ONtffiRZOEK NAAR DEN TOESTAND
VAN DE VECHT EN VAN DE OPEN-
BARE WATEREN IN DE GEMEENTE
UTRECHT

J. J. VLEESCHHOUWER

BIBLIOTHEEK DER

rijksuniversiteit

quot;quot;quot;'Vi, ..

■ gt; V.'-i

•.^.ti.it'^ -fc iiHii.

■'i.v'

SvÄ

V ■gt;,. ■•nbsp;■

►Ç^-', ,gt;nbsp;'nbsp;. - r,

: ; ■

•.-'«»-■l'i

onderzoek naar den toestand
van de vecht en van de openbare
wateren in de gemeente utrecht

- - —

■ ? • .

p..nbsp;• .H'TïÂT'li.^, . -

BBiîiiiiii

1778 4251

ONDERZOEK NAAR DEN TOESTAND VAN
DE VECHT EN VAN DE OPENBARE WATEREN
IN DE GEMEENTE UTRECHT

proefschrift ter verkrijging van den graad

van doctor in de wis- en natuurkunde aan
de rijks-universiteit te utrecht. op gezag
van den rector magnificus dR. l. s. ORNSTEIN,

hoogleeraar in de faculteit der wis- en
natuurkunde. volgens besluit van den senaat
der universiteit tegen de bedenkingen van
de faculteit der wis- en natuurkunde te
verdedigen op woensdag 6 juli 1932, des
namiddags te 3 uur.

door

juda jozef vleeschhouwer,
geboren te breda.

DRUKKERIJ P. DEN BOER
m^d^^quot;^ ^^'''■^''^norum typographus et librorum editor
UTRECHTnbsp;MCMXXXII

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT.

...y« ïfc,..':

.'w

■

aan mijn ouders.

aan mijn aanstaande vrouw.

mm

M.'

Bij de voltooiing van dit proefschrift is het mij een aan-
gename taak U, Oud-Hoogleeraren en Hoogleeraren in de
faculteit der Wis- en Natuurkunde, hartelijk te danken voor
het genoten onderwijs.

Hooggeleerde de Graaf f, Hooggeachte Promotor, een
groot voorrecht is het voor mij geweest onder Uw leiding dit
proefschrift te mogen bewerken. Daarvoor en voor den steun
en de belangstelling, die ik altijd van Uw zijde mocht onder-
vinden, breng ik U mijn welgemeenden dank.

Niet minder dank ben ik U verschuldigd voor het vele
goede en belangrijke, dat ik van U mocht leeren. Uw boeiende
en heldere colleges zullen in mijn herinnering altijd levendig
blijven.

Hooggeleerde van Komburgh, ik dank U voor het vele,
dat ik van U heb mogen leeren.

Hooggeleerde R u z i c k a, voor hetgeen ik op Uw practicum
en op Uw colleges mocht leeren, ben ik U zeer erkentelijk.

Hooggeleerde Cohen, het stemt mij dankbaar, dat ik Uw
colleges en practicum heb mogen volgen.

Hooggeleerde Kruyt, zeer erkentelijk ben ik U voor Uw
onderricht in de Kolloïdchemie en de Phasenleer.

U, Hooggeleerde Schoorl, breng ik mijn oprechten dank
voor de gastvrijheid, in Uw laboratorium genoten. Gij hebt
altijd groote belangstelling voor mijn werk getoond en mij
waar dit mogelijk was, met raad en daad bijgestaan. Hiervoor
en voor het vele, dat ik op Uw colleges en practicum mocht
leeren, ben ik U zeer dankbaar.

Zeergeleerde B ij I, veel dank ben ik U verschuldigd voor
de hulpvaardigheid, die Gij mij bij de bewerking van dit
proefschrift hebt betoond. De vele uren, dat ik met U van
gedachten mocht wisselen, zullen mij altijd in aangename
herinnering blijven.

Den Directeur der Gemeente Werken te Utrecht, Ir. L, N.
Holsboer, breng ik mijn oprechten dank voor de voortref-
felijke medewerking, die ik van hem en van de verschillende
afdeelingen van zijn dienst heb mogen genieten. Zonder deze
gewaardeerde medewerking ware de bewerking van dit proef-
schrift niet wel mogelijk geweest.

Het zij mij vergtmd mijn erkentelijkheid te betuigen aan
de Gezondheidscommissie der Gemeente Utrecht, voor de
vereerende opdracht, dit onderzoek ter hand te nemen.

Ten slotte betuig ik mijn welgemeenden dank aan allen,
die tot het welslagen van dit proefschrift hebben mede-
gewerkt.

INHOUD,

Blz.

INLEIDING......................1

HOOFDSTUK I.

Enkele grepen uit de historie van de Utrcchtschc grachten en
de Vecht..................... 4

HOOFDSTUK II,

Vroegere onderzoekingen ................ 9

HOOFDSTUK III.

Eenige watertopograHsche bijzonderheden..........15

HOOFDSTUK IV.

Eigen onderzoek. Methodiek...............20

HOOFDSTUK V.

Resultaten......................33

HOOFDSTUK VI,

De Vecht-excursies...................62

HOOFDSTUK VII.
Onderzoek van rioolwater................77

HOOFDSTUK VIII,
Beschouwingen over de zelfreiniging van oppervlaktewater , , , 83

HOOFDSTUK IX,

Hydrobiologische onderzoekingen..............91

HOOFDSTUK X.

Overige onderzoekingen.................106

HOOFDSTUK XI.

Samenvatting en conclusies...............118

LITERATUUR....................123

BIJLAGEN Nos, 1-7.

mi

tvû^

INLEIDING.

Reeds sedert onheuglijke tijden heeft men gestaan voor
het probleem van het verwijderen van huishoudelijk en faecaal
afvalwater uit de steden. Meestal werd dit vraagstuk opgelost
door zonder meer het rioolefflucnt tc loozen in een water-
loop, hetzij een stroomende rivier, hetzij een kanaal of
grachtenstelsel, waaraan de betreffende stad was gelegen.
Deze oplossing, die zeer eenvoudig en voor de hand liggend
was, wordt ook in onzen tijd nog dikwijls toegepast en men
rekent daarbij op het proces der zelfreiniging, een zeer ge-
compliceerd samenstel van physische, chemische en biologische
werkingen, dat in elk natuurlijk water plaats vindt en hoopt
dan dat deze zelfreiniging voldoende krachtig zal zijn om
niet de betreffende waterloop in een stinkend open riool te
doen veranderen.

De methode van het loozen van afvalwater in openbare
wateren heeft destijds vooral in de dichtbevolkte industrie-
gebieden van Duitschland en Engeland tot onhoudbare toe-
standen geleid, waardoor het een dringende noodzakelijkheid
werd een kunstmatige reiniging van het riooleffluent toe te
passen, alvorens het in een rivier te loozen.

In Nederland, waar wij niet met dergelijke dichtbevolkte
industriegebieden te maken hebben, is dit vraagstuk nergens
zóó urgent geworden.

gt; Na deze korte algemeene beschouwing richten wij onzen
blik op de gemeente Utrecht. Daar er in deze gemeente groote
mdustrieën niet aanwezig zijn en industrieel afvalwater dus
geen groote rol kan spelen, hebben wij in dit geval hoofd-
zakelijk te maken met huishoudelijk en faecaal afvalwater.

De verhouding van het naar deze stad toestroomende

versehe water en het in de stad aan dit water toegevoegd
riooleffluent is betrekkelijk gunstig te noemen. Utrecht kan
meestal versch water van de Lek via den Vaartschen Rijn in
het grachtenstelsel binnenlaten, bovendien komt door den
Krommen- en den Leidschen Rijn schoon water de stad bin-
nen, De mogelijkheid van schoonspoclen van de Utrechtsche
grachten is dan ook zeer groot te noemen en zeker verkeert
Utrecht in dit opzicht in een veel gunstiger positie dan de
meeste andere Hollandsche steden,

In de grachten van Utrecht monden vele riolen uit; het
afvalwater van ruim 150,000 personen wordt in het geheele
waterloopstelsel geloosd. In een klein gedeelte van de binnen-
stad loozen nog als van ouds de privaten direct op de gracht.
Van het totale aantal van 30.620 perceelen, dat de gemeente
Utrecht telt, zijn er nog 16.848 voorzien van gesloten beer-
putten (zonder overstort op het gemeenteriool) 1); vanuit
deze perceelen geraakt dus geen faecaal afvalwater in de
grachten. De overige 13,772 perceelen, verminderd met het
aantal, dat directe loozing op de gracht heeft 2), is voorzien
van beerputten met overstort op het gemeenteriool en vanuit
deze komt dus een effluent in de riolen terecht.

Utrecht bezit een z,g. „niet gescheidenquot; riolecrings-systeem,
d.w,z, alle afvalwater dus: overstortwater van beerputten,
huishoudelijk afvalwater en regenwater komt in een en het-
zelfde buizenstelsel samen.

Al dit rioolvocht in de grachten geloosd, wordt daarin
verdund en komt tenslotte — in hoofdzaak via de Weerd-
sluis — in de Vecht terecht. De Vecht zal dus uiteindelijk
de taak moeten vervullen al dit afvalwater, dat wellicht in
de grachten van Utrecht ook al gedeeltelijk gemineraliseerd

1)nbsp;Volgens opgave van de aldeeling „Belastingenquot; van het Stadhuis.

2)nbsp;Het aantal van deze perceelen kan niet precies nagegaan worden;
men mag echter aannemen, dat het niet zeer groot t(.

is, door middel van het zelfreinigingsproces op te ruimen en
in een voor de samenleving niet hinderlijken vorm te brengen.
Op haar weg naar de Zuiderzee ontvangt de Vecht boven-
dien het rioolwater van de verschillende aan deze rivier
gelegen kleinere plaatsen,

In den loop van de laatste vijftig jaar werden herhaaldelijk
klachten vernomen omtrent den vervuilden toestand waarin
de Vecht allengs zou verkeeren.

Het onderzoek, dat hierna beschreven zal worden, werd
ter hand genomen om een antwoord te kunnen geven op de
volgende vragen:

1.nbsp;Welken omvang heeft de vervuiling van de Vecht
aangenomen?

2.nbsp;Welken invloed heeft het loozen van rioolwater door
de gemeente Utrecht, op dc Vecht?

3.nbsp;Welke rol spelen de Utrechtsche grachten in deze
kwestie?

HOOFDSTUK I.

Enkele grepen uit de historie van de Utrechtsche grachten

en de Vecht.

^ Het grachtenstelsel van de oude stad Utrecht werd reeds
in de middeleeuwen aangelegd. Zoo werd met het graven van
de Westersingelgracht waarschijnlijk reeds omstreeks het
jaar 1139 een begin gemaakt; de Oude Gracht, toen Nieuwe
Gracht geheeten, werd reeds vóór 1127 gegraven.

