|
/lf
|
||||||||||||||||||||||
|
Toevlucht ofte heylfameR�medien '
voor aldemande
SIEKTENS en ACCIDENTEN,
__ DIE DE
PAARBEM,
|
||||||||||||||||||||||
|
Soude konnen ^ovWkctfft�n; 1
|
||||||||||||||||||||||
|
By een vergadert in de/hjd van 4©!jaren d��f
PIETER ALMAflHJUS ffetvC�^R, ^
|
||||||||||||||||||||||
|
l
|
||||||||||||||||||||||
|
In zyn leven Mr. Hoejfmif in ys($r&?>�nhfg^.
|
||||||||||||||||||||||
|
Mitsgaders een kleyn Tra�ja|je van Medicijne^vt or -<�-1
|
||||||||||||||||||||||
|
K O E-B E t'.Sl^M�t/^
>«» « T/<ii�-/**f nnit ».^m v*aeirU»li\>h» Intimi <rn>fJy�)/A«** * - a*. «i**
|
||||||||||||||||||||||
|
De*e Vyfden Druk van merkclyhe ffyien l&pf>}�to*^Jfo f» ff"
verfcheide bulfmiddtltn ■vtMQ&ji�t�rt�"' ■"**' |
||||||||||||||||||||||
|
s ftv M. �TEAMSTERDAM,
BoewJ C ° L A A S ten HOORN,
I Boe^erkoEer, over't Oude Heeren Logement JS. Met Previltg�t, |
||||||||||||||||||||||
|
.
|
||||||||||||||||||||||
|
I
|
||||||
|
Extraft van Previlegie.
De Heeren Staten Generaal der vereenigde Nederlanden,
en de Heeren Staten van Holland en Weftfrietland, hebben vergunt aan P: A: van Cour Mt.Hoeffmit in den Haag, om voor zyn zelf met uitfluiting van an- dere te mogen drukken en verkopen, zeker Boekje ge- �izamt Toevlugt of 'heilzame remed�en voor allerhande ziek* tem der Vaarden &c. door hem zelf befchreeven �n in 't licht gebracht. Met verbod dat niemant het zelve Boekje in't geheel of ten dele in de eerft komende 15 Jaren zal mogen nadrukken, of nagedrukt zynde in de Landen on- der gezag der Heeren Staten Generaal inbrengen, venten, of verkopen : op een boete van 300. gl. en verbeurte van alle de exemplaren : als omftandiger by de Previlegie blykt. &c. &c. Het rechtaan deze Previlegie heeft P; A)van Cour
overgedragen aan Cornelh van T)yk Boekdrukker in den Haag, die dc.elve weder heeft overgedaan, aan Nicolaat te» Hoorn Boekverkoper te Amfterdam. |
||||||
|
ABum s'Gmvtnhage den 4 Aptl. 171P.
|
||||||
|
Aan den Goetgunftigert
L e z e fii
/
is ? is een vafte waerheyt, dat
de wysheyt Gods onnajpeur- lijk, en de fijne wonder lyke Re geringe over alle Schepfe- len onbegrijpelijk is; Joch echter heeft I Godt toegelaten^dathetredelijkeSchep- felde Menfch, door groote naerfiigheid Joude indringen, in vele verborgenthe- den der Natuur', om door haar weten- fchap de ellenden ende rampen de fes le- vens , d�e allefchep zelen onderworpen I zijnader in fijne beroeping ofte k�nftje verlichten ofte wegh te nemen. Onder alle re de looJe Schep f e ten, die Godt door fijne [onderlinge liefde tot dienft der Menjchen heeftgefchapenjljngeenaen- genamer ,fihoonder, ft'erker', nog nutter dieren^alsde Taerden;diemet d� Men- jchen geduyrigh omgaen, haer vangt�o- - ten arbeyt en moeyten bevrijden ? en al- lerhande genoegen envermaek toebren- gen. En nademaelhet Godt belieft heeftwy van mijn eerfiejonkheit af de |
|||||||
|
*"*'� 'et-
|
|||||||
|
I
|
|||||||
|
AAN DEN LEZER.
occafie te laten voorkomen, om met de
fPaerden om tegaen, haer aert ende nas- tuur te leeren te kennen, en alderhande Siektensende Accidenten die een 'T aert foude kunnen overkomen, naukeurig te onderfoeken; en dat ik ook door groot e tnoeyte en naerjligheijt in ver Je'heij'de Landen en Koninkrijken, als mede in differente Oorlogen, foo by de Keyfer als by Koningen, en Tr ineen, de reme~ 4ievanmeejialle Nati�n van Europa hebgeleert, en naderhant noch de tijt van veertig Jaren myn weetenfehap en fracJijk als Meeffer in \r Gravenhage hebgeoeffent, foo dat ik in die lange tijt veelefchoone ende uytfteekendeRemedi~ en heb uytgovonden, die by weynige Meejiers^als by my foo fijn ondervonden en bekent; ja die ik ookfelfs aen ontal- , fjfke rP eerden hebgoet bevonden. En de^ ■ iiijl ik nuGode fy gedankt tot een hooge Ouderdom van indejeftigjaren bengeko- mengende overdenkende de kortheidvan mijn leven, dewylgeen kinderen heb tot myn ampt bequaem^fo heb ik op het ern- Jtigh aan/oek van verfcheyde voorname l,uyden en liefhebbersyende tot dienfl van
|
||||
|
AAN DEN LEZER.
van yder een, aengenomen mijn on~
dervinding endewetenfchapop het een- voudigfte de werelt voor teftellen\waer in den naukeuri^en Lefer, niet foojeer een geleerde/tijlof'een opgepronkt werk als de eenvoudige waerheyt f al konnen befpeuren, vertrouwende dat noit beter is in 't licht gebracht. Wenfchende den Lefer hiermede fjn voordeel. UE. Dienaar
Tiet er Almanus van Cour.
Bladwyzer der Hooftdeelen.
> � T""\ EGeftelteniffe van het L ichaam der Paerdea.
JlJ Pag: x II, fan de oorfaken der Siektens. 4
III. fan de Droes, 6
IIII. Het onderfcheyt van de Ziektens die de Paer- denveelonderworpenjijn. 16
V. fandefyver. 19
Vf. VanverfcheideKlitleringe. 11
VII. Van''t Pleuris. 24
VIII. Als een Paerd niet Piffen kan. z 8
IX. foor''t Colijk ofte Buykpijn. 29
X. foor wormen in de Maegh. 31
XL foor V vervangen der Paerden. 35" XII. fan de Accidenten der Oogen, 42
XIII. fan'tAderlaten, jo
* 3 Va*
|
|||||
|
\
|
|||||
|
XIV. Van "Pillen voor veelderhande OKgefontheyt.fi
XV. Voor Dampige Paarden. fx
XVI. Voor den Hoeft der Paerden �8
XVII. Ommagere moerdente doen groeyen* 63
XVIII. Voor Schurft. 66
XIX. Om de Vliegen te verdrijven. 7°
XX. Dranken voor veelderhande Siektens. 71
Poejer Rojale. ff
XXI. Poeyer Diapente. J�
XXII. Nog een ander Poeyer, genaamtleDuk.yy
XXIII. 's Graven Poeyer van Oldenburgh. 78
XXIV. Van de uitwendige IVorm. 79
XXV. Voor't Ldnge-vuyr. 82
XXVI De-manier tot het uytnemen der Sooluyt de voet. 88
XXVII. Voor''tVernagelen. 90
XXVIII. Voor alderhande wonden , het fy gefcho-
ten, ge/loken of 'anderfints. 91 XXIX. BafilicumSalve. 100
XXX. JEgiptiacumtemaken. 101
XXXI. Eengroene IVond-falve. ibid.
XXXII- OmHipericumolytemakep. h' 102 XXXIII. Salve voor diepe IVonden. ' 103
XXXIV. Noch een doorgaande Sa'f op harde
Knobbels. IOf
XXXV. Voor verrukte Zenuwen. 107
XXXVI. Voor een verdraeyde of verrukte Hals. 109
XXXVII. Voor een verftuykte Koot. lil
XXXVIII. Wanneer een'Paart op de Kroon van
de voet is getreden. 113
XXXIX. Hoorn-kloof / ii4
XL. Over hoef. ' W] XLI. Voor een Breuk der Paarden. 120 XLII- Tevken�n om de gefcheurde ofte Geborflen Partyen van binnen te kennen. 122
XLIH- Een Drank voor inwendige Quetfaren. 123
XLIIII- Voor de Klem. 12 � XLV, Om Drachten of Vontenels te fetten. 130
|
||||
|
XLVI. Voor een droge Longe, I3f
XLVII. VoordeMock -voet. I37
Mock-falfom op te drogen. 139
XLVIII, Als een Paart het Lichaam te veel Pur-
geert. 141 XLIX. Voor de Louter-flah- 143 L- IVanneerhetVetin'tLijfgefmoltenis. 147 LI. Als een Paerd Veren of Vergift gegeeten heeft ISO
LIL JLenSwam of Legen te verdreven* 15T LUI. Dikke Hakte verdryven. Ij"2
LIV. Voor de Dolle Kollen. I f4
LV. Voor de Kramp in deBeenen. ifj
LVI. Voorgcfwollebeenenofanderzints. 1<19
LVII. Voor gedrukte paerden door zadel of ander
tuyg. 164 LVIII. KreupelindeBorft. . ito
Noch een Salfvoor,t Boechlam. J74
LIX. Voor ft eenvallen in de voeten. . 17$
LX. Nog voor Steengallen. 176
LXI. Voor Spijkers of Nagelen in de voeten getre-
den. 177 LXII. Voor de Leeft. 179 LX III. Voor Rafpenaandebeenen. 180 LXIV. VoorBloetpifen. 18a LX V. Om bloet teftempen van '* Laten of Quetfu- ren. 18 |
||||||
|
LXVI. QuetfureindeMondt. . t
LXVII. Ezels voeten* 186
LXVIII. HoornSaif. 187
LXIX. Omluyfen te verdryven. 188
LXX. Van den ouderdom» �biaV
LXXI. VoordeVarent. 190
LXXII. Remedie voor Spatten aan de heenender
paerden. . *9j
Remedie voor de harde Spatten. 197
Voorfaghte Spatte») Bofen, Gallen en
Sfheytkwken, tVv�fr
|
||||||
|
LXXIII. Voor gebofte ZetiUw�ti, 2�2
LXXIII1. IVaarfcho�winge. 203
L/XXV. OmWrattentever dry ven. 204
LXX VI .Voor Kanker inde Voeten derPaarden.�Of
Om een Paerdeen wit teyken of een Kol te
maken voor V Hooft, 207
LXXVII. Tekenen van een welgemaekt en deugt'
faem Poert. 208
Een'tge Regels welke een oud liefhebber vati
Paarden wilde geobferveert hebhen. 209
Hulpmiddelen voor K O E B E E S T E N.
L Voor Sieke en Kranke Koe-beeften. 213
Als de B eeflen niet willen e eten. 21 �
II. Voor een Beefl dat het Lijffwelt. 216
III. Voor een Beeft dat veel Kugt en Hoeft. 21J
IV. VoorgefwollenEllerofkloventndefpenen. 2f8
V. Waarfchouwinge. 22 X
VI. Voor'tLonge-vuyr. 222
Vil. Voor Koeyen die op''t Kalven ftaen. 224 VIII. Nog een remedie voor de Koe-beeften. 22 �
IX. Noch een'tge middelen de koebeellen in t byzon-
der aangaan. 22�
X. Voor Bleinen aan de tong in 't verhemelte des
monds. ■ 228
XI. Een middel'tegens de fchut ft. 230
"Kil. Verfcheide korte middelen. �> - 232 Voor de Hoofdpyn. 233
XIII- Tegen defluxie der 0ogen. 234
Nog eenige Oogm'iddelen. � 238
XIV. Eenp/yfter om alle diktens door fchop offtoo-
ten veroorzaakt tegeneezen. ' . 24�
XV. Lavement of klifieer voor Paarden of Koe-
beeften. i ,243
.....Een deftige w'mdbreekendeoly. � ,244 XVI. Cataplafma of Pap om een gezwel van Koe «f
� . Paart te d->enrypen. 246 ;■.-... Een Poeder,pm teverdroogen. \ 247
� Egnuitjiekendediraagzalf* 247
..." Toe-
|
||||
|
1
|
||||||||
|
Fol. i
|
||||||||
|
Toevlugt of Heylfame Remedien
voor alderhande SIEKTENSen ACCIDENTEN
D I E D E
PAARDEN
Soude konnen overkomen.
|
||||||||
|
�. HOOFTDEEL
De Gejieltenijfe van het Lichaam
der Paarden. Et Lichaam der Paarden
beftaat. in drie hollighe- den ; het eerfte is het Hooft, waar in de herf- fenen fijn begrepen met hare vliefen ■, het tweede de Borft, ■Waar in befloten is het herte, de Ion- ge , enz. het derde den Buyk , waar in fig begrijpt de lever, milc, nieren, A maag, |
||||||||
|
% Toevhgt ofte heylfame Remedien
maag , darmen , en de water-blaas.
Vele andere deelen die daar in , ende onder begrepen worden , foude men wel kannen noemen} maaralfoo ik dit j maar wil aanroeren omme een aanwij- finge te idoen in voorvallende kwet-? fiiren van gefchoren , gettoken , ofre Ook om andere natuurlijke voorvallen- de Si�ktens re beter te kennen , dient fulks maar kortelijk tot ons oogmerk. Defe drie holligheden fijn van ei-
kanderen af geflooten ; gelijk de Hcrflenen van het Pannebeen door: het dikke ende dunne moeder-vlies: de Bortt door de Ribben van buy- ten, ende van binnen door het ribbe- vlies doorgaans bekleet; welk vlies onttteeken fijnde , veroorfaakt de Pleuris, en brengt aldaar een fteekte te weeg , aangefet door het heet en fcherp bloed, het welke uyt de tak- jens van de Borft-aderen valt, tuflchen de Borft-fpieren en het voorfz. ribbe- vlies, het welke een fchrikkelijke pijn komt te veroorfaken , die ten eertten dient geholpen te worden , of ze is. anders doodelijk. Ten
|
||||
|
i)oor de Paarden. 3
Ten derden is den Buyk felver niet
I minder met Ribben bewaart, " ende | van binnen met het middetfchot a�- gef�ndert, waar in de lever bewaart wert. Dewijl de lever een zwaar- wigtig deel is , fo wertfe om niet ne- | der te fakken , door drie banden uyc het Buykvlies fpruytende , valt ge- bonden. Nu de lever is de verftopt- I h�yd feer onderworpen , ende daar is | geen Ingewant dat van defelve fo� ? gequelt wert, om dat de poort-ader Ihaar met feer dunne takjens door de- felve verfpryt � foo dat defe verftopt- heyd des levers niet klyn is teagten, lom datfe veel Siektens voortbrengt. De lever nu geeft het geheele lichaam, � voedfel} het herte het leven en den geeft, de herfferten het gevoelen door Me zenuwen. �lk lith heeft fijn beroep, en die-
nen malkanderen. De mage kookt wie fpijfe , de darmen verdelenfe; de milt, nieren, ende waterblaas maken, het Lichaam fchoon; all� de deelen van het hooft dienen de herffenen} ende de deelen van de JBoril dienen A z het |
||||
|
4 Toevhgt ofte heylfame Remedien
het herte, foo dat elk deel fijn ampt |
heeft, ende foo wanneer iets daar aan j hapert, foo is het gehele werk bedur- j ven, gelijk een ontftelt horologie. IL HOOFTDEEL.
Van de Oorfaken der Siektens.
DAt de Paarden veel meer Acci-
denten onderworpen fijn als an- < dere Dieren , beftaat wel het princi- ; paalde hier in, dat een Paart geen gal- \ blaas heeft aan de lever, gelijk alle | andere Dieren ; want de galblaas is \ het eenigfte werktuyg, waar door het ! bloet fig moet fuyveren. Daarom is de lever foo dikwils ontftelt, ende met verftoptheyd gekwelt, om dat f het galagtig bloet in de groote ader j van de lever fig vermengt} welke f ader het bloet in alle andere deelen -
door het geheele lichaam heene fend, I
waar uyt dan fpruyten verfcheyde uyt-1 wendige ende inwendige groote fiek- I tens ende toevallen, om dat het bloet I door de galle is vermengt ende be- I don en. Maar indien dit kwaat fig I uyt- I
|
||||
|
voor de Paarden. ?
uytwendig vertoont , is het nog
eenigfints gelukkig , het fy dan door Worm, Schurft , Droes , Gefwel- len, ofte andere vuyrige Knobbelen en Karbonkelen ; maar fuo wanneer dit quaat, ofte defe quaataardigheyd fig naar binnen tot eenige Accidenten komt te begeven , veroorfaakt hec nog veel grooter ende fwaarder Siek- tens ; fomtijdrs aan de longe , fbm- tijds aan de lever, nieren, ofte milt, als mede groote verftoptheden ende opdrooginge van alle inwendige par- tyen ende verwekt op foodaanigen manier een fware Pleuris; foo dat die kwaat het grootfte kwaat is van alle, daar feer forgvuldig dient opgelet te werden , om mlks voor te komen, eer dat het fig foo diep in het bloet inwortelt, waar toe ik veelvoudige ondervonde middelen hebbe: de fom- mige met purgeren , andere met la- ten , dranken onder het voeder in te geven , gelijk fulks dan op fijn tijd fal moeten gedaan worden. |
|||||
|
A3 III. HOOFT-
|
|||||
|
6 Toevhgt ofte heylfame Remedie»
III. HOOFTDEEL.
Van de Droes, of Troes.
Dit is een Siekte die alle Paar-
den onderworpen zijn s gelijk de menfchen en kinderen het pokken en mafelen, waar door de natuur haar felve foekt te fuyveren, ende te ont- laden van haar eerlte wulpfe , ende onfuyvere humeuren : het welke ge- meenlijk door het �ytwerpen van de neus, ofte eenige gefwellen aan de lceele , ofte daar onder, ende ook fomtijdts aan beyde zyde van het Hooft komt uyt ende deur te bre- ken : en wanneer het gebeurde dat de natuur wierde belet door een on-1 manierelijke maniere van leven, ofte kwade voerage , dat die fuyveringe ofte ontlaftinge die het lichaam daar door geniet, niet kwame te gefchie- den 3 foo foude dit tot een grooter kwaat komen uyt te breken. De hulpmiddelen hier voor zijn
defe : fo wanneer het lig feiven door de neus komt te loffen , en dat de natuur }
|
|||
|
iwr ^ Paarden. -f
natuur haar volle krachten heeft, fo
Ju ir dj natuur geworden ; maar in- d.en het Paart door eenige fJappig- heyd van de natuur het niet wel kan kwyt werden , fo kan men het felve een weynig helpen, met een half once IVtfn-azijn, en een half once oly van Olfven, met t-wee doyeren van verfche Hoender-eyeren , onder malkanderen geklopt , en daar van alle dagen in yder neusgat een tinne lepel vol in- gegoten ; het hooft eerft opgetrok- ken, dat het ter deeg kan inloopen, twee of drie dagen lang , ofte meer- der, na dat het van noden is. Indien het komt te fwellen onder aan de keel, foo moet men het felve warm fmeeren, met Dealthea ofte by ont- bering van dien, fo neemt oude t^er- kens-reufel, alle dagen tweemaal warm daar mede gefmeert , ende met een wolle lap of lamsvel dubbelt daar over gebonden, ende houden het fo warm als het mogelijk is; het is ook gf>er een fpint gerjte gekookt met bier, er> dat in een fak gedaan , ende het hooft van 't Paart daaj: in gedaan, A 4, ende |
||||
|
8 Toevhgt ofte heylfame Remedien
ende het eynde aan het Hooft toege- houden , op dat de rook in 't Paarrs hooft kan optrekken. So het gebeur- de dat de genefinge nog niet wilde gelukken , foo fal men nemen een vierdepart van een bolletje Look, fchoon gefchilt, ende kleyn geine- den , met een half loot Sevenboom, gefneden . ofte geftooten , met een kopje Soetemelk ingegeven ; ofte an- ders neemt een half loot Metridaat, en een half dragma Sajferaan , met een halfpintjen tier, te famen warm gemaakt, en ingegeven. De Siekte na defe middelen niet
willende luylreren , foo neemt foo veel deeg van Roggemeel, als een Roggen broot , mengt daar onder geftooten Soethout een loot, Suyker- k/mdy een loot, en een half loot Hel- lebon albi) ofte witte Nieswortel t'fa- men onder het deeg gemengt ende gekneetj dit in een tobbe met water geleyt, laat het Paart daar van drin- ken : Water daar ftaal in geblufcht is, voor haar drank is mede feer goet. Dit is het, het Welk gemeenlijk
alle
|
||||
|
voor de Paarden. $
! alle jonge Paarden onderworpen zijn,
maar het gebeurt nogtans dik wils dac fommige Paarden niet alleen in haar jonkheyd, maar nog daar naar in haar ouderdom, ende in verfcheyde jaren wederom komen te �roefen. Ven tweeden Droes, ofte Troes.
Defe wert dikmaals veroorfaakc
door koude en ongemak : want een Paart doorheet en louter befweet zijnde, en dus in de koude lugr on- gedekt blijvende ftaan , of fchiehjk kout water drinkende , veroorfaakc een verflopping in de Zweetgaten terwijl door de koude lugt de uyt_ waaffeming verhindert wert. Men befpeurt dit wel allermeeft in de neus- gaten en de keel, om dat defelve de koude lugtdeelen geftadig feer fchie- Hjk inademt , en die koude deelen t' elkens in de ontflotene , verhitte en verwijderde klieren als opfluyr , waar door voor eerlt een ftremming en verders een bederving der Vogren komt te ontdaan : die van tijd tot tijd erger wert. De overgroote hitte A 5 doec |
||||
|
�.o Toevlugt ofte heylfame Remedien
doet hen ook het vet als in't Lichaam
fmelten , het welke fig eerfl: als rot een foort van water en daar na tot materie zet, ende dan alfoo uytge- worpen vvert: dek en hebben geen klieren nogre knobbelen onder aan de keel, de marerie is mede heel an- ders van koleur , heeft mede geen foodanige vettigheyd ofre flank by haar, als de kwade Droes heeftj hec gebeurt dat het fomtijdts geel is, hec welk fommige oordeelen heel kwaac te zijn, dog dit is een mifllag, het is daarom niec te kwader , maar hec 1 is een teeken van een lange en oude! vergaderinge, die langfaam ende met � den tijd is by gekomen. Een andere foort wert nog veroor-1
faakt uyt een overtollige vogtigheyd,! die fomtijdts van de Herfenen haren! oorfpronk heeft; fomwijlen wertfe van onderen daar gefonden, ende trek- j ken dikmaals haren oorfpronk uyt del onderftedeelen; gelijkdemaag, leverf gnde longe , die in de zenuwen ende aderen van de herfenen , daar werden�. verdikt, makende daar de oorfake. I Dit f
|
|||
|
Ivoor de Paarden, �r
Dit moet rijp gemaakt werden ,
door defe of andere bekwame midde- lt len , gelijk de voorgaande : foo het den tijd van 't jaar mede brengt, foo laat het by goet weder in de weyde gaan , en by kwaat weder gras op 't ftal voederen: neemt dan een loot Oh 5 van Olijf, met een once Mjn-azijn, een dragma fijne geftoote Peper, een lepel fijne gemale Moftaart, mengc dit onder malkanderen , ende fpuyt het eenmaal daags in de neus. Een tuinder.
Plukt de toppen van Alfem af, tot | gy drie handen vol hebt; hier by vijf | loot Calmus wortel, e» een loot ge- I malen Soetbout (hoe groender hoe |beeter.) kookt dit in een tamelijke " ruyrnte waters , zijgt het door een doek , en bewaart het tot gebruyk. I Ah men dit gebruyken wil , maakt E nien fo veel nodig is warm, en mengc «aar onder een vingerhoet vol Zout van Hartsboorn, 't welk te famen ir* oe neusgaten gefpuyt feer goet is. Men kan het volgende (om met een in-
|
||||
|
t i Toevlugt ofte heylfame Remedien
ingedoopte fpons voor de neusgaten
te binden) met voordeel gebruyken: agt of tien loot gekamferde Brande- wijn, en daar by een derde deel fap van Uyen: indien 't te fterk is kan men het met gemeene Brandewijn verfachten. Nog voor Droefige Paarden.
Isfeemt ende brand beenderen van een
dood Paart , ende floot die tot een poeder, ende mengt daar onder Se- venboom, kleyn gemeden of gehakt; hier van het Paart wat onder de haver te eeten gegeven, driemaal des daags, fo lange als men wil. Ende onder de keel fal men de klieren fmeeren met Oly van Beyen, en branden't met een keers een tijd lang alle dagen. Den derden ende laatfte Droes is
een geheel andere , en veel kwaat- aardiger ende befmettelijker Siekte , als de voorgaande kentekenen. Men fal defe Siekten daar aan ken-
nen ; voor eerft , foo hebben die Paarden ordinaris eenige klieren ofte knobbelen onder de keel , veeltijds aan
|
||||
|
voor de Paarden. 13
aan de eene zyde , omtrent tegen
; hec Kakebeen aan $ als dan vvert de Droes ofte vuyligheyd uyt de neus- gaten aan de felfde zy uytgeworpen daar de klieren leggen; fomtijts heb- ben fy mede wel klieren ofte knob- bels aan beyde zyden- van het kaak- been , als dan foo wert mede door beyde Neusgaten de Droes uytge- fchoten. Defe kwaataardigheyd of. te verharde kwaataardige klieren ko- \ men noyt uytwendig tot fuparatie of- i te materie $ maar hare kwaataardig- heyd ontfteekt binnen de partye daar ontrent gelegen , ende komt haar kwaat daar te verfpreyen. Dit zijn I foo veel als de voornaamfte kente- I kens �, de gemeene kentekens fal een I yder van eenig oordeel wel konnen onderfcheyden uyt de voorgaande. Defe befmettelijke ende1 gevaarlij- I ke Siekte , heeft noyt ymant in de I werelt uytgevonden feker te gene- fen ; maar dog echter foo moet men niet wanhpopen, foodanige als of'er 1 geen hulpmiddelen daar toe in de werelt waren? neen, dit is de mee- ning |
||||
|
14. Toevlugt ofte heylfame Remedien
ning niet, want de jonkheyd van een
Paart, ende deffelfs kracht, en de natuur, ende het felve wel waar te nemen , nevens het gebruyk van goe-| de genees-middelen , doen dikmaals; wonderen, in dufdanige gevallen inj de werelt} en dat door de neerftig-! heyd van den Meefter , dewijl alle! hulpmiddelen niet te gelijk zijn uytJ gevonden. De Geneefing.
Wanneer men dufdanige Paarden
mogte onder hande krijgen, lbo lal? men evenwel het uytterfte daar toe! doen : voornamelijk wanneer die nogl jong zijn, en fulks niet lang geduurt! heeft > want het lang geduurt heb-I bende, ende de Paarden oudt ende| door arbeydt afgeflooft zijnde , fbof heeft men daar van fbo veele hoopel niet te wagten. Voor eerft, fal men het Paart pur-|
geeren met dit naarvolgende, ofte met andere Medicamenten hier toe dien- ftig, ende hier naar befchreven. Neemt xyigaricus , Zeneblaan> Ca-
:; . i loqmnt, |
|||||
|
voor de Paarden. ij
hquint, ^Alo�, van elks een half on-
ce, Rabarber een half loot, dit onder malkanderen geftooten tot een fijn poeyer, mengr dit met een half pont Boter tot pillen 3 de groore van een kleyn Hoender-ey , deefe ingegeven, ende laar her dan deur fpoelen. Ofte geeft het Paard op 't felfde in ; een half muddetje Oly van Olijf, ende een half mudderje �Vyn. Wanneer dan her purgeeren gedaan is , moet men het Paard laten bloeden. Het Paard nu gepurgeert ende ge-
laren zijnde 3 ende naar verloop van 4 a f dagen weder tot fijn kragteri I komende , foo gebruykt dit naarvol- Igende poeyer. N eemt Lignun Sanf�um, ofte Pok-
\hoHt , Sajjafras , Salfeparille , wit \Moftertzaat , van elks vier oneen , ftooc dit heel fijn tot poeyer, ver- deelt het felve in 16 deelen , geeft Ivan het felfde tweemaal des daags een feftiende part onder half zeme- len , ende half haver , welverftaande een korfje haver > ende wanneer die op is, ofte verbruykt, fo moet men weder
|
|||||
|
,
|
|||||
|
16 Toevhgt ofte heylfame Remedien
weder ander gebruyken ende conti- j mieren, fulks tweemaal daags een ge- j heele maandt lang, onder de haver. De Knobbelen.
Die als voor gefeyt is, noyt tot.;
fuppuratie ofte zweeringe komen, I moet men met alle omfigt foeken te verdryven, hier toej Neemt Oly van Bayen een once,f
zwart Pek een half once , Lijnfaad- f Oly, Olium Petere, (Steen-Oly f) elksl een once, fmelt dit , heel heet ge-1 bruykt, ende met een quasje daar dan ziedende heet aan gefmeert; dit doet f defe verharde klieren ende haar kwaat- \ aardigheyd verdrogen ende verteeren. I Nota , men kan het npyt te heet ge-1 bruyken. IV. HOOFTDEEL.
Het onderfcheyt van de Siektens die de
Paarden veel onderworpen zijn. DEfe zijn, voornamelijk de Pleu-
ris , Wormen in de Maag, Co- lijk , Vervangen en de Vyver. En alfo
|
|||
|
voor de Paarden. ij
a!fo in defe Siektens veel misbruy-
fken by fommige Meefters begaan Iwerden , het welk geen wonder is, lalfo defe fig niet altoos op een en de- iifelve manier openbaren of vertonen, alfoo is het nodig de onkundige hier Ivan onderrigtinge te doen , om de- Ife Siektens van de Vyver te kunnen onderfcheyden. By voorbeeld , een Paard heeft ee-
nige bytinge van wormen in de Ma- ge , gelijk veeltijds gebeurt , dan foo hebben de Paarden groote pij- ne , felf datfe nedervallen , met moeyten weder oprijfen ; ja fvveten van angft ende benaauwtheyd , het welke van onkundige Meefters al wort gehouden voor de Vyver, nog- tans defe bytinge van wormen heeft andere geneesmiddelen van noden als de Vyver. Ten tweede , de Pleuris Iheeft ook andere hulpmiddelen van [noden als de Vyver 3 en foo voorts al de andere, elk is een Siekte apart en byfonder , ende yder heeft by- fondere Remedie van noden > want het vry belacchelijk is , dat de fom- B mige /■■�■■■.■
|
||||
|
i8 Toevlvgt ofte heylfame Remedien
mige niet veel anders doen voor de
Vyver, als aan dea Hals, beneden! de Ooren met een Vlijmrjen een weynig uytbreken » en fommige uyt de Ooren ♦ daar nograns verfcheyde aan ck(e gebreken foo important zijn , dat die een heel andere be- handeling van noden hebben , gelijk wy hier naar elk apart fullen tonen j want defe bovengaande fijn alle ge- vaarlijke , en wel doodehjke Siek- tens} derhalven moet men defe bo- venftaande kwale wel onderfoeken, om die foo nauw uyt te vinden als! 't mogelijk is. Wat aanbelangt del Vyver die is eveneens gelijk del koorts aan de menfchen , want del koortfe die hebben verfcheyde oorfa-l ken, waar uyt die fpruyten> de eenel uyt koude , d' andere uyt hitte ,1 fommige uyt een vervuylde maage ,1 andere uyt galagtig bloed : alfo moet! de Vyver mede aangemerkt werden f aan de Faarden , daaromme is het, voornaamfte werk de oorfake van dei Vyver te weten , waar uyt dat zyt fpruyt, dewijl de Faarden ftommcl Die-
|
||||
|
voor de Paarden. 19
Dieren fijn : defe dikwils boven de
naruure overreden , ende dan niet kunnende piffen als het haar van no- �den is, veroorfaakt een groote pijn ende ontfteltenuTe. V. HOOFT DEEL.
Van de Vyver.
DE Vyver is een Siekre die veel
tijts komr door een groote ver- hittinge , en daar op volgende flhie* lijke kourwerdinge : ook dat eert Paard in koude mift, reegen of kou- de wind , heet gereeden zijnde dair in ongedekt blijft ftaan : zijnde dit in zijn zelf een groote verkoutheyd-, en verfchik in de oorfaak niet veel Van 't gene hier voor van de Droes gezeit is ; doch met dit onderfcheit dat de Vyver veel gevaarlijker is. Het is noodfakelijk dat het Paard ten eerften in de Mond gelaatert wert , en wel eerft onder de Ion- gc v dan boven m de Mond ; ende wat Peper ende Zout in de Neus- gaten gcblafen \ fommige breken de J5 1 Vyver |
||||
|
20 Toevlugt ofte heylfame Kemedien
Vyver aan den hals, ende isnietalleen
onnodig , maar daar komen fomtijts groote fweringe ende fwellinge van, ende men heefr gefien datter ver- fcheyden ftijve halfen haar leven lang van hebben gehouden. "Wanneer het gebeurt dat het met
liet eerfte, gelijk hier voor gefeyt is, niet wil overgaan , fo fal men nemen een loot Vriakel, voor twee ftuyvers Safferaan, met een muddetjen Bran- dewijn ingegeven, ende daar een Nwey-| nig op laten gaan. Noch een ander voor de Vyver.
