ullam vim haberent K

Haec omnia non mutata sunt in Oriente; Patriarcha
^^idem Constantinopolitanus gavisus est multo favore
®iagna auctoritate, sed opponens se Imperatoris
in exsilium mittitur, et exsul non multorum
^isericordia utitur, ut Papae in Occidente. Hic Ec-
arctissimo vinculo obstricta civitati initio non
^ultiiin differt ab ecclesia Orientali; ecclesiastici pro
sunt politici. Zelotypia episcopum Romanum
et ceteros primos episcopos, illum avidum red-
^^•^it bonorum terrestrium, cui studio favit summum
^Perium saepe commutatum et rebus adversis debili-
tatiiiQ^ Exarchatus, quem Constantinopolis parvi fecit,
^^ûdein magna pro parte a Pepino Romano Episcopo
^\'i\'iicitur, quod domim benevole Caeoi.us Magnus
^Oîifirmavit et adauxit. Pseudo-Isidori décréta Papae
^^ praeterito tribuit auctoritatem, ad quam in futuro
^^ide provocavit. Sic liber ab omni principum tutela
^iQiul eonsideratus est tamquam varus et unicus Pbtki
^Postoli Successor, et Vicarius Christi in terra, cui
^^lûpetit auctoritas constringendi et solvendi. Quae
\'^^iisae insuper concurrerint ad hierarcliiam papalem
inquirere nostrae provinciae non est, nec
^^^ent liaec historiae amantes ; sufficiat annotare papam
^^^ tantum guffragium decisivum liabuisse in rebus
^^clesiasticis, sed simul cum vigore se immiscuisse

Alia quaestio fuit, mim tali synodo convocaa^ ^^^
premum judicium competeret etiam de
quod contendit ecclesia Gallicana, et quam
quamquam inter beterodosias annumeranda ^^^^^^^ 0.
revera vindicavit inter libertates ecclesiae Gallic^
Saepius principes legatos ad synodos miserunt;

Basiliae et Pisae, sed Iii non pertinent
argumentum. Volumus nos tantum significarenbsp;^

arctum vinculum inter civitatem et ecclesiam; S ^^^^^
ut civitas dominetur in ecclesiam non

attinet ad buius regimen et omnia acta externa, ^^^^^
etiam quoad doctrinam, quia tendere possunt a
tem vel perniciem civitatis; quae conditio pla^^® ^^^^

in civitatem. Miilti quidem principes se opposuer ^^^
sed non semper felici cum eventu, quae omnia

ex historia ecclesiae. Rediermt ad meliorem con-
^^^ionem per Reformationem, quamqiiam ut semper fieri
\'^let alicuM civitas denuo nimiam sibi vindicayerit

Eo tempore maxime conversae sunt res in nostra
l^^tria, nam non tantum forma religionis externa mu-
^^ta est, sed etiam ipsius civitatis; et Mc causa vide-
quaerenda, quod ibi presbyterianismus praevalue-
nam ob tristem rerum politicarum conditionem
\'^ûnûum Imperium arripere non potuit summi Episcopi
d. jura ac privilégia, sed ipsa ecclesia emancipata
^^\'^iita Galliae et Helvetiae exemplum, sibi constituit
^\'^gimen Primo loco nonnullas mutationes describere
quot;le^emus, ut sciamus penes quem fuerit summum Im-
î\'^ïiïim, dein demonstramus, quo modo semper cmtas
Sexerit coetus ecclesiasticos imprimis Synodos pro-
^iïiciales s. particulares per delegates, vulgo dictos

î^ostrum argumentum ut sponte patet, cohaeretcum
quot;liiaestione, quis fuerit nexus Ecclesiam Nederlandicam
^eformatam inter et civitatem, vel potius pro parte
solutio buius quaestionis. Accurate indicare, quando
\'^^\'itas tanquam civitas libera et reformata, si i^on jm-e,
^a^teiu facto exstiterit, difficile est dictu. Ante 1575
^^ïiae provinciae suo Marte et suo periculo se Hispa-
^iae opposuerunt. In Principem Arausiacum omnes
«ctdos conjiciunt, sed Mc ne Hollandiam quidem et Ze-
^î^ndiam, quae ambae tamen tot communibus fatis et

Ordines utriusque regionis conscribebantur Dordracum^J
et mense proximo redacti sunt nonnulli articttÜ
Conjunctionis Hollandiae et Zelandiae sub obedienti^
Principis Arausiaci 3. Mox vero nonnullis commissuöi
est, ut novum Ordinem conficerent de regundis BoÜ^^\'
dia et Zelandia (op \'t stuk der regering) quae conß^\'
mata in Ordinum conventu. Hue redit quod ad reli-
gionem attinet, Principem tuiturum esse EvangeHca»quot;
Reformatam Religionem, et impediturum, quominus iO\'
colae profiterentur Religionem Romano-Catholicam.
mam probavit Güilielmüs sperans fore ut sensit»
paulatimque nonnulla mutarentur; statim suasit ut
sumeretur Ordo ecclesiasticus confectus in prima Eccle-
siarum Hollandiae et Zelandiae Synodo Dordraci b»\'

ticas. Subscripserunt die 4° mensis Jun. 1575 manda-
tarii Ordinum Hollandiae et Zelandiae Dordraci pac^o
Conjunctionis (verbond van Unie), sed tantum meuS^
April. 1576 omnia absoluta.

Ordines Hollandiae et Zelandiae sanxerunt mense Juü«
haec omnia, et mandatum est nonnullis, ut p^^\'P\'
summum Imperium offerrent, quod factum est die

Res. Holl. 20 Apr. 1575.
^ Res. Holl. 17 Mei 1575.
® Wagenaar, VII. pag. 16.
® Anno 1574.

so lange de landen inder oorloge ofte wape-
^^^ ^^ijH; sal hebben volcomen authoriteijt ende macht,
Soiiverain ende Overhoop te gebieden ende te ver-
alles wes tot conservatie ende bescherminghe
landen dienlijck ende doenlijck sal moghen zijn.quot;
•Ie religione haec: „Ende aangaende de Religie, sal
Üne Exeell. admitteren ende hanthouden d\'oeffeninge
^^^ de gereformeerde Evangelische Religie, doende
^ircheeren ende ophouden d\'exercitie van de Roomsche
^®ligie, constituerende tot voorderinge der voorsz. ge-
^\'eformeerde Religie drie ofte vier gequalificeerde per-
^oonen, als generale Commissarissen in \'t stuck van
Religie, die welcke sullen letten op de qualite van
Predicanten ende ministers, mitsgaders op heuren
l^ehoorlycke onderhout voorsien, inde steden met advys
de Magistraten, ende ten Platten Lande van de
ïlooft-offieiers van der Plecke.quot;

l^enevole et grato animo summum Imperium accepit
^^iüceps, gravatus tamen quod persequi deberet Religio-
Romano-Catholicam; ideo petiit ut scriberent pro
^i^oomsche Religiequot; ,jReligiën strijdende met het Evan-
9elium;\' ut revera factum est per Res. Holl. 22 Julij
Simul dicti sunt quatuor mandatarii, quiubique
cum urbium ephoris ordinarent res religionis Ab eo
tempore mandatarii Ordinum (Gemagtigden der

^ Cf. Bor, Lib. VII. foL 118. G. Brandt, Kort Verhaal
de Reformatie, pag. 69 et Hooft, Nederlandsche Historien,
P. 430 v.

Staten) missi snnt in coetus ecclesiasticos; narr»quot;^®
wagenaak, proutijam mense Aprilipraefectus SoifO^^\'
qui ipse praefuisset Synodo Alcmarensi, miserat
lippum coenelii filium Alcmarae praefectum ^^^
loco 1. Non accurate tamen haec tradit WaGBI^^^®\'
convocare enim Synodos, vel permittere ut convoce»\'
tur est actus summi Imperii (Souvereiniteit) 2, et
tere mandataries in Synodos cum hac re fere sy®®\'
nymum est. Ad quem summum Imperium refereodi^^^
sit eo tempore in Hollandia et Zelandia diiBcilis e®^

mus. Mandatarii illi non delegati sunt a solis Ord^^
nibus, sed primis temporibus etiam a Principe, q^®
inde explicandum, quia summum Imperium etiam bi^^^
mandatum fuit. Pactum enim conjunctionis HoUao^i^®
en Zelandiae prorsus absolutum est a° 1576, qiu^iï^ coo\'
senserunt etiam Collegia Senatorum urbicornm
schappen) urbium Zelandiae et partis Borealis HoU-
(\'t Noorder kwartier.) Die 25 m. Apr. Delphis sn^\'
scripserunt Princeps, Nobiles, Mandatarii plurimar^^^
urbium et ut jam diximus summum Imperium refei\'
tur ad Guilielmum sub titulis „ßooft ende
Overigheidtcum pleno jure, dum bellum geritn^;
,^als Souverein en Overhooft te mogen gebieden en ver-
bieden.quot;

^ Cf. Bor, Lib. Vm. fol. 103.
- Cf. Hugo Grotius, Apolocjia, cap. V.
^ Cf. Wagenaar, VII. pag. 94.

Haec conjunctio (Unie) non finitur, potius confir-
^atur per pacificationem Gandavensem 8 Nov. 1576,
^^^ae Ut sodalis conjunctio (meer maatschappelijke
^\'ereeniging en verbintenis) Ordinum ceterarum ditio-
Brabantiae, Flandriae, Hannoniae, Artoviae (Ar-
et ültrajecti cum Principe Arausiaco et huius
^gionibus Hollandia et Zelandia^; conjunctim resiste-
Hispaniae regi, ab illo peterent illustrem convo-
^^tionem Ordinum Generalium, et interdum articulus
publica Beligione, quae in Holl, et Zei. mutata
intactus maneret, usque dum Generales Ordines
de re suffragium tulissent. Detrimentum, quod
Guilielmus capere posset, sublatum per articulum
Prudenter redactum: „Dat mijn Heere de prins zal
blijven Admiraal Generaal, Stadhouder van Z. M. van
Ooiland, Zeeland en Bommel® enz. om in alles te
gebieden, zoo dieselve tegenwoordig doet, met die-
zelfde Officieren, Justicieren en Magistraten, zonder
eenige verandering of innovatie tensij bij zijn consent

Summum Imperium sic reservatur regi, sed prin-
^^V^ magis magisque confirmatur in potestate, qua
j^öi gaudebat, quamquam rursus sub titulo Regis Vi-
^\'^rii (Stadhouder)

^ Cf. Kluit , Historie der HoMandsche Staatsreg. 1. pag. 139,140.
^ Cf. Kluit, ibid. 139.

Haec nostra conelusio: Ordines anno 1572 P®
sunt potestate, qua indignum censerunt Hispaniae
gem eorum eomitem, sed ipsum summum Imperiuöi
non ademerunt\': summum Imperium enim
ante tempora comitum et sub comitibus ~ cum
vaniloquentiam habemus. „Wat kan er
yersonnen worden dan zich eene regeering te reï^^^ _
den zonder regeerer ? wat van de gesonde reden i^e®^
afwijkende, dan zich voortestellen Staten en Sten\'l®^^
des Lands, eer desulken, die zulke Staten uitioaa^^
ten, in wesen waren? Of is het iemand onbekend
twijfelachtig, dat de oudste Steden onzes Lands
voor de dertiende eeuwe, en dus lange na de re»®®
ring onser Graven of aanvang genomen, of wesenliJ\'
ken wasdom gekregen; dat even die Graven dezel^®
steden gebouwd, versterkt en met vrijheden beschoö\'
ken hebben; dat de Edelen en die van de Ridderci\'\'^®
zoovelen er waren, Leenmannen van de Graven ge^®®®
zijn, die, uithoofde hunner Leengoederen, hunnen
sten getrouwheid zwerende, uit krachte der manscbap
verplicht waren, hun hulpe te bewijzen en bij te staan

^ Cf. Res. 16 Aug. 1572; ubi haec adjunguntur:
munitie ofte praejuditie van de authoriteit ende hooghey\'J\'^ ^ ^
Syne Majesteit, als syluiden expresselyck by desen protesteren\'
maer tot eere en dienst der selver Majesteit ende conservatie va
het gemeene welvaren.quot;

2 Cf. Redenerend Vertoog van de Aloudheid ende Sauverazn\'^^^^^
der Heeren Staaten van Holland, zoo voor, onder als naar
Regeering der Graaven van Holland ,door een voornaam (?)
geleerde, Leyden 1737.

I\'er pacificatioiiem Gandavensem Philippus adhuc
^^Snoscitur tanquam summus Imperans, sed revera jura
profluentia inter se dividunt Ordines et Princeps,
conditio non mutata est per Foedus Ultrajecti-
quod, secundum Kluit „geene de minste ver-
^iidering of bepaling gemaakt lieeft; dat wil zeggen,
^^ iu dezelve niets gevonden wordt, \'twelk liet ge-
^^g der Stadhouders en der Staten eenigermate nader
Haalde of verhelderde^.quot; Simt qui contendant per
Ünionem summum Imperium generale factum
^«isse i, e. competere Ordinibus generalibus, sed errant,
^^lïi quaevis provincia sibi banc vindicavit Ita Groen
PumsTEREK 3: „ verboud van wederkeerige be-
^^lierming waarbij de Regering, zooals die was, niet
gewijzigd, niet beschreven, maar behouden en onder-
werd. Allerminst zamensmelting van inwendig be-
eigenlijk slechts onderlinge verbindtenis om ter
gezamenlijke verdediging, sommige daden niet anders
Menigten dan met gemeen overleg.quot; In art. 13
^\'^ligionis constitutio mandata est singulis provinciis,
quot;bonder dat hem hierinne bij eenighe andere Provin-
^ien eenigh hynder ofte belet gedaen sal mogheu wor-
cum hac tamen clausula, ne quem unquam re-
llgioiiig causa persequerentur.

^mio 1581 tandem Generales Ordines regionum con-
J^Uctarum destitutum declararunt Philippum comitem
^^ omnibus summi Imperii juribus, quod tamen mi-

nime considerari potest tanquam modum summi
perii acquirendi Gen. Ordinibus, ut nonnulli volue\'-\'- \'
est actio communis, belli sequela, secundum m®
Ultrajectinum peracta ab Ordinibus G. mandaut»^,^
Ordinibus provincialibus post deliberationem iu
provincia. Itaque saltem in Hollandia ante abjuratio»^^
Philippi facto exercuerunt jura summi Impei\'^^ _
dines provinciales et Princeps Arausiacus, pos^ ^^^^^
rationem haec possederunt jure (jure belli)

De Hollandia fere sola agemus, non tantum 1
praevaluit semper ceteris regionibus sed etiam
Hollandiae bistoriae magis promti sunt; ceterarum
persi ne dicam occulti jacent, qui ut consulantur
jores requirunt vires, quam nobis sunt: pori\'O P
Australis majores partes aget quam Hollandia Bore»

quod explicandum ex situ geograpliico, quum
comitum semper meditullium esset totius regionis-
dem, quamquam nos non plane latent magna et mu
discrimina etiam in rebus nobis tractandis,
stant in diversis provinciis ®, non ineptum nobis
tur notare verba Ludovici van Renesse, ^^
probare studet quanti sint momenti acta Syoo^oi\'\'^ ^
Meridionalis Hollandiae omnibus nostris regio^^^^^®

2nbsp;Cf. 6. g. de Sjrnodo Drenthana et legatis politicisnbsp;gt
CHiENE, Kerkel. Geogr. der Vereen. Nederl. IV. ^

quot;hoorders dewijle de Synode van Siüjt-Hollant een
^^^ de aensienlijcste is in dese landen ende met alle
^-^dere Synoden onder desen staet door toestemminghe
^^^ Haere Ed. Gr. Mo. correspondeert, nijtgenomen
Zeelant, alwaer weijnighe jaerlijckse synodale
^^ïgaderinglien t\' sedert de Reformatie gehoixden sijn,
men in dese acten gelijck als een gestadige Har-
^^^ie van de toestant ende welstant aller Nederland-
kerken in leere en ordere^.quot;

\'Tripartita nostra erit disputatie; nam hanc rationem
^öquemur nt parte prima agamns de Commissariis Po-

de C. P. in synodis Nationalibus, et tandem
^^ïte tertia de C. P. in synodis post annum 1795.

^ 22 Sept. 1664, in de opdragt aan den Prince van Orangien
eenighe uijtgeschrevene volumina van kerkelijke handelingen.
^^.nuscriptum in Regni Archivo. Hag. Com.

Agimus de Commissariis Politicis ante annum s®\'
cundum clironologiam, quia multa ante Synodum Pordr»\'
cenam, etiam in rebus ecclesiasticis, vaga ac incerta ft®
runt. Ante omnia tamen exponendum est, quinam^eP^
Comm. Pol. Gisbertus Voetius in PoUticis
cis 1 agit de personis in Synodo praesentibus aut ad By»^^
dum eonvenientibus, quas dividit in praesentes et abs^^^\'
tes. Illae rursus dividuntur in synodales proprie
et non synodales, sive taies quae illic absque
decisivo versantur. Inter bas recenset et quidei» ^^ \'

ordine Magistratus eorumve delegatos-, unde pa-
^isbertum Voetiüm parnm iis tribiiere velle,
non miramur sed minus convenire videtur
Daagna auctoritate, qua, etiam ejus tempore, ut
haec demonstrabimus; gavisi sunt magistratus
^yiiodos eet. Immo pergit Voetius pag. 201 ne-
^^^do nostros Commissarios esse de essentia aut de
^^\'^^^sitate synodi, argumente usus quod sine Magi-
ab^^^ concilia haberi possunt ac habita sunt jam inde
^ ^Postolicis temporibus usque ad Conc. Nicaenum.
^^stio non hoe loco nobis diiudicanda: veremur ta-
iie tali argumento historico nimis probet; inde
a primo aevo Christianismi usque ad Conc. Nie.
^^\'^l^sia nullo vinculo cum civitate juncta fuit, nisi
^^ ^ulura habeas, quod fuerit secta non admissa, quam
Piiîs vehementer persecuti sunt. Tali tempore re-
Biagistratus conciliis praeesse non potuit, sed
325. Comm. Imperiales praesides fuerunt, sal-
tutelam egerunt usque ad hierarchiam papalem
\'^i^atam, quum Papa summa auctoritate in Synodo
\' est, ad quam conditionem revera Voetius re-
ei^-nbsp;^^ historicam ingredimur viam, revera luce

clg\'!^^ est magistratus semper inspexisse conciones ec-
^^la-sticas et regimen ecclesiae; antiquissimae Eccle-

®cres Utes exortas fuisse in Ecclesia Ultraiectina inter Ditio-
Pjq o^^tratus et Ministres, quum hi (praeeunte Voetio?) illos
^^^ extra conciones ecclesiasticas excludere voluerunt. Atta-
Q ^■\'^oiitti debuerunt Magistratus v. delegati secundum art. 38
eccl. Syn. Dord. a^ 1619.

siae Eef. Synodi Antverpiana, Viseliana; Emb ^ ^
eet. revera tantum ab ecclesiasticis habitae sant? ^^^
est imago ecclesiae Christianae primi aevi; i\'^rs«®
ecclesia sub cruce quae dicitur. Plane vero rebus s
versis et constitutis a politicis, hi resumserunt ^ ^^

auctoritatem in synodos, nemine contradiceiite\'
majorem, illic minorem; sed nuspiam ecclesia oi» ^^
auctoritatem politicam arcuit. Si de utopia loq^^^^ ^^
forsitan assentiremur Voetio, quum vero
de rebus in facto positis, credimus magistratus eoi\'»

delegates fuisse de essentia synodi.
hac quaestione.
De bis personis, secundum Voetium non syno

nobis agendum est; num semper tamen fuerint ^
stratus eorumve delegati in duMum vocari potest.
vocantur Commissarii politici; sed bene
hoe nomen non ab initio iis datum esse, et eo e
nominatos esse urbium magistratus delegates i» ^^^ ^^
toriales conventus; igitur agemus de legatis
synodis Hollandiae, mox Commissariis Politicis »ic ^^
Prima eorum mentio fit a° 1575 in Synodo A^® ^^
riensi ut supra diximus. Sonoy ^ ipse adesse
impeditus praefecto urbi bas partes tradidit, ver^\'^^^^.jj^j^
sine ullo mandato scripto, eo tantum generali coö ^^^
ne quid fieret quod turbaret et dissecaret animos.
Dordracenae Provineiali anni praecedentis nullus
cus adfuisse videtur, sed inde ab anno 1575
adfuerunt delegati, non semper tamen. Synoduiu

et delegates mittere est actus siimmi Imperii ^;
b^troductione quaestionem solvere conati sumus, quis
summus I. et patebit nostram solutionem con-
cum documentis superstitibus illius tempoäs.
reperimus 1578 ab 0 0. Hollandiae impetratam
permissionem ut haberetur Synodus, cuius per-
^^issionis invenimus exemplar autbenticum, quod cum
^^^^ei\'iptione Mc inserimus.
quot;Copie van \'tconsent van de Heere Staten van Hol-
om de Synodus te houden tot Dordregt den 1
H 1578.