De Oostersingel is vermoedelijk ontstaan in 1318, terwijl
de tegenwoordige Nieuwe Gracht gegraven werd tusschen de
jaren 1391 en 1393,

Veel later n,l, in 1512 werden de Ooster- en Westerstroom
als grachten van de ringmuren der bemuurde Weerd gegraven.
Als onderdeelen van het kanalenplan van Burgemeester
Moreelse werden in 1664 aangelegd: de Kruisvaart en de
sedert korten tijd gedempte Moesgracht; een jaar later werd
de Leidsche Rijn van de Smakkelaarsbrug tot aan Oog in Al
gegraven.

Hoewel de Vaartsche Rijn niet direct tot het grachtenstelsel
van de gemeente Utrecht behoort, willen wij toch even in
het kort de historie van dezen waterloop nagaan, omdat hij
zeker de grootste rol speelt bij het inlaten van water in
de stad,

In 1148 werd door de stad een kanaal gegraven tusschen
Utrecht en het toenmalige Gein, om die behoorlijke water-
gemeenschap te verkrijgen waaraan de intensieve handel
behoefte had. Daar deze verbindingsweg van Utrecht met
de Lek echter in 1285 door het leggen van een dam bij het
Klaphek, weer afgesloten werd, zag de stad zich genoodzaakt
het reeds bestaande kanaal door te trekken tot aan de Lek,

die toen noordelijker liep dan tegenwoordig het geval is. Dit
gebeurde dan ook in het jaar 1288,

Toen de Lek zich meer en meer zuidelijk terugtrok, werd
in 1373 het genoemde kanaal, toen Nije Vaart geheeten, tot
Vreeswijk verlengd. In den loop der eeuwen werd deze vaart
meerdere malen verbreed en verdiept,

In 1373 werden twee houten sluizen te Vreeswijk gebouwd;
ze zijn te beschouwen als de voorloopers van de tegenwoor-
dige sluizen in genoemde plaats. Twee en een halve eeuw
later, n.1, in 1638 maakte men in Vreeswijk een duiker, Vol-
molensgat genaamd, om in droge zomers in staat te zijn, het
water in de stad Utrecht op het toen voorgeschreven peil
te kunnen houden. Bij het graven van het Merwedekanaal
van 1882—1892 werd gebruik gemaakt van een groot deel der
Oude Vaart tusschen Utrecht en Vreeswijk,

De Kromme Rijn biedt voor Utrecht de tweede mogelijkheid
om versch water in de grachten in te laten, als derde mogelijk-
heid hebben wij den Lcidschen Rijn, De eerste staat te Wijk
bij Duurstede door een duiker in verbinding met de Lek,
Omstreeks het jaar 1870 bouwde de Genie een inundatie-
duiker bij dezelfde plaats, waardoor een tweede mogelijkheid
geschapen werd versch water in de stadsgrachten te brengen.
De rivier verzandde, evenals dc Leidsche Rijn, in den ouden
tijd hoe langer hoe meer, zoodat herhaald uitdiepen nood-
zakelijk was.

De Vecht schijnt in den ouden tijd als rivier niet zeer
belangrijk te zijn geweest, In de H^c eeuw was het zuidelijk
deel van de Vecht afgesloten door de Otterspoorsluis, die zich
even boven Breukelen bevonden heeft. Daar echter de landen
beneden deze sluis veel last ondervonden van het oploopende
vloedwater werd zij in 1437 naar Hinderdam verplaatst. Dat
de Vecht toen van weinig beteekenis was moge het volgende
demonstreeren. Toen in 1482 de sluis te Vreeswijk door dc
Hollanders, om politieke redenen, met puin werd dicht-

geworpen, liep de Vecht droog. Ofschoon de rivier verschil-
lende malen uitgediept werd spreekt men in 1576 van haar
toch nog slechts als van een vliet. De Weerdsluis werd ge-
bouwd in de jaren 1608—1613 en vernieuwd van 1703—1705,
terwijl dit in 1796 nog eens gebeurde. Inmiddels was in 1674
de sluis te Hinderdam opgeruimd en een nieuwe gebouwd te
Muiden, daar de landen beneden Hinderdam te veel te lijden
hadden van het oploopende vloedwater.

Na deze beknopte opsomming van historische feiten, be-
treffende den aanleg van de verschillende Utrechtsche
waterloopen en van wat daarmede samenhangt, willen wij
in het kort een en ander nagaan van wat er bekend is om-
trent den toestand van het water in de Utrechtsche grach-
ten in vroeger eeuwen, van hygiënisch standpunt bezien.

Het systeem van afvoer van afvalwater en faecaliën uit
de huizen door middel van riolen, is reeds zeer oud. De oud-
ste vermelding daaromtrent dateert van het jaar 1311, Men
sprak toen van „kleijnen en aefdochtenquot;. Deze riolen mond-
den toen reeds uit in de stadsgrachten, In 1472 en nog vele
malen in latere eeuwen, werd door de overheid bevolen
ijzeren roosters en traliewerk voor de mondingen der riolen
te plaatsen, om grof vuil tegen te houden. Dat het stads-
bestuur maatregelen trof ter voorkoming van sterke ver-
vuiling van de grachten, is ons bekend uit verschillende,
bewaard gebleven ordonnantiën en placaten. Het was in
dien tijd ook van groot belang voor de bevolking, dat het
grachtwater in een goeden toestand verkeerde, niet alleen
omdat het gedronken werd, maar ook omdat het voor de
vele fabrieken, die langs de grachten lagen, een eerste ver-
eischte was over goed water te kunnen beschikken. Zoo
waren daar b,v, de vele bierbrouwerijen en ververijen, die
voor htm bedrijf van het grachtwater gebruik maakten.
Hieruit blijkt wel, dat het water toen vrij goed moet zijn ge-
weest, Toch was nu en dan ingrijpen van de overheid nood-

zakelijk. Zoo verbood een placaat van 9 Augustus 1535 uit-
drukkelijk het „uitsteken van houte pijpen van secrete over
deser stads graftenquot;. Het wasschen van huiden en vellen in
de grachten werd in 1619 verboden; een placaat van 23
December 1624 verbood het werpen van doode beesten in
de stadswateren.

De vaste vuilnis werd vroeger op mesthoopen achter de
huizen door de bewoners verzameld; bovendien schijnen er
groote gemeenschappelijke groeven te zijn geweest, waarin
de vuilnis geworpen] werd. Van een vuilnisophaaldienst was
voor het jaar 1500 geen sprake, In dat jaar werd bij ordon-
nantie bepaald, dat voortaan het vuil door een daartoe aan-
gesteld persoon uit de huizen zou worden weggehaald. Ook
bij de bevolking langs dé grachten moest deze man dit doen,
en hij verkreeg het recht om, zooals het in het oorspronke-
lijke stuk staat: „werven te mogen huur en aan de Graften
I,boven ende beneden, daar hij die vulnisse gaderen sal,quot;
echter werd daarbij bepaald: „dat hij de werven alsoo be-
i.sorgen sal met horden ofte plancken vijf voet lanck van den
iiWater blijvende, alsoo datter in den Graften van den vul-
„nisse geen schade oft en geschieddequot;, maatregelen dus om
de verontreiniging van de grachten door drijvend vuil te
voorkomen, In latere eeuwen werden nog meerdere malen
soortgelijke maatregelen door de overheid genomen.

In het begin van de 19dc eeuw moet het Utrechtsche
grachtwater over het algemeen nog goed geweest zijn, zooals
ons uit bewaard gebleven stukken kan blijken. Bierbrouwe-
rijen gebruikten toen nog het water uit dc grachten en men
waakte zorgvuldig tegen sterke vervuiling,

In de tweede helft van de 19dc eeuw breidde de gemeente
zich geweldig uit. Het aantal inwoners bedroeg in 1795:
32.294, in 1850 rond 48.000, terwijl dit aantal van 1850 tot
1900 steeg tot 102.000, een enorme toename dus. Van 1900
tot heden nam het aantal inwoners van Utrecht nog toe tot

rond 154,0001), Geen wonder dan ook, dat het vraagstuk
van de vervuiling van de openbare wateren van Utrecht en
van de Vecht in het tijdperk van 1880 tot heden herhaaldelijk
aan de orde kwam.

LITERATUUR.

F, J. Nieuwenhuis, Beschouwingen omtrent de toestanden en den loop
van het water om en door Utrecht, 1893
Geschied- en oudheidkundige beschrijving van de
pleinen, straten, stegen, waterleidingen, wedden,
putten en pompen der Stad Utrecht, Deel I, 1844,
Groot Utrechts Placaatboek. III, 1729,
De waterverversching te Utrecht en wat daarmede
in verband staat, 1889,

Onderzoek naar de waterpeilen en watertoestanden
op en langs de stadswateren van Utrecht voor 1795,
(Handschrift), 1900,

Jaarboekje van Oud-Utrecht, 1928, pag, 178,

1) Volgens opgave van de afdeeling „Statisüekquot; van het Stadhuis.

HOOFDSTUK IL

Vroegere onderzoekingen.

Zooals reeds werd opgemerkt kwam het vraagstuk van de
vervuiling van de Vecht en van de Utrechtsche openbare
wateren in de laatste 50 jaren herhaaldelijk naar voren, In
dit tijdperk werden dan ook verschillende malen onder-
zoekingen op dit terrein ondernomen,

In het verslag van de Gezondheidscommissie van het jaar
1884 treffen wij een korte verhandeling aan over dc water-
verversching der Utrechtsche grachten. Vooral de Nieuwe
Gracht was toen reeds in niet al te beste conditie. Er werd
een zeer oppervlakkig onderzoek ingesteld naar de ver-
versching van Nieuwe Gracht en Maliesingel door den heer
Castendijk, Om de verversching van genoemde grachten te
verbeteren bestonden twee plannen. Het eerste wilde de
Tolsteegbrug afsluiten door een paar schutdeuren, waardoor
het water van den Krommen Rijn gedwongen zou worden,
door den Oostersingel af te vloeien; het tweede plan wilde
den Krommen, Rijn omleggen langs den Oosterspoorweg en
door den Meentstroom recht tegenover dc Nieuwe Gracht
in den Oostersingel laten uitmonden. De commissie meende
echter over te weinig concrete gegevens te beschikken om
een advies in bepaalde richting te kunnen geven,

In 1893 publiceerde de Heer Nieuwenhuis, de toenmalige
directeur der Gemeente Werken, zijn verhandeling: „Be-
schouwingen omtrent de toestanden en den loop van het
water om en door Utrechtquot;. Het werkje bevat uitvoerige
waterstaatkundige gegevens, in het bijzonder over de hoe-
veelheden ververschingswater, die de grachten binnen-
stroomen en de verdeeling daarvan over de verschillende
grachten.