Neemt drie doyeren van Hoender eye- ren verfch geklopt, onder een half pint Brandewijn, en d.it voor een groot fterk Paard j maar foo het een kleyn teerPaard is, wat minder Brandewijn; maar wat gy ook mogt komen m te geven , de Paarden! moeten altijd gelaten werden, gelijk! hier voren gefeyt is , ende foo hetl niet genoeg bloed in de mond , danf mag het wel aan beyde zijde van dei buyk gelaten werden. Noch'
|
||||
|
voor de Vaarden. 2 c
Noch voor de Vyver.
Neemt een half-loot Kaneel , een
Notemufcaat ■, dat met een half pint warm Bier in-gegeven 5 als met de Vyver eenige colijk ofte buykpijn Imogte vermengt fijn , ende wan-
neer de buykpijn niet wilde minde- ren , �00 foude het niet kwaat we- ifen dat men het Paard van agteren I klifteerde. Noch voor de Vyver.
Neemt ^yllants-tsvortel een loot ^
iGen�ane een loot, Sevenboom een floot, ^Angelica een loot, Metridaat leen loot, gekookt in Bier, ende dan leen halve kan teffens ingegeven. Een ander dat zeer goet is.
De Kakebeenen van het Paard
I fterk gevreeven hebbende , fal men Ihet doen bloeden , beneden de Oo- fen : indien'er hardigheyd is, 'twelk zich als een witte Sneuw die in leng- te leit vertoond , foo opent dat met een vlijm j trekt'er dit vlees uyt, en b 3 ftrijkc |
|||||
|
2 2 Toevhgt ofte heylfame Eemedien
ftrijkt het om te fuiveren met zoutj |
legt 'er vervolgens deefe pap op. htemt Garjiewneel (es loot , Haiji j drie loot : kookt dit tot een pap in Uod'cn iVxjn en verbind de wond met Wieken , in Water , Olye en wat Zout, nat gemaakt. VI. HOOFTDEEL.
Van verjcheyde h hfieringe. NFemt een muddetjen Raap-oly, 1
een halfjen �ly van �lyven > I rner een muddetjen iVater, met een I loot Zout , en een loot Salpeter, I met een halfvierendeel pont Honingj dit alles onder malkanderen gemengt, ende van agteren ingefpuyt. 7
Noch een andere Klifteer.
"Neemt een half-pint Soetemelk, een vierendeel honing , een loot Salpru- neile (cour van gezwavelde Salpeter) en een r nee �ly van �lyven , warm gebruykt, ab. boven. Necb
|
||||
|
voor de Paarde», 23
Noch een KUjleer.
Neemt Salpeter een loot, vier doyi-
ren van Eyeren, een once Oly van Olyven, meteen half pont iaaww Wa- ter onder malkanderen gemengt -, of 'neemt een muddetje Raap-oly , een haifje Oly van Olyven , een onee Ho- ning, een dragtna ^4.We tot Poeyer, ende dit onder malkanderen , daar mede warm gefpuyt. Een pijnft�lknde Klifteer,
Neemt droge Vygen een pont def�
kleyn gefneeden , en in drie pond Reegenwater > een halfuur gekookt> doet hier by twee matelijke handen vol Wijnruit , kleyn gefneeden , en t* famen noch een vierde deel uurs ge- kookt: dit kookfel door gefijgd, en daar van twee pond , met byvoeging van een half pond Olijf Oly warm in- gefpuyt, is zeer goed bevonden. Een ander Windbreekende KUjleer.
Kookt vijf a fes handen vol Salie
in drie pond Roden Wijn -, dit op een
B 4, der-
|
||||
|
*4« Toevlugt ofte heylfame Remedie»
derdendeel verkookt, doet 'er een | half pond verfe Boter by: en matelijkp warm gebruikt. Noch een Khjleer voor allerley
Hoofd gebreeken. Kookt Rofamaryn, Salie en Wijn* I
ruit, van elk vier handen vol in een 1 genoegfame ruimte Waters: neemt I van dat doorzijgfel anderhalf pint, I en mengt 'er een half pond Oly van I foet Amandelen by, waar in anderhalf I Joot Campher week gemaakt is: dit I warm gebruikt is goet. < VII. HOOFTDEEL.
Van 't Pleuris.
HEt Pleuris is fodanig een fiek- 1
te dat tuflchen die, en de Vy- 1 ver weynig onderfcheyt is, uytgeno- 1 men die de Pleuris hebben, fullen fo I veel niet gaan leggen en dan weer I opfraan, want de Pleuris is een ont- I ftekinge van het Ribbe-vlies , met 1 groote pijn , veroorfaakt van een I fluxie van heet, fcherp , ende gal- I agtig
|
||||
|
voor de Taarden, i �
agtig Bloed, het welk uyt de Borft-
Iaders takken valt, tuflchen de Spie- iren van de Borft, en het Ribbevlies, f vergefelfchapt met een grote benaude | pijn, ende foo periculeus als 'er een I ongemak foude konnen wezen : der- halven moet men in dit ongeval veel I bloed aftrekken , tot twee a driemaal jtoe, dewijl defe fiekte haar oorfpronk I neemt uyt een overtolligheyd van ver- ihit ende galagtig bloed, daar na dan I ingegeven als volgt. .Neemt (als men het kan bekomen)
Groene Angelica, JVijnruyt, Everuyt, Lavas, van elks twee once , dit ia [een Vyzel gedaan, en dan gelloten, Idaar na opgegoten een half-pint Bier, [laat het daar een weynig op (laan, Jdan deur malkanderen gemengt, en. jde door een doek gedaan , ende het jnat ingegeven , daar op loetjes een I weynig laten wandelen. I
Noch een ander voor 't Pleuris.
Defe fiekte wil niet wel fcherpe of-
|te fterke Medicamenten verdragen ,
waar door meenig fchoon Paard be-
JB 5 dor-
|
||||
|
�6 Toevlugt ofte heylfame Remedien
dorven werd, alfoo defe fiekte uyt de
Vyver en de buykpijn kwalijk te on- derfcheyden zijn, als alleen fy ftenen ende klagen zeer veel, maar gaan niet veel liggen , maar men moet het hier wel meert: aan kennen , dit die gene (o lange als fy met die pijne bevangen fijn, foo hebben fy een drooge mond, daarom foo is \ goet, foo ras als fy gelaten fijn, dat men de mond wafcht niet i_Azijn en Water , met Zmt, Look, Peper en Cremortartari. Foor de Pleuris.
Neemt een loot Drop van Soet-
hout y voor drie ftuyvers Feneetfche X)riakel, met nog voor drie ftuyvers kaffer aan , met een ftuyver Oly van Rof�n y met een half-pint vers Bier in- gegeven. Foor de Pleuris.
Neemt Hoohvortel een loot, Ra-
barber een half-loot , Feneetfe Dria- kei een loot, Oly van Olyve , met een halve kanne Bier warm gemaakt en ingegeven. Noch
|
||||
|
voor de Paarden. 27
Noch een ander.
Neemt twee kannen Soetbier, Peper
gefloten en fijn gelift anderhalf loot, vier Doyren van Eyeren , daar onder anderhalf loot Saffraan geklopt : dit in twee reifen ingegeven is meerma- len goed bevonden. Men moet de Peper mede eerlt onder de Byerdoy- ren kloppen , en dan te {amen als 't Hier kookt, roerende onder malkan- der mengen. Noch eens.
Neemt anderhalf loot Campher,
Nagel en ^yinijs-oly, elk een derden* deel loots, Opium een twaalfde deel loots; neemt van de Olyen van elks eevenveel, foo veel'er van noden is, om 'er de Campher mede week te maken �, doet 'er dan de Opium on- der, en roert'er voorts fes loot Bran* dewyn by. Geeft dit te gelijk in -% dan op een warme ftal en wel toege- dekt, is goet bevonden. VIII. HOOFT-
|
|||||
|
h
|
|||||
|
28 Toevhgt ofte heylfame Remedie»
VIIT. HOOFTD E EL.
Als een Paard niet Pijfen kan.
NEemt een loot Sevenboom , een
loot van de Baft van Vlier hout, van de middelfte Bajl een loot ; ge- fchrapt, en gekookt met Kleyn-bier, en ingegeven. Nog een ander.
Neemt twee Spaanfe Vliegen heel
fijn geftoten , met een loot Rabar- ber , met een half.pint Kleyn-bier in- \ gegeven , drijft fterk af van binnen, encte dan genomen nog een weynig I Euphorbium , heel fijn geftoten , en- I de geitreken met een veertjen in fijn Schagt , of is het een Merry in de I Klink , met een weynig Seep �, die I kan gebruykt werden in-alle fiektens, I als een Paard niet pifien kan ; en- | de of het fomtijds gebeurde dat een I Paard fijn mift niet maken kon, gelijk i in defe voorfchreve fiektens veeltijds I beurt , ende dat men de klifteringe niet en konde bekomen , fo fal men nemen
|
|||||
|
iMtt�fl�lflHlH
|
|||||
|
*uoor de Vaarden. 29
nemen gefloten Peper, ende mengen
die met Jwarte Seep , ende Heken die in 't fondament, en dan een weinig gewandek, is heel goet; is mede goet om te doen piffen, als men mer eea veer daar Seep en Peper aarfgeftreken is, in de fchagt fteekt. Voor Paarden die haar �verpijfen.
Wanneer dit de Paarden over komt
foo neemt alleenlijk Potaarde onder kauw water gemengt: ook kan men wel Kruit onder 't water mengen. IX. HOOFTDEEL.
Voor Y Colijt ofte Buyk-pjjn.
DEwijl defe fiekten feer kwalijk te
kennen ende te onderfcheyden is, nogtans als men het wel obferveert, ende daar op let, fo fal men konnen bemerken, door dien in defe fiekte.de Paarden veel gaan leggen ende weder opftaan, ende dikwils omfien naar den Buyk daar fyde pijn hebben, fo moet men fe ingeveneen half onceOrvttaan, *net een half-pint warmen'Wijn. Foor
|
||||
|
go Toevhgt ofte heylfame Remedien
' :. Foor het ftlve Colijk.
Neemt Sevenboom geltoten , met «en muddetje Geneva'-water ingege- ven. Foor het felve Colijk.
Neemt een half-pint Brandewijn,
met drie doyeren van Eyeren , onder malkanderen geklopt , ende ingege- ven: maar gy moet evenwel het Paart in de mond laten. Een ander voor 't Colijk..
Neemt een once Driakel, met een
muddetjen Brandewijn , t' famen ge- mengt en ingegeven. Een feer goede drank voorst felve.
Neemt Anijs, Venkel, en Comijn»
gaat van elks een vierde van een pond: (toot hier twee loot Nagelgruis onder , tot alles fijn is �, neem dan kart gerooji brood, en rafpt daar van een half-pond by : gier hier dan vijf a fes kannen foet bier kokent heet op, en laat defe kruiden wel uittrekken: geeft
|
|||||
|
1
|
|||||
|
voor de Paarden. jr
geeft dan dat uittrek fel warm , ia
twee reifen in. X. HOOFTDEEL.
Voor Wormen in de Maag.
NEemt Kreeften-oge een loot ,
Metridaat een loot, foo veel hropkruit kleen gefloten , als eer» vingerhoet vol ende met Bier ingege- ven , ende al mede gelaten in de Mond , en laat het Bloed op eeren, ende dan de neus ende mond met Zout gevreven. Noch voor Wormen in de Maag.
Defe Wormen kan men foo wel
niet verdrijven , foo lang de Paar- den in de pijne fijn , maar het geen men dan doet is , alleen om'de pij- ne te doen ftillen ■, maar wanneer het Paard weer op fijn ruft is herfteld, foo kan men kragtiger ende meerder Medicamenten ingeven , want defe Wormen fijn vry wat fwaar om te verdrijven ; het en fijn geen dunne ende lange Wormen , maar fy fijn korc
|
||||
|
32 Toevhgt ofte heylfamc Remedien
kort en dik , ende fijn fomtijds by
honderde, ja by duyfende. Ik heb- be verfcheydemaal gefien , na dat de Paarden geftorven zijnde , wier- den geopent, dat zy de Magen had- den doorgegeten : want die zitten altijd met het Hooft m de kanten, rontom in de Mage , foo dat hec komt dat de Paarden niet konnen groeyen nogte bloeyen ; daaromme als men ziet dat de Paarden niet wel groeyen willen , nogte niet vlezig werden , foo is dit beft geraden voor eerft ende al het Lichaam te fuy veren , principaal de Mage j want foo lang de Maag niet goet en is, foo is daar geen groeyzaamheyd te hopen , al geeft ende trafteert men de Paarden nog foo wel. Hier voor fullen wy dele volgende Medi- camenten gebruyken. Voor Wormen in de Mage.
Neemt een loot Zeneblaan , een
loot Alo� , een loot Agaricus , met 1 een loot Cohquint , t' zamen gefto- 1 ten tot poeyer , dan gemengt met I een a
|
||||
|
' '. voor de Paarden. 35
een once Honing ■, een half pond Bo-
ter, dat onder malkanderen gemaakt tot een deeg , daar van Pillen ge- maakt als kleyne Hoender - eyeren , ende die ingegeven in den hals, den mond opgetrokken , ende de ronge met de eene hant voor uytgehoudenj ende met den anderen hant de Pillen een voor een in den hals gefteken : foo dikwils als men'er een heeft in- gedoken , moet men de tonge los Ia- ten , op datfe die des te beter kunnen doorflikken. Een Poeyer voor Wormen.
Neemt Severzaat, Alfem , Colo-
quint, Antimony , Bakelaar , Seven- boom , Swavel, te famen onder den anderen geftooten tot een poeyer, van elks een once , ende daar van onder de Haver ofte Zemele gege- ven , driemaal des daags , elke reys |een Tinne-lepel vol; ende indien fy dat niet wilden eten om de bitter- heyd , foo doet 'er wat poeyer van Soethout by. |
|||||
|
C Foor
|
|||||
|
3 4- Toevlugt ofte heylfame Remedien
Voor Wormen in de Mage.
Neemt fmits HamerJlag, en fmits
Water, met Zout ingegeven. Foor Wormen in de Mage.
Neemt gebrande Eyer-fchak een
loot, gefloten Peper een loot, meteen half-pint lauwe Afijn ingegeven. Voor Wormen in de Mage.
Neemt een <_Appel Coloqmnt, laat
hem een nagr weken in een pmt Bier, geeft het des morgens in , ende dat over den anderen dag �, ofte ten ware dat het Paard daar van begon te pur- geeren , foo moet men ophouden. Dit doet de Wormen lterven. Noch een ander.
Neemt Wormkruit gefloten vier loot,
de Toppen van Jlfem twee loot, Colo- qmnt anderhalf loot. Giet hier fes pond Lekwyn op, en laat het in warm I land twee a drie etmaal uittrekken , I daar van eenige morgens achter mal-1 kander een half-pond van ingegeven. Noch I
|
||||
|
■voor de Paarden. 3 �
Noch eens.
Neemt Calmus , Peperwortel met een (tamper gekniefl: van elks derde- half loot $ Wormkruit en ^Alo� elks drie loot, hier twee pond Brandewijn opgegoten , en twee etmaal in heet Sand uit te trekken gefet , en ver- volgens in vier reifen ingegeven. XI. HOOFTDEEL.
Voor 't Vervangen der Paarden.
DE Vervangentheyd is vierder-
lv) de eene komt als een Paard heet gereden is , ende drinkt kout Water � ofte anders als een Paard heet gewerkt ofte gereden is, ende het blijft in de Wint (taan, foo valt de hitte van boven ende zinkt in de Voeren ; ten derden wanneer een Paard los breekt ofte rokt; en gul- fig Tarwe ofte andere Koorne eet, fodanig dat het te veel overvloet in 't Lichaam heeft ingenomen , waar door het Lichaam komt te fwellen, ende het felve fodanig ontftelt door C 2 die |
||||
|
36 Toevhgt ofte heylfame Remedien
die grote alteratie die daar op volgt,
dat het Bloed komt te giften , ende jaagt alfoo alle de hitte ende brand na beneden in de Benen , en in de Voeten; derhalven moet men weten dat defe fiekte dan feer fpoedig hulpe I van noden heeft, dat men by tijds I dit kwaat voor komt, eer het foo I veer is dat het fijn cours al in de 1 Voeten heeft genomen. Daarom foo I ras als men dat begint te merken , 1 foo fal men ten eerften bloed laten aan I beyde zijden van de Borft> ook wel 1 .aan de Buyk aan beyde zijden, en- de al bloeyende het Bloed foo warm f aan de Borft ftrijken , �nde wat veel Bloed aflaten. Gelaten lijnde , foo gebeurt het fomtijds wel dat de Aders het Bloed niet wel willen laten ftera- pen , door dien de Paarden foo ver- hit fijn , ende het Bloed foo veel ge- altereert is ; als dit gebeurt foo fal I men nemen een Naaide of een Spelt, ende fteken die deur het Vel, ende winden daar een draat om , of een I Paards-hair van de maan of de ftaart, ende laten die fteken tot den anderen j dag>
|
||||
|
w<?r <& Paarden. 37
dag , dan is 't geftemt; dan Gelarea
fijnde , fo fal men defe naar volgende Medicamenten ingeven , ende boven ende roncom aan de Kroone van de Voet vol Vlijmflagen flaan , op dat de fugt onder en boven de Hoornen kan uytkomen. Remedie voor *t Vervangen.
Neemt Bakelaar, Gentiane (Kruis-
wortel) Hoolwortel, Lange Peper, An- gelica , Droge Bever , Geel of Ca/to- reum, (Beverfwijn) Sevenboom, Sellerj- faat , <JMontany , defe alle t' faame kleyn geftoten van elks twee oneen, neemt dan nog voor fes ftuyvers Saf- feraan -, dit alles onder malkander in een lere fakjen gedaan ; en digt toe gebonden > dit kan men foo bewa- ren, al waar 't jaar en dag. Als men het van noden heeft, foo fal men daar van nemen een on$e, met een halve kanne fVijn of Bier warm gemaakt , ende ingegeven -, dit dan ingegeven fijnde , fal men nemen een Bedde-la- ken, en fteken'et in kout Pomp-wa- ter, ende leggen dat foo nat op het |
||||
|
38 Toevlugt ofte heylfame Remedie»
Lijf van 't Paard , met een wollen
Deken daar op, ende foo ras als het weer droog geworden is, foo moet men 't al weer nat maken , tot drie- maai toe j dit dan gedaan fijnde , lal men nemen wat Hout-ajfche ende ko- ken die met t^Afijn , ende daar de Borft ende Voorbenen mede gellre- ken, heet en warm, en dan een Pap gekookt van een pond Rogge-meel of Zemelen, Cam�k-bloemen , Vlier-bloe- \ men , met Robolm , geltampte Lijn- : faat-koeken , geftoten , van elks een | half-pond ■, met een pond Rootfel, on- I der malkander gekookt , en en heet I warm omme en onder de Voeten ge- | bonden. Een ander voor 't felve.
Het was wel niet van noden foo
veelderhande Remedien voor defe Vervangentheyd te fchrijven } dewijl dat dit dikwiis voorvalt op fodanige plaatfen, op de reys of elders , daar men juyft niet by der hand heeft het gene dat men wel foude wenfchen» I daarom foo word hier van verfcheyde foor-
■ I
|
|||
|
voor de Paarden. 39
foorten mentie gemaakt, op dat men
dan mogt gebruyken dat men beft krijgen kan : maar nogtans het fy dat men gebruykt wat men kan of wil, het Laten is altijd eerft nootfakelijk, ende ook rontom de kroon wat Vlym- flagen geflagen, dat geeft mede groore verligtinge. Het is meenigmaal ge- beurt in Campanje. dat \vy geen Me- dicamenten ter wereld hadden, nog- tans menige Paarde fijn van ons gene- fen : te weten , eerft Gelaten, gelijk hier voren verhaalt is, ende dan ge- nomen, als men konde Afijn krijgen, foo namen wy een half-pint t_Afijn, met een deel Menfchen Drek * ende dat ingegeven , ende 't is wel hon- dert maal gebeurt dat men geen Afijn kond bekomen , foo dan genomen, in plaats van %yifijn, een halve-kan- ne Mans Pis, met de voorfz. Men- fchen Drek , onder malkander warm ingegeven. Voor V felve.
Neemt rauwe en ongeprepareerde
Antimomum een loot , Bakelaar een
C 4, on$e,
|
||||
|
4.0 Toevlugt ofte heylfame Remedien
once, Alants-wortel een once, t'fa-
men geftoten tot Poeyer, en met een pint warme JVtjn ingegeven, ende ge- laten, ah voren. Een ander voor 't felve.
Neemt Hooi wortelen Makelaar, van
clks een once geftoten, met een kanne Bier gekookt, en een once Metndaaty dit warm mgt geven, is feer goet. Een ander voor 't felve.
Neemt twee once Cremort arteri,
die gekookt met een kan Z^/«,.en in- gegeven j en na dat het is ingeven en Gelaten, dan gevvandelt tot het warm wort. Ende of 't gebeurde dat des anderen daags na de geneefinge de voorfte Benen nog wat ftram waren, foo dat men eenige Itovinge van no- den hadden , foo nee/nt ende ftooft met dit naarvolgende. N eemt Kaasjens-bladeren, Boeltjens*
kruit, Kamille, xjilftm, CMeliloten* van elks twee handen vol , met een pond oude �oter , gekookt met twee emmeren Water (maar 't is beter bier) ende
|
||||
|
�voor de Paarden. 41
en de dat foo lange dat het de derde-,
part verkookt is, bet dan daar mede drie a vier maal daags. Noch een remedie voor de Vervangent-
heyd der Paarden. Dewijl het dikwils voorvalt dat de
Siektens gebeuren , ende de Paarden overkomen , en dat men juyft altijc fig niet kan dienen van alle defe voor- verhaalde middelen die men nootfake- lijk heeft van noden, foo fullen wy nog een a twee recepten fchryven. Neemt Bakelaar, Jjfa Fetida, ofte
Duyvelsdrek, van elks een on^e , dit met een pint warme Wijn ingegeven, ende dan wel gelaten in de Borft en in de 13uyk. Noch een andere.
Neemt een loot geftooten Peper,
ende een pond gcfmolten Boter, die met een kanne warme Wijn ingege- ven , maar gy moet eerft het Paard laten, gelijk hier vooren gefeyt is. Indien defe kwale voorkomt , dat
men op verre tochten of in langduiri-
C 5 gen
|
||||
|
42 Toevhgt ofte heylfame Remedie»
gen arbeit niet in ftaat is, het Paard
op fijn gewone tijd te konnen voe- der geven , en 't hier door flaauvv en machteloos werd , dat fchoon men fe Haver of Broot voorfet fy het niet nuttigen willen en dus buiten poftuir raken , foo neemt Zout van Harts- hoorn een agtendeel loots , en twee loot Geejl van Sal Armomak » hout dit onder de neusgaten fo fal de reuk hen doen verkwikken, en indien men 't in de neus fpuyten wil , fo neemt CUede of Franje fVyn , en drupter twintig a vijfentwintig droppelen by: dit fal felden nuffen of het Paard fal haaft aan 't eeten gaan. XII. HOOFTDEEL.
Van de Accidenten der Ogen.
DE Accidenten van Paarden zijn
mede verfcheyde ende meniger- handen, het eene wert fomtijts geflo- ten ofte geflagen , anders zijn fmkin- ge o/te groote fluxie die daar op ende invallen, brengende door haar fcher- pe humeuren een kwade gelteltheyd byi
|
||||
|
voor de Paarden. 43
by; andere drogen door haar heet en-
de fcherp Bloed den Appel, fbmmige fijn Maan-ogen, fommige frar-blindt, Bloedr-drop , gefwollen Ogen ; ge- kwetfte Appelen, vlekken op de Ogen -, fo dat hier wel moet op gelet werden of het door een gekwetftheyd komt, ofte door een fluxie , ofte finkinge. Want wanneer het door een uyter�ij- ke kwetfure gewont is, foo moeten daar geen fterke ofte fcherpe Medica- menten toe gebruikt werden , alfoo het Oog ofte de Vliefe geen fcherpe ofte vette Medicamenten konnen ly- den , alfoo het Oog daar door foude verargeren -, maar die door eenige toevloet van humeuren ofte linkingen komen te ontttaan, die konnen meer- der ende fterker Medicamenten ver- dragen : defe moete ook meerder door dranken, of dragten, ofte kot- ten van Aderen , of Laten geholpen worden. Van de gekwetfte Ogen.
Neemt een half-loot Ganfe-vet, fagjes gefmolten, die op koiic water ge-
|
||||
|
4+ Toevhgt ofte heylfame Remedien
gegoten, dit dient om fand ofte eenig
vuyligheyd daar uyt te doen , Rofen- homng, een hal f-loot, ftnjkt dit in't Oog met een Veertjen. Een tuinder.
Wanneer het gebeurde dat het boven
maten feer was gekwetft, ende men be- vont dat het bovenftaande te fcharp was; foo neemt van dit navolgende. Neemt oude Boter, fmelt die, op
het water gegoten , mengt daar onder wat Rofen- honing , maakt dit onder malkander tot een Salf. Wanneer het Oge uytwendig heel
mogte gefwollen fijn, ende veel ma- terie daar mogte uytkomen, fo neemt Wit van Eyeren ■, Honing, Rofewater, dit onder malkanderen geklopt, ende met pluys of werk daar op geleyt; ofte neemt fVtjn-afijn , met Pomp-watery maakt daar een fpongie in nat, legt die daar op. Noch voorfwellingofontfleking inde Ogen.
Dewijl dan de gebreken der Ogen
menigerhande zijn , foo gebeurt het
fom-
|
||||
|
'voor de Paarden. 45
fomtijds dat de finkinge ofre de fluxie
eenmaal verdreven fijnde, wel weder komt, foo is het nodig dat men dan de Han uytfpuyt , fijnde een kleyn Beentje aan 't binnenfte Vlies , van binnen in den hoek van 't Oog; fbo neemt een naaide met een draat, onder- fchept het Beentje, fonder het Vlies- jen te kwetfen , fnijdt het fagjes af, ende doet daar een ftukje ongezoute Boter in, en wafcht 't alle dagen drie a vier maal met ffyn, honing ende Rofe-ivater. Wanneer een Paard met een zweep
ofte fpirsgarde geflagen is , dat foo hart juyfl: niet is aangekomen, dat den appel is door geflagen, ofte anders ge- kwetft, waar door het foude kunne ge- beuren , dat dan door grote brant ofte finkinge een Schel ofte Vlies op de O- gen foude konnen komen, ofte eenige witte vlekken. So neemt dan Smout van Glas, heel fijn gefchrapt met een mes, ende doet het Poeder in de Ogen. Of een ander.
Neemt Sal ^yirmoniak , mede heel fijn
|
||||
|
46 Toevlugt ofte heylfame Rem dien
fijn gefchrapt , ende gemcngt met
Honing, met het Sap van Schelkruyt» tot een Salf, en in de Ogen gedaan. Noch een ander Remedie voor allerhande
Accidenten der Gogen, behalven die
gene die in de Appel van de
Ogen mogte gel�wefft fijn.
Defe Remedie foude dusdanige
wat te fcherp fijn , maar vorders (o is het alderhande Accidenten feer wonderlijk goet, ende vvert genoemt Lapis ijidmirabil� , ende werd foo gemaakt. Neemt wit Koper-root twee pond,
Ahyn , Litergerareum twee on gen , bolus Armenus twee oneen} alles tot Poeder gefloten , doet dit te fameri in een verglaasde Pot, met drie pin- te ofte anderhalve kanne water , laat het koken op een klein vuyrken, fon- der vlamme , tot dat het water al te famen verteert is; men moet het vuur wat egaal en gelijk om de pot leggen j laat het dan fo op het vuur ftaan , tot dat het hart werd, defe Heen kan lang bewaart werden -t neemt daar van een loot,
|
||||
|
voor de Paarden. 47
loot, legt die in vier once water,
doet daar van alle dagen tweemaal wat in de Ogen. Noch een goet Water voor de Ogen.
Neemt blaawwe l^ttnol en Campher,
ende legt het in Rofewater, ende dat in de Ogen gedaan, tweemaal daags , en alremets tuf�cben beide gewaflen met koud Pomp-water. Wanneer een Paard Maan-oogig is,
dat kan men kennen. Neemt het Oogs onderfte en boven lid, doet het Oog wijd op, {o fult gy fien een don- ker of filmorte plekjen aan de onder- fte kant van den Appel, ende de Ogen die tranen gedurig heet water uyt. Hier voor is goet dat men beyde
de Aderen aan de zijde van 't Hooft kort $ neemt dan witte Peper, heel fijn geflroten , ende daar van alle da- gen wat in de Ogen gedaan , ende dikwils de Ogen met kout Pomp-wa- ter gewaflen. Een ander voor Sinkinge en Maan-Oge,
Brand het Paard aan beyde zijden
in
|
||||
|
48 Toevlugt ofte heylfame Remedien
in de flaap van 't hooft, gelijk meri
de Spatten ende de Galle brand, bind daar Pek met geftote Swavel en- de Werk op. Dit doet de fin kingen ophouden : maar het moet daar heel heet op gedaan worden. Een ander.
Neemt een loot Honing, met een
hal f-loot Sop van Schelkruyt, of Che- lidonium genaamt, met een half-loot Rofewater ■, is voor veelderhande ac- cidenten der Ogen goet: het geneeft en het fuyvert den Appel van de Ogen i maar men moet fomtijds de Ogen wel waffen met kout Water, ende het Paard laten bloeden aan den Hals of aan den Buyk, om te diverteren. Noch een ander.
Neemt Brandewijn , ende maakt
daar een doek in nat, ende legt het, 't fo nat op het Oge -, en als den doek wederom droog is , fo moet die al- wederom nat gemaakt worden. De- fe remedie is wel flegt van aanfien, maar
|
||||
|
voor de Paarden. 49
maar is wonder goet om den brand
uyt te trekken. Noch eens.
Indien 't door uyterlijke koude of
ook door innerlijke oorfake komt dat de Ogen dik fwellen, foo neemt vijf Eyerdoyeren , kruym van Wittebrood , een half-pond , wel gedroogde Saf- fraan fijn gefloten een vierdedeel loots, roerd de �yerdoren in een fchotel en ftrooit 'er eerft de Saffraan in en dan 't kruym van Wittebrood : legt dit warm op de Ogen en doet by ieder opleg een vierdedeel loots Campher, welke met Olye van foete Amande- len week gemaakt is. Het volgende is ook goet.
Neemt vier handen vol Kaasjes-bla- deren , en twee handen vol Wijnruit, ftamptfe en kooktfe in anderhalf pond oude CMeede , doet 'er dan foo veel meel van Lijnkoek en kruym van Wit- tebrood by , als tot de dikte van een Pap van noden is : indien op ieder verband een weynig Geeft van Zout D van |
||||
|
5 o Toevhgt ofte heylfame "Remedien
van Armoniak gefprenkelt werd , fal I
het niet als des te beter fijn. XIII. HOOFTDEEL.
Van 't t_Aderlaten.
IN alle plaatfen mag men Laten in
tijd van nood, dat is, na dat men kan oordelen wat fiekte dat de Paar- den mogten hebben ; men mag dan (onder eenig perieul voorfigrig La- ten , iomtijds in de mond boven in de derde tak , ofte onder de tonge, agrer de oren, aan 't hoofd, onder de ogen , aan den hals , aan beyde zij- den , nog aan beyde z ijden in de borft, aan beyde zijden in de buyk , in alle de vier beenen , in de (taart , of el- ders daar men het anders mogte goet vinden ; na dat de kwaal ofte de fiek- ten mochte vereyffrhen. Al fchoon men weet dat daar maar een Ader in 't geheele L�haam', die fijn begin neemt jn de lever, want daar is de eerlte oorfprqnk ofte fontein van alk Ade- ren, welke Ader haar ftrekt ende ver- deelt met kleyne afjpruytiels, ionv |
||||
|
voor de Paarden. 51
ffiige groot , andere kleynder , de-
welke lopen door 't gehele Lichaam, en in alle de vier beenderen , ende nemen haar etnde in de vier voeten: nograns is 't geraatfaam foo na by aan de parry te Laten daar her kwaat is, als 't mogelijk is , om het kwaat te ontlaffen , ofte, om de toevloed daar van af te leyden. XIV. HOOFTDEEL.
Van Pillen voor veelderhande
ongejontheyd. NEemt Rabarber , een half-loot,
Alo� een once, met een half- loot Agaricus, met een half-loot Colo- qumt , met een half-loot Gentiane en een half-loot Duyvelsdrek -, t' {amen gefloten, ende dan gemengt met een vierendeel Honing, en een half-pond Boter, t'famen tot Pillen gemaakt, elke gifte de derde part hier van, elke reys met een half-pintjen Wijn , en een half-pinrjen Oly van Olyven inge- geven , drie dagen na malkanderen, of ten ware dat het Paard den derden D 'm dag |
||||
|
5 i Toevhgt ofte heylfame Remedien
dag veel te fterk purgeerde , dan f
moet men foo lang ophouden tot het purgeren gedaan is. Defe Pillen fijn mede goet voor Dampigheyd. Pillen.
Defe onderftaande Pillen fijn goet
voor afgerede Paarden het fy op de groote Jagt, of op groote reyfen, en fijn ook niet fterk purgerende, maar hebben een extraordinaire kragt om te verfterken en te reconforteren al- le verlore kragten, foo inwendig als uytwendig. Neemt gemalen Soethout een oncej
Suyker een once, klein gefloten, met een dragma Safferaan, met een loot j Methndaat, een on9e Honing, en een loot Kaneel, fijn geftoten , met een weynigTerwen-meel, en foo veel Boter I tot dat het tot Pillen kan gebracht | werden } en dan de Pillen gerolt in een vveynig Suyker, om datfe door de foetigheyd konnen ingenomen wer- I den , als defe Pillen ingenomen fijn, moet men die doorfpoelen met een [ half.pintje Bier of Wijn. XV. HOOFT-
|
||||
|
voor de Paarden. 53
XV. HOOFT DE EL.
Voor Dampige Paarden.
