HOEFSMITS, KOETSIERS, LANDLIEDEN

en vogr alle Liefhebbers van Paarden
en Vee-Houders;

GENEES- en HEELMIDDELEN

GETROKKEN uif^E W'ERKEI�f

VAN Ijii'HEER : ,-'-;, ^vO

Stalmeester desf|&nings' van Frankrvk �
en Beftierder v^ddeszelf^ Ac^dfel�iife

te Li�ias �tc. &p.' \ '^k ( CS

Tc D E FE NT E R,
ByGERRIT BROUWER m

Onder alle de geenen , die ooit
over de Vee-Artzenykunde ge-
fchreeven hebben, heeft niemand groo-
ter roem behaald dan de Heer Bour-
guelat. Zyn openbaar onderwys
daar in heeft eerft te Lions, en vervol-
gens te Parys de algemeene goedkeuring
weggedraagen. Geen Koning of Vorfl
is 'er in geheel Europa, of hy heeft daar
geleerde en letterkundige Jongelingen
�jaar toe gezonden, om in deze kunfler-
vaaren te worden. Zyne boeken, die
hy over deze StofFe in 't ligt gegeeven
heeft, worden overal ten hoog��en ge-
preezen. Dewyl dezelven egter wyd-
loopig, en in de Franfche taal gefchree-
ven zyn, heeft het Gemeen daar tot
nog toe geen gebruik van kunnen maaken
Wy hebben derhalve geoordeeld den zo-
dan igen, welken het Vee en inzonder-
* 2 heid

heid de Paarden behandelen dienft te
zullen doen met de beste en beproeffte
Geneesmiddelen uit de boeken van Bour.
cuelat te vergaderen, en dezelve ge-
zamentlijk gemeen te maaken, in dier-
voegen dat wij eene beknopte uitbreiding
vooraf laaten gaan over de kragten der
Geneesmiddelen en manier van hunne
werking in de ziekten, in welken deze
ofgeene middelen ver�ifcht worden. Wy
wenfchen, dat ditgefchrift voor veelen
nuttig mag zyn, waar aan wy ook niet
twijfelen naardien in hetzelve alle zaa-
ken, die tot de Vee - Artzeny betreking
hebben duidelijk verklaard worden.

SSSSSf� oor Geneesmiddelen verftaac
Jj men gewoonlyk die enkelvou-
D j$ dige Zelfltandigheeden, wel-
ig ke de drie Ryken der Natuur
Sussgssstii opleveren, en waar van men
^>^^K^^ gebruikmaakt, ofmaakenkan,
in het behandelen der Ziekten van de Men-
fchen en van de Beeften.

Deeze drie Ryken zyn, het Bieren Ryk,
het Ryk der Planten, en het Ryk der Mi-
neralen.

De Menfch, de viervoetige Dieren, de
Vogelen, de Villen, het kruipend Gedierte,
de Infeclen, en alle die deelen van deze
Dieren, welke nuttig zyn in de Geneeskun-
de van den Menfch, en van het Vee, behoo»
ren tot het Ryk der Dieren,
A

_v� V�R �h\N DELING

Het Ryk der Planten, bevat de worte-
len , de baften, de houten, de bladeren,
de toppen, de bloemen, de vrugten, de
zaaden, de vloeibaare en vafte vogten der
planten, en iti 't gemeen alles wat. tot de-
zelve behoort, �n wat wy uit dezelve haa-
ien kunnen, om met vrugt gebruikt te wor-
den naar de verfchillende oogmerken, wel-
ke wy ons voorflellen.

E�ndelyk verfchaft ons bet Ryk der Mine-
ralen een oneindig aantal van middelen in
alles, wat de aarde in haaren fchoot bevat,
als daar zyn de mineraale wateren, deaard-
ftoffen, defteenen, de zouten, dezwavel-
floffen, de jodenlymen, en de metaalen.

De eene zo wel als de andere van deze
onderfcheide zelfftandigheeden , tot welk
Ryk zy ook mogen behooren, uitwendig
aengelegd, of inwendig aen een Dier even
gelyk aen een Menfch gegeven, maakt dat
geene Uit, 't welk men een Geneesmiddel
noemt, aengezien derzelver werking inge-
volge eener verftaridige en voorzigtige be-
iliering, zodanig zy, dat daerdoor eene
heilzaame verandering 'in hun worde voort-
gebragt, en de min of meer aenmerkelyk�
�flgefteldheeden hunner lichaams herftelt.

De Geneesmiddelen worden enkelvoudi-
ge genaemt, wanneer dezelve worden ge-
bruikt «�danig, als zy door de natuur wor-
den voortgebragt, dat is, zonder vermen-
ging, zonder ontbinding van derzelver dee-

�VEk d� GENEESMIDDELEN. 3 j

ten, of door ze niet dan eeneligtebereiding
te doen ondergaan.

Zamengeftelde Geneesmiddelen worden
door de vermenging of zamenvoeging van
veele zelfflandigheeden, volgens de begin-
zeis der kruid � meng - en fcheikunft bereid en
vereenigt, voortgebragt.

Inwendige Geneesmiddelen zyn dezulke.
Welke inwendig gegeven worden. *

Uitwendige Geneesmiddelen zyn die ,
welke uitwendig worden aangelegd; in 'e
gemeen worden zy met den naam van plaat-
zelyke middelen betekent. De Geneesmid-
delen zyn onderfcheiden van de voedzels,
en van de vergiften; van devoedzels, aan-
gezien deze veel beter op een gezond dan
op een ziek lichaam hunne werking doen ;
ten zy men hier toe wilde betrekken de voe-
dende Geneesmiddelen, welke in dit geval
waare Geneesmiddelen zyn, hoedanige zyn de
zemelen, water met meel vermengt, &c. Van
de Vergiften, aangemerkt dezelve eene alier-
fchadelykfte verandering zo wel in gezonde
als zieke Dieren voortbrengen; 'er zyn nog-
tans ook zulke vergiften, welke door mid-
del van eene gepafte verbetering en een
wel gefchikt gebruik, zeer kragtige en al«
Ier nuttigde Geneesmiddelen worden kun-
nen.
I Door waarneemingen en de ondervinding
kunnen wy uit de taftbaare en duidelyke uit-
werkingen , de onderfcheide krasten der
A 2 Ge-

Geneesmiddelen beveiligen en ftaaven, te-*
gelyk mee de omftandigheden vanderzelver
gebruik; maar 'er is ren hoogden aangele-
gen, dat men, in die waarneemingen zig
wagte voor dwaalingen, die maar al tedik-
wils veroorzaakc worden door de vooringe-
nomen theid, waardoor men zeer ligt aan
de Goneesmi idelen toefchryft, 'c welk niet
anders kan zyn, dan de zuivere werking
der na; uur of het gevolg van de ziekte
zelfs.

Het waare bier om des te meer te wen-
fchen, dat den arbeid van verftandige Waar-
neemers en beoefFenaars, bedreeveD in de
oorzaaken en toevallen der ziekten, bepaalt
waare tot een zeker getal van eenvoudi-
ge liever , dan van zamengeftelde Genees-
middelen , aan het zelve voorwerp aanhou-
dend gegeven, en op veele andere beproeft.
De uitwerkingen van eene groote menigte
van Geneesmiddelen kunnen nooit nagegaan,
of in een beredeneerde pradlyk met viugt
gevolgd worden. Die Geneesmiddelen met
andere vermengd zynd�, is het onmogelyk
een zeker befluit optemaaken, aan welke
van dezelve de heiizaame of fchadelyke
werking naar waarheid en in de daad moet
worden toegefchreeven , behalven dat de
kragt van het middel, op welke men zyn
vo�rnaamfte vertrouwen konde gefield heb-
ben, door de vermenging vermeerdert of
vermindert zoude kunnen zyn: aan den an-
dere

over de GENEESMIDDELEN. $

4ere kant, gelyk dezelve eene zekere be-
paalde ryd kunnen nodig hebben om mee
vrugt hunne werking te doen, zoude ook
de ukkomft daar van niet ontdekt worden,
in�ien men niet volharde in derzelver ge-
bruik, en dien tyd hun ontnoomen wierd:
eindelyk is het niet dan door eene geftadige
herhaaling van dezelve uitwerkingen en de-
zelve voororengzelen, dat derzelver deugden
en eigenfehappen onveranderlyk en zeker
kunnen geoordeeld worden.

Het is voornaamelyk door dezen weg en
door middel der natuurkundige ontleedinge
dat men zo verre gekomen is, om alle die
wapenen by een te brengen; waar van kun-
dige en bedreevene handen zig met vrugc
bedienen regen die kwaaien , welke den
Menfch treffen.

Het groot (te gedeelte van deze zelfde
werktuigen toebetrouwtaanden geenen,die
ervaren is in de Geneeskunde van het Vee,
is niet minder nuttig tegen die ziekten , aan
welke de Dieren zyn blootgeftelt. Daar
derzelver lichaam ons in de daad, even ge-
lyk het zamenftel van den Menfch,niet an-
ders vertoont, dan twee onderfcheide zoor-
ten van deelen, kunnen dezelve ook alleen-
lyk worden aangedaan, of te zamen, of af-
zonderlyk, en by gevolg kunnen ook onze
oogmerken ten aanzien van denoodzaaklyk-
heid om de onderfcheide zoorten van gebree-
ken, in zommige gevallen alleenlyk veron-
A 5 der*

derfteld, in andere daadlyk ontdekt, te
verbeteren, niet verfchillen van die, wel-
ke gefchikt zyn tot de herfteliing van het
menfchlyk lichaam. De beweeging der
vafte deelen of te onderhouden, of te ver»
minderen, de vloeibaare tot derzelver ver-
eifcht� hoedanigheid te brengen, de over-
tollige hoeveelheid van dezelve te vermin-
deren : deze zyn in 't algemeen de oogmer-
ken, aan welke wy moeten voldoen volgens
de onderfcheide aanwyzingen, welke op
ons indruk maaken, en v/aar aan wy vol-
doen door een oordeelkundig gebruik van
die middelen , die verandering te weeg bren-
gen, die ontlading veroorzaaken , die ver*
f terken, en die temperen*

Veranderen, is eigentlyk eene verande-
ring , hoedanig die ook zy , veroorzaaken.
Hier moet die verandering heilzaam, of ter
gezontheid zyn, en zonder eenige aanmerke-
lyke ontlading gefchieden. Maar, gelyk die
itoffera, welke moeten verandert, dat is,
herfleld worden, op veele wyzen kunnen
aangedaan zyn, zo moeten ook de midde-
len noodzaaklyk overeenkomftig zyn mee
de onderfcheide gebreeken. Hier van daan
de verfcheide Clajfes , in welke men
de Geneesmiddelen, met den algemeene
naam van Veranderende benoemt, verdeeld
heeft.

Tot deze Claffis behooren de opflurpende
of zuurbreekende middelen, die, welke

over de GENEESMIDDELEN. $

Umperen, die welke verdeden en ont-
binden , en eindelyk ook de zulke, welker
eigenfchap is te verzagtep.

De opilurpende of zuurbreekende zyja
zelfftandigbeeden, die met de zuuren op-
bruifchen, die dezelve binnen hunne poren
Muiten, die dezelve verftompen, en alle
fcherpe bytende hoedanigheid derzelve ver-
nietigen , uit welks vermenging dan een an-
der mengzel van een middel-zoorc voort-
komt. Zodanige zyn de oefterfchulpen,
de fchaalen van eieren , de flakkenfchul-
pen, de beenderen en hoornen van Die-
ren pbi/ofoophs gecalcineert, de hoornen,
der voeten, de pooten,de kreeft-oogeu,
het kryt, alle gecalcineei-de en gebrande
fteenen , de armeni > jleen_t de verfcheide
zoor ten van kley - en zegel - aarden, de
bloed- fteen, alle de zouten van gecalci*
neerde planten, de pot - afch, de vlugge
geeft van ammoniac-zout, zout van wyn-
neen, het nitrum fixatum, de witte mag*
nefia, &c.

De werking dezer zelfftandighedeo, een-
voudiglyk beproeft op zuuren hoegenaamd ,
heeft ons buiten twyfel in het denkbeeld
gebragt om dezelve in 't werk te (tel-
len tegen de zuuren , de welke in de eerfte
wegen kunnen bevat, en in dezelve te over-
vloedig zyn, de vogten ttremmen, en de
vryheid van derzelver voortgaande bewee-
A 4 ging

ging hinderen. En in de daad men heeft
waargenoomen, dat dezelve 'er de hoeveel-
heid van verminderen, en aan die, waarme-
de zy zig belaaden, het vermogen benee-
men, 't welk zy hebben van te beledigen.
Des niet tegengaande is de keuze dezer mid-
delen van aangelegenheid. De aardagtige
zuurbr�ekende middelen ontbinden zig nooit
zo volmaakt en volkomen, als de Loogzou»
ten; 'er blyft altoos een zeker vaft gedeel-
te over, hier va� daan die tekenen van za-
mentrekking of liever van het verdikkend
vermogen der bolus, van de gezegelde aar-
de , terwyl de Loogzouten geheel en al en
terftond zig ontbinden, niet alleen door de
zuuren, maar ook door de wateragtige vog-
ten, welke zy ontmoeten, en nadat zy inge-
volge van derzelver eerfte volkomene ver-
menging , derzelver zuurbr�ekende kragt
verloren hebben, verkrygen zy een verdun-
nende kragt, maaken eene ligte prikkeling,
vermeerderen de uitwaazeming , en bevorde-
ren de ontlafiing van het darmfap, de pis/

De oefterfchulpen, de eierfchaalen , de

« gezegelde aarden, zyn zuurbr�ekende, flop-
pende en verfterkende.

De �Lagnefia is zuurbreekend , en wan-
neer het zig vermengd met de zuuren in
de eerfte wegen , word het buikopenend,
fcherp en prikkelend.

over de GENEESMIDDELEN. $

De ontbinding van kreeft-oogen, en de
(lakken- fchulpen zyn zuurbreekende en pis-
dryvende.

De gecalcineerde beenderen van Dieren
zyn zuurbreekende, en maaken de uitwaa-
zeming gemakkelyker, &c.

Alle deze verfchillendbeden moeten nog*
tans nader onderzogt en beweezen worden
in de Dieren, by dewelke de zuurbreekende
middelen volgens hunnen aart in't algemeen
alle die uitwerkingen doen, welke'er door
worden voortgebragt in het Menfche-
lyk lichaam, en welke in dezelve omftan-
digheden kunnen gebruikt worden , ^gelyk
zy ook moeten verworpen worden in
eene, verdikking der vogcen, in eene ver-
�apping der vezelen van de maag, &c.
desgelyks is het ook te vreezen, dat door
dezelve de mondjes der melkvaten verftopt
zouden kunnen worden, waar door het Dier
in eene uitdroging zoude vervallen. Men
zoude dezelve kunnnen vereenigen met ver-
dunnende , met maagmiddelen, &c.

De temperende middelen moeten van
geen minder uitgeftrekt gebruik zyn in
de Geneeskunde van de Dieren, dan
in die der Menfchen. Maar het fchynd,
dat men tot hier toe het gebruik der-
zelve verzuimt heeft, daar men, zelfs
in gevallen, waarin die Geneesmiddelen
ten duidelykfte vereifcht wierden, zul-
A 5 *t

ke middelen heeft aangenomen , welker
uitwerking volftrekt ftrydig was. De
kwade uitflag van het gebruik dier midde-
len, welke de Hoeffmits altoos gebruiken,
en welker eigenfchap is te verhitten en ont-
freeking te verwekken, moeit in hun eenig
wantrouwen verwekt hebben : want eene
pra&yk, welke fteeds ongelukkige gevolgen
heeft, waarfchouwt ten minften voor dwalip-
gen, in welke men vervalt, zo dezelve al-
le geene middelen aanwyft, om zig voor
dezelve te wagten. Menfchen van meer-
der bekwaamheid zouden hieruit geleert
hebben, dat het duifendmaal gemakkely-
ker zy, de kragten der natuur op te wek-
ken, dan de hevigheid van deszelfs bewe-
gingen te bedwingen; dat de dwaling van
middelen te gebruiken , die temperen ,
minder fchadelyk en veel ligter te herftel-
len zy, dan den misflag in het gebruiken
van middelen, welke ontfteeking kunnen
verwekken, en dat, zo 'er omftandigheden
zyn, waarin noodzakelyk de te onder-
brenging van de oorzaak der ziekte plaats
heeft, zonder enig ander hulpmiddel, dan
dat der bewegingen, door de ziekte zelfs
veroorzaakt, 'er ook een oneindig aantal
is, waarin , de werking der vafte en der
vloeibaare deelen te hevig zynde, het ook
van de grootfte aangelegenheid is, om aan
den eenen kant fpoedig tegen te gaan de al

cver de GENEESMIDDELEN, u

te groote fpanning van de eerfle, dat is
der vafte, en aan den andere kant de ge.
breken der tweede of der vloeibaare dee-
]en, welke beftaan of in derzelver ontbip?
ding, of in een gebrek van wey, of in de
ontaardingen die door derzelver fcherpheid
veroorzaakt worden.

