»NSUFFICIENTIES VAN MEELRANTSOENEN
BI] MESTVARKENS EN ENKELE

ZIEKTEVERSCHIJNSELEN.^©:

WELKE DAARMEDE VERBAND HOUDEN.

I GRASHUIS

BIBLIOTHEEK DEi^-
RiJKSUNIVERSiTEiT

utrecht/

INSUFFICIENTIES VAN MEELRANTSOENEN
BIJ MESTVARKENS EN ENKELE
ZIEKTEVERSCHIJNSELEN,
WELKE DAARMEDE VERBAND HOUDEN.

-.vv.

V* u'nbsp;'

t., -Jkii-iP

INSUFFICIENTIES VAN MEELRANTSOENEN
BI] MESTVARKENS EN ENKELE
ZIEKTEVERSCHIJNSELEN,
WELKE DAARMEDE VERBAND HOUDEN.

Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllli

PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING VAN
DEN GRAAD VAN DOCTOR IN DE VEE-
ARTSENIJKUNDE AAN DE RIJKS-UNIVER-
SITEIT TE UTRECHT. OP GEZAG VAN DEN
RECTOR-MAGNIFICUS Dr. L. S. ORNSTEIN,
HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT DER
WIS- EN NATUURKUNDE, VOLGENS BE-
SLUIT VAN DEN SENAAT DER UNIVER-
SITEIT TEGEN DE BEDENKINGEN VAN DE
FACULTEIT DER VEEARTSENIJKUNDE TE
VERDEDIGEN OP WOENSDAG 29 JUNI
1932, DES NAMIDDAGS TE 4 UUR. DOOR

JAN GRASHUIS

GEBOREN TE USQUERT.

limJ.SfÄ
SiiS

1932.

DRUKKERIJ H. J. REMMELINK - ZELHEM.

JJM30aTMAI!JÏ3M HAV 23iTM3DHÏüM

mnmrnzmmmzmm
jmizmmzmmmi
jmmm QHkamy mmAAQ mm

MAVnbsp;JÎ3T

.aav aa mi wrooa i^av QAAfio nacr
-gt;iHVïV1ü êX[ï« aa .Hagt;IÜgt;iïïHa2TaA
'/^üq HA Y DAsao qo .TioHiïTU ar tihtiz

; mQ

-3fa ëHHoaavnbsp;M.^quot;

-«avi'^ü flsa TAAPiaci /hci HAV/Ttuja
?iagt;!AVnbsp;m gt;iao3T rmm

3T aaHJJgt;!|lt432t5iAH'r/ «aa TjrilUU3A=i
ii^i H omemo'^j qo piaaioHOHav
;Höüa .«un ^ HT eoAüciiMAi^ asa sm

PAumAm HA}

. ; ./maüoeu ar M-îsîoaBp

t ' ï ' ;
.y-

^ JlHiJSI/MHH 1 H liÜHi^Wmi

I À33mQ\Jûm \
Î TBTî2îl3ViHUaXU5î i

1nbsp;fnbsp;Q X i Inbsp;f

AAN DE NAGEDACHTENIS VAN
MIJN MOEDER.

AAN MIJN VADER.

AAN MIJN VROUW EN KINDEREN.

aa -aak

«

Bi) het verschijnen van dit proefschrift is het mij een behoefte,
om allen, die in den loop der jaren aan mijn wetenschappelijke
vorming hebben bijgedragen, mijn oprechten dank te betuigen.

Aan U, Hooggeleerde Sjollema. Hooggeachte Promotor, moet
ik in het bijzonder mijn groote erkentelijkheid en diepgevoelden
dank uitdrukken voor de welwillende wijze, waarop Gij mij bij
mijne onderzoekingen steeds met, raad en daad hebt terzijde ge-
staan. Ik beschouw het als een groot voorrecht, dat ik dit
proefschrift onder Uwe deskundige leiding heb mogen voleindigen.

Zeer veel dank ben ik ook U. Hooggeleerde Kroon, verschul-
digd. Gij zijt het geweest, die mij tot dit werk hebt aangespoord
en onder Uwe leiding ben ik het onderzoek begonnen. Toen bij
de voederproeven, welke oorspronkelijk zuiver zoötechnisch werden
opgezet, steeds meer en meer physiologisch-chemische vraagstukken
ter sprake kwamen, was het met Uw goedvinden, dat de leiding
bij de proeven in andere handen overging.

Van het Rijkslandbouwproefstation voor Veevoederonderzoek
te Wageningen heb ik bij mijn onderzoek steeds de grootst
mogelijke medewerking ondervonden. In het bijzonder U. Zeer
Geleerde De Bruijn. zeg ik hartelijk dank voor de nauwkeurige
analyses, welke aan mij werden verstrekt.

Ook U, Hooggeachte Van Vliet en De Jong. zeg ik hartelijken

dank voor den steun, welken ik steeds van U mocht ontvangen

en voor de prettige samenwerking, welke tusschen ons heeft
bestaan.

De medewerking, welke ik van de Vereeniging tot Bevordering
van een rationeele Varkenshouderij mocht ondervinden, in het
bijzonder van het Bestuur en de Adviseerende Leden, zal mij
steeds in dankbare herinnering blijven.

Ten slotte een woord van dank aan allen, die mij behulpzaam
zijn geweest bij de bewerking van dit proefschrift.

Kf^rf fceeb Ubï aibys^ «^l^ofi^on^/ïo
j{b iBfcnbsp;Joeoö, n^anbsp;'füod^e^tï

.Ti5yi|5fj!igt;ïüy n^îiOîîî yau-A tl t^^muikib- awLJ 'labod JÎi-Kfc^-àcàq '

.-.rtoo'iîl-- «.'.bta^îs^i^H .tl .'bo. iinbsp;Jg^j^j

àolkiî'TsoVA'liodh-w!?^!'^!nbsp;•

JloUoViàb»«

■ quot;^is^s-tóiafl -300V iost itjJrjnad £nbsp;.-j^mQ .»Uquot; »twrAit^^-jj^

îJ c'ûv «feiîkte Jii quot;ao^W .Rtflt;gt;v 'ï^ TQßi

■ 2t|Q ■ rf; M, ■nbsp;„«feiler

.....

.PUSùJ-.r.vi

■nbsp;ßnv.

n5. Ifetui?jsd:' PA7 it^bntVÏ^

M

•y

INLEIDING.

De voeding van de varkens is in de laatste jaren aan groote
veranderingen onderhevig geweest. Door de veranderde levens-
wijze van deze dieren (snelle mesterij trad meer op den voorgrond),
alsmede door steeds voortgaande selectie op groeisnelheid. vleesch-
nchting etc. werden heel andere eischen aan de voeding gesteld
dan vroeger het geval was. toen de dieren één jaar en langer
werden gehouden, vóór ze slachtrijp waren. Deze groote ommekeer
in de varkensvoeding is alleen mogelijk geworden, dank zij de
groote vorderingen van de natuurwetenschappen, waardoor we
meer inzicht hebben gekregen in de samenstelling van de voeder-
middelen eenerzijds. en anderzijds weten we beter dan vroeger,
welke stoffen in een rantsoen moeten voorkomen, om goede groei-
resultaten mogelijk te maken.

Het valt echter niet te ontkennen, dat er ook met rantsoenen,
welke volgens hedendaagsche begrippen doelmatig samengesteld
Zijn, vaak minder gunstige resultaten bereikt worden. Bijna dage-
lijks geeft de praktijk bij varkens verschijnselen te zien, die wijzen
op onvolledigheid van het voeder of wel een aanduiding geven, dat
er factoren in voorkomen, welke den groei ongunstig beïnvloeden.
Vooral bij de automatische droogvoedermethode, waarbij meel-
mengsels als regel zonder eenige aanvulling van afvalproducten
der boerderij worden gegeven en een nauwkeurige voedselcontróle
mogehjk is. worden maar al te vaak de bewijzen geleverd, dat van
volledigheid dezer meelmengsels geen sprake is. Allerlei verschijn-

T.Tlnbsp;^^^hitis, eklampsie, plotseling optreden

van longoedeem, opgetrokken buiken, dorre beharing, het bi'ten op

vramiquot; quot;quot;quot;nbsp;aanwijzingen, dat de voorziening met

vitannnen en mineralen niet in orde is. In andere gevallen ziet men
door bepaalde mengsels veel digestie-stoornissen optreden

Deze onvolledigheid van de rantsoenen is mijns inziens ook wel
de voornaamste reden geweest, waarom de automatische droog-
voedermethode in ons land op verschillende bedrijven in discredict
IS geraakt. Men zag wel de voordeden van deze methode, vooral
groote arbeidsbesparing en minder stalruimte noodig, maar de
minder goede uitkomsten van de mesterij bleken van dien aard, dat
de voordeden niet opwogen tegen de nadeelen. Een algemeene

opinie van de veehouders was wel deze, dat het meelverbruik voor
een bepaalde groeitcename bij deze methode veel hooger was dan
bij de natvoedermethode en bovendien de groei dikwijls te wen-
schen overliet. Men vergeet dan te bedenken, dat bij de natvoeder-
methode behalve meelproducten ook vitamine-rijke en vaak
mineraalhoudende bijproducten worden gegeven, waaraan de betere
uitkomsten toegeschreven kunnen worden. Ook wordt uit het oog
verloren, dat de snelle groei aan de droogvoederbak hoogere
eischen stelt aan de voeding, dan de meer langzamere groei bij
natvoedering.

Nog duidelijker dan op gezonde bedrijven, treden de insuffi-
cientieverschijnselen voor den dag in stallen, waar men te maken
heeft met allerlei opfokziekten. Deze ziekten nemen speciaal in de
laatste jaren geweldig in omvang toe en beheerschen voor een groot
deel de rentabihteit van de varkenshouderij. Terecht zegt men:
„Gezondheid is de grootste deugd van het mestvarkenquot;, en de
schade, door deze ziekten teweeggebracht, is dan ook zeer belang-
rijk. Met de indirecte gevaren, die in de tegenwoordige methoden
tot rasverbetering schuilen, heeft men niet voldoende rekening
gehouden, en het gevolg is geweest vermindering van weerstands-
vermogen en groote uitbreiding van opfokziekten. We mogen wel
aannemen, dat bij dergelijke ziekten de behoeften aan vitaminen en
mineralen is verhoogd en het spreekt dus wel vanzelf, dat de insuf-
ficientieverschijnselen hier nog duidelijker voor den dag treden dan
bij gezonde dieren.

Voor een rationeele varkenshouderij is het dan ook van het
allergrootste belang, dat deze verschijnselen nader worden be-
studeerd en getracht wordt, om door het nemen van voederproeven
tot een betere samenstelling van deze rantsoenen te geraken. Ook
de practiseerende dierenartsen, die inzake veevoeding de veehou-
ders van advies moeten dienen, zullen de behoefte aan een dergelijk
onderzoek hebben gevoeld.

De Vereeniging tot Bevordering van een rationeele Varkens-
houderij te Zelhem stelde voor genoemd doel haren proefstal ter
beschikking.