DE Dampigheyd is een buyten-
gevvoon kwaat Accident , en heeft verfcheyde oorfaken, waar uyt het felve fpruyt ofte voortkomt } fommige krijgen 't om dat fe veel- tijdts heel onmanierlijk hart ende uyc den afem gereden worden, of tegen de natuur overjaagt : andere krijgen I het fomtijdts datfe veel gereden wor- \ den op droge wegen in groote ftof, I die dan deur het lopen in de ftoffige I wegen die ftof foo in 't Lijf krijgen I ende worden foo verftopt van Borft of I Longe-pijpen dat fy Dampigh wer- I den. Het gebeurd ook wel dat fom- I inige met defe fiekte befmet worden , om dat fe veel ftoflig of vermufc i Hooy komen te eten , ofte vermufte ofte verftikte Haver, of andere kwa- de Voeragie gebruyken ; of fommi- ge ook wel door eenige inwendige fiekten , die dan door eenige groote hitte ofte brand de Longe van binnen D 3 in |
|||||
|
f4- Toevlvgt ofte heylfame Remedie»
in 'c Lijf fodanig komen te befchadi-
gen , dat de Longe-pijpen verftop- pen , of dat de Long felfs haar na- tuurlijke beweginge niet en heeft j derhalven frjn defe fiektens feer fwaar cm te geneien , voornamelijk van ou- de Paarden, maar indien die nog wat aan de jonge kant fijn , valt het nog veel ligter. Ten eerften , als men begint iet-
wes te ondernemen om defe Siekte te genefen , fo fal men voor al de Paar- den die befmet fijn , eerit wat in de neufgaten fpuyten , gelijk men die Paarden doet, die van eenige Droes befmet fijn, om de Longe-pijpen des te beter te openen; dit dat fo eenige dagen gedaan fijnde , ende daar door foo veel geopent hebbende als 't mo- gelijk is , fal men het een Purgatie ingeven, gelijk in't XX. Hoofrdeel gefchreven Haat } ende na dat defe Purgatie wel gewerkt heeft, foo fal men op den vierden dag, na de Pur- gatie aan den hals Laten : men moet mede foo lange als de(e Purgatie werkt het Paard geen Haver , maar natte Zeme- I
|
|||
|
voor de Paarden. ff
Zemelen met een weynig Honing daar
onder gemengt, latdft ge�rruyfceri, en-» de continueelijk laten drinken iVater met Roggen-meel-, het fy dan dat men Medicijne geeft ofte niet. Na het Purgeren en Laten , fa!
men het vijf achtereenvolgende da- gen het Poeder Diapente, (waar van de toeftel in 't twii�tigfte Hooftdeel te Men i*-) op de volgende wijle ingee- ven. Neemt alle die dagen , ydei? dag een onee Vidpent, met een oncd Honing , met een vierdepart van eert kdnfie Bier , alle morgen laanw oftd effen warm gemaakt, ingegeven , �ti een l�u� laten vadert1; defe vijf dagert dan omme fijnde , als dan Wederom gepi�rgeert , ende a�foo gecofitintr- eert, gelijk als vofen. Op defe ma- nier fijw'er veele genefen, ja fomm'i- ge met niet meer als met dit boven- ftaande, en dat dan een- agt dagen ge- continueert : fomm�ge moeren wel veertien dagen, andere een maand gebruyken , want defe fiekrens firri heel different , daarom foo moet men veel�ijdts verfeheyde Medicamenreri D 4 ge- |
||||
|
5 6 Toevlugt ofte heylfame Rentedien
geb.ruyken , na dat het kwaat. oftp het ongemak fich fchikt. Noch voor de Dampigheyd.
Neemt Alo� een onee , Zeneblaan
een loot, Agaricm een loot, een loot van 't Poeyer Diapente , met nog een loot van't Poeyer van Oldenburg-, dit alles wel geftoten, ende gemengt met een half-pont Boter , ende daar Pil- len van gemaakt en ingegeven , ende foo ras die Pillen ingegeven fijn, foo moet men daar een half-pint Oly van �lyven > met een half-pint Wijn of Bier daar op in den hals gieten, om deur te fpoelen j ook is 't nodig niet veel hoy te geven om te eten , maar de meefte tijd wat ftroo j men moet ook wel fomtijds Laten , principaal aan den hals , ende als men de Paar- den wel laat bloeden , dan fal men nemen het afgelaten bloed ende ge- ven het hem onder wat Zemelen , om te fien of hy het eten wil , dit 1 is mede heel goet} men moet ge- duurig wat in de neus fpuyten , om mede de Longe-pijpen te openen, en
|
|||||
|
voor de Paarden. 57
en continuelijk natte Zemelen te eten
geyen. Een ander voor Dampigheyd.
Neemt een pond Canary -fityker ,
met anderhalf pond raauw Verkens Spek , met een half-pint Boom olye , met nog fo veel Roggen-meel dat men Pillen daar van kan maken, dit alles in een Vyfel wel deur malkanderen geftoten, ende dan de Pillen ingege- ven ; daar na als de Pillen fijn inge- nomen, fal men een half-pint Bier of Wijn-, met een on^e Olye van Olijf, ingeven om de Pillen deur te fpoelen. Een ander.
. Neemt een loot Diagridium , met
een loot Alo�, een weynig gekookt met een halve kanne Bier, ende als het gekookt is , daar onder gedaan een once Honing , ende dan t' {amen warm ingegeven , dit felve alle drie dagen eens ingegeven j fqo lange als gy 't goed vind. |
|||||
|
D 5 Een
|
|||||
|
5 8 Toevlugt ofte heylfame Remedien
Een ander voor Vampigheyd.
Neemt Cat demon een once , Affa
Fedita een loot, Arifiolochia een loot, Alants-ivortel een loot, Gentiane-wor- tel een once , gemalen Soethout viep oneen, Antfsfaat vier onqcn, Lawas- Jaat een once , Carrewey een once , S�venkoom een on$e , dit alles onder malkander gefloten tot Foeyer , en als mep. dit gebruyken wil, foo fal men nemen een Lepel vol in een glas Bier of Wijn warm gemaakt en inge- geven, eens daags. XVI. HOOFTDEEL.
Voor den Hoe/t der Paarden.
DE Hoeft is wel veeltijds- eett
eenvoudig gebrek dat men m 't eerft vveynig acht , maar daar kan veel kwaat uyrfpruyten ; het komt fomtijds uyt een kleyne oorfake , veeltijds als een Paard verhit is , en daar op verkoud ,, het welke dan eenige rouwigheyd in de keel komt fe krijgen; andere krijgen eenige ver- ftop-
|
||||
|
�voor de Paarden. 59
ftoppinge ofte eenige verdroginge in
de Longe dat als dan kuchdien en hoeften veroorfaakt , waar door fe fig fodanig van binnen konnen forcee- ren , dat fe daar door berit nge van eenige Aderen ofte feh�uringe aan de Longe of Longe-pijpen bekomen , gelijk wy dik wils bevonden hebben; daarom iv't geheel nootfakelijk fulks voor te komen , foo haaft als 't mo- gelijk is. Ten eerften , foo is het feer goed het Paard te Laten , ende het bloed op te vangen , ende daar wat Zemelen onder gemengt, en la- ten het opeten > ende daar na de Dia- pente gebruykt, gelijk voorfz. is, of eenige van de andere Poeyers. Een ander voor den Hoe/l.
Neemt een kanne rode Wijn, een
once Soethout, een loot t_Anijs-faat, een vierendeel twijgen, een loot Greyn, die te famen gefoden met de kanne Wijn en een pint Water, tot op de helft , ende dan door een doek ge, daan en ingegeven , en de Vijgen mede in de mondt gefmeten en laten» op.
|
||||
|
6 o Tqevlugt ofte hey�fame Remedien
opflikken, ende dan een uurtjen daar
op gereden of gevvandelt. Een ander voor den Hoeft.
Neemt Drop van Soethout, in 't
water geleyt, en laat het fmelten, en dan dat water genomen en een vieren- deel Rafijnen , daar in gekookt , en dat door een doek gedaan nog warm fijnde s daar by gedaan een half-loot Veneetfe-driakel, en voorts ingegeven, en warm toegedekt; dat foo gedaan fijnde verfcheyde dagen alle morgen, is hondert malen goed bevonden. Een ander voor den Hoeft.
Neemt Hontsdraf en Longe-kruyt,
dat aan de Eykebomen waft , Seven- boom, Lawas, defe Kruyden t'famen gehakt, en onder het voeder te eten gegeven, is mede goed. Een ander, voor den Hoeft.
Neemt Look en Uyen , met Soete-
melk gekookt, een bolletjen met een grote Uyen, gekookt met twee kan- ne Melk, daar van driemaal des daags een
|
||||
|
<Vo�r de Paarden. 61
een klein hoorntjen vol ingegeven,
maar men moet elke reys niet veel teffens geven, de Paarden fouden an- ders fiek daar van worden. �en ander voor den Hoeft.
Of het gebeurde dat de Hoeft niet wel wilde overgaan , foo neemt een half-pond Boter, een vierendeel Rofen- homng, een once Alo�* met een once Zenmaden i twee dragma Rabarber, twee dragma Coloquint, twee dragma Laurierbejfen . een dragma Sof eraan, alles wel gefloten , met nog een once CHethhdaat, en daar Pillen van ge- maakt en ingegeven. Dit is een extra- ordinaire remedie * want dit purgeert en verwarmt. Indien het Paard klein of tenger of feer fwak was fo kan men de gifte wat verminderen en maar de helft of een derde nemen, na dat men verftandiglijk oordelen fal het beeft te kunnen verdragen. Want dit is de maat van eert groot en fterk Paard} en iffer nog iets meer van noden, fo kan men de Poeyers ook mede gebruyken, hier vooren verhaalt > als de Diapente en andere. Een |
||||
|
6 % Toevhgt ofte heylfame Remedien
Een ander voor den Hoe/l.
Neemt twee pond Honing, met twee
oneen van't Poeder Diapent, met een once Sevenboom kleyn geftoten , met twee bollen Look , heel fchoon ge- fchelt, ende heei fijn gemeden , en- de onder malkander gemengt, ende hier van alle dage twee hele lepels vol met een halve kanne Bier ingegeven , en warm gemaakt , dit moet des mor- gens ingegeven worden eer fy gedron- ken hebben , ende dan een uur ofte twee laten vaften. Noch een ander voor 't felve.
Neemt een half-pond Rajijnen, met
een once Drop van Soethout, gekookt met een vierendeel Lynfaat of lijn- faatmeel , met een kanne Bier, ende dat ingegeven , alle twee dagen eens, foo lange als gy het goet vindt. Noch een ander voor den Hoe/l.
Neemt Hondsdraf Schelkruyt, Peper'
wortel, van el ks een loot, met een kanne bier gekookt, en warm ingegeven. XV11. HOOFT-
|
||||
|
voor de Paarden. �j
XVII. HOOFTDEEL.
Om magere Paarden te doen groeyen.
HEt gebeurt dikwils dat de Paar-
den niet willen groeyen of toe- nemen, niet tegenftaande dar die wel getra��eert worden, foo moet dan ge, fogt werden na de oorfake , fchoon men die niet wel vinden kan , nog- tans moet daar eenige reden fijn, waarom die Heeften niet groeyen kon- nen , het fy dan door een bedorven Mage ofte verdorven Bloed, alsme- de fomrijds door een grooten brand of vuyrigheyd. Voor eerft fal men de Aparte, grote Zenuwen achrer onder den Buyk in de flanke los halen , et» van de Buyk los trekken , die daar al ordinair fijn aangeflagen , op dac de Buyk des te beter fal konnen uyt- fetten j en dan het Paard een Purgarie ingegeven , tweemaal in agt dagen r vier dagen na malkander, en tweemaal bloed laten , ende flilks gedaan fijn* de , m<>et men dit navolgende medi- cijn ingeveq. Na
|
||||
|
64 Toevlugt ofte heylfamt Remedieti
Na dat dan het Paard is aan beyd�
zijden los getrokken , en verfcheyde dagen wel gefmeert , daar 't los ge- trokken is y met Popetioen-falve , en Dealthea ■, ende dan tot tweemaal in acht of tien dagen wel gepurgeert, en twee of driemaal gelaten > en dan gegeven als volgt. Neemt een half.fpirit Mout > met
twee fpint Zemelen , met malkander in een ketel of pot gedaan , met foo veel Water als daar toe van noden is om te koken , ende laat het wel hart koken , en als het gekookt is, geeft het daar van warm in , en laat het heet opeten , foo veel als het wil, en daar na van't nat drinken > ende dan in plaats Van Haver te ge- ven , foo fal men Rogge ongemalen foo heel maar wat gekookt, dog niet Jangj als alleen maar opgewelt, ge- bruiken ; dit bovenftaande nu foo lange gegeven , dat men kan oorde- len dat het bloed wat verkoelt, en de mage wat gef�yvert is $ ende dan al foetjens aan fijn ordinaris voer weer geven j mits nochtans al conti- nueel
|
||||||
|
voor de Paarden. 6 f
nueel de Rogge een weynig opge-
kookt i en elke reys wat onder de Haver gedaan. Dit is dikwils gepro- beert , en altijd goet gevonden , en hier door fijn de Paarden in korten tijd feef wel aan de groey gebracht. Van gelijke gemale Garjte ende ge- niale Bonen-meel elke reys onder de Haver gegeven, ende met Bier* Ker- nemelk of Sure-wey geduirig nat ge- maakt ; doet mede wel groeyen. Noch een ander voor 't felve.
Wanneer dat de Paarden tot twee- maal fijn gepurgeert, het welk eerft II nootfakelijk moet wefe, om alle kwa- de corruptien uyt h�t Lichaam te dry- | ven , ende tweemaal gelaten om me- Ide het bloed wat te verminderen ,
om dat de reft van 't bloed fich fel- ven wat beter kan fuyveren ; dit ge- daan fijnde , fal men beginnen met fagte middelen te voeren , eerft een jhalf voertjen Haver met wat Roggen- weel, dus eenige dagen ge voert heb- ; bende , dan laten malen Gerfi , Bo~ inen en Kemipfaat, ende daar van ge- E ge-
|
||||
|
66 Toevhgt ofte heylfame Remedien
geven , na het ordinaris voer heeft gegeten , een korfjen van dit voorfz. meel wat nat gemaakt met water: en- de indien men wat Rogge eerft on- der de Haver geeft, is 't fuo veel te beter ; ende tuffchen beyde fomtijds noch wat van de voorfz. Poeders ge- geven , gelijk hier voren is gefeyt, want die dienen voor alle ongefent- heyd. XVIII. HOOFTDEEL
Foor Schurft.
DFfe Siekte is feer befmetrelijk�;
en is een groot kwaat, als het fich onder de Paarden verfpreyt , gaande van het een op het ander over , tot foo veel als 'er fijn , in- dienfe niet by tijd» geholpen werden. De oorfake, waar uyt de(e fiekte fpruyt , is defe , door koude , en grote ongemakken , laat in 't jaar in de weyde, in de herfstijd in koude en regen, ook uyt kwaat bloed, het welk vergadert door kwade voera- gien. Als dit nu de Beeften over- komt > |
||||
|
voor de Paarden. 6 f
komt ,i kan men die wel genefen met
waffchen en fmeeren in korten tijdt, maar foo dit kwaat fchielijk wert ge- nefen , foo trekt het fenijri daar uyt, dat het fig weer naar binnen begeeft, en brengt fomtijds een kwader fiekte voort als de voorgaande > derhalven is het nootfakelijk. dat men eer ft ee- nige Medicamenten geeft van binnen, foo wel als van buyten, waar toe be- kwaam fijn de Poeyers hier voren, of eenige Purgatien , en het Laten, om foo wei van binnen te fuyveren als van buyten. Remedie voor Schurft.
Neemt en maakt eerft een Loog van i_AJ[che, en wafcht daar mede fchoon af tot de grond toe , en laat het dan drogen, en droog lijnde, neemt een. pond Reufel ofte Perkens-vet, met een loot Opriment, een on ge Euforbium, een loot Spaanfche Vliegen -, ai te fa- men wel fijn geftoten, een on^e Swa- vel mede fijn geftoten % en alles on* der elkander gemengelt tot een Sal- ve,' en fmeerc daar mede heel dun- . , E 2 net- |
||||
|
6 8 Toevhgt ofte heylfame Remediett
netjes , en een weynig warmt iflge-*
droogt , en laat het dan vier of vijf dagen fonder ietwes meer te doen j fmeert het dan alleen met warme ge^ fmolten Reufel om de roven los te j maken, en daar na als het afgevallen I is , foo wafcht het met Afijn en fVa- ter af, of Brandewijn en ander water dat bekwaam is om wonden te gene- fen j want aldus gedaan fijnde, foo is het Schurft dood. Noch een ander voor 't felve,
Neemt een pond Verktns-vet, ge* I
fmolten , en laat het kout worden, neemt dan een loot Swavel heel fijn tot fijne Foeyer gefloten, neemt dan fes loot Quikfilver, en dit Quikfilver foo lange gebroken of gewreven dar. het heel verconfumeert is j met daar by gedaan een loot Eufhorbium , met anderhalf loot Cantarides , (Spaanfe Vliegen) en fmeert daar mede twee- maal in acht dagen, en als de Schob- bens beginnen los te worden en af re l vallen . wafcht 't dan altemets met Seep-water om weer fchoon te maken. Noch
|
||||
|
voor de Paarden, 69
Noch een ander voor V Schurft.
Neemt een muddetjen of drie half-
I jes Olyevan Kenmp-faat, met een on9e Spaanfe Vliegen , fijn gefloten . onder
| elkander gekookt, en fmeert daar me- I de heet, maar eerfl moet het al me- I de met Loge gewaflchen worden, en wederom droog zijnde, dan gefmeerc
worden.
Een ander voor 't Schurft.
Neemt een half - vierendeel Wit ] Vitriol, ende dat gekookt met een pint fVijn-afijn, en daar mede ge- I waflchen. ■ �
Noch voor Schurft. Neemt een once Boter , met drie
oneen Cantarides of Spaanfe Vliegen ge- floten heel fijn, met defe Boter eens opgekookt tot een Salf, ende daar eens mede gefmeert, ende laat hec daar mede blijven tot dat alles van felfs afvalt, en daar na met Boter al- leen genefen. E 3 Noch
|
|||||
|
*
|
|||||
|
7 o Toevhgt ofte heylfame Remedien
Noch eens.
Dit is van weinig omflag en feer licht te bereiden. Neemt Spaanfche Vliegen en witte Precipitaat van elks een half-loot wel fijn geftoren: mengt die onder Ceruys-falf, en doet'er een weinig Nagel-oly by om de fmeerig- heyd des te beter te bekomen. Nota alle defe fmeeringen moeten fterk ge- wreeven werden op dat defelve te be- ter in de huit kan indringen. X�X. HOOFTDEEL.
Om de Vliegen te verdrijven.
HEt gebeurt veeltijds dat de Paar-
den gekwetft fijn of eenige won- den hebben , ofte ook eenigfints fiek fijn in de fomer , datfe fchrikkelijk van de Vliegen gekwelt worden j daar voor fal men nemen Oly van Bayen, en Oly van Olyven, van elks evenveel, dat gekookt met Kyippel Coloquint, end� daar mede gefmeert rontom de wonde , met een fpongie die daar in js nat gemaakt, is mede goet voor andere
|
||||
|
voor de Paarden. yi
andere Paarden , men kan het heele
lijf over fmeeren : men kan fq veel of fo weynig maken als men van noden heeft, alwaar 't van noden voor ver- fcheyde Paarden. XX. HOOFTDEEL
Dit fijn Dranken voor alderhande
Siektens. HEt is wel waar dat men behoor-
de alle fiektens wel te kennen, eer men daar eenige remedien toe kwam te geven , maar nogtans ge- beurt het onder de belle en verftan» digfte wel, dat men niet regt de fiek- tens kan onderfcheyden, en dat men met kleyne of ordinaire manieren niet kan verwinnen ; daarom fo heb- ben wy dan defe buitengewone door- dringende Medicamenten , die men moet gebruiken om eenige grote uyt- werkingen te doen , om dat men fiet dat de Lichamen foo hart gein fee- teert ofte aangetaft fijn , dat die ee- nige kragrige Medicijne van noden hebben. Maar alle fiektens die heel E 4, fchie- |
||||
|
7? Toevlugt ofte heylfame Remedien
fchielijk by komen , daar kan men
niet alijd defe purgerende Medica- menten toe gebruyken , en dat om tweederley oorfaken; te weten, eerft om dat defe dranken daar van wy fpreken des anderen daags hunne uyt- werkinge eerft hebben , het welke fodanige fiektens die fchielijk aanko- men geenfins konnen of mogen lij- den. Ten anderen, foo is't ook fo- danig met defe fiektens gelegen , dat fo wanneer men haar eenige Purgatien in gaf, die groote vliegende brandt foude dan ook uyt alle delen van 't Lichaam naar binnen vliegen , ende het Lichaam met kragt overweldigen ■, foo dat die in de tijd van heete of peft�entieufe Siektens niet konnen gebruykt worden , maar wel in veel andere , als verouderde of ftilftaan- de Siektens, omme alle ongefontheyd uyt het Lichaam wech te doen en te verdrijven. Dit fiet voornamentlijk op oude Siektens , maar niet in eeni- ge fchielijke overvallen , gelijk Vy- ver, Colijk, Pleuris of fodanige die haaftig aan komen , maar wel voor alle
|
||||
|
voor de Paarden. 73
alle andere fiektens of krankheden die
een Paard onderhavig fijn: het fy dan verftoppinge van de Longe, de Milr, Lever , ofte vervuylde Mage , en veel andere om her. Bloed te fuyve-r ren , foo dat het een groot middel is om een Paard in alle gefontheyd te herftellen. Purgatie.
Neemt Coloqumt een once, <^/fga*
rktis een loot, Zemblaan een loof, Alo'� een once , Rabarber anderhalf loot, Sevenboom anderhalf loot; dit alles onder elkander geltooren tot Poeder , ende dan gemengt met een half-pond Boter, en een halfvieren- deel pond Honing �, dit te famen onder elkander gekneed gelijk een deeg, en- de dan tot Pillen gemaakt foo groot als kleyne Hoender-eyeren. Men geeft defe in met het Paard de kop om hoog te trekken , ende de tonge met de eene hand een weynig uytge- haalt , ende de Pillen foo diep met de hand in de keel gefteeken als mo- , gelijk is, ende foo ras als de Pillen E 5 in- |
|||||
|
. ■
|
|||||
|
74 Toevlugt ofte heylfame Remedie»
ingefteken fijn, fa moet men de Tong los laten , op dat het de Pillen foo met een deurflikt; dit foo dik wils gedaan als men een Pil infteekt. De Pillen alle door fijnde, neemt dan een pint Raap-oly , of Oly van Clyven , met een glaasjen Wijn of Bier onder malkander daar op in den Hals gego- ten , omme foo de Pillen wel door te fpoelen , ende dit dan foo gedaan fijnde , laat het twee dagen fonder Haver te geven , maar in plaats van Haver , foo geeft hem een korfjen Zemelen, nat gemaakt, foo fal het des anderen daags Purgeren ; ende indien het twee ofte drie Sagen heel ftark Pur- I geert, geeft hem dan wat droge Ze- melen of wat Tervenmeel te eten , om weer te ftoppen, maar als 't niet al te ftark Purgeert, fo is't niet van noden. "i. � Noch een ander die wat minder is, maar ook heel goet. Neemt een pond raauw Spek, legt !
het eenen nagt in 't Water om te weyken , en dan fchoon afgewaflen, ftoot het in een Vyfel tot poeyer, I doet; I
|
||||
|
voor de Paarden. y f
doet daar onder een once ufh'�, mee
een loot Rabarber, en daar Pillen van gemaakt, ende foo ingegeven, gelijk van te vooren is gefeyt , ende daar op gegoten een pint Oly, en een glas Bier t als te vooren. Een ander.
Neemt een kanne Oly, met een hal-
ve-kanne Saetemelk, met foo veel Look als een bol heeft, en foo veel Seven~ boom geftoren als in een fchel van een Hoender-ey kan , de Look kleyn ge-, fneen, ende famen ingegeven. Poeyer Royale.
Dit Poeyer Royale is van grootc
deugt, te weten voor veelderhande ongemakken en Siektens, Wormen, Schurft, Droes, voor Wormen in de Mage, en voor veel andere onge- vallen Men bereyd dit Poeder op de volgende wijfe , neemt hier van elke reis een* once onder een glas warm Bier gedaan ende ingegeven, ofte onder wat Zemelen met Haver te eten gegeven , jaagt veel onge. fonu
|
||||
|
y6 Toevlugt ofte heylfame Rtmedien
fontheyd uyt het Lijf > dit Poeyer
fal men maken van Baccarum-Laury, ^yirojlolochi Rotondi , Semen-Sillery , Montani, Radix Cardo Patia} Entilla, Campana , Gentiane , lange Peper , Sulpheri Citrini, van elks drie oneen j Elkbori albi �r Niguri, elks een on ge j Safferaan twee dragma , alles onder malkander gefloten , ende bewaart in een lere fakje , tot dat men 't van noden heeft, dit is een extraordinair * goede remedie. < XXI. HOOFTDEEL.
Het Poeyer T>iapente.
D�t Poeyer Diapentc is een ver-
maart Poeyer dat groote deug* den en kragten heeft voor alderhandc fiektens, welkers deugt niet kan be- taalt worden -, men fal dan nemen Gentiane, Lorbejfen, xjMirrhe, Tvoyr gerafpt, ^/iriftolochia Rotunda, van elks vier oneen, Sajferaan twee drag- ma , dit onder elkander geftoten tot Poeyer, en gemengt met twee pond Honing, en van dit Conferf dan ge* nomen
|
||||
|
voor de Paarden. 77
iiomen elke reys een of twee Iepels
vol, met een half-pinrjen warm Bier ingegeven , is voor alderhande fiek- ten goet, en is een extraordinair goec middel. Het kan dus bewaart wor- den , en het blijft altijd goec jaar en dag ) of men kan 't ook wel droog bewaren, en mengent alleenig op die tijd als men 't wil gebruyken. Dit kan gegeven worden in alderhande f�ekten, is ook mede goet om een goe- den afem te maken en om te lopen. XX�I. HOOFTDEEL.
Noch een ander Poeyer genaamt la Duk.
Dit Poeyer is mede buitenge-
meen goet voor alderhande fiektens , neemt Drop van Soethout, Cardebeneditfus , Hifop , Sanegnek, van elks fes oneen -, Genever-beffen, Ennufla-, Campana-wortel, Trias, van elks vijf oneen ; Cardemom > Gentia- n<e, Ariftolochia, Longa en Rotondi<e, van elks drie oneen �, Comtjn, Kaneel, Notemufiaat, van elks een half-once> dit alles wel fijn gefloten en doorge- fift,
|
||||
|
y 8 Toevtugt ofte heylfame Remedien
fift, en bewaart tot in tijd van nood,
daar van ten hoogften twee on^en in* gegeven met Bier of Wijn. XXII�. HOOFTDEEL.
*s Graven-poeyer van Oldenburgh.
E En Poeyer om goeden Afem te
maken, voor Vyver, voor Droes, voor Hoeft j en voor veelderhand� fiekten. N eemt Cardelium een pond, ty4Jfa
Fetida een vierendeel-pond , Boontjes Hool-'wortel twee on$en, Alants-wor- tei twee on^en, Gen�ane twee on^en, Soethout een on ge , Anijsfaat een vie- rendeel pond, Lawasfaat twee oneen, Carrewey een on$e } dit onder mal- kander geftoten tot Poeyer } dit kan lange bewaart worden , en daar van een lepel vol met Bier of Wijn inge- geven , heeft groote kragt» en doet veel goet aan de Paarden. XXIV. HOOFT-
■
|
||||
|
voor de Paarden. 79
XXIV. HOOFTDEEL.
Van de uytwendige Worm.
DE Worm is een befmettelijke
Siekte , komt fomtijdts uyc kwaat vergalt Bloed , het fpruyt ert beklijft ook over aan andere Paar- den, of van eenige befmette Stallen, of ongefont Voeder gegeten. Defe Siekte is geneeflijk , hoe wel die ver- fcheidenderley is> de eene is wel een weinig kwader als de ander , maar nogtans fijn fy alle geneeflijk : der- halven foo fullen wy ook verfcheyde remedien daar voor fchrijven. Ten eerlten neemt een once Galiga geflo- ten , en een nagt te weyken gefet in een pint Wijn, en des morgens inge- geven , en des anderen daags gelaten aan den Hals, en den dag daar aan weer het felve , tot drie dagen toe, en elke reys den dag daar aan gela- ten , mede drie dagen ; als defe fes digen gepafleert fijnde , te weten , dr;e dagen , gelijk gefeyt is , defe Galiga alle dagen een on$e ingegeven, ende
|
||||
|
Sa Toevlugt ofte heylfarne Remedien
ende dan elke reys een dag tuflchert
beyden bloed gelaten, mede tot drie maal, hier mede foo fal men dan op- houden drie of vier dagen > dit dan gepafleert fijnde » foo fal men dan een purgatie ingeven , op dat alle brand ende vuirigheyd die nog in 't Lichaam mogte fijn, des te beter af- fet. Dit is een fekere remedie die floit mankeert} foo daar nog ietwes waar dat als dan nog niet genefen is# dat verdwijnt van felfs. Noch een ander 'Voor de JVornii
Neemt raauwe of ongeprepareerde
Antimomum vier oneen, met een loot Elebor�, t'famen kleyn geftoten, en- de hier van alle dagen des morgens een loot onder de Haver met een wey- nig Roggenmeel gemengt, en te eten gegeven -, maar men moet de Haver een weynig nat maken , of anders fo foude het Poeyer daar uyt vallen op de grond van de Kribbe , ende alle drie dagen het Paard bloed laten : als nu defe voorfz. Medicamenten fo ge- bruykt fijn, als dan een Purgatie in- ' ' ge- |
||||
|
voor de Paarden. 81
gegeven, om alle kwade corruptien,
of eenige ongemakken die in 't Li- chaam mogten fijn } nog uyt re drij- ven , op datfe des te gefonder mogen fijn en blijven. Een ander voor de Worm.
De Worm wort ook menigmaal
genefen fonder ietwes in te geven , alleen met fineren. Neemt een pond Terpentijn, met een* vijfdedeel Teer, met een muddetjen Traan-, dit onder malkander gemengt, en dan fiedenc heet gemaakt, ende lbo al kokende heet met een kwasjen daar op geftre- ken, drie dagen na malkander, ende laren 't dan foo eenige dagen ftil ge- worden j daar na de wonden te gene- fen , met wat kalk daar op geftreken, of anders alleen met kout water ge- vvaflchen, dus geneeft het van felfs. . � - Een ander voor de Worm.
Neemt Alfa Fedi^a een loot, An-
gelica-wortel een loot, met een bol-
Jetjen Look �, defe onder malkander
geftoteni ende in een Linnen doekje
F op
|
||||
|
8r Toevhgt ofte heylfame Remedien
op het montftuk van de toom gebon-
den , ende het Paard in de Mont gedaan, ende laten't fo op de Toom ftaan vier en twintig, uyren, fonder eten of drin- ken i hier mede fijnder veel genefen, j fonder iet meer daar toe te doen. XXV. HOOFTDEEL,
'Foor 't Longe-vuyr. HFt Longe-vuyr is een f�er kwa-
de en befmettelijke fiekte > waar van feer veel Paarden en Beeften der- ven* daaromme is het ieer nodig hier by tijds , foo veel als't mogelijk is met defe naarvolgende remedien die te helpen , waar mede veel honder- den fijn geholpen ; maar dit moet men weten dat defe Siekte het Lon- ge-vnyt >/ ten miaften driederley ; te weten , het een is een heet Peftilent droogs-vuyr; het tweede is een vog- tige e» wateragtige verrottinge die van binnen leyt, rontom het Herte > in de nobele partye of de Borft j het derde is een Galagtige, foo dat dit wel onderfogt moet wolden , met � welke |
||||
|
voor de Paarden. 83
welke van defe drie foorten de bee»
ften befmet fijn ; want elk Accident moer ook nootfakelijk befondere Me- dicamenten hebben. Behalven dac defe drie fiektens feer befmettelijk fijn, voornamelijk het eerfte dat Pef- tiaal of befmettelijk is : daar na het twede , het galachtige , dat ook feer gevaarlijk is , terwijl het wel na de Geelfucht gelijkt, om dat het Bloed fijn fel ven heeft vermengt met de Galle , en de Galle dan de over- hand gekregen hebbende , daar door dan het gehele Lichaam bederft. Dat geene dat men Peftilentiaal noemt, gefchiet hare werking door grote hit- te en verbrandinge van 't Bloedt, waar door het Bloedt fijn fel ven komt te koken en te geften in hec Lichaam , en alfo de leden des Li- chaams fo verbrant , dat alles fwart wort, gelijk of het by het vuyr of oven gebraden waar : hier om is dan wel nootfakelijk om te onderfoeken, wac kenteykens daar mogten fijrt. Om f�lks nu te kennen en te onder- fcheyden, en de kenteykenjfoo veel F� te |
||||
|
84 Toevlugt ofte heylfame Remedien
te weten als mogelijk is, foo hebben
\vy daar veeltijts op gefpeculeert en bevonden , als men daar nauwkeurig op let, dat de Ogen voornamelijk al- tijt uytbeelde dele drie fiektens, en elke fiekte apart; want de Ogen fijn rechte fpiegels daar in gy bemerken fult, wanneer een Paard of ander Beeft befmet is met het tweede , te weten, het natte of het verrotte vuyr; als gy de Ogen open doet en binnen in de Ogen fiet , foo fal het over ai vochtig en bleek fijn , en de Ader- tjens en Vliesjens met een bleeke (tof- fe of waterachtigheyd vervult : hier tegen fultge aan de Galachtige het fel- ve vogt Geelachtig fien; want foo de fiekte van binnen is, foo fai die haar ook in de Ogen vertonen. De ande- re fult gy mede konnen bemerken ■, dewijl dat de groote hitte , die het verbrande bloed geverft heeft, fulks klaar aantoond : want dan fijn de Ogen wederom veel donkerder , en de kleyne Adertjes heel root ofte bruynachtig en heel brandig, foo dat defe drie altijc foo veel onderfcheyd heb-
|
||||
|
voor de Paarden. - 8f
hebben-, dat het wel is te kennen.