In het geval van ontbinding moet men �
doormiddel van ftreroming de on t bondene
ftoffe t ragt en by een te brengen, en eene
meerdere vaftheid en gebondenheid aan der-
zelver deeltjes te geeven ; dit verkrygt
men door middel van Verdikkende Genees-
middelen.

In het geval, alwaar een gebrek van wey
plaats heeft, zal door de verdunning der
vogten, derzelver uitfpanning en gifting
ophouden; de te fterk gefpanne , geprik-
kelde en gedroogde vefelen te gelyk hier
door ontbonden zynde, zal ook derzelver
beurtelingfche beweging, vermindert wor-
den, en de voortdryvende kragt minder
fterk zyn.

Eindelyk wanneer de zoute, fcherpe,
ongelyke deeien van het bloed of de gehee-
le tnajfa afgefcheiden , de zamentrekkende
kragt der vafte deeien te fterk aanzettes,
en het zamenweeffel der vloeibaare deeien
van een gefcheiden, en als verbrooken word
door derzelver veelvuldige fchokken; moet
men die tegengaan door zulke middelen,
die in ftaat zyn, die deeltjes te omwin-

den , en dus derzelver kragc te vernieti*
gen.

De fmeerwortel, de huislook, de kleine
of Hinkende gouwe, de klaverzuunng , de
worcel en de bladeren van de grooce en
kleine zuuring , derzdver fap , effentiei
zout, afkookf�l, en lyroop, gelyk ook die
van berberfffen , of de zap van wilde
appelen, de wyn- en vjierazyn , de vi-
trioolgeefr, het water van Rabel, en al-
Je mineraal zuuren , toe een zekere graad
van fcherpte gegeven , de room vaa
wynfteen , het lal prunel, de falpe-
ter &c. zullen aan de eerite indicatie vol-
doen

Het water met koornzemelen vermengd,
de planten, als de Latouw, endivie, ber-
nafie, porcelein, viool bloemen, de offe-
tong, de bloemen en bladeren van het wol-
lekruid, de kaasjesbladeren en de neemtt,
de bladeren van den beerenklaauw, de mel-
de, het buigelkruid , &c zullen beant-
woorden aan de tweede; en de zoete oli�n,
de honig, de wortel van dewaterplompen,
de hcemftwortel , de fcorfon�re, de ara-
bifche gom, de gom dragant, het fchrap-
zei van hartshoorn, de vier groote en klei-
ne verkoelende zaaden, de kruis wort el, het
konynenkruid of haze- latouw, de marjo-
lein , het Lynzaad &c. zullen voldoen aan
de derde indicatie.

Alle krampen , ontfteekingen , ver-
Hop-

over de GENEESMIDDELEN. 13

floppingen der ingewanden, hevige pynen,
Colyken, en in't algemeen de koortien &c.
moeten terftond door temperende middelen
tegen gegaan worden , maar men begrypc
ligtelyk uit het geen wy gezegt hebpen,
dat men eene keuze uit deze Geneesmidde-
len doen moet.

In de meefte befmettelyke en met ont-
fleeking vergezelde ziekten der beeften, de
zuure middelen op meer dan vyfduizend
Dieren, welke men of geneezen, of voor
de ziekte bewaart heeft, heilzaam bevon-
den zynde, is hier door derzelver nuttig-
heid buiten twyfel een overvloede bewee-
zen; maar de falpeter, die, behalve des-
zelfs kramp tegengaande kragc , en het
vermogen om de pis en afgang te be-
vorderen , de taaye en lymerige vogten
verdunt, en ontbind, is van de allergroot-
fle nuttigheid geweeft, en moet in *c alge-
meen in alle ontfteekings koortfen die door
een verdikt bloed veroorzaaktzyn, verkoo-
zen worden boven de verfriflehende, en
zulke zuuren, die de vogten verdikken.

De verdunnende en falpeterige middelen
zyn de aangeweezene , of aan de indicatie
beantwoordende, en de zuuren tegen de
aanwyzing ftrydende middelen in den hoeft,
in de gebreken der Long, gelyk ook de ver-
friflehende en diezelve zuuren verbannen
moeten worden in de Loop, de roode-

Joop, en in de * vet fmelting, &c, ver-
mits de verdunnende, gelyagtige, de fly-
merige in dat geval van meerder nut zyn,
en ook met falpeter kunnen vermengd wor-
den.

Voor 't overige komen de temperende mid-
delen in geenen opzigte te pas in eene ver-
flapping of geheele verlamming van de veer-
kragt der fpiervezelen, daar door een alte-
lang durend gebruik van dezelve de maag
verzwakt, en de vogten verdikt worden,
en dus aanleiding tot verftoppingen &c, ge-
geven word.

Zoratyds vereenigt men dezelve met o-
penende, pisdryvende en verdovende mid-
delen &c.

De werking van te verdeden, teontbinden
en te verdunnen onderfleld in die deelen
der tairyke en veelvuldige middelen, welke
men dit vermogen heeft toegekend, voor
eerfl , eene meerdere hardigheid , dan
in de deeltjes der vogten , die door de
xelve moeten verdeeld en verbrooken
worden, want zonder deze hoedanigheid
zouden deze deelen zelfs wel haaft ont-
bonden zyn; ten tweede, eene meerdere

* Gras-f ondure, een cngemak, waar door 't
Vit der Paarden van binnen frnelt.

over de GENEESMIDDELEN. i$

werkzaamheid of gefchiktheid tot bewee-
ging , dan in die deeltjes van het vogt, met
't welk zy vermengd en voortgevoerd wor-
den ; ten derde, eene genoegzaamefynheid
om mee de verfchillende vogten te kunnen
indringen in de naauwe en dunne vaatjes,
waar in »y den vrye omloop moeten herftel-
len; ten vierde, beginzelen in (laat om de
vafte deelen te prikkelen, en derzelver za-
mentrekking, veerkragt en werking te ver-
meerderen; ten vyfde, eene dikheid of vas-
tigheid nodig om te ontfangen en te behou-
den de beweeging, welke zy van dezelve
verkrygen , en door welk middel diedeelen
zig vermengende met de bloed - en weybol-
letjes, en dezelve met geweld drukkende
en ftootende , ook met vrugt, van een doen
fcheiden en verdeden, terwyl de voortdry-
vende en veel fterkere werking der vaten
dezelve drukt, meer en meer wryfe, den
voortgang 'er van verhaart, derzelver na-
tuurlyke inwendige beweeging vermeer*
dert, en aldus dezelve dringende, om de
hair- vaatjes ce openen , de taayheid en
lymerigheid als verbreekt.

De verdunnende middelen, welke minder
kragt bezitten, zyn eigentlyk niet anders,
dan openende middelen, welke dienen om
den loop der vogten gemaklyker te maaken,
en de ligtere beletzelen, welke zy ontmoe-
ten, te overwinnen.

Andere , welke kunnen aangemerkt wor*
den , als wezentlyke zuiverende midde-
len , werken ten aanzien der Dieren, gelyk
de middelen tegen het fcorbut werken inden
Menfch, naardien de zuiverheid der Levens-
zappen voomamelyk afhangd van de vol-
brenging der affcheidingen, gelyk ook van
de uitwerping der onnutte en overtollige
deelen, en moeten dus alle openende of ver-
(lopping tegen gaande middelen, door de
Majfa te ontladen van delymerige, zoute,
fcherpe en onaarte deeltjes , welke zy be-
vat, het weiagtige gedeelte verzagten en
zoet maken , en tot dien ftaat brengen,
welke dezelve behoort te hebben.

Zommige derzelve zyn in die ziekten ,
daar de borft in der daad met lymerige
ftoffe overlaaden is, zo veel als hoeftmid-
delen.

Zommige andere openende en te gelyk
ontbindende middelen zyn nuttig in die ge-
vallen , alwaar het bloed tot klonters word
en ftrerat, gelyk in geflaago wonden , kneu-
zingen, &c.

'�r zyn ook nog, die maagmiddelen , en
andere, die buikzuiverende zyn

Eindelyk de fterkere verdunnende en ver*
deelende middelen zyn noodig in eene ver-
dikking van de wey, in eene verftopping en
verharding der klieren , in de ziekten der
huid, als oy voorbeeld in de fchurft, &c.

over de GENEESMIDDELEN, r/

De openende middelen zyn de vyf ope-
nende, groote en kleine wortelen, depatich
of paardikwortel, die van de ftinkende gou-
we, de wilde cichorei, enderzelverblade*
ren, de eer-en prys, de piffebedden, de
crocus martis aperiens, de tart arus vitriolatus,
en andere middel zouten, de agrimonie,
den afch van den fteel en peule der Room-
fche of Turkfche boonen, &c.

De zuiverende middelen zyn de Swaluwe-
wortel , de Florentynfche lifch, deRame-
nas, de bladeren van de aard-rook, van de
gezegende diftel, van de kleine huis-look,
van de Water� klaver, van de beekeboom;
hetpeperkruid, de waterkers, lepelblad,de
gom ammoniac, Sagapenum, de myrrhe,
het fpiesglas, het aftrekfel der houten, den
geeft van Ammoniac-zout, &c.

De verdunnende borftmiddelen zyn de
waterlook, de alantwortel, de wortel van
de florentynfche lifch , de bloem van fwa-
vel, de zee ajuins-honing azyn, de terra
foliata tartan, de benzoin , en de ontbin-
ding van kreeftoogen, in overgehaalde azyn,
&c. De ontbindende zyn de wond-midde-
len, hoedanigezyn de diftamnus ,de fcarley,
het fchurftkruit, de holwortel, en de genti-
ana, de wortel van Salomons zegel: de
bladeren van de kervel , het nitrum anti-
moniatum , de terra foliata tartari, en de
overgehaalde 5azyn met kreeftoogen.

De maagmiddelen zyn de Alantwortel,
B de

de welriekende Lifch of Calmus, de kalfs-
voec of duitfche gember, de peper, de
gember , dQtartarusvitriolatus, het zout van
alfem, &c,

De Buikzuiverende middelen zyn de mer»
curius dulcisy de jalappe, de lorkenzwamme ,
deMechoacanna, de alo�, &c.

Eindelyk de fterkfte verdeelende midde-
len zyn het pokhout, de China-wortel, de
Sarfaparilla, de falTafras , het zeepkruid,
de galbanum , de fagapenum , de flangen-
wortel , de mercurius dulcis , de JEtbiops
mineralis, J�tbieps antimonialis, en de mer-
curius fublimatus corrojivus &c.

Hoe zeer nu dekragten en eigenfchappen
dezer Geneesmiddelen beweezen zyn, zo
vereifeht egter de voorzigtigheid, dat men
de grootfte oplettenheid gebruike op de ge-
vallen en omftandigheeden. Meeft altoos
zyn de ontbindende middelen voldoende, om
de verdikking der vogten, welke men moet
wegneemen, te overwinnen; anderzints be-
reiden zy den weg voor de verdunnende,
en in 't algemeen waagt men niets met van
de matigfte verdunnende middelen overte-
gaan tot die, welker werking fterker is,
en die terftoiad en zonder eenige voorzorg
gegeven, ontfteeking zouden kunnen verwek-
ken in die verftopte deelen , waarvoor men
dezelve voorfchryft. Men moet dezelve
verbannen in alle Ziektens met ontfteeking,
in de hitte en verzwakking van de borft, en

over de GENEESMIDDELEN. 19

in eene fterke, harinekkige en drooge hoeft.
Zo men verpligt was dezelve te gebruiken,
zoude men noodzakelyk de drift der vogten
moeten bedaaren , eer men het gebruik der-
zelve voorfchreef, 't weik langdurendezyn
moet, en eerder plaats heeft in een gema-
tigde tyd van het jaar, dan in hetftrenge.
van de Winter; ten minfte wat de houten,
de gommen en de kwik betreft, aangezien
de uitwaafTeming, welke deze middelen kun-
nen veroorzaaken , en welke de koude nood-
zaakelyk zoude verhinderen, zo men des-
zelfs uitwerking niet mogte voorkomen,
door te zorgen, dat de Dieren behoorlykge-
dekt wierden.

Daarenboven vereenigd men deze ver-
fehiilende openende en verdunnende midde-
len met maagmiddelen , zomtyds met zuu-
ren, om 'er de werking van te maatigen,
met verzagtende, met buikzuiverendemid»
delen &c.

De aard en wyze , waardoor men de
fcherpte der vogten kan tegengaan, is,
gelyk ik reeds hebbe aangemerkt , de
zouten door verdikkende middelen te
verfiompen , en derzelver fcherpte bui-
ten ftaat te ftellen van te kunnen fchaa-
de"n,dezelve door verdunnende middelen als te
verdrinken, de ftyvigheid, hardheid, fpan-
ning en droogte der fpiervezelen te verbee-
tefen, en de ingetrokkenheid der kleine
vaatjes te herftellen.

20 V E RH A NDELING,

De konft bereikt deze ond�rfcheide oog-
merken door die Geneesmiddelen,. welke in
't algemeen Verzagtende genaamd worden.
Deze middelen zyn de heemftwortelen * de
waterplompen, de flangewortel, de kaas-
jesbladeren , het glaskruid, de beerenklaauw,
het wollekruid, de vioolbloemen, de klap-
roofen , de witte leli�n, de bernafie, de
camiliebloemen , de gerwe of duifendblad,
de vier groote en kleine verkoelende zaa-
den, de faffraan , delatouw, deporcelein,
de oflTetong , het lynzaad, gerften water,
de arabifche gom, de walfchot, de melk,
de gom-draganth, het zaagfel van harts-
hoorn, de honing, het afkookfel van
koorn zemelen, de zoete en verfche oli�n,
&c.

Deze middelen verfchillen weinig van het
grootfte gedeelte van die , welke men aan-
merkt als temperende , weekmaakende, ver-
dikkende, en als borftmiddelen.

Zoo men eenige prikkeling of ontfteeking
in de eerfte wegen vermoed, als het gevolg
van een kwaad voeder, van zommige
fcherpe bytende planten, of van eenige in-
feften van een bytende, ineetende aart,
welke het Dier kan hebben doorgeflikt,zul.
ten de melk, de zoete verfche oli�n , en in
't algemeen alle verdikkende middelen, die
prikkelende fcherpe deeltjes verftompen, en
tegelyk, deaangedaanedeelen befchermen-
de, zullen zydekrampagtige beweegingen,

over de GENEESMIDDELEN, *i

welke de eerfte verwekt hebben, doen op-
houden.

In de Ziekeen der huid, en in alle andere
ongemakken, welke men aan eene fcherpte
der vogten moet toefchryven, zullen de
verzagcende middelen,die te gelyk verdun-
nen, gelyk het water met zemelen vermengd,
de latouw,de endivie, de bernaiie, de os-
fetong; gelyk ook de weekmaakende, als de
kaasjesbladeren, het glaskruid, de beeren-
klaauw, het bingelkruid, &c. met vrugt
gebruikt worden, en zullen het Dier voor-
bereiden tot de ontlaftingen, welke men on-
vermydelyk verwekken moet, en zullen
daar en boven de hevige prikkeling voor-
komen , welke onvermydelyk zoudegeboo-
ren worden, op her fchielyk geven van mid-
delen , gefchikt om de geheele mafla in be-
weeging te brengen, zo dezelve niet waa-
ren voorgegaan door alle zulke middelen,
die in flaat zyn om de zouten te verfprei-
den.

Wanneer het oogmerk is, om het vogt,
't welk zig in de holligheid van de Longe-
pypjes en de long affcheid, te, brengen tot
dien (laat, welke het zelve moet hebben,
de fcherpheid, welke het zelve mogt ver-
kreegen hebben, te verftompen , om in een
woord, te doen bedaaren de drooge en he-
vige hoeft, door eene wezentlyke fcherpe
wateragtige flym, welke de longepypjes en
B 3 blaas-

blaasjes prikkelt, veroorzaakt, moetende
verzagtende borftmiddelen gebruikt worden >
en deze middelen zyn de honig, de wal-
fchot, het longenkruid, de heemft of ma-
luwe, de vioolbloemen, de klaproofen, het
lynzaad , de waterplompen , de faffraan,
«Sec.

Een afkookzel van den heemftwortel, het
lynzaad, de arabifche gom, &c. zyn van
groot nut, tegen de moeylykheid of pyn in
't water maaken; het zaagfel van den harts-
hoorn , de bloemen en bladeren van het
wollekruid, de zoece en verfche oli�n zyn
van geen minder nut in de vetfmelting
der Paarden in de loop , het zy men
dezelve geeve by wyze van een drank, het
zy door middel van een Clyfteer, met by-
voeging van eenige vette , fmeerende din-
gen.

Eindelyk in alle gebreeken veroor-
zaakt door eene fcherpheid der vogten,
is de algemeene aanwyzing te verzag-
ten.