^ quot;Alsoe sijne Princ. Excell. gehoort hebbende vuyt
Rapport van eenige Ministers ende Predicanten bin-
J®^ Hollandt ende Zeelandt die staet ende gelegent-
van der Kercke aldaer, nodich is bevonden ende
eeft vergunt, dat bij allen den Ministers derselver
gilden eene vergadering gehouden weerde binnen der
^^dt Dordrecht omme op der saecke van der Chris-
kercken alle goede ordre gestelt. te mogen wor-
soe ist dat de Staten van Hollandt goed ende
^^edtsaem bevonden hebben tot meerder opbouwinge
Jude verstarkinge der kercke Godts, dat den eersten
toecomende binnen der voorsz, steede deselve ver-
S^deringg tot den eynde sal begonst ende gehoude
^^^■^en als naar behoren, ende dat bij Casparus Heyda-
Minister Middelburgensis daervan aen allen Minis-
ende Predicanten binnen de landen van Hollandt
^^\'le Zeelandt voorsz. daer \'t zelfde sal nodich wesen

Ab hac inde Synodo, Nationali dicta, quam ^^
mam fuisse vix negare quis potest\'3 magis fo^^^.^^^j^
constituta ecclesia Neerlandica Reformata, praesei\'tquot;®\'
Hollandia, nam Zelandia, quae suos legerat eed®®\'
asticos deputatos, multa propria sibi retinuit.
est decretum de regimine ecclesiae, quod conti^^^
haec s : ,,0m goede en wettelijke ordening io ^e
reformeerde gemeente deser Nederlanden te stelle» ^
goedgevonden dat vierderlei kerkelijke verzai»®^^quot;

gen gehouden worden ; ten eerste de kerkeraad i» ^^^
gemeente; ten tweede de klassikale vergaderingquot;^^^
derde de partikuliere of provinciale synode ; ten vie ^
de generale of nationale synode. In deze vergadeiij\'^
zal niet gehandeld worden dan van kerkelö^

Ex „Acten van de Nationale en Provinciale Synoden en
ten daartoe specterende,quot; in Archivo synodali Hag. Com. ^^

3 Attamen Bkandtius hoe in dubium vocat. Cf. va^^
Calkoen, Observationes desumtae ex historia introdnctae
eccl. anno 1619, Traj. 1830; qui non negat Synodum J^j.,
convenisse, tantum dubitat an decreta unquam vim
eae sortita sint, Cf. pag. 51 et 52.nbsp;j,

^^-keu, en dat naar de wijze der kerkregering. En
^^^ Veel het zaken aangaat, die deels kerkelijk deels
^\'^litiek zijn, zal het verschil, dat daarover ont-
Mj de overheit en kerkenraad zamen geeindigd
Worden.quot;

in Synodis Ecclesiarum sub cruce q. d. his de
actum est e. g. in Synodo Teurensi 1563, Ant-
1566, inprimis Visaliensi 3 Nov. 1568; quo-
tamen décréta, in ista rerum conditione, vim obti-
non potuerunt. In Synodo Embdana constitutum,
^^ Synodus generalis haberetur binis annis et ibi jam
\'^^gïia pro parte Eccl. Nederl. Eef. in classes divisa est.

provincialis Holl, et Zelandiae a° 1574 Dor-
habita Zelandiam et Hollandiam in 14 divisit clas-
Hisce fundamentis nixa est nostra Synodus; concilia
^^tioiaalia convocarentur trinis annis prouti legimus in
45 Act. „ Die generale ofte Nationale synodus sal
^^\'iinaerlijck alle drie jaren gehouden worden, doch
datse indien de noot eysehet, eer moet te samen
worden : ende de particuliere Synoden sullen
maenden te vooren elck bijsonder vergaederen om
^^^^^ tot den generale te bereyden.quot; Simul conciones
\'^^^lesiasticae ecclesiae d-ermanicae et Gallicanae sepa-
^^^^^ sunt in Art. 46: „Overmits in de Nederlande
^lt;lerlei spraeke gebruyckt wort de Duytse ende de
^\'alsche ^

is goetgevonden dat de gemeenten deser
spraken hare bijsondere kerkenraden, classicale
^^ïgaederingen ende particuliere synoden hebben ende
houden sullen enz. i.

Ab boc inde tempore (1578), si excipias Dreöthaquot;^
et Zelandiam, plerumqne in omnibns provincüs
tannis Synodi habitae sunt, quibus interfuerunt «i^quot;®
vel duo politici, Clericis impositum erat, ut petej\'«^^
has Synodos ab 00. provinoiae, sed primis
hi saepe nullum politieum miserunt \\ quin inio i» ^ ^
landia annis 1580, 1582 1584 et 1585 non habita®
sunt Synodi 3, quia saepe 00. recusabant confin^\'^^^\'^
décréta Synodalia, ita ut illae conciones frustra cov^\'^
uissent.

Prima Synodus particularis Hollandiae Australis ƒƒƒ
constitutum ordinem ecclesiasticum habita esta°b\'J\' ;
quam Ordines convocarunt in diem 19 jVfaü

interfuerunt, Ordinmn et Principis nomine, delegati-
Anno 1581 quidem Synodis particularibus HoUaJ^\'^quot;\'^;®

dentur potius eos non legasse, ut possent postea f^J^
cere vel rata habere décréta. Sic permittunt iit ^^
beatur Synodus Hollandiae Bor. Harlemiae
conditione „sine executione articulorum nisi
sint.quot; Anno 1583 ecclasiastici rogarunt ab OO ^
mitterentur politici; responsum est die 9 m-

odis acturis opus visum est amiotai-e quid de his habendis
stitutum sit in antiquis legibus ecclesiasticis, de quibus cf- ^
Bkeck Calkoen, 1. I.

® De particuliere Synoden van Zuyd-Hollant hebben
aenvanck genomen in den jaere 1579 ende alsoo jaevüj\'-\'l«\'^ ^^^^
volgt tot het jaer 1608, uitgenomen de jaeren 1580,
1585. Art. 23. Act. Syn. Goud. 1640.
® Cf. Res. HoU. 24 Nov. 1581.

ipgi tradant puncta (gravamina) propter
l^ae convenerant, et eaveant ne quid fiat contra Or-
^Vim voluntatem. Die sequenti rursus petiit Synodus
^^^ iionnulli mitterentur ex ipso Ordinum ooilegio vel,
collegio judiciali vel ex magistratu, et tandem res-
Poiiderunt 00. Synodum, quia jam convenit, pergere
sed. nullum decretum synodale vim habiturmn
\'ïHisi id cognoverint et ratum liabuerint 00.quot; Nostra
\'^Piuio est, 00. putasse se sic melius ecclesiasticos coër-
posse ad suam voluntatem^ quam si adessent sui com-
^issarii in ipsis Synodi conventibus, forsitan memores
\'^üijf.pj F abu Maximi, qui HanjsIBALem cunetando
^icit; revera agendi modus Ine non valde probandus, qui
^ainen explicari potest ex rebus turbatis illius temporis,
^ie 28 m. Aug. 1589 Synodus Hollandiae M. habita
Gfoudae ^, ubi primum invenimus Mandatum (Com-
\'^issie) tum Ordinum Holl, tum Mauritïi , quo delegati
^^^t Ger. van WiJNGAERDEN et LeOK. CASEMBROOXi
^omiter recepti sunt ab ecclesiasticis, nam quum in-
^^piente Synodo, legerentur ecclesiastieorum litterae
^^\'edeutiales (brieven van credentie) et abire vellent
politici^ instarunt ecdesiastici ut, lectis illis literis
^c^i\'ent eos convenisse unice ad tractandas res eccle-

^ De loco ubi Synodi haberentur politici nihil praescribere sole-
sed hoe mandatum erat curae ipsorum ecclesiastieorum. Hae
re constituit Synodus Delphensis a» 1587 in Art. 31 Act.
quot;Soo veel aengaefc voortaen van de plaetse der Synode acht dese
^®i\'gaederinge dat men wel houden, sal de Synode ter plaetse daer
»leeste swaricheyt is, indien datter geen andere beletselen sijn,
dat men sal reguard nemen, waer dat de Syn. noch niet
gehouden en is om geliickheijt te houden.quot;

eiasticas. Si quis in his videat signum diffideoti^®
a parte ecclesiae, nos prohamus politicos iispl»®^\'^\'®®®
ac gratos fuisse ex his quae occurrunt in ,

zijn gelast sijn Excell. ende de fleeren Staten tej^®^
dancken, van dat hen belieft heeft desen Syn- ^ij
vougen de Heeren Commissarissen beyde professie
de religie doende ende in kerkelijcke saecken
ende dat t hen believen wille in toecomende tH
daerop reguart te nemen.quot;

Simul inde docemur, eos nunc jam sub titulo C\'o\'»
missariorum occurrere. In eadem Synodo Goudaua r®
petitum est decretum, ut semper facultas

candae peteretur ab 00. i. Attamen ecclesiastici
sua auctoritate convenisse videntur. In Art. 2 euquot;»
Act. Syn. Dord. a\' 1590 legimus „de Staten b®\'
veelen de Synodus voortaen niet meer te

zonder haer consent en zijn oock gemiscontenteerd ƒ
het toe mede niet geschied was.quot; Rursus Synodo rescfiP^
tum datur ne res politicae tractentur, quod miratur ^^
nodus, quum hucusque tantum res ecclesiasticas eedesj
astice (kerkelijke saecken kerckelijker wijse) ^
immo se exhibet offensam et male contentam prep
hanc suspicionem petens ut probetur culpa, vel
tur Commissarii, quibuscum hac de re agi possit^\'
hoe fastidium, quod aegre tulerunt ecclesiastici.» P^^^
parte saltem ulciscerentur, subsidium petiverunt P^

^\'ii^Uibus Synodi\'. Qnamqnam nunc hoc anno clerici non
petiissent Commissarios et definiverant jam Syno-
tamen miserunt 00. delegatos cum Mandato (Com-
^issie), in quo illorum iracundia luce clarius apparet:
. Staten van Hollandt ende Westvrieslandt ghe-
ende geexamineert hebbende de poincten ende
^J\'tickelen hen overgelevert van wege die van de clas-
van Roterdam ende Schielandt, versouckende dat
•daerop het particuliere Synodus van Zuydhollandt ver-
Saderen soude moghen, welcke vergadering den 27
binnen der stadt Dordrecht was geleydt ende
^^ertoe behoorlicke brieven en (sic) de magistraten

•^taande de voorn, dach van vergaderinge wederomme
is sonder consent van sijne Exc\'« ende de
Staten ende teghens huere voorgaende resolutie, ter ere
^odes ende tot vorderinge van de kercke Christi ge-
\'^^Qsenteerd ende geaccordeert, dat de voorsz. synodale
^\'®rgaderinge ter voorsz. daghe binnen Dordrecht sal
begonst ende gehouden worden, mits dat in
^®8elve ende alle andere naevolgende gelijcke syno-
^aele vergaderinge gheene commissie en sal moghen
Seuomen worden van eenige saken concernerende de
ï^^litijk van den lande ofte d\'ordre van de kerken int
^■®iierael, maer alleenlick van de kerke begrepen onder
Voorsz. synodaele vergaderinghe van Zuydhollandt,
^^^ mede al sulcken synodale vergaderingen niet meer
^eschreve n nochte gehouden sullen mogen werden dan
voorsz. consent van de Staten en sijne Exc« ende

ten ende op de voorsz. aenst. vergaederinge van den
Synodo particidier daer naer alle saken moghen ^er-
den gedirigeert met goede kennisse ende ten meesten
dienste ende eenicheyt der voorsz. kercke Christi;
voorts op alle synodale vergaderingen na de go®*^^
ordre daerop mach gehouden worden hebben gecoö^
mitteert ende committeren bij desen Mr. Nannin®^ ^^^
Foeeest Kaedt ordinaris van den hoogen raede eüde
Ger. Doesten (sic) Raedt ordinaris van den
provinciael in Hollandt henlieden ten voorsz. dagh®
mede te laten vinden binnen de Stadt Dordrecht oP
de voorsz. synodale vergaderinge ende aldaer voorge-
houden hebbende de voorsz. resolutie van de Staten?
voorts daerop in dezelve vergaderinge te coroparerei^
ende assisteren op de Ecclesiastycque saken die re daei
als vooren sullen gehandeld worden volgende de I»
structie denselven medegegeven, mits dat bij de voorsz-
gecommitteerde Raden daeraf gedaen sal worden
hoorlicke rapport ende dat de magistraten der sta ^
Dordrecht voorsz. van de voorsz. resolutie sullen
den veradverteert, ten eynde dieselve daertoe de ^oor^^^
vergaderinge aldaer toelaten willen i. Gedaen m
Haghe onder \'t zegel van de Staten voörsz. biei\'op
gedruckt den 22«\'^ August. 1590.

Onderstont ter ordonn. van de Staten Bij mÜ
Rechtere; ende was opt spatium gedruct het zeg e
van de Staten

^ Forsitan ab eandem causam postea, ut infra videbifflws, sei»
per unus Commissariorum ex magistratibus urbis electusnbsp;^

2 Ex Mscto „Zaaken die in de ZuydhoUandse Synode r
hehbenquot; in Arch. Syn. Ilag. Gom.

Anno sequenti tandem decretum est d. 5 m. Sept. al)
ipsis 00. Holl, ut quovis anno Synodus haberetur^. „ Al-
der Staten van Hollandt ende Westvrieslandt; bij de
Gedeputeerde des particuliere Sinodi van Zuythollandt
Vertoont is, dat sij binnen desen jaere overgegeven
hadden seeckere poincten,quot; etc. inter quae „Dat het
Particulier Sinodus jegenwoordelicke alle Jaere sal
^ogen beschreven worden ende voorts bequame Com-
missarissen bij de Staten geordonneert, die op de Si-

hebben de Staten voornompt tot dienste ende vorde-
^\'ii^ge van de kercken Christi geresolveert, verclaert
eïide geordonneert; verclaeren ende ordonneren bij

particulier Sinodus sal mogen gehouden werden,
^eii overstaen van den heere van Benthuysen, Pre-
sident, ende Leon. Casembkoot, Raedt van den
^öve van Hollandt op gelijcke last ende Commissie
^is den Commissarissen in den voorleden Jare is ge-
ê\'even, ende dat voorts alle jaers een particulier Si-
nodus sal mogen beschreven ende gehouden worden
^er overstaen van de Gecommitteerde van de Staten
met gelijcke last, omme regard te nemen, dat
egheene politijcke saecken aldaer gehandelt en worden

^ Hoe eeclesiasticis concessum, quum adhue incertum esset, num
eccl. specimen mense Martio confectum ab octo politicis et
octo eeclesiasticis vim legis obtineret. Cf. van Bebck Calkoen
pag. 111, 114 et 115.
^ Ab hoe igitur anno mandatum formam quandam definitam

nochte eenige kerckelijcke saecken die Sinode generaal
sijn concernerendequot; etc. i,

Eodem hoe anno 1591 in Hollandia Boreali
est Synodus Enchusiae, cui interfuerunt politici GrüH^quot; ^
Nieveldt et conciliarius Borre delegati ab OO.
de quorum adventu haec in actis de dato 3 m-

„Sijn op huiden in desen Synode verschenen t^®®
Commissarissen van den Hove der E. E. Heere öt^®
ten van Hollandt, met name de E. Heere Wn^^^®^^
van Nievelt ende de E. Raedtsheere Borre, dewel^®
verklaerden met sekere commissie van de E. E. -Ö®®
ren Staeten aen desen Synodum gesonden te wes^^j
ende dat om bij ons te sitten, ende alle onsen haude
aen te horen ende daer in te verhoeden, dat o^®
anders als kerkelijke sacken in den Synodo gehande
en werden, en van geen politijke saeken soude
den gesproken. Daer beneffens dat sij ons van wege^
de E. E. Heeren Staeten souden aenseggen als oo
van wegen sijn Excellentie, dat haer E. E. en siJ»
Ex«® de Syn. vergadering voor goedt en hun aeög®
naem advoyeren: verklaerende voorts haer last eO
Commissie te sijn, om aen te seggen, dat men vooi^
aen geen Synodum particularem sal houden sondei
voorgaende weten en consent van de E. E. Heere»
Staeten en sijn Exc., \'twelck als wij henlieden E-

1 Descriptum ex esemplo authentieo a\' 1608 , cui subscnp®\'
P. Kettingh Notarius Publieus, et quam inverti in opere
„Acten van de Nationale en Provinciale Synoden en schriften
toe specterende;\' in Arcli. syn. Hag. Com. Cf. etiaui
kerkelijk Plakaat-Boek I. pag. 114 et 115.

behoorlijke eerbiedinge ende dankbaerbeit in desen
^aere Commissie ontfangen hebben, soo is him luiden
^^orgelesen de Acta des Synodi des voorgaenden daghs,
l^aertegen sij niet hebben iet gesproken, maer hebben
^bem laeten gevallenquot; i.

^eprehensio in quam incurrerant ecclesiastic! hunc
affectum babuit, ut putarint, se Synodum Leydensem
1592 non posse incipere ante adventum Commis-
®^riorum, prouti legimus in praef. Act.: „Daer mijn
beeren Commissarissen noch niet van haere Ed. mijn
Zeereu de Staten van Hollandt tot desen Synodum
êecoïiimitteert, en waren gecomen, soo heeft de ver-
gaderinge raetsaem geacht te senden D. D. Jeeemiam
ende Joh. Wttenbogaeet om in
® Gravenhage te verreysen ende bij haer Ed. off
^Ïïi Heere den Adt. van \'tlant te vernemen; ende
^\'oQschult der vergaederinge des Synodi tot Ley-
bijeen gecomen, te vertonen ende te kennen te
geven.quot;

^actoritas Ordinum in Synodos non limitata fuit
^^ lüittendos politicos, sed etiam aliquando jusse-
quinam ecclesiastic! ibi venirent. Vinculum
arctum stringere voluerunt inter ambas Hol-
^^ndiae diversas Synodos et hoe decreverunt: „Sijn
ëeeommitteert tot de aenstaende vergaderinghe Syno-
die gehouden sal worden binnen Rotterdam te-
den eersten Augusti eerstcommende de Raetshee-
Mrs. COKN. van den Nyenstadt ende Leon.

Casembroot. Ende is goetgevonden dat tot betei oo
respondentie ende eeniclieyt inde kerckelycke saecke^
twee vuyte Synode van Noordhollandt ter voorsz-
gaderinghe mede sullen compareren. Dat oyck quot;P
Noorthollantsche Synodale vergaderinge twee mj^ ^^^
hollant sullen worden gecommitteert, ende dat ^^^
sal worden gecontinueert tot anders bij de Stated
wesen geordonneert i.quot;

Sic sensim paullatimque res Synodorum oi\'\'^^ ^^
fuit ; in posterum synodi quotannis convocandae era^t
Cominissarii politici iis interessent. Grave fuit hoc ^
nus imprimis his temporibus, quum lites ecclesias |
magis magisque exarsere, immo ruinam civitati ïOio^^
tue sunt. Hi viderent ut res prudenter tractarent^^ \' ^
a rebus politicis se abstinerent ecdesiastici, ut ^^^^
demonstramus, ubi agimus de illorum Mandate et
structione. Usque ad annum 1608 non inulta
hic commemoratione digna : tunc vero pro tempos® ^^^
savit Synodus particularis propter notas Utes , ^
interdictum est per decretum 5 Jul. 1608 Ordm^ ^
Holl., qui voluerunt ut convocaretur Synodus pi*\'
Cialis, potius quam Synodus Nationalis 3, Quod dec^®

1nbsp;Geextraheert vuvte Resolutie van de Heeren Staten va»
landt ende West-Vrieslandt genomen in hare rergaderinge quot; ^^^^
den in den Haghe van den xxiii® Juny tot den n® Jquot;^^
ende hiermede bevonden te aecordere bij mij De

sten in Suyt ofte NoorthoIIant myns wetens geweest ter ^^^
van de bekende Religions-verschillen, veroorsaekt door
monstranten.quot; Cf. Lod. van Renesse. 1. 1.nbsp;jj^i-

„Eersame, lieve, besuudere
^^Isoo wij soo opte Remonstrantie aen ons van we-
^^^ die kerken van Zuydt ende Noordt-Hollandt in
^^ öiaendt van September lestleden bij de Gedeputeer-
van de Synode derselver overgelevert, als op \'t
geene daernae van de saecken daerinne verbaelt ons
®®ïapporteert ende verthoont is, van meeninge zijn
maend van October eerstcommende te doen bou-
een provintiale Synode ofte versamelinge van de
^^•leputeerde der kerken sorterende onder die Synode
^^^ Zuyt ende Noortbollant, ende daerom tot der Lan-
dienste mitsgaders tot ruste ende eenicheyt inde
^®iquot;ekelijcke saecken goedtgevonden hebben, dat die
ï^^rticuliere vergaderingen van de Synoden van Zuyt
iïoorthollandt opgehouden sullen worden tot dat
^^ Voorsz. provintiale vergaderinge sal wesen gehou-
ende wij bericht zijn, dat üluyden opgelegt is
beschryvinge van de Synode van Suyt-Hollandt
desen Jare, soo hebben wij üluyden, van de
^^orsz, onse meeninge ende resolutie willen adverte-
Ipaer daer na te reguleren. Hier mede
Ëersame, lieve, besundere, U voorts in Godes Hey-
^ge bewaringe bevelende, Geschreven in den Hage
Xxviii\'^\'^ Juny 1808.
Ter ordonnantie van de Staten van Hollandt ende

tarnen, si accurate loqueris, Synodus provincialis signincat
-J\'Hodum ubi conveniunt delegati ex tota Hollandia.

Superscriptie. Eersame, lieve besundere àe ë^
meene kerkendienaren binnen der stad Delft-
Ontfangen den July 1608 i.
Die 31 m. Julii decretum ab Ord. HolL; ut
Com. Synodus provincialis haberetur, quae tamen
quam habita est; eodem vero anno urgentibus ecc
siasticis bene intelligentibus Synodum proviueia^®^
non habitum iri, convocatae Synodi particulares
dracum et Hornam, ut infra paulo fusius
mus. Quum tamen ante annum 1618 in HoU^\'^ ^^^
nullae postea habitae sunt, hic nobis subsistendum

Forsitan quis miretur, nos hanc quaestionem s®!quot;\'\'^
ratim tractare, quae saepius in transitu
bis tamen videtur responsum minime uno rerbo
posse, et res indagatione digna esse, quia eX
täte personae pro parte gravitas muneris effiei pe ^^

Commissarii politici non nominati sunt ut ad
hoe munere fungerentur, ne per annum vel ^^^^^^^
quidem, sed tantum quamdiu Synodus duraret; ^
si nova Synodus haberetur vel iidem denuo
saepius factum), vel novi creati sunt. Nulla requu

Vtur ut quis aptus esset ad lioc munus; secundum
^^^erum arbitrium Ordines vel ii quibus ab Ordini-
toe commissum fuit, eos elegerunt. Ecclesiastici
petierunt ut ab Ordinibus mitterentur e. g.
\'j eenige uit de haeren of anderen van aensien,quot; prouti
semper viri illustrissimi delegati sunt, non au-
nominatim aliquem designarunt. Porro probabile
^^^ saepissime ad boe munus electos fuisse viros reli-
et studiosos et amantes i, quamquam absque
^^quot;^ûi dubio, interdum tales dicti fuere, qui ecclesi-
^®ticis minus accepti erant, ut eföciere possumus ex
^^î^flictu clericos inter et Comm. Fagelium 2.

