'i.i

; I

ff i

e: (

Bi f-

sümmisqüe ei THEOLOGIA honoeibus ao peivilegiis,
'N ACADEMIA R H E N 0-T R A J ECT IN fl

Laetor sane ego cjuod finem spatii academici adspicio,
iempus^ue appropinquat, quo summos in Theologia mihi
hcehit petere honores. C%m vero, ut hos assequi possem ,
^Igt;ecimen mihi esset conscribendum, hwjus argumentum in
^ogmaium historia qimesivi, quae ideo in primis magni fa-
cienda mihi videtur, quod vitae Christianae progressum, et
ïgt; itus Christi pro diverso populomm ingenio variis aevis
^ exphcantis vim et vicissitudines nohis proponit, asten-
pttnam errores, quaenam vitia nohis sint evitanda,

Hermannus Alexander Röellins cum, Campegio
ntringa de aeterna generatione Tilii Dei a Patre;
qu%m ita illius periodi indoles mihi inmtesceret, vernsque
hujns dogmatis sensus a me investigaretur et cognosoeretur.
Be illa igitur controversia, quae ecelesiam Neerlandicani
per triginia amplius annos perturhavit, muUorumque ani-
mas odio implevii Theologico quia doctrina ecclesiasUca
periclitaretur, et Röellii sententia censeretur Cartesia-
nismum redolere, hoe, qualecumque sit, consoripsi specimen,
quad ut lenevole accipiatur, etiam atque etiam rogo.

Avide vero hanc opportunitatem arripio, ut publice gr a-
tum animum testificer erga vos, Parentes Garissimi! qui
inde a tenera aetate meam felicitatem ét hujus et f uturae
vitae efficere estis conati. Nunquam enim nee labori, neo
curae, nee sacrificiis pepercistis, ut fiUus votorum compos
fieret; semper fidem in Jesum Christum tanquam unicam
ad veram vitam dueentem mihi signastis viam. Copiam
verlorum a me ne exspectetis, sed persuasum habeatis he-
neficiorum, quitus me cnmulastis, amorisque vestri memo-
riam semper sanctam mihi fore. Bens diu vos sustentet,
incolumesque servet, ut liberis vestris utilissimis monitis
et cura adesse possitis, donec aliquando, sit sero! placida
vobis contingat quiescere morte.

Nec mn gaudeo me vobis gratias agere posse, Pr accep-
tor es Glarissimi, quorum institutione per aliquot annos
frui mihi lieuit. Primo loco ad te me conferre, religio

'^^^■gt;Pfomotoraestumatissim.e, Vir Cl. Vi nie. Verla mihi
desunt quihis benevolentiam exprimam qua me excepisti;

monita, auxilium quibus mihi aäfuisti. Ämioiiia
Cl. Vir, qua per totam vitam academicam et in pri-
proximis his me ornasti mensihus, si non prorsus in-
ffnns videar, discipulum condecorare per gas. Semper curae
'^onsuetudinis tuae grata mihi erit recordatio. Uiinam
0. M. te conservet, Suaque tibi adsit opera in munere
d'ravissimo fungendo.

^Tandem m,e ad vos converto, Viri Clarissimi Scholten,
Irenen et Kist, quorum egregia institutione et consue-
tuäine familiari per unins anni cursum fructus sum. Be-

Hermannus Alexander Böellius cum. Campegia
Vitringa de aeterna generatione Pilii Dei a Patre/^ßöwi^;
quum ita illius periodi indoles mihi innotesceret, verusque
hujus dogmatis sensus a me investigaretur et cognosceretur.
Be illa igitur controversia, quae ecelesiam Neerlandicam
fer triginia amplius annos perturhavit, multorumque ani-
mus odio implevit Theologico quia doctrina ecclesiastica
peHclitaretur, et Röellii sententia censeretur Cartesia-
nismum redolere, hoe, qualecumque sit, conscripsi specimen,
quod ut lenevole accipiatur, etiam atque etiam rogo.

Avide vero hane oppoHunitatem arripio, ut publice gr a-
tum animum testificer erga vos, Parentes Garissimi! qui
inde a tenera aetate meam felicitatem éi hujus ét f uturae
vitae efficere estis conati. Nunquam enim nec labori, neo
curae, nec sacrificiis pepercistis, ut filius votorum compos
fieret; sem.per fidem in Jesum Christum tanquam unicam
ad veram vitam dueentem mihi signastis viam. Copiam
verhorum. a me ne exspectetis, sed persuasum habeatis be-
nefieiorum, quibus me cumulastis, amorisque vestri memo-
riam semper sanctam mihi fore. Beus diu vos sustentet,
incolumesque servet, ut liberis vestris utilissimis monitis
et cura adesse possitis, donec aliquando, sit sero! placida
vobis contingat quiescere morte.

Nec non gaudeo me vobis gratias agere posse, Praecep-
tores Glarissimi, quorum institutione per aliquot annos
friü mihi licuit. Primo loco ad te me conferre, religio

^^^^ Promotor aestumaüssime, Vir Cl. Vin Jee. Veria miU
^esnnt quibus benevolentiam exprimam qua me excepisti;
'^onsilia^ monita, auxilium quihus mihi adfuisti. Awdciiia
CL Vir, qua per totam .vitam academicam. et in pri-
rnis proximis Us me ornasü mensibus, si non prorsus in-
^^knns videar , discipwlum eondeeorare pergas. Semper eurae
Gonsuetudinis tuae grata mihi erit recordaüo. ütinam
O. M. te conservet, Suaque tibi adsit opera in munere
9'''avissimo fungendo.

Sinas etiam te compellem. Cl. Bouman, cujus docta
'^'^^titutioni per trium annorum spatium stm usus; cujus
^^^■monem elegantem, juvenilemque semper sum admiraius
c^rdorem. Verba parum culta ne spernas, rogo, sed ducas
^^ ex imo pectore gratias tibi agere, atque precari : Deus
''^'^^ectuti, corporisque imbecilüs viribus propitius auxilie-
^^^ nt diehus muneris tui supremis ita juventuti studiosae
Wodesse possis, wt ipse in votis habes ac deliciis.

-^ec te praetermittere volo Vir Cl Ter Haar. Lectio-
'quot;■'^^'U'S tuis interesse quamvis w,iU non contigerit, humani-
liheralitasque tua tarnen mihi innotuerunt. CatJiedram
post Viri desideratissimi Boyaardsii mortem tibi eommis-
di% ornare, Academiae et juventuti PMolumento esse
Pergaéi.

Tandem, me ad vos converto, Viri Clarissimi Schölten,
'quot;'^iien et Kist, quorum egregia institutione et constoe-
familiari per unius anni cursum frihctus sum. Be-

nevolentia, qua me excepistis, doctrinae copia a voUs mihi
eosposita, optima quae traditis praecepta, ut amore studii
vere Theologici juvenes imbuantur; ecce beneficia ! quorum
mmquam non dulcis mihi erit memoria, quorum fructus
ét nunc percipio, ét per tótius vitae spatium, percepturus
sum. Cum his te jüngere mihi Uceat, Vir CL Opzoomer,
qui una cum Ulis regiam scienliamm mihi monstravisti
viam, tempUqtie aditum mihi aperuisti quoä in dies ma-
jorem evolvit pulchritudinem. Numen Supremum diu vohis
parcat, Academiae, Ecclesiae, Patriae titilitati et orna-
mento.

Valete et vos. Sodales dilectissimi, Amid conjunctis-
simi ! quibuscum in spatio academico degi. Varia nos fata
vocant, variae nos -viae ducent. Progrediendum est. Quo-
cunque v er o for tuna nos agat, amicitiae vinculum in almae
matris sede contractum ne divellatur. Ptilcerrimos flores
m,iM in vestra consuetudine crevisse,. semper confitebor,
vestrumque memAnisse tristis semper mihi erit voluptas.
Vivite felices, dulcissimortm compotes votoriim, meique
aliquoties sitis memores.

Circumspicienti mihi, de quo specimen scriberem, argu-
Daeutum, inprimis arrisit dogmatico-historieum. In omni
enina Theologiae historia tractanda nulla pars tanti facienda
videtur, quanti facienda est illa, quae de dogmatum agit
liistoria. Dogmata enim, quae praeterlapsis aevis in ec-
clesia Christiana invaluerunt, si accurate inquirimus et
nobiscum perpendimus, totius Theologiae velut compen-
'^ium nobis exhibent, unde omnia ejus fata cognosci et
explicari possint. Historia autem dogmatum, minime
placitorum, quae nullo vinculo inter se sunt juncta, est
enumeratio et expositio, sed intimae vitae Christianorum,
pedetentim se explicantis, imaginem nobis ante oculos ponit.
In ea videmus, quomodo humanum genus per longum tem-
Poiis spatium, acerrimis agitatum litibus, insatiabili actum
®iti, ad majorem veri bonique progressum sit cognitionem:
qnomodo errorum evanuerint tenebrae; quomodo radii ve-
ritatis suam sparserint Incem. Novae sententiae auctor
saepe, cum dogmatum historiam inspicit, eam ab aliis jam

expressam reperiet; quomodo ejus sectatores cum adversariis
certaverint videbit, sequdas cognoscet inde exortas; vitia,
quibus laboret,perspiciet; aliorumque exemplo, ut eaevitet,
adrnonitus erit. Haec mecum reputans, magni habendam
illam religionis esse historiam opinor, ét praecedentium
Saeculorum, ét nostri temporis, ét exterorum, ét nostrae
in prirais patriae. Cujus intra terminos scrutari praesertim
mihi lub uit, quia ejus liistoria, elieu ! universe parum nota,
multarum aetatum magnis abscondita est latebris, Com-
pendiis enim suis scriptores Germanici nostrae Theologiae
liistoriam parvi faciunt, vel plane velut ignotam habent,
dumque exterorum placita saepe et lucide exponuntur,
nostrorum Theologorum opera et controversiae fere nunquam
in censum veniunt. Eorum autem cognitionis necessitas et
momentum nostro in primis tempora magis sentitur, utilitas
et pondus magis perspicitur. Quid? multi egregiam operam
impendunt, qui monographiis conscribendis Iiunc iliumve
virum, doctrina, ingenio, meritisve conspicuum depingunt,
ut a posteritate probe cognoscatur, et laudis, qua dignus
est, corona ornetur. Haec ego considerans, argumentum
quaesivi in nostrae Theologiae historia, ut ita lapillum, quam-
vis parvum, afierrem aedificio splendido illi, nimis ignoto.
Accuratius cognoscere mihi proposui virum Hermannum
Alexandrum Rö el li urn, qi;i eximiis dotibus praeditus,
gemina functus Cathedra, inter Tbeologos Nederlandicos
egregium obtinet locum; qui placitis suis doctrinaque
turbam in ecclesia movit, multorumque animos timore et
horrore replevit; qui Synodorum, Classiumque decretis vir
periculosus, imo detestandus est habitus. Cartesii enim
sectator doctrinam ecclesiasticam oppugnare erat ausus, et
coram rationis tribunali rejicere dogmata sancita, in primis
nrripiens dogma de aeterna generatione Filii a Patre.

Quam litem ab eo gestam exponere et quodammodo diju-
dicare propterea me allicuit, quod ita ejus aetatis opiuiones
in lucem prodirent, nec non ejus dogmatis origo et sensus,
cum ad fontes esset recedendum, ex quibus de ipsius et
antagonistarum sententia judicium hauriri posset.

Historieein specimine agam. Priusquam vero ad ipsampro-
cedam Saec. XVTI™o gestam controversiam, in antecessum
nonnulla mihi sunt memoranda, quae disquisitioni nostrae
lucem afferre possint, deque hujus dogmatis origine et
fundamento biblico agant.

Hominum ingenium et animus religiosus postulant Deum,
non tantum transcendentem, qui dicitur, supra omnia et
ab omnibus rebus creatis diversum, ut subjectum absolu-
tum, sed Deum, cujus natura secum fert, ut se revelet,
hominibusque omni sua gloria innotescat. Deus enim se
non manifestans, nequa sua communicans est causa sine
re causata, potentia sine effectu, sapientia sineopere, amor
sine objecto, scientia sine contento, verbo Deus vita et
operibus carens. Deus otiosus. Quum autem Dens gaudeat
omnipotentia, sapientia, amore, scientia absoluta, aliter
fieri nequit, quin se patefaciat; sin minus, causa absoluta,
sapientia suprema, verbo Deus non esset. Causae autem
notio cum ferat, ut sine re causata causae adaequatâ,
existere nec cogitari possit, Deus similiter sine objecto
patefactionis sibi adaequato cogitari nequit. Quod quum
Veteres intelligerent, neque in mundo patefactionem illam
adaequatam adspicerent, de Deo philosophantes perfectum
®ibi mundi exemplar fingebant, quod ab omni aeternitate
fipud Deum fuerit, et in mundo visibili gradatim efBciatur.
Objectum fuit Metaphysices, postulatum animi cupientis
î^eum cogitare atque habere non tantum remotum, otiosum,
^ mundo diversum, sed et operantem, immanentem, qui

In V. F, hoe placitum jam nonnunquam occurrere inci-
pit, et Sapientiae nomine indicatnr '). Sic in Jobi libro
legiraus de Sapieniia : //Deus intelligit viam ejus, et Ipse
novit locum ejus; quum faceret ventis pondus, et aquas
libraret mensura; cum daret pluviae statutum, et viam
fulguri tonitruum, tune vidit eam et enarravit earnquot; In
Proverbiis ;//Jehova, inquit Sapientia, Jehova possedit me
principium vitae; ante molitiones ejus, inde usque; ab
aeternitate uncta sum; quum non essent abyssi, genita
sum; quum scatebrae non essent gravidatae aquis. Quum
nondum montes depacti essent, ante colles genita sum.
Quum nondum fecisset terram et circuitus, et summam
pulverum orbis habitabilis. Quum aptaret coelum, quum
nervaret aetherem sursum; quum poneret mari terminum;
quum fundamenta terrae sinuaret; tum existebam apud eum
Alumna, eramque oblectationes quotidie, lusitans coram
ipso omni temporequot;

Nee aliter in libris V. F. apocryphis. In Mhxo Siraeicle
Tlpoxépa TcavTOiv ocTtcrat aofia. Kvpioç avTOç sktigsv avxhv,
•Mi siâs Jta;nbsp;aùrfjv^ ym è^éyf^sev avrhv èm ixd-uxa.

xà épya auToü Inprimis in aiviasi aoi^iaq Cap. XXIV,
TTpo TOÛ ocMwc, dn àpjfjç, k'-nxiaé ^ ym eooç atwvoç où ^h
I/Jj'ttm ; £v Kvpiaai 9ix.}.lt;xciariç èv rcda-ç xv yv, £v

itdvu IcfM xa.' s9vei £3tr/]lt;7agt;yiv '). In libro Baruch
èru ivjq yng wyöv? gt;tat ly xoiq xvBpMTTOig aumvsazpctcfyi
In Sapientia Salomonis dicitur ao^pi'a, xe-xyhiq Travrwv,
tixijilg xrig toü ösoü ^uyaitew;, xai aïróppota v/iQ zoü ttavto-
^pxzopognbsp;èdiKpiv/jg. «Trauyacrfxa (yooiós cü^lo'j, wA

scroTTTpov axyjXc'i^MTov tgt;7S toü Ssoü èvspysiixg Aiaxsivei §£
am mpazoi sig mpag ebpwaxMg, xaï (Jtotzs? xoc ■ndvxa /pvi-
Qxrhg , pLUfjTts yap èaxi xvg toü Öêoü lTrtaT-/9pyis, Jcat alpamp;xig
xdóv epyav ixvxov Capite nono, quo preces continentur,
quibus Salomo Sapientiam a Deo petit, legimus : §6g (loi
XY}v Twv (jóöv öpóvmv Ttxpe^pov aofi'uv, et deinde, v ftetd: aou
aoyia Y} eBvta. xd epyot. aou, gt;ca{ napovaa oxs èmisig xov

Haec Sapientia, mnndi exemplar perfectum, quo omnia,
autequam creantur, apud Deumadsuut, aPhilone verèïjm vel
lóyog dicitur. Philosophus ille Platonicus hanc Judaeorum
doctrinam cum to) itóapitj) vó/itm Plat on is conjunxit. Myog
ille est Xóyag xov ovxog, primus omnium, smthv, cryJa, wa-
d'ó^a, aofia xov Qeoü' h vmx ehóvc. avdpo^mg
etiam in ea adest. Aóyog contentum et sedes est xov yJ(j[iov
^OTiXov, i^éa twv iisév. Sicut artifex exemplar fingit
operis, quod constructurus est, sic Deus mundi notionem
sibi formavit. In hoe exemplari autera omnia idealiter

adsunt, quae in reaiitate sensibus percipienda offeruntur.
Ytôç 9eov audit, unicus Klius ((xovoysv^ç), T:p£(jßvraxog,
-ïïpmóyovog, T^paToxómg uloç, per quem mundum creavit.
Duplex tandem apud Philonem est, èv^iadezoq et itpocpo-
piKos. Apud homines adspexerat ét lóyov ivâiaSsxov .ét
'Kpo(fopMov, ingenium et sermonem prolatum, hunc quasi
fontem, illum quasi ortum ab eo fluvium; ad Deum hoe
sensu eminentissimo retulit ').

Eeligione tandem Christiana hoc rov lóyov placitum,
practico-religiosum momentum accepit, postquam Johannes
ab omni emanatione procul, perfectam Dei revelationem in
Christo Toü lóyov nomine indicavit. Apud Johannem non
amplius est idea vana, abstracta, sed in vol vit realitatem
historicam, veritatem religiosam. Yita est, fons omnis
vitae in mundo physico et morali; vita divina quae uni-
versum pénétrât, in omnibus se manifestat; lux hominum
cujus radiis delectantur omnes et illustrantur. Magnificen-
tius, sublimius, quam antea omni sua gloria temporis ple-
nitudineprodiit in Jesu Christo, in eo 6 lôyoç aocp'^ èyévsxo.
Joh. I : 14.

Patres ecclesiastici plures insequenti tempore suo in
systemate a tov lóyov placito abierunt, et in controversiis
cum Haereticis, imaginum et analogiarum ope, quas a
rerum natura visibili mutuati erant, xov lóyov existentiam,
ejusque ad Patrem relationem illustrare et expiicare sunt
conati.

1)nbsp;Dähne, Jud. Alex. ReligionspML I : 202 ff. Baar, Lohra
der Dreiein. I § 59, Lücke, Comm. in Ev. Joh. 279 ff. Hagenbach,
Bogm. Gesch. p. 86.

Athenagoras, Tertullianus '), praesertim vero Pa-
tres Alexandrini Clemens inprimis Origenes et
Saec. IV Athanasius strenuus Deitatis zovlóyov defensor.
Usu autem permixto Jesu Christi et zov lóyov, ï'iliique
nomine utrique assignato, saepe hujus praedicata ad illum
sunt relata, discrimine Jesum Christum inter historicum et
Tov lóyov praeëxistentem neglecto. Priores praeterea Patres
omnes emanationem et subordinationem quandam indicate
videntur, ubi Dei revelationem per tÓv lóyov explicare
student. Origenes tandem hunc evitare scopulum cu-
piens, aetemam toö Uyov sive Mlii genemüonem aPatre^
docuit, negata omni emanatione physica. Ostendere sihi
proposuit Deum semper se revelasse in objecto sibi
adaequato, tm gt;óyto. Idem placitum ab Athanasio in
Synodo Nicaêna acriter defensum est, cum in symbolum
Nicaeno-Constantinopolitanum, de irw lóyo), insertum est;
£gt;t (pwTos, 0SÓV £5t 0£OU) o[xoóv(yiov TW Harpe'-'').