Om des te fpoediger de pynen te doen be-
daaren, vereenigd men verzagtende,met ver-
doovende middelen; zomtyds vermengd men
ze met verdunnende, en openende middelen;
dikwils maakt men tegelyk gebruik vanver-
deelende, of verzagtende borftmiddelen ,
voornamelyk als men verpligt is, het vogt
van de long te gelyk te verzagten en te ont-
binden &c.

over de GENEESMIDDELEN. 23

Ontlajlen, is by gebrek van de kragten
der natuur, door behulp der kond, de
�itdryving van verfcheiden overtolli»
ge Itoffen te bewerken door de onder-
fcheide ontlaftweegen, welke den uitgang
derzelve kunnen toelaten. De middelen
welke deze uitwerking doen , kunnen
derhalve niet dezelfde "zyn. Die , welke
de affcheiding der pis bevorderen, kun-

Inen de ontlading der vogten , afgefchei-
den door de kwylklieren, niet verwekken :
gelyk die Geneesmiddelen, welker eigen-
ichap is deze te bevorderen, nimmer iets
zouden toebrengen tot bevordering der ge-
voelige en ongevoelige uitwaalTeming, tot de
buiksontlafting, tot de uitwerping van die
fiymerige ftuffe, met welke het fnotvlies
bedekt is, &c.

De bladeren , en de wortel van de
Hafelwortel, de Gratiola, de witte nies-
wortel, de groote fpurge of wolfsmelk,
het zaad van fpringkruid,- de ipecacuanba,
de gilla vitrioli van Paracelfus, het glas

ivan amimonium, de braak-wynfteen, be-
reid met den zogenaamde faffraan van me-
taaien _, zyn fterk werkende middelen;
maar die in de Vee-Geneeskunde, ten mins-
ten, wat den Os, het Paard, het Schaap,
den Ezel enden Muil-ezel, &c. betreft,
niet van dat gebruik en die nuttigheid zyn,
welke deze middelen in de Geneeskunde van
den Menfche hebben.

Twee- en- twintig grein' van de braak-
wyn-fteen,zodanig, als dezelve in de Apo-
theeken te Lyon bereid word, en waarvan
men aan de Menfchen tot twaalf grein'
geeft, hebben geene werking gedaan opeen
Schaap. Dit Dier had in twaalf uuren niets
gegeeten. Men deed het zelve ten fes uu-
ren des (morgens tien grein' van dit braak-
middel inneemen, ten agt uuren gaf men
het door middel van een hoorn, veel laauw
water; dit water, wel verre van walgingen
te weeg te brengen, gelyk het zelve in de
Menfchen verwekt, fcheen eer het Dier te
verleevendigen; ten negen uuren gaf men
het zelve wederom vier grein' van hetzelve
braakmiddel; ten halftien uuren wederom
vier, en ten halfelf uuren nog even zo veel;
men nam niets waar , dan eene zeer overvloe-
dige ontlading van pis, welke niets van des-
zelfs natuurlyke helderheid fcheen verloo-
ren te hebben, en welke ontlading wel kan
veroorzaakt zyn, door de groote menigte
van laauwe dranken, welke dit Dier tegen
wil en dank had ingefwolgen.

Hondert en twintig grein van deze zelf-
de wynfteen ten agt uuren des fmorgens nug-
teren gegeven,aan eene zeer levendige en
flerke Muil ezelin, verwekten by dezelve
eenigetyd daar na, en tot negen uuren toe,
hevige kloppingen indezyde , enhygingen,
waar op veele rommelingen in den buik
volgden. Zy kaauwde zonder ophouden,

over de GENEESMIDDELEN. 2j

eens ontlafte zy den drek en de pis als na
gewoonte.

Een quartier na tien uuren van denzelve
dag, gaf men dezelve in een aftrekzel van
een once fenebladeren, twee hondert en veer-
tig greinen. Op het zelve ogenblik, dat de-
ze drank gegeven wierd, ontlafte zy voor
de tweedemaal den drek, zynde dezelve in
keutels, gelyk in den natuurlyke ftaat;

Imaar vyf minuten daar na, was die, wel-
ke zy doe ontlafte, veel minder gebonden,
en terftond ontlafte zy ook een dikke pis, en
wit gelyk als melk. Een kwartier na elf
uuren waren de ontladingen zodanig als men
dezelve ziet na de uitwerking eeser purga-
tie j dit Dier had geen afgangen meer, ge-
durende het overige van den dag , maar ze-
dert den middag pifte zy tien maaien, en
deze pis behield de dikte en witheid, welks
l men te voren had waargenoomen.

Den volgende morgen verwekte eene her-
I haalde gifte van twee hondert en veertig
greinen, by deze zelfde Muil-ezelin, geen de
minfte kloppingen of hygingen ; alleenlyk
proefte zy zeer dikwils inden voormiddag,
maar zedert drie uuren in den namiddag, toe
fes uuren des avonds, ontlafte zy pis even als
wy gezegt hebben, en had tien buikontlas-
tingen, gelyk als of men dezelve een buik-
I zuiverend middel gegeven hadde.

Den derde dag gaf men aan dezelve een

I once van dit braakmiddel, twee uuren daar-

na deed men dezelve, gelyk men ook in de
vorige Proefneemingen gedaan had, veel
laauviNvater drinken, zy proefte dikwils en
ontlafte veele en zeer witte pis, en had in
den tyd van agt uuren tien of twaalf ont-
laftingen van drekftoffe, en fcheen zeer ver-
moeic te zyn.

Men liet dezelve eenen dag ruften. Ver-
volgens gaf men ze twee once van denzel-
ve wynfteen, welke geene merkelyke uit-
werking te weeg bragten; het Dier proefte
niet, gelyk hetzelve te voren zeer dikwyls
gedaan had, zo dra ze het middel haddein-
genoomen. Zy pifte zeer dikwils; de pis
was troebel, maar minder wit, en zy had-
de geenen afgang.

Eindelyk na eene tuiTchenpofing van twee
dagen, gaf men aan dezejve hondert en fes-
tig greinen Nitrum arfenicale, 't welk nog
eenige kloppingen , of hygingen, nog rom-
melingen te weeg bragten, ook en proefte
zy niet, de drank was veel minder^ nog-
tans pifte zy in den tyd van vier ea twintig
uuren ten minfte veertig maaien, de pis
was zeer helder, de ftoffe, welke zy door
afgang ontlafte, was witagtig, lymerig,
en vermengd met gedeckens van het bin-
nenfte of vlokagtige vlies der darmen, want
het Dier geftorven enterftond geopend zyn-
de, vond men dit zelfde vlies op veele plaat-
fen in de Maag en Darmen ontftooken en
ingevreeten; de klieren van het darmfcheil

over de GENEESMIDDELEN. 27

fcheenen voor het grootfte gedeelte veret-
tert; door drukking kwam 'er eene zeer (tin-
kende ftoffe uit, en op deze ftoffe aldus
uitgedrukt, volgden wormen ter lengte van
een duim en omtrent twee lynen dik.

Tagtig grein' van het glas van antimonium
aaneen fterk Paard des (morgens ten zeven
uuren nugteren gegeven, veroorzaakten eeni-
getydnadathyeen menigte laauw water had
gedronken,aanmerkelyke rommelingen in den
buik, eene zekere zoort van walgingen of
vrugteloofe pogingen tot braaken, menig-
vuldige bruillchingen en kloppingen in de
zyden, of hygingen, die vry fterk waa-
ren, by kaauwde zonder ophouden , en de
winden, welke hy in menigte door den aars
loosde, hadden eeneondragelyken flank.

Welhaaft ontlafte hy eenmaal den drek,
zynde dezelve natuurlyk gebonden, ten
negen uuren hielden de kloppingen op, en
de drek, welke hy als doe voor de tweede
maal loosde, fcheen minder hard te zyn.

Een kwartier na tien uuren van denzelve
dag gaf men hem, in een aftrekzel van een
once fenebladeren,feftig grein' van hetzel-
ve glas, ten halfelf uuren ontlafte hy voor
de derde en laafte maal wederom den drek,
en gedurende het overige van den dag loos-
de hy tot twintig onderfcheide reifen eene
dikke pis, welke zo wit als melk was,

Dit Dier heeft nog zeer lang geleeft zon-
dep

der dat dit braakmiddel, en deszelfs over-
blyfz�l e�hige de minde kwaade uitwerking
op hetzelve gedaan heeft, en mogelykzou-
de het nog leven , zo men hetzelve niet ge-
bruikt had tot ontleedkundige proeven en
leffen.

Men begrypt ligtelyk, hoe veel ligt men
uit diergelyke proefneemingen zoude kun-
nen haaien, wanneer dezelve nog meerder
regelmatig genoomen, agtervolgd en ver-
meenigvuldigd wierden op de herkaau-
wende en andere gras�etende Dieren, by
welke de braaking onmoogelyk is; maar zo
deze voldoende zyn, om aantetoouen deze
onmooglykheid ,is hetklaarblykend,dat wy
ten hunnen opzigte berooft van die toevlugt,
welke de braakmiddelen ons verleenen in
het behandelen der Ziekten van den Menfch,
ons niet zouden kunnen ten nutte maaken
dezen zekere en fpoedige weg, om de maag
t� ontladen van die doffen, welke dezelve
hinderlyk zyn, die de verteerings zappen
bederven, die de affcheiding derzelve be-
letten , en welke de fpiervezelen van dit in-
gewand verzwakken; om aan de kwaade
en befmettelyke gidende doffen den tyd
te beneemen, van te kunnen doordringen
in de wegen van den omloop van het
bloed, en aldus de geheele mafla te ont-
dellen; om het Zenuw - gedel in bewe»
ging te brengen, wanneer het nodig zy,

<Jver de GENEESMIDDELEN. 2$

om door die heilzaame fchokkingen ter reg-
ter tyd aan hec ganfche geftel toegebragt,
eene afleiding te weeg te brengen; om voor
te komen den flilfland der vogten; om die
aancezetten, welker beweeging vertraagt
is, om de afklenizingen te her (tellen, om
inwendige verfweeringen te doen ontlas-
ten, &c.

De middelen, om aldus met fpoed alle
deze onderfcheide werkingen voort te bren-
gen , ons ontnoomen zynde , tot welk een
itaat van behoeftigheid en gebrek zoude dan
de Geneeskunde der Dieren niet gebragc
zyn, indien men na de (tellingen, bevat in
de werken van byna allede Schryvers, wel-
ke over deze ftofFe gehandelt hebhen, de-
zelve ook nog beroofde van het vermo-
gen, om buikzuiverende middelen in 't werk
te kunnen ftellen, onder een valfch voor-
wendfel van doodelyke wanorders, welken
zy veroorzaakt hebben?

Deze wanorders kunnen wezentlyk en
waaragtig zyn, maar zoude derzelver oor-
zaak niet geleegen zyn in die barbaar-
fche vereenigingen, in die wanflallige ver-
mengingen , welke de Kwakzalvers berei-
den, en die uit veele in zig zelfs kragti-
ge en heilzame middelen als een nieuw foorc
van vergift doen voortkomen? Zoude dezel-
ve niet gelegen zyn in de onkunde van de
gepafte giften ten aanzien van de natuur en

de hoedanigheid der ftoffe, welke men ge-
bruikt, en ten opzigte van den ouderdom,
de fterkte, en het temperament, 't welk
maar al te dikwils onbekend is, van het
Dier, aan het welk men die middelen ge-
geven heeft ? Heeft men altoos met de ver-
eifchte omzigtigheid de onvermydelyke
voorzorgen, welke het gebruik dezer Ge-
neesmiddelen vorderen, waargenoomen? Is
dezelve zorgvuldigheid voorafgegaan van
eene aderlating in die gevallen, alwaar de-
zelve noodzakelyk was, van bevogtigende
en verzagtende dranken, gelyk ook van
herhaalde verzagtende Clifteeren, gefchikt
om te ontbinden en van te voren te ontlas-
ten een gedeelte van de dikke drekftoffen,
om de ingewanden als te ontfpannen, en
voor te bereiden tot de werking van het
middel, en aldus de wegen zonder pyn te
openen? Was de maag welke het buikont-
laftend middel ontfiiag, niet overlaadenmet
Voedzels, en heeft men de oplettenheid ge-
bruikt, om, vier of vyf uuren voor, en
even zo veel tyd na het geven van het
middel, aan het Dier alle gelegenheid te
beneemen van zig met voeder op te vul-
len ? Waaren die Geneesmiddelen onder
eene drooge of natte gedaante? Zyn deze
onderfcheide gedaancens wyslyk gefchikt ge.
weeft na de gefteldheid of temperamenten
der voorwerpen , en is de keuze bepaalt ge-
worden na eene overweeging der drooge of

over de GENEESMIDDELEN. 31

vogtige fpyze , waarmede zy gevoed wa-
ren? Heeft men de uitwerkzelen der buik-
zuiverende middelen, die in dranken gege-
ven waren , in de eene en andere dezer
onderwerpen vergeleeken met die der pillen,
of der poeiers, welke zomtyds de darmen
van zekere Dieren zeer iterk aandoen, en
L de maag ontfteeken door derzelver vaftheg-
ting en verblyfineenig gedeelte vanderzel-
verwanden? Heeft men altoos agt gegeven
op de Lugtftreeken, op deSaifoenen, op
j den tyd, wanneer het nypen en de ftreng-
j heid van de koude bovenmaatigzynde, de
I vaten toegefloten worden, en wanneer ook
\ aan den andere kant, in de verpligting, waar-
I in men zig gemeenlyk bevind, om het Dier
aan de lugt bloot te ftellen, om hetzelve
van tyd tot tyd in eene gematigde bewee-
ging te brengen, welke de zo nodige uit-
! waaffeming bevordert, het te vreezen zy,
dat die zelfde Lugt, waar tegen het dik-
wils niet genoegzaam befchutis, hetzelve
treffen en gebreekenveroorzaake, waarvan
hetzelve zoude zyn bevryd gebleeven , zo
j men behoorlyke zorg had gedraagen, om hec
i zelve beter te dekken ? Heeft men wel be-
dagt, dat in eene zeer groote hitte, wan-
neer het verlies van vogten veel aanrnerke-
f lyker is, 'er ook in een zeker opzigt en ge-
woonlyk eene droogheid der ingewanden en
zelfs van het geheele lichaam plaats heeft,
men zeer fpaarzaam behoorde te zyn in 't

bruiken van die Geneesmiddelen ? Is het
gebruik, 't welk men 'er van gemaakt heeft,
altoos gepaft en wel overvvoogen geweeft ?
Heeft men de natuur niet ontroert en tegen-
gegaan , en heeft men aldus zelfs geen' hin-
derpaalen aan zyne oogmerken geftelt, door
met deze ontlafting, andere ontladingen,
welke de natuur bereide; te verhinderen ?
Heeft men de gevaaren wel overwoogen,
welke men loopen konde , wanneer de
maag zwak of ontdoken was , en wanneer
'er heetekoortfen, fterke beweegingen van
het bloed , fnydingen in de darmen, en dit
inwendig verborgene brand aanweezig zyn,
waar door de darmen der Dieren zomtyds
zyn aangedaan, zonder eeniguitwendig te-
ken? Heeft men niet zeer fterke buikzui-
verende middelen verkoozen, boven de
zagter werkende buikontlaftende, indege-
breeken van de borst, in de hoest, in de ziek-
tens der huid, welke door eene wezently-
ke fcherpheid veroorzaakt zyn , en in wel-
ke deze laaftendoor de darwen te ontladen ,
de vogten zouden verzagt, of ten minften
de prikkeling en ontfteeking niet ver-
meerdert hebben ? Heeft men zig inzom»
mige gevallen van een zeer groote hit-
te of van eene brandende koorts, bepaalt
tot die middelen, welke in ftaat waaren ,
om de inwendige beweeging van het bloed,
en de gifting der gal te verzwakken, hoe-
danige die zyn onder welke men het Epfoms

over de GENEESMIDDELEN. 33

en Sedlitz � zout, het zout van planten, en den
room van wynfteen vermengd, en welke men
geeft in afkookfels van zuure planten ?
Heeft men wel onderfcheiden die middelen,
welker gebruik het meed dienftig was, ia
eene verdikking der vogten en eene verftop-
ping der vaten , in die gevallen, waarin hec
van de grootfte aangelegenheid is, het ze.
nuw - geitel te doen fchudden, en heeft men
in die Dieren, by welke het zenuw � geitel toe
on regel maatige beweegingen geneigd was,
de noodzaaklykheid overwoogen, om als
dan de buikzuiverende middelen met veel
water vermengd te geven? Eindelyk bevat-
tede de maag en darmen, zo dikwils men
zyn toevlugt tot deze middelen genomen
heeft, altoos (toffe, welke noodzaakelyk
moeften uitgedreven worden ? En heefc
men, by gebrek van zodanige (toffe, aldus
niet aan derzelver werking onderworpen
die, welke goed en nuttig waren? Heefc
derzelver kragt, dus niet onmiddelyk op
de Zenuw - vezelen gewerkt ? Hebben der-
zelver deeltjes, door zig zeer fchielyk te
vermengen met het bloed, 't welk zy dus
door gedwonge onnatuurlyke affcheidingen
hebben kunnen ontbinden, en van deszelfs
vloeibaarfte en meeft balfemagtige gedeelte
berooven, de vogten niet uitgeput, en als
doen verdrogen? In een woord, de zwak-
heden, de afkeerigbeid van voedfels^ de
ontroering, de koorts, de algemeene ont>
C ftee*

fteeking, en alle de toevallen, hoedanigezy
ook zyn mogen, welke de gevolgen ge-
weeft zyn van gegevene buikzui verende
middelen, en welke maar al ce dikwils aan
de Dieren den dood hebben veroorzaakt,
heeft men die alle in 't algemeen en te regt
moeten toefchryven aan de Geneesmidde-
len, eerder dan aan de onkunde van hun ,
in welkers handen dezelve ge weeft zyn ,
gelyk het zwaard zoude zyn in de handen
van een Kind, of van een woedende ?

