-j-'J

Phytopharmacologisch

onderzoek volgens

MACHT

• Vf ■

■■iC^--.quot;-

'•..■•-quot;fö-.

MOH?. DJAMIL

aiBLIOTHtcX DLR
RtJKSUNIVERSITElT
UTRECHT.

, *

■-lt;^.'■7nbsp;.nbsp;.nbsp;.... •

■-..■■i'nbsp;•'■Miquot;^ '-nbsp;MiiM

të^^J^ ___

A.quot;

m

»

m

PHYTOPHARMACOLOGISCH ONDERZOEK
VOLGENS MACHT.

.-.'tl
.- -- -'Ti

■r

im

^ j ' .

.. s-a

Phytopharmacologisch
onderzoek volgens

MACHT

PROEFSCHRIFT

TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN DOCTOR
IN DE GENEESKUNDE AAN DE RIJKS-UNIVERSITEIT
TE UTRECHT OP GEZAG VAN DEN RECTOR-MAG-
NIFICUS Dr. L. S. 9RNSTEIN HOOGLEERAAR
IN DE FACULTEIT DER WIS- EN NATUURKUNDE
VOLGENS BESLUIT VAN DEN SENAAT DER UNI-
VERSITEIT TEGEN DE BEDENKINGEN VAN DE
FACULTEIT DER GENEESKUNDE TE VERDEDIGEN
OP DINSDAG 31 MEI 1932 DES NAMIDDAGS TE 3 UUR

DOOR

MOHAMMAD DJAMIL

ARTS.

GEBOREN TE KAJOE TANAM
(Su itrn's Westkust)

KEMINKENZOON N.V. — OVERDENDOM — UTRECHT

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT.

AAN DE NAGEDACHTENIS VAN MIJN OUDERS
AAN MIJN OOM MOHAMMAD ALI

Het verschijnen van dit proefschrift biedt mij een welkome ge-
legenheid U, Hoogleeraren der Medische Faculteit te Utrecht en
U, Oud-Leeraren van de toenmalige S.T.O.V.I.A. te Batavia en
tevens U, Hoogleeraren van den Leergang voor Bacteriologie en
Tropische Hygiëne te Amsterdam, mijn dank te betuigen voor het
genoten onderwijs.

In het bijzonder U, Hooggeleerde H ij mans van den
B e r g h, Hooggeachte Promotor, ben ik zeer veel dank schuldig,
niet alleen voor de gastvrijheid, die ik in Uw kliniek moc^t ge-
nieten, doch ook voor de groote belangstelling, die ik van U bij
de bewerking van dit proefschrift ondervond. Ten volle ben ik er
mij van bewust, dat de tijd, in Uw wetenschappelijke spheer door-
gebracht, te kort is geweest om den vollen omvang er van te
kunnen opnemen.

Ook aan U, Hooggeleerde Went, ben ik veel dank schuldig
voor de gastvrijheid, in Uw laboratorium genoten, om aldaar de
proeven te kunnen nemen. Behalve Uw colleges en Uw refercer-
uren, heb ik ook Uw aanwijzingen zeer op prijs gesteld.

Hooggeleerde de Langen, mijn aanraking met U heeft een
blijvenden indruk in mijn leven nagelaten, niet alleen als Uw
assistent heb ik Uw belangstelling mogen genieten, doch vooral
ook als mensch. Mijn dankbaarheid voor hetgeen ik van U ont-
ving, is meer dan met woorden kan worden omvat.

Ook Gij, Zeergeleerde L o n k h u y 2 e n, hebt een niet gering
aandeel in den stimuleerenden invloed in mijn studie gehad; Uw
vaderlijke vriendschap zal mij steeds bijblijven.

Hooggeleerde K u e n e n, slechts kort heb ik de eer gehad als
Uw assistent te mogen werken; die tijd is me van groote waarde
geweest.

Op deze plaats wil ik mijn groote dankbaarheid en erkentelijkheid
betuigen aan den Dienst der Volksgezondheid in Nedcriandsch
Indië, die me in de gelegenheid heeft gesteld mijn studie in Neder-
land voort te zetten.

Zeergeleerde Muller, van Uw groote ervaring op het gebied
van pH bepalingen, heb ik veel mogen leeren; voor Uw bereid-
willigheid ben ik veel dank schuldig.

Zeergeleerde S e e k 1 e s, zonder Uw hulp zou het me niet moge-
lijk geweest zijn, het juiste gebruik van de ultrafiltratie in zoo'n
korten tijd aan te leer en.

De hulpvaardigheid, die ik van U, assistenten en oud-assistenten
van de Interne Kliniek bij mijn onderzoek mocht ondervinden, stemt
mij tot dankbaarheid.

Ook U, assistenten van het Botanisch Laboratorium, mijn erken-
telijkheid.

Waarde H e y 1, ik mag mijzelf gelukkig prijzen, dat ik U bereid
vond mij bij het botanisch gedeelte van mijn proeven met raad en
daad ter zijde te staan. Het spijt me, dat U wegens verblijf in het
buitenland bij de voltooiing van dit proefschrift niet aanwezig
kunt zijn.

Aan U, verpleegsters van de Interne Kliniek, mijn dank voor de
buitengewoon prettige medewerking en ook aan het verdere perso-
neel van kliniek en laboratorium, zeer veel dank.

INLEIDING.

Het gebruik van planten als proefvoorwerpen, om den invloed
van chemische stoffen te bestudeeren. is sedert langen tijd bekend.
Dat deze methode ook tot de kliniek is doorgedrongen, is nog van
zeer jongen datum. Het is M a c h t geweest, die haar onder den
naam van PHYTOPHARMACOLOGIE veel gebruikte. Lang-
zamerhand begon men de bruikbaarheid van planten als proef-
objecten te leeren waardeeren. Much, H.V. (93, 94) ging den
invloed van lipoiden vóór en na bestraling op den plantengroei na,
en in 1931 heeft hij (95) ook planten gebruikt om hun invloed op
bacteriegroei te bestudeeren. Door inspuiting van tuberkelbacillen
m planten, zag hij de naar hem genoemde granula in deze bacillen
ontstaan. In Januari van dit jaar heeft K ü s t n e r (47) gerstkiem-
plantjes gebruikt om den invloed van roode stralen op hormonen
na te gaan. Deze (46) had opgemerkt, dat de reactie van Asch-
heim-Zondek bij muizen kan worden versneld, zoodat de reactie
reeds na 60 uren in plaats van na 4 dagen kan worden afgelezen,
wanneer hij de muizen gedurende de proef met rood licht bestraal-
de. Zoo kwam hij er toe de proef bij planten te herhalen, waarbij
bleek, dat de met rood licht bestraalde kiemplantjes sneller groeiden
dan de niet bestraalde, wanneer aan den voedingsbodem urine
van zwangeren werd toegevoegd.

Met het onderhavige onderzoek willen we de waarde van het
gebruik van kiemplantjes in de kliniek nagaan.

»

HOOFDSTUK I.
A.

Onderzoekingen van Macht.

Een tiental jaren geleden is Macht begonnen zich bij zijn
pharmacologische onderzoekingen behalve van dieren ook van
planten te bedienen. Plantenphysiologen hadden reeds vroeg ge-
vonden. dat. voor het bestudeeren van een der geheimzinnigste
processen in de plant. n.1. den groei, kiemplanten de meest aan-
gewezen objecten zijn. Wegens hun gevoeligheid, hun eenvoudigen
bouw en omdat ze gemakkelijk te hanteeren zijn. zijn ze voor deze
onderzoekingen, waar meetbare reacties de basis vormen, het meest
geschikt. Macht heeft verschillende soorten kiemplanten beproefd
en bevonden dat Lupinus albus het meest geschikt en het gevoeligst
was. Derhalve heeft hij steeds met deze soort zijn proeven genomen.

De eerste proeven van M a c h t (79) behelzen de groeiverande-
rmgen onder invloed van bepaalde chemische stoffen, hydrochloras
Cocain hydrochloras ecgonin. natrium benzoaat en methylben-
zoaat bij kiemplantjes van Lapinus albus. Uit de tabellen kan men
over het algemeen besluiten, dat met de toename der concentratie
de phytotoxische index daalt. Dit is echter slechts een zeer alqe-
meene regel, want bij een nauwkeuriger studie der tabellen kan
worden opgemerkt, dat een hoogere concentratie niet steeds een
verlaging van den groeicoëfficient ten gevolge heeft. Methyl alcohol
geeft b.v. bij een concentratie van 0.003 % een groeiïndex van 97 %
en bij een concentratie van 0.96 %. dat is dus 320 maal sterker dan
de vorige, een groeiïndex van 105 %. ¹)

Onderstaande tabel demonstreert dit ten duidelijkste:

1nbsp; Over de beteekenis van den index, zie pag. 61.

V CiV-lClnbsp;UIVnbsp;t^ A* Vnbsp;^--------w #

omstandigheden met een oplossing van eenzelfde concentratie
herhaald, zeer uiteenloopende groeicoëfficienten kunnen geven,
zooals de volgende tabel doet zien:

Uit het bovenstaande blijkt dus, dat de afwijking tot 47 % kan
bedragen; voorwaar geen geringe fout. Macht zelf heeft hierop
nooit gewezen.

Coggeshall (14) publiceerde een mooie, regelmatige krom-
me betreffende den invloed van zuren, nl. azijnzuur en propionzuur,
op den groei van Lupinus albus wortels. Bij dubbelproeven kon ook
door haar worden vastgesteld, dat de groeiïndices sterk varieerden.

De waarneming, die het meest Macht's aandacht heeft getrokken,
is. dat stoffen als hydrochloras cocaïn en hydrochloras ecgonin, die
voor het dierlijk organisme zeer vergiftig zijn, vergelijkenderwijs
weinig toxisch zijn voor planten, met betrekking tot hun invloed
op den groei van wortels; terwijl aan den anderen kant natrium

benzoaat, dat nagenoeg niet giftig is voor dieren, voor planten-
wortels juist zeer toxisch is; hydrochloras cocaïn geeft bij dieren,
o.a. katten, in een concentratie van I : 20.000 algemeene verlam-
ming, de doodelijke dosis is 0,02—0,4 m.Gr. per K.G. lichaams-
gewicht; Lupinus albus wortels worden gedood bij een concentratie
van 2.04 %.

Plantenprotoplasma gedraagt zich dus niet op dezelfde wijze als
dierlijk protoplasma. In gevallen, waar de Zoöpharmacologie als
werkmethode faalt, zou men derhalve de phytopharmacologie kun-
nen beproeven.

Naar aanleiding hiervan heeft Macht (81) reeds vroeg den
invloed van digitalisachtige stoffen op plantenwortels nagegaan.
Hij onderzocht digitonin. digitalin Merck, digitahn Kili'ani. digitonin
Strophantin en Quabain. die alle van plantaardigen oorsprong
zijn, en Bufagin van dierlijken oorsprong.

De tot de eerste groep behoorende stoffen geven bij een con-
centratie van 1—100.000, groeicoëfficienten van respectievelijk
87 %. 86 %. 98 %. 82 %. 72 % en 85 %; Bufagin bij een zelfde
concentratie 20 %. Hieruit blijkt, dat plantenweefsel zich tegenover
stoffen van dierlijken oorsprong anders gedraagt dan dierlijk weef-
sel; Bufagin is voor plantenprotoplasma zeer toxisch.

Ook door de volgende proeven nog heeft Macht (65) trachten
aan te toonen, dat stoffen van dierlijken oorsprong toxisch zijn
voor planten. Hij ging den invloed na van Ricine en Canthari-
dine. Ricine is een toxalbumine, verkregen uit Castorolie-boonen,
een voor dierlijk weefsel uiterst giftige stof. Cantharidine is een
kristalfijne stof. verkregen uit Spaansche vliegen. Catharis Vesicu-
toria. Het blijkt dat Ricine niet. doch Cantharidine wel. zelfs zeer
giftig, werkt op den groei van wortels, hetgeen blijkt uit de vol-
gende tabel van Macht: (zie pag. 6)

Uit deze proeven blijkt weer. dat een stof van dierlijken oor-
sprong zeer toxisch is voor plantenprotoplasma, waarschijnlijk
doordat zij aan plantenweefsels vreemd zijn. Echter is dit geen
constant verschijnsel, want verschillende hormonen, uit dieren ver-
kregen, bleken geen toxischen invloed op den groei van wortels
te hebben. Onderzocht werden: Andrenaline. Pituitrine. Histamine
en Insuline.

Verder heeft Macht (59) waargenomen, dat primaire alco-
holen, als primaire butyl en primaire amyl acohol, meer toxisch zijn
dan de secundaire alcoholen.

Geleid door zijn waarnemingen, dat stoffen van dierlijken oor-
sprong over het algemeen vergiftig zijn voor plantenprotoplasma.
heeft Macht den invloed nagegaan van het serum van menschen
onder normale en pathologische omstandigheden op den groei van
wortels; immers, wanneer er toxinen in het bloed zouden circu-
leeren, zoo meende hij, dan zou men ze met deze methode wellicht
kunnen aantoonen. Hiermede wordt de phyto-pharmacologie in de
kliniek ingevoerd.

De eerste aanleiding daartoe was de mededeeling van S c h i c k
(126). Deze was door een toevallige waarneming tot nadenken en
experimenteeren gebracht.

Op zekeren dag ontving hij een ruiker frissche, nauwelijks ont-
loken rozen, die hij, om ze goed te houden, in water liet zetten.
Het toeval wilde, dat de vrouw, die hij met deze taak belastte,
juist in de maandelijksche periode verkeerde; naar achteraf bleek,
had zij vroeger reeds herhaaldelijk waargenomen, dat alle bloemen
en plantendeelen afstierven, wanneer zij ze gedurende de menstru-
atie-periode in handen had gehad. Hoe het ook zij. den volgenden

dag ontdekte Schick tot zijn niet geringe verbazing, dat de bloemen
verwelkt waren. Bij navraag aan de dame, die de bloemen in de
vaas gezet had, verhaalde deze hem het geregeld terugkeerend
verschijnsel, dat alle gewassen, die zij gedurende den menstruatie-
tijd in handen hield, vroegtijdig afstierven.

Naar aanleiding van deze ondervinding stelde Schick verdere
onderzoekingen in, waarbij hij tot de conclusie kwam, dat vrouwen
gedurende de menstruatieperiode een gift afscheiden, dat schade-
lijk werkt op bloemen en planten. Dit gif, dat hij met den naam
Menotoxine bestempelde, zou in de eerste twee menstruatie-
dagen het werkzaamst zijn. Bloemen, 10 tot 30 minuten, zelfs
slechts 3 minuten, in handen der menstrueerenden gehouden, ver-
welkten. terwijl wanneer zij handschoenen aan hadéen, het ver-
welken uitbleef. Het vocht uit de handpalm scheen dus het gif te
bevatten. Naar aanleiding hiervan onderzocht Schick ook de
vochtafscheidingen uit andere deelen van het lichaam, in het bij-
zonder het zweet uit den oksel. Hij verzamelde dit zweet, door
eenigen tijd watten onder den oksel te leggen, en het bleek dat ook
dit giftig op de bloemen werkte. Ook het bloed van de vrouw
vertoonde dezelfde giftige werking, doch niet het serum, wel de
bloedkoek.

Menstruaal bloed bezat dezelfde eigenschap. Schick kwam tot
de meening. dat het gif waarschijnlijk aan de roode bloed-
lichaampjes zou zijn gebonden, die met het menstruaal bloed mede
worden uitgescheiden.

Schick onderzocht behalve de bovengenoemde vrouw nog een
aantal andere menstrueerende vrouwen; het bleek, dat deze dit
verschijnsel niet vertoonden of slechts een zeer geringe schade aan
de bloemen veroorzaakten. Het verschijnsel komt dus zeer spora-
disch voor.

Deze toevallige vondst van Schick zou in overeenstemming
zijn met het over het algemeen voor bijgeloof gehouden volksgeloof,
dat menstrueerende vrouwen giffen afscheiden en dus in bepaalde
omstandigheden gevaarlijk zijn. Zoo zouden ze gedurende dien tijd
niet mogen werken in den bloemenhandel of in conservenfabrieken.
Naar het schijnt worden er door de eigenaren van sommige van
zulke werkplaatsen tabellen bijgehouden omtrent de menstruatie-

perioden van hun vrouwelijk personeel. Tegen den tijd der men-
struatie moeten ze ander werk verrichten en worden van bloemen,
vruchten en groenten verwijderd gehouden.

Overleveringen van dezen aard zijn reeds uit den ouden tijd op
te diepen. P 1 o s s-B a r t e 1 s (109) verhaalt eveneens van het ten
gronde gaan van bloemen en andere planten. In zijn boek wijdt hij
een 30 bladzijden aan dit onderwerp en spreekt van ..Onreinheid
der menstrueerendenquot; en van ..Het onheil, dat menstrueerende
vrouwen aanrichten.quot; Zeer fantastisch klinken de volgende ver-
halen: alle insecten zouden van de boomen vallen wanneer een
ontkleede, menstrueerende vrouw ze nadert. Zoo verdreef men de
Canthariden in Cappadosië naar het voorschrift van Metrodorus
Scepius. volgens hetwelk een vrouw met tot de lendenen opgeheven
kleeren of ook slechts met bloote voeten, lossen gordel en fladde-
rende haren door het veld moet gaan. Deze ceremonie moet echter
volgens Plinius vóór zonsopgang geschieden, daar anders het zaad
zou bederven en de jonge wijnstokken en Epheu verwelkten, zoo-
dra ze door een menstrueerende beroerd werden. Ook bij de be-
reiding van wijn en bier zouden de menstrueerenden schade
aanrichten.

Naar aanleiding van bovenstaande mededeeling van S c h i c k.
heeft Macht met de door hem uitgedachte methode het bloed-
serum en de afscheidingen van menstrueerenden onderzocht. Hij
(82, 83) onderzocht sera van 50 niet menstrueerende personen
en vond bij dezen groeicoëfficienten, wisselende tusschen 66 % en
86 %, met een gemiddelde waarde van 74 %. Bij 50 menstrueerende
vrouwen vond hij voor het bloedserum groeiïndices, varieerende
tusschen 35 % en 75 %, met een gemiddelden coëfficiënt van 51 %.
Speeksel van 50 niet-menstrueerende vrouwen had een phytotoxi-
schen index tusschen 70 % en 117 %, met een gemiddelde waarde
van 85 %. Het speeksel van 50 menstrueerende vrouwen gaf
coëfficiënten tusschen 30 % en 90 met een gemiddelde waarde
van 53 %. Dus zoowel het bloedserum als het speeksel van men-
strueerende vrouwen geven een gemiddelden groeiïndex, die lager
ligt dan het gemiddelde bij normale vrouwen, hetgeen zou wijzen
op de aanwezigheid van giftige stoffen in beide vochten. Van de
andere secreta werd het zweet onderzocht; bij een vrouw buiten

de menstruatie was de phytotoxische index 100%, bij dezelfde
vrouw gedurende de menstruatie 60 %. Ook de urine bezat ge-
durende de menstruatie een grootere giftigheid, eveneens de melk
en de tranen. Ook de uitademingslucht bleek gedurende de men-
struatie giftig te zijn. Dus alle lichaamsvochten, zoowel bloed als
secreta van menstrueerenden blijken toxisch. Aldus heeft Macht
met zijn proeven de toevallige vondst van Schick langs meer
wetenschappelijken weg bevestigd.