''^l'.ßoulo^j, lauTOÜ voüv H«l fpi^riiTtv 6'vTa- OIIOTS êk O Qsk -nOélm^v
'ïotiicra«nbsp;ißouküffato , toütov töv lóyov ivévvrjffs Tzpofüpuov ,

1)nbsp;Tert.adv.'Pïax.'c. 5 : „Ante omiiia Deus erat solus. Ceterum
ue tune quidera solus, habebat enim secum, quam habebat in semetipso,
rationem suam scilicet;quot; c. 8. „Protulit enim Deus sermonem, sicut
radix fruticem et fons flnvium et sol radium.quot;

2)nbsp;Clem. Paed. III : 12. ttscvt« 0 gt;070? v.ai TVOtst zai SiSaiv-U
TTai^aywys-E. Per logon Deus mundum creavit, imo logos ipse

3)nbsp;De utvoqiie et Origene et Athanasio cf. infra. Capitis V.
Pars, posterior.

Si tandem quaerimus, num recte adeo haec aeterna ge-
neratie ex nonnullis scripturae s. locis hauriatur, qui vulgo
ad fulciendum hoe dogma inprimis a veteribus Theolog^is
adhibentur, negando respondendum esse mihi videtur.
Objectum enim metaphysices, philosophiae de Deo est,
cujus attributa in Jesum Christum historicum, in lóyov
in carne manifestatum quadrare nequeunt. Quid? assentior
V.D. Muntinghio , AWam generationis aeternae Klii
Dei doctrinam (forma quidem qua eo tempore prodiit) ad
sbprji^am ista Theologica pertinere, quorum ne minimum
quidem exstat in Codice Sacro vestigium, quippe cujus
fundamentum collocabatur in perversa expositions Ps. II: 7,
in quo vero eam non inesse, hodie quidem nemo paullo
doctior diffitebitur.quot; Nee Psalmus 11:7 et Micha V:l.
nee Coh I : 15 ad illam sustinendam afferri possunt.

craticus Dei filius audit cf. Ps. LXXXIX : 27, 2 Sam.
VII : 14, interdum etiam primogenitus Ps. LXXXIX :
^8; ideo quod regiam potestatem a Jehova, summo Is-
raëlitarum Eege, ex imperii forma theocratica accipiebat,
Cujus vicarius itaque et prorex erat. Tu es filius meus\
loAi.e te filium meum declaravi, quia regem te unxi. (cff.

Micha V : 1. dsi^T D^i^Ü VnKïlÜI. 111e. cujus
natales Sect. I mdicautur, originem trahet a domo regia
Davidica, illustri antiquitus. Propheta se exspectare profi-
tetur regem sublimem, potentem ex Stirpe Davidica, cujus

altam celebrare vult antiquitatem. Egressus ejus a diebus
aeternitatis esse dicuntur, quia ejus genealogia tam alte
ostendi potuit, ut apparet ex Euth. III : 17. (Off. Eo-
senmuilerus, Hitzig, Schumann. Christus eet. p. 58).

Col. I : 15. ÊtKWV Osov aopocxov. In Christi enim per-
sona, apparitione et operibus Deus invisibilis, se homini-
bus visibilem manifestavit. De historico Paulus agit
Christo, ut apparet ex Sect. 14, ubi sermo est de pecca-
torum remissione, quam habemus in eo, qui (Sect. 15)
imago est Bei invisiUlis. Nam in Jesu Christo modo
apparuit perfectissimo, quam Deus esset sapiens, potens,
bonus. (Cff. Calvinus, Grotius, Tlatt, de Wette,
Schumann, p. £73).

His monitis ad ipsam litem Eöellianam procedendum est,
quam exponereet quodammodo dijudicare hoe in specimine
mihi proposui.

Priusquam ad ipsam litem de generatione Eilii a Patra
procedam, paucis vitam Eöellii narrare juvat, nee non
alias ab eo agitatas lites commemorare.

jSTatns anno 1653 in praedio paterno Dölbergh, comi-
tatus Marcani, haud prociü Unna, qua urbe anno 1673
a Gallis incensa, ac desiderato ita albo baptizatorum, pa-
ren tibus quoque tenera ipsius et fratrum aetata defunctis,
de mense et die ejus natali non constat. Pater ipsi fuit
Joannes Röell, Alsatus e vicinia Argentorati, qui bello
tricennali militans, alae equitum praefectus d. XXVI Maji
anni 1657 decessit. Mater, Elisabetha Bruggemans,
mortua jam anno praecedente. Ex his parentibus nostro
tres fuerunt fratres, duae sorores.

Noster, quem jam a pueris litterarum amor non medio-
cris ceperat, scholis primum inferioribus rite institutus,
anno 1669 et 70 Hamonae iiterarum humaniorum, linguae

hebraeae et philosophiae in studiis magno cum fructu doc-
^oi'es habuit Adrianum Pauli, theologiae et linguae
hebraeae, Abrahamum Gulichium, philosophiae et elo-
quentiae, nec non theologiae extra ordinem professores.
Hic publice defeudit disputationem de studio Mathematico
^Ulosopldae praemittendo, praeside Gulichic. Inde anno
1670 contulit se ad egregium theologum Ultrajectinum,
ï^rauciscum Burmannum; atque hinc Groningam, ad
Qon minus eximium Jacobum Altingium, ubi progressus
qios in Orientalibus Unguis jam fecerat, ulterius persecutus
^st. Cui Altingio quam gratus fuerit, docent epistolae
ad eum exaratae deinceps '). Sed imminente urbis obsidione,
Portante, imo urgente xiltingio, invitus admodum anno
1673 Belgio valedicens, facto itinere per magnam partem
G^ermaniae, cum alibi, ium BremaeQÏ Marpurgi aliquamdiu
substitit. Praecipue vero Helvetios adiens, Tiguri prope
sesquiannum adhaesit Joanni Henrico Heideggero,
quem privatim sibi soli Cocceji librum de foedere ac tes-
^amento Bei explicantem audivit, nec non scholis publicis
Mylleru m et singularis eruditionis ecclesiasten Jo. Hen-
ricum Suicerum.

Biennio in Helvetia exacto, misso per adversam vale-
tudinem itinere, quod agitabat, Gallico et Britannico, ad
suos redux, Hamonense rursus lyceum adiit, praeter Gu-
lichium, Mommae sedulus auditor, quo praeside dispu-
tationem de vera satisf actione praestita per I. Chr. mense
ïebruario anni 1675 defendit, et conciouibus sacris habendis
exercere se coepit.

Colophonem vero tandem studiis academicis impositurus
l^ltrajectum ad Burmannum suum rediit anno 1676. Quo

et sequentis anni initio illic consumtis, Lugdunum Bata-
vorura denique sibi salutandum quoqae duxit, ubi aliquot
mensibus,cum florentes id temporis theologes Span hem in m,
Wittichium, Le Moyne et Hulsium audivit, tum
senem Abrahamum Heidan um, cui solus tunc relictus
suggestus ecclesiasticus, publice dicentem admiratus est,
Praecipuorum itaque, quos tulit illa aetas, theologorum
praeceptis ad sacram scientiam egregie institutus, inpatriam
rediit. Nec diu post ad Evangelii ministerium invitatus
est apud Colonienses. Sed vetuit morbus pertinax, quocum
per annum cum semestri fere conüictandum habuit, iis
obsequi.

Quo vero feliciter tandem liberatus, Dethmoldiae dum
respirans sibi studiisque suis vivit, optatissimum otfertur
munus ecclesiasticum apud egregiam principem Palatinam,
Elisabetham, Erederici infelicis Bohemiae regis filiam, Ab-
batissam Hervordiensem. Quo munere inde ab anno 1679
strenue functus est, ad mortem Elisabethae usque, quae
anno sequenti contigit.

Quo tempore Hervordiae exacto, vix ullum vitae suae
actum jucundius sibi fuisse testari solebat; per favorem
singularem Principis et accursum assiduum ad aulam ejus
virorum, natalium splendore, dignitate, doctrina et pietate
illustrium.

Abiens autem ita Hervor dia, sui jam denuo juris factus,
quum privatim aliquamdiu vivendum sibi esset, Bremam
se contulit; ubi, praeter alios cum piissimo Untereichio
consuetudinem junxit, et conciliatam dudum alibi cum
Cornelio Hazaeo familiaritatem contubernio semestri
continuavit et firmavit.

Olfertur vero ei ipso illo anno 1680 similis rursus sta-
tio, et qui dem eodem fere tempore duplex. Altera a Ser.

Principe Tarentiuense; altera ab Albertina Principe Arau-
sionense, Wilhelmi Prederici gubernatoris Frisiae vidua,
cui manus dedit, vixitque in aula ejus, modo Leovardiae,
aut Silvae Arausionum in Prisia, aut in Nassovia, prae-
conis sacri obiens partes, ad mensem usque Julium anni
Quo evocatus jam mense Aprili ad ecclesiam Da-
ventriensem transiit. Cui non tantum ipsi iuserviit, sed
et magistratuum auctoritate studiosae juventuti aureum
Cocceji librum de foeäere et testamento Bei explicuit.

Exacto hic triennio, contigit orbari mense Januario
1685 Academiam Trisiacam altero pliilosopho suo, post
Gravium sesquianno ante defunctum, Tobia Andraeae.
Quorum in locum quum alii duo desiderarentur, Petro
ßailio pbilosopho Eoterodamensi frustra invitato, ßöel-
lius, agente et bortante praecipue serenissimo Principe
Henrico Casimiro, et pristino generi philosophiae magis
^ddictus Joannes Eegius, idonei maxime visi sunt, qui
laboranti in hisce studiis academiae succurrerent. Sed
tergiversante Röellio, quia a se impetrare non poterat,ut
®acra castra Theologiae, quae per aliquot jam annos reli-
gionis et sacramenti cujusdam lege secutus erat, temere
desereret '); brevi post Theologica etiam professio, extra
'^rdinem tamen, ei demandata est, quae vero, antequam
inauguraretur, in ordinariam, illustrium procerum decreto,
commutata fuit.

Pacta est inauguratie una cum liautecourio et Regio,
öec non Corn. Eckio, eodem hoc fere tempore Juris Pro-
fessore creato d. XVII Junii 1686. A Röellio habita est
oratio illa inclyta de Religione rationali, quae deinde
«iisfiertationis forma annuis institutionibus Theologiae na-

turalis solebat pro norma et cynosura esse, et sexties typis
mandata est. Ornavit collegam Professorum ordo, ejus-
dem anni d. YÏLI Octobris, honore gemino Doctoris Theol.
et Philos. Atque ipse exornavit utrumque munus sibi
commissum egregie; cum docenda scientia oraculorum
scripturae sacrae, tum maxime novo fere instituto, quo-
tannis nempe tradenda uni versa Theologia naturali, qua
magnam sibi laudis famam peperit, frequentissima semper
usus auditorum undequaque ad Academiam illam tune
magno numero affluentium corona. Sed non diu licuit
ei hac frui fortuna, propter motas de his, quae docebat,
controversias.

Primo quidem de usurationis in rebus Theologicis, quem
Eöellius sagax Theologus et prudens scholae Cartesianae
philosophus inducere in animo habuit, et de quo, justo
liberius egisse visus in ipsa oratione inaugurali, imo jam
Daventriae notatus fuit, aucta Y illius argumenti thesium
publica defensione; invasio in eum facta est per latus dis-
cipuli et cognati sui Dukcri, ejusdem, cujus theses erant
illae Daventrienses, ab amplissimo TJlrico Huberio, in
ipso actu disputationis üukeri inauguralis philosophicae,
de recta ratiocinatione YIII Oct. 1686. Multae hinc in
Acad,emia turbae. Defendit autem Dukerum, uti V/ajenus,
qui tamen ipse admissam hic ab illo quandam impruden-
tiam juvenilem non dissimulavit; sic maxime cognatum
suum Eöellius. Sed et ipse necesse habuit tueri semet
ipsum adversus éditas ab Hubero positiones XII, de
Wajeni et Eöellii a vero hoe in negotio abira visis
hypothesibus. Tacere hoe instituit edito JUxamine Irevi
Positionum illarum XII, et Vindiciis illius examinis ^
oppositis stricturis ad illud Huberianis. Utroque scripto
ao 1687 luci dato, acerbissimo et animum prodente exul-

ceratum, quem et non minus ostendunt nimium cffreni
ifflpotentia Dukeri Bissertaüones d^iae apologetieae, alia
hac occasione édita. Secuta haec mox eodem anno
Hüberi Praesenptione contra Vindicias, conquievit qui-
•^ßm Iis, publica intercedente Procerum auctoritate, in
■^cademia. Conquievit quoque eadem auctoritate apud
lt;^oetus ecclesiasticos; moto jam a classe Leovardiensi de
hisce gravamine, ut dicitur, apud Sjnodum Frisiacam.

non aeque sopire potuit apud socias civitates, in
quibus Ultrajectina, excitata scriptis jam editis Witsii
Leidekkeri et Vriesii ansam dedit edito adhuc
Grisberti Cocquii Examini XII Asserüonum de rationis
i^fi, religione Christiana, a tribus Theologis Academiae
^Psorum approbate. Ultr. 1687. Mansit similiter in Hol-
^andia, et apud sjnodos Belgii reliquas, controversiae me-
moria. Praesertim quando ex hoe erroris principio ac fonte
Maxime fuit crédita promanasse, ab ecclesiae secundum S.
^cripturam doctrina abiens, prodita non ita diu post viri
Glarissimi sententia altera, plurimarum apud nostrates tur-
^ï'um ansa. Erat haec de aeterna generatione Filii Bei a
^atre Cui juncta altera de morte jidelimn temporalis
îium pro residuo iis poenae pecca.ti habenda ab a®, 1689
^'^i'iptis amoeboeis inter Eöellium et Vitringam gesta.

oellius afBrmabat, dicens : Nihil, si scripturae et expe-
^^eiitiae credimus, certius quam afflictiones et mortem tem-
Poralem esse peccati poenas, quae justitiae divinae satisfit

Hissertatio epïstolica ad Cl ülr. Huberum, 1687.
^ Disg^ Theol. de motis nuper in Frisia coniroversiïs super auctoritate
• ad virum ampl. Huberum. Goesae édita.

Cui Vitringa metuens ne ita Christi satisfaction's valor
imminueretur, has tres theses opposait : lam Christum domi-
num satisfecisse justitiae Divinae pro omnibus electorum
peccatis. 2am. Ac proinde eos liberare ab omni peccati
poena. 8»™. Et per consequens etiam a morte temporali,
quatenus illa censetur esse poena peccati.

His Eöellius exerceri coeptus est incommodis; cetera
multa cum laude et applausu auditorura docuit ad annum
1704. Quo, allecti ejus fama ültrajectini, desiderato
nuper frustra magno Vitringa, luculentis et maxime ho-
norificis conditionibus ad Cathedram Theologicam Academiae
suae eum evocarunt d. XT Junii. Quam, dimissus a Pro-
ceribus Franequeranis d. XX ejusdem mensis, publice obiit
d. XXII Septembris, oratione de Theologia et Theologiae
supranaturalis prae naturali praestantia. Ornavitque hanc
cathedram sedulo, eademque qua IVanequerae nominis sui
existimatione.

Sed loco tranquillitatis, qua, postquam deferbuerat, qua
agitatus erat, tempestas, uti in Erisia potuisset, multam
hic assidue conflictandum habuit cum molestia, quam non
poterant non creare assidui de hypothesibus suis motus
in terris vicinis, ipsaque multorum quibuscum vivendum
erat Ultrajecti invidia. Tutum ipsum a publicis duntaxat
disceptantium insultibus, praestitit illic Procorum decretum,
Erisiaco simile. Dicere etiam hic non raro solebat pro
concione, officium hoc praeconibus sacris, ubi requirebatur
lubenter exhibens. Quorum et in Presbyterium aliquando
allectus fuit, non minus quam Eranequerae, ubi et ecclesiae
Valonicae et Belgicae, atrjue huic quidem bis, hoc titulo
adsedit; bis quoque ejus nomine ad synodum Erisiacam
delegatus. Eectoris Academiae Eranequerae munere aquot;. 1700.
Ultrajectinae aquot;. 1706 functus est. Attigerat annum aetatis

suae sexagesimum quartum, quum, alacriter ad finem per-
ducto laborum academicorum circulo annuo, ineunte mense
Julio ao. 1718, eodem die, quo tristem de obitu aestuma-
tissimi affinis sui Henrici Hoppii, societatis Indicae
apud Amstelodamenses Directoris, acceperat nuntium : le-
talis ipsum, vigente liaetenus et vegeta usum senectute,
invasit morbus. Qui, quum multum remisisset, ac profli-
gatus jam propemodum videretur, triduo post Amsteloda-
Qium se conferre non dubitavit. Ubi vero mox recrudescens
öialum adeo brevi aggravatum est, ut die dicti mensis IS^o
succumbens, placida morte animam Deo suo redderet.

Quod ad vitam privatam et domesticam attinet, in ma-
trimonio habuit ab eo tempore, quo Franequerae sedem fixit,
Corneliam Bailli. Haec eum numerosa prole beavit.
Erant enim liberi novem; quorum tres aetate prima de-
cesserunt; sex patri superfuerunt; in quibus Joannes
Al exander. Juris civilis Professor, Dionysius Andreas,
Theologiae et Philosophiae doctor, apud Daventrienses Pro-
fessor, et Wilhelmus, Anatomes Professor.

Hujus magni viri, prudentis philosophi, sagacis theologi
ßiemoriam multi litibus servarunt agitandis, multi pio
^■oluerunt animo.

Est etiam hujus loci commemorare judicia virorum do-
^torum de Eöellio, quae, salvo dissensu in hypothesibus
^Psi privis, fuerunt honorifica. Inprimis laus ei tribuitur
Altingio magistro in Academia Groningana, qui in
®pistolis ei missis maximi eum facit ').

Ita et ä Marek : //In variisquot; inquit, //academiis
laude versatus, et ad Evangelii ministeriura in aula

primum gemina Principali, dein in splendidissima ecclesia
Daventriensi, admotus, famara sibi haud vulgarera ingenii,
doctrinae, facundiae et modestiae acquisiverat, quod efîecit
ut magno in ipsum affectu viri celebres ferrentur, et ad
praeclaram in illustri academia stationem vocaretur.quot;

Salomo van Till : //Est amicus nosterquot; inquit,
//philosophus subtilissimus, multaque habet cognitu utiliaquot;
(in diss. nimirum de rel. rat. de qua hic sermo) ; //licet,
salva amicitia, etiam intercédant, quibus caîculum nostrum
non adjicimus.quot;

Ludewig quamvis errorem de generatione Eilii ex
dogmate Car tes ii de clara et distincta perceptione, norma
veri, fluxisse contendat, eum dicit virum ingenio acutum,
judicio acrem, in dicendo promtum, suavem ac facilem.

Moshemius •'), qui eum Cartesianorum Theologorum
in Belgio caput habet, virum inprimis acutum et perspi-
cacem.

Ypey haec de eo scribit : //Servus et assecla prae-
ceptorum non fuit, ipse libéré inquisivit. Liber fuit in
cogitando, generosus in proferendo, ut ipse dixit in diss.
de rel. rat. Non acquiescera in aliorum scitis et placitis,
sed causas rerum indagare, hoc demum generosi pectoris,

Non ego sum veterum, non assecla, amice! novomm.
Seu Yetus est, verum diligo , sive novum.

Postquam Röellius professor in academia Franequerana
erat creatus, mox viri promulgabatur animus in opiniones
singulares nimis pronus, patens inprimis ex Oratione de
Religione rationali, qua de re motus publicos eosque graves
ortos fuisse, paucis supra notavimus Cum vero ex
discipulis disceret collega ejus Campegius Yitringa,
doceri in illius scholis, quae cum doctrina ecclesiarum non
facile componenda sibi videbantur, illius opinionibus con-
tradicendum esse putavit. Itaque Röellii nomine dissi-
mulato, disputation! cuidam habendae subjecit has theses,
a quibus ut ajebat in ecclesia reformata sine scandalo

recedere nou licet: I. Piliura, secundara personam s. s. Tri-
nitatis, ab aeterno a Patre esse genitum. II. Hanc esse primam
et praecipuam rationem, quod secunda illa Persona s. s.
Trinitatis dicatur Pilius. Quas ad se spectare observans
Eöellius, post biduum edidit: Theses Theologicas de gene-
i^atione Mlii^induUtalae apudreformatosveritatis, defenden-
a.d. IX Mart. 1689, quibus sententiam suam declarabat.