Het spreekt vanzelf, dat van volledigheid bij dit onderzoek geen
sprake is geweest. Daarvoor is deze materie te omvangrijk en heeft
de tijd ontbroken.

Alvorens met de behandeling van het verrichte onderzoek te
beginnen, is het wel gewenscht, hieraan een korte beschrijving te
doen voorafgaan van de inrichting van den stal, waarin de proeven
zijn genomen.

D O O RS N £ D E . A.B

HOOFDSTUK II.
De Proefstal.

De stal (fig. 1) is een V. Lochow-stal in eenigszins gewijzigden
vorm. Hij is gebouwd in het voorjaar van 1928. Hij bezit een lang-
gerekten vorm, in de richting Noord-Noordoosten naar het Zuid-
Zuidwesten, zoodat beide lange zijden door de zon beschenen wor-
^n n.1. des voormiddags de eene zijde en des namiddags de andere.
Ue lengte is ruim 21 M. en de breedte bijna 9 M. Hij is dubbelrijig
met een middengang van 1.50 M. Aan weerszijden bevinden zich 6
hokken, elk 3.40 M. diep en 3 M. breed, zoodat in het voorste
gedee te van den stal een breedte van 3 M. overblijft, welke voor
bergplaats dient. Hierin zijn 12 meelbakken aangebracht en verder
gt;s op deze plaats een weegbascule opgesteld. De fundeering bestaat
uit kalkzandsteen. De houten buitenwanden zijn dubbel en van ge-
ploegde planken gemaakt. De tusschenruimten in deze wanden zijn
opgevuld met dennennaalden. Het laatste dient als isoleerende laaq
waardoor bereikt wordt, dat de stal s winters warmer en 's zomers
koeler ,s, terwijl toch nog de natuurlijke ventilatie door deze wan-
den kan plaats hebben. Aan elk hok zijn 2 ramen en 1 schuif aange-
bracht. Eén van deze ramen is een tuimelraam, dat aan den boven-
kant naar binnen is open te slaan en van tochtschermen is voorzien.
Van elke schuif gaat een touw over katrollen naar de middengang
zoodat men, in deze gang staande, de schuif kan opentrekken, om
de varkens naar buiten te laten. Deze schuiven worden ook nog om
een andere reden boven deuren geprefereerd, n.1. er zijn geen tocht-
spleten, wat met deuren dikwijls wel het geval is. Boven in de
buitenwanden bevindt zich in elk hok een luchtrooster. Deze is als
volgt aangebracht: de buitenkant van den dubbelen wand bezit
een.ge roostergaten, terwijl aan den binnenkant op dezelfde hooqte
een klep ,s aangebracht, die naar willekeur open en dicht gedaan
kan worden. Als regel worden de kleppen s zomers open gezet en
s wmters dicht gelaten. Alleen bij te hooge staltemperatuur worden
ook s winters de kleppen geopend. Dit is natuurlijk alleen 't geval bij
zacht weer, als de aanwezige varkens een vrij hoog gewicht bereikt
hebben. Het dak bestaat uit grijze asbestplaten. Deze sluiten boven
met aan elkaar en de stallucht kan aan weerszijden, onder dc
asbestvorsten door, ontsnappen. Om te voorkomen, dat deze

asbestbedekking door haar slecht isoleerend vermogen den stal
's winters te veel laat afkoelen en 's zomers te warm doet zijn, is
een zolderlaag van stroo aangebracht, rustende op niet aan elkaar
sluitende balkjes. Deze stroolaag Iaat de staldampen door en isoleert
toch voldoende. De hoogte van den stal, gemeten van vloer tot
zolderbedekking, is 1.90 M. De afscheidingen tusschen de hokken
zijn van sterk varkensgaas vervaardigd, evenals de voorwanden,
met uitzondering van de deurtjes. Door gaas in plaats van massief
materiaal voor de afscheidingen der hokken te nemen, bereikt men,
dat er meer frissche lucht komt op plaatsen, waar ze het meest
noodig is. n.1. boven den vloer. Aan frissche lucht boven in den stal
hebben varkens geen behoefte. Ook zijn de varkens in dergelijke
stallen rustiger, omdat ze alles goed overzien kunnen. Ze wennen
zeer spoedig aan eenig rumoer en springen niet schichtig overeind,
als ze voetstappen of andere geluiden hooren. Een groot voordeel
is ook nog. dat ze vóór het voederen (bij de natvoedermethode
althans) niet tegen den voorwand opspringen, zooals we dikwijls
bij massieve wanden kunnen gadeslaan. Ze staan wel voor het
gaas te schreeuwen, maar springen doen ze niet. Op zichzelf is dat
omhoogspringen natuurlijk zoo erg niet. maar de gevolgen zijn
vaak noodlottig. Dikwijls vallen ze en krijgen fracturen. Soms
sterven ze aan een inwendige verbloeding. Ook torsies van de
darmen zijn daaraan misschien wel eens toe te schrijven. Vooral bij
zeugen is een en ander nogal eens waar te nemen in de praktijk. De
voorwand staat vertikaal boven de trog. die aan de zijde van de
middengang met een houten klep afgesloten wordt. De troggen zijn
vervaardigd van halve gresbuizen. Bij de automatische droog-
voedermethode kunnen deze troggen als waterbakken dienst doen.
Het deurtje van elk hok staat onder een schuinen hoek naar binnen,
om trogruimte uit te sparen. Telkens tusschen 2 hokken is een
dubbele droogvoederbak aangebracht. De constructie hiervan is in
figuur 2 duidelijk te zien. Tijdens de proeven hebben deze droog-
voederbakken heel goed voldaan. Doordat het meel slechts met
eenige moeite is te krijgen, wordt er door de dieren weinig gemorsr.
Zoo noodig kan men, in verband met den graad van fijnheid van
het meel en daardoor het meer of minder gemakkelijk vallen van
het voeder, de bakken nauwer of wijder stellen.

De vloer van de hokken bestaat, voor zoover het voorste ge-
deelte betreft, uit klinkersteen, ingewasschen met portlandcement-
specie. Dit gedeelte bezit een afhelling naar het deurtje, waar zich
de mestplaats bevindt. Een gootje onder de deurtjes en een urine-
goot vóór langs de hokken zorgen voor de afvloeiing van urine

DOOKiNEDE

Droogvoederbak

naar buiten, naar den gierkelder, welke zich achter den stal be-
vindt.Ook monden alle troggen met een opening boven de urine-
goot uit. om het vuile water uit de troggen gemakkelijk te kunnen
verwijderen. Deze openingen worden na reiniging van den trog
met een kurk of houten stop afgesloten.

Het achterste gedeelte van de hokken is op de volgende wijze als
een warme Hgplaats ingericht. De grond is tot 25 cM. diepte uit-
gegraven en daarna is in deze ruimte aangebracht: eerst een laag
slak van 12 cM. dik. daarop een laag asphaltpapier en vervolgens
een houten raam. waarin een 12 cM. dikke laag turfstrooisel is
gestampt. Om te beletten, dat de varkens hierin gaan wroeten, is
het geheel met sterk varkensgaas overspannen. Hierop wordt nog
weer strooisel aangebracht. Kleine biggen zoeken een dergelijke
ligplaats onmiddellijk op; groote mestvarkens gaan bij warm weer
ook wel op de steenen Hggen. Trouwens, groote mestvarkens heb-
ben door hun speklaag veel minder hinder van een koude ligplaats
dan biggen. De praktijk heeft wel geleerd, dat voor een goede
opfok van jonge varkens een warme ligplaats wel een vereischte is

en dat er met cementvloeren veel onheil onder de varkens is
gesticht.

De inrichting van den vloer in den proefstal zou haast als ideaal
aangemerkt kunnen worden, als er niet één groot bezwaar bestond
en wel: het is den varkens niet af te leeren. om ook een deel van
de ligplaats als mestplaats te gebruiken. Het is dan lastig, om de
mest goed van die ligplaatsen te verwijderen; het gaas begint te
roesten en is na ± 6 maanden versleten, terwijl natuurlijk ook altijd
ammoniakdampen uit het met urine doordrenkte turfstrooisel op-
stijgen. Hoofdzakelijk in de hoeken wordt nogal eens mest en urine
gedeponeerd.

In April 1930 is daarom voor de bevloering een ander principe
»n toepassing gebracht. Het achterste gedeelte van de hokken werd
quot;quot; op dezelfde wijze bevloerd als het voorste gedeelte, dus ook
klinkersteen, ingewasschen met portlandcementspecie. Het mid-
delste gedeelte van de achterste helft der hokken werd omgeven
door een muurtje van 1 dM. hoogte en I dM. breedte en in de aldus
verkregen ruimte een houten raam aangebracht, waarin turfstrooi-
sel werd gestampt, dat weer bedekt werd met varkensgaas. Aan
weerskanten naast deze verhoogde ligplaatsen bleef op deze wijze
een ruimte van ongeveer een 0.5 Meter over als plaats voor mest
^n urine. De turfstrooisel-matrassen werden nu telkens verwijderd,
^oodra de dieren een gewicht van ± 50 K.G. bereikt hadden. Op

gewicht bleken de dieren geen behoefte meer te hebben aan een

warme ligplaats. Het bleek, dat ze op dat gewicht den steenen
vloer prefereerden boven de matras. Reiniging en ontsmetting
(3^5% creolin-oplossing) had telkens plaats, voordat er weer een
nieuwe koppel varkens opgelegd werd.

Over het algemeen is er bij den bouv/ van dezen stal dus op
gelet, om warme ligplaatsen te krijgen en een goede staltempera-
tuur; het laatste, door de wanden en zoldering goed te doen isolee-
ren, terwijl toch de natuurlijke luchtventilatie niet belemmerd
wordt. De groote fouten, die in dit opzicht aan vele moderne var-
kensstallen kleven, zijn bij dezen stal op voldoende wijze uit den
weg geruimd.

In de jaren 1928—1930 werd de staltemperatuur bijna dagelijks
gecontroleerd en niettegenstaande het gewicht der aanwezige die-
ren meestal ver beneden 15 K.G. per M3. was i), kon toch een
temperatuur verkregen worden, die, op een enkele uitzondering na,
schommelde tusschen 10—15° C. Alleen 's zomers bij snikheet
weer en 's winters bij strenge vorst werden respectievelijk hoogere
en lagere temperaturen waargenomen.

Cijfers, welke door H. J. van Houten worden genoemd in „Varkensstallenquot;.

LITERATUUR.

Dettweiler, Dr. Fr. und K. Müller, Lehrbuch der Schweinezucht.
Verlag Paul Parey, Berlin 1924.

Houten, H. J. van. Varkensstallen. Uitgave van de Commissie voor
verbetering der melkwinning en stalinrichting in de
provincie Gelderland, Eerste druk 1928.

Zwagerman, C., Varkensfokkerij in Zeeland. Uitg.: Firma P. J.
van de Sande, Ter Neuzen.

HOOFDSTUK III.

