OF
TOANEELSTIK iJV THBYE BIDHIUEN
' TllOC'H
qo
IIEAKRENFEAN.
147
H
45
OF
TOANEELSTIK iN THBYE BIDRIUEN
ÏIIOCH
Oarde Priutingc.
ÏIEAKEENFEAN.
SIMKJEN, sin wlf.
OEBELE, in boeresoan, fryer fen Maryke.
It toaneel is in fiurhoh of middenlms; riuchts is in binnen-, lofts in hutendoar, dy nei de skurre liedt. — De tsjtsery is sa futte dwaenlih four handen, tominsten in hrohade en waitohhe. In siou aide Mean en deronder fen de loer, dy heel dlderwetsk en freamd hinne, lidze oj hingje m ien fen 'e hoeken fen H toaneel. Eh steane ei in 2gt;ear ainers.
EARSTE BIDRIÜW.
It toaneel is in f urliok of middenhüs.
EARSTE TOANEEL.
willem allinne. {Hy is oan 't tsjisjen.)
Hjir stean ik nou wer in 'e brokken om to klauen. 't Is moarnsier en jüns let, ienkear arbeidsje, altid arbeidsje. Ja, it boerelibben mei in fry libben hiette on dat is 't ek as min mei in lange pip in 'e holle it commando fiere kin: in wierheid is 't oars in slaver ny. It jongere geslacht moat allegearre klütsjende by 't waltsje lans om de foetten sahwet onder 't lif to halden. Hwent de genade fen de greate lan-bisitters is üt 'e wei, sint de boeren hearen wir-den binne.
♦ ^
En den bin ik yet mar boeréfeint! 't Is altid wrotte, skreppe en skürre sondfcr ein. En hwet foarütsichten ha 'k?
4
»
Ik bin in dominy's soan en min alden ha my hjir to plak brocht — sa 't de wrald mient, om 't ik lieafhabbery foar 't boerkjen bie — mar, ocb! dat wier 't net. Liu, dy 't net sa rom in 'e wrald ha, binne follentids segene mei de measte hern. Sa ging 't min alden ek. Studearje, op studsje, dat koeden hia net ütsionge, en boppedat hie 't sin ütfallen ek; hwent hofolle mispunten scoeden de thrye hegeskoallen fen üs lan jiers wol net ütleverje? Dêrom en ek omdat Pa begriep, dat in onbestu-dearre dominy's soan, in in dorp of stêd krekt sa,-folle in tel is as in rottige apel by in grientewif, hat pa my hjir to plak brocht. — Sin birekkening derby wier disse: » Willem moat mar by Sioukeboer wenje, dy hat mar ien dochter, en der is wol modder oan 'e Moet. Ho licht kin 't net ris ta in engagement komme mei Willem en Maryke. Sa dageliks om- ende hy-enoar, jonge! dat kin sa onqemirken gau 'ris f af olie tagenegenheid forwekke, dat it lieafde loirdt, sad at se op 't lést tiet mear buten enoar kinne.quot;
En ik mocht nou wol lye, dat pa sin birekkening mar neikaem. Mar, och! ho giet it tjsinwir-dich in 'e wrald: gt; De minskesinnen binne sa on-ijeW seit min, mar ik klei er faken oer, dat se •sa mei elkoar oerienkomme. Hwent it famke, wer 't ik min sinnen op set ha, der binne sa folie sol-
5
licitanten om, en deronder mei sokke kreftige poin-pieren, dat mines egentlik nul en fen gjin wearde binne. It ieniehste, hwet ik foar to bringen ha, is sün for stun; mar min beide swierste partyen, dy ha jild en dy ha greatheid! En hwet is den sün forstan ?
Hj siongt.
wise: Wat is een man al zonder vrouw.
'k Romje op gjin greatheid, jild of stan, Dy m' oeral 't heechste set;
Ik romje allinne op sün forstan;
Mar och! dat telt min net.
Al is min dom, lik as in kou!
Wês' dêroer net in noed.
As m' ek in tontsje goud bisit.
Den komt de rekken goed.
Al is m' in swind'ler ek in 't great,
Och friünen, dat is neat.
Kom foar as man fen heger steat. Den wirdst' dochs achte en eard.
Hy set de brohade wei.
Ha ik it hjir net riucht nei 't sin,
Lean fry, der bin wol mear.
6
Dy ek hiar lest en sorgen ha,
Al Mu ae great minliear.
De heide léste rigels fen elts couplet Mn min twaris sionge.
willem, stams3ia.
sïamsma, hiel losjes klaid, mei 't modejaske sa mar oer 't wit of read ingelsk himd en in tyroler hoed op, komt troch de efterdoar.
My thinkt Willem, datstou wei- oan 'e swierste sile lükste. Hwet siongste feu lést en. sorgen in 'e wrald. Doch as wy, knip op 'e neil en sioch midden in 't fortriet jimmer de sinne fen 't gelok op-kommen. Us leuze dy is:
{siongende.)
Lit mar waye, waye, waye!
Lést en sorgen üt 'e wei!
Lit se farre, farre, farre.
Fry en froalik giet er mei!
7
WILLEM.
Jim kina' prate, prate, prate,
Krekt as ha jim gjiu fortriet,
Eu dat 's larie, larie, larie,
Elts hat sorgeu buten miet.
STAMSMA.
Mar sids ris Willem, bin jim' folk er jün ek op óf rekke nei Jocliems? Of sit de aid rot wer mei de holle in 'e jildkiste en mei de skjirre in 'e aid Russen to tisen?
WILLEM.
Né man! Hia binne al in tids op stap rekke. As de aide nei dy Jochem Oebeles soil, den is er to halden noch to kearen. Jou moatte thinke, it binne liu fen ien gelove: »hdld fêst sa folie as 't kin,quot; dat is hiar leare.
STAMSMA.
Ja, wolste Jan domen wol leaue, dat dy beide aide jildwolven hiar berntjes bést 'ris onder elkoar forkwanselje kinne, en dat Maryke, dat loddrich fanke, yet ris mei dy such fen in Oebele to bed giet. Jonge, it jild is troch alle tiden en in alle dingen in kreftich middel wést. It sangkje seitnet forgees:
8
Wat wordt liet vurigst aaugebeêu? Het geld.
Wat stelt men boven recht en reen? Het geld.
Wat is in 't ondermaansche rijk
En God en duivel te gelijk?
Het geld, het geld, het geld.
Wat wordt er in den mau geacht? Het geld.
Wat geeft hem aanzien, eer en macht? Het geld.
Een grijsaard vindt het schoonste wijf,
Hij wordt bemind met ziel en lijf,
Om 't geld, enz.
Hoe lenigt men een bittre smart? Met geld.
Hoe stort men liefde in menig hart? Met geld.
Ja, 't hart ons 't minste toegedaan,
Kan men in laaie vlam doen slaan —
Met geld, enz.
En ik scoe sorg ha, dat ik Maryke ik yet ris sa gean scoe. Troch oanstean en oanfiterjen fen d'alde kin hia best ris troch 't jild forbline wirde en in hou-welik oangean tsjin hiar sin, dat har al hiar lib-ben rout. Hwent de aide, dit witte wy, alhowol er by tüsenen en ttisenen bisit, wol er doch j immer raar mear ha, en — de rikste fryer for it famke is folgens sin birekkening ek de béste man. Dy gier-
9
\
gert! Ik leauhy scoe foar in cint stjearre wolle, as er wiste dat er foar in healtsje wer libbeu wirde koe.
WILLEM.
Mar Stamsma! scoe 't ek net ris wierheid wirde kinne, bwet it sankje seit:
Daar schraapt zoo menig dwaze vrek veel schatten by
elkaar;
Hij gunt geen arme bloed een cent, maar gaart en
stapelt maar.
Maar pa die sterft, en zoon krijgt pas die schatten
in zijn macht, Of in het schandelijkst genot wordt alles doorgebracht! Ach! keerde nu die pa eens weêr.
Dan zong hij zuchtend op mijn eer:
O mein lieber Augustijn! Hoe kon 'k zoo blind toch zijn!
Geld is iverj, Goed is weg!
O mein lieber Augustijn! alles is weg!
STAMSMA.
Is dat in stek onder wetter troch, dy my jilde moat, of moatte doave Siouke en ik dy pille togearre swolgje?
WILLEM.
As master oan hünderd bern freget: hwa fen jim-
10
me bat my jister foar in esel ütskeld, deu is dy jiuge, dy it »ikke uet, masterquot; ütsprekt trochstrings de skildige; en scoe 't ek lijir sa net wêse?
STAMSMA.
Den tlainkste wrichtig, dat ik er yet wol ris mei Maryke op ófgean koe? Jonge, jonge, mocht dat ris wier wirde! Ja, den lean ik ek al, as ik ien-kear oer de stumpert sin jildkiste it commando fiere scoe, dat er nei langte fen tid wol sionge koe: O mein lieber Augustijn! j
Hoe kon 'k too blind toch zijn! j lS'
enz.
Mar sioch! ik scoe wol oppasse, dat ik fleurich it ein krige, en dy den libbet dy deu sorget. Wy binne bjir net in 'e wrald komd om to sucbtsjeu en to kliemen, yet folie minder om it gouden keal to oanbidden en it jild ta in öfgod to meitsjen.
WILLEM.
Mar ek net om it in skandelik geniet trocb to bringen, lik as dat mei folie fen jimme liu it ge-fal is.
STAMSMA.
Nou, mar bwet scoe den yet it beste wêse, jins
11
nocht der tige feu uimme, of sitte to suchtsjen eu to kliemen, as er ieu lieale cmt by dy tüsenen eu tüseueu feu günen wei moat? Né ik sids:
Wise: De wereld is in rep en roer.
Al wer it stomme kalde jild,
De winsken fen it miuskdom stilt,
Der is 't uet üt to halden. {his)
Hwa 't jild as ófgod eare jowt,
En al sin kreft op rikdom bout,
Is net foar wis to balden. (6is.)
willem.
As 't jild allinne tsjiuje moat,
Ta rou en sinnelik genot,
Wer giet it den ek hinue. [his) Den reitsje er folie oan 'e dik.
En wirde op 't slimst in dier allik.
Hjit dat den »side spinnequot;? (his)
Togearre.
It jild kin al in bulte dwaen.
It kin riu uocbt en wille jaen.
Mar ek in bulte pine, [bis.)
Dy jimmer in to klauen wit.
En him fen 't jild regearje lit,
Dy scil gjin wille fine, [his)
12
En och, der bin sa 'n bulte liu,
Dy jimmer in liiar deisk bidriuw,
Mar swietsjes lüke wolle. (bis.)
Net riucht en run, mar fin en draid Wirdt mannichien fen har bikaid,
Wilst hia hiar busen folie. {Ins.)
Dy sin kaptael to bruken wit Sa 't folgens riucht en plicht biheart, Dy kin in skraebhans leare, (Lis.)
Ho net troch fine lükjes dwaen,
Mar troch elts lik en riucht to jaen. Min achting wint en eare. (bis.)
willem.
Mar nou moat ik ris by de hinsers sjen. As jy ïis oanstekke wolle, dêr leit tabak. {Hy giet.) ■
THRÊDE TOANEEL.
stamsma, allinne.
Hwet kin 't al freamd net? 'k Ha nou in wike of hwet thüs wést mei de vacansje, en dei oan dei boartsje ik hjirom in aldgiergert hinne, dy 'k foar min eagen net sjen mei. Min moat de divel mar ta friün halde, opdat er yen gjin quea docht. —
13
Derom spilje ik den ek jimmer oan mar: tuike! tuike! en lit de hüch nei de win hingje. Mar alles is büter oan 'e galge smard. De aide Nabob bat sa 't liket, de flok oer my ütspritsen.
Memke kin 'k oars yet al by 't bert krye; dy wol de bicbte wol in, en as it oan bar laai, scoe 'k Maryke er biel wol ófswikke; bwent it fanke seis, ocb! dêr ba 'k to muk al safolle gekbeid mei bawn, dat ik dy biar tinken wol riede kin. Sa 'n jeugdige festing in to nimmen, der biboeft min wracbticb net iens studint for to wêsen. — Dat ik memke (ja, sa neam ik bar by wilen al) en rêd foar eagen draei en jimmer fen greate dingen praet, omdat bia it lok fen biar docbter siket in hege rang en stun, — dat ik memke fen greate dingen praet, dy nea komme scille, ocb! dat bigripe jimme, as ik sids, dat min lieafde for 'tjild egentlik wol sa sterk is, as min lieafde for 't bern. Nou scille jimme fen my sidze, dat ik net dyjinge bin, dy 't ik likje, 't Is treastlik, dat er mear mei my binne. Likjen en wêsen meitsje in 'e wrald faek greate contrasten. Hark mar;
Wise: Ik hen een Geldersch hoertje.