Cum vero contra has a Eöellio defendendas theses se
in academico Senatu opponeret Vitringa, concessum
quidem primo fuit, ut defensio ilia procederet, sed nonnisi
parte suffragiorum majore, et postquam ipse manu sub-
®cripsisset, se per generationem praeter coëxistentiam in-
telligere mod um aliquem ineft'abilem, qui dicatur Filiatio ,
qua Pilius est a Patre et ex Patre; sano tamen sensu, ne
Verba a et ex indicent causam efficientem et causatam aut
ïïiateriam, sed ut dsonpsTiamp;g intelligantur; quin et adjecisset
Hautecour prof. Theol., se non impedire quo minus
theses ventilentur, in eum scilicet finem ut possit omne
Scandalum removeri ex non satis intellecto scriptoris sensu,
sic locus dari explicationi dubiorum, quibus merito
^rgentur theses, ea lege atque conditione, ut Eöellius
in serie disputationis palam apud omnes profiteatur id
quod peculiari suo scripto in academia sua firmavit die
ÏX Mart. 1689.

Eodem anno Vitringa eum oppugnavit Bisputatione
Theologica, qua theses de gen. Filii a Patre examinantur.
^oellius indignabundus Vitringae reposuit Bisserta-
itonem Theologicam de gen. Filii, qua suas de ea theses
P^enius explicat et contra clarissimi viri Campegii Vitringa
^'^jectiones defendit 1689. Ejusdem auni spatio rursus
Prodiit Campegii Yitringae ; .iË'^i^MS disputationis non
pridem a se habitae de gen. Filii, in quo jidem eccle-

siae de hoe arliculo porro adstmit ex verho Dei, eandemque
tuetur contra dissertationem Uli novissime oppositam. Anno
insequenti Eöelliusnbsp;in lucem Qâiàii dissertationem

Cum vero per has dissertationes lis in dies cresceret et
latius disseminaretur, visum fuit Wajeno, simul cum Hau-
tecourio, consilium hoe proponere Senatui academico XII
Dec. 1690 : //Ante omnia a cl. Eöellio petendum esse,
//ut signata manu declaret, se amplecti et tanquam ortho-
//doxos i. e. ex verbo Dei in ecclesia receptos, profiteri
//articulos sequentes I Deum essentia unum esse atque
unicum. II Deum esse trinum personis. III Ilias perso-
nas ab omni aeternitate esse a se invicem distinctas, ut
una persona non sit altera. lY Hanc distinctionem esse
peculiarium relationum illarum triam personarum ad se
invicem, ut et denominationum, quibus ad nos erudiendos
in sacra scriptura insigniuntur : easque relationes in di-
vinis antecedenter esse ad omnem oeconomiam. Y Earn
personam, quae Pater est, non potuisse esse earn, quam
Eilium nuncupat Scriptura. //Quo pacto ille quidem pro
//orthodoxo hac in parte haberi posset ac deberet; attamen
//et praeterea rogandus videbatur, ut quod de generatione
//Eilii singulare docuit silentio premat, neque deinceps
//denuo doceat, multo minus discipulis inculcet, sive ore
//sive calamo, directe aut indirecte, quod si promiserit,
//pacis in eo studium laudandum esse : sin minus, censere
//se, a senatu ipsi injungendum esse silentium, addita in-
//terminatione, ceteroquin totum negotium, uti lex jubet,
//delatum iri ad illustres ordinum deputatos, addita sup-
//plicatione, ut ipsi pro suprema sua auctoritate dictum
//Eöellio Silentium velint imperare. Interim se, ambos

''ejusdem facultatis professores, declarare, nunquam se de-
'/situros eandem docere atque inculcare veritatem, quippe
quot;bene persuasos, omnes illos loquendi modos in sacra
'-'scnptura de ea re usurpatos id significare, quod Tilius,
quot;licet sit ejusdem, cujus Pater, et essentiae et aeternitatis,
quot;certa tamen ratione, quae sibi ineffabilis est, sit a Patre,
quot;modusque ille generatio dicatur.quot;

flacuit hoe qnidem academico Senatui, Röellio vero
Vitringae displicuit; dato tamen his adhuc deliberandi
spatio aliquo et novo rursum die XIV Jan. 1691, post
qiiod elapsum XV Jan. res eo perducta fuit, ut Köellius
ïogatus quid tandem apud se constituisset, declaraverit,
se omnibus rite perpensis, consilio Senatus et facultatis
Theologicae obsecuturum, tantumque libenter daturum paci
ecclesiae et commodis academiae, ut et propositis a facultate
articulis, quod ex animi sententia facere posset, subscri-
ticret, et commendatum a Senatu silentium amplecteretur,
adeoque in se susciperet atque promitteret, se quod de gene-
ratione PilüDei peculiariter sentiret, neque publice, neque
Privatim amplius traditurum, neque etiam editos hac de re
ibeilos clam palam ve recudendos curaturum etc. Qua in re
non modo Wajenus et Hautecourius, sed et cum his
reliquus Senatus acquievit, dissentientibus tarnen Vitfringa
et Uegio. Subscripsit -^Ö^Win^ ArücuUs a viris BD.van
er Waayen et de Hautecour propositis haec : gt;,ut promisi
mbscriboet silentium, rccipio,sperans fore ut posthac ifan-
mlh mthz liceat demandato miki munere fungi, et in Us
O'Hmescant, quibus pax non minus quam Veritas cordi est^
Ahquot diebus post, ex decreto Senatus etiam Ordinum
^miae deputatis libellus supplex aEectore Magnifico Ehen-
e r d 1 o et H a u t e c O u r i O est oblatus, quo decreti confirmatio
«gabatur, cum spe fore ut etiam classes, inprimis Prisicae

ill eo aequiescererent. Ordines illi approbarunt XXYIll
Apr. 1691, mandantes simul Eöellio serio satis : //ne,
//quamdiu in academia sua maneret, sententiam suam de
//gen. aet. Pilii Dei ore aut scripto porro doceret, aut
//spargeret inter discipulos vel auditores, sive in collegiis
//privatis, sive in publicis lectionibus aut concionibus, se-
//cundum a se facta promissa et subscriptionem praedicto-
//rum articulorum.quot; Ab altera parte noluerunt rem banc
ab aliis sive personis, sive coetibus ecclesiasticis in sua
provincia tractari, ad pacem promovendam et scbismata
avertenda. Inprimis postquam Eöellius a®. 1691 edidit
sermone vernaculo : Brevis et simplex narrcdio coniroversiae
de generatione Filii : et Vitringa ei opposuit : Brevis
expositio fidei ecclesiae communis de generatione Filii.

Decretum vero ordinum non ubique vim habuit. Eintius
Meilsma enim, antistes Boxumanus parum observans
illud, hac de lite scriptum obtulit classi Leovardiensi, quae
illud approbavit, typisque mandavit. Ordines hoc agendi
modo irati arcessiverunt utrumque scripti judicem Gellium
et Eeddingium, eosque acriter sunt adhortati. Meils-
mae scriptum fuit oppress um.

Mortuo Eöellio, rogante Synodo Omlandica, Antonius
Driessen Professor Theol. in academia Groningana a». 1720,
dedit : Specimen de sententia ecclesiae recepta, et illa viri
professoris E ö e 11 i i, (^e generatione aeterna Filii a Faire
Petente, a». 1723, Synodo Hollandiae Australis a Pro-
I'nbsp;fessoribus Lugdunen si bus, ut publico scripto sententiam

suam de pondéré et detrimento opinionum damnatarum
Prof. Eöellii declararent, atque sic ecclesia Belgica tota

videret, opiniones has nequaquam tam exigui essemomenti,
nee ut tolerabiles posse spectari, tandem editum est Judicium
^Gclesiasticum, quo opiniones quaedam. cl. H. A. Eöellii
^ynodice damnatae sunt, laudatum a Frofessorilus Lugdimo-
^atavis, id temporis Joh. à Marck, Eranc. Eabricio,
Joh. Wesselio, Taco Hajo ab Honertio. Quod quin-
qiie absolvitur capitibus. 'Primum tractationis hujus totius
occasionem historice docet. Alterum de rationis magisterio
in religione agit. Tertium dePilio Dei ejusque generatione
exponit. Q,uartum de fidelium morte et malis temporalibus
•ïisserit. Quinto denique de aliis opinionibus quibusdam
peculiaribus quaedam adjunguntur ').

Omnes illas recitarequum nullius esse momenti mihi videa-
tnr, praecipuas tantum commemorabo, incipiens a Synodo
Tïajectina a. 1689, quae art. XXI et XXII coepta est
serio contra Eöellium agere. In Synodo Schiedamensi
1691, ad gravamen classis Schielandicae art. XXIV,
constituti sunt, ex correspondentibus G er bran dus van
Leeuwen ex synodi deputatis, Cornelius Bosch
atque ex classibus Jac. Triglandius cum Joh. Te-
xeho qui in Eöellii causam omnem diligenter inqui-
rerent, et de ea ad ipsam synodum referrent. Excerpta

dederunt ex ipsius editis dissertationibus, spectantia : 1. ad
abusura rationis in mysterio revelato; 2. ad generationem
Filii aeternam atque naturalem a Patre; 3. ad impugnationem
fidei communis in isto capite : suum hoe addentes judicium :
//Positiones istas ex perniciosissimis principiis profluentes,
//quae totum mysterium pretiosissimae fidei subvertant, ju-
//dicamus in sequelis suis perniciosissimas, et plane adversas
//Sancto Dei verbo et doctrinae reformatae, prout haec spe-
//ciatim comprehensa est Confessione Belgica et Catechismo
//Heidelbergensi, ex animo optantes, praedictos libros nun-
//quam in lucem esse emissos, nec exstare adeo. Quapropter
//et valde laetamur de provida cura ordinum deputatorum
//Prisiae, ad sententiis tam noxiis obsistendum. In quorum
//judicio quatenus res illio est domestica inter professores
//duos, non solum lubenter acquiescimus, sed et judicamus
//qiiod cum justa imitatione zeli ipsorum pii oporteat hic
//quoque curare, ne memorati //errores in ecclesiam intro-
ducantur. In quam rem existimamus decere, ut studiosi
//omnes, ab academiis venientes, praesertim autem ex Yiri
//istius disciplina prodeuntes, in examinibus explorentur de
//istis positionibus, nec admittantur ad conciones publicas,
//nisi post declarationem, se omnes istas et singulas posi-
//tiones toto corde rejicere, atque illis se veile opponere.quot;
Quae ipsa synodus mox cum gratiarum actione approbavit.

Insequenti anno in Synodo Gorinchemensi art. TV, sen-
tentiae Röellianae, //cum detestatione fuerunt rejectae,
//cum laudato ac celebrato, optimo, necessario et prudenti
//decreto provisionali adversus perniciosas theses Synodi
//Schiedamensis, quod fuit medium ad malum, gangraenae
//instar serpens, in ortu suo cohibendum, et veritates
//Catechesis et Confessionis Verbo Dei nixas contra omnes
//infractiones tuendas.quot; Porro temporarium decretum in

r^rpetunm est mutatum; quo adeo omnes jussi sunt qui
Faeparatorium vel peremtorium examen subirent, theses
'oe In detestari, rejieere et viribus omnibus se iis expo-
ûp. Serio commendatum est mittendis correspondentibus,
« similem curam apud alias urgerent Synodos Belgicas;
nec non Synodi deputatis ut ejus dissertationum rogarent
Ji^ppressionem. Iterum ao. 1693 in synodo Brielana art.

conclusum est, serio esse vigilandum contra istos erro-
nés et constituti sunt. Joh ab Arrel, Alb. Westerhof,
oh. Texelius, Costerus, Henr. Troje, übelman et
ut deputati synodi Zevenhoven, Petr. Texelius et
Jac. Plancius, qui articules conciperent, ubique apud
examina praelegendos per modum formulae communis. Qui
öiox a synodo approbati fuerunt sequentes :

I. An in rebus ad divina mysteria spectantibus non
eneamur credere, nisi quorum ex proprio ingenio concep-
tnm possimus formare?

II- An s. scriptura secundum hanc regulam exponi
possit sine infinitis torsionibus verbi divini, atque ever-
sione fidei nostrae sanctissimae?

^11' An speciatim hoe aptare liceat ad caput de aeterna
ac incomprehensibili generatione Pilii Dei ? An doc-
^ina divinae generationis Pilii Dei a Patre in s. scriptura
^^»icognita sit? l. An per aet. gen. Pilii a Patre intelligi
ebeat coëxistentia Pilii cum Patre ab aeterno? c. An
S^ii- Eihi a Patre constituenda sit in destinatione ad mu-
^J^uediatorium et manifestatione in omni gloria sua?

• An stante sententia ecclesiae satisfieri non possit
^ontradictionibus adversariorum veritatis ?

• An non promittas et testeris, te omnes dictas
^^ rodoxas positiones et earum quamque siiigulatim corde
^^ 'ïetestari et rejicere iisque velle obsistere?

Perinde a®. 1694 in synodo Hagana art. IV, commendata
fait vigilantia contra Bo ell i urn, a«. 1695 in synodo Woer-
dana, et continuata in Yselsteiniana et Bredana 1696 et 1697,
sopita autem fuit in synodo Dordracena a®. 1698 : manente
tamen semper zelo pio contra theses EÖellianas his et
sequentibus annis, ut apparet ex synodo Goudana 1701,
ubi ejus dissertationes Philosophicae examinatae sunt
Ex quo examine statutum quod Eöellius Mem suam non
praestitisset, sed publico scripto repetiisset damnatam de
generatione Pilii doctrinam. Unde decretum secutum est

Synodi Gelricae et Prisicae universe mitiores fuerunt,
inprimis Ordinum decreto. In Zelandia autem acriter contra
eum actum est; quod ex eo efSci potest, quod Zelandici
ab omni re heterodoxiam redolente aversarentur, et Wa-
j en us, qui, dum fuit antistes Medioburgensis non bona
usus fuit fama, ejus esset amicus. Praeterea omnia severi
fuerunt Voetiani membra classis Walchricae. Haec a«. 1693
cuivis novo membro quinque articulos subscribendos pro-
posuit, quorum in secundo Eöellii doctrina rejiciebatur.
Concionibus vero S^e Sept. et l-^e Decemb. 1701,examims
regulam classis illa statuit quaestiones cum responsis Sep-
tem, quae praelegendae erant candidatis post examen et

I.nbsp;An ex animo credis Jesum Christum unigenitum Dei
Klium esse, solum secundum naturam divinam? Eesp.
Afürmando.

II.nbsp;An agnoscis hujus filiationis aliud fundamentum,
quam aeternam et incomprehensibilem ejus a Patre gene-
rationem? Eesp. Negando.

1) Diss. Phil, edidit Koellius de Theol. Naturali duas, de Ideis
imatis unam. 1700,

^ III. An per hanc generationem intelligis nativitatem
^^ Patre, clistinctam a nativitate ex Virgine Maria, qnam
praecedit tanquam aeterna, uti haec in nostra Confes-
«one, Gatechesi et formulis consensus proposita est? Eesp.
Affirmando.

datam ^^ rejicis expositionem generationis illius
am a Prof. Röellio, secundum quam consistât in
Paeordmatione ad munus mediatorium, in excitatione ejus
in suscitatione ejus ex mortuis et in in-
■^oductione ejus in gloriam ? Resp. AflBrmando.

• An promittis ergo, ore et re, tam publice quam
Privatim, opinionibus talibus te opponere, atque ortho-
«^am propagare et tueri? Eesp. Affirmando.
Rione' ^^nbsp;^^^^ propositum est, aversari opi-

Spi^tlTquot;quot;quot;' ^^^ mysterium, quam iilud exitus
eapu^^nbsp;impetere per rationis dictata, dicentes

sie enervare dicta scripturae
rarumque formularum Unionis ? Eesp. Affirmando.
^^u^a ^^ contingeret, ut in dubitationem aliquam
•iissemi^naTr^'^^nbsp;incideres, an promittis ante ejus

reformatae^ it^ §®i'ere, ut publice cum doctrina ecclesiae
maciae i , ^ conformem praestes, vel in casu contu-
Cumnbsp;censurae submittere ? Eesp. Affirmando.

annon quot; ' classium deliberationem missum fuit,
essetnbsp;'^^itatam stationem major contra errores cura

constitutio vêtus. Denuo vero repetebantur querelae de
non praestita fide in synodo Woerdana 1706, et Leerda-
mensi 1707. Per delegatos igitur in eas inquisitum est,
nullis autem convincentibus argumentis repertis.

Cum in synodo Bredana 1708 relatum fuit, Röellium
fidem praestitisse et porro esse praestiturum, in synodo
Gorinchemensi a®. 1714 tandem correspondentes Gelriae et
Trajecti petierunt ut nomen viri in posterum ex actis
omitteretur, addentes, articulum tamen esse concipiendum
quo diligens vigilia commendaretur contra theses ejus he-
terodoxas. In synodo autem Brielae ao. 1715 habita deletio
illa est negata, quamdiu ipse vir persisteret in opinionibus
pravis. Quae negatio iterata est Woerdae 1717, et Burae
1718,

Neque Röellii mors finem imponere potuit vehementi-
bus illis damnationibus et vigiliis, imo augere timorem
videbatur; in synodo enim Bredana a. 1719 statuebatur ut
novae fierent oppressiones, cum periculum nunc majus esset
quam unquam; ita etiam in synodo Dordracena 1720.
Repetita est in synodo Delphensi 1731 negatio Röellii
nominis delendi, quin potius commeiidante majorera zelum,
et mandante ut nec studiosi, nec S. S. Min. Candidati
essent admittendi ab academiis Ultrajectina et Groningana,
nisi in testimoniis scriptum esset declarationem secundum
articulos conceptos ab ipsis esse factam. Nam si sententia
viri cum ipso esset mortua, tuto nomen ejus potuisset
deleri, nunc cum contrarium obtineret, minime.

Sic ecclesia Belgica per amplius triginta annos turbata
et agitata fuit, litibus et condemnationibus, originem a
viro ducentibus, ingenio claro, corde in veritatem prono.
Cujus age! sententiam audiamus.

Sententia Hermanni Alexandri Eoellii de aeterna
quot;generatione Filii Dei a Patre haec est : Focibus Filii et
denerationis significatur in empJiasi : qnocl Filins sit ve-
et aeternus Bens, perfectissimam Tialeat cum Patre
O'tufaQ vere divinae communionem, Uli ab aeterno coëx-
gt; et in tempore suam et Patris gloriam ac divini-
a em operibns maximis demonstraverit et ut Deus in carne
^anifestatus sit illustrissimo modo ').
^ Hanc sententiam exponentem et defendentem eum ipsum
mtroducam, ita procédons, xxi primo, de causis quae eum
induxermt ut a recepta ecclesiae doctrina recederet, agam;
e_ov,ndo de s.gnificatione vocum Pilü et Generationis; ter-
'O de ejus sententiae cum sacrae scripturae doctrina con-
ensu; quarto, de sententiae orthodoxia; quinto, de expli-
atione locorum vulgo hoe in dogmate adhibitorum.