Op zekeren dag kreeg Macht serum in handen, dat bijzonder
sterk den groei van wortels remde, veel sterker dan serum van
menstrueerenden. Dit serum bleek afkomstig te zijn van een man-
lijken patiënt, lijdende aan pernicieuse anaemie. Naar aanleiding
van deze waarneming heeft Macht (60, 61, 63, 67, 69,) uitge-
breide proeven genomen met sera afkomstig van pernicieus-
anaemische patiënten. Deze sera werden hem door verschillende
ziekenhuizen in Amerika toegezonden.

Bij onderzoek van 26 gevallen, normale personen betreffende,
vond hij groeicoëfficienten tusschen 70 % en 90 %, met een ge-
middelde waarde van 75 %. Voor het bloedserum van 48 patiënten
met pernicieuse anaemie vond Macht waarden, varieerende tus-
schen 28 % en 51 % met een gemiddelden coëfficiënt van 44 %.
Dit zijn zeker sprekende cijfers. Allereerst is het aantal der onder-
zochte gevallen van pernicieuse anaemie niet gering. Wij hebben
in de Geneeskundige Kliniek van het Stads- en Academisch Zieken-
huis te Utrecht in jaar niet meer dan 18 gevallen kunnen
onderzoeken. Het zijn echt Amerikaansche cijfers. Indien het vast
mocht komen te staan, dat het serum van lijders aan pernicieuse
anaemie steeds een lageren groeiïndex geeft, dan ware dit een niet
te verwaarloozen hulpmiddel bij het vaststellen der diagnose. Tc
waardevoller, omdat de diagnose dezer ziekte niet altijd even een-
voudig is. Bovendien zou dan het bewijs geleverd zijn. dat in het
serum van patiënten met pernicieuse anaemie stoffen voorkomen,
die remmend werken op den groei van Lupinus albus wortels en
dus van giftigen aard moeten zijn.

Thans werd het onderzoek van andere vormen van anaemie ter
hand genomen, zooals twijfelachtige gevallen van pernicieuse
anaemie. waarbij klinisch en morphologisch geen definitieve dia-

gnose was vast te stellen. Bij 5 gevallen werden waarden gevonden,
varieerende van 55 % tot 58

Verder werden duidelijke secundaire anaemieën onderzocht en
werd gevonden, dat daar een veel betere groei van Lupinus kiem-
plantjes plaats had.

Hetzelfde kan gezegd worden van een geval van spruw; van het
serum van patiënten met secundaire anaemie, gecombineerd met
carcinoom, van pellagra en van mono-nucleosis.

Zeer interessant zijn de bevindingen bij leukaemieën. In één
geval van lymphatische leukaemie en twee gevallen van myelogene
leukaemie, die herhaaldelijk werden onderzocht, werd geen ver-
mindering van den groei-coëfficient gevonden, zoodat een verschil
in toxiciteit met normaal bloed niet kon worden waargenomen
Volgens Macht spreekt een phytotoxische index beneden 50 %
voor pernicieuse anaemie.

Bovengenoemde resultaten schijnen aan te toonen, dat het bloed
van patiënten, lijdende aan pernicieuse anaemie een of meer giftige
stoffen bevat, die niet in normaal bloed voorkomen.

Volgens Macht is hiermede het eerste beslissende, weten-
schappelijk bewijs geleverd van de aanwezigheid eener giftige stof
in het bloed bij de genoemde ziekte. Het verschil tusschen normaal
serum en dat van patiënten met pernicieuse anaemie was zóó tref-
fend, dat Macht geen moeilijkheid had in het diagnostiseeren
van pernicieuse anaemie, wanneer onbekende monsters bloed hem
voor onderzoek werden gezonden. Niet alleen konden zulke mon-
sters worden onderscheiden van normaal bloed, maar ze gedroegen
zich ook geheel anders dan de sera bij andere ziekten, zooals
carcinoom, leukaemieën, spruw, pellagra, haemolytische icterus en
de ziekte van Banti. Alleen de ziekte van Hodgkin had eveneens
lage indices, nl. 56 %.

Deze bevindingen pleiten voor het belang en de diagnostische
waarde van het phyto-pharmacologisch onderzoek van het bloed.

Wat den aard van het gif der pernicieuse anaemie betreft, daar-
over zijn tot nu toe geen chemische gegevens verkregen. Het is
duidelijk, dat dit vergif verschillend moet zijn van het Menotoxine,
omdat het in de eerste plaats zoowel bij manlijke patiënten als bij
niet menstrueerende vrouwen gevonden is, terwijl verder bij een

nauwkeurig onderzoek van het zweet der patiënten geen toxine
aan te toonen was.

Het verschil tusschen het serum van patiënten met pernicieuse
anaemie en dat van lijders aan secundaire anaemie is van bijzonder
groot belang. De secundaire anaemieën waren zoo goed als niet
giftig, niettegenstaande het khnische beeld en het morphologische
bloedbeeld zeer sprekend waren. In één geval van ernstige anaemie
was het haemoglobine gehalte vóór een bloedtransfusie 37 % met
een erythrocyten aantal van 1.500.000 en na de transfusie was het
haemoglobine gehalte 40 % met een erythrocyten aantal van
2.860.000. In een ander geval van ernstige secundaire anaemie was
het haemoglobine gehalte 28 %. terwijl het aantal erythrocyten
2.900.000 bedroeg. In beide gevallen was de groei-co^ficient van
Lupinus plantjes normaal.

Aan den anderen kant vertoonde het bloed van lijders aan
pernicieuse anaemie met een haemoglobine gehalte van 19 % en
een erythrocyten aantal van 940.000 vóór een bloedtransfusie een
groeicoëfficient beneden 50%. terwijl het serum van den patiënt
met een haemoglobine gehalte van 50 % en een erythrocyten aan-
tal van 2.900.000 na een bloedtransfusie eveneens een groeicoëffi-
cient beneden 50 % gaf.

Naar aanleiding van bovenstaande studie werd een nieuw onder-
zoek ingesteld, dat van belang is hier te vermelden. Macht en
Hill (64. 73. 74) hebben gevonden, dat bestraling van normaal
bloed met ultraviolette stralen geen invloed had op de giftigheid
bij het phyto-pharmacologisch experiment. Beide onderzoekers
onderzochten daarop sera van patiënten met pernicieuse anaemie
voor en nä de bestraling met ultraviolet licht. De bestraling duurde
10 tot 15 minuten en geschiedde met een Krohmayer quartz kwik-
damp lamp. Het was zeer merkwaardig, dat. waar normaal serum
door dit proces niet werd beïnvloed, de sera van patiënten met
pernicieuse anaemie hun giftigheid geheel of gedeeltelijk verloren.
Zoo had een serum vóór de bestraling een index van 50 %; nä de
bestraling bedroeg de index 62 %. In een ander geval steeg de
groei-index door bestraling van 51 % tot 59 % en in twee andere
gevallen, bij welke de coëfficiënt 44 % en 47 % was. stegen deze
na bestraling tot 61 % en 70

Macht kwam tenslotte tot de volgende gevolgtrekkingen:

1.nbsp;Een phyto-pharmacologisch onderzoek van het bloed van lij-
ders aan pernicieuse anaemie wees uit, dat hun serum in alle ge-
vallen meer giftig was dan normaal menschelijk bloedserum.

2.nbsp;Deze giftigheid werd niet aangetroffen in bloedsera, afkomstig
van andere soorten anaemieën of andere ziekten van het bloed.

3.nbsp;Deze onderzoekingen spreken voor een toxische aetiologie

van de pernicieuse anaemie.

4.nbsp;De phyto-pharmacologische methode werd bruikbaar gevon-
den voor de differentiale diagnose van pernicieuse anaemie.

Macht (85) heeft zich tijdens deze studie over de phyto-
pharmacologie ook bezig gehouden met den invloed van ultra-
violette stralen op muizen. Hij zag. dat witte ratten, die gedurende
10 ä 15 minuten aan ultraviolette stralen waren blootgesteld,
levendiger werden, hetgeen zich uitte in meerdere spieractiviteit.
Deze prikkelende werking duurde tot eenige uren na de bestraling
voort. De andere eigenschappen der ratten, zooals stofwisseling
en gedrag, waren weinig veranderd. Wel zag de schrijver soms
Conjunctivitis optreden. Ratten, die met koolmonoxyde vergiftigd
waren, bleken onder invloed van ultraviolette stralen het gif te
hebben verloren; volgens Macht (72) hebben deze stralen een
versnellenden invloed op de dissociatie van het koolmonoxyde uit
het haemoglobine der proefdieren.

Behalve bij ratten heeft M a c h t dit verschijnsel ook bij muizen,
konijnen en honden kunnen' vaststellen. Bloedsera van deze, met
koolmonoxyde vergiftigde dieren, bleken ook voor kiemplanten
giftig te zijn (Macht: 71). Groeiïndices zijn niet opgegeven. In 1928
heeft hij bewezen, dat ultraviolette stralen dieper in de huid dringen
dan tot nog toe werd aangenomen (70).

De ontgiffende invloed van ultraviolette stralen, al of niet ge-
combineerd met sensibilisatoren. zooals eosin of tetrabroomfluo-
rescin, is zelfs in de kliniek toegepast en naar de ervaringen van
Macht (67. 69). in samenwerking met verschillende artsen, met
goede resultaten. Zoowel subjectief als klinisch gingen de patiën-
ten onder deze behandeling vooruit. De giftigheid van het serum,
aan de phyto-pharmacologie getoetst, daalde ook duidelijk.

De beste resultaten verkreeg hij echter, wanneer tevens lever-

praeparaten werden toegediend. Patiënten, die na lange behande-
ling met lever-praeparaten niet vooruit gingen, vertoonden, nadat
zij naast lever ook ultraviolette stralen toegediend kregen, een
plotselinge verbetering. Macht raadt dan ook aan de lever-
therapie steeds met de phototherapie te combineeren.

Nadat Macht zijn conclusies voor pernicieuse anaemie had
vastgesteld, onderzocht hij sera van andere ziekten; allereerst van
psychosen. In samenwerking met Looney (57) heeft Macht
den; phytotoxischen index bepaald van 19 monsters sera, afkomstig
van patiënten met depressie, en 8 monsters sera, afkomstig van
niet-depressieve patiënten. Looney (56) heeft nl. gevonden, dat
bij psychotische patiënten gedurende de depressie (welke vorm of
graad is hierbij niet vermeld) een verhoogde stikstof rest in het
serum aanwezig is. Macht geeft de volgende tabel:

De daartoe behoorende vrouwelijke patiënten waren niet men-
strueerend.

Ten tweede van pemphigus patiënten (84). De phytotoxische
index varieerde hier tusschen 48 % en 60 % en bedroeg gemiddeld
56 %, dus weinig hooger dan de gemiddelde groeiïndex bij perni-
cieuse anaemie. Ook de inhoud van de bullae, die steriel was
opgevangen, vertoonde een remmenden invloed op den groei van
Lupinus wortels. Even vóór den dood van een der patiënten werd
het bloed onderzocht. Het bleek zeer toxisch te zijn; de groeiïndex
bedroeg 48 %.

Behalve de anaemia perniciosa en andere secundaire anaemieën
heeft Macht (62) ook nog een andere bloedziekte onderzocht,
de haemophilie.

Drie patiënten, die tevoren reeds jaren door H o w c 11 en

Cekada (40) onderzocht en beschreven waren, werden door
M a c h t op den phytotoxischen index getoetst.

Patiënt Y,. 26 jaar oud. met een stolhngstijd van uur, had
een phytotoxischen index van 74 %; patiënt B., 35 jaar oud, met
een stolhngstijd van 30 minuten, had een index van 70 % en patiënt
K., 8 jaar oud, had een index van 72 Controleproeven met
normaal serum gaven indices van 73 %, 71 % en 73 %. De groei-
remming is bij de haemophilie dus niet sterker dan bij normale
personen.

Verder heeft Macht (68) een aantal sera afkomstig van tuber-
culeuse. lepreuse en syphihtische patiënten onderzocht. Bij 50 ge-
vallen van tuberculose vond hij een gemiddelden phytotoxischen
index van 78 %, dus iets hooger dan het gemiddelde bij normale
individuen.

Voorts werd voor het eerst serum onderzocht van patiënten met
sterk positieve reactie van Wassermann en die klinisch als lijders
aan lues werden beschouwd. Bij 50 gevallen bedroeg de gemiddel-
de groeicoëfficient 81 %. dus veel hooger dan het door Macht
bij gezonde menschen gevonden gemiddelde.

Bij 22 gevallen van lepra vond Macht een gemiddelden index
van 47 %.

De variatie der gevonden indices bij de drie ziekten is niet
vermeld.

De gemiddelde groeiïndex van 47 % bij lepra wijst, volgens
Macht, op het voorkomen van toxinen in het bloed van deze
patiënten en verder zou dit verschijnsel een middel zijn om lepra
van de twee andere ziekten, tuberculose en lues, te onderscheiden.

Bestraling van de sera van lepra patiënten gaf geen verminde-
ring van de giftigheid, zooals dat wel het geval was bij de anaemia
perniciosa. Dit wijst op een verschillenden aard van de toxinen bij
beide ziekten.

Sera van tuberculeuse en syphilitische patiënten, die, zooals ver-
fVnbsp;meld. geen remming van den groei te zien gaven, werden door

bestraling niet beïnvloed.

Verder heeft Macht (80) twaalf gevallen van eclamptische
patiënten en andere patiënten met ernstige toximieën gedurende
de zwangerschap onderzocht. De patiënten hadden geen verlaagde

groeiïndices, zoodat met de phytopharmacologische methode geen
aanwezigheid van phytotoxische giften kon worden aangetoond.
Daarmede is natuurlijk de aanwezigheid van andere gifsoorten niet
uitgesloten.

Een latere mededeeling van Macht (76) handelt over het
onderzoek van 196 bloedsera, verkregen 6 weken na de bevalling.
Over het algemeen is de index hier hooger dan bij normaal vrou-
wen serum. Deze relatieve, niet giftige reactie van postpuerperaal
serum wordt echter, nadat dit eenigen tijd in de ijskast gestaan
heeft, meer toxisch.

Volgens M a c h t kan deze verhooging der giftigheid niet wor-
den toegeschreven aan een rottingsproces, doch wijst het op een
specifiek verschil in de biochemische samenstelling van puerperaal
bloed vergeleken met normaal bloed. Ook zouden er geringe ver-
schillen te zien zijn na de geboorte van mannelijke of vrouwelijke
individuen.

B.

Onderzoekingen van anderen met de phytopharmacologische me-
thode volgens Macht.

De onderzoekingen van Macht en zijn medewerkers hebben
de aandacht van de medische wereld getrokken en wel niet het
minst wegens de eventueele beteekenis van deze methode voor de
differentiaal diagnose der pernicieuse anaemie. Immers, het is niet
eenvoudig de diagnose „pernicieuse anaemiequot; te stellen en zeker
niet in die gevallen, waar het beeld afwijkt van het klassieke. Een
phytopharmacologisch onderzoek van het bloedserum, dat specifiek
zou zijn voor de pernicieuse anaemie, in zooverre alle andere vor-
men van anaemieën den groeicoëfficient niet zouden verlagen,
ware daarom een welkome aanwinst. Echter niet alleen bij de
pernicieuse anaemie, ook bij andere ziekten werd de phytotoxische
index bepaald.

Het zijn HerzenWeichbrodt (36) geweest, die het eerst
de phytopharmacologie van M a c h t in de kliniek toegepast heb-
ben. Zij vonden bij zware psychomotorische katatone zieken hooge
toxiciteitswaarden, bij stuporeuzen daarentegen geen toxische
waarden.

Zij gebruikten echter 40%, 4 % en 1 % serumoplossing. Ook
zij konden bevestigen, dat sera van vrouwen tijdens de menstruatie,
vóór of in het begin der menstruatie genomen, een duidelijke groei-
vertraging veroorzaken. De hoogste toxiciteit vonden Herz en
Weichbrodtbij icterisch serum.

Beide onderzoekers geven geen waarden der door hun gevonden
phytotoxische indices op! Een uitvoerige beschrijving der gevolgde

methode ontbreekt eveneens.

Stern (130) publiceerde in 1926 zijn resultaten bij gebruik-
making der phytopharmacologische methode van Macht in de
kliniek. In de oorheelkundige kliniek te Frankfurt waren juist ver-

schillende onderzoekers, n.1. Leicher en Berberich (50, 3)
bezig met bloedonderzoekingen bij otosclerose, waarbij geconsta-
teerd werd, dat bij 80 % der gevallen een lichte verandering van
het calciumgehalte en een dikwijls duidelijke verlaging van het
Cholesterine in het serum bestond. S t e r n zelf vond bij patiënten
met otosclerose in de meeste gevallen een relatieve vermeerdering
van het globuline ten koste van het albumine. Om te zien of er
tox.nen in het bloed circuleerden, heeft hij den phytotoxischen
index van de sera van patiënten met otosclerose bepaald. Hij
maakte gebruik van veel sterkere serumoplossingen. n.1. van 10 %
en 40 %, terwijl Macht, gelijk vroeger vermeld werd. steeds met
1 % serum werkte. Er werden door Stern geen jgroeiïndices
vermeld, noch voor normaal, noch voor pathologisch serum. Een
zuivere vergelijking van zijne resultaten met die van Macht is
dus niet mogelijk.

Onderzocht werden 20 gevallen van otosclerose; 18 gaven een
duidelijk zicht- en meetbare groeiremming der kiemplantjes. Bij de
meeste gevallen zouden de wortels een geringen diktegroei ver-

weTdTn ^nbsp;gedesorganiseerd

Sera van carcinoom-patiënten zouden ook groeiremming ver-
toonen. Eveneens sera van tuberculeuse patiënten; onder dezen
waren er zoowel die aan den proliferatieven vorm als die aan den
exsudatieven vorm lijdende waren. Zelfs zouden deze laatste sera
voor een gedeelte duidelijker remming vertoonen dan die. afkomstig
van patiënten, lijdende aan otosclerose. Verder vond Stern even-
eens een sterke remming, van den groei der wortels in sera, af-
komstig van patiënten, die genarcotiseerd waren, echter zonder erbij
te vermelden, welke narcotica waren toegepast.nbsp;^

In 1928 Publiceerden LoveBarnett Upjohn. Raphael

Isaacs en Felix G. Gustafson (138). hun bevindingen
bij pernicieuse anaemie.

Zij onderzochten sera. afkomstig van 15 patiënten en vonden dat
de groeiindex in die gevallen varieerde van 59 % tot 94 3 % 'met
een gemiddelde waarde van 76.6 %. Vijf van deze patiënten waren
te voren niet behandeld, noch met lever, noch op andere wijze Bij
deze vijf met behandelde patiënten vonden ze een groei-coëfficien!

varieerende tusschen 60,1 % en 86,9 % met een gemiddelde waar-
de van 75,4 Bij de andere patiënten, die tevoren lever of lever-
extract hadden gekregen, varieerden de indices van 59.7 % tot
93,8 % met een gemiddelde waarde van 76,8 %. Bij normale in-
dividuen vond hij groei-coëfficienten, varieerende tusschen 50 %
en 97 Een merkbare toxiciteit van de sera van pernicieuse
patiënten kon dus niet worden geconstateerd.

Ook zij dachten aan de mogelijkheid, dat de groei van de wortels
in verband zou kunnen staan met de pH van de voedingsmedia;
de pH van een 1 % serum oplossing verschilt van de pH der op-
lossing van S h i V e slechts 0,4. Wanneer de waterstofionenconcen-
tratie van Shive's oplossing werd veranderd om deze gelijk te
maken aan die van een 1 % serum oplossing, door toevoeging
van natriumhydroxyd, dan bleef de groei over 't algemeen gelijk
en bleek slechts in enkele gevallen grooter dan die in de normale
oplossing van Shive. Het is opmerkelijk, dat een geringe verhooging
der waterstofionenconcentratie van de serumoplossing somwijlen

den groei versterkt.

