SPECIMEN THEOLOGICDM INAUGURALE

JOANNE COCCEJO,

S. CODICIS INTERPRETE.

SPECIMEN THEOLOGICUM INAUGURALE

dk

JOANNE OOCCEJO,

S. CODICIS INTEBPBKTE,

auoD

ANNUENTE SUMMO NUMINE,

ex aüctokitate rectobis magnifici

LUDOYICI GEHARDI YISSCHER,

phil. thbok. mag. litt. hum. doct. et pbof. obd.,
nec non

AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU,

et

NOBILISSIMAE FACULTATIS THEOLOGICAE DECRETO,

PRO GRADU DOCTORATÜS

summisque

in theoiogia honoeibus ac privilegiis

in aeadenaia E,heno-Trajectina

eite et legitime coksequehdis,

PUBLICO AC SOLEMNI EXAMINI SUBMITTIT

GERARDUS VAN GORKOM,

Zutphaniensis.

a. d. xix m. jumii, arni mdccclvi, hoha i.

trajecti ad rhenum

typis mandarünt KEMINK et PILIUS,

mdccclvi.

Puio, me non posse melius de ecclesia Vei mereri,
quam si lectionem s. Scripturae omnibus faciam ea-pe-
ditam et amalilem.

coccejus.

EVEllAliDO JOANNI YAN GORKOM,

^nbsp;hit. hum. doci., gïmkas. amisi'üktensis cohkect. ,

FRATRI OPTIMO, CARISSIMO,

HASCE STUDIORUM PRIMIÏIAS DEDICAT AUCTOR.

Quo me animo esse putas, Tibi, frater carissime-, fiancce
^''■ssertationem dedioantem! Mihi autem,, eheu! non contigit
huncce juvenilis lahoris fructurn parentibus carissimis off erre,
9^08 in ipso aetatis flore ad se vocavii Pater Coelestis.
Memoria vero recolenti annos post eorum excessum praetergt;~
^o,psos, tuas palam praedicare laudes religio est. Quot
'ï^antaque a Te vere fraterni amoris documenta expertus sum I
Quam intentis viribus id egisii, ut mihi a parentibus relicio
^'''nnibus modis opitidareris ! Fer longam enim annorum
Seriem nullum laborem recusasti, imo omnem lapidem mo-
'^'''^ti, ut votorum., quae intima pectore fovebam, compotem
tne redderes, adeoque felicissimae vitae auctor mihi exstares.

At quid mulla! Tibi, frater carissime, gratum non est, ine
ita pergere, — neque mihi sufficiuni verba, quibus, quae
animo persentisco, eloqui possim. Benevole igitur huncce
accipias libellum, de quo pauca jam liceat mihi monere.

Mihi autem, data facultate, summos in Theologia honores
pelenti atque diamp;sürtationis argumentum circumspicienti, viro-
rum optimorum consilia, quibus accedebat, quam mihi studia
monstrarant via, causae exstiterunt, cur ex patriae nostrae
ecclesiae historia virum quemdam eximium disputandi ma-
teriem eligerem. Jam consilium de Coccejo scribendi ini-
tum hand improbavit ea qua est humanitate vir clar.
Vinke , Promotor aestumatissimus; neque tamen, quas eX'
jjeriurus essem difficultates, mihi dissimulavit. Mox inter
nos convenit, ut disquisitio mea in investigandis Cocceji
s. Codicis interpretis maxime versaretur meritis.

De ordine autem, quem in elahoranda illa materie secutus
sum, haec dicenda sunt: quoniam putavi, Coccejum inter-
pretem recte cognosci non posse, nisi praemissa adumbratione
eorum, quae ad viri vitam, studia et indolem pertinerent;
in priore speciminis parte, quantum fieri posset, ante oculos
proponere conatus sum, quaenam fuerit ipsius vita, siudioruin
processus, verbo, quernnam locum inier aequales occupaverit
noster. Qua laboris parte absoluta, facilior mihi ad alteratn
erat transitus, in qua proponerem, quem locum inter s. Codicil
inierpretes obtinuerit. Omnia igitur, quae fusius in altera
disquisitionis parte sunt escposita, in priore jam delineoilt;^
inveniuntur; adeoque inter utramque partem arctissimum

vu

lercedit vinculum. Fontes, unde hausi, data opporiunitate,
laudaniur. Pro vinli jjarte, Cocceji ejusque aeqiialiuni
opera adii; deinde secicndariis, qui dicuntiir, fontibus, serio-
Tum nimirum sonpiis usus sum. Persuasissimum sane mihi
est, nmüa in hoc specimine desiderari. Sed meliora spera-
mus. Utinam mihi contingat majorem in posterum 02^eram
dare historiae ecclesiae patriae indagandae, ad quam per-
se,rutandam niagni nominis viri et vevhis et exemj^lo juvenes
studiosos hodie acriter excitant.

En igitur, frater carissime, nonnulla de seripto quod
Tibi mitto. Non est, quod multa addam. De praeceptori-
hus enim, quos habere in academia Rheno-Trajectina mihi
contigit, quid sentiam Te non latet. Quantum eorum institu-
tioni et benevolentiae debeam, ex me audire soles.

Neque est, quod omnia hic repetam, quae bona ab aestu-
matissimo Promotore in me redundarint, qui, pro singulari
erga rne benevolentia, quotiescunque opus esset, consiliis et
rnonids mihi adesse haud recusavit.

Accipiant porro omnes, qui me puerum atque adolescen-
tem amore et auxilio prosequi non dedignati sunt, gratias
débitas. Omnium., quibus me obstrictum sentie, comrnemo-
fare hic non possum nomina; singulis tamen bo7ia appre-
can singulorumque in me mérita grata inente conservare
nunquam desinam.

Sciaïït denique sodales et amici conjunctissimi, id impri-
mis me in votis habere, ui maneat atque crescat in aeternum
amicitia nostra!

Finem, hisce, Utteris imponere non prius possum, quam Te
et omnes, quos nactus fuerim lector es, enixe rogem, ut,
quos commiserim erroribus ignoscaiis. Ceterum, frater ca-
rissime, largiri Tibi per gat instauretque vires Deus Optimus
Maximus, quibus Te adhuc usum esse animo laeto grato-
que Ipsi gratias agimus debitas. Servet Te tuis tuosque
Tibi incolumes! Vale, persuasumque Tibi sit, me id agere
velle, ut quodammodo saltern respondeam arnori singulari
beneficiisque eximiis, quibus me semper prosecutus es, et ut
prosequi pergas etiam atque etiam rogo.

Dalam Tkajecti ad Ehenum die xii mensis Jutiii 1856.

CONSPECTUS.

PARS PRIOR.

DE COCCEJI VITA, STUDIIS ET MORIBUS.

i 1. Cocceji pueritia et adolescentia (1603-1630).......p. I.

'2. Coccejus ijrofessor Bremensis, Franequeranus, Leidensis

(1630-1658)..................„10.

3.nbsp;De loco, quem inter theologos Nederlandicos sui temporis Coc-
cejus obtinuit................. » 31.

4.nbsp;De litibus, quibus Coccejus in ultimo vitae sjiatio implicitus

est. Coccejus defensus ab invectionibus adversariorum. . . quot; 33.

PARS ALTERA.

DISQUISITIO INTERIOR DE COCCEJO S. CODICIS
INTER PEETE.

1.nbsp;De Cocceji rcgula quot;verba omiie id significant, quod sigüifi-

care possunt.quot;.................„ 45.

2.nbsp;De via ac ratione, quam in V. Test et in vaticiniis interpre-

tandis Coccejus secutus est............»62.

3.nbsp;De vi ac efiicacitate, quam Coccejus s. Codicis interpres ha-
buit, atque habere etiamnunc rneretur..........»75.

'jffillquot;»- îWiiîî»nbsp;;,lgt; ,|

-■ ' ■nbsp;■.nbsp;■ ■nbsp;«ra

■^MW-' -
_ , jfc

[ötif» nt îaàl ,V fi{ bi^pnbsp;a» «t» ---tji

I «v-nbsp;inînat

ïuJ. » ^nbsp;'nbsp;, 'imf^M^ 33 fï- trfi ,

PARS PUIOU.

DE COCCEJI VITA, STUDIIS ET MORIBUS.

§ 1.

Cocceji pueritia et aclolescentia (1603-1680).

Anno 1603, quo in academia Leidensi theologiae profes-
sionem adiit Arminius, Brernae natus est Joannes
Coccejus ex familia antiquiore, quam ut origo cognosca-
tur. Antiquitatem farailiae insignia testantur monumento-
rum, quae adhuc exstant in aedibus aliquando sacris, quae
dudum aliis usibus civitatis cesserunt. Noraen familiae po-
puläre est Cock '). A praeceptoribus et condiscipulis noster
appellatus est quot;Coccejus,quot; neque ipsi displicuit nomen,
quum vernaculum latina flexione varie videret deformari.

Pater ejus fuit Tira an nus, a vus Ger h ardus, proavus
itemque abavus Joannes. Certum est, satis nmltos ex

1) Quod nomen et noster postea servavit in inscriptione libri quot; Codices Tal-
viud. Sank, et Maceoth.quot; Cocceji Operura Tom. VIT edit, secunda.

liacce familia ortos esse boni nominis viros ac non contem-
nendae dignitatis, multaque ab iis civitati ecclesiaeque egregia
praestita esse officia. Quorum exemplum amandae religionis
ac libertatis saepius domi a patre filiis inculcatum est.

Pater Timannus per triginta tres annos scribae urbis
Bremae munere cum fide ac gnaviter functus est. Quem
filii perpetuum habebant spyo^iéxTViv i). Neque enim sinebat
eos otiari; sed potius, si quando vacui essent, sui muneris
scripturis aut lectionibus exercebat.

Matrem noster babuit Elizabetham Baken, filiam
Joannis Baken, in seniorum civitatis collegio non ultimi,
cujus et filii et generi et nepotes non minus quam plurimi
de ipsius Cocceji nostri majoribus, senatoria, consulari,
aliisque dignitatibus ornati atque insignes exstiterunt.

Ex his parentibus igitur natus, noster Joannes simul
cum fratre Gerharde pie ac severe educatus est. Jam ma-
ture parentum cura sacrae Scripturae ei legendae dabantur,
quod sine dubio id efi'ecit, ut tam arcte cum illis consueve-
rit, ita familiares eas sibi reddiderit, ut nulla postea scripta
prae illis aestimaverit , aut studio suo digna judicaverit.

Annos natus quinque a patre deductus est ad Andream
Widmarium, patriae scholae rectorem, patrem Abdiae
Widmarii professoris Groningani. Domi praeceptores am-
bobus fratribus dederunt parentes, ne uspiam essent neve
quidquamquot; agerent a nullo observati. Severitati parentum id
Joannes se putavit debere, ut per totam vitam turpe ha-

1) Sic ipse noster in suae vitae, quam dedit quot;delineaticne.quot; Ex qua de-
lineatione postea a filio Jo. Henrico continuata atque praefationi inserta,
quam hic patris quot;operibusquot; praemisit, imprimis in vita .Joannis nostri de-
scribenda hausimus.

beret mentiri, et ita versatus sit inter homines, ut non
cogeretur jurare, neque unquam Dei nomen temere ferret.

In scholis ita vixit, ut se omnibus praeceptoribus carutn
redderet, ingenioque suo ac felici processu ita se iis com-
mendaret, ut plerumque tamquam hypodidascalus ab iis ad-
hibitus sit, qui condiscipulorum recitationes aut responsiones
moderaretur et corrigeret. Saepe per intégras quoque horas
fere solus cogebatur prae reliquis respondere, quod magno
ei incitamento erat, ne unquam imparatus esset.

Jam tum delectabatur lectione Graecorum historicorum et
poetarum, et quum ex paedagogio emittendus esset, oblatam
sibi a paedagogii rectore materiam quot;-de cruce CliristiamrumT
biduo Graece reddidit et carmine Graeco explicuit. In lingua
Hebraica partim a fratre adjutus, quot;quocum odas Davidicas
uti et Graecos versus cantillabat,quot; partim suomet Marte jam
tum se exercere coepit. Cujus linguae amore instinctus sibi
comparavit lexicon Munsteri et deinde Pagnini, quorum
auxilio satis magnos progressus fecit.

Quum vero eum taederet opperiri tardiores profectus so-
ciorum, ad virum Gerh. Hanewinckelium, Hebraeae
linguae prof, accessit, quo hujus studii moderatore uteretur.
Cui quum plura redderet, quam is injunxerat, post paulo
jussus est aliquid de Graeco libro '■'■Sapientiae'' Hebraice
vertere. Quae feliciter peracta sub oculos venerunt Matth.
Martinio illustris scholae Bremensis tunc rectori. Ab
eo inde tempore cum utroque praeceptore usum habuit

1) Martinius fuit discipulus Piscatoris atque unus in paucis linguarum
Cri-aecarum et Orientalium peritissiraus. Anno 1618 urbe Brema ad Synod.
Kordrac. missus est. In Theol. idem fere sentiebat ac Cameron, Amy raid us
aliique scholae Seaumiiriensis. Notissim. est ejus quot; Lewicon PMMog.quot;

familiarem, eoruinque auspiciis in intimam Orientalium lin-
guarum indolem magis magisque penetravit, quamvis com-
militoues suos et aliis exercitiis conaretur aequiparare. Ipse
agnovit singnlarem hac in re divinam providentiam, qua
magno impetu ducebatur ad impensius colenda philolo-
giae sacrae studia, quibus ad interpretandum Sacrum Codi-
cem per omnem vitam adeo iusigniter ac eventus docuit,
indigeret.

Amicum habuit Matth. Ozanski Ungarum ; a quo semel
rogatus, quamdiu vellet discere linguam Hebraeam, respondit,
quot;Donec Jesaïam intellexero sine interprete.quot; Gerh. Neuf-
villio auspice metaphysicis et physicis operam dedit; in
theologicis M. Martinium et Lud. Crocium audiit.
Maxime autem delectabatur interpretatione Scripturae et Mar-
ti nii collationibus de capitibus et libris s. Scripturae. Peri-
tiae suae linguae Graecae circa hoe tempus duo eximia rur-
sus dedit specimina; alterum in colloquiis cum Metrophanc
Critopulo Graeco, qui tunc Bremam venerat; alterum in
composita ex diligente lectione Corani, suasu Martinii,
'■'■Oratione de religione Turcarum''^ l).

Dein, Martinio monente, Coccejus Haraburgum se
contulit ad Judaeorum doctores — circa annum 1625 — ut
ab iis instrueretur scriptis Rabbinicis, quae res egregie pro-
cessit. Ibidem primo nactus est Catechismum Racoviensem,

1) Exstat cum versione Jo. Creichtoni in quot;Anecdot.quot; Tom. II. p. 519
et seq.

Opera Cocceji primum a filio Jo. Henr. édita sunt Amstelodami anno
1675 vol. VIII; anno 1686 iterum édita sunt Erancof. ad Moenum; denique
anno 1701 Amstelod. X vol. Huicce editioni addita sunt quot;Opera anecdotaquot;
vol. II. Editione secunda nos utimur.

cujus lectione permotus quam maxime aborainatus est Soci-
nianismum. Eodem fere tempore commercium habuit cum
Martinio epistolarum Graeco sermone.

Alias vero visurus academias maluit ad Belgicas ire quam
ad Germanicas, quae adverso erant rumore. Itaque mense
Sept. anni 1629 Franequeram ivit, ut Sixtimum Ama-
mam 1) cognosceret, Joan nis Drusii discipulum, atque
ob insignera eruditionem singularemque linguarum Orienta-
lium peritiam summo honore habitum. Mo.x. Amamae valde
carus fuit; et multa cum eo conferens de Talmudicis et de
Maimonidis syntagmate cui quot;■Mamis valiäae'' titulus, hortatu
ejus '•'■versionem codicum Talm. Sanhedrin et MaccotK' cum
adjunctis notis adornavit, quem librum typis editum magni
viri Heinsius, Eivetus, Grotius, Salmasius, TEm-
pereur, de Dieu aliique non parce laudibus prosecuti
sunt. Scripsit hac occasione Amama in epistola libro illi
praefixa ad Martinium: quot;Promtitudinem in lingua Latina
et facundiam eximiam ex tuo gymnasio Coccejus ad nos
attulit. In litteris Graecis et Orientalibus Hebraea et Chal-
daea, Syriaca et Arabica eos jam tum quoque, quum in
hanc academiam primo inferret pedem, fecerat progressas, ut
in celeberrima academia eas publice cum fructu et fama

1) Egregie Amama de ecclesia raerifcus est eo, quod sedulo et indefessa in-
dustria operam dabat, ut antistitibus ecclesiae Protestantiam comaiendaret ma-
jorem linguarum S. Codicis originalium in S. S. Min. Candidatis requirendam
peritiam. Cujus industria factum est, ut Synodi Frisiae, Groniriganae, Hol-
landiae utriusque et Ultrajectinae decreverint — anno 1624, 25 et 26 —
quot;neminem ad examen ministerii ecclesiae admittendum, nisi qui tum teslimoniis
professorum Hebraeae et Graecne linguae, tum edito apud classem speoimine
doceret, eos saltem se in his linguis feeisse progressus, ut originalem Vet.
Novique Testamenti textuni mediocriter intelligeret.quot; Vid. Vriemoet quot;Äthe-
nae Frisiacaequot; p. 173.

docere potuerit.quot; Porro: quot;De studiis ejus ita breviter sta-
tue, excitatum eum divinitus esse ad provehenda altius liu-
guarum OrientaKum studia et reserenda nobis Judaeorum
sacraria.quot; Denique: quot;Verum enimvero si ex annorum ali-
quot continua conversatione et uniformi vivendi modo judi-
care fas est, audebo hunc juvenem appellare vivam virtutis
imaginem. In conversatione religiosissimus temporis dispen-
sator multitudinem vitavit familiarum, atque conversatus est
cum paucis quos ipse probavit bonos.quot;

Sicuti cum Am a ma, ita et cum multis aliis egregiis viris
amicitiam junxit. Cum Graecae linguae professore Georgio
Pasore in eadem domo vixit. Theologos porro Praneque-
ranos Joann. Maccovium et Guil, Amesium praecepto-
res et amicos habuit. De Maccovio sie testatur ipse
Coccejus: quot;ad extremam usque lineam diligentia institu-
tionis publice privatimque eminuit. Discipulis fuit carissi-
mus. In sententia explicanda Candidus et minime tergiver-
sator; in defendenda eloquens, promptus, acutus, acer.quot;
Amesius, olim Puritanis addictus, id maxime egit, ut
theologiam avocaret a quaestionibus et controversiis spinosis,
perplexis et minus necessariis, et ad vitam practicam eam
reduceret. quot;Hostis juratus theologiae scholasticae ; laudatis-
simus theologiae practicae et moralis inter suos restaurator
et monitor, ne in solis controversiis et disputationibus prora
et puppis collocaretur, patheticus. Patriam suam Angliam
ex odio episcopalis dominii et regiminis reliquitquot; i). Quantae
qualesque igitur Coccejo, dum in Prisia commoratus est,
datae sint opportunitates, quibus studia ejus egregie proce-

1) VM. Weis m annum quot;Hist. Eocl.quot; Tons. II. p. 860.

derent, ingeniique et animi facultates excolerentur, facile
intelligitur.

Circiter annum 1629 lis exorta esse videtur Coccejum
inter et Sebast. Pfochenium. De qua pauca hic memo-
randa censemus. Pfochenius '•'• diatrihen de linguae Graecae
N. Test, puritate,'quot;' ediderat contra Hebraismorum et styli
Hellenistici patrones, maxime Bezam ac Drusium; tecte-
que ibi Coccejum adortus fuerat. Ipse hic semper dissi-
mulavit hanc litem, cujus fortasse ansam amicus Pasor
dederat. Nusquam in scriptis suis de ea mentionem facit,
leviter dumtaxat earn et valde humaniter tangit in prae-
fatione ad '■'■Cod. TalmP ubi dictis nonnullis de Judaeis
Hellenistis et Hebraismis N. Test sic ait : quot;Sed haec nos
fortasse longius, quod profecto non fuissemus facturi, nisi
nos adegisset quorundam bonorum virorum eorumque amico-
rum sententiaquot; i).

Sed majoris nobis videtur momenti hoc loco referre cogi-
tationes, quas in eadem praefatione de linguis s. Codicis
originalibus Coccejus edidit. Hue fere redeunt. quot;Sacros
libres,quot; sic ait, quot;partim sermone Hebraeo cui pauca Chaldaica
interserta, partim Graeco scriptos esse nemo est, qui ignoret.
Hebraeam linguam veteris Test, nullo modo rectius disci,
quam assidua et attenta phrasium bibbcarum inter se col-
latione, equidem baud eo infitias. Tamen sunt multa verba
ac locutiones, quorum sensum ac significationem investigare
apud eos, qui eadem Hngua usi sunt ipsa ratio suadet; quo-

1) Historiara hujus controversiae vide apud Rhenferdiam in quot; Fraef.
Syntagm. dissertât, de Stylo N. Test.quot; In qua praeter Pfochenii quot;diatri-
henquot; legantur et Coeceji ad eum quot;stricturae.quot;

rum ipsorum auctoritas etiam iu illis, quae rara sunt in
bibliis, nullius ponderis non esse debet, quod illis ea lingua
vernacula esset. Neque recentiorum Hebraeorum ductu ad
sacras exponendas litteras uti Christianum pudeat interpretem.
Hi nimirum toto aetatis suae cursu uni ei rei operam dede-
runt, ut sacri contextus mentem vel ex usu biblico, vel ex
usu antiquorum, vel ex eorundem testimoniis excuderent.
Hoe est, quod me ad veterum magistrorum scripta adeunda
et ab ipsis Judaeis discendum primo commovit. Instituti
hujus cur me non poeniteat, faciunt haud paucae, quae ex
Talmude et iis, quae reliquae sunt ab ipsis auctoribus mihi
jam provenerunt utilitates.quot;

Ostendit porro cognitionem Talmudis Talmudicorumque
scriptorum ad novum quoque Test. multum afierre lucis.
quot;ld Graeco,quot; inquit, quot;sermone perscriptum esse constat. In
Graeco autem sermone eam adhibuisse loquendi rationem
Apostolos, quae ut perciperetur non major Judaeis quam
Graecis labor esset, docti sciunt. Quocunque fere venissent
Apostoli, primum in Judaeorum synagogis praedicabant. Hi
quum primum inter Graecos versari coepissent, linguam
eorum addiscere debebant. Sic autem fiebat, ut detortis ad
suae linguae morem vocum signißcationibus phrasibusque,
plurimum ab antiqua Graecorum loquela desciscerent. Qua
in re, quum se Graeci, quibus cum Hebraeis congrei^sus et
negotium erat, ilh's accommodarent, nova et peculiaris dia-
lectus constituta est, qua dialecto Apostoli in scribendo usi
sunt.''

Eodem fere tempore — anno 1629 ~ frater Cocceji
visendae Hollandiae causa Brema venit. Quocum uti alia
oppida, ita etiam Lugdunum vidit. Ibi cum Polyandro

Uiveto, Heinsio aliisque magni nominis collocutus est
viris. Jam pridem Groningae a Tr. Gomaro Immanissime
acceptus fuerat.

In patriam eodem anno redux de itinere Gallico cogitavit,
quum, ecce, Matth. Martinius mortem obiit. Senatus
scholae Bremensis monitus a Conr. Zenremanno, decano
Capituli ad S. Ansgarium, Coccejo ad se vocato tune
signiflcavit voluntatem suam eum adhibendi ad theologiae
professionem. Eespondit se niliil aliud cupere quam patriae
inservire; ceterum se consulturum suos humeros, quam par-
tem sanctae professionis sustinere posset, quum senatus id
onus ei imponere dignaretur. Deinde consilio amicorum au-
dito, quibus scientia linguarum maxime poliere videhatur,
rogavit senatum, ut ad eam partem adhiberetur. Quod a
senatu concessum est. Titulum tune obtinuit professoris phi-
lologiae sacrae, sub quo titulo, ut ipse scribit, quot;licebat ei
facere, quae posset et vellet.quot; Collegas habuit theologes L.
Groei um, olim praeceptorem, et C. Bergium amicum.

Itaque viginti septem annos natus summam jam obtinuit
dignitatem. Neque sane immerito, quod concédât necesse
est quicunque attente adhuc eum observaverit viventem ac
laborantem. Praeterea si bene attendimus ad vitae spatium
quod eum confecisse vidimus, melius sane ipsum Coc-
cejum cognoscemus, sicut postea se nobis offert. Inde
a prima enim aetate continuo labori assuefactus sensim assi-
duitatem perseverantiamque illam nactus est, quibus adjutus
ingentes illos labores perficere potuit, qui nominis immorta-
litatem ei vindicarunt. Vidimus porro ejus ingenii proclivi-
tatem, praeceptores quibus usus est, commercium quod cum
eruditis Judaeis habuit, ceteraque permulta concurrisse ut

summam linguarum illam sibi compararet peritiam, qua ma-
gnus ille s. Scripturae interpres evaderet, quem fuisse cogni-
tum habemus. — Neque hic praetervidendum Coccejum
Bremae ac Hamburgi, nec non Franequerae inter theologos
maxime versatum esse Melanthonianos ac Lutheranos, eum-
que imprimis alienum factum esse a theologia scholastica
id temporis in dies magis auctoritate crescente. Quae
quum ita sint, non tantum linguarum peritiam, sed etiam
liberaliorem sensum, haud minus ad s. Scripturam. interpre-
tandam necessariam, jam adolescentem eum consecutum esse
constat; etsi ab altera parte negari non potest minus saluta-
rejn quoque vim in eo adolescente habuisse nimiam con-
tidentiam, qua institutionem doctorum Judaicorum amplexus
est. Quod fusius infra exponemus. Nunc progrediamur in
vita ejus describenda.

§ 3.

Coccejus professor Bremensis, Franequeranus,
Leidensis (16Ö0-1658).

Professionem Bremensem adiit, habita oratione inaugurali
d. XIII Kal Dec. ann. 1630, PUlologia Sacra''
In obeundo munere sibi oblato, ab ipso initio Coccejus
egregiis gavisus est discipulis. Auditores in Graecis litteris
habuit Jo. Pred. Gronovium, Jo. Dalenium, Ch. Pe-
rizonium et Joann. Heilerfigium, viros deinde celebres

1) Invenitur in quot;Anecd.quot; Tom. I, p. 55 et seqq.

et eximios. Et profecto, summo animi ardore permotus
ld a principio egit noster, ut discipulos suos adhortaretur,
ut omni levitate a se remota, summam industriam in phi-
lologia sacra colenda collocarent. Quod ut lucido appareat,
liceat nobis nonnulla es oratione inangurali legenda hic dare,
quae lectu hand indigna fore speramus.

quot;Animadvertisic ait, quot;quosdam si grammaticae praecipuas
régulas conformationesque ac constructiones verborum medio-
criter didicerint atque eo pervenerint, ut radicem explicare
et psalmum unum atque alterum grammatice resolvere, et
quod est in hac vel illa versione Hebraice possint agnoscere,
satis se philologiae sacrae operatos esse existimant et statim
magno impetu veluti Icariis pennis ad theologiae interioris
adyta se proripiunt, controversiarum incertissimum pelagus
ingrediuntur, concionandique partes sibi magno animo et
fiducia deposcunt. Quid autem manifestius est, quam a
principio ad finem nos non pervenire nisi per medium ? Aut
quid proderit ostium per quod sacrarium intratur novisse,
nisi hoc ipsum et aperire et ingredi velis? Sive oculos ha-
bere, nisi velis videre ? Nam grammatica oculum quidem
nnum capiti tuo indit, alterum logica, quibus verum videas;
philologia lumen allucet ut videas. Quod si tu oculos clau-
seris nihil sane cernes amplius quam coecus natus.quot;

quot;Haec philologia,quot; sic pergit, quot;scientiae culmen inter mor-
tales absolvit. Haec est columna ignis, quae nobis ad coe-
lestem Canaan contendentibus praelucet; haec fax, cujus be-
neficium est, nos in caligine mortis ambulantes non aberrare.quot;
Laudata sic vi vis coloribus salutari philologiae sacrae vi et
efficacitate, quid agat philologus dein exponit. quot;Philologus
omnem loquendi consuetudinem observât; causas verborum

indagat, proprietatem définit, voois cura re proportionem
metitur, significationum ordinem et rationem expendit; quae
rei substantia, quae vis, quae mens, quod praeceptum, quae
Veritas in vocabulis inclusa sit scrutatur, nihilque adeo de
illo genere rerum in mentem et cogitationem venire potest,
quod non philologus ex verbis conetur exprimere. Phiiolo-
gia igitur ingenium acuit ad rerum optimarum meditationem;
intellectum confusione, mentem liaesitatione atque dubitatione
libérât; judicium vero in veri et falsi, certi et dubii, com-
pertorum et probabilium, recti pravique, utilium atque inuti-
lium distinctione eximie juvat.quot;

Dicit porro philologiam sacram modestiae unicam, saltern
non postremam esse magistram. quot;Haec enim,quot; inquit, quot;videt
tantum esse sensus in oraculis divinis foecunditatem, ut
nullius hominis intellectu exhauriri possit.quot; Ne quis haec
legens putet, his verbis sententiam Cocceji inclusam esse,
qua statueret eas esse Scripturae sensus divitias, ut omnes
fere ex eo repeti possent significationes. Qua de re infra
nobis disserendum erit. Hoc loco saltem Coccejus id signi-
ficare nequit, quippe qui statim ita pergat : quot;Haec videt
quae interpretatio apta rei, quae apta verbis, quae non dam-
nanda, quae repudianda sit; illam non latet quae sit in
definiendo et decernendo difficultas, quae audax et periculosa
vel affirmatio vel negatio. Illa eadem errores facilius depre-
hendit, clarius detegit, fortius impugnat, gravius réfutât
etc. etc. quot;An non,quot; sic paulo post rogat, quot;an non hujus phi-
lologiae vis potestatem tenebrarum destruxit, conscientias in
libertatem asseruit? Testor eos, quorum ore Dens regnum
Antichristi nunc expugnavit, quorum stilo bestia ad mortem
sauciata est, Lutherum, Melanthonem, Bucerum,

Zwingliura, Calvinum, Bullingerum, Bezam, Ju-
ni urn ceterosque heroes, quorum memoria est in benedictione.
Pleni sunt horura omnium libri una hac voce, linguas et
philologiam sacram Babylonis muros diruisse.quot; Diserte affir-
mât Coccejus theologiam sine philologia intermorituram
esse. quot;Theologia,quot; sic pergit, quot;proprie sermonem de Deo so-
nat; philologia sacra amorera studiumque sermonis sacri vel
divini ad sacrum finem. Nomina ipsa te adigunt, ut con-
fiteare hominem de Deo loqui non posse, nisi prius Deum
de se ipso loquentera audiverit et intellexerit. Philologus
igitur in contextu et serie sermonis divini versatur, et quid
passim veritatis verbis subsit expromit; expromta theologo
porrigit, qui haec in classes disponit. Theologus igitur,
quando velut apes ex floribus mei, ita intelligentiam ex ver-
bis veluti sugit, eo ipso est philologus; philologus vicissim
quando veluti eaedem apes succis herbarum favos expient,
ita ex variis notitiis habitum quemdam absolutum constipât
atque colligit, hoe facit ut theologus: quot;Theologia igitur,quot; sic
tandem exclamat, quot;si sese a sacra philologia separet atque
secernat vel nudam humanae traditionis habebit auctoritatem,
vel si qua fide digna erit, eam merebitur a doctrinae con-
sensu, qui tamen perrarus est, vel, quod est humanae mentis
libido et intemperies, quem jam, eheu ! concepit copiosissi-
mum foetum rixarum et contentionum inanium et otiosarum
logomachiarum pariet. Si e contrario cum eo conjuncta
maneat ad amorem virtutis, desiderium aeternitatis, spem
gloriae, tolerantiam aerumnarum, in animis ingenerandam et
perficiendam vim habebit permagnam.quot;

Atque hic si quis forte Coccejo opponat quorundam pa-
trum ecclesiae, maxime Latinorum dignitatem, qui quum

fontium prorsus esseut imperiti, egregios tamen de verbo
Dei scripserint commentarios, hoe sane haud negare vult
noster; audacem autem eum vocat, qui neget eos patres,
qui unica versione content! fuerint, in obscurioribus locis
veram interpretationem saepius nou dedisse, sed non raro
longe ab ea remotos fuisse; denique non potuisse illos ha-
bere eam animi certitudinem, quam habet is, qui seit nihil
se nisi ex divino praescripto loqui. quot;Postremo,quot; sic addit
noster, quot;qui illo tempore taba scribendo maximam laudem
adepti sunt, hoc tam litterato seculo si viverent, sine dubio
emendatissimis et solidissimis meditationibus in silentio for-
tasse doctissimos nostrorum continerent.quot;

Exposita ita clare et eloquenter philologiae colendae neces-
sitate, causas deinde attingit Coccejus, cur a multis
adhuc neglecta sit. quot;Non possum,quot; inquit, quot;silentio praeter-
ire quod plerisque hanc exercitationem suspectam red dit.
Sunt scilicet perversissima homines scientia, qui nil magis
in religione vereri videntur, quam ne qua in re cum ullo
consentiant. Qui inter nos sunt paulo eruditiores, non vul-
garem aut superficiariam operam divini eloquii fontibus im-
pendunt, sed in scopo et ordine agendi atque primo sentiendi
principio multipliciter peccant. Non enim hoc illis fidei
principium et fundamentum est, ut quod invenerint Deum
dixisse id sine dubitatione credant, sed ut quod ipsi credunt
id Dei verbo consentaneum videatur. Atque hoc fine lin-
guas addiscunt, ut, si quae sit vel minima in verbis ambi-
guitas, id sibi clypeum faciant eludendae veritatis, non vero
considèrent, quo loco, quo fine, quam saepe, quam unifor-
miter, ubi proprie, ubi per metaphoram et figuram Scriptura
loquatur. Legunt illi verbum Dei et scrutantur, sed ut

aranei optimos succos in venenum convertunt. Quo magis
hoe tempore non est dormiendnm, sed maximopere vigi-
landnm, seduloque eurandum, ut telum illud, quod ipsi
in multorum perniciem vibrant, e manibus ipsorum extor-
queatur.

quot;Omnisquot; sic exclamat, et profecto verba ejus dignissima
sunt quae hodie quoque audiantur: quot;omnis cautio et indus-
tria adhibenda est, ut studio absit confusio, et immaturitas,
adsit soliditas; diligentia vitet curiositatem, spectet utilita-
tem; scientia praesumtione careat, sobrietate vero et caritate
temperetur; certitudo constantiae adsit, pervicacia depellatur;
doctrina aedificationem habeat, inanis vero gioriae sit vacua
cupiditate.quot;

In eadem ovatione Coccejus conqueritur de illis homi-
nibus, qui stndia philologica suspecta reddunt dicentes gi-
guere ea quot;novatores et haereticos,quot; atque reddere ad studium
theologiae ineptos. quot;Illis,quot; exclamat indignans, quot;jurare in alius
verba, id est esse orthodoxnm; non sacrarum litterarum ebi-
bere medullas, sed de rebus divinis et metaphysica Aristo-
telis vitilitigare, de vocibus terminisque humanis conten-
dere , hoc est esse tlieologum ; sermone composito aures populi
mulcere, allegoriis putidissimis tempus terere et ad volunta-
tem suam Scripturam trahere repugn an tem, id est, ovile
Christi coelesti pabulo cibare.quot;

Sic Coccejus. Nemo profecto hisce auditis non assen-
titur eum summo ardore id egisse, ut studia philologica
quam maxime promoveret, — qnippe quae sine detrimente
veritatis et pietatis intermitti non posse statuerit. Neque
in obeundo munere sibi oblato studiis exegeticis non pro-
fuit. Explicuit libros praecipue V, Test, in iisque quot;Eccle-

siasten,quot; quem et dein edidit i). Praesedit item studiosis
disputantibus de locis s. Scripturae.

Anno 1635 nxorem duxit Catharinam Deichman, illu-
stri farailia natam. Hand longe autem tunc dies abfuit, qua
ex urbe patria aliura in locum migraret. Sequenti enim anno
Ordinibus Prisiae visum est academiam Pranequeranam instau-
rare. Coccejus, cujus nomen, ut vidimus, jam quum alumnus
erat academiae illius, celebre factum erat, a Curatoribus vo-
catus est ad professionem Hebraeae linguae. Quod munus,
habita deliberatione cum collegis et amicis, amplectendum
sibi censuit, cogitans quot;posse se tantisper in loco non ob-
scuro de publico bene mereri, donec in majoribus patriae
utilis esse posset,quot; Mense Octobri igitur Pranequerae ora-
tionem habuit inauguralemnbsp;dono linguarum effuso in

ApostolosT In summo honore ibi habitus, virorum nobilis-
simorum usus est eximia benevolentia ac favore. Georgio
Pas ore circa hoc tempus mortuo, noluerunt Curatores hanc
professionem diu vacare. Ideo ipsum nostrum rogarunt, ut
Graeeas lectiones interim haberet, donec idoneum virum re-
perissent. Quorum postalationi concedens orationem habuit
commendando linguarum studio; quot;' postea vero, anno 1639,
Ch. Schotano reliquit provinciam sibi traditam.

Quum autem munere suo per septennium egregie functus
esset, atque simul edidisset eruditionis suae theologicae spe-
cimina haud contemnenda, novum rursus obtinuit honorem.
Scriptum enim ediderat Grotius, agens de s. Scripturae
locis, in quibus sermo est de Antichristo, atque probare
conatus fuerat in locis illis non respici ad papam Romanum gt;

1) Oper. Tom. II invenitur.

sed ad Simonem Magum aliosque. Commentarium quo-
que in epistolam ad Ephesios scripserat, in quo a Pelagia-
nismo hand aliénas visus fuerat. Utrique scripto cogitationes
suas opposuit Coccejus, quae tam benevole acceptae sunt,
ut theologicam ei olferrent professionem Curatores.

Itaque inauguratus est d. IX Dec. ann. 1643. Orationem
tune habuit indole, mdicibus, et regno falsae, typoque
verae religionis ae ministri ecclesiae'''' i).

Proximo anno creatus est theologiae doctor, renunciante
collega Maccovio. Novo munere se prorsus dignum
esse satis ostendit iis, quae discipulis praestitit expHcando
gravissimos s. Scripturae locos. Per septennium enim quo
illud munus gerebat, egregios commentaries dedit in epist.
ad Hebraeos, ad Colossenses atque in prophetas mi-
nores. Insignem quoque in Jobum tune edidit commenta-
rium, cujus et laudatorum et vituperatorum haud parvus
numerus. Imprimis autem hic memorandum Cocceji scrip-
tum , cui titulus quot;-Summa doctrinae de foedere et testamento
HeV: Quod primum editum est anno 1648. Quae ibi le-
guntur utique sciat necesse est, quicunque Cocceji theo-
logiam penitus cognoscere cupiat. Idem valet de commen-
tario in ''Ultima Mosis'quot; circa hoe tempus quoque edito, in
quo exponit régulas suas de prophetarum interpretatione.

Ita conatus fuerat continuo labore Prisiae academiae stu-
dium suum probare, quum fama ejus crescente, ecce, oblata
ei est professio theologica in academia Lugduno-Batava. Per

1) Exstat Oper. Cocc. Tom. Vil. Dedicata est clarissimis collegi's, quibus-
cum non minus quam cam rude donatis superiore septennio, per superius septen-
nium quot;ita se vixisse dixit, ut et pacis jueiinditate et veritatis ingenuitate et
amicitiae lidelitate non caruerit.quot;

qaatuordecim annos jam Franequerae versatus, nonnisi invitus
urbem hancce relinquere potuit. Quantas ibi expertus fuerat
res sibimet ipsi suisque studiis summi momenti ! Jam pridem
observavimus plurimum eum debere institutionibus Amamae,
Maccovii et Amesii; baud minus profecto ei profuit con-
suetudo valde familiaris, quae eum inter et collegam Clop-
penburgium exstitit, virum clarissimum de quo sic noster
à M arc kin s: quot;Academiae columen eximium; vir incom-
parabilis, magnum seculi ornamentum : theologus consumma-
tissimus et scriptis et docendi genere passim clarissimusquot; i).
Hisce aliisque viris igitur arcte se ïranequerae conjunctum
soutiens, diu dubitavit noster sequereturne necne vocationem
academiae Leidensis Memorare hic lubet Heidani, pos-
tea Cocceji^ collegae, verba: quot;Qui,quot; ait in oratione,
Coccejo mortuo, efiata, quot;qui fuerit nobilissimorum Cura-
torum in hoe viro retinendo conatus et collegarum in adju-
vando hoe conatu labor et studium, ego testari possum, qui
universes prensare, singulos alloqui, rationibus et argumentis
rem evincere, et miseris etiam precibus, quae saepe Enthy-
mematis fortiores sunt, rem conficere opus habui. Proinde
enim res agebatur ac si de Palladio Prisiae tollendo Hol-
landia conspirasset.quot;

Tandem autem cedens Leidensibus, mense Octobr. ann. 1650
novam professionem adiit. Orationem inauguralem habuit

1) In theologia, quae dicitur quot;foederalisquot; a Coccejo in libro supra memo-
rato exposita, Cloppenburgius quoque versatus est. Audiamus hac de re
Vriemoet quot; Athenae Frisiacae quot; p. 378: quot;Primes inter cum Coccejo
habetur Cloppenburgius, per quos nata inter ecclesiae nostrae doctores
de quot;foedere operumquot; controversia. Sed dudum ante Clopp. locutos fuisse
quam plurimos de hoe quot;foedere,quot; data opera, ostendit Cl. Honertus edito
libro Belgico, quem quot; Adamum et Christumquot; inscripsit.quot;

causis increcluUtatis JuiaeoninC i). Collegas ibi nactus
est Jac. Triglandium et M. Heidanum. Quo pacto
cum iis vixerit docet filius in praefatione laudata, operibus
Cocceji praefixa: quot;Hi,quot; inquit, quot;ipsum amabant propensissi-
me, hos ipse venerabatur studiosissime, neque quidquam magis
sibi quam alii in amicitia tuenda favebat. Hic videre erat
fratres sedentes una ; veritatem diligentes et pacem colentes in-
ter se invicem. JSTeque enim hi erant tales, qui non visa finge-
rent, vel consequentias minime congruentes necterent, vel
alium prae se dispicerent, vel in quibusdam dissentientes ferre
nequirent, vel aliis imperare vellent. Hic conspiciebantur juncti
idem onus subeuntes collegae et mutua studia promoventes.quot;

Tractavit cum hisce collegis, publicis disputationibus, ex-
emplo clarissimorum virorum Poljandri, üiveti aliorum-
que, locos communes theologicos. Quumque ipsi demandata
maxime esset explicatio V. Test., vaticiniis Jesaïae audito-
ribus suis exponendis per quadriennium fere occupatus fuit.
Eodem tempore commentarium edidit in prologum Evangelii
Joanni s, quo maxime Socianismi et Arianismi refutaret
errores. Quos errores ubique, data opportunitate, adortus est.
Quo magis mirandum videtur, eum postea ab adversariis
saepius Socinianum dictum esse, quae incriminatio profecto
ex eorum partium studio explicanda est. Anno 1654, mortuo
Triglandio, collegarum commendatione locum ejus obtinuit
J0. Hoornbeekius.

Interea publice Coccejus contra fratres Walenburgios de
s. Scripturae auctoritate disputabat. Quum passim per Hol-
landiam et ceteras provincias disseminarentur scripta Socinia-

1) Invenitur Oper. Tom. VII.

Horum, facultas theologica Leideiisis Magistratibus Hollandiae
significa vit, maximas subesse causas, cur quantum possent
vigilarent curarentque, ne doctrina So ci ni propagaretur,
proposita Ordinibus Socini opinionum impietate.

Quibus permoti, Magistratus Hollandiae et West-Frisiae
edictum dederunt anno 1654, quo interdicebatur omnibus
et singulis quot;ne ullum errorem Socinianorum in hanc regio-
nem inferrent aut aliis communem facerent, aut eo fine
coetus constituèrent concionesve. Vetabantur typographi et
bibliopolae quot;ullos libros Socinianos, ceu blasphemos et perni-
ciosos, in quacunque lingua imprimere, vel alibi excuses in
Belgium invehere et devendere.quot; Contra hoe edictum apo-
logiam scripsit, tamquam pro veritate accusata, eques quidam
Polonus, qui creditur fuisse Jonas Schlichtingius aBu-
kov'ice. Adversus illam apologiam scribendi provinciam
Coccejo imposuerunt collegae. Quo munere sibi oblato tam
strenue functus est, ut Synodus eo anno Dordraci convocata,
epistola missa, pro veritate defensa et haeresi confutata ipsi
gratias agendas putaverit i).

Eodem anno Coccejus pugnam iniit cum Masenio,
praefecto scholarum Dusseldorpiensium, qui in libello cui
titulnm fecerat Schrift-ProV demonstrare conatus est, ea
Scripturae dicta, in quibus a Pontificiis dissentimur, pro hisce
pugnare. Quos irritos fecit conatus noster in scripto quot;.Se-
sponsio ad prohationem scripturariam Joann. MasenüT Hic
autem devictum se fateri nolens, Augustini auctoritatem
Coccejo opposuit, qui dein '■'■Admonitiones de principio fidei
ecclesiae reformataequot; edidit

1)nbsp;Quae epistola praefationi laudatae inserta est.

2)nbsp;Utrumque scriptum Oper. Tom. VI invenitur.

Usque ad illud tempus, Coccejo ibi degente, qui eta fue-
rat academia Leidensis, et si quid disputatum erat, eo Ve-
ritas contra liostes ecclesiae defensa, et fides contra haereticos
propugnata fuerat. Tunc autem contra fratres pugnari atque
in propria viscera saeviri coeptum est, quibus rebus ultimum
Cocceji vitae spatium valde turbatum ac agitatum est.

Priusquam autem ad res istas describendas progrediamur,
fas nobis videtur paululum subsistere, ut accuratius in hujus
aetatis indolem inquiramus, ideoque melius ipsum Coccejum
nobis ante oculos proponere possimus, viventem ac laboran-
tem inter aequales suos.

§ 3.

Be loco, quern inter tkeologos Neclerlandicos sui
temporis Coccejus obtinuit.

Tristissimum Synodus nationalis Dordracena elfecerat schis-
ma ecclesiae reformatae Nederlandicae. Magna hujus mem-
brorum pars expulsa fuerat. Quod majori ecclesiae damno
habendum, quum expulsi secum duxissent momentum, ad
bene vitam ecclesiae conservandam prorsus necessarium, in-
teriorem, liberam et accuratam s. Scripturae perscrutatio-
nem, hereditatem profecto, quam ab Erasmo, Zwinglio,
Melanthone, Calvino, aliisque acceperat. Expulsis enim
Ar mini 0 ejusque asseclis, ecclesia victoria sua ac im-
perio nitens, hoc unnm agere videbatur, ut suam tantum
confessionem exponeret, novisque fundamentis fulciret ac con-
firmaret; idque singulis locis s. Scripturae scholastico more
adhibendis. Quo factum est, ut Scripturae vere liberalis

perscrutatio in dies magis neglecta jaceret, studiumque veri-
tatem semper de integro ex illa hauriendi, exstinctum videri
posset. Nova itaque creata orthodoxia, theologia reformata
polemicam maxime faciem induit, et periclitata est, ne
magis ad scripta symbolica quam ad S. Codicem, magis ad
scholasticas quaestiones, quam ad Evangelii veritatem, magis
ad orthodoxiam quae dicitur, quam ad fidem in caritate la-
borantem, patronos duceret suos.

Omnes enim ecclesiae ministri, omnesque professores et
religionis doctores, confessioni Belgicae ac Catechismo Hei-
delbergensi subscribere coacti erant, atque ex intimo animo
per Deum testari eos oportebat, omnia in hisce scripta, nec
non explicationes articulorum nonnullarum a Synodo datas, cum
verbo Dei ad amussim convenire. Praeterea gnaviter doctri-
nam sic expositam docere, ac cum fide pro ea vigilare neque
directe, nec indirecte quidquam contra eam dicere aut scri-
bere jussi erant. Custodes quoque hujus doctrinae Synodus
NationaHs posuerat omnia presbyteria, omnesque Synodos pro-
vinciales, monueratque, ut statim omni novarum rerum studio se
opponerent, omnemque novae doctrinae speciem exstinguerent.

Hujus novae orthodoxiae, theologiaeque mere scholasticae
summus patronus et acerrimus propugnator, circa hoc tempus
erat clarissimus theologiae professor Ultrajectinus Gisb.
Voetius. In quo viro, profecto, tamquam in splendidissimo
speculo, imaginem conspicimus vitae, quam illius seculi viri
Christiani, theologi et eruditi vivebant. Omnia illius aetatis
excellentia, omniaque détériora in eo adspiciuntur, sicut eadem
aetate, ecclesiae evangelicae in Germania imaginem nobis
repraesentat insignis ille dogmaticus ac mysticus Joann,
Gerhardt.

Sicuti omnes fere aequales, ita Voetius secundum philo-
sophiae Aristotelicae methodum theologiam tractavit, sicut
videre est in opere ejus, quinque volum. edito, 8electae dis-
putaiionesf

Pacile ergo intelligitur, quam invidis oculis Yoetius phi-
losophiam idealisticam philosophi Franco-Gallici Renati Car-
tesii — 1599-1650 — oriri et in dies auctoritate crescere vi-
deiet. Omnem idcirco eruditionis suae apparatum contra eum
contraxit'; magna discipulorum caterva stipatus, strenne et acri-
ter id egit, ut caveret, ne ille philosophiae Aristotelicae auc-
toritatem adimeret, atque sic totam quoque theologiam suam
lahefactaret. Sed hoe ipso Yoetii conatu accidit, ut theolo-
gia haecce semper magis polemicam acciperet faciem. Non jam
enim heros orthodoxiae ad Zwingli et Calvini exemplum,
s. Scriptura atebatur, ut semper puriorem suam et ecclesiae
doctrinam ex ea redderet, sed id solum spectavit, ut eam se-
mel acceptam quam maxime stahiliret atque ab omni mutatione
vindicaret. Quod sane non potuit non falsae interpretandae
Scripturae methodo ansam daie, qua singuli nimirum loei
arbitrario explicarentur, regulis hermeneuticis prorsus neglectis.

1) De quo sic Ypey in libro: quot;BeJcnopte Letterk. Geschied, der Syst.
Oodgel.quot; dl. II, p. 70: quot;Dit werk is een volledig zamenstel van geloofs-
waarheden en van zedekunde, en is zoo scholastiek ingerigt, zoo wijsgeerig op-
gesteld, als men er naauwelijks een in de Herv. Kerk aantreffen zal. Er heerseht
niet slechts een drooge schoolmatige voordragt in, maar het is vol van scherp-
zinnige navorschingen, losgrondige bewijzen, ingewikkelde vraagstukken en
beuzelachtige kleinigheden, die niets om het lijf hebben, zooals men ze in de
systemen der oude scholastieken ontmoet. Met dat alles evenwel doet er zich
veel in op, dat der lezing overwaardig is, en uitstekende blijken draagt van
'smans diepe geleerdheid en buitengemeens kunde. Men kan dus uit dit werk
van Voetius zien, hoeveel opgang te zijner tijd de scholast, godgol. onder de
hervormden gemaakt had.quot; Addimus, quoque intelligi posse ex hoe de Voetio
judicio viri cl. Ypey, novo esamini summos nostros superiorum seculorum
theologos submitti, haud supervacuum esse.

Quemadmodum Voetius, sic alii permulti.

Altera causa studii exegetici tristissime neglecti haec fuit.
Post ejectos ex ecclesia Ar mi ni um ejusque sectatores, mi-
nistri verbi Dei perrexerunt, pro concione vehementer in eo-
rum sententias invehi. Eatio polemica mox adeo praevaluit,
ut orationibus quae dicebantur sacris nil fere inesset, quo
ad veram pietatem coetus Christianus duceretur.

Quo pericnlo imminente, nonnulli viri, — inter eos prae-
sertim vir pietate insignis ïeellinck, verbi divini minister
Medioburgensis — ut populi excitarent sensum religiosum
ac moralem, nonnulla scripta Anglica, pietismum spirantia,
Belgice vertenda curarunt, itemque Anglicam pro coetu con-
cionandi introduxerunt methodum. Qua methodo praevalente,
sensim praedicatores textum sacrum parvi facere coeperunt.
Praeterea hue accessit ut, egregia versione S. Codicis Bel-
gica hac aetate absoluta, haud pauci putarint, sibi non diu-
tius operam dandam esse, ut textum originalem intelligerent.
Ex quibus rebus abunde liquet Coccejum eo vixisse tem-
pore, quo disciplinae theologicae, imprimis studia s. Scri-
pturae, partim neglecta, partim degenerata, ut ita dicam, ja-
cerent novaeque aetatis lu mine maxime indigerent.

Hujus novae aetatis, ab baud paucis egregiis viris dicitur
instaurator, ac jure dici potest noster. Lubet hic memorare
verba Jo. Pranc. Buddeii): quot;Coccejus,quot; ait, quot;prae-
stantissimis reformatae ecclesiae doctoribus adnumerandus.
Quum enim nihil eorum, quibus Scripturae Interpretern in-
structum esse decet, illi deesset: quum imprimis linguae He-
braeae haud vulgarem notitiam sibi comparasset: hisce ita

1) Vid. quot;Isag. Hist. Theol. Tom. II. p. 1375 seq.quot;

usus est praesidiis, ut rninutiis procul facessere jussis, ea
ubique quaereret et investigaret, quibus rerum divinarum et
saluti mortalium inservientium intelligentia augeri posset.
Unde et per illum theologia exegetica apud reformates, certe
in Belgio, novara veluti accepit faciem, novamque quamdam
ejus arcessere inde licet periodumquot;!).

Parum profecto Coccejo, inde a pueritia sacrae Scriptu-
rae assuefacto, talem qualem descripsimus theologiae tractandae
placuisse methodum, nemo non intelligit. Jam Pranequerae
aliam prorsus secutus erat 3). Judicabat enim, in rebus fidei
Scripturae soli inhaerendum, cujus scrutatio perpetua, unica,
ipsius erat voluptas, in cujus indagatione proficere solae ipsius
erant deliciae; quare putabat quot;se non posse melius de ecclesia
Dei mereri, quam si lectionem sacrarum litterarum, pro dono
sibi concesso, faceret omnibus hominibus ét expeditam ét
amabilem.quot;

1)nbsp;Pulcherrime ac verissime nuper nobis de Coccejo ejusque meritis videtur
egisse Max G 0 e b e 1 in libro inscripto quot; Gesch. des christl. lelens etc. II Band,
Iste Abth. p, 148, ubi sie loquitur: quot;Eine nach Gottes Wort reformirte Kirche,
welche mit allen ihren Einrichtungen und in ihrem ganzen Leben rein und allein
auf das Wort Gottes sich gründen will, und dabei voll wissenschaftlichen und
christlichen Eifers ist, kann aber auf die Dauer mit einer solchen bloss scho-
lastischen, dogmatischen und apologetischen Behandlung der heiligen Schrift sich
nicht begnügen; daher mnsste die niederländische Kirche aus innerm Selbster-
haltungs- und Fortbildungstriebe immer wieder aufs neue zur Quelle, zur hei-
ligen Schrift selbst zurückkehren, um in ihrem Bade von allen Menschen- und
Kirchensatzungen sich stets zu reinigen und zu läutern. Diesen wichtigen und
wesentlichen Dienst leistete der niederländischen Kirche der grösste Bibelerklärer
seiner Zeit Johannes Koch, ein Mann, welcher in seiner tief eingreifenden
reformatorischen Art und Thätigkeit mit seinem Zeitgenossen Georg. Calixt.
in der lutherischen Kirche, oder noch besser mit Dr. Eriedr. Schleier-
macher verglichen kann.quot;

2)nbsp;Qua de re sie Balth. Bekker. quot;ZtTÄ. Eistr p. 25 seqq.: quot;Coccejus
week in sfijl van leeren van den gemeenen tränt der scholastieken, tot nog toe
meest gebruikelijk, niet weinig af.quot;

Audiamus ipsum hac de re. In epist. 107: quot;Profecto,
aitquot;, alterutrum, aut verbo Dei gnaviter opera est danda, aut
id nobis erit cadaver jacens in foro civitatis magnae in os-
tentum, non ad utilitatem.quot; Et in Epist. 71: «Nostri ho-
mines mihi videntur Scripturam habere eo loco, quo Pontificii.
Sunt orthodoxi a la mode, qui non inquirunt in Scripturae
sensus et non patiuntur alios eam explicare.quot; Denique in
epist. 97: quot;Me quod attinet, quamdiu vivam, Deo dante, non
desistam clamare et obtrectare omnes ut redeant ad eam viam,
quam ét Apostoli ét primi reformatores commendarunt, nempe
lectionem et meditationem sacrae Scripturae, quam viam a
multis relinqui cognovi.quot;

Itaque quae docuit Coccejus docuit vel vocabulis Scrip-
turae vel usu populari acceptis i). Videns enim , ad Scripturam
non ita attendi, et ejus sapientiam non tanti aestimari, quanti
oporteret, imprimis ut se a culpa neglectae Scripturae liberum
servaret, sollicite abstinuit a vocabulis scholarum, quae ut
vidimus, quorumdam doctorum studium, postquam a refor-
matoribus in exilium missa fuerant, cum omni eorum co-
mitatu in ecclesiam reduxerat S). Inutile prorsus censebat
esse certamen de vocibus, nec verbis, si certo sensu care-
rent aedificari auditorem ; imo vero, quum verba vel na-
tura sua ambigua sint, vel usu hominum jam acceperint

1)nbsp;Vid. Bekker in opere laud. p. 26.

2)nbsp;Qua de re audiamus Drusium ad 2 Petr. 2:22: quot;Sunt, qui post refor-
mationem faotam, quae quasi lotio quaedam sit, in luto sophistico se rursus
vülatant et redeunt ad voraitum cum cane; qui iterum in academiam revocant
introducuntque theol. scholast. Hi simplicitatem credendi convertunt in curio-
sitatem et subtilitatem disputandi; quaestiones novas quotidie exagitantes, qua-
rum pleraeque inutiles sunt, prophetis et apostolis olim ignoratas, quae tamen
augent numerum disputanti urn, qui orbem Christianum hodie replent.

significatum aliquem non satis commodum, iis olfendi vel
etiam decipi auditorem.

Itaque cum iis fecit qui, sicut dicit in praefatione ad
quot; Ultima Mosis''' primum cum vitae periculo et inter quoti-
diauos ignes ausi sunt theologiam a fermento sophistico re-
purgare, tum verbis Dei proprios sensus reddentes, tum ve-
ritatem ad elocutionem a Spir. Dei sanctiöcatam revo-
cantes. quot;Quod,quot; sic pergit quot;quum nobis ab ineunte aetate
instillatum sit, neque hactenus efficaciorem doctorem ipso
Deo in Scripturis loquente reperire potuerimus, etiam audi-
tores nostros ad noscendas et usurpandas phrases Scripturae
quanto possumus studio revocamus.quot;

quot;Patet autem ,quot; sic alibi loquitur, quot; quod is, qui debet loqui
sermonem Dei, eum non debeat mutilare quoad vocabula, et
pro vocabulis doctis a Spir. Dei substituere vocabula docta
ab humana sapientia.quot; Porro in epist. 107: quot;Institutum,
inquit, meum unice est, ut et diligenter audiamus quid dic-
tet Deus, et id intelligere studeamus ac eloquamur verbis,
quae ipse docuit. Quae si via pacis non est, nescio quaenam
via pacis inveniri possit.quot;

Scholasticam igitur répudiasse Coccejum philosophiam
procul dubio est. Sunt qui ferant, eum Cartesianae addictum
fuisse philosophiae. Quod perperam tradunt, quum ipse
noster ultimo vitae anno dicat, se nondum philosophiam
eam cognitam habere. In epist. 180 enim, anno 1669
scripta: quot;ISFondum,quot; inquit, quot;mihi bcuit eam philosophiam
perdiscere. De dubitatione statue, infeliciter illo vocabulo
Usum esse Cartesium. Accipiunt enim hoc vocabulum
illi, qui veritatem non amant et putant, se philosophice
agere, quando semper e.xcipiunt et obloquuntur. Dubitant

ut dubitent.quot; Sed historia nos docet, plerosque eorum,
qui Cocceji doctriuae addicti fuerint, Cartesianae quoque
philosophiae adhaesisse. Cujus rei causam indagare non est
hujus loei. Clarissimus Ypey hac de re agens, causam
illam non indicat i). Quod nec alii adhuc, ni fallor, satis
accurate fecerunt. Errant, qui dicant, intimum connexum
Cartesii philosophiam inter et Cocceji hermeneuticam
exstare 2). Nos quidem adhuc hanc rem explicare aliter non
possumus, nisi statuendo, utriusque viri sectatores secum
invicem doctrinam suam communicasse, quo melius ita con-
junct! theologiam subverterent scholasticam, atque studium
in veritate progrediendi alerent et promoverent.

Hand ineptum videtur, hic accuratius paulo referre, quid-
nam statuerit noster de philosophia interpretationem Scri-
pturae moderante, queranam rationi locum indicaverit. quot;Eatio
subservit theologiae, non imperat; theologia rationem non
destruit, sed perficit et saepe superat. Ideoque quaedam cre-
denda sunt, quae capere non possumus.quot; Sic breviter dicit
in '■'Aphorism, per univers, theol. brevior'quot;'^). In praefatione,
epistolae ad Philipp, praemissa, sic fusius hac de re agit:
''Qui ad verbum Dei scrutandum accedit, non debet ad id
accedere ut sapiens sed ut rudis. Nam quid opus habent
docti ut discant, quid sapientes ut sapientes fiant? — Nisi
quis fiat stultus, non perveniet ad Dei sapientiam. Quid igi-
tur ? An non multum prodest esse philosophum Platonicum,

1)nbsp;Dicit in o. 1. Dl. II. p. 84, plerosque Coccejanos philosophiae Cartesianae
addictos fuisse quot; enkel lij toeval'' Quod pro vero accipere pugnat cum sana ratione.

2)nbsp;Qua de re vid. Henke, Allgerti. Qesch. der christi. Kirche, ïh. IV,
p 467.

3)nbsp;Disp. I. § 20.

Aristotelicum, eclecticum, aut si quae alia species est phi-
losophiae? Philosophiam, h. e. cognitionem rerum, quae in
mundo sunt et earum utilitatis, nos minime contemnimus,
sed in Christianis valde laudamus, in gentibus etiam ad-
miramur. Sed hoe dicimus: licet ea dona in homine fideli
sint maximi pretii, si quis tamen philosophus, suffarcinatus
opinione suae sapientiae, ad s. Scripturam accedat et hypo-
thesin aliquam ad eam afferat, quam velit ex Scripturis con-
firmare, eum nihil aliud nisi corruptorem verbi Dei fore.
Imprimis si ita apud se statuerit, de Deo nihil credendum
esse, quod non sit simile ei, quod per philosophiam invene-
rit. Necesse est, ut qui ad Scripturae disciplinam accedit,
non habeat praejudicatam opinionem, sed ut puer se a Scri-
ptura doceri expetat.quot; Eodem fere modo loquitur in praef. in ep.
ad Ephesios, sic dicens: quot;Sunt qui dicant, rationem aut phi-
losophiam esse normam interpretandi Scripturam, et interpre-
tationis judicem. Ita non loquitur Scriptura, neque est verum.
Non enim possumus philosophum, in Scripturis non exerci-
tatum , accipere tamquam interpretationis judicem , quippe qui
potest esse homo animalis. Si vero quis dicat, non hanc
suam mentem esse, ut philosophum judicem accipiamus, —
sed ei, qui Scripturam interpretari velit, philosophiae studium
necessarium esse, quia sine ea non possit judicare de vero
sensu; si, in quam, id aliquis dicat, non quidem infitiabor
utilem esse variarum rerum cognitionem. Si vero quis putet,
philosophiam ita esse judicem constituendum, ut nihil admit-
tamus tamquam a Deo revelatum, cujus simile non observa-
verimus per philosophiam; atque ita vel necesse sit, nos prius
fieri philosophos et totam naturam perscrutari, vel alios phi-
losophos interrogare quid in rerum natura observaverint, an-

tequam statuamus quid Deus videatur testari per verba sua;
id revera esset, nostram fidem ita subjicere philosophiae, ut
nos patiamur per eam captivos agi, quod et cum Jesu et
cum Apostolorum verbis lucide pugnat.quot;

Licet igitur philosophorum placitis absolutum et nullis
finibus circumscriptum imperium in sacris haud tribuat
Coccej us, tamen rationis usum nequaquam tollit. Vix enim
verbis exprimere se posse, ipse declarat, quantum turbarum
pepererit id, quod rationi vel nimis multum vel nimis parum
a diversis juris concessum sit. Quare ipse quasdam dat ob-
servationes de pretio jureque, rationi statuendo a sacrarum
litterarum interprete. «Igitur teneatur,quot; dicit i), quot;philosophiae
et rationis nomine, non indigitari a nobis quidquid hic vel ille
philosophus dixerit, sed hoc, quod inter omnes ratione utentes
constat sine ulla dubitatione, aut saltern a quovis facile, ad-
hibito judicio, agnosci potest. Non tamen, vel philosophis
auctoritatem, vel quibusdam dogmatibus philosophicis verita-
tem vel usum adimimus; sed maxime quaerimus certitudinem
et firmitatem. Teneatur porro, rationem humanam eorum,
quae in s. Scriptura dicuntur quaedam non assequi vel com-
prehendere posse. Alia sunt, quae non assequi potest ob
eorum remotionem nimiam a sensibus nostris, ac modo co-
gnoscendi. Alia autem non assequitur ratio, quae in se qui-
dem ei sunt cognoscibilia', sed quae primum, ut cognoscan-
tur, revelatione indigent.quot;

Quae quum ita esse censeat, statuit rationem non decere
esse superbam et temerariam, sed valde circumspectam in
definiendo, quid impossibile sit, necne. quot;Nihil, ait, ob

1) Orat. de phil. sacra, § 150 scqq.

impossibilitatein rejiciamus, nisi illa ad oculum clarissirne
possit demonstrari, qualis illa v. c. est, unum corpus esse
simul finitum et ubique; retinere suas proprietates et reci-
pere alterius substantiae contrarias proprietates; quod ita
impossibile est, ut, si qui ea defendunt, necesse liabeant eo
confugere, ut dicant, captivandam esse rationem, philoso-
phiam cum theologia pugnare, nihil Deo impossibile esse
eumque etiam contradictoria elBcere,quot; etc.

Quemadmodum indagationem S. Codicis a philosophia qua-
licunque, sic quoque ab omni auctoritate humana i), nec non
ab ecclesiae impede Coccejus liberam vindicare studuit.
Quod infra lucidius nobis apparebit. Is tantum homo qui
luce Spir. S. perfunditur, Scripturam interpretari et intelli-
gere potest 2). quot;Spiritus Sanctus, ait,quot; est summus judex et
interpres, habens erectum tribunal in conscientiisquot; 3).

Arctissime haec omnia cohaerebant cum dogmate theopneu-
stiae quod C0ccej um amplesum esse, lector jam ex multis
efi'atis ipsius couficere potuit. Imo vero, una cum plerisque
sui aevi interpretibus dogmati theopneustiae litteralis inhae-
rebat noster. In ''Aphorism, c. JPontificT disp. II, § 8
diserte affirmat quot;scriptores sacri in minutis circumstantiis
non sunt lapsi.quot; Ibidem § 10 quot;Omnia scripta V. et N. Test,
divinitus sunt inspirata.quot; Igitur, quum omnem auctorem cen-
seret, optimum suum esse Interpretern, solum Spir. S. sacrae
Scripturae statuit esse Interpretern, omnemque humanam
auctoritatem repudiavit. — Quod consentaneum erat.

1)nbsp;In libro cui titulus quot;summa theol.quot; c. VI, § 84: quot;Nulla, ait, est IKx
expositio Scripturae; nullus est necessarius doctor, cujus datum sit numen,
propter quod eredendum sit quod is dietat.quot;

2)nbsp;Sic loquitur in quot;summ, theol.quot; c. VI. § 26.

3)nbsp;Animadv. ad Bellarminum,quot; disp. III. § 16.

Constat igitur, Coccejum theologum biblicum fuisse, ex
sola Scriptura sapere cupientem. Unam tantum, eamdemque
biblicam agnovit theologiam. Verbo autem hic monendnm
videtur, ita etiam magnum Coccejo periculum exstitisse, ne
suas Scripturae admisceret opiniones, posteaque eas mere bi-
blicas putaret, atque pro iis tamquam pro aris ac focis
pugnaret. Quod revera accidisse dein videbimus.

Paulo fusius nunc nobis agendum de Cocceji scripto, jam
saepius laudato, cui titulus '■''de foedere ac testamento BeV
Continet id, ut jam diximus, summam ejus doctrinae. Nobis
autem non est propositum, hoc loco eam multis verbis
exponere. Observandum tantum est, specimen theologiae mere
biblicae id continere, atque ita systematis dogmaticis ejus
aetatis plane oppositum esse i). — Processum nempe histo-
ricum patefactionis divinae, in hoc scripto luculenter ante
oculos proponere, intentis viribus nititur. In quo argumente
versatus, invenisse sibi videtur, quam arctissime V. et N.
Testamentum cohaerere, atque omnia, quae in utroque eorum
traduntur, niti in quot;foedere aliquo Deum inter et homines.quot;
Quae sententia, revera, fundamentum haberi debet, cui theo-
logia Cocceji, quae dicitur quot;foederalisquot; superstructa est.
Duplex cum Ada mo, secundum Coccejum, Deus iniit
foedus. Alterum ante lapsum, quod quot;■foedus operum''' vocat;
alterum post lapsum quot;-foedus gratiaeT Quod posterius foedus

1) Qua de re sic B. Bekker in o. 1. p. 26: quot;Coccejus ziende, dat men
sedert de opkomst der reformatie zich meest gehouden had aan zulk een wijze
als de tijden toen meêbragten, — dat men den inhoud der H. S. tot zekere
hoofdstukken bragt, die betwist werden, en de bewijzen hier en daar uit de
Schrift bij één zocht, — zoo dacht hem, dat het tijd was om verder te gaan,
en den draad der H. S. van voren aan na te speuren, waaruit noodzakelijk
een andere zin op verscheidene plaatsen moest gevonden worden.quot;

iteravit confirmavitque Deus cum Abrahame et patriarchis;
dein ad montera Sinaiticum, cum populo Israelitico i), de-
nique cum toto genere humano, per Jesum Christum.

Tres igitur quot;oeconomiasquot; habet foedus illud : oeconomiam
scilicet patriarchalem, oeconomiam legis, et evangelii. Coc-
cejus quum haec ita se habere constituerit, nunc id agit,
ut intimum ostendat nexum, quo singulae illae Scripturae
partes inter se junctae sint. Quocirco ubique in V. Testa-
mento jam Christum sibi in venire videtur, omniaque ad
cultum Mosaicum pertinentia typos esse ducit religionis
Christianae, quod ad res minutissimas usque extendit. Imo
vero, historiam religionis Christianae aeque ac Christi
ipsius, in V. Test, jam jjraedictam invenit. Quibus de rebus
infra nobis fusius agendum est.

Progrediendum nunc est ad lites istas memorandas, qui-
bus ultima Cocceji vitae pars maxime turbata atque exagi-
tata est, quaeque satis nobis ostendunt ilium a permultis
parum intellectum fuisse.

§ 4.

De litihus, quibus Coccejus in ultimo vitae spatio
implicitus est. Coccejus defensus ab invectio-
iiihus adnersariorum..

Anno igitur 1638 adversus Cocceji sententiam de sab-

1) Hue refertur Decalogus, qui propterea non lex, sed dcnum gratiae, itaque
pro quot;formula gratiaequot; habendus est. Sed propter idololatriam, magno postea
caeremoniarum numero, quasi operculo vel nebula, populus impeditus est, quin
Üei promissiones videret iisque frueretur. Qriam nebulam postea Messias sustulit.

bato et die Dominica, de qua in ^^Antapologia Remonstrantium^
reformatae ecclesiae Nederlandicae patroni similia professi
erant, sed de qua jam anno 1655 Hoornbeekius contra-
rium, edito scripto Belgico, se sen tire ostenderat; primum
excitari coeperunt motus. Ansam praebuit disputatio theolo-
gica, qua Hei dan us, nata ex ordine occasione, suam, quae
eadem Cocceji, libere quidem sed modeste hac de re sen-
tentiam, nisi ineptus dissimulator esse vellet, proferre debuit.
In commentario in epist. ad Hebraeos quemadmodum in libro
foedere ete^ sic locutus erat Coccejus: quot;Si quis dicat,
Deum sex partes temporis nobis reliquisse, et septimam tantum
sibi vindicasse, primo id ego nuspiam legi, neque hoc ex prae-
cepto quarto extundi potest. Ejus enim finis non est, ut
inter Deum et nos distribuamus tempora, sed confessio im-
puritatis operum propriorum et spei sanctificationis a Deo
praestandae. — Quid igitur dicemus? An praeceptum sanc-
tificandi sabbatum non pertinet ad ecclesiam Christianam?
Certe, nempe morale praecepti. Atqui morale praecepti non
est distinguere dies, quemadmodum nec cibus distinguere
est morale (Rom. ]4:5, Gal. 4:10, Coloss. 2:16); sed
damnare propriam justitiam, et quietem Dei praestitam fide
cordis cum gratiarum actione amplecti, cessare ab opere
servitutis pristinae et in libertate annum gratiae sanctificare.
Quod ad omnes dies pertinetquot; i).

Huic simul et Heidani sententiae opposuit mox An dr.

1) Qua de re sie Max. Goebel in o. 1. p. 15(5: quot;Mit dieser Sabbatslehre
schnitt also Coecejus tief in das Leben und Fleisch der reformirten Kirche,
welche im Verlauf der Zeit die Sabbatsheiligung zum Gegenstande ihres Fana-
tismus , d. h. des suchens des Wesens in der Form, des innerlichen im aeusser-
lichen, gemacht hatte.quot;

Essenius, theologus Ultrajectinus, dissertationem '■'■de per-
pétua moralitate deealogi, adeoque sacri etiam sahhatiT Pro-
dierunt tnnc quoque ipsius Hoornbeekii quot;■Theses'''' et dein
scriptum Belgicum '■'■Heiligingh van Gods naam en dagliquot;'
aliaque permulta. Et quemadmodum Heidanus, sic noster,
editis libris, pacem ubique nou helium spirantibus, stre-
nue se defendit; donec Magistratuura edicto, mense Aug.
anno 1659, vetaretur in academia quidem Leidensi recipro-
catio litium, et Sjnodus Goudana per Heidani et Cocceji
declarationem publicam, componere quoque eas in ecclesia
niteretur.

Sicuti autem lis litem generat, ita et hic. Quum enim
in indagatione de sabbaio Coccejus explicasset, quae sit
quies Novo Testamento propria, et opposita jugo praecedentia
temporis; alii exinde conclusionem petierunt, eum negare,
veteres fide justificatos et vitam aeternam consecutos esse.
Quam autem conclusionem rite petitam esse, jure negavit
Coccejus. De à^pkasi et Trxpscrsi xyMprtav postea disputavit
praeter abos maxime cum Gisb. Voetio, cui scriptum
'■'■Moreh-Nebochini'' l) opposuit. Plura de his cognoscere cu-
pienti, inspicienda erit laudata praefatio a filio conscripta. In
utramque partem jam antea disputarant viri docti. Simili
modo quo noster, jam antea locutiones illas Paulinas clar.
Cloppenburgius explicuerat, ad cujus, tamquam sibi prae-
euntis, consensum provocat in libro '■'■de foedere'' Tertia
exinde lis est orta de decalogo, num pro '■'■formula foederis

1) Op. Cocceji Tom. VII. In quo scripto ostendit, veteres ßde Toxfjiasus
quidem, non vero dpéasoiç amp;/iapTtSiv participes fuisse, ilaccoe enim per Chri-
stum demum nddiictu est.

gratiae'' habenda. Qua de re coactus est noster, aliqua in-
serere tertiae editioni libri quot;r?e foeäere'' etc.

Novae brevi post controversiae occasionem dedit disputa-
tie Gu il. Mommae, praeside Coccejo publice defensa, de
'■'■Oeconom.ia tempommquot; E qua excerptas quaestiones Sam.
Maresius, theol. Groninganus, sua notatas crisi, publicae
disqnisitioni subjecit. Quibus postquam reposuit noster '■'■Ani-
madversiones'' suas, anno 1663 ipsi Maresio dedicatas, hic,
édita in publicum epistola, quot;in summa rei convenire sibi cum
Coccejoquot; fassus quidem est; ceterum vero non leviter omnes
ejus labores perstringere, nimiumque novarum rerum studium
non obscure exprobrare ipsi instituit. Neque respondit pu-
blice Coccejus ad illam epistolam; maluit enim eam con-
temnere quam ulteriora cum ipso Mar esio jurgia nectere i).

Denique magnopere ira Maresii in Coccejum exarsit
anno 1669, occasione judicii facultatis theologiae Leiden-
sis de lite quadam, M are si um inter exstante, et ejus col-
legam Altingium. Quod judicium, rogatu ampliss. Curat,
academiae Groninganae latum, interprété Coccejo tunc fa-
cultatis decano, et probatum curatoribus, quamvis fere pa-
cificum, quum parum placeret Maresio, — hic omnem mox
bilem in solum Coccejum evomuit, edito scripto satis
maledico. Cui vero Coccejus, hortatu Heidani aliorumque
amicorum, non respondit. Nos autem Maresii invectiones
audiamus, ut Coccejum ab iis defendamus meliusque etiam
hunc cogiioscamus.

1) De hacce lite plura cognoscere cupienti inspicieadae sunt Cocceji epist^^®
93, 97 et 102 — Maresius acerrimus philos. ac theol. schol. fuit propng-
nator, Ceterum vir, magna eruditione atque ingenii sagacitate, nec non dispu-
taudi studio insignis.

Coccejus igitur, quum omnem sapientiam et veritatem ex
sola sacra Scriptura hauriendam censeret, aliorum iras non
potuit efl'ugere, qui nomen humanum et auctoritatem magi-
strorum et veterum quot;traditivamquot; magni faciebant. Ab iis et
maxime quidem a Maresio dictus est ''scnpiurarius quot; accu-
satusque, quod ''sectario nomine seripturarium se nominari
volueriC Omnes praeterea Cocceji doctrinae addictos, illi
scripturarios et Coccejanos dictitabant, quasi sectam facere
Coccej US in animo habuisset. Constet autem necesse omnibus,
qui vel minimam ejus scriptorum partem legerint, alienissi-
mum eum fuisse a partium studio, et ab omni humano no-
mine in ecclesia prorsus abhorruisse. Quod testantur ipsius
verba in epist. 27 : quot;Carte, quod me attinet, etiamsi in
multis cogerer loqui aliter ac priores, mallem tamen cum
prioribus facere ïn praecipuis, et ad illorum inventa adjicere
mea, quamnbsp;novae metbodi in theologia et sie sec-

tae caput haberiquot; Praeterea mihi liquet, Coccejum con-
tinuo solitum fuisse, auditoribus inculcare, ne sibi dicenti
crederent, sed sua ad Scripturam examinarent, quum quot;fidei
sit inquirere in ea, quae ab hominibus audivimus, an ea se
ita habeant.quot; Atque dicit porro: quot;fides non nitatur verbo
humano , sed divina auctoritate et sapientia.quot; Quare putavit
'lt;non utile esse ecclesiae, ullum scriptum habere auctoritatem
et nimis magnum pretiumquot; i).

Quomodo porro sectae caput haberi potuit, qui docuit, eos
qui in alterius nomine loquuntur, non diligere Deum?— Ita
enim scribit in epist, 107: quot;Nam,quot; ait, quot;non possum ani-
mum inducere, ut si eligamus dicere quod hic vel ille vir

1) Vid. praef. ad quot;summmam theologiaequot;

doctus dicit, habendi simus pro iis, qui Deo obediunt aut
illi credunt.quot; Et in comm. ad 1 Joh. 5 : 3 : quot;Si non cu-
piamus,quot; inquit, «et studeamus ea facere, quae Deus prae-
cipit, si non omnia in Ejus nomine faciamus, sed temere
quid dicam us vel agamus in nomine alterius, non diligimus
Deum.quot;

Sed ipsum illud studium ex sola Scriptura se veile sapere,
ei maxime opprobrio habebatur. In praef. ad Phibpp. hac
de re ita conqueritur : «Sola mea novitas in hoe versatur,
quod non videor didicisse quidquam aliunde, nisi ex Scri-
ptura; et ita de me perhibentur loqui: quot;nihil novit nisi ex
Scriptura.quot; Quod, profecto, aegre admodum ferebant ii, qui
scholasticas quaestiones solas in deliciis habebant, et quorum
magna eruditionis pars illarum cognitione absolvebatur. Per-
peram autem adversarii dicebant, Coccejum omnia a vete-
ribus tradita rejicere, quia ab iis tradita essent. Veteres
ecclesiae doctores eorumque opera plurimi faciebat; minime
autem adeo in eorum verba jurabat, ut nihil existimaret sibi
beere dicere, quod illi non dixissent, vel docere quod illi
non docuissent, vel ut idcirco veritatem crederet amplecten-
dam, quia iüi eam tradidissent. Et jure sane, quum non ideo
quod dicitur cognoscatur esse Veritas, quia id dixerunt ve-
teres, sed ii comperiantur vere dixisse, quia dicta eorum ve-
ntati sunt consentanea; quemadmodum et accipere aliquam
doctrinam, qualiscunque ea sit, propter nomen et auctorita-
tem humanam non est hominis veritatem recte quaerentis.
Neque omnia a veteribus tradita Coccejum rejecisse ipse
dicit in epist. 130, ubi sie legimus : «Mea scripta testabuntur,
me nemini nostrorum obtrectavisse, et huic unice operam
dedisse, ut cum Scriptura et loquerer et sentirem, nec a

iwm

catechesi et confessionibus discederem. Nam ecclesiarum no-
strarum sententias ex animo approbavi.quot; Multum ita abest,
ut noluerit constringi formulis consensus ecclesiae Belgicae.
Quod perperam ab adversariis ei imputatum est. Censebat
enim eas in ecclesia prorsus esse necessarias, quam senten-
tiam fusius in epist. 181 explicavit. At in hisce quoque
progrediendum esse judicavit.

Eodem studio incitatus Coccejus, quum Scripturam in-
terpretaretur, animum imprimis ad fontes intendit, ratus nul-
lam versionem, ne accuratissimam quidem, posse aequari fon-
tibus, et semper ubi non satisfacerent versiones, textum ori-
ginalem praeferens. Gratulabatur autem ecclesiae, quod nacta
esset versionem Belgicam, qua rneliorem exstare nullam de-
clarat. Ita enim dicit in praef. Lexico Hebraico praefixa:
quot;Belgicam versionem cur in maximo pretio habeant, qui sa-
cras litteras amant, magna causa est. Facta enim est magno
cum judicio et ab iis, quorum eruditio et peritia est testa-
tissima. Denique, nullam ea meliorem esse visam antea, cer-
tissimum habeo.quot; De notis quoque, doctae versioni additis,
num iniquius judicaverit, pateat ex iis quae in epist. 181
dicit: quot;Quod annotationes biblicas versionis Belgicae attinet;
sunt illae doctissimae et a doctissimis viris partim excogita-
tae, partim ex doctorum virorum scriptis collectae. Inter-
prétés vero in nullo aberrasse, neque quidquam reliqui fe-
cisse in quo fideles proficiant, dicere non possumus, quia
non habemus verbum Dei quod id dicatquot; i).

]) De versionibus in genere porro sic judicat: quot;Nulla, inquit, versio un-
quam ab hominibus facta, habenda sit authentica et quae non sit obnoxia exa-
mini, quemadmodum omnis espositio.quot; Vid. quot;summ. theolquot; c. VI, ^
Neque tamen is est, qui versionum utilitatem, imo necessitatem negare velit-

Maresius porro aliis persuadere conatus est, Coccejum
jugura suum cervicibus populi Christiani imponere velle,
eumque «tyrannicura ingeniumquot; appellabat, qui vellet «sua
reciiji ut Apollinis oracula, aut ut décréta Pontificis Ro-
mani.quot; Nemo autem longius a tyrannidis affectatione ab-
fuisse videtur, quam ipse Coccejus; nemo modestius sua
proposuit; nemo aequiore animo a se dissentientcs tulit. Au-
diamus ipsum, de iis, quae meditatus erat, dicentem in epist.
75: quot;Ita,quot; ait, quot;nostra sunt; — neque tamen ilbbenter vel
confidemus veritatem, quam didicimus, vel sacras Scripturas
illustramus, vel ab aliis judicamur ac corrigimur. Spero,
Deum in posterum quoque daturum ecclesiae profectum. Lon-
ge enim absum ab illorum mente qui putant, a praecedenti-
bus omnia sequentibus praeripi.quot; Et in epist. 91: «Ego
nemini obstrepo, et patior omnes loqui ut volunt. Soli mihi
non licet loqui ut didici, et ut puto, me loqui commodissime.
Unum crimen est, putare ex Scriptura disci posse aliquid, et
verbis Scripturae dici melius, quam theologi repente ex phi-
losophia facti dicunt.quot; Quibus adde quae leguntur in epist. 71:

In eodem emm scripto: quot;Per versiones, inquit. ecclesiam ad puriorem plenio-
remqae mtellectum adjuvnre non tantum licitum est, sed ct debitum eorum
qmbus hoc vertendi donum concessum est; sive ut confirment ea quae bené
exposita sunt, sive ut defectus et aberrationes corrigant. Semper enim dabi-
tar profectus m cognitione veritatis et sacrarum htterarum intelligentia neque
ulh nommati sunt expositores et interprétés, post quos nihil amplius disci et
exphcari possit. Multorum autem in hoc incumbentium, ut in omnibus Unguis
verbum Dei legi possit, cum maxime intelligentia labor, duo insignia bona prae-
stat ecclesiae.

a. Tollit securitatem acqniescere volentium unius hominis sensibus, et cogit
eos, qm opportunitatem discendi habent, ad ipsos fontes adiré.

Tolht dubitationem de iis verbis, in quibus fundamentum et summa doctri-
nae continentur, an illa scilicet in fontibus ita reperiautur, quum ea verba ab
omnibus fontium peritis eodem modo vertantur, qui tamen non ex compacto
idem dicunt.quot;

quot;Me consolatur illud Davidis quot; Credidi quod locutus sum.quot;
In bona conscientia doceo et scribo ut possum; nemi-
nem impedio, quin suum talentum occupet; nemini obtrecto
mea conficere. Non putaveram , me quoque debere experiri
in nostris, Christum esse quot;it^^otv ^VTMfyJ/z-fwv.quot; — Quorum
similia in ejus epistolis reperiuntur quam plurima, idque
vero in epistolis ad amicos, quorum auxilio imperium suum
stabilire debnisset. Nunc autem audiamus, quid dicat de il-
lis, qui jugum suum aliis imponere velint, quod potius in
Maresium quadrat ejusque assecks. Dicit in epist. 181:
quot;regnat hoc seculo magna infirmitas. Quod quisque sentit,
hoc putat, se et aliis praescribere posse ; debebat autem id
docere, non imperare.quot;

Quae quum ita sint, — constat in Cocceji scriptis axi-
omata ubique vigere, neminem loqui oportere in alterius no-
mine, nec in verba magistrorum jurandum, neque credendum
veritati, quia hic vel ille eam loquatur, vel ei credi jubeat; —
omnia porro praejudicia seponenda, veritatem docendam, non
imperandam esse; posse, denique, de variis rebus ortho-
doxes, salva amicitia, et quidem sine fidei judicio dissentire.
Quae principia suis semper discipulis inculcavit. Et pro-
fecto, haud dubitandum est, quin minus ecclesiae rixarum
fuisset, si principia illa majore semper gavisa fuissent aucto-
ritate. lili sane principiis hisce non nituntur, qui, ut ju-
gum suum imponant fratribus, nihil intactum relinquunt, sic
satis orthodoxiae suae securi, dummodo sub ejus promovendae
praetextu dominentur fratribus et infirmorum conscientiis ;
quod ut patiamur, nemo nos cogat mortalium 1

Satis nunc a Maresii suorumque invectionibus Coccejus
defensus esse videtur. Illum autem, post édita scripta sua

maledica haud acquievisse, abunde patet ex conciliata amicitia
ipsum inter et Voetium, quocum per triginta fere annos odio
iiifensissimo certaverat, sed qui eodem ac Mar esius in Coc-
cejum odio incitatus, paratum se nunc ostendit, una cum
illo conjunctum, in hunc tela sua convertere. Si autem mo-
lesti hi viri esse famae Cocceji ejusve asseclis possent, vivo
tamen ipsi non amplius nocere potuerunt. Incipiehat enim
circa hoe tempus grassari in urbe Leida epidemius quidam
morbus, quo brevi tempore magnae edebantur clades et stra-
ges, quo ipse Coccejus quoque mox correptus est. Die Y
mensis Novembr,, anni 1669, placido exitu spiritum Deo red-
didit. Paulo antea laborem molestissimum lexici Hebraici
febciter ad finem perduxerat i). Sepultus est in templo S. Petri
urbis Leidae ubi aliquamdiu post monumentum ei positum
est, jussu Mariae Heinsii, Jo. Henr. Cocceji viduae.

Parentavit ei collega et amicus conjunctissimus Ahr. Hei-
danus in oratione: '■'■De luclnosa calamUate, quae, anno
Domininbsp;civitatem Leidensem, curiam, ecclesiam et aca-

demiam, graviter affiixit et praecipuis suis columnis et ortia-
mentis destituit et orbavitr E qua oratione hic liceat nobis
excerpta aliqua dare, quibus haec prior nostri speciminis pars
claudatur. Sic loquitur Heidanus: quot;Puit vero Coccejus
theologus summus, inter praecipuos hujus aevi memoran-
dus. Cui nihil ad perfectionem scientiae, qualis in hac

1)nbsp;Primum editum est hoc opus apud J. H. Majum, Francof. ad Moe-
nim, ann. 1714. Iterum in lucem prodiit Lipsiae anno 1777 sub titulo:
quot;Lexicon et commentmius sermonis Selr. et Chald. post Jo. Coccejum et
J. H. Majum longe quam antehac correcfius et emendatim edidit J. C. Fr.
S ch ul z.quot;

2)nbsp;Cujus monumenti descriptio legitur apud Fr. van Mieris in opere ejus
quot;Beschrijving der stad Ley den quot; dl. I. p. 59 seqq.

vita alicui contingere potest defuit, — sive sacrarum litte-
rarum cognitionem, sive verbi divini intelligentiam, sivi de-
nique accuratum judicium ejus de omnibus attendas. Summo
amore summaque veneratione sacros prosequebatur Codices,
adeo assiduus in iis quotidie diurna ef. nocturna manu versan-
dis et meditandis, ut vix ullus Scripturae locus allegari po-
tuerit, quin primo ejus audito verbo, statim integrum Graece
aut Hebraice eum recitaret, maximo confirmatae memoriae et
exercitationis argumento. Quibus ego verbis hominis assi-
duitatem in studiis et diligentiam et laborum tolerantiam et
perseverantiam praedicam? Videre erat, eum semper cogita-
buiidum, et mentis thesaurum ex penu novo aliquo invento
locupletantem; parcum temporis et subcesivis horis non mi-
nora saepe quam alii ordinariis ut sedulam apem convasantem.

Cogitare erat illi vivere, quod de homine docto pronunciat
Cicero. De moribus et vitae ejus ratione quid dicam?
Quum omnibus, qui illum norunt et amicitiam cum illo co-
luerunt probe constet, nihil in homine Christiano et bene
morato desiderari posse, cujus ille typum in se non exliibu-
erit. Qui ambulavit integre et timentem Jehovam honoravit,
uti Da vi des ecclesiae civem describit. Quis in obeundo
cultu Dei et tuendo officio diligentior, in iustituenda juven-
tute exactior, in cogitationibus communicandis iiberalior, in
laudandis bonis profusior, in castigandis malis severior? —-
Erat maritus optimus, oeconomus prudens, pater indulgens
et liberorum supra modum amans. In alloquiis facilis et
■ afiabilis; in vestitu nitidus, in amicis eligendis non promis-
cuus, et quem nec adulatione, nec falsa laudatione, nec
blandiloquentia conciliare aut fallere posses.quot;

quot;V]vit jam Deo,quot; sic tandem summo ardore incensus excla-

raat Heid anus quot;superest in scriptis, vi vit in fama homi-
num; memoria ejus erit in benedictione, et quamdiu erudi-
tioni et virtuti erit honos, posterorum lande recens crescet
et vixisse feretur.quot;

PAES ALTERA.

DISQUISITIO INTERIOR DE COCCEJO S. CODICIS
INTERPRETE.

§ 1.

De Cocceji régula '■'■veria omne id signijîcant, quod
signijicare possuntT

Ex iis, quae hucusque de Cocceji vita, stud iis ac moribus
praemonui, jam lector aliquatenus efficere potest, qualis ille
fuerit interpres. Intelligi quoque potest ex iis, quae comme-
moravimus, cur talis nec alius interpres evaderet. Apparuit
nobis, a prima aetate Coccejum didicisse, sacras Scripturas
summo cum amore et aestimatione prosequi. Vidimus quoque,
inde a pueritia summam eum collocasse industriam in Un-
guis addiscendis penitusque cognoscendis sacri Codicis
originalibus. Quid de harum linguarum indole statuerit
audivimus, nec non quae de sacri Codicis cogitarit versionibus
atque de illius Codicis ipsius indole et auctoritate. Patuit
nobis denique, quibusnam praesidiis iiistructum et quanam

mente, Interpretern ad Scripturae interpretationem aggredi de-
bere censeret; item ijue observavimus , eum id imprimis ubique
egisse, ut interpretationem sacri Codicis ab omni imperio,
sive traditionis, sive ecclesiae, sive philosophiae liberam vin-
dicaret. De quibus omnibus rebus saepius disseruit in scri-
ptis suis polemico-dogmaticis i).

Hisce igitur praemissis nunc peculiari examini submittere
nobis liceat ipsam Cocceji interpretandi rationem. Quod
ut recte fiat, primum nobis videtur perpendendum, quid de
Scripturae sensu verborumque significatione statuerit. Ita
enim regulam hermeneuticam, quam praecipue secutus est,
non enucleare non possumus 2). Postea rationem expo-
nemus, quam in sermonibus prophetarum interpretandis
secutus est Coccejus, ut denique paucis verbis, quamnam
ipse tamquam s. Codicis interpres habuerit vim et efficacita-
tem ostendamus, atque quamnam habere etiamnunc dignus
Sit. Ex nostri speciminis parte priore, ipse lector ea efficiet,
quae ad partem hancce posteriorem supplendam haud inepta
videantur. Itaque, ut speramus, notitias aliquas satis veritati
consentaneas de Coccejo s. Codicis interprete sibi compa-
rabit lector. Progrediamur jam ad ipsam rem.

Ipse Coccejus clare ac distincte afiirmat : quot;non amplius
uno sensu eodemque litterali et historico in Scripturis ad-

1)nbsp;Praecipue in quot;aphorism. c. Pontijiciosquot; — quot;anîmadversiones in. Bella rm.quot;
— quot;liber de potentia s. Scripturae.quot;

2)nbsp;Compendium non dedit Coccejus in quo interpretandi régulas s. principia
sua hermenentica in unum conferret et exponeret. Ipse dicit: quot;Neque haec
quidem faciemus, ut régulas iuterpretandi fuse inculcemus, quod fecit nuper
peculiari libro plenissime et enucleatissime cl. Danhawerus, prof. Argenti-
nensis, qui quum in niariibus studiosorum sit, possumus hoc labore supersedere.quot;
Vid. quot;Frotheor. de rat, interpr.quot; c. V. § 41.

mittimusquot; 1). Quod effatutn mire videtur pugnare cum notis-
sima ipsius régula quot;verba significant quod significare possunt.quot;
Profecto, si earn regulam sine omni accuratiore capias cir-
cumscriptione ac definitione, liaud immerito concludi posse
videtur, januain sic patefieri ad interpretationes maxime arbi-
trarias. Qui enim interpres ea utitur, jus sibi vindicatum
potest putare, in singulis iocis Scripturae omnes unius ejus-
demque verbi significationes adhibendi, quas in diversis locis
verbum illud habeat. Quod autem Cocceji consilio prorsus
contrarium. Diutius, revera, quam ferri potest, ille fuit,
ut ita dicam, permultorum levitatis ac ignorantiae victima.
Neque idcirco dubito quin, si quis regulae illius accuratius
perpendere velit significationem, eamque secundum mentem
et consilium ejus consideret auctoris, lubenter concédât eam
summi momenti continere veritatem, atque ita haud risu
dignam esse ac opprobrio, sed contra maxima aestimatione,
quippe quae régula viam nobis ostendat regiam, qua pro-
grediendum unicuique bono interpreti est,

Itaque audiamus ipsum Coccejum de verborum signifi-
catione in genere, de régula illa peculiariter dicentem.

In libro qui insciibitur ''summa theologiae' sic loquitur 2):
quot;Homo Scripturas legens et interpretans, non prius debet
acquiescere, quam repererit vel audiverit expositionem eam,
quae ita conscientiae satisfaciat, ne verba pro verbis substi-
tuendo, addendo, detrahendo, transponendo videatur verba
Dei mutare aut emendare, quemadmodum ludimagistri puero-
rum schcdas corrigere soient. Neque igitur sufficit, id pro

1)nbsp;quot;Summ. iheoLquot; c. VI, § 52. Item in Aphor. e.
•An habeat, inquit, Scriptura plures sensus? JSfegamus.'

2)nbsp;c. VI, § .39 seqq.

sensu reddere, quod quomodocunque occasione eorutn, quae
leguntur, legenti in mentein venit, dummodo id alioquin non
sit falsum. Nam non hoc quaeritur quid interpres dicat,
sed quid Spir. S. in quovis loco doceat. Quando enim in-
terpres aliud dicit, quam quod Spir. S. docet, licet verum
dicat, tamen, Scripturis non mentientibus, fallitur. Et non
tantum periculum est in interprete sacrarum litterarum, sed
etiam in ejus auditore aut lectore. Si enim hic non id au-
diat, quod perspicue videat a viris Dei esse dictum, vel
incipiat, insuper habitis Scripturis, interpretis eloquentia de-
lectari, vel siraul Scripturam et Interpretern contemnet; certe
fraudabitur sensu illius loci, quem tractat interpres, et non
aedificabitur per eum, neque ad amandam scrutandamque
Scripturam invitabitur. Scopus autem omnis institutionis est,
ut auditor doceatur a Deo et ipsius vocibus pascatur.quot;

Postquam tam graviter Coccejus admonnit interpretem,
ne prius in Scripturae sensu investigando acquiescat, quam
omnem suam in eo posuerit industriam — quod sane egre-
gie nobis ostendit, quam longissime ipse fuerit remotus ab
omni levitate in Scriptura interpretanda — sic pergit: quot;Quae
interpretatio pondus vocabulorum , usitatam rationem phraseos,
xKO'Aovóloiv rerum, et analogiam Scripturae observât, quin ea
sane recta, certa expositio verborum et ipsa xvrom^^vi^'quot;^
Spiritus sit, nulla ratio dubitare sinit. Nam qnis potest
diihitare, hoc signifcare verba Spir. S. quod valent? Q^i'®
neget, hoc voluisse Spir. S. ab eo, qui legit vel audit cogi-
tari et pro mente ipsius accipi, quod ut cogitet lector vel
auditor verba ipsa efficere possunt, nulla parte sermonis te-
fragante. Quod nisi demus, tollendus est usus sermonis ex
mundo; nam si etiam dicas, doctorem abquem debere nobis

declarare quis sensus Scripturae sit, unde sciam quis sensus
sit verborum, quibus utitur is, qui perhibetur declarare
sensum Scripturae, si non iel, quod valent veria alicujus ser-
monis, omnibus consideratis, significare, id significant? Pro-
fecto, nihil aliud est significare, quum de sermone dicitur,
quam constare verbis aptis ad excitandum in auditore eam
cogitationem, quae est in loquente. Nam si hoe valeant verba,
signa sunt, et signa sunt cogitationis, quae est in loquente.
Cujus autem mentis signa sunt, eam significant. Et hinc
statui potest an verba, quae nonnunquam latius, nonnunquam
stnctius significant, nonnunquam proprie, nonnunquam
improprie usurpantur, alias in plenissima notione, alias in
minus plena adhiberi solent, hoe vel illo modo accipienda
sint. Nam quam notionem intentio loquentis, membrorum
concinnitas, rerum ordo et distinctio postulat, ea agnoscen-
da est; quam vero haec non postulant, eam verbis attribuere
violentum estquot; i).

Quantum igitur ipsius Cocceji de verborum significatione
difierat sententia ab illa, quae vulgo ei adscribitur, jam fa-
cile nemo non perspicit. Quod ut luculentius nobis ante
oculos proponatur, plura Cocceji effata memorare lubet. In
praefatione epistolae ad Eomanos praemissa haec legimus,
quae majorem lucem nobis aflerunt: quot;Id significant verba,
quod possunt significare in intégra oratione (i. e. oratio cui
nil deest, quae absoluta est) sic ut omnino inter se conve-
niant.quot; Et paulo antea dicit: quot;Significatio sumenda est non
ex aliqua potestate singulorum verborum, aut phraseos, aut
enunciationis alicujus, sed ex tota compage sermonis. Sic

1) quot;Summ. Theol.quot; c. VI, § 46 sqq.

explicanda priera, ut interpres nihil cogatur in tota oratione
torquere infensior Scripturae quam sibi. Tune autem sine
dubio interpres est offensior Scripturae quam sibi, quando
optat quod legit aliter dictum, — et quando non Scripturam
per Scripturam interpretatur, sed verba sua ut magis signifi-
cantia et commodiora pro verbis Scripturae substituit. Ubi
datur interpretatie secundum analogiam fidei et orationis s.
contextus et phrasiologiae Scripturae, non est quaerenda aha.
Sic dico : quando interpres id dixit, quod juxta conformita-
tem aliarum partium Scripturae ex verbis intelligi potest et
scopo omnibusque appositis, antecedentibus et consequenti-
bus satisfacit, nihil est super addendum. Neque ferenda
interpretatie exinaniens et magno artificio efiiciens, ut minus
intelligatur quam videtur dici. Id enim est detrahere Scri-
pturae.quot;

Eodem fere modo loquitur in praefatione ad Philippenses,
ubi sic legimus : quot;Tum censendum est apparere dictorum
sententiam, quum et singula verba et phrases in expositione
nullam patiuntur vim, sive in proprio significatu, s. in tro-
pico, sive in lato, s. in stricto ; imprimis si usus sanctorum
scriptorum eum significatum testetur, et, omnibus partibus
integrae orationis inter se compositis, eluceat intentio loquentis
ipso digna, et omnium partium ad eam intentionem amice
conspirans consensus. Existimandum enim est, id Spiritum
voluisse cogitari, auditis verbis suis, quod ad ea attendens
prudenter cogitare potest.quot;

Ex hisce, ni fallor, satis superque patet, Cocceji senten-
tiam fuisse, id quovis loco significari, cui significando
verba cujusque loci aptissima sint, ita ut ad id significan-
dum, vocabula meliora et aptiora desiderari nequeant. Quod-

cumqne vocabulum, locutio, phrasis, enunciatio potest sig-
nificare e voluntatescriptoris, analogia Scripturae, oEQuibnsque
appositis, antecedentibus et consequentibus bene consideratis,—
id procul dubio significat. Haec est Cocceji régula. Qua
in re, profecto, confidimus eum fecisse cum optimo quoque
interprété statuente, ad Scripturae intellectum consequendum
opus esse scopi inspectione, et verborum attenta enucleatione,
neque posse errare interpretem, si scopus, antecedentia et con-
sequentia non repugnent et verba in summa empbasi accipi-
antur. Si hanc regulam homines veram esse nolint, quid tan-
dem ipsis certius et verius esse videtur? — An forte verba id
significare, quod neque contextus, neque phrases, nec volun-
tas scriptoris ferunt? Hoe non facile quisquam suae mentis
compos unquam dixerit. Paten dum quidem est, mnltos Scrip-
turae locos aliam et aliam interpretationem pati videri, diöi-
cileque tum esse judicatu, quam significationem scriptor vo-
luerit; nec tamen in vero sensu investigando, alia tunc
videmur uti posse régula, nisi hac, ut observemus, quid verba
ex antecedentium cum consequentibus nexu, et ex collatione
aliorum locorum, ita ut iis vis non fiat, possint et debeant
significare. Certe, si omnes, qui in hac sunt et fuerunt sen-
tentia, vituperatione digni videntur, severiore tum dignus
videatur Augustinus, quem in hac sententia fuisse con-
stat ex iis, quae leguntur libri 12 quot;confessionmn'''' c. 31,
quot;Cum alius dixerit,quot; inquit, quot;hoc sentit Moses quod ego:
et alius: imo illud, quod ego; — religiosins me arbitrer
dicere: quot;cur non utrumque potius, si utrumque verum
est?quot; Et in libro tertio ''de doctrina Christiana'''' c. 27:
quot;Quid,quot; ait, quot;in divinis eloquiis largius, uberius potuit divi-
uitus provideri quam ut eadem verba pluribus intelligantur

modis, quos alia non minus divina contestantia faciant ap-
probari?quot; Et in opere quot;r/e civitaie DeV libro 11 c. 19:
quot;Quamvis itaque divini sermonis obscuritas etiam ad hoe sit
utilis, quod plures sententias veritatis parit et in lucem noti-
tiae perducit, quum alius eum sic, alius sic intelligit.quot;

Num vero Augustinus hac in re longius quam fas est
progressus sit, hoc loco dijudicare alienum mihi videtur.
Sed videmus ab eo quoque affirmari, revera exstare verba,
quae aliam in aliis locis habent significationem. Quod quum
ita sit, interpreti cavendum dicit, ne in ejusmodi verborum
interpretatione versans, temere alterius rejiciat interpretatio-
nem, si forte a sua discrepet. quot;Quando,quot; sic rursus Au-
gustinus, quot;ex iisdem verbis Scripturae non imum aliquid
sed duo vel plura sentiuntur, etiam si latet quid senserit
ille, qui scripsit, nihil periculi est, si quodlibet eorum con-
gruere veritati ex aliis locis Scripturae sacrae doceri potestquot;' i).

Hisce assentitur Coccejus, neque tamen is vult haberi,
qui idcirco ambiguam reddere Scripturam in animo habeat.
Strenue ab hoc crimine se defendere studet dicens: quot;Neque
hic mihi dicat aliquis : Aliud alii videri commodum. Eespou-
demus, fieri non posse, ut non melior interpretatio melioribus
sit subnixa rationibus; interim tamen posse aliquando fieri,
ut in eodem verbo alius alio plus videat, et Deus velit
utrumque significari et per diversas diversae sententiae partes
ecclesiam aedificari. Partes, dixi, sententiae, quot;sic pergit,quot;
nec enim amplius uno sensu litterali et historico in Scriptura
aämittimiis, qui in verbis est ex mente et intentione loquentis,
sive verba in propria, sive in metaphorica et translata signi-

J) Vid. de doctr. Christ, libr. III. c. 38.

ficatione veniant. Nam. allegoria non constiiuit pemïiarem
sensum BcripturaeT

Sic noster; et mirari sane licet, regulam ejus de verborum
significatione toties male intellectam esse ac dijudicatam.
Verum enimvero, jam ab initio illa multorum contemtui
obnoxia fuit. In praefatione jam saepius laudata, quae Coc-
ceji operibus praemissa est, filius narrat, regulam illam a
quibusdam tunc viventibus nominatam esse quot;principium Ju-
daicum, improbatum ab omnibus orthodoxis tbeologis, neque
sine magna ratione, quum viam sternat introductioni athe-
ismi et contemtui verbi divini.quot; Ex quibus verbis luce cla-
rius videmus, quo ruant partium studio abrepti. Nemini
enim certe patet, quomodo principium illud ad atheismum
ducere possit. At quid tandem est, cur hoc principium di-
cant esse Judaicum ? quot;Docent, inquiunt,quot; — sie pergit filius —
quot;docent Judaei in Talmude suo, has esse divitias Scripturae,
ut quivis textus Septuaginta admittat interpretationes. Ju-
daeis nempe mos est, ut explicaturi sacrae Scripturae textum
non considèrent themata complexa, sed themata incomplexa,
h. e.: non inquirunt in verum sensum textus, sed verba
solum considérant et in concordantiis suis quaerunt, quotu-
plex cujusque verbi significatio sit. Unde tot formant con-
ceptus, quot invenerint significationes, illosque textui expli-
cant, qui tum cogitur dicere, quod imperant hi conceptus.
Quam methodum sequi Coccejum patet passim ex ipsius
commentariis.quot; Sic adversarii. At filius indignabundus :
quot;Lepida prorsus capita! haec persuadeant cuiquam cerebrum
habenti! Ii, si didicissent erubescere et vel ullum patris
commentarium absque praejudicio legissent, aequius de prox-
imo judicarent, quum nemo magis a Judaeorum nugis ab-

horruerit quam pareus.quot; Profecto, quam maxime Coccejum
ab Judaeorum illa methodo alienum fuisse, non facile neget,
qui attente legerit, quae supra memoravimus. Quomodo
enim is, qui in verbis alicujus scriptoris explicandis versans,
ad meutern ejus, nec non ad orationis, in qua legantur,
omnes partes attendendum esse censeat, quomodo is, quaeso,
Septuaginta possit cujusque verbi admittere interpretationes,
quum scriptor, nisi saltem stultus sit, unam tantum rem uno-
quoque verbo significare semper velit? — Neque commen-
tarii Cocceji id, quod ferunt adversarii, nobis ostendunt.
Quid? quod ipse Coccejus ejusmodi Judaeorum interpre-
tationes dicit quot;expositiones elumbes, carnales, dilutas, jeju-
nas, lubricas, frigidas, varias, fluctuantesquot; i). Quod sane non
dixisset, si eidem ac illi hac in re addictus fuisset methodo.

Quemadmodum ab ipsis aequalibus suis Coccejus male
receptus est statuens quot;verba id significare, quod significare
possunt,quot; sic quoque principium illud hermeneuticum, ut
jam diximus, a recentioribus vulgo reprehensum est. Enu-
merare vix eos possis, qui clamarint, principio illo januam
patefieri ad Scripturae sensum prorsus corrumpendum. Vi-
dimus autem hoe non ita se habere, dummodo bene Cocceji
sententiam percipiamus, regulam suam constituentis. Quaenaia
tandem sunt causae, cur plerique eam non percepisse videantur?
Primum, ni fallor, hic in censum venit, quod reprehensores
Cocceji, commentarios ejus legentes, multas in iis invene-
rint textus expositiones, quae sanae menti repugnare videren-
tur. In commentariis enim suis Coccejus, quum saepius
hypothesibus dogmaticis locum concédât, iisque suas inter-

1) Vid. praef. Cocceji commentarü in epist. ad Hebraeos.

pretationes superstruat, non potest non a recto subinde aber-
rare tramite, et talia proferre, quae a vero et gennino scrip-
torum sacrorum sensu abhorrent. Imprimis in V. Test, in
vaticiniorum ad eventus speciales applicatione itemque in ty-
porum et imaginum multiplicatione ita ingenio suo indulget,
ut, quae ipse pro certissimis det explicationibus, aliis non
possint non inanes vanissimique imaginationis lusus, qui ne
speciem quidem verisimilitudinis habeant, videri. — Qua de
re infra quum de ejus ratione interpretandi prophetarum ser-
mones agendum est, plura dicere propositum mihi est. Sed in
novo quoque Test, interpretando Coccejus saepius systemate
suo theologiae quae dicitur foederalis eo perducitur, ut ni-
mis indulgeat studio suo divitias dogmaticas quaerendi i).

Quae quum ita sint, quid iis, qui Cocceji commen-
taries evolventes, invenerint ibi plurimas interpretationes
verae interpretationi vehementer repugnantes, quid iis facilius
quam earum originem ducere ex régula illa tam singularem
sonum habente quot;verba omne id significant, quod significare
possunt?quot; — Sic, ne alios commemorem, e. g. Joann. Eranc.
Buddcus^): «Coccejus, inquit, verborum Scripturae si-
gnificationem eousque extendit, ut significare credantur quid-
quid significare possunt; quam quidem excogitasse regulam
censetur, ut eo facilius, quae de certis eventibus in Novo
Testamento illi in mentem venerunt, ex typis et vaticiniis
Veteris Testamenti elicere posset.quot;

1)nbsp;Quod et recte monuit vir cl. H. N. Klausen, in opere suo Germanice
»■edditnm Herineiieuük des N. Test. p. 285: quot;Seine Exegese des N. Test,
leidet allerdings unter dem Bestreben, dogmatischen Keichthum überall finden
2u wollen.quot;

2)nbsp;Vid. ejus Isagog. ad Theolog. univers. singiäasque ejus f artes, Tom. II.
cïip. 8. p. 1508.

Prorsus autem haec Bud dei atque eorum, qui cum eo fa-
ciunt, est improbanda opinio. Pirmiter negandum est, Coc-
cejum eam ob causam quot;excogitassequot; regulam de qua agitur.
Ejus originem omnino aliunde repetendam esse, mox demon-
strare conaturus sum. Ceterum liceat mihi iterum monere,
severioris ac religiosioris indolis fuisse Coccejum, quam
qui in sacra Scriptura tractanda versans, regulam quot;excogi-
tasset,quot; ut suis tantum hypothesibus inserviret. Quod satis
apparet ex priore hujus speciminis parte i).

Altera causa, cur Cocceji régula permultis suspecta fuerit
atque etiam nunc sit, in eo sita videtur, quod multi post
eum, Coccejani dicti, ea abusi sint. Audiamus Philipp, à
Limborch hac de re agentem in praef. ad comment, in acta
Äpostolorum. et in epist. ad Romanos et ad Eebraeos. De
fonte enim, ex qua allegorica Scripturas interpretandi ratio
manarit, quum disputavit, quumque laudavit viros illos
eximios, qui ecclesiae a variis erroribus ac superstitionibus
reformandae laudabilem dederunt operam, ita pergit: quot;Quis
credidisset, semel illa allegorizandi prurigine rejecta, quae
Scriptura tamquam régula lesbia abutitur, et cuivis homini
otioso quaevis somnia cujusque ingenio, indoli ac tempe-
ramento, quin et opinionibus, quibus imbutus est accom-
modata, pro divinis oraculis venditandi ansa datur; eamdem

1) Sequentia verba quae in epist. 170 exstant, egregie quoque Cocceji in-
dolem ostendunt: quot;Gratias ago Deo meo, quod miiii dederit et a pueritia au-
dire verbum suum, et quum vix pueritiae annos egressus essem, mihi in manus
quasi dederit Scripturas, ut eas legerem et meditarer dies et noctes et necesse
haberem, eas quotidie scrutari, ut ex iis proficerem et ad qnae profecissero
^uditoribus meis propinarem. Ipsa dies me monet, ut, si non hactenus steti
in statione ad expectandum Dominum meum, nunc certe incipiam in eo ver-
sari, in quo velim inveniri quam Deus me visitabit. Atqui ego nil pulchritis
poyi, nihil magis sahitare, quam verbis Dei considerandis immori.quot;

denuo in ecclesia reformata invehi et maxime plurium applausu
recipi ae praevalere potuisse? Eejicitur quidem nomen allegoriae,
sed ipsa nihilominus suh alio nomine retinetur, et sensus, qui
mera constat allegoria, litteralis Scripturae sensus appellatur,
ampla atque latissima interpretandi excogitata clave, verba
Scripturae hoc omne significare, quod significare possunt.
Verum quidem est, ne illius absurditas primo statim ad-
spectu sese prodat, restrictionem quamdam addi solere, quod
hoc intelbgendum sit de verbis textus originalis, atque iis
non separatim sumtis, sed prout in contextu integro occur-
runt. Attamen praxis ostendit, hujus restrictionis exiguam
haberi rationem, et unumquemque sub praetextu sensus lit-
teralis quaevis per vanam imaginationem commenta eßin-
gendi, non minorem, si non majorem quam unquam Pon-
tificios per allegorias licentiam sibi arrogare, et tamquam
genuinum Scripturae sensum magna cum confidentia obtrudere.quot;

Sic à Lim horch. Quidquid est, etiamsi confitendum est,
multos, qui dicuntur Coccejani, allegorizandi studio deditos
fuisse, firmiter denuo negamns, id ex Cocceji régula bene
intellecta et appbcata explicari debere. Profecto, sibimet ipsi
à Li m horch répugnât, ab altera quidem parte regulam in-
terpretandi de qua agit abominans, tamquam allegorizandi
studii matrem; ab altera parte vero, verbis suis quot;attamen
praxis ostendit hujus restrictionis exiguam haberi rationem,quot;
quasi invitus confitens, non vero ipsam regulam illam, sed
potius ejus abusum aut corruptionem causam fuisse, quot;cur
permulti Hcentiam sibi arrogarent. quaevis per vanam imagi-
nationem commenta effingendi, et tamquam genuinum Scrip-
turae sacrae sensum magna cum confidentia obtrudere.quot; Quae
res, quum ita se habeat, quis est, qui Coccejo vitio vertere

veilt, quod fuerint, qui ipsius regulam perperam intellexerint
et applicarint?

Sed properemus nunc ad quaestionem accuratius tractan-
dam, quidnam permoverit Coccejum, ut regulam suam
hermeneuticam dederit atque tam acriter defenderit. Quod
si rite peregerimus, mox, ni egregie fallor, persuasum nobis
erit eam minime ab illo excogitatam esse, ut ea utens in-
terpres studio allegorizandi posset habenas laxare; sed, ut
jam dixi, prorsus aliunde regulae ejus originem petendam
esse. Iterum igitur nobis aetatem ante oculos proponamus,
qua vixit noster. Supra jam monui, in quanam conditione
studia exegetica, eo vivente, jacerent. Apparuit nobis, in-
terpretationem sacrae Scripturae, theologiae dogmaticae jugo
plane subactam esse. Ipse noster questus est de iis, qui quot;in
Scripturis versantes, ambigue dicta seligentes, in proprias
opiniones ea transtulerunt, paucas sparsim voces praecerpen-
tes, non significationem ex ipsis considérantes, sed nudo
utentes dictionis sonoquot; i). Videns Scripturae interpretationem
sic nihil prodesse, hoe aegre ferebat Coccejus, qui statuit
quot;non melius se de ecclesia bene mereri, quam ex attenta
Scripturae indagatione, et tantam esse illius Scripturae sen-
sus foecunditatem, ut nullius hominis intellectu exhauriri
possetquot; 2). Itaque id spectavit, ut vim perniciosam infringeret,
quam in dies magis magisque, quae vigebat, perversa inter-
pretandi methodus habitura videbatur, et omnibus, qui colla-
tionem Scripturarum inter se, atque singulorum locorum scopi
ac connexus observationem parvi faciebant, regulam suam oppo-
suit, quam enucleare conatus sum. Imprimis Socinianos et

1)nbsp;De pot. Script, c. 21.

2)nbsp;Orat. de PUI. sacra, p. 58.

Eemonstrantes accusavit, quod hac in re multum peccarent i).
Atque de se ipso in praef. ad Galatas haec profert : quot;Ideoque
et filum Scripturae sequimur, non hinc inde carpentes ejus
particulas, sed totos libros ab initio ad finem ordine consi-
dérantes, neque nostras conjecturas et divinationes aut hy-
potheses, quas hnmana philosophia vel commendat vel attingit,
vel etiam hominum auctoritate nobilitatas sententias, neque
nostras cupiditates afferentes, ut illis accommodemus verba
Scripturae; sed spiritualia spiritwalibm, h. e. turn sermoni-
bus Spiritus, ipsius sermones, tum iis quae docet, ea quae
docet comparantes atque ita analogiam fidei servantes, claram
illam aTToBsi^iv ac demonstrationem consequimur, qua Spir.
nobis probat, quae ipse docet esse veritatem et sapientiae ac
prudentiae fontem. Quae demonstratio est potehtissima ad
captivas ducendas cogitationes in obedientiam Christi.quot; Et
alibi viam ac rationem suam de sensu verborum recte inqui-
rendo sic describit: quot;Nos non excludentes ullam Scripturae
utilitatem, unum sensum Scripturae dicimus esse, nempe Ut-
teralem s. historicum; eum autem non constituimus in verbis
ubique sine figura et modificatione acceptis, sed in ipsa si-
gnificatione et intelligentia omnis sensus, quem secundum
analogiam fidei insuperque totius revelationis Dei, scopum
cujusvis pericopae, et intentionem sermonis, antecedentia et
conseqnentia, ipsorumque vocabulorum vim, pondus et usum,
dicta Scripturae habere possuntquot; 2).

En igitur Cocceji theoriam de Scripturae sensu investi-
gando, accuratius paulo expositam, regulamque ejus, ex mul-

l) Iph. c. Soc. Disp. I. § 23: quot;Verbum Dei,quot; inqnit, quot;Sociniani volunt
esse llixs ItoAûo-îwî, dum spernunt Scripturae ■noLpa.Xh\li%v.''
3) De poientia Script, c. 31, § 7.

torum ore toties repetitarn atque absurdissimam dictam, ab
omni, ni fallor, absnrditatis specie Hberatam. Perspicuum
jam est, nil aliud Coccejum spectasse, quam ut in rectam
viam plerosque sui temporis reduceret interprétés, qui, do-
gmatismi jugo subacti, hinc inde Scripturae partes carpentes,
orationisque adeo imprimis contextum non satis considérantes,
vèl nimis parum, vèl nimis multum ex Scripturae locis ef-
ficerent. Si forte quis mihi hic objiciat, ipsum nostrum
saepissime supra modum divitias sensus in Scriptura sibi in-
venisse visum esse, — equidem haud infitias eo. Patendum
est, ab altero in alterum scopulum eum incidisse. Res autem
ita se habere videtur.

Coccejus quum intellexisset, interpretandi rationem, suo
tempore maxime vigentem, parum sufficere ad veritatem in
s. Scriptura traditam inveniendam, abam interpretandi viam,
ut vidimus, ingressus est. Quid igitur instituit? Secutus est
quot;filum Scripturae, non hinc inde carpens ejus particulas, sed
totos sacros bbros ab initio ad finem ordine considerans.quot;

Hac via progrediens, mox ex diversis Scripturae locis
plane alium atque aequales sensum eruit, imo vero eo per-
venit, ut theologiam suam foederalem conderet, de qua verbo
supra monuimus. Minime hanc contemnendam esse, inter
viros doctos constat. Dolendum autem est, semel sjstemate
hocce condito, nimium Coccejum eo delectatum esse, at-
que idcirco nimio plus studio induisisse, semper novas res
hauriendi ex illa Scriptura, quam tantas divitias continere
expertus fuerat i). Itaque alium scopulum dum caute vult

1) Conf. quae hac de re leguntur apud Henke in o. 1. p. 450 seqq.
G. W. Meijer, OescA. der Schrifterklänmg seit der Wiederherst. der Wis-
senscTi. p. 441 seqq.

evitare, in alium mos incidit noster, quippe qui, aliorum
rejiciens auctoritatem, suo ipsius systemate captivas agere-
tur; — atque sic suam ipse regulam hand raro parvi fe-
cisse videtur. Qua régula bene intellecta, qui caute utitur
interpres, non potest non, ut vidimus, in interpretando
feliciter procedere. Graviter errant, qui per eam contendant
légitimas declarari maxime arbitrarias Scripturae interpreta-
tiones 1). Habeam sane quod laeter, si tandem aliter cogi-
tent ii, qui contendant atque clament, Coccejum regulam
eam constituentem id spectasse, ut studio allegorizandi ha-
benae laxarentur. Ceterum, quae vulgo Cocceji dicitur et
reprehenditur interpretatio allegorica, potius est dicenda ty-
pico-prophetica, ab illa multis nominibus diversa. Quod in
sequente paragraphe fusius exponemus. Liceat mihi huicce
finem imponere pauca referendo, quae noster de allegoriis
statuit.

Dicit in praefatione epist.®® ad Romanos: quot;Figurae,
aenigmata, parabolae Scripturae docendi et probandi vim ha-
bent. Neque enim frustra a Deo data sunt. Et revera habent
certam et demonstrabilem significationem. Analogia ostendit
cujus rei ^Kmiv habeant. Sed similitudines ab hominibus
cogitatae non probant. Ubi Scriptura facta narrat, ad alle-
gorias convolare non est solidum. Ex historiis propter
aliquam similitudinem figuras et allegorias facere, parum ju-

1) Qua censura inter novissimos in genere hermeneutico seriptores dignus
J. E. Celleri er, qui in opere suo cui titulus Manuel (TSermenentique Bi-
blique, p. 16 sic scribit de Coccejo agens : quot;Les allegories et les doubles
sens ne lui suffisaient pas; il les affranchit de toutes règles, et de toutes limi-
tes. Il déclara legitimes tous les sens, qu'il était possible de donner à l'Ecri-
ture, ce qui dans la pratique revient presque à declarer vraies et divines toutes
les prédictions et révélations possibles.quot;

vat vel fidem vel intelligentiam.quot; Item in Protheoria de
rat. interpret c. TI: quot;Unum,quot; ait, quot;est tenendum; sine
necessitate evidenti a propria significatione vocis desciscen-
dum, et ad allegoriam recurrere non essequot; i).

§ s.

Be via ac ratione, quant in V. Test, et in vaticiniis
interpretandis Coccejus secutus est.

Interpretatione Veteris multo magis quam Novi Testa-
menti malam sibi famam collegisse Coccejum certum est.

Eevera negari nequit eum bac in re vel maxime peccasse,
quod utrumque in pari liabuerit honore, nec ulla in re
Veteri Novum praetulerit. Sic eum audimus accusantem
Socinianos, quod quot;in catechesi suo dicant, maxime ex
Novo Testamente cognosci viam beatitudinis, innuantque
neque promissa eadem neque praecepta exstare in Veteriquot;
Declarat quoque quot;nihil doctrinae Veteris Testamenti in Novo
additum esse.quot; Hanc de utriusque Testamenti indole sen^
tentiam fuse Coccejus exposuit in theologia sua, quam
dicit foederali, de qua paucis jam monui in priore hujus
speciminis parte. In theologia illa, ut vidimus, obtinet,
quod ubique fere in Veteri Test. Christum sibi invenire
videatur. Quae sententia totam ejus moderator Veteris Test.

1)nbsp;Vid. quoque Aphor. c. Font. disp. I, § 8. ApTior. c. Soc. disp. 2, § 22.
Animadv. in Bell arm. disp, 3, § 15, disp. 2, § 38. Summ. Theol. c.
VI, § 22.

2)nbsp;Aph. c. Socin. Disp. I. § 26.

interpretationem. De prophetiis statuit quot;quod signent ordi-
nem rerum gerundarum in mundo, per quas adventus
Christi in carne appropinquans debeat cognosciquot; nec non
quod quot;ipsam qualitatem temporis, quo Christus adesse de-
beat, et propagationem, tentationes, conservationes, victorias
ecclesiae de hostibus, ordine prudentissimo sine confusione
doceant, et iis verbis, quorum valor implementis evidentibus
hucusque comprobatus est; ita ut, nisi velimus dicere prae-
ter mentem et intentionem Spir. S. omnia ipsius verba exac-
tissimo eodem ordine et iisdem circumstantiis compleri, ipsas
historias a prophetis descriptas quasi digito commonstrare
possint qui habent sensoria exercitata, et suas hypotheses
non admiscent Scripturaequot; i).

Hanc rationem considerandi prophetarum sermones, in
eorum interpretatione versans, Coccejus ubique in commen-
tariis suis secutus esse videtur. Pusius eam exposuit in
praefatione ad Ultima Mosis ad duoäecim prophetas minores
et imprimis in praef. ad Ä^ocalypsin Accuratius nunc paulo
eam consideremus.

Secundum Coccejum igitur omnes qui in utroque foe-
dere leguntur sermones prophetici ad ecclesiam spectant.
Alii autem ad caput ecclesiae, i. e. Christum; alii ad
corpus ecclesiae, i. e. Christianos omnium seculorum, perti-
nent. Existimat porro, prophetias omnes ad ecclesiam per-
tinentes commodissima et facillima methodo adstringi et
referri posse ad certa ecclesiae tempora divino consilio de-
scripta; hisce temporibus subordinari vult alios casus et even-
tus, tamquam signa quaedam illorum temporum. prognostica.

1) Summ. Theol. c. V. § 33.

quippe per quae ecclesia moneretur de tempomm illorum
qualitate, et ex quibus signis scrutatores viarum Dei colli-
gere possent, quantum temporis lapsum jam praeteritumque
esset, et quantum adhuc lapsurum; quantum temporis emensa
esset ecclesia in hac vel illa oeconomia, quantum adhuc
emetiendum exstaret i).

In hoc igitur versatus argumente, Coccejus meditatio-
nes suas propheticas praecipue defixit in tempora duo illus-
triora, quae sunt: tempus manifestationis Messiae in carne
cum institutione novae oeconomiae, et tempus consumma-
tionis saeculornm cum glorioso ejusdem adventu ad judicium
novissimum. Priori tempori subjicit signa sex, quae jure
petere et illustrare sibi videtur ex Beut. 30 :1— 6. Poste-
riori subjicit signa septem, quae eruere conatus est ex Beut.
32:21—44 et ex ejusdem libri capite 33:1—24; sed de-
inde praesertim ea produxit ex Apocalypsi, ita passim insti-
tuens in sua hujus libri interpretatione, ut ad hasce periodos
earumque signa omnes prophetias adstrinxerit et imprimis
septem periodos posterioris temporis in vaticiniis V. Test,
certo ordine et serie ostendere laboraverit. Audiamus hac de

1) Hypotheses, quibus haec uititur C o c c ej i methodus tractandiprophetias sic
leguntur apud Camp. Vitringa in opere: Typus doctrinae propheticae.
a. Deum constituisse ecclesiam suam, se non uno sed diversis modis regere,
adeo ut ecclesia se non una sed diversis faciebus in mundo conspiciendam daret,
nec unus ejus esset status, sed varii. ß. Quemque jrtófem et modum administrandae
ecclesiae divino consilio esse circumscriptum certis temporum periodis quae cu-
jusque stains ecclesiae durationem limitarent. y. Ecclesiam non transire ab uno
statu ad alium absque irmgni quodam eoentu et mutatione memorabili. S. Deum
ecclesiam per prophetas docere voluisse, quinam acciderent casus memorabiles
in singulis periodis, ut pii homines illos casus diligenter observantes, inde
primo quidem cognoscerent sui temporis qualitatem, deinde etiam scirent et in-
telligerent quantum ecclesia in quaque aetate et periodo temporis proveeta sit et
pei suae quid quantumque jam sit adepta, quid supersit, etc.quot;

re eumdem Camp. Vitringa in o. 1. p. 147 seqq. quot;Coc-
cejus,quot; ait, quot;in meditationibus suis proplieticis hypothesin de
Septem periodis temporis IST. T., quam post Joachim um,
Abbatem coenobii Fiorensis, ante saec. XII Franciscani or-
dinis monachi aliquot in medium produxerunt et commenda-
verunt, ipse denuo ursit et tam ad Apocalypsin, quam ad
prophetias V. T. interpretandas applicuit.....Quae hypo-
thesis Coccejo, nec non aliis multis ante et post eum pro-
babilis fuisse videtur hasce ob causas. Primo, quod ex illa
explicandum esse putarint usum frequentissimum numeri
septenarii in sacris veteris oeconomiae, idque in notabilibus
casibus. Secundo, quod ex nulla alia reddi posse putarint
rationem, quare festa plura sub oeconomia vetere circum-
scripta fuerint septiduo, quorum dierum festorum primus et
ultimus essent sabbata.quot;

Lubet mihi hic septem illas périodes commemorare in
quas, si Coccejo credimus, historiam ecclesiae Christianae
divisam fore Spir. S. per prophetas praedixit i).

Prima periodus nobis ostendit, vel continet, ecclesiam Apo-
stolicam puram, castam, pacatam, florentem — usque ad
exortas gravissimas paganismi persecutiones.

Secunda, ecclesiam laborantem et afflictam sub imperio
imperatorum Romanorum, usque ad pacem ecclesiae in orbe
Romano constitutam a Constantino.

Tertia, ecclesiam jam quidem liberatam a persecutionibus
paganismi, sed ab hoc inde tempore incipientem conllictari
cum haereticis. Extenditur haec periodus usque ad initium
Saec, VII s. Bonifacium III.

1) Conf, commeiit, ad Ultima Mods c. 32 et 33.

Quarta, tempus, quo ecclesia supevstitioue et idololatria
corrupta, atque obscurata est crassis ignorantiae tenebris. A
tempore Bon if. Ill n. ad reformat, cccl. saec. XVI.

Quinta, tempus inde a reform, saec. XVI u. ad pacem
Passaviensi transactione sancitam anno 1552.

Sexta, tempus, quo ecclesia reformata certo pede progre-
ditur ad hostes, de quibus sub finem Imjus periodi sumenda
erit vindicta terribibs, quando ecclesia Christi, a scandalis
purgata, destructo antichristianismo, et multis Sp. S. donis
locupletata, insigniter in mundo florere inceperit. Terminus
hactenus incertus.

Sepiima tandem periodus continet ecclesiae in hisce ter-
ris statum pacatum et gloriosum, quo ipsa, tantis divinae
gratiae beneficiis laeta, in arctissima Christi communione
celebrabit sabbatum suum, Decurret hoc tempus usque ad
finem saeculorum i).

Profecto, semel hypothesi accepta, J esum Christum
religionemque ab illo conditam finem et scopum summum
fuisse, quem omnes ubique scriptores V. T. sibi proposuerint,
Coccejus omnes historias et homines illustres, per quos res
gestae sunt, typos esse judicat, qui vel Servatorem nostrum
ipsum ejusque vitam in terris actam, perpessiones, mortem
et resurrectionem, vel res in nova religionis Christianae oe-
conomia factas praesignificarint. Vaticinia, quae de Baby-
loniis, Idumaeis, Ammonitis, Moabitis, Aegyptiis, aliisque
gentibus illo tempore celeberrimis ediderunt prophetae, sensu
litterali quidem de iis exponit. Mystico autem sensu, quem
spectaverint vates, ad multo seriora respici tempora, hostesque

1) Cf. et V. llarnelsveld. Het Nieuwe Testament, ed. 2ae ad Apocal.
I: 11 —III: 14.

ecclesiae Christiaiiae, Romanorum imperatores, primos Cliri-
stianorum persecutores crudeles, — Turcas, qui nomen Chri-
stianum delere minati sunt, haereticos a verae religionis
doctrinae formula desciscentes, imxjrimis summum Episcopum
Romanum, omniaque fata laeta et tristia, quae ecclesia Chri-
stiana ad finem orbis terrarum usque habitnra sit describi,
firmiter credit.

Praecipue in Canticonbsp;quidquid inde a Christo

nato memoratu dignum accidit, recto ordine praedictum putat.
In hujus libri ïnterpretatione, cogitationis nimia quadam
nbertate plane abrejjtus est, omnique certo caret fundamento,
quo interpretem inniti oportet. Sic e. c. helium inter Guelfos
et Gibellinos gestum i), to Interim repudiatum 2), transactio-
nem Passaviensem 3), Concilium Tridentinum 4), Joan nis
Frederici, electoris Saxoniae, captivitatem 5) multaque aha
praedicta sibi invenisse videtur. Sic quoque mortem Gus-
tavi Adolphi in Jesaiac cap. 38 : 7 praedictam censet; —
Ungariae fata cap. 23 delineata dicit; ad consilium liovos
episcopatus in Belgio instituendi propheta, si Çoccejo cre-
dimus, cap. 19:11 spectat; academiam Pragensem a Jesui-
tis occupatum iri Ezechiel cap. 39 cecinit dudum 6).

Ad excessum usque in typis constituendis sedulum esse
nostrum, patet quoque ex interpretatione, quae nobis occurrit

1) Cap. f. : 9. 2) Cap. 7:6. 3) Cap. 7 : 10.

4)nbsp;Cap. 7:8. ubi quot;depingitur,quot; ait, quot;Concilium Trident, sub emblemate pal-
mae, arboris procerae, rigidae, (Vuctum non adrnodum bonum ferentis quot;

5)nbsp;Cap. 7:5.

6)nbsp;Videri possunt talia exempli tantum causa a Coccejo adduci, quum ad
locum allatum dicat: quot;Si quis dubitct an ea sint implementa hujus'prophetiae,
is tamen non potest dubitare quin eae res gestae pro exemplis esse possint.quot;
Mox autem addit : quot;Ccterum, si et sequentia aeque cum verbis conveninut,
ipse rerum ordo persuadebit hoc speclasse prophetam:''

ad Jixod. 4:3—4. Moses divino jussu baculum projicit,
qui in serpentera coramutatus mox pristinam recipit formam.
Quid Coccejus? — Is elegantissimum hic cernit tjpum Ser-
vatoris, post formam servi indntam, sceptro rursus gerendo
destinati — quot;Sceptrum, ait, h. e. rex sit tamquam serpens
et rursus sit rex; hoe est, fdius Dei sit peccatum, ut regnet
in aeternum in ecclesia.quot;

Sed reliqua audacium interpretationum prodigia taceamus,
quae a Cocceji adversariis ad invidiam usque exaggerata sunt,
sicut viderc est maxime ex libro inscripto: 'Entreliens sur
les différentes methodes d''expliquer PEcriture, de cetix quon
appelle Cocceiens et Voetiens, edito Arastelod. atuio 1707.

Quid autem hisce auditis cogitandum nobis est de Coc-
cejo, quem toties ac tam acriter affirmantem audivimus quot;se
non amplius uno sensu eodemque litterali in S. Scriptura
admitterequot;? — Nonne potius is dici potest, qui quam lon-
gissime remotus fuerit a sensu litterali investigando, atque e
contrario ubique videatur anxie id egisse, ut sensum occul-
tum, mysticum in iis inquireret? Perpendamus quid verum
sit. Primum, qnod ad prophetarum sermones attinet, supra
jam monui Coccejum in eorum explicatione versatum, revera
primum litterali sensu eos exponere i). Dein autem ad alia
subjecta remotiora eos applicat, atque hoe quidem usque ad
res minutissimas extendit. Quod sane consequens est ejus
sententiae de ipsis prophetis, eorum munere atque effatis.

1) Conf. G. W. Meijer qui in o. 1, sic loquitur p. 444 seqq.: quot;Hierbei
würde man ungerecht gegen ihn werden, wenn man ihn einer Vernachlässi-
gung des Wortverstandes beschuldigen wollte, den er vielmehr, auch im A. T.,
oft recht glücklich erörtert, ohne sich in kleinliche grammatische Fragen zu
verlieren. Aber seine Föderaltheologie und seine Mystik lässt ihn bei denn
blossen Buchstaben nicht verweilen,quot; etc.

Itaque si ejus de sermonibus propheticis expositiones non
admittendae sint, hoc inde mihi explicaudum videtur, quod
de illorum ipsorum indole perperam judicarit. Num hoc
fecerit breviter nunc videamus.

Omnia, quae prophetae locuti sunt spectare ad Messiam
ejusque in hisce terris regnum putat Coccejus. Improbanda
haec opinio videtur, quippe quae inanibus, ut constat, ni-
tatur hypothesibus, omnique certo careat fundamento. Imovero,
historia nos docet, prophetarum haud praecipuum fuisse
munus, vaticinia dare. Eorum enim maxime erat docere,
de vitiis vitandis et moribus emendandis, de vera religione
colenda ac tuenda bona consilia dare. Itaque prophetae ad
aequales loquebantur, quos repreheudebant, increpabant, con-
solabantur. His portendebant mala ab hostibus imminentia;
his spem meliorum temporum faciebant; hos ad mores emen-
dandos graviter adhortabantur. Quid opus erat, ad remotis-
sima continue descendere tempora, singulasque res post multa
saecula futuras praedicere? Inter plerosque igitur magnae
auctoritatis viros hodie constat, prophetas maxime de rebus sui
aevi locutos esse. Nec tamen qui hoc ferunt, idcirco negant,
eosdem saepius divino spiritu afflatos , quasi animi oculis, res
futuri aevi praevidisse atque praenunciasse. Negari nequit,
prophetas passim pulcherrimis imaginibus aevum illud de-
pinxisse atque illustrasse, quo vera unius Dei cognitione et
religione terra impleta esset, atque salute abundaret. Quod
fecerunt, ut suorum oculos a praesenti statu tristissimo aver-
terent, sensum religiosum acriter excitarent, ipsumque po-
pulum Israebticum memorem redderent Jeliovae, populum
illum semper tuentis atque diligentis. Negari porro nequit,
ab eo inde tempore, quo reguum Judaeorum ad interitum

vergebat, prophetas regem futurum exspectasse e Da vi dis
familia oriundum, potentissimum, sapieiitissiraum ac felicissi-
mum, atque vaficinatos esse, fore ut, eo regnante, respu-
blica Judaeorum rursus floreret et iiiclaresceret, hostes suos
devinceret, omnique prosperitatis genere abundaret. Prophe-
tarum deinceps de Messia exspectationes populi Israelitici
variara conditiouem moderatam esse, constat. Quatenus eorum
vaticinia in Jesu ühristo, uno vero Messia, impleta sunt,
quot;Messianaquot; jure dicuntur. Vaticinia igitur Messiana non
sic accipienda sunt, quasi continerent accuratam descriptio-
nem omnium eorum, quae futurus Messias singulatim esset
acturus et passurus, sed ita, ut prophetae pro divino., quo
ferebantur spiritu, in iis exposuerint exspectationes temporis
felicioris, theocratiae perfectae.

Sed multi interprétés olim existimarunt, scriptores N. T.
facem praeferre V. T. vaticiniis. Ita Coccejus quoque ad
interpretationes provocat, quos de iis Christus et Apostoli
dederunt, ab eodem Spiritu edocti, quo prophetae locuti sunt.
Monendum autem videtur, singulorum auctorum scripta tum
demum bene posse intelligi, quum ad notiones, quae inter
aequales, ad quos verba fecerint, vigerent, recte animum atten-
derimus. Deinde tenendum est, Christum quoque et Apo-
stolos ad sui aevi notiones attendisse, atque ita k^J' hÔpooTTOV
saepius disputasse, et in ea disputatione interpretandi et
allegandi rationem inter Judaeos receptam haud semel secutos
esse, ut ita Judaeos ex concessis erroris convincerent. Idcirco
quum inter Judaeorum doctores, Christi et Apostolorum
tempore, mos esset locos Scripturae allegare et applicare,
contextum non respicientes, haud aliam rationem interdum
Christus et Apostoli secuti sunt. Eam igitur sequens rationem,

Christus ad Judacos sui temporis Jesaïae verba transfert
dicens i) : quot;Itaque compietur in ipsis prophetia Jesaïae, quae
dicit: Auditu audietis et non intelligetis: videntes videbitis et
non cernetis.quot; Quicunque autem locum allegatura J csaïae
inspicit, facile videt de nullis abis nisi de aequalibus suis,
quos alloquitur, prophetam cogitasse. Eamdem quoque alle-
gandi rationem saepius sequitur Matthaeus. Sic iu evan-
gelii sui capite secundo, sectione 15, ita dicit: quot;Ut im-
plereretur quod ait Dominus per prophetam dicentem quot;Ex
Aegjpto vocavi filium meum.quot;quot; Verba igitur, quae apud
Hoseam Deus usurpasse fertur de populo Israelitico ex
Aegypto a Deo liberato, ab Evangelista ad Jesum applican-
tur, infantem a parentibus in Aegyptum ductum, atque,
Herode mortuo, in Palaestinam reversum. Quid plura alferam?
Similia permulta in seriptis N. T. inveniuntur, quae maxime
explicari debent ex allegorica et typica interpretandi ratione,
quae id temporis apud Judaeos viguit. Auditores illi Ju-
daei consuefacti erant argumentis ab allegorica interpreta-
tione ductis, et his imprimis fidem habebant. Praecipue hoe
patet ex epistolis Paullinis et ex epistola ad Hebraeos. Non
semel enim, sed pluribus iu locis. Apostolus Pan lins litteris
sacris V. T., quas allegat, mysticum sensum tribuit, et au-
ctor epistolae ad Hebraeos prorsus id agit, ut oeconomiam
Mosaicam. ad Christianam applicet, transferat, et hanc illa
dudura adumbratam fuisse ostendat. Quid de hacce inter-
pretandi ratione cogitandum ? — Doceat nos, ut rectius de
ea judicemus, historia, unde illa sit orta. Ejus origo in

1) Matth. 13: 14. Maicus 4:13.
3) Jes. 6:9.
3) Cap. 11: 1.

remotissirao tempore quaerenda videtur. Notum est, Graecos
IIomerum suum tanti aestimasse, ut ex ejus rhapsodiis
pueros instituèrent, quasi omnes humanae sapientiae thesauri
in illo uno essent reconditi. Quum vero, tempore procedente,
philosophia inter Graecos magis coli coeperit, fieri non po-
tuit, quin muitos naevos in Homer o suo detegerent, mul-
taque de Diis carmine exposita inveuirent, quae melioribus
placitis philosophornm adversarentur. Ne igitur Homerum
rejicere cogerentur, quamvis imagines Deorum , quas sibi animo
effinxisset, a sanae mentis judicio abhorrèrent, simul ne ea,
quae falsa atque erronea de Diis cecinisset, errores propaga-
rent et mores corrumperent, allegorice ejus car mina inter-
pretari philosophi coeperunt. A Graecis hoe interpretandi
genus ad Judaeos pervenit, qui in Syria et in Aegypto ver-
sabantur, et quibus consuetudo cum Graecis erat. Etenim,
ne altera ex parte veneratio, qua semper libros Mosaicos
amplexi erant, diminueretur eo, quod multa minoris momenti
in iis sibi invenire viderentur; — nec non, ut, altera ex
parte Moses cum philosophis, in quorum disciplinam se tra-
diderant, melius consentiret, eamdem libros sacros interpre-
tandi viam tentarunt, qua Graeci jam dudum in Hom er o
suo explanando usi fuerant. Itaque sensum mysticum, subli-
miorem sub sensu litterali latere contenderunt.

Neque vero in Aegypto tantum hoe allegoricae interpre-
tationis studium Judaeis probabatur, sed et inter Judaeos
Palaestinenses, ut jam vidimus, receptum est. Maxime id
vigere coepit, postquam Synagogae ortae fuerunt post Judae-
orum reditum ex captivitate Babylonica. Constat enim, tum
ex scriptis N. T., tum ex Hebraeorum monumentis, praeter
legis et prophetarum lectionem, sacras etiam orationes ad

populum iti Sjuagoga congregatum habitas esse; quae ora-
tiones tales fuerunt, quibus non modo litteralis sacrae Scri-
pturae sensus, sed et altior aliquis, profundior, mysticus
exponeretur. Eamdem interpretandi rationem Eabbini, qui
post Christum natum vixerunt, secuti sunt. Ut nunc
plures alios silentio praeteream, tantummodo ad auctores
paraphrasiam Chaldaïcarum, quae in Cmdioum Caiiticorum
et in Ecclesiasteti exstant, provocare liceat. Et tota Cabbala
inter Judaeos tam celebrata ex illa originem habet. Patres
ecclesiae hunc Judaeorum morem, quem in btteris sacris
ex])onendis sectabantur, eo magis imitati sunt, quia Apostob
exemplo suo praeiverant, et quia ipsis patribus, si cum Judaeis
vel Ethnicis disputarent, ista interpretatie praeopportuna fuit.
Notissimum est, prae omnibus Originem hujus interpreta-
tionis patronum fuisse, quae usque ad nostra tempora fauto-
res suos habet. En igitur breviter historiam interpretationis
allegoricae hujusque originem valde probabilem expositam.
Tempore Christi eam, quam memoravimus, acceperat indolem.

Christum Apostolosque ea interpretatione ubicumque
opus esset, usos fuisse, constat. Praeterea non ii sumus,
qui negare velimus, religionem Mosaicam revera taniquam
typum esse religionis Christiauae; sed caute hac in re est
versandum, neque saltern ulterius in tjpis constituendis
quam Christus et Apostoli progrediendum. Sin hoe no-
bs, ubi tandem, quaeso, finis ac terminus erit? Unice verus
est sensus litteralis. — Solus ille est quaerendus. Unice
vera interpretandi methodus est historica, altiori sensu ac-
cepta. Ex hac omiiis certitiido pendet, quae in interpre-
tando esse potest Qui sanae mentis est et a lectore intel-
ligi cupit scriptor, eam verbis vim tribuit, quae consuetudi-

— rê-
ne et usu recepta est, et cui vis vocabuîo unara tantum si-
gnificationem adjungit. Lectores, si arcanum et absconditum
sensum praeter perspicue indicatum quaerant, pro ingenii sui
indole et imaginationis vi alius alium sensum finget; non
vero eum, quem scriptor voluit, percipiet. Quare inter-
pretatio allegorico-tjpica universe est rejicienda. Hac enim
adhibita, quot contortas explicationes multi interprétés dede-
rint, dictu est difficile. Eam interpretandi rationem non veram
esse satis jam patet, si interpretum, qui eam sequuntur, dis-
sensum spectamus. Hi neutiqnam inter se consentiunt, sed
quo vi vidier et foecundior cujusque est phantasiae vis, eo
latius divagatur; auctori, cujus interpretatur scripta, maxime
aliéna affingit illumque ex historia remotissimorum temporum
illustrât. Quod ut luculenter intelligamus, pauca sufficiant,
quae ex Cocceji interpretationibus attubmus, exempla.

Quid tandem, hisce auditis, nobis reliquum est ut dicamus
de ratione, quam in interpretatione scriptorum V, T. Cocce-
jus sectatus est? Vidimus, eam ad régulas sanae hermeneu-
ticae exigi non posse i). In eo vel maxime Coccejus errasse
videtur, quod ubique scriptores V. T. Christum ejusque
ecclesiam spectasse censet, omnesque res atque personas, de
quibus in V. T. agitur, Christi religionisque Christianae
tjpos esse ducit. Est ille error, illa mala hypothesis, quae
Coccejum eo perducit, ut in allegoriis typisque constitu-
endis omnem modum excedat. Profecto quis dubitet, quin
multum hac in re debeat Coccejus ßabbinis Judaicis, qui-
buscum ei jam adolescenti consuetude fuit, et quorum scripta
hand parvae utibtati sibi fuisse ipse profitetur? — Quidquid

1) Conf. quae de vaticiniis et tyjjis in s. Script, nuperrime scripsit clar.
A. Kueneii in diario Godgel. Bijdragen, Ilàe stuk.

•^s^t, hoc saltern spero perspicuum jam nobis fore, — nequa-
quam perversas ejus interpretationes ex régula illa explicari
debere quot;verba omne id significant, quod significare possunt.quot;
quot;Vidimus enim, regulam illam a Coccejo datam esse,utca-
veret, ne interprétés, contextam orationem non considérantes,
plus aut minus ex locis s. Scripturae efficerent, quam iis
messet. Perversa hypothesis dogmatica, — iterum iterumque
repetimus, — causa fuit, cur tot interpretationes haud ad-
inittendas dederit, atque toties sibimet ipsi repugnarit sta-
tueuti quot;se non amplius uno seusu, eodemque litterali in
Script uns admittere,quot; quum ad sensum nimirum alle'^''oricum
et typicum convolaret. Et profecto id tantum, quod firmiter
crederet, hypothesin illam totam fundatam esse in sola Scri-
ptura, id tantum, dico, virum nostrum excusare potest, quem
toties ac tam acriter in illos invehentem audivimus, qui cum
praejudicata opinione ad Scripturam interpretandam accedere
solebant.

§ 3.

De vi ac efficacitate, quam Coccejus s. Codicis
interpres habuit, atque etiammmc habere
meretur.

Buddeus agens de s. Scripturae interpretibus, Cocceji
tempore viveotibus, sic scribit quot;Plerique illorum iu eo
studium suum posuerunt, ut quidquid grammatica aut critica
ars, aut Hebraeae Graecaeque et aliarum linguarum notitia

1) Iu O. 1. Torn. II, p. 1507.

suppeditabat, ad Scri|)turae sacrae adhiberent expbcationem ;
ea quidem ratione, ut vocibus forraulisque inbaerentes, de
rebus ipsis accuratiorique earum notitia ex Scripturae sacrae
baurienda, parum essent solbciti. AHam autem viam in-
gressus est Coccejus, praestantissimis utique reformatae
ecclesiae doctoribus adnumerandus. Quum enim nihil eorum,
quibus Scripturae interpretem instructum esse decet, illi de-
esset; quum inprimis vero linguae Hebraeae haud vulgarem
notitiam sibi comparasset; hisce ita usus est praesidiis, ut,
minutiis procul facessere jussis, ea ubique quaereret et in-
vestigaret, quibus rerum divinarum, et saluti mortabum
inservientium, intelligentia augeri posset. Unde et per illum
theologia exegetica apud reformates, certe in Belgio, novam
velut accepit faciem, novamque quamdam ejus arcessere inde
licet periodum.quot;

Verissimum mihi videtur hocce Buddei judicium, cui
lubenter subscribo. Ex iis sane, quae in vita Cocceji
memoravi, abunde apparet, eum per totam fere vitam
intentis viribus id egisse, ut a iiugis et quaestiunculis
scholasticis theologos revocaret, eosque ad interiorem s.
Scripturae reduceret perscrutationem. In ipsa hac Scriptu-
rae indagatione noluit, interpretem impediri neque philo-
sophiae qualiscumque nec ecclesiae neque singulorum do-
ctorum auctoritate. Voluit e contrario, interpretem ad s.
Scripturam interpretandam aggredientem, plenissima linguarum
cognitione instructum esse, praetereaque tali mente, quae ex
sola s. Scriptura, repudiata omni humana auctoritate, sapere
vellet. Ipsum Coccejum egregie hac in re praecessisse
vidimus. Veritatem a Deo in Scriptura patefactam solam
ac integram quaerere studebat. Qua in re, ut tuto atque

feliciter procecleret, aliam atque aequales iiigressus est viam,
neque passim singulis Scripturae locis inhaerebat, sed inde
ab initio tilum Scripturae, ut ipse ait, sequi conabatur. Hanc
solam esse viam veritatem recte inveniendi putabat. Eadem
via progredientem vidimus illum eo pervenisse, ut theolo-
giam suam , quae dicitur quot;foederalisquot; e.xponeret. Huic quo-
que consentanea erat, quod su.mma cum diligentia Chri-
stum in Y. T. quaesiverit, imo vero totum Vetus Test, et
oeconomiam Mosaicam speculum ac typurn esse contenderit,
in quo prophetice facies ecclesiae N. T. exhiberetur.

(iravissimos eflectus habuisse hanc Cocceji viam ac ra-
tionem interpretandi s. Scripturam, historia luculeiiter docet.
Certamina, quae super ea ejusque commcntis in ecclesia
Nederlandica exorta sunt enarrare, hujus loci non est. Sum-
matim tantum quae inde jjrolata sint bona et mala attiiigere
licet. Atque hic mihi occurrunt verba clarissimi Ebrard,
qui de Coccejo disserens, eximias ejus laudes praedi-
cat, quippe quem èt de ecclesia Nederlandica, èt universe
de disciplinis theologicis, èt de regno Dei egregie meritum
esse dicat Quod ad primum attinet, jam non opus est
disputatione. Sed et disciplinis universe theologicis egregie
profuit. Primo hic in censum venit, quod ex Cocceji
schola prodierunt viri longe praestantissimi, qui studium
exegeticum summa cum diligentia resuscitarunt; sicut ipse
Coccejus, et ejus discipuli maximam praesertim operam de-
derunt linguae Hebraicae ejusque dialectis affinibus, nec non
antiquitatibus Hebraicis scriptisque Eabbinicis. Inter quos
maxime celebrantur Pr.Burmannus, Jo. Braunius, Herrn.

1) Viil. Herzog Real-Encyolojjäciie für prot. Theol. und Kirche.

Witsius, Sal. Tillius, C. Vitringa pater, Jo. v. d.
Way en alii. Quorum virorum studia deinde effecerunt, ut
ea imprimis theologiae exegeticae pars, quae circa vaticinio-
rum interpretationem versetur, in dies magis secundum Co cceji
methodum excoleretur i), atque Grotiana idcirco interpretandi
ratio infringeretur. Fatendum quidem est, ah altera parte
hisce studiis interpretationem allegorico-typicam magis quam
fas est pervulgatam esse, ah altera vero parte, eadem studia
multum valuisse ad inferiorem linguarum atque antiquitatum
Orientalium cognitionem, negari non potest. Porro, exculta
theologia foederali, disciplinam dogmaticam incrementa ce-
pisse haud contemnenda, procul dubio est habendum. Ipsa
denique illa theologia efiecit, ut vera pietas insigniter pro-
moveretur 2). Quibus omnibus consideratis, nemo non con-
cédât necesse est, Coccejum s. Codicis interpretem eam
habuisse vim et efficacitatem, ut èt theologiae universe, èt
ecclesiae Nederlandicae, èt regno Dei egregia praestiterit officia.

Porsitan hic quis arhitretur, Coccejum quidem eo tem-
pore, quo vixerit, virum magnum, imo illum fuisse, qui
proferendis artis hermeneuticae finibus, et restitueudae verae
s. Scripturae interpretationis viae plurimum inservierit; sed
nostrae aetatis interprétés hoc duce ac magistro facile carere;
verae quidem interpretationis viam eum universe vidisse, et
quatenus potuerit tenuisse, sed quominus susceptam rem
arduam perficeret, pervulgatis sui temporis opinionibus im-

1) De hisce viris, eorumque studiis, scriptis, atque discipulis fusius egit
Jo. Fr.Buddeus in o. 1. p.lB09 seqq. Conf. quoque Ypey en Derraout
Gesch. van de Hero. Christ. Kerk in Nederland, t. 11.

3) Vid. quae de theologia foederali, a Cocceji discipulis esculta, atque de
ejus vi salutari in veram pietatem promovendam, in loco laud nuner monuit
cl. Ebrard.

peditum fuisse; aliis igitnr inchoatum opus emendandum et
absolvendum reliquisse, laudandam optimi viri voluntatem
esse, sed vires ei defuisse. Si quis ita loquatur, responde-
mus, nos non negare, eximios post Coccejum artem her-
meneuticam fecisse progressus, neque igitur nos statuere,
Cocceji disciplinam hermeneuticam eam esse, cui'nihil addi
aut demi et in qua nihil omnino aptius digeri et certius
constitni possit Procul absit [ Profecto, hoe statuentes
]psius Cocceji menti repugnaremus, quum ipse suos semper
discipulos adhortatus sit, ne in verba magistri jurarent, quod
profectui studiorum valde noxium censuit esse. Concedimus
porro, Coccejum pervulgatis sui temporis notionibus im-
peditum fuisse, quin ulterius procederet. Sic e. c. dogma
theopneustiae litteralis, cui adhaerebat, effecisse videtur, ut
arti criticae parum faveret. Licet autem haec ita sint, fir-
miter tenemus, Coccejum nostrae etiam aetatis interpretibus
exemplum posse proponi, dignosque ejus commentaries esse,
qu] legantur. Quis enim illo accuratius praecepit de modo
sensus litteralis universe in s. Scriptura reperiendi per tria
illa praesidia longe aptissima, linguarum s. Codicis origina-
lium cognitionem, contextum, et locorum parallelorum, quam
vocant, comparationem ? Vidimus quam intentis viribus id
egent Coccejus, ut s. Codicis linguarum intimam cognitio-
nem sibi compararet aliosque ad eam consequendam excitaret.
Existimabat enim, et recte quidem, eruditam s. Scripturae
interpretationem ad ejus doctrinam puram cognoscendam ap-
prime necessariam esse. Qua in re eo magis audiendus vi-
detur, quum et hodie non pauci sint, qui sacram Scripturam
aut omnino non attingant, aut in ea tractanda negligenter
versentur, quippe cujus interpretationem eruditam io-norent

et pro nihilo putent. Contra et illi interprétés Coccejum
audiant, qui in s. Scriptura interpretanda nimiam adhibent
aTipißsIav, anxie et serviliter quasi in sono baerentes verbo-
rum. Hoc enim interpretum genus merito reprehendit, om-
nesque, quibus illi delectabantur, ineptias, a s. Scripturae
interpretatione caute segregavit.

Utilitatis porro fructum in interpretatione longe uberri-
mum praebere justam similium s. parallelornm, ut dicunt,
locorum comparationem, constat inter omnes, qui aliquid in
hoc genere vident. Haec enim comparatio, nisi dissimilibus
inter se conferendis pro luce oflundantur tenebrae, eam uni-
%^erse vim habet, ut res vel sententia quaedam clarius dis-
tinctiusque intelligatur. Verum hac sensus investigandi ra-
tione quis melius usus est Coccejo, qui viam, qua progre-
diendum sit, ut ad obscuroru.m et ambiguorum intellectum
perveniamus, suo hic exemplo munivit. Exemplis abstineo.
Egregie hoc interpretationis subsidio eum usum fuisse, tes-
tantur omnes, quos scripsit, commentarü.

In contextu denique considerando egregie quoque occu-
patus est laude dignus fuit. Quid? quod ipsa illa régula
hermeneutica, de qua egimus, id imprimis efficere voluerit,
ut interpres in loco aliquo expbcando versatus, antecedentia
et consequentia sedulo inspiceret ideoque verum sensum recte
inveniret. Ne quis nobis objiciat, régula illa multos abutentes
interprètes in pejora ruisse. Nihil enim est tam bonuiu?
quo non male utatur hominum perversitas; optimarum rerum
pessimus abusus esse solet, sicut in proverbio est. Abuten-
tium autem culpam nequaquam in ipsas res transferendam
esse constat.

Sed fortasse sunt, qui hic mihi sic occurrant, ut dicant,

Coccejum dogmaticis non raro rationibus in interpretando
induci se passam esse, et subinde id magis egisse, ut suam
tueretur opinionem, quam ut sententias s. Scripturae expo-
neret. — Coccejum saepius in hac praecipue disciplinae
parte, qua interpretationes ad theologiam applicuit errasse ,
non ausim diffiteri. Neque hoc est, quod interpretem sequi
velim. In eo autem, quod sensum litteralem ex s. Scriptura
egregie plerumque eruerit, omnium laude ac imitatione mihi
dignus videtur.

ßestat aliquid verbo monendum. Sunt hodie, qui eam
praesertim sententiam, quae libros sacros eodem modo trac-
tari jubet, ac profanos, cupide in suas partes vocent, ut
auctoritatem illorum déprimant, et doctrinae ibi traditae,
quam jure divinam dicit homo probus, pervertant indolem.
Hisce Coccejum indico, qui licet perversa theopneustiae
notione instructus, in eo tamen quam maxime laudandus
est, quod numquam levitatem quamdam in Scripturae inter-
prété passus, ipse summo cum amore atque reverentia in ea
interpretanda versatus sit. De rationis usu, quid multa?
Vidimus, in hac quoque re Coccejum omnium mereri lau-
des, quippe qui libertatem ingenii humani cum in s, Co-
dicis interprété, tum etiam in omnibus partibus doctrinae
èt ipse tenuerit et aliis concesserit fortiterque defenderit.
Veram illam philosophiam, rerum omnium indagatricem, probe
cognitam habuit, prudentemque ejus in s. litteris interpre-
tandis usum exemplo suo probavit. Vanitatem autem sua
aetate inepte philosophantium in interpretatione sacrarum lit-
terarum graviter reprehendit.

Sed justo longior esse nolo. Ipse lector sedeat judex.
Liceat mihi huic specimini finem imponere verbis S pen eri,

viri illius magni atque Cocceji laudatoris. Scribit ille in
epistola ad quemdam amicorum haecce, quibus lubenter as-
sentior: quot;Cocceji,quot; ait, quot;in explicatione Scripturae dili-
gentiam a multis annis in pretio habui. Invenio enim ju-
dicium rectum, studium in textum non aliorum opiniones
inferendi, sed ex eo sensum eruendi sincerum, adeoque ani-
mum nulli homini mancipatum, qualis libertas interpretem
decet; plenum et perspicuum dicendi genus et industriam in
connexione ostendenda singularem, quamvis et hic bonus
nonnunquam dormitet Homerus, et ubi suis servit hypo-
thesibus dogmaticis, audiri non mereatur.......Saltern si non

alio, illo tamen uno de suis bene meritus est, quod ad Scri-
pturae studium aliis exemple praeiverit multosque excitaverit.
Vix autem theologiae nostrae etiam coelitus beneficium majus
contingere posse videtur, quam si magis magisque omnes
nervos rerum sacrarum èt doctores èt studiosi intenderent,
ut unum hoc necessarium prae reliquis urgeretur, atque exe-
getica ante omnes alias species primatum suum obtineret,
imo principatum. Haec enim sola via esse videtur, ut ad
priscam soliditatem, simplicitatem et virtutem, eruditio sacra
redeat; imo, ita demum pietas profundiores radices actura
estquot; 1).

1) Vid. Speneri de Coccejo judicium in libro, cui titnlus Cons. Theol.
P. III, p. 149. Conf. quoque Tholnck, Litt. Anzeichn. 1833, S. 227.

THESES.

I.

Vehementer errant, qui Cocceji sententiam de verborum
significatione, ex hisce tantum verbis intelligi putent: quot;verba
id omne significant, quod significare possunt.quot;

II.

Cocceji sententia de sabbati celebratione, ex interiore
Ignition
orta est.

III.

Quod multi, qui dicuntur Coccejani, philosophiae Carte-
sianae addicti fuerunt, ex eornm odio philosophiae schola-
sticae maxime explicandum est.

IV.

Theologia, quae dicitur foederalis, ad veram pietatem au-
gendam multum valuit.

Verissima theopneustiae notio animo concipitur rite intel-
lectis et collatis iis, quae leguntur Z Petr. 1:21, et Gal.

n:20.

VI.

Talis interpretatio, qualem dedit cl. v. d. Palm ad Za-
chariae XI: 13 et 13 hand ferri potest, quippe quae èt
sanae artis hermeneuticae legibus repugnet, èt perversa vati-
cinii, quod dicitur Messiani, nitatur notione.

VII.

Mysticam interpretandi methodum, quae superiore etiam
seculo inter Protestantes grassabatur, recte Ernesti rejecit
docens, sanae hermeneuticae hanc primam esse legem : du-
plicem sensum non esse admittendum, sed unum tantum
litteralem, quem grammaticum s. historicum vocat.

VIII.

Haec autem verissima lex rite distinguenda est ab inter-
pretationis methodo historica, qua variae in s. Codice diffi-
cultates tollantur.

IX.

Matth. VI :1 pro vulgata lectione èKevuMtjvvnv legendum
est '^imiccrvvnv.

X.

Errant, qui evangelii Mar ci duodecim ultimos versus
Marco abjudicent.

XL

Nomen o Trpsaßürspoq in fronte et S''® epistolae Joan-
naeae non impedit, quominus illae epistolae Joanni Apo-
stolo tribuantur.

XII.

In versione Belgica, quae dicitur Ordinum Generalium,
vocabula dxlßcov et ^ûii(Mnov perperam reddita sunt duivel^
Sic etiam cl. v. d. Palm ad Jac. 11:19 vocabulum
maie vertit duivelen.

XIII.

Quaecumque contra conscientiam aguntur, peccata sunt. Mi-
nime autem bona sunt facta, quaecumque ex conscientia fiunt.

XIV.

Neque Eeformati in Catech. Heidelbergensi, neque Luthe-
rani in Porm. Concordiae recte explicuerunt, quid signifîcet,
Jesum descendisse ad inferos.

XV.

Quae leguntur Hebr. VI : 4, 5 et 6 haudquaquam re-
pugnant placito de perseverantia sanctorum.

XVI.

In rebus ad veram religionem pertinentibus, aliorum ho-
minum auctoritate fidem niti, non licet.

XVII.

Eeligio Christiana jam ante Dagobert I. in Belgio
cognita fuit.

XVIII.

Si qua perpetua inter orbis terrarum gentes sperari possit
pa.x et amicitia, ea ab unica religione Christiana exspec-
tanda est.

XIX.

Veram auditorum pietatem orator sacer non potest exci-
tare, nisi eorum mentes docendo fingat.

XX.

Qui ethices Christianae legibus plane constrictus est, vera
fruitur libertate morali.