Der is sa mannicb boerke,
Dy jimmer kliuwt om beecb; {his.)
14
Mar sjocli! in 't jildkantoarke,
Der binn' de laedtsjes leech.
San hearich hoerke mei nou in hulte likje, By (jreate limve sin heil en treaste sikje, — Wei, mei dy liege steat!
0 fy! in boer, sa great, (Ins.)
Dat kin gjin touwen balde,
O né, dat liket neat!
Sa mannicb falske preker.
Wol 't minskdom better ba: (Ms.)
De bolle albeel op side,
De eagen omtrint ta.
San fromme preker mei nou al deugdsom slcine Bij domme liuwe sin heil en treaste fine, — Ocb! sjocb dy man ris nei,
Ho 't by by 'n droef geklei {his.)
De kat faek knipt in 't donker,
»Genadequot; ropt by dei.
Sa mannicb boeredocbter,
O fy! bwet bege steat! {bis.)
Horloges al op side,
En alles wit bo great!
San hoereberntsje, dy 't nou in jiff er liket, Lieafst buten Ms hiar heil en treaste siket,
15
% is as faem al neat:
As frou dos glêd forieard, rtó.) ^ tornt s' iens hüs to halden e man dy rekket bleat.
^ is sa immnich feintsje
Fol heafde sq 'f •,
^ue, sa t er seit, (fa )
Foar liar dy in qJn
j in sin earmeu
Sa smet to do^., leii
quot;n heafde mei nou , ,
^ moa/ni Mm Z l7 ^ Dat iwicli lieafdefiür quot;
Is faek sa kort fen diür; (tó)
_ fliuclit as reek foar 't wintsie Eq ^0^-' dit bliuwt er oer.
Hy lit dc le9e Juhiden sjen. Sa mannicli heechleard master,
»7 l at in bult lawaai,
Y slacht mei kan en foeten,
Ea mei 'n hele draei.
oartsen 0p kreditgt; lket'
16
Der is sa mannicli famke,
Sa loddrich en sa blier! {hiz.)
Mei d' iene han oan 't widske,
En d' oare faek in 't hier.
San loddrich famke mei nou al lokkich likje, By pop en widske hiar heil en treaste sikje •
Hiar frye fammesteat,
Dy liia sa gau forgeat, (bis.)
Dy spilet Mar foar eagen,
En, o! sids den mar neat.
Der is sa mannicli liüske,
Hwêr frede en Ireugde blinkt! (his.)
Mar liwer 't ek, sjocb, dat 's wêsen!
Riu bel en divel klinkt.
Sa 7i deftich hüske mei nou in Eden skine,
0, faek en folie scil min in hel der fine;
Lean fry, dat al bwet skint,
Us eacb bjir faek forblint. (bis.)
En bwer 't min »Avêsenquot; siket,
Dat min der »lik jenquot; fint.
En bwerom scoe ik den ek net bwet likje me je sonder it to wêsen? Neat wêse en neat likje, dat is allegearre neat!
Studint, studearje in de medicinen — in deftige
17
uamme—jonge, dat klinkt yet a.1 hwet; tsjep eu moa-derich ia 't habit — jonge, dat blinkt yet al hwot; goed en leidich prate en skriuwe en 100 0/0 minske-kennis mear as min trochgeans by de boer for-waclitsje kin — jonge, dat seit yet al hwet; mar mei dat in al, stiet it kwik fen min jild- en credit-thermometer en aerdig eintsje onder 't nulpunten sit my de kweal hjir [hjj klant mei heide handen \ in 'e lege hroehshusen om.) Eu dy kwael kin allinne Ito hoppe komd wirde troch in rik houlik. ' Foarütsichten ha 'k net. Sint de boeren folgeus in biskikking fen 't greate lansbistiür, allike knappe dokters ha moatte as de hearen in 'e stêd, sint dy tid ha 'k gjiu liocht sioen om ea to promoveereu en ha 'k de boel sa in 't hünderd jage, dat ik er gjiu gat iu sjoch.
Faker as ienkear ha 'k klear stieu as skipsdok-ter nei Amerika oer to stekken, en der min lok to probearjeu, en safier scoe 't ek binnen kort komd wêse, wier 't net dat ik aid Siouke sin dochter in 't each krige en efkes in 'e keart loerd hie. ik mei dat hem wol net sa bisterbaerlike graech lye; mar sjoch! iu wif en 't jild, dat hia mei bringt, binne lokkich net onófskiedelik forbün mei elkoar — as min yens nocht hat feu 't wif, kiu min mei
18
't jild stiltsjes nei d' oare wal stekke, en dat kin. ja, dat scil barre; — as ik mar earst min scepter to swayen liie oer dy aide Russen, Tirken en Oosten-rikers, dy hjir iu legio biskule sitte. En dêrom:
Lit mar waye, waye, waye,
Lést en sorgen üt 'e wei!
Lit se farre, farre, farre,
Lést en sorgen, foart er mei!
Lit my draye, draye , draye,
Och, den scil ik grif' en fêst,
Ivening kraye, kraye, kraye,
Hjir oer 't aide Rnssenêst.
Memke flaye, flaye, flaye,
Den scil dy my 't jawird jaen,
't Famke aye, aye, aye,
Och, den is er neat to dwaen.
Vrolijk maar op de haan;
Vrouwtjelief, het zal wel gaan.
Schep vreugde in 't leven,
Zoo lang het lampje schijnt enz.
19
stamsma, ké en willem.
ke, en fóart dernei willem hom-me elts fen in kant it toa-neel op. ké mei in nappe mei ierdappels. stamsma fait op har oan en ayt har de wangen, ké scil him óf war-re, mar dèrmei stoue er in. mannich ierdappels it toa-neel oer.
stamsma.
Wel Ké, hwet bin 'k bly, dat ik dy sjoch. Dou hast sokke mollige wankjes siker wier, en hwet in lieaf tüterke. 't Is wrachtich to goed, dat it gjin mear rinte docht. Ik moast de intresten er mar fen lüke.
(Hy wol har in pats je jaen, Ma wart him of, de ierdappels falie en Willem komt rimpen op har ta.)
willem.
Hou! hou! hou! hwet nou?
KÉ, hynei tagelik (brimstich.)
Dat hat yet neat gjin haest, Stamsma! jou scille der in Hollan sa folie intresten wol litsen ha fen dy
\
20
gt;lieve lysjesquot; dat jy, tocht my, us hjir wol mei amp;ede litte koeden. O, man!
willem.
Nou Stamsma, liwet sids jy, is dat gjin mannetael?
stamsma.
Ei, ju! de frouliu prate mar liwet. As min se heart binne liia allegearre allike bang en fy. As min se mar efkes {hy rint vier op har ta) foar 't mül-tsje komt, is 't krekt as hia dea moatte. En dochs binn' se in 't bert er allegearre allike hiet op. Dou meist er ek hiel wol 'ris oer, Ke , dat se dy 'ris trolje en in 'e maling nimme. Min siongt net forgees: Ja famkes jimm' ha hjir in himmel op ierd , It is krekt as jimm' paed troch de rosen hjir giet, Mar pas fiftsien jier.
Of lieafde sa wier,
Dy jowt jimme al wille en nocht en plesier.
ke.
Ja, mar min siongt ek:
Mar brük den dy lieafde in deugd en forstan. Stean op jimme eare en bliuw in jimm' stan. Ja siker 't is wier,
Dy lieafde sa ier,
Ontnimt mannich famke hiar wille en tier.
21
STAMSMA, {rint loer op har ta en seit Jlayerich.)
Dou bist oars net lilk op my, wol Ké?
Lilk? hwa scoe op joii lilk wirdo kinne, sa 'n ingel fen in jonge. — As jy de ierdappels mei opsikje quot;vvolle, dy 't jy sa pas oer de grün bruid ha mei jou gekheid, en üs den in laantsje helpe to jassen, den scil de kwestie üt 'e wei wêse.
STAMSMA, (forheard.)
Ik jasse? In studint ierdappeljasse? Nou net freamder! Dat drayen, sa in 'e rünte (hy pakt in ierdappel en makket de beweging fen it skile n) aloan en alwei kin ik lang net oan min swakke hersens ütsteau. (Willem en Ké ha pleats nomd, elts op in amer en begjinne to skilen. Stamsma sjocht it toaneel rund.)
STAMSMA.
Mar hwet foar freamd güd ha jimme dêr hingjen ? Is dat de aide Nabob sin rok enkamisool? Jonge, lit my dat 'ris efkes om min ribbekas pasje. Min wit net bwer 't goed foar is. {Stamsma tjocht it pakje Mean oan, wüst Willem en Ké laitsjende der nei here.}
22 KÉ.
Nou scil je wrachtich wol in moaye keardel wirtle. Stamsma.
STAMSJIA.
Ja, nou scoe 'k net forgees by dy oanklopje. Scoe 't wol Ké?
Dat hie sin ütfalleu yet.
STAMSMA.
Scoeden de echte giergerts allegearre sokke greate flappen op 'e büsen ha? {Ily tilt de flappen fen e jashüsen op en stelt Mm kort der op in folie postuur.)
WILLEM.
Nou mankearret er wrachtich mei gauens neat mear can, as de riksdealders, Stamsma. As jou dy nou ek liieden, den wieren jou aid Siouke in hear en fear.
STAMSMA.
Ja, man! de riksdealders; der sit him de foef.....
Och, hearejé (hgt;j skoddet him fen nacht.) Mocht it 'ris riucht oars om wèse en it Sioukeboer wêsen der oan mankearje, den raeide ik er üt, sa hird as ik fleane
'quot;U1 - V 1 1 i 'JJ'i,
koe, {Hj Jiiucht hird nei de doar) en den koe 'n jimme mei gauens mar sionge:
En Stamsma die. is er verdwenen,
En hij komt nooit weerom, enz.
Wille j£.
Dat wier foarut wol to sjen, hwent ik wol leaue, dat jou jimmer »aep Invet heste rnoaye jongen!quot; spilje, allinne om it safier to kryen.
Stamsma.
Och, Willem! der biun' sa folie dingen, dy miu foarut sjen kin. It girdin feu 'e takomst kin miu in folie gefallen wol sa efkes oplichte of der bytroch loere. Hark ris:
Eoart, mannen! üt 'e wei, der komt miuhear Etfekt
oanjeyen
Mei in beugelsjeas. Wel hwet fliucht dat er oer! De petten óf, en wol in bügiug meitsje Foar dy monarch, dy sitting hat in 't hege lansbistiür. It is in hearskip, nei 't miu seit, dat hjir oer tüseueu
gebiedt,
Elts, dy hwet jild to missen hat, (byjowtinheech
percent!)
Dy briugt it him. Hwerom? Wel om 't it nearne
wisser stiet
i
24
As by sa 'n great minhear, hwaens rikdom, macht
en ear
Heel Frisian is bikend. —
En docbs miq Friünen! ja, dit kin ik troch. it girdin der takomst sjen!
Lean fry, dat min in korten fen dat bearskip sionge kin:
KOAU.
WisE: Marlborough.
Mijnheer die gaat er naar Londen,
En hij komt nooit weerom, enz.
Foart, mannen! üt 'e wei, der komt in jeugdig pear
oanstappen,
gt; Ticee harten gloênde aaneen gesmeed.1' Dy ieii de selde
winsken ba.
Hia ba elkoar sa lieaf, de ien' kin gjin ure buten
d' oare inear, 't Is roas en lelie op biar paed, en buter oan 'e
boayem ta. —
Eu docbs, min Friünen! ja, dit kin ik trocb 't girdin der takomst sjen,
Lean, dat dat pear nei in wike bwet mar sionge kin:
25
KOAR.
Die liefde ging er ras henen.
En zij komt nooit wêrom, enz.
In aide béste rike Omke iei op stjearren.
Tal feu neven en feu niften fleach of en oan.