^Oïûmiss. Pol. in synodis particularibus fuerunt nu-
^^^^ iinus vel duo, rarissime plures 3. Primus a°;i575
praefectus urbi, postea vero fuerunt electi e sum-
collegiis judicialibus, nempe e consiliariis in Cu-
Suprema (Hooge Raad) et in Curia Provineiali
(Hove Provintiael), quod maxima pro parte explican-
ex amplitudine, qua gavisa sunt baec colle-
forsan etiam e munere et collegii origine^. Ita
1589 Synodo Goudanae interfuerunt Gee. van
^JNuaerden j. u. d. Consiliarius ordinarius in Cu-

^^on plane igitur assentiri possumus Royaardsio Hedend. Kerk-
% de Hen. in Nederland, I. pag. 82: „van wegen de Sta-
\'«\'aakten twee Commissarissen-Politiek, nevens den Afgevaar-
^Sden Yan den Magistraat der Synodale stad, voor liet belang
^^^ den staat en voor de handhaving der orde.quot;

ria Siiprema et Leon. Casemeroot ConsiUari^®
(linarius in Curia Provintiali; anno sequenti Voï^^^^
cenae Nannink tan Fokeest j. u. d. Consü- \'
in Curia sup. et Ger. Doesten Cons. Ord. in
Prov.; vel ambo fuerunt ex eodem collegiO; ..
1593 Leon. Casemeroot et Jac. Pauli,
in Curia Prov. Ubi graves difficultates ortae et dii« ƒ

candae erant, bis adjunctus fuit tertius, pron^^ ^^
Synodo Hornana a° 1596 consiliariis CroMHOüT _
Hessels adjunctus fuit Marnix AldegondiüS ^^^
mius Juris Consultus, nec non Theologus, qui
quam interdum ab historicis supra modum ac ^
sublatus) jam tot nominibus bene meritus erat de V^
tria, et nunc judicium ferret de doctrina C.
quae prorsus dissecasset ecclesiam Hornanam.
sima igitur nomina jam primis temporibus nobis ob^^^^
veniunt, praefecti urbibus tamen ante 1618 raro
legati fuisse videntur.

Ad Synodum Nationalem 1618 illustrissimi
politici ex var iis provinciis delegati sunt,
prudentes celeberrimi, plures ex magistratu
rum et urbium magnarum i, quamquam non omue®
trina insignes fuerint

Post annum 1619 Comm. Pol. semper ex ^^^^^^^
collegiis delegati sunt, nempe ad Synodos Holla»
Australis consiliarius Curiae Supremae s ciun

^ Cf. Brandt Historie der Reformatie III pag. 18. ^^^g
2 Brandt 1. 1. III. pag. 24. Ex iis quae narratnbsp;^-^ae

diae

^^gistratibus urbis synodalis, in Hollandia Boreali
^^^fiper consiliarius ex Guria Prov. cnm nno ex ma-
urbis synodalis. Qui ex magistratu boe
\'^^üere fungeretur a summo Imperante non nominatim
*^®^ignabatur, sed semper functus est is, quem ipsi ma-
ex suis elegerunt et miserunt, pro uti additur
Qiandato vel instructione: „neffens den Burgemeester
^^^ elck der voorsz. steden die de Heeren Magistra-
derselve steden daertoe sullen believen te com-
^ittereni

.quot; Hoc non ita explicandum: permittere Syn-
et mandataries mittere est jus summi Imperii
^^^^^ pro parte semper sibi vindicare studuernnt ur-
magistratus Ordines enim nunquam tale quid
\'\'^gnoverunt, attamen utile duxerunt adesse unum ex
^\'^^gistratibus, quia sic melius rebus, ad oeconomiam
^®iquot;tinentibus, providebatur.

Magistratus designavit duos, qui per vices
^iiiiere fungerentur, ut factum est a° 1739 Woerdae,
designatus Coknelis van Aalst Consul fungens
primam bebdomadem, et Doctor Gisbertus van
^^ïs\'EN item Consul fungens (Regeerend Burgemees-
Woerdae per secundam bebdomadem; a° 1761 Dr,
quot;■\'^i^Tis Gisbertus van Vtanen et Dominicus Gos-
Consules, a° 1772 rursus duo per vices. Etiam
®®i§iiavit duos, qui simulsederent, ut IJsselsteinae a°

^ ®iittitur ad Sj^nodum Goriïichomensem.
^nbsp;Inscriptio Instructionis qua missi sunt Comm. Pol. ad

1740 Jacob van Muiden j. u. d. consul fuag®\'^®
Johannes Vultejus Drossartus Urbis et Barooi\'^®\'
Ubi unus tantummodo creabatur, saepius fuit pi\'i\'^^^
Consul vel praeses, quod tamen minime sine excepts
one; sic Eoterodami 1768 Janus Bichon ab YssEi^
MONDE consul tertius electus fuit Comm. Pol.

Si Synodus congregaretur in urbem, quae sita er^-^ ^
dominio privato Principis Aurasiaci \\ tum huic compel®
Commissarium pol unum duosve creare. ItaBredae,
dami, Burae, postea Cuilemburgae 3. Illo mortuo;
jus interdum exercuerunt Quaestores, (Heeren ^^
den Eaade en Eekeninge) saltem legimus in ^^
act. Syn. Burae habitae: „heeft zitting genonaeu
Joh. van Essen geauthoriseerd door de Heeren
den Eaade en rekeninge zijner Kon. Majesteit
G-root-Brittannie glorieuser memorie;quot; hic admissus

consultis retroactis talium casuum. Idem 1719
factum est: „ De Heer Mr. Joh. van Essen u®®^
wegens de Heeren van den Eaede en Eekeninge
zijne koninklijke Majesteit van Groot-Brittannien ë

1nbsp;„Twee overige klassen behooren tot de Domeinen of
Staaten van het Vorstelijk Huis Oranje en Nassaw:nbsp;^jg
eene uit de Graafschappen Buuren, Leerdam en Kuilenburg
mede de Baronnie van IJsselstein, bestaande, met den uaa»quot; ^^
de Klassis van Buuren, bekend is; de andere in zich verv^^ ^^^
Baronnie van Breda, in Brabant gelegen en dus behoore»^ ^
de Landen der Generaliteit; eigenlijk Staats-Brabant.quot; Cf-
Bachienb, Kerkelijke Geographie der Vereenigde Neds\'quot;\'

2nbsp;Cf. Res. Holl. 13 Mei 1773. Principem pro pa^e ®
sumtus tulisse nos docet Res. Holl. 1 Aug. 1646.

^leuser memorie sessie iquot;; a° 1730 ibidem Synodo Jaoo-
Pesters Consiliarius ordinarius et Quaestor (Re-
^^üieester) Regiae Majest. Guilielmi III gloriosae
^®Dioriae interfuit.
Idem jus competiit tutori, vel tutrici infantium prin-
nam venit a° 1752 ad Synodum Bredanam „de
• Mog. Heer en Mr. Pieter Benjamin de Beau-
Rade en Rekenmeester gecommitteert door hare
^ ^^ïnklijke Hoogheid Anne Kroonprinces van Groot-
^rittanje, Prinses douariere van Oranje en Nassau, als
hoeder en voogdes der hoogvorstelyke kinderen.quot; Si-
a magistratu missus erat Bernardus de Brin-
\'^^Es Consul fungens externus (Regeerend Buitenbur-
Senaeester) ; Bredae enim magistratus jus nominandi
exerçait.

sic a° 1741 cum Beaufortio venit Ludov.
^^îî Overbeeke Consul fungens internus (Regeerend
iiiQenburgemeester), delegatus ab ipsa urbe. Secus
^îïien fuit Leerdami, ubi Synodo interfuerunt Rei-
j. u. d. Konsiliarius et Quaestor Alt. suae
^^^i^cipis Aur. et Nassovensis, et Hendricus Klein
r^efectus Urbi Leerdamo, qui etiam dicitur „gecom-

^itteert ende: geauthoriseerd door den Prins;quot; secus
^^lam Burae ubi, a° 1762 adfuerunt P. B. de Beau-
et Mr. W. CuRTius Vicarius Drossarti etc.
^ulemburgae, de qua Synodo legimus^: „is goed-
^^quot;^onden en verstaan, dat aan sijne Hoogheid als
raaf van Culemborg sal werden vrygelaaten, soo als
^^%elaaten werd bij deesen, om tot de Christ. Syno-

dus van Znid-Hollandt, welke in deesen jaare
de stad C. staat gehouden te werden, een Heer uit ^^^
Eaad van Hoogst desselfs Domein als meede e®^
uit de Magistraat der gemelde stad te coniiuitte^^^
ten einde met en beneffens de Heer, daartoe ^^^
Ed. Groot Mog. benoemd, de voorsz. Synodale
gadering en Besognes te assisteerenquot; etc.

ültimus Comm. Pol. ante aquot;\'^ 1795, cuius nomen ^ _
nimus, fuit Bichon Visch j. u. d. Consiliarius ^ ^^
Supremae, in Synodo Woerdensi a° 1794
Leerdamensi a°1796 nullus Comm. politicus,
Guria Suprema, neque e magistratu neque a pr^
dictus, adfuit.

turne neque necesse fuit, ut tanquam membra
essent Ecclesiae Eeformatae Batavae aliquis roget?
bis respondendum videtur, hoe non fuisse postula-tui
prie dictum, sed quia in Hollandia eligi solebaiit e
mis collegiis judicialibus et e magistratibus ui
eo ipso sequitur. Comm. Pol. semper fuisse ^^^^^
siae adscriptos. Attamen novimns ex Art. 10 \'

dales, iisque commendatum esse ut eam
occasione data ^, quum veriti sunt, ne magistratus ^^^,
garet Comm., ecclesiae non adscriptum ; anno
rursus hac de re consultum est nihil tarnen

1nbsp;Horum multa invenimus in Repertorio Synodi Suy
diae, MS. in Archivo Synodali Hag. Com.

2nbsp;Cf. Art. 13 Act. Syn. Gorinch. 1736.nbsp;^^^ ^b
Cf. Art. 17 Act. Syn. Erteil. 1737. Petere voluerquot;»

tandem a° 1739 in Synodo Woerdensi ^ res Clas-
prndentiae mandata est: „ Thans is zulks met
Meerderheid van stemmen geresolveerd, met deese be-
P^alingg^ dat het gevreesde hieromtrent van de E.
•classis van Breda, zoo er in der tijd zoo een geval
^^teerde, dat alsdan de dassen in tijds haar bezwaar
\'^^ei\'op zouden moeten opgeeven aan Heeren Depiitati,
door hun vlijt in tijds bij de Hooge Overigheid
^^^Ikste verhinderen.quot; Itaque Bredae fieri potuit, ut de-
^®garetur Commissarius politicus, ecclesiae non adscri-
Tale quid etiam invenimus de Cuilemburga, sal-
unieuni babemus exemplum in Res. Holl. 24 Maart
1-^29, totidem verbis dici „met adjunctie van een
^^^ de Magistraat der stad Cuilemburg zijnde van de
formeerde Religie bij Burgemeesteren en Eegeerders
deselve stad daartoe te verkiesen.quot; ündenam haec
^^Plicanda ? Ad quaestionem solvendam provocamus ad
^ï^silium Magnum a^ 1651, quum delegati Synodoriim
l^^^viücialium rogarunt „ ut nunc serio ageretur de in-
l^\'odn.cenda reformatione politica in regionibus Genera-
submissis, ut nempe jussu Generalitatis omnes
ibi essent majores aut minores magistratus, aut
^^bgiouem Reformatam acciperent aut magistratum de-
l^oiierent; admonerentur quoque omnes illi Dynastae,
jus in pagis magistratum nominandi haberent, ut
abquod temporis spatium edicto ilbs statuendum,

om (gelijk nooit bij dé Heeren Staaten geschied is) zoo
aiet uit de steden eenen commissaris politijk na de Synodus
dan die een lidmaat van de gereformeerde kerke is.quot;
Art. 8 Act. .

in suis idem fieri curarent, sin minus, ipsius Greueiquot;^
litatis jussu fieret i.quot; Ad regiones Generalitatis P®\'
tinuit Breda, ad pagos in ditione Dynastarum
terorum urbs Cuilemburgae, quam demum a° ^
Eknestus Saxo-Hildburgensis vendidit Novioquot;^^

gensibus (Staten van het kwartier Nijmegen), a»^ ^
a° 1748 dono dederunt Principi (den Stadhouder)^^^
Nunc quidem decretum est in Concilio Magno, ut ^
reformatio politica introduoeretur in regionibus Gre»®\'\'^
litati subjectiss, sed dubitamus an ubique prorsus\'
soluta fuerit, cuius opinionis etiam patroni sunt Yf®^
et Dermout : „ Dese (Romano-Catholici) bleven op ^
plaatsen, bij gebrek van bekwame stof van hervor»®
den, in het burgerlijk bestuur, en behielden al^o^
hunnen invloed. Men nam, op vele plaatsen, ^^
schijn aan van der politieke reformatie gehoorzaam \'
zijn, maar onder dien dekmantel werkte men
kelijke reformatie met geweld tegen tquot; E Q»®
creto neglecto explicandum, fuisse inter magistiquot;^^^^\'\'
Cuilemburgae et Bredae nonnullos qui eccles. Ref-
tavae adscripti non essent.

1nbsp;Cf. J. Thooft , Dissert. Hist.-pol. de Magno Concilio a\'
Lugd. Bat. 1840, pag. 41.

2nbsp;Cf. Mr. G. Mbes , Hist. Atlas van N.-Nederl., Afl- P\'
® Thooft 1. I. pag. 47.

^ Aanteekeningen op de Gesch. der Nederl. Herv. - ^^
pag. 288 et Gesch. der Nederl. Herv. Kerk, IV. pag-nbsp;^

auctoritate, quam semper strenuo sibi reservare studuerunt p- ^^^
Catholiei in regionibus Generalitatis etiam Cf. Mr. J-
Heurn , Historie der Stad en Meijerije van \'s Hertogen
ßheno-Traj. 1776—78, II. pag. 504 et

■Antequam hoc caput absolviimus, adhnc ohservan-
saepius eundem Commissarium politicnm per mul-
annos Synodo interfuisse ^; porro eos, sive dic-
ah Ordinibus, sive a magistratu, sive a Principe
■^\'iragiaco semper ejusdem dignitatis atque auctori-
^^tis foisge.

Res. Holl, passim.
Cf. Brandt, Historie der Reformatie, III. pag. 25 sqq.
^ Resolutien van Gecommitteerde Raden van HoUandMä. Hag.
in Regni Archivo.
Cf- Res. Gec. Rad. 1 Julij 1645.

Cuinam competeret jus creandi Commissarios Fol-«»®\'
pius jam in transitu observavimus, nempe illi a^^i

;t)licae
Öül-
I iö\'

fuerit; sed Mauritius ne post bunc profectum q^i
successit in boe jus patris; nam vix sui juris non

mum tenebat Imperium, i. e. primo liberae reipu
tempore, Ordinibus provincialibus et principi
LiELMo, quamdiu bellum gereretur. GuilielMO
terfecto, mandatum est Leicestero summi IioP®^\'\'^

tali prudentia ac vigore agere potuit, quibus exoell^^^^
pater, et strenue sibi reservarunt auctoritatem OO. cuu-^®
tantum, urgentibus summis angustiis, participe© f®®®
runt alterum. Crearunt Comm. Politicos per decretum
(Kesoiutie), qua continebatur mandatum (commissie)\'
quale nullum invenimus de manu Guilielmi et
cesteri, at quidem de manu MauritH^ quï
cum 00. Holl. a° 1589 dedit mandatum; quod exp^i^\'
candum est ex turbato illo tempore, quum non seiup^\'®
constaret de juris politici principiis. Ambo baec do\'
cumenta, mandatum tum Ordinum, tum MaubITH
typis mandanda curamus:

„De Eidderschap, Edelen ende steden van HoUa»
representerende de Staten van denselven

Wijïstgaesden, Raedt Ordinaris in den hooghen
ende Leon. Casembkoot, Raedt Ordinaris in
hove provinciael van Holland binnen der stede
^^^ der Goude hen te transporteren ende te laten
^^den op de vergaderinghe van den Synodo particii-
van Zuidthollandt, die bij de Staten voorn, is
^^consenteert aldaer gebonden te worden der xxviirquot;
maendt, ende op de handelingen van de Ecele-
^^-stiqne saecken aldaer ten besten te helpen assisteren
voorts daerinne te voorsien, dat op deselve ver-
gaderinghe volgende de Resolutie van de Staten eghene
l^ennisge genomen werde van eenighe saecken conver-
gerende de politijc van den Lande ofte d\'ordre van
kercken in \'tgenerael, maar alleenlick van de
bereken die begrepen sijn onder de voorsz. sino-
vergaderinghe van Znidthollandt; dat mede alle
P^rtienliere Heeren ende persoonen onder deselve Sy-
glieseten moghen blijven in haerluyder gerech-
^Hheit van nominatie ende presentatie van de pre-
dicanten. Mits dat bij denselven egheene predicanten
moghen werden aenghenomen dan die bij de
^^\'^ssis van der plaetse alvoore sullen wesen gheexa-
^^quot;\'leert ende bekendt te wesen ghesont in Leere en
^e^en alles tot Godes eere, ende ten einde met goede
erinisse ordre ende authoriteit de voorsz. saken mo-
^^en afgebandelt werden tot vorderinghe ende eenicheidt
^^^ de kercke Christi.

Ghedaen in den Haghe -onder \'t zeghel van de Sta-
voorn, hierop ghedruckt dennbsp;Augusti A«

„Maueits geboren Prince van Orangien Gi\'»^® ^^
Nassau Catzenellenboghe marquis van der Veere e»

lant, Zeelandt ende Westvrieslandt, Admirael genei\'® ^
der Nederlandsche zee, Allen dengenen die dese» g®
thoont sullen voorden saluyt,

Alsoo by ons mede is geconcenteert dat de
culiere Sinodale vergaderinge van Suyt-Hollandt
xxviii\'^^ der maent van Augusto gehouden sal ^^^^^
den binnen der stede van der Goude ende ten ey»^^
alle saecken die aldaer sullen gehandeltnbsp;Zo-

goede kennisse mogen vi^orden gedirigeert tot eere
des ende meeste dienst, voorderinge ende
van der kerke Christi hebben wij gecommitteert en ^
committeren bij desen Mr. Gek. van
Raedt ordinaris van den Hoogen Raedt ende
Casembkoot, Raedt ordinaris in den Raede
ciael van Hollandt ten voorsz. daege hunluyden i»®
binnen de voorsz. stede van der Goude op de voor»^
Vergaderinge Sinodael te laten vinden. Ende oP^^
handeling van de ecclesiasticque saeken ten beste ^^
helpen assisteren ende daerinne versien, dat al ^
egene kennisse genomen werde (volgends de R®®*\'\'
tie diesaengaende genomen) van enige saecken e
cernerende de politie van den lande ofte d\'ordre
de kercke int generael maer alleenlick van de ker ^^
begrepen onder de Sinodale vergaderinge van ^uy
hollant. Dat mede alle particuliere Heeren ende P®^^
soonen mogen blijven in haerluyder gerechtieheyt ^

ende presentatie van de predicanten, midts
^^ ^ij densclven egene predicanten sullen worden aen-
^quot;^^Oïaen dan die Mj de classis van der plaetse alvo-
sullen wesen geexamineert ende bekent te sijn
in leere ende leven , gedaen op de Voren den
Augusti xv\'^ negenentacbentig.

Ende was onderteekent
Maukice de Nassau.
Ende nocb lager stondt ter ordonnancie van syne
\'^celienbsp;j. micander

^^ Mandato ab Ordinibus dato anno sequenti^ de
^^^riietione, quae C. P. dabatur, sermo est. Postea
^ infra videbimus, semper duo fuerunt instrumenta,
^/^ïidatum et Instructio. Primis vero temporibus bis ver-
promiscue videntur usi fuisse, nam mandatum a
^^siliariis commissis (Gecommitteerde Raden) datum
^ 1595 non generalem formulam, sed quaedam speci-
^^^^ ïnsuper continet. Ecce b.oc mandatum:

Gecommitteerde Raeden van de Staeten van
ende Westvriesland hebben gecommitteert ende
bij desen Mr. Leon. Casembroot raet
^^ den Hove provinciael van Hollandt, ende D. Adri-
^^^ Junius den 19® deser maent Juny binnen der
Amsterdam mede te compareeren op de particu-
Synoedale vergaederinge die aldaer sal gehouden
^^rden, ende goet regart te nemen dat op deselve

^ Ambo haec documenta descripsimus ex MS. in Archivo
^^^ali eui inscriptum: „ZaaÄieM die in de Zuydhollandse Synode
hehlen-

redenen zelfs kennisse van de voorsz. saecke» ^^
ben doen nemen, ende daerin van meeninge
doen versien, ten meesten dienste van de ke ^^
Nochte dat ooc op dezelfde vergaederinge
de saecken van Taco Sybrandi iet sal
worden gedisponeert, mede om redenen daertoe ^^^^
nende, ofte ooc gehandelt van eenige andere ^^^
ken, daenüt onrust ofte oneenicheyt sonde moeg ^^
rijsen. Ende sullen de voorn, gecommitteerde m®
toestaen, dat tot beter correspondentie ende ee^^^
heyt ende kerkelicke saecken twee tot den
van Zuytdiollandt ter voorsz. vergaederinge mede ^^
len compareeren, achtervolgende de resolutie van ^^
Staten, doende van alles rappoort. Gredaen m
Haege onder \'t zegel van de Staten voorn, hierop
druckt 16 Juny 1595.

PP. Hornam profecti sunt, qua vix aliud qui^^ ^^

Posterioribus temporibus saepius legimus, nos conji-
tales primis temporibus Commissariis Pol. non
fuisse; nihil enim de iis invenimus, contra in
^^tis Synodi Leydensis in praef. legimus: „MijnHee-
Gecommitteerde van wegen mijn Heeren de Sta-
hebben vertoont haere commissie van haer Ed.
^iju Heeren de Staten aen haer gegeven etc.,quot; unde
^^ciaaus mandatum simul litteras credentiales fuisse i.

lïi Hes. Holl. 2 Jun. 1603 obviam nobis veniunt
^^ndatum et instructio, a se invicem distinctae, quae
jam videntur formulae usitatae fuisse. Sic se ha-

^audatum: „De Eidderschap, Edelen en Steeden
Holland etc., bebben gelast en gecommitteert,
fasten en committeeren bij deesen. Jonkheer Willem
^^^ Zuilen van Nyvelt, Heere van Heer-Aards-
Berkou etc., ende Mr. Eombout Hoogerbeets,
ï^-aad ordinaris in den Hoogen Eaade van Holland, ben
transporteeren tot Enkhuisen, en op de Vergaderinge
de Sinode particulier aldaer geduurende deselve
^^^rgaderinge te compareeren, en goed reguard te ne-
âat aldaer egeene Politicque saaken en worden
nogte eenige kerkelijke saaken, den staat
kerke in het gemeen aangaande, of daar uit eenige
scheuringe of oneenigheid soude mogen rei-
doende van alles rapport a\'s het behoord.quot;
^ûstructio : „ Eerstelijk sullen de voorsz. Gedeputeer-
ten vervoegen van alhier in den Hage tot Enk-

Iq Parte II. quum agimus de his instrumentis in Synodo
^^\'Oûali eadem est nostra conelusio.

huisen, en daar koomende, hen vinden bij de Ge^^
puteerden van de Kerke, ter selver Vergaden»^
Sinodale gecommitteert.