Het feit, dat een 1 % serumoplossing tot een sterkeren groei van
bacteriën zal leiden dan in Shive's oplossing mogelijk is, verklaart
echter niet het verschil in groei der wortels in de laatste solutie
en in 1 % serum oplossing, want deze bacterie groei was aan het

eind van 24 uur zeer gering.

Ook bij andere vormen van anaemie heeft Upjohn den groei-
index bepaald; hij vond. dat deze niet verlaagd was. Bij zeven
gevallen van secundaire anaemie heeft hij een groeiïndex gevonden,
varieerende tusschen 60,6 % en 88 % met een gemiddelde waarde

van 74,7nbsp;, . u-n

Upjohn kwam tot de conclusie, dat, waar de groeiverschillen

bij normale menschen en bij patiënten met pernicieuse anaemie zoo

gering waren, het onmogelijk is de diagnose te stellen op grond van

het percentage van groei bij Lupinus albus.

Upjohn maakt nog de opmerking dat, indien men deze proef
wil gebruiken om het practisch nut van de phytopharmacologie te
bewijzen en deze als een nieuwen tak van wetenschap wil toepas-
sen, er verschillende moeilijkheden voor den dag komen; planten-
groei, evenals de groei der dieren, wordt niet alleen beheerscht

door de uitwendige omstandigheden, maar ook door hereditaire
invloeden. In de hier boven genoemde experimenten, waarbij de
uitwendige omstandigheden, als: voedingsmedia, temperatuur,
water en vochtigheid, gelijk waren, bleek de groei van de wortels
merkbare verschillen te vertoonen. hetgeen door hereditaire in-
vloeden moet worden verklaard. Het is onmogelijk het aandeel
dezer hereditaire invloeden op den groei te schatten. Zelfs wan-
neer zaden met cotylen van dezelfde grootte en met een zelfde hoe-
veelheid reservevoedsel worden gebruikt, is het niet te voorkomen,
dat de verschillende cotylen in hoeveelheid verschillende chemische
stoffen bevatten, die aan den vroegeren groei moeten worden toe-
geschreven.nbsp;j

Upjohn en zijn medewerkers hebben de methode eenigszins
gewijzigd door grootere buizen te gebruiken en meer vloeistof te
nemen. Macht gebruikte steeds 10 cc voedingsmedia en serum
oplossingen; U p j o h n nam plus minus 27 cc voedingsmedia en
serum oplossingen. Verder scheen hij geen fijn gemalen Sphagnum
te gebruiken, dat te voren eenige malen met heet water moet wor-
den behandeld. doch sprak van vochtig gemaakt, zuiver Sphagnum.

Het pH-gehalte van de oplossing van Shive bedroeg vóór de

proef gemiddeld 4.- en de 1 % serum oplossing gemiddeld pH 4 4-

er waren kleine variaties. Hoe klein deze waren, heeft hij echter

met opgegeven. Na 24 uur werd de pH weer bepaald; er werden

dan kleine veranderingen in de pH waarden van de verschillende

oplossingen geconstateerd, n.1. Shives oplossing 4— de 1%

serum oplossing pH van 4.3 tot 4.4. Verder nam hij. om de kans op

fouten nog kleiner te maken, inplaats van 10 kiemplantjes voor
ieder serum nu 15.nbsp;r , yji.

In 1929 onderzocht M a x W a c h s t e i n (144) van het Instituut
voor algemeene en experimenteele Pathologie der Weensche Uni-
versiteit eenige gevallen van pernicieuse anaemie. Wanneer we
echter de ziektegeschiedenissen nagaan, dan blijkt, dat alle geval-
len - er waren er 13 - vóór de phytopharmacologische proeven
reeds waren behandeld, hetzij met arseen, lever of bloedtransfusie
Alleen geval nr. 11 had tevoren geen medicamenten gehad; zijn

r/fi'ï/''nTo'nbsp;^^ groeiïndex wL

5/.t)/o. üe 12 andere gevallen waren tevoren behandeld Drie

gevallen hadden indices van 90, 80 en 71,9 hier was dus geen
sprake van remming. De eerste patiënt had een dag te voren
Solarson en lever gehad, de tweede was een tijdje met lever be-
handeld en de derde had 10 dagen tevoren een bloedtransfusie

gekregen.

Dat deze korte voorbehandeling reeds invloed zou hebben is
mogelijk, doch niet waarschijnlijk. Immers Macht onderzocht zijn
patiënten 4 a 6 weken na behandeling en dan nog was de stijging

der indices zeer gering.

Drie andere patiënten, die reeds langen tijd onder leverbehande-
ling hadden gestaan en zoo goed als genezen waren. — zij waren
weer aan den arbeid gegaan - hadden zeer lage groeicoëfficien-
ten nl 48,-, 51,3 en 47 %. Dit komt dus niet overeen met de be-
vindingen van M a c h t. die in alle behandelde gevallen een hoogen

groeiïndex vond.

Nog een ander verschijnsel had W a c h s t e i n getroffen: bij
het serum van eenzelfden patiënt, op verschillende tijden onder-
zocht, bijv. met een tusschenperiode van een of twee weken, bleken
de groeicoëfficienten sterk te schommelen (62.5,85,4. 71,4 %).
terwijl de bloedbevindingen op de verschillende tijden en het wel-
bevinden van den patiënt dezelfde waren. Dit verschijnsel maakte
op hem den indruk, alsof de remmende stof in het serum van be-
handelde gevallen van pernicieuse anaemie in verschillend hooge
concentratie in het bloed moest voorkomen.

Met het oog op deze veronderstelling kwam hij zelfs tot de
meening, dat de drie gevallen, waarbij de coëfficiënten hoog waren
onder de behandeling, in een stadium verkeerden, dat de remmende
stof weinig in het bloed aanwezig was. De remmende stof zou
dus een soort up and down in het bloed vertoonen en dit binnen
den tijd van een of twee weken. Het zou zeker niet van belang
ontbloot geweest zijn. indien W a c h s t e i n het serum bij een
zelfden patiënt dagen achtereen onderzocht had om te zien. of de
groeiïndex ook dan schommelde of anders hetzelfde serum twee of

meerdere malen had onderzocht.

In één geval n.1. nr. 2. constateerde Wachstein. dat de
coëfficiënt van 51,7 % tot 35.7 % daalde. Het betrof een patiënt,
die reeds 4 weken onder leverbehandeling stond, maar die nog

een duidelijke anaemie vertoonde; het erythrocyten aantal bedroeg
bij het eerste onderzoek 2.900.000. Na een week werd een tweede
onderzoek gedaan, waarbij het erythrocyten aantal 3.370.000 was
en toch was de groeiïndex, die bij het eerste onderzoek 51 7 %
bedroeg, nu tot 35.7 % gedaald, ondanks de verbeteringen in de
bloedbevmdingen en in den algemeenen toestand.

Een ander geval laat een ander beeld zien.

Een onbehandelde patiënt had bij binnenkomst een erythrocyten
aantal van 970.000 en toch bedroeg de index meer dan de hoogste
waarde in de gevallen door Macht gevonden, nl. 57.6%. Ondanks
een intensieve behandeling met lever gedurende 4 weken, waarbij
het E. aantal tot 2.500.000 steeg, bleef de groeiïndex^ijna op de-
zelfde hoogte, n.1. 58.5 % en 61.7 %.

Een tegengesteld beeld kwam bij twee andere patiënten aan den
dag. Ze kwamen binnen met typische P.A. symptomen en ondanks
de intensieve therapie, waarbij één van hen ook nog een antilueti-
sche kuur onderging, verbeterden de algemeene toestand en de
bloedbevinding niet. hoewel de index duidelijk steeg n 1 van 47 %
tot 70.2 % en 77,6 % en van 39 % tot 65.3 %.

Wachstein heeft ook sera, afkomstig van andere ziekten,
onderzocht. Hij deelt deze anders in dan Macht. Tuberculeuse
patiënten met anaemie deelt W a c h s t e i n in bij de secundaire
anaemieén terwijl M a c h t de tuberculeuse patiënten allen in een
afzonderlijke groep brengt. Macht rekent onder de groep ..secun-
daire anaemie-, patiënten met spruw, Hodgkin, haemolytische ic-
terus. pellagra, carcinoom en ziekte van Banti.

Bij de beoordeeling van de waarde van'den phytotoxischen
mdex bij de verschillende ziekten door verschillende onderzoekers
moet men met de wijze van indeeling rekening houden.

Wachstein vond de volgende waarden:

Secundaire anaemie.nbsp;Groei-index.

1 uberculose met sec. anaemienbsp;60 2 %

^ .................-15.5 %

L-arcinoma rectinbsp;56 7 %

Ulc. ventriculinbsp;^

Lcukaemie.

Chron. lymph, leukaemienbsp;53 5 ^ %

Chron. myeloische leukaemienbsp;59.7 %

Kleincellige lymph, leukaemienbsp;60,1 %

Chron. lymph, leukaemienbsp;82,9 %

Icterus.

Haemolytische icterusnbsp;71.4%

Lichte stuwings icterusnbsp;^2,0 %

Icterus catarrhalisnbsp;^2,8 %

Cholecystitis, acute leveratrophienbsp;58.9 %

Icterus catarrhalis gravis, tumor ad portam hepatis 62,6 %

Bij die ziekten, waar het juist op aankomt, zijn de door W a c h-
stein gevonden uitkomsten anders dan de door Macht gepu-
bliceerde, o.a. bij pernicieuse anaemie, tuberculose en leukaemieën.

T s c h'e r k e s (137) kon vaststellen, dat de index onafhankelijk
is van ouderdom en geslacht der patiënten. Verder constateerde
hij, dat paarden-, ossen-, schapen-, honden-, varkens-, konijnen-,
ganzen-, eenden-, hoender- en duiven-serum eveneens den groei
der wortels remt, het sterkst vertoonde het konijnen serum dit
verschijnsel.

Bij drie, in het ziekenhuis pas binnengekomen, tevoren niet be-
handelde pernicieus anaemische patiënten, bedroeg de phytotoxi-
sche index 46 tot 47 %. Zeven andere patiënten waren reeds 7 tot
12 maanden onder levertherapie gesteld en konden voor volkomen
gezond worden verklaard. Vóór de behandeling vertoonden de
patiënten typische symptomen van zware pernicieuse anaemie.
Ondanks het wel bevinden der patiënten en het feit, dat ze de
levertherapie niet onderbroken hadden, was de phytotoxische index
reer laag, n.1. tusschen 47 en 50%. Bij één patiënt was de
index 54 %.

Andere bloedziekten werden eveneens onderzocht, n.1. Myelose.
Polyglobuhe, Leukaemie, ziekte van Banti, secundaire anaemieën.
Verder Lupus, Syphilis, Typhus abdominalis, Croupeuse pneumo-
nie, Kanker, Icterus, enz.

T s c h e r k e s yond echter bij geen dezer patiënten een remming
gelijk aan die bij pernicieuse anaemie. Hij komt tot de conclusie,
dat de phytotoxische index een hulpmiddel is om de pernicieuse

anaemie te diagnostiseeren.

Vedder (140) heeft in 1929 bij zijn studie betreffende de

pathogenese en therapie der pernicieuse anaemie ook de waarde
van de phytopharmacologie van M a c h t nagegaan. De door hem
toegepaste methode is. uitgezonderd de zaden, dezelfde als de door
Macht beschrevene. In plaats van Lupinus albus L. heeft hij een
variëteit genomen, n.1. Lupinus luteus v. albus. Deze zaden zijn
veel kleiner dan Lupinus albus L. Of ze op dezelfde wijze reagee-
ren als Lupinus albus is niet met zekerheid te zeggen, daarvoor
zou men vergelijkende proeven moeten nemen. Gaan we den groei
der kiemplantjes afzonderlijk na in de door Vedder gegeven
staten, dan zien we. dat de groei in de voedingsoplossing. Shive's
solutie, gedurende 24 uur per plant van O m.M. tot 6.5 m.M.
varieert. Zeer sprekend is. dat. van de 9 planten in Shives solutie
er 4 in het geheel niet groeiden! Twee oorzaken kunnen aan dit
verschijnsel ten grondslag liggen: ten eerste, dat de oplossing van
Shive voor de kiemplantjes van Lupinus luteus v. albus schadelijk
is; niet alle kiemplantjes groeien in voedingsoplossingen goed Ten
tweede, dat de zaden van Lup. luteus v. alb. door Vedder aan-
gewend, geen regelmatigen groei vertoonen. Verder kan het ook
liggen aan de onvoldoende selectie. Waar Macht juist den na-
druk gelegd heeft op den eisch van de uniformiteit der zaden en
dat ze m de voedingsoplossing goed moeten groeien, kunnen de
door Vedder gevonden waarden niet zonder slag of stoot wor-
den aanvaard.

Bij 3 gevallen van normaal sera. voor de reactie van Wasser-
vond hij groeiïndices van 80%. 117% en
/o. Bij 7 gevallen van pernicieuse anaemie vond Vedder:

Vóór de behandeling.nbsp;Na de behandeling.

55% _

37%_________'

40%__

47% _

36.4 %_

47.9%_

13.7 %__.

De phytotoxische indices vóór de behandeling zijn alle aan den

lagen kant. overeenkomende met de door Macht gevonden
waarden. Alleen de eerste patiënt vertoont een groeiremmmg even
boven de 50 Ook de drie indices na de behandeling van de
patiënten liggen in het kader der door Macht waargenomen
feiten, n.1. verhooging der indices.
Verder vond V e d d e r bij:

Uraemienbsp;^^ ^^

Uraemienbsp;29,3 %

Pat. met icterusnbsp;41.1 %

Mitraal stenosenbsp;26 %

Bestraling met ultraviolette stralen van een pernicieus serum,
qaf in plaats van een ontgifting der remmende stof, juist een ver-
Lrking der remming, dus tegengesteld aan hetgeen Macht
vond Indien echter vóór de bestraling een sensibilisator. n.1. eosine
1 • 100.000 aan het serum wordt toegevoegd, dan heeft er wel een
ontgifting plaats: maar dit treedt niet alleen bij serum van pern.
anaemie op. maar ook bij serum van een patiënt met mitraalstenose
en bij een serum van een patiënt met icterus. Macht vond de
ontgiftende werking van bestraling, al of niet gecombineerd met
fluoresceerende stoffen alleen bij pern. anaemie en niet bij andere

Vedder vond, dat konijnenserum normaal menschen serum
kan vervangen, omdat het denzelfden index geeft. Wachstein
(144) heeft een tegengestelde meening; hij vond, dat alle huis-
dieren sera toxisch werken en dat konijnenserum den remmenden

invloed het sterkst vertoonde,

In 1930 verscheen een publicatie over de phytopharmacologie
van de hand van l. j o h a n n i n g (42), die zich reeds langen
tijd met dit onderwerp had beziggehouden. Het onderzoek zelf
heeft twee jaar eerder plaats gehad, n.1. in het voorjaar van 1928.
De reden, waarom hij juist het voorjaar koos, lag in de omstandig-
heid dat de zaden, waarmede hij werkte, in de andere seizoenen
van het jaar niet wilden kiemen, m.a.w. een goede kieming scheen
gebonden te zijn aan een bepaald jaargetijde, in casu het voorjaar.
In den zomer, het najaar en den winter kreeg hij zulke onbruikbare
kiemplantjes, dat betrouwbare proeven uitgesloten waren Hem
bleek. dat. hoewel de techniek in het begin eenvoudig li)kt. het

verdere onderzoek op vele. moeilijkheden stuit, die eerst na
lange oefening kunnen worden overwonnen. De uitwendige om-
standigheden als temperatuur, voedingsbodem, invloed van het
licht, kunnen geëlimineerd, d.w.z. steeds constant gehouden wor-
den; de grootste moeilijkheid ligt echter in de proefobjecten zelf.
n.1. de zaden.

;l°°Mohanning gebruikte zaden waren slechts voor
25% kiemkrachtig. terwijl Macht zaden had. die voor 100%
kiemkrachtig waren. Later gebruikte Johanning betere zaden.
n.1. van z.g. ..Zuivere lijnenquot;, die slechts voor 60 tot 70 % kiem-
krachtig waren, maar ook hier verkeeg hij zeer wisselende resul-
taten.

Van zeven onderzochte gevallen van pernicieuse anaemie ver-
toonden er vier groeiremming; in twee gevallen vond hij groeicoëf-
icienten van 100% en meer; één geval vertoonde een bijzonder
lagen groeicoëfficient. nl. 7%. het bloed was hier eenige uren
voor den dood afgenomen.

Bij 20 proeven met sera. afkomstig van menstrueerenden. vond
Johanning onregelmatige getallen, die de uitkomsten van
Macht met bekrachUgden. De waarden der gevonden indices
worden met vermeld. Daar de door hem onderzochte sera afkom-
stig waren van vrouwen tijdens de menstruatie, die niet gezond
waren, doch herstellende na allerlei ziekten, kan de onregefmatig-
heid wellicht daaraan worden toegeschreven, hetgeen hem echtL

ooals: Leukaemie. Tuberculose. Secundaire anaemie. Chron. ar-
thritis. Pneumonia. Roodvonk en Mazelen, vond de schrijver

der iniiLs.) 'nbsp;quot;nbsp;°P9ave

Contrôle proeven in Shive's solutie, door hem verricht, laten zeer
mteenloopende cijfers zien. Hij verkreeg waarden, die van 15 %
tot 147 % varieerden, hetgeen wijst op een onregelmatigen groei
der wortels! De door hem gevonden waarden moet men dan ook
met eenige reserve aanvaarden.

HOOFDSTUK II.
groei van wortels.

Gaat men den groei van wortels gebruiken als toets voor de be-
oordeeling van pharmacologische werkingen dan heef men er
Lh rekenschap van te geven, daarmedenbsp;f

r ik doch tevens zeer moeilijk gebied der plantkunde te betreden.

Sinds eenige jaren vormen de problemen der groeiversch.jnselen
een voornaam deel in het physiologisch en biologisch onderzoek
De vraagstukken betreffende de groeistoffen of hormonen, die
daarbij - naar reeds thans gebleken is - een gewich ige ro
spelen haar vorming, werking en samenstelling, zijn nog allerminst
tot een einde gebracht. De aanwezigheid van deze Oroeistof n
coleoptilen van grassen, is door B o y s e n-] e n s e n (9) m 1910
e ds vloed en in 1919 heeft Paal (105) het bewijs van haar
bestaan geleverd. Aan W e n 11 r. (147) komt de eer toe de groei-
stof te hebben geïsoleerd. De concentratie der groeistof heeft hi,
bepaald uit de kromming van A.ena coleoptilen. Voor uitgebreider
beLhrijving verwijs ik naar het oorspronkelijk stuk. -e-ens voor
uitqebreider opgave van literatuur. In den loop van 1931 is het
n F kögl L A. ]. Haag en Smit (45) gelukt, om deze
groeistof, die ze met den naam Auxm bestempelden, te isoleeren:
Lhalve uit coleoptilen. eveneens uit schimmelculturen, dierlijke en
menschelijke weefselvochten en excreta. zooals bloed en unne.
Door deze resultaten heeft de wetenschap een sprong vooruit ge-
nomen en is een groot en nieuw arbeidsveld voor experimentje
onderzoek geopend. Den onderzoekers is opgeva len dat urine
van zwangeren een zeer hooge concentratie groeisto bevat.