Dit dan foo kennende , foo heeft elk fijn byfondere Kemedie van doen j derhalven is 't van noden voor de vochtige fiekte fodanige remedien die heel opdrogende fijn, hoewel de(c fiekte de alderkwaatfte van defe drie voorfz. is> om dat defe phlematique vogtige verrottinge door langerhand bygekomen is, ende het felve bin- nen het middelfchot huysveft , fijnde buyten Mage of Darmen , daar de Medicamenten kwalijk konnen byge- bragt worden; waar door het komt, dat 'er ook weynig van geholpen wor- den , of men moet daar al by tijds by fijn. Tot de Galachtige is nog wat beter raat toe als de vorige , alfo het Galachtig Bloed wel ten deele kan afgetapt werden , ende met drachten of koppen nevens de dranken verbe- tert worden. De Peftilentiale verhir- tinge en groote brant wert mede nog al veel geholpen door drachtf , kop- pen , laten en dranken, gehjK wy elk apart fullen toonen. ....... . i �JQ ti.,. t
F 3 Re-
|
||||
|
86 Toevhgt ofte heylfame Remedien
Remedie voor't natte Longe-vuyr.
Ten eerften fal men 't Paard bloed
laten, en dan Kroppen, dat is te feg- gen , met het Vierkruyt achter aan de Billen en voor aan de Borft , en defe Drank dan in te geven. Neemt Pockhout dat gemalen is ,
en lange Peper , van elks een loot, Laurier-bejfen en Sevenboom een once, Galiga een loot, famen kleyn geflo- ten en gekookt met een kanne Bier, en ingegeven , en des anderen daags weer foo veel, tot drie dagen naar malkanderen. Noch een ander voor't natte Longe-vuyr.
Neemt voor fes ftuyvers Veneetfe-
driakel , voor drie ftuyvers Oly van I Olyven , met een half-pint Brandt-1 ivijnt t'famen ingegeven, daarmede I heb ik 'er dikwils veel genefen. Ik I hebbe verfcheide Paarden gehad die I ik dit felve hebbe wel ingegeven, en daar by gelaten, en het Vierkruyt ge- dekt, en lauw water altijt laten drin- I ken, ook fommige kout water, maar | met I
|
||||
|
voor de Paarden. 87
met Honing en Roggen-meel daar
onder. Noch een ander voor 't felve.
Neemt Galiga een once, met lan-
ge Peper een half-loot, gefloten tot Poeyer, en met een halve kanne Sne- temelk ingegeven, na elkander drie da* gen lang, alle dagen eens, en over dert anderen dag eens gelaten, en gekropt. Een ^{nder.
Neemt Ajfa Fedita een half-loot»
Look een bolletjen , fchoon gefchilt, met wat Angeltca in een doekjen ge» bonden op het montftuk. Noch een ander Drank voor 't
Longe-vuyr. Neemt Boontjes Hoolwortel een on-
ce, Bakelaar een once, Rabarber eert once , Coloquint een once , Elebom Alby of wit Vierkmyt een half-loot, Veneetfe-driakel voor drie ftuy vers, dat famen gekookt, met drie kanne Bier pp de derdepare, en in drie reyfea ingeven. F 4 XXVI.
|
||||
|
88 Toevlugt ofte heylfame Remedien
XXVI. HOOFTDEEL.
De manier tot het uynemen van de
Sool uyt de Voet. WAt aanbelangt de Sool uyt de
Voeten te nemen , is licht te doen j eerft moet men rontom de kanten los maken tot het leven toe, en dan aan de punt of teen van de Voet een weynig los maken , tot foo verre dat men een nijptange daar kan onderkrijgen om te vatten , en dan al foetjes los maken, tot dat men al- fo loffende daar geheel uyttrekt. Als nu fomtijds eenjge kleyne Acciden- ten inde Voet fijn, dat men niet ge- nootfaakt is de Sool lange op te hou- den , foo kan men die al in korren tijd helen met defe middelen �, neemt Steen-kalk , gemengt met fVijn-aJljn, met een weynig Roet uyt de Schoor- fteen , maar heel weynig Roet of an- ders is het te heet, en de compofitie foo dik gemaakt, als metfelkalk , en dat alle dagen eens daar op gedaan, is goet ■, of ten ware dat 'er eenige ander
i t 1
|
||||
|
voor de Paarden. 89
ander accidenten of kwetfuren in de
Voeten waren , foo behoeft men de Sool foo ras niet te genefen , foo is't beft met Terpentijn, dat geneeft mede wel, maar wat langfamer , op dat de wonden wat mogen weder by ko- men , op dat dan de wonden met de Sool gelijkelijk aanwaffen , daarom foo is 't dan beter met den Terpentijn, die geneeft fagt en langfaam. C)ok mede geneeft feer wel, fwarte Seep met wat Kalk gemengt-, of men neemt ook wel Egypjiacum met Spaansgroen ■, men moet altijd fien hoe dat 't acci- dent gaat, maar mijn meefte tijd, foo hebbe ik alle tijd het eerfte, te we- ten %^/iJljn, Kalk , met een weynig Roet uyt de Schoorfteen feer goed bevonden j en 't is een van de befte remedien, maar men moet het niet te dun maken, maar te minften dat het pas nat is, hoe dikker hoe beter, of anders is het te fcharp -, een weynig Roet, en meeft Kalk, heel dik, dat alle dagen eens daar op gedaan, ge- neeft heel krachtig. F 5 Een
|
||||
|
90 Toevlugt ofte heylfame Remedien
Een ander.
Neemt fwarte Seep , met drooge
Steen-kalk gemengt onder malkander, is mede (eer goet om op te drogen. XXVII. HOOFTDEEL.
Foor 't Vernagelen. >
ALs een Paard vernagelt is ; het
is felden foo kwaat, of bet kan genefen worden , fonder de Sool uyt te nemen, fomtijts met kleyne reme- dien } voor eer ft moeter wel gefogt worden, waar de Nagel die te hoog geflagen in 't leven is , of waar 't ge- drukt heeft } dan moet die plaats wel geopend worden , tot het bloed toe, en dan genomen een weynig Terpen- tijn, een weynig Was, en een wey- nig Ongel, en een weynig Raap-oly, onder elkander foefjes gefmolten, niet heet maar lauw warm daar ingego- ten , en met werk toegedekt, is heel goet; of anders neemt van de kleyne Barndeneteh geftampt, en daar inge- leyt, of fimpelijk Ongel, met Raap- |
||||
|
voor de Paarden. 91
oly daar ingegoten ; helpt veeltijdts
fonder meer aan te doen �, ofte neemt Terpentijn alleen , foefjes gefmoken ; en daar ingegoten met een weynig Werk daar op geleyt > het geneeft j ende indien de Voeten heet of bran- dig worden , fo moet men daar Koe- mijt om binden, XXVIII. HOOFTDEEL.
Voor alderhande Wonden, het fy gefiho-
ten, gefieeken of anderf�ns. \ Lfoo de Wonden aan de Paar-
/~\den of andere Beeften konnen komen op verfcheyde manieren } ten eerften van die gene die gefchooten fijn : foo wanneer men bevind door 't End-yfer dat de wonde heel diep in gaat, en de kogel daar nog in is, foo moet men tragten met een lang dun End-yfer de kogel te foeken , met alle fubtyligheyd dat men komen kan om de kogel te voelen f en als men die dan gevonden heeft , foo moet men een Inftrurnent met een Lepekjen aan 't eynde daar men de kogel
|
|||||
|
V
|
|||||
|
9% Toevhgt ofte heylfame Remedien
kogel mede kan onderfcheppen , de- felve uythalen , foo het mogelijk is, en de wonde voor aan , daar 't inge- gaan is , openen , foo wijd als het mogelijk is j want hoe de Wonden van voren wijder fijn , hoe men daar beter en met meerder gemak eenige wieken of falven kan inbrengen , en fullen veel ligter genefen, en foo by aldien men het niet en opent , foo fuygen de Wonden voor toe, en ver- dikken hun felven , en konnen van onderen wijd uytdragen , maar dit dient ook mede in acht genomen te werden, foo het gebeurden dat een fchoot of een fteek aan den Hals, of aan de Benen , of op eenige andere plaatfen was, dat men de Wonden aan de andere zijde konde uytbren- gen , dat het door en door konde gebragt werden , en dan aan beyde zijden geopent fijn , gelijk te voren gefeyt is , foo moet men daar een toutjen door trekken , dat gevlogten moet werden van hayr uyt de Steert of Manen, met een weinig Vlas, dat tweemaal foo lang is als de wonde, dat
.. ■ ' .-■.■' ■■-,�-'
|
||||
|
mor de Paarden. 9$
dat dan daar door getrokken fijnde*
die koorde vet gefmeert met Bafilu cum ofte met forkens-reufel, en laten dat twee dagen tot aan den derden dag ftil fitten , op dat de Wonde aan 't dragen mag komen > en als de won- de aan 't dragen is, foo moet men alle dagen eens de koorde fmeren met Ba- jiltcum en omtrekken; of het geviel dat het accident hart begon tefwellen, eer het aan 't dragen raakte; met ten eerften foo moet men fagte Pappen (re weten , neemt een kop Roggen-meel, met foo veel gefloten Lijnjaat koeken, met een once Rabolw, een pond Reu- fel, laaf dit t' fa men met Bier tot een | Pap koken ■, ofte neemt �Vqmnoer met Boter en Rbbblus gekookt, is me- de goet voor 't gefwel) daar op ap- pliceren om den brant daar uyt te houden , en foo ras als de wonden beginnen te dragen, foo gaan de ge- ; f wellen weg; Ten ware dat het in ! de fomertijd was , foo is ook feer goet, en het beek heel kragtelijk het i Sop van Schelkruyt of Che�edoma ge- ! naamc, met Nagtfihade of Dolbayen, t'fa-
|
||||
|
94 Toevlugt ofte heylfame Remedkn
t'fanien in een Vyfel geftoten en door
een doek gedaan , daar mede gewaf- fchen ofte ingefpuyt, en wanneer de Wonden aan 't genefen beginnen te komen » foo wil het vleefch fomtijts wel wat al te weeldrig waffen > en dan is de Salve Bajilicum al wat te fagt, dan moet men gebruyken Egyp- Jiacum, die is wat meer opdrogende, of een andere groene Wondfalve, of fodanige Salven als men dan fal be- kwaam vinden. Noch voor JVonden.
Nademaal aan het cureren der won- den foo veel is aangelegen, ende veel- tijds foo periculeus is , ja dat daar de dood wel na volgt, foo is 't dan nootfakelijk dat men daar wel fcher- pelijk op behoort te lerten , te we- ten , om te fien of de wonden in 't be- gin ook wel goede materie beginnen voort te brengen , ende of het niet in plaats van de materie eenige fenuw- water uyt de wonde geeft, in plaats van de materie, alfoo veeltijds by de onkundige , word voor goede dragt ofte
|
||||
|
<uoor de Paarden. <>f
ofte goede materi gehouden, om dat
die malkander niet feer ongelijk fijn, maar het is heel contrary } want als het fenuw-water fijn felven eerft in de wonde vertoont * ofte voor den dag komt, foo is 't heel d�n water, heel heet en fcherp, dat alle wondert bederft en feer ontftelt , ende wort dan in de wonde heel dik, gelijk of het goede dikke materie waar; waar door veel mede worden bedrogen* die dan niet wel en �nderfcheyden , want het is dik, en foo wat lilagtig, foo dat h�t wel kan onderfcheydenr worden»; als daar wort opgelet. En- de indien het hem dan vertoont die voorfz. fenuw of lee-water, ofte ook fomtijds als de wonden fijn ontfteld, het fy dan door opfwellen of uytpuy- len van 't vleis, dat de wonden weer toe gefogen ofte toe gefwollen wor- den , bet welke u-yt de Aderen ofte andere gefteltenuTen wort voortge- bragt, dat dan de wonden fodanig ontftek » gelijk het fenuw-water hier voren gefeyt, foude konnen doen; foo is dan de befte raat $ het fy dan dat
|
|||||
|
H
|
|||||
|
9 6 Toevhgt ofte heylfame �emeMen
dat de ontfteltenifle van de wonde
komt van 't voorfeyde fenuw-water ofte van *t toefwelten van de geftel- tenifTen, ofte waar van 't foude mo- gen fijn , neemt dan ende tracht met fubtijlheyd de wonde vol Terpentijn te fteeken , foo veel als men daar in krijgen kan , ende dat tot de grond toe , is 't mogelijk : ende dan de» fe voorfz. Terpentijn daar in gedaan hebbende, neemt dan een yfer dat de groote of de dikte van de Wond heeft, dat gemakkelijk in de wonde' kan , ende gloeit het, ende fteekt het foo heet in de wond dat het fnerkt, dan daar uyt genomen en wederom vol Terpentijn gedaan , ende dan het hete yfer daar wederom ingefteken, gelijk te vooren , en dan een licht wiekjen met Terpentijn daar in gefte- ken; ende of men fag dat het de eer- fte reys niet wel was geftempt , foo fal men 't des anderen daags nog eens doen , op defelve manier, maar in- dien het niet heel nootfakelijk is, foo fal men het nog wat infien, tot des anderen daags. Dit is een Remedie n daar |
||||
|
*voor de Taarden. 97
daar men alle wonden mede kan mee-
fter worden , als men dat met ver- ftand gebruykt; want het is min of meer als hondertmaal gebeurt, dat ik veel fware Accidenten van fodani- ge nature hebbe geholpen, van ande- re die by mijn fijn gekomen die fon- der dit middel niemant hadde kon- nen genefen ; want dit is een van de grootfte wetenfchappen die in defe Cure beftaat. Want alle wonden fijn makkelijk te genefen, als die foo verre gebragt fijn , dat die niet meer oppoferen j daarom is 't alderbeft , dat men de eerfte reis wat hart brant, hoe harder hoe beter gebrant, en hoe eerder genefen. De Veneetfchen ler- pentijn is een van de belte falve die men kan gebruyken, maar men moet die eerft in kout water foo lange wry- ven dat die heel wit en fuyver wort, dat al die vette vuyligheyd daar uyc gefuyvert is j defe is bekwaam in al- le kwade wonden. Ende indien dan eenige oude wonden wat lang flraan ende niet wel willen genefen , foo neemt een looc Bajilkum falf, ende G daar |
||||
|
98 Toevhgt ofte heylfame Remedien
daar onder gemengt een dragma Pre-
cipitaat, ende wel deur malkander geroert, ende daar Pleylters van ge- maakt, ende daar op of in geleyd, neemt alle oude verrottinge weg, en- de het doet de wonden fuy veren , en- de geneeft. Een andere w�jfe die feer goed is.
Wanneer de Wond door een
fchoot, houw, offteek, of door de konft wijt genoeg gemaakt is, en al- les wat de genefing hinderen kan uyt de weg is geruimd , foo gebruykt de volgende falf: Verkens-reufel, en Ter- pentijn eeven veel, (rroit hier , wan- neer dit kokent heet is, fo veel Alo� en Mirrhe onder tot het tot een be- kwaam fuifje wert: verbind de wond hier foo lange mede tot het aan 't dra- gen komt, als wanneerge de Verkens- reufel verminderen en de Terpentijn ver- meerderen moet : of om de verande- ring kan men 't volgende foo lang ge- bruyken als nodig is. Harfchen fVajch van elks twee, en Terpentijn anderhalf loot, Schapen-ongel een loot, - en Alo� efl
|
||||
|
�voor de Paarden. 99
en Mirrhe een half-loot: en op een
faft vuurtjen onder den andere ge- fmolren is feer goed. Wanneer het dragen begint te ver-
minderen fo kondge uw heel-middel weer dus veranderen , namelijk twee dcelen Terpentijn, een deel Gummi Elemni ; wit van gebrande Moffel- fchelpen wel fijn gedampt en gefift, de helft minder als't minfte deel van 't vorige : hier mede fultge haalt tot een volkome genelinge komen. Noch een ander.
Dit is een uitermaren fchone wond-
balfem : neemt vier loot Terpentin, drie loot witte Honing y twee loot Gum Elemni) en Campher die in Brandewijn ontdaan is, een loot: als men dit toemaakt, moet de Campher eerft week gemaakt f�jnde , daar on- der geroerd werden , wanneer het an- dere begint kout te werden. G 2 XXIX.
|
||||
|
ioo Toevhgt ofte heylfame Remedien
XXIX. HOOFTDEEL.
Bajilicwn Sdlve.
NEemt een vierendeel-pond Scha-
pen^ongel, Ojfen-ongel, Vet van een Berg-varken , SpiegeJhars, fwart Pek, IVafch, Honing, Boter y Terpen- tijn , van elks een vierendeel-pond, met een halfvierendeel-pond Paarde- vet t een halfvierendeel Boom-olye , alle defe elk apart gefmolten en on- der elkander gegoten in een pot, tot dat alles gefmolten is , en dan weer te famen op het vuyr gefet, en laten 't nog wat met elkander opkoken , op een kleyn vuyr , en dan al roeren- de laten kout werden , dit is van de befte flag die der gemaakt konnen worden , en de fagtfte Salf die in al- le periculeufe wonden kan gebruykt worden. |
|||||
|
XXX. HOOFT-
|
|||||
|
voor de Paarden. ior
|
|||||
|
XXX. HOOFTDEEL.
^/Egyptiacum te maken.
NEemt een halfvierendeel Spaans-
groen , fijn geftoten, een once Vitriool, geftoten , met een dragma CWercurium Sublimatum , met twee pond Honing, en een half-pint Wijn- afijn ; dit onder elkander wat lang- faam gekookt , en laten het roerende kout worden ; defe is goet in oude ofte vuyle wonden -, en als men die nog wat fterker begeert te hebben , fo moet men daar wat t_/[rfemcum on- der roeren, fo veel als men goet vint, na dat men het fterk wil hebben. XXXI. HOOFTDEEL.
Een Groene Wond-Salve.
NEemt Terpentin , een pond,
Spiegelhars een on ge , Was een once j Oly van Olyven een muddet- jen , Spaansgroen een once , fijn ge- ftoten, en t'famen wel langfaam ge- kookt. G 3 Een
|
|||||
|
102 Toevhgt ofte heytfame Remedien
Een ander.
Neemt Veneetfchen Terpentijn, en
die geweekt met fchoon pompwatcr, foo lange dat die foo wit wort als hagel, gelijk men de boter in 't wa- ter fchoon maakt ; dan daar onder gemengt een weynig heel fijn geflo- ten Spaansgroen, maar niet meer dan dat men een weynig de groene co- leur krijgt, is een extraordinaire Salf voor alle wonden; indien men 't in 't begin voor eenig kwerfuur wil ge- bruyken , foo moet men de eerfte tv/ee of drie dagen het Spaansgroen daar uyt laten. XXXII. HOOFTDEEL.
Om Hipericum-olye te maken.
DEfe Hipericum-olye is een tref-
felijken Olye, buytengewoon goet in alle foorten van wonden, 't geneeft heel ras , voornamelijk in diepe ingaande wonden , het over- treft alle andere Salyen. Om defel- ve te maken, neemt een pond van de Bloe-
|
||||
|
voor de Paarden. 103
Bloemen van Hipericum, van de (te-
len afgeplukt, met een kanne Olye. van Olyven, met een once Terpentijn, t' famen in een glafe fles gedaan en laten 'tfelve drie maanden in de Son- ne ftaan , wel digt toegeftopt , en dan is 't volmaakt ; hoe het ouder wert, hoe het beter is. XXXIII. HOOFTDEEL.
Salve voor diepe Wonden.
NEemt Terpentijn een pond, met
een vierendeel pond Olye van �lyven, met een loot Spaansgroen, heel fijn geftoten, en onder elkander gedaan , en een vveynig laten opko- ken, en dan al roerende, laten kout worden. Dit gelijkt wel een flechte Salve , maair is evenwei heel goet voor alle wonden. Daar fijn wel ver- fcheyde Kruyden die ook wel gene- fen , als men het fap daar uyt perft, en in de wonde doet, maar dient met verftant gedaan te werden; want als de wonden dikwils foo ftaan, dat het alles wat men daar in doet, maar G 4, op- |
||||
|
104, Toevlugt ofte heylfatne Remedien
opwaarts daar weer uyt komt , foo
fijn als dan de fappen van Kruyden daar niet in bekwaam , om dat de vochtigheden naar beneeden fakken, en het droogen verhinderen , daarom foo moet men met een mager Salfjen dat van binnen foeken te aflifteren, en foo weynig vochtigheyd als 't moge- lijk is , want hoe drooger dat fulke wonden kunnen gehouden werden, hoefe eerder genefen. Een ander goede Salf.
Neemt Cheledonie of Schelkruyt »
Nachtfchade, Hontsdrajy CamilleMoe- men, Hipericon-roofen, defe alle onder eikanderen, van elks een hand vol in een mortier gedaan, maar eerft- kleyn gefneden, en dan gefloten, en kleyn gedampt: voorts in een verglaafden pot gedaan , en dan genomen een pond Terpentijn , en een pond Olye van Olyven daar op gegoten, en wel onder elkander geroert, dit te famen in een glafe fles gedaan , en laat het twee maanden in de Sonne Itaan , dan afgenomen en uytgeperft > ende |
||||
|
voor de Vaarden. iof
daar onder gemengelt een half-pond
Verkens-reufe�, met een half vieren- deel Was , t' famen onder elkander laten opkoken , en al roerende laten kout worden. XXXIV. HOOFTDEEL.
Noch een doorgaande Salf op
harde Knobbels. NEemt Olye van Bayen, Olye van
Lijnfaat , Popelioen » Dialthea, met een weynig Terpentijn-olye , niet meer als een vierdepart van de andere Olyen, men kan van de anderen van clks evenveel nemen, na dat men veel of weynig maken wil. Een ander.
Neemt de falf of pleyfter genaamt Ranis cum CMercurio , twee loot, mengt daar onder een vierdedeel loot ^Arfenicum , en een half-loot Amal- gama Mercurii, foo genaamt: fmeert hier een pleyfter van op root leer, is veeltijds goed bevonden. G 5 Vit
|
|||||
|
l
|
|||||
|
io6 Toevlugt ofte heylfame Remedien
Vit volgende is mede een krach-
tig middel. Namelijk een half-loot Campher,
en een achtendeel loot witte Praci- pitaat: dit met ^yLmandel-oly tot een fmeerig falfjen gemaakt } vry dikjes op de knobbels gefmeert, en met een heet gemaakt plat yfer daar matelijk dicht opgehouden tot alle de Cam- pher verteerd is > dit daags twee A drie reyfen gedaan fal de knobbels doen verdwijnen. Een ander voor 't [elfde.
Neemt Olye van Tichelen, Olye
Phdofophorum , �lium Peter , onder malkander , is een heel deurdringen- de Salf om te fmeeren , op alle ge- forfeerde plaatfen , principalijk aan de Beenen. Een ander voor 't felfde.
Neemt Popelioen Salf, een on ge,
Olye van Bayen een o nee , Dialthea een once , famen onder elkander ge- kookt, met een muddetje Brandewijn, is
|
||||
|
voor de Paarden. 107
is voor veel gebreeken bekwaam, in-
fonderheyd voor verrukte fenuwen. Wanneer de Paarden ondert knaau- wen haar felven binnends monds bij- ten , dat 'er een vervuiling door defe Contufie ontftaat, en felf tot fweeren komen, lbo neemt voor eerft honing van Rofen twee deelen , en een deel Brandewijn: ftrijkt dit alle dagen vier a vijfmalen met een kwartje aan de wond. Vordert gy hier niet mede , fo neemt Honing van Rofen, Geeft van Leepelbladen en Gekampherde brande- wijn, van elks een half-loot, dit on- der malkander gemengt en op de vo- rige wijle gebruykt. XXXV. HOOFTDEEL.
Voor verrukte Senuwen. HEt gebeurt veeltijds dat de Paar-
den haren fenuwen verrukken , fomtijdts gebeurt het wel in de Tra- vadles , als een Paard de achter voet is op genomen , en laten hun dan eenigfints fakken , foo kan dat lich- telijk gebeuren -, het gebeurt ook wel |
||||
|
io8 Toevlugt ofte heylfame Remedien
dat het in een floot gevallen is , en
aldaar met groote force uyt wil fprin- gen ^ foo dat het daar door heel lam �bu konnen werden. Dan moet men de fenuwen eerft met Terpentijn-olye, en Spijck-olye beftrijken , op dat het wat hart begint te fwellen, want hoe het meer fwelt, hoe eerder dat het ge- nefen wort; daarom moet men defe heete Olyen noch met een heet yfer heel warm indrogen > en als dit nu foo een dag of agt is gedaan , foo moet men wat ophouden, ende ftoven de voorfz. partye weer heel af, op dat het been weer ontfwollen, of het ge- fwel dat van 't fmeeren was veroor- zaakt wat flinkt. Hervat dan wede- rom het fmeren met de voorfz. Salve, een dag of agt, en dan eenige dagen met moer van Wijn gebeth, alle da- gen heel warm , en dan daar na met Brandewijn gewreven, tot dat het vol- komen genefen is. Het geneeft altijd wel, maar wat langfaam en met groo- te moeyten, en men moet altijd aan de binne zijde meeft fmeeren. . -t Noch
|
|||||
|
. . . ■:. *B*if��fe
|
|||||
|
!
|
|||||
|
voor de Paarden. 109
Noch een Salve om te fmeeren.
Neemt Oly van Laurier'- beffen ,
Dealtheaj Popelioen Salf, en Olye van Camille , van elks een once , onder malkander gefmolten , en daar mede gefmeern XXXVI. HOOFTDEEL.
Voor een verdrayden of verrukten HaU.
HEt gebeurt fomtijdts dat een
Paard valt op fijn Hals , foo dat de Wervelbeenderen in den hals met groote foree haar verbuygen of verwringen uyt haar ordentelijke j plaats ; dus moet dan het Paard met
een ftyven hals gaan > en 't gebeurt dik wils dat de Wervelbeenderen uyt hun plaats fijn. Dit kan ook komen dat de Paarden met een harden loop tegen eenige bomen of palen, komen te lopen , ofte op andere manieren, in 't opftaan met fich elders tegens te ftoten. Om dit te herftellen fo brengt het Paard in de Travaillie of Noot- ftal, ende bind het met een halsfter, I die
|
|||||
|
11 � Toevlugt ofte heylfante Remedien
die heelftrak is, hoog bove aan met
een blokjen onder de beyde voorfte voeten wel een voet hoog -y en als het dan daar op ftaat en op gebonden is, fo moet men dat blok onder fijn voe- ten weg trekken, en laten het fo met een ruk hangen , op dat de Wervel, beenders fo met een ruk of draay we- derom mochten infchieten ; en foo men konde bemerken dat den hals na de eene of andere zijde ietwes was uyrgeweken, of aan de eene zijde een knobbel waar, en aan de andere zijde eenige holligheyd of leegte,' fo moet men eerft , eer men het in de Tra- vaillie ophangt, op de fey neer leg- gen , en dan een fwaar gewicht daar op douwen , of wryvende fo hart na beneden als men kan , en den hals met een mans knie neerhouden , en het hooft opbeurt, om het foo met kracht weer den andere weg door te dringen; brengt het dan daar na met het hooft om hooge, en rukt het dan foo in de lengte , en voort gefmeert en geftooft, gelijk hier voorgefchreve is van de verrukte Senuwen. � j xxxvii.
|
||||
|
�voor de Paarden. 111
|
|||||
|
XXXVII. HOOFTDEEL.
Foor een Verfiuykte Koot.
WAnneer een Paard de Koot aan
een voet, 't fy voor of achter door lopen, vallen of fpringen, foo kwam te verftuyken, dat die uyt ha- re regte portuur ftond, het fy voor- waarts of ter zijden, dat is, dat de fe- nuwen foo verkragt fijn, dat dat ge- deelte eenigfints uyt fijn behoorlijke plaats wijkt, het een wat meerder als het ander, foo fal men nemen en fet- ten het Paard in de Nootftal of Tra- vaillie, en nemen het befte been op, en laten 't op het kwade been itaan, en treden dan met force met een voet boven op de overkotigheyt, een reys of drie om weer door te dringen; of anders neemt de kwaden voet op , in 't midden aan 't been, en met een touw aan de voet met een hout, dan foo achterwaarts overgebogen ; en of het geviel dat men 't met defe twee manieren niet weer konde te rechc 1, krij- |
|||||
|
H2 Toevlugt ofte heylfame Remedien
krijgen , foo fal men nemen jongen
Eyken Heelter of Boomtjens , dat ftaat en waft, met het topeynde Wat om laage, en binden daar een groot touw aan , ende 't andere eynde aan de voet, en leyden dan het Paard foo voort, dat 't dan komt te rukken, tot dat het begint te vallen; is het een reys niet genoeg , men kan 't noch eens of tweemaal herdoen , en dan met Popelioen Salf fmeeren. Men kan ook nemen Olye van Bayen, Popelioen en Dealthea, van elks evenveel, met Brandewijn daar onder gedaan , en t' famen gekookt ♦ en daar mede ge- fmeert ■, men kan ook tuflchen bey- de warme Pappe appliceren , daar dik op gebonden , en dan de voorfz* fmeringe; of het nodig waar foo kan men het blaasjen ook mede uytfnij- den, als het wat lange mogte duyre, maar niet metten eerften, want fy ge- nefen meeft alle fonder dat die uyt- fnijding van noden is. Een ander manier om in te fetten.
Neemt een Rat van een Wagen,
bint
|
||||
|
voor de F aarden. 115
bint een touw met het eene eynde
daar aan , en het ander eynde aan de voet , en rolt het Rat dat met een harde ruk, om het in 't lid te ruk- ken j voorts dan gefmeert met die fenuwe Salve , hier naar befchreven, en dan gefwagtelt. XXXVIII. HOOFTDEEL.
Wanneer een Paard op de Kroon
van de Voet is getreden. DEfe kwetfuren , het fy getreen
op de Kroon van de voet , of geltoten, ofgekwetft, hier van kon- nen veel groote en fware Accidenten komen �, foo is 't dan van noden , als die gekwetft fijn, met fagte middelen eerft te verbinden , als met Bafilicum en dan met fagte Pappen daar over gebonden , en met Koemift de voeten onder wel gekoelt , en onder de voe- ten gebonden �, en of het gebeurde dat het gat al te veel wille hadde . om toe te groeyen , foo moet men daar een weynig CHercurium Subli- tnaat in doen, dat de wonde behoor- H lijk |
||||
|
114- Toevlugt ofte heylfame Remedien
lijk open blijft, en als de wonde be- gint te fluyten, dan moet men nemen Koperroot, met Afijn gekookt en wat Werk daar in nat gemaakt , en daar op geleyt, het droogt dan des te be- ter. Dit kan f�danig wel voorgeko- men worden , maar hebbe veeltijts groote Accidenten daar van gefien ; foo dat men dan dikwils de Solen heeft moeten uytnemen, dat men de drachten van onderen de paiTagic moe- ite doen uyt pafleren. XXXIX. HOOFTDEEL
Hoorn-kloof.
DE Hoorn-kloof wert by fommi-
ge genaiimt een valfch kwartier of valfche kwartieren aan de voeten > eem'ge krijgen fomrijds een t' effens aan eenen voet, andere hebben veel- tijts aan eenen voet twee , te weten een aan de binnen zijde , en de ande- re aan de buyten zijde, alle beyde aan eenen voet ; andere hebben 'er wel vier aan alle beyde de voeten, al meeft aan de voorfte voeten, en fel- ; den |
||||
|
f<j<?r 4e Paarden. 11 f
dert achter, en al die gene die defe
kloven hebben , moeten alle kreupel gaan : daarom moet het nootfakelijk geholpen worden , en konnen ook: wel gecureert worden , op de vol- gende wijfe. Wanneer de kloof van boven van de kroon tot aan het yfer nederwaards gaat j en op yder tree- de die het Paard doet bloed opgeeft, foo moet men ontrent een duimbreet of anderhalf beneden de Kroon de Hoorn glat weg nemen tot op het raauw vleefch toe s te weten midderi op de kloof, en dan beginnen aan 't hayr van de Kroon , een duym of anderhalf in 't vierkant ; en dxe uyt- genomen fijnde , foo moet men ge- branden dluyn, gefloten tot poeyer, met een compres daar op binden , wel dik van werk , met een lode plaatjen , om het vleefch het weelig groejen te beletten , want het is altijd genegen wat hoog op te waffen; der- halven foo kan men het met defen gebranden ^dluyn een dag vijf of fes onderhouden , tot dat het droog is. De fcheur die dan noch na beneden H i blijft |
||||
|
116 Toevhgt ofte heylfame Remedie»
blijft fal men elke reys als men het
boven verbint , nat maken , met het nat dat gekookt is met Koperroot en t_A(ijn, om van binnen te drogen , en foo doende kan men die in korten tijd genefen. Maar men moet wel in acht nemen , als de voeten beflagen worden , dat de yfers over al vlak leggen, en over al gelijk dragen, foo wel op de hielen als anders; dat het niet en waggelt, of anders fou't weer berften. Het is mede feer goet Kalk met wit van Hoender-eyeren gemengt, ende daar op geleyt , droogt heel hart ■, en als de wonde genefe is, dit bovengenoemde achtervolgd , maakt de Hoorn wederom ftarkj maar voor al moet men letten op het beflaan van de voet, dat 't yfer over al ge- lijk draagt. Sommige willen dat men de yfers aan dat fy van 't Cartijn niet hart moet laten dragen , maar dat is een grooten mifllag, want de yfers moeten over al egaal en gelijk leggen, foo wel op de plaats daar't kwaat is> als over de geheele voet. XL. HOOFTJ-
|
||||
|
voor de Paarden. 117
XL. HOOFTDEEL.
Overhoef.