Diergelyke denkbeelden hebben veele
Geneeskundige van vroegere tyden verleid ^
welker naaraen zelfs vermaard zyngeweeft ₉maar die in de daad niet anders kenden,
dan het elaterium, en het nieskruid. Door
de ontdekking van een oneindig aan-
tal van minder fterke, en met de kragten en
het temperament van den Menfch meerder
overeenkomftige middelen, gepaart met de
wezentlyke nuttigheid van zodanige Genees-
middelen , in eene oordeelkundige behande-
ling van het grootfte getal der ziekten, waar
door dezelve kan worden overvallen, heb-
ben latere Geneesheeren het vertrouwen en
den moed wedergekregen, en niet toegelaa-
ten, om, in navolging van dezelve,depur-
geermiddelen langer als doodelyke werktui-
gen te befchouwen. Een niet minder ge-
lukkige tyd tegenwoordig de Geneeskunde
van het Vee ligt by zettende, zaji dezelve

over de GENEESMIDDELEN. 35

buiten twyfel ophouden van die toevlugten
langer te verzaaken, welke dezelve des te
dierbaarder zyn moeten, daarzy, ontblooc
van die der braakmiddelen, op geenerhande
wyze zoude kunnen vervullen he: gebrek
van die onclaft - middelen, waar van wy thans
fpreeken. Zy zal dan voortaan niet meer
verwerpen deze zo nuttige middelen , om
de eerfte wegen te herftellen, dikwilsen na
maate van de ziekten zelfs verflaauwt en
verzwakt door gebrek van dekragtderzap*
pen, welke gefchikt zyn ter ontbinding der
voedzels; om te vernietigen de uitwerkin-
gen, en tegentegaan de aanmerkelyke ver*
anderingen, voortkomende uit de vermen-
ging van deze zelfde bedorvene vogten met
het bloed, om nodige afleidingen te ma-
ken ; om de herfenen te ontladen i om de
ingewanden van den buik van alle belemme-
ring te bevryden; aan het bloed deszelfs
vloeibaarheid te herftellen, den omloop in
de kleinfte hair - vaatjes gemakkelyker te
maaken; om in den ftroom van het omloo-
pende bloed weder te brengen die vogten»
die daar van afgefcheiden waaren* om de
gantfche maffa te ontladen van de overtol-
lige vogten, waar mede dezelve b�laadeQ
was, &c.

De buikzuiverende middelen, welke men

in de Geneeskunde van het Vee kan aannee-

men, zyn de eiken- vaaren, de Tamarin*

den, het Epfoms- en Sedlitz- zout, het

₃<5 V E RH A N DELING

zout der planten, het zout van G/auber,
het Salpeter, de room van wynfteen, de
<magnejia₉ de Tartarus F�triolatus, de man-
na, het extraftum Catbolicum, de Rhabar-
ber, de fenebladeren, demercurius-dulcis
de alo� , de lorken - zwamme, dejalappe,
de Mecboacanna, de turbith - wortel, de
Scammonium, de gom-gutta, het fwarte
nieskruid, de gratiola> de Coloquint- ap-
pelen , het elaterium, of ezels- komkommer-
zap, de trocbisci albandal, het extract van
Coloquinten, van de groocefpurge, &c.

De eerfte dezer middelen zyn zagter
werkende, dan de andere, en moeten hier-
om de voorkeur gegeven worden in die om-
tfandigheeden , in welke 'er een merkelyk
gevaar te wagten is, van de gantfcbe mas-
fa te verdunnen, en ontfleeking aan te bren-
gen, de al te aandoenlyke of reeds te fterk
gefpanne vefelen te prikkelen, van door die
aanprikkeling eene reeds aanwezig zynde
fcherpheid te vermeerderen , de vogten te
berooven van het overige van derzelver
wateragtig gedeelte, waan an zy reeds maar
al te veel ontbloot zyn, de ontfleekingen te
vermeerderen, &c.

De kragt der andere buikzui verende mid-
delen is veel fterker, derzelver uitwerkin-
gen zyn ook veel duidelyker en aanmerke-
lyker, maar zy komen niet te pas, dan
wanneer men niet behoeft te vreezen voor
eeae te fterke beweeging van het bloed,
s J wan-

over de GENEESMIDDELEN. 3?

wanneer het oogmerk is het zelve te ver-
deelen, en deszelfs beweeging te doen ver-
meerderen , op de verftopte vaten eene kragt
te doen , welke fterker is dan den tegen-
fland, welke den vrye omloop der vogten
belet, de ontlafling der overtollige water-
agtige deelen te bevorderen, en na buiten
te dry ven een verrotte floffe, welke ander-
zin ts in de rnaffa van het bloed overgaande,
hetzelve altoos meer en meer doed beder-
ven , &c.

Eindelyk de laatfle dezer Geneesmidde-
len, hoedanige zyn de turbith- wortel, de
fcammonium, de gom >gutta₇ het nieskruid,
de gratiola, &c. nog oneindig meerder prik-
kelende zynde, veroorzaken ook veel rui-
mer ontlaftingen; zy beweegen en verdun-
nen het bloed veel fterker; men neemt toe
dezelve zyn toevlugt niet, dan in die ge^
vallen, alwaar de minder kragtige buikzui-
verende middelen onvoldoende zouden zyn ;
wanneer de vezelen in een foort van on-
gevoeligheid en werkeloosheid zynde, men
zig niet moet laten te rug houden door
de vrees, van eene al te fterke prikkeling
en beweeging van het zenuw -geitel; wan-
neer men zig in de verpligting gebragc
ziet , om aanrnerkelyke ontlaftingen te
weeg te brengen, om dikke taaye, Jyme-
rige ftoffe uittedryven, welke de Chyl be-
derven, en die eene verflapping van de
fpiervezelen van de maag en der darmen
C 3 rer«

veroorzaaken, &c.; maar indien de zelve
niet ter regter tyd, en met omzigtigheid
en voorzorg gegeven worden, zyn dezel-
ve niet anders, dan bytende, ineetende en
ontfteking verwekkende middelen, in ftaat
om de vliezen der darmen te verfcheuren ,
de vogten van derzelver vloeibaarfte dee-
len te berooven , de floffe der Dierlyke
geeften te doen vervliegen, en de vaten
te ontledigen, waarvan eindelyk eene aller
pynlykfte dood het gevolg is.

De werking van de eene en andere dezer
ontlaftende middelen , is hier veel langzaa-
jner, als by den Menfch, ten minde een aan-
zien van de Dieren van een zeekere zwaar-
te en dikte. By voorbeeld, in een Paard
openbaart zy zig niet, dan vyftien, agt-
tien, ja zelfs vier en twintig uuren na dat
men nun dezelve heeft ingegeven, vermits,
hoe grooter de uitgestrektheid van de dar-
men en derzelver vaten is , door welke de
deeltjes der buikzuiverende middelen mo�-
ten doorgaan, hoe meerder tyd zy ook tot
derzelver werking nodig hebben. Men kan
dan de traagheid in derzelver uitwerkingen
aanmerken als eene nieuwe proef, dat de
deelen van deze middelen tot in het bloed
doordringen, 't geen reeds in de Merry-
paarden en Melk - koeyen, gelyk ook in de
Vrouwen, die zoogen, beweezen en be«
yefligd is, al?o derzelver zog dan ook de

over de GENEESMIDDELEN. 3*

kragt verkreegen heefc, om de jonge Zuige-
lingen te doen purgeeren.

Derzelver werking is ook nog daar en bo-
ven min of meer langzaam, voor eerft, na
derzelver foort; die der aller fterkfte buik-
zuiverende middelen, hoedanige zyn de
harsagtige, is minder (chielyk na maace van
de ftoffe, welke de werkende deeltjes be-
lemmert , en verhindert, dat zy zig fpoe-
dig ontbinden: ten tweede, na maate van
het drooge of natte voeder, waar mede de
Beeften gevoed zyn, zyndedie, welke men
gras te eeten gegeven heeft, veel meer vat-
baar voor derzelver werking, dan die, wel-
ke men geftadig met droog voeder gevoed
heeft: ten derde, na maate van de zwak-
heid of tederheid van het Dier, na de min-
dere of meerdere fterkte van zyn natuur 5
want 'er zyn Paarden, by welke de honig
de uitwerking van een buikzuiverend mid-
del doed; aldus is een mengzel van een pond
honig in een maatje zemelen, of een gely-
ke hoeveelheid zemelen en honig in een
genoegzaame quantiteit water gekookt, dik-
wils een zagt en voortreffelyk buikzuive-
rend middel geweeft in zommige gevallen,
van kloppingen in de zyde, van hoeft, van
verzwakking, van vermagering veroorzaakt
door vermoeidheid, zynde het gebruik daar
van nogtans te regt verboden na verloop van
vyf of fes dagen, of zelfs eerder, zode
veroorzaakte ontlading van zig zelfs een
C 4 eind*

einde heeft genomen: ten vierde,- na de ge»
daante, onder welke men die middelen ge-
geven heeft, vermits de ontbondene of nat-
te buikzuiverende middelen altoos minder
tyd nodig hebben, om derzelver werking
te doen, dan. die, welke men in eene vas-
te zelfftandigheid geeft: ten vyfde , na
maate van de giften, waar toe het altoos
van groote aangelegenheid is de natuur raad
te pleegen, en welke, wanneer zy te flerk
zyn, de werking langdurender doen zyn, zo
zy dezelve al niet fpoediger maaken, en
ook overmatige buikzuiveringen kunnen ver-
oorzaaken, cegen welke men maar al te
dikwils vrugreloos verzagtende, en verdo-
vende middelen <%c., voorfchryft, het zy
in dranken, het zy door middel van Cly-
fleeren: voor 't overige wanneer de dofes
of gifeen te zwak zyn, dan zyn deze mia*
delen geen ontlaftende middelen meer, de
magnejia is dan zuurbrekende, de room van
wynfteen temperende, gelyk ook de falpe-
ter, die daar en boven pisdryvende is; de
manna is een borftmiddel, de alo� en de
Rhabarberzynmaagmiddelen, de mercurius
4ulcis openende, het elaterium en zelfs de
Coloquint- appelen in een zekere bepaalde
hoeveelheid gegeven, zyn niet anders, als
verdeelende en fterk ontbindende midde-
len, &c.

Uit overweeging nu van dit alles, kan
fnen oordeelen, hoe weinig noodzaaklykheid

over de GENEESMIDDELEN. 41

'er zy, van zo dik wils ter bereiking der oog*
merken, welke wel overwoogen fehynente
zyn , tot zekere vermengingen van Genees-
middelen overtegaan, welke ik oordeele,
dat men in de beoeffening der Geneeskunde
van het Vee, zeer gemaklyk kan nalaaten,
indien men maar aan den andere kant in de
verkiezing der middelen, en met betrekking
op de omitandigheden, welke 'er kunnen
voorkomen , agt geeft op de veranderende
eigenfchappen en kragten, welke zy bezit-
ten; aldus zoude men in het geval van eene
zwakheid der maag en kwaade fpysvertee-
ring, in plaats, van de zelve te vereenigen
met maagmiddelen, die vermenging kunnen
vermyden met zigtebepaalen, tot die buik-
zuiverende middelen, welke maagmiddelen
in zig zelfs zyn. Insgelyks zoude men zig
bedienen van de Rhabarber, de welrieken-
de eekel of Roodeloop- nooten, &c. wan-
neer men eenige zamentrekking moet trag-
ten te verwekken; met de manna voor te
fchryven, wanneer het oogmerk is te ver-
zagten en te ontfpannen, &c. Myn voor-
neemen is nogtans niet om alle vermenging
tegen te gaan, indien het mogte gebeuren,
dat deze Geneesmiddelen onvoldoende wa-
ren , nog ook om die der koortsverdryven-
de te verbieden, om de koortfen te ontwor-
telen, ^ welke men op geene andere wyze
overwinnen kan, of die der zweetdryven-
de; wanneer het oogmerk zy om te verdun-
C 5 nen,

nen, en met kragt te verdeden de verdikte
vogten, die hier en daar verfpreid zyn, ge-
lyk in de fchurft der Paarden, &c.

In het geven van buikzuiverende mid-
delen , gelyk ook van alle dranken, hoeda-
nige zy ook zyn mogen, door middel van
den hoorn, moet men daar en boven eene
voorzigtigheid gebruiken , omtrent welke
men in t algemeen maar al te dikwils in
gebreken blyfc, het zy «ner de Dieren al te
lang, en zonder tuf�chenpoofmg tehoudenin
dien gedwonge ftand, in welke men genood-
zaakt is dezelve te plaatfen, om ze den
drank te doen doorzweigen, het zy met
a&nftonds, en telkens kort op malkander de
hoornen geheel ledig te gieten in derzelver
bek uit vreefe van een gedeelte van het vogt
te verliefen, en met gevaar van dezelve te
doen (likken; 't welk men gemaklykzoude
kunnen voorkomen met van boven deze zoorc
van drinkbeker te fluiten , en met denzelve
aan het dunde einde, drie of vier vingeren
breed te bekleeden met een zoort van een
klap, die, door eene zeerligtedrukkingzig
openende, en aanftonds en naar welgeval-
len weder kunnende gefloten worden, niets
van dien drank zoude laten uitvloeien, dan
die quantiteit, welke men aan het zieke
Dier zonder enig gevaar geven kan.

Voor het overige, geeft men deze ont-
ladende middelen aan de Dieren, niet alleen
met hun dezelve door den mond t� doen in

over de GENEESMIDDELEN. 43

neemen, maar men gebruikt dezelve oolcby
wyze van Clyfteeren, en met des te meerder
vrugt, daar de dikke darmen, doorderzel-
I ver uitgeftrektheid en groote, voor al in de
Paarden, veel plaats verfchaffen voor deze
middelen, en alzo derzelver werking nood-
I zaakelyk vermeerdert word; het is aldus,
I dat wy door dit middel de al te traage oat-
lafting voorkomen, welke een purgeermid-
| del op zig zelfs, of in een drank gegeven ,
; zoude hebben veroorzaakt; zeer dik wils ook
ontlaft men met fterker buikzui verende mid-
delen te gebruiken, door deze weg op eene
aller heilzaamfte wyze, de Dieren, by wel-
ke die zelfde middelen op eene andere wyze
gegeven, ongemakken zoude hebben kun-
nen veroorzaaken; gelyk men ook in die ge-
vallen , alwaar het nodig is, eene minder of
meerder flerke prikkeling te veroorzaaken,
met zeer veel nut op deze wyze de zoda-
nige dezer middelen gebruikt, welke nog
veel kragtiger en fterker zynj alsdanbrengc
men dit vogt in door middel van de Cly-
fteerfpuit, welke het zelve veel verder
dryft, dan het zelve gebragt word, wan-
neer de lavementen eenvoudiglyk iogebragc
worden met een ander foortvaninftrument,
waar van men zig met zeer veel gemak be*
I diend in die omftandigheid, als het Dier
I zonder ophouden zoude willen het vogt we-
; der na buiten dry ven, en wanneer dit zelf-
I d� vogt, met kragt tegen de darmen ge-

44 V E RH A N D E L I N G

fpooten en aangedrongen, de prikkeling zou-
de doen vermeerderen, welke de verzag-
tende, verkoelende, verdovende, enande-
re naar gelegenheid aangewende klifteerea
moeten doen bedaaren, <Scc.

Alle Dieren waaflemen uit in den flaae
van natuurlyke ruft en bedaardheid, laaten
de uitwaaflemende vaaten, die niet anders
zyn dan deuicerfte einden der flagaderlyke
bloedvaten, gefladig uitvloeien een fyn,
zagt, wateragtig en voedend vogt door de
poren of openingen van de uiteindens van
die zelfde vaten, welke zig openen aan de
oppervlakte van het lichaam, Deze uit-
wadfleming, deze uitdamping, welke plaats
heeft byna in de ganfche uicgeftrektheid van
het lichaam, is bekend onder den naam van
ongevoelige doorwaafleming. Wanneer de
beweeging van het flagaderlyk vogt vermeer-
dert en aangezet word, door enigerhande oor-
zaak, gelyk door eene flerke en verdub-
belde werking der fpieren, als ten tyde van
eene flerke aanhoudende beweeging, of door
eene zeer hevige koorts, &c. ofwel als'er
eene ontbinding van het bloed plaats heeft,
een verlies van de veerkragt in de vaten,
&c., de (toffe dezer ontlafling veel over-
vloediger zynde , en zig als dan in de ge-
daante van druppelen vertoonende, zo noemt
men dit in de Dieren even gelyk in deo.
Menfch, het zweet.