Krakt as de flinters dogge, om in moaye hunichblom; Hia beaën om betterskip. Net ien- mar tsienkear
op in dei,
Foar Omke, dy 't in moaye tromp mei Russen bie En kort dêrnei oan 't testamintsjen wier.
-Mar och! dit kin min düdlik trocb 't girdin der takomst sjen,
As Omke er ütknipt, dat min mei de erfgenamen sionge kin;
KOAH.
En Oornpie, die ging er ras henen,
En hij komt nooit toêrom, enz.
Sjocb, dy bliere Heave famkes, yet sa fleurich en sably, 't Is mar wille, tier en freugde op hiar gond'ne
libbenswei.
As de fügels in'e beammen, ja, sa froalik en sa fry, Boartsje se om de blomkesbinne, dy op'tpaedder
lieafde steanj
26
't Binue blomkes feu de minue; mar uet ploaitsje,
ué, moayer,
Better scil der yet wol komme, lit üs mar hwet
fjirder geau,
Fjirder, fjirder, fjirder mar; idel famke, sids, och, sids! Hwer bliuwt to lést dy romme kar?
Ja, Friüneu! ja, dat kin ik troch it girdin der takomst sjen.
Dat mauuich fen dy famkes as aid faem, mar sionge kin:
KOAll.
De kans is nu verkeken,
En zij komt nooit loeêrom, enz.
STAMSMA.
Nou, hwet seiste, Ké! ging dat net moai?
Sa moai, dat ik trocli de sterke oaudaclit siker in lieele ierdappel forskild ha.
STAMSMA.
Dat 's uet sa slim, fanke! Us professor seit, — eu den is 't feu seis ek wier, as in professor it seit, — üs professor dy seit: de ierdappels, de ta-
27
bak en de kofly en thé ha 't minskdom alhiel in 'e onderwal holpen. Hwer fint min nou dy kreftige keardels fen alear, lik as se ütteikene en biskreawu binne? 't Is skieik safier, dat min Adams neiteam mei de kears trochliochtsje kin.
WILLEM.
Nou. den scil er wol freamde gesichten foar 't liocht komme. Stom noch ta, Ke! den moast ik dy de lampe al 'ris foar 't hert halde, om ris wis to wirden, hwet er al sa in din lieafde.fondamint om tagiet.
Ik ken wol oare herten, dy stou lieaver bistu-dearreste.
STAJISMA.
Don kinst er wol op oan, Willem! dat as min de minsken tsjinwirdich ris foar 't liocht halde koe, lik as in drip wetter foar in forgreatglês, dat min greate magen fine scoe mei en bitsje der in en litse magen, dy 't alhiel oerladen binne; — greate herten, dy 't in wierheid lits binne — longen op-fóld mei stof en roet en mannich lever sa great as in bornamer fen 't folie jeneverdrinken.
28
Mar hwet tinkt jimme wol scoe er yet aller-tneast in üs gea fün wirde?
KE.
Arbeidersfrouliu, dy j immer teutsje en rabje fen in oar, en hiar egen hüshalding forslofje en for-smoargkje litte.
willem.
Né — lin, dy de greaten streakje en flaye en hiar minderen flokke en bidraye.
STAMSMA.
Ek net, scil ik it jimme sidze......greatheid.
Wise: JBluflied.
Berntjes yet gjin fiouer jier,
Kinne roake,
Kinne smoake,
As in man fen fjirtich jier.
Och, dy greatheid komt sa ier!
Folie boeren, lean my fry,
Ride en jeye,
Dei oan deye,
Merken, pretten, foaroan by!
Och, hwer bliuwt sa 'n boerkery?
29
Famkes, yet gjin fiftsien jier! Feinten krye,
Donsje en frye,
Jimmer ütgean foar plesier!
Thus de handen faek in 't hier.
Sjoch dy boeredochters gean; Och, ho swierich Gled en tierich,
Goud, juweel en sidne klean, Wel hwet komt 't er by to stean!
Der bin in bulte liuwe, dy Jimmer skrieme,
Suchtsje en klieme,
Preekje as wie 'n se dominy! 'k Leau der 's fine greatheid by.
Foarsten op hiar hege troan, Och, dy wolle,
Faek en folle,
Fiuchtsje yet om greater kroan; 't Komt mar op de folken oan.
Sjoch dy Franske en Prüske steat, Hwet in minsken Tsjin hiar winsken
30
Wirden nei it slachfjild lead,
't Moast in oorloch wêse in 't sreat!
Koar nei elts couplet.
Great! great! allegearr' great!
Hwet scoe de ierde,
Oars ek biede?
ivol l
Great! graet! alles m 't | gi'eat.
moat I
Bonder great, is 't libben neat.
Min heart hwa oan 'e doar. Alle gear wirde thige kei.
Willem en ké, springe oerein. Tsjin Stamsma.
Us folk, bear! — Kremis nocbta! Meitsje dat je 'e wei komme!
stamsma , sik jende.
Hwer scil 'k binne?____
By krüpt efter de waitohbe ef efter it skerm, dat hy 't fiür stiet.
Sa kin 't!
31
FiFTE TOANEEL.
de j'Oarigen , oebele, sleau en oerlangsum in sin 2gt;raet, sltf in sin holdingen.
oebele, m 'c doar.
Ik ha der foar ek al wêsen, mar der fornim ik gjiii minske.
O jé, den stiet de foardoar jette los. Der mei 'k wol gau op ta; oars koedeu liia üs boer sin lieave riks-daelders ek wol ris lielje eu dea wier er gjiu rie ta. (Jlia giet.)
SEOHSTE TOANEEL.
STAMSMA, WILLEM, OEBELE. WILLEM.
't Scoe jou skea wirde kinne. — Nou gean mar sitten. {11 ij uust nei de waitohhe en Oehele nimt der-op pleats.)
32
OEBELE.
Ei, dat wit ik net; ik scoe net witte lio ?
WILLEM.
Hwet wonder! Non mar ik wol safolle to better, Hwent dat jou er skielik mei Maryke op ófgeane, dat is ommers sa wis as de bank.
OEBELE.
Praet my net fen Maryke; der scil dy Stamsma doch wol mei ófgean. Dy is hjir ommers hast al-tiden om 'e doarren to strünen, nei 't de liuwe sidze.
WILLEM.
Nei 't de liuwe sidze! leauwe jou den, hwet de liuwe sidze?
OEBELE.
Wis en wramniels leau ik dat.
WILLEM.
Nou, den sids ik, dat jou net felle wis binne. Rinne jou den yet sa 'n faem efter 't gat, dy 't jou tain boantsjelap makket? Ik woelieaver, as ik sa'n feint wier as jou! Jou kinne ommers to keur en to kar gean, as jy in 'e fraemdte wolle. As dy boeresoannen, al-lieel in goud bislein, der op sa 'n dik, fetenmoai
33
optügd hinser oanjeyen komrae en derby de kinst forsteane, om hwet lawaei to slaen, den nimme hia de frouliu al ridlik gan in, al binne 't oars ek mar Jangatten. Dy Golenga ek der ten Baerd, dy ken gjin tsien telle as er op 'e stoel sit en op 't liinser liket it wol in Jonker of Baron dy Salomons wislieit bi-sit. Dêrom net, 't is om 'e divel allegearre gjin goud, liwet er blinkt, mei dy freamde snüsboannen. Tims ha liia faken it spil bidoarn en in fatsoenlike faem siocbt se lieaver gean as kommen. Mar ik wol mar sidze as sokken al himmelheech optild wirde, hwer moatte se jou den wol net sette?
OEBELE.
Der liaste gelik oan, Willem; mar as Maryke better mient to kinnen, mei dy keale Stndint, dy 't er in 'e boppelannen — och, ho biet it ek ?.....
WILLEM.
In Amsterdam, mien jy?
OEBELE.
Ja, dêrre. As Maryke, wo 'k mar sidze, mei sa'u süplap better mient to kinnen, as mei my, den moat bia it witte. As üs heit ris Aveirekket en min beide broers, dy forline maye troudbinne, gjinbernkrye,
3
34
eu foar my komme wei te reitsjeu, wol 'k uoumar 'r is foronderstelle, den hoef ilc net mei forkearde handen to stean, den kin ik se lijir allegearre wol belikje.
{Stcnnsma stekt hy tuilen de holle op en makhet freamde grirnmatsen efter Oebele sin rêch.)
WILLEM.
Nou just, dêrom woe 'k ha scoen' je gjinmoaye praetsjes meitsje en altid prate fen setsjes en pret-sjes om op 'e throan to bliuen, tsjin sa 'n faem, dy 't in alle gefal net folie mei jou op liat, as se ek mei Stamsma oanlialdt, lik as je sidze.
Hy sionyt:
WisK: De loereld is in rep en roer.
As min de famkes paeit en docht,
Eu altid praet feu pret en nocht,
Den lit se jin net sjitte. (his.)
Mar bin dy set- en pretten oer,
Eu ha se oars hwet in 'e loer,
Den wol 's 'u 't fen yen witte! [his.)
35
OEBELE.
Kortlin do stie yet alles best,
Do lia 'k mei liar to riden wést
Hwa wit wer earne liinue! (bis.)
Eu nou mei oaren om to slean,
Min moast liar stomp de bons' mar jaen, En lit se stiltsjes rinne. (his.)
TOGEAEEE.
Sa giet it hjir in disse wrald;
Dy preekje wol om sin bihald,
Dy moai mei 't wintsje waye; (Ms.)
Mar dy 't de boppetoan earst hat,
Dy stelt sin mindreu licht de wet,
En kin mar kening kraye! (Ins.J
OEBELE.
Ja, mar ik soil de'ris mei liiar heit oer prate. As dy ris wis wirdt, wol'k non mar sidze, dat Stamsma sin folk de holle hast net boppe wetter halde kinne, en dat it mei harren is, lik as mei iu hele hulte lin: in greate steat en 't g.. bleat, en dat Stamsma in gemiene soepenjan is, wol 'kuon mar sidze, wolste den wol leaue, Willem, dat or sin poaten hjir den net wer binnen doar hoeft to setten en dat ik den wol wer ia 'e lachte..................
36
SïAMSMA, {fliucht rimpen oerein, skürt Oehele mei geweld efteroer sadat er hals oer kop vn 'e waitobhe tommelt.)
SïAMSMA.
Né, clou divel 111 'e lichte uei diu fiauesmenlske praetjes. Lilke aep aste biste, ik scil dy nou ris fortelle wer 't 'sokke liege liu as dou to lanne komme........
(Oehele balt tige mal; Starn-sma makhet Mm foar alles ut Ivwet gemien is; Willem skoddet fen laeitsjen. It gir-dm fait.)
37
OAEDE BEDRIUW.
Moarntid.
EARSTE TOANEEL.
marijke , allinne.
{Ilia is oan 't droeohsk jen of trochheljen.)
Hia siongt:
Wise: In it lUse dorp Ter-Kaple. Ha de stille lanbewenuers.
Ek yet sorgen en fortriet V Frede wennet in 'e fjildeu, ■
Heart min siongen wid en sid. {bis.)
Friünen! ja, sa heart rain siongen, Mar sa is 't in wierheit net.
Fint m' ien roaske in dit libben, Dat gjin skerpe doarnen hat? {bis.)
't Lieafdesintsje kaem to skinen Op min gouden libbenswei,
Om my streake in tal fen fryers, 'k Teach se in min onskild nei. (blt;s.)
38
Mar nou kom ik 't onderfinen,
Ho 't de jeugd fordwaele kiu,
Op it smelle paed feu 't libben,
Is se in bitsje wif fen sin. (bis.)
Ik bin in ienichst dochter; 'k ha rike alden en biu yet jong; reden genóch, om in üs dagen troch in tal fen fryers oanbidden to svirden. In lokkige ta-komst stoe foar my iepen. Mar ik hie better op min stik stean moatten. Dwase earsucht en sucht nei idel geniet ha my forbline en op 'e dwaelvvei brocht. Ik moast min eare net to grabbel smiten ha. om ta in spilbal to tsjinjen fen har, dy hjir om my hinne streakje en flaye. Mar, och! ho giet it, as min yette jong is, én foaral as de alden yen sa graech gau great sjogge? Mei fiftsjien jier ging ik al keamerop en pas achtsjien — of min alden wolle de saken al del-lidze en my in 't houliksboatsje sette, om seis yet Invet rêstige dagen to sliten. Nou wennet hjir in üs gea in rike boeresoan, dy my troch üs heit bynei ta-twong wirdt. Us heit wol mar abslüt ha, dat it earst-deis tronen wirde scil mei üs en hy mient al, dat der gjin mis op is. Us mem, dy is er ek sterk foar dat ik in it houliksboatje stap, mar dy bepleitet de saek fen Stamsma, de soan fen in great-hand'ler, dy iiltid allike aerdich, innimmend en forkommend is.