Nihil magis, sic Eöellius, eum natura creaturae ratione
praeditae ejusque officio convenit, quam examinare omnia,
et nonnisi dare et distincte perceptis assentiri, ejusque
ego semper indoiis fui, ut eorum quae affirmarem aut ne-
garem, rationem mihi constare voluerim. Hoc sedet semper
fixum animo, nulli, nisi Deo, per rationem aut revelationem
manifestanti, indubiam fidem adhibendam esse, sic ut ne
unionis formulae et confessiones quidem ullam habeant
obstringendi ad fidem auctoritatem, nisi quam illis conci-
liet accuratus cum ratione et revelatione consensus. Meam
igitur de aeterna generatione sententiam non tantum for-
mulis in ecclesia reformata receptis, sed rationi etiam et
revelationi conformem esse oportet, quia altera alterius hic
poscit opem. Quis enim cum ratione animum induceret
credere, tres esse personas vere distinctas et divinas, nisi
Deus hoc ita revelasset, ut de sensu et divinitate ejus
verbi,certis postjustum examen argumentis constare queat.
Hoc autem in homine fit per rationem, cujus circa revelata
maximus est usus. Quamquam enim multa revelata captum
nostrum superent, indubitatis atque evidentissimis rationis
dictatis contraria esse nequeunt. Nihil enim verum, nedum
divinum esse potest, quod cum innatis et communibus
notionibus, atque adeo rationis dictamine pugnet. Quo-
modo enim ob ejusdem Dei auctoritatem contraria, tan-
quam utraque vera credi simul possint? Potest revelari
quod rationis captum superat. Attamen an et quid reve-

Saturn a Deo sit, rationis est dijudicare, atque adeo eo
seusu,^ fides ipsius Trinitatis, aliorumque mysteriorum
rationis^ judicio niti, atque adeo rationalis esse debet.

evelationis et rationis mutua est opera. Illa viam salutis
manifestât et signât : haec quaerit, explorât et a deviis
ishnguit. Illa mandata et placita regis promulgat, haec
sigillum regium et legum sensum humiliter lustrât et ri-
matur, comparata ad obsequium, modo de voluntate regis
constet Accurate igitur cavendum ne id Deum revelasse
ettiore credamus, quod non revelavit. His' ad causam
nostram applicatis, revelatum est tres esse divin as personas
vere distinctas et perfectissimo modo unam. Omnis autem
distmctionis et unitatis ratio, neque revelata est, neque
igitur Clare et distincte percipi potest. In illis igitur
subsistendum, donec Deus et reliqua revelet. Ecclesiae autem
jctrinae hodie vulgo receptae ratio répugnât, quia aeternus
^^se Deus et genitus, quia a se esse et ab alio sibi contra-
icuut, neque iu verbo divino haec doctrina est fundata.

ego ab ea recedendum esse mihi putavi, et dum
^ quot; .]us sibi sumunt explicandorum trium personarum no-
®inum idem ego mihi vindicavi jus in exponendis vocibus
nn Generationis, similium. Re diu multumque pensitata
dixi, quod maxime videbatur cum dignitate personae
yere divmae et vera Deitatis idea convenire, sperans fore
ut Ita meliora ad profligandos istos arma praebeam, Soci-
n anos et Ananos, ii.q.e s. s. Trinitatis hostibus ansam
P aecidam cavülandi, qui Deum genitum, non esse Deum
eternum et independentem, neque adeo Deum verum et
^mmum dictitent. Harum igitur vocum significatio ita

Secunda s. s. Trinitatis persona in scriptura Pilii nomine
notatur. Ille enim, qui Mlius vocatur, ac genitus et datus
dicitur Ps. II : 7, a Sam. YII : 14, Prov,XXX:4, Jes.
IX: 5, idem est, qui h viog tov Qsoü dicitur Matt. III : 17,
Hebr. I,cui illud nomen xaz s^oj/jv competit, quare aliis locis
6 ïS'ioç Kom. YIII:33, ixovoyevrjç Joh. 1:14, Tiparàroxoç,
Hebr. 1: 6 audit. Prima vicissim persona Pater ejus; et Pater
proprius vocatur Joh. V : 18. Quod ad voces Pilium, Patrem,
generationem attinet, earum in usu communi et in scriptura
significatio facile cognosci atque ostendi potest. Filius dici-
tur, qui eandem ab alio accepit naturam per generationem
naturalem. Pater qui ita eandem naturam alteri commu-
nicavit. Praeterea in usu communi significatione impropria
occurrunt. Scriptura etiam eas proprie et improprie usurpât.
Pater est Deus, quia omnia hominibus largitur : vitam, imagi-
nem suam. Patrum nomine ii insigniuntur, qui vel auctores
sunt alicujus rei, vel aliis amore aut beneficiis patres se
praestant. Pilius improprie dicitur adoptatus, praeterea
filii prophetarum, apostolorum. Sic etiam voces generare,
et generari, proprie significant ex se aliquid ejusdem
naturae per generationem producere, aut ita produci. Im-
proprie similitudinem indicant aliquam per regenerationem
Joh. 1:13, 1 Cor. IV: 15; facere ut existât Gen. 11:4.
Praeterea quidquid molesto labore aliquis consequitur Ps.
VII : 15, Jes. LIX : 4. Tandem uno loco Prov. XVII:
17, nasci vel generari, manifestari significat, ubi : Frater
in angustia nascitur hunc sensum habet: ut frater probatur,

Nunc perpendendum erit quo sensu, utrum proprio an
improprio hae voces de prima et secunda Trinitatis persona
usurpentur. Necesse est igitur ut personae vere divinae et
generationis proprie dictae ideae inter se conferantur, ut appa-
reat an conciliari possint, sin minus, ratio denominationis
intelligenda est. Idea generationis est idea productionis rei
®ittiilis, in qua haec accidunt: transitus a non esse ad esse;
generans genito prior est; in illo activa, in hoc passiva
P^tentia; in utroque aliqua mutatio; in generante actus
^eluntarius; materies et semen ex quo gignit; in genito depen-
d^ï^tia a generante. Quae omnia cum Naturae divinae natione
P^gnant, quae summae et absolutae est perfectionis, rei a
et peY ge necessario existentis, neque mutationem pa-
rentis. TJnde sequitur divin am personam non posse proprie
^^ genitam esse. Hoc intellecto Theologi semper docuerunt
generationem illam esse hyperphysicam, a qua omnia ilia esset
^e'^iovenda. Et quando optimi quique nostri Theologi ') ab
parte xhv mzoOsoxYixa. secundae personae defenderunt,
altera tamen ad tuendam hypothesin de generatione ilia,
®^ondam qua Deum a se esse, non vero quaEilium et personam
roiarunt; cujus sententiae sensum ego intelligere nequeo.
^^ Igitur vocibus Patris, Filii, Generationis secundum
°giam fidei et scripturarum intelligendum est? Nam
^^^-^rpatae avöpwTOTcaScö;, SeoTrpsTroos explicandae sunt Nihil
^^bis obvium est, quam voces Patrem et Eilium pro mu-
^ se invicem ajiazi innuere communionem ejusdem
pro ^^ communionis per metonymiam antecedentis
consequenti, manifestationem sive demonstrationem.

Haec sententia, nisa veritatibus e scriptura notis, est
simplicissima, nulli erroris periculo obnoxia, oxthodoxis- \
sima. Hisce enim nititur, secundam personam esse verum ;
et summum üeum, independentem in existendo etoperando,
aeternam et primae coaeternam, aequalem tandem illi, quoad t
omnia quae ad summam perfectionem requiruntur, et quia j
semper Theologi a proprio recesserunt significatu, ut apparet i
exlitibus cum Arianis et Socianis, ego simplicissimam
impropriarum sumsi, quae vero öeoTrpeTr«? est, et Trinitatis
hostibus ansam cavillandi praecidit. Hoc enim intelligi
potest, eum qui improprie Filius et genitus dicitur, quia
per eas voces naturae communio aeterna et publica ejus
manifestatio significatur, eo ipso summum et verum Deura
esse.

Haec coëxistentia vero personarum distinctionem et cha-
racteristicas proprietates non tollit. Tres sunt, hi tres
unum. Aliaque qua premi videtur difficultas, si numero
tantum differant, Patrem Pilium dici potuisse, non video
quid molestiae pariat, si aequalem prorsus habeant perfec-
tionem. In oeconomia enim, in qua modus illius communionis
manifestatus est, singularem cr^sciv habent.

Ad hunc consensum demonstrandum, quod nomen Pilii
attinet, conferantur Matth. XXVIII: 19 et IJoh.Y : 7. Qui
apud Matth., Pß^er, Filius Spiritus sancttis dicuntur, apud
Joh. Fater, Verbum, sive Sermo et Spiritus sanctus audiunt.
Quis vero ambigere potest, Sermonem vocari secundam
personam propter oeconomiam redemtionis, ut Cocceji

Verbis utar : Bermo est ea persona, cui cornpetit loqui quae
iionnisi Deus loqui potest, et qui locutus est cum Patre, quid-
qiiid locutus est Pater, et in quo et propter quern Deus
est locutus, et potenti suo verbo operatur omnia, nominatim
•^iijus alloquio, sponsione, intercessione electi vivificantur
sustentantur '). 8erm,o vocatur secunda persona, quia
Trinitas per eam se et virtutes et gloriam suam manifestat.
Quando scriptura voces Pilium et Sermonem alternat, nonne
licitum dicere nomen Pilii ad oeconomiam spectare. Prae-
terea nomina Christus, Hex Israelis et Filius Dei permu-
tantur Matth. XVI: 16. Joh. 1: 50, Joh. XI : 27, quorum
^Uo priora manifeste ad munus mediatorium respiciunt. Tan-
^em in Novo Poedere tota Mediatoris personaPilius Dei voca-
tur, non tantum quoad naturam divinam, sed Deus manifes-
^atus in carne, cf. Matth. III : 17. Matth. XVII : 5, et inprimis
^arc. XIII : 32. Insuper inspiciendus est locus Joh. III :
seqq. ubi nomina Pilius Dei et hominis inter se mu-
tantur; unumquodque igitur Mediatorem indicet necesse
Denique inprimis urget Ep. ad Hebr. cap. I ubi
^ocet apostolus duo haec significari Pilü nomine : 1®. na-
turae divinae communionem et dignitatem; 2quot;. ejus per
^Pera et honorem oeconomicum demonstrationem sectt. 1,
3, 8, 9. Pilius Dei vocatur, quia verus Densest, sectt.
^ero 4, 5, 6. coli. Ps. II : 7, 2 Sam. VII : 14, facta est
®®euuda persona Pilius atque ita genita, quando post exina-
^^tionem per assumtionem formae servi, iterum superex-
^'tata fuit. Quod glorificationis tempus ex mea sententia
tö hoäie, Ps. II indicatur, et generatio, quae illi tempori
'^'^nvenit, demonstratio est verae Deitatis, ut Paulus docet,
^om. 1:4, etiam Act. XIII: 32 — 35 Psalmum secundum

de glorificatione per resuscitationem interpretans. Unde
elucet nomen Filü explicari posse, imo explicandum esse,
per naturae communionem et coëxistentiam non tantum, sed
ejus etiam in tempore manifestationem et demonstrationem
in oeconomia gratiae, per miraculosam nativitatem, verba,
facta, resurrectionem, ascensionem, efiusionem Spiritus
sancti. Fundamentum hujus nuncupationis est aeterna Dei-
tas, sed conjunctum cum manifestatione in humanitate;
in illa enim proprie Dei Filius est, imago Dei invisibilis,
Col. I : 15, Joh. XIV : 9. Filius igitur^ est, quippe
BsacvSpanoç. Quae sententia confirmatur aliis'nominibus'in

Qualia sunt : Germen JeJiovae Zach. VI : 12, quatenus
in carne manifestari, germinare atque efflorescere debebat,
in hominum salutem et suam gloriam. 'kvazolh v^ovg.
Luc. 1: 78, quia descendit ut Dominus ex coelo, cf. 1 Cor.
XV : 47. XapazTKp rvç vmaxdaeag xoü ivarpog ncù ànccv-
yacaiJLOi zvg ^o^vç avrov Hebr. I : 3, et èiyMV ßsov àopâxov.
Col. 1:15, quia Patris perfectam imaginera gerit, et in oeco-
nomia, omne nomen, virtus et gloria Dei illustri modo et
cum magno fulgore demonstrata est. Cf. Joh. XVII : 1,
4—6. Ad totam Mediatoris personam et humanam et di-
vinam naturam, haec sunt referenda loca.

Idem proprius et unigenitus vocatur, quia perfecta illa
communio ei soli est propria, solique asseritur. Primogenitus,
quia multos habet fratres minoris dignitatis, quorum Caput,
Dominus ac Dux est. Ita cum verbo divino mea sententia
congruit, ubique in scriptura sacra contirmatur. Imo scrip-
tura ipsa denique expresse cavisse videtur, ne secunda per-
sona Deitatis proprie genita esse putetur. Dicitur enim Hebr.
VII : 3, quod sit aTidrcop, àp-^ap, àysyscclôyyjzog- p.gt;7Te

«PXW J^jxepcöv, ij.y]Ts ^mi zéloi é'xMV. Quae de Chriati
divina natura intelligenda esse ex toto contextu appa-
ret. De tota enim Christi persona negari nequit, quod
verum est de alterutra ejus natura, et in humanam haec
praedicata non quadrant. Pariter Apoc. I : 11, II : 8,
se vocat primum et ultimum. Non potest ergo vel initium
vel causam existendi habere, neque adeo proprie genitus
esse, sed non secus ac Pater a se existit. Hisce omnibus
Peipensis apparet Scripturae minime repugnare, si dicam,
voces Patrem, Filium, generare et generari in empJian Si-
anißcare, quocl secmida persona haheat eanäem cum prima
^^^entiam et naturam, illiqtie ah aeterno coëxstiierit, et
Piaeterea qnod oeconomice verbis et factis verus Beus in
teiüpore demonstratus sit.

Haec mea sententia orthodoxissima est; nam convenit cum
^ymboloApostolico, quod vocat eum utov toü Beoü zov (xovoyev/i;
eumSymboloNicaeno, ubilegimus: Autov dvcu zov uioi» zoü
ysvuyjSsvTa £jt Toîi mzpoq ij.owyzvn, zovz' sgzIv Ik. tv5ç
o^JfJtaç To'j Tïazpoç, 0cV Ix; Qeov, füg ex, (pwzog, ofAOOuatov
(eoiisubstantialem) TW TTiXTps. Cum Sy mbolo A t h a n a s i i, ubi
tres personae increatae, coaeternae, et coaequales dicuntur,
et cum ejus expositione. Cum Catechesi Palatina,ubi resp :
^XXIH legitur : quia solus Christus coaeternus est et
Naturalis aeterni Patris Pilius, unigenitus vocatur. Cum
-'Onfessionis Belgicae art. YIII et X, qui dicunt tres per-
®enas in una eademque essentia ejusdem esse aeternitatis;

et filiura ab aeterno esse genitum, ejusdem cum Patre es-
sentiae, illi coaeternuin, in omnibus aequalem, verum, ae-
ternum et omnipotentem Deum.

Praeterea consentientes habeo Theologos veteres plures:
IsidorumPelusiotam'),qui:Vocatur in Scriptura/zinquit.quot;
Tsvvm^i, o^X tVa TTaöos bmypct(fwatv, all' Im xo oixoovatov
axrtaaaiv o^oouo-i'a ycxp tw ovtl tcc zmtóixsvol zovg ziKrovaiv.

Theodotum episcopum Ancyrensem haec dicentem :
H ypayw Ösov Kalst zoü mrpog zov p.ovoyevyj, to ó/^^oowtov
TtapaGTvjaai t^nbsp;Oehncaaa' èmiêv yap ó sog ulog zvg

avz-^g ffot f versag ysysWYizai, ßaulopievog 6 lóyog ó'si^ai puav
obai'xv r.a.zpog kccI mov, léyet viov zoü nazpog z6v k^ auToü
ysryzvvYiiKivov iLovoyEVrt.

Gregorium Nazianzenum ita scribentem : AoJta
pt léyeaOat. vlog, ozi zavzov èazi tw Ttazpi xaz' ^ ovaiav.
Inprimis vero verbis Cal vin i uti lubet, dicentis: //Con-
staret haec modo inter omnes tides, Patrem, Pilium et
Spiritum esse unum Deum; nec tamen aut Pilium esse
Patrem, aut Spiritum Pilium, sed proprietate quadam esse
distinctos. Neque vero tam praecisa sum austeritate, ut ob
nudas voculas digladiari sustineam. Animadverto enim
veteres, multa alioqui religione de iis rebus loquentes, nec
inter se, nec secum ubique seraper consentire.quot;

Quod attinet taiideni ad locos scripturae sacrae vulgo
hoe in dogmate citatos, credo nullum eam generationem ae-
ternam indicare. Age, videamus!

-'^ct. XIII : 82, 33. Hebr. I : 5. V : 5. Ipse Psalmus
'^aticinatur de Christi a Judaeis et gentibus reportanda
Victoria. Sect. 7 verba sunt Christi, in regem super
montem sanctitatis Dei, uncti, ut liquet ex sect. 6. Hodie
^^anquam aeternitatem, semper temporis punctum indicat,
^ta etiam hoc loco tempus glorificationis et exaltationis;
^nde, si vocem hodie a genui non sejungamus, a quo
separari nequit, to genui non de aeterna generatione, sed
de manifestatione illustri divinitatis Christi intelligendum
Per eam genitus est, quatenus qui hucusque in utero
oeculto latuerat, tempore exaninitionis, per eam prola-
tus est in lucem et demonstratus Dei Pilius. Cf. Turret-
tiuus et Theodoretus

Hoc loco ille occurrit qui nobis sapientia factus et eo
^Oüsilio ante mundum conditum ordinatus et unctus erat
ordine ad oeconomiam salutis; minime ille, qui divinam
®uam essentiam a Patre accepit, ut patet ex toto contextu
omnibus quae Cap. IX de eo narrantur. Illud possedit

Me initium viarum, vel initio viae suae, commode ita
explicari posse mihi videtur; fui apud ipsum in initio viae
sive operum Joh. I : 1, vel fui principium ejus viae, per
quem omnia naturae et gratiae opera peregit Joh, I : 3.
Eo magis, quia sine dubio in oeconomia divina et suo in
ea munere, sapientia cognominatur 1 Cor. I : 30, quae
formata vel nata est, ubi in consistorio Trinitatis est
uncta, h. ê, designata et ordinata ad munus mediatorium;
quae unctio locum habuit rrponbsp;^óaiiov, Eph.I:4.'

ex Bethlehem nascendo agitur, non verJ per egressiones,
quae sunt ab antiquo, innui aeternam generationem persu-
asum habere possum. Eacio omnino cum sagacissimo
Calvino ') hic hoc de dogmate non agi sentiente, et praeser-
tim cum solidissimo Erancisco Junio, divinitatis Christi
contra Socinianos defensore, haec verba ita interpretante :
//Exortus inde a principio, a diebus seculi, sunt declara-
tiones tanquam exorientis solis. Qui inde a principio se
ipsum patefecit demonstravitque rebus creatis omnibus,
luce verbi sui et virtute operum; quemadmodum exoriens'
sol luce et efiectis suis inde ab exortu se ipsum aperit. Nam
in principio erat verbum, omnia per ipsum facta sunt.