En met deselve ter eerster gelegentheid in besoi^\'^
te treden op de poincten, die aldaar geordoiiiie®^^^
zijn gehandelt te worden, en die geduurende de
gaderinge voorvallen sullen, en van weegen deHee^®®
Staaten in de voorsz. Vergaderinge presi deeren.

Sullen wel letten dat in de Vergaderinge nie* ^
handelt en worde van Politicque saaken, nogte van d®quot;
geenen den Staat van den Lande, of de Kerke

het gemeen roerende, maar alleenlijk van saake
particuliere Kerke aangaande, en hetgeene daar va»
te verhandelen is.

Sullen Sonderlinge letten dat alles gedaen mag
den tot welstand, ruste, vreede en eenigheid van ^ ^^
Kerke en Gemeinte, ende de minste beroerte, sona-^\'^
eenige nieuwigheid jeegens het gemeene gebruick \'\'
Kerken te gehengen, beslooten te worden.

En verdagt zijn de Gedeputeerden ter Vergaderiuamp;®
van de Sinodaale bijeenkomste voor te houden of
seer dienstig voor de Kerke, en gerustigheid van
Gemeinte Christi, tot het geene (geeven)? van de
schandaale en ergernisse noodig waar de Gedeputeerd ^
der jegenwoordige Vergadering te committeeren;

lasten tot de ordinaris kennisse en de besligtin^® ^^^
alle ditferenten en oneenigheeden, die in de ^er
souden moogen koomen te ontstaan, om die soo
delijken te weeren en ter needer te leggen als
lijk sal weesen, om daar meede te voorkoomen dat
saake tot geene ergerlijke einde en koome uit te

^^ voorts in alles soo te doen, en te helpen advi-
en handelen als sij tot meeste gerustigheid
de Kerke, conservatie van den staat van den
en schnuwinge van alle nienwigheeden, strij-
^^tle teegens de gewoonte en het gebruik der Kerke

sullen agten.quot;
Mandatum, quod unusqnisque facile videt, generali-
^^^ continet ut eant ad Synodum eamque inspiciant,
moderamen agant, dum Instructio magis descri-
Varia officia iis obeunda.
^crosimiliter significantur haec duo instrumenta, cum
^Pr. 1606 Ordines concedunt Conciliariis commis-
si®\' ^t cum ordinaria Instructione nonnullos mittant in
yüodum Harlemensem. Quod attinet ad hos Consi-
commissos, vidimus, eos jam a° 1595 manda-
dedisse, et ex eorum decretis ^ nobis patet eos
^l^sseni Leijdensem rogantem, ut Synodus haberetur
oiidae et Comm. erearentur, remisisse ad Ordines.
hoe eornm provinciae non fuit? Nobis scrutantibus
decreta anni 1645 de hac quaestione obviam ve-
^^i\'Unt haec: ex renuntiatione Mathenesses (rapport
^^^ lt;len Heer Mathenesse) d. 30 m. Jun. 1645 in
^^ücione Consiliariorum commissorum patet. Curiam
%emam gravatam fuisse, quae agnosceret jus Conss.
submittendi membro Curiae Supremae litteras cre-
mandatum et instructionem, (credentie, commis-
Cïide instructie), quibuscum proficisceretur ut Comm.
in Synodum. Magis decore enim fecissent Conss.
si scripto communicassent cum Curia Suprema

„dat de Heeren Staeten gene Commissarissen
benoemt, en zij derbal ven verzochten, dat iei
genoemd Collegie de Sinodus bij provisie soude bU
woonen, totter een Commissie yan haer Ed. Gl-i\'.
sou sijn toegesonden.quot;

limites transgresses esse, provocantes ad ea quae i
erant die 19 m. Maii 1623 et die 22 m. Apr-
nnde apparet „dat haer Ed. Mo. gevoegt sijn m ^
alleen tot het nomineren van Commissarissen; ^^^
ook tot het uijtschrijven ofte consenteren van de
noden zelve kennende geen achterdenken werden
nomen, dat de leden van de Sinodus den
op haer Ed. Mo. Commissie niet souden willen
mitteren ten opsichte dat de deputati der Sinodi nou^^^
natie van de Commissarissen selfs solliciteren.quot; ^^^^
ferentes décréta Cons. comm. m. Mai 1623 et ^V]\'
1624 invenimus, deputatos classis synodalis venisse
concionem Consil. commissorum, dicentes certum die^^
Synodi babendae esse constitutum, petentes ut pro bar
hunc diem et simul C. P. ad Synodum mitteretur?

His decretis et formula mandati praelectis, cons
rii ~ Pauw et Foreest declararunt. Curiam tantum
aegre ferre, mandatum redactum esse nomine
comm. neque nomine Ordinum; simul dixerunt se i
relaturos esse ad Curiam.nbsp;^^^

PoEEESTiuM scribam suum yan Beaumont , ite-
mandatum eet. traditurum Foreestio, qui nunc
ûegaret hisce duobus allatis:
dat de zaak als de Policie deser provincie con-
^ernerende den Raet niet aengaet,

dat haer Ed. Mog. bij Resol. van de heeren
aeten genomen tusschen den negende ende eenen-
^^intigsten Maart des Jaers XV^ twee en negentig
^aeren gequalificeert de Sinoden te authoriseren ende
oiïimissarissen daertoe nomineren ende omme voorts
soodaenige redenen ende motiven te gebruijcken,
voor het respect van haer Ed. Mog. ende naer
^^legentheyt der saecken souden werden gerequireert i.quot;
• ^oreestius documenta accipit, hisce auditis, sub
^^iiditione tamen ut prius consuleret Curiam ; ecce vero
^odein die, coelo vesperascente, Cauwius, Curiae scriba,

J saaken, den staat van de kerke in het gemeen aangaande,
^^s-lsulke verdere last als de Staaten voornoemt of haar Gecom-
j,nbsp;Raaden tot der Lande dienst sullen bevinden te strekken.

^^ quot;ïit alles bij provisie en tot dat anders bij de Staaten voor-
sal weesen geordonneert.quot;

petit Beaumontium eiqne vult reddere documenta, ^^^
vero accipere ea récusât, quia res non pertinet ad
riam et tantum egit cum Fokeestio.

Hic igitur die sequente venit in concionem
comm. et ipse retulit documenta, dicens rem
displicere Curiae, quae tamen se non diutius opp ^^^
„als iiaer Ed. Mog. hem in plaats van te lasten ^^
committeren daertoe bij provisie versochten ter ^^^^

toe dat de vergaedering van haer Ed. Gr-
hyeenwesen.quot; Cui responderunt Conss. coram-

Curiae, et omittere, si hoc verbo offenderetur,
„laslen.quot; His communicatis cum Curia ForeES^^^^^
nunciavit, Curiam contentam fore, si de
rio Curiali uterentur pro verbis „lasten ende

Ooirss-
adhuc

oneret

ritate; tandem vero sententia Curiae cognita, ac
___________ _____• J______ T^. _____Rac

van de Staeten van Hollandt ende Westvrieslant b* ^
vermogens generale authorisatie van haer Ed. ^^^^
Mog. versocht ende gecommitteerd, versoecken ^^^^
committeeren mits desenquot; etc., dum in instruc ^^
verba „sullen hebben te regulerenquot; mutata ^^g,
„sullen besoigneren.quot; Ex hisce omnibus deduceie

Conss. comm. jus habuisse mandatum dandi,
^öünnllis observatis.
Sermo etiam fuit de litteris eredentialibus; nullum
dubium, quin continuo, si prima tempora excipias,
^^ies litterae datae fuerint. Nobis tamen non contigit
tam felicibus esse plura exemplaria invenire. Quae
^^qiiuntur sunt litterae anni 1622:

^^ij hebben gecommitteerd de Heeren enz. Omme
m onsen name bij te wesen de Synodale Vergaederinge
binnen de stadt van N den n aen te vangen in den
^ame des heeren. Regerende daeromme V. L. willen
Selve oversulcx admitteren ende respecteren als het be-
^oort; wij sullen ons daertue veriaeten; hiermede,quot; enz.
Invenimus et mandatum et instructionem ejusdem
Commissariis, in Synodum profecturis. De in-
f^i\'Uctione hoe observandum, eam scriptam esse con-
J^nictiui Hollandiae tum Meridionali tum Septentrionali.
^cseripsiinus haec, ut documenta tria invicem com-
ï^^rare possit B. L.

Mandatum. „De Ridderschap, Edelen ende steden
^^^ Hollant ende West-Vrieslandt representerende de
Staten van denselven lande hebben gelast ende gecom-
■^itteert, lasten ende committeren mits desen de Hee-
enz. omme op de Vergadering van de Synode
ï^^rticulier te houden binnen der stad N. op dese te
^^mpareren, ende goet regardt te nemen, dat aldaer
politicque saecken werden verhandeld noch enige
®^ckelijcke saecken den staet der kercken in t\'ge-
aengaende ofte daer uyt enige onruste, scheu-

ringe ofte onnenicheijt soude mogen rijsen, doende vä»
alles rapport als het behoort.quot;

Inscriptie instructionis. „Instructie voor de beei®®
Eochüs van den Honaeet eerste Baedt in ^^^
hogen Eade ende Willem van Baesdobf
ordinaris in den hove van Hollandt, den eene gacn
op de Suythollandsche Synode te houden bio»®\'^
de Stadt van Leyden op ten iiii™ Julij ende de»
anderen op de Noorthollandsehe Synode te bon
den binnen de Stadt van Amsterdam op ten
sten Augusti xvi\' xxii netfens den Burgenquot;quot;-
elck der voorsz. steden, die de Heeren Magis^quot;^^
ten derselve steden, daertoe sullen believen
committeeren.quot;

vervoegen binnen de Stadt Leyden ende
respective ende daer comende hen vinden bi) \'Ie
deputeerden van de kercken ter Vergaderinge Syn^
dale aldaer gecommitteert.

verhandelt te worden ende van wegen de beeren
ten inde voorn, vergaderinge presideren.nbsp;^^

Sullen wel letten dat inde selffde vergaderinge n/^^
verhandelt en werde van politijcke saecken nochte ^ ^^
gene den Staet van den Lande ofte de kercken i ^
gemeen roerende maer alleenlijck van saecken de P
ticubere kercken aengaende.

tot welstant, ruste ende enigheyt van kercken ende
Serueynten ende de minste beroerten, sonder te ge-
^^ïigen, dat enige nyeuwicbeyt tegens t\'gemene ge-
^^\'iiyek der kercke aldaer beslooten worde.

Sullen mede verdacht syn t\'voorsz. Vergaderinge
^iiiodael voor te houden off nyet seer dyenstig voor
kercke wesen soude tot gerusticheijt van de ge-
beente Christi tot weringe van meerder schandale
^ïide ergernisse, die bij deselve Vergaderinge voor den
^-enstaenden Jare als Gedeputeerden des Sinodi sullen
berden gelast te authoriseren omme des noot wesende
inductie ende intercessie maer beyde tot beslich-
van alle differenten ende onenicheijden die inde
kercke soude mogen comen te ontstaen, die soo tijte-
^^^ke te wesen ende ter neder te leggen, als het mo-
sal wesen ende alsoo voor te comen, dat de
®aeeken tot geen argerlik verloop uyt en vallen.

Ende voorts in alles soo te doen ende te helpen
^^vijseren ende handelen als sij tot meeste gerusticheijt
de kercke, conservatie van den Staet van den Lande
schuwinge van alle nyeuwicheden, strijdende te-
(Je gewoonte ende t\'gebruycke der kercken no-
sullen achten. — Aldus gedaen in den Hage enz.
^i\'outi videmus mandatum et instructie ad litteram
P^ene tig conveniunt cum mandato et instructione a\'
foi-jnuiae a quibus recedi non solet

] Cf. Res. Gec. Rad. 13 Junij_ 1622 et Bes. Ho/^. 22 Meij 1607,
\' ïiuperrime invenimus mandatum et instructionem maxime cum
^^^tris convenientia; aperte etiam hic instructio divisa est in articulos.
Inde sequitur saepius Commissariis Pol. data esse jussa spe-
sive secreta s. publica. Ita mvenimus in Ees. Gec. Rad. 1621:

Illa divisio in articnlos optime convenit cum Ü®
inveniuntur Res. Gec. Rad. d. 28 m. Jul. 1650. J^^®
saepe questi erant Conss. Comm. de magnis oy^
rum sumtibus. Nunc instructio Commissarioi\'U®
Synodis Hollandiae Meridionalis et Sept. ampli^ß
est bis articulis:

„ Dat de Commissaris in Declaratie niet sal moamp;
brengen eenige vacatiën ofte andere onkosten hy
dicanten op voorgaende commissie van t\' Sinodus ê
daen, \'maer sal deselve renvoijeren aen de H
Gecommitteerde Raeden, stellende sulcx
dagen dewelcke de voornoemde Predicanten g®
rende de Sinodus bebben gevaceerd;

Sal mede sorge dragen dat niet licbtelijck e® ^^^
Commissien wegens het Sinodus tot laste van
Lande werden gedecerneert.

„Ordre der Heeren Raetsheere db Wit, gekommitteert op
provinciale Sinode van Zuythollandt, begonnen binnen Ko
den 26 Julij 1621 gegeven:

Opt III® art. nopende \'t invoeren van kerkordeninge xn
nationali gearresteert.nbsp;^^g^

Opt XP art. nopende het beroupen van de predicanten,
eenige predicanten, in loco staende, tegen souden wesen- ^^^^

Int XIP art. nopende het vermeerderen van \'t getal der
lingen ende diaconen.nbsp;^jgp.

Dat de heere Raetsheere db Wit daerop wil letten,
aangaande nyet en werde geresolveert, dat prejudicie
eken aan \'t besoigne van kerkordeninge bij mijn heere
van Hollandt beraempt.quot;

In t\' tracteren van eenige persoonen sal de Com-
missaris soovele menageren als doenelijck sal wesen.quot;

Qïiae instructio, amplificata per Deer. Ordinum Hol-
landiae, die 28 m. Martii 1653 approbata et confir-
mata esti.

Postea accessit articulus ortus ex decreto Conss.
^omm. d. 31 m. Aug. 1661, nempe bic:

„ De Commissaris zal over de onkosten van het toe-
stellen der vergaderplaatse des Synodi, met al het
geene daar aan vast is, als mede over de behoeften
^an papier, pennen. Inkt, Inktpotten, en alle dier-
gelijke, tot de voorsz. Synode gerequireert werdende,
iiiet meer laten brengen ofte gedogen geleden te wer-
•ien tot laste van den Lande, als eens de somme van
honderd en twintig guldensquot; Die 19 mens. Apr. 1662
•decretum erat, ut bis instructio amplificaretur s.

Quae mandata fuerint Commissariis politicis, maxima
pro parte jam cognoscitur ex mandato et instructione,
\'^e quibus in capite praecedenti monuimus; nempe ca-

^ Cf. Instructio data Hendrico van Hees, J. U. D. etc.,
^ie 7 m. Martii 1750, Groot Plakkaat-hoek, VIII. p. 348 et 349.

verimt, ne res politicae tractarentur in Synodis o®^\'®
res quae transgrediantur territorium Synodale; qiquot;®^®\'^
yero eonservare cum in civitate tum in ipsa ecclesi^\'
lites componere eet. iis curae fuit Attamen nono^^^^\'
adjicienda sunt de iis, quae ex his documentis
cognoscuntur, et tamen a nobis accurate rem perti\'\'^^
tantibus omitti non possunt.

Creabantur per decretum s. Ordinum s. Conss. Cot^^\'\'
quod eum iis communicabatur per epitomen

cam (extract authenticq) i; nobis non apparuit;
debuisse expressis verbis munus accipere, saltem
piam tale quid invenimus; quod facile explicari pot®
ex eo, quod quum membra Curiarum justitiae sedp®^
Hagae Comitis habitabant, fere semper tales electi suü^?
qui facile munus obire poterant. Si vero potius S®
excusare volebant, hoc annunciabant Ordinibus ve^
Conss. C. addita causa, qua cognita excusabantui\'
ita cons. Dedel ob aegrum patrem ^ cons.
ob nurum mortuam et quia tilia recens pepererat abquot;^®
ob aetatem provectam excusatus est. Statim tui»
alterum transferebantur litterae credentiales, mandatui»
et instructie: „ ende wordt ingevolge daai-van de
dentie. Commissie ende Instructie op deszelfs u^®
gedepescheert. Interdum si quis aeger esset, tame»
dictus fuit, sed simul alius dicebatur, si ille
obire non posset s.

quot;^ïnn se praeparare debebant ut mature adirent ur-
^eiu synodalem, prouti saepius additur in decreto „ende
hun worden toegesonden of ter hand gesteld ex-
authentiq van de Ees., om sig tot de uitvoe-
van haer Ed. Gr. Mog. goede intentie, daerinne
^e^vat tijdelijck te prepareeren als na behooren.quot; Sy-
^•^dus enim sine Commissariis pergere non potuit; a°
jam convenerat Sehiedamum, quum delegati po-
adhue morabantur; statim duo deputati missi
qui inquirerent causam morandi, quae posita erat
^^ litteris credentialibus nondum acceptis^.

deinde inquirebant gravamina, de quibus in Synodo
^geretur. In Res. Holl. 17 Jul. 1628 enim decretum
He ordines in posterum permitterent Synodos, nisi
traderentur gravamina, quod facile fieri poterat.
•^^suetudo enim erat, ecclesias omnium classium mit-
gravamina, de quibus ageretur in Synodo ad
synodalem, quare facile haec tradi potuerint ^
Tamen hoe non semper factum fuisse videtur; d.
Jj^ Sept. 1642 enim Commissarii Pauw et van
hanc rem rursus moverunt, quum venirent in
^^Hcionem Consil. comm. et inter alia haec indicarent,
(Je besoignes van de Sinodus mede mercelijke
^^^^den kunnen werden verkort, ingevalle voor den
^^ï^vang van dien de Commissarissen ter handen ge-
^^e^t wyerden de Gravamina ende acta prioris Sinodiquot;
Qua de re decreverunt Conss. comm. die 19

^ Syn. Schied, in praef.
^ Cf. Voorreden tot de Acta Syn. Nat. Gheh. tot Dordrecht
ende 1619. Fol. 3.

Jnn. 1643: „Ende wat het leveren van de Grava ^
ende acta des jongste vergad-erde Sinodi aen^®®
verstaen haer Ed. Mo. dat deselve aen de voorscbj®
ven Commissarissen snllen werden gegeven eenig®
gen voor ofte immers met den aenvang der Si^o _
Vergaderingen, opdat deselve in de besoignes
daervan mogen dyenen naer behooren;quot; qnod ^
siastici tamen non semper fecisse videntnr ^
C. P. subinde petivit pecunias ad sumtus restitu®^^ \'
sed de his infra.nbsp;,

Quum advenerant in urbem Synodalem, ostendeO^ ^
litteras credentiales Synodo et ab hac recepti se^^^
occupabant (sessie nemen) 2. Officia obeunda dura» ^
Synodo expressa erant in mandato et instruction®^
nempe omnium tutelam agere, praesidere
auctoritate Ordinum. Voetius in Polit. EccUs- ^^
cernit inter praesidem internum et externam, ^^^ ^
cohaeret cum toto ejus systemate, quo negantur C^iö^
missarii politici esse de essentia Synodi. Nos ita 1
proponimus; unus ecclesiasticorum praeses fuit; ^
duceret res ecclesiasticas, ita tamen ut majori aüc^
ritate valerent Commissarii, quorum erat ordinem ^^^
fringere, silentium imponere, disputationes
here ut banc illamve rem silentio praeterirent, 1
hoe necessarium ducerent Magna eorum auctoi\'

^ Cf. Acta Synodi Schiedamensis 1631.
3 Cf. III. pag. 201.
Minime semper et ubique Commissarii Pol. eandei»
runt auctoritatem. Cf. Royaakds, Hedend. Kerkregt I- P®^\'

^obig inpj-imis illustratiir ex historia Synodi Nationalis
1618 et 1619, qiuim animi exarsere, ita ut saepe
^\'^clesiastici verecundiam et adversariorum, et sui ip-
et totius venerabilis concionis transgressi sint;
l^^od rarissime factum in Synodis particularibus, quum
ï^\'^rsïiasum sibi baberent ecdesiastici, hoc tantum ipsis
^lt;^citurum esse; igitur plerumque se continuere intra

^orro viderent Commissarii Politici ne venirent in
\'^yaodalem condonem, nisi quos oporteret, pro parte
quis abuteretur, pro parte ne nimis augerentur
Jani. decreverant die 23 Jan. 1631 Conss.
ut mitteretur nuntius in cauponam, qui ca-
ne quis veniret ad coenam synodalem nisi
d^Putati Ecdesiarum vd Ordinum; quam rem rursus
^^ niemoriam vocarunt Conss. Comm., qui die 8 m.
1632 permiserunt, ut haberetur Synodus Hollan-

iet algemeen merken wij op, dat nimmer hier te lande een
gevestigd stelsel van Staatskerkregt plaats had. Alles werd on-
naar de omstandigheden geregeld. In de ondersehei-
gewesten en steden was zulks op verschillende tijden gansch
^®^«cheiden,quot; et pag. 219: „Groot was soms de mvloed van den

^^aat op de kerkelijke wetgeving door de Commissarissen-Politiek
(die) de(r) stedelijke Magistraten, die de Synoden en kerke-
I\'lke Vergaderingen bijwoonden, vooral daar zij soms de beraad-
schorsten of het regt van veto uitoefenden.quot;
magna eorum auctoritate in Synodo Frislae cf. Foekb
^Joerds, Algemeene Beschrijvinge van oud en nieuw Friesland,
Wuw.nbsp;pag. 780: „De Heeren Commissarlen Politiek

aiet goedvindende, wort er geene omvrage, althans over
nieuwe zake, in \'tSynodus gedaan.quot;

diae Australis Gorincliomi sub conditione, „mits ^^^
bet besogne van de voorn. Synode daernaer wert ge-
dirigeert, dat die binnen den tijt van xiin dage»
ende ten lancksten binnen de lopende maent vaö
lius voorn, moet eindigen, dat oock nyemant aldaei\'
comt ofte hem tot coste van den lande en laet trac-
toren als diegeene die wettelijck van haere classe»
aldaer zijn gesonden, ende dat der voorn. Syn^\'^l\'^®
haer sal reguleren naer het reglement daerop gemaeck*
\'t welck haer Ed. Mo. verstaen dat int beginsel van
de voorn. Synodus der broederen gedenunchieert sa^
worden ende is tot directie van de saecke van de
voorn. Sinode gecommitteert Mr. Andeies de
ßaet ordinaris in den Hove Provinciael van Holland-
Iterum die 30 m. April. 1648 Conss. Comm. conceS\'
serunt Synodum sub conditione „ dat niemant aldaer
sal comen ofte ten coste van den lande hem laete»
tractoren als degene die wettelick van haer classen
aldaer zijn gesonden, ende dat voors. Synode haer m
alles sal reguleren naer de ordre dienthalve gestatU\'
eert,quot; quae res tribus annis post in instructionem
inserta est.