De vraag, naar de onderlinge verhouding van celdeelmg en cel-
strekking in hun beteekenis voor den groei der planten, wacht nog
op beantwoording. Onderzoekingen in deze richting zijn o a. door
H de Vries (143) gedaan, terwijl het mechanisme der cel-

strekking door Heyn (37) uitvoerig in zijn proefschrift is be-
handeld.

Wil men over groei in het algemeen spreken, dan wordt dus een
zeer uitgebreid terrein betreden. Voor het doel, bij dit onderzoek
voor oogen gesteld, kunnen deze vraagstukken echter grootendeels
buiten beschouwing blijven en is het mogelijk zich te bepalen tot de
allereenvoudigste verschijnselen, omdat bij dit onderzoek juist van
deze gebruik wordt gemaakt.

Bij de door Macht aangegeven methode van onderzoek, de
■phytopharmacologie, wordt, gelijk vroeger reeds vermeld werd. één
eigenschap van den groei van wortels, nadat de uitwendige omstan-
digheden zoo constant mogelijk gehouden worden. a\s maatstaf voor
inwerking van toxische stoffen genomen; die eene eigenschap is de
lengte-groei.

De lengte-groei is zeker een van de groeiprocessen, die men het
gemakkelijkst en het vlugst kan meten. Daar hij binnen niet al te
korten tijd met den millimeter meetbare opmetingen veroorlooft,
zal de phytopharmacologie een practisch bruikbare methode van
onderzoek kunnen zijn. indien althans mocht blijken, dat hij. in
gelijke omstandigheden, constante waarden oplevert. Hierover'zal
in een der volgende hoofdstukken worden gehandeld.

Lengte-groei.

Gaan we na. wat over den lengte-groei van wortels in het alge-
meen bekend is. en van de door ons gebruikte wortels in het

bijzonder, zoo blijkt het. dat deze zeer uiteenloopende waarden te
zien geeft.

Iedere soort zaad heeft haren eigen vorm. hare eigen grootte
haren eigen lengte-groei en nog meerdere andere individueele
eigenschappen. In het algemeen blijkt het. dat de groei afhangt van
verschillende uitwendige factoren, zooals: de temperatuur het
watergehalte van den bodem, het licht en de voeding.

Daar verschillende soorten van zaden verschillende inwendige
eigenschappen hebben, reageeren ze op deze uitwendige omstan-
digheden anders. Voor iedere soort zaad moet dus een eigen
maatstaf aangenomen worden; en ook zullen voor iedere soort zaad

de verhoudingen moeten worden gezocht, die voor haar de gun-
stigste voorwaarden scheppen.

Invloed van de temperatuur.

Nauwkeurige onderzoekingen over den invloed van de tempe-
ratuur op den groei van plantendeelen en planten werden voor het
eerst in de 17e eeuw verricht. Het isA. Adanson (1) geweest,
die er zich in de jaren 1653—1663 mee bezighield. Eerst twee
eeuwen later richtte Boussignault (8) zijn aandacht op het-
zelfde onderwerp. Hij voerde den term ..warmtesomquot; in, waaronder
hij verstond de temperatuur, uitgedrukt in het hoogste aantal gra-
den, dat de thermometer dagelijks aanwees, vermenigvuldigd met
het aantal dagen, dat verliep, totdat een bepaald punt in de ont-
wikkeling bereikt was, of ook de gemiddelde maandtemperatuur,
vermenigvuldigd met het aantal dagen.

Bij deze proeven werd de thermometer slechts éénmaal per dag
afgelezen. Gelijk vanzelf spreekt, moet deze wijze van doen nog
slechts zeer primitief genoemd worden.

Claas Mulder (98) merkte in 1829 naar aanleiding van
proeven over den groei van een blad van Urania speciosa en een
bloem van Cactus grandiflorus op. dat de groei van het dunne
Uraniumblad op het warmste gedeelte van den dag het geringst
was en zelfs stilstond; voor de Cactusbloem gold juist het tegen-
overgestelde.

Hij was de eerste, die scherp den eisch in woorden bracht om,
bij proeven naar den invloed der temperatuur op groeiprocessen,
eerst den invloed van andere uitwendige en van de inwendige
factoren na te gaan.

In 1842 deed Harting (34) een mededeeling verschijnen,
waarin een methode van onderzoek beschreven stond, welke de
vorige onderzoekingswijzen in nauwkeurigheid verre overtrof. Bij
zijn proeven met spruiten van den hop ontdekte hij de erfelijke
snelheidsverandering van den groei.

Ditzelfde werd door M ünter (97) een jaar later (1843) voor
allerlei plantendeelen eveneens waargenomen.

Verder ontdekte Harting, dat de temperatuur ook afhing
van den vochtigheidstoestand der atmosfeer en dat, boven een be-

paalde temperatuur, hij meende 20^C., de groei verminderde. Hier
werd dus in principe reeds gevonden, wat later in 1857 door
Sachs (121) perioden van groei en groei-optimum genoemd
werd.

Ook BI ac km an's theorie, wat betreft den invloed van be-
perkende factoren, is in H a r t i n g ' s onderzoek gedeeltelijk en in
principe reeds gevonden.

Het kan niet anders, of met de voortschrijding van den tijd ging
men de methode van onderzoek vervolmaken. De C a n d o 11 e A.
(11) onderwierp de werkwijze zijner voorgangers aan een scherpe
critiek. Hij gispte het werken met temperatuursommen, het te ge-
ringe aantal waarnemingen, het niet bestudeeren van verschillende
andere levensverrichtingen van den plant, het niet in aanmerking
nemen van den invloed der nevels op de werking der warmte-
stralen van de zon. de tweevoudige werking van het zonlicht, als
warmtebron en de chemische stralen.

Toch heeft hij bij zijn proeven ook zelf nog met temperatuur-
sommen gewerkt, en heeft hij den tweevoudigen invloed van het
zonlicht evenmin als zijn voorgangers, voldoende in aanmerking
genomen; hijzelf erkende, dat zijn methode niet aan alle eischen
voldeed en dat er nog vele fouten aan zijn onderzoek kleefden. Al
waren zijn proefplanten in de schaduw geplaatst, er werd niet
voldoende rekening gehouden met de wisseling der belichting, met
den vochtigheidstoestand der lucht en met etiolementsverschijn-
selen. Van de onvolmaaktheid zijner werkwijze bewust, hoopte
hu. dat anderen na hem het beter zouden doen en de door hem
genoemde bezwaren in aanmerking zouden nemen.

Zijne aanwijzingen zijn d£in ook inderdaad door een volgend
onderzoeker. Sachs (121). in acht genomen. Deze werkte een
methode uit. die belangrijk beter aan de te stellen eischen voldeed

Ofschoon ook zijn werkwijze niet de volmaaktheid had. die we
tegenwoordig met betere technische hulpmiddelen kunnen berei-
ken. vormen de resultaten en de daaruit afgeleide wetten den
grondslag voor onze huidige kennis over lengte-groei van hoofd-
en zijwortels.

Uit S a c h s • proeven bleek, dat de eene soort zaad zich anders
gedraagt dan de andere. Sachs heeft proeven genomen met de

zaden van Zea-mais, Phaseolus-multiflorus, Pisiim-sativum, Winter-
tarwe, Zomergerst en Vicia-Faba.

Allereerst merkte deze onderzoeker op, dat bij gelijkblijven van
temperatuur en andere uitwendige omstandigheden, als licht en
voedingsbodem, de groei der wortels niet gelijkmatig was. Bij
Zeamais was de groei bij een gemiddelde temperatuur van 11,8° R.
(11—13° R.) met een beginlengte van 2 m.M. gedurende de eerste
4 dagen 0; de daarop volgende 48 uren bedroeg de toename 3,6
m.M., dan 9.6 m.M., daarna 14,8 m.M., en de daarop volgende
48 uur 59 m.M.

De groeisnelheid was dus ongelijkmatig en daar alle uitwendige
omstandigheden gelijk bleven, moest de wisseling van de groei-
snelheid aan inwendige, organische eigenschappen worden toege-
schreven. Dezelfde proeven met Phaseolus'miiltiflorus herhaald,
gaven hetzelfde beeld, ook hier was de groei ongelijkmatig. Dc
eerste vier dagen bedroeg hier de toename 2 m.M. de daarop vol-
gende 48 uur 6,5 m.M., dan 5,5 m.M., daarna 37 m.M. en de laatste
48 uur 46 m.M.; de lengte van de wortels bij het begin der proef
was 3 m.M.

Dezelfde proeven met Pisum-sativum gedaan, eveneens bij gelijke
temperatuur, leerden andere verhoudingen kennen. Bij een oorspron-
kelijke wortellengte van 3 m.M. was de lengtegroei gedurende de
eerste 4 dagen 16 m.M., de daarop volgende 48 uur 10 m.M., dan
26,6 m.M., daarna 59,1 m.M. en ten slotte in 48 uur 35,3 m.M.

Bij Pisum-sativum bleek na den lOen dag de lengte-groei weer
af te nemen, terwijl hij tot dien dag steeds toenam. Den lOen
dag had de wortel een lengte van ruim 11 c.M.. zoodat ze haar
definitieve lengte bijna bereikt had. wat zich uitte in een vermin-
dering der verdere lengtetoename. Ware de temperatuur hooger
geweest, dan zou de maximale lengte-groei eerder bereikt zijn
en de afname ook eerder zijn begonnen. De opmerking moet nog
gemaakt worden, dat Sachs den afstand tusschen de worteltop
en de cotylen-aanhechting als wortellengte nam; het hypocotyl
werd dus medegerekend. De cijfers zijn verkregen als gemiddelden
uit meerdere wortels; hoeveel er werden genomen, vermeldde
Sachs niet.

Proeven met Vicia-Faba bij dezelfde temperatuur gaven hetzelfde

te zien. De lengtetoename was echter anders dan bij Pisum-sativum.
Bij een beginlengte van 4 m.M. was de toename gedurende de eerste
4 dagen onmerkbaar, na 6 dagen was de vermeerdering 6 m.M., de
daarop volgende 2 dagen 15 m.M.. de volgende 2 dagen 28,5 m.M.
en de laatste 48 uren 29,5 m.M.

Uit bovenstaande proeven blijkt dus, dat voor iedere soort zaad
de lengtegroei anders is, doch dat de optimale lengtegroei, waarna
een vermindering der toename optreedt, voor iedere soort zaad
specifiek is. Wil men van den lengtegroei gebruik maken als in-
dicator voor den invloed van chemische stoffen, dan zou men voor
de wortels van iedere soort zaad bij een bepaalde constante tem-
peratuur de groeisnelheid in een bepaalde periode moeten vast-
stellen, omdat die snelheid met den dag verandert.

Behalve bij afwaarts groeiende deelen van kiemplanten heeft
Sachs ook metingen verricht bij opwaarts groeiende deelen. Ook
in het tweede geval bleek, dat de lengtetoename bij dezelfde con-
stante temperatuur, in een bepaalden tijd, in opeenvolgende dagen,
niet gelijk was en dat ook de stengelgroei voor iedere soort zaad
anders is. Evenals bij wortelgroei zag hij in den eersten tijd een
toenemende groei van den kiemstengel en de primordiaalbladeren.
die later overging in een vertragend^ phase, onafhankelijk van de
temperatuur. De groeitoename der plumula was in de eerste dagen
niet zoo snel als bij de wortels, zoodat de grootste groeisnelheid
ook later optrad.

Daar bij deze proeven slechts lengtegroei der wortels ter sprake
komt, zullen de cijfers der lengtetoename van stengeldeelen niet
vermeld worden zooals S a c h s ze heeft gevonden, ook daarom
met, omdat men in dat geval met planten moet werken, waaraan
zich bladeren hebben gevormd en het is gebleken, dat deze minder
gevoelig zijn. Door het optreden van ingewikkelder levensproces-
sen, zooals assimilatie en bladgroenvorming, heeft men daar met
te samengestelde processen te doen, die den groei meer of minder
beïnvloeden.

In het algemeen kan men uit de tot dusver vermelde proeven
besluiten, dat zoowel de opwaarts als de afwaarts groeiende kiem-
deelen in de eerste dagen aan groeisnelheid toenemen, totdat vol-
ledige stilstand intreedt. Daar zoowel de wortels als de internodiën

en bladeren slechts een begrensde lengte bereiken, behoeft de af-
name der groeisnelheid ons niet te verwonderen.

Voor de kennis van den groei van wortels is het noodzakelijk
te weten, bij welke temperatuur of temperaturen deze het snelst
groeien, de z.g. optimum temperatuur. Voor Zea-mais vond Sachs,
dat de strekking der kiemwortels het snelst is bij 27° R.; bij
hoogere of lagere temperatuur nam de snelheid in sterke mate af.
Voor de kiemplantjes van de Phaseolus-multiflorus, vond hij een
optimum temperatuur van 21° R. Voor de kiemwortels van Dolichos-
lablab een optimum temperatuur van 22,8° R. Voor Ciicurbita-Pepo
vond Sachs, dat de optimum temperatuur waarschijnlijk even
onder 27° R. ligt. Voor Pisum-sativum is de optimum temperatuur
waarschijnlijk even beneden 22° R. vastgesteld. Voor de zomergerst
en wintertarwe bedraagt zij 22.8° R.

Uit bovenstaande cijfers blijkt duidelijk, dat de temperatuur,
waarbij de wortels zich het snelst ontwikkelen, voor iedere soort
zaad verschilt. De hier genoemde optimum temperatuur is alleen
geldig voor kiemplantjes; voor oudere planten ligt zij meest hooger.
Temperaturen, die schadelijk zijn voor kiemplantjes, behoeven dit
voor oudere planten niet te zijn.

Voor de plumula werden eveneens de optimum temperaturen vast-
gesteld bij Zea-mais, Phaseolus-multiflorus, Pisum-sativum, tarwe
en gerst. Ook bij de plumula bleek, dat de optimum temperatuur bij
de verschillende soorten zaden niet gelijk is. Over het algemeen ligt
de optimum temperatuur hier bij 27° R.

De bovenaangehaalde cijfers zijn gemiddelden van enkele exem-
plaren. Hoeveel proefexemplaren hij iedere keer genomen heeft,
vermeldde de onderzoeker niet. Wèl legde hij er den nadruk op,
dat de cijfers slechts waarde hebben om bepaalde regels uit de
proeven af te leiden, omdat de lengtegroei van wortels van dezelfde
soort zeer sterk verschilde. Hoe groot die variatie was. vermeldde
Sachs evenmin. Op dit feit moet met nadruk gewezen worden,
omdat de phytopharmacologie van Macht juist alleen van den
lengtegroei gebruik maakt.

De meest regelmatige kieming vindt bij de optimum temperatuur
plaats, terwijl in de nabijheid der maximale en minimale kiemings-
temperaturen een groot aantal zaden bederven; dit valt vooral op.

wanneer men de zaden bij de gunstigste temperaturen, zonder uit
te hezen, u.tplant. Uitgaande van rijpe zaden heeft Sachs steeds

ueildêl, .nbsp;de temperatuur

wanneer zenbsp;^^i^-^er

Z de sneih M ^^nbsp;schommelingen vertoonde. Echter

w tteln tnbsp;kiemplantjes zich ont-

Teffs t;nbsp;bij zaden van eenzelfde plant, /a,

h nZLTT'quot; T,quot;nbsp;quot;quot;quot; Sro.Ue uUzocht. Ls

uLjTfquot;nbsp;kiemplanun .oor

vergelijkende proepen te verkrijgen.

Sachs meende de oorzaak voor dit verschijnsel te vinden in

arhrr K ;nbsp;ondervinden van de zaadhuid.

Bu he. doorbreken von de kiemwortels zouden deze door de zaad-

Datnbsp;ondervinden.

n rfKvr nnbsp;'quot;d'vWueel en onderlin7Ö^

lengtegroe, d.er wortels steeds ongelijk bhift.

der wttlquot; if dquot;tÏ brkfquot; quot;quot;nbsp;quot;quot;-''-ken

der wortds g oo nd I tn and

ven. De indfvidueele g o rrach TerT.d T^T

niet onbelangrijke beteekenis zfn 'nbsp;quot;quot;

n..ddelden moest worden gewerkt. Verder was he.^hett'las«;

temperatuur gedurende dagen achtereen constant te houden, zoo-
wel voor de minimum- als voor de maximum temperaturen.

Deze minimum- en maximum temperaturen zijn later door andere
onderzoekers voor andere zaden bepaald; o.a. door T a 1 m a E.
G. C. (134) in 1917, echter alleen voor de Lepidium-sativum.

Sachs vond, dat Zea-mais, Phaseolus-multiflorus en Cucurbita-
Pepo binnen 48 uren kiemden, als de gemiddelde temperatuur 34°
bedroeg, het maximum eenige uren op 37° bleef en het minimum
niet beneden 31° kwam. Daarom ligt voor deze zaden het hoogste
nulpunt zeker boven 34° R. en waarschijnlijk kunnen ze nog bij
37° R. kiemen. Tarwe (wintervariëteit) groeide niet, wanneer de
temperatuur tot 37° steeg; het bleek, dat ze bij een gemiddelde
temperatuur van 30,6° wel kiemde, wanneer het maximum niet
boven 34.5° uitkwam; de maximum temperatuur ligt voor de tarwe

dus even boven 34°.

De gerst is nog gevoeliger voor hooge temperaturen, want bij
de gemiddelde temperatuur van 26.6° waarbij het maximum tot
31,5° reikte, stierven de zaden af. zonder tot ontkieming te komen;
wanneer echter de gemiddelde temperatuur 27° bedroeg en het
maximum slechts 28,5° was, dan ontkiemden ze wel; het nulpunt
ligt dus tusschen 29° en 30°.

Erwten kiemden nog zeer krachtig, wanneer de gemiddelde
temperatuur 30,6° was en het maximum 34° bereikte, daarom ligt
het nulpunt boven 34°.

Sachs gaf de volgende tabel der drie fixatie punten voor de
door hem onderzochte zaden, n.1. het minimum, het maximum en
het optimum der kiemtemperaturen. echter met dc meest uitdrukke-
lijke toevoeging, dat het slechts benaderende waarden zijn.

Minimum Optimum Maximum

Zea-mgis

Phaseolus-multiflorus
Cucurbita-Pepo
Erwten
Gerst

T a 1 m a (134) vond voor Pisum-sativum andere cijfers voor het
minimum; bij 4°, 6.8° en 9^° C. zag hij nog duidelijk groei. Er

was geen reden om aan te nemen, dat de groei plotseling ophoudt,
bn al zou geen macroscopisch meetbare groei waar te nemen zijn.

zou vTnden'nbsp;microscopisch geen groei

cijfertnbsp;temperaturen vond Talma afwijkende

Nu xnoet in het oog worden gehouden, dat de werkmethode van
X alma anders was dan die van S a c h s. zoodat de uitkomsten
a^cht eenige verschillen geven. Heel groot zijn deze echter niet.
zoodat de onderzoekingen van S a c h s op dit gebied fundamenteel
gebleven. Verder werd door S a c h s met andereSaden ge-
werkt: u,t zijn proeven blijkt niet, dat de zaden nog zouden rea-
geeren bij zeer lage temperaturen. Talma vond bij 0° nog groei-
er werden echter geen proeven genomen bij nog lagere tempera-
turen, dus beneden 0°.nbsp;tempera-

De volgende tabel, een van de vele die Talma gegeven heeft
geeft den groei weer bij verschillende temperaturen
lep:duw^.saf:purn is proefobject, (zie tabel blz. 36 )
Lehenbauer (49). die den invloed van de temperatuur op
den lengtegroei der wortels van 2ea-.,afs naging, vond bij een
waarneming die 3 uur duurde, een optimum te^atuur van 29quot;
een waarneming van 9 en 12 uur een optimum temperatuur

een bepaalde optimum temperatuur. Ook hier z.Vfnbsp;j

uur 42= C. quot; quot; ^^nbsp;quot;quot; waarncmingsduur van 18

delquot;nbsp;'nbsp;-lt;Je-ocki„ge„ ov.r

aen mvloed van de temperatuur op den qroei van P,gt;„„, . ,

Vee, nieuws heeft dit onderzoek ec'hter niet ^gelêvfrd .........

lenslotte .ijn nog ,e vermelden de onderzoekingen'van Gro-

4e REEKS.