J-oh. Y : 26 : 'ùamp yàp 6 Trarvp ê'xei ^^rpj èv
OUTMÇnbsp;Kcc! Ttó ulô)nbsp;éxecu êy éavxói. Horum

verborum hic mihi videtur sensus : quemadmodum Pater
ex plenitudine potentiae suae potuit et voluit vitam
aeternam et beatam dare peccatori, ita hanc vitam certo
pacte voluit esse in Eilio, ut Ille esset ejus, tam merito et
potestate singulari, quam potentia, causa et origo, Jesus

sect. 17. 23 ostendit, se esse proprium Dei Filium, Deo
I'atri aequalem, atque ideo aequaliter cum ipso lionoraudum,
coll. sect. 30, 36 quae respiciunt ad Jesum Mediatorem,
Qam qua talis non suam perfecit voluntatem, sed Patris
qui earn miserat. Spectant igitur oeconomiam Trinitatis,
ill qua prima quidem persona Legislatoris et Judicis personam
agit; secunda vero misericordis sponsoris,Mediatoris acLegati,
ïebelles Patri reconciliantis, unde dominium in populum
redemtum et judicium ei est datum. Ex his manifestum est,
Christo duo ilia maxima et mirabilia opera: resuscitatio-
öem et vivificationem mortuorum et judicium universale
tribui oeconomice, ut patet ex nexu sect. 21, 23, itemque
25, 26, 27. Einis horum operum est demonstratio gloriae
Jesu Christi Mediatoris, cf. sectt. 23, 36, 37.
Joh. VI : 57. jtaSw; äiiicceiXiv fj^e ó irazhp xäyw

In hoe loco interpretando verba magni Theologi ac Philo-
logi Theodori Bezae mea facio, quorum summa haec
est : Christus hic de se loquitur quatenus est manifestatus
in carne, de se ut Mediatore. Cum proinde, neutra ip-
sius natura per se sive seorsim sit mediatrix, et Christus
sese ad Judaeorum captum hic etiam accommodans, in hu-
naanitate Deitatem, et quidem ad personam Patris relatam,
potius quam in Deitate humanitatem contemplandam pro-
ponat; verum quidem est, sed non prorsus huic loco ap-
posita de Filii Deitate essentiali, in sese considerata, sus-
cepta contra Ari an os disputatio. In summa igitur, quum
vi vere sese Christus per Patrem dicat, a quo sit missus,
hoc significat, carnem suam esse vera vita praeditam, quo-
niam acopLcszmMg in ipso habitet plenitudo SeózYizog, quam
suo more ad Patris personam refert. Itaque ad gratiam
Unionis, non ad habitualem gratiam, sive ad ipsius uni-

tionis effectum in carne assnmta creatum respicit. Totus
contextus a. sect. 27—58 hoc confirmât. His igitur in locis
nullum aeternae generationis vulgo assertae fundamentum
invenitur. Video tantum et persuasum habeo, Filium esse
verum et aeternum Deum et perfectissimam habere cum
Patre naturae divinae communionem, illi ab aeterno coëx-
stitisse, et in tempore suam et Patris gloriam ac divinitatem
operibus maximis demonstrasse, et ut Deum in carne ma-
nifestatum esse illustrissime modo.

Col. I : 15. slymtj toO Bsov ocopdrou audit, quia Patris
perfectam gessit imaginem, et in oeconomia omne nomen,
virtutem et gloriam Dei illustri modo et magno cum
fulgore demonstravit. cf. Joh. XVII : 1, 4—6. Ex mea
opinione ad totam Mediatoris personam, et humanam et
divinam naturam hoc est referendum, coll. Col. II : 9.

Haec de Eöellii sententia sufficiant : suam ipsum
exponentem et defendentem audivimus opinionem ex scrip-
tis ejus petitam. Quomodo sit dijudicanda, infra videbi-
mus, ubi ejus sententiam cum illorum qui vel ante eum,
vel eodem temp ore vixerunt opinione comparabo, atque
ante Patrum compellabo tribunal, ut ab iis eum con-
demnatum vel absolutum audiam. Nunc procedendum erit
ad antagonistam Campegium Vitringam, ut ejus sen-
tentia, ecclesiaeque doctrina alacri animo propugnata,
fortibusque confirmata fulcris, nobis innotescat.

■Duas ille praemisit theses, a quibus, ut ajebat, in ecclesia
ïieformata sine scandalo non licet recedere; lam. Piü-
secundam personam s. s. Trinitatis, ab aeterno a Patre
esse genitum. ^am. Hanc esse primam et praecipuam ratio-
quod secunda illa persona s. s. Trinitatis dicatur
Filius.

Sententia vero Ecclesiae et Campegii Vitringae de ae-
terna generatione Pilii Dei a Patre, in scriptis comprehensa,
est : Prima persona proprie genuit secundam et fecit
existeret cum imagine perfecta primae, omnique ejus
quot;^^ornine et gloria. Secunda ita proprïe genita est, et a
P'gt;'ma accepit existentiam et naturam divinam. Haec est
'''atio cur primM Pater, secunda Filius vocatur.

Eodem modo hoe in capite ac praecedenti agam, eum
^Psum exponenten! et defendentem audiens, et quidem ita,
^^ primo, de significatione vocum Patris et Pilii tractem;

secunäo, de objectionibus cum e scriptura petitis, tum e
ratione haustis; tertio, de hujus sententiae orthodoxia:
quarto, de interpretatione locorum hoc in dogmate adhi-
bitorum.

Ad demonstrandam, sie ilie, ac defendendam ecclesiae
fidem, videamus oportet quid significent nomina Pater et
Filius, quia ita in verbo divino prima et secunda essen-
tiae divinae persona vocantur, ex. gr. Joh. V : 2Ü ó yap
Tcaryjp lt;fCkzï xhv vlóv. Quae nomina aliquid significent
necesse est, quod congruum eorum usui et signifieatui vul-
gari haberi possit, nempe ut indicent relationem duarum
personarum inter se. Pater enim dicitur qui alium pro-
ducit cum sua imagine; filius qui ab alio cum imagine
productus est. Sive proprie, sive improprie adhibeantur
hae voces, semper hanc significationem sibi vindicant.
Spiritus sanctus igitur in verbo Dei his vocibus usus,
hoc profecto indicare voluit, primam, certo sibi conve-
nienti modo secundam produxisse; secundam a prima modo
Deo digno esse productam. Yel aliis verbis, primam totam
suam essentiam cum secunda communicavisse; secundam a
prima proprie esse genitam.

Communio naturae et coexistentia causa hujus nuncupa-
tionis esse nequit, quia participem esse ejusdem naturae,
simul cum alio existere, minime respondet usui vocum
Patris et Pilii; Spiritus s. eos fratres denomin asset vel
alia dictione fuisset usus. Praeterea vox Pater aliud quid
significare debet quam Pilius, ut apparet v. c. ex 1 Jok.

I : 3. Nomen Pilii tantum ad manifestationem in carne,
ad munus mediatorium referre, aeque absurdum, nam se-
cunda persona in carne quidem se manifestavit, secundum
pactum cum duabus ceteris, non vero ideo Filins cogno-
ininatus est. Spiritus sanctus enim, ubi se manifestai in
ecclesia, non propterea Filii nomine insiguitur, et Ps, II:
num significabit : Tu es Bens meus, manifestatus in
carne? Ante illam apparitionem jam hoc titulo erat orna-
tus, ut apparet ex Gai. IV : 4, Prov. VIII : 24. In
scripturae stylo nunquam praeterea nasci, vel generare,
significationem manifestandi habet. Nam Prov. XVII : 17.
Amicus semper amat, frater in angustia nascitur, hic est
sensus: quamvis amicus semper socium suum amet, tempus
aiigustiae eum fratrem reddit, ubi tempus angustiae Patris
öiunere fungitur; vel frater ad fratrem suum in angustia
adjuvandum nascitur, ubi nasci jKoprio suo sensu sumitur.
Cf. Prov. XXVII : 1, ubi dies mater est quae aliquid
Producit, et Cant. VIII : 5, ubi de ecclesia sermo est,
quae improprie Jesu mater vocatur, quia eum confessione,
doctrina et operibus in mundum inducit. Tandem in mu-
nere mediatorio probavit et ostendit se esse Filium Dei,
non vero quia Mediator fuit, ita dictus est, ut elucet ex
Joh. X : 36. Eom. I : 4. Hebr. V : 8. His omnibus
Perspectis et ponderatis, facile intelligitur, ecclesiam recte
et verbo divino consentienter docere, Filium eum nomina-
tum esse ob generationem proprie dictam.

Eadem secunda persona in Scriptura sacra proprius Dei
Villus, et prima proprius ejus Pater dicitur, Eom. VIII :
Joh. V : 18, quia in eo tota Patris imago expri-
'nitur, omniumque perfectionum et gloriae particeps est.
cf. Hebr. I : 5. Praeterea primogenitus et unigenitus
audit Col. I : 15. Hebr. I : 6. Joh. I : 18, quarum

nuncupatioüum altera indicat natales ejus aeternos esse,
antequam ulla esset creatura; altera ostendit modum existendi
a prima tam proprium esse secundae, ut nihil nec in coelis,
nec in terra ita existât.

Hisce de propriis formulis in scriptura expositis, age
jam paucis de impropriis videamus.

quae refulget vero in secunda, et bmamatg omnes Pa-
tris perfectiones et proprietates Pilio communicatas signifi-
cat. Propterea a Paulo dicitur :

2 Cor. IV : 4. Col. I : 1-5 : sr/MV roü 6eoi) h. e. natura
sua divina Dei est imago, verus igitur Dei Pilius,

Jes. IV : 2. Zach. VI : 12. German Jehovae, quod
intelligendum de divina ejus origine, nam secundum
humanam germen Davidis audit.

Luc. I : 38. dvaxokv, quae ex alto i, e. ex coelo est,
quae formula indicat eum esse modo convenienti a Patre.

Joh. V : 19. Ó vlog ex(f éavTov ov^ev mieîv âvmzixi. Pater
ei ostendit omnia quae facit. Haec indicant, voluntatem
et opera Pilii ordine subjecta esse voluntati et operibus
Patris, et respiciunt ad ea, ut contextus docet, quae Dei
Pilius facit, ut Mediator quidem, sed quatenus divinae na-
turae compos est.

1 Cor. VIII : 6. Pater est fons omnium, et per Pilium
operatur, cujus voluntas modo Deo digno Patris voluntati
subjecta est.

1 Cor. XV : 28. Pilius post opus a se perfectum sub-
jicietur ei, qui Pilio omnia subjecit, et ostendetur secundum
oeconomiam esse a Patre, qui erit omnia in omnibus, cf.
Eph. Ill : 14. Hujus fidei fundamenta per totam scrip-

twram se extenduut. Prima persona dicitur Pater et Deus
domini Jesu Christi Eph. I : 17; praeterea creavit et sus-
tentât mundum per Eilium Joh. 1:3. Col. 1:16. Hebr. 1: 3 ;
Milium heredem instituit omnis terrarum orbis Ps. II : 8.
Hebr. 1:2; Insuper prima persona dicitur mittere Eilium
XLVIII; 16; amorem suum probasse in mittendo Eilio
lä-om. VIII: 32; Eilio Mediatori post praestitam obedientiam,

'^ecunda vero persona Eilius et tanquam Mediator servus
audit Jes. XLII: 1. Primam non tantum Patrem, sed
^eum etiam vocat Joh. XX: 17; porro dicitur angelus aut
%atus primae Jes. XLIII : 9. Joh. VI : 29; nobis a Deo
Sapientia esse facta 1 Cor. I : 30; denique, qua Mediator,
aliquid a Patre poscere, et precari Ps.II: 8, Joh. XVII: 6.

Quando v. c. inspiciam locum Eom. VIII;32, explicare
Sensum nequeo nisi naturali existentiae et operis relatione po-
Pater enim non magis quam Eilius et Spiritus s. Eilium
^^ïet, dum scriptura indicat Patrem esse fontem omnis
existentiae, voluntatis, operisque ét in natura ét in gratia,
voluntas, eadem quae Patris, attamen modo honesto
voluntati subdita; hinc Pater dici potest Eilium suum
quot;Gittere. Ex illa relatione amor peccatori habitus, in Deo
in origine cernitur.

Ex his omnibus e scriptura haustis et bene intellectis
efficere licet, nomina Fatrem et Filium proprio sensu esse
^^cipienda.

Hac in fide ecclesia ab apostolorum inde aetate per
^'^nia secula stetit, eamque contra oppositiones strenue defen-

dit. lias objectiones et ego refutare conabor 1°. e scriptura
petitas refellens, 2°. e ratione haustas.

E scriptura sacra objectio prima derivatur a nomine Spi-
ritus sancti, quo tertia persona dignoscitur, quod nomen
certo certius ad opus redemtionis referendum est. Haec autem
veritatis fulcro carere mihi videtur. Spiritus est ventus
egrediens, halitus oris Dei Ps. XXXIII: 6; est substantia
intellectu et voluntate praedita, quae modo, naturae divinae
conveniente, a Patre procedit. 8ecunda ex eo ducitur, quod
nomina Pilius et Sermo promiscue occurrunt ; Sermone vero
ad oeconomiam respiciente, nomen Filius etiam illuc pertineret
Sed Ita etiam Deus 1 Tim.III: 16,et spiritus sanctificationis
Rom. II : 4, eandem vim haberent, quia cum sermone com-
mutantur. Tertia objectio haec est : Hebr. VII : 3 ygtat,
quominus origo divinae Christi naturae affirmetur. Sed
Paulus h. 1. de Melchizedeko agit, narratque eum non
habuisse patrem, nec matrem terresÈrem. Hoc ad Klium
Dei applicat, cujus natura non est ex terra, quippe divina.

E ratione haustae oppositiones hae sunt : generatio proprie
dicta répugnât aeternitati et independentiae, notissimae illae

Priusquam vero confutationem aggrediar, meam de ratione
ejusque usu sententiam palam faciam necesse est. Datur
recta ratio ejusque usus in homine post lapsum, nec non
principia veri et falsi, conjuncta cum facultate ex principiis
ilhs ratiocinandi, unde sermo, demonstratio, convictioque
originem ducunt. Interdum homo infallibiliter ratiocinari
potest, et quaecunque per conscientiam cognita sunt, Dei
sunt dictata. Nihil ergo iis adversum revelari potest, quare
omnia illis contraria rejicienda. Haec vero certis cancellis sunt
circumscribenda. Varia ratiocinationis sunt impedimenta,
ideo quod non exhauriamus rerura proprietates. Magna inde

in conclusionibus incertitudo, quae inprimis cernitur in
quae de Deo revelata sunt. Eatiocinatio enim cum
nitatur notionibus innatis, cumque earum quidem perfectio-
num, quae ad essentiam et naturam Dei pertinent, impressae
iiobis a Deo notiones sint, non vero de mysterio Trinitatis,
Philosophug de illis quidem, minime vero de hoc potest suam
proferre sententiam, nisi secundum revelationem. Ita tamen
non temere quodvis verbum pro divino habeat, sed sensam
rationis h. e. communium notionum ope investiget, instituta
collatione similium testimoniorum, tandemque consideret an
per revelationem destruatur aliqua notio communis. Age,
nunc ostendam illud hoc in mysterio non fieri!

Q'lod ad aetemitatem attinet, legimus in verbo divino
Milium esse aeternum, imo ab aeterno genitum Prov. VIII ;

25, non creatum, sed genitum Col. I : 15. Generare
autem est aliquid producere modo naturali et sibi proprio.
Ita secunda persona modo Deo digno est genita. Porro Dei
Perfectiones involvunt eum habere Pilium. Deus semper
^nit perfectus, Pilius igitur aeternus et simul genitus.

^occeji verba '), quibus contra Socinum utitur, mea
^aciaiu. //Qui asserit non proprie dici posse aliquem Dei
milium, vel ex Deo genitum, negat tóv ^owyev/j, qui t^ miaïL
'^Pponitur.quot; Nec non alia Yiri docti verba contra Equitem
^^lonum : //Cui credemus? Deo tam evidenter de se

testanti, an illi, qui, quia a nemine ille modus unitatis
intelligi potest, ideo decernit esse negandum, quod dictum
est, et Deum ad modulos creaturae reducendum? Si omnia
alia intelligeret, si suam ipsius animam et quod illa impe-
rium in membra habeat, nosset; si sciret, quomodo pos-
sible sit se ipsum fieri et existere, cum nihil aliquando
fuerit; si sciret, quomodo Deus pugillo aquam metiatur,
et coelos spithama dirigat, et trientali mensuret pulverem
terrae, et trutina montes collesque appendat : forte ferre-
mus eum determinantem ex sui intellectus mensura, quid
verum falsumque sit in Deo, qui major est omnibus crea-
tis; sed nunc dicere : Hoc non intelligimus, ergo non est
verum, id sane est praejudicio suae rationis sive potius
ratiocinationis Scripturam subjicere.quot;

Haec sententia ita contra objectiones defensa etiam ortho-
doxa est, nam convenit cum unionis formulis et a Patribus
confimatur. Cum Sjmbolo Apostolico consentit : Utctevco
elç 'lyiaow Xpiaxhv tÔv vlov xov pvoysv^. Cum SjmboIo
Nicaeno : Kal elg em xvptov 'Uaovv Xptaxov xov vlov xoù
9eoü, yevvviSévxa èz Tiaxpoçnbsp;, xovxéaxiv è^ x^ç oùcjfccç

eévzcc'). Cura Catechesi Palatina quaest. 33. //Christus solus
coaeternus et naturalis Dei Pilius est.quot; Cum conf. Bel-
gica art. X : //Unicus est Dei Pilius ab aeterno genitus, non

factus aut creatus, sed ejusdem cum Patre essentiae, illique
coaeternus : qui est vera imago substan tiae Patris, et splendor
gloriae Ipsius, in omnibus illi aequalis,quot; et quae sequuntur ').
Inprimis autem cum Patrum doctrina, ut elucet ex scriptis
contra Arianos. Sic Isidorus Pelusiota scribit de
TfpoótJ'« TOÙ XpwToy h Toü TTatpó? Tlieodotus episcopus

Sa'aç ypccip^g zo dnadèç /xùzov zyjç yevvyjasMç' ênei^h y.cii voyç
'^^^pé-nav ànaSàç zUzzi zôv lâyov. 'Amiyaap.ci kcÙ.sï {y}
ypxipyj) p.owy£v/j zov tiatpo;quot; zo yàp àTtixvyaaiMCc zmezai.
Gregorius Nazianzenus^) : M« (ptlouofyjayig dsov yév~
o{j y^p cxfffcclsg' si [lév yàp ztjv sov yivcómsig, où travtcoç
gt;t«t tyju TO'J 0£OÙ' ££nbsp;zw (TOU, TTWÇ ztiv zov qzov', ogm 9eôg

■fou xvQpâmv ^uazexpixpzôzspoç, zoaovz^ ym zrig arig yswwsw;
^'^■mzôzzpa. Ti ocvo} yéwyjaiÇy et rursus : ' Anôveiç yévvnaiv,
ttcÔç TOpijpyaÇou. Tandem apud Theodoretum :
«yi'Ooüo-iv Ol âyâaxr}Z0L pLocKpav àv evn [J-szix^v Txazpk àyiv-
'^'^'tou xat twv xziuBsvzav in: ccvzov oÙk ovtwv ^ loyinamp;v zs

xlóyorj- ixzaizzvovaa. (pvaLÇ p-ovoysvrn, ^t' zà oka.
o^H ovxav eT-ovnasv 6 iroczy^p. Et universe quando Patres
earn generationem in controversiis Ariauis dixerunt äxa-
àppy)Tov xat dvs^i^vi'aijzov, ita omnes praescni-

Restatut tandem Yitringamlocos vulgo ad hanc genera-
tionem aeternam probandam usurpatos explicantem audiamus.

Ps. II : 7. Est testimonium Patris de Filio. Tu es
iile, Pilius meus, excellens prae omnibus aliis cf. Hebr.
1:5. Tu imaginem meam modo perfectissimo geris, qua-
lis neque hominibas, neque angelis data est, et mihi obe-
dientiam perfectam praestitisti in assumenda natura humana.
Hodie te generavi. Hodie de aeternitate intelligi potest,
quod nil absurdi habet, quia Deus temporis spatio non
circumscribitur. Mihi autem melius explicari posse videtur
contextus ratione habita, de glorificationis ad Dei dextram
momento, de die ascensionis, quo corona sua Pilius orna-
tus est. Tunc est generatus, quia modo evidentissimo
apparuit, Jesum esse Pilium Dei, ab aeterno a Patre geni-
tum, regem et summum suorum sacerdotem constitutum.

Prov. VIII : 23 seqq. Testimonium exhibet Pilii de
Patre et se ipso, sapientia suprema, secunda Trinitatis
personae. Vox H^^ sect. 22 significat, partu, opera ali-

quid adipisci^ possidere cf. Gen. IV : 1. Arguit sapientia
de prima persona : Initio viae suae me adeptus est, ante
colics natus sum. Aeternam igitur suam generationem
manifeste hoc loco promulgat.