In de Geneeskunde van den menfch on>

over de GENEESMIDDELEN. 45

dirfcheid men twee foorcen van middelen *
de eene in f�aat om, door eene zagte be-
weeging in de vogten te verooorzaaken,
deze ongevoelige ontlafling van deallerfyn-
fte onrynigheeden van bet bloed te bevor-
deren, eene ontlading, welke de allerhei!-
zaamfte van allen is, en welkers opttopping
eene doodelyke en vrugtbaare bron is van
een oneindig getal van ziekten; en de ande-
re , om met geweld na buiten te dry ven die
zelfde vogten, door eene verhaafte omloop
van het bloed, en door middel van eene fter-
ke vermeerdering van de famentrekkende
kragt van het hart, en van de veerkragt der
flagaderen. De eerfte van deze middelen
worden uitwaaffemende; en de tweede,
fweetdryvende middelen genaamt. In de
Geneeskunde van het Vee zoude men ook
deze onderfcheiding aanneemen, maar de
laatfte van deze Geneesmiddelen d�en op de
Dieren niet zo algemeen die uitwerkingen,
welke dezelve op den menfch kunnen doer.\
Jn 't algemeen bepaalen deze uitwerkingen
zig by hun, om op eene veel minder gevoe-
lige wyze de natuur te helpen in de veel-
vuldige pogingen, welke zy doed om zig
zelfs te ontladen, en die hinderpaalen te bo-
ven te komen, welke deszelfs werkingen
kunnen belemmeren, het zy dan dat het
weefzel van derzelver huid veel dikker �s,
het zy dat de deeltjes van het bloed hief
meerder zameDgedrongen zynde, derzelver

ontbinding en verdunning moeilyker is, het'
zy dat het wateragtige gedeelte hier meer-
der verbonden en belemmert zy, het zy
eindelyk dat dit zelfde wateragtige gedeel-
te, verloft van die banden, waarvan het
zelve door de wry ving bevryd word, minder
tegenftand ontmoet van de zyde der andere
ontlaftweegen, als by voorbeeld van den
kant der affcheidende vaten van de nieren, I
gelyk men dit ziet in de honden, die niet I
zweeten, maar die geftadig piflen; het is
zeldzaam, dat die ftoffe, welke moet uit-
gedreeven, en door deze middelen van het
midden punt na den omtrek bepaald en voort-
gedreeven worden, met eene meerdere of
mindere kragt na mate van het vermogen van
derzelver werking, zig na buiten en op de
bekleedzelen vertoonen, zodanig als dezel-
ve te voorfchyn komen na eene hevige be-
weeging, of in eene werkeloosheid, of geheele
verflapping en ontfpanning der vaten, dat
is, als een vogt in druppels, vermengd mee
de allerdunfte en fynft gewreevene deeltjes
van het bloed en het water.

Het vermogen, 't welk men in deze mid- -
delen erkend, om de mafla van het bloed
in beweeging te brengen, te verdunnen, en,
door die vermeerdering van de zamentrek*
kende kragt der vafte deelen, gelyk ook door
het gewigt, de hardigheid en het indringen
van derzelver deeltjes in den ftroom van hec
omloopend bloed, de bloeden weibolletjes,

over de GENEESMIDDELEN. 47

die aan den anderen kant door dezelve ook
meerder bewoogen worden, te verdeden,
heeft aanleiding gegeven ter ontdekking en
vastftelling van de overeenkomft, welke 'er
is tuffchen een groot gedeelte van deze Ge-
neesmiddelen en dat foort van byzondere
fpecifique middelen, welke men tegen* giften
noemt. De een' en de andere zyn in der
daad ten naaften by dezelfde, ook zullen
wy geene onderfcheiding maaken tuffchen
die, en het grootfte gedeelte der uitwaaffe-
mende middelen, onder welke wy tellen de
wortel van de angelica, de meefter - wortel,
de peftilentie - wortel, de alant - wortel, de
zwaluwe- wortel, de gift* wortel, de virgini-
aanfche (langen - wortel, de herts - tonge, hec
zevenblad, de China - wortel, de wortel van
klitten of dokken bladeren, hetfpaarkruid,
de zedoary- wortel, deeever- wortel, de fra-
xinelle of het effenkruid, de gentiaan - wor-
tel , de antbora, de baft en het hout van
den jeneverboom, de farfaparilla, het pok-
bout, faffafras, de ft�nkende-gouwe, de
averuit, de wynruit, de dictamnus uit Can-
die, de Laurier - en jenever - beffen, de
Lookbollen, de wilde majolein, de bloe*
merr van de fcabiofa, de vlierbloemen, de
Lmdebloezem , de bloemen van St. Jans-
kruid, de zaaden van d� gezegende diftel,
de waterlook, de baft van debergpeper,
het fpiesglas, de Theriaca, deszelfsTinttuur-

geeft, en azyn; de geeft van ammoniae- I
zout, de Campher, de myrrhe, de e
gom-ftyrax, de philofophifch bereide harts- f
hoorn, &c.

Het gebruik dezer middelen vereifeht des I
te grooter kennis en omzigtigheid, daar
dezelve tot twee zeer gevaarlyke uiterftens
�kunnen leiden, naamelyk, aan den eene f
kant tot eene ontbinding van het bloed, zo
deszelfs zamenhang zodanig zy, dat, des- j
zelfs bolletjes zig gemaklyk latende verdee-
leo, hetzelve geen genoegzaame tegenftand
voor derzelver ontbinding bied; en aandeu
andere kant tot deszelfs verdikking, indien,
deze zelfde bolletjes te dik ofte taai zynde,
om door de werking dezer middelen verbro-
ken te worden, of om te wyken voor de
werking der natuur, men door de uitdry-
ving van de allervloeibaarfte deelen niet an-
ders te weeg brengt, dan eene nadere by een-
brenging en naauwere vereeniging van de
allerdikfte deelen.

Men moet deze middelen verwerpen in
alle heete Ziektens; in koortfen met ont-
fteking, voor al in den beginne, gelyk ook
in de koortfen met uitflag, gelyk in de
fchurft, ten minften zo men niet eene zeer
voorzigtigekeuze in dezelve doed , en ze met
de allergrootfte matigheid gebruikt, zynde
het gevaar nergens anders in beftaande , dan
in het gebrek van de kennifle dertyd, wan-
neer

over de GENEESMIDDELEN. 49

neer derzelver gebruik nuttig zyn kan, en
dikwils eene kwaiyk geplaatftevrees, welke
ce rug doet houden , zelfs op dat ogenblik,
als het ten hoogden noodzakelyk zyn zou-
I de, de ontbinding en fcheiding der (toffe
der ziekte, te hulp te komen, en de dwalin-
gen of gebrek aan kragten der natuur tegen
te gaan, terwyl wy dwaalen op zodanige
wyze, dat het Dier welhaaft hec flagtof-
fer daarvan is.

Zy zyn fchadelyk in eene bloed-ryk-
heid, zo 'er geene aderlating is voor afge-
gaan, wanneer dezelve vercifcht wierd; als
de eerfte wegen met vogten opgevuld, en
niet te voren gezuivert zyn; wanneer het
bloed niet genoegzaam verdunt en de vaite
deelen bevogtigd zyn; indien wel verre van
ongevoeliger wyze en in eniger maniere de
vefelen aan dezelve te gewennen, men de-
zelve overvalt en ontftelt met dezelveeens-
klaps te onderwerpen aan de werking van
zulke van deze middelen, welke de meefte
kragthebben; indien, nadat men zeerfterk
en dikwils des daags de Dieren metdeflroo-
wifch gewreeven heeft, om de huid tot
derzelver werkingen te beter voor te berei-
den , die zelfde werkingen verhindert of te-
gengegaan worden, door eene koude lugt,
aan welke men dezelve bloocftelt, en welke
zy inademen 9 en alzo die lugt de vefelen
der huid te zamen trekt, de poren fluit en
D �, ver»

verftopt, en gevolgelyk de uitwaafleming be-
let, &c.

Zy zyn nuttig en heilzaam in z�ektens ,
veroorzaakt door uitwendige koude ; in
eene belette uitwaafleming ; in de ftram-
migheid , welke daar door veroorzaakt
word; in de zwelling der klieren; in de ge-
breken der huid; in het geval, wanneer het
Dier bezweet zyndeonbedagtzaam met koud
water gedrenkt is, en in deze omftandig- i
heid moet men fpoedig deze middelen ge- I
bruiken; in die gevallen, alwaar men zorg ?
moet dragen, om het bloed te zuiveren; in |
de peft; in de aanvallen van een befmette-
lyke algemeene gifting veroorzaakt dooree* I
nevogtige geftekheid van de Lucht, welke
langen tyd nevelagtig, miftig en ontbloot
van de levendigmaakende kragt is geweeft, I
of door een lang verblyf van overftroo- ^!mende en ftilftaande wateren. Als dan neemt
men met zeer veel vrugt zyn toevlugt tot
deze middelen, als tot zeer kragtigetegen-
giften. Men geeft dezelve in wyn- azyn met
water vermengd, of men laat dezelve af-
trekken in die zelfde azyn, welke derzel-
ver kragten naar zig trekt, en welke men
met regt voor een zeker behoed- en Ge-
neesmiddel houd, voor al zo men de Cam-
pher, 't welk een vermoogend tegen-gift-
middel is, niet vergeet, &c,

Men vermengd de uitwaaiTemende met

over. d� GENEESMIDDELEN. 51

verdoovende middelen, wanneer bet oog-
merk is, om de werkinggemaklyker te maa-
ken, de fpiervezelen te verflappen; met
buikzuiverende , gelykerwys wy te voren
gezegt hebben, wanneer men dezelve als
verdeelende middelen befchouwt; met borft-
middelen, om na de huid te dry ven een
gedeelte der vogten , waar mede de longen
in eene te groote overvloed bezet zyn; met
verdunnende, welke derzelver natuurlyke
aanvoerders zyn; met openende, wanneer
de verdikking, die men moet tegengaan*
niet zodanig zy,dat 'er reeds verftoppingen
gemaakt zyn, of wanneer het oogmerk niet
anders is, de verftoppingen byna reeds weg
genomen zynde, dan eenige heilzaame fchok-
kingen te veroorzaaken, &c.

Eene hevige kramp en tegennatuurlyke
zamentrekking van die vaten, welke de pis
affeheiden, eene drukking van die zelfde
buisjes veroorzaakt door de uitzetting van de
bloedvaten en gevolgelyk van eene uitfpan-
ning van de maffa van het bloed, derzelver
verftoppingjhet zy ter oorzaake der zoute ,
fteenagtige en groove deelen, welke dit
vogt met zig voert, het zy ter oorzaake
van de taaiheid en lymerigheid van een ver-
dikt bloed, ⁵t welk met moeite omloopt,
en welker gang altoos traag en langzaam is,
een gebrek van het weiagtig gedeelte in
gevolge van eene fcherpheid der vog-
ten, of eene verdikking, waar door de
D 2 af-

52 VERHANDELING.

affcheiding veel moeilyker gefchied, eene
afleiding van de allervloeibaarfte deelen
naar andere deelen, eene verflapping, eene
verlamming van die zelfde vaatjes , zyn
zo veele oorzaaken van de opftopping,
van de vermindering of moeilykheid van de-
ze zo noodzaakelyke ontlading van die vogt,
't welk in de Dieren even gelyk in den Menfch,
in de daad een zoort van algemeen loog-
water van hec bloed is.

Het middel, om deze zelfde oorzaaken
te overwinnen en t' onder te brengen, vind
men in die Geneesmiddelen, welke wypis-
dryvende noemen. Onder deze zyn 'er die
de ontfpanning der krampagtige toetrekking
der fpiervezelen bewerken, andere, welke
in het bloed overbrengen die vogten,, welke
de verlangde affcheiding helpen en vermeer-
deren, andere, die de loogzouten ontbin-
den en de lymerige en taaie vogten, welke
die zelfde affcheiding verhinderen, verdee*
len. Zommige derzelve verfterkenen doen
de ver flapte affcheidende vaatjes naauwer
toetrekken, zommige andere prikkelen de-
zelve fterk en met vrugt, &c.

Uit alle deze onderfcheide uitwerkingen
is voortgefproten, de verdeeling dezer mid-
delen in koude , wateragtige , warme,
fcherpe, en prikkelende pisdryvende mid-
delen , gelyk uit de onderfcheide oorzaak ,
welke moet tegengegaan worden , de aan-
wyzingvan dcrzelver gebruik voor komt.

over de GENEESMIDDELEN. 53

De koude pisdryvende middelen werken
niet door te prikkelen en te verdeden. Zy
doen de al te fterke beurtelingfche zamen-
trekking der vafte deelen bedaaren, en ma-
tigen de gifting van het bloed. Veele van
dezelve brengen aan den eene kant, door
deszelfs vezelagtige gedeelte digter te be-
zetten en in een te dringen, eene naauwkeu-
riger vereeniging van de bloedbolletjes te
weeg, en aan de andere kant de affchei*
ding van deszelfs wateragtig gedeelte, ter-
wyl wederom andere van een ilymerige aart
zynde, de te groote fpanning der vaten te-
gengaande, en den loop der vogten mati-
gende , welke ontbonden zynde, insgelyks
in eene al te fterkc beweeging waren, de
affcheidende buisjes bevryden van die druk-
king, welke dezelve rnoeften lyden. Alle
deze pisdryvende middelen zyn de falpeter,
de geeft: van zout, de geeft van vitriool,
de zuuring, de klaver- zuuring, het zap
van Citroenen, alle vafte zuuren, &c. de
vier groote en kleine verkoelende zaaden,
het zaad vandefteekraapen , van maankop-
pen, het lynzaad, de heemft - wortel, de
wortels van aardbezien, van de waterkrui-
ken , de fyroop van heemft, &c.

De eigenfchap der water�gtige pisdryven-
de middelen , beftaat niet alleen in het ge-
brek van het wateragtig gedeelte van hec
bloed te herftellen en eene meerdere buig-
zaamheid aan de fpiervefelen te verfchaf-
P 3 , fen,

fen, maar door de vermenging der vogten
ontbinden zy ook de zouten en aardagtige
deelen , en herftellen op deze onderfcheide
wyzen de belette affcheiding. Zodanig zyn
de uitwerkingen van alle wateragtige ver-
dunnende middelen, van een rykelyk ge-
bruik van eenvoudige dranken, of waar in
pisdryvende planten zyn afgetrokken, of
eene zekere hoeveelheid van falpeter na maa-
te van de omflandigheid, ontbonden is. De
kragt der heete pisdryvende middelen be-
ftaat in werkingen, welke geheel enalflry-
dig zyn met die der koude pisdryvende mid-
delen. Men befpeurt, dat dezelve door de za-
mentrekkende kragt der vafte deelen aan te
zetten en de al te vafte zamenhangderbloed-
bolletjes met kragt te verbreeken, de vloei-
baare deelen per fen en eene fhelheid mede-
deelen , waar door zy de tegenftand der ver-
flopte buisjes overwinnen. Men fielt in 't
getal dezer middelen een groot gedeelte van
die, welke openende zyn, gelyk ook het
grootfte gedeelte van dezulke, die verdun-
nende en verdeelende zyn, de vier groote
en kleine verhittende zaaden, de jenever-
beften, de Iaurierbeyen, de honds-of wilde
roofe, de krieken van overzee, de bad van
den tamarifch-boom , van defaflafras, van
den effe - boom, de honds draf, de roo-
de (leenbreeke of wilde gerwe, de pa-
reira brava , het graveelhout, het zouc
van brem en wyngaardranken, de poe-

over de GENEESMIDDELEN. 55

jer van fpiegelharft, de geeft van terbin-
thyn, de balfem Copaiba, de balfem van
Tolu, de balfem van zwavel gemaakt mee
den olie van terbinthyn , of jenever, de
jenever - olie, het ammoniac-zout, deszelfs
vlugge geelt, de flakken - fchulpen, &c.
Die geene_�dezer gemengde lichaamen, welke
de verflapping der affcheidende vaaten her-
ftellen, en dezelve weder hunne veerkragt
doen erlangen, zyn voornaamelyk de jene-
verboom , deszelfs hout en beffen, de
honds - of wilde roofen , de faflafras, de
pareira brava , de roode iteenbreeke,
&c. En wat aangaat die , welke wy
fcherpe pisdryvende middelen noemen,
aangemerkt de i�erke prikkeling, welke zy
meerder regtftreeks oeffenen op die zelfde
ontladende vaten , en welke het nodig is
daar toe op te wekken, wanneer zy in ee-
ne geheele werkloosheid zyn, wy vinden
dezelve in de prei, in de look, depiflebed-
den, de beyen, de fpaanfche* vliegen, de
aardwurmen, de padden, &c.