39
er dy hjir dei oau dei om'e doarren floddert. Us heit mti sa'u »keale greatheitnei 't er seit, sa'n freamde poekahquot; foar sin eagen net sjen, en mem, dy jeu-selt jimmer »fanke, hwet scilste dóchs hegjinne mei san veiten Mn as dj Oehele: dg altid mei for hear de hundeh stiet. Lit dy Jen my rie.de en nim de jon-gehear Stamsma; den Icinste yet ris ta eare en oansjen kommen Eu ik seis, as ik seis min hert ütsprekke
mocht, neu......mar lit ik swye. Deroan fait
dóchs in 'e fierste fierte net to tinken. Om my lik-wols twinge to litten ta in honlik en dat net alhiel mei 't'sin? Heit en mem kinne yet lang wachtsje, ear 't ik dêita oergean.
MAUYKE, WILLEM.
(Willem komt troch de ef-terdoar en scil in tsjis m 'e doek divaen of eat oars.)
WILLEM.
Ear 't ston wer ta oergieste?
MVRYKE.
Manliu moatte alles net witte. Folie manliu witte
40
fierst to folie, der feu (ihme safolle lést in maunicli luis-halding. As Kobus hjir uêst net wiste, dat sin wif great mei de feint wier, den hied er der ek g)in lest fen.
WILLEM.
Sa kiu 'k ek wol. Aston net wiste, dat Stamsma yet care »teedere liefdesbetrekkingenquot; in Hollan liat, den hast don der ek gjin lest fen. En docks wolste se graech witte.
MAUYKK.
Greacli witte? Wist don se den?
WILLEM.
Ja, ik wit se Mary en nimmen oars.
M ARYKE.
Mei ik se ek witte?
WILLEM.
Ei ja, hwa better as dou? Mar kin jimme aide üs lijir ik oer 't mat komnie?
MAllYKE.
Dat scoe 'k net tinke, liweut by sit mei alle iver en flit in 'e aid pompieren om to skürreu. De hiele tafel leit fol, en dou witst wol, den komt er net fen 't plak. Ik bin siker al bast nysgierricb.
41
Willem.
Der hast it al. 't Is de moeite ek wol wirdicli om uysgierrich to wirdeu. Jouge, ik lia feu 'e moarn sa 'n moaye finst dien!
Don moast witte, dat wy hjir jisterjün in rear spektakel liawu ha, wilst don nei de bürren en jimme folk nei Jochem Oebeles wieren. Hat Ké der neat fen sein ?
MAUYKK.
Né, hat Stamsma wer oan 'e gong wést?
willem.
Ja, ek al. Dou moast witte, hy hie jimme heit sin aid pakje klean oantein, en wilst er dêrin allerhande freamde grimmatsen makke, komt Oebele onforwacht can 'e foardoar. Fêst om ris............
makyke.
Don hoefst my sa skean net oan to sjen, man!
willem.
Non, Stamsma, dat kinste bigripe, mienende, dat it jimme heit wier, makke as de divel, dat er üt 'e foetten kaem en knipte biskül efter 't fiurskerm by de waitobbe, werop Oebele kort dernei kaem to sitten. Disse joech wer lik as altid kreftich
42
óf feu Stamsina en sin familje, eu dertroeli hat er ougeniaklik de poat koalje moatten. Stamsma keilde him hals oer kop 111 'e waitobbe; kletstrochwiet, en alhiel pür hat er op 't lést stap nei hüs set.
mahyke.
Non, non, dat wier wrichtich ek erger nóch! As heit dat wis wirdt, krye wy wer in hopen spil. 't Is ek altid brik mei Stamsma.
willem.
Ja, mar nou hat er him seis ek lilk to fiter hawn. Hy hat mei al dat skreppen eu avancearjen sin brie-vetas der efter de waitobbe forspile, eu dy ha ik fen 'e moarn fan. Don scoest net leaue kinne, hwet sa 'n ding al net forklappe kin. Sin hiele libbens-skiednis der iu 'e freamdte stiet er in ofbilde en beskreanwn.....
Willem hot onderwiles de brie vet as to forskm helle.
maryke . {Ida wol de brievetas krye.)
Wel stom! lit my gau ris sjen!
willem.
Hon, hou hwet! doch efkes tid. Nysgierrich, dy
43
frouliu! der is de eiu fen wei. Der is »verboden vruchtquot; by, famke !
MARIJKE.
»Verboden vruchtquot;? Min scoe sidze, hwa't al net feu »verboden vruchtquot; praet! As wy hwet sjen wolle is 't altid »verboden vruchtquot;!
WILLEM.
Ja, dat ha jimme oan Eva-memke to tankjen, hwent der ha jimme allegearre in foech aerdtsje feu oer-halden. Mar dit alliune meiste sjen. Tonei scil ik er dy wol mear feu sidze. (Hij hat in brief to fors Mn helle.) Lit ik him mar efkes forlêse, den kinste 'ris hearre, ho kreffcich de lieafde is, dy 't me sims in 'e greate wrald en by de hege liuwe fint.
Aangebedene Ludmilda !
Welhaast, mijne schoone, zal de gelukkige dag weder aanbreken, dat ik U van oog tot oog, van mond tot mond, van borst tot borst zal outmoeten. Och! mocht ik eens met u werken en rusteu, ouder één dak, één doek, één dek. Goddelijke Ludmilda! mocht ik in het roosje veranderen, dat gij aau uwe Hemel-sche lippen drukt. » Ach, mein armer Herz!quot; Goddelijk
44
Duitsch!quot; gij kunt mijn gevoel uiet uittlrukken, maar ontvang de verzekering mijner onbegrensde liefde
Uwe, U eeuwig minnende Jonathan Oerbeeus Stamsma.
Marijke , {forwündere.)
Is dat in brief fen Stamsma ? Ho is 't moge! ik !!!
willem.
Ja Maryke, en tlat is j-et neat by 'tjingeiknou forswye moat. Lean fry, de wrald is fol contraria's. De meast ütienrinnende egenskippen en hodanich-lieden binne net selden in ien eu desekle persoan for-ienige. Min sjoclit de wrald feu buten. Hark ris:
In kening to Uk jen, In bid'ler to wêsen.
Gjin iten op tafel, Eu 't goud foar de glêsen.
En hoed op 'e holle, En gjin cint in 'e bus.
Fen inkomsten sprekke, En skild by de rus.
Great foardwaen, heech sprekke, En dom as in süch.
It lichem in tsjerke. De siel in 'e krüch.
Medailles as krichsliu, En bang foar it fiür.
Net lêse noch skriuwe, En lid feu 't Bistiür.
De reissek op 't skouder, Der neat mei to dwaeu.
Lieafdiedichheid prisgje, Eu seis nea hwet jaen.
Sin minderen iiokke, Sin mearderen flaye.
45
Swetse oer opriuchtens, En jimmer bidraye.
Glêd om 'e troanje, Eu feu binneu uet plus. Rüch om 'e mule, Eu sa keal as iu lus.
Rom feu gewisse, En nau op 'e ciut.
Skrieme om de earmoed. De tomme op 'e splint. Fin in 't »geloove,quot; Eu grou faek in 't dwaeu. Great in 't biloven, Eu lits in it jaeu.
Helden in 't fryen, Eu slügerts in 't wirk. Ite as protters, Eu skreppe as iu liurk.
Preekje oer forliochtiug, Selsdwaeleiu 'ttsiuster, Us it paed wise, Eu seis it paed biuster.
Earm as 't swaeltsje, As 't Ijipkje docks draye. Bang as de skiepkes, As 't hoautsje dochs kraye. In liusfol riksdaelders, Gjin greiutsje forstau. Sa dom as in esel, En primus feu 't lan.
Bang foar de divel. En flokke as in beiden. Al slop in 'e nearriug, En kreftich in 't meiden. Ingels by oareu, En divels iu bus.
For ofskafl'er spilje, Eu faken in rus.
Sa binne der folie, Hjir ek iu üs gea.
Leau fry it is wierbeit, Dus nim it uet kwea.
Hwet seiste, binne dat gjin greate contrasten? Eu werom scoe Stamsma, mei al siu iwige lieafde, den ek dy brief net skreauwn ba, oau yet iu oare » aller-lieafste.quot; Dou boefst er sels uet ieus oan to twifeljen.
46
mallyke.
As dat wier is, eu min sokke minnebrieven heart, den docht it my neat ny, dat min sa faken in dy stêdske kranten lest:
Echtscheiding, scheiding tusschen tafel en bed ,
niet te leenen en te horgen aan mijne huisvrouw, euz.
willem , {laeitsjende.)
Dat 's ek yet in moaye contraria!........
Don kinst er ek wol grif op olt;in, Mary, dat dy stêdske jongelingen en jongedochters de zenuwen hwet al to ütwendig ha. Hia hinue hwet al to folie: sentimenteel.
maryke.
Al to folie hy sindelike Neel, seiste V Hwa is dat V
willem.
Ei ju! Sentimenteel. Dat 's in Fransk wird; dat bithsint » overgevoelig.quot;
Mauyke.
Nou, hwet docht min ek mei sokke freamde wilden iu us tael.
47
WILLEM.
Ja, hwet docht min er mei ï Dy to bruten dat stiet deftich eu geleard. Kom ris ïu dy saneara-de »hoogere en beschaafde kringenquot; wer 't libbet feu bonjours eu malheurs, fen adieus en santé s', hwer 7t de jongelingen eu jongedochters mei folie deftichheid sprekke feu amusementen en ewjayemen-ten, feu conversaties eu invitaties, feu conveni'éeren en (listingueeren, feu soirees eu negligées, hwer 't folie buge as knipmessen eu stappe as marion-uetten {dat bin fen dy houten rnantsjes mei kram-trieden in 'e liskeii), mar wer 't se ek wol ris biaff'e feu honger.
O, to at vindt ik die saus van middag dilivieus I Gaat uwé straks mede prornineeren ? Heb ik de eer Madama van Oye te salueeren ?
Dat biuue folsinneu üt de moderne wrald, dy 't mei in hiele echo ütkraeid wirde. En hwet moat min fen sa'u ueiteam sidze — ja, ek in Frisian niiut dy sucht ta slaefske ueifolgiug dei oau dei ta, — dy 't sin memmetael, dy 't al by de twa tüseud jier aid is alhiel forjit eu him skammet Fries to wêseu! Né, wy sionge;
Hwa 't Friske bloed troch d' ieren fliucht, Fen freamde smetten fry:
48
Hy siongt mei üs bliuw »riuclit en sliucht,quot;
En flok de slaverny! '
0, Friesen! min it Friske lan,
En liald üs tael in ear,
Dy tael foar 't folk sa 'n liechte ban,
Dy ban sa sterk alear. (bis.)
MAEYKE.
Stamsma hat oars doch sin friske kom-óf yet net forgotten, tinkt my. Hy is altid allike friündlik, sremiensum en forkommend. En den sa 'n brief to skrinwen, towile er my ek tusend eden swarre wol fen lieafde en tron! Siker Willem, dat kin 'k hast net leane.
WILLEM.
Wolste yet fjirder mei him insile, nei al hwet ik dy sa foar en nei fen him sein ha en wer 't ik yet wit hwet byfoegje koe, dat is din saek. Wit:
»I)y 't béste frye en donsje kin Foldocht as man faek tige min.quot;
Ik sids dy, dat Stamsma dy ienkear djip onge-lokkich ineitsje scil, aste him din jawird jowste. Sjoch üt egen eagen, en lit dy net troch de skin forbline. Dat ried ik dy as tron friünd.
49
MAEYKE.
Ik stel diu rie op pris, Willem; dat lia 'k altid dien. Ek is it dy fêst net forgetteu, hwet ik dy ienkear sein lia, do wy oer 't marke dreauen om de kykes to melken. Gjin Oebele ef Stamsma soil my lokkicli meitsje, dat wit ik.
quot;WILLEM.