Micha V ; I. Juxta exitum ex Bethlehemo ponuntur
exit us ab aeternitate, qui uterque exitus nativitatem indicet
oportet, ut pulchritudo et vis comparationis servetur. Hie
loci sensus erit : Hie, qui temporis plenitudine Bethlehemi
natus est, ab aeterno processit, h. ê. genitus est a Deo,
Patre, modo convenienti et divina essentia digno.

suara omnisufficientiam-, Filius eandem vitam habet ac Pater
i. e. ejusdem omnisufficientiae a Patre acceptae compos est.
Quod patet ex toto contextu inde a sect. 21—29. Christus
probat contra Judaeos se esse hov tw Trarpt. Id arguit
ex operibussuis in genere s.19, dein latius extendit et demon-
strat ex speciminibus operum, sibi a Patre commissorum.
Inter haec refert judicium sect. 22-25. Cujus sententiae
s. 26, datur ratio. Nam sicut Pater seqq. Scilicet scru-
Pnlus erat, qui fieri posset ut Christus credentibus in se
auctor esset et causa vitae? Eespondet Christus, ideo se
esse vitae auctorem, quia Pater ipsi dedit vitam habere in
se ipso, h. e. quia Pater suam omnisufficientiam cum ipso
communicavit. Vera igitur atque praeclare hunc locum
interpretatus est egregius interprés Pellicanus : //quem-
admodum Pater vitam habet in se ipso, ut eam quibus
velit impertiat et restituât, ita dedit et Pilio, ut in sese
totius vitae fontem habeat.quot;

Co^.I: 15. zivMV Toi) 0EOÜ àoûdzov Ttparóroxo; TraV/)? Kuaeœç.
î^atus antequam ulla esset creatura. Paulus respicit ad
ïrov. Vm, e^ agit de Jesu natura divina, non de tota
Mediatoris persona, qua, Dei invisibilis erat imago, sicut
I'ilius imago Patris est.' Hac erat primogenitus omnium
creaturarum, quod sectionibus seqq. explicat, nam per eum
omnia creata sunt. Puit autem ante omnia per aeternam a
ï*atre generationem.

His omnibus expositis et perspectis, apparet doctrinam
ecclesiasticam, Pilium ab aeterno proprie a Patre esse geni-
tum, firmissimis fundamentis esse superaedificatam. Scri-
Ptura manifeste hoc mysterium révélât et indicat. Eatio ejus
veritatem non oppugnat, Ita puram Dei veritatem propo-
sai , Spiritus sanctus efficacia sua operetur ad persuasionem.

Laudata Vitringae opinione exposita, paucis duorum
aliorum Eöellii antagonistarum, qui scriptis edendis se
liti immiscuerunt, sententia erit explananda. Primum igitur
de D riessenio, deinde de Meilsma agam.

Driessenii scriptum, Specimen de sententia ecclesiae
recepta, et viri Prof .Röellii de generatione aeterna Filii
a Patre, editum est, rogante synodo Appingadamensi, cui
in sessione mensis Aprilis ao. 1719, sententia viri doctis-
simi Eöellii, utpote sagacissima, non recte intellecta a
pluribus visa est. Petivit ideo a Driessenio s. Theol.
Prof, in Academia Groningana, ut controversiam lucide a
se expositam typis mandaret, ut in posterum taies evita-
rentur errores. Instigatus ab ordine Tiieologico Academiae
suae, desiderio quauivis invitus satisfecit, et suam hac de
lite expositionem edidit '). In hujus dissertationis parte
prima controversiae status indicatur, primum Eöellii
sententia ex scriptis ejus recte expositâ, dein traditâ ecclesiae
sententiâ, quae ambae jam supra memoratis innotuerunt.
lu parte secunda ansa et causae proferuntur, quibus
Eöellius ad suam thesin sit inductus. Inter quas has
recenset :Socinianos, Christi divinitatem negantes, aeterna
Pilii generatione valide refutari non posse, nisi de coëxistentia
intelligatur et communione. Praeterea his annumerat Theo-
logorum loquendi formulas ut; Pilium productum esse a
Patre. Inter se pugnare ab alio esseattamen aeternum. Nomen,

Filius Bei in scriptura sacra permutari cum Christo, Media-
^ore, Sacerdote Summo, Hege Israelis, quorum posteriora
cum referenda sint ad gratiae oeconomiam, videtur etiam
nomen Filius hue pertinere. Hebr. 1: 4 directe hoc indicare
videri, ubi nomen Pilii per hereditatem secundum aeternum
pactum accepisse dicitur. Locos pro sententia allatis com-
öiuni longe aliter explicandos esse. Hanc opinionem con-
firmât, per tertiae personae Spiritus sancti nomen, quod

oeconomiam tantum respicit. Tandem, prorsus aequalitas
tolli videtur, si diversus operandi et existendi modus po-
^^tur, Bam perfectio quae est in Patre, nempe generate
Ï'üio deëst; perfectione toy generari Pater caret.

In parte tertia vera ecclesiae sententia cum argumentis
pro illa pugnantibus exponitur, illustrata et confirmata
contra virum Gl. Röellium.

Ad demonstrandam propriam generationem eodem fere
^odo disputât quo Vitringa, inprimis nisus locis Ps.
^^ : 7, et Prov. TUT : 24, qui naturalem ponere neces-
situdinem videantur, generationemque indicent divinam,
^nini imperfectione in hominibus obvia carentem. Nam ab
^lio esse ita, ut prioritatem et posterioritatem includat,
'najoremque dignitatem vel minorem prae se ferat, ab hac
göueratione prorsus alienum est. Äseitas enim perfectio
®«nima divina filio non est deneganda, imo unica est causa,
quare Deus vocetur. In refutandis adversarii argumentis
rta pergit. Manifestari nunquam generare, pater esse et
fiUus significat. Manifestatio est indicatio illius genera-
^ioQis, non vero ipsa generatio. Patefactus est Pilius Dei,
^Uod ponit eum jam antea hoc insignitum fuisse nomine.
I'raeterea oblata et accepta hereditas, postulata et praestita
^^edieutia causae non sunt hujus nuncupationis, sed con-
tra' quia Pater et Pilius fuerunt, haec facta sunt. Deinde

praeparatum corpus et manifestatio iu corpore causa esse
nequit, ideo enim non esset Patri aequalis. Joh. V : 18. Prae-
terea Sapientia Prov. YIII : 24 commémorât generationem,
quae locum ante (^cipxoTzóvnaiv habuit. Explicat Sapientia
quomodo ab aeternitate uncta mediatrix fuerit, nempe quia
ante omne tempus, incomprehensibili modo sect. 27, 30,
fuit genita. Sect. 22: Deus meposseäit, diversum existendi
modum et operandi ponit; secunda persona proprietas est
primae, quae possessio ad oeconomiam gratiae nequit referri,
nam ante opera, molimina, décréta h xtó jcoXttw toü Tlocrpog
erat. Eodem modo Col. I : 15 Tzpazózox.oc, Ttdayig xztaeag
audit. Quod ita est intelligendum: Eilius fuit ante omnes
creaturas genitus ex Patre ab omni aeternitate, sic ut esse
creator potuerit omnium. Tandem neque peractio oecono-
miae salutis causa esse potest, nam Hebr. V : 8 y.a.mep
GOV vloq spLuBsii ày' Sgt;v stzccBsv tyiV UTiazo^v nomen Pilii
minime ex obedientia ducitur, sed, quamvis esset Pilius
ab aeterno jam a Patre genitus obedientiam didicisse dici-
tur. Eöellio assentiri Driessenius non potest putanti,
vocem xaiTisp synonymam esse tm xdizoi Hebr, IV : 3 et
verti posse per, quia, propterea quod. His demonstratis
concludit nomina Patris et Pilii originem ducere ex essen-
tia divina, modumque existentiae primae talem esse, ut
sit Pater, secundae ut sit Pilius. Praeterea haec duo vera
sunt: Pilius verus Deus aseitatis est particeps, nihilominus
a Patre modo nobis incomprehensibili est genitus.

In parte quarta, qua, quomodo scriptura illam genera-
tionem miraculosam explicet, exponit, illustrât hos scrip-
turae locos :

Joh. V : 26, cujus hic ex ejus opinione est sensus.
Ex contextu apparet Jesum ostendere Eilium perficere omnia

posse eodem modo iiidependenti, omnisufficienti ac Pater.
Vivificat quos vult. Sect. 26 igitur non ex oeconomia
gratiae est explicanda, sed ex modo, quo aeque ac Pater
agit. Hoc dare ut vitam habeat in se ipso, ita Deo
dignum est intelligendum, ut Pilius verus maneat Deus.
Inprimis hoc patet sectionis sequentis ratione habita.
Quia hominis Pilius est. Deus ei mundi judicium tradidit.
Ultima verba in se ipso, significent necesse est aeter-
nam potentiam et omnisufficientiam. Cf. Joh. VI : 57
dTïéaTedéu ó ^oöv T.axhp v-^yw ^i« tov TVX.-
■'Spa, yioil 6 rpwywu pis yAxsTvoc, ^r/aeinbsp;Christus

fons est vitae eorum, qui per eum vivunt, sicut Pater
perfectissimo modo fons vitae est Eilii.

Col. I : 15. Haec imago visibile quid esse non potest,
Quare igitur Christus imago Dei invisibilis vocatur? Mi-
nima ob humanam naturam, neque quia operans, docens-
que est Mediator. Invisibiliter imago Dei est invisibilis,
I'atri aequalis. Nuncupatio illa redolet generationem earn
miraculosam, quam Paulus ita explicat : Namest ante
oinnes creaturas, nempe a Patre cLJoIi. XIV : 9- ó Iwpajcw?
^f^s mpmev TÓV Tratlpa. Una eademque essentia est Patris
et Eilii et ita Pater in Eilio conspicuus.

1 Cor. VIII : 6. cklX vjJ-ïv elg dsog ó mr/jp, è^ oïi xä
■^«'vTa seqq. Hic diversus operandi modus indicatur, nam
ex Deo omnia sunt, ipsa etiam Trinitas adeo.

1 Cor. III : 23. Xptffiós ^è dsoü. Quod si ad oeco-
iiomiam spectat, oeconomicum certo naturale praesumit
eoll, Prov. VIII : 24.

In parte qwinta, difficultates contra ecclesiae sententiam
^rtae tolluntur. Ab alio et simul aeternus esse et inde-
pendens, contradiction em continet. Nuncupatio Patris et

Filii, generare et generari indicant eum esse a Patre, orditio
existendi et operandi personam secundam et hoc quidem
modo nobis incomprehensibili. Modus existendi Patris
necessario secum affert modum existendi Pilii, et contra.
INTam Pilius non factus est, aut esse incepit, sed secunda
persona aeque necessaria est ac prima. Qui Deus est,
necessario est ita semper Pater, Pilius et Spiritus sanctus.
Generatio haec mysterium, quod mentem nostram superat.

Quando omnes imperfection es ah hac generatione secer-
nuntur, verae generationis idea tolUtur, deitatis manet,
Respondet : Ecclesia hac generatione eam intelligit, quae
in Deum cadere potest, quamvis modo nobis incom-
prehensibili sit facta omnibus sublatis imperfectionibus.
Sed remanet illud esse ah alio, quae imperfectio est. Es-
sentia autem Patris et Pilii eadem habetur in ecclesia.
Personae distingui possunt, essentia vero non item. Pilius
est a Patre, ita tamen ut omnis excludatur prioritas, pos-
terioritas, dependentia. Omnes sunt et in Patre et in
Pilio perfectiones ejusdem essentiae simplicis, divinae.

In parte sexta explicat nonnullos Scripturae sacrae locos
objectos. Hebr. I : 4 : fuit Pilius, ubi heres constitutus
est. Hoc loco dicitur per hereditatem nomen acquisivisse
prae angelis, quod accidit, quia fuit novae oeconomiae
caput.

Fs. II : 7. Vox illa hodie, objecti quocum conjungi-
tur ratione habita, significare potest aeternitatem, cf. Prov.
VIII : 30 Belectatio ejus omni die, ubi dies aeternitatem
indicat. Hic locus etiam ita accipi potest, ut sensus fiat :
Tu es a me et semper a me es modo perfectissimo, existendi
et operandi ordine et modo persona secunda, Paulus hoc
vaticinium repletum esse putat, quum Deus Jesum susci-
tavit Act. XIII: 33, et ita disputât : Promissio Patribus

%ta ilium, qui Dei erat Filius, aliquando esse veiiturura,
tunc impleta est quum eum suscitavit Deus.

In parte tandem sepiima gravitatem controversiae pon-
derat. Ex ejus opinione non est Sabellianismus, nec Tre-
tlieismus, nec negatio divinitatis Christi, nec Socinianis-
'nus, neque generationis aeternae infitiatio, sed in expli-
catione hujus generationis illa est quaerenda. Hoc est
controversiae caput : Non esse in adoranda divina essentia
naturalem, cuique proprium, specialem existendi et operandi
lt;^rdinem; sed nomen Patris et Pilii esse arbitrarium, ita
nt qui nunc dictus est Pater, Pilius dici potuisset. Cujus
îiaec est tristis sequela : unitas periclitatur, si negamus
î'iliuna esse a Patre, Spiritum sanctum a Patre et Pilio.
Mihi enim videtur aequalitas earum a Röellio positarum
perfectionum, ad eandem dignitatem quidem et potentiam,
non vero ad unitatem ducere.

Restât adhuc breviter Meilsmae antistitis Boxumani
sententiam referre, expositam in scripto ejus Veritas pas-
siva. Litis summa iudicata Röellium Socinianae haere-
®eos accusat, quia, sicut illi, aeternam Pilii generationem
'^egat, et ita receptae ecclesiae reformatae doctrinae adver-
satur, quamvis ceterum Trinitatem et Christi Deitatem fide
^ecipiat. Yehementer in Röellium invehitur omniaque
ab eo adducta refellere argumenta conatur, qua in re autem
non semper excusandus, neque eodem ubivis cumfructu agere
existimandus est. Plura, in quibus cum sociis convenit
^mittam, nec non Röellii argumentorum refutationem, tan-
tum diversam ejus opinionem referens.

In explicandis vocibus : Patre, Filio, quod minime eo
®nit usurpandae sensu, quo de creaturis accipiuntur, citat
I^nfinum //Certo quando Pilium audis, nolo te pu-

secunda persona Xoyog de Deitate dicitur, quod inprimis
patet ex 1 Joh. V : 7, ubi secunda persona cum prima et
tertia una esse dicitur. Praeterea Theologi hac in re non
consentiunt. Antiquitas orthodoxa nomen lóyov cum Pilio
aequiparavit, aeterna generatione secundae a prima, sicut
sermo ex pectore exit, intellecta. Sic etiam conf. Belg,
art. VIII, ubi secunda persona a prima et tertia diversa,
wrhm, sapientia ei imago Dei audit. Hic articulus ita ex-
plicatur a Maresio ://Haec nomina Pilio adscribuntur per
//illam supranaturalem et aeternam generationem, de qua Mi-
//cha V : 1, Prov. VITT : 25, sermo fit.quot; Kec non M o m m a :
//Si locutus non fuerit, attamen logos sive sermo fuisset
//nam sicut aeternus Pilius, ita etiam est verbum aeternum'
//quamvis hominibus patefactum ad eorum salutem plenissime'
//fecerit et dixerit, quae facere et loqui tov Aóyov sive ser-
//monem oportebat.quot;

Postquam deinceps copiose, interdum etiam magna cum
invidia, Eöellii argumenta refeilere et locos e Scriptura
citatos atque inter se comparatos demonstraudi vi privare

1) § 20.
2) De statu
III, § 15.

crratio et sustentalio Inquot; quot;1!°quot;' ™ quot;quot;«œ»'quot;'«.
lt;Mpnt ecclesiae'roeatui™ '«^''«nniit, el ubi Sect. 18

qua primogenitus Tpl^' quot;quot;rquot;'™'
''^quot;g-'^dSeroTnbsp;quot;Simiiusest

vitam habet in se ipso, ita dédit Filio vitam habere in se
ipso. Hic sensus est : Quemadmodum Pater vivit per
divinam suam omnisufficientiam, sic Pilius eodem modo
per suam vivet omnisufiScientiam, quae ab eodem oritur,
quippe cum eo per aeternam generationem a Patre commu-
nicatam. Insuper haec verba ad illud, quod Jesus erat
demonstraturus, referenda sunt. Ut Pater secundum suum
beneplacitum reddere mortuis vitam potest, sic etiam Pilius
ob essentiam divinam communicatam, vitara impertire po-
test, quibus vult. Pater hoe perficit per sibi propriam poten-
tiam, sine ullo merito secundum suam voluntatem a nemine
dependens. Pilius perficit per datam a Patre potestatem,
satisfactionis suae ratione habita, tanquam missus a Patre
e.K ejus mandato. Praeterea indicatur quomodo hanc pos-
sideat vitara, nempe in se ipso. Pater ab aeterno ei dedit
vivere vitam divinam, independentera per suam essentiam,
quae a se ipsa est.