Algemeenc opzet der proeven.

Het levende materiaal werd aangekocht op boerderijen te Zelhem
en omgeving, zoodat tevens gegevens betreffende afstamming,
ouderdom der biggen, gezondheidstoestand van den varkensstapel
op deze bedrijven, etc, verkregen konden worden. Van eiken worp
werden 6 of 12 dieren aangekocht, zoo mogelijk met enkele reserve-
exemplaren. Achterblijvers en opvallend snelle groeiers van een
worp werden zooveel mogelijk afgezonderd. De ouderdom der
dieren was telkens 5—7 weken, dezelfde leeftijd, waarop in het
Oosten des lands de meeste biggen verkocht worden. Met opzet
werden geen oudere biggen genomen, omdat we dan het belang van
deze proeven voor de praktijk te veel uit het oog zouden verliezen;
immers fouten in de voeding wreken zich het meest bij jonge
dieren. Oudere biggen van een gewicht van 25 K.G. en zwaarder
hebben dikwijls zooveel reserve aan vitaminen en mineralen, dat
men in de gewone mestperiode met geen enkel rantsoen duidelijke
insufficientieverschijnselen te voorschijn kan roepen. Het is een
groote fout bij vele proeven geweest, dat het begingewicht der
proefdieren veel te hoog was.

De voor onze proeven bestemde biggen werden direct na aan-
komst aan de proefmesterij gewogen en vervolgens doorliepen ze
een voorproeftijd, meestal van H dagen, op eenzelfde rantsoen.
Behalve een meelmengsel kregen de dieren in deze periode ook
(gekookt of gebroeid) lijnzaad. ± 40-50 gram per dier en per
dag, in hoofdzaak bedoeld, om de moedermelk te vervangen en een
goeden overgang op het meelvoeder te geven. De methode van
voedering was in dezen tijd de natvoedermethode, 3 maal per daq
gevoerd. Aan het einde van den voorproeftijd werden dc biggen
weer gewogen en de exemplaren van eiken worp gerangschikt naar
het gewicht en den groei, die ze in deze voorproefperiode hadden
bereikt. Een aantal worpen van elk 6 biggen werden nu over 6
hokken zoodanig verdeeld, dat er van eiken worp één dier in elk hok
werd geplaatst. In ieder hok kwam dus een aantal dieren, die alle
van verschillende moeders afkomstig waren. Zooveel mogelijk
werd er rekening mede gehouden, dat de begingewichten en de
groei tijdens den voorproeftijd voor alle hokken dezelfde werden,
terwijl bovendien elk hok beste en minder goede groeiers gelijkelijk
bevatte. Op deze wijze werden de erfelijkheidsfactoren voor alle

hokken zooveel mogelijk dezelfde en konden we verschillen, die
later tusschen de hokken onderling zichtbaar werden, met meer
zekerheid op rekening van de voeding schrijven, dan wanneer we
een willekeurige verdeeling toegepast hadden.

In verband met de grootte van den stal ( 12 hokken!), werd elke
voederproef gesplitst in tweeën. De hokken I t/m VI werden be-
stemd voor het Eerste Gedeelte, en de hokken VII t/m XII voor het
Tweede Gedeelte van een Voederproef. Beide Gedeelten worden
telkens afzonderlijk besproken.

Als strooisel werd bij alle proeven steeds roggestroo genomen.

Tijdens de proefperiodes werd gebruik gemaakt van de automa-
tische droogvoedermethode. Deze methode heeft het voordeel, dat
alle dieren kunnen eten, tot ze verzadigd zijn, ze verdringen elkaar
niet en bovendien kunnen de dieren zelf de verhouding van droge
stof tot water naar behoefte regelen. Voor het nemen van proeven
zijn dit groote voordeelen, omdat ze de uitkomsten meer betrouw-
baar doen zijn. In de praktijk zijn deze factoren niet in die mate
van belang en past men deze methode meer toe uit een oogpunt van
arbeidsbesparing en besparing van stalruimte.

De behoefte der dieren aan eiwit is niet op eiken leeftijd dezelfde.
Het is daardoor niet goed mogelijk om één voedermengsel te ge-
bruiken voor varkens van iederen leeftijd. We hebben daarom de
proefperiode verdeeld in een biggenmeelperiode voor dieren tot
zt 50 K.G., en een varkensmeelperiode voor dieren boven dat
gewicht. Voor de eerste periode werd het voedermengsel eiwit-
rijker genomen dan voor de tweede periode.

De meelmengsels werden onder onze controle in partijen ge-
mengd in het gebouw van de Coöp. Aankoopvereeniging te Zelhem
met behulp van een mengmachine. Er werd telkens 50 K.G. voeder
tegelijk in de voederbakken gebracht, eventueel onder bijvoeging
en vermenging van te beproeven bestanddeelen.

Elke 14 dagen werden de voederbakken geledigd en het meel-
verbruik in deze perioden gecontroleerd.

Het drinkwater werd dagelijks versch in de troggen verstrekt.

De dieren werden elke week gewogen op de weegbascule, welke
tot op een Yi K.G. nauwkeurig weegt. De wekelijksche weging ge-
schiedde niet alleen uit een oogpunt van gewichtscontrole, maar
ook als controle op het voorkomen van ziekten. Bij de automatische
droogvoedermethode is het n.1. moeilijk, om zieke dieren spoedig te
onderkennen.

De ventilatie van den stal werd naar behoefte geregeld.

Preventieve enting tegen vlekziekte had bij alle dieren plaats in
de voorproefperiode.
16

HOOFDSTUK IV.

Voederproef I.

De aanvullende vi^erking van Provendine, Grableyzouten, Suppletia
en een alkalisch mineraalmengsel bij meelrantsoenen.
Het grondrantsoen Biggenmeel (Zelhem) vergeleken
met een Overijselsch biggenmeclmengsel.

De handel heeft een dankbaar gebruik gemaakt van de
omstandigheid, dat de uitkomsten van de voeding bij varkens vaak
onbevredigend zijn en hij overstroomt de markt dan ook met prae-
paraten, die als onontbeerlijke aanvullingen moeten dienen van
gewone voedermengsels. Attesten schijnen altijd wel verkrijgbaar
te zijn en met de noodige reclame er bij, worden er vele veehouders
gevonden, die dergelijke praeparaten koopen. Tot de meest gebrui-
kelijke behooren wel Provendine, Grableyzouten, en Suppletia.

Provendine wordt in den handel gebracht door Maison Louis
Sanders te Brussel. De alleenverkoop voor Nederland berust bij de
firma Kuypers amp; Co. te Amsterdam. Volgens Dubois bevat Pro-
vendine de volgende belangrijke stoffen:

Ie. Aminozuren, door een bepaald gehalte aan graankiemen.

2e. Calcium en Phosphorus. in een bepaalde gunstige verhou-
ding. volgens samenstelling van Lienaux en Huynen.

3e. Het antixerophtalmisch-vitamine.

4e. Het antiscorbuutvitamine.

5e. Het antirachitisch-vitamine.

6e. Aromatische stoffen.

Het zou bestraald zijn met ultraviolette stralen volgens een
speciale methode. Dubois acht het product in staat, om alle rachitis-
vormen te voorkomen en te genezen. De mineralen Ca en P komen
m zoodanige verhouding voor, dat ze een aanvulling geven bij ge-
brek aan deze stoffen, terwijl ze bovendien bij rachitis, welke ver-
oorzaakt wordt door hyperaciditeit, in staat zouden zijn. om de
overtollige zuren te neutraliseeren en de storingen te herstellen,
welke door de overmaat aan zuren zijn teweeggebracht.

De vitaminen zouden bijdragen tot herstel van het Ca en P even-
wicht, den groei versnellen bij latente rachitis en werkzaam zijn bij

scheurbuik en gestoorde vitaminefuncties. De aromatische stoffen
zouden een gunstigen invloed hebben op de darmfermentatie en
verder zou door de oliën, die er in voorkomen, de vermeerdering
van microben tegengehouden worden, waaraan sommige conta-
gieuze vormen van rachitis wel eens toegeschreven worden.

Volgens mededeelingen in enkele Hollandsche brochures is Pro-
vendine een speciaal phosphaatmiddel, bestemd voor het sneller
opfokken en vlug vetmesten van varkens, in staat, om beenziekte te
voorkomen, en wordt speciaal aanbevolen voor achterblijvers in
groei en voor varkens, die lijden aan rachitis.

Het onderzoek van een monster Provendine in 1926 verricht aan
het rijkslandbouwproefstation voor veevoederonderzoek te Wage-
ningen, leverde het volgende resultaat op: De voornaamste be-
standdeelen waren maisvoedermeel, phosphorzure voederkalk, krijt,
een weinig lijnmeel, gemalen jeneverbessen en zaden van Umbel-
liferen (sporen anijszaad). Gevonden werd 8.4% phosphorzuur,
overeenkomende met 22% phosphorzure voederkalk en het gehalte
aan koolzure kalk was 11.1%.

De Serum-inrichting was zoo vriendelijk, een monster voor ons te
onderzoeken. De analyse luidde: 26% minerale bestanddeelen,
hoofdzakelijk phophorzure kalk en verder wat ijzerzouten, een
weinig carbonaat en sporen chloriden. De rest was een poeder-
vormige substantie van plantaardigen aard met veel zetmeel en
zemelen. Reuk, smaak en microscopisch beeld duidden er op, dat
ook radix liquiritiae aanwezig was. Alkaloïden werden niet gevon-
den. Een onderzoek aan de Seruminrichting in 1926 gaf ongeveer
dezelfde analyse, met uitzondering van radix liquiritiae, dat men
toen niet heeft opgemerkt.

De mineraalzouten van Paul Grabley worden in 7 verschillende
samenstellingen in den handel gebracht, afzonderlijk voor runde-
ren, varkens, paarden, pluimvee, schapen en geiten, konijnen, hon-
den. Fabrikant voor Nederland is de Nederlandsche Grableyzou-
tenfabriek te Hilversum. In eenige brochures vinden we aangege-
ven, dat de voornaamste bestanddeelen zijn: calcium, phosphorzuur,
ijzer, natrium, chloor, kiezelzuur, zwavel, mangaan, magnesium. Ze
zouden in staat zijn, ieder denkbaar mineraaltekort te dekken, gun-
stig werken op den gezondheidstoestand en bovendien den groei
bevorderen. Overtollige zuren in het voedsel worden geneutrali-
seerd, de bloedalkalescens verhoogd, het voedsel beter verteerd en
de vitaminewerking begunstigd.

Het onderzoek van een monster dezer zouten voor varkens aan
de Seruminrichting gaf de volgende bestanddeelen: Calciumcarbo-

naat, calciumphosphaat, 6.6% keukenzout, een spoortje silicaat,
ijzer, sulfaat en een spoor magnesium.