In casibus difificilioribus Comm. Pol. litteras dede-
runt mandantibus, quibus rogarent, ut hi aliquid con-
cederent, vel quibus aliud quid persuaderent ad conflie-
tus evitandos, quamquam sequentia nos docent hoe non
semper febci eventu factum fuisse. In Res. Gec. Bad-
24 Aug. 1640 enim legimus ditïïcultates ortas fui«®®
in ecclesia Barsingerhornana, quae relatae sunt ad co-
gnitionem et jurisdictionem (kennisse ende dispositief
Ordinum, qui rem distulerunt, ita tamen ut Synodo

b^erea non liceret de re judicare. Idem decretum est
quodam casu matrimonial!, gravamine classis Am-
^^^^odamensis, de quo judicarent Ordines audita sen-
^eutia Hollandiae Meridionalis et Septentrionalis. In-
^^quot;^ea aununciatur Joh. Dedelio Com. Pol. in Synodo
Septentrionalis, ut Synodus pergat in tra-
\'^^^ûdis ceteris quaestionibus. Qua re tamen minime
^^ûtenti fiierunt ecclesiastici, sed petiverunt per Petkum
^ïïtevk^ngel, Verbi Divini Ministrum Amsteloda-
\'^ensem, Hend. Zeysïeranum, V. D. M. Harlemen-
et Samuelem Plübebum, V. D. M. Hornanum,
gemelde Sinodus soude werden vrijgelaten ken-
te nemen ende te disponeren over de saecke van
^^rsingerboorn voor sooveel deselve kerckelijck is,quot;
tamen respondetur, cum Dedelio C. P. Ordi-
eommunicatum esse decretum atque in eo persis-
^endüm esse.

Haec responsio ita tetigit ecclesiasticos, et ita impedi-
Synodum, ut quatuor diebus post Commissarii De-
et Bicker litteras scripserint Conss. Comm., quibus
ut senatus ipsis mandaret rem componendam,
ut res prorsus referretur ad jurisdictionem Ordinum.
\'^ttanaen Conss. Comm. perstiterunt in decreto suo priori
^^Ue per Pensionarium politicis nunciarunt „dat de-
sorge wilden draegen dat daerin bij t\' Sinodus
Werde gedaen t\' gene eenige praej uditie soude
aen de deliberatie ende resolutie bij veelge-
quot;^^^^e baer Ed. Gr. Mog. .over deselve differenten te
^emen. Mitsgaders de saeken daerheen te stuyren, dat
® Vergaderinge van t\' Sinodus tinalijck mogt komen
scheijden.quot; — Die 2 m. Sept. in bis perstiterunt,

quamquam rursus litteras misissent Dedel et
in quibus rem de novo et aceuratius explicaverant- ^

Ubi judieandum erat de rebus gravioribus, de
bus nil dictum in mandato vel instructione;
interdum se contulit Hagam Comitis, ut ipse con
suleret Conss. Comm, Cf. Res. Gec. Rad. 13 Jul- ^^^
ubi legimus: „De beere Paeuw Eaet ord. iu
bogen Eaede beeft haer Ed. Mo. summarie rapp^^
gedaen aengaande het gepasseerde in de Sinodus vaU
Zuythollandt; vergadert binnen de Brjelle; soo aau^
gaende het leveren van de gravamina aen hem a
\'t gene voorgevallen was raeckende de selve grava^
mina ende onder anderen mede hetgene door vye^
Gedeputeerden van de Sinodus van Zeelandt aldaer
soo mondeling geproponeert als schriftelijck overgele^
vert was, met exhibitie der voorschreven gravamiöquot;
ende propositie, mitsgaders versoeck omme te weteu
hoe hij hem dyenaengaande zal hebben te gedraeg®;
waer op sijnde gedelibereert is goetgevonden de meer
geroerde gravamina ende propositie door densel^eU
Eaedtpensionaris te doen lesen inde vergaderingen vaO
haer Ed. Gr. Mo. om bij deselve daerop geresolueei
te werden naer behooren ende is middelertijd gem®
heere Paeuw versocht hem wederom te vervoegen
naer den Bryel ende te besorgen, dat sonder haer
Gr. Mo. voorgaende Eesolutie daerinne niet werde ge
daen ofte besloten.quot;

Tempore Magni Pensionarii de Wit acriter rursuS
inter se disceptarunt Theologi, quorum

eunte Voetio, inprimis se opposuit Hollandiae ejusque
Pensionario. Jam d. 18 m. Jan. 1652 petitum in concioue

est S. Maeesiüm, sed inprimis cavendum fuit,
iu Synodis Voetii doctrina praevaleret decretis
Grdinum. Quum igitur die 7 m. Aug. 1659 consilia-
riugnbsp;jjgjj Bouisf renuneiaverat, multas res gra-

^ioïes in Synodo tractatas fuisse, inter quas etiam
l^^aestio de sabbato observando, deereverunt 00.:
quot;•lat de Commissarissen van haer Ed. Gr. Mog. in
Synoden van Z. en N.-Hollandt jeegenwoordig
^edeputeert of namaals nog te deputeren wel expres-

sal worden gelast en geinjungeert; in geener-
\'üande manieren te gedoogen, dat in deselve Synoden,
koopende de voorgevoerde questie van de observantie
Sabbaths of van den Eustdag des Heeren, met
^^tgeene daaraan dependeert, eenige de allerminste
quot;deliberatie gehouden, veel min eenige Eesolutie ge-
^°omen of iets dienthalven gedetermineert of gedeci-
deert werde, maar dat alles dienthalven werden ge-
^aaten bij de dispositie daeromtrent gedaan bij de Syn.
^at. in (jgjjnbsp;tot Dordrecht gehouden, ende

^^stacta, daartoe specteerende, daarna sig een ieder
m de Leere, voor sooveel het voorsz. Poinct belangt,
hebben te reguleeren.quot;

Item per deer. Holl. die 14 m. Mart. 1664 imposi-
Commissariis Politicis, ut viderent ne quid fieret
eoütra preces publicas, quarum formulae, confectae d.
^^ Mart. 1663 1, piurimi se opposuerunt, inprimis in

„en alomme sullen hebben te bidden in de eerste
ï\'laa.tse voor haar Edele Groot Mogende of de Ridderschap, Ede-

ceteris regionibus, quia 00. Hollandiae sibiin
dicaverant primum ordinem. Jam ex deer. Ord.

17 Jul. anni praecedentis non admittebatur Corres
pendens (correspondent) Frisius, nisi expressis vei
bis promitteret, se nullam propositionem

esse contra hanc formulam. Quod decretum traditu\'\'
Commissariis P. addito jusso, „dat sijluiden bebooi\'
lijk en met alle discretie onderstaan af ook ie^^^\'^
of eenige van de Broederen Correspondenten op
voorsz. Synoden verschijnende van haare ComöH^^®^^
ten gelast of ook andersints voorhebbens souden mooge»
sijn, aldaar eenige propositie tegens het voorsz-
Ed. Gr. Mog. geresolveerde, of ook tegens eenige^®
dere Resolutien of Decreten van den Staat te doe»?
en alle degene daarop sijluiden sulks met reede so«
den moogen vermoeden, positieve en catbcgoriqi^e ve^
klaaringe af te vorderen, van hetselve te sullen »^
laaten, en bij weigeringe van dien haar tot de voors^\'
Synode voor die reise niet te admitteeren; en dat sy
luiden voorts ook generalijk sullen besorgen, dat ^
niemand, wie hij ook soude mogen weesen, veelmquot;^

righeid deeser Provincie, en daarna voor de Staaten van
dere Vereenigde Provinciën, haare Bondgenooten,

derselver gesaamentlijke Gedeputeerden ter Vergaderinge
Staten Generaal, en in den Raad van Staate; en dat »» ^^^^^^
de gemelde Bedienaren des Goddelijken Woords van weegen ^
Ed. Gr. Mog. sal werden geordonneert, haar dien aangaan ®
nu voortaan te reguleeren na het navolgende Conceptquot; etc-

aldaar eenige deliberatie werde gebonden, die tee-
het meergeroerde haar Ed. Gr. Mog. geresolveerde
eenige andere Resol. van Staat sonde moogen ko-

te choqueeren.quot;
Etiam variis temporibus iis commissa nonnnlla mi-
ïiUs gravia inprimis pertinentia ad oeconomiam Synodi.
Secundum Res. Gec. Rad. 5 Aug. 16441 curare debe-
^ant p_ actorum Synodi exemplar conficiendum
\'^iirante Synodo in commodum cujusvis classis; pro
^^^eulis C. P. solverent 8 vel 10 florenos^; quod
^eeretum, ne quis diutius, finita Synodo, moraretur
civitatis.

Subinde deputatis Classium plus pecuniae pensum
quam fas erat; per Res. Gec. Rad. 25 Jun.
jussi sunt C. P., ut precise negarent plus sol-
quam impensas duorum dierum, pro omnibus tum
itinere tum annonae sumtibus (reysen ende teeren.)
Quum inter expensa Synodi a° 1661 etiam relati

sumtus lignarii fabri, chartae, atramenti cet.
quot;^^eretum, ut nunc adhuc hi penderentur, numquam
tainen posthac; huius decreti epitome una cum in-
dabatur politicis, ad Synodos profecturis.
Quam rem Conss. Comm. absolverunt 19 Apr. 1662
J^eernendo „ dat van nu voorts aen de onkosten over
toestellen van de plaatsen alwaar de Sinooden in
iquot;espective steden successivelijck werden gehouden,

met alle hetgeenne daeraen vast is, als mede
bekosten van papier, pennen, inktpotten ende a
dergelycke nootsaeckelyckbeden tot de voorsz.
den, gereqnireerd bij de steden al waer de
nooden vergaederen, sullen gedraegen ende geen
tot laste van den lande gebracht ofte by den
missaris van haer Ed. Gr. Mog. op deselve Sinode a ^^
genomen nochte gepasseert sullen werden; Ende sal
Instructie voor de Hh. Commissarissen op de Si^i ^ ^^
daermede werden geamplieert tot haere ^^^^^^^^^ ^^^

Synodo finita renunciarunt Comm. P. ea quae
erant, prouti jam primis temporibus in mandato
mitur a° 1590 „mits dat daeraf gedaen sal worden
hoorlicke rapportquot; a° 1595 „ doende van alles rappo^r ;
etc. Hoe saepius factum fuisse videtur tantum a ^
dicto ab Ordinibus, quamquam ab ambobus fiei\'i
que potuit, ut et revera factum est®. RenunciaJ^^
Comm. Pol. Ordinibus, sed quum horum conve

non esset, Consiliariis Comm., qui se excusai
quando mox Ordines convenirent. Cf Bes. ö\'ec. ^^^
17 Sept. 1642 ubi haec: „maer hetselve (rapport)

sende geexcuseert als moetende geschyeden tei ^ „
deringe van haer Ed. Gr. Mog., die aenstaende

Haec renuntiatio quotannis fieri debuit:
plures annos idem Comm. fuit, neque res graves
tatae fuerunt, interdum dilata fuisse videtur, q
efficimus ex Res. Boll. 24 Jul. 1698: „P® ^^

^ Paulisper tamen postea hoc mutatiim est, cf. supra
® Cf. Res. Holl. 13 Aug. 1622.

^aad (Comm. Pol. in Synodo Hollandiae Merid. inde
^^ a° 1691 usque 1698) — heeft gerapporteerd wat in
•ieselve Synoden was voorgevallen en specialyk wat
m de laatste Synode tot Dordrecht gehouden van con-
sideratie was gepasseert en daarvan schriftelijke acte
gepasseert.quot;

Simul Comm. Pol. scripta acta Synodalia exhihe-
hant; morte interveniente, missa sunt ad Pensiona-
^iiina, ut factum est a° 1641 a vidua Johannis
^oreestii 1.

Cura tandem sumtuum Synodalium etiam mandata
^\'^it Comm. Pol. Initio pecnnias quaerehant ah Ordi-
iiibus 3 ipsi ecdesiastici; nam quum anno 1619 hi questi
erant de ecclesia non solventi, responsum est iis, pecu-
^ias esse quaerendas ab Ordinibus. Postea vel ante
mceptam Synodum pecunias necessarias petebat Comm.

Conss. Comm. jubentibus Receptorem (Ontfan-
Ser) certam pecuniae summam pendere e. g. quatuor
millia florenorum^; vel Synodo finita, petebat C. P.
pecunias ad solvendos sumtus Synodi ordinaries et
extraordinarios, quarum rationes reddere debuerunt
decretum, quo jubebatur Receptator solvere fuit tale

® Ante annum 1618 ecclesia sibi ipsi providisse videtur; de-
^Ura anno et postea civitas pecunias cancessit. Cf. Res.
8 Aug. 1619.

Cf. Res. Gec. Rad. 9 Julij 1642, quae tamen summa, ration^
\' non suffecit Cf. Res. Gec. Rad. 17 Sept. 1642.
Cf. Res. Gec. Rad. 14 Julij 1640.
Cf. Res. Gec. Rad. 4 Julij 1643.

Si Synodus jam absoluta esset, neque pecuniae
hue concessae, C. P. tradebat sumtuum declaratiooei»
Conss. Comm. ^, qua probata et decreto (resolutie) e
hibito, Receptor Generalis (Ontfanger Generael) so
vit „ op quitantie van den Comm. Pol.

Ex his omnibus nobis patet, eos non semper ean
rationem hac in re secutos fuisse.

Nobis restât commemorare interdum\', rogantibus ^^
clesiasticis C. P. fuisse mediatorem inter Synodum
Magistratum. In Res. Gec. Rad. 23 Oct. 1631 enim
legimus: „De Heer Mr, Andbies de Wit Comm-g®

2nbsp;Cf. Res. Gec. Rad. 10 Julij 1663; et Res. Gec. Bad. 1 ^^^^
1665, ubi tamen tantum concedi videntur pecuniae, quaiuW
Com. Pol. sibi soli.

^eest zijnde op de Schiedamsche Synode berigt dat
\'lie Synode den vorigen avond was gescheiden na
Vooraf hem Commissaris verzocht te hebben de Magi-
straat van Rotterdam te bewegen om seker voorslag
de Sinode aen te nemen tot besKchting van on-
veiligheid in de kerk aldaer voorgevallen over het be-
roepen van predicanten;quot; negotium quod revera pror-
convenit cum toto ejus munere.

Tandem quaestio esse posset de jure suffragii Comm.
^ol. Nobis non multum hac de re obviam venit,
tameu res non difficilis videtur. Bene tenendum,
Coiümiss. Politicos, quamquam defendimus contra Voe-
ïiüM, eos in nostra patria fuisse de essentia Synodi i,
fuisse ecclesiasticos, neque igitur suffragium ha-
l\'uisse in rebus mere ecclesiasticis. Tantum in lege
®eelesiastica anni 1591 politicis totidem verbis suffragium
•iatuiïi

erat in excommunicandis laicis et destituendis
Pastoribus^, quam ob rem inprimis se vehementer huic
opposuerunt ecclesiastici; unde concludendum po-
liticos in rebus mere ecclesiasticis sutfragium non edi-
^isse. In rebus tamen politicis vel potius mixtis non
tantum habuerunt jus suffragii, sed disposuerunt etiam
auctoritate.

Veel eer is de waerheijt dat de tegenwoordigheijt der poli-
Commissariën maeckt dat de Synode compleet is, eet. Cf. Ul-
Hubbr, Hedensdaegse RecUsgeleertheyt, Ed. pag. 575.
^ Cf. Artt. 34, 35 et 36. \'

In hoc capita agemiis de C. P. in Synodis Nattonahquot;
bus, maxime in Synodo Nationali Dordracena annorum
1618 et 1619. Synodus Dordracena anni 1578, de q^a
jam supra i verbo monuimus, dicta est Nationalis, s®^
revera vix inter Nationales recenseri potest, nam quam-
quam amplexa sit et Hollandiam et Zelandiam, tantum
illic vim habuit. Consult, van Beeck CalKOEN ;
secutus Triglandium, narrat eam convocatam esse
consentientibus Ordinibus et Hollandiae et Zelatidiae^
in exemplari (copie) tamen concessionis, quod supra
communicavimusii, tantum mentio fit Ordinum BoU^^^\'
diae. Sed non est quod diutius de hac Synodo dispUquot;
temus, quia illic non interfuerunt delegati politici; ut

Patet ex iis quae hoe loco tradimus de Synodo Na-
tionali Medioburgensi tribus annis post habita secun-
•liiiü ordinem ecclesiastieum i. Tune enim ministri ab
Go. G-Gr. petiverunt politicos, ut patet ex decreto 25
^aii 1581:

„Op de requeste van den ministers en de andere
quot;Voorstanders der gereformeerde kerken, Al eest soe
•dat mijn heeren de Generaele Staeten van de Neder-
landen , egene saecken meer en beherten dan die voor-
•deringe der Glorie Godes, ende die stichtinge der ker-
ken Christi, ende dat sij dies aengande het voornemen
Van de remonstranten nyet anders dan Christelick ende
Soddelick en können bevinden om de redenen in dese
quot;Vermeit. Nochtans naerder geleth hebbende op d\'in-
houdt van hun remonstrancie, ende bevindende dat de
^oorgande Synodi Ecclesiarum gehouden ende besloten
sijn geweest zonder dat eenige gedeputeerde van de
generaliteyts weghe daer over hebben geweest, Daer-
®nime hebben mijne voorn, heeren de generaele Stac-
hen de remonstranten versocht gelick sij bij dese noch
^ersoucken den aanstanden Synodum te willen voor-
lt;^eren houden ende sluyten sonder daertoe te verwach-
ten eenige gedeputeerde van des generaliteyts weghe,
*^vermits de voorn, heeren Staeten egeen andere ver-
bogen ofte opinie van de remonstranten en können
kebbeu, dan dat sij al hun handelinghe soewel in dese
^enstaende Synode als andersseins tot Godes eere ende
^tichtinghe der kerken Christi sullen schiken ende be-
dragheu denselven seer hooghelick bedanckende voor

de waerschouwinghe ende advertentie dies aengande
bij hun gedan.quot; 25 May 1581.

Nova ratio agendi haec fuit, nam antea minquai»
se converterant ecclesiastici ad 00. GG. Hic ja^
quaestio esse posset, num jus competiverit 00.
ralibus convocandae concedendaeve Synodi et leg^^\'
dorum politicorum, nisi haec iis mandata essent ex una-
nimi voluntate diversarum regionum et, quod attin®^
ad Hollandiam et Zelandiam, Principis Arausiaci, P®\'
nes quem summi Imperii exercitium erat; sed iö^^
nobis agentibus de Synodo 1618 et 1619, oppor^ani\'
tas erit huius quaestionis diiudicandae i. Nunc diceO\'
dum est de Synodo Nationali Hagana anno 1586 ha-
bita.

Ut majori cum vigore agi posset in hostes; OO-
in animo habebant, comitatum et summum Imperi«quot;^
plane conferre in Guilielmum, sed eheu! huius nex
impediverat, quominus consilium exsequerentur. P^st
eius mortem ita tristis patriae conditio, ut frustra ba-
rum regionum summum Imperium ab 00. Gen. offeiquot;
retur Franciae regi, et Elisabethae Angliae regiuac-
Tandem cum hac initum est foedus % die 10 m.
1585, secundum quod mitteret auxiba quibus praeesset

1 De Synodis Dordracena et Medioburgensi legimus apud
Royaards Hedend. Kerkr. Mi dp. Nem i\'n IKfpdfirL naff. 32. „i»-

gerigt naar den toemnaligen staat onzer zieh ontwikkelende R®
publiek werd de Nationale Synode gehouden te Dord,.---
schaduw derzelve zag men te Middelburg in 1581.quot;

Generalis (Generaal Gouverneur) Angiicus. Ita
IiEicestee in nostram patriam venit, de cuius au-
ctoritate nobis non est agendum: nam, sive ipse sum-
öiUs Imperans iuerit, sive summi Imperii exercitium
ti^ntum habuerit i, buius fuit convocare Synodum. Mox
^eclesiastici eum adeunt, rogantes, ut convocaret Sy-
\'lodum Nationalem, qua concessa, Leioester litteras
Gubernatoribus regionum, Curiae Hollandiae Pro-
^iïiciali et Sonoy Holl. Bor. Gubernatori, eo eventu,
deputatos suos variae classes Hagam delegarint.
^^lic Synodo politici non interfuerunt, quod facile ex-
P\'icari potest ex consensu Leicesteri cum ecclesias-
Neque 00. 6G. legatos miserunt, quamquam
^os deputati certiores fecisse videantur de hac Syn-
immo forsitan ab iis concessionem impetrarint;
«Altern in Beeret. 00. GG. d. 19 m. Nov. 1586 men-
fit litterarum scriptarum a deputatis „ om te hou-
het National Synodus der geünieerde Nederlanden
^^en XV Julij (Junij ?) lestleden.quot; De response tamen
^^^ invenimus

Igitur tribus prioribus Synodis Nationalibus politici
Commissarii non interfuerunt; jam accessimus ad Sy-
^odum Nationalem celeberrimam, Dordraci habitam a\'®
et 1619, cuius historiam accurate tractare neque
Qostrae provinciae, neque, ut facile quis intelligat,

de hac quaestione juris, publici Kluit Hist, der Holl.
^isreg. ii pag. 89 seqq. van deb Kemp De eer der Nederl.
Kerk gehandhaafd. II pag. 14 seqq.

haec Synodus proprie dici possit Nationalis, in dubium
Royaards 1. 1. I. pag. 53.

nostris viribus convenit. Attamen nonnulla nobis mquot;
nenda sunt tum de opportunitate, qua habita est, tum
de historia ejus, quatenus cohaereat cum nostro a^gu
mento.