In zijn conclusie zegt de Heer Nieuwenhuis o,a.: „Ons

spoelstclsel is goed, maar het wordt misbruiktquot;; en even
later, als hij de mogelijkheid beschouwt om meer te spuien:
„In deze richting te willen werken ea verbeteren acht ik
een weg bewandelen, die hoe langer hoe meer aanmoedigt
„om zich zoo gemakkelijk mogelijk van vuil en afval te ont-
„doen, een weg, die tevens dreigt conflicten in het leven te
„roepen met de Provincie, die zich over de groote vervuiling
„van de Vecht nu reeds beklaagt,quot;

Hij wijst er verder op, dat men de vervuiling moet voor-
komen en dat de oplossing van het vraagstuk niet ligt in het
wegspoelen van het vuil. Scherp omlijnde plannen ter ver-
betering van den toestand werden echter door hem niet aan-
gegeven.

Naar aanleiding van dit rapport werd in 1895 een zeer uit-
gebreid onderzoek ingesteld door de Gezondheidscommissie
in samenwerking met den Directeur der Gemeente Werken,
die daarbij weer werd bijgestaan door een waterbouwkundig
ingenieur, ter meting van stroomsnelheden e,d, en het uit-
voeren van de noodige berekeningen, In 1897 werd rapport
uitgebracht 1), Het bevat zeer uitvoerige gegevens omtrent
wateraanvoer, waterverdeeling enz, en tevens de uitkomsten
van een chemisch en bacteriologisch onderzoek, dat toen in
de Utrechtsche grachten werd ingesteld. Bovendien had een
medisch-statistisch onderzoek plaats, om na te gaan welken
invloed het wonen langs de grachten op den gezondheids-
toestand van het betreffende deel der bevolking had. Uit de
resultaten van al deze onderzoekingen trok de commissie
een reeks van conclusies, waarvan de voornaamste zijn, dat
het wonen langs de grachten een ongunstige factor is voor
de sterfte van kinderen van 1—5 jaar, voorzoover deze wordt

1) Rapport van den Directeur der Gemeentewerken inzake het onder-
zoek, in te stellen naar de al of niet noodzakelijkheid eener verbetering
der waterverversching in de gemeente Utrecht, Gedrukte Verzameling
1897. No, 14,

spoclstelsel is goed, maar het wordt misbruiktquot;; en even
later, als hij de mogelijkheid beschouwt om meer te spuien:
„In deze richting te willen werken en. verbeteren acht ik
een weg bewandelen, die hoe langer hoe meer aanmoedigt
„om zich zoo gemakkelijk mogelijk van vuil en afval te ont-
„doen, een weg, die tevens dreigt conflicten in het leven te
„roepen met de Provincie, die zich over de groote vervuiling
„van de Vecht nu reeds beklaagt.quot;

Hij wijst er verder op, dat men de vervuiling moet voor-
komen en dat de oplossing van het vraagstuk niet ligt in het
wegspoelen van het vuil. Scherp omlijnde plannen ter ver-
betering van den toestand werden echter door hem niet aan-
gegeven.

Naar aanleiding van dit rapport werd in 1895 een zeer uit-
gebreid onderzoek ingesteld door de Gezondheidscommissie
in samenwerking met den Directeur der Gemeente Werken,
die daarbij weer werd bijgestaan door een waterbouwkundig
ingenieur, ter meting van stroomsnelheden e.d. en het uit-
voeren van de noodige berekeningen, In 1897 werd rapport
uitgebracht l). Het bevat zeer uitvoerige gegevens omtrent
wateraanvoer, waterverdeeling enz. en tevens de uitkomsten
van een chemisch en bacteriologisch onderzoek, dat toen in
de Utrechtsche grachten werd ingesteld. Bovendien had een
medisch-statistisch onderzoek plaats, om na te gaan welken
invloed het wonen langs de grachten op den gezondheids-
toestand van het betreffende deel der bevolking had. Uit de
resultaten van al deze onderzoekingen trok de commissie
een reeks van conclusies, waarvan de voornaamste zijn, dat
het wonen langs de grachten een ongimstige factor is voor
de sterfte van kinderen van 1—5 jaar, voorzoover deze wordt

1) Rapport van den Directeur der Gemeentewerken inzake het onder-
zoek, in te stellen naar de al of niet noodzakelijkheid eener verbetering
der waterverversching in dc gemeente Utrecht, Gedrukte Verzamelintf
1897. No. 14.

geïnfluenceerd door epidemiën van diphtherie en croup en
dat dit tevens ongunstig werkt op het voorkomen van febris
typhoïdea bij alle leeftijden. De uitkomsten van het schei-
kundig onderzoek, — dat bestond, uit het bepalen van het
keukenzout-gehalte en het permanganaatcijfer van het water
— toonden aan, dat het water bij zijn loop door de stad
slechts weinig rijker wordt aan NaCl en organische stof; de
commissie bevond het water helder en weinig riekend.

De kiemcijfers op gelatine werden aangenomen als maat
voor de vervuiling van de verschillende grachten.

Wat de spiuing betreft, besluit de commissie, dat een door-
strooming van 350,000 m^ water per spuinacht door het ge-
heele grachtenstelsel voldoende is, en dat van een ver-
hooging van deze hoeveelheid tot 500.000 of 700.000 m^ geen
heil te verwachten is.

In 1897 was een Staatscommissie ingesteld, die tot taak
had maatregelen voor te bereiden tegen verontreiniging van
openbare wateren in Nederland. Door eenige subcommissies
werden in verschillende streken van het land, diverse open-
bare wateren onderzocht. In 1900 verscheen het rapport. In
dit rapport wordt o.a. ook gesproken over de toestanden
van de Utrechtsche wateren en van de Vecht en de com-
missie meent, dat de Vecht een sterk vervuilde waterloop
is geworden, doordat er elke nacht door Utrecht 350,000 m^
vervuild water in wordt gebracht,^

. Dr, J, D, V, d. Plaats, een van 3e mannen, die een belang-
rijke rol speelden bij het onderzoek van de Utrechtsche Ge-
zondheidscommissie van 1895—'97, publiceerde in 1902 een
werkje 1), waarin hij de uitspraken van genoemde Staats-
commissie zeer critisch beschouwt,

1) J, D. V, d. Plaats, Over het verslag van de Staatscommissie tot voor-
bereiding van maatregelen tegen verontreiniging van openbare wateren,
roeer bijzonder in verband met de ervaringen cn toestanden te Utrecht.

Tijdschrift voor Sociale Hygiene, No. 5, pag. 101. (1902).

Zijn voornaamste bezwaar is, dat de commissie zelf geen
onderzoek van het Vechtwater heeft verricht en geheel is
afgegaan op informaties, van dewelke hij aan de hand van
enkele voorbeelden, de onbetrouwbaarheid weet aan te
toonen.

In 1915 richtte de Vereeniging tot Bevordering van Vreem-
delingenverkeer „de Vechtstreekquot;, zich met een request tot
den Minister van Oorlog, waarbij zij klaagde over de ver-
ontreiniging van de Vecht, in het bijzonder over de aan-
wezigheid van drijvend vuil en den „onhoudbarenquot; reuk; In
verband met de aanwezigheid van vele militairen in de
Vechtstreek verzocht zij den Minister maatregelen te willen
nemen, om de verontreiniging tegen te gaan. Dit request
werd de aanleiding tot een nadere beschouwing van het ge-
heele vraagstuk. Er werden rapporten uitgebracht, o.a. door
de betrokken gemeentebesturen en door het Provinciaal Be-
stuur van Utrecht en hieruit bleek, dat de toestand van de
Vecht inderdaad te wenschen overliet. De zaak ging nu via
den Minister van Waterstaat naar den Minister van Binnen-
landsche Zaken — het was inmiddels 1917 geworden — en
kwam vandaar bij de Provinciale Besturen van Utrecht en
Noord-Holland terecht.

Deze beide besturen zijn van meening, dat een verbetering
alleen tot stand kan komen wanneer de betreffende ge-
meenten daartoe samenwerken. Het vraagstuk wordt nu
verder behandeld door den Minister van Arbeid (1919), die
alvorens een beslissing te nemen, een onderzoek wil doen
instellen naar den omvang en de oorzaken van de veront-
reiniging.

quot;y- Hiertoe wordt in 1919 een commissie ingesteld tot het
onderzoeken van den omvang en de oorzaken van de ver-
ontreiniging van de Vecht voor ieder der daarbij betrokken
gemeenten en van de middelen, om aan deze verontreiniging
een einde te maken.

f In 1921 verscheen het rapport van deze commissie 1), die
wij in het vervolg als „Vechtcommissiequot; zullen aanduiden.
Hierin werden de resultaten van het onderzoek neergelegd
en de conclusies, die de commissie uit de verkregen gegevens
meent te mogen trekken.

Het onderzoek omvatte in hoofdzaak:
1®. Een chemisch en bacteriologisch gedeelte, dat in de

zomermaanden van 1920 verricht werd,
2c, Een enquête bij de gemeentebesturen in de Vechtstreek.
Men zond deze besturen eenige vragen betreffende de
loozing van faecaliën en afvalwater enz,, ter beantwoor-
ding, en trachtte uit de zoo verkregen gegevens een in-
druk te verkrijgen van het aandeel, dat elk van deze
gemeenten in de vervuiling van de Vecht had.
3e, Een globale bepaling van het drijvend vuil, dat de ge-
meente Utrecht door de Weerdsluis verlaat. Door middel
van een rooster, dat voor de waaierdeur van de spui-
sluis was geplaatst, werd het drijvend vuil, dat telkens
gedurende den spuitijd de stad verliet, tegengehouden
en van dit vuil den aard beschreven en het volumen
bepaald,

^ Hier volgen de voornaamste conclusies, die de commissie
op grond van haar onderzoek meent te mogen trekken:
1®. De vervuiling van de Vecht door drijvend vuil is van veel
geringer beteekenis dan die, welke in andere oorzaken
haren grond heeft,
2e. De gemeente Utrecht is de hoofdschuldige bij het ver-
vuilen van de Vecht, Het aandeel, dat de kleinere gemeen-
ten daarin hebben, is gering in vergelijking met dat van
Utrecht,

3e, De enkele fabrieken, die aan de Vecht liggen, spelen geen
groote rol bij de vervuiling,

1) Zie: Verslagen en mededeelingen betreffende de volksgezondheid.
Mei 1921, No, 5,

De commissie noemt de Vecht van Utrecht tot Loenen-Vree-
land een „open rotvijverquot;.

Volgens dit onderzoek is de Vecht dus in sterke mate ver-
vuild en wel hoofdzakelijk met rioolwater van de gemeente
Utrecht.