Het rijkslandbouwproefstation voor veevoederonderzoek te Wa-
geningen onderzocht 2 monsters van deze mineraalzouten voor
runderen, waarbij de volgende uitkomsten verkregen werden:
± 40% phosphorzure voederkalk, ±: 40% koolzure kalk, ± 14%
keukenzout, een weinig zwavel, geringe hoeveelheden sulfaten,
ijzer, magnesia, kiezelzuur, mangaan, terwijl behalve in koolzure
kalk ook nog een geringe hoeveelheid carbonaten aanwezig was,
die voor een deel in water oplosbaar zijn.

,,Suppletiaquot; voederzouten, samengesteld volgens voorschriften
van Dr. W. G. N. v. d. Sleen, worden in den handel gebracht door
de firma G. Daams te Haarlem. Voor elke diersoort worden spe-
ciale mengsels gefabriceerd. Bij de samenstelling wordt rekening
gehouden met het voeder, dat de dieren krijgen. Bij varkens wordt
bovendien verschil gemaakt tusschen biggen, fokvarkens en mest-
varkens. Volgens Van der Sleen is door hem speciale aandacht
geschonken aan de behoefte der dieren aan kalk, phosphorzuur,
natrium, chloor, magnesium, zwavel, kalium, kiezelzuur, ijzer, man-
gaan, jodium enz.

De Serum-inrichting verstrekte ons de volgende analyse: In Sup-
pletia voor biggen 63% minerale bestanddeelen, waarvan 20%
keukenzout, verder phosphorzure kalk, calciumcarbonaat, ijzer,
zwavelzuur en de rest een poedervormige substantie van plant-
aardigen oorsprong met veel langgerekte vezels en haren en weinig
zetmeel. Suppletia voor mestvarkens bevatte 65% minerale be-
standdeelen. waarvan 21.2% keukenzout en verder was de samen-
stelling als van het vorige.

Behalve met de genoemde handelspraeparaten werd in Voeder-
proef I nog een proef genomen met het volgende mineraalmengsel:
geslibd krijtnbsp;500

chloretum natricum exsiccatus 250
brometum kalicumnbsp;125

bicarbonas natricusnbsp;125

Deze mineralen worden in de varkenspraktijk curatief met succes
aangewend tegen eklampsie en acuut longoedeem. Het mengsel
bezit een groote overmaat aan alkali.

Het grondrantsoen werd als volgt genomen:

Biggenmeel. 50 gerst. 25 haver, 15 grint, 10 vischmeel C. B.

Varkensmeel I, 50 gerst, 25 mais, 15 grint, 10 vischmeel C. B.

Varkensmeel II, 25 gerst, 50 mais, 15 grint, 10 vischmeel C. B,

Biggenmeel van deze samenstelling werd met toevoeging van ge-
slibd krijt, op ons advies, reeds enkele jaren gebruikt in Zelhem en
omgeving. Het werd in deze voederproef vergeleken met een Over-
ijselsch mengsel, dat ontleend is aan een circulaire van E. J. Dom-
merhold, n.1.:

43 gerst, 15 mais, 10 erwten, 17 tarwegrint, 14 vischmeel,
1 levertraan.

De voorproefperiode begon op 8 en 9 Juni 1928 en eindigde op
23 Juni 1928. Het rantsoen bestond in deze periode uit: 300 gerst,
150 haver, 60 havermout, 90 grint, 60 vischmeel, 40 lijnzaad (ge-
kookt), gevoederd volgens de natvoedermethode en verder groen-
voeder (gras).

De verdeeling der biggen over de verschillende hokken ge-
schiedde op de wijze, zooals eerder in hoofdstuk III is aan-
gegeven.

De indeeling was de volgende:

De voederproef werd gesplitst in een Eerste Gedeelte (Groepen I
t/m VI) en een Tweede Gedeelte (Groepen VII t/m XII). Het ééne
deel liep parallel met het andere.

Groepen I en VII grondrantsoen.

Groepen II en VIII Overijselsch biggenmeel, varkensmeel I en II.

Groepen III en IX grondrantsoen Suppletia (3 Kg. p. 100 Kg.
voeder).

Groepen IV en X grondrantsoen Grabley (0,3 Kg. p. 100 Kg.
voeder).

Groepen V en XI grondrantsoen Provendine (2,4 Kg. per
100 Kg. voeder).

Groepen VI en XII grondrantsoen alkalisch mineraalmengsel
(2 Kg. per 100 Kg. voeder).

Elke groep van 6 dieren ontving 450 Kg. biggenmeel, daarna
dezelfde hoeveelheid varkensmeel I en vervolgens varkensmeel II.

De dieren werden gevoederd volgens de automatische droog-
voedermethode.

In de jeugd, tot een gewicht van 50 K.G., werd hun dagelijks
zh 4 uren beweging in de buitenlucht verstrekt, n.1. van 8'—10
voormiddag en 5—7 namiddag. In de uitloopen hadden ze de be-
schikking over humusrijk zand. Groenvoeder werd niet verstrekt.

(Groepen I t/m VI).

Over de groepen I t/m VI waren 6 worpen biggen verdeeld. We
zullen deze worpen gemakshalve aanduiden met de letters Bl. E.
B2. Kl, K2. H. De worpen Bl en B2 behoorden tot het Groot
Yorkshire-ras, E tot Veredeld Duitsch Landvarken-ras, Kl en K2
tot gekruist ras en H was Landvarken x Veredeld Duitsch Land-
varken.

aan te wijzen. In de daarop volgende week was de gewichtsver-
meerdering abnormaal hoog, zoodat het eindresultaat waarschijnlijk
niet is beïnvloed geworden.

GROEP II. Overijselsch biggenmeel (in Kilogrammen),

De dieren van groep II vertoonden in de biggenmeelperiode,
vooral in de eerste weken, een slechten groei. Later werden de
groeicijfers beter en in de varkensmeelperiode waren ze vrijwel
normaal. De verschijnselen, welke in de eerste periode werden
waargenomen, deden toxische stoffen in het biggenmeel vermoeden.
De dieren werden mager, vertoonden digestiestoornissen, vooral
obstipatie, minder vaak diarrhee, soms braken. Bij enkele dieren
trad een crusteus eczeem op.

Het varken 1 B2 is omstreeks 4 Augustus ziek geworden. Het
dier werd anaemisch en een pustuleus-crusteus eczeem werd zicht-
baar op ledematen, buik- en schaamstreek, en den staart. Bij de
keuring na het slachten werden verder geen afwijkingen gevonden.

In de eerste weken van de proefperiode dronken de dieren veel
en trad wel eens diarrhee op.

Groeicurven van groep IV.

Alle dieren zijn normaal gegroeid en het algemeen voorkomen
was goed.

GROEP VI. Grondrantsoen Alkalisch mineraalmengsel (in
Kilogrammen).

Groeicurven van groep VI.

Klinisch werd omstreeks 7 Juli bij varken 41 H anaemie en een
pustuleus crusteus eczeem opgemerkt. Na het slachten werd een
chronische ontsteking van de leverkapsel met veel bindweefsel-
vorming gevonden en verder enkele pneumonische haardjes in de
longen, hoofdzakelijk in de longtoppen. Bij varken 25 Bl bleken
na het slachten, schrompelnieren te bestaan, vandaar waarschijnlijk
de slechte groeiuitkomsten na 21 Juli.

label 1. Vergelijkend overzicht van de gewichtsvermeerdering
in de proefperiode van alle dieren uit de groepen I t/m VI (in
Kilogrammen).

— zieke dieren.

Tabel 2. Voederverbruik en groei in veertiendaagsche perioden
van de groepen I t/m VI (in Kilogrammen).

Groep I Groep II Groep,,, Groep ,V Groep V Groep V,
6 dierennbsp;voeder drnoi „^„J..nbsp;.nbsp;.

21 JuU-4 Aufi. 198.5 59.5 112 27 209 47.5nbsp;215

Totaalnbsp;511.5 145 290 73.5 526 148nbsp;lil

4-t8AuSu5lu5 220.5 52 153.5 45.5 231.5 54 5nbsp;248 5

To'aa,nbsp;732 1,; ,«.5 119 757.5 2^:1nbsp;Inl

18 Aui.-l Sepl. 246 68.5 216

Totaa, ■nbsp;9,8nbsp;2^;;;Z'nbsp;.Sr

l-15Scplembernbsp;267.5 55 253.5 69.5 248.5nbsp;48.5 268

Tolaalnbsp;1245.5nbsp;320.5 913nbsp;244.5 1 252.5nbsp;312.5 133I

15-29 Seplcmber 281.5 70 288 67 270.5nbsp;56 273 5

Totaalnbsp;,527nbsp;390.5 120,nbsp;3,1.5 ,523nbsp;368.5 ,606 5

29Sep,-9 0c,.nbsp;,87 36 207nbsp;52 5 ,75nbsp;3,.5 ,93.5

Tol.alnbsp;17,4nbsp;426.5 1406nbsp;364 , 693nbsp;400 , 800

Tabel 3. Algemeen Overzicht van het Eerste Gedeelte van
Voederproef I (in Kilogrammen).

Bespreking van de uitkomsten.

(Eerste Gedeelte Voederproef I).

Het Overijselsch biggenmeel heeft in den beginne slechte resul-
taten gegeven. De eindcijfers zijn daardoor veel lager gebleven dan
van het grondrantsoen. Het rendement (aantal K.G. voedsel, noo-
dig voor 1 K.G. gewichtstoename) is echter gunstig. Bij de beoor-
deeling van dezen uitslag, moeten we echter niet vergeten, dat de
dieren van groep I aan het einde van de proef ruim 10 K.G. per

HO HS SO SS ogt; fO yi t/ü Si 30 as ilo
Rendemenecurven van de groepen I en II.

stuk zwaarder waren dan van groep II en juist de laatste Kilogram-
men groei het meeste voedsel vereischen. Om een goede vergelij-
king te kunnen maken, bewijzen de rendementcurven uitstekende
diensten. Uit het verloop van de curven is duidelijk te zien, dat
groep II in de eerste weken een ongunstig rendement deed zien.
Later wijzigde zich dat in dien zin, dat het totale rendement voor
groep II zelfs gunstiger is geworden, dan voor groep 1. Men zal
echter kunnen opmerken, dat het nuttiger effect van het rantsoen
voor groep II lang niet zooveel is geweest als uit het Algemeen
Overzicht oogenschijnlijk blijkt. Dit is vooral duidelijk, als men
voor beide groepen hetzelfde eindgewicht neemt. Voor 60 K.G.
lichaamsgroei (25—85 K.G. lichaamsgewicht) krijgt men dan in
groep I een voederverbruik van ± 235 K.G. en voor groep II
± 231 K.G. Omgerekend voor 100 K.G. Hchaamsgroei worden
deze cijfers ± 392 K.G. voor groep I en 385 K.G. voor groep II.

Het Overijselsche biggenmeel bevat aan den eenen kant dus
factoren, welke den groei in de jeugd ongunstig beïnvloeden en
aan den anderen kant krijgt men een gunstige nawerking ervan in
de mestperiode.