Quamquam in ordinis ecclesiastici a° 1586 art-
decretum repetitum est, ut quoque tertio anno S}quot;®
odus Nat. haberetur, hoc factum non est. Saepi^^
quidem ecclesiastici rogarant, sed eam semper Ordi
nes Holl, distulerant K Attamen in dies inprimis po®
ortas lites in Academia Leydensi Gomarum inter et
MINIUM ecclesiastici urserunt talem Synodum. Taodei^
eam polliciti sunt 00. GG., concedentibus omnil)^®
regionibus, sed Hollandia cum clausula, ut recogoosß®\'
retur Confessio fidei Belgica, qua contentae fue^quot;\'^quot;
ecclesiae, si secus fieri non posset 3. Itaque 00. co»
scripserunt in diem 22 m. Maii 1607 conventum pra^P^

tot tantaeque dissensiones simul cum actis de inducir®
ineundis cum Hispania causae fuerunt, ut Synodus
convocata fuerit 3. Postea inprimis Remonstrantes ea^
differre studuerunt neque frustra, bene intelligent^\'
eam ipsis non propitiam fore, et hac in re sibi pro^®
res habuerunt 00. Hollandiae, qui semper eo tenderuu ;
ut lites magis politice discernerentur, et, si hoc u®^
posset, saltem per Synodum provincialem. Testes no
sunt conventus, mense Maio 1608 Arminii et
cum 4 ministris coram Suprema Curia, mense Augn

^609 coram ipsis Ordinibus, et tandem Hagana Conferen-
^^^ q- d. anno 1610 habita. Ob eandem causam 00. pro-
^ibuerunt anno 1608 Synodos particulates, et responde-
qnum questi sunt hac de re ecdesiastici, Synodum
I\'l\'ovincialem conscriptum iri in mensem Octobrem. Quum
^ei\'o ecclesiastic! mense Sept. ostendunt, nil adhue prae-
esse, concessae quidem sunt Synodi particu-
^ares Dordraci et Hornae habendae, sed ex decreto
Comm. pol. viderent, ne litigaretur de sen-
^eiitiis (adviesen) Aeminii et Uitenbogaertii in con-
^ciitu praeperatorio editis Postea facile hunc illumve
invenerunt differendae Syn. provincialis,
Prouti anno 1610 ob difficultates in classe Alcmarensi;
^^^ de novo frustra in Hagana Conferentia petiverunt
^Oûtraremonstrantes Synodum.

Tandem anno 1612, se convertunt ad 00. GG.,
testibus TJitenbogaertio et Bbandtio ^ respon-
^erunt, se valde propensos esse ad Synodum Nationa-
habendam, sed mandatarios nonnullarum regionum
de re non satis definitum mandatum habere.

Siinul promiserunt, hanc rem ilhs cordi fore, ec-
elesiani monentes ut interea pacem conservaret. Interea
seuipej.

perrexerunt 00. Hollandiae sua auctoritate
multa constituere de rebus eeclesiasticis; eodem hoc
\'\'^nno nempe confirmarunt ordinem ecclesiastieum a\'
et duobus annis post mense Febr. 1614 decre-
tulerunt, conscriptum a Gbotio, ad componendas

interfectio patris intervenisset, beredem coronae
tabs et summi Imperii futurum fuisse: nunc ver® ^^^
vidia ductus est erga Ordines Hollandiae; qu^
summo Irnperio in sua provincia simul magis
que auctoritatem in ceteras regiones nacti sunt,
tenus studium religionis iilum duxerit ad Co» ^
monstrantium factionem amplectandam difficde a ^^^
mortalibus diiudicari potest ; hoc tantum constat e^^^
avide occasionem arripuisse se opponendi fastidio
dinum, inprimis Barneveldii. Jam saepius pat^\'
Contraremonstrantium causae fuerat Mauritius, P^quot;\'\'

cum disputarent in Ordinum concione de aeac ^^^
iis concedenda, usque dum tandem die 23
1617 se contulit in eorum aedem sacram® et ita
blice se professus est contraremonstrantem.

Interea se immiscuerant ceterae regiones
primis in Hollandia vehementer agitatis: mense
1617 Ordines ZelandiaC; Gelriae, Groningae ei

1 Cf. Brandt 1. 1. II pag. 345, ubi invenitur GbotU
® Nempe „de Kloosterkerk.quot;

miserunt legatos ad 00. Holl, ut Ms suaderent Syn-
•^•iim Nationalem habendam, quam quaestionem mox
^oponunt in 00. GGr. concione, sed eam prohibent
ollandia, Ultra]ectum et Transisulania, quae regio-
semper se opposuerant, contendentes disj)ositionem
^^ i\'ebus ecclesiasticis esse provincialem
öie vero 4 m. Aug. latum est ab Ord. Holl, decre-
quod opportunitatem dedit Mauritio consilio-
suorum urgendorum et simul Synodi Nat. haben-

^tibus religiosis in Hollandia latis confirmantur et
^^\'^ibus conceditur, ut propria auctoritate delectum
^ilitum^ instituant, porro jubetur militia, ut nulli
^ emperet nisi Ordinibus et magistratui urbis, ubi
®gat. Milites illi novum jusjurandum praestarent,
non diutius obstricti essent Principi et 00. GG-.,
^^e Curiis justitiae; revera non mirandum, fuisse
^^Ide offensum Maüritium et tandem animum conce-
P^sse cogendi provincias reluctantes, ut concederent
^^ûodum Nationalem, quae de litibus judicium fer-
• Transisulaniae hoc facile persuasit. Ultrajecto
turn demissa ilia militia (vs^aardgelders), sed in
tandia demum consilium peregit conditis in carce-
ducibus Eemonstrantium, Barneveldio, Gro-
^^ et Hogerbetio ex secreto decreto 00. GG. d.

^ Scherpe Resolutie dictum.
^ Groen v. Prinstbrer Handb. pag. 244.
Vulgo Waar dg eiders dictorum.

urbibus mutaverit Senatus urbanicos, die 29 Oct.l^^^
omnes regiones unanime eoncedunt Synodum gt;
auctoritatem, ut facile quis intelligit^ non sine caus»
in dubium vocat Hugo Gkotius

De jure Hollandiae, tam diu se opponendi,
in varias partes disputatum est. Nostra opinio est; e^iquot;
boe summo jure fecisse, et res religionis pertinere
art. 13 Foederis ültrajecti ad singulas provincias; ^
00. GG. vero bas res referri posse ex omnium
sensu. Nos non lubet omnia argumenta pro et c^ßt^^^
bic repetere, sufBciat nostram opinionem

boe unum tantum non afferre non possurauS; u®^®^.
banc rem eodem modo intellexisse 00. GG. ;
enim anno 1606 concederent Nation. Syn. totidem
bis adjecto est clausula Hollandiae exigentis, ut i\'®^®
gnosceretur Confessio fidei Belgica; et expresse OO-
clesiasticis responderunt tantum sub hac conditioue
posse fieri; postea in concione 00. GG. nunquam®^
vigore caeterae contradixeruut provinciis reluctanti^^®^\'
quamquam hae minores numero essent : immo iP ^
Mauritius nunquam suasit, ut tamen Synodus habe^®^
tur, maluit cogere provincias, ut omnes ederentsu
gium pro Synodo habenda.

2 Cf. Apologiae cap. V., quod inscripsit „Dat au —
van de Synode Nationaal tot decisie, niet alleen was on^ei ^
maar oock niet en konde dienen tot rust van de landenquot;

^ Cf. Praeter scriptores jam meraoratos Cokn. vaN
hoek Quaestiones Juris Publici L. II c. 18.

^epressa brevi tempore post incepit nempe, 13 Nov.
^Ita enim jam praeparata er ant, qnae nunc rata
.^Wunt 00. GG.; sic de nostris politicis aliquid
^ Venitur in articulis „ op \'t beleid en \'t houden van
^ Synode nationaalquot; 12 Oct. 1617, nempe in art.
baec: „ Tot de meeste rucbticheyt soude men
dat bij de respective Provinciën een ofte
^ gequalificeerde persoonen doende professie van
^ e Religie genomineert vs^erden ende bij de Heeren
, Generaal geautboriseert ende gecommitteert omme
den Synode te erscbijnen, \'t zelve bij te woonen,
quot;•^le de

actiën ende \'t beleijt te modereeren ten eijnde
ouordeningen mogen voorgecommen werden,quot; quae
n Poincten ende Articulen op \'t heleijden ende houden
Nationael Synodum gearresteert ter Vergadering
^ «e Hooge ende Mogende Heeren Staeten Generael
^ Vereenigde Nederlanden opte xi® Nov. 1617,quot; i ita
ignntur ut post verba „doende professie van de
^ igiequot; inserantur baec „ende wesende litmalen van
® kerckequot; et constituatur numerus politicorum duorum
Itaque regione Eodem die tamen, quo Hollandia
^^eessit Syn. Nat., ne plane exaequaretur cum ceteris
«lonibus, sibi sollieitavit 6 politicos propter ecclesia-
^^ niultitudinem, qui baberent 3 rel saltem 2 suf-
Statim numerus 6 politicorum concessus est,
m liceret cui vis regioni augere numerum politicorum,
suffragiis, quae res erat majoris momenti, multum

ïlaec descripsimus ex MS. in Arch. Regni Hag. Com.
Res. Stat. Gen. 29 et 31 Oct., 2 et 5 Nov. 1618.

sen, Consiliarii Ducatus G-elriae et Comitatus ^^^ ^
niae ; ex Hollandia Walravus de Brederod^^^? ^^^^
Muys van Holy Dordraci Scultetus, JaCObUS ^^^^
Lisius et Gterardus deNieuburch constiles
damensis et Alcmariensis, Rochus van deN
Cons. primarius in Curia Suprema et NicolaüS ^ ^^^
hout Cons. prim. in Curia Prov.; ex Zelaudi®

ScoTTE j. u. D. Consiliarius et Secretarius eivi-
l^tis Middelburgensis et Jacobus Campe j. u. d.

\'quot;^irium Zelandiae Consiliarius; ex Ultrajecto Fre-
^^^ïCüs van Zuylen a Nyevelt et Wilhelmus
Hardevelt Amisfurti consul; ex Frisia Er-
^\'^^Tus ab Aylya 00. Frisiae Consiliarius, Orien-
^^lis Dongriae Grietmannus et Ernestus ab Ha-
Consiliarius primarius in Curia Prov. Frisiae;
^ Transisulania Henricus Hagen et Johannes van
^^iert Daventriae Consul; ex Groninga Hierony-
^^^ ïjsbrandts j. u. d. et EdZARDUS JaCOBUS
^^^t a Stedum, qu.orum van Hemert 00. GG.
\'^\'^^criptus fuit.
^i^gulae regiones duos legaverant, Hollandia vero
mandatum et instructionem tamen receperunt ab
} ■nbsp;qiii in concione diei 6 m. Nov. egerunt de

ïüandato et de instructione, quorum mandatum mox
l^^\'^batum, rogante Zelandia, paulisper mutatum, die 8
j.\' ^ov. statutum est. Quid continuerit mandatum, in
00. GG. non invenimus, sed effici potest ex do-
quot;^^^^ento typis mandato in Actis Syn. Nat. i et ibi vo-
j)Credenlie ende Inslructie-brieven.quot; Prouti jam su-
^Ijservavimus, saepe bis verbis promiscue usi fuisse
sic v. c. Brandt 3 loquitur de litteris cre-
^^^ialibus, die 6 m. Nov. ab 00. GG. datis; attamen
ra onine dubium est eum significare mandatum, nam
®lt;^ntinetur jussum „dat se sich uit de naeme der

Syno-
dale actie soliden laten vinden, deselve bijwoonen ^^
met hunne voorsichtigheid, raedt en beleiding
wat tot hunne opsicht en sorge was behoorende, alsquot;®
schikken, gelijk sij, Staeten hun dat ten vollen
vaelen, en daer van in het bijsonder hadden geinsti\'^
eert.quot; Nos rem ita explicamus, in unum confln^i®^®
litteras credentiales et mandatum, dum instructio
ficatur illo „ in het bijsonder Instrueren.quot; Haec in
structio non tam celeriter confecta fuit ac mandatun^\'
nam demum statuta est die 19 m. Nov., exigentibns\'
hue Groninganis (Stad en lande), ne examini sub®
teretur, num eorum jura patronatus conveniant cum ^^
Verbo. Secundum hanc instructionem, quae,
celata, tamen typis mandata invenitur apud Bb^^^
tium 1, politici se conferrent Dordracum (art. 1); ^^^
rirent Synodum (art. 2), lectisque litteris credentials\'\'^®
et mandato theologorum externorum ® viderent, u® V^
litica traetarentur (artt. 3 et 4), neque ea quae m®
lius referri possent ad Synodum provincialem (aiquot;^\'

set Tbeologis externis (art. 7), et Synodus sua
mandata, citationes eet. non ederet nisi addita foVquot;^
„ de Synode Nationael onder d\' authoriteit van de
Mo. Heeren Staeten Generael tot Dordrechtquot;
Item ca verent, ne acta eet. evulgarentur ante SyiU\' ^^
finitam (art. 9), ne res differrentur diutius, qua®

Pessarium esset (art. 10), ne ordo ecclesiasticiis, for-
eonficiendus, pugnaret cum decretis vel juribus
publicis tum privatis, et viderent, ut intacta ma-
^creut jura patronatus (art. 12), de quibus ambobus
e^üsuli posset demissis Tbeologis externis (art. 13);
^^ genere studerent promovere salutem patriae et Ec-
clesiae Cbristianae Reformatae (art. 14), variis rebus
^^epius communicatis c^m 00. GG-. (art. 15.)

Hi politici non simul delegari potuerunt a Synodis
Provincialibus tamquam deputati ecdesiastici; quum igi-
Synodus Holl. Sept. Encbusiae babita etiam legas-
seniorem ecclesiae Alcmariensis van der Nieu-
et idem postea inter politicos nominatas esset, in
ejUs locum successit Dr. Dom. van Heemskerk i.

decreto 00. GG. 3 politici statuerent de bono-
^^i\'io solvendo Tbeologis externis, dum die 1 m. Dec.

GG. de iis ipsis decreverant „dat (de predican-
ten en) de politiequen die uyt de Vereenigde Provin-
ciën en Landschappen bij haer Hoog Mogende beschreven
te Synode comparerende respective by de Provin-
e^^ii besorgt en betaelt moeten worden,quot; quod honora-
^luui nou omnibus idem fuit 3. Quamquam viri variae
electi sunt ex diversis collegiis, Commissarii
ï^\'^litici tamen inter se pares fuerunt, ut efifici potest
querelis Honaertii et Kromhoutii supra ^ me-

moratis; in sedibus oocupandis ex art. 6
eundem ordinem secuti sunt, qui viguit apud OO-
nempe talem, ut unaquaeque regio sua vice p ^^^^
dis munere fungeretur; quod jam observarunt
instructionem statutam, quum die 13 m. Kov. quot;
Gregoeius Gelriae Politicus, petente Lydio ,
Synodum oratione habitai, qua finita Commissai\'H^^^
mandatum et litteras credentiales tradiderunt ;
publice haec praelegit 2.

In primis sessionibus non multum fuit eoruua ^^
vinciae; sessione 3\'^ testati sunt, Theologos
litteras credentiales tradidisse 00. GG., ut opei\'^®^^^^
Duo eorum Mart. Gregorius et Sym. Scott® ^^^^
quatuor ^ senioribus suffragia recipiunt (stemopnem^^^
in eligendis praeside, duobus assessoribus et ^^^ ^^^^
scribis. Quibus electis leguntur jussu Politicoraöi
ticidi Statut! 11 Nor. 1617 S quorum art. 9
bit, ut primo loco agendum esset de 5 notis ^ ^
strantium articulis ; igitur Synodo visum est, suade ^^^^^
Politicis, statim arcessere gravissimos Remonstra ^^^
Quinam et quot arcesserentur tamen mandaturû
prudentiae Politicorum », qui praeter litteras
Synodi etiam scripserunt litteras citantes (citatie -

2 Act. pag. 11. Rursus hi duumviri nobis ohviam
eligendis translatoribus pag. 28.
Act. pag. 17 seqq.
5 Act. pag. 19. et Brandt, III. pag. 36.
® Act. pag. 21 ubi leguntur hae litterae.

Eogante Synodo Politici miserunt litteras ad
Frisiae, ut Sybbandüm Lubbertum prof. Fra-
\'^^queranum ad Synodum legarent.

Qmim adrenissent Remonstrantes, primo loco salu-
t^i\'Unt Politicos, deinde Bogermannum, a quo simul
ï\'^tunt dilationem bidui, ut ordinarent res suas. Bo-
^ERmannus boc retulit ad Synodum, sed Politicis vi-
est, ut ipsi Remonstrantes Synodum boc rogarent,
facto iidem putarunt iis esse concedendam dila-
^^Oûem usque ad diem sequentemi, item dilato re-
^Poiiso ad quaestionem, num admitterentur inter citatos
^REvikkhoviüs et Gtaulartius. Die sequenti per
ïiiblicum decretum (publijcke resolutie) Politici re-
^Poîiderunt, eos non posse admitti, quia iis ministerium
^^î\'ogatum erat; se tamen, Remonstrantes favore am-
Î^^^Xos, permittere, ut intersint Synodi conventibus atque
ï*^ivatim fratribus consilio adsint; quo decreto contenta
Synodus In genere (nam non nimis nobis hic
t^rdandum est) reperimur maximum consensum Poli-
inter et ecclesiasticos, rarissime tantum illi borum
^^Qiiam vehementiam erga Remonstrantes cohibere de-
l^erunt. Minus revera faverunt Remonstrantibus, sae-
aliquid exigentes, quod iis detrimente esset; ita
^odem die, quum inter Bogermannum et Episcopium
^^igaretur de tradenda huius oratione. Politici jubent,
^^ omnes Remonstrantes subscribant orationi, qualis
^^^st eamque exhibeant 3. Item, quum Bo germ annus

relit, ut Remonstrantes sententiam edant de Catéchisa^\'\'
et Confessione, hi vero non statim obediant, quia ha»«\'
ob rem citati non erant, tandem vehementissim®
clamavit Heinsius „Delegati petunl, mandant,
imperant, ut pareatis.quot;

Magis propitii Politici Remonstrantibus fuere,
Bogermannus voluerit, ut Ultrajectini statim elect^^\'
nem faeerent, utrum sedes haberent inter judices P^^^®\'
stito jurejurando, an vero adnumerarentur citatis; aequi^i®
visum est Politicis, ut hoc secum considerarent usa^^®
ad diem sequentem \\ Contra praesidi praescripser«ii*\'
quum Remonstrantes nollent statim sententiam sua^i
dicere de quinque articulis, sed antea vellent de n®
consulere inter se, ut eos hac de re interrogaret
post alterum s, quia non tanquam collegium citati erant,
sed solidi (hoofd voor hoofd) tenebantur. Revera coruni
auctoritas satis ex bis cognoscitur, neque est,
fusius de ea moneamus. Prouti videmus non prorsuS
injuria eos hostilis animi in Remonstrantes accusavit
Adrianus van Matthenes, 00. GG. adscriptus eX
Hollandia quod bic facere potuit durante Synodo î
nam delegati non tantum renunciarunt finita Syoodo;

® Cf. Mr. Jacobus Scheltema, Staatk. Nederland in voce ^^
thbnes et Brandt, III. pag. 400 et 401. Ubi unus altef\'^\'®
mitioris est animi, hune collegae mox interrumpunt : quando
Rochus van den Honaert suadere voluit Remonstrantibus^
respondeant secundum ordinem praescriptum atque finem
suit orationi verbis „ideo vos precamurT ,,Quidquot; inquit \'
„precamur, dio: imperamiis.\'\' Brandt, III. 278.

vero vel per litteras vel coram, nonnullis Ha-
gam profectis^ Varias adhibuerunt delegati artes,
^^ obtemperarent Remonstrantes ordini praescripto e.

scripserunt décréta, quae praelegerunt Remonstran-
tibus, monentes, ne in contumaciae accusationem in-
^iderent, additis poenarum minationibus ; interdum
Prïvatim colloquebantur cum iis, dum postea rem
\'■etulerunt ad Synodum s. Tamen obluctati sunt Re-
monstrantes, et tandem jussi ab ipsis 00. GG., ne
^^irent Dordraco, nisi per litteras permisissent Poli-
tici, et ut in posterum sine tergiversationibus respon-

Sed totam bistoriam perlustrare non possumus: jam
diximus de magna consensione inter ecclesiasticos et
Politicos: quum illi edere voluerunt libellum quasi Sj-
^odi apologiam, bi id non probarnnt, et statim eccle-
siastic! consilium missum- fecerunt ; porro delegat!
^ïMtri fuerunt Gomaeüm inter et Martinium Bre-
^-iensem, quum in bunc ille offenderats. Tandem con-
•^emnati sunt Remonstrantes eorumque doctrina, quam
t^men sententiam suo Marte non probaverunt Politici ;

eam prius referre voluerunt ad 00. GG. ^ Decretis
Synodi de 5 articulis tanquam testes ^ subscripserunt

^ „Dat dit alles over de vijf gecontroverteerde Hoofdstukken
^^^ Leere also besloten is getuyghen wij van wegen de Hoogh

delegati cum Heinsio secretario. Ipsi sententiae sa ^
scripsit Heinsius addita formula „tot ghetuygenisse

per specialem 00. GGr. approbationem b Nonmultar®
staut: condemnatis enim Eemonstrantibus

tbeologis externis, unanimes fuere Politici et ecclesi^®
tici in posterioribus sessionibus, vulgo postactis
Non est quod dicamus de impensis buius Synodi? ^
viatico tbeologorum externorum, de aureis nuiami®\'
quibus bonorati sunt, quamquam etiam bae rcS
ma pro parte commissae erant Politicis ^; de rebus
nomicis revera satis supra monuimus; die 30 m- ^^
1619 sua rogatione dimissi sunt: „Ende alsoo ^^^
beeren Politicquen Gecommitteerde versoecken
afscbeyt, dewijle het Synode is geeyndicht, I® ^
dat met complimente van civile bedanckinge verg» gt;
m den verstande nochtans dat sij noch eenige « »
sullen blijven, tot dat alle begeerde stukken s»^®^
overgesonden wesen, die behoeven ende vereij®
werden te ratificeren.quot;

Antequam transimus ad tertiam partem, huius etia^
loei est observare, aliquanto ad Synodos Nationales
ferendam esse Synodum ecclesiae quot;VVallonicae,
excipias Groningam usque ad annum 1780 oum

Moogh: Heeren Staten Generael tot dese Synode gecomniJ
met onderteyekeninge van onse handen.quot; Act. pag. 320.