TABEL VI.

ves J. F. (26) in 1917, die de levensduur van zaden in verband
met de temperatuur behandelde. Hij werkte met hooge tempera-
turen tot 50° en daarboven, zoodat zijn onderzoekingen voor onze
proeven niet in aanmerking komen.

Ook over den invloed van lage temperaturen op den groei van
wortels zijn belangrijke onderzoekingen verricht. Voor ons doel
zijn zij echter van geen belang, omdat onze proeven steeds bij een
20° C. temperatuur geschiedden.

Invloed van het licht.

Vooral in de latere jaren is het verband tusschen licht en groei
een belangrijk punt van onderzoek geweest. Na de grondleggende
onderzoekingen van Sachs (122). die zich o.a. bezighield met

de werking van licht op groei van internodia, en enkele anderen

als Rot hert (119) en Darwin (18). is het vooral Blaauw

(4,5) geweest, die in een lange reeks van onderzoekingen, datee-
rende van 1914—1918. onze kennis over den samenhang tusschen
hcht en groei zeer verrijkt heeft; zijn werk is later nog aangevuld
o.a_door Arisz (2) en van D i 11 e w ij n (21).

De invloed van het licht op groeiprocessen bij de plant doet
zich op twee wijzen gelden, n.1. als warmtebron en als bron van
chemische stralen. Onze proeven hebben steeds in het donker
plaats gehad, zoodat we met de rol. die het daglicht daarbij zou
kunnen spelen, niet hebben te maken. Gedurende den* tijd dat de
klemplantjes voor meting in de schalen lagen, waren ze eveneens
tegen direct zonlicht beschermd. Weliswaar worden de planten bij
het aanbrengen der merken ongeveer anderhalf uur aan het licht
blootgesteld maar het is bezwaarlijk aan te nemen, dat dit van
overwegend belang zou zijn geweest. En zelfs al zou dit op eeniqer-
lei wijze de processen van groei of omzetting of het transport van
reservevoedsel beïnvloed hebben, zoo ware dit een fout. die bij
alle proeven in gelijke mate optreedt. Aan het einde der proef zijn
onze klemplantjes steeds volkomen geëtioleerd.

Waterstofioncn conccntratic en groei.

Ofschoon onze kennis betreffende den invloed der Hi-concen-
tratie op den groei nog van jongen datum is, - niet ouder dan het
beg.n der twintigste eeuw - is de literatuur daaromtrent zoo reus-

d t ld ; rnbsp;^^ 9even. Te moeilijker is

dl . omdat de. door verschillende onderzoekers gevonden resul-

trekking tot de waterstof.onen concentratie van het inwendige der
planten, dus van cellen en weefsels

Een overzicht over de verhouding van waterstofionen concen-
trat.e en groei laat zich in twee deelen splitsen; het ééne houdt zich
bez.g met de verhoudingen in den voedingsbodem, het andere met
die in het inwendige der plant zelve. Terwijl de eer.ta.lZ a
onderzoekingen meer van belang zijn voor d n Llo^ ^
economie, hebben de laatstgenoLd^e vooll^l^^^fr^o:

plantenphysiologie, natuurlijk staan beide met elkander in innig
verband, zoodat deze indeeling slechts een kunstmatige is.

Voor een algemeen overzicht der tot 1929 gepubliceerde gege-
vens, is de monographie van J. Small (129) van groote waarde.

Met het oog op de door ons verrichte proeven mogen de tot
nog toe bekend gemaakte feiten over het verband tusschen water-
stofionen concentratie en groei in het kort vermeld worden. Uit
den aard der zaak kan hier niet diep op de talrijke en ingewikkelde
problemen worden ingegaan en zullen wij slechts die gegevens
aanhalen, welke betrekking hebben op de planten, die door ons
als proefobjecten gebruikt zijn.

a. pH van Wccfsclvochtcn.

Hem pel (35) onderzocht het sap uit stengeltoppen van Lupi-
nen op verschillende manieren; met lakmoes vond hij een waarde
van pH-5,9; electrometrisch een pH. van 5.78-6.03.

Behalve van het sap der toppen heeft hij ook de waterstofionen
concentratie bepaald van het sap der kiemplantjes en vond constant
een pH van 5.9 electrometrisch. Verder vond H e m p e 1. dat het
etiolement geen invloed heeft op de pH van het sap.

Haas (27) vond bij Lupinen in het sap der gele stengeltoppen
een pH van 5.31 en in het sap der gele wortels een pH van 5.80
met de waterstof electrode.

Ook de invloed van de kieming van zaden op de pH werd na-
gegaan. voornamelijk, in hoeverre de pH van het sap door de
physiologische verandering, die daarbij plaats grijpt, gewijzigd
wordt. Dit is voor verschillende soorten zaden onderzocht, b.v.
voor Ricinus-communis door Deleano (19). Deze vond, dat een
verhooging van den zuurgraad in het sap optreedt op den 8en dag
na het begin der kieming. Miller (92) vond een toename van
vrije vetzuren in het hypocotyl van Helinnnthus-annuus gedurende
de kieming. Eckerson (23) vond een vermeerdering van den
totalen zuurgraad in het hypocotyl van verschillende soorten Cra-
taegus.

Voor Lupinen vond Hem pel (35) eveneens een verhooging
van den zuurgraad gedurende de kieming. De door hem toegepaste
methode was de electrometrische. Met de toename van den ouder-

dom der zaailingen neemt ook de pH-waarde toe: in 19 dagen
oude kiemplantjes is de pH 5.78, in die van 20 dagen pH 5.93 en
in die van 22 dagen pH 6.03; maar ook de totale zuurgraad, door
titreeren bepaald, vertoont een regelmatige vermeerdering, uitge-
drukt in C.M3. N/5 NaOH tot lakmoes: 19 dagen 3.65. 20 dagen
6.51. 22 dagen 7.48.

Het verloop op achtereenvolgende dagen bij een zelfde plant is
oor Haas (27) voor kiemplantjes van koren onderzocht; hij
vindt naast een toename der totale aciditeit een afname der pH-
waarde. n.1. 5.8-5.3.

ReaenSmaIl(117) hebben met de colorimetrische indicatoren
methode, waarbij ze gebruik maakten van benzine-«-azo-naphthyl-
amine en broomcresol als indicator, de waterstofionen concentratie
bepaald in de sappen der verschillende stamdeelen van tientallen
planten. Wij zullen slechts die cijfers aanhalen, die betrekking heb-
ben op de hier gebruikte zaden. n.1. van Lupinus-albiis en ook van
Victa-Faba en van Pisum-sativum. omdat ook deze planten hier zijn
vermeld. Voor Lupinus-alb.-Hartwcgi, Lupinus-lutcus en Lcpidium-
satwum, zijn geen pH-waarden opgegeven. Van iederen stam
werd onderzocht de epidermis, de subepidermis. de cortex de en-
dodermis. het pericycle. het phloem. het xyleem. mergstraal en
centrale merg. Voor Lupinus-albus. Vicia-Faba en Pisum-sativum
werden voor deze verschillende stengelonderdeelen de volgende
waarden gevonden:

De onderzoekers spreken ook van „zurequot; en „alkalischequot; sappen
om m het kort de pH der door hen onderzochte vloeistoffen aan te
geven. Zij noemen de sappen ..zuurquot; wanneer de pH ligt beneden

ittToven 57 '''nbsp;^^ ^^^^ -n de pH

Deze verdeeling is in zooverre juist, dat ze voor een algemeen
overzicht van de reactie der plantensappen bij de Angiospermae
aangenomen kan worden. Door deze classificatie verdeelt men de
planten in „zurequot; famihes ter onderscheiding van andere, die dan
„alkalischquot; worden genoemd.

Bij Liipinus-albus zijn van de verschillende onderdeden van den
stengel de cortex, de mergstraal en het centrale merg alkalisch,
terwijl de andere deelen zuur zijn. Bij Vicia-Faba zijn de sappen
uit alle deelen zuur; bij Pisum-sativum krijgt men een andere ver-
deehng te zien. Bij deze plant zijn de epidermis, het xyleem en
pericycle zuur, de andere deelen alkalisch.

Andere planten geven nog grootere verschillen te zien en men
komt tot de eindconclusie, dat er in dit opzicht groote verschillen
bestaan van familie tot familie, of van genus tot genus en ook wel
in eenige gevallen van soort tot soort binnen hetzelfde genus. Ook
de groeiende stengels laten een duidelijk verschil zien met volwas-
sen stengels aan dezelfde bloeiende plant, zoodat van een alge-
meene eigenschap met betrekking tot de waterstofionen concen-
tratie in de planten physiologie niet gesproken kan worden.

In verband met de rhythmisch veranderde functies van planten
door afwisseling van licht en donker, en van dag en nacht, is door
H e m p e I (35) de waterstofionen concentratie nagedaan van
bladeren van verschillende planten in licht en donker. De methode,
om het sap der bladeren te verkrijgen, is als volgt: de bladeren
worden afgeplukt, gewogen, en het celvocht geëxtraheerd door ze
in een porseleinen mortier met een stamper van hetzelfde materiaal
fijn te wrijven. Het blijkt dan, dat bij alle door H e m p e 1 onder-
zochte plantensappen de pH in het donker stijgt, uitgezonderd bij
Aloë-arborescens. Ook de waarde van het titreerbare zuur en de
waarde van den bufferindex stijgt. Met de lakmoes methode was
de pH bij het titreerbare zuur 6,8, uitgezonderd bij twee exemplaren
van Mesembrianthemum,

Door het bovenstaande is men tot de conclusie gekomen, dat de
vochten uit verschillende plantendeelen verschillende pH bezitten
en dat de pH verandert met den leeftijd van de plant, met het jaar-
getijde, met dag en nacht en met den aard van den bodem. En

verder, dat ieder genus en iedere familie zich ten opzichte van de
pH-waarde anders gedraagt.

b. pH van dc media.

De verhouding tusschen waterstofionen concentratie van den
bodem en den groei is in het algemeen voor den landbouw van
meer belang. Dat. die waarde zeer groot is, hebben verschillende
onderzoekers bewezen. Veranderingen der pH in de omgevende
oplossing moeten veranderingen in de pH van het protoplasma der
kiemende deelen ten gevolge hebben en kunnen daardoor voor
het embryo en het verdere leven der plant van belang' zijn. (K u r-
b a t O V und Glückmann 48.)

Coggeshall (14) heeft over het verband tusschen pH van
de media en den lengtegroei van Lupiniis-albus uitgebreide proeven
genomen. Zij heeft verschillende concentraties van toegevoegde
zuren, n.1. azijnzuur, propionzuur, boterzuur, zwavelzuur en Kalium
acetaat en de daarbij behoorende pH-waarden met den lengtegroei
vergeleken.

Uit haar cijfers blijkt, dat azijnzuur oplossingen, waarvan de pH
van 4.40 tot 4.10 daalt, groeicoëfficienten geven van 90 % tot
10 %, terwijl propionzuur oplossingen, waarvan de pH van 4.40
tot 4.17 daalt, den groei-index van 90 % tot 10 % doet dalen. Ook
tgt;ij andere zuuroplossingen krijgt men dezelfde verschijnselen te
zien. Kalium acetaat oplossingen, waarvan dc pH van 5.04 tot 5.80
stijgt, geven groei-indices, die van 90 7o tot 10% dalen. Hieruit
blijkt ten duidelijkste, dat de waterstofionen concentratie als zoo-
danig een geringe rol speelt, maar dat de concentraties der be-
treffende zuren en zouten een grootere beteekenis hebben.

Ook de invloed van de pH-waarde der voedingsoplossing, dc
oplossing van Shive, is door verschillende onderzoekers nage-
gaan; Coggeshall (14) werkt met oplossingen, die een pH
hebben van 4.40. Love Barnett U p j o h n (138) met op-
lossingen. waarvan de pH-waarde 4.0 bedraagt. Macht (61)
vindt bij de door hem gebruikte soluties van Shive een pH
van 4.4 en stelt vast, dat, wanneer hij de drie samenstellende zelf-
standigheden in hoeveelheid laat wisselen, er een andere pH-
waarde ontstaat; het bleek, dat de pH van 4—7 kan wisselen

zonder dat de groei der Lupine wortels daardoor merkbaar be-
ïnvloed werd.

In voedingsoplossingen schijnt de pH-waarde geen belangrijke
rol te spelen, daar een pH-waarde, wisselende tusschen 4 en 7, op
den lengtegroei geen merkbaren invloed heeft. De aard van de in
het water voorkomende ionen en atomen hebben een grootere
beteekenis dan de daarin aanwezige waterstofionen. Het al of niet
giftig zijn van chemische stoffen hangt dus af van hunnen aard en
van hun concentratie.

Uit de onderzoekingen naar de pH-waarde der sappen in de
kiemplantjes van Liipinus-albus, welke waarde wisselt tusschen
5.78 en 6.03, zou men kunnen verwachten, dat een voedings-
oplossing met een pH-waarde, varieerende tusschen 5.78 en 6.03,
den besten groei zou geven, omdat in dat geval de pH-waarden
buiten en binnen de wortels ongeveer gelijk zijn. Daar dit niet het
geval bleek te zijn, schijnt de groei door een schommeling van de
pH buiten de wortels niet snel te worden beïnvloed.

Voedingsoplossingen.

Over de groote beteekenis van anorganische zouten voor den
groei van planten, hebben de plantenphysiologen een eensluidend
oordeel. Ook voor kiemplantjes is de aanwezigheid van zouten
gewenscht, alhoewel niet noodzakelijk, zoolang er genoeg reserve-
voedsel (zouten) in de cotyle aanwezig is. Als voedingsoplossing
zijn verschillende mengsels aangeraden, die alle, op kleine ver-
schillen na, (de een b.v. doet er Fe bij, een ander acht het niet
noodig) ongeveer dezelfde samenstelling hebben. Maar noodig zijn
wel nitraat, sulfaat en phosphaat, terwijl K, Ca en Mg als kat-ion
onontbeerlijk zijn.

Bij de voeding der planten heeft men zich een uitwisseling van
uitwendige en inwendige ionen voor te stellen, uitgezonderd na-
tuurlijk in die gevallen, waarin de zouten moleculair worden op-
genomen. Dit is reeds door Sachs (121) naar voren gebracht.
Uitgebreide onderzoekingen hieromtrent zijn eerst in de latere
jaren ondernomen. Dat bepaalde metalen, zooals lood, voor kiem-
plantjes zeer nadeelig zijn, heeft Ham met F. S. (28, etc.) in

een reeks van onderzoekingen aangetoond. Ook kwik en koper
zijn als ionen voor groeiende wortels giftig.

M eu r er (88) kwam door zijn proeven tot het besluit, dat de
diffusie van ionen door de eigenschappen van het levende proto-
plasma voor ieder organisme individueel geregeld wordt, waarbij
de cellen steeds een neutralisatie der uitwendige vloeistof zouden
beoogen. M e u r e r had ook de exosmose van Ca en Mg ionen
waargenomen, wat in denzelfden tijd door Niklewski (100)
eveneens is gevonden. Verder werd de uitscheiding van Ca-ionen
bij de opname van K, Na. N H4 en Li ook door D e v a u x (20)
waargenomen, terwijl S t o k 1 a s a (132) vaststelde, dat Al. slechts
dan in de plantencel kan binnentreden, wanneer een overeenkom-
stige hoeveelheid andere Kationen en wel Ca. Mg. Na uittreden.
Betreffende de wijze van zoutopname door planten, waarbij men
zich voorstelt, dat het in wezen een opname van ionen is, is door
verschillende onderzoekers in den laatsten tijd veel bewijsmateriaal
bijeengebracht o.a. door M a s c h h a u p t (86), T r u e en B a r-
ett (136). Hoagland (39). Stiles (131). Pantanelli
(106) heeft uitvoerige onderzoekingen verricht om het verloop der
zoutopname door planten te bestudeeren: hij deed dit door de
buiten-vloeistof vóór en na de proef te analyseeren. Hij stelt zich op
grond daarvan voor. dat de ionensplitsing teweeggebracht wordt
door de natuurlijke, electrische lading der plasmakolloiden. Dat de
zoutopname door den kolloidentoestand geregeld wordt, is ook door
LundegSrdh (58). Pouget en Chouchak (116).
2 ü c s (133). E n d 1 e r (24) en C 2 a p e k (16. 17) aangenomen.

In de jaren 1925-1927 zijn door D. A. S a b i n i n en zijn mede-
werkers (120) onderzoekingen gepubliceerd, die het vraagstuk
van de opname van minerale bestanddeelen door den wortel van
planten uitvoerig behandelen.

Bij deze proeven werden waterige oplossingen van minerale
zouten gebruikt, die vóór en na de proef geanalyseerd werden,
maar daarnaast werden ook de door de planten opgenomen ionen
door analyse der plantensappen bepaald. De opname van K. Ca.
en phosphaationen werd onderzocht en het bleek, dat de ionen-
^ncentratie in de sappen duidelijk hooger was dan in de oplossing,
e opname wordt beinvloed door de waterstofionenconcentratie

van het miheu. Wanneer de pH 4 tot 5 bedroeg, werden in het
bijzonder Anionen opgenomen, terwijl bij een pH-waarde van 7 tot
8 juist de opname der Kationen werd bevorderd.

Behalve de opname van minerale zouten werd ook de afgifte
van zouten nagegaan, dus de exosmose van Kationen en Anionen.
De wortels werden hiertoe in gedistilleerd water tot verderen
groei gebracht, en na verloop van een bepaalden tijd werd de
buitenvloeistof op eventueele zouten geanalyseerd.

Er werden sulfaat-, phosphaat-, kalium- en calciumionen gevon-
den, van exosmose afkomstig. De uitscheiding van sulfaat- en
phosphaationen kon zoowel bij een zure als bij een alkalische reactie
van het milieu worden waargenomen, minimum pH-waarde 6,6-6,7.
Daarentegen worden de kalium- en calciumionen slechts in zuur

midden afgegeven.

Hoagland (39), Niklewski (101) en medewerkers heb-
ben eveneens het vraagstuk der ionenopname door wortels ter
hand genomen en zijn tot nagenoeg dezelfde resultaten gekomen,
te weten, dat de Kationen invloed uitoefenen op de opname van An-
ionen, dat de opname van zouten in gedissocieerden toestand kan
optreden en tenslotte, dat de wortels Ca, Mg en HCO3 uitscheiden
en dit steeds in verband staat met het ionengehalte van het milieu.
Ook Ho P 04-ionen worden door wortels uitgescheiden.

Door deze opname van bepaalde ionen en afgifte van andere
door de wortels, zal de pH-waarde van het milieu gewijzigd wor-
den, hetgeen door de verschillende onderzoekers dan ook is aan-
getoond.

Hoagland bemerkte, dat uit een Ca (N 0^)0 oplossing, meer
N O3 dan Ca werd opgenomen, hetgeen door exosmose van H C 0;j
mogelijk was; de pH der oplossing veranderde daarbij van 5, 6 tot 7.