Tandem pulcherrimam, ut mihi videtur, exegesin memo-
rare volo, in qua prae Eöellio, suisque sociis excellit,
ubi agit de loco Hebr. VII : 3 : à7:oczugt;p, à^iz^p, àyzvz^-
lôymoç, ixTjze àpxvvnbsp;ixms fw^ç TSXoç I'^WV, àçamp;j-

{xoi^ixéwç re Tw vl^ zov Bsov, [xévsL lepsk elç z6 ^iméç.
Hic locus minime obstat quominus aeternam cogitemus
generationem, nam h. 1. non sermo est de Christi Deitate,
sed de munere mediatorio. Cum sacerdotibus comparatur
Leviticis. In utroque comparationis membro munus sacer-
dotale in censura venit, quod ad totam Christi personam
pertinet. Hic de munere illo sacerdotali agitur. Nemo
_ ^nbsp;hoc officio fungi poterat, nisi pater ex gente esset Aäroni-

erat mdicanda c£ Ezrae II : 62. Inde manifestum sacer-
Hebraeos habere initium dierum et finem vitae. His

vSl'no''^ -^^^l^bizedek, cui ante Moïs'is tempora
init-nbsp;ut suam ostenderetgenealogiam, qua

I^eisimilis est, in quo xccx è^ox^v haec locum
ostendernbsp;^^tremque a quibus ortus erat

Cartesii nomen audientibus statim nobis succurrit me-
tus, ab eo inter Theologes excitatus, nec non ejus meritum,
quod philosophiam ab ecclesiae auetoritatis jugo liberaverit,
viamque liberam disquisitioni de dogmatibus straverit, in
ecclesia per traditionem receptis. Sententia àe PUlosopUa
micilla Theologiae hue usque recepta, ita ut per fidem
perveniretur ad intellectum, ab eo rejiciebatur, et in scien-
tiarum orbe nova aperiebatur periodus, quae cogitandi
libertatem et certitudinem non aliter posuit ac vindicavit,
quam Lut her us fidei libertatem certitudinemque. Non
mirum igitur eum, qui a dubitando in omnibus incepit,

stica^ ^'i'^^eri fidei, auctoritate superstructae ecclesia-
l'eClam'^^^^'^^ o'^io habitum esse a Theologis, cum contra
fidem _^®itatam, quae fide tenentur ratione prolantur,
®nbjiceret humanae. Ejus sjstema irrepsit inter
ecclesi^'^^' ^^^^^ illo magistro instituti, mox inquirere in
P^öei*^^'^ inceperunt doctrinam. Inter eos et noster
nonl'nbsp;Cartesianismum CQXi^Qh^im, quod a

vatqiie etiam comprehendere postquam revelata sunt, plane
vet plene et quoad omnera modum nequeant, non persuaderi
//potui, revelatum aliquid a Deo esse, quod rationis dicta-
//mini sit contrarium, et insulsum illudeflFatum, hoe verum,
nest philosophice, falmm theologice, tanquam veritatis
//opprobrium proscribo. Neque enim ob ejusdem falli et
//fallere nescii Dei auctoritatem, idem pro vero et falso
//haberi potest, nisi ab eo, qui Deum sibi ipsi contradicere
//h. e. mentiri posse impudenter et blaspheme affirmare,
//eaque ratione omnia humanae certitudinis fundamenta con-
//vellere velit '). Id solum quod et quatenus clarum est
//et cognitum credi, non id quod et quatenus obscurum et
//ignotum est in Scriptura sacra potest ac debetquot;

Verum hic Cartesii discipulum se esse ostendit, ideas
innatas, claram et distinctam perceptionem, ut unicam
veram, aliaque afferens, quae Cartesii notae sunt charac-
teristicae Copiosius autem sententiam ejus perpenden-
tes, inprimis in Oratione de Eeligione rationali expositam,
reperiemus, quam recte et principiis Christianis convenien-
ter de ea sentiat. //Eevelationis notae si dignosci ab
//homine debeant, necesse est ut non infidelem intra se
//veri et falsi, boni et mali ar bitrum habeat, qui causas ac
//rationum momenta examinare ac dijudicare et dirimere
//litem possit. Quid vero illud in homine sit, si ex
//Pauli scito, decidi debeat, nemo ambiget, quin con-
//scientia sive ratio sit. Quamquam enim vir divinus nihil
//loqueretur nisi léyia 0£ou, id tamen sibi simpliciter affir-
//manti credi nolebat, sed quem vis auditorem eorum quae

lair^^^tquot;'' ^^^^^^^ ^^^^^ arbitrum constitaebat, neque
//reir*quot;quot;nbsp;obsequiosa mente

^po, traaav xi'j avm^-zjaiv avspoóucov, èvoÓTTtov toü 6eov.
Cor. IV • l.gt;\ T i

fetetetobtrudat,pugnalwrm'ii''quot;^'' veritatem mam-
^^ quot;^tura, et ia animo adeptus 'nbsp;experientiam

tioriem peccati vinculis libérât, eumque aptum reddit ad
Dei nomen cognoscendum legemque, ita ut homo aeternae
conscius fiat suae destinationis, et quo magis Christianus,
eo magis rationalis moralisque. Eeligio Christiana est reli-
gio rationalis Eom. XII : 1, cum homine vero consentit, dum-
que homo ex natura et se ipso Deum cognovit, illa eam
scientiam complet, corrigitque. In homine organon, fa-
cultas adest,qua illam Dei notitiam sibi acquirat. Organon
illud est ratio, inepta autem facta peccato, rerumque studio
sensibilium corrupta. //Non ratio quidem, sed rectus ra-
//tionis usus deest,quot; ex Eöellii sententia, quo loco citat
Eom. I : 20b, 22 '). Homo t« èr^l v^ç yijç cogitât,loco
TOV «vco, ó ^vxtxàç rà xoù nvsv^cxog obnbsp;, quia potius

sensibus subjecta reputat, quam mentis oculum in veritatem
dirigit divinam. //In timore Dei igitur est philosophan-
//dumquot;^). Eöellius Dei reverentiae primarium tribuit lo-
cum, quia cordepurus solus videbit Deum, eique tantum jus
adscribit ut religiosam dijudicet veritatem. Eatio per Christum
illustrata fert judicia, et ita Eöellius Eationalismi absolvi
potest calumniae, cum Eationalismum illam esse intelligimus
doctrinam, quae rationem summum statuit judicem, secun-
dum vulgo receptas decernit opiniones, et religionem Chri-
stianam citat ante tribunal rationis corruptae peccato,
obcoecatae praejudiciis. Nec non Socinianismi liberatus
est macula, qui voce persona, sensu individui ofiensus in
trinitate Tritheismum vidit, et ad immanentiae divinae
ideam cum adscendere non posset, Deum transcendentem,
otiosum, a mundo diversum tantum retinuit; qui eodem
modo aeternam Klii generationem anathemate petiit, quia

n-test, sx termini sane explicelurs
'^Principia veri et falsi Srif Tinbsp;quot;quot; homine reliqua

pugnaturum, et rejecturum dogmata, quae suae aetatis in-
terpretatione ante sanae rationis, imo principiorum veri et
falsi tribunal essent condemnanda. Ubi autem rationalem
promulgare Dei notitiam videtur, fundatam viribus homini
a Deo concessis, quae peccato debilitatae quidem, non
vero exstinctae sunt, et cum Maresio dicere : //Eevelatio
//praesupponit in homine lumen naturae et usum rationis.
^/Ipsa rehgiositas tam arcto vinculo cum ratione humana
//connectitur, ut jure dicat ïertullianus : Praemisit Deus
-naturam, submissurus et prophetiam, quo facilius credas
//prophetiae, discipulus naturaequot; mox ita hominis ra-
tionalis JUS limitât Vitringa, ut nullum fere in rebus
religiosis ei judicium relinquatur. Hoc enim modo disputât ■
/.Varia hujus ratiocinationis sunt impedimenta et abusus
//unde contingat, experientia teste, ut, qui eadem habeant
//pnncipia, différant in conclusionibus de eadem re. Prae-
.cipua ejus causa est, quod non exhauriamus proprietates
/.rerum. Hinc non est tutum in omni casu ad ratiocina-
//tionis evidentiam confugere, cum saepe lateat consecutio-
-nis necessitas, et fallantur millies, qui claras et distinctas
//jactant perceptiones. Si tanta est incertitudo in aliis,
/.multo magis in iis quae revelata de Deo sunt. Cum enim'
//ratiocmatio nitatur notionibus innatis, et earum quidem
//perfectionum, quae ad essentiam et naturam Dei pertinent
//impressae nobis a Deo notiones sint, non vero de mysterio
//trinitatis; potest philosophus de illis, non vero de hoc
//ratiocinari. Mhil ergo de eo nisi secundum revelationem
quot;affirmandum aut negandum est, ita tamen ut non temere
//quodyis verbum pro divino habeamus. Sensum investige-

rationis i. e. communium notionum, m-
'^^Wuta collatione similium testimoniorumquot; '}

^quot;inga SI sibi constitisset siVnt quot;R ■• n- j
S^-et, quod forma, qua eo tZnbsp;quot;quot;

Interpretaüa Ucoru^ Scripturae Sacrae,
parte exegetica ^ explicationes inter se compa-

ramus, palma rursus Röellio est porrigenda, qui plurimis
locis non de tw Aóyogt; praeëxistente, sed de Christo Media-
tore agi putat, ut apparet ex interpretationibus supra
citatis ubi Ps. II : 7, Job. V : 26, Joh. VI : 57,
Col. I : 15, minime de praeëxistente Christo, sed de
dsocvdpcoTCM intelligit, de tw Xoyw in carne manifestato, et
ita viam ingressus est ab optimis ei signatam Theologis.
Si vero inspicimus Vitringae commentarios, videmuseum,
ecclesiae doctrina coactum, torquere, suaeque accommodare
opinioni locos vulgo usitatos. Unum afferam exemplum.

Col.I : 15. £C)i(hv ToS dso'j dopocxov, a Röellio de tota
intelligitur Mediatoris persona, quae in carne manifestata,
nobis veram Dei imaginem praebuit, ut, eum videntes,
Deum ejus Patrem contemplemur; Vitringa vero Paulum
hic ad Prov. VIII respicere putat, deque Jesu divina
interpretatur natura ab aeterno genita, qua tantum Dei
imago dici possit, quia humana quamvis excellentissimis
dotibus praedita nunquam vera Dei est effigies, quippe
finita, dum divina infinitate gaudet.

Quae si inter se comparentur interpretationes, certo prior
erit eligenda, quia Paulus in epistola ad Colossenses
I, de historico agit Christo, ut patet ex toto contextu,
inprimis Sect. 14, ubi dicitur, nos in eo habere pecca-
torum remissionem. Sed nolo ego judicare. Calviniex-
plicationem apponam, ut ille discernât, utri primarius sit
tribuendus locus. Agit ita in loco Col. I : 15. //Deus in
//se h, e. nuda in majestate invisibilis est oculis corporis
//et rationi humanae, in unico vero Christo patefit, ut in
//eo tanquam in speculo contemplemur eum. In Christo
//enim justitiam, bonitatem, sapientiam, fortitudinem, tan-

quot;dem se ipsum nobis ante oculos posuit.quot; Cum Eöellio
ïgitur consentit, et in Christo, in quo ..arcóh.crs 7r«v to

Tgt;ïs e^or/iTos awfxaTt^ç veram nobis expressam esse
iJei imaginem putat. Eodem modo Calvinus ceteros hoc
m dogmate adhibitos scriptnrae locos interpretatur, qnos
commemorare hic operae est pretium, ut inde videamus,
^ ' qi^amvis dogmatice reciperet aeternam Eilii a Patre
generationem, exegetice fundamento biblico illam privasse,
enunciatis in Confessione Belgica e scriptura petitis de-
nstrandi vim ademisse, et in eo saltern cum Eöellio

veveh! f S^^erationem in verbo divino non esse
xevelatam.^ Age! eum interpretantem consulam.

ae'*'^ f 'quot;quot;Squot; quot;»»tIemuatM interpietatio Joh. V :
IITquot;nbsp;quot;■quot;'quot;'ä'''quot;^ o.te„dit Christum hic

telligit, ita scribens : //Ostendit unde tanta voci suae effi-
//cacia, quod scilicet ipse sit fons vitae et eam voce sua in
//homines effundat. Neque enim nobis ex ore ejus proflu-
//eret vita, nisi penes ipsum esset causa et origo. Neque
//enim Deus vitam in se habere dicitur tantum, quod pro-
//pria virtute et extrinseca solus vivat, sed quia vitae ple-
//nitudinem in se continens omnia vivificat. — Sed quia Dei
//majestas, ut est procul a nobis dissita, similis esset scate-
//brae latenti et absconditae, ideo palam se in Christo exse-
//ruit. Habemus itaque promptum et expositum fontem ex
//quo haurire liceat. Hic verborum est sensus, quod Deus
//vitam apud se occultam et quasi sepultam habere nolue-
//rit, atque ideo transfuderit in Filium, ut ad nos manaret.
//Hinc colligimus proprie hunc titulum adscribi Christo,
//quatenus in carne manifestatus est.quot;

Itaque Calvinus, verus, sagax, piusque ille Theologus
a Yitringa differt, cum Eöellio consentit, et convenit
insuper cum contextu, et orationis, quam Jesus habuit,
scopo, ut ostenderet nempe se non violasse sabbathum sa-
nando claudico, nam, quia Pater semper operatur, ideo
Jesus operabatur. Nil autem fecit nisi Patrem praeeuntem
videret, qui ei omnia ostendit. Nam sicut Pater mortuos
vivificat, sic et Filius, vitam enim illam veram quae ex
Deo est, Pater ei dedit, ut cum hominibus eam commu-
nicaret. Nostro loco Oedvdpamq Jesus Christus de se ut
hominum Conservatore loquitur, minime aeternam suam a
Patre generationem demonstrare vult. Eodem modo agit C al-
vinus in loco Joh. VI: 57, quem Bezae vestigia premens
egregie Eöellius explicuit de Christo Mediatore '). //De
//aeterna Christi divinitate hic non agitur,quot; ita Calvinus,

quot;creata.quot; Arianus Inbeuternbsp;.quot;'•Iquot;»'' quot;quot;quot;quot;quot; quot;bao snnt
e„i. snht

Alia etiam et magna erroris causa quaerenda esse milii
videtur in usu vocis personae, de qua nunc tertio loco pau-
cis videre volo.

Hac voce et Eöellius et Vitringa utitur ad describen-
dam Trinitatem. Eöellius : //Una tantum,quot; inquit, //essentia
//divina, unusque Deus, tres vero divinae personae: quia
//Deus ita in verbo suo se manifestavit, quod tres hae
//distinctae personae sint unus ille verus et aeternus Densquot; ').

Vitringa : //Una essentia divina communis est tribus
//vere divinis personis, in verbo divino dictis Patri, Pilio
//et Spiritui Sanctoquot;

Ubi Eöellius procedit in explicanda aeterna genera-
tione, Pilio ét coëxistentiam ét aetemitatem tribuit, ut
personae secundae, quae a se est, non a prima, Patre, il-
lum autem Deum independentem, aeternum dicit, in Dua-
lismum prolabitur, quia Pilium juxtra Patrem ut secundam
personam existere argait. Dogma igitur ecclesiasticum er-
rore purgare, et menti coäptare cupiens, voce persona,
ut individuo, ut aliquid quod per se et a se existit, intel-
lecta, majoris reus fit erroris, duosque habet juxta se Deos.

Vitringa, trium personarum existentiam arguens, ïri-
theismi est accusandus, vel si generationem urget, et ad
Hollandiae Australis Synodi quaestionem : //An per aeter-
//nam Pilii generationem a Patre intelligenda esset coëxis-
//tentia cum Patre ab aeterno;quot; respondendum est : //Neu-

tiquamquot; : Subordinationisnms inducitur. Pilius igitur non
erat aeternus cum Patre, sed genitus a Patre, et hoe qui-
dem ab aeternitate. Ab eo vero et ab aliis qui ab ejus
parte stabant discernebatur inter absolutam, et Umitatam,
ae ernitatem, quarum haec indicabat ante mundum con-
J um. Quando posteriori sensu vocem accipimus, Aria-
mus est introductus : qui, quomodo ex Vitringae sen-
I evitari possit, non video. Nam si prima persona
communicavit omnem suam essentiam cum secunda, prio-
as pnmae negari nequit. Vox Persona, non recte in-

//ceram doctrinam adversus flexiloquas haereticorum am-
//bages non possent asserere, voces quasdam excogitare
//coacti sunt, quae tamen non aliud sonarent, quam quod
//alioqui in scripturis traditur. Tres hypostaseis vel per-
//sonas in una et simplici Dei essentia subesse dixerunt. —
//Tà Ti-pÓCTcoTra vel Personas vocarunt discretas in Deo pro-
//prietates, quae se mentibus nostris conspiciendas offe-
//runt.quot; Sic etiam Thomas Aquinas : //Aliud est
//quaererede significatione nominis persona in communi, et
//aliud de significatione personae divinae. Prima signifi-
//cat substantiam individuam rationalis naturae. Distinctio
//autem in divinis non fit nisi per relationes originis. Ee-
//latio autem in divinis non est sicut accidens inhaerens
//subjecto, sed est ipsa divina essentia. Unde est subsis-
//tens, sicut essentia divina subsistit. Persona igitur di-
//vina significat relationem subsistentem.quot;

Ad quae si attendissent nostri adversarii, et tres in Tri-
nitate personas, tanquam rporrous vnâp^mç considérassent,
profecto non tam vehementer fuisset litigatum. Vitringa
enim aliam ecclesiasticae doctrinae subesse ideam perspe-
xisset, eamque tune receptam doctrinam esse rejiciendam,
quia eadem essentia communicare secum essentiam nequit,
quae tamen absurditas sua in expositione dogmatis occurrit.
Pböellius ad profligandos Arianos, Socinianosque
meliora sibi adesse arma reperisset, ubi rejecta latina voce
persona, usus fuisset vocibus a Patribus Graecis usurpatis,
ïTpocjwTTW vel zpômù ùnâp^swg, quae omne errandi, et Tri-
theismi periculum tollunt.

usus Paulus Rom.XVI : 27 dicit, ixôvoç aôfoç Oeoç, vel aeter-
nus intellectus, cujus ocnavyaaiJioc, sapientia, Xóyo;, sermo,
verhum,nbsp;tanquam genitus vel unigenitus Pilius. Sicut

ens intellectu praeditum semper ex meute sua producit sa-
pientiam, sic Deus unicus sapiens ab aeterno genuit, adhuc
gignit, semperque gignet sapientiam suam (Aóyov) ut Pilium
suum , sicut veteres dixerunt : ^«ç çcotôç. Generatio haec
prorsus alius est naturae quam propria, propterea vero
minime rejicienda.

Deinde epistolae scriptor generationem hanc aeternam
nequaquam mysteriis annumerandam esse censet, quae nostro
comprehendi intellectu nequeant, nam ita maxima Arianis,
Socinianisque erroris ansa datur, qui magnas animad-
vertunt nostra in expositione contradictiones, quae inde
ortae videntur, quod Veritas, tam dare in Scriptura Sacra
tradita, tribus coöperta sit tegumentis,

Trimo enim verba Pater, Pilius, generatio in Scriptura
Sacra usurpata proprie dicta esse aestimantur. Secundo,
verbum Deus, nomen substantivum proprium habetur, dum
appellaüvum, relativum est. Tertio, vox persona alia
usurpatur significatione, quam quae ex veterum sententia ei
est tribuenda. De prima litis causa jam supra egit, duas
posteriores ita paucis explanat.

Secundo. Nomen Deus vulgo nomen proprium substanti-
vum, naturam essentiamqueindicans habetur, quod proprie de
spiritu sapienti, aeterno, omnipotenti, improprie de angelis
usurpatur hominibusque. Haec autem opinio est rejicienda.
Moses enim, magistratus, angeli passim iu Scriptura Sacra
Dii vocantur, ratione habita potestatis, quam in alios ex-
serunt. Ita eus supremum. Deus unicus, sum mi Dei nomine
notatur, quia inagnam eam non ab alio accepit potestatem,
sed a se habet, ut omnium creator. Nomen igitur appel-

lahvum, relativum esse videtur, quod ad rem, actumve
aliquem est referendum. Qualis ratio pictorem inter exstat
et pingere, talis Deum inter et summum habere jus poten-
tiamque. Hoe sensu Supremus summorum. Dominus do-
iQinorum, Beus Beorum audit, of. Dan. II : 47.

i^^vens, tntellectu praedita, per se existens, ah aliis diversa
'^^nzöus. ^ Haec descriptio Deo tribuitur modo perfectissimo.
^^uando igitur secundum hanc sententiam profitemur credere
es in Trinitate esse personas caveamus ne in Tritheismum
^cidamus, inque Socinianorum incurramus culpationes.
persona vero longe aliud quid ex veterum usu indicat, idem
empe quod npó^rc^nou a Graecorum theatro mutuatum. Est

Ut justam, rectumque ferre judicium de Eöellii et
Yitringae opinionibus possimus, opus est ut ad Patres
ecclesiae, velut ad fontem, nos conferamus, qui primi de
aeterna Filii generatione mentionem fecerunt, utque com-
parationem illorum inter atque horum sententiam instituamus.
Inter hos Patres in primis sunt recensendi Origenes et
Athanasius : quorum alter Clementis Alexandrini et
Tertulliani de râ Aoycp doctrinam conjungere conatus,
cum hoc processum ex Deo retinens, cum illo Pilii aeter-
nitatem defendens, auctor dogmatis aeternae Filii genera-
tionis a Patre fuit, alter in litibus cum Arianis et
inprimis in Synodo Nicaena strenuum Deitatis et ói^oovaiocg
Toü lóyov defensorem se praestitit. Ut nobis veroconstet,

qüid indicaverit Origenes hoe dogmate, inquirendum erit,
quam tandem adjunxerit significationem tw Xóyw siveKlio,
quid mtellexerit generatione, ut ita palam' fiat, quid
9'^^ratione toü Aóyo. innuerit.

dinat; xhv ó^oovmay veroiirgens, Tilium Patri plane similem
esse contendit. Ilaec tandem ópoucria etiam duplici sensu
occurrit. Aóyog sive Pilius splendor est Dei. Quum vero
fulgor cum eo, unde defulget, communionem habet sub-
stantiae, Tilius o^ioomioc, cum Patre dici potest Haec
autem éixoovai'a nou plena est dicenda, quia Pater fons est
ejus existentiae et major est illo.