Uk dit verhandelde, in hoe een kort be-
grip het zelve ook zyn mag , is dat geen,
't welk ter aanwyzing dienende is ,
zo wel als dat geen, 't welk 'er cegen-
ftrydig is , ligtelyk optemerken. Koude
pisdryvende middelen voor te fchry-
ven in het geval van eene verdikking ,
en taaiheid van het bloed , van eene
verflapping der affcheidende vaten ,
D 4 van

van eene geheele verlamming derzelver; ia
deze laatlte omftandigheden en in die, alwaar
eene te groote ontbinding en al te fterke drifc
in den loop der vogten plaats heeft, waterag-
tige pisdryvende middelen aan te pryzen;
heete of fcherpeen prikkelende pisdryvende
middelen voor tefchryvenin eene uitzetting
der vogten, in eene volbloedigheid, in een
heete koorts, in eene ontfteeking der pis-
bereidende ingewanden, in krampagtige za-
mentrekkingen, als 'er fteenen tegenwoor-
dig zyn , in een bloedwatering &c. dit
zoude in de daad niet anders zyn, dan een
moorddadig gebruik maaken van middelen,
die in zig zelfs des te nuttiger zyn, daar
derzelver kragt, vooral van die heete pis-
dryvende middelen, wanneer 'er e^n gepaft
en oordeelkundig gebruik van gemaakt word,
niet bepaald is tot de herflelling van die af-
fcheiding alleen, waar van wy thans fpree-
kenj want dezelve openbaart zig ook zeer
gelukkiglyk in de verftoppingen van de klie-
ren, van de ingewanden, van de ontladen-
de vaten, in de waterzugt, indegeelzugt,
in de gebreeken van de huid, en in alle
ziektens, welke men aan eene fcherpheid
der vogten, &c. kan toefchryven.

Men geeft de pisdryvende middelen in
dranken, in flikbrokken en door middel van
clifteeren. Deze laatfte.manier is altoos de
eerfte, welke men beproeven moet op de
pieren in eene opftopping van de pis, en in

over de GENEESMIDDELEN. 37

eene moeilykheid in het water maaken. Men
koeftert, men ontfpant door dit middel de
deelen, men bereid dezelve, om te wyken
voor de indrukking der werking der pisdry-
vende middelen, en dikwils brengen de in*
fpuitingen van verzagcende afkookzels al-
; leen , of met by voeging van de terbinthyn
of faipeter, &c. zonder eenig ander hulp-
middel, die uitwerkingen te weeg, welke
I wy te bevorderen hebben, Daar nu behal»
I ven dat het gebrek der onderrigting van on-
j ze Zieken, wegens de zitplaats , het begin

II en den voortgang der pyn, en de menigvul-
dige dubbelzinnigheid der teekenen, deken-
I nis der oorzaaken hier niet dan ten uiterfte
I moeilyk kan maaken, en de aanleidingen ge-
� trokken uit het geen wy alleenlyk kunnen
ontdekken, niet dan van ter zyde zyn, zo
| vordert ook de voorzigtigheid van ons, om,
| de natuur als 't waare uittelokken, om zig
[ te doen verdaan, en dezelve door de aller-
; zagfte wegen te toetfen, welke altoos de
veiligfte zyn, behoudens nogtans dat men

K ongevoeliger wyze en volgens dat geene, *c
welk dezelve van ons vordert van deze min
kragtige middelen overgaat tot die, wel-
I ke meerder kragt en werkzaamheid bezic-
S ten.

Men kan daar en boven by de pisdry ven-
de, ook verdoovende middelen voegen, met
oogmerk om de pynen veroorzaakt door de
ophouding of tegenwoordigheid van zana>
^D 5



	HAND.BC EK e.

		HOEFSMITS, KOETSIERS, LANDLIEDEN en vogr alle Liefhebbers van Paarden en Vee-Houders; O F , VERZAMELING VAN DE VOORNAAMSTE GENEES- en HEELMIDDELEN > I N D E

VEE-ARTZENYKUNDE, GETROKKEN uif^E W'ERKEI�f VAN Ijii'HEER : ,-'-;, ^vO B OUR^sUElMt;^ Stalmeester desf\|&nings' van Frankrvk � en Beftierder v^ddeszelf^ Ac^dfel�iife te Li�ias �tc. &p.' \ '^k ( CS ____v^J�g *<y

			Tc D E FE NT E R, ByGERRIT BROUWER m MDCCLXXXVIII, %



		VOORSCHRIFTEN
	230	VOORSCHRIFTEN
	230

het verzagtend afkookzel, laat daar in fmcl- ten drie oneen gefchaafde witte zeep, doed 'er by vier oneen honing, en laat het tot een Clyileer worden. No. ib. Neem drie oneen zene-bladen, giet op dezelve twee en een half pond van een verzagtend kokend afkookzel , laat hec een uur lang (taan aftrekken, zyg het door, en laat dan in het doorzygzel drie oneen elecluarium catholicum ontbinden , en maakt ^?er een Clyfteer van. No. 19. Neem twee oneen zene-bladen, en twee dragmen merg van coloquinten in een linne-zakje, laat dit te zamen in twee en een half pond vaneen verzagtend kokend afkookzel ftaan trekken; laat het op het eind' zagtjes opkooken, giet het door een doek, doed dan by dit doorzygzel agt on- een van den troeble � braak-wynenvier oneen olie, voor een Clyileer. . ■ ■■ n ■■ I 1 n ) M. TWEEDE HOOFDSTUK, Borjl-Middelen Verzagtende Borft - Middelen. Ingietingen. No. 20. Neem een once heemft � worte- len,



		VOORSCHRIFTEN
	*252*	VOORSCHRIFTEN
	*252*

trekken in twee ponden gemeen kokend wa- ter in een gefloten vat; doe dan by het af- , trekzel een drachme van den geeft van am- moniac-zout, en geef het in twee giften. Pillen en Slikbrokken. No. go. Neemeen half once van de blade- ren vanden oranje boom tot poeder gemaakt, een drachme campher, en honing, zoveel genoeg ts , meng het, en maak het tot qen flikbrok. .. No.gi.NeemPaeonie en valeriaan-wortel, campher tot poeder gemaakt, van elk twee drachmen, honing, zo veel genoeg is, meng het tot een flikbrok, N°. pa. Neem comyn-zaad tot poeder gemaakt een once, de bladeren en bloemen van de marjolein tot poeder gemaakt een half once, gemeene honing zo veel genoeg is, meng het alles onder een , maak het tor, een flikbrok, en geef het in twee reizen. » ■ ■ - - < Ingieting tegen de Lever- ziekten. No 9i- Neem de wortelen van degroote klitfen, van de kruisdiftel en van de zuuring, van elk een once, aardrook, agriraonie en harts-tonge van elkeen hand vol, vylzel van yzerin een linnezakje,tweeoncen;laathetal- les kooken' in drie ponden gemeen water,



	2(54 VOORSCHRIFTEN

	Jaat het vervolgensaftrekken: zyg het door, en laat in het vogt twee kaarfen fmelten, en maak het tot een Cly fleer. No. 134. Neem kaasjeskruid, heemftbla- deren en wollekruid, van elk een hand vo , laat het alles kooken in vyf ponden gemeen water, tot dat 'er een derde gedeelte van vermindert is; giet het dan door een doek, en doet daar by drie oneen Populier � zalf, tot een Clyfteer.

		.VyFTIENDE HOOFDSTUK. Bedaarende en Ferdoovende_tof Pynjlillende middelen.

Ingietingen, No. 13 � .Neem de bladeren van nagt- fchade, en van hondftonge van elk een halve hand vol; wortelen van waterplompen een once, laat ze kooken in anderhalf pond gemeen wa- ter, zyg het door, en doe 'er by een halfon* cefalpeter, geef deze zelfde giftgedurende veele daagen, indien het nodig is. No. 136. Neem fes witte maankoppen; laat dezelve, na ze gekueuft te hebben, een halfuur in twee ponden gemeen water koo- ken, zyg het door, en geef het in, Slik



		VOORSCHRIFTEN
	268	VOORSCHRIFTEN
	268

les met honing, zo veel genoeg is, en maak 'er een flikbrok van. Qlyfieeren No. 150. Neem twee handen vol van de groene gra 2 zo/a, duizend gulden-kruid, en al- fem, van elk eene hand vol, zaad van rhyn- va- ren en feever-zaad van elk een once: Laat bet alles kooken in vyf ponden gemeen wa- ter, of koejen-melk, tot dat 'er een derde gedeelte van vermindert is. Zyg het door voor een Clyfteer. No. 151. Neem twee oneen van de wor- telen van varen, bladeren en bloemen van alfem,envan deandoorn, van elk een halve hand vol; heilig bitcer, twee drachmen, laat het te zaatnen kooken in vyf ponden ge- meen water; tot dat 'er een derde van ver- mindert is. Zyg het door, en doe by het doorzygzel drie oneen olie vooreen Clyfteer, No. 152. Neem drie drachmen Vitriolum martis, meng het onder drie ponden van een afkookzel van yzerkruid, en averuit, doe 'er by drie oneen gemeene olie vanoly- ven, tot een Clyfteer. Ingieting tegen defleen No. 153. Neem drie drachmen van de bladeren vande plant, dietfaal/m'genaamt word, maak ze tot poeder; en giet 'er op een



		VOORBERICHT. Onder alle de geenen , die ooit over de Vee-Artzenykunde ge- fchreeven hebben, heeft niemand groo- ter roem behaald dan de Heer Bour- guelat. Zyn openbaar onderwys daar in heeft eerft te Lions, en vervol- gens te Parys de algemeene goedkeuring weggedraagen. Geen Koning of Vorfl is 'er in geheel Europa, of hy heeft daar geleerde en letterkundige Jongelingen �jaar toe gezonden, om in deze kunfler- vaaren te worden. Zyne boeken, die hy over deze StofFe in 't ligt gegeeven heeft, worden overal ten hoog��en ge- preezen. Dewyl dezelven egter wyd- loopig, en in de Franfche taal gefchree- ven zyn, heeft het Gemeen daar tot nog toe geen gebruik van kunnen maaken Wy hebben derhalve geoordeeld den zo- dan igen, welken het Vee en inzonder- * 2 heid



	VOORBERICHT.

heid de Paarden behandelen dienft te zullen doen met de beste en beproeffte Geneesmiddelen uit de boeken van Bour. cuelat te vergaderen, en dezelve ge- zamentlijk gemeen te maaken, in dier- voegen dat wij eene beknopte uitbreiding vooraf laaten gaan over de kragten der Geneesmiddelen en manier van hunne werking in de ziekten, in welken deze ofgeene middelen ver�ifcht worden. Wy wenfchen, dat ditgefchrift voor veelen nuttig mag zyn, waar aan wy ook niet twijfelen naardien in hetzelve alle zaa- ken, die tot de Vee - Artzeny betreking hebben duidelijk verklaard worden.

		VER-



			VER HAND ELING OVER DE GENEESMIDDELEN EN DERZELVER RRAGTEN,

		SSSSSf� oor Geneesmiddelen verftaac Jj men gewoonlyk die enkelvou- D j$ dige Zelfltandigheeden, wel- ig ke de drie Ryken der Natuur Sussgssstii opleveren, en waar van men ^>^^K^^ gebruikmaakt, ofmaakenkan, in het behandelen der Ziekten van de Men- fchen en van de Beeften. Deeze drie Ryken zyn, het Bieren Ryk, het Ryk der Planten, en het Ryk der Mi- neralen. De Menfch, de viervoetige Dieren, de Vogelen, de Villen, het kruipend Gedierte, de Infeclen, en alle die deelen van deze Dieren, welke nuttig zyn in de Geneeskun- de van den Menfch, en van het Vee, behoo» ren tot het Ryk der Dieren, A



		_v� V�R �h\N DELING Het Ryk der Planten, bevat de worte- len , de baften, de houten, de bladeren, de toppen, de bloemen, de vrugten, de zaaden, de vloeibaare en vafte vogten der planten, en iti 't gemeen alles wat. tot de- zelve behoort, �n wat wy uit dezelve haa- ien kunnen, om met vrugt gebruikt te wor- den naar de verfchillende oogmerken, wel- ke wy ons voorflellen. E�ndelyk verfchaft ons bet Ryk der Mine- ralen een oneindig aantal van middelen in alles, wat de aarde in haaren fchoot bevat, als daar zyn de mineraale wateren, deaard- ftoffen, defteenen, de zouten, dezwavel- floffen, de jodenlymen, en de metaalen. De eene zo wel als de andere van deze onderfcheide zelfftandigheeden , tot welk Ryk zy ook mogen behooren, uitwendig aengelegd, of inwendig aen een Dier even gelyk aen een Menfch gegeven, maakt dat geene Uit, 't welk men een Geneesmiddel noemt, aengezien derzelver werking inge- volge eener verftaridige en voorzigtige be- iliering, zodanig zy, dat daerdoor eene heilzaame verandering 'in hun worde voort- gebragt, en de min of meer aenmerkelyk� �flgefteldheeden hunner lichaams herftelt. De Geneesmiddelen worden enkelvoudi- ge genaemt, wanneer dezelve worden ge- bruikt «�danig, als zy door de natuur wor- den voortgebragt, dat is, zonder vermen- ging, zonder ontbinding van derzelver dee- len>



			�VEk d� GENEESMIDDELEN. 3 j ten, of door ze niet dan eeneligtebereiding te doen ondergaan. Zamengeftelde Geneesmiddelen worden door de vermenging of zamenvoeging van veele zelfflandigheeden, volgens de begin- zeis der kruid � meng - en fcheikunft bereid en vereenigt, voortgebragt. Inwendige Geneesmiddelen zyn dezulke. Welke inwendig gegeven worden. * Uitwendige Geneesmiddelen zyn die , welke uitwendig worden aangelegd; in 'e gemeen worden zy met den naam van plaat- zelyke middelen betekent. De Geneesmid- delen zyn onderfcheiden van de voedzels, en van de vergiften; van devoedzels, aan- gezien deze veel beter op een gezond dan op een ziek lichaam hunne werking doen ; ten zy men hier toe wilde betrekken de voe- dende Geneesmiddelen, welke in dit geval waare Geneesmiddelen zyn, hoedanige zyn de zemelen, water met meel vermengt, &c. Van de Vergiften, aangemerkt dezelve eene alier- fchadelykfte verandering zo wel in gezonde als zieke Dieren voortbrengen; 'er zyn nog- tans ook zulke vergiften, welke door mid- del van eene gepafte verbetering en een wel gefchikt gebruik, zeer kragtige en al« Ier nuttigde Geneesmiddelen worden kun- nen. I Door waarneemingen en de ondervinding kunnen wy uit de taftbaare en duidelyke uit- werkingen , de onderfcheide krasten der A 2 Ge-



		4 VERHANDELING Geneesmiddelen beveiligen en ftaaven, te-* gelyk mee de omftandigheden vanderzelver gebruik; maar 'er is ren hoogden aangele- gen, dat men, in die waarneemingen zig wagte voor dwaalingen, die maar al tedik- wils veroorzaakc worden door de vooringe- nomen theid, waardoor men zeer ligt aan de Goneesmi idelen toefchryft, 'c welk niet anders kan zyn, dan de zuivere werking der na; uur of het gevolg van de ziekte zelfs. Het waare bier om des te meer te wen- fchen, dat den arbeid van verftandige Waar- neemers en beoefFenaars, bedreeveD in de oorzaaken en toevallen der ziekten, bepaalt waare tot een zeker getal van eenvoudi- ge liever , dan van zamengeftelde Genees- middelen , aan het zelve voorwerp aanhou- dend gegeven, en op veele andere beproeft. De uitwerkingen van eene groote menigte van Geneesmiddelen kunnen nooit nagegaan, of in een beredeneerde pradlyk met viugt gevolgd worden. Die Geneesmiddelen met andere vermengd zynd�, is het onmogelyk een zeker befluit optemaaken, aan welke van dezelve de heiizaame of fchadelyke werking naar waarheid en in de daad moet worden toegefchreeven , behalven dat de kragt van het middel, op welke men zyn vo�rnaamfte vertrouwen konde gefield heb- ben, door de vermenging vermeerdert of vermindert zoude kunnen zyn: aan den an- dere



		over de GENEESMIDDELEN. $ 4ere kant, gelyk dezelve eene zekere be- paalde ryd kunnen nodig hebben om mee vrugt hunne werking te doen, zoude ook de ukkomft daar van niet ontdekt worden, in�ien men niet volharde in derzelver ge- bruik, en dien tyd hun ontnoomen wierd: eindelyk is het niet dan door eene geftadige herhaaling van dezelve uitwerkingen en de- zelve voororengzelen, dat derzelver deugden en eigenfehappen onveranderlyk en zeker kunnen geoordeeld worden. Het is voornaamelyk door dezen weg en door middel der natuurkundige ontleedinge dat men zo verre gekomen is, om alle die wapenen by een te brengen; waar van kun- dige en bedreevene handen zig met vrugc bedienen regen die kwaaien , welke den Menfch treffen. Het groot (te gedeelte van deze zelfde werktuigen toebetrouwtaanden geenen,die ervaren is in de Geneeskunde van het Vee, is niet minder nuttig tegen die ziekten , aan welke de Dieren zyn blootgeftelt. Daar derzelver lichaam ons in de daad, even ge- lyk het zamenftel van den Menfch,niet an- ders vertoont, dan twee onderfcheide zoor- ten van deelen, kunnen dezelve ook alleen- lyk worden aangedaan, of te zamen, of af- zonderlyk, en by gevolg kunnen ook onze oogmerken ten aanzien van denoodzaaklyk- heid om de onderfcheide zoorten van gebree- ken, in zommige gevallen alleenlyk veron- A 5 der*