Niklewski nam waar. dat bij een pH-waarde van 4.- de
kolloiden in den wortel negatief geladen waren, waardoor een
verminderde Ca-opname veroorzaakt werd. Aan den anderen kant
neemt in deze omstandigheden de opname van N O3 toe, waar-
schijnlijk door de meer intensieve afgifte van [Ho P O4] . Hieruit
kan besloten worden, dat een oplossing met een pH ± 4 het iso-
electrisch punt der kolloide is, die de opname van Ca (N Oo).,, in
de aequivalente verhouding 1 : 1 vermindert.

Lengtegroei in aqua dcstillata.

Coggeshall (14) heeft lengtemetingen bij Lupinus albus
verricht, waarbij aqua redestillata als milieu wordt gebruikt, tem-
peratuur 20° dl 1°, in het donker, en gevonden, dat de gemiddelde
lengtegroei van 15 kiemplantjes 6 m.M. bedraagt, met een variatie
van 3 tot 9 m.M., terwijl in Shive's solutie in denzelfden tijd een
gemiddelde lengtetoename van 24,8 m.M. plaats heeft met een
wissehng van maximalen en minimalen groei van 28 en 19 m.M.,
m.a.w. de lengtegroei in de voedingsoplossing is 4 tot ,6 maal ster-
ker dan in aqua redestillata.

Verder vertoonen kiemplantjes, die gedurende 20 uur in water
hebben gegroeid, geen kracht meer om verder te groeien, wanneer
ze daarna in de voedingsoplossing worden overgebracht. Na on-
geveer vier dagen vormen ze bijwortels, wel een bewijs, dat het
water de plant niet gedood, maar slechts den groei geremd heeft
De waterstofionenconcentratie van het gebruikte water is bepaald
en bedroeg 5.6. De pH van de voedingsoplossing bedraagt 4 4 De
schrijfster beschouwt water als toxisch voor den groei bij de door
haar gebruikte wortels.

Merkwaardig is de waarneming, door Coggeshall gedaan,
dat. alhoewel de kiemplantjes in aqua redestillata ± 25 % der
lengtetoename bereiken van die in Shive's solutie, ze bij toevoe-
ging van een zuur (azijnzuur) aan het aqua redestillata. met den-
zelfden groeicoëfficient reageeren als de kiemplantjes in Shive's
oplossing, waaraan hetzelfde zuur in gelijke concentratie is toe-
gevoegd. Andere onderzoekers, zooals True (135) en Shive
(127) hebben eveneens den nadruk gelegd op de ongeschiktheid
van water als milieu. Verder is over de giftigheid van gedestilleerd
water gepubliceerd door Livingstone (52). Scarth (125)
en Mevius (89). De pH-waarde van het door Mevius ge-
bruikte aqua tridestillata bedroeg 6,0—4,0.

Ook Yamata (150) vond. dat tweemaal gedestilleerd water
schadelijk werkt op den wortelgroei van Vicia Faba, waarbij hij
'n het bijzonder de structuurveranderingen der kernen en het
plasma naging. De toxische werking kon hij afleiden uit de mor-
phologische structuurveranderingen, waarbij hij de merkwaardige

waarneming deed, dat de kernen oogenschijnlijk sterkere verande-
ringen ondergaan dan het protoplasma. Of deze veranderingen
veroorzaakt zijn door de zure reactie van het gedestilleerd water
of door het ontbreken van zouten, kon hij niet uitmaken. De pH
van het door hem gebruikte water bedroeg 5,2—5,4.

Hiertegenover staan weer onderzoekers, die aqua destillata als
het beste medium aanbevelen en hun onderzoekingen betreffende
de giftigheid en de bevorderende werking van chemische stoffen
op plantencellen, juist in aqua destillata verrichten, zooals o.a.
Hibbard (38).

Groeizóne bij Lupinus albus.

De groeizóne bij kiemplanten is het eerst in het jaar 1758 door
Duhamel (22) onderzocht; hij trachtte te weten te komen, hoe
lang die zóne was.

Hij heeft proeven gedaan bij kiemplantjes van noten, amandelen,
eikels en steenvruchten, die hij 6—8 m.M. van den worteltop deca-
piteerde. Hij merkte op, dat de wortels na deze behandeling niet
meer groeiden. Ook langs een anderen weg heeft hij getracht de
lengte der groeizóne te bepalen, o.a. door op 2 m.M. afstand zilver-
draadstiften door de wortels te steken. Het bleek, dat de stiften op
4—6 m.M. boven de worteltoppen niet verplaatst waren.

Tachtig jaar later werd de proef herhaald door O h 1 e r t ( 103),
bij kiemplantjes van Lupinus, Phaseolus en Pisum. Hij merkte
de wortels met kleurstoffen op 1 m.M. onderlingen afstand
en zag na 24 uur, dat het laatste merkteeken niet verplaatst was,
maar dat het daaropvolgende merk wel 25 m.M. was verschoven.
Het teeken op 3 m.M. van den top was op zijn plaats gebleven.
Bij voortgezette controle aan dezelfde wortels werd geconstateerd,
dat steeds het boven den worteltop gelegen deel groeide en zich
verlengde en dat de rest van den wortel niet meer in lengte
toenam.

Wigand (148) bepaalde voor Pisum de lengte der groei-
zóne; hij zag na drie dagen, dat slechts een zóne van 2 m.M.
groeide. Bij Lepidium vond hij een nog kortere groeizóne.

Müller (96) vond bij Pisum geen andere getallen voor de
lengte der groeizóne.

Ciesielski (13) vond bij Pisum sativum, Vicia Faba en Lens
esculenta. hoogere cijfers dan de vorige onderzoekers, n.1. respec-
tievelijk 6, 5,5 en 4,5 m.M.

Sachs (123) nam in 1874 meer uitgebreide proeven. Hij ging
uit van het vegetatiepunt en merkte den wortel vanaf dat punt als
uitgang op onderlingen afstand van 1 m.M. Bij Vicia vond hij. dat
de groeizóne 8—9 m.M. bedraagt, bij Pisum sativum 6—7 m.M.,
bij Quercus robut 6—8 m.M. Deze opgaven gelden voor waar-
nemingen na 24 uur. Gaat men bij een temperatuur van 18—21° C.
na korteren of längeren tijd meten, dan krijgt men andere cijfers
voor de groeizóne. Verder is het deel van de groeizóne. dat het
sterkst in lengte toeneemt, bij verschillende exemplaren van de-
zelfde soort niet gelijk; bij verandering van temperatuur en waar-
nemingstijd krijgt men een verplaatsing van het snelst groeiende
segment der groeizóne te zien.

Talma (134) heeft deze laatste eigenschap der groeizóne
voor Lepidium sativum niet kunnen bevestigen. Alleen bij zeer hooge
temperaturen, waarbij dus de groei sterk is verminderd en de wortel
onder abnormale, zeer nadeelige omstandigheden is gebracht, even-
als bij zeer lage temperaturen, is slechts op 2 m.M. der zóne groei
te bespeuren. Wanneer men met een microscoop waarneemt, zal
waarschijnlijk ook wel op meer dan 2 m.M. lengtegroei zijn vast te
stellen. De lengte der groeizóne is door Talm a voor Lepidium
sativum op 3—4 m.M. vastgesteld; althans, bij die exemplaren,
waarmede geëxperimenteerd werd,

In 1900 is door Popovici (110) door middel van micros-
copische metingen de groeizóne bepaald bij Vicia Faba, Phascolus
multiflorus en Cucurbita Pcpo, zonder daarbij verschillen van be-
teekenis met de door Sachs gevonden waarden aan het licht té
hebben gebracht.

Uit het bovenstaande blijkt wel, dat de groeizóne bij verschil-
lende soorten zaden zeer uiteenloopt.

Ook bij Lupinus is de groeizóne bepaald; het eerst door O h 1 e r t
(103), die vond, dat de groeizóne zich slechts over twee halve
liniën = 2 m.M. strekte, met een lengtetoename van 12.5 m.M.
in 24 uur. De temperatuur en andere uitwendige omstandigheden
2ijn niet vermeld.

Porodko (113) vond een groeizóne van 7—10 m.M. met den
mikromillimeter gemeten en Bünning (10) vond een lengte
van 7 m.M.

In afwijking van hetgeen anderen gevonden hebben, n.1. dat er
maar één groeizóne bestaat, heeft Porodko (113, 114, 115)
waargenomen, dat wortels van Lupinus albus niet één groeizóne
bezitten, maar meerdere, n.1. twee, die afgescheiden worden door
een niet of slechts zeer zwak groeiende zóne. Soms is volgens
Porodko in deze tusschenzóne zelfs een verkorting waar te
nemen. Daar er verschillende soorten Lupine zijn. heeft hij, om te
zien of alle soorten dit verschijnsel vertoonen, 16 soorten onder-
zocht, waarbij bleek, dat deze abnormale lengtegroei bij nagenoeg
alle soorten kon worden vastgesteld, maar bij de afzonderlijke
soorten niet in dezelfde frequentie. Er werden door hem zelfs
enkele typen van abnormalen lengtegroei onderscheiden.

Deze proeven zijn door Cholodny (12) herhaald, maar met
verbeterde techniek. Zijn resultaten toonden aan. dat van het be-
staan van meerdere groeizónes geen sprake kan zijn. Alle door
Cholodny onderzochte exemplaren hadden slechts één groei-
zóne. De door Cholodny aangewende wijziging in de techniek
bestaat daarin, dat hij de slijmlaag op de epidermis der wortels
vóór het begin der proef verwijderde, hetgeen Porodko naliet.
Deze epidermislaag groeit niet gelijkmatig mee met de daaronder
liggende, zich strekkende cellen, zoodat, bij het aanbrengen van
merkteekens op de epidermislaag, allicht vergissingen zullen op-
treden. Ook Bünning (10) heeft zich met deze proeven bezig
gehouden en kon de bevindingen van Cholodny bevestigen.

Met het oog op de mogelijkheid, dat de door mij gebruikte zaden
afwijkingen in groei zouden kunnen vertoonen. heb ik ook de
eigenschap der groeizóne bij Lupinus albus nagegaan, waarover in
één der volgende hoofdstukken nader.

Groeikromming. '

De groeikromming van hoofdwortels bij kiemplantjes kan door
verschillende oorzaken worden teweeg gebracht. Allereerst door
inwendige factoren, door Sachs als symmetrieverhoudingen der
planten aangeduid, waarbij aan de ééne zijde der as de groei ster-

ker is dan aan de andere. Men kan dit niet alleen waarnemen bij
verticaal hangende wortels in vochtige lucht of in voedingsmedia
of water, waar de invloed van de zwaartekracht zich niet doet
gelden, maar ook in het donker, waar de invloed van het licht
wordt uitgesloten; en bij wortels, die horizontaal of schuin zijn
geplaatst. Om den invloed vgn het licht uit te schakelen, worden
de wortels in het donker geplaatst, terwijl de werking van de
zwaartekracht wordt geëlimineerd door het kiemplantje om de
10—20 minuten om zijn as te doen draaien. Rechte wortels blijven
in die omstandigheden recht groeien, maar er zijn toch steeds enkele
wortels, die ondanks alle voorzorgsmaatregelen uit den oorspronke-
lijken stand afwijken. DU is alleen te verklaren, door aan te nemen,
dat hierbij inwendige factoren een rol spelen, wat Simons (128)
heeft trachten aan te toonen.

Ook met andere deelen van een plant is dit het geval, zooals
met stengels, bladeren en bijwortels. Door het draaien om de as
komen de bovenste en onderste deelen van de plant afwisselend
boven en beneden. Met deze methode dus van langzame rotatie
en plaatsing in het donker of bij gelijkmatige belichting van alle
zijden, kan men uitmaken of richtingveranderingen en krommin-
gen der groeiende of nieuw ontstane organen door uitwendige of
door inwendige oorzaken tot stand zijn gebracht.

Behalve in vochtige lucht, in water of voedingsoplossingen kan
men het kromgroeien der wortels ook waarnemen in het kiembed.
zooals in Sphagnum of in aarde of zaagsel. Het kiembed moet
natuurlijk aan bepaalde eischen voldoen, wil men de groeikrom-
ming aan inwendige oorzaken toeschrijven, omdat zuur of alkalisch
reageerende of te sterk geïnfecteerde kiembedden zeker groei-
krommingen veroorzaken.

De groeikromming onder normale omstandigheden heeft Sachs
(123) bij alle door hem onderzochte zaden waargenomen, n.1.
Vicia Faba, Phaseohis multiflorus en Pisum sativum.

De invloed van de zwaartekracht zal zich doen gelden onder
omstandigheden, waarbij de wortel niet zuiver verticaal staat; alle
andere factoren, zooals voeding (vochtige lucht of water of voe-
dingsvloeistof). licht inval, verwarming, moeten, om een juiste

4

beoordeeling te veroorloven, natuurlijk constant gehouden worden.
(Sachs 123 en Czapek 15.)

Groeikromming door het licht krijgt men te zien, wanneer de.
althans voor het licht gevoelige, groeiende wortel aan één zijde
wordt belicht; de wortel kromt zich van het licht af: ze is negatief
phototropisch, in tegenstelling met bovenaardsche deelen van de
plant, die in 't algemeen juist positief phototropisch zijn. De ver-
klaring voor dit verschijnsel zal waarschijnlijk in den formatieven
invloed op den wortel gezocht moeten worden. De positieve photo-
tropie wordt verklaard door het feit, dat het groeistoftransport zich
in de plant onder invloed van het licht naar de niet verlichte zijde
verplaatst, zoodat de groei aan die zijde sterker wordt en de plant
zich dus naar den kant van het licht kromt. (Paal 104, 105). Bij
het experimenteeren zal men daarom óf in een donkere ruimte óf in
een, van alle zijden gelijkmatig verhchte ruimte moeten werken, wil
men den lichtinvloed uitschakelen.

Een afwijking van den rechten groei krijgt men eveneens, wan-
neer de wortel slechts aan één zijde met water wordt bevochtigd,
waardoor in hoofdzaak slechts de cellen die bevochtigd worden,
water kunnen opnemen. Dat men hierdoor ongelijkmatigen groei
van de zich deelende en strekkende cellen krijgt, wat een groei-
kromming tengevolge moet hebben, is duidelijk.

Onder traumatische kromming verstaat men alle reacties van den
wortel op toegebrachte kracht of weerstand, waardoor de wortel uit
zijn rechten groei in een krommen wordt gedwongen. Bij de wortels
van Vicia Faba heeft Sachs (123) proeven gedaan om den invloed
van traumata na te gaan. Hiertoe buigt hij rechte wortels uit hun
oorspronkelijken stand en bemerkt dat de wortel dan wel terugveert,
maar zijn oorspronkelijken stand niet meer bereikt.

De buiging is geen regelmatige; het blijkt, dat het niet de groei-
zóne is, waar de buiging het sterkst optreedt, maar dat de sterkste
kromming van den wortel juist daar boven ligt, dus daar, waar de
cellen niet meer groeien. Terwijl de groeiende zóne bij Vivia Faba
niet verder reikt dan tot 1 c.M. boven den worteltop, ligt de buig-
zaamste zóne 2—3 of 3—4 c.M. boven dien top. (Sachs en
anderen.)

Uit deze proef blijkt dus, dat men kiemplantjes zeer voorzichtig

moet behandelen, daar anders veranderingen en beschadigingen
aan de wortels worden toegebracht, die aanleiding zouden kunnen
geven tot reacties bij verdere proeven.

Ook treedt groeikromming op in den groeienden wortel, wan-
neer de top tegen een voorwerp stoot, m.a.w. wanneer er weer-
stand is. Dit verschijnsel kan men op alle mogelijke manieren
demonstreeren.

Ook in oplossingen van chemische stoffen, zooals zouten, zuren,
eiwitten, alcaloïden. waarbij de osmotische druk te hoog wordt of
de toxische werking sterk is. vertoonen de groeiende wortels een
kromming (Lilien fel d 53. 54). Die kromming wordt des te
erger. — zij wordt zelfs spiraalvormig — naarmate de osmotische
druk der oplossing of de toxiciteit stijgt, totdat de grens der doode-
lijke concentratie wordt bereikt. Op dat oogenblik treedt vrijwel
geen reactie meer op: door het afsterven der cellen kan er geen
kromming meer plaats hebben.

Groeiverdikkihgen.

Aan kiemplantjes van Vicia Faba, merkte S a c h s op (123). dat,
wanneer ze in vochtige lucht aan het groeien worden gehouden en
eenmaal per dag worden bevochtigd, ze dikwijls (dus niet altijd)
een abnormaliteit vertoonen. Die afwijking bestaat hierin, dat zich
boven den top van de wortels een aanzwelling. een verdikking
vormt. De verdikking ligt 2—5 m.M. boven den top en is van
enkele tot 6 m.M. lang; ze is dikwijls nagenoeg spoelvormig. aan
het oudere, bovenste, worteldeel gewoonlijk glooiend, aan het
jongere, onderste, groeiende deel des te duidelijker verdikt, daar
gt;t niet zelden uitgesproken dunner is dan het deel boven de ver-
dikking. Door deze bewerking meerdere malen aan denzelfden
tortel te herhalen, gelukt het 5—6 insnoeringen en aanzwellingen
achter elkaar te krijgen.

Verdikkingen of bolvormige aanzwellingen der wortels, onder
invloed van chemische stoffen ontstaan, zijn door alle onderzoe-
ers. die zich met het verband tusschen wortelgroei en inwerking
quot;^an chemische stoffen hebben beziggehouden, waargenomen. Deze
verdikkingen zijn steeds als het gevolg van een vergiftige werking
beschouwd (Me vi US 89).

Bij mijn proeven heb ik waargenomen, dat een verdikking van
de groeizóne ook onder normale physiologische omstandigheden
kan optreden, dus buiten inwerking van één of anderen prikkel,
zooals die van traumatische, licht, geotropie of chemische inwer-
king. De lengtegroei heeft zijn normale afmetingen bereikt en toch
treedt er verdikking van de groeizóne op. Dit verschijnsel is ook
door E. Bünning (10) in het licht gesteld. In hoeveel procent
der gevallen dit voorkomt, kan ik niet met zekerheid zeggen, maar
zeker niet minder dan bij 10 % der onderzochte wortels.

In 1 % serumverdunningen treedt de verdikking bijna regelmatig
op. eveneens in zwakke oplossingen van natrium benzoaat. b.v.
0 01 en 0,005 %. In zeer sterke, voor de wortels zeer toxische
concentraties, treedt de verdikking niet zoo duidelijk op. Waaraan
dit is toe te schrijven, is niet met zekerheid te zeggen. Mogelijk
kan men dit verschijnsel hierdoor verklaren, dat de deelende en
zich strekkende cellen zóó sterk zijn beschadigd, dat er geen uit-
zetting der cellen in radiale richting meer mogelijk is.

Men zou er aan kunnen denken dit verschijnsel van de verdik-
king der groeizóne te gebruiken als proef op de aanwezigheid van
vergiftige stoffen. Hiertoe zou men het aantal zaadjes, dat dit
verschijnsel vertoont, kunnen tellen en in procenten uitdrukken.
Nog grooter zekerheid ware te verkrijgen, wanneer men tot

meting der diktetoename overging.

Omdat de wortels niet regelmatig en gelijkmatig dit verschijnsel
vertoonen. geloof ik evenwel niet. dat het zuivere en bruikbare

waarden zal geven.

In mijn onderzoekingen zal ik de verschijnselen van groeikrom-
ming en groeiverdikking verder buiten beschouwing laten.

Het wecken der zaden.