In groep III, de Suppletiagroep, moet het varken 1 B2 buiten
beschouwing blijven. Vergelijken we de 5 overblijvende dieren met
de overeenkomstige van groep I, dan krijgen we voor groep I een
groei van 361 K.G. en voor groep III 357.5 K.G. Practisch mogen
we deze groeiuitkómsten gelijk beschouwen. Het rendementcijfer
van de Suppletiagroep is door het zieke dier 1 B2 natuurlijk be-
invloed. Echter wettigen de uitkomsten wel de veronderstelling, dat
het rendement van deze groep niet gunstiger is dan van de controle-
groep I, Immers, als we aannemen, dat het dier 1 B2 in gezonden
toestand evenveel gegroeid zou zijn als 18 B2 van groep I, zonder
meer voedsel te gebruiken (in werkelijkheid zou het vrij zeker meer
gegeten hebben), dan zouden we nog krijgen voor de Suppletia-
groep 423 K.G. groei van 1698 K.G. voeder 51 K.G. Suppletia
en voor groep I 426.5 K.G. groei van 1714 K.G. voeder; dus een
vrijwel gelijk voedergebruik per K.G. groei, als we de voedings-
waarde van Suppletia verwaarloozen. Van een groeibevorderenden
of voedselbesparenden invloed van het Suppletia is uit deze proef
dus niets gebleken.

De Grableygroep IV is in de proefperiode begonnen met 5 K.G.
minder begingewicht en het eindgewicht is 13.5 K.G. meer dan van
de controlegroep I. Groep IV vertoont dus een meerderen groei
van 18.5 K.G. Vergelijken we de gewichten van de dieren afzon-
derlijk, dan is dit gunstig groeiresultaat ontstaan doordat 4 dieren

beduidend meer zijn gegroeid, 1 dier ongeveer evenveel en slechts
1 dier minder dan de overeenkomstige dieren van groep I. Nemen
we echter ook de gewichtsverliezen in aanmerking, door de dieren
vóór het slachten te laten vasten en ook de slachtverliezen. dan
worden de verschillen tusschen de groepen iets minder, omdat deze
verliezen voor de Grableygroep respectievelijk 2.5 en 5 K.G. hoo-
ger zijn dan voor de controlegroep. Het rendement is voor de
Grableygroep iets hooger; ook als we de voedingswaarde van de
Grabley verwaarloozen en rekening houden met begin- en eind-
gewicht. Het verschil is echter van geen beteekenis. Afgaande op
den uitslag van deze proef kunnen we aan de Grableyzouten dus
misschien geringe groeibevorderende eigenschappen toekennen,
terwijl het rendement weinig verandering ondergaat. Volgens deze
proe zou het gebruik van Grableyzouten in de praktijk niet ren-
dabei zijn, immers, de meer-opbrengst door meerdere gewichts-
oename van de dieren, zal, na aftrek van de meerdere voeder-
kosten, als regel een bedrag aanwijzen, dat veel lager is dan de
kosten van het^Grableyzout (voor groep IV was dit 5.5 K.G. a

De Provendinegroep is 5.5 K.G. meer gegroeid dan de controle-
groep, doch het slachtverhes is voor de Provendinedieren 6 K G
meer geweest. We kunnen den groei dus practisch wel gelijk be^
schouwen, vooral als we bedenken, dat de Provendinegroep van
een hooger begingewicht heeft kunnen profiteeren. Voor de ver-
gelijking van de rendementcijfers nemen we weer gelijke beqin- en
emdgewichten. Het gemakkelijkste is misschien het begingewicht te
nemen van groep V of 156.5 K.G. en het eindgewicht van groep I
or D/i.D K.U., dus een gewichtsvermeerdering van 415 KG Uit

- 1714 quot; n'r'Mw' lï ^nbsp;9eHnd

r.ToV^a^'c = ^^ =nbsp;V 1721

n~oa bn 39 P Tnbsp;^^^nbsp;^^^P ^ daar

1676.5 K.G Uit deze proef zou dus volgen, dat we aan Provendine
een zetmeelwaarde mogen toeschrijven, welke gelijk is aan die v n

.tlTgtr ^^ ^^^^^ ^^^nbsp;Oeen

De uitkomsten van groep VI zijn twijfelachtig. De dieren 35 E.
8B2 en 49 K gaven normale groeicijfers, zelfs nog iets gunstiger
dan van de contröledieren. terwijl de drie andere dieren slecht zim
gegroeid. Bij 25B1 en 41 H ging dit gepaard met pathologische
afwijkingen. In hoeverre het mineraalmengsel voor het ontstaan
van deze ziekteprocessen verantwoordelijk gesteld mag worden en

de slechte groei van 52 L ook hiermede verband houdt, valt moeilijk
te zeggen.

Onderzoek van de beenderen.

Van de E- en H-dieren uit alle groepen werden de beenderen
onderzocht en wel de radius en ulna (De femur was voor dit doel
niet disponibel). Het onderzoek had plaats in het Laboratorium
voor Medisch-Veterinaire Chemie te Utrecht. De dieren van groep
II zijn een week later geslacht dan die van de andere groepen.

Tabel 4. Gewichten der beenderen (luchtdroog).

Blijkens tabel 4 zijn de beenderen van de E-dieren zwaarder dan
van de H-dieren, met uitzondering van het E- en H-dier van
groep V. Ook bij de levende dieren waren deze verschillen waar
te nemen. De hoogste waarden heeft groep IV en de laagste de
groepen I en II. Voor groep II zegt dit weinig, omdat het lichaams-
gewicht van de dieren uit deze groep ook het laagste was. In ver-
band met deze verschillen in lichaamsgewicht kunnen we misschien
het beste de cijfers vergelijken, die de verhoudingen van radius-
ulnagewicht tot slachtgewicht van het geheele dier weergeven.
We zien dan in de groepen II en V één lage en één betrekkelijk
hooge waarde voorkomen, zoodat het resultaat twijfelachtig is.
Ook nu blijkt groep IV het gunstigste cijfer te hebben. Verder
geven deze cijfers wel den indruk, dat de ontwikkeling van de
beenderen bij de dieren van groep I is achter gebleven.

Het aschgehalte werd alleen onderzocht van de radius. De been-
deren werden daarvoor geëxtraheerd met alcohol en aether. De
uitkomsten komen voor in tabel 5.

Duidelijke verschillen komen ook hier niet voor den dag. Alle
aschgehalten wijzen op een normaal verkalkingsproces van de
beenderen. Alleen zouden de lagere cijfers voor groep II kunnen
wijzen op een lager gehalte bij deze dieren. Zekerheid bestaat daar-
omtrent niet, want ook tusschen de E- en H-dieren onderling komen
even groote verschillen voor den dag.

(Groep VII t/m XII).

Evenals bij het Eerste Gedeelte van deze voederproef waren ook
in het Tweede Gedeelte, over de groepen VII t/m XII, 6 worpen
biggen verdeeld. Hiervan bestonden B3 en B4 uit Groot Yorkshire
dieren. O en P uit Veredelde Duitsche Landvarkens, worp M was
Landvarken x Veredeld Duitsch Landvarken en S behoorde tot
Gekruist Ras.

GROEP VII. Grondrantsoen (in Kilogrammen).

Bij de dieren 60 M en 82 S openbaarde zich omstreeks 8 Septem-
ber lusteloosheid, dorre beharing, anaemie en de groeiresultaten
werden slechter.

Groeicurven van groep VIII.

Uit het verloop van de groeicurven is duidelijk, dat de groei in
de eerste weken van de proefperiode abnormaal langzaam was.
Ook nu traden intoxicatie-verschijnselen op en de klinische ver-
schijnselen waren weer obstipatie, soms diarrhee. braken, later ver-
mageren en een crusteus eczeem. In de vierde week gingen 3 dieren
zelfs achteruit in gewicht, terwijl 1 gelijk bleef. Ze gaven den
indruk van zwaar ziek zijn; No. 80 S begon een wankelenden gang
te vertoonen met cyanose van ooren en staart. Met het voederen
van Overijselsch biggenmeel werd daarom op 21 Juli opgehouden
en verder het gewone grondrantsoen gegeven. Herstel trad in
eenige dagen op, en de groei werd weer normaal.

'/f y^ quot;i. ■'),nbsp;lt; % % l

Groeicurven van groep IX.

In de eerste weken dronken de dieren veel. Verder werden geen
bijzonderheden opgemerkt.

Totaal 78.5

Totaal 84.5

109.5

Het varken 69 O begon omstreeks 25 Augustus te hoesten en op
5 September is het dier gestorven. Bij de sectie werd gevonden:
bronchopneumonie, vooral van de longtoppen, pericarditis met veel
vocht en fibrinestolsels in het pericard. Het gewicht was toen
50 K.G.

Het varken 12 B4 vertoont na 11 Augustus een slechte groeilijn.
Bij dit dier werden echter geen afwijkingen gevonden, noch bij het
leven, noch bij het slachten.

GROEP XII. Grondrantsoen Alkalisch mineraalmengsel (in
Kilogrammen).

7, y, -4. 'V. lt;gt; \ A \

Groeicurven van groep XII.

Het varken 66 O is 31 Juli ziek geworden. De verschijnselen
waren: waggelende gang, koorts, diarrhee. Bij sectie werd een
haemorrhagische gastroenteritis gevonden.

Tabel 6. Vergelijkend overzicht van de gewichtsvermeerdering
in de proefperiode van alle dieren uit de groepen VII t/m XII.
(in Kilogrammen).

= zieke dieren.

Tabel 7. Voederverbruik en groei in veertiendaagsche perioden
van de groepen VII t/m XII (in Kilogrammen).

Tabel 8. Algemeen Overzicht van het Tweede Gedeelte van
Voederproef I (in Kilogrammen).

(Voor de gestorven O dieren van de groepen XI en XII is een
groei in de proefperiode aangenomen van 87 K.G.. dus als van het
O dier van de controlegroep VII, terwijl het voederverbruik is
berekend uit het verbruik van de resteerende dieren in dezelfde
groepen).

Bespreking van de uitkomsten.
(Tweede Gedeelte Voederproef I).

De onbetrouwbare uitkomsten van 2 dieren in de controlegroep
vu maken dc vergelijking van de groepcijfcrs eenigszins moeilijk.

Behalve dat de totaalgroei daardoor een lager cijfer aanwijst, zal
ook het rendementcijfer hooger en dus ongunstiger zijn. dan zonder
ziekte van deze dieren het geval zou zijn geweest.

Groep VIII geeft een duidelijke bevestiging van hetgeen we in
het Eerste Gedeelte van deze Voederproef bij Groep II hebben
gezien. Alleen trad de toxische werking van het Ov. biggenmeel
hier nog sterker voor den dag. Het begingewicht was van deze
groep ook aanmerkelijk lager, dus kleine dieren schijnen gevoeliger
dan grootere. Als we bij de beoordeeling van het totaal rendement-
cijfer rekening houden met het eindgewicht. is dit cijfer iets ongun-
stiger dan van de controlegroep. In het Eerste Gedeelte van de
Voederproef was het juist andersom. Dit is echter heel goed te ver-
klaren, want: in de eerste plaats heeft groep VIII gedurende de
eerste weken een veel ongunstiger rendement gegeven en in de
tweede plaats zijn de dieren van deze groep zwaar ziek geweest,
waardoor herstel langer uitbleef.