HEt Overhoeven is een bultig,
heyt of Knobbel ; boven op de Kroon van de voet , door bewe- ging van de voeten veroorfaakt , dit komt te fteeken tegen de Kroon van de Hoorn, en maakt alfo de Paar- I den kreupel. Se krijgen het meeft I Van horten en ftoten; of trappen 1 door bruggens of planken , ook door [ kwetl�ng ; fommige krijgen dit ook f uit de natuur, alfo ik dikmaals Veu- I lens van agt dagen out gefien hebbe [ die fulks hadden. Hier toe fijn ver- I fcheyde Remedien, ook veele daar van genefen > maar daar is een groot j onderfcheyc, want fommige leggen Wat hoger , andere wat lager 5 ja t fommige foo laag, dat een gedeelte I onder de Hoorn komt; daarom foo I konnen die, welke foo laag leggen foo wel niet genefen werden, als die I gene die wat hoger leggen: nogtans I � 't nootfakelijk de geneefing te on- H 3 der- |
||||
|
11S Toevhgt ofte heylfame Remedien
dernemen op hoope van herilelling. Voor eerft , fal men nemen de licht- fte maniere aanwijfen, welke'er veele geholpen heeft , dat is , neemt een once Cantandes, een once Eufor- bmm, alles fijn geftoten tot Poeyer, en dan gemengt met twee once Oly van Bayen , een loot CMaagdezvas, een loot Homng, en een loot Harjt; defe alle onder elkander gefmolren , �n als het al te fa men gefmolten is, moet men het Poeyer van Euforbium, en het Cantarides daar onder roeren, en laten 't foo al roerende kout wor- den ; als men het gebruyken wil, moet men op die plaats het hayr eerft kaal affcheeren , en fmeeren dan van defe falf daar op, foo dik als het daar Op fitten wil blijven, maar men moet het eerft een weynig warm maken, niet ai te warm maar da-t het alleen een weynig fmelt, om des beter met een yfer fpatel te konnen fmeeren. Neemt dan een warm yfer en hout het daar tegen , dat het op de voet warm wort; dit foo een dag vijf of fes gefmeert, dan moet men ophouden men
|
||||
|
voor de Paarden. 119
met f meeren , en laat het eenige da-
gen fti.1 beruften , tot dat de roven afvallen , en alles weer klaar is ; daa weer op het nieuw , gelijk te voren, en dat tot driemaal toe. Indien men het wat wil verfaften foo neemt tiran- deivijn en Olye van Olyven onder elkan- der gedaan , en daar mede geftneertj doch als het dan niet genefen was» foo moet men het een maand of twee infien en daar ma moet men daa nog verder voortvaren. Als dan de Overhoeven met defe
voorgaande Remedien niet willen ge- nefen , foo neemt een groen hout , foo dik als een hamerfteel, en klopc de overhoef foo hart en ftijf rot dat de plaats heel week wort, en dan vol V�jmilagen daar in geflagen , en la- ten 't een weynig uyc bloeden 5 en als het begint op te houden , neemt dan Olye van Bayen , en laat die al Cedent heet worden , en dan met een wollig kwasjen daar op geltreken , al Cedent heet, twee of drie dagen lang, en met werk daar dik op la- len Jeggen , en dan wat Pek gefoaol- H 4, ten, |
||||
|
12 o Toevlugt ofte heylfame Remedien
ten, ende daar op gefmeert met een
plaefter, met werk daar op geleyt, en laat het foo lang leggen, tot dat het van felfs afvalt; dan voort gefmeert met Kalk en Seep , tot dat 't weer toe is, en voorts eenige dagen gewaflchen met Brandewijn. Op defe manier fijnder menigte genefen. Doch fo het daar niet mede genefen is, het welk felden gebeurt, foo is daar niet meer aan te doen , als noch wat te fmeren met de Olye die men voor fpatten en gallen gebruikt gelijk hier voren ge- feyt is i of anders hart geklopt en ge- brandt , gelijk de fpatten , en daar een hete pek plaefter opgeleyt , ende die daar op laten leggen, tot datfe van felfs afvalt, is goet. XLI. HOOFTDEEL.
Voor een Breuk der Paarden.
WAnneer een Paardt, aan de
buyk een fcheurfel komt te krygen, het fy in de Buyk ofte Lie- fen, foo fal men het Paard neder leg- gen op d'aarde, op fijn rugge, , met |
||||
|
voor de Paarden. 12 r
de benen om hoog, op dat de dar-
men weder konnen infakken. De plaats geopent foo groot als het Scheurfel is, moet men eerft van bin- nen de bandt van de buyk met een dubbeldenfyden draat, wel valt, en ter dege toe nayen; en dan met wat Boter van binnen gefmeert; daar op het vel van buyten mede toenayen, en met Popelioen Salf, en boter ge- fmeert �, maakt dan een lode plaat, aan een compres of drie a vier dub- belde druk doek, of een houte plaat, die daar op paft, en het Scheurfel kan inhouden, met twee of drie doe- ken daar dubbelt opgeleyt, en dat wel forgvuldig toe bewonden. Dit dus verforgt fijnde, fal men het van buyten ftooven met gekookte Byuoet, Kaasjesblaan , Heydens fVondekrvyt, met Bier gekookt, en wat oude Bo- ter, en Retffel daar onder gedaan ■, om ; van binnen ook iets te doen, fal men altemets het volgende ingegeven , neemt en on9e Spek-wortel , met een hant vol Saly in goet Bier gekookt, en dat ingegeven alle vier of vijf da- H 5 gen |
||||
|
i z % Toevhgt ofte heylfame Remedien
gen eens. Voor al moet de compres
wel beforgd werden , dat het mate- hjk fteevig by gedrongen wort, en van buyten geimeert met Popelwen Saif, en Boter onder elkander ge- fmolte ; het geneeft indien 'er wel op gelet wort. Wanneer men het Paard om hoog kan binden , dat 't in acht dagen , alwaar 't langer, niet leggen kan is des te beter ; en foo wanneer het in de Kloot-fak is, foo moet het gefneden worden van de Lubber en- de alfa genefen worden. XLII. HOOFTDEEL.
Teykenen om de Gefcheurde ofte Gebor-
Jlen partyen van binnen te kennen. SOo wanneer 'er eeoige gefcheurt-
hevd is van binnen aan de Longe, foo komt 'er eenig bloed uyt de neus- gaten > is daar iet gefcheurt ofte ge- borftcn aan de Lever, foo komt daar datelij k een gefwel onder de Buykj ende het Gemacht fwelt dik op s foo daar ietwes aan de Mildt is geborften x>f befchadigt, foo krijgen fy een har- c j dig- |
||||
|
voor de Paarden. n$
digheyd in de fyen , en fwelt, laat
datelijk het eten , ende foo menfe doet gaan , fteent het geduyrig van pijn. Soo wanneer ietwes aan de Nieren is befchadigt , foo piffen fy bloed. Wanneer meneenige van defe bovenftaande gebreken komt te mer- ken , foo fal men verfcheyde dagen ingeven dit navolgende. Neemt een muddetje Olye van Oljven , met een muddetje Brandewijn , met een half once Driakel, onder malkander ge- mengt , en ingegeven, en dan geno- men een hant vol Spekwortel of Wortel van Confolida» ende die gekookt met een emmer water, en laten't daar van drinken, in plaats van andere drank, verfcheyde dagen; dit is dikwils goec bevonden. ■ -
XLHI. HOOFTDEEL.
Een Drank voor inwendige Kwetfuren.
NEemt een hant vol Saly , mee
een hant vol Rofemarijn. mee een hant v�I wortel van Confolida, een hant vol Suring, een hant vol |
||||
|
124 Toevhgt ofte heylfame Remedien
Lawas, fijne Majoleyn, dit famen gekookt, in drie kanne bier, en dan door een doek gedaan , ende onder het nat gedaan , een pont Honing , met een vierendeel Olye van Olyven, en een vierendeel oude Boter, ende hier van tweemaal daags elke reys een half pint ingegeven, en laauw warm gemaakt. Een ander voor 't felfde.
Neemt Poeyer Diapente een once,
met een halfvierendeel Honing, en een halve kanne kleyn bier, onder mal- kander warm gemaakt, en ingege- ven alle twee dagen eens, is feer goet. Een ander voor 't felfde.
Neemt een hant vol Spekwortel,
met twee kanne Bier, tot dat de der- de part verkookt is, en dan in twee dagen ingegeven. |
|||||
|
XLIV. HOOFT-
|
|||||
|
voor de Paarden. 125
XLIV. HOOFTDEEL.
Voor de Klem.
HEt is een van de aldergrootfte
en penculeufte Siektens van al- tere , om dies wil dat men niet kan ingeven fodanige Medicamenten, als men wel foude oordeelen daar toe bekwaam te fijn. Daar fijn ver- fcheye opinien , waar uyt defelve fou- de mogen fpruyten , maar wat my aangaat, in hebbe by ondervindin- ge bevonden, en met mijn ogen fel- ver geilen , meer als hondert van mij- nen tijd , maar niet een , of fe had- den elke reys een Accident, en pijn, waar uyt dat defe Klem haar oor- faak hadde. Ik hebbe Paarden ge- kent die gefchoten waren, en het Accident konde niet tot dragen ge- bragt werden, bleef heel vuirig traan, door de pijri kregen die de Klem j andere die gefteken waren , al op de felve manier -, noch anderen die aan den hals gelaren waren ; anderen die de ftaart afgehakt waren j ook fom- mige
|
||||
|
■Min.. " '""" "*" "-------!----""�"----*-.......
i *6 Toevlugt ofte heylfame Reri�edien
mige die gelubt waren ; andere die
geholt hadden , fommige met een wagen , anderen niet karoi�en ; ook mede die los gelopen hadden tegens Bomen ■, fommige tegen palen ; foo darfe in 't gemeen alle eerft een Ac- cident hebben , dat haar die oorfaak aan brengt. Men heeft 'er ook ge- fien daar men uytwendig niet aan kon bemerken , maar dood lijnde , bevonden datfe in 't hooft en in de herffenen waren gek wet ft $ foo dat wy daar uyt fullen befluyten ende on- derfoeken of daar ook ietwes uytwen- dig gevonden wort , wat d'oorfaak mogt fijn ; ende indien daar ietwes wierd"gevonden, foo moet nootfake- lijk de oorfaak weg-genomen werden, en dan de behoorlijke middelen ge- I bruykt worden. Maar indien 't ge- beurden , gelijk ik 'er veele gefien hebbe daar men uytwendig niet aan konde fien , foo fal men defe hulp- middelen gebruyken. F.erft, foo ras ; als gy 't kont bemerken , foo moet i men foo veel bloed aflaten, als 't mo- ; gelijk is, wel driemaal op eenen dag, : ende |
||||
|
voor de Paarden. iif
ende dan noch voor drachten , en
achter aan beyde Billen -y of in plaats van drachten , gekropt, of het vier- kruyt gefteken > en foo het mogelijk waar; om yet door de mont, in te geven , foo foude heel nootfakelijk een Purgatie dienen j maar om die» wil dat de mont als dan ten eerden foo vaft gefloten is , dat men door de mont niet kan ingeven , foo kan dit niet gefchied�n. Nu indien men yets door de Neusgaten wilde inge- ! ven , dat kan ook niet gefchied�n» I want door benautheyd > fo openen fy de klap van de Afempijp , en laten het in de nobele partye op het hert j loopen , want dat foude alleen oor- faak genoeg fijn om fe te doen fter- ven , daarom foo is het gebrek , dat men niet veel kan ingeven , maar door het Laten ende Drachten wer- den veel geholpen -, ja wy hebben fomtijds in drie reyfen op eenen dag foo veel bloed afgelaten , dat men foude oordelen dat het niet moge- | lijk waar. Wy hebben ook wel vijf
Drachten gelijk gefet, en bevonden in-
|
||||
|
I z 8 Toevhgt ofte heylfame Remedie»
indien de Paarden foo lange leefden»
dat die Drachten begonnen te dragen, foo fijn fy gemeenlijk genefen; en als fe dan drinken willen , foo is 't beft Roggen-meel, Honing en Water■, men fmeert ook fomtijds aan de Kakebenen wel met eenige verfachtende Olye, als Olye van Camille, van Confohda, van Rofen, van Leli�n, ende het hooft warm toegedekt. Men moet, en het is nootfakelijk
warme Pappen re gebruyken, als van Camille, CHelilote Bloemen, Kaasjes, bladeren met Lijnfaat-meel gemengt, ende in kleyn Bier gekookt; op 't left daar by gedaan Olye van witte Letten, dit om den Hals gebonden , ende dan den Hals ende de Kakebeenderen eerft gefmeert met Olye van Camille ende Leken. Defe Klem is dan foo gevaarlijk dat
het fy men al de middelen gebruykt, die men kan ende weet te bedenken, alles niet helpt , nochtans is het Aderlaten het voornaamfte , doch ten moet in geen kleyne kwantiteyt, maar fodanig gefchiede , als het de krach-
|
||||
|
voor de Vaarden. 129
krachten konnen verdragen ; ende
fulks moet dan gefchieden , ende werden gedaan in de Borft , achter aan de Benen , in de Spat-ader, aan de beyde zijden in de Buyk, aan den hals , doch niet alles op een reys. Ik ben gewoon de eerfte reys te laten aan den Hals, ende aan beyde zijden aan den Buyk, in de Spoor ader, en- de dat foo. veel als 't mogelijk is, en als het Paard verdragen kan j wacht dan een uyr , twee of drie -, op dat het Bloed fich weder tot alle partye kan verdelen , laat dan weer achter aan de Spat-ader , foo veel als het weder kan verdragen , en het mogt gebeuren dat het achter foo veel niet bloede, als men wel wilden, fo moet men weder laten aan den Hals, foo veel als het kan verdragen > laat het dan weder twee uy'ren daar naar in de Borfb, foo veel als het miffen kan, door dit middel fijnder veel de dood ontkomen. Het fetten van Drachten moet echter gefchieden ; daarom is mede dit niet kwaat, ende buyten dit.foo heb ik hondertderhande Re- I me- |
||||
|
13 o Toevhgt ofte heylfame Remedien
medien fien gebruyken. Maar voor
al houde ik dit niet voor goet, als te laren fwemmen , ofte van hoge bruggens te werpen , den mont op te fchroeven , te doen fweten met here ftenen en Afijn daar op te gieten} of- te het Broot, foo heet als 't uyt den oven komt en aan yeder zijde van 't Hooft een heet Broot gebonden, en- de dan met d' alderhe�tfte Olye ge- ftreken , dit alles heb ik van geender waarde gevonden; maar het bloeden en Drachten gelijk wy gefeyt hebben, is het bette. Haar drank moet fijn Water-en Roggen-meel met Honing, fo dik ende dan als het kan gebruykt werden. , XLV. HOOFT DE EL,
Om Vrachten of Fontanels te fetten.
ALfo men veeltijds genootfaakt
is om eenige Drachten of fron- tene! le.n te fetten aan de Paarde oni verfcbeyde redenen , namelijk , als wanneer eenig Paard fijn felven heeft geforceert* het fy in de Borlt ofre Schou-
|
||||
|
voor de Paarden. 131
Schouders , dac men dan 't Bouch-
lam noemt, of eenige plaatfen waar 't foude mogen wefen, al fchoon men met de alderbeite Salven , of eeni* ge goede Olye of Balfem , het een. langen tijd geftadig fmeert foo wil het doch niet helpen, weshalven dan Drachten of Fontanellen moeten ge» fet werden. Defe nemen weg en trekken na fich al het geforceerde of geronnen Bloed * het welke door de Salven niet heeft konnen vermor- ruwt worden , hier in doet het felve veel goets ; ten tweeden , foo is 't ook heel nootfakelijk in andere hete of grove Siektens, die door lankheyd van tijd haar felven door het Galag- tig bloed ende door een overvloedige kwade vogdgheyd hebben verfpreyr. In defe gevallen doen de Drachten goede dienften; want al fchoon men altijd door eenige goede Dranken of andere Medicamenten de gefontheyd der Paarden wel kan helpen, maar om dat men de Paarden niet al te feer met fware en ftarke Dranken foude force- ren , als men die al eenige tijd gebruy kt I � heeft, |
||||
|
'ifi Toevlugt ofte heylfame Remedien
heeft, daarom is dit fomtijds dien-
ftig : als ook mede in een fchielijken overval van eenige Siekten die heel fubyt aankomen , daar men als dan mogte vrefen , dat men geen tijd ge- noeg foude hebben om andere Medi- cijnen in 't werk te ftellen, om foda- nige Siekten te overwinnen. Wan- neer men dit wil in 't werk ftellen , moet men dat eerft wel onderfoeken en naaukeurig op letten , of anders konnen daar verfcheyde ongelukken door komen. By voorbeeld , alle Drachten of Fontanellen worden ge- fet om alle kwade Coruptien uyt te trekken ; foo gebeurt het fomtijds dat daar foo veel ftofFe toekomt vloejen, dat het een afgrijffelijk gefwel maakt, ja meer als de Dracht kan verconfu- meren , of verfwelgen ; terwijl alles foo fpoedig niet tot Materie kan ge- bracht worden ; daarom is het altijd hoog nodig, dat men die plaats altijd wel gedekt hout, met een linnen- kleet, of doek, en met fachte pley- fters op de wonden ; want de lucht is daar fchadelijk aan , foo wel de hette
|
||||
|
voor de Paarden. ij$
hette als de koude, daarom met goe-
de forge kan men dikwils veel peri- culen voorkomen , die men anders moet verwachten. Want die groote gefwellen , die daar na volgen, trek- ken anders in 't Lichaam, of na hec Herte, ende veroorfaken de dood. Om defe Drachten of Fontanellen dan te fetten fo gaat men op verfchei- de wijfen te werk: de eerfte manier om een Dracht te maken, is; neemt van de dunne fwarte Eleboris of Nies- ivortel, die bewonden met vlas ofte werk, dat. hec becjekt is, fo dik als een duim , op dat de wortel niet aan het vleefch geraakt; die popjen ronc- om vet gefmeerc mee Varkens-reufel, ende dan een opening gemaakt, als gy oordeelt daar het van noden is, fo groot dat hec popjen daar in kan, door hec vel, verders de huyt los ge- maakt , noch omtrent twee duym in, 't vierkant, en het popjen daar in ge- fteken , ende dan voorc vol gepropt mee reu fel} laac hec dan fo (til Ie lie- ten , maar wel gedekc, gelijk gefeyt is. Noch een ander manier, neemt I 3 en |
|||||
|
i
|
|||||
|
134 Toevlugt ofte heylfatne Remedien
en vlecht een koorde omtrent foo dik
als een kleyne vinger, haalt hayr uyt de ftaart of de manen , ende andere helft vlas of werk , foo lank als gy fel- ver wilt: dan met een plat Yfer een opening gemaakt fijnde, foo fteekt dan van boven neer, het fy aan de Borft of aan de Bours, of waar het foude mogen fijn , tuffen vel en vleys, foo lank als gy wilt; maar die opening die tuffchen Vel en Vleys gemaakt wort, moet wel eens foo wijd fijn als de koorde dik is, of anders fou- de Materye niet genoeg konnen fpe- len of uytfakken. Ten derden foo kan men ook {teeken een Kruyswor- tei of een Fijfuingerkruyt-'wortel, of Eleborus-'worteltjen, en een enkelt apart, maar die twee eerfte Dragten fijn de befte , of ten waar dat het in een haaftige Siekte waar, als het Lon- ge-vuyris, of een ander Peftilentiale en fchielijke overval, gelijk de Klem of andere fubyte Siekten, die men dan foo dadelijk niet kan helpen, met Laten of Dranken in te geven, foo iijn dan Drachten of Fontenellen |
||||
|
voor de Paarden. 135
feer nodig, ende ook dienftig voor
alle Siektens en Accidenten , als die wel geordineert fijn , ende op fodani- ge plaatfen fijn gefet daar die goede operatien konnen doen. XLVI. HOOFTDEEL
Voor een droge Longe.
DAar is een Siekte die de Fran-
fen noemen Corbatur, de Hoog- duytfchen noemen die fiertfchlachttg, in de Nederduytfohe tale heeft dte geen andere naam . als een droge Longe -, de kenteykens daar van fijn een droge Hoeft , een kort Adem- heyd ■, het is wel bykans als Dampig- heyd, maar niet foo feer : de oorfaak daar van is dat de Paarden fomtijds werden uyt den AaflTem gereden, of- te overwerkt, of andere grote force gedaan hebbende, of in ltoffige we- gen gereden. Het hulpmiddel die hier voor is , is ten eerften gepur- geert, ende dan gelaten i en de drank diefe drinken moet fijn , een emmer water, daar in geleyt een once Drop I 4, va» |
||||
|
136 Toevlugt ofte heylfame Rente dien
van Soethout, met een pond geftamp-
te Li/nfaat-koek , en laten 't daar van drinken, als het Paard hier van ge- dronken heeft kan men 'er weer wat bydoen om het altoos op fijn pas te houden. Onder de Haver fal men ge- ven wat Zemelen , en elke reys een a twee hant vol van 't geftore Lynfaat- koek j noch is goet de Diapente te ge- bruyken j men fal nemen een once Diapente, en koken het met een hal- ve kan Bier, en dat ingegeven. Men moet weten dat defe Siekte fodanig is, dat die op korten ftont niet kan genefen werden , al gebruykte men al fchoon goede remedien, maar defe moet met foetigheyd verdreven wer- den , en de middelen die men doet, moeten al dikwils gedaan worden, en het Poeyer Royaal een tijd lang onder de Haver gegeven, is mede goetj en al te met eens gelaten en gepurgeert, foo wort het eyndelijk verdreven en overwonnen. .^ |
|||||
|
XLVIi. HOOFT-
|
|||||
|
voor de Paarden. 137
XLVII. HOOFTDEEL.
Voor de Mok-voet.
DEfe Mok is heel different, hoe
wel dat het met een naam ge- noemt wert} fo moet dan heel fcherp gelet worden , om de grote differen- tie daar van te kenne ■, d'eene foort kan fterke Salve verdragen , ende an- dere niet. Sommige Mokken komen door eenige Sinkinge , die onder in de uytlokken vallen , en door dien brant , foo komen daar gaten uyt te vallen , 't welk de Franfen noemen Blan-mal -, defe kan geenfints eenige de minfte fcharpheyd van Sa'lven ver- dragen , maar die moet met eenige iagte pappen gehanteert werden j de- ie pappen kan men koken van Eog- gen-meel, Reufel, Bier en een weynig geftampte Lijnfaat-koek , en dat daar op gebonden , en met de Salf Bajili- cum voor eerft gefmeert, fo lange tot men fiet dat den brant daar uyt is:, en dan voort genefen met Egypfiacum. Een ander foort van Mok is'er wel, I 5 daar |
||||
|
13 8 Toevlugt ofte heylfame Remedien
daar ook niet uytvalt , maar nogtans
foo fijn het mede heele kharpe ende heete humeuren , die daar in vallen; die kan men mede wel genefen mee defe Salve , neemt Egypfiacum ende mengt daar onder Spaans-groen , en gebrande ^ylluyn , men moet dat foo ilark maken , als men oordelen kan dat het daar mede droogt, ende in- dien defe niet genoeg foude willen drogen , foo neemt wie Vitriool twee once , met een half-pint fPyn-afijn, dir famen gekookt, en alle dagen eens mede gewaflehen �, purgeren en laten is daar goet by, want met het purge- ren en het laten werden de humeuren gediverteert, des te beter konnen de Medicamenten werken. De derde foorte van Mok fijn die
hele (link Voeten hebben , daar wa- ter met fchuym uyt fijpeltj defe heb- ben fomtijds karbonkel of knobbels ^an de beenen, als fy die hebben die moet men affnijden en effen maken, en dan defe Salf gemaakt , neemt gebrant Koperroot een once, gebrant ti/ilujn een on§e , Spaans-groen een once^
|
||||
|
voor de Paarden. 159
009e, alles kleyn geftoren, men een
once Rattekruyt of ^yirfemcum , en een half-loot §luikfdver-, dit niet een half-pond Reujel gefmolten, en onder malkander gekookt, en al roerende laten kout worden, daar alle dagen mede gefmeert. Mok Salf om op te drogen.
Neemt Goutgelit een once, met twee
oneen Spaansgroen, met nog een once Vitriool, en een once gebrant Aluyn-, defe alle kleyn geltoten, en met een pond Honing laten koken , maar het moet geftadig geroert worden , foo lange het felve kookt, tot dat hec kout is. Indien het felve nog niet ge- noeg wilde drogen, fo neemt en roert daar een half-loot drfenicum onder, of foo weynig of foo veel dat gy oor- deelt dat genoeg is. Voor de Mok.
Neemt twee oneen Koper-root %
twee oneen wit Vitriool, twee oneen
t^Aluyn, twee oneen lange Peper,
Spaansgroen een once, en een weynig
<JHer^
|
|||||
|
";
|
|||||
|
14.0 Toevlugt ofte heylfame Remedien
tJMercurium Subhmaat, dat al te fa-
men geftampt, ende dari in een nieu- wen Pot, met derdehalve kanne Re- gen-ivater gekookt, en daar alle da- gen mede gewaflchen ; maar om dat de Mok-benen foo different fijn , foo moet men elke reys proberen , want het fal met de eene remedie genefen, en met de andere niet. Noch een ander Water.
Neemt een pint Wijn-ajijn , een
vierendeel Koperroot, een loot JHuynt een loot Swavel, Galnoten een once, t' famen geftoren en opgekookt, en digt toe gedekt, is goet. Noch een Salf voor de Mok.
Een pond Honing gekookt , met vier oneen Spaansgroen. Noch een ander.
Neemt een pint Wqn-afijn , met vier oneen wit Vitriool gekookt, en daar alle dagen eens met gewaffen , droogt hart, ende is meeft alle tijd goet. |
||||
|
voor de Paarden. r^e
Een ander.
Neemt Egypfiacum Salve, en daar
onder geroert foo veel Spaans-groen, en foo veel Rottekriiyt als men vindt nootfakelijk te fijn ; want daar mede kan men het foo ftark maken als men wit, na dat het de accidenten ver- dragen konnen. Een ander. ,
Neemt fwarte Seep , gemengt met
ongeblufte Kelk , tot een Salve , daar mede gefmeert, droogt mede heel wel. XLV�II. HOOFT DEEL.
tylh een Paard 't Lichaam te
veel Purgeert. NEemt een pint rode of witte JVijn,
twee oneen Qli)f-olye, een loot Terpentijn, een tinne lepel vol Poeyer. Diapente , en een once CMethridaat, t' famen ingegeven, en als men 't drin- ken geeft, foo fal men geven lauw Water , met Terven-meel daar in ge- daan, foo dik als het drinken wil. Een
|
||||
|
»4* Toevlugt ofte heylfame Remedien
Een ander.
Neehit een emmer Water, ende eert
groot lkik rtaal heet gemaakt, en in't water gefteken om uyt te blurtchen > en fo dikwils als men wil heet maken, hoe meer hoe beter* Een anderv
Neemt een rtuk Staal, driemaal
heet gemaakt ende in twee pinten Soe* temelk driemaal ingeleyt , ende dan een maatje Tervenbloem daar onder ge- mengt, ende het Paard daar van inge* geven, foo veel als men goet vind. E�n ander.
Neemt vier verfche Eyeren, met eert half pintjen rode Wijn , indien men geen rode wijn bekomen kan, fal men witte wijn nemen , met een gertoten Notemufchaat , onder malkander ge- klopt, en ingegeven, maar niet warm gemaakt. Een ander.
Neemt twee dragma Rabarber, met
eenl
|
||||||
|
V��r de Paarden. 14^
eert half-loot Alants-wortel en een half-
loot Notemufchaat, dit met een half- pint rode of witte fVijn ingegeven. Een ander.
Neemt een pint witte Wijn, eert
pond Oly van Olyven, een half onge Terpentijn van Venetien, een once Me- tridaat, een hal fjen Amandelmeik, met een kleyn weynig Kerjuys; dit famen onder malkander gemengt, en in eea pot een weynig warm gemaakt, en in- gegeven , ende heel warm gehouden. Indien het een kleyn Paard waar, of heel tenger fo moet men de derdepart minder nemen. XLIX. HOOFTDEEL
Voor de Louter-Jlal.
DE Louter-ftal is een Kouwc
pis , of een Brandent water > ipruyt veeltijds , uyt of door ver- anderinge van 't water, voornamelijk als fy brak water drinken , en veel- tijds ook mede van vermufte Haver of ftinkent Hoy. Wanneer fe defe fiek- te
|
||||||
|
^44» Toevlugt ofte heylfame Remedien
te hebben, fullenfe t'elkens willen drinken , en kort na malkander pif- fen> doch het water is gemeenlijk foo klaar als een criftalj dit water maakt een groten brand in 't lichaam , dat de Paarden in korte dagen foo dun , en foo machteloos worden , als offe een groote krankheyd hadden gehad. De remedie hier voor is , men moet nemen vijf of fes rode gebakken Stenen, hoe ouder hoe beter, legt die in 't vuur , ende laat die heel door bran- den ; werpt die dan heet in een tobbe met water, en als het kout is, fo laat daar van drinken, fo veel als't Paard wil; dit uytgedronken hebbende, al weer op 't nieuw gebrant en daar in- geleyt. Het is dan ook niet kwaat eens Gelaten ; en van fwarte Aalbef- fen-bomen , de bladers gehakt en on'- der de Haver te eeten gegeven. Een ander.
Als men de gelegentheyd heeft,
dat men van de gebrande Kley van de vormen daar men de Hukken Ca- non ingiet, krijgen kan, foo fal men van
|
||||
|
... 'j
voor de Paarden. 14^
van defe fpetie een genoegfame kwan-
titeyt in een tobbe water doen > en laten 't Paard daar van drinken. An- ders kan men fich ook bedienen van gebrande Leem, of Kley van een ou- den Bak-oven} dit foo mede in 't vva- iter geleyt als boven j en als het water eerft afgedronken is s foo moet men ai weer daar op pompen of gieten , en laten der al continuelijk van drinken. �en ander.
Neemt wit Krijt, en dat gefloten
I tot Poeyer , en in 't water geleyt , I laat 't daar van drinken. E�n ander.
Neemt gefloten ^ikers in 't water
geleyt, en daar van gedronken. Noch een ander. �
Neemt witte Stijffel ongekookt een
I pond , met een half-pond Rbbolas ,
I heel fijn gefloten en in't water gedaan
met Terven-meel, dat'er het water wat
\ dikachtig of wort, of wat vet maakt.
Het is wel niet nodig foo velerhande
K. re-
's"
\ ■
■
|
||||
|
14-6 Toevhgt ofte heylfame Remedie*
recepten te fchrijven , maar om dies
wille dat men alles niet kan krijgen, of by de hand en heeft, dat men wel fou wenfchen , foo kan men dan het beften kiefen, en fich behelpen met dat men beft en 't gereeft bekomen kan. Rn als men fiet dat het met die eerfte remedie niet wel wil helpen, foo moet men het doen Bloed Laten, ende onder't Bloed mengen een korf- jen Zemelen of Roggen-meel, ende la- ten 't dan (taan drie uuren fonder eten, ende geven 't dat dan te drin- ken of te eten, foo het beft wil, foo droog als het is, met het een of het ander , 't fy een weynig Haver daar onder gedaan , of in een emmer met wat Water te drinken gegeven; ende verder foo fijn die Poeders van Dia- pent of het Poeyer Royaal, die tuflchen beyde gegeven , mede goet om te ge- bruyken. Een ander voor 't [elfde.
Neemt \yilants-wortel, Gentiane,
Cardebenedifte, Alfem, dit famen ge- floten van elks een loot, gekookt *; - mi. met
|
||||
|
voor de Paarden. i^y
met een kanne JVijn, en in twee rey-
fen ingegeven , ende een reys aan de buyk gelaten, is feer goet. L. HOOFTDEEL.
Wanneer het Vet in V Lijf gefmolten is.
WAnneer een Paard fodanig ver-
hit is , dat hec Vet in 't lijf fmelt, is het feer gevaarlijk ; want door den brandt wort het Lichaam van binnen over aUheel rauw; want het Vet fmelt overal, foo wel in de darmen als daar buyten * de Vliefen van binnen verbranden, en foo komt het dan aan de Longe of in de Lever, of dat nog het aldereerfte is, is het Middelfchot, of het Net: en foo dat eenigfints verbrand, foo moet het Paard fterven. Hierom moet daar ten eerften , en met groote neerflrigheyd opgelet worden ; men moetfe teft eerften met kragt laten en wat veel bloed af tappen, omme de inwendi- gen brand te benemen ; en dan met fachte middelen van binnen foeken te verkoelen. Als voor eerft, neemt & * K % een |
||||
|
t 4.8 Toevhgt ofte heylfame Remedien
een half halfjen Oly van Confolida ,
met een halfjen Olye van Olyven, een halfjen Raap-olye, met een muddetjen Brandewijn ingegeven, en het Paard te drinken gegeven j wat Rogge-meel % met wat Honing, anders wat Mout gekookt, dat water genomen en daar wat Honing onder gedaan , is mede feer goet. Een ander Remedie.