Werom er den yet langer mei oan to Lalden? Ik wit wol, dat dïn tilden lijir de haedrol spilje, mar min kin dochs yins egen lok net opofferje, al-linne om de alden to wille to wêsen.
MA.11YKE.
Ik woe, dat ik feu beiden ontslein wier, sonder de hüslike frede to forbrekken.
WILLEM.
Der is siker wol mogelikheid op.
MABYKJE.
Lit den ris hearre?
WILLEM.
Dat kin ik dy sa net sidze. Ik tsjinje der earst oer nei to tinken.
4
50
MAEYKE.
Ja, mar jonge, clou witste net hwet erjisterjün by Jochems forspritsen is. As ik it wol ha, hat üs lieit de saek mei Oebele eu sin alden al klear, en scille hia my in net spanne.......
Willem, {torheard.)
HwetteV Dy in net spanne? Der scil ik hoopje ik foar weitsje. Ik ha dy altid mei rie en die bysfcien, eu nou scil ik dy moaru in plau bikend meitsje, dat ik al in dei of hwet in 'e holle hawu ha, mar dat alles, ek de saek, dy 't wy langlêsteu in 't boatsje forspritsen ha, ta 'u goed ein bringe kin.
Hij siongt:
Wise: Daar kwam laatst een meisje van Schevening aan.
Maryke leau siker ik stean dy to han,
Tink om din eare en bliuw in diu stan, O, folgje diu hert En dwaen sa 't biheart,
Hwetst' den ek dochste, it rout dy nea net.
MA.11YKE.
Ja, Willem! ik sikje ek jimmer diu rie, Dy my in 't libbeu sa wolkom faek wier.
Ja, lean dou mar fry,
Ik tink wol om dy;
Hwet er ek forfait, wy steaue elkoar by.
Togearre.
Wj driouken sa aerdich it raarke wol oer, Wy dielden yet j immer it swiet eu it sür, Wy wieren sa bly Sa froalik en fry.
As 't wintsje üs waeide oer de weachjes in ly.
Wy teagen sa faken de fjilden wol oer, Wy dielden yet jimmer it swiet en it sür, Sa rom en sa bly,
Sa froalik en fry,
In lieafjend petear mei liwet grapkes der by.
TREDE TOANEEL.
DE rOARIGEN, STAMSMA.
{Hg komt forheard op, skurt mei heide handen in 'e büsen om en rint mei feart op 'e waitobbc ta.)
si'AirsMA, {fen 'e wise.)
Divel Willem! nou is 't in boel bear! Min biele
52
brievetas nei de moanne! Scoe 'k liim hjir jister-jüue mei al dy gekheid net forspile ha?
willem.
Den soil er der yet wol lidze. Mar binn' je derom sa feu 'e set, en dat in man, dy jimmer fen »Lit mar wayequot; siongt? Sit er den fol munt- en bankbiljetten V
stamsma.
Och God! né. Dy ha 'k yet nea onder min bi-hear hawn en de brievetas wit net iens, dat er sokke dingen bisteane. Né, mar der sitte pompie-pieren in fen greater oanbilang, dy 't mei gjin jild to biteljen binne. 't Is divelsk!
makyke.
Ik hald 't er foar, Stamsma , dat dat ding fol minne-brieven en lieave portretten sit, dér üt Hollan of-komstich, hwent hwet bilangrike pompieren scoe in studint oars onder him birêstende ha, wer 't er him sa om oanstelt?
stamsma, {forheard.)
Dy frouliu, net? Altid allike kweatinkend. Né
53
Maryke {hy giet nei har ta en hit har de hun om 'e shouders) dit sids ik, en dat ha 'k altid sein:
(siongende en donsjende, mar net wild.) Wij hebben malkaar,
Wij hebben malkaar,
Wij hebben malkaar zoo lief!
{Har smuk oansjende.)
Is 't sa net Mary? En den:
(as foarenï)
Wij krijgen malkaar,
Wij krijgen malkaar,
Wij krijgen malkaar nou gauw!
{Troch de dldhaes oerrompele nimme Stamsma en Willem in alle haest de Jlecht.)
FIERDE TOANEEL.
MAEÏKE, SIOUKE.
siGUKE , (mei in lange wrakke hoed op, in dlderwetsk klinkebaitsje oan, hwet hrommerich.) Jimme mem hat sein, aste ek ris in 'e hüs kaemste. Min heart ef sjocht dy tsjinwirdich net.
54
maeyke, (in 't foartgean.)
Gjin wonder, siker. Jou biuue ek sa doaf as in snip, en in 'e Ms is net folie heil to hilibjen.
SIOUKE.
Hwet seiste?
mauyke , (torechkommende, luder.)
Ik sei, ik scil' dalik liiime gean.
(Ilia pakt Invet gud op en giet. wütst Siouke de tsjtse-ry neisiocht.)
FiFTE TOANEEL.
siouke, (cdlinne.)
Dat fanke strünt hjir sa'n hiele dei mar efter om. Der is fêst wer hwet geande. Mar dy jachtery, dy scil ophalde, dat scil er. Ik wol ris sjen, as ik dy Stamsma, dy keale jakhals hjir ek fen 't hiem keare kin. 't Is en blinwt my mar onbegriplik ho 't min wif yet safier weirinne kin mei sa'n lichte fügel, en den wol hia wrichtich ek yet ha, dat dy freamde kwast maye mar boaskje scil mei Mary. Ho
kryt liia 't in 'e kop! Dy suclit nei greatheid! dy sucht uei greatheid! jonge, jonge, dy wol dertsjin-wirdich sa in! 't Bern inoat en man ha feu oansjen seit se, jawol! moaye liu fen oansjen, dy 't hiar alders kaptael der troch j eye. Ja, dat hiet nou foamtgoug en hi-skaving in üs dagen. Hjir iu üs dorp ek, jawol! der is 't ek allegearre sok spil. — 't Is my in moaye foarütgong as er in »süphüskequot; foroare wirdt in in herberge mei iu »biljard royal;quot; — as in Dominy sin steek ofsmit en moarns trou nei »de Foarütgongquot; trapet om sin moarsbittertsje; — as de bakkers hiar brea net sa krekt mear hoeve óf te weagen; — as er hwet minder keallen slüke en hwet mear proces-verbalen makke wirde ta bate fen de skatkiste, jawol! in moaye foarütgong ! In moaye foarütgong, as er frywillige skut-teryeu op 'e lappen komme, mei heitelans lieafde en heldeufiür in 't lif sa 't se beare, jawol! Iu sterke foarütgong as » de heilige dienaar vau 't evangeliequot; sneins in üre korter preket en Brand Simmenga, de kastelein, feu »de Foarütgongquot; sin liochten fen'e ge-lachkeamer dy jüns in üre letter ütdocht. In diüre foarütgong as er doarwarders, saekwarnimmers, adve-katen en notarissen op in pleats 'tasetten komme, jawol! nom te ivaken voor het heilig recht van des-selfs inwoners;quot; — as er twaris safolle fjildwachters
56
eu tryeris safolle uaclitwachten oanstelcl wirde, ja-wol ! ter wille van de ahjemeene veiligheid; wol in moaye foarutgong!
Eu deu dy forliochting en biskaving, jonge jonge, hwet in moaye biskaving, as de dikarbeiders üt kleare bileefdens op hiar skeppeti hingjen geane, sa gan as se hwet in 'e fjirte oankommea siogge, om in pleats fen it aide friske »goendei jiinniequot; iu friüulik »goeden dag heereri' klear to meitsjen, — in diüre biskaving as de boeredocbters, dy 't alear mei skiep-pegronen skealken en korte rokjes, mei bleate ear-men en op klompen it dorp instormjen kamen, non parearje mei hlousen en sleepjaponnen, manchetten en »laarsjes met hooge hakken,quot; wér se bast net op stean kinne, jawol! In sterke biskaving, as de bern les krye in de moderne witenskippen en mei toalfjier, as se de skoalle forlitte, mear fen Australië witte as feu üs egen lan eu better de ure kenne, werop van Speyk in 'e loft fleacb, as hiar egen geboartedei, of dy feu hiar ueibisteauden...............
57
SEXTE TOANEEL.
SIOUKE, STAMSMA.
(Stamsma as Joad mei in bi-hindich hocheltsje en ien fen 'e jasmouwen los delhingjende.)
Hy siongt.
Goelijen morje, goelijeu morje, goehjen morje, alte heer!
SIOUKE.
Hèè.
STAMSMA.
Ken je Mozes, ken je Mozes, ken je Mozes dan niet meer? siouKB, (Jdrder en nej/erkommende.)
Hèè.
STAMSMA.
Mozes Natlian, Mozes Nathan, Mozes Nathan, zoo je ziet.
siouKE, (luder en neyerhommende, as foaren.)
STAMSMA.
Om naghosie, om naghosie, om naghosie — heb je niet?
58
siOTJKE, (as foaren.)
STAMSMA.
Sjorum, sjorum, sjorum magaaye,
Valt er uiks te sjaggele?
Zeg poertje, valt er uiet?
siouke. , (Kits.)
Ik lia gjiu uagliosie. Meitsje mar, datste lijir wei komste. 't Libbet hjir feu poepen eu smousen. Allegearre om üs to rüpeljen. Hwet dogge jimme hjir? Gean nei jimme egen kwartier.
stamsma.
Een eige kwartier? Een eige kwartier? We hebbe geen eige kwartier. Houze natie is komme staan verstrooid en verstote te worde, over de gansje aarde, toen die leelike Gooijen Palestine binne komme staan te neme, en die vervloekte Tirken Jerisselem hebbe genomme. Hen wat motte wij nou ?
siouke.
Hèè.
stamsma.
Hik zeg, wat basse we nou motte, (seaft) aid giergert?
59
SIOUKE.
Dat jimm' er oan moatte? Wis en wraclitich; hwet oars! As wieren jimme yet lielte tayer. Mienste dat jimme safolle better binue?
STAMSMA.
Hik zeg niet, has tot wij zooveel peter pinne; hik pen zelfs veel minder, want hik heb min heene harm komme staan verlies'.
SIOUKE.
In moaye stanfries. In echte smous biste. Hwet scoeste prate.
STAMSMA.
Dij snaek tiet. (Lnder) Poer, je verstaat mij niet. Hik zeg as tat hik min heene harm pen komme staan te verlieze.
SIOUKE.
O, so, just, ja. En dou hieste dat ding op 'e rêch lieaver forlern, hee?
STAMSMA, (him de rêch tahearende.)
Nheen, tat his het gebergte Ararat, waar Noach van weet to praat. Tat his min heiligdom has hij maar haltijd vol gone dukaten zat, weetje. (Suniger.) Eu
60
as er fol bankjes siet, den hoefde ik gjin. moaye praet-sjes to meitsjen om din dochter er óf to swikken.
SIOUKE.
Hèè.
STAMSMA.
Hik zeg, has tat hik van Hamsterdam pen gekomme.
SIOXJKE.
En hwet scoe dat ?
STAMSMA.
Wat tot zou? Tat zou zooveel, has tat hik kennis heb legge staan te make met je haanstaanden schoonzoon, (suniger) dy er skielik mei din moaye riks-daelders op óf giet.
SIGUKE.
So, jawol! lik siket lik. In moaye eare, dy to kennen!
STAMSMA.
Nah! hik zeg, has tat het hen knappe jongen his en tat hij wel hopgong hin de wereld zal legge staan te make. Gaat huwe tochter, bas hik vrage mag, mee naar Hamsterdam te wone?
________
61
SIOTJKE.
Min dochter? Hwet scoe dat?
STAMSMA.
Wat tat zou? {Suniger.) Dat ik dat graech sjen scoe om er mei din aide Russen op óf to gean.
SIOtlKE.
Hwatte ?
STAMSMA.
Tat ik tot graecli zien zou, homdat ik den heer Stamsma ken hals hen sjoviale jonge, die hij de ge-heele stad rijkelijk krediet heeft. — {fen siden.) Nou scil 't wol better wircle.
SIOUKE.
As in sjovele jonge, dy by de hiele stêd riklik in 't krit stiet; jawol, dat haste sa slim net bigrepen, sa 'n man is 't. Mar dat hoefst don üs hjir net to fortellen; dat witte wy wol.
STAMSMA.
Divelsk! Scoe 'k my hjir seis de glêsen ek yet ris in slaen kinne? Dy doave kwartel is liep, hear?