		� VERHANDELING derfteld, in andere daadlyk ontdekt, te verbeteren, niet verfchillen van die, wel- ke gefchikt zyn tot de herfteliing van het menfchlyk lichaam. De beweeging der vafte deelen of te onderhouden, of te ver» minderen, de vloeibaare tot derzelver ver- eifcht� hoedanigheid te brengen, de over- tollige hoeveelheid van dezelve te vermin- deren : deze zyn in 't algemeen de oogmer- ken, aan welke wy moeten voldoen volgens de onderfcheide aanwyzingen, welke op ons indruk maaken, en v/aar aan wy vol- doen door een oordeelkundig gebruik van die middelen , die verandering te weeg bren- gen, die ontlading veroorzaaken , die ver* f terken, en die temperen* Veranderen, is eigentlyk eene verande- ring , hoedanig die ook zy , veroorzaaken. Hier moet die verandering heilzaam, of ter gezontheid zyn, en zonder eenige aanmerke- lyke ontlading gefchieden. Maar, gelyk die itoffera, welke moeten verandert, dat is, herfleld worden, op veele wyzen kunnen aangedaan zyn, zo moeten ook de midde- len noodzaaklyk overeenkomftig zyn mee de onderfcheide gebreeken. Hier van daan de verfcheide Clajfes , in welke men de Geneesmiddelen, met den algemeene naam van Veranderende benoemt, verdeeld heeft. Tot deze Claffis behooren de opflurpende of zuurbreekende middelen, die, welke tetw



		over de GENEESMIDDELEN. $ Umperen, die welke verdeden en ont- binden , en eindelyk ook de zulke, welker eigenfchap is te verzagtep. De opilurpende of zuurbreekende zyja zelfftandigbeeden, die met de zuuren op- bruifchen, die dezelve binnen hunne poren Muiten, die dezelve verftompen, en alle fcherpe bytende hoedanigheid derzelve ver- nietigen , uit welks vermenging dan een an- der mengzel van een middel-zoorc voort- komt. Zodanige zyn de oefterfchulpen, de fchaalen van eieren , de flakkenfchul- pen, de beenderen en hoornen van Die- ren pbi/ofoophs gecalcineert, de hoornen, der voeten, de pooten,de kreeft-oogeu, het kryt, alle gecalcineei-de en gebrande fteenen , de armeni > jleen_t de verfcheide zoor ten van kley - en zegel - aarden, de bloed- fteen, alle de zouten van gecalci* neerde planten, de pot - afch, de vlugge geeft van ammoniac-zout, zout van wyn- neen, het nitrum fixatum, de witte mag* nefia, &c. De werking dezer zelfftandighedeo, een- voudiglyk beproeft op zuuren hoegenaamd , heeft ons buiten twyfel in het denkbeeld gebragt om dezelve in 't werk te (tel- len tegen de zuuren , de welke in de eerfte wegen kunnen bevat, en in dezelve te over- vloedig zyn, de vogten ttremmen, en de vryheid van derzelver voortgaande bewee- A 4 ging



		� k VERHANDELING ging hinderen. En in de daad men heeft waargenoomen, dat dezelve 'er de hoeveel- heid van verminderen, en aan die, waarme- de zy zig belaaden, het vermogen benee- men, 't welk zy hebben van te beledigen. Des niet tegengaande is de keuze dezer mid- delen van aangelegenheid. De aardagtige zuurbr�ekende middelen ontbinden zig nooit zo volmaakt en volkomen, als de Loogzou» ten; 'er blyft altoos een zeker vaft gedeel- te over, hier va� daan die tekenen van za- mentrekking of liever van het verdikkend vermogen der bolus, van de gezegelde aar- de , terwyl de Loogzouten geheel en al en terftond zig ontbinden, niet alleen door de zuuren, maar ook door de wateragtige vog- ten, welke zy ontmoeten, en nadat zy inge- volge van derzelver eerfte volkomene ver- menging , derzelver zuurbr�ekende kragt verloren hebben, verkrygen zy een verdun- nende kragt, maaken eene ligte prikkeling, vermeerderen de uitwaazeming , en bevorde- ren de ontlafiing van het darmfap, de pis/ i en uitwaazeming. De oefterfchulpen, de eierfchaalen , de « gezegelde aarden, zyn zuurbr�ekende, flop- pende en verfterkende. De �Lagnefia is zuurbreekend , en wan- neer het zig vermengd met de zuuren in de eerfte wegen , word het buikopenend, fcherp en prikkelend. De



		over de GENEESMIDDELEN. $ De ontbinding van kreeft-oogen, en de (lakken- fchulpen zyn zuurbreekende en pis- dryvende. De gecalcineerde beenderen van Dieren zyn zuurbreekende, en maaken de uitwaa- zeming gemakkelyker, &c. Alle deze verfchillendbeden moeten nog* tans nader onderzogt en beweezen worden in de Dieren, by dewelke de zuurbreekende middelen volgens hunnen aart in't algemeen alle die uitwerkingen doen, welke'er door worden voortgebragt in het Menfche- lyk lichaam, en welke in dezelve omftan- digheden kunnen gebruikt worden , ^gelyk zy ook moeten verworpen worden in eene, verdikking der vogcen, in eene ver- �apping der vezelen van de maag, &c. desgelyks is het ook te vreezen, dat door dezelve de mondjes der melkvaten verftopt zouden kunnen worden, waar door het Dier in eene uitdroging zoude vervallen. Men zoude dezelve kunnnen vereenigen met ver- dunnende , met maagmiddelen, &c. De temperende middelen moeten van geen minder uitgeftrekt gebruik zyn in de Geneeskunde van de Dieren, dan in die der Menfchen. Maar het fchynd, dat men tot hier toe het gebruik der- zelve verzuimt heeft, daar men, zelfs in gevallen, waarin die Geneesmiddelen ten duidelykfte vereifcht wierden, zul- A 5 *t



		jo VERHANDELING ke middelen heeft aangenomen , welker uitwerking volftrekt ftrydig was. De kwade uitflag van het gebruik dier midde- len, welke de Hoeffmits altoos gebruiken, en welker eigenfchap is te verhitten en ont- freeking te verwekken, moeit in hun eenig wantrouwen verwekt hebben : want eene pra&yk, welke fteeds ongelukkige gevolgen heeft, waarfchouwt ten minften voor dwalip- gen, in welke men vervalt, zo dezelve al- le geene middelen aanwyft, om zig voor dezelve te wagten. Menfchen van meer- der bekwaamheid zouden hieruit geleert hebben, dat het duifendmaal gemakkely- ker zy, de kragten der natuur op te wek- ken, dan de hevigheid van deszelfs bewe- gingen te bedwingen; dat de dwaling van middelen te gebruiken , die temperen , minder fchadelyk en veel ligter te herftel- len zy, dan den misflag in het gebruiken van middelen, welke ontfteeking kunnen verwekken, en dat, zo 'er omftandigheden zyn, waarin noodzakelyk de te onder- brenging van de oorzaak der ziekte plaats heeft, zonder enig ander hulpmiddel, dan dat der bewegingen, door de ziekte zelfs veroorzaakt, 'er ook een oneindig aantal is, waarin , de werking der vafte en der vloeibaare deelen te hevig zynde, het ook van de grootfte aangelegenheid is, om aan den eenen kant fpoedig tegen te gaan de al te



		12 VERHANDELING den , en dus derzelver kragc te vernieti* gen. De fmeerwortel, de huislook, de kleine of Hinkende gouwe, de klaverzuunng , de worcel en de bladeren van de grooce en kleine zuuring , derzdver fap , effentiei zout, afkookf�l, en lyroop, gelyk ook die van berberfffen , of de zap van wilde appelen, de wyn- en vjierazyn , de vi- trioolgeefr, het water van Rabel, en al- Je mineraal zuuren , toe een zekere graad van fcherpte gegeven , de room vaa wynfteen , het lal prunel, de falpe- ter &c. zullen aan de eerite indicatie vol- doen Het water met koornzemelen vermengd, de planten, als de Latouw, endivie, ber- nafie, porcelein, viool bloemen, de offe- tong, de bloemen en bladeren van het wol- lekruid, de kaasjesbladeren en de neemtt, de bladeren van den beerenklaauw, de mel- de, het buigelkruid , &c zullen beant- woorden aan de tweede; en de zoete oli�n, de honig, de wortel van dewaterplompen, de hcemftwortel , de fcorfon�re, de ara- bifche gom, de gom dragant, het fchrap- zei van hartshoorn, de vier groote en klei- ne verkoelende zaaden, de kruis wort el, het konynenkruid of haze- latouw, de marjo- lein , het Lynzaad &c. zullen voldoen aan de derde indicatie. Alle krampen , ontfteekingen , ver- Hop-



		over de GENEESMIDDELEN. 13 floppingen der ingewanden, hevige pynen, Colyken, en in't algemeen de koortien &c. moeten terftond door temperende middelen tegen gegaan worden , maar men begrypc ligtelyk uit het geen wy gezegt hebpen, dat men eene keuze uit deze Geneesmidde- len doen moet. In de meefte befmettelyke en met ont- fleeking vergezelde ziekten der beeften, de zuure middelen op meer dan vyfduizend Dieren, welke men of geneezen, of voor de ziekte bewaart heeft, heilzaam bevon- den zynde, is hier door derzelver nuttig- heid buiten twyfel een overvloede bewee- zen; maar de falpeter, die, behalve des- zelfs kramp tegengaande kragc , en het vermogen om de pis en afgang te be- vorderen , de taaye en lymerige vogten verdunt, en ontbind, is van de allergroot- fle nuttigheid geweeft, en moet in c alge- meen in alle ontfteekings koortfen die door een verdikt bloed veroorzaaktzyn, verkoo- zen worden boven de verfriflehende, en zulke zuuren, die de vogten verdikken. De verdunnende en falpeterige middelen zyn de aangeweezene , of aan de indicatie* beantwoordende, en de zuuren tegen de aanwyzing ftrydende middelen in den hoeft, in de gebreken der Long, gelyk ook de ver- friflehende en diezelve zuuren verbannen moeten worden in de Loop, de roode- leop,



			U VERHANDELING, Joop, en in de * vet fmelting, &c, ver- mits de verdunnende, gelyagtige, de fly- merige in dat geval van meerder nut zyn, en ook met falpeter kunnen vermengd wor- den. Voor 't overige komen de temperende mid- delen in geenen opzigte te pas in eene ver- flapping of geheele verlamming van de veer- kragt der fpiervezelen, daar door een alte- lang durend gebruik van dezelve de maag verzwakt, en de vogten verdikt worden, en dus aanleiding tot verftoppingen &c, ge- geven word. Zoratyds vereenigt men dezelve met o- penende, pisdryvende en verdovende mid- delen &c. De werking van te verdeden, teontbinden en te verdunnen onderfleld in die deelen der tairyke en veelvuldige middelen, welke men dit vermogen heeft toegekend, voor eerfl , eene meerdere hardigheid , dan in de deeltjes der vogten , die door de xelve moeten verdeeld en verbrooken worden, want zonder deze hoedanigheid zouden deze deelen zelfs wel haaft ont- bonden zyn; ten tweede, eene meerdere werk-

		* Gras-f ondure, een cngemak, waar door 't Vit der Paarden van binnen frnelt.



		over de GENEESMIDDELEN. i$ werkzaamheid of gefchiktheid tot bewee- ging , dan in die deeltjes van het vogt, met 't welk zy vermengd en voortgevoerd wor- den ; ten derde, eene genoegzaamefynheid om mee de verfchillende vogten te kunnen indringen in de naauwe en dunne vaatjes, waar in »y den vrye omloop moeten herftel- len; ten vierde, beginzelen in (laat om de vafte deelen te prikkelen, en derzelver za- mentrekking, veerkragt en werking te ver- meerderen; ten vyfde, eene dikheid of vas- tigheid nodig om te ontfangen en te behou- den de beweeging, welke zy van dezelve verkrygen , en door welk middel diedeelen zig vermengende met de bloed - en weybol- letjes, en dezelve met geweld drukkende en ftootende , ook met vrugt, van een doen fcheiden en verdeden, terwyl de voortdry- vende en veel fterkere werking der vaten dezelve drukt, meer en meer wryfe, den voortgang 'er van verhaart, derzelver na- tuurlyke inwendige beweeging vermeer* dert, en aldus dezelve dringende, om de hair- vaatjes ce openen , de taayheid en lymerigheid als verbreekt. De verdunnende middelen, welke minder kragt bezitten, zyn eigentlyk niet anders, dan openende middelen, welke dienen om den loop der vogten gemaklyker te maaken, en de ligtere beletzelen, welke zy ontmoe- ten, te overwinnen. Andere,



	16 VERHANDELING

Andere , welke kunnen aangemerkt wor* den , als wezentlyke zuiverende midde- len , werken ten aanzien der Dieren, gelyk de middelen tegen het fcorbut werken inden Menfch, naardien de zuiverheid der Levens- zappen voomamelyk afhangd van de vol- brenging der affcheidingen, gelyk ook van de uitwerping der onnutte en overtollige deelen, en moeten dus alle openende of ver- (lopping tegen gaande middelen, door de Majfa te ontladen van delymerige, zoute, fcherpe en onaarte deeltjes , welke zy be- vat, het weiagtige gedeelte verzagten en zoet maken , en tot dien ftaat brengen, welke dezelve behoort te hebben. Zommige derzelve zyn in die ziekten , daar de borft in der daad met lymerige ftoffe overlaaden is, zo veel als hoeftmid- delen. Zommige andere openende en te gelyk ontbindende middelen zyn nuttig in die ge- vallen , alwaar het bloed tot klonters word en ftrerat, gelyk in geflaago wonden , kneu- zingen, &c. '�r zyn ook nog, die maagmiddelen , en andere, die buikzuiverende zyn Eindelyk de fterkere verdunnende en ver* deelende middelen zyn noodig in eene ver- dikking van de wey, in eene verftopping en verharding der klieren , in de ziekten der huid, als oy voorbeeld in de fchurft, &c.