Neemt een muddetjen Olye van
Olyven, met een muddetjen Brande- wijn j met drie doyeren van Eyeren, onder malkander geklopt, tot een Prankjen , en ingegeven tweemaal daags , heeft 'er veel en menigmaal I geholpen. Noch een ander.
Neemt een muddetjen Raap-oly -, en
voor twee ftuyvers Safferaan, met een halve kan goet en vers Bier-, dat ingegeven, en een van de verkoelde Cliftering ingefpuyt van achteren. |
|||||||
|
Een
|
|||||||
|
i
|
|||||||
|
voor de Paarden. 1491
Een ander voor 't [elfde.
Neemt een half-pint Oly van Olyve,
met een muddetjen Brandewijn , en een loot Veneetfchen Driakel, wel on- der malkander gemengt ende ingege- ven, drie dagen na malkander, heefc 'er veel geholpen. Maar men moec continuelijk Roggen- of Gerften-meel met Honing laten drinken; of anders goet Bier met Roggen-brood gekruy- melt onder malkander, en laten dat foo op etenj is mede feer goet. Een ander.
Neemt een once Schamonie, inge- geven met een glas warm Bier, ende des anderendaags een half-loot Rabar- ber, wederom met Bier en een weynig Qly van Amandelen, is feer goet, en dikmaals geprobeert ; en men moec altijc voeren Roggen-brood , mee Bier nat gemaakt, om te verkoelen. |
|||||
|
K 3 , LI. HOOFT-
|
|||||
|
150 Toevhgt ofte heylfame Remedien
\ LT. HOOFT DE EL.
xyik een Paard Veeren ofte Vergift
gegeten heeft. SOo neemt een once Orvitaan>
met een pint fVijn ingegeven, en warm toegedekt , en laten 't drie uuren fonder drinken. Een ander.
Neemt een halve hant vol fVijn-
ruyt, een halve hant vol Lawas, met een muddetjen Afijn , en een mud- detjen Lynfaat-olye, t'famen tot een drank , de kruyden kleyn gehakt en t'famen ingegeven. Noch een ander.
Neemt een hant vol Saly, gekookt met een half-pint Soetemelk ■, dit te fa- men gekookt fijnde , foo moet daar in gedaan werden een half-vierendeel Boter, en laten 't daar in fmelten, met een loot Suyker , en een half once Sevenboom , fijn gefloten , dit �t' (amen ingegeven. Een
|
||||||
|
\ 'voor de Paarden. 151
Een ander.
Neemt een once Veneetfchen Dria-
kel, met een half-pint Oly van Olyve, en een halfje Brandewijn, onder mal- kander gemengt, en dat ingegeven. LIL HOOFTDEEL.
Een Swam of Legen te verdrijven. DEfe Swammen komen aan de
voor Benen , boven aan de Wefels } defe moeten geopent wor- den j en dan gebrant met een dik Knoop-yfer , fo lange dat de dikke Swam van binnen heel verbrant is j hoe harder gebrant, hoe eerder ge- nefen j eerft met Boter, tot dat de Wonde klaar is, als dan met andere Heel-falven genefen , gelijk andere wonden. Defe Swammen komen van 't leggen op de Hoef-yfers , of ook wel op de Stenen. K 4 < . . UIL
|
||||||
|
15 * Toevlugt ofte hey�fame Remedien
LUL HOOFTDEEL,
Dikke Hak te verdrijven.
Die dikke Hakken, die men ge-
menelijk Schijt-hakken noemt, komen de Paarden gemeenlijk van ge- floten of gefiagen , of dat die iel- ver agter uyt flaan ergens tegen aan, dat het komt te fwellen , ende dat de fenuwen van binnen beginnen te lekken, foo dat het vol water komt} foo lange als daar niet anders in is, foo kan 't alleen met fmeeren gehol- pen worden , maar het moet met den eerften gefchieden , of anders foo waft daar Swammig hart onnatuur- lijk vlees van binnen in-, als dat daar in gewaffen is, foo wilt met fmeeren felden vergaan. Men moet dan tot het brandyfer komen > makende eerlt een kleyn gaatjen in de onderften kant , achter aan foo groot dat men daar een vinger in kan fteken j neemt dan een heet Yfer, daar aan het een cynde een feer dikken knop aan is , dat pas in 't gat kan, en brand het van
|
||||
|
voor de Paarden. 153
van binnen redelijk hart > het yfer
moet drie of vier maal heet gemaakt wefen. Somtijds komt daar goet uyt, gelijk Kuyt van Haring , dan moet het maar matelijk gebrand worden, en niet foo hart als of dit niet te voorfchijn kwam. Als het half gene- fen is, en nog niet dun genoeg word, foo moet het nog eens gebrand wor- den j maar wagt de buytenfte fy, dat de huyt niet veel en brand , om geen kale plek te houden. De opening dus met branden gemaakt fijnde, foo moet men de wonde eerft met Boter eenige dagen toe proppen , tot den brand uytgevallen is, ende dan de wonde geheelt met Egypjiacum , of met Sap van Nagtfchaade daar in ge- fpuyt of met een veertjen daar in ge- ftreken �, en als het begint toe te gaan dan wat Poeder daar op, dat het vleys niet te hoog wad. Men moet de dikke Hakken eerft
| proberen met fmeren. Neemt Oly Pe- tere , met Oly van Lateribus , en Oly van Nardus > defe Olyen onder mal- kander gedaan , daar alle dagen rae- K 5 de |
||||
|
154* Toevlugt ofte heylfame Retnedien
de gefmeert j ende of het gebeurde dat het met dit fmeeren niet woude genefen , dan moet het met de voor- gaande brandinge geholpen worden. LIV. HOOFTDEEL.
Foor de Dollen Kollen.
DEfe fiekten is een groote ver-
ftoppinge in de Herflenen , waar door de Herflenen foo fijn be- dwelmt , dat de Paarden fuiflelen of fe dronken waren, ja vallen en tuy- melen op en neer , en leggen fom- tijds fodanig offe al halfdood waren. Het is een fware fiekte, die door een groote brandt ontftaat, welke met de waaflem uyt het Lichaam na het Hooft vliegd , en de Herflenen ver- brand} nochtans als men daar wel me- de omme gaat, fijn 'er veele genefe- lijk. Het is ten eerften nootfakelijk, dat men wel wat Bloed aftrekt, en foo men de gelegenheyd heeft, en de tijd het toelaat is het nodig het Paard in de weyde te brengen voorna- melijk des nachts, door dien fe geen |
||||
|
�voor de Paarden. 15 �
bedompentheyd van de Stallen kon-
nen verdragen > want het is my me- nigmaal gebeurt dat ons onmogelijk was die in de weyde te krijgen, alfo fe al half dood fcheenen te fijn. De fodanige hebben wy menigmaal op hordens geleyt, en tot in de Weyde gefleepr, ende aldaar een paal in de aarde geflagen , niet hoger als gelijks de aarde , met een fterk touw vaft aan de paal , en het ander aan den hals , en lieten die dan foo leggen. In de Neus-gaten wierd gefpuyt een halfjen PFyn-aJ�jn, met een half half- jen Olye van Olyven , en een dragma fijn geftoten Peper , met een kleyn weynig gemalen tMoftaart; dit in twee reyfen , 's morgens en 's avonts in de Neus-gaten gefpuyt} en doet Rogge-meel in 't water, en laat 't daar van drinken. Als het wat begint by fijn felven te komen en te bedaren, en op te liaan, dan moet men dit na- volgende ingeven. Neemt een mud- derjen %yifi)n, met een halfjen Olye van Olyven, en een tinne lepel vol Suyker, dat ingegeven, en des ande- ren |
|||||
|
■'
|
|||||
|
156 Toevlugt ofte heylfatne Remedien
ren daags nog eens den felven Drank.
Als men fomtijds (iet dat het mocht van noden fijn eenige Drachten te ma- ken, foo kan men wel aan den Hals achter de Ooren een worteltjen van Vijfv�nger-kruyt fteken , 't geen een goede Dracht maakt: ik hebber me- nige genefen fonder Drachten , maar men moet dit altijd trachten om buy- tenshuys te krijgen , want de lucht helpt veel > is het fomerdag , dat het over dag te heet is, foo moet men die over dag op Stal en des nachts daar buyten brengen. Is daar noch meer van noden , foo is het Diapent ook mede heel goet ingegeven, maar eerft gekookt met Bier een once daar van in een halve kanne Bier , ende dikwils wat in de Neus gefpuyt, ge- lijk hier vooren gefeyt hebbe > ende laat het drinken, Rogge-meel met Ho* mng in 't Water gedaan. |
|||||
|
LV. HOOFT-
|
|||||
|
moor de Paarden. 157
LV. HOOFTDEEL
Voor de Kramp in de Benen.
HEt gebeurt veeltijds dat de Paar-
den de Kramp in de Benen krij- gen , principaal in de agter Benen, ja dat dan de Paarden foo ftijf blijven ftaan , dat het fchijnt niet mogelijk te fijn van de plaats te krijgen } men moet als dan ook forge dragen , dat fy haar Benen niet breken in 't omke- ren , alfoo 't welk ligt kan gebeuren, want fy konnen 't felve Been daar de kramp in is foo min als een houte Been bewegen. Men fal voor eerft de minfte moeiten foeken , 't welk veeltijds gelukt; neemt twee fterke kaarels aan elke fy van 't Hooft een, en fet het Paard met groote kracht agterwaarts } flaat het met een bolle- pees of met een ftok voor 't Hooft, of voor de Borft, of voor de Beenen, en deur defe geweldige agterwaarts dringende force , is het dik wils los geraakt. Soo dat niet lukken wilde, het welk felden beurt j als dan in de Noot-
-, � V
(
|
|||
|
I58 Toevhgt ofte heylfame Remedien
Noot-ftal gevoert, ende het kwaat
Keen met een touw voren op geno- men, ende het touw over het Lijf vaft gemaakt , en laten het dan foo met grote force fpringen , 't fal mede los worden , als dan het Been gefmeert met Terpentijn-olye, en wat gewandelt. Men kan het noch op een andere wij- fe befoeken. Wanneer men op een hoge of bergachtige plaats is , foo moet men 't Paard met gewelt dwin- gen om achterwaards te gaan ; dit is wel een van de befte middelen om los te krijgen : alfo het door kracht ge- dwongen werd, dat de peefen weder uyttrekken. Balfem tegens verkrampen of opge-
trokken Peefen en Senuwen. Neemt in de vroege fomer de uyt-
fpruytfels van Genever-boompjes twee a drie pond; ftootfe in een marmere mortier fo week als pap; mengt hier onder twee pond verfche Boter ■, fet het in een pan op 't vuur, en laat het ontrent een vierde van een uur fterk -opkoken : fet het dan af en ontrent � .. .. kout |
||||
|
�voor de Paarden. 159
kout geworden, fo wringt het door
een doek. Set dan defe doorgewron- ge Boter (die nu groen moet fien) weder op het vuur , en doet 'er op nieuws twee pond van de genoemde geftampte fpruytjes in; en nochmaals een vierde van een uur opgekookt en doorgewrongen is een uytnemende balfem tot defe kwaal. Het gebruik is, datge eerft met een droge hand de beledigde party fo lang ftrijkt en wrijft tot fe wel warm is ■, neemt dan een brokjen van defe balfem in de hand en wrijven 't feer fterk in : dit twee en driemaal daags gedaan twalef a veertien dagen achter malkanderen fal fekerlijk beterfchap geven. LVI. HOOFTDEEL.
Voor Geput)olie Beenen, op anderfints.
HEt gebeurt veeltijdts dat een
Paard geflagen of geftoten wert ende dan daar eenige Gefwellcn over blijven , ende niet wel willen wegh gaan, foo neemt dan Litargerium Au- reum , Robolm , ende Vitriool, van |
||||
|
i6o Toevlugt ofte heylfame Remediert
elks even veel, kleyn geftoten, dit gemengt met Honmg ende Brandewijn, ende dan daar mede gefmeert. Voor Gefwellen die oud ende hart fijn.
Neemt Gjuikfilver gemengt ende ge*
dood met Terpentijn, doet daar onder fijne geftoten Litargenum en Bolus �> laat dit daar vijf of fes dagen op fit" ten} wanneer het dan daar af is, foo moet men het nog wat fmeeren met Eeufel ende Quik/ilver onder mal kan- deren gemengt tot een Salf, want dit doet duTolveren en verfagten alle ver- ouderde ende verharde Gefwellen. Noch een ander.
Neemt fVijnmoer onder van 't vat,
het fy rode ofte witte, dog de rode is wel de befte , wanneer men die kan krijgen twee kannen, laat die foetjens koken , ende doet ai roerende daar onder een pond Tarwe-meel, met een pond Honmg , ende een pond bruyne Seep �, laat dit al roerende koken tot dat het bekwaam is , gebruykt het foo warm als het lijden kan, maar men
|
||||
|
voor de Paarden. 161
men moet toefien dat men niet en
brand. Voor't [elfde.
Neemt een half-pond Spaanfe-feep,
fchrapt die heel fijn in een muddetje Brandewijn, klopt dit onder malkan- deren in een pot tot een Salf, ende dan gebruykt. Foor 't felfde.
Neemt Koemifi met oude Boter, en
Brandewijn , onder malkanderen ge- mengt warm gemaakt , en daar op geleyt. Foor V felfde.
Neemt Lijnfaat-koeken geftoten een
pond, Roggen-meel twee pond, Bloe- men van Camille fijn geftoten, Fene- griek een loot geftoten , Kobolus een loot, en een muddetjen Lijnfaat-oly, kookt dit tot een dikke Pap , met half kleyn Bier ende half PFijn-aJ�jn, ende wel gekookt fijnde, legt 't daar Warm op. ; ,.. ■ ■ ,. V . I
L - Voor
|
||||
|
I�2 Toevhgt ofte heylfame Remedien
Voor gepw olie Benen.
Neemt Kley-aarde , Zout en fVyn-
afijn, onder malkander gemengt tot een Pap ; dan daar de Benen rontom mede beftreken , foo dik als 't daar op kan , en dat al dik wils ververft, trekt kragtig uyt. Noch voor gefwolle Benen.
Dewijl de Gefwellen heel different
fijn, ende dat men fommige met kley- ne remedien wel dik wils foude kon- nen helpen , ende aan fommige Paar- den wil men fomtijds niet veel koften doen, dewijl men fomtijds op plaat- fe is daar men alles naar fijn conten- tement niet kan hebben : derhalven fijn hier toe veelderhande Medica- menten, ende defe heel goet j neemt twee pond Terven-meel, breekt dat met fVi;n of IVater in een ketel ofte pot tot een Pap , doet dan daar nog onder een half-pond Bolus , met een pond Honing, laat 'tfoetjens t'famen koken , doet dan daar nog by een half-pond fwart Pek al roerende, tot , i A dat |
||||
|
�voor de Paarden. 163
dat het wel deur malkandercn gekookt
is $ doet daar dan nog by een half- pond Terpentijn, twee oneen Comijn» en twee oneen Oly van Bayen , twee oneen Dealthea, een once Draken- Hoedt twee oneen Laurierbejfen, twee oneen Venegriek, twee oneen Lijn- faat-meel , met een once Spijk-olye-, laat dit alles onder malkanderen ko- ken , ende men moet daar even foo veel Wijn ofte Water by doen , dat het fijn behoorlijke dikte hout. Dit als een fchorfe daar op gefmeert -, de- fe Medicamenten fijn wat kleefagtigj wanneer 'er dit dan eenige dagen op gelegen, ende fijn werk meeft gedaan heeft, foo neemt wat Lamp-oly, en maakt die warm, fineert het dan daar mede , foo weykt het wederom los> en waft het dan met pis. 1
L 2 LVIL
|
||||
|
164. Toevlugt ofte heylfame Remedien
LVII. HOOFTDEEL.
Foor Gedrukte Paarden, door
Sadel ofte ander Tuyg. ALfoo het veeltijds komt te ge-
beuren, dat de Paarden gedrukt werden met de Sadel ofte andere Tuygen, komende veeltijds door on- voorfigtigheyd ; want als iemant op reys gaat, foo dient dan voor eerft ende voor al forge gedragen , ende met voorfigtigheyd daar op gelet wer- de , ofre de Sadel wel op het Paard palt, het fy die oud ofte nieuw is; het welke het alderprincipaalfte is dat de Sadels voor op de Schoft niet komen te gronde te gaan , dewijl een Paard aldaar op het alderminfte geen drukkinge ofte eenige force lijden kan , om dat aldaar de bewegende aftie continuelij k moet gaan , ende die plaatfe met weynig Vleefch be- dekt is j terwijl dit geitel met het ge- beente, en veel fenuwen, ende Ade- len , te famen is aan malkanderen ge- bonden , foo datfe op die plaatfe (eer wey-
|
||||
|
voor de Paarden. i6\
weynig dekfel hebbende , d' alder-
minfte kwetfinge niet kan verdragen. Soo het dan gebeurt dat het op de Schoft wordt gedrukt, is het veel periculeufer als op andere plaatfen , die dan maar Vleefch-wonden ge- noemt werden , en konnen met veel minder moeiten genefen werden , als die gene daar wy eerft van hebben gefproken. Dit is dan dat ik voor- namentlijk rade , wel op de Sadel te letten ; by exempel als men eerft op reys gaat, het Peerd is dik en ront, de fadel is wel opgevult , maar de Paarden worden dunder ende vermin- deren , het kuflen of het opyultfel van de fadel pakt op malkandefen, ende foo gaat als dan de fadel te gron- de : derhalve foo is dit de meefte. Voorfigtigheyd en konft , geduurig daar op te letten ende daar naar te fien : foo wanneer men begint te be- merken dat 't dan begint te fakken , foo moet men daar datelijk hulpe toe foeken; fomtijds is 't op de weg, of- te op de reys, dat men geen fadelma- ker kan bekomen, foo moet men mee L 3 Hooy, |
||||
|
i66 Toevlugt ofte heylfame Remedien
Hooy , Gras, ofte Stroo tuffen de
fadelboom ende het kuffen opvullen, foo als men fal oordelen van noden te fijn, ende fo doende kan men hondert diergelijke accidenten voorkomen , die anders foude komen te gebeu- ren , ende waar door menig Paard wert bewaart, foo dat den Ruyter fijn vojagie met playfier kan doen ■, dit is alleen gefeyt om fulks voor te komen. Maar wanneer men het ac- cident gewaar wert , foo moet het evenwel geremedieert werden , doch daar is een groot onderfcheyd tuflehen de wonden, op de Rugge ofte op de Ribbens, ofte op de Schoft, gelijk hier voren is verhaalt. Gedrukt op de Schoft.
Soo wanneer een Paard voor op de Schoft gedrukt ende gefwollen is, en men nog niec regt kan bemerken of het dienftig is geopent te werden of niet, foo fal men voor eerlt daar op leggen dit volgende > neemt Brati' dewyn ende O�ye van Olyven, van clks de helft, ende daar van foo veel kwan-
|
||||
|
voor de Paarden. 167
kwantiteyt als 'er toe van noden fal
fijn , naar dat het gefwel groot of re kleyn is ; klopt dit onder malkande- ren , met een weynig Robolus daar onder , ende als het felve wel onder malkanderen is geroert ende geklopt, doet daar een deel werks in, nat ge- maakt , tot dat het deur nat is, legt het felve daar heel dik ende vet op met eenig dekfel, op dat het daar wel op mag blijven leggen tot des ande- rendaags , dan fal men beginnen te bemerken of 't fal moeten werden ge- opent ofte niet. Soo gy bemerkt dat het fal moeten werden geopent, foo moet fulks na de konft gefchieden : geopend lijnde is 't nodig te fondee- ren wat holligheden daar onder fijn, ende dan kruyswijs geopent, foo vee als het onder het vel gaat, fnijd dan de vier hoeken heel glat af, foo ver het los is, op dat gy een vlakke won* de meugt hebben , want die wonden die op de Rugge eenige holligheden hebben , die fijn heel onfeker, maar vlakke wonden die fijn beft en eerder te genefen. Neemt dan fodanige Sal- L4. ve |
||||
|
i68 ToevlugtofteheylfameRemedien
ve als hier voor wegens de Wonden
befchreven fijn ■, eerft van de fafte, ende dan van die wat meer opdroo- gender fijn. Nu aangaande van de andere drukfels op de Ruggen ofte op de Ribbens, foo die ook mede grote gefwellen mogten hebben , gelijk het dik wils gebeurt > die werden nog dik- wils verdreven, fonder fnyden , met eenige Pappen ofte Salven. Het is dikwils mede heel goet gebruykt Koe- mijt j Brandewijn en Boter in een pot warm gemaakt, ende heet op de ge- fwellen geleyt- ook is heel goet eeni- ge andere Pappen , gelijk hier vooren van de Gefwellen gefchreven ftaat j dog indienle moeten werden geopent foo moet men als voorfeyt is, die trachten vlak te maken, fonder dat- ter eenige holligheden mogen onder- fchuilen > dat is de befte praftijcq die men daar in kan gebruyken, ende is ook de fekerfte maniere. Men kan de genefinge bevorderen met Salven ofte Poeyers , ende met het uytwaf- fen van het Sap van groene Kruyden �, als namentlijk Nagtfchaade en Schel- kruyt ,
|
||||
|
voor de Vaarden. 169
kruyt, geftampt in een Vyfel, ende
deur een doek gedaan , ende dit vol- gende Poeyer > 't welk mede goet is dan gebruykt. Neemt Steenkalk met Honing , gemengt tot een deeg , en dan in een Oven geleyt met het Brood, laat het hart bakken, en dan fijn geftoten. Foor het felve.
Wanneer de plaatfen niet veel deur
gebroken fijn, foo neemt Campber een achtendeel loot, Ceru� en Bolus elks een vierde loot: imtte Precipitaat een feftiende loots , Olijf Olye foo �veel genoeg is, om 'er een fmeerfaam falfje van te maken : hier mede twee- maal daags gefmeert. LVIII. HOOFTDEEL.
Kreupel in de Borft.
DE kreupelheyd in de Borft wort
genoemt by de fommige Bouch- lam , andere Bouchfwinde �, defe kreupelheyd kan komen aan de Paar- den op verfcheyde manieren > eer ft L 5 foo |
||||
|
170 Toevlugt ofte hej�fame Remedieth
foo kan het gefchieden dat een Paard
loopt of gereeden wordt tegen een paal ofte boom , ende fijn felven heel hart komt te forceren , waar door de binnen partijen beledigd worden en eenigfints uyt fijn plaats gefet en ge- kneuft werden, en daar door kreu- pel wert. Andere krijgen het dat fomtijds de fadelbomen van de fadel fchieten, of vry veel na voren van 't Paard glijen , als dan foo komt het gewrigt van 't fchouderblat heel hart tegen den boom van de fadel, en wert door het lang rijden , foo ge- forceert ende verhit, dat de fenuwen opdrogen ende opkrimpen. Andere konnen het krijgen in eenige fiooren, ofte met over defelve te fpringen j an- dere werden van andere Paarden ge- flagen : defe alle fchijnen wel eener- leije accidenten te hebben, doch daar is veel onderfcheyd in , alfo fommi- ge een opdroginge aan de Schouder- blaan krijgen , altemets aan eene fy, fomtijds aan beyde zijden > foo wan- neer men dat gewaar wordt, foo fal men dit een weynig op een andere ma-
|
||||
|
voor de Paarden. i-�
manier tradteren, als wel de anderen,
die men uytwendig niet fien kan, waar uyt dat het fpruyt. Ten eerften , dan voor die gene
daar men de verkrimpinge ofte ver- droginge bemerkt, fal men nemen een groot gewigt, ofte een groore fteen , ofte een groote kanon kogel , ende het Paard op een fy neergeleyt fijnde, met de kwade fy boven, foo moet men dan foo hard vrijven als het mogelijk is , hoe langer hoe meer -, flaat dan die plaats vol met Vlijmflagen , en fmeert het daar na eenige dagen achter een met een Salf, gemaakt van Deakhea, Popelioen, en Oly van Bayen, onder malkanderen gefmolten , ende warm daar op ge. fmeert. Wanneer 't een tijd lang ge. bruykt fijnde, niet komt te verande- ren , ofte men geen beterfchap ver- neemt , foo fal men nemen een half pond Boter, met een once Spaanfche Vliegen , gekookt, ende het Paard cerft het befte voor Been opgenomen met een touw, de voet of aan de knie vaft gebonden i ende laten 't dan op hec
|
||||
|
171 Toevlugt ofte heylfame Retnedien
het kwade been foo veel fpringen en-
de lopen in de ronte , tot dat het wakker fweet, het welk men noemt droog fwemmen , en als het Paard dan foo warm gefprongen is, dan in de Borft gelaten , en met het Salf- je van Boter' ende Spaanfche Vliegen , heet ende warm mede gefmeert; dit fal heel hart trekken ende fwellen, doch dit moet foo lang gewerden tot dat de vogtigheyd die van de falf komt, begint op te houden, dan af- gewreven, ende weder op nieuw ge- fmeert, gelijk te vooren, doch men moet noch eenige* dagen wat ftoven. Noch voor Kreupel in de Borft.
Alfo defe Kreupelheyd in de Borft
feer wonderlijk ende veeltijds onbe- grijpelijk is , dewijl die plaats feer dik is , waar door men kwalijk we- ten kan of het fchort in de Senu- wen van binnen ofte van buyten, indien het fchort in de onderfte en inwendigfte deelen , foo is 't niet mogelijk dat d' alderbefte Salven fo- danig fouden konnen penetreren tot |
||||
|
�voor de Paarden. 173
de gront toe, als fulks foude moeten
behoren ; derhalven moet men daar toe op hope gebruyken de befte me- thode. Terwijl nu dit gebrek , en deflelfs oorfaak foo verlchillend is, en men niet feker weten kan hoe fe fulks gekregen hebben, foo is het niet kwaat dat men die Drank ingeeft, die voor de Vervange Paarden hier vooren gefchreven ftaat , ende dan mede wel hart in de Borft gelaten , ende aan die zijde daar 't kreupel is moet men midden in de Borft door het Vel een kleyn gaatjen maken, en- de fteken daar een pijpje, ofte een ftuk van een tabaks-pijp in , en bla- fen de geheele Borft op, dit op ge- blafe fijnde , moet men daar ingieten warme Oly van Camille , Oly van Ro- fen ende van Confo�da ■, als het dan foo eenige dagen heeft gedaan , foo moet men aan de onderfte kant een opening maken , op dat de materie mogt uytlopen, anders foo trekt men ook wel twee haire felen daar deur, alwaar men oordeelt dat het van no- den is , ende laten foo de matery acht
) .
|
||||
|
174 Toevlugt ofte heylfame Remedien
acht of veertien dagen uytdragen en» de afdrogen $ om de voeten te ver- koelen fal men defelve alle dagen mee Koemtft omflaan. Noch een Salfvoorst Bouchlam.
Neemt Oly van Pieren . Oly van
Bayen , Lijnfaat-oly , Spijk-oly , Ter- pentijn-oly , Peter-oly , Popelioen , Oly van Camille , hier mede acht dagen gefmeert, ende dan daar naar nog at ht dagen geftooft , met gekookte Stoof-kruyden -, is ook mede heel goet dat men neemt gebrande Hout- /ijfe , die in Wijn-afijn gekookt is > ende daar mede gewaflen. Een ander wyfe.
De boechader geopent fijnde, laat
het redelijk bloeden �, daar na de Borft gefmeert met Bar-oly, Peter-oly, 7er~ pentijn-oly, Lorbren-oly, van elks even veel : indien 't wat te fterk is, kan men het wat verfachten met een wey- nig Boom-oly. Hier braaf warm me- de gefmeert, en met een heet yfer ia-
|
||||
|
voor de "Paarden. 175
ingedroogd , op dat de kracht der
Olyen te beter kan indringen. LIX. HOOFTDEEL.
Foor Steen-gallen in de Voeten.
HEt gebeurd veeltijdts dat de
Paarden kreupel fijn van Steen- gallen , al hebben de Paarden goede Voeten , nogtans fijn die daar in ver- borgen , gelijk ik hondercmaal gefien hebbe �, niet tegenftaande andere oor- deelden , dat dat haar in de Borrt fcheelden. De oorfaak waar uyt die fpruyten is heel different, fommige uyt dwang van de yfers, andere uyt verbrand bloed, andere uyt de na- tuur } daarom is 't van noden als de Paarden kreupel fijn j dat men neer- ftig foekt 1 ende wanneer men die vind, moet men die tot de gront toe uytwerken , ende gemakkelijk doen beflaan ; neemt dan bruyne Suyker- kandy, legt die daar op, en met een heet yfer twee a drie maal in gebrand, en dan weer verfagt met Terpentijn en Raap-oly. LX. HOOFT-
|
||||
|
176 Toevlugt ofte hey�fame Remedie»
LX. HOOFTDEEL
Noch voor Steen-galkn.
ALs de Steen-gallen wel uyt ge-
werkt werden tot de grond toe, moeten die verfcheyde dagen met Ter- pentijn-oly gefmeert werden , 't welk leer goet is om te verdooven : dit foo eenige dagen achtervolgd hebben- de , foo fmeert daar gefmolte Groene Was op > en laten 't daar op fitten. Het gebeurt veeltijds dat de Steen-gal- len door fenijn of door andere kwaat- aardigheyd kwamen te fweren , het fy van onderen ofte van boven : dan is de befte raat ten eerften de Sool uyt te nemen , op dat de Voet lugt mogre krijgen , en dan van boven daar eenige openinge gemaakt hebben- de , de Salf Egypfiacum met werk daar op geleyt > en foo het niet genoeg wilde drogen, foo doet daar wat ge- brande xyiluyn op. Noch voor de Steen-gallen.
Men moet de Voeten wel dun
uyt-
* 'v
|
||||
|
voor de Paarden. 177
�ytfnyen op de Steen-galle , ende
dan bruyne Suyker-kandy met een heet yfer daar op gebrandt , een reys of drie als het beflagen wort, fy ver- dwijnen. LXI. HOOFTDEEL
Voor de Spijkers ofte Nagelen in de
Voeten getreden. HEt gebeurt veeltijds dat de Paar-
den eenige Spijkers ofte Na- gels in de Voeten rreen , het welke lomtijds van weynig belang is , maar ook veeltijds groore, fware ende periculeufe Accidenten mede fleept-, want als de kwetfuyre tot in't vleefch 't welk 't kootbeen of andere be- dekt , en de eindens der fenuwen befchermt; komt door te gaan , foo veroorfaakt fulks veeltijds een ontlek- | king van 't fenuw-water , en geeft I een onlijdelijke pijn Het gereedfte middel is de Sool uyt te nemen , en indien de wonde wat te veel komt in de Voet toe te (wellen , gelijk veel- tijds ende ordinaris gebeurt, foo moet M men |
||||
|
178 Toevlugt ofte heylfame Remedie»
men ten eerften een kleyn ftukje Mer-
curium Subhmatitm daar in fteken , om een openinge te maken , om daar wat in te konnen gieten ; ende foo haaft als gy een openinge hebt, neemt dan Oly van Rofen met een weynig Was, onder malkanderen ge- fmolten, ende daar in gegoten , en een pleyfter met Baf�hcum daar over heen geleyt , ende voort de Sool overal met Terpentijn beleyt. Om den brant uyt te trekken , moet de Voet dik met Koemift gebonden werden ; en foo de wonde dan niet tot beter wierd , en het Senuwe of Lede-water niet wilde ophouden , foo is 'er nog een nader hulpmiddel. Neemt een weynig Katoen � maakt daar een wiekje van nat in Terpentyn- olye, fteekt het van boven tot bene- den in de wonde , laat het foo wat dtkjes boven op de wonde ftaan, fteekt het dan in brant , en laat het ioo in de wonde branden j giet daar dan wat Lamp-oly daar in en boven op, ende het fal ftempen v en wan- neer de wonde genegen was van bo- ven |
||||
|
voor de Paarden. 179
ven toe te gaan , ende eng wierde»
foo moet men daar weer wat Mercit* rtum op doen. Een andere fchone Wond-pleyfter.
Smelt een pond geel Was, en acht
loot Terpentijn , mengt daar by twee loot Oly i)an Olyven , en twee loot fijn gewreeven Sinabet of Permilioen , dit kout geworden kan men daar rol*, len of koekjens van maken en tot het gebruyk bewaren , blijft lange jaren goet. Als men 't gebruyken wil, fmelt men een weynig in een lepelen gieten 't foo warm in de wond : om 't felve wat vlugger te maken , en toe fuyvering der wond, kan men 'er by 't gebruyk eenige droppelen Geeft van Lepelbladen by doen. LXII. HOOFTDEEL.
Voor de heeft.
DE Leeft is een accident, ko-
mende in de achter Beenen van de Paarden , onder de Hak, achter op de Schenkel > lijnde een dikte , M * een |
||||
|
18 o Toevfagt ofte heylfame Remedien
een weynig bolachtig , maar niet I heel facht, 't welk de Paarden doet hniken ; defe moet op defelve manier I geholpen worden, gelijk hier voren van de Overhoeven gefchreven (laat, eerft met wat kloppen, en dan met heete Olye van Bayen al fiedende daar op gedaan ; men moet eerft daar wat flijm (lagen in doen, gelijk als'er | van de Overhoeve gefchreven (laat, want het is eerft een vogtigheyt die fich uyt de Senuwen daar {et en door de tijd hardt werdt: fe konnen alle aifo verdreven worden , en genefen op de felfde manier, gelijk de Over- hoeven. LXI�L HOOFTDEEL.