2nbsp;Cf. Res. Stat. Gen. 24 Maart, 27 Apr. 1619.nbsp;,
® Cf. Ypey et Dermout, Aanteek. op de Gesch. der

ecclesiis praeest una Synodus, quae si opus habeat
politica auctoritate se vertit ad 00. GG. Hi tamen
Com. Pol. nunquam ad eam delegasse videntur; sal-
tern nobis nihil hac de re obviam venit, quam opini-
Oûem plane confirmât S. van Slingelandt his verbis:
«dat haar Ho: Mo: sig soo weinig moeijen met de
Walsche Kerken, en met het Walsche Synode, dat sij
lt;laar op geen politicq Commissaris senden, schoon we-
sende een nationaal, en geen Proviciaal, Synode, ge-
lijk de Provinciën doen op de Provinciaale Synoden.quot;

Ees quae paullo ante ut et ipso a° 1795 eveneruot,
quae tot tantasque rerum mutationes provocarunt? ibi-
dem multa mutarunt in ipsa ecclesia, inprimis in
quae spectant nexum ecclesiam inter et civitatem. Suc-
usque ecclesia, quamquam semper sub jugo civita^®
cohibita, tamen secundum liberum arbitrium de rebu®
ecclesiasticis disposuerat; tantum jura circa sacra exei-
cuerat civitas, rarissime aliquid auctoritatis in rel\'^®
ecclesiasticis 1. Nunc vero mutatis rebus politicis; ec-
clesia uno ictu plena frui coepit libertate, quae tamc^

^ Cf. Broes, Kerk en Staat, IV pag. 65. „Mogt op
ode de Commissaris Politiek somwijlen een hooger gezag
ren, dan aan de kerkelijke vrijheid welgevallig wezen kon. •
zuiver kerkelijke zaken werden echter doorgaans aan de Ker
overgelaten, en het beheer van het kerkelijke behield, voor öe
minst, een onderscheiden kerkdijken vorm.quot;

iiti plerumque et singulis fieri solet, ipsi magis exitio
quam utilitati id temporis fuit. Cum libertate enim
iiou amittere non potuit privilegia, quibus tam diu
iisa erat prae ceteris cultibus, tanquam ecclesia domi-
^ans. Nonnulla dicenda videntur de hac rerum conver-
®ione, quia haec arcte cobaeret cum nostro argumento.

Animus commotus atque turbatus in rebus politicis
^eque intactam reliquit ecclesiam et res ecclesiasticas.
Statim in Hollandia, ubi post profectum G-uilielmum V
^oco 00. jam d. 26 m. Jan. convenerat „ de Vergade-
ring van de provisioneele Representanten van het volk
^au Hollandquot; statutum est, ut omnes, quibusnam socie-
tatibus religiosis adscripti essent, iidem gauderent ju-
ribus, et ex decreto die 13 m. Martii „zijn de voor-
malige synodale Vergaderingen, op authoriteit en ten
kosten van den Lande, onder het opzicht van twee
Commissarissen politicq gehouden, volgens de grond-
lieginselen, dat alle menschen niet alleen gelijke vrij-
heid met betrekking tot den godsdienst hebben, maar
ook gelijke rechten genieten, afgeschaftquot;, eet i.

Ubivis fere clare locuti sunt de necessitate transe-
iiQdi de dominatione et servitudine ad libertatem, etiam
ex cancellis ^, quod avide arripiunt tot Dissentientes
(Dissenters), quibus tandem elucet hora libertatis.
Dmnes sibi persuasum habuerunt de necessitate tollen-
dae dominationis religionis in libera republican, et

^ Cf. Codex Novus Batavus , -II. in voce Synode.
® Cf. Leerreden over den overgang van de overheerscUng tot de
\'^\'•ijheid in Nederland, naar 2 Cor. 5 : 17^ Leijden 1795.
De Godsdienst afgezonderd van den Staat, Leijden 1795.

parvi fecerunt difScultates oriundas ex exaequatis om-
nibus cultibus et emancipatione ecclesiae de civitatis
potestate, contra probare studuerunt esse rem levem
et optabilem, ipsos ecclesiae adscriptos omnes religiooi®
sumtus ferrei. Quorum principiorum sequela fuit, quo\'i
tolleretur, ut jam factum erat in Hollandia, auctoritas
politica in synodis, sed simul quod in posterum noo
resarcirentur a civitate pecuniae deputatorum synodalium
cet. Groninga talia anno 1796 decrevit decreto publico
Conventus (Vergadering der Eepraesentanten) regioni»
ültrajecti crearat collegium (Commissie) „ter ont^^er-
ping van een plan van gelijkheid voor alle Godsdien-
stige Gezindheden binnen deze provintie,quot; quod die
14 m. Apr. 1796 renunciavit, et suasit plenam sepa-
rationem ecclesiae a civitate, prouti etiam revera de-
cretum est die 13 m. Maii, quod decretum magno cum
applausu receptum est 3.

^ Cf. Proeve van Betoog, dat het den Gereformeerden mogeHj^
en raadzaam zij, om hunne leeraars zelfs te salarieeren, enz. L^\'J\'
den 1796.

^ Cf. Ea^tract uit het Register der Resolutien van de Represen-
tanten van H Volk van Stad en Lande inhoudende Resolutie ter
intrekking van het politiek gezag bij de Kerkelijke Synoden etc. »
Maart 1796 in Jaarboeken der Bataafsche Republiek, YlH. pag-

^ Cf. Dankoffer aan de Representanten \'s Lands van Utrecht\'
enz. door Thedphilus. Inter alia ibi occurrunt: „Gelukkig volk
van Utrecht, dat moeds genoeg hebt, om den eer.sten stap t®
doen, op dien roemrijken weg, welke regstreeksch uitloopt op dat
heerlijke gebouw, de ééne algemeene Kristehjke Kerk, waarvan

eene bevoorregte kerk in eene maatschappij van
heid en Gelijkheid - ligt geveld. Een kloeke stap en Vrijheic^

Circa hoe tempus ^ convenit ex decreto 00. GG. d.
m. Dec. 1795 primus Conventus Nationalis (eer-
Nationale Vergadering). De ecclesia prorsus sepa-
^anda a civitate civis Ploos van Amstel legem
(doet een voorstel) die 23 m. Maii ut decerna-
tur ne religione separata a civitate in posterum sit
^cligio domiuans, quae lex traditur collegio (commissie)
constanti e civibus Lublink, Eeijns, Sijpkens,
ï\'loh, Colmschate, de Beveeen, Pasteur et
Dranger. De ea die 1 m. Julii renunciavit Lublink
Jünior primo loco uegans, religionem jam separatam
®sse a civitate: „Is danquot;, inquit, „de Godsdienst
kerkelijk reeds afgescheiden van den Staat? Dit
^Hoesten wij natuurlijk vragen. Bij wat gelegenheid,
op wat tijd, waar toch en door wien is dit gedecre-
teerd?quot; Porro conventui suadet hanc separationem:
«En nu is het niet meer de vraag of de Kerk reeds
\'\'an den Staat is afgescheiden, maar of zij er van
®ioet worden afgescheiden, of de voorrechten van eene
Predominante Kerk moeten worden afgeschaft: en wie,
^lie dit onbevooroordeeld durft onderzoeken, kan hier-
omtrent een oogenblik in twijfel staan ?quot; Simul tamen
suadet summam hac in re prudentiam: „Wie ziet niet

\'^elijklieid en Godsdienst zullen u, als haare echte beschermers
®eiie onvergankelijke eerzuil stichten in de harten van eene ge-
dikkige en dankbare nakomelingschap.quot;

Cf. Mr. G. W. Vrbbdk, Bijdragen tot de Geschiedenis der
^rnwenteling van 1795 tot 1798, II. pag. 75.

® Cf. Dagverhaal der Handd. der Nat. Verg., II. pag. 265 et
■Jaarboeken der Bat. RepuM., IX. pag. 37 sq.

de verbazende veranderingen, die hierdoor in onS ë^\'
heel Staatsbestier moeten ontstaan; den invloed,
het op de zonderling samengestelde inrichting vao ^^^
gemeenebest moet hebben? Alle die veranderioS®^
door den Burger Ploos van Amstel voorgeslagen\'
hoe billijk de grond zijn moge, daarvoor bijgebrag^\'
gaan ondertusschen verzeld van zwarigheden, die ook
den koensten hervormer bedagtsaambeid inboezemenquot;
eet.

Ex his ortum est decretum celeberrimum diei 5
Aug. quo abrogata est Ecclesia privilegiata ac do-
minans, et cum hac vetus illud systema Ecclesiae ob\'
strictae civitati cum omnibus annexis; eodem die crea-
runt collegium personale (personele Commissie)
membris Conventus Nat., quod colligeret et penderet
omnes difficultates, sequelas istius systematis, et sen-
tentiam diceret de remediis adhibendis; interea litter\'^®
(circulaire Missive) darentur supremis Auctoritatibn^
(Hoogst Geconstitueerde Machten), in diversis regio-
nibus, quibus incitarentur. ut agerent secundum ü^®
principia3. Hae litterae datae die 10 m. Aug. cui»
illa adhortatione simul haec continebant: „En
dringen tevens ten sterkste bij Ulieden daarop aa^^\'
dat gij die algemeene inrigtingen, welke wij
deeld hebben, dat niet op één oogenblik konden ^^or-
den veranderd, en welken, in het vierde lid van on®
nevensgaand besluit breeder omschreven zijn, in staa^®

of voor zooverre daarvan reeds mogt afgeweken
^^iii (iu Ultrajecto?) in den vorigen staat terugbrengt,
^^^ zoo lang dat zal ingevoerd zijn een volledig ont-
werp, waarnaar deze gewigtige zaak geschikt zal kun-
nen worden: en dat gij dus ook in het bijzonder de
betaling der bezoldigingen van Hoogleeraars, Kerkleer-
eu andere beambten van de gewezene Heerschende
^erk, tot zoo lange op den ouden voet doet voort-
gaanquot; 1.

ï^es non sunt mutatae a° 1T97, nam rejecta estCon-
politica ^ die 8 m. Aug. per populi suffragium.

1 m. Sept. convenit Conventus Nationalis alter,
^quot;^ms Constitutio politica accepta est d. 1 m. Maii
Omne vinculum civitatem inter et ecclesiam
^^^ellitur: „Elk kerkgenootschap zorgt voor hetonder-
^^iid van zijnen Eerdienst, deszelfs Bedienaren en ge-
®tigteuquot;3. nonnihil tantum remanet secundum artt.

®ece in angustiis Ecclesia et ejus ministri; post tres
^mios sibi ipsi prospiciendum erit, nam per revolutio-
12 m. Junii, quamquam Imperium mutetur, in-
^^cta manet Constitutio. Conveniunt Rheno-Traj ectum
ihi conamina instituunt, ut colligantur pecuniae, unde
^^ posterum necessaria solvi possint. Quot quantaque

et Dehmout, Gesch. der Nederl. Herv. Kerk, IV. pag. 155.
^ Cf- Staatsregeling van\'1799,. Algemeene Beginselen, Artt.

iis obstent, non difficile intellectu; nos de his offl^ib^®
tantum verbo monere possumus, verentes, ne ^^^^
fuse de huius temporis historia egerimus.

Ut ad argumentum redeamus breviter nobis dep^^^
genda est ecclesiae conditio, quod attinet ad ejus co^
tus. Non amplius est privilegiata ecclesia nec domiû^\'^®\'
ab altera vero parte libera a civili inspectione, ut e^ r
liquae societates, in habendis concionibus ; nibü
pro impensis repetere potuit. Hic autem status u®
erat ingenuus, quippe qui minime ortae ecclesiae b^®
toriae conveniret ; ministri enim semper huoUSlt;l^
quasi munere fungebantur et adstricti erant ad ^
nisterium praestandum secundum certum ordinem ^^
clesiasticum, nondum justo modo abrogatum. H^® ^
ecclesiasticus ab iis exigebat, ut colligerentur convoca
tis consistorialibus, classicalibus et provincialibus co^
cionibus, quarum antea resarciebantur impensae. ^
ab anno 1795 tamen, quum Commissarii non dele»
sunt, neque praestitae sunt pecuniae pro sumtibu^
Haec conditio neque ex Constitutione 1798 diu pe^
manere debuit, neque potuit. Attamen prorsus
modo res mutatae sunt, ac putaverant.

de tot damna et difficultates exstiterunt. Art.
continebat: „ Elk hoofd eens huisgezins en op
staande Persoon van beiderlei kunne, mits den
dom van 14 jaren bereikt hebbende, doet zich inscbril

bij een of ander kerkgenootschap, hetwelk vrij-
\'^^illig verlaten kan worden, om tot een ander over
® gaan. Voor ieder Kerkgenootschap wordt van de
^zo ingeschreven Leden tot onderhoud van deszelfs
denaren en eigendommen eene jaarlijksche gift ge-
^orderd, niet te boven gaande eene zekere bepaalde
achtervolgens hetgeen aangaande dit een en ander
y de wet nader zal worden vastgesteld.quot;
^eque

nunc disruptum omne vinculum: nam ex
14 ejusdem Const. Pol. „blijven de Hoogleera-
Leeraren en Kerkelijke Bedienden der voormaals

Kerk, zoo verre die bij de aanneming
Staatsregeling in dienst zijn gesteld et uit eenige
^oiitieke kassen worden gesalarieerd of gepensioneerd,
^•^ïine Tractementen of Pensioenen genieten, tot dat
bepaalde bij Art. 12 in werking zal zijn gebragt.quot;
^\'^^quani tamen hic art. 12 vim haberet; vinculum

inter et civitatem adeo vellicatum, nunquam
ï^^aiie disrumpitur, contra sensim paullatimque arctius
\'^\'^üstringitur, immo ecce Commissarii politici nostri

I^eputati enim ex ecclesiae Synodis, quae convenie-
iu singulis provinciis, (non enim cessarunt eccle-
conventus post annum 1795) mox adierunteos,
summig rebus praeerant, utimpensae Synodorum more
iis solverentur, e. g. a° 1801 ßheno-Trajectini

l^^teutes restitutionem pecuniarum inde ab a° 1795.
etiam pertinent litterae scriptae a regimine de-

^^ïtementali Transisulanio\' de dato 17 Oct. 18021,
Cf. Notulen van het Staatsbewind..

in qnibus proponitur modus „waarop zooveel doenlÜ^
in het jaarlijksch synodaal en classicaal subsidiegei
der respectieve classe van Deventer, Zwolle, Campe^^
Vollenhoven en Steen wijk zoude behooren te wor^e»
voorsien enz.quot; Hanc quidem occasionem avide arrip»®\'
runt ii, qui summis rebus praeerant (Staatsbewind); ^^^
ita pristina rediret conditie, toto coelo discrepans a
ea, quam optaverat constitutio politica. Ex quibns fa-
cile patet, non omnia antiqua revera obsoleta fniss®?
sed primis post rerum conversionem temporibus anim®®
turbatos multa probanda temere abjecisse. Legimns i»
Notulis 11 Aug. 1803:

„Waarop gedelibereerd en in aanmerking genomen
zijnde, dat hoezeer ook de Maatschappij aan elk bai\'ei
Leden eene onbepaalde vrijheid moet laten, om zooda-
nigen Godsdienst te belijden en aantehangen, als de-
zelve voor hun nuttig en noodzakelijk oordeelen, md®
in dezelve niets worde geleerd, hetgeen degevestig
Kegeering, of openbare Rust kome te storen, n®
echter niet min zeker is, dat de invloed van den

Godsdienst op het bestaan en de voortduring van ^^
Burgerlijke Maatschappij van het uiterste gewigt i^h
dat dezelve niet geheel aan het oppertoesicht van
Politicque Regeering behoort te worden

dat dit te gevaarlijker zoude zijn in een Staat, aM®^^\'
de Leeraars der voormaals Heerschende Kerk, al nog?
aan de geetabliseerde en nimmer door eene wettig g®
constitueerde Magt afgeschafte. Kerkordening zijn\'^®^^
bonden, op deselve zijn aangesteld en in hunne dien^
bevestigd, als mede daar op den Eed afgelegdbeb e

verpligt zijn niet alleen Consistoriale, maar ook Clas-
^icale eu Synodale vergaderingen, en andere daaraan
Verbondene werksaamheden waar te nemen, dat vooral
® Synodale Vergaderingen, al waar niet alleen de
elangen van de Hervormde Kerken van één Depar-
teoieut, maar ook door de subsisteerende Correspon-
ntiëü met de Synoden der andere Departementen,
van alle de Hervormde Kerken in bet Bataafsob
^eïneenebest worden behandeld en behartigd, en die
ergadering eigenlijk gezegd moet worden te zijn eene
Wekere Kerkelijke Rechtbank in het hoogste Ressort,
eri Welkers uitspraken soms van het hoogste gewigt
^P de Burgerlijke Maatschappij kunnen zijn, een zeker
\'^hticq Toesicht behoeven, tot voorkoming van alle
Verwarring en nadeelige botsingen; en eindelijk ge-
e^Qsidereerd zijnde, dat partieele maatregelen in de-
^eii bet gewenschte effect niet kunnen hebben:quot; de-
cretum est.

TJt pecuniae Synodales et classicales more anti-
liiitus (ante 1795) solvendae sint.

Etiam solvendae sint de anno 1802 in omnibus
Provineiis, exceptis Frisia et Drentbia, ubi non babitae
Synodi.

Ut dependantur coetui Zelandiae 100 floreni.
üt observentur hae leges:
jjDat van nu voordaan in navolging van hetgeen
^\'^orheen bij het Hoogste Gezag gebruikelijk was, aan
et Staatsbewind der Bataafsche Republiek zal worden
^erzogt de permissie tot het houden der jaarlijksche
, l^riodale Vergaderingen van de Hervormde Kerken
mnen dit Gemeenebest, welke permissie geaccordeerd

zijnde door en van wegens welgemeld Staats-Be wiö^ ?
een of twee Commissarissen Politicq zullen worden
noemd om bij deselve te assisteren en inzonderheid
toe te zieu; dat op dezelve geene Politicque za^eu
worden verhandeld, ofte ietwes, hetgeen de openbare
zekerheid van den Staat zoude kunnen stooren, onder-
nemen, met last aan de respectieve Synoden van de-
zen Staat, om na het afloopen van hunne Vergad®\'
ringen, een exemplaar van derzelver Acta

geauthentiseerd te zenden aan het Staatsbewind;
een gelijk Exemplaar aan het Departementaal Bestuui
waaronder zij respective ressorteeren.quot;

Postquam tantae introductae erant mutationes, dc
putati ex Synodo ecclesiae Eeformatae Groningana^
primi miserunt litteras d. 11 Febr. a° 1804 ad C^n-
ventum summi Imperii, quibus petebatur concessio
Synodi convocandae in diem Martis secundum P^®*

Pentecosten, adjecto exemplari Actorum postremae Syn-
odi. Hae litterae traditae Collegio rerum internarum
(commissie van Binnenlandsche zaken) his

„Deputaten van de Christelijke Synodu®
der Herformde Kerk in het Departement
van Stad en Lande van Groningen
aan het

Door de Christelijke Synodus der Herformde Kerke
in dit Departement in het voorgaande jaar

1803 ge-
houden binnen Groningen den 7 Juni en volgende da-
gen is bepaald, dat de eerstvolgende Christelijke Sy

^odus in dit jaar 1804 wederom binnen Groningen op
•len tweeden dingsdag na Pinlcster zijnde de 29 Mai
volgende dagen zal gebonden werden, en de De-
putaten der Synode volgens bnnne lastbrief aanbevo-
H, om alles betwelk daartoe behoort, tijdig te be-
zorgen en in het werk te stellen.

Dan na het aflopen van bovengemelde laatstgehou-
Synodaale Vergadering is den Deputaten der Sy-
node ter band gesteld Ulieder Hoogst Geeerbiedigd
besluit op donderdag den 11 Aug. 1803 27 bepaa-
lende onder anderen, dat voortaan in navolging van
hetgeen voorbeen bij bet Hoogst Gezach gebruikelijk
^as aan het Staatsbewind der Bataafsche Republiek
Zal worden verzogt de Permissie tot het houden der
jaarliiksche Synodaale vergaderingen der Herformde
berken binnen dit Gemeenebest, gelijk ook dat na
^et aflopen der Synodaale Vergaderingen één Exem-
PW van derselver Acta, behoorlijk geauthentizeerd
gezonden zal worden aan het Staatsbewind en één ge-
^^ijk Exemplaar aan het Departementaal Bestuur, waar
Onder zij respectivelijk behoort.

Ingevolge hiervan is het dat wij in onse hoeda-
^\'iglieid als Deputaaten der Synode ons met allen eer-
bied tot Ulieden vervoegen, en van ü verzoeken
noodige Permissie tot het houden eener Syno-
lt;laale Vergadering der Herformde Kerke in dit De-
partement in dit jaar 1804 binnen Groningen op den
^^eeden dingsdag na Pinkster 29 Mai en volgende
quot;lagen.

Terwijl wij tevens de eer hebben om aan Ulieden
^en behoorlijk geauthentizeerd exemplaar van de Han-

U Lieder
Ootmoedige Dienaren
Deputaaten van de Christi, Synodus dei
Herf. Kerke in het Depart. Stad en Lande
van Groningen:

Maetinüs Swijghüizen Pred. te Gronin-
gen en uit naam mijner mede Deputaaten
Joh. Aug. Bibenchek, Joh. Ern. WinteP
et Will. Leon. Haenenberger Predd. te
Delfzijl, Zuidhorn en in de Beerta.