		De



		over de GENEESMIDDELEN, r/ De openende middelen zyn de vyf ope- nende, groote en kleine wortelen, depatich of paardikwortel, die van de ftinkende gou- we, de wilde cichorei, enderzelverblade* ren, de eer-en prys, de piffebedden, de crocus martis aperiens, de tart arus vitriolatus, en andere middel zouten, de agrimonie, den afch van den fteel en peule der Room- fche of Turkfche boonen, &c. De zuiverende middelen zyn de Swaluwe- wortel , de Florentynfche lifch, deRame- nas, de bladeren van de aard-rook, van de gezegende diftel, van de kleine huis-look, van de Water� klaver, van de beekeboom; hetpeperkruid, de waterkers, lepelblad,de gom ammoniac, Sagapenum, de myrrhe, het fpiesglas, het aftrekfel der houten, den geeft van Ammoniac-zout, &c. De verdunnende borftmiddelen zyn de waterlook, de alantwortel, de wortel van de florentynfche lifch , de bloem van fwa- vel, de zee ajuins-honing azyn, de terra foliata tartan, de benzoin , en de ontbin- ding van kreeftoogen, in overgehaalde azyn, &c. De ontbindende zyn de wond-midde- len, hoedanigezyn de diftamnus ,de fcarley, het fchurftkruit, de holwortel, en de genti- ana, de wortel van Salomons zegel: de bladeren van de kervel , het nitrum anti- moniatum , de terra foliata tartari, en de overgehaalde 5azyn met kreeftoogen. De maagmiddelen zyn de Alantwortel, B de



		18 VERHANDELING de welriekende Lifch of Calmus, de kalfs- voec of duitfche gember, de peper, de gember , dQtartarusvitriolatus, het zout van alfem, &c, De Buikzuiverende middelen zyn de mer» curius dulcisy de jalappe, de lorkenzwamme , deMechoacanna, de alo�, &c. Eindelyk de fterkfte verdeelende midde- len zyn het pokhout, de China-wortel, de Sarfaparilla, de falTafras , het zeepkruid, de galbanum , de fagapenum , de flangen- wortel , de mercurius dulcis , de JEtbiops mineralis, J�tbieps antimonialis, en de mer- curius fublimatus corrojivus &c. Hoe zeer nu dekragten en eigenfchappen dezer Geneesmiddelen beweezen zyn, zo vereifeht egter de voorzigtigheid, dat men de grootfte oplettenheid gebruike op de ge- vallen en omftandigheeden. Meeft altoos zyn de ontbindende middelen voldoende, om de verdikking der vogten, welke men moet wegneemen, te overwinnen; anderzints be- reiden zy den weg voor de verdunnende, en in 't algemeen waagt men niets met van de matigfte verdunnende middelen overte- gaan tot die, welker werking fterker is, en die terftoiad en zonder eenige voorzorg gegeven, ontfteeking zouden kunnen verwek- ken in die verftopte deelen , waarvoor men dezelve voorfchryft. Men moet dezelve verbannen in alle Ziektens met ontfteeking, in de hitte en verzwakking van de borft, en



		over de GENEESMIDDELEN. 19 in eene fterke, harinekkige en drooge hoeft. Zo men verpligt was dezelve te gebruiken, zoude men noodzakelyk de drift der vogten moeten bedaaren , eer men het gebruik der- zelve voorfchreef, 't weik langdurendezyn moet, en eerder plaats heeft in een gema- tigde tyd van het jaar, dan in hetftrenge. van de Winter; ten minfte wat de houten, de gommen en de kwik betreft, aangezien de uitwaafTeming, welke deze middelen kun- nen veroorzaaken , en welke de koude nood- zaakelyk zoude verhinderen, zo men des- zelfs uitwerking niet mogte voorkomen, door te zorgen, dat de Dieren behoorlykge- dekt wierden. Daarenboven vereenigd men deze ver- fehiilende openende en verdunnende midde- len met maagmiddelen , zomtyds met zuu- ren, om 'er de werking van te maatigen, met verzagtende, met buikzuiverendemid» delen &c. De aard en wyze , waardoor men de fcherpte der vogten kan tegengaan, is, gelyk ik reeds hebbe aangemerkt , de zouten door verdikkende middelen te verfiompen , en derzelver fcherpte bui- ten ftaat te ftellen van te kunnen fchaa- de"n,dezelve door verdunnende middelen als te verdrinken, de ftyvigheid, hardheid, fpan- ning en droogte der fpiervezelen te verbee- tefen, en de ingetrokkenheid der kleine vaatjes te herftellen. B 2 D»



		20 V E RH A NDELING, De konft bereikt deze ond�rfcheide oog- merken door die Geneesmiddelen,. welke in 't algemeen Verzagtende genaamd worden. Deze middelen zyn de heemftwortelen * de waterplompen, de flangewortel, de kaas- jesbladeren , het glaskruid, de beerenklaauw, het wollekruid, de vioolbloemen, de klap- roofen , de witte leli�n, de bernafie, de camiliebloemen , de gerwe of duifendblad, de vier groote en kleine verkoelende zaa- den, de faffraan , delatouw, deporcelein, de oflTetong , het lynzaad, gerften water, de arabifche gom, de walfchot, de melk, de gom-draganth, het zaagfel van harts- hoorn, de honing, het afkookfel van koorn zemelen, de zoete en verfche oli�n, &c. Deze middelen verfchillen weinig van het grootfte gedeelte van die , welke men aan- merkt als temperende , weekmaakende, ver- dikkende, en als borftmiddelen. Zoo men eenige prikkeling of ontfteeking in de eerfte wegen vermoed, als het gevolg van een kwaad voeder, van zommige fcherpe bytende planten, of van eenige in- feften van een bytende, ineetende aart, welke het Dier kan hebben doorgeflikt,zul. ten de melk, de zoete verfche oli�n , en in 't algemeen alle verdikkende middelen, die prikkelende fcherpe deeltjes verftompen, en tegelyk, deaangedaanedeelen befchermen- de, zullen zydekrampagtige beweegingen, wel-



		over de GENEESMIDDELEN, *i welke de eerfte verwekt hebben, doen op- houden. In de Ziekeen der huid, en in alle andere ongemakken, welke men aan eene fcherpte der vogten moet toefchryven, zullen de verzagcende middelen,die te gelyk verdun- nen, gelyk het water met zemelen vermengd, de latouw,de endivie, de bernaiie, de os- fetong; gelyk ook de weekmaakende, als de kaasjesbladeren, het glaskruid, de beeren- klaauw, het bingelkruid, &c. met vrugt gebruikt worden, en zullen het Dier voor- bereiden tot de ontlaftingen, welke men on- vermydelyk verwekken moet, en zullen daar en boven de hevige prikkeling voor- komen , welke onvermydelyk zoudegeboo- ren worden, op her fchielyk geven van mid- delen , gefchikt om de geheele mafla in be- weeging te brengen, zo dezelve niet waa- ren voorgegaan door alle zulke middelen, die in flaat zyn om de zouten te verfprei- den. Wanneer het oogmerk is, om het vogt, 't welk zig in de holligheid van de Longe- pypjes en de long affcheid, te, brengen tot dien (laat, welke het zelve moet hebben, de fcherpheid, welke het zelve mogt ver- kreegen hebben, te verftompen , om in een woord, te doen bedaaren de drooge en he- vige hoeft, door eene wezentlyke fcherpe wateragtige flym, welke de longepypjes en B 3 blaas-



		22 VERHANDELING blaasjes prikkelt, veroorzaakt, moetende verzagtende borftmiddelen gebruikt worden > en deze middelen zyn de honig, de wal- fchot, het longenkruid, de heemft of ma- luwe, de vioolbloemen, de klaproofen, het lynzaad , de waterplompen , de faffraan, «Sec. Een afkookzel van den heemftwortel, het lynzaad, de arabifche gom, &c. zyn van groot nut, tegen de moeylykheid of pyn in 't water maaken; het zaagfel van den harts- hoorn , de bloemen en bladeren van het wollekruid, de zoece en verfche oli�n zyn van geen minder nut in de vetfmelting der Paarden in de loop , het zy men dezelve geeve by wyze van een drank, het zy door middel van een Clyfteer, met by- voeging van eenige vette , fmeerende din- gen. Eindelyk in alle gebreeken veroor- zaakt door eene fcherpheid der vogten, is de algemeene aanwyzing te verzag- ten. Om des te fpoediger de pynen te doen be- daaren, vereenigd men verzagtende,met ver- doovende middelen; zomtyds vermengd men ze met verdunnende, en openende middelen; dikwils maakt men tegelyk gebruik vanver- deelende, of verzagtende borftmiddelen , voornamelyk als men verpligt is, het vogt van de long te gelyk te verzagten en te ont- binden &c. Ont-



		over de GENEESMIDDELEN. 23 Ontlajlen, is by gebrek van de kragten der natuur, door behulp der kond, de �itdryving van verfcheiden overtolli» ge Itoffen te bewerken door de onder- fcheide ontlaftweegen, welke den uitgang derzelve kunnen toelaten. De middelen welke deze uitwerking doen , kunnen derhalve niet dezelfde "zyn. Die , welke de affcheiding der pis bevorderen, kun- Inen de ontlading der vogten , afgefchei- den door de kwylklieren, niet verwekken : gelyk die Geneesmiddelen, welker eigen- ichap is deze te bevorderen, nimmer iets zouden toebrengen tot bevordering der ge- voelige en ongevoelige uitwaalTeming, tot de buiksontlafting, tot de uitwerping van die fiymerige ftuffe, met welke het fnotvlies bedekt is, &c. De bladeren , en de wortel van de Hafelwortel, de Gratiola, de witte nies- wortel, de groote fpurge of wolfsmelk, het zaad van fpringkruid,- de ipecacuanba, de gilla vitrioli van Paracelfus, het glas ivan amimonium, de braak-wynfteen, be- reid met den zogenaamde faffraan van me- taaien _, zyn fterk werkende middelen; maar die in de Vee-Geneeskunde, ten mins- ten, wat den Os, het Paard, het Schaap, den Ezel enden Muil-ezel, &c. betreft, niet van dat gebruik en die nuttigheid zyn, welke deze middelen in de Geneeskunde van den Menfche hebben. B 4 Twee



		24 VERHANDELING Twee- en- twintig grein' van de braak- wyn-fteen,zodanig, als dezelve in de Apo- theeken te Lyon bereid word, en waarvan men aan de Menfchen tot twaalf grein' geeft, hebben geene werking gedaan opeen Schaap. Dit Dier had in twaalf uuren niets gegeeten. Men deed het zelve ten fes uu- ren des (morgens tien grein' van dit braak- middel inneemen, ten agt uuren gaf men het door middel van een hoorn, veel laauw water; dit water, wel verre van walgingen te weeg te brengen, gelyk het zelve in de Menfchen verwekt, fcheen eer het Dier te verleevendigen; ten negen uuren gaf men het zelve wederom vier grein' van hetzelve braakmiddel; ten halftien uuren wederom vier, en ten halfelf uuren nog even zo veel; men nam niets waar , dan eene zeer overvloe- dige ontlading van pis, welke niets van des- zelfs natuurlyke helderheid fcheen verloo- ren te hebben, en welke ontlading wel kan veroorzaakt zyn, door de groote menigte van laauwe dranken, welke dit Dier tegen wil en dank had ingefwolgen. Hondert en twintig grein van deze zelf- de wynfteen ten agt uuren des fmorgens nug- teren gegeven,aan eene zeer levendige en flerke Muil ezelin, verwekten by dezelve eenigetyd daar na, en tot negen uuren toe, hevige kloppingen indezyde , enhygingen, waar op veele rommelingen in den buik volgden. Zy kaauwde zonder ophouden, eens



		over de GENEESMIDDELEN. 2j eens ontlafte zy den drek en de pis als na gewoonte. Een quartier na tien uuren van denzelve dag, gaf men dezelve in een aftrekzel van een once fenebladeren, twee hondert en veer- tig greinen. Op het zelve ogenblik, dat de- ze drank gegeven wierd, ontlafte zy voor de tweedemaal den drek, zynde dezelve in keutels, gelyk in den natuurlyke ftaat; Imaar vyf minuten daar na, was die, wel- ke zy doe ontlafte, veel minder gebonden, en terftond ontlafte zy ook een dikke pis, en wit gelyk als melk. Een kwartier na elf uuren waren de ontladingen zodanig als men dezelve ziet na de uitwerking eeser purga- tie j dit Dier had geen afgangen meer, ge- durende het overige van den dag , maar ze- dert den middag pifte zy tien maaien, en deze pis behield de dikte en witheid, welks l men te voren had waargenoomen. Den volgende morgen verwekte eene her- I haalde gifte van twee hondert en veertig greinen, by deze zelfde Muil-ezelin, geen de minfte kloppingen of hygingen ; alleenlyk proefte zy zeer dikwils inden voormiddag, maar zedert drie uuren in den namiddag, toe fes uuren des avonds, ontlafte zy pis even als wy gezegt hebben, en had tien buikontlas- tingen, gelyk als of men dezelve een buik- I zuiverend middel gegeven hadde. Den derde dag gaf men aan dezelve een I once van dit braakmiddel, twee uuren daar- B5 na

			' .



		sl6 VERHANDELING na deed men dezelve, gelyk men ook in de vorige Proefneemingen gedaan had, veel laauviNvater drinken, zy proefte dikwils en ontlafte veele en zeer witte pis, en had in den tyd van agt uuren tien of twaalf ont- laftingen van drekftoffe, en fcheen zeer ver- moeic te zyn. Men liet dezelve eenen dag ruften. Ver- volgens gaf men ze twee once van denzel- ve wynfteen, welke geene merkelyke uit- werking te weeg bragten; het Dier proefte niet, gelyk hetzelve te voren zeer dikwyls gedaan had, zo dra ze het middel haddein- genoomen. Zy pifte zeer dikwils; de pis was troebel, maar minder wit, en zy had- de geenen afgang. Eindelyk na eene tuiTchenpofing van twee dagen, gaf men aan dezejve hondert en fes- tig greinen Nitrum arfenicale, 't welk nog eenige kloppingen , of hygingen, nog rom- melingen te weeg bragten, ook en proefte zy niet, de drank was veel minder^ nog- tans pifte zy in den tyd van vier ea twintig uuren ten minfte veertig maaien, de pis was zeer helder, de ftoffe, welke zy door afgang ontlafte, was witagtig, lymerig, en vermengd met gedeckens van het bin- nenfte of vlokagtige vlies der darmen, want het Dier geftorven enterftond geopend zyn- de, vond men dit zelfde vlies op veele plaat- fen in de Maag en Darmen ontftooken en ingevreeten; de klieren van het darmfcheil fchee-



		over de GENEESMIDDELEN. 27 fcheenen voor het grootfte gedeelte veret- tert; door drukking kwam 'er eene zeer (tin- kende ftoffe uit, en op deze ftoffe aldus uitgedrukt, volgden wormen ter lengte van een duim en omtrent twee lynen dik. Tagtig grein' van het glas van antimonium aaneen fterk Paard des (morgens ten zeven uuren nugteren gegeven, veroorzaakten eeni- getydnadathyeen menigte laauw water had gedronken,aanmerkelyke rommelingen in den buik, eene zekere zoort van walgingen of vrugteloofe pogingen tot braaken, menig- vuldige bruillchingen en kloppingen in de zyden, of hygingen, die vry fterk waa- ren, by kaauwde zonder ophouden , en de winden, welke hy in menigte door den aars loosde, hadden eeneondragelyken flank. Welhaaft ontlafte hy eenmaal den drek, zynde dezelve natuurlyk gebonden, ten negen uuren hielden de kloppingen op, en de drek, welke hy als doe voor de tweede maal loosde, fcheen minder hard te zyn. Een kwartier na tien uuren van denzelve dag gaf men hem, in een aftrekzel van een once fenebladeren,feftig grein' van hetzel- ve glas, ten halfelf uuren ontlafte hy voor de derde en laafte maal wederom den drek, en gedurende het overige van den dag loos- de hy tot twintig onderfcheide reifen eene dikke pis, welke zo wit als melk was, Dit Dier heeft nog zeer lang geleeft zon- dep



		28 VERHANDELING der dat dit braakmiddel, en deszelfs over- blyfz�l e�hige de minde kwaade uitwerking op hetzelve gedaan heeft, en mogelykzou- de het nog leven , zo men hetzelve niet ge- bruikt had tot ontleedkundige proeven en leffen. Men begrypt ligtelyk, hoe veel ligt men uit diergelyke proefneemingen zoude kun- nen haaien, wanneer dezelve nog meerder regelmatig genoomen, agtervolgd en ver- meenigvuldigd wierden op de herkaau- wende en andere gras�etende Dieren, by welke de braaking onmoogelyk is; maar zo deze voldoende zyn, om aantetoouen deze onmooglykheid ,is hetklaarblykend,dat wy ten hunnen opzigte berooft van die toevlugt, welke de braakmiddelen ons verleenen in het behandelen der Ziekten van den Menfch, ons niet zouden kunnen ten nutte maaken dezen zekere en fpoedige weg, om de maag t� ontladen van die doffen, welke dezelve hinderlyk zyn, die de verteerings zappen bederven, die de affcheiding derzelve be- letten , en welke de fpiervezelen van dit in- gewand verzwakken; om aan de kwaade en befmettelyke gidende doffen den tyd te beneemen, van te kunnen doordringen in de wegen van den omloop van het bloed, en aldus de geheele mafla te ont- dellen; om het Zenuw - gedel in bewe» ging te brengen, wanneer het nodig zy, om



		<Jver de GENEESMIDDELEN. 2$ om door die heilzaame fchokkingen ter reg- ter tyd aan hec ganfche geftel toegebragt, eene afleiding te weeg te brengen; om voor te komen den flilfland der vogten; om die aancezetten, welker beweeging vertraagt is, om de afklenizingen te her (tellen, om inwendige verfweeringen te doen ontlas- ten, &c. De middelen, om aldus met fpoed alle deze onderfcheide werkingen voort te bren- gen , ons ontnoomen zynde , tot welk een itaat van behoeftigheid en gebrek zoude dan de Geneeskunde der Dieren niet gebragc zyn, indien men na de (tellingen, bevat in de werken van byna allede Schryvers, wel- ke over deze ftofFe gehandelt hebhen, de- zelve ook nog beroofde van het vermo- gen, om buikzuiverende middelen in 't werk te kunnen ftellen, onder een valfch voor- wendfel van doodelyke wanorders, welken zy veroorzaakt hebben? Deze wanorders kunnen wezentlyk en waaragtig zyn, maar zoude derzelver oor- zaak niet geleegen zyn in die barbaar- fche vereenigingen, in die wanflallige ver- mengingen , welke de Kwakzalvers berei- den, en die uit veele in zig zelfs kragti- ge en heilzame middelen als een nieuw foorc van vergift doen voortkomen? Zoude dezel- ve niet gelegen zyn in de onkunde van de gepafte giften ten aanzien van de natuur en de