G2
SaNDE TOANEEL.
siouke, stamsma, ke.
Boer, der is ieu dy 't jon sprekke wol.
siouke.
Ja, dat is ien, dy 't my iu 'e nekke skoppe wol. Jochem Oebeles is er.
stamsma, {fen siden.)
't Wirdt nacht, liear!
siouke.
O, so, just, ja, hald dou dy joad den mar efkes in 't each. Dy hat leauw 'k net folie goeds in 't sin. {Hy giet.)
63
ACHSTE TOANEEL.
SÏAMSMA, .KÉ.
{Stamsma fliucht op Ké oan, slacht de handen om har ta en donset mei har it toaneel lans siongende;
Dat gaat naar de bosch toe, zoete, enz.
Ké sjacht Willem dy op 'e luster stiet en skreaut:) »V\rillem! 0 Heare, Willem help!quot; enz. Willem pakt Stamsma heet, ia er op disse him ontmaskert.
ké, (de handen 'm elkoar slaende.)
Jandorie, Stamsma!
stamsma, (Treurich siongende:)
De kans is nu verkeken, Eu zij komt nooit weerom, enz.
Willem, {laitsjende tsjin Stamsma.)
Dy aid rót, net? Dy is jou dóch to slim west, Stamsma! As jy dat foarüt witten liiedenV
KÉ, (tsjin Willem.)
Hwet is er oan ?
stamsma, (dy gjin acht jowt op Ké.)
As ik dat foarüt witten hie? Don kenst' ek moai. As de Fransken foarüt witten hieden, dat hia sa
64
fen 'e bok droame scild hieden, deu scoeden hia ek ■wol tliüs bleauwn wêse. Iksids: Die niet waagt, die niet wint, en frisch geicaaijd is half gewonnen.
WILLEM.
Mar hjir den »half verloren.quot; Likwol, jou biun' 't allinnne net. Pieter fen hjir nést, hat him mei sin »frisch gewaagdquot;, ek al lilk in'e fingers snie'n, do 't er forline niaye sa rimpen dat kekene famke troude, dat »krüdsje roer my net,quot; dat min nou mei gjin tange oantaeste scoe.
ké , {krijt Willem ongedildich hij de earm.)
Hwet is er den dochs oan, ju?
STAMSiiA, (tsjoclit sin freamd pakje ut.)
WILLEM.
Ei, Stamsma scoe 'd aldboer ris louterje of er siu Maryke ek yet ris in 'e wacht slepe koe. Dat hien' we togearre sa oerlein.
KÉ
Ho oerlein?
WILLEM.
Sa in dat Joade-tenue. 'k Ha den alderstomst lake, [tsjin Stamsma.) Ik tochte wrachtig earst, hy smit jou de doar üt, Stamsma.
65
sïamsma , (Wer m 'lt;3 rige.)
't Wier er wrachtig by óf. Ik sids tly, dat dy aide St. Feiten liep is. Ik ha my egentlik al divelsk forsind... »Maar daarom niet getreurd.quot; — 'k Hat net mei him mar mei sin dochter to dw.ien. — En as dy stomme süch fen in Oebele, dat onbegriplik mispunt er mar net mei striken giet, den mei 't yet liinne bruiye. Moast ik foar sa.'n gt; misgeboortequot; onderdwaen, den scoe 'k me lieaver liwet stiennen om 'e hals bine en sikje min fortün by de wetterrotten in 'e poel. Oebele süch moat in 'e lichte,
't Giet den Willem sa 't it giet;
Moast ik foar sa 'n stumpert swichte,
'k Sids dat 'k my lieaver hingje liet.
willem.
lenkear ha we koalom in 'e lichte hawn in 'e waitobbe. Mar do is er gau wer boppe kaem.
ké , {ek op 'e hielde fen 'e saek.)
En wol ik jimme nou ris hwet sidze? — Hy giet wer in 'e lichte, 'k Wit er mear fen as jimme, al ho 'n bitsje »notitiequot; jimme ek fen my nimme.
stamsma, {Jroalik.)
Notitie feu dy nimme? Ho folie woste? 't Komt
my op in bitsje net oau. {Hij springt iver mei har roan b. f. dong end e : Ik eu mijn oude vrouw, enz,
ké, {nysgierrich.)
Hald op, Stamsma! Hwet skeelt jou to maltier-jen. 'k Scil jou gewichtich nys fortelle, lit my den ek los.
stamsma, (forheard, har loslittende.)
So, hwet den?
KÉ, (froalik glirnhjende.)
Jou kinne mar sionge:
De kans is uiet verkeken En zij komt wel weerom.
En zij komt wel weerom!
stamsma , {belangstellend.)
Wracliticb! Haste tiding fen Mary? In briefke;
ké
Né,.... mar Willem pas op! Don scilste swye bear!
stamsma.
■Willem kin swye as en dea poep. Fortel op mar
G7
willem.
Ja, ik scil er gjin wird feu kikke.
k É, {geioichtich.)
Nou, üs boer eu frou lidze maye de sakeu del, eu Mary scil troue.
willem eu stamsma, {forwündere.)
Mary troue? Maye?
Ja wier; 'k ha de frou eu Mary bestrüud. Hia wiereu in e keamer eu ik wier op 'e liuueusouder — Oebele krige er raer hwet laus feu 'e frou eu jou, Stamsma, ha wol aerdich hwet blomkes hawu.
stamsma.
Hwetste seiste! Wel stom! deu scille de doarren feu 't paredis yet ris foar my iepeu set wirde?
Lit deu waye, waye, waye!
O, ik scil yet grif eu fest
Keuiug kraye, kraye, kraye!
Hjir oer 't aide Russeuêst.
Nou, dit beloaf ik jimme, as ik hjir maye mei de scepter in 'e ban gt;victoriaquot; kraye kin, deu scille wy hjir in roane wike mei enoar pret balde, en as
68
jimme er den sin oan ha, den kinne jimme op kosten fen 'e steat inpleisierreiske mei üs nei Hollan dwaen. — Mar sjoch! as jimme my nou ek yet ris in liantsje lielpe kinne, »vele kleintjes maken één grootequot; sei 't wifke en do troude se in litse kreupele snider; alle bitsjes helpe, óf— en oanrieden kin folie dwaen. My hwet forheffe en Oebele hwet leecli lidze, jonge, den is er gjin fuiltsje oan 'e lolt!
Hia sionge.
Wise: Als iemand verre reizen doet.
VVy halde jimmer goede moed.
Den ken 't üs net ontsjitte;
Den komt op 't ein de rekken goed,
Wy gean' it lok to miette.
lenkear scil w' üs den formeitsje (3 kear) 't kin net mis, Mei Siouke sin Russen, ja, dat is wis.
Wy moatte mar sa folie as 't kin,
Dy aide stumpert troaye.
0, ja, ik wit er alles fen,
Den kom ik op 'e kroaye.
Oebele such dy vioat den wike, (3 kear) ja, mei spoed, Wy balde mei elkoaren mar goede moed.
Maryke bern is fjirst to goed.
Om mei sa 'n koal to tronen.
69
Wy witte, ja, mar al to goed,
It kaem har fêst to roueu.
leudracht soil üs kreftich meitsje (3 kear) dat 's iu wet, Hwer iendraclit bistoe, der mislearre it nea net.
Tt qirdhi fait-
TREDDE BEDRIUW.
It Toaneel is in deftige binnenkeamer. Four de tafel Idnget in soart tapit, sa dat de tashouers der net onder s jen kinne, of er is in iepening in 'egründfen 't toaneel of in ien feu de skenuen, hwerüt Willem letter onfonvacht to foarskin komt.
EARSTE TOANEEL.
makyke, allinne (kreas forklaeid.)
Jüud scil de büter jild jilde en. de saek djr 't sa-folle lést en onrêst hjir in 'e liüs broeht laat, foar goed ta 'n ein komme. — TJs lieit tinkt it doel, hwer 't er sa lang en krefticli for ivere hat, disso jüud f to berikken. Mem mient de saek, dy 't har safolle j hollebrekken kostte hat, disse jünd ta in lokkich eiu
70
to bringeu. Oebele min sibbe fryer, scil disse juncl om mear as ien reden alhiel in 'e wolken wêse, en Stamsma, dy jolige jongebear, siongt nou wis al üt sin macht: » Wat is 't vooruitzicht schoon!quot; — Ocb! ho ringen scil dy sinne fen blide hope for bar al-legear ondergean, as de ütkomste fen Willem sin rie der is. Fiouer rotten reitsje er sa in ien falle, sei er, do 't er my sin plan iepen lei en siker it is sa.
Jimme moatte witte, heit en mem wieren in 'e leste tiden beide allike friündlik tsjin my en ik tsjin bar. Faker as ienkear wirde er praet oer Maye, it boarkjen opjaen en den fen seis ek oer tronen. Mem, dy wol wiste, dat ik Stamsma as fryer fier de foar-kar joech boppe Oebele, jensele jimmer tsjin heit, dat er bim net mei min fryery bemoeye, en my min egen gong gean litte moast. Hwerom, dat bi-gripe jimme. — Do non üs heit to mük en in for-tronen mei my oer Oebele begun en ik sei, dat ik him as man fier boppe Stamsma stelde, do sei er hiel seaft tsjin mem: » Nou Simkjen, ik leau ek, dat it bést is, dat we Mary har egen gong gean litte en har net twinge ta -in hoidik, den ha wy üs letter ek neat to forwiten.
En nou scille Oebele en Stamsma op min forlangen bjir disse jünd oan bus komme en scil ik in feislis-
km
71
seude kar clwaeu. 't Scil my ris ny clvvaen liwet tiding Willem meibringt fen dy beide mauuen.
GARDE TOANEEL.
maryke. willem.
Willem siongt.
'k Romje op gjin greatheid, jild of s'tan, Dy m' oeral 't lieechste set.
Ik romje op deugd en sün forstan,
Mary, sids, is 't sa net?
mallyke.
Ik wol gjin greatheid, jild of stan,
Ocb né, dy wol ik net;
'k Wol lieafde mei in sün forstan,
Sids, Willem, leauste it net?
Willem , (froalik.)
Jonge, hwet wier de jongehear in 't skik, do 'tik him it complement brocht fen dy en as er hjir jün oan liüs komme woe. Eu do 't ik liim ek allegearre mei kleuren ütlein bie, dat it de aid baes siu bestel mei wier, do wier er albiel in 'e wolken. »Jonge,quot;
72
sei er, »scil er in greate forsoeuiug pleats ha ? Den bin 'k er üt, hear!quot; —En do 't ik him op 't lest sei, datstou in beslissende kar dwaen scoeste disse jünd, do spreng er bast oan 'e souder ta en woe my mei alle geweld op in »fijne fleschquot; traktearje, sid-zeude: it kin wol lye jü, aid Siouke moat doch alles bitelje.
MAKVKE.
Scoe 't ek to erg wirde kinne? Op 't slimst....
WILLEM.
Praet my net fen to slim. De jongehear bat wol freamder batailles mei bywenne en sa faek al mei sok wetter foar de dokter west. Lit dat mar op my oankomme.
mauyke.
Dou praetst er goed oer. Mar ik moat mei dat en al de kastanjes üt it fiür belje.
Willem , {liar hliev oansjende.)
Der kryst din lean ek foar.
mauyke.
Mar sids 'ris, hwet sei Oebele wol?
willem.
Oebele sei, hy scoe jünd stellich komme, en't die
73
him neat uy, dat de sakeu sa roaaeu. Jimme heit hie 't him salang al blike litten, dat hy de boppetoan wol halde scoe. — »Hia moasten wol tamy komme,quot; sei er hiel permautich, » hwent hwer scoedeu liia oars hiar gelikeus hjir fün ha?quot; Sin alden wiereu ek wakker op dré mei 't boadskip; en ik fielde wol. dat hia de rekken al klear hieden en wis feu de saek wiereu, eu dat Oebele yet mar efkes hiune moast om it wol-daan ' ouder de rekkening to setteu.
MARYKE.
Doa haste fêst neat ütlitten, wol?
WILLEM.
De divel né. — De liu, dy 't har seis sa verhoogd ha, de iene mei jild eu d' oare mei greatheid, dy meye wol ris goed vernederd wirde. —
't Scil my al ris uy dwaeu, ho dy kat üt 'e beam komme scil. Wel, hwet seille dy beide candidaten, dy hjir nou jimd op berop preekje seille, freamd troch 't hier sjen, as gjiu harten mar shoppen aes troef wirdt.