In 1925—'26 voerde de Directeur van den Keuringsdienst
een onderzoek van de Vecht uit 1). Er werd alleen chemisch
onderzoek verricht en daaruit bleek, dat door de toevloeiing
van het rioolwater der gemeente Utrecht aan het versehe
Rijnwater het gehalte aan anorganische bestanddeelen prac-
tisch niet verandert; het gehalte aan organische stof echter
met circa 20 % toeneemt; het zuurstofgehalte daalt, doch niet
zóó sterk, dat visschen niet meer in het water kunnen leven,
en ten slotte, dat het water geen merkbare rotting vertoont.

Er zij hier nog gewezen op een onderzoek van de Gezond-
heidscommissie in 1923—'24, dat uitgevoerd werd door Dr,
N. A, Roozendaal 2), en waarbij nagegaan werd in welke
mate huishoudelijk afvalwater in beerputten gemineraliseerd
wordt. Het bleek, dat dit bij het onderzochte afvalwater uit
het Ondiep, in geringe mate plaats had.

Dit zijn de voornaamste onderzoekingen, die op dit terrein
verricht werden. Het onderzoek van 1897 betrof alleen de
grachten van Utrecht en vond deze niet sterk vervuild; de
onderzoekingen van de Vechtcommissie in 1920 en van den
Dir. V. d. Keuringsdienst in 1925—'26 hadden alleen betrekking
op het inkomende water en op de Vecht, De resultaten van
deze beide laatste onderzoekingen zijn, waar het de Vecht
betreft, eenigszins met elkaar in tegenspraak. Hieruit moge
blijken, dat het van groot belang was voor de gemeente
Utrecht op dit terrein opnieuw een onderzoek in te stellen,

1)nbsp;Het verslag van dit onderzoek werd niet gepubliceerd,

2)nbsp;N, A, Roozendaal. Een onderzoek aangaande den afvoer van huis-
houdelijk afvalwater in de Gemeente Utrecht. Diss, Utrecht 1924,

Verslagen van de Gezondheidscommissie Utrecht, 1925,

HOOFDSTUK III.

Eemge watertopographische bijzonderheden.

Zooals reeds is medegedeeld wordt het Utrechtsche, met
riooleffluent belaste grachtenstelsel, zooveel mogelijk elke
nacht doorstroomd met een hoeveelheid versch water, die
ongeveer gelijk is aan den totalen inhoud van alle grachten
tezamen, n.1, 350,000 m®. Dit ververschingswater is afkomstig
van de volgende stroomgebieden en waterschappen 1).
1®. Het stroomgebied van den Krommen Rijn,

Dit heeft een oppervlakte van 17.500 ha; de Kromme
Rijn voert al het overtollige regenwater uit dit gebied
af. Bovendien kan bij Wijk bij Duurstede door de mili-
taire inundatiesluis en de Rijksinlaatduiker, water van
de Lek ingelaten worden, doch dit is van weinig be-
teekenis. De Kromme Rijn mondt uit in den Oostersingel
bij de^Vaartsche Rijnbrug.
2e. Het stroomgebied van den Vaartschen Rijn.

Dit gebied is ca. 6800 ha groot, het overtollige regen-
water ervan wordt door den Vaartschen Rijn afgevoerd.
Hij staat in verbinding met de Lek door 3 sluizen te
Vreeswijk en ontvangt daarvan het schutwater en boven-
dien het door de Rijkshulpschutsluis en de Gemeente-
sluis ingelaten water. Deze laatsten dienen voor het
spuien en het op peil houden van het water in Utrecht.
De Vaartsche Rijn mondt uit in den Westersingel bij de
Tolsteegbrug.

Het stroomgebied van de Biltsche Grift.
Grootte ca. 3200 ha. De Biltsche Grift mondt uit in den
Oostersingel bij de Vaaltbrug. Hij voert het overtollige
water uit zijn gebied af,

U Zie Bijlage No, 1.

4e, Het waterschap Heicop.

Het overtollige polderwater uit dit gebied wordt uitge-
slagen op den Leidschen Rijn. De oppervlakte van dit
gebied bedraagt tesamen met die van het stroomgebied
van den Leidschen Rijn, ca. 3700 ha. Deze laatste mondt
uit in den Westersingel bij de Catharijnebrug,
Het waterloopstelsel van de stad Utrecht bestaat in hoofd-
zaak uit 1):

de Singelgracht, die om de oude stad heenloopt en waarbij
onderscheiden wordt de Wester- en de Oostersingel,

de Oude- en de Nieuwe Gracht (Kromme Nieuwe Gracht,
Drift en Plompetorengracht), die ongeveer van Zuid naar
Noord door de oude binnenstad loopen,

het stuk van den Leidschen Rijn, tusschen Oog in AI en de
(Catharijnebrug,

een gedeelte van den Vaartschen Rijn,
een gedeelte van den Krommen Rijn,
de Minstroom, die in den Oostersingel uitmondt even boven
de Abstederbrug,
een gedeelte van de Biltsche Grift,
een gedeelte van het Merwedekanaal,
de Kruisvaart,

den Ooster- en den Westerstroom,

het gedeelte van de Vecht, dat zich bevindt tusschen de
Weerdsluis en de plaats waar het groote riool van het Ondiep
erin uitmondt.

De afvoer van water uit de stad naar de Vecht geschiedt
hoofdzakelijk door:
Ie. de Weerdsluis,
2e. het schut in den Oosterstroom,

3e. den Otterstroom en Westerstroom en den duiker „Zijde-
balenquot;.

I)' Zie Bijlage No, 2.

Bij dezen waterafvoer speelt de Weerdsluis verreweg de
belangrijkste rol; op haar volgt in afvoercapaciteit het schut
in den Oosterstroom,

De verdeeling van het binnenkomende spuiwater over de
voornaamste grachten, is volgens de metingen van de com-
missie van 1897 als volgt:

Deze hoeveelheden werden vergeleken met den inhoud van
de betreffende waterloopen en men kwam toen tot de con-
clusie, dat zij alle, behalve de Oostersingel, eiken nacht met
een hoeveelheid versch water doorstroomd worden, die gelijk
is aan 1—1,5 maal hun inhoud, aangenomen dat per spuinacht
350.000 m' spuiwater doorgevoerd wordt. De Oostersingel
ontvangt in dien zelfden tijd slechts ruim de helft van zijn
inhoud aan versch water.

Wij kunnen dus verwachten dat de Oostersingel sterker
vervuild zal zijn, dan de Westelijke grachten.

Gaan wij eens na, hoeveel inwoners door middel van de
riolen op elke gracht hun afvalwater loozen, dan blijkt dit
te zijn als in onderstaande tabel aangegeven 1):

Aantal inwoners dat afvalwater in
dc betreffende gracht loost:

Westersingel..... 25.800.

Oude Gracht..... 4.000.

Nieuwe Gracht .... 5.400.

1) Volgens opgave van het Bureau der Gemeentewerken te Utrecht.

tesamen 47,160.

riool Marnixlaan).

Daar de Minstroom en de Biltsche Grift in den Ooster-
singel uitmonden, moeten deze tot genoemden Singel ge-
rekend worden en wij zien nu hoe ongunstig deze er voor
staat.

De Westersingel ontvangt het afvalwater van 25,800 in-
woners; wij moeten hierbij echter wel in het oog houden dat
het grootste gedeelte daarvan n,l. van 14,500 inwoners, uit
de binnenstad afkomstig is, d.w.z.: een groot gedeelte heeft
nog het oude stelsel van gesloten beerputten en loost dus geen
faecale stoffen. Daarentegen neemt de Oostersingel het afval-
water van groote buitenwijken op o.a. door den Minstroom en
de Biltsche Grift. Door deze wijken wordt veel meer faecaal
afvalwater geloosd omdat daar voornamelijk beerputten met
overstort aanwezig zijn, en daardoor zullen zij een grootere
invloed op het grachtwater uitoefenen.

Het gedeelte van de Vecht tusschen de Weerdsluis en even
voorbij het punt waar het riool van de Marnixlaan erin uit-
mondt (zie Bijlage 4) ontvangt het afvalwater van 36.430 in-
woners (hierbij zijn inbegrepen ca. 7000 inwoners van de
gemeente Zuilen). Hier wordt voor het grootste gedeelte ook
faecaal afvalwater geloosd. Dit moet wel een zeer ongunstigen
invloed op de Vecht hebben.

Er bestaat dus de volgende toestand. Naar de Vecht stroomt
door de Weerdsluis water, dat in de Utrechtsche grachten
reeds een belangrijke hoeveelheid rioolwater te verwerken

Oostersingcl
Minstroom .
Biltsche Grift
Kromme Rijn
Leidsche Rijn
Vaartsche Rijn
Vecht (van Weerdsluis tot
riool Marnixlaan).

Daar de Minstroom en de Biltsche Grift in den Ooster-
singel uitmonden, moeten deze tot genoemden Smgel ge-
rekend worden en wij zien nu hoe ongunstig deze er voor

De Westersingel ontvangt het afvalwater van 25.800 in-
woners; wij moeten hierbij echter wel in het oog houden dat
het grootste gedeelte daarvan n.1. van 14.500 mwoners ui
de binnenstad afkomstig is, d.w.z,: een groot gedeelte heeft
nog het oude stelsel van gesloten beerputten en loost dus geen
faecale stoffen. Daarentegen neemt de Oos^ersmgel het afval-
water van groote buitenwijken op o,a. door den Minstroom en
de Biltsche Grift, Door deze wijken wordt veel meer faecaa
afvalwater geloosd omdat daar voornamelijk beerputten met
overstoft aanwezig zijn. en daardoor zullen zij een grootere
invloed op het grachtwater uitoefenen.

Het gedeelte van de Vecht tusschen de Weerdslms en even
voorbij het punt waar het riool van de Marnixlaan erin mt-
mondt (zie Bijlage 4) ontvangt het afvalwater van 36,430 in-
woners (hierbij zijn inbegrepen ca, 7000 inwoners van de
gemeente Zuilen). Hier wordt voor het grootste gedeelte ook
faecaal afvalwater geloosd. Dit moet wel een zeer ongunsügen

invloed op de Vecht hebben.nbsp;, ,r i,* ♦

Er bestaat dus de volgende toestand. Naar de Vecht stroomt
door de Weerdsluis water, dat in de Utrechtsche grachten
reeds een belangrijke hoeveelheid rioolwater te verwerken

heeft gekregen en dus reeds in zekere mate vervuild is, en
aan dit water wordt dan nog eens het afvalwater van ca, 24 %
van het totaal aantal inwoners van de gemeente Utrecht, toe-
gevoegd, Op haar verderen loop naar de Zuiderzee ontvangt
de Vecht dan nog het afvalwater van de verschillende aan-
liggende plaatsen en fabrieken.

Wij hebben nu getracht, door het verrichten van het hierna
beschreven onderzoek, uit te maken, welken invloed al deze
vervuilingsbronnen op de Vecht hebben en in welken toe-
stand deze daardoor verkeert.