Voor Rafpen aan de Beenen.
DF.fe Rafpen komen uyt haar
felven, en is een vochtigheyt, gelijk een douw, dewelke uyt de ge- wrichten te voorfchijn komt foo wel voor als achter aan de Beenen , en de- fe vochtigheyt maakt haar felven ge- lijk als harde Kooven, ende men / ...... kan�e |
||||
|
e voor de Paarden. i8r
kanfe met defe Salve genefen. Neemt
oud Spek, fmelt dat in een pan op 'c Vuur, giet het dan op kout water, laat het kout worden, en het water' daar fchoon afgedaan �, neemt dan een pont van 't felfde , en een half-pont Boskruyt, met een once Spaans groen fijn gefloten, roert dit alles met een Lepel, ofte met een Stamper in een Vyfel onder malkander tot een Salf; hoe defe Salf ouder is, hoe die beter is, endealshet daar mede gefmeert is, foo moet men 't vier of vijf dagen la- ten gaan fonder yet aan te doen , dan vallen de Roven af, ende als't weder droog is, noch eens , men fal her. felden driemaal doen, of het is ge- nefen. Foor't felfde.
Neemt een once Oly van Olyvenf met een half on ge Bloem van Swavel onder malkanderen gemaakt tot een Salfjen , ende daar alle twee dagen eens mede gefmeert, tot dat het ge- nefen is. «.. .. M 3 Voor
|
|||
|
i8? Toevlugt ofte heylfame Remedien
Voor V felfde.
Neemt een pond Verkens-reufel, die eerft gefmolten is , ende dan vier loot Gjruikfilver y eerft wel gebrooken , met fpeekfel in een kleyn flesjen, en- de dan gemengt onder malkanderen, tot een Salf|en; men moet de Quik- fllver met het fpeekfel wel breken , en dan wel onder malkandere met den Feufel mengen -, dit is een goede re- medie. LXIV. HOOFTDEEL.
Voor Bloedpijffen.
SOo wanneer een Paard ofte Beeft
bloed pift , het welke veeltijds komt dat de Beeften overvloedig van Bloed fijn , ofte dat het gekomen is door groote force van lopen ofte rij- den , het fy dan gekomen door wat oorfaak het mag fijn , het moet we- derom herftelt worden j foo moet men ten eerften laten in de Spoorader aan de Buyk, en dan ingegeven als 't volgt j neemt een loot JSlardus-Jaat, |
||||
|
voor de Paarden. 183
ofte by gebrek van dien , neemt Saat
[ van Sellery een half-loot, ende Lawas- faat een half-loot, ende een muddet- jen Oly <van Olyven, en een muddetje Wijn , onder malkanderen gemengt, kout ingegeven ; des anderen daags noch eens gelaten aan den Hals ofte aan de Borft } ofte kookt wat Hoen' der-mijt met Bier, geeft het Paard in, het geneefl: -, ofte anders Spek-wortel met Bier ingegeven. Noch om in te geven als het van
noden is. Neemt Cremortarteri een once, met
een once Olye van Olyven > dit met een half-pint Bier ingegeven. LXV. HOOFTDEEL.
Om 't Bloed te (lempen van 't Laten
of Kwetfuren. WAnneer het is van 't Laten,
het fy aan de Borft ofte aan den Hals , ofte aan de Buyk , ofte anders waar het mag fijn , fteekt een naaide ofte fpel dwars door de huyt M 4, daar |
||||
|
184. Toevhgt ofte heylfame Remedien
daar't gelaten is, bewint het met een
zijden , of een anderen draat , ofte met een Paardshayr rontomme , laat het ftaan tot den anderen dag, doet het dan los. Soo wanneer het komt van Kwetfuren , het fy gehouwen of ge- lteken , ofte wat het foiide mogen we- fen, foo neemt Bovift ofte anders op- gedroogt DuyvelsMoot, ende dat in de wonde gedaan, met een fterke com. prefle daar op gebonden , het ftempt: ofte anders foo neemt Terven-meel, en- de dat met kragt in de wonde geleyt, foo dik als men kan, ende dat met fter- ke compreffe, en de bindinge daar in gehouden, isgoet, ofte neemt Bran- denetelen gehakt, en in de wonden ge^ leyt, ftempt datelijk -, Rbbbhts in de wonde gedaan , ende dan met werk daar op vaft gebonden is mede goet, maar als her fonder Bolus gefchieden kan , is het beft j want Bolus maakt de wonde brandig, foo dat men we! een dag of twee van doen heeft, eer dat men de wonden weder op haar ftel krijgt, want na het gebruyk van de Bolus, wil de wonde niet wel dragen. LXVI. HOOFT-
|
||||
|
voor de Paarden, 185
LXVi. HOOFTDEEL.
Kwetfure in de Mond.
HEt gebeurt veeltijds dat de Paar-
den eenigeKwetfuren inde mond krijgen, fommige van kwetfen , ande- re van groote venynigheyd , andere van de warer-kanker} defe boven- gefz fijn alle nog geneeflijk, ten eer- ften voor Kweiluren , neemt ende wafcht de wonden met een weynig Zoutwater, ende droogt het felve dan wel uyt �, neemt daar na Honing, met een weynig K_AJijn gemengt, en- de daar op gefmeert 1 geneeft alle Wonden in de Mond -, maar of het kwam van eenige kwade verrottinge, 't welk men de Water-kanker noemt, fo moet men die plaatfe eerft wel hart laten vrijven , met een Poeyer ge- maakt van witte gebrande Vitriool, ende gebrande Alttyn onder malkan- deren , ende des daags eens wakker gewreven , ende daar naar de Mond weer uyt gewaflchen met Afijn > en wat geftampte Knoflook daar onder» M 5 en |
||||
|
i$6 Toevlugt ofte heylfame Remedien
en dat dan met een popje aan een
ftokje, ofte met een doekje de Mond fchoon uyt gewaflchen , en de Mond met Honing gefmeert j om te ver- fachten , dit eenige dagen gedaan, geneeft. LXVII. HOOFTDEEL.
Engels-voeten.
DAt fijn die gene, die foo ftruf-
fig over eynde ftaan, ende al- tijt foo Rappig ende Mokkig fijn , neemt ten eerften ende bind daar op verfcheyde dagen wat menfchen drek, en dit gedaan fijnde , foo bind daar eenige dagen wat Spek op, ende al- le dagen met Loge tot de gront toe fchoon afgewaffen , ende daar na met de groene Wond- falf voorts genefen, welke hier voren is gemelt. Soo dit niet genoegfaam mogte helpen , foo neemt een once Cantharides ofte Spaanfe vliegen , met een vierendeel boter gekookt , ende daar mede ge- fmeert driemaal, ende laat het dan geworden eenige dagen , tot dat de roven
|
||||
|
voor de Paarden.v 187
roven van felfs afvallen ; dan voorts
met de voorfchreven groene Salf ge- nefen. LXVHI. HOOFTDEEL
Hoom-Salf.
B Aar worden ordinaris veel Hoorn-
Salven gemaakt van verfcheyde :n, ten eerften foo is 't een Salf die feer geroemt wort van veel men- fchen , neemt Hars , Was, Terpen, tijn, Pek , met Lijnfaat-olye gekookt tot een Salf. Een ander.
Neemt een vierendeel pond Ver-
nis , een vierendeel Schaap-ongel, en een vierendeel Terpentijn , een vieren^ deel Teer, met een vierendeel pond Boom-olyet dit onder malkandercn ge- fmolten. Een ander.
Neemt Honing , Teer , Lijnfaat-*
oly en Was , onder malkanderen ge- fmolten tot een Salf. LXIX. HOOFT.
|
||||
|
18 8 Toevlugt ofte heylfame Remedien
LXIX. HOOFT DEEL.
Om Luyfen te verdrijven.
NEemt Tabak, kookt het met
Water, ende naar dat het ge- kookt is, doet het door een doek, ende doet daar wat ^Arfemcum on- der, ende waft het daar mede. Foor 't [elfde.
Neemt Rattekruyt een once , ge-
kookt met twee kannen fchoon Wa. ter, en daar mede gekamt. Foor 't [elfde.
Neemt Spijk-oly ende fmeert daar
mede ■, of neemt Precipitaat , een
half-loot, Swavel twee oneen, Reu-
fel twee oneen , tot een Salf. LXX. HOOFTDEEL.
Van den Ouderdom.
DEn Ouderdom te kennen is al-
dus, als een Paard wort twee jaar en een half, foo beginnen te wif- felen
|
||||
|
voor de Paarden. 189
felen de vier Tanden in 't midden ,
voor in de Monr, te weeten , twee onder ende twee boven, foo dat die vier Tanden op fijn driejaren al ge- gefchoten fijn , en al jonge landen in de plaats-, en dan op fijn vier jaar wederom vier, te weten, aan elke fy van de nieuwe een onder en een boven; ende dan op fijn vijf jaar nog een, de vier lelie aan by de hoeken , aan elke fy een onder en een boven , foo dat fijn dan de lede die voor uyt de Mont fijn ; ende dan op fijn fefte jaar dan fijn alle Tanden volwaflen, maar de hoeken nog wat heel ; op het fevende jaar als gelijk, maar op de hoek Tan- den een kleyn fwart plekje} en op de acht jaar fijnfe alle wit op de eyn- de, foo dat dan de fekerheyt gedaan is, ende dan verder moet men regu- leren aan de Crostanden ende andere particulariteyten naar elk fijn goet dunken. LXXI. HOOFT-
|
||||
|
190 Toevhgt ofte heylfaine Retnedien
LXXI. HOOFTDEEL
Voor de Varent.
DE Varent is een feer kwaat Ac-
cident der Paarden , en komt op het Hooft, regt midden op, tuf- fen beyde Oren , ofte aan beyde zij- den agter de Oren , en ook mede aan beyde zijden op de Schoft, werpt het fijn felven op, met dikke Gefwellen, heel fponfieus j dit fich felve foo een wijl tijds vertoond hebbende, breekt fomtijds van felf deur , doch moet ook fomtijds geopent Werden , en is dan vol Matery , 't welk blijft dra- gen 1 gelijk een continuele Fiftel. Dit Accident komt uyt een overtol- lige vogtigheyd , 't welk fpruyt uyt de fenuwen , ende blijft aldaar han- gen op de fenuwen, makende op die plaatfe een groote putrefactie ende verrottinge irv de fenuwen ; alfo het fcherpe hete Water als dan foo bijt- achfig is , dat de fenuwen daar om- trent gelegen , op de eene of op de andere plaatfe komt te bederven ende te
|
||||
|
voor de Paarden. 191
te verrotten. En dewijl de fenuwen
van taaije ende fterken aart fijn , foo kan het bedorve van het gefonde niec fepareren , waar door dit ongemak de Varent altijt niet op een manier geneefen wort , want het is een ge- heel andere faak als men in tijt daar in voorfiet, eer het kwaataardige ai- reets tot in de fenuwen is doorge- drongen } ofte dat men van te voren dit kvvaat komt te ftutren, eer dat het foo ver komt, derhalven foo fijn de Medicamenten different. Want foo lang het fijn felve nog in de fenuwen niet heeft ingewikkelc , foo kan het nog geholpen werden , met Poeyers ende Dranken , om die opgefwolle bolligheyd ende vogrigheyd wederom in te drogen , gelijk wy hier fullen tonen $ maar wanneer het foo ver is, gelijk wy hier gefeyt hebben , foo kan het met die eerfte niet geholpen werden, al had men de befte Medi- camenten en kennilTe van de gehele werelt -f hierom komt het dat 'er me- nig bedrogen wert» dat fy feggen ge- kent te hebben > die alle dele gebre- ken \ �
|
||||
|
� 91 Toevlugt ofte heylfame Remedien
ken konde helpen met dranken, Ton-
der met de handen daar aan te wer- ken : maar fy fijn bedrogen geweeit. Sommige fijn geneesbaar maar niet al- le , want ik hebbe daar veel exem- pele by mijn voorgaande Meelrers van gefien. Het eerfte hulpmiddel hier voor is, wel bloed te laten, en dan genomen wit Vitriool twee oneen , ende twee oneen EXeboris albi & mgri, ofte fwarte en witte Mes-wortel, met twee oneen Soethout-, dit famen in een linne fakje genaayt, ende in een tob- be met IVater geleyt , ende daar van laren drinken tien dagen lang, en als het water afgedronken is , wederom ander daar op gegoten. *
Voor de Varent.
Na dat dit voorfchreve alfoo ge-
daan is, ende alles is gedronken, en nogtans geen veranderinge vindende, fal men defen drank ingeven , neemt gemalen Pokhout een once , een once Sevenboom, met een once Creeften-oo- gen famen gekookt, met twee kanne kleyn Bier, dit in drie delen gedeelt |
||||
|
'�oor de Padrden. 193
fijnde i ende dat drie dagen naar den
inderen ingegeven ende foo wanneer men dan fier. , dat alle defe Medica-j menten niet helpen , foo moet men vaft befluyten dat 'er eenige haperin-i ge aan de fenuwen moet wefen. Men moet dan op een andere wijfe na de oorfaak der kwale foeken 't fyn dan door Gorrofijven, Snijden ofte Bran- den i ende dan foo ver komende* dat men de regte grond en oorfaak komt te ontdekken , .'t; welk gemeenlijk in de fenuwen * ofte fomtijds wel in 't Been komt te gefchieden j ibo moet men anders te werk gaan : is het dan in de fenuWeri.^ ,foo moet men het doode van het levende affnijden, en* de die' plaats, met een- brandinge van een heet Yferj een weynig fchroeyen» op dat >feet niet verder mochr� voort kruypehij want het Branden dan-be- ter is als het Snijden ofte Corofijven» ende fal beter fepareren } maar wat het vleis belangt om de eerfte ope- ning te maken , moet Gecorrofijft werden. 1 Dit. do�t men dusdanig, neemt ende opent de plaats daar gy N wilt |
||||
|
194 Toevlugt ofte heylfame Remedien
wilt foeken met een Inftrument 't fy met een Lancet ofte Corrofijf -, neemt dan Mercurium Sublimaat, de groote als een Knikker, en fteekt het foo diep als gy foekt te wefen , laat het daar twee a drie dagen in fitten , tot dat het van 't felfs los wert , is het dan noch niet groot ofte diep genoeg, doet het foo lang tot dat gy openin- ge genoeg hebt} en daar na als gy op de gront klaar fijt, dan de wonde cenefei� met wieken , eerft van Baj�- itcum , ende daaf na met Egypjiacum, ofte andere goede heel Salven , ofte Poeyers , gelijk men. in andere won- de gewent is te doen. Men neemt dan ook wel eehfloot witte Vttrtod, met een half-pint^Wijn , laat't daar in fmelten , ende bet het daar mede, ende dan lerveri-meel in de wond ge- ftroyt, 'op def� manier fijnder vele geholpen* LXX�. HOOFT-
|
||||
|
Voor de Paarden. tf^
LXXI�. H�OFTDEEL.
Remedie v��r Spatten aan de Be-
nen der Paarden. WAt aangaat de Spatten aart
dd Paarden fijn tweederley j de eene foorte word genaarrit Been- fpat j of foo fommige feggert Koe- fpat j dewelke fijn hart en droog , gelijk een Been ; hier van fijn diverf- fe opinie , hoe ende uyt wat oorfake die aan de Benen komen : men kan hier geen andere reden van geven * als by ondervinding bevonden hebb� terwijl felfs Veulens of jonge Paar- den die de moeders nog foogen hier reeds mede behebt waren ■, fommige aan een en andere aan beyde beenen* Men heeft 'er andere gefien die hec gekregen hebben met groote force , met lopen en fpringen , foo dat dit Accidenten foo wel uyt de natuur als uyt groote force komen. Daar- om moet men wel forge dtagen al» men jonge Paarden wil aanfokken * dat men moet toefien dat de ouden Na daar |
||||
|
196 Toevlugt ofte heylfame Remedien
daar niet mede befmet fijn , want heC erft over , en het is een Accident dat alle Paarden die het hebben veel minder waart doet fijn t al fchoon die noch hinken of kreupel gaan , en lel- den beurt het of dat kwaat volgt ach- ter aan. De andere foorte van Spatten fijn
fagt en weekachtig , ende worden genaamt Bloed-fpatten : de oorfake van defe is al mede veeltijds uyt de natuur , want al de Paarden die foo bolachtig van Benen fijn , hebben de meefte noot daar van , fomtijds met hart lopen of fpringen en met grote force kan 't al mede gefchieden dat de Senuwen daar van berden , en de uyrpuylinge maken , gelijk mede de Boffen in de Knien , of Ellebogen achter aan de Benen, die gemeenlijk op de felve maniere veroorfaakt wer- den, als de fagte Spatten. De Gal- len die gemeenlijk onder aan de bee- nen komen, foo wel achter als voor» werden uyt de felve oorfaak voort- gebracht: namelijk fomtijds uyt de I natuur» ert fomtijds-door groten ar* I * -. % ). beyt |
||||
|
voor de Paarden. 197
beyt en geweldige force, foo dat,
defe accidenten ontrent van eenerley natuur fijn met de voorgaande. Wei- halven al het gene voor de fachte Spatten goet is , ook bekwaamlijk tegens de fachte Boffen en Gallen , als ook voor de dikke Hakken aan de achter beenen die men fchijthak- ken noemt kan gebruykt worden. Remedie voor harde Spatten.
Neemt een on$e Euforbium , een
once Cantarides, met een on9e Oly
van Laurieren, met een loot Maag-
dewafch , met een loot Hars-, dit on*
der malkander gefmolten tot een falf,
defe falf daar op geftreken , foo dik
als men met een warm Mes of mee
een ander plat Spaantjen daar op kan
ftrijken , ende dan een heet yfer
jdaar tegen gebonden , dat het heet
\ wort , en laten 't daar op fitten i
; des anderendaags wederom het felve,
j tot vier a vijf dagen lank , maar men
| moet eerft het hayr glat affnijden ,
op dat het daar des te beter op kan
blijven fitten. Dit dan vier of vijf
N 3 dagen
|
||||
|
198 Toevlup ofte heylfame Remedien
dagen gedaan fijnde , moet men die
plaats alle dagen waflehen met Bran- dewijn , tot dat het wederom van buyten genefen is, ende dan nog acht dagen gefmeert met Traan. Of het dan gebeurt dat het Hinken nog niet wilde over gaan , foo is de lefte Re- medie met een plat Yfertjen op fijn kant gebrandt , en gebrandt fijnde, Pek gefmolten, en fiedent heet daar op gedaan , met een weynig Werk daar boven over, laat dit daar foo lange op leggen tot 't van felfs afvalt. Defe voorfz. Remedien fijn mede goet voor Overhoeven. en konnen daar mede genefen worden. Foor fagte Spatten, Boffen, Gal-
len en Schijt.hakken. Defe voorfz. Accidenten fijn van
eene en de felve nature, 't is een vog* tigheyd die haar oorfprong heeft uyt de fenuwen. Om defe dan te gene* fen, gelijk ik honderden gedaan neb- be , foo is het geraatfaamfte dat men eerft gebruykt de lichtfte of befte Me- dicamenten die wel genefen, en geen Hair
|
||||
|
voor de Paarden. 199
Hair befchadigen ; maar om dies wil-
le dat defe Accidenten fomtijds wat oudtachtig fijn , of dat de Paarden die lange gehad hebben , foo willen fommige wel wat eerder weg gaan als de andere -t foo dat men fomtijds wat langer moet continueren , ende hulp* middelen met goet oordeel gebruy-* ken; den eene wat heter als den an- dere , al naar goetdunken , en naar de faken vereift. Neemt Traan van een Walvis vier
oneen , met de hand vet gefmeert, ende hart ingewreven , tot dat de hand heet word $ dan een heet yfer daar tegen gehouden , ende laten 't heel warm in drogen en uytbrandenj dit een tijd lang gedaan fijnde helpt gemeenlijk. Doch foo het niet wilde beteren , foo fal men het volgende konnen nemen, hoewel hier wel tien van beteren , eer men 'er een contra* ry vind. Noch een ander voor 't felve.
Neemt Oly Petere , Oly van Tiche*
lm, of Oly van Aarden, van elks een
N 4, on-
|
||||
|
too Toevlugt ofte heylfame Remedien
once, Oly van Nardus een loot,
Spijk-oly een loot �, defe Olyen onder malkander gemengt, ende daar me- de alle dagen heel heet gewreven , is heel goet en probatuni; maar wel verftaande 't is altijd nodig de Spat- ader gekort of uycgehaalt, op dat de vloeyingen van boven in de Benen vallen mogten. Voor 't felfde,
Neemt een once Spaanfe Vliegen,
heel fijn geftoten , met een half vie- rendeel Boter gekookt, en daar mede verfcheyde dagen gefmeert �, het fy dat het Gallen , Boffen, of Spatten, is feer goet voor alle drie. Defe ac- cidenten ten erchften uytvallende, en dat al 't voorfz. niet wel wilde luk- ken , gelijk felden beurt, foo moet men de voorfz. Remedie doen , die voor de droge Spatten gefchreven ftaan ; dat fijn de lefte Remedien , of ten waar dat men die nog wilde branden , het welk fomtijds nog ee- nigfints goet is, maar het is niet feer aangenaam, om dies wil dat het eeni- ge
|
||||
|
t voer de Paarden. 201
ge Lidteykens na laat > daarom moet
men met de andere Remedien neer-, ftig vervolgen , want die maken de Benen niet ongefien, ende het fal van tien of twintig geen twee mankeeren, fonder branden , met fmeeren van de �lyen te geneefen. Wat aangaat de Schijthakken » ge-
lijk wy boven gefeyt hebben , gene- fen wel veelmaals met fmeeren , maar wy hebben ook veelmaals gefien dat die Hakken van binnen door eenige forceerenge foo gekneuft waren , dat wy die moeften openen , ende heb- ben daar dikwils hele (tukken dood vleys uytgehaalt; ook fomtijds. als kuyt van Haring > en wanneer dat al- foo is, foo is't onmogelijk met fmee- ren te verdrijven. Om defe te ge- neefen moet men een kleine opening maken aan de onderfte kant, op dat als dan het hdteyken des te minder kan gefien worden; ende 't is dan me- de feer dienftig als het geopent is , dat men een gloejent heet Yfer, te Weten voor met een knopjen , om van binnen wat dood te branden in s JN 5 brengt, \
|
||||
|
*o i Toevhgt ofte heylfame Remedien
brengt, des te beter fal 't dun wor- den, ende te eerder geneien. LXXI�l. HOOFTDEEL.
Voor geborfte Senuwen.
DAar is bykans niet veel onder-
fcheyd tuflchen de Spatten ende defe geborfte fenuwen, en daar is by- kans niet een Accident dat een Paard foo fubje�t is als defe , principaal die gene die eenige grote fatigen moeten doen; defe komen meeft aan de voor Benen , ook wel fomtijds agter aan de agter Benen , fomtijds aan een, fomtijds aan alle beyde > het is een dikte boven de Voet, regt op de fenuwen j defe kan men helpen als volgt. Neemt Olye van bayen vier oneen , [wart Pek vier oneen , Lijn- faat-oiy twee oneen , Oly Petere twee on^en -, defe voorfz. alle onder mal- kander in een pot fiedent heet ge- maakt , en met een Wolle kwasje daar op geftrekt, te weten , op alle beyde zijden van de fenuwen drie of vier dagen na malkander , ende dart * . eenige |
||||
|
< voor de Paarden. zo 3
eenige dagen op gehouden j neemt
dan wat Boter geftnolten met Oly van Olyven, en (meert het daar mede, om alle Koven ofte de voorgaande Salf wederom af te krijgen; of anders moet men dat met Seep-water afwaf* fchen. Vervolgt dan wederom als de voorgaande drie dagen heet gefmeert, en dan weer eenige dagen gewaf- fchen, achtervolgende fulks tot drie-, maal. Defe Remedie is mede goet voor Spatten en Gallen; die wat ver- oudert ofte verwydert fijn. JLXXIV. HOOFTDEEL,
Waarfchowwinge.
NAdemaal dat alle Paarden niet
even jonk, nog even out, nog even groot , nog even kleyn fijn , als mede eenige die heel teer fijn , gelijk fommige Barbarifche Paarden, als mede fommige Engelfche , en Spaanfche Paarden, foo moet men weten dat die jonge, of heel kleyne, of die heel delicate en teere Paarden, de Medicamenten na proportie moet pre-
|
||||
|
J04. Toevhgt ofte heylfame Remedien
prepareren j want alle defe Mediea. menten die in dit Boek fijn gemelt, fijn op fodanige form bekwaam voor een middelbaar Paard , van groote, Itarke of van een bekwamen ouder- dom ; foo men dan heeft feer jonge Paarden , of feer kleyne, of feer ou- de , foo moet men een weynig min- der geven, naar goet dunken. LXXV. HOOFTDEEL.
Om Wratten te verdrijven.
DAar fijn fomtijds veel Paarden
mede gek welt die Wratten krij- gen , fommige aan 't Hooft, anderen aan de Buyk, ook wel aan de Benen> als de'e Wratten in fodanig een form komen , dat men die met een Draat kan vatten, foo kan men fe met dien Draat afbinden j defelve alle dagen een weynig toe trekken tot fe op 't led van felf afvallen. Maar wanneer de Wratten komen te groeyen plat en breet , gelijk veeltijds gebeurt, foo kan men die weg brengen met Oly van Vitriool, daar op gedaan, en alle da- |
||||
|
<voor de Paarden. io$
gen een weynig afgefneden , ende al
weer wat op gedaan, tot foo lange dat het al te famen afgebeten is, foo diep als men wil; maar men moet het war fubtyl gebruyken $ het foude anders meer afeten als van noden is. Op die felve manier kan men met Starkwarer ook foo doen , als men daar regt en wel op let, foo kan men die alle met goet gemak weg brengen. Nota. Op defetve manier kan men
alle Wratten en Puyften van de Mok of Stinkbeenen verdrijven , als men de Knobbels eer ft met een Mes af- inijdt, ende dan met de voorfz. Oly van Vitriool vervolgens als boven ge- feytis, gebruykti Probatumefi. LXXVI. HOOFTDEEL
Voor Kanker in de Voeten der Paarden.
t
Dit Accident is een van de groot-*
fte kwalen die een Paard over kan komen , die ook rheeft by alle Meefter ongeneeflijk wordt gehou- den i doch ik heb voor weynig tijds |
||||
|
*�6 T�evlugt[ofte heytfame RemedieH
geleden , een krachtig hulpmiddel daar tegens uytgevonden , waar me- de ik 'er veel genefen hebbe , als volgt. Voor eerft moet men de Voeten de
oude Hoorn foo fchoon uytfnijden , tot het leven toe, en de Kankerach- tige plaats tot de gront toe fchoon ma- ken } dit alfoo fchoon fijnde , neemt dan Oly van Vitriool, met een weynig Steenkalk daar �nder gemengt, en dat dunnetjes daar op geftreeken , dan met Werk daar op geleyt, en eeu lere Lap onder het Yfer geleyt, en- de dat foo gecontinueert, foo lange dat men Het dat het genefen is. Men mo�t het met omfigtigheyd gebruy- ken , na dat men fiet dat 't van no- den is , te weten , of men veel Kalk daar onder moet doen ofte niet > want dat kan men a^fi 't Accident gewaar worden, waar na't beft wil luyfterenj fomtijds wat minder Kalk * fomtijds wat meerder, naar goetdunken. Dit is een onfeylbare Remedie, by mijn onlangs uytgevonden, en met veel fucces gebruykr. , . / v |
||||
|
voor de Paarden. i�f
Om een Paard een wit teyken of een
Kol te maken voor 't Hooft, Neemt eerft een Tinne4epel vol
Steenkalk , ende gemengt met fes Tinne-lepels vol Regenwater > maakt de plaats daar men het teeken heb- ben wil nat, neemt dan een Schoen- makers Elft , ende fteekt het door de huydt van't Paard fijn Voorhooft, in de midden daar het teyken wefen moet, pas in en weer uyt * dit dan deur gefteken fijnde trek de Elft weer uyt, en fteekt dan een Yfer priemtj� in de felve plaats : dit gedaan lijnde, neemt dan een vaft gedraayden Draat of een Toutjen , foo dik als een Schoenmakers Pekdraat, maar vaft gedraaytj wel twee vaam lank, ende die van eynden aan daarom gewon- den , foo vaft als men kan , foo dat het foo breet bewonden is als men het teyken hebben wil, ende laten het dan foo vaft voor'c Hooft fitten. Dit foo gedaan fijnde , laat als dan het Paard wat rijden tot dat het fweet, dan op ftal gefec^ ende laten het fel- � i vc |
||||
|
208 Toevlugt ofte heylfame Rerfiedien
v� vier en twintig uuren ftaan , dart wederom afgedaan * en de Priem daldr uytgetrokken * en de plaats met een platte Hand neer gedrukt, en daar na heel vet met Verkens-reufel gefmeertj en lbo van felfs laten geworden, fon- der daar iets meer aan te doen * want daar metter tijd een Koof afvalt , en van felfs weer wit Hair in de plaats komt: maar men moet wel agt nemen met den eerften als men het daar op gedaan heeft dat het niet en wort af- gefchuurt, of daar van geftoten. LXXVIL HOOFTDEEL
Tekenen van een wel gemaakt ende
deugt/dam Paard. E En welgemaakt Paard voegt beft
een kleyn en mager hooft , en moet voorfien fijn met grote Ogen, en fterk van gefigt. Kleyne fterke Oren. Lange Manen. Een grote Mont, en dunne Lippen. rBoven de Ogen vol. Grote Neufgaten. Een lange dikke Hals. Wel befne* den van Kaken, � Een ftarkec Borft. Hoog
|
||||
|
voor de Padrd�n. 209
Hoog van Voorbenen , en kort van
agter. Hoog van Schoft. Regt van Rugge. Grote platte Ribbens. Breet van Kruys en wel geklooft. Dik van Buyk en wel gefonken. Vol van Heupen. Wel aan Geribt. Breet en dik van Billen, ende wel gebroekt. De Staart van agteren vaft gefloten. Platte Schenkels. Glat ende effen op de Spatten. Een lange Staart. Swarte Hoeven. Kort gejun�tuyrt van Koten. Eenige Regels, welke een oud Lief-
hebber van Paarden wilde g'opferveert hebben. Eerftelijk, moet een Paard op fijn
gewoone tijd met behoorlijk voeder, foo van Haver als Hoy, (dat wel ge- wonnen is.,) beforgt w�rden. Ten tweeden , het felve zuyver en
klaar Water op behoorlijken tijd toe drank verfchaffen. Ten derden , het felve op Stal met
Roden , Kammen afvvaffchen enz. wel te reynigen en fchoon te houden. Ten vierden, het felve in 't rijden,
O wel
'■*.■■■'.'
{ * .--■■■ ■ -
|
||||
|
21 o Toevhgt ofte heylfame Remedien
wel dikwils te laten wateren, en ftijf
te gorden, voornamentlijk als 's hard gereden word. Ten vijfden, wel te ftrojen als het
op Stal koomt, en het fweet van de Benen af te wrijven. Ten fefden , het felve in 't voor-
en najaar een weynigje bloed te laten aftappen. Ten fevenden , het felve 's morgens
eens te doen rijden en laten vertreden. Vervolgens meent hy ten laatften,
als 'er yets aan een Paards Lichaam moet gedaan worden , als Ader-la* ten, Purgeeren, beflaan der Hoeven, en diergelijke , dat het in 't waflen der Maanen moet weefen, en fig dan vervolgens van Middelen bedienen , waar van wy reeds een goed gedeelte . gemeld hebben. E Y N D E.
|
|||||
|
VER-
|
|||||
|
VERSCHEIDE
HULPMIDDELEN
VOOR
KOE-BEESTEN
E N
OSSEN*
1
|
|||||
|
4 :
|
|||||
|
�* "*���■*"■>""�-■ ',rr
|
||||
|
-.-
|
||||
|
VERS C HEIDE
HULPMIDDELEN VOOR
KOE-BEESTEN
" . EN
OSSEN.
|
||||||
|
I. HOOFTDEEL.
Voor Sieke en Kranke Koe-beeften.
Ls een Koe-beeft heel
krank is, foo fal men ne.
1 men Jlfem, Mater, Mei-
pe , Juffrouw-mark 3 van
elks een hant vol , mee
drie worteltjes van fwarte Nies-wortel
of Vterkruyt, al te famen kleyn gc-
O 3 hakt,
|
||||||
|
i 14 Toevlugt ofte heylfame Remedien
hakt, met wat Zout, met een half- pond boter-, dit onder malkander ge- mengt , ende als Pillen of Ballen in den hals gefteken , om detir te fwel- gen , en een half-pint Wijn daar op gegoten, ende foo laten ftaan tot des anderendaags , ende indien het niet ras verandert, foo moet men Aderla- ten en Kroppen. Voor 't [elfde.
Neemt Huys-look , ende ftoot dat
met Zout t met anderhalf Bier-glas van Sop van 't Kruyt van Nagtfchade, een Glas vol Afijn, met twee verfche Hoender~Eyeren, dit famen ingegeven. Een ander.
Neemt vier loot Calmm-wortel, en
vier loot Peper-wortel, kleyn geme- den, mengt da.ar een loot Gengber by: giet hier een mengelen Brandewijn op , en laat dat te famen vier dagen in warm fant uyttrekken. Giet hier dan noch by oud Bier een kan vol» 't welk te vooren op Lepelbladen en Saly
|
||||
|
voor Koe-beeften. 21?
Saly is overgehaalt of afgetrokken.
Geeft hier de fieke Beeften 's mor- gens en 's avonds t'elkens fes loot van in : ge fult fekerlijk hulp vinden, na dat het drie a viermaal fal gebruykt fijn. iyils de Beeften niet willen eten.