Groningen d. 11 Frebruari 1804.quot;^
Subsequenti die 2 m. Martii renunciavit Collegim^^
rerum Internarum, et decretum est\', ut permitteretur D®\'
putatis Synodi Groninganae Synodalis conventus habeu-
dus ipso die, quem proposuerant. Eogatus est et missu»
(gecommitteerd) eodem decreto, qui tanquam Comm-
Pol. interesset Synodo, civis D. C. Eengers membru^
regiminis Departementalis Groningani, in cuius locuni;
si opus esset, succederet civis B. D. van Idsinga ite:®
membrum ejusdem regiminis; dum penderetur ilÜ?
interfuisset Synodo, honorarium centum et quinquagin^_^
florenorum. De mandato vel instructione iis datis, ni-
hil invenitur, nisi mandatum habeas quod in eodem
creto de legationis consilio dicitur, „ ten einde bij g®\'

melde Synode te adsisteeren, en insonderheid toe te
^ien en te beletten, dat aldaar geene politieke zaken
Verhandeld, ietwes, betgeene de openbare zekerheid van
den Staat en de rnst der Gemeenten zoude kunnen stoo-
ondernomen en aldaar geene andere stukken, dan
kerkelijke en de Kerke aangaande, behandeld worden.quot;

Epitome decreti missa est iis oivibus, rogatione ad-
dita, ut intra 14 dies nunciarent, num obirent munus
^eene. Igitur die 16 m. Martii litteras dederunt cives D.

Rengebs van Fabnsum et B. D. van Idsinga, qui-
hifö uuuciarunt se suseepturos esse munus iis delatum i.

Eodem modo in aliis regionibus (departementen)
^onimissarii politici creati sunt. Si quidem inspicis
^otulas Conventuum eorum, qui summis rebus prae-
ei\'aut, invenies tum deputatorum Synodalium petitio-
^es annuas, ut iis liceret Synodum convocare et ut
erearentur Commissarii politici, horumque substituti,
eiini litteras creatorum de munere suscepto. Sic v. c.
die 2 m. April. 1805 creatus fuit J. Meerman j. u. d.
rnembrum regiminis departementalis Hollandiae eique,
forte fortuua in morbum incidisset, substitutus est,
Van Toulon j. u. d., membrum consilii munici-
Palig Hagani, ut adessent Synodo, quae Hagae Comitis
haberetur; alterntri, qui interfuisset Synodo, honorarium
florenorum concessum est.
Itidem dicti sunt anno 1805 Commissarii politici in
Groniuga L. B. Lohman et J. D. Quintus, in Ze-
Wia. in Transisulania, in Drenthia, in Gelria, in
ultrajecto (W. Cbaayvanger j. u. d. et C. W. Cam-

bier) et in Frisia \'; plerumque Commissarius politi\'\'^^®
membrum erat regiminis departementalis, qui vero
substituebatur, membrum eonsilii municipalis; boDor^\'
rium in quoque departemento 150 florenorum.

Hic rerum status, qui aperte pugnat cum art.
constitutionis politicae anni 1801, confirmatus est po®^
mutatam regiminis formam, E. J, Schimmelpenni^^\'®^^^
Pensionario Magno. Nexus, qui sensim paullatimaquot;®
rursus constrinxit civitatem et ecclesiam, contirmatus eS^
art. 4 constitutionis politicae ai 1805, qui sic se babe^\'

„Er bestaat geene lieerscbende Kerk. Het Gouver-
nement verleent gelijke bescherming aan alle Kerkge-
nootschappen, binnen dit Gemeenebest bestaande. Ö®^
handhaaft dezelve bij de ongestoorde uitoefening
hunne kerkelijke Instellingen, geschikt ter verbreiding
van godsdienstige beginselen en goede zeden, mitsg®\'
ders tot handhaving der goede orde. Het neemt de
nodige maatregelen, welke de bijzondere omstandigbe\'
den van deze Kerkgenootschappen, met betrekking t®*
de openbare rust en algemeene welvaart, vereischen-
Ad haec consdia (maatregelen) pertinuit, ut demuin
concessione data ad exemplum decreti diei 11 m.
1803 Sjnodorum conciones haberentur et ut Comim®\'
sarii politici custodiam in iis haberent; Synodi concione
finita,, renunciare solebant Commissarii politici, Synodu^
convenienter institutis congregatam et nulla nisi ecclesi-
astica tractata fuisse ^; nonnunquam tamen minister Sy»\'

1nbsp;Cf. Notulen van het Staatsbewind 5 April 42 en ^Si
19 April N°. 32, 25 April Nquot;. 44 en 45, 11 Junij Nquot;.

adscriptus haec renunciavit i, adjecta scripta rela-
\'^ioiie (verbaal); qualis quoque narratio sola missa est s.
quot;^^^audo Commissarius politicus mandantibus renunci-
munus, minime, ut quis putaret, is qui sub-
^^i^Utiis erat, huius partes suscepit, sed alius creari
Nempe in Notulis 29 Jul. 37 1805 inve-
litterae missae a D. W. A. Brantsen, quibus
dimissionem; in cuius locum J. F. W. van
\' ^aüi^ y^j. Biljoen futuro regimini Departementali
adscriptus Commissarius P. creatus est, cuius
eertior factus est P. H. Reinst Arnhemensis sub-
Quum vero et Spaen van Biljoen se ex-
^^saverit, denuo rogatus est, ut munus susciperet,
Synodum aperiret, si iter sibi propositum dif-
ïiequeat, neque per omne tempus illi interesse
quo quidem posteriori casu A. P. R. van
Borch van Verwoede rogatus est, ut in reli-
Synodo Celriae interesse atque Commissarii mu-
fnjjgj vellet. Profecto gravibus curis premebatur

^^ genere nunc Ecclesia fortuna prospera usa est. In
\'^iim Collegium rerum internarum (Raad van Binnen-
^^•Ische Zaken) successit Secretarius civitatis (Secreta-
Van Staat) Henricus van Stralen, cui etiam
Ecclesiae provincia; vir doctus et religionis
quantum potuit, Ecclesiae Reformatae propi-
fuit. Sed anno sequenti, republica in regnum con-
Ludovicus Napoleon die 9 m. Junii 1806

Hollandiae rex creatiis est; in locum Strat.e^\'II
cessit Molleeus Administer Rerum Internarum-
tio res non mutatae sunt, quamquam ex art. 6 ^^^^^
Constitutionis civitas adhuc plus valeret in rebus ec^e

„De Koning en de Wet verleenen gelijke bescher\'
ming aan alle Godsdiensten, welke in den Staat wor^
den uitgeoefend; door hun gezag wordt bepaald
hetgeen noodzakelijk geoordeeld wordt

organisatie, de bescherming en de uitoefening
alle eerediensten. Alle uitoefening van

Neque Synodi mutatae sunt. Si forte fortuna i
alterve Commissarius Pol. e vita decesserat, regim®®
departementale regem rogavit, ut novus crearetui
Rheno Trajecti W. Craaijvanger j. u. d. mortuus
est; regimen dei^artementale rogat, ut adimpleatur
nus vacans; res traditur Administro, civitatis Secreta^
rio (Secretaris van Staat), ut sententiam dieat^
obeundo munere. Sequitur responsum offerens candida
tum J. A. van Lijnden van LunenburG; quiq^®
creatus est Com. Pol.

Exemplar actorum synodalium missum est Admini^^^
Rerum Internarum, quod in archivo deponeret^-
Anno sequenti 1807 deputati diversarum Synodor^^quot;^

perrexerunt petere concessionem Synodi habendae et
Negationem politicorum ^. In nostra regione creatus
^iiit J. hinlopen, cui adjunctus est W. J. B. van
^iiilen tanquam substitutus. Honorarium solitum 150
florenorum iis concessum est

^i fallimur in Indice Decretorum a^ 1808 nulla fit
mentio Comm. Pol.; ita ut putaremus, eos hoc anno
^on creatos Msse. Attamen apud Ypey et Der-
^out 3 et apud Pape ^ sermo est de regis decreto d.
^^ in. Apr. 1808, quo concessisset Synodos ordinarias
^^^bendas praesentibus Comm. Politicis, quae fuerunt ulti-
^ae, more solito habitae. Nam multae mutationes intro-

^ Heer. en Besl. 19 Febr. 1807, No. 31, 25 Maart 1807,
21, 10 Aug. 1807, Nquot;. 11.

\' De remuneratione Commissariorum P. sub republica ante
nil invenimus, nisi chartula in Archivo Regni, cui inscrip-
iis solvi f 4—: 16:0, sed sine ulla temporis mentione.

^ C. W. Pape, Het Leven en Werken van J. D. Janssen,
67. „Aangenamer was gewis zijn besluit van den 15 dier-
^\'^Ifde maand (April 1808), bij hetwelk het houden der gewone
%Hoden werd toegestaan en waarheen even als bevorens commis-
®^rissen-politiek werden afgevaardigd. Deze Synoden waren ech-
^^^ laatsten, die op den ouden voet gehouden werden.quot; His
\'\'»■iptoribus tertius adjungendus est Mr. Jac. Scheltema Gesch.
Letterk. Mengelwerk, Tom III. p. I. pag. 258, qui de civita-
consiliario (staatsraad) Hinlópen haec tradit: „In Herfstmaand
is Hinlópen Comm. Pol. geweest van het provinciaal Syn-
der Hervormden te Utrecht. Door de deftigheid en min-
der aanspraken, en door de schranderheid en voorzig-
l\'gheid der advisen, verwierf hij veel goedkeuring en lof bij de
dier vergadering.quot;

ductae sunt in reg-unda ecclesia; per decretum d. ^^
m. Maii N°. 44 propria Administratio cultus pu^l^®\'
instituta est, Admiuistro Mollero, in quo decreto
quanto detiniuntur huius officia, ex quibus elucet, i»^\'
g-nam illi tributamesse auctoritatem, immo ecclesiam
pependisse ex arbitrio civitatis. Tale fuit decretuio =

„De Eeredienst is van het Ministerie van Binne»\'
landsche Zaken afgescheiden en aan een bijzondere»
Minister opgedragen.

Deze Minister is belast met het inwinnen van naa»^\'
keurige berigten omtrent den tegenwoordigen toesta»
der onderscheidene eerediensten, die in het Rijk
leden worden.

Hij moet zorg dragen, dat zij, die dezelve belijde»\'
zich naauwkeurigbjk gedragen naar betgeen door de
Constitutie en de Wetten is voorgeschreven; hij bee^^
een oppertoezigt over alle eerdiensten, en over d®
handhaving der Kerkelijke tucht; hij neemt keD»i®
van de geschillen, die zouden kunnen ontstaan, ^oquot;
tusschen de eerdiensten onderling, als tusschen
die denzelfden Eeredienst belijden; draagt den Kom»^
alle de schikkingen voor, die vereischt worden,
aan allen eene gelijke bescherming te verzekeren; \'d\'
waakt dat de Leeren, die gepredikt worden, diene^^
tot bevordering der braafheid, en tot vermeerdering
het welzijn der Maatschappij, en hij is in het algem®®\'^
belast met al wat betrekking beeft tot de zaken va»
den G-odsdienst, en de betalingen deswegens te doen\'

1 Cf. Alphahetisch Register op de Decreten van Zijne
steit den Koning van Holland, VI. pag. 57.

Modern anno variis decretis omnes res ad Administra-
pertinentes ordinatae sunt i, sed prae ceteris
^ttentione nostra dignum est decretum organicum q. d.

2 m. Aug., quo multa Administro praescripta sunt
® Ecclesia. Secundum art. 2 stipendia ministrorum
^quot;^^^enda curat civitas, neque ullos alios sumtus, ita
pecuniae synodales in posterum non pendantur s.
13 decreti Administro praescripsit, ut collegium
^^^sultans (raadplegende Commissie) diceret unicuique
: j, Hij zal eene Commissie benoemen, bestaande
P Zijn minst uit drie en op zijn meest uit negen per-
van iedere erkende G-odsdienstige Gezindheid
J ^et Kijk^ oj^ iedere dier Commission te raadplegen
^ gens de te nemen schikkingen tot het definitivelijk
^ gelen van al hetgeen den Eeredienst der onderschei-
dde Gezindheden betreft.quot;

Collegiuiu Ecclesiae Eeformatae d. 11 m. Jan. inau-
^instelodami a Mollero3, et mense Aug.
obtulit „Conceptreglement op de orgcmisatie
Holl ^^^ ^^^^ormd kerkgenootschap in het koningrijk
prov^quot;^-\'quot; ^^^^nbsp;sublatis diversis synodis

l\'ianiquam minores, iis conventibus quae succederent in
^eronbsp;^ocum. Cf. Ypey et Dermout , Gesch. der Nederl.

IY_ pag. 382 et 383 et Aanteek. IV. pag. 61 et 62.
.nbsp;et Dermout, Gesch. enz. IV. pag. 389, ubi legun-

committitiir. Hoc specimen, nonnullis mutatis, sine
bio a rege probatum fuisset, nisi Ludovicus frat^
ranno cedere debuisset a° 1810. Nunc revera
fatis usa est ét Patria ét Ecclesia Reformata,
constituenda esset secundum legem d. 18 Geriaio^
An X, parum convenientem cum rerum conditio»®
nostra patria. Ecclesia Reformata baberet consistö^\'\'^
et synodos i, quorum Synodi tantum convenirent co»\'
cessione impetrata ab Imperio (Gouvernement)
liario Civitatis Administre cultus publici (conseiH®^
d\'Etat chargé de toutes les affaires concernant les cquot;^\'
tes) certiorefacto de rebus, quae traetarentur, praeseö^®
praefecto vel sub-praefecto

Anno 1811 res politicae quidem reformatae ad
mam legum Prancicarum, sed ecclesia maxima P^\'^

parte mansit in statu quo. Stipendia ministrorum
soluta sunt, neque conventus ecclesiastici secu«
novam legem babiti sunt. Bene de ecclesia bis tempquot;\'
ribus meritus est J. D, Janssen qui jam a°
Collegio consultanti operibus et consiliis adfuerat? ®
nunc libellum (memorie) Parisias misit, ne prcmu^\'
garetur lex d. 18 germ, an X, sed omnia ine®^
manserunt, dum miserrima ecclesiae conditio erat-
Secundum decretum d. 24 m. Jan. 1812

2 Cf. Art. 24, 29—32. Lex cl. 18 germinal an. X leg^\'^^
apud J. B. Düvergiek, Collection complete des Lois, eet-
XIII. pag. 101 ed. 2\\ Simul tamen cf. Beeret. Imp. d.

lae spatium undeviginti annorum facies externa
riitn regionum yalde mutata erat, quippe quae com-
gt;ibus

^ 1 Valet de ecclesia, ubi antea semper unanimitas
^\'^iderabatur, quia Synodus Nationalis post a. 1619
quam convocata fuerat. Nunc vero per 8 vel 9 annos
^^ eidemque administrationi submissa, magis unum
P^s eifieere coepit; eamque non rursus in partes
esse, fere omnes consenserunt, quamquam
quot;^^Endoepius antiquas synodos provinciales signifi-

^ quot;-A-lle kerkelijke Vergaderingen zijn wettig, mits
(I^^^Nve verzoeken om Commissarissen politiek, door
Souvereinen Vorst aan te stellen, ten einde toe

aiemoriam revocamus art. 1 Const, pol. 1798: „De Ba-
® Republiek is één en ondeelbaar.quot;

te zien, dat er niets strijdigs met de wetten e»
algemeene rust voorgenomen worde i.quot;

Nunquam tamen in posterum hi conventus ecclesi^J\'
tici haberentur more antiquo. Turbata enim ecolesi^
prorsus de novo erat constitaenda, qua in re GrUii\'j
ELMus I revera se gessit summum Episcopum, ®® \'
quamquam non diiudicamus, utrum hoc nomine la»
dandus an vituperandus sit, de abusu tamen vis ser®\'\'
esse potest

Attamen van Stralen et Janssen mox dissense^
runt, quo modo ordinanda esset ecclesia

simum illud Algemeen Reglement op het Bestwil\'
Hervormde kerk in het koningrijk der Nederland^^^\'
cuius primarius auctor fuit Janssen et quod sancit»»^
est per regis decretum die 6 m. Junii 1816.

^ Cf. Royaards, 1. I. I. pag. Gl : „In dien drang ^ei\'
standigheden regelde de Staat de belangen der kerk, doch
gedrongen door den nood en bezield met begeerte tot d^rz®
■welzijn.quot;

3 Secundum legem Fundamentalem d. 29 m. Mart.
dum omnes cultus plane exaequati sunt; cf. artt. 13.3, IS*^\'

Posita est Synodus Generalis; quae semel quotannis
couveniret Hagam, et de cuius inspectione seculari
^aec in art. 18 leguntur:

„Het hoofd van het ministerieel Departement voor
de zaken van de Hervormde en andere eerediensten
behalve dien der roomsch Katholieken, zal, indien hij
•len hervormden Godsdienst belijdt, en geadsisteerd,
hij dit verkiest, door zijnen secretaris, de syno-
dale vergaderingen bijwonen, behoudens nogtans de
^^culteit des Konings, om, bij ontstentenis van dien,
•iezelve vergaderingen door een of meer commissaris-
sen politiek, van den hervormden Godsdienst, daartoe
Hoogstdenselven te benoemen, te doen bijwo-

De cuius articuli sensu plura edocemur per litteras
Coniniissarii-generalis Repelaeb van Driel ^ d. 28
Martii 1816: nempe tantum adest (non enim prae-
sidium tenet) hoc generali mandato, ne Respublica dam-
num capiat, i. e. eo tendat, ut discussiones fiant dé-
coré secundum jus et aequitatem; igitur quantum possit,
^i\'ceat et componat lites, quae perturbarent Ecclesiae
civitatis pacem, et caveat, ne quid fiat in praejudi-
^iiirn summi Imperii et Eegni legum. De dogmati-
cus tarnen illi non est judieandum, neque in his novi
^uid inducendum 2.

^ Hic, quum per decr. reg. d. 16 m. Nov. 1814 separabantur
\'^öibo cultus Primarii, Administer cultus Reformati, cet. creatus

^ Cf. Missive van den Commissaris-Generaal, provisioneel heiast
de zaken der Hervormde Kerk, ter beantwoording van een

Prima Synodus Generalis ex hoc decreto conreni^
d. 3 ■— 30 Jul. 1816, praesentibus Repelaer ^^^
Driel, Administro, et Janssen, Secretarie (Secre-
taris en Adviseur bij het Departement). Juxta
Synodum per decretum regis d. 26 m. Nov.

creatum est Collegium Generale Synodale (Algemeen®
Synodale Commissie), cuius conventibus eodem pre^\'
sus modo adesse debebat Administer i.

Haec omnia quodammodo mutata sunt per novum or-
dinem ecclesiasticum Synodi die 9 m. Sept. 1851, sanc-
tum per regis decretum d. 23 m. Martii 1852. Nemp®
secundum art, 58 Administer et Secretarius-GeneraliS;
si profitenter Religionem Reformatam, possunt, uou
tamen debent, Conventibus Synodi interesse. Neq^i®
nunc plane nostrorum Commissariorum politicorum b-
berae reipublieae exstincta est memoria, nam additur
„of staat bij ontstentenis van dezen (cuius?) (voor)
een Commissaris des Konings, de Hervormde Creds-
dienst belijdende, de toegang open tot bijwoning der
Synodale Vergaderingenquot; 3. Igitur partes antiqui Com-

adres van de Klasse van Amsterdam, wegens de organisatie van
Tiet Bestuur der Hervormde Kerk apud v. d. Tuuk, Compendi^\'quot;^
van Kerkelijke wetten, pag. 21 seq. vid. pag. 26 et Handboei
voor Herv. Predikanten, II. pag. 149.

1 Cf. Art. 2 Decreti: „Deselve staat in onmiddelijk verban^
met het Departement voor de zaken der Hervormde kerk,
gelijke wijze als de Synode, ook ten aanzien der hijwoning
de vergaderingenquot; cet apud v. d. Tuük 1. 1. pag. 32.
® Revera miramur accuratam redactionem!
® De Collegio Synodali in art. 69 haec: „De vergadering®quot;
dezer commissie kunnen gelijk die der Synode, door het

\'^QiiuistrO; et si liic forte fortuna nostrae Ecclesiae non
^dscriptus sit, Commissarius Pol. liberae reipublicae
quot;ï^odammodo reviviscit in Commissario Eeds.

^^ het Ministerieel Departement en den secretaris-generaal, beide
^^ Protestantsche belijdenis, worden bijgewoond.quot; Num huius
°^^entibus nunquam Regis Commissarius adesse potest?

Hoc etiam nomine laiidandum est Novnm Testamen-
prae Veteri, quod nihd praescribat de nexu Ci-
vitatem inter et Ecclesiam.

Ecclesia, cum fit Civitatis Ecclesia (Staatskerk), non
^^Qtum nocet ceteris cultibus, verum etiam sibi ipsi
^^itio est.

quot;Vinculum, quo adbuc in nostra patria juncta est
^eclesia Reformata cum Civitate, non pugnat cum
Fundamentali.

Ex Ordini G-enerali {Alg. Regl. voor de Herv. Kerk)
tieri potest, ut Regis Commissarius conventibus col\'
legii synodalis (synodale commissie) intersit.

Art. 58 Ordinis Generalis ita intelligendus est,
Administre (Hoofd van het Departement) Ecclesiae
Eeformatae non adscripto, Commissarius Regis creari
possit, etsi Secretarius-generalis q. d. huic Ecclesiae
adscriptus sit.

^atieinium, quod reperitur Jes. II: 12—4, haustum
e loco apud Micham cap. IV: 1—3.

^ubscribendum verbis Lechleri (Das Apostoli-
^^^ Und das Nachaposlolische Zeilalter. Ed. alt. pag.

«Jacobüs bat, auch neben Paulus, eine unent-
^^^riiche Stellung, eine bleibende Bedeutung und ein
^^ges Recht, gegenüber aller Hinneigung und Ver-

^®sensstolz, steifer Rechtgläubigkeit oder hochfahren-
^ Gesetzlosigkeit und praktischer Freigeister ei.quot;

^teiu verbis Martenseui {Christliche Dogmatik, Ber-
pag. 52): „Die gesunde Betrachtung wird
^\'^er zu (jgj. Erkenntnisz führen, dasz nicht die kirch-
Formeln, sondern die kirchlichen Grundan-
quot;^^^üungen die Hauptsache sind.quot;

Nostrum Christianorum officium esse potest rem
cus referre, ac revera facta est.

Prae ceteris sacer orator hanc teneat Qui^^c^\'i
regulam: „ Oratio debet negligenter quoque audie^
bus esse aperta.quot;