HOOFDSTUK IV.
Eigen onderzoek.

Methodiek,

Eind October 1929 werd met het onderzoek een aanvang
gemaakt. Wij besloten na eenig beraad, ter verkenning van
het terrein, te beginnen met op enkele plaatsen een monster
te nemen, en hieraan een min of meer uitvoerig chemisch en
bacteriologisch onderzoek te verrichten.

Zoo werden eind October en begin November 1929, 8 mons-
ters genomen op de volgende plaatsen,

1,nbsp;Vaartsche Rijn bij Liesbosch,nbsp;} vóór het

2,nbsp;Weerdsluis tusschen de sluis en de Zandbrug, ^ spuien,

3,nbsp;Vaartsche Rijn bij Liesbosch,nbsp;) na het

4,nbsp;Weerdsluis tusschen de sluis en de Zandbrug, ^ spuien,

5,nbsp;Westersingel bij de Molenbrug,

6,nbsp;Vecht bij de Mamixlaan,

7,nbsp;Minstroom bij de Spoorbrug,

8,nbsp;Kromme Rijn even boven den mond van de Ridderschaps-
vaart,

De monsterneming had plaats vanuit een motorboot, di©
ons door den Heer Directeur der Gemeentewerken zeer wel-
willend ter beschikking werd gesteld, waarvoor wij hier
gaarne onzen oprechten dank betuigen.

Na het nemen van de monsters, werden deze steeds zoo
spoedig mogelijk naar het laboratorimn getransporteerd, waar
dan het onderzoek plaats vond.

Ter plaatse van de monsterneming werden direct bepaald
en genoteerd:

Ie, de tijd, waarop het monster getrokken werd,
2c, de diepte, van welke het water afkomstig was.

3e, de temperatuur van de lucht,
4e, de temperatuur van het water,
5e, de doorzichtlengte,
6e. de pjj van het water.

Er werd gelet op de weersgesteldheid en op den water-
stand.

Het chemisch onderzoek omvatte het bepalen van:
Ie, het gehalte aan opgeloste zuurstof,
2e, het chloridegehalte,
3e. het ammoniakgehalte,
4e, het albuminoïde-ammoniak gehalte,
5e, het kaliumpermanganaat verbruik.

Het bacteriologisch onderzoek bestond uit het bepalen van:
Ie. het kiemcijfer op agar,
2e, het kiemcijfer op gelatine,
3e, het aantal vervloeiers per cm',

4e, het coli-titer volgens McConkey of volgens Ringeling,
5c, het coli-titer volgens Eijkman,
6e, het streptococcentiter.

Verder werd met elk monster de methyleenblauwreductie-
proef gedaan.

Alvorens de resultaten van het oriënteerende onderzoek
mede te deelen, willen wij nu eerst de verschillende metho-
den, volgens welke de diverse onderdeden van het onderzoek
plaats hadden, in het kort aangeven.

Monsterneming.

Deze geschiedde vanuit een motorboot. Zooveel mogelijk
werden de monsters genomen in het midden van den betref-
fenden waterloop, op een afstand van ca. 50 cm van den
bodem 1),

1) Later werd een vaste monsterdiepte van 1,50 m toegepast.

Er werd zorg voor gedragen, dat de boot volkomen stil lag,
en dat de schroef geen slib van den bodem kon opwervelen,
waardoor een geheel onjuist beeld! van de gesteldheid van
het water verkregen zou ktmnen worden.

De monsters voor het chemisch onderzoek werden ge-
nomen met behulp van het apparaat, dat in fig. 1, in geopen-
den toestand, is afgebeeld. Het is een modificatie van het
toestel van Heyrothl); met hetwelke het mogelijk is water
van een bepaalde diepte naar boven te halen. De flesch wordt
in het apparaat geplaatst, dit daarna tot de gewenschte diepte
in het water afgelaten, en dan wordt door middel van het
touw de met lood verzwaarde stop naar boven getrokken: de
flesch stroomt vol; laten wij nu het touw van de stop los, dan
sluit deze van zelf de flesch af, en wij kunnen het water-
monster naeu- boven halen. Wij beschikten over twee derge-
lijke toestellen, een voor 5 I's en een voor 1 I's flesschen, ge-
bruikten echter hoofdzakelijk het laatste.

Voor het bacteriologisch onderzoek werden de monsters
genomen in, vooraf in papier gepakte, met watteprop gesteri-
liseerde fleschjes van 100 cm^. Ter plaatse van de monster-
neming werden dezen van het papier ontdaan en gevuld op
een diepte van ca, 30 cm. De fleschjes werden daarna, in een
speciaal voor dit doel vervaardigd ijskistje geplaatst, (vooral
in den zomer was dit noodzakelijk) en zoo spoedig mogelijk
naar het laboratorium getransporteerd.

Er werd bij het nemen van alle monsters zorgvuldig op ge-
let, dat geen slib van den bodem in de flesch geraakte. Vóór
het onderzoek in het laboratorium bleven steeds de monster-
flesschen eenigen tijd rustig staan, en voor de verschillende
bepalingen werd dan het water uit het bovenste gedeelte van
de flesch gebruikt.

1) Hcyroth. Arbeiten aus d. Kaiserl. Gesundh, Amt, VIII. 381.

quot;CO

in

-oe

1'■'quot;^'quot;V.fV'

■■■y^r-'

if'

quot;.at

Temperatuur van het water'.

Deze werd ter plaatse van de monsterneming bepaald, op
0,5° c nauwkeurig, door middel van een gecontróleerden bad-
thermometer.

Temperatuur van de lucht.

Op een daartoe geschikte plaats in de boot werd een ther-
mometer opgehangen, en deze van tijd tot tijd afgelezen.

Doorzichtlengte.

Een witte porceleinen plaat, bevestigd aan een meetket-
ting, werd ter plaatse in het water afgelaten, en wel zooveel,
dat bij beschouwing van boven af, de plaat juist niet meer te
zien was. Door middel van de meetketting kon nu direct be-
paald worden op welke diepte de plaat zich dan bevond.
Deze diepte, uitgedrukt in cm is de doorzichtlengte. Zij geeft
een indruk van de troebelheid, dus van de hoeveelheid ge-
suspendeerde stof in het water, zonder daarbij iets van den
aard van die stof te zeggen. Een zeer kleine doorzichtlengte
kan evengoed door leem, zeer fijn verdeeld zand, of in het
algemeen door anorganische stoffen, dan wel door organische
stoffen, afkomstig b.v. uit rioolwater, veroorzaakt wordeiL
Alleen het tweede geval heeft, van hygiënisch standpunt be-
zien, beteekenis,

PH-

Deze werd colorimetrisch bepaald, ter plaatse van de mon-
sterneming 1), Een reeks bufferoplossingen, verkregen door
oplossen van de buffertabletten van Kolthoff, opklimmend
met 0,2 Ph van p„ 6,8 tot 7,8 met neutraalrood als indi-
cator 2), werd aan boord meegenomen.

1)nbsp;I, M, Kolthoff, Der Gebrauch von Farbenindikatoren. 1923,

2)nbsp;Later werd ook broomthymolblauw gebruikt.

Aan 10 cm^ van elke bufferoplossing was 0,3 cm® indicator-
oplossing toegevoegd.

De kleur vem. 10 cm® van het betreffende watef met 0,3 cm®
indicator werd met de schaal vergeleken. De nauwkeurig-
heid bedroeg 0,1 p^.

Chemisch onderzoek.
Het gehalte aan opgeloste zuurstof.

Dit werd bepaald volgens de methode van Winkler-
Romijn 1). De gang van zaken bij deze bepaling is in het kort
als volgt:

Een pipet van ongeveer 250 cm® inhoud 2), dat voorzien is
van twee kranen (zie fig, 2), wordt geheel met het te onder-
zoeken water gevuld en daarna de kranen gesloten. Nu
wordt eerst 1 cm® van een manganochlorideoplossing, die 12
gr, MnCl2,4H20 per 100 cm® bevat en daarna dezelfde hoe-
veelheid van een alkalische kaliimijodideoplossing, die per
100 cm® 6,6 gr, NaOH en 8 gr. KJ bevat, door middel van de
kranen, in het pipet gebracht. Nadat het pipet flink geschud
is laat men het gedurende minstens 15 min, staan. Na ver-
loop van dien tijd wordt 1 cm® sterk zoutzuur (12 N,) toege-
voegd en het afgescheiden jodum met 0,01 N, natriumthio-
sulfaat getitreerd.

De monsterneming voor de zuurstofbepaling had plaats op
de wijze, die door fig, 2 aanschouwelijk wordt gemaakt. Aan
boord van de motorboot werd een flesch van 10 1 inhoud

1) L, Winkler, Z, f, anal. Chemie, 53. 665 (1914),
G, Romijn. Z. f. angew. Chemie. 658. 1897.

G, Romijn, De bepaling van de in water opgeloste zuurstof. Dissertatie
Leiden, 1893,

2} Deze inhoud werd door uitwegen met water tot op 0,1 cm* nauw-
keurig bepaald.

meegenomen, die van tevoren luchtledig was gepompt en
van een vacutunslang met klemkraan voorzien.

De slang werd verbonden met een peervormig vat en dit
op zijn beurt met het zuurstofpipet. Dit werd nu ca. 50 cm
onder het wateroppervlak gebracht en dan de klemkraan
voorzichtig geopend. Het eerste water, dat nu in het pipet
stroomt, komt met de daarin aanwezige lucht in aanraking;
werd in dit water de zuurstof bepaald dan zou dit tot quot;fou-
tieve uitkomsten kunnen leiden. Het in het begin naar bin-
nen gestroomde water blijft echter niet in het pipet, doch
stroomt in het peervormige vat, dat ongeveer het dubbele
volumen van het pipet kan bevatten. Zoodoende is, op het
oogenblik, dat het peervormige vat vol is, het pipet gevuld
met water, dat hetzelfde zuurstofgehalte heeft als het water
in de betreffende gracht. Op dit moment werden de kranen
gesloten en direct ter plaatse de MnCla- en de alkalische
KJ-oplossing aan den inhoud van het pipet toegevoegd. De
verdere behandeling had in het laboratorium plaats.

Voor grootere excursies, werd gebruikt gemaakt van een
handolieluchtpomp, om de flesch telkens opnieuw luchtledig
te pompen.

De opgeloste zuurstof werd berekend uit het bij de titratie
gebruikte aantal cm® natriumthiosulfaat en uitgedrukt als
milligrammen per liter water (mgr/1). Bovendien zal zij in
het vervolg worden weergegeven in verzadigingsprocenten.

Het verzadigingspercentage geeft aan, hoeveel procent de
hoeveelheid zuurstof, die in het water aanwezig is, uitmaakt,
van de hoeveelheid, die maximaal in gedestilleerd water
kan zijn opgelost, bij dezelfde temperatuur en druk.