Vanzelf rijst nu de vraag: hoe komt het. dat het Ov. biggenmeel
intoxicatieverschijnselen veroorzaakt? We kunnen hierbij denken

aan:

Ie. een te nauwe eiwitverhouding in het mengsel,

2e. een te hooge dosis levertraan.

Te nauwe eiwitverhoudingen in de rantsoenen geven dikwijls tot
digestiestoornissen aanleiding. In de praktijk neemt men dit meer-
malen waar, als naast samengestelde meelmengsels met betrekkelijk
nauwe eiwitverhouding nog eiwitrijke bijproducten worden ge-
geven, b.v. ondermelk, lijnmeel, jong groenvoer. Het hoofdsymp-
toom is diarrhee en later vermageren de dieren. Toevoeging van
zetmeel aan het rantsoen geeft in den regel vrij spoedig genezing.
Door het Overijselsch biggenmeel trad meer obstipatie dan diarrhee
op en bovendien kwam hierbij nog braken voor en bij één dier
cyanose van ooren en staart: verder nog eczemen. Vermoedelijk
speelt in het Ov. biggenmeel dus een andere oorzaak een rol. Uit
hetgeen in de literatuur hieromtrent bekend was, was een lever-
traanintoxicatie het meest waarschijnlijk. In het volgende hoofdstuk
zal dit uitvoeriger worden nagegaan.

Groep IX is 18.5 K.G. meer gegroeid dan de controlegroep. De
gewichtsvermindering door het vasten en het slachtverlies zijn ech-
ter ook 8 K.G. meer. Schakelen we de worpen M en S uit, omdat
deze in de controlegroep ziek zijn gcworden,-dan zijn de groeicijfers
voor de Suppletiagroep zelfs ongunstiger dan voor de controle-
groep. Suppletia schijnt dus ook nu weer geen gunstigen invloed te
hebben gehad op den groei. Voor de vergelijking van het rende-

ment van beide groepen moeten we weer dezelfde begin- en eind-
gewichten nemen. Het gemakkelijkste is, om hiervoor de cijfers
van de controlegroep te nemen, dus 1 H.5 en 572.5 K.G Het voe-
derverbruik voor «8 K.G. groei is bij de controlegroep dan

ór innbsp;Suppletiagroep ongeveer 1876 — 11.5 x

93 : 29 _ 7 X 65.5 : 13 = 1804 K.G. voeder, en daarbij komt
bovendien nog 54 K.G. Suppletia. Het rendementcijfer is voor de
controlegroep dus gunstiger dan voor de Suppletiagroep. zelfs als
de voederwaarde van Suppletia wordt verwaarloosd. We houden
dan nog geen rekening met het groote slachtverlies van groep IX

vêrroelVrquot;nbsp;''''nbsp;de controlegroep

ITZt rnbsp;met hetgeen we in het

Eerste Gedeelte van Voederproef I hebben gevonden n,l Suppletia

.al noch groeibevorderend, noch voedselbes'parend wer en ''
De dieren van de Grableygroep zijn alle meer gegroeid dan de
ro f De?quot;,- quot;nbsp;quot;quot; da. ongeveeLvenveer s ge!

hér^ ^VrJquot;nbsp;feweest zijn, als de groei bii

het d,er ,7 B4 „.et gedurende 14 dagen had sti gestaan. Ook nu

^.,ken de Grableyzouten den groei een weinig te hebben verLe d
Het rendementcijfer 391 komt vrijwel overeen met dat van d.
controlegroep. Nemen we dezelfde begin- en eindgewÏ .en voo

tsKc'e'b Tr 'J'nbsp;bij de^contrölegloe

gLef d:^' h 'nbsp;K.G.. beide voor 458 K.G

^386 voor deT'K^e controlegroep

voedseLsparir L^^'rurfererquot;'quot;quot;'quot;'quot;''--

Beschouwen we de groeiuitkomsten van qroen XII in K j
met d= hooge slachtverliezen. dan blijkt duide .^da h ?
mineraalmengsel den groei niet heeft belnv d Ér kw m 1
sterfgeval voor en verder geen achterblijvers zooals in hr^rstquot;
Gedeelte van deze Voederproef, Het rendement is vrrguns«
doch verhes. veel van zn waarde, doordat het slachtv rh s 'o

^nr C:wtafzijfquot; —■ — de ..kolr

SAMENVATTING (Voederproef I).
De aanvullende werking van Provendine, Grableyzouten, Sup-
pletia en een alkalisch mineraalmengsel werd nagegaan bij de vol-
gende meelrantsoenen.

Biggenmeel: 50 gerst, 25 haver, 15 grint, 10 vischmeel C.B.
Varkensmeel I: 50 gerst, 25 mais, 15 grint, 10 vischmeel C.B.
Varkensmeel II: 25 gerst. 50 mais. 15 grint. 10 vischmeel C.B.
De proefdieren kregen dagelijks 4 uren beweging in de buiten-
lucht. In den uitloop hadden ze de beschikking over humusrijk zand.
De voedermethode was de automatische droogvoedermethode.

Toediening van Suppletia versnelde den groei niet. Evenmin was
het praeparaat in staat om het rendement gunstig te beïnvloeden.

eerder het tegendeel.

Grableyzouten gaven een geringe groeivermeerdering terwijl het

rendement vrijwel gelijk bleef.

Aan Provendine kon een geringe zetmeelwaarde als voeder-
middel toegekend worden, ongeveer gelijk aan die van het grond-
rantsoen. De groei werd niet versneld.

Een alkalisch mineraalmengsel (geslibd krijt 500, chloretum
natricum exsiccatus 250, brometum kalicum 125, bicarbonas natri-
cus 125) gaf minder gunstige resultaten, doordat enkele achter-
blijvers en één sterfgeval voorkwamen. Of er verband bestaat tus-
schen voedering van dit mineraalmengsel en het ontstaan van
ziekteprocessen, kon uit deze proef niet blijken. Om omtrent dit
punt conclusies te kunnen trekken, zouden proeven met een veel
grooter aantal dieren noodig zijn.

Het grondrantsoen biggenmeel werd nog vergeleken met Over-
ijselsch biggenmeel van de volgende samenstelling: 43 gerst. 15
mais, 10 erwten, 17 tarwegrint, 14 vischmeel, 1 levertraan. In het
laatste komen waarschijnlijk toxische stoffen voor, die voor jonge
dieren schadelijk zijn (vermoedelijk levertraanintoxicatie). Het
mengsel geeft echter wel een gunstige nawerking in de mestperiode.

LITERATUUR.
A. Provendine.
Bloem, Th. A., Provendine in de praktijk. Concept brochure.
Buren, G. N., Provendine bij enkele varkensziekten. Concept
brochure

Dubois, G., Vitamines—Actinothérapie. Leurs relations avec les

facteurs saHns et azotés. 1927.
Duysens, Dr. E., Provendine en het kleinvarkensbedrijf. Concept
brochure.

Kempen, P. van, Provendine en haar uitwerking bij rachitis. Con-
cept brochure.

Kuypers ô Co., Amsterdam, Provendine. Beoordeehng van H.H.

dierenartsen uit de provincies Limburg, Noord-Brabant
en Zeeland. Brochure.

Idem. Provendine. Verhoogt de inkomsten uwer varkensfok-
kerij door de dieren vlugger vet te mesten. Brochure.

Idem. Verschillende manieren waarop controleproeven met
provendine genomen kunnen worden. Brochure.

Idem. Gebruiksaanwijzing van Provendine.

Idem. Hoe het houden en fokken van varkens het meeste voor-
deel kan geven. Brochure.

Idem. De goede eigenschappen van Provendine. Brochure.

Idem. Overzicht van 6 proeven, genomen onder de auspiciën
van het veevoederbureau van den N.C.B, onder leiding
en controle van den heer Ir. A. Th. Ariëns, Concept
Brochure.

Quaedvlieg, F., Provendine. De invloed.van provendine op den
groei der varkens. Concept Brochure.

Redactie Veldbode, Provendine, Veldbode 25, 36 (1927).

Sijbesma, R. P. Provendine een antirachitisch bijvoeder voor var-
kens. Concept brochure.

B. Grableyzouten.

Altenburg, Fütterungserfolge mit Dr. Grableys physiologischen
Mineralsalzen. Zeitschrift der Landwirtschaftskammer
für die Provinz Schlesien. Breslau. Heft 33 (1922)

Bornemann. Prof. Dr., Mineralsalz Fütterung. Blätter für Guts-
reform, Heft 9, III Jahrgang.

Fabriek Ned. Grableyzouten, Hilversum, Tob Nooit. Wat iedere
veehouder van de Mineraalstoffen weten moet. Brochure
dem. Dr. Paul Grabley s Mineraalzout voor varkens. Brochure

Idem. Waarom is een toevoeging van Dr. Paul Grableys
Mineraalzouten in het voer der dieren noodzakelijk?
Brochure.

Generalvertrieb für Grableysalze, Basel, Der Neue Weg. Eine
Aufklärungsschrift für alle Tierhalter, Landwirte. Klein-
bauern und Grosszüchter. Brochure.

Grabley. Dr. med. P., Neue Probleme der Fütterungslehre. Illu-
strierte Landwirtschaftliche Zeitung no. 31/32 (1922).

Haar A. A. ter, Grabley's mineraalzouten. Veldbode 25-395 (1927).

Pfeiler. Dr. W.. Jena. Die Bedeutung der physiologischen Mineral-

salze im Haushalte der Natur für die Leistungs-steige-
rung und Erhöhung der Widerstandsfähigkeit unserer
Zuchten. Mitteilungen der Deutschen Landwirtschafts
Gesellschaft, Stück 36 (1922).

Veevoederbureau der G.O.M.v.L. Verslag van een proef ter ver-
gelijking van Grableyzouten en phosphorzure voederkalk
bij het mesten van varkens. Archief Veevoederbureau.

C. Suppletia.

Sleen, Dr. W. G. N. van der. Iets over voederzouten. Brochure,
adviesbureau voor moderne veevoeding, Haarlem.

Idem. Minerale voeding en tuberculose. Brochure.

Idem. Vitaminen en Voederzouten, Brochure.

HOOFDSTUK V.

Voederproef II.

Toevoeging van levertraan, geslibd krijt en phosphorzure
voederkalk aan meelrantsoenen.

Het gebruik van levertraan in de veevoeding is door de vitamine-
leer buitengewoon toegenomen. Ook in de varkensmesterij vindt
het meer en meer toepassing als hulpmiddel, om in de behoefte der
dieren aan vitamine A en D te voorzien. Bovendien schrijft men
aan levertraan een gunstigen invloed toe op het dierlijk organisme
door het gehalte aan jodium. Ook acht men het nog mogelijk, dat
het gehalte äan vetten van beteekenis is.