MARYKE.
Mar divel, Willem! kinne wy üs tid hjir ek yet forbabbelje? 't Scil by achten wêse.
74
Willem, [hy sjocht op 't horloasje.)
Ja, wrachtich. 't Wirdt heech tid om óf to sakjeu. Kom oan!
(Hia geane sionyende hinne.
Willem mei de hun om har ta.)
TREDDE TOANEEL.
slouke , s1mk.ien.
( De aide lia komme ut tsjerke, Simkjcn ontdocht har fen it ien en oar en giet dj'mei tsjinoer Sioukeboer sitten.
SIOLTKE.
Ik bin mar bly, dat wy wer thus biuue. 't Is egentlik ek to dom, dat ik yet sa troti nei tsjerke gean. Ik kin er neat fen meinimme, sa staf bin 'k tsjinwirdich.
s1mkjex.
Sok staf wêsen en stók doaf wêsen, min goede nïan, komt al wakker op ien en 't selde üt.
75
SIOXIKE.
Hwet siclse jy?
simkjen, {Ivder.)
Ik sids, dat liu, dy goed heare kimic, der wol oan lia, om hwet fen Mar prekers mei to nimmen.
SIOUKE.
O, jawol! don woeste sidze, dat er hioeddeys tofolle uei de pronk en de pracht sioen wirdt. Jawol! as de froulin üt 'e tsjerke komme, den is 't oan 'e kofjetafel al gan: » dy hie sa 'n pakjen oan, dy hie dit en in oar wer dat nys.quot; Jawol, don haste it by de riuchte ein. Oer de preek wirdt lieafst net wer praet, en as er al oer praet wirdt, kryt dominy in stek, dat er of to alder- of to nyerwetsk is. — Foaral dy modelear-liu, dy ha altid de bek in beide hannen.
SIMKJEN.
Jou prate altid fen modelear; dat is mis, jou miene test de moderne lear.
SIOUKJE.
»Né, ik mien de lear. dy mei de mode op en óf giet, Moed sa en moarn sa. De lear fen Stamsma en sin gelikens scil ik mar sidze. — {Hy hat onder-
76
wilen it almanak ut it laed socht en der in ombledde.) Biune üs skiep de — — net ouder de raem wést, Sim ? Of wier it — — {Ih/ betinkt him en studear-ret fjirder.
simk.iex, (docht as se him net heard hat.)
Stamsma hat deroer fêst ris mei him oan 't rede-nearjen west, en feu seis, hwet fen Stamsma komt dat doocht net, al is 't ek nog sa goed. Mar dat scil wol foroarje, as hy mar earst ris in üs familje op-uomdwirdt. Den scille wy joumeieuoarwolop'ehichte krye min goeye man. Den scil dat stive alderwetske der wol hwet óf geau eu de seden en manearen iu alles wol hwet taiskaefder wirde. Siker, it is iu gris ho onbiskoft eu dom folie fen dat boerefolk yet is. Lêseu, der wirdt nea om tocht. Op sin bést wirdt de krante ris neisioen en hwet iu 't almanak ombledde om ris to witten, ho 't mei 't beastejongjen en mei de kwartieren feu 'e moaue stiet, en of er winters ek froast of suie to wachtsj eu is.......
Mar hwer scoe Maryke bliuwe? — Maryke ! . . .
FJIRDE TOANEEL.
DE FOARIGEN, MARYKE.
MARYKE.
Hwet is 't, mem?
77
simkjen.
Neat. Mar jou moatte bjir bliuwe. As dy feinten komme, tsjinje jou hjir to wêsen. Ha jou jy nou goed biret?
jfaeyke.
Ja wis, ha 'k dat. Mar ik biu net fen sins in ienen mar to beslissen. Hia moatte my earst min takomst 'ris iepen lidze dy 't my by har to wachtsjen stiet.
simkjen.
Der ha 'k neat tsjin. It giet foar hiel jou libben. Lean mar, as 't mannich pear yet ris fry stoe, dat er folie bannen forbritsen wirde scoene.
de poauigen, stajisma.
stamsma, (deftich Idaid joiot har alle-lt;jear de hun; Siouke nimt net folie notitie fen him.)
Goe'n avond! frou Jelgersma, ho giet it? {Ilia (jiet opstean.) Maryke, hwet seiste liea, ha 'k net goed op 'e tid past. Ja, fauke, (//// ait har efkes en sjocht
78
har smuk oan.) En jou ek yet wolfarrencl, Tilde baes?
{Marijke set in stoel for him del nést har mem.)
simkjen, (tsjin Stamsma.)
Nou is 't deu dóch eiuliks sa fier komd, Stamsma, dat de saek for goed in ein nimme scil.
STAMSMA.
'k Moat earlik bekeune, frou Jelgersma, dat ik sa'n ginstigen ofrin sa ringen net forwachte hie. {IIy goait, sin eintsje cigaer wei.)
SIMKJEN.
Kry jou Stamsma in pipe, Maryke! (Ilia giet.) (tsjin Stamsma.
Ja, jou moatte tinke, Stamsma, ik ha er mei alle kreft efter sitten. Jonge, ik ba sa pleitsje moat-ten om it sa fier to kryen.
STAMSMA.
Ja, dat begrip ik. Oars bie 'k nea sa fier komd. De aide baes liket yet net biuster op 't skik to Avêsen. {II)j sjocht nei him oer.) Hy skint al fry bwet op my tsjin to bawwen, en 'k ba bim dócb nea in strie in 'e wei lein.
79
siMKJEN, (glirnhjende.)
Dat scil mei de tid wol wenne. As jou nou jünd de oerwinning mar biheije eu der twifelje ik net oan, hwent tink er om, dat ik op min iepenst west bin; dat scil strak bliken dwaen. — Mar mei 'k sa fry wêse jou efkes allinne to litten, Stamsma? {Ilia giet.)
stamsma , (knipt op 'e neil en stekt de dldhoer de gek oan.)
Dat scil ik him non dochlappe, lieè! aide jildwolf, al lio stou it sur oan my haste. — Eu hwet scil dy Oebele-süch freamd opharkje, as ik moaru ƒ ötf roppe kin....... {Hij lüstert, hwent min heart hioapraten.) Mar is dat Oebele sin lud net? — As min oer de divel praet, skint er mar net lier óf to wêsen. — Scoe er wrachtich al feu 'e moard heard ha?
SEXTE TOANEEL.
siouke, stamsma, oebele.
oebele , {in 'e daar. Hy en Stamsma sjen elkoar op en del oan.)
stamsma , {gekoanstekkend.)
Nou, Oebele, meitsje dy mar gau wer üt 'e foetten en sids tsjin jimme mem dat it ruis is. De groetenis ....
80
oebele.
Gean dou uei jimme mem en sids dat. Ik bin lijir jünd forsocht, en dou kinste Mary marneisjen, greate lawaeimakker!
siouke, (fornimt Oehele; hiel foarkommend.) Bist der al jonge? Kom gean gau sitten.
set Oehele in stoel nést sm egen.)
SAUNDE TOANEEL.
de foarigen , ma11yke, s1mk.iex.
(Maryhe jowt elts in pipe. Simkjen set in fies win mei tahehearren op 'e tafel. Simkjen giet derop sitten nest Starn-sma. — De hoer en Oehele oan cV iene, de frou en Stam-srna oan (T oare kant feu 'e tafel hat wakker drok. Mary rint óf en oan.
oebele, {tsjin Siouke.)
üs such hat jerjister onder de bear wést by Lolke Kjellestirt op 'e Langelille.
81
siouke.
Hê?
oebele, {lader.)
Us süch hat jerjister, ensf.
(De frou en Stamsma laeitsje
om disse freamde ütfal.)
siouke.
O, so, jawol. Is dat net in Chineeske bear? Dat hat, mien ik, langlesten in 'e krante stien. Of wier 't Amerikaensk ras?
oebele.
Lolke sei, liy wier fen Hongaerske komóf.
siouke.
Jawol, dat miende ik al, mar ik wol lean we Oebele, dat dat freamde skai gjin foartgong nimme soil, 't Is wer sa'n nyigheid, der 't me in 't earst tige beech mei weirint, mar dy ringen hinne giet, sa 't er komt is. 't Doekt my biustere ny dat jimme heit der sa mei op hawwe ken!
oebele.
Jou moatte witte Siouke, dat we alle jierren wer oan in grnweliken lest liawwe fen 'e baergesiekte — forline jier ha we in fjirtsjin dagen tid thrye
82
beste hearstbiggeu en in skoander aid such deroau forleru ea nou kaem Tsjalke dougskipper okkerdeis to uses — jou witte wol, dy 't by groue Graait fen 'e Froaskepoalle wenne hat foar feint, hy moast omke sidze tsjin Witse Sakes fen 't Leegein en sin mem wier in folie sister fen Swobk, dy 't lang-lesten al hwet hiel rimpen trouwd is mei Jurjen Butendiks — nou dy ïsjalke dougskipper hat er üs fen opdien en dy seit mar by kris en kras dat dy Hongaereu gjiu lest fen 'e siekte krye — sa binne wy der oaukomt.
{Starnsma is onderwüen oer-ein rjien en kat Marykn hwet in 't ear flüstere; Oehele hat er shean nei loert en scoe jerne 'Z selde dwaen. It pe-tear fen Starnsma en de frou ivier drok en fortrouwelik.)
SIGUKE.
To Mary, komste nou ek hast in 'e rigel. — En skinke jou de romers fol, Sim; de saek moat foart-gong ha. Wit hwennear 't wy oars yet to koai komma. (Hy set de hoed óf en giet oerein, tsjin Oehele en Starnsma.) Ik kin jimme sidze, mannen,
83
dat jimme disse jün hjir oan hüs kom cl biune, om in gewichtige saek ta in ein to bringen.
Salik as jimme wollicht heard ha, wolle wy maye üs saken dellidze, om 't wy al in dei alder wirde. Nou vrol Mary it houliksboatsje mar instappe. Wy ha üs alderlike tastimming dertajown. — Wy wolle run en iepenhertig mei de saken foar 't liocht kom-me; dat is ommers Friske mode. Mm wif hat jim-mer jou wal ophalden, Stamsma, en ik ha jimmer foar Oebele pleite. Mear as ien wier dit bikeud, en mear as ien hat my ta üs allergoederbêst rèt, om Mary net ta in houlik to twingen, lik as dat in 'e greate wrald faken hart, mar har in egen frye kar dwaen to litten. En dy scil disse jün plaets ha; derta binne jimme hjir. Hiar forlangen moat ek üs forlangen wêse. Kinne jimme dat goed fine?
STAMSMA.
Lang leve Jelgersma! Fryheid hoppe al!
My tinkt op in byienkomst as disse, hwer de freugdewin foar üs stiet, der past ek in froalik sin, lit üs allegearre opstean en drinke en klinke ter eare fen Jelgersma!
KOAU.
Lang zal hij leven! Lang zal bij leven!
Lang zal hij leven in de gloria!
84
Victoria! Victoria!
Side, wide, wied, van bom sa sa, enz.
{Elts giet wer sitten en de romers wirde wer Jol shonken.)
Simkjen, {Is wer opstien.)
Nou lia ik ek yet in wirdsje foarof to sidzen. In sa 'n gewichtige saek as disse moat men net to rimpen in bislüt nimme. Dat scoe letter rouekinne. Dêrom scoe 'k wol foarstelle dat Oebele sawol as Stamsma to neisteby de takomst iepen lidze, dy 't Maryke by bar to wacbtsjen stiet. — Ha jimme der bwet op tsjin?
stamsma, en dernei al de oaren.
Lang leve frou Jelgersma! Koar: Lang zal zij leven! Lang zal zij leven! ensf.
(Min giet wer sitteh, de romers wirde wer fold en dêmei giet Stamsma opstean.)
stamsma.