Van de volgende tabel 1) werd bij het berekenen van het
verzadigingspercentage gebruik gemaakt.

1) Ontleend aan: G, C, Whipple, The microscopy of drinking water, 1927,

Oplosbaarheid van zuurstof in water bij verschillende
temperaturen, aangenomen, dat boven het water
lucht staat, die 20,9 % Og bevat, onder een druk van
760 mm kwik.

Eet chloride gehalte.

Dit werd bepaald volgens Mohr door titratie met een
zilvernitraatoplossing van bekende sterkte en kaliumchromaat
als indicator, in neutraal milieu 1).

Het chloridegehalte wordt beschouwd als een maat voor de
vervuiling van oppervlaktewater door riooleffluent en wel
speciaal dat gedeelte, dat afkomstig is van de menschelijke
samenleving. In het vervolg zal echter blijken, dat dit cijfer
toch niet zoo waardevol is. Heeft men b.v, te maken met afval-
water van wasscherijen, dan kan dit de oorzaak zijn van een
hoog chloridegehalte, van een overigens in 't geheel niet ver-
vuild oppervlaktewater.

1)! Codex Alimentarius No, 3. Water, 1914,

In ons geval bleek het water van den Vaartschen Rijn bij
de Liesbosch dikwijls een hooger chloridegehalte te bezitten,
dan dat van de stadsgrachten. Een maat voor de vervuiling
hadden wij dus in dit cijfer niet.

Het ammoniakgehalte.

Dit cijfer beschouwen wij als een belangrijke maat voor de
vervuiling, In het grachtwater, dat verontreinigd is met faecaal-
en huishoudelijk afvalwater, hebben rottingsprocessen plaats,
waarbij eiwitten, polypeptiden en hun hoogere afbraak-
producten ontleed worden. Als eindproduct ontstaat bij deze
leductieprocessen de ammoniak.

Deze werd colorimetrisch bepaald 1), Het grachtwater werd
daartoe, indien noodig, geklaard met carbonaatloog, 25 cm®
ervan in een colorimeterbuis verdund met een gelijk volumen
gedestilleerd water en ca, 2 cm® seignettezoutoplossing 2), en
daarna 1 cm® Nessiers reagens toegevoegd. Tegelijkertijd wer-
den de noodige standaardoplossingen met bekend NHg-gehalte
op dezelfde wijze ingezet en na een half uur de verschillende
buizen vergeleken. Het ammoniakgehalte werd uitgedrukt als
mg NH3 per l water met een nauwkeurigheid van 0,1 mg.

Hei albuminoide-ammoniak-gehalte.

Aan 250 cm® grachtwater werden 1 g uitgegloeid MgO en
25 cm® alkalische kaliumpermanganaatoplossing (200 g KOH
en 8 g KMnO^ per liter) toegevoegds) en van dit mengsel
150 cm® overgedestilleerd in 25 cm® 0,1 N, zwavelzuur. Door
titratie met 0,1 N, loog, en methyloranje als indicator, werd

1)nbsp;Codex Alimentarius No, 3. Water.

2)nbsp;Aan deze oplossing is Ncsslers reagens toegevoegd en het gevormde
neerslag afgefiltreerd,

3)lnbsp;Codex Alimentarius, Water,

K. Farnsteiner, Leitfaden f, d. chemische Untersuchung von Abwasser,

na afloop de hoeveelheid overgebleven zwavelzuur bepaald.
Het gehalte aan albuminoïd-ammoniak (NH3) werd gevon-
den, door van het uit de titratie berekende NHg-gehalte, de
hoeveelheid NHg, die colorimetrisch bepaald werd op de hier-
voor beschreven wijze, plus de hoeveelheid NHg, die volgens
een blanco proef afkomstig bleek te zijn van de gebruikte
reagentia, af te trekken. Ook dit cijfer, waaraan naar onze
meening weinig waarde te hechten is, werd uitgedrukt als
mg NHJl.

Het kaliumpermanganaatverbruik.

Dit cijfer kan een inzicht geven, in de hoeveelheid organische
stof, die in het water aanwezig is. Men moet echter wel in
het oog houden, dat ook sommige anorganische bestanddeelen,
zooals b,v, nitriet, permanganaat verbruiken.

Het werd bepaald volgens de methode van Kubel-Tieman l),
dus in zuur milieu, aan 10 cm^ grachtwater, met aqua dest,
tot 100 cm® verdund; en het resultaat uitgedrukt als mg ver-
bruikt KMn04 per liter water.

Bacteriologisch onderzoek.
De wijze van monsterneming voor dezen tak van het
onderzoek is reeds beschreven. Veel meer dan bij het che-
misch onderzoek, spelen hier toevallige omstandigheden een
rol. Een klein stukje vuil, waarin vele bacteriën aanwezig
zijn en dat toevallig in het monsterfleschje geraakt, kan tot
gevolg hebben dat een veel hooger kiemcijfer gevonden
wordt, dan normaal is voor het betreffende water. Bij het
kweeken komen, door allerlei voor de bacteriën ongunstige
omstandigheden, zooals de betrekkelijk hooge broedtempera-
tuur, het optreden van stofwisselingsproducten der bacteriën
in den voedingsbodem e,d., niet alle kiemen tot ontwikkeling.
Slechts indien men niet alleen het kiemcijfer doch tevens het

1) Codex Alimentarius, Water,

aantal en den aard van de soorten bacteriën bepaalde, zou
men waardevolle gegevens voor de beoordeeling van de ver-
vuiling en den graad van zelfreiniging van een water kunnen
verkrijgen. Dat dit een zeer omslachtige mzuiier van werken
is, die voor routineonderzoek practisch niet in aanmerking
komt, is gemakkelijk in te zien.

Uit het bovenstaande volgt reeds direct, dat wij aan de
door ons, van betrekkelijk weinig monsters bepaalde bac-
teriologische grootheden, niet zoo heel veel waarde hechten,
Het aantal kweekbare kiemen per cm', werd bepaald door
van het water verschillende verdunningen te maken met
steriel water en hiervan platen te gieten met alkalische bouil-
lon-agar en gelatine. Wij maakten platen met 0,01, 0,001 en
0,0001 cm® water; de agarplaten werden bij 37° c, de gela-
tineplaten bij 22° c bebroed l).

Na drie dagen werd het aantal koloniën op de agarplaten
geteld, met het bloote oog door aanstippen der koloniën met
inkt. De platen, gegoten met 0,01 cm® water bleken in het
algemeen het meest geschikt te zijn voor de telling. Het kiem-
cijfer is het aantal op deze platen aanwezige koloniën, ver-
menigvuldigd met 100,

Het aantal koloniën op de gelatineplaten werd, indien dit
mogelijk was, na vijf dagen geteld. Door het optreden van
zeer veel gelatinevervloeiers waren echter verschillende
malen de platen binnen vijf dagen na het gieten reeds geheel
vloeibaar geworden. Ze werden dan ook eiken dag gecon-
troleerd en op het moment, dat dit nog juist mogelijk was, het
aantal vervloeiers en het kiemcijfer, bepaald.

Het colititer werd bepaald volgens McConkey en later
volgens Ringeling, In gistkolfjes werden 1, 0,1, en 0,01 cm®
water in den vorm van verdunningen 2) samengebracht met

1)nbsp;Standard methods of water analysis, A,P,HA, 1920,
Codex Alimentarius No, 3. Water, 1914,

2)nbsp;Later werden ook nog 0,001 en 0,0001 cm' ingezet.

de vloeistof van McConkey, bereid met lactose 1), De broed-
temperatuur bedroeg 37° c. Na 24 uur werd het resultaat
beoordeeld, na 48 uur nog eens. Wij noemden den uitslag
positief, indien in het gistbuisje zuur en gas gevormd waren
{ ), Op geheel dezelfde wijze gebruikten wij de vloeistof
volgens Ringeling 2) (zure neutraalrood-lactosebouillon). De
proef van Eijkman wijst bij positieven uitslag, op de aan-
wezigheid van colibacteriën, die van mensch of dier afkom-
stig zijn, dus op faecale verontreiniging 3),

De proef werd uitgevoerd op dezelfde manier als hier-
boven beschreven is voor de bepaling van het colititer vol-
gens McConkey en Ringeling, De broedtemperatuur was 45° c.

Gewoonlijk wordt voor deze proef, die oorspronkelijk voor
het onderzoek van drinkwater ontworpen is, een voedings-
vloeistof bereid, die 10% glucose, 10% pepton en 5% keuken-
zout bevat en deze dan met zooveel van het te onderzoeken
water verdund, dat het mengsel ca. 1 % glucose bevat. Daar
in ons geval slechts zeer kleine hoeveelheden water geënt
werden bereidden wij de voedingsvloeistof met 1% glucose.

Ter bepaling van het streptococcentiter werden 0,1 tot
0,000001 cm® water geënt in 10 cm® 2% ige glucosebouillon
in cultuurbuizen. Na 5 dagen kweeken bij 37° c werden de
buizen beoordeeld op groei en tevens van het eventueel aan-
wezige sediment uitstrijkpreparaten gemaakt, die micros-
copisch op Streptococcen onderzocht werden.

De methyleenhlauw-reductieproef.

Is er in, door rioolwater vervuild, oppervlaktewater een
zekere hoeveelheid opgeloste zuurstof aanwezig, dan hebben
de afbraakprocessen in het water onder aërobe omstandig-
heden plaats. Zoolang de zuurstof nog niet geheel is opge-

1)nbsp;Journal of Hygiene, Vol, 5, 1905.

2)nbsp;J, W, de Waal, Het water in de Neder-Betuwe. Dissertatie Utrecht
1920, pag. 45—46,

3)'nbsp;Eykman, Ned. Tijdschrift v. Geneesk. 1913, 2e Helft

bruikt, kan dus geen rotting plaats hebben. Is daarentegen de
beschikbare zuurstof geheel verbruikt, dan kan de afbraak
van organische rotbeire stof onder anaërobe omstandigheden
geschieden, m,a.w, er kan rotting en de daarmee gepaard
gaande stank, optreden 1). In dit laatste geval ontstaat o.a.
zwavelwaterstof en deze is in staat toegevoegd methyleen-
blauw te reduceeren tot de kleurlooze leukobase.

De methyleenblauwproef 2) geeft ons een indruk van de
rottingsvatbaarheid van het water. Wij zullen er op moeten
letten, of het toegevoegde methyleenblauw ontkleurd wordt
en in hoeveel tijd dit geschiedt.