Bohstedt en medewerkers (1926) vonden in een serie proeven
bij varkens, dat bij voeding met vitamine- en kalkarme rantsoenen,
toevoeging van levertraan den groei versnelt, doch de beenderen
blijven broos en kunnen geen excessen doorstaan. Levertraan ge-
combineerd met Calcium, gaf uitstekende resultaten, een snellen
uniformen groei en bovendien sterke beenderen.

Bolle (1928) heeft naast eigen waarnemingen een literatuurover-
zicht gegeven van de uitkomsten, die met levertraan en levertraan-
emulsies bij varkens zijn verkregen. Naast gunstige beoordeelingen
waren nog talrijker de ongunstige resultaten. De laatste hadden
vooral betrekking op emulsies. Een gunstig effect werd door ver-
schillende onderzoekers met levertraan verkregen als geneesmiddel
tegen groeistoornissen, rachitis, kümmerformen; de Ca- en P-stof-
wisseling zou verbeterd worden en enkelen wijzen op een verkor-
ting van de mestperiode. Ook zou de eetlust, de vruchtbaarheid en
weerstand tegen ziekten in sommige gevallen verhoogd worden.
Volgens de ongunstige beoordeelingen zou levertraan een onbe-
langrijken invloed uitoefenen op de mesterij, nadeelig zijn voor de
kwaliteit van het slachtproduct en vergiftig zijn voor de mestdieren.
Andere bezwaren zouden nog zijn, dat de biologische werking van
het praeparaat niet constant is, omdat het vitaminegehalte erg
schommelt, dat het praeparaat veel vervalscht wordt met minder-
waardige traansoorten en oliën en de voeding kostbaarder zou
maken met weinig productieverhooging. Vergiftigingsverschijnse-
len zijn veel opgemerkt. Ze waren kort voor den dood het duide-
lijkste. Ze bestonden in: geen eetlust, braken, darmverschijnselen,
versnelde ademhaling, storing van de hartfuncties met cyanose van

snuit, óoren en buik, oedemen, vermagering. In het laatste stadium
traden wankelende gang, spiertrillingen, krampen en dood op. Bij
sectie werden gevonden: vettige degeneratie van de inwendige
organen; multipele capillaire bloedingen onder serosae, in de
longen, broncheaal lymphkheren, nierbekken en dikdarmslijmvlies;
hartdilatatie met stuwingsverschijnselen; dunne darm geplooid als
bij para t.b.c. Het meest typisch was de lever veranderd; aan de
oppervlakte en op sneevlakte een bonte mozaiek van kleuren met
lobulaire begrenzing.

De intoxicatieverschijnselen, die we bij voeding met Overijselsch
biggenmeel hebben opgemerkt, vertoonen dus groote overeenkomst
met de klinische verschijnselen van levertraanintoxicatie. In Voe-
derproef II werd de werking van 1 % levertraan daarom nog eens
nagegaan bij het gewone grondrantsoen. De levertraan werd van
dezelfde firma betrokken, die ze ook in voederproef I geleverd had.
Het product stond in ons land bekend als goede levertraan.

Om de werking na te gaan van kalktoevoeging aan het grond-
rantsoen werden in voederproef II ook 2 kalkpraeparaten be-
proefd, n.1, phosphorzure voederkalk en geslibd krijt. Over de be-
teekenis van beide praeparaten in de veevoeding is reeds veel strijd
gevoerd. Dit hangt voor een groot deel samen met het probleem
van de verhouding van zuur- en basevormende elementen in het
voeder en van de verhouding waarin Ca en P in het rantsoen voor-
komen. Sjollema (1922) wijst er op, dat de uitkomsten van ver-
schillende onderzoekers over den zuurgraad van het voedsel met
elkaar in strijd zijn. De resultaten van Lamb en Evvard (1919)
doen vermoeden, dat een rantsoen met overwegend zuurvormende
elementen weinig gevaar oplevert bij normale dieren. Andere
onderzoekers vinden analoge uitkomsten. In tegenspraak daarmede
zijn weer de onderzoekingen van Fitz, Alsberg en Henderson
(1907), Kingo Goto (1918), Forbes, Halverson en Schultz (1920),
Blatherwiek (1920) e.a., welke aan de aciditeit en alcaliciteit van
het voeder veel waarde hechten. Opgemerkt moet worden, dat niet
steeds met dezelfde diersoorten werd geëxperimenteerd. Volgens
Marek (1923) moeten, voor een ongestoord verloop van de mine-
raalstofwisseling, de alkalisch werkende oxyden, de aequivalente
hoeveelheden aan zuren met een zekere overmaat overtreffen. Bij
uitsluitend graanvoeding heeft men rekening te houden met een
tekort aan kalk en een overmaat van phosphorzuur. Alleen kool-
zure kalk zou dan in staat zijn, om het Ca aan te vullen, want met
phosphorzure voederkalk worden ook zuurresten toegevoegd.
Weiser en Zaitschek (1928) hebben bij Yorkshirevarkens de wer-

king van koolzure kalk nagegaan. Het bleek hun, dat koolzure kalk
bij goede doseering een gunstige werking had; een overmaat was
daarentegen schadelijk voor de dieren. Gingen ze n.1. de meest
gunstige dosis, welke Wellman in tabellen aangeeft, tot het dubbele
verhoogen, dan ging de resorptie van Ca en P. achteruit, respectie-
velijk van 76% tot 12.38% en 90.9% tot 15.72%. Parallel met die
verminderde resorptie, ging ook de aanzetting van Ca en P in de
beenderen achteruit, terwijl uitwendig lichte rachitische verschijn-
selen waren te zien. De resorptie van N werd niet beïnvloed. Ook
gingen ze den invloed van den ouderdom der dieren op Ca-, P- en
N-aanzetting na. Daarbij bleek, dat na de 20ste week de skeletvor-
ming veel langzamer ging, terwijl de vleeschvorming in de 28ste
week nog beduidende ontwikkeling vertoonde. Hun conclusies
komen hierop neer, dat men in de eerste helft van de mestperiode
2% koolzure kalk bij het krachtvoer moet geven, terwijl men in de
tweede helft met 15 gram per K.G. krachtvoer kan volstaan, omdat
in de laatste mestperiode een overmaat van Phosphorzuur niet
zulke groote bezwaren meer geeft. Voor zeer jonge dieren vinden
we geen doseering aangegeven. Mc. Collum en medewerkers von-
den bij ratten, dat de verhouding, waarin Ca en P in het voeder
voorkomen, van buitengewoon veel belang is voor den beengroei.
De meest gunstige verhouding werd verkregen, als ongeveer l}^
maal zooveel Ca aanwezig v/as als P. Week deze verhouding af,
dan was meer antirachitisch vitamine of zonlicht noodig, om een
goeden beengroei te krijgen. Indien in het voeder voor varkens
dezelfde verhouding Ca : P gewenscht is, als voor ratten werd
gevonden, zou daarmede te verklaren zijn. waarom geslibd krijt in
de praktijk bij graanrantsoenen betere resultaten (minder stijfheid)
heeft opgeleverd, dan phosphorzure voederkalk; immers bij deze
rantsoenen heeft men in den regel te maken met een overschot aan
P. Even goed is echter de minder gunstige werking van phosphor-
zure voederkalk te verklaren uit een verhooging van den zuurgraad
van het voedsel.

Wat de doseering van geslibd krijt aangaat, we beschikken niet
over literatuurgegevens betreffende aanwending bij zeer jonge die-
ren. Eigen waarnemingen in de praktijk geven den indruk, dat een
dosis van 2% bij het rantsoen wel bezwaren kan geven, vooral, als
men bij de automatische droogvoedermethode plotseling met deze
dosis begint. Digestiestoornissen en daardoor meerdere vatbaar-
heid voor ziekten, hebben we wel eens gemeend, daaraan te moeten
toeschrijven. Kleine dieren schijnen er eerst aan te moeten wennen.
Om deze reden en ook omdat het grondrantsoen 10% vischmeel

bevat met een tamelijk hoog Ca gehalte, hebben we in voederproef
II de dosis van geslibd krijt bepaald op 1 %. Bohstedt en medewer-
kers (1926) gebruikten bij hunne mineraalproeven dezelfde dosee-
ring. Zij vonden kalksteen beter dan koolzure kalk bij graanrant-
soenen. De oorzaak hiervan werd gevonden in het ijzergehalte van
kalksteen. Ook in het geslibd krijt bleek bij onderzoek aan de
Seruminrichting een geringe hoeveelheid ijzer voor te komen. De
analyse luidde: Calciumcarbonaat. geringe hoeveelheden ijzer en
magnesium, sporen phosphorzuur en zwavelzuur, 1 % kiezelzuur.

Voor phosphorzure kalk geven Bohstedt en medewerkers even-
eens een gehalte aan van 1 % bij het rantsoen. Volgens deze onder-
zoekers gaf tricalciumphosphaat bij mineraalarme graanrantsoenen
zeer slechte en bicalciumphosphaat goede resultaten. Erg opvallend
was, dat gepraecipiteerd beenderenmeel een ongunstigen invloed
uitoefende op de gezondheid der dieren. Ze vermoedden in dit
praeparaat daarom onreinheden, welke toxisch zouden werken. De
„Delftsche phosphorzure voederkalkquot;, die in deze voederproef is
beproefd, bleek naast phosphorzure kalk nog sulfaat en 1,44%
natriumchloride te bevatten.

Het grondrantsoen was in de biggenmeelperiode hetzelfde als in
voederproef I n.1. 50 gerst, 25 haver, 15 grint, 10 vischmeel. In de
varkensmeelperiode was het rantsoen oorspronkelijk 75 gerst, 15
grint, 10 vischmeel, doch dit werd later vervangen door 50 mais,
20 grint, 20 erwten, 10 vischmeel (samenstelling van Dommerhold).

De voorproefperiode duurde voor de groepen I t/m VI drie
weken (29 Sept.—20 Oct.) en voor de groepen VII t/m XII twee
weken (20 Oct.—3 Nov.) Het rantsoen bestond in de voorproef-
periode uit: 575 gerst, 287.5 haver. 172.5 tarwegrint. 115 vischmeel,
85 lijnzaad (gekookt) en bovendien groenvoer (gras, koolblade-
ren), alles gevoederd volgens de natvoedermethode.

De verdeeling van de biggen over de verschillende hokken had
op de gebruikelijke wijze plaats (zie hoofdstuk III).

De indeeling voor de proeven was als volgt:

Groepen I en VII grondrantsoen 1 % phosphorzure voeder-
kalk 1% levertraan.

Groepen II en VIII grondrantsoen 1% geslibd krijt, 1%
levertraan.

Groepen III en IX grondrantsoen 1 % levertraan.

Groepen IV en X grondrantsoen 1 % phophorzure voederkalk

Groepen V en XI grondrantsoen 1 % geslibd krijt.

Groepen VI en XII grondrantsoen.