De tijd. noodig voor het weeken der zaden tot zoodanigen graad,
dat ze volkomen met water geimbibeerd zijn en hun verdere ont-
wikkeling het gunstigst zal kunnen plaats hebben, is voor de ver-
schillende soorten zaden zeer uiteenloopend. waarschijnlijk dooi-
de groote verschillen in permeabiliteit van de zaadhuid. Ieder
onderzoeker neemt voor het weeken der zaden den door hem als
juist aangenomen tijd. Sachs (121) weekte de zaden. n.1. Vicia

Faba, Phaseolus, Quercus, Curburbita en Aesculus gedurende
24—30 uur in bronwater, dat gedurende dezen tijd 2—3 maal
vernieuwd werd. De verversching van het water heeft de bedoe-
ling de zaden te wasschen en van vuil en bacteriën te ontdoen.
Daar toch de vloeistof steeds organische stof uit de zaden onttrekt,
heeft daarin steeds ontwikkeling van bacteriën plaats. Het is
onnoodig de zaden langer te weeken, daar zelfs de groote zaden
van Vicia Faba in 24—30 uur bij 18—20° C. volkomen met water
zijn geimbibeerd en dan reeds in vochtige lucht gemakkelijk tot
kieming der wortels te krijgen zijn. Het is schadelijk ze langer in
water te houden, daar de voor den groei der wortels noodzakelijke
ademhaling der cotylen onder water benadeeld wordt. L e i t c h
(51) weekte zaden wan Pisum sativum gedurende 22]/^ uur in een
electrische thermostaat bij een temperatuur van 15—17° C. Cog-
geshall (14) weekte Lupinus albus L. zaden gedurende 24 uur
in leidingwater bij een temperatuur van 20 ± 2° en verkreeg met
deze bewerking goed kiemende zaden. Mevius (89) weekte
zaden van Pinus pinaster en Onobrychis sativa gedurende 24 uur
in gedestilleerd water. Porodko (113) weekt de zaden gedu-
rende 24 uur in leidingwater bij diffuus licht en kamertemperatuur
(15—18° C.). Macht laat Lupinus zaden gedurende een nacht
weeken; het juiste aantal uren gaf hij niet op. M i d d 1 e t o n (90)
weekte zaden van gerst gedurende 12—15 uren tusschen vochtig
filtreerpapier.

Over het algemeen worden door de verschillende onderzoekers
de zaden gedurende 24 uur geweekt, meestal in leidingwater; aqua
destillata wordt voor dit doel minder toegepast. Met het oog op
den invloed van het licht (zonlicht) worden ze daarbij in de scha-
duw gehouden.

Kurbatov en Glückmann (48), die de wijze van voor-
behandeling bestudeerden, hoe de zaden het best tot ontwikke-
ling komen, zijn tot de gevolgtrekking gekomen, dat voorafgaande
zwelling in zuiver water of zwakke oplossing, de beste kiemings-
resultaten oplevert. Zouten van hoogere concentraties, vertragen
de kieming. De onderzoekers zijn geneigd aan te nemen, dat de
vermeerderde kiemingsgraad niets te maken heeft met werkelijke
celstimulatie; maar uitgesloten is dit niet. Uit het verschijnsel, dat

de zwelling der zaden gepaard gaat met veranderingen in de pH-
waarde der week-vloeistof, hetgeen door opname van kat- en
anionen moet worden verklaard, kan afgeleid worden, dat het
embryo in zijn verdere ontwikkeling hierdoor sterk kan worden
beïnvloed, zoodat hier in zekeren zin toch van stimulatie kan wor-
den gesproken.

Reifenberg, A. en Frankenthal, L. (118) wijzen ook
op de groote beteekenis van de week-vloeistof voor zaden.

Vochtigheidsgraad der kweekbedden.

Waar vroeger reeds is uitgemaakt, dat voor het uitschieten der
wortels en hun verderen lengtegroei circuleerende lucht noodig is,
dient men hiermede bij het laten kiemen der zaden in de verschil-
lende soorten kweekbedden, rekening te houden. De kweekbedden
zullen zóó ingericht moeten worden, dat er genoeg vrije lucht bij
de zaden kan komen, naast den eisch, dat er voldoende vochtig-
heid moet heerschen. omdat de groei van de wortels ten nauwste
samenhangt met de wateropname. Men kan als kweekbed gebruik
maken van fijn zand, fijn zaagsel, turf en Sphagnum. Uit den aard
der zaak zal men de verschillende kweekbodems op verschillende
manieren te behandelen hebben, om aan de gestelde eischen te
voldoen.

Sachs (121) en Porodko (113) verkregen met zaagmolm
een goeden kweekbodem door het vochtige, fijne zaagsel eenmaal
tusschen de vlakke handen te wrijven om het kiembed zoo los
mogelijk te krijgen. Ook tuinaarde hebben Sachs (123) en
Wachstein (144) als kweekbodem benut; de vochtige aarde
werd in natten toestand zoo lang tusschen de handen gewreven,
tot de geheele massa een zeer los en volkomen gelijkvormig aan-
zien verkregen had. Dezelfde bewerking werd herhaald voor
iederen nieuwen voorraad zaden, die ter kieming werd gelegd.
Macht gebruikt als kweekbodem fijn gemalen Sphagnum, dat
eenige malen met heet water bespoeld was om al het, door de
bewerking vrijgekomen sap, eventueel ook andere ongewenschte
stoffen, te verwijderen. Het watergehalte bedraagt ± 80 % van
het gewicht. Coggeshall (14) laat voor haar proeven de
zaden in gewasschen kwarts zand kiemen, vochtig gemaakt met

een voedingsoplossing, n.1. Shive's solutie (127). Bij iedere
100 cc. droog zand werd 5 cc. van de standaardvoedingsoplossing
gedaan. Deze kiembodem heeft een 29,6 % volumineuse water-
houdende kracht. Bij het begin van iedere proef en na het gebruik
werd het zand goed gewasschen met gedestilleerd water en daarna
te drogen gezet, evenzoo de kweekpannen. Ook vochtig [iltceer--
papier (Porodko, 113) kan men als kweekbodem in gebruik
nemen. M i d d 1 e t o n (90) het zaden kiemen in glaswol, met ge-
destilleerd water bevochtigd. Voor kleine zaden, zooals graan-
soorten, wordt veelal bevochtigd filtreerpapier als kiembodem
gebruikt.nbsp;*

HOOFDSTUK III.

METHODIEK.
Beschrijving van de gebruikte zaden.

Voor de proeven heb ik gebruik gemaakt van zaden van Lupinus
albus L., geleverd door den zaadhandelaar, f a. J. H u 11 e m a n te
Utrecht, die het weer uit Parijs van den grootzaadhandelaar
VilmorinAndrieux ö Cie. betrekt.

De zaden zijn in kleur en vorm gelijk, echter niet in grootte.
Daarom worden de te gebruiken zaden steeds eerst uitgezocht;
ongeveer 20 % der zaden wordt als niet bruikbaar, wegens te
geringe of overmatige grootte, weggegooid. Ze zijn ongeveer 7
m.M. in diameter en 3 m.M. dik en hebben een kiemkracht van
100 Slechts nu en dan komt het voor, dat een zaad geen wortel
uitschiet. Droog wegen de zaden per exemplaar 0.7075 gram, na
weeken gedurende 24 uur in leidingwater wegen ze 1,66 gram.
dus ieder is daardoor 0.9525 gram in gewicht toegenomen. Deze
bedragen zijn het gemiddelde van 1000 zaden. De gewichtstoename
na weeken is in hoofdzaak het gevolg van opname van water,
terwijl daarbij door de zaden een weinig organische stof aan de
omgevende vloeistof wordt afgestaan.

We planten iederen dag ongeveer 150 zaadjes, waarvan slechts
een klein, wisselend gedeelte voor de proef kan worden gebruikt;
over het algemeen kan men hiervan ongeveer 60, d.i. 40 kiem-
lingen uitkiezen, waarvan de wortellengte wisselt 28 m.M. ± 2,
m.a.w. binnen de 5 m.M. variatie ligt. Van de door de firma ver-
strekte zaden kan slechts ongeveer 32 % voor de proeven worden
gebruikt.

Coggeshall (1931) plant, om 90—105 kiemlingen met een
wortellengte van 30 2 m.M. te krijgen, 400 zaden; zij kan dus
slechts ongeveer 25 % van het materiaal in dienst der proeven

benutten, zoodat de door mij gebruikte zaden in groeikracht zeker
niet achterstaan bij die der Amerikaansche onderzoekers.

Bij gebruik van een grootere lengte, b.v. 40—60 m.M., kan door
mij slechts ongeveer 20 % van het geplante materiaal worden ge-
bruikt, omdat bij lengtetoename der wortels de verschillen in lengte
grooter zijn. waardoor het moeilijk is wortels te krijgen, die binnen
de 5 m.M. lengte wisselen.

Het is dus beter te werken met kiemplantjes, die twee dagen,
dan met die welke drie dagen in mos hebben gekiemd en wel. om-
dat men in het eerste geval een grooter aantal zaden kan benutten.
De meening van Macht, dat wortels van 20—40 m.M. lengte
gevoeliger zijn dan langere wortels, heb ik niet kunnen bevestigen.

Methode:

Bij den aanvang van de proefnemingen heb ik de werkwijze
gevolgd, zooals die over het algemeen door plantenphysiologen
is aangegeven en. met verschil van enkele factoren, ook door
M a c h t is aangeduid. In één zijner laatste pubhcaties wees Macht
er op. dat men nauwkeurig de door hem beschreven methode moet
toepassen, wil men de gewenschte resultaten bereiken, terwijl hij
er tevens voor waarschuwde, dat deze niet zoo eenvoudig is als
zij schijnt. Hij gaf de vergelijking van het instrument en den
meester; de meester kan uit een instrument meer halen, dan hij
die geen meester is. Overwegende, dat M a c h t gelijk kan hebben,
heb ik getracht de door hem gebezigde werkwijze zoo nauwkeurig
mogelijk na te volgen. Ik heb echter met de door mij oorspronkelijk
toegepaste methode een afgerond onderzoek verricht, later met de
door Macht aangeradene eveneens.

Ik kan tusschen beide methoden geen verschil van beteekenis
zien; trouwens de resultaten bleken dan ook in de twee reeksen

van onderzoek vrijwel gelijk.

De verschillen der beide methodes liggen ten eerste: in de
kweekbedden, ten tweede: in de lengte der wortels en ten derde:
in het voedingsmedium.

Kweekbedden.

Ik gebruik versch. levend Sphagnum, dat goed met leidingwater

wordt doorgespoeld. Een goede vochtigheidsgraad wordt bereikt
door het mos drie uren vóór het gebruik te wasschen en daarna te
laten staan. Het overtollige water druipt af en loopt uit de openin-
gen in den bodem der kweekbedden weg. Het water, dat in het mos
achterblijft, is het resultaat van de absorptiekracht van het mos
t.o.v. het water en is nagenoeg constant. De reactie van deze kweek-
bedden is neutraal. Vóórdat de geweekte zaden worden geplant,
wordt het mos eerst losgewoeld, opdat de zaden gemakkelijk naast
elkaar kunnen worden gezet en hun wortels bij den verderen groei
geen weerstand zullen ondervinden, waardoor krommingen zouden
kunnen optreden. Hoever men moet loswoelen is een kwestie van
routine. Na ieder gebruik wordt het mos opnieuw doorgespoeld.

Macht schreef fijn gemalen Sphagnum voor, dat eenige keeren
met heet water moet worden gewasschen, om alle, door het malen
vrijgekomen celbestanddeelen weg te spoelen. Het mos moet een
neutrale reactie hebben. Ik ben er niet achtergekomen, wat Macht
onder malen verstaat, want versch Sphagnum laat zich niet in een
gewone molen fijn malen; het mos is te draderig. Daarom heb ik
het mos, om het fijn te krijgen, „fijngehaktquot;. Door het fijn hakken
en schoonspoelen met heet water is het mos dood. De kleur wordt
bruin met een lichtgroene tint. Het voordeel is, dat de zaden ge-
makkelijker naast elkaar geplant kunnen worden dan in het veeren-
de. levende mos.

De vochtigheidsgraad moet volgens Macht 70—80 % zijn. We
hebben het mos gedroogd en met 70—80 % gewicht aan water
bevochtigd; het mos was nog zoo goed als droog, zoodat het
onmogelijk als kweekbed kon worden gebruikt. We hebben de
vochtigheidsgraad door ervaring moeten leeren bepalen. Het ge-
wasschen mos wordt in een doek verzameld en tot een bepaalden
graad uitgeperst, zooals men dat in de apotheek bij het coleeren
doet. Het wordt in het kweekbed losgewoeld tot de gewenschte
losheid of compressie.

Het kiemen van de zaden in deze kweekbedden heeft even snel
plaats als in het versehe mos.

De kweekbedden worden vóór het gebruik steeds met heet
water gewasschen.

Ik nam bij de eerste serie proeven wortels van 40—60 m.M.
lengte. Volgens Macht zouden wortels van 20—40 m.M. lengte
gevoeliger zijn voor de onderstelde „toxinenquot; van de pernicieuse
anaemie dan wortels van grootere lengte.

Voedingsmedium.

Bij mijn oriënteerende proeven bemerkte ik, dat de wortels in
aqua mono-destillata evengoed groeiden als in de voedingsoplos-
sing van S h i V e. Het nadeel van dit milieu zou kunnen zijn, dat
het niet zoo constant van samenstelling is als een voedingsoplos-
sing en ook, dat aqua. mono destillata wel niet overal volkomen
gelijk zal zijn, zoodat proeven in verschillende landen niet met
elkaar vergeleken kunnen worden. Echter bleek het aan Macht,
^bij proeven met oplossing van S h i v e. dat men de pH daarvan
van 4,- tot 7,- kan doen wisselen, (hetgeen men verkrijgt door de
hoeveelheden der zouten te wisselen) zonder dat de groei daar-
door belangrijk beïnvloed wordt. Doordat we het aqua mono-
destillata steeds op dezelfde wijze hebben bereid, is het milieu in
alle proeven constant.

Bij de tweede reeks proeven met sera heb ik met S h i v e ' s
solutie gewerkt.

De methode is als volgt:

De zaden worden in een groot maatglas gedurende 24 uur in
leidingwater geweekt. De kolf wordt in de broedstoof, dus in het
donker, geplaatst, zoodat het weeken der zaden in alle proeven
op dezelfde constante temperatuur plaats heeft.

Macht weekt de zaden in een kamer. Het nadeel hiervan is,
dat de kamertemperatuur niet zoo constant is als de temperatuur
in een broedstoof en bovendien is de invloed van het licht ook
niet constant te houden.

We bedienen ons van een electrische thermostaat, die in de
oranjerie van het Botanisch Laboratorium wordt geplaatst, een
kamer, vrij van gas. Kiemende zaden zijn zeer gevoehg voor de
schadelijke werking van koolmonoxyde, hetgeen men aan kiem-
1'ngen, die in een gasbroedstoof zijn opgegroeid, ten duidelijkste
l^an waarnemen. De vochtigheidsgraad wordt constant gehouden

door in den thermostaat een bak met water, te plaatsen. Na 24 uur
worden ze met een pincet één voor één met den navel, (hilium,
mikropyle) naar beneden gekeerd, in de kweekbedden geplant en
met een laag vochtig mos bedekt. We gebruikten houten kweek-
bakken van 24 c.M. lengte en breedte en 18 c.M. hoogte, waarvan
er 4 in den broedstoof geplaatst kunnen worden.

Hier blijven de zaden, al naar gelang men wortels wil hebben
van 20—40 m.M. of van 40—60 m.M., twee of drie dagen staan.
Na dezen tijd worden de kiemplantjes voorzichtig uit de kweek-
bedden genomen en in een wijde glazen bak, die tevoren met
leidingwater gevuld is, gedeponeerd. Door voorzichtig bijvullen
van den bak met water wordt het nog aan de wortels vastklevende
mos verwijderd. De plantjes worden nu, na accurate meting, in
rechtstaande buizen gezet, met de zaadlobben op de randen rusten-
de. De foto geeft de opstelling weer. Dan worden de rekken in
den broedstoof geplaatst en de wortels den volgenden dag. dus na
24 uur, weer gemeten. De kiemplantjes vertoonen tot het einde der
proef het etiolement. De invloed van het zonlicht is zoo goed als
geheel uitgeschakeld. De 1 of uur, gedurende welke de zaden
voor het meten aan het licht zijn blootgesteld, schijnen van weinig
invloed te zijn geweest.

Voedingsoplossing van Shive.

De voedingsoplossing van Shive is samengesteld uit 10.4 cc.
van een 0,5 moleculaire oplossing calcium nitraat, 30 cc. van een
0,5 moleculaire oplossing magnesiumsulfaat en 36 cc. van een 0.5
moleculaire oplossing monokaliumphosphaat, met aqua redestillata
tot 1 Liter verdund. De normale groei van Lupinus albus wortels
wordt nagegaan door ze in een mengsel van bovengenoemde, nor-
male Shive's oplossing, met evenveel gedistilleerd water verdund,
te plaatsen. De serumverdunningen worden verkregen door de op-
lossing van Shive met een zelfde hoeveelheid scrumverdunning
te verdunnen, zoodat de concentratie der voedingszouten in alle
experimenten dezelfde is. Iedere kiemplant komt in 10 cc. medium.

De groei in S h i v e-aqua dest. oplossing of aqua dest. wordt als
100 % beschouwd en de groei in elk onbekend medium wordt ver-
geleken met den groei van de contróleplantjes. De laatste wordt

Boven twee zaden, vói^r en na weeken. Bovenste rek opatelling
bij begin der proef, onderste rek nn 24 uur.

uitgedrukt in procenten; dit bedrag wordt genoemd de groei-index
of groeicoëfficient. Macht spreekt ook van phytotoxischen index.

De standaard 0,5 moleculaire oplossingen voor oplossing van
S h i V e houden we in kolven van Jenaglas in voorraad. Het is
noodzakelijk ze steriel te bewaren, daar bacteriën in die zout-
oplossingen heel gemakkelijk kunnen groeien, vooral in de phos-
phaatoplossing.

Om den anderen dag wordt de normale Shive-oplossing opnieuw
bereid.

De buizen zijn van hard Jenaglas, ze zijn op 10 c.M3. inhoud
gemerkt. Er blijft nog Ic.M. hoogte vrij, zoodat dc hypocotyle der
kiemplanten geheel of gedeeltelijk buiten dc vloeistof blijft.

De buizen, die op de foto zijn afgebeeld, waren bestemd voor
wortellengten van 40—60 m.M.; toen we met wortellengten van
20—40 m.M. proeven namen, werd aan de mogelijkheid gedacht,
dat de buizen te lang zouden kunnen zijn en hebben wc kortere
buizen genomen. Controleproeven bewijzen, dat er geen verschil
in den groei-index bestond, wanneer we in de wat langere buizen
proeven namen, hetgeen te verwachten was.

Voor het gebruik worden de buizen en alle benoodigde kolven
en pipetten goed schoongespoeld in koud en in heet water en
daarna bij 110 % C. in een thermostaat ter droging gezet.

Het meten.

Het meten geschiedt met een 1 d.M. lang metalen, zeer dun,
roestvrij millimetermaatje, dat op een glazen plaat ligt. De wortel
wordt, na op dc grens van hypocotyle en wortel gemerkt te zijn,
er langs gelegd en zoo wordt dc lengte opgenomen. Het meten
geschiedt op een halvcn millimeter nauwkeurig.

Het merken.

•

Het merken van den wortel is noodzakelijk. Men kan niet afgaan
op de grens van hypocotyl en radix, omdat die niet altijd even
scherp is en omdat die grens niet cirkelvormig verloopt, maar meest-
al schuin, zóó. dat hoogste en laagste punt wel 1 m.M. verschillen.
Oost-Indische inkt schijnt voor plantenweefsel schadelijk te zijn en
heeft nog het nadeel, dat ze uitvloeit, zoodat men geen zuiver merk

kan zetten. Ook Chineesche inkt is niet zoo handig. We hebben in
de metaaldmkinkt. merk Labeur 8 van de fabriek C h. L o r i I-
1 e u X amp; C i e. Paris, de beste merkinkt ontdekt. Men kan daar-
mede met behulp van een scherp gepunt lucifersstokje een micros-
copisch klein stipje maken, dat niet door het water wordt opgelost
en dat niet uitvloeit. Het merken wordt vergemakkelijkt, indien de
wortel te voren met een doekje of filtreerpapier wordt afgedroogd.

Het aantal.

In alle experimenten heb ik zoowel voor de controleproeven als
voor alle andere proeven, steeds tien kiemplantjes genomen. Op
grond van verschillende overwegingen komt het me voor, dat dit
aantal voldoende is. De berekening van de z.g. gemiddelde [out, te

vinden uit de formule ziinbsp;, zooals dat gebruikelijk is bij

proeven in de plantenphysiologie, heb ik nagelaten, omdat deze
hier geen waarde heeft.

Het ontnemen van het bloed.

Het bloed wordt op de gebruikelijke wijze, met in achtneming
der steriliteit, door middel van venapunctie en in steriele buizen
opgevangen, verkregen. In die gevallen dat het bloed op denzelf-
den dag wordt benut, worden de buizen gedurende een uur in een
broedstoof op 37° gezet, daarna komen ze voor een uur of twee in
de ijskast; door middel van centrifugeeren wordt het serum van de
bloedkoek verder volkomen gescheiden. Het serum wordt met
pipetten in andere steriele buizen overgebracht.

We hebben niet alle sera op denzelfden dag onderzocht, hetgeen,
zooals nader zal blijken, niet noodig is. Wordt het opgevangen
bloed den volgenden dag op den groeiïndex getest, dan blijven de
buizen tot dien tijd in de ijskast; den volgenden dag heeft zich het
serum van het coagulum afgescheiden en kan men het in andere
buizen over pipetteeren, zoodat het centrifugeeren achterwege kan
blijven.

Infectie.

Uit de beschrijving der methodiek is op te maken, dat van ste-

riel werken hier geen sprake is. De infectie is echter gering, zooals
blijkt uit den bacteriegroei op platen. De serumverdunningen zijn
niet sterker geïnfecteerd dan de voedingsoplossingen of het ge-
distilleerd water der controleproeven. De remming van den groei
in serumverdunningen kan daarom niet aan een eventueelen meer-
deren bacteriegroei worden toegeschreven.

HOOFDSTUK IV.
EIGEN ONDERZOEK.

Indien men naar Macht den lengtegroei als maatstaf neemt
voor de giftigheidsbepaling van serum of chemicaliën, is het een
eerste vereischte, dat men van het gedrag der wortels volkomen
op de hoogte is. Voor het eigenlijke onderzoek dient men zich dus
eerst bezig te houden met botanisch-physiologische proeven, ten-
einde de eigenschappen van het gebruikte materiaal zoo volledig
mogelijk te leeren kennen.

Groeizóne.

Alvorens tot een bespreking der proeven over lengtegroei over
te gaan, zal ik eerst het gedrag van de groeizóne, aan de hand
van enkele proeven, behandelen. Waar juist de groeizóne een punt
van tegenstrijdige meeningen had uitgemaakt, in 't bijzonder ook
bij Lupinus albus L., leek het mij beter deze vraag even aan eenige
bepalingen te toetsen.

De ontwikkeling van de groeizóne heb ik nagegaan in aqua
mono destillata. in Shive's solutie en in 1,0% serumoplossing.
10 wortels van 28 ±: 2 m.M. lengte werden met watten van de
buitenste slijmlaag bevrijd, met filtreerpapier goed gedroogd en
daarna met metaaldrukinkt gemerkt in zóne's van 2 m.M.

We hebben de metingen verricht met het millimetermaatje. Met
een horizontaal microscoop zou men tot in 0.1 m.M. nauwkeurig
de groeizóne kunnen bepalen. Voor ons doel. om vast te stellen
dus of onze proefobjecten normaal groeien, voldoet de meting met
den millimeter aan de eischen. In aqua mono destillata en in Shive's
solutie wisselt die groeizóne van 4—5 m.M. Er moge opmerkzaam
op gemaakt worden, dat de topzóne bij de verschillende wortels
niet even lang was, zoodat het niet groeiende deel van den top
wisselt, n.1. van 1 tot 1,5 m.M. In 1 % serumoplossing, waarvan

de groeiïndex 86,5 % bedroeg, was de groeizóne langer en bedroeg
^^ 5—7 m.M. Dat de groeizóne verandert in verband met het
milieu, is reeds eerder door verschillende onderzoekers waar-
genomen, Er is hier slechts sprake van één groeizóne, van meerdere
groeizóne's hebben we niets kunnen bemerken. Porodko en
anderen, die met het microscoop metingen verrichtten, vonden, dat
de groeizóne bij Lupinus albus 7—10 m.M. bedraagt. Uit onze
cijfers blijkt, dat de door ons gebruikte wortels een normale groei-
zóne bezitten.

Groeikrommen.

Verder hebben we ook het verloop van den groei in 24 uur na-
gegaan, zoowel in Shive's oplossing als in 1 % serumoplossing.
Dit hebben we op twee wijzen gedaan, ten eerste door metingen
om het uur met het millimetermaatje, en ten tweede door middel
van photografische opnamen. De laatste methode is veel nauw-
keuriger. Gekiemde zaden worden met de cotylen op een geparaf-
fineerd standaardje vastgeprikt en overgebracht in een ruimte van
constante vochtigheid en temperatuur, opgesteld in een donkere
kamer. Automatisch worden de planten hierin alle 15 minuten even
met rood licht belicht en tegelijkertijd op een. voor rood licht ge-
voelige film gefotografeerd. Na afloop der proef komen de zoo
verkregen films in een projectieapparaat, waar de beelden tot 50
maal vergroot kunnen worden. Een tijdens de proef gefotografeer-
de m.M.-verdeeling gaf, bij projectie, de juiste verhouding aan.
■'^lle beelden worden nu één voor één gemeten en uit de verschillen
Zijn dan na enkele berekeningen de lengtetoenamen te bepalen. De
fout bedraagt hoogstens 2 %.

De krommen, verkregen met de twee wijzen van meting, ver-
schillen vrijwel niet: alle wortels vertoonen, afgezien van altijd
optredende schommelingen, een regelmatigen lengtegroei. Ik laat
hier twee krommen volgen, de eene is de gemiddelde kromme van

plantjes in Shive's oplossing en de andere van 10 plantjes in
^ % serumoplossing, waarvan de groeiïndex 69 % was.

In Shive's solutie is de lengtetoename vrijwel regelmatig, in
serumoplossing eveneens, natuurlijk met eene mindere mate van
groei.

B. Groei Lupinus albus in serum gedurende 24 uur
gemiddelde waarde van 10 exemplaren

Bepaling der watcrstofionenconccntratie.

We hebben twee methoden gebruikt, al naar gelang de pH
beneden of boven 7.- ligt; voor pH's boven de 7.- hebben we de
colorimetrische en voor waarden beneden de 7.— de chmhydron
electrode toegepast. Voor de beschrijving der in het laboratorium van
Prof Dr. A. A. Hij mans van den Bergh gebruikte
methoden, verwijs ik naar het proefschrift van M i 1 d e r s (91).
De pH-waarde van aqua mono destillata, daar gebruikt, wisselde
van 6,78—7, terwijl de 1 % serumoplossingen in aqua mono destil-
lata wisselt van 7,0—7.6 vóór de proef. Na de proef was de pH
van aqua mono-destillata wisselend van 5.85^6,43 en van de 1 %
serumoplossing wisselend van 5,77-6,41. Na de proef is de pH
van het milieu steeds lager. Sera, die een lageren index vertoonen.
hebben geen afwijkende pH-waarden, zoodat de remming met

hieraan is toe te schrijven.

De voedingsoplossing van Shive heeft voor de proef een pH-
waarde, wisselend van 4,4-4,8 en na de proef wisselend van

4,08—4,24.

Proeven over lengtegroei.

Allereerst rijst de vraag, welke lengte men als uitgangspunt zal

nemen. En indien men van een bepaalde lengte is uitgegaan, is de
volgende vraag, of de lengtetoename van alle wortels gelijk is.
Ik laat hieronder een tabel (No. 1) volgen, waarop reeksen wor-
tels van verschillende lengten zijn aangegeven. Iedere reeks (van
10) van gelijke lengte, met hun respectievelijken lengtegroei ge-
durende 24 uur in aqua mono destillata.

Uit de tabel blijkt allereerst, dat de lengtegroei, van iedere plant
afzonderlijk in elke reeks, ongelijk is, niettegenstaande wij zijn uit-
gegaan van wortels van dezelfde lengte. De snelst groeiende wor-
tels hebben over het algemeen een tweemaal grootere lengte-
toename dan de zwakst groeiende, het komt zelfs niet zelden voor,
dat de eersten een driemaal grooteren lengtegroei hebben. Deze
verschillen treden bij alle uitgangslengten op. Van een gelijk-
matigen groei is dus geen sprake. Dit is één der belangrijkste
moeilijkheden, die het onderzoek in den weg staan. Het is immers
denkbaar, dat bij een bepaald onderzoek, de voor de proef dienen-
de wortels toevallig alle tot de zwakst groeiende zouden behooren,
terwijl in de controle buizen toevalhg de sterkst groeiende waren
terecht gekomen. De mogelijkheid bestaat derhalve, dat de index,
onder de meest ongunstige omstandigheden, reeds 50 % zou ver-
schillen. Of dit praktisch zal voorkomen is een andere zaak, maar
het is theoretisch mogelijk en men zou geneigd zijn de methode
daarom reeds te wantrouwen.

Niettemin krijgt men den indruk, dat ze praktisch toch van
waarde moet zijn. gezien de resultaten, door meerdere onderzoekers
verkregen. De door hen vermelde getallen voor lengtetoename ge-
durende 24 uur. laten eenzelfde beeld zien. (Cog geshall 14.
Macht 66). Dit neemt niet weg. dat men met bovenstaande
overweging niettemin ernstig rekening te houden heeft.

Zooals reeds eerder is gezegd, is het practisch niet uitvoerbaar
om uitsluitend wortels van dezelfde lengte voor een proef uit te
zoeken. Men zou dan hoogstens 10—15 7o van het geplante mate-
riaal kunnen gebruiken. Wil men per dag een 80 plantjes hebben,
dan zou men 600—800 zaden moeten pooten. Onze electrische
broedstoof kan slechts 4 kisten bevatten, die elk ± 150 zaden
kunnen bergen. Aangezien de zaden 2 à 3 dagen in den broedstoof
moeten blijven, zouden er 12—16 bakken tegelijk in den stoof ge-

N» 1.

TAB^ le„

Lengtegroei van wortels van Lupinus albus. iedere reeks van geli)^nbsp;^^

van 20^ C. ± T.nbsp;pH = 6.76.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Totale lengtetoename

Variatie in lengte-
toename

37 mM.

190.5

14-28

52 mM.

61 mM.

66 mM.

73 mM.

80 mM.

Lengtegroei van wortel, van Lupinus albus. varieerende binn'' ' f ^4 uur in het donker, bij een temperatuur
®nbsp;van 20- C. ± 1°.nbsp;pH 6.76._

69

N= 1.

Ie

Lengtegroei van wortels van Lupinus albus, iedere reeks van gelijk' a ^gedurende 24 uur in het donker, bij een temperatuur

van 20- C. r.nbsp;pH == 6.76._

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Totale lengtetoename

Variatie in lengte- i
toenamenbsp;'

52 mM.

61 mM.

66 mM.

73 mM.

80 mM.

Nquot; 2.
5

Lengtegroei van wortels van Lupinua albus, varieerende biniquot;'
_van 20' C. 1°. Milj^'

br
6'

6«'
6lt;

65Î

j

®qua 'nbsp;24 uur in het donker, bij een temperatuur

pH - 6.76.

51-55

36-60

61-65

66-70

71-75

76—80

69

plaatst moeten worden, wat niet mogelijk is. M a c h t raadde daar-
om aan. wortels te nemen van ongeveer dezelfde lengte. Hij heeft
echter in zijn talrijke publicaties nooit vermeld, hoe groot de
variatie in lengten was der door hem gebruikte wortels. Slechts
op één plaats heb ik iets kunnen vinden over de vraag, waar hij
zijn grenzen trok. Of hij dezelfde variatie bij alle andere proeven
doorvoerde, is door hem niet vermeld. In de tabel, gepubliceerd in
een studie betreffende den invloed van gepolariseerd licht op den
groei van wortels, gaf Macht (66) bij een proef reeks van 10
kiemplanten lengten, varieerende tusschen 23 en 38 m.M.; hij nam
daar dus wortels met lengten varieerende binnen 16 m.M. In een
andere reeks nam hij wortels met lengten, varieerende van 35 tot
51 m.M.

Ik heb steeds lengten genomen wisselende binnen 5 m.M., voor
het gemak heb ik bij de physiologische proeven de wortellengten
ingedeeld als volgt: 21—25 m.M., 26—30 m.M., 31—35 m.M., enz.
Toevalhg is het. dat Coggeshall (14), wier mededeeling in
de tweede helft van 1931 verscheen, ook werkte met wortellengten
varieerende binnen de 5 m.M., n.1. 30 ± 2 m.M.

Is het noodzakelijk uit te gaan van wortels van dezelfde lengte?
We moeten erkennen, dat dit binnen bepaalde grenzen niet noodig
is. Uit de vorige tabel kan men reeds waarnemen, dat de totale
lengtegroei van wortels van 22. 25. 30 en 37 m.M. niet veel ver-
schilt en ook de wisseling in toename der afzonderlijke wortels in
iedere reeks vertoont geen sterk uiteenloopende verschillen. Van-
af de beginlengte van 41 m.M. wordt de lengtetoename langzamer-
hand minder. Hierbij moet worden opgemerkt, dat kiemplantjes
van deze lengte drie dagen oud zijn, terwijl wortels tot 40 m.M.
lengte, slechts 2 dagen na het pooten gebruikt worden.

Op blz. 68 is vermeld tabel no. 2. waarin de beginlengten. variee-
rende binnen 5 m.M., vanaf 20 m.M. tot 80 m.M., zijn opgenomen.

Uit deze tabel kan men hetzelfde besluiten wat over de vorige
is opgemerkt, n.1. dat met toename der beginlengte. de lengte ver-
meerdering minder wordt. Dat gaat weliswaar niet geleidelijk,
maar is toch duidelijk waarneembaar.

Groei in voedingsmedia.

In bovenstaande tabellen is de groei gemeten van wortels, die
gedurende 24 uur in aqua monodestillata gegroeid waren.

Zooals in het hoofdstuk over den groei der wortels reeds is
besproken, zijn verschillende onderzoekers door hunne experimen-
ten tot de gevolgtrekking gekomen, dat de wortelgroei in aqua
redestillata zeer slecht is. Mijn proeven in aqua monodestillata
laten echter ten duidelijkste zien, dat dit niet het geval is. Ik heb
gelijke proeven in aqua redestillata herhaald en laat hieronder twee
tabellen (No. 3 en 4) volgen om den groei in aqua monodestillata
€n in aqua redestillata te vergelijken.nbsp;^

Tabel No. 3.

Lengtegroei van wortels met een lengte variecrende binnen 5 m.M. gedurende
24 uur in het donker, bij een tempertuur van 20 ° C. 1 in aqua monodestillata
pH 6,78. Iedere serie 10 planten.

In aqua redestillata groeien wortels van de lengten 21—25 m.M.
minder goed dan in aqua monodestillata. Het verschil is echter niet
9root. Bij de andere lengten is de groei gelijk en misschien zelfs
beter.

Uit deze proeven blijkt, dat de groei van wortels der door ons
gebruikte planten in aqua mono- en redestillata niet veel verschilt.

Macht laat de wortels voor zijn controleproeven steeds in een

voedingsoplossing, de solutie van Shive, groeien. In dit medium
zouden de wortels beter groeien dan in aqua destillata. Bewijzen
heeft hij niet gegeven.

Tabel No. 4.

Lengtegroei van wortels met een lengte varieerende binnen de 5 m.M. gedurende
24 uur, in het donker, bij een temperatuur van 20° C. ± 1. in aqua redestillata,
pH ± 7. Iedere serie 10 planten.

Een andere onderzoekster in hetzelfde instituut, de John Hopkins
University in Baltimore. Coggeshall. heeft met voorbeelden
gestaafd, dat wortels van Lupinus albus slecht groeien in aqua
redestillata, vergeleken met den groei in Shive's solutie.

Ik laat hier twee tabellen (No. 5 en 6) volgen, waarin de groei
in Shive's solutie van verschillend pH gehalte, is aangegeven.

Uitgaande van bovengenoemde waarden, kan men zeggen, dat
de wortelgroei in Shive s solutie pH 4,78 het gunstigst is voor de
lengten 21—25 m.M. en 31—35 m.M. ten opzichte van den groei
in aqua monodestillata.

De lengtetoename in Shive's solutie pH 4.— is over het algemeen
ook iets beter dan in aqua monodestillata. Dit is niet voor alle
reeksen het geval.

Ten opzichte van den groei in aqua redestillata is de betere
groei in Shive's solutie duidelijker dan ten opzichte van den groei
in aqua monodestillata; bijv. de groei in aqua redestillata van

—25 m.M. lengte is 83,3 % van den groei in Shive's solutie pH
4,78, dit is echter niet voor alle lengten het geval.

Over het algemeen kan men zeggen, dat de lengtegroei in aqua
monodestillata even goed is als in Shive's solutie.

Tabel No. 5.

Lengtegroei van wortels met een lengte varieerende binnen de 5 m.M. gedurende
24 uur, in het donker, bij een temperatuur van 20° C. ± 1, in Shive's solutie
met een pH 4.78. Iedere serie van 10 planten.

Met het oog op deze bevinding heb ik besloten de proeven niet
in Shive's solutie te verrichten, maar in aqua monodestillata en wel
om verschillende redenen: ten eerste, omdat de groei in aqua mono-
destillata weinig verschilt met den groei in de voedingsoplossing;
ten tweede, omdat het eenvoudiger is; ten derde, omdat de voe-
dingszouten met de chemicaliën of vergiftige stoffen, waarmede
men wil experimenteeren, verbindingen zouden kunnen aangaan,
zoodanig, dat de werking der chemicaliën of vergiften óf verzwakt
öf versterkt zou worden. Dit laatste heb ik kunnen waarnemen.
Aqua destillata heeft het voordeel, dat het optreden van deze
mogelijkheid hier uitgesloten is. men heeft de te onderzoeken stof
hier in een neutraal milieu.

Met deze tabellen heb ik een ander feit naar voren willen bren-
gen. n.1. dat de lengtegroei in iedere rubriek verschilt. Voor iedere
reeks heb ik het procentenverschil van groei van den zwaksten en

sterksten groei berekend. In aqua monodestillata is het grootste
verschil 16.6 %, in aqua redestillata 20.5 %. in Shive's solutie pH
4,78 16.4 % en in Shive's solutie pH 4.— 17.3 %.

Tabel No. 6.

Lengtegroei van wortels met een lengte, varieerende binnen 5 m.M. gedurende
24 uur, in het donker, bij een temperatuur van 20° C. ± 1. in Shive's solutie,
met een pH 4. Iedere serie van 10 planten.