Soo moet men koken Bier, met
Roggen-broot, met wat Boter daar in gedaan , en dat ingegeven om te ver- fterken. Voor defelve kwaal.
Neemt Calmus-wortel kleyn gefne-
den of gekneuft , toppen van Alfem, van elks fes loot, Knof-look vier loot: kookt dit in een genoegfame kwanti- teyt Water, en laat de Koe hier van drinken ; doch foo fy fulks om de bitterheyd niet drinken wil moet men 't haar ia de hals gieten. ... ! ■ J
O 4 II. HOOFT-
|
||||
|
216 Toevlugt ofte heylfame Remedies
II. HOOFTDEEL.
. Voor een Beeft dat het t>ijf faelt.
NEemt een loot Nar dm -facit,
met een half-loot Foelje , een half-loot Notemufcaat, dit famen ge- foden met een kanne goet Bier ; en als het gefoden is nog twee verfche Eyeren daar in gedaan, en dan inge- geven } maar Koeyen die Kalf dra- gen fouden het niet wel konnen ver* dragen, fonder s*an 't Jong fchade te lijden. III. HOOFTDEEL.
Voor een Beeft dat veel Kugt en Hoeft.
NEemt een Hant vols Hontsr
draf, met een half-loot Nar- dus-faat , en een hant vol Byvoet, heel kleyn geftoten , t' famen ni$t een hant vol Zout gefoden , en een kanne oudt Bier 01 fVijn , in twee reyfen ingegeven. .;
Noch
i
|
||||
|
voor Koe-keften. 217
Noch een voor de Kugt of Hoeft.
Neemt Ilontsdraf een loot, Peter-
wortel een loot, dat gekoqkt met een kan Bier en ingegeven. Een ander voor de Hoeft.
Neemt harde Paarde-keutelen drie
deelen, witte Honden-clamey een deel, witte Honing vijf deelen, en vijf dee- len Water; kookt dit foo lang tot het Water ontrent verwaafTemt is j wringt het dan door een doek , en geeft daar alle dagen een bekwame gifte van in. * ■'■■
Een ander.
Neemt Terpentijn , Sap van Soethout
elks twee loot, i_Anijs-oly een agren deel loots : maakt hier Pillen van , en geeftfe in twee reyfen in. Een ander.
Neemt Drop-foethout een once,
met een half vierendeel Rajijnen, en
O 5 een
|
||||
|
118 Toevhgt ofte heylfame Remedien
een hal f vierendeel Vygen , die te fa-r
men gekookt met twee kanne Bier t als het gekookt is , daar onder ge- daan een muddetjen Olye van Olyven, met een once oude Boter, dit in tween of in drien gedeelt, en dan in drie reyfen drie dagen na malkander inge- geven , ende eens laten bloeden. IV. HOOFT DEEL.
Voor gefwollen Eller , of Kloven
in de Spene. INdien het een hart Gefwel is aan
de Eller , foo fal men het eer ft fmeeren om rijp te maken met een Salfje, gemaakt van Reufel* Dialthea en Popelwen, t' famen gefmolten , en als men liet dat het eenigfints rijp wort, dan fal men het openen; ende indien het weder mogte genefen, en- de niet fagt wilde worden , dan fal men 't fmeeren met dit navolgende Salfje ; neemt Oly van Bayen , met Popelwen , en Oly van Kamille , Oly van Rofen, en een weynig Campher, met
|
||||
|
voor Koe-beeflen. J19
met een weynig Spijk-oly, en een
weynig Oly van Lynj'aat, met wat Wafch , onder malkander gefmol- ten , en daar mede twee maal des , daags gefmeert > mede alle vier of vijf dagen eens met Seep gefmeert, en latep dat daar een nagt op liften, ende des morgens weer afgewaflchen, ende daar na droog fijnde , al weer gefmeert , alfo vergaat het van lang- famer hant. Een ander.
t^tmandel-oly foo veel gy wilt, en
Goud-glit foo veel genoeg is om t'fa- men tot een falfje te maken : en hier mede geftreken. Noch eens.
Ver kens-reu/el en Campher van elks
evenveel , of wel foo veel Reufel} t' famen tot een falfjen : is feer goet bevonden. Een ander dat fonder weerga is.
Neemt Blaufel een half-loot, Pot as
een
|
||||
|
2 2 o Toevhgt ofte heylfame Remedie»
een loot, Spaansgroen een vierdedcels
loot, Campher een derdendeel loots, Wit krijt twee loot. Wrijft dit in een Vyfel tot een fijn Poeder , fift het door fijn gaas of doek j mengt het dan onder dikke Room , tot het be- kwaam is om mede te fmeeren. Men kan op dit Poeyer Brandewijn
gieten , en als 't 'er eenige dagen op geltaan heeft door een doek fijgen j hier de kloven van de uyers fafjens mede gebet , en aanltonds daar na met eene der aangetekende Salfjens gefmeert. Voor gefwollen Uyers,
Neemt Koefiront twee parten, Ca-
mi�en en Vlier-blommen, van elks twee handen vol; kookt dit in twee pond Water, wrijft'er dan foo veel fijn geftoten Ltjnkoek onder , dat het te faam wil mengen en aan malkander hangen : fmeert dit op een doek , befprengt het met wat Brandewijn, en maakt het warm om de Uyers vaft. V. HOOFT-
|
||||
|
'voor Ko�-btefien. 221
V. HOOFTDEEL.
Waarfchonwinge.
DAar is in de werelr geen dink
foo noodfakehjk als het bloed Laten voor de Beeften, tweemaal ten minften in 't jaar, want uyt den over- vloet van 't Bloed komen veel gebre- ken der Beeften , want men kan her, ligtelijk afmeten, ende de reden ful- len 't ons doen geloven ; wy we- ten als dat de Paarden» ja Menfchen en verfcheyde andere dieren, deur groote fatigen ofte arbeyt dikwils fweeten of de Natuur verwarmen , waar mede dat fy de Natuur te hulp komen, en het Bloed fig felven komt te fuyveren �, ende door dien alle de Beeften door goet of kwaat eten of voeragie haar felven fodanig voeden, is de voeragie goet foo vergaren die een groote abondantie van goet Bloed , het welk haar al mede door groote overvloet fchadelijk is j als ook het kwaat voer dat haar kwa- lijk |
||||
|
222 Toevlugt ofte heytfame Remedien
lijk bekomt, daarom foo is 't nootfa- I keiijk dikwils te Aderlaten, waar mede men veel ongevallen en Siektens kan Voor komen; foo dat het die ge- ne foo nootfakelijk is die goet Bloed hebben, als de andere. VI. HOOFTDEEL.
Voor't Longe-vuyr.
NEemt Boontjes Hool-wortel, Ba.
keiaar , Rabarber , Cohqmnt, van elks een once, Elebor� alby of witte Nies-wortel een half-loot, Fe- neetfche Vriakel een once , Gentiane een loot, dat famen gekookt met vier kanne Bier, wel toe gedekt, en laren het foo lang kooken tot dat de derde part verfoden is j dit in drie reyfen ingegeven , te weten , de eer- fte reys des morgens, en het tweede des avonds, ende het derde des ande- rendaags 's morgens t ende dan gela- ten ende gekropt. '�- - i .......'.....- Eert
|
|||||
|
voor Koe-beejlen. x�%
Een ander voor 't Longe-vuyr.
Neemt een half-pint Oly van Oly-
ven, met een muddetjen Brandewijn, en een loot cMetridaat, en een loot Feneetfchen Driakel > dat ingegeven } als mede dan laten en kroppen. Een ander voor't Longe-vuyr.
Neemt Nardus.faat een on5e, Se-
venboom twee oneen , onder malkan- der gefloten tot Poeyer, ende ge- kookt met twee kanne Bier , tot dat de derdepart verkookt is -, dan daar noch onder gedaan een half-loot Boks- bloed, met drie ftuyvers Sajferaan, en dan met malkander ingegeven. Een ander voor't Longe-vuyr.
Neemt TVijn-aj�jn een muddetjen ,
een hal-pint Raap-oly, een loot Schel" kruyt , een loot fFtjnruyt , Elebor� een Okkernoot fchelp vol, t' famen geftooten met een bolletje Knof- look , en een half-pond Honing -, dit onder
|
||||||
|
� 2 4 Toevhgt ofte heylfame Remedien
onder malkander geroert > en ingege- ven drie dagen na malkander , of ten waar dat de Beeften al te flap �n Krank mogten fijn, dan kan men wel een dag over flaart. VII. HOOFtDEEL
Voor Koeyen die op 't Kalven Jlaan.
TT Et gebeurt veeltij dts dat de
1 Koeyen die heel na by om te Kalven ftaan , principaal als fe in de Weyde gaan -, ook gebeurt het wel op Stal fijnde , als fe wel gevoert worden , dat haar Ellers feer komen te fwellen , foo van de Sugt of begin* fel van Melk , fodanig als of fy ge- kalft hadden , als is het nogtans ver- fcheyde dagen van te voren j Selden wert hier veel acht op gegeven , al- foo veel Menfchen oordeelen dat het niet van noden is tot dat die gekalft hebben , maar nogtans foo komen daar veeltijds grote ongelukken door; want de ontfteekentheyd van 't Eller die feer groot is, trekt door 't gehele |
||||
|
*�oor Koe^k�jlen. «f
Lichaam , ende maakt fodanige ont-
ftekenifTe dar daar wel Beeften van komen re fterven �, daarom * om dit voor re komen foo moec men die Beeften alle dagen melken, eveneens offe al gekalfr hadden ; om de fug. tigheyd en de pijn re onrlaften , ende foo doende komt men veel fwarighe- den voor , die anders daar uyt fou- den fpruyren. VUL H�OFTDEEL.
Noth een Remedie voor Koe-be�ft�n.
ALfoo daar veelderhande Siek*
rens domineeren onder de Bee- ften , foo fijn daar nograns maar twee die alle Beeften heel fubjeft fijn , dat is , te weten , de overvloedigheyd van 't Bloed, ende ten artderen over- vloet van Galle , Welke beyde ftark in de Beeften prsedomineert: derhal- ven foo is defe Remedie heel krach- tig en goet om het Bloed te tempe- ren , en de overvloedigheyd van de Galle te doen verdwijnen. Neemt Caliaga een half once , Gentiane een P half |
||||
|
�j6 Toevhgt ofte heylfame Remedien
half once , (JHirre een half once ,
t famen kleyn gettoten , en eens met een kanne bier opgekookt, en dan deur een doek gedaan fijndej neemt dan twee dragma Salprunel, met een half- loot Cremortarteri, met twee dragma Bttter-heylig, en voor een ftuyver Sajferaan -, dit alles onder malkander gemengt, ende de helft daar van lauw warm ingegeven , en- de de andere helft des avonds daar na, ofte des anderendaags 's morgens, en ten eerften moet men Bloed Laten aan beyde zijden van de Buyk , ende de Mont gewaflfchen met Zout en Water. » ■.■■'■■■ i
IX. HOOFTDEEL.
Noch van emige middelen die de Koe-
beefien in het bedonder aangaan. \ Ls het feer natte Somers fijn ,
jf\ heeft de ondervindingc ons ge- leert , dat de Koebeeften en Schapen met feer ongefonde Leevers en ook wel Milten geplaagt worden , ja men heeft 'er wel levende Dieren in gevon- |
||||
|
�voor Koe-beefien. 227
den die de bekende vis , bot, niet
feer ongelijk waren. Het eerfte middel dat in dit geval
kan gedaan worden, is, om fooda- nig een Beeft aanftonds voor eenige weeken op Stal te nemen , en geven hem Hoy daar Bonen onder gemengt fijn t'eeten , en alle morgens een Pil van Terpentijn, foo groot als een Ok- ker-noot of grooter, daar ontrent een vierendeels lood Poeder van Brandjleen onder vermengt is, en ook fomtijds wat Anijs en Jenever-oly , voor een. Drank om daags tweemaal in te ge- ven } dit Neemt Toppen van t_Alfem , ander-
half-lood , Gentiaan-wortel, drie lood , Sajfafras hout, vier lood. Laat dit tweemaal twaalf uuren
ftaan weken in een warme plaats, of liever op heet Sand , en kookend dan ontrent drie vierde deelen van een uur, in een genoegfame meenigte Waters, en geven'er alle morgens ontreni een en een half-pond van in » P j daar- |
||||
|
228 Toevlugt.ofte heylfame Retnedien
daarfe dan een kleyn teugje klaar Wa-
ter op mogen nuttigen, die hier eeni- ge (tukken Kaneel by doet, fal 't niet als des te beter bevinden. Noch iets ten [elfden eynde, om een
Koe-beeft te doen Sweeten. Neemt Honde-drek die wit is,
Dito van Hoenders, elks der-
dehalflood,
Campher, een half lood. Maakt hier een balletje van , en
propt defelve een Koe-beeft door de keel. X. HOOFTDEEL.
Voor Bleynen aan de Tong en Verhemel-
tedes Monds, Lippen, enz. waar
door de Koe-beeften dikw�ls
het grafen belet word.
Dit is een foort van ongemak aan
de Beeften, die veel over een komft heeft met de foo genaamde Spruw , dewelke de menfchen meer- maaien in fiekten over komt* om de- , j felve |
||||
|
- .-
I
|
||||||
|
voor Koe-beeften. ti<^
felve te verdrijven , moet men fig be-
dienen van een foort van een Tong- fchraper die yder na fljn oordeel moet maken of laten maken , na dat hem defelve bekwaamd fchijnt te wefen , en fehrappen met defelve het Slijm en de Bleyntjes van de Tonge der Koe- beeften foo veel als doenlijk is , en ontfien fig dit gedaan fijnde, niet om de Tong met heel fijn geftooten en gelifte Peper te be wrijven , wat het Verhemelte, Lippen, enz. aangaat: wafcht defelve met dit volgende vier a vijf maal 's daags: Neemt Unguentum Egyptiacum ,
twee lood,
Geeft van Vitriool, een ag- tendeels lood,
Van Lepel-bladen, derdehalf lood,
Brandewijn, vier lood. Neemt hier toe een kwaftje van
Werk of uytgefraaft Doek, en ftrijkt het met een weynigje Roos- of Viool' firoop agter na. Pj XI. HOOFT-
|
||||||
|
zyy Toevlugt ofte heylfame Remedien
XI. HOOFTDEEL.
Een fray middel voor de Schurft
der Koe-beeften. DE Schurft der Koe-beeften word
dikwils met foo weynig fuc- ces, op hondertderley wijfe behan- delt, dat een regt gefchapen Boer ons grootelijks moet dank weten dat wy hem dit middel foo openhertig ter hand ftellen, waar; een ongemeen getal ibo fchurfde Koe-beeften als Schapen mede geholpen fijn : tot dien eynde dan Neemt Tabak-ftelen een genoegzame
menigte, en ter jen daar on- trent acht lood vogt uyt. Op dusdanige wijfe, men legt de
fteelen egaal op elkander, hier woelt of wind men met kragt een tamelijk dik touw om, als dit foo eens over- wonden is, neemt men een fijnder touw, en foo'er nog geen fap uytlekt weder een fijnder, op defelve wijfe als de Scheeps-gaften haar JPrik-toe- |
||||
|
voor Koe-beejlen. zj�
bak toeftellen } bovengenoemde me*
nigte Saps hebbende, Neemt Levende Kalk , anderhalf
lood, Precipitaat (die wit is) een vier�ndeeh lood,
Spaanfche vliegen, e�n half lood, ■■>,
Bolus, twee lood. I f
Campher, een lood. -! i
Maakt alles foo fijn dat het door Ka- merijksdoek kan g�fift worden , 4en wrijft het wel ter degen Onder een, latende daar al druppels-wijs , boven verhaalde Sap 'van Tabaks-delen by loopeh ; onder ffeer kragtig wrijven, in een niet al te ruymen Vyfel, hier door-fiiljc eeii Salfje bekomen dat bekwaam fal wefen:■. om te fmeeren t en dat wel toe gefloten in een Flesje met Kurk en Blaas voorfien , moet bewaart worden tot gebruyk > hier mede moet de beledigde Party , alle vier uuren dunnetjes gefmeert wor- den , en den gebruyker fal bevinden P 4 dat |
||||
|
2 j i Toevlugt ofte heylfame Remedien
dat fijn moeyte niet te vergeefs heeft in 't werk geftelt. XII. HOOFTDEEL.
Verfcheyden Koorts-middelen foo voor
Paarden als Koe-beejlen. DE Franfen roemen kragtig dat
'er voor de Koorts niet berer is als in 't begin de Bloedsaftapping van twee tot vier ponden, en dan def� JUyfteer: Keemt Geerflen-water, drie pond»
Sali, Rofemareyn, eikseen handvol»
Viool-bladen, Parietaria, te f amen een hand
voh Fijn gefneden fijnde kookt het met
eikanderen ontrent een vierde van een uur, daar onder des een kleyn handje vol Zouts by doende, fet het af en doet het door, by welk doorfijgfel doet Oly van Roofen,
Soete Amandelen, elks fes lood.
En
|
||||
|
voor Kot-hteften, %%$
En geeft het warmtjes voor Klyfteer.
Een middel voor Hoofd-pijn der
f aarden en Koe-heeften. Soo der de minfte blijk is dat een
Paard, of Koe-beeft met Hooft-pijn bevangen is > namentlijk nog Haver nog Hoy willende eeten , en behal- ven dat z'er loom' en traag uytfien , kan rhen fig van 't volgende middel bedienen; Neemt Gebrande tyiluynt
Fijn geftooten Glas , elfa
twee lood,
Gerajpte CHuscaat noote > een lood,
Suyker Candi, vier lood. Dit in een Pint Wijns gedaan en het
Paard ingegeven twee uuren van te vooren eer hy wat t' eeten krijgt. Schoon dat d' Hooft-pijn juift geen
oorfaak van d' onluftigheyd der Paar- den of Koe-beeften was , foo is dit middel nogtans feer bekwaam om de Slijm der Maage te c�nfumeeren, en de felve met goeden apetijt te doen P 5 eeten, |
||||
|
234 Toevlugt ofte heylfame Remedien
eeten , foo men evenwel ten eene- maal verfekert was van Hooft-pijn, (daar een N au keurig kenner befcheyd van kan hebben) laat het Paard twee a derdehalf pond bloeds aftappen , fonder onderfcheyd van Ader , en gy fult bevinden niet kwalijk gedaan te hebben. XIII. HOOFTDEEL
Tegens de Fluxie der Oogen. ALs d' Oogen der Paarden of Koe-
beeften ontfteken, dik en nauw fijn, foo neemt volgende Pap: Neemt Kruym van Tar ven- brood
foo veel als genoeg is, Vermengt defelve met Bran- dewijn, en Twee a drie Eyerwitten tot een Deeg, doet 'er by Campher, een lood.
Legt dit een handbreed rondom d'
Oogen, en verandert het alle Avonds en
|
||||
|
voor Koe-keften. 235
en 's Morgens , onder des volgende
Water-drup-wijs in d' Oogen: Neemt Een vers engelotert Ey, laat
defelve in heet fVater hard �worden, doet 'er dan de Scha- len af en fnijdfe aan twee Jtukken, dan het geel ofdoyr daar uyt doende, legt 'er on- '■■ trent een noten grote fuyver , Koper-rood in de plaats, en doet de twee helften weer te � < f amen, foo dat in plaats van 't Doyr nu de Kgoper-rood blijft: omwindfe met een fijn ■ doekje, en legt het te weken ineen glas met Rofewater de �^ < tijd van fes uuren. Gebruykt dan dit Water om tot tien
a twaalf droppen in 4'Pogen te doen, vijf a fes reyfen in de tijd. van vier en twintigmiren. ,; : �ho; Dit Water moet alle drie a vier da-
gen vers gemaakt worden » want foo het langer koomt te ftaan word het in fig felfs al te fcher.p. ! ■' t 63 �''' Dm ■'.'��
Noch
|
||||
|
i $6 Toevhgt ofte heylfame Remedien
Noch een befonder Oog-water, foo
voor Paarden als Koe-beejlen. Neemt Chelidon. of Hedera Ter-
refi, die in fchaduw-agtige Plaatfen groeit, vier a vijf handen vol, ftootfe wel m een Marmeren Mortier, ter- wijl dat gy fes Eyeren laat hard kooken, en Jiooten dan de witten met boven gemelde Chelid. of Hedera. doet "er by een half-pint feer klaren witte Wijn,
Helfte minder Roos-water. Candi-fuyker, Koper-rood wit, elks drie loot. ,
Als alles in de Mortier wel onder een
gemengd is , en befprengt met twee lood fijn Zout: fetfe overdekt in de Mortier in een Kelder, en als de fel- ve daar fes uuren gedaan heeft, foo giet de geheele Compofitie in een Kous (even als of men wilde Hypo- cras maken,) die fchoon en van Lin- nen |
||||
|
voor Koe-beeften* 237
nen of S�rgie gemaakt is, ftelt hier
yets onder om het water dat 'er door- druypt t' ontvangen , dat gy in een Fiool-glas wel toegellopt moet bewa- ren tot gebruyk: en beltrijken meteen veer alle avonds , en 's morgens der Paarden of Koe-beeften Oogen hier mede, daar fijn weynigoog-gebreken, die door toevlietinge der Humeuren (eigentlij k obftru&ien of verstoppin- gen) gefchieden, welke niet door dit water fullen verdreven worden. Ymant wil dat men een geruymen
tijd, in voorfchreven water een ftuk blauw Vitriool, Vitnoli Gpri genaamt legge, het welk 'er een groene Coleur en meer kragt tegen de Fluxien aan foude geven. Die defe moeiten te veel mogt fijn,
kan fig by gelegentheyd als de kwaal niet al te veel van belang is , bedie- nen van een ftuk Vitriool of Vitnoli Cipri gefegt, in wat Water van Weeg- bre't Fenkel, Cildoni, Roofen, ofdier- gelijke te leggen : het fal defelve een groenagtige koleur (die na den blau- wen trekt) verfchaffen , en feer uyt- |
||||
|
...
i �8 Toevlugt ofte heylfame Remedien
fteekend tegen de Fluxien der Oogen
wefen, dewijl dat defelve aan 't Wa- ter fijn vlugtig Zout is mede-delen- de, die pijn-ftillende, fagt het famen- trekkende en balfamijk : fijnde byge- volg de rtodigheyd en ontftekinge der Oogen kragtig wederftaat. Voorts behoeft men niet bekommert te we- fen , dat desfelfs Koper-achtigheyd. haar kan fchaden , dewijl enkel Wa- ter niet iri ftaat is voor een men- ftruum tot haar deelen te kunnen ver- ftrekken. Die fig dan \'an de�fe raa- den op fijn tijt koomt te bedienen, fal 't ons niet oridanken defelve gemeen |
|||||||||||
|
gemaakt
|
te hebben.
|
||||||||||
|
Noch van eenige Oog-middelen voor
Paarden en Koe-beejten. Voor ligte kwalen en die in haar
begin fijn, moet men aanftonds in de weer fijn , tot dien eynde dan heb ik foo wel ligte, en fimpele midde- len willen aanraaden , als die geene welke duur en moeylijk te bereyden fijn , foo dat een man van oordeel fig aanftonds na vereyfch van faaken fal
|
|||||||||||
|
voor Koe-beeften. 139
fat kunnen dienen , voor koude en
dikke Oogen door Sinking (foo ge- naamt) of mer nevens een half geflo- ten deur te ftaan veroorfaakt, kan men fig bedienen van volgende voor- fchriften : Neemt Flief-bloemen, vier handen
vol, befprengrfe met Roos-wa- ter , en ftamprfe onder foo veel Kruym van fVtti'e-brood, kookt fe dan met Melk , en liedend heet afgefet fijnde, doet door een doek en legt het foo warm op d'Oogen, alle avonds en 's morgens het felve ververfende. Of:
Laat een korjte Tarven-brood op
een Koofter braden , en dan in Brandewijn wel ter degen door weken, en leggen 't op d' Oo- gen , ververfende als boven. Of:
Als fommige willen laten een
, Padde droogen, en gedroogd
fijnde op d'. Ooge leggen, my
is
|
||||
|
14-o Toevlugt ofte heylfame Remedien
is van ymand gefegt die fulks
foude geprobeert nebben dat het van goed effeft is» foo de Padde (na datfe gedroogd is ■,) in Brandewijn (daar een kleyn ftukjc Vitnoli ufti in geleyd heeft,) den tijd van een half uur, op nie�W weer nat wier- de gemaakt. X�V. HOOFTDEEL.
Een Pleyjler, om dikten die door
floten, of.fchoppen veroorfaakt
Jijn te verdrijven > foo voor
Paarden als Koe-beejien.
NEemt Moer van Roode Wijn vier
pinten. Doet defelve kooken op een feer langfaam vliur onder 't gedu- rig omroeren ♦ tot dat defelve begint dik te worden, doet 'er dan by: Fijn Tarven-meeU
Honing, elks twee pond. S war te Seep> een pond. Laat dit onder geduurig omroeren ,
foo lang kooken, tot dat het een be-
|
||||
|
'voar de Koeyen, t^t
bekwame pleifter is, die op de bele-
digde plaets van u Paard of Koebeeft kan geappliceert worden. fiehalven voor ftooten of fchoppen
is de zelve ook goed tegen allerhande zoortvanontftekingen, en te beter, als 'er een half vierendeel Kamfer} (na dekonft) onder gedaan word. Tets anders ten/elfden einde.
Neemt Paarde- of Koefis, een pond Bloem van Swaveleen lood* Aluyn vierdehalf lood. Laat het tot een zefte deel verkooken»
en wafcht het'er eenige reizen 's daags mede. Nog wat.
' Neemt een goede menigte 'wortel van Mal- vte*, of van Bismalva ^kneufize^ en laatze in bier kooken tot ze week\ �w.ordcnydoet 'er dan zoo veel van de zelve bladen by, laat alles op ni�wa) kooken , tot zoolange dathetzeet iveek isi floot ze dan te zamen i» eenPyfeljonder h�t bydoen van wat Verkens Reuzel^ of oud Smeer i$t. de Compojitie voyders verdikkende, met een genoegzaams auant�teit Meel van Lynkoek. d Om
|
||||
|
2^v Toevlugt ofte heylfame Remedie»
Om nu het zelve t' appliceeren, moet men de belecdigde plaats eerft beftryken, met goede Honing, en dan van deze Compofi- tie, zoo heet als mogelijk is (of het Paard �f Koe-beeft het verdragen wil,) gefmeert op Vlas, of op een ftuk oud doek, en ver- volgens het met een windel omfwagrelen , op dat het'er niet af en vallej vaar hier foo mede voort, 's Avonds en des morgens tot fe- ven a agt dagen, foo fulje bevinden dat de dikte of fwellinge van de Ledematen uwer Paarden of Koe-beeften wel haaft verteeren fal. Eenander, dat met veel fucces ge-
probeert is, en ons voor een zon' der/ing de f enfyf of befcherm- middel word aangeprefen. Neemt het witte van zes Eyeren, en
roert de zelve met een groot fluk sfluyn in een fteenen fchootel, foo lang dat het in een dikfchuim verandert is, dit kan binnen de tijd van een vierendeel van een uur wel ge- fchieden, mengt 'er dan by een glas goede brandewyn, en roert dit voor al wel en ter degen onder u gemaakt, of bovengemeld fchuimi neemt dan nog hier toe een half pond goeden Honing, en mengt '�r die ook onder, en legt het 'er in behoorlyke forrn PP-
|
||||
|
voor de Koeyen, 143'
Zoo gy in plaats van dit naafl-voorgaan»
de, en het voorige wilt neemen, Koeftront, zoo veel gy oordeelt genoeg te
fijn-,
En kooken de zelve in waaier, daar onder des wat fijn Meel van Lyn-koek daar by doen- de, tot het een zoort van een Pap gelijkt, en dat'er dan heet om te flaan, en 't fig niet telaatcnverveelenhet zelve te vernieuwen, als het koud word, die kan fig tegen dikke of gefwollen beenen wat goeds beloven, met weynig omflag en nog minder kollen. XV. HOOFDSTUK.
Lavement of Kit ft e er voor 'Paarden
of Koe-beeft en. Neemt Malve.
Bi/ma Ive, elx een hand vol.
Plantag. twee band. vol.
Chicor.
LaBuca.
Port�lac. elx een handvol.
Maakt alles tot een kookzel, in twee pinten
watcrs,en doet'er twee lood Puivis P olie re ff ^ ofSulphur. Trapar at: (elders befchreven) by, en in de Collatuur een vierendeel pmds boter, die versis,met agt lood verzagtende Qiyfloom- CL* *b
|
||||
|
»44 Toevlugt ofte heylfame Remedie»
oly is ook goed ■, en geeft het voor Klifteer: dit is nu de zeer verkoelende buikipoel inge , die by veele in bloedfpouwingen voornament» Jijk zo zeer geroemt word. Nog een Toeder ten fuifden einde.
Neemt Wynruit.
LaSlucte.
P�rtulaca. efo tivee banden vol.
Droogt de Zelve �n brengtze tot een fijn Poeder, neemt dan Galnooten , en doet desgelyks, dog tot de halve quantiteit, en doetz'erby, neemt dan een diergelijke me- nigte van het Poeder van Alumen, Vitriool, enz. zo even befchreeven, en mengt het hiermede, geeft dit tot een goede menigte in geval van bloedfpou wen in, en het zal vry wat effect tot des Meefter genoegen fortee- ren, Befchryvinge van een treftige wind-.
brekendeOly e, zeer bekwaam om'm
Kl�fieeren, ingevalvan Buikwee
der Taarden of Koe-^beeften ge-
bruykt te worden.
Deeze Olie op volgende wijze toebereid,
|s zo veel van belang, dat wy de zelve alle Smids en Paarde-liefhebbers recommandee- feiUoeeemaakt in huys m houden, om 'er . ) die
|
||||
|
voor de Roeyen. %^f
die van nooden hebbende in tijden en gele-
gentheden van te bedienen , de wijle van de zelve toe te ftellen is dusdanig. Neemt volgende Krayden in de Schaduw
ge dr oogt. IVynruit.
Calam. Arom.
Origan,
Pu�egiunt een hand vol. ■"- �
Zaad'van witte peen.
Cumin.
Fenicul.
Beyen vanLaurieren^elx twee lood,
OlyvanOlj/ven, twee pond.
Witte Wyn, eenpond.
Stoot de Zaaden tot Poeder, en kneuft de Kruyde'n» doet dan alles te zamen in een Verglaasde aarden pot, doet'er dan een an- dere pot op die wat Ieleynder is voor een dek- zel, en foldeert de zamenvoeginge digt met; Meft, Aarde of Roggen deeg: doet dezelve op langzaam vuur kooken tot dat de helft- van de Wijn geconfumeert is, dat ontrent na f�s uuren koken zal gefchied wezen j laat het dan half koud worden, doet d'Oly door, en doetze weder inde zelve pot, metagt-iood merg van Coloquint, dektze weer en foldeert- zealsvooren, laatze warmen f�s a agt uuren in een matige hitte en dan een paar uurtjes helder opkoken, en vordershalf koud wor- QLj' den
|
||||
|
i^6 Toevlugt ofte heylfame Remedien
derijgictze af en perftze uyt, bewaart deze Olye tot gebruik, dezelve kan zeer lang zonder bederven goed bly ven. d'Ordinaris gifte is fes a agt lood , in een
Lavement: tot W indbrekinge en om de flij- menenz.te verdry ven, zalder by na niet be- ter kunnen bedagt worden. XVI. HOOFDSTUK.
Cataplasma,ofTap om e enG e zweivan
T aar d of Koe-beeft te doen rijpen. Neemt Cumijn,
Meel van Lijn-koek, van elk zoo
veel gy wilt. � Doet het met Koe-melk kooken, daar dan
by doende zo veel gedroogde en fijn gelloo- ten Hoender mi ft als genoeg is totdeConfi- itentie van een Pap. Dat zal u een Sweer doen rijpen en de
pij ne wegnemen. Een ander.
Neemt gekneusd? wortels van Bismalve,
agt lood, Deszelfs bladen, twee banden vol, Brandnetels, ook zoo veel. Als gy dezelve wel fijn gefneeden hebt,
kook-
|
||||
|
voor de Koeye�, l* 147
Icookze in een' genoegzaame menigte Wa- ters en doet'er by Ver ze Boot er,
Oly van Olyven, eh twee pond,
Far.Fenugrec, zo veel als genoeg is. Dit moet heel heet op de kwaal geleyt wor-
den. Eenfray 'Poeder om te verdroogen, en
Vleis te doen groeyen in de S-weev
ren, en f. van Vaarden en
Koe-beefien.
Neemt Levende Kalk, (welgezift,)
Honing, eln een pond. Mengt alles te degen te zamen als een Deeg ,
endedoet het dan te zamen in een Pot, het zelvedanopeen welgeregeldvuur (tellende, roert het onophoudelijk om, op dat het wel drooge of liever Calcineere tot het be- kwaam is, om tot een fijn Poeder gebragc te konnen worden j dit moet bewaart wor- den tot gcbruyk, welke is om in een ope- ning te liroyen, en 't dan met een zagte Wiek (die plat is), t'overdekken. |
|||||
|
Q.4 Eea
|
|||||
|
i$ Toevlugt oftehetlfame Retnedien
Een uytfteekende'Draag-zalf.
Neemt Terbentijn,
,.. ..,,. Honing, elxvierlood,
Ey er-geel, vier in 't getal,
Mirrhe, een lood,
Al�'�s, twee lood.
Alles tot een fijn Poeder gebragt zijnde
moer alles koud wel ter degen onder een ver- mengt of liever gewreven worden. EIND E.
|
||||