Quamvis Origenes ita in varias opiniones abeat, in
primis ortas ex saepe iterata tov lóyov cum Jesu Christo
permutatione, nihilominus ex scriptis verum ejus sensum
efficere licet. Origenes enim necesse habet, ut Deus ab
omni aeternitate se patefaciat, quia se manifestare ad per-
fectam Dei naturam pertinet. Unitas vero Dei absoluta,
divina et immutabilitas fundamenta directa multarum rerum
mutabilium esse non possunt, neque hae vera et plena sunt Dei
patefactio. Propterea in sua Sapientia mundum, in quo se
patefacturus esset, Deus sibi finxit, Haec effictio non est
cogitatio praeteriens, sicut in hominibus, si §é xiq oTó? té
ècTTtv äffw^ccTov uTróarao-iv tioixOmv 6eoipriij.dmv, mpis^ovrav
zovq Twv olfM Aóyovg, ^ütaav xai oiovsl sp.^uxov èitivoüv,
UQZxai tïjv ump ttwäv ktictiv m^tav toü deov, jcaaw? mpl
ahzYii léyoma.V o Qeog skncjé ps apx^^ «(J'wv autov zlg spya.
avTov (Prov. VIII :nbsp;yjv nxlaiv ^s^w-^xai koll tzdaa

xxiaig vtpsaxccmi, om avsv^oxo? ovaa Setaq mcpiag, jca0' fjV
yzyiwnxcf.C ndvxa. ydp Kaxot xhv npofijxYiv AaßiSquot; èv (joyta
èr.oi'rjasv 6 Qsóg Haec Sapientia, mundi exemplar per-
fectum, hoe Dei consilium est ó lóyog, qui aeternus est®),

q'iia Pater lux, sine fulgore esse nequit. Hace Sapientia origo
Oûinium est rerum, nam in Iiac ipsa Sapientiae subsistentia om-
^is virtus, ac deformatie futurae erat creaturae,vel eorum quae
Pi'incipaliter existunt, vel eorum quae accidunt consequen-
ter, virtute praescientiae praeformata atque disposita : pro
IS apsis, quae in ipsa Sapientia velut descriptae ac prae-
figuratae fuerant creaturis, se ipsam per Salomonem dicit
creatam esse Sapientiam, initium viarum Dei, continens
scilicet in semetipsa universae creaturae vel initia, vel formas,
^ei species '). Genus est, cujus omnes res vitales species
s^nt, quae ad illum tov lójov eodem modo se habent,quo
partes ad totum harum vero partium unitas est. Logos
in omnibus adest; per totam creationem dispergitur ®), ut
temper quae fiunt, per illum fiant; Öecopyjpiarav awtyipca
^ illo est depositum. Archetypa est imago multarum
quot;lagmum, exemplar primum, secundum quod omnes illae
'^agmes formantur nam owia est owtóv, et Usee
»). iiie logos apud Deum in initio fuit, in
vitam^^° apparaît, et descendit perfectissime in hominum
im^ s^'^'^nbsp;principio apud Deum fuit,

egressus est, aut illud reliquit, ita ut loco vacuo deserto
alium impleat ubi antea non erat, sed semper universum
replevit Patefactio insuper perfecta, plena Dei est, per
eum tantum Deus cognoscitur et totus cognoscitur, nam
mamfestator Ejus est, figura expressa essentiae Dei, in qua
Deus semper suam adspicit imaginem. Hoc indicat nomen
Xóyos ^iverlum, quatenus dnayyiKxmbv est. Minime autem
Dei verbum, verbo quod homines loquuntur, simile est
habendum. Hlius verbum non est tale, quale omnium.
Nullius enim verbum vivens, nullius verbum Deus est.
Dei verbum peculiare quid in se habet, quod sit verbum
vivum et in se subsistens et praeterea quod perfectam
et totam Dei patefactionem continet Deo est consub-
stantialis. Natura est Eilius^), semper et inseparabiliter,
ab aeternitate Deus apud Deum, ipse Deus

_ Postquam ita vidimus in Origenis systemlte tÓv Aoycv
sive Eihum aeternam esse Sapientiam, in qua semina omnium
rerum creandarum adsunt, vel täv .oV^ov vo.tÖv, facile
nobis erit enucleare quid aeferna hujus Eilii generatione
indicare voluerit. Generatur Eilius a Patre sicut splendor
generatur a luce, minime sicut animalia vel homines pa-
riunt, nam ita permutatio in Deo locum haberet. Ne quis

3)nbsp;Comm. in ep. ad Hebr. Ill : 697. Tom. in Joann. XXXU • 18-
„Et arbitror quidem ego totius gloriae Dei splendorem esse Pilium'
pervenu-e tamen particulares splendores ab hoc splendore totius glo-
nae ad reliquam naturam rationis capacem.quot;

Hagenbaeh, Bogmengesoh. § 43 : 2 „Wie ein Haus oder ein
Sehiff nach der Idee des Baumeisters geschaiFen wird, so schuf Gott
die Welt nach den in der Weisheit liggenden Ideen.quot;

mcurrat in ilks absurdas fabulas eorum, qui prolationes
qnasdam sibi ipsis depingunt, ut divinam naturam in par-
js vocent, et Deum Patrem, quantum in se est, dividant,
j ^^nbsp;incorporea natura vel leviter suspicari non so-

Deum die '^^'^^^^S-erenoverit? Aut enim non potuisse
eam, quae' anter^''nbsp;^^^^equam generaret, ut

generare. Propter quod nos semper Deum Patrem novimus
unigeniti Pilii sui, ex ipso nati, sine ullo tamen initio
Quomodo enim aliquando fuisset Dens, quando non fuit
Pilius? Nam nihil aliud est id dicere, nisi fuit aliquan-
do, quando Veritas non erat, sapientia non erat, quando
vita non erat, cum in his omnibus perfecta Patris sub-
stantia censeatur Huic autem Filii generationi minime
finis est impositus, ita ut Deus generare desierit, contra
' semper procedit et continuatur, generatur Pilius in aeterno
hodie, quia Deus semper se patefacere pergit. Ov^l èyév-
6 narhp röv htov zal aTiéhaev abxoy dno z-fjg yevé-
aïMc avxov, dlX del yevva avzóv. Ovx't arra^ yeyévmoci,
X«!' ovxi (ok ézi) yevväzai, d)!' óaov èazl zo yw? miy,-
ziKÓy zoü dumyda^cczog, èni zogoüzov yevvdzai zo dnav-
yaai^a zr,g ^ó^y^g zoü Beoü Pater aeterni similis est
fontis, cujus aeternus fluvius Pilius est.

Ex his omnibus elucet, Originem indicare voluisse
Deum semper perfecte se patefacere oportere. Indivisibilis
natura et immutabilitas Dei cum non sinant, ut haec pate-
factio in multiplicitate et varietate mundi gradatim fiat,
et mundus ipse perfectam Dei imaginem nec contineat, nec'
continere queat, opus est ut aeterna talis manifestatio ad-
sit, in qua Deus imaginem suam perfectam possit contem-
plari. Haec imago perfecta, haec Deo adaequata patefac-

3)nbsp;In Hom. in Jerem. IX : 181. Tom. in Joann. I : 32 : „Deo sera-
per est/toJze, „ita Origenesquot; neque enim vel ves peraDei, nequemane,
meo quidem judieio, sed tempus ut ita dicam simul se exlendens cum
illa ipsius ingenita et sempiterna vita, ipsi dies est hodie, in qua genitus
est Pilius : sic non invento originis ejus principio, sicut neque diei.quot;

jïo ab Ongene Xogt;; dicitur, qui ab omni aeternitate in
arcLr^'''^ f^'^datus, apud Bum est. Ipse logos mundi est
co-nbsp;^quot;^tas ejus idealis, unica Dei ima-

sine patefactione cogitari nequit, et sine patefactione qui-
dem sibi causae absolutae adaequata. Haec vero perfecta
imago Dei cum mundus nec sit, nec ostendere illam possit,
necesse est ut Deus in alia quadam re ab omni aeternitate
se patefecerit, quae veram et perfectam Illius imaginem
contineat. Hoc Deus fecit in rw Xóy«, qui ab aeterno ei
adfuit; nam Deus natura, non voluntate iiujus Eilii Pater
est '), quia Dei naturae proprium est ut se patefaciat, prop-
terea igitur Pilius etiam est aeternus, quia Deus aeterni-
tate gaudet Nec aliquando imperfecta fuit Patris na-
tura, ut quod illius proprium esset, postea accederet, ae-
ternus est Dei Pilius, quia semper perfectissima fuit Patris
natura. Pilius autem nihil aliud est, quam quod ex Pa-
tre gignitur, ejus verbum et sapientia et splendor''). Si
Pilius autem imago, splendor est Patris, semper cum Illo
fueritest necesse, substantia enim existente, ejus imaginem
et figuram continuo esse prorsus necesse est. In hoc Pi-
lio Pater se contemplatur, sicut Prov. YIII : 30, ait Pi-
lius: ego eram quo delectabatur. Quando vero Deus ince-
pit, se in Pilio, tanquam in imagine contemplari? Quo-
modo creator omnipotens se in finitis rebus adspiceret?
Imago talis debet esse, qualis Patet*). Propterea inter fi-
nita et creata recensere tov Xóyov, sive Pilium non licet. Quo-

toû TTazpoç, lâlog zTis oùcrtaç ocùzoû, aoipiac ^ovoysvïjj, xixi lôyoç
ùlmÔcwç , zal ftóvos toü Osov ovtÓ? saiiv , où yMafioc, à^X Uiov rh
XYiç îTarpôç où(7t«î ys'vvïjffa* ^tô ècrtv ilviOtvog, àlnOivoïi narpoi;

b/^ooycrtos vTzdpxcàv, xlt;xplt;xxT:vp t^ç toO irxrpoç {jnoaràcrsMç, xsù füg
sx fmzoï;,, xa.t slxùv t^ç tog tvxrpoç ohaïaç,

modo enim, rogat Athanasius, Pater per eum crearet,
cum non esset suus logos, sua sapientia; quodsi o Xo'yos
verbum, sapientia, vera imago Dei est, qui patefactionem
perfectam, Deo adaequatam, continet, merito utique con-
snbstantialisnbsp;•), i^o ipse Deus est; quia alius

jen verbo se patefacit Deus, quibus vult, in eo cognosci-
et créât omnia et sine illo nihil omnino facit Ut
u em ,nbsp;^^^ ^^^^^^ existeront, sed etiam bene

Quomam ergo hujusmodi sapientiae forma creata in nobis
m om,,bus est, non immerito vera et opifex sapientia,

vero ad res factas benigne accommodans, meam figuram in
illis apte imprimebam, ut universus mundus coneordaret
Nisi egregie fallor, hic consilium Dei aeternum, perfectam
Ejus continens patefactionem indicatur, quod ab aeterno
idealiter Deumexstitit, in mundo visibili vero reale fieri
pergit, omnibusque naturis creatis efiicitur. Deum autem
semper se patefecisse in tw Xóyw, illamque patefactionem
idealem aeternam, sive tov lóyov, semper realem fuisse fa-
ctam, ab Athanasio exprimitur dogmate de aeterna Filii
generatione. Non enim Eilius semel est genitus, et nunc
non amplius generatur. Minime ita. Idem vinculum quod
solem inter et splendorem existit, Patrem inter et Pilium
adest. Sicut sol semper suum fulgorem gignit, sic Deus
semper tov lóyov generat. Semper fuit et est et nunquam
non erit , nam verbum natura sua proprius est substan-
tiae Dei Pilius Semper etiam Toy Xo'yov generatio con-
tinuatur et procedit. Hórs yxp ilg çjwg /Mpi? zvgroù
ànavyocaixtxxog AapupoV/jTo; j sic etiam semper 6 lôyoç Patris
splendor generetur necesse est Si ejus generatio desi-
nit, rerum creationi finis erit impositus. Nam si eum

zphç Çwffa ßoulh , xat èvoûaioç svspysîcf., jcat lôyoç àl-/]Oivog, sv w
xcà axivsatn^s xà. ttxvtoc xoclcôç.

4)nbsp;Gieseler, 1. 1. § 60. p. 313 : „Um die ewige Zeugung zu
erklären, gebrauchte Athanasius nach des Origenes Vorgange
gewöhnlich die Vergleichung eines Lichtes und des Glanzes desselben.
So wie der Glanz stets mit dem Lichte zugleich sei und doch von
demselben hervorgebracht werde, so sei auch der Sohn von Ewigkeit
her von dem Vater gezeugt.quot;

Procedere, sic Athanasius, ipsum estgigni, igitur cum
revertitur gigni desinet. Postquam vero ad Deum rever-
ent, Deus rursus silebit. Atqui si silebit, erit quod eo
Sien e erat, netnpe quies, non autem rerum creatio, quae

Sententia Patrum Origenis et Äthanasii exposita,
non difBcile erit ferre judicium de Eöellii et Vitringae
opinionibus, ad aeternam Pilii generationem spectantibus.
Quando enim eas comparamus cum Patrum doctrina, quae
ex memoratis innotuit, videmus utrumque et Eöellium
et Yitringam veram praetermisisse significationem, a
Patribus huic dogmati tributam, qui de Deo philosophantes
Deum transcendentem Patrem, Dei patefactionem perfectam,
quae in mundo realis fieri debuit, Pilium sive tóv Ihyov
dixerunt. Utrumque praeterea ab egregio aeternae Pilii gene-
rationis abeuntem adspicimus sensu, qui ét cum principiis
Christianis, quae Deum non tantum transcendentem, sed
immanentem etiam poscunt, convenit, ét cum doctrina biblica
quae patefactionis necessitudinem in Deo ponit, conspirât ').
Utriusque igitur sententia coram Origenis et Athanasii
tribunali vituperanda erit et improbanda. Yitringae
sententia prorsus ab illis fuisset rejecta, quia illud quod
metaphysices, philosophiae de Deo fuit objectum, locis e
Scriptura Sacra petitis demonstrare voluit, in quibus vel
nullus, vel de Jesu Christo historico sermo fit et ita
discrimen zov lóyov inter et lóyov in carne manifestatum
plane neglexit. Quod discrimen ab Athanasio in epistola
contra ^jiöobservatur, ubi discernit inter zov

'^^Vov et Christum Röellii autem sententiam Atha-
nasius certe non tam aegre tulisset, qui Marcelium,
Piseopum Ancyrensem eadem fere docentem excusatione
^lignum censuit Etenim ut Röellius, ita et Marcellus,
JJamvis in Synodo Mcaena tw ó^oowt'av toy lóyov strenue
efendisset, tÓv lóyov Mlnm factum esse contendit, cum
carnem induit, patefactionem in genere humano perfecit, no-
menqueJesu Christi adeptus est, praeterea rex declaratas,
mago Dei invisibüis, et primogenitus omnis creaturae, quod
antea nondum erat, constitutus 3), ejusque generationem ita
de ma..fe.tatrone in tempore expiicat. Causa igitur quare tam
^^ enter et impie Röellio aequales obstiterint, damna-

:,turig Zïi vinäicirgjj nahquot;'^nbsp;' ^'«ältere, historische Bedeu-
.Christus in seiner persönlichirÏ''historische

lexerint, nec consilium divinitatis xoù lóyov in primis contra
Socinianorum objectiones melius defendendae atque sta-
biliendae, si generationem sensu vulgari ab illo averteret,
comprehenderint, nec verum dogmatis sensum perceperint
ab auctoribus Patribus illi tributum.

Röellius cum Marcello episcopo Ancyrensi in eo
convenit, quod uterque nomen Filii tw Xdyco denegavit,ad
Xóyov vero in carne manifestatum, Jesum Christum retulit.

Origenes aeternae Filii a Patre generationis dogmate
aeternam Dei patefactionem indicavit.

Tn explicandis Scripturae Sacrae effatis, quae in dogmate
de aeterna generatione Filii Dei a Patre adhibebantur, major
laus Ilöellio, quam Vitringae est tribuenda.

Nihil est quod cogat vocem oSro^ 1 Joh. V • 20 ad
proxime antecedensnbsp;Xptarov referre.

Hon prorsus rejicienda videtur sententia VD. Hol werd.
qui m opere inscripto, Bijdragen tot de uitleggir^g var. ^t
P. 85, conjicit 1 Cor. 111:4, lectionem à'v0pco™e
in avdpujmv mutandam esse.

ava. ^ j,;, XVII : 5 recte a V CI. Lampio
exphcantur de gloria mediatoria, quam Christus nondum
p ene possidebat quam igitur a Patre petere necessum
erat, quamque obedientiâ sua acquisiverat.

Joh. XVII : 12 comparamus cum Gal I • 19
Mattk. XII : 4, et XXI : 27, apparet Jud am non
necessario c^a... a Patre esse annumerandum. Itanue ille
locus non valet ad dogma de^....«-, ,,,,
pugnandum.

Traditio Johannem in Paschate celebrando in Quarto
decimanorum fuisse numero, nullo jure contra authentiam
ipsius iivangelii afferri potest.

Mysterium in K T. dicitur veritas, quae ab homine
antequam manifestata fuit agnosci non potuit : manifestata
vero mysterium esse desinit. Haec vero manifestata veritas
hoauni mysterium manet, quamdiu ^vxi-y^g veritatem per-
spicere non potest. Veritas igitur duplici sensu hominibus
aysterium esse potest, vel quoties ^avépacrig {manifestatio)
deest, vel quoties (pavépr^iv amy^oclv^iç {revelatio) non

Pulchre Paulus vinculum quod Deum creatorem inter
et mundum exstat, expressit Rom. XI : 36 formula : avzov,
^^«ii (J't' aigt;xov, Kcà eîç avxov xà Tzdvxa.

Ariani in explicando Joh. I : 14 triplicis sunt accu-
sandi erroris : l«.i Quod tov Xoyov vere Seôv dici ne-
garent; 2di Quq^ ^^^^ ^^ idem haberent; Quod
verbo èyémxo inclusionem xou lóyov in corpore humano
iudicari contenderent.

Minime Pelagianis, Socinianisque est assentiendum
perhibentibus, peccatum oriri ex uniuscujusque libero
arbitrio, ita ut homo peccato immunis esse et manere pos-
ait- Peccatum contra haereditarium est dicendum.

^ ere Cl. Schenkel {Wesen des Protestantismus I.-p. I).
' ist einseitig und unrichtig darüber zu streiten, ob die

//Religion im Erkenntnissvermögen (Verstand), im Gefühle
//(Herzen), im Begehrungsvermögen (Willen) Wurzel und
//Sitz habe. Eben darum weil sie das menschliche Gesammt-
//bewustsein umfasst, ist sie die Centraisonne und nicht
//bloss ein einzelner durchscheinender Strahl im Wesen
//des Menschen.quot;

Erustra Eomano-Catholica ecclesia nititur locis Matth. X:
2, Ma«/z.XVI : 18, 19, Joh. XXI : 15—17, ut Petro
principatum vindicet.

In ethica Christiana nec de adiaphoris, neque de ope-
ribus supererogatoriis sermo esse potest.

Doctrina Anselmiana de salisfactionQ Christi triplici no-
mine est vituperanda : l^o Quod Christus in obediendo
Patri plus praestare potuerit, quam Dei lex requirat; 2do
Quod vitia alterius moralia, alterius virtute compensari
possint; S^o Quod in virtute Christiana merito locus sit.

Qui aut civitatem ecclesiae, aut ecclesiam civitati sub-
jiciunt, ét ecclesiae, ét civitati nocent, Christique consiliis
adversantur.

Sacrorum antistiti, quamvis ea, de quibus ipsi persuasum
est, minime negare debeat, tamen summopere cavendum
est, ne quaestiones in Theologiae apicibus versantes, ipsisque

Theologis relinquendas, pro ecclesiae concione moveat, ne-
dura tractandas esse putet.

Qui auditores accurate docere, iisque persuadere velit
orator, m primis sacer, orationem pro concione habendam,
pnmum scripto, dein memoriae mandet.