De proef werd als volgt xiitgevoerd:

Een nauwmondsch stopfleschje van 50 cm^ inhoud, waarin
0,3 cm^, 0,05 % ige waterige methyleenblauwoplossing gepipet-
teerd waren, werd geheel met het water gevuld en daarna
stevig met de ingeslepen stop gesloten. Het fleschje kwam dan
in de broedstoof bij 37° c. Van tijd tot tijd werd nu gedurende
een week gecontroleerd of de blauwe kleur al of niet bleef
bestaan. Wij noemden den uitslag negatief als de blauwe kleur
niet verdween. Werd het methyleenblauw ontkleurd dan
noemden wij het resultaat positief en noteerden daarbij het
aantal uren waarin de ontkleuring plaats had gevonden.

Waterstand.

De in het vervolg vermelde waterstanden zijn ontleend aan
de officieele grafieken van het Bureau der Gemeentewerken.
Zij zijn opgenomen aan de peilschalen bij de Weerdsluis,

Voor de stad Utrecht is het normale peil 's winters (het
z.g. winterpeil) 60 N,A,P,; het zomerpeil 47 -f- N,A,P,.
De waterstand van de Vecht bedraagt normaal ca, 20
— N,A.P,.

1)nbsp;J. H, Korswagen, De oorzaken van de stank der Leidsche grachten,
Diss. Leiden 1926.

2)1nbsp;Spitta und Weldert. Mitt. Prüfgs. anst. Wasservers. 1906. H, 6. 160,

De meteorologische gegevens zijn ons zeer welwillend ver-
strekt door het Kon, Ned. Meteorol, Instituut te De Bilt, Voor
ons onderzoek is hoofdzakelijk de hoeveelheid neerslag van
belang,

In de hierna volgende tabellen is voor eiken dag van
monsterneming de hoeveelheid neerslag in mm opgegeven en
tevens de hoeveelheid neerslag, die gedurende een week voor
dien dag gevallen is. Bovendien is de windrichting en de ge-
middelde windsnelheid in meters per seconde aangegeven.

Om een indruk te krijgen van dc hoeveelheid slib, die door
sedimentatie op den bodem van de grachten neerslaat, werden
begin October 1929 op 5 plaatsen in de Utrechtsche water-
loopen emmers geplaatst. Deze emmers waren voorzien van
drie puntig toeloopende bandijzeren pooten, waardoor zij vast
op den bodem van de gracht bleven staan, terwijl de onder-
zijde met lood verzwaard was. Door middel van een sterk
touw werden die emmers aan een remmingwerk bevestigd, op
de volgende plaatsen;

1,nbsp;Merwedekanaal, aan de zuidzijde van de draaibrug bij de
Liesbosch,

2,nbsp;Vaartsche Rijn, bij het zuidelijke hoofd van de oude keer-
sluis t,g,o, de Amstelstraat,

3,nbsp;Westersingel, bij de Molenbrug aan de zijde van de
bloemenveiling,

4,nbsp;Oostersingel, bij de Noorderbrug aan de zijde van de
Van Wijckskade,

5,nbsp;Vecht, bij de Roodebrug, aan den linkeroever (van Utrecht
komende), noordzijde.

De emmers werden gedurende ca, 4 weken met rust gelaten
en na verloop van dien tijd op hun inhoud gecontroleerd. De
dikte van de sliblaag, die er zich dan in had afgezet, werd
globaal gemeten en tevens werd op den aard van het
slib gelet.

HOOFDSTUK V.

Resultaten.

De uitkomsten van het oricnteerend onderzoek zijn in
tabel I en tabel IB neergelegd. De cijfers uit het chemisch
onderzoek verkregen, geven aan: mg per 1 water, behalve,
zooals vanzelfsprekend is, het zuurstofverzadigingspercentage.

Wat de weersgesteldheid betreft: zooals reeds eerder werd
opgemerkt heeft vooral de hoeveelheid neerslag, die voor de
monsterneming gevallen is, invloed op de samenstelling van
het water. De cijfers achter „Neerslag 1quot; en „Neerslag 11quot;
geven hiervan een indruk (voor de beteekenis van deze titels
zie de noot onderaan tabel I).

Uit de tabellen I en I B blijkt, dat het inkomende water van .
Vaartschen Rijn en Krommen Rijn goed te noemen is. Dat,
zooals uit tabel I B blijkt, de verschillende bacteriologisch^
cijfers voor den Vaartschen Rijn hooger uitvallen dan voor
den Krommen Rijn, vindt zijn verklaring in het feit, dat op
den eersten in tegenstelling tot den laatsten voortdurend een
intensieve scheepvaart plaats heeft. Dit verklaart tevens de
betrekkelijk kleine doorzichtlengte in den Vaartschen Rijn;
door het roteeren der scheepsschroeven blijft namelijk steeds
fijn zand e.d. in het water gesuspendeerd.

Merkwaardig is het, dat het chloridegehalte van het Vaart-
sche Rijnwater betrekkelijk hoog is. Een verklaring hiervoor
hebben wij niet gevonden. Op 14 November 1929 werden een
aantal monsters genomen op verschillende plaatsen in den
Vaartschen Rijn en ter vergelijking op enkele pimten in de

TABEL I.

Plaatoen van monsternemliig.

Monster N». 1. Vaartsche Rijn bij Liesbosch.

„2. Tusschen Zandbrug en Weerdsluis,
„3. Vaartsche Rijn bij Licsbosch.
„ 4. Tusschen Zandbrug en Weerdsluis.
„ 5. Westersingcl bij Molenbrug.
„6. Vecht bij Marnixlaan.

7. Minstroom bij Spoorbrug.
„ 8. Kromme Rijn even boven mond Ridderschapsvaart.
Neerslag I.: Het aantal m.m. neerslag, gevallen op den dag van monsterneming.
Neerslag II.: Het aantal m.m. neerslag, gevallen in een tijdperk van 7 dagen, vóór den dag
van de monsterneming, dezen laatsten meegeteld.

TABEL IB.

In de kolom „Streptococcenquot;, betcckcnt : alleen groei, terwijl „squot; aangeeft, dat ook Streptococcen aanwezig waren.
Bij de methyleenblauw proef, beteckent : ontkletird.

stad, en hierin chloride bepaald. De resultaten volgen hier-
onder:

PLAATS VAN MONSTERNEMING

1.nbsp;Vaartsche Rijn bij brug Jutphaas...........

2.nbsp;„nbsp;„ ., kleine scheepswerf........

3.nbsp;„ „ „ Liesbosch.............

4.nbsp;„nbsp;„ even beneden Utr. Chem. Industrie.

5.nbsp;„nbsp;„ tegenover Rivierenbuurt.......

6.nbsp;Merwedekanaal bij de Rijksmunt...........

7.nbsp;Westersingel tegenover Pasteurstraat.........

8.nbsp;Weerdsluis........................

9.nbsp;Vecht even voorbij Mamixlaan............

In vergelijking met het grachtwater in de stad heeft het in-
komende water dus een hoog chloridegehalte, Wellicht speelt
de Utrechtsche Chemische Industrie hierbij een rol, maar met
zekerheid kimnen wij dit niet zeggen,

^ Het water, dat de stad verlaat (monster 2 en 4, tabel I en
IB) blijkt vrij slecht te zijn. Monster 2 was veel slechter dan
monster 4. Oorzaak hiervan is niet alleen het feit, dat mon-
ster 2 vóór en monster 4 na het spuien werd genomen. Hier
blijkt de groote invloed van den waterstand. Bij monster 2
was deze 18 N,A,P,, in het andere geval 48 -f N.A.P. (tus-
schen 22 en 31 Oct. 1929 viel een belangrijke hoeveelheid
regen); de toestand ten tijde van het nemen van monster 2,
was dus abnormaal slecht.

Het water in den Westersingel bij de Molenbrug (monster 5)
is niet sterk vervuild, terwijl de Minstroom (monster 7) sterk
vervuild is te noemen.

'. . J

V ;

• m. ■

■ quot;quot; - ■ ■ ■ ■■

1 ■■

^5«

Vergelijken wij monster 6 met monster 4, dan blijkt het
water van de Vecht bij de Marnixlaan iets beter te zijn dan
dat bij de Weerdsluis.

De Slibproef.

Begin November 1929 en twee weken later nog eens, wer-
den de geplaatste emmers opgehaald en den inhoud bekeken.
Fig' 3 geeft een voorstelling van de hoeveelheden slib, dat
op de diverse plaatsen neergeslagen was.

De emmer in het Merwedekanaal bevatte een dikke laag
vrijwel schoon zand. Hierbij merkt men weer den invloed
van de scheepvaart. Het opgewervelde zand bezonk in den
emmer, die op een rustige plaats in het remmingwerk was
opgesteld.

Bij de Molenbrug sloeg een zeer groote hoeveelheid zwart
rotbaar slib neer. Dit punt bij de Molenbrug zullen wij in het
vervolg ook bijzonder in het oog houden. De Westersingel
maakt hier een groote bocht en wordt eenigszins breeder,
waardoor stroomverzwakking ontstaat en daarmede de moge-
lijkheid tot sedimentatie van zwevende vaste stoffen. Dicht
bij de Molenbrug bevinden zich de uitmondingen van eenige
belangrijke rioolgebieden (zie bijlage 4). Dit verklaart de
groote hoeveelheid slib in den emmer bij de Molenbrug,

In de Vecht bij de Roode Brug sloeg betrekkelijk weinig
slib neer.

Uit deze proef is gebleken, dat een belangrijke sedimen-
tatie in de Utrechtsche stadsgrachten plaats heeft.

Begin 1930 werd het onderzoek voortgezet. Om een grooter
aantal monsters tegelijk te kunnen onderzoeken, werd het
bacteriologisch gedeelte achterwege gelaten en werden alleen
de belangrijkste chemische bepalingen in het laboratoriimi uit-
gevoerd, In het begin werd steeds de Pjj bepaald; toen echter
bleek, dat deze zeer weinig wisselde op de verschillende
onderzochte plaatsen en dus ook niet toeliet eenige conclusie
omtrent den toestand van het water te trekken, lieten wij dit
achterwege.

Zoo werden van Januari tot September 1930, de verschil-
lende stadsgrachten en de Vecht, op enkele punten, bemon-
sterd, Tusschen Juni en September 1930 werd aan de in dien
tijd genomen monsters ook bacteriologisch onderzoek ver-
richt.

De uitkomsten van deze onderzoekingen zijn gegeven in
de tabellen II—XVI.

Aan de hand van enkele cijfers uit deze tabellen, zullen
wij nu nagaan hoe de toestand van de verschillende onder-
zochte waterloopen is. Vooropgesteld zij, het eenigszins voor-
loopige karakter van deze beschouwingen.

In de Vecht bij de Roode Brug sloeg betrekkelijk weinig
slib neer.

Uit deze proef is gebleken, dat een belangrijke sedimen-
tatie in de Utrechtsche stadsgrachten plaats heeft.

Begin 1930 werd het onderzoek voortgezet. Om een grooter
aantal monsters tegelijk te kunnen onderzoeken, werd het
bacteriologisch gedeelte achterwege gelaten en werden alleen
de belangrijkste chemische bepalingen in het laboratorium uit-
gevoerd. In het begin werd steeds de p^ bepaald; toen echter
bleek, dat deze zeer weinig wisselde op de verschillende
onderzochte plaatsen en dus ook niet toeliet eenige conclusie
omtrent den toestand van het water te trekken, lieten wij dit
achterwege.

Zoo werden van Januari tot September 1930, de verschil-
lende stadsgrachten en de Vecht, op enkele punten, bemon-
sterd. Tusschen Juni en September 1930 werd aan de in dien
tijd genomen monsters ook bacteriologisch onderzoek ver-
richt.

De uitkomsten van deze onderzoekingen zijn gegeven in
de tabellen II—XVL

Aan de hand van enkele cijfers uit deze tabellen, zullen
wij nu nagaan hoe de toestand van dc verschillende onder-
zochte waterloopen is. Vooropgesteld zij, het eenigszins voor-
loopige karakter van deze beschouwingen.

van monsterneming.
Monster N».

9.nbsp;Oudegracht achter Twljnstraat.

10.nbsp;Oudegracht tusschen Smee- en Weesbrug.

11.nbsp;Oudegracht bij Bakkerbrug.

12.nbsp;Oudegracht voor Zandbrug.

13.nbsp;Vaartsche Rijn bij Liesbosch.

Plaatsen van monsterneming.

Monster N».nbsp;14.nbsp;Nieuwe Gracht o./d. Linden.

gt;1 (1nbsp;15.nbsp;Kromme N. Gracht b. Paushulzen.

„nbsp;16.nbsp;Drift bij Nobelstraat.

„ „nbsp;17.nbsp;Plompetorengracht einde.

„ „nbsp;18.nbsp;tusschen Zandbrug en Weerdsluis.

TABEr. IV.

Monster N».

Datum........

^ur der monsternem.

Diepte V.

Waterstand .
Neerslag I . .
Neerslag H .
quot;^emp. lucht .
Temp. water
Erzieh tiengti
ph.......

Chloride . . .
Ammoniak ....

■'^buminoïde amm.
^Pgeloste zuurstof
verzadigings %
^nO« verbruik .

Methyl, blauw proef

28. 1.'30
2 u. n.m.
1.80 m
52 N.A.P.
O
2

3°c
3°c
60

7.5

45.4

1.6
0.2
6.5

48,2
35,8

28.1. '30
2u. 30 n.m.

1.50 m
52 N.A.P.
O
2

3°c
3°c
80
7,5

46,8
0,9
0,2
7,4
55,2
68,6

28.1.'30
2 u. 45 n.m.

1.50 m
52 N.A.P.
O
2

3°c
3°c
74
7,6

43.2
1.9
1,4
6,3
46,9
30,1

28. 1.'30
3 u. n.m.
2.30 m
52 N.A.P.
O
2

4°c
6°c
64
7,5

51,3
2.2
1.7
4.3
34,1
69,0

in 30 u.

28. 1.'30
3 u. 15 n.m.

2 m
52 N.A.P.
O
2

3°c
3°c
74

7.5

42,7
2,1
1.0

5.6
41.3
44,6

in 3 X 24 u.

Oostersingel b. Doelenkazerne.
Oostersingel t.g.o. Servaasbolwerk.

21.nbsp;Oostersingel b. Tivoli.

22.nbsp;Oostersingel b. Gasfabriek.

23.nbsp;Oostersingel t.g.o. Bellamystraat.

Plaatsen van monsterneming.

Monster N».nbsp;24.nbsp;Vaartsche Rijn b. Liesbosch.

..nbsp;25.nbsp;Westersingel b. Phys. Lab.

t* t»nbsp;26.nbsp;Westersingel, Rijnkade t.g.o. G. Werken.

ft *lnbsp;27.nbsp;Westersingel b. Catharijnebrug.

.. „nbsp;28..nbsp;Westersingel t.g.o. Singelstraat

Monster N».

Datum........

^ur der monstemem.

Diepte V. „

Waterstand . .

•^^slag I . . .
Neerslag n . .
Temp. lucht . .
Temp. water .
Doorzichtlengte

PH........

Chloride ....
^^0quot;noniak ....
■^bumlnoïde amm.
^Pgeloste zuurstof

verzadigings %
'^O. verbruik .

^«hyl. blauw proef

6. 2. '30
2u. 15 n.m.

2.90 m
52 N.A.P.
0.2
15
4°c
4°c
52
7.6

48.9
2.4
2.4
4.8
36.6
36.8

in5x24u.

6.2. '30
2 u, 45 n.m

2.40 m
10 N.A.P.
0.2
15
4»c
S^c
37
7.6

63.1

3.8
3.4

3.9

30.2
47.0

in 24 u.

6.2. '30
3 u. 15 n.m.

2 m
10 N.A.P.
0.2
15
4°c
4°c
54
7.5

60,0
3.5
geen
5,7
43.0
50.4

12.2. '30
9u. 15v.m.

2 m
42 —N.A.P.

0

1

2°c
2.5° c
55
7.5

70,6
1.9
2.0
7.3
53.2
40.9

12. 2. '30
10 u. v.m.
2 m
N.A.P.

0

1

2°c
2°c
42
7.5

70,1
2.0
2.8
4.9
35.3
41.6

in3X24u.

Plaat

scn van monsterneming.

Monster N®. 29. tusschen Zandbrug en Weerdsluis.
•• „ 30. Vecht b. Spoorbrug n. Amersfoort.
VI 31. Vecht b. Mamixlaan.
„ 32. Vecht b. brug Zullen.
gt;.nbsp;33. Vecht b. gemeentehuis Maarssen.

Plaatsen van monsterneming.

Monster N®. 34.nbsp;Vecht b. brug Nieuwersluis.

„ „ 35.nbsp;Vecht b. molen Loenen.

.. 36.nbsp;Vecht b. Kasteel Nederhorst d. Berg.

„ „ 37.nbsp;Kromme Rijn b. houtzaagmolen.

Monster N°.

Datum.......

Uur der monstcmcm

diepte V,

Waterstand . .
Neerslag I . . .
Neerslag II . .
'^emp. lucht . .
Temp. water .
Doorzichtlengte

ph........

^•oride ....
Ammoniak ....
Albumlnoïde amm.
^Pgeloste zuurstof
verzadigings %
^O« verbruik .

Methyl, blauw proef

26.2. '30
3 u. 15 n.m.

I,50nbsp;m.

8 N.A.P.
O
O

II.5°c
5°c

30
7,6

37,9
3.8
0.1
4.6

36.3

27.4

in 24 u.

26. 2. '30
3 u. 30 n.m.

2 m.
8 N.A.P.
O
O

11.5°c
5°c
22

39,8
7,2
2.5
5,1
40,0
48.4

in 24 u.

26. 2. '30
4 u. n.m.
2.50 m.
B N.A.P.
O
O

11.5°c
6°c
33

49,8
7,5

3.5

3.6
28,7
80.2

in 14 u.

26.2. '30
4 u. 30 n.m.

I.20nbsp;m.

8 N.A.P.
O
O

II.5°c
5''c

20

54.8

8.5
5.3

3.6
28,1

103,5

in 14 u.

Pi

'aatscn van monsterneming.

Monster N».nbsp;38.nbsp;Biltsche Grift b. loswal gasfabriek.

,.nbsp;39.nbsp;Biltsche Grift b. Vaaltbrug.

„nbsp;40.nbsp;tusschen 2Sandbrug en Weerdsluis.

„nbsp;41.nbsp;Oostersingcl t.g.o. Zonstraat.

Plaatsen van monsterneming.

Monster N». 42.nbsp;Vecht b. Mljndensche sluis.

» II 43.nbsp;Vecht b. gemeentehuis Maarssen.

.1 „ 44.nbsp;Vecht b. Roozendaal.

II II ■45.nbsp;Vecht tusschen Loenen en Vreeland.

1. 46.nbsp;Vecht b. Mljndensche sluis.

van monsterneming.

Monster N». 47.nbsp;Vecht b. brug Brcukelen.

••nbsp;48.nbsp;Vecht Zullen, eind dorp.

gt;.nbsp;„ 49.nbsp;Vecht b. Marnixlaan.

..nbsp;50.nbsp;Vecht b. spoorbrug n. Amersfoort

Plaatsen van monsterneming.

Monster N®. 51.nbsp;Vaartsche Rijn b. Liesbosch.

52.nbsp;Leidsche Rijn b. d. Hommel.

„ „ 53.nbsp;Leidsche Rijn b. Smakkelaarsbrug.

„ „ 54.nbsp;Westersingel b. Molenbrug.

„ 55.nbsp;tusschen Zandbrug cn Weerdsluis.

Monster N».

Datiim........

llurder monstcrncm,

^«Pte V.

Waterstand ....

Neerslag I.....

Neerslag II ... ,
^«nip. lucht ....
Temp. water . . .
^Wzichtlenqte . .

Chloride......

Afiiraonlak.....

AlbuminoTdc amm.
Opgeloste zuurstof
verzadiflings %
•^O« verbruik .

'^yl. blauw proef

28.4. '30
3 u. n.m.
1 m.
48 N.A.P.
O
5

23° c
16° c
100 en meer

41,8
geen
geen
9.7
98,5
11.5

28.4. '30
3 u. 15 n.m.

I.20nbsp;m.
48 N.A.P.

O
5

23.5° c
17° c
120 en meer

41,8
spoor
geen
9.3
96,7

II.5

28.4. '30
4 u. n.m.
1.40 m
48 N.A.P.
O
5

23° c
16.5° c
60

43,0
1,8
1.0
8.9
91.7
29,5
28.4. '30
4u. 30 n.m.

1.15m
48 N.A.P.
O
5

22° c
16° c
40

47.5
4.9
0.2
5,6
56,9
50,8

in 12 u.

Pl-Mrt

vici monsterneming.

Mon!»tcr N«. 56.nbsp;Minstroom bi] zweminrichting.

„ 57.nbsp;Biltsche grift b.d. forten.

„ 58.nbsp;BUtsche grift b.. Griftbrug.

59.nbsp;Minstroom b. mond (looierij).

Plaatsen van monsterneming.

Oostersingel b. Zonstraat
Nieuwe Gracht begin.
Drift b. Nobelstraat.
Plompetorengracht einde.
Oude Gracht b. Viebrug.

Plaatsen van monsterneming.

Monster N». 65.nbsp;Vaartsche Rijn b. Licsbosch.

66.nbsp;Kromme Rijn b. mond Ridderschapsvaart.

67.nbsp;Westersingcl, Rijnkade b. Willemsbrug.
» 68.nbsp;Westersingcl b. Molenbrug.

„ 69. Oude Gracht, b. Vlschmarkt.

TABEL XIV B.