Ik wol dalik oan de winsk fen frou Jelgersma foldwaen. Sa lik as jimme bikend is, stean ik op it punt om to promofjerjen ta dokter in de geneas-, hiel- en forloskinst. De fortsjinsten fen en dokter hoef ik net üt to spinnen. Elts wit hwet in dok-
85
tersrekkening is. Der hoeft mar in bitsje opskreauw to wirden — om in beech totael to kryen. In pear forkearde magen en in rotticb skonk jowe al in beboarlik inkommen en komt er maitids bwet koarts en bearstmis bwet kjeald by den is 't bielwol dokter tobliuwen. Fjirder wit ik dat de aide liubiarienigst dochter jerne ticht by bar balde en omdat nou üs dokter skieik foartgiet, sa wol ik, as 't is dat ik disse jün de gelokkige wirde mei, om har en jimme to wille to wêsen min tinte hjir op slaen en in jimme midden bliuwe. Maryke kin mefrou wirde en bir as mefrou tsjinsje litte. Ik bah sein. {geh-oanstekkend tsjin Oehele) Oebele nou dou!
oebele, (for leg en.)
Us foarnimmen is, dat ik wol troue wol mei Maryke en as ik bar trou, wol 'k nou mar sidze, den kin hia alle wiken mei my nei de wikmerk gean, en as 't Joustermerke wirdt, wol ik nou mar ris foronderstelle, den . . . den . . . den . . .
stamsma, {fait Mm in 'e reden, de oaren falie mei in.)
Dat 's mooi gezeid, {bis.) Dat 's drommels mooi gezeid! Wat of die fent gezopen beeft. Dat by zoo mooi gesproken beeft! Dat 's mooi gezeid, {bis.) Dat 's drommels mooi gezeid!
86
STAMSMA.
Hoerali! Lang leve Oebele Hip!
siouKE, {mei de holle hwet oer de tafel.)
Ik ha 't allegearre wol net riucht hearre kinnen om 't ik liwet staf bin; mar as ik it wol ha, den kin de saek foartgong nimme. Non Maryke, nou is it wird oan dy, sprek din hert üt en doch in beslissende kar, dy 't dy hoopje ik nea roue soil. Elts fen üs scil him der mei forienigje......
MAIIYKE.
Nei alles hwet ik sa foar en nei en ek dissejün fen Oebele en fen Stamsma heard en forstien ha., bliu ik by min earst opfette plan. Ik kin jinime sadwaen-de in opriuchtheid meidiele, dat dy jinge my it neiste oan 't herte leit, dy op dit eagenblik it mist in mm neibyheid is.
(Stamsma skint dit to wêsen. Hy en Simkjen hinne alhiel in 'e -wolken en fleam op Maryke ta. De boer m Oebele sjenne sur.)
87
stamsma, [siongende en donsjende.)
Wij hebben malkaar, Wij hebbeu malkaar, Wij liebbeu malkaar uu toch.
{Simkjen wol har ch lokwinskje.) maryke, (mei klim.)
Hou hwet, Stamsma! Jimnie bimie hwet al to for-barich. »Wy hebben malkaar nog niet,quot; eudêrom kin ik jou lokwinsken yet net oannimme, mem! Ik forsikje jimme wer pleats to nimmen.
stamsma , (tuje for heard.)
Hwet den? Ho is 't nou?
simkjen, {tige for heard.)
Hwet kinsten nou?
mallyke.
Ik forsikje jimme wer sitten to gean.
(Oehele en Sionke begjinne mj lihhen to kryen.)
maiiyke. {kreftich.)
Ik ha sein, dat ik dy jinge min hert enhanskinke wol, dy my op dit eagenblik de neiste is, en dat binne ion net, Stamsma.
88
oebele, {ropt de hoer mei kreft foar 'lt; ear.)
Ik bin 't wirden.
(Siouke en Oebele fleane op har ta. Stamsma en Siml:-jen siogge elkoar forhvle oan.)
maryke.
Hou, Oebele, jou binne bwet al to foarbarich, en ik kiu jou lokwinsken yet net oannimme, heit. Iklia sein, dat ik my oan dy jinge forbiue woe , dy my op dat eagenblik de neiste wier en dat wieren jou net, Oebele. Ik ha graech, dat jim' wer sitten geane.
{Stamsma en Simkjen bye op ngt;j hope.)
siouke , {sjocht nei alle kanten run en wit net hwet er der oar. hat.)
Hé? Hwet nou?
oebele , {Siouke foar 't ear.)
Wy moatte wer sitten gean.
maryke , {77iei kreft.)
ȕryeris is skippers riucht,quot; seit it sprekwird, en derom scil ik yet ienkear min winsken herlielje. Oan dy jinge wol ik min hert en han biede, dy op dit eagenblik it neist in min neibyheid is, en dat is...
89
Willem , {rirnpen üt sm skülhoeke hom-mende, ropt hveftich:)
Willem! ! ! (Hia Jleane alle gear re forskrikt oer dn.) Victoria! de list is lokt! De festing is innomd. Sa 't ik hoopje mei frede. Forjow üs, wy koeden net oars.
{Kort nei enoar.)
oebele, {wilst er op 'e tafel slacht.)
Opliclitery! ik nim it onder getügen!
siouke, (for heard Oehele oansjende.) Ho giet dat? Hwet non?
siMKJEX, {skodhollet.)
Freselik! freselik! Hwet in ütkomste!
stamsma , {piei heide hannen in V bus en Manende of in *£ hier.) Verloren! Verloren!.....
{Algemien stilswyen. Elts in forsleinde haldimj.)
Yet ien treast, Amerika is bihalden — en don kinst er op sjen, greate Offe Knaesse!
OEBELE.
En don kinst er nei rüke, greate lawaeimakker.
90
(Oehele hat Stamsma hast al hgt;j de kladden, mar de ald-hoer Jiaid him tsjin en Simkjen komt er mei midden. Nei in alqemien en lüd getsjantel onder en wer, hald Siouke op 't lest it wird allinne.)
Ho freaiud en onforvvacht disse ütkomste ek wêse*^ mei foar üs allegearre, my tinkt as we riuclrc troch sea en as Friesen us wirden trou bliuwe wolle, den meye we deroer non gjiu lést meitsje. — 't Is wier dat er mei bline kaerten spile is, jawol! dat is sa, mar wier bliuwt it ek, dat lieafde list siket on wer twa honden fjuclitsje om en bonke, der rint de tredde faek mei hinne.
STAMSMA.
Der kenne we frede mei hawwe. Man en man en wird en wird. Frede boppe al! — My tinkt Willem hat disse jün greater en romfoller oerwinning bihelle as de Prüsen by Sédan: hy hat net ien, mar fiouer partyen tagelik oerwün, en dat in ien slach. En hy hat dêrby net in helske Napoleon, mar ia lieaf-defolle ingel finsen nomd. Ik fin de strid in earlike strid, en de oerwinning in earfolle oerwinning, en siong derom;
91
Wise: Iö vivat.
Mei blide sin, Mei blide sin
De glêsen fier omheech!
Dat 't jonge pear yet lang hjirmei
Mei wille tinkt oan disse dei, Dat winskje wy, Dat winskje wy, Lit klinke in lüd hoerah!
willem en marykk (fjecine tofjearre nei de aide liu.) willem.
Forjow üs aide liu, dat Maryke en ik sa to mük ta üs doel komt binne. Ek Oebele en Stamsma, nim it üs net kwea. Lean üs, wy koeden net oars. Letter scil jim' ien en oar düdlik wirde. Op dit pas kinne we net oars as skild bekenne en forjeffenis freegje. Wy binne al boppe miette tankber dat de ofrin yet sa ginstich opnomd wird troch jim' allegearre.
siouke en dêrnei siukjen , 'i pear de hein jaende.
Ja bern! wy scille der frede mei ha. Wy winskje jimme op dit pas mar folie lok op jimme libbenswei.
oebele en stamsma, ('£ pear de hdn jaende.) Dat jimme lang en lokkich mei enoar libje meye!
stamsma, (hwet suniger.)
En as 't ris safier komt, dat jim' in litse Siouke-boer krye, den ófskone, man!
92
WILLEM.
Wy thaiikje jimme allegearre foar de dielnimming. Ea jimme aide liu scille wy fen steun en treast wêse, safolle as wy kinne. Stamsma en Oebele scille jim-mer friündskip en gastfryheid in üs wente fine.
STAMSMA.
Mei ik nou yet ris in wirdsje sidze? Mar jonge lit Ké hjir den earst ek komme.
Der bin 'k al. {Hia winsket it jonge pear eh folie lok.) STAMSMA.
To fanke! Kom hjir nou mar nést my in 'e rigel. Mar stil, hear! — ik scil dichte:
Ik bin net hwet ik wêse moat,.
Der skeelt hiel folie oan;
't Forstan, dat God my skonken hat, Hat just min lok bidoarn.
'k Ha dêrmei op min libbenswei r Gjin wiere deugden socht.
Forlieding hat my dei oan dei Op sliuchter paden brocht;
Dertroch ha 'k lest en onrêst fün —
Mar 'k bin 't allinne net,
93
Ek Oebele, 'k sids it riucht en run.
Lik as in Fries biheart,
Don hast gjin riuchte wille hawn,
Foracliting wier din lot,
't Ontbriek dy mar oan sön forstan,
Dêrtroch mislieding, spot.
Hwet in my wol ontwikk'le wier
Dat slomre yet by dy,
En nimmen fen üs beiden wier
Sa 't hearde. Lean my fry!
Fron Jelgersma! O, ja, 't is wier,
Dy sucht nei heger stan,
Dy id'le pronk, dy id'le swier.
Ontsiert de boerestan.
lenfaldich, nedrich, deugdsom, from
Dat bringt üs achting oan,
En jowt de wiere libbensblom,
Tsjocht min hjir ienkear wei.
Jou aide baes, ek jou in wird,
Jou mei it bearre of net,
Wer jildsucht op 'e tbroane sit,
Der fint me in klopjend bert;
Der wirdt foar büsgesin en steat,
It wiere lok bidoarn.
De flok, sawol fen lits as great,
Dy bringt de jildsucht oan.
94
Eu 'k scil nou mar uet fjirder geau, 'i Kwea leant sin master faek,
En 't goede fint altid sm lean;
Dat wier lijir mar de saek,
Dy 'k düdlik meitsje woe.
Hwent sjocli! miu wit it net,
As 't yet ris nutticli wêse koe,
Safolle better yet.
siotjke.
Wise: De tuinier komt zijn afscheid brengen.
Kikdom, ué, dou kinst net briuge ,
Hwet in minske neclich hat,
Om in suvcr lok to smeitsjen,
Rikdom, né, dat kinstou net.
koau.
0, Ut üs d,en, Safolle as 't kin, Om suvre deugd, In wisheid sjen: Ta heil en sein fen 't minskehern!
oe13ele.
Domheid, ja, dy moat hjir wike, Wer forstan mei wisheid komt.
Domheid moast hiar seilen strike — Wisheid hat hiar pleats iunomd.
95
KOAE.
O, Ut üs den, Sa folie as 't kin,
Om sün forstan En wisheid sjen: Ta heil en sein fen V minskebem!
SIMKJEN.
Greatlieid mei iu tidlang bliuke,
Eu forbliiije it minskehert,
As gjiu deugd eu lieafde bliuke,
Is 't de wiere greatlieid net.
KOAE
O, Ut üs den, Safolle as kin, Om suave deugd En lieafde sjen: Ta heil en sein fen 't minskebem!
ALLEGE AllllE.
. As w' allegear üs rolleu spileu,
Sa 't folgens riucht eu plicht biheart, Deu is op ierclö noclit to fiueu,
Mar friüueu, och! dat dwaen wy uet
Wy geaue faek, Eu, o, dat rout! Net op it paed. Dat wille üs jowt:
Mar dat üs lest en onrust brouwt.
98
It ierdsk toaneel troch God üs skonken,
En ek us oanlids dy is goed, As jimmer deugd en lieafde blonken, Den kamen folie dingen goed;
Wy fünen den. Ja, buten miet! Eiu wille en nocht, Hjir op disse ierd'. Dy nei in better wenpleats liedt.
By alle boekfbrkeapers to kryen:
Heech oan en Smalbregge net iciiris besile,
of
IT MAT EAK8T OP 'T SLIMST EAR 'T IVETTEE.TE KEN.
Hlyspil mei sang in ien bedrimy. Troch tie Skj'inwer fen 1'iouev Rotten in ien Faljei 40 Clnteii.
01'
Wer twa kibje ha meastal beide skild
Hlyspil mei sang in thrye bedriuen. 1'pii» 4O Ciiiicn.
Vet inkekle exeuipiaren ten:
Fritz Reuteu neitbrteld troch W. Dykstba. 286 Bledsideu fur ien gune.