De voederproef werd weer verdeeld in een Eerste Gedeelte
(Groepen I t/m VI) en een Tweede Gedeelte (Groepen VII t/ni
XII). Het ééne deel liep weer parallel met het andere.

In de varkensmeelperiode werd de dosis levertraan tot op de
helft verminderd.

Gedurende de proeven werd automatisch drooggevoederd. Tot
een gewicht van 50 K.G. werd den dieren dagelijks 4 uren uitloop
verstrekt (8-10 voorm. en 3-5 nam.). In de uitloopen bestond de
bodem uit humusrijk zand. Voor deze herfstbiggen was het zon-
licht, uit een oogpunt van vitamine D-voorziening, natuurlijk van
veel minder beteekenis dan ze in den zomer voor de dieren van
voederproef I is geweest, immers de werkzame stralen van het
zonhcht, welke het provitamine veranderen in antirachitisch vita-
mine, zijn veel minder aanwezig in den winter dan in den zomer.

De Uitkomsten van het Eerste Gedeelte van Voederproef II.

(Groepen I t/m VI).

Elke groep bestond uit 3 Yorkshirevarkens. behoorende tot de
worpen Brl. Br2. Br3; 2 V.D.L.-varkens van de worpen G en T
en 1 varken van gekruist ras (spekvarken). worp Mol.

De uitkomsten van deze groepen zijn alleen betrouwbaar, voor-
zoover de biggenmeelperiode betreft. De proef werd in de varkens-
meelperiode n.1. in de war gestuurd, doordat de gerst, welke voor
deze periode gebruikt werd en van Amerikaanschen oorsprong
was. giftig bleek te zijn.nbsp;^

In tabel 9 geven we daarom de groeicijfers, welke verkregen
werderi in het eerste deel van de proefperiode tot 1 December, op
welk tijdstip de biggenmeelperiode ten einde liep.

Tabel 9. Vergelijkend overzicht van de gewichtsvermeerdering

lllenbsp;rquot; quot;nbsp;^^ ^^^^ ^^ proefperiode van

alle dieren uit de groepen I t/m VI (in Kg.).

Groep I (levertraan, phosph. kalk).nbsp;^nbsp;^

No. van het varkennbsp;132nbsp;123nbsp;nfi iaonbsp;,10 ,

Begingewicht voorproefperiodenbsp;20nbsp;15 5nbsp;18 ?7nbsp;??

Groei in de voorproefperiodenbsp;5.5 fnbsp;I ^Isnbsp;6 L

Groei in de proefperiode tot 1 Dcc.nbsp;19.5 11.5nbsp;H 18.5 10') 18 915

Groep II (levertraan, krijt).

No. van het varkennbsp;130nbsp;121nbsp;133nbsp;112nbsp;140nbsp;147

Begingewicht voorproefperiodenbsp;19.5nbsp;22nbsp;20nbsp;12 5nbsp;20nbsp;16nbsp;lin

Groe in de voorproefperiodenbsp;7.5nbsp;7nbsp;4nbsp;6nbsp;3 S'; i?

Uoei in de proefperiode tot 1nbsp;Dec. 13')nbsp;11.5nbsp;16.5 16.5nbsp;18.5nbsp;19nbsp;95

Vervolq tabel 9.

Worpnbsp;BrI G Br2 T Br3 Mo!nbsp;Totaal

Groep III (levertraan).

No. van het varkennbsp;129 5 h.5 16.5nbsp;105.5

Begingewicht voorproefpenodenbsp;W iy.3 ^^nbsp;^^ ^

Groei in de voorproefperiodenbsp;i.i /nbsp;onbsp;^nbsp;•nbsp;•nbsp;•

Groei in de proefperiode tot 1 Dec. 17.5 15.5 22.5 18.5 14 ZZ

Groep IV (phosphorzure kalk).nbsp;^^^

No. van het varkennbsp;l^U IJ/ lu^nbsp;^

Begingewicht voorproefperiodenbsp;20 20.b 14.5 lO.D /u 5 5 30 5

Groei in de voorproefperiodenbsp;önbsp;D.D Jnbsp;•nbsp;•

Groei in de proefperiode tot 1 Dec. 22.5 22.5 21.5 26.5 Zó.b 1/.3
Groep y (geslibd krijt).nbsp;149

No. van het varkennbsp;l^önbsp;1R snbsp;18 5 15 5 19 14 105.5

Begingewicht voorproefperiodenbsp;20nbsp;18.5nbsp;IS.b iv ^^ ^^

Groei in de voorproefperiode 4.5nbsp;4nbsp;5.d

Groeiin de proefperiode tot 1 Dec.nbsp;20.5 20.5nbsp;25 IZ )nbsp;ly.D
Groep VI (grondrantsoen).

No. van het varkennbsp;128 125 134 1 3 14J l

Begingewicht voorproefperiodenbsp;18 18nbsp;iJ ^^nbsp;3^

Groei in de voorproefperiodenbsp;4nbsp;4nbsp;Onbsp;onbsp;j.nbsp;•

Groei in de proefperiode tot 1 Dec. 24 22.5 20.5 20 18 iy.5

De dieren 1) vertoonden een chronisch huidlijden, gepaard
gaande met anaemie en profuse diarrhee. Het haemoglobinegehalte
van No. 138 Br3 daalde tot 53 en van varken 130 Brl tot 45.
(Bepahngen volgens Sahli). Het laatste dier is gestorven, terwijl
het eerste uit de proef genomen is en daarna met groenvoeder is
genezen.

Alle levertraandieren leden in de 2e tot 5e week aan digestie-
stoornissen, vooral obstipatie, soms diarrhee. Braken kwam slechts
zelden voor. Uit tabel 9 blijkt ook, dat de levertraangroepen (I.
II en III) minder zijn gegroeid dan de andere groepen. Schakelen
we de zieke dieren uit, dan is de groei in groep III iets meer ge-
weest dan in I en II. Laten we in de groepen IV, V en VI de
varkens van worp T buiten beschouwing, omdat het T-dier in
groep V ziek is geworden, dan zijn de uitkomsten van deze groepen
practisch gelijk.

De vergiftigingsverschijnselen, die in de varkensmeelpenode op-
traden door Amerikaansche gerst, welke 75% van het rantsoen
uitmaakte, waren de volgende: de varkens verloren den eetlust,
werden onrustig; enkele dieren braakten. Later trad bij sommige
een pustuleus crusteus eczeem op. Aan elke groep is 50 K.G. van
dit giftige mengsel gevoederd. Daarna werd als rantsoen het meng-
sel van Dommerhold gegeven: 50 mais. 20 grint, 20 erwten, 10
vischmeel, terwijl de aanvullende stoffen (levertraan, phosphorzure
kalk. geslibd krijt) voor elke groep dezelfde bleven. In alle groepen
trad'direct herstel op. uitgezonderd in de groepen I en II, waarin
vele dieren ziek bleven. Deze laatste groepen hadden daardoor
voor de proef geen waarde meer. In tabel 10 vermelden we daarom

alleen de totale groeiuitkomsten van de groepen III, IV, V en VI,
dus gedurende de geheele proefperiode van 20 Oct. 1928 tot 11
Febr. 1929.

Tabel 10. Groei in de proefperiode van de dieren uit de groepen
III t/m VI (in Kilogrammen).

De levertraangroep III vertoonde in de varkensmeelperiode den
meest uniformen en snelsten groei, terwijl deze dieren ook den
besten indruk maakten, wat gezondheidstoestand en lichaamsont-
wikkeling betreft. Ze waren erg levendig, hadden een mooie,
gladde, glanzende beharing en goed beenwerk. De achterstand in
groei, welke op 1 December bestond, werd op lateren leeftijd niet
alleen weer ingehaald, maar zelfs gingen ze de andere groepen nog
voorbij. Ontplooide 1% levertraan in de biggenmeelperiode dus
aanvankelijk een groeistorende werking, in de varkensmeelperiode
werd 0.5% levertraan goed verdragen en zelfs werd een gunstig
effect verkregen, zoowel op gewichtsvermeerdering als op het voe-
derverbruik. Beide zijn voor deze groep n.1. gunstiger geweest dan
voor de andere groepen.

Rendement.

393
407
409
422

(Voor het varken T in groep V, dat uit de proef genomen is.
is het gemiddeld groeicijfer en gemiddeld voederverbruik van de
overgebleven dieren genomen.)

De phosphorzure kalkgroep IV groeide in de laatste weken
weinig. Drie dieren 137 Br2, 109 T, en 144 Mo werden stijf, met
verkrommingen van de ledematen, verdikte epiphysen; ze kwamen

weinig meer overeind, alleen nog, om voedsel en drinkwater op te
nemen. Tijdens het eten stonden ze voortdurend te trippelen. Dit
verschijnsel werd het eerst waargenomen bij 137 Br2 omstreeks
begin Januari. De beharing was bij alle dieren dor en ruig.

De krijtgroep V bleef goed op de been, doch de dieren waren
niet bijzonder levendig en de beharing was niet erg glanzend.

In groep VI (grondrantsoen) zijn de varkens 134 Br2 en
143 Br3 erg ziek geweest tengevolge van de intoxicatie met Ameri-
kaansche gerst en daardoor it 3 weken bijna niet gegroeid. Het
slechte eindcijfer voor groei van deze dieren is daaruit dus wel te
verklaren. Stijfheid en trippelen werden niet waargenomen, doch
ook in deze groep waren de dieren minder levendig en hadden ze
geen glanzend baarkleed.

De rendementcijfers zijn voor phosphorzure kalk en geslibd krijt
gelijk te beschouwen, want weliswaar is het cijfer voor de krijt-
groep iets hooger, doch daartegenover staat ook een hooger eind-
gewicht. Het rendement van groep VI is veel ongunstiger, doch
waarschijnlijk is dit in verband te brengen met ziekte van de dieren
No. 134 Br2 en 143 Br3. Bij alle dieren werden nog haemoglobine-
bepalingen verricht volgens Sahli, welke aangegeven zijn in tab. 12.

Tabel 12. Haemoglobinegehaltebepalingen volgens Sahli op 3 Febr.

Worp Brl
G

Br2
T
Br3
Mol

Tusschen de dieren van elke groep onderling komen zoodanige
verschillen in haemoglobinegehalte voor, dat we aan de groeps-
verschillen weinig waarde kunnen hechten.

De uitkomsten van het Tweede Gedeelte van Voederproef II.

(Groepen VII t/m XII).

Deze groepen bestonden uit 3 worpen V.D.L.-varkens (Ar, G2
en Be) en 3 worpen van gekruist ras. Van de laatste bestonden de
worpen Mo2 en Mo3 uit spekvarkens en worp W uit vleesch-
varkens.

Na de biggenmeelperiode is aan deze groepen direct het varkens-
meel zonder gerst (50 mais, 20 grint, 20 erwten, 10 vischmeel)
verstrekt. Vergiftiging door Amerikaansche gerst was hier buiten-
gesloten.

GROEP VII. Grondrantsoen Levertraan
kalk (in